BIEKORF
WESTVLAAMS ARCHIEF
VOOR GESCHIEDENIS, OUDHEIDKUNDE
EN FOLKLORE
1949
50 JAARGANG
1949
BIEKORF
VITFT IGSTE TAAR

VIJFTIGSTE JAAR
1949
Oiettorf
Dat is een leer- en leesblad voor alle verstandige
Vlamingen, uitkomende 12 maal 's j a ars.
NULLUS OTIO PERIT DIES APIBUS

ic korf
JAAR
BIEKORF zijn vijftigste jaar en, 't niet
twee oorlogen, hij zou in zijn zestigste
wilden die belang
ei gen taal, kunst en letteren : ontwikkelde,
Zij schuwden angstvallig elk schuimwoord
aldus draagt Biekorf een geboorteplek op zijn
in dat ongeschonden van zijn « verstandige
Vlamingen D. Biekorf kan zijn ouderdom niet
Gezelle een merkteken
den tijd laat onverwacht Biekorf's vijftigste
samenvallen met de vijftigste verjaring van
Gezelle's afsterven. « Hoe zeere vallen ze af de
van den Meester. En Biekorf leeft « en
hem. Hoe kon hij anders dan jong
kindsbeen af, het volk
steeds, lijk Gezelle in zijn Roeselaarsen portierstijd,
met oor straat lag.
lDitkorf
Dat is een leer· en leesblad voor
I alle verstandige Vlamingen.
uitkomende 12 maal 's jaars = tegen 75 frank =
Voor 'I Buitenland 100 Frank
Nullus otio rerit dies apibus.
$~~~~~~~~~~~~~*~~~~~~$
~~~~~~~~~~~~~~~~~
50·te Jaar. 1. In Nieuwjaarmaand. 't jaar 1949.
BIEKORF VIJFTIG JAAR
10IEKüRF begint zijn vijftigste jaar en, ware 't niet D van de twee oorlogen, hij zou in zijn zestigste
staan.
Onze stichters wilden mensen bereiken die belang
stellen in eigen taal, kunst en letteren: ontwikkelde.
geleerde Vlamingen. Zij schuwden angstvallig elk schuimwoord
en aldus draagt Biekorf een geboortepiek op zijn
voorhoofd in dat ongeschonden diets van zijn «ver·
standige Vlamingen ». Biekorf kan zijn ouderdom niet
loochenen, Guido Gezel1e zelf gaf hem een merkteken
mee.
Het spel van den tijd laat onverwacht Biekorf's vijf.
tigste jaar samenvallen met de vijftigste verjaring van
Guido Gezel1e's afsterven. « Hoe zeere vallen ze af» de
laatste getuigen van den Meester. En Biekorf leeft «en
heeft nog jeugd in hem» Hoe kon hij anders dan jong
blijven, hij die, van kindsbeen af. zo dicht bij het volk
stond en steeds, lijk GezelIe in zijn Roeselaarsen portierstijd,
met één 00. op de straat lag.
— --
Biekorf heeft van alles aangepakt, over allerlei kennis
en wetenschap geschreven in eigen taal, in een tijd dat
de verstandige Vlaming nog zijn eigen universiteit moest
zijn. Hij was en bleef altijd een luisteraar, hield van
vertellen, niet van preken, en was een « vraagsteert »
zonder einde. Gezelle bleef ook hier steeds de wegwijzer
hij dichtte, verzamelde vertelsels en wetens
waardigheden, zantekoorn en mengelmaren, en deelde
zijn eigen onderzoekingen, vondsten en vindevogels en
die van anderen mede in Rond den Heerd en Loguela,
zijn eigen stichtingen, en ten slotte in Biekorf, het pleegkind
van de jaren zijner voleinding. Zijn werk wortelde
in het volk, groeide uit de schatten van taal en overlevering
en niemand meer dan Gezelle besefte dat
het volksleven is « ook na ons en zonder
ons » in nieuwe planten van geluid en gebruik verder
bloeit.
Biekorf heeft in den geest van zijn « Medevader
voortgewerkt. Gezelle.apotheosen noch Gezelle-belangen
hebben hem daarvan doen afwijken, geen Gezelle-archief
kon hem in dienstbaarheid vangen. Hij bleef vrij
man, aan zijn eigen hoek gehecht meer dan ooit, open
hof houdend voor jong en oud die uit en voor eigen
volk iets over en ten beste hebben.
En zo Biekorf het nu eens tot honderd jaar moest
brengen ?... Dan zal dat Uw werk zijn, beste Lezers
en Medewerkers, tegenwoordige en toekomende, zoals
zijn vijftig jaar het werk zijn van de afgestorvene
God gedenke hun ziel — en de tegenwoordige ;
dan zal dat de zalige schuld zijn van de liefde van
veel oprechte Vlamingen tot hun eigen taal en eigen
aard. In wel en wee heeft Biekorf het zijne gedaan
om al het ons zo dierbare te bewaren, en bekend en
bemind te maken. En hij kan en zal dat nog lange
voortdoen, zo het Hem belieft die geeft, dat al leeft.
BEREK
-2-
van alles aangepakt, over allerlei taal. in een tijd dat
verstandige Vlaming zijn universiteit moest
al tijd luisteraar. hield van
niet van preken, en was een «vraagsteert »
einde. GezelIe bleef hier steeds de wegwijzer:
hij dichtte, verzamelde vertelsels en wetens
zantekoorn mengelmaren, deelde
onderzoekingen, en vindevogels en
van anderen mede in Rond den Heerd en Loquela,
stichtingen, en ten slotte in Biekorf, het pleegkind
van de jaren zijner voleinding. Zijn werk wortelde
volk, groeide uit de schatten van taal en overlevering
en meer dan GezelIe besefte : dat
volksleven leven is dat « ook ons en zonder
» in planten van geluid en gebruik verder
heeft den geest van zijn « Medevader »
GezeIle..·Gezelle..belangen
hem daarvan doen afwijken, geen Gezelle..in dienstbaarheid vangen. bleef vrij
aan zijn eigen meer dan open
jong en uit en voor eigen
ten beste hebben.
Biekorf het nu eens tot honderd jaar moest
~... zal dat Uw zijn. beste Lezers
Medewerkers, tegenwoordige en zoals
het werk zijn van de afgestorvene
- - en de tegenwoordige ;
dat van
oprechte tot taal en eigen
wee heeft Biekorf zijne gedaan
het ons zo dierbare bewaren. bekend en
zal dat nog lange
zo het Hem geeft, dat 't 'T BEREK
EEN VERDWENEN UITVAARTGEBRUIK
SLEUTELS DEN PUT LEGGEN
Ehet daadwerkelijk gebaar, dat oorspronkelijk
op de letter moest uitgevoerd worden, is
ook het gebruik van deze uitdrukking uit den
volksmond verdwenen (1).
Eertijds was de sleutel het symbool van de macht
bij de huisvrouw ; zo droeg de bruid, bij een huwelijksinzegening,
den sleutel. Het commentaar bij de Costume
van Chalons (1615) bepaalt zeer duidelijk :
« Lorsqu'on ostoit les clefs à la femme, c'était signe de
divorce ».
Deze plastische uitdrukking is geboren uit een zeer
oud gebruik, dat in de rechtspraak aanvaard werd en
op de letter moest uitgevoerd worden : inderdaad de
vrouw die destijds aan de erfenis van haar echtgenoot
verzaakte, moest bij het ter aarde bestellen den sleutel
op de kist of op het toegedekte graf leggen. Zo bestaat
in Vermandois de volkszeg : Que certaines femmes
enferment leurs manfis a la clef dans leurs fosses !
Alfons De Cock beweert dat in het begin van de
jaren 1900 de uitdrukking nog algemeen verspreid was.
Oude Bruggelingen en meerdere personen van jaren
uit de Westvlaamse gouw kennen haar niet en beweren
haar nooit in den volksmond van hun streek gehoord
te hebben.
1) A. Viaene heeft reeds de aandacht op die curieuse uitdrukking
gevestigd : Uit den ouden taalschat : De slotelen
up den put leggllen, in Biekorf 1931, blz. 313-344. Vgl. Biekorf
1932, blz. 43. — L. De Bo, zegt terecht : « De erfenis niet aanveerden,
maar aan de schuldeischers overlaten ,,, Westvlaamsch
Idioticon. s. v. Sloter. — Een gelijklopend gebruik (teruggeven
van macht aan een dode) is loet breken van een staf door
de bediende op het graf van den dienstheer.
- 3 _.
VERDWENEN UITVAAHTGEBRUIK
DE SLEUTELS OP DEN PUT LEGGEN
VENALS daadwerkelijk gebaar, dat oorspronkelijk
op de letter moest uitgevoerd worden, is
gebruik van deze uitdrukking den
volksrnond verd\venen (1).
was sleutel het symbool van de macht
huisvrouw ; de bruid, bij een huwelijksinzegening,
Het commentaar de Costume
Chalans (1615) bepaalt zeer duidelijk :
« ostoit à la femme. c'était signe de
».
is zeer
gebruik, in de rechtspraak aanvaard werd en
de letter moest uitgevoerd worden: inderdaad de
destijds aan de erfenis van haar echtgenoot
moest ter aarde bestellen den sleutel
de kist of op het toegedekte graf leggen. Zo bestaat
Vermandols volkszeg : Que certaines femmes
maris à la I
De Cock beweert het begin van de
de uitdrukking algemeen verspreid was.
Bruggelingen meerdere personen van jaren
haar niet en beweren
den volksmond van hun streek gehoord
hebben.
reeds de aandach t op die curieuse uitdrukking
lJit den ouden taalschat: De slotelen
legghell, in Biekorf 1931, blz. 3..13·344. ·Vgl. Biekorf
blz. 48. - L. De terecht:" erfenis niet aanveerden,
n1aar de 8chuldeischers overlaten '" \Vestvlaamsch
v. Sloter. - gelUklopend gebruik (teruggeven
macht aan een dode) is het breken van een staf door
bedi.cude op het graf \'au den dienstheer.
Het gebruik was, in den beginne, voorbehouden aan
de dames van den adel : rechtsgeleerden uit dien tijd
zeggen dat zij dit voorrecht hadden verkregen : « à
cause des dépenses extraordinaires que leurs maris
faisaient dans les voyages a la Terre Sainte » (I ). Nadien
werd dit voorrecht veralgemeend en mochten al
de weduwen er gebruik van maken.
Hoewel het voor een vrouw, wier man bij zijn overlijden
tot over de oren in de schulden stak, een hele
verlichting was ontheffing van al die schulden te verkrijgen
door een eenvoudig gebaar, was het zeker niet
aangenaam bij de uitvaart de sleutels op de kist, of
op den toegedekten put te moeten leggen, in het bijzijn
van verwanten en vrienden (2).
Het bezwaar van dit gebruik werd ingezien en weldra
evolueert het voorschrift : de weduwe moet enkel
nog, als bij de uitvaart de schrijne ofte doodkist uit
het sterfhuis gedragen wordt, den sleutel op de deur
laten steken. (3)
1) Magasin Pittoresque, 1835, p. 394 " Cérémonie de renonciation
des veuves à la communauté entre époux, dans le uroyen
Age ,,. Zo legde Margareta van Male, douarière van Filips de
Stoute. hertog van Burgondië, haar gordel, beurs en sleutels
op de doodkist van haar gemaal, om te beduiden dat zij de
erfenis aan de schuldeisers overliet.
2) De bijdrage in Le Magasin Pittoresque zegt : " La veuve
qui voulait renoncer A la communauté était obligée de se
rendre sur la tombe de son mari, accompagnée du bailli et
des parens du défunt. Là, sur cette terre qui recouvrait les
restes de son époux, elle jetalt ceinture ; c'était un signe de
séparation. Ensuite elle jetair ses ce qui signifait qu'elle
ne devait plus rentrer dans la maison mortuaire. Puis enfin
jetait sa bourse et ses bijoux, témoignant ainsi qu'elle n'emportait
rien de la communauté ; si elle en eut pris quelque
chose, elle eut perdu le droit de renoncer.
3) Het aangehaald artikel uit Le Magasin Pittoresque zegt :
« On trouve plusieurs arrêts du parlement de Paris, qui an
des renonciations a la communauté, dans lesquelles les-nu lent
veuves, a cause de leur haute condition, avaient cru pouvoir se
dispenser de se rendre elles-mêmes sur la fosse de leurs maris ,,.
Een proces verbaal uit le Coustumier général du Verman-
-4-
gebruik was, den beginne, voorbehouden aan
den adel: rechtsgeleerden uit dien tijd
zij di t voorrecht hadden verkregen : à
dOes dépenses extraordinaires leurs maris
voyages à la T erre Sain te » (1). N 1dien
werd dit voorrecht veralgemeend mochten al
weduwen er gebruik van maken.
voor vrouw, wier man bij zijn over..
lijden tot over de oren in de schulden een hele
ontheffing van al die schulden te ver..
krijgen door een was het zeker niet
bij de de sleutels op de kist, of
den toegedekten put te moeten leggen, in het bijzijn
verwanten vrienden (2).
1-let bezwaar dit gebruik werd ingezien en wel·
dra voorschrift: weduwe moet enkel
als bij de uitvaart de schrijne ofte doodkist uit
sterfhuis deur
steken. (3)
394" Cérérnonie de renonciation
à la communauté entre époux, dans Ie nloyen
àge". lpgde douarière van Filips de
Burgondië, gordel, beurs en sleutels
van gemaal, om te beduiden dat zij de
de schuldeisers overliet..
Le zegt: I.Ja veuve
voulait à la communauté de la tombe deson du et
parens du défunt. Là, sur cette recouvrait les
de sa ceil1ture; UD elle jetait ses clefs, qui signifait qu'eHe
plus rentrer dans la maison mortuaire. Puis enfin
elle sa bourse et n'emportait
rien de la communauté ; ~i eût eût Ie droit de renoncel'. ,~
3) Le l\1agasin zegt:
" parlement de Paris, qui a1luu/
ent renonciations à communauté, lesquelles les
à baute cru pouvoir se
elles·SUl' maris ".
proces Ie Coustumier général du Verman—
5 —
Later nog zal het gebaar bescheidener worden ; weldra
mag de vrouw den sleutel afgeven aan den burgemeester,
aan den pastoor of aan twee notabelen, aan
den schouteet en de schepenen, en de renonciatie
moet dan te boeke worden gesteld.
Keure, Brugse Vrije, 1619 : « Dies wordt de selve weduwe
binnen veerthien daghen naer het overlijden van haren man
ghehouden te scheeden vuytten sterf huyse, ende de selve
renunciatie te doen inde presentie van twee hooft-mannen
ofte notabele persoonen vande prochie, oft voor de Wet
daer onder sy woont, ende aen hemlieden geven de sleutelen
vanden huyse, om die voorts over gelevert te worden in
handen vande Clerck van de becommerde : welck verclaers
de voornomde weduwe ghehouden sal sijn te verversehen
in persoone, ofte by procuratie speciale ter camer van desen
lande. Te weten : die woongin in 't landt vanden Vrijen,
appendantsche ende contribuable, ende inde steden, ende
plaetsen daer in gheinclaveert, binnen ander veerthien daghen,
ende de ghone daer buyten woonende, binnen veertich
daghen, om de goedinghen van het selve sterf-huys alsoo by
haer geabandonneert te laten inventarieren ende administreven
by den Clercq vande becommerde soo hier vooren
gheseyt is ».
Keure, Broekburg, 1615 : « (de weduwe) sy sal moeten doen
ende verclaren anden Pastoor, oft twee notabele Parochianen
terstont naerde begravinghe, met overl veringhe van de sloteten.,
Keure, Kasterlee, 1548: « (zij moet) draghen den sleutel vanden
sterfhuyse in handen vanden schouteeth ende schepenen »
en laten hare renunciatie te boeke stellen. » (Hetzelfde in de
keure van Diest, 1701.)
dois (begin 160U) bepaalt : `` l'aucienne solennité de Tetter les
clefs sur la fosse, dont l'ou souloit vser le passé, a esté par
l'advis des dits Estats (de drie standen) abrogée, comme barbare
et déraisonnable. ,,
De costume van Leuven (l6 22) bepaalt : " Eeue vrouw
mach het sterf-huus van haeren man wel abandoueren,
stekende den slotel op de Bore, al sy metten lyske uytgaet oft
legghende dies obt mans graf, als hy begraves wordt. „ ; hier
wordt dus nog de keus gelaten, zoals ook in de costume van
Nieupoort, 1615 : " legghende de slotels vanden sterf-huyse op
't lijck, ofte graf, oft die leveren in handen van de wet op
den solven dach datmeu lyck uyt den huyse draeght.
— 6 —
Daarentegen verklaart de keure van Roeselare, van
1624 nog uitdrukkelijk : « ...'t sterf-huys van haeren overleden
man begeerde te abandonneren, 't welck sy sal
vermoghen te doen, mits verlatende alle de goedinghen
van beede sijden gecommen, legghende den sleutel den put. (Hier moet dus het gebaar nog letterlijk uitgevo
erd worden).
De vrouw echter mag beschikken over haar beste
kleed en een bed (1).
De keure van Oostende (1611) is zeer uitvoerig ; het
artikel luidt : « Eene weduwe vermach naer 't overlyden
van haren man by faute van hoir (erfenis)
't sterf-huys te abandonneren ende renuncieren indient
haer belieft, midts alle 't goet vanden selven sterf huyse
latende inde handen vande Burch-meester vanden cornmunne
ten profijte vande crediteuren, uyt gheweert een
tamelyck cleet, midtsgaders een coetse en bedde met syn
toebehoorten, 't welcke sy sal vermoghen te behouden
legghende den sleutel vanden selven sterf-huyse op 't
graf ende dien bewegende inde handen vanden selven
Burch-meester binnen derden daeghe naer 't overlyden
van haeren man (dubbel ritueel dus !), ende dat doende
is ontlast ende onghehouden van alle schulden, daer
inve wylent haeren man ghelast was, alwaert oock soo
dat sy ten versoeke van haren man voor de selve schulden
haer oock mede verobligiert hadde, ghereserveert
alleenelick de schulden bij haer ghecontracteert ter causen
van haeren coop-handel, daer-vooren sy niet jeghenstaende
dierghelycke renunciatie sal verbonden blijven,
emmers tot haerder helft. »
De Costume van Brugge (1619) laat de keus tussen
de twee handelingen... « legghende ten dien fijne de
slotelen vanden sterf-huyse op 't lyck ofte graf, ofte
emmers die beweghende in handen vanden Clerck
1) ...(vrouw) sterfhuijse gaen, gekleet als
ob den ier kercke ende brengende den sleutel
den sterfhuijse den gerichte op den stadthuijse „ (Cos
Herentals, 1559). -tume,
-6
de Roeselare, van
uitdrukkelijk: « •.• 't sterf..huys van haeren overleden
man begeerde te abandonneren, 't welck sal
te de goedinghen
sijden gecommen, den sleutel op
put. dus het gebaar nog letterlijk uitgevoerd
worden).
vrouw echter mag beschikken haar beste
een bed ( 1).
Oostende (1611) is zeer uitvoerig ; het
luidt «weduwe vermach naer 't overlyden
haren man van hoir (erfenis)
sterf.huys abandonneren ende renuncieren indient
goet sterf inde handen Burch·communne
ten profijte gheweert tamelyek eleet, een bedde met 'welcke behouden
den sleutel sterf..op dien bewegende inde handen meester binnen naer 't 1), ende dat doende
is ontlast ende onghehouden alle schulden, daer
inne haeren ghelast was, alwaert oock 800
haren de schulden
haer mede verobligiert hadde, ghereserveert
de schulden bij haer ghecontracteert ter causen
coop..handel, daer.vooren jeghenstaende
renunciatie blijven,
haerder »
Costume (16J9) keus tussen
twee handelingen ... « legghende ten dien fijne sterf..huyse op 'lyck ofte graf, ofte
beweghende in handen " ...(de vrou\v) moet uyt den sterfhuijse gaen, gekleet ais
sy op Paesdagh ter kercke gaet ende brengende den sleutel
van den sterfhuijse den gerichte op den stndthuijse " Costume,
1559).
vande becommerde sterf-huysen, op den selven dagti datmen
het lijck uyt den huyse draeght, ende dit doende
is de selve weduwe vrij ende quijt van alle schulden
ende commeren vanden sterf-huyse, uytghedaen de
ghone daer in sy haer selven expresselick verbonden
ende verobligiert heeft ».
Zo komt het — en is het verklaarbaar — dat op
onze dagen in dergelijk geval de geschreven verzaking
aan de erfenis moet ingediend worden op de griffie
van de rechtbank van eersten aanleg van de omschrijving
binnen dewelke de gemeente van de echtelingen.
gelegen is, en niet, wat logischer zou schijnen, dat deze
verzaking zou geschieden door het ambt van een
notaris : wat wel het geval is voor al de andere kwesties
van erfenissen of trar sactie van roerende of onroerende
goederen (1).
Ook bij de begrafenis van een straatarme man, zal
men dit gebaar volbracht hebben, als de familie aan
de erfenis (lees de schulden !) verzaakte. Of haalde men
dit volksgezegde aan om te wijzen op de armoede
van de teraardbestelde ? In 1520 overleed te Veurne,
een man die zo arm bevonden werd « dat de slotellen
upden put geleyt waren » (en op het Sint Jacobskerkhof
te Brugge, werd in Augustus 1495 een « arem
cuper » begraven « daer de slotel up 't graf was » --- (3).
VAN COPPENOLLE
1) Ter vergelijking citeren wij dat b. v. te Frankfurt een
verordening van 1451 bepaalt, dat de vrouw van schulden
van haar man ontslagen is, als zij... " ihren manlel und fialernosier
„ op het graf van haar man legt.
2) Biekorf 1931, blz. 343.
3) Brugge, parochiaal archief, Sint Jacobs. Kerkrekening over
het jaar 1495, in het register der rekeningen 1495 1525, f. 4 v.
(Medegedeeld door den heer A. Schouteet).
Verder werden meerdere van de hier aangehaalde uittreksels
uit de Cosiumen ons medegedeeld door Prof. Dr. E. I.
hoofdman de Bond van Westvlaamse Folkloristen.
-7-
vande becommerde sterf..huysen, op den selven dagh datmen
het lijck uyt den huyse draeght, ende dit doende
is de quijt van alle schulden
commeren vanden sterf.uytghedaen de
in sy haer sel ven expresselick verbonden
end e verobligiert heeft)}.
komt - en is het verklaarbaar - dat op
in dergelijk geval de geschreven verzaking
erfenis moet ingediend worden op de griffie
de rechtbank van eersten aanleg van de omschrijving
dewelke de gemeente van de echtelingen.
is, en W3t logischer zou schijnen, dat deze
zou geschieden door het arnbt van een
notaris: wat wel geval is voor al de andere kwesties
trarsactie van roerende of onroerende
(1).
bij de begrafenis van een straatarme man, zal
gebaar volbracht de familie aan
(lees de schulden !) verzaakte. Of haalde men
volksgezegde aan de armoede
de teraardbestelde In 1520 overleed te \'eurne,
zo arm bevonden werd «dat put geleyt » (2), en op Sint Jacobs...
kerkhof 8rugge, werd in Augustus 1495 een «arem
» « daer de slotel up 't graf was» - (3).
MTS. VAN COPPENOLLE
citeren wij dat v. epu
vrou \v van schulden
haar lnan ontslagen is, als zij ... " i/treil tJlilll/el lUId paltY.
nos/er" g'raf van haar man }Pgt.
1931, blz. 343.
al·chief. Sillt Jacobs. I{erkrekening' O\'~r
in reg'ister der rekeningen 1495-1525, f.heel' A. Schouteet).
,verden 11leerdere de hier aangehaalde uit·
treksels de COS/UJlliJl medegedcfdd Dl'. E. I.
Strubbe, hoofdtnau van de Bond van \Vestvlaamse Folkloristen.
8
`^7 ^• f^^ ^ ^ w ^
^í^ ^^1^ ,51,@^^^ % ^^C^ .^^^ ; , `^ (,)16:3 `^^^^ ^^1L ^?^^
I.
HET STEVENISME TE GITS IN DE JAREN 1817-20
Naar een gelijktijdige briefwisseling
IN het archief der Pastorij van Gits vond ik enkele
merkwaardige gegevens over het Stevenisme aldaar
in de jaren 1817-20, in de briefwisseling tussen
pastoor Simons (1814-20) en zijn vriend Jacob van de
Walle, den gewezen griffier van Gits. (1)
Pastoor Simons houdt zijn vriend geregeld op de
hoogte van wat er te Gits gebeurt, vooral betreffende het
bouwen van de armenschool, waarvan het bestuur vroeger
aan Van de Walle zelf toevertrouwd was, en over
het Stevenisme. Het schijnt zelfs dat J. van de Walle
invloed moet hebben gehad op de Stevenisten, want
eenmaal (in een brief van 26 Sept. 1817) vraagt pastoor
Simons hem te schrijven aan een Stevenist, die op
sterven ligt, om hem aan te wakkeren tot de eenheid
terug te keren.
De gegevens over het Stevenisme betreffen vooral
den ex-Karmeliet Pater Zilliez, (2) die te Gits de heilige
bedieningen kwam verrichten ten voordele der scheurmakers.
Hetgene we uit de voorhanden zijnde gegevens
kunnen samenrapen, is tevens een aanvulling van de
bijdrage van J. Bernolet, Het Stevenisme in Vlaanderen,
1) Toen pastoor Simons te Gits toekwam in 1814, trof hij
er 800 Stevenisten aan ; met zoveel ijver werkte hij aan
bun bekering, dat er bij zijn weggaan in 1820 maar 166
sneer overbleven. (Volgens den tekst op het doodsbeeldeke.)
Jakob van de Walle werd geboren te Lichtervelde den
14 Juli 1740; hij was griffier van Gits en hem was ook het
bestuur over de armenschool aldaar toevertrouwd ; later (rond
1813) ging hij rentenieren naar Brugge, waar hij den 28 Mei
1826 als jonkman overleed in de Zwaluwstraat. Daar pastoor
Simons slechts in 1814 te Gits aankwam, moet hij Van de
Walle wellicht reeds van vroeger gekend hebben.
2) Pastoor Simons spelt dien naam Zillit'z (ook wel 1.ilitz).
liet hoogervertneld artikel in Biekorf spreekt van Sillier.
— 9 —
(Biekorf, 32e Jg , 1926, blz 55-60) waar ook, voornamelijk
aan de hand van officiële stukken, gehandeld wordt
over het apostolaat van Zilliez te Gits en de vervolging
die daarop tegen hem werd ingesteld.
In zijn schrijven van 19 Mei 1817 bericht pastor Simons
aan J. van de Walle « met smerte » dat een zekere
pater Zilliez is komen wonen te Gits, ten huize
DE HOFSTEDE VAN CANNEYT TE GITS
Het keukengebouw (ten dele zichtbaar links) staat op de
plaats van de gewezen « kapel der Stevenisten ». Helemaal
links het dak van het Lourdes-kapelleke.
van Jan van Canneyt : (I) « Alhoewel hy klaerblykelyk
intrus is en zonder eenige zending, myne ongelukkige
jongens volgen hem met raezernye en dulligheyd. P.
Vreye (2) is over al zynen leydsman. » Doch in pastoor
1) Deze Jan van Canneyt (ook wel Pieter-Jan), was de vader
van de gezusters Barbara en Theresia van Canneyt, waarover
vroeger reeds in Biekorf geschreven werd. Na de bekering
van Theresia tengevolge van haar Rome-reizen in 1852, is ook
gans de Familie van Canneyt tot de R. K. Kerk overgegaan.
In haar ijver heeft de familie alsdan de kapel, waar de Stevenistische
priesters de goddelijke diensten verrichtten, laten
slopen : de keuken der hofstede staat op de plaats, waar vroeger
de kapel was. Als dank werd het Lourdes-kapelleke gebouwd,
waarvan hiernaast een afbeelding.
2) Van dezen P. Vreye berust in 't archief van de pastorij
- 10-
Simons, uit wiens optreden en brieven ZIJn onstuimig
en ijvervol gemoed spreekt, had Zilliez een niet gerin...
gen tegenstander gevonden. Pastoor Simons was geen
kat om zonder handschoenen vast te pakken en hij trof
onmiddellijk drie maatregelen tegen dien « Pater Lupus »,
zoals hij Zilliez noemt.
Hij liet eerst op de kerkdeuren verscheidene teksten
aanplakken uit conciliën en decreten met de volgende
vermanIng:
« Besluyt hier uyt, wat schroornelyk boosheyd pater
Zilliez bedrijft met, tegen den dank van den Bisschop,
eenen autaer te durven op regten ten huysse van Canneyt,
die ook zeer grootelyks zondigt door deze ge...
doogzaemheyd. »
Vervolgens had hij in den predikstoel «klaer gepro...
beerd» dat «Zilliez is dien wolf. dien dief en moor...
denaer, dien valsehen propheet. daer jesus van spreekt
in 't Evangelie ; eenen intrus zonder eenige zendinge. »
En eindelijk zond hij 10 à 12 brieven naar de voor...
naamste « dwalende kinderen », die hij, om Zilliez tot
schriftelijk antwoord aan te zetten, steeds op dezelfde
wijze doet eindigen :
« P. S. Mr. Anckaert, (1) noch pater Zilliez en zullen
hier op niet schriftelyk durven antwoorden; zy zullen
zig vergenoegen met agter den rugge wat prullekens te
vertellen om d'eenvoudige te payen. (2)
te Gits een brief van 5 Jan. 1815 aan J. van de Walle, waar..
uit blijkt dat Vreye zich verdienstelijk maakte voor de arme
kinderen van Gits.
1) C. Anckaert was pastoor te Passchendale van 1784 tot
1811, toen hij zijn opstand begon. Hij stierf in de scheuring
in 1819.
2) In 't archief der Pastorij van Gits berust een ongedagtekend
stuk van pastoor Simons : Korte bemerkingen tegen
pater Zilliez te Gits. Verschillende teksten, die in de vermelde
kerkwetten voorkomen, alsook dit P. S., komen in dit vak voor.
Wellicht een specimen van een der brieven, die hij naar de
voornaamste Stevenisten zond.
11-
pastoor Simons « den te
schryuen , rnaeken gehuyl absurditeyten
moordenaer
hy ft
I droogelyk,
verderfelyken bereyd by publyke h r i ttel
e hy dat konde w orden
hy 13 bezwe s h r i f
orga
hy zeyd 1) Hier laten we pastoor Simons zelt aan het woord in
Het viel uit lijk p:lstoor Simans verwacht had: (1)
Het is ook zoo geschied: d~n pater en zoekt niet schrY1'en: maer om zyn volk content te stellen heeft men my
laeten weeten, dat Zilliez alle dagen spreekelyk was ten huyse
van Jan van Canneyt.
Weetende wat misbruyk zy maeken van de saemenspraeken,
dezelve vervalschen, en het en getier van en ketteryen victorie noemen, heb ik geantwoord, dat
ik geen woord en wilde spreeken met dien intrus en moorde'
naer myner schaepen : dat nu werk genoeg had om de
brieven en myne aenplakkingen aen de kerk deuren s c h r i e y k te beantwoorden.
Hier over zongen zy gisteren (dus 18 Mei 1817), doch droogeIyk,
victorie ; dat ik niet durvde gaen in de presentie van
Zilliez, en ik wierd wederom aenzogt ten huyse van
Canneyt.
Ik heb my gehouden aen myn gedagt van geen woord te
willen spreeken aen dien intrus : maer om het
welzyn myner kinderen, ik heb hun laeten weeten, dat ik
was te koomen dien pater in eene puhlyke plaetse.
ja zelfs ten huyse van Canneyt, op conditie van geen woord
te spreeken aen elkande:-, maer om te maeken een e s c rif·
tel y k e con f u s i voor my of voor hem. Ik heb hem den keus
gelaeten van eersten of tweeden te schryven, met boeken of
zonder boeken, en in de taele die hem belieft: want hy is
een Waelken, dat zig beroemd, hy bisschop wor·
den ten tyde der revolutie, had willen organieke priester
zyn. Nota bene: organyk zyn, eer de artikels organyk ge'
maekt waeren.
Mr den Onderpastor had den dezer aen Canneyt eenen
dringenden brief geschreven hem bezwt irende van dien te
toonen aen zynen ongelukkigen priester, en vraegende c rif·
tel y k e antwoorde. Het stout paterke en wilde den brief
niet geheelleezen, geene gemeenschap willende met orga'
nyke priesters, en zeyde, dat dien onderpastor wel stout was
van zoo te durven schryven: indien ik hem overdroeg aen
't gouvernement, zoud weéten waar voor, het pater'
ken.
De Organyk artikels gemaekt zynde in 1801, en Mr Anc..
SiInons zijn pittige taal. De tekst is duidelijk.
-12-
kaert, Priem (t) en 't paterke dienst gedaen hebbende tot
over 5 jaer, zy fingeeren en houden staen, dat wy alle eenen
eed gedaen hebben in 'r stille aen de artikels organiques over
5 a 6 jaeren: met zulke leugens verleyden zy myne parochiaenen,
en boezemen hun in eenen ketterschen geest, by
zoo verre, dat Canneyt voor 2 getuygen tot 4 mael toe heeft
uytgebraekt in een disput de volgende Iasterketterye : Dat
Christus gelogen heeft, als hy zeyde dat er alle de dagen tot
het eynde der eeuwen in de waere kerke zouden Bisschoppen
zyn. Ik ben met uL alle de dagen etc. »
Pastoor Simons eindigt met zijn hoop uit te drukken
dat er uit al deze miseriën goed mag voortkomen voor
zijn parochie. W"at hem zelf aangaat, « ik vreese min
dat paterken als eenen krieksteen : maer ongelukkig
voor myne kinderen ! »
Nog geen maand later, den 5 Juni 1817f schrijft hij
aan J. van de Walle, dat de intrus het opgesteken is,
« maer hy heeft deenvoudige zoodanig opgemaekt, dat
het gelyk raezende menschen geworden zyn. »
't Ware echter voorbarig geweest te denken dat
Zilliez niet meer zou terugkeeren naar Gits. In zijn
schrijven van 26 Januari 1818 maakte pastoor Simons
aan den onder..intendant van Ieper bekend dat Zilliez
zijn voornaamste verblijfplaats had te Gullegem, doch
rondging bij de Stevenisten om er de godsdienstoefeningen
te verrichten. (2) Reeds voor dien datum,
en na zijn vertrek uit de woning van Jan van Canneyt,
keerde hij nog naar Gits terug. Zoo zegt o. a. pastoor
Simons in zijn brief van 26 September 1817 aan Jacob
van de Wal1e, dat Putteman of Vande Putte zeer
slecht wordt en dat de intrus er geweest is, en sindsdien
heeft hij « nouwelyks de courage, en kan byna
1) Jan Priem was pastoor te Gits sedert 1R03 en begon zijn
opstand op Allerheiligenavond van 1811. Hij stierf in 1815 te
Brugge, verzoend met de Kerk.
2) Biekorf, 1926, blz. 59; in ditzelfde artikel, blz. 58-59, wordt
er gesproken over huwelijken van Stevenisten, die Zilliez te
Gits inzegende zonder voorafgaande burgerlijk huwelijk en
zonder toelating van den pastoor.
— 13 --
niets doen uyt vreeze, dat hy in de scheuring zal ster.
ven... » (1) Hij vraagt zijn vriend Vande Walle met
klem dat hij aan Van de Putte zou schrijven, om den
intrus te laten varen en te sterven in de Katholieke
Eenheid. J. van de Walle aarzelde niet een brief op te
stellen, waarin hij Van de Putte « uyt eene besondere
genegentheyd en vriendschap » bidt tot de eenheid
te keren.
Eindelijk heeft zich op 10 Januari 1820 een toneel
afgespeeld tussen de beide geestelijken waaruit duidelijk
de ijver van pastoor Simons en de hardnekkigheid
van pater Zilliez blijkt. Daar het tevens een
goed beeld geeft van den pijnlijken toestand te Gits,
delen we hier dit zeer merkwaardig schrijven in zijn
geheel mede :
Gits, den 25 January 1820.
Zeer beminden en geachten Heer,
Naer UE. gewenscht te hebben het Nieuwjaer vol heyl en
zegen naer ziel en lichaem, heb ik de eer u mede te deelen...
Den voorval met den intrus den 10 dezer hebt u voorzeker
gehoord : Catharine Debeuckelaere Wwe Dekemel, die wel
1) J. van de Walle noemt dezen Putteman " Eersamen Vande
Putte ,,. In 't Pastorij-archief van Gits berust een brief van
pastoor Simons, geschreven aan " Vader Vande Putte „ den 3
October 1818, en dien we terugvinden bij Kenis, Eene Godsdienstsecte
in België of het zogezegde Stevenismus, blz. 139-
143. Ook in dien brief is sprake van pater Zilliez Deze Vande
Putte stierf te Gits den 17 October van hetzelfde jaar, om
4 u. in den morgen ; den 18 October werd hij begraven om
3 u. in den namiddag ; de Stevenisten poogden hem te ontgraven
en te begraven tussen de Katholieken.
Uit het artikel van J. De Smet, " Begrafenis van Stevenisten
te Gits in 1814 en 1818 „, Biekorf, 1946, blz. 181-83, blijkt
dat pater Zilliez te hits nachtelijke bijeenkomsten hield,
niet alleen bij Jan van Canneyt, maar ook bij We Van de
Putte. Hier is niet de weduwe van onzen Van de Putte
bedoeld, daar deze stierf den 17 October, terwijl Maarten van
de Putte, waarvan sprake is in gemeld artikel, op blz. 182,
stierf op 16 December.
— 14 —
zeven à aght croonen van myn geld gehad heeft, deed my,
den 9, tweemael ontbieden ; maer J acoba, haere zuster, van
de brabantsche secte, wilde my de deuren sluyten ; ik ging
door alles en wy reguleerden voor 's anderdags haere biechte,
— circa middag hoorde ik dat de intrus daer binnen was,
en ik wilde absolutelyk weeten of zulks niet kwam door
dwang van haere zotte zuster ; met genoeg te tempeesten,
en aen deur en venster te trommelen ben ik binnen geraekt,
en met den intrus handgemeen geworden. Hy zegde zynen
dienst te doen uyt naem van den Paus, maer hy en kon zyne
bewyzen niet toonen. « In de arke van Noë en waeren er
maer 8 zielen, eene mindere kerke als de zyne... ; alle de
bisschoppen en priesters hadden de Organyke Artikels aen -
gesworen, en ze waren alle geëxcommuniceerd in 1802 (zegde
hy). (Priem, Anckaert en Bracke liggen ook al by den hoop) (1).
Dit en vele andere kinderachtigheden spouwde hy uyt, met
eene stoutheyd en geweld, dat ik twyfelde of hy zot was of
van den duyvel bezeten. — Gy weet dat ik hem buytengesteken
heb.
Anthone de Ceunynck was ziek ; het was processie om
hem te gaen bekeeren ; ik zelve stelde my borge voor de
echtheyd der Breven van den Paus aan onzen Bisschop, en
van den brief van Cyamberlani aen Mr. Braeke ; (2) en wilde
er Louis Soete naer toe zenden, ten koste van ongelycke (3).
— Hy en konde niemand hebben voor zyne berechting,
sedert dan den Meuninck Boutens zyne casakke gekeerd heeft
1) De gedachtegang van pastoor Simons is duidelijk ; vol
gens Zilliez zijn alle bisschoppen en priesters in 1802 geëxcommuniceerd
; de 3 hier vel melde Westvlaamse pastoors hebben
slechts hun opstand in 1811 begonnen. Dus liggen ze ook bij
den hoop van de geëxcommuniceerden.
2) Karel Bracke (° Kalken 1747), was pastoor van Oostrozebeke
van ' 1802 tot 1811, toen hij zijn opstand begon. Hij over..
leed te Kalken in 1827, verzoend met de Kerk. Den 17 Febr.
1816 zond de Nuntius Cyamberlani een brief aan E. H. Bracke,
waarin hij hem bad tot de Eenheid terug te keeren. Er berust
te Gits in 't Pastorij archief een ongedagtekende nota van
pastoor Simons over E. H. Bracke, waaruit blijkt dat hij ook
de Stevenisten van Gits bezocht.
3) Nog op andere plaatsen uit pastoor Simons' geschrifteli
blijkt dat deze Louis Soete gebruikt werd om de Stevenisten
te bekeren. (In een brief aan een onbekende,.)
-- 15 --
met de Brabantsche secte ; (1) dit niettegenstaende wierd hy
wederhouden door zyn zoon Tone, en hy zeyde te willen
sterven zonder iemant. Maar zynen schoonzoon Joseph De
Grendele en anderen hebben hem verkeerd, en den 17 is den
intrus verzeld met 2 vremdelingen, en bewaerd door mannen
met stokken daer ingetrokken, en heeft daer zoo veele verdoemenissen
uytgedeeld tegen den Paus, de Bisschoppen, de
priesters, etc. sedert 1802 ; De Ceuninck's dogter Christina
is kwalyk gevallen, en door geweld van medecynen maer
's anderdags haer verstand heeft wedergekregen.
Het grootste deel helt naer de brabantsche secte en is
woedende. Denk, hoe 't hier gaet.
De weduwe Kemel is gestorven, en met eene leeder naer
het kerkhof gedraegen omdat de partye van Mr. Priem de
schraege niet wilde geven (2). Maer Anthone De Ceuninck
betert.
Met alle mogelijke achting en liefde, heb ik d'eere van te
zyn, zeer lieven en geachten heer,
Uw zeer toegenegen dienaer,
J. Simons,
Pastor in Gidts.
Het is niet te verwonderen dat dit dramatisch voorval
het gemoed van den kalmen en bezadigden Van
de Walle bezwaarde ; lijk ook blijkt uit zijn antwoord
aan pastoor Simons van 25 Februari 1820 ; « Verstaen
met misnougen de werkingen vande Intrusen die even
wel sullen eyndigen, dog onderwijlen bidde believe te
sorgen dat evenwel den eerwo heer pastor onderwijlen
alle personnele affronten soude vermiden. dit is wel
de voornaemste (der) beswaernissen van mijn gemoed. »
Zilliez was al vervolgd geworden door de burgerlijke
overheid. Reeds op 11 Januari 1818 was hij veroordeeld
geworden wegens het inzegenen van een huwelijk
zonder voorafgaand burgerlijk huwelijk, en in Maart 1818
werd het plan opgevat Zilliez aan te houden. (3)
1) Arnold Boutens van Zonnebeke, monnik van de St Pieters
Abdij van Oudenburg, wien het behoud van de kronieken van
de Abdij te danken is. Hij ging van dorp tot dorp om de Stevenisten
te steunen, tot aan zijn dood, in de omgeving van Ieper.
2) Uit de gezegden nopens de " brabantsche secte „ en uit dit
voorval blijkt dat er ook in 't Stevenisme zelf scheuringen waren.
3) Biekorf 1926, blz. 59-60.
— 16 —
Op 1 Maart 1820 werd hij bij verstek veroordeeld
tot drie maand opsluiting, acht gulden boete en de
onkosten van het proces. Pastoor Simons was, met de
toelating van zijn overheid, gaan getuigen en had
Zilliez begunstigd voor zoover zijn geweten en de
waarheid dit toelieten. Hij had gewenst dat Zilliez
vrijgesproken werd, op voorwaarde dat hij geen
voet meer stelde op Gits of Passchendale, op
straffe van « 99 jaeren ysers ». Het verloop van dit
geding schrijft hij aan J. van de Walle in een brief
van 2 Maart 1820 :
Geciteérd als g et u y ge voor het tribunal van Ieperen
in de affaire van den intrus alhier, met autorisatie van myne
overheyd, heb ik gisteren gecompareerd : niet tegenstaende
dat ik hem gefavoriseerd heb voor zoo verre de waerheyd en
myne conscientie my toelieten, is hy nogtans par contumace,
als niet compareérende, gecondemneerd tot 3 maenden opsluiting,
8 guldens boete en d'oncosten. Had ik mogen de
sententie naer myn goeste hebben, hy had vry geweest, mids
geenen voet meer stellende op Gidts of Passchendaele op
pyne van 99 jaeren ysers. Ik heb ontfangen 50 st. voor dagheure,
voor den armen, en er circa 150 verteird : daer waren
nog 2 andere getuygen, Jan en Therese Lenoir. »
In zijn antwoord van 10 Maart 1820 aan pastoor
Simons zegt J. van de Walle : « In antwoorde van
de geerde 2e deser, dient myn genougen te vernemen
dat den Intru eenera stock becomt die hem sal verwyden
van UE. eerweerde gemeente, ten waer misschien
van eenige nacht visiten ».
In Juni 1820 werd Jan Simons benoemd tot pastoor
van het rechtgelovige Pittem en daarmee eindigt dan
zijn bittere strijd in het kerkelijk verscheurde Gits.
RIK VAN ONLEDE
LTA 4^
Gi
T
T1^^ J l^ i^^l(^ `'
•
1C^ G_1.@ 7 C) G)_C@ )C0 Gj^ U l^
GLANS.
" G'en hebt daarvoor geen zeepo wandoen. Ge schuurt dat
af met een beetje vette zavel, ge spoelt dat met regenwater
en 't zal blinken gelijk 'n mol tusschea zijn liesgin ! Stasege rm.
G. P. B.
-- 17 --
t. ^^C^^^C^
EEN NAAM IN DRIE LETTERS
EERST een kleine herinnering aan hetgeen we leerden
in de Gewijde Geschiedenis en ook in
onze Nederlandse Letterkunde !
Wie weet er niet, — onder de « verstandige Vlamingen
», voor wie Biekorf uitgegeven wordt, — dat Jacob,
bijgenaamd Israël, de onmiddellijke stamvader van dat
wonder volk, dat wij « de Joden » noemen, twaalf zonen
had, die de oorsprong geweest zijn van de z. g. twaalf
stammen van Israël ?
Eén ervan — dat weet toch iedereen en dat tragisch
gebeuren wordt telken jare op een meesterlijke
wijze voorgesteld in onze H, Bloed-processie -- was
Jozef, die door zijn broeders verkocht werd en terecht
kwam in Egypte, waar hij op een wondere wijze gepromoveerd
werd tot onderkoning van dat machtig
land. — En wie weet er niet dat de grootste Nederlandsche
dichter, Joost van den Vondel, een onsterfelijk
toneelwerk schreef over dat wangedrag van die
broeders ten opzichte van Jozef, — toneelwerk, dat den
titel draagt van : Jozef in Dothan ? Een werk, dat regelmatig
uitgelegd wordt in de hogere klassen van
onze humaniora en ook weleens op de planken opgevoerd.
En alzo komen we ter zake.
Mijnheer — laten we zeggen Mijnheer X — leraar
van Rhetorica in een van onze West-Vlaamse colleges,
zou dat jaar f ozef in Dothan uitleggen. Heel goed.
Maar — zoo dacht die wijze heer Professor, en daar
kwamen rimpels van bekommernis op zijn ernstig voorhoofd
— onder die twaalf zonen van Jacob is er daar
één, die zo een naam dramt -- hoe zal ik het zeggen ?
— zo een naam in drie letters, zoals er ook een
bestaat in onze Vlaamse taal -- alle dingen moeten
— 1g—
toch een naam hebben ! — maar met een lettertje
verschil : GAD. Die brave Gad zal daarover wel nooit
verder nagedacht hebben, en zijn broeders ook niet,
en zijn vader en zijn moeder ook niet ; want die allen
waren toch geen Vlamingen en die zullen wel een
Hebreeuwsen naam gebruikt hebben om datzelfde lichaamsdeel
aan te duiden ! -- Maar -- zo dacht onze
wijze Professor, — onze studenten, « mijn jongens »,
zullen — dat kan niet anders -- aan dien Joodsen
naam een klein veranderingske doen ondergaan, ze
zullen de letter D veranderen in de letter T... ; en
die jongens gaan danig, heel het jaar door, op hun ongemak
zijn : zij zullen wel eens willen monkelen of
lachen om dien ongelukkigen naam, en zij zullen denken
dat Mijnheer de Professor zulk lachen of monkelen
zou kunnen kwalijk nemen... Enfin, die goede en
wijze Professor zat zelf ermede in nesten, en hij dacht
na, en dacht na, en dacht na, en Eurèka ; hij had het
gevonden !
De eerste les over Jozef in Dothan vangt aan. Al de
jongens hebben hun boek vóór zich open liggen en
hebben een schrijfboek en pen en inkt om de geleerde
uitlatingen van den Heer Professor ter eeuwige ge
dachtenis op te schrijven.
— « Mijn dierbare studenten, vooraleer wij het meesterstuk
van Joost van den Vondel uitleggen, zal het
goed zijn eerst kennis te maken met de personagen,
die er in optreden. De lijst van die spelers staat
op bladzijde 5 van uw tekstboek ; neemt ze ter hand !
En gij, 1'Elève Untel -- ge moet weten, dat die wijze
Professor gaarne nu en dan eens een woordje Frans
gebruikte, — lees eens, traag en duidelijk, de namen
van die spelers. En -- zo voegde hij er nog aan toe —
houd u gereed, om de lezing te onderbreken, als ik het
u zeggen zal !
l'Elève Untel begon zijn lezing : «Jacob, de Vader ;
Ruben, Juda, enz. » — En juist als hij ging den naam
uitspreken van dien broeder met zijn drie letters :
« Sta ! » zo klonk, kort en kranig, het bevel. l'Eléve
— 19 —
Untel zweeg en al de jongens keken hun Professor de
woorden uit den mond.
— Mijn goede studenten, vooraleer wij verder gaan.
moet ik u iets vertellen van in mijn jongen tijd. En
gij, l'Elève Untel, houd u gereed om uw lezing voort
te zetten als ik het u zeggen zal ! ». Nu was de aandacht,
natuurlijk, geweldiger opgewekt dan dat ooit te
voren.
— « Wel — zo begon nu de vertelling van den Heer
Professor -- als ik nog een jongen was, was het eens
de grote jaarlijkse kermis in onze stad, -- een stad,
die ook een buiten had en waar wij, 't is te zeggen
mijn ouders, op dien buiten. een hofstede beboerden.
En dat jaar was er — dat was nog nooit gebeurd —
een grote menagerie — een beestekot, zo zegden wij —
gearriveerd, met onder meer een olifant ! Hoe het gebeurde
heb ik niet kunnen achterhalen, maar in den
nacht, die de opening van de kermis voorafging, was
die olifant uitgebroken en was hij de stad uitgegaan
en, door den honger gedreven -- zo denk ik toch —
was hij, op een van onze stukken land waar rapen
stonden te groeien — het was in het najaar — met
die rapen zijn honger gaan stillen.
En nu gebeurde het dat, in den vroegen morgen,
onze z. g. koeier met paard en kar naar het veld ging
om een verse lading rapen binnen te halen. En daar
ziet de jongen — hij kon zo een vijftien jaar oud
zijn — almeteens dien olifant, gedurig bezig, op zijn
olifants, met die rapen met zijn langen snuiter uit te
trekken en die heel smakelijk binnen te spelen. De
jongen, die nooit een olifant gezien heeft, is van de
hand Gods geslagen ; hij kijkt, en kijkt, en kijkt, en
met een geweldigen Djuuk ! heeft hij paard en kar
omgetrokken en rijdt hij in aller haast naar de hofstede
terug.
— « Boer ! — zo roept hij — Boer !
-- « Wat scheelt er dan, jongen ? Een ongeluk gebeurd
? En g'hebt geen rapen mede ? »
— « Boer ! 't Is verschrikkelijk ! »
-- 20 —
— « Wat dan, jongen ? Wat hapert er ? »
— « Daar, ginder, in het rapestuk, zo'n lelijk grote
beeste ! Gij hebt dat van uw leven nog niet gezien!
En ze doet niet anders dan gedurig rapen uittrekken
met hare steert en ze steekt ze in haar... — L'Elève
Untel, zet uw lezing voort ! — zo klonk nu almeteens
het bevel.
— « Gad ! -- las 1'Elève Untel.
— « Juist ! — zo onderlijnde de Heer Professor, en
een donder, een orkaan van schaterlachen brak las
onder al die studenten, en de Heer Professor loech
toch zo hartelijk mede. En heel den tijd dien de
Heer Professor dat jaar besteedde aan den uitleg van
Jozef in Dothan, eiken keer dat die broeder met zijn
naam in drie letters, in het toneelstuk iets te zeggen
had, monkelden en lachten de studenten en dachten
aan ...olifanten die op zulke wondere wijze rapen eten.
N. L.
SEIZOENPRAAT
GROTE NOOD
IDE grote herfsttrek van de vogels ligt achter de rug en
is al enkele maanden vergeten en 'k heb mijn bezien
en mijn deernisse in de sukkelaars die bleven.
De Winter is de angsttijd van de mensen die 't in deze
kommervolle dagen maar schrap 'n hebben, dat ze van de
arme vogels slachten.
De grond is hard en 't gers geraakt versleten.
Al de vogels die konden trekken, 'ii zijn daarom niet weg.
Sommige bleven omdat hun trekdrift was voorbijgegaan
toen ze hier uit het Oosten aanlandden, andere omdat hun
voorraad aan trekkracht te kort schoot, en een toeveel die
van de zomerveelte al zo vet niet meer 'n stonden om, door
weer en wind, de grote reizen aan te pakken.
Ze zochten in 't Vlaamse land een bosselken, een goed
beschutte dellinge, vrij van Noordse wind en uitkijkend op
de flauwe zuiderzon.
Tegen de aanvallen van 't nijpen van de koude, zet de
- 21-
vogel he:-:'l te were door een eerste natuurlijk gebaar : hij
stelt zijn pluimen rechte. Dat doet hij om de warme luchtlage
te verdikken die ligt tussen zijn warm lijf en de koude
van buiten. Het lastig geval met de vogel is zijn hoge lichaamswarmte,
want hij heeft een warmere lichaamstemperatuur dan
een ziek mens kan hebben bij de hoogste koorts. Daardoor
is de vogel tot die eeuwige slavernij en dwangarbeid gedoemd
van maar gestadig zijn voorraad brandstoffen te moeten vernieuwen
omdat zijn lichaamsvuur standvastig moet aangekoterd
en gelaaid worden.
Daarom is honger en dorst, voor de vogel, dodelijker dan
de fel nijpende koude.
Daarom is zijn jacht op levensate zo groot en zonder pardon'
De merel heeft al de beziën van 's rijkemans hof al binnengespeeld.
De koolmeze is op zoek naar al dat haar kan
helpen en bijstaan tot vulling van haar maag. Zij 'n heeft
het nog zo kwalijk niet gevonden, want daar zit ze neerstig
te peuren in de witte nest van de rupsenpop. Zij scheurt de
zijden zak vaneen, waarin de donzen larven van de rupsen
zitten en ze vindt het goed van de boomgaard te kuisen van
al zijn toekomstig fenijn.
Voor elk-end-een onder de vogelbende 'n is 't zo wel en
zo smakelijk niet. In de meersen waar het gers rost is geworden
van het danig vriezen en dooien achtereen, komen
de sukkelaars om hun grote miserie te gare te smijten. De
grond is hard, maar verderop heeft de wind wat met de
droge blaren gespeeld en ze bij de grachtkant op een hoop
te zamen geschuurd... Daaronder - bij neerstig zoeken - kan
een spreeuwe nog een tettingje vinden, als 't wel gaat, of
een kleine worm die bezig is met zijn leven te redden onder
de warmte van die blaren.
Als de vorst het een dag of drie uithoudt, 'n kunnen de
vogels met die schamele peuzelinge niet meer voort in bende
leven en algauwe trekt elk op zijn eentje een ander gat in,
droef, gelaten en de kop tussen de schouders. Van nu voort
is 't moeder-ziel-alleen om doen.
Het lijden van die sukkelaars heeft ook hun zeden en gewoonten
veranderd. Waar ze vroeger samen konden leven
« gelijk God in Frankrijk », al te zamen op 't zelfde land waar
t'eten was voor iedereen, zijn ze nu gedwongen te scheiden
om te zoeken en te vinden elk op zijn maniere en naar zijn
bekomste. 't Is gelijk in den oorloge bij de mensen: «'t is
elk voor zijn eigen », zei de garde van Eecke, « 't is weglopen
of te gare sneuvelen », en hij liet zijn wijf zitten.
-- 22 --
't Kan zijn dat ge langs de boord van een niet bevrozen
beke nog een sneppe geware wordt die wormen zoekt langs
de waterkant, maar in 't algemeen is 't te zien dat bij de
vogels een gelatenheid en een gemeenschappelijke droefheid
heersen om 't bestaan van de grote wintermiserie.
Bij felle vorst in 't wintergetij zoekt elk zijn ate zonder die
vechtlust die vroeger bestond om naar een brokke van een
ander te snakken.
Waarom nog vechten en krakelen, al dutsen ondereen ?
Maar, zo ze daar almeteens een schone buit gevonden hebben,
halen ze weer de vogelnature boven en vechten om de brokken
gelijk kloeke strijders om hun levensrecht.
De miserie van de Winter is voor de vogel geen klein bier,
maar bij vorst en ijzel 'n is 't nog maar een lachedingen vergeleken
bij het andere drama. Erger kan het worden bij
sneeuwval.
't Beschrijf van die dompelaars is al een troost bij 't beschouwen
van d'andere miserie, van die lange pijne die weer
aan de gang is en die de mensen hun eigen aandoen.
G. P. BAERT
61@fi • dc; 4t'
^^nn^s 1n1jj/^'^
4f;
^^^^/'
^^^ ^1C ^..^? ^^^ ^1C^ ^^^ ^1C^
MENGELMAREN
UIT DEN TIJD VAN DE LOTING.
— " Nog een die geen soldaat meer moet zijn „ : zo hoort
men nog zeggen door treffelijke menschen, als er iemand van
het gezelschap hoorbaar den gezondheidsregel volgt van
" beter in de wijde wereld of (dan) in een nauwen buik ,,.
Deze spreuk komt uit den tijd dat liet loten bestond voor
de soldaterij. Van een die in de loting een goed nummer
trok en dus geen soldaat moest zijn, zei men : " Hij is er
nit ,,. Wie een slecht nummer trok was " er in „ en moest
naar den troep.
Onze spreuk is aldus een eerbare paraphrase voor : " Nog
een die er uit is ,,. Meulebeke.
ALLFRHEILIGEN-ALLER'LIELEN.
In Biekorf 1948, blz. 234, vraagt B. H. Dochy waar de Nieuwmarktenaars
te Roeselare 't gebruik der kaarsen op de graven
vandaan hebben gehaald. En daar is sprake van een Hoi -
— 23 —
gaarse dame, voor wie, op Allerheiligen, brandende kaarsen
werden geplaatst.
In Februari 1937 bracht ik enkele dagen door in een Tyroolsch
bergdorpje, nl. Galtur. Rond het kerkje ligt het kleine
kerkhof. Op ieder grafterp zag ik een gelijkaardige kruisversiering
in gesmeed ijzer. Grote kruisen van de begoeden,
kleinere van de mindere klasse, maar alle van hetzelfde
maaksel. En aan haast ieder grafkruis bemerkte ik een soort
pot in ijzer, die vastgehaakt hing. En ik vernam dat, gedurende
de Paasdagen, op do Hoogdagen en op Allerheiligen- en
Zieltjesdag, in deze potten olie werd gegoten en lichtpitjes te
branden werden gezet, voor de zielerust van de afgestorvenen .
t J. F.
EEN BEDELAARSLIED VOOR DRIEKONINGEN.
Rond Nieuwjaar (1949) kwamen de driekoningen op ronde door
Ardooie : een volwassen vent, wat gegrimeerd en met een
paar kleurige vodden gepareerd, zijn vrouw met een papieren
mutse op en een klein kind met een gele sjaal aan. Ze droegen
geen ster maar een kribbeke verscholen in dennengroen,
vastgeklonken aan een ijzeren staandertje. Ze zongen volgend,
denkelijk onvolledig, liedje :
Ze vonden dat kindeke op hooi en stroot,
Op Maria heur ne schoot.
Ze vonden dat kindeke heel verblijd,
dat dient voor onze ziel en zaligheid.
Vrienden laat ons toch niet te lange meer staan,
We moeten van 't één na 't ander gaan,
Om te gaan zoeken ons gerief,
Bij die goe' mensen, als 't ulder belieft... L. V. A.
MARIAVERERING TE GENT.
In een kleine brochure : De Gebuurtekajelletjes en Gevelbeelden
te Gent (8 blz. ; met afbeeldingen) schetst E. H. G.Celis,
bestuurder van " Gent aan Maria ,,, de oorsprong en verspreiding
vooral van de kapelletjes, versiering en viering, in de
volksbuurten. Van al deze nederige stichtingen bestaat er geen
archief : Schr. heeft de mondelinge overlevering geraadpleegd
en veel wetenswaardigheden kunnen verzamelen. Het geheel
geeft een goede kijk op de ontwikkeling van een volksdevotie
in de grote Vlaamse industriestad. B.
DE FAMILIE VERBRIGGHE.
Ter gelegenheid van het gulden huwelijksjubileum van
August Vandermaliere en Emma Merlevede (gevierd te
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening 2335.37
- 24 --
Beveren-Roeselare op 10 Jan. 1949) liet E. H. C. Den orme, neef
van de jubilarissen, een blad drukken met de lijn van de
Verbrigghe's (opgaande tot omstreeks 1600) uit de stamtafel
van zijn familie. Gedrukt op 50 exemplaren. Een zinrijk geschenk
voor de feestvierenden en een voorbeeld van eenvoudige
uitvoering voor de liefhebbers van familiegeschiedenis. B.
DOORLUCHTIG.
Gesproken van " kaffie waar ge 't jaargebed kunt deure
lezen „ (Biekorf 1948, blz. 240)... : zoo hoorde ik van een man
van Stasegem nu onlangs, toen ik hem liet opmerken dat hij
zijn afgedragen frak aanschoot :
" Ja, 'k wete 't wel. Hij begint van den bisschop te slachten,
hij wordt doorluchtig. „
SCHERP ZITTEN.
Hier is 't antwoord van een man van wien men een pijpe
tabak schooide (te Brugge) :
" Met den besten wille van de wereld, jongen, maar 'k en
kan niet, 'k zitte zoo scherp of Scherpeetje zelve.
Kende gij Scherpeetje ?
Dat is 't deurwaardertje uit de Span j aardstrata. „ G. P. B.
ZEI-SPREUK.
't Is rijke, zei Pier Bauwens.
Deze zei-spreuk opgeteekend in Biekorf 1900, bl. 109, is niet
volledig, want onlangs hoorde ik te Stavele van een zestigjarige
persoon, geboortig van Oost-Nieuwkerke :
— 't Is rijke, zei Pier Bauwens, met z'n Zegelen heerd en
z'n eerden vloer.
WAT ZEGGEN DE LELIËN ?
Bij landsche menschen vindt men nogal dikwijls een of
meer hutten leliën in een bloemperkje vóór de deure. Benevens
de gekende remedie met " lelieblaadjes „ dient dat nog
tot entwat anders, luistert maar :
" Als de leliën opengaan (beginnen bloeien), binnen zes
weken is 't oegst. „
" Als de leliën fortigen (vorten, rotten), den oegst gaat fortigen
„, zeggen ze. A. B. Stavele
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
In Schrikkelmaand, jaar 1949.
HET ONTSTAAN ANK zij de steun van het « Instituut ter aanmoe-
` wetenschappelijk onderzoek in Nijverheid
en Landbouw » (I. R. S. I. A.) in
van 1947 aanvang een systhematisch
bodemonderzoek en een daarop volgende
kartering van de gronden in verschillende gebieden
van het land.
Hoewel het doel van deze karteringen op bodemkundig-
landbouwkundig gebied ligt, blijkt het toch steeds
meer dat tijdens een dergelijk onderzoek zeer veel feiten
en gegevens aan het licht komen die kunnen leiden
tot de reconstructie van de natuurlijke en kunstmatige
ontwikkeling van het betreffende landschap.
De kartering van het Veurne Ambachtse poldergebied,
welke in de loop van 1949 vrijwel voltooid zal zijn,
is hiervan een duidelijk bewijs. Uit de verkregen gegevens
werd een geheel nieuw beeld verkregen over
I tlitkorf
'------
~uIlI1R otill pel'it dies Apibus.
SO·te Jaar. 1. In Schrikkelmaand. 't jaar 1949.
OVER HET ONT5TAAN VAN
HET VEURNE AMBACHTSE POLDERGEBIED
1f\ANK steun van het « Instituut ter aanmoe· .u diging van wetenschappelijk onderzoek in Nij.
verheid LandbouwA.l werd in
de loop van 1947 een aanvang gemaakt met een sys'
thematisch en daarop volgende
gronden in verschillende gebieden
land.
doel van deze karteringen op bodemkundig.
gebied ligt. toch steeds
dat tijdens een dergelijk onderzoek zeer veel feiten
gegevens licht komen die kunnen leiden
de reconstructie van de natuurlijke en kunstmatige
van betreffende landschap.
kartering van het Veurne Ambachtse poldergebied,
de loop van 1949 vrijwel voltooid zal zijn,
duidelijk bewijs. de verkregen gegevens
werd een gehe-el beeld verkregen over
-- 26 —
het ontstaan en de natuurlijke landschapsvormen van
dit gebied.
Wij willen hier enkele hoofdlijnen geven van de nieuw
verkregen inzichten.
Het Veurne Ambachtse poldergebied -- waaronder de
mariene alluviale afzettingen moeten worden verstaan
-- omvat een aantal verschillende landschappen, die
elk hun eigen ontwikkelingsgeschiedenis kennen, en die
ook tegenwoordig nog goed zijn te onderscheiden.
Wij onderscheiden zodoende vier landschappen.
Het DROOGMAKERIJLANDSCHAP van de « Moeren » is gelegen
aan de beide zijden van de Frans-Belgische
grens, ten westen van de stad Veurne. Dit landschap
wordt begrensd door een kunstmatige afwateringsvaart
het « Ringsloot ».
Het OUDE POLDERLANDSCHAP omvat het poldergebied
ten westen van de « Oude Zeedijk », met uitzondering
van het genoemde gebied van « de Moeren». Voor
de loop van deze zeedijk van Oostduinkerke tot aan Fort
Knockehoek verwijzen wij naar publicaties van Blanchard,
Briquet en Loppens.
Het OVERDEKTE POLDERLANDSCHAP ligt ten oosten van
de genoemde dijk. Wij onderzochten dit gebied tot
aan de rivier de Yzer.
HEt NIEUWE POLDERLANDSCHAP omvat een aantal kleinere
poldertjes in de buurt van de Yzermonding bij
Nieuwpoort. De grootste hiervan zijn : Grote Noord
Nieu=wandpolder, Bamburgpolder, Groenendijkpolder
en Hemmepolder.
De hier gegeven indeling vindt zijn rechtvaardiging
in de ontstaansgeschiedenis van de verschillende landschappen.
Hoewel de tertiaire en pleistocene voorgeschiedenis
zeer zeker van belang is geweest voor de vorming van
het huidige landschap, willen wij niet zo ver teruggrijpen
in de historische evolutie. Wij beginnen onze
beschouwing pas na het eerste Holocene tijdperk ; dus
— 27 —
na het zg. Boreaal, dat de moderne geologen tussen
5000 en 6000 jaar vóór Chr. laten eindigen.
Het Boreale tijdperk wordt opgevolgd door het Atlantische.
(Van ongeveer 6000 tot ongeveer 2000 jaar
vóór Chr.). Omstreeks het begin van het Atlantisch valt
het begin te constateren van een stijging der zeespiegel,
waaruit een transgressie van de zee ten opzichte
van het vasteland resulteerde. Deze transgressie is in
de Belgische litteratuur bekend onder de naam van
« Flandriaanse Transgressie ». Tijdens de transgressie vond
de doorbraak plaats van het Nauw van Calais. Het
gevolg van deze doorbraak was onder meer, dat de getijdewerking
in de Zuidelijke Noordzee zeer versterkt
werd, en dat er een massaal transport plaats vond van
materiaal, afkomstig van de weggerodeerde en vergruisde
gesteenten uit de landbrug tussen Engeland en Frankrijk.
De afzetting van materiaal door de zee langs de
Vlaamse kust werd hierdoor versterkt. Door de voortgaande
stijging van de zeespiegel kwam ook het niveau
van de afzettingen of sedimentatieniveau steeds
hoger.
Wij waren in staat om het maximum sedimentatieniveau
van deze afzettingen te berekenen. Dit ligt op
ongeveer 3 m. boven het Oostends nulpeil. De opvattingen,
als zouden grote delen van zandig Vlaanderen
tijdens de Flandriaanse transgressie zijn overstroomd,
zijn dan ook geenszins juist. Opmerkelijk is
het feit, dat niet overal de afzettingen van deze transgressie
even hoog liggen. Inderdaad vonden wij in het Veurne
Ambachtse gebied grote verschillen in de hoogte van
sedimentatie. In de polders rond de gemeente Adinkerke
liggen de afzettingen tussen de 2 en 3 meter boven
het Oostends nulpunt. In de buurt van het dorp Lampernisse
komen ze echter aanzienlijk beneden ditzelfde
nulpunt (1 tot 3 meter) voor.
Reconstrueren wij het landschap van de huidige polderstreek,
zoals dit er omstreeks het einde van de
Flandriaanse transgressie uitzag, dan blijkt dit het best
te vergelijken met het huidige waddenlandschap zoals
— 28 ._
het wordt aangetroffen tussen de Friese eilanden en
het vasteland. (I)
Voor onze kust, die toen werd gevormd door het
hogere pleistocene achterland lag een waddenlandschap,
hetwelk het Atlantisch waddenlandschap wordt genoemd.
Dit waddengebied bestond uit losliggende platen,
die steeds hoger werden. Tussen deze platen echter
had de sedimentatie de stijging van de zeespiegel niet
of slechts ten dele gevolgd, en hier stond dus de ondiepe
kustzee zowel bij lage als bij hoge waterstand
direct tegen het pleistocene achterland van « Zandig
Vlaanderen ». In het Veurne Ambachtse ligt een dergelijke
plaat in de omgeving van Adinkerke. Verder
naar het oosten toe werden de afzettingen uit deze
periode veel dieper aangetroffen.
De techniek van de materiaalsedimentatie op deze
platen is in Nederland goed bekend geworden door
bodemkundige studies van Edelman en zijn leerlingen.
In het Veurne Ambachtse konden wij deze sedimentatietechniek
in het veld en aan de hand van luchtfoto's
bestuderen op die plaatsen waar het Atlantische
waddenlandschap vlak bij of zelfs aan het huidige
polderoppervlak voorkwam. Dit laatste was het geval
in het gebied van « De Moeren ». Hierover later meer.
Het blijkt, dat de zee bij elke vloed de wadden
overstroomde via talloze zich vertakkende en sterk
kronkelende kreekjes of getijdegeultjes. De afmetingen
van deze getijdegeultjes varieren in het door ons onderzochte
gebied van ongeveer 40 tot minder dan 1/2
meter breedte. Op luchtfoto's van de betreffende gebieden
zijn de kreekjes zeer fraai te zien. De zee voerde
door deze geultjes behalve water ook slib aan, dat op
het wad tot bezinking kwam tijdens de vrij rustige
waterstand tussen eb en vloed. Vlak langs de geulen
en ook gedeeltelijk erin bezonk zandig materiaal.Tussen
1) Deze reconstructie is een uitwerking van enkele, nog niet
gepubliceerde opvattingen van Prof. R. Tavernier van do Rijks
Universiteit Gent.

O;•;A:qV4 cod cSujp -
La na Schap
eJle
LE1;E1Y13li
Oud potd4u4andschaP
ko sfronden.
7,1/4
711 Overdeht
pde.r.iandsc.h.ip
Lad a „4 4 efic1e.
LtuJcjôp van
het yzafrestuarsvm
/
••
/ • /
/ • /
St roonde,
sfronvietb met
Ondoep"At/antisc4
WacidettLandschap
N.N
I'
Dr.004'maKery - lani44s chae
van tlogran
Da rloor.er)
Ai\
A A
A it ,1
A A
./
2'
\i'7(
. E .4641 *,
ollf/PS. si /
7 11. igqe4g4,
,
A ."
-De
PO. tine
' .1/**• " *- /. /, *•"!
:1 "/// / I / ////) •*/ / /// 1/ /**•
• '
" 11/ J . °.‘ .-. ' !..!....- 7 1 .7 ' 1.11 /*••—• . ,tamoiereisse , 1 ..,/,,..! .dA / '* ,
/
, — --` ..•/*. / / /,,/
•
// • - -.4./i/:.4 ,44, ,19----...!!" • 1 11 1-:::: -/ i.• /*/'
/
....... :/ //// ,-... , `•\
. '.-7 1 •.,/ //
i ii •-...- ..; .. •,//// / 1 •- •
/ ,, tH, .1 • 1- -''' *•// /I.t %.,/ / / 1
;VV."
/ • • /, //°- •-....•••
• // I / 1- • /
/// .
,/
•
/ /
./i% • 1 J/ , ".•:
/// r;"/•,/- %.* // t•* •//
/, .
", /
•
" . / / : / //G
H outh ern
/
" / • • • .
//
••••
1/
/ / 9
."
Jo' ci Duin-
Lan ci sc. 11
:/sZtetertae'le
gig !.k// •
/ // 7, *7; :
ew a a ,.
.. ... 1/ // /
Veurne -/A prz baehts
A A ^
1,,c3rayde
.!
.••
•771 .“ • :
"A"St.e. enktr k•e. // •
Ocit-DulteAca
Rams
o ////
Pt/Open ,//
•
•‘/ /, //
:'/'/
// // //
/ / / IRioitsh
if
.•*/.7 ;-
//
• .
/ •
0 %
L.
Ave ka'pe fi e.
Pe
Stuiv
Y Yle
0
sae rke
/2/
A
A A
A
/n 
ht
A
J.P.3.J.A'C.V.B Un ivr
. -
e 0/o.p.sc h Sc tskaar-Ve.-
-- 29 —
de geulen vond echter sedimentatie van kleiig materiaal
plaats. Tenslotte werden de eigenlijke geultjes tijdens
een periode van vertraagde sedimentatiesnelheid meestal
opgevuld met klei.
Dit ingewikkelde sedimentatiepatroon komt ook nu
nog tot uiting in de sterke variatie van de bodemkundige
gesteldheid in de betreffende gebieden.
Wij nemen aan, dat tijdens het Atlantisch de Flandriaanse
transgressie tot stilstand kwam, en dat er
mogelijk zelfs een regressie of daling van de zeespiegel
optrad. Deze kentering, welke ongeveer 4000 tot 3500
vóór Chr. plaats vond, wordt ingeluid door de vorming
van een of meerdere duinengordels aan de zeezijde
van het Atlantische Waddenlandschap. De oudste van
deze duinengordels werd in het Veurne Ambachtse
gebied teruggevonden. Een brokstuk hiervan zijn de
zogenaamde «interne duintjes van Adinkerke-Ghyvelde » .
Deze duintjes zijn dus niet zo oud, als door de meeste
Belgische en Franse geologen wordt verondersteld. In
de Franse litteratuur worden ze namelijk als pleistocene
duinen beschreven.
Een ander brokstuk werd aangetroffen bij het gehucht
« Oosthoek » bij De Panne. Hier lopen echter de
oude duintjes door onder het meer recente duingebied
— waar ze moeilijk zijn te volgen.
Het blijkt, dat de toenmalige kustlijn zeker niet ver
buiten de huidige was gelegen,
Aan de landzijde van de beschreven duinengorclel
of schoorwal werd het milieu door de verdwijning van
het zoute water en de overmaat zoetwater gunstig
voor de vorming van een intensieve moerasachtige
vegetatie. Uit de niet verteerde organische afval van
deze vegetatie ontwikkelde zich veen, dat met de naam
oppervlakte veen wordt aangeduid. Het veen ontwikkelde
zich oorspronkelijk als laagveen, maar groeide naderhand
grotendeels tot hoogveen uit. Behalve in de onderste
horizonten bestaat het veen of daring uit het Veurne
Ambachtse voornamelijk uit sphagnum of mosveen en in de
hoogste horizonten ook uit bosveen.
— 30 —
De veenontwikkeling begon op plaatsen waar het
milieu voldoende vochtig was. Lag het landschap te
hoog, dan trad geen veenvorming meer op.
De topographische hoogte waarboven geen veenvorming
meer werd gevonden, noemden wij de kritische
hoogte van de veenvorming. Het blijkt, dat wanneer
het oorspronkelijke landschap hoger lag dan ongeveer
3 1/2 meter boven het Oostends nulpunt, er geen veenvorming
optrad.
Zodoende was tegen het einde van de veenvorming
de uitbreiding van het veengebied minder groot dan
de uitbreiding van het huidige polderlandschap. Het
blijkt bijvoorbeeld, dat vrijwel het gehele oppervlak van
de poldergemeente Loo nooit bedekt is geweest met
veen.
Rond het begin van onze jaartelling moet het Veurne
Ambachtse veengebied een continu bebost gebied geweest
zijn, met plaatselijk vrij moerassige plekken waar
sphagnum groei overheerste. Door het veenlandschap
liepen een aantal beken die zorgden voor de afwatering
van het hogere pleistocene gebied en van het veengebied
zelve.
Dat dit gebied niet in zijn geheel moerassig was, blijkt
wel uit het feit, dat op het veenoppervlak veel Romeinse
bewoningsresten werden gevonden.
('t Vervolgt) Ir. F. R. MOORMANN
r.. ^ r^^A ^ i .^s n n r.' s r. ^► 1 ^. ^s r i ^^^` 1 /' ../,.
F^^ ^^^ ^^^ ^2^ ^i^ ^^ G.1@_^_?iC^ (.11@ ^^^ .^l^ c^^^ ^^% ^j c ^ ^^ ^_
VAN DE WIEG TOT HET GRAF.
IV. TROUWEN IS HOUWEN
WANNEER het eerste kennismaken juist begon,
is voor veel gehuwden maar moeilijk uit
te maken. Sommigen beweren immers dat
ze « al een oogslee op malkaar hadden » van in de
grote lering ; Fredje van de plaatse had toen een
liefdebriefje gefoefeld in den hals van Kollevientje —
- 31 -
Silvietje van 't hof - zijn kleedje: - « Dat is van Alfred
voor Silvie », - meer niet op dat stukje papier. Pol,
die blazer was, gaf dit anders te kennen: aan een
fijn snoertje liet hij, van over de leuning van 't doksaal,
het koperen kruisje van zijn paternoster lichtjes dansen
in Leentjes nek - die daar devoot van achter wachtte
- totdat ze omhoog keek.
Gewoonlijk werd het bedoelde meisje getrakteerd
vóór de ZondagschooI, in het spekkewinkeltje van Babe
Siere, waar de kinderen zich rond de spekketafel ver..
drongen om hun zondagpree - een eens - te verdoen.
Hij, de jongen, weerde zich ook om, al drummend rond
den emmer water, - te midden van de vloer - dat
meisje een slokje water uit de spoelkom te bezorgen;
hun mond plakte immers van de siroopstokken, babbe..
laars en stampers.
Grote mensen noemden dàt «spe]{keliefde », De
meisjes deden geen moeite, hoewel zij argeloos van
toekomstplannen zingen in de springtouw: «Met wie
zal zij trouwen? - Met een edelman, bedelman, dom,
pastoor, Keizer Karel, stutemandoor (of voddemanszoon).
Tegenwoordig meer : « Met een schelen, krommen,
rechten, bulte! of de beginletters van een naam: A,
S, C ... » Andere liedjes gaven meer uitleg: om maar deze
refreintjes aan te halen: (vgl. Biekorf 1947, bI. 38,62, 115):
Moeder, mag ik trouwen, 'k heb toch al een' ring,
Is het maar een koperen, als h~j maar en blinkt.
Wadde ~ zei ze ; trouwen ~ zei ze.
Met wie ~ zei ze ; met een langen ! zei ze,
Hup! zei ze, onder je rok! zei ze,
Dat's trouwen, zei ze ; met een langen, zei ze.
Hij heeft een piek op mij,
't Is van jaloerzigheid.
En 'k heb hem laten staan,
'k Zijn d' er van door gegaan.
Hij kan niet dansen,
Hij kan niet zwansen,
En hij loopt alhier al dansen.
'k Zou niet geren, zei dat meisje,
Trouwen met die lompen boer I
— 32 --
Grotere meisjes zouden 's zomers ook wel de kroonblaadjes
van het madeliefje of de pluimpjes van de
pissebloem (paardebloem) afblazen, en de jaren tellen
dat ze nog wachten moeten.
Andere gehuwden houden staande, dat zij reeds van
elkaar hielden als zij naar de spellewerkschool ging.
Deze liefdeblijken werden veel ruwer geuit : zij, de jongens
van de avondschool, zaten met veel lawaai de
spellewerksters achterna ; allemaal broers, zusters en
gebuurs uit één zelfde gehucht. Op die « kalverliefde »
werd ook niet veel acht gegeven.
Nog andere beweren het tegenovergestelde ; van af
de eerste ontmoeting waren ze beslist. Vandaar :
Trouwen en pacht
komen op één nacht.
Op « soldateliefde » wordt ook niet veel betrouwd ;
immers « een soldaat draagt zijn liefde waar hij gaat. »
Gewoonlijk als de jongen voor goed thuis kwam van
den troep, begon hij ernstig aan de toekomst te denken.
Het was soms nogal reschierlijk om over de dorpsgrens
te gaan « vrijen » ; dat betekende zoveel als je bloot
stellen aan een aftakeling van de dorpsgezellen aldaar.
De timmerman van Beernem die naar Lovendegem ging
vrijen, vaarde precies alzo, doch hij wilde het niet geweten
hebben. 't Beernemse mannevolk vond er toch
iets op uit : zij kochten 't gazettevintje uit, dat altijd
luidkeels de laatste gebeurtenissen riep. Roepend
« Nieuws van Lovendegem ! » kwam hij alzo voorbij
Kapaards smidse gegaan, waar de timmerman stond ;
de verraste vrijer sprong toe om 't vintje de mond te
snoeren ; toch bleef hij de bijnaam « van Lovendegem»
behouden.
In het Noorden, spraken ze met weinig achting over
een « zuwerling » : — zuiden of zandstreek -- « zo'n
papzak » (veel pap eten). Als een Noorderling een
meisje van 't Zuiden vrijde, gingen ze gewoonweg « de
weg afzitten » -- « Zeg ! er zijn hier ook hondjes die
brood meugen ! »
Er waren verschillende gelegenheden voor het jong
-- 33 —
volk om bijeen te komen. Dat begon reeds na de
nieuwjaardagen, met « Toontjes zaterdag » — een boeremesdag
bij uitzondering — nog volop in 't putje van
de winter. Het zwermde dan, op het plein vóór O. L.
Vrouwkerk (Brugge), van de boerekoppels die drummend
het portaal in- en uitschoven, om daar rond die zware
vierkante pilaar de « viggenommegang » te doen, ter eer
van St Anton;us. 't Moest veel schelen eer ze thuis
bleven, want dat was een enige gelegenheid voor
« teentje tert ».
Dan hadt ge in 't voorjaar de vespers van de veertigdaagse
Vasten. Volgens een ongeschreven overeenkomst
ging het jong volk ieder zondag naar een ander naburige
parochie om de vespers bij te wonen ; maar de derde
zondag kwamen ze van uren ver naar de kerk van Donk,
die daarom « de jaarmarkt van Donk » genaamd werd.
Elk trachtte hier een « meilief » op te doen ; de
jonkheden trakteerden met vijgen, en die « bek op een
meisje hadden », zouden haar zelf tegen wil en dank
een vijg in de mond geduwd hebben. In de herberg
werd het lief nogmaals getrakteerd, maar nog al schra
perig : -- « Santee ! drink je een beetje mee ? » — Ze
kreeg het eerste teugje, en mijn kozen labberde verder
de pint alleen uit. (1)
Op « Kapellekesdag », O. L. Vrouw Boodschap — 25
Maart — gingen zowel jonkheden als jonge dochters
de naaste bedevaartplaats bezoeken en O. L. Vrouw
smeken om « op je schik te komen » en een goed
huwelijk aan te gaan. Ze hielden er niet aan om naar
de meifoor van Brugge te gaan zonder lief. Met H.
Bloeddag en Ommegangzondag moest het meisje d e
jongen onderhouden van eten, --- gewoonlijk eiers —
zelfs een gewone boeremeid kreeg haar 26 eiers mee,
om naar de pand te gaan. Vingertje en vingertje kwam
1) Dit was toen volop het gebruik : die een pint bestelde,
reikte ze terug aan de herbergbaas of -bazin, en zij dronken
do eerste teug. Vandaar het nog levend gezegde : " A vous-ss
konfrater, God zegene je, zei Pier Klutter. en hij dronk de
pint alleen uit. „ (Vive-Kapelle, St Kruis).
34 --
zo'n boerevrijazie aan de hoek van de petattemarkt
gewandeld, bij 't Beertje van de loge. Zij : « Narden,
wa' voor een heiligen is dat hier ? -- Hij, onbeholpen.
naar het beeld opkijkend ; -- « 'k He' mijn vader nog
horen zeggen, dat' geen kwaad kan, als we hem aanroepen
voor een goed menazie ». (1)
Een meilief werd niet altijd ernstig opgenomen,
vooral als ze ver woonde ; voor sommigen was dat
maar vrijen tegen de vaak, totdat ze op hun schik
kwamen ; en ondertussen hadden ze toch « een zomerlief
» om 's zondags naar de dorpskermissen te gaan.
't Was ook daarop dat die kortwoner zinspeelde :
« -- Als 't meeslaat, zei Blomme, mijn dochter wordt
boerin » -- (gekend gezegde). Ze vertellen ook nog
't geval van die vader die er korte metten mee maakte
en met zijn dochter « te trope liep » : hij reed met zijn
«gangbare dochter» op een kortewagen en riep .0 Mensen,
mijn dochter is huwbaar I » en 't meisje : « Ja't, vader,
t is waar ! »
Voor een huwbare boeredochter was een grote venditie
een van de meest gezochte gelegenheden, om
zich midden 't mannevolk te tonen. 's Zondags, na de
mis, werd de koopdag afgeroepen, aan de kerkstichel
of van op de kerksteen, en 't plakkaat werd in de staminees
uitgehangen. (2) Wannes Bakkers, de boer van
de Blauwe Zale, die verlegen zat met zijn zes dochters,
liet geen een venditie voorbijgaan. Opgepint van 't hoofd
tot de voeten, met hun kofferkleeren aan, en glinsterend
van 't goudewerk met diamanten, werden ze er met
de wijtewagen naar toe gevoerd. Daar was de keuring en
kans om verkocht te worden.
Venditie op een hofstee zonder « blijver » was bui-
1) Werd in het Noorden verteld : Stalhille, Zuienkerke.
2) Gewoonlijk rond de maand Juni ; een tweede venditie voor
de vruchten te velde had plaats vóór den oogst. In 't volle
Zuiden, lijk to Wingene, bij d'Oostvlaamse grens, hielden ze
rekening met de Kerstdagpacht ; daarom hield boer Vincents
van aan 't Raakske, venditie rond Kerstdag.
— 35 —
tengewoon vermaard ; — er werd immers niets ingekocht
dit was het geval bij burgemeester Van Damme op
Sarepte, langs de Brieversweg. Ze kwamen van ver en
bij, zowel van 't Noorden als van 't Zuiden ; zelfs
van Aardenburg en Oostburg in Zeeuws-Vlaanderen.
't Hof zag er precies uit als een kermisplein ; reeds
aan het hofhekken zat er een « bolzak » met drogevis
en nootjes en verder liepen er nog wel drie, vier rond
al roepend. Schaapstal of schuur en wagenkot, geruimd
en gevaagd, waren herschapen in kermistent ; (en als
't nood deed, sloegen ze er nog een tente naast)
planken, rustend op tonnen en schragen, dienden voor
tafel. Een herbergbaas uit het dorp kwam er tappen
en ze droegen het bier met « kitten » rond.
« Waar een boer uitscheidt van weelde is er eten voor
mensen en beesten ». Verwanten, vrienden en kopers
werden binnenhuis verwelkomd aan de koffietafel. Midden
het hof stond de wagen voor notaris en roeper,
en Jaarrond al dat taterend en schaterend jongvolk, al
even « koopziende » als de opgekuiste beesten op stal,
want : — « Met de blaaie, schiet men de gaaie. » —
Eenmaal dat paarden en koeien verkocht zijn, wandelt
het jong volk de schuur op, ze trachten in klaps te
komen met iemand, waar ze bek op hebben : er wordt
gedronken, gevrijd en gedanst.
't Was alzo dat zij, Moneka, niet meer naar de venditie
ging, zij was immers al verkocht en de ondertrouw
was al gedaan. Hij. Mieltje, haar toekomende ging wel;
kwa gezellen maakten hem steendronke en jaagden hem
op tegen Moneka, zodat hij, de schuur rondslingerend,
schreeuwde : — « Neen ik, 'k en trouwe bij Jantje Taps
dochter niet ! » -- Moneka liet er geen gras overgroeien :
's anderendaags ging ze naar de pastoor haar gebo8n
opzeggen. — « Maar, dochter, gij zijt wat overhaastig...»
-- « Tut, tut, Mijnhere paster, zei Moneka, er zijn nog
moeders die zeuntjes kweken ».
Na den oogst, op de laatste kermissen van Septemter
en Oktober, kwam het er op aan je keus te doen,
— 36 —
vóór de nakende winteravonden. Meninge of geen
meninge, de meesten zochten om 's winters « een
thuuzent en tonzent » te hebben ; ze gingen daar een
partijtje kaarten, een koutertje slaan en een wafel eten.
Ook was « het winterlief » veel zekerder van haar slag,
immers : — « Een goed paard wordt op stal bezocht en
met waarde thuis verkocht. » Ze overlegden alles heel
goed : keken naar de stand, naar de hofstee of « het
postje », als het goê volk was en er niets op te zeggen
viel ; en zoals het wel meer gebeurt, was 't gezegde hier
ook van tel : « de stoutste wezels, zuipen de beste eiers.»
Sukkelaars, gelijk Guustje, werd voor den aap gehouden.
't Was op Vastenavond : -- « Maar be ja'k,
zei ze, 'k zie jen algelijk nag geren ! » — en meteen
aaide ze met haar zwart gemaakte handen over zijn
kaken ; ons Gustje was van toen af als « Molle » De
Blare gekend.
Schuchtere vrijers deden wel wat onhandig, maar ze
kwamen er toch. Om de veertien dagen kwam hij bij
de twee gezusters, op 't hof te Middelburg : « Elk
eentje ! » — zei hij, bij wijze van goên dag en klapte
verder over 't boerenbedrijf ; dat duurde zo heel de
winter. Met den uitkomen wilde hij er een einde aan
maken en schoot uit : — « 't Moet hier eens of anders
zijn ! Hoe scheidt dat hier ? Wanneer gaan we nu naar
de pastoor ? » - De gezusters bekeken elkaar, en de
stoutste vroeg : — « E ! ja maar ? Voor wie is 't dat je
komt ? » — Hij zonder aarzelen : — « Wie heeft er
d'eerste 't hektientje opengedaan ? » - Elodie schoot
een roodje : « Hewel, moeder, 'k ga ik maar die keure
meepakken, hij heeft toch veel geld ! » Emma, de oudste,
werd alzo « op den oven gezet ».
Berten, de boomsnoeier, schreef liever eerst een liefdebriefje
en vroeg een bijeenkomst op de zaterdagmarkt
te Brugge. Hij wandelde zenuwachtig over end' weer;
de schareslijper kreeg « perzonktie » dat die grote, streuse
kerel op « een sliert stond. » (1) Om de aandacht
1) Nog anders gezegd : " Hij heeft op een slekke getorten,—
— 37 --
van de kommersanten te trekken, begon hij oorverdovend
te slijpen en zong luidkeels : « Slijpt hem, slijpt
hem ! » (1) Bij zover dat de politie moest tussen komen.
Kwestie van die liefdebrieven, dat ging vroeger zo
gemakkelijk niet ; de gewone mensen waren weinig of
niet geleerd. Alleen maar als ze niet verder konden,
riepen ze de hulp in van een geletterde uit 't dorp.
Van 't bestaan van boekjes « Voor Verliefde Harten »
wisten ze niets in de verre buiten. Ze bestelden meestal
hun komplementen per persoonlijke bode, gelijk Mille
den Hond en Hinten Pek — geen schooiers, doch
mensen die maar een halven thuis hadden. Deze gingen
van hof tot hof en vaarden bijzonder wel als ze
ergens in 't duikertje met zo'n komplementebriefje
afkwamen. Alzo vrijde de dochter soms buiten de wete
van de ouders.
Vrienden of gebuurs die een serieuse vrijagie van
deze of gene misjeunen, zeggen : « Wacht, we gaan er
een spelletje voren steken ». Te Oedelem zeggen ze :
« Wacht, we gaan daar algauw een spietje voren steken !»
Wie eerst rekening wil houden met de bruidschat,
informeert : « Is er daar geld » -- (voor krot en kompagnie).
— Ja't, geld gelijk hooi, maar 't is zo lang niet !»
Met geld, dat overal de hoofdrol speelt, wordt nogal
rekening gehouden bij trouwplannen, want : « Met
geld koopt ge zepe ! »
Om te zeggen dat iemand boven zijn stand wil
trouwen : Hij schiet te hoge. Hij springt verder dan
zijn stok lang is. Zijn broek hangt veel te kort.
Van iemand die te zindelijk is in haar keus : « Zij zal
zichten en 't gruis houden. »
Van late trouwers : « Late gezaaid komt ook nog
boven », ofwel : « Als een oude schuur in brande schiet,
is er geen blussen aan. »
Hij heeft een blauwe scheen gelopen. — Hij heeft zijn schinkel
verstuikt. „
1) Om een gezellinnetje uit te lachen, slijpen de meisjes de
rechter wijsvinger over de linker en roepen : Slijpt ze, slijpt ze
— 38 —
Een ongehuwde jonge dochter « schiet op voor zaad »
of is « een oude vrijster. »
Ongehuwden houden er hun zienswijs op na : « Geen
gewin, geen sagri n . »
Als een jong meisje een bejaarden man huwt : « Met
een oude pot, koopt ge een nieuwe zot. »
Als het meisje een in 't oogspringend lichaamsgebrek
heeft : « Er zal wel een schelen recht naar haar kijken »
(het gebrek niet zien).
Er ligt minachting in 't gezegde ; « 't Is pot met
pollepels. »
En om niemand te ontmoedigen « Op ieder potje past
er een schijvetje. »
In sommige gevallen werd de tussenkomst van een
makelaar ingeroepen ; hij moest de weg banen bij iemand
waar « ze schote op hebben » of soms ook op « goed
valle het uit » ; makelaarsloon is een panen broek,
maar de meeste vinden dat nu oudewets en stellen hoger
voorwaarden. Als ze er geen kans aan zien, weigeren
ze : « Neen, neen, elk moet zijn aas zoeken ! »
('t Vervolgt) M. CAFMEYER
1 ^
•^ di*@_ n ^ ^ ^ ^ ^^^
DE GULDENSPORENSLAG
Volgens de jongste studie van Lt. J. Verbruggen (1)
I. N de militaire geschiedenis is de 1 1 ,Juli 1302 een
keerpunt. Sedert tien eeuwen had de ruiterij de
hegemonie op het slagveld. Deze hegemonie werd
te Kortrijk verbroken door het Vlaamse voetvolk.
Het Vlaamse leger bestond uit de milities van de
1) De Slag bj. Kortrak (11 Juli 1302), in « Het Leger en de
Natie ,,, 1948, n. 7 (Juli), bl. 17-22 ; n. 8 (Augustus), bl. 17-22.
— De Schrijver, Lic. in de Geschiedenis, is repetitor in de
krijgsgeschiedenis aan de Koninklijke Militaire School te
Brussel. Zijn te weinig bekende studie brengt heel wat nieuwe
gegevens over den roemrijken veldslag, voornamelijk op het
gebied van de taktiek en de militaire betekenis.
— 39 --
stad Brugge, van het Brugse Vrije en van de kleine steden
uit Westelijk Vlaanderen. leper, waar de Fransgezinden
aan de macht waren, zond 500 man en enkele boogschutters.
Gent, een ander bolwerk van de Fransgezinden,
liet Jan Borluut ontsnappen, samen met 700 man,
die te Kortrijk medestreden. De milities van Oudenaarde
en het omliggende waren ook te Groeninge,
maar de afdelingen uit de Vier Ambachten en uit het
Land van Waas waren belast niet de belegering van
het kasteel te Rupelmonde, dat bezet was door een
Frans garnizoen.
Alleen het aantal Brugse strijders is gekend ; het beliep
tot 2380 man. De Bruggelingen vormden een van de
drie grote afdelingen van het Vlaams leger, dat dus een
7500 man moest tellen. Indien we er nog de 500 leper-
Tingen aan toevoegen, die het Franse garnizoen van het
kasteel van Kortrijk moesten bedwingen, dan mogen
we het Vlaamse leger op 8000 man schatten.
De Vlamingen werden aangevoerd door Willem van
Gulik, een kleinzoon, en Gwijde van Namen, een zoon
van de in Frankrijk gevangen gehouden graaf Gwijde
van Dampierre. De aanvoerders werden bijgestaan door
enkele Vlaamse en enkele vreemde ridders uit Zeeland,
onder het geleide van Jan van Renesse, alsook door
ridders uit Limburg, Brabant en Rijnland.
De Franse effectieven worden berekend op 2000 ridders
en een duizend boogschutters. Het Franse voetvolk
nam geen deel aan het gevecht.
De Vlamingen waren dus veel talrijker dan de Fransen.
Maar de kern van het Franse leger bestond uit 2000
zwaar gepantserde ruiters, en in dien tijd was een zwaar
gepantserde ruiter zoveel waard als tien man voetvolk.
Dit neemt niets weg van de verdienste der Vlamingen,
aangezien hun zege een volledige ommekeer heeft
teweeggebracht in de taktiek.
De prinsen en de ridders die aan het hoofd van het
Vlaamse leger stonden, hadden aan hun strijders opgelegd
een zeer strenge tucht te onderhouden : vóór de
zege geen buit noch gevangenen te zoeken en eerder
— 40 —
te slaan naar de paarden dan naar de ruiters. Dit was
het beste middel om te weerstaan aan den aanval der
rui term .
Het slagveld zelf was met zorg gekozen op een eiland
waar de Vlamingen in de rug gedekt waren door de
Leie. Voor hun front lagen twee beken ; de Groeningebeek
en de Grote beek, die een hinderpaal vormden
voor den te verwachten ruiteraanval. De linkerflank van
het leger was beschermd door de gebouwen van de
abdij van Groeninge en de rechterflank leunde aan
tegen de stedelijke vestingen. Op dit eiland moest het
Vlaamse heir pal staan en overwinnen of sterven. Bij
een gebeurlijke nederlaag was een ontkomen onmogelijk.
Het Vlaamse leger was opgesteld op zekeren afstand
van de beken en buiten het bereik van de vijandelijke
boogschutters. Het bestond uit drie korpsen.
Rechts, tegen de stadsvestingen, stonden de Bruggelingen
opgesteld, in het midden de milities van het
Brugse Vrije en van de kleine steden uit Westelijk
Vlaanderen, en links, aangeleund tegen de abdij van
Groeninge, de mannen uit Oost-Vlaanderen. Achter de
hoofdstrijdmacht bevond zich een reservekorps onder
het bevel van Jan van Renesse, waarbij zich de grote
leeuwenvlag van het leger bevond.
Op 8 Juli was het Franse leger vóór Kortrijk toegekomen
en legerde op den Pottelberg. De twee volgende
dagen trachtte het vruchteloos één van de stadspoorten
te overweldigen. Op 11 Juli besloot de Franse opperbevelhebber,
de graaf van Artesië, het Vlaamse leger
aan te vallen. Door twee van zijn maarschalken liet hij
de Vlaamse slagorde verkennen. Enkele Franse ridders
stelden voor eerst de Vlamingen te laten bestoken door
de boogschutters en door het voetvolk, en te wachten
met den aanval tot's anderendaags wanneer de Vlamingen
zouden vermoeid zijn. De graaf van Artesië echter,
zeker van de overwinning, wilde terstond aanvallen.
Hij belastte zijn kruisboogschutters voeling te nemen
met de vijand. Weldra riep hij zijn boogschutters terug
en viel aan met zijn ruiterij.
— 41 —
De Franse linkervleugel geraakte in wanorde door
het oversteken van de beek en kon de Brugse gelederen
niet inbeuken. De ruiters konden echter een langeren
aanloop nemen tegen het korps van het Brugse Vrije
en er diep in de rangen dringen, waar ze paniek verwekten.
De Franse rechtervleugel kon niet binnendringen
in de gelederen van de Oostvlamingen. Jan van Renesse,
met het Vlaams reservekorps, snelde ter hulp van het
centrum ; hij kon de wijkende mannen uit het Brugse
Vrije medeslepen in een aanval waardoor de Fransen
tot tegen de beken teruggeslagen werden. De graaf
van Artesië kwam met een kleine reserve het centrum
ter hulp. Hij geraakte tot bij de Vlaamse legervlag,
waarvan hij een stuk kon afrukken. Zijn paard werd
gedood en hij zelf werd door de Vlamingen gedood.
De Franse achterwacht kwam toen vooruit tot aan de
oevers van de twee beken om den aftocht van de
ruiterij te dekken. Haar verschijnen bracht een paniek
teweeg in de rangen van de Oostvlamingen. Maar de
500 Ieperlingen, die juist een uitval van het Frans garnizoen
uit het kasteel van Kortrijk hadden afgeslagen,
zonden de vluchtende Oostvlamingen terug naar het
slagveld.
De Brugse militie trok dan de beek over om de
Franse achterwacht aan te vallen. De Franse ridders
sloegen op de vlucht, gevolgd door de Franse boogschutters
en het Franse voetvolk.
De Vlamingen zetten de achtervolging in van de
Fransen die weken in de richting van Rijsel en van
Doornik.
Deze Vlaamse zege verwekte een geweldigen indruk
op de tijdgenoten. Een wilde paniek ontstond bij de
overlevende Franse ridders. De Vlaamse milities konden
Rijsel en Douai veroveren vooraleer de Franse koning
een nieuw leger op de been had gebracht.
Wanneer hij dan, na vele moeilijkheden, een nieuwe
strijdmacht had bijeengekregen, kwam hij ermede naar
Flines, waar hij door de Vlaamse troepenwerd opgewacht.
Hij durfde echter niet aanvallen en op het einde van
— 42 —
September, nog altijd onder de indruk van de nederlaag
bij Kortrijk, sloeg het Franse leger op de vlucht,
JOS. DE SMET
411 aid
.^^
^ ^, ^^ ^ ^^
• n ^ '/s ^ ^ /^ . ` /^
c:91.@ ^G^.l^^ c _ ' ^' c 7 `?^^^ ^l^ `^ ^^- ^^^^ ^ , ^; ^ ..^..•_ _,1^ ^^._ / ^.
EEN APOTHEKER LIJDEN IN DE SCHEPENBANK TE GERAKEN.
— Brugge 1511
0 P Mei 1511 waren te Gent de patentbrieven
uitgevaardigd waarbij Louis Le Maire, voorheen
apotheker te Brugge, tot schepene van het
Brugse Vrije aangesteld werd ter vervanging van Antoon
de Baenst, overleden.
schepenen van het Vrije waren ontstemd en
ontsteld door deze benoeming. Op 23 Juli hielden zij
een zitting waar ook de souverein baljuw en andere
aanzienlijke personen uitgenodigd waren. wilden
alles in het werk om deze benoeming ongedaan
te maken en verder het hof bewerken om, in het
vervolg, zowel de burgemeesters als de schepenen steeds
uit eigen midden aangesteld te zien.
Wat zij aan Louis Le Maire ten laste legden was
dat hij « de vlaemsche tale niet en can » ; zij steunden
echter meer op een andere reden, namelijk dat hij geen
« man van eeren » was, immers hij was apotheker geweest
« stellende clisterien » en doende andere « vile »
werken eigen aan dat beroep.
Hier volgt het verslag van hun beraadslaging. (1)
vorseiden woensdach 23 in hoymaent xve xj,
byden voorseiden scepenen ende wethouders
van beede Daneel van Praet,
vander Moerwede, souverain balliu van Vlaenderen,
J oos Vlaenderen Willem van Grysperre,
Roeland van Maldeghem, J ooris Boidins,
Wilsins, Severyn van Grysperre, Pie-
Ferieboek van het Vrije 1510-1515 te Bruge
Reg. nr. 16.603, v.)
- -
nog altijd onder de neder-laag
Kortrijk, sloeg de vlucht,
Jas. DE SMET
WAT EEN APOTHEKER TE LIJDEN HAD
OM IN DE SCHEPENBANK TE GERAKEN.
Brugge 1511
O22 Mei 1511 waren te Gent de patentbrieven
Maire, voorheen
te schepene van het
Vrije aangesteld werd ter Antoon
Baenst, overleden.
De schepenen het Vrije waren ontstemd en
23 Juli hielden zij
zitting waar ook de souverein baljuw en andere
w~ren. Zij wilden
in het werk stellen om deze benoeming ongedaan
maken en verder het hof bewerken het
als schepenen steeds
eigen midden aangesteld te zien.
aan Louis Le Maire ten laste legden was
dat niet en cao; zij steunden
een andere reden, namelijk hij geen
van eeren » was, immers hij was apotheker ge~
weest «clisterien» doende andere« vile »
aan dat beroep.
het verslag van hun beraadslaging. (1 )
De vorseiden woensdach 23 jn hoymaent xve xj,
Voort zo es byden voorseiden scepenen ende wethouders
den saisoenen, metgaders mer Daneel van Praet,
heere vander Moerwede, souverain balliu van Vlaenderen,
Joos van Vlaenderen ghezeit van Praet, Willem van Grysperre,
heere van Eedeghem, Roeland van Maldeghem, ] ooris Boidins,
Joos vanden Rine, Andries Wilsins, Severyn van Grysperre, Pie-
1) Fericboek van het Vrije 1510-1515 (Staatsarchief te Vrije. Dr. 16.603, 79 v.)
-- 43 —
ter de Momblera, Jan vander Hecke, Cornelis Roels, Symon de
Commanderre, Cornelis Ondermaerc, Jan van Gossy ende
Colaerd Belle, ghesloten datmen Loys le Meere alsnoch niet
ontfaen en zal ten scependomme vanden Vryen, daertoe niet
nut noch ydoine, omme dieswille dat hy de vlaemssche tale
niet en can, ooc mede dat hy es ende ghezyn heift een ambachs
man te Brugghe, apotecaris stellende clisterien ende
andere zaken doende den ambachte angaende, dat vile gheweerken
ende officien zyn ; nemaer datmen hem poghen zal
by allen weghen ende middelen te wederlegghene ende
wederstane ende te dien fine thove te vervolghene ende
vrienden te makene, niet alleene omme den voorseiden Loys
maer ooc omme den toecommenden tyt, emmers gheduerende
de onbeiaerthede van onsen gheduchten heere,jnde vachierende
scependommen ghestelt thebbene mannen van eeren, vrylaten,
aldaer woonachtich, bekent ende ghegoedt. Ende jnsghelycx
datmen ooc van zulke personen voorzien wille vanden
buerchmeesterscepe vander commune, mids dat nu onlancx
vele vanden zelven buerchmeesters zulc ghezyn hebben als
dat zy naer 't expireren van heurer jaerschare, niet meer ten
Vryen en converseren zo dat de suppoosten noch secours.
raet, noch advis van heurlieclen en hebben, ter destructie
vanden zelven lande ende vanden suppoosten ende edele
mannen daerjinne ghegoed ende ghezeten.
Uit een verder verslag blijkt dat de wethouders in
beroep zijn gegaan bij den Groten Raad te Mechelen :
deze had nog geen uitspraak geveld op 8 November
1511, dag waarop Louis Le Maire « comparerende ter
camere » verzocht om krachtens zijn « commissie die
hij exhibeerde... inde possessie ghestelt te zyne vanden
scependomme vanden Vryen ». De wethouders lieten
hem toe onder voorbehoud van de uitspraak van den
Groten Raad en « naer lecture van zynen vervremdene
ende veryssuwene van zynder poortrye van Brugghe
». (1) Daarop volgde de eedaflegging in de handen
van Jan van Praet, heer van Oenlede, baljuw van Brugge
en van het Vrije.
1) Alleen inwoners of laten van het Vrije mochten tot schepene
benoemd worden. Louis Le Maire heeft dan ook zijn
poorterijschap van Brugge opgezegd om als vrijlaat ingeschreven
te worden.
— 44 —
Louis Le Maire zetelde voor het eerst als schepene
op 6 Februari 1512 en behield het ambt tot aan zijn
dood in 1529. (1) J. D. S.
t(D ^.1^
ID `^
1n n i+1^^ n,
(^`^
1 ^^s
^`
i^ s
^ ^ ^^ )
^n
^^,^ 4$ ,41 ^ ' ^ , ° Jl^ ^ \^ J^^ ^^^^ ^^^ ( J^` ^^^ t `Jl^
DOKKE EN DODDE
Na de interessante volksgeneeskundige bijdragen over dokkeblaren,
die wij hier (1948, blz. 117 volg.) gelezen hebben,
zijn wii ook benieuwd geworden naar de oorsprong van het
woord dokke. Maar de woordenboeken stellen ons te leur :
oorsprong onbekend. Laten wij nochtans eens nader toekijken.
Het is niet moeilijk om een woordfamilie te vinden waarin
wij aanstippen :
1. Dokke. Dokkeblaren zijn de grote, stompe of ronde blaren
van zurkelsoorten (paardezurkel, Rumex obtusifolius), van
klein en groot hoefblad, e. a.
Het woord kennen de Engelsen ook ; dock (uit docke) voor
dezelfde Rumex-soorten.
2. Een dok is een stomp, een doffe stoot (vandaar dokken
stoten = en ook betalen). Nedeiduits en Fries duk.
3. Een dok is ook een strowis om de spleten tussen de dakpannen
dicht te maken. Dus een prop, een bundel, evenals
Duits Docke (prop, bundel garen).
4. Eng. dock (Middeleng. dok, uit Oudnoors dokkr = staart)
betekent stompstaart (vandaar dock = kortstaarten).
Het ligt voor de hand dat al deze woorden onderling verwant
zijn. De grondgedachte is : stomp, afgerond, bol. Wegens
voorkomen in de verschillende Germaanse talen moet de
wortel gemeen Germaans erfgoed zijn. Zijn verschillende
klinkerwisselingen leiden tot duuk en duik, deuk, dook, dok, en
met nasalering donk.
De oergedachte nochtans zal wel niet bolvormig stomp maar
hol geweest zijn. De wisseling van tegengestelde betekenissen
als hol en bol, hoog en diep e. a. is een gewoon verschijnsel.
Wij krijgen aldus naast dok ook nog :
duiken en deuk; hier wel dok (voor schepen).
1) In het vermelde Ferieboek, f. 107 v. en 128. — F. Priem .
Documents des Archives de la Fl. Occidentale. 2e série, t. 7,
ad annos 1512-1529. (Brugge, 1850).
--- 45 -
(ank: zowel hoogte als laagte (Zweeds dank : moeras).
)e Zuidgermaanse wortel is dheug: dh wisselende klinker
suffix.
1. Met velaarsuffix : de dok groep.
Met labiaalsuffix :
a) I, G. dheub ; Ned. dieft ; Oudiers domzin (uit dubno = diep,
wereld) ; Litaus disbus (hol).
Hier ook : doffen, dofs, D. Toef (pot), Oudn. doofta (merk).
Met genasaleerde klinker : domp (domgen, dompelen), e. a.
b) I. G. dheuft : Eng. dive (duiken), D. Tiimfiel (poel), Russisch
doefilo (holte), Lit. duf>ti (inzinken).
3. Met dentaalsuffix wellicht dot en dodde (in plantnamen :
lisdodde, doddegras, vlasdodder). Aldus zouden de plantnamen
dokke en dodde met elkaar verwant zijn. J. D. L.
^. i.^^s ^ ^ 1 /' ^ ,.
i^
. ^^^ ;. 1 n . r. ^^. ►^
^^^ C'l^ ^^^ '^^^ a@ ;31(6 ^^1 '.^?^ ^c ^Jl@
MENGELMAREN
EEN SLAG VAN DEN MOLEN HEBBEN
Deze spreuk is in Noord en Zuid onder verschillende varinten
bekend, in de betekenis : niet wel bij het hoofd zijn,
ran lotje) getikt zijn. Vgl. Stoett n. 1534.
Dat dit gezegde reeds in de 16e eeuw bekend was, blijkt
it een vers van Jan David (1545-1613) die, in een werkje van
606 (vgl. Biekorf 1936), zijn berijming op " Het sotteken kijckt
it de mauve „ afsluit met den regel :
" Die den molen te nae gaet, krijght van den molen ,,.
Een zelfde wending hoort men bij Smetius : " Hy en heeft
;heen goet hooftvleesch, by is te naer by de meulen gheveest
".
AAN DE GALGE OF AAN DE RIEM HANGEN.
Jan David geeft in hetzelfde werkje van 1606, de volgende
rijmen ten beste :
De kleyne aen de galghe, de groote aen den riem.
Kleyn diefkens hanght men aen de galghe,
Maer de groote werden aen den riem gehanghen.
Van sulcks te sien krijgt men de walghe,
Als ghiften en gaven Iustitie praanghen.
In Ghelderlandt de blinde de siende vanghen.
De grote dieven worden aan den riem gehangen : 't is daar
- 46 -
dat men de geldbeurs vastmaakte. Jan David moraliseert tegen
rechters die zich laten omkopen en van hun land een " Ghelderlandt
„ maken, waar het geld " dat stom is, maakt recht
dat krom is ,,. E. N.
VIERE-VIERE VOOR NEN DIKKEN.
Er was sprake van trakteren op de " foore „ : voor ieder
een blad makrons — als er nog te krijgen zijn. " En, zo
voegde er iemand bij die van de jongste niet meer is, voor
elk ne viere-viere voor nen dikken. „
" Nen dikken „ dat verstaat iedereen nog al 't Kortrijkse,
waar men met dikke stuivers telt en rekent. Maar die " viereviere
„ was voor de meesten onbekend. Men vroeg en kreeg
den uitleg.
" Viere-viere voor nen dikken „ dat waren stukken peperkoek
aan de kramen van de Paasfoor te koop gesteld per vier
stuk voor 10 centiemen (een dikken). Het waren platte lang.
werpige stukken van taaie " panepesse „, omtrent zo taai als de
peperbollen van " peperbollenommegang „ (op Sinksen). De
kramers riepen en riepen : " Alhier, alhier! viere-viere voor
nen dikken ! „ En met opgeheven armen sloegen en klabetterden
zij met de koekestukken op malkaar. Dat is wel vijftig
jaar geleden en was dan algemeen gekend en gegeerd op de
Paasfoor te Kortrijk. L. R.
HEEFT GUIDO GEZELLE KARAMELLEVERZEN GESCIIREVEN ?
In een brief van 6 Juli 1865 doet A. van de Maele van Tielt
aan Guido Gezelle te Brugge het volgend aanbod :
" Een tweede zaeke is deze : Overtyd een persoon komt my
vragen naer goede stigtende en vermakelyke briefkens voor
in caramellen, kleine dichtjes van twee verzekes, gelijk gy
weet. Ik zende ze bij eenen katholijken drukker te Kortrijk in
hope dat zij voor zooveel mogelijk wel zou bediend geraken.
Maer tot mijne groote verwondering bemerkte ik naderhand
dat men haer niets dan fransche liefdebriefkens in de hand
gesteken had. Met zekere verontweerdiging droeg ik die
briefjes zelve weder naer den drukker die zich verontschuldigt
zeggende dat hij geen betere gevonden had en dat de min
slechtste van al waren, en dat hy zeer geern eenen oorspronk
van betere zou kennen. Ik belastte eenera heere van Brugge
die my na eenigen tyd antwoord dat hy, by de verscheide
drukkers die hij daartoe was gaen vinden, niets anders gevonden
had dan onstigtende en minneverzekes, zoo dat dit een
weg is die, my dunkens, tot hier toe weinig of niet door
- 47 -
goede menschen beloopen is geweest en nogtans een krachtige
middel kan wezen om vlaemsche tale en vlaemscue zeden te
verspreiden. Want, zoo my dien persoon zegt, vele menschen
zijn zot achter die karamellen somtyds daervoor alleen en
lezen die briefjens met gretigheid en zouden er geene koopen
'waren er geene dichtjens in. Dat "'Y dan voor voedsel hunner
nieuwsgierigheid en leeszuchtigheid in plaets van iets ontstigten
d en wcreldsch een stig,tend en geestely k benevens
verzettelijk gedacht konden krijgr n : het zou hun groote deugd
aen 't herte kunn en doen. Ik hope dat deze tot nu toe voor
het goed nog ongebaende w eg u we ae ndacht zal aentreff'en
en wie weet of gy den tyd niet zult hebben van er in te
voorzien, wy zouden dan met hulp van die persoonen de
propagande doen en voorzeker aen vlaemscue tule en vlaernsche
zeden waren dienst bewijzen ".
Tot dusver het vriendelijk aanbod. Of Gezelle op dit aanbod
is ingegaan, weten we niet. Doch als GezelIe ooit "kararnelleverzen
" genlaakt heeft, dan zou toch waarschijulijk niemand
durven beweren dat het karame lle-ve rzen zijn! R. V.
SCHAAPJE LANGSTEERT.
ZO noemden we het volgende kinderspel - jongensspel dat
wij rond 1880 speelden te Reningelst.
D~ jongens staan in twee groepen tegenover malkaar, gescheiden
door een streep. De hoofdrnanncn van elke groep
ontmoeten elkander dichtebij de groepen, handen op den rug.
De een zegt tot den andere:
V. - Wat doet gij hier?
A. - Houtje rapen.
V. - Waarom dat houtje?
A. - Om een viertje te maken.
V. - Waarom dat viertje?
A. - Om watertje te koken.
V. - Waarom dat watertje?
A. - Om mijn mesje te wetten.
V. - Waarom dat mesje?
A. - Om een schaapje te vlaän.
V. - Vanwaar dat schaapje?
A. - Vanuit uwen troep!
Hierop leggen de voormannen de beide handen ineen terwijl
de jongens van beide rijen, als ketens aaneengesloten rond.
om het lijf, trekken om schaapjes over de streep te krijgen.
De schaapjes aan elke zijde over de lijn getrokken, moeten
" gedood" worden. De laatste overblij vende zegeviert. A. C.
- 48 -
WAT ZEGGEN DE LELIËN ?
Hierboven op blz. 24 van Biekorf spreekt A. B. Stavele, over
de gekende remedie met de lelieblaadjes.
Welk is die remedie ?
Ik ken de volgende uit de streek van Waregem, wijk ter
Biest. Moor het uitzuiveren van een steenzweer : een veenmol
eén half jaar laten trekken op een " maatje „ fransen en daarin
lelieblaren laten weken. Een blad op de zweer leggen, goed
omwinden en tweemaal daags verversen.
Idem voor brandwonden.
Veenmol olie van olijven en lelieblad, maar geheel de vee
mol tot zalve gestampt.
Is dat de in Stavele gekende remedie ? G. P. B.
VERLATEN HOF.
Te Kemmel, aan den kant van Klijte, was er in mijn jonger
tijd (d. i. rond 1890) een hof en een schuur die verlaten stonden.
Niemand wilde daarop gaan wonen. De peerden wilden
de schure niet binnen. De boer van daarnaast gebruikte de
schuur, maar ze moesten de voeren lossen buiten en de
schoven binnen dragen, de peerden kon men niet doen binnenrijden.
S. M.
VAN DEN PRIESTER DIE WEERKEERT.
Als mijn moeder zaliger nog een jonge dochter was en bij
haar ouders woonde te Westvleteren (dat was rond 1870),
zag ze eens licht in de kerke 's avonds, verscheidene malen
achtereen. Ze spraken daarvan aan den Pastor. Hij wilde niet
gaan zien, maar zeide : " 't Is voorzeker een priester die weerkeert
om er missen te lezen. „ K. V.
KRAKEN DE BEENTJES, 'T HERTE IS GOED.
— 'k En ben maar een krakende wagen, zei een oude vrouw
die zwakkelijk te been is, maar kraken de beentjes, 't herte is
goed. En zij is nog jong van herte.
Is het niet meest in deze toepassing dat men nu de spreuk
hoort ? Bestaat ze nog in haar oorspronkelijke toepassing nl.
bij het vingerspel met de kinderen : als men hun vingeren rekt
en de gewrichten een kaakje hoort geven, 't is teken van een
gezond hart. B. P.
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschi krek ening : 2335.37
Druk. Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
^l
^
_ ^ ^^ ^^^ )^^^ J `CJ^^ ^1CJ ^Cl ^^t^J.)1 •^ ^^9j
J^T C^?^C ^^^^ r^ ^Ja ^, a ^.• c ^ < <
^•. ^v  3fV ^. 3  ^3 .. r
n,n i^ ` y^n ^ t ^ ^ ^ n, /. ^ n ii 's ^ ^^» ^ ^ - ^^1,. ^ ,,,,.^-^. I►^^ ï
^ n^^^^(^^L 3?^^ ^)l^c^L^G1 e ^1,^
-- ^.^^. .,` ^ •^^ c ^ c
^` J^. ^^^
^^..U^^^Cc^^^vG 3^, \^v ,. ^, •^ 3  CC^^G^C^^^L^CT .é. à'%^G^^ v 3 \: `^ ^• 3 ^.J 3 `? 3 v
icktirf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
Nullus otio pent dies apibus.
.-^js^ r,^^ ^^ n :1,A .11/. .^^n ^^/ t ^ . ^ 117..
;'.0 ^n^^1CJ 1^'^(^ ).0 ^ 'a ' ^J j, . c? c. 76J
:^^T^^JT^ ^^ U P.:CS J ^JTC^ JTC^J J^e ^^ ^. 3 3' ^\V. 33^^ \V. ^V L' V 3' V t'qV L J ti J • J l^ ^V ./ ^V .i V 3 ,V V V !/ V a./; i J 1. V v J l^ J ^v 3T 3^^. 3/. .* 3^ ..^`. 3#v .ijv ^v 3^^. 3^v .^^. .'^. ./^ 3^^. 31^. ^.
50ste Jaar. 3_ In Lentemaand, 't jaar 1949.
DE VRIJDAGMARKT TE BRUGGE IN 1744
NU het oude station te Brugge sedert enkele
tijd afgebro k en is, vormt d e Vrijdagmarkt en
het Zand opnieuw één enkel groot plein. Deze
uitgestrekte plaats wordt thans door de zorgen van het
Brugse stadsbestuur opgeschikt. Benevens nieuwe wegen,
gaanpaden en een dubbel tramspoor, wordt ook een
plantsoen aangebracht, dat hoofdzakelijk uit lindebomen
bestaat. Dientengevolge zal Vrijdagmarkt en Zand weldra
totaal van uitzicht veranderd zijn, hetgeen onge z
twijfeld zijn weerslag zal hebben op het doen en laten
van vele Bruggelingen.
Het is echter niet de eerste maal dat dit plein wordt
verfraaid en met lindebomen beplant. Ook in het
jaar 1744 -- dus ruim tweehonderd jaar geleden --
was de Vrijdagmarkt het voorwerp van grondige veranderingen.
Toen werd aldaar een fraai gebouw in
Renaissancestijl opgetrokken, dat bestemd was voor
wachthuis van het leger en meestal met de Franse
benaming van corps dc garde betiteld werd. Overigens
— 50 —
werd dit plein in een plantsoen van lindebomen herschapen
(1). Deze opschikkingswerken wijzigden het
uitzicht van de Vrijdagmarkt al evenzeer als nu het
geval is. En ook op het Brugse volksleven oefenden
de veranderingen van 1744 een niet te onderschatten
invloed uit.
Was de Vrijdagmarkt vroeger een uitgestrekt zandplein,
waar op bepaalde dagen van de week de veemarkt
gehouden werd, nu zag men er nog de soldaten
oefeningen doen of wetsovertreders naar het wachthuis
opbrengen. Daarenboven speelden kinderen en
jongelui er geregeld met de bal. 's Zomers boden de
lindebomen een heerlijk overlommerde plek. Géen
wonder dan ook, dat veel Brugse wandelaars bij voorkeur
hun stappen naar de Vrijdagmarkt richtten. Ook
door de vrijende paartjes werd het nieuw-opgeschikte
plein druk bezocht. Zelfs de welgestelde burgerij, die
voor de dagelijkse uitstapjes gebruik maakte van een
koets, achtte het niet beneden haar waardigheid dikwijls
heen en weer over de Vrijdagmarkt te rijden.
Met één woord : de opschik met lindebomen viel in
1) In zijn 7aer-boecken der stalt Brugghe (2e druk, dl. III,
blz. 358 - Brugge, 1765) tekent CH. CuSTIS het volgende aan
betreffende de opschikkingswerken van de Vrijdagmarkt :
" Ten seleen jaere (1744) wierdt gemaeckt de nieuwe corps
de garde op de Vrydag-marckt, waarvan den eersten steen
geleydt was op dein 23 Mey, en in het laetste van November
daernaer wierden alle de lindeboomen daer rondtom geplant ,,.
— J. GAILLIARD geeft een afbeelding van deze corps de garde
in zijn Revue fiittores, ,ue des monuments qui ucoraient autrefois
la ville de Bruges et qui n'existent plus aujourd'hui (Brugge, 1850
tegenover blz. 67). — Van de Vrijdagmarkt bestaat ook een tafereel,
waarop corps de garde en lindebomen voorkomen, gereproduceerd
in A. DUCLOS, Bruges histoire et souvenirs, blz. 108
(Brugge, 1910). Dit schilderstuk. dat toebehoort aan Mej. De
Queeker te Brugge en dagtekent van omtrent 1750, wordt door
DucLOS verkeerdelijk als een stuk uit de 16e eeuw betiteld.
Vgl. ook Stad Brugge. Tentoonstelling van oude stadsgezichten in
de groote zaal der Halle, December z92/ Februari 5923, blz. 44,
nr. 206.
51 --
de smaak van het merendeel van de achttiendeeuwse
Bruggelingen, zoals blijkt uit een liedje, samengesteld
naar aanleiding van de voornoemde verfraaiingen en
waarvan de tekst hierna volgt.
Dit liedje vonden wij opgetekend in een langwerpig
register van het Brugse stadsarchief, bevattende aantekeningen
van de meest uiteenlopende aard, die voor
het grootste gedeelte meer op penneproeven en schrijfoefeningen
dan op eigenlijke aantekeningen gelijken.
Hierop maken echter uitzondering een reeks annotaties
over diensten gedurende de jaren 1707-1720 in de
Sint-Gilliskerk te Brugge gecelebreerd, waarschijnlijk
geschreven door een zekere Frans Van Damme, die
organist schijnt geweest te zijn, alsook de teksten van
een tiental liedjes of gelegenheidsgedichten, die met
een enigszins jongere hand geregistreerd werden, doch
niettemin waarschijnlijk door dezelfde Van Damme
zouden kunnen geschreven zijn.
Over de auteur van de laatstgenoemde teksten zijn
ons geen bijzonderheden bekend. En of de afschrijver
met de vervaardiger mag vereenzelvigd worden, blijft
een vraag waar omtrent zelfs geen veronderstellingen
mogelijk zijn. Zoveel is althans zeker, dat de liedjes
ons geen hogen dunk geven van de taalgeleerdheid
noch van de dichtkunst van de auteur. De teksten zijn
inderdaad door velerhande taalfouten ontsierd, terwijl
de verzen van gering allooi zijn. Ver van de waarheid
zullen wij dan ook niet af zijn, wanneer wij vooropzetten
dat de auteur geen eigenlijk letterkundige, zelfs
geen rederijker zal geweest zijn, maar dat wij de maker
van de voormelde gelegenheidsdichten veeleer onder
de gewone man moeten zoeken. A. SCHOUTEET
[LIEDEKEN DE VRIJDAGMARKT]
Stemme Foy (1) ,Snuiftaback.
1
Wat groote vreucht 't voor ons Brugghelingen,
Ghelyck men siet, veel schoone fraye dinghen,
1) Moet waarlijk worden foei.
- 51 -
de smaak van het merendeel van de achttiendeeuwse
Bruggelingen, zoals een liedje, samengesteld
naar aanleiding van de voornoemde verfraaiingen en
waarvan tekst hierna volgt.
Dit liedje vonden wij opgetekend in een langwerpig
van het Brugse stadsarchief, bevattende aan..
tekeningen de meest uiteenlopende aard, die voor
meer op penneproeven en schrijfoefeningen
dan op eigenlijke aantekeningen gelijken.
maken echter uitzondering een reeks annotaties
diensten gedurende de jaren 1707·1720 de
Sint·Gilliskerk Brugge gecelebreerd, waarschijnlijk
een zekere Frans Van Damme, die
zijn, teksten van
tiental liedjes of gelegenheidsgedichten, die rnet
enigszins hand geregistreerd werden, doch
door dezelfde Van Damme
zoud en kunnen geschreven zijn.
auteur van de laatstgenoemde teksten zijn
of de afschrijver
de vervaardiger mag vereenzelvigd worden, blijft
vraag waar geen veronderstellingen
zijn. Zoveel is althans de liedjes
geen hogen dunk geven van de taalgeleerdheid
dichtkunst van de auteur. De teksten zijn
door velerhande taalfouten ontsierd, terwijl
allooi zijn. de waarheid
ook niet af zijn, wanneer wij voorop..
zetten de auteur geen eigenlijk letterkundige, zelfs
rederijker zal maker
de voormelde gelegenheidsdichten onder
man moeten zoeken. A. SCHOUTEET
[LIEDEKEN VAN DE VRIJDAGMARKT]
Stemme : Foy Snuiftabac~.
Wat is 't voor ons Brugghelingen,
Ghelyck siet, veel schoone fraye dinghen,
1) Moet waarlijk gelezen worden foei.
-- 52 —
Ons oude Vrydachsmart die wort soo schoon gemackt
Door dese edel heeren van ons Brugsche stadt,
Door hun verstandigheydt, die sy hebben beleydt,
Twelck gheel Iropa doore wort verspreydt.
2
Comt en besiet dees loffelycke wercken,
Fray om t'aensien en wilt se wel bemercken.
Men siet die schoon splenaet (1) met dese cordigaet (2)
Onder een vanghenesse voor diegheen doen quaet,
De sonnewyssers schoon die staen daer oock ten toon,
Twelck is den oorsprong al van een persoon.
3
De beestemart siet men fray reguleeren,
Gheel rondt de mart can men fray diverteeren.
Ons beestemart staet schoon eenydereen ten toon,
Die Vrydaghsmart die spant noch bovenal de croon.
Ro(e)mt Brugghelingen nu, al met een groot plesier,
Wandelt de Vrydaghsmart met grooten swier.
4
Men siet aisnu van dagh tot dagh passeeren
De coetsen, schoon, commen daer promineeren.
11 vient là tout le jour pour faire un peu l'amour,
Om oock alhier te ryden desen nieuwen toer.
De lindebomkens schoon die staen daer oock ten toon,
Dewelck oock maecken dese plats seer schoon.
5
De Vrydachsmart mach dan wel syn ghepresen,
S'is eventwel veel schoonder als voor desen.
Men siet de jonckheydt hier daer nemen hun plesier
Met bollen ende caetsen, fray al uyt den swier.
Ons Brughsche borgerij commen dat al aensien.
't Is voor ons Brughsche stadt een groot plesier.
6
Laet voor het lest eens de trompetten clincken
En wil nu eens op haer ghesontheydt drincken,
Van die de oorspronck was van dese schoone plats,
Om soo te commandeeren op het selve pas.
Leeft langhe metter daet, bevriet van alle quaet,
En blif t wys, verstandigh oock, in uwen staet.
1) Afgekort van esplanade.
2) D. w. z.: corps de garde.
-- 53 —
t ^^^ ^^^ ^^^
OVER HET ONTSTAAN VAN
HET VEURNE AMBACHTSE POLDERGEBIED
(Vervolg en slot van bl. 30)
0 MSTREEKS het begin onzer jaartelling wordt een
nieuwe phase ingeluid in de ontwikkeling van
het poldergebied. Dan namelijk valt het begin
te constateren van een verhoogde activiteit van de zee.
Deze nieuwe transgressie staat bekend als de Duinkerkiaanse
transgressie. Bij ons onderzoek Week de verhoging
van de zeespiegel niet continu, maar schoksgewijs
te zijn geschied. Tussen deze schoksgewijze
verhoging traden rustigere perioden op. Wij onderscheiden
drie phasen in de Duinkerkiaanse transgressie.
De Duinkerke 1 transgressie dateert van het begin
der jaartelling. Op het eiland Walcheren, waar deze
transgressie voor het eerst werd gevonden, kon de
datering vrij nauwkeurig geschieden aan de hand van
archeologische vondsten van Romeinse oorsprong.
De Duinkerke 2 transgressie is ongetwijfeld voor het
door ons besproken gebied de meest belangrijke geweest.
Het begin van deze phase wordt algemeen
geplaatst in het begin van de 4e eeuw na Chr.
De Duinkerke 3 transgressie moet in het begin van
de 1 1 e eeuw na Christus zijn begonnen, en ongeveer een
eeuw hebben geduurd.
Jongere overstromingsphasen, die belangrijk zijn geweest
in de meer Noord-oostelijk gelegen poldergebieden
en in de Nederlandse poldergebieden, worden
aangeduid met de term historische inbraken. In het
Veurne Ambachtse poldergebied speelden ze geen rol.
Van de Duinkerke 1 transgressie werden in het
besproken poldergebied slechts enkele sporen gevonden
in de gemeenten Veurne en Wulpen. Deze bestaan
— 54 —
uit enkele getijdegeulen die met zandig materiaal zijn
opgevuld, en die daarna weer met veen werden overdekt.
De veengroei werd door deze transgressie dus
slechts zeer plaatselijk en zeer tijdelijk onderbroken.
De plaats waar de zee het veenlandschap binnenstroomde
lag op de grens van de huidige gemeenten
Oostduinkerke en Koksijde. Op deze plaats moet de
uitmonding geweest zijn van enkele beken die door
het veengebied heen stroomden.
Wij willen er hier op wijzen, dat door deze beken, en
ook door de kleine rivier de Yzer en haar zijtakken, slechts
weinig materiaal werd afgezet. Inderdaad is vrijwel al
het kleiige en zandige materiaal dat in de polders
boven het veen werd aangetroffen van mariene oorsprong.
Wel bleken de beken en riviertjes van belang,
inzoverre zij de beschermende duinengordel verzwakten
op de plaats waar zij in zee stroomden.
Met de Duinkerke 2 transgressie, die bijna het gehele
veengebied . en delen van het aangrenzende pleistocene
landschap overstroomde, werd de veenvorming in het
grootste deel van het Veurne Ambachtse veengebied
afgesloten.
In de eeuwen na 400 werd daardoor dit gehele
overstroomde gebied onbewoonbaar. Uitzondering hierop
maakten enkele verspreide pleistocene eilanden (b. v.
in de omgeving van het stadje Loo), gespaard gebleven
delen van de duinengordel en een bepaald deel
van het veengebied, waar het veen zo hoog was opgegroeid,
dat het niet meer werd overstroomd. Dit
gebied valt samen met het huidige droogmakerijland
schap van « De Moeren ». Wij komen hier nog even
op terug. De techniek van de afzettingen tijdens de
Duinkerke 2 transgressie werd in Nederland bekend
door het werk van Vlam, Veen en de school van Edelman.
Wij bespreken deze techniek hier aan de hand van
onze waarnemingen in het Veurne Ambachtse gebied.
De steeds hoger komende zee stroomde bij vloed met
grote kracht het veengebied binnen. Bij eb werd weer
— 55 —
veel water afgevoerd. Door de erosiekracht van het snel
stromende water werden in het veen getijdegeulen of
kreken uitgeslepen, die na enige tijd tot aan de rand
van het veengebied en het hogere pleistocene achterland
doordrongen.
De oorsprong van deze inbraak lag bij de reeds genoemde
smalle onderbreking in de duinen, op de grens
van de huidige gemeenten Koksijde en Oostduinkerke.
In dit inbraakgebied werden de duinen door de grote
kracht van het in- en uitstromende water over een
breedte van enkele kilometers volkomen opgeruimd. Ook
het veenlandschap dat achter deze verdwenen duinen
lag, werd volledig weggeslagen. Zo ontstond er hier
dus een inham van de zee, die bij haar grootste uitbreiding
een groot deel N an de huidige gemeente Kok
sijde, en delen van de aanpalende gemeenten heeft omvat.
Vanuit deze inham stroomde het water tweemaal
daags in en uit de kreken, die het achterliggende veen
landschap doorsneden. De afmetingen van deze kreken,
die zich meer en meer vertakten, varieerde sterk. Wij
vonden geulen van meer dan 1000 meter breedte, waarin
het veen geheel was opgeruimd. Maar ook werden er
geultjes van 1 meter breedte aangetroffen, waarin het
grootste deel van het veen gespaard was gebleven.
Tussen deze twee uitersten zijn alle variaties aanwezig.
Tussen de kreken lagen de gespaard gebleven veen
eilanden, varierend van grootte en vorm, die slechts bij
de hoogste vloedstand werden overstroomd met zeewater
vanuit de geulen.
Door het binnenstromende zeewater werd veel slib
aangevoerd, waarin materiaaldeeltjes van varierende
grootte voorkwamen. Dit slib kwam tot sedimentatie
in het doorsneden veenlandschap. De zwaarste, grove
deeltjes werden afgezet in de kreken. Deze werden dus
opgevuld met zandig materiaal.
Op de veeneilanden zetten zich de fijnste deeltjes af,
zodat deze dus werden overdekt met klei. Deze selec
tieve sedimentatie is te verklaren door het feit, dat de
stroomsnelheden in de kreken veel groter was dan op
— 56 —
de veeneilanden. Hoe kleiner de stroomsnelheid, des
te fijner is het gesedimenteerde materiaal. Na verloop
van tijd werd de ophoging door sedimentatie zo groot,
dat er steeds minder water door de kreken ging stromen.
Deze werden dan ook steeds smaller : ze verlandden,
doordat de zijkanten met een kleidek werden
gevuld. Tenslotte werden vele kreken vrijwel geheel
met klei dichtgeslibd, zodat ze niet meer waren te
onderscheiden van de omringende met klei overdekte
veeneilanden. De maximale sedimentatiehoogte van de
Duinkerke 2 transgressie ligt tussen de 4 en 5 meter
boven het Oostends nulpunt.
Ook de inham bij Koksijde vulde zich op met zandig
en plaatselijk met kleiig materiaal. Het gat in de
Duinengordel sloot zich steeds meer door hernieuwde
duinenvorming. Deze duinen worden aangeduid met
de term : JONG DUINLANDSCHAP. Het « Schipgat », dat
door Loppens wordt beschreven, is de laatste, historisch
bekende rest van dit geweldige gat.
Omstreeks &10 na Chr. was dus het hele huidige
poldergebied van Veurne Ambacht een grote schorre,
waarin wellicht nog enkele kleinere kreekjes liepen.
Vanaf die tijd werd dit schorre practisch niet meer
overstroomd. Er ontwikkelde zich dan ook een vegetatie
die in het begin alleen geschikt was voor schapenteelt,
maar waarop later wellicht ook andere vormen van
veeteelt werden bedreven. Wij nemen aan dat zich
omstreeks die tijd een begin van bewoning ontwikkelde,
welke rond het jaar 1000 na Chr. vrij belangrijk geweest
moet zijn.
Omstreeks het begin van de 1 i e eeuw wint de zee
het voor de derde maal van het land. Bij deze derde
stijging van de zeespiegel brak de zee weer door de
duinengordel van het jonge duinlandschap. Nu lag echter
deze doorbraakplaats niet meer bij het huidige Koksijde,
maar ten oosten van de stad Nieuwpoort. De juiste
plaats werd nog niet vastgesteld ; waarschijnlijk echter
lag deze tussen Nieuwpoort en Westende.
Bijblad van Biekorf 1949-3.
Binder : in te vouwen rechtover bi. 56-
Biekorf 1949·1 Tot p·m 300 no. Chr : vorm in(j/ vo.n hiZ t
oppe,. ",fa. k te - veen.
2 Erosie v~n de. vee.n vlo. k te.
3 Tot ~.m 1900 : Se ledieve.
en verlanding van
sed i men ia. tie
de krekel1.
lt VQ ,., a. f p. m "00 : I n ver S Ie
reJ;ef.
I
'<- ka,.,., grond
va.n hel.
I
I
I
-.-stroomcfrond
Be nQ den$le Polderklei
vev/ de k rel<e.n
Sed;ment~n va.n /1~t
W'o.dden C~n ds(;"~p~
en de/odei
ff.r F.M·
d arinf/
de ft ret<en
of
Co.rdivm zo."ci va.n
Sc.hema. va.., de vorm,n§ va.n het
Ovde fJolder/a.l'1dscha.","
Binder In te vouwen rechtover bI. 56.

-- 57 —
Weer werd het landschap dat achter de doorbroken
duinen lag opgeruimd, zodat er een inham van de zee
ontstond. Deze inham valt ongeveer samen met de reeds
eerder genoemde jonge polders van de Yzermonding.Vanuit
deze inha ►n liepen een aantal erosiegeulen door het
droge schorregebied. De steeds verder gaande erosie van
deze geulen, vanwaaruit het zeewater bij vloedstand het
aangrenzende, gespaard gebleven landschap overstroomde,
vormde een gevaar voor de bewoners van het droge
schorre. Tegen dit toenemende overstromingsgevaar werd
daarom een dijk aangelegd : de reeds genoemde « Oude
Zeedijk ». Voor de datering van deze oude zeedijk in
de beginperiode van de Duinkerke 3 transgressie werden
zeer duidelijke bewijzen gevonden.
Door de aanleg van de dijk werd het gebied dat er
ten Westen van was gelegen, bewaard voor grotere
overstromingen. Wel brak de dijk verschillende malen
door bij hoge vloeden, maar daarbij overstroomde toch
niet het gehele achterliggende gebied. De plaatsen en
de grootte van deze doorbraken werden door ons
teruggevonden.
Het schorrelandschap ten Oosten van de zeedijk werd
daarentegen verjongd. Op de oude afzettingen vond
sedimentatie plaats van nieuw, door de zee aangevoerd
materiaal. Het materiaal van de Duinkerke 3 transgressie
bestond voornamelijk uit fijn slib ; zodat vrijwel
alle sedimenten kleiig zijn. Dit wijst erop dat de Duinkerke
3 transgressie veel minder kracht ontwikkelde
dan de Duinkerke 2 transgressie. Ook het feit, dat de
Duinkerke 3 kreken over het algemeen veel minder
breed zijn, wijst in deze richting.
Omstreeks 1100 na Chr. was de sedimentatie vrijwel
afgelopen. Alleen de opvulling van de kreken ging
nog door. Door indijking werd dit landschap teruggewonnen
op de zee. Deze indijking geschiedde vóór
dat de kreken geheel waren opgevuld. De iets lager
liggende kreken zijn dan ook nog duidelijk in het
betreffende gebied ten Oosten van de Oude Zeedijk
te zien : verschillende later gegraven afwateringskanalen
— 58 —
volgen een dergelijke kreek, terwijl ook de huidige
Yzer vanaf Sint J oris tot iets voorbij Dixmude erdoor
loopt.
Het door indijking teruggewonnen gebied noemen
wij het OVERDEKTE LANDSCHAP, omdat over de oude afzettingen
een nieuw kleidek, van varierende dikte, werd
gesedimenteerd. Het gespaard gebleven gebied ten
Westen van de Oude Zeedijk wordt daarentegen het
OUD POLDERLANDSCHAP genoemd. De kleisoorten van het
Oude en het Overdekte polderlanschap zijn meestal
zeer goed te onderscheiden.
Na de indijking van omstreeks 1100 bleef alleen de
inham ten Oosten van Nieuwpoort nog open liggen.
Hier ging de sedimentatie van marien materiaal dus
door. Pas in de volgende eeuwen, toen deze sedimentatie
voldoende was gevorderd, werd hier het land bij
gedeelten teruggewonnen door indijking. Dit is de oorsprong
van de kleine poldertjes bij de monding van
de Yzer.
Na het definitief droogkomen van het overdekte
polderlandschap trad een laatste phase op in de vorming
van het huidige Oude en Overdekte polderlandschap.
De toenemende bewoning van de kustvlakte
bracht met zich mee dat dit gebied ontwaterd moest
worden. Natuurlijke afwateringen werden uitgediept en
vele andere vaarten en kleinere grachten werden aangelegd.
Hierdoor werd het algemene waterpeil in de
polders verlaagd, en ook werd het materiaal van de
bovenste afzettingen op den duur droger. Deze, meestal
periodieke, uitdroging had een inklinking van het betreffende
materiaal tot gevolg. Het zandig materiaal klonk
weinig of niet in. Het kleimateriaal onderging een iets
sterkere inklinking. Vooral echter het veenmateriaal was
aan een hevige inklinking onderhevig. Het gevolg hiervan
was, dat de oude, met klei bedekte veeneilanden
zeer sterk gingen zakken. De kreken van de Duinkerke
2 transgressie zakten veel minder, of soms in
het geheel niet. En ook de kleiafzettingen die direct
-- 59 --
op pleistoceen materiaal lagen, ondergingen slechts
weinig verlaging.
Wij noemen dit verschijnsel van selectieve inklinking
de inversie of omkering van het relief.
Deze inversie beheerst het huidige landschappelijke
beeld van het Oude polderlandschap, en in mindere
mate ook dat van het Overdekte polderlandschap. De
hoogliggende kreken noemen wij stroomgronden. De
laagliggende, met klei bedekte veeneilanden worden
aangeduid met de term bomgronden. Deze verdeling van
stroomen-komgronden is reeds zeer duidelijk waar te
nemen op de militaire kaarten 1 : 20000 en 1 : 40000
van de betreffende gebieden. De laagliggende komgronden
zijn voornamelijk in gebruik als weiland en
de hogere stroomgronden meestal als bouwland. Op
de genoemde kaarten zijn de weilanden grijs gekleurd,
terwijl de bouwlanden wit zijn gelaten. Rond het dorp
Lampernisse zijn zeer fraaie voorbeelden van de kommen
en stromen gevonden.
Afwijkend is de onstaansgeschiedenis van het reeds
eerder genoemde gebied van « DE MOEREN D. Hier was
het veen tijdens de periode van veenvorming zo hoog
opgegroeid, dat er tijdens de grote overstromingen
van de Duinkerke 2 transgressie geen materiaal op werd
afgezet. De veenvorming ging hier dus steeds verder
door. Toen de polder in het begin van de 9° eeuw
bewoond werd, was dus dit gebied geen schorre, maar
een begroeid veengebied. In de daarop volgende eeuwen
werd dit veen volledig afgegraven. Wij schatten dat er 2
tot 3 meter werd weggestoken. Hierdoor kwam het onderliggende
Atlantische Waddenlandschap bloot te liggen.
Daar deze afzettingen echter laag waren gelegen,
liep het afgegraven gebied vol water, zodat hier een
meer ontstond. De drooglegging van dit meer (voor
het eerst in 1625) is voldoende historisch bekend.
Vergelijken wij ten slotte de hier ontwikkelde onstaansgeschiedenis
met vroegere theoriën, dan blijkt
— 60 —
inderdaad dat hiertussen niet veel overeenkomst bestaat.
Het is onze taak niet, om in dit artikel, het werk van
de oudere geologen te bespreken. Alleen willen wij er
op wijzen, dat het mogelijk is uit de door ons gevonden
gegevens een geheel nieuwe geologische kaart van
de polderstreken te vervaardigen.
De oude, door Rutot vervaardigde kaarten van dit
gebied zijn alleen bruikbaar omdat hierop de verschillende
sedimenten van de Duinkerke transgressies worden
gesignaleerd.
Het Cardiumzand (Sable à Cardium) is het zand van
de kreken der Duinkerke 2 transgressie.
De Benedenste Polderklei (Argile Inférieure) is de klei
die door de Duinkerke 2 transgressie werd afgezet.
De Bovenste Polderklei (Argile Superieure) is de dekklei
van de Duinkerke 3 transgressie.
Deze termen zullen voor een nieuwe geologische kaart
kunnen worden gehandhaafd. Ir. F. R. MOORMANN
^^1^ 71^ ^^^ ',^ ^^``,^^ D.@ ^^^ ^^^^ ^^^ ^^ .^ ^ ^-:^^ ilL il^ ^^^^
TROUWEN IS HOUWEN
(Vervolg van blz. 38)
ALS een boerekoppel het eens is en op trouwen
staat, moeten ze lang voordien hun voorzorg
nemen. De familie komt eerst samen en bespreekt
de « overname » en legt de beurzen bijeen.
Dat begon van rond Pasen : eerst werd de « persië »
(prijzie) gedaan van de inboedel, en heeft hij of zij
heel de prijzie voor part, dan zitten zij er goed voor ;
anders werd de helft in geldspecie uitgerekend en
« de dote » was dan een zak gouden geld of een
botermand vol zilveren muntstukken. Konden ze met
hun tweeën de prijzie niet overnemen en moesten ze
er geld op lenen : « 0 ! ze hangen er maar aan »
-- (ze zitten er niet op). — « 't Is te hopen dat ze
een goed boerejaar hebben, anders worden ze uitge
kutst D. - De overname had plaats na den oogst.
-- 61 —
't Was bij die zakelijke onderhandelingen dat het
soms « afsprong » en dat ze « beelden » ; seffens wist
heel het gebuurte dat het « een bele » was, en in 't duikertje
zinden vrienden en magen van de verwezen partij
op lemen en klodden strooien en de zinnebeeldige pop.
Als de smid N.. trouwde hing er een beurs vol halve
centjes aan een versleten stoofbuis boven de smidse
te klutteren : hij was gebeeld omdat Silvietje niet
genoeg kon « stuiken >>.
Op Dee (Eede, Holland) staken ze een strooien pop,
met een beurs keien om de hals, op de hoogste boomtop
bij het huis, en wentelden doorns rond de stam
om het afhalen te bemoeilijken ; haag en gloriette
hingen vol klodden. Omdat Natje van de Breele (Barreel),
die Deenaar had laten staan om een rijken Maldegemnaar
van over de « schreve » (landgrens) te trouwen,
werd er een vint schrijlings aan « de pale » (grens) gezet.
Er waren natuurlijk ook andere voorwendsels oni te
belen, dan geldkwesties ; de pop bezorgde de nodige
uitleg.
Op de Gevaarts hadden ze komplot geslegen bij de
barbier. Graeve vrijde met Minaatje 't Zaalrugske en
Rochus, een boereknecht, die met een « natte konzee » (1)
van de troep naar huis was gezonden, deed ze hem
af. Minaatje trouwde in nieuwjaarmaand ; 's morgens
vond ze de lemen voor haar deur en in de perelaar
zat een pop met uithangende vervrozen hemdeslip.
Waken hielp niet, de tegenpartij waakte immers veel
langer. Te Zwevezele zou de bruidegom die langs de
tramroute woonde, heel de nacht waken ; maar die
sloebers hadden de stoker van de stoomtram uitgekocht
; wel vijftig meters ver, langs de tramrillies, lagen
de lemen gestrooid.
Maanden voordien moest er aan de uitzet van de
bruid gewerkt worden ; vroeger werd een deel van het
vlas op 't hof zelf gesponnen en geweven — grauw
1) omdat hij in zijn bedde deed.
— 62 —
grof lijnwaad, maanden gebleekt. -- De trouwster kreeg
voor uitzet : een dozijn lijnwaden hemden met mouwen,
een sjetten gebreide baai en rok, en hoogblauwe wollen
onderrokken voor de winter, gestriepte katoenen rokjes
voor s zomers ; een beste witgebloemde onderrok
(lijk een bedsprei) en een zwart satijnen ; ook nog
blauw lijnwaden schorten en twee kapmantels.
Ze zaten er ook danig mee in, om naar de pastoor
te gaan ; 't was niet van dat... maar 't was van die
ondervraging.
De peerdeknecht van Timmermans te Sijsele was
zodanig verbauwereerd dat hij uit zijn gebeden niet
gerocht. Mijnheer pastoor zei nog gezapig : — « Laat
ons een keer herbeginnen : Akt van geloof... • « verloren moeite, Mijnhere pastoor, doen lijk gewente ! zei de knecht met een snok : en daar zat hij al geknield
op de grond , ellebogen op de stoelzate en klip
voor de ogen : -- « Mijn Heer en mijn God, ik geloof... »
't ging al spelen, alle vier de akten in asem.
kwamen ze « in de geboSn » en werden
geroepen. Zodra ze, te Dudzele, de trouwbeloften of de
banen van de huwelijke stat afriepen, begonen ze
— zowel aan de mannenkant als aan de vrouwkant —
te hummen, te hoesten en tekens te doen van weerskanten,
totdat ze allemaal (de trouwers) « van de
preekstoel gerold waren En lijk of dat wel meer gebeurt... : toen die boerezoon
met de meid zou trouwen, hing er die Zondagmorgen
aan het kerkhekken van Sijsele het volgende
spotrijmpje :
Menschen, ge meugt uwe stoel niet veel laten grollen,
want 't gaan er nu drie van de trappen rollen D.
Je moet eigenlijk maar trouwen om beklapt te worden
; elk wist er het zijne van en de toekomende
bruid werd gewikt, gewogen en gekeurd : 't is een
snelle poeze -- een djente — een felle teve — een
ferm vrouwmens of een gildig vrouwmens, er zal veel
op een vrouwmens lijk een slagpeerd,.
- -
- De trouwster kreeg
uitzet: een dozijn lijnwaden hemden met mouwen,
gebreide baai hoogblauwe wollen
de winter, gestriepte katoenen rokjes
'8 zomers ; een beste witgebloemde onderrok
bedsprei) een zwart ook nog
en twee kapmantels.
zaten er ook danig mee in, om naar de pastoor
gaan 't was niet van dat. .. maar 't was van die
peerdeknecht Timmermans te Sijsele was
dat hij gebeden niet
pastoor zei gezapig: - « Laat
keer herbeginnen: van geloof... » - « Al
moeite, Mijnhere pastoor, doen lijk gewente! »
met en daar zat hij al geknield
de grond, de stoelzate en klip
ogen: - « Mijn Heer en mijn God, ik geloof. .. »
spelen, alle vier de akten in één asem.
Daarna kwamen ze « in de geboon en werden
te Dudzele, de trouwbeloften of de
·bannen van de huwelijke staat afriepen, begonnen ze
- aan de mannenkant als aan de vrouwkant te
hummen, hoesten en tekens te doen van weerskanten,
totdat ze allemaal (de trouwers) « de
gerold waren».
:Jf dat wel meer gebeurt. .. : toen die boerezoon
de meid zou trouwen, hing er die Zondagmor.
gen het kerkhekken Sijsele het volgende
:
« grollen,
gaan er nu drie van de trappen rollen ».
je moet eigenlijk maar beklapt te wor..
den ; elk wist er het zijne van en de toekomende
gewogen en gekeurd : 't een
po eze - een djente - een felle teve - een
gildig vrouwmens, zal veel
verwas op zijn ; een een slagpeercl.
— 63 --
een deure vul ; — of het tegenovergestelde een dilteperse,
en ook : te kort geblokt ; te l elijk om t'helpen
donderen ; onverschillig : ze mag in de reke staan. (1)
Voor de bruidegom zijn ze zo veeleisend niet : 't is
een gladde vint — een knappe vint -- een vetlegger ;
en 't moet al onziende zijn dat er aan is, eer dat ze
zeggen : een echte St Pieterskop (2). Ten anderen, 't komt
er niet op aan want : « die zijn wijf vermoord had en
met haar vel op zijn rug liep, zou nog een ander krijgen ».
Op de vooravond van het huwelijk van een boeredocnter
of een begoed meisje werden de kanonnetjes
van 't Gildenhuis afgevuurd, en de molenaar liet 's achternoens
van de trouwfeeste een ballon opgaan die aan
Spijkersdreve viel. Te Middelburg en op den Hoorn
zorgden de jonggezellen van 't gebuurte wel zelf voor
het geschut in de zandputten : telkens drie vreugdeschoten
en dan laten afkoelen. Op Dee was het Kareltje
Dhondt, de smid van aan de Zwan.e, die zich
daarmee gelastte voor zijn beste klanten. Hij vuurde
niet alleen 's avonds maar ook 's morgens ; zodra de
« faaitom » in de verte kwam aangereden, liep hij met
de gloeiende stave naar de kanonnetjes. Daarna bood
hij het gebruikelijk huwelijksgeschenk aan : een vorkje
en houweeltje met koperen hals, waarin naam en datum
gegrift stonden (3).
Te Beernem schoten ze met geweren en al schietend
1) Die nuchtere boeremensen kunnen onbarmhartig een
vrouw uitschilderen ; een voorbeeld van portret : " Een groef
gekapte, roste gesproet, grauw van vel, een echte schinkel lijk
een zwijn dat niet en termt ,,.
2) Ze hebben het wat meer op de benen gemunt ; hij heeft
een kot — er kan een zeuge doorspringen — je kunt er met
een kortewagen doorrijden.
3) Steeds had hij (de boer) dit klein alaam, kenteken van
zijn waardigheid, op de schouder als hij zijn werkvolk op het
land bezocht ; het stond bij de hand in de keuken. Tot vóór
de jongste oorlogsvernieling prijkten vorkje en houweeltje
van grootvader zaliger in de gang van het molenaarshuis te
Eede. --- Over de boerenmakke zie nog Biekorf 1948, blz, 21.
— 64 —
naderden ze het hof van de trouwfeeste ; ze werden
getrakteerd met een schel hesp en bier. Hoe beter
dat ze vaarden, hoe meer dat ze schoten, soms tot
een gat in de nacht ; niemand moest er aan slapen
denken
Te Oekene (Rumbeke) schoten ze 12 en 12 om de
beurt. Een nijdige vrouw liet dit knallen door de garde
verbieden. Maar pas was hij de rug gedraaid of « pief !
paf ! » nog een knal ; daar er geen verklikkers te
vinden waren, werden ze alle 24 gestraft en moesten
een dag te Roeselare zitten. Ze maakten er een refreintje
op en nog nooit waren ze zo zat geweest als de
dag van hun loslating.
('t Vervolgt) M. CAFMEYER
G^^
n'n ^ n r, ^ h ..^íi. I^`.` i ^^^ f'•'^^
^G^^`^^?^^C^7^C^G^^?^^
1
EEN HEKSENPROCES TE NIEUWPOORT
1611
EEN vrouw van Leke, Katelijne Graeve, stond in
1611 terecht voor de wetheren van Nieuwpoort.
Het vonnis, voorkomend in het Sententie Bouck
van de schepenbank (1), steunt er op dat Katelijne alles
zelf bekend heeft : « volgbende uwe kennesse », « in
ghevolghe van u verclaers ende belydt », « volgbende
u vrywillich verlyt ».
Katelijne is een ongehuwde, betrekkelijk jonge heks :
45 jaar in 1611, en de « feiten » hebben zich voorgedaan
zes, acht en meer jaar geleden, toen ze dus rond de
35 jaar oud was.
De sententie is overigens classiek van vorm en inhoud
: schriftelijk verbond met een jongen duivel
(Clays met name) in passende kledij ; een grauw poeder
1) Brugge, Staatsarchief. Kasselrij Veurne n. 1236 bis,
f. 63 v. -65.
— 65 —
om koeien en kinderen te beheksen tegen een vastgestelde
premie ; deelneming aan een heksendans. (1)
Het toverpoeder gebruikte zij met sukses op drie
koeien te Oostduinkerke en een klein kind van haar
gebuur in de Kokstraat te Nieuwpoort. Een andere
proef op een klein kind mislukte door tijdige onttovering.
Het « poederken » was in haar huis aangeslagen
« verborghen up een balcke in de achtercamee » ; het
werd haar medegegeven op den brandstapel en ter
plaatse van de strafuitvoering, nl. op de markt van
Nieuwpoort, samen met haar « pulver » gedolven.
A. V.
[SENTENTIE VAN KATELIJNE GRAEVE]
« Omme dieswille dat ghy Chatelyne, de dochter Caerle
Graeve, ghebooren van Leeke, oudt inden candt van vyf en
veertich jaeren, contrarie den gheboode van God Almachtich,
verghetende den onsprekelicken weldaet by u ontfanghen van
ons Lieven Heere Jesus Christus, hooft onzer heyliger moeder
der Christenen Chatholicke Appostolicke Romsche Kercke,
u vervoordert hebt, duer uwe goddelooze boosheyt hem af te
gaenen (tweicke te beclaeghen es) over de acht jaeren ofte
bet, ende anne te hanghen uwen boozen gheest ende duyvele
ghenaemt, volghende u verlyt, Clays, ghecleet int zwarte
Iaeken in het Langhe Les (2), wezende Gendt laeken ongheboort
met eenen zwarten boet, in zwarte ondercoussen,
schinghende eenen jonckman te wezen van twee ende twintich
ofte drie ende twintich jaeren, hem ghevende u hanteec
ken in papiere byden zelven uwen boozen Clays met penne
ende ijnt u anghedient, ende alzoo int gheven van tzelve
hanteecken u heylich doopsel verzaeckt ende afghezwooren
hebt, volghende uwe kennesse, den zelven u ter handt doende
zeker grau pouderken in een grau papier ontrent de
Doornekens in zelve Langheles, omme alle het zelve te
smyten upde beesten ende kynderen tot huerlieder bederfvenesse,
ontfanghende van elcke bedorfven coe vichthien stuvers,
tweicke ghy ghestroyt hebt up drie distincte coyen van Andries
Christiaenss., pachter ter Labeure, (3) merckelick volghen-
1) Men vergelijke het proces van Tanneken de Potters te
Nieuwpoort in 1652. La Flan dre, V, 1873, bl. 38-40.
2) Het Langelis : de waterloop te Oostduinkerke, Koksijd e , e. v,
3) Hofstede te Oostduinkerke, eigendorp van de Duinenabdij.
- 66 -
de uwe confessie ende kennesse over de jaeren zesse, up eene
witrickte roode metghaeders twee gryse int zelve Langheles,
loopende neffens het waeter, die daer duere de moort ghesteken
zijn ; zoo ghy vanden ghelicken ghegheven hebt een
appelstick an het kyndt van Jooris van Steenlant bespreyt
met tzelve pouderken, u alhier ghetoont bij u verborghen up
een balcke in de achtercamer, ende dat buyten de wille ende
weete van zyne moedere, tzelve up 'haeren aerm hebbende,
twelcke terstonts thuus ghebrocht wezende, zeere haestelick
zieck woordende ende grootelicx quellende was, nemaer belezen
wezende van zekeren gheestelicken persoone ende niet
sterfvende, en hebt van uwen boozen Clays in ghevolghe van u
verclaers ende belydt niet danof ontvanghen ; hebt daerenboven
ghecommen zynde ten huuse van Hendrick Goffens
ongheropen omme vier ten tyde als hy woonachtich was inde
Cocxstraete ende uwen ghebuer, schar delynghe terdende over
Mayken Douffay, zyne huusvrauwe, met haer kyndeken voor
de viere zittende, hebbende tzelve kyndeken met tvoorseyde
pouderken bestroyt, danof tzelve ghestorven es, waervooren ghy
volghende uwe kennesse ontfanghen hebt van uwen boozen
Clays vyf schellynghen dertich stuvers, ende over de drie voorseyde
bedorfven coyen toebehoort hebbende Andries Christiaens
vyf ende veertich stuvers in drie stucken van vichthien
stuvers met twee hoofden, u laetende twee maele abominabelick
ende vleeschelick bekennen by uwen boozen Clays ontrent
het Vuernestraetken up het lant van Michiel van
Schoore, uwe vergaderynghe detestabele ghehouden hebbende
in het voornomde Langheles, aldaer dansende sleckewys, ghy
met uwen snooden boel Clays, aldaer inde booze vergaderynghe
wezende met vichthien ofte zesthien persoonen, onder dewelcke
met u waeren drie vrauwe persoonen, de spyze zonder
taefel ende zout ghestelt wezende up daerde, den dranck
wezende bier ghedroncken uuyt cannen ende glaezen, niet
wetende, volghende u vrywillich verlyt, by wien tzelve betáelt
wiert, zoo ter rechte omme ghenoughen gebleken es.
Alle welcke bovenschreven horribele, execrabele, goddelooze
ende detestabele quaede wercken bevonden zynde van quader
consequentien ne ghensins lydelick nochte verdraeghelick in
alle goede goddelicke politien zonder condigne punitie naer
de gelegentheyde vanden onverdraghelicken uwen delickte,
anderen in exempele. Zoo eist dat Burchmeesters ende Soepenen
doser stede vander Nieupoort up den heesch, calaingne,
ynen ende conclusien by J o r Robert De Clercq huerlieder
f aailliu, tuwen laste ghenomen ende ghecooren, oock daer—
67 --
jeghens ghehoort uwe defensie ende andtwoorde (niet zonder
groote vehemente ende pregnante suspicie van dat ghy meer
persoonen beschadicht hebt tzy in lyfve ofte goede) hebben
u ghecondemneert ende condemneeren over recht mits dezen,
gheleet te worden up de mart dezer stede tusschen twee
dienaers omme tusschen elfve ende twaelf bueren aldaer van
levende lyfve ter doot ghebracht te wezen metten viere, met
het zelve pouderken ende ter voorseyden plaetse ter pulver
verbrant ghedolven te worden. Condemneeren u voorts in
uwe vanghenesse costen, metghaders alle mysen van justicie
dezen anneghaende ghedoocht ende ghesupporteert, adjugierende
ten surpluyse alle uwe goederen waer die ghestaen ofte
gheleghen moghen wezen anden ghonnen die daerinne recht
es pretendeerende.
Prononce den thiensten Septembris xvIc elfve in oppen
vierschaere, ter presentie van heere ende wet upden eedt
vergaedert wezende. »
.@ ^^^ D't (fit ^ ^ ^^^ ?^^ 4 ^ ^^^
BOEKENNIEUWS
SERAPHYN DEQUIDT 1858-1911
Met vreugde begroet Biekorf het nieuwe, keurig uitgegeven
boek van
ERNEST M. A. DE SPOT. Een groot Westvlaming .• Serajhyn
Dequidt, Opvoeder en Letterkundige. Tielt, J. Lannoo, 1949. 15 x 21,
212 blz., 3 figg. Prijs : ing. 72 fr. ; geb. 92 fr.
Een levensbeschrijving en een bloemlezing uit de schriften
van hem die, met het gedicht bietjes, onzen eersten jaargang
in 1890 ingezet heeft en jarenlang medelid was van ons berek.
Reeds in 1911 vroeg Biekorf (blz. 227) : " Zal 't waar zijn dat
alles (leven en schriften) in een boek zal uitkomen ? „ Emiel
Vliebergh nam het op zich (bijgestaan door J. Persyn, zoals
voor K. 0. De Laey's werk) de nagedachtenis van zijn geliefden
studiemeester van Veurne te eren door een uitgave van zijn
verspreide gedichten en opstellen. Dit plan k wam niet tot
uitvoering.
Deze uitgave nu brengt vooreerst een goed verantwoorde
en keurig geschreven levensschets van S. D. -- geschreven
con amore door een opvoeder en letterkundige die de begaafdheid
en toewijding van den studiemeester in levendige her--
68 -
innering draagt. In de colleges van Veurne en Brugge (St Leo)
heeft S. D. zich 25 jaar lang geheel ten beste gegeven aan de
vorming van de jeugd en daarnevens, meer dan zijn krachten
het toelieten, zijn letterkundige gaven en zijn redenaarstalent
in ruimeren kring besteed aan de belering en ontwikkeling
van het volk. In de korte jaren dat hij in De Panne stond,
heeft hij nog verwonderlijk veel met zijn gebroken kracht
weten te woekeren.
De opgenomen gedichten zijn ten dele onuitgegeven. Uit de
verdienstelijke opstellen is een rijke keus gedaan. In dit Gezelle-
jaar 1949 heeft Kan. de Spot aan zijn uitgave een
treffende actuële betekenis gegeven met S. Dequidt's uitstekende
studie over Guido Gezelle in haar geheel op te
nemen.
Wie hier t' onzent houdt van eigen aard en eigen waarde
zal dit werk willen lezen en bezitten. A. V.
LODEWIJK -VINCENT DONCHE 1769-1857
Aan het veelbewogen leven van L. V. Douche, een geboren
Bruggeling en alhier meest bekend als " de man die het
Heilig Bloed voor de Fransen heeft weggestoken ,,, heeft P. A.
Marlier S. J. een uitstekend werk gewijd. Boeiend verteld, stevig
gedocumenteerd, keurig uitgegeven (Leuven, 1948 ; 430 blz. :
met platen. Fr. 135).
Lodewijk is het jongste kind van een rijke en vrome koopmansfamilie.
Doorloopt zijn humaniora in drie colleges : verlaat
zijn tweede seminarie voor het Patriottenleger (1790) ;
wordt weer theologant en priester in het oude bisdom Brugge.
Nu zijn de Fransen daar, die een regelmatige geestelijke bediening
jarenlang onmogelijk maken : de Beloken Tijd. Lodewijk
werkt als geheim missionaris te Brugge en te Torhout
(1797-1802). Hier is hij in zijn klavergras zolang hij zelfstandig
kan werken, naar eigen zin ; zodra hij echter, na het Concordaat,
met anderen moet medewerken geeft hij het op voor een
nieuwe roeping : hij trekt naar Frankrijk, naar de Paters van
het Geloof. Als deze d. d. Jezuieten hun colleges zien opheffen,
vestigt Lodewijk zich bij verwanten te Kortrijk als vrij missionaris.
Anti-Franse uitlatingen op den kansel, rigorisme in
lering en leiding maken een amotie van den vinnigen volkspredikant
noodzakelijk : Mgr. de Broglie bevordert hem naar
Gent, waar nieuwe verwikkelingen niet uitblijven. Zijn militante,
volijverige, doordrijvende aard vindt het gedroomde onderkomen
in de herstelde Jezuietenorde (1814). P. Donche werkt een tijd
- 69 -
te Amsterdam : zijn oninschikkelijke methode van apostolaat
geeft nogmaals aanstoot en voert hem, uit de , rangen van de
Orde, naar Antwerpen. Hier verspeelt hij zijn laatste kans op de
St Carolusparochie : een onverbiddelijke suspensie van predicatie
en biechthoren zal hem ten slotte uit de Scheldestad
verwijderen. Wel poogt hij, koppige vrijschutter, Rome diplomatisch
te bewerken om als " apostolisch missionaris „ buiten
het makke concordataire kader erkend te worden. Te vergeefs.
Daarop trekt hij zich terug in de afzondering en leeft
twintig jaar als kasteelheer in de Antwerpse Kempen (Itegem,
Zandhoven) : hij leidt er de inrichting van dorpsscholen naar
het model van de Vlaanderse " werkscholen „. Aldus wordt hij
de stichter van de Congregatie van de Zusters der Christelijke
Scholen van Vorselaar. In al die jaren van veelzijdige,
zelfstandige werkzaamheid bleef L. Donche Jezuiet van begeerte
; hij besloot zijn beweeglijke levensloop met een uitzonderlijk
privilege : een tweede maal in de Sociëteit van Jesus
opgenomen te worden. In zijn 74e jaar werd hij novice te
Drongen en vulde nog veertien jaren van actief kloosterleven.
De levensbeschrijving is meesterlijk in het historisch kader
van het Ancien Regime, de Franse en Hollandse tijd en de
verdere 19e eeuw ingelijst. Opmerkelijk is dat de heroïsche
" Donche van het Heilig Bloed „ legenden van den Beloken
Tijd op zijn naam samentrekt : hier zou de Schr. de nota's en
herinneringen, in de late levensjaren door P. Donche neergeschreven
en medegedeeld, strenger moeten schiften. De voorstelling
van de herhaalde stribbelingen te Kortrijk, Gent, Amsterdam
en Antwerpen is niet geheel overtuigend : het ongelijk
zal zeker niet immer op de " andere „ zijde geweest zijn.
A. V.
4'6 .•^Ittt
r,^^^^^^.^^/^^
^^ ^^^C ^^^ ^`^C ^^iC^ ^^Í^ ^^^ ,D^
MENGELMAREN
EEN AVOND VAN BRUGSE KINDERLIEDJES
Op Maandag 14 Februari laatstleden bezorgde de Bond van
de Westvlaamse Folkloristen in 't Keerstje een speciale auditie
van de fonoplaten met Brugse kinderliedjes, die verleden
zomer opgenomen werden (Zie Biekorf 1948, blz. 142.) Niet
alleen de leden van den Bond, maar ook de .kinders, die de
liedjes gezongen hadden, en hun ouders waren uitgenodigd. En
of zij gelukkig waren, die ouders, ook een keer naar " 't kinder-
70 -
feestje „ te komen en naar " heur stemmetje in de radiouw
t' hurken ,,. Zo werd deze auditie een uitzonderlijke, levendige
folkloristische avond, van 't begin tot het einde.
Nauwelijks was de eerste plaat met de St Maartenswijsjes
afgedraaid, of heel het kindergezelschap kwam in beweging.
Dortig lachende kinderkopjes draaiden zich om, al de vingertjes
wezen in dezelfde richting en ingehouden stemmetjes fluisterden
halfluid : " Godelieve ! ,,. En de stralende moeder van
Godelieve lachte tranen van geluk. Alzo " hurkten „ ze heel
den avond en al de stemmetjes werden herkend.
Toen één van de meisjes een pas beluisterd vooizetje zelf
bevallig en ongekunsteld kwam voorzingen, wilde elke aanwezige
moeder hàar kind, dààr " in levende lijve „ op die trede,
zien en horen zingen. En alzo beklommen ze allen die kleine
trede, — als soliste of in groep — : het podium werd nu een
kleine speelplaats, tot grote voldoening van ouders en folkloristen.
De hoofdman, Prof. E. I. Strubbe, die op gemoedelijken toon
een woordje uitleg gaf, wist zich bijzonder goed aan te passen
aan dit ongewoon publiek : hij nodigde de kinderen vriendelijk
uit, volgde het rythme met hoofd en schouders, en komplimenteerde
al de zangeresjes. Stilaan zweefde er een kinderlijke
stemming over de aanwezigen : kinderen, moeders, mimmees
en folkloristen — bewust of onbewust — ze vooisden en
wiegden allen min of meer bescheiden mee.
Om te sluiten werden de kinderen getrakteerd met een stuk
chocolade en de gelukkige ouders gaven luidop hun voldoening
te kennen : — " En z'halen der pertankten wel ere van „ —
" 'k en h'en 't mij niet beklaagd, was me da' een geestigen
avond ! „ — " He' me een traantje gelachen ? wien had er da'
gepeisd ? „ — " En hij moet hij daarvoren wel pasentie he'n,
om dat al t'hope t'houden en te rapelleren ! „ — Ach ! ja, dien
here da' van voren ! è was me dat een komplizante mens, enn e
wa ? „ — 'k stonden ik da' vergapt op te kijken, hoe dat dien
here alzo met de jongens kost ommegaan ! „ — " Ja ! en alzo
met die liedjes opgaat „ — " Ja ma', en dan op den hoop toe,
die karetate van die sokola ! „ — " Ala w'en een geestigen
avond gepasseerd, en als 't nog gebeurt, 'k zijn ik nog een
keer te trekken ,,. C.
Een folklorist van den Bond moet hier, om der waarheid
wille, iets bijvoegen, te weten : dat hij dien avond, met zijn
eigen oren, in 't uitgaan, de ouders eigenlijk meest hoorde
klappen van " d'Ieffrouw „ en heur " pasentie ,,... Nu 't eene
sluit het andere niet uit, Biekorf gelooft dat het verslaggevend
- 71 -
lid en onze mondelinge zegsman van den Bond alle twee op
hun kant goed gehoord hebben. B.
BEKLAPPEN
Een oud moederke uit de streek van Leke-Keiem lag op
sterven. Tot ieders verbazing werd zij in haar hemelvaart nog
voorafgegaan door een oudje uit de buurt. Waarop dat van
Leke-Keiem zich angstig afvroeg : " Zij (bedoelende het afgestorven
oudje) gaat me toch niet beklappen, zeker ? „ Doch
twee dagen later lag Moederke over eerde. W. G.
KEERSETER
Zo noemt men te Poperinge een priester die traag mis leest
(en dus ondersteld wordt tijd uit te winnen, opdat het was
rapper zou opgeraken !).
DE DUIVEL HOUDT DE KEERSE
We treffen deze spreuk aan bij De Bo met de betekenis :
" de duivel bemoeit er zich mede, de duivel verhindert de
zaak, er is duivelsche begoochelinge bij, fr. le diable s'en mêle.,,
Ik hoorde te Poperinge dat gezegde in een enigszins anderen
zin. 't Ging over iemand uit de familie die zich al lang
op straat niet liet zien :
" Irma moet alleszins ziek zijn, of den duivel houdt de keerse „
ttz. of wat onmogelijk is, is toch waar.
Zou de oorsprong en de betekenis van die spreuk hier niet
liggen : men houdt de keerse bij 't doopsel, bij 't sterven, bij
een beproeving, enz..., maar altijd als een teken van zegen,
van geloof, van vroomheid. Zodus : " de duivel die de keerse
houdt „ ware zoveel als : 't onmogelijke dat waar wordt, de
wereld die op haar kop staat ?
EEN POPERINGSE WASTE
Dit woord staat aangetekend in Biek. 1931, blz. 55, als gehoord
zijnde te Westnieuwkerke met de betekenis : " een hemde aan
en een op d'hage ,,, ttz. een arme-liedenwaste. Die uitdrukking
wordt echter te Poperinge zelf meer gebezigd in den
zin van : een kledingstuk na een zekeren tijd omkeren en
dan zo dragen tot het vuil is. Zo zegt men : 'k ga miin
schorte een Poperingsche waste geven ,,. (dus : ze buitenste
binnen dragen)
ZEUVELEN
d. i. fikkelen, zagen.
" Sta daar toch niet te zeuvelen met dat mes ,,.
" 'k Mochte zeuvelen al da'k wilde, 'k gerochte deur dat hout
niet ,,. (Poperinge)
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
- 72 -
KALUT
Heeft te Poperinge de betekenis die De Bo er aan geeft :
" Dit woord gebruikt men om een welkdanig voorwerp aan te
duiden dat geenen naam heeft of wiens naam men niet kent
of herinnert, bezonderlijk als dit voorwerp uit samenhangende
deelen bestaat ; fr. machine. „
Te Veurne echter heeft het woord een minachtende betekenis
nl. iets dat versleten is of ouderwets, of niet veel waarde
heeft. L. D. V.
WAT ZEGGEN DE LELIËN
De bereiding en gebruikswijze van de remedie met lelieblaadjes
is, te Stavele, dezelfde als deze hierboven blz. 48
beschreven, met dit verschil nochtans dat er geen veenmol
noch veenmolzalve bij te passe komt. A. B. Stavele
VEEMOL - VAGEMOL - VAGEWULF
Nu de veenmol ter sprake komt : bij mijn weten is de benaming
" Veemol „ (Gryllo-talJa) te Stavele en ommeland in
den volksmond onbekend. Beter bekend is de naam " Vagemol „ ;
in het zuidwesten van Wvl. heet hij ook nog " Vagewulf „.
Wanneer men op wilgen of populieren de schade vaststelt
aangericht door de Wilgenhoutboorder (Cossus ligniferda) of
door de Grote Eikenboktor (Cerambyx heros), dan zegt men
eenvoudig weg : " De vagemol zit er in ,,. A. B. Stavele
De Bo zegt (zonder plaatsbepaling) dat de worm waar . de
veemol van voortkomt ook " Wulf „ geheten wordt. Gezelle
in Loquela geeft een zantekoorn uit West-Vleteren " De
vagemol oekert geerne in 't bul van de olms, maar bezonderlijk
van den schaljaard ,. en tekent hierbij aan dat deze
Vagemol (Cossus) een ander dier is dan de Veemol van
De Bo.
Wie brengt er nog het zijne bij, uit andere hoeken van onze
gouw, om de veemol - vagemol in de volkstaal verder te
leren kennen ? B.
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
^, ti-^^^ti•^ ,^Ífllt^ll^++.^ r^, ^Y^ . ` • •^ ,;^^ (Or , ^ .)>. 0,,
<Ø^`^^^' ^ I 11 ^ - ^^^^(^.. ))))0.
• ' (tik
, •
(f .4
.•
E
^ii , ^. •
/^
^^3^
OP
-^
^^\ ,^^ ^^^; ^ t@_11%';
'l^,t^? I^^Ci
^^ ^^G^1^^^
^ v^ ^^^^ 3^ ^^ .4.
-. -.^,..
Awn@
^ ^^ ^^V ^^2 {^^_J ^ 3^ ^ ^^ ^V v^^
I3iekørf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
— tegen 7.5 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
Nullus otio perit dies apibus.
lec'
D ^ ^^^^ tr^^n.^r^r^7^^7Te)I^^h,w^^^1Te) n^^j1.^rn 1 ^^^^ ^ ^^i^^ ^^C^ ^^^ ^^^ 1^ „^• ^^^^^^ ',^^^rl<^^,^,^,^^T^ ^^^ ^IC^
?)Tr ,Yx^,^^^^^^^.^^^^^ ^ ^ ^^^C^^G^C^^^CJC^ ^31^ .. ^. 3^V 3^V ^ 3^^ 3^^.^ v^ ^ ^^ . 3^V ^^ s v^^ 3. i  3 r 3^^. 3  v' ai ^s v v v V ei 3  v 3 v 3  ^r ^ ^. r ^^. 3  V ^. 3^i ^.
508te Jaar. 4.. In Grasmaand, 't jaar 1949.
IN DEN TIJD DER PATRIOTTEN.
KEIZERSGEZINDEN IN HET BRUGSE VRIJE GEDURENDE de Brabantse omwenteling, die duurde
van Dec. 1789 tot Dec. 1790, werden veel lieden
op het platteland alhier wegens hun antirevolutionnaire
gezindheid aangeklaagd en vervolgd. Deze
Keizersgezinden waren meestal verbitterd tegen de
geestelijkheid die den opstand tegen Oostenrijk openlijk
voorstond en bevorderde.
Het Crimineel Register van het Brugse Vrije van
1789 1791 (Rijksarchief Brugge, Acq. nr 1772) bevat een
hele reeks veroordelingen, waarvan wij een samenvatting
-- met verwijzing naar de folios van het Register —
laten volgen.
Te AARTRIJKE werd, op 17 Februari 1790, de 21 jarige
schoenlapper Pieter Bruynooghe aangehouden omdat
hij « slegte discoursen » hield tegen de Patriotten, die
hij bedreigde met de nakende terugkeer van de keizerlijke
legers. Hij beweerde dat de Patriotten niet
streden voor het algemeen welzijn maar voor hun
— 74 --
beurs, « ende dat de paepen oock hunnen interest
daer in hebben ». De keizer had, volgens Pieter, nooit
kwalijk gehandeld. Aan den pastoor en den onderpastoor
zond hij schimpbrieven, en toen het « Manifest
van Vlaenderen » van den kansel afgelezen werd,
toonde hij openlijk zijn mistevredenheid. Pieter immers
was geletterd : hij was een wees, oud-leerling van de
Logaercdeschool te Brugge ; te Aartrijke hield hij, zonder
toelating, school. Op 19 Februari werd hij veroordeeld
tot 14 dagen gevangenis op water en brood, en
het werd hem verboden nog verder school te houden.
(f° 44 v.)
Op 23 Februari werd de 43 jarige graankoopman
Augustin Verheyde te MOERE aangehouden. Hij was
vader van 9 kinderen. Zijn keizersgezindheid stak hij
niet onder de banken. Hij dreef den spot met den
hoofdman der parochie en had aan Pieter De Cock
een goede rammeling beloofd indien hij nog durfde
uitkomen voor de Patriotten. De schepenen zonden
Verheyde naar huis met een « scherp vermaen » (f° 46).
's Anderendaags werd een herbergier uit Wijkhuize
onder HOOGLEDE binnen gebracht. Het was de 34 jarige
Fran cois Nevejans, wiens herberg « de Rotse van Orep »
de vergaderplaats was van de keizersgezinden. Hij had
in het openbaar beweerd « dat de afjonstigheyd der
paepen ende die der groote van onse landen de
eenige oorsaecke syn van de ongeluckige revolutie ».
Hij werd vrijgelaten na onder eed beloofd te hebben
zich voortaan beter te zullen gedragen (f° 51 v.).
Te KOOLKERKE, in de herberg Den Hert, had de 21
jarige timmerman Pieter Ouvry, uit Lichtervelde, op.
roerige « discoursen » gehouden tegen de geestelijke
en wereldlijke overheden. Hij beweerde dat de geestelijken
de absolutie weigerden aan de keizersgezinden,
en verklaarde dat « alle de geestelycke waeren verdoemt
» met nog een sleep van scheldwoorden. De
schepenen zonden hem op 8 April 1790 naar huis met
een « scherp vermaen » (f° 67).
Erger was het geval van den 21 jarigen wever Karel
-- 75 —
Sabbe uit OEDELEM, die op 13 Juli 1790 in het terugkeeren
van Brugge, te Beernem, te Sint-Joris-ten-Distel
en te Oedelem, vertelde aan al die het horen wilden,
dat de Fransen op het punt stonden Brugge te overrompelen
; wat grote onrust verwekte op deze drie
parochiën. Reeds vroeger, op Vastenavond, had hij te
Oedelem herrie verwekt door de Patriotten uit te
dagen, waarbij hij deze met de gemeenste woorden
uitschold. Door zijn schuld durfden veel van zijn dorpsgenoten
de driekleurige kokarde niet meer dragen. Hij
werd op 27 Juli 1790 veroordeeld tot twee jaar opsluiting
in het Provinciael Correctiehuys te Gent (f° 77 v.).
Te ZWEVEZELE was een der ergste vijanden van de
Omwenteling de 30 jarige timmerman Joannes Vanden
Abeele. Vanaf het begin der Omwenteling beloofde
hij, bij den terugkeer van den keizer, de Patriotten te
helpen plunderen en in stukken kappen. Volgens hem
waren de geestelijken de oorzaak van de Omwenteling.
Overal deelde hij groene kokarden uit, die hij zelf ver.
vaardigde. Deze kokarden waren het kenteken van de
aanhangers van Vonck, alsdan overal vervolgd door de
reactionnaire aanhangers van Van der Noot, die zich
van het landsbestuur hadden meester gemaakt. Op zijn
borst droeg hij in het openbaar den keizerlijken dubbelen
adelaar. Op 1 September 1790 werd hij veroordeeld
tot drie dagen opsluiting en zou daarna door
de maréchaussée naar Zwevezele geleid worden om
er vergiffenis te vragen aan de wethouders (f° 81 v.).
Op 29 Augustus werd er te ARDOOIE herrie gestookt
door den 44 jarigen wever Pieter De Snouck. Deze
beschimpte de vrijwilligers van het vaderlands korps,
een soort burgerwacht die op iedere parochie bestond,
met de gemeenste namen. Overal riep hij, ter ere van
den opvolger van Jozef II, « vivat Leopoldus i ». In een
herberg vertelde hij « dat hy hadde gelesen in boucken
van over de hondert jaeren oud, dat er noyt geen
patriotten syn gevonden geweest tensy Lucifer, seggende
dat dien patriot hadde geweest omdat hy jegens
synen Heere ende Godt hadde opgestaen ». In een
-- 76 --
andere herberg las hij een « vervalscht ende oproerigh
gebed »
« Onsen Vader, die in de hemelen syt ;
Godt sy gelooft, wy syn de Patriotten quydt.
Geheyligt sy uwen naeme ;
'k wensche dat den keyser wederquaeme ».
Hij werd op 28 September veroordeeld om door de
maréchaussée naar Ardooie geleid te worden, om er
op zijn knieën vergiffenis te vragen aan de Wet en
zijn « excusie » te doen aan den chef van het plaatselijk
« vaderlandsch corps der vrywillige ». (f° 97 v.)
ie RUDDERVOORDE had Francis Vande Walle, 43 jaren
oud en smidsknecht, den kapitein van de vrijwilligers
J. B. Lezaire geslagen en gezegd dat de volontairen de
klederen van den duivel en van Lucifer dragen. Hij had
ook gedreigd den baljuw in zijn huis te verbranden.
Hij werd op 15 November veroordeeld door de maréchaussée,
en begeleid door bereden dragonders, naar
Ruddervoorde geleid om er vergiffenis te vragen aan
de Wet en aan Lezaire (f° 103).
De 44 jarige landbouwer Francois Heese was te
SLIJPE een van de ergste vijanden van de Omwenteling.
Hij dreigde de Patriotten in hun « cot » te verbranden
en beweerde dat deze 'a avonds niet durfden alleen
te lande gaan. Hij werd op 1 December naar Brugge
gebracht en losgelaten met een « scherp vermaen ».
(f° 106 v.)
De laatste betichte, die op 2 December voorkwam,
was de 36 jarige « peerde-ende-coeymeester » Antone
Hoet van MITS, die de « abominabelste scheltwoorden
ende injurien » had uitgesproken tegen den aartsbisschop
van Mechelen en tegen zijn eigen pastoor.
« Hadde hy meester geweest. hy soude alle de paepen
den cop hebben afgevrongen ». Hij bedreigde al de
Patriotten van zijn dorp (f° 108). Hij werd zonder vonnis
vrijgelaten, daar de Oostenrijkers terugkwamen. Op
6 December waren ze te Gent, en op 9 December te
Brugge. Daarmede was de Brabantse Omwenteling
afgeloopen.
— 77 —
De ergste zaak was echter vroeger voor de schepenen
gekomen op 17 en 24 Februari 1790, namelijk deze
van Philippe Ketele, zoon van Joannes, 50 jaren oud
en molenaar te ZERKEGEM. Hij was een verstokte calvinist,
die nog dezelfde geestesgesteldheid had als zijn
Vlaamse geloofsgenoten uit de jaren 1580. Dat hij
keizersgezind was, kon niemand verwonderen, immers
Jozef 11 had door zijn tolerantie-edict van 1781, de
protestantse godsdienst vrij verklaard. De Brabantse
Omwenteling, die onder meer een reactie was van de
geestelijkheid tegen de hervormingen van Jozef II, had
dit edict, met de andere hervormingen van den keizer,
afgeschaft.
De molenaar en zijn familie stonden bekend « van
quade leeringen ende valsche ende erroneuse opinien »
aan het volk voor te houden. Langs de straat schold
hij de geestelijken uit, en namelijk zijn eigen pastoor.
De pater capucijn, terminaris van de parochie van
Aartrijke, had in een sermoen de Patriotten opgehemeld.
Ketele, die hem ontmoette, dreigde hem van
kant te zullen maken. Overal in de herbergen voorspelde
hij den terugkeer van den keizer, die « noyt
qualyck en heeft geagiert ». Hij beweerde dat de
Patriotten vochten voor hun beurs en dat de geestelijken
daarin ook voordeel hadden.
In zijn omgeving trachtte Ketele de mensen van het
waar geloof af te trekken door valse leringen : betreffende
de Sacramenten, de H. Maagd Maria, het kruisteken.
In een bijbel die hij te Sluis deed aankopen,
toonde hij dat men op Vrijdag en Zaterdag mocht
vlees eten. Hij bofte ermede dat hij nooit te biecht
ging en met Pasen een oud biechtbriefje voorlegde.
Wanneer hij met Pasen te communie ging om den
pastoor te voldoen, « dat hy eerst wel synen buyck
vol was etende » ; dat het nachtmaal der gereformeerden
veel beter was dan de H. Communie, en meetandere
grove beschimpingen. Zijn huisgenoten verplichtte
hij op Vrijdag en Zaterdag vlees te eten en zijn
jongste kind mocht zijn eerste communie niet doen.
- 78 -
Zijn godslasterend en heiligschennend gedrag werd
dan ook zwaar gestraft; op 25 Februari 1790 werd hij
veroordeeld tot tien jaar opsluiting in de provinciale
gevangenis te Gent (fo 62). los. DE SMET
BOERENSPREUKEN UIT VLISSEGEM
Gusten drinkt 'nen dreupel bij Mijnheer Pastoor. De dreupel
is nogal goed vol en Mijnheer Pastoor zegt: " Pas op, Gusten,
dat gij niet en sturt!" - "En of ik opletten zal, zegt
Gusten, 't ware beter dat de kerke ommeviele dan dat er hier
'nen dreupel zou stutten ".
Gusten is bij de nonnekens naar de kermis geweest.
" Was 't er goed?" vraagt men. Gusten zegt: Bè, 't was er
toch in ieder geval beter dan op Asschen Woensdag. ,~
G. B., Vlissegem
DE VREDEKAPPER
Bij de Indianen bestaat de vredespij p. In Gits, en wellich t
ook elders, bestond voor den anderen oorlog een gelijkaardig
gebruik: de vredekapper of vredespinte. Iemand moest in de
herberg (het gebruik bestond echter ook in private huizen)
een pinte bier bestellen, die dan rondgegeven werd en waaruit
al de aanwezigen een teug dronken, om hun vredelievende
gevoelens lucht te geven, zodat de pinte, als ze bij den rechtmatigen
bezitter terugkwam, meestal ... uitgedronken was.
R. V.O., Gits
NIET AI.. TE FIJN
- 't Fijnste is heur haar, en 't is nog dikke lijk koolzaadstoppels
(of ook: lij k stoppel van koolzaad). Gezeid van eene
die niet veel verstand heeft. Heule. Vgl. Biekorf 1947, bI. 257.
DIKKE SMOOR
Ons Heere heeft weere zijn groote puipe ontsteken. Geluwe.
ZIJ~ HAAR KAMMEN
Op sommige tijden van den dag en op sommige plaatsen is
het afgeraden zijn haar te kammen, wil men het niet spoedig
verliezen. Wie weet er dit volksgeloof nader te bepalen? L. M.
— 79 ._
t r ^,In
;1;.^1
/'n n^^i^^1 n ^`,^^i^ 1 ^ ^.^i^^^nfc:_
^ ^ J^^ G^iC^ n^^ ^Í^? ^^^ )
¨ 
^^,^ ^^^
DOOPNAMEN TE BRUGGE IN 1948
OOR de vierde maal hebben we de mededelingen
over de « Geboorten » te Brugge bijgehouden,
zoals voorgaande jaren, uit de speciale
rubriek, die hiervan in de plaatselijke bladen, naar de
officiële gegevens, wordt uitgegeven. Hetzelfde voorbehoud
dient gemaakt als voor voorgaande jaren
(Biekorf 1946, 108 volg. ; 1947, 56 volg. ; 1948, 49 volg.).
We mogen niet ontkennen dat er een zekere belangstelling
bestaat voor hetgeen men noemt : « de
populairste namen ». In de dagbladen kon men onlangs
hierover een klein bericht aantreffen, waarin werd
medegedeeld dat in Engeland gedurende het verlopen
jaar (1948) de meest geliefde meisjesnamen Suzanna
en Elisabeth waren. Ver hierna volgden Johanna, Jennifer,
Patricia en Penelope. Voor de jongensnamen
gold de voorkeur John, David, Richard, Peter en Michel.
Deze enkele gegevens, hoe ze verkregen werden weten
we niet, mogen wel even vergeleken worden met hetgeen
te Brugge gedurende het voorgaande jaar de
voorkeur genoot. Daarin zal de voorkeur John-Jean
waarschijnlijk niet verbazen.
Een plaatselijk weekblad hield te Brugge een
« Voorkeurwedstrijd » onder zijn lezers en in de zopas
uitgegeven uitslagen kan men ook de voorkeur aangeduid
vinden voor doopnamen. Men kon kiezen onder
de tien volgende jongensnamen : Albert, Fernand,
Frans, Gilbert, Guido, Jacques, Jan, Jozef, Roger, Willy.
Als de flinkste jongensnaam werd hieruit Albert verkoren.
Bij de meisjesnamen mocht men kiezen onder
Anna, Cécile, Christiane, Godelieve, Irène, Jacqueline,
Marie-Louise, Monique, Nicole, Thérèse. Hier werd
Christiane als de bevalligste naam aangeduid.
Die aanduiding van de voorkeur van een naam, die
niet geschiedt door mensen, die in het geval ver—
80 —
keren een geboortenaam aan een kind te moeten geven,
komt in tegenspraak met de nuchtere cijfers van een
voorkeur, die bij de geboorten zelf wordt uitgedrukt.
Men lette op de cijfertaal 1948 van onze statistiek,
waarbij Albert het povere cijfer 5 haalt. Gelijkt het
niet op hetgeen gewoonlijk enerzijds theorie en anderzijds
practijk genoemd wordt ?
Voor het jaar 1948 beschikten we over een groot
aantal namen ; met een algemeen totaal van 1949 namen
hadden we er ruim 200 meer dan het voorgaande jaar.
Doch dit is niet te danken aan het feit dat de ooivaar
Brugge en de Bruggelingen meer dan ooit bezocht,
maar wel omdat, zoals dit sedert meerdere jaren het
geval is, vele dames uit de omgeving de Brugse moederhuizen
als ideale oorden beschouwen in dergelijke
omstandigheden. Aldus mogen we slechts spreken over
doopnamen K te » Brugge, en niet over de Brugse voor
keur bij doopnamen.
Het grote aantal namen waarover we beschikken,
dwingt ons slechts met de voorkeurnamen rekening te
houden, en, zoals dit in voorgaande jaren ook het
geval was, beperken we ons aldus tot die namen, die
tienmaal, zij het dan ook onder verschillende vormen,
werden gebruikt.
DE VOORKEURNAMEN.
A. long ensnarnen.
1. JEAN (122 en 12 o/o) komt onder de volgende vormen
voor : Hans 2, Jan 11, Jean 53, Jean-Paul 1, Jean-Pierre 1,
Johan 29, Johannes 1, John 3, Johnny 8, Yvan 15.
Jean blijft voor de vierde maal op kop bij de jongens,
en ditmaal bereikt die naam het hoogste aantal verschillende
vormen. De twee dubbelnamen kwamen tweelingbroeders
toe. Er schijnt een voorkeur te bestaan voor tweelingnamen
met éénzelfde klank of met éénzelfde beginletter. We tekenden
o. a. de vorm op : Martin en Martine.
2. Willy 43, met vormen Willy 40 en William 3.
3. Jacques 35, met vormen Jacques 34 en Jacob 1.
4. Dirk 29, met vormen Didier 4, Diederik 2, Dirk 20 en
Thierry 3 ; Robert en Roland 29.
— 81 —
5. Paul 27, met vormen Paul 23 en Pol 4 ; Luc 27.
6. Freddy 26, met vormen Freddy 25 en Frederik 1 ; Rony 26,
met vormen Rony 13, Ronald 7 en Reginald 6.
7. Marc 25.
8. Eric en Daniel 24.
9. André 22.
10. Fernand 21 ; Joseph 21, met vormen Joseph 15 en Josef 6.
11. Frank 19, met vormen Francis 1, Francois 5, Frank 5,
Franklin 1, Franky 4, Frans 3.
12. Guido 17, met vormen Guido 14 en Guy 3 ; Roger 17.
13. Gilbert 15.
14. Michel 14, met vormen Michel 12, Michiel 1, Miguel 1.
15. Pierre 13, met vormen Pierre 12 en Peter 1 ; Eddy 13,
met vormen Eddy 12 en Edward 1.
16. Carlos 12, met vormen Carlos 9, Charles 2 en Karel 1 ;
Wilfried 12 ; Marcel 12.
17. Christiaan 11, met vormen Christiaan 8 en Christian 3 ;
Ignace 11.
18. Norbert 10 ; Philippe 10 met vormen Philippe 9 en Filip 1.
Beter dan ellenlang betoog spreken bij dergelijke statistiek
de cijfers zelf. Na vier jaar gaat het reeds om de stand van
de eerste vijf gerangschikten gedurende de drie voorgaande
jaren, naast elkaar te vergelijken.
1945 (totaal 660) 1946 (totaal 466) I 1947 (totaal 883)
1. Jean 67
2. Jacques 31
3. Eddy 26
4. Eric 25
5. Willy 24
1. Jean 58 1. Jean 94
2. Eddy 18 2. Willy 36
3. Jacques 3. Marc 35
Robert 17 4. Eric ) 31
Freddy , Dirk )
B. Meisjesnamen.
1. MARIE (146 en 14 °/o) komt onder de volgende vormen
voor : Marijke 1, Maria 40, Marianne 4, Marie 91, Marie-
Claire 1, Mariette 2, Myriam 7.
2. ANNIE 86, met vormen Anita 9, Anna 11, Anne 30, Annette 2,
Annie 33, Anne-Marie 1.
Beide namen blijven stand houden, al merken we dat
Annie als zijvorm de stamvorm voorbijstreeft. Dit is wel, en
dit blijkt ook in andere namen, het typisch verschijnsel van
de hedendaagse naamgeving.
.^. 82 —
3. Monique 43.
4. Rita 39.
De stijgende voorkeur voor die naam is aan te strepen.
We reven hierbij tot staving de plaats in de rangschikking
der drie voorgaande jaren : '46, 8 ; '47, 6 ; '48, 5. Geldt hier
invloed van de stijgende verering voor de H. Rita van
Cassia ?
5. Rosa 35 , met vormen Rosa 14, Rose 12 en Rosette 9.
6. Christiane 30.
7. Nicole 28.
8. Jeannine 27, met vormen Jeanne 2, Jeannette 1, Jeannine 15,
Jenny 4 en Johanna 5.
9. Godelieve 19.
10. Cathérine 18, met vormen Catherina 1, Cathérine 7, Cathleen
2, Katelyn 1, Katharina 6 en Katrien 1.
11. Cécile 16, met vormen Cécile 14 en Cecilia 2 ; Christine 16,
met vormen Christine 13 en Christina 3.
12. Claudine, Ingrid en Sonja 14.
13. Magda 12, met vormen Madeleine 1 en Magda 11.
14. Suzanne 11, met vormen Suzanna 2, Suzanne 8 en Suzette 1 ;
Lena 11, met vormen Helena 1, Hélène 3, Lena 6 en Nelly 1.
15. Carine 10, met vormen Carina 4 en Carine 6 ; Elisabeth 10,
met vormen Elisabeth 7, Elsje 2 en Betsy 1.
Zoals voor de jongensnamen geven we hierbij een tabel
van de topvoorkeur gedurende de drie voorgaande jaren. En
daarin nu zal men opmerken dat de voorkeur voor meisjesnamen
gedurende die periode veel steviger stond dan bij de
jongens. Ieder jaar is er slechts één naam die niet in de lijst
voorkomt.
1945 (totaal 615) I 1946 (totaal 439) I 1947 (totaal 854)
1. Marie 71 1. Marie 56
2. Annie 46 2. Annie 36
3. Christiane 42 3. Christiane 21
4. Monique 32 4. Jeannine 19
5. Nicole 21 5. Monique 15
1. Marie 108
2. Annie 87
3. Christiane 34
4. Monique 33
5. Rita 29
H. STALPAERT
ALGEMEEN OVERLICHT.
1. jongensnamen,
Achiel 1, Aimé 2, Alain 4, Albert 5, Alfonse 1, Alfred 1, André 22,
Antoine 6, Antoon 3, Armand 1, Arnold 2, Arthur 2.
Baudouin 1, Benjamin 1, Benoit 4, Bernard 6, Bertrand 3, Bruno 1.
- 83 -
Camille 2, Carlos 9, Charles 2, Christiaan 8, Christian 3, Christophe
1, Claude 2.
Damien 1, Daniel 24, Delphin 1, Didier 4, Diederik 2, Dirk 20,
Dominique 2, Donaat 1, Donald 3.
Eddy 12, Edward 1, Elie 1, Emerik 1, Emmanuel 1, Eric 24,
Etienne 6.
Felix 1, Fernand 21, Filip 1, Firmin 2, Florent 1, Francis 1,
Francois 5, Frank 5, Franklin 1, Franky 4, Frans 3, Freddy 25,
Frederik 1.
Gabriël 5, Gauthier 1, Geert 1, Geoffroy 1, Georges 8, Gerard 4,
Germain 2, Ghislain 3, Gilbert 15, Gillis 1, Godfried 1, Guido 14,
Guy 3, Guillaume 2, Gustaaf 1.
Hans 2, Hendrik 1, Henri 2, Herman 7, Hervé 2, Hippoliet 1,
Hubert 6, Hugo 6.
Ignace 11, Ivo 1.
Jacob 1, Jacques 34, Jan 11, Jean 53, Jean-Paul 1, Jean-Pierre 1,
Jerome 2, Joël 3, Johan 29, Johannes 1, John 3, Johnny 8,
Joost 1, Joris 1, Joseph 15, Jozef 6, Julien 1.
Karel 2.
Laurent 1, Leo 5, Leopold 1, Lionel 1, Lodewijk 2, Louis 5,
Luc 27, Lucien 4, Ludovicus 1.
Marc 25, Marcel 12, Marnix 1, Martin 3, Matthieu 1, Maurice 4,
Michel 12, Michiel 1, Miguel 1.
Nello 1, Nicolas 1, Noël 6, Norbert 10.
Octaaf 1, Olibert 1, Olindor 1, Olivier 1, Omer 3, Oswald 1.
Pascal 1, Patrick 6, Paul 23, Peter 1, Philippe 9, Pierre 12, Pol 4.
Rafaël 2, Raoul 1, Raymond 2, Reginald 6, René 7, Rigobert 1,
Robert 29, Rodrigue 1, Roger 17, Roland 29, Ro main 6, Ronald
7, Rony 13, Rudy 9.
Serge 1, Stefaan 1, Sylvère 1.
Thierry 3, Trudo 1.
Urbain 1.
Victor 1, Vincent 1.
Walter 6, Werner 4, Wilfried 12, Willy 40, William 3.
Xavier 2.
Yvan 13, Yves 3.
Zeger 1.
2. Meisjesnamen.
Adrienne 1, Agnes 6, Alfonsine 1, Alma 1, Andrea 4, Angelina 1,
Anita 9, Anna 11, Annals 1, Anne 30, Anne-Marie 1, Annette 2,
Annie 33, Arlette 7, Astrid 1.
Béatrice 1, Beatrys 1, Bérénice 1, Bernadette 7, Betsy 1, Blanche
1, Blondine 1, Brigitte 4.
- 84 -
Carina 4, Carine 6, Carolina 1, Catharina 1, Cathérine 7, Cathleen
2, Cécile 14, Cecilia 2, Chantal 6, Christa 8, Christiane 30,
Christina 3, Christine 13, Clara 1, Claudine 14, Colette 3.
Daisy 6, Daniella 1, Danielle 2, Denise 7, Diana 2, Diane 3,
Diedelinde 1, Dina 4, Dominica 1, Dora 2, Doreen 1, Doris 1,
Dorothéa 1.
Edith 3, Elfrida 1, Eliane 5, Elisabeth 7, Elise 1, Elsie 1, Elsje 2,
Elza 2, Estelle 1, Erika 2, Ermelinda 1, Erna 3, Ernie 1, Eunice 1,
Eveline 1.
Fernande 1, Flora 2, Francine 9, Francoise 1, Frederika 1,
Frieda 2.
Gabrielle 2, Geertrui 2, Geneviève 2, Georgette 4, Gerarda 1,
Gerda 1, Germaine 2, Gertrude 1, Ghislains: 3, Gilberte 1,
Ginette 7, Gisela 2, Gisèle 1, Godelieve 19, Greta 6, Griselda 1.
Hedwige 6, Helena 1, Helène 3, Helga 1, Hendrika 3, Henriette 1,
Herlinda 1, Hilda 7, Hilde 1, Hildegard 1, Huguette 4, Hyacintha
1.
Idalie 1, Ilona 1, Ingeborg 1, Ingrid 14, Iréne 5.
Jacqueline 5, Jeanne 2, Jeannette 1, Jeannine 15, Jenny 4,
Jocelyne 1, Johanna 5, Josée 4, Josephine 1, Josiane 7,
Julienne 1.
Karina 1, Katelyn 1, Katharina 6, Katrien 1.
Laurence 1, Laura 1. Lauretta 2, Laurette 2, Lea 1, Lena 6,
Leona 1, Liliane 16, Linda 1, Lisette 2, Lucienne 5, Lucrèce 3,
Lutgarde 3, Lutgardis 3, Lydie 1, Lysiane 1.
Madeleine 1, Magda 11, Marcelline 1, Margaretha 1, Marguerite 1,
Marijke 1, Maria 40, Marianne 4, Marie 91, Marie-Claire 1,
Mariette 2, Marina 2, Marion 1, Martine 8, Maureen 1, Melitina
1, Michèle 3, Micheline 4, Mireille 5, Monika 1, Monique 42,
Myriam 7.
Nadine 6, Nelly 1, Nicole 28, Ninette 1, Noëlla 3.
Odette 3, Olga 1, Olinda 4, Olinde 1, Oscarine 1.
Patricia 3, Paula 2, Paulette 4.
Rachel 2, Regina 3, Reine 1, Renata 1, Renée 1, Rita 39, Rosa 14,
Rose 12, Rosette 9.
Simonne 1, Solange 2, Sonja 14, Suzanna 2, Suzanne 8, Suzette 1.
Thérèse 4, Tanny (?) 1.
Vera 9, Veronica 1, Veronique-6, Vinciane 1, Violette 1, Viviane 8.
Walburge 1, Wilhelmina 1.
Yolanda 2, Yolande 3, Yvette 8, Yvonne 2.
tAtt I 4t'^ ^^ ` 1^ d$ ^^^ ^^^
— 85 —
TROUWEN IS HOUWEN
(Vervolg en slot van blz. 64)
15 OERETROUWERS kwamen per sieze naar de kerk
gereden, spanden uit op de plaatse en gingen
al overhoop naar de kerk ; de bruid was gewoonlijk
in de zwarte zijde gekleed. Als de trouwers
hun jawoord aan het altaar gegeven hebben, wensen
pastoor en koster proficiat ; de bruidegom duwt dan
de koster drinkgeld in de hand : hoe groter toen de
gifte was, hoe schoner het orgelspel (1). Te Oedelem
hoorde men aan 't spel, als de koster de trouwring
had mogen leveren. Arme meisjes droegen een koperen
ring (2). 't Is het gebruik dat de man trouwring en
mis betaalt, de vrouw zorgt voor de trouwfeest.
Na de mis sloten de karolletjes (misdienaars), het
portaal af met een wit zijden stroplint, voor wat drinkgeld
(3). Met de trouwers voorop, gingen nu al de
genodigden stoetsgewijs herberg in herberg uit, tot aan
de afspanning waar ze nogmaals gestropt werden ;
daar bestelden ze beschuit en de wijnkom (4). Onderweg
werden ze nog wel meer gestropt door de gebuurs,
1) Vooraanstaande trouwers begeerden " een entrée en een
sortie „ bij het binnenkomen en verlaten van de kerk.
2) Met de trouwring kunt ge de katrienewielen (ekzema)
aftekenen, maar 't moet een vreemde trou wring zijn om goed
te gelukken ; daarbij 9, 8... 2, 1 weesgegroetjes al afdalend, ter
eer van de H. Katerina.
Wie zich van het leven wil brengen moet eerst zijn trouwring
afdoen ; dat is een gewijde zaak en belet het lukken van
uw boos voornemen. " Louitje „ kan u zulk een geval vertellen,
met man en stuk, van iemand die zich wilde verdoen.
3) Dit stroplint wordt zorgvuldig geborgen tot de volgende
gelegenheid. Onlangs zagen we dit stroplint heel bevallig doorknippen
door pas ingeburgerde trouwers, tot grote ontsteltenis
van de misdienaars. Te Stalhille stroppen de misdienaars aan
de sakristie en de klokluiders aan het portaal.
4) Eenvoudige mensen zamelden geld rond in de hoed, om
gezamenlijk de onkosten van wijnkom en beschuit te dekken.
— 86 —
maar zeker aan de hofdreef en aan de balie door het
dienstvolk met een gepinte koeieband.
Aan tafel werd er gewoonlijk een trouwdicht afgelezen
— op ieder dorp waren er zulke specialisten ; —
naderhand werd de trouwdicht omlijst en in de beste
kamer gehangen. Onder het eten zongen ze van : 0
Sefje is getrouwd... ; of : En als men pas getrouwd is...
Minder gekend is het volgende liedje :
Als de zurkel schiet, 't is in de maand van Meie
Al de brave boerkens schieten in een lach.
Witte hutsepot, karoten en pareie,
De gestampte taatjes komen voor de dag.
En als men rond het potje staat,
't Boerinnetje aan het roeren gaat,
Het boerke haalt het fluitjen uit,
En zingt maar overluid
Van rommele, pon, pon, pon,
pon, pon, pon, pon, pon, pon.
In veel dorpen — gelijk te Dudzele — wandelen
ze in de achternoen nog eens het dorp rond, om hun
benen te rekken en al hun beste kleren te tonen.
's Avonds werd de rest opgediend, men danste en
speelde allerlei poetsen ; vooral het huwelijksbed had het
te verduren : beddelakens toenaaien of toebinden ;
doornbladeren, distelbolletjes of gesneden paardshaar
onder de lakens strooien ; of ook wel een bel aan de
beddebak hangen.
Op ieder parochie waren er dan nog van die rijke,
zeldzame huwelijken, waarvoor heel het dorp in rep en
roer stond ; meestal als een dochter van het kasteel
trouwde. De timmerman van Male was gekend voor het
opstellen van zijn prachtige poorten ; tussen de groene
8parretakken was er zelfs plaats uitgespaard voor de
maagdekens met de bloemenruikers. Heel Male was
te been, en de pachters wedijverden om het schoonst
hun huis en hekken en haag te pareren met kleurige
papieren bloemen en vendeltjes. Op het kasteel de
Spijker werd het huwelijk in de huiskapel ingezegend.
Voor het kasteel Rooigem was heel de Bisschopsdreef
-- 87 --
versierd en er hingen papieren lantaarns aan de bomen.
Bij regenachtig weer werd er zelfs glei gelegd van aan
het gemeentehuis naar de kerk ; de schoolkinderen
vormden de haag. De middengang van de kerk was
met banken afgezet, om de kijklustigen op afstand te
houden ; het orgel speelde een verzorgde « entrée » en
« sortie Iedereen werd voor die moeite en eerbetuigingen
mild beloond (1). Elders speelde de dorpsfanfare
haar best ingestudeerde stukken in de stoet
en voor de kerkdeur, en was heel de dag op zwier
met « pardeblees ».
In de verre buiten, gelijk te Beernem, reden boerezoons
te paarde het bruidspaar op het kasteel afhalen ;
ze kregen elk een schild aan de arm, en werden getrakteerd
met een glas oude wijn en een cigaar ;
eerst in de late avond keerden ze huiswaarts. Miel,
van de Kasteelhoek, was met het kachtelpaard uitgereden
en 's avonds was er geen houden meer aan ;
het liep gedwongen naar zijn veulen in een grote
vlucht, dwars door al de stukken. Miel, met zijn zatte
kop slingerde wippend, weg en weer ; van al dat
schokken laaide de half opgerookte cigaar, in zijn
weer en brandde dwars door al zijn kleren,
zodat Miel vloekte : « Djie ! dien oude wijn is sterk,
hij brandt hoe langer, hoe meer, 't komt al aan mijn
heupe I »
De bruiloftsdag verliep niet altijd even rustig. Sommige
kenden een angstige morgen. Hij die een meisje
« laten zitten had » (een olieplek had), mocht zich aan
alles verwachten bij het uitkomen van het gemeentehuis
of aan de kerkdeur. Verwanten van het verlaten
meisje wachtte hem op, smeten met blauwsel of
zwaaiden met een klutterspaan ; andere hielden een
1) Zangers en orgelist werden met wijn en gebak getrakteerd
; al de kerkbedienden werden afzonderlijk met drinkgeld
bedacht : volgens traditie kreeg de koster een goudstuk van
20 fr. ; de schoolkinderen kregen koeken en chokolade ; in de
er prijsbolling.
- 87 -
en papieren lantaarns aan de bomen.
weer werd er zelfs van aan
gemeentehuis naar de kerk ; de schoolkinderen
haag. De middengang van de kerk was
met banken afgezet, om de kijklustigen op afstand te
houden; verzorgde «en
« sClrtie ». werd voor die en eerbetuigingen
mild J). Elders de dorpsfanfare
in stoet
kerkdeur, en was dag op zwier
«de verre buiten, gelijk te Beernem, reden boerezoons
te paarde het bruidspaar op het kasteel afhalen;
kregen een schild aan de arm, en werden getrakteerd
met een een cigaar ;
de late avond keerden ze huiswaarts. Mie},
de Kasteelhoek. was met het kachtelpaard uitgereden
en '8 avonds was er geen houden meer aan ;
liep gedwongen naar veulen in een grote
al stukken. Mie!, met zijn zatte
wippend, weg en weer ; dat
half opgerookte cigaar, in zijn
vestezak, weer op en brandde dwars door al zijn kleren,
vloekte: Djie r oude wijn is sterk,
hoe komt al aan mijn
fbruiloftsdag altijd even rustig. Sommige
een angstige morgen. een meisje
«zitten had:t (een olieplek had), mocht zich aan
uitkomen van het gemeentehuis
of aan de kerkdeur. Verwanten van het verlaten
hem smeten met blauwsel of
klutterspaan ; andere hielden een
gebak getrakteerd;
kerkbedienden werden afzonderlijk met drinkgeld
bedacht: volgens traditie kreeg de koster een goudstuk van
fr.; chokolade de
herbergen was er prijsbolling.
— 88 _.
gebunselde pop in de armen en schreiden « pa-pa » !
Als het volop in de mond liep, dat het meisje « een
pintje voor de vespers had gepakt » durfden ze soms
ook wel « een fokke » aan de fentenelen hangen (1).
De Zondag nadien werden de vriendinnen van de
bruid uitgenodigd op « de natrouwfeeste » of « meisjesfeeste
» of « meisjeswederjonste ». Elk bracht zijn
bruiloftsgifte mee : een kruisbeeld, een O. L. Vrouwbeeld
onder globe, een wijwaternatje, een koppel blin
kende kandelaars met bollen en allerlei menage-artikels
: een kinkee met blaker, een vierpotje, een
melkkan, spoelkommen, enz. Alles werd in de beste
kamer en op de commode tentoongesteld ; « het
nieuwe nest » werd goed besproken en daarna werden
ze onthaald op koekestuiter met hesp. Op sommige
plaatsen gaven ze de voorkeur aan een herberg in
't dorp en sprongen op de voois van : « Vivat dat me
nog jong zijn ! » Te Oekene en te Rumbeke werd dit
feest « Huwave » geheten ; te Aarsele en in het Tieltse
spreken ze van « kloeringe ».
In ieder dorp waren er ook mensen te vinden, die
er op uit waren om « een slecht menazie » te brandmerken
en heel de parochie op stelten te zetten met
hun « scherminkelen ». 's Avonds laat — om niet ge-
1) Die buitenmensen waren er op uit, op de vingers te tellen,
en om niet te vergeten, schreven ze de datum op de balken,
naast de burgerstand van koeien en paarden. Prochiekommeren,
die " den haai en de draai „ van heel het dorp kenden,
gingen veel verder : ze rekenden precies uit of het voorgevallen
was met " de pand „ of " de kerremesse ,,. Voor wat ze
noemden " een stoppelweeuwe „ waren ze nog wreder : dat
was nu al het tweede kind van die jonge dochter en de
krepelaar, " de stulte „ (— houten been) had de naam ; een
strooien vint (pop) op de lariks naast haar huizetje maakte
het ruchtbaar :
Hikkepetjik,
Springt over de rik,
Dat hij het ander been brikt ,,.
-- 89 —
zien te zijn — trok de bende tuitend en schreeuwend
door het dorp al scherminkelend met potten, ketels
en schijven en al dat geruchte kon maken. Te Ruddervoorde,
aan 't Vanneken, reed de karre met de
windmolen piepend en ruttelend voorop, gevolgd van
de djakkende koeiwachters.
Volgens de gezegden vinden de mensen geen graten
in een vechtpartij onder gehuwden :
— « 't Is stille waar dat 't nooit en waait D.
-- « Je moet je vuil hemde thuis wassen ».
— « Liefde op strate is ruzie in huis ».
— « Man en vrouw zijn één,
en als ze vechten zijn ze met tweeën ».
Pier, de beerboer, ondervond dat seffens als hij ze
wilde « scheên » : « En hij mag hij mij slaan, hij is
mijne vint ! »
Zij beweren zelfs : « Een vrouw zonder slagen is
lijk een soepe zonder zout. »
De volgende gezegden zinspelen ook op slagen :
— « 't Zal meer bijten of niet », zei de vint, en hij
smeet met een doón hond naar zijn wijf.
-- « Alles voor God », zei de vint, en hij sloeg zijn
wijf met 't krusefiks.
— « Een goên aanleg is een goe begin », zei Jan,
en hij lei zijn wijf aan 't vier.
En de vrouw moet daar 't beste uitrapen : « Elk
moet zijn zot kennen ! » Als ze « haar op beur tanden »
heeft, weet ze ten slotte wel haar rechten te doen
erkennen ; 't is immers geweten : « Den eersten trek
van de koffie, de sloters van de kasse en 't laatste
woord » dat is vrouwenrecht.
Van daar : « Het vrouwvolk draagt de broek ». En
als we de sprookjes moeten geloven, dan zou Ons
Here dat zelf ondervonden hebben, als hij met Sinte
Piete rondwandelde (1).
Voor weduwen is men wat achterdochtig :
1) Over dat sprookje, zie Biekorf 1947, blz. 49 volg.
— 90 —
Weeuwen trouwen en worsten knauwen,
Je weet niet, wat daar is ingedauwen.
En algemeen gekend is de stem van de ondervinding :
Trouwen is geen kinderspel,
Die getrouwd zijn weten het wel.
M. CAFMEYER
DE OUDE WINDMOLENS VAN BRUGGE
EN LIEF JANSZ ANDRIES VAN MOERBEDE
IDAT onze windmolens eerst in 1573 konden
kruien is niet algemeen aanvaard. C. Visser (1)
aanvaardt zelfs het bestaan der vaste windmolens
niet, daar er inderdaad geen enkel bewijs
voorhanden is dat hun bestaan aantoont. Nochtans
menen we te moeten aannemen dat er vaste windmolens
geweest zijn, alleen maar om de ontwikkeling
in de molenbouw te kunnen uitleggen.
De meeste schrijvers (2) zijn dan ook van mening
dat kort na het uitvinden van de windmolens ook de
krui-constructie werd uitgedacht. Dit gebeurde, ten
laatste, in het begin der 14e eeuw. De voorstelling in
het oude Renteboek van Oudenaarde (14e eeuw) geeft
ons klaarblijkelijk een kruibare staakmolen.
In 1430 immers werd reeds te Schoonhoven (N. H.),
met toelating van Jacoba van Beieren, de eerste wipmolen
gebouwd. Een wipmolen is, bij definitie, een
kruibare staakmolen waarvan de staak uitgedraaid is
om een vaststaand scheprad (later, bij uitzondering,
maalstenen op den grond) te bewegen. Hij is dus het
1) C. Visser in " Hollandsch Molenboek ,,, bijdragen en brochures,
o. a. bij de molententoonstelling te Leiden in 1946, blz. 9.
2) Citeren we slechts de overtuigende bewoording van
H. A. Visser in " Zwaaiende Wieken ,,, blz. 4.
— 91 --
tweede molentype, reeds een uitgroei van de staakmolen
(1).
Derhalve eiogen we geredelijk aannemen dat men
de Brugse staakmolens op het stadsplan van Marcus
Gerards, in 1562, kon eerwinden. Ze zijn ook juist
gebouwd als onze huidige windmolens (2) en hebben
zelfs loopschoren, wat men duidelijk kan zien aan de
molens op 't einde van de Ganzenstraat. Deze constructie
ware bij vaste windmolens niet verantwoord.
Wat gebeurde dan eigenlijk in 1568, 1573 of 1582 ?
(Zijn we zeker dat Karel Van Mander eerst in 1583
te Haarlem aankwam, van Andries weten we alleen
dat hij eerder moet uitgeweken zijn en gissen het
jaartal van zijn uitvinding.)
Citeren we eerst ooggetuige Leeghwater, Nederland's
grootste molentechnicus : « De aldereerste vierkante
wind Oly-molen die in Holland quam, die is uit
Vlaanderen gekomen, regt na de Troubel ; die heeft
doen zetten Lief Jansz Andries van Moerbeek, op
't Noordooster Bolwerck tot Alkmaar... »
Deze vierkante molen zal een staakmolen, misschien
een wipmolen, geweest zijn. Wat ligt nu verscholen
achter het woord « allereerste » ?
A. Ronse neemt aan dat « de windmolens draaibaar
gemaakt werden » (3). Schr. verdedigt zijn zienswijze
tegen hen die beweren dat Andries alleen de wipmolens
derwijze veranderde dat de werktuigen voortaan
in 't bovenhuis stonden, waar deze vroeger op den
grond werkten. Schr. geeft niet op wie die stelling
verdedigen. Die dit doen, komen terug tot de eerste
staakmolens, waar reeds altijd boven werd gewerkt.
J. Fraeyman heeft alhier (Biekorf 1948, blz. 93) de
tegenovergestelde uitvinding voorgehouden in 1573
1) Chr. v. B. in « de Belgische Molenaar 1939 blz. 54 en
H. A. Visser. Zwaaiende Wieken, blz. 35.
2) A. Rovse in " De Windmolens „ blz. 10.
3) Aldaar, blz. 66.
— 92 —
werden de molens versteekbaar gemaakt, met als gevolg
dat voortaan de werktuigen in een stampkot konden
worden overgebracht. Zo brengt Schr. als 't ware de
uitvinding van de wipmolen 150 jaar later op naam
van een Vlaming.
C. Visser (1) veronderstelt dat Andries de eerste was
die een wip- of standerdmolen tot oliemolen inrichtte
en alleen daaraan zijn roem dankt ; de draaibare
molenkap komt niet van hem.
H. A. Visser neemt wel aan dat van Moerbeke de
eerste molen bouwde met draaibare kap en tevens de
eerste oliemolen in Holland (2). Hij citeert echter
dat de eerste oliewindmolens in Friesland zijn gebouwd
(3).
Een onbekend genie deed dus de eerste uitvinding :
de draaibare staakmolen. Een tweede miek, eveneens
onbekend, de eerste wipmolen : alleen het ledige molenhuisje
draait. De derde uitvinding : alleen de molenkap
te draaien staat op naam van een Vlaming. Zo bereidde
Lief Andries den bouw van onze eigenlijke stenen
molens voor, die dus op een natuurlijke wijze uit
de staakmolens zouden zijn ontstaan. Bij nieuwbouw
werd het vaste molenhuis met duurzamer materiaal,
steen, opgebouwd. De meeste houten molens werden
in steen omgebouwd, met gebruik van het oude
draaiende werk. Toch duurde het nog lang vooraleer
onze molenbouwers steen gebruikten : de meeste onzer
Westvlaamse stenen molens dateren van de verleden eeuw,
enkele, zeer uitzonderlijke, van het einde der 18e eeuw.
Wat mogen we dus aan onzen molenbouwer uit
Moerbeke toeschrijven ? Kwam hij er werkelijk op de
1) Hollandsch Molenboek, blz. 74 en 97.
2) H. A. Visser, a. w., blz. 88.
3) Nl. te Harlingen in 1566 op aanvraag van K. Jelles en
J. Lieuwes, volgens citaat van W. J. Pekelharing in zijn
" Amsterdamsche Oliemarkt ,,. H. A. Visser, a. w., blz. 87. Uit
deze teksten mogen we veronderstellen dat Vlaanderen toen
ook reeds oliewindmolens had, Leeghwater laat ze immers uit
Vlaanderen komen.
- 93 -
draaibare molenkap bij het zien der wipmolens die in
Vlaanderen onbekend waren? Bracht hij naar Holland
wat hier reeds een tijd gekend was, of heeft hij de
olieslagerij alleen maar aangepast aan de windmolen..
techniek?
Bij gebrek aan documenten zal dit wel een twist..
punt blijven. CHH. DEVYT
MENGELMAREN
KATTlDFEEST TE IEPER
Met veel bijval werd dit jaar weer, op 13 Maart (2e Zondag
van den Vasten) het Kattefeest gevierd. Het overzicht van de
feestelijkheden van verleden jaar (Biekorf 1948, bl, 70) moet
met enkele bijzonderheden aangevuld worden.
Do Heraut die, rond den middag, de " Mare vander Feeste"
brengt, berijdt een wit paard en is vergezeld van een groep
trommels en thebaanse trompetten. Hij verkondigt zijn" Mare "
op St Pieters, bij de Dikrnui depoort e n onder het Belfort.
In den historischen stoet 's narn iddags treden nu ook op,
een groep "lustig dansende, miau wende zwarte katten, door de
schildknapen in toorn gehouden »: ZU worden gevolgd door
den Nar en de kat Freya, in bedwang gehouden door den Beul.
liet toneel onder het Belfort onderging geen verdere ontwikkeling
tenzij misschien in de oratorische fantasiën van
den Stadsbaljuw : in zijn strafeis tpgen de kat wordt nu een
zekere dosis folklore van 'het huisdier ingeweven. De Ieperse
kat is een zinnebeeld van de godin Freya geworden, het
Venus-dier "oorzaak van al onze rampen en ongelukken ".
Hier vooral gaat het Kattefeest nieuwe wegen op. In den
naam Kattefeest is '~katte " een meervoud, en historisch is het
feest steeds geweest het werpen van verscheidene - twee of
meer - katten. Het feest krijgt nu echter ook zijn vedette in
de kat Freya. De andere zusterkatten en kleine katjes vormen
een naamloos gevolg van Freya.
De Kattefeestfoor op de Markt duurde dit jaar tot den volgenden
Zondag. B.
DE ZONDAGSMIS VEREJ;'FENEN
Sommige volksmensen onderhouden godsdienstige praktijken
'waarmede zij menen het verzuimen van de Zondagsmis te
" vereffenen ". Ziehier enkele voorbeelden.
— 94 —
-- Naar het Lof gaan den Zondag namiddag. Brugge.
— Den Dinsdag naar de mis gaan bij de Capucijntjes. (Boeverie,
Brugge) ; in Toontjes-Kerke (St Antoniuskerk der Passionisten,
Kortrijk).
— Naar 0. L. Vrouw van Assebroek gaan. Brugge.
— Een " doze keersen „ (bougies) naar een klooster dragen.
Kortrijk.
Deze praktijken moeten eigenlijk een gemeend wettig verzuim
goedmaken. Doch bij sommige volksmensen gelden zij
als een tegenwaarde, een aequivalent, waarmede men in elk
geval het kerkelijk gebod onderhoudt.
In Brugse volksbuurten kent men ook een grote vereffening
voor heel het jaar : naar Varsenare gaan dienen voor den
H. Mauritius, aldaar driemaal al biddend rond de kerk gaan :
" dat vereffent voor een geheel jaar ,,. E. N.
ROND DE LOTING
In Biekorf 1948, blz. 210 lees ik dat men kon een " remplansant
,, kopen tegen 1600 fr. Ik was in de overtuiging dat
hij 600 fr. kostte. Wie heeft gelijk ?
Mijn vader trok n° 3 bij de loting. Hij was er dus " in „ tot
over het hoofd, maar hij was onderwijzer en zijn ongeluk had
dus voor hein geen gevolgen, want de onderwijzers en de
geestelijken moesten niet optrekken. Een der jongens met een
" twijfellot „ heeft dat moeten bekopen.
De twijfelloten hingen tussen " er in „ en " er uit „ en de
slachtoffers die ze trokken, wisten voorlopig niet of ze zich
moesten scharen bij de bende die zong van " de troep is goed,
hij kan niet beter wezen... „ Dat liedjeu werd telkeu jare gezongen
door een lange reke gearmde lotelingen die, al slungelende
en zigzaggende, heel de straat nodig hadden. En 'k zie
nog in verbeelding de loshangende lange vesten van die vrolijke
of triestige bende, die af en toe een hoed opstak waar
de " nurnero „ van de loting was vastgemaakt onder het Iintje.
De straat was dan ook wel wat onveilig. De sampetter hield
goedig een oog in 't zeil, maar liet zijn gezag slechts gelden
bij gevecht. 't Was een tijd " a la bon-papa ,,. Wat zijn de
straattonelen veranderd !
Ons stampitje was ten tijde van de loting altijd druk
bezet. Toch weet ik niet of daar plaats was om er meer dan
één klant tenegare te laten ontnuchteren. Y. C. St Michiels
Van een bejaard man van St Michiels vernam ik het volgende
over de loting
Sommige lotelingen hadden een duif mede. Trokken zij een
- 95 -
goed nummer, dan schreven zij dat op haar slagpenne of hingen
een briefje aan haar poot en lieten ze vliegen. Trokken
zij een slecht nummer, dan wrongen zij humt duif de kop af. G.F.
DE SLEUTELS OP DEN PUT LEGGEN
De beschrijving van dit oud rechtsgebruik (hierboven blz. 3
volg.) kan met het volgend voorbeeld uit Nieuwpoort nog
nader toegelicht worden.
Jaspar Verschoore, een man van Nieuwpoort, in dienst van
Philips, koning van Spanje, was in Frankrijk gestorven.
Zijn weduwe Gillyncken werd nog in 1609 door schuldeisers
van haar man lastig gevallen. Het geval kwam voor de schepenbank
te Nieuwpoort. Gilly ncken verklaarde " gheen goet
van haeren mans sterfhuuse... achterghehouden thebben ten
nadeele vande crediteuren, nemaer dat zou •lieheel aerm van
daer [Frankrijk] ghekeert wezende, ende thuus ghecommen
zynde alhier, heeft tsanderdaechs daernaer ten buffecte [de
vierschaar] dezer stede wettelick de slotelen van haerlieder
domicilie overgheleyt, daerby verclaersende te renunchieren
van haeren voorseyden mans sterfhuuse... „ Door sententie
van 10 April 1609 werden de schuldeisers afgewezen. — Sententie
Bouck 1606-1623, f. 28 (Staatsarchief, Brugge. Kasselrij
Veurne n. 1236 bis). V.
ALS HET VROUWVOLK DE BROEK DRAAGT...
Van een man die niets in de pap te brokkelen heeft in 't
menage, zegt men te Stavele :
" Hij meugt God zeegje zeggen als de zeuge niest. „
Die beenhouwersvrouw van het Westland (Biekorf 1932, bl.
348) zei hetzelfde op haar manier : " De man 'n mag maar
spreken als de zeugen niezen. „
ZWICHT U VAN VRIENDEN
Wanneer men van zijn vrienden of nare familie " bij 't vier
gezet wordt „ (bedrogen wordt), zegt men in 't Westland :
Met je familie wangelen (wandelen)
en met vreemde hangelen (handelen)
dat is 't mantje.
BEDACHTZAAMIHEID
't Is geweten dat lieden van te lande doorgaans niet erg
nieuwsteertig of nieuwloopte zijn, en bijzonderlijk als 't geld
doet, eerst nauwkeurig het voor en tegen wikken en wegen,
want (zeggen ze) :
" Beter ne kwahn loop
dan ne kwaán koop. „ A. B. Stavele
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
- 96 -
UIT DE KIEKENWERELD
" Een henne, 't is zulk een teer ding, 't en mag daar niet
aan komen of dat houdt zijn gat toe „ (ttz. houdt op met leggen),
zo zei me een gewezen kiekenkweker uit Sint Eloois
Winkel, die 't ondertussen op iets anders verleid heeft.
VREKKIG VOLK
Van mensen die geweldig zien op hun geld :
" Ze gaan al den Gieregaard deure en ze keeren al den Bendigaard
weere. „ Sint Eloois Winkel. L. D. V.
DE SECTOR VAN Loo 1914-18
De " Sector van Loo „ was overal bekend onder de naam
van " Le secteur Canard „ of " du Canard „. Maar bij ons te
Stavele spraken de soldaten van " de secteur Kwèk-Kwèk. „
A. B.
MET HET TROMMELKEN GEWONNEN
De spreuk " Met het trommelken gewonnen, met het fluitje
verteerd „ d. i. rap gewonnen, rap verteerd, is voor Oost-
Vlaanderen opgetekend (Joos, Teirlinck) en door Vandale overgenomen.
Leeft ze in den volksmond ook in West-Vlaanderen?
Eigenaardig is de inversie van de franse — en ook de italiaanse
— vorm van deze spreuk. " Ce qui vient de la flute,
s'en retourne au tambour „ zeggen de moderne woordenboeken
(Vercoullie), terwijl Les Proverbes Divertissans van Juliani
(Parijs 1668) op blz. 103 de spreuk opgeven " op zijn vlaams „
n. 1. " Ce qui vient du Tambour, s'en va a la flutte. „
Waar ligt de oorsprong van dit spreekwoord dat niet verder
dan de 16e eeuw schijnt op te klimmen ? E. N.
" KRIJSCHEN „ VAN HET DOOPKIND
Als het . borelingske in de doopplechtigheid zout op de tong
krijgt, dan moet het " krijschen „ : dat is een teken dat het zal
blijven leven. " 't Is ne levaard ,,, zeggen ze dan. Zo hoort
men nog te allen kante in West .Vlaanderen. Het schijnt dat
men op sommige plaatsen het tegendeel zegt : Als het krijscht,
zal het niet lange leven. Wie weet er daarover iets meer ? C. N.
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
3ickorf
Dat is een leer- en leesblad voor alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars _ = tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 1!:0 Frank
^ ^^ ^^^ r •^ ^1 i+
i ,^^^^(e,^)^^^)^^'^^c
n^l^ I^ GG ^\^
r ^;\^ _ (c1
^ ^ i ^i^^cl `^^rC L.'^\..
^\,T^
N )1 ^ ^' J
`J ^..J ^i' ¨  ^} ,J `^1q
V^J ^^ ^^.í.. ^/^\V V,7^ V l` ^,J lJ ^ +I
Y^ 3 ••^a
^
v
Nullus Otis pent dies apibus.
.
`
r..
^^A 1^^ ^ ^ ^ ^ c.^^. gt^ ^,:17. ^ . r;,. . ^^- •..+. ; ,.. ^ .. .\^ ..^ .'^ ^ ^ /` ^ ^
r`. n is n n n n r n .. ,^ r. , ..s r. ^ is ^ ^ ^.^ r,i r.^^ r .• ^,-s ^., ^^ n^ ,, ^/+ ^^ ^
^c 1C ? ° ^^ 1^:@ :) (D • l\ ^,^^
T
^^C^ J^C^ Jc ^^; , ^^ •^T ác 1 c c ^' 'v . ^. 3  . 3 \. . 3 ,. \. ^. 3 ^. 3 ^: `3  ' . 31'^
50ste Jaar. 5_ In Bloeimaand, 't jaar 1949.
PASTOOR DESIDERIUS VAN ACKER
19 E pastoor is het begin en het einde van het
dorpsleven. De blik van het volk staat blijvend
op hem gericht en, daar deze blik scherp is,
vat hij spoedig het eigenaardige. Als bovendien het
volk zijn eigen aard in een pastoorsfiguur weerspiegeld
ziet, wordt dat kijken een genot. Dan veelal komt hij
in de kroes der volksverbeelding terecht en stijgt daaruit
omhoog naar de sfeer waar de legenden beginnen.
Zo kennen wij een pastoor van Lapscheure, een pastoor
Vanhaecke en andere meer, waarvan veel verteld wordt.
Zij blijven echt, zelfs als er legende mee gemoeid is.
Het volk waarborgt de echtheid.
Anders is het dikwijls gesteld met de pastoors die de
literatuur schept : die hebben veelal niet bestaan.
Een « echte » was pastoor Van Acker : een geweldig
temperament, ruw soms, en toch joviaal, begrijpend,
edelmoedig, goed als versgebakken vlaams terwebrood,
een man Gods. Deze hartelijke man had prachtige
blauwe druiven in zijn serre, maar tot enige flauwig—
98 —
beid, als bijvoorbeeld een voorbedachte poëtische
gedachte, was hij niet in staat. Hij was natuurlijk en
spontaan in alles, zonder halfheid, zonder gemaaktheid,
zonder leugen. Over hem, den pastoor mijner kinderjaren
te Vladsloo, wil ik wat schrijven.
Desiderius Van Acker was zoon van Desiderius en
van vrouw Anna-Theresia De Laey en was geboren te
Keiem op 21 April 1835. Zijn vader was afkomstig van
Bovekerke. Zijn moeder was een groot-tante van den
dichter Karel-Omer De Laey. Deze verwantschap verklaart
enigszins de causticiteit van geest die onze pastoor
eigen was, ofschoon er bij den dichter heel wat
meer fijnheid mee gemoeid was.
Hoe de kinderjaren van onzen Desiderius of Dies
kortweg verliepen, kan ik maar gissen. Hoe groeien
boerenjongens op ? Maar dat er een pastoor uit groeide,
was toch niet alledaags. Het wijst op een opgroeien in
een treffelijke, door en door christelijke familie, waar
eer en deugd de wet en de regel was.
Dies Van Acker studeerde humaniora te Roeselare.
Daar eindigde hij zijn rhetorica in 1856. Hij heeft er
Gezelle gekend, zonder tot de groep der Gezelle-leer
Tingen te mogen gerekend worden. Het was immers in
1857 dat Hugo Verriest, Karel Callebert, Eugeen Van
Oye in de poësis zaten bij meester Gezelle. Maar al
deze figuren waren vrienden van Dies.
In dat jaar 1856 vierde het Roeselaars Klein Seminarie
zijn vijftigjarig jubileum. Geen wonder dat vijftig
jaar later Pastoor Van Acker er fel heeft aan gehouden
ook op het honderdjarig jubileum (1906) tegenwoordig
te zijn. Meer dan een oude kennis trof hij er aan,
en zijn vreugde was groot. Over zijn studententijd sprak
hij nog graag in zijn lateren leeftijd. Hij had de gave
zich geheel opnieuw in het verleden te kunnen indenken.
Dan voelde hij zich weer te Roeselare op de
banken, als student van de kleine of van de grote
figuur, of van de grammatica of de syntaxis, zoals hij die
leergangen nog immer betitelde.
Wij twijfelen er niet aan, of hij zal vlijtig gestudeerd
— 99 —
hebben. Maar dat hij ievers in uitblonk, valt sterk te
betwijfelen, tenzij in het vak geschiedenis. Het speculatieve
lag immers niet in zijn aard. Voor geschiedenis
had hij niet alleen de nodige memorie, maar tot op
hogen ouderdom bewaarde hij de memorie der
poetsen en mystificaties waaraan hij had deelgenomen
of waarvan hij ooit slachtoffer geweest was. En die
memorie was zo levendig dat, telkens hij er een
vertelde (die van de aaneengebonden indispensables b. v.)
het hem zadanig aan het lachen bracht, dat hij dreigde
erin te zullen blijven en het wel een kwartier kon
duren eer hij wat gezapiger kon hutsen. Werkelijk dat
was geen vertellen dat hij deed, maar hij was weer
bezig de poets te bakken.
Wat deed het ons, jonge studenten, deugd dien ouden
pastoor zo te horen en te zien lachen.
In het Groot Seminarie te Brugge verbleef hij, met
ernstigen ijver zijn onstuimigheid bedwingend, biddend
en studerend. Het is genoeg geweten dat, in dien tijd,
er nog geen sprake was van centrale verwarming, noch
van electrisch licht. Siberische koude, halve duisternis,
killigheid in den winter... Veelal geen zonnelicht in
den zomer... Maar daar kon het temperament van
Dies tegen op. Hij wou priester worden, en God zou
het hem wel verlenen..
In 1861 had hij dat groot geluk. Hij werd gewijd
door Monseigneur Malou en zijn vreugde kende
geen grenzen. Zijne oerkrachtige, geweldige natuur
ware best maar dadelijk ingezet voor den goeden strijd
in de arena van de wijde wereld, zo moet zijn
Bisschop geoordeeld hebben. Eerwaarde Heer Van
Acker werd dus achtereenvolgens coadjutor te Mannekensvere
en kort daarop te Ramskapelle. Op 8 Juli 1863
werd hij onderpastoor benoemd te Rollegem-Kapelle.
Wat hem wat meer onafhankelijkheid schonk.
Hoe kloek en sterk hij was als jonge priester, kan
blijken uit het volgende. « Kort na zijn priesterwijding,
zo relateerde een nicht later, was ik tegenwoordig als
kozijn zijn mis deed en hij was zo forsig, dat ieder—
ioo —
maal hij knielde, ik meende het ouderwets altaarke
te zien omkantelen. Alles kraakte en zuchtte onder den
druk van zijn bewegingen, en ik moest er mijn hart
bij vasthouden. »
Te Rollegem zijnde kwam onderpastoor Van Acker
op zekeren avond moedermens allene van Winkel
naar huis. En zie, daar sprong een vent uit de gracht
om hem aan te randen en hem zijn schamel geld te
roven. Die kerel nu was alleszins gemist van adres. « Ik
heb hem vastgegrepen — vertelde Dies — en zonder
ommekijken heb ik hem over mijn hoofd weggezwaaid.
Ik hoorde hem zelfs niet vallen. Zo ver vloog hij.
Zonder mijn hoofd omme te draaien ben ik naar
huis gegaan. 's Anderdaags begon ik ongerust te worden.
Men kan nooit weten wat er backten eens al kan gebeuren.
Ik pakte mijnen brevier en ik ging kwansuis
ne keer gaan wandelen tot aan de plaats van de
misdaad om te zien of die struikrover daar niet ievers
levend of dood in de bomen was blijven hangen... »
Op 17 Maart 1869 werd Desiderius Van Acker on
derpastoor benoemd te Ichtegem. Daar heeft hij zijn
volle maat gegeven voor het geestelijk en stoffelijk
welzijn van deze uitgestrekte landelijke parochie. Hij
deed het op zijn eigen volkse manier. Hij kreeg voor
zijn paart den wijk van den Engel, van den Geuzebusch
en van 't Veld. Dat alles lag op een uur afstand
van het dorp en het volk woonde daar eenzaam en
armtierig in schamele lemen hutjes. Bos en zandige
grond gaven niet veel gewin. De mensen van die wijken
waren eenvoudige en diepgodsdienstige mensen.
Maar van ver verachterde levenswijze. Hoe braaf die
liéden nu ook waren, toch had de een of de ander
wel zijn zwakheden. De nieuwe onderpastoor had gauw
zijn manier gevonden. Hij liet zijn volk niet los om het
gaaf en schoon zoals het was te bewaren en het kwaad in
de kiem te kunnen smoren. Hij kon hun taal spreken,
vrank en vrij, en wist bij zijn mensen den moed er in
te houden. Maar als er ievers kwade wil mee gemoeid
was, greep hij naar zijn middel, en dat was zijn
--- 101 —
stok. Waar hij wist dat er een botterik van een jongen
woonde of een lichtzinnig meisje, kwam hij als de
donder in huis. Onder de verschrikte ogen van vader
en moeder simuleerde hij me daar een coleire van belang.
Dreigend kwam de stok boven het hoofd der
nietsweerds hangen en de jongen of het meisje, van de
hand Gods geslegen, konden niet beter of pardon vragen
en beternis beloven...
Over het algemeen is een onderpastoor die pastoor
benoemd wordt, een gelukkige vogel. Een bevordering
kan hij best verdienen. Zo zal Desiderius Van Acker
met vreugde zijn benoeming tot pastoor te Booitshoeke
ontvangen hebben. Maar zou er geen tikje weemoed
bij geweest zijn ? Hij moest toch zijn gulle Ichtegem
verlaten om in het kille Noorden zijn tenten te gaan
opslaan. Dit gebeurde in 1884.
Napoleon op St Helena. Een leeuw in een kooi. Aldus
gevoelde zich Van Acker op zijn nieuwe post.
Want Booitshoeke betekent eenzaamheid. Een dorp
in een polder en zonder kalsijden. In den zomer heeft
het zijn charme, maar in den winter ! ...
Dan kwamen de overstromingen en maakten schier
alle verkeer onmogelijk. Dan zat hij op zijn pastorij
geblokkeerd en stookte er duchtig de voorraad kolen
op die hij 's zomers had opgedaan. Bij helder weer
waagde hij zich wel buiten naar zieken en kranken en
om een koutertje te gaan slaan met zijn brave schaapjes,
maar door het nat gers lopen geeft toch maar koude
voeten. Hij had een lief kerkje en daar was zijn troost.
Daar onder het eenzaam gewelf kwam hij dan zijn Meester
smeken om bijstand en courage, en als heel de
wijde omtrek onder water stond, of met sneeuw en
ijs bedekt lag, klom hij tot opluchting op den kerktoren
om tot bij de klokgaten te komen. Dan stak hij zijn
berenkop naar buiten en bekeek den grij 'en zwijgenden
hemel met daaronder de huisjes en verre koevetjes
als knutselwerk verspreid over deze wijde witte sprei
van winterse desolaiie. « En ik was blij, vertelde hij later,
— 102 —
als ik dan in de verte de torens van Veurne ontwaarde,
want dan had ik de zekerheid dat de wereld
nog bestond, en daarover gerustgesteld daalde ik dan
weer naar beneên.
Bij slecht weer en binst de lange winteravonden zat
hij in zijn studieplaats te brevieren, te mediteren, of
onder het roken van menig pijpje, snuffelde hij in oude
papieren en verplaatste zich met de verbeelding naar
den Spaansen, Oostenrijksen en Fransen tijd, zoekende
met het geduld van een Benedictijn, om de onvindbare
rol te vinden welke Booitshoeke ooit in de wereldgeschiedenis
mocht gespeeld hebben.
De Booitshoekenaren wisten al spoedig zijn bijzondere
welsprekendheid op prijs te stellen. Het ging zo ver dat
des Zondags de helft van Veurne-Ambacht naar zijn
sermoenen kwam luisteren. Zoveel vrankheid en ongekunstelde,
direkte, zoveel gezonde ironie op den preekstoel,
dat beroerde die stille mensen. En later als hij
te Vladsloo stond, kwam nog menig Booitshoekenaar
eens stiekem tot daar om te weten of Van Acker nog
dezelfde was.
Hij kwam naar Vladsloo in 1888. Het ligt niet in mijn
bedoeling hier een volledig relaas te geven van dit pastoorschap
dat duurde tot 1914. Ik stel hier liever
Pastoor Van Acker voor, zoals hij nog leeft in mijn
verbeelding. Daartoe moet ik hem beschrijven zoals
hij rond 1900, reeds een oud man geworden, nog steeds
met kranigheid zijn herderschap waarnam, en bepaaldelijk
hoe hij hoogmesse deed en leringe gaf.
Het was schoon om zien hoe trouw en deftig al
zijn parochianen des Zondags naar de messe kwamen.
De hoogmesse, dat was hun messe, de parochiemesse.
En ze kwamen van den Dijk, van Doeveren, van de
Kotjes, van 't Fort, van 't Stikske, van de Kortekeer,
tot van den Langenhoek toe. De mannen statig, landelijk
stappend, zelden neveneen, meest individueel op
hun eigen, met conversaties op afstand, en de dampende
pijp in den mond. De vrouwen en kinderen, meer
— 103 —
groepsgewijze. Benevens hun kwetterende gesprekken
waren het de vele kleurige bloemen op de hoeden
die de aandacht trokken.
Ieder zou vóór het sermoen wel trachten binnen te
zijn, want met pastoor Van Acker kon er altijd iets
gebeuren. Aldus vulde de kerk zich stilaan. Die wat
vroeg waren, hadden den pastoor zien binnenkomen.
Dat binnenkomen was men altijd seffens gewaar. Er
kwam een eerbiedige tocht van aan de endeldeur tot
vooraan in de kerk gewaaid. Onze pastoor kwam aan.
gedreven, ietwat gebogen stappend om zijn capote te
beletten van zijn schouders te glijden. Zijn drietuit
stond lichtjes scheef op zijn stekelige rosse pruik geplant
en hij keek vervaarlijk lodderachtig door zijn
gouden bril. Meest hing zijn mond daarbij wat open.
Hij had intussen al een paar stoelen, met de mensen
erop, op de ordelijke plaats gezet en aldus een kleine
tumulte verwekt alachter in de kerk. Heimelijk hield
hij eraan, de schalk, om de mensen te doen verschieten.
En velen waren gesteld op zo een avontuurke met
den pastoor. Maar niet allen i
Aan den communiebank gekomen wreef hij zijn
deugdelijke grote schoenen herhaaldelijk over het
matje. In de week droeg hij veelal geen schoenen,
maar reusachtige, met wol gevoerde pantoffels, want
met de jaren was de jicht gekomen. Zondag weekdag
droeg hij ook een zware sajetten pelerine om de
schouders. Dat was de reden waarom hij nooit zijn
capote aantrok. Voor het altaar nam hij eerbiedig den
drietuit af, knielde halvelinge en lastig, en verdween
sleepvoetend in de sacristie.
Als het nu tijd was en het binnenkloppen ophield,
kon de hoogmis beginnen. Bij 't signaal van de grote bel,
barstte het orgel los. Baljuw, misdienaars, onderpastoor,
pastoor waren verschenen. De laatste kerkheer stapte
in de zittens. Alachter in de kerk, tussen de dichte,
sjiekende, spuwende, rochelende, gonzende menigte
stond de suisse, glaciaal, met zijn ministersteek op het
hoofd en met een raadselachtige decoratieve pieke,
— 104 —
bereid om den eerbied in Gods Huis te handhaven.
De koster, die op het doksaal in zijn orgelspiegeltje
het gebeuren aan het altaar goed in 't oog hield, had,
toen de bel schelde, al de registers uitgetrokken, en
zijn preludium kwam als een benedictie over de mensen.
Het orgel, hoe asthmatiek ook, gaf zijn maximum.
Het gaf goed de melodie, maar parasitair daarbij hoorde
men het geklabetter der toetsen als een geratel met
ijle okkernootschelpen, alsook het gepiep van inwendige
mechanische verschuivingen, met daarbij het olympisch
verzuchten van den nooit vermoeiden blaasbalg.
Hartversterkend om horen hoe koster en zangers de
Missa aanpakten. Zij bereikten in de zielen daarmee
een benijdenswaardige graad van gemeenschappelijke
ontroering, een climax van zaligheid, waaraan de mensen
zich gewonnen en verloren gaven. Als in een droom
zaten of stonden de gelovigen en keken naar den
pastoor.
Toen zagen ze hoe hij zich omkeerde en hoorden hem
heel duidelijk zingen : Dominus savabiscum.
Lezer, gij hebt wel verstaan : savabiscum.
Waarom zong hij dat altijd alzo ? Niet gemakkelijk
te verklaren ! Een opneemste, zult gij zeggen. Goed.
Maar hoe kan een pastoor, die latijn kent, er toe komen
zo een onmogelijk woord te zingen ?
Een opnemen' komt niet vanzelf. Hoe dat opnemen
gebeurd is, kunnen we maar gissen. Waren we van de
wetenschap, we zouden zeggen : Pastoor Van Acker was
een slachtoffer geworden van de onverbiddelijke wetten
der phonetiek. Hij zal in zijn eersten ijver altijd getracht
hebben de s van dominus zeer duidelijk te zingen.
Maar alzo is hij er toe gekomen die s te veel rechten
te geven. Eens met die gewoonte behept of behekst,
wilde hij het overtollige van de s naar vobiscum over
hevelen, en dat heeft hij gedaan bij middel van een
onzijdige zucht die stilaan kleur heeft moeten bekennen
en een a-klank is geworden. A is immers een primaire,
een spontane oerklank. Globaal nu wordt èn die s èn
die a als sa vernomen. Die a nu van so was zeer ge—
105 --
steld op verdubbeling en wenste in een echo na te
klinken. Zo kwam de tweede a tot stand, die de o van
vobíscum uit haar nest gooide : en het woord savabiscum
was geboren, dat cabalistisch woord, dat de parochianen,
een kwarteeuw lang, den pastoor in al zijn missen hebben
horen zingen.
Als de assisterende onderpastoor het evangelie gezongen
had, kwam onze pastoor aan den rechterkant
van het altaar staan en trok daar zeer behoedzaam
den kazuifel over zijn herderlijk hoofd. Op dat gebied
had hij meer dan een ondervinding opgedaan. Voorzichtigheid
was hier geboden want... hij droeg een
pruik. Zelfs twee. Niet te gelijk natuurlijk. Hij had er
een rosse voor de gewone dagen, de gewone zondagen
inbegrepen, en een zwarte voor feest- en hoogdagen.
Aldus veranderde hij van haar volgens de solemniteit.
En het was er hem natuurlijk zeer aan gelegen dat die
pruik, ros of zwart, altijd op haar plaats bleef. Want
een paar keren is ze op den grond gevallen, bij 't afnemen
van zijn kazuifel, en toen was er ieder maal
grote beweging gekomen in de kerk. De mensen waren
op de sporten van hun stoelen geklommen om zijn
kletskop te zien. Dat waren van die dingen die hem
een beetje van streek brachten. Want daarop moest
hij toch direkt, dwars door het volk, naar den preekstoel.
('t Vervolgt) K. S.
^^^ ,• . .?1 ^ f"@ ^ ...
p ^n .^ n is n 1^ ^ ^., ^• ^ 1^
cf.@ GI@ Gi@ ^^^ caC@ ^Í^ G a.n
VADERLANDSE SCHIETOEFENINGEN TE ARDOOIE
-- 15 JUNI 1 790 --
ZOALS overal, werd er ten tijde van de Brabantse
Omwenteling ook te Ardooie een « corps van
g'exerceerde voluntaire jonghe waere vaderlanders
» opgericht. I-let Ardooise korps telde rond de
80 leden. Bij de oprichting kocht men 30 geweren
met koperen beslag en bajonetten te Kortrijk bij sieur
J. Jacguin, « coopman in oorloghswaepenen ». Later, in
-- 106 --
April, nog « vyftigh militaire fusicquen met hunne
bayonetten gheordonneert van het land van Luyck ».
Hun wapens, eigendom der prochie, stonden in een
nieuwgemaakte houten kast in « de Swaene », afspanning
en wethuis. Ze hadden ook een vaandel (1) en
een koperen trommel.
Het plaatselijk korps der vrijwilligers had zich voorgenomen
op 15 Juni 1790 een « waepenoeffenynghe
ende exercitie in het vuur » te houden met enkele
korpsen van naburige gemeenten.
Het gerucht hiervan was ook tot in het College van
het Vrije doorgedrongen. Hier had men zelfs vernomen
dat buiten het Ardooise ook de korpsen van Beveren,
Lichtervelde, Rumbeke, Moorslede, Ledegem, Dadizele,
Passchendale, en meer andere, zelfs uit Oostvlaanderen,
zouden komen ! Aldus zouden er te Ardooie meer dan
1.000 man verenigd zijn ! De burgemeesters van het
Vrije, bij brief van 12 Juni 1790, drukten hun « vreeze
ende ombragie » uit tegenover die wapenoefeningen,
daar ze niet verzekerd waren « van Ul. vigilantie ofte
publicque veyligheydt alsmede van de oprechte vaederlantsche
sentimenten waermede Ul. zyt bezielt. »
Zij gaven toe dat in geval van goede mening, zulke
oefeningen nuttig waren en daarom vroegen ze « t' inviteren
d'heeren voluntairen van de dry vaederlantsche
hoofdgilden binnen dese stadt aen wie het sekerlyk
plaisir zal doen de selve te mogen by woonen ».
Daags daarop zond greffier Hil. Fr. van Coquelaere
de speciale bode terug met de mare dat de Ardooise
« voluntairen hebben uitghenoodigt die van Oostcamp,
Cortemarcq. Lichtervelde, Beveren, Iseghem, Rousselaere
en Passchendaele », samen hoogstens 3 a 400 man, bezield
met de beste vaderlandse geest en dat de wapenfeiten
alleen tot doel hebben die geest nog meer
aan te wakkeren. Ardooie nodigde meteen de Bruggelingen
uit.
Op 15 Juni gebeurde alles naar wens. Men heeft
1) 30 Juni 1790 werd hun vaandel gewijd.
-- 107 --
alleszins meer gefeest en geparadeerd dan er « waepenoeffenynghe
ende exercitie in het vuur » gehouden
werd, want acht « speelieden » kwamen van Roeselare
om het feest op te luisteren, de klokluiders werden
speciaal vergoed voor hun werk op die dag en te
Roeselare leverde men voor de patriottentrommel twee
nieuwe vellen !
Voorzeker nog vol vaderlands vuur, opgedaan enige
dagen voordien, hielden « diversche vrywillighe patriotten
» in de nacht van 20 op 21 Juni een klopjacht (1)
op een zekere « Joannes Meurisse, deserteur vande
vaderlantsche troepen D. Gekomen aan de herberg
« het Eeckelynck » vielen ze er binnen en Francois van
den Berghe fs. Pieter, 22 jaar oud, riep naar de buitenvluchtende
deserteur : « Meurisse loopt, de patriotten
komen », op welk geroep de patriotten vanden Berghe
« in ghyselynge genomen ende gehouden hebben ».
Deze was echter niet bang en riep zelfs « Vyvat den
Keyser, vyvat Leopold ». Hij werd niettemin zonder
verdere gevolgen vrijgelaten.
Pieter de Snouck, die ook kwaadwillig geweest was
en in Augustus het korps beschimpte (2), werd in « extraordinaire
vergaderinghe der wet op 1 Oct. », present
de chefs van het vaderlands korps onder bewaking van
vier « dragonders der voluntaire der stadt Brugghe »
binnengeleid. De Snouck heeft in aller tegenwoordigheid,
na voorlezing van het vonnis « op syne knien ter
aerde en ongedeckten hoofde overluyt vergiffenisse gevraegt
over syne stoerynghen van de publicque rustti
midtsgaders aen de chefs van het vaderlants corps der
vrywillighe van dese prochie, aen hun excusie ghevraegt
over de injurien ende insulten door hem aen het
selve corps aengedaen. » (3) L. V. A,
1) Het is de enige maal dat het korps 's nachts klopjacht
houdt. Vanaf 15 Juli stelde de prochie nachtwakers aan.
2) Zie J. De Smet, in Biekorf 1949, bl, 70 71.
3) Stukken in Rijksarchief Brugge, Tr. de Liasses, nrs. 10,
215 en 309 (naar nota's van t Dr. P. Allossery).
— 108 —
AI tG^^^ ^i`^C^ ^^C^ ^^ ^ ^Í^C^ ^^^ t t ^i^C^ ^ C^
WESTVLAAMSE LEEFAARD EtIF.KORF hierboven bl. 96 : «'t Is ne levaard, zeggen
ze dan », roept een oud spellingsvraagstuk op.
Wat moeten we schrijven : levaard of leefaard ?
En wel krachtens de spelling van de Vries en te
Winkel, die nog altijd de geldende is. Iedereen weet
dat de zgn. « nieuwe spelling van '46 » ten hoogste
een lichte verlichting is van het spellingsysteem, dat we
sedert 1864 volgen.
Wat schrijven : levaard of leefaard ? De eerste schrijfwijze
is ons bekend, de tweede zagen we wellicht nog
nooit. De eerste bovendien kent verschillende lezingen.
Het volk weet er blijkbaar geen raad mee. Onder den
oorlog — dien leefaardtijd ook weer i — bloemleesden
wij in de kijkramen : levaard, levaart, levaert en zelfs een
keertje leevaard ! Nooit leefaard. Het volk trok met
emmers en schoppen op beevaart om leefaard, maar
de winkeliers en Winterhulpen stonden radeloos tegenover
de schrijfwijze van dien welkomen oorlogsheld.
Toch moet het o. i. leefaard wezen en nooit anders.
De woordenboeken ten spijt.
De Bo, Idioticon (1873 en 1892) geeft « levaard »,
zonder vermelding van de spreekwijze bovengenoemd.
Gezelle, Loquela (1890, hlfz. 93) : « levaard », doch niet
in de betekenis van 'verse haring, maar wel van : libbe,
zo, hutse. « Als men den kop van een zwijn ziedt, om
er hoofdfake ofte hoofdvleesch van te maken, dan verkoelt
het verdikte ziedwater tot een levende en bevende
gesteventheid, die men libbe heet » (wij onderstreepten).
De betekenis bij de Bo is uitsluitend : levaard, verse of
nieuwe haring ; bij hutse verwijst hij niet naar levaard.
Noch Samyn, noch Craeynest hebben de gegevens bijgewerkt,
op dat punt althans.
Koenen, Verklarend Woordenboek (1923 en 1946) :
« levaard : (Z. N.) vers(ch)e haring ». Van Dale (Groot
— 109 —
Wrdb. 1924) geeft « levaard » (Zuidn.) ; (Handwrdb. '48,
herwerkte uitgave), niet vermeld. Verschueren (Verkl.
Wrdb. 1938) : « levaard, levende visch : Z. N. versche
haring ». Vercoullie, Beknopt Etymol. Wrdb. (1925)
geeft : « levaard m., met suffix -aard van leven, zooveel
als levende visch. »
Zelfs in verband met de twee verschillende zaken,
haring en hutse, is de oorspronkelijke gedachte, volgens
Vercoullie en Gezelle, dezelfde : een « levend » ding.
De begripswaarde dus van het gekozen woord « levaard
of leefaard » is dezelfde. Klaarblijkelijk krachtens diezelfde
begripswaarde is bovengemelde volksspreekwijze
ontstaan betreffende een levenskrachtig kind, dat krijt bij
den eersten korrel levenszout en belooft te blijven
leven ! Zelfs moest de spreekwijze enkel op het lawaaimaken
slaan, nog zou de afleiding uit het woord leven
te verdedigen zijn, want in 't Wvl. is lawaai maken :
leven maken of leven houden. Betreffende den vis zelf,
is het al even duidelijk. Spreekt men niet van « levende
verse vis » en zelfs van een « levende verse handdoek »
Vooraleer de spellingsmoeilijkheid nu op te lossen,
merken we terloops op bij Verdam, Middelnederlandsch
Woordenboek, de weifeling tussen de schrijfwijzen
leefachtich of levachtich, met betekenis levend, leven
hebbend. Toevallig komt hier het achtervoegsel -achtig
om den hoek gekeken, wat samen met avgs. waard, in
onze huidige spelling, een uitzonderlijk geval is.
Krachtens dit achtervoegsel -aard juist, krachtens die
afleiding, dien begripsinhoud en ons spellingssysteem,
dienen we uitsluitend leefaard te schrijven en niets
anders. Waarom niet anders ?
-- Niet levaard, met enkele e : de scheiding der lettergrepen
is le(e)v/aard, omwille van het achtervoegsel -aard;
een lange klank in gesloten lettergreep ('t is lang
geleden dat wij het leerden !) wordt dubbel geschreven.
-- Niet leevaard, met v : het zgn. onechte f-geruis
van bvb. leven, beven, loven, laven, enz. wordt aan het
einde van een lettergreep, van een woord, vóór een
rust of zelfs voor de stemhebbende d, nooit anders
— 110 —
afgebeeld (in ons huidig schrijfsysteem) dan met een
letter f. Bvb. leef/wijze en leef/baar ; beef om je leven ;
dat ik U loof ! ; gelaafde (dorst).
Bijgevolg menen we, is de enige goede spelling leefaard.
Storen wij ons niet aan de schrijfwijze f, waar we v
horen ! leder « verstandig Vlaming » (cfr. Biekorf) kent
dit normale Nederlandse verschijnsel, wat de eerste
Sandhi-wet derwijze uitdrukt : de f (en s) wordt stemhebbend
voor een klinker, bvb. kleefachtig, olijfolie,
grijsaard. Lafaard is een uitzondering (laf, laffe).
Hoe het nu te verklaren valt dat alle woordenboeken,
zelfs Vercoullie (en Gezelle), op wiens woordafleiding
heel onze beredenering tenslotte steunt, toch
levaard spellen, is een niet zeer belangrijk maar een
moeilijk raadsel. Hebben ze niet eenvoudig de Bo's
spelling, enigszins klakkeloos, overgenomen ? Leefaard
is vermoedelijk wel een uitsluitend Zeeuws-Westvlaamse
benaming voor verse haring ; ons Idioticon zal de
anderen in 't ootje hebben genomen. Dat de Oostendenaar
Vercoullie leefaard het behandelen waard achtte,
is niet te verwonderen ; maar dat de Gentse hoogleraar
zo'n levaard uit de mouw van zijn doctorstoga
schudde, wel. Of Gezelle, zoals Homeros, toen even heeft
gedut, hij die nochtans zijn « Doolaards » tot in Egypte
toe, het recht op een dubbele o liet wedervaren, is
niet helemaal uitgesloten.
Dat allen (en wij) ons gemakkelijk verzoenden met
het schrijfbeeld levaard (en zelfs levaart of levaert),
vindt best zijn verklaring in de schrijfwijzen van geslachtsnamen
als Gevaert, Lavaert, Govaert. Anderzijds
bestaan er, bij ons weten, geen soortgelijke gevallen in
onze taal als leefaard. Kent er iemand een afleiding
op -aard van een stam op -eef ?
Leve tot besluit de leefaard, hij alleen is leefaard !
Wij onzerzijds kunnen, als echte Wvl. « leegaards », in
de Ieperlee-vaart gaan leefaard vangen, of gelijk serieuze
beevaarders op beevaart trekken naar Geeraardsbergen,
waar ze vroeger Sinte Gheraert dienden, maar nu den
H. Geeraard... die bergen verzet. K. d. B. Torhout
^f%.. .17-. ;IA
GIP C ?l^ a@
.Q ^ n^^ ► :ft.! ^^^41) CG1-' ^`é r^.,^ ^c
OP DE EERSTE MEINACHT...
OT de Meiavondgebruiken uit vroegere tijd behoort
het planten van de meitak of meiboom.
Dit kon minstens op twee manieren gebeuren :
vooreerst ter ere van notabelen, met de hoop, dat
hiervoor een fooie zou afdruipen, en daarna ter ere
of ter schande van de meisjes van het dorp.
Beschrijvingen of documentatie uit vroegere tijden
zijn daarover zeer zeldzaam. De beschrijving in verzen,
die hierna volgt, hebben we aangetroffen in « Den
Vermaekelijken Brugschen Almanak voor het jaar 1779, »
gedrukt te Brugge bij C. De Moor en berustend op
de Brugse Stadsboekerij (Nr 4/682).
(Stemme : Gelijk gij wilt)
1.
Op den eersten Mey-nacht swieren
Veele Boerkens t'allen kant,
Om den nagt met vreugd te vieren
land,
Hier gaen veel jonge kwanten,
Heel verheugd en wel gezint
't Zaem den groenen Mey-boom planten
Elk voor 't lief dat hy bemind.
I I
M'hoord hun zoete duyntjens kweelen
Op dien aengenaemen Moezel, bas en Vedel speelen
en elk schind op 't hoogst verblyd ;
Veele danssen daer in ronden,
of alleen, of op een rey,
En roepen aen die zy 't jonden
Veels geluks met deze Mey.
III.
Elk gaet daer zyn jonst besteden,
Op zoo vroyelyken nagt,
-111-
DE EERSTE MEINACHT...
TMeiavondgebruiken uit behoort
planten van de meitak of meiboom.
minstens op twee manieren gebeuren:
ter van notabelen, de hoop, dat
ter ere
meisjes van het dorp.
of uit vroegere tijden
daarover zeer zeldzaam. De beschrijving in verzen,
hierna volgt, hebben we aangetroffen « Den
Brugscben het jaar 1779,»
Brugge C. De Moor en berustend op
Brugse Stadsboekerij (Nr 4/682).
gij wilt)
J.
Op den eersten Mey-nacht swieren
Veele Boerkens t' allen kan t,
Om den nagt met vreugd te vieren
Naer gewoonte van het land,
Hier gaen veel jonge kwanten,
Heel verheugd en wel gezint
't Zaem den groenen Mey·boom planten
Elk voor 't lief dat hy bemind.
IJ.
M'hoord hun zoete duyntjens kweelen
Op dien aengenaemen tyd
Moezel, bas en Vedel speelen
en elk schind op 't hoogst verblyd ;
Veele danssen daer in ronden,
of alleen, of op een rey,
En roepen aen die zy 't jonden
Veels geluks met deze Mey.
111.
Elk gaet daer zyn jonst besteden,
Op zoo vroyelyken nagt,
-- 112 —
(Vol van Boere-plichtigheden)
Aen al die men 't weerdig agt ;
En om nog meer vreugd te maeken
Hoort men met een groot geluyd,
Zelf de donder-bussen kraeken,
By den Trommel, Lier en Fluyt.
Zedeles :
Die niet beminnen hebben zelden groote vreugd
En die beminnen hebben doorgaens groote droefheiyd.
De Liefde is de eenigste ziekte
Daer men niet van wil genezen zyn.
Slechts even ter vergelijking geven we ook een uitgegeven
stukje uit de Nederlantschen Sterre Kycker
ofte Almanach (Gent M. Graet 1663) te vinden bij
Van der Haeghen (Bibliographic Gantoise, II, 237.)
Claes gaet met den . Trommel raesen
Jackje moet op 't Fluytje blaesen
Herders Mey die wort geplant.
Siet die boertige Gesellen
Die Boerinnekens staen quellen
Om te dansen hant aan hant ;
Nu myn lieve Treusel-doosen
Danst om diën Hoedt van Roosen ;
Neeltjen, Teunis geeft de Crans,
Herders ende Herderinnen,
Treckt eens al te saemen binnen
Want het Veeltje roept ten dans.
In het Westvlaamse gedicht (!) vindt men een aanduiding
van het bestaan op Meiavond, en waarschijnlijk
ook in andere omstandigheden, van een buurgemeen.
schap van de jonge mannen. Evenals het scharminkelen,
maar wat zachter uitgedrukt. is de symbolische meitak
een uitdrukking van het volksgerecht over het gedrag
van de huwbare vrouwen.
Definitief is het onderwerp in de folklore-literatuur
nog niet afgehandeld. In de Westvlaamse sector valt
te vergelijken : de korte beschrijving van M. Cafmeyer
in « 't Was in de blijde Mei... » (Biekorf 1946, 97) alwaar
ook Meiliedjes worden medegedeeld ; over de
— 113 —
betekenis van de meitakken in WVL. maakt L. De
Wolf een inventaris te Beselare (Biekorf 1914, 227) en
(waarschijnlijk J. Claerhout) te Dentergem (Biekorf 1892,
144). Vgl. ook de algemene, niet altijd verantwoorde
gegevens van G. Celis in zijn Volkskundig Kalender
voor het Vlaamsche Land (Gent 1923) : Meiavond
(162-165). Gewaagde theoriën werden uiteengezet in
Gebruiken op Sinxen » door E. Van Cappel (Biekorf
1902, 161 en vlg. ; 1903, 241 en vlg.). Het beste overzicht
zijn we nog altijd aan A. De Cock verschuldigd
in zijn Spreekwijzen en Zegswijzen afkomstig van oude
gebruiken en volkszeden (Gent 1908, 167-185), als commentaar
bij Mei, meiboom, de meiboom planten en
vellen. H. STALPAERT
r^
1^
^.
r 1/n r n s^\ /► .^► ^.1
^'l^ ^^ L";1^^ ^^^ ^^ ^_iC ^^C ^^C ^^ t^ `^i•^ '^^ ^^^
DE LAATSTE SINT-MAARTENSHEREN
VAN IEPER
DE proost van Sint-Maartens, Jan Snick, ging in
1557 op zijn zeventigste jaar en verlangde een
coadjutor. Einde Januari 1557 werd in de proosdij
de gebruikelijke informatie gehouden, in het vooruitzicht
van de nieuwe benoeming. Het verslag geeft
ons een beeld van de samenstelling van de Ieperse
kloostergemeente op den vooravond van haar opheffing
(1). Immers in 1560 zou de aloude proosdij
versmolten worden met het kapittel van het nieuw
opgericht bisdom Ieper (2).
De proost stond alleen met zijn candidaat, Georges
Petit. Heel het convent verlangde als coadjutor met recht
van opvolging den eigen neef en naamgenoot van den
proost : Jan Snick, ofwel een van de jongste klooster-
1) Algemeen Rijksarchief, Brussel. Papiers d'Etat et de
l'Audience, Reg. 899, f. 100-126.
2) Daarover E. Feys-A. Nelis, Les Cartulaires de la Prévóté
de Saint-Martin a Ypres, I, biz. 239 vlg. (Brugge, 1884).
-- 114—
Tingen : Paschasius Navigheer. Was dat een mise-enscène
om het nepotisme van den proost te dekken ?
Het heeft er alleszins den schijn van (1).
Het convent was als volgt samengesteld :
1. Livinus Bertini, deken ; alias Lieven Benin.
2. Petrus de Sceppere, « prochiepape ende cureyt »
van St. Maartens sedert ongeveer 10 jaar ; te voren
11 jaar pastoor van St Pieters. Oud 58 jaar.
3. Guyssaert van Belle, kelderwaarder sedert 12 jaar.
Studeerde 4 jaar te Gent en te Leuven. Oud 46 ;
profes 28.
4. Guilliame de Man, pastoor van St Niklaas sedert 12
jaar. Was te voren deken 1 1/2 jaar, kelderwaarder
6 jaar. Oud 40 ; geprofest in 1530 (sic).
5. Jan de Cotere, « prochiepape van S. Jans buyten
Ypre ». Geboortig van Oostvleteren. Oud 46 ; geprofest
in 1531.
6. Jan Selverin, pastoor van St Pieters binnen. Geprofest
in 1537.
7. Mailliaert (Malin, Malen) le Roy (alias de Roy, de
Conync), « prochiepape van S. Jacobs D. Resideert in
de pastorij van St Jacobs sedert 8 jaar. Hij zendt
een schriftelijke verontschuldiging aan de commissaris
sen, kent weinig • of niets van den toestand in het
klooster. Oud 34 ; geprofest in 1542.
8. Willem vander Smesse. Oud 36 ; geprofest in 1539.
9. Mattheus de Rayinakere, « pasteur van onser Vrauwen
in Brielle » sedert 9 jaar. Studeerde 5 jaar te Gent
en te Leuven. Oud 33 ; geprofest in 1542.
10. Adriaen Hix. Oud 30 ; geprofest in 1546 ; priester
in 1551.
1) Aan dit argeloos nepotisme van den oom-proost zijn de
slappe slotverzen van zijn grafschrift gewijd :
Germano de fratre nepos nihil inde petenti
Sufficitur, patruum nomine et ore ferens.
Atque ita post mortem magna sum parte superstes,
Namque meo patruus vivo ncpote. Vale.
Feys-Nelis, a. w. blz. 231.
-- 115—
11. Woulter Moens. Oud 36 ; geprofest in 1546 ; priester
in 1549.
12. Jooris Petit, geboortig van Fleurbaix in de Pays de
l'Alleu, oud 36 ; geprofest in 1548. Hij is « visiteerdere
ende stedehouder vanden prochiepaepe » van St
Maartens sedert 8 jaar en tevens wijnwaarder aldaar.
Hij promoveerde te Leuven « in artibus » ; hij kan
goed prediken in drie talen « hebbende ghedaen
collatien in latin ten diverschen stonden in synodo
Morinensi ». Hij behoort tot de « tafel en familie »
van den proost en heeft weinig of geen gemeenschap
met de andere kloosterlingen. De proost wil hem tot
coadjutor hebben.
13. Franchoys de Scildre. Oud 26 jaar ; 7e jaar profes.
Studeerde 4 jaar theologie te Leuven « apud magistrum
nostrum Asselt et in collegio theologorum. »
14. Jan Glorie. Geprofest in 1550 ; priester in 1555.
15. Theodericus Tector (Couvreur). Oud 26 ; 8e jaar
profes ; priester in 1556.
16. Franchoys Lane, geboortig van Komen. Hij studeerde
een jaar philosophie en vier jaar theologie te
Leuven. Hij is nu 23 jaar, deed zijn profes een jaar
geleden « ende binnen acht daghen daernaer zyne
eerste messe. »
Twee kapittelheren, beiden geboortig van Ieper, zijn
op studie te Parijs « omme walsch te leeren » n. 1.:
17. Jehan Snick, neef van den proost. Oud 29. Hij
studeerde te Leuven in artibus en theologie ; hij disputeerde
aldaar « publice in collegio theologorum »
en was er « commensael van magister noster Johannes
Hasselt. »
18. Paschasius Navigheer. Oud 33. Hij staat in geleerdheid
boven Snick en Petit. Hij was pastoor van S.
Jans « buuten der stede ende vaste ande veste van
Ypre... eer hy te Parys reysde omme walsch te
leeren ». Hij is zeer welsprekend en was als pastoor
zeer gegeerd « hebbende graciam verbi omme twordt
Gods den volcke te vertooghen. »
Er waren buitendien nog drie studenten te Leuven
— 116 —
die geen orden hadden, namelijk : Rogerus Fasaens,
Johannes Canis en Petrus de Wilde.
Enkele maanden na de informatie, in Juli 1557, werd
de jonge Jehan Snick tot prelaat van Sint-Maartens aangesteld
en gewijd. De oude proost, zijn oom, stierf den
9 November van hetzelfde jaar. (1)
Na de versmelting met het kathedraal kapittel van
Ieper behielden de seculier geworden kanunniken nog
enigen tijd hun conventuele levenswijze in het St. Maar
.
tensklooster. Uitgezonderd de stadspastoors van St. Pieters,
St. Jacobs en St. Niklaas die, zoals vroeger steeds,
hun eigen residentie hadden,
Jehan Snick, laatste proost van St. Maartens en eerste
deken van het lepers kapittel, overleed in 1589 en werd
nevens zijn oom bijgezet. Hij schijnt enigen zin voor
humor te hebben gehad, want, nevens de latijnse kenspreuk
Sine querela, voerde hij de volgende vlaamse :
Peynst op den laetsten Snick.
Een van de laatst geprofeste « Martiniani », of Sint-
Maartensheren, Theodericus Couvreur, overleefde bijna
zestig jaar de opheffing van zijn klooster ; hij overleed
als kanunnik der leperse kathedraal in 1617. A. VIAENE
&^á.^@ ^^_ ^ ^^^^ '_.^^,^^ ^^ ^ -^^.^ ^ ^ AVI*,t,tItt ^^
TROUWEN IS HOUWEN• — Een Nalezing
Met folklore-dingen
mag men niet lichtzinnig ommespringen !
0 P het stuk : Trouwen is houwen, (hierboven blz. 86)
moet ik even de volgende bemerkingen maken :
Op een boerenbruiloft worden aan tafel wel liedjes
gezongen — gelegenheidsliedjes meestal — en daarna gedanst
en spelen uitgevoerd tot laat in den nacht, of liever tot
s morgens vroeg.
Het lied van de Zurkel is hier in de streek zeer wel gekend
doch het hoort niet bij een boerenbruiloft, het wordt meestal
1) Daarover FeyS-i\iTelis, a. w., blz. 232 ; 239-243.
—
bij voldoening », bij de of
van het Het zurkellied hoort
ander geenszins de folklore, het is gedicht door
Bultynck. lk opgenomen in De Oogst (12 uitgaven
met een gezamenlijke oplaag van 200.000 ik
van den dichter eene nog al bitsige opmerking omdat
foute beter, den tekst opgeteekend had gelijk hij
gezongen de volgende
Oogst den tekst te wijzigen gelijk hij
dichter werd voorgelegd. lk die tekst in
Houwen geradbraakt is dan ik het had
Ter vergelijking laat ik hier de officieele versie volgen :
BOERELEUTE (heet het zurkel schiet
de maand van Meie,
boeren
grooten lach.
hutsepot
poreie,
gestampte taten
dag
de ketel overgaat,
stamper uit,
overluid :
rompel, pompel, po rn , (bis.)
volgen nog vier klauzekes.
de folklore boerenbruiloftfeest ook
feest ; dat hier op de streek nog in zwang is en
eere gehouden. bruiloft wordt huis der
tot een gat nacht ; eens
de trouwers vroeg in den morgen,
de sieze naar hun nieuwen thuis, vergezeld door de
— betrekken hun
Daar helpt een hand toesteken om
huisraad, beestenstallen en schuur in orde te brengen.
de feestviering aan die Fransch
wordt « Pendre la Crémaillère » prof. Vercoullie
vertaald : nieuwe woning inwijden, en door Littré :
repas pour célébrer son installation dans un
logement
Crémaillère is de haal, of hangel in 't West-
Vl. Het ijzeren tuig met tanden waaraan men den ketel
-- 117 -
gezongen bIJ de- « voldoening », bij de najaarsche dricht, of
bij het feest der slijting van het vlas. Het zurkellied hoort
ten ander geenszins tot de folklore, het is gedicht door
August Bultynck. Ik heb het opgenomen in De Oogst (12 uitgaven
met een gezamenlijke oplaag van 200.000 expl.) en ik
kreeg van den dichter eene nog al bitsige opmerking omdat
ik, bij foute van beter, den tekst opgeteekend had gelijk hij
hier gezongen werd. Ik heb mij dan ook gehaast in de vol·
gende uitgaven van De Oogst den tekst te wijzigen gelijk hij
mij door den dichter werd voorgelegd. Ik zie dat die tekst in
Trouwen is Houwen nog meer geradbraakt is dan ik het had
gedaan. Ter vergelijking laat ik hier de officieele versie volgen:
(heet het lied.)
Als de zurkel schiet
Al in de maand van Meie,
Schieten al de boeren
In een grooten lach.
Weg de hutsepot
Karotten en poreie,
De gestampte taten
Komen voor den dag
En als de ketel overgaat,
Haalt de boer den stamper uit,
En terwijl hij stampt en slaat
Die zingt hij overluid :
Van de rompel, de pompel, de pom, pom-pom. (bis.)
Daarop volgen nog vier klauzekes.
Bij de folklore van het boerenbruiloftfeest hoort dan ook
nog het na-feest ; dat hier op de streek nog in zwang is en
in eere gehouden. Op de bruiloft zelf wordt in het huis der
bruid gedanst en gezongen tot een gat in den nacht; eens
de vierders afgedruipt, rijden de trouwers vroeg in den morgen,
met de sieze naar hun nieuwen thuis, vergezeld door de
naastbestaanden - jonkheden en meisjes. Ze betrekken hun
nieuwe hofstede. Daar helpt iedereen een hand toesteken om
het huisraad, beestenstallen en schuur in orde te brengen.
Tegen den avond dan vangt de feestviering aan die in 't Franseh
genoemd wordt : «Pendre la Crémaillère» door prof. Vercoullie
vertaald: de nieuwe woning inwijden, en door Littré :
Donner un repas pour célébrer son installation dans un
nouveau logement.
Crémail1ère is « de haal, of de hengel of hangel in 't West\
11. Het ijzeren tuig met tanden waaraan men den ketel
— 118 —
hangt in den heerd. Hier te lande heet dit traktaat of traktatie
: de nieuwe bewoners INVIEREN (inbranden). Met dit
gebruik is een zekere plechtigheid gemoeid. De geburen
— jonkheden en meisjes — brengen stroobussels mede naar
't hof waar de nieuw aangekomenen hun intrek nemen,
spreiden ze open vóór de deur over de werf en steken er
't vuur aan. Als het stroo opgelaaid is, komen bruid en bruidegom
naar buiten met de flesch, worden welkom geheeten en
er wordt op de gezondheid geklonken en gedronken. Daarop
volgt het eigenlijke traktaat binnenshuis, met ate en drank,
dans en gezang, weeral tot laat in den nacht.
Van een jong koppel dat zonder traktaat of zonder ingevierd
te worden, zijn nieuwe doening betrekt, heet het dat
ze « al 't gotegat zijn binnengekomen. » Zulk een heeft hier
zijn leven lang genoemd geweest : « Boer Gotegat » .
Aan de philologen nu om uit te maken of dat « vieren »
met stroobussels in betrek staat met « feest vieren » in 't algemeen
; omdat feest vieren meestal met vuur of brand te
maken heeft ? STIJN STREUVELS
Deze zakenrijke mededeling raakt terloops een kwestie van
opvatting en methode aan. Men begrijpt niet goed hoe de
maker van het " Zurkellied „ zich niet gelukkig acht omdat
zijn klauzekes bij het volk inslaan en, natuurlijk, door mondelinge
overlevering geradbraakt worden. Daarin ligt juist
de triomf van een stukje als Boereleute : het is volksgoed
geworden, verbonden met het leven van eenvoudige lieden,
en ondergaat dan ook de vervormingen van de levende traditie.
Stijn Streuvels had m. i. ongelijk zijn eigen opgetekende
versie in latere uitgaven van De Oogst prijs te geven voor de
officiële versie : daardoor verwijderde hij een echt volkskundig
gegeven uit zijn werk. Ook de versie van M. Cafmeyer is
een document van folklore : het is een staat „ op een bepaalde
tijd en plaats van een schlager in het volksleven. Zowel
M. C. als Stijn Streuvels deden echt folkloristisch werk
met " wilde „ vormen van Boereleute op te tekenen. Geen
rijker kroon voor A. Bu lty n ck dan dat verlies van meesterschap
en controle over zijn eigen schepping.
Het is niet omdat men den oorsprong en den maker van
een liedje kent, dat dit niet tot de " folklore-dingen „ zou
kunnen behoren. Naamloze, verbasterde en onzinnige liedjes
leven nog op den kindermond bij spel en lust : ook die liedjes
zijn ergens ontstaan en hebben eens hun maker gehad. Karel
de Gheldere wist met een overzetting van een Engels kindei -
-119 —
liedje " Herte Vrouwe zat in de schouwe „ (in zijn Landliederen
van 1883) zo goed den volkstoon te treffen, dat het stukje
vijftig jaar later (Biekorf 1932, bl. 31 en 64) opduikt met varianten
als een deuntje bij 't kaartspel te Poperinge. Door vergelijking
kan men hier weer vaststellen hoe met een liedje
wordt omgesprongen : en dat is zeker folklore. A. V.
11.
MENGELMAREN
OLTDE ZERKSTEEN UIT 1398
Verschillende onzer lezers zullen deze maand in hun krant
gelezen hebben dat men te Gits, bij het opbreken van oude
plaveien, de graftombe terugvond (althans 2 gedeelten van de
in 1578 bij de vernieling van Gits-kerk vernielde graftombe)
van Jan van Halewijn en zijn gemalin Janne van der
Burcht, heren van de plaatselijke heerlijkheid Onlede in Gits,
en die allebei stierven in 1398. Spijtig genoeg werd het voornaamste
gedeelte van de tombe, door de onervarenheid van
een paar mensen, grotelijks geschonden. Gelukkig hoopt men
nog op een aanvullende ontdekking en op volledig herstel van
de tombe.
Een beschrijving van dien grafzerk vinden we bij Baron
Bethune, Epitaphes et Monuments des Eglises de la Flandre
au XVIe siècle (Brugge, 1900) op blz. 233. De vondst komt helemaal
overeen met de beschrijving.
De wapenschilden zijn inderdaad deze van de familie van
Halewijn (in zilver drie leeuwen van sabel, getongd en gekroond
van goud) en van der Burcht (op een veld van hermelijn
drie roskammen van keel).
Ed. Dhondt-Wapenaert, in zijn Quartiers Généalogiques des
families flamandes (Brugge, 1871) geeft wel de wapens der
beide families aan, doch vermeldt de personen niet, waarvan
we de tombe terugvonden. Ook nopens de heren van Onlede
tasten we op dit ogenblik in het duister.
Zijn er wellicht geen lezers van Biekorf, die ons over deze
personen wat nader kunnen inlichten ? RIK VAN ONLEDE
VREKKIG VOLK - Hierboven blz. 96.
Te Roeselare hoort men :
" Ze gaan al den Droogen deure en ze keeren al den Gierigaard
weere „.
BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
- 120 -
LOTING - Hierboven blz.
Toen mijn grootmoeders broeder loten moest in 1884, betaalde
men 1800 fr. (3 jaar dienst) voor een " remplassant „
bij 't voetvolk en 2000 fr. (4 jaar dienst) bij de cavalerie.
Beveren bij Roeselare.
VAN HET HOOI EN DEN WAGEN
Nog een variante, te Roeselare in zwang, om te zeggen dat,
als een meisje den vrijer achterna loopt, zij hem niet en krijgt
(vgl. Biekorf 1946, bl. 14) : Als 't hooi naar den wagen wilt,
de vorken zijn goedkoop. „
WAT IS VASTEN ?
Te Roeselare klinkt het antwoord (te stellen nevens de vele
andere in Biekorf 1946, blz. 48 en 70) :
" Vasten is zich wachten van zeven koekestuiten
t'eten en achtre d'achtste te wachten (of : te tasten.)
WILDE GEBEDEN
Uit Roeselare. Om te stellen bij de andere in Biekorf 1946,
blz. 95:
a. Wees gegroet, de pap is goed.
Vol van gratie, aan de static.
De Heer is met u, nondedju.
b. Akte van berouw,
Potjie met blauw,
Potjie met blink,
Joen ollegie stinkt. D. GEESTELIJK KAN ENTWAT...
't Was rond 1895 te Westrozebeke. De pastor was Samper en
de kapelaan Stamper, toen dat gebeurde. Op een Zondag onder
de hoogmesse werd er brand geklept. Veel menschen wilden
uit de kerke en de pastor zei dat ze zouden blijven, maar
nogal vele gingen weg. De kapelaan ging er ook rap naar
toe : 't was op den Kathoek. Hij ging daar al lezen (bidden)
door het vuur : de wind keerde, en de brand ging niet verder.
— Geh. van een bejaarde inboorlinge van Westrozebeke die
toen, als kind, in de kerk was en van dien brand alzo heeft
horen vertellen. M. B.
Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, 120 -
ROND DE LOTING - Hierbo7.Jcn blz. 94.
mijn grootmoeders broeder loten moest in 1884, betaalde
1800 fr. jaar dienst) voor een " remplassant "
voetvolk en 2000 fr. (4 jaar dienst) bij de cavalerie.
Beveren bij Roeselare.
HET HOOI EN DEN WAGEN
variante, Roeselare z,vang, om te zeggen dat,
meisje den vrijer achterna loopt, zij hem niet en krijgt
vg!. 1946, bI. 14) : " Als 't hooi naar den ~T~gen wilt,
de vorken zijn goedkoop. "
WAT IS VASTEN?
antwoord (te stellen nevens de vele
in Biekorf 1946, blz. 48 en 70) :
is ,vachten van zeven koekestuiten
achtre d'achtste te wachten (of; te tasten.)
WILDE GEBEDEN
Roeselare. bij de andere in Biekorf 1946,
95 :
goed.
de statie.
met u, nondedju.
van berou\v,
blauw,
blink,
J oen ollegie stin kt. D. CRACCO
'T GEESTELIJK KAN ENTWAT...
rond 1895 Westrozebeke. pastor was Samper en
kapelaan Stamper, toen dat gebeurde. Op een Zondag onder
brand geklept. Veel menschen ,vilden
de kerke en de pastor zei dat ze zouden blijven, maar
vele gingen ,veg. De kapelaan naar
toe: 't was op den Kathoek. Hij ging daar al lezen (bidden)
vuur: de wind keerde, en de brand - bejaarde inboorlinge van Westrozebeke die
de kerk was en van dien beanel alzo heeft
vertellen. 1\'1. B.
OPSTEL EN BEHEER :
76, Brugge.
: 2335.37
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, Brugge
13itkorf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
_ — tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
.^ is ^^ í^ ^^i i•^ 1 1 n i
'^^^^^1CD ^^1L^ a ^ ^^^^r- -s Yl ï^" ,;E:,5?) 4J ,.
^•^ ^^
r--; ^1
(^ /-^"A(;',)(;)"1-7
`/^^ (^ w
^ ^
..
^
^
J^l^^J^IQJ^
^\
J^^^ ^J^`,G^\.J^^J^^ ^
Gi` ^^^^^^27 e
^ ^T^ .^" ^.. ^ ^.^ ^ .: ^,►`' ^, ^.,-
Nullus otio perit dies a pibes.
.^_^.C^^? ^^^• ^^ ^ ^^^ ^^\^c `- ^ \ _ ^,^^nJ ^^^ ^ ^:l ^^ ^^ n^e\ ^.1 r^^^^ n^_^^^ ^ ^^ ^\ ^^^ni ^cn ^ ^^^ ^
S
5Oste Jaar. 6_ In Zomermaand, 't jaar 1949.
BEDEVAART NAAR HET GEBOORTEDORP
VAN DEN H. BENEDICTUS LABRE
IN 1787
49 E wonderbare Doolaard was in 1783, pas 35 jaar
oud, te Rome gestorven in roep van heiligheid.
Zijn geboortedorp Amettes (bij Bethune)
stond nu opeens in de belangstelling. In de eerste jaren
na zijn dood trokken talrijke vrome en nieuwsgierige
gelovigen van verre en dichtbij naar het verloren dorpje
in Artesië. Het werd er een echte toeloop. Pieter
Cuvelier, de koster en schoolmeester van Reningelst,
bleef niet ten achter. Met een wagen vol Cuveliers en
Camerlyncks reed hij, in den zomer van 1787, over
Hazebroek en Ariën, naar het jonge bedevaartsoord.
De herbergiers waren aan het bouwen en timmeren
om de toestromende bezoekers « te voet en te paard »
te kunnen voldoen. In zijn Memorieboek schreef P. Cu .,
velier het volgend relaas van zijn reis en zijn ervaringen
in het ontluikend hotelbedrijf van het nederige dorp.
D.
-- 122 —
[REYZE NAER AMETTE]
« Den 2 augst 1787, ben ik vertrocken 's morgens ten
3 uren met myne moeder ende zoon, met den waegen
van Pieter Jacobus Camerlynck met syne huysvrauwe
naar de prochie van Boeschepe, en aldaer mede genomen
hebbende Martinus Camerlynck, syne huysvrauwe
ende een e mynder moeyen, hebben wy gereden op
Godsvelde, Eeke, van Eeke naer Hofland om de calchiede
te hebben tot Hazebroek, van aldaer heeft men
de calchiede tot Morbeke, zeer recht op malkander en
schoon beplant aen twee canten met jtaliaensche
peuplieren ; buyten Morbeke vervolgt men nog zoo
eenen beplanten aerdeweg een quaert verre, die leyt
langs Steenbeke naer Boesingen, naer Arien ; van Arien
neemt men de calchie van Atrecht al Lambre naer
St Hilaire, men verlaet aldaer de calchiede en men neemt
den weg van Leire langs een smesse, en den grond is
gravié ; van Leire passeert men altyd door gebergten
totdat men de prochie van Amette ontdekt.
Hoe naerder men tomt vande kerke, hoe meer men
moet soeken. Ontrent die prochien . het is beplant dat
de zonne op 't gars niet en can schynen ; al d'huyzen
en de boomen staen rondom de kerke, en de beken
loopen door de straeten. Men draeyt altyd rondom het
kerkhof voor dat men huyzen vynd. De kerke is op
eene hoogde, zeer kleyn en zonder cieraet, wat grooter
als een tamelikke cappelle, met een hooggin autaer en
twee wat achter-uytstekende autaerkens ; de kerke gevausseert
gelyk men dickwils in cloosters siet. De
vonte is van agter aen d'ander cant alwaer de clocken
hangen die een kleyn accoort maeken. De vonte en
beteekent niet veel, maer om dat Benoit Labre aldaer
is gedoopt geweest, wilden vele menschen daer af eene
gedagtenisse mee draegen, en wy vonden het deksel
en den boord bykans opgesneden.
Wy quaemen daer aen 's avonds ten 9 uren en
logeerden in d'herberghe : Au Cceur Joyeux, bewoont
by sieur Terelle, alwaer de caemers zeer armelik getimmert
en opgestelt waeren : voor dien toeloop was het waer—
123 --
schynelik nog veel slegter, want men zag dat zy nog
altyd timmerden. Alles lag in wanorder in de caemers
met aerde vloeren, die in langen tyd niet hadden
gevaegt geweest : de bedden bestonden in eenen stroysak
en eene harde matrasse, en den slaep wiert
verhindert door eene menigte vloyen die aldaer van
alle canten van de weireld vergadert waeren, en van
d'inwaonders niet vernielt en wierden, by gebrek van
tyd. Het bier is er seer slegt, en men moet sig voorzien
van jets mede te draegen om t'eten wilt men geene
slegte daegen hebben. Den wyn was er gheel goed a
16 stuyvers den bottel.
Des anderdaegs misse gehoort hebbende en onse
gebeden gedaen zynde voor ons, onse vrienden en onse
gedeputeerde naer Weenen, (1) zyn wy vertrocken
's morgens ten thien uren langs den celven weg, en
zyn komen slaepen naer Boeschepe alwaer wy aenquaemen
's nagts ten 12 1/2 uren. Des anderdaegs
ontrent den noen tot Reninghelst.
Men zoude nouweliks connen uytleggen wat getal
van menschen aldaer dageliks aenkomen en dese capelle
bezoeken ; men quam altyd voyturen, waegens en
peerden tegen ; terwyl wy naer de misse gegaen
waeren, quamender in d'herberge negen peerden aen.
De lieden zynder zeer oodmoedig en zonder pragt,
hunne huyzen zyn meest al geplackt van aerde ende
stroey, een weynig effen gedaen met d'hand, want de
printen van de vingers staender overal ingedruckt.
D'andere huyzen zyn van wit calcksteen en keyen
gemetst, sonder vensters op straete ofte in den daeke.
De ouders van Benoit Labre woonen in het sincken
van het kerkhof, in een boeren hof, die al schietende
nederwaerts gaet tot in hun huys ; vele vreemdelingen
uyt nieuwsgierigheyd gaense groeten : wy hebben de
moeder gevonden met dry logters berig met naeyen,
zeer beleeft tot alle menschen ; men padde ons gezeyd
1) In Aug. 1787 voerde de deputatie van onze provinciën in
de Oostenrijkse hoofdstad onderhandelingen met keizer Jozef II.
— 124 —
dat het hun geen plaisier en dede te handelen van
hunnen zoone ; aldaer een weynig verbleven hebbende,
hebben wy ons afscheyd genomen.
Van ontrent Arien zyn het allemael open velden en
door gheel Artois, alle het hout en huyzen zyn rondom
de kerke, en innewaerts en zyn gheen. Het koorne
stonter schoon, zoo ook het sucryoen, het ruy-koorne
swartachtig. De canten der wegen ontrent Amette zyn
vol welrieckende kruyden, die onder den voet een
zeer aengenaemen geur geven.
Het slot vande reyze was dat ons volck den gheelen
morgen gezogt hadden naer een vertreck, en weg gekomen
zyn zender te weten of er een was. »
^^^ "^ ' .. ^ ^. . ^ ^ ^^ /'
.. 411
.^.^/'n,^^a^^
^^^^^^^L^^^^^^^^ ^^^^^G^^^l^^^^^^G5^
.
^ D
PASTOOR DESIDERIUS VAN ACKER
(Vervolg van blz. 105)
19 ASTOOR Van Acker trachtte dus altijd in goede
form te blijven om op den stoel der waarheid
te stijgen. Daar stond hij dan, recht, in die
hoge kuipe van den barokken Vladjeelsen preekstoel,
met aan zijn voeten het oudtestamentische beeld
van Elias en zijn wonderbaren raaf en, boven zijn
hoofd, het paviljoen door zwevende engeltjes gedragen.
Na de orde der goddelijke diensten en een kilometerlang
jaargebed, begon hij dan te preken in dezer
voege :
« Beminde Parochianen, het evangelie van dezen
Zondag handelt over de valsche profeten... Ze zijn, zegt
onze Goddelijke Zaligmaker, als wolven in schapevel.
Ze spreken en preken zeer schone, maar zijn er alleen
op uit om de kudde van Christus te verscheuren. 't Is
dus van kijkt uit uw ooggin I En van past op I
Van ge moet weten, Beminde Parochianen, Onze
Lieven Heer en heeft dat niet gezeid alleene voor de
Joden van zijnen tijd. 't Is ook op den dag van
-- 125 --
heden dat men er overal tegenkomt, van buiten schoone
gekleed met een schijnheilig schapevel op hunne rugge,
maar van binnen ze stinken, en hun herte zit vol
boosheid tegen God en de Kerke.
't Zijn de valschaards van vandage
Komen ze naar de kerke ? Jaa's. Maar niet te verre
van voren. Dat kunt gij wel verstaan. Ze blijven liever
vanachter. Niet te verre van de deure. (gekuch van
achter aan de deure).
Ze komen naar de kerke ? Jaa's, maar ze willen niet
gezien zien al lezen, ze hebben hunne kerkeboek en
hunne paternoster vergeten. 't Wijf heeft hem mee
gedaan ! (Geestigheid in de kerk). En wat doen ze dan ?
die helden, die flauwe kuls ? Ze steken bulder bachten
de pilaren. Dat doet den duivel ook. Hij steekt hem
geerne bachten de pilaren. (Gelach). Men zou zeggen
dat hij daar weeral zit ! (Gelach).
En daar is er nog een erger soorte, die ook naar
de kerke komen om te pronken, met een col aan en
een krottedekker met plastron, en op de strate met
een hoed aan, om schoone te salueeren, maar zwicht
u, het zijn sprinkhanen. Want ze peinzen zeker dat
ze al het verstand in pachte hebben en meer weten
dan de Paus, de bisschoppen en de priesters. En met
hun schoone manieren trachten ze zand in de menschen
bunder oogen te strooien, en waar dat ze komen,
z'en doen niets anders dan kerk en geloove bespotten.
Het zijn die mannen die slechte gazetten lezen en
verspreiden in de genre van dat hondeblad (1) (Rumoer
in de kerk). He ? Wat moet er gedaan zijn, Beminde
Parochianen, als er zulke farceurs komen aanzetten
om u te dwingen mee te doen met den duivel,
om de religie te bekampen ? Ik zal het u zeggen.
Het is zeer eenvoudig en gemakkelijk. Ge zegt : Daar
zi, en ge toogt hun het gat van den timmerman en ge
zegt : Foert ! Gaat weg van hier, Satan. (Gelach).
1) Hondeblad : een smalende woordspeling op het toenmalige
" Ons Blad „ van Oostende.
— 126 —
Maar ongelukkig, Beminde Parochianen, er zijn tegenwoordig
jammer genoeg, te veel sukkelaars, die luisteren
naar die wolven. 't Is waar, 't en zijn de slimste niet.
't Is ongelukkig, maar 't is alzoo, 't zijn dikwijlen dom.
pelaars, sukkelaars, die hulder geluk willen gaan zoeken
bij wat niet en deugt. Z'en hên 't verstand niet en 't is
zooveel te jammerder ! Ze laten hulder naar die staminees
treefelen en daar zi, ze zijn verkocht.
Maar 't zijn de gevolgen, Beminde Parochianen, 't zijn
de gevolgen !... Het worden luiaards, dronkaards, onkuischaards.
Ze vluchten de kerke en 't worden alzo
van die Paaschbeestjes.
En hoe staat het dan tehuis ? Moeder de vrouw zit
met de miserie. Maar als ze ook van de soorte is, dan
is 't geheel gedaan. Als ge daar binnenkomt, ge ziet
het seffens : ge weet niet waar u gezet ; de stoelen
liggen vol slunsen, hond en katte lekken uit de tellooren,
de kiekens springen op de tafel, en op de kave.
bank kun je schrijven : Hier woont Vuile Moeie !
Wat wil je ? Ze zijn te lui geworden, dat ze werken.
Ze hebben nooit niets en nooit genoeg. 't Vergaat al
in den drank of in truntemarterije. Ook zulke men.
schen zijn ne ware last voor geheel de parochie. En
ze rijden van grootvader tot vader, zeune en kleinzeune,
allemaal scherrelinge op den Disch
En de kinders dan, Beminde Parochianen, is dat niet
beweenlijk ? Na al die schoonti voorbeelden van vader
en moeder, 't is niet te verwonderen, dat ze niet meer
willen luisteren ! De ouders hebben ze verkept en hun
gezag niet willen gebruiken, en als het dan al te verre
gaat, is er geen gehoor meer in Israël. Maar 't en zou
met mij geen waar zijn i Als ik vader ware des huisgezins,
ik zou ze zetten waar dat den bezem staat !
(gelach).., Is dat om mee te lachen ?... In 't geheele
niet. Als het te laat is, komen die menschen dan te
finitieve naar Menheere Pastere. Ze schreemen dan
tranen met tuiten. En Menheere Pastere alhier en Menheere
Pastere aldaar en dan moet Menheere Pastere den
put gaan vullen waarin dat 't kalf verdronken is ! (gelach)
—• 127 —
Dat is niet verstandig, Beminde Parochianen. Voor
zulke ouders zijn de kinders waarlijk de nagels van
hun doodkiste,
Zwicht u dus, Beminde Parochianen, van die wolven
in schapenvel, die de menschen het kwaad willen
leeren.
Er zijn er ook op de parochie i (gekuch in de kerk).
Hm, hm, hm... : dat kan ik ook ! (gelach). Dat is gemakkelijk.
De parabel, Beminde Parochianen, is voor iedereen.
Die niet besnot 'n is, moet zijn neus niet vagen (gelach
en gerucht in de kerk ; de oppositie murmelt).
Alla, 't is goed, 't is goed, Wij zijn hier om God
te dienen.
Beminde Parochianen, 't is voor uw geluk hier en
in het hiernamaals. De tijden gaan voorbij en de Heer
zal komen. Weest steeds kristen in handel en wandel,
en uw loon zal eeuwig duren, hiernamaals in den
schonnen hemel. Amen ! »
Tevreden daalde Pastoor Van Acker van den preekstoel,
met eenige dreupelkes zweet op zijn voorhoofd.
De mis ging verder.
Zijn laatste Dominus savabiscum zong hij gewijzigd.
Het klonk ditmaal : Dernminus savabiscum. De o van
Dominus was dus e geworden en hij verdubbelde de
m. Dat was om zijn tevredenheid en dank uit te drukken.
En dat miste nooit.
Na de mis trok het volk naar buiten. In de staminees
werd bij pot en pint het sermoen duchtig be•
sproken. De menschen die den kruisweg deden, zagen
dan Pastoor Van Acker een wijle bidden en met zware
passen naar de heiligen komen. Hij droeg een bosje
sleutels en een paar beurzen, een witte en een geparkte,
Was er een gleuf van de offerblokken verstopt, dan
gebruikte hij gauw een pennemes en, ging het niet,
dan gromde hij met humor en kwinkslagen totdat een
godvruchtige ziel hem een haarspelle presenteerde om
er aan te verhelpen.
— 128 —
Zat er soms een kapmantel-wijf buiten aan het kerkekruis
met haar armen open, dan kon hij roepen : Hef
u weg ! Ga kook uw pot 1 — En de kapmantel sloeg
op de vlucht.
Hoe Pastoor Van Acker leringe hield ?
's Vrijdags, na de mis, hoorde men in de kerk een
hevig geklabetter van kloefen. De kinderen van de
lering kropen op hun banken. De knechten van voren,
de meisjes achteraan. Zij waren wel luidruchtig, maar
vol onbehagen en in de verwachting van vreselijke
dingen. Bij het merendeel zat de Twaalfde Les er niet
diep in. Ze droegen geheel het gewicht van de Hei.
lige Kerk op hun herte en ze bleek niet goed getimmerd.
En de pastoor, was die niet een der twee
en zeventig discipels van Christus in eigen persoon ?
Ze zagen eerst een jongen met schoenen aan, een
misdienaar, die een schoon mandeken droeg naar de
sacristie. Daar at Menhere Pastere nu witte stuiten
met kaffie.
Intussen las zuster Philomene het gebed en begon
de les af te vragen...
Daar piept de deur al. Daar sleept hij al zijn grote
voeten over de vloer. Is hij vies of lacht hij, of wat ?
Gepruikt en gebrild, met om zijn schouders de warme
pelerine, met zijn snuifdoos en zijn katekismus, komt
Pastoor Van Acker op de leringe af. Hij kijkt zelf nogal
dom met zijn mond wat open, afgestemd op de hele
situatie.
Hij staat nu zeer dicht bij de jongens, die de knoppen
van zijn soutane kunnen tellen. De pastoor zijn handen
schijnen vervrozen. Er ligt ook wat snuif op zijn buik.
Hij doet zijn beduimeld katekismusken al open.
Vreselijk ogenblik ! Een koud rillingsken loopt over
de jongens hun rug. De meisjes slaan hun neusdoeken
voor den mond. Maseur op haar bewakings-stoel bidt
en bibbert.
— Beernaert, zegt de Pastere met een grijns, sta rechte !
en zijn bril op zijn voorhoofd schuivend heft hij zijn
— 129--
katekismus een handbreed omhoog en, zijn berenkop
neerbuigend, kijkt hij opwaarts naar de Twaalfde Les.
Daar staat Beernaert nu i
-- Wat... wat... wat... stottert de jongen.
De pastoor kijkt al scheef.
— Wat... wat... probeert Beernaert weer, wat is de
heilige kerk ? Eene ver... ver... vergadering... van... van...
-- Alla, een beetje rap, zegt Van Acker, als je gij
's avonds kerrepap eet, Beernaert, is dat ook alzo al ure
ne lepele ?
-- Neen't, menhere pastere, zegt de jongen naief.
— Ewel dan, doe voort met de pap.
De jongen ziet niets meer dan pap. Hij smaakt pap.
Hij gaapt, doet pogingen om te zwelgen. 't Koud zweet
komt op zijn voorhoofd.
-- Pa... pa... pa..., zegt hij.
-- 't Is goed, pap, zet u nere, zegt de pastere, gij
grote looi, 'k zou beschaamd zijn.
De kinderen lachen. Er trekt iemand alachter aan
Beernaerts veste en hij valt dankbaar op zijn zit.
-- De volgende, gromt de pastere.
Dat is Bruyne. Bruyne staat op en tegen alle verwachting
de lesse loopt uit zijn mond lijk 't bier uit
de krane.
-- Hoort ge dat, gij daar, met uw pap. De volgende !
Wat is de paus van Rome ?
Op den tweeden bank hoort men gefrutsel, lijk van
een muis die nest maakt. Daarop bonkt een bollekette
op de vloer en loopt tot onder de stoelen van de
middenbeuk. Het is Riviere die ze wilde tonen aan
zijn maat en hij heeft gebabbeld. De pastoor heeft het
gezien en om nog beter te zien laat hij zijn bril op
zijn neus vallen. Hij bekijkt den plichtige en ziet hem
rood worden als een gloeiende stovepot.
— Kom hier, gij babbelare, speelveugele, droeve pleute,
ge weet gij zeker niet dat ik vier ogen heb. Kom
hier, zeg ik.
Op de jongen zijn hoofd springen de haren recht
van verschot. Riviere strompelt naar voor. Hij is geleverd.
— 130 —
— Wat moet ik doen met u, buldert Van Acker,
in 't kot steken, doodstampen of wafels ?
— Astjeblieft, Menhere Pastere, wafels, snottert de
jongen.
— Wat ? Astjeblieft, wafels ? Kom hier, zeg ik u,
kom hier. Leg je nere ! Dat ik u doodstampe !
De jongen ligt er al, zonder aarzelen. Plat op de
kerkevloer. Al de jongens staan rechte. De meisjes
slaken gilletjes.
Zuster Philomene is van haar stoel opgestaan en
smeekt
- Je gaat het niet meer doen, Menhere Pastere, je
gaat het niet meer doen.
— Dat wil ik eerst zien, zegt Pastoor Van Acker,
en hij heft zijn ontzaglijke gepantoffelde voet boven
het hoofd van den belijder en martelaar, moet ik
stampen of wat ?
— Zeg dat ge 't nooit meer gaat doen, zegt de
zuster, zere joengen, haast je zere.
— 'k Gaan 't nooit meer doen, 'k gaan 't nooit meer
doen, bleitert de jongen.
De pastoor is onverbiddelijk. De pantoffel klimt schrikwekkend
als een eendelijk dreigement, met de dikke
jichtige reuzevoet erin, boven den veroordeelde.
De godsstamp zal gegeven worden. Het wordt donker
in de kerk. De kinderen houden hun adem op.
-- Ge moet zeggen : K asteblieft, Menhere Pastere,
astjeblieft », gij 'n onbeleefderik, insisteert de zuster.
— Menhere Pastere, astjeblieft, zegt de jongen met
zijn neus tegen tegels, geen vim zich roerend.
— Gaat 't waar zijn ? vraagt de Pastere die op één
poot staat.
— Astjeblieft, jaa't.
— ...Menhere Pastere, verbetert de zuster.
- jaa't 't gaat waar zijn, Menhere Pastere.
Er valt een blek van de zonne op de pastoors gelaat.
Hij blinkt. Geheel zijn kop is verguld. Hij is
gelukkig. Zijn pantoffel zegepraalt.
--- 't Is goed Riviere, sta rechte. Ga naar uw plaats.
-- 131 --
Van Acker staat weer op twee voeten. De jongen schiet
olijk naar zijn plaats.
— Ik heb de pastoors broek gezien, zegt hij zuutjes
tegen zijn maat, en 't is ne gestriepten.
Hij zal de les onthouden. Daarvan is de pastoor
zeker. Hij kent zijn schavuiten. Hij moet geweldig zijn,
maar is nooit brutaal. Zonder te slaan, gebruikt hij
slaande middelen. Als hij toch slaat, dan is dat maar
« wafels » geven. Zijn kletsen zijn smakelijk. Ze klakken
en klinken zeer vaderlijk. Als hij zegt : Kom hier achter
ne wafele, is er nooit niemand die aarzelt om zijn kake
te presenteren. Menhere Pastere verstaat ons, denken
de kinderen. Hij is ook een groot kind. Hij is van ons
ras, een rakker, zo gezond en zonnig als wij zelf. Hij
kan alles vergeven.
— Maar wat zijn dat nu voor manieren ?... Alzo ommekijken
naar de meisjes P...
Ha ! Gij daar, Juul, roept hij, wat heb ik u de laatste
maal gezeid ? Gij moet nog pandoer krijgen. Waar
blijft ge met uw stok ?
Juul staat rechte. Hij woont verre, al de busschen.
Op zijn herte kruisen de koorden van zijn male met
stuiten en van het keteltje rijst. Want 's noens eet hij
in 't schole. Hij schopt zijn pulle omver en de kaffie
stroomt over de vloer. Hij maakt zijn foulard los, zet
zijn male en zijn keteltje neer, doet de knopen van
zijn bovenveste en van zijn panen onderveste open en
trekt een dikken versgesneden elzenstok van onder zijn
roden baai en uit zijn broek naar omhoog.
De laatste maal had hij moeten beloven dien stok
mede te brengen om zich te laten aftroeven. Omdat
niemand hem zou pakken, heeft hij hem weggesteken.
— Breng hem hier, zegt de pastoor.
Juul komt uit zijn bank en gaat met zijn stok naar
voren. Hij ' gga at er van krij)gge n, wie weet, denken ze
allemaal. Maar inwendig, diep inwendig, de pastoor is
er van gedaan. Een vranke jongen met een stok ! Maar
dat is 't liefste dat hij ziet op de wereld. En die stok
brengt hij zo maar aan, getrouw aan zijn woord ! Hij
— 132 --
zou die rakker nu wel willen omhoog steken met zijn
eigen kloeke vuisten,
— Juul, zegt hij, legt hem daar, en hij wijst naar de
trappen van den autaar.
Daar hoog in de bloemen en keersen staat het Heilig
Hart. Juul gaat met zijn kloefen aan tot bij den autaar
en legt daar zijn stok, als een hulde van de leringe en
van den pastoor, aan de voeten van den groten
Kindervriend.
Nu zijn de kinderen allemaal braaf en oplettend. Het
lesopzeggen gaat vlotten. Niemand geeft nog domme
antwoorden. Menhere Pastere is kontent, zeer kontent.
Zelfs zuster Philomene zit te lachen onder haar kappe.
Zo eindigt de lering.
(Slot volgt) K. S.
DE ABDIJ TEN DUINE
EN HET DUINENHUIS TE NIEUPOORT
IN de stadsrekeningen van Nieupoort vonden we
een paar teksten die onze vroegere mededeeling
(Biekorf 1947, blz. 232) over het verdwijnen van
de puinen der abdij aanvullen.
« Nicolas Clement, voerman, van met syn waghen ende
peerden ghevoert hebben van het clooster ten Duyne tot an
de uuterste vierboete eene grote hoop houde steenen, es
conforme de voorwaarden. » Anno 1596 ; n. 3129.
De partij steenen diende om de « cleene vierboete »
te herstellen die reeds sedert 1414 in steen gebouwd
was.
Later gebruikte de stad nog meer steenen van het
bouwvallig klooster om openbare werken uit te voeren.
Dit blijkt uit een overeenkomst van 1618 waarbij de
stad haar schulden betreffende de steenen en de pacht
van het Duinenhuis delgt door het aanbieden van een
kostbaren kelk aan de abdij.
-- 133 —
t Olivier van Steenlandt, goudsmid binnen Brugghe, over
leveringhe van een nieuwe zelveren vergulden kelck ghepresenteert
aan myn eerweerde heere de prelaet vanden Duyne,
daermede dat gesmolten zyn alle de pretencien die de zelve
heer prelaet ende de religieusen hadden ten laste deser stede
zoo van het Duynenhuuse daer inne dat diversche jaeren inne
ghelogiert is gheweest den gouverneur Sr Diego Rodrigo
Dolivares, midsgaders van diversche steenen die het voorseyde
clooster ghelevert hadde om te legghen op den duyckere
ende calsie tot verzekeren van ryswercken ende de straete
van Lombartsyde ; es per ordonnantie ende acquit den vj . meye
betaelt 573 lb. 5 sc. par. » Anno 1618-1619 ; n. 3705.
Deze tekst bevestigt een overlevering die in sommige
oude Nieupoortsche familiën bekend was. Désiré Bolliez
van Nieupoort, die van Spaansche afkomst was, heeft
ons menigmaal verteld dat het Duinenhuis bewoond
was geweest door een Spanjaard, dien hij noemde een
nobele sinjoor ».
Algemeen bekend is dat de aartshertogen gedurende
het beleg van Oostende (1601-1604) langen tijd verbleven
te Nieupoort in het Duinenhuis, dat in de
rekeningen het « Pallais van haerlieder hoocheden »
genoemd wordt (1). Twintig jaar later kwam Isabella,
op doorreis naar Duinkerke, nog eens te Nieupoort (2)
en vernachtte in het huis (12-13 Aug. 1625) van den
gouverneur, dat nog het Duinenhuis was. Daarvan
spreekt de volgende post in de rekening van 1626-1627 ;
n. 3713:
Thomas de la Cour, slotemaecker, over de leveringhe van
diversche slooten, grendels ende clyncken zoo inde refugie
vanden Duyne daer haere hooch. gelogiert was ten huize van
myn heere den gouverneur als elders. » (3)
Het Duinenhuis was niet het eerste refuge-huis dat
de abdij in Nieupoort bezat. Volgens een kadastraal
register van 1313 (Rijksarchief te Brussel) hadden de
monniken dan reeds twee eigendommen in Nieupoort,
1) C. Wybo. Nieuport Ancien et Moderne, bl. 120. - E. Vlietinck.
Het Oude Oostende, bl. 295.
2) Biekorf 1929, bl. 208.
3) De tekst van 1618 werden ons vriendelijk medegedeeld
door Dr. L. Desnick, bewaarder van het Archief van Nieupoort.
— 134 —
maar deze waren niet gelegen in de Oostendestraat
(waar het Duinenhuis staat), want dit gedeelte van de
stad was dan nog niet bebouwd. Inderdaad, volgens
hetzelfde register eindigde de stad aan de tegenwoordige
Langestraat, die dan nog niet bestond en genaamd
werd de Dam. Al de straten tegenwoordig gelegen ten
noorden van de Langestraat bestonden nog niet. Dit
terrein was aangespoelde grond van de Yser en geen
duinzand zooals het overige stadsgedeelte. Deze aangespoelde
grond werd eerst later bebouwd, waarschijnlijk
op het einde van de xtve eeuw. K. LOPPENS
G31@1t d't ttaf. ^^C^ Da@ Pt 1:a ^J^^^^^
JAN BASSENS VERTELT... EEN van de flinkste ouderlingen van Sint-Andries is
ongetwijfeld Jan Bassens. Niettegenstaande zijn hoge
leeftijd --m Jan telt nu reeds meer dan tachtig lentes —
hij in het seizoen nog dagelijks maaien en pikken bij de gat
grote boeren. Deze weten Jan's diensten zeer te waarderen
en doen dan ook graag beroep op hem. « Ik zou er nog
velen leren werken, » zegt Jan met rechtmatige fierheid, en
inderdaad, deze kranige grijsaard moet voor geen boerezoon
onderdoen.
Hoe kan het ook anders ? Jan Bassens is afkomstig van
Nieuwwege, een wijk van Varsenare, gelegen aan de brug
over het kanaal Brugge-Oostende. Als lid van een gezin van
dertien kinderen moest Jan onmiddellijk na zijn Eerste
Communie mee met vader naar het veld. Samen wrochten
zij dan in de « Panneschuur », een hofstede ietwat voorbij
« Speien », eveneens langs het kanaal Brugge-Oostende. Vader
Bassens verdiende er 1 fr. daags en de kost, zijn zoon had
50 ct. en de kost. Als nieuweling in het vak kende Jan geen
geluk ; immers, hij debuteerde in 't jaar 1879, een uiterst
slecht aardappeljaar. In de « Panneschuur » bestond het eten
uit roggebrood en aardappelen met papsaus, d. i. een saus
van karnemelk opgeroerd met roggemeel.
Het spreekt . vanzelf dat dergelijke schrale kost Vader
Bassens en zoon niet lang kon bekoren. Zij zegden de boer
vaarwel en trokken naar Houtave. Daar had Jan 13 fr. per
— 135 —
maand ; de kost was er veel beter dan te Varsenare, het
roggebrood maakte plaats voor onvervalste tarweboterhammen.
Toch was Vader Bassens niet tevreden. Hij had gehoord dat
er met maaien en pikken meer te verdienen was ; zij verlieten
Houtave en zwierven nu van hof tot hof om den oogst
af te doen. Dat was zwaar werk, zegt Jan. 's Morgens om
4 u. beginnen, knapzak met brood en koffie mee, tot 's avonds
10 u. 't Was een harde, maar schone tijd. De oogstarbeid heeft
Jan gedaan tot aan de loting.
De loting ! Hierover raakt Jan maar moeilijk uitgepraat.
Een paar maand tevoren kregen de lotelingen hun oproepingsbevel.
De « gardesjampetter » droeg de brieven thuis. Vol
enthousiasme vertelt onze zegsman nu over de beruchte strijd
tussen Noorder- en Zuiderlingen. Tot de « Noordkant » behoorden
o. a. de dorpen Houtave, Nieuwmunster, Zuienkerke,
Meetkerke, Damme en ook Nieuwwege ; de « Zuidkant »
omvatte Sint-Andries, Varsenare, Jabbeke. Het Noorden kwam
af met vaandels, stokken en knuppels, Het Zuiden trok op
met bezems. Steeds kwam het tot hevige vechtpartijen ; vooral
Damme en Jabbeke genoten in dit opzicht een slechte faam.
De petten der lotelingen waren met bloemen en groen getooid.
Er werd gezongen van « Vivat 't Noorden » en « Vivat
't Zuiden ».
Hier komt Vrouw Bassens, geboren Romanie Deprez. tussen
en herinnert eraan hoe bedrogen meisjes op straat stonden,
hun spruit op de arm, en zongen van :
« En als papaatje eruit is,
Dan gaan we trouwen ».
Rijke boerezoons kwamen naar de loting, vergezeld van een
knecht te paard. Van zodra het lot bekend was en ingeval
de zoon er zich uitgetrokken had, sprong de knecht te paard
en ging in zeven haasten het goede nieuws melden aan de
familie van de loteling. De loteling zelf immers keerde pas
's avonds laat huiswaarts, na • er duchtig op los gevierd te
hebben. Soms vervulden kleine jongens de rol van de knecht
te paard en liepen het nieuws aankondigen.
Jan Bassens had het geluk aan zijn zijde en trok er zich
glansrijk uit.
Na de loting wrocht hij bij burgemeester Van Acke van
Houtave. Deze was een rijke boer, hij slachtte vier tot vijf
zwijnen per jaar, doch Jan moest zijn kost betalen : één
schelling daags, d. i. één halve frank en twee cent. Moeder
Bassens, die vreesde dat haar zoon daar zou gaan trouwen,
-- 136 --
vertrok met de hele familie naar Hoeke. Het was daar een
zeer slechte streek, zegt Jan, en na drie jaar keerden zij terug
naar Nieuwwege, waar hij op 29 jarige leeftijd huwde.
Over zijn vrijage laat Jan maar weinig los. Doch Romme,
zijn echtgenote, staat ons dadelijk te woord. Gelegenheden tot
vrijen waren eerder schaars, zegt ze. Romme diende op een
boerenhof en werd vanwege haar ouders erg kort gehouden.
Een enige gelegenheid deed zich voor bij de bedevaart der
Nieuwwegenaars naar Dudzele, waar men naast Sint-Applonia,
ook Sint-Leenaart diende tegen de pijn in de « leên ».
's Nachts verzamelden zich de bedevaarders om tijdig de
vroegmis te Dudzele te kunnen bijwonen. De « vrijages »,
waartussen zich ook Jan en Romme schaarden, kwamen
natuurlijk achteraan. Of er meer gebeden dan gevrijd werd,
laten wij hier in het midden.
Zoals gezegd diende men te Dudzele ook Sint-Applonia
tegen de tandpijn. Heimelijk werd er afspraak gemaakt en op
Kermiszondag vonden de geliefden elkaar terug aan Dudzelekerk.
Zekere keer, vertelt Romme, was er in en rond de kerk
een zodanig rumoer van babbelende paartjes dat de pastoor
tijdens zijn sermoen verontwaardigd uitvoer tegen de jonge
dochters : « Gij zoudt beter allemaal thuis blijven, want in
plaats van Applonia is het Applonius die gij komt dienen. »
Romme was afkomstig van Houtave en als Noorderlinge
had zij, tot grote afgunst van de Houtavenaars, lange tijd
gevrijd met een jongen van Sint-Andries, dus een Zuiderling.
Toen deze het echter op het laatste nippertje af maakte,
hing er op Nieuwjaarmorgen in een boom vóór Romme's
woning een « stroman », die volgend opschrift droeg :
« 't Is van een meisje vol van malheur
't Is de dochter van ons naaste gebeur.
Ze vrijde met veel herte en zin
't Was ook de ouders hunnen gril.
En ze blijft nu in de rouw
Want hij had afgevraagd de trouw.
Wij wensen u al te gaar
En geven u dat voor Nieuwejaar.
Dit is voor Romanie Deprez
Als ze gaat, beur gat schudt mee. »
Eigenaardig is het hoe het vrouwtje, dat reeds de tachtig
nabij is, de verzen aan haar adres gericht, nog vlot weet op
te dreunen. En als wij haar feliciteren met haar goed geheugen,
zegt zij met een ondeugend glimlachje : « Ja, dat zijn dingen
- 137-
die een mens niet vergeet. al word ik honderd jaar oud. »
Dit is dan ook hetgeen wat wij beide oudjes vurig toewensen.
WALTER GIRALDO
ANNAATJE VAN 'T PITJE
'tW üRDT in 't nieuwe gestoken. daar op den hoek
van de Karmersstraat en de Korte Speelmanstraat:
al de ambachten -- loodgieter. plakker.
timmerman en schilder -- zijn moeten tussenkomen om de
eigenaardigste muurkapel van Brugge te herstellen. 't Was
broodnodig, zowel de kappe als de beelden gingen te kwiste.
Dat Annaatje nog bereidwillige vrienden heeft buiten zijn
kwartier en het kunstminnend Engels Klooster, daarvan getuigen
ten overvloede de jongste verslagen van den Bond der
Westvlaamse Folkloristen.
Al klappend met de gebuurs daar in 't ronde, kunt ge
't sentiment van 't kwartier jegens Annaatje een beetje
benaderen.
Aan wien is dat, dat Armaatje ~ ... - « E-ja maar zie, 'k zou
'k ik dat ook maar moeilijk kunnen zeggen, wien dat er da'
nu voor de moment den eigenare van is ! » - «Dat spreekt
van zelfs dat' t vroeger beter opgepast was of nu, en da' ze
d'er meer kas van maakten; maar ja met àl dien oorloge. en
we gaan een keer zeggen dat er daar ook met den tijd slete
op komt ; en lijk van de joengers... e wel ze zijn ook niet
meer lijk vroegere ... » - « Maar 'k wete alleszins zekers dat
den autaar, met St Annapersessie, daar op 't hoeksje opgetimmerd
staat». - «' t Engels klooster hield hem meer bezig
met dat kapelletje - van O. L. Vrouw - daar neffens ; en
de Witte kouse, daar op 't hoeksje aan «'t Pitje », ontstak
de keersj es. »
En de Witte kouse - de burgemeester van de St Anna..
vierders van dat geweste -- was seffens gereed om al te
vertellen wat dat hij over die kwestie wist.
- « Ba jak, 'k ontstaken ik de Ïanteerntjes, als de mensen
uit dhoog huizen, hier voorbij, keersen brochten ; dat is wel
mijn eigen huis, maar 'k en he(k) ik niet meer te zeggen
aan Annaatje van 't Pitje of dander gebeurs ».
- En dan van d'historie van da beeldetje Î ... « 'k hen ik
-138 -
altijdzen horen vertellen dat er daar een steenpit lag :
- waar dat nu die riole is - 'k en ik zelfs daar nog weten
een pompje staan. Zo Annaatje, dat meisje, 't wilde een keer
tellen hoeveel emertjes water dat' uit dat pitje kost scheppen;
en als 't nu alzo ten vullen aan 't pitten was, 't kreeg al met
een keer een draaiïnge en 't viel in dien gematsten pit... En
ze zou'n 't lijk per mirakel da' nog levend uitgehaald he' n ;
en 't is daarom dat ze Annaatje hier gesteld hen, nevens
dien gekruisten God, om te bedanken. Maar dat's al van vóór
mijn tijd, ziee ! » - «En 't stond er al onder te lezen... »
- « A ja. van die begravinge met St Annetje ! (Ieeste)
'k En zegge niet, d'er zijn wel van die « members » die alzo
een keer voor de leute lachen : - « We gaan Annaatje in
't Pitje verdrinken! » - maar der zit daar geen kwaad in
we'e ! dat wil zeggen: 't geld is al verdronken en 't leeg
vat moet nu 't water in. Ginder aan de Karmersbrugge, daar
is de zinkinge s ,
Tegen « Sint-Armetje » zal Armaatje nu vers en proper zijn,
en onder den voet van het kruis - waarop het ingesneden
jaartal 1760 bovengekomen is - zal men weer het oude
catechiserende opschrift kunnen lezen
Dit hout ghesneden beeld
als beeld aenbidt men niet,
maer wel den Godt van wien
men hier het afbeeld siet.
Niets weerdigher als het heylig Kruys,
Want tis de schroom van 't helsch ghespuys. C.
IN DE GRAFKELDERS VAN DE SINT·DONAASKERK
TE BRUGGE
I N d e. jaren 1805-1806 was de Sint- Donaaskerk reeds geheel
afgebroken ; alleen de grondvesten met de gemetselde
grafkelders moesten nog verder uitgebroken worden.
De kunstschilder J. K. Verbrugge geeft in zijn gedenkschrif.
ten een nauwkeurig relaas van een opgraving in 1805 aldaar
uitgevoerd. (1) Hier volgt de tekst.
« 1805. 5den Augusti. Op dezen dag wierd tot Brugge ontbloodt
1) Gedenkweerdige Aenteekeningen, blz. 125 (Handschrift ;
privaatbezit),
— 139 —
en geopent op de ruïnen van St. Donaeskerke (waeraen men
gedeurig vroght om de steenen te weêren) het graf van
— volgens sijn grafsteen — :
Messire Jean de le Delft chevalier, receveur general de
flandre qui trespassa 1359. le 5. jour d'octobre, et Dame
Marie van Broucke sa femme, trespassa 1358. le 10. d'avril,
priez pour lame de cy. (1)
Sedert die epoque en hadde dit graf niet open geweest,
den meur was geheel beschildert met zyne waepen en slegte
cieraeden, doch het goud was nog blinkende en de couleuren
schoon. Zy was in een zydscapelle by de vonte, zuydwaert in
de voorkerke, (2) zyne kiste was van waegeschot, nog in goede
staet, zijn lichaem was verteirt, het doodshooft lag op verteirt
stroo, 't welk nog zyn kennelyke forme hadde. Den
delver meynende het doodshooft op te nemen 't welk by
geheel zag, moest met verwonderinge zien, als dat het geheel
in asschen viel, zoo by het aenraekte. De kiste van de vrauw
was nog geheel en wel toe ; hy en wilde die niet open doen
en heeft het graf opgevult, brengende t' mynen huyse een
gedeelte van den beschilderden meur, en Nebbe dien uijtgeschildert
voor 't cabinet van Mr. Joseph van Huerne.
Dit relaes heeft my den werkman vertelt, staende met hem
op het opgevult graf ».
In een bundel gelijktijdige aantekeningen (1780-1813) van
een Brugs patriciër lezen we nog het volgende :
« Den 9 October 1806 in St. Donaeskercke in Brugghe
vond men, de kerk afgebroken zijnde, veel zeldzaemheden in
de graven :
een lichaem met eenen keten aen zyn been,
eenen in het harnas,
diversche schoone geschilderde grafsteden met lelien,
een onder andere met een tinne kandelaerken (of van loodt)
met een kruys,
en vele waren met pijcken begraven.
In den ommegank of pand van St. Donaes bij t'huys vanden
Deken vont men in een geschildert graf met een dootshoofdt
een geel vernist aerde canneken met tinne dekel, en een stuk
hout waer aen 2. groote koper bockslooten waeren in een niche.
1) De naam en de sterfdatum van de vrouw stemt niet volledig
overeen met de opgaven van J. Gailliard (Inscriptions
funéraires I, blz. 201 ; Bruges et le Franc, II, blz. 430).
2) Deze kapel dzoeg de naam : Kapelle van der Haghen ;
ook nog Snouckaert kapel en Metale kapel.
— 140 —
In een ander graf vond men gedrukte brijcken met verbeeldingen
van t'oude testament.
Die kerke was eertijds geheel geschildert, overal, met lelien,
zoo ook St. Salvators kerke was en die van 0. L. Vrouwe, in
schilderinge met couleuren » . A. V.
MENGELMAREN
EEN WOELIG PESTLIJDER TE NIEUWPOORT. 1609
Lucas Taghet van Nieuwpoort was door de wetheren van
zijn stad reeds tweemaal, in 1598 en 1602, veroordeeld geworden
tot " honorable am©nden „ wegens allerlei " quaede wercken
ende delicten ,,. In 1609 moeten de wetheren vaststellen dat
Lucas " daghelycks van lancx te meer „ volhardt in zijn " boos
ende onghereghelt leven... houdende uproerighe propoosten
ende maeckende beroerten ghenouch snachs ende ten ontyde „.
Hij had een zekere Cathelyne Helle, weduwe van Jan Muelenbreker,
lastig gevallen en Andries Durlen, die bij deze vrouw
inwoonde, gekwetst. Daarna was Lucas door de pest aangetast.
Het vonnis van 1609 beschrijft als volgt zijn ergerlijk gedrag
als pestlijder : " Daerenboven hebt u noch vervoordert ghedurende
uwe infectie ofte contagieuse ziecte te slaenen met u
widt roedeken (kenteken van den besmette) den persoon van
Maeyken Nates, huusvrauwe in heur leven van Jan van Hessem,
haer grootelix iniurierende ende verbaesende voor haer
eyghen huuse, occasie wezende ghenouch van haer te doen
cryghen de zelve lastighe ende smettende ziecte, danof God
Almachtich eenen yeghelic beschermen wille ,,. Een ander
pestlijder, Jan van Clichove, had alsdan " zyne hutte ter cause
van zynder infectie up het Casteellant ,,. De onverbeterlijke
Lucas had de " sarge „ van dezen zieken man weggenomen,
onder het uitbrengen van " quaede proposten tot nadeele ende
lasterynghe van goede ende eerbaren wethouderen „.
Het vonnis van 6 November 1609 bedroeg een uur schavot
op de markt " ghebonden zynde, handen ende voeten besteken
te worden met scherpe roeden ,,. Daarenboven de verbanning
uit het graafschap voor zes jaar, te beginnen na de verbanning
van tien jaar tegen Lucas door den Raad van Vlaanderen
enkele maanden te voren uitgesproken. — Sententie Bouck
van Nieuwpoort 1606 -- 1623, f. 37-38. V.
- 141 -
EENTJE VAN PASTOOR VANHAECKE
Bij 't lezen van Pastoor Desiderius Van Acker „ in het
vorig nummer, schiet mij een echt gebeurde " historie „ te
binnen van Pastoor Vanhaecke.
Op zekeren dag moest E. H. Rafaël Van Eeckhoutte (overleden
te Roeselare 9 Jan. 1944), die toen seminarist was te
Brugge, Vanhaecke's mis dienen. In de sacristie, na de mis,
zei Vanhaecke :
— Hoe is uw voornaam ?
— Rafaël.
— Hebt gij een relikwie van uwen heiligen patroon ?
— Neen... ?
— Wel, ge zult moeten wachten totdat hij muit.
D. CR. Roeselare
GEWIJD GELD
Bij een trouw in de kerk alhier legde de bruidegom naast
de trouwringen in de " teele „ een vijffrankstuk om mede
gewijd te worden, en stak het na de wijding weigerlijk weg.
Wie weet er daar meer over te vertellen ?
L. V. Ichtegem
DE DOOD BUITEN DRAGEN
Bij een sterfbed vond ik aan het hoofdeinde een emmer
water staan. Toen de vrouw overleden was, moest de emmer
rap buiten en uitgegoten, anders ware de dood in huis gebleven
: immers de laatste adem van de vrouw was op het
water gevallen. L. V. Ichtegem
WAS 'T ZWIJNTJE BEDORVEN ?
Marie was gestorven en Oscartje, die in 't zelfde kotje huizenierde,
had juiste 'n zwijntje geslacht. 't Zat lelijk in de put
en 't kwam het afgetrapt naar 't geestelijk.
" Meneer... zoude 't waar zijn dat mijn zwijntje bedorven is
omdat Marietje van de nacht subiet gestorven is ? „
— " Oscartje jongen, luistert, als je gij d'r nie durft van
eten, bringt gij maar da' zwijntje naar hier, 'k zal d'er 'k ik
wel voor zorgen „.
Moet ik zeggen dat de raadsman de gelegenheid niet gekregen
heeft om er van te proeven. L. V. Ichtegem
OUDE ZERKSTEEN UIT 1398
Hierboven blz. 119 werd reeds gewag gemaakt van de oude
graftombe van Jan van Halewijn en Janne van der Burcht,
die onlangs te Gits teruggevonden werd.
— 142 —
Ik ben blij zelf reeds een paar bijzonderheden te kunnen
meedelen over deze twee personen en wel uit het archief der
familie van der Burcht :
Pieter van der Burcht huwde rond 1310 met Maria van
Kortrijk of " de Courtroisin „ (op zilver 4 kepers van keel).
Hij stierf te Jerusalem de 15 Maart 1368, werd gebalsemd en
overgebracht naar St. Rij kers, waar hij begraven werd in den
grafkelder van zijn voorvaderen. Uit dit huwelijk sproten
kinderen, waarvan het jongste een meisje was, Janne, die
huwde met Jan van Hallewijn, heer van Honelede, zoon van
Margriet van Gruuthuyse. Zij stierf den 12 Oogst 1398, en haar
echtgenoot den 1 Lauwmaand 1398. „
Hier moet ik echter een paar vragen stellen :
Bij E. Dhondt-de Waepenaert, Quartiers généalogiques des
Familles flamandes (Brugge, 1871) wordt op blz. 71 deze Pieter
van der Burch vermeld, doch hier sterft hij in 1365, en zijn
moeder Maria de Courtroisin, heeft als wapenschild : op een
veld van goud 5 kepers van keel.
Volgens bovenstaande tekst sterft de vrouw op 12 Oogst,
de man op 1 Lauwe ; in den tekst bij Bethune is het juist
Ik heb " St Ricquiers „ verstaan voor St Rijkers in Veurne-
Ambacht, waar Romaanse kerkje in 1812 gesloopt werd,
en niet voor St Rikiers aan de Somme. Zijn er wellicht lezers
van Biekorf, die weten of er in St Rijkers nog monumenten
overblijven van de familie van der Burcht ?
4) Hoe kwam Jan van Halewijn in het bezit van de heerlijkheid
Onlede ? In 1388 vinden we een " Catelyno van loonlede
„ en in 1509-17 " Joncker Jan van Vlanderen, here van
Honnelede „. We weten niet hoe de familie van Halewijn in
de heerlijkheid kwam.
we hierop een antwoord verwachten. Er
een zeer oud geschilderd hout, dat
beide personen voorstelt. R. V. 0. Gits.
TOVERESSESPUUG
Van ten uitkomentijde tot in 't achterjaar (najaar) gebeurt
het niet zelden dat men in de oksels van struiken en planten
bemerkt. de
vloeibare uitwerpsels van een diertje in het ndl. Schuimbeestje
Aj5hroj5hora Sfiuraria of Ceroltis ,S5unraria.
Te Stavele en omliggende heet dat in de volkstaal " Toveressespuug
,,. Elders in 't ook " Koekoek-
- 142-
ben blij zelf reeds een paar bijzonderheden te kunnen
over personen wel uit het archief der
van der Burcht:
van der Burcht huwde rond 1310 met Maria van
" de Courtroisin " zil ver kepers van keel).
stierf te Jerusalem de 15 Maart 1368, \verd gebalsemd en
Rijkel's, waar hij begraven den
zijn voorvaderen. Uit dit huwelijk sproten
7 kinderen, waarvan meisje was, Janne, die
van Hallewijn, heer van Honelede, zoon van
Zij stierf den 12 Oogst 1398, en haar
den 1 Lauwmaand 1398."
echter een paar vragen stellen :
1) E. Dhondt-Waepenaert, des
flamandes (Brugge, Pieter
der Burch vermeld, doch hier sterft hij in 1365, en zijn
~laria de heeft als wapenschild: op een
goud 5 kepers van keel.
2) bovenst}1ande sterft de vrouw op 12 Oogst,
man op 1 Lauwe; in den tekst bij Bethune het juist
omgekeerd.
3) heb" öt Ricquiers" verstaan voor St Rijkers in VeurneAmbacht,
,vaar het Romaanse in 1812 gflsloopt voor St Rikiers aan de Somme. Zijn er \vellicht lezers
Biekorf, weten of er in St Rijkers nog monunlenten
familie van der Burcht?
kwam Halewijn het bezit van de heerlijkheid
Onlede ? In 1388 vinden " Catelyno van Hoonlede"
en in 1509..17 " Joncker Jan van Vlanderen, here van
". "Ve ,veten niet farnilie Hal~w~jn in
het bezit van de heerlij k heid kwaIn.
Wellicht mogen we hierop een ant\voord Er
bestaat nog een zeer oud geschildrrd tweeluik in hout, dat
deze beide personen voorstelt. R. V. O. Gits.
TOVERESSESPUUG
ten uitkomentijde tot in 't achterjaar (najaar) gebeurt
zelden dat men in de oksels van struiken en planten
een soort wit schuim bemerl{t, Dit schuim komt voort van de
uitwerpsels van het ndi. Schuitnbeestje
genaamd, lat. Aphrophora SpuJ11aria Ceropis SpulJzaria.
omliggende de volkstaal " Tovcressespuug
". Elders in Jt Vlaamse Land ook nog " Koekoek·
- 143--
spog „. De fr. volksbenaming Crachat de Coucou is er de
letterlijke vertaling van.
Vermoedelijk hebben deze volkse benamingen hun ontstaan
te danken aan een volksgeloof van vroeger. A. B. Stavele
De Bo heeft voor Westvl. alleen Koekoetspuige, Koekoekspuig
opgetekend ; ndl. Kikkerspog.
De Cock (Spreekwoorden : Volksgeloof I, blz. 20 en 126) beschrijft
het kindergeloof : dat schuim is het speeksel van den
koekoek. Vgl. Teirlinck, Zuidoostvl. Id. die het schuimbeestje
vereenzelvigt met de Ptyelus sØumarius L.
Stavele staat met zijn Toveressespuug niet alleen : in Noord-
Nederland komt de naam Heksensy5eeksel voor en in het Groothertogdom
Luxemburg : Crachat de sorcière (De Cock). Waar in
Westvl. hoort men nog Toveressespuug ?
Eigenaardig is de verwarring opgegeven in Loquela waar
Koekoekspeeksel (gehoord te Oudenaarde) staat voor Kraaisnot
(fr. gomme de prunier, de cerisier) ; elders : Koekoekspot,
Koekoeksnotte (Schuermans). V.
ENGELSE CLUB TE BRUGGE. 1814
In 1814 bestond er te Brugge een " English Society of
Emulation ,,. Het was een club of " Estaminet „ die zijn lokaal
(Assembly-room) had in " Den Hollander „ op de Huidevettersplaats.
De leden betoonden zo weinig ijver dat, op 1 Juli 1814,
een buitengewone vergadering de volgende beslissing nam om
de Society van den dreigenden ondergang te redden : drie
leden moesten om de beurt op de gewone vergaderingen aanwezig
zijn, zoniet verbeurden zij 50 cent wanneer zij na 6 uur
kwamen, 1 frank na 7 uur en 1,50 frank na 8 uur. Een keurig
gedrukt briefje — waarvan ik een exemplaar in een private
verzameling aantrof — werd voortaan aan de leden rondgezonden
met aanduiding van den verplichtenden dag en de
namen van hun twee partners. Is de Society de crisis te boven
gekomen ? Hoe lang bestond ze reeds vóór 1814 ? Blijkbaar
was het iets meer dan een eenvoudige vreemdelingenclub :
welke gemeenschappelijke idealen zouden de Brugse Pickwickians
hebben nagestreefd ? V.
ROND DEN BRAND TE WESTROZEBEKE - Hierboven blz. 120
In 1895 waren pastoor Samper en kapelaan Stamper inderdaad
te zamen te Westrozebeke. Bij de inhaling in 1894 van
pastoor Samper (Achiel ; geboortig van Loo, 1837 ; gestorven
als pastoor van Ruiselede in 1910) had een dichtlievende
parochiaan den volgenden welkomgroet uitgehangen
OPSTEL EN BEHEER :
A. 76, Brugge.
Beschikrekening
-- 144 -
't Geluk is waarlijk met ons mee :
Wij krijgen STAMPER zonder T,
Want met twee Stampers in een reke,
't Ware al in gruis in Rozebeke.
Kapelaan Stamper (Hector ; geboren te Zonnebeke, 1856)
werd pastoor te Zuienkerke in 1908 en is gestorven te Westrozebeke
in 1937. B.
BEVEREN TEGEN ROESELARE
De Roeselarsche pieten,
De luizen die bieten,
De vlooien die kraken,
Ze kommen no Beveren om van hundre ... te maken.
— Vgl. Biekorf 1947, blz. 96.
Rond 1875 zong men ook :
Roeselaarkooige
Droogenbrood,
Wilj't niet eten :
Stikt de moord.
PEERD EN EZEL IN KINDERRIJMEN
Peerd
Moeder met een kind op den knie zingt
:
Ju ! ' ju ! peerdegie,
Naar IJpre om een steerdegie
HA geene mostaard ?
thuizewaart.
— Biekorf 1916, De Cock-Teirlinck,
Kinderspel, IV, blz. 308.
Ezel
Vroeger zong men ook te Roeselare het aftelrijnike :
Ouden, ouden ezele,
Zijn ooren zijn zoo lang ;
Wuk gaan w'hem t'etene
zijn leven lang ?
Hooi, strooi, fteerdc•lamooi,
gaan,
kasre kan niet verder gaan,
! ju ! de karre gaat voort !
Wie kent er de betekenis van peerdelamooi ? CR.
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
- 144-
t ,vaarlijk ons mee:
krijgen STAMPER T.
t\vee Stampers tlen reke,
t WarQ gruis in Rozebeke.
(Rector; te Zonnebeke, 1856)
te Zuieukerke in 1908 en te West.
rozebeke in 1937. B.
BEVEREN TEGEN ROESELARE
Roeselarsche pieten,
D.e die bieten,
die kraken,
hundre ... te maken.
- 1947, blz. 96.
zong ook:
eten
moord.
PEERD EN EZEL IN KINDERRIJ)IEN
met een kind op den !, ju! IJpre Oln een steerdegie
Hê goê mostaard?
Djikke, djakke, thuizewaart.
Roeselare. - Vgl. Biekorf 1916, blz. 15 en De Cock-Teirlinck,
IV, blz. 308.
men ook te Roeselare het aftelrijn1ke :
lang ;
gaan w'hem geven t'etene
Voor heel z\jn leven lang?
jJèfrdtltllJlooi,
Meisje, wilje daaraf gaan,
Mijn karre kan niet verder gaan,
Ju ! ju! karre gaat voort!
"Vie kent er de betekenis van peerdelamooi ? D. CR.
EN BEHEER :
VIAENE, Annunciatenstraat, Beschikrekening 2335.37
Poelvoorde, Beenhouwersstraat,
iekørf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
--- - tegen 75 frank -
Voor 't Buitenland 1C0 Frank
Nullus otio merit dies apibus.
1 /' 1 ^ 1^/' ^. ;IA ,..
n /^ r /1 +n :1%; r^ /► r^ /i /f ,1 .- i1 I^. 1 h
-74(D , (-@ ^^^r^ ,,^^ ^,^ ,^^ : ,^^ ^:^ r,å:^ ."^^ "; • °^ ^ -^^
: `l^ ^ l 1 l 1 ^ ^ ^ ( , e ^e, , ' j,^ ^ c7 ,,.
^ ^ i- - , ^ ^ ^ -^ ^ -. J^J ?^J ^^^(^^^^^TL ?^T^^^ ^Tc^ Ti^r.T ^^ ,^^ ^^) ^J ^^ ^c;J^^ C^J (^ V/' J ..^ 3; V l/ V 3  37V L V ^^ l J 3 •V i J !i' ^V ^,.. J 3; ^1 i V 3 V 3  V 3i ^ 3 V • J
^.. . 3  ,. 3 ,. 3j . 3#,. t.^. .^. 3 , . ..^. ^^ ^,. 3^,. ^
5O ^te Jaar. 7-11. In Hooi- en Koornmaand, 't jaar 1949.
ROESELAARSE VOORNAMEN
Sept. 1944 — 31 Dec. 1945
IJ het opstellen van dit bondig en beknopt overzicht,
hebben in grote trekken de werkwijze
gevolgd van H. Stalpaert in zijn bijdragen over
Doopnamen te Brugge (hierboven bl. 79 en vorigen).
Wij verkiezen echter het woord te gebruiken,
daar sommige van die narden bij het doopsel
niet aangewend kunnen worden, omdat de « patroon »
geen heilige is, doch wel een filmster of een andere
fantasie. Het zijn wel de voornamen die in
aanmerking komen, want wij hebben enkel de voor
namen opgetekend van deze kinderen, die te Roeselane
zijn geboren uit ouders, die in de Rodenbachstede
woonachtig zijn. Al de overige hebben wij ter zijde
gesteld.
Nauwkeurig hebben wij de registers van den Burgerlijken
Stand nagegaan. omdat het weekbladoverzicht
van de geboorteaangiften nooit volledig is (1).
1) wij een oprecht woord van dank aan de
! t\itkorf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
. uitkomende 12 m81:l! 's jaars
i . . tegen 75 frank
V:JCJr 't Rnit(lr.:cl1;l leo J'rcnÏ'.
~ulln~ Dtin pr.rit dilld npibll~.
SO'te Jaar. 1.8. In Hooi· en Koornmaand, 't jaar 1949.
VOORNAMEN
8 1944 - 31 Dec. 1945
tD IJ opstellen bondig en beknopt overD
zicht, wij grote trekken de werkwijze
van H. zijn bijdragen over
de Doopnamen te Brugge (hierboven bI. 79 verkiezen het waord voornamen gebruiken.
van die namen bij het doopsel
aangewend kunnen worden. omdat de « patroon )}
g.~en is. filmster of een andere
zijn wel de Roeselaarse ao.nmerking komen, hebben enkel de voor
deze kinderen. die te Roeselare
zijn geboren uit ouders. die de Rodenbachstede
zijn. AI de hebben wij zijde
hebben registers den BurgerIijken
nagegaan. omdat het weekblad overzicht
Vi.m geboorteaangiften nooit volledig is (1 J.
1) Hier brengen wij een oprecht woord van dank aan oe
— 146 —
Dit overzicht neemt een aanvang op 8 September
en loopt tot en met 31 December 1945. Roeselare
werd laat in den vooravond van het feest van
Maria Geboorte door de Eerste Poolse Geblindeerde
Divisie bevrijd.
Onze bedoeling is vergelijkingsmateriaal te verzamelen,
met daarnevens den wens dat de andere ste
den en dorpen uit West-Vlaanderen eerstdaags de
hand zouden slaan aan deze belangrijke studie gewijd
aan de naamgeving in onze Vlaamse gewesten. Reeds
bij de eerste lezing zal de lezer kunnen opmerken,
dat te Roeselare, zoals trouwens ook te Brugge, de
naamgeving onder den invloed stond van de bevrijders.
In den loop van de behandelde tijdsruimte werden
er te Roeselare levende geboorten opgetekend,
waarvan 728 jongens en meisjes. Van 808 dezer
kinderen, 431 jongens en 377 meisjes, waren de ouders
op het grondgebied Roeselare gehuisvest. Te Roeselare
werden kinderen geboren van ouders, die
buiten de stad verblijven.
DE VOORKEURNAMEN.
Enkel de voornamen die minstens 10 maal voorkwamen, zij
het dan ook onder verschillende vormen, werden als voor -
keurnamen beschouwd.
A. J ongens : 212 op 431 = 49,07 0/ 0
1. Jan (60 en 12,73 o/ o) komt voor onder de volgende vormen :
Johny 18, Johan 9, Jean-Pierre 8, Ivan 7, Jan 7, Jean 3, John 3,
Hans 1, Jean-Claude 1, Jean-Jacques 1, Jean-Marie 1, Yvan 1.
2. Freddy 19.
3. Frans 18, met volgende vormen : Frans 13, Frank 3, Francis 1,
Francois 1.
4. Marc 17.
5. Gilbert 16 ; Joseph 16, met nevenvormen : Joseph 7, Jozef 3,
Josef 1, José 5.
twee " stadhuisratten „ van bureel HH. A. Billiau en P.
nodige inlichtingen hebben
— hopen zo gauw mogelijk 1946, 1947 en 1948
hebben.
- 146-
een aanvang op 8 September
1944 en loopt met 31 December 1945. Roese·
lare in den vooravond van het feest van
Geboorte door de Eerste Poolse Geblindeerd e
Divisie bevrijd.
bedoeling is vergelijkingsmateriaal te verzame·
len, daarnevens den de andere steden
dorpen uit West~Vlaanderen eerstdaags de
slaan aan deze belangrijke studie gewijd
naamgeving in onze Vlaamse gewesten. Reeds
eerste lezing zal de lezer kunnen opmerken,
trouwens ook te Brugge, de
invloed stond van de bevrijders.
loop van de behandelde tijdsruimte werden
te Roeselare 1369 levende geboorten opgetekend,
728 jongens 641 meisjes. Van 808 dezer
jongens en 377 meisjes, waren de ouders
het grondgebied Roeselare
561 kinderen geboren van ouders, die
de stad verblijven.
DE VOORKEURNAMEN.
voornamen die minstens 10 maal voorkwamen, zij
dan ook onder verschillende vormen, werden als voorkeurnamen
Jon gen s : 212 op 431 == 49,07 %
12,73 %) vormen:
Ivan Jan 7, Jean 3, John 3,
1, Jean-Claude 1, Jean..Jacques 1, Jean-Marie 1, Yvan 1.
19.
vormen 1,
François 1.
17.
16; 16. 7, 1, "stadhuisratten " van bureel 4, HH. A. Billiau en P.
Pruim. die ons bereidwillig alle nodige inlichtingen hebben
bezorgd. - Wij hopen zo gauw mogelijk 1946, 1947 en 1948
gereed te hebben.
- 147 -
6. Roger 12, met vormen : Rogier 9, Roger 3 ; Willy ook 12,
met vormen : Willy 11, William 1.
7. Luc en Norbert elk met 11.
8. Erik 10 ; Jaak 10, met vormen : Jaak 2, Jackie 2, Jacky 1,
Jacques 2, Jimmy 3.
B. Meisjes : 142 op 377 380/.
1. Anna (43 en 11,43 / s ) komt voor met volgende nevenvormen :
Annie 24, Anna 8, Anita 6, Anne-Marie 3, Anne 1, Anny 1.
2. Maria (37 en 9,84 0/ 0) met vormen : Maria 10, Marie-Rose 10,
Marie-Claire 3, Mariette 3, Marleen (= Maria-Magdalena) 3,
Maria-Louisa I, Maria-Therese 1, Marie-Anne 1, Marie-
Laure 1, Marie-Paul 1, Marie-Paule 1, Mariska 1, Mia 1.
In tegenstelling met Brugge verkiest men te Roeselare
Anna boven Maria. Annie 24 kaapt op zichzelf reeds den
allereersten prijs weg.
Maria neemt een eervolle tweede plaats in. Bemerk de
8 dubbelnamen. Ook onder Jan komen 4 dubbelnamen voor
3. eanne 20, onder de vormen : Jeannine 8, Jeanne 1, Jeannette
1, Joanna 1, Johanna 1, Jenny 8.
4. Magdalena 19, met vormen : Magda 14, Lena 4, Magdalena 1.
5. Christina 12, met nevenvormen : Christina 5, Christine 3,
Kristien 2, Kristin 2.
6. Christiana 11, met vormen Christiana 10, Christiane 1.
Volledigheidshalve nemen ook de voornamen met middelmatige
belangstelling hier hun rechtmatige plaats in.
Voor beide geslachten tekenden wij de voorkeur op van
9 tot 5. Hier geven wij alleen een hoofdvorm.
A. JONGENSNAMEN :
9 : Noël, Roland.
8 : Andreas, Karel, Ronny.
7 : Geert, Paul, Wilfried.
6 .: Daniel, Eddy, Herman, Raymond.
5 : Donald, Michiel, Raphaël, Robert, Rudi.
B. MEISJESNAMEN :
9 : Francine, Godelieve, Monique, Rita.
8 : Nicole.
7 : Jacqueline, Rosa.
6 : Arlette, Yvette.
5 : Beatrijs, Brigit(te), Diana, Frieda, Margareta.
DOM. CRACCO
-- 148 -
ALGEMEEN OVERZICHT.
A. 7ongena name n . 431
Adolf (1945) 1, Alain 1, Albert 3, Albrecht 1, Alfons 1, Amaat 1,
André 1, Andreas 6, Andries 1, Antoon 1, Armand 1, Aureel 1,
Aurel 1.
Bart 3, Berry 1, Boudewijn 1.
Carlos 1 (zie ook K), Charles 1, Christiaan 4, Claude 1, Cyriel '2.
Daniël 5, Dany 1, Dirk 2, Donald 5.
Eddy 6, Edwin 1, Egied 1, Elie 1, Erik 10, Etienne 3, Eugeen 2.
Felix 1, Fernand '2, Francis 1, Francois 1, Frank 3, Frans 13,
Freddy 19.
Gabriel 2, Gaspard 1, Gaston 1, Geert 4, Godfried 1, Georges 2,
Gerard 3, Gilbert 16, Guido 1, Gustaaf 2, Guy 1.
Hans 1, Hector 1, Hedwig 1, Hendrik 1, Herbert 1, Herman 6,
Herwig 1, Honoré 1, Hugo 2.
Ignaas 1, Ivan 7 (zie ook Y).
Jaak 2, Jacint 1, Jackie 2, Jacky 1, Jacques 2, Jan 7, Jean 3,
Jean-Claude 1, Jean-Jacques 1, Jean-Marie 1, Jean-Pierre 8,
Jimmy 3, Joël 1, Johan 9, John 3, Johny 18, José 5, Josef 1,
Joseph 7, Jozef 3, Julien 1.
Karel 3, Karlos 3, Kenneth 1.
Laurent 1, Leon 1, Leopold 4, Lieven 1, Luc 11, Luciaan 2,
Ludo 1.
Marc 17, Marcel 4, Marien 1, Mario 1, Maurits 3, Michiel 5,
Nico 1, Noël 9, Norbert 11.
Omer 1, Oscar 1, Oswald 1.
Patrick 4, Paul 6, Petrus 1, Pierre 1, Piet 1, Pol 1.
Raphael 5, Raymond 6, Reginald 1, Remi 1, Renaud 1, René 1,
Robert 4, Robrecht 1, Roger 3, Rogier 9, Roland 1, Ronny 6,
Rony 1, Ruddi 1, Rudi 3, Rudy 1.
Silveer 1, Stanley 1.
Thierry 1, Tommy 1.
Victor 1.
Walter 3, Werner 4, Wilfried 7, William 1, Willy 11.
Yvan 1.
B. Meisjesnamen : 377
Adel 1, Adriana 1, Adrianna 1, Agnes 2, Agnes 1, Alice 1,
Anaïs 1, Andrea 2, Andrée 1, Anita 6, Anna 8, Anne 1, Anne-
Marie 3, Annie 24, Anny 1, Antoinette 2, Arletta 1, Arlette 5,
Astrid 1.
Béatrice 1, Beatrijs 4, Bernice 2, Bianca 1, Brigit 2, Brigitta 1,
Brigitte 2.
-- 149 -
Carmen 1, Cécile 1, Christiana 10, Christiane 1, Christina 5,
Christine 3, Claudine 1, Colette 1.
Daisy 1, Denisa 3, Denise 1, Diana 5, Dina 2, Dolorès 1, Dominique
1, Dora 1, Dorothea 1.
Eleonora 1, Erika '2, Erna 2, Eulalia 1, Evelyn 1.
Francine 4, Francinne 1, Fran:oise 4, Frieda 5.
Geertrui 1, Gerda 1, Germana 1, Gertrude 1, Gilberta 3, Ginette 4,
Gisèle 2, Godelieva 3, Godelieve 6, Greta 2.
Hedwig 1, Hendrika 1, Henriette 1, Hilda 2, Huguette 1,
Irena 1, Ivonna 2.
Jacinta 1, Jacqueline 7, Jeanne 1, Jeannette 1, Jeannine 8,
Jenny 8, Jessie 1, Joanna 1, Johanna 1, Josée 1, Julia 1.
Katia 2, Katrien 1, Kristien 2, Kristin 2.
Laurette 2, Lena 4, Leona 2, Leontine 1, Lesley 1, Lia 1, Lidwine 1,
Liliane 10, Linda 1, Lorraine 1, Louisa 1, Lucette 1, Lucretia 1,
Ludwina 2, Luitgarde 2, Lydia 1.
Magda 14, Magdalena 1, Maggy 1, Maria 10, Maria-Louisa 1,
Maria-Therese 1, Margareta 2, Marie-Anne 1, Marie-Claire 3,
Marie-Laure 1, Marie-Paul 1, Marie-Paule 1, Marie-Rose 10,
Mariette 3, Marleen 3, Mariska 1, Mia 1, Michelline 2, Mireille 3,
Monique 9, Muriëlle 1 (Zie Biekorf 1947, blz. 142).
Nadia 2, Nadina 2, Nadine 1, Nera 2, Nicole 8, Noëlla 3.
Odette 4, Olivia 1.
Paulette 1.
Raymonda 1, Regiana 1, Regina '2, Regianna 1, Ria 1, Rika 2,
Rita 9, Rosa 4, Rosina 2, Rosette 1.
Sabina 1, Simonna 1, Sonja 2, Suzy 1, Sylvia 1.
Veerle 1, Vera 2, Viviana 1.
Winifred 1, Winnie 1, Winstona 1, Wivine 1.
Yvette 6.
.*.i.^.i^ ^ s^ ^ ^ ^^ n^^ 1^ ^^ ^^^ ^^.12. y^^ Jl? Jl^ `^^^ ^•.^ ,a.@ ^^^ ^^^ a@ ,._;)4.@ ^^1C^ ^ ^ 1^? Jl^
PASTOOR DESIDERIUS VAN ACKER
(Vervolg en slot van hlz. 132)
pASTOOR Van Acker heeft, op zijn manier en met
zijn middelen, de zending van priester van zijn tijd
volbracht. Was hij in zijn jeugdige priesterjaren
niet gekend als een ijverig missionaris ? In dien tijd
was het nog de gewoonte dat de priesters op vreemde
parochies missies preekten. Van Acker was er bij geweest.
Hij stond ook altijd te weer om het voorvader—
150 —
lijk geloof van zijn volk te helpen verdedigen en
bewaren. Het geestelijk welzijn van zijn kudde was
zijn hoogste wet : als dienaar van het woord Gods
nam hij geen blad voor den mond.
Hij heeft medegewerkt om op zijn parochie de
maatschappelijke inrichtingen op te richten die de tijd
vereiste. Het was onder zijn pastoorschap dat te Vladsloo,
door Baron de Crombrugghe en den heer Karel
Van Hevel de eerste bond tot stand kwam van geheel
België tot ontwikkeling en leiding van den kweek van
dat geprezen dier dat men, te Vladsloo en elders, de
« koe van den werkman » heeft geheten.
In zijn huis was hij een vriendelijk man. Hij had zijn
half-zuster die bij hem inwoonde, Juffrouw Julie. Zijn
maarte Eugenie was meegekomen van Rollegem-Kapelle.
De vierde huisgenoot was Cunos, de witte waterhond.
Op zijn wandeltoeren had de pastoor altijd een stok
mede en zijn Cunos. Maar Cunos was, in tegenstelling
met zijn meester, eerder een bangerik. Als
iemand aan de pastorij aanbelde, vluchtte hij altijd
dadelijk naar den hof en rende dan als een bezetene
rond den tuin totdat de bezoeker vertrokken was, en
Juffrouw hem met een klontje wist te paaien.
Pastoor Van Acker leefde verstorven. Hij apprecieerde
op tijd en stond een kermis, maar de kernepap en de
boterham waren zijn lievelingskost. « De kernepap
verwekt een obstructie in het Bisdom, placht hij te
zeggen, daar hij de pastors gezond houdt en aldus
de benoemingen tegenhoudt ». Behalve in de kerk en
binst zijn ziekte heeft men Pastoor Van Acker nooit
in een zetel zien zitten.
De eerste lange stenen pijp die ik van mijn leven heb
zien stoppen, aansteken en smoren, was deze die Pastoor
Van Acker, bij ons studentenbezoek, uit zijn pijpenrek
nam en van een goeden truis voorzag om ze dan met
een waar genoegen op te roken bij de conversatie.
Zoals bekend, was hij een liefhebber van plaatselijke
geschiedenis. Hij bezat de volledige verzameling van
« Rond den Heerd ». Over Vladsloo had hij een heel
— 151 --
dossier. Hij kende grondig zijn parochie, maar hield
heel bijzonder van den uitgestrekten noordelijken sektor
waar de bossen lagen, en de Langen hoek, tegen Keiem,
zijn geboortedorp.
In den winter van 1912 was Pastoor Van Acker
ernstig ziek gevallen. Hij kreeg E. H. Carbonez, zijn
neef, tot coadjutor. Toch was hij weer op de been nog
eer zijn neef ter plaatse was en hij kondigde van den
preekstoel af, dat het Monseigneur behaagd had hem
een knecht te zenden, maar dat het wel te verstaan
was, dat hij de baas bleef. Daar hij berecht geweest
was en een tijdeken aan de poort van den hemel met
Sinte Pieter over Vladsloo gepraat had, waren er verscheidene
parochianen, zei hij, over wie Sinte Pieter
niet al te kontent was. Hij moest veel complimenten
doen, dat ze moesten hun leven beteren. Dat waren
zijn laatste sermoenen.
Zijn gezondheid verslechterde stilaan. In 1913 werd
E. H. Carbonez vervangen door E. H. Warenburgh.
Deze laatste moest wegens zijn wankele gezondheid
zelf al spoedig rust gaan nemen, zodat op 1 Oogst 1914,
toen de onderpastoor naar het leger opgeroepen werd,
een paar leraars met verlof en later de Paters van
Diksmuide moesten hulp komen bieden.
In het werkje « Uit Donkere Dagen » van de hand
van E. P. Florentius staan enige bijzonderheden over
de eerste oorlogsmaanden te Vladsloo ter pastorij beleefd.
Toen kwam de tragische 15 October 1914. Op den
vooravond waren de Belgen in de richting Werken
opgetrokken. Nu kwamen de Franse fusiliers manins door
Vladsloo, om Diksmuide te dekken. Vluchtelingen van
ten alle kante kwamen door het dorp. De Duitsers
naderden. Rond den middag vertrokken een schoon
aantal jonge Vladsloonaars van de dorpplaats, langs
het Paddegat, naar Diksmuide, en vandaar naar Frankrijk.
Weldra was de vlucht op de dorpplaats algemeen.
Het was immers overduidelijk. Een grote slag zou aan
den IJzer geslegen worden.
-- 152 ---
Half lam lag Pastoor Van Acker en hoorde van al
deze verschrikkingen spreken. Nooit in zijn leven had
hij op zo iets kunnen denken. Vluchten ? Hoe zou hij
vluchten. Waar zou hij vluchten ? Hoe zou hij dat
kunnen overleven ? Zou hij voor goed en voor altijd
zijn dierbaar Vladsloo moeten verlaten ?
Pastoor Van Acker was nooit een truntaard geweest,
maar ditmaal was hij van weemoed overstelpt en tranen
rolden uit zijn ogen. Zoals het gaat op zulke keren,
iedereen tracht eerst zichzelf te redden. Op zulke
ogenblikken leert men ook de goede mensen kennen.
Zulk een goed mens waart gij, zuster Vincentia
En ik verhoop dat gij, van uit den hemel, deze regels
kunt lezen, wanneer ik hier schrijf dat gij een ware
heldin waart.
Toen « Eerweerde Pastor » u heeft gevraagd, hem,
en zijn zuster, en zijn maarte, nooit te verlaten, hebt
ge dadelijk, zonder aarzeling, kloekmoedig aanveerd. Gij
zijt naar Wayaerts gelopen -en zijt bij die goede, inschikkelijke
mensen op uw knieën hulp gaan vragen,
opdat een der zonen met peerd en rijtuig, den pastoor
en huisgenoten, naar Diksmuide zou willen voeren. En
Hector heeft aanveerd.
Hij is gekomen met zijn voiture. In doodse stilte
werden de pastoor en zijn lotgenoten opgeladen. Over
Beerst kwamen ze in Diksmuide aan...
Verschrikkelijke dagen en nachten hebben ze hier
overgebracht. In Diksmuide sukkelden ze van 't een
naar 't ander, den ene kelder in, den anderen uit, terwijl
de stad, ten gronde uit, in brande werd geschoten.
Indien zulke dingen al erg zijn voor jonge en gezonde
mensen, wat dan gezegd van die zieke en oude
sukkelaars die alzo te Diksmuide in het vuur terecht
gekomen waren.
Zuster Vincentia is de moedige vrouw, de heldin,
die met Gods hulp, haar Pastoor heeft gered. Zij is
met hem, toen de ontruiming bevolen werd, langs
brandende huizen en omkantelende muren, onder een
hemel van vuur, doorheen de ontploffingen, gesukkeld,
®— 153 —
hem schragende en steunende en slepende schier, terwijl
hij kreunde en zuchtte en bad en weende om dat
einde van de wereld, om die ellendige ineenstorting
van al wat hem dierbaar was, om al dat lijden, om dat
bloed dat overal vloeide.
Nabij de Weststraat gaf een Belgisch officier soldaten
bevel om ze te helpen de Hoge Brugge te bereiken
en ze daar, eer het te laat was, over te brengen.
Toen hebben de soldaten den half-lammen, doodafgebeulden
pastoor van Vladsloo op een kruiwagen
gezet. Een soldaat, om hem gemakkelijker te kunnen
voeren, gaf zijn uitrusting af aan zuster Vincentia. Deze,
als een ander soldaat, wierp het geweer over haar
schouder, sleepte den ransel, en, terwijl juffrouw en de
maarte, twee oude sukkels, de pakken sleurden, stapte zij
nevens de kortewagen waarop de pastoor te kreunen lag.
Zo passeerden ze den IJzer.
Daar gerochten ze op een wagen en reden verderop.
En toen gebeurde, terwijl de wagen ievers tot verpozing
halt maakte, de ellendige wandaad, een overmaat
van beproeving in deze uiterste miserie : de
pastoor werd daar zijn schamel geld gestolen...
Een tijdje is Pastoor Van Acker, met zijn zuster en
meid en zuster Vincentia, in Veurne kunnen blijven.
Toen werden ze gezamenlijk naar de Zwarte Zusters
te Hondschoote overgebracht.
Daar stierf Juffrouw Julie op 1 December 1914 (1).
Daar stierf Desiderius Van Acker, pastoor van Vladsloo,
veertien dagen later, zijnde den 15 December 1914...
De Heer weze hem genadig !
Intussen hadden de Duitsers te Vladsloo al de boeken en
de papieren van de pastorij en van het Gemeentehuis op
het kerkhof op een hoop gegooid en in brand gestoken.
Drie dagen lang, heeft alles gesmeuld en gebrand.
Het verleden van Vladsloo is er in vlammen opgegaan...
K. S.
1) Eugenie, de maarte, stierf insgelijks te Hondschoote in 1926.
- 154-
VAN DE WIEG TOT HET GRAF
v. DOOR DE WERELD GERAKEN
EENMAAL getrouwd moest het « jong koppel » op
eigen voeten staan, de handen uit de mouwen
trekken en het lood uit de schoens schudden ;
«ze lagen in 't gareel en waren ingespannen». (1)
Zij die in « een gestrooide stal» kwamen, waren de
uitzondering ; voor begoede boeren en burgers met
« een uitzet » ging die eerste stap al spelend. Een
boerekoppel die een hofstee in een ander dorp ging
bewonen, werd zelfs geholpen en verwelkomd door al
de boeren uit 't gebuurte (2). De boeren van Scheewege
reden dagen achtereen, met eigen wagen en een
koppel paarden, naar Oostkamp om de verhuizing van
den jongen boer aldaar, op Raapsgoe te helpen installeren:
huisraad, boeralaam, hooi en strooi, veevoeder
en vruchten, 't werd al geladen en getast op wagens
met een groenen elzentak voorop. Koeiwachters dreven
het vee achter die hutsende. klutsende wagenstoet,
langs de zandstraten. meer noordwaarts op (3).
Op ieder dorp waren ze ook: telbaar, die een eigen
hof beboerden ; en dan nog hadden die bevoorrechte
1) Nog anders gezegd: " Ze waren te schepe en moesten
varen ".
2) Kleine boertjes met een kroostrijk gezin, die naar een
groter hof verhuisden om zich te verbeteren, werden op dezelfde
wijze gehoJpen: alzo verhuisde boer Van de Woestyne met zijn
16 kinderen van Hertsberghe Daar het groter hof te Marke,
3) 't Ging lastiger als de verhuizing door Noorderse boeren
gedaan werd; het " Noorders speur" verschilt met " het Zuwers
speur" : breder wagens, hoger wielen en zwaarder beslag. Bij
uitzondering kwam een Noorderse boer Daar 't Zuiden ; ze
konden zich moeilijker aanpassen bij de " Zuwerse papboeren "
en 't was veel lastiger. In 't Noorden hebben ze het gemakkelijker;
moeten veel minder kuisen (het land) en zaaien geen
rapen, en dat is veel arbeid en moeite gespaard in 't najaar.
-- 155 —
meestal « uitpacht », zodat bijna al de boeren min of
meer rekening moesten houden met de gezindheid van
groter eigenaars en een goede pachtbrief. Ze pachtten
gewoonlijk voor 3-6-9 jaar en sliepen maar op hun
twee oren als ze een nieuwe pacht gemaakt hadden,
want je kon nooit weten... Daar was ook nog die
scherpe kiesstrijd die een heel dorp in twee ploegen
tegenover elkaar stelde. 't Was alzo dat die Moerkerkse
boer, met zijn 20 gemeten uitpacht, dat gelijk had
voelen aankomen ; hij kwam bij « zijn here » te Brugge
met een presentje en sprak meteen over een uitweg :
— « Ja, mijnhere, zie 'k kom ik misschien ongelegen,
maar 't is vandage een onverlette dag voor mij, met
dat het « mestdag » is ». -- « Miestak, miestak, wat ies
dat ? 'k ben daar niet mee bekend ! » — had mijnheer
koelweg gezeid. Toen nu onze boer in de gemeenteraad
gekozen was, kreeg hij met S. Jansdag daarop de
deurwaarder op 't hof, en hij mocht de 20 gemeten
uitpacht laten liggen.
Er waren ook van die olijke boeren, die zulks voorzien
hadden en er gebruik van maakten om 't laatste
jaar « het gras te breken » (1), en te bezaaien met de
minste onkosten. Die Sijseelnaar deed het nog anders :
dit laatste jaar werd heel de hofstee in boekweit uitgezaaid,
ten kleine koste ; en het was even winstgevend.
Die buitenmensen zijn ook nooit uitverteld over de
slechte boerejaren en de aardappelplaag van de jaren
40, maar vooral van die slechte jaren 70. —«Wel mens, dat
was dan een miserie te lande : 't ging al spotgoedkoop
en je maakte van je goed geen geld ; hoe kon
dat anders ? de boeren moesten te niete gaan, ze
bleven hun pacht ten achteren en die geen « ponke »
zitten hadden om voort te doen, wierd uitgeschud ».
En ze sommen ze op die uitgeschudde boeren : die
twee op Raapsgoe, en Sissen kon het ook niet houden ;
en Bruun en Kootje van 't Lapscheurse gat enne...
1) Weiland bezaaien : er is geen meststof van doen ; ten ware
de pachtbrief zulks uitdrukkelijk verbood.
— 156 —
Sommige van hen trachtten in Brugge een bestaan te
vinden met kleine cornmersie, andere weken uit naar
Amerika om er hun geluk te beproeven, en de refreintjes
kwamen in zwang :
« We trekken naar Amerika... »
•
of : « Wie gaat er mee naar den Argentien ? » (1)
Andere vluchtten met have en goed in de donkere
nacht ; te Middelburg was het zelfs spreekwoordelijk
geworden, als ze ergens in den avond een kar hoorden
dokkeren : « Hoor een keer ! de garnizeiren zijn
daar ! » — Dit volgende gezegde geeft meer uitleg :
« 't Is overal entwat, zei de vint, uitgeweerd t' mijnent ;
en als hij thuiskwam de garnizeiren lagen d'er ». In
werkelijkheid waren die garnizeiren — die het ook
niet te breed hadden — zo onhandelbaar niet ; en ze
vertellen dat ze zich gemakkelijk de ogen lieten blinddoeken
voor twee scheutels vlees.
Kwestie van dat vluchtten in de laten avond « met
de lanteern aan den dissel », dat was de gebruikelijke
manier om de schuldeisers te ontlopen ; dat
boertje van St Kruis had het zelfs op een raadselachtige
manier voorspeld : — « Wantje », zei hij alzo
in de herberge, « Wantje, er gaan twee dagen komen
zonder nacht » -- en die eigenste nacht was hij gevlucht
met heel zijn boel, en de schuldeisers mochten
er achter schuifelen.
In diezelfde slechte boerejaren was er ongelooflijk
veel ellende onder de arme huisgezinnen ; gelukkig
1) In de springkoord zingen de kinderen een soortgelijk
refreintje :
Wie gaat er mee naar Amerika,
Daar moeten wij niet `verken.
Eten en rusten op ons gemak,
Slapen gelijk de verkens.
Je moest eens zien hoe lekker dat het gaat,
Als ze met de blokken op de deure slaat.
Allee piot, je moet kapot,
jen he' geen haar meer op je kletsekop.
Kletsekop
•
157 —
waren er op ieder parochie menslievende, begoede
families te vinden die zich om hun ellendig lot bekommerden.
Op de Gevaarts deelde Zeentje Roetsens
-- een kominersant die van de Siestjes was — dagelijks
een koeiketel soep uit en een snee roggebrood
aan ieder behoeftige. In het volksgeheugen van de oude
St Kruisenaars blijft nog altijd de herinnering aan de
liefdadigheid van de familie Visart : dagelijks werd er
op 't kasteel soep uitgedeeld aan al de noodlijdenden,
en op haar kosten mocht elk arm gezin in de meisjesschool
een schep rijst halen (1).
Sommige jonggehuwden betrokken een van die nieuw
gebouwde huizetjes, maar 't huisgerief stond er zo dun,
« dat een blind peerd er voor geen kluite zou gebroken
hebben » zij die moesten « inwonen » werden gewoonlijk
beklaagd (2).
Toen begon men die rijen werkmanswoningen van
8, 10 huizetjes te bouwen, zoals « de Acht Zaligheden »
aan Duivelsdoorn te St Kruis ; elders waren het « de
Tien Geboden ». Naarmate de bevolking aangroeide,
werden grotere vervallen huizen in kleinere ingedeeld
en verbouwd ; zo verging het met de oude hoeve
Avignon : het huidige armhuis : « Avejoengen », (3) en
meer oude herbergen rond de stad.
Oude ingezetene weten nog van het rijstkotje te vertellen.
Het was ook de familie Visart, die hier de eerste kerstboom met
korstgeschenken in de school bracht.
2) Voor een nieuwgebouwd huis hadden die buitenmensen
hun eigen bouwkundige beoordeling : de deur op een zijde en
de vensters daarnaast was maar „ ; de deur
in 't midden was een " heel huis „.
3) maar bij de parochie St Kruis te blijven : aan de oude
grensherberg Altena St Hubrecht, herinnerden die 3 huizetjes
dwars van straat, het oude klooster ; ter plaats van
drie huizetjes aan de overkant, naast de Smulstraat, stond
weleens andere paalherberg : " het Barderen Wambaais „.
de oude herbergen langs de Antwerpse heerweg (Mal; --steenweg)
ondergingen in de loop van de 19 e en 20e eeuw hetzelfde
; denken ave maar aan de Schroobak te Sprietwege, de
- 157-
op ieder parochie menslievende, begoede
te die hun ellendig lot bekommerden.
Op de deelde Zeentje Roetsens
- een komlnersant van de Siestjes was - dage..
lijks soep een snee roggebrood
ieder behoeftige. In het van oude
Kruisenaars blijft herinnering de
de familie Visart : dagelijks werd er
t kasteel soep de noodlijdenden,
arm gezin in de meisjes..
school schep rijst halen (1).
jonggehuwden betrokken van die nieuw
maar 't zo dun,
« een er voor geen kluite zou gebroken
; « » (2).
begon men die rijen werkmanswoningen van
10 te bouwen, « de Acht Zaligheden»
DUlvelsdoorn Kruis; « de
». Naarmate de bevolking aangroeide,
grotere kleinere ingedeeld
verbouwd ; verging de oude hoeve
huidige armhui~: « , en
veel meer oude herbergen rond de stad.
1) het te vertellen.
ook Vis art, de eerste kerstboon1 met
kerstgeschen ken de school brach t.
V00reennieu \vgeb0 u wcl h u is hadclendie huiten mensen
eigen bou wkundige beoordeling: op een zij de en
vensters daarnaast \vas rnaar " een half huis ,,; de deur
't midden was een " heel huis ".
Om lnaar bij de parochie St Kruis te blUven : aan de oude
Altena of St Hubrecht, herinnerden die 3 huizetjes
cl \vars van de strnat, bachten he,t oude klooster; ter plaats van
die drie huizetjes aan de ov(~rkant,-naast de Stn ulstraat, stond
wel eeII s een a tl d(~re paa Iherbel'g': ., het Barderen vVambft a is" .
Al oude hürbergen langs de Antwerpse heel'\Y8g (l\fal(~stern'
weg) in de loop van de 19t~ en 20e eeuw hetzelfde
lot ; denken we lnaar aan de Schroobak te Sprietwege,
--- 158 —
Voor het grootste deel van die jonggehuwden bleef
nog alles te doen en bijeen te vergaren ; — stukje
voor stukje — doch met een beetje Vlaams geluk en
de leus van « God schept de dag en we • gaan er
deure » kwamen ze er ook bovenop ; we moeten
maar even rondkijken, sommige hadden zelfs geen
twee generaties van doen.
's Achternoens van haar trouwfeest, gingen Pia en
de genodigden -- een keer voor de leute — de won•
derheden van « de stad » Male bezien ; andere gingen
liever op « speelvaiazie » naar Brugge « onder de
lindekes » ; dat is zelfs een volksgezegde te Beernem
gebleven (1).
Na de trouwfeeste legden bakkertje en zijn bruid
hun spaarcentjes bijeen : nauwelijks genoeg om één
zak meel te kopen ; die jonge beenhouwer, te Brugge,
was al gelukkig dat hij met een half zwijn kon beginnen
en hij zou een grote « zwijnebake » worden ;
en dat buitenmeisje, met een schilder getrouwd, moest
den eersten dag wachten van brood te kopen totdat ze, in
haar klein winkeltje, gehandgift werd. Ja, ja, er zijn nu
oude treffelijke mensen die beweren dat ze begonnen
met minder dan een stuiver ; en ze voegen er aan
toe met een vermanende vinger : « maar hadden we
moeten al onze goestjes voldoen, lijk de mensen van
vandage, we zouden niet gekomen zijn waar dat we
nu zijn !»
Al die mensen hadden maar juist een « menazietje »
om voort te doen, en dat er bij kwam was per
« okazie » : de geschenken van de meisjesfeeste ;
blinkende bollen en beelden, spoelkommen en kannen
van 't draaikraam op de kermis ; een « Geloofd zij
Fortuin, (huis Wittebrood), de Drie Koningen, (in de vorige eeuw
als Nieuw Schaak herdoopt en nu ten onrechte als Schaak beschouwd)
het Schaak (oude stokerij Mabezoone). Wie zou er nog
in de drie huizen van het Oud Gemeentehuis, het vermaarde
Schuttershof ten Proossche of St Sebastiaan vermoeden ?
1) Zie Biekorf 1949, bl. 50.
— 159 —
Jesus Christus » en andere kaders afgedeeld van Amelie
moeie. Sommige vrouwtjes hunkerden soms zodanig
naar meer, dat ze zelfs een stresse uit hun weelderig
haar lieten knippen ; met de opbrengst konden ze
een en ander kopen om de schouw te garnieren.
Met den uitkomen gerochten ze wel voor « een
appel en een ei » aan een geit- of een schapelammetje ;
overal stonden ze geschakeld, die schapen en geiten
van de « kortwoners » : langs de vaartdijk en kanthagen,
doch meest langs de graskant op straat ; ook
zij die op een « koeieplekje » woonden, hadden geiten
of schapen geschakeld.
Op de schamele brok land, bij het huizetje, deden ze
aardappelen en het noodzakelijke groensel op ; en de
meesten onder hen beschikten over een ovekotje om
brood te bakken.
Reeds van 't eerste jaar zaten ze volop in 't slameur ;
en 't was werken en wroeten om er te komen en
sparen en spiekeren om een centje over te leggen.
Zij die geen bepaalde stiel uitoefenden, waren sjouwers,
of gingen — hier in onze landbouwstreek --- ergens
werken bij de boeren ; ze hadden daar altijd daghuren
van doen, zowel vrouwvolk als mannevolk (1).
't Was juist daarom dat ze in de nabijheid van die
oude hoeven meestal een tweewoonste hadden, voor
die daghuren van 't hof bestemd : zo was het bij de
Spikere, 't Prieel, de Blauwe Zale, Raapsgoe en veel
andere. Ze hadden daar altijd hun bezigheid. 's Winters
waren « scheuredesschers » en zwingelaars aan den
arbeid. Andere arbeiders werkten liever in « entreprise » ;
voor de rogge kregen ze 1/2 cent per kilo en de kost,
en de dag was goed gevuld als ze 150 Kg. gedorsen
hadden (2) ; in 't Noorden verdienden ze één cent
1) 't Mannevolk verdiende 's zomers 14 stuivers, voor 't vrouwvolk
kwam dat ongeveer op de helft, 8 stuivers ; 's Winters was
dat een kleiner dagloon.
2) Het graan werd toen nog gemeten per vat ; vier vaten in
een zak of 75 Kg. rogge. Een goed dorser had 2 zakken per
dag ; de tarwe weegt wat zwaarder.
— 160 —
per Kg., maar de tarwe is veel duller om dorsen — het
graan zit dieper in zijn kaf -- en het loon kwam ongeveer
overeen ; de zwingelaar kreeg 1 fr. per steen
(hij zwingelde 3 steen op 2 dagen) ; een baal vlas
telde 27 steen of 102 Kg.
Grote boeren hadden 's Winters ook altijd beervoerders
in 't werk met een koppel peerden en een
beerbak op vier wielen, en dat was een stiel op zijn
eigen.
Met den avond kwamen de voerders de stadspoorten
binnengereden en stalden in de naaste afspanningen
waar ze over een « beerkamer » konden
beschikken — om te huizenieren. Beerzoekers, lijk
Jantje de Taldere — een slavetje van een vintje —
en heerproevers, lijk een Diezen de Schijtere, gaven
de nodige inlichtingen over « de pitten en pitjes » ;
de baas van de afspanning bezorgde de vereiste biljetten
geldig voor bepaalde hoeveelheden (1).
's Zomers mochten ze eerst na 10 uur beginnen
laan, zodat ze altijd in den donkeren en overnacht
moesten pitten en zwanselen ; vóór de nuchtend
gaven ze hun biljetten af in de afspanning of aan de
poortier, en reden klutsend en stinkend de stadspoorten
uit om geledigd te worden in de grote beerputten
naast het hof (2). Ze konden vertellen, die
1) Witte biljetten -- in den omgang strontbiljetten genaamd --
betaalden 12 et. per hl. ; groene biljetten — alias zekebiljetten —
betaalden maar 6 et. ; deze laatste waren geldig voor koei-ale
— gelijk later bij Verstraete aan de Dampoorte — of om te
laan in de gestichten, gelijk bij de Arme Nunnen (Oudmannenhuis).
De hoveniers hadden rode biljetten en betaalden maar
3 et. ; zij haalden zelf den beer en beschikten over kleine
heerbakken. Grote beenbakken werden op 30 hl. gerekend, zodat
het de moeite was om zulk een biljet te " blauwen „ buiten de
wete van de " pliesie ,,. Ze moesten ook nog de houders van de
" pitjes en pitten „ betalen : 1 fr. tot 1,50 fr. voor een gewone put.
2) In het voorjaar was er bijzonder veel vraag in die kommersie
; de beerzoekers spraken dan van " forschen „, : tot de
kleinste boertjes toe wilden dan een bakje vullen en de poortier
moest niet veel aan slapen denken. Dulle boeren reden dan ook
nog naar Steenbrugge om Guano om hun land te bemesten.
-- 1 61 —
nachtelijke beervoerders, van spoken en katten en al
dat gruwelijk was ; 't was alzo dat die poetsebakker
met dat wit laken er haast zijn leven bij verloor. Op
zijn duizende gemakken kwam die Malenaar daar
's nachts met zijn heerkar gedokkerd, toen er daar al.
meteens « entwatse wit » schemerde op zijn weg ; in
zijn alteratie greep hij naar de «< aarnsing » en sloeg
schruwelend toe : -- « Spook of geen spook ! naar den
duivel zeg ik ! » 't Schol weinig... ; gelukkig kwam die
farseur er van af met een gezwollen blauw oog en
de naam van « 't Spook ».
Enkele dulle boeren haalden nog schardijn naar
Blankenberge om in die putten te smijten ; zo straf
was die vette dat ze het een half uur ver in 't dorp
roken als er gebeerd werd (1). Oude Sijseelnaars kunnen
u van zo'n aalput vertellen, van ten tijde dat
vader zaliger werkte in de landbouwstokerij van Ver.
straetens op het Oude hof, bachten Sijsele kerk. Veel
arbeiders hadden daar hun broodwinning met « vlagge
stoken » (2) of met het land te bewerken van die
uitgestrekte boerderij : -- boven de 300 gemeten — niet
minder dan 5 koppels ossen werden bij het labeuren
gebruikt. Later toen de stokerij zich te Brugge aan de
Bassin vestigde en uitbreidde (3) kwamen Malenaars
en Sijselenaars een uur ver te voet, om daar hun
brood te verdienen.
('t Vervolgt) M . CAFMEYER
1) Zie Biekorf 1930, blz. 123. — Als die put vol was, werd hij
uitgesmeten op 't laud ; een volkszeg herinnert aan die wijze
van bemesting :
" Altijd maar rondgaan,
lijk een boer stront slaan ,,.
2) We hoorden ook " vlagge stoken „ d. i. voorloop van jenever.
3) De boeren van 't omliggende kwamen daar 2 tot 3 maal
per week, — naar de Dampoort — om spoel voor de koeien.
Het was toen ook het gebruik dat grote boeren jaarlijks naar
Normandië gingen om ossen. De schaapboer van Hostens was
er ook voor gekend. Die bleke ossen met lange horens staken
ze dan in de vette weiden van 't Noorden om ze te beleggen.
-- 162 --
1 • 1 ,.
t^ R ^\/' .1^/'/' ,^,^t 41, ^•..^..
^ ^^ ^^^ ^IIC^ ^^C^ ^i^ ^^C^ G511
LEGENDE VAN HET BEVERHOUTSVELD
j9EN 10 Mei 1813 bezocht de Brugse kunstschilder J . K.
Verbrugge het Beverhoutsveld om tekeningen te maken
0. m. van den Oranje-molen. Hij ontmoette daar een
bewoner van het veld « die geheel de historie van zyne
woonplaets van buyten wiste ». In zijn Gedenkweerdige Aenteekeningen
(Handschrift, blz. 186) tekende Verbrugge de le -
gende van den oorsprong van het Veld op zoals hij deze van
zijn zegsman ter plaatse gehoord had.
« Volgens oude overleveringe en ook eenen act van testamente,
was er eene famillie die den naem voerde van Heere
van Beverhoutsvelde. Daer en was in dat huysgezin maer eene
eenige dochter. Dit kind, zeer jong zynde, verloos zyne ouders,
en de famillie zorgde voor haer opvoeding. Maer aengezien
deze zorgers niet ryck waeren, en dit kind groote ryckdommen
bezat, zoo namen zy het besluyt van dit meysken (welk
Juffrouw van Beverhoutsvelde was) onvruchtbaer te maeken ;
hetwelk zy ook geëffectueert hebben. Dit dochterken, groot
geworden zynde, quam in kennisse met andere jonckvrauwen,
die haer te kennen gaven de macht van haere ryckdommen.
Zy antwoordde daer niet van te weten. De eerste vroegen
haer of haere famillie zulks niet gezeijd en hadde. Zy zeyde :
neen. Daerdoor een licht gehad hebbende, is zy dit gaen
onderzoeken, en zoo is alles tot haere kennisse gekomen, alsook
de boose daed die zy in haer persoon bedreven hadden, om
naer haere dood zeker te zyn van haere goederen.
Deze Jonkvrauw dan, om hun hierover de welverdiende
straf te doen smaeken, heeft zy een testament gemaekt, by
welke zy haere machtige goederen aen den Armen liet naer
haere dood, op deze volgende maniere : « dat alle arme gebruyckers
die paelden tegen haer goed (het Beverhoutsveld
genaemt) al ware het maer met één voet land, vermogten
hunne beesten op dit veld te laeten weijden, en zoo ten
eeuwigen dage voor de naerkomelingen daer woonende ».
De geschiedschrijver van het Beverhoutsveld, A. Van Speybrouck,
noteerde in de jaren 1880 de standvastige overlevering
betreffende den oorsprong van den Vrijdom : een
zekere Juffrouw van Beveren, soms ook Mevrouwe genoemd,
heeft het Veld bij testament geschonken (1).
1) Le Beverhoutsveld blz. 12 (Brugge, 1885 ; overdruk uit de
— 163 —
Deze algemene, zo goed als officiële, traditie lijkt ons danig
zakelijk en bondig vergeleken met de optekening van J . K.
Verbrugge in 1813. Onze Brugse kunstschilder was gewetensvol
en nauwgezet in zijn notitie's : « Ik hoorde dat vertellen
den 10 Mei 1813, zegt hij verder, en heb het denzelfden dag
opgeschreven ». Is het mogelijk dat zulk een vertelling over
de stichteres van het Beverhoutsveld in den loop van een
goede vijftig jaren zou verloren gegaan zijn ?
De beste kenner van het verleden van het Beverhoutsveld
-- en van heel 't geweste daar ! — zal misschien wel den
vinger opsteken en meer nieuws daarover brengen ? A. V.
D.@ ^^^ ^^^ ^^^ Id@ DI@ DI@ _^,
WEGEN
P Witten Donderdag (14 April)1. 1. werd op de St Baafsparochie
(gemeente St Andries) op initiatief van Pastoor
L. Vanden Berghe, geboortig van Roeselare
(voor zijn geboortehuis, aan de splitsing van den steenweg op
Brugge, staat een prachtig straatkruis) en onderpastoor J . Deleu,
geboortig van Meenen -- dus beiden uit de streek van de
straatkruisen ! een Bruggeling of St Andriesenaar zou kwalijk
op deze gedachte komen, het Brugse is immers de streek van
de Mariabeelden en -kapelletjes — een statig straatkruisbeeld
gewijd.
Na den dienst van Witten Donderdagavond trok een talrijke
schaar parochianen, al biddend, naar de plaats van het
nieuw opgerichte kruis : een viersprong op de provinciale
Torhoutse steenweg (kruispunt met de Madeleine-, Hertogenen
St. Sebastiaanstraten). Na de wijding werd, in een treffend
sermoen, herinnerd aan de « brigands » die 150 jaar geleden
voor Outer en Heerd » in den omtrek aldaar samenkwamen.
Deze eigenaardige en ontroerende plechtigheid, besloten met
een kruisgebed, gebeurde in het schijnsel van brandende
fakkels.
Het kruis is 5,50 hoog en werd geleverd door de firma
J onckheere ; het Christusmotief stamt uit de werkplaats van
Annales de la Soc. d'Emulation t. XXXIV). Vgl. Rond den Heerd
XXIV (1889), blz. 205. Nog jaarlijks werd in 1884, op den laatsten
Dinsdag van April, in de parochiekerk van Oedelem, het jaargetijde
voor de weldoenster gehouden. En ook heden nog misschien ?
- 163-
algemene, zo goed als officiële, traditie lijkt ons danig
bondig vergeleken met de optekening van J. K.
Brugse kunstschilder gewetensvol
nauwgezet zijn notitie' s : « Ik hoorde dat vertellen
10 1813, zegt heb het denzelfden dag
». zulk een vertelling over
stichteres in den loop een
vijftig jaren zou verloren gegaan zijn?
beste kenner van het verleden van het Beverhoutsveld
- en van heel 't geweste daar! - zal misschien wel den
en brengen? KRUISEN LANGS ONZE WEGEN
Op Witten Donderdag (14 April) 1. 1. werd op de St Baafs..
parochie gemeente St Andries) op initiatief van Pas'
toor L. Vanden Berghe, geboortig van Roeselare
zijn aan steenweg op
staat een prachtig straatkruis) en onderpastoor J. Deleu,
geboortig Meenen - dus beiden uit de streek van de
! een St Andriesenaar zou kwalijk
komen, Brugse is immers de streek van
Mariabeelden en ..kapelletjes - een statig straatkruis..
beeld gewijd.
den dienst van Witten Donderdagavond trok een tal ..
rijke al de het
een viersprong de provinciale
(kruispunt Madeleine.. , Hertogenen
Na wijding werd, in een treffend
aan «brigands » die 150 jaar geleden
« Heerd » in den omtrek aldaar samenkwamen.
ontroerende besloten met
kruisgebed, het schijnsel brandende
is werd geleverd door de firma
Jonckheere; het Christusmotief uit de werkplaats van
la Soc. d'Emulation t. XXXIV). Vgl. Heerd
blz. jaarlijks in 1884, op den laatsten
April. in de parochiekerk van Oedelem, het jaargetijde
heden nog misschien ?
— 164 —
beeldhouwer Dupont en werd in wit imitatiesteen uitgevoerd
door den parochiaan Van Severen. Rond het kruis is een
klein parkje aangelegd. De grond werd afgestaan door de
familie Hilaire De Slypere. Hier staan we dus voor een parochiale
samenwerking naar de aloude traditie.
De uitgekozen plaats heeft een passend geschiedkundig
verleden in verband met den Boerenkrijg. Immers, volgens
een mededeling in het parochieblad, door Elooi van Stuyfzandt,
staat in een vergeeld handschrift te lezen : « Ende
wi kwaemen voor 't eerst bijeen, een einde vóór 't Gerechte
van Brugge; in derwelke bosschen vele conscripts waren
weggedoken en vooral in de verlaten Cacktstratc, voor de
vergadering van de Goudblomme .> .
De Cackstrate was « verlaten », daar in 1751 de brede
steenweg op Meenen, alover Torhout, Roeselare aangelegd
was waarin de Cackstrate gedeeltelijk was opgenomen.
De « Goudblomme » was de naam van de geheime verzetsbeweging
uit het Brugse tegen den Fransen veroveraar. Daarom
vraagt de correspondent van het parochieblad terecht dat men
rond het kruis goudbloemen zou planten, en dat anderzijds
het gemeentebestuur van Sint-Andries een van de nieuwe
straten, die aldaar doorheen de eigendom van de firma Sanders
aangelegd worden, de Boerenkrijgstraat zou dopen. M. V. C.
D-@ ji^`^^41$ *. ^^^ t
Kanttekeningen bij een Tentoonstelling
GERARD DAVID TE BRUGGE IDE tentoonstelling loopt op haar einde... En de vraag
mag nu gesteld worden : Bracht zij eer of schande ?
Noblesse oblige ! Brugge heeft op het gebied van
occasionele (tienjaarlijkse ?) tentoonstellingen van OudeVlaamse
Kunst een verworven wereldfaam te handhaven. Voor de
eerste maal, in 1949, moet de aandachtige bezoeker in zijn
dagboek het woord der teleurstelling neerschrijven : « Er
was een tijd... » Als een arme edelman gaat zijn Catalogus
een plaats innemen nevens de glorieuze voorgangers van
1902, 1907, 1927 en 1939. Welk een onverdiende vernedering
treft Meester Gerard en zijn Stad, in diezelfde heldere
Museum-zalen waar Memling tien jaar geleden een weergaloze
triomf vierde.
— 165--
Geen enkele grote David van over de grenzen is naar
Brugge mogen komen. De Belgische museums hielden niets
terug, maar met den besten wil kunnen zij, evenmin als de
dienstvaardige Nederlandse, een stuk aanbrengen dat een van
de drie grote David's van ons Stedelijk Museum evenaart.
Van de historische kern van David's werken verscheen geen
enkel stuk : zowel Rouaan (de Virgo inter Virgines door den
Meester zelf aan het Sionklooster te Brugge geschonken) als
Londen (het Mystiek Huwelijk en Kanunnik de Salviatis van de
National Gallery) bleven hier achterwege.
Van de beste werken die door stijlvergelijking op den naam
van Gerard David gebracht zijn, was één enkel aanwezig :
de gave Madonna met den Paplepel (vroeger ITraumann-,
nu Pannwitzcollectie, Heemstede) kwam de verdienstelijke
Brusselse repliek in de schaduw stellen. De Louvre bleef zijn
Bruiloft van Cana schuldig. Geen spoor van de merkwaardige
David's uit Amerika, met name New York (Metropolitan
Museum) en Washington.
Twijfelaars en halfbroeders, pretendenten uit paracommerciële
verzamelingen en uit den kunsthandel konden het
schreeuwende tekort niet vergoeden. Wat zou een Critisch
Catalogus van een Hulin Redivivus overhouden van het halfdozijn
aangenomen Pieta's ?
Zou Brugge nu wel opeens machteloos geworden zijn om
enig voornaam en onmisbaar stuk uit het buitenland over te
krijgen ? Waarlijk een averechts loon voor de bijna overdreven
bereidwilligheid waarmede de beste van Eyck — de Madonna
van der Paele zelf — nog verleden jaar aan Parijs
uitgeleend werd. Of staan we voor een ommekeer in het
rijk der artistieke uitwisselingen ? een lusteloosheid wellicht,
ook bij de bezitters, verzadigd van certificaten van attributie ?
Brugge, help u zelf ! dat weze het besluit. Houd voortaan
uw eigen schaapjes binnen. Ga een volgende maal niet meer
aankloppen aan buurmans deur. Gij bezit intra muros echt
kunstwerk genoeg, van David tot Garemijn, om een aantrekkelijke
en vruchtbare tentoonstelling in te richten. Dat zou dan
lang moeten voorbereid worden met het oog vooral op de
broodnodige herstelling van talrijke waardevolle stukken uit
het Brugse patrimonium. Met een wakker oog op de uitvoering
van de herstelling. Want een stage waarschuwing is daar nu
Isenbrant's Onze Lieve Vrouw van de Zeven Weeën (uit de
O. L. Vrouwkerk), die het werk van Meester David in deze
tentoonstelling is komen aanvullen : dit heerlijk werk bestaat
— 166 —
niet meer. De jongste restauratie heeft het oorspronkelijk stuk
eindelijk geheel gedoofd. Een vlijtig vakman zal voortaan een
evenwaardige copie van het ontzielde paneel maken. (Is het
soms uit eerlijke schaamte dat men het schilderij nu opsluit
achter de onhebbelijke wand van de Kapel der Toeristen in
de 0. L. Vrouwkerk ?) Men huivert bij de gedachte dat ooit
de twee Justitie-stukken van Gerard David het beklagenswaardig
lot van Isenbrant's Madonna zouden ondergaan. De
onbevangen belijdenis van den aanslag op Isenbrant voorkomt
nu echter dit gevaar : de opoffering van den leerling zal
den Meester redden. En zo worde deze tentoonstelling ten
slotte een zegen voor Gerard David's werk te Brugge en voor
zijn vereerders van heden en morgen. A. V.
n• r.. ^
^^^ ^^^ ^^^ ^^^ t@ 4t. ^^^ ^ ^ ^C^ t ^^' ^^ dl
MENGELMAREN
LIEFDADIGHEID TE IEPER IN DE XIV° EEUW
De Commissie van Openbaren Onderstand en het Stadsbestuur
van Ieper hebben hun bibliothecaris en archivaris, den heer
0. Mus, in de gelegenheid gesteld om een nieuwe reeks geschiedkundige
publicatiën in te zetten, onder de benaming
Bijdragen tot de Geschiedenis van de Liefdadigheidsinstellingen
te Ieper. Het pas verschenen Eerste Deel (Signor 7ehan
Pascaris, cajellains ; in - 8°, 118 blz.) is gewijd aan stichtingen
uit de eerste helft van de XIVe eeuw betreffende voornamelijk
het Godshuis der Dertien Arme Weduwnaars door kapelaan
Jan Pascaris gesticht. In een Inleiding brengt Schr. al de
gegevens samen die hij over den persoon, het leven en het
werk van den stichter uit de oorkonden kon opdiepen. De Documenten
zelf vormen het lijf van deze zeer verzorgde en
methodisch bewerkte uitgave ; zoo wel de stukken uit het Cartularium
der Weduwnaars als de oorspronkelijke charters zijn
met wetenschappelijke nauwgezetheid uitgegeven.
De onderneming van den Iepersen archivaris verdient allen
lof : zijn Bijdragen beloven op waardige wijze te zullen aanknopen
bij de traditie van de Ieperse Annales, van de Diegorick's
en de De Saegher's, — hoewel hij de schatkamer van
het vernielde stadsarchief moet missen. Zoveel kostbaarder zal'
alles zijn wat hij " van allenthenen ,, kan bijeenbrengen.
In een volgend deel zal Schr. niet nalaten een overzichtelijken
bladwijzer en vooral een repertorium van de documenten
nevens den Algemene Index mede te geven. A. V.
- 167 -
LIET DORY IN BRAND TE PROVEN. 1802
In Mei-Juni 1802 werden, na de afkondiging van het Concordaat,
de kerken weer voor den eredienst in gebruik genomen.
Do plechtigheid van de heropening werd bijna algemeen gevierd
op Sinksen (6 Juni) of op een der Zondagen omtrent
dezen hoogdag.
Te Proven werd de blijde viering door een grote brandramp
gestoord. De schuur die, in den Beloken Tijd, tot kerk gediend
had, schoot in brand door de laatste kaarsen die men er ontstoken
had. Het vuur sloeg over op twee andere hofsteden, op
een groep huizen en ten slotte op de kerk waar men het Te
Deum van de heropening aan het zingen was.
In de Ware Vlaming II (1883), blz. 37 wordt deze brandramp vermeld
zonder datum en met weinig nauwkeurige gegevens. Een
Brugs patriciër, tijdgenoot van het onheil, heeft daarover het volgende
op een wit blad van zijn ComptoirAlmanack aangetekend:
" 23 meye [1802] sondaghs, soo isser een grooten brand ontstaen
in de parochie van Proven over Ypre, door het verwaerloosen
van de keerssen die in quantiteijt brandende gelaten
waeren in een hofstede bij een grootti casse, waer uijt solemneel
het Alderheijligste Sacrament gehaelt wierd, en weer den dienst
geschiede in de ongeluckige vervolginghe, omme dan in de
kereke den dienst te ernemen ; al t'volk was mede, en daer bleef
maer op die hofstede de boerinne, die te laete den brand
gewaere wierd ; twee andere hofsteden sijn daer bij ook
gebrand, ende den oosterschen windt sloeg de vlamme in den
thoren der kercke, die eertijts in loodt gedekt was, maer nu
seker in stroeij (want het laodt was aentreckelijk aen de
legerschaeren) soo dat de kercke, en nog 16. huijsen daer bij
ook verbrandt sijn ; t'volk hadde den tijd schaers om na den
Te Deum te vluchten uijt de kercke. Van welk onheijl Godt
ons gelieve te behauden ,,. A. V.
GEWIST
Deze week kwam ik thuis en mijn moeder vroeg iets. Ik
antwoordde : " 'k Ben er gewist „ (geweest). En ze zei dan een
spreuk van haar moeder :
Gewist goed is mandewerk,
en dubbel gebreid
is nog zo sterk.
Veurne. — Vgl. een variante te Torhout, Biekorf 1947, blz. 95.
KOEIWACHTERSROEP
Koeiwachter dikvel,
hoe hoge zit de zunne wel :?
- 168 --
Drie uren in een minute.
Geeft de koeiwachter een stuite,
geeft 'n nen oorlap tegen zijn kop
dat hij al schreeuwen naar zijn koeien lopt.
Alli Allo
Aloep Alouw Allierlaho !
Gehoord van mijn moeder en opgetekend in 1948, Veurne.
Hetzelfde gebeurde te Ardooie en Beveren. De koeiwachters
zaten achter een elzenhaag en riepen het naar malkaar. Voor
de omstreken van Brugge vgl. Biekorf 1946, blz. 41. C. D.
VOLKSREMEDIES
Remedie tegen de oogziekten. Wassen met Godelievewater en
daarna bestrijken met eiwit. Ichtegem.
Om een brand te.blussen. — Een Goede-Vrijdag ei in het vuur
werpen. Opgetekend te Gistel.
'k Wierde over tijd een paasnagel gevraagd als voorbehoedmiddel
tegen " voorvallen ,,. Ichtegem.
Om ratten te verjagen. Bloemblaadjes rapen langs den weg
gevolgd door de H. Sacramentsprocessie en thuis overal rond
leggen. De ratten worden er door verschuwd en slaan op de
vlucht. Ichtegem. L. V.
RIJMGEBEDEKES VOOR DEN GOEDEN DOOD
(Vgl. Biekorf 1940-45, bl. 31)
Als klein kind leerde mijn grootmoeder volgende gebedekes
uit den mond van haar moeder (Beveren bij Roeselare)
Heilige Barbara, schoone maagd,
Die de kroone van glorie draagt
Boven alle maagden en martelaressen,
Bid aan God om vergiffenesse,
Dat Hij mij van dezen nacht niet laat sterven
Zonder biechten of zonder berouw,
Eer dat ik van deze wereld scheiden zou.
Heilige Maria, schoone roos,
Bid voor de arme ouderloos (= wezen)
Bid voor ons gelijk,
Opdat ons arme zieltje zou mogen komen
in 't schoon hemelrijk.
Roeselare D. CRACCO
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
Druk. Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
13idtorf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
411=1•=111•111111.
Nullus otio perit dies apibus.
fy. _
9• -
5 Oste jaar. 9..
eve e-a.z(.9 .2ze4AT,&-le
—
In Herfstmaand, 't jaar 1949.
,Bij een honderdvijftigste. verjaring
HET EINDE VAN EEN KATHEDRAAL
DE SINT-DONAASKERK TE BRUGGE VERKOCHT EN AFGEBROKEN
0 NDER het Frans Bewind onderging de stad Brugge
een beroving die geen andere Vlaamse bisschopsstad
heeft getroffen : haar kathedraal, de aloude
Sint-Donaaskerk, werd verkocht en afgebroken. Algemeen
werden de kathedralen — evenals de parochiekerken
— als eigendom van de Franse Natie aangeslagen
en verkocht ; meestal verloren zij daarbij van hun
bekleding en meubilering, doch het gebouw bleef
bestaan. Te Brugge werd, evenals te Luik, de kathedraal
met den grond gelijkgemaakt. Het gesloten aanzicht
van den Burg werd daardoor verbroken. Een brede
straatweg verbindt nu, over den grond van kerk
en kerkhof, het Burgplein met de Philipstokstraat ;
alleen de rustbanken onder de bomen, waar ouden van
dagen het administratief en rechterlijk leven van stad
en provincie komen gadeslaan, roepen nog het beeld
-- 170 —
op van de prebendarissen die eeuwen lang in en rond
de koorzitsels van de kapittelkerk den gang der dagen
hebben gemeten.
Het was in den Beloken Tijd onder het Directoire.
De grote meerderheid van de Brugse geestelijken had
den eed geweigerd. Sedert 19 September 1797 was de
openbare eredienst verboden, door de wet van 5 frimaire
VI (25 Nov. 1797) was het kapittel opgeheven
en weldra zouden de kerkgebouwen te koop gesteld
worden. De beruchte « kruisduivel » zette zijn onzalig
werk in met de kathedraal : den 3 November 1797
haalde hik het torenkruis naar beneden. Het koor werd
toegesloten ; de voorkerk en de kapellen werden in
1798 door het militair bestuur gebruikt « voor logement
» van gevangenen. Den 21 Mei 1798 werden
ongeveer 1500 Engelsen, daags te voren bij een landingspoging
te Bredene gevangen, in de kerk ondergebracht.
In December diende de kathedraal als opsluitingsplaats
van « requisitionairen » : de opgeleide jongens
vertrokken vandaar, onder militair geleide, naar Rouaan
en dieper in Frankrijk. (1)
Het jaar 1799 was een jaar van verdrukking en
terreur zonder weerga. Opstandige burgers worden
opgeleid en samen met gevangene « boeren » in het
Augustijnenklooster opgesloten (2). De priesters worden
opgezocht en naar de eilanden verbannen ; de oude
1) Buiten de bekende werken van Gailliard, Verschelde
(Sint-Salvators), Rembry (Sint-Gillis) en andere aan te halen
uitgaven, benuttigden wij de volgende onuitgegeven handschriften
: Dagboek (of Brugsche Chronijcke) van J. Van Walleghem
over de jaren 1799-1801, berustend op het Stadsarchief
te Brugge. Als ooggetuige laten wij hem herhaaldelijk aan het
woord. -- Eigenhandige aantekeningen van den Brugsen
patriciër Joseph van Huerne over de jaren 1780-1813 ; privaatbezit.
— Uit het Staatsarchief te Brugge gebruikten wij de
stukken in Reg. 31, Nieuw n. 644 (Biens nationaux. Verkoping
van domeingoed) met het plan van verkaveling.
2) J. v. Huerne, n. 57.
-171 -
en ziekelijke geestelijken blijven In het Seminarie
(tegenwoordig Bisdom) geïn terrieerd . Wagens en nog
wagens voeren van overal uit het departement grote en
kleine klokken aan, die gelost worden in het beluik van
de Proosdij: en daar, onder de muren van Sint-Donaas.
dreunen de hamers op «de clocken die sij in stucken
slagen» om het metaal « na Vrankrijk te voeren». (1)
De municipale administratie. een groep actieve Jacobijnen,
met Joseph van Huele als president, had begin
1799 een plan van urbanisatie van het Burg-kwartier
ontworpen, dat hierin bestond: Sint-Donaas af te
breken en Burgplein met Malleberg (Philipstokstraat)
door een brede straat te verbinden. Den 22 Februari
zenden zij aan het Centraal Bestuur van het Leie d epartement
een getekend plan van de kerk met tracé
van de straat. In het begeleidend schrijven wijzen zij
erop dat, volgens hun plan, de kleine huizen die tegen
de Sint· Donaaskerk staan, moeten verdwijnen en bijgevolg
samen met de kerk, in eenzelfde toewijzing,
behoren verkocht te worden - ten minste de huizen die
in de lijn van de straat liggen. Zij wensen een breed te
van een derde meer dan op het plan aangegeven is,
daar de nieuwe straat een van de drukste van de stad
zal zijn. Zij rekenen op de tussenkomst van het
Centraal Bestuur, daar de uitvoering van dit plan veel
zal bijdragen tot verfraaiing van de stad (2).
Tegenover deze onderneming stond de kathedraal
weerloos. Geen kerkheren, 'geen familiehoofden konden
hier, 'zoals voor de parochiekerken, optreden en gebouw
en meubels inkopen (3). Sint~Donaas was geen parochiekerk
en de Bruggelingen besteedden al hun geld en
1) J. v. Walleghem, blz. 52..n3. - J. v. Huerne, n. 76.
2) Brugge. Staatsarchief t. a. p'} met als bijlage een getekend
plan.
3) Dit gebeurde wel b.v, voor de S. Salvatorskerk. Verschelde,
blz. 176 volg., is daarover uitvoerig. Veel nauwkeurige bijzonderheden
bij Rembry, Bekende Pastors van S. Gillis, blz. 250
volg.
— 172 --
moeite om ieder zijn eigen kerk zijn parochiekerk, te
redden (1).
De verkoping van de kathedraal, die in vier percelen
verdeeld was, werd ingesteld den 4 floreal (23 April)
in de oude Proosdij en geschiedde, naar oude rechtsgewoonte,
met het uitbranden van de kaars. Bij de
eerste kaarsbranding bleven drie burgers aan het bod :
Maeyens, Renier en Pierras. Vijf dagen later — 9 floreal
(28 April), een Zondag — bij de tweede kaarsbranding,
werden de percelen gecumuleerd : op de totaliteit boden
de burgers Vermeulen 3 millioen en Renier 3,7 millioen
(in bons) ; het bod bleef ten slotte aan den Brugsen
meester-timmerman Dominique Maeyens met 4 millioen
frank (2).
Daags voor den toeslag waren de volgende aanvullende
voorwaarden bij de verkoopacte gevoegd geworden
: 1. Het « gat van St-Donaas » (de doorgang
Burg-Philipstokstraat) mocht onder geen enkel voorwendsel
gedempt of gewijzigd worden. Wordt echter
een straat getrokken, dan moet deze eerst, volgens het
goedgekeurd plan van de municipaliteit, voltooid en
geplaveid zijn, eer de kopers over het gat van St-Donaas
mogen beschikken. 2. In de verkoping van de gebouwen
zijn niet mede begrepen : de marmeren vloeren, de
opschriften en grafzerken, de gestoelten, de orgelkast,
de tribunes, de ijzeren en koperen deuren, de wapenschilden,
de schilderijen, de biechtstoelen, de klokken
1)Sint- Donaas was wel nog steeds „ parochiekerk „ voor eigen
bedienaars en hun gezin, en ook voor de grafelijke ambtenaren.
Dit laatste was lang een fictie geworden ; de prebendarissen
waren gevlucht of gevangen, en konden niets ondernemen.
2) Buiten de kathedraal kocht Maeyens nog het klooster der
Zwarte Zusters in de Kastanjeboomstraat, de Bakkerskapel in de
Zwarte Leertouwersstraat, het huis van de Schippers op de
Langerei, een huis van de Metsenaars en een ander van de
Augustijnen. Brugge. Staatsarchief t. a. p. -- Maeyens moet een
heftig Jacobijn geweest zijn. Hij was het die in 1795, bij een
optreden in de Duinenabdij, een monnik kwetste. In 1814 kwam
de volkswoede tegen hem los. Hierover Biekorf, 1924, blz. 76-77.
— 173 —
« ainsi que tous les objets d'essence mobiliaire, d'art
et de sciences, soit qu'ils soient patents ou cachés (1) ».
Den 30 April begon in de kathedraal zelf een « beeldstorrige
verkopinge » die tot 's anderendaags duurde.
Alles kwam onder den hamer « tegen contant geit in
fransche livres : alle de autaeren, doixal, predikstoel,
biechtstoel en boseringen (boiseries) gelijk ook alle het
ander kerckegewaet zoo autaerkleeren, casufels, cruijsen,
kandelaers, posturen en generaelijk alles wat er in dees
overschoone kercke die den roem dezer stad was, is
bevonden geworden ». Tot slot werd de kostbare marmeren
kerkvloer verkocht. De kopers hadden acht dagen
tijd om de gekochte voorwerpen uit de kerk weg te
halen ; de mogelijke schade hadden zij zelf te dragen.
Dit was het teken tot een vernieling zonder weerga in
de geschiedenis van Brugge, een verwoesting « welke
voorseker aan geen beeltstormerijen der voorgaende
eeuwen kan vergeleken worden » : zo noteerde onze
Brugse ooggetuige, J. Van Walleghen.
Nog in de avonduren van den laatsten verkoopdag,
den 1 Mei 1799, gingen de kopers, meestal « burgers
deser stadt » er op los. Echt verwoed gingen zij te
werk om alles af te rukken en weg te slepen « zoo
te lyve als per waegens, die als in een peerdestal de
kerk uyt en in liepen en reeden... » (2)
Het hoogaltaar was gekocht door een zekeren Ancke,
zoon van den gewezen ontvanger van de \Vateringe
van Camerlyncks Ambacht. Bijgestaan door Francois de
Serret, officier van de municipaliteit, haalde Ancke
het zilveren reliekkastje uit het altaar ; Serret brak de
zegels : dat is « pape-wijnkel », zo spotte de Jacobijn,
en het « gewijd » is niets anders dan « wolle en keersse ».
Ancke was een van de groep « geestelyk goetkoopers »
genaamd de « compagnie van Duynkerke ».
De marmeren vloer werd gekocht en uitgebroken
1) Brugge. Staatsarchief. Los blad bij de aangehaalde stukken.
2) J. v. Walleghen, blz. 84-85.
— 174 —
door de steenhouwers Bruloy, Marlier « en schoone geassocieerde,
al van Brugghe ».
Een Gentse oud-kleerkoper, een Jood, Vos genaamd,
kocht het orgel met het groot kruis en de beelden
van Maria en Joannes. Met koorden werden deze
beelden afgetrokken ; het kruis viel in zes stukken ; de
houten Christus was niet zeer geschonden : de Jood
liet hem tegen 6 schellingen aan den baas-timmerman
Feys (1).
De koper van de gebouwen, Dominique Maeyens,
wachtte ondertussen zijn beurt af om de grote afbraak
te beginnen. Er is een aarzeling geweest ; het liep in
den mond dat de compagnie Maeyens insolvent was
en dat men de kerk opnieuw te koop zou stellen (2).
Het schijnt eerder dat de municipaliteit zelf een tijdje
verlegen zat met liet plan van de nieuwe straat. Den
21 October 's morgens kwam een ploeg werklieden
ter plaats met het nodige materiaal ; ladders werden
tegen de muren opgesteld. Nog in de voormiddag
werd het werk stilgelegd. Eerst vier dagen later, den
25 October, werd de afbraak voorgoed ingezet. De
onderneming vorderde in den beginne tamelijk snel.
Den 18 en 19 November werd een eerste openbare verkoping
van allerlei materiaal gehouden. De kathedraal
geleek alsdan reeds « behalvens nog de kuijpe
van het gebouw, aen geene kercke meer. ». Een maand
later was geheel het opperdak reeds afgebroken : het
gebouw zag er uit als « eene woeste ruïne ». Den 20
December begon men den toren af te breken : dit
werk werd ondernomen door enige werklieden tegen
een som van 160 gulden. Ondertussen werden de klokken
stukgeslagen. J. Van Walleghem besluit zijn Dagboek
van 1799 met de volgende pathetische aantekening
:
« Op den 30. en 31 December hoorde men als door
1) J. v. Heurne, n. 66.
2) Aldaar n. 66.
— 175 —
een droevig truergeluijt het eynde van het jaer 1799 en
het laetste van de agtthiende eeuw uijtgalmen door het
in stukken slaen en breken met ijzeren hamers, dat
door de geheele stad t gehoort wiert, van de groote
klokken, hangende in den thoren van St. Donaeskercke,
die om de grootte niet konden afgelaeten worden en
als door de handen der buelen met gewelt in stukken
geslegen wierden... » (1)
Nog enkele weken te voren had J. Van Walleghem
hoopvol de « aangename » berichten van de staatsgreep
van Brumaire in zijn Dagboek genoteerd. Het volk
had gemeend dat de vervolging ten einde was, dat de gevangen
priesters zouden geslaakt worden, en was in
overgrote massa vóór het Seminarie in de H. Geeststraat
samengelopen. Allerlei geruchten deden de ronde.
Zou de afbraak van Sint-D3naas en van kloosters en
kapellen nu ook niet stilgelegd worden ?... De Franse
uitvoerende macht had echter korte metten gemaakt
met de ongeduldige houding van het volk. (2) Eerst
enkele maanden later zou een zekere ontspanning op
godsdienstig gebied intreden.
Ondertussen werd de kathedraal verder afgebroken.
Den 28 Januari 1800 vielen de zware romaanse pilaren
van het koor en de absis. De werkwijze « met
hout en vuur » wordt als volgt door een van de talrijke
ooggetuigen beschreven :
« Men hadde sedert ' eenigen tijdt, de pilaeren van den
choor en agterkercke van St. Donaes onderkapt, en tusschen
de zelve zwaere houtten ingelaeten, bestreken met pek en
terre en andere brandstoffen, welke desen naermiddag rondom
met kleen hout beleijt zijnde, heeft men het vuur daer
1) J. v. walleghen, blz. 133-149 passim. -- De grote klok van
13.000 pond poogde men ook stuk te slaan. Te vergeefs. Ten
slotte heeft men op 24 Jan. 1800 „ de zelve van boven neder
door de vaute in de kercke laten vallen, welke Benen overgrooten
slag veroorsakte, terwijl de zelve ongeschonden en diep in
een der graeven vande kercke gevallen is. „ Aldaar blz. 132
2) Daarover J. De Smet in Annales de la Soc. d'Einulation,
LXXIV (1931), blz. 125 volg.
— 176 --
ingesteken ontrent den 3 uren en half van desen naermiddag,
en eer dat het vier uren was, heeft men ten aensien van menige
aenschouwers die van verre afstonden, het heele swaer
gebouw zien instorten, zonder ongelucken te veroorsaeken :
voor welke men niet zonder redens bevreest geweest hadde
met den tooren, van welke nu ook alle het houttewerk ingestort
is. En met de voorkercke zal op gelijcke wijse Behandelt
worden. »
De kerk geleek nu op een « verwoesten steenen
hoop ». Regelmatig werd de afbraak geveild. De verkoping
van 6 Februari 1800, die ging over ontzaglijke
hoeveelheden metaal, hout en steen, bracht weinig
geld op : de goede burgers onthielden zich uit afkeer
van deze « goddeloose kerkstormerijen » ; darenboven
was er op het terrein een steeds groter gevaar voor
instortingen. De afnemers waren meestal van het geringste
volk. (1)
Einde Mei 1800 betrok de Viry, eerste prefect van
het Leie-departement, de Proosdij op den Burg. Hij
werd de naaste gebuur van dat treurig « veld van
afbraak » waar hij nog langen tijd het kappen der
slopers en het instorten van muren zou horen. Ook
Serret, nu tot burgemeester van Brugge aangesteld (29
Mei 1800), kon van uit het stadhuis de afbraak vervolgen
die hij als Jacobijnse « municipael » had helpen
inzetten.
Den 20 September tegen den avond werd heel
Brugge in opschudding gebracht door « eenen slag als
aerdbevinge ». Het kwam van Sint-Donaas, waar men
nog steeds « met hout en vuur » aan het werk was.
Van Walleghem beschrijft het voorval als volgt :
« Een groot gedeelte van den overdikken muer welke men
besig is met af te breken van de ruine van de kercke van
St-Donaes reeds onderkapt zijnde, om bij middel van brandstoffen
te laeten nedervallen, is op 't onvoorsiens langs den
kant van het Vrije van zelfs nedergevallen, dusdaenig dat, hadde
den muer niet reeds leeg afgekapt geweest, een groot gedeelte
van het gebouw van 't Vrije zoude ingestort hebben. Want den
1) J. v. `Valleghem, blz. 153-156.
-- 1 77 —
val was zoodaenig dat twee huijsekens, staende tegens den
zelven muer, teenemael in spaenders en stukken zijn geslaegen
. »
Einde 1801 was de afbraak van de kerk nog steeds
aan den gang ; de ommegang, het kapittelgebouw en
het kerkhof waren geheel gesloopt. Met verontwaardiging
tekent Van Walleghem aan dat men op den 14
October, feestdag van Sint Donaas en te Brugge steeds
geboden heiligdag, voort gewerkt heeft « aen de
ruine » van de kerk, hoewel er door heel de stad,
zoals vroeger, « zondagrust » werd onderhouden : men
zag niemand werken, de winkels waren toe, er was
geen enkel kraam opgesteld (1).
Toen, na het Concordaat, de parochiekerken van
Brugge plechtig heropend werden (Sinksen 1802) was
de oude kathedraal zo goed als verdwenen. Toch was
men nog in de jaren 1805-1806 bezig aan het uitbreken
van de grafkelders (2).
Het terrein van de oude kathedraal werd, onder
burgemeester de Croeser, den 28, December 1807 door
de stad aangekocht (3). Aan beide zijden van de straat
werd naderhand het plein met bomen beplant ; langen
tijd zou aldaar de bloemenmarkt gehouden worden.
De aanleg van dit plein heeft echter nog heel wat
tijd gevergd. Advocaat Alfred Ronse (1835-1914), vader
van den tegenwoordigen Voorzitter van den Provincieraad,
wist in zijn tijd te vertellen dat zijn vader,
als kleine jongen, op de puinhopen van St-Donaas gestaan
had om Napoleon en Marie-Louise te zien in het
stadhuis gaan (4). Dat was in Mei 1810.
De geschiedschrijvers van Brugge die van de verdwenen
kathedraal gewagen, hebben steeds herhaald
dat men de kerk begon af te breken op den 14 October,
1) J v. WallQgharn, blz. 228 en 313.
2) Biekoif 1949, blz. 138.
3) Gilliodts van Severen. Bruges ancienne et moderne, blz.
53 (Brusel, l 800).
4) Medegedeeld door Weled. Heer L. Rvelandt.
-- 178 —
den feestdag zelf van Sint Donaas. Felix De Pachtere,
een oud-choraal van het Kapittel, schreef en drukte
dat reeds in 1829 in een onvoltooid gebleven werk
over de Brugse bisschoppen. B. J. Gailliard wist er
nog bij te voegen dat men den 14 October de afbraak
begon « met het luiden van de werkklok ». Hiermede
ontstond een traditie die zelfs door A. Duclos nooit
herzien werd. E. Rembry, die anders nauwkeurig over
den ondergang van Sint-Donaas heeft geschreven, nam
eveneens de traditie over, met de toelichting : dat men
dien dag had uitgekozen « par esprit de sacrilege ».
Br. Firmin, door het Dagboek van Van Walleghem
beter ingelicht, was in 1940 de eerste die den juisten
datum : 25 October, naar voren bracht (1).
Wat mag de aanleiding tot deze letterkundige « legende
» geweest zijn ? Feitelijk zou men de afbraak
beginnen den 21 October, octaafdag van St-Donaas,
zoals hierboven gezegd is ; dit werd verdaagd tot 25
October. De sloping is dan toch « rond » het feest van
St-Donaas begonnen : De Pachtere zal den datum afgerond
hebben, misschien nog gesterkt door het feit dat
men twee jaar later, tot ergernis van het volk, op
St-Donaasfeest doorwerkte aan het opruimen van de
kerkruïne.
Veel afbraak van St-Donaas, hard steen meestal, werd
verwerkt in kastelen rond Brugge. In zijn campagne
« Velthem » te St Kruis bouwde de eigenaar Bertram
een grote romantieke « rotse » met stukken arduin van de
kathedraal. Zerkstenen van St-Donaas zijn te vinden
te St-Michiels (kasteel de la Kethulle ; nu Witte
1) [F. De Pachtere] Bruga episcopis illustrata, blz. 41
(gedrukt in 1829). — J. B. Gailliard. Kronyk der stad Brugge, blz.
353 (Brugge, 1849). — Duclos herhaalt in zijn groot werk (1913)
hetgene hij in zijn gids van 1883 (Bruges en trois jours) heeft
geschreven. — E. Rembry. Le Culte de S. Charles Borromée ^L
Bruges in Annales de la Soc. d'Emulation xLix (1899), blz.198-200;
met plan van de kathedraal uit bundel De Molo. — Br. Firmin.
De Romaanse Kerkelijke Bouwkunst in West-Vlaanderen, blz.
19 (Gent, 1940).
-- 179 --
Zusters), te Beernem (kasteel Drie Koningen) en elders.
Het zijn blijkbaar getuigen uit grotere hoeveelheden
ongemerkt materiaal die men aldaar verwerkt heeft (1).
Bij het volk zal vanzelf het geloof zijn ontstaan dat
er, in gebouwen uit « kerkesteen » opgetrokken, geen
geluk kon wonen. Dat was « zwart goed » en kon niet
gezegend zijn. Zulk een overlevering betreffende
St-Donaas werd in 1901 opgetekend door een Engels
schrijver, Ernest Gilliat-Smith in zijn werk The Story
of `3ruges (Londen, 1901 ; blz. 76). Hij spreekt aldaar van
een kasteel gelegen tussen Steenbrugge en Loppem (2)
dat zou gebouwd zijn met afbraak van de kathedraal :
een liefelijk verblijf midden een prachtig park « doch
de mensen uit de streek weten te vertellen dat er
altijd ongeluk gehangen heeft over het hoofd van hen
die het bewoonden » .
Een overlevering betreffende Serret is, in kringen van
den Brugsen adel, blijven voortleven. Weledele Heer
L. Ryelandt deelde mij dit jaar een versie mede, die
van andere traditie-vaste zijde herhaald en bevestigd wordt.
Serret, baron de Serret geworden onder Napoleon,
is gestorven in 1849 als kasteelheer van Drie Koningen
te Beernem. Aan een kaars van de rouwkapel in het
kasteel heeft zijn lijkkist vuur gevat. Dit feit moet de
verbeelding van het volk zeer getroffen hebben. Het
begin van brand werd vanzelf een hele brand : « Hij
is verbrand in zijn kiste ! » zo werd er verteld. « Een
zienlijke straffe Gods, zo ging het voort, want hij heeft
Sint-Donaas op den Burg afgebroken en er 't vuur ingestoken
om alles omverre te krijgen ! » (3)
1) Rond den Heerd IV (1869), blz. 367, waar een hele lijst van
verstrooide overblijfsels, meest van meubilering, nog bestaande
in 1869, opgesomd worden. — Een niet te controleren overlevering
zegt dat de eerste golfbrekers van Wenduine met
afbraak van de St.-Donaaskerk zouden gebouwd zijn.
2) Zijn opgaven wijzen op het even vermelde hasteel de la
Kethulle, genaamd Levsele-Beke, op St-Michiels.
3) Fran,ois-Joseph de Serret, samen met zijn broeder een
van de actieve Jacobijueu uit het Brugs patriciaat, werd den
— 180 —
De afbraak van de kathedraal was aldus, vijftig jaar
na het gebeuren, nog niet vergeten en... niet vergeven.
Vooral het vuur waarmede men de zware muren en
pilaren had doen kantelen : dat was een hemeltergend
werk geweest. De verbeelding van het ongenadige
volk las in het vuurteken op de lijkbaar van Serret
het godsoordeel over den Jacobijn van 1799, betrokken
in een « kerkstormerije » die jarenlang in het hart
van de stad had aangesleept. A. VIAENE
GEWIJD GELD OP DEN TROUW
In Biekorf (hierboven blz. 141) las ik van den bruidegom
die te Ichtegem een vijffrankstuk samen met de trouwringen
liet wijden. Zou deze doenwijze soms niet uit Frankrijk komen,
medegebracht door vluchtelingen van den voorlaatsten oorlog
? Ziehier wat ik in de jaren 1914-1918 zelf heb weten
gebeuren in een parochie van het bisdom Amiens. Een vluchteling
uit Roeselare trouwde aldaar en moest een aantal — volgens
mijn beste onthoud 13 — stukken geld geven in de kerk.
De pastoor hield er tien en gaf er drie weer. De man gaf er
een van aan zijn vrouw en hield er twee voor hem zelf. Do
pastoor zei dat dit een teken was dat hij zijn vrouw zou
onderhouden. De man hield schrikkelijk veel van die twee
stukken : het waren kwartjes (stukken van 0,25 fr). Grote rijke
trouwers geven aldaar stukken van 20 frank.
Komt dat „ geld laten wijden „ nog elders voor, bij ons hier
in West-Vlaanderen ? P. D.
3 April 1799 verkozen tot " officier municipael ,,. Den 29 Mei
1800 werd hij door den prefect tot maire „ van Brugge
aangesteld en bekleedde dit ambt nog in Februari 1802. Zowel
onder het Keizerrijk als in den Hollandsen Tijd vervulde hij
voorname politieke mandaten. Hij werd baron in 1813. Zijn
herenhuis was in de S. Jacobstraat. Na 1830 schijnt hij zich
uit het politiek leven te hebben teruggetrokken. Hij was een
groot boornliefhebber. Voor zijn kasteel Drie Koningen te Beernem
liet hij verscheidene zeldzame planten en bomen komen
uit de Jardin des Plantes te Parijs, die nu nog de belangstelling
van de boomkenners (o. in. de Sociètè Forestière)
gaande maken. — Over zijn genealogie, zie J. Gailliard. Bruges
et le Franc V, blz. 175 (Brugge, 1862).
— 181 —
Det^^^ ^1 ^^^ '^^C >^^ ^i^ ,$)—(@.__ ^^@ ^^^ ^i^^ 51.@`%^^? J^^ at)
VAN DE WIEG TOT HET GRAF
DOOR DE WERELD GERAKEN
(Vervolg en slot van bl. 161)
ANDERE buitenmensen wrochten bij een kasteelheer
in de bossen ; en 't was bomen snoeien
en vellen, reunen en eeragaten uitdoen, snoei
opmaken en kanthagen kappen.
Dan hadt ge ook nog die talrijke scheepslossers langs
de vaart, op een of ander « aard ». Te Brugge waren
er altijd bruggestaanders te vinden bij de poorten, langs
de Reie en de Bassin, in de nabijheid van commersiehuizen
; de baas moest maar een teken doen en
ze waren daar al gezet op een loopje : mannen gelijk
de Mugge en Bazaar en de Porre en zoveel andere,
best gekend bij hun lapnaam.
Sterke kerels, die dul waren achter een dubbel daghuur,
trokken 's Zomers naar 't Franse, om daar in de
« travoes » in entreprise te werken : wroeten en klauwieren
van 's morgens als het begon te klaren tot dat
ze er 's avonds schier bij nederstuikten ; altijd stulpend
in de bieten, met dat kort kappertje, om zich t'entend
elke rij eens moeizaam te rechten. 't Was juist
daarom dat die mannen van 't Franse, met hun wijde
panen broeken, een brede rode band rond de leên
snoerden ; maar 't was een hele karwei... als ze ergens
naartoe moesten. Ze begonnen die band los te winden
al gaande : « Alles in entreprise ! » lachte dan de
Vroeden.
De Bruggelingen en de mensen van rond de stad
vonden ook werk in de vellenploterij langs de Reie
of 't Slunsekot van de Balsemboomstraat en 't Kromzothuisstraatje
; dan hadt ge 't Klotefabriekje vorenaan
op de Maalse steenweg, en de wollefabriek aan de
Mestzate, -- al op de oostkant van de stad gelegen —
maar grote fabrieken waren er hier niet.
— 182 —
Moeder, de vrouw, sprong ook in de bres om een
stuiver bij te verdienen : 't was wieden in de vruchten,
of werken in 't hooi, in 't vlas en in den oogst heel de
Zomer lang ; ' t jongste kruipertje lag dan, in haar
nabijheid, op een wannezak te spartelen en te kraaien
of te slapen.
Doch de meeste vrouwen gaven de voorkeur aan
werk binnenhuis : Wantje die bij haar Anne moeie
langs de Leegeweg opgekweekt werd, moest 's avonds
helpen vlas spinnen (1) bij het dansende licht van een
koperen olielampje, dat rookte gelijk een kave ; dat
gesponnen vlas werd geleverd in de Langestraat bij
Scharlakens. Het volgende wiegeliedje zinspeelt op die
bezigheid
Dow, dow, kindje dow
Slaapt enz
Maar je moet al gelijk brave zijn
Dat moeder zere kan spinnen
Om een kantje brood te winnen.
In ieder huis hadden ze ook altijd een spellewerkkussen
bij de hand en een werkje opstaan, een follesientje
of ouderwets : ' t pastorshoedje, de sluffere, 't blad,
de pluime, de mentebolle enz. De stokken rolden en
kletsten tussenin overdag, en 's avonds onder 't straal
van een glazen bol gaven ze maar « dalja » totdat ze
hun « pree » hadden. En 't klonk er van :
...en we gaan een krenoline dragen
om de jongmans te be(j)hagen
Van kletse, kletse, klipse maar. (bis)
De Vrijdagavond was het dan een processie van
spellewerksters, die hun werkje kwamen leveren bij de
kantekoopvrouw in de Langestraat ; met dat gewin
konden ze de Zaterdag een kleinigheid kopen op de
markt.
1) Vroeger werd het huisweven ook nog gedaan, maar dat
behoorde reeds tot het verleden ; ten minste hier in onze
streek. In het Kortrijkse zagen we nog " thuisweven „ vóór
de oorlog.
-- 183 —
Dat Brugs vrouwtje rekende haar gewin heel zakelijk
uit : « Voor een elletje van 't pinnetje heb ik een
roggebroodje van een stuiver en een kilo petatten van
3 cens ; een mens moet zien dat je d'er komt he, als
je alzo in 't kweken van je « joengers » zijt ».
Dat kweken van die « joengers » wilde nog wat zeggen
in die tijden : 't ene kind volgde op 't andere,
een heel boekje vol ; maar ze zaten er niet zodanig
mee verlegen ; 't zou van entwaar komen : « Was
't niet van de kerke, 't was van den discti » en ze sloe.
gen zich door 't leven gelijk sloeber door de vitsen.
Kleinzerig waren ze niet en ze konden tegen een goede
duw, die buitenmensen ; toch was er een verschil
tussen een Zuiderse tafel — in de magere bosstreek
met gemene weiden (velden) -- met roggebrood en
zwijnspatatten gelijk waterzakken, en de tafel van het
rijkere Noorden -- midden zware poldergrond en vette
weiden — met tarwebrood en een pot aardappelen,
een bloempot.
Geen wonder dat die mensen hunkerden naar haring ;
ze waren daarbij overtuigd van het gezegde :
« Haring aan d'hand
dokteur van kant »
In den buiten leurden ze met haring op een traankarretje
of per hundekar ; de armste kortwoner kon
zich die weelde veroorloven : een mandetje haring voor
2 fr. 't Waren wel verarmoede kleine beestjes, maar
ge hadt een haring voor een cens en daarmee was de
krotte van tafel. Het Brugs volk, van de zijstraatjes
van St Gillis en St Anna, kochten bij de haringroker
Kootje Rau, in de Karmerstraat, een kluite « koppenharing
»; en dat was nog goedkoper: achte voor een kluite,
verminkte en beschadigde, al dooreen. Die haringen
alzo opgediend met een stoverijtje : — zonder vlees —
van 3 kilo petatten, een halve kluite vet (roet) en een
ajuin, en een laurierblaadje ; dat was genoeg omzelfs
de dismeester op bezoek te doen watertanden, ja bij
zoverre dat hij 't schijvetje van dat pruttelend stoverijtje
ophefte om zich te overtuigen.
- 184-
Kwestie van die kurieuze dismeesters. wel dat was
dan nog volop 't gebruik dat ze de behoeftige gezinoen
gingen bezoeken en eens goed rondkeken, maar
ze werden algelijk bedrogen: van als Fiene wist dat
ze op toer waren, legde ze seffens drie wannezakken
op 't bed als dekking; zo was ze zeker van aan een
sargetje te geraken (I). Tegen de winter kwamen ze
ook vragen wat ze begeerden voor wintergifte: een
grauwe beddezak, een katoenen sarge, enz. ; er werden
ook kolen uitgedeeld en met de schommelinge
was er ook kalk (wi tsel) en een « breuze » te bekomen.
In stad werd er zelfs een prijs van «propertheid» gegeven
van 25 tot 75 fr. al naarvolgens. - «Ja, bofte
Kletje Slechting, dat was geen propertheid van boven
op we'e ! 't moest al gekuist en gelekt zijn van onderste
boven, 'k wete er van te spreken, 'k was er ook bij. En
wij gingen om dien prijs naar d'Halle op de grote markt;
en dat was daar alzo een soorte van een kerremestje
met muziek: een oud wijvetje en een vintje wierden
heel in 'r nieuw gestoken en de anderen kregen ook
entwatse kleren; allé we waren allemale kontent en
we dansten een rondetje en we zongen een liedje. en
er kwam veel volk kijken en hurken. 'k Zonge 'k ik van
«Kletje was de bruid» : een geestig liedje, maar
't zat geen kwaad in ; dat mens uit de Karmerstrate met
heur vijf jongens zong een liedje uit de spellewerkschole.
't Was op een Witten Donderdag
Als Jesus zijn avondmaal dee '
Al met zijn twaalf apostelen
en zijne discipelen mee.
Wie zit er hier aan mijn tafele ?
Wie drinkt er hier van mijn wijn ?
Die van mijn wijn zal drinken
en van mijn broodje zal eten
zal mijne verrader zijn.
1) Er was dan veel armoede onder 't klein volk cn ze
moessen dikwijls "krebbe bijten '" want ze "hadden mccr
honger of vaak " en waren "zo arm als de ratten in de ker k e ".
.— 185 —
Toen sprak dien valschen Judas :
Och ! Heere, ik en ben het toch niet.
Dan sprak den Heere Jesus :
Och ! Judas, 'k en wijte 't u niet.
Als Jezuken tegen zijn moederke sprak :
En roept er mik morgen vroeg op,
Drie uurkens voor den dage
Als 't haantje zal kraaien driemaal.
Dan is Jezuken opgestaan
En naar de kerke gegaan.
Wat vond hij onderwege ?
Wel zestig mannen staan.
— Wel mannen, wel mannen,
Waarom blijft gij hier zo staan ?
— Wij verwachten de Heere Jezus
Om naar de kerke te gaan.
Sint Jozef viel in eenen slaap
En droomde eenen droom
Dat Jezus' purper manteltje
En Maria's sneewit kleedje
Lag onder den palmenboom.
Die palmenboom droeg palmen
De takjes werden zoolang,
Sint Jozef trok er een takjen af
En stak het in Maria's hand (1).
Te Distel hoorden we dat liedje anders zingen
't Was op een Witten Donderdag
Als Heer Jezus aan tafel zat
Met zijn twaalf apostelen
en zijne discipelen daarbij.
Heer Jezus brak het brood
En Maria schonk de wijn.
Wie zit er hier aan mijn tafel
Die mijne verrader zal zijn ?
Toch sprak er de valsche Judas :
Och Heere ik en ben het niet.
Toen sprak er de zoete Jezus :
Judas mijn vriend, ik en zegge dat niet.
1) Het liedje is onvolledig. De rijmreken worden bij het
zingen twee en twee gebiseerd.
-- 186 —
En daar hebben ze Jezus gevangen
En gebonden aan armen en knier,
Gegeeseld hoeveel en hoelange,
En Maria die moeste dat zien.
Maria die sprak er met tranen :
Ach laat mijn zeune toch gaan,
Bind mij aan die Jodes kolonne
En laat mijne zeune toch gaan.
Wij en binden U niet aan die Jodes kolonne,
Uwen zeune en laten wij niet gaan,
Uwen zeune moet morgen sterven,
De Goede Vrijdag komt aan.
Maria die zal keersjes ontsteken
Eer de ziele van 't lichaam scheedt
Keer were, keer were
Ge zijt met 't pak der zonden zeer zwaar gelaan.
Die uit liefde aan mijn tafel gaat
Ik ben de vader der genade,
Ik zal U helpen uit de gevaren
Al ware het wel veertig jaar.
Na een grote begraving of een jaargetijde was de
dismeester ook gelast met het uitdelen van het brood
aan de armen : halve stenen brood of kilotjes, al naarvolgens
dat de koperen tekens donker of klaar waren ;
en hoe meer kinderen, hoe meer brood. Op den buiten
waren geen tekens van doen ; de dismeester kende
zijn volk. De bedekte of schamele armen -- veel minder
talrijk — kreeg het brood in 't duikertje (1).
Ze werden ook gesteund, die behoeftigen, -- van
« Fiesentius » (genootschap van de H. Vincentius). De
leden kwamen 's Zondags bijeen en moesten telkens
minstens 0,50 fr. in de beurs storten ; ze zamelden
geld en kledingstukken in bij begoede parochianen,
om het daarna in elke wijk uit te delen waar de nood
het dringendste was.
1) Die mensen — meest vernederde — waren benauwd van
de volksvinger, die soms onbarmhartig nawees : Hu, ze moeten
zo luide niet roepen, ze trokken van den disch ! „ — Werd
ook nog gehoord : " En dat is van de pastoors groot gekweekt„
— of " Ze hingen hele dagen aan de pastoors zijn belle ! „
187
In de stad waren daar nog « de Spiezen » (hospice) ;
't aantal kinders kwam natuurlijk ook in aanmerking.'t Was
alzo dat Lewiese heur explikeerde : « A wel here,
mijnhere ba ja'k 'k en d'er vanzelfs vijve ; en 'k zitte
daar nog met drie platte joengers en 't oudste van de
vijve is nog geen zeven jaar ; alla al mussels t'hope (1),
ze kunnen onder één kuipe »
Zij die voorzienig waren, verzekerden zich ook tegen
ziekte in een « sosseteit » van onderlingen bijstand :
een gemeenzaamheid bij de hoveniers, de timmerlieden,
of waar dat er geen bepaalde stiel bijhoorde, gelijk
de Gemeenzaamheid (2) « de Mieren » op St Gillis ;
deze had haar lokaal in Batavia. Ieder week kwamen
ze rond om de bijdrage (6 cens, naar ik hoorde); in
geval van ziekte, kreegt ge de zes eerste weken
1,25 fr. daags, of volgens uw bijdrage, in evenredig.
heid meer of min.
Wekelijks kwamen ze ook rond voor de confrerie
van 't Kruise, van 't Graf van Jerusalem, van 0. L.
Vrouwe, van de Berechtinge, van Magriete, enz.
Die wekelijkse afrekening was voor dat stadsvolk
bijna een gewoonte ; er waren zelfs huisbazen die —
op afkorting van de huispacht -- wekelijks de ronde
deden. 't Was alzo dat Leitje, die wekelijks een kluite
steun kreeg van haar zuster Tanse, ook geregeld rekenschap
moest geven van de uitgaven. Die Zaterdag
kwamen ze in onverschil : — « Ja maar, neen Leitje,
die laatste cens is zekers toch in geen steenpit gevallen
? » — Dat ze al peisde, dat ze wilde, ons Leitje
kwam er niet op ; totdat ze 's avonds tewege 't zand
rond de stove krinkelde : -- « Tanse 'k zijn d'er al
't schiet me te binnen,... dat was die cens zand »
1) Van opkomende jongens of meisjes : " Ze, zijn noch mussel
noch visch. „ Als twee kleine kinderen elkaar helpen : " de
mussel draagt de geernare. „
2) Louis die zeker wilde spelen, deed mee in 3 ziekenkassen:
de Mieren, de Verenigde Werklieden en de Gemeenzaamheid
van de Hoveniers en de Zaaiers : deze laatste hield eerst huis,
— 188 —
Er waren ook altijd sukkelaars die hun brood gingen
schooien van deur tot deur, dag in dag uit, door alle
weer en wind ; er kwamen soms wel vijf, zes schooiers
per week in 't dorp. De schooljeugd had het vooral
gemunt op Machiel, een eerste zatlap, — de groten Duts
bijgenaamd — en een afgod van lelijkheid ; zodra ze
hem in de kip kregen, begonnen ze een schooiersgebed
na te roepen :
Ter ere Madame
God zal 't je lonen
Is 't niet in de erweten,
t' is in de bonen !
En Machiel aan 't briesen, en 't vloeken en 't verwensen
dat zijn haar rechte stond.
De Krepelare — mager gelijk 't hout van de galge —
was integendeel allemans vriend, en ze hadden veel
kompassie met die slore van zijn ziek wijf ; zijn Onze
Vader was nog niet t'halven of ze waren daar al,
moeder en kinders, met stuiten en een half versleten
rok of oud ondergoed... 't werd al in zijn mande en
zak gestopt ; hij wierd ook met novenen gelast en in
de dagen van Antonius deed hij dienst als derde man
aan O. L. Vrouwkerk. (1) De Bulte bleef nooit in 't dorp,
hij ging naar de boeren en rammelde daar, met veel
gebaren, dat oud gebedeke af op zijn manier, en eindigde
met 't slot van een ander gebed :
Maria van « Zeruslem » was goed,
Zij heeft gedragen het Heilig Bloed,
Als Maria 't Heilig bloed ontving,
't Was naar den tempel dat Maria ging.
In den tempel is Maria gegaan,
De Engel Gods kwam voor haar staan
in de Wulf, in de Ezelstraat, en kwam later ook naar St Gillis,
in 't Krieken hof .
In de Langestraat is er nog een herberg : „ In de Gemeenzaamheid.
„
1) Ze moesten altijd met drie personen zijn om aldaar den
ommegang te doen ; er waren altijd mannen die buiten wachtten
om als derde man mee te gaan en een stuiver te verdienen.
- 189-
Al met een druk en goed vermaan.
Hij zei: Lieve maagd, verschrikt niet zoozeer,
Gij zult baren een klein kind
Zonder smert of zonder pijn.
Het zal de meeste Heer van heel de wereld zijn.
Als Joz ef dit had gehoord
Dat Maria was in groot bezwaar,
Hij heeft ze genomen bij de hand
En geleid tot in Gods vreemde land.
In Gods vreemde land is Hij verkoren
In Jeruzalem stierf God de dood
Daar zij den Heer hadden gebonden
Aan eene kolonne zoo groot.
De slagen die zij aan God gaven
Was tot duust en zes en zestig slagen.
Ze waren zeer groot des Heeren wonden
En zoo gekneusd zijn gebenedijde voeten zoet,
God had gezegd, ik weet dat ik sterven moet.
Het tweede bezwaar gaat boven a],
Ik weet niet waar mijne ziel varen zal.
Ik hoor de klokke der zeven Sakramenten slaan.
Ik mag in de kerk noch komen noch staan.
Ik zag voor mij eerst mijn bloed
En voor mijn geest de kelk voor de wijn.
Zoo waarachtig moet het zijn
Dat God uitspraak doet
En aan zijne discipelen gaf,
't Was op een Witten Donderdag avond
Eerst moet wezen, de eeuwige zaligheid. Amen.
Zo vond elk een uitweg in de strijd om het bestaan.
In het kweken van «de joengers » hadden de ouders
het dubbel lastig; maar eenmaal dat de oudste kinders
aankwamen, een handje konden toesteken en een
centje bijverdienden - dat begon al na de eerste kommunie
- kwam er stilaan welstand in 't gezin. De oudste
dochter sakrifieerde zich veelal om de jongste te helpen
opkweken; het is geweten:
«een meisje tussen veel jongens is een slave.
en een jongen tussen veel meisjes is een grave ».
Elk kind brach t het zijne mee en moeder verzuchtte
wel eens: - «Je kunt ze wel minnen, maar je kunt
ze niet zinnen », maar ze waren allen overtuigd van
— 190 —
het gezegde : — « Elk huistje heeft zijn kruistje. » (1)
Als de kinders meesloegen kwamen de ouders, die
met een beetje « verzei » en overleg alles goed wisten te
« begazzen » er bovenop ; ze begonnen met 't sparen
van « dat appeltje tegen de dust » voor den ouden dag.
M . CAFMEYER
MENGELMAREN
BINNENSCHEEPVAART
Bij de lieden onzer binnenscheepvaart bestaat de gewoonte,
bij het afsterven van een " naar „ familielid een rouwvlag te
voeren in plaats van de nationale vlag. Deze gewoonte bestaat
in Vlaams België en ook in Nederland.
Er zijn twee soorten van rouwvlaggen : een zwarte langwerpige
driehoek ; in het midden een witte ronde waarin ofwel
enkel een zwart kruis ofwel een zwarte treurboom met zichtbare
wortel, op een grond die volgens mij een kerkhof verbeeldt.
Een schipper zei me dat de vlag met treurboom voor de
rouw van de schipper zelf of van een naaste familielid gebruikt
wordt ; de vlag met het kruis voor rouw van verdere familieleden.
Andere schippers zeiden dat het gebruik van de soort
rouwvlag geschiedde naar willekeur.
Wie weet wat meer — plaats, tijd en benaming — van
dit rouwgebruik ? G. N.
SIAMESE TWEELINGEN TE OESELGEM. 1809.
De Brugse tekenmeester en kunstschilder J. K. Verbrugge
tekent in zijn Dagboek (blz. 144 van het Handschrift), onder
1) Ze kenden heel 't rijmpje van buiten :
" Elk huisje heeft zijn kruisje
Ook kluis en cel,
Maar elk huisje, gebruikt zijn kruisje
Niet evenwel.
Die dat kruisje wel ontvangt
En minnelijk onthaalt
Zal voor dat kruisje worden bedankt
En rijkelijk betaald. ,,
-- 191 -
den datum 5 Februari 1809, het volgende aan : " Dezen dag
zyn tot Hoeselgem over Wakken geboren twee kinderen aen
malkanderen, buyck aen buyck. Den vader was genaemd
Bernardus Verbeke, de moeder Joanna Karpentier, oud 34
jaeren. Dese kinderen zyn gedoopt geweest, en hebben geleeft
elf daegen min vuijf ueren.
Deze menschen waeren t' mynen huyse gekomen op myn
verzoek, met de doode kinderen, die alreede in sterck-waeter
waeren, en ik hebse naergemaekt in myn Attellier.
Deze kinderen waeren frisch en gezond naer hunne geboorte,
en deden alle beweegingen van ander kinderen. Zy
en hebben malkanderen maer van een eenige minuten overleeft.
Deze geboorte heeft gedeurt circa 3. quart, sonder
groote tourmunten.
Het was aen de ouders toegestaen, van ten tyde van een
jaer rond te gaen van de eene stad naer de ander, naer
welk verloop, zy die kinderen leveren moesten in het Museum
tot Parys.
Dit is al volgens de bekentenisse van de moeder t'inynen
huvse „ V.
LANTEERNLIEDJE
Hier volgt een Lanteernliedje „ dat de knechtejongens van
Meesen in stoet zingen op Allerheiligenavond. Ze trekken
door 't stadje, na de schole, in den donkeren en ze zingen dat
't galmt. Ze zijn gepint en dragen een kleurigen " keerselanteern
,,. 't Is altijd hetzelfde liedje : Vlaams, maar doorspekt
met wat Meesens Frans. En dat jongensgebruik vindt men
misschien elders in Vlaanderen niet ?
Lanteernman, Lanteernman ) bis
Aleye, aleye, polle, polle. )
Vivent les allumet(tes), ma mere
Vivent les allumet(tes), la dis, la dis, la dère.
Et on s'en fou, la dis, la dis, la dère,
Et on s'en fou, la dis, la dis, la don.
Ze steunen vooral goed op 't eerste. J. L.
RAPEN LAAIEN
De volgende regel gehoord te Waardamme en Ruddervoorde
:
Een zaadje in 't zand
is een rape in d' hand
(var. : is eene in d'hand). W. D.
- 192 ---
HONDEKOT
— Hij heeft zijn hondekot aan, den hond gaat bassen.
— Hij heeft zijn hondekot aan, den hond gaat weer van
zijn duivels droomen .
Hondekot in deze zegswijzen — gewoon te iCoolkerke en te
Oedelem — is een bolhoed.
De bolhoed is aldaar -- zelfs op een kwartier van Brugge ! —
alleen in het gebruik aanvaard op doopfeest, trouwfeest en
begrafenis. Wie anders met een " hondekot „ zou uitgaan,
wordt uitgelachen en hoort woe ! woe ! langs waar hij voorbijkomt.
Komt er een " van buiten „ met een bolhoed aan, dan is de
vraag: " Vanwaar zou die kerel zijn, hij heeft een hondekot
aan „.
De Bo geeft het w. hondekot op met de betekenis : grote
onfatsoenlijke mannenhoed, en een enkele zegswijze : Een
hondekot dragen. W. D.
LEGENDE VAN BEVERHOUTSVELD. - Hierboven blz. 162.
De legende van Juffrouw van Beveren is tegenwoordig nog
gekend door sommige mensen van Oedelem en daaromtrent.
Te Moerbrugge (Oostkamp) weet men te zeggen dat Juffrouw
van Beveren zou gewoond hebben op het Blauwkasteel
aldaar.
Het jaargetijde voor Juffrouw van Beveren in de parochiekerk
van Oedelem werd onderbroken in 1941. Dit jaar 1949
wordt het gebruik weer hersteld ; de dienst heeft plaats den
derden vrijdag van September te 9 uur. " De gemeente
betaalt den dienst, want de gemeente trekt de pachten „ — zo
zei me een aanborger. V.
AFSTAAN AAN DE ROLLE
Wanneer een jonge dochter een kind heeft en het wordt
uitbesteed of afgestaan tot adoptatie, dan zegt men : " Z' hén
't afgestaan aan de rolle ,,. Geluwe.
De rolle in deze zegswijze is blijkbaar de oude rolle of
" toer „ van de vondelingen, waarover Biekorf 1946, blz. 249.
E. N.
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
,
t'V'N'Ttif,T®
50.te Jaar. 10. In Zaaimaand, jaar 1949.
,
tf Ç
.14
, te,
Nullus otio pent dies apibus.
tekerf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal jaars
tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
VAN ZILVEREN KROEZEN
HET moet in de gewoonte gelegen hebben in het
Sint- Janshospitaal te Brugge, dat de zusters
hun eigen zilveren kroes mede hadden, bij
hun intrede of profes, ofwel ook nog dat zij bij de
eene of andere gelegenheid een zilveren kroes ten
geschenke kregen.
Zo kreeg Zuster Marie Ysenbaert, die in 't klooster
getreden was in 1520, een gift van haar ouders van
5 ponden groten « beleit int maken van 3 Silver
Croesen ».
Enkele oude drinkkroezen zijn nog bewaard en nog
voort bestaat de gewoonte dat de intredende zuster
bij haar uitzet een zilveren kroes heeft of er een
krijgt bij haar profes.
Enige van die kroezen willen we hier nader onderzoeken
en bespreken.
De oudste drinkkroes in het hospitaal bewaard is
van 1632. Hij draagt het opschrift S. M. I. 1632. Aan
wie hij behoord heeft, is niet gemakkelijk uit te
-- 194 —
maken daar die initialen op meer dan één zuster uit
dien tijd kunnen passen. Het is ofwel de kroes van
« Suster Marie lonnaert » ingekomen in 1598 en overleden
in 1640, ofwel « Suster Marie d' Irlandaise » heeft
hem gebruikt ; deze kwam binnen in het Sint Janshospitaal
in 1610.
Naar de stempels uitwijzen, werd hij gemaakt door
Francois Canneel, een Brugse zilversmid. Drie stempels
zijn nog tamelijk goed te onderscheiden : de grote
gekroonde leeuwenkop en de gothische gekroonde b
van het Brugse gild, alsook de naamstempel van
Canneel (1). Die stempel is te vinden op de plaat,
in het Gruuthuuse Museum ; verso 2e kolom, de 17e.
De Dekenletter is uitgesleten.
Een andere kroes draagt het opschrift « Suster Marie
Anne Fatou anno 1708 ». Zij was uit Izegem, trad in
't klooster den 30 Juli 1694, werd gekleed 9 September
1696, geprofest 10 September 1697, overleed 6 November
1759, oud 88 jaar. Van de vier stempels is er maar één
meer zichtbaar, namelijk de Dekenletter W die overeenkomt
met het dienstjaar 1709-1711. Zij heeft dus
dien kroes gekregen 11 jaar na haar profes.
Een schoon ziekendrinkbekertje van 1714 is ook
nog bewaard. Het draagt de letters S. P. M. 1714.
Een van de twee medaillons, die de H. Petronilla
voorstelt, laat toe de zuster te vereenzelvigen :
« Suster Petronilla Maes » heeft dit ziekenbekertje
gekregen. Zij was van een Brugse familie, trad in
't klooster in 1685, overleed er 19 October 1739, was
28 jaar Prioresse (2).
Vier stempels zijn bewaard, doch die van den
zilversmid is half uitgesleten en laat maar een kleine
hoofdletter B meer zien, terwijl hetgene links stond
1) Zie Gailliard. Ambachten en Neringen, blz. 118, Nr 145.
2) Volgens het overlijdensregister. — Mijn dank aan Mevrouw
Overste van het Sint Janshospitaal, die mij toegelaten beeft de
oude zilveren kroezen te onderzoeken en mij alle gegevens
ter beschikking heeft gesteld.
— 195 --
niet meer leesbaar is. Twee andere zijn van het Brugse
gild ; de laatste is de dekenletter B voor het dienstjaar
1715-16. Het is dus enkele jaren na haar aanstelling
als Overste dat zij in bezit gekomen is van dien
drinkbeker.
Ziekenbekertje van Z. Petronilla Maes. 1714.
Tot nog toe or,trnoetten we geen opschriften in
verzen op de kroezen. De oudste die er een heeft is de
kroes van « Suster Marie De Smidt » van het jaar 1737 (1):
Den Heer geeft my stercte en gratie
In liden en tribulatie.
Het overlijdensregister zegt dat zij uit Brugge was,
in 't klooster kwam in 1696 en overleed 29 Augustus
1741 ; verongelukt op een wagen en dood naar huis
gebracht. In een aantekenboekje van een Zuster uit
dien tijd vind ik het relaas van het ongeluk :
« Op den 29 Augustus 1741 zyn wy ghereden naer
onse Vrauwe in het boomken, smorgens te thien en alf
lans de vaert van Oostende, ende neder kommende
vanden dick is het perd ghevallen, daer Andries
Braecke op sat, ende het wiel commende op het
pert, heeft hem willen oprechten ende den baecwaegen
1) Ten gevolge van herstelling zijn de stempels van deze
kroes verdwenen.
— 196 —
is omghevallen tot onse groote droefheid, waer van
eenige ghequest waeren ende Suster Mary de Smidt
een alf ure daer naer ghestorven is in den selven
waegen, soo wy menden naer huys te commen. Ende
men heeft het doodt lichaem ghestelt in de steene
kaemer aide raeme, waer naer den eerw. heer pastor
die oock daer present gheweest was, gegaen is naer
den bisschop om de saecke te kennen te geven; opden
selven avont heeft men raport laeten doen aen den
heer greffier vande kaemer, denwelcken sanderdacs is
ghekomme om infermatie te doen met heere scheepenen;
waernaer raport is ghedaen aen den Colige ; waernaer
sy is aenscauwt ende begraeven. In vrede moet sy
rusten ». (1)
Suster Clara Vervaecke kreeg haar kroes bij haar
zilveren jubileum. Zij was den 11 April 1 71 0 in 't klooster
getreden, den 8 Mei 1713 geprofest ; zij overleed 8 Mei
1760. Haar kroes dagtekent van 1738 ; hij draagt de
beeltenis van haar patrones, de H. Clara, met monstrans
in de hand en daarrond is het schone versje
geschreven :
En drinckt niet om de smake
Suster Clara Vervaecke 1738.
Die kroes werd gemaakt door den Bru gsen zilversmid
Maarten Logghe (2) in het dienstjaar 1738-39, volgens
den Dekenletter W.
De kroes van Suster Eleonora Verbeke draagt
het opschrift :
H. Augustinus B.V.O. 1743
De liefde tot Godt doet al quaet breken
Suster Eleonora Verbeke.
Zij was geboren te Brugge, trad in 't klooster in
1732 en overleed er 12 Januari 1786, 73 jaar oud,
1) Dit moet geschreven zijn door Zuster Mary Josepha
Potvliet, want op 't einde van 't boekje schrijft zij : "Mijn Vaeder
Pieter Potvliet is overleden den 26 maerte 1747, oudt 80 jaeren
ende getrauwt 55 jaeren „
2) Zie Annales Emulation, 1913, blz. 257. : " Poincons inédits
d'orfèvres brugeois „.
— 197 —
waarvan 54 jaar in 't klooster. Haar kroes draagt de vier
stempels ; twee van het Brugse gild, een ander I. P. gekroond
: de zilversmid Joannes Petyt. De Dekenletter is
uitgesleten.
Dit zijn de oudste kroezen, die bewaard zijn. Ongetwijfeld
zijn er veel verdwenen in den Fransen Tijd
Negatief A. C. L.
Stempels op de zilveren kroes van Zuster Clara Vervaecke. 1738.
en ook enkele versleten. Maar het grootste deel zijn
van jongeren datum. Het zou ons te ver brengen al
de overige nog te beschrijven. lk wil enkel een greep
doen uit degene van 't begin van de jaren 1800 en
dan voor de jongste enkel de schoonste rijmen vermelden.
De kroes van « Suster Anna Cuvelly » is van 1820
en draagt in medaillon haar patrones met het volgend
opschrift : « Die uyt desen Croes drinckt, bid voor my
niet sonder stryd D. Zuster Anna was uit Brugge, trad
in 't klooster in 1779 en overleed 21 December 1833
in den ouderdom van 76 jaar, 54 van religie en 5
Jubileum. Zij was 18 jaar « Costerinne » (1)
Met den kroes van Zuster Benedicta De Smit raken
we een fijne anecdote uit de Brugse geschiedenis.
Haar kroes met het jaartal 1820 heeft ook een medaillon
1) Overlijdensregister.
— 198 —
met den H. Benedictus en de bekende rijmspreuk :
« Naer lyden Comt verblyden ».
Zuster Benedicta De Smit was uit Brugge, in 't hospitaal
ingekomen in 1780 en er overleden in 1823.
Lang heeft ze haar beker niet gebruikt ; ze was 65
jaar oud en « Apothekeresse D. (1) Het was aan haar
dat de Franse commissaris Descamps in 1794 kwam
vragen naar de « Chasse D. Zij hield zich kranig en
zeide : « Maar, citoyen, een « chasse » ? dat en hebben
wij niet. » Als hij weg was, hebben ze seffens de
Rijve van Sinte Ursula in verzekerde bewaring gebracht.
Zo heeft zij Memling's werk gered. (2) Zij zelf
werd geschilderd dat mocht wel voor iemand die zulk
een schilderwerk gered heeft ! Haar portret is nog
bewaard.
Zuster Brigitta Mussche uit Assenede trad in het
klooster in 1793 en overleed er 31 Augustus 1853. Zij
was er 37 jaar « Dispensierige » en haar kroes, die
dagtekent van 1830, draagt een medaillon van de H.
Brigitta en een medaillon met allerlei keukengerief en
het opschrift « Dispensierige ». Als zodanig had zij natuurlijk
veel werk. Het versje op haar kroes leert ons
ook hoe zij haar arbeid verdienstelijk maakte :
Laet uwen arbeyd, zorg en pyn
Voor alles tot Gods glorie zyn.
De kroes van Zuster Francisca Van Becelare is van
1831. Zij was geboortig van Luik, kwam in Sint-Janshospitaal
31 Mei 1799. Haar kroes draagt het medaillon
van den H. Franciscus van Assisi en een tweede
medaillon met mortier pilon en spuit : zij was immers
24 jaar « Apothekeresse ». Zij wist wel wat gedaan met
haar tijd en het versje op haar kroes past eveneens
wonderwel :
't Leven is kort, de tyd loopt snel,
Daerom gebruykt uw daegen wel.
1) Overlijdensregister,
2) Baron van Neverberg, Ursula, prinsesse van Engeland, bl.
145.
.. ,.....
— 199 —
In 1832 kreeg Zuster Xaveria Van Haecke haar kroes.
Zij was uit een Brugse familie geboren in 1786, trad in
't klooster 13 Maart 1807, werd gekleed 25 Juli 1809,
geprofest 31 Juli 1810 en overleed 17 December 1864.
Haar kroes draagt een medaillon met haar beschermheilige
: St Franciscus Xaverius en het versje :
De liefde is 't hoogste lot
Wie in de liefde blijft
Blijft eeuwiglijk in God.
Negatief A. C. L.
Zilveren kroes van Z. Brigitta Mussche. 1830.
Zuster Justine Vanderplancke uit Desselgem kreeg
haar drinkkroes bij haar kleding in 1837, Zij was 31
Juli 1835 binnengekomen en 12 Juni 1838 geprofest.
De kroes draagt een medaillon met de H. Justina en
het versje in de spelling van dien tijd :
Eerd uwen regel, mind de deugd
Zoo heb g'hier en hiernamaels vreugd.
De kroes van Zuster Teresia Willaert uit Hooglede
werd haar gegeven bij haar profes op 20 Juni 1843.
Hij heeft een medaillon met haar patrones, de H. Teresia,
en de gekende spreuk van de grote Carmelietes :
« Of lijden of sterven ». Het versje is ook Teresiaans
-- 200 --
Dat Jezus' liefde uw hert bewoon
En vlekkelooze deugd bekroon.
Zuster Teresia was 16 jaar Overste. De statuten van
het Hospitaal zeggen : « Wij ordonneeren dat er een
Overste zal wezen.... die naar oude Costume genaamd
zal wezen Prioresse of Vrouwe ». Tot in 1826 werd
de naam Prioresse bewaard in de registers : sedertdien
wordt ze genoemd « Overste » en tot op den dag van
heden wordt ze aangesproken met den naam : Mevrouw.
Van de overige kroezen geven we, zonder levensbeschrijving,
enkel de liefste rijmen op :
Luster Seraphine Ottevaere, 1842 ; met medaillon van haar
patroon :
Doet al u werken voor Godts min
Met een goed hert en blyden zin.
Zuster Coleta Verstraete, 1865 ; medaillon met haar patrones :
Hy heeft het al die Jesus heeft
Die in Hem blyft en in Hem leeft.
Zuster Constantia Vincke, 1868 ; medaillon van de H. Constantia
:
Weest Jezus mynen troost in pyn
Die naermaels mynen troost zult zyn.
Zuster Elisabeth Mullie, 1868 ; medaillon H. Elisabeth :
Laat ons leven zonder klagen
Willen wij aan God behagen.
Zuster Marie De Vos, 1868 ; medaillon O. L. Vrouw :
Die Jesus eens heeft wel gesmaekt
Noyt meer naer eenig schepsel haekt.
Nog enige van de allerlaatste, waarin gezinspeeld wordt op
de naam of op daden van hun patroonheilige :
Zuster Damiana, 1930 :
Gods goedheid schiep het wonder kruid,
Wij trekken er genezing uit.
Zuster Donatiana, 1930 :
Patroon van Brugsche gouw en stede,
In 't herte mijn zend ook Gods vrede.
Zuster Raphaël, 1931 :
Raphaël, Gods medicijn,
Tracht uw name
Wel bekwame
Ook een Raphaël te zijn.
-- 201 --
Zuster Bernadette, 1931 :
Elk Bernadetje, elk simpel kind,
Wordt door Maria teer bemind.
Zuster Mechtilde, 1932 :
Wees rein en rust aan Jezus' borst,
Die drinkt van Hem heeft nooit meer dorst.
Negatief A
Beker van Z. Elisabeth Rouffelet. 1619.
Zuster Columba, 1932 :
Duifjes simpel, lief en rein,
Jezus' beste vriendjes zijn
Zuster Scholastica, 1932 :
Bid, gebied, betrouw met kracht,
De hemelen buigen voor uw macht.
Zuster Jean- Bap tiste, 1932 :
Word van geen tel, ja gansch verdwijn,
Dat Jezus groot in u zou zijn
Zuster Beatrijs, 1933:
Voor and'ren 't leven vreugdig maken,
Vraagt veel en vrome zelfverzaken.
c IJ
— 202 —
En de twee laatste
Zuster Catherine, 1938 :
Brengt gij de zon in 's naasten leven,
Zij zal op u haar weerschijn geven.
Zuster Clemence, 1940 :
Met dulden en minnen
't meest te winnen.
Nu blijft nog over de schoonste kroes, namelijk de
vriendschaps- of erebeker die men kan bezien in het
Memling Museum. Duclos in « Bruges - Histoire et
Souvenirs » geeft er een afbeelding van op blz 403.
Hij is m. hoog en gemaakt volgens de oude
erebekers, met deksel en beker. Boven op het deksel
staat het beeldje van den H. Joannes de Dooper,
eerste patroon van het hospitaal.
de kom van den beker zijn drie medaillons
gegraveerd : de H. Augustinus, waarvan de zusters den
Regel volgen, de H. Joannes Evangelist, de tweede
patroon, en de H. Elisabeth, de patrones van de
zuster.
Binnen in 't deksel is er een opschrift : S. E. R. 1619.
d. i. Suster Elisabeth Rouffelet 1619. Zij trad in 't klooster
in 1577 en overleed 14 Maart 1630, 73 jaar oud ; zij
was 14 jaar Overste. Het is dus 3 jaar na haar
aanstelling als Overste dat zij den beker gekregen
heeft.
Boven op de kom van den beker staan de vier stempels
geslagen : D J C met kroon er boven, d. i. Jacques De
Cantere, Brugs zilversmid geworden in 1617 ; 1) de twee
stempels van het Brugse zilversmedengild, nl. de
gekroonde leeuwenkop en de gekroonde gothische b;
de Dekenleter is kleine gothische « L » die overenstemt
met het dienstjaar 1618-19.
Jacques De Cantere is een gekende Brugse zilversmid,
die voor het hospitaal schoon werk gemaakt heeft,
o. m. de cylindrische reliekhouder van de H. Apollonia
1) Zie Gailliard a. w. N. 109. en plaat Gruuthuuse Museum,
verso le kolom, stempel.
- 202-
de twee laatste :
1938
in 's naasten leven,
op u haar weerschijn geven.
1940:
minnen
Is meest te winnen.
over de schoonste kroes, namelijk de
vriendgchaps.. of erebeker die m~n kan in het
Museum. in « Bruges .. » geeft er een afb~elding van op 403.
0,335 m. gemaakt oude
met deksel beker. Boven op het deksel
beeldje van den H. Joannes de Dooper,
p3troon het hospitaal.
Op de kom van beker zijn drie medaillons
gegraveerd: Augustinus, waarvan zusters den
de H. Joannes Evangelist, de tweede
en de 1-1. Elisabeth, de patrones de
't is er een opschrift: R. /6/9.
Suster Elisabeth Rouffelet 16' 9. 1577 overleed 14 Mlart 1630, 73 jaar oud ; zij
14 jaar Overste. Het dus 3 jaar na haar
als Overste zij den beker gekregen
van den beker staan de vier stempels
geslagen: D J C met kroon er Jacques De
in 1617; (t) de twee
het Brugse zilversmedengild, nl. de
de gekroonde gothische de Dekenleter is de kleine gothische « L » die overeenstemt
het dienstjaar 1618·19.
De is gekende Brugse zilversmid,
voor het hospitaal schoon werk gemaakt heeft,
cylindrische reliekhouder de H. Apollonia
plaat Gruuthuuse Museum,
te 18e
-- 203 --
in 1619-20 en de cylinder met relikwieën van meerdere
heiligen ook in 1619-20. Hij maakte ook de grote
monstrans van Nieuwpoort in 1620-21.
Deze beker werd vroeger gebruikt bij de aanstelling
van een nieuwe Overste. De zusters hebben in 1889
van de Commissie der Burgerlijke Godshuizen de
toelating gekregen om hem te gebruiken bij grote
omstandigheden of bijzondere plechtigheden, als er
door de Overste een aanvraag zal gedaan worden (1).
Na al die kroezen en bekers en de vele die nog
overgeslagen zijn, moeten we 't versje onthouden op
den kroes van Zuster Stanislas (1921) :
Hij die wil gelukkig zijn,
Doet steeds water in zijn wijn.
C. DENORME
^^ ^ ^:^%s ^•,^ ^^n .\^ ^.^
^. G `^^é^ are) ar@
^ n
g.@^^c G^Cc; KCJ G^ GD1 K@ K@
LOTDAGEN.
Van een boer van Gits vernam ik het volgende
De lotdagen zijn de twaalf dagen tussen Kerstdag en
Nieuwjaar [Driekoningen ?j En ieder dag geeft het weer aan
van de maanden van het volgend jaar. Is 't op 26 Wintermaand
goed weer, heel Lauwe zal goed weer hebben. Is het 's voornoens
goed weer en 's achternoens slecht weer, dan zal de
eerste helft van de maand goed, de tweede helft slecht zijn
enz.... R. v. 0.
— De overlevering van de lotdagen leeft dus nog taai voort.
De berekening is bij dezen man nogal onvast geworden. Over
dat onderwerp zie Biekorf 1947, blz. b7 88.
ONT•TROUWEN.
Uit een gesprek te Brugge :
— Er zijn hele dagen mensen die trouwen, en die 't bulder
lelijk beklagen als ze getrouwd zijn. Moest er te Rome iemand
zijn die kan ons- trouwen
— Ja, dan zouden er zeker meer zijn die out-trouwen of
(dan) die trouwen.
-- Wel, dan zoudt ge nooit den weg naar Rome moeten
vragen. Ge zoudt maar de stroom van 't volk moeten volgen.....
A. C.
1) Brief N. 310. Extrait du procès verbal de la Commission
des Hospices Civils de la ville de Bruges. Séance du 28 mais
1889. Archief hospitaal.
— 204 —
'^.
A/1—
^ ;
^^^ ^?í^ ^^L `^ ^ ^,C^ ^^C^ ^ ^ ^ C^ ^ ^ "^^^ ,^^^ "-,)P c1@
KEIZER ALEXANDER EN DE PASTOOR
VAN ZEVEKOTE
EINDE Juni 1814 keerde tsaar Alexander terug van
de Conferentie van Londen, waar de geallieerde
mogendheden o. m. onze gewesten met Holland
verenigd hadden onder den prins van Oranje (1). Men
verwachtte hem te Brugge den 28 Juni tegen den avond.
« Geheel de stad was op de been, de militairen in
de waepens, den generael en Etat major te paerde
gingen hem te gemoed buyten de Smede-poorte. Den
Meyer en Municipalen par koets trokken ook naer
buyten ». Om 7 uur droop heel die « cortege » weer
binnen, zonder den Keizer. Men vernam dat « Zyne
Majesteyt den Keyzer aller Russen » te 1 uur Duinkerke
verlaten had ; te Gistel aangekomen had hij gevraagd
hoever het was naar Oostende. Toen hij hoorde dat
het maar een paar uren vandaar was, had hij gezegd :
« Ik moet Oostende zien ». Ondertussen was het laat
geworden en de Keizer reisde niet verder ; hij vernachtte
te Oostende.
's Anderendaags vroeg was hij te Brugge. Door een
ooggetuige wordt de ontvangst als volgt beschreven :
« Op Sint Pieters en Paulus dag, wezende woensdag,
's morgens al heel vroeg waeren de soldaeten in de waepens,
en de stad geraekte in roere door den trommel. Om 7 ueren
begonnen de canons te ronken, het zeker teeken van zyne
naedering. En schielyk verscheen heel de cortege. Om 7 ueren
een detachement van paerde-volk voor zyne lijfwagt in
't bleek blauw • gekleed, daer naer twee opene voituren waer
in den keyzer in 't eene was, in 't hoog groen gekleed, met
een capote als surtout, hoog grijs, en een witte pluijm op
zynen hoed. Zynen doctoor zat nevens hem. Hy ryde langs .
de Vrydagmert, Zuydzandstraete, Steenstraete, op 't midden
1) Over deze overgangsperiode leze men J. De Smet. Het
einde van het Fransch Bewind in West- Vlaanderen, in Biekoif
1933, blz. 225- 231.
— 205 —
Mert De daer waeren groote -
gingen . qwam eenen geweldigen regen, waeren naer prefecture vluchten,
keyzer de chocolat, is al de Cruyspoorte
Gend »
Den (2 was de van Zevekote,
P. Vervecken, gast bij de Paters Discalsen Brugge. vertelde wat hem den voren
in pastorij overgekomen was. De kunstschilder
K. Verbrugge denzelfden de
» van den in Dagboek neergeschreven.
Het luidt als volgt
Op 28sten Juny [ 1814] ontrent 5
den den keyzer Alexandre onbekent
SEVECOTE. Springen[de] uyt zyn sweefde
plaets sonder mantel, die gelaeten voiture al de rechterzyde keyzer ontmoette doofachtige hy vraegde waer den woonde. Deze hy zeyde. Den keyzer erhaelde het, al den keyzer ontrent het buys van den
hy de vrauw Gy klinken ! teeken de belle), want
meyd quam keyzer in de zat,
den lezen den verlegentheyd, want
voor `'er eenen Caen op zynen
waerom het cruijs. Den zeer verwon
Jae. -dert over
den malkanderen met ge
-vauwen ermen.
al catholyken waeren. Den pastoor
« Jae, en land. »
vroeg hy in pruijssenschen was.
van hy geweest was.
« gy naer toe ? »
« Naer Oostende. »
-205 -
van de Mert voor den middelbauw met den Dom. De militaire
defilleerden voor hem, den beyaerd speelde, de triompheklokke
en alle de klokken der stad luyden ; daer waeren groote toejeu ·
gingen. Ten zelven tyde qwan1 eenen geweldigen regen, zoo
dat zy genoodzaekt waeren naer . de prefecture te vluchten,
waer den keyzer naer de complimenten ontfangen te hebben,
dronck een tasse chocolat, en is om 8 ueren al de Cruyspoorte
al Gend vertrokken en om Antwerppen te gaen
bezigtigen. »
Zaterdag daarop Juli) pastoor Zevekate,
P. J. Verveeken, te gast bij Paters Discalsen te
Hij vertelde wat den Dinsdag te voren
zijn pastorij overgekomen De Brugse kunst..
schilder J. K. heeft dag « attestatie » van den pastoor zijn Dagboek neer..
geschreven. verhaal luid t als volgt:
« Op den 28sten Juny [1814] wezende Dynsdag, ontrent 5
ueren naer den middag, is den keyzer Alexandre onbekent
gekomen tot SEVECOTE. Springenlde] uyt zyn rijtuijg sweefde
hy rond de plaets sonder mantel, die gelaeten hebbende in
de voiture by zynen doctoor, die al de rechterzyde zat.
De keyzer ontluoette eene oude doofachtige vrauw, aen
wie hy vraegde waer den pastoor woonde. Deze vrauw vroeg
wat hy zeyde. Den keyzer erhaelde het, ol roepende ontrent
haer oor. Zy leyde den keyzer ontrent het huys van den
pastoor, waer hy klopte, maer de vrauw riep : Gy moet
klinken! (waerschynelyk teeken gevende naer de belle), want
klonck seffens. De meyd quam opendoen, en den keyzer liep
reght naer binnen, tot in de kamer waer den pastoor zat,
bezig met den bevelbrief te lezen van den bisschop. Zy
groeten malkanderen, den pastoor met verlegentheyd, want
hy niet wist wat voor eenen dezen was.
Alexandre vroeg in 't frans, of 'er eenen haen op zynen
toren was, en waerom het cruijs. Den pastoor, zeer verwon ~
dert over deze vraeg, antwoorde : Jae.
Den keyzer en den pastoor bezaegen malkanderen met ge·
vauwen ermen.
Alexandre vroeg of het al catholyken waeren. Den pastoor
zeyde : «J ae, en geheel het land. »
Den pastoor vroeg of hy in pruijssenschen dienst was.
Alexandre zeyde van neen, maer dat hy 'er in geweest was.
Den pastoor : «Waer gaet gy naer toe ? ~~
Alexandre : « Naer Oostende. »
-206 -
Hy vraegde aen den pastoor of hy Gistelle moeste passeeren
om naer Oostende te gaen. Den pastoor zeyde : «Gy moet
den kruys·steen-weg nemen al den linken kant »,
Alexandre nam de hand van den pastoor en omhelsde het
bovenste (de hand omdraeyende). Alexandre boog een knie
en vroeg de benedictie aen den pastoor. die hem den zegen
gaf.
Den keyzer verdween in alle haeste naer zyn rytuijg, den
pastoor laetende in zyne reflectien, die verblyd was over zyn
vertrek, niet wetende wie hy was..
Het lijtuig van den Keizer had natuurlijk he el de
parochie en niet het minst de jeugd van Zevekote in
beweging gebracht. De Keizer volgde den weg naar
Oostend e , zoals de pastoor hem had aangewezen. Toen
hij aan den «Kruis-weg» kwam, zag hij «dat de
kinderen aldaer tummel..boomen en waege..wielen (1)
maekten, zooals zy in ons land gewoon zyn te doen
om eenen co peren penninc te krygen ». De Keizer wierp
hun dadelijk stukken van vijf frank. gehele en halve
Franse kronen toe (2). Voor de rakkers van Zevekote
was het een felle dag geweest I
Pastoor Verveeken stond te Zevekote van 1772 tot
1815, met een onderbreking van een paar jaar (1803~
1805). Gedurende den Beloken Tijd hield hij zich schuil
op zijn parochie en bediende Zevekote « in den duik »,
1) Zie De Bo. Tuilnelbomen maken: op het hoofd staan mèt
de benen in de lucht. Wagen wielen maken, ook: wieltje
smijten; het lichaam over armen en benen doen voorttuimelen
gelijk een molen, De Ho vcrmeldt het gebruik: " De arrn e
jongens smijten wieltje langs de baan, om centen van de
voorbijgangers te krijgen."
2) Geheel het verhaal volgens J. I{. Verbrugge, Gedenk weerdige
Aenteekeningen, blz. 246-2J9 (Handschrift; privaatbezit).
- K. De Vos, Beschrij ving van Zevecote, blz. 120 (Brugge,
1879) heeft slechts een verbleekte overlevering uit een dagblad
van 1876 overgenomen: " De E. H. Pastor Verveeken
bevond zich op het kerkhof met zijn parochianen om den
keizerlijken stoet te zien voorbijtrekken. Alexander k wam bij
den Pastor, viel op zijn knieën en vroeg hem zijn priesterlijken
zegen ".
-- 207 --
Hij ontsnapte aan de opzoekingen van de Fransen dank
zij de toewijding van Hippolytus Van Dorpe (1) en de
eensgezinde medewerking van de Zevekotenaren. A.V.
^ „ ^ /' . !' .^ !' .^, ^. ..^ ^. ,^,1^`,^
^^^^^ u>^^^^^ ^?C^ DI@ r;',43_ GM_ DI@ ^?q@;14 " ^^C^
DE WELSTAND TE BRUGGE IN DE 17e EEUW
IN 1947 gaf Prof. H. van Werveke, in een bondig
maar belangrijk werkje. een volledig overzicht
van de sociale en economische geschiedenis van
de stad Gent (2).
In zijn inleiding merkt de schrijver op dat de 17e
eeuw, en vooral de tweede helft van deze eeuw, door
onze geschiedschrijvers beschouwd werd als de « ongelukseeuw
», ten gevolge van de talrijke oorlogen die ons
Land teisterden. Maar de c'jfers van de Gentse bevolking
in de tweede helft van deze eeuw tonen dat,
gedurende deze vijftig jaren, Gent een zekere welstand
heeft gekend.
In het begin van de 14e eeuw telde Gent ongeveer
56.000 inwoners en was toen een der meest bevolkte
steden van West-Europa. In 1610 vindt men er
een 31.000 inwoners, in 1690 een 52.000 en in 1740
een 38.000. De eerste officiële volkstelling van 1796
geeft 54.537 inwoners.
Daarover schrijft Prof. van Werveke : « De volledige
curve over de 17e en de 18e eeuw brengt ons een
beeld voor ogen, dat van de algemeen aanvaarde
voorstelling sterk afwijkt, en als volgt kan worden
samengevat, Na de scherpe daling, die ongetwijfeld op
de overgave van de stad aan Farnese (1584) was
gevolgd, steeg het bevolkingscijfer weer, eerst snel
1) Deze Van Dorpe's van Zevekote behoren tot de bekende
Kortrijkse familie Van Dorpe. Zie L. Slosse. Rond Kortrijk,
blz. 642 en 1018.
2) Gent. Schets van een Sociale Geschiedenis (Gent, 1947 ;
uitgave van het Willemsfonds).
- 208-
van 1610 tot J660, dan langzamer van 1660 tot 1690.
Van deze datum af, tot omstreeks 1740, daalde het
sterk ; daarna kwam er weer gestadige verbetering,
zodat, omstreeks 1790, het maximum van 1690 was
bereikt, en weldra overtroffen» (I).
In de jaren 1660-1700 ziet men te Gent de grootste
opeenhoping van bevolking in de moderne tijd. En gedurende
de eerste helft van de 18e eeuw, in een tijdperk
van vrede, verliest Gent een vierde van zijn bevolking.
Te Brugge, waar de 17e eeuw ook als de «onge...
lukseeuw » wordt aanzien, gebeurt hetzelfde als te
Gent: We bezitten nog geen studie over de ontwikkeling
van de Brugse bevolking vanaf J 600, maar
andere inlichtingen laten toe een zekere welstand vast
te stellen, ondanks de talrijke vijandelijke invallen, die
de onmiddellijke omgeving van de stad onveilig rnaakten.
Voor de jaren 1675 tot 1698 bezitten we volledige
gegevens over de goeJerenbeweging van de Brugse
haven, die door het kanaal van Oostende in verbinding
stond met de zee. In het jaar 1675 voerde Brugge
32.-594 ton koopwaar in, en voerde er slechts 14.903 ton
uit. In het jaar 1698 bedragen invoer en uitvoer
respectievelijk 22.827 en 10.155 ton (2). ~le mogen dus
besluiten dat de helft van de ingevoerde koopwaren
te Brugge bleef. De stad was dus een belangrijk
centrum geworden van plaatselijke handel, wat· een
zekere welstand laat veronderstellen.
Een ander bewijs van betrekkelijke welstand is het
aantal Godshuizen die in deze eeuw te Brugge werden
gesticht voor arme en bejaarde lieden. De 17e eeuw
telt er zeventien, tegen zeven in de J4e eeuw, tien in
de 15e , zeven in de 16e en tien in de 18e eeuw (3).
I) Ibidem, blz. 6 7. In 1584 k wam een ei nde aan het Cal vin ist isch
bewind te Gent. De stad keerde terug onder het gezag van de
koning van Spanje.
2) J. De Sm et, Tables du commerce et de la navigation du
port de Bruges, J675~1698. In " Bulletin de la Commissiou
royale d'IIistoire". 1930, bI. 156-201.
3) A.. l\laertens. Gids der Brugse g odshnizen . (Brugge, 19ctO:,
— 209 —
Een derde bewijs dat het zeventiendeeuwse Brugge
niet in volle verval was, zijn de talrijke particuliere
woningen die in deze eeuw te Brugge werden gebouwd.
Onder de meest kenmerkende Brugse gevels zijn deze uit
de 17e eeuw het talrijkst vertegenwoordigd.
De oudste Brugse huisgevels zijn opgetrokken in
gothische bouwtrant. Maar rond 1600 komt er veran.
dering, de gothische stijl wordt vervangen door een
plaatselijke aanpassing van de Renaissance, waarin de
horizontale lijnen vervangen worden door verticale. (1)
Te Brugge vinden we nog zes gothische gevels uit
de 17e eeuw ; al de andere gevels uit deze eeuw zijn
in de Renaissance-stijl. Van deze laatste zijn vele
versierd met halfverheven beeldhouwwerk. Onder meer
de huizen nre 14 (de Vier Jaargetijden) en 16 (de
Vier Werelddelen) in de Academiestraat ; nr 25 der
Vlamingstraat (de Vier Jaargetijden). Ambachten worden
afgebeeld in de beeldhouwwerken der huizen nr 148 in
de Langestrast (hoefsmid), nr 93 in de Noordzandstraat
(brouwerij) en nr 7 in de Braambergstraat (korendragers).
De Zeven Werken van Barmhartigheid staan afgebeeld
op de gevels nr 23 in de Molenmeers en nr I op de
Rozenhoedkaai. De gevel nr 91 in de Steenstraat
draagt de Zeven Dagen van de week. Het nr 28 der
Wollestraat toont de gevechten rond de Dampoort
in 1631 (2).
Dit beeldhouwwerk op de zeventiendeeuwse Brugse
gevels is zeker een teken van welstand, dat men niet
zou vinden in een tijdperk van armoede en verval.
Deze talrijke weelderige bouwwerken, het groot aantal
stichtingen van godshuizen en de grote hoeveelheid
koopwaar die te Brugge werd verkocht laten ons
toe te besluiten, dat ook Brugge in de 17e eeuw een
« herleving zonder glans of roem » heeft gekend.
JOS. DE SMET
1) Over de Brugse bouwtrant, zie A. Duclos. L'art des faCades
k Bruges (Brugge, 1902).
2) De historische Brugse gevels staan vermeld bij A. Duclos.
Bruges, Histoire et Souvenirs, bl. 493-588 (Brugge, 1910).
— 210 --
..,e• , ^^ ^r r r. n r i► r, PIA
'^ f
•
^i
A
iy^
•.
^
^^
^
^
-p^^
^
n `^^ ^
.
I^ cJ ^-
1
n n (^
^1^
n `/'^'
J
A 4
^i^` ,^^ i^i ^ ^^ 1.^ ^ F?J `^^^\. ^^ l= J^^ ^ ^^ ^^^ í^^ J\` J^\= J^^
SINT-SALVATORS TE BRUGGE HEROPEND
8 FEBRUARI 1801
IVEER dan een jaar vóór het Concordaat en de
officiële heropening van de kerken alhier
(Sinksen 1802) werd de Sint-Salvatorskerk te
Brugge weer in bezit genomen. K. Verschelde vertelt
uitvoerig (De Kathedrale van Sint Salvator, blz. 177 volg.)
hoe de kerk openbaar verkocht werd (1799) en voor de
kerkmeesters ingekocht, en ten slotte aan de parochianen
teruggeschonken. Het gebouw had schade geleden, al
de glasvensters waren gebroken ; de altaren, zitsels en
bekleding waren echter op hun plaats gebleven. Inderhaast
werd het nodigste hersteld en op Zondag 8 Februari
1801 had een theatrale muziekuitvoering — een
Missa en een Te Deum — in het versierde kerkgebouw
plaats. Groot was de toeloop naar deze feestelijke
« droge misse » in de heropende kerk.
Een van de kerkmeesters heeft het heugelijk feit als
volgt in zijn Memorieboek (Handschrift ; privaatbezit)
beschreven.
« De vreugt sag men op d'aenschijnen vande inwoonders
deser stadt uijtschijnen, waer men door de sorgh der kerkbestierders
alles op het cierlijkste vont opgedosschen. De
solemniteijt begon om elf uren voor noen, de musicque in
groot orchestre bragt ten uijtvoer een misse op d'oxael, waer
na Te D21m dan en daertusschen t' orgelspel en sonaten op
de blaes- en snaerinstrumenten. Men kont den toestant van
t'volk qualijk meester wesen die, door de goede zeden begaeft,
hun in alles selfs buijten gewoonte schickten.
De gens d'armes vande Republike stapten vooruijt in de
kerk gewapent om t'goet order te houden. Na de Gloria
quam de militaire musick binnen op hun beste gekleed al
speelen met hun turckx musiek, voorgestapt door den tambourmajor,
waer naer den stoet der stafofficieren volgden, alsook
den maire Serret met sijne adjointen Mrs. Dufillée, Busschaert,
Heene. Wat daernaer quam in d'adjointen vanden prefect
— 211 --
Van Praet, De Coninck. Alsoo den prefect geseijd had te
komen, soo hij ook gedaen heeft, was sijn vrauw met mevrauwe
en mijnheer de Carnin daer ook gekomen. Op de
komste van den prefect Mr. de Viry, die met den borgher
Hennissart arriveerde, speelde wederom t'militair muziek,
nogeens daertusschen ook, en dan in t'weghleijden van al de
Cortège als het gedaen was.
Aen den offerblok in t' midden der kerke soo hangde de
selve uijtgeschildert uijtvoerigh door Jan Beerblock, om de
aenschauwers te bewegen van daerin hun miltheijd te storten
tot erstellen de schaede die deselve kercke geleden heeft.
Den prefect was geplaetst al den repten kant van den
authaer waer een lessenaer ofte knielbank was overdekt met
een cramosij tapijt met sijde (ringen ende kussen met goude
fringen en quasten of quispels. Hebbende een fauteuille van
rood fruweel met vergulde nagelen, kussen van t'selve met
roode quispels. Van alle welke hij geen gebruijk makende,
bleef recht staen den geheelen tijd op die plaetse sonder
sitten nogte knielen, maer in een sedelijke gesteltenisse. » (1)
De rechtgeaarde en vrome kerkmeester spreekt ten
slotte de ergernis uit die veel goede burgers met hem
moeten gedeeld hebben : met Bonaparte was de wind
aan het draaien, en de Brugse Jacobijnen draaiden
zonder blozen mee « uijt pollitique ». Onze zegsman
noteert :
« In dees kerck vond sig Joseph van Heule-Daugis die in
een schrift aen den prefect geseijd had dat dees natie door
baijonetten moest geleijd worden ; en menige andere kijsijge
jacobijnen, vergalt van den septembriseurisme, welke loegen
en klapten, benevens veel van de adjointen en militaire. »
A. V.
1) De prefect DE Vixv was een vroeger titré (marquis) en
diplomaat (gezant in Engeland) ; men zag in hem een typisch
Voltairien, hoewel het in den mond liep dat hij " in stilte in
zijn woonste deed messe lesen ,,. Onze zegsman kent de Viry
door persoonlijken omgang ; elders beschrijft hij hem als een
man van veel weireld, maer vreesagtig in sijn bewerking, en
omringelt door volk die hem geleijden volgens hun dwinglandige
begeerten. „ Zijn groote en aenvallende figure „ maakte indruk
in de hogere kringen te Brugge. Naar gelijktijdige aantekeningen
van J. van Huerne. — Over de Viry zie J. De S ujet,
L'Administration du Département de la Lys... in Annales de
la Société d'Emuiation Lxxix (1931), blz. 137.
- 212 -
&@ ^^ ^R 4i`^C ^
MENGELMAREN
EEN BAKKERSWINKEL ALS SPIEGEL VAN HET VOLKSLEVEN.
In een keurig uitgegeven en rijk geïllustreerd werkje :
Brood- en Banketgebak te Deinze (44 blz. en 7 buitentekstplaten,
eerst verschenen in Bijdragen tot de Geschiedenis der
stad Deinze xv, 1918) behandelt G. P. BAERT op een oorspronkelijk
plan de geschiedenis van een Vlaams bakkersbedrij f
tussen 1860 en 1900. Wat het receptenboek van een bakkersfamilie
leren kan ! niet alleen over de bereiding van brood en
koeken en taarten allerlei, waar over het huiselijk leven van de
verbruikers : burgers, boeren en werklieden. De Schr. geeft,
na een pittige inleiding, een methodisch overzicht van de
gebakkeu — Broodbakkerij en Banketbakkerij afzonderlijk
geschikt — die te Deinze en omliggende genuttigd werden.
De baksoorten uit het receptenboek worden er niet een buitengewoon
rijke kennis van de overlevering uitgelegd. Niet minder
belangwekkend is de blik in de " boekhouding „ van
bakker Callebaut en in de werkplaats van dezen eerlijken
vakman en kunstenaar in zijn vak. Een " uitvinder „ in zijn
wereld van zoetigheid, al te bescheiden voorzeker om te
durven denken dat de uitvinding van een nieuwe taart meer
doet voor het gelul( van den mens dan de ontdekking van
een ster. En toch ! hoe is zijn werk een ware " blijdagwijzer „
geweest ! — Liefhebbers kunnen het boekje verkrijgen bij den
Schrijver, Beenhouwersstraat, 95, Brugge ; prijs 40 fr. V.
STAMREEKSEN VAN WESTVLAAMSE FAMILIËN.
Door E. H. C. Denorme werden in de laatste maanden — na
zijn hierboven op blz. 23 vermelde stamtafel van de familie
Verbrigghe — nog verscheidene stamreeksen in beperkte
oplage gedrukt op losse, genummerde bladen.
Vooreerst een stamtafel van zijn eigen familie, opklimmend
tot de tweede helft van de 16e eeuw, waar de Ieperse
stamvaders als de Worm voorkomen ; de overgang de Wormede
Norme gebeurde in het begin van de 17e eeuw.
Ter gelegenheid van de aanstelling van E. H. Alfons Van
den Berghe van Ardooie tot pastoor van Adinkerke (1 Mei 1949),
stelde hij een voorouderstafel op die aan vaderszijde tot
Kortrijkse poorters van het einde der 17e eeuw opgaat, aan
-- 213 -
moederszijde de Tieltse familie Goethals tot omstreeks 1700
vervolgt.
Van de familie Jonckheere van Beveren (Roeselare) reikt
de voorouderstafel (gedateerd 31 Juli 1949) tot een stamvader
Passchier of Paschasius de 77nck/ieere uit de 16e eeuw.
Op het einde van de 17e eeuw verschijnt de familienaam
gewijzigd tot 7onckheere. Beveren bleef steeds de woonplaats,
met één onderbreking in de jaren 1700-1750 (Gits).
Hierbij aansluitend is de gedachtenis (met portret) van
Mevrouw Pierre 'T Jantele, geb. Marie Lievens, moeder van
Mevrouw Jozef Jonckheere, begraven te Beveren den 7 Februari
1949. Op de binnenzijden van dit " doodsant,je „ staat een
stamtafel van de Lievens van Beveren, doorgetrokken tot de
17e eeuw.
Door een ander familiekundige, Heer A. Vanhuyse, werd
een voorouderstafel aangeboden (gedrukt op 30 exemplaren)
aan Heer Maurice-Victor Vanhuyse ter gelegenheid van zijn
huwelijk te Nieuwpoort (8 Sept. 1949) met Juffrouw Elodie-Maria
Vandenbussche. De Vanhuyse's komen uit Rumbeke en Langemark,
terwijl de tak Vandenbussche van Nieuwpoort rond
1700 te Wulpen gevonden wordt. V.
DE ABDIJ 'S HEMELSDALE
Het verdwenen Cisterciënser vrouwenklooster 's Hemelsdale
vond zijn geschiedschrijver in fr. M. DESIDERATUS, monnik der
Cisterciënserabdij Sint-Sixtus te Westvleteren. Al te bescheiden
wordt dit werk als een verzameling van " geschiedkundige
aantekeningen „ voorgesteld. Dit boek van 224 blz., keurig
gedrukt en geïllustreerd, is een voortreffelijke beschrijving van
het bewogen verleden van het klooster, gesteund op een
grondige studie van uitgegeven en onuitgegeven bronnen en
werken (waaronder een Geschiedenis van Werken, Handschrift,
van B. Slembrouck), Wij volgen liet klooster in zijn stichting
en verplaatsingen te Eesen (1237-1270), te Zillebeke (1270-1295),
te Werken (1295-1575), te Diksmuide (1607-1671) en te Brugge
(1671-1804). Van de uitbreiding van het domein wordt blz. 70-
89 een bondig overzicht gegeven. Uitvoerig wordt de geschiedenis
van het kloosterleven behandeld, namelijk van de
regeltucht en de vroomheid. Al te dikwijls werd dit gestoord
en bezwaard niet alleen door de oorlogen, maar ook in vredestijd
door de politieke en fiscale inmenging van de vorsten. De
Schr. zorgde voor een goed Register van Plaatsnamen. Een
Register op de persoonsnamen, beperkt tot de familienamen
van de kloosterlingen, ware niet zonder nut geweest. — De
- 214 --
Schrijver, een kind van Werken, kiest met opzet de benaming
's Hemelsdale (en niet Hemelsdale) en verrechtvaardigt (blz. 35)
zijn keuze : dat was de traditionele benaming te Werken, zowel
in den volksmond als op het uithangbord van een oude
herberg. — Alwie belang stelt in locale en Westvlaamse geschiedenis,
zal dit werk willen bezitten dat ook nog uitmunt
door zijn voordeligen prijs. (Te bestellen bij : Paters Trappisten,
Klooster Sint-Sixtus, Westvleteren. Prijs : 60 fr.) A.V.
ONZE LIEVE VROUW VAN ISENBERGE.
Een boekje in zakformaat voor de bedevaarders, sierlijk
gedrukt en met prenten verlucht, vertelt boeiend van Izenberge's
kerk en van de kapel gesticht door pastoor Joost
Reyphins (t 1672) ter ere van Onze Lieve Vrouw van Barmhartigheid
; en beschrijft al het merkwaardige van dat Veurne-
Ambachtse heiligdom met een kennis en smaak en piëteit
die een handtekening overbodig maakt. B.
VIJFTIG JAARGANGEN VOLKSKUNDE.
In hetzelfde jaar als Biekorf bereikt het tijdschrift VOLKSKUNDE
zijn vijftigsten jaargang. Het werd in 1888 gesticht
door Pol de Mont en A. Gittée als een " tijdschrift voor
Nederlandsche Folklore ,,. Na enkele jaren werd A. de Cock
de spil van het tijdschrift dat, onder zijn leiding, den weg
heeft gebaand tot de wetenschappelijke beoefening van de
folklore in onze gewesten. In 1938 werd de uitgave onderbroken.
Dank zij vooral M. De Meyer werd weldra een " Niéuwe
Reeks ,, van Volkskunde ingezet. Als " Driemaandelijks Tijdschrift
voor de studie van het Volksleven „ onder de redactie
(voor Vlaanderen) van Dr K. C. Peeters, uitgegeven door de
N. V. Standaard-Boekhandel, is Volkskunde geroepen om een
grote traditie voort te zetten en de folklore als wetenschap
te bevorderen en erkenning te doen vinden. B.
LANTEERNLIEDJE. - Zie hierboven blz. 191.
Te Deinze luidt het lanteernliedje van de jongens die meegaan
in de maand October, bij 't eerste ontsteken van de
lanteerns bij 't korten van de dagen :
Jantje komt,
Jantje komt,
Jantje de lanteirenman,
Vroeg en laat
Op de straat
Om te zien hoe alles gaat.
--
Dat komt zeker omdat de lanteernman enkele jaren proeve
deed als nachtwaker, en 's avonds de veldwachter wat afloste
om in donkere hoeken te speuren.
HONDEKOT. - Vgl. hierboven bl. 192.
Ook in de Leiestreek geldt " hondekot „ voor bolhoed.
" Baron ! In uij kot ! „ : deze uitroep was in mijn kinderjaren
de grootste smaad aangedaan aan een eerste-communiekant
die na de dagen van de plechtigheid nog met zijn bolhoed
dierf verschijnen. Het bolhoedje werd tot over de randen over
de oren geslagen om de maat diets te maken dat een bolhoedje
geen dracht 'n was, al moest de jongen zijn eerstecommuniehoedje
afdragen om tijdens de Winter een zondagmuts
uit te sparen.
TROIS FRANCOIS „.
In de jaren tachtig werd de bolhoed, of hondekot, ook genaamd
" trois franCois „ omdat de hoedenmakers die seriehoeden
verkochten, toen al een " eenheidsprijs „ bedongen, en
voor van eender welke grootte.
De " trois francois „ was een zinspeling op drie frank zestig
en er zijn een paar uithangborden uit die jaren : " Au trois
f rancois „.
NOG VAN HOEDEN.
in 't algemeen, is tuig dat spot
de Stond overnaast de ingang
Kortrijkse en 'k vroeg om een inlichting. 'k
helft " van 't schoon weêre ,, en 'k zei
de kaartjesknipper : " Zou niet beter die sigaret uit
halen als ge je klanten aanspreekt ? „, waarop hij in
vroede coleire schoot en mij — tot mijn innig plezier —,
toesnauwde : " J' hier niemendalle te zeggen, schonen
jon op ! „ keek beschedelijk naar mijnen
ik had verwacht dat hij mij eerder zou toegeslingerd
hebben : met je schonen hoed op ! „
vriendelijke kaartjesknipper gebruikte " schonen here „
verachtelijke mijn hoed verachtte hij als dusdanig.
AFSTAAN AAN DE ROLLE. - Vgl. hierboven bl. 192.
van een jonge dochter wordt in de Leiestreek van
Vijve genaamd " kind van 't drinkgeld „
of 't anderszins 't kind,
--- voor den tweeden keer — lutten en tutters in
--- 215 -
omdat lanteern man proeve
's a vonds de veld wachter ,vat afloste
donkere hoeken te speuren.
HONDlnKOT. - Vgl. hierboven bI. 192.
de Leiestreek g'eldt "hondekot" voo: bolhoed.
Baron! In kot! " ,vas in mijn kinderjaren
grootste aangedaan aan een eerste-comrnuniekant
plechtigheid met zijn bolhoed
versehijnen. over de randen over
de maat diets te maken dat een bolhoedje
,vas, moest de jongen zijn eerste"
communiehoedje afdragen om de Winter een zondagmuts
sparen.
" TRûIS FRANÇOIS ".
de jaren tachtig werd de bolhoed, of hondekot, ook genaamd
françois" de hoedenmakers die serie.
hoeden al e.en "eenheidspr~js " bedongen, en
wel fr. 3.60 voor een bolhoed van eender ,,,elke grootte.
"françois ') was een zinspeling op drie frank zestig
zijn uithaligborden uit die jaren: " Au trois
françois ".
NOG VAN HOEDEN.
De hoed, in 't algemeen, is nog altijd een tuig dat spot
verwekt bij de gewone man. 'k Stond overnaast aan de ing'ang
van de Kortrijkse statie en 'k vroeg om een inlichting. 'k
Verstonde maar de helft " van 't sch oon weêre~, en 'k zei
tegen de kaartjesknipper : " Zou je niet beter die sigaret uit
den bek halen als ge je klanten aanspreekt?", waarop hij in
een ,vroede coleire schoot en mij - tot mijn innig plezier -,
toesnauwde: "J' 'n hebt hier niemendalIe te zeggen, schonen
here, met jen hoed op! "Hij keek beschedelijk naar mijnen
nieuwen hoed en ik had verwacht dat hij mij eerder zou toegeslingerd
hebben: " Here met je schonen hoed op! "
De vriendelijke kaartjesknipper gebruikte" schonen here"
in verachtelijke zin, en mijn hoed verachtte hij als dusdanig.
Al!~STAAN AAN DE RÛLLE. - Vgl. hierboven bI. 192.
Een kind van een jonge dochter wordt in de Leiestreek van
Deinze tot Vijve genaamd" een kind van 't drinkgeld"
Bij 't uitbesteden of 't anderszins verdonkeren van 't kind,
worden - voor den tweeden keer - lutten en tutters in
d'hage gehangen.
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENC;, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
- 216 -
WOORDSCHAKERING.
Overnaast hoorde ik door een bekende van Kortemark tweemaal
in vijf minuten naar " 't juiste woord „ zoeken.
" Nooit 'n is 't woord niet „, zei hij, " 'k wille zeggen weinig
of niet „. En verder " Scheén is 'n woord dat te vet staat,
want we. 'n zijn eigenlijk nooit te gare in zaken geweest. „
EEN OESELGEMSE TWEEBOK. - Vgl. hierboven bl. 190.
Die bok betekent hier zeker " bonke „, en " Oeselgemse
tweebok „ is zeker een nalevering van die Siamese tweelingen
van 1809. Mijn vader had van zijn grootvader, die uit
Oeselgem stamde, altijd horen vertellen dat er alzoo twee
aaneengegroeide en verknoopte kindertjes geboren waren. Vandaar
dat, bij 't halen uit de hof van een tweelingswortel, ot'
een verstropte aardappel, of een verknoopte dubbele rape, mijn
vader altijd zei : " 't Is een Oeselgemse tweebok „.
G. P. BAERT.
SIAMESE TWEELINGEN TE ZUIENKER.KE. 1772.
In aansluiting met de Mengelmare van blz. 190, betreffende
de geboorte van Siamese tweelingen te Oeselgem in 1809, kan
nog medegedeeld worden, dat ook te Zuienkerke dergelijke
tweelingen ter wereld gekomen zijn ten jare 1772. Deze
gebeurtenis wordt aldus beschreven door een zekere M. J.
Allaert, die een Ghedinckbouck heeft bijgehouden van de [Bijzonderste
?] geschiedenissen in en omtrent de stad Brugge, gedurende
de jaren 1713-1787 :
" Op den 2 Septembre [1772] is op de progie van Zuenkerke,
by den calsiewegh naer Blanckenberghe, op de hofstede
genaemt Het Noorthof, bewoont door Martinus Verscheure, zyn
vrouwe verlost van een kint van dese gedaente [schets], beyde
gedoopt, en zyn genaemt Jacobus. Sy waeren een elle lanck,
fris en wel te passe en de moeder wel verlost, hebbende maer
eennen afel, één fondament en één partie. Sy syn gestorven
den 9 dito snavens ten 9 euren, 3 a 4 minuten naer malkanderen
en begraven in de kercke „ A. S.
Druk. Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
,. ^^ .^ ^ .;
,^^C^"^ ^ , 1^^^ ^L^
)^jG ^^^
ai v 3;^ +3 
n ^1 ^„,.
//-^ ;? ^ ^ r• ,.• ^i ^^ q r•
' ie;^^^G^CD :^ ^ ^ ^.^c'G^ J1^C^^ ;^^ e.s^ ^Z^^
C^^^ ^3^^^^ C7 e ^)^^^ "*'C^ .oe
G^
I3ickørf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 1C0 Frank
Nullus otio petit dies apibus.
^^, ^ ^ ^^yy^ ^• r ..^^' ' ^^^-^^^^..^^^ ^
'?C^ ^^C^ ^^ ^;C^ ^.C^ ^- ?I^ ^^^C^ ^ _^ ^I^ ^^^ ^^^C? J ^^ ^,^. y^^ ^ ^^ ^ C^ ^;^^^ ^.^^^I^.;^^C^^,^
ti C^ ^^^^ GJT ^^^G^T^^
*
^^ ^ *. ^C^^^C ^^^
50ste Jaar. 11. In Slachtmaand, 't jaar 1949.
GUIDO GEZELLENUMMER. Met bijblad
GUIDO GEZELLE TE ROESELARE
TOEN Hendrik Van Doorne in 1903 zijn herinneringen
uit den Roeselaarsen tijd van Guido Gezelle
begon neer te schrijven,was hij vooraan de zestig.
Na een werkzaamheid van meer dan dertig jaar in
Engeland was hij naar zijn vaderdorp Poeke teruggekeerd
waar hij, op het ouderlijk erfgoed, tot aan zijn dood
(13 September 1914) als rustend priester verbleef.
Langer en intiemer dan veel Gezelleleerlingen heeft
Van Doorne zijn geliefden en bewonderden Meester en
Vriend te Roeselare en te Brugge gekend.
Gezelle was juist van de poësis ontslagen, toen Van
Doorne in 1859 in deze klas aankwam. Toch heeft de
jonge notariszoon, die in 1854 te Roeselare zijn pensionaat
begon, van den beginne af veel omgang gehad met
den nieuwen surveillant en leraar. Gezelle werd een
vriend van de familie Van Doorne en liet Hendrik niet
meer los : toen hij Roeselare verliet, trok hij den jongen
humanist naar de Engelse school te Brugge mee. Met
-- 218 --
Gezelle als onder-rector ging Hendrik weldra over naar
het Engels Seminarie (1) .
Van Doorne had letterkundigen aanleg en ambitie.
Gezelle zelf ontdekte in hem « een nieuwen schoonen
dichter », zoals het luidt in een brief aan Van Oye
(1860). Met Verriest bereidde Van Doorne de uitgave
van Gedichten, Gezangen en Gebeden (1862) ; naderhand
werkte hij jarenlang mede aan `bond den Heerd. In
1881 gaf hij te Gent een driedeligen zedenroman uit,
Jan Van Noorde, sterk eigenvlaams getint en met
kennelijk autobiographischen inslag. In zijn rustjaren te
Poeke zou hij zich nog bezighouden met de voorbereiding
van een critische tekstuitgave van Kerkhofblommen (2).
Heeft Van Doorne zijn Gedenkboek uit eigen beweging
ondernomen of heeft een van zijn vrienden,
wellicht Hugo Verriest, hem daartoe aangezet ?... Alleen
de Roeselaarse tijd is afgewerkt. De ontworpen voortzetting
over Brugge bleef bij een paar losse bladen.
De bewerking van het handschrift en een paar zinsneden
wijzen er op, dat de schrijver zijn Gedenkboek
voor publicatie wilde geschikt maken. Van Doorne
was gesteld op nauwkeurigheid ; hij betrouwt niet altijd
zijn geheugen en waarschuwt soms den lezer wanneer hij
onzeker is. Wel schijnt hij op een paar plaatsen geneigd
om « Poucke » als inspiratiebron van gedichten
van Gezelle te overschatten.
Op zijn geheel is het Gedenkboek van Van Doorne een
betrouwbaar anecdotisch document. (3) Aloïs Walgrave
heeft het in zijn tijd (vóór 1914) bij den schrijver te
1) Over Van Doorne, zie Gedichten, Gezangen en Gebeden
II, blz. 116-117 in de Jubileum Uitgave (= VW).
2) Voor het titelverhaal en meer nog voor de Zielgedichtjes
heeft Van Doorne in de jaren 1905 en volgende ijverige navorsingen
gedaan. A. Walgrave heeft blijkbaar veel biographi^
sche gegevens voor zijn editie van Kerkhofblommen (in VW)
bij Van Doorne gevonden.
3) Het Handschrift bestaat uit vier schrijfboeken " scholierformaat
,,. Samen met de documentatie van Kerkhofblommen
— 219 —
Poeke ingezien en fragmentarisch benuttigd in zijn
Leven van Guido Gezelle (1923). Beter zal het nu tot
zijn recht komen in deze tekstuitgave. Enkele minder
zakelijke bladzijden mochten hier wegvallen. De
spelling van het handschrift is, op enkele verbeteringen
na, behouden, de soms wat vreemddoende stijl bleef
ongewijzigd: A. VIAENE
GEDENKBOEK VAN HENDRIK VAN DOORNE.
Eerste ontmoeting in 't Pensionaat
Indien ik mij op mijn geheugen mag betrouwen, was het
in den zomer van 1854 dat mijn Vader en mijn Moeder naar
Rousselaere trokken, om mij plaatse in 't Klein Seminarie te
bespreken en ik ging meê. Mijn Eerwaarde heer Bethune
ontving ons. De schouwing van het gesticht begon met de
kerke, zalen en gebouwen, en eindigde met den hof en de
pachthoeve. In den hof werd Mr. Bethune om bezigheidredens
van ons weggeropen, maar hij en liet ons niet alleene.
Daar wandelde daar weg en weder onder de schaduwe van
de boomen. een jonge priester zijne getijden al lezen, en dezen
stelde hij aan om al dat ons verders 't ziene weerd was,
af te toonen,
Deze nieuwe Gids en Geleider was de Eerw. Heer professor
Guido Gezelle. Vader had er hem alligte een gedacht van
gemaakt, want hij gaf er Moeder in 't naar huis rijden zijn
beoordeeling over als : « Een minzaam en zeer aantrekkelijke
jonge priester, die veel kennissen bezat ! » Vaders woorden
groeven indruk op mijn gedacht, omdat hij er aanstonds bijvoegde,
dat «Rousselaere 't bijzonderste Collegie van 't Bisdom
zijnde, Zijne Hoogweerdigheid er van zelfs de uitgekozenste
mannen naartoe zond ! — 't Beste Collegie, de merkweerdigste
leeraars, peisde ik, en IK daar naartoe ! » De zoele
warme avondlucht, Vaders gezelschap, Moeders liefdebetuigingen,
de lange nieuwe reize met eigen ros en rijtuig, die
groote schoolgebouwen en 't gewoel der ontelbare leerlingen
in den speelgrond : alle die gebeurten en voorvallen kookten,
krielden, kroezelden in mijnen jongen schedel en plantten er
hun zoo vrom en zoo vaste dat zij er nu nog geworteld staan
lijk over acht en veertig jaar !
werd het zeer onlangs door erfgenamen van Van Doorne aan
het Gezelle Museum geschonken.
— 220 —
Aldus in 1854 luidde er alreede uit de lippen van eenen
wijzen verstandigen man die de wereld en menschen kende
een oordeel over Guido Gezelle dat in alle de dagen en
daden van zijn leven staande waarheid gebleven is.
Moeder was op dat eerste zigt van haren toekomenden
vriend en raadsman niet min diepe doch op eene verschillige
wijze aan 't harte geraakt. Hij had haar moederlijk gemoed
gewonnen, want als hij ons terug naar Mr. Bethune's kamer
geleid had en afscheê ging nemen, greep Moeder hem vurig
bij de hand en smeekte hem van mij een beetje bijzonders
gá te slaan, omdat ik teêr en zwak was en buitengewone
zorgen vereischte. Dit beloofde hij geerne en, zoolang ik hem
met mij liet gewerden, voerde hij die belofte op de stipstelijkste
wijze uit.
Vader ook volgde met zijn woordeke dankbaarheid op
Moeders verzoek en hoopte dat hij ons binst het aanstaande
verlof zou geweerdigen eens te komen bezoeken, 't geen hem
ook schijnelijk aangenaam viel. Als Vader zei dat wij te
POUCKE woonden, trok eene soorte van mompel over den
jongen priesters gelaat, alsof 't geluid van 't woord « Poeke
zijn lachvlieske ketelde. « Poucke ! Poucke ! Poucke ! »
herhaalde en hernam hij. Later doopte hij mij met den bijname
« Poucke » die mij geheel mijn studentenleven aangelapt bleef
bij zooverre dat er mij buiten mijn klasse weinig medeleerlingen
anders wisten te noemen. Als hij een jaar of twee naardien
Poucke bezocht, liep 't woord nog op zijn lippen :
Poucke, Poucke duizend werven
komt mij nog dien naam weerom...
'k Heb hoogerop bestatigd dat Moeder mij aan zijne waakzame
zorgen bevolen had. Dit eerste gunstverzoek, dat zoo
dadelijk en zoo volkomenlijk beantwoord wierd, leidde alligte
tot nadere gemeenzaamheid des herten en der gevoelens,
want iederen keer dat Moeder, na mijn besteed, mij naar
Rousselaere kwam bezoeken, zocht zij ook immer hare hulde
aan Mijnheer Gezelle te bewijzen en een klapperke met hem
te doen. Van de eerste onderhandeling waardeerde hij haar.
Hare vroegste overkomste naar 't Collegie was langs Brugge
rond, met den spoorweg. Aldaar moest zij terug. Ik begeerde
haar naar de statie te vergezellen en verkreeg het, op voorwaarde
dat een der meesters medeping om mij terug te
brengen. Mijnheer Gezelle aanveerdde deze taak met liefdevolle
berei dwilligheid. 's Anderdaags zond hij Moeder een
— 221 --
dichtje daar zij grooten prijs aan hechtte, want zij hield het
haar leven lang in haren alledaagschen kerkeboek zitten :
'k Heb u, Moeder,
Moeder, Moeder,
'k heb u eens, 'nen keer gezien,
en 'k en zie U,
Moeder, Moeder,
nimmer weder meer misschien,
dan in 't hert, o
Moeder, Moeder,
en den edelen oogestraal
van uw kind, o
Moeder, Moeder,
in zijn herte en in zijn taal. (1)
In de vakanse die op onze eerste reize naar Rousselaere
volgde, kregen wij 't bezoek van Mijnheer Bethune. Hij verbleef
een paar dagen en van hem, onder verscheidene andere
inlichtingen deswegens, vernamen wij dat de jonge priester
aan wien hij ons in 't schouwen van 't collegie overgelaten
had, de schrijver van de « Treur Wilge op den Manderstroom
» was. Dit verheugde Vader, die 't stuk met veel
genot gelezen en herlezen had als het eerstmaals in het
Nieuwsblad verscheen c2), en hij aanzag het als een meester
stuk van ware dichtkunde. Vader was in hert en ziele Vlaming
en niet onbeduidend in letterkundig oordeel.
Vriendschap
Alle de omstandigheden die ik hierboven vermeldde, had
ik te zamen in mijne dertienjarige hersenpan versmolten en
Bene gedaante aangegeven die mij het met regt verbeeldde
van Mijnheer Gezelle als eenen bijzonderen vriend te aanzien,
en als ik naar Rousselaere geleid wierd, en daar eindelijk
moedermensch alleene gelaten door vreemde en onbekende
trappen en gangen naar de speelzaal van 't Pensionnaat
geleid wierd, daar stak een klom? van weedom in mijne
keel, tranen zwollen uit mijne oogen en wanhoop woelde in
1) Over dit Kleengedichtje vgl. GGG Ii, blz. 234. -- Het
gedichtje is dus van 18:5 en niet van 1860 (datum van inschrij
ving in het Album). Vau Doorfile geeft deze lezing (met
varianten !) uitdrukkelijk als de oorspronkelijke.
2) Bedoeld is De Mandel6eke (uit Dichtoefeningen) gedateerd
van 1848. Men weet van elders niet dat dit gedicht zo vroeg in
een dagblad zou verschenen zijn. Zie D. in VW., blz. 272.
- 222-
mijn herte. Het eenlig] schemerstraalke van mogelijke hope dat
nog in mijn ziele schong, was. 't gedacht dat ik ieverst Mijnheer
GezelIe zou kunnen ontmoeten. God gaf dat ik hem
seffens speurde, want hij bekleedde dan een laag professor·
schap « Handel en Nijverheid» dat onder de schoolafdeelingen
als een vijfde wiel aan de wagen gold, en hij was onder- of
hulpsurveillant van 't Pensionnaat. Aan deze laatste ornstandigheid
heb ik het dank te wijten van hem dien eersten avond
daar seffens gevonden te hebben. Mijne betrouwende natuursgesteltenis
dreef er mij zonder vertoeven naartoe, 'k en ging
niet, 'k en liep niet, maar vloog hem aan d'hand en drong
mij digt en dapper bij zijne zijde. Eerst stond hij verbaasd,
maar met ne vliegende slag dier rappe ooge verstond hij
alligte de gelegendheid en hij groette mij met zulke liefdevolle
en verwelkomende stemme en maniere : «Ah Pouckske 't is
gij ! » Mijnheer Gezelle wierd nu oprecht mijne vriend. Weinig
dagen verliepen er dat ik aan zijne hand niet 'n hing, wel
waarschijnlijk tot verveling en last van dien braven man,
alhoewel hij er nooit iets van gebaarde, maar tot mijnen
troost en hertsgenoegen .
In den speeltijd kwam hij ons gadeslaan. Hem ieverst in
een verdoken hoekske of bachten een half geloken venster
wegduiken ': om onze kwade perten te bespieden, ons alzoo
door schijnbare afwezigheid tot kwaad aanmoedigende om ons
te kunnen betrappen, dat 'n deed «hij» nooit. Hij was daar
te regt vooren. Zijne «surveillance» en verveelde ons niet,
wij vreesden ze niet, maar verlangden éér naar zijn komste,
want als hij onder ons was, vermengelde hij hem onder ons,
nam deel in onze spelen en stak vier en gang in alles dat er
gaande was. Hij stond over ons als Overste, maar wierd alligte
gezel en maat in al dat leute en leven maakte. Dan alreeds
waren die eigenaardige trekken van zijn minnelijk gemoed,
liefde en dienstwilligheid jegens alleman, in sterke voege en
ontwikkeling in hem, en dan besteedde hij die gaven in vollen
gang en geute op dezen die,zoo men zegt, minst in state zijn van
zulke gaven te waardeeren, een bende jonge knechtejongens.
Op Gezelle's kamer
'k Loop nu ten tijde nog beschaamd als ik overpeize wat
al ruize en moeite ik hem dikkels aandei met alle de wen
schen en begeerten die ik hem dierf vragen, en die hij nooit
'n weigerde als z' eertigzins mogelijk kannen verkregen of toe'
gestaan worden... Hij leidde rnij veeltijds mede naar zijne
kamer en liet mij daar werken en wroeten naar mijne beliefte.
— 223 —
'k Doorsnuisterde zijne boeken om « sanctjes », 'k keek naar
zijne beeldekes en 'k doorsmeet en verwerrelde zijne papieren
zonder dat hij mij ooit bekeef of kloeg dat ik kwaad of
kwalijk dei. 'k Zie hem daar nog met zijn hoedje verre naar
achter gesteken, 't wijd geknobbeld voorhoofd over zijne
schrijftafel geleund, met den rugge tegenover de lucht, tusschen
de twee vensters van zijn kamerke zitten. Letter sprak
hij, vele las en schreef hij, en met ruize ontvloog hem zijne
aandacht tenzij er iemand op zijne deure klopte. De kamer
zag er uit lijk een prondelkot. Alles lag overhoop overende.
Bij zijne zijde stond er eene soorte van houten ratel die uit
veelvoudige vierkante kotjes of kluizekes of cellekes bestond
waarin hij zijne zantekoorens en andere vondsten en vindevogels
stak. Zijne boekkasse vervulde 't meeste deel van den
noordwand der kamer en d'overige muren hingen met eenige
aardrijkskaarten en onbelangrijke beelden of prenten bekletst.
Rondom `t beslag der muren, tot zeker hoogte , lagen en
stonden er reken en stapels boeken, rollen, papieren en
andere behoeften van of zonder weerde, zulks als spel-,
wandel-, of kunst- en werkgerief. De boeken in de boekkasse
woonden er vrij en vredig, staande of steunende, liggende of
leunende, scheunsch of scheef, rept of links, en zaten dikwijls
van onder te boven. Zoo ook bestond het met zijne schrijftafel
die een onbeschrijflijk meesterstuk van « beau désordre »
verwezentlijkte. Wat er daar al te vinden lag ! Overvloedige
oude pennestokken en potlooden, lakken en lappen, zand en
sanctjes, stukken paternoster en beroeste medaaldekens,
brokskes papier, endekes koorde en tuitjes was, met boeken
en bondels, met zijn Crucifix in den midden, en zijnen zwarten
ronden inktepot, die op oudewetsche wijze in een zwart
inktbespatterd rond beuken schotelke stond.
Al die eenigzins den weg in Gezelle's kamer of aan zijne
tafel wisten, kennen dit oud gediend inktvat. Het mat ....
centimeters en .... van doorsnee. De stoffe schijnt er gebakken
eerde uit te zien, en benevens de fonteijne staken er
nog twee andere openingen in zijnen afrondenden top, eene
waarschijnelijk voor 't uitkuischen en d'andere om den
pennestok in te steken. Nooit, tot achter het uitgeven van
zijne « Gedichten, Gezangen en Gebeden » 'n had hij uit
eenen anderen pot geschept ; en dan, om mijne medewerking
in 't verveerdigen der uitgave te erkennen en beloonen, schonk hij
mij dezen willekom en dierbaren pand, dien ik hoogachte•.. (1)
1) Over deze medewerking van Van Doorre, zie GGG II , blz. 7.
— 224 —
Bezoek le Poelde
't Duurde eenigen tijd éér hij naar Poucke kwam. Moeder
viel hem lastig om 't lijf, maar, elks slave en dienstbode,
'n vond hij geenen tijd. 't Laagste en onbeduidendste werk
wierd hem binst 't schooljaar opgeleid, en in de vakanse belastten
hem zijne Overheden met den oppas en toezicht der
Engelsche studenten die in 't Collegie overbleven. Hij ging toch
eindelijk kunnen afkomen, want, als Moeder kwam te begrijpen
wat er hem weerhield, noodigde zij zijne drij vier Engelsche
jongens met hem mede, en wij genoten dien keer zijn bezoek
gedurende vijf dagen ! In 't eerste zag hij er wat bloode en
beschaamd uit ; hij scheen zijn pas en zijne scheute te zoeken,
en hij viel er algauwe op. Zijn schijnbaar wantrouwig en
afstandig voorkomen smolt weg bij 't vriendelijk onthaal dat
hij op ware vlaamsche wijze ontving. Geen minzamer, zoeter,
betergemanierde gast zoudt gij kunnen in huis houden dan
Mr. Gezelle. Geestig, leutig, eenvoudig, liefdadig en gevoegzaam
van gemoed, won hij aller harten en wierd hij aller
gunsteling. Meissens en knechten waren er van ingenomen, en
de Meesters van den huize betoonden hem hunne volledigste
waardeering en betrouwen. Wij beminden hem buitenmate.
Hij wandelde, speelde, klapte en praatte met ons, alsof hij
ons' gelijken in tel van jaren en bekwaamheid van geest ware
geweest. Met Vader ook trok hij meermaals op gang, en ik
herinner mij dat zij 't zamen eenen nami-dd ,: g te Aelter,
in de bosschen van « 't Oud Leike » overbragten en dat
Vader bij hunne thuiskomst, als de priester zijnen brevier
gaan lezen was, aan Moeder de gevaarten van dien achternoen
verhalende, zei: « Dien bliksem van die vent heeft overal
kennisse van, en als er entwat is daar hij aan twijfelt, hij vraagt
en hij taalt, totdat hij er 't hert en het sap uitgezogen heeft !»
Van de tweede Misse die hij in de parochiekerke las, liep
P oucke vol van dien vreemden priester die zoo stichtend en
godvruchtig messe doet. Eilaas ! dat die gelukkige, gezegende
dagen moesten ten einde komen ! Zijn vertrek bragt rouw en
weemoed over 't huisgezin, en wij liepen dagen verloren om
zijn verlies. Hij ook verliet ons niet leed en zieldruk. Twee
dagen later kreeg Vader, met hertelijkste bedankingen, den
dicht op Poucke, die hem veel genoegen verschafte :
Poucke, Poucke, uw boomgewelven
deên zoo'n deugd aan 't herte mijn ... (1)
De jaren liepen voorbij en mijn broeder Joseph kwam ook
1) In : Gedichten Gezangen en Gebeden.
-- 225 --
naar Rousselaere. Hij was een dier zenuwachtige kinders die
buitengewone, zoowel geestelijke als lichamelijke zorgen
vereischen. 't Had lang in beslis gelegen of dat hij naar
Rousselaere ging komen of naar Gent gaan. Rousselaere was
zoo verre voor ons en ongelegen ; maar wij bezaten twee
goede vrienden in 't Westvlaamsch stedeke en die twee
vrienden wonnen den strijd : Mr. Bethune en Mr. Gezelle.
Van als hij te Poucke verbleef, had Gezelle voorkeur aan
't Sepke betoond (als hij hem noemde). De priester-dichter
met zijn zacht zuiver vrouwenhert en die kloeke struische
mannelijke ziele verstond het jongetjes noodwendigheden, en
poogde die op alle wijzen te verzadigen.'t Kind wierd den appel
van zijn ooge, en als het ziek viel en met de roókoorsen
gestegen lag, bezorgde hij hem met ware moederlijke liefde.
Sepke genas, en is het aan Mijnheer Gezelle schuldig ! Hij
was zoo verre op beterhand als Moeder van zijn ziekte mare
kreeg en er op heetere dade naartoe gevlogen kwam, dat hij
alreede kon wandelen en ons in stad vergezellen. Zij bedankte
Mijnheer Gezelle, die hem verweerde dat hij niet met alle
gedaan had, en dat God 't kind hersteld en genezen had.
Moeder was ingespannen gekomen en, Mijnheer Gezelle er
in toestemmende van een endeke wegs mede te rijden, kwamen
wij dan met hem al zoetjes wandelende naar 't Collegie
terug. Dien avond zond hij mij het welbekend verzeke, dat
ik van stonden af naar Moeder stuurde.
Hoe zoet is 't tusschen broederen twee
te wandelen, te wandelen,
bemint men van de twee den een,
den een gelijk den anderen ;
bemint men ze alle twee, en zij,
beminnen zij malkanderen
lijk broederen ; o ! 't is zoet erbij
te wandelen, te wandelen. (1)
Ongetwijfeld hadden wij bij Mr. Gezelle een holleke voordeel,
maar hij was zoo ten volle elks vriend en hulpe dat hij
er nooit iemand door te kort 'n dei.
Woeling in 't College
In 1857 ging ik van 't Pensionnaat naar 't Collegie over.
't Wierd dan veel moeilijker voor mij om bij Mr. Gezelle te
geraken, en mijne bezoeken naar zijne kamer verminderden
1) Ook hier komt Van Doorre den knoop van de gissingen
betreffende den datum (GGG, II, bl. 233) doorhakken.
-- 226 --
grootelijks. Bij de studenten van 't Collegie verscheen hij
weinig. Zijne bezigheden bragten hem immers langst daar
niet, en zoo gebeurde 't dat zijn invloed er weinig ontwikkeld
was. Maar de zaken veranderden zeere als hij in 1857 professor
van Poësis genoemd wierd... Ik schrijf mijne persoonlijke
ondervindingen en indruk, en daar ik hem nooit eigentlijk
voor professor te Rousselaere gehad heb, behoeve 't mij
daarover te zwijgen... Maar nog een jaar te jong om onder
zijne klasse te rekenen, kan ik getuigen van 't gene dat stelsel
onder de studenten veroorzaakte... Men hoorde den geheelen
ganschen dag geen anderen klap noch klank meer dan « Gezelle
! Gezelle ! Gezelle ! » overal en altijd « Gezelle ! » 't Was
voor Gezelle en 't was tegen Gezelle. Zijne eigene studenten
riepen, meestal, ten toppen uit : Hoerrah ! en lang leve ! !
en zouden hunnen held rond het speelplein in triomphe op
hunne schouders gedregen hebben. Zulks was de macht die
de man bezat over zijne leerlingen, en zulks was de begeestering
die de herten zijner jongelingen wegens hem bezielde.
Andere volgden eene geheel andere denkwijze. Zoo hoog
klom het tij der gevoelens dat het onder sommige groepen
studenten tot veete en vijandschap rees, en 't was genoeg
van als vriend van Gezelle gekend te staan om uit zekere
gezelschappen gebannen te worden. De tweestrijd bleef niet
langer tusschen de vier muren van 't Klein Seminarie van
Rousselaere genepen. Westvlaanderen weergalmde alligte van
't gene Rousselaere in rep en roere zette ! Oostvlaanderen
ook wierd van de kwale gekwollen, en daar ik Oostvlaanderaar
van woonste en verblijf was, botste ik dagelijks, gedurende
mijne vakansen, tegen de tegenstrijdige gedachten van
mijne landgenooten. En iedere ontmoeting, iedere bijeenkomst
begon en eindigde immer in strijd en in streven over
Gezelle ! bij zooverre dat die eentonige en eenstoffige woordenoorlog
onzè ouders en bejariger vrienden begon te verleén,
en wij ons elders moesten wenden met onze overdrevene
twisten en vervelende « vogelke éénzang » !
[Gezelle wordt inmiddels uit de poësisklasse verwijderd.]
Poeke : Gezelle's toevlucht
Ondertusschen kregen wij hem meermaals te Poucke. Moeder
had op den eersten oogslag zijn herte verstaan. Zijn eerste
bezoek duurde maar 'nen dag. Hij was in Brugge en hij
« kwam ne keer naar huis », zeide hij. Of wij allen blijde
waren van hem te hebben ! Hij ontwaarde algauwe dat zijne
nederbots hem zijne oude vrienden niet ontvreemd had.
227 —
hertskloestering, en voedden
en om keer
en wereld treden, drukte
« goeden vaarwel » zei, zoo
en sprak, in al hunne intieme eenvoudigheid,
die zielrakende woorden die jaren naardien in zulke
gingen opgereesemd hangen : « 'k Ben
'n keer voor 'n tijdje goed ! » en hij stapte half weenend
half lachend 't rijtuig 'k voerde hem naar Aelterstatie.
Dunkt 't op dit bezoek was dat ik hem eenige
« ik waarhier waardaar onder 't volk
had. 't Had er hem iemand ook eene handvolle
hij ging ze mij zenden. Moeder zat bij
en dat hij niet mocht doen, alzoo alles
weggeven . Zij wist dat zocht
zonder hem in zijne eerzuchtigheid
en zij deed er mij hem vooren voldoen of ten
weerde wedergif te weigerde
dat onze vriendschap hem rijkelijk
die prulle schilderijtjes dat ze
handen overgingen. Daarin had hij gelijk, want ik
Nebbe sedert met de meeste zorgvuldigheid bewaard. Van
af zijner thuiskomst z' hij mij en op 't één
een perkamenten van St. Joseph, stond
er in geschrifte, als 't ware met elsen
.
met
kort gebed,
En geeft liefst wat toe,
mij, o vriend,
is t onverdiend,
Geef « God » uw harte doe !
St. Albinusdag A. D. 1859
hield ik in zooveel eerbied dat ik het in een glazen kaderke
deè zit het in nog zekerder zate in
zijdenen kasken onder mijne nagedachtenissen van Guido
Gezelle.
Op kan mogelijks tijdstip niet
bepalen of achterhalen, wierd er 's avonds late ----- 't was
half — aan de belle getrokken. Een laat bezoek
alledaagsche en beeld u onze
vreugd en ooren 't mei-
- -
Liefde, hertskloestering, medegevoelen warmden en voedden
dat hongerig gemoed, en als hij ons verliet om nog 'ne keer
dien harden en eigengierigen wereld binnen te treden, drukte
hij, als Moeder hem « goeden moed en vaarwel» zei, zoo
vuriglijk haar hand en sprak, in al hunne intieme eenvoudigheid,
die zielrakende woorden die jaren naardien in zulke
lief- en sierlijke bloemen gingen opgereesemd hangen: « 'k Ben
nu nog 'n keer voor 'n tijdje goed! » en hij stapte half weenend
half lachend' t rijtuig op, en 'k voerde hem naar Aelterstatie.
't Dunkt mij stijf dat 't op dit bezoek was dat ik hem eenige
oude «sanctjes » toonde die ik \-vaarhier waardaar onder' t volk
verzameld had. Had er hem iemand ook eene handvolIe
opgedregen, zei hij, en hij ging ze mij zenden. lVloeder zat bii
ons en beweerde dat hij dat niet mocht doen, alzoo alles
weggeven. Zij wist dat hij niet rijke was, en dacht en zocht
hoe hem nuttig te zijn, zonder hem in zijne eerzuchtigheid
te pijnigen, en zij deed er mij hem vooren voldoen of ten
minsten eene weerde wedergifte schenken. Regt af weigerde
hij en hield er hem aan dat onze vriendschap hem rijkelijk
voor die prulle schilderijtjes beloonde, en hij wist dat ze
tot goe' handen overgingen. Daarin had hij gelijk, want ik
hebbe ze seder! met de meeste zorgvuldigheid bewaard. Van
stonden af zijner thuiskolnst verzond z' hij n1ij en op' t één
daarvan, een perkamenten beeldeke van St. Juseph, stond
zijn alderschoonste geschrifte, als ·t ware met een eIsen
geëtst :
Betaal mij met
Een kort gebed,
En geeft gij liefst wat toe,
Voor mij, 0 vriend,
is 't onverdiend,
Geef «God » uw herte doe!
St. Albinusdag A. D. 1859
Dit hield ik in zooveel eerbied dat ik het in een glazen kaderke
deê steken, maar nu zi t het in nog zekerder zate in
een zijdenen kasken onder mijne nagedachtenissen van Guido
GezelIe.
Op een ander maal, 'k en kan mogelijks 't tijdstip niet
meer bepalen of achterhalen. wierd er ·s avonds late - 't \vas
wel acht en half - aan de belle getrokken. Een laat bezoek
en was precies geen alledaagsche gebeurte, en beeld u 0nze
en begeestering in, als onze scherpgezette ooren ·t mei·
-- 228 --
sen in verwondering hoorden uitroepen : « Oh Mijnheer Gezelle...
» Op 'nen blik vlogen zetels en stoelen hoop over
't joop en wij hingen hem om 't lijf, de vingers in de vuist.
Daar en was geen gissen noodig dat hij wel- en willekom
was ! « Ben ik verwacht ? » was albij 't eerste woord dat hij
sprak als hij de zitzale binnentrad. Moeders antwoorde : « Gij
zijt altijd verwacht, Mijnheer Gezelle I » en voldei hem niet.
Hij wenschte te weten of wij hem verwacht hadden I
Hij bleef tot 's anderdaags namiddag en vertrok nogmaals
met een pakske moed naar zijn vriendeloos geweste weer, waar
hem nog zulken ergen diepen beker weemoed te drinken
stond. Wij ontvingen nogmaals zonder lang vertoeven een
dichtje van hem, dat Vader dezen keer als 't zijne besprak
en zoo wel weten weg te steken heeft dat wij het na zijne
dood nooit meer ontdekt hebben. 't Sprak op dankbaarheid
en al dat ik er van onthouden heb, zijn de twee slotverzen :
't Is vele dat men schoonheid heet,
Maar dankbaarheid is schoon.
't Zal 't misschien iemand nog gelezen hebben en er mij
afschrift van willen bezorgen (I)...
Kleengedichtjes
In deze herinneringen kan ik den echten tijd niet meer stellen
van vele der gebeurtenissen die ik aanhaal. Ik zat immers bij
Gezelle's elbogen en zou vele voorvallen van groot belang
kunnen aanteekenen hebben, had het mij ooit in 't gedacht
gerezen van er te kunnen gebruik van maken. Maar wij leefden
dag in dag uit, gelijk God die dagen schiep, en ik bekommerde
mij op weinig zoo lang ik met hem mocht leven. Ik
en heb nooit niet veel brieven van Gezelle gekregen (2). In
het schooljaar was ik te naar en te dik met hem verbonden,
en gedurende 't verlof hadden mijne zinnen andere bezigheden
te beleggen ; daarbij sliep de studentenpenne geerne binst
de vakanse. Hij kwam toch zelve gemeenlijk ne keer af, en
de aankondigingsbladeren die daar vóór — en 't dankwoord
dat der achter -- kwamen, wierden misleid, verloren en metter
tijd vernietigd.
'k Heb nochtans gelukkiglijk eenige overblijfsels van den
1) Vgl. GGG. II. blz. 259.
2) Van Doorne spreekt hier alleen van den Roeselaarsen tijd.
Nadien ontving hij talrijke brieven van den Meester. Zie VW,
Brieven II, blz. 93 volg.
- 229-
geëerden vriend uit de schipbreuke gered. Meer, veel meer
bezat ik er over een twintigtal jaren, onder mijne verzameling
van merkweerdige « sanctjes ». En meer nog, twintig jaren
der voren ! 'k Meene wel dat hij mij ieder der XXXIII
Kleengedichtjes op zulk een beeldeke geschreven had (en
vele andere in verscheide Album-boekjes die eilaas ! uit
mijn bezit verdwenen zijn). De prentjes waren allemaal even
gelijk. Ons Heere staat er op, half geknield en half gevallen
onder een zwaar kruis dat op zijne schouders ligt. Langs alle
kanten rondom hem, onder en boven en zijds' Hem, veel·
vuldig dikke en diepe opeengetast, liggen en staan er, op alle
slag van houding en ligging, ontelbare kruisen met opschriften
van alle de kwalen en krankheden die 't menselijk leven kwellen.
Had hij hem die met opzet bezorgd omdat zij zijne eigene
veelvoudige zwarigheden verwezenlijkten? Waar zijn deze
mijne kostbare schatten en relikwieën naartoe belanden? ...
Onder deze die mij nog gebleven zijn, noem ik :
— 230 ---
0 vrije Vlaamsche poësis
En sprankel van de dichterziel
Die brandend uit den hemel viel
Gij bloeme en blinkend veldgewas,
Gij orgeltaal en wierooktas,
Gij !... al wat ik niet zeggen kan,
Men kent U niet in 't eigen land
Der vrije Vlaamsche poësis. (1)
Aan Hendrik Van Doorne v. Poucke
Rousselaere Sti Innocentis. P. A. D. 1860.
Daarbij nog schreef hij het bovengemelde dichtje in mijnen
Album, die hij mij in 1 860 (?) van Londen medebragt verrijkt
met vele denkweerdige namen. Cardinal Wiseman staat
op het eerste blad met eenen « totius libri dedicatio » en
zulke namen als Cardinalen Pitra, Manning, Vaughan, Gibbon,
eerweerde professors David, Beelen etc... hebben er een
gedacht op gezet. Gezelle voegde er op mijn aandringen
nog een ander dichtje bij :
0 Lied ! o Lied I
Gij helpt de smert
Wanneer de rampen naken...
dat mij bijzonderlijk aanstond om de scheurende hertspijne
daar ik hem zoo dikwijls van aangedaan zag. (2)
Nu nog een laatste onder de prentjes, omdat hij het voor
mij en in mijn bijzijn geboorte gaf :
Dichten is geen kunste
kom,
Geen kunste !
Dichten is een gunste
Gods
Een gunste ! (3)
1) Zie VW. GGG. II, blz. 211. -- Walgrave heeft de datering
bij Van Doorne slecht gelezen : " in festo SS. Innoc. „ (Onnozele
Kinderen). Uit het Gedenkboek blijkt dat het van 28 Juli is
(feest van den H. Paus Innocentius I) en dus behoort tot de
reeks Kleengedichtjes door Van Doorne afgebedeld in de laatste
dagen te Roeselare. Daardoor vervalt de interpretatie van het
gedichtje in de VW. t. a.. p. alsook het bezoek van Gezelle te
Roeselare op Onnozele Kinderendag 1860 door Walgrave (Leven
I, biz. 276) uit dezen verschreven datum afgeleid.
2) Gezelle dichtte " 0 Lied... „ voor Polydor Demonie en
schreef het nadien in het Album van Van Doorne. GGG, II, blz. 77.
3) Zie GGG. II, blz. 81. — Gezelle schreef soms een zelfde
— 231 —
In Mr. Hendrik Van Doorne's tegenwoordigheid en vcor
hem gemaakt. Rousselaere ff. SS. Cyriaci et Soc. A.D, 1860.
In de eerste uitgave van zijne Kleengedichtjes dat ik zeer
net doen verbinden had, schreef hij mij een woordeke tot
gedenkenis :
Hendrik Van Doorne van Poucke
Sta geschreven in dezen boeke
Op dat men wete hij behoort hem toe
En dat hem niemand mede 'n doe.
Op mijn boekdeel der Dichtoefeningen zette hij ook mijnen
name:
Van Doorne Van Doorne
Van achter en voorne
Van buit-en van bin
Van herte en van zin
Blijf altijd Van Doorne. (2)
Vóór de groote vakanse van 1860 miek ik veel gebruik van
zijne kamer. 'k Was dan student van Poësis, de klasse waaruit
hij 't jaar te voren zoo schandelijk verbannen geweest had.
Zijn opvolger was op alle wijzen 't om- en overgekeerde van
G. Gezelle. Ik proefde veeltijds om hem den gang en werking
van zijnen opvolger over te dragen. En 't pakte niet. Hij en
deed mij wel niet zwijgen, maar hij gaf mij zoo letter. aanmoediging,
dat ik van 's zelfs zweeg. Met ijzerslaande tonge
en gezwollen oogen sprak hij mij 't laatste woord dat ik ooit
van hem tot Roesselaere ontving : « 'k He 's wonder wat
dat ze van de vakanse met mij gaan doen ! ?... » en wij
zeiden vaarwel.
Hij had mij toegestaan van een merkelijk deel zijner vakanse
te Poucke over te brengen, maar hij en kwam niet. Hogere
wil had andere schikkingen gemaakt.
gedichtje -- meestal met een lichte wijziging -- op sanctjes
bestemd voor verschillende jongens : a. w. blz. 246.
2) Deze exemplaren werden door erfgenamen van Van Doorne
geschonken (October 1949) aan het Gezelle Museum, samen
met Van Doorne's exemplaar van Gedichten Gezangen en
Gebeden ; op het schutblad van dit laatste schreef Gezelle de
volgende versjes :
Die dezen boek geschreven heeft
Zal is 't dat God hem 't leven geeft
Gedenken wie hem hielp daer an
Eu hem helpen waer hij hein helpen kan.
-- 232 --
*. . .^
^^^^ ^ ^^^^^^ ^^^'.'-^^7^^^^^^^^^^^^^L
DE DUIKALMANAK VAN GUIDO GEZELLE
TOEN in 1886 de eerste Duikalmanak verscheen,
was G. Gezelle niet aan zijn eerste almanakproeve.
Reeds in 1867 werd, zonder vermelding van de opsteller,
een almanak uitgegeven, die door G. Gezelle was
samengesteld en bedoeld als eenvoudige en goedkope
volkslectuur. Hij droeg als titel : « Voor Jan en Alleman.
Spokers Almanak of de Lacher van Brugge. Behelzende
al dat goed is, niet dat niet en deugt, benevens nog
andere dingen. Te verkrijgen bij alle treffelijke drukkers
en boekverkoopers, ten prijze van « nen dikken ».
— 1867 -- Eerste Jaar », en hij was gedrukt ter Boek
en Steendrukkerij van Edw. Gailliard (1).
De inhoud is geput uit de Dagklapper van R. D. H.
Als prenten vindt men er o. a. een aapje op een
stokje (blz. 2), de berg Libanon (blz. 26) en het wapenschild
van België met kenspreuk « Union fait la
force » (blz. 68). Op de kalender volgt een dagklapper
per maand, die talrijke volkskundige gegevens bevat.
Er is ook een opsomming van de leden van de
koninklijke familie en van de kerkelijke overheden
(blz. 69). Dan komt er spijze voor ieder maag : volksvertelsels
als « Jan Slimbrouck » en « Waan van Waantje
Wekkers » (R. D. H. I, Blz. 6) ; een gedicht : « De
lof der Vlaamsche boeren » ; een nieuwjaarsdeuntje en
een kerstliedje. Zoals 't past, eindigt ook dit almanakje
met een « Waar 't vliegen wil », lijk in R. D. H.
Het is het eerste en enige jaar van die Spokersalmanak.
Gebeurlijk was de uitgave geen meevaller,
misschien kan er gewezen worden op het gebrek aan
1) Formaat : B. 9,5 bij H. 13,5, 80 blz. -- Ex. in het Gezelle
Museum, vroeger ook in de verzameling Allossery, maar niet
in de catalogus van de boekenveiling opgenomen.
— 233 —
handelsgeest van de opsteller, en mogelijks nog is het
voortzetten ervan belemmerd geworden door de zware
verantwoordelijkheid bij het samens tellen van R. D. H.
gedurende de volgende jaren. Gezele moet nochtans
dit almanakje beschouwd hebben als de voortzetting
van het christen-vlaams ideaal van R. D. H., met bijbedoeling een lezersschaar, die H. om velerlei
redenen niet las, op die manier te bereiken.
Eerst heel wat later waagde G. Gezelle zich aan
een nieuwe almanakuitgave. Hoe de gedachte van een
Duikalmanak bij Gezelle is gerijpt, en wat eigenlijk
het meest Gezelle heeft beïnvloed, kan slechts met
weinig kans van zekerheid gegist worden. Misschien
waren Vlaamse plukalmanakken te dien tijde zeldzaam.
Zeker is het dat het Vlaamse land met Frans maakwerk
werd overstroomd. In ieder geval beantwoordde
geen enkele aan de ideale almanak, die rond iedere
Vlaamse haard pastte.
In « Het Pennoen », een tijdschrift voor Kunst,
Letteren en Vlaamse Beweging, onder de leiding van
dichter-folklorist Pol de Mont, wordt enerzijds geklaagd
over het ontbreken van degelijke Vlaamse almanakken
en anderzijds geboft op de « Maria Almanak » van
Pater Daems en de studentenalmanak « Driesken de
Nijper », die beide in boekvorm verschijnen. De bijdrage
eindigt betekenisvol : « Men vulle voortaan de
leemten die nog bestaan, men verbetere wat heden
reeds bestaat, en men neme voor richtsnoer, zoo in
nuttige als in 't boertige, een diepen eerbied voor
al hetgeen een deftig man eerbiedigen moet : gods
dienstigheid, reine zeden en nationaliteit » (I).
Mogelijk is het wel, dat G. Gezelle die tijdschriftbijdrage
heeft gelezen. Indien dit niet zo is, vindt men
ongeveer in het besluit de sleutel tot de Duikalmanak.
Voornoemde hoofdkenmerken van een goede Vlaamse
almanak vallen in de Duikalmanak op !
Uit nietige zaadtjes wassen groote boomen. Het
Pennoen III, 1880, blz. 37.
- 233-
van opsteller, mogelijks is het
door de zware
bij samens van R. D. H.
gedurende de volgende jaren. GezelIe moet nochtans
beschouwd hebben als de voortzetting
het christen..vlaams ideaal van H., de
lezersschaar, die R. D. H. ~m velerlei
op die manier te bereiken.
wat later waagde G. Gezelle zich aan
nieuwe almanakuitgave. de gedachte van een
bij Gezelle gerijpt, en wat eigenlijk
GezelIe heeft beïnvloed, kan slechts met
kans van zekerheid gegist worden. Misschien
Vlaamse plukalmanakken dien tijde zeldzaam.
het dat het Vlaamse land met Frans maak..
werk overstroomd. In ieder geval beantwoordde
enkele aan de ideale almanak, die rond iedere
haard pastte.
« Het Pennoen », een tijdschrift voor Kunst,
Vlaamse de leiding van
folklorist Pol Mont, word t enerzijds geklaagd
het ontbreken van degelijke Vlaamse almanakken
anderzijds geboft op de « Maria Almanak » van
de studentenalmanak « Driesken de
», beide in boekvorm verschijnen. De bijdrage
betekenisvol: « Men vuIle voortaan de
die bestaan, men verbetere wat heden
en voor richtsnoer, in
't als een eerbied voor
eerbiedigen gods.
en nationaliteit» (I).
is dat G. Gezelle die tijdschriftbij.
drage Indien dit is, vindt men
beslui t de sleutel tot de Duikal n1anak.
van goede Vlaamse
Duikalmanak !
1) Fulcard. zaarljes boOlnen. Het
111, 1880, blz. 37.
— 234 —
Want het eenvoudige plukbladje van de Duikalmanak
is het werk van iemand, die jarenlang de Dagwijzer
van R. D. H. op heel oorspronkelijke wijze opstelde,
en door enkele steekwoorden de bijzonderheden ophaalt
uit het leven van de heiligen, tevens de
volksgebruiken opsomt, de familienamen afleidt, de
volksnamen van de kruiden opspoort in verband met
de kalender, en de beroemdheden uit vroegere tijden
vereert met de aangifte van hun geboorte- of sterfdatum.
Daarbij brengt ieder blad een spreuk of een rijm,
geput aan de onuitputtelijke bron van de volksoverlevering
en de volkstaal.
Een paar voorbeelden slechts kunnen volstaan.
Op het Kerstblaadje van 1889 vinden we aldus opgesomd
« Kerstdag — Nativitatis D. N. J . C. — Eerste dag van't jaar,
van 1313 tot 1575. Hoogtijd, hoogdag van Kerstdag, Kerstnacht,
Kerstmesse, Wijnacht, Messenacht, Moederennacht, de eerste
van de twaalf heilige nachten, joeltijd, joelvrede, joelblok,
kerstblok, kerstzeelen, kerstelingen. enz. Kerstlelie = Helleborus
niger. L.
Eerste van de 12 nieuw-tel-dagen, van de 12 lotdagen, van
de 12 merkeldagen, waaraan het lot, het luk van de toekomende
12 maanden te merken was, na 't oud wangeloove. 't Godsdeel.
St. Anastasia.
De Kerstheiligdagen .beginnen.
Groene Kerstmesse, witte Paaschen ».
Begrijpelijk levert niet iedere dag zulk een oogst van
volkskundige gegevens. Toch is er steeds iets te vinden,
Gezelle beschikt immers over een overvloed van allerlei
materiaal. Een tweede voorbeeld uit de Duikalmanak
van 1889 kan dit bewijzen :
« 25 Oest. — S. Hlodwig — S. Ludovici R. Fr. C. — 1 1 e
Zondag na Cinxen. Deus in loco. — Hlodwig, (gelatijnd
Clodovoeus, Ludovicus, fr. Clovis) is een heilige van dietschen
name en stam, behoorende tot het volk van de Franken, die
in Vrankrijk, met zuidersche oorijen verbasterd, nu nog bestaan,
onder den name France, Francais, enz. Vl. namen : Lodewijk,
Lodden.
Sterfdag van zaliger Deken De Bo.
t Owi I » zei Karel, en hij kostte maar dat fransch I »
-- 235 --
Veel komt jaar op jaar terug, de kalender is nu
eenmaal een eeuwig herhalen. Maar de verzameling
spreuken verschilt telkenjare en maakt de Duikalmanak
tot een gedurige bron van genoegen.
't Was in 1886, dat de eerste Duikalmanak verscheen...
Een brok geschiedenis van die uitgave kan men
heden terugvinden in een schrift, dat op het Gezelle
Museum berust in de tooglade van de Duikalmanakken.
Dwars over het portret van Guido Gezelle, dat de
kaft van dit schoolschrift « De Vlaamsche student »
versiert, loopt een band met een titel in handschrift :
« een gedacht van de ruize en 't werk van Duikalmanak
». E. H. Allossery heeft er indertijd bijgeschreven :
« Nota van Cord. Van de Wiele ». Dit schrift werd
volledig door Gezelle's trouwe secretaresse te Kortrijk
samengesteld.
Daarin zijn niet alleen enige van Gezelle's steekkaartjes
bewaard, maar ook delen van de persklare
kaartjes door Juffrouw Van de Wiele overgeschreven,
drukproeven van de latere schild kalender, reclamekaartjes
van de uitgever en een hele reeks briefkaarten van
de Brugse drukkerij Desclée-De Brouwer over het toezenden
van drukproeven. Die enige verzameling van
snipperlingen, die gewoonlijk de scheurmand verrijken,
bewijst dat Cordelia Van de Wiele een groot aandeel
heeft gehad in de moeizame stoffelijke voorbereiding
van de Duikalmanak. Zij stelt het voorontwerp op,
schrijft het 400-tal steekkaartjes, rangschikt ze en maakt
aldus de almanak persklaar. Wat al last en miserie
dit werk van 1886 af kost, wordt klaar geuit door
het woord « ruize » in de titel van het schrift. Doch
dank zij haar gegevens, kan men nu het ontstaan, de
werkwijze en de druk van de Duikalmanak gedurende
meerdere jaren volgen.
Heel tijdig begon men in 1885 aan de Duikalmanak
voor het volgende jaar. De uitgever was L. Beyaert
— 236 —
Storie (1) te Brugge, maar er werd gedrukt door de
« Société de St. Augustin, Desclée, De Brouwer et Cie.
Imprimerie polyglotte et classique » te Brugge. De brief
wisse'ing van die firma werd gevoerd in het . Frans.
Op 13 Juli 1885 wordt het « drukveerdig » met ongeduld
verwacht en men dreigt zelfs het werk opzij te
schuiven zo dit niet dadelijk gebeurt. Zo luidt de tamelijk
scherpe tekst van het drukkerskaartje. Doch wat
Gezelle later in 1887 in zijn Nieuwjaarbrief aan de Flou
schrijft, is niet minder scherp : « Voor Duik(almanak)
1886, die my met veel beloften afgedwongen wierd
door B... en « S. A » en heb ik geen rosten duit gekregen,
in tegendeel arbeid, onkost van boeken, etc.
toegeleid. » (2) En dit is wel weinig troostvol na de
zorgvuldige voorbereiding door de eerste uitgave van
een heel oorspronkelijke almanak gevergd i
Toch dient de Brugse uitgever geprezen om de stoffelijke
afwerking van de eerste Duikalmanak. Samen
met de plukalmanak wordt ook een schild (kartonblad)
uitgegeven op hetwelk smaakvolle versiering is aangebracht
o. a. met wapenschilden van de vier Vlaanderen
en de krijgsleuze « Vlanderen den Leeuw ». En de
almanak zelf wordt ook als « boek » te koop geboden, om
er in te lezen, zoals in de andere boekalmanakken (3).
1) Fr. De Potter. Vlaamsche Bibliographie 1830-1890 (Gent,
1893-1902), blz. 739, vermeldt die drukker van 1885 tot 1890,
naast Leliaert Siffer, maar hier dan zonder opgave van data.
Die gegevens zijn misleidend. G. Zech-Du Biez. Les almanachs
Beiges. (Braine le Comte,1902-03) geeft eveneens weinig betrouwbare
jaartallen en een onnauwkeurige vermelding van de
uitgevers.
2) Jos. De Smet. Brieven van Guido Gezelle aan Karel de
Flou. Biekorf 1935, blz. 70. De namen van de Brugse uitgevers
worden er niet vermeld.
3) Ook de uitgever Beyaert schrijft dat hij " geen vette
zoppen „ gehad heeft aan de almanak. Zie: Caesar Gezelle. Guido
Gezelle. (Amsterdam, 1918), blz. 206. — In R. D. H. XXI (1885-
86) blz. 23-24, neemt A. Duclos een bespreking van de Duikalmanak
over uit de Gazet van Merchtem, waarin talrijke
bijzonderheden worden vermeld.
— 237 --
In 1887 is de Duikalmanak niet verschenen. (1) Na
de lotgevallen van de eerste uitgave, moet er een zekere
spanning zijn ontstaan tussen Gezelle en zijn uitgever.
Dit vermeldt hij in dezelfde brief aan de Flou :
« Duik(almanak) 1887 bestaat in H(and)s(chrift) werd
aangekondigd buiten en zonder my door B... ; dan
buiten en zonder my door zelfsten B... weer boden
en weer zeil... Misschien herbeginne ik in 1888 ! » (2)
Zo zet Gezelle zich in 1887 opnieuw aan het werk.
Bij het samenstellen van de kalender ondervindt hij
enkele moeilijkheden met verplaatste en plaatselijke
feestdagen, daarom schrijft hij naar F. De Haene-
Wante te Brugge, de uitgever van de Almanak van het
Bisdom, die hem het gevraagde bezorgt. (3)
Na het avontuur van 1886.87 verandert Gezelle van
uitgever. Van 1888 af wordt de uitgave van de Duikalmanak
verzekerd door de firma S. Leliaert, A. Siffer
en AN, op de Hoogpoort te Gent, (4) maar de drukker
blijft dezelfde. Van nu af lopen uitgave en druk vlot
van stapel. Bij het drukken en verwerken van de drukproeven
is de briefwisseling heel wat gezapiger. In
1888 wordt Gezelle in de bloempjes gezet : « Si vou-:
voulez bien mettre a la correction des épreuves le
même ernpressement que l'an dernier, nous pourrons
actiever le travail sans interruption. » Drie weken later
is de almanak klaar en Gezelle wordt bedankt voor
zijn stiptheid en regelmatigheid tijdens het proeflezen.(5)
Snel, goed gedrukt en tijdig, tw. in September, op de
markt, dit verzekert ten dele de bijval van een almanak
! (6)
1) Zie Biekorf 1903, blz. 350, en R. D. H. XXIII (1887-88) blz. 41.
2) Jos. De Smet, o. c. ibid.
3) Brief van 4 Juni 1887 in het schrift. Over de data van
0. L. Vrouw Boodschap, Kerkwijding en HH. Engelen.
4) Bij dezelfde uitgever verschijnt in 1888 de vijfde vermeerderde
druk van Kerkhof blom men.
5) Brieven van 13 Juli en 7 Oogst 1888.
6) A. Duclos neemt in 1888 de gegevens van de Duikalmanak
als Dagwijzer over. Zie R. D. H. XXIII (1887-88) biz. 41.
— 238 —
In volgende jaren schijnt de verkoop in zulke mate
verzekerd, dat de drukker zelfs later op 't jaar de almanak
afwerkt. Van 1889 tot 1893 begint men pas in
September het proeflezen, in 1894 is het al in October,
en van 1895 tot 1898 gebeurt het slechts in November.
Naderhand bezorgt ook de Gentse uitgever de variante
en het plakschild, zoals bij de eerste Brugse
uitgave. Het eigenlijke plukblaadje blijft steeds onveranderd.
In 1889 meldt de uitgever, dat op het verzoek
van enkele inschrijvers, de Duikalmanak niet alleen zal
verschijnen als gewone plukkalender, maar « ook ingenaaid
gelijk 'nen boek. » Slechts wie het aanvraagt,
krijgt hem aldus toegezonden. De omslag van die
boekjes is een veelkleurig plaatje, nu eens een zichtje
of een landschap, dan weer een mooie papegaai. In
1893 komt nog een laatste verbetering. Nu wordt een
rijkversierd en groot schild bijgevoegd, op hetwelk een
beknopte kalender is afgedrukt. Daar kan dan de plukalmanak
opgeplakt worden. Ondanks de hogere kosten,
stijgt de verkoopprijs niet, wat laat veronderstellen dat
de Duikalmanak algemeen burgerrecht in Vlaanderen
heeft verworven. (1)
Zo verscheen in Vlaanderen de Duikalmanak van
Guido Gezelle van 1886, 1888 tot 1899.
Na Gezelle's dood, en voor het eerst in 1903, heeft
zijn neef Caesar Gezelle, « De Nieuwe Vlaamsche Duikalmanak
» met oorspronkelijke gegevens van G. Gezelle
in gereedheid gebracht. De Nederlandsche Boekhandel
(Gent-Antwerpen) is er de uitgever van. In dat jaar
wordt ook een nieuw schild in kleurendruk, naar een
oorspronkelijke tekening met zichten van Brugge en
Kortrijk, de steden waar G. Gezelle geboren is, geleefd
heeft en gestorven is. (2)
1) Zendkaartjes van Siffer : 1889, 1890, 1893 1894-, 1896.
2) Aankondigingsbulletijn 1903 in het schrift Cvd W iele. Vgl.
Biekorf 1903. blz. 366.
-- 239 —
Caesar Gezelle heeft de Duikalmanak van 1886 gangbaar
en dienstig gemaakt voor 1903. De herdruk geschiedt
heel nauwkeurig, doch volgens J. Craeynest (1) zouden
de maandnamen, die bij voorkeur door G. Gezelle
onderaan op ieder plukblaadje worden herhaald, moeten
herzien worden door de heruitgever en in overeenstemming
gebracht met de maandnamen, die na
1892 door Loquela, Biekorf en Duikalmanak, als de
bruikbaarste worden aangenomen. Caesar Gezelle aanvaardde
die opmerking en heeft de volgende jaargangen
ook in dit onderdeel aangepast. De heruitgaven van
1904, '05, '06 en '07 komen overeen met de Duikalmanakken
van 1888, '89, '90 en '91.
Mogelijks verbreekt de uitgever hierna zijn verbintenis
en er mag vermoed worden, dat de verkoop geleidelijk
achteruitliep. In ieder geval neemt de uitgever Jules
Vermaut van Kortrijk de jaargang 1908 voor zijn rekening
en kondigt van eerstaf merkelijke prijsverlaging aan
naar gelang het aantal bestelde exemplaren. Dit is
bij de voorgaande uitgevers nimmer geschied. Wel
werd er propaganda gevoerd in « Jong Dietschland » en
« Dietsche Warande en Belfort » en schonk dit laatste
tijdschrift de Duikalmanak als premie aan zijn lezers
tegen de verminderde prijs van 0,80 frank.
Winstgevend is de uitgave niet meer, want voor
het volgende jaar is het door een noodoplossing, dat de
Duikalmanak nog gedrukt wordt. In 1909 wordt hij
door V. Delille van Maldegem als Nr 71 in de Duimpjesuitgaven
opgenomen en in 1910 als Nr 79. (2) Maar
het is dezelfde Duikalmanak niet van weleer. Nu
wordt een boekje uitgegeven, en men moet de
blaadjes omdraaien omdat ze langs beide zijden zijn
bedrukt.
Een laatste poging van heruitgave waagt de uitgeverij
J. Lannoo te Tielt in 1946 en 1947 (3). Zeer verzorgd komt
1) Zie Biekorf 1903, blz. 111.
2) De jaargang 1909 komt overeen met 1893, en 1910 met
1894.
3) Uitvoerig besproken door Mts. Van Coppenolle in De
— 240 —
de almanak van de pers, doch zoals in de Duimpjesuitgave
is ook ieder blad langs beide zijden bedrukt.
Van een Duikalmanak is het een keeralmanak geworden.
Vergetelheid na een lange tussenpoos en twee Wereldoorlogen,
hedendaagse kosteloze almanakovervloed en
algemene onverschilligheid bleken te zware hindernissen
voor de gemoderniseerde succesalmanak van Guido
Gezelle.
Reeds na Gezelle's afsterven, en ondanks de poging
van Caesar Gezelle om het werk van zijn oom voort
te zetten, kwam de Duikalmanak in verval. De sierlijke
en afzonderlijke rood-zwarte plukblaadjes, eertijds
door Desclée verzorgd, worden door de laatste uitgevers
effen zwart gelaten en zelfs langs beide zijden
bedrukt. De laatste nadrukken zijn effenaf slordig, ze
missen het prettige uitzicht van de oorspronkelijke reeks,
en door he t groter formaat en de boekjesvorm wordt
de nieuwe Duikalmanak slechts een van de vele Vlaamse
volksalmanakken. Men teerde op eengrote naam, maar wat
uitgegeven werd, was de naam Gezelle nietmeer waardig.
Thans is de Duikalmanak niet alleen een gezochte
herinnering aan G. Gezelle maar ook een voortreffelijk
memento van de volkskundige. Er steekt veel meer
wetenschap in dan men op het eerste zicht vermoeden
zou en door het eenvoudig vermelden van een volkskundig
feit voelt men zich tot de studie ervan aangespoord.
In de Duikalmanak ligt de basis van de
Vlaamse volkskundige kalender. En door alwie de volksspreuken
heeft behandeld, werd Gezelle's Duikalmanak
eenvoudig in de loop der tijden leeggeplunderd (2).
H. STALPAERT
Gazet van Antwerpen (N r v. 14 Jan. 1947). De almanak van
1891 werd voor 1916 aangepast, 1892 voor 1947.
2) Het boekje " Vlaamsche Spreuken verzameld uit Guido
Gezelle's Duikalmanak „ bij Lannoo te Tielt verschenen zonder
datum [1943] is een herdruk met gewijzigde titel van " Vlaamsche
Spreuken en luimige gezegden verzameld door Guido
Gezelle, en heruitgegeven door Karel Van Vlaenderen „ : dit
boekje van 54 blz. verscheen in 1900-1901 te Oostkamp en Gent ;
de schuilgaande zanter overliepnegen jaren van de Duikalmanak.
— 241 —
,w ^^,,nn..
h 7 n hX11 h^ ^ ^^ h? /1 h tD.n^r^. /1 ¨ ^^FF •
^ yy
^^9^^^^ ^^^^ 1^^C^^^^I^^^^ J^ ^^ ^^^^^
GUIDO GEZELLE EN KAREL DE FLOU
AREL DE was een schoolgaande bengel van
ten hoogste 12 jaar, toen hij voor het eerst
Guido Gezelle leerde kennen. Hij verhaalde
later, de dichter dikwijls van op straat te hebben
zien zitten studeren en schrijven in de grote voorkamer,
die Gezelle in het Engels Seminarie tot in 1865
betrok. Hij herinnerde zich bovendien bezoeken bij
hem aan huis, waar Gezelle in de winkel van oude
boeken en prenten, die vader de Flou openhield, onder
andere een exemplaar ontdekte van de uitgave van
van de Instructie over de pest, waarvan hij de
tekst in 1866 heruitgaf (1).
Toen vader de Flou in 1866 overleed werd de
handel in oude boeken en prenten opgeruimd, en
verdween Gezelle uit de gezichtskring van de toen
dertienjarige knaap. Zo de leergierige de Flou, ongetwijfeld
niet zeer lange jaren later, kennis met het
letterkundige werk van Gezelle heeft gemaakt, toch
raakte hij niet nader met de dichter persoonlijk bekend.
De omstandigheden waren daartoe inderdaad
alles behalve gunstig : er was vooreerst het verschil
in leeftijd, er was dan het vertrek van Gezelle naar
Kortrijk, in 1872, op een ogenblik dat de Flou 19
jaar oud was, en er was vooral het feit dat beide in
kringen leefden en werkten, die onderling zo goed
als geen betrekkingen met elkaar onderhielden. In
1879 en 1880 had de Flou weliswaar aan « Rond den
Heerd » meegewerkt, maar op dat ogenblik had
Gezelle zich geheel uit de kring van dat weekblad,
1) K. de Flou. Guido Gezelle. — Jaarb. VI. Acad. 1901), blz. 127 en 130-131.
-241 -
GUIDO GEZELLE EN KAREL DE FLOU
~~AREL FLOU was een schoolgaande bengel van
~ 12 jaar. toen hij eerst
GezeIIe kennen. Hij verhaalde
dichter dikwijls op straat te hebben
studeren en schrijven in de grote voorkamer.
GezeIIe het Engels Seminarie tot in 1865
Hij herinnerde zich bovendien bezoeken bij
aan huis. GezeIIe de winkel van oude
prenten. de Flou openhield. onder
de uitgave van
1632 van de Instructie over pest. waarvan hij de
1866 heruitgaf (I).
Flou in 1866 overleed werd de
boeken en prenten opgeruimd. en
de gezichtskring van de toen
knaap. Zo de Flou. ongetwijfeld
niet jaren later. kennis me t het
werk GezeIIe heeft gemaakt, toch
nader met de dichter persoonlijk liekendo
De omstandigheden waren daartoe inderdaad
behalve gunstig : was verschil
leeftijd. was dan het vertrek van GezelIe naar
Kortrijk. in 1872. op een de Flou 19
oud was. en er vooral dat beide in
leefden werkten. onderling goed
geen betrekkingen met elkaar onderhielden. In
de Flou weJ-iswaar aan « Rond den
» meegewerkt. dat ogenblik had
de kring van dat weekblad.
K. de Flou. Guido GezelIe. - K. VI. Acad. XV (Gent,
127 en 130-131.
— 242 —
dat toen onder leiding van Ad. Duclos stond (1),
teruggetrokken. De werkdadige belangstelling van de
jonge de Flou ging ten andere meer naar de kring
van de « Halletoren », waarvan J. Sabbe de ziel
was (2). Tussen Gezelle, die te Kortrijk eerder afgezonderd
leefde, en de Flou, die zich te Brugge in de
kring van Sabbe ophield, was er aldus vóór 1 880
niets dat hen kon samenbrengen.
En nochtans, het was uit de omstandigheden van
de jaren 1880 dat de gelegenheid tot persoonlijke
kennismaking zou groeien. Op dat ogenblik inderdaad
begon de Flou zich in de studie van het Nederlands
te verdiepen, terwijl Gezelle met de « Loquela » (1881)
van wal stak. Beider belangstelling ging aldus op
hetzelfde ogenblik dezelfde richting, die van de
taalstudie, op ; daardoor waren de voorwaarden voor
een persoonlijke toenadering geschapen ; er moest
alleen nog een aanleiding ontstaan om de eerste stap
te doen.
Die eerste stap ging van de Flou uit. Hij had
grote belangstelling voor het Westvlaams en de
volkstaal, niet zoals de taalparticularisten, omwille
van het Westvlaams, maar eerder als taalkundige,
omwille van het Nederlands ; in « Loquela » vond hij
een rijke bron van Westvlaams studiemateriaal, en
van den beginne af las hij iedere aflevering met
de ernst van een taalvorser, optekenend wat hem
onbekend was, aanstippend wat er in ontbrak. Hij
had ten andere zelf reeds volkswoorden en wendingen
opgetekend en ging daarmee zo ijverig voort, dat hij
in 1885 een aanvulling op De Bo's Idioticon kon
uitgeven. (3) Van die uitgave zal hij niet nagelaten
1) Vgl. P. Allossery. Kan. Adolf Duclos (1841-1925), met een
kijk op den zoogenaamden taalparticularistenstrijd (Brugge,
1930), blz. 14-16.
'2) Vgl. K. de Flou-Gedenkboek (Gent, 1930), bl. 19.
3) K. de Flou. Woorden en Vaktermen uit West-Vlaanderen.
-- Onze Volkstaal. III (Kuilenburg, 1885), blz. 1-40.
— 243 --
hebben een overdruk aan Gezelle te zenden ; is het
die toezending die eindelijk het persoonlijke contact
tussen beide tot stand bracht, of is het daarentegen de
uitgave van die aanvulling, die de Flou er toe aanzette
voortaan zijn Westvlaamse « vondelingen » rechtstreeks
aan Gezelle voor « Loquela » mede te delen, en aldus
de briefwisseling tot stand bracht ? Uittemaken is het
niet. Zoveel is echter zeker dat de Flou in 1885 voor
het eerst met Gezelle in briefwisseling trad, en wel in
verband met « Loquela D.
Zodra die eerste stap gedaan was, en het antwoord
van Gezelle vriendelijk en tegemoetkomend klonk,
werd vooral vanwege de Flou druk gebriefwisseld. Die
briefwisseling duurde tot in 1893, maar was vooral in
de jaren 1889 tot 1890 overvloedig (1). De reden van
de verslapping in de briefwisseling na 1890 is misschien
te zoeken in het feit dat de Flou zich in die jaren meer
in het bijzonder op het verzamelen van plaatsnamen
ging toeleggen (2), en dat Gezelle, wellicht tengevolge
van het werk dat de zo pas gestichte « Biekorf » voor
hem medebracht, minder regelmatig « Loquela » kon
laten verschijnen. Wat er van weze, de brieven van na
1390 zijn als het ware de aanvulling van de gesprekken, die
beide te Gent hadden ter gelegenheid van de vergaderingen
van de Kon. Vlaamse Academie, waarvan Gezelle
sedert de stichting (1886), en de Flou, sedert 1887, lid
1) De bewaarde stukken van die briefwisselirfgen zijn : 1°) 4
brieven van Gezelle, in bezit van dr. J. De Smet te Brugge, daterend,
de 3 eerste van Januari 1886, 1887 en 1888, de laatste
van tussen 11 en 14 Mei (niet van rond 10 April) 1888, uitgegeven
: J. De Smet. Brieven van Guido Gezelle aan Karel de
Flou. Biekorf XLI (1935), blz. 67-72 ; 2°) 33 brieven en kaarten
van K. de Flou, op het Gezelle Museum, daterend : 11 van 1886,
7 van 1887, 7 van 1888, 4 van 1890, 2 van 1891, 1 vau 1892 en 1
van 1893 ; onuitgegeven. Zoals men ziet, zijn de brieven van
1889 niet voorhanden.
2) Vgl. Eg. I. Strubbe. De Wording van de Flou's « Woordenboek
der Toponymie ,,. — Album prof. dr. Frank Baur, II (Gent,
1947), bl. 280-281.
— 244 ---
waren. In ieder geval kwamen ze te dier gelegenheid
samen, reeds in 1888 ook buiten de Academie, daar
de Flou meer dan eens Gezelle schijnt te hebben
afgewacht bij de aankomst van de trein uit Kortrijk in het
station te Gent (1). Misschien is het geen toeval dat de
laatste bewaarde brief van de verzameling een schrijven
is van de Flou aan Gezelle om hem te vragen zijn
benoeming tot werkend lid van de Academie te ondersteunen
« voor zoveel echter door U geen verbintenis
ware aangegaan ten voordele van een ander briefwisselend
lid » (2).
De briefwisseling tussen Gezelle en de Flou droeg
het kenmerk van de omstandigheden waarin zij was
ontstaan ; zo een hartelijk woord er bij gelegenheid
niet in ontbreekt, toch liep zij uitsluitend over taalkundige
aangelegenheden, het meest over woorden,
wendingen en uitdrukkingen, die de Flou had gelezen
of gehoord, en vatbaar waren om in « Loquela » te
worden verwerkt. In het algemeen is het de Flou die
aan Gezelle ongeboekt materiaal meedeelt, soms zonder
taalkundig commentaar, meestal echter met beschouwingen
over verwantschap, herkomst of afstamming van
het medegedeelde. Weliswaar had Gezelle soms om die
inlichtingen verzocht, maar meestal schreef de Flou uit
eigen beweging en in de regel na kennis genomen
te hebben van de laatste aflevering van « Loquela ».
Die briefwisseling beperkte zich echter niet uitsluitend
tot de mededeling van ongeboekte woorden en wendingen.
Af en toe raakten beiden in hun brieven
andere onderwerpen aan. Zo wint de Flou Gazelle's
mening in over het Nederlandse karakter van de
1) " Woensdag zal ik U voorzeker te Gent zien, en over
" gehuchte ,, kunnen spreken. Gij komt zeker met den trein
die rond 2 ure (Staatslinie) te Gent aankomt ? Ik zal U wel
in de spoorhalle afwachten ,,. (K. de Flou aan Gezelle, 14 Mei
1888, in antwoord op de brief van Gezelle in : Biekorf, XLI
(1935), blz. 72).
2) Brief van 10 Augustus 1893.
— 245 ---
Wachtendonkse Psalmen en het Hildebrandslied,vraagt
hem titels van boeken over het IJslands, de franse
dialecten en het Zuid-afrikaans, verzoekt hem om mededeling
van Grimm's Geschichte der deutschen Sprache en
andere boeken, houdt zich op de hoogte van de uitgaven
van De Bo s Kruidwoordenhoek en van de heruitgave
van het Idioticon, raadpleegt hem over de bewaarplaatsen
van de handschriften van Lucas De Vriese,
roept zijn hulp in voor een uitgave van het Testament
van Ed. De Dene, waarvan het handschrift in bezit van
apotheker A. De Wolf was, en komt vooral herhaaldelijk
terug op de wenselijkheid van een index op de reeds
verschenen delen van «Loquela ».
Dat index schijnt hem nauw aan het hart te liggen.
Op 25 April 1890 schrijft hij, met blijkbare vreugde,
aan Gezelle : « Zoudt Gij gelooven dat er iemand in
't Gouvernement, te Brugge, begonnen is met de tafel
van Loquela op te maken ? De heer Noterdaeme (1)
heeft dat aangegaan en zal er U waarschijnlijk zelf over
schrijven, als hij 't nog niet gedaan heeft. Om de liefde
Gods. kottert hem wat aan en geeft hem wat moed !»
Dat de Flou zelf tot het samenstellen van het index
heeft aangezet, blijkt uit de brief van 19 Juli 1891,
waarin hij aan Gezelle meldt : « Ik verhaast mij U een
nieuws te spreken, dat Gij ongetwijfeld met geen ongenoegen
vernemen zult : de Heer Noterdaeme, van
Brugge, over wien ik U reeds gesproken heb, heeft op
mijn aanraden (en zoo volledig mogelijk) een alfabetische
tafel opgemaakt van al de letter- en klankverwisselingen,
assimilatiën, enz , die in de 10 jaar van Loquela
aangestipt of besproken staan. Die tafel zou uiterst
wel plaats vinden in 't laatste nummer van het 10e
jaar, want, naar onze berekening, zou zij juist vier
1) Bedoeld is Jer. Noterdaeme (1862-1933), die collega van de
Flou op het Provinciaal Bestuur was. Vgl. over hem : H. Priem.
Jerome Noterdaeme. — In : Hendrik Persva, Achiel Denys,
Jerome Noterdaeme. Uitgave van den West Vlaamschen Gouwbond
van liet Davidsfouds (Brugge, 1937), blz. 19-48.
-- 246 —
sponden of een half blad van Loq. vullen. — Zeg mij
eens wat gedaan om best te doen ».
Gezelle langs zijn kant onderwerpt hem moeilijkheden
over uitleg van woorden, schrijft hem over de Duikalmanak,
vraagt hem inlichtingen over personen of tijdschriften,
en verzoekt hem op zijn beurt om mededeling
van boeken.
Aangelegenheden van persoonlijke aard blijven echter
langs beide kanten zo goed als geheel onaangeroerd.
Wel wenst de Flou Gezelle op 1 Augustus 1886 geluk
met zijn benoeming in de Vlaamse Academie, en vraagt
hij, in Mei 1888, naar zijn gezondheidstoestand, wel
laat Gezelle telkens mevrouw de Flou groeten, maar
meer dan hartelijke beleefdheid is dat eigenlijk niet.
Het kon ook moeilijk anders ; de Flou was van huis
uit, van karakter en van levensopvatting, zo verschillend
van wat Gezelle op dat gebied altijd geweest was, dat
het tussen beide niet tot onderling begrijpen en aanvoelen
kon komen. Misschien hebben beide onbewust
dat hun betrekkingen het best zouden gedijen,
wanneer zij bleven wat zij van beginne af geweest
waren : hartelijk en collegiaal, en daarom beperkt tot
het eenige wat hun gemeenzaam was : de studie van
hun moedertaal. EG. I. STRUBBE
TI:YIPE TOMPE TERELINK
N de laatste XXXIII Kleengedichtjes door Guido Gezelle
1881 uitgegeven komt het volgende rijmpje voor :
Timpe. tompe, terelink,
vliegt van hier na Derelijk,
vliegt van hier na Rompelschee,
koper kop stalen tee ;
wilt hij op zijn been niet staan ;
moet er met de zwepe op slaan :
Timpe, tompe, terelink.
Dit Kleengedichtje heeft voorgeschiedenis die
ten dele zijn latere, glorievolle lotgevallen verklaart.
Het verscheen eerst in de Vos van 16 November
1862 in den volgenden vorm :
- 246-
of half blad van - mij
te doen,..
zijn kant onderwerpt hem moeilijkheden
woorden, schrijft hem over de Vuikalmanak.
over personen of tijd ...
~chriften. en verzoekt hem zijn om mededeling
boeken.
van persoonlijke aard blijven echter
beide kanten zo goed als geheel onaangeroerd.
GezelIe op.Augl1stus 1886 geluk
de Vlaamse Academie, en vraagt
Mei 1888, naar zijn gezondheidstoestand, wel
GezelIe telkens mevrouw de Flou groeten, maar
dan hartelijke beleefdheid is dat eigenlijk niet.
moeilijk anders de Flou was van huis
uit. karakter van levensopvatting, zo verschillend
GezelIe gebied altijd was, dat
tussen beide niet tot onderling begrijpen en aanvoelen
kon komen. Misschien onbewust
gevoeld dat hun betrekkingen het best zouden gedijen,
van den beginne af geweest
waren: collegiaal, en daarom beperkt tot
eenige wat hun gemeenzaam was: studie van
moedertaal. EG. I. STRUBBE
TIMPE TOMPE TERELINK
I Nde o-uido GezelIe
in komt het volgende rijmpje voor:
tOlnpe, terelin k,
van h h~r na Derelijk,
van hier na Romprischee,
en stalen tee;
'v il t hij 0 P zij n be r nnietsta an ;
'k nlet de zwepe op slaan
Tin1 pe, tornpe, terelink.
Kleeugedichtje heeft een duistere voorgeschiedenis die
dele zij n latere, glorievolle lotgevallen verklaart.
verscheen eerst in Reinaert de Vos van 16 Novctnber
in volgenden vorm:
-- 247 -
le RAEDSEL
Tippe toppe teerlink,
Gaet van hier na' Deerlyck,
Gaet van hier naer Rompelscheê,
Koper kop en stalen tee :
Wilt hy op zyn been niet staen,
K' moet er met de zwepe op slaen :
Tippe toppe teerlink.
In 't 7aer 30 van 19 Mei 1866 daagt het rijmpje op in een
gewijzigde versie :
Timpe tampe têrelink,
Vliegt er meê na' llêrelyk,
Vliegt er meê na' Rumpelschêe
Koper kop en stalen tee ;
Wilt'en op zen been ni staen,
'k Moe der met de zwepe op slaen :
Raedt : wie kan der dat verstaen !
Het volgende 7aer' 30 brengt de oplossing : " een IJstop „.
In Rond den Heerd van 21 November 1868 (III, blz. 416) liet
Gezelle het drukken als volgt :
Timpe tompe terelink,
Vliegt van hier naar Derelyck,
Vliegt van hier na Rompelschee,
Koper kop met stalen tee :
Wilt hij op zijn been niet staan,
'k Moet er met de zwepe op slaan,
Timpe tompe terelink. Dal is nen ijstoj.
Het rijmpje, door Gezelle tot nu toe steeds als een raadsel
voorgesteld, verscheen dan twaalf jaar later in de bovenstaande
lezing van de Kleengedichtjes (1881) die de definitieve lezing
van het gedichtje in de volgende uitgaven zal blijven. Niets
meer wijst erop dat het een raadselgedichtje is.
Toch verschijnt het nog eenmaal als raadseltje in de Raadsels
van het Vlaamsche Volk door Amaat Joos in 1888 te Gent
uitgegeven. Daar staat het als Raadsel 23 op blz. 38. De oplossing
is : " een ijskegel „ ! In zijn Inleiding (blz. 26) getuigt A. Joos
dat Gezelle hem 300 raadsels gezonden heeft (op de 3500 van
zijn verzameling). Voorzeker zal Timpe tompe terelink een
van de nummers uit Gezelle's " zende „ geweest zijn.
De fijnproever die Hugo Verriest was, hield veel van dat
gedichtje en heeft het, na Gezelle's dood. aan zijn persoon
gehecht. Zijn voorstelling komt hierop neer : Timpe tompe terelink
is een gelegenheidsgedichtje ontstaan te Roeselare in 1855 ;
de kleine Verriest was aan 't spel met den " ijstop „ in het
Klein Seminarie en Gezelle dichtte dat rijmpje " voor mij, die
van Deerlijk ben ,,. Volgens Verriest (Voordrachten, blz. 201 ;
Roeselare 1904 ) is het dus, naar den oorsprong, een spelliedje,
- 248-
geen raadsel. En het is een eigen schepping van GezelIe .
Verriest heeft dat Roeselaars toneeltje in zijn voordrachten in
Holland telkens weer" gespeeld '" men weet met welk een
meesterschap, en de legende alom verspreid.
In de JubileumUitgave (1930) van Gedichten Gezangen en
Gebeden 11, blz. 280, noteert Dl' P. Allossery bij 't gedichtje
als besluit van zijn critisch onderzoek: " 't Is een gekend
volksraadsel dat hier GezelIe in 't hoofd zal gespeeld hebben,
en dat hij op zijn wijze heeft uitgewerkt ç. In de Inleiding
van dezelfde uitgave verschijnt het rijmpje echter in een heel
ander literair kader. Daar handel t U. Van de Voorde over
" GezelIe en de zuivere poëzie" en ontdekt in Timpe tompe
terelink een" cubisme avant la lettre ". Dit versje waaruit
GezelIe de idee geweerd heeft " met een volkomen heid die de
huidige avant-garde poëten hem kunnen benijden.; kondigt
reeds b.v, Van Ostayen aan ". Aldus Van de Voorde.
Prof. F. Baur nam het algerneen bewonderde rijmpje op in
zi.jn Bloemlezing (Gedichten van Guido Gezel le ; Antwerpen,
1946) onder de rubriek " Heimwee naar Kinderland ". Zeker be ..
schouwt hij het ook niet als een schepping van den dichter, doch
als" alweer een herdichten van reeds bestaande volkspoëzie"
zoals hij elders (VW. Laatste Gedichten, blz. 350) aantekent bij
Dit voetie, dat 'voetie.
Het rij mpje was oorspronkelijk een " raadsel" - dat staat
vast! - hetzij dool' GezelIe opgetekend uit den volksmond,
hetzij dool' hemzelf nagedaan. Is de eerste vorm" Tippe toppe
teerlink " de oorspronkelijke optekening? In de volgende uitgaven
wordt tijJjJe topjJe genasaleerd tot timpe tomjJe en de eerste
twee versregels worden met een heffing verlengd. Gezelle zal
dat volksgoed schoon genoeg' gevonden hebben om het te slij ..
pen en dan op zijn naam te nemen en te behouden. Misschien
ging zijn vinderschap verder. In Reineert de VOJ van 1862 zij n
de " raedselkes " ondertekend: " Spoker inv, et del. " Is deze
formule van graphisch auteurschap hier weer .ernst of scherts?
Ons Kleengedichtje, aanvankelijk een raadsehij m, was nooit
een liedje" dat door spelers met den drijftop g'ezollgen wordt"
(De Cock-Teirlinck, Kinderspel V, blz. 169). Gedurende het leven
van den Meester zou Hugo Verriest het wel nooit gewangd
hebben om met zijn ingeklede versie van Tlmpe tompe teer"
link voor den dag te komen. A. V.
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAE~E, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge
Bijblad (vervolg) van Biekorf 1949, n. 11
Biekorf vijftig jaar
8 IEKORF staat in zijn vijftigste jaar : twee oorlogen
hebben hem tien jaar jonger gemaakt dan hij
werkelijk is. Hij werd gesticht in 1889 : zijn
eerste jaargang is 1890 en Guido Gezelle, « medevader »
van de stichting, heeft er tien jaar lang — tot in
zijn sterfjaar — als hoofdopsteller aan medegewerkt.
Feitelijk is Biekorf een voortzetting van Rond den
Heerd, het weekblad van Gezelle, dat hij, na zes jaar
redactie, aan Duclos had moeten overlaten. De Westvlaamse
Gilde van Sinte Luitgaarde (1874-1880) die
Rond den Heerd zou beheren en spijzen, was uiteengevallen
(1). Rond Gezelle ontstond een nieuwe en
jongere groep, de Dietsche Biehalle, die in 1887 vergaderde
te Gent bij Siff er (2). Oostvlaamse leden.
- LEZING gehouden door E. H. A. VIAENE voor de Oostvlaamse
en Westvlaamse Folkloristen op hun verbroederingsdag,
25 September 1949, in de Raadzaal van de Provincie
te Brugge.
1) Biekorf 1R30, bl. 131. Over haar plannen van stichting
van een tijdschrift, zie Biekorf 1914, bl. 13. Nog in 1896
dacht Gezelle aan een heroprichting van deze Gilde. (Brief
van P. Baes aan G. G. in het Gezelle Museum).
2) Gezelle die, als lid van de Kon. Vlaamse Academie,
regelmatig naar Gent kwam, had, langs Bethune, goede betrekkingen
met de St-Lucasschool. Hij hoopte de vergaderingen
van de Biehalle te kunnen houden in de ruime lokalen van de
St-Lucasschool ,, en die Broeders wittelappen zouden alzoo
vervlaamschen en apostels van 't Vlaamsch worden 't land
deure, zonder te weten ,,. Biekorf, 1930, blz. 132.
-- 250 —
bijna even talrijk als de Westvlamingen, waren : Fr. Cap
van Sint-Niklaas (later te Geeraarsbergen), Eugeen De
Lepeleer, Alfons Janssens, Amaat Joos, Alfons Van
Bogaert, Theodoor De Decker, Achille De Meester
(van Belsele).
De mannen van de Biehalle wilden een eigen blad
stichten. Gezelle zag in de Biehalle het middel om
den kwijnenden Rond den Heerd te redden en
— douce revanche ! -- weer in handen te krijgen.
Met Duclos kon men echter niet overeenkomen. En
zo werd te Brugge een nieuw tijdschrift gesticht, door
Gezelle gedoopt : « Biekorf ».
De stichters van Biekorf — West- en Oostvlamingen —
staan alle op de ledenlijst van de Biehalle. Een van
de drie adressen waarop toekomstige medewerkers
mogen inzenden is — benevens Kortrijk (Guido Gezelle)
en Wingene (Notaris Persyn) — Alfons Janssens te Sint-
Niklaas (1).
De titel van het nieuw blad « Biekorf » wordt in
de hoofding zelf duidelijk toegelicht : « Dat is een
leer- en leesblad voor alle verstandige Vlamingen ».
West-Vlaanderen wordt niet genoemd : opzettelijk.
« Hoe min gesproken van West-Vlanderen, hoe beter »
schrijft Gezelle zelf aan de stichters (2).
Men wilde « verstandige », intellectuele lezers bereiken
in heel het Vlaamse land — Limburg, met zijn
't Daghet in den Oosten, niet uitgesloten (3). Biekorf
zou leerzame onderwerpen van allen aard in een goed
leesbaren vorm behandelen. Het mocht geen strijdblad
zijn ; Gezelle wilde volstrekt geen « krijgvoerderij ».
En hier verstond hij ' eerst en vooral de Vlaamse
1) Voorboodschap van 1889 (gedrukt prospectus) ; vgl. Biekorf
1890, blz. 1-3.
2) Biekorf 1930, blz. 134.
3) 't Daghet, met raad en daad van Gezelle in 1885 gesticht,
had een nauwer omschreven programma. Zie Brieven II, blz.
177 volg, in de Jubileum Uitgave van Guido Gezelle's Werken.
Vgl. J. Droogmans, Guido Gezelle en de Limburgers in
Miscellanea J. Gessler I, blz. 421 volg.
— 251 —
Beweging, de Blauwvoeterie : men mocht niet te werk
gaan « met strijdroeperije en te wapentrommelarije, van
bloed en klauwen en leeuwen... : dingen, zaken, waarheid
, wezentlijkheid ! » (1).
Het positief programma van het nieuw blad is zeer
uitgebreid : het beperkte zich niet tot een inhoud die
streng van « eigen aard » zou zijn. Oak allerlei algemene
onderwerpen van geneeskunde, natuurwetenschappen,
aardrijkskunde worden er in opgenomen. De stichters
stelden immers voorop : « het navorschen, het handhaven
en het gebruiken van al de rechten onzer Dietsche
Volkstale » (2) m. a. w. aan
men, over gelijk welk vak va
het Vlaams kan schrijven te
gelijk welke andere taal.
De praktische uitvoering
redactie van Biekorf werd
n
n
te tonen metterdaad dat
kunst en wetenschap, in
minste even goed als in
verliep tamelijk vlot. De
waargenomen door een
groep leraars van « Saint-Louis », het Bisschoppelijk
College, te Brugge. Guido Gezelle las de drukproeven
tot in zijn laatste dagen. In alles raadpleegde men den
Meester, zo bvb. voor het opstellen van de inhoudstafel
van den eersten jaargang.
Dit « bestier » of « berek » vormde een soort
werkgemeenschap (3). Men vergaderde iederen Zaterdag
en elk lid moest telkens zijn « mingelmare » mede
hebben. Deze mingelmaren — kleine verscheidenhe-
1) Op dit punt was en bleef Gezelle stug ; naderhand zal
hij zich — buiten Biekorf — eenmaal in bittere verzen uitlaten
tegen de democratische ijveraars te Kortrijk.
2) Standregelen van de Biehalle. C. Gezelle, Guido Gezelle,
blz. 270 (Amsterdam, 1918).
3) Verscheidene bijzonderheden in onze lezing verwerkt,
ontlenen we aan de korte en ultra-korte nota's in een verslagboekje
(Juni 1890-Mei 1893) van het Berek. — Emiel De
Monie, leraar aan de Rijksnormaalschool, de vertrouwensman
van Gezelle en de " grondsteen van het getemmer ,,, overleed
bij de verschijning van het tweede nummer. Edward Van
Robaeys was in de eerste jaren de spil en het " trekpaard
van de redactie.
— 252 —
den — werden op de wekelijkse zitting gekeurd en
geschift. De berekkers zelf werkten hoofdzakelijk op
gedrukte bronnen leder had een tijdschrift na te
gaan (1). Het Berek had ook « papieren » dat waren
o. m zantingen van de leden van de Biehalle. Zij
bevatten aantekeningen uit den volksmond ; in 1891
wordt erin gezocht naar een legende « over het kapelle
ke van Rumbeke » en kort daarop beslist men : « Elk
moet zijn deel hebben van onze papieren en er de
legenden uit verlezen » (2).
De berekkers keurden de ingezonden stukken, elk
in zijn aangewezen vak. Voor vertellingen werd ernstig
nagegaan of zij een persoonlijke schepping zijn ofwel
« van het volk komen ». Zo ontstond er een twijfel
betreffende de vertelling Hij is om zeepe van J. Leroy.
Men schreef hem om verantwoording : zij kwam wél
van het volk, was het antwoord. Daarop leidde het
Berek de vertelling in met de volgende regels (1891,
blz. 378) : « 'k En zal noch dag noch stee noemen, maar
't gene ik hier vertelle hebbe ik bij het vlaamsche volk
gehoord. » Nadere verantwoording van tijd, plaats en
persoon werd niet medegedeeld. Toch wijst dit klein
geval op den ernst waarmede men, onder Gezelle's
waakzaam oog, kunst- en volksvertelling wilde uiteenhouden.
In latere jaargangen worden wel eens de
plaatsen van opname aangewezen. Aldus voor de
vertelling Van den Wonderharen Ee/ee (1897) : zij werd
« uit verschillige zeisels over dezelfde stoffe volledigd
en opgemaakt, namentlijk uit zeisels van Brugge, van
Moerkerke, van Kortemarck en van andere dorpen in
1) Op het gebied van taal en folklore volgde men regelmatig
: Ons Volksleven, Volk en Taal, 't Daghet in den Oosten,
De Student, Het Belfort ; het tijdschrift Volkskunde werd
in stilte " bijgehouden ,,.
2) De papieren van de Biehalle berustten bij E. De Monie.
Uit dezes sterfhuis gingen zij in Januari 1890 over naar
het Berek van Biekorf. (Brieven van Van Robaeys aan Gezelle
in het Gezelle Museum). De verdeling in 1891 zal de papieren
voorgoed verspreid hebben.
-- 253 —
West-Vlaanderen ». De plaatselijke varianten, die voor
den folklorist tegenwoordig een grondstof van wetenschappelijk
onderzoek uitmaken, gingen in den smeltkroes
van de redactie verloren.
Biekorf werd aldus een « afspanning » voor zanters
van volkszeg en volksgebruik. (I) Methode beoogde men
niet, verspreiding in geografischen of socialen kring
ging men niet na : het verzamelde behoorde tot het
Vlaamse volk en was een reden te meer om dat volk
te achten en te eren. Van het begrip « volk » huldigde
men de romantische, idealistische voorstelling van de
Blauwvoeterie (2) — de meeste medewerkers hadden deze
beweging meegemaakt — : al het eerlijke en goede in
zegging en doening getuigde voor de heidens-germaanse
en christelijke beschaving van onze voorouders en was
een adelbrief van eigen stam en grootheid ; al het
ruwe en onwelvoeglijke was een verbastering die uit
het Zuiden over het volk gekomen was en derhalve
niet tot ons « eigen goed » kon behoren. Vandaar een
bewuste afsluiting van sommige belangrijke gebieden en
uitingen van het volksleven (3).
1) Een van de verdienstelijkste inzenders uit de eerste jaren
is de heer ANTOON VERWAETERMEULEN, ere - hoofdman van den
Bond van Westvlaamse Folkloristen, de oudste medewerker van
Biekorf hier tegenwoordig, die nog steeds met jeugdige
belangstelling het volksleven gadeslaat. Zijd eerste bijdragen
werden meestal door Gezelle zelf nagezien.
2) Op dit gebied was en bleef Gezelle zelf, onbewust, de
volkomenste romanticus. " Schrijft van zaken die bestaan of
bestaan hebben, niet veel van 't geen bestaan moeten ,,,
zo luidt zijn raad aan A. (Juppens brief van 1884). En toch,
terwijl hij tot realisme aanmaant en elke toekomstvisie schuwt,
bouwt hij zijn geluksdroom in een verleden an Taal en Volk,
zoals deze " moeten bestaan hebben ,,.
3) Aldus de besnoeiïngen in de belangrijke en met zorg bewerkte
bijdrage over het Vrij busch (1892). —aan de Limburgse
Gilde geeft Gezelle een raad voor de eerste nummers (Jan.
1885) van 't Daghef, die hij ook aan de berekkers van Biekorf
zal herhaald hebben : " Geen een van die verskes [reet een
plat woord], noch " lief „ noch iets van al dat. 't Zou er luien
— 254 —
De belangstelling ging, in die eerste jaren, vooral naar
de taal, het woord. Zolang Loquela verschijnt (tot 1895)
wordt betrekkelijk weinig « Zantekoorn » van woorden
en zegswijzen aan Biekorf afgestaan. Rond 1895 neemt
Biekorf de zending over van Loquela, « een blad voor
eigenvlaamsche taalliefhebberije en eigenvlaamsche taalgeleerdheid
», zoals Gezelle het vanaf Juni 1888 had
genoemd. Met Loquela ging ook samen de strijd tegen
de schuimwoorden door Gezelle begonnen en door
Jan Craeynest, een der actieve medewerkers van Biekorf,
overgenomen (1).
Zo Biekorf buiten Westvlaanderen bekend staat als
een particularistenblad, dan is dit in grote mate te
wijten aan zijn vlijt en ijver op het gebied van verdietsingen.
« Puristenblad » is hij een hele tijd geweest,
nooit een particularistenblad in den zin van taalparticularisme.
De leiding van Gezelle was de beste waarborg
om hem daarvan af te houden. Doch hij heeft geijverd
voor taalschut en taalzuivering. Wie van de medewerkers
had echter het taalgevoel en de beheersing van den
Meester ? Zijn beste leerling, Craeynest, ging zelfs verder
dan Gezelle het wenste. Te velen achtten zich geroepen
om stelselmatig de zgn. schuimwoorden te verdietsen.
Men ontging geen enkele moeilijkheid : noch de philosofische
en theologische taal, noch de technische termen
van het turnen (Gezelle zelf had de hand in de
« Bevelen voor Lijfoefenaars » (2) waar de chefs de peen
beieren op onzen torre ! Zelfs zulke dingen waarbij een
vergezochte toespeling mogelijk is, moeten nog binnen blijven.
Bewaart ze zorgvuldiglijk. „ Brieven II, blz. 193. Gezelle schijnt
hier wel de ontvoogding van de folklore te hebben voorzien.
1) De Kon. VI. Academie had een wedstrijd van Taalzuivering
uitgeschreven. Gezelle was er de eerste verslaggever
van. Twee werken werden in 1887 bekroond : van Jan Broeckaert
en Jan Craeynest. De Academie besloot de twee werken te
versmelten en uit te geven, doch Gezelle moest ze eerst
overzien, verbeteren en aanvullen. Biekorf 1930, blz. 9. — Craeynest
was taalkundig zeer onderlegd en vol strijdlust voor zi jn
verdietsingen ; over hem Biekorf 1929, blz. 157.158.
2) Biekorf 1893, blz. 237. — Voor de philosofische en theolo--
255 --
loton, de section et d'escouade heten : Schareman,
Dromman, Ploegman, en de gelederen bewegen op
het bevel : Eenreekte linkswaarts, Tweereekte rechtswaarts),
noch de administratieve en commerciële taal.
Men putte uit eigenvlaamse taalkennis en taalberedenering,
zonder voldoende rekening te houden met de
praktische bruikbaarheid. En men beschouwde als
« gelukt », verdietsingen die heel wat indivuduele inspanning
van geest, verbeelding en spreekorgaan ver
eisten (1).
Een gelukkiger perk in den taaltuin van Biekorf way*
dat van de taalgeleerdheid. Craeynest werd in het
Berek opgevolgd (1892) door een geleerde die een
roem van de plaats- en personennaamkunde geworden
is in Vlaanderen en buiten onze grenzen : Alfons
Dassonville. Veertig jaar lang met onderbreking
door zijn verblijf te Madrid (1900-1906) en door de
ballingschap van den wereldoorlog 1914-1918 — zou
deze aan Biekorf medewerken. Gezelle voelde alsdan
dat hij zelf als taalgeleerde niet van de jongste school
was : in stilte erkende hij de grootheid van dezen
genialen philoloog en linguist die speelde « met de
mathematieke van de taal », en liet het Berek verscheidene
bidbladen met studiën van Dassonville toegeven. Aldus
verschenen zijn Nomina Geographica Flandro-Gallica
(1894) en zijn meesterlijke ontleding van Kurth's Frontière
Linguistique (1896), waar hij reeds de grondslagische
termen, zie de tafel van de jaargangen 1-X. Gezelle was in
die jaren bezig met de vertaling van de Meditationes Theologicae.
1) Typisch is hier een passus uit een brief van Craeynest
aan Gezelle (20 November 1890 ; in het Gezelle Museum).
" Wat zoudt ge zeggen van het woord zelfmerke (vr.) om
constateur automatique [van de duivenliefhebbers] te vertalen ?
Vgl. een valle en een val, vange (vr.) en vang (m.),
prange (vr.) enz. Lou het woord zelf daarin kunnen gewettigd
worden ? 't en merkt eigentlijk zijn zelven niet, maar het
merkt van 's zelfs, doch ja, het merkt zelve. 'k En kenne noch
het maaksel noch de hoedanigheid van zulk een geding, om
Benen anderen name te zoeken ,,.
— 256 ---
gen legde voor een nieuw critisch onderzoek van het
vraagstuk (1).
Met Dassonville was de « universiteit » in het Berek
binnengetreden. Voortaan worden oude teksten in de
oorspronkelijke spelling gedrukt. In den beginne had
Gezelle zich daartegen verzet : hij wilde geen « oud
Vlaamsch » in oude spelling drukken. Wel behield hij
de zegging en wending van het oorspronkelijke, doch
hij moderniseerde de spelling (2).
Aanvankelijk keek het Berek weinig uit naar scheppend
proza. Ook hierin volgde men den hoofdopsteller,
Meester Gezelle, die zich, op het gebied van verhalend
proza — en zelfs van verhalende poëzie —. steeds
beperkt heeft tot het overzetten van vreemde werken :
Engelse, Amerikaanse, en in de latere jaren liefst
regionalistische literatuur als Provençaalse (Roumanille ;
en zijn plan van vertaling van Mistral's Mirèio), Friese
(Halbertema ; Tot nut van elkendeen) (3). Gezelle was
1) Over A. Dassonville zie Biekorf 1936, blz. 27 ; Handelingen
van de Commissie voor Toponymie en Dialectologie X, blz. 37.
-- Verdienstelijk verzamelwerk voor de plaatsnaamkunde
leverden in die jaren A. Verwaetermeulen en E. Vlietinck.
2) Hij geeft zelf een tekst van 1600 " geweerd de spellinge „.
Biekorf 1890, blz. 30. Hij wijzigt in dien zin (" min de spellinge
„) een tekst van 1487 door Van Speybrouck uitgegeven ;
aldaar blz. 214. Duidelijk spreekt hij zich op dit punt uit
aldaar blz. 83, bij een gemoderniseerden tekst van 1575 : " Ik
nebbe spijtsherteu de spellinge van dat schoon oud v]aamsch
verhaal wat verfrischt... om het gemakkelijk lezen te bevorderen.
Onze ouders spelden immers kwalijk, maar ze spraken mooi :
nu spellen wij schoone 't geen dat eilaas de moeite om schoone
spellen schaars weerd is ! „
3) Biekorf 1890 ; 1894. -- In Gezelle's spoor sal A. Mervillie
Longfellow's Evangeline vertalen met een overdaad van taalkundige
illustratie, en onder Gezelle's toezicht werkt E. De
Lepeleer aan zijn bewonderde overzetting van Weber's
Dertienlinden. Ook Edda-liederen worden [uit het Daits] vertaald.
Het oorspronkelijk diets heldendicht van Toussaint : Godwin
-- 257 —
in zijn vertaalwerk een schitterend herschepper : hij kon
heel den rijkdom van zijn enig taalinstrument laten
horen, het mooie woord, de eigenvlaamse zegging.
En daarop kwam het aan : het onderwerp was hem in
zekere mate onverschillig, als het maar « van het
volk kwam ». Vandaar zijn voorkeur voor het sprookje,
de idylle en volksepische scheppingen (Hiawatha).
Ook hier was taalzuiverheid een gebod. De eerste
schetsen van Gezelle's neef, Frank Lateur, in Biekorf
1897 verschenen, dragen den puristischen stempel van
de groep. In « Een pijpe of geen pijpe » spreekt
Streuvels van het spoorhuis, het baanhuis (voor station),
de trein is een tog, het nummer is een talmerk
(zoals de nummers van Biekorf zelf vanaf den 3n jaargang
getekend werden), de koetsiers vóór het spoorhuis
heten wagenaars.
De geschiedenis werd in de Voorboodschap niet
uitdrukkelijk vernoemd, ook niet de locale geschiedenis.
Onder de stoffen die zouden behandeld worden
vinden we « Volkswetendheid wegens landen, steden
en dorpen » waarbij dus de volksoverlevering als bron
beschouwd wordt. Daarnevens echter staat « Onuitgegevene
oude oorkondschap ». Ofschoon hierin weer
de taal- en naamkunde vooropstond (I), toch kon men
voor de feiten, zaken en instellingen niet onver.
schillig blijven. De nadruk bleef echter op het volk,
men wilde volksgeschiedenis. De belangstelling ging
dan ook meest naar het huiselijk leven (familieboeken),
naar het gildeleven, naar de gemeente, naar
en Adeltrude (Biekorf 1897) was geen aanwinst voor eigenvlaamse
epiek. Delfien Van Haute beproefde zijn krachten aan
een Parsifal (1896) die te zijner tijd een ongewone lofprijzing
van Gezelle oogstte.
1) E. Van Robaeys doet herhaaldelijk zijn beklag bij Gezelle,
dat Biekorf te veel en te uitsluitend met taalkunde bezig is :
over taalkunde zijn er bijdragen genoeg, zo luidt het, over
andere vakken bijna gee ', kopij.
.— 258 --
de Vlamingen en hun volkszettingen in den vreemde. (1)
Een heel aparte plaats heeft hier Jules Claerhout
van Wielsbeke ingenomen. Deze autodidact, die persoon1
ijk contact hield met de uitgaven over oude
taalkunde en archeologie in Duitsland en met de Franse
« leerschool der spade », werd een pionier van de
praehistorische en gallo-romeinse anthropologie en
archeologie in West-Vlaanderen. In Biekorf gaf hij eerst
talrijke bijdragen over plaats- en eigennamen, ook over
zaaknamen, waarin veel oorspronkelijke beschouwingen
voorkomen. Later zou hij vulgariserende bijdragen inzenden
over de, praehistorie, waarvan hij in zijn pastorij
te Kaster een locaal museum had ingericht.
Het wachtwoord van Guido Gezelle : geen strijdblad,
geen krijgvoerderije, werd door het Berek van het
eerste decennium -- en ook later steeds — gewetensvol
nageleefd. Men was zeer behoedzaam. Een gedicht
over Prins Boudewijn, kort na den dood van den
troonopvolger ingezonden (7. 2. 1891), wordt verworpen.
Een artikel over Rodenbach wordt verwezen (17. 1. 1891).
Blauwvoeterie was « ruitenbrekerij » en bleef dat voor
Gezelle en zijn ploeg,
Een enkele maal werd de rust gestoord. D r Claeys
had in een toespraak op het 21 e Nederlands Congres
te Gent (1891), handelend over Conscience een schimpscheut
gegeven op de kunstwaarde van ,aekeland en
zijn Bende van pastoor Huys. Een der actiefste berekkers,
Cyriel De Laere, nam het op voor Huys, schreef
echter een ongelukkig woord over het zedelijk gehalte
van Conscience's werken. Er was een heftige reactie
in Vlaamse -- vooral in de Antwerpse -- bladen. Het
Berek zelf trachtte nadien het misverstand uit den weg
te ruimen.
1) Gezelle ijverde steeds om al de mogelijke documentatie
te verzamelen over Vlaamse zendelingen ; zakelijke missiebrieven
en levensbeschrijvingen warden in Biekorf opgenomen.
Naderhand werd o. m. P. L. Bittremieux, de bewerker van het
Mayombsch Idioticon, een trouw medewerker van Biekorf,
— 259 —
Een nadere bekoring tot pennestrijd was het weekblad
Nieuwe Tijd in 1896 door Hugo Verriest gesticht :
« voor verstandige en geleerde Vlamingen ». Verriest
staat wel samen met Dr Persyn vermeld als stichter op
de Voorboodschap van Biekorf : hij heeft echter nooit
aan ons blad meegewerkt, In de jaren 1885 immers
was tussen Gezelle en Verriest een vervreemding ontstaan
die geen toenadering meer mocht kennen. Verriest schreef
in zijn blad opgetogen artikels over Gezelle : hij zou
den Meester niet laslaten ! (Beter dan velen alhier erkende
hij de echte artistieke waarde van Gezelle's dichtwerken,
ten slotte zou hij de posthume impresario van Gezelle
in Nederland worden.) Tot pennestrijd tussen de twee
bladen kwam het nooit : zij noemden malkaar niet.
De Nieuwe Tijd kwam het eerst met het nieuws voor
den dag dat een nieuwe bundel : Rijmsnoer ter perse
was. Biekorf deelde dat verheugend en verwachte nieuws
mede, overgenomen, naar het heet, « uit een nieuw
Kortrijks nieuwsblad » !
Deze afzijdigheid van alle beweging, ook van de
Vlaamse Beweging, door Gezelle zo dringend aan zijn
volgelingen ingescherpt, is misschien wel de voornaamste
reden waarom Biekorf, ook in eigen Vlaams en Westvlaams
midden niet immer door iedereen begrepen
werd.
Ik heb gemeend de eerste periode van Biekorf, de
tien jaar van Guido Gezelle, wat uitvoerig te mogen
behandelen steunend op minder bekende en onuitgegeven
bijzonderheden, in dit Gezelle jaar : bij zijn
afsterven ontviel Gezelle aan niemand meer dan aan
Biekorf, zijn laatste stichting, waarin hij talrijke en van
zijn beste gedichten uit Tijdkrans en Rijmsnoer liet voordrukken,
en waarin een opvatting en een richting van
eigenvlaamse ontvoogding als in een testament was
vastgelegd.
***
Op de begrafenis van Guido Gezelle was een jong
priester aanwezig, alstoen student in de geschiedenis
— 260 --
te Leuven. Zijn vader, apotheker Adolf De Wolf, was
een van de oudste leden van het Berek van Biekorf,
een vriend van Gezelle. De jonge Louis was Gezelliaan
van den huize uit en wist reeds op dien grauwen St. -Elooisdag
dat hij een zending te vervullen had. Nog den
avond zelf van de begrafenis sprak hij in Met Tijd en
Vlijt te Leuven verscheidene vrienden aan en wist er
een vijftal tot medewerking aan Biekorf te winnen. In
deze Leuvense jaren (19001902) ijverde hij voor de
redactie van het blad — dat eens « zijn » blad zou
worden, — en liet zijn Westvlaamse mannen uit de verschillende
faculteiten niet met rust tot ze « iets » voor
Biekorf gereed hadden (1).
Aldus ontstond er, nevens de Brugse en Kortrijkse en
Nieuwpoortse groep, een Leuvense ploeg van jongere
medewerkers die, somtijds over het hoofd van het
Berek, met historische, wetenschappelijk verantwoorde
bijdragen in Biekorf binnendrongen. De vorm maakte
zich hier vanzelf los van de « taalliefhebberije » ; toch
bleef de grondwet van het purisme lang en vrij algemeen
nawerken.
In de volgende jaargangen van Biekorf (1900-1914)
ligt aldus niet meer de eenheid van inhoud en vorm
van den Gezelle-tijd (2). Sommigen wilden bij Gezelle
stilhouden en leverden verdienstelijk werk (3). Jongeren
rond De Wolf zagen echter in, dat Biekorf ten slotte
« niet Gezelle zelf was, maar eerder zijn geest en zijn
1) Over L. De Wolf zie Annales de la Société d'Emulation
1930, blz. 179 volg. — Biekorf 1929, blz. 321 volg. — Een .levensschets
van L. De Wolf (met bloemlezing) door M.Van Coppenolle
is in voorbereiding ; vgl. Biekorf 1946, blz. 151 volg.
2) Overzicht met namen van de medewerkers door L. De
Wolf in Biekorf 1914, blz. 1 volg. — De omstandigheid van deze
lezing verklaart de beperking, vooral in dit tweede deel, tot
de folklore.
3) Namen van medewerkers als Cesar Gezelle, Aleïs Walgrave
— veel winder de Noord-Nederlander Linnebank — blijven
verbonden aan de uitdieping van Guido Gezelle's leven en
werk.
- 261 -
streving ». En dat Biekorf niet mocht vervallen in de
plaag van « Gezel1e.... , und kein Ende» (1).
Met de Brugse..Leuvense groep traden geschiedenis
en volkskunde meer naar voren: met Emiel Van Cappel
en vooral met Lodewijk De Wolf zelf.
Van Cappel was een volbloed historicus die de romantische
voorstellingen van Vlaanderens verleden uit
zijn Blauwvoeten.. tijd een voor ee n voor het critisch
onderzoek zag vervluchtigen. In Biekorf schreef hij
uitmuntende overzichtelijke studiën over de Kerels en de
Forestiers. Hij was de gezaghebbende middelaar die de
Blauwvoeten van zijn generatie en de volksgezinde
jongeren met de realistische en critische opvatting van de
Vlaamse geschiedenis trachtte te verzoenen. Uit de
sociaal..economische strekking haalde hij nieuw Vlaams
leven, terwijl Jong Dietschland verkondigde dat van
Pirenne de dood uit ging. Op de wegen van de Volkskunde
speurde Van Cappel naar den eigen aard en de
stamverwantschap van zijn volk, steunend op een
aanzienlijke literatuur. Joel. Mei en Sinksen werden
beurtelings in het licht van de Germaanse folklore door
hem behandeld (2).
Terwijl L. De Wolf ten volle bezig was met zijn
proefschrift over de Brugse keuren, verzarnelde hij uit
gedrukte bronnen en mondelinge overlevering de gegevens
voor zijn merkwaardige folkloristische studie over
het besteken van bomen (1900.. 1901). Men mag gerust
zeggen dat het de zalige schuld van Biekorf is, zo L. De
Wolf, de door Prof. Cauchie flink gevormde historicus,
1) Zelfs na de opkomst van Jong Dietschland - wiens
rhetoriek en overmoed de meeste jongeren meetrok - debuteerden
veel Westvlaamse letterkundige talenten in Biekorf :
tot Urbain Vande Voorde toe zag er zijn eerste dichtproeven
in verschijnen. Hiermede is de zwenking naar algemeen
Nederlandse uitdrukking voldoende aangeduid. Middelerwijl
zond Dr Lauwers voort zijn schetsen in, die den eigen vlaamsen
stijl van Meester GezelIe in ons blad nog lang hebben gehuldigd.
2) Over hem zie Biekorf 1948, blz. 191. Annales de la Société
d'Emulation 1948, blz. 179.
— 262 —
zijn bibliographische en critische methode richtte naar het
bouwterrein van de folklore. Hier lag alles nog ordeloos
dooreen : geen plan, geen eigen methode, geen afbakening
zelfs van het terrein, geen bepaling van hetgeen
de benaming folklore of volkskunde moet dekken.
De dertigjarige leraar vatte het stoute plan op een
periodische Biblio graphia Folklorica-Volkskundige `boekenschouw
uit te geven, in het Vlaams en in het Latijn, als
Bijblad van Biekorf. Na twee jaar (1908-09) moest hij dit
reuzenwerk opgeven, in omstandigheden die voor den
geestdrift i goennd ernemer zeer pijnlijk waren (1).
De Bibliographia Folklorica was een model van
opvatting en uitvoering. Toch was er een folkloristisch
vraagstuk dat den opsteller scheen nader aan het hart te
liggen dan de Boekenschouw, nl. de bepaling zelf van
« folklore D. Hij leidde zijn Bibliographia in met een
bepaling en keerde er uitvoerig op terug op het 1 e Taal- en
Geschiedkundig Congres te Antwerpen (1910) met de
lezing : Hoe kan Folklore tot wetenschap verheven
worden ? En nogmaals in 1923 vatte hij het onderwerp
aan. Daar hij geen vaste formulering van anderen kon
aanvaarden, loopt zijn grondig betoog daar verloren in
een doordrijvende letterkundige beschrijving (2). Zijn
helder en modern inzicht in het wezen van de folklore
blijkt meer onmiddellijk uit de samenstelling en de
indeling van zijn Bibliographia en uit zijn eigen folkloristische
bijdragen dan uit zijn studie van de bepaling.
Wie echter de moeite doet om in het arcanum van zijn
zegging door te dringen, ontdekt alras een volkomenheid
van inzicht die tot bewondering dwingt.
1) Biekorf 1914, blz. 31. — L. De Wolf weerde koppig het
Frans als tweede taal voor zijn Bibliographia. Een ogenblik
had hij gemeend Esperanto te gebruiken en zich in deze zgn.
" wereldtaal „ ingewerkt. Ten slotte behield hij het Latijn,
dat hij met Erasmiaanse keurigheid schreef.
2) In de laatste ,jaren verviel L. De Wolf, die overigens een
zeer fijne pen had, in een zekere Gezelliaanse " manier „ : niet
alleen van eigenvlaamse en puristische woordkeus, doch
vooral van zinsbouw en dreun die de lezing bezwaart.
— 263 --
Een andere beproeving voor L. De Wolf en voor
Biekorf was de wereldoorlog van 1914. Te Beselare
gingen bibliotheek en documentatie van den onvermoeibaren
zoeker verloren.Toen hij in 1919 uit de ballingschap
in Frankrijk alhier terugkeerde, was zijn eerste werk :
Biekorf weer in gang te steken. Hij deed dit alleen,
uit eigen middelen. Hij was in den echten zin de tweede
stichter van Biekorf, die nog tien jaar onder zijn leiding
en redactie zou staan.
L. De Wolf hechtte zich in deze jaren meer dan ooit
aan zijn geliefd Brugge : in kleine en grote, lieftallige
en brommende bijdragen koesterde hij den eigen aard,
den opschik en de ziel van zijn stad. Hij is het die
zijn broeder, den apotheker, ontdekt heeft, of liever tot
schrijven heeft aangezet. En aldus Biekorf, Brugge en
Vlaanderen verrijkt heeft met den bekenden schat van
schetsen en vertellingen van en over « Brugs Volk ». (1)
Karel De Wolf was de testamentuitvoerder van zijn
betreurden Broer. Deze ontviel Biekorf op den vooravond
van het Gezelle-jaar 1930. Uit zekeren hoek daagde
het plan om van Biekorf een Gezellekroniek te
maken — naar het voorbeeld van de Nederlandsche
Vondelkroniek. Karel De Wolf voelde dat dit niet
mocht gebeuren, dat Biekorf zijn eigen weg te gaan
had in den geest van Guido Gezelle ; dat, een eeuw
na de geboorte van den Meester, de taal nog immer
het volk was, levend, in altijd eendere en altijd wisselende
gedaante : eeuwig jonge uiting van het volksleven.
Zo Biekorf sedert 1930 verder den weg van de Volkskunde
is opgegaan, dan is dit in ruime mate te danken
aan Karel De Wolf.
Aldus is Biekorf in zijn jongste jaren niet alleen
meer en meer Westvlaams geworden (nl. op het gebied
van de locale geschiedenis ), maar ook meer en meer
Brugs op het gebied van de folklore. Niet uitsluitend
echter. De betreurde J. Filliaert heeft de zeekust van
1) De inleiding tot het aangekondigde tweede deel van
" Brugs Volk werd door den spreker hier voorgelezen.
- 264-
den Westhoek laten meespreken, in geprezen bijdragen
over de IJslandvaarders, over de Haringvisserij en de
Kabeljauwvaart van Nieuwpoort, over de Garnaalvissers.
Met namen van levenden wil ik zuinig zijn. De bijdragen
van een onzer beste talenten over de folklore
van Brugge en omstreken, voornamelijk over den levensloop:
Van de Wieg tot het Graf, behoeven geen krans
meer; tot verre buiten Westvlaanderen worden zij als een
kostbaar en toch vlot lezend document gewaardeerd.
Oorspronkelijke schetsen en bijdragen, gemerkt door
een fijnen zin voor sociale folklore, hebben in Biekorf
een gewest binnengeleid dat te paard zit op 008t- en
Westvlaanderen nl. de roede van Deinze die steeds
tot de kastelnij Kortrijk behoorde. Dit wijst er op, hoe
zelfs heden nog« Oostvlaand eren», in den provincialen
zin van dit woord, den weg vindt naar Biekorf.
Zou een beeld passen om het vijftigjarig leven van Biekorf
samen te vatten, dan ware dit misschien het bekende uithangbord
van « Den Zoeten Inval ». Dat was Biekorf steeds: een
zoete inval, een open hof voor alwie iets te zeggen had
- korte of langere mededeling - over eigen aard en eigen
volk. Deze kern van eigen goed ligt, al volgens de jaren, in
mindere of meerdere mate omgeven door algemener bijwerk.
Van algemeen Vlaams onder Guido GezelIe is Biekorf
meer en meer WEST-vlaams geworden naar den inhoud, algemener
naar den vorm. Biekorf is nooit méér «particularist»
geweest dan tegenwoordig: hij heeft zich immers nooit méér
op het volksleven van eigen gewest gericht dan tegenwoordig.
In de vijftig jaren van zijn bestaan heeft Biekorf het zijne
gedaan om alhier den grond diep te houden. Een bloem van
kunst kan alleen opschieten als de grond diep is. Aan zulken
grond danken wij GezelIe, De grond van eigen aard en eigen
zijn wordt gestadig aangetast : wij beleven, hier zoals overal
elders, de erosie van het volksleven. f-Iet is een edele taak.
Folkloristen van Oost en \Vest, iets te doen om den grond
van eigen land diep te houden. Daarin ligt belofte van leven
en eigen schoon.
i3ickørf
Dat is een leer- en leesblad voor
alle verstandige Vlamingen,
uitkomende 12 maal 's jaars
tegen 75 frank
Voor 't Buitenland 100 Frank
At.n ••;
^ ..
^^?^(J1
± ^ ^ `J".. ^ 3 ^. v `'3 
^^is
^
^
^J^
í^^ + /
^
J ^
'
^= /^ /n^
`
J
/^1
^ ^^^^ ^^
►
/_^
7 \'t`'^J i1 V , ^4{•^1`^.^\__'^
^^
^
1
^^
_J•^/' _ ^-!/ L± ^^^^... '^^ " -M^ \ .Y•^^\`/
3 ^^ ^C^>C^^C^^T-^,^r ^^C^^ C^^^J^J^^^^.
^.' v 3, -^ 3  3  v c.': .v v^ r^ i V v v3 
^ ^3 '^ 3
_ ^. 3 '.. , ^ a., .^
Nullus olio perit dies apibus.
^ 1 ^ 1 /' . 1 ^ - :.^r. ^ b .
:21;
^ /^ .^+^. . ^ r. .^ r. /^ .^\ ,,je. n r "1 r r. h ^ °
1^^
^1^
,^^^ ^),0^^C^ ; 11(@ -)0 ^ `^ '•^►
, ,)
^(^ -^^^
`_ ^ ^^ C^ ^ C^^ G^ J C^^TC^^G .^ ^
I ^y ^
3 , ^ •^V 3 
J• `\. 3 ^ 3 V ^ ^ ^v`. 3, .i v3   ^s v3.  ^v. r •. •i L ^ 3^3^11^1^ 33©Tv v ^v , .s ^ ^ ^V ^V 3A^V a,•YV v 3©^. 3 'v 3 ^. ^. 3 ^. 3'v 3©y 31^. 3 
50ste Jaar. 12_ In Wintermaand, 't jaar 1949
NIEUWJAARAVOND
TUSSEN de Kerst- en Nieuwjaardagen blijven er maar
weinig werkedagen meer over. Met Onnozele
Kinderen hadden de meisjes bovendien nog
een speeldag op school ; enkele uitgelezene werden
dan in een nunnetje verkleed en ze mochten zich
gaan tonen in 't gebuurte of thuis in 't dorp.
Oktavietje van de kosters behoorde ook tot 't getal
van die uitverkorenen. Och ! 't was toch zo gelukkig
en 't speelde met de handjes in die wijde nunnemouwen.
't Had wel naar huis willen vliegen, maar zuster
Isabelle had haar goed vermaand en op 't hart gedrukt :
« Oktavietje, nu schone deftig en zedig langs de straat
gaan, dat je moeder er ere van haalt ! »
't Wilde er nu juist om doen : als Oktavietje
daar aan « de Zorge » gekomen was, stormden de
knechtjongens naar buiten en speelden daar aan de
-266-
kerkkaaie voor de school : (1) 't was speeltijd. Ze
hadden seffens dat verkleed, schuchter nunnetje in de
kip: dat arm schaap wierd uitgeschilderd van kop tot
teen, en bedeesd als ze was, gerocht ze met moeite
door die schaterende bende, langs 't hekkentja in huis.
't Was jammer van Oktavietje : al dat zalig geluk
was nu veranderd in een jammerlijk snikken.....
Binst die enkele overgebleven werkedagen moesten
ze dubbel werken bij den schaapboer in den Broek:
ze hielden immers kermis met nieuwjaar. Er moest een
oven brood meer gebakken worden voor de gewone
nieuwjaarders en bovendien nog enige koekebroden
voor de peet... en metekinders.
Met nieuwjaaravond kwamen ze uit stad weer aan
de deur zingen; 't was nu van:
Menschen, we wenschen u allen te gaar
een gelukzalig nieuwejaar.
Van den allerleegsten tot den Allerhoogsten )
Van den Allerhoogsten en God den Heer. ) bis
Menschen, en laat mij niet lang meer staan
Want 'k moet van den eenen naar den andren gaan
'k hen hier nog een beuzetje,
'k hen hier nog een beuzetje.
'k he'n hier nog een beuzetje
en steekt er nog wat in.
Die oude man van uit de Vuldersstraat kon dat
nog veel schoner zingen; de mensen zonden hem
nooit door:
Menschen, we wenschen u allen te gaar )
Een gelukzalig nieuwejaar. ) bis
En 'k wensch het u van de minste tot de meeste
Van den Allerhoogsten, van den Allerhoogsten
Van den Allerhoogsten en God alleen.
Jezus in 't Heilig Sakrament
Die d'er wel onze gedachten kent
Onder de gedaante van brood en wijn
Er waren duizend engelen, er waren duizend engelen
Er waren duizend engelen, al in den schijn.
1) Die oude schoollokalen van St-Kruis zijn nu ingenomen.
door de burelen van 't kommtssarlaat.
-- 267 —
De knechtjongens van 't dorp, die met hem een
eindetje meegingen, wilden dat tweede stroofje altijd
anders zingen :
Jezus in 't Heilig Sacrament
die d'er den grond van ons herte kent
Daar waren duizend engelen, daar waren duizend engelen,
Daar waren duizend engelen, aldaar omtrent.
Als hij die twee klauzetjes traag gezongen had, begon
hij een ander deuntje als eindrefrein :
Zezutje was een boertje
Ze trokken aan zijn snoertje
Zezutje zei : Wien is er daar ?
Ik 'k ken 't ikke
Sanders met zijn krikke
'k Wensche dat kindetje een nieuwejaar.
Bij Low De Klerk, in die huizetjes langs den Leegeweg
zouden ze « Jaar uit, jaar in » vieren ; de schaper en de
hofknecht van Seven Hostens waren ook van de
partije. Ze hadden met enkele gebuurs uitgelegd voor
een stoop jenever ; Low — die een uur ver zou lopen
voor een halvetje -- ging die jenever zelf kopen
bij de oude Weewe Verstraete rechtover 't kazern, in de
Langestraat ; negen stuivers voor een liter en nog een
halvetje voor de kalandize.
Heel den avond hadden ze gekaart en gezottebold
en 't was nu precies 't moment om het den schaper
eens te geven ; hij wilde van niemand de les gespeld
zijn, alleen van de bazinne Rooslie en van de dochter
wilde hij op het hof iets gezegd zijn. Zolang als de
wind in 't vriezegat zat, hield hij 't zelfde hemd aan ;
-- 's zondags trok hij er een half hemd boven — en
daarbij altijd en eeuwig tussen die schapen of daar
omtrent, je moet niet vragen....! En ze zongen maar
Gloria, doria, daar !
Hij heeft luizen in zijn haar
Haal ze d'er maar uit
En maakt er van beschuit.
« Ja maar alzo niet ! » schudde de schaper « al te
gare op mijn kappe, dat kan niet zijn ; we gaan elk
alleen een liedje zingen ». Hij wilde hiermee de
-- 268 --
daghure van den schaapboer — den Hane — treffen,
die niet kon zingen. Hij, de schaper, zou beginnen ;
met dat dicht behaard, stuur gezicht, die streuvelkop en
die diepzware stem was het gelijk eene van de andere
wereld die opging :
Mijn naam die is Jan Klodderding,
Mijn garen dat moet gesponnen zijn :
Drul, drul, drul, drul )
Is dat klosje nog niet vul. ) bis
Ik ben d'er langs de kwade straat gegaan
En 'k vond het langs mijn wegen staan
Wiege, wiege, wiege, wiege wiegetje )
Al in ons vaderland. ) bis
Ze luisterden nog, als de schaper Klerk bij de
schouder schudde : « Wel, wanneer ga 'je beginnen ? ^►
Low, keek hem lachend aan : « 'k Ben bezig met mijn
kele te schrepen, jongen ; hm, hm !
En mijn vader en mijn moeder
dat zijn twee oude lién
Ze zitten elk in een hoek
En warmen hunder knien.
Lewie — bijgenaamd den Hane van Hoorewegens —
zat er mee verlegen ; gelukkig kende hij ook nog iets
dat begon met vader en moeder ; zonder voois, zei
hij, snakkend en grofweg :
Vader en moeder vijst
dat het door de kave rijst !
De hofknecht was beter gevooisd en hij moest er
niet lang op dubben :
Mijnheer de kramer is gekomen
Wat komt die lelijke stinker hier doen ?
Hij komt verkopen
Naalden en spellen
Klinken en bellen
Kousen en schoen
He' je niets van doen ?
Siska, Klerks vrouw, nam het al lachend op: — « Mensen,
't is tijd om t'eten en 'k ga junder zingen :
Eerappels met de pele
En 'n haring van een cens
Dat is kost voor 'n arme mens.
— 269 --
Meteen zette ze den pot dampende kazakken en
de pan met haring op tafel.
« Ja maar, niet te doene ! » zei de schaper « Je zijt
te vroeg aan, Siska, we 'n hên Mietje Goethals nog niet
gehoord....! »
Mietje die met haar ouden vader meegekomen was,
ging in den halfdonkeren staan ; dat ging gemakkelijker
om zoo'n lang liedje te zingen :
24 'k Ging en 'k zag daar een mannetje.
Mannetje, waarom staat ge daar ?
'k Sta hier met mijn vaatje met melk.
Wilt gij er wat uit verkoopen ?
20 — 'k Ging en 'k zag daar een mannetje.
Wat hebt gij daar in uw kannetje ?
Kerremelk met wittebrood
Slaat den armen wever dood.
16 — Laat hem nog wat leven
Hij zal te beter weven
Hij weefde dit en hij weefde dat
Hij weefde een kussen voor onder mijn g...
12 Honden met witte katten
Die rollen al over de trappen
Posteuren zoete van geuren
Lammetjes wit van koleuren.
8 Witte zwaantjes
pelikaantjes
Katten al onder vier linden,
Die vechten om een vogel te vinden.
Reigers die 't land doorreizen
Mieren die 't land doorzwieren
Sneppen met lange bekken
En een patrijs uit den ouden tijd. (1)
Na het eten schoven ze in een halve ronde bij den
heerd en de schaper vertelde, dat ze een keer op een
boerenhof ook « Jaar uit, jaar in » vierden ; de oude
boer, die al lang te bed lag, begon al met eens te
schremen en te klagen :
— « Och ! joengers ; Och ! joengers, en kan het
niet meer houwen, 'k en kan het niet meer houwen ! »
1) Lootens-Feys, Chauts populaires, blz. 261.
- 269
den pot dampende kazakken en
pan met haring tafel.
Ja niet doene!» zei de schaper «Je zijt
vroeg aan, niet
gehoord .... 1 })
die met haar ouden vader meegekomen was,
den halfdonkeren staan ; dat ging gemakkelijker
te zingen :
daar een mannetje.
staat ~
mijn vaatje met melk.
wat uit verkoopen ~
- en 'k zag daar een mannetje.
uw kannetje?
wittebrood
armen wever dood.
- wat leven
te beter weven
hij weefde dat
een kussen voor onder mIJn g...
witte katten
trappen
van geuren
van koleuren.
zwaantjes
onder VIer linden,
een vogel te vinden.
4 't land doorreizen
die' doorzwieren
bekken
een patrijs den ouden tijd. (1)
eten schoven ze in een halve ronde bij den
en schaper vertelde, dat ze een keer op een
«uit, in}) vierden; de oude
die al lang te met eens te
te klagen :
« Och! ; Ocht 'k kan het
meer houwen, 'k kan het niet meer houwen ! Vgl. Looten8~F'eys, Cnauts populail'e~, blz. 261.
— 270 —
't Vrouwvolk had verschoten ; ze kwamen op de
vaute gelopen en vroegen straf compassieus
- « E ! maar vader toch ? E' wa' scheelt er ? »
Maar zolang als dat het twaalve sloeg, bleef de boer
maar jammeren en kermen ; en na den laatsten klokslag
verzuchtte hij
-- « 't Is te late ! 't Is te late ! 't Oud jaar is weg ! »
De « joengers » die 't ergste vreesden, waren al heel
gelukkig dat ze er, met een beetje alteratie en die
kluchte, vanaf waren.
Het een bracht het ander bij ; Low vertelde ook
van een boer :
« De boer lag al weken te bedde en op een Zondag
achternoene kwamen de kinders hem bezoeken. Al
met eens, te midden van zijn konversatie, keek de
boer sterreling in den hoek en zweeg.
— « Och God-te toch ! krees de boerinne, Pier,
vint, is 't meenens da' ? E' ge ga' me toch niet alleenti
laten ? » Pier verroerde niet, maar zei heel trage met
snokjes : « 't en-de-tje kort ! »
Roza, zijn dochter, keek ook een kee r schuw al dien
kant uit ; ze zag nog juiste 't uiteinde van de worst,
die door de katte, dievelinge, door 't gotegat gesleept
werd.
« Toe, toe » onderbrak de hofknecht, « laat er ons
maar aan tijden deugd van maken, 'k hên durst van
dien haring ; 'k en kan het niet meer uithouden.
Wanneer gaan we maar « panneke branden » ?
— « Panneke branden », verbeterde de oude Goethals,
bij ons zeiden ze altijd « testje branden » (1).
Binst te wijle zette Siska de gekuiste smoutteste op
tafel en goot er een grote liter jenever in.
Dat half uurtje wachten duurde wel een eeuwigheid,
meende de hofknecht, zijn tong en zijn keel waren al
droog van 't danig zwelgen ; de schaper wiegelde zijn
1) De kortwoners molken de geit in een eerden teste met
één oor : met de ene hand wierd er gemolken en met de
andere hand hielden ze de teste vast.
— 271 —
loshangende kloef op en neer ; de Hane wrong en
wikkelde op zijn stoel, al van louter goeste en ongeduld.
« Een mensch zou d'er een verwaaidheid van krijgen
he ? » Low trok de schaper bij zijn lang nekhaar. Ze
stonden al gereed, hand in hand, rond de tafel en,
met den eersten klokslag, werd 't testje in brand gestoken.
Overluid wensten ze elkaar een gelukkig nieuwjaar en
sprongen wild zingend rond de tafel :
't Was op een nieuwjaarsvond, de bakker sloeg zijn wijf
Al met de hete pale zoo deerlijk op haar lijf
De bleekgroene blauwendige jenevervlamrnen kleurden
die dansende boeregestalten gelijk spoken, en de
schaduwbeelden dansten benauwlijk over den witgekalkten
muur ; ze sprongen en zongen maar altijd
voort :
We kwamen den eersten maand van het jaar
En wat zal ik mijn zoet lief geven ?
Een patrijze die vliegt, die vliegt
En een patrijze die vliegt ) bis
We kwamen den tweed en maand van het jaar
Het laatste vlammetje was al lang uitgedoofd en
nog waren ze niet uitgezongen ; alle twaalf de maanden
moesten er eerst door : 2 tortelduiven, 3 vogels in
den bos, 4 zwanen die zwemmen, 5 honden die jagen,
6 hazen die lopen, 7 puilen die springen, 8 geiten
die bleten, 9 hennen die leggen, 10 hanen die kraaien,
11 koeien die geven, 12 paarden die trekken (1).
Siska roerde seffens een beetje suiker in de teste
en met ronde tinnen lepels labberden ze al de gebrande
jenever binnen ; ze gloeiden en doomden van 't danig
springen, zingen en drinken. Terwijl dat ze wat verpoosden
om uit te blazen, vaagden ze met de mouw
't zweet van hun voorhoofd ; toen ging de hofknecht,
ongevraagd, weer aan 't zingen : een herinnering aan
den « dem »
1) Vgl. Lootens-Feys, a. w., blz. 262. R. Ghesquiere, Kinderspelen
I, blz. 158.
— 272 ---
En hebt ge niet gezien
Mijn dikke vette Trien,
Ze is gekend van groot en kleen
En och God en och Heer
Ik min haar toch zoo teer,
'k en vinde mijn Trientje niet meer,
Z'is weg met een ander kapoen,
'k en wete niet wat te doen.
Als ze moe gefeest waren, trokken de nieuwjaarvierders
elk naar zijn kluize, zonder vaar of vrees, noch van
den waterduivel of zijn moere. M. CAFMEYER
r •
^ ^ ^
.^ n ^ ^ ^ n .^ ^• ^` ^ I ^^ ^
^^ c2).1@9^ `^a 42G^^ ^I^ ^1^ ^ I ^ Gl^ ^^^
BEZOEK AAN LOO
I^ OMENDE van Loo-Brug al over de vaart, Weststraat
af, tot aan de Westpoort. Zeg maar
dat 't schoon is in Loo. Ge kijkt en ge ziet,
als meegegroeid met de stenen brug, de donkere cederboom
gelapt en getapt met baksteen en beton, en gesteund
door drie ijzeren schoorbalken die beletten dat hij
verder helt in 't vestingswalletje -- dat kronkelt langs de
Westpoort om te monden in 't eerste slopgat van de
vaart, richting Fortem.
Langs de poort weg naar de markt, inneweerds langs
't kerkhof, om te zien staan de grote kerk van Loo en
den eendelijken duiventorre van in den tijd dat d'heren
alleen duiven hielden.
'k Stappe binnen in de kerke, een huis Gods dat
blinkt van deugden en grondig onderhoud. Daar hangen
de zware gedenkstenen van de oude abten der
abdij van Loo en onder meer een Winkelman van Brugge
met een toeveel winkelhaken in zijn schild. Alles om
ter schoonst en om ter fraaist.
In 't koor geeft de godslamp haar rood schijntje af.
Nog een stapje en ik kom aan de zuidbeuk waar Van
Hee's, Verlende's en Fraeyzen op muurstenen gebeiteld
273 —
staan. Loo en de Van Hee's, de Van Hee van 't Mannetje
uit de Mane dat lachte onvervalst en onverveerd.
En naast de tafels van de familie van 't Mannetje uit
de Mane is daar een okergele memoriesteen gemetseld
en 't klinkt van zo verre en toch van zo dichte,
met zwarten dobbelen arend van Loo op kop, en
daaronder
Dierbaar aandenken aan Eerweerde Moeder
MARIA ARCHANGELA
Karmelietes in Indië
in de wereld jfr. MARIA VERLENDE
dochter van heer Eduard Verlende
en Mevrouw Zoë Van Hee, geboren
te Loo den 26 October 1879,
in het klooster getreden in 1900,
naar Indië vertrokken in 1904,
sedert 1926 Algemene Overste
van de Indische Congregatie,
overleden te Trivandrum, den 4 Mei 1944
en daaronder drie bleekblauwe sterren die lichten
achter 't hemelweerds stijgende kruis ;
van onder op de steen nog in goud-glazuur, twee
olifanten die steigeren met opgeheven trompe en onder
de snuffelende, reekende snuiten, een hoorn van overvloed
en twee kleine groene hoorntjes daarlangs. En
heel het steenwerk omsloten door twee pijlers, geschraagd
door een koppel Oosterse monsters.
Overleden den 4 Mei 1944 ; — een gebed wordt
gevraagd over de ziele van Moeder Maria Archangela
die stierf in 't verre Oosten één maand eer de grote
ramulte begon hier bij ons in 't Westen...
En voort naar 't hoofdportaal door d'oosterbeuk tot
aan de dis, En daar zitten aan de muur van die dis,
in 't houten bekleedsel boven de plaats waar de dismeesters
plachten te tronen, de geschilderde beeltenissen
van d'oude wet- en dismeesters van Loo en
'k leze gebeeldhouwd in 't schutwerk van de muurbekledinge
« » en wat volgt :
-_. 273-
Loo Van Hee's, de Van Hee van 't Mannetje
Mane dat lachte onvervalst en onverveerd.
tafels van de familie van 't Mannetje uit
Mane daar een okergele memoriesteen gemetseld
toch van zo dichte,
dobbelen arend van Loo kop, en
;
Moeder
MARIA ARCHANGELA
Indië
de wereld jfr. MARIA VERLENDE
heer Eduard Verlende
Hee, geboren
den 26 October 1879,
klooster getreden in 1900,
vertrokken in 1904,
1926 Overste
Indische Congregatie,
Trivandrum, 4 Mei 1944
R. I. P.
daaronder bleekblauwe sterren die lichten
't hemelweerds stijgende kruis ;
onder op de steen nog in goud...glazuur, twee
steigeren opgeheven trompe en onder
re~kende een hoorn van over..
vloed en twee kleine groene hoorntjes daarlangs. En
het steenwerk omsloten door twee ge..
schraagd koppel Oosterse monsters.
den 4 Mei 1944; - gebed wordt
ziele van Moeder Maria Archangela
stierf in 't verre maand de ramuite begon hier bij 't Westen...
lf lf lf
voort naar 't hoofd portaal door d 'oosterbeuk tot
de dis. muur dis,
't houten bekleedsel boven de plaats waar de dis·
meesters te de geschilderde beelte..
njssen van dismeesters en
't schutwerk van de muur..
bekledinge « 1624 » wat volgt:
— 274 --
1. Franchois Lequieu, Dischmeester 1704.
en geschilderde arme vrouwen die d'hand uitsteken
en broden krijgen, gejond door welgevoede bermhertige
disheren.
2. S. Omer Claey,
die aan 't gieten is uit dikgebuikte baardemans-kannen,
water of wijn -- 't is lastig om zien -- in de kruik
gehouden door dorstige moeders en kinderen.
3. D'Heer Jooris de Sticker, Burgemeester,
staat goedgunstig te kijken naar een halfnaakte vent, die
neerhurkt, en een man met naakt bovenlijf, die een vers
hemd aantrekt, terwijl de maarte, die 't gewassen en
gestreken heeft, monkelt van voldoening.
4. Michiel Winnock, Hooftman,
die twee vermoeide reizigers binnenleidt in de herberg
om ze daar te slapen te leggen.
5. Benedictus Chier, Kapellaen,
staat aan 't ziekbed in het hospitaal van Loo bij een
jonge zieke vrouw die op een hoog bedde ligt, een
bedde dat met een trap bestegen wordt.
6. Norbertus Liebaert, Baillu,
zit te oordelen met pen in d'hand en is van zin te
besluiten over 't verlossen van een gevangene die in
kluisters geboeid zit.
7. Geen naam, zwarte streep.
Hier wordt een dode Loonaar begraven en de kist
staat zinkensgereed om aan d'aarde te bestellen. Daarrond
staan de mensen te bidden.
Schoon om zien, die dis in de kerke van Loo.
Daar is wel de kerkschat van Loo, maar even schoon
in zijn eenvoud is de dis met de Zeven Werken van
Bermhertigheid, uitgevoerd door de wet en disheren
van Loo.
***
'k Stappe buiten. 't Enden de markt, vóór 't grijs
torretje, de groene bilk waar de witte was van de
aangelanden te bleken ligt. De schole is uit. De non
en de juffrouw van schole houden knapen en meisjes
-- 275 --
omsingeld. Daarachter stapt de veldwachter in donkergroen
gekleed, met rode banden op broek en muts.
Op de markt Drogueries, Bank, Café- Garage, en op
de torre van 't Stadhuis wikkelt de windwijzer met
dobbelen arend in goud, tegen 't geluchte van appel
blauw-zeegroen.
Herbergen met de macht : « De Zwaan » op de hoek
van Breydelstraat en Markt. In de Weststraat, ter afspanning
« De Gouden Hand » met vers vergulde handschoe
in de gevelmuur en vóór de deur : « O. K. American
Stock. Ingang vrij. O. K. »
Ter markt staat alles onder de schut van den arduinen
man met helm die den Yzer toeblikt.
k Keere weerom naar de Loobrugge waar de groene
molen staat te draaien met onlangs geroobolde
wieken.
't Is rond de vieren aan 't worden. De najaarszonne
blekt aan 't Westen en zij 'n geeft geen warmte
meer. Ze flikkert op de ruiten van 's bruggedraaiers
keete en de draaiers, zij 'n draaien maar één keer te
maande — 't hoogste — de brugge. Daar is geen
vaart meer van Elzendamme op Veurne.
Wat doen ze daar die twee bruggedraaiers in de
keete ? Vermaken ze schoen of kerven ze toebak ?
Wat zou 'n ze. Dat zijn invalieden, dat men zegt ;
en daar is alleszins éénen bij « met een minke been », zei
't ventje aan Loobrugge.
En de zonne zakt lijk een bleekgouden schijve die
zakt achter een wolkenberg van lood, en op de kruine
daarvan speelt een zilveren zoom, en de schijve zakt
entwaar bachten de kerke van Alveringem.
't Tramtje is daar ! 't tramtje van Ieper met van die
vierkante bakjes waar ge moogt smoren ; pane kussens
op de banken en in den hoek een kachel die brandt.
Een zwijgende douanier die d'een pijp na d'ander
smoort, een weduwe met twee platgesletene trouwringen
aan de vinger en die luistert naar twee jonge manskerels
met hoge waterleerzen, mannen van de Wateringe
- 276-
die rond de kachel swatelen over de laatste boksmatch.
En voorts naar Veurne.
« In de Presende verkoopt men Drank s , Daar botsten
wij zo naar op een blauwen tank van de Purfina.
're Veurne ? De avond die valt, en over de stad hangt
een reuke, zoete en flets: gekookte beeten, suiker en
sirope...
In den half-deemsteren staat heel de Sucrerie de
Warneton te dompen en te kuchen. G. P. BAERT
DE WEST-VLAAMSE VVJNDMûLENS.
In 1948 werd de laatste roede uitgehaald van de stenen molen
te J abbek e, sedert 1878 begaan door een tak der oude molenaarsfamflie
Van Kerrebrouck, afkomstig van Zadelgem (molen
die door 'Vet van 17 Nov. 1919 grondgebied Veldegem werd
- en nu verdwenen is). In 1895 kochten ze hem af van de
familie Coucke (na het overlijden in 1894 van oud-molenaar
J. B. Coucke die hem in 1852 had afgekocht van Jacobus
.Iaussens, t immerman te J abbeke: deze had h em in 1848 gebouwd).
De bOUJY van Jabbeke-molen verliep in zijn eeuw
bestaan als per verdieping: steeds hoger. Eerst was het een
staak molen op teerlingen, dan hoger-op een toren kot - dan
nog hoger met alleen een kruibare kap (zie Ronse, blz. 67).
De molen was gerangschikt.
Op Donderdag 7 April 1949 om 8 uur in de morgen werd
de Knokmolen te Ruiselede geslagen met dezelfde averij van
19·10. De molen draaide Noord-West tot een plotse hevige
windbui niet meer toeliet stil te leggen of te kruien. Machteloos
moest de mulder in een paar minuten de pin van de as
zien lichten} het kruis tegen de kuip slaan en een wiek afwringen.
Eerst werd gedacht - in afwachting - het kruis uit
te halen, doch thans werd het voorlopig terug op zijn plaats
gehecht. Wordt het nog hersteld? De molen is niet gerangschikt
(zie Biekorf 1945, blz. 119).
Van enkele molens, die verdwenen zijn, zal de rangschikking
worden ontheven. CHR. DEVYT
— 277 —
SINT ELOOI'S PEERDEN VAN LICHTERVELDE
'k Kwam dit jaar op den eersten van de maand December bij
de kinders Pollet te Lichtervelde en 'k zie daar heelder manden
staan en tafels volliggen met koeken in peerdevorm, grote en
kleine.
Die peerden zijn gebakken in twee grootten (ongeveer 20
en 30 cm. vierkant) met manen en kop en steert met suiker
gestriept : ogen in rode suiker-dragant en zadel in 't groen.
De deeg is van fijne bloem, eiers en suiker, echte eierkoekdeeg,
sproos en licht, bleek van kleur, en zachte gebakken
in flauwen oven.
'k Zegge : Wat is dat hier met al die peerden ?
« Dat zijn Sinte Looi's peerden » zei 't kind Pollet. Ze 'n
eten hier niet anders rond Sint Elooi. Heren, boeren en werkvolk,
zeg maar dat z'er baard in slaan, maar ze besmeren dat
eerst met veel beuter ».
Van die Lichterveldse peerden 'n kunt je maar eten in de
weke van Sint Elooi. Anders 'n wordt dat niet gevraagd.
Vieren ze Sint Elooi niet meer, ze vieren toch nog zijn peerd :
dat is 't zelfde als in sommige parochies met 't zwijn van
Sint Antonius. G. P. B.
-- 278 --
BOEKENNIEUWS
B. H. DOCHY. Geschiedenis van de stad Roeselare vanaf de
oudste tijden tot heden. Roeselare, Roeland, 1949, 352 bl. ; met
platen en kaarten. Fr. 350.
De N. V. Bank van Roeselare zet haar werking voort ten
bate van de Vlaamse cultuurgemeenschap. Onder het impuls
van haar beheerder-directeur J. Camerlynck, herstelde ze
te Brugge het hotel van de familie van der Buerse en gaf
tevens het werk uit van Dr J. Marechal : Geschiedenis van de
Brugse Beurs (1949). Nu heeft ze ook de uitgave mogelijk
gemaakt van het werk van ere-hoofdinspecteur Dochy over
de geschiedenis van Roeselare.
In het eerste deel van dat werk behandelt Schr. op uitstekende
wijze de voorgeschiedenis van de streek van Roeselare.
Hij steunt echter wat te veel op de mogelijkheid dat Julius
Caesar rond Roeselare een veldslag zou geleverd hebben.
De wegen die na de Romeinse tijd zijn tot stand gekomen
en de naam Heerweg dragen, zijn de toenmalige rijkswegen,
die behoorden tot het domein van de heer, t. t. z. de graaf
van Vlaanderen (bl. 52). Ze hebben niets meer te zien reet
heir = leger.
Het tweede deel geeft een overzicht van de ontwikkeling
van de stad en van haar instellingen tot aan de XVI° eeuw.
Dit overzicht is oppervlakkig samengesteld. Over Pagus Mernpiscus
(bl. 45) bestaat sedert 1910 een zeer goede stadie van
wijlen E. Van Cappel. Hier komen enkele grove misslagen voor.
Bl. 53. Roeselare was nooit de hoofdplaats van een " pagus „
en later van eeu kasselrij. Na de werken van de Gentse professoren
Ganshof en Dhont houdt dit geen steek meer. Schr. liet
zich in de war brengen door een kaart uit het jaar 1641, afgedrukt
op blz. 54, waar een " Casselrije van Rousselare „
vermeld staat. Dit is echter louter cartographische (?) fantasie.
De feodale heren van Roeselare hebben slechts heel laat de
titel van burggraaf ontvangen, zoals de heren van Izegem,
vanaf het einde van de XVIIe eeuw de titel voeren van prins.
Geen enkel lid van de familie " van Roeselare „ draagt deze
titel. Zie de lijst op bl. 58 en volg. Ze zijn ten hoogste ridder.
De bewering op bl. 55 dat Roeselare vroeger afhing van de
keizer van Duitsland mist alle grond. Het keizerlijk gebied
werd tussen Gent en Kamerijk afgepaald door de Schelde. Zie
de werken van de reeds vermelde Gentse professoren. Hier
liet de Schrijver, evenals burggraaf de Ghellinck, zich misleiden
--- 279 --
door de foutieve gegevens van het " Beau Traicté des Fiefs „
uit de XVIe eeuw.
Schr. ziet ook niet klaar in het bestuur van stad en ambacht
(bl. 176). De stad en het ambacht hadden ieder een afzonderlijk
en onafhankelijk magistraat. De schepenen van het ambacht
zetelden wel te Roeselare, maar binnen de enclave van de
Hazelt, die niet tot het stedelijk schependom behoorde. Ze
waren ook het hoofdcollege van Oostieperambacbt. Zie hun
zegel op bl. 182.
Onbegrijpelijk lijkt me, blz. 177, de verwarring van het
stadszegel met dit van het ambacht. De randschriften op
voor- en achterkant zeggen het toch duidelijk : " Sigillum
civitatis „ = zegel van de stad (fra. cité). Moest het tegenzegel
betrekking gehad hebben met het ambacht van Roeselare, dan
zou het luiden " Sigillum officii „.
Het derde deel behandelt de geschiedenis van de stad vanaf
de middeleeuwen tot 1830. Dit was het moeilijkste deel omdat
er zo weinig gegevens te vinden zijn over de kleinere steden
vóór 1400. Het valt zoveel te meer tegen omdat Schr. zonder
critiek alles overneemt wat XVIe en XVIIe eeuwse kroniekschrij
vers, o.m. Despars, vertellen. Hij neemt ook te veel over uit
het verouderd, romantisch werk van Kervyn de Lettenhove.
Geschiedenis steunt vooral op oorspronkelijke bronnen. Hier
is Schr. tekort gekomen aan zijn taak. Hij heeft het Archief
van de stad Roeselare niet doorwerkt. Het volstond niet uit
de vroegere geschiedenis van Roeselare door De Potter, al de
gegevens te halen die deze laatste uit het Stadsarchief had
opgediept, noch de opgaven te verwerken uit de gedrukte
inventaris van het Stadsarchief door K. Vanden Haute. De
studie op de stukken zelf van het archief zou hem met veel
oorspronkelijk onuitgegeven materiaal verrijkt hebben.
Op bl. 261 verwart Schr. de middeleeuwse kooplieden hanzen,
met de moderne hanzen, die overeenkomsten zijn tussen steden
of kasselrijen. Het gaat hier eenvoudig over de betaling van
het issuwerecht.
Het vierde deel schetst de ontwikkeling van Roeselare tot
industrieel centrum. Dit overzicht is, alles samengenomen, het
best geslaagde deel van het werk.
Een zeer interessant en grondig bijvoegsel over de Nieuwmarktenaars
zal in de smaak vallen van veel lezers.
De Geschiedenis van Roeselare is, ondanks de ernstige
gebreken, een niet onverdienstelijk werk. Bewust van zijn
gemis aan voldoende voorbereiding en uitrusting heeft Schr.
-- zoals hij zelf in zijn Inleiding getuigt — toch de durf
- 280-
gehad om de prachtige gelegenheid van uitgave aan te pakken
en zijn onvolledig en ongeschitt materiaal overhaastig tot
een " geschiedenisboek" van Roeselare samen te brengen. De
slappe geleding van het tweede en het derde deel wijst reeds
op de haast in de afwerking; de bladzijden met de opgave
der" bronnen" zijn van een uitgesproken slordigheid.
De illustratie is met smaak gekozen en uitgevoerd, de uitgave
is een stuk keurige typographie, zeer verzorgd en prachtig
ingekleed: zij strekt de uitgeverij Roeland en de N. V. Bank
van Roeselare tot eer. Dr Jas. DE SMET
G. P. BAERT. De Zijdewever te Deinze. Gent, Uitgeverij Fiat,
1949. In -8, 95 blz. lVIet 14 afb., waarvan 10 buiten tekst.:= Fr. 50.
Een levend getuigenis over de handzijdeweverij die, een
eeuw geleden, de kwijnende linnenweverij te Deinze kwam
aflossen en nu op haar beurt, met man en materiaal, voor de
mechanische industrie is moeten wijken. De titel wijst erop dat
dit stuk sociaal-economische geschiedenis bekeken wordt van
uit de cel van heel de structuur: den man aan het handgetouw
; hij is de " Ketting " van dit boeiend essay, waarvan
Deinze als opgaande industriestad den " Inslag" vormt,
Vooraf wordt de oude techniek met woord en beeld beschreven:
een schat van oude vaktermen ligt in deze bladzijden
verzameld (en is in het Register opgenomen). Na de uiterlijke
typering van den wever treedt Schr. in de huiskamer: zó leefde
hij met de zijnen, dat was zijn doen en derven, dat ging
in het hoofd en het hart van dien rna n om. Om dit zo echt en
" beleefd" te beschrij ven, moet men weversbloed in het lijf
hebben. De wever zingt ... en Schr. noteerde liederen die den
" zang" van het verdwenen handgetou \v in hun ritme bewaren.
Een vluchtige schets van de wereld van de mode, waarvoor
de zijdewever slaaft, wekt alweer een glimlach van begrijpen:
hoe onbarmhartig is dit contrast en hoe inschik kend tegelijk.
In de laatste hoofdstukken komt de " grote" zijdewever tot
zijn recht: de pioniers van het vak, de opkomende industriëlen,
de kapitein en en de vernieuwers. Al dat burgerlijk pogen, met
zijn voor- en tegenspoed, maakte het moderne Deinze met zijn
geschoold en ontvoogd weversvolk.
Dit werk houdt buitengewoon veel in. De stijl is warm en
kleurig, ook in de bladzijden vol zakelijkheden. Geest en gemoed,
bezonken wijsheid en milde humor verheffen deze smaakvol
geïllustreerde studie in de sfeer van het " bezielde " essay:
een genre dat steeds velen zal aanspreken wanneer het zo
blinkend van deugden als hier van het getouwe komt. A. V.
-- 281 -
KAREL DE WOLF. Hier Weerom Brugsch Volk. Brugge, Uitgaven
Verbeke-Logs, 1949. Formaat 15 x 21 cm., 325 blz. Met
tekeningen van Jules Fonteyne. Prijs : 150 fr. (gebonden 200 fr).
Zulke wijn behoeft geen krans, allerminst voor onze lezers
die de vertellingen van het eerste Brugsch Volk „ gesmaakt
hebben en veel andere, hier nu gebundelde, in Biekorf mochten
toetsen. De tekeningen — initialen en sluitstukken — die op
het papier soms wat grijs uitvallen, geven den geest van de
vertellingen sprankelend weer.
Van onzen betreurden Medewerker blijft nog zijn groot
werk over het Brugs dialect : ditmaal een werk van veel zoekens
er► zwoegens, een aanzienlijke taalschat, methodisch samengebracht
en onderzocht. Stad en Provincie zouden hier wel een
handje mogen toesteken om de uitgave van dat kostbaar
handschrift mogelijk te maken. A. V.
'T BEERTJE. Volkskundige Almanak voor West-Vlaanderen
1950. Uitgegeven door de Bond van Westvlaamse Folkloristen.
70 blz. Met mooie kalenderprenten. 5 Frank.
Het nieuw Beertje moeten we niet meer aanbevelen, immers
't is al uitverkocht ! En 't is wel besteed. Aan 't Vliegend Peerd
hebben ze bijzonder hun best gedaan. Zaakrijke bladzijden zijn
gewijd aan Kinder- en Fantasiemuzieken, aan Meubels en Huisraad
uit vroeger eeuwen, aan Mentekruid en Penningkeerse en
aan Cyper zijn Lied. Met daartussen lekker kleingoed om de
gaatjes te vullen. 't Beertje gaat omhoge ; wat zal dat zijn
't jarent, met zijne jubilé ! ? B.
— Da Abdij 's Hemelsdale van P. M. Desideratus, besproken
hierboven blz. 212 is verkrijgbaar tegen 65 fr. Te bestellen
Sint-Sixtusabdij, Westvleteren, of in den boekhandel.
MENGELMAREN
SLACHTEN VAN.
- Hij slacht van Pier Verbeke,
de zundag lijk in de weke.
-- Hij slacht van Alexandere,
alle acht dagen een andere.
— Hoe ouder, hoe droever,
slacht den boever.
---- Alles op zijn tijd, slacht de braambeiers.
Wie kent er nog meer spreekwijzen met slachten ? E. N.
BIJGELOOF (van grootmoeder gehoord).
Als er een vingernagel uitvalt, smijt hem over 't hoofd weg,
hij zal wedergroeten, maar ge moet dat op het kerkhof doen.
Hetgene door 't gotegat gegoten wordt, moeten de zielkes
opeten. V. R. DESSELGEM
-- 282 --
Biekorf's oudste en trouwe medewerker
Heer ANTOON VERWAETERMEULEN
werd den 22 van deze Wintermaand te Brugge ten grave gedragen.
Als jong beenhouwer was hij, vanaf den eersten jaargang,
in betrekking met onze stichters en zond kleine opstellen in die
naar Guido Gezelle te Kortrijk werden doorgezonden om, na
keuring en verbetering, alhier te worden opgenomen. Uitvoeriger
verzamelwerk van plaatsnamen verscheen in ons bijblad van
1893. Volkszeg en volksvertelling zouden hem zijn leven lang
aantrekken ; het opgetekende deelde hij gaarne mede in vriendenkring,
Broederbond en — geschreven en gedrukt — in Biekorf.
Nog enkele dagen voor zijn onverwacht heengaan, zond
hij ons een greep zantekoorn. Hij was een geboren zanter, een
man uit het volk, die geestig en ongedwongen met iedereen
kon omgaan, en zijn wakkeren zin zette op het levende eigenvlaams
rondom hem. Een man die zijn volksliefde ook in
daden van onbaatzuchtig sociaal dienstbetoon heeft uitgesproken,
Bij het graf heeft dhr. M. Van Coppenolle een ontroerend
vaarwel gezegd aan den erehoofdman van den Bond van Westvlaamse
Folkloristen en Medestichter van het Folkloremuseum.
Zestig jaar geleden praatte A. Verwaetermeulen, in de schaduw
van de Broeltorens van zijn geboortestad, met Guido Gezelle
over Zantekoorn in Loquela. Nu zal dat onderbroken gesprek
weer aangeknoopt zijn dààr, in den Westvlaamsen hoek van
het hemels Jerusalem. God geve 't hem ! B.
IN ONZEN BLOK EN VOOR BIEKORF :
MVL. 75. — LVA. 5. — KJV. 25. — JFW. Ter ere van
St-Sebastiaan, 25. — AVdH. Om hardnekkige te bekeren ?
25. — SVK. Een beetje asem voor volgende 50 jaar, 25.
— Een toelage, wel besteed. 500. — FVS. Goed heil,
Biekorf. 10. — JD. Voor reiskosten. 75. — JH. '25. — GF .
25. — ABS. Met zeem toe. 25. =-- MVL. Uit oude genegenheid.
'25. — JM. Prospere procede. 25. — BdB. 25. — HS.
Uit den zoeten huize. 25. — CSM. 25.-- J UR, Uit oude
vriendschap. 25. — AG. Geerne gejeund. 25. -- PD. Voor
het behoud onzer geliefde Westvlaamsche tale. 25. —
EVC. In Memoriam L. en K. De Wolf. 25. — EdS. 25.
OVR. Om te mogen wijzen op [verkeerde tegenstelling
van; blz. 261 hierboven, betr. Pirenne en Jong Dietsch -
land. 25. — RC. Een toemaatje voor het Jubeljaar. 25.
— GB. 25. -- JR. Waarborg voor Beverhoutsveld. 25.
FL. 25. — JVD. 25. -- JB. Leve 't goe Vlaams. 25.
Wel bedankt. 't Helpt al leven en zwermen.
En aan onze Lezers en Vrienden altemale
een goe' zalig Nieuwjaar.
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37.
Bladwijzer
1949
A. Opstellen
Biekorf vijftig jaar 't Berek. A. VIAENE. 1, 249-264
Een verdwenen uitvaartgebruik : de sleutels op de
put leggen . . . . M. VAN COPPENOLLE. 3, 95
Het Stevenisme te Gits in de jaren 1817-1820. naar
een gelijktijdige briefwisseling R. VAN ONLEDE. 8
Grote nood (van vogels in de winter) G. P. BAERT. 20
Over het ontstaan van het Veurne Ambachtse poldergebied
F R. MOORMANN. 25, 53
Van de wieg tot het graf (vgl. 1948, 205 en voorg.)
IV. Trouwen is houwen 30, 38, 85 (vgl. 116).
V. Door de wereld geraken M. CAFMEYER. 154, 181
De Guldensporenslag J. DE SMET. 30
Wat een apotheker lijden kan om in de schepenbank
te geraken, Brugge, 1511 J. D. S. 42
Dokke en Dodde J. D. L. 44
Heeft Guido Gezelle karamelleverzen geschreven ?
R. V. 46
De Vrijdagmarkt te Brugge in 1 744 A. SCHOUTEET. 49
Een heksenproces te Nieuwpoort, 1611 . A. V. 64
In den tijd der Patriotten : Keizersgezinden in het
Brugse Vrije J. DE SMET. 73
Doopnamen te Brugge in 1948 H. STALPAERT. 79
De oude windmolens van Brugge en Lief Jansz.
Andries van Moerbeke • • • . C. DEVYT. 90
Pastoor Desiderius Van Acker . . K. S. 97, 124. 149
Vaderlandse schietoefeningen te Aardooie L. V. A. 105
Westvlaamse leefaard (over de spelling van dat woord)
K. d. B, 108
Op de eerste Meinacht . . . . H. STALPAERT. 111
De laatste Sint-Maartensheren van leper A. VIAENE. 113
Bedevaart naar het geboortedorp van den H. Benedictus
Labre in 1787• • • • P. CUVELIER. 121
De abdij ten Duine en het Duinhuis te Nieuwpoort
K. LOPPENS. 132
Annaatje van 't Pitje . . C. 137
-284 -
In de grafkelders van de Sint..Donaaskerk te Brugge
in 1805.. 1806 A. V. 138
Een woelig pestlijder te Nieuwpoort. in 1609 A. V. 140
Roeselaarse voornamen 8 Sept. 1944 ... 31 Dec. 1945
D. CRACCO. 145, 288
Legende van het Beverhoutsveld . , A. V. 162, 192
Kruisen langs onze wegen . . . , . M. V. C. 163
Kanttekeningen bij een tentoonstelling (Gerard David
te Brugge) ..... , A. V. 164
Bij een honderdvijftigste verjaring. 'Het einde van
een Kathedraal : De Sint..Donaaskerk te Brugge
verkocht en afgebroken .... A. VIAENE. 169
Van zilveren kroezen (in het St ..janshospiteal te
Brugge) .'...... C. DE NORME. 193
Keizer Alexander en de pastoor van Zevekote A. V. 204
De welstand te Brugge in de 17e eeuw J. DE SMET. 207
Sint..Salvators te Brugge heropend, (1801) A. V. 210
Guido GezelIe te Roeselare. Gedenkboek van
Hendrik van Doorne ...... A. VIAENE. 217
De Duilcalmanak van Guido GezelIe H. STALPAERT. 232
Guido GezelIe en Karel de Flou E. I. STRUBBE. 241
Timpe tompe terelink (Kleengedichtje van Guido
Gezel1e) • • • . . . . . A. V. 246
Nieuwjaaravond . . . . . . . M. CAFMEYER. 265
Bezoek aan Loo . . . . . . . G. P. BAEHT. 272
B. Vertellingen
Een naam in 3 letters . . . . . . . . N. L. 17
Jan Bassens vertelt ..... W. GIRALDO. 134
C. Zakenwijzer
OP DB OPSTELLEN EN DE MENGELMAREN•
PLAATSELIJKE GESCHIEDENIS.
Aartrijke. 73. Adinkerke, 29. 30. Ardooie, 75, 77, 105.
Beernem, 32, 87, 179. Beveren (Roeselare), 144. Be..
verhoutsveld, 162, 192. Booitshoeke, 101. Brugge, 5, 6,
7, 42, 49, 79, 137, 138, 143, 164, 169, 181, 193, 204,
207,210. Deinze, 212,280. De Panne, 29. Diksmuide,
152. Donk, 33. Dudzele. 136. Gits, 8, 76, 119, 141.
Gullegem, 12. Hooglede, 74. Ichtegem, 100. Ieper, 93,
113, 166, 281. Kemmel, 48. Koksijde, 54, 56. Kortrijk,
- 285 -
38, 46, 105. Lampernisse, 59, Leke, 64. Lichtervelde,
277. Loo, 30, 54, 272. Male, 86. Moere, 74. Moeren,
de, 59. Nieuwpoort, 5, 56, 64, 95, 132, 140, 203.
Oedelem, 75, 85. Oekene, 64. Oeselgem, 190. Oostduinkerke,
54, 65. Oostende, 6, 204. Proven. 167.
Reningelst, 121. Roeselare, 6, 98, 107, 144, 145, 217,
278. Rollegem-Kapelle, 99. Ruddervoorde, 76. Sint-
Andries, 163. St-Kruis, 156. St-Michiels, 178. St-Rijkers,
142. Slijpe, 76. Veurne, 7, 25, 53. Vladsloo, 102, 150,
Westende. 56. Westrozebeke, 120, 143. Westvleteren,
48. Ysermonding, 54, 57. Zerkegem, 77. Zevekote,
203. Zuienkerke, 216. Zwevezele, 75.
Windmolens te Jabbeke en Ruiselede, 276.
PLAATSNAMEN.
De Cackstrate (St-Michiels), 164. Dee (gemeente Eede),
63. De Gevaerts (Beernem), 157. Krom Zothuisstraatje
(Brugge), 181. Lapscheurse Gat ,155. Raapsgoe (Moerkerke),
154. Scheewege (Moerkerke), 154.
Te Sint - Kruis :
De Acht Zaligheden, 157. Altena, 157. Antwerpse Heerweg,
157. Avejoengen, 157. Het Barderen Wambaais,
157. De Bisschopsdreve, 86. De Blauwe Zale, 159. De
Drie Koningen, 158. Duivelsdoorn, 157. De Fortuin,
158. De Mestzate, 181. 't Oud Gemeentehuis, 158.
't Prieel, 159. Rooigem, 86. Het Schaak, 158. Schroobak,
157. St-Hubrecht, 157. De Smulstraat, 157. De
Spiker, 86, 159. De Spikerdreve, 63. Sprietwege, 157.
De Tien Geboden, 157.
ONTHOUDENSWAARDIGE MANNEN.
Jan Craeynest, 254. Alfons Dassonville, 255. Karel de Flou,
241. Seraphyn Dequidt, 67. Karel De Wolf, 263. Lodewijk
De Wolf, 259. Lodewijk Donche, 68. Guido Gezelle, 46, 217,
248, 249. Desiderius Van Acker, 97, 124, 149. Hendrik Van
Doorne, 217. Antoon Verwaetermeulen , 253, 282.
FOLKLORE.
Allerheiligen-Allerzielen, 22. Almanakken. 232. Annaatje van
't Pitje (Brugge), 137. Bakkerswinkel, 212. Beervoerders, 160.
Belen (verloofden), 61. Boerenmakke, 63. Bruiloft, 63, 85.
Driekoningen, 23. Doopkind, 96. Doopnamen, 79, 145. Duikalmanak,
232. Gebakvorm : paard, 277. Huisgerief, 158.
Huwelijk, 30, 117, 141, 180. Kattefeest (Ieper), 93. Kennismaking,
30. Kinderliedjes (op plaat opgenomen), 69. Kinderspel,
206. Kloeringe, 88. Koeiwachtersroep, 167. Kruis
-- 286 -
langs de weg, 163. Legenden: uitgave vroeger in Biekorf,
252. Liefde: soorten, 32. Liefdebrieven, 36. Lotdagen, 203.
Loting, 22,94, 120, 135. Mariaverering, 23,33. Meiboom, 111
Meisjesfeeste, 88. Natrouwfeeste, 88. Nieuwjaaravond, 265.
Pint drinken, 33. Plantnamen, 142. Rouwvlaggen, 190. Scherminkelen.
88. Sint-Maartensavond, 281. Strooman, 136. Stroppen
(bruiloft), 85. Tovermacht, 120. Trouwring, 85. Venditie,
34. Volksgeloof, 141, Volksremedies. 24, 48, 72, 85, 168.
Volksweerkunde, 24. Vredekapper, 78. Vrijen, 37, 136. Wilde
gebeden, 120. Zondagsmis vereffenen, 93. Bijgeloof, 281.
Kroniek "an de folklore: Een avond van Brugse kinderliedjes,
69.
Heiligen\'erering en verbeelding : o. L. Vrouw Boodschap, 33.
Anna, 137. Antonius abt, 33 Appolonia, 136. Barbara, 168.
Elooi, 277. Katharina, 85. Rita, 82.
Rijmgebeden : Voor de goede dood, 168. Maria van « Zeru·
salem », 188.
Liederen:
Een bedelaarslied voor Driekoningen, 23. Boereleute, 116.
Op den eersten Meinacht swieren, 111. Hij heeft een piek op
mij. 31. Lanteernliedje. 191, 214. Liedeken van de Vrijdagmarkt
(te Brugge), 51. Moeder mag ik trouwen ~ 31. Als de
zurkel schiet, 86, 116. Wiegeliedje, 182. Spellewerkliedje,
182, 184.
Kinderspel : Schaapje langsteert, 47.
KinderTijmpjes: Peerd en ezel in kinderrijmen (vgl. 1946, 15),
144. Wie gaat er mee naar Amerika ~ 156.
ZANTEKOORN.
Volkszeg over dorp en ste~ : Beveren tegen Roeselare, 144.
Zei-spreuken : Kraken de beentjes, 't herte is goed, 48. 't Is
rijke, 24.
Woorden en wendingen :
Aamsing, 161. Een goên aanleg, 89. Aard. 181. Elk moet zijn aas
zoeken, 38. Afspringen, 61. Afstaan aan de rolIe, 192,215. Metde
blaaie schiet men de gaaie, 35. Bedachtzaamheid, 95. « Forschen »
beer, 160. Beerzoekers, 160. Begazzen, 190. Beklappen, 71. Belen,
61. 't Blad, 182. Boerenspreuken uit Vlissegem, 78. Een bolzak. 35.
Zijn broek hangt veel te kort, 37. Dalja. 182. Een dilteperse, 63.
Een djente, 62. Gangbare dochter, 34. Doorluchtig, 24. De duivel
houdt de keerse, 71. Niet al te fijn, 78. Follesientje, 182 Trois
François. 215. 't Gaan er drie van de trappen rollen, 62 Aan de
- 287 -
galge of aan de riem hangen, 45. In 't gareel liggen, 154. De garnizeiren
zijn daar, 156. In de geboón komen, 62. Met geld koopt
ge zepe, 37. Geen gewin, 98. Gewist, 167. Late gezaaid, 37. Glans.
16. Het gras breken, 155. Zijn haar kammen, 78. Haar op beur
tanden hebben, 89. Ze hangen er maar aan, 60. Je vuil hemde thuis
wassen, 89. Hoeden, 215. Hondekot, 192, 215. Van het hooi en den
wagen, 120. Een half-, een heel huis, 157. Inwonen, 157. Kalut, 72.
Katrienewielen aftekenen, 85. Keerseter, 71. Uit de kiekenwereld,
96. Koeiplekje, 159. Koeiwachtersroep, 167. Natte konzee, 61. Koopziende,
35. Te kope lopen, 34. Koppenharing, 183. Kortwoners, 159.
Hij heeft een kot, 63. Krijschen van het doopkind, 96. Ze kunnen
onder één kuipe, 187. Met de lanteern aan den dissel, 156. Laten
zitten, 87. Liefde op strate is ruzie in huis, 89. Onder de lindekes,
158, De mentebolle, 182. Moeders die zeuntjes kweken, 35. De
mussel draagt de geernare, 187. Een olieplek hebben, 87. Ont-trouwen,
203. Een oogske op mekaar hebben, 30. Opschieten voor zaad,
38. Op den oven zetten, 36. De overname, 60. De pale, 61. 't Pastorshoedje,
182. Een blind peerd zou er voor geen kluite gebroken
hebben, 157. Een pintje voor de vespers pakken, 88. De pluime, 182.
Met een oude pot, 38. 't Is pot met pollepele, 38. Op ieder potje
past een schij vetje, 38. Rapen zaaien, 191. Zoo arm als de ratten
in de kerke, 184. Ze mag in de reke staan, 63. Altijd maar rondgaan,
161. Er zal wel een schelen naar haar recht kijken, 38. Scherp
zitten, 24, Scheuredesschers, 159. Te hoge schieten, 37. Op je schik
komen, 33. De schreve, 61. Als een oude schuur in brand komt, 37.
De secteur Kwèk-kwèk, 96. Een echte St-Pieterskop, 63. Een slag van
den molen hebben, 45. Een slagpeerd, 62. Hij heeft op een slekke
getorten, 36. Op een sliert staan, 36. De sluffere, 182. Soldatenliefde,
31. Spekkeliefde, 31. Een spelletje, een spietje voren steken, 37.
Noorders en zuwers speur, 154. De Spiezen, 187. Verder springen
dan zijn stok lang is, 37. Een gestrooide stal, 154. 't Is stille waar
dat 't nooit en waait, 89. Stoppelweeuwe, 88. Stuiken, 61. De stulte,
88. Een felle teve, 62. Uit den tijd van de loting, 22. Den eersten
trek van de koffie, 89. Met het trommelken gewonnen, 96. Uitgekutst,
60. Uitpacht, 155. Een uitzet, 154. Wat is vasten (vgl. 1946,
48 en 70), 120. Veemol, 72. Er zal verwas op zijn, 62. Een vetlegger,
63. Een gladde vint, 63. Vlagge stoken, 161. Vrekkig volk, 99, 119.
De vredekapper, 78. Een vrouw zonder slagen, 89. Een gildig vrouwmens,
62. Als het vrouwvolk de broek draagt, 95. Een Poperingse
waste, 71. Weeuwen trouwen en worsten knauwen, 90. Die zijn
wijf vermoord had, 63. Winterlief, 35. Woordschakering, 216.
Zeuvelen, 7 L Zichten en 't gruis houden, 37. Zomerlief, 34. Zuwerlink,
32. Zwicht u van vrienden, 95. Slachten van, 281.
VRAGEN EN ANTWOORDEN
Allerheiligen-Allerzielen (vgl. 1948, 234), 22. Peerdelamooi, 144.
-- 288 --
BOEKENNIEUWS
G. P. BAERT. Brood en banketgebak te Deinze, 212. G. P. BAERT.
De Zijdewever te Deinze, 280. G. CELLS. De gebuurtekapelletjes en
gevelbeelden te Gent, 23. C. DENORME. Stamreeksen van Westvlaamse
familiën, 23, 212. FR. DESIDERATUS, O. C. R. De abdij van
's Hemelsdale. 223. E. DE SPOT. Seraphyn Dequidt, 67. K. DE
WOLF. Hier Weerom Brugsch Volk, 281. B. H. DOCHY. Geschiedenis
van de stad Roeselare, 278. A. MARLIER, S. J., Pater L. V.
Donche S. J., 68. O. MUS. Signor Jehan Pascaris, capellains, 166.
[M. ENGLISH.] O. L. Vrouw van Isenberge, 214. A. VANHUYSE.
Voorouderstafel Vanhuyse, 213. J. VERBRUGGEN. De slag hij Kortrijk,
38. Vijftig jaargangen Volkskunde, 214. 't BEERTJE, 281.
PRENTEN
In den tekst : Beker van 1619, 201. De hofstede Van Canneyt te
Gits, 9. Sanctje (waarop Guido Gezelle Kleengedichtjes overschreef
en rondgaf), 229. Stempels op een zilveren kroes van 1733, 197 .
Ziekenbekertje van 1714, 195. Zilveren kroes van 1830, 199. Paard
van S, Elooi (gebakvorm) te Lichtervelde, 277,
Buiten den tekst : Schema van de vorming van het « Oude Polderlandschap
», 56. Geologisch schetskaartje van een deel van het
« Veurne Ambachtse » poldergebied, 28. Guido Gezelle (dodenmasker),
232.
VERGISSINGEN EN DRUKFOUTEN TE VERBETEREN :
Bl. 36, regel 12 werden i. p v. werd
Bl. 38, regel 1 1 : pollepele i. p. v. pollepels
Bl. 87, voorlaatste regel ; wachtten i. p. v. wachtte
Bl. 146, regel 25 : 49,18 0/0 i. p. v, 49,07 0 /0
regel 26 : 13,92 i. p, v. 12,73 0/0
Bl. 147, regel 6 : 37,66 °/° i. p. v. 38 0 /0
Bl. 148, regel 29 : Roland 9 i. p. v. Roland 1 ; hierop volgt (bij te
voegen I) : Ronald 1. — Met bijrekening van Reginald zou Ronny
op bl. 147 met een eenheid opklimmen nevens Noël en Roland.
Bl. 176, regel 14 : daarenboven i. p v. darenboven.
Bl. 182, regel 26 : pee i. p. v. pree
regel 29 : knipse i. p. v. klipse
Bl. 188, regel 5 : Dust [ = Durst] i. p. v. Duts
Bl. 240, regel 30: (1) i. p. v. (2) ; de overeenstemmende voetnota (2)
daarop te wijzigen.
OPSTEL EN BEHEER :
A. VIAENE, Annunciatenstraat, 76, Brugge.
Beschikrekening : 2335.37
Druk.Van Poelvoorde, Beenhouwersstraat, 35, Brugge