VERSLAGEN
EN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE
- ---
.890
December.
GENT
.A._ SIFFER
HOOGPOORT, 52 & 54.
1890 ..

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE.

VERSLAGEN
EN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE
1 SOO
GENT
A_ SIFFER
Drukker der Koninklijke Vlaamsche Academie
HOOGPOORT, 52 en 54
1890

5
Zitting van 15 Januari i8go.
Aanwezig de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter, bestendige
secretaris ;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, Ed.
Gailliard, P. Willems, P. Alberdingk Thijm, C.
Hansen, L. Mathot, J. M i cheels, J. Obrie, J. van
Droogenbroeck, Th. Coopman, A. de Vos, J.
Broeckaert, E. van Even, werkende leden; A.
Prayon, briefwisselend lid.
De heeren S. Daems, J. de Laet, P. Génard,
G. Gezèlle, L. Schuermans, werkende leden, K. de
Flou en V. de la Montagne, briefwisselende leden,
verontschuldigen hunne afwezigheid.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk goedgekeurd wordt, en
legt de lijst over der
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsbestuur
Mémoires de l'A cadémie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de . Belgique. Deel
XLVII, 1889, 40.
Mémoires couronnTés et mémoires des savants
étrangers pu bl iés par l'A cadémie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique.
Deel LI. 1889, 40.
6 —
Briefwisseling.
De bestendige secretaris deelt de vergadering
het onderstaande schrijven mede van den heer
M. de Vries, buitenlandsch eerelid der Academie.
Aan de Koninklijke Vlaamsche Academie
voor Taal- en Letterkunde, te Gent.
Zeer Geleerde Heeren, Hooggeachte Medeleden,
Het is mij een aangename plicht, U mijnen
diepgevoelden dank te betuigen voor het vereerende
schrijven, dat ik den 28sten November 11., bij de
gedachtenisviering mijner veertigjarige ambtsvervulling,
vanwege de Koninklijke Vlaamsche Academie
mocht ontvangen. Onder al de bewijzen van achting, .
genegenheid en vriendschap, die mij op dien merkwaardigen
dag te beurt vielen, had Uw hartelijke
gelukwensch voor mij eene bijzondere waarde.
Gedurende al den tijd dat ik mij toewijdde aan
de beoefening onzer Moedertaal, ben ik altijd doordrongen
geweest van de overtuiging, dat voor den
toekomstigen bloei der Nederlandsche taal, voor de
ontwikkeling van den Nederlandschen stam, voor de
vervulling der schoone taak waartoe ons Nederland
geroepen is, niets dringender vereischt werd dan
de nauwe aansluiting aan de Vlaamsche broeders,
de erkenning en duurzame bevestiging der eenheid
van taal in Zuid en Noord, de eendrachtige samenwerking
van beiden tot bereiking van het hoog e
Vaderlandsche doel. Naar mijn beste vermogen heb
ik getracht in dien geest werkzaam te zijn met
en nevens de uitstekende letterkundigen in het Zuiden,
die voor dezelfde goede zaak ijverden en in
wier getrouw bondgenootschap ik mij mocht verheugen.
En nu, na veertig jaren terugziende op
het vervlogen tijdperk, strekt het mij tot innige
vreugde, dat wij onze wenschen ruimer en vollediger
vervuld mogen zien dan wij ooit te voren
hadden kunnen verwachten. De verbroedering tusschen
leden van den Dietschen stam laat niets
meer te wenschen over : schoone en blijvende
onzer vriendschappelijke taalcongressen. De
eenheid der Nederlandsche taal in het Zuiden en
een onbetwistbaar feit geworden, door
van tot onderpand
de toekomst, door het Nederlandsch
voor altijd gewaarborgd. De samenwerking
Vlamingen op het gebied
en letteren is meer en meer toegenomen
in de laatste jaren,
de stichting der Koninklijke Vlaamsche Academie,
ware door hoog gezag bekrachtigd.
mij eene streelende voldoening, dat ik het
tot deze heerlijke uitkomst
de mate mijner krachten mede te werken, al
ik te wel, hoe verre die krachten
beneden mijne wenschen zijn gebleven. Van U,
zulk een vleiend getuigenis
arbeid, zulk een onwaardeerbaar
Naar mijn beste vermogen heb
getracht dien geest werkzaam te zijn met
nevens de uitsteken3e letterkundigen in het Zuiden,
die voor dezelfde goede zaak ijverden en in
getrouw bondgenootschap mij mocht verheugen.
nu, na veertig jaren terugziende op
vervlogen mij tot innige
wij onze wenschen ruimer en vollediger
wij ooit te voren
verwachten. De verbroedering tusschen
de den Dietschen stam laat niets
wenschen over : schoone en blijvende
vrucht onzer vriendschappelijke taalcongressen. De
der N ederlandsche taal het Zuiden en
Noorden is een onbetwistbaar feit geworden, door
gelijkheid van spelling bevestigd, en, als tot onderpand
voor de toekomst, door het Woordenboek gewaarborgd. De samenwerking
van Vlam1l1gen en Hollanders op het gebied
van taal en letteren is meer en meer toegenomen
en vruchtbaar geworden, en nu in de laatste jaren,
door de Koninklijke Vlaamsche Academie,
als 't ware door hoog gezag bekrachtigd.
Het is mij eene streelende voldoening, dat ik het
voorrecht mocht hebben, tot deze heerlijke uitkomst
naar de mate mijner krachten mede te werken, al
gevoel ik maar al te wel, hoe verre die krachten
U,
Hooggeachte Heeren, zulk een vleiend getuigenis
omtrent mijnen arbeid, zulk een onwaardeerbaar
7
sympathie streven, en zulk een
heilwensch te mogen ontvangen ziedaar
het schoonste loon, dat mijne pogingen bekronen
Aanvaardt en tevens
welgemeende verzekering, dat mij gelukkig
mij de werkkracht
verleend wordt, met LT te blijven arbeiden
de bevordering den bloei onzer gemeenschappelijke
Nederlandsche taal.
Met bijzondere hoogachting heb ik de eer mij
te noemen
buitenlandsch Medelid
DE VRIES.
Leiden, December de la Fruin
voor hunne benoeming,
briefwisselend, de tweede als buitenlandsch
eerelid.
den bestendigen secretaris wordt opgemerkt
het Staatsblad in het nummer van
11. der instellingen,
en openbare ambtenaren, aan welke,
krachtens een koninklijk besluit, vrijstelling wordt
brievenvracht, maar hij op deze
lijst te vergeefs den naam der Koninklijke Vlaamsche
Academie heeft gezocht, hoewel deze gezegd
-8-
blijk van sympathie voor mijn streven, en zulk een
warmen heilwensch te mogen ontvangen : ziedaar
schoonste dat mijne pogingen bekronen
kon. Aanvaardt mijnen oprechten dank, en tevens
de welgemeende verzekering, dat ik mij gelukkig
zal rekenen, zoolang mij het leven en de werkkracht
verleend met U te blijven arbeiden
aan de bevordering van den bloei onzer gemeenschappelijke
N ederlandsche taal.
hoogachting heb eer mij
noemen
Uw buitenlandsch Medelid
M. DE VRIES.
20 1889.
De heeren Victor de la Montagne en R. Fruin
zeggen de Academie dank voor hunne benoeming,
de eerste als briefwisselend, de tweede als buitenlandsch
eerelid.
Door den bestendigen secretaris wordt opgemerkt
dat het Staatsblad in het nummer van
13-14 Januari 11. de lijst afkondigde der instellingen,
genootschappen en openbare ambtenaren, aan welke,
krach tens een koninklijk besluit, vrijstelling wordt
verleend van brieven vracht , maal' dat hij op deze
lij st te vergeefs den naam der Koninklijke Vlaamsche
Academie heeft gezocht, hoewel deze gezegd
— 9 ..—
voordeel geniet krachtens ministeriëele beslissing van
20 November 1886. -- De vergadering geeft den
bestendigen secretaris last om de aandacht des heeren
Ministers van Spoorwegen ,P osten en Telegraphen
op die vergetelheid te vestigen.
Bestendige Commissiën.
Door den heer Gailliard wordt verslag gelezen
over de 's voormiddags gehouden zitting van de
bestendige Commissie van Middelnederlandsche Letterkunde
en Dialectstudie.
Deze Commissie drukt den wensch uit, dat de
Academie een afschrift zou laten nemen van een deel
der Xve eeuwsche Hollandsche vertaling der kroniek
van FROISSART, gemaakt door GERIJT POTTER
VAN DER LOO, en waarvan het lis. berust in de
boekerij der Hoogeschool van Leiden.
Jhr. N. DE PAUW licht dit ontwerp, door hem
eenigszins gewijzigd, als volgt toe :
Naar aanleiding van het wedervinden en aankoopen
door het Nederlandsch Staatsbestuur in
de erfenis van SIR THOMAS PHILLIPS, te Cheltenhani,
van een Handschrift inhoudende een groot
deel tiener mnl. vertaling van FROISSART's algemeene
kroniek van zijnen tijd, werd de aandacht
der beoefenaars onzer oude letterkunde en geschiedenis
geroepen op een ander en vollediger Hs. derzelfde
vertaling, dat sedert meer . dan anderhalve
eeuw in de Universiteits-Bibliotheek van Leiden
berust. Immers, in het Tijdschrift voor Nederl. taalen
letterkunde, (1889), VI I I, blz. 264-275, beschreef
onlangs Dr J.-W. MULLER, niet alleen het nieuw
aangekochte Hs., nu te Utrecht en bestemd voor
den Haag (376 blz., col., elk van 36 regels), dat
in sir PHILLIPS boekerij uit die van den boekhandelaar
THORPE was verhuisd, ten jare 1564 in
bezit was van « CLAES VAN BRONCHORST, Canonick
te Voirne » en rond 143o schijnt afgeschreven,
maar ook het Hs. van (2 deelen, 176 en 263 blz.,
2 col., van 47 tot 64 regels), dat, in 1470 voltooid,
reeds in 't begin der XV I I Ie eeuw in de boekerij der
Universiteit berustte en was beschreven Catalogus
Bib. pub., 1716, blz. 324). De heer MULLER
leert ons, in de eerste plaats, dat het Utrechtsche-
Haagsche Hs. overeenkomt met het 21.E deel van
Leidsche, voornamelijk de belangrijkste
mede den vertaler van het geheele
in de twee Hss., terwijl hij tamelijk groote
brokken van de vertaling laat drukken, tevens om
geven van zijnen stijl en om eene
nieuwe proef van mnl. proza te doen kennen. Die
mededeelingen zijn van het hoogste gewicht, want,
het spoor van zijne voorgangers in het vak (1),
(1) LEENDERTZ, Potter's Minnenloep, uiig. 1845),
voorrede. -- M. VAN DEN Atheneum,
(1853), blz. 264-275. — TE WINKEL, Geschiedenis der
Letterkunde, d. I (1887), blz. 498 —
J. TEN BRINK, d. II, blz. 357-404; 362-
— BUSKEN HURT, van Rembrandt, d. I, 250-274.
-- JO -
taaIen
VIII, beschreef
J.-vVo MÜLLER, het nir.uw
te bestemd voor
2 coL, van 36 regels), dat
PHlLLlPS uit dIe den boekhandelaar
was verhuisd, jare 1564 in
was van « CLAES VAN BRONCHORST, Canoniek
Vairne» 1430 schijnt afgeschreven,
het Leiden deelen, 2 van tot 64 regels), dat, in I 470 voltooid,
begin der XVI Ie eeuw in boekerij der
U niversiteit aldaar berustte en was beschreven (Catalogus
Bib_ pub., 324)- heer MüLLER
de eerste plaats, dat het Utrechtsc1zcHaagsehe
Hs_ overeenkomt met het 2 1" deel het Leidsehe, en deelt voornamelijk de belangrijkste
inlichtingen mede over den vertaler van hrt geheele
werk in de twee Hss_, terwijl hij tamelijk groote
brokkèn de vertaling laat drukken, tevens om
een staal te geven van zijnen stijl en om eene
meuwe mnI. proza te doen kennen, Die
zijn van het hoogste gewicht, want,
op het spoor van zijne voorgangers in het vak (I),
LEENDERTZ, Dirk Patter's J1inlzenlaep, uitg_ '1845),
voorrede, - M_ DEN BERGH, Nederlandsch Atheneum,
(1853), blz. 264-275. - Dr TE WINKEL, Geschiedenis der
Nederlandsche Letterkunde, d, I (1887), blz. 498 volg. -
Prof. J. TEN BRINK, Nederland (1888), d. Il, blz. 357-404; 362-
366. - BUSKEN HUE'f, Het Land van Remb,-andt, d_ I, 250-274.
bewijst hij dat de vertaler van het heerlijk gewrocht
van onzen grooten, gemoedelijken en prachtigen
verteller uit Henegouw der XIVe eeuw geen ander
was als de zoon van den roemrijken rnnl. dichter
van der Minnen loep, DIRK POTTER uit Holland.
En inderdaad, IiE RIJT POTTER VAN DER LOo,
aldus genaamd van een leen, dat hij in 1428 erfde .
van zijnen vader DIRK POTTER, secretaris van
den Hertog van Bourgonje en balduw van den
Haag (1408, 1428), was zelf balduw van 's Gravenzande,
en raad van Hollands hof (1438 tot
14541, en leefde waarschijnlijk nog in 1478. Gelijk
zijn vader, zijne gewichtige en ernstige ambtsbezigheden
met aangename literarische uitspanningen
afwisselende, had hij, gelijk deze ook, gedurende
zijne reizen in de Zuidelijke Nederlanden
en in Frankrijk, vaar hij te Parijs ten jare 1425
doctor in de Rechten was uitgeroepen, gelegenheid
kennis te maken met de lettervruchten in het Fransch
opgesteld, waarin zijne meesters de Graven van
Blois eene groote rol speelden, en
wel persoonlijk met den grooten Zuid-
Nederlandschen verteller, J EHAN FROISSART, kanunnik
te Chimai, die slechts in 410 schijnt
te betrekking geweest zijn.
Men begrijpt hoe belangrijk voor ons, Nederlanders,
wier vaderland beide (oorspronkelijke schrijver
en verdienstvolle verhaal
de geschiedenissen eenen zoo
roem- oproervollen als de van
-- Ir --
het heerlijk gewrocht
onzen grooten, gemoedelijken en prachtigen
Henegouw der XIVc eeuw geen ander
de zoon van den roemrijken mnl. dichter
Minnen loep, uit Holland.
En inderdaad, GERIJT POTTER VAl'\ DER Loo,
hij in 1428 erfde
zijnen vader DIRK POTTER, secretaris van
Hertog van Bourgonje bcdjuw van den
((408, t 1428), was zelf baljuw van 's Gravenzande,
en Hollands hof ([438 tot
1454), en waarschijnlijk 1478. Gelijk
ernstige ambtsbezigheden
met aangename literarische uitspanningen
afvvisselende, had hij, gelijk deze ook, gedurende
zij ne reizen in de Zuidelijke Nederlanden
Frankrijk, \\aar hij te Parijs ten jare 1425
de Rechten was uitgeroepen, gelegenheid
in het Fransch
meesters Graven van
Holland en Blois eene groote rol speelden, en
kon ook wel persoonlijk met den graoten ZuidNederlandschen
verteller, JEHAN kanunnik
te Chimai, slecbts 14IO schijnt
overleden te zijn, in betrekking geweest zijn.
N ederlanders,
aan wier vaderland beide (oorspronkelijke schrijver
en verdienstvolle vertaler) behooren, het verhaal
moet wezen van de geschiedenissen van eenen zoo
roel11- als oproervollen tijd als de Kroniek van
85), eenen Waal,
waar niet altijd het Vlaarnsche karakter
onze taal verstond,
sprak (1 ), die, Vlaanderen tijdens de
gereisd en uit mond van de
burgers inlichtingen genomen hebbende,
dubbele verdienste van eenen ooggetuige en
tooverachtigen schilder van
en toestanden heeft.
Welnu, het gelukkig toeval heeft gewild dat
geheele van Vlaanderen, weet, FROISSART zoo veel hield dat
een afzonderlijk had gemaakt (ons
te Kanierijk, in beide hooger vermelde mnl. Hss.,
der algemeene Kronijk behelzen,
de eer aan de Vlaamsche
voor stellen dit gedeelte van
Leidsche reeds nu door de welwillendheid
Boekbewaarder der Universiteitsbibliotheek
van Leiden, DU RIED, voor 3 maandels in
bezit, te laten afschrijven, om het in taal
stijl te bestudeeren en er het geheele verhaal
den zevenjarigén Vlaamschen oorlog der
X,IVe eeuw van te geven, met de noodwendige
(1) scai francois, et thiès, car partout m'avés-
vows n FROISSART Did don zijn
(Uitgave Bu.:noa,t. I 1 I , p. 5o5.)
- 12 --
Vlaanderen (1378-85), geschreven door een en "'aal,
die wel is \vaar niet abjd het Vlaamsche karakter
getrouw wedergeeft, maar toch onze taal verstond,
misschien sprak (I), en die. in Vlaanderen tijdens de
gebeurtenissen gereisd en uit den mond van de
heeren en burgers inlichtingen genomen hebbende,
de dubbele verdienste van eenen ooggetuige en
van eenen tooverachtigen verteller en schilder van
daden en toestanden heeft.
het gelukkig toeval heeft gewild dat
de geheele Kroniek ]Jan Vlaanderen, waarvan,
gelijk men weet, FROISSART zoo veel hIeld dat
hij er een afzonderlijk boek van had gemaakt (cms
in 3 fransche Hss., te Parijs en Kamerijk, bewaard),
geheel en al in beide hooger vermelde mn!. Hss.,
die slechts de helft der algemeene Kronijk behelzen,
te vinden is.
Ik heb dus de eer aan de Koninklijke Vlaamsche
Academie voor te stellen dit gedeelte van
het Leidsche Hs., reeds nu door de welwillendheid
van den Boekbewaarder der U niversiteitsbi bliotheek
Vdn Leiden, Dr DU RI EU, voor 3 maanden in
ons bezit, te laten afschrijven, om het in taal
en stijl te bestudeeren en er het geheeIe verhaal
van den zevenjarigen Vlaamsehen oorlog der
XJVe eeuw van uit te geven, met de noodwendige
(1) « Je spi trançois, anglois et tlziès, cal' partout m'ayés
« vous porté » zegt FIWISSART in zijn Diet dou Florin, dit zijn
geldstuk hem latende toespreken. (Uitgave BCHoN,t.llI,p. 505.)
-- 13 —
noten uit onze Vlaamsche oorkonden, rekeningen
en kronijken, ten einde de onnauwkeurigheden van
den Waalschen, eenigszins vreemden oorspronkelijken
schrijver, en van den Hollandschen vertaler,
te verbeteren (i) .
De eerste is, om zoo te zeggen, de eenige gelijktijdige
geschiedschrijver der Vlaamsche toestanden
en gebeurtenissen van ons land in de XIVe
eeuw ; de tweede, schrijvende nauwelijks eene
halve eeuw daarna, in eene taal die dezelfde was
als degene welke alsdan in ons • Vlaanderen werd
gesproken, zal daarbij de onprijsbare verdienste
hebben, ons eene proef van mnl. proza van het
beginsel der XVe eeuw, waarvan de voortbrengsels
in onze letterkunde nog als schaarsch zijn, voor
oogen te leggen.
Het werk zou in druk voorloopig kunnen
(i) In zijn belangrijk artikel, zegt reeds Dr MULLER
van GER'JT POTTER : « Zijn werk kan op geene hooge waarde
« aanspraak maken. Niet alleen dat hij slechts eene getrouwe
« vertaling geeft, voor den geschiedschrijver zonder belang ;
« ook de stijl is middelmatig. Van Gene uitgave van de
• 2 lijvige folianten ;Tal dan ook wel nimmer sprake kunnen
« ,rijn. Juist om die reden echter meende ik hier enkele
« proeven te mogen mededeelen uit een tot nog toe onbekend
« werk, dat als omvangrijk prozaverhaal uit de latere middel
« eeuwen, geschreven door den zoon van een verdienstelijk
« dichter, onze belangstelling verdient. » -- Sedert, bij het
heusche aanbieden van een overdruk zijns werks, herhaalde
mij de achtbare taalkundige den wensch van de uitgave
« toch zeker slechts van eenige gedeelten ».
— 1144 —
berekendworden op een 400 tal blz. in 80, niet
inbegrepen de noten en tafels, waarvan de groottee
slechts na de kopij zal kunnen worden bepaald.
De Academie neemt de besluitselen der Commissie
aan.
In de zitting der Commissie van Geschiedenis
en Bibliographic, welke onmiddellijk voor de vergadering
plaats had, werden verschillige belangrijke
punten met betrekking tot de uitgave van de
Levensschets der in België geboren Nederlandsche
schrijvers besproken. De voorloopige lijst van de
namen der te vermelden schrijvers wordt bereids
door de Leden der Commissie volledigd.
Dagorde.
De Academie kiest :
tot leden der Commissie, gelast met het voorstellen
van prijsvragen voor de letterkundige wedstrijden
van 1891: de heeren Coopman, de Potter,
de Vos, van Droogenbroeck en P. Willems.
Tot leden der Commissie van Rekendienst : de
heeren de Pauw, Mathot en Obrie.
--- 15 —
Lezingen.
De Faustsage in de Nederlandsche Letteren,
door P. ALBERDINGK TH1JNI, werkend lid.
fn1i Thing.
Er bestaat bij onze Duitsche naburen een spreekwoord,
leerende dat elkeen die invloed, naam, roem
wil verkrijgen, beginnen moet zich zelven, zoo niet
voor eenen man van groote beteekenis, dan ten
minste voor iemand te houden welke die grootheid
kan bereiken. Op die wijze zullen zijne tijdgenooten,
en nog veel meer de nazaten, hem eeren,
en de meening aanhangen welke zulk een man van
zich zelven heeft gehad.
Dat spreekwoord luidt : « Vertraue nur Dir
selbst, so werden auch die Andern Dir vertrauen ».
(« Stel vertrouwen in u zelven, dan zullen ook
anderen vertrouwen in u hebben »).
De geschiedenis van Dr. Johann Faust, of Sabellicus
(0), gelijk hij zich gaarne noemde, levert
daarvan een der treffendste bewijzen die ooit gegeven
zijn. Dat is te zeggen : de kunst en de macht,
die Faust zich zelven toeschreef, heeft de wereld
zoodanig verblind, dat men dezen vagant of reizenden
scholier als eenen in de natuurwetenschap-
(i) Marc. Ant. Cocc. Sabellicus, 1436-1506, leer, der Rom.
en Gr. letteren en boekbewaarder te Venetië, bekend als een
der hoofden van de cl. richting in de studiën der jonge It.
geleerden. Vgl. MOLLER, Diss. de Sabellico. Altdorf, 1698.
-- 16 -
pen uitstekenden man, of ten minste als iemand
heeft beschouwd die buitengewonen moed en groote
energie betoonde tot de nasporing der natuurkrachten,
en daartoe de grootste offers, ja eindelijk zelfs dat van
zijn leven, zijn lichaam en ziel heeft gebracht ;
waaruit de volksmond, niet minder die der protestanten
dan die der katholieken, afleidde, dat Faust
meerdere jaren lang, in dienst van den duivel, met
bovennatuurlijke middelen had gewerkt.
Lee vaganten nu, of zoogenaamde reiende scholieren,
hielden het midden tusschen geleerden en
landloopers ; men vond er van allerlei soort, de
eenen meer, de anderen minder geleerd. Het waren
meest jongelieden welke vóór het voleindigen hunner
studiejaren soms in kostelijke kleeding, soms
half in lompen gehuld, maar steeds gewapend, het
land afreisden. Zij waren menigmaal toekomstige
geneesheeren, hielden er, als ware kwakzalvers, huismiddelen
tegen alle ziekten, panaceeën op na, boden
levenselixers te koop, hingen overal den meester
uit, namen weg wat zij op de eerste aanvraag niet
verkregen, bestormden en plunderden soms de
slaaphuizen (d. i. hospitalen), om met den degen
in de vuist aan hunne buitensporigste verlangens
te voldoen, en hetzij door bedrog of geweld op
kosten van anderen te leven (1).
(1) J. U. M AI ER, Discursus hist. philos. de Vagantibus
scholasticis, 1675, 4n loochent wel dat Faust een vagant zij
geweest, maar alle bijzonderheden. die wij uit Faust's studiejaren
kennen, pleiten voor het tegendeel.
- I 7 -
Ook de geschiedenis der Belgische herbergen
of gasthuizen weet van zulke kalanten te verhalen,
gelijk ik dit elders heb bewezen (i).
Onder deze jongelieden zocht, gedurende zijne
studiejaren, onze Faust, die zich doctor noemde,
blijkbaar zijn gezelschap.
Hoe die kwakzalverij dikwerf de menigte verraste,
moge reeds hier het herhaaldelijk geboekte voorbeeld
leeren der verpesting van de koestallen door
zoogenaamden wolvendrek, dat de vaganten daartoe
bezigden. Het wild wordende vee scheen dan betooverd,
en de eigenaar geloofde dat slechts de vagant
zelf dit bovennatuurlijk verschijnsel kon bezweren (2).
Van denzelfden aard is een verhaal der r6e eeuw,
uit eene kroniek van het dorp Zimmern, in Baden,
mededeelende dat een vergramde vagant aan zekere
kloosterlingen een spook in huis wist te tooveren (3).
De bijzonderheden uit het leven van Faust
leeren ons, dat hij in al zulke grappen deelde. Zoo
was het ten allen tijde met de gewaande tooverij.
Het volk liet zich verblinden.
In de elfde eeuw werden immers de natuurkundige
Gerbert (later paus Sylvester II), in Maerlant's
tijd Albcrtus de Groote (aan wien onze
dichter zooveel te danken heeft), ter zelfder tijd
(1) De gestichten van liefdadigheid in België, van Karel
den Groote tot op de Testiende eeuw. Brussel, Hayez, 1883.
(2) Zie FALIGAN, La légende de Faust, bl. 63.
(3) Zie b. v. ENGEL, Volksschauspiel, Dr. F. bl. 15, n• 28.
de beroemde Engelschman Roger Baco enz. door
het volk als zwarte-kunstenaar (r) beschouwd.
En onder Faustus tijdgenooten werden de
beroemde natuurkundigen K. Cornelius Agrippa (2)
en Johann von Heidenberg, genaamd Trithemius (3),
de vermaarde abt van Sponheim, bij Kreuznach
onder den omgang
onderaardsche geesten beschuldigd.
Was niets vreemds dat onze Faust, blijkbaar
de goochelkunst geoefend, tot de toovenaars
en waarzeggers werd gerekend, waartoe
wilde behooren. Het onderscheid van onzen
met bovengenoemde geleerden bestond echter
dat genen ons eene reeks van vruchtbare,
Faust
verloren brieven, zijne tooverregels en
genoemd worden.
oorzaak van het voortleven der
het medegevoel,
wat den mensch onwillekeurig bevangt bij
van eenen met dwalingen en teleurstel-
i) pivarte zooals men Latijnsche nigromantia,
wat per aan Grieksch (vezpop.avta;.a) ontleend,
hetgeen doodenbevvering 1535. torn. Lugdun.
166o 258: « Magia... santma scientia
» II, vanitate scientiarum.
(3) 1462, gest. Würzburg, d. 16`' Dec. 15 16.
- 18
beroemde enz. door
volk als zwarte-kunstenaar (I) beschouwd.
onder Faustus tijdgenooten werden de
K. Cornelius Agrippa (2)
J ohann Heidenberg, genaamd Tritbemius (3),
vermaarde van Sponbeim, bij Kreuznach
(Coblentz), onder vele anderen, van den omgang
met (lnderaardsche geesten beschuldigd.
't niets vreemds dat onze Faust, blijkbaar
in de goochelkunst geoefend, tot de toovenaars
en waarzeggers werd gerekend, waartoe
hij wilde behooren. Het onderscheid van onzen
held met bovengenoemde geleerden bestond echter
daarin, dat genen ons eene reeks van vruchtbare,
geleerde schriften hebben nagelaten, en van Faust
alleen eenige verloren brieven, zijne tooverregels en
zijne kunststukjes genoemd worden.
Men heeft de oorzaak van het voortleven der
Faustgeschiedenis dikwerf gezocht in het medegevoel,
wat den mensch onwillekeurig bevangt bij
het lijden van eenen met dwalingen en teleurstel-
(I) Het woord {warte kunst is, zooals men weet, eene
vertaling van het middeleeuwsch Latijnsche woord nigromantia,
wat per abuis aan het Grieksch (VEXpO[l.Cl'i'tsict) is ontleend.
hetgeen doodenbe{wering beduidt.
(2) Gest. 1535. Opp. in duos tom. conc. digesta. Lug·
dun. 1660 I. 258 : « Magia ... ab. antiqq. santma scientia
habita. )) Cf. Il. De vanitate scientiarum.
(3) Geb. den eersten Febr. 14(;2, te Trittenheim, a. d.
Moezel; gest. te \Vürzburg, d. 16' Dec. J5IÓ.
- 1 9
lingen worstelenden natuurgenoot, die iets hoogers
zoekt dan alledaagsch genot. (I)
Ofschoon daarin een grond van recht bestaat,
bedenke men hierbij in welk tijdperk Faust zijne
rol speelde. De geest van de zestiende eeuw was,
hoewel van de eene zijde een geest van onderzoek
en kritiek, toch van de andere zijde er toe geëigend
uit Faust een der populairste verschijnselen in de
geschiedenis der zeden, der letteren, der plastische,
en eindelijk zelfs der muzikale kunst te maken.
Paracelsus (half geleerde, half kwakzalver) werd
toenmaals ten hemel verheven ; sterrenwichelarij,
alchimie, cabbala waren mode geworden ; het was
of alle phantastische wezens der Romeinsche en
Noordsche godenieer de hoofden verwarden, en alsof
de aarde weder bevolkt vn  as met nymfen, nixen, .
melusynen, sirenen, gnomen, sylphiden, aardmannetjes,
dwergen enz. Allerlei geheime kunsten, planetenboeken
enz., om heksen en duivels te verjagen, of
zich onbrandbaar te maken, werden door rondleurders
onder de boeren verspreid. Omgekeerd werd
dan ook de duivel als een' machtige held in duizenden
van duivelsboeken besproken ; zijne woning, zijne
kunsten en de middelen om met hem te verkeeren
werden beschreven ; ja, zelfs aan scholier en moest
het « verbond sluiten met den duivel a verboden
(i) Eene studie over dit onderwerp, van P. G. GIETMANN,
verschijnt in de derde of vierde aflevering 1890 der Dietsche
Warande.
-- 20 -
worden (r). Eene groote heksenjacht en ontelbare
heksenprocessen volgden (2).
In den aanvang der 16e eeuw wemelden de
Nederlanden van bezeten nonnen. In de helft dier
eeuw werden personen aangesteld om de kloosters
uit dat oogpunt te onderzoeken (3).
Van de 16e op de I7e eeuw groeide in de
Republiek der Vereenigde Nederlanden de
smaak voor tooverij en wichelarij steeds aan. Het
was het gulden tijdperk der kaartlegsters. De planeetboeken
werden ongphoudelijk herdrukt. Had men
geene oorspronkelijke werken genoeg, men vertaalde
dan uit het Engelsch en het Fransch.
De chiromantie of handkijkerij was door ieder
gezocht. Wij vinden daarvan de sporen in de tooneelstukken
dier dagen. De zoogenaamde physionomische
almanakken bewijzen hoe geliefd de kunst
van Lavater werd. Werken als Herman Rensen's
Verhandeling over den steen der ivijTen toonen
de liefde van het Nederlandsche volk voor alchimie
en andere geheime kunsten (4).
(1) LóSCHKE, Die relïg i5se Erriehung, Breslau, 1846. -
JANSSEN, Gesch. d. D. Volkes, VI, 440-508.
(2) Men verg. de werken van POLLACK, Mitteilungen fiber
den Hexenprocess in Deutschland, enz. Berlin, 1883; BAUMGARTEN,
Die deutschen Hexenprocesse, Frankfurt, 1883; LEITSCHUH
AUSKUNFT, Beitrage Tur Gesch. des Hexenwesens, Bamberg,
1883; BING, Dr. Johann Meyer, Bonn, 1886; J. DIEFENBACH,
Der Hexenwahn. Mainz, 1886; enz.
(3) LECANU, Histoire de Satan, Hgd. vert., bl. 315. —
(4.) SCHOTEL, Vaderla'zdsche Volksboeken, I, bl. 132, vlgg.
Nog in de achttiende eeuw ondersteunde zelfs
de geleerde Musschenbroek (1) dat bijgeloof, in zijne
vriendschap voor Petrus Rabus, den rector der
Erasmiaansche school te Rotterdam en diens dochter,
beiden groote fabrikanten van zoogenaamde wichelroeden
of tooverstokken.
Toen de Faustsage, aan 't einde der zestiende
eeuw, in Nederlandsch gewaad verscheen, vond zij
een voorbereiden grond, toegang overal, en werd
met gretigheid verslonden.
De werken over Faust en de Faustsage, sedert
dien tijd geschreven, zijn zoo talrijk, dat reeds in
het jaar 1849 Franz Peter, te Leipzig, een bibliographisch
werk daarover schreef (2), wat in 185o
moest herdrukt worden. Het bevatte eene lijst van
verschillende boeken over het onderwerp.
De derde uitgave, van 1857, noemt ons meer
dan het dubbele getal boektitels. Daarbij had
Max. Oettinger in 't Fransch een dergelijk werk
(3). schrijvers leverden kleine
totdat in het jaar 1 874 Karl
't Hoogduitsch een overzicht Faustliteratuur,
welke alle dergelijke werken in volledigheid
waarvan sedert 1885 de tweede
(1) t i761.
Literatur 1848:
Tusammengestellt.
biooraphique, Leipzig, Engelmann, 185o,
in-8°, 193 bladz.
Bibliographic.
-- 21 _.-
in de achttiende eeuw ondersteunde zelfs
I) bijgeloof, zijne
voor Rabus, den rector der
Rotterdam en diens groote fabrikanten van zoogeJlaamde wichelroeden
tooverstokken.
de 't einde der zestiende
in Nederlandsch gewaad vers.:heen, vond zij
voorbereiden en werd
gretigheid verslonden.
Faust en de Faustsage, sedert
geschreven, zijn zoo reeds in
jaar 1849 Franz Peter, te Leipzig, een bibliographisch
daarover schreef (2), 1850
Het bevatte eene lijst van
180 onderwerp.
1857, noemt ons meer
dub bel e getal boektitels. Daarbij had
Ed. M2X. Oettinger in 't Fransch een dergelijk werk
geschreven (3). Andere schrijvers leverden kleine
bijdragen, totdat eindelijk in het jaar 1874 Karl
Engel in 't Hoogduitsch een overzicht gaf der Faustliteratuur,
welke alle dergelijke werken in volledigheid
verre overtrof, en waarvan sedert 1885 de tweede
I) Prof. te Leiden, -r 1761.
(2) Die Literatm' der Faust-Sage bis Ende des Jahres 1848,
systematisch iusammengestellt.
(3) Bibliographie biographique, 1850,
gr. in.go, 193 bladz.
Bibliog,'aphie.
-- 22 -
uitgave, bij Schulze in Oldenburg, is verschenen. Het
boek bevat eene opgave van 623 nummers, werken
van algemeenen aard, volksboeken, volksliederen,
dramatische bewerkingen, in Duitschland, in Nederland
en elders, pantomimen enz. enz. ; dan volgen
741 werken, groot en klein (met uitzondering van
de schoolschriften), over Gothe's Faust, met de
omwerkingen voor het tooneel, de vertalingen enz. ;
daarna een verslag van allerlei romans, novellen,
sagen enz., welke over . het onderwerp handelen,
zonder zich aan de bestaande overleveringen te
houden : 178 nummers.
Vervolgens komen de teksten, die in muziek
gezet zijn en andere toonwerken, die op Faust
betrekking hebben, de voortbrengselen van plastische
kunst enz., ten getale van 384 stuks. Ten
slotte worden de tijdschriften opgeteld, benevens de
werken en verhalen die met de Faustsagen in verband
kunnen worden gebracht. Hun aantal is 785.
Het werk omvat dus, behalve de bijvoegsels, 2714
titels van boeken en werken (veelal kort omschrevon),
welke over den invloed van de Faustsage in de
letteren en andere kunsten handelen.
I.
JOHANN FAUST, reeds v66r het einde der
zestiende eeuw, eene halve eeuw na zijnen dood,
een « weitbeschreyter Zauberer und Schwarzkunstler
» (een « wijdberoemde toovenaar en zwarte-kun--
2 3 —
stenaar ») genoemd, was, gelijk nu zeker is, te
Knittlingen, of kort daarbij in Unter-Bewischheim,
een gehucht in het koninkrijk Wurtemberg, geboren.
Eene Nederlandsche sage echter zoekt zijn
geboortegrond in de provincie Gelderland, op het Gelderland.
slot Waardenburg, bij Bommel. Aldaar is nog
heden zijne historie gekend , ofschoon zij met
varianten verhaald wordt. Men spreekt van zijn
bouwen van bruggen en wegen, zijn uitrijden, nu
weer op een ton bier, dan weer op een wijnvat
(de bekende vertelling uit Leipzig) (I), van de
sneeuw in den zomer, de druiven in den winter
enz. ; ook zijne bloedige handteekening en 7jarig
verbond met den duivel enz.
Of Faust aan de geleerde scholen van Wittenberg
en Weimar studeerde is onzeker. In de studentenlijsten
van Heidelberg in die dagen staat een verblij
g g Wittenberg en
« Johann Faustus » opgeteekend. In elk geval hield te Heidelberg.
hij zich ook te Wittenberg op, en vertoonde aldaar
meerdere kunststukjes. Luther en, naar men zegt,
ook Melanchton, verweet hem de tooverij.
De meeste groote steden van Duitschland, zoowel
als van de Nederlanden, werden door hem bezocht.
Daardoor is voorzeker de gave eener snelle verplaatsing
van het eene oord naár het andere door
den volksmond aan hem toegeschreven. Men ver-
(1) WOLFF, Niederl. Sagen, bl. 355, no 266. O. G. HELDRING,
Oudheidk. Wandelingen (Kunst- en letterblad, 1841),
bl. 65.
Se e
pi
nell
aatsing
vr-
.
-- 24 -
zekerde in later dagen dat de duivel die snelheid
aan Faustus had verleend. In een groot aantal
Nederlandsche en andere schriften, vooral in het
c{ Volksdrama », wordt daarop gezinspeeld.
Mogen eenige verschijnselen in Faustus' leven
op natuurlijke vv ijze niet te verklaren zijn, voorzeker
stroomden hier en elders waarheid en verdichting
door elkaar, zoo dat een aantal zijner
Waarheid en kunststreken eenvoudig en natuurlijk uitgelegd kunvinding.
nen worden.
Wij willen onmiddellijk een voorbeeld aanhalen.
Oudste getuige Johann Weier of Wier (Wierus), te Grave in
in Nederland.
Noord-Brabant in 1515 geboren, lijfarts van den
hertog van Kleef, en een der helderste hoofden
zijns tijds, een nuchtere en hevige bestrijder van
de vervolging der heksen en toovenaressen, schreef
een werkje om te bewijzen hoe vele mannen en
vrouwen in zijnen tijd valschelijk van tooverij be -
schuldigd en ter dood gebracht zijn.
Dit boekje draagt den titel : De praestigiis
daemonum et incantationibus ac veneticiis (Over
giftmeng s els en bezweringen). Het is in elf drukken
en meerdere vertalingen verschenen. In den vierden
druk, van het jaar 1568 (1), wordt Faust allereerst
door eenen N ed erl an d sc h e n schrijver genoemd,
en dat wel om aan te toonen dat diens tooverijen
allen valsche kunstgrepen waren.
(1) KARL ENGEL, Zusammenstellung der Faust- Schriften,
Oldenburg, 1885, bl. 5, no 5.
— 25 —
Wier was een leerling van den bovengenoemden
Cornelius Agrippa. Wij leerera van Wier dat Faust
vóór 154o naar Polen (i) reisde om velerlei kunststukken
te leeren, welke hij kort daarna geheel
Duitschland door vertoonde (2).
Wier, gelijk Trithemius en andere tijdgenooten,
beschou wt Faust als eenen leugenaar, eenen
bedrieger, eenen ijdelen marktschreeuwer, die een
duchtig pak slaag heeft verdiend, en verhaalt verder
hoe de kunstenmaker te Batenburg, aan de Maas,
zijne toeren kwam vertoonen.
Hij werd wegens zijne buitensporigheden op
't voormalig kasteel Batenburg gevangen gezet.
De geestelijke van het oord behandelde hem uit
medelijden met veel welwillendheid. En wat was
diens loon ?
(i) In Polen was een kern van alchimisten. Olbracht
Laski, paladijn van Sieradz, zelf eeg- groot liefhebber van
het vak, ontbood derwaarts o. a. den beroemden « zwarten -
kunstenaar » Dr. Joh. Dee uit Engeland. Deze verkeerde
daarna aan het hof van Rudolf II, te Praag. Hij riep door
middel van eenen glazen bol allerlei geesten op. ALEX. KRAUSIíAR,
Portrait hist. de Olbracht Laski, Cracovie, 1882,
2 deelen. Verg. ADELUNG, Gesch. der mensch. Narrheit, VII,
bl. 365, vlgg.
(2) MART. ANT. DEL RIO, S. J . stelt, in zijn uitgebreid
werk, Disquisitionum magicarum, Lib. VI, Superstitionis
confutatio, Leuven, 1599, 40. Bk. II, bl. 167, of in de uitgave van
Mainz, 16o3, 1624, enz. f'. Bk . II, bl. 131, Faust en Agrippa als
toovenaars op eene en dezelfde lijn, en twijfelt niet aan hunne
helache kunst.
--- 26 —
Op zekeren dag, zegt de Nederlandsche schrijver,
toen de kapelaan van Batenburg naar het nabijgelegen
Grave wilde gaan om zich den baard te
laten afscheren, beloofde Faust hem een gemakkelijker
middel aan de hand te doen, mits de
kapelaan, met name Dr. Jan Dorsten ,, hem daarvoor
goeden wijn wilde schenken. Dit geschiedde.
Faust ried hem nu het gelaat met rattenkruid in
te wrijven. Hierdoor werd natuurlijk niet alleen
de baard, maar ook de huid en het vleesch van de
kin weggebrand. De bekende kapelaan heeft dit
herhaaldelijk aan Johann Wier medegedeeld (i).
Wier laat dit verhaal volgen door dat van
Faust's ongelukkig einde, zeggende hoe deze met
verdraaiden nek aan den voet van zijn bed werd
gevonden, wat bij anderen eveneens staat geboekt.
Wier moet goed onderricht geweest zijn, daar hij
van de landstreek spreekt, waar hij zelf geboren
was.
Dat Johann Faust zich a Dr. » noemt, moet,
volgens alle berichten daaromtrent alleen aan zijne
Praalzucht. praalzucht toegeschreven worden, die eenstemmig
wordt erkend door allen, die over hem hebben
geschreven of van hem hebben hooren spreken,
van den oudsten schrijver, waaraan hij bij name
l) SCHEIBLE, Kloster, 11, 192. Merkwaardiger wijze komt
dit verhaal in de Ned erlandsche uitgave van 15go en 1592
niet voor; ofschoon het in de Hoogduitsche van 1587 te lezen
staat. Kloster, II, io53.
Faust op
Batenburg.
Kunststukje.
-- 27 --
bekend was, namelijk van den genoemden Trithemius,
tot op heden.
Uit praalzucht, en om zich gewichtig te maken,
noemde hij zich evenzoo Sabellicus en Faustus secundus
(1), en later Dr. Johann Faustus, ofschoon hij
niet dan bachelier in de godheid kan geweest zijn (2).
Kortom, Faust trad op gelijk lieden nog de
marktschreeuwers en kwakzalvers het doen.
Uit praalzucht gaf hij dan ook voor, verloren
handschriften van Terentius en anderen te kunnen
terugvinden ; verder, indien de schriften van Plato
en Aristoteles verloren waren, die uit het hoofd te
kunnen herstellen ; aan het leger des keizers de
overwinning te kunnen verschaffen ; te kunnen
vliegen enz. Doch als hij de proef van deze kunde
moest afleggen, mislukte zij vaak. Dat is bekend.
Menigmaal echter geloofde men hem op zijn
woord, en schuwde uit angst voor den duivel
zijn gezelschap. Ondertusschen bleef de eigenaardigheid
van het vliegen aan zijnen naam verbonden (3).
In de volksspelen ziet men ook nog andere personen
dan Faust, zoogenaamd door Mephistopheles'
macht, plotselijk van het eene oord naar het andere
door het luchtruim heengevoerd.
(1) Zie daarover FALIGAN, La légende de Faust, bl. 55,
vlgg. Dezelfde schrijver vertaalde een werkje over Faust
van W. Molitor. Zie Le Contemporain, i881, Paris, Lévy.
(2) Id. bl. 49, vlgg.
(3) Bij voorb. VON GRIMMELSHAUSEN in zijn Simplicissimus
van 't jaar 1669 e. a. m. ENGEL, no 463, bl. 186.
Luchtreizen..
Zijn dood.
Wonderlijk snelle verplaatsing vindt men steeds
met gretigheid vermeld; zoo bijv. in den nairaculorunz van Caesarius van Heisterbach, die
in de i 3e eeuw eenigen tijd in de abdij van Villers
verbleef. Wij vinden bij Thomas van Cantimpré
eene verplaatsing naar Palestina, een priester op
een vliegend paard uit de kerk gevoerd enz. Zulke
verhalen herinneren dan weder aan den Wenschmantel
en aan het ros Sleipnir uit de noordscha
godenleer, Von Grimmelshausen verhaalt ook dat in
zijnen tijd t 66o) voorstellingen werden gegeven, waarin
Faust met een groot aantal personen als duivels gekleed
verscheen. Doch onder die duivels waren er
wist of het natuurlijke wezens
waren. spreekwoord zegt : « Man muss den
Teufel nicht die Wand malen, » want anders verschijnt
hij.
Of Johann Faust wellicht bij een zijner natuurkundige
proeven omkwam, en in welken ouderdom
hij stierf, is geheel onzeker. Het staat vast dat hij
154o meer tot de levenden behoorde (1),
en geenen hoogen ouderdom bereikte, gelijk langen
tijd is beweerd. Maar zijn leven was lang genoeg
hem in de verbeelding zijner tijdgenooten, en
van hen welke onmiddellijk daarop volgden, van
eenen eenvoudig losbandigen jongeling, tot eenen
(1) uitgave van 1592 geeft op : Geboorte :
1491 ; verbond met den duivel : 1514; tweede verbond :
1531 t 23-24 Oct. 1538.
- 28-
men steeds
in den Dialogus
miraculorum C::esarius Heisterbach, die
de de de a bdij van Villers
Wij Thomas van Cantimpré
Palestina, een priester op
de kerk gevoerd enz. Zulke
weder den Wenschmantel
het ros Sleipnir uit de noordsche
in
(1660) voorstellingen een aantal personen als duivels gekleed
Doch duivels waren er
ook van wie men niet wist of het natuurlijke wezens
Het spreekwoord zegt : Man muss den
Teufelnicht malen, » want anders verschijnt
hij.
Zijn doud. J ohann Faust wellicht bij een zijner welken ouderdom
is onzeker. Het vast dat hij
omtrent 1540 niet meer tot de levenden behoorde (I),
geenen bereikte, gdijk langen
is beweerd. Maar zijn leven was lang genoeg
om hem in de verbeelding zijner tijdgenooten, en
hen welke onmiddellijk daarop volgden, van
tot cenen
(I) De Nederlandsche uitgave van 1592 geeft.op: Geboorte:
1491; eerste verbond met den duivel: 1514; tweede verbond:
; t 23'24 1538.
- 29 _.
bedriegelijken landlooper en eindelijk tot eenen
Wezenlijken genoot van den duivel te maken.
Het is bekend dat het oudste gedrukte verhaal,
waarin een geheel overzicht van alle zwarte- De
del ouverhale
dste et
n
nkunststukken
gegeven wordt, dagteekent van het zijner wonderen.
jaar 1587, en uitgegeven is te Frankfort, door den
drukker Spies.
De oncritische wijze, waarop hier een overzicht
van Faustus' heldendaden wordt gegeven, doet ons
vermoeden dat wij eene verzameling voor ons
hebben van links en van rechts bijeengebracht,
om den lezer te vermaken. Maar Faust wordt
door den bovengenoemden Trithemius 1516) in
eenen brief van 't jaar 1507, aan den meetkunste- Verdere getuigen.
naar Wurding geschreven, doch eerst in 1536 uitgegeven,
herdacht (i).
In 15 t 3 wordt hij door den even beroemden als JZudt, nu Mutianus.
(i) « Homo ille de quo rr.ihi scripsisti, Georgius Sabellicus,
qui se principé necromanticorum ausus est nominare, gyrovagus,
battologus, et c ► rcumcellio est, dignus qui verberibus castigetur...
Vide stultam hominis temeritatem. » Enz. Afgedr. bij
Engel, t. a. p. en Housse, Die Faustsage, bl. 117, enz.
(2) FALIGAN, La légende de Faust, bl. 52.
(3) Ook afgedrukt bij Housse, Die Faustsage, bl. 118, vlgg.
en bij Kuhne, Schulprogramm des Francisceums Zerbst,
1860, bl. 9.
bescheiden rechtsgeleerde Mutianus Rufus, of liever
Konrad Mudt (2), kanunnik te Gotha, in Tentzel's
Supplementum. historiae Gothanae vermeld.
Mudt schrijft namelijk eenen brief over Faust
aan Hendrik Urbanus, hofmeester te Erfurt (3), en
-- 3o --
noemt hem daarin « merus ostentator et fatuus »
(« een ijdelen, opgeblazen prater »), die alleen door
het onbeschaafde volk bewonderd wordt.
Ph. Begardi, keizerlijke lijfarts te Worms,
bespreekt onzen Dr. in z;ne verhandeling over de
gezondheid of Index Sanitatis, van 't jaar 1539, en
wel met duidelijke schildering van den persoon.
Faust komt vervolgens in. i 56o voor, bij Mennel of
Manlius (I), den geschiedschrijver van keizer Maximiliaan
II. Luther veroordeelt verder Dr. Faust
als ijdelen praler en bedrieger.
Een andere tijdgenoot, de protestantsche godgeleerde
Johann Gast, wiens Tafelgesprekken (Sermones
convivales) volgens sommigen (2) reeds in
't jaar 1525, maar voorzeker in 1543 verschenen,
is nauwkeurig met Faust bekend. — Al deze
mannen, waarvan de laatstgenoemde het bijgeloovigst,
en de eerste is die Faust bepaald eenen
kameraad des duivels noemt -- al deze mannen,
en nog vele anderen , van eenigszins latere
dagteekening, de godgeleerde Lavater (1576), de
geleerden Wolfgang Butner- (id.), Conrad Gessner
(1577), Lercheimer von Steinfelden (3), vóór 1586,
(i) Locorum communium collectanea, alwaar de schrijver
door Melanchton laat verhalen dat Faust zijn eigen ongelukkig
einde heeft voorspeld, en een zeer ondeugende knaap was.
Melanchtons naam is hier echter onkritisch gebezigd. Zie Kuhne,
Schulprogramm des Francisceums Zerbst, 186o, bl. 14.
(2) ENGEL, bl. 6, n° 3.
(3) Een leerling van Melanchton; hij schreef tegen de
vervolging der. heksen .
3, —
enz., enz., alle dezen, welke openlijk over Faust
het oordeel hadden uitgesproken, gaven aanleiding
genoeg om uit eene verzameling van aan hem toegeschreven
kunststukken eene goede handelsonderneming
te maken.
En dat geschiedde ook aldus.
Het werk van Spies was weldra uitverkocht, Oudste diakker
en werd in 1588 reeds tweemaal, in 1589 en in d^t
uit in 't ho , n - 5ch.
1591 ( i) herdrukt.
Ondertusschen waren in 1587 ook reeds nadrukken
aan 't licht gekomen ; in Frankfort zelf
reeds drie van 't zelfde jaar 1587 (2) ; te Hamburg
verscheen er eene in 't zelfde jaar, zoowel
als eene andere, zonder naam van drukker of stad ;
eene berijmde geschiedenis verscheen in 1588 te
Tubingen (3), nog eene andere werd in 't Platduitsch
te Liibeck in 1588 uitgegeven. In 1589 kwam opnieuw
een druk zonder naam noch drukoord aan het
licht. In 1590 verscheen eene uitgave te Berlijn (4).
In 1592 werd deze uitgave te Frankfort herdrukt
(5). De uitgave van 1589, zonder naam van
drukker, werd zonder jaartal herdrukt, en diende tot
de vertaling in 't Nederlandsch, die in 1592 ver- I,, ^ Nederscheen.
Hierop volgden eene uitgave in 't Hoog- iandsch.
(i) Id. no 215, 219.
(2) Id., no 208, 209, en 211.
(3) ENGEL, n° 212, bl . 69 bovenaan; n" 213, bl . 71.
(4) Id ., n° 216, no 218.
(5) No 220.
— 32 __
Duitsch, in 1596, in 1599 de ten onrechte beroemde,
uitgebreide, doch erg verwaterde uitgave van Georg
Rudolf Widman, arts van graaf Frederik van
Hohenlohe-Langenberg, en de geheele 17e eeuw
door (waaronder die van Nicolaas Ptitzer) herhaalde
uitgaven, tot in de helft der achttiende eeuw, ja
tot in onzen tijd toe. Daartusschen werd het oudste
Faustboek van 1587 nog steeds afgedrukt.
Al deze uitgaven en de vertalingen daarvan
achterwege latende, willen wij ons alleen bij de
Verdere oudste Nederland sc he bewerkingen bepalen.
iN ederlanCsche bewerkin;g 'n. De oudste mmiijj bekende Nederlandsche tekst
is de genoemde. Zij verscheen te Emmerik in
t jaar 1592, en is eene vertaling van het oudste
Faustboek van 1 587 (i). Andere uitgaven verschenen
hiervan in 1607 te Delft in 80, 1608 in q.°, 1677,
zonder drukoord in q° en in 1685 in 4°.
De uitgaven van 1607 en r 6o8 geven bovendien
het leven van Faust's knecht, Wagenaar,
zijnen waardigen opvolger.
De oudste druk heeft tot titel : « Die Historie
(1) FALIGAN (1-listoire de la légende de Faust) meldt
zonder opgave van bron, dat de oudste Nederlandsche uitgave
reeds in 1 592 den t weed en druk beleefde en bij
eenen drukker, genaamd Emmerick, werd uitgegeven. Dit
schijnen een paar dwalingen te zijn ; want Faligan geeft
(bl . 234), als titel dier zestiende-eeuwsche uitgave eenen
titel der tSe eeuw, zonder naam van drukker of drukoord
up. velg. ENGEL, no 280, hi. 112 ; FALIGAN, bl. 234 en 445.
— 33 —
van Doct. J. Faustus, die eenen uitnemenden groote
Toovenar (-naer?) ende swert Constenar (-naer?)
was, uit de Hoch-Duytschen oversier ende met
Figuren verclart (-claert?) Emmerich, 1592, » in 8°.
Eene vertaling, in hetzelfde jaar uitgegeven en
die men wel eens de Vlaamsche pleegt te noemen,
draagt den gewijzigden titel van : « Waerachtige
Historie van Doctor Johannes Faustus, die eenen
uutnemenden grooten Toovenaar (-aer?) en Swart
-Constenaer was, van zijne duyvelsche verschrijvinge
van zijn on- Christelijk leven, wonderlicke Aventuren
en van zijn Schrickelicke en grouwelik eynde ende
At-scheydt. Overgheset uut de Hoochduutsche sprake
door Carol B. (i) Medic. Deut. 18, i o. Jacob t
4. v, 78. An ; 1592 ». kl. 80. (2)
Laatstgenoemde uuiitgtaavvee is naar de Frankforter der
verg
oud
e
e
lng.
e -
- Spies'sche, oorspronkelijke bewerking, uitgave van g
d
en
erl, mveeLrtali
hent
t 588, gevolgd (3). boek v. 2 587.
(i) De geleerde onder-boekbewaarder te Gent, de heer
J.-Th.-I. Arnold, meent deze vertaling te moeten toeschrijven
aan Carolus Baltus, die van 1593 tot 1598 stadsgeneesheer
te Dordrecht was.
(2) Tross, Serapeum, 185o. Wat Faligan over het onderscheid
van Nederduitsch, Hollandsch en Vlaamsch zegt, willen
wij wellicht bij eene andere gelegenheid wederlegger. Maar
de schrijver, aan zijne woorden niet trouw blijvende, verzekert
(bl. 235) dat de eerste uitgave (dus, volgens F., die
van .... vóór 1592) door Tross beschreven is; terwijl de
uitgave door Tross bestudeerd die van « Dr. Med. B. »,
volgens F. zelven eene latere uitgave en, altoos volgens
F. bewering, eig. de derde zou zijn.
(3) Een exemplaar dezer vertaling bevindt zich in de
--_ 34 —
Het heeft geen groot nut in de onderdeelen
na te gaan, in hoeverre de reeks van Faustboeken
van 1587 tot 1592 uitgegeven, van de Nederlandsche
drukken verschillen. Wij weten in 't algemeen
dat de meeste wonderen bij Spies verhaald,
in alle volgende verzamelingen zijn overgenomen,
doch dat er hier en daar aan werd toegevoegd of
van afgenomen, naar tijdelijke en plaatselijke
eischen.
Ook schijnt het met deze sagen gegaan te
zijn als met de verhalen omtrent koning Arthur,
Diederic van Bern, Karel den Groote of als men
liever wil, met de twaalf werken van Hercules (t).
De geschiedenis van deze helden is bijna even
wonderbaarlijk als die van Faustus, en aan al
Oudere helden
ale_:`,,,lust verge- de genoemde groote mannen zijn door den volksmond
een aantal daden toegeschreven om hunne
grootheid uit te drukken, hoewel die daden of wel
nooit, of door andere helden bedreven waren. Zoo
ging 't ook zonder twijfel met Faustus. De duivelsche
of natuurlijke kunststukjes door zijne makkers
als reizende scholieren uitgevoerd, mogen op hem
als den bekwaamsten van allen overgebracht zijn.
Wij willen er ons nu bij bepalen het oudste
boekerij der Maatschappij van Ned. letterkunde, te Leiden,
onder n° 118o, G. 5, met den algemeenen titel : Schatboeck
der Historien.
(i) Zoo wordt het kunststuk van menscheneten reeds
van den Boheemschen toovenaar Zyto verhaald. Kuhne,t. a. p. 24.
fiet oudste
nederl. Faustboek
in 't bijzonder.
35 --
der Nederlandsche Faustboeken wat nauwkeuriger
te schetsen.
II.
Iedereen weet dat door Gothe aan Gretchen
of Margaretha eene hoofdrol in Faustus' leven gaar x.11 ► Gretchen.
v(V)r
wordt toegedacht, en dat zelfs in de kunstwerken, Glith;`.
die hieraan de stof ontleenen, onze held bij de
vrouwen-figuur in belangrijkheid achterstaat, gelijk
dit b, v. het geval is in Gounod's opera. Men
weet dat de persoonlijkheid van Margaretha, door
Gothe uitgedacht, in de Faustlegende en vele oude
volksboeken niet voorkomt.
Edoch in het oudste volksboek, dat van Spies,
vinden wij een hoofdstuk, waarin van Faust
wordt gezegd dat hij een huwelijk zoekt aan te
gaan. De Geest, genaamd Mephostophiles, houdt
hem hiervan met nadruk terug. Ditzelfde komt in
de oudste Nederlandsche vertaling, van 1592,
voor, en ook in het Faustboek dat in 1599
door den geleerden Widman werd uitgegeven,
ofschoon het slechts voor een gedeelte de verhalen
van vroegere Faustboeken bevat (1).
In latere volksboeken, en bijzonder in dat
door Marbach, ten jare 1842 naar oude voorbeelden
gedrukt, wordt eene jonge dochter werkelijk opge-
( 1 ) ENGEL, N° 223. KUHNE, Ueber die Faustsage. Schulprogramm
vom Francisceum Zerbst. 186o, bl. 42.
— 36 —
voerd; zij maakt kennis met Faust, ten einde met
hem een wettig huwelijk aan te gaan.
Een kern van Gothe's schepping van Gretchen
was dus lang voorhanden. Maar de later ingelaschte
verleidingstooneelen worden veeleer aan den
Helena wordt naam van H e l e n a geknoopt, die, als bekend is ,.
de eigenlijke
vrouwelijke in Gothe's tweede deel voorkomt, wanneer Gretchen
hoofdfiguur.
dood en vergeten is. Doch over Helena later.
De Nederlandsche uitgave van 1592, waarschijnlijk
te Antwerpen gedrukt, draagt, wat de
verhalen zelven betreft, geenerlei spoor van N ed
er l a n d s c h e afkomst ; de taal alleen is Nederlandsch.
Ook verklaart de vertaler dat hij weggelaten
heeft al de u Formas Conjurationum » en voorts
ook alle andere dingen « die eenichsins moghen
ergherlick veesen »; dat overigens Faustus « noch
in 40 jaren, (dus omtrent 155o) herwaerts geleeft
en meest met zijn eyghen hans geschreven heeft ».
Doch de vertaler heeft niet de overleveringen daaraan
toegevoegd (1), welke, volgens Wolffs Niederlandische
Sagen, in Gelderland leefden, noch
de bijzonderheid dat Faust zich in Oostfriesland,
in de landstreek Wursten, door allerlei tooverij
bekend maakte (2), waarvan heden nog aan de
Noord-Nederlandsche grenzen de zoogenaamde bewijzen
worden getoond.
(1) Dr. F . BOSTEAU, Schatboeck der Historien.
(2) ENGEL, Das Volksschauspiel : Doctor 7ohann Faust;
Geschichtliche Nachrichten, bl. 21, vlg.
— 37 —
De vertaler heeft dus niet gezocht, door toevoegselen
van nationaal Nederlandschen oorsprong,
den lezer gunstig voor zijn werk te stemmen.
nader bewijs.
reist op den rug van Mephistopheles,
paard had veranderd (bl. 24 Europa rond.
« Tot welcken eynde » (zegt het boek) « Mephostophiles
hem (d. zich zelven) een Peert
doch hadde hij vleugels, gelyc
eenen..... Drommedaris (!) en voer alsoe waer henen
Doctor Fausto geliefde. » Faust komt aldus
naar Friesland, Vlaanderen,
Brabant gereden ; doch de vertaler gebruikt de
om deze provinciën te beschrijven,
voorbeeld Rome, Keulen,
Neurenberg, enz. schildert.
zegt de oud-nederlandsche
(I) dat wonderen nog in Wursten
worden) in Gelderland op Waardenb
u rg, geschied, Faust
den duivel tot voorwaarde had gesteld, dat hij
Faust) den winter steeds zomervruchten te genieten
en altoos eenen geplaveiden
zijnen wagen zou vinden.
andere Nederlandsche het
1) WOLFF, Sagen, bi. 355, n° 266. O. G. H eldung,
« Oudheidkundige wandelingen » letterblcd
1841, bl. g5.
- 37 --
vertaler heeft dus niet gezocht, door toevoegselen
van nationaal Nederlandschen oursprong,
den lezer gunstig voor zijn werk te stemmen.
Ziehier daarvan een nader bewijs.
Faust reist op den rug van Mephistopheles,
die zich in een paard had veranderd (bI. 24 verso)
Europa rond.
Tot » boek) « Mephostophiles
hem (d. i. zich zelven) in een Peert
veranderde; doch so hadde hij vleugels, gelyc
eenen ..... Drommedaris (!) henen
dattet Doctor Fausto geliefde. )) Faust komt aldus
achtereenvolgens naar Holland, Friesland, Vlaanderen,
Bra bant gereden; doch de vertaler gebruikt de
gelegenheid niet om deze provinciën te beschrijven,
gelijk zijn hoogduitsch voorbeeld Rome, Keulen,
N euren berg, scnildert.
Ondertusschen zegt ons de oud-sage (I) dat de wonderen (die nu nog in Wursten
verhaald worden) in Gelderland op Waardenburg,
bij Bommel, zijn geschied, vooral dat Faust
aan den duivel tot voorwaarde had gesteld, dat hij
(paust) in den winter steeds zomervruchten te genieten
zou krijgen, en altoos eenen geplaveiden
weg onder zijnen wagen zou vinden.
Een andere Nederlandsche bewerker van het
(1) WOLFF, Niederl. Sagen, bI. 355, 266. O. G. Heldung.
({ Oudheidkundige wandelingen)) Kunst- en lette rb/ad
1841. bI. 95.
-- 38 --
Faustboek heeft beter partij getrokken van de
Nederlandsche toestanden zijner dagen.
Men weet dat bij Gothe de hoofdzakelijke
dienaar van Faust den naam Wagner draagt.
Deze is almede in de zwarte-kunst onderwezen,
en zijn beschermende geest wordt Auerhahn genoemd
(i). De geschiedenis van Wagenaar wordt
dikwerf beschouwd als het vervolg op die zijns
meesters, en is als volksboek reeds in 1607 en
16o8, uit het Hoogduitsch vertaald, te Delft verschenen
(2).
Een dergelijk werk kwam ongeveer 64 jaren
later te Antwerpen aan het licht, onder den volgenden
titel : cc Het vermakelyck Leven en de
schroomelycke Doodt van Christoffel Wagenaer,
den vermaerden Toovenaer, den welcken D. Faustus
zynen Heer en Meester verre te boven gegaen
heeft in alle soorten van aerdige konsten ende
Boeveryen, die hy door hulpe des duyvels gedaen
heeft. Men vindtse te koop, t' Antwerpen, bij de
weduwe van Hendrick Thieullier in de Wolstraet »
(zonder jaartal).
Men kan echter het jaartal hiervan vaststellen
volgens den inhoud. De laatste bladzijde vertoont
(1) « Dat anderste deel van Dr .7. Faustus Historie,
daerin beschreven wordt Christoffel Wagenaers Leven, enz.
uit het Hoogduitsch, Delft 1607 ».
(2) Een duivelsche geest Auerhahn komt reeds in den
Talmud voor. Zie KUHNE, t. a, p. 78.
de Fransche furie des jaars 1583 ; in § 13 wordt
Bene stedelijke verordening van het jaar 1672, te
Antwerpen gegeven, als iets nieuws meedegedeeld.
Wagenaar nu dwaalt op avonturen met zijnen
schutsgeest van Bazel naar Frankfort, Antwerpen,
Mechelen, Brussel, Leuven, Parijs, La Rochelle,
Wi ttenberg. De beschrijving dezer steden neemt de
grootste ruimte in, en is door den vertaler opgesteld
(I).
Men vindt den held van het werk afgebeeld
als eenen gdbochelden muzikant. Aan den beschreven
titel ziet men hoe de boekhandelaar het publiek
op nieuwe wijze voor de Faustsagen zocht te
winden, door Wagenaar een volnzaakteren Faust te
noemen.
De reclame spreekt hier duidelijk. Ook bemerkt 161ó-164H ^^it^t
gunstig; ^-u^► r
men in 't algemeen, dat het tijdperk van den Faustbueken
dertigjarigen oorlog aan den smaak voor Faustboeken
niet gunstig was. Men had toen andere
zaken aan 't hoofd dan droomgin en tooveren en
allerlei bijgeloof, daar de bevolking van heel
Duitschland onder de wapenen stond, in den reusachtigen
burgeroorlog, door vreemde mogendheden
(Zweden en Frankrijk) aangehitst.
In de Nederlanden vinden wij uit de 17e eeuw
uitsluitelijk den laatstgenoemden bundel. Het oudste
Faustboek in de Neder 1. taal, wat ons na dien
tijd bekend is geworden, is in het begin der 18e eeuw
(1) Verg. ENGEL. No 3o3, bl. 143 en 144.
— 40 ---
It„ eeuwsche coedrukt, te Amsterdam, bij « Jean de Nivel zich
Nederlandsche J
uitgaven. wijt vermaert Manneken-
pis, » dus waarschijnlijk een Brusselaar. Dit
boekje, in 120, draagt het jaartal 1728.
Ditmaal is het geene vertaling der oudste
Faustboeken, en slechts gedeeltelijk naar de uitgave
van 1589, gedeeltelijk naar Widmans uitgave van
1599 gevolgd. Eene uitgave van 175o in 4° , (die
mij niet ter hand is gekomen) is waarschijnlijk
een nadruk van deze, terwijl, eenige jaren later
nog eene andere Nederlandsche uitgave in 8°
het licht zag te Amsterdam, bij Hismanius vande
Rumpel, a ontrent het oud steenhuis in de Lijnstraat
». Deze uitgave wordt aan het jaar 1790
toegeschreven (1). Men vindt hier de houtsnede
terug, welke uit eene Fransche uitgave 1712 in
de Nederlandsche van 1728 was overgegaan.
dat met nieuwe
uit de uitgave van 1728
gevonden, nevens het verhaal (wat
bij Spies voorkomt) der verschijning van eene
Verklaring- komeet te Eisleben.
iler kome a. Faustus. verzocht zijnde den aard eener komeet
te beschrijven, verklaarde dat het een hemellichaam
is, het best bij en hoerenkind te vergeleken; want
een monstrum, zeide hij. Als namelijk de
(1) ENGEL No 283. De uitgave alhier onder n ° 280 is blijkbaar dezelfde als die onder n" genoemd .
- 4° --
l~" eeuwsche gedrukt, te Amsterdam, bij « Jean de Nivel (zich
N ederlandsch e
lIitJ.(aven. noemende), Broeder van het wijt vermaert Man-
VITklaring
t1(·~· k()m(,l~t.
neken-pis, I) waarschijnlijk een Brusselaar. Dit
12°, het jaartal 1728.
het geene vertaling der oudste
de uitgave
1589, naar uit;ave van
[750 in 40, niet ter hand is gekomen) is waarschijnlijk
naJruk deze, terwijl, eenige jaren later
cene andere Nederlandsche 8°
licht zag te Amsterdam, bij Hismanius vande
« ontrent het de Lijnstraat)
J. wordt aan hel Jaar 1790
(J). Men vindt de houtsnede
welkE' eene Fransche uitgave van 1712 Nederlandsche 1728 was overgegaan.
Wonderlijk is het dat zes kapittels met nieuwe
verhalen uit Thuringen in de uitgave van J 728
hebben plaats gevonden, nevens bet verhaal (wat
ook bij Spies voorkomt) der verschijning van eene
komeet te Eisleben.
verzocht zijnde den aard eener komeet
te het een is, het best bij een hoerenkind te vergel:iken; want
het is een Als namelijk de
(Il ENGEL N° onder N° 280 gesteld
is blijkbaar dezelfde al$ die onder ]1" 282 genoemd.
__ 4 1 —
zon te nabij aan de maan komt, wordt deze geheel
rood ; bij 't bekoelen springen er stukken af, als
groote wonder- en voorteekens van allerlei onheil!
Zon en man heben dus monster geteld !
Dat is de komeet !
Het is niet van groot gewicht de uitgave van
Amsterdam, die aan 1790 toegeschreven wordt,
bij die van Spies te vergelijken. Een aantal anecdoten
komen in de beide uitgaven voor, de volgorde
is alleen verschillend. Doch de orde, die in
de Amsterdamsche uitgave wordt in acht genomen,
is dezelfde van de Nederlandsche uitgave waarnaar zij dan ook geheel bewerkt schijnt,
ondanks dat de titel dit volstrekt niet vermeldt ;
terwijl de Hoogduitsche bewerking van Spies, en
de nadrukken daarvan, door de tweede hand van
invloed op deze uitgave zijn geweest.
Het baardaf- l)e boven aangehaalde geschiedenis van het s;.heren verdwijnt.
baardafscheren komt echter noch hier, noch in het
1 592 voor, is daarentegen, hoewel van
Nederlands c h e n oorsprong, bij Spies i) Behalve de verklaring der komet worden hier
nog andere kunststukken verhaald, die uit Thuringen
stammen. Men deelt van daar b. v. mede, dat
Homerus uitleggende, de Grieksche helden
verschijnen, dat een hs. van Terentius'
brengen, enz., waarvan wel
1) SCHEIBLE, 11, 1o53,
-- 41 -
de maan komt, wordt deze geheel
rood; 't bekoelen springen stukken af, als
wonder- en voorteekens van allerlei onhei I!
Zon en maan hebben dus een monster geteeld!
is de komeet!
niet van groot gewicht de uitgave van
die 1790 toegeschreven wordt,
van Spies te vergelijken. Een aantal anecdoten
beide uitgaven voor, de volgorde
alleen verschillend. orde, die in
in acht genomen,
dezelfde de N ederlandsche uitgave des jaars
1592, ook geheel bewerkt schijnt,
de litel dit volstrekt niet vermeldt;
Hoogduitsche bewerking van Spies, en
nadru~ken de tweede hand van
deze uitgave zijn geweest.
Het b"ard"f- De boven aangehaalde geschiedenis van het s<;h~,ren vcr-
(lwlJnt.
baard afscheren komt echter nóch hier, nóch In het
jaar 1592 voor, en is daarentegen, hoewel van
chen oorsprong, bij Spies (I) te vinden.
Behalve de verklaring der komeet worden hier
Thuringen
Men van daar b. v. mede, dat
Faust, Homerus uitleggende, de Grieksche helden
liet verschijnen, dat hij een hs. van Terentius'
schriften wilde terecht brengen, enz, waarvan wel
(I) SCHEIBLE, Kloster, I I, 1053,
-- 42 —
in de Nederlandsche uitg. van :392, maar noch
bij Spies, noch bij Widman wordt gesproken.
In de beide uitgaven vindt men echter hoe
Faust eenen wintertuin in 't leven riep, en eenen
druiventros aan den neus van een zijner gasten
tooverde.
Fen ander verhaal, dat niet minder op waarheid
gegrond schijnt te zijn, omdat men het overal terugvindt,
is, dat Faust op zekeren dag den knecht
van eenen herbergier, die hem niet naar zijnen
wensch bediende, schijnbaar inslokte; terwijl men
den jongen een oogenblik later achter de stoof
of de kachel vond liggen (I).
In onzen tijd zou men waarschijnlijk van
hypnotisme gesproken hebben, waardoor de toovenaar
de oogen der aanwezigen verblindde. Zeker
is het dat dergelijke middelen ter beschikking
stonden der geleerden, en dat deze kunde zelfs
vrij algemeen was.
(1) T. z. p. II, bl. 207. Aldus verhaalt Lercheimer von
Steinfelden, in zijn boek over de tooverij, hoofdstuk : Von
gemeinen Gaukelbuben, die hij van omgang met den duivel
niet vrijspreekt. Dit werk verscheen in 1535, in 1386 in
2 11 druk, vervolgens in 1597 en 1672, in 8' (ENGEL, H. 25,
no 23.). Deze Lercheimer, schoon hij tegen het vervolg.e n
en verbranden der heksen schreef (zie hierboven), geloofde
toch weder aal. de tooverij van Gerbert (Sylvester II) en
diens opvolgers, tot op Gregorius VII toe; hij beschuldigt
ook Albertus den Groote, Paulus III, Maximiliaan, Agrippa,
Trithemius enz. van omgang met den duivel. Het bijgeloof
lag (gelijk gezegd is) in de 16e eeuw in de lucht.
43 _
Men leest toch reeds in het leven van Albert
den Groote, Maerlant's voorbeeld, hierboven reeds
genoemd, dat deze geleerde den Hollandschen graaf
Willem II, tot Roomsch koning gekozen, te Keulen
ontvangen hebbende, dien verraste door de vertooning
van eene broeikas of wintertuin, met
de schoonste bloemen en vruchten, die een oogen -
blik te voren niet zichtbaar waren. Ook van Faust
wordt, 25o jaar later, de kunst geroemd, tuinen uit
gewone kamers te kunnen scheppen.
De getooverde wintertuin was bekend, en
schijnt in Maerlant's tijd en later geene uitzondering
geweest te zijn.
Evenzoo vast als men in de 16e eeuw geloofde
aan de tusschenkomst des duivels, geloofde men
aan het ijs en de sneeuw, die Faustus des zomers,
en aan de druiven die hij in den winter liet verschijnen
(1).
Caspar Moir, van Erfurt, schrijft daarover
aan twee zijner vrienden. Moir was een huisgenoot
van Faust. Hij verzekert dat deze een door en
door goedhartig man is, maar dat hij zijne liefelijke
woning, vol van de schoonste vogels, niet laat zien
dan aan personen, die hem vertrouwen en geen
argwaan inboezemen.
Er werden omtrent het begin der 19e eeuw Xegent.cndeeu
vsche vernog
andere vertalingen uit het Hoogduitsch in 't licht talingen.
(1) WOLFF, Niederl. Sagen, n° 266, bl . 355.
-- 44 --
gegeven, die echter daarom met Nederlandsche toestanden
niet in betrekking werden gebracht. Zij
allen werden vervolgens door Gothe's Faust in de
schaduw gesteld.
Doch wij bezitten b. v. nog een groot
80 boekdeel des jaars 1804 (t), gedrukt te
Amsterdam bij Gerbrand Roos, onder den titel :
Klingers Roman
vin j& '4. Leven van doctor Faustus, naar den derden druk
uit het Hoogduitsch vertaald, met platen versierd.
Het is eene vertaling des romans van Frederik
Maximiliaan von Klinger, geb. 1752, die door
G6the voor zijne menschenkennis hoogelijk geprezen
is, en wiens werk Faust's Leben, Thaten und
Hbllenfahrt minstens tien keeren werd herdrukt.
Dit werk van 3oo blz. bevat eene geheele
t a n t asti sc he Faustgeschiedenis. Slechts weinige
punten van overeenkomst met de oudste Fausthoeken
zijn daarin te vinden. Ook de naam van
Mephistopheles komt daarin niet voor. Een helsche
geest, een snoever en pronker, wordt Leviathan,
een andere Satan genaamd. Het werk bevat eene
doorloopende kastijding der wulpschheid en der
huichelarij; het behoort tot die boeken, welke
, -sust nu't non Faust het naast met Don Juan willen vergelijken,
J uan vereenigd.
of de beide karakters in eenen persoon zoeken te
vereenigen, zooals in onze eigene letteren de tooneelschrijver
Hempel, waarover later, dit heeft gedaan.
( 1) ENGEL , n' 1374, N. 355
— 45 ---
De schrijver laat bijna geene gelegenheid voorbij
gaan om den geestelijken stand te smaden. Eene ont- De kloosterlin--
;en gesch i i Berd.
moeting met het pauselijk hof (waarvan ook in de oude
volksboeken wordt verhaald) wordt met bijzonderheden
gesierd, die met de oude overlevering daaromtrent
niet in 't minst overeenstemmen. Doch niet
alleen dit. De duivel wijst zijnen vriend ook op andere
gruweldaden der menschelijke maatschappij, om
hem aan de deugd te doen twijfelen en in pessimismus
te doen ondergaan, nadat hij zijn eigen kennisdorst
zal vervloekt hebben. Overigens betuigt de
schrijver dat het zijn doel is de menschheid te
onderwijzen in de zedeleer en haar af te houden
van het toegeven aan slechte driften. Zoo ziet
Klinger dan ook in het leven van Faust meer
een zinnebeeldig verhaal dan eene onbestrijdbare
waarheid, vervalt evenwel (zooals velen vóór hem)
in de dwaling, dat Faust de boekdrukker Fustus
is geweest, die door de teleurstelling, welke hij
ondervond, zijne ziel aan den duivel zou hebben
verpand.
Aldus werden dan de volkssagen over Faust,
van eeuw tot eeuw omgewerkt en vermeerderd, ook
in de Nederlanden overgeleverd. Doch het eigenlijk
Faustboek bleef eene vertaling, en verloor nooit zijn
oorspronkelijk karakter dan in de onderdeelen.
III
In ddrraam atische n vorm richtte de Faustsage
zich sedert de 1 te eeuw meer naar een Neder- , t" ,LUs)t "^'
t tuonE^el.
-- 46
Praag, 1651.
1)anzig- ,
1 a n d s c h publiek, gelijk wij nu verder zullen zien.
'Wij lezen in een werk van Rob, von Mohl,
over de zeden en gebruiken der studenten der
hoogeschool van Tubingen, dat in April van 't jaar
1587, derhalve in 't zelfde jaar dat te Frankfort
liet oudst bekende Faustboek gedrukt werd, door
een besluit van den senaat der hoogeschool twee
studenten gevangen zijn gezet, omdat zij eene
comedic (Tractiitlein) hadden vervaardigd over den
persoon van Faust (i ).
Moge dit ook niet geheel klaar te bewijzen
zijn, zooveel is zeker, dat, kort na de uitgave in
proza, te Heidelberg eene berijmde bewerking
der sage werd vervaardigd, en dat het verbod tegen
een aanstootelijk spel waarschijnlijk dat gold,
wat uit het gerijmde Faustboek was getrokken.
Een en hetzelfde raadsbesluit spreekt van het berijmde
verhaal en van de voorstelling, maar op onduidelijke
wijze.
Verder wordt verhaald dat van 1 651 af zich
een Fauststuk op het répertoire van den keurvorstelijken
schouwburg te Praag bevond. Maar het oudste
zekere bericht omtrent het bestaan van een Hoogduitsch
geschreven tooneelspel over ons onderwerp,
komt voor in een handschrift, dat op de stadsbibliotheek
te Danzig bewaard wordt (2). Het ver-
(i) ENGEL, Das Volksschauspiel, Dr. .7. F. 2e aufl. Oldenburg,
1882, bl. 110, vlg. Dr. ALTFR. V. D. VELDE, Marlowe's
Faust, Breslau, 1870, bl. 16, vlgg.
(2) ENGEL, Das Vaksschauspiel Dr. .7. F., bl. 32, 34.
-- 47 —
meldt dat ten jure 1669 aldaar eene Commedia
van Doct. Faustus bekend was.
Verder weten wij dat te Berlijn in 170 een Berlijn, 1703.
Faustdrama werd opgevoerd, waartegen het ministerie
van geestelijke aangelegenheid zelfs met een
verbod opkwam.
Hebben wij nu geene zekere bewijzen dat in
Duitschland vóór het midden der zeventiende eeuw
de Faustsage voor het tooneel werd bewerkt, met Ino 't Engels`,1,
voor Nederland
de Engelsche letterkunde is het anders gesteld, en lJe eemd. Marde
bewerking der Faustsage voor het Engelsch
tooneel brengt ons van zelf weder op N e der_
l a n d s c hen bodem terug; namelijk op de volgende
wijze.
Ten jare 1604 verscheen te Londen, in 40, de
oudstbekende uitgave van Marlowe's Dr. Faustus (1).
Het stuk werd evenwel reeds vele jaren te voren
en mogelijk reeds in 1587 (toen het eerste Faustboek
te Frankfort verscheen) gespeeld. Ook is de
tekst van 1604 wellicht niet de eerste en oorspronkelijke.
Hij vertoont, volgens sommigen, bijvoegsels
van eene tweede hand.
Het blijkt uit echte rekeningen, dat het stuk
(i) Verg. over den invloed der eng. letterkunde en der
eng. tooneelspelers op Nederland Dr. WORP, De invloed der
Eng. lett. op ons toon. in de 178 eeuw ( Tijdspiegel, 1888).
TITTMANN, Die Schausp. der eng. Kom, in Deutschland (Die
Dichter des i6. Jahrhdts. Deeltje no 13). ERNEST RHYS, The
best plays of the old dramatists (Mermaid series) 1887.
- 48
Oudste opvoe-in elk geval in 1589 werd opgevoerd. Eene uitgave
ring en oudste
drukken. van 1616 zou volgens de voorstelling van 16oz
gedrukt zijn, evenals latere drukken, van 162o, i624,
1631, 1663 (r) enz.; terwijl de uitgave van 1604
in 40, in 't jaar 1609, eveneens in 40, werd nagedrukt.
Het stuk kan zeer goed in Duitschland door
Engelsche tooneelspelers opgevoerd, en over de
noord el ij k e N e d e r l a n de n naar Engeland gekomen
zijn. Want omtrent 1600 reisden meer
Engelsche tooneeltroepen op het vaste land. Deze
bezochten ook de Nederlanden. Men weet zeer
bepaald, uit stedelijke rekeningen, dat de tooneeldirecteur
Robert Browne, in het jaar 159o, te
Leiden Engelsche vertooningen gaf.
Op eene lijst van Engelsche tooneelwerken, ten
jare 162o in Duitschland gedrukt, komt echter
Dr. Faustus niet voor.
Sedert 1663 werd de Engelsche Faust ook
veel zeldzamer gedrukt, doch in de 19e eeuw
herhaaldelijk uitgegeven; het best door A.-W. Ward,
te Oxford. Prof. Modderman, die het stuk onlangs
zetstuk van in Nederlandsche taal overbracht, toont uit den Marlowe is op
toe
N ed
h
et4
00rde
and
rs besche
tekst zelven de dagteekening der oudste opvoering
7i'ken `1' aan. Tevens wordt daardoor bewezen dat de
schrijver een N ede r l a n d s c h publiek op het oog
heeft gehad.
Dat het stuk na 1585 geschreven is blijkt
(1) MODDERMAN, Het oudste Faustdrama, bl. 32, vlgg.
49 —
uit de vermelding der inneming van Antwerpen
door Parma, ten jare 1585. Maar tevens wordt
die gebeurtenis medegedeeld als een feit, dat eerst
kort te voren heeft plaats gehad.
Faust drukt het verlangen uit, Parma's verworven
macht weder te fnuiken, waartoe b. v.
in het jaar 1588 geene aanleiding meer zou geweest
zijn, daar de zoogenaamde « onoverwinnelijke »
Spaansche vloot te gronde was gericht, en de
Spaansche regeering de te Antwerpen behaalde
voordeelen weder had verloren.
Nog andere kleinigheden duiden aan dat hed nvan-
Marlowe's Faust gespeeld werd toen in Duitsch- lowe's Faust.
land de oudste Faustboeken onder het volk werden
verspreid (1). Wij vinden dat in 1626 in Duitschland
een Faust-spel door Engelsche kunstenaars voorgesteld
werd. Het is echter onzeker of dit het
stuk van Marlowe was (2).
Het karakter, dat door Marlowe aan onzen
held wordt gegeven, is meer energiek en bepaalder
dan datgene wat uit de volksboeken spreekt, die
slechts eene verzameling bieden van dichterlijke
en ondichterlijke streken en geheel onsamenhangende
voorvallen, waaraan geen bepaald beginsel,
geen duidelijk streven te gronde ligt.
Bij Spies en de Nederlandsche navolgers leest
(i) « Die nachste Erwahnung eines Buhnen-Faust stamt
aus dem Jahre 1651. » ENGEL, Volkssch., 32•
(2) ENGEL, Volkssch, 31.
-- 5o ---
men eenvoudig dat Faust er naar stond, datgene
te beminnen wat hij niet moest; dat hij adelaarsvl
e u g e l e n aanschoot om alle oorzaken der dingen
van hemel en aarde te doorzoeken, en dan ook
den duivel opdaagde.
Bij Marlowe daarentegen beklaagt zich Faust
over de onvolkomenheid der , wetenschappen en
wil eene bezwering doen, om .... God te zijn.
Mephistopheles is bij Marlowe geen meester ;
hij is in 't kwaad niet verhard; gedurig smacht
hij naar verlossing en lijdt onder de wroeging,
gelijk in sommige oude mysteriespelen; ik veroorlof
mij hiervan een voorbeeld te geven (1), dewijl men
merkwaardiger wijze zulke alleenspraak in het meer
moderne Puppenspiel terug vindt (2).
Wanhoop des In een der po p p e n s p e l e n vraagt namelijk
duivels. Faustus zijnen geest, Mephistopheles, wat hij doen
zou in zijne plaats, indien hij een mensch \ are ;
waarop Mephistopheles antwoordt : « Ik zou God
aanhangen; ik zou streven Zijnen wil te doen, en
vele pijnen willen lijden om hem een oogenblik
te aanschouwen n (3). Hier is eene zinspeling op
het oudste Faustboek.
(1) MONE, Schauspiele des 7t[ittelalters, 1846, II, bl. 1o3,
v. 19 3v5,l gg. Diable! ie, beginnende op bl. 71. — In het
spel De Resurrectione, bij ETTMUELLER, Das Spil van der
Upstandinge, ged. 1464, Bibl. d. D. National-Litteratur
Bd. : 31. Passionsspiel, II, 15o, volgg.
(2) Volksschauspiel, 77, bl. 1 20 ; zie 241, noot, waar
M eph. tot F. spreekt.
(3) Verg. de ned. uitgave van 1592, bl. 16 en SCHEIBLE,
Kloster, II, 793.
51
Maar in het Spil van der Upstandinge, eerst
gedrukt in 1464, door ETTMUELLER aan 't licht
gebracht, en in dat De Resurrectione door MONE
uitgeven (1845), komt letterlijk dezelfde gedachte
voor als in 't Poppenspel ; doch in 't Spil der
Upstandinge zijn het alleen de duivels, die met
elkander spreken, tot welke Lucifer, op wanhopend
jammerenden toon, zich in het Mecklenburgsch der
15e eeuw (1464) aldus uit :
« Dor mynen homut bun ik vorlaren,
o wig dat ik je wart ghebaren !
o we walen my vul armen !
We schal sik over my vorbarmen
dat ik hebbe ovele dan,
mochte ik ruwe und buete an gan,
de wolde ik gherne liden
nu unt to allen tyden.
hir schalde en Koch bom stan,
de schalde wesen alzo ghetan :
Van afgrunde up gheleydet
unt myt scharpen schermessen umme cleydet,
de scholden to beyden enden snyden,
den wolde ik up unt neder riden
we lte an den junghesten dach.
des mot ik schrien o wig unt o wach,
nu my des nicht mach beschen ;
dat maked de homud over en.
homud is en ambegyn aller sonde ,
homud heft us duvele senket in afgrunde (t). »
Er is veel meer ernst in de overeenkomst die
Helena in Mar
Faust met den duivel sluit bij Marlowe, veel lowe's Faust.
(1) MONE, Uebersicht, II, 102, 103. vv, 1928-47.
-- 52 --
dieper geloof, dan bij voorbeeld bij G6the, waar
het verbond door Faust zelf Eine FratTe wordt
genoemd. In het zoogenaamde Volksschauspiel ,
van ouden oorsprong, maar in latere bewerking
tot ons gekomen, beproeft Faust op 't laatst zijn
hart nog eenmaal krachtig tot God te wenden,
tot dat Mephistopheles, ten einde raad, hem de
Grieksche Helena laat verschijnen, waardoor Faust
geheel wordt verrukt en betooverd.
Zij verandert evenwel in zijnen arm in eene
ontzettende furie, waarop Faust aan zich zelven
en aan het goddelijk mededoogen twijfelt, en aldus
door de hel verslonden wordt.
Bij Marlowe daarentegen is gedurige stijging
Faust's klimmende
hartstocht
bijMar- van wellust en wanhoop. Faust zelf verzoekt
lowe. Mephistopheles hem tot troost Helena te doen
verschijnen. Hij wendt zich te nauwernood tot
het gebed, ondanks de aansporing zijner vrienden.
Hij roept God dan wel aan, doch twijfelt te
gelijk aan Diens genade. Aldus komt hij wanhopend
om. Hoogst poëtisch is daarbij dit gcheele tooneel.
Jongere dra- In de tweede helft der achttiende eeuw namen
st f in elke de Faust drama's met ongeloofelijke snelheid toe.
Doch men speelde elkander niet na. Elke stad vond
eenen eigenen bewerker van het onderwerp. Slechts
enkele trekken hebben die stukken gemeen, waarin
ook herinneringen aan veel oudere tooneelwerken
terugkeeren, gelijk wij nu zullen zien.
Vlaamsche too- Juist gelijk toenmaals in België, bijzonder te
ceeuw.en in cie Ige Brussel, en in andere groote steden, het Fransche
-- 53 --
tooneel het aloude nationaal N e d e r l a n d s c h e begon
te verdringen, en op de Vlaamsche dorpen overlevering
en geschiedenis voor 't bewonderende volk
op de binnenhoven der herbergen werden vertoond,
evenzoo zag men. in Duitschland op de dorpen overal
de Faust-voorstellingen in de herbergen, op leggers
en tonnen, zoo goed als het ging aaneen gestooten,
gespeeld.
Doch, terwijl bij tooneelvoorstellingen in Vlaanceren
de rollen bijna zonder uitzondering door de
eigene dorpelinge n, waaronder de kosters en
onderwijzers, werden vervuld, waren 't bij onze naburen
vaak omreizende troepen, welke de Faustfabelen
handhaafden. Men vindt tot zelfs in 1834 Zigeuner
vermeld, die dit lievelingsstuk vertoonden. Men zag
het verder op het poppentooneel van Augsburg
(1781), op dat van Frankfort, Hamburg, Lubeck,
enz., in eene taal die aan de onze het allernaast
komt (2).
Marlowe's werk geraakte in vergetelheid. Maar Helena handhaaft
zich in de personaadje Helena handhaafde zich zoowel Nederland.
in N cd e r l an ds c h e als in andere stukken.
In Hamburgs . Platduits c h leefde tot heden Parodie ^. p
I`aust. de sage op het tooneel nog altoos voort, en de
algemeene bekendheid, die Gounod's opera verwierf,
gaf aanleiding tot meer dan eene geestige,
pittige parodie, waarin de ambtenaren der « vrije
(1) ENGEL, Zusammenstellung, n° 455.
(2) N° 466.
Verschil met
de duitsche.
--- 5r 4 .r
stad » gegeeseld werden (I) . Nog in 188o werd
deze parodie vertoond.
Th. Piening (2) beschrijft ons dergelijke voorstelling
op den volksschouwburg te Hamburg, waarbij
ook H. Heine eens tegenwoordig was.
De spelers
gestraft als te Gelijk te Am s terdam, in Vondels deugd,
Amsterdam ïr7
tijd. vlogen ook te . Hamburg in on.en tijd, appelen
en notenschalen den spelers om de ooren, wanneer
het publiek ontevreden was met den loop
van het stuk. Het gebeurt wel dat Faust, op
aandrang der toehoorders, Gretchen om vergiffenis
moet smeeken voor het bedrog, aan haar gepleegd,
en, verslindt hem vervolgens de hel, dan stijgt
het hallogeroep tot over de daken (3).
Verreweg in de meeste spelen van alle tijden
vaart Faust dan ook ter helle. Daarin sprak zich
het rechtsgevoel van 't volk uit. Enkele keeren
wordt hij als door eenen Deus ex machina verlost.
Wij vinden dit b. v. in een Neurenberger
stuk van 1777, een allegorisch drama, waar Faust
door den goeden geest, genaamd Ithuriël, wordt
bekeerd, en het uit Gothe bekende a Gerettet ! » uitroept
(4) .
(1) GAEDERTZ, Die plattdeutsche Komodie im i gu 5ahr•
hundert, II, 125, vlgg.
(2) De Reis naa'n Hamborger Dom. Achte Oplag.
Hamborg, 1875. GAEDERTZ, II, 99.
3) GAEDERTZ, Das mederdeutsche Schauspiel, II, 98, gg.
(4) Eigenaardig treden hier ook allerlei personen op,
die door Faust of verleid en geschandvlekt zijn, of die
ondanks zijn bedrog (tot zijne spijt) aan het kwaad hebben
wederstaan.
- 55 —
In een Nederlandsch tooneelstuk, door Rijndorp
en J. van Hoven bewerkt en uitgegeven, te Amsterdam
verschenen, bij Gerrit Bouman, in 1731, onder
den titel : De hellevaart van Doktor Joan Faustus,
tooneelspel, is de hier zeer poëtische doch minder
natuurlijke goede geest Ithuriël vervangen door
twee personen, Alphonsus en Fabritius geheeten,
die Faust van zijne buitensporigheden zoeken
terug te brengen, gelijk dit in andere stukken `ook
bij Marlowe) voorkomt.
Fabritius wil zelfs (naar hij zegt) sterven,
indien hij zijnen vriend Faust van de eeuwige
vervloeking kan redden.
Wij zien hier een opmerkelijk verschil met Vergelijking
van den ned.
den Hornulus van Peter van Diest en den Spie- Faust bij den
ned. Homulus.
ghel der salicheyt van Elli erlyc (Homulus' voorbeeld)
(i), waarin de door God opgeroepen wellusteling
niemand vinden kan om hem op den weg ter
eeuwigheid te vergezellen, zelfs indien daarvan de
verlossing, de vergiffenis der zonden van den ongelukkige
afhangt.
Nevens Fabritius en Alphonsus komt in dit
Nederlandsche spel toch nog een bijzondere
schutsgeest van Faustus voor. Hij verschijnt slechts
in den aanvang van het stuk, om Faust in 't alge-
(i) Zie P. ALBERDINGK THIJM, Les qualités internationales
de la littérature flamande. Louvain, 18Si . WOLFF ; Homulus,
enz., in het Tijdschrift voor ned. taal- en letterkunde, 1890
bl. 12, vlgg.
56 —
meen tegen de lagen des duivels te waarschuwen ;
doch, daar hij zich afgewezen ziet, verdwijnt hij.
In 't zooeven genoemde « allegorische drama »
uit Neurenberg verschijnt de goede geest in alle
gewichtige oogenbiikken, en aan 't einde van het
spel, wanneer Faust ziet dat hij de oorzaak is
waarom Helena zijnen vader vermoord heeft,
en rouwmoedig op de knieën zinkt, verkondigt
Ithuriël, in naam der barmhartigheid Gods, de
redding van Faust, zoowel als die zijner geliefde.
Bij deze gelegenheid zij nog vermeld welke plaats
zE:lfmoord. in deze spelen Faust's poging tot zelfmoord inneemt,
en hoe deze door Mephisto wordt beoordeeld.
In 't brokstuk, dat wij van Lessings Faust
bezitten, volgt Faust's redding na het drinken van
den giftbeker.
Ditzelfde geschiedt in het bovengenoemde.
« allegorische drama ». Mephistopheles dwingt
Faust den beker te drinken om zich beter van
hem meester te maken. Faust gehoorzaamt, doch
vindt een oogenblik later woorden van rouw ; hij
bidt om genade, die hij ook vindt.
Een N ed e r l a n d s c he tooneelschrijver, W.
zempel's aust.Hempel, hierboven reeds genoemd, die in het ^
jaar 1838 een drama schreef : « Faust en Mephistopheles,
of het verbond met den booze, volksvertelsel
in 5 tafereelen, met een voorspel, uitgegeven
bij L.-E. .Bosch, te Utrecht , » laat Faust in
zijne vertwijfeling naar den dolk grijpen ; deze
meent zich daardoor aan de macht des duivels
-- 57 --
te onttrekken. Mephistopheles weerhoudt hem dan
ook van die daad, eenvoudig verklarende dat Faust
geheel in zijne macht is. Zoo zinken dan beiden
ter helle.
opvatting den zelfmoord dunkt mij zelfmoord
beooreene
wan- deeld in 't Nederlan
dsche
en vertwijfeling de oorzaak ziet waarom hij stuk.
onder Mephisto's macht komt. Daar nu. de zelfmoord
de hoogste uitdrukking der wanhoop is,
kon Mephisto dien gerust toelaten ; tenzij hij meent
dat Faust bij levendigen lijve ter helle moet varen,
wat niet met het oude volksboek overeenstemt.
Nu moeten wij nog een oogenblik bij den
persoon van Helena stilstaan, die, van het oudste
volksboek af, tot in de jongste bewerkingen Heleónáe ,tbiJ -
der sage verschijnt.
Helena wordt, gelijk men weet, ook in het
van Góthe's Faust, na Gretchen's
tot , tweede geliefde aan onzen doctor gegeven,
door Mephisto als 't ware gelijk een laatste troef
om Faust zijne netten te houden.
Velal vertont zij zich op dezelfde wijze in het
Nederlandsche als het Duitsche of Engelsche
-schouwspel.
scheen een axioma aangenomen :
vertegenwoordigt, in oogen der
zestiende en latere eeuvve;r, d e
schoonheid. 't Is evenwel niet
te gaan op welke verschillende
behandeld Die vrouw waarom « de
onttrekken. Mephistopheles weerhoudt hem dan
die daad, eenvoudig verklarende dat Faust
in Zoo zinken dan beiden
helle.
Deze opvatting van den zelfmoord d LInkt mij De l~lf111oord
valsch beo oreene
valsche, dewijl het volksverhaal in Faustus' wan- in Nederlandsche
hoop en vertwijfeling de oorzaak ziet waarom hij stuk.
Mephisto' s macht nu de zelfmoord
hoogste uitd rukking wanhoop is,
Mephisto dien gerust toelaten; tenzij hij meent
Faust bij levendigen lijve ter helle moet varen,
niet met het oude volksboek overeenstemt.
moeten wij nog een oogenbhk bij den
van Hel en a stilstaan, die, van het oudste
Vo Ik s bo e k af, I. n de 'J ongste be wer k'm gen Helzeonnad ienr '.t bijder
sage verschijnt.
wordt, gelijk ook in het
tweede deel van Göthe's Gretchen's
dood, gelietde aan gegeven,
ware gelijk een laatste troef
uitgespeeld om Faust in zijne netten te Veelal vertoont zij zich op dezelfde wijze in het
N ederlandsche als in het Duitsche of Engelsche
schouwspel.
Dit eene scheen als een axioma aangenomen :
Helena vertegenwoordigt, in de oogen der
schrijvers van de zestiende en latere eeuwe:l, de
volmaakte schoonheid. 't Is evenwel niet
zonder belang na te gaan op welke verschillende
wijze zij behandeld is. Die vrouw waarom « de
-- 58 ---
Griek tien jaren oorlog voerde » (i) kon niet
anders dan weergaloos schoon zijn.
In vele oude Faustboeken, van 1587, 1589,
in het Nederlandsche van 1592 (ofschoon niet
bij Widman), zooals in het drama van Marlowe,
wordt Helena's gestalte eerst door Faust opgetooverd,
om aan zijne vrienden de studenten genoegen
te geven. Later zelf door de herinnering daaraan
verrukt, verzoekt hij Mephistopheles, reeds in 't oudste
Faustboek, hem Helena lichamelijk te schenken.
Bij geene der oudste schrijvers wordt echter
deze gebeurtenis in dadelijk verband gebracht met
Faust's ongelukkig uiteinde. Zij geschiedt zoogenaamd
een jaar voor zijnen dood.
Sommige tooneelschrijvers hebben echter van
dit voorval op meer ingrijpende wijze gebruik weten
te maken
Wii hebben toch reeds hierboven verhaald,
hoe in het volksspel Mephisto aan Faust de gewenschte
gunst verleent, maar met onbeschrijfelijke
boosheid aan Faust het voldoen van zijnen lust belet,
door Helena in eene wraakgodin te veranderen en
Faust aldus nog tot grootex wanhoop te prikkelen.
In het « allegorische drama » des jaars 1777 (?'
speelt eene jonkvrouw, Helena, genaamd eene geheel
andere rol, waarvan wij reeds spraken. Zij zelve
is een verdorven persoon; doch al wat zij doet
verricht zij uit liefde tot Faust, met wien zij
(1) MARLOWE, bij MODDERMAN, 112.
59 -
sterft, schoon met Gods naam op de lippen (i).
de Nederlandsche stukken der eeuw
keert men tot de oudste opvatting terug. Zoo verschijnt
in voorgenoemd tooneelspel, van 1731,
De hellevaart van dokter Joan Faustus , van
spookgestalte met
Rijndorp en van Hoven, ene
name Helena, op Mephisto's bevel, wanneer hij
Faust in een oogenblik van wankelmoedigheid betrapt,
en hem te vergeefs nog eens rijkdom en grootheid
voorspelt, indien hij hem wil getrouw blijven.
Als Helena nu optreedt vliegt Faust er mede
weg, en men hoort van haar niet meer gewagen.
Bij Marlowe verschijnt de Griekin, gelijk wij
weten, op Faust's uitdrukkelijk verlangen, nadat
Mephisto hem een huwelijk met de « schoonste
maagd van 't Duitsche rijk » heeft afgeraden. Want
een hu w el ij k is .geen duivelswerk !
In het drama van Hempel komt echter geene
Helena voor. Faust wordt daarin geschilderd als
de trouwelooze minnaar eener jonge dochter, met
name Roosje. den als een ware ,.
edele ridder aan eenen zekeren graaf Hugo den
bewijzen Kunigunde uit de
verlossen, hij eene
nieuwe, minder onschuldige liefde met deze dame
en vermoordt vervolgens Hugo zelven. Als
nu tot Roosje wil terugkeeren, verneemt deze
in den vloed. Kunigunde,
omstandigheden vernemende, zweert wraak.
` 1 ) Z weite Auflage, V. 72, flg.
- 59-
met de lippen (I).
In stukken der 18e tot de oudste opvatting terug. Zoo verschijnt
in voorgenoemd tooneelspel, van 173 I,
hellevaart dokter Joan Faustus, Rijndorp en van Hoven, eene He/ena, Mephisto's bevel, ,vanneer hij
in een oogenblik van wankelmoedigheid betrapt,
en hem te vergeefs nog eens rijkdom en grootheid
hij hem wil getrouw blijven.
optreedt er mede
men hoort van haar niet meer gewagen.
gelijk wij
Faust's uitdrukkelijk verlangen, nadat
huwelijk met de « schoonste
Duitsche rijkheeft afgeraden. Want
huwelijk geen duivelswerk!
het drama van Hempel komt echter geene
Faust wordt daarin geschilderd als
trouwelooze eener jonge dochter, met
Onder den schijn van als een wa~e,
a<in eenen zekeren Hugo den
dienst te bewijzen diens bruid Kunigunde uit de
handen eens roofridders te verlossen, bindt hij eene
deze dame
aan, en vermoordt vervolgens Hugo zelven. Als
hij nu tot }<.oosje wil terugkeeren, verneemt deze
zijn verraad, en stort zich in den vloed. Kunigunde,
de omstandigheden vernemende, zweert wraak.
(1) ZllIeite Auj1age, V. 72, fig.
-- 6o —
Faust wordt door zijne vrienden verlaten.
Wagner zelfs laat hem in den steek, gelijk Faust's
vriend Fabritius in het spel van Rijndorp, en
in den Hoinulus van Petrus van Diest de kameraden
zich terugtrekken, die den jongeling altoos trouw
bijstonden in zijne drinkgelagen. Zoo wordt Faust
ook hier van allen verlaten en vervolgens door
Mephisto in de hel gesleept.
Aldus is de loop dien de Faustsage nam
door de Nederlandsche letteren. Daar het ons
er om te doen is na te gaan welken invloed de
oude Faustbewerkingen op onze letteren hadden,
zal het niet noodig zijn de bibliographie der vertalingen
van Gothe's (r) Faust in de lijst onzer
beschouwingen op te nemen. Een enkel woord
daarover zij hier genoeg.
Nederlandsche In 1842 en. in r865 verscheen te Gent en te
vertalingen van
ithe's raust. Antwerpen, van de hand des heeres L. Vleeschouwer,
eene vrij gebrekkige vertaling van Gothe's Faust,
bij Ratinckx en Oberts, onder den algemeenen
titel van Bibliotheek van inlandsche classieken.
In 865 werd Vleeschouwer's loflijke poging overtroffen
door de vertaling van D. Frijlinck, uitgegeven
te Amsterdam in den boekhandel des
schrijvers zelven. Maar ook deze vertolking is niet
overal even juist.
Beide deze vertalingen gaan niet verder dan
tot de bekende Redding van Gretchen.
(t) Men kent nog een Ned. volksboek : Doctor Fasius,
den grootes Tooveraer. MONE, Uebersicht, 121, bl. g.
— 61 —
Eene derde overzetting in het jaar 1842,
nameloos te Utrecht verschenen, is mij onbekend
gebleven,
De dichter J.-J.-L. ten Kate vertaalde eene
menigte brokstukken van het werk in zijne verzamelde
Dichtwerken, te Leiden in 1863 verschenen,
en eindelijk in 1879 en 1881 het geheele eerste
deel.
Een tweede, veel verbeterde druk van Frijlinck
verscheen in 1866, en hoogleeraar Brill gaf eindelijk
het tweede gedeelte van Faust, te Leiden in 1867,
bij E.-J. Brill, met verklaringen, uit.
In 1868 en 1 .870 verscheen eene vertaling
door van Steenbergen. Deze werd in 1879 met
platen herdrukt. Vosmaer, De Beer en anderen
schreven korte studiën over het onderwerp. Eindelijk
zij nog eene vertaling in 't Friesch van L.-C.
Murray Bakker vermeld, onder den titel : « Preankes
uet Goethe's Faust, troch Murray, Liowert,
1881 ( I ) .
Zoo geraken wij langzamerhand aan 't einde
onzer taak en hebben in korte trekken medegedeeld
hoe de Nederlandsche letteren de Faustsage
hebben opgenomen en verwerkt.
Wij willen nu, ten slotte van ons onderzoek,
(i) Mephistopheles, dramatische schets in één bedrijf,
door J.-C. VAN EWYK, Amsterdam, G. Th. Born, 1878, is
slechts eene oppervlakkige klucht, waarin de personaadjes van
Faust en Mephistopheles in 't geheel niet verschijnen.
- 62 -
Faust in
de beeldende
kunst.
eenen blik slaan op de herinneringen, die wij in
de plastische en muzikale kunst van Nederland aan
de Faustsage terugvinden.
In den zoogenaamden kelder van Auerbach te
Leipzig, alwaar Faust dikwerf met zijne gezellen
te zamen kwam en waaruit hij, naar het verhaal
luidt, op eene ton wegreed, werd in 't jaar 1525
eene muurschildering aangebracht, die dit voorval
vereeuwigt.
Doch het is vooral in Nederland Rembrandt
van Rhijn, die zich aangetrokken gevoelde Faust
in de plastische kunst te herdenken.
Hij vervaardigde minstens twee beeltenissen
van Dr. Faust, die wij bij Scheible, bij Charles
Blanc, bij van Vloten enz. terug vinden; 1 ° in
de lijst van Rembrandtswerken bij Burgy wordt
eene ets aldus beschreven : « Het portret van
Dr. Faustus, met een kaal hoofd en een mantel
om. » Ciartres heeft deze beeltenis nagebootst, welke
sedert dien tijd herhaaldelijk is teruggegeven Faust
houdt het hoofd eenigszins gebogen en schouwt
onder zware wenkbrauwen heen ; zijn knevelbaard
omgeeft eenen verachtelijk lachenden mond. Het
haar is wel spichtig in drieën verdeeld, bedekt
echter den schedel.
N° 2 stelt Faust in zijn studeervertrek voor,
hoe hij, met eene groote muts bedekt, nieuwsgierig
maar rustig naar de teekenen van den makrokosmos
heenziet, welke zich aan het venster vertoonen,
begeleid van eene slechts halfzichtbare hand, die
— 63 ---
van sommige afbeeldingen is weggelaten (I).
Men vindt ook eene beeltenis van Faust,
Mephistopheles, Wagenaar en Auerhahn in koper
gesneden door C. van Sichem in « Het toneel der
Hooft-ketteren, uitgegeven te Middelburgh bij Wilhelmus
Goeree, Boeck-verkooper, in Cicero, Anno
1677 hl. fo. »
Deze gravure is onder andere teruggegeven
in Scheible's Kloster, I. bl. 23. In Kloster I I I komt
eene tweede ets van van Sichem voor : « Chr. Wagner
en zijn geest Auerhahn.
Op vele andere wijzen is buiten Nederland
later, gelijk ieder weet, de Faustsage, vooral Faust
van Gothe, geillustreerd (door Kaulbach, door Ary
Scheffer enz. enz.).
Zoowel in België (de heeren van den Enden,
bols Pellaert enz.) als in Duitschland, Frankrijk,
Italië enz. hebben de toonkunstenaars den Fausttekst
als een geliefd onderwerp voor tooneelmuziek
of concert beschouwd ; honderden van echte
of halfbakken componisten hebben zich er aan
gewaagd dit sprekende onderwerp in muziek te
zetten. Maar meestal verliest de tekst door de
tonen, en Faust wordt een water- en melkheld,
die niets anders karakteristieks meer heeft dan dat
hij een onschuldig meisje verleidt en den duivel
in levendigen lijve nevens zich laat verschijnen.
Faust in de
toonkunst.
( 1) SCHEIBLE, Kloster, I I , bI . 932.
64
Zulke verschijning is ons ondertusschen door Meyerbeer
echt sprekend voorgesteld, nadat Weber zich
in den P reischiitT daaraan had gewaagd.
Men vindt eene geheele rij van toonwerken
over Faust, (i) nevens zulken die op den tekst en
niet voor den schouwburg geschreven zijn : kluchten
(2) en parodieën met muziek geillustreerd, balletmuziek,
ouverturen, liederen enz. enz. over
hetzelfde onderwerp.
Maar uit Nederland of België komt daaronder
niets meer voor.
fheophilus en Wat nu de werken in onze letteren betreft,
Faust.
welke eenige overeenkomst met de Faustsage toonen,
zoo komt daarbij 't allereerst De legende van Theophilus
in aanmerking. Hiervan werd eerst, naar een
handschrift uit Triër, in 1853, het laatste deel en werden
een jaar later (1854) naar een hs. uit Stockholm en
een uit Halberstadt, door Hoffmann von Fallersleben
de verdere gedeelten in 't Plat- of Nederduitsch aan
't licht gebracht. Deze stukken werden in 1858, te Gent
naar een hs. der vijftiende eeuw, voorkomende in de
nalatenschap van van Hulthem, door Blommaert,
in 1 882 door Verdam opnieuw bewerkt, en onlangs
door Johannes Wedde (1888) in nieuw Hoogduitsch
als een Faustdrama des deutschen Mittelalters (3) .
(i) Van GEO. LICKL (1815), FRIEDR. METHFESSEL (18b7 f),
H. MEYER (t 1831), L. SPOHR (t 1859), JOS. STRAUSZ (1814),
IGN. WALTER, GOUNOD, BOITO4 ED. LASSEN, H. ZZLLNER,
R. S MUMANN .
(2) GAEDERTZ, Das niederd Schauspiel, II, 98, 125, vlgg.
(3) Hamburg, bij Hermann Gaining.
--- 65 --
De sage van Theophilus, die een verbond sloot
met den duivel, maar door de voorspraak der
H. Maagd Maria zijne zaligheid herwon, klimt op
tot het begin der negende eeuw. Blommaert noemt
deze sage de eerste tak, waaruit de verhalen
van Faust zijn gesproten. Andere schrijvers hebben
Don Juan met de Faustsage in betrekking
gebracht, en, gelijk gezegd is, de twee personaadjes
in sommige kunstwerken versmolten.
Anderen weder hebben Faust bij den toovenaar
{El mágico prodigioso) van Calderon vergeleken.
Men heeft ook Faust nevens Manfred willen stellen
; dan naar eenen Portugeeschen Faust gezocht
in het leven van den Franciscaan Gil, wiens
geschiedenis in 1788 is uitgegeven. Men heeft
eenen « Nederlandschen Faust » geschreven. Hiermede
is voorzeker Theophilus bedoeld (i).
Men zou ook zeer goed den Homulus van
Petrus van Diefst eene soort Faust of Don Juan
kunnen noemen.
Men heeft Ahasverus bij Faust vergeleken,
eenen Poolschen, eenen Turkschen, eenen Hongaarschen
Faust beschreven, enz. enz.
Voor Nederland komt de geschiedenis van
Marieken van Nimwegen, die zeven jaren met den
(1) Der Faust der Niederlander, 1816. 'k Heb dit werkje
overal opgespoord maar niet kunnen vinden. Het komt voor
in eenen catalogus van Hartung, te Leipzig, no 455, in
't jaar 1876.
— 66 --
duivel omging, nog aan die van Faust het naast ,.
ofschoon de beteekenis dezer sage slechts oppervlakkig
bij die van Faust, den hoogmoedigen
wijsgeer, is te vergelijken. Ook in de Roman de
Rou of de Rolion ziet men eenen bisschop met
den duivel verkeeren, waar hij Thor wordt genoemd
(v. 972o), enz.
Ik voor mij zie niet veel heil in dergelijke
vergelijkingen. In de christelijke wereld werd ten
allen tijde de duivel als de pachter van al wat
boos is, nevens het menschelijk geweten aangenomen,
en aan hem de macht toegekend met den
mensch in nauwe betrekking te treden.
Daarbij streeft, zucht en smacht elk van ons
steeds naar klaarheid en waarheid omtrent het
onzichtbare ; de eene doet dit met wat minder hoogmoed
dan de andere. En zoo zou men het verhaal
van Mozes over Adam en Eva, door tusschenkomst
des duivels naar de kennis van het bovennatuurlijke
strevende, het oudste voorbeeld eener Faustsage
kunnen noemen.
Verder wordt dan het oudste schriftelijk
verbond met den duivel vermeld in het leven van
h. Basilius, aartsbisschop van Cásarwa, in Cappadocië
(328-379), geschreven door Amphilochius van
Cyzicus, in de 9e eeuw. Het verbond werd gesloten
door den dienaar des senators Proterius. En het
vroegste voorbeeld van een met bloed geschreven
acte vinden wij in het mirakelspel van Theo p h i l u s
in de 13° eeuw, Welke punten van overeenkomst
- 67 __
daarin ook te vinden mogen zijn, Faust is en blijft
eenvoudig een hoogmoedige en zinnelijke bedrieger,
die, met of zonder tusschenkomst des duivels, zijne
kunststukjes meermalen op oneerlijke wijze heeft
uitgevoerd. Het is vooral aan den geest van den
tijd, waarin hij leefde, en aan het vertrouwen op
zijne gelukster, dat hij zijnen naam heeft te danken .
Ten slotte blijft mij nu nog de heeren boekbewaarders
van Antwerpen, Gent en Leiden voor
hunne bereidwilligheid te danken, zonder welke
ik van menig zonderling boekske betreffend onzen
beroemden « doctor » zou verstoken geweest zijn.

UITGAVEN
DER
KONINKLIJKE VL\.AMSCHE ACADEMIE
Fr. C.
Verslagen en Mededeelingen voor 1tl87 4,00
Jaarboek voor ltl1l7 l,\l~t portretten van Z. M. Leopold
IJ. en van de ll~ercn ministers Beerl/aert en
Ildu(;1' de Jlol'eau.1 2,50
De Zevenste Bliscap van Maria . • \lystcriespel der
X\" ecuI\'. L1itgeg~ven Joor K. STALLAERT 2,50
Woordenlijst I'uor ,1<: Zcvenstc Bliscap van Maria,
ol !.!e,tdd dool' K STALLAERT 0,50
Verslagen en Mededeelingen voor r888 4,00
\f~rhandeling over de verbinding der volzinnen in
het Gotisch, dOOI 1' ,-11 \'AI> .\loERKERil.El'I 1,50
Woordenboek op de Alexanders Geesten van JACOR
I A.\ .\1 AEHLANT, uoor L. lZOERSCll (1 ,L. ajleverl1lg) 1,00
Jaarboek voor Ill88 (Met dc lijst der boeken toec)
LlluOI ende aan de Academie, 2,50
Jaarboek voor 18ög (\let ue leycnsschets en het porlrel
van Dl' R. Sl/iedcl's) 1,50
Het Roermondsch dialect, geloetst aan het Oud·Sak- ""Ir en Uud-, lUc!'· I I unkich, dOOl D" I. Smoris. 1,25
Van den vij Vroeden van binnen Rome, bezorgd door
K. STALLAEItT. 3,00
Madelghijs' kintsheit, al de gchnue fragmenten, be·
zorgu JOOl' jhr. Mr. NAP , Db PAUW. 2,50
Dit is die Istory van Troyen. bezorgd door Jhr Mr.
:--'AI'. DE PAuwen Luw. (jAILL1ARO, 1". deel. 7,00
Jaarboek VQur lOgO. (.\let de levensschetsen en porlretten
yan Dl'. L. DELOELlt en G. 001)0). 4,00
'fel' perse, ook voor de Koninklijke Vlaamsche Academie:
Lijst der Bastaardwoorden, met de evenveel beduidende
N ederlandsche woorden, door J. I3RoEcKAERT,
F. CRAE~~EST CII Dr. G. GEZELLE.
Dit is die lstory van Troyen, bezorgd door Jhr Mr.
NAP. DE 1',\I';W Cli EDW. GAILLIARD, 2<10 deel.
De Belgische Taalwetten toegelicht door Mr. A. PRAYON'
VAN ZUYLEN.
Zitting van IS Januari 1890.
B"ie! WIlt den heer !toog/-el'aal' .vI. DE \' IHeS. • • . • • • • bI. IÏ
On/weiT van l/itgalJe van eel! deel del' lJIjjtiCJldedlHVSc;le lJertaling
del' Kl'Oniek IJal1 Vlaa>lderell door Jh!'. NAP. IIE P,,"\\'. bI. ~J
De Fau<lsage iJl de Nederlalldsclle letteren, door P. AI.IlEHDI~
G K Tr-nnr . ~ . . . . • • . .•... bI. I'
VERSLAGEN
MEDEDEELINGEN
DER
KONlNKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE
.890
Februari, Maart en April .
GENT
A.. SIFFER
Dru/daw der }(OIzàzldYl.::e Vtaam~'l 'lu ./codt>tllu
HOOGPoORT 52 & 54.
18 90
UITGAVEN
UER
h.O, TI~KLl]KE VLAAMSCHE ACADEt-.'lIE
Fr. C.
Vl:rRlagcn en Mededeelingcn \' 001' 1887 ..f,oo
Taarboek voor 1887 (\!et portretteIl van Z. M, Lco-
}mld rT. en van dl' heeren ministers Bee/'I/Cler' en
riJder de Jlol'call) 2,50
Df' Zevenste Bliscap van Maria. ~lysteriesptl der
XVc eeu\\'. uitgegeven door K. STALLAERT 2,50
Woordenlijst \'001' de Zcvenstc Bliscap van Maria,
opgesteld door K. STAJ.L.\ERT 0,50
Verslagen en Mededeelingen voor 1888 4,00
Verhandeling over de verbinding der v olzinnen in
het Gotisch, door P.-H. VAN ~ l oERKERII.E.." 1,50
Woordenboek op de Alexanders Geesten van JAcon
VAN Î\lAERLAln, dour L. ROERSCIl (I"" ajleverillg) 1,00
Jaarboek voor 1888 (Met de lijst der boeken toebehool'ende
aan de Academie, 2,50
Jaarboek voor 1889 (M et dc levensschets en het portret
van Or R. SI/ieders) 1,:10
Het Roermondsch dialect, getoetst aan het Oud·Saksisch
en Oud-Neder-Frankisch, door 0" L SI~IONS. 1,25
Van den vij Vroeden van binnen Rome, bezorgd door
K. STALLAERT. 3,00
Madelghijs' kintsheit, al de gekende fragmenten, be·
iorgd door Jhr . .\11'. 1\'.11'. UE PAUW. 2.50
Dit is die Istory van Troyen, bezorgd ,.leor Jhr ~Ir.
NAI'. UE PAL'\V en Eow. G,\I1.L1AIW, I,IC deel. 7,00
I d. id . +t1c decl, afl. l 1,00
Het voornaamwoord Du, ,looI' IIII'PO\.!ET .\lEEIU 1,2~
Jaarboek \'001' 1 go. (~Iet de levensschetsen en porlretten
van Dr. L. OELOEU1~ en G -J. DoDo). 2,()lJ
Tel rcr~c, ook \OO!' de Koninklijke \ïaamsche AcacIemiL :
Lijst der Bastaardwoorden, met de evenveel beduidende
N ederlandsche woorden, door J. Bno"cK.\ ERT,
I'. Cn.\EY'I'ST en 1)1'. G. GEZE1.lb.
Dit is d,e Istory va'l Tl'oyen, bezorgd duor Jllr ~Ir.
l\AP. OE P.\U\V Cl! ElI\Y. (JAJLLI.\IU), :1,11' deel.
De Belgische Taalwetten toegelicht .100" ~lr .. \. I )G.\VO~V.\'<
Zl'YLE~.
- 69 —
Zitting van 26 Februari i8go.
Aanwezig : de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter,
bestendige secretaris ;
de heeren Jhr. N. de Pauw, G. Gailliard,
P. Génard, G. Gezelle, F. van der Haeghen,
P. Willems, P. Alberdingk Thijm, C. Hansen,
L. Mathot, J. Micheels, J. van Droogenbroeck,
Th. Coopman, K. Stallaert, J. Broeckaert, E. van
Even, werkende leden;
de heeren K. de Flou, A. Janssens en A. Prayonvan
Zuylen, briefwisselende leden.
Door de heeren H. Claeys, S. Daems, A. de
Vos, J. Obrie, L. Roersch en L. Schuermans,
werkende leden, is bericht gezonden dat zij de
vergadering niet kunnen bijwonen.
Nadat de bestendige secretaris het verslag heeft
gelezen over de voorgaande zitting, dat zonder
aanmerkingen wordt aangenomen, deelt hij de
titels mede der
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsiestuur :
Ménzoires couronnés et autres mémoires
publiés par l'Académie royale des Sciences, des
Lettres et des Beaux-Arts de Belgique. Deel XLIII.
Annuaire de l'Académie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique. 1890.
70 -
Bulletin de l'Acadénzie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux- Ars, 1889, NI' 12, en
189o, Nr I .
Compte rendu des séances de la Commission
royale d'Histoire. 1889, Nrs 3 en 4.
Biographie nationale. we deel, 3 e aflevering.
Nederlandsche Dich:- en Kunsthalle. De negen
eerste jaargangen.
De Vlaamsche Kunstbode. 19° jaargang.
JOAS LAMBRECHT, Néderlandsche Spellynghe
uutghesteld by vrághe ende anduoorde. 8°.
Oude Nederlandsche Liederen ; melodieën uit
de Souterliedekens, uitgegeven met inleiding, aanteekeningen
en klavierbegeleiding door FL. VAN
DUYSE. Eerste deel, 8°
Werken van Zuster Had euiij ch . I. Gedichten,
1 e en 2e stuk. 8°.
Het klooster ten Walle en de abdij van den
Groenen Briel, verzameld en uitgegeven door V.
VAN DER HAEGHEN. 8°.
Vanwege den heer N. de PAUW :
Dernières découvertes concernant le docteur
solennel Henri de Gand, fels de Jean de Tailleur
(Formator ou De Scheppere). Brussel, 1889, 8".
Vanwege den heer L. MATHOT :
De troebele Tijd. België onder de Fransche
republiek, 1792-1799. 8°.
5toef II en i'ijne regeering in België. 16°.
Het Davidsfonds. Letterkundig maandschrift
— 7 1 —
van de Antwerpsche afdeeling. Ie en 2e jaargangen.
Vanwege den heer K. STALLAERT :
Glossarium van verouderde rechtstermen,
kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamsche,
Brabantsche en Limburgsche oorkonden.
7e aflevering (gemoete-houwaert).
Vanwege den heer A. DE CEULENEER, hoogleeraar
De bespreking van het Wetsontwerp over het
hooger onderwijs en het Vlaamsch in de Kamer. 80.
Namens de o Liberale Vlaamschgezinden van
Brussel », een exemplaar van een Open brief aan
de Heeren Volksvertegenwoordigers Buls, 7anson
en Lippens. Brussel, i 8yo.
Vanwege de Société d'Histoire et de Géographie
aan de Hoogeschool van Luik :
Twee exemplaren van het Bulletin dezer vereeniging
089o).
Vanwege het Historisch Genootschap, te
Utrecht :
Brieven aan R. M. van Goens en onuitgegeven
stukken hem betreffende. I e deel, 8°.
Journalen van Constantijn Huygens, den toon,
van 2 I October 1688 tot 2 September 1696.
Eerste en tweede deel, 8°.
Vanwege den heer LOOTEN, hoogleeraar te
Rijsel :
Etude littéraire sur Vondel. Rijsel, 1889, 8°.
- 72 -
Briefwisseling
De bestendige secretaris maakt de vergadering
bekend, dat de Academie sedert de maand December
1889 het verlies heeft te betreuren van twee
harer buitenlandsche eerelelen, namelijk van de
heeren Dr. J.-J. ten Kate en Ignaas de Coussemaker.
Een bericht aangaande het afsterven van
beide verdienstelijke mannen werd der Academie
niet toegezonden ; alleenlijk ontving zij een afdruksel
van de lijkrede, uitgesproken bij het graf des
heeren de Coussemaker, en getiteld : Paroles
prononcées à Bailleul le lundi 20 janvier 1890
sur la tombe de Monsieur de Coussemaker,
vice-président du comité flanand de
France, par M. ALEXAN DRE BONVARLET, Président
de la société. -- De bestendige secretaris
drukt de meening uit dat de Academie den grooten
Noord-Nederlandschen dichter en den verdienstvollen
schrijver uit Fransch-Vlaanderen zou dienen te herdenken
met een levensbericht in een der eerstvoAlgende
jaarboeken.
De vergadering, dit voorstel bijtredende, gelast
den heer G. Gezelle met het opstellen der levensschets
van den heer de Coussemaker, en den heer
Micheels met die des heeren ten Kate.
Verder wordt aan de vergadering bekend gemaakt
dat de heer Smitz-van Acker, beeldhouwer te Eekloo,
de Academie vereerd heeft met een door hem vervaardigd,
en, naar de getuigenis van bejaarde Eekloo--
7 3 --
naren, zeer gelijkend borstbeeld van den dichter
K.- L. Ledeganck. Het bestuur der Academie
zal den edelmoedigen kunstenaar voor deze zeer
gewaardeerde gift haren dank betuigen.
Bestendige Commissiën.
Door den heer Th. Coopman wordt een beknopt
verslag uitgebracht over het verhandelde in de zitting
der Commissie voor nieuwere Taal en Letterkunde,
welke onmiddellijk voor de maandelijksche
algemeene vergadering plaats had. Dit verslag luidt
als volgt :
Waren aanwezig : de heeren Dr. Hansen,
voorzitter, E. Hiel, J. Micheels, Dr. A. Snieders,
leden, Th. Coopman, secretaris.
Na goedkeuring van het verslag over de voorgaande
zitting werd een voorstel met toelichting
van den heer S. Daems, betreffende de heruitgave
der XVIIe eeuwsche vertaling van BOËTIUS de
Consolatione philosophiae, door ADR. DE BUCK,
besproken en gestemd.
De commissie beslist de Koninklijke Vlaamsche
Academie te verzoeken :
i0 De toelichting van den heer Daems te
willen opnemen in de eerstvolgende aflevering harer
Verslagen en Med ed eel i nb en .
20 1-Iet bedoelde werk te willen uitgeven als
eene eerste bijdrage tot de ontworpene 13loemlering
uit de XVIIe en X VIJIe eeuzvsche schrijvers.
— r 4 r
Namens de commissie van toelichting voor
de Vak- en Kunstwoorden, samengesteld uit de
Heeren Coopman, Hansen, Obrie, Prayon, wordt
door het eerstgenoemd lid een verslag uitgebracht
dat in de eerstvolgende zitting der commissie
voor Nieuwere Taal en Letterkunde zal besproken
worden.
De heer Bestuurder raadpleegt de vergadering
over het voorstel der gezegde commissie aangaande
het drukken van des heeren Daems toelichting,
hetwelk bereids wordt aangenomen. Wat het voorstel
nopens de uitgave van De Buck's overzetting
betreft, daarover zal de Academie in de eerstvolgende
zitting uitspraak doen.
Vanwege de Bestendige Commissie voor Middelnederl3ndsche
Taal en Letterkunde wordt aan
de vergadering medegedeeld, dat zij besloten heeft de
uitgave voor te stellen der vertaling van FROISSART's
Kroniek van Vlaanderen, vertaald door GERRIT
POTTER VAN DER Loo, in den zin, aangeduid door
jhr. N. de Pauw in zijn verslag, ter vorige zitting
medegedeeld De tekst zou opgehelderd worden
door uittrekselen uit de rekeningen der baljuws
en uit de kroniek van Brugge (nr 437), vvelke
bijlagen geraamd zijn op i 5o bladzijden.
De heeren Gezelle, Micheels en Van Droogenbroeck
leggen het door hen opgesteld verslag
neder over de eerste aflevering der heruitgave van
75 --
het Grand Dictionnaire national francais,flamand
et flamand-f rancais, door J. VAN DE VELDE, na mens
den heer Minister van Binnenlandsche Zaken en
Openbaar Onderwijs ter beoordeeling aan de Academie
gezonden. -- De verslagen der heeren beoordeelaars
zullen onmiddellijk den heer Minister
worden overgemaakt.
Dagorde.
De volgende prijsvragen worden aangenomen
voor 1891 :
EFRSIE VRAAG.
Oudgermaansche Taalkunde.
den infinitivus in de Oudgermaansche
dialecten.
TWEEDE Middelnederlandsche Taal- en is de rol, het middeleeuwsch drama toegeweren Lucifer, Satanas, Sinnekens enT. Wat Tijn daarvan alge
werken, bijTondere karaktertrekken -menlen, in
VRAAG.
Nieuwere Taal- en Letterkunde.
PRUDENS VAN DUYSE beoordeeld als taal- en letterkundige.
VIERDE VRAAG.
geschiedenis het gebruik der Nederlandsche
in het lager, middelbaar en hooger onderwijs in 183o tot heden.
schrijver Tal de oficiëele oorkonden : wetten, koninklijke
en ministeriëele besluiten, omTendbrieven, programma's
end'. bekend maken, des noods toelichten
Dictionnaire français-Jlamand
etflamand-français, J. van Binnenlandsche Onderwijs beoordeeling Academie
gezonden. - De heeren beoordeelaars
zullen onmiddellijk overgemaakt.
volgende prijsvragen worden aangenomen
voor 1891 :
EERSTE VRAAG.
De geschiedenis van den infinitivus in de Oudgermaanschg
dialecten.
TWEEDE VRAAG.
en Letterkunde.
Welke is de ,-ol, die in het middeleeuwsch drama wordt
toegeweten aan het booze beginsel, onder den naam van
Sinnekens en{. 'Vat rijn daarvan de algemee,!
e en, zn sommige werken, de bij{ondere karaktert,-ehken?
DERDE VRAAG.
en Letterkunde.
PRUDEl'S VAN DUYSE beoo,-deeld als taal- en letterkundige.
VIERDE VRAAt>.
Geschiedenis.
De geschiedenis van lzet gebruik der N ederlandsche
taal in het laffe,·, rn.iddelbaal' en hooger OIzde,-wijs België,
van 1830 tot heden.
De schriiver ral de officiëele oorkonden: wetten, koninklijke
en ministeriëele besluiten, om{endbrieven, progmmma's
en{. bekend maken, ontleden en des noods toelichten
6 --
Buitengewone Prijskamp voor 1890.
Een gedicht ter gelegenheid van de 25e verjaring der
troonsbeklimming van Z. M. Leopold II.
VOORWAARDEN.
Voor de wedstrijden worden enkel handschriften en niet
te voren uitgegeven stukken aanvaard. De werken moeten
leesbaar in, het Nederlandsch geschreven zijn.
De schrijver stelt zijnen naam op zijn opstel niet; hij
voorziet dit slechts van eene kenspreuk, welke hij, met opgave
van zijnen naam en woonplaats, in een gesloten briefje, dat
dezelfde spreuk tot opschrift heeft, herhaalt. Voldoet hij
aan de laatste bepaling niet, dan kan de prijs hem geweigerd
worden.
Eene belooning van 600 franken, ofwel een gouden
gedenkpenning van gelijke waarde, zal gegeven worden aan
den schrijver van elk bekroond werk.
De mededi igende handschriften over de vier eerste onderwerpen
moeten ten huize van den bestendigen Secretaris
(den heet Fr. de Potter, Godshuizendr; ef, 29) vrachtvrij
ingezonden zijn v6ór den i Augustus 1891. Het uiterste tijdstip
voor het inzenden des gedichts is bepaald op 15 Juni 1890.
De stukken, na den voorgeschreven dag ontvangen, of zulke,
welker opstellers zich op Benige manier zullen doen kennen,
worden uit den wedstrijd gesloten.
De Academie eischt voor de proz iwerken de grootste
nauwkeurigheid in de aanhalingen en vraagt uit dien hoofde
dat mededingers de uitgaven, alsook de bladzijde der
door hen aangehaalde boeken, zouden aanduiden. -- Zij
meent den mededineren te moeten berichten dat al de
handschriften, aan haar oordeel onderworpen , als haar eigendom
in hare archieven bewaard blijven, en zij zich het recht
voorbehoudt deze, geheel of gedeeltelijk, in druk te geven.
Van de niet ter uitgave aangenomen stukken zullen de
mededingers, te hunnen. koste, een afschrift k unnen bekomen,
mits overeenkomst met den bestendigen Secretaris.
— 77 —
Voorstel tot herdruk eener vertaling der X VIIe
eeuw van Boëtius' « De Consolatione philosophiae,
» door ;NIER. DE BUCK, door den heer
S. DAEMS.
Eens schonk de zangster der Madelieven
aan PRUDENS VAN DUYSE een werkie zoo onbekend
om zijne zeldzaamheid en zoo merkwaardig
om zijn gehalte, dat de geleerde en dichterlijke
archivaris het, eenige jaren later, in het Taelverbond
(i j afkondigde onder den aanlokkenden
titel van « Een Lettervond ».
Dat gewrocht is de « Troost- Medecijnewynckel
der xedighe wijsheyt, voormaels in den
kercker beschreven in 't latijne 1 tot versoetinghe
sijns lijdens / Door SEVERINUS MANLIUS TORQUATUS
BOËTIUS, Roomschen Borgheineester :
Nu vertaelt I tot yghelijcks Troost ende Leeringhe
I door D. ADRIANUS DE BUCK, Canonick
Norbertijn der verinaerde Abdye van Sint' Niclays
binnen Veurne, Pastor van Zouteraat'- en Egghewaerscappel.
— Te Brugghe, bij Lucas vanden
Kerchove, geswooren Boeck-drucker woonende in
de Breydel-straet, in S. Anthuenis. — 1653. » En
het is ditzelfde werk, dat ik de Commissie der
nieuwere Letterkunde voorstel uit te geven als
eerste deel harer Bloemlezing uit de schrijvers
der X.VIIe en der XVIIIe eeuw.
(1) Jaargang 1853, Afd. Geschied. Tael- en Oudheidkunde,
bl. 23-38.
— 78 —
In VAN DUYSE's artikel straalt de spijt door,
die hij gevoelde, omdat dit lettergewrocht zoo
onbekend was en zoo weinig genaakbaar om zijne
zeldzaamheid (t). Immers, na reeds verscheidene
uittreksels gegeven te hebben, zegt hij : « De
gedachte, dat het altijd weinigen Nederlanderen
zal gelukken, dit merkweerdig letterwerk in de
handen te krijgen, en het genot te smaken, dat ik
kende, toen 't mij over eenige jaren door de
Dichteresse van Dixmuide werd geschonken, beweegt
mij nog een paer plaetsen af te schrijven » (2).
Om u te overtuigen, Mijne Heeren en Hooggeachte
Medeleden, van de degelijkheid des werks,
ware er niets eenvoudiger en tevens gepaster dan
u geheel de studie, door Van Duyse er aan gewijd,
hier voor te lezen. Doch ik acht het overbodig,
en vergenoeg mij, tot tijdsbeparing, u enkel in
bondige woorden zijn gevoelen over — ik zei
beter zijne ingenomenheid met DE BUCK's lettervrucht
mede te deelen.
Voor hem is, namelijk, zooals hij het
reeds van den beginne verklaart de Veurnsche
(i) In eene schriftelijke nota, op het schutvel van het
hem behoorend exemplaar, dat thans in mime handen is,
teekent de boekliefhebber Burggraaf de Jonghe aldus aan :
« Adrien de Buck... nest pas mentionné dans la plupart
des . biographies et bibliographies beiges... Il est cependant
mentionné dans PACQUOT... WAGHENAERE... PACQUOT ignorait
si 1'ouvrage de De Buck avait été imprimé... n
(2) T a p., bl. 32.
— 79 —
kanunnik een man, « die wellicht den vlaern
schen dichteren van dien onvruchtbaren tijd
den letterpalm kan betwisten, ofschoon hij den
schrijvers van geschiedenissen der nederlandsche
Letterkunde, van critischen of biographischen
Woordenboeken onzer dichters, of van bloemlezingen
uit dezen, geheel en al onbekend is gebleven,
en wel zooverre dat wij zijnen name bij geenen
enkelen nederlandschen schrijver hebben aengetroffen
» (I). En, na hem meermaals tegenover
den bekenden volksdichter Poirters gesteld te hebben,
sluit VAN DUYSE zijn artikel met de volgende
woorden : « DE BUCK's proza is zuiver en gemakkelik.
Hij verdient, wegens zijne dichterlijke tael,
byna eene plaets nevens JUSTUS HARDUYN, wiens
Goddelicke Zuchten tegen ZEVECOTE's gedichten
mogen monsteren, al geve WILLEMS deze den
naem van Prins der belgische dichters. Na dit
alles vragen wij : Is het waer, zoo als men 't heeft
beslist, dat POIRTERS de verdienstelikste vlaemsche
dichter van 't midden der XVIIe eeuw is ? Ik
durve 't betwijfelen ; een ander doe hier uitspraek ».
Ook, al eischt hij voor den dichterlijker
(i) T. a. p. bl . 23. — VAN DUYSE heeft hier ech ter
PH. BLOMMAERT over 't hoofd gezien, die in het Belgisch
Museum (1838, Deel II, bl. 362) over DE BUCK spreekt en
zegt : « Zyne schriften moeten zoo wegens zuiverheid van
tael, als sierlyke uitdrukking en gemakkelyken versbouw,
voor die van den beroemden bE SWAEN niet onderdoen. »
8o --
Norbertijn wel niet « het hoogste voetstuk », toch
wil hij hem -- en « ten rechte » zegt hij -- « na
twee eeuwen, niet te min op eene uitstekende
eereplaets stellen ». Zijns « dunkens ligt DE BUCK's
verdienste daerin, dat hij veelal met stouten dichteriij
ken woorden, waervan hij eene rijke keus
bezit, weet over te brengen, terwijl ook zijn ongebonden
stijl voor ons in zijner vlaemsche eigenaerdigheid,
vrij wat meer belang heeft dan GARGON's (I),
maer al te zeer met- eenen schoolvosstaerte
geschuimde stijl ».
VAN DUYSE's gunstig oordeel en ja bewondering
voor den Veurnschen dichter staan hier niet
bij stil. Na eenige uittreksels, zonder stelselmatige
voorkeur uitgekipt — « alles » toch, zegt hij,
schijnt ons hier van eene en zelfde gehalte » --.
roept hij uit : « Dunkt het den lezer niet, dat
na twee eeuwen de lauwerkrans des veurnschen
Norbertijners nog groent? Menig dichter of rijmschrijver
van onzen tijde zou zich zulker verzen
toch niet moeten schamen. » Ei vervolgens geeft
hij — « aerdigheids en misschien rechtvaerdigshalve
», zoo luidt het - naast eene vertaling
van DE BUCK, de bewerking van hetzelfde Boëtiaansch
metrum door... niemand anders dan den
befaamder Bilderdijk (2), en sluit de aanhaling
(1) GARGON gaf te Amsterdam in 1703 eene vertaling van
Boëtitcs uit.
(2) BILDERDIJK, Kompl. Dichtui . IV, 389.
— 8 1 —
met het oordeel, dat « de behoorlike afstand van
tijd en plaets in 't oog gehouden, » hem « De
Buck's verzen die van BILDERDIJK niet onwaerdig »
schijnen. Vast wel geen geringe lof !
« Maer wat ongewoon is, » zoo gaat onze
dichter-archivaris, een weinig verder, voort, « vc at
ongewoon is in dien dagen van volks- en taelverval,
waerin pater POIRTERS het zinnebeeldige in
zedelijke en devote rijmen uitputte, is dat de stijl
van DE BUCK zich in eenige navolgingen tot eene
lyrische vlucht verheft. »
Doch genoeg reeds, MM. en Waarde Medeleden,
om u, onder VAN DUYSE's geleide, te laten
beslissen. Duldt enkel, dat ik u ten slotte een
paar uittra ksels voorleze, om uw eigen oordeel te
strijken over de ongedwongen taal, over den afwisselenden
en fikschen versbouw, over de beeldrijkheid
en dichterlijkheid van opvatting en ontboezeming,
die onzen vertolker kenschetsen. Ik ben
zeker, dat uw eigen gevoelen met dat van den
kieskeurigen dichter van Dendermonde zal instemmen.
Hier hebben we DE BUCK's tweede vertaling
van het vierde gedicht des eersten boeks, ik zeg :
tweede vertaling; want meermaals worden — « als
' t ware al spelend, » schrijft VAN DUYSE -- de
gedichten tweemaal en in verschillend metrum
nagevolgd :
- 82 -
Die eenmael heeft gheleert in rijckdom niet te sweilen,
In armoe sijne ziel met droefheyt niet te quellen,
Maer blijd' is van ghemoedt;
Die in het koudt, en heet, in vreughden, ende smerten
Eenparigh is van herten,
Is hoogher in gheluck dan eenigh Prince doet.
Die kan in eenen staet hewaeren bee sijn ooghen,
En een verstaelde borst aen de Fortuyne tooghen,
'T zy dat ze vieyt of woedt,
Alsulcken mensche zal altijdt op haere haeren
(bock zonder vreese vaeren,
En buyten allen anxt beschimpen haere vloedt.
Laet d'ongheruste zee sich heffen uyt de gronden,
En met haer bracke schuym beslymen d'hooghe ronden
Van 's Hemels blaeuwe kleedt;
Laet Gibel roock en vyer tot in de wolcken voeren;
Sijn herte, zonder roeren,
Blijft als een bergh gherust, en vry van alle leet.
Den blixem kan sijn brandt wel opder aerden worpen,
Vernielen bergh en dal, ja-steden ende dorpen
In kooien doen vergaen;
Den donder kan een rots wel scheuren in twee sticken;
Maer, sonder te verschricken,
Die vry van herten is, blijft in de ruste staen.
Al dopt den fellen Mars wanhopen veele sinnen,
Nochtans en kan hy niet ontrent de schanse winnen
Daer vryen moet ghebiedt ;
Den will', den vryen wil gaet boven alle berghen,
En derf de wreedtheydt terghen,
Hy vindt in 't suere soet, en blijdschap in verdriet.
Wat vreest het aerme volck des weirelts stranghe mannen,
Die maer het enckel lijf en dooden, ofte bannen,
Maer d'edel ziele niet?
Hun sinneloose macht in slechte menschen ooghen
Schijnt wel van groot vermoghen;
Maer aen een kloecke borst is 't een verd weende riet.
(1) le Boek, I Ve Gedicht, 2' vertaling.
83 __.__
En wilt op aerde noyt iet hopen of begheiren,
Wilt uyt u zielen-huys ghevaer, en vreese weiren,
Staet als een vaste rots;
Ghy zult de swacke nijdt, en alle d'aerdsche sotten
Belachen en bespotten,
En schimpen overluydt met hun verwaende trots.
Maer die eens d'hope laet in sijn ghedachten woonen,
En gaet in sijn ghelaet een bleecke verwe toones,
Hy schudt sijn wapen uyt,
Hy smeedt de boeyen self, en vlecht de vrome banden,
Om met gebonden handen
Te roeyen als. een slaef op der Fortuyne schuyt (1).
« Welke rijmregelen des schrijvers van 't drieen-
dertig malen herdrukte Masker van de n'ereld
zal men » hier tegen « stellen? » vraag ik met
VAN DUYSE. En met hem bid ik : « men sta mij
toe, hier nog een ander fragment, in den beschrijvenden
trant, bij te voegen... Het behelst eene
dier breede perioden, welke zich stroomsgewijze
uitzetten, en die men in menigen schriften der
rijmschrijvers, die hunne bron maer dropjen by
dropjen uit laten lekken, vruchteloos zoude zoeken
(I). »
Den desen, wiens ghepeyns hier voortijdts plaght te mercken
Den grondt, en het bescheydt van alle wonder wercken,
Die Godt den Heere maeckt in 's vei relts groot beslagh,
Den desen, wiens bedenck de wel-ghedoken spinden
Van haghel konde vinden,
En wiste waer den rym verholen ligghen magh ;
(i) T. a. p. bl. 36. -- Ik vang mijne aanhaling aan twee
strofen vóór die bij VAN DUYSE.
-- 84 --
Den desen, die den loop, het daelen en het rijsen,
'T ghesichte, kracht, en aerdt der sterren konde wijsen :
Die wiste waer de locht Baer redhen-vat bewaert ;
Die met den gheest doorgingh de kuylen en speloncken,
De welcke felle voacken
Van swivel ende veer, neerspauwen opder aerd';
Den desen, die wel eer dcor- wandelt heeft de bane,
\Vaerdoor in elcke nacht de wanckelbare mane
Met haer sneeu -witte peirdt, en silver wielen vlieght,
Die door haer stille glans verlicht de sware lommer,
En weirt den Bruck en kommer,
Uyt 't perte vanden mensch, die sy in slaepe wieght;
Den desen, die wel eer • met d'ooghe konde meten,
Hoe verre dat van ons Saturnus is gheseten,
Hoe hooghe dat den Beyr, en 't seven- sterre gaet;
Die wylen met den gheest reedt op den Sonne-waghen,
En sagh, hoe dat de daghen,
Door dit gheweldigh vyer ontfanghen hun ghelaet;
Hy, die oock wiste, vvaer den kercker is gheleghen,
En 't afgeschoven hol, waer uyt de winden pleghen
Te waeyen op de zee, met yselijck ghedruys ;
En waerom dat de son haer aenghename straelen
Gaet inden Oosten haelen,
En daelt ontrent den tracht in 't Weste water-buys;
Die wiste, welcken gheest ghestadigh, onghebonden
Doet draeyen metter handt des hemels groote ronden,
En als een ure-werck eenparelijck beroert;
Wie dat het diere goudt doet groeyen in sijn aders ;
Wie dat de snelle raders
Van de planeten al door hunne straete voert;
Wie dat den Lente-tijdt van blommen, ende kruyden
Een blijde moeder maeckt, die Auster van het Zuyden
Met sijn onnoosel blaes, en laeuvven adem broedt,
Die Titan, wiet s ghesicht dan heele soetjes blakert,
Met sijne straelen bakert,
En die de koele nacht met dauwe-tranen voedt ;
85 —
Den desen, die wel eer door-grondt heeft d'eyghen reden,
Waeromme dat den Herft komt cierigh in-ghetreden,
Met druyven overlast, en droncke van den wijn,
Als Titan nu begint de Waghe te door-rijden,
Wanneer aen alle zijden
De tacken door de vrucht gants neer-gheboghen zijn;
Den desen, wiens vernuft, en roo schaerlaken keirel
Blonci in het R oomsche rijck ghelijck een klaere peirel
Doet in het geele gout, die schijnt nu min als niet;
Sijn lof, en eere light gheworpen heel ten onder
Door slaghen vanden donder,
Die ramp-fortuyne-nijdt uyt haere muyle schiet.
,T schijnt dat sijn manlijck hert verloren heeft de schansen
Van een Romeynsch gemoet; men siet geen vlamme glansen
Ghelijckmen eertijdts plagh van wijsheyt en verstant
Sijn hooft en necke staen gheboghen door 't ghewichte,
Ja zijn beweent ghesichte
En werpt zijn ooghe niet dan op het dwase landt. (i)
Ten slotte geve ik eene brok der eerste prose
van het eerste boek, waarin Boëtius de verschijning
der Wijsheid verhaalt. Zij diene tot staal van al
het overige :
Als Ick dese saecken aldus by my-selven overleyde, ende
mijn treurigh bekiagh meynde te gaen stellen in geschrifte,
my doekte, dat ick boven mijn hooft sagh eene seer treffelijcke
Vrauwe, vol majesteyts, met brandende oogen, in
klaericheyt verre overtreffende den ghemeynen glans der
menschelijcke ghesichten. Haere verwe was boven maten
levendigh, gheensins vervallen door ' ouderdom, hoe wel
haere schoonicheydt ghenoegh te kennen gaf, datse van een
ander eeuwe, dan d'onse, was. De grootheydt haers lichaems
was wonderlijck twijffelachtigh om kennen ende seer ver-
(1) 1 Boek, 2' ged. vert.
— 86 _
schillende van haer-selven ; want som-wijlen vertoonde sy
haer in eene lenghde overeen-komende met de ghemeyne
ghestaltenisse der aerdsche menschen : ende korts daer
naer, op eenen ooghen-blick, scheense met haer hoofdt den
Hemel te ghenaecken : 'twelcke, als sy het somtijds noch
wat hoogher verhief, sy en gingh niet alleenlijck te boven
d'alder-verhevenste sterren van het firmament, maer ontweeck
oock het ghesichte van alle menschen, die naer haer waeren
kijckende. Naere kleederen en waeren niet min wonderlijck
ende konstigh van maecksel, dan kostelijck van stoffe, door
dien (ghelijck ick achter-naer van haer selve verstaen Nebbe)
dat sy de selve met haere eyghen handen gheweven hadde.
Dan de schoonicheydt deser kleederen was, ghelijck de
beroockte beelden, een luttel verduystert, door den versuymden
ouderdom.
Inden nedersten kant van haeren rock was inghewrocht
tusschen het borduersel een fl, ende inden oppersten een
Q tusschen welcke. twee letteren, op de ghelijckenisse van
leederen, sommighe trappen gheteeckent stonden, door de
welcke men ciemmen koude van d'onaerste letter naer de
bovenste. Dit schoone kleet nochtans scheen gescheurt te
hebben gheweest met gheweldt door d'handen van sommighe
roeckeloose menschen, de welcke wech ghedraghen hadden
soo groote stucken, als het m; ghelijck was. Dese deftighe
Godinne droegh in haere rechter handt eenighe tafelboecxkens,
ende in de slinker handt een scepter. Dese, soo licht als
sy by my ghewaer wierdt de Godinnen der Poëterije, ende
verstont, dat sy my rijmen waren dichtende .volghens de
gheleghentheyt mijnder droefheyt, wierdt als wat ontsteken
met gramschap, ende naer een korte wijle uytberstende
inde naer-volghende woorden, bestondt aldus tot de zelve
te spreken met een deftigh ghelaet, ghemengelt met een
statighe strafficheydt : Wie heeft (seyde sy) toe-ghelaeten
aen dese schaemteloose vrauwen by desen siecken te komen
ghemerckt dat het gheensins in hunne macht en is hem
bequame remedien te gheven tot sijne sieckte, maer alleenelijck
de zelve te voeden met ghesuyckerde ende naer
het honich smakende fenijnen? enz.
ja, en zoo voorts ; want VAN DUYSE's bevoegd87
—
heid, en uw eigen oordeel, welke ik ter uitsluiting
van mijne persoonlijke bewondering -- alleen
wilde inroepen, zullen reeds volstaan - -- ik ben er
zeker van -_. ter aanvaarding van mijn voorstel,
het werk, dat overigens slechts een boekdeeltje uitmaakt
van 318 bladzijden in-i 6, voor het proza
met groote Gothische letter gedrukt, in zijn geheel
heruit te geven.
-- 88 --
Zitting van ig Maart i8go.
Aanwezig de heeren E. Hiel, bestuurder, A. Snieders,
onderbestuurder, F. de Potter, bestendige
secretaris;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, E. Gailliard,
P. Génard, G. Gezelle, L. Roersch, F. van
der Haeghen, P. Willems, P. Alberdingk Thijm,
S. Daems, C. Hansen, L. Mathot, J. Micheels,
J. Obrie, J. van Droogenbroeck, Th. Coopman,
A. de Vos, K. Stallaert, J. Broeckaert, E. van
Even, werkende leden ;
de heeren K. de Flou en A. Prayon, briefwisselende
leden.
Verontschuldigen hunne afwezigheid, de heeren
L. Schuermans, werkend lid, en H. Sermon, briefwisselend
lid.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk goedgekeurd wordt, en
legt over de
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsbestuur
De Werken van y. van den Vondel, uitgegeven
door Mr. .7. van Lennep. 16.11-1642.
Argentina, lijnde eene beschrijving der Argentijnsche
Republiek enT., door C.-H. en A.-F. MAR!
CHAL. Brugge, 1889, I2 °.
-- 89 --
Vanwege den heer G. DE DEKEN, te Brussel :
De Antwerpsche Vlaamsche MuTiekschool «Koninklijk
Vlaamsch Conservatorium. » Eenige vol-
Tinnen uit een breedvoerig Verslag. Antwerpen,
1889, 80.
Koninklijk Vlaamsch Conservatorium Fransche
vertaling van het voorgaande) . Ibidem, 80.
Vanwege den heer MOLTZER, buiten
Academie :
-landsch erelider
Feestbundel ter gelegenheid Tijner ambtsbediening op den 28 November 1889 aan
aan Vries door fijne leer--geboden
lingen. 189o, 80.
Bij brief van i o Maart 1890 betuigt de heer
binnenlandsche Openbaar
Onderwijs zijnen dank aan de Academie, inzonderheid
de heeren Gezelle, Micheels en van
Droogenbroeck, voor den ijver en de nauwgezetheid
waarmede, op zijn verzoek, de eerste aflevering
het francais-
,flamand, door gemelde Leden werd beoordeeld.
De heer G. de Deken, te Brussel, verzoekt,
een schrijven 17 Maart, dat de Academie
invloed zou gebruiken bij het Staatsbestuur
de Antwerpsche Muziekschool tot Koninklijk
heer G. DE DEKEN, Brussel:
A ntJVerpsche Vlaamsche M uriekschool « KoninklUk
Vlaamsch Conservatorium. )) Eenige voltinnen
een breedvoerig Verslag. 8°.
KoninklUk Vlaamsch Conservatorium (de Fransche
vertaling het voorgaande). Ibidem, 80 •
deu H.-E. MOLTZER, buitenlandsch
eerelid der tUner veertigjarige
den aangeboden
Matthias de Vries door tUne leerlingen.
Utrecht, 1890, 80 ,
Briefwisseling.
brief 10 Maart 1890 betuigt de heer
Minister van binnenlandsche Zaken en Openbaar
aan de Academie, inzonderheid
aan de heeren GezelIe, Micheels en van
voor de nauwgezetheid
\'vaarmede, op zijn verzoek, de eerste aflevering
van het Grand Dictionnaire national françaisflamand,
gemelde Leden werd beoordeeld.
G. de Deken, te Brussel, verzoekt,
bij een schrijven van 17 Maart, dat de Academie
haren invloed zou gebruiken bij het Staatsbestuur
om de Antwerpsche Muziekschool tot Koninklijk
90 _.
Vlaamsch Conservatorium te verheffen. Op voorstel
van den heer Bestuurder zal het bureel in dezen
zin schrijven aan den heer Minister van Binnenlandsche
Zaken en Openbaar Onderwijs.
Commissiën.
De heer bestuurder verleent het woord aan den
heer Coopman, die namens de bestendige Commissie
voor nieuwere Taal- en Letterkunde het
volgende verslag mededeelt, aangeboden in buitengewone
zitting van 19 Maart :
Waren aanwezig : de heeren Hansen, voorzitter,
J. Obrie, ondervoorzitter, Claeys, Daems,
de Vos, Hiel, Micheels, Prayon-van Zuylen, A. Snieders,
leden, Th. Coopman, secretaris.
Na bespreking en goedkeuring van het Verslag (r)
der Commissie van toelichting betreffende de « Vaken
Kunstwoorden », wordt bij eenparigheid van
stemmen besloten de Koninklijke Vlaamsche Academie
te verzoeken dat stuk op te nemen in hare
Verslagen en Mededeelingen.
Daarna wordt overgegaan tot de samenstelling
van den raad van redactie voor de « Vak- en
Kunstwoorden ». Deze zal bestaan uit vijf leden,
(i) Voorgelezen in zitting van den 26' Februari t 89o.
— 91 —
gekozen in den schoot der « Bestendige Commissie
voor Nieuwere taal- en letterkunde ».
Worden benoemd : de Heeren Coopman,
De Vos, Micheels, Obrie, Prayon.
Aan dien raad wordt het recht verleend zich
zooveel medewerkers uit Zuid- en Noord-Nederland
toe te voegen als noodig zal blijken.
Op voorstel van den Heer Daems zal de
u Commisie van uitvoering » (I) welke, in zitting
van 2^n November 1889, belast werd met de Bloemlering
uit onTe X VIIe en X Vllle eeuwsche
schrijvers, eene voorloopige lijst opmaken van de
te onderzoeken werken en ten spoedigste mogelijk
bepaalde voorstellen indienen voor wat betreft de
wijze van samenstellen en uitvoeren der bedoelde
Bloemlezing.
De Bestendige Commissie voor Nieuwere Taalen
Letterkunde neemt aanteekening van verscheidene
andere mededeelingen en voorstellen, welke zij
in hare e. v. vergaderingen zal bespreken.
(i) Samengesteld uit de heeren Daems, de Vos, Micheels
en Hansen.
- 92--
VAK- EN KUNSTWOORDEN.
Verslag aan de heeren VoorTitter en Leden der
Bestendige Commissie voor Nieuwere Taal- en
Letterkunde.
In zitting van 20 November 1889 hebt gij ons
belast met een voorafgaand onderzoek betreffende
de mogelijke stelsels van verzameling en uitgave
der Nederlandsche Vak- en Kunstwoorden.
Het beoogde doel is : het samenstellen en in
het licht geven van een Algemeen Nederlandsch
technologisch Woordenboek, bevattende de vakwoorden
van alle ambachten, alle beroepen, alle
kunsten en wetenschappen -- een reuzenwerk, voorwaar,
dat vele jaren ernstige toewijding vergen,
maar voor onze taal en voor het behoud van
ons volkswezen heilzame vruchten afwerpen zal.
De vraag is : hoe die onderneming op touw
gezet ?
Het stelsel, dat het eerst voor de hand ligt,
is de algemeene bewerking naar de alphabetische
orde ; maar het geldt hier niet de samenstelling
van een gewoon woordenboek en derhalve meenen
wij dat aan dat stelsel, althans in den beginne,
niet kan gedacht worden. Van den eenen kant
zouden onvermijdelijk tallooze uitdrukkingen vergeten
worden en, van den anderen zou het practisch
nut der uitgave, in elk geval het onmiddellijk
nut, zoo goed als van geener waarde zijn.
-
9 3 -
Met het oog daarop en na ernstige overweging
komt het ons voor, dat het beste plan
ware, voor ieder vak, dat is voor ieder ambacht,
voor ieder beroep, voor iedere wetenschap en
eiken tak daarvan, eerst eene afzonderlijke lijst
van woorden uit te geven.
Lijsten van dien aard, door bevoegde personen
samengesteld, zouden, in de eerste plaats, zeer
volledig zijn ; in de tweede, voor het vakonderwijs
dadelijk kunnen gebruikt worden, door de heeren
leeraars geraadpleegd, en, in elk geval, zeer veel
bijdragen tot de uitvoering onzer duur gewonnene
Vlaamsche taalwetten van 1878, 1883 en 1889
omtrent het gebruik der Nederlandsche taal in
het rechts- en bestuurswezen, en in het middelbaar
en hooger onderwijs.
Later, als de commissie voor Nieuwere Taalen
Letterkunde of de door haar aangestelde
« redactie », al of nagenoeg al de bronnen alzoo
zou verzameld hebben, ware het betrekkelijk gemakkelijk
het « Algemeen Kunst- en Vakwoordenboek »
op te maken : het zou zijn de synthesis van al
die afzonderlijke lijsten.
Deze wijze van handelen schijnt ons tevens,
als redetnatige voorbereiding tot het groote werk,
de doelmatigste, aangezien uwe Commissie, naarmate
de bedoelde afzonderlijke woordenlijsten verschijnen,
alleszins beter zal kunnen oordeelen over
dezer goede en min goede hoedanigheden, de aldus
opgedane ervaring te nutte maken en telkens
— 94 ---
gepaste maatregelen nemen om het ontbrekende
bij te werken.
Om die redenen veroorloven wij ons dat
stelsel aan te bevelen en er eenige beschouwingen
bij te voegen omtrent de eigenlijke bewerking èn
van de lijsten èn van het Algemeen Woordenboek.
Het is klaar dat de Commissie voor Nieuwere
Taal- en Letterkunde in grondbeginsel zal gelieven
vast te stellen dat zij zich niet kan inlaten met
het uitgeven van woordenlijsten voor bepaalde
vakken, die enkel met het spraakgebruik van het
een of ander gewest, of liever van deze of gene
school zouden rekening houden, d. w. z. dat de
Commissie er volstrekt niet op uit is provinciale
idioticons uit te geven, maar wel een werk van
algemeen Nederlandsch belang.
Daaruit volgt natuurlijk dat de opzoekingen
niet zullen beperkt blijven bij Vlaamsch-België,
maar ook Noord-Nederland begrijpen, al was het
slechts omdat onze gemeenschappelijke taal aldaar
over het algemeen, bepaaldelijk door de volksklassen,
zuiverder wordt gesproken.
Door het gesteld grondbeginsel wordt alle
noodelooze uoordensmzederij veroordeeld; uitdrukkingen,
die door een langdurig en algemeen verspreid
gebruik burgerrecht hebben verkregen, als
b. v. telegraaf, of die tot de a m titelij ke taal
behooren, als b. v. openbaar ministerie, kunnen
niet geweerd worden.
Verder zal steeds de voorkeur worden gegeven
.- 9 5 -
aan reeds door het gebruik in spreek- of schrijftaal
geijkte uitdrukkingen, voor zoover, natuurlijk,
zij taalkundig juist gevormd zijn en het begrip
goed wedergeven. — Niets belet, wel integendeel
- dat, waar de gelegenheid zich voordoet, melding
worde gemaakt van uitdrukkingen die vroeger
werden gebezigd, doch nu in onbruik zijn gevallen
en nochtans verdienen te herleven.
Thans blijft de vraag : « hoe moet ieder
woord behandeld of wat moet voor ieder woord
aangeduid worden ?
Een al te bepaald antwoord achten wij noch
wenschelijk noch mogelijk, omdat, in hoofdzaak,
rekenschap dient gehouden te worden met den
toestand of beter met de noodwendigheden of
vereischten en eigenaardigheden van elk ambacht,
van elk bedrijf en van elke wetenschap; doch,
mits die gewichtige voorbehouding, meenen wij,
als ieiddraad, te mogen aanbevelen :
I° de beteekenis van ieder woord, desnoods
door goed gekozene voorbeelden toegelicht of opgeluisterd
;
2° de afleiding ;
30 de plaatsen, waar het in gebruik is ;
4° de synoniemen, met opgave van de streken,
waar men ze bezigt ;
5° indien het een provincialisme geldt, de
algemeene geijkte Nederlandsche uitdrukking ;
en ten 6°, naar gelang het pas geeft, nuttig of
noodig blijkt, de Fransche, Hoogduitsche, Engelsche
of Latijnsche gelijkwaardige benamingen.
96 —
Ten slotte en volledigheidshalve, hebben wij,
in dit verslag, aanteekening gehouden van enkele
punten, meestal wenschen, wier bespreking niet
rechtstreeks tot de taak uwer Commissie van toelichting
behoorde.
Zoo was Dr C. Hansen van gevoelen r) dat
« de Commissie voor Nieuwere Taal- en Letterkunde
wel zou doen, voor ieder vak, van een paar
standaardwerken, Noord-Nez!er1andsche dus , uit
te gaan, en dan in de nieuwere verzamelingen
wel dubbels d. i. synoniemen en nieuwe benamingen
op te nemen, doch geenszins zulke die
reeds geijkt zijn . Het geheel kon dan later
onderzocht worden door de Commissie in vereeniging
met vakkundigen, waaronder een of meer
Noord-Nederlandsche. Indien men nu samenwerking
daartoe verkrijgen konde met een of ander
Noord - Nederlandsch officieel gevestigd geleerd
lichaam (Koninklijke Academie van Wetenschappen,
te Amsterdam, Afdeeling taal- en letterkunde, uijsg .
wetenschappen, of Maatschappij der Nederl. Letterkunde,
te Leiden (niet officieel) j, dan zoude ten slotte
iets degelijks kunnen geleverd worden. »
Dr J. Obrie uitte navolgenden wensch
« Om de woordenlijsten, althans bij het overgaan
tot de bepaalde samenstelling der kunst- of
vaktaal, inderdaad nuttig te doen worden voor
(I) Brief van 17 Dec. 1889 aan den secretaris - verslaggever.
— 9977 _
de algemeene Nederlandsche taal, zal daarover het
oordeel van onze eereleden de Vries, Verdam enz.
ingewonnen worden. »
Door den heer Prayon werd een voorstel
ingediend dat luidt aldus :
« De Koninklijke Vlaamsche Academie zal,
namens hare bestendige Commissie voor Nieuwere
Taal- en Letterkunde, eenen oproep richten tot al
de vakmannen en taalgeleerden van Noord- en
Zuid-Nederland, ten einde hunne medewerking
aan de ontworpene bij uitnemendheid vaderlandsche
onderneming te bekomen. »
Aldus voorgelezen in zitting van 26 Februari
1890, besproken en goedgekeurd, in zitting van
19 Maart.
De Commissie van toelichting :
De . VoorTitter,
C.-J. HANSEN.
De Secretaris - Verslaggever,
TH. COOPMAN. De Leden,
Dr JULIUS OBRIE.
A. PRAYON-VAN ZUYLEN.
De heer de Potter doet volgenderwijze de werkingen
kennen der Bestendige Commissie voor
Geschiedenis en Bibliographic sedert rare laatste
bijeenkomst :
Aan de Commissie werd door hem, in de zitting
- 98 -
van dezen middag, de Vlaamsche Bibliographie van
1830 tot r 890 aangeboden.
Dit werk is evenwel verre van reeds volledig
te wezen ; edoch, voortgaande met het opsporen
van allerlei boeken en vlugschriften over allerlei
onderwerpen, hoopt de Secretaris, in eene der
eerstvolgende zittingen der Commissie, het voorstel
te zullen kunnen doen om de zoo zeer gewenschte
uitgave der Bibliographie van 183o tot 1890 aan te
vangen. Hij verzoekt de medewerking van al de
heeren Leden der Commissie, gelijk ook deze
zal worden gevraagd van al de Leden der Academie,
vooral wat aangaat geschriften van louter
plaatselijken aard, welke doorgaans niet bekend
worden buiten de gemeente, waar zij het licht zagen,
en onder welke er ongetwijfeld zijn die voor de
studie der maatschappelijke vraagpunten, voor de
plaatselijke geschiedenis en die der zeden en volksbeschaving
niet zonder belang zullen bevonden
worden.
Ook legt de Secretaris ter tafel het eerste gedeelte
van zijn onderzoek naar Nederlandsche, in België
geboren schrijvers, wier levensschets deel zal maken
van de Vaderlandsche Biographie. Uit oude catalogussen
en andere uitgaven de titels overschrijvende
van weinig bekende boeken, verzoekt hij zijne geachte
Medeleden der Commissie mede een deel dier taak te
willen aanvatten. Zeer veel blijft er onder dat opzicht
nog te doen ; honderden namen zijn nog op te rakelen
uit de Bibliographie gantoise, door F. VAN DER
— 99 M
HAEGHEN; uit de Biographie liégeoise, door DE
THEUX; uit de Bibliographie namuroise, door
DOYEN ; uit de Bibliographie yproise, door DIEGERICK,
vader ; uit de Audenaerdsche drukpers, door
VAN DER M EERSCH . Verder mag men 't voor
zeker achten dat er ook Vlaamsche schrijvers
zullen worden gevonden in de Bibliographie tournaisienne,
door DESMAZIÈRES; in de Bibliographie
montoise, door ROUSSELLE ; in de Bibliographie
douaisienne, door DUTILL EUL, alsmede bij DE
BACKER en RUELENS, Annales Plantiniennes; bij
C.-J. N(UYTS), in zijn Essai sur l'imprimerie des
Nutius a Anvers; in de verhandeling over yean
Steelsius, libraire d' Anvers (1533-1575) ; in de
Bibliographie de Mich. Hillenius de Hoogstraten,
te Antwerpen, enz. enz.
De verschillende kloosterorden in België hebben,
gelijk algemeen bekend is, een aanzienlijk getal
schrijvers opgeleverd, die mede moeten worden
opgespoord. Een ijverig Vlaamschgezind lid van
ééne dezer heeft zich bereids gelast met het
opstellen der lijst van de schrijvers zijner orde.
Mogelijk zou eene vraag, in dien zin, aan de oversten
der andere geestelijke vereenigingen , niet zonder
uitslag blijven, waardoor er kans zoude bestaan een
zoo volledig mogelijk werk te leveren.
De heeren de Pauw, Alberdingk Thijm en van
Even doen de noodzakelijkheid uitschijnen van de
aanwijzing der reeds geraadpleegde bronnen, en der
orde, bij het voorbereidend werk in acht te nemen.
- I00 --
Door den heer Génard wordt gevraagd dat
de bestendige Commissie voor geschiedenis eene
reeks levensschetsen zou opsLellen en afzonderlijk
uitgeven van de voornaamste in België geboren
Nederlandsche schrijvers, welk voorstel, naar de
meening der Commissie, naderhand in bespreking
kan komen.
Nadat de heer Broeckaert bereidwillig de taak
heeft aangenomen om uit de verschillige, zoo even
vermelde Bibliographies, alsmede uit de Verhandeling
over de Nederduitsche Taal- en Letterkunde,
door J.-Fr. WILLEMS, en uit BLOMMAERT's lijst
van Zuid-Nederlandsche schrijvers (i), de namen der
aldaar voorkomende Vlaamsche schrijvers op te
nemen, wordt de zitting gesloten.
Waren aanwezig de heeren L. Mathot, voorzitter,
jhr. N. de Pauw, ondervoorzitter, J. Broeckaert,
P. Génard, E. van Even, K. de Flou,
Fr. de Pótter, secretaris.
Dagorde.
De heer H. Claeys, ingeschreven voor eene
lezing, bekomt, het woord. Hij zegt dat hij, naar
aanleiding der Prijsvraag « over den oorsprong der
hedendaagsche Belgische Vrijheden n, het woord
(i) Voorkomende in de Nederduitsche Letteroefeningen,
bl. 126-136.
gevraagd had om uit een paar geschiedkundige
bladzijden eenige bemerkingen aangaande de uitgebrachte
verslagen op te halen en om voor de
studie onzer vrijheden eene andere baan te zoeken
dan die men eenigszins aangewezen had en die
ingeslagen werd.
« aard (zegt Spreker)
hebben in de voorgaande zittingen mijne op de
aangekondigde « mededeeling » verhinderd.
« Nu, op zoo verren afstand van de Januarizitting,
is het onmogelijk geworden de aandacht der
Academie op de mislukte prijsvraag terug te roepen,
en, daar intusschen reeds de prijsvragen voor
werden vastgesteld, kan het kt niets helpen
eene ter behandeling aan te toonen. »
verklaart woord af te zien.
punt aan de dagorde gebracht
verklaart de heer Bestuurder de zitting
geheven.
1.1;
101 -
had uit een paar geschiedkundige
aangaande uitgebrachte
op te en om voor de
vrijheden andere baan te zoeken
die men eenigszins aangewezen en die
werd.
(( Redenen van verschilligen aard (zegt Spreker)
de voorgaande zlttingen mijne op de
dagorde aangekondigde (( mededeeling II verhinderd.
(( op zoo verren afstand van de Januarizitting,
het onmogelijk aandacht der
op te roepen,
en, daar intusschen reeds de prijsvragen voor
1890 werden vastgesteld, kan het tot niets helpen
nog eene stof ter behandeling aan te toonen. »
Hij verklaart dus van het woord af te zien.
Geen ander punt aan de dagorde gebracht
zijnde, heer Bestuurder de zitting
-- 102 ----
Zitting van i6 April.
Aanwezig de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter, bestendige
secretaris;
de heeren H . Claeys, jhr. N. de Pauw, E. Gailliard,
P. Génard, G. Gezelle, L. Roersch, F. van
der Haeghen, P. Willems, P. Alberdingk Thijm,
C. Hansen, L. Mathot, J. Micheels, J. Obrie,
J. van Droogenbroeck, Th. Coopman, A. de Vos,
J. Broeckaert, I . van Even, werkende leden ;
de heeren K. de Flou; jhr. K. de Gheldere,
A. Prayon en H. Sermon, brietwisselende leden.
Verontschuldigen hunne afwezigheid de heeren
S. Daems, J. de Laet, L. Schuermans en K. Stallaert,
werkende leden.
Na lezing van het verslag over de voorgaande
zitting, dat wordt goedgekeurd, worden door den
bestendigen secretaris overgelegd de
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsbestuur :
Gedichten van HILDA RAM.
Eene bladzijde uit de geschiedenis der stad
Nieupoort, door EDW. VLIETINCK. Oostende,
1889, 8°.
Bulletin de l'A cadénzie royale des Sciences,
-- 1 03 --
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique. 189o.
Nr 2.
Nederlandsch Museum, tijdschrift voor letteren,
wetenschappen en kunst. 1878-1888.
Mémoires couronnés et mémoires des savants
étrangers publiés par l'Académie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique.
Tome L. 40.
Table chronologique des chartes et diplómes
imprimés, par A. Wauters. Tome' VII, seconde
pantie, 40.
Oude Nederlandsche Liederen; melodieën uit
de Souterliedekens, met inleiding, aanteekeningen
en klavierbegeleiding, door FL. VAN DUYSE.
Tweede deel, 8°.
Proef eener geschiedenis der Gemeente Heule,
door IVO VAN STEENKISTE. Kortrijk, 1889, 8°.
Geschiedkundig Liersch Dagbericht met talrijke
aanteekeningen, door ERN. MAST.
Vanwege den heer J. VAN DROOGENBROECK :
Antonius -Everardus de Espinosa, XIIe bisschop
van Antwerpen, door FREDERIK PÉRIER.
Uit het Fransch vertaald door mevr. ODILON
PÉRIER, geboren WILHELMINA BOOT. Dendermonde,
1872, 8'.
Vanwege de Société d' Emulation pour l'étude
de l'histoire et des antiquités de la Flandre : de
3e-4c afleveringen harer Annales (jaar 1888).
Vanwege de heeren K. DE FLOU en DE SEYNVERHOUGSTRAETE
:
--- 104 -
Teirlinck's Woordenboek van Bargoensch,
door Roeselare,
1890, 80.
Vanwege den heer H. KERN :
en gesloten inTonderheid in Oztgeldersch. (Overdruk uit het Taal- en Letterkundig
Tijdschrift.)
Vanwege den heer j". GO ETSCHALCKX VerdraagTaamheid der Protestanten in de
X VIe eeuw. (Overdruk uit Vanwege den heer L. -POL DE VREESE :
lichtjes. bundel Versjes en
Huis en School. Gent, 1890. 1 20 .
Door den heer Minister van Binnenlandsche
Zaken en Openbaar Onderwijs is een afdruksel
nieuw reglement over den postvrijdom,
aan de Staatsinstellingen, ook aan de
Koninklijke Vlaamsche Academie, verleend.
De bestendige secretaris deelt het overlijden mede
van het buitenlandsch eerelid Dr. M.-F.-A.-G. Campbell.
De vergadering verneemt dit nieuw verlies
leedwezen ; zij voorstel van den
Génard, die den overleden geleerde eene ver-
- 1°4-
Het Bargoensch van Roeselare. Een bijvoegsel
aan Teirlinck's Woordenboek van Bargoensch,
H. DE SEYN-VERHOUGSTRAETE. 189°, 8°.
H. KERN :
Over open en gesloten E, inronderheid in het
OJstgeldersch. Letterkundig
Tijdschrift.)
heer J. GOETSCHALCKX :
Verdraagraamheid der Protestanten in XVle eeuw. het Belfort.)
heer L.-POL DE VREESE
Dwalende lichifes. Een bundel Versjes en
Liederen voor Huis en School. 189°. 12°.
Briefwisseling.
heer Minister van Binnenlandsche
Openbaar Onderwijs is een afdruksel
gezonden van het nieuw reglement over den postvrijdom,
de Staatsinstellingen, aan de
Vlaamsche Academie, verleend.
deelt het overlijden mede
F.-A.-G. Campbel!.
De vergadering verneemt nieuw verlies
met leedwezen; zij besluit, op voorstel van den
heer Génard, die den overleden geleerde eene ver-
105 --
diende hulde brengt, dat aan zijne familie een brief
van rouwbeklag zal gezonden, en de levensschets
van den verdienstrijken man in het ,haarboek zal
opgenomen worden.
De heer Génard overhandigt het bestuur de
levensschets van wijlen Dr. L. Delgeur, bestemd
voor het Jaarboek.
Bestendige Commissie voor Geschiedenis en
Bibliographie.
Namens de Commissie voor Geschiedenis en
Bibliographic verzoekt de bestendige secretaris de
goedkeuring der Academie voor het ter perse leggen
van de voorloopige lijst der namen, welke in de
Biographie der in België geboren Nederlandsche
schrijvers zullen opgenomen worden. Hij deelt
mede dat deze lijst, van nu af veel uitgebreider
dan eenige andere voor soortgelijke uitgave, ook
zal gezonden worden aan de bestuurders der openbare
boekverzamelingen en andere boekgeleerden
van ons land, alsmede aan alle personen, die verondersteld
zijn nog onbekend gebleven namen of
belangrijke inlichtingen te kunnen mededeelen. —
De vergadering geeft de gevraagde toestemming.
— 106 —
Lezing.
Zuiverheid van Taal, door J. OBRIE,
werkend lid.
De taal is de getrouwe weerspiegeling van
het denken, van het leven van een volk : in haar
ziet men een volmaakt beeld van zijne beschaving
en zijne ontwikkeling. Zij is, zooals Flanor het
ergens zegt, « een der kostbaarste schatten, die
een volk bezit » (I). Op allen, die daartoe ook
maar het geringste kunnen bijdragen, rust dan ook
de plicht te zorgen dat die schat voor bederf,
voor ontaarding bewaard blijve.
Wanneer nu onze schrijvers in dag- of weekbladen
tegen het gebruik van bastaardwoorden in
Noord-Nederland ijveren, verrichten zij een goed
w erk . Taalverbastering is het zeker, wanneer
men uitdrukkingen bezigt als daverend applaus,
brillante rede, hippique tentoonstelling enz., die
men in Noord-Nederland nog maar al te dikwijls
aantreft, en die toch zoo gemakkelijk door degelijke,
echt Nederlandsche woorden te vervangen
zijn. Zulke woorden zijn misschien op hunne
plaats in de eigenaardige taal van kermisreizigers
()) Vlugmaren door Fianor in de Nederlandsche Spectator
van 4 Februari 1882, blz. 42 en vlg. .
— 1 07 —
en kwakzalvers, die in het vaak zoo oppervlakkige
Fransch steeds een ruimen voorraad hol
klinkende, zinledige woorden kunnen vinden, wanneer
zij den minder ontwikkelde willen verbluffen.
Onverantwoordelijk is het hoe nog soms in
Noord-Nederland vreemde woekerplanten boven
gewassen van eigen bodem worden verkozen. Men
herinnere zich hoe in Januari 1887 de Amsterdamsche
gemeenteraad met 18 tegen 14 stemmen
eene wijziging verwierp, waarbij in eene gemeenteverordening
SLACHTPLAATS voor Abattoir zou
gesteld worden!
Toch zou het onbillijk zijn alle Noord-Nederlandsche
schrijvers over één kam te scheren.
Naast enkelen, die het nog op onze dagen deftig
ot voornaam vinden, hunne taal met uitheemsche
zegswijzen te doorspekken, zijn er velen, die liever
op den eigen, rijken woordenschat te gast gaan dan
bij den vreemdeling te borgen. Anderen nog zijn
er, die op krachtige wijze den strijd aanbinden
tegen alles wat de taal zou kunnen bederven (I).
Dat men echter bij taalzuivering op zeer
omzichtige wijze behoort te werk te gaan, wordt
(t) Onder hen, die zich hierd ,or verdienstelijk maakten,
behoort zeker in de e 2rste plaats genoemd te worden
Mr. C. BAKE, voor zijne reeks van opstellen, onder den titel
Taalpolitie in Noord en Zuid opgenomen. Ook de Nederlandsche
Spectator mag in dat opzicht aanspraak maken op .
de dankbaarheid van allen, die hunne taal waarlijk liefhebben.
hier te lande maar al te dikwijls over het hoofd
gezien. Bij het scheppen van nieuwe woorden
behoeft men zich vooraf eene zoo duidelijk mogelijke
voorstelling der aan te duiden zaak voor den geest
te roepen. Op die wijze alléén kan het te scheppen
woord de zaak goed uitdrukken. Niet alzoo echter
zullen in den regel onze meeste schrijvers, en in de
eerste plaats de dienaren van de machtige koningin
der aarde -- de Pers — er over denken. Zij wanen
maar al te dikwijls aan alle eischen te hebben voldaan,
wanneer in hun schrijven niet één woord met
Bij hen
niet de vraag welk denkbeeld, welk begrip
eigenlijk moet worden weergegeven. Alleen op het
wordt gelet : enkel op aan
dat het gebruikte woord Nederlandsch klinkre. Niet
de eigenaardige eischen, die door den geest onzer
taal gesteld worden, wordt geene rekening gehouden.
Zoo komt men er toe op den duur eene
taal te schrijven, die voor een beschaafd Noord-
Nederlander ten volle ongenietbaar is. Vandaar dan
grootendeels de geringe aftrek, dien op enkele
werken in Noord-Nederland
vinden. Daarin toch komen zoovele vreemdsoortige
en zinswendingen voor dat
om ze goed te verstaan, soms wel gedwongen
zou wezen ze vooraf in het Fransch over te
Hunne zoogenaamde Nederlandsche vertatalingen
zelden dat gehalte het
bastaardwoord, hetwelk heeten
-- 108 -
lande maar al te dikwijls over het hoofd
scheppen \an nieuwe woorden
duidelijk mogelijke
der aan te voor den geest
roepen. wijze te scheppen
Niet alzoo echter
meeste in de
van de machtige koningin
- Pers - er over denken. Zij wanen
alle eischen te hebben voldaan,
wanneer hun schrijven woord met
een eenigszins uitheemschen klank voorkomt. Bij hen
rijst niet de vraag welk denkbeeld, welk begrip
worden weergegeven. het
uiterlijke wordt gelet: het komt er enkel op aan
het gebruikte woord Nederlandsch klinke. Met
eigenaardige door den geest onzer
wordt geene rekening gehouden.
men er den duur eene
te ~chrijven, die voor een beschaafd N oordNederlander
ten volle ongenietbaar is. Vandaar dan
ook grootendeels de geringe aftrek, dien op enkele
uitzonderingen na, onze werken in Noord-Nederland
vinden. Daarin toch konen ZOi)ve\e vreemdsoortige
uitdrukkingen en zinswendingen vour dat
men, OITI ze goed te verstaan, soms wel gedwongen
ze in Fransch over te
zetten. Hunne zoogenaamde Nederlandsche vertatalingen
zijn niet zelden van dat gehalte dat het
oorspronkelijke bastaard woord, hetwelk z j heeten
te vervangen, veel gemakkelijker te verstaan is
dan het zoogenaamde Nederlandsche woord. Wat
men met den naam van Nederlandsch gelieft te
doopen, is dikwijls niet anders dan eene gebrekkige
vertaling uit het Fransch in eene tot nogtoe
ongenoemde wartaal.
De oorzaak hiervan is dat wij niet, als de Noord-
Nederlanders dat fijne taalgevoel bezitten, hetwelk
alleen ons tegen het schieten van al die bokjes zou
kunnen behoeden. Dat wij niet zoo diep in den
geest, in het wezen der taal weten door te dringen,
is hoofdzakelijk een gevolg van het onnatuurlijke
middelbaar en hooger Onderwijs dat de Vlamingen
zoo wat als
apen of papegaaien worden afgericht. Opmerkelijk
is het dat over het algemeen zij, die op het platte
niet zoo vroeg met dat
verbasterende stelsel van opvoeding in aanraking
omdat zij gedurende eenige jaren de dorpsschool
bezochten, in den regel veel zuiverder zullen
spreken en schrijven, dan zij die van hunne prille
jeugd af met het verfranschte middelbaar onderwijs
in de steden kennis maakten. Ook in de steden kan
men waarnemen dat zij, die eerst d e, volksschool
bezochten, doorgaans hunne moedertaal beter kennen
en het dikwijls ook in andere vakken, z e lfs het
Fransch, verder de kinderen van
meervermogende ouders.
dat het gebrekkige van het
wel als eene verzachtende omstandigheid
- 109 -
vervangen, veel gemakkelijker verstaan IS
zoogenaamde Nederlandsche \Vat
naa m van N ederlandsch gelieft te
anders dan eene gebrekkige
uit Fransch in eene tot nogtoe
o'ngenoemde wij als de N oordNederlanders
fij ne taalgevoel bezitten, hetwelk
ons tegen het schieten van al bokjes zou
Dat in den
weten door te dringen,
hoofdzakelijk een het onnatuurlijke
en de Vlamingen
plegen te genieten, en waardoor zij zoo wat als
of papegaaien worden afgericht. Opmerkelijk
over algemeen op het platte
land werden geboren en dus niet zoo vroeg met dat
opvoeding in aanraking
kwamen, omdat zij !;edurende eenige jaren de dorpsschool
bezochten, den regel veel zuiverder zullen
die van hunne prille
met het verfranschte middelbaar onderw;js
kennis maakten. Ook in de steden kan
waarnemen dat zij. die eèfst J~ volksschool
moedertaal beter kennen
het dikwijls ook in andere vakken, zdfs in het
Franseh, verder zullen brengen dan de kinderen van
mec:rvermogende Guders.
Gaarne erken ik Jat het gebrekkige van het
onderwijs wel als eene verzachtende omstandigheid
IIO
voor de tekortkomingen van vele schrijvers mag
gelden. Zij behoorden echter niet te vergeten dat
de leemten en de gebreken van het door hen genoten
onderwijs door zelfonderricht grootendeels aan te
vullen en te verhelpen zijn. Ook geef ik gaarne toe
bij de heeren der pers veel moet worden door de
gezien : toch wo; den zij als het ware
stoomkracht voortgestuwd; tijd ontbreekt
hun om lang na te denken over den vorm, waarin
zij hunne gedachten willen inkleeden Nochtans
zij nooit mogen vergeten zij, meer
wie het ook wezen moge, een overgrooten
der taal kunnen uitoefenen.
En mocht het hun bij hunne vaak drukkende bezigheden
wat zwaar vallen zich al te zeer in de studie
Noord-Nederlandsche schrijvers te ver- der
diepen, zouden zij een krachtig hulpmiddel
vermeerdering hunner taalkennis vinden in het
Noord-bladen, waarop zij
wel eens met eene soort van voorname, maar
Lazen
die bladen maar geregeld
niet langer bij daaruit
het Nieuws verhaal van eene
knippen, dan zouden
taal
bastaardwoorden ontsierde volzin kan
nog in goed Nederlandsch gesteld zijn : ten
men te dikwijls dat niet
- 110-
de tekortkomingen van vele schrijvers mag
behoorden te vergeten dat
door hen genoten
zelfonderricht grootendeels aan te
te verhelpen zijn. Ook geef ik gaarne toe
dat bij de beeren der pers veel moet worden door de
vingers gezien: dikwijls toch wo; den zij ware
door stoomkracht voortgestuwd; de tijd onrbreekt
om lang na te denken over den vorm, waarin
hunne gedae bten WIllen inkleeden Nochtans
zouden zij nooit mogen vageten dat zij, meer
dan wie het ook wezen moge, een overgrooten
invloed op de zuiverheid der taal kunnen uitoefenen.
mocht bet hun bij hunne vaak drukkende bezigheden
zwaar zeer in de st udie
der beste N oord-N ederlandsche schrijvers k verdiepen,
dan toch zouden zij een krachtig hulpmiddel
tot vermeerdering hunner taalkennis vinden in het
lezen der Noord-Nederlandsche bladen, waarop zij
thans wel eens met eene soort van voorname, maar
tevens vrij belachelijke minachting nederzien. Lazen
onze dagbladschrijvers nu die bladen maar geregeld
door, en bepaalden zij er zich met langer bij daaruit
voor het Gemengd Nieuws het verhaal van eene
brandramp of van een moord te knippen, dan zoudel1
zij wel spoedig leeren beseffen dat zuiverheid van taal
niet in den uiterlijken schijn der woorden ligt. Want
zelfs een door bastaardwoorden ontsierde volzin kan
toch nog in goed Nederlandsch gesteld zijn: ten
onzent vergeet men maar al te dikwijls dat niet
alleen de woorden, maar ook de zinbouw een hoofdbestanddeel
der taal uitmaakt. Ook in dat opzicht
zou dus het lezen der Noord-Nederlandsche bladen
zeer nuttig zijn.
Wij bezitten ongelukkig geene algemeene,
beschaafde spreektaal. Zoo komt het dat wij steeds
denken in die afschuwelijke, met allerlei Fransche
zegswijzen en wendingen doorspekte bra bbeltaal, wij, vooral in de groote Vlaamsche steden, dagelijks
te hooren krijgen. Bij het beter vertrouwd raken
met de echt Nederlandsche schrijftaal zouden op den
duur zuivere volzinnen als van zelve uit de pen onzer
en juistheid van
uitdrukking, maar ook aan teekenende kracht zou
hunne taal oneindig winnen. Treffend is namelijk de
verschillende wijze, waarop dezelfde gebeurtenis in
een Noord- en in een Zuid-Nederlandsch blad wordt
de een of ander
den voorzitter der Fransche
een bezoek heeft gebracht. In het Noord-
Nederlandsch blad schrijven : « Bij zijne
dadelijk naar het Elysée, o terwijl
in het Vlaamsche luidm « Bij zijne
begaf zich het Elysée. »
bericht uit een Fransch
maar het eerste stelde de zaak voor, zboals
werkelijk voordeed : het tweede daarentegen
om het letterlijke wedergeven
Fransche « »
is ook aan den invloed der natuur
- 111 -
woorden, maar ook de zin bouw een hoofdbestanddeel
der dat opzicht
het N oord- N ederlandsche bladen
zijn.
bezitten ongelukkig geene algemeene ,
spreektaal. Zoo komt dat wij steeds
die afschuwelijke, allerlei Fransche
brabbeltaal, die
de groote Vlaamsche steden, dagelijks
hooren krijgen. Bij het beter vertrouwd raken
N ederlandsche schrijftaal zouden op den
onzer
schrijvers vloeien en niet alleen aan juistheid van
aan teekenende kracht zou
oneindig W1l1nen. Treffend is namelijk de
wijze, in
een Zuid-Nederlandsch blad wordt
beschreven. Gesteld bij voorbeeld dat de een of ander
hooggeplaatste persoon den voorzitter der Fransche
Republiek een bezoek heeft I n het N oordNederlandsch
blad zal men schrijven: (( Bij zijne
aankomst reed hij " terwijl
dat in het Vlaamsche blad zal luid~n : (( Bij zijne
aankomst begcif hij lich dadelijk naar het Elysée. )}
Beide bladen namen het bericht uit een Fransch
blad over, maar het eerste stelde de zaak voor, z'ooals
zij zich werkelijk voordeed: het tweede daarentegen
bekommerde zich enkel om het letterlijke wedergeven
der Fransche woorden : (( s'est rendu. )}
De taal is ook aan den invloed der natuur~
---
wetten onderworpen : zij wisselt en verandert
gedurig. Ware het anders, dan zou zij ophouden
te leven. Met haar is het gesteld als met een
eeuwenouden, forschen eik, wien de najaarsstormen
telkens doode twijgen en verdorde takken ontrukken,
maar die ook in het voorjaar telkens
weder met nieuwe, krachtige loten wordt verrijkt.
Doode twijgen zijn hier de woorden, di e
verloren gan, omdat de denkbelden, die zij
wedergaven, verdwenen of gewijzigd werden, en
verdorde takken zijn die uitdrukkingen, welke
buiten gebruik raakten, omdat midere van dezelfde
beteekenis ze verdrongen.
Vooruitgang van kennis en wetenschap moet
noodzakelijk nieuwe denkbeelden, nieuwe begrippen
in het leven roepen. Op uitbreiding van het veld
der wetenschap volgt natuurlijker wijze uitzetting,
verwijding van de grenzen der taal. Zoo ontstaat
de behoefte aan het scheppen van nieuwe woorden.
Hoe zal nu hierin worden voorzien? Op tweeërlei
wijze kan dit gebeuren : uit reeds bestaande woorden
men nieuwe samenstellingen men
het ontbrekende aan andere talen ontleenen.
Zoolang nu de nieuwe begrippen binnen den engen
kring der geleerden besloten blijven, zal men in
regel het laatste middel zijne toevlucht
nemen. Met behulp van Latijnsche of Grieksche
de benoodigde uitdrukkingen.
zouden Cicero of Plato
die niet erkennen of verstaan, maar Latijn en
- 112 -
: zij wisselt en verandert
\\' are anders, dan zou zij ophouden
leven. Met haar is het gesteld als met een
eik, wien de najaarsstormen
en verdorde takken ontrukken,
ook in het voorjaar telkens
wordt verrijkt.
zijn d~ woorden, die
verloren gaan, omdat de denkbeelden, die zij
verdwenen of werden, en
zijn die uitdrukkingen, welke
raakten, omdat andere van dezelfde
verdrongen.
van wetenschap moet
nieuwe begrippen
het leven !·oepen. Op uitbreiding van het veld
wetenschap volgt natuurlijker wijze uitzetting,
van de der Zoo ontstaat
behoefte het scheppen van nieuwe woorden.
hierin word~ll voorzien? Op tweeërlei
gebeuren: uit reeds bestaande woorden
zal men nieuwe samenstèllingen vormen of men
zal het ontbrekende aan andere talen ontleen en.
nieuwe begrippen binnen den engen
geleerden blijven; in
den regel tot het laatste middel zijne toevlucht
Met behulp van Latijnsche of Grieksche
bestanddeelen smeedt men dan de benoodigde uitdrukkingen.
Zeer zeker zouden Cicero of Plato
niet erkennen of verstaan, maar Latijn en
--- 3 —
Grieksch werden zoo lang aan de wetenschappelijke
doeleinden dienstbaar gemaakt men wist ze
zoodanig te ontleden en aan stukken te knippen,
dat daaruit op den duur eene soort van algemeene
taal voor al de geleerden der beschaafde wereld
werd geboren.
Verkeerd echter ware het te gelooven dat die
kunstmatige taal der geleerden een bijzonder eigendom
van deze of gene natie zou uitmaken : zij
is het gemeenschappelijk erfgoed van alle beschaafde
volken. Eerst dan, wanneer eene wetenschap buiten
den engen kring harer beoefenaars treedt, wanneer
ook tot leeken, tot niet-geleerden doordringt,
doorgaans het scheppen van nieuwe, aan
de levende taal ontleende uitdrukkingen worden
overgegaan. Nu kan het geval zich voordoen dat
ook geleerden niet langer vrede hebben met de
tot dan toe gebruikte benamingen, omdat zij hun
te duister of te ingewikkeld voorkomen, en er
in slagen in het dagelijksche spraakgebruik
woorden te vinden, die de zaak uitnemend weergeven.
Een treffend voorbeeld van dergelijke. taalverrijking
verhaalde mij indertijd ons geleerd medelid,
Professor De Vries. Op zekeren dag kwam
zijn collega in de scheikunde hem vragen voor
hem eens te willen zoeken naar eene goede
Nederlandsche uitdrukking voor en was hem namelijk niet ontgaan
dat zijne toehoorders niet altijd even gemakkelijk
door de vreemde woorden uitge-
- 113 -
aan de wetenschappelijke
dienstbaar gemaakt : meI> wist ze
te stukken te knippen,
op den duur eene soort van alge mee ne
voor al de geleerden der beschaafde wereld
geboren.
echt er gelooven die
geleerden een bijzonder eigendom
deze ot gene natie uitmaken zij
gemeenschappelijk erfgoed van alle beschaafde
eene wetenschap buiten
harer beoefenaars treedt, wanneer
zij ook tot leeken, tot niet-geleerden doordringt,
zal doorgaans tot het scheppen van nieuwe, aan
levende tallontleende uitdrukkingen worden
N u geval zich voordoen dat
geleerden vrede hebben met de
dan toe gebruikte benamingen, omdat zij hun
duister of te ingewikkeld voorkomen, er
dan in slagen in het dagelijksche spraakgebruik
te zaak uitnemend weergeven.
treffend voorbeeld van dergelijke. taalverrijking
ons geleerd medelid.
Professor De Vries. Op zekeren dag kwam
collega in de scheikunde hem vragen voor
te willen zoeken naar eene goede
N ederlandsche voor geconcentreerd
gedilueerd. Het was hem namelijk niet ontgaan
dat zijne toehoorders niet altijd even gemakkeliJk
het door de vreemde woorden uitge-
114 -
drukte begrip wisten te vatten. Met echt Nederlandsche
woorden zou dit wel beter gaan, meende
hij. Nadat prof. De Vries zich de beteekenis der
Fransche woorden duidelijk en volledig had doen
verklaren, ging hij de zaak overwegen. Terwijl hij
nog hierrneie bezig was, werd de koffie opgediend.
Eensklaps ging nu een licht voor hem op. In de
dagelijksche taal spreekt men gedurig van en
slappe koffie. Welnu, die woorden sterk beantwoordden volkomen aan de begrippen geconcentreerd
en gedilueerd, waarvoor hij eene passende
uitdrukking zocht.
zich het verschijnsel voordoen
dat op eens -- hoe het kwari , weet men niet —
een nieuw woord ontstaat, hetwelk de zaak zoo goed
en toch zoo eenvoudig tevens uitdrukt, dat men
werkelijk er over verbaasd staat dat het niet lang
reeds door de geleerden werd gebruikt. Dat woord
dankt zijn oorsprong aan het ongeletterde volk,
aan hetgeen men noemt de spraakmakende gemeente.
het nu de zaak zoo goed voorstelt, komt
dat het volk bij het scheppen van dat woord
zich hoegenaamd niet bekommert om het hem misschien
onbekende bastaardwoord , maar
indruk weergeeft, dien zaak op zijn
geest maakte.
Het vermogen, dat onze taal bezit om door
middel van voor- of achtervoegsels of ook door
woorden te scheppen, schenkt
die verjongende kracht, welke het Fransch
- 114-
vatten. Met echt Nederlandsc!
le woord eo beter gaao, meende
~ adat prof. De Vries zich de beteekenis der
Fraosche volledig doen
dp. zaak overwegen. Terwijl hij
hiermeje bezig was, werd de koffie opgediend.
ging nu ~en In de
dageliJksche men gedurig van sterke die woorden en slap
de begrippen geconcentreerd
eene passende
uitdrukking zocht.
Niet zelden zal zich het verschijnsel voordoen
- hoe het kwarrl, weet men niet -
ontstaat, hetwelk de zaak zoo goed
toch zoo eenvoudig tevens dat men
er verbaasd staat het niet lang
geleerden werd gebruikt. Dat woord
oorsprong aan het ongeletterde volk,
hetgeen de spraakmakende gemeente.
Dat het nu de zaak zoo goed voorstelt, komt
daarbij dat het volk blj het scheppen van dat woord
niet hem misschien
gansch onbekende bastaardwoord, maar
enkel den indruk weergeeft, dieo de zaak op zijn
vermot;:'o, onze taal bezit om door
va n voor- of achtervoegsels of ook door
samenstelling nieuwe woorden te scheppen, schenkt
haar dle verjongeode kracht, welke aan het Fransch
— I1 5 —
ontbreekt. Vandaar dat terwijl de kunst- en vakwoorden
voor e.;n Franschman, die niet eenigszins
met de oude talen vertrouwd is, volkomen onverstaanbaar
zijn, onze kunst- en vaktaal daarentegen
door iedereen. ook door den niet wetenschappelijk
ontwikkelde, zoo gemakkelijk verstaan wordt. Terwijl
bij voorbeeld in het Walenland of in Frankrijk
geen leek op het gebied der kruidkunde het woord
infundibuliforme zal verstaan, kan de eerste Vlaamsche
hoer de beste zonder moeite begrijpen wat
met de uitdrukking trechtervormig wordt bedoeld.
Sommige wetenschappelijke benamingen van
vreemden oorsprong zijn zoozeer met de gewone
spreektaal samengegroeid en worden ook door de
ongeletterde menigte zoo volmaakt verstaan, dat
aan hare vervanging door eigen, inheemsche woorden
niet meer te denken valt. Voorbeelden daarvan
zijn muziek, photograaf, telegraaf, enz Die woorden,
welke bij ons evenals bij de andere Germaansche
volkeren door een onafgebroken, dagelijksch
gebruik het burgerrecht hebben verkregen, zijn zoo
diep in de taal gedrongen dat hunne verbanning
al even onmogelijk blijkt te zijn als die van de
talrijke woorden der kerkelijke taal, waaraan wij
zoo gewoon werden dat velen wellicht niet eens
meer aa .1 hunne vreemde afkomst denken. Dit is
o. a. het geval met altaar, kansel, klooster, mis,
offer, priester enz.
Blijft eene wetenschap een gesloten boek voor
het volk, dan moet dit noodzakelijk op de ontwikkeling
harer vakwoorden een verlam menden
invloed hebben. Hierdoor is gedeeltelijk te verklaren
hoe in de Vlaamsche gewesten de rechtstaal nog
in een tijdperk van wording verkeert. Geene andere
wetenschap dan de rechtskunde is er wellicht te
vinden, waaraan (le menigte zoo volslagen vreemd
bleef. Van de tallooze, meerendeels noodeloos tijden
geldroovende vormen, die het den rechtzoekende
soms zoo moeilijk maken recht te verkrijgen, heeft
de leek niet het minste begrip. Uit het weinige,
dat hem van het recht bekend is, blijkt overtuigend
dat evenals bij elke andere wetenschap, zijne
medehulp bij het scheppen van rechtsbenamingen
niet te versmaden zou wezen. Enkele uitstekende
uitdrukkingen, die eene rechtstermen in Noord- en Zuid-Nederland veilig
kunnen doorstaan, mocht ik in den loop mijner
ambtspractijk waarnemen. Zijn bij voorbeeld de
uitdrukkingen los en vast in een gedeelte
van Vlaanderen voor en onroerend even de laatstgenoemde
woorden (I)?
oorzaken werken hier en in het
bestendigen van de verbastering der
rechtstaal in de hand.
i) De uitdrukking vast, ook elders
In sommige streken van Noord-Nederland; namelijk
Friesland, men ook den zin
vast - 116-
vakwoorden een verlammenden
Hierdoor is gedeeltelijk te verklaren
de Vlaamsche gewesten de rechtstaal nog
tijdperk van wording verkeert. Geene andere
dan er wellicht te
waaraan de menigte zoo volslagen vreemd
Van de tallooze, meerendeels noodeloos tijden
geldroovende vormen. het den re::htzoekende
moeilijk maken recht te verkrijgen, heeft
het min~te beg ri p. Uit het weinige,
hem van het recht bekend is, blijkt overtui -
gend evenals bij elke andere wetenschap, zijne
het scheppen van rechtsbenamingen
te versmaden zou wezen. Enkele uitstekende
eene vergelijking met de geijkte
in en Zuid-Nederland veilig
mocht ik in loop mij nel'
bij voorbeeld de
goed, die in een gedeelte
Vlaanderen voor roerend onrnerend goed
worden gehoord, niet even juist als de laatstgenoemde
(J)?
Nog andere oorzaken werken hier en in het
Noorden het bestendigen van de verbastering der
de hand.
(IJ De uitdrukking niet los goed wordt ook elders
gebruikt. In sommige streken van Noord-Nederland; namelijk
in Friesland, gebruikt men ook vastigheid in den zin
van of onroerend goed.
- 1 1 7 -
In de eerste plaats komt zeker het invoeren
eenen vreemde rechtspleging, die onder het huis van
Bourgondië aangevangen, door Keizer Karel den Vde
werd voltrokken. Dat tot in onze eeuw de rechtswetenschap
in de hoogescholen door middel van
het Latijn werd onderwezen, droeg natuurlijk
veel bij tot het instandhouden der afschuwelijke
bastaardtaal, die ook in Noord-Nederland door het
invoeren der Napoleontische wetgeving er zeker niet
beter was op geworden. Aan ernstige pogingen tot
het verhelpen van dat kwaad had het intusschen
niet ontbroken, maar de stem van hen, die het in
zijn voortgang wilden stuiten, bleek maar al te
zeer die eens roependen in de woestijn te wezen.
Tevergeefs had reeds twee eeuwen geleden
de beroemde HUGO DE GROOT in de voorrede tot
zijne uitstekende Inleydinghe tot de Hollandsche
Rechtsgeleertheit de volgende, ook thans nog zoo
belangrijke woorden geschreven : « Onze Duitsche
moedertael heb ik ook hier, gelijk in de ses boeken,
gesogt te vereeren ende te toonen, dat ook deze
wetenschap in deselve tale seer wel kan verhandelt
worden, waertoe ik mij beholpen heb met vele
nu wat ongebruikelijke, dog goede oude Duytsche
woorden, die in de oude Handvesten en Keuren
bevonden worden : ook eenige woorden door
samenvoeging gemaekt, dog zoo dat de sin daervan
seer ligt is te vinden. » Wél beleefde zijnelnlerdinghe
talrijke uitgaven, wél roemde men hare rechtskundige
beteekenis, maar eerst in deze eeuw w erd hare hooge
taalkundige verdienste naar waarde geschat.
-- [ I ó ---
Meer en meer ontstond -- in de laatste jaren
althans — in Noord-Nederland Bene zucht om in
het recht, naast juistheid van uitdrukking, ook
zuiverheid van taal te behartigen.
Hier te lande, waar men altijd meer op het
uiterlijke dan op hef wezen der taal let, maakt
men er steeds onze taalbroeders uit het Noorden
eene grief van dat zij de rechtstaal door zoovele
bastaardwoorden ontsieren. Zeker, men heeft altijd
ongelijk eigene, bruikbare waar tegen vreemde,
minder degelijke voortbrengselen te verruilen, maar
men vergeet al te licht dat, indien zuiverheid
van taal een eisch is, die den rechtsgeleerde
mag gesteld worden, deze nooit ten koste van
duidelijkheid en juistheid van uitdrukking, die twee
hoofdvereischten bij het beoefenen van het recht,
kan verkreen worden. Waar men de keus heeft
tusschen een vreemd en een eigen woord, dáár
verdient natuurlijk het laatste de voorkeur, wanneer
het even juist en duidelijk is. Maar in vele gevallen
zal die keus niet bestaan, en daar zou ik zonder
aarzelen de voorkeur geven aan het bastaardwoord,
dat 'door het gebruik werd geijkt. Uitdrukkingen,
die de zaak maar half voorstellen en wier eenige
aanbeveling daarin bestaat dat zij uiterlijk goed
Nederlandsch schijnen te wezen, kunnen hier zeker
niet in de plaats treden.
Onze taal houdt niet van het kunstmatige, .
het conventioneele, zooals het Fransch. Bij ons
behoeft ieder vak- of kunstwoord eene duidelijke,
— t i y —
goed afgeronde beteekenis te hebben. de Fransche
taal daarentegen gebeurt het niet zelden dat
dezelfde term in verscheidene, zeer uiteenloopende
beteekenissen wordt gebruikt, wat zeker voor de
studie der rechtswetenschap niet altijd zeer bevorderlijk
is. Bij ons is dat niet mogelijk : zoo zal
men niet één woord vinden, dat de drie onderscheidene
beteekenissen van het Fransche wedergeeft ; daarvoor bezitten wij drie uitstekende,
zeer bevattelijke woorden, namelijk en aanleg. Het zoo vaak voorkomende bevoegdheid
verkeerd gebruik van een dier drie woorden, b. v.
van rechtsgebied in den zin van evenals de
zinledige uitdrukkingen beambte in de
plaats van uitneming voor
exceptie, beroep inslaan voor in beroep gaan enz.,
maken onze rechtstaal tot iets zoo gedrochtelijks dat
zij het Amsterdamsche taalcongres mr.
zeker onrechte met den naam van
caricatuur werd bestempeld.
Zijn die talrijke ongerijmde letterlijke vertalingen
in de hoogste mite stuitend voor hem, die echte
zuiverheid van taal op prijs stelt, , niet minder is
dit het geval met die zonderlinge zucht van sommige
onzer letterkundigen, die zich werkelijk schijnen
te willen afbeulen om nieuwe woordvormen
in de wereld te zenden. Zoo vindt men gedacht
voor uitsluitelijk voor medelijdig
voor medelijdend, enz. Ook verliest men
maar al te dikwijls uit het oog dat iedere taal
- 119 -
hebben. In de Fransche
daarentegen het niet zelden dat
verscheidene, zeer uiteenloopende
\vordt gebruikt, de
rechtswetenschap niet altijd zeer bevorderlijk
is. dat niet mogelijk : zoo zal
dat de drie onderscheidene
beteekenissen van Fransche ressort
wedergeeft; daarvoor drie uitstekende,
bevattelijke woorden, namelijk rechtsgebied,
bevoegdheid zoo vaak voorkomende
gehruik van een dier v.
den van aanleg, uitdrukkingen openbaar beambte de
van openbaar ministerie, uitneming beroep zoo gedrochtelijks dat
op het Amsterddmsche taakongres door mr.
S. Katz zeker niet ten onrechte m~t den n:1am caric.ltuur ongerij mde de hoogste mlte stuitend voor hem, die echte
van taal prijs stelt, minder is
het geval met die zonderlinge zucht van sommige
zich werkelijk schijnen
willen afbeulen om nieuwe woordvormen
de wereld te zenden. Zoo vindt men gedacht
gedachte, uitsluitelijk uitsluitend, medelijdig
medelijdend, Ook verliest men
te dikwijls het oog dat iedere taal
.._ 120 -
hare eigenaardige wijze heeft om een denkbeeld
voor te stellen : men beeldt zich in dat onze
taal alles op dezelfde wijze als het Fransch
moet uitdrukken en zoo komt men er toe fraaiigheden
te schrijven, als : « Hij was van de eersten,
die... enz. ; van blijmoedig en uilstortelijk als hij
vroeger was, is hij thans... » enz. In stede van
uitsluitend tegen de taalverbastering in Noord-
Nederland te ijveren, ware het zeker niet minder
nuttig ook hier het « Herzie u zelven » in toepassing
te brengen. Jammer is het dat door de
geringe bekendheid met andere talen men doorgaans
zoo slecht op de hoogte is van wat er zoo
al op het gebied der taal bij andere stam verwante
volken gebeurt. Ware het anders, dan zou
het meer algemeen bekend zijn dat ook de rijke
Duitsche taal krielt van bastaardwoorden : zij
heeft o. a. niet eens een eigen woord voor wijsbegeerte,
dat Philosophie, en voor Hervorming, dat
Reformation genoemd wordt. Dan zou men wellicht
tevens weten dat ook dáár vanwege de
regeering een verwoede strijd tegen de vreemde
woorden wordt gevoerd. Ongelukkig wordt evenals
hier die op zichzelven prijzenswaardige ijver soms
wat al te ver gedreven, zoodat ook daar stemmen
opgaan tegen ondoordachte taalzuivering. Zeer belangrijk
voor dat vraagstuk is de studie van Dr.
PAUL PIETSCH, Der Kampf gegen die Fremdworter.
(r) Ook Das MagaTin für die Litteratur des
(') Berlijn, Adolf Reinecke, 1887.
--- 121 --^
In- und Auslandes, dat in zijn nummer van 19 Mei
1888 tot zijne medewerkers het dringend verzoek
richtte dat zij voortaan in hunne bijdragen en
opstellen alle onnoodige vreemde woorden zouden
vermijden, voegde er tevens aan toe dat daarmede
niet wordt bedoeld het weren van woorden, die
niet behoorlijk kunnen vertaald worden : « Es
wird sich nicht darum handeln, diejenigen griechischen
und lateinischen Worter auszurotten,
welche unentbehrliches Eigentum eines vielseitigen
Denkens geworden sind, nicht darum, unersetzbare
fremlandische Fachausdrucke (wie Z. B.
« Poesie », « Lyrik », « Element », « Organ »)
auszumerzen, sondern vor Allem jene zahllosen
franzosischen, italienischen und sonstigen romanischen
Wildlinge fernzuhalten, mit Benen das
zeitgenossische Sprachwesen durchwassen ist. Wir
werden nachsichtiger sein gegen englische, hollandische
und nordische Fremdworte germanischer
Abkunft, so weit aus denselben etwa eine verwandschaftliche
Bereicherung unserer Sprache ohne
Zwang sich ergiebt ;... ». Uit de laatste regels
blijkt dat men in Duitschland niet zooals in
Noord-Nederland zoo atkeerig is van het ontleenen
van woorden aan eene verwante taal, wanneer die
werkelijk tot verrijking van eigen taal kunnen bijdragen.
Wellicht heeft men ongelijk sommige uitdrukkingen
te verwerpen, alleen op grond dat zij
op dezelfde wijze als het gelijk beteekenende Duitsche
wcord zijn samengesteld b. v. leedvermaak en
Sch ad en freud e.
- - 122 _._.
Wij laten Ons ongelukkig al te veel gelegen aan
het laffe gebazel van enkelen, die met onze taal
durven spotten, omdat daarin vreemde woorden voorkomen.
Waren die spotters niet zoo onwetend, dan
zou het hun bekend zijn dat geene beschaafde taal
van vreemde inmengselen vrij is.
Niet zelden gebeurt het dat wanneer men enkele
onzer schrijvers op het verkeerde van sommige
uitdrukkingen of wendingen wijst, zij die trachten
te verdedigen met de bewering dat wat bij hen
wordt afgekeurd, toch degelijk Nederlandsch is,
omdat het tot de volkstaal behoort. Nu wordt ongelukkig
van dat woord volkstaal een verschrikkelijk
misbruik gemaakt. De volkstaal biedt zeker eene
rijke mijn voor het in stand houden en het verrijken
der algemeene letterkundige taal. Men vergete
echter niet dat de daaruit opgedolven diamanten
dikwijls nog in zeer ruwen toestand verkeeren, alsook
dat er daarin meer waardelooze keien dan
kostbare edelgesteenten worden gevonden. Dikwijls
tracht men voor volkstaal te verslijten wat eigenlijk
kromtaal, wantaal is. Dat men in novellen,
waar men vooral plaatselijke toestanden wil schetsen
of waar men het eigenaardige leven en denken van
het volk aanschouwelijk wil voorstellen, dat volk
zijne ruwe, ongekunstelde taal laat spreken, daartegen
kan geen bezwaar bestaan. Zoo handelde Cremer
in zijne Betuwsche novellen, Justus van Maurik
in zijne Amsterdamsche schetsen, Heering in zijne
Overijselsche vertellingen, Beunke in zijne WalZ
3 --
Limburgsche schetsen.
niet kan gerechtvaardigd worden,
het of
werken eene zoogenaamde
taal. Mochten schrijvers er toch
hoe op die wijze
vijanden taalbeweging de
geven om ons te bestrijden! nog klinkt
en dan het in 183o opgekomen deuntje --- zelfs
de Wetgevende Kamers wordt het nog gehoord
-- de Vlamingen geene algemeene taal bezitten,
zij elkander niet verstaan.
eerlang eene lijst niet
germanismen, maar ook
andere verkeerde woorden en wendingen,
schoone dikwijls ontsieren, het
moge zien, besluit ik deze vluchtige beschouwingen.
en Seipgens in zijne Limburgsche schetsen.
Maar wat niet kan gerechtvaardigd worden,
is het doorloopend schrijven van letterkundige of
wetenschappelijke werken in eene zoogenaamde
gewestelijke taal. Moçhten die schrijvers er toch
eens ernstig over nadenken hoe zij op die wijze
den vijanden onzer taalbeweging wapens in de
hand geven om ons te bestrijden! Want nog klinkt
nu en deln het in 1830 opgekomen deuntje - zelfs
in de Wetgevende Kamers wordt het nog gehoord
- dat de Vlaming::n geene algemeene taal bezitten,
dat zij elkander niet verstaan.
Met den wensch dat eerlang eene lijst niet
alleen van gallicismen en germanismen, maar ook
van de andere verkeerde woorden en wendingen,
die onze schoone taal zoo dikwijls ontsieren, het
licht moge zien, besluit ik deze vluchtige beschouwingen.
chersche,

Misstelling.
BI. '1'1 ~tnQI : Bingrapltir' li"!;rrllse. - l.ees: nibling/,{Iplrie
li~ge()ise .
Zitting van 26 Februari.
Academische V."edsi/-ijdm voor 1801. P/'ogramma 75
Voo/'stel tot herd/'uk eene/' ve/'taling der XVII' eeUllJ
pan Boëtius' « De Consolatiolle philosophiae )),
dOOI' ADR, Db] BUCK, dooi' den heer S, ()AE~(S, bl. 77
Zitting van 19 Maart,
Verslag aan de Iwerel1 Voor:rittel' ell LedelI der Bestendige
Commissie 1'00/' NieUll'e/'e Taal ell Lette/',
leultde, door del! heer Til, CO()P,\IAN, , , , , • bI.
Vel'slag van del! heer DE POTTER ove/' de llIer":raamhedell
der commissie 7'00/' Geschiedenis ,11 Bibliographie.
Zitting van 6 April.
( -I
Xl/llIed/cid pan Taal, dooi' dell /teer ]ULIUS OOIlW, bI. loli
VERSLAGEN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE
1890 -
Mei en Juni.
GENT,
.A._ SIPPER-,
DJ'ukkel' (~er KOIL/akCiJkc Vl(1ff lH.$che AcaaltmieHOOGPOORT.
52 en 54.
!890.
UITGAVEN
DER
KONINKLIJKE VLAAMSCHE ACADEMIE
Fr. C.
Verslagen en Mededeelingen voor 1887 4,00
Jaarboek voor 1887 (Met portretten van Z. M. Leopold
11, en van de Ileeren ministers Bee/'lIae/'t en
I iddet· de Jlol'eau) 2,50
De Zevenste Bliscap van Maria. Mysteriespel der
XV" eeu\\', uitgegeven door K .. STALLAERT 2,50
Woordenlijst voor de Zevenstc Bliscap van Maria,
opgesteld dool' K. STALLAEnT 0,50
Verslagen en Med:!deelmgen voor 1888 4,00
Verhandeling over de verbinding der volzinnen in
het Gotisch, door P.-l!. VAN MOERKERKEN t,50
Woordenboek op de Alexanders Geesten van JAcon
VAN MAERLANT, door L. ROERSCII (t,to ajlcl'cl'illg) 1,00
Jaarboek voor 188H (~lét de lijst der boeken toebehoorende
aan Je Academie, 2,50
Jaarboek voor 1889 (Met de lel·cnss.:hets el i het portret
van Dl' R. Slliedc/'s) I,JO
Het Roermondsch dialect, geloetst aan het Oud Sul,-
sisch en Oud-Neder-Frankisch, door DI' L SDIO"S. 1,25
Van den vij Vroeden van binnen Rome, bezorgd door
K. STALLAERT. 3,00
Madelghijs' kintsheit, uI de gekende fragmenten, bezorgd
door Jhr. i\lr. l\AP. DE p,\uw. 2,50
Dit is die Istory van Troyen, bezorgd door Jhr Mr.
NAP. DE PAuwen Eow. GAILLlAno, 1,'e deel. 7.00
Id. id. 1,00
Het voornaamwoord Du, dool' HIPPOLIET MEERT 1,25
Jaarboek voor 1890. (,\Iet de Ic\'~nsschetsen en portfelten
V:1l1 Dr. L. DELGEUIl cn G.-J. DODO). 2,00
Ter perse, ook voor cic Koninklijke Vlaumsche Academie:
Lijst der Bastaardwoorden, met de evenveel beduidende
N ederlandsche woorden, door J. I3nOECKAERT,
F. CnAEYI>EST en Dr. G. GElELLE.
Dit is die Istory van Troyen, bezorgd door Jhr Mr.
NAP. DE PAuwen Eow. GAILT.L\HO, 2,le deel.
De Belgische Taalwetten toegelicht door Mr. A. PnAYONVAN
ZU\'!.E:O< .
-- I 2 5 --
Zitting van 2I Mei 18go .
Aanwezig de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter, bestendige
secretaris;
de heeren jhr. N. de Pauw, Ed. Gailliard,
P. Génard, G. Gezelle, P. Willems, P. Alberdingk
Thijm, S. Daems, C. Hansen, L. Mathot, J. Micheels,
J. van Droogenbroeck, Th. Coopman,
A. de Vos, K. Stallaert, J. Broeckaert, Ed. van
Even, L. Schuermans, werkende leden;
de heeren D. Claes, K. de Flou, A. Prayon
en jhr. K. de Gheldere, briefwisselende leden.
Verontschuldigen hunne afwezigheid de heeren
H. Claeys, J. de Laet, J. Obrie, F. van der Haeghen,
werkende leden, en H. Sermon, briefwisselend
lid.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk wordt goedgekeurd, en
deelt aan de vergaderiug de titels mede der
AANGEBODENE BOEKEN :
Vanwege het Staatsbestuur :
Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle. I2e jaargang.
Nederlandsch Museum. Jaargang 1889.
Vanwege de Maatschappij der . Antn'erpsche
-- 1 26 --
Bibliophilen, de uitgaven dezer vereeniging (1878-
1890) zestien deelen. 80.
Vanwege het Stadsbestuur van Antwerpen :
Antwerpsch Archievenblad, uitgegeven op last
van het Gemeente- Bestuur door P. Génard, archivaris.
Zestien deelen. Antwerpen. 80.
VerTameling van Oorkonden, gekend onder
den naam van Stadsprotocollen. AanwijTer opgemaakt
in 1 869 onder het toelicht van P. Genard,
door .7. Pauwels. Eerste deel. Antwerpen. 80.
Vanwege de Commisste tot uitgave van de
Graf- en Gedenkschriften der provincie Antwerpen,
de zeven tot heden door haar uitgegeven boekdeelen. 40.
Vanwege den heer P. - H. VAN DER KEMP, te
Batavia :
De Voorschriften op het Europeesch lager
Onderwijs in Nederlandsch Indië. Batavia, 189o, 80.
Vanwege de heeren J. CORNELISSEN, onderwijzer
te St.-Antonius-Brecht, en J. -B. VERVLIET,
letterkundige te Antwerpen :
Ons Volksleven. Antwerpsch-Brabantsch tijdschrift
voor Taal en Volksdichtveerdigheid, voor
Oude Gebruiken, Wangeloofkunde enT. Eerste
jaargang. Brecht, 1889, gr.-80. .
Van den heer FERDINAND VAN DER HAEGHEN :
Bibliographie gantoise. Recherches sur la vie
- 1 27 .-
et les travaux des ii nprimeurs de Gand. (1 483-
185o). Gent, 1858-1869. Zeven deelen. 80.
Vanwege den heer H. SERMON :
La Republique de Colombie, d'après M. Ricardo
Becerral. Antwerpen, 189o. 80.
Vanwege den heer WALTMAN VAN SPILBEECK :
Tongerloo's kloostergemeente te 's-Hertogenbosch,
1578-1584. Helmond, 189o. 80. (Overgedrukt
uit den Noordbrabantschen Almanak voor 189o.)
De heer J. Micheels legt op het bureel neder
-eene biographische en letterkundige studie, getiteld
: Prudens van Duyse, {ijn leven en Tijne
werken, met verzoek dit werk te beoordeelen en, in
geval het mocht worden goedgekeurd, te drukken
onder de Verhandelingen.
Worden met het onderzoek gelast, de heeren
} iel, Broeckaert en de Potter.
Dagorde.
De Academie kiest tot leden der jury, gelast met
de beoordeeling van den dichtwedstrijd, welke eindigt
op 15 Juni eerstkomende, de heeren Daems, Gezelle,
Hansen, Hiel en van Droogenbroeck.
- 128 --
Lezingen.
Eenige volksuitdrukkingen verdedigd en
aanbevolen.
Door den heer D. CLAES, briefi'isselend lid der
Academie.
Toen, ruim dertig jaren geleden, een lid dezer Academie
op aandringen van Met Tijd en Vlijt de hand
aan 't werk sloeg_ om de zoogenoemde gewestelijke
uitdrukkingen, over geheel ons land door leeraars
en taalliefhebbers bijeengeraapt, te schiften, te
schatten, te rangschikken en te volledigen, toen
zal hij er wel niet aan gedacht hebben dat hij .
met zijn Algemeen Vlaamsch Idioticon, hoe overvloedig
van inhoud, hoe rijk aan gehalte, slechts
de baan had gebroken, waarop de Bo en Tuerlinckx .
en na deze de Beer en Joos met vele anderen hem
volgen zouden om even overvloedige, even rijke
oogsten in te zam.:len. Het Tanten (gelijk het nu
heet) van door het volk gebruikte, maar in de woordenboeken
verwaarloosde uitdrukkingen, door den
eerw. Heer Guido Gezelle op zulk eene keurige
wijze verricht in zijn Loquela, en na hem door
twintig tijdschriften en -schriftjes behartigd, het
Tanten is tegenwoordig eene mode, ik ging zeggen
eene aanstekelijke ziekte geworden, zoodanig dat
- 129 -
ernstige gesprekken, van welken aard ook, menigmaal
op een zanterijtje uitloopen.
En toch is het nut, door al dien arbeid gesticht,
niet in evenredigheid met de belangstelling, welke hij
overal inboezemt. Er worden, ja, in onze hedendaagsche
schriften gewestelijke woorden gebruikt, in sommige
zelfs te veel — ; maar menige lezer verstaat ze
niet, en als hij zijn woordenboek daarover raadpleegt,
zijn woordenboek blijft stom, en dan -- of ook wel
zonder zich eenige opzoeking te getroosten -- legt
of werpt hij het schrift terzijde, omdat het in brabbeltaal
geschreven is !
Onder alle koren is kaf voorzeker, en er w orden
vele uitdrukkingen geboekt, welke door 't onwetend
volk uit overijling in plaats van de juiste en algemeen
geldige worden gebruikt; doch daar zijn er ook eene
meni ;te, welke door oudere schrijvers gebezigd, en
onder 't volk voortlevende, in de woordenboeken
of niet gemeld of als verouderd worden veroordeeld;
andere, in vroegere tijden niet bestaande, maar ter
gelegenheid van moderne toestanden of uitvindingen
door de « spraakmakende gemeent » in het leven
geroepen, worden evenmin officieel erkend, maar
zien hunne plaatsen ingenomen door bastaardwoorden
of lamme omschrijvingen.
Het wordt dus tijd, dat de Academie haar
voornemen ten uitvoer brenge en tot de wettige
inburgering of herinburgering besluite van die groote
menigte verstootelingen. En opdat zulk besluit niet
top de lange baan geschoven worde, MM. H H.,
— I 3o --
zal ik het dossier van eenige dier verstootelingen
u onder de oogen brengen, in de hoop dat gij
het welwillend zult onderzoeken, en dat er bekwamere
pleiters zullen opstaan om ook de overige onder
hunne bescherming te nemen.
Bank beteekent « alle verhevene plaatsen, zegt
Weiland, die geschikt zijn om op te zitten, te leggen,
of daarop iets te verrigten ». -- Rekbank geeft hij
echter niet op ; hij heet dat gerief, waar schotels en
tellooren op te drogen gezet worden, schotelrek.
Heremans haalt schotelrek aan, en vertaalt het door
dressoir, ofschoon hij rechtbank ook door dressoir,.
buffet vertaalt. Die twee woorden beteekenen nochtans
niet hetzelfde. Rechtbank heet bij L. Ten Kate
in zijne Aanleidinge ook gerechtbank, « abacus,
repositorium, een bank of tafel tot keukengerief
om spijsgerechten of iet anders op te zetten. » (i )
– Dit leidt ons tot het woord
Banken. — Voor dat werkw. geven de woordenboeken
onderscheiden beteekenissen; ééne echter
wordt vergeten. Wanneer in onzen jongen tijd (en
dat zal nu nog wel plaats grijpen) eene juffer in
't begin van een bal wat al te preutsch was en
te kieskeurig in het toezeggen van eenen dans,
gebeurde 't wel, dat de jonge heeren te zamen spanden
en haar hoegenaamd niet meer ten dans gingen
(1) Bij Kiliaen is reckbank eene pijnbank.
vragen. Men ziet van hier, wat er geschiedde ! 's Anderendaags
werd overal verteld, dat juffer zóó eene
ganschen had moeten banken. In 't fransch
heet zulk een onaangenaam tijdverdrijf faire tapisserie.
Is genoeg er een
Beslag van te krijgen, of liever eene beroerte;
wordt wel in vele streken uitsluitend
om eene apoplexie
te beteekenen ; maar de woordenboeken nemen het
daarom toch niet op, evenmin als
Bolling m., eene soort brood uit grof tarwemeel
gebakken. Ten Kate geeft het woord bol, panis
ons (bollink uitgesproken), heeft
echter eene meer bepaalde beteekenis. En terwijl
brood spreken,
Breusem, mie de pain, breuzelingen,
miettes, breuzelen, we
in vvwbb. Bij Kate en Kiliaan
als verouderd aangehaald, maar zij staan
't Is gemakkelijk zeggen : die woorden zijn
verouderd ! Wat recht geeft dat, als zij op vele
plaatsen nog frisch voortleven ? er voor
talen ook eene soort Paris waar elkeen zich hoeft naar te regelen ?
het doorlezen van Ten Kate's A en leid inge
't Frank-Theutsch of Alamannisch
Er dera Sunna in Se dalkange, is de
ion in Tee daalga, solem occasum, we
dachten :
Daal een adverbium, bij oude schrijvers
- dl --
Men ziet van hier, wat er geschiedde! 's Anderendaags
overal juffer zoó eene
den gansehen avond had moeten een onaangenaam tijdverdrijf tapisserie.
't Is genoeg om er een
liever eene want beslag vele streken ui tsluitend
gebruikt om eene geraaktheid, beroerte, apoplexie
beteekenen ; woorden boeken nemen het
niet op, evenmin als
tarwemeel
Ten Kate geeft het woord rotundus; bolling (böllink heeft
meer bepaalde beteekenis. En terwijl
we van brood spreken,
kruim, mie de pain, kruimels, miettes, émietter zoeken we
tevergeefs in onze wwbb. Bij Ten Kate en staan zij als verouderd aangehaald, maar zij staan
er. 't Is gemakkelijk zeggen : die woorden zijn
verouderd! Wat recht geeft dat, als zij op vele
pi aa tsen nog frisch voortleven ~ Of zou er voor
de talen ook eene soort mode de Paris bestaan,
elkeen hoeft naar te regelen ~
In het doorlezen van Ten Kate's Aenleidinge
vielen we op 't Frank-Theutsch of Alamannisch :
EI" dera Sunna in Se dalkange, dat is Eer de
{on in tee daa/ga, ante so/em occasum, en we
dar.hten :
is een adverbium, dat bij oude schrijvers
- r32
veel gebruikt werd (I), dat bij Kiliaan wordt opgegeven
en in Limburg en Brabant (en zeker nog
wel in andere streken) menigvuldig wordt gehoord
in den zin van beneden, onder. Daalkomen, daalvallen,
daalsverpen hoort ge daar alle vijf voet,
en niet zelden daal alleen, als : hij is daal voor
hij is beneden. 't Is waar, er wordt op alle tonen
gepreekt, dat daalritten, b. v. eene lompe uitdrukking
is; maar als iemand u met een goed
hert en lachenden mond zegt : Zit een beetje
daal, kunt ge dat lomp vinden?
Floore (of fluëre), bij Kiliaan en Ten Kate
Flore, homo futilis, thans kinderachtige mensch
of jongen. Er zijn gevallen, waar men iemand
niet kalf maar fluëre zal noemen, dat ligt aan
de omstandigheid; daarbij de afwisseling bevordert
de schoonheid.
Geleeg onz. is nog een van die ballingen,
die wederrechtelijk veroordeeld zijn geworden. Ten
Kate geeft het reeds als verouderd op : « Geleeg,
habitatio, villa, domus rustica » zegt hij. Kiliaan,
bij wie 't nog niet verouderd is, voegt er de
beteekenis bij van magalia (kleine woningen) en
domicilium. Welnu, in die beteekenissen heb ik
het altijd hooren gebruiken, als : een schoon geleeg
1) Zoo in Parthonopeus :
Doe besach sine harde wale
Hier en daer, op en dale (d. i. van boven tot onder).
Vs 8148-49.
133
(hoeve); een groot geleeg (hoeve of woning in
't algemeen) ; jaag hem van 't geleeg af; woont
gij Too moedermensch alleen op dat oud geleeg?
Geleeg heeft bij onze woordenboekschrijvers
het lot ondergaan van zijn evenzeer voortdurend
gebruikt synoniem
Winning vr., bij Kil. winhof, en winne,
villa. — Eene winning is wat de Franschen une
métairie, une borderie (ons boerderij) noemen ;
't is eene groote of tamelijk groote hoeve, omtrent
hetzelfde als wat wij een hof heeten. Zoo herinneren
wij ons de Gasthuis-winning, Terhage-winning,
de Verbrande-winning, gelijk het hof te
Mere, alle zeer voorname hofsteden; want aan
kleinere hoeven geeft men die namen niet.
Gezwaad onz., bij Kil. gheswade, i nanipulus,
is in onze streken synoniem van pzvade, dat volgens
onze woordenboeken eenen gang of eene
rij afgemaaid hooi beteekent. Gepzvaad is regelmatig
gevormd; eene swade is bij Kil. eene
seysene; gepzvaad beteekent een voortbrengsel
der werking, en doet het werkwoord pzvaden veronderstellen,
dat is met de reis zwerken. Gepzvaad
is dus voor t minst zoo goed als pzvade.
Graaf m., bij Kil. graef, grave, fovea, fossa,
bij Ten Kate, als verouderd wel te verstaan, aangehaald
in de beteekenis vanf ovea, gracht, wordt te
Hasselt, Tongeren en elders aldus nog gebruikt. Zijn
vorm bewijst zijne wettelijke afstamming van graven
(wij gingen zeggen dat het van graaflijken oorsprong
— 134 ^
is), en het heeft vrienden genoeg om in zijn
bestaan te voorzien. Een zijner verwanten, die
meer getrouwen telt en toch door de woordenboeken
verstooien wordt, is
Grichten -- Hier dient herinnerd te worden,
dat gracht zoowel de uitgegraven sloot als den
grond, die langs de sloot OPGESCHOTEN is,
beteekent. Welnu grichten is met de schup e n bij
middel van grond, uit de sloot gestoken, de wanden
der gracht, ook die honger liggen dan de
straat of de v\ eide, weer in goeden staat stellen.
B. v. In 't voorjaar, als de boomen gesleend
Tijn, beginnen Te in de weiden te grichten. N. B.
Sleenen of sleunen, bij Kiliaen sleunen, slonen,
frondare, putare arborenz, en verder sleener,
sleensel of sleen zijn eveneens verbannen en
eigendunkelijk vervangen door snoeien, snoeier,
snoeisel, alsof er geen verschil bestonde tusschen
't snoeien van eenen perzikboom en 't sleenen van
eenen populier! — Bij zooveel ijver tot het verdedigen
van arme ballingen ziet men weleens de
onverschilligen
Gremeelen of grameelen. Kiliaan en Ten
Kate vertalen dit in 't latijn door subridere,
renidere, in 't Fransch door grimacer, en de
laatste leidt het af van 't oude grim, risus falsus
(I). Hij moet het woord niet van nabij gekend
(t) KIL. verwijst bij dit woord naar grenicken, en daar
zegt hij : Renidere, subridere, irridere, falsè ridere, non
-- 135 --
hebben, want zijn uitleg is niet juist. 't Is noch
glimlachen, noch grimlachen, noch grijnslachen,
maar 't is heimelijk of bedekt lachen, gelijk
iemand lachen zou hij het binnenkomen van iemand
anders, wien hij weet dat eerre verrassing (in
't goede of in 't kwade) te wachten staat. Gremeelen
drukt dus een denkbeeld uit, wat door
geen ander woord kan uitgedrukt worden; waarom
het dan langer verbannen !
Het woord heulen (holen of hollen) zoekt
ge te vergeefs in de woordenboeken ; uithollen
dient daar voor creuser, Gaver en miner. Kiliaan
en Ten Kate echter geven heulen, cavare, excavare
en ons volk zegt dat ook. Wat meer is, het
volk heeft van dat . woord een ander woord afgeleid,
dat ook nog niet gewettigd is, namelijk
Heuling vr., tunnel. In Brabant, te Cumptich
namelijk, werd voor ons land de eerste maal de
spoorweg onder den grond doorgeleid, en 't gedenkt
ons nog eventjes dat de HEULING van Cumptich
was ingevallen. Dat kunstwerk was zoo waarschijnlijk
door eenvoudige vlaamsche aardwerkers
't eerst genoemd geworden, en heel de streek kende
het onder geenen anderen naam, die toch aan ons
vlaamsch verstand meer zegt dan tunnel; waarom
zouden wij dan dergelijke kunstwerken anders dan
ex animo ridere, tabus ridere, tingentium in modum renidere,
ri'u simulato ridere, visum sardonicum ridere, et
Ringere.
136 --
heulingen noemen? De zucht naar het nieuwe doet
ons menigmaal schilderachtige uitdrukkingen verwerpen
tot groote schade voor onze taal.
Heulenteer werd ook al weggecijferd en door
vlierboom vervangen, Holentere is echter door
Kiliaan en Ten Kate geboekt. Vlierboom wordt
door ons volk zeer zelden gebezigd en de stam
vlier slechts in vlierbloemen, vlierthee, vliersiroop;
als hout kent men slechts heulenteer : zoo zijn
b. v. de heulentere vlegelgaer(d)en (en niet vlegelstokken!)
de beste.
Wij maken van deze gelegenheid gebruik om
ook een plaatsje terug te eischen voor het noodwendige
Kadeel of zoo gij wilt kardeel, in 't Fransch
guide, en waar onze wwbb. leideel , leireep voor
opgeven. — Ten Kate haalt kardeel aan als een
saksisch woord, en voegt erbij : « nu bij ons
kabeltouue, prymnesium » d. i. ankertouw. Z66
of daaromtrent geeft het ook Kiliaan en onze
wwbb. Hoe 't zij, 't kardeel is een touw, en ons
kadeel (of kardeel) is een touwtje, waar men een
paard of een gespan mêe stiert, niet leidt.
Kettel (of kertel) vr., is nog een woord, dat
wij volstrekt noodig hebben. Lompen, lappen, vodden,
zeggen hetzelfde niet als kettelen. Ten Kate
leidt kertel, fimbria (franje) af van kerven ; Pomey
vertaalt kertelen o. a. door fimbriare; een oud
Dictionarium Germanico-Latino-Gallicum geeft :
Kerven of herten, crenas scindere, crenare, crener,
._ 137 —
tailler a en « een of kerf, crena, cran a. Kil. geeft omtrent hetzelfde. - Welnu,
kettelen zijn ook de franjes der armoede,
der haveloosheid, der slordigheid. dij uit
Tij niets meer aan of
dan vodden en kettelen En als deelwoord :
kwamen verhakkeld en verketteld thuis.
Van daar vallen wij op maar zoeken te
vergeefs naar korven, dat is korven en manden
maken, en het daarvan afgeleide korver. Die beide
woorden zijn beter dan de omschrijvingen mandenmaker
en maken. Om met minachting
van den korver te spreken of om te verwijten,
bestaat het woord wisschenwever (wij schreven
liever wissenwever) ; die uitdrukking verdiende
wel een plaatsje, evenals wisschenweier (wissenweier),
waarvoor ge de in ons land min gekende
teenland, griend zult vinden.
Een volledig woordenboek opstellen is zeker
geene gemakkelijke taak; komt hier geenszins
te pas. maar geduldige en langdurige arbeid,
wordt de nazoeker menigmaal teleurgesteld.
v. en ge vindt het vertaald
maar zoekt gefève mar-ais,
dat vindt ge vertaald door Nu onze streek niemand en met reden;
tuinboon : « naam. imers Weiland zegt bij
men sommige aan de Roomsche
boon. a Maar zoek nu boon, 't is niet
vinden!
)) ( een kerte coche ou
I). geeft omtrent - Welnu,
franjes, franjes der armoede,
haveloosheid, der slordigheid. Toen {ij uit
de stad terugkwam, had {ij niets meer aan oj
om dan vodden en kettelen als deelwoord :
De jongens kwamen verhakkeld en verketteld thuis.
wij op korf, te
naar korven, korven en manden
en het daarvan afgeldde korver. beide
zijn beter dan de omschrijvingen ma/tdenmaker
manden maken. met minachting
den korver te spreken of om te verwijten,
woord wissehenwever schreven
; uitdrukking verdiende
een plaatsje, evenals (wissenweier),
ge land min gekende
teenland , wijmland, griend vinden.
volledig woordenboek opstellen is zeker
gemakiq~lijke taak; spoed komt hier geenszins
te pas. maar geduldige en langdurige arbeid,
anders wordt de nazoeker menigmaal teleurgesteld.
Ge zoekt b. v. labboon ge vindt het venaaid
doorfève de marais ; gefève de marais,
vertaald door tuinboon. N u tuinboon,
dat verstaat in onze streek niemand en met reden;
immers Weiland zegt bij tuinboon: « Dezen naam
geeft men op sommige plaatsen Roomsche
)) Maar zoek nu Roomsche boon, niet
te vinden!
-- 138 —
Labboon is waarschijnlijk door samentrekking
gekomen van laakboon gelijk het in Limburg nog
wel gehoord wordt. Laeck of lack beteekent bij
Kiliaan lacus; bij Ten Kate heet het reeds verouderd.
De benaming laakboon geeft volkomen het
gedacht weder van féve de marais en diende wel
behouden te blijven. Als de laakboonen jong zijn
en met schel en al geëten worden, heeten ze wollen
vodjes of wollen wanten ; zijn de boonen echter
dik geworden, en worden ze gepeuld geëten, dan
heeten ze bij ons, als eene grovere spijs uitmakende,
boeren-teereen. N. B. 't Werkwoord peulen,
d. i. de peul afdoen, staat niet in onze woordenboeken
; bij écosser vindt ge slechts ontdoppen,
uitdoppen, pellen.
Meet vr. komt in onze wwbb. voor in de
beteekenis van marque, noyon bij 't spelen. Eéne
beteekenis wordt echter niet opgegeven, die nochtans
volkomen strookt met die van kerf en van crena,
fourchette d'une fleche, door Kiliaan en ten Kate
eraan toegekend. Wij zeggen de meet van den
pijl, en alle boogschutters gebruiken bij ons 't werkw.
rneeten, d. i. de pees (of liever de tr ens) in de
meet of de meet over de trens drukken (I).
Opstal m. is volgens onze wwbb. « alles wat
op eenen grond gebouwd is ». Bij . ons beteekent
het ook een huis, waar samenkomsten toegelaten
(I) Kil. heet dat deel des pijis evenals ook onze woordenboeken
nokke, nok.
— 139 _.
worden, die voor de zeden gevaarlijk zijn. Ten Kate
die 't woord verouderd heet, vertaalt het, naar
Kiliaan, door receptaculum, latibulum, conciliabulum,
een bewijs, dat wij 't goed voorhebben.
En laat ons nu een officiëel woord vragen voor
iets waar we als schoolman belang in stellen, namelijk
het haagschool houden, het haagstooten, het achter
de haag gaan, het spijbelen, gelijk onze vriend Jan
van • Droogenbroeck het heet. Te Hasselt en elders
bestaat eene uitdrukking, die wij aan de goedkeuring
der taalkundigen willen onderwerpen. 't Is namelijk
Ranén. Hij is ranen of hij is gaan ranen.
Kiliaan geeft als oud Vlaamsch rannen = rennen,
currere. Is 't misschien van de familie van randuinen,
dat hij door currere cum in2petu vertaalt? (t )
Reen m. borne, limite, wordt reeds door Kil.
en Ten Kate als verouderd opgegeven ; Heremans
haalt het, als dusdanig, nog aan; Weiland, van
Droogenbroeck en andere geven 't in 't geheel niet.
En toch het woord leeft : die muur, die heg staat in
den reen : welk ander woord wil men daar beter
gebruiken? 't Werkwoord reenen en de samenstellingen
reengenoot, reensteen, bij Kil. en Ten Kate
nog als verouderd aangeha aid, zijn, evenals reenvoor,
in de andere woordenboeken totaal doodgezwegen.
Er is echter groot onderscheid tusschen reen en grens,
-- reenen en grenTen, — reensteen en grenspaal.
't Is niet genoeg die woorden zoo maar verouderd te
(i) Te Tongeren zeggen ze hagen.
-- 140
heeten, zoolang zij nog goeden dienst bewijzen, vooral
wanneer men niets beters, zelfs als men in 't geheel
niets weet in hunne plaats te zetten ! Zoo heeft men
het woord meere, meer, dat bij Kil, en Ten Kate
terminus, meta, limes heet, ook laten in onbruik
vallen.
Aangename herinneringen uit onze kinderjaren
worden gewoonlijk door ons gekoesterd ; een woord
is soms genoeg om zulke herinneringen op te wekken,
zona ls :
Rijschok m. bij Kil. rijd-schot, rijs-koorde,
touter; bij Ten Kate rijdschot, oscillum, slingerschop.
Onze woordenboeken geven touter, schongel, schommel,
slingerkoord, schopstoel, bije. Ons rijschok
(of rijijok, gelijk we 't uitspreken) is toch wel zoo
schilderachtig als die andere gewestwoorden; en
rijschokken (rjzjokken) zoo schoon als schommelen
of touteren.
Rinnen, stremmen, het in kaas veranderen der
melk. Onze woordenboeken geven 't niet , maar
stellen runnen in de plaats en heeten dat natuurlijk
een regelmatig zwak werkwoord. Wij hebben echter
nooit gerunde melk hooren zeggen, steeds geronnen
melk, en onze wwbb. geven geronnen en vertalen
't door caillé. Bij geronnen zegt Weilland : « Verleden
deelwoord van het oudc rinnen, ronnen! a Zulke
tegenspraak bewijst genoeg dat rinnen, waarvan
ron, geronnen, de ware vorm is, te meer daar Kiliaan
en Ten Kate het woord ook nog kennen. Hierui t.
volgt insgelijks dat rinsel beter is dan 't nieuwere
runsel.
—
1 41
—
Root vr. (zachtl. o) komt in de beteekenis van
rangée, ligne misschien nergers meer voor dan bij
Kil. en Ten Kate. 't Hangt echter nauw samen met
rot, turma, bende; en overal spreekt men van eene
root boomera, op root gaan, niet in de root blijven,
drie keeren te root (achtereen). --- En waarom moet
men tien woordenboeken te root doorzoeken zonder
Rij eren te vinden, dat elkeen al heeft hooren
gebruiken en misschien zelf gebruikt? Kiliaan geeft
rijeren, van rijderen, tremere; juist dat beteekent
het in den mond des volks, en zijne afkomst is evenmin
te betwisten als die van redderen, beridderen,
bibberen,stotteren en zoovele anderen frequentatieven.
Min algemeen gekend is 't Hasseltsche
Schalij onz., achterplaats van een huis, koer.
Met zeker genoegen vonden wij dan ook het woord
terug bij Ten Kate, die 't naar Kiliaen, als van
Lovenschen oorsprong opgeeft, en 't vertaalt door
« watersteen, impluvium ». Maar impluvium is ook
eene koer, waar het water der daken neervalt. ---
« Adelung -- zegt Weiland -- brengt het woord
schaal tot het nedersaksisch schalen, spoelen, weshalve
dit Schal in het hoogd. waterig zou beteekenen.
» Zou men niet zeggen, dat Weiland den
kersten brief van schalij heeft opgezocht?
Een woord, dat ook ten onrechte verouderd
geheeten wordt, is
Schap onz., bij Kiliaan en ten Kate geboekt en
vertaalt door theca, armarium, schaprade. In onze
hedendaagsche wwbb. wordt het vertaald door rayon,
-- 142 .--
tabletter maar van schap, armoire is geene spraak
meer. In vele streken is deze benaming echter de
Benige, die gebruikt wordt Daar is geen brood in
't schap --- de muilen liggen daar in 't schap dood
(er is gebrek), — ge moet nooit het schap voor de
dienstboden sluiten, — het schap hangt daar hoog
(de boden krijgen daar geen eten), -- de mantel
hangt in 't kleerschap, zijn uitdrukkingen die slecht
kunnen vervangen, die niet kunnen afgekeurd worden.
Schalmen, bij Kil. en Ten Kate door decorticare
vertaald, afkomstig van schel, is zooveel als de
buitenste schors van eenen boom op manshoogte over
eene kleine oppervlakte afkappen en een nummer of
ander teeken op de gelijkgemaakte plaats snijden of
schrijven om de volgorde der verkooping aan te
duiden. Elk nummer is een schalm ; het loon van
dengenen, die de boomen geschalmd heeft, wordt
gewoonlijk door den kooper betaald en heet schalmgeld.
— Eene gracht schalanen (zie gracht) is de
overtollige aarde met de schup wegsteken. -- Als men
van iemand zegt : hij is geschalmd, dat wil bijna zooveel
beteekenen als : de pieringen grinsen op hem of
er is geen kruid voor hem gewassen. Waarom blijven
in de meeste wwbb. die uitdrukkingen achterwege ?
Schoep, vr., « pal a, rutell wn, rutrum, batillunz
», zegt Ten Kate, die 't woord verouderd
heet. — Onze woordenboeken geven schop, schup,
spade als synoniemen ; wij, langs de Geet, niet.
Eene schup dient om den grond mee te graven ;
zij heet ook grichtschup (zie grichten), ter onder__
143 ._._
scheiding van de distelschup. Met eene schoep,
laadt men kolen en gruis : beiden zijn van ijzer
of staal. Met eene schob zet men op zolder den
koornhoop om, ten einde er de kalanders uit te
houden (1). — Drukken deze drie woorden door
hunnen vorm en hunnen klank niet treffend den
meerderen of minderen wederstand uit, dien men
bij het gebruik dier werktuigen gewaarwordt?
Waarom dien rijkdom langer miskennen? Of wil
men van onze kloeke, krachtig ontwikkelde taal
zoo een nufje maken, die uit eene flesch zou eten,
kaal en
Smaal, als we het zoo zeggen mogen? Smal en
smaal zijn in den grond hetzelfde. Ten Kate en
Kiliaan vertalen smaal, smal door exiguus, tenuis;
Kiliaan heet smale jonckers', smale heeren heeren
van een gering aanzien en vermogen. 't Gebruik
heeft echter de beteekenis van smaal beperkt tot
smal van magerheid, gelijk ziekte of gebrek den
mensch kan doen worden. Schakeeringen als deze
laat men niet moedwillig verloren gaan.
Er zijn uitdrukkingen die misschien weinig
gebruikt worden, maar dat is geene reden om
ze te verwaarloozen. Het woord saillir, van dieren
gezegd, wordt in de wwbb. vertaald door bespringen,
dekken. Welnu, van paarden (om nu maar bij
(i) KIL, geeft ook nog 't woord schoelde, ot beter zegt
hij school of schole, oven-gaffel, pala, infurnibulum. Dat
tuig om brood in te schieten heet bij ons eene pvouw.
____ 144 -
deze ééne diersoort te verwijlen), zeggen wij stalen.
Ten Kate kent het woord en vertaalt h. t door
saline. Waarom hij het verouderd acht, weten wij
niet Kiliaan heet stalhengst, equus admissarius,
in 't Fransch étalon.
Startel of stertel, ligula, wordt door Kiliaan
en Ten Kate nog als gangbaar opgegeven en luidt
thans ook stattel of stettel volgens de streek. 't Is
een sterke nestel, dat ziet men hem wel aan.
Waarom wordt hij niet gebruikt?
Op vele plaatsen hoort men in stede van
verhuizen
Uitvaren, en in plaats van in een huis
trekken
Invaren. -- Ze waren aan 't uit- of aan
't invaren; Te rijn deren morgen uit- of ingevaren
zijn zeer gewone uitdrukkingen. Kiliaan en Ten
Kate kenden uitvaren, want zij vertalen het door
exire, egredi; invaren heet bij den eersten invehi.
Vertijgen, vertijen, bij Kiliaan en Ten Kate
door abnegare, renunciare juni et actioni vertaald,
en door Weiland en Heremans als verouderd opgegeven,
leeft in 't kaartspel lustig voort, en beteekent daar
niet volgen, wanneer men de kaart in de hand heeft.
Onze wwbb. hebben ongelijk naast het adj.
vlug ook het verbum
Vluggen niet op te nemen in den zin van
plumescere, pubescere door Kiliaan en Ten Kate
eraan gegeven ; want in beide beteekenissen van
pluimen krijgen en huwbaar worden is het nog
van dagelijksch gebruik.
----
145 ..._
Vrijden, vrijen, bij ons vreên uitgesproken,
kennen de wwbb. als libérer, exempter, maar
niet als se'parer, door eenen vree (tuin) afsluiten;
zoo komt het echter in onze landbouwstreken
gedurig voor, even als
Watervoor, bij Kiliaan elix, sulcus aquarius,
lira, dat is eene vore, gewoonlijk met den ploeg
in 't laagste gedeelte van den akker kruis over
de panden (bedden) heen getrokken en met de
schup uitgediept, opdat het overtollige water daarheen-
en wegvliete.
Een w oord, waarvan de oorsprong ons niet
zeer klaar schijnt, maar dat toch een plaatsje
diende te behouden, is
Watig, dat te Tienen en omstreken gehoord
wordt, en zooveel beteekent als wild en los. Een
wazige ke(r)el is een mal jong mensch, een wien
de weelde of de driften steken, en die alle soorten
van watigheid of malligheid uitzet. Dat komt misschien
wel overeen met het woord watig door
Ten Kate als verouderd geboekt en vertaald door
acutus.
Ten Kate geeft ook als verouderd het woord
« Weern of wernooge, hordeolum (i).... »
Heremans heet het naar Kiliaen weeroog, anderen
(i) Synoniem apostema, fr, apostème, apostume. 't Is al
aardig, en door welken heelmeester mag 't wel gekomen
zijn, dat een dikke bloedzweer, te Neerlinter, ook door arme,
eenvoudige lieden een abesteun geheeten wordt?
- 146 --
geven 't niet. -- Wij heeten het veendel, worl ;
die van Hasselt, wjaan (i).
Wedzelen, dat bij Kiliaen reluctari, weerstreven
beteekent, komt bij ons voor bijna als
stoeien, ravotten, maar van kinderen gezeid, die
nergens hermen, dat is rusten noch duren kunnen ;
doch er is de gedachte woelen en slijten, frétiller,
bij verstaan. Wat ligt ge daar op dat bed te
werTelen ? --- Vandaar komt w eelarar,, gewerTel,
dooreenwerTelen.
Wijp, vr., heet bij Kil. en Ten Kate fax,
fakkel. In dien zin kennen wij 't niet meer ; maar
wij gebruiken 't nog als een klein bosje stroo ter
lengte van eenen elleboog, dat onder de dakpannen
gelegd wordt om sneeuw en vochtigheid
van den zolder te houden. — Van stroo gesproken,
ieder weet wat een stroowisch is. Het woord
Wisch (wesch) bestaat ook op zichzelf. Heremans
vertaalt het door torchon, van Droogenbroeck
door torchon, layette; Weiland heet het « iets
waarmede men wischt ». Wij geven er nog de
beteekenis aan van iets waaraan of waarop men
wischt. Bij Ten Kate, evenals bij de buitenlieden
en boterkoopers in onze streken heeft ;isch daarenboven
nog de beteekenis van cesticillus (hoofd-wisch,
hoofd-wronghel zegt Kiliaen) dat is een kussentje
(i) Wjaan voor weern, gelijk zij gjaan voor geern,
en kjaal voor keerl, kerel zeggen.
1 47
of wrong, gewoonlijk van opeengedraaide of opeengenaaide
lappen, die men op 't hoofd legt om er
eenen korf op te dragen ( : I ).
Vele door ons verdedigde woorden zijn, 't is
waar, meest door landlieden gebruikt; maar ze
hebben daarom niet min recht op bestaan.
Zang, vr., b. v., bij Kil, en Ten Kate « fasciculus
spicarum a is eene handvol koren- of tarwearen,
welke door de oogsters (nalegers zeggen de
wwbb.) of de baaiers, gelijk de Tienenaars zeggen,
een voor een tusschen de mandels of achter
de oogstkar of den oogstwagen opgeraapt worden.
Wat zullen onze schrijvers en dichters bij gelegenheid
in de plaats van die woorden zang, marsdel, ( 2)
Beleg, (3) heukel en zoovele andere niet geboekte
woorden gebruiken, wanneer zij den veldarbeid
beschrijven ot bezingen ? Omschrijvingen ? Maar hoe
willen zij door t volk gelezen worden, wanneer , zij
de taal des volks niet kennen?
Zouw, vr., bij Kil. cloaca, bij Ten Kate
(t) In het Keui boek der stad Diest vraagt de geleerde heer
STALLAERT naar de beteekenis van 't woord bierwessche, dat
op bl. 41, Codex B, nr 116 voorkomt. Bierwesch is waarschijnlijk
de wisch, die als uithangboord boven de herbergdeur
hing. -- Kruidwisch (kroeawesch) heet aar. den Maaskant
een bundel bloeiend kruid, dat daar met Sinxen in
de kerken gewijd wordt.
(2) Bij KIL. mergetes duodecim, bij ons, tien, twaalf en
ten hoogste vijftien schooven.
(3, Bij KIL. Ghelegghe, schoot, merges, fascis sr, carum.
-_.. 148 —
« prove, rode, cloaca, puteus », beteekent thans
nog bij ons ee ri e moddergoot of kleine moddergracht.
Onze woordenboeken vertalen égout door
goot ot riool. Nu, goot beteekent een waterloop
zonder de nevengedacnte van modder. Wat riool
betreft, Weiland legt dat woord uit door « ee ri e
vuilniszijp » (1). Doch hij voegt er weldra bij
« Het beteekende, volgens Kil., oulings niet slechts
eene vuilniszijpe, maar ook elk ander kanaaltje
en greppeltje, en bijzonderlijk eene akkervoor
(watervoor?) » En dat beteekent riool nu nog
't is voornamelijk eene waterleiding of watervoor
(zie dat voord) in eerie weide, terwijl eene watervoor
eene waterleiding in eenen akker is. Hieruit
volgt dat touw eerie bepaalde beteekenis heeft, en
dus volle recht op bestaan.
Wij zouden de lijst onzer beschermelingen nog
aanzienlijk kunnen vergrooten, vreesden wij niet
dat onze lezing te lang zou worden. Misschien
komen wij nog ooit met eene nieuwe lijst hier
weder ; doch wij zullen eerst afwachten welk lot
aan de eerste zal te beurt vallen. Wij eindigen
dus met het woord
(i) Zijp heet hij « zekere lafidstreek in Noord-Holland.
Ook een vaarwater bij Oost-Duiveland ». En verder niets.
Alleen bij -ijpelen zegt hij : « van hier Tijp, 'ijpe, bij Kil.
.sijp, sijpe, een riool ». Ergo : riool = rijp en 'ijp = riool!
e n daarmee moet ge 't maar verstaan !
__ 149 . __
Zwielen, dat Ten Kate door fervere, bullire
vertaalt (i). 't Is niet te verwarren met pvellen of
{villen, want het beteekent veeleer inkrimpen dan
uiteenTetten. 't Is nog van dagelijksch gebruik, wel
niet als branden of koken maar in den zin van
u fijn gesneden roode kooien met boter en een
scheutje azijn eens even het vuur laten zien om er
een warm salaad van te maken. » Sommigen zeggen
peel; en, en de meesten vinden gepvielde of
gepeelde rookoolen eenen aangenamen winterkost.
Was ons pleidooi wat uitgebreid en wat verbrokkeld
om de algemeene belangstelling gaande
te houden, wij verzoeken de rechtzinnige rechters
het op staai nog eens te overwegen ; licht zal
daardoor nog menige uitdrukking opgewekt worden,
die, gelijk het met oude geldstukken gaat,
wel geenen wettelijken gang meer heeft, maar toch
door 't volk aangenomen wordt. En indien zij recht
op bestaan heeft, waarom zouden de schrijvers
haar dan niet herkennen en waar 't pas geeft ook
gebruiken ? Er zijn in onze woordenboeken (vooral
in de noord-nederlandsche) zoo menige woorden,
die wij Vlamingen nooit hebben hoorti n, misschien
nooit zien aanwenden; zullen wij er daarom tegen
schermen? Maar omdat zelfs Ten Kate of Kiliaan
reeds een woord verouderd heet, of omdat het in
(1) KILIAEN schrijft Twellen, heet het een kempisch woord
en verwijst naar wellen, wallen, zieden.
-- i5o
Noord-Nederland niet meer gehoord wordt, zouden
de Hollanders het daarom afkeuren, indien
het bij ons springlevend is en de echtheid van
zijnen nederlandschen oorsprong bewezen? Zulks
aanzien wij als onmogelijk. Elke plaatselijke studie
over onze taal doet ons eenen dieperen blik in
haar wezen werpen ; en hoe grondiger wij haar
leeren kennen, des te hooger zullen wij haar schatten,
des te inniger zullen wij haar aankleven, des
te standvastiger zullen wij haar beminnen.
'Le
JAN-BAPTIST CYPERS,
Vlaamsche dichter van het einde der 18e eeuw,
door den heer EDW. VAN EVEN, werkend lid.
Gedurende de laatste jaren van het beheer der
keizerin Maria-Theresia bestond er te Leuven, hoe
ver dan ook buiten het midden van Vlaamsch
België gelegen, liefde en zin voor de volkstaal.
Wat daartoe vast had bijgedragen was de
stichting van een Vlaamsch weekblad, het Lovens
Nieuws, hetwelk met 2 Mei 1 773 begon te verschijnen
en tot 28 Juni 1789 werd voortgezet. Het
blad had tot opsteller den notaris en procureur
Jan-Baptist Staes, oudleerling der Hoogeschool,
die de moedertaal hartelijk beminde. De man schreer
— 5 —
zijn blad, gelijk hij het verklaart, in « onze moeder-
« lyke taele, te weten : het nederduytsch, wel
wenschende dat men zyne moederlyke taele eerst «
cc wel kende, aleer tot andere te verlangen, behalven,
(zoo gaat hij voort), dat wy tot voldoeninge van «
cc menigen, alhoewel tegen onsen dank, de oprechte
nederduytsche woorden altyd niet en sullen derven «
gebruyken, niet-tegenstaende wy ons sulk vastelyk ^c
cc hadden voorgesteld » (1).
De Leuvensche Kamers van Rhetorica de en de gaven gretig bijgewoonde vertooningen
op de tweede verdieping Tegen het bestaande gebruik de eenige
vlaamschgezinde leerlingen der Hoogeschool onder
het getal harer leden opgenomen. Het laat zich
verstaan dat de medewerking dezer jongelingen
niet weinig tot den bloei der vereeniging bijdroeg.
De student Thomas-Joseph Limelette, uit Brussel,
was tot der. geworden. Den
November 1775 hij licentiaat in de rechten.
dezer gelegenheid werd hij « buytengewoonlyk
« het luyden der groote klokke en
« schieten van het kanon (2) ». Zijne Vlaamsche
wijdden den « zeer raedsamen heer »
gedicht, onder ander andere
:
i) Eerste deel, bi. 5 .
Lovensch nieuws, 6e deel, bl. - iS, -
blad, gelijk hij het verklaart, in « onze moeder
Iyke weten : het nederduytsch, wel
« da t moederlyke taele eerst
« aL:er andere te verlangen, behalven,
« wy rot voldoeninge van
« regen dank, de oprechte
{{ niet en sullen derven
« niet-tegenstaende wy ons sulk vastelyk
« voorgesteld j) (1).
Leuvensche van Rhetorica de Roos
de Kersouw ga ven gretig bijgewoonde vertooningen
op de tweede verdieping van het Tafelrond.
het bestaande gebruik had de Roos eemge
Hoogeschool onder
getal harer leden opgenomen. Het laat zich
vers~aan dat de medewerking dezer jongelingen
weinig tot den bloei der vereeniging bijdroeg.
student Thomas-] oseph Limelette, uit Brussel,
Prins der Kamer verkoren geworden. Den
28 November 1775 werd hij licentiaat in de rechten.
Te dezer gelegenheid werd hij {{ buytengewoonlyk
« vereert met het luyden der groote klokke en
{( het schieten van het kanon (2) ». Zijne Vlaamsche
vrienden wijdden den (( zeer raedsamen heer ))
een Vlaamsch gedicht, waarin er onder ander andere
gezegd wordt :
(I) Eerste deel, bi. 5.
(2) Lovensch nieuws, ,jed, bI. 361
__ 152 --
Als de Roes langs alle straeten
Haeren Prins doet eere aen,
Wy, syn trouwe medematen,
Mogen ook niet agterstaen.
Ras dan op! beminde vrinden,
Die in staege liefde leeft;
Gy moet lauwer-croonen binden,
Voor wie sig gekweten heeft (i).
Het zijn rijmen, doch Vlaamsche rijmen.
Te Leuven werd de Vlaamsche poëzij beoefend
door den Karthuizer Bruno van Heusden, den
bloemschilder Marten van Dome en den advocaatfiscaal
van den Dale. Twee Leuvenaars, Michiel-
Francis Pelckmans en Jan-Michiel van Langendonck,
schreven in de volkstaal, de eerste zijne Lovensche
Kronyk, de tweede eene omwerking in proza van
het Epos van Jan van Heelu, over den slag van
Woeringen. De hoogleeraar Willem Leunckens
vervaardigde eene Vlaamsche Kronijk van Leuven van
1599 tot 1766, welke wij hebben laten drakken (2).
Een ander lid der Hoogeschool, Jan-Jozef van
den Elsken, voorzitter van het Drie Tongencollege,
schreef te Leuven zijne brieven van Ernest
Keuremenne, 1788-89, en zijne VerTameling van
stukken byeen vergaederd door Sincerus Rechtuyt,
1790 (3). Het zijn, als bekend is, bijtende hekel-
(1) Tot Loven, by San-Baptist van der Haert, Boekdrukker
en Boekverkooper, in den Gulden Helm.
(2) Achter de Geschiedenis van Leuven door W. BOONEN,
bl. 399-436.
(3) Over dezen man lezen wij in de Kronyk van PELCKMANS
het volgende :
« Den i April i8o3 is in syne pastorye van Hoorbeek,
-- 153 --
schriften tegen het Seminarie generaal van Jozef II,
en in het belang der patriotiek.
Over de Vlaamsche verzen van Jan-Frans van
Hilleghem handelen wij later.
alwaer hy maer wynigen tyd geweest was, overleden den
Eerw. Heer van den Elsken, gewezen President van het
Collegie der dry Tongen alhier, en nu zedert weijnigen tyd
met den Heere Huleu, lid der Synode van den nieuwen
Aertsbisschop van Mechelen. Hy is altyd gesuspecteert geweest
als den autheur van de acht Brieven van Ernestus Keuremenne
en de daer op volgende stucken, waer voor hy in
gevaer geweest is van gevangen te worden in het Collegie
van Atrecht, maer gelukkiglyk is ontkomen, in den hof van
den heer Baelmans, daer nevens woonende, geraekt zynde.
Ik zal hier aen ieder verzekeren dat M. van den Elsken noyt
den autheur van de acht brieven van Keuremenne en van
eenige andere daer op volgende stuxkens geweest is, maer
alleen dengene die de manuscripta daer van kwam haelen
om die aen den druker te draegen, tot zoo langh dat hy
die liet, zonder eene letter daer aen te veranderen ; maer
wanneer hy in een stuksken eene kleyne veranderinge gedaen
had, heeft den autheur hem gezeyt dat, indien hy in het
toekomende nog eenige de minste veranderinge dede, hy
als dan de hand van hem zoude trecken, gelyk hy oock gedaen
heeft, wanneer hy veel valsche logenachtige en faemschendende
zaeken vertelt heeft, als van Mynheer Goemans, gewesen
rentmeester der infirmereye van het groot Beggynhof,
onder den naem van Pastor Poliphemus, van Mevrouw de
de Beeckman, geboren de Vroey, onder den naem van de
lange Jennemie, de welke, om de waerheid te zeggen, in dien
tyd haer geboortestad Loven niet genegen was, en zoo den
eertitel van Baron, door den keyser Josephus aen haeren
man gegeven, en meer andere zaeken genoegh hebben doen
zien; maer het was aen hem niet zulks te doen, alzoo dit
niet baeten korde om het opkomen van het nieuw Seminarie
te beletten, gelyk deden de brieven van Keuremenne, zoo
uyt de woorden van den eersten minister te vatten was, de
— 154 —
Vast moesten deze pogingen, in het belang
onzer letterkunde aangewend, goede uitkomsten
opleveren, had de Fransche overheersching, eenige
jaren later, met ons nationaal . gevoel, ook onze
nationale taal niet komen onderdrukken.
In het Leuvensch College der humaniora, de Heilige
Drievuldigheid, werd het Vlaamsch niet alleen
onderwezen, maar geacht en aangekleefd. Behalven
Francis o'Hearn en Hubert Collin, deze een Ierlander,
gene een Waal, telde de school een derden
leeraar, ditmaal een Vlaming, die de vaderlandsche
dichtkunst beoefende. Hij droeg den naam van
JAN- BAPTIST CYPERS en was leeraar van syntaxis.
Van hem vielen ons onlangs eenige gelegenheidsverzen
onder de hand, die bewijzen dat hij zijne
gedachten, op eene alleszins voldoende wijze, in
Nederduitsche dichtmaat wist uit te drukken.
Daar het, naar ons inzien. billijk is de
mannen te herdenken die in de moedertaal schreven,
welcke by ter tafel by den hertogh van Arenberg zynde, tot
Heverlé, gesproken heeft : « Ce bougre de Keuremenne est
la ruine totale du Seminaire général; ce malheureux fanatique
nous jette plus de pierres sur un jour que nous pouvons
ramasser sur deux mois. » En van dit gezeg van den
minister magh men verzekert zyn, want men wist het al des
anderdaeghs 's morgens, wanneer noghtans alle de caemerlingen
die de tafel dienden, nog daer waeren, en sy van
het Seminarie generael hebben beginnen te spreken, het welk
den Minister wel heeft doen vloeken. » PELCKMANS, 11" deel,
bl . 357. (Zie ook over. KEUREMENNE Den Spectateur Universeel,
van 20 december 1789, nr 12, bl. 168).
--- 15 5 ---
in tijdstippen op welke zij, om zoo te zeggen
algemeen verwaarloosd werd, hebben wij gemeend
de Koninklijke Vlaamsche Academie eenige stonden
met CYPERS te mogen onderhouden.
JAN- BAPTIST CYPERS werd binnen Antwerpen
geboren, den 7 October 1756. Na zijne humaniora
voltrokken te hebben, werd hij te Leuven, in
de Paedagogie de Valk, leerling van wijsbegeerte
en wetenschappen. In den algemeenen wedstrijd
tusschen de leerlingen der vier pxdagogia van
de Hoogeschool, ten jare 1776 , bekwam hij ,
op 151 mededingers, de 31(‘ plaats. Leerling van
godgeleerdheid in het College van den Heilige
Geest, werd hij tot bacelier formeel bevorderd
voor zijne wijding tot priester. CYPERS zong zijne
eerste mis in de kerk der Amunciaten, te Antwerpen,
den 3o December 1781. Bij deze omstandigheid
werd hij, in name van zijnen oom en zijne
moei Bekaerts, met een Vlaamsch vers vereerd,
't welk in druk uitging (i).
Aanvankelijk werd CYPERS leesmeester van godgeleerdheid
in het Vigliicollege, anders den tar)ven
Schoof geheeten, omdat er een graanbondel in het
wapen des stichters voorkomt. Den 14 Mei 1785 werd
hij leeraar van Syntaxis in het College der H. Drievuldigheid,
en, eenige dagen later, lid van den
raad der faculteit van Wijsbegeerte. Ten jare 1790
(1) t' Antwerpen, bij Petrus L. Vander Hey, boekdrukker
en boekverkooper op de Schoenmerkt, in Sint-Elias.
— 156 --
bekwam hij den post van leeraar van poësis in
vervanging van Hubert Collin, die tot den zetel
van Rhetorica kwam geroepen te worden. Daarenboven
verving hij doctor van Leemput als hoog
• leeraar van Grieksche taal, in het Drie-Tongencollege.
Het was tijdens zijn verblijf te Leuven dat
CYPERS zich met de Vlaamsche poëzij ophield.
Zonder een dichter van hooge vlucht ,te wezen,
verdient hij echter eene melding in de geschiedenis
onzer letterkunde. Ofschoon de klassieke
geleerdheid het hoofdvak zijner werkzaamheden
uitmaakte, zocht hij den tijd om de nationale
dichtkunst te beoefenen, en anderen voor haar in
liefde te ontsteken. De man was van zijnen tijd
en dient als zoodanig te worden beschouwd. Hij
schreef eene eenvoudige, duidelijke taal. Dat hij
bij het vervaardigen zijner gedichten meer het
oog had op hen, die beter met de gesprokene dan
met de geschrevene taal bekend waren, lijdt geen
twijfel.
CYPERS was priester. De weinige gedichten, die
wij van hem kennen, werden vervaardigd en gedrukt,
op losse bladen, ter gelegenheid van eerste missen
vair priesters en inkleedingen van Nonnen. De
nederige man liet ze naamloos verschijnen. Het is
dank aan eene aanteekening van een verzamelaar
van soortgelijke stukken, dat wij den dichter kennen.
De verzen van CYPERS verraden iemand van
geoefenden geest en edel gemoed, gezet op elkeen
te stichten in de leer van Christus. Zijne taal, reeds
- 157 -
hebben wij het doen opmerken, is zuiver en duidelijk.
Zulks gaan wij door eenige voorbeelden toones.
Het eerste ons bekend gedicht van CYPERS is
een heilwensch aen de bruid volgende haeren bruYdegom
op den Berg van Mirrhe en den heuvel
van Wierook, afgebeeld in de deugdrarne en . Godminnende
Juffrouw ANNA-THERESIA VAN H ERCK,
nu .duster Agnes, gebortig van Iteyst ten Berg,
plechtiglyk Tig aen God verbindende, door dryvoudige
beloften, in 't vermaerd klooster der kanonikerssen
regulier, geregt Sint Nicolaes-Berg, binnen
Aerschot, den 18 July 178o (i ).
Het is eene uitbreiding der woorden van het
BOEK DER ZANGEN : voor dat de wind des dags
blare en de schaduwen verdwijnen, ral ik naar
den mirrhenberg en den wierookheuvel gaan.
CANT. IV, v. 6.
Deze verzen zijn ontwoekerd aan de snipperuren,
welke de jeugdige leerling van Godgeleerdheid van
zijne studien overgehouden en benuttigd had. Zij
dragen sporen van overhaasting.
Drie jaren later schreef CYPERS een gedicht ter
eere van teer Eerweerdigen Heer Mynheer H ENRICUS
J.-J. GENOELS, Tyne eerste onbloedige
offerande aen God opdragende, in de kerke van
den H. Carolus Borromeus, binnen Antwerpen,
ptne geboortestad, op den 23 April 1783.
(i) Gedrukt tot Loven, bij Ludovicus-Josephus Urban,
boekdrukker en verkooper, recht over de Halle.
— 158 -
de moeder van den neomist richt hij de
:
Wat groot geluk voor U, ó Moeder, die dit
aerdsche gift, geschonken hebt het leven!
gaet nu, uyt wedermin gedreven,
U, den Oorspronk zelf, daer 't leeven uyt begint,
liefdeteeken geven!
ik zie van very' als eene versche jeugd,
Doer deezen zielentroost vernieuwen uwe daegen,
eene nieuwe kracht door all' uw aders jaegen ;
Uw en zijne vreugd,
altaer God zal vraegen.
In hetzelfde wijdde hij een gedicht Aen
Juf. BARBARA-ELISABETH ZEGHERS,
DOROTHEA, gebortig van Loven, doende haere
plechtig? beloften in 't vermaerd klooster van
Berg, Aerschot; den g Julius
1783 t).
beoefende toonkunst.
zong speelde aangenaam het De
onder anderen :
Mij hoor alreeds heel zoetjes wedergalmen
gebergt, van dank- en gloriepsalmen,
hert en mond, uyt waere dankbaerheyd,
bruydegom eenvoudiglyk zult kweelen ;
met even kunst en vlyt,
op 't orgel laeten speelen.
en uw gezang zal zig aldus vermenglen
verheven en zoet gejuyg der Englen,
Waer uw geest en ziel, als uyt het lyt vervoert,
zal aen 't onderm . die aerd en hemel roert,
alleen te wekken.
t) Gedrukt tot Loven, by- i'an der Haert, Merkt,
- 158
Tot de moeder van den hij volgende verzen :
\Vat groot geluk voor U, ó Moeder, die dit kond,
Hoewel een aerdsche gift, geschonken hebt bet leven 1
Dat zelfde kind gaet nu, uyt wedermin gedreven,
Zig U. den Oorspronk zelf, daer 't leeven uyt begint,
Tot liefJeteeken geven 1
Mij dunkt ik zie van verr' als eene versche jeugd,
Do('r deezen zielentroost vernieuwen uwe daegen,
En cene nieuwe kracht door all' uw aders jaegen;
Hetgeen' ook uwen zoon, tot Uwen zijne vreugd,
Aen 't altaer God zal vraegen.
I n hetzelfde jaar wijdde hij een gedicht A en
Juffrouw Jujf. EuSABETH ZEGHERS,
nu doende haere
plechtig,? beloften in Ot vermaerd klooster van
Sint-Nicolaes-Berg, binnen A erschot; den 9 julius
r783 (r).
Deze jeugdige vrouw beoefende de toonkunst.
Zij zong lief en speelde aangenaam het orgel. De
dichter zegt haar onder anderen :
dunkt ik hoor alreeds heel zoetjes wedergaltnen
Dees daelen en gebergt, van dank· en gloriepsalmen,
Die gy, met hert en mond, uyt waere d&nkbaerheyd,
Voor uwen bruydegom eenvoudiglyk zult kweelen;
Of wel wanneer dat gy, met even kunst en vlyt,
Uw rappe vingers zult op 't orgel la eten speelen.
Uw stemm' en uw gezang zal zig aldus vermenglen
Met dat verheven lied en zoet gejuyg der Englen.
Wa er door uw geest en ziel, als uyt het Iyt vervoert,
U, en die het hoort zal aen 't onderl11 ensch onttrekken,
Om onze ziel tot hem, die aerd en hemel roert,
Zelf onberoerelyk, alleen maar op te wekken.
(I) Gedrukt tot Loven, by ,'all del' Hacrt, aen de Mel'kt,
^ 1 5 9 ._....
CYPERS schreef een Vlaamsch gedicht ter eere
van een oudleerling van het College der H. Drievuldigheid,
die later bekendheid verwierf, namelijk
PIETER-THEODORUS VERHAEGEN, doende fijne
eerste onbloedige offerande in de Parochiale
Kercke van den H. Remisius, binnen fijne geboorte
plaets Haecht, den 18 Juni 1786. Deze jonge
priester had, in 1781, bij de Leuvensche Alma
Mater den academischen lauwer weggedragen. Na
den Primus te hebben herinnerd hoe hij, bij zijne
terugkomst uit het Belgisch Athenen, in de kerk
van Haacht was onthaald geworden , gaat de
dichter aldus voort :
Maer nu gy andermael in dezen tempel treed,
Met 's priesters macht en glans zoo heerelyk bekleed,
Vo. r wie dat alle macht moet wyken,
Voel ik door zoetre vreugd myn het t en ziel ontroerd,
En my door stil gewelt ten hemel opgevoerd,
Terwyl dit grootsch vertoog myn zinnen doet bezwyken.
Hertroerende vertoog ! Hier zie ik 't deftig paer,
Hetgeen zyn zevental reeds vyf en twintig jaer
Zoo ie \ rig voed, met mond en zeden.
Ik zie ook zonnekleer uyt hun gesteltenis
Dat hunne ziel met vreugd als overgoten is,
Wanneer z'hun oudsten zoon ten outaer op zien treden.
Mij dunkt, hun dankbaer hert berst in dees woorden uyt :
Ontfang, verheven God ! ontfang ons oudste spruyt,
« Tot uwen heyl -gen dienst verkoren.
« Wij schenken u uw gift, gelyk zijn naera bediet (1),
« Daer d'hemel wonderlyk hem zoo meê noemen liet,
« Toen hy door d'heylzaem bron des doopsels wierd herboren.
^ i )
Theodorus.
-- 160 --
Theodorus Verhaegen had eene schitterende loopbaan.
Na den graad van licentiaat in de Godgeleerdheid
en in de geestelijke rechten verworven te hebben,
werd hij, in 1790, leeraar van wijsbegeerte in de Paedagogie
de Valk. De kardinaal de Francken berg benoemde
hem, in 1791, tot boekkeurder. Ten jare 795 werd hij
regent in de Pxdagogie het Castrum, en, in 1796, bekleedde
hij de hooge waardigheid van Rector magnificus
der Leuvensche Hoogeschool. Hij was insgelijks
kanunnik van liet kapittel van Ronse. Na het
concordaat werd Theodorus Verhaegen pastoor te
Munte (1803), pastoor van het Klein Begijnhof te
Gent ([806), en lid van den raad van het bisdom
(1807). Ten jare 1814 verkoor de prins Maurits de
Broglie hem tot officiaal van het bisdom van Gent,
in welke stad hij overleed den 20 December 1822,
oud 61 jaren (i). Theodorus Verhaegen was de
oom van wijlen den beroemden advocaat Verhaegen,
voorzitter van de Belgische Kamer der Volksvertegenwoordigers.
Van onzen CYPERS kennen wij nog een gedicht
aen Juffrouw ELISABETH- MARIA-FRANCISCA BASTEYNS,
nu MARIA-H EN RICA -ROSA, geboortig van
Antwerpen, doende plechtiglrk hare drrvoudige
beloften, onder den regel van den Seraphienschen
vader Franciscus, in 't vermaerd klooster der reli-
(1) Zie ARTHUR VERHAEGEN, les 5o dernières années de
l'ancienne Université de Louvain (174o-17g7). Liège, 188.4,
bl . 447 et v .
-- 161 —
gieusen Capicienerssen, binnen Sint Truyen, den 17
October 1790. ( i)
Het gedicht vangt aldus aan :
Gods Geest, bestuer myn pen ! En gy, ó hemelingen,
Die staeg u bezig houd met Godes lof te zingen,
Ontsteekt my door uw voer, en helpt my in dit werk,
Opdat het zy tot eer van God en zyne Kerk!
Ik zong den zegeprael, ik zing de offerhande
Van eene teere Maegd die zig aen God verpandde,
Om in hoetveerdigheid, vol liefde, vry en reyn,
De voorspraek van ons land by Godes troon te zyn ;
Die om het vvaer geluk van hare ziel te vinden,
Kwam heden plechtiglijk zig hier aen God verbinden ;
Verlaetende daervoor, met waren helden-moed,
En huys, en stad, en land, en erf, en goed en bloed,
Om, zonder eygenwil, met zuyver hert en zeden,
Haer levensloop voor God alleen te gaen besteden ;
Met God alleen te vreê, verr' van het aerdsch gedruys,
En zoekt zy geenen troost als aen den voet van 't kruys.
Had zy voor haeren roep haer ,00ges toegeloken,
Daer had haer geenen keus voor eenen man ontbroken,
Gezond van lyf en leên, gezwind, en wel ter tael,
Niet minder van verstand als klinkende metael.
Daer by, wel opgevoe !, door ouders, welkers oogen
Geen kwaed of slim bedryf en konden ooyt gedoogen,
En welkers zorg en deugd hun kinders 't voorbeeld geeft,
Hoe dat er dient gewerkt, hoe dat er dient geleeft.
Ons bruyd bedankt daer voor haer vader en haer moeder,
En laet ook vryen keus aen zuster en aen broeder ;
Haer deel, haer beste deel is dit geheyligd slot,
Daer zoekt zy haeren Al, daer zoekt zy haeren God.
Het liedeken, dat volgt op het gedicht, vangt
aldus aan :
(1) Het vers is gedrukt tot Loven, bij J.-P. Michel, regt
over 't Wit- Heeren College, drukker der Vaderlandsche legers.
-- 16 2 --
Zuyvre geesten, schaer der Englen,
Koomt vereeren dit ons feest;
Koomt uw zoete stemmen menglen,
Want zij passen hier het meest.
Koomt met ons den lof verkonden
Van een welberaede maegd,
Die, door Godes liefd' verbonden,
Zig aen hem geheel opdraegt.
Het eindigt op de volgende wijze
verleen haer veele jaeren,
tot haer en ons geluk,
van rampen en bezwaeren,
haer volle jubelkruk.
Laet de glaezen hier op klinken
en bly geluyd,
ons de gezondheyd drinken
Seraphiensche bruyd.
Vast moet CYPERS meer Vlaamsche gedichten
hebben nagelaten, die, wij hopen het, zullen worden
Den 7 Mei 1791 werd Cypers door de grootvicarissen
van Doornijk bevorderd tot de pastorij
van het aanzienlijk dorp Beveren, in het Land
van Waas. Gelijk het was te voorzien, wist hij,
zijne hoedanigheden, achting
vertrouwen parochianen te verdienen.
Weldra echter hade nieuwe pastorampspoedige
dagen te doorleven. De omwenteling, in Frankrijk
uitgebroken, strekte hare woede ook tot ons vaderland
uit.. België werd ee .1 wingewest groote
republiek, zuchtte onder den der overheersching.
plunderingen lasten des
luyvre geesten, scha er der Englen,
Koomt \'ereeren dit ons feest j
Koomt uw zoete stemmen menglen,
Want zij passen hier htt meest.
Koomt met ons den lof verkonden
Van een welberacde maegd,
Die, door Godes liefd' verbonden,
Zig aen hem geheel opdraegt.
eindigt op de volgende wijze
God verleen haer veele jaeren,
En tot haer en ons geluk,
Vry van rampen en bezwaerE:n.
Tot haer volle jubelkruk.
Lae! de glaezen hier op klinken
Met een hel en bly geluyd,
Laet ons de gezondheyd drinken
Van ons Seraphlensd1e bruyd.
moet CYPERS meer Vlaamsche gedichten
hopen het, zullen worden
teruggevonden.
M ei 179 I door de grootvicarissen
van bevorderd de pastorij
aanzienlijk dorp het Land
\Vaas. Gelijk het WJS te voorzien, WIst hij,
door zijne voortreffelijke hoedanigheden. de achting
en het vertrouNen zijner parochianen te verdienen.
Weldra echter had de nieuwe pastoor rampspoedige
doorleven. omwenteling. Frankrijk
tot ons vaderland
uil. België werd ee.l wingewest der groote
republiek, zuchtte onder den druk der over heersching.
Vervolgingen, plunderingen en lasten des
163 ---
oorlogs waren de droeve gevolgen er van. Het Land
van Waas anders vrij afgelegen, deelde ruimschoots
in het treurig lot. Als bekend is, waren het vooral
de priesters die het hadden te bezuren. CYPERS , .
een toonbeeld van een vroom en priesterlijk leven,
kon niet onderdoen voor de trawanten der republiek.
Het afleggen van den eed van haat tegen
het koningschap geweigerd hebbende, werd hij uit
zijne pastorii gezet, zag zijnen tempel sluiten en
zijne kerkgewaden, onder zijn oog, openbaar verkoopen.
In die bange dagen, in die dagen van kommer
en nood, verliet de moedige pastoor zijne parochianen
niet. Om niet aangehouden en naar Cayenne
vervoerd te worden, legde hij voor tijd en wijl de
priesterkleederen af en wist hij zich bij vrienden
te verbergen. Des nachts verrichtte hij, zoo binnen
Beveren als in de omliggende dorpen, de herderlijke
plichten, ging hij mis lezen, biecht hooren,
huwelijken inzegenen of zieken bedienen CYPERS
liet een boek bevattende het verhaal dezer gebeurtenissen,
dat in de archieven der kerk van Beveren voorhanden
is. In dit boek, 't welk mede van 's mans uitgebreide
geleerdheid getuigt, heeft hij aangeschreven
al wat er in dien rampvollen tijd, dag bij dag,
door de agenten der Republiek, in en rond Beveren
is verricht geworden. Aan den a ll October 1797
leest men deze twee woorden : Incipit desolatio!
Al wie met de geschiedenis dier dagen eenigszins
bekend is, zal verstaan wat deze woorden al bitters
bevatten,
._ r64 -
Na het Concordaat hernam CYPERS zijne herderlijke
bediening. Hij had het genoegen nog achttien
jaren in het midden zijnel:parochianen ie
mogen doorbrengen. Tot groote droefheid van allen
overleed de brave pastoor te Beveren den 21 Maart
182o, oud 64 jaren.
Zeventig jaren zijn er verloopen sedert zijn
afsterven en nog is zijne gedachtenis bij de ouderlingen
van Beveren in gezegend aandenken. Dit
werd ons bericht door den tegenwoordiger pastoor
dezer parochie, den weleerw. heer A.-J. Vyt, wien
wij voor zijne vriendelijke mededeeling onzen hartelijken
dank betuigen.
-- 165 --
Zitting van 18 Juni z 8go
Aanwezig de heeren Em. !Eiel, bestuurder ,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter, bestendige
secretaris ;
heeren H. Claeys , jhr. N. de Pauw,
Gailliard, Génard, G. Gezelle, L. Roersch,
Haeghen, P. Willems, Alberdingk
Daems, Hansen, Mathot, J.
J. Obrie, J. van Droogenbroeck, Th.
J. Broeckaert, Copman, A. de Vos, K. Stalaert,
van Even, werkende leden ;
Flou en jhr. K. de Gheldere,
leden.
afwezigheid de heeren
J. Laet en L. Schuermans, werkende leden,
H. Sermon, bestendige leest het verslag over
vorige zitting, hetwelk wordt goedgekeurd, en
deelt de vergadering lijst mede der
het l'Academie royale Sciences,
Lettres, et des Beaux-Arts de Belgique.
40 .
des livres la Bibliothèque l'A cadémie des et des
- 165-
18 1890
de Em. !-liel, bestuurder,
onder bestuurder, Potter, bestendige
secreta ris;
de heeren H. Claeys, jhr. de Pauw,
E. P. Génard, G. GezelIe, L. Roersch,
F. van der Haeghen, P. Willems, P. Thym, S. Daems, C. Hansen, L. Mathot, J.
Micheels, J. 0 brie, J. van Droogenbroeck, Coopman, A. de Vos, K. Stallaert, J. Broeckaert,
Ed. van Even, werkende leden;
de heeren K. de Flou en jhr. K. de Gheldere,
briefwisselende leden.
Verontschuldigen hunne afwezigheid de heeren
J. de Laet en L. Schuermuns, werkende leden,
en H. Sermon, briefwisselend lid.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk wordt goedgekeurd, en
aan de vergadering de lijst mede der
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege Staatsbestuur
:
Bulletin de I'Academie des Sciences,
des Letlres, et des Beaux-Arts de Belgique.
1890, Nr 40.
Catalogue des livres de la Bibliothèque de
I'Académie royale des Sciences, des Lettres et des
-- 1 66 --
Beaux-Arts de Belgique. Seconde partie. Ouvrages
non périodiques, 3e fascicule. Sciences morales
et politiques. Beaux-Arts.
De Werken van .7. van den Vondel, uitgegeven
door Mr. .7 . van Lennep. Herzien en
bijgewerkt door J.-H.-W. Unger. XIe deel, 1645.
-- XI I° deel 1646.
Relations politiques des Pays-Bas et de l'Angleterre,
sous le règne de Philippe II, publiécs
par le Baron KERVYN DE LETTENHOVE. IV,
première partie, 40.
Vanwege den heer G. GEZELLE
Lauwertaksken geplant op het graf van de
God- en deukdlievende jou (rouw Justina Goethals,
stichteres eenen stichting tot onderhoud der arme
en ouderlooTe jeugd van het vrouwelijk geslacht
binnen Kortrijk, door J. HOFMAN. Kortrijk, wed.
L. Blanchet, 1838 (I V)-8 bl. 16°.
Bekroonde Dichtwerken op het afsterven van
. -B. - Hofman, dichter en tooneelminnaer.
Kortrijk, 1836, 8°.
1781. Mijn eerweerden Heer Joseph Ignatius
Michaël van Dale, .zaliger gedachtenisse, koopman,
priester, vader der armen. Kortrijk, 1881, 16°.
De Reisduif. Theoretisch en praktisch Handboek
voor de Liefhebbers en kweekers van duiven,
door SI LVAI N WITTOUCK. Kortrijk, 1878, 8°.
Vanwege den heer J. VERDAM, hoogleeraar te
Amsterdam :
- 167 •^
Geschiedenis der Nederlandsche Taal, in hoofdtrekken
geschetst. Leeuwarden, 189o.
Vanwege den heer MORIZ HEINE, het 2e deel
van zijn Deutsches Wbrterbuch.
Vanwege den heer ALEXIS CALLANT :
Een Fransje Gedichten voor onTe kleinen. Met
39 plaatjes. Gent, 189o, 120.
Vanwege het stadsbestuur van Antwerpen :
Antwerpsch Archievenblad, 17e deel, 2e afl.
Vanwege den heer Jozef Splichal, uitgever te
Turnhout :
Kempisch Museum. Maandschrift gewijd aan
Geschiedenis en Oudheden, 1890. Eerste jaar, de
5 eerste afleveringen.
WEDSTRIJD VAN DICHTKUNDE.
De bestendige secretaris maakt bekend dat,
ter beantwoording van de prijsvraag : « Een gedicht
ter eere van Z. M. Leopold II, bij de 25 e verjaring
zijner troonsbeklimming », op den bepaalden
tijd acht dichtstukken zijn ingezonden, voorzien
met de volgende kenspreuken :
Nr I. Geregend het Land
Waar de weldoende vrede
De olijvenkroon spant. (LEDEGANCK).
168 —
Nr 2. Gunst baart kunst.
Nr 3. De Militair.
Nr 4, Vivat Rex !
Nr 5. Heil hem, die in 't bestaan, dijn vlijt'ge
[levensschreden
Aan 't luk van 't vaderland en 't mensch-
[dom wil besteden !
Nr 6. Kunst fonder wetenschap baart hooimoed.
Nr 7. Vincet pax patriae.
Nr 8. L'édifice, dont le Congrès a jeté les
fondements, peut s'élever et s'élèvera
encore. (LÉOPOLD II).
De heer P. Willems vraagt het woord en verzoekt
de zitting van October te verschuiven tot
den vierden woensdag dier maand. De vergadering
neemt dit voorstel aan.
Door den heer J. Obrie wordt aan het bestuur
in bedenking gegeven of 't niet mogelijk ware de
jaarlijksche plechtige vergadering en het banket der
Academie te houden op een tijdstip, gunstiger voor
het reizen dan de maand December. Hij zegt dit
eensdeels voor de in België gevestigde bejaarde
Academieleden, anderdeels voor de leden uit Noord-
Nederland, die in een beter seizoen wellicht naar
Gent zouden komen en deel nemen aan onze
vergadering.
De heer P. Willems treedt dit voorstel bij.
— 169 .—
Zijns inziens zouden zulke bijeenkomsten de Nederlandsche
Congressen, die uitgeleefd schijnen, voordeelig
kunnen vervangen.
Het bestuur zal het voorstel onderzoeken en
in de eerstvolgende maandelijksche vergadering er
verslag over mededeelen.
Bestendige Commissie van Middelnederlandsche
Letterkunde.
De heer Gailliard, secretaris der commissie,
biedt het volgende verslag aan :
« De bestendige Commissie heeft, in zitting
van heden, besloten den heer Alberdingk Thym,
mits goedkeuring der Academie, te gelasten met de
uitgave van twee middelnederlandsche kalenders uit
de XIVe en XVe eeuw, die als eene merkwaardige
bijdrage voor de zedengeschiedenis mogen beschouwd
worden, namelijk ter wille van de voorschriften
van gezondheidsleer, welke bij iedere maand te
vinden zijn. De uitgave zal ongeveer 5o bl. beslaan.
« Op voorstel van jhr. de Pauw beslist de
Commissie, de Academie te verzoeken aan den
Groot-Hertog van Baden mededeeling te vragen
van het fragment van Reinaert de Vos, onlangs
in de Hofbibliotheek van Darmstadt ontdekt ».
De Academie neemt het voorstel ter uitgave
- 170 -
van de hoogergemelde middelnederlandsche kalenders
aan, en gelast het bestuur om door bemiddeling
van den heer Minister van Buitenlandsche
Zaken de mededeeling va het bedoelde fragment
te bekomen.
Bestendige Commissie van nieuwere Taal
en Letterkunde.
Door den heer Coopman, secretaris dezer
commissie, wordt het volgende verslag medegedeeld
:
Verslag der fitting, gehouden op 21 Mei, 1890.
Aanwezig : de heeren Hansen,voorzitter, Daers,
De Vos, Hiel, Micheels, Prayon, Snieders, leden,
Coopman, secretaris.
Afwezig : de heeren Claeys, wegens ambtsbezigheden,
Mr. Obrie, uitlandig.
De Voorzitter verklaart de zitting geopend
ten i u. en verleent het woord aan den secretaris
om lezing te geven van het verslag der voorgaande
vergadering.
Dat verslag wordt goedgekeurd.
DAGORDE.
10 Bloemlefing uit de werken onfer X VIIe- en
X VIIIe-eeuwsch c schrijvers.
2° Bijfondere verfameling der voorname tooneelwerken
van schrijvers sedert het begin der
XVIe eeuw.
--- I 71 —
De heer SNIEDERS verklaart dat hij voornemens
was het voorstel eener algeheele uitgaaf
der vertaling van Boëtius' Troost-Medecijne-Wijnckel
(De Buck) bij te treden. Bij nadere overweging,
is hij tot het besluit gekomen dat goed
gekozen gedeelten uit dat werk wellicht beter zullen
beantwoorden aan het voorgestelde doel.
Eene algeheele uitgaaf zou een voorgaande
stellen, dat ons tot in het oneindige zou leiden.
Daarbij zijn volledige uitgaven niet alleen hoogst
kostbaar, maar, in waarheid, niet zelden nutteloos.
Overigens, is het der Koninklijke Vlaamsche
Academie niet te doen deze werken in hun geheel
te bezitten, gelijk meesterstukken der oudheid ; het
is haar voldoende dat met zorg gekozen brokstukken
de letterkundige waarde dier geschriften,
op behoorlijke w i;ze, in het licht stellen.
Dit is insgelijks het geval met de tooneelwerken.
Dr. Snieders treedt vervolgens in eenige beschouwingen
betreffende de eigenlijke samenstelling
en uitgaaf der bloemlezing.
Zullen wij daarin de werken van schrijvers
of dichters opnemen die, — bij voorbeeld, na den
overgang van Antwerpen, in den aanvang der
XVIIe eeuw — Vlaanderen en Brabant verlieten
en in het Noorden gevestigd bleven ?
Zoo waren, om er slechts enkelen te noemen,
Gasparus Barleus, Van den Berg (Montanus),
Peter van den Broeck, de gekende zeevaarder.
-
172
-
Naar zijne meening, moet men deze ter zijde
laten; immers, geboorte zegt niets; ontwikkeling
zegt alles.
Vooreerst zijn de werken dier mannen geene
zeldzaamheden of curiositeiten, in Nederland. Die
schrijvers, in 't Noorden ingeburgerd, bedienden
zich van den aldaar gebruikelijken taalvorm; dan,
voor wat taal en stijl betreft, hebben zij voor ons,
Vlamingen, niets eigenaardigs. Zij schreven werken,
die zich door niets onderscheidden van die, welke,
te dien tijde, in Holland verschenen. Voor ons, is
het hoofdzaak eene uitgebreide studie te leveren op
de eigenlijke Vlaamsche letterkunde van die dagen,
hare gehalte, stijl, taal en ontwikkeling.
Zoo beperkt, d. i., tot de schrijvers en dichters
die hier te lande hebben geleefd en lieten drukken,
zou de commissie twee wegen te volgen hebben :
1O de werken van schrijvers en dichters behandelen,
naar gelang het jaartal der uitgaven ;
20 de werken kiezen naar willekeur in beide
eeuwen.
De eerste wijze van uitgave zou stellig de
beste en de regelmatigste, maar tevens niet altijd
de meest practische zijn.
Inderdaad, alvorens eene letter te laten drukken,
zouden wij al de elementen moeten bijeen zoeken
en deze schriften en indeelen -- een reuzenwerk,
dat ons meer dan eens, niettegenstaande de nau wgezetste
zorg en toewijding van onzentwege, van
vergetelheid van dezen of genen dichter of schrijver
zou doen beschuldigen.
- 17 3
De tweede wijze is : wij kiezen rechts en
links, zonder volgorde in acht te nemen. Dit is
ongetwijfeld het meest doeltreffend middel om den
ontworpen arbeid onmiddellijk aan te vatten en
voort te zetten.
De voorhanden letterschatten zijn overgroot ;
men vindt niet alleen geestelijke werken, maar tevens
werken over kunst, taal en zedeleer, critische beschouwingen,
geschiedenis, reisbeschrijvingen en vooral
eene vracht tooneelstukken, die wij knogen beschouwen
als de laatste uitingen, de laatste snikken der
vroegere rederijkers.
Ten slotte stelt de heer SN1EDERS voor : .
10 De commissie ,al rich bepalen bij de uitgave
eener bloemleTing van het jaar 1600 af tot
het ,daar 1800, en Tich beTighouden met de
Vlaamsche dichters en schrijvers, die .voor
de letterkunde het eigenaardigst Tijn ;
20 Zij zal nemen wat haar onmiddellijk onder
de hand valt of, beter geegd, wat haar het
belangrijkst voorkomt, uit welk vak dan
ook;
3" Zij .dal aan ieder lid eenen schrijver reit voormelde
eeuwen aanduiden en hem, mits hare
goedkeuring, de over te nemen stukken laten
kieren ; .dij Tal hem tevens belasten met het
opstellen eener biographische of bibliographische
nota over den behandelden schrijver of
dichter.
Het lid Tal dit stuk metfijnen naam
onderteekenen.
— 1 74 —
4° De bloemle.ing Tal verschijnen in gr. octavo,
in twee kolommen druks en kleine tekstletter.
De kolommen vullen breed genoeg
zijn om de alexandrijnen niet te moeten
50 De uitgaaf .dal geschieden in afleveringen van
honderdtal bladtijden, op onregelmatige
tijdstippen te verschijnen; vier afleveringen
'ouden een boekdeel vormen.
6° Het geheele werk wordt voorafgegaan door
eene schets der letterkunde in de X VII' en
X V^^IIe
schets Tal in de eerste aflevering
ofwel bij de vierde gevoegd
met verschillende paginatje.
De heer Voorzitter verklaart de bespreking
betreffende de « Voorstellen ván den heer Aug.
Snieders » geopend.
De heer S. DAEMS herhaalt zijne reeds vroeger
afgelegde verklaring, dat hij, tegen dank,
afziet van zijn voorstel, strekkende om de vertaling
van Boëtius in den geheele uit te geven (1).
--- hij bekent het volgaarne • — is geene
in Bene bloemlezing, waarin eene zekere
verhouding moet bestaan in opzicht van den omvang
der opgenomen stukken.
1) der Koninklijke Vlaamsche Academie (26 Februari
18go
- 174-
bloemlqing {al gr. octavo,
twee kolommen druks en kleine tekstletter.
De kolommen {uilen breed genoeg
rijn om de alexandrijnen niet te moeten
afbreken.
5° uitgaaf {al lil afleveringen van
een honderdtal blad{ijden, op onregelmatige
te verschijnen; vier afleveringen
{ouden een boekdeel vormen.
geheele werk wordt voorafgegaan door
in XVII" en
XVIIIc eeuw.
Die schets {al de eerste aflevering
plaats vinden ofwel bij de vierde gevoegd
worden, met verschillende paginatie.
heer Voorzitter verklaart de bespreking
de « van den heer Aug.
» S. DAEMS zijne reeds vroeger
afgelegde dal tegen dank.,
zij n voorstel, strekkende om de vertaling
Boëtius den geheele uit te geven (r).
DaarvQor -- hij bekent het volgaarne- is geene
plaats in eene bloemlezing, waarin eene zekere
bestaan in opzicht omvang
opgenomen stukken.
(I) Zitting ,icr Koninklijke Vlaamsche Academie (26 Februari
1890.
- 175 ._
Hij is het eens met zijn achtbaren collega,
voor wat betreft de Noord-Nederlandsche werken :
wij moeten ons bepalen bij den toestand der Vlaamsche
letteren van dien tijd.
Hij kan echter niet ten volle instemmen met
de meening dat de commissie geene rekenschap
zou dienen te houden met tijdsorde of alphabetische
orde. Hij acht het niet gepast of geraadzaam zoo
maar de hand aan het werk te slaan, op goed
valle 't uit.
Daarentegen heeft hij vrede met het voorstel
van den heer Snieders, aangaande de versmelting
der tooneelbibliotheek met de bloemlezing, aangezien
het tooneel slechts eene afdeeling is van de algemeene
letterkunde en het geenszins het doel der
commissie was, een repertorium te vormen, dat,
overigens, met het oog op de vereischten van den
huidigen tijd, van geenerlei nut zou wezen.
Daar de versmelting der beide werken en
bijgevolg der beide commissiën van uitvoering niet
vastgesteld schijnt, verzoekt de heer Daems zijnen
achtbaren collega Snieders, als art. 1 van het voorgelegde
voorstel te willen aannemen :
Art. 1 . In de bloenzlefing u:t de werken onfer
X VIIe- en X VIIIe-eeuwsche schrijvers, rijn de
tooneelwerken van schrijvers sedert het begin der
X VIe eeuw mede begrepen.
De twee commissiën van uitvoering, benoemd
in fitting van 20 November, 1889, 'ijn tot éene
versmolten.
— 176 --
Ook drukt de beer Daems den wensch uit
dat de Commissie -- welke voortaan zal samengesteld
zijn uit de heeren Claeys, De Vos, Hansen,
Micheels, I'rayon, Snieders en Daems
dadelijkk zou overgaan tot het vaststellen eener
voorloopige lijst van schrijvers en dichters uit die
tijden.
Alvorens art. r in stemming te leggen, wijst
de heer Voorzitter op het verschil van eeuw, in
dat art. t vervat. Daarin is spraak van de XVIe
eeuw voor de tooneelwerken en slechts van de
XVIIe en de XVIIIe eeuw voor de andere.
In afwachting dat de Commissie dat punt
regele, stelt hij voor als eindpunt aan te nemen
het jaar 1815.
De heer PRAYON wenscht te weten wat zijn
achtbare collega den heer Snieders eigenlijk bedoelt
met Vlaamsche of Zuid-Nederlandsche dichters of
schrijvers? Wij mogen immers niet uit het oog verliezen
dat Noord-Brabant en Nederlandsch-Limburg,
Fransch- en Zeeuwsch-Vlaanderen destijds van ons
vaderland deel uitmaakten.
De heer SNIEDERS verklaart dat het wel
degelijk zijne bedoeling was de schrijvers en dichters
uit die afgescheurde gewesten in de bloemlezing
te zien opgenomen worden.
Verder stelt de beer PRAYON voor, als beginen
als eindpunt aan te nemen twee heuglijke
dagteekeningen uit de geschiedenis van ons vaderland
: de bloemlezing zou aanvangen met den
-- 177
« val van Antwerpen » en eindigen met den « slag
van Waterloo ».
Na eene gedachtenwisseling, waaraan al de
aanwezige leden deelnemen, stelt de heer Prayon
zijn voorstel aldus op :
Art. 2. — De Commissie verdeelt de bloemlering
in vier tijdvakken :
l e tijdvak : Van den val van Antwerpen
tot den vrede van West falen (1648) ;
2e tijdvak : Van 1648 tot den vrede van
Utrecht (1713);
3e tijdvak : Het Oostenrijksch Bewind;
4e tijdvak : Het Fransch Bewind tot en met
1815.
Tot nadere regeling der werkzaamheden, en,
met het oog op den wensch van den heer
Daems, wat betreft het opmaken van voorloopige
lijsten van schrijvers, dichters en tooneelletterkundigen,
verlangt de heer Prayon dat zoo
mogelijk, in de eerstvolgende zitting der commissie,
de schrijvers zouden aangeduid worden, met dewelke
de commissie van uitgave eerst zal beginnen.
Hij slibt zich aan bij het voorstel van den
heer Snieders, om, bij de behandeling der werken
of uittreksels dezer, niet het jaartal van de
geboorte der schrijvers, maar wel het jaartal der
verschijning hunner werken in acht te nemen.
De heer SNIEDERS verklaart ten volle in te
stemmen met de zienswijze uitgedrukt door zijne
achtbare collega's de heeren Daems, Hansen en
Prayon.
----- 178 —
De heer Voorzitter brengt de navolgende
bedenkingen in het midden •
Het ware te vvenschen dat voor elk werk,
waaruit wij brokstukken zullen overnemen, aangewezen
worde waar het verschenen en waar het
nog te vinden is, als inlichting voor de personen
die, na de verschijning onzer bloemlezing, het geheele
werk zouden willen inzien.
Tevens zou de bewerker den geheelen inhoud
voldoende moeten opgeven, opdat de lezer zich
een nauwkeurig en helder denkbeeld kunne vormen
van het behandelde.
Het is klaar dat de bewerker alle aanmerkingen
en toelichtingen aangaande taal, stijl enz.
in nota's aanteekenen, doch den eigenlijken tekst
eerbiedigen zal.
Dan stelt de heer Voorzitter de vraag of de
bewerker eene studie moet leveren over iederen
genoemden of beter gezegd iederen schrijver waarvan
stukken opgenomen worden in de bloemlezing?
Hij bedoelt eene critische uitgave in den zin
van die van Jonckbloet over Reinaart de Vos?
Ook ware het nuttig te weten hoeveel boekdeelen
het werk zal vormen, met het oog op de
kosten van uitgaaf, welke door de Koninklijke
Vlaamsche Acadetnie vooraf moeten goedgekeurd
worden.
De heer SN I ED ERS meent dat de Commissie
van uitvoering slechts om de twee, soms om de drie
jaren, een boekdeel in vier afleveringen, te zamen
- 1 79 -
ongeveer 4.00 bladzijden, zal uitgeven. Het geldelijk
belang der Koninklijke Vlaamsche Academie
is dus, vooralsnu, niet bijzonder in aanmerking
te nemen, daar de uitgave van twee, soms van
éene aflevering in 't jaar gemakkelijk kan gedekt
worden door de jaarlijksche begrooting, zooals
deze thans is vastgesteld.
Het achtbaar lid beveelt het drukken op twee
kolommen aan.
Voor biographieën enz. zal eene groote, voor
de uittrekselen eene smalle letter gebruikt worden.
In afwachting stelt hij voor, inlichtingen te
nemen bij den heer drukker der Koninklijke
Vlaamsche Academie en dezen te verzoeken eene
verzameling zijner letters te willen voorleggen aan
de commissie.
De heer PRAYON stelt voor opvolgenlijk te
onderzoeken :
i° Het geschiktste formaat;
2° Drukken wij op eene of op twee kolommen ?
3° Welke letter kiezen wij?
De heer Voorzitter meent dat heden geene
beslissing daarover kan genomen worden en stelt,
met den heer Snieders, voor, dat twee leden der Commissie
zich zouden willen belasten met het aanwenden
der noodige stappen bij den heer drukker.
Door de Commissie worden aangewezen de
heeren De Vos en Micheels welke, voor de aanstaande
zitting, de verlangde inlichtingen zullen
bezorgen .
-- ISO -
In dezelfde zitting zal de heer Daems zijn
ontwerp van namenlijst der te behandelen schrijvers
voorleggen.
De heer Voorzitter HANS EN vat de bespreking
samen.
De Commissie voor Nieuwere Taal- en letterkunde
beslist :
1e -- De twee Commissiën, welke, in zitting van
20 November, 1888, benoemd en belast werden de eene
met de « samenstelling eener bloemlezing uit onze XVIIeen
XVIII -eeuwsche schrijvers », de andere met het
bezorgen eener « bijzondere verzameling der voorname
tooneelwerken van schrijvers sedert het begin der
XVIe eeuw, » worden tot éene Commissie versmolten.
2e De bloemlezing, waarin de tooneelletterkunde
begrepen is, wordt verdeeld in 4 tijdvakken, te weten :
Ie tijdvak : Van den val van Antwerpen tot den
vrede van Westfalen (1648);
2e tijdvak : Van 1648 tot den vrede van Utrecht
(1713) ;
3e tijdvak : Het Oostenrijksch Bewind;
4e tijdvak Het Fransch Bewind tot en met 1815.
3e -- In de bloemlezing worden alleen opgenomen :
de, voor hunnen tijd en voor onze letterkunde, eigenaardigste
schrijvers en dichters uit Zuid-Nederland (met
inbegrip van Noord-Brabant en Nederlandsch-Limburg,
Fransch- en Zeeuwsch-Vlaanderen), welke in Zuid-Nederland
geleefd en daar hunne werken uitgegeven hebben.
4e -- De Commissie van uitvoering wijst iederen
medewerker eenen of meer schrijvers uit die tijdvakken
aan en laat hem, mits hare goedkeuring, de over te
nemen stukken kiezen.
Zij belast hem tevens met het opmaken van een
- 181 --
biographisch of bibliographisch opstel over den behandelden
schrijver of dichter.
Elke medewerker onderteekent zijne bijdrage.
5' — De bloemlezing verschijnt in afleveringen van
een honderdtal bladzijden druks, op onregelmatige tijdstippen.
Vier afleveringen vormen een boekdeel.
6e Het geheele werk wordt voorafgegaan door eene
verhandeling over onze letterkunde in de voormelde
eeuwen.
Die verhandeling verschijnt in de eerste of de vierde
aflevering, met afzonderlijke benommering der bladzijden.
Verdere punten, aangewezen door de achtbare
heeren Snieders, Daems, Prayon enz. zullen in de
eerstvolgende zitting besproken en beslist worden ;
vooralsnu stel ik vast -- zegt de heer Voorzitter
— dat de voornoemde voorstellen zijn aangenomen.
(Algemeene goedkeuring.)
Aan het bestuur der Koninklijke Vlaamsche
Academie zal oorlof gevraagd worden tot het
houden eener buitengewone zitting der commissie
voor nieuwere Taal- en Letterkunde, in Juni t. k.,
ten einde de werkzaamheden der commissie voor
de bloemlezing volledig te kunnen regelen.
De Secretaris verlangt dat, in die buitengewone
vergadering eene beslissing genomen worde betreffende
de afzonderlijke zittingen, te houden door den
raad van redactie der Kunst- en Vakwoorden. Deze
heeft een ontwerp van rondgaanden brief op te stellen,
te bespreken en daarna te onderwerpen aan de
commissie voor nieuwere Taal- en Letterkunde. Tot
— 182 -
heden was dit niet mogelijk, aangezien die raad
daartoe niet gemachtigd was.
Het is eveneens in het belang der commissie
voor de bloemlezing dat zulks, in de e. v. vergadering,
geregeld worde. (Aangenomen.)
I)e dagorde der buitengewone zitting van Juni
t. k. wordt aldus vastgesteld :
a) Bloemlezing.
b) Afzonderlijke zittingen der beide sub-cornmissiën.
De heer Voorzitter verklaart de vergadering
gesloten te 2 1/2 uren.
Aldus voorgelezen, goedgekeurd en onderteekend,
in zitting van 18 Juni, 1890.
De VoorTitter,
DR. C.-J. HANSEN.
De Leden :
S. DAEMS,
DR. AM. DE VOS,
E. HIEL,
J. MICHEELS,
A, PRAYON,
DR. AUG. SNIEDERS.
De Secretaris-Verslaggever,
TH. COOPMAN.
— 183 --
Dagorde.
Jhr N. de Pauw bekomt het woord voor
zijne aangekondigde
Mededeeling over een nieuw fragment van
REINAERT DE VOS.
Ik heb de eer de bijzondere aandacht van de
Koninklijke Vlaamsche Academie te vestigen op het
laatste werk van ERNST MARTIN : Neue Fragmente
des Gedichts VAN DEN VOS REINAERDE und das
Bruchstiick VAN DEN BERE WISSELAUWE, verleden
jaar uitgegeven in de 65e Heft der Quellen und
Forschungen Tur Sprach - und Culturgeschichte der
Germanischen Vcelker, te Straatsburg, waarvan het
voor hare Bibliotheek aangekochte overdruk nevens
zijne voortreffelijke uitgaven van den Vlaamschen
en den Franschen Reinaert is nedergelegd. Gelijk
mijne achtbare collegas het weten, is het aan
dezen Hoogduitschen geleerde, thans Director van
het Seminarium van Philologie ter Universiteit van
Straatsburg, dat de beoefenaars van middeleeuwsche
letterkunde de laatste en beste uitgaven van
ons mnl. meesterstuk in beide nationale talen van
België te danken hebben. Niet alleen heeft hij
de eerste, gebrekkige uitgaven van den Vlaamschen
ReinaeK van GRIMM, WILLEMS, SNELLAERT en
JONCKBLOET door eene definitieve, op de hoogte
der hedendaagsche wetenschap, vervangen, maar hij
heeft den samenhang der 32 branches van WON
_. 184 ._
en CHABAILLE opnieuw bestudeerd en er de uitgave
volgens al de bekende handschriften van bezorgd.
Het geldt nu niet min als de vondst, hem
door den Bewaarder der Groothertoglijke Hof-
Bibliotheek van Darmstadt aangemeld, en de uitgave
door hem zelven gedaan van een nieuw
fragment van het wonderlijk dieren-epos van « WILLEM,
die den MADOC maecte ». Die mededeeling
is ons dubbel kostbaar, daar zij eenen nieuwen
tekst levert, denkelijk ouder dan de volledige vijftiendeeuwsche
handschriften van Stuttgart (uit Cornburg)
en van Brussel (uit Amsterdam) of andere
gekende fragmenten (A), en daar het toeval wil dat in
de twee hervondene bladen juist een gedeelte behandeld
wordt van het oorspronkelijk werk van onzen
Vlaming, namelijk de allerbelangrijkste episode, waar
Reinaert aan coninc Lyoen het gewaande en geveinsde
bestaan meldt van den schat van coninc Hermenrijc
(in den nieuwen tekst keyser Heimeric), dat te
Kriekenputte (Crikeputte) bij Hulsterlo ligt, en waar
hij den hase Cutvaert (Cohart) als getuige roept,
die er met het hondekijn Rine en met Rernout
den Vries (...munt de Sies) valsche munt zou hebben
geslagen (vers 2590-2728). Verder handelt het nieuw
fragment over de gewaande pelgrimsvaart van Reinaert
naar Rome, met Cuivaert den haas en Belijn
den ram, en de wreede moord des eersten in zijne
burcht Maupertuus in bijzijn zijner vrouw Ermeline
en zijner jonge welpen (v. 3024-3165).
Men ziet dus dat die twee kostbare pertij
SOA aa ,1421aVN
OORSPRONKELIJKE TEKSTEN EEUW ^
,
FORMAAT ONTDEKKER GEDRUKT
a
b
d
e
p
r
Hs. I, Comburg, 1° ig,-213, .
te Stuttgart (n, 22, poet )
Hs. II, Amsterdam, Copij Claes
van Aken, te Brussel ( nr 14601)
Hs. II, papier (f. XXXIII-VIIII)
'Hage (1,814)
Druk II, proza en 222 verzea,
(1513-189o), te Cambridge
Hs. I, v. 2590-2728 ± 3o24-3165
te Darmstadt (nr 3321),
Druk, Reinardus Vulpes
Druk II, Reinaert proza, te 's Hage,
(Gheraert Leeu , Gouda,
Herdruk van Delft, te Lubeck)
._._.
Druk II, Reineke, te Lubeck
I
XV. 1
begin !
Idem
14-5
Xlve
1473
1479
1485
1498
346
120
6
7
2
kl. fol.
id.
id.
in-4°
kl. fol.
2 X 42
i X 34
4>K 46
2 X 36
3476
7794
io38
288
8o5
i85o
1889
1859
1834
1834
Weckherlin, Beitrage, 125-
151, Stuttgart) 1811. Gmter,
Odina, 1812 Breslau),
Willems
.,
van Avondstonden,
blz. 273.
Culemann (Schmidt (brief uit Darmstadt).
Campbell,
Grimm.
Hoffrnann von Fallersleben ILiAbben
Gr.ter,
Grimm,
r_.,
Willems
Snelaert,
Jonckbloet,
Martin,
Van Helten
Grimm,
gehrceder,
Hoffmann,
Martin,
Campbell,
Knorr
Sal
Hoffmann
Schroeder
Breslau
Berlijn
Gent
id.
Groningen
Paderborn
Groningen
Berlijn
Leipzig
Straatsburg
's Hage
Eutin
Lubeck
Breslau
Oldenburg
Leipzig
I Si V J
1834
1836
185o
1856
1874!
1887
I
1834
1 852
1862
1889
'859
186o
1783
1834
1852
1867
1872
-I l il' 2 11 ;'i 11 5; I" 1 ~ OORSPRONKELIJKE TEKSTEN EEUW I ~ FOR>lAAT I1 ~ ONTDEKKER GEDRUKT I ;»
1I ----~ ... _--'_._-----'----=., -'-------
C.omburg , 192' -213b .! XVe 11346 kl. fol. col. v.
il Beitráge, 12S-[Grreter, 'ir8~!
te Stuttgart (nC 22, poet) begin' 2 42 I Stuttgart) 181 \. Grre- Grimm, I
, ter, id. IS12 (~ I
I lau), I, 224, 265, '.
! I Wïl G srl IHI, ll, Amstel'dam, Copij Claesj l,iem I 120 id. 1 X 34' 7794 1836
\lVillems S 11~ms, 'dnt ISSb,.,
van Aken te Brussel ( nr 14601)! 11 ne aert, I,. 1 Ol
, I I ]onckbloet, GroDlngen 1856
, . Martin, Paderborn 1874' ~
Van Helten Groningen 1887' tzj
4 46:1 103S 1800
Van Wijn, IGrimm, Berlijn 18341 Z
1I blz. 273. ',' "",., I ~
11 18So Culemann Hanover)
r~reder, Leipzig 18521 ~
1 IHotfmann, 18621 ...,
2 Schmidt brief Darm-II~~'~<;;~, Straatsburg ;88~' t:I I stadt), 1 tzj
11 1 I 1 á
I1 111859 ,KCanmorprb ell, 'Es uHtinag e 11885690) en
I I·S34;Gdmm Sohl I1 Lubeek 1783
• I
1 18341
1834 Hotfmann von Fallersleben
Hotfmann I Breslau 1852
I Lübben jOI. denburg 1867 I Schrreder i , IH" II, p"pl."I" XXX lil-VII II'I '4' ,1, 6 id.
te 's Hage (nl' 814) ,
d Druk Il, en 222 verzen, I1 7 4°
(1513- te Cambridge I
e I Hs. I, 2590-2728 3165 XIVe il 1 kL te Darmstadt nr 3321), :
1\ I
I
I I Druk, Reinard: 1473 il
I1 I
1 p II,Reinaert proza, te 's Ha- [
(Ghel'aert Leeu, Gouda,
Herdruk van te Lubeek) 1485 i
r I II, Reineke, te Lubeek 1
~ <:>
~
~
'"
~
;.;<:
l
:J
z
r.rï
:;:
~.
$::i
~
<tl
I TEKSTEN lEEUW > I1 f FORMA:J __ l 11 ONT~EKKER I1 GEDRUKT f
- --;----'- ---- ----. -------
a IHs. I, Comburg, 1° 192C I. 346 Ik!. 1 3476111805 Weckherlin, Beitn:zge, 125-IGrreter, Breslau i'8~1
nr 22, poët) begin I X 421 1 (J.ürimm, Berlijn ~ I
I Bres- I I l, 265.
i
b IHI. 11, Amste"dam, Claes'I,' 1em 341 779411836 Villems ISWillljemst' Ged·nt 188536:
van Ak en, te B l'usse I n r 14 6 Ol ) I 1I1 .] onnec kabelro e, t, GIro. ningen 1I 85O6l
1 Paderb.orn 1874! iIj
. . 11 .. Va.n Helten Gro~~ngen 1887' ~
c I Hs. Il, papIer (fo XXXIII-VIIIl) 14' 5 X 46111038 WIJn, Avondstonden, IGnmm, BerlIJn Z
te s 0" 814) 1I blz. 27 3. .' c... . I g;
I proza 7 in-40 i 2116
1850 (U'reder, 18521 iIj
1513-189°), Cam bridge I IHoffmann, 1862' ...,
IHs. v. 259°-+ 3024-3165, XIV" 2 kl. 288 Darm_II~'~'rt;;;" ;88~1 tl
(I I stadt). I t%:I
- I I 1-<
I Reinardus Vulpes 1473 !II 1/Campbell, s Hage 1859: g.
_ I KnolT Eutin 1860
l
IDruk Il,proza. 1479 I
ge, Gheraert !
Delft, 1485 I
Druk Il, 1498 [I
i
1834
1
Grimm.
i
18341 Hoffmann I
Sühl
Hoffmann
Lübben
Schroeder
Lubeek I'1 8341
Oldenburg 1867
Leipzig 1 1872
-- i 86
kamenten bladen (ruim 288 verzen) voor ons Vlamingen
de belangrijkste zijn, en dat, hadden wij
moeten kiezen onder de bladzijden van het door
domme boekbinders van de XVIe eeuw aan repels
gescheurde handschrift der X I Ve eeuw, wij wellicht
deze zouden hebben verkozen, wel te verstaan na
het eerste en het laatste, die ons nieuwe inlichtingen
over den schrijver en het aanleggen zijns
werks hadden kunnen verschaffen.
Is alle hoop tot het wedervinden van andere
bladen van hetzelfde Hs. verloren? -- In het
minste niet. Andere boeken en incunabelen, in de
XVIe eeuw gebonden, kunnen te voorschijn komen.
Ik kan niet genoeg mijne achtbare medeleden, die
in archieven of bibliotheken verkeeren, aanwakkeren
om zorgvuldig de oude boeken en registers
te onderzoeken, die dikwijls in hunne eerwaarde
ingewanden zulke kostbare, aan oningewijde oogen
gedokene schatten behelzen. Wat een voorraad van
nieuwe -- oude -- woorden, wat onverwachte
openbaringen voor onze mnl. letterkundige geschiedenis
kunnen daaruit niet rijzen! Men herinnere
zich den geestdriftigen opgang, die in Noord-Nederland
en België de ontdekking maakte, door ons
achtbaar medelid Dr FERD. VAN DER H AEGH EN , van
die gouden brokken, als schutbladen van registers der
ontvangers van Wateringen bij Brugge, welke ons
den heelen samenhang van den Spieghel Historiael,
en zijne verdeeling tusschen zijne opvolgenlijke
schrijvers, JACOB VAN MAERLANT, PHILIPS UTEN
-
I 87 ,_
BROUKE en VAN VELTHEM, openbaarden.
Welnu, die opsporingen zijn nog ten einde
niet. « O ! » schreef mij, den Nov. 1888,
de grijze, zieke VRIES, « met aandoening »
IVe deel van den
Historiael van mij vernemend, « o !
« daar ligt zeker in Gent, Brugge en omstreken
« zoo veel dat aan licht
« zal komen, wanneer men maar ieverig zoekt ».
Die voorspelling krijgt alle dagen bevestiging;
ik zelf vond reeds twee nieuwe, nu uitgegevene
fragmenten van den Madelghzjs, en, indien ik nog
voorrede de woordenlijst dezer uitgave
aan de Academie en aan haren en mijnen
« vriend » prof. JAN BRINK (i) schuldig blijf,
het omdat ik alle hoop niet verloren heb, .
dat het grootste fragment (van 794 verzen), dat door
in de Bibliotheek van Antwerpen
of Gent werd ontdekt, en door 1837
de onophoudende opzoekingen
uit eenen of anderen hoek
eener boekenverzameling eerlang nog te voorschijn
zal komen.
Zoo had ik de kans onlangs in de Bibliotheek
Brussel een' fragment van den ontdekken, dat . over vijf en dertig jaren werd
i) Vlaamsche aan arbeid, in he
Je 1887, nr 357.
LODEWIJK VAN VELTHEM, openbaarden.
zijn ten einde
(( O! )) schreef mij, den 12 1888,
grijze, zieke DE VRIES, (( aandoening ))
eenige nieuwe vondsten over het IYc deel van den
Spieghel Historiael mij vernemend, (( o!
« ligt zeker in Gent, Brugge en omstreken
(( nog zoo veel verscholen, dat allengs aan 't licht
«( komen, wanneer men maar ieverig zoekt ).
alle dagen bevestiging;
zelf vond reeds twee nieuwe, nu uitgegevene
den Madelghijs, nog
altijd de voorrede en de woordenlijst dezer uitgave
Academie aan haren en mijnen
«( vriend)) prof. TEN BRINK (I) blijf,
zoo is het omdat ik alle hoop niet verloren heb,
grootste fragment (van 794 door
prof. C.-P. SERRURE de Bibliotheek van Antwerpen
en door MONE in 1837
beschreven, dank aan de onophoudende opzoekingen
onzer medeleden, uit den eenen of anderen hoek
een er boekenverzameling te voorschijn
zal komen.
ik de kans onlangs in de Bibliotheek
van Brussel een fragment van den Limborch te
dat over vijf dertig jaren werd
(1) De Vlaamsche Academie aan den al'beid, het
weekblad De Amsterdammer, October 1887, n' 357.
---- 188 -
beschreven in den Messager des Sciences historiques
(1855), p. 98, en dat, verloren gewaand, nu juist te
goeder ure komt, daar men in Noord-Nederland eene
nieuwe uitgave van dien heerlijken oorspronkelijken
ridderroman voorbereidt (1). En zoo vond een mijner
vrienden, Jhr. ROBERT SCHOORMAN, bediende bij
het Staatsarchief te Gent, een gansch nieuw mnl.
fragment van Valentijn en Nameloos, dat hij mij
welwillend mededeelde, en dat ik met een aantal
kleinere fragmenten weleens voor de Academie zal
uitgeven.
Om tot de nieuwe brokken van den Vos
Reinaerde weder te komen, zij schijnen mij zoo
belangrijk dat, alhoewel zij allerbest (eerst diplomatisch,
dan critisch) door ERNST MARTIN _ zijn
uitgegeven, ik aan de Academie het verzoek moet
doen (mij reeds door de Bestendige Commissie
toegestaan) door bemiddeling van het Staatsbestuur
aan den Groot-Hertog van Hessen officiëel mededeeling
te vragen van die kostbare vellen perkament.
Deze vorst, die ze reeds van Darmstadt
naar Straatsburg liet reizen, zal ze nu ook wel
(i) Het ware te wenschen dat PETIT'S voortreffelijke
Middelnederlandsche Bibliographie volledigd werde door
eene aangifte van alle bekende oorkonden in Handschriften
en Incunabelen, liefst in tafels gerangschikt gelijk hierboven,
met de plaats waar zij zich nu bevinden. Zoo zou men
tevens vele nu zoekgeraakte fragmenten kunnen hervinden,
en bestatigen welke oorspronkelijke stukken nog niet uitgegeven
zijn.
^ 1. 8 9
aan de Koninklijke Vlaamsche Academie v► i11ei
; daarin het voorbeeld volgen
van den vorst van Furstenberg, die een fragment
den Alexander, sedert 1865 door Dr. BARACK
vermeld, en warvan ik nu ok vor de Academie
genomen, welwillend heeft toegezonden.
inzage van Reinaert's ons misschien nog iets leeren, en wellicht zullen
oogen er en daar iets in ontdekken
den Hoogduitschen geleerde is ontsnapt.
die sinds lange jaren een nederige
traqueur -in de vossenjacht, bijna eene
mannen van genie of talent als GCETH GRIMM, GERVINUS, MONE, WILLEMS, JONCKBLOET
zoo veel anderen voortgezet (1), het
mij een groot genoegen verschaffen,- want die klasse boekworm;:n,
WAGNER (van G ETHE's Faust bij iedere nieuw ontdekte handschriftelijke
:
Und enirollst du ein w irdig Pecgamen,
steigt der gaine Himmel Tic dir neder !
onder dit oogpunt, ten dat is in
1) Zie mijne werken : Etudes sur le poéme et le
roman du Renart. Overdruk van de levensschets : Guillaume,
de Biographic Nationale, t. VIII 1884), p. 449-466. -- fonghe, Baudouin, Latijnsche vertaler van den eersten Reinaert
t. V p. 207.21o. --- den Madoc van
Willem, den Reinaert maecte. Overdruk uit de Verslagen
der Koninklijke Vlaamsche Academie 1887).
- 189 -
nan de "Koninklijke VJaamsche Academie \\ iilen
toevertrouwen j hij zal daarin het voorbeeld volgen
van Fürstenberg, die een fragment
van den A lexander, J 865 Dr. BARACK
vermeld, en waarVan ik nu ook voor de Academie
kopij heb genomen, wel willend ons hedt toegezonden.
De inzage van fragmenten zullen
misschien lets leeren, en wellicht zullen
Vlaamsche oogen er hier en daar iets in ontdekken
dat den Hoogduitsehen geleerde is ontsnapt.
Voor mij, die sinds lange jare:1 een nederige
traquelll' ben ·in de vosserljacht, sedert bijna eene
eeuw door mannen van genie of talent als GCETH E,
GRIMM, GERVINUS, MONE, WILLEMS, ]ONCKBLOET
en zoo veel anderen voortgezet (I), het
zou mij een groot genoegen verschaffen; want ik
behoor ongelukkiglijk tot die klasse boekvvorm.::n,
gelijk WAGNER (van GCETHE's namelijk),
die bij iedere nieuw ontdekte handschriftelijke
oorkonde geestdriftig uitroepen ;
Cad ach! elltrollst dil gar eill wü/'dig PergallleJl.
So sleigt der gal/re Himmel ril dir neder!
En onder dit oogpunt, tfm minste, dat is in
(I) Zie mijne werken : Études SUl' Ie poême II!
I'omall dil Rellart. Overdruk van de levensschets: GuillawllP,
in de Biograplzie Naliollale, VlIl (188+), p. 4+9,+GG. - De
JOlIghe, Bal/dol/ill, Latijnsche vertaler van den eel'sten Reillaert
(Ibidem, t. (1875), p. 2°7'210. - Over den Madoe Ilan
Willem, die dell Reinaert maecle. Overdruk uit de Ver~lagen
der Koninklijke Vbamsehe Academie (1887)'
- 190 _.
dit najagen van oude prullen, gelijk ik aan den
eersten voorvader, van wien ik mijnen naam ontving :
Dese PAU slacht den man
Die meer begeert dan God hem an (1).
Het tweede punt aan de dagorde is de lezing
van een monodrama, Mathilda van Denemark,
door den heer HIEL. De achtbare bestuurder verzoekt
deze lezing te mogen uitstellen tot de eerstvolgende
vergadering en verklaart de. zitting geheven
te 4 uren.
(i) 5uno an den Pau, fabel in den Ysopet.

Zitting van 21 Mei.
Eenige lfolksuitdl'lIkkingen verdedigd en aanbevolen,
door den heer D. CLAES, bl"ie/wisselend lid der
Academie. . . " . " . . . . . . . . . . . obl. 128
Jan"Baptist Cypers, Vlaamscfte dichte," van het einde
del" 18" eemv, door den heel" EDW. VAN EVEN,
lVerkel1ll lid" . • .. ... . . . . • • . bI. t50
Zitting van 18 Juni.
Verslag namens de Bestendige Commissie van Middel·
nederlalldsche Lettel'hlmde, dOOI' den heer GAILo
LARD •••••••••••••••••••• bI. 1(1,
Vel'slag namens de Bestendige Commissie I'an nieuwere
Taal· en Letlel·klll~1t:.. door den hee," COOPMAN bI. 170
lrfededeel(ng over eell nieulv fragment vall Reinaert
de Vos, door jhr. N ,IP. DE PAUW •••••• blo 183
VERSLAGEN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
T AAL- EN LETTERKUNDE
----
I890
Juli en Augustus.
GENT,
A-_ SIFFER,
D;~ljûû(jlJi' dei' l\oai'1'l,.MrJ /i.~ Y"taamsche Academie
HOOGl'OORT, 52 en 54.
!890.

— 191 --
Zitting van 16 Juli i8go.
Aanwezig de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter, bestendige
secretaris;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, E.
Gailliard, P. Génard, G. Gezelle, P. Willems,
P. Alberdingk Thijm, S. Daems, C. Hansen, L.
Mathot, J. Micheels, J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
Th. Coopman, A. de Vos, K. Stallaert,
J. Broeckaert, Ed. van Even, L. Schuermans,
werkende leden ;
de heeren K. de Flou en Prayon-van Zuylen,
briefwisseletde leden.
Verontschuldigen hunne afwezigheid, de heeren
J. de Laet, werkend lid, H. Janssens en H. Sermon,
briefwisselende leden.
Na lezing en goedkeuring van het verslag over
de voorgaande zitting biedt de bestendige secretaris
de lijst aan der
AANGEBODEN BOEKEN :
Vanwege den heer L.-W. SCHUERMANS, werkend
lid :
Vocabularius optimus Gemma dictus, qui fere
in duobus milibus vocabulis. prius neglectis. haud
modico labore adauctus, et emendatior effectus
- 192 __
est. Expertissimorum virorum testimonia lucide
subinducens vulgarique eloquio succinctim omnia
perstringens cuilibet legenti multum profuturus.
(Kl. 40; het laatste blad ontbreekt.)
Vanwege den heer J. VAN DROOGENBROECK :
Essai sur l'histoire de la littérature néerlanelaise,
par J. DE 'S GRAV EN WEERT. Amsterdam,
183o, Q°.
Vanwege de heer G. GEZELLE :
De Rijm - Wercken van wijlen den heere ende
meester Aernout van Overbeke. De Negenste Druk.
Amsterstam, 1709, 16°.
Vanwege het Historisch Genootschap , te
Utrecht :
Bijdragen en Mededeelin en. XI I e deel, 1889, 8°.
Documents concernant les relations entre le
duc d' Anjou et les Pays-Bas (1576-1583), publiés
par P.-L. MULLER et A. DIEGERICK. Tom II,
Utrecht, 189o, 8°.
Brieven gaan R.-M. van Goens en onuitgegeven
stukken hem betreffende. IIIe deel, 8° .
Vanwege den heer A.-G. LoRIAUx, leeraar
aan het Koninklijk Atheneum van Leuven :
Langue fiamande. Langage usuel. Nouveau
cours pratique a l'usage des Wallons. 189o. 8°.
Vanwege de Fédération archéologique et historique
de Belgique
- 193 -
Compte rendu des Travaux du Congrés tenu
a Anvers et Middelbourg (Zélande) les 2, 3, 4 et
5 Septembre 1889, par AUG. VAN SPEYBROUCK.
Brugge, 189o, 80.
Briefwisseling.
De Fédération des Sociétés d'Histoire et
d'Archéologie de Belgique noodigt de Academie
uit tot het benoemen van een harer leden als afgevaardigde
bij het zesde Congrés historique et
archéologique, dat te Luik den 3 Augustus 1890
zal geopend worden. -- De vergadering duidt den
heer L. Roersch aan om haar op gezegde vereeniging
te vertegenwoordigen.
Bibliographische aanteekening.
Bij het aanbieden van het zeldzame Vocabularius,
Nederduitsch-Latijnsch woordenboek, wijst
de heer Schuermans er op, dat het, vermoedelijk,
de vierde druk is van dat boek, te Antwerpen
in 1486 bij Geeraard Leeu, te Deventer, bij
Jacob van Breda in 1498 en in i So5 ter perse
gelegd. Deze uitgave moet van de vorige merkelijk
verschillen, dewijl de titel vermeldt dat ze
met ruim 2,000 woorden vermeerderd of verbeterd
is. Aan ons Vocabularius ontbreekt ééne bladzijde,
de laatste (Ll vj), met de subscriptie : Impres94
—
sum Daventrie p. me Richardum Paf raet Anno
domini M. CCCCC. V. Mensis Mareij altera die
Gregorij.
werd in November te de
der bibliotheek van de Meyer, verkocht
i oo fr. ; een ander (Antwerpen, 1486) voor
franken, Pieter Kockx,
in stad, in eene
catalogussen aanbood voor prijs van
250 fr. Deze aanhalingen bewijzen groote zeldzaamheid
van boek, dat overigens de aandacht
der taalkundigen niet onwaardig is.
Bestendige Commissie voor Geschiedenis en
Bibliographie.
de heden gehouden vergadering dezer Commissie,
door heer L. Mathot, werd
den secretaris verslag uitgebracht over hetgeen
verschillige Leden reeds was bijgebracht tot
opstellen Lijst van de in België geboren
Nederlandsche tijdschriften moeten
nog nagezien worden. Daartoe verbinden zich :
heeren Alberdingk voor de Warande; de heer Broeckaert, voor Eendragt
en heer Flou,
Middelaer, het Kunst- en Letterblad,
den Heerd, de Vlaamsche Biekorf en de
- 194-
Davenl1'ie me Richardum Pajraet Anno
CCCCC. V, Mensis Mareij die
GregoriJ.
Een afdruksel van het Vocabularius (Deventer,
1498) werd in November 1869 te Gent, op de
veiling der bibliotheek van Jan de Meyer, verkocht
voor 100 fr.; een ander (Antwerpen, 1486) voor
176 franken, terwijl de boekhandelaar Pieter Kockx,
laatstgenoemde stad, het werk onlangs ion eene
zijner cat~logussen aanbood voor den prijs van
250 fr, Deze aanhalingen bewijzen de groote zeldzaamheid
van het boek, dat overigens de aandacht
der taalkundigen niet onwaardig is,
voor Geschiedenis en
In de heden gehouden vergadering dezer Commissie,
voorgezeten door den heer L. Mathot, werd
door den secretaris verslag uitgebracht over hetgeen
door verschillige Leden reeds was bijgebracht t(')t
het opstellen der Lijst van de in België geboren
N ederlandsche schrijvers. Eenige tijdschriften moeten
nog nagezien worden. Daartoe verbinden zich:
de heeren Alberdingk Thijm, voor de Dietsche
de heer Broeckaert, voor de Eendragt
het Nederduitsch Tijdschrift; de heer de Flou,
voor de Middelaer, het Kunst- en Letterblad,
Rond den Heerd, de Vlaamsche Biekorf en de
— 19 5 —
Broederhand; de heer Mathot,voor het Nederduitsch
Overlicht.
Verder werd, na beraadslaging, voor de uitgave
beslist :
de naamloos uitgegeven schriften te bespreken
in een Aanhangsel, op het einde van het werk ;
den echten naam op te sporen der schrijvers,
die hun werk lieten verschijnen onder eenen verdichten
naam;
de alphabetische orde in acht te nemen, ook
voor de doopnamen, gelijk gedaan werd in het
Biographisch Woordenboek der Nederduitsche
Dichters, door WITSEN GEYSBEECK; in het Vervolg
op dit werk door A.-J. VAN DER AA, alsmede
voor de Levensberichten van verdienstelijke Zeeuwen,
uitgegeven door het Zeeuwsch Genootschap
der Wetenschappen enz. enz.
Dagorde.
Door den bestendigen secretaris wordt, namens
het Bestuur der Academie, lezing gedaan van het
volgende verslag, in antwoord op de voorstellen
der heeren J. Obrie en P. Willems ter zitting
van Juni 1.1., betrekkelijk de jaarlijksche openbare
vergadering der Academie :
In zitting van r8 Juni 11. drukte ons achtbaar
:medelid, de heer Obrie, het verlangen uit, de jaar-'
._ 196 -
lijksche plechtige vergadering der Academie te
houden in de maand September, welk voorstel
onmiddellijk gevolgd werd door een ander, vanwege
ons achtbaar medelid den heer P. en
strekkende om door het bestuur der Academie te
onderzoeken of mogelijk ware gemelde
plechtige bijeenkomst belangwekkender te maken
door bijwoning van onze Noord-Nederlandsche
Eereleden, aan wie, te dier gelegenheid, reisvergoeding
zou worden gegeven.
Geen wonder, dat de beide voorstellen door
al de Leden zonder aarzelen werden bijgetreden.
Imers, te recht zegde de her Obrie dat het
reizen in het hart van den winter hoegenaamd
voor sommigen onzer, die
eentn zekeren ouderdom hebben bereikt, gevaarlijk
kan zijn, zoodat zelden een volledig opkomen te
voor eene bijeenkomst, welke gezegd
mag worden uitermate gezellig, genoeglijk en opwekkend
te Van zijnen kant bemerkte de
heer Willems niet ten onrechte, dat de nu uitgeleefd
schijnende Nederlandsche Letterkundige
vrucht zouden kunnen vervangen
door eene jaarlijksche vergadering van.
Nederlandsche schrijvers, in
schoot onzer Academie.
kwijting van den hem opgedragen last
Academie eer, daarover
het oordeel zijner achtbare
onderwerpen.
Academie te
de maand September, welk voorstel
vanwege
achtbaar medelid den heer Willems, en
om bestuur der Academie te
laten onderzoeken of het mogelij\ ware gemelde
maken
bijwoning van onze Noord-Nederlandsche
aan wie, te dier gelegenheid, reisvergoeding
worden gegeven.
de beide voorstellen door
de Leden zonder aarzelen werden bijgetreden.
Immers, te recht zegde de heer Obrie dat het
in hart van den winter hoegenaamd
niet aantrekkelijk, ja voor sommigen onzer, die
zekeren ouderdom hebben bereikt, gevaarlijk
zijn, zoodat zelden een volledig opkomen te
verwachten is voor eene bijeenkomst, welke gezegd
worden uitermate gezellig, genoeglijk en opwekkend
te wezen. Van zijnen kant bemerkte de
niet nu uitgeleefd
schijnende N ederlandsche Letterkundige
Congressen met vrucht zouden kunnen vervangen
worden door eene jaarlijksche vergadering van
N ederlandsche geleerden, dichters en schrijvers, in
den schoot onzer Academie.
Ter kwijting van den hem opgedragen last
heeft het bestuur der Academie de eer, daarover
eenige bedenkingen aan het oordeel zijner achtbare
Medeleden te onderwerpen.
197 —
Vooreerst zijn wij, door het 4e artikel onzer
Wetten, verplicht eene openbare zitting te houden
in de maand December, zoodat er aan het voorstel
des heeren Obrie geen gevolg zou kunnen gegeven
worden zonder van de Regeering eene wijziging
in dien zin bekomen te hebben. Wij nemen aan,
dat de verandering licht te verkrijgen zoude zijn ,.
dewijl het enkel eenen datum geldt, zonder het
minste nadeelig gevolg voor 's lands schatkist of
voor de kas der Academie; edoch, anders is het
eenigszins met het tweede voorstel, namelijk dat
des heeren Willems.
Is de regeling onzer openbare zittingen geheel
aan ons overgelaten, niet de toekenning van reisgeld.
Het bureel mag geene andere der werkende
leden eene dergelijke vergoeding geven, Pn een voorstel
aan het Staatsbestuur om daar wijziging aan
toe te brengen, zou, wij zijn er zeker van, niet
worden aangenomen. Wanneer de briefwisselende
leden, die deelmaken van eene bestendige commissie
en dezer vergaderingen bijwonen, geen reisgeld kunnen
bekomen, dan is stellig nog minder kans om
dit te verkrijgen voor buitenlandsche Eereleden, al
zou het ook maar ééns in het jaar zijn.
Veronderstellen wij nog, MM., tegen alle
waarschijnlijkheid, dat de heer Minister het den
Noord-Nederlandschen letterkundigen, leden onzer
Academie, mogelijk make om aan onze plechtige
openbare zitting deel te nemen -- dan komt een
tweede bezwaar in den weg, en wel een, dat
onoverkomelijk is : onze geldelijke toestand.
— 198 —
Deze, gij weet het, MM., is zóó gering, dat
aan eene vermeerdering van uitgave, welke niet
in verband zoude zijn met de gewone werkzaamheden
der Academie, volstrekt niet te denken valt.
Ten gevolge van de inrichting der twee nieuwe
Bestendige Commissiën is het bedrag der reispenningen
merkelijk gestegen, tot zoo verre, dat waarschijnlijk
het derde deel onzer middelen daaraan
zal moeten besteed worden, terwijl de som, bij
de begrooting bepaald voor onze boekuitgaven,
geen duit te verminderen is. Integendeel zou de
Academie al haren invloed op gezaghebbende vrienden
dienen aan te wenden, ten einde eene nog al merkelijke
vermeerdering van . krediet te bekomen,
eensdeels om gevolg te kunnen geven aan de talrijke
werken, welke, in 't belang der taalwetenschap
en der letterkunde, op het getouw te zetten
zijn, anderdeels Om eenigszins op gelijken voet
te komen met de koninklijke Academie van Wetenschappen,
Letteren en Schoone Kunsten van België.
Zoo lang laatstgenoemde inrichting gelast was
met de uitgave van Middelnederlandsche schriften,
beschikte zij daartoe over eene jaarlijksche som
van 5,000 franken; maar nu datzelfde werk is
toevertrouwd aan de Koninklijke Vlaamsche Academie
en deze met onverdroten ijver daaraan hare
krachten wijdt, blijft er enkel eene som van
2,000 franken beschikbaar, zonder zekerheid dat
er ieder jaar zoo veel aan de uitgave van Middelnederlandsche
schriften zal kunnen besteed worden.
1 99
De twee nieuwe bestendige Commissiën, het
spreekt van zelf, zijn niet tot stand gebracht om
enkel ontwerpen te maken en in de maandelijksche
vergaderingen daar verslag over te geven. Zijn
de uitgaven der Bestendige Commissie van Middelnederlandsche
Letteren vooral geroepen om Nederlands
taalgeleerden voldoening te geven, om de
taalkundige wetenschap ten onzen op de hoogte
te houden, waar zij zijn moet, deze der Bestendige
Commissiën voor Nieuwere Taal en Letterkunde
en voor Geschiedenis, Bibliographie en Biographie
zullen , eenigerwijze als onmisbaar, of ten minste
als hoogst wenschelijk beschouwd, van dien aard
zijn, dat zij, onder het volk verspreid, der Academie
eene populariteit, ja een gezag zullen ve rschaffen,
volstrekt noodig tot haren meerderen
bloei en ontwikkeling.
Uit dit vluchtig vertoog, MM. HH., ziet gij,
dat de toestand der Academie, onder het opzicht
der geldmiddelen, juist niet zeer schitterend is, ja
zelfs niet bemoedigend zou zijn indien ons geene
hoop op verbetering overbleef. Wij durven inderdaad
betrouwen dat twee der ontworpen uitgaven
van de nieuwe Commissiën eerlang zullen kunnen
begonnen worden ; althans het is te denken, dat
de Vlaamsche Academie voor de Biographie der in
België geboren Nederlandsche Schrijvers, alsmede
voor de Algemeene Ribliographie sedert 183o, een
bijzonder hulpgeld zal bekomen, als wordt verleend
aan de Koninklijke Academie van Weten-
200
schappen, Letteren en Schoone Kunsten voor de
Biographie nationale, en aan eenen Brusselschen
uitgever voor de Bibliographie de la Belgique.
Ten slotte, MM. H H., wij meenen bewezen
te hebben dat er geene mogelijkheid bestaat om
zelfs het allerminste deel onzer gelden, ten titel
van reisvergoeding, af te staan aan onze achtbare
Medeleden van het buitenland.
De heer P. Willems merkt op, dat het verslag
onvolledig is, als de quaestie van 't verschuiven
der jaarlijksche plechtige bijeenkomst niet oplossende.
Hij dringt er op aan, dat dit punt nader
worde onderzocht, en, dewijl het der Academie
aan middelen ontbreekt om gezegde bijeenkomst
meer luister bij te zetten, vraagt hij dat het bestuur
zich zou wenden tot den heer Minister van binnen-.
landsche Zaken en Openbaar onderwijs om daarvoor
een hulpgeld te bekomen.
Aan de beraadslaging, uitgelokt door het verslag
en door de opmerking des heeren Willems, nemen
deel de heeren Génard, jhr. de Pauw, de Potter, Loopman,
Daems en van Drongenbroeck. Ten slotte besluit
de vergadering dat de jaarlijksche plechtige bijeenkomst
der Academie zal gehouden worden in de
eerste helft van Augustus, zoo veel mogelijk in
het begin dier maand; dat er aan het Staatsbestuur
eene wijziging zal worden verzocht der
Wetten, wat betreft den datum der bedoelde ver---
201 --
gadering en al hetgeen daarmede in verband is;
en dat ene comisie, samengesteld uit de leden
des bestuurs, met toevoeging der heeren de Pauw,
van Droogenbroeck en Willems, de gemelde punten
opnieuw zal onderzoeken en trachten op te lossen.
De zitting wordt te 3 1/2 uren geheven.
- 20I -
al hetgeen daarmede in verband is;
en dat eène commissie. samengesteld uit de leden
toevoeging heeren Pauw,
Droogenbroeck gemelde punten
onderzoeken trachten op te lossen.
3 2 uren geheven.
- 202 -
Geheime zitting van 20 Augustus.
Aanwezig de heeren E. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, F. de Potter, bestendige
secretaris ;
de -heeren jhr. N. de Pauw, E. Gailliard,
P. Génard, G. Gezelle, F. van der Haeghen,
P. Alberdingk Thijra, S. Daems, C. Hansen,
L. Mathot, J. Micheels, J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
Th. Coopman, A. de Vos, K. Stallaert,
J. Broeckaert, E. van Even, werkende leden.
De heeren H. Claeys, L. Schuermans, L. Roersch
en P. Willems verontschuldigen hunne afwezigheid.
Na lezing van het verslag over de vorige
zitting, dat goedgekeurd wordt, deelt de bestendige
secretaris aan de vergadering de titels mede der
AANGEBODENE BOEKEN :
Vanwege het Staatsbestuur :
Bulletin de l'A cadémie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique. 1890,
N° 6.
Woordenboek der Nederlandsche taal. Vijfde
deel. Eerste aflevering : Glaasje-gloed, bewerkt
door Dr. A. BEETS en Dr. J.-W. MULLER.
-- 203 --
Inventaire des chartes des comtes de Namur,
anciennement déposées au château de cette ville,
par CH. PIOT, archiviste général du royaume.
In-folio.
Concours décennal de philologie (ire période :
188oá 1889). Rapport du jury. 189o. Correspondance
du cardinal de Granvelle.
Vanwege den heer K. STALLAERT :
Glossarium van verouderde woorden en rechtstermen,
kunstwoorden en uitdrukkingen uit Vlaamsche,
Brabantsche en Limburgsche oorkonden.
Achtste aflevering : Hauweitclocke-Hummen.
Vanwege den heer J. Splichal, uitgever te
Turnhout :
Kempisch Museum, 189o. Eerste jaargang, Nr 6.
Vanwege den heer H. KERN, eene verhandeling,
getiteld Ast, eest, o'd, overgedrukt uit het
Taal- en Letterkundig Tijdschrift.
Vanwege de Maatschappij der Nederlandsche
Letterkunde te Leiden, de derde aflevering, negende
deel, van het Tijdschrift voor Nederlandsche
Taal- en Letterkunde.
Vanwege de Koninklijke Akademie van Wetenschappen,
te Amsterdam :
De Verslagen en Mededeelingen, alsmede het
Jaarboek dezer instelling voor 189o.
Anior. Carmen elegiacuna Rudolphi van Oppen—
204, —
raaiji Bemmela-Gelri in certarnine Hceu^tiano
praemio aureo ornatum. Amsterdam, 189o.
Briefwisseling.
De heer Minister van Binnenlandsche Zaken
en Openbaar Onderwijs zendt een afschrift van het
Koninklijk besluit, waarbij de vijfjaarlijksche prijs
van Nederlandsche letterkunde voor het . tijdvak
1885-1889 toegewezen is aan het werk, getiteld :
Gedichten, door mej ufvrouw MATH I LDA RAMBOUX,
te Antwerpen.
De uitslag van dezen prijskamp zal, op last
van den heer Minister, afgekondigd worden in de
eerstkomende open bare zitting der Koninklijke
Vlaamsche Academie ; aan de bekroonde dichteres
zal, namens het Staatsbestuur, te dier gelegenheid
eene zilveren vergulde medaille overhandigd worden.
Wedstrijden.
Zijn ingezonden voor den i Augustus, drie
verhandelingen ter mededinging in de wedstrijden
van het loopende jaar.
Ter beantwoording van de tweede prijsvraag :
De klank- en vormleer van het Middelnederlandsch
dialect der St.-Servatiuslegende van HENDRIK
-- 205 --
VAN VELDEKEN, éene verhandeling, met kenspreuk :
Hij hadde sinte Servaes verkoren
Te patrone ende te heren.
(Serv., II, 2.922.)
In antwoord op de vierde prijsvraag : Eene
Nederlandsch-Fransche en Fransch-Nederlandsche
woordenlijst van rechtstermen en -uitdrukkingen,
twee opstellen :
Nr i met kenspreuk : Eigen recht in eigen taal.
Nr 2 : Rust roest.
Voor den wedstrijd van 189 r is ingezonden
Bene verhandeling ter beantwoording van de derde
prijsvraag : Prudens van Duyse beoordeeld als
taal- en letterkundige, met kenspreuk :
Ende omdat ic Vlaminc ben,
met goeder herre biddic hen,
die dit dietsche sullen lesen,
dat si miins genadich ivesen .
Commissiën.
De heer Bestuurder verleent het woord aan den
heer Coopman, die, namens de bestendige Commissie
voor nieuwere Taal- en Letterkunde, de volgende
beknopte verslagen mededeelt.
In de zitting van i8 Juli waren aanwezig :
de Meeren Hansen, voorzitter, J. Obrie, ondervoor-
206
zitter, Daems, de Vos, Hiel, Micheels, Prayon-van
Zuylen, Snieders, leden, Coopman, secretaris.
Na eenige mededeelingen betreffende de « Vaken
Kunstwoorden », wordt, met het oog op de
MoemleTing uit onTe XVII' en X VIII° eeuvsche
schrijvers, eene voorloopige lijst van te onderzoeken
werken en te behandelen schrijvers, overgelegd door
den heer Daems.
De leden der commissie van uitvoering zullen
die lijst overzien en, zoo noodig, volledigen.
Voor de BloemleTing, wordt; mits goedkeuring
der Academie, het groot formaat van de uitgaven
der Koninklijke Vlaamsche Academie aangenomen.
Tot vert ere voorbereiding van de werkzaamheden,
bepaalt de vergadering dat de beide subcommissiën
zullen bijeenkomen : die voor de « Vaken
Kunstwoorden », in de maanden Januari, April,
Juli en October; die voor de « Bloemlezing » in
Maart, Juni, September en December.
De gewone algemeene zittingen blijven bepaald
op Februari, Mei, Augustus, November.
Al die vergaderingen zullen beroepen worden
op den dag van de maandelij ksche zittingen der
Academie.
Ter zitting van 20 Augustus waren aanwezig :
de heeren Hansen, voorzitter, Obrie, ondérvoorzitter,
Daems, de Vos, Hiel, Micheels, Snieders, leden,
Coopman, secretaris.
-
207
-
van de voorgaande
zitting. Dat verslag wordt goedgekeurd en
de heeren leden onderteekend.
1° EN KUNSTWOORDEN.
: Een ontwerp van Nederlandsch-
Fransche technologische woordenlijst betreffende het
wordt verslaggever benoemd.
2° BLOEMLEZING.
lijst schrijvers . De heeren
en Snieders geven Benige mededeelingen en
« Commissie van uitvoering
» houden.
der kosten ; type papier en
letter ; en.T.: Commissie heer drukker der Academie
een paar uit den eenen of
te aan het
Academie te onderwerpen.
WOORDENBOEK DER NEDERLANDSCHE TAAL.
zitting van 19 Maart 11., werd de aandacht
voor Letterkunde
op feit dat de Redactie van
Woordenboek Nederlandsche zoo
« » de werken onzer
Nederlandsche dichters.
bevat de XIVe aflevering, i i ie 479
- z07 -
Deze geeft lezing van het verslag over de voorgaande
zitting. Dat verslag wordt goedgekeurd en
door de heeren leden onderteekend.
,0 VAK- EN KUNSTWOORDEN.
Ontvangen .' ontwerp van N ederlandschFransche
technologische woordenlijst betreffende het
leger. De heer de Vos wordt tot verslaggever benoemd.
ZO BLOEMLEZING.
Voorloopige lijst der schrijvers: heeren
Hansen en Sn ieders geven eenige mededeelingen en
inlichtingen, waarvan de « Commissie van uitvoering
) aanteekening zal houden.
Berekening der kosten; type van papier en
letter; prijs en{. : Vooraleer eene beslissing te nemen,
zal de Commissie den heer drukker der Academie
verzoeken, een paar bladzijden uit den eenen of
den anderen schrijver, te willen zetten, en aan het
oordeel der Academie te onderwerpen.
3° DER NEDERLANDSCHE TAAL.
In zitting van '9 Maart H., van de Commissie voor Nieuwere Taal- en Letterkunde
gevestigd op het feit dat de Redactie van
het \Voordenboek der Nederlandsche Taal zoo
weinig « voorbeelden » aanhaalt uit de werken onzer
Zuid-N ederlandsche prozaschrijvers en dichters.
Zoo bevat de XIVe aflevering, BIe reeks, 479
- 208 —
citaten, waarvan 457 getrokken zijn uit Noord-
Nederlandsche en slechts 22 uit Zuidnederlandsche
dichters, te weten :
2 uit Anna Byns,
r » Poirters,
» Marnix,
r » Van Mander,
i » W. Ogier,
r » Casteleyn,
2 » De Meyer,
3 » Coninckx,
3 n J. van Beers,
2 » Fr. de Cort,
r » Mev. van Ackere,
I » Mejr Rosalie Loveling,
r » J. van Ryswyck,
en 2 » Mejr Helene Swarth.
In de XVe aflevering werden aangeteekend :
678 citaten, waarvan slechts 3i uit 15 Zuidnederlandsche
dichters.
Die 15 zijn :
Voor de oudere dichters
Anna Byns, met 8 citaten,
W. Ogier, » 6
van Mander, » 4 n
Poirters, » 2 »
Hauwaert, » i citaat,
Casteleyn, » i »
209 --
Voor de XIXe eeuwsche zangers :
Dautzenberg, met 3 voorbeelden,
Mev. van Ackere, » 3 »
Mejr Virginie Loveling, » 3 »
J. de Geyter, » 3
K.-L. Ledeganck, » 2 »
J. van Ryswyck, » i voorbeeld,
Blieck, » r »
J. van Beers, » I »
Mejr H. Swarth, » r »
In de andere afleveringen zijn onze dichters
even stiefmoederlijk behandeld. Zoo komen in de
aflevering III van het IIe deel 744 aanhalingen voor
uit 102 dichters, en slechts 44 uit 10 Zuid-Nederlanders,
te weten :
K.-L. Ledeganck, met 14 aanhalingen,
J. van Beers, » 8 »
Mev. van Ackere, » 6 »
Dr. J. Nolet, » 6 »
Th. van Ryswyck, »
Jan van Ryswyck, met
Frans de Cort, »
Coninckx, »
Pr. van Duyse, » i aanhaling,
en Mej. Loveling, a I »
Onze prozaschrijvers werden, tot heden, even
karig bedeeld. De bewijzen liggen voor de hand.
De onderteekenaars van de toelichting, waarin
voormelde cijfers voorkomen, verklaarden :
2 »
2 »
2 »
2 »
- 2I0 --
« Verre van ons de gedachte den hooggeschatten
taalgeleerde profr M. de Vries en zijne bekwame
medewerkers in het minst te verdenken van stelselmatige
verwaarloozing of uitsluiting hunner Zuiderbroeders.
« Wij houden ons, integendeel, voor overtuigd
dat de bedoelde leemte hoofdzakelijk te wijten is
aan het feit dat de geëerde Redactie wellicht minder
bekend is met de werken der Vlamingen dan met
die der Noord-Nederlanders. »
De onderteekenaars achtten het des te betreurenswaardiger
dat onze schrijvers in het Woordenboek
de plaats niet bekleeden op welke zij, met
recht, aanspraak maken, aangezien
« i° In de werken der Vlamingen vele uitdrukkingen
voorkomen die misschien heden niet
meer gebruikelijk zijn in 't Noorden, maar toch
tót den gemeenschappelijken taalschat behooren;
« 2° De beoefening der Nederlandsche Taal en
Letteren, in Vlaamsch-België, na i83o, eene uitbreiding
en zelfs, in menig opzicht, eene vlucht
heeft bekomen welke noodzakelijk, vooral met het
oog op de geschiedenis van ons taalleven, moeten
aangestipt worden in het bedoelde standaardwerk,
(al zij het dan ook onrechtstreeks) bij middel van
een ruim aantal aanhalingen of citaten uit de
gewrochten der Vlamingen ;
« 3° Deze, en vooral de Belgische Regeering,
ruimschoots het hunne bijdragen om de onderneming
en de uitgave van het Woordenboek der
- 211
Nederlandsche Taal te steunen en mogelijk te maken,
alhoewel de Zuid-Nederlanders niet vertegenwoordigd
zijn in den raad van Redactie. »
Derhalve stelden de onderteekenaars, na toelichting,
voor :
« 10 Met het oog op de volgende afleveringen
van het Woordenboek, zal de Bestendige Commissie
voor nieuwere Taal- en Letterkunde eene verzameling
van ongeveer een duizendtal aanhalingen
of citaten uit de werken der Zuidnederlandsche
schrijvers opmaken ;
« 2° Zij zal oordeelen of het noodig is een beroep
te doen op de medewerking van andere leden der
Koninklijke Vlaamsche Academie;
« 30 De verzameling zal, hetzij door de Commissie,
hetzij door de Academie, bij behoorlijk schrijven
en officieus, den Redactie-raad van het Woordenboek
worden aangeboden, met verzoek daaruit te
kiezen wat wenschelijk of nuttig schijnt;
« 4° Uit het gunstig of ongunstig antwoord der
bedoelde Redactie zal blijken of de Bestendige
Commissie voor nieuwere Taal- en Letterkunde
verdere maatregelen voorstellen moet. »
De Commissie nam het voorstel en de toelichting
in aanmerking en besloot dezelve te onderzoeken
en te bespreken, in hare zitting van 20
Augustus e. k.
In deze, werd mededeeling gegeven van den
inhoud van deel V, aflevering I van het Woordenhoek.
aanhalingen,
aanhaling,
»
))
--- 212 -
Daaruit bleek dat, op 116 aangehaalde met 701 citaten, er slechts 12, met 26 voorbeelden,
tot Zuid-Nederland behoren, namelijk
Vuylsteke, met 8
van Beers, Marnix, de Cort, » 1
Coninckx, » I
Duyse, » I
Dautzen berg T
Ledeganck, » i
J. van Ryswyck, »
Byns ))
»
»
i ))
I ))
))
r »
eene
bespreking, deze leverde uitslag.
Een ander voorstel werd aangenomen met
6 stemmen tegen 3.
volgt :
« De Bestendige Commissie voor nieuwere
Letterkunde wenscht dat de Koninklijke
wende tot den heer Minister
Binnenlandsche en Openbaar Onderwijs,
bijzondere aandacht te vestigen op de
wijze, de Zuidnederlandsche
worden aanhalen
voorbeelden, het Woordenboek
Nederlandsche dat, insgelijks met
Belgische »
- 212-
bleek op II6 aangehaalde dichters,
70l citaten, er slechts l2, 26 tot Zuid-Nederland behooren. namelijk
8 aanhaliiîgen,
Beers, » 7
))
)) 3
))
Fr. de Cort, II )) »
van Duyse, » Dautzenberg »
)) »
J. van Ryswyck, » ))
Anna Byns )) ))
Hauwaert, ))
Blommaert, Voormelde voorstellen gaven aanleiding tot eene
uitgebreide bespreking, doch deze leverde geenen uitslag.
Een ander voorstel werd aangenomen met
stemmen tegen 2.
Het luidt als volgt :
« De Bestendige Commissie voor nieuwere
Taal- en Letterkunde wenscht dat de Koninklijke
Vlaamsche Academie zich wende tot den heer Minister
van Binnenlandsche Zaken en Openbaar Onderwijs,
om zijne bijzondere aandacht te vestigen op de
stiefmoederlijke wijze, waarop de Zuidnederlandsche
schrijvers behandeld worden bij het aanhalen
van voorbeelden, voorkomende in het W oordenboek
der N ederlandsche Taal, dat, insgelijks met
de ondersteuning van de Belgische Regeering, wordt
uitgegeven. »
213 --
Het verslag des heeren Coopman leidt tot
de volgende gedachtenwisselingen :
De heer J. van Droogenbroeck betreurt, dat
de Opstellers aan de reeds vroeger gemaakte opmer -
king omtrent het niet of al te weinig aanhalen van
Vlaamsche schrijvers geen gevolg gegeven hebben,
doch hij kan het voorstel der Commissie niet
bijtreden.
Het Staatsbestuur heeft met de Noordnederlandsche
Regeering eene overeenkomst getroffen om
de uitgave van het Woordenboek te verzekeren ; deze
overeenkomst heeft uitsluitend voor doel eene toelage
door de beide Rijken aan de Redactie uit te
betalen bij het verschijnen van elke aflevering ; er
zijn geene voorwaarden gesteld ; ook wordt geen
verslag over de belangrijkheid of andere hoedanigheden
der afleveringen gevraagd; de Belgische Staat
heeft volle vertrouwen gesteld in de bevoegdheid
en het gezond oordeel van den Hoofdopsteller,
Dr M. de Vries.
Indien het voorstel der Commissie moest aangenomen
worden, zou de Regeering waarschijnlijk
antwoorden dat, om de aangehaalde redenen, het
haar onmogelijk is met de Redactie in briefwisseling
te treden omtrent een punt, waarvan in de
overeenkomst met Noord-Nederland niet gesproken
werd. Daarbij staat het nog te bezien of eene onderhandeling
met de Noordnederlandsche Regeering wel
een gunstig gevolg zou hebben ; spreker gelooft n i et
dat één der beide Rijken zich geneigd zal gevoelen,
-- 214 -
omtrent de keuze van voorbeelden en aanhalingen van
schrijvers bij de Redactie opmerkingen te maken.
Zijns inziens heeft de Academie het recht zich
te wenden tot de Redactie zelve en deze hare
medehulp aan te bieden ; want de vervvaarloozing
der Vlaamsche schrijvers zal noodlottig ten gevolge
hebben dat het. Nederlandsch Woordenboek onvolledig
zij ; — en sedert Dr A. de Jager niet meer
daar is om het verwaarloosde, onopgemerkte ,
vergetene na te sprokkelen -- en de verschijning
der afleveringen slechts als een onbeduidend nieuwsje
— zelfs in De Gids aangekondigd wordt, is
de vrees voor onvolledigheid nog meer gegrond.
De Koninklijke Vlaamsche Academie hoeft niet te
gaan klagen over eenen betreurenswaardigen toestand,
wanneer zij zelve, en zij alléén, het middel
aan de hand heeft om dien toestand te verhelpen.
Dit middel is aangeduid in de drie eerste voorstellen
der commissie : waarom deze niet aangenomen
werden, is hem moeilijk te begrijpen. Hij
hoopt dat de commissie op haar besluit zal terugkomen.
De heeren Daems, Obrie en Coopman drukken
,de meening uit, dat het beter ware officieus aan den
heer M. de Vries te schrijven. Daarentegen acht
de heer Hiel het noodig, den heer Minister opmerkzaam
te maken op het aangeklaagde gebrek, dewijl
het Woordenboek gedeeltel Lj k door het fonds der
Academie wordt bekostigd.
De heer Alberdingk Thijm zegt dat hij in het
-- 2 I 5 —
Woordenboek nog een ander gebrek vindt : is er,
wat de Zuidnederlandsche schrijvers betreft, armoede
en gebrek van citaten, van den anderel kant treft
men er, voor vele woorden, zulk een overvloed van
aan, dat vele gansch nutteloos, en enkel maar herhalingen
zijn. Tot voorbeeld wijst hij op het woord
glad, dat meer dan acht kolommen beslaat, terwijl
daarnevens andere woorden, zooals : b. v, glasvenster,
maar terloops zeer kort behandeld worden,
ofschoon meer uitleg vvenschelijk, ja noodzakelijk zou
zijn. Het ware, meent Spreker, goed, de Redactie van
het Woordenboek op een en ander opmerkzaam te
maken.
Ten slotte wordt het voorstel der Bestendige
Commissie voor nieuwe Taal- en Letterkunde aangenomen.
Dagorde.
De Academie kiest tot leden der jury, gelast
met het beoordeelen van de handschriften, ingezonden
voor de wedstrijden des loopenden jaars
Voor de tweede prijsvraag : de heeren Roersch,
Gezelle en Willems.
Voor de vierde prijsvraag : de heeren Loopman,
Obrie en J. van Droogenbroeck .
- 216 -
Buitengewone Prijskamp voor i8go.
Een gedicht ter gelegenheid van de 25e veiyaring
der troonsbeklimming van Z. M. Leopold II.
Verslag der jury.
In hare vergadering van 13 Augustus heeft
de jury, bestaande uit de heeren Hiel, voorzitter,
Daems, Gezelle, Hansen en J. van Droogenbroeck .
uitspraak gedaan over den buitengewonen prijskamp
van poëzie, voor 1890.
Acht dichtstukken werden ingezonden, namelijk
N° i . Bij het 25° verjaren der troonsbeklimming
van Zijne Majesteit Leopold II, als Koning
der Belgen.
Kenspreuk :
Geregend het Land
Waar de weldoende vrede
De olijvenkroon spant.
(K.-L. LEDEGANCK.)
N° 2. Lofdicht op Z. M. Leopold II, ter
gelegenheid Tijner vijf-en-twintigjarige regeering.
Kenspreuk : Gunst baart kunst.
N° 3. Voor Zijne Majesteit Leopold II, Koning
der Belgen, als hulde opgedragen ter gelegenheid
Tijner XXV jarige troonsbeklimming.
- 2 17 --.
Kenspreuk : de Militair.
N° 4. Ter gelegenheid van de 25° verjaring
der troonbeklimming van Z. M. Leopold II.
Kenspreuk : Vivat Rex.
•
N° 5. Aan Zijne Majesteit Leopold II,
Koning der Belgen, met den diepsten eerbied en
de vurigste vaderlandsliefde gewijd, ter gelegenheid
van de vijf-en-twintigste vei jaring Tyner
troonsbeklimming.
Kenspreuk :
Heil hem, die in 't bestaan, rijn'vlijt'ge levensschreden
A an't luk van 't vaderland en 't menschdoin evil besteden.
No 6. Gedicht.
Kenspreuk : Kunst zonder wetenschap baart
hoogmoed.
N° 7. Aan Leopold II, ter gelegenheid van
het vijf-en-twintigjarig jubelfeest Tijner troonsbeklimming.
Kenspreuk : Vincet pax patriae.
N° 8. Bij den vijf -en-twingtigsten verjaardag
der inhuldiging des Konings. Gedicht.
Kenspreuk : L* édifice, dont le Congrès a fete
les fondements, peut s'élever et s'élèvera encore.
(Léopold II.)
Deze prijskamp heeft aan de verwachting niet
beantwoord.
-- 2I8 ---
Geen dezer werken werd der bekroning waardig
gekeurd ; alle blijven verre beneden de vroegere
gedichten van dezen aard, als van DE f.JEYTER,
VAN DUYSE., M`v M"
COURTMAr s en andere ; ja zelfs zijn verscheidene
beneden alle critiek. Dit laatste verschijnsel zal
echter niet veel verwondering baren bij hen, die
vroeger meermaals als leden eener jury zetelden;
deze heben schier telkenmalenige handschriften
te lezen gekregen, die aan de verzen van des
brouwers zoon uit Conscience's van Felix
deden denken : dit is dus de zwarte zijde
niet van deren prijskamp.
Maar wat de jury pijnlijk getroffen heeft is
de algemeene middelmatigheid der ingezonden
stukken. Misschien is die ongunstige uitslag wel
toe te schrijven aan den betrekkelijk korten tijd,
binnen welken de gedichten moesten ingezonden
worden; misschien ook wel aan eerre zekere onverschilligheid
voor wat eenig officieel karakter
heeft; wij mogen het niet verhelen dat de miskenning
taalrechten onze Vlaamsche letterkundigen
sedert lang misnoegd heeft en dat, zoo de liefde
tot Vorst en Vaderland bij ons volk nog diep is
ingeworteld, de vernedering zijner taal niet van
aard is om die liefde aan te wakkeren. De Vlaamsche
dichters zijn grootendeels uit het volk gesproten,
zwijgen mag beschouwd worden
de zuivere uitdrukking van hetgene dit volk
- 218 -
der bekroning waardi,.;gekeurd;
alle blijven verre beneden de vroegere
van als van f3EYTER,
VAN BEERS, VAN DUYSE, Mw VAN ACKERE, Mw
COURTMA!\ S en andere; zelfs zijn verscheidene
alle Dit laatste verschijnsel zal
hen, die
als jury zetelden;
deze hebben schier telkenmale eenige handschriften
tI:' lezen gekregen, die verzen van des
uit Conscience's Oom van Felix
Roobeek denken: i~ dLls de zwarte zijde
van de:;en jury pijnlijk getroffen is
algemeene middelmatigheid der ingezonden
is ongunstige uitslag wel
te schrijven aan den betrekkelijk korten tijd,
welken de gedichten moesten ingezonden
misschien ook wel aan eene zekere onverschilhgheid
voor alles wat eenig officiëel karakter
heeft: mogen niet verhelen dat de miskenning
der taalrechten onze Vlaamsche letterkundigen
dat, zoo de liefde
Vorst en Vaderla nd ons volk nog diep is
vernedering taal niet van
is om die liefde aan te wakkeren. De Vlaamsche
grootendeels het volk gesproten,
hun zingen of hun zwijgen mag beschouwd worden
als de zuivere uitdrukking van hetgene dit volk
gevoelt.
219 -
Wij bekennen gaarne dat in de jongste tijden
voortreffelijke maatregelen genomen werden om het
ongelijk te herstellen, dat den Vlamingen werd aangedaan
; doch de uitwerksels dezer maatregelen
zullen niet zoo spoedig den betreurenswaardigen
gemoedstoestand, gevolg van stiefmoederlijke behandeling,
doen verdwijnen. Er zullen. nog jaren verloopen
eer de wonden zullen genezen en het leed
zal vergeten zijn.
Ook in 188o werd dit stilzwijgen der Vlaamsche
dichters waargenomen en aan dezelfde oorzaak
toegesch reven .
Slechts drie gedichten konden, na eene eerste
lezing, in aanmerking komen; het zijn de nummers
2, 7 en• 8.
Nummer 2 is, uit het oogpunt der versificatie
beschouwd, tamelijk goed; er zit eenige harmonie
in de verzen ; doch de gebruikte strophe-vorm (zes
verzen, twee drielingen eindigende op een vrouwelijk
rijml is te zwak en te eentonig voor eenen
liei'zang. De Mal is ook niet feilvrij.
Nummer 7 is als opvatting misschien wel
het beste gedicht ; het verheven onderwerp is wel
begrepen, doch taal en verzen laten zeer veel te
wenschen .
Nummer 8 is breed aangelegd en nog breeder
uitgewerkt; eenige deelen getuigen van gevoel en
geestdrift; doch het geheel is door woordenpraal
en herhalingen zeer ontsierd.
-- 220 -
De jury kan dus, tot hare spijt, der Academie
niet voorstellen den prijs toe te kennen ; zij geeft
tevens in overweging of voor het nr 8 eene eervolle
melding met medaille kan worden gestemd;
doch zij onthoudt zich, hierover een bepaald voorstel
te doen.
De Verslaggever, De Voorvitter,
J.-A. VAN DROOGENBROECK. EM. HIEL.
De heer Bestuurder raadpleegt de Academie
over het al of niet toekennen eener onderscheiding
in den dichtwedstrijd. Deze vraag wordt
ontkennend beantwoord.
- 22I --
Lezing.
MATHILDA VAN DE N EMARK.
Lyrisch monodrama, door Em.. HIEL.
0, God keep me innocent, and make
the others great.
(Sfirenk van I o llafhildla
í!a 11 Denel/1ark.)
Verblijf der koningin op den Christiansburg te
Kopenhagen. Nacht van 16 tot 17 januari 1772, onder
de regeering van Christian VII. Gansch het Paleis is
verlicht. Dansfeest. De slaapzaal der koningin is in
halve duisternis ,gedompeld. Mathilda komt haastig.,, en
aangejaagd op. Le is gekleed als Ondine : zilversluier
die gansch het lichaam omhult ; lischkroon om het hoofd;
de golvende blonde lokken om hare schouders. De
wonderbaar schoone vrouw is in haren twintigjarigen
leeftijd.
In de verte zachte dansmuziek, bijwijlen door
gezang en door het stormgeloei der sneeuwjacht onderbroken.
MATHILDA.
Ach, ik ben afgedanst, vermoeid,
Terwijl 't gemoed vol hartstocht gloeit
Door liefde, driftig, ongezond!
'k Was dezen middag op de Sund,
De toegevrozen zee, ter jacht,
Met paardenrid, in volle pracht.
Neen, Kroonsberg trok mijn oog niet aan
De vesting rijst, een moordvermaan
In ergen krijg; een Staatsgevang
In vreê, als sombre vrijheidsdwang.
Poo'e.
- 222 --
0 welk een leven ! welke vreugd,
O Struensee! Gij kent mijn jeugd,
Mijn diep gevoel, mijn wanklend hert,
Gij, trooster mijner zielesmert !
Gij, stichter van een heldenrijk,
Waar 't volk van zijne rechten blijk
Door u, ja, geven mag en kan...
Sloegt gij den adel in den ban,
Zijn trots verdient die straf, zijn trots !.. .
Verheven geest, gij, sterk als rots!
Poole, denkend :
Doch ik verdwaal.
be middagstond
Was heerlijk op het ijs der Sund.
Daar blonk voor ons de spiegelzee,
Ginds 't beukenbosch, bedekt met sneevv ;
Op Seeland, 't Skandinaafsche strand,
De winterwei, gloeddiamant ;
Voor mij, het eiland, 't lieve Amack,
Waar eens de Vlaamsche tuinman brak
Den dorren grond, de onvruchtbre hei,
Hem in een bonte bloemensprei,
Met groensel rijkbedeeld, herschiep,
En heil en weelde in 't leven riep.
O Vlaandren, gij gaaft kleur en klank
En voedsel aan Euroop ! Heb dank
Klein land; heb dank, groot volk! Mijn geest
Is steeds in u verrukt geweest.
223 --
Zie, verder, Hamlet's treurig graf.
o Hamlet, wie u 't leven gaf
Is Shakspeare ! ... ach, 'k verdwaal...
Ophelja, ach, uw liefdekwal
Vult mijne ziel met liefdewee,
o Struensee! o Struensee !
De meeuwen dwarlden als een droom,
Een droeve droom, vol schrik en schroom;
Maar toen ge liet de valken op,
Gezeten fier ten hengst — uw kop
Geleek een leeuwenkop.
En thans?
Toen ik met u, ei, vloog ten dans,
Gij ruktet mij, een lichte fee,
Halfwakend in den hemel meê.
o Vroolijkheid, o zaligheid !
Ik had u toch zoo lang verbeid...
Maar, hoor, daar stijgt in mijn gemoed
Een ernstig liedje, streng en vroed,
Eens Deenschen dichters, vol verwijt,
Vol galle voor den levensstrijd.
Lied.
Ach, minnelust,
Ter dood heeft menig zich door u gekust.
Uw kittlend, uw spranklend dartellicht
Verblindt en verslindt het verliefde wicht!
De honig verzuurt, dien mild biedt de meid.
O ijdelheid !
O ijdelheid !
- 223 -
treurig graf.
HamIet, 't leven gaf
Shakspeare 1. .. Opheelja, ach, uw liefdekwaal
met liefdewee,
0 Struensee!
meeuwen dwarlden als een droom,
schrik en schroom;
de valken op,
fier ten - uw kop
leeuwenkop.
thansT
ei, vloog ten dans,
een lichte fee,
hemel meê.
0 zaligheid!
had u toch zoo lang verbeid ...
stijgt in mijn gemoed
liedje, streng en vroed,
Deenschen vol verwijt,
voor den levensstrijd.
minnelust,
dood heeft menig zich door u gekust.
kittlend, uw spranklend dartellicht j
verslindt het verliefde wicht!
honig verzuurt, dien mild biedt de meid.
o ijdelheid!
o ijdelheid!
224 ._
En kroon en kram,
Ach, schenken die rust met eer en met glans?
Ei, de afgunst vervolgt ons, als wind zoo vlug,
Die giftspin danst spottend op onzen rug.
Wat baten en troon en majesteit?
O ijdelheid!
O ijdelheid!
Hoe snel vervalt
t Geen de wereld groet als de schoonste gestalt?
Fen zeepbel is het, die stuivend verspat,
Een schimmenschaduw, een rommelend vat!
Armzaligheid, ach, dor denijd geleid,
O ijdelheid!
O ijdelheid !
MATH! LDA.
word melancholisch, voorwaar.
Mijn kranke gade was ook daar,
Hij, Koning, zonder wil of macht,
Hij, zonder zedelijke kracht...
zonder geest ! man, zonder moed !
Wat is hij, ach, een arme bloed!
Struensee! o Struensee!
Bracht ge in mijn huisgezinne, vreé,
Gij staakt ook in mijn' geest den brand
't recht, volk 't Mar tevens ok den vurgen gloed,
Die mij plicht vergeten doet
- 224-
kroon en krau:.,
die eer en met glans?
de afgunst vervolgt als wind zoo vlug,
onzen rug.
baten en troon en majesteit?
o o snel vervalt
Geen de wereld groet als de schoonste gestalt?
Een zeepbel het, die stuivend verspat,
schimmenschaduw, rommelend vat!
Armzaligheid, ach, door den nijd geleid,
o o ijdelheid!
MATHILDA.
Ik word melancholisch, voorwaar.
daar,
Koning, zonder wil of macht,
zonder zedelijke Man, zonder geest! man, zonder moed!
hij, ach, een arme bloed!
o Struensee! 0 StruensE'e!
mijn huisgezinne, vreê,
mijn' geest den brand
Voor goede, 't recht, het volk en 't land!
Maar tevens ook den vuurgen gloed,
mij den plicht vergeten doet
Y/
n ( ^ —
^ ^/
Der kuische vrouw, der ware vrouw,
Stilgeurend door oprechte trouw.
'k Weerstond uw zoet getoover. niet,
Bij 't luistren naar uw wonderlied.
't Viel van uw lippen in mijn hert,
Als hemelbalsem, voor mijn s mers .
MANNENSTEM, geheimTinnig
Wat geeft het mij of de eedlen mij versmaden,
't Bedrogen volk mijn edel doel miskent ;
Wen ik mij in uw' liefdegloed mag baden,
En gij me door uw' tooverschoonheid ment...
Mijn herte stormt, die dran `.; drijft mij verloren,
Wen ik vergeefs aan uwe voeten kniel.
o, Laat uw' blikken in de mijne smooren,
Stort uwe ziel in mijn ontvlamde ziel...
In eenzaamheid, bij 't daaglijksch zwoegen, denken,
Geleidt ge mij, als hemelsch liefdelicht,
Ik volg, in diepe zaligheid, uw' wenken...
Ik droom van u, vergetend Staat en plicht.
Gelijk de bloem zich opent voor de zonne,
Het luchtruim met heur fijnen geur bewalmt,
Zoo geurt uw hert voor mij, als wekkingsbronne,
Terwijl mijn hert voor u in geestdrift psalmt :
0, u te kussen, u, te kussen mogen,
Wat heil ! wat heil ! zoo 'k aan uw' boezem hong,
o, Englands engel, 'k wil het pogen,
Al sprong de dood op mijn vermeetle tong.
-- 226 -
MATHILDA.
Ja, kwam ik van der Barden strand,
Hij kwam uit 's Minnezangers land.
Toen ik den rijken Thames verliet,
De zee zag buitlen, in 't verschiet,
Nog dronken door 't gejuich van 't volk,
Scheen mij de zee een zwijmelkolk,
Die gansch mijn heil, mijn droom verzwolg..
Doch mijn getrouw en mild gevolg,
Mijn trouw gevolg van Engeland,
Sprak aan mijn hert, aan mijn verstand :
« De zee is machtig. God bestuurt
Den storm, de kalmte en elk verduurt
Gods wil ! Betrouw, Vorstin, op God !
Gezegend blijft dan steeds uw lot....
Gelukkig zijt ge schoon te zijn,
Te weten dat ge een geestespijn
Eens braven Vorsten teer geneest...
Die, wen hij in. uw blikken leest,
Hoe goed ge zijt, hoe rein ge zijt,
Hoe gij als engel hem verblijdt...
Te weten hoe ge als liefdetolk,
Het heil bewerkt van 't Deensche volk.
Te weten, hoe ge in vreugd en nood,
Steeds bidt : o God, maak ieder groot,
Maar laat mij immer schuldeloos,
Als de onbevlekte doornenroos. u
-- 227 -
Terwijl ik al die hulde ontving,
Zong daar aan boord een jongeling,
Een stuurman, met zijn volk, in koor,
Een lied, dat ik nog droomend hoor.
Lied.
Daar zat een kranke Koning,
Op Denemarke's troon ;
Hij vond in Castle,
Een vorstin, jong en schoon.
jonge stuurman,
vaartuig over zee ;
staarde naar de schoone,
oog vol liefdewee.
« o slanke Jonkvrouw,
min uw zoet gezicht,
golve
zilvren zonnelicht. »
---- o Stuurman, stoute stuurman,
Wees getrouw en goed,
ben ik niet mijn eigen,
Schenk u toch mijn gemoed.
koenen stuurman,
brengt u schande en nood.
Ja, beiden zult ge sterven
naren dood.
- 227 -
al die hulde ontving,
aan boord een jongeling,
koor,
lied; dat ik nog droomend hoor.
een kranke Koning,
Denemarke's troon;
vond in Windsors CastIe,
jong en schoon.
Daar voer een jonge stuurman,
Het vaartuig over zee;
Hij staarde naar de schoone,
Het oog vol liefdewee.
« Vorstin, 0 slanke Jo~kvrouw,
Ik min uw zoet gezicht,
Gelijk de groene golve
Het zilvren zonnelicht. -- 0 Stuurman, stoute stuurman,
\Vees mij getrouwen goed,
Ach, ben ik niet mijn eigen,
'k Schenk u toch mijn gemoed.
Mint gij den .koen~n stuurman,
Dat brengt u schande en nood.
J a, beiden zult ge sterven
Een bitter naren dood.
-- 228 -- ►
-- Ai, kan ik hem niet hebben,
Die heeft mijn hert gewond,
Wel delf dan eenen grafkuil,
Ginds in der duinen grond.
En sterven wij te za men,
Delf 't graf dan diep en groot,
Zoodat de stoute stuurman
Kan rusten op mijnen schoot.
MATHILDA.
Zoo zeilde ik zacht ter Noorderzee.
't Gemoed gewiegd door liefdevreê
ik des hemels heerlijkheid,
des daags, vol majesteit !
Mij dacht, dat bij den morgengloed
De zon me zond heur warmsten groet ;
Mij dacht, dat de elvenglans der maan
aan...
Het sterrenvonklen, 't golvenspel,
Ja, stemden mijne ziele wel ;
ik den stuurman vroeg :
lidren?
« Ja, genoeg,
hij : « 0 hemelsch vorstenbeeld,
Indien mijn zang u niet verveelt ? »
We voeren in het Skager Rak ;
hij bekeek me strak.
- 228 -
Ai, kan ik hem niet hebben,
heeft mijn hert gewond,
delf dan eenen grafkuil,
der duinen grond.
sterven wij te zamen,
graf dan diep en groot,
stoute stuurman
rusten op mijnen schoot.
zeilde zacht ter Noorderzee.
Gemoed gewiegd door liefdevreê
Zag ik des hemels heerliikheid,
Des nachts, des daags, vol majesteit!
bij den morgengloed
me zond heur warmsten groet;
dact.Jt, dat de elvenglans der maan
Mij zag aanminnig streelend aan ...
sterrenvonklen, 't golvenspel,
J a, stemden mijne ziele wel;
Zoo wel, dat ik den stuurman vroeg
Kent gij nog lièdren 1
« genoeg,
Sprak « 0 hemelsch vorsten beeld,
niet verveelt? »
het Rak;
Hij zong en hij bekeek me strak.
- 229 _.
Lied.
Ik was een kale riddersman,
Ik wilde gaan uit het vrijen,
Daar trad ik over een rozenplan,
'k Sliep in, vol droomerijen,
Sinds ik haar de eerste maal zag.
Ik legde mijn hoofd in 't bloeiende groen,
Mijn hoofd werd dwaas bevangen,
Daar kwam de Koninginne koen,
Mijn herte was vol stil verlangen,
Sinds ik haar de eerste maal zag.
Ze sprak tot mij, met rozenmond,
Hare oogen begonnen te glansen,
Dan zei ze zacht : 0, ridder terstond
Zult gij met mij gaan dansen.
Sinds ik haar de eerste maal zag.
Het ging er op aan, het ging er op af...
danste me dol en dronken,
ik met haar, als helsche straf,
Ben in de verdoemnis gezonken.
de eerste maal zag.
Was 't een voorzegging? — 'k het niet!
Mar tergend kwelt me nog dit lied.
thans mijn leven weeg,
door die helleveeg,
heur gluuroog het bal,
229 -
was een kale riddersman,
I k wilde het vrijen,
ik over een rozenplan,
Sliep in, vol droomerijen,
de eerste maal zag,
't bloeiende groen,
dwaas bevangen,
Koninginne koen,
vol stil verlangen,
de eersté' maal zag.
mij, met rozenmond,
oogen begonnen te glansen,
0, ridder terstond
met mij gaan dansen,
de eerste maal zag.
op aan, op at...
Ik danste me dol en dronken,
Tot ik met haar, als helsche straf,
de verdoem nis gezonken.
Sinds ik haar de eerste maal zag.
MATHILDA.
't een voorzegging1 - 'k Weet het niet!
Maar tergend kwelt me nog dit lied.
Wanneer ik thans mijn leven weeg,
Vervolgd, ach, door die helleveeg,
Die met heur gluuroog op het bal,
-- 230 --
Mij naspeurde, als een slang, vol gal,
De giftspin Juliana die
Ook Struensee vervolgt !....
0, zie,
Wat sluipt daar door de sneewjacht vocrt,
Als spoken? Open is de poort
Der Burcht. 't Is of hier binnendringt
Een krijgerstroep.. , . De koning zingt
Beschonken, woest gelijk een dier.
Zijn zang, och God, verneem ik hier,
En gansch zijn' schuimersgild zingt meé...
Waar zijt ge? Help hem, Struensee!
Gij, die zijn geest in 't leven hieldt,
Gij, die zijn herte soms bezielt
Met warm gevoel, gezonde vreugd,
O Gij, verloor hij zijne jeugd
Door 't aaklig gift, hem 't leven gaafs...
Waar zijt ge, Struensee? ge laaft
Zijn' krankheid door uw blik...
o, Red den Koning, ik, ach, ik
Ben machteloos, o wee, op hem...
Ach, luider klinkt zijn dronkaards stem,
Bij Juliana's schrillen lach...
Wat moet ik al verduren, ach !
DE KONING Tingt, beschonken.
Vult nog de schalen, met
Schuimenden wijn !
Laat ons verdwalen, het
Lenigt de pijn,
-- 23 I --
Drinken is 't streven, bij
't Zoeken naar kracht!
Drinken is 't leven, bij
Dag en bij nacht.
Drinken maakt zot ons, vol
Wereldschen lust!
Drinken maakt God ons, dol .
Minnend gekust.
't Zoenen der zon, in der
Duistere nacht;
't Sparkelen der bron, in der
Lievende macht.
Drinken, verwarmender
Heimelikheid!
Eeuwig in de armen der
Streelende meid.
Vult, vult de schalen, met
Schuimenden wijn!
Laat ons nu smalen, met
't Eeuwige zijn!
MATHILDA, smeekend roepend :
Is liefde grooter dan de zorg,
Help hem,.. de liefde blijft u borg!
Poole.
Ach! word ik krank? Waar bruist ge, zee?
Gij, die verzwelgt het wel en wee;
--^ 232 --
Gij, die met rusteloozen vloed
Verwekt of dooft den levensgloed ;
Gij, die met uwen reuzenzang
't Gemoed bedwelmt, wanneer het bang
Naar liefde snakt, wanneer het blind
Vooruitspringt als een weerloos kind...
Mijn kind! o, booze, die ik ben !
Vergeet ik herteloos... Ik ren
In 't wilde, met mijn drift...
Vouwt de hinden en blikt ten hemel.
Vergeef
Me, .God, vergeef me. . God! ik leef
In overspel...
Springt op
Waar bruist ge, zee?
Dat ik in u mij dompel... Wee!
Van God verworpen, hier en hiernamaals!..
Het leven is geen zier
Mij waard... Als deern' heb ik bemind!
Mijn kind!... 'k Moet leven voor mijn kind.
Lange poo' e.
Daar rijst voor mij, mijn prille jeugd.
'k Was puur als 't licht. -- Met welke vreugd
Schonk ik mijn alles aan dien vorst.
Hij heeft. o foei! mijn lijf bemorst...
Foei! 'k Mag er niet aan denken. God!
De ziel bleef grootsch in 't aaklig lot...
Maar moeder ben ik... ach mijn zoon,
-- 233 —
Ach, Struensee genas ons... 't loon
Voor hem was, ja, mijn hert, mijn ziel!
Vergifnis, kind... ik viel, ik viel...
Knielt en snikt ,veenend.
Wild en somber gelang van Krijgslieden
onder haar venster.
Ten mast stond koning Christian stout,
In rook en damp !
Zijn staal verbrijzelt 's vijands hout,
Hij slaat hun hijgend perte koud...
Weg zonk de Zweedsche vloot, zoo stout,
In rook en damp!
Vlucht, riep de Zweed, wie vluchten kan !
'die tart nog Koning Christian,
Ten kamp (1).
MATH I LDA, opgewonden.
Dat was een man, Vorst Christian,
Dien Denemark vereeren kan.
Hij schonk het moed, hij schonk het macht,
Als bliksem schoot hij door de nacht,
Als zon rees hij uit 't nevelkleed,
Toen hij, fier zegepralend, streed
Ter Kjoger bocht, der Zweden graf...
(1) Koning Christian IV. Het nationaal lied der Denen
gezongen door JOHANNES EWALD, Denemark's eersten treurspeldichter,
geboren den 18 November 1743, in Kopenhagen .
Na zeer treurige lotgevallen gestorven, in achtendertigjarigen
leeftijd, 1781.
_ 234 ._
Nog meer opgewonden._
Heldin had ik dan kunnen zijn,
En 'k waar' nog rein als morgenschijn!
Poore, neerslachtig.
En thans...
Hier heerscht, zoo dierlijk laf
Een andre Koning Christian,
Mijn man, eilaas, mijn arme man.
Krank, zonder wil en medelij,
Die mij vergeet... ons kind erbij!
Wee mij ! welk woest rumoer... alarm !
o, Mijne vrouwen... hulp! erbarm !
Mathilda's kamenieren dringen, hafaangekleed
en diepontroerd bin--
nen, weeklagend.
Wee ! wee ! wee !
MATHILDA.
Welk angstgehuil,.. En Struensee?
EENE HOFDAME.
Gevangen, Majesteit, o wee !
MATHILDA slaat de handen voor het aangericht
en tucht wanhopig :
Gevangen, hij ! .. verloren, hij !..
Voor eeuwig ! eeuwig, ach, wee mij !
Staat bewusteloos als door den dood
getroffen. Graaf Ransau en de-
Luitenanten Beck, Bay en Oldenburg
en andere samenzweerders.
rukken gewapend binnen.
a- 235 .---
MATHILDA, opschietend.
wijkt! vuig gebroed
Koningin
moed
diep treffen ..
verried
gij... ach, liegt niet, liegt niet?
Ter Tijde :
schonk eer en kroon
roem, uit liefde voor mijn' zoon.
Met fierheid en beradenheid.
hij laf en valsch ?
Blijf trouw.
klaar, hoe hij drijft ?
in ketens, moedig blijft ?..
steun zijn geest ! stelp zijn smert,
kracht wil en hert.
Trotscher :
eedle man verried me niet.
bedriegt me schandlijk... ziet
de oog me, lafaards... durft !
niet... Kent hem... Ge liegt ! ge liegt !
samenpweerders grijpen vast. Ze leeuwin, breekt
- -
Verraders wijkt! wijkt, vuip; gebroed
Voor uwe Koningin
Zijn moed
Zal u diep treffen .,
Hij verried
Me, zegt gij ... ach, liegt niet, liegt niet?
tijde:
Eilaas, ik s::honk hem eer en kroon
En roem, uit liefde voor mijn' zoon.
en beradenheid.
Ach, werd hij laf en valsch?
'k Blijf trouw.
Zeg mij het klaar, hoe hij he: drijft?
Of hij, in ketens, moedig blijft?.
Ik steun zijn geest! ik stelp zijn smert,
Met al de kracht van wil en hert.
Tro/scher :
Neen, de eedle man verried me niet.
Gij, gij bedriegt me schandlijk ... ziet
In de oog me, lafJards ... durft!
Bedriegt
Mij niet ... Kent hem ... Ge liegt! ge liegt!
De samen1weerders springen op haar
los, grijpen haar vast. Ze worstelt
verwoed als eene leeuwin, breekt
-- 236 —
de ketting, loopt naar het venster,
rukt het open en wil .zich in den
afgrond storten. De verraders omringen
weer de ongelukkige. Daar
vat haar weder een der schurken.
In gloeiende gramschap pakt Tij
den ellendeling bij het haar en
slingert hem op den bodem ; dan
een' tweede, tot Tij eindelijk,
door allen te gelijk aangevallen,
na eene schrikkelijke worsteling,
ademloos, halfnaakt met wildgolvende
lokken nederTinkt.,en sidderend,
mergdoordringend huilt (r) :
Ge liegt!
Plots bemerkt Te des konings stiefmoeder,
de oude koningin, de giftspin
7uliane, die hoonlachend op
haar nederblikt.
MATHILDA, geknield.
Die daar ! die daar, o wee!
Help, koning, mij... help, Struensee!
(1) Zie: Menschliche Tragikomedie, Gesammelte Studien,
Skieen und Bilder, door wijlen mijn afgestorven vriend
JOHANNES SCHER. Sechster Band. Mathilde von Danemark.

Zitting van 16 Juli.
Bibliogl'aphisclle aanteekelling doOI' den heel' SCIIl;ERMANS.
• • •• '" _ • • • • • • • • • bI. 19)
Verslag der Bestendige Commissie voor Geschiedenis ell
BibliograpJzic. . • • . . . _ •• . ... .• bI. 19~
Verslag namens hft Bestwil' der Academie betrekkelijk
de jaal-lijksche openba'-e vcrgaderillg del' A cademic
door den bestendigen Secl·elaris . •....••. bI. 195
Zitting van 20 Augustus .
H'edstrUdCIl. . . . . . . . . • . bI.
VC/'slag van dcn fleel' COOP~IA;-{ namel/s de 13cSICl/digc
Commissie I/oor nicl/Jvc Taal ell Letterkunde. . bI. 20~
Ferslag pan d,:'/ !/Ccr J .-A. VAN DROOr."~I<ROECK uvcr
den builc/lgcwo/lcn dichtstrijd "all lRg0. , .•• bI. 21(i
Lerillg 11<1// dell /teer IhEL : .\fathilda val/ Dellemal'k,
lyrisch mOl/odrama. . • . . . . . . . . . . . bI. 22l
VERSLAGEN
MEDEDEELINGEN
DER
KONI NKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
T AAL- EN LETTERKUNDE
1~90
September en October.
GENT
A_ SIFFER
Urukl.,'er dl'r /('{)JlIfll"ii/N~ VlllaJlHclu Aca,lemu.
1l00Ul'OORT, 52 &. 54.

237 _.
Zitting van 17 September i8go
Aanwezig : de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder , Fr. de Potter,
bestendige secretaris;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, E.
Gailliard, P. Génard, G. Gezelle, E. Hiel, F.
van der Haeghen, P. Alberdingk Thijm, C. Hansen,
L. Mathot, J. Micheels, J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
Th. Coopman, A. de Vos, K. Stallaert,
J. Broeckaert en E. van Even, werkende leden ;
de heeren K. de Flou, jhr. K. de Gheldere,
A. Janssens en H. Sermon, briefwisselende leden.
De heeren S. Daems, Schuermans en P. Willems,
werkende leden, laten schriftelijk weten dat
zij verhinderd zijn de zitting bij te wonen.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk zonder opmerkingen
wordt aangenomen.
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsbestuur :
Bulletin de l'A cadémie royale des Sciences,
des Lettres et dEs Beaux-Arts de Belgique,
í89o, Nr 7.
Sapho, treurspel in vijf bedrijven, door GRILLPARZER,
vertaald door HALLER. 189o.
De Maasgouw, 1888-1889.
-- 238 —
Vanwege het Provinciaal Bestuur van Antwerpen
:
Inventaris der Archieven van het Provinciaal
Bestuur van Antwerpen, door H. JACOBS. I, oude
Archieven. Antwerpen, 1890, gr. 8°.
Vanwege den heer L.-W. SCHUERMANS :
Leven van pater Damiaan, apostel der melaatschen
van Molokai, door R. BUTAYE, S. J.
Brugge, 189o, 16°.
Philippe de Corny-ne en Poitou, par A.-D.
DE LA FONTENELLE DE VAUDORE. Douai 1836, 8°.
Vanwege den heer A. Suffer :
Le No 4 de la Place du Marais a Gand,
par EM. VARENBERGH. (Overdruk uit le Magasin
littéraire, evenals de vier volgende schriften : )
Les Catacombes de Gand, par A. GOETGHEBUER.
Evéques artistes, par WILLIAM RITTER.
Fláneries a Paris-Exposition, par GERARD
COOREMAN .
Pedro Calderon de la Barca, d'après de récentes
publications, par ALBERT SAVIN E.
Vondel's meesterstuk, Lucifer, treurspel
taal- en letterkundig verklaard, door A.-M. VERSTRAETEN.
Tweede, verbeterde uitgaaf, 189o, 120.
Constance Chlore, ou l'aurore du triomphe.
Tragéd i e en trois actes et en vers, par H.
LÉVEILLÉ, 8 °.
Vormleer. Handboek voor den onderwijTer,
door A. DE RIEMAECKER, 189o.
- 2 39--
CEuvres économiques préparatoires à la coopération,
par l'abbé HENRI VAN DEN DRI ESSCH E.
Traduit du flamand par l'abbé CAMILLE LOOTEN,
1890, 8°.
Hoogleeraar yan David, door H. CLAEYS.
(Overdruk uit het Belfort, 189o, evenals de zes
volgende schriften :)
De bespreking van het wetsontwerp over het
hoogex onderwijs en het Vlaamsch in de Kamers,
door A. DE CEULENEER.
Les examens de candidat et de docteur en
philosophie et lettres, par A. DE CEULENEER,
1889.
Le Graduat, par A. DE CEULENEER et P.
MANSION, 1889.
fan-Bapt. Lamblin en professor David, door
J. SAMYN.
Een Handboek voor Vlaamsche Dichterscho
en, door EUG. DE LEPELEER.
Verdraagzaamheid der Protestanten in de
IXVIe eeuw, door J. GOETSCHALCKX.
Pater Servatius Dirks, door A. SIFFER en
P. KERKHOFS.
Het Huwelijk en Tijn,, plechtigheden bij de
oude Grieken, door A. ROE GIERS.
Redevoering uitgesprcken ter gelegenheid der
plechtige prijsuitreiking van de St.-Lukasschool,
te Gent, door LODEWIJK DE KONINCK. 1889.
Poésies eucharistiques, par JEAN CAS IER ,
189o.
- 240 -
Vanwege den kring : Voor Taal en Recht,
te Antwerpen, vijf afdruksels van een vlugschrift,
getiteld : Ons eerste Strijdjaar, 1890.
Vanwege den heer W.-J.-N. LANDRÉ, te
Vlijmen (Noord-Nederland), een afdruksel van :
Het Tilveren feest in België. (Overgedrukt uit het
Leeskabinet, 189o.)
De heer N. de Pauw vraagt om de quaestie aangaande
het houden der jaarlijksche plechtige zitting
andermaal aan de dagorde te brengen der eerstvolgende
zitting, daar, volgens hem, het einde der
maand Juli beter vour dergelijke plechtige vergadering
geschikt is dan het begin der maand Augustus.
-- De Academie neemt dit voorstel aan.
De heer P. Génard denkt de aandacht der
Academie te moeten vestigen op een onlangs te
Antwerpen voorgevallen literarisch feit. Sedert drie
honderd jaren heeft men ten onzent afgezien van
tóoneelvertooningen onder den blauwen hemel, op
openbare plaatsen, en eertijds Spelen van Sinne en
Haagspelen geheeten. Menigeen heeft zich reeds afgevraagd
hoe het onzen voorouderen mogelijk was zich
gedurende veertien dagen aan zulke voorstellingen te
verlustigen. Welnu, zondag laatstleden, ter gelegenheid
der onthulling van OGIER's borstbeeld, op de
nieuwe Ogiersplaats, rechtover het Steen, heeft men,
dank aan den ijver eeniger tooneelliefhebbers, op de
-- 241 -
groote. markt een van 's dichters tooneelwerken, in
de opene lucht, voor duizende nieuwsgierigen gespeeld.
Het zij onmiddellijk gezegd, OGIER's opstel
was niet geschreven om onder die voorwaarden
opgevoerd te worden ; daarenboven bestond het
tooneel enkel uit eene stelling en eenige waarlijk
niet schitterende schermen ; welnu, niettegenstaande
deze weinig gunstige omstandigheden heeft de vertooning,
die door eene heldere en verkvN ikkende
zon werd beschenen, grooten bijval genoten. Niet
dat men alles kon verstaan, wat er gezegd werd;
integendeel, zeer veel heeft van het gebaardenspel
afgehangen. Maar Sprekers oordeel is, dat het laatste
woord niet is gezegd over dat slag van vertooningen
en er wellicht iets eigenaardigs, iets oorspronkelijks
ligt in het openbaar spelen van
Vlaamsche stukken, door eenen onzer befaamde
componisten op muziek gebracht.
Wellicht komt Spreker op dit onderwerp terug.
De heer Bestuurder dankt den heer Génard
voor deze mededeeling, en drukt het verlangen
uit, hem het openbaar tooneelspel breedvoeriger
te zien behandelen.
- 242 -
KONING.
Door den heer ALF. JANSSENS,
Academie.
Wat is het, koning zijn? -- Is 't, over tal van slaven,
Den schepter zwaaien van het alvermogen; laven
Zijn bloeddorst ongelescht aan volkenmoord op moord
Is 't, aangestelde knecht des volks, gelaten voort,
En, zonder eigen drift in de eigen ziel te voelen,
De baren der gezindheên weg en weer zien spoelen,
(Wat stormenzwangre wolk verzwarte 't luchtverschiet,)
zwieren en neer, gelijk het zwakke riet
Neen ! eerbied zijn de vaste rotsenblokken
Waarop gevestigd staat, door geen geweld te schokken,
ware koningdom. Hij, koning metterdaad,
Niet enkel naar het recht, hij die de hoogste staat
Verheven, in den glans der eigen weerde. 't Wilde
spïerenkracht ten schilde ;
Beschaafde liefde ongebroken trouw
die, op het leeg (r) grondwettig troongebouw,
gulden zetel zit der wijsheid, hem, den koning,
en geestesglans, en niet bij machtvertooning.
naam gebenedijd des volks gemoed,
ruischt, in 't lovend lied, dat zijne glorie groet !
(I) De oude vormen, zeeg laa(g, en z's• het gedacht,
de dood, door het meerendeel de Viaamschsprekende
Belgen gebruikt.
Lezingen.
DE KONING.
den heer JAN S SEN S ,
briefwisselend lid der Academie.
het, koning - Is 't. over tal van slaven,
van het alvermogen; laven
bloeddorst volkenmoord moord t
- 't, aangestelde knecht des volks, gelaten voort,
zonder eigen in de eigen ziel te voelen,
der gezindheên weg en weer zien spoelen,
stormenzwangre wolk verzwarte 't luchtverschiet ,)
En zwieren op en neer, gelijk het zwakke riet?
Neen! Liefde en eerbied zijn de vaste rotsen blokken
geen geweld te schokken,
Het ware koningdom. Hij, koning metterdaad,
recht. hij die de hoogste staat
in eigen weerde. t Wilde
Volk heft welsprekendheid, heft spieren kracht ten schilde;
't Beschaafde schenkt zijn liefde en ongebroken trouw
Aan hem, die, op het leeg (r) grondwettig troongebouw ,
Ten gulden zetel zit der wijsheid, hem, den koning,
Bij herte- en geestesglans, en niet bij machtvertooning.
Zijn naam gebenedijd leeft in des volks gemoed,
En ruischt, in 't lovend lied, dat zijne glorie groet!
(I) oude vormen, ieeg' voor laag, ze en IS' niet, het gedacht,
van de dood, worden door het meerendeel de Vlaamsehsprekende
gebruikt.
— 243 --
« Eens konings rijkdom is de Wielvaart Tijner volken. » (i
Schreef Leopold; geen woord zoo hoog en kon vertolken
Zijn koninklijke ziel. In ikzucht neergestort,
Kijkt de eeuw verwonderd op, en schouderschokkend mort .
Ze : hinderlaag en list. Lang is ze 't woord vergeten
Dat Christus zei, toen, voor de apostlen neergezeten,
Hij recht stond, 't linnen gordde en naderend verzocht
Of hij aan elk van hen de voeten wasschen mocht,
En sprak : « Dat wie gebiedt, gelijk een dienaar wonde. Dit woord, de grondslag zelf der samenlevingsorde,
't woord van Leopold.
zag zijn landje kleen,
roem, weleer de rijkste steen
In de eerekrone van Euroop. Zijn schoon verleden,
Waarvoor en Godevaart en Artevelde streden,
Bekorde zijnen moed, en vaderlijk stout
Heeft hij, in stilte alleen, de toekomst voorgebouvvd
« Ze is niet dood, de ziel der oude « Ze sluimert maar, » zoo zegt hij. « Eerlang melden
glorie van mijn volk.
cc zijn lot, de hemel zonder wolk,
« zie 't gevaar. Ik ga de wijzen wekken,
« en dank, uit hunnen doodslaap trekken
« De dwazen ; toonen hoe, rondom ons kleine land,
« De dammen der bescherming rijzen te allen kant',
cc ze s alle en verarmen
cc smeekende om (t) Brief van 5 Aug. 1889 van den Beernacrt,` minister
\( is de welvaart tijner volken »(I}
Leopold; geen zoo hoog kon vertolken
koninklijke I n ikzucht neergestort,
en schouderschokkend mort
: hinderlaag list. Lang is ze 't woord vergeten
toen, voor de apostlell neergezeten,
recht stond, 't linnen gordde eu naderend verzocht
aan elk van hen de voeten wasschen mocht,
sprak: 11 gebiedt, een dienaar worde. »
woord, de grondslag zelf der samenlevingsorde,
Is 't woord van Leopold.
Hij zag zijn landje kleen,
Weleer zoo groot in roem, weleer de rijkste steen
in de eerekrone van Euroop. Zijn schoon verleden,
en Godevaart en Artevelde Bt'koorde zijnen moed, en vaderlijk en stout
in stilte alleen, de toekomst voorgebouwd
Zijns volks. Ze en is niet dood, de ziel der oude helden,
« )) zoo zegt hij. « Eerlang melden
« De faamtrompetten weer de glorie van mijn volk.
I( Was lange rust zijn lot, de hemel zonder wolk,
Ik waak en zie 't gevaar. Ik ga de wijzen wekken,
(I En, tegen wil en dank, uit hunnen doodslaap trekken
dwazen; rondom ons kleine land,
« bescherming allen kan!',
\( Hoe ze ·alle nijverheid versmachten, en Verarmen
« Het werk- en vreedzaam volk, dat, smeekende om erbarmen,
I) Brief 5 A.ug. 1889 van den heer Beernacrt, minister
van Geldwezen.
— 244 --
u Steeds aangroeit en verhongert op den engen grond. »
Verdiept in dit gedacht, zoekt hij al zinnend rond...
Zooals de Wijzen uit den Oost, de wonderstralen
Der Bethlehemsche ster vernemend, zonder dralen
Die volgden, zoo verscheen aan koning Leopold,
Ginds, waar de zuiderlucht haar blauwste azuur ontrolt,
De klare Congosterre, en haast, in vroom gelooven,
Trok hij naar 't leidend licht. Het toonde hem van boven
Miljoenen en miljoenen zielen in de schauw
Gezeten van de dood, en zuchtende in den klauw
Der wreedste dwinglandij ; miljoenen arme wilden,
Die smeekend, naar hem toe, hun slavenkluisters tilden ;
Een vruchtbaar vasteland, met schatten in den schoot,
Met stroomen , breed en lang, waarop de handelsvloot
varen Belgiewaarts, langs nieuwbeschaafde kusten,
kostbaarheên die 't duister rusten.
Daar de toekomst, daar! voor handel, nijverheid!
Dar is hetoevluchtsord, de volken vorbereid,
Die, buiten 't kleine land, naar lucht en leven zoeken!
Daar is de grootsche taak, die de armen wacht der kloeken!
Daar is edel doel, oat aller herten Ontvlammen, blaken doet, dat aller Ver boven 't klein gescherm der oude staatsgeschillen,
Waar Belgie's grootheid in vergaat !...
zien en willen
éen voor Leopold ; en sedert veertien jaar
Volgt hij het leidend licht der Congosterre klaar,
zeeën, klippen, bergen, moeren en woestijnen,
Door nevels. waar de klaarste zonnen in verdwijnen.
- 244 -
« verhongert op den engen grond .•
in wekt zinnend rond ...
\Vijzen den Oost, de wonderstralen
zonder dralen
koning Leopold,
haar blauwste ontrolt,
haast, in vroom gelooven,
hij naar 't leidend licht. H et toonde hem van boven
en schaûw
van de zuchtende den klauw
\vreedste dwinglandij; miljoenen wilden,
hem toe, hun slavenkluisters tilden;
schalten den schoot,
stroomen . lang. waarop de handelsvloot
Zal varen Belgiewaarts, langs nieu wbescha afde kusten,
Met al de kostbaarheên die nog in 't duister rusten.
Da3.r is de toekomst, daar! voor handel, nijverheid!
Daar is het toevluchtsoord, de volken voorbereid,
DIe, buiten 't kleine naar lucht en leven zoeken!
die de armen wacht der kloeken!
is het edel doel, uat aller herten treft,
dat aller geest verheft,
boven 't klein gescherm der oude staatsgeschillen,
Belgie's grootheid in vergaat!. ..
Zulks zien en willen
Was éen voor Leopold; en sedert veertien jaar
het leidend licht der Congosterre klaar,
Door zeeën, klippen, bergen, moeren en woestijnen,
nevels. waar de klaarste zonnen in verd wiinen.
-- 245 —
Hij volgt, met stillen stap, beraden, vast en koel,
Maar altijd, altijd voort, naar 't voorgenomen doel.
-- Wat geeft het dat zijn eigen volk, nog koud gebleven,
In 't eerste niet versta zijn stout en edel streven,
En lache, lijk het kind, dat de eerste grepe graan
Ziet werpen in de voor, om duizend op te staan ! .. .
Is hij de wijste niet? °n , zit hij hoogst gezeten,
Is 't niet om verst van al de toekomst af te meten?
- Wat geeft het, steekt de nijd zijn kromme nagels uit,
En eischt zijn aandeel in dien nieuwgewonnen buit !...
Is hij niet vaders zoon, om, in den raad der grooten,
Het recht te vorderen en de afgunst weg te stooten?
-- Wat geeft het dat zijn werk, aleer 't voltrokken zij,
Verslinde schat op schat!... Is 't niet voor 't volk, dat hij
Met rijkdom is begaafd ? -- Wat geeft het dat de morgen
Hem aan den arbeid vind', verslonden in de zorgen!...
Is hij niet de eerste werker, hoeft niet de arbeidswet,
Gelijk een eeretaak, door hem in eer gezet?
-- Wat geeft het dat 's lands wet, in haat der dwingelanden
Gemaakt, zoo klein een macht in de edelmoedge handen
Des Konings laat ! ... Zooveel te grooter rijst het werk,
Gesteund op onderzoek en overtuiging.
Sterk,
Omdat hij weet, en wil, en wachten kan, bereidt hij,
Op God betrouwende, de toekomst, en verbeidt hij
Den afgemeten stond, waarop zijn volk, geleerd,
Gericht en opgeleid, ten leste zelf begeert
De rijpe vruchten van het koninklijke zwoegen
Te plukken, en ze smaakt in wondrend zielgenoegen.
Dan zal, tot schande van het arm gemeenebest,
— 246 —
Zoo dikwijls uitgebuit. gelijk een wingewest,
De wijsheid stralen van den Koning Congostichter ;
Dan zal het dankbaar volk zich sluite,) dicht en dichter,
Aan troon en stamhuis, van geslachte tot geslacht.
Hij..., daagt die blijde dag, zoolang voorzien, verwacht,
Hij vraagt, met Godes gunst, geene andere belooning...
Hij werkte voor zijn volk... en daarom was hij koning I
De schilder Erasmus Quellin,
Vlaamsch dichter,
door den heer ED. VAN EVEN,
werkend lid der Academie.
Erasmus Quellin, niet alleen een leerling maar
tevens een bijzondere vriend van Rubens, werd
te Antwerpen geboren den 19 November 1607,
uit Erasmus Quellin, den ouden beeldhouwer, en
Elizabeth van Uden. Hij genoot eene verzorgde
opvoeding. Na zijne humaniora voltrokken te hebben,
studeerde hij de oude letteren en bekwam
den titel van meester in de wijsbegeerte. Aanvankelijk
legde hij zich op de schilderkunst toe bij
Jan-Baptist Verhaeghe; doch zijnen leertijd voltrok
hij in de werkplaats van Rubens
Als bekend is, was Rubens niet enkel een
onvergelijkelijk schilder , maar tevens een uitstekend
geleerde, een man van hooge wetenschap__
247
pelijke kennissen. In Quellin, die tegelijk de oude
letteren, de wijsbegeerte en de schilderkunst beoefende,
vond hij datgene -- namelijk eene hooge
geleerdheid wat aan de meeste zijner andere leerlingen
ontbrak. De jongeling werd dan ook niet
alleen de leerling, maar tevens de vriend des grooten
meesters. Als schilder bekleedt hij niet de eerste,
maar toch eene eervolle plaats onder de leerlingen
van den hoofdman der Antwerpsche school. Zijne
uime doeken zijn vol oorspronkelijkheid van opvatting,
kloekheid van samenstelling, kracht van
uitdrukking en kleur. De kunstenaar overleed den
r November 1678.
Quellin was in 1653, als liefhebber, onder
de leden der Antwerpsche rederijkkamer De Violiere
aangenomen geworden. Ons is het onbekend
of hij in deze vereeniging al of niet letterkundige
gewrochten voordroeg. Doch het is zeker dat hij
de Vlaamsche lier bespeelde. Van hem vindt men
een vers in het werk van den schrijver en dichter
Corneel de Bie, uit Lier, getiteld : Het Gulden
Cabinet van de Edel viy schilderkonst, inhoudende
den Lof van de vermaerste schilders, architecten,
beldthouwers ende plaetsnijders van dele eeun'
t'Antwerpen, gedruckt by Jan Meyssens, Constvercooper,
op de Eyermert, in den ouden Gouden
Rixdalder, in-4". Het gedicht, eene zinspeling op
den naam des schrijvers (de Bie) en op de behandelde
stof, luidt aldus :
-
248 _ _
Foppe quam uyt verre landen,
En vertelden aen de liên,
Dat by aen de Wester stranden
Wonder dingen had ghesien,
Bièn groot als onse schapen.
TIZER vraeghden, met een lagh,
Oft hy van dees vreemde apen
Oock haer korven niet en sagh ?
En hoe groot dat die wel waren?
Foppe seyde, meer noch min
Als de onse. Wel hoe paeren
Dese Bièn dan daer in?
Daer laet ick haer meed' betijen.
Siet sijn stoeffen viel hier vuyl :
Ick laet Foppen dan besyen
«Want ick acht hem voor een uyl.
'k Heb een grooter BIE ghevonden
Die met 't schrijven van sijn handt
Heeft in eenen tuyl ghebonden
Al de bloemen van het landt,
En daer uyt heeft hy ghesoghen
Al den honich, daer by med'
Hemel hooch is opghevloghen
H ooer als oyt Bie wel ded' :
Daer gheeft hy hem nu ten besten
Aen all' die de Const bemindt ;
Seght nu eens in wat ghewesten
Datmen sulcken BIE vindt ?
LIER sal u den kerref wijsen
Van DE BIE, en van sijn Werck,
Die de dooden doet verrijsen
Wt het kerckhof ofte kerck ;
Daer ist dat hy pluckt de bloemen
Die by ons ten thoone stelt,
En der Schilders deught vol roemen
Met haer wonder wercken telt;
Tot verquicking van de vromen,
Die met leersucht belgen,
"Tot een spoor' van die met dromen
Haeren tijdt voorby doen gaen.
— 249 —
Dat 's den Honich .die wy suyghen
Moghen uyt sijn Schilders-Boeck,
DYats daer MoMUS voor moet buygen
En den Nydt moet in den hoeck.
Desen Boeck die is mijn proeve
Van DE BIE en sijnen lof,
Soo dat ick niet en behoeve
Tot een toet-steen ?mier stof.
Laeten wij dan FOPPEN blijven
Met sijn soo soo (t) 'yonder groot.
GROOTE .BiE met u wel schrijven
Siet ghy s'allen over t'hoot.
E. QUELLINUS .
Het gedicht verraadt iemand, die zijne taal
kent en met het rijm niet schijnt verlegen te
wezen. Vast moet onze kunstenaar andere Vlaamsche
gedichten geschreven hebben. Terwijl onze
Koninklijke Vlaamsche Academie de stoffen te gader
brengt tot het samenstellen eener Biographic' der
Zuidnederlandsche schrijvers , schijnt het ons
van belang te wezen zulks te onderzoeken. Op
dit punt vestigen wij de aandacht onzer veelgeachte
Antwerpsche medebroeders. Erasmus Quellin
onder de Vlaamsche dichters der XVII ' eeuw
eene plaats te kunnen inruimen, ware, naar ons
inzien, eene heerlijke aanwinst voor den ondernomen
arbeid.
(1) So6, code.
-- 250 --
Iets over de oude Naamvalsbuigingen
der Nederlandsche eigennamen,
door den heer P. GÉNARD,
werkend lid der Academie.
Het is ons allen bekend dat in verscheidene
zoo oude als nieuwe talen de voornamen (pronomina)
evenals de familie- en bijnamen (nomina
gentium en cognomina) werden en worden verbogen.
In de Nederlandsche spraak bestonden
ook soortgelijke naamvalsvormen, tot onze eigennamen,
in den loop der XVIe en XVIIe eeuw,
eene soort van versteening ondergingen. Inderdaad
voor eiken mannelijken eigennaam bezat men ook
eenen vrouwelijken uitgang; wat meer is, deze uitgang
werd verbogen volgens de algemeene wetten,
die de naamvallen regeerden
In 1853 schreven wij desaangaande in het
tijdschrift het Taalverbond (afdeeling : geschiedenis,
bl. 73), in eene Levensschets van den Antwerpschen
beeldhouwer Bartelmeeus van Raephorst,
wiens naamgenoot met jonkvrouw Machteld Pots
was gehuwd : « men neme hier, zegden wij, den
uitgang van den familienaam Pot (Pots) in aandacht.
Oudtijds, en dat was een algemeen gebruik,
zette men de namen der vrouwen in den genitief,
wanneer de voorleste letter een klinker was; wanneer
twee medeklinkers het woord eindigden, voegde
-- 25I --
men er den uitgang I N N E bij. Pot maakte dus
in het vrouwelijk Pots ; Terrebroot, Terrebroots ;
Sprongh, Spronghinne, enz. »
Ofschoon deze aanteekening niet onopgemerkt
voorbijging, en verscheidene taalgeleerden ons lieten
weten dat zij het op dit punt met ons eens waren,
denken wij echter, dat nooit éen woord daaromtrent
in eenige Nederlandsche spraakleer gerept zij, ook
hopen wij dat men het ons niet ten kwade zal
duiden, onze vroegere aanteekening hier verder uit
te breiden, zelfs al doen wij dit maar om de door
ons verzamelde voorbeelden te benuttigen.
Vooreerst zij herinnerd dat vele mannelijke
voornamen, op vrouwen overgebracht, eenen vrouwelijken
vorm bekwamen.
Hunne verbuiging luidt :
Man. Nom. Jan.
Gen. Jans.
Dat. Janne.
Man. N. Jacop.
G. Jacops.
D. Jacobe.
Man. N. Peter.
G. Peters.
D. Peteren.
Vrouw. Nom. Janne
Gen. Jannen.
Vrouw. N Jacobine.
G. Jacobinen.
Vrouw. N. Peterine.
G. Peterinen.
Voor de familienamen volgde men de algemeene
regels dir verbuiging. Bij het opmaken van acten
zette men gewoonlijk, wanneer de zin het toeliet,
- 25 2
bij de eerste vermelding den geslachtsnaam van
het hoofd der familie in den nominatief ; — dien
des zoons in den genitief; - evenzoo dien der
dochter, wanneer deze laatste geen bijzonderen vorm
door het achtervoegsel inne bezat.
Eenige voorbeelden onder honderden :
Peeter Pot is het hoofd des huizes, zijn zoon
heette Jan en zijne dochter Machteld Pots. —
Jan de Wale, vader, had voor zoon en dochter
Philip en Anna 's Walen. - Doch Jan de Coninck
had voor zoon Lambrecht sConinckx of Coninckx,
en voor dochter Elizabeth Coninginne. Men begrijpt
alreede het belang dat de kennis der verbuigingen
voor paleographische en genealogische studiën verkrijgt.
Vergeten wij niet aan te teekenen, dat wanneer
de familienaam op eene zachte e uitging , de
klinker van het radicaal werd verlengd, 'tzij door
hem zelven, 'tzij door eene tusschengevoegde e :
Nom. Bode, Genit. Boeds. Soms vindt men voor
het meervoud een achtervoegsel in I N GER, zooals
hier voor Bode, BODINGERS.
Staven wij dit door eenige voorbeelden.
Familienaam BODE.
Wij keeren eerst terug tot den geslachtsnaam
BODE, eenen der belangrijkste uit de Antwerpsche
geschiedenis :
Mannelijk Nom. Bode. Vrouwelijk Nom. Boeds.
Gen. Boeds of
sBoeds.
253 --
BEWIJS.
De geleerde J.-Fr. Willems en zijne kundige medeopstellers
van het Onderroek over den waren
naam der straten van Antwerpen hadden bij de
uitgave van dit werk de buigingsvormen diens
naams reeds opgemerkt.
Op bl. 165 halen zij eenen schepenenbrief aan van
1334, waarin gewag gemaakt wordt van « Jan
Bode, Bouden Boeds zone ». Op bl. 166 duiden
zij eene acte aan van I I Mei i 398, waarin men
spreekt van eenen « jaersang » ter « salichede
van Jan Boeds ziele ». In een ander bescheid,
vermeld op bl. 170, en gedagteekend van 8 October
1476, maken zij gewag van « den geslechte van
den Bodinghers. »
Tot bevestiging dezer naamvalsvormen vinden
wij, onder andere, de volgende acte rakende den
Familienaam MINNEBODE.
M. Nom. Minnebode. V. Nom. Minneboods.
Gen. Minneboods.
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. 2,
fol. 212.
Acte voor Schepenen Schoyte en Willem Drake.
Jan vanden Broeke, Jouffrouwe JUETE MINNEBOODS,
ejus uxor, ende PETER MINNEBODE,.
— 254
—
der voergenoemde Jouffrou\\e Jueten brueder, vercochten
Janne Erbout een hoeve metten huysingen,
hove, lande, beemde, gronde et pertinentiis,
houdende omtrent V gemete ende een vierendeel,
gelegen buyten tCruyphol bynnen der vryheit van
Antwerpen, te Merschemdamme, tussen sHeilichs
heests inde Borch ende des gasthuys van Sinte
Lysbetten erven, ex una, ende des Heylichs Gheests
van Onser Vrouwen erve was, dat nu ter tvt
Hubrechte Stevens, droochscheerdere, toebehoort,
ex altera. XXVIII die Junii.
Familienaam DE BACKER.
M. Nom. de Backer
V. 's Backers.
Gen. 's Backers
Dat. den Backer
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. 2,
fol. 175 v1'.
Acte voor Schepenen Mechelen en Broeke.
Lysbeth 'S BACKERS met Peteren Cryel, ejus
marito et tutore, vercocht V\'outeren Huysmans
een mudde rogx Herentalser maten tsjaers erfliker
renten, dat MICHIEL DE BACKER, heur ouder
vader wylen, voertyden gecocht ende gecregen heeft
jeghens Gheerde van Vuytsole op omtrent vyf dachmale
beemdts geleghen inde vryheit van Herentals
aent Wolfsteedbroec ende op omtrent II
-- 255
buynderen lants geleghen oic aldaer te Zelle,
verschynende jaerlicx te Kersmisse, gelyc eenen
scepenenbrief van Herentals, quam tradidit, clarius
continet, welt mudde rogx erflic voers. der
voergenoemder Lysbetten tanderen tyden bleven
ende verstorven is van GODEVAERDE DEN BACKER,
hueren vader wylen. Droech op. Te waerne van
allen commer. XIX !vlaii.
Scabinale Protocollen der stad Antwerpen van het
laar 1458, vol. 2, fol. 175 v°.
Acte voor Schepenen Mechelen en Broeke.
Wouter Huysmans voers., geseten te Herenthout,
vercocht Jacope vander Goorbraken, alias
van Yssche, tvoergenoemt mudde rogx erflic dat
MICHIEL DE BACKER wylen voertyden gecocht
ende gecregen heeft jegens Gheerde voers. opte
voers. pande, verscienende ut supra prout litteram
ut supra quant tradidit, welc mudde rogx erflic
voers. tandren tyden bleven ende verstorven is
LYSBETTEN SBACKERS vander doot GODEVAERTS
SBACKERS, huers vaders, dien 't daer te voren
bleven ende verstorven was vanden voers. MICHIELE
DEN BACKER, zynen vader wylen, ende welt mudde
rogx erflic by Wouters voers. opten dach van
heden jeghens der voergenoemder Lysbetten gecocht
heeft, gelyc den Scepenenbrief van Antwerpen
,daeraf voer ons bekent ende gemaect, dien by
Wouter voers. den voers. Jacope oic mede over—
256 ---
gaf, dat wel verclaert. Droech op. Te waerne
van allen commer. Gebraeck yet aende voorgenoemde
pande oft aende waernisse ende claernisse
voers., hoc promisit satisfacere, unde obligarunt
een eensel cum fundo houdende omtrent II koeye
aert geleghen te Herenthout, tusscen tSellerbroec,
ex una, ende Her Everaerts vanden Gouberge
prceses erve, ex altera, daer nyet meer dan IIII
groeten Brabailts tsjaers te Herenchyse voer ute
en gaet, ende voerder seipsum et ccetera sua bona.
XIX Maii.
Familienaam DE BLOCSCOEMAKER.
M. N. De Blocscoemaker V. N. Blocscoemakers
G. 's Blocscoemakers
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. 2,
fol. 224 v°.
Acte voor Schepenen Schoyte en Walraven Drake.
Magriete SBLOCXSCHOEMAKERS, met Wouteren
van Espende, ejus marito et tutore, voer I
vierendeel, Katline Jacop Galidesendochtere, wedewe
wilen Jan Mannaerts, cum tutore, voer
dander vierendeel, Jan de Meere, inden name
ende als mechtich gemaect van Petren vander
Berct, als vvittich man van Katlinen vander Hoeven,
dus uxoris, na inhout eens opens placcaets
-- 257 -
metter stad zegele van Mechelen besegelt, quam
vidimus, voer een half vierendeel, PETER DE PAPE,
vvittich zone wilen JANS PAPEN op tSant, pro se,
ende Peter de Buyseneere, inden name van Janne
zinen wittigeri zone, quern in se susceperunt,
tsamen voer I half vierendeel, Roelant van Berchem
, inden name van Jouffrouwe LOSSYEN
SBLOXSCHOEMAKERS, ejus uxoris, quam in se
suscepit, MARIE SBLOXSCHOEMAKERS, cum tutore,
wedewe Jan Blocx ende JAN DE BLOCXSCHOEMAKER
voers. pro seipsis ende inden name van
brueder Willeme ende Magriete SBLOXSCHOEMAKERS
ende Anthonise Ozeel, daer moeder af was
Katline sBloxschoemakers, quos susceperunt, tsa men
voer tvierde vierendeel XXVII die Julii.
Scabinale Protocollen van het jaar 1461, vol. 2,
fol. 4o.
Meester Lambrecht. van Overdenecht, canonick
in Onser Vrouwenkerke tAntwerpen, Jouffrouwe Lysbeth
van Overdenecht, wedewe wilen Jan Emerys,
cum tutore, JAN DE BLOCSCOEMAKER, Jouffrouwe
LOSSYE BLOCSCHOEMAKERS, wedewe wilen Roelants
van Berchem, cum tutore, Jouffrouwe MARGRIETE
BLOCSCOEMAKERS met Steven Butkes, ejus
marito et tutore, Jouffrouwe MARIE BLOCSCOEMAKERS,
wedewe wilen Jan Blocx, cum tutore, inden
name van brueder WILLEME BLOCSCOEMAKER,
religieus vander ordenen van Sinte Jans te Maes
richt, hueren brueder, die huer des na inhou-tt
— 258 —
der brieve die wy sagen in deser saken gemechticht
heeft, de voers. JAN DE BLOCSCOEMAKER,
Claus vander Voert ende Mathys vanden Berge,
als momboren van Anthonyse Ozeel, daer moeder
af was Jouffrouwe KATLINE BLOCSCOEMAKERS.
Familienaam DE BYE of DE BIE.
Man. N. de Bye of de Bie, Vrouw. N. 's Byen.
G. 's Byen.
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1475, vol. I,
fol. io8.
Acte voor Schepenen van Ranst en de Schermere.
Paridaen, WOUTER SBYEN sone, vercocht
Willeme Heinricxzone, wonende te Rievenne, een
half buynder beemdts cum fundo, gelegen bynnen
der prochien van Atten, int goet van Ykele, tusschen
heer Henrick van Lyere, priester, aende
noortzyde, ende Peterine, natuerlic dochtere Jans
van Steene, aende zuytzyde, gelyc hem dien bleven
is van CORNELYSE DE BIE, zynen brueder. Droech
op. Te waerne op III d. Lovens erflic van heeren
chyse ende anders niet.
XX VII Junii.
Detur Jan de Bye.
Familienaam DE BYN.
Man. Nom. de Byn, Vrouw. Nom. Byns.
Gen. Byns.
- 259 _ _
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het 1479, vol. 10 v0.
voor Schepenen de Beukeleere en Doncker.
MAGR1ETE BYNS met Aerde vanden Blouderheyden,
die men heet van Gavere, marito
tutore, geseten te Mechelen, ende Henricxsone vuilen, schoemaker, vercochten Jacope
vander Blonderheyden, die men heet van Gavere,
des voers. Aerds zone, ende Lysbetten van Diest,
ooc tot Mechelen geseten, tderdendeel
ende tsesdendeel van eenen buyndere lants, metten
gronde ende toebehoerten, daeraf dander derdendeel
ende tseste sestendeel den kinderen Willem
Fierens ende t IENRICKE des voe'rs. BYN brueder, toebehoeren, gelegen ter Boenderheyden
ter Capellen, tusschen Jans de Wilde
erve una ende sHeerenstrate altera, gelyc der
voers. MAGRI ETEN tvoergenoemt derdendeel
ende den voers. JANNE BYN tseste gedeel vandeal
buyndere lants voergenoemtoecomen, bleven ende
verstorven zyn van KATLYNEN huerer moyen
vuilen. Droech op. Te vuaerne van allen commere
ende calaengien die zy etc. X BUEKELER.
Man. de Buekeler, Vrouw. 's Buekeleren.
G. 's Buekeleren.
D. den Buekeler.
- 25 9 -
Protocullen het jaar Q79, 2,
fol. 10 voo
Acte voor Schepenen de Beukeleere en Doncker.
MAGRIETE BYNS Aerde vanden Blouderheyden,
men heet van Gavere, ejus marito
et tutore. Mechelen. ende JAN DE BYN,
wilen, vercochten Jacope
Blonderheyden, die heet van Gavere,
voers. Aerds zone, ende Ly~betten van Diest,
ejus uxori, ooc Mechelen geseten, tderdendeel
tsesdendeel buyndere lants, metten
dan der derdendeel
ende beste sestendeel den kinderen Willem
ende lIENRICKE DE BYN, de~ voe'rs. JANS
DE BYN toebehoeren, gelegen ter Boenderheyden
ter ] ans de \Vilde
ex una sHèerenstrate ex altera, M AGRI ETEN BYNS derdendeel
voers. J ANN E DE BYN va nden
buyndere lants voergenoemt toecomen, bleven ende
van KATL YNEN BYNS, wilen. Te waerne allen calaengien zy etc. X Maii.
Familienaam DE BUEKELER.
N. de Buekeler, N. 's Buekeleren.
'Buekeleren.
den Buekeler.
- 260
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. i,
fol. 116.
Acte voor Schepenen van den Broecke
en Walraven Drake.
IVIARGRIETE SBUEKELEREN, Thoemaesdochter,
met Wouteren Jacops, hueren man, geseten te
Broechem, vercocht heeren THOMAESr. DEN BUEKELER,
priester, hueren brueder, alle alsulcken
goide ende versterffenisse van haven ende erven,
ruerende ende onruerende, welkerhande die wesen
moegen, waer dat die gelegen zyn ende bevonden
selen moegen worden, als huer eenichsyns toecomen
ende verstorven moegen zyn vander doot van Lysbetten
Massys, huerer moeder wilen, ende desgelycx
die huer noch toestaen te comene ende te verstorvene
van THOMAESE DEN BUEKELER, hueren
vader. Droech op. Te waerne van allen commer
ende calaengien etc. XVIII Noveinbris.
Extract uit de,-(elfde Protocollen van het jaar 1461,
vol. 2, fol. 63.
Acte voor Schepenen van den Werve
en Walraven Drake.
JAN DE BUEKELERE, huydevettere, gaf terve
Janne jacops, Wouter Jacopssone, wonende tSchille,
een stede met huyse, hove, lande, gronde, gheheeten
tCloester, gestaen ende gelegen tSchille tusschen
JANS SBUEKELEREN, ex zina, ende een heyblock
geheeten den Coeputte ex altera. 9 7anuarii.
- 26 1 --
Familienamen DE GREVE en I)E RASE.
Man. Nom. de Greve, Vrouw. Nom. 's Greven.
Gen. 's Greven,
Dat. den Greve.
Man. Nom. de Hase, Vrouw. Nom. 's Hasen.
Gen. 's Has i- ,
Dat. den Hase.
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. 2,
fol. 35r.
Acte voor Schepenen de Moelnere en vander Heyden.
CLAUS DE GREVE, bontwerckere, vercocht
JANNE DEN HASE, tenghietere, deen helft van eenen
beemde cum fundo et pertinentiis, geheeten den Moelenschoot,
gelegen te Brechte in Maerhem, tusscen
de beke aldaer noortwaert ende Jouffrouwen Beatricen
van Pulle heybloc zuytwaert, comende oostwaert
aen Henric Michiels beemd, ende noch deen
helft van eenen stucke beemdts gelegen oic aldaer
in Maerhem voers., van welken tween geheelen
percheelen van beemden voers. dander helft toebehoert
LYSBETTEN SGREVEN, synre nichten, des
voors. JANS SHASEN vettegen wive. Droech op.
Te waerne op omtrent XII grooten Brabants erflic
uten eersten geheelen beemde voers. ende VI deniers
Loevens erftic uten andren geheelen stucke beemdts
voers. jaerlix gaende ende anders nyet.
XVI die Februarii.
- -
HASH: voers. debet DEN. GREVE
voers., ad vitam suam, tsjaors zister rox dan
medio Johannis et medio Natalis, te-dum
bynnen Antwerpen metter Antwerpster obligarunt voers. II percheelen van supra,
voers. Claus die nu vercocht
heeft. Gebraeck yet, seipsum et
ccetera sua bona. Eodem die.
DE Man. de Pape,
D. den Pape.
Vrouw. N. sPapen of Spapen.
BEWIJS.
Scabinale van het 2,
35 vo.
Acte voor Schepenen de Herde en vander Elst.
Volkaert, seipso den name
zynen medeplegers, se suscepit, JACOP
PAPE, zone wylen JANS SP:'. PEN, cleermakers, seipso, van Valkeputte,
Keersmakere Perseiniers, als
mage ende vriende ende geleverde momboeren
rechte van CHRISTOFFELE, CLAUSE, LI ELEN
KATLI N EN voors. JACOPS broederen
ende zusteren, in se susceperunt, ende
voers. wylen TANS SPAPEN
- 262 -
JAN DE HASE CLAUSE DE;'\!. GREVE
vÎtam suam, tsja"rs een ·
dum ende te
leveren merter maten
ter stede etc. Unde obligarunt de voers. helft
vanden voers. I I percheelen van beemden ut supra,
gelyc hem de voers. Claus die nu vercocht
ende opgedragen heeft. et
Eodem die.
Familienaam DE PAPE.
N. G. 's Papen,
Vrou'w. N. sPapen ofSpapen.
Protocollen van' het jaar 1458, vol. 2,
fol. 35 vOo
Herde en vander EIst.
Laureys Volkaert, pro seipso ende in den name
van zynen medeplegers, quos in se suscepit, J ACOP
DE PAPE, wettich zone wylen JANS SP.'PEN, des
cleerma kers, pro seipso, Wouter lan Valkeputte,
Gielys de Keersmakere ende Claus Perseiniers, als
naeste mage ende vriende ende geleverde momboeren
metten rechte van CHRISTOFFELE, CLAUSE, LI ELEN
ende KATLlNEN SPAPEN, des voors, JACOPS broederen
ende zusterefI, quos in se susceperunt, ende
KATLINE SPAPEN, des voers. wylen .lANS SPA PEN
— 263 --
zuster, cum tutore, voer huer selven, als erfgenamen
van svaders zynen van Janne Calloets wylen, ende
Jan Diericx, cuypere, pro seipso ende inden name
van Lysbetten sWALEN, zynen wettigen wive, ende
van allen hueren medeplegers, quos in se suscepit, als
erfgenamen vander moeder zyde vanden voers. Janne
Calloets wylen, bekenden etc... Prima die Martii.
Familienaam DE WALE.
Man. Nom. de Wale, Vrouw. Nom. 's Walen.
Gen. 's Walen,
Dat. den Wale.
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het laar 1458, vol. 2,
fol. 347 v°.
Acte voor Schepenen vanden Werve en de Moelnerc.
JAN DE WALE, cleermaker, CORNELYS DE.
WALE, zyn zone ende JAN N E SWALEN, zyn dochter,
des voirs. Cornelys zuster, met Gheerde Bac, ejus
marito et tutore, debent Heinricke vander Heyden,
tenghieter... IX die Februai, ii.
Familienaam RONGHE.
Man. Nom. Ronghe, Vrouw. Nom. 's Ronghen.
Gen. Ronghen of
's Ronghen,
Dat. Ronghen en
Ronghe.
-- 264 -
BEWIJS.
Scabinale Protocollen van het jaar 1458, vol. fol. 186.
Acte voor Schepenen de Herde en vanden Werve.
Lysbeth Voets, wedewe wylen CLAUS RONGHEN,
van Mechelen, ende CLAUS
RONGHE, haer zonen, ende Katlinen s RO N GH EN,
huer dochtere, cum tutore, by consente ende bywesene
van JANNE RONGEN, Janssone, ende Janne
van H ulssele, huer naesten ende vrienden, vercochten
ende lieten afquiten RONGHE,
hueren neve, ende synen kinderen, die V muddeken
rogx erflic die zy hadden ende heffende waeren
op IIII percheelen van lande, beemde ende Bossche,
die toebehoeren plagen JANNE des voers.
Aerds vader wylen, gelegen bynnen Conticke te
Liffesele. Droech op. Te waerne van allen cornmere.
Ende bekenden voert dat zy gheen rente
meer op des voers. Aerds goede behoudende en
bliven. SCHUERMOKE.
Man. Schuermoke, Vrouw. Schuermoecx.
Schuermoecx.
BEWIJS.
het 1461, vol. fol. 175.
Schepenen Schoyte en Simon Drake.
vanden Rode, te het 2,
J 86.
Herde en van den Werve.
Voets, wedewe wylen CLAUS RONGHEN,
Mechelen, cum tutore, JAN CLAUS
haer ende Katlinen SRONGHEN,
dochtere, tutore, consente ende bywesene
van ]ANNE RONGEN, ende H ulssele. naesten ende vrienden, vercochten
ende lieten afquiten AERDE RONGHE,
kinderen, die V muddeken
rogx erflic die zy hadden ende heffende waeren
II II percheelen van lande, beemde ende bossche,
toebehoeren plagen ]ANNE RONGHE, voers.
wylen, gelegen bynnen Conticke te
Liffese\e. Droech op. waerne van allen commere.
Ende bekenden voert dat zy gheen rente
des voers. Aerds goede behoudende en
lIl' Julii.
Familienaam SCHlJ ERMOKE.
N. Schuermoke,
G. Schuermoecx.
N. Schuermoecx.
Scabinale Protocollen van het jaar 2,
175.
Acte voor Schepenen Sim on Drake.
Willem vanden Rode, wonende te Tuernout,
-- 26 5 --
vercocht SCHUERMOEKE, gelaesmaker, Paeschynen
Lyfcoeps, zynen wive ende LYSBETTEN
SCHUERMOECx, huer dochter, wettich wyf Jacop
Smits. i Aprilis.
Man. Nom. Smit, Vrouw Nom. Smits.
Gen. Smits of Smeets,
van 1458, vol. 2, fol. Acte voor Schepenen Schoyte en Broeke.
ADRIAEN vercocht Peteren Pekel
ende KATLINEN TSMITS, uxori, des-harinc
Adriaens zuster... XVII die 7ulii.
het jaar 1461, vol. fol. 177.
Acte voor Schepenen Ranst en Walraven JACOP SMIT, CLAUS SMEETS zonewilen, wonende
tEekeren, vercocht Peteren Gheertssone ende
Andriane de Buysere, zynen neve, Willem sBuysers
daer moeder af es Margriete Loeps...
- 265 -
JANNE SCHUERMOEKE, Paeschynen
Lyfcoeps, zynen wive LVSBETTEN
SCHUERMOECX, Jacop
IAprilis.
Familienaam SMIT.
Nom. BEWIJZEN.
Scabinale Protocollen 1458, vol. 2, 243.
en Broeke.
Meester ADRIAEN SMIT Pekelharinc
KATLINEN TSMITS, ejus uxori, des
voers. Meester XVII die Julii.
Scabinale Protocollen van het J 46 J, voL 2,
177.
Acte voor Schepenen Ranst en Walraven Drake.
JACOP SMIT, CLAUS SMEETS wonende
vercocht Peteren Gheertssone sBuysers
zone, daer Margriete Loeps ...
8 Aprilis.
-- 266 —
Doch genoeg over deze bescheiden ; halen wij
thans eenige eigennamen aan, die, buiten de gewone
verbuigingsvormen, hun vrouwelijk vinden in het
achtervoegsel INNE, zooals :
M. N. de Coninc V. N. Coninghinne
G. 's Conincx of Conincx G.
D. den Coninc D. Coninghinnen.
BEWIJZEN.
Wij verzenden naar talrijke acten der stedelijke
archieven van Antwerpen, evenals naar de
Stadsrekening van 1324, uitgegeven door wijlen
den stadsbibliothecaris F.-H. Mertens (bl. 1 o, 1q ,
.2 i ). Deze laatste oorkonde levert ons zelfs het
voorbeeld van eenen merkwaardigen vrouwelijken
datief : KATLINEN DER CONINGHINNEN (bl. 14).
Familie SPRONG of SPRONGH.
Mann. N. Spronc Vrouw. n. Spronghinne
G. Sproncs, Sproncx
of Spronghs
D. Sprong.
BEWIJZEN.
Talrijke voorbeelden in het stedelijk archief
en in de werken, die over de geschiedenis van
Antwerpen handelen. Het archief der hoofdkerk
bevat verscheidene bescheiden rakende eene kapelnij,
-- 267 —
ten jare 1351 door YDE SPRONGHINNE (Capsa capellaniarum) andere de volgende :
Wy, Wouter wanden Brucke ende Laureins
Antwerpen, maken cond
vore ons quam Joncvrouwe YDE SPRONGHINNE,
met mombore die hare ghegheven
metten rechten gaf ende droech oppe gherechter ende in
gestadegher ghiften purlec omme ziele ende
Janne den Fikere, Fikersone, totenre capeirien behoef .
kennessen desen letteren bezeghelt met
zeghelen.
int ons heeren als men screef
een, des woensdaeghs vore
dach.
Familie DRAECK.
Draeck aangehaalde Stadsrekening 1324 ; de
en de volgende bescheiden,
het archief der Antwerpsche hoofdkerk
:
I.
WILLEM SPRONCH WILLEM DRAKE,
vore ons
jare 135 I door YOE SPRONGHINNE 56
gesticht, onder andere de volgende:
\Vy, Wouter vanden Brucke ende Laureins
Volkaerd, Scepenen in Antwerpen, maken cond
dat vore ons quam Joncvrouwe YOE SPRONGHINNE,
met enen mombore die hare ghegheven
was metten rechten gaf ende droech oppe in
gherechter ende in gestadegher ghiften ende in
aelmoesen purlee om me Gode, vore hare ziele ende
vore haers vaders ziele, Janne den Fikere, Claus
Fikers sone, tote eenre capeh'ien behoef ,
In kennessen van desen letteren bezegbelt met
onsen zeghelen .
Ghegheven int jaer ons heeren als men sc reef
MCCC vuftech ende een, des woensdaeghs vore
dertien dach.
DRAECK,
Mann. N. Draeek of Draec
G. Draecx of Dracs
D. Draken.
BEWIJZEN.
V. N. Drakinne
De aangehaalde Stadsrekening van 1324; de
stedelijke archieven en de volgende bescheiden,
welke in het archiet der Antwerpsche hoofdkerk
berusten :
1.
Wi WILLEM SPRONCH ende WILLEM DRAKE,
Scepenen in Antwerpen, maken cond dat vore ons
— 268 --
quam een eersam man Mynheer Jan van Diedeghem,
riddere, ende gaf ende bewysde Heren
Petre den Fickere, den priestere, ter capelrien
behoef, die hi nu houdende es, die veilen stichtte
vrouwe M ARGRI ETE DRAKI N N E, veertech oude
grote tornoyse sjaers . .
Ghegheven int jaer Ons Heren alsmen streef
M. CCC. sesse ende dertech, des dinsendaegs vore
alder apostelen dach (1) .
II.
Wy JAN DRAKE ende Jan vanden Werve,.
Scepenen in Antwerpen, maken cont dat vore ons
quam JAN DIE BUG ende Joufvrouwe YDE, syn
wetteleke wyf, ende gaven ende droeghen op in
gestadegher ghiften WILLEME DRAKE, den clerc,
die sone es WILLEMS DRAGS, daer vader af was
wilen Her JAN DRAKE Sprongh, ter capeiri en
behoef, daeraf de vors. clerc nu versien es, die wilen
stichtte Her BOUDE DRAKE, daer God die ziele
af hebbe, prochiaen was van Onser Vrouwen in
Antwerpen . .
Deze• acte werd verleden in het jaar « dusentich
drie hondert sesse ende dertich , in sente
Laurensavonde. » (2)
(1) Archief der Cathedrale kerk. Capsa 49 capellania
rum. Litt. B,
(2) Archief der Cathedrale. Capsa XIX capellaniarum
en Vidimus van 1367.
- 269 -
Wt. WILLEM SPRONGH ende Claus van Hoboken,
Scepenen Antwerpen, maken cond dat vore
quam uten Boghe, sone wile Arnouds
uren Boghe, bekende hi, om eerre summe
hem al es vergouden, vercocht heeft
Jonfvrouwen IDEN DRAKINNE, die wettelic
wvf es JANS DES BUGS . . .
van « CCC. ende veertech
in Sente Andriesdaghe des Apostels » (1).
namen, die vrouwelijk
het toevoegsels I N N E vinden, zijn er in
overvloed; wij verwijzen enkel nar de redsgemelde
van 1324. daarin aangehaald
:
toebehoorende aan het
der WILMAR of WILMAERS, (bl. 13, 25).
C__ I DEN DIDEN WOLSLAGERINNE, der WOLSLAGERS (bl. 27).
I M SU LE LOYSI N N E, wier geslachtsnaam LOYS
was (bl. 16).
(bl. 17, 28).
der de
(bl. 17).
(bl. 9 23).
Zooals hebben wij onze voorbeelden
(i) Archief Catht:d rale, Capsa XIX eapellaniarum
Litt. N.
111.
Wf WILLEM SPRONGH Claus van Hoboken,
Scepenen in Antwerpen, maken cond dat vore
ons quam Armand uten Boghe, sone wile Arnouds
uten Boghe, ende bekende dat hi, om eene summe
ghelds, die hem al es vergouden. vercocht heeft
wettelike Jonfvrouwen IDEN DRAKINNE. die wettelic
wvf es JANS DES Bues .
Schepenenacte van « M. CCC. ende veertech
1!1 Sen te Andriesdaghe des Apostels)) (I).
Voorbeelden van andere namen, die hun vrouwelijk
met het toevoegsels INNE er in
overvloed; wij verwijzen enkel naar de reedsgemelde
Stadsrekening van J 324. Men vindt daarin aangehaald:
YDE WILMARINNE, toebehoorende aan het
geslacht der WILMAR of WILMAERS, (bI. 13, 25).
t'DEN en DIDEN WOLSLAGERINNE, van het
geslacht der 'WOLSLAGERS (bI. 13 en 27).
IMSULE LOYSINNE, wier geslachtsnaam Loys
was (bI. [6).
HEILSUTE ALOUDINNE (bI. 17. 28).
KATLINE MEDEMETERINNE, der familie de
MEDEMETERE (bI. 17)'
BEATRIX KERSEMIRINNE (bl. 9 en 23).
Zooa15 men ziet, hebben wij onze voorbeelden
--------_ .. _ .. _----------- - .... _ ...
(1) Archief der eath"drale. C';pS6t XIX capellaniarum
Litt. N.
- 270 ----
aan het archief der stad Antwerpen ontleend ;
geen twijfel of men zal in de handvesten van
andere plaatsen dezelfde bijzonderheden met gelijken
rijkdom ontmoeten. Indien wij ons bij het Antwerpsch
dialect bepalen, dan is het omdat, volgens
ons, in zake zoo wel van geschiedenis als
van taalkunde, het voordeelig is de feiten te zien
behandelen door personen, bekend met de zeden
en gewoonten der bevolking, waar men van gewaagt.
-- 271 --
Zitting van October ago.
Aanwezig de heeren Hiet, bestuurder,
A. Snieders, onderbesturder, Fr. de Poter ,
bestendige secretaris;
de heeren Jhr. N. de Pauw, P. Ganard,
E. Gailliard, G. Gezelle, P. Willems, P. Alberdingk
Thijm, S. Daems, C. Hansen, L. Mathot,
J. Micheels, J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
W. Schuermans, Th. Coopman, A. de Vos,
K. Stallaert, J. Broeckaert, E. van Even, werkende
leden ;
Flou, A. Prayon-van Zuylen
en H Sermon, briefwisselende leden.
heer H. Claeys is bericht gegeven
dat hij de vergadering niet kan bijwonen.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, hetwelk goedgekeurd wordt, en
maakt de titels bekend der
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege Staatsbestuur Joost den Studiën de dichter,
G. SEGERS.
de l'A cadémie Sciences,
Lettres et des Beaux-Arts de Belgique.
189o, no 8.
- 27 1 -
22 18go.
de E. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder , Fr. de Potter,
secretaris;
heeren Jhr. N. de Pauw, P. GEnard,
E Gailliard, Gezelle. Willems, P. Alberdingk
C. Hansen, L. Mathot,
J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
L.- Schuermans, Th. Coopman, de Vos,
Stallal~rt, Broeckaerr, van Even, werkende
leden;
de heeren K. de Flou, A. Prayon-van Zuylen
H Sermon, briefwisselen de leden.
Door den beer H. Claeys is bericht gegeven
hij de vergadering niet kan bijwonen.
bestendige verslag over
vorige zitting, hetwelk goedgekeurd wordt, en
titels bekend der
AANGEBODEN BOEKEN.
Va!1wege het :
van den Vondel. Studië'n over het leven
en de werken van Nederlands grootsten dichter,
door G. SEGERS.
Bulletin de I'Académie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique.
189°, na 8.
_-. 272 -
Inventaire ou table alphabétique et analytique
des noms de personnes contenus dans les registres
aux gages et pensions des' Chambres des Co;izptes,
par J. PROOST.
Vanwege den heer P. GENARD :
Deux documents concernant la famille d'Egmont.
(Overgedrukt uit de Bulletins de la Commission
royale dhistoire de Belgique.)
La collection des lettres du magistrat d' Anvers
et de ses députés aux États de Brabant. (Idem.)
Vanwege den heer J. HABETS, buitenlandsch
eerelid
Geschiedenis van het leenhof en de leenen van
Valkenburg. 8°.
.Enige biTonderheden omtrent Pieter Chimarrheus,
pastoor te Sittard. 80.
Bouwsto,/en tot de geschiedenis van het hertogdom
Limburg. Eerste deel, 8°.
Ambtelijke brieven en andere bescheiden over
de. Bokkenrijders in het Staatsch land van Overmaas.
1775-1785. 8°.
Overblijfsels van Romeinsche gebouwen met
bad- en verwarmingstoestel te Hoensbroel-. 80.
Fragment van een Re.9;istrum beneficiorum
van het landdekanaat Hilvarenbeek in Noord-
Brabant, uit het jaar 143o. 8°.
Een Valkenburgsch dorp in 1789. Korte
beschrijving van het dorp Oirsbeek, .zoo als het
was op het laatst der vorige eeuw. 8°.
- 273 -
Beknopte geschiedenis der proostdij van Meers -
sen. 8°.
Geschiedenis van het tegenwoordig- bisdom
Roermond, en van de bisdommen, die het in deTe
gewesten oir n voorafgegaan. 8°.
Vanwege de Maatschappij der Vlaamsche
Bibliophilen, een exemplaar der nagemelde, door
haar uitgegeven werken :
Tafereelen uit het leven van 7esus. Een
handschrift van de XVe eeuw. 8°.
Dat boec van de twaelf Beghinen, door JAN
VAN RUUSBROEC. 8°
Die chieraet der gheesteleker Brulocht. Dat
hantvingherlijn oft van den blzckenden steene.
Dat boec der hoechster ivaerheit, door JAN VAN
RUUSBROEC. 8°.
Dat boec van V1I trappen in den graet der
geesteliker minnen. Dat boec van seven sloten. Dat
boec vanden Tike der ghelieven. Dat boec vanden
vier becoringhen, door JAN VAN RUUSBROEC. 80 .
Dat boec van de twaelf Dogheden. Die spieghel
der ewigher Salicheit. Van den kerstinen ghelove,
door J. VAN RUUSBROEC. 8°
Dat boec vanden gheesteleken Tabernacule,
door J. VAN RUUSBROEC 2 deeleis. 8°
Oude Nederlandsche Liederen; melodieën uit
de Souterliedekens, uitgegeven, met inleiding, aan-
teekeningen en klavierbegeleiding door FL. VAN
DUYSE. Twee deelen. 8°
-- 274 __
Het klooster ten Walle en de abdij van den
Groenen 13riel. Stukken en oorkonden ver'ameld
en uitgegeven door V. VAN DER HAEGHEN. 8 ° .
Het Keurboek der stad Diest, uitgegeven
door K. STALLAERT. 8°.
Nederlandsche Spellynghe uutghesteld by
vráge ende andwoorde duer JOAS LAMBRECHT.
Wèrken van Zuster Hadewych. I, Gedichten.
jaarboek van het souvereine gilde der Kolveniers,
Busschieters en Kanonniers, geegd hoofdgilde
van Sint Antone, te Gent. Uitgegeven door
F. VAN DER HAEGHEN. 3 deelen. 8n.
De Grimbergsche Oorlog. Ridderdicht uit
de XIVe eeuw. 2 deelen. 8°.
Practycke criminele van PHILIP WIELANT.
Uitgegeven door AUG. ORTS. 8°.
Gedichten van CLAUDE DE CLERCK. 8°.
Nederlandsche Historie door AUGUSTIJN VAN
HERMELGHEM. 1572-1591. 2 deelen. 8'.
Oudvlaemsche Liederen en andere Gedichten
der XI Ve en X Ve eeuwen. 8°.
Het leven van Joannes den Onbevreesden,
hertog van Borgoniën, graef van Vlaenderen.
Het leven van Philippus den Stauten, herto g
van Borgoniën end: van Margareta van Male,
gravinne van Vlaenderen. 80.
De weerbare mannen van het Land van
Waes, in 1480, 1552 en . 1558. 8°.
Dagboec van JAN DE POTTERE. 1549 -1602. 8°.
Leven van Sint A mand, patroon der Neder-
27 5 -
landen. Dichtstuk der XI Ve eeuw. 2 deelen. 8°.
Kronyk van Vlaenderen, van 580 tot 1467.
2 deelen. 80
Het beclach van joncheer Jan van Hembijse.
Dichtstuk der XVIe eeuw. 80.
De boet van Catone. Een Dietsch leerdicht,
uit het Latijn, naar een hs. van het einde der
X I I l e eeuw. 8°.
Politieke maalladen, Refereinen, Liederen en
Spotgedichten der XVIe eeuw. 80.
Het boeck van al t'gene datter gheschiedt is
binnen Brugghe sichtent jaer 1477 tot 1491. 8°.
Lamentatie van Zeeher van Male, behelsende
wat datter aenmerckensweerdig geschiet is ten tijde
vande geuserie ende de beeltstormerie binnen en
omtrent de stadt Brugghe. 80.
Verslag van het magistraet van Gent nopens
de godsdienstige beroerten aldaer, loopende van den
3o Juny 1566 tot den 3o April 1567. 80.
Journal ofte dagregister van onTe reyTe naer
de keyTerlyke stadt van Weenen ten fare 1716.
Het spel van de vijf vroede ende van de
vijf dwaeTe maegden. 80.
Gewoonten, vrijheden en privilegiën der stad
Sint-Truyen. 80.
Verhael der reformatie van de abdij van
Maegdendale. 8°.
Der Vrouwen heimelykheid. 80.
Dit sijn de toren van der stad Antwerpen. 8°.
Het belet van Gent ten fare 965. 80.
- 276 -
Refeerereininenen BYNS, benevens
enkele andere rederijkersgedichten uit de XVI°
eeuw. Dr. W.-J.-A. JONCKBI,
OET Dr. W.-L. VAN FIELTEN. 80 .
Voorgeboden der Gent in de XI Ve
door Jhr. NAP. DE PAUW.
es tBesouch van dien dat Pieter Roe
ende Leur sijn broeder ontcracht waren den here
sinte Verhilden kerke te Gent (13061. Uitgegeven
toegelicht Mr. jhr. NAP. DE
8° .
Maetschappij der Vlaemsche Bibl'iophilen. Gewij,
igde wetten. 184.5.
Idem, 1 884.
den heer L.-W. SCHUERMANS :
Mémoire Hautes Puissances
dans le Vienne, MM.
Gand. (r84. les vicaires-génér aux du diocèse de
den heer S. DAEMS :
Almanak het jaar onTes Heeren
8°.
Van den WALTMAN VAN SPILBEECK :
Ton8erloo. _Emmerick. 80.
den POL. MEIRSSCHAUT :
Tiekten
en door Dr. DELAUNOIS. het
op last der regeering, door MEIRSSCHAUT. 8°.
Nieuwe Rtifereinen van ANNA BVNS, benevens
rederUkersgedichten uit XVI"
Uitgegeven door wijlen Dr. W.· J .-A. JONCKBLOET
en Dr. W.-L. VAN HELTEN. 8°.
De Voorgeboden der stad Gent in de XIV"
eeuw, uitgegeven door Mhr. Jhr. NAP. DE PAUW.
Dit es tBesouch van dien dat Pieter Roe
Leut sUn waren áen voor sinte Verhilden kerke te Gent (!306l. Uitgegeven
en toegelicht door Mr. jhr. NAP. DE
PAUW. 8°.
MaetschappU der Vlaemsche Biblïophilen. GewUtigde
wetten. 1845.
188+.
Van den heer L.-W. SCHUERMANS :
M émoire adressé aux H autes Puissances
assemblées dans Ie congrès de Vienne, par MM.
les vlcaires-généraux du diocèse de Gand. (18 '4).
Van den heer S. DAEMS :
Maria-A lmanak van het Jaar ontes Heeren
1891. 8°.
Van den heer WALTMAN VAN SPJLBEECK
Keurboek van Tongerloo. (1554) 8°.
Petrus van Emmerick. 80 •
Van den heer POL. MEJRSSCHAUT
Over de Onmatigheid. Hare ellende, tiekten
misdaden, door Dr. DELAUNOIS. Uit het
Fransch vertaald op last der regeering, door POL.
MEIRSSCHAUT. 8°.
I ••• (
Het vervolg der zitting van October zal medegedeeld worden
in de eerstvolgende aflevering.
Zitting van 17 September.
lJIedr.dccli/lgw doOi' dell heer P. GÉr.;ARLl ovcr CCII opel/-
baar tOOlleelspel te A I/tlVel-pell • • • • • . bI. 2..jO
De KOl/illg. Gedicht van den heer ALF. JANSSENS •• J,1. 1 P
De schilder E"asmus Quelli/l, Vlaalllsch dichte/', doo:'
den heel' ED. VAN EVE~. • . , , • • , . , • ,bI. 21ti
Oller de Ol/rle naal11va/sbui!.{il/gm dCI' Nedcrlal/dscllc dgel/mWJeII.
dool' den heer p, (;I~ ~ARD , • • • • • • bI. 150
VERSLAGEN
TlN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL· EN LETTERKUNDE
1890
November.
GENT
A. SIFPER
1I00GI'OORT, 52 & 54-
[890

- 277 -
Briefwisseling.
Door den bestendigen secretaris wordt een brief
gelezen van den heer Johan Bohl, buitenlandsch
eerelid, betrekkelijk de bewerking van het Woordenboelr
der Nederlandsche Taal, alsmede een
schrijven namens den heer Minister van Binnenlandsche
Zaken en Openbaar Onderwijs, in antwoord
op de bemerkingen, hem door de Academie
opzichtens gezegd werk toegestuurd.
Dagorde.
De heer bestuurder verklaart de bespreking
open over het voorstel des heeren de Pauw, strekkende
om de jaarlijksche plechtige zitting der
Academie te houden in de maand Juni, in plaats
van in December.
Na eene korte beraadslaging, aan welke de
heeren de Pauw, Obrie en Willems deel nemen,
besluit de vergadering dat het voorstel opnieuw
aan de dagorde zal worden gebracht met inachtneming
der bepalingen van het 65'' artikel der
Wetten.
Worden gekozen om, met de leden van het
bestuur, candidaten voor te stellen voor de openstaande
plaatsen : de heeren Alberdingk Thijm,
de Vos en Gailliard.
De zitting wordt te 4 uren geheven.
- 278 _-
Zitting van ig November i8ga.
Aanwezig de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder, Fr. de Potter,
bestendige secretaris ;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, E.
Gailiiard , P. Génard, G. Gezelle, L. Roersch,
P. Willems, P. Alberdingk Thijm, S. Daems,
C. Hansen, L. Mathot, J. Micheels, J. Obrie,
J. van Droogenbroeck, Th. Coopman, A. de Vos,
J. Broeckaert, Ed. van Even, werkende leden.
Afwezig met kennisgeving, de heeren L. Schuermans,
K. Stallaert en F. van der Haeghen, werkende
leden, en de heeren K. de Flou en Sermon, briefwisselende
leden.
De bestendige secretaris leest het verslag over
de vorige zitting, dat door de vergadering wordt
goedgekeurd.
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het Staatsbestuur :
De werken van .7. van den Vondel, uitgegeven
door Mr. J. van Lennep. 1646 en 1646-1647.
Vanwege het Stadsbestuur van Antwerpen :
Antwerpsch Archievenblad, uitgegeven op last
van het Antwerpsch Stadsbestuur (de laatste afleve279
-
ring van het XVII° en de eerste aflevering van
het XVIII° deel.)
Vanwege den heer J. Splichal, te Turnhout :
De ge aflevering van het Kempisch Museum.
Vanwege den heer DE CEULENEER, hoogleeraar
te Gent :
De afschaffing der Normaalscholen voor het
middelbaar hoogex onderwijs. 8°.
Vanwege den heer A. SIFFER :
Multatuli.
Vanwege de Maatschappij der Nederlandsche
Letterkunde, te Leiden :
Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en
Letterkunde. ge deel, 4.° aflev.
Bestendige Commissiën.
De secretaris der bestendige Commissie van
Geschiedenis en Bibliographie deelt mede, dat in
buitengewone zitting de heeren Mathot en de
Pauw herkozen zijn, de eerste lot voorzitter, de
tweede tot ondervoorzitter voor het jaar 18g i .
Namens de Commissie wordt de opneming voorgesteld
in de Verslagen en Mededeelingen van eene
belangrijke bijdrage tot het biographisch werk,
door de Academie eerlang aan te vangen. De
heer Génard namelijk heeft uit de Stadsrekeningen
280 --
van Antwerpen, van r 58 i tot 1681, de namen opgezocht
der Nederlandsche schrijvers, die vanwege de
schepenen der Scheldestad hulpgelden bekwamen voor
een of ander door hen uitgegeven schrift. Het ware
te wenschen (voegt de bestendige Secretaris er bij)
dat opzoekingen met hetzelfde doel wierden gedaan
in het archief onzer andere Vlaamsche steden,
dewijl dezer wethouders gelijke gunsten plachten te
verleenen aan tal van bekende, ook soms aan geheel
onbekend geworden schrijvers, wegens de opdracht
van een historisch of letterkundig werk. -- De
vergadering besluit tot het drukken der bijdrage
van den heer Génard, wien de heer bestuurder
dank toespreekt voor ;] zijne kostelijke mededeeling.
De beer Coop m an brengtTbeknoptelij k verslag
uit over het verhandelde in de zitting der Bestendige
Commissie voor nieuwere Taal- en Letterkunde.
Overgaande tot de samenstelling van haar
bureel voor het jaar 1891, werden gekozen : tot
voorzitter, de heer J. Obrie, tot ondervoorzitter,
de heer Am. de Vos.
De heer voorzitter Hansen las het voorgelegd
ontwerp van den algemeenen omzendbrief
betreffende de Vak- en Kunstwoorden, waarvan
de onderstaande tekst bepaald werd aangeboden
-- 281 --
In zitting van 15 Mei 1889 besloot de Koninklijke
Vlaamsche Academie, in grondbeginsel, tot de
samenstelling en de uitgave van een Algemeen
Nederlandsch Vak- en Kunstwordenboek.
Zij nam die beslissing met het oog op de
toestanden in Vlaarnsch-België, waar tot nog toe
alle wetenschappelijk onderricht in het Fransch
gegeven en bijgevolg het gemis aan een werk van
dien aard langzamerhand gevaarlijk wordt voor
de verdere ontwikkeling onzer taal, voor de hoogere
beschaving onzes volks en het innig leven onzer
nationaliteit.
Naar de opvatting der Koninklijke Vlaamsche
Academie zou die omvangrijke arbeid voorzien in
eene sedert lang gevoelde en vastgestelde behoefte
en tevens beantwoorden aan een vaderlandsch en
een algemeen Nederlandsch belang.
zitting van November 1889 belastte zij
hare « Bestendige Commissie voor Nieuwere Taalen
Letterkunde » met een voorafgaand onderzoek
betreffende de mogelijke stelsels van verzameling en
der Nederlandsche en Kunstwoorden.
Uit het verslag dezer Commissie blijkt « dat
het, voor de volledigheid en het onmiddellijk nut
der ontworpene uitgave, alleszins doelmatig wezen
eerst eene lijst van woorden
laten verschijnen voor IEDER VAK, dat is voor
AMBACHT, voor IEDER BEROEP, voor IEDERE
TAK daarvan. »
Lijsten van dien aard », -- meende de Com-
- 281 -
15 Mei 1889 de Koninklijke
grondbeginsel, de
en uitgave van een Algemeen
Nederlalldsch Vak- en Kunstwoordenboek.
nam die beslissing oog op de
Vlaamsch-België, nog toe
wetenschappelijk onderricht in Fransch
bijgevolg het een werk van
aard langzamerhand gevaarlijk wordt voor
onZE:r de hoogere
onzes volks en innig leven onzer
nationaltteit.
N aar de opvatting der Koninklijke Vlaamsche
omvangrijke voorzien in
lang gevoelde en vastgestelde behoeft~
tevens beantwoorden aan een vaderlandsch en
algemeen N ederlandsch belang.
In zitting van 20 belastte zij
« Bestendige Commissie voor Nieuwere Taalen
Letterkunde » met een voorafgaand onderzoek
de verzameling en
uitgave dE'r N ederlandsche Vak- en Kunstwoorden.
het verslag dezer Commissie blijkt « dat
de volledigheid het onmiddellijk nut
alleszins doelmatig wezen
zou eerst ee/u? AFZONDERLIJKE te laten verschijnen voor VAK, voor
IEDER AMBACHT, voor IEDER BEROEP. voor IEDERE
WETENSCHAP en ELKEN TAK ))
« van dIen )), - meende de Com--
282 --
missie, « door bevoegde personen samengesteld,
zouden, in de eerste plaats, zeer volledig zijn ; in
de tweede, voor het vakonderwijs dadelijk gebruikt
kunnen worden, door de heeren leeraars geraadpleegd,
en ik elk geval, zeer veel bijdragen tot de
uitvoering onzer duur gewonnen Vlaamsche taalwetten
van 1878, 1883 en 1889 omtrent het gebruik
der Nederlandsche taal in het rechts- en bestuurswezen,
en in het middelbaar en hooger onderwijs.
Later, wanneer al of nagenoeg al de bronnen
zoo zouden verzameld zijn, ware het betrekkelijk
gemakkelijk het « Algemeen Kunst- en Vakwoordenboek
» op te maken : het zou de synthesis
zijn van al die afzonderlijke lijsten ».
De Koninklijke Vlaamsche Academie vereenigde
zich met de zienswijze der Commissie, gaf haar
volmacht om aanvang te maken met de voorbereidende
werkzaamheden en richt nu, bij dezen
algemeenen omzendbrief, eenen oproep tot alle
Nederlandsche en Dietsche stam- en taalgenooten,
opdat zij, door het opstellen en indienen van
woordenlijsten of eenvoudig door het aanbrengen
van grond- of bouwstoffen, hunne gewaardeerde
ondersteuning en medewerking zouden gelieven te
verleenen ter spoedige en degelijke verwezenlijking
van het verhevene ontwerp.
Zij richt haren oproep tot alle Zuid- en Noordnederlandsche,
tot alle Dietsche taal- en rechtsgeleerden,
ingenieurs, natuur- en wis-, land-,
tuinbouw- en veeartsenijkundigen, bouwmeesters en
-- 283 —
kunstenaren, zeevaart- en werktuigkundigen, ingewijden
in de stelsels van legerinrichting en landsverdediging,
ervarenen in de visscherij, in het
handels- en nijverheidswezen, ambtenaren van eiken
rang en elke roeping ; met éen woord tot allen
die, door hunne wetenschappelijke opleiding of
bepaalde studiën, hunne bekwaamheid op eenig
practisch gebied der menschelijke bedrijvigheid,
diensten kunnen bewijzen en bijdragen tot de
loutering en verrijking onzer gemeenschappelijke
M oedertaal .
Alhoewel, in deze zaak, het uitgeven van
gewestelijke idioticons volstrekt niet op den weg
ligt der Koninklijke Vlaamsche Academie, neemt
zij niettemin de vrijheid, op de ondernomen taak
de gansch bijzondere aandacht te vestigen van de
heeren onderwijzers en leeraars, van de wakkere
Vlaamsch- of Nederlandschgezinde studeerende jeugd;
van allen die in de gelegenheid gesteld of door
hunnen ijver voor de taal aangespoord zijn om,
uit den mond van den ambachtsman, tot welke
nering of hanteering hij behooren moge, zuivere
echt Nederlandsche of Dietsche vakwoorden en
uitdrukkingen te kunnen aanteekenen en verzamelen.
Den Zuidnederlandsche strijdgenooten zij op
het hart gedrukt, dat de Koninklijke Vlaamsche
Academie alle noodelooTe woordensmederij veroordeelen
zal. Sommige uitdrukkingen die, door
een langdurig en algemeen verspreid gebruik burgerrecht
hebben verkregen, kunnen moeielijk of
niet geweerd worden.
- 284 -
Den Noord-Nederlandschen taalbroederen zij
aanbevolen dat de voorkeur zal gegeven worden
aan reeds door het gebruik in spreek- of schrijftaal
geijkte uitdrukkingen, voor zoover zij, natuurlijk,
taalkundig juist gevormd zijn en het begrip
goed wedergeven.
Aan beiden zij gezegd : niets belet, wel integendeel,
dat, waar de gelegenheid zich voordoet,
melding wonde gemaakt van uitdrukkingen die
vroeger werden gebezigd, doch nu in onbruik zijn
gevallen en nochtans verdienen te herleven. Dit
hoeft geen wijder betoog voor de heeren taalvorschers,
oudheidkundigen en archivarissen, die beschikk,
n over eenen schat oude oorkonden, en
wier medewerking de Koninklijke Vlaamsche Academie
voorop dankbaar te gemoet ziet.
Aangezien, in hoofdzaak, rekening dient gehouden
te worden met de noodwendigheden, vereischten
en eigenaardigheden van elk ambacht, van
elk bedrijf en van elke wetenschap, meent de Academie,
voor de samenstelling der lijsten, geen eenvormigen
streng bepaalden regel te moeten voorschrijven
; doch, voor de behandeling van ieder
woord, als bakens, de volgende punten te mogen
aanwijzen :
i0 aanwijzing van de beteekenis, liefst door
goed gekozene voorbeelden toegelicht ;
2° de afleiding ;
30 de woordvormingen, de gebruikelijke samenstellingen
;
— 28 5 —
40 aanteekening van geslacht en meervoud ;
5° de plaatsen, waar ieder woord in gebruik is ;
6° de synoniemen, met opgave van de streken,
waar men ze bezigt ;
7° indien het een proviticiali;r,me geldt, de
algemeene geijkte Nederlandsche uitdrukking;
8e zorgvuldig vermelden of een woord verouderd
is, en, naar het oordeel van den verzamelaar, wederom
en algemeen zou dienen te worden gebruikt;
en g', naar gelang het pas geeft, nuttig of
noodig blijkt, de Fransche, Hoogduitsche, Engelsche
of Latijnsche gelijkwaardige benamingen.
De daartoe waardig gekeurde lijsten van Vaken
Kunstwoorden zullen door de Academie worden
uitgegeven, onder vermelding van den naam des
verzamelaars of bewerkers.
De namen van alle medewerkers, zelfs van die
welke slechts enkele uitdrukkingen inzenden, worden
dankbaar aangeteekend.
De Koninklijke Vlaamsche Academie vleit zich
met de gedachte, dat haar oproep tot alle taalgeleerden
en vakmannen, om, met verzamelde
krachten, ter verdediging onzer schoone en rijke
Nederlandsche spraak, een nieuw en machtig wapen
te smeden en haar tevens eene gedenkzuil, harer
waardig, op te richten — niet ijdel klinken zal!
Zij hoopt eerlang, uit Zuid en Noord, talrijke
bewijzen van medewerking te zullen ontvangen.
— 286 —
De Commissie uit den wensch, dat die omzendbrief
verschijne in den loop der e. k. maand
December ; zij beslist tevens, op voorstel der
heeren Snieders en Daems, dat zij gedurende het
aanstaande jaar hare werkzaamheden hoofdzakelijk
wijden zal aan het verzamelen en het voorbereiden
van uit te geven afto.nderlijke lijsten van vaken
kunstwoorden.
Op voorstel van den heer bestuurder zal de
omzendbrief onmiddellijk ter perse gelegd en aan
de belangstellenden verzonden worden.
Dagorde.
De Academie gaat over tot het kiezen van
eenen bestuurder en eenen onderbestuurder voor.
1891.
Worden gekozen : de heer A. Snieders, tot
bestuurder, en de heer J. Micheels, tot onderbestuurder.
De lijst der candidaten voor de openstaande
plaatsen, aan de heeren Leden vóór de huidige
zitting gezonden, geeft geene aanleiding tot opmerkingen.
Prijskampen.
De heer bestuurder verleent het woord aan
de heeren leden der keurraden voor de prijskampen
des loopenden jaars.
-- 287 --
Lezingen.
Verslagen over de wedstrijden
voor i8go.
TWEEDE PRIJSVRAAG.
De Klank- en Vormleer van het Middelnederlandsch
dialect der St.-Servatiuslegende van
HEINRYK VAN VELDEKE, uitgegeven door
BORMANS.
Verslag van den heer L. ROERSCH, eersten
verslaggever.
De verhandeling, als antwoord op deze vraag
ingezonden, draagt tot opschrift : « Hij hadde
Sinte Servaas verkoren te patrone ende te heren
(Serv. II, 2922.) })
De schrijver bewijst klaarblijkelijk dat de tekst
van BORMANS niet de taal van VELDEKE, maar
die van eenen veel lateren afschrijver weêrgeeft.
VELDEKE zelf schijnt in een Limburgsch, waarschijnlijk
in 't Maastrichter dialect der XIIe eeuw
te hebben geschreven ; de oorwerker veranderde
de taal onder den invloed van het westelijk Middelnederlandsch,
maar bewaarde, bijzonderlijk in
't rijm, genoegzaam oude vormen en klanken, om
den aard van VELDEKE's taal te laten bepalen.
— 2i8 —
De schrijver had dus een dubbele taak te vervullen ;
zijn plicht was niet alleen de taal te beschrijven,
zooals die in 't vijftiendeeuwsche handschri ft voorligt;
hij moest ook de klanken en vormen herstellen,
die door den dichter zelven gebruikt zijn
geweest.
Dit laatste gedeelte heeft hij niet altijd genoegzaam
in acht genomen, doch het voornaamste is
niet vergeten, vooral niet hetgeen met zekerheid
kan vastgesteld worden. Bloote gissingen zijn met
recht vermeden ; voor de wetenschap hebben zij
toch geene waarde.
Wat de beschrijving der klank- en vormleer
van het handschrift betreft, zij laat weinig te
wenschen over. Al de gevallen zijn zorgvuldig
aangevoerd, en zooveel mogelijk, door vergelijking
met de oude en nieuwe Germaansche dialecten,
verklaard. De schrijver is op de hoogte der taalstudie.
In het begin is de verhandeling te breed aangelegd,
en daaraan is wel toe te schrijven dat zij
niet geheel afgewerkt, op den bestemden dag is
ingezonden, en dat de haast, waarmede het afschrijven
gebeurd is, eenige onnauwkeurigheden heeft veroorzaakt.
Ik stel voor, aan het werk den prijs toe te
kennen, doch het niet in druk te geven voordat,
door een nieuw onderzoek, gebleken is dat het
behoorig voltooid en verbeterd is.
._ 289 --
Ik deel volkomen in de beoordeeling van ons
geacht medelid.
WILLEMS.
Insgelijks.
GUIDO GEZELLE.
VIERDE PRIJSVRAAG.
Eene Nederlandsch-Fransche en Fransch-
Nederlandsche woordenlijst van rechtstermen en
-uitdrukkingen.
Verslag van den heer TH. COO P MAN , eersten
verslaggever.
« De plicht van den Staat is : het recht der
burgers te beschermen en te handhaven, d. w. z. het
recht te bedienen. »,
Deze woorden van H. Spencer (I) zijn de veroordeeling
van eenen toestand in België, «aar het
natuurrecht van de meerderheid der bevolking om
hare belangen, hare eer en vrijheid voor den rechter
te verdedigen in eigen taal, noch beschermd noch
gehandhaafd, maar in werkelijkheid, gedurende ruim
eene halve eeuw, betwist en miskend werd.
Deze woorden, in verband gebracht met al het-
(1) Social statics (London, Williams and Norgate), 1868,
blz. 280.
- 290 .r
geen ons volk, in voornoemd opzicht, heeft moeten
dulden, bewijzen tevens dat de Vlamingen, in 183o,
de ware en eenige overwonnelingen zijn geweest.
Als overwonnelingen werden zij behandeld : de
machthebbende Rogier beoogde de uitroeiing van
het Germaansche ras in België, « la fusion de la
Belgique avec notre grande Patrie la France » !
Hij verwierp het, door minister Raikem, opgemaakte
en hem voorgelegde ontwerp, volgens welk het
Nederlandsch de taal van het gerecht zou zijn in
de Vlaamsche en het Fransch in de Waalsche
gewesten. Door zijn toedoen, krachtens zijnen wil,
werd eene schendende hand gelegd op de eenig
mogelijke arke des verbonds tusschen Vlaming en
Waal : de gelijkheid van beiden in den Staat en,
allereerst, tegenover den Rechter die, uit hoofde zijner
verhevene zending, eenen overwegenden invloed
uitoefent in het maatschappelijk leven.
De overwinnaar, welke den rechter het gebruik
eene'r vreemde taal voorschrijft, kan vooraf — naar
gelang hij zijn doel spoedig of langzamerhand wenscht
te bereiken --, nagenoeg den tijd berekenen, waarop
die taal zal doorgedrongen zijn in de voorname
standen, het ambtenaarswezen, de geleerde wereld
en bijgevolg in het onderwijs van het volk, dat
hij wil vervormen, om het des te gemakkelijker te
kunnen onderjukken of opslorpen.
Het nuttig en erkend zedelijk en wettig gezag
van den onafzetbaren rechter is immers onmetelijk
groot en het zou onnatuurlijk en dwaas wezen éen
- 29 I -
oogenblik te durven veronderstellen dat het geenen
vat zou hebben op 's rechters onmiddellijke omgeving
: in de eerste plaats, op den advocaat.
Deze, hetzij uit eerbied of inschikkelijkheid,
hetzij uit onderdanigheid of zelfzucht, hetzij —
naar hij voorgeeft -- in het welbegrepen belang
van zijnen client, neemt de taal aan, welke de vierschaar
gebruikt of verkiest.
Hij spreekt en beoefent die taal in de verhooren
pleitzaal. Hij zal ze bijgevolg spreken, schrijven
en verspreiden, buiten zijnen eigenlijken werkkring,
in staatkundige en andere vergaderingen, waar hij
als woordvoerder optreedt, — in het beheer van
gemeente en provincie, waar hij als raadsheer zetelt,
-- in de Kamers, waar hij het volk vertegenwoordigt,
onderwijs en bestuur, 's lands verdediging,
geld- en rechtswezen, met éen woord, als wetgever,
alles inricht en regelt, eilaas ! in de uitheemsche
taal, welke niet eens begrepen wordt door de overgroote
meerderheid zijner lastgevers, die vruchteloos
blijven uitzien naar de verwezenlijking der gulden
woorden : « de Staat moet de rechten der burgers
beschermen en handhaven ».
Zoo geschiedde het in Vlaamsch-België, waar
de verfransching van rechter en advocaat de verfransching
van de wetgevende, de rechtsprekende en
de uitvoerende macht voor gevolg heeft gehad en
het Fransch, in werkelijkheid, als eenige oficieele
en staatkundige taal heeft doen erkennen.
Tegenover dien toestand hebben de eindelijk
__ 292 -
verkregen wetten -- welke het gebruik der Nederlandsche
taal eenigszins regelen in een deel der
rechtspleging, in het middelbaar onderwijs en in
het bestuur — weinig of niets te beduiden, daar
zij elke bekrachtiging missen of niet eens eene
strafbepaling bevatten, welke hare overtreders dreigt.
Die vernepene, tegen dank vergunde wetten beuren
de verongelijkte volkstaal niet op uit haren staat
van minderheid, en, dit zal niet, zoolang hare eigene
verdedigers ze niet durven spreken en doen gelden
in de Wetgevende Kamers, waar hare tegenstrevers
zooals maar al te dikwijls en onlangs nog het
geval was — ze blijven afschilderen, in hunne
schuldige een
boersche zonder eenheid,
zonder leven of toekomst, als iets dat men, in
zekere mate, nog in eere houden of liefhebben
kan als en ouderwetsch familiestuk; mar dat volstrekt
onbruikbaar is geworden als taal of tolk der
wetenschap en der beschaving.
Tegen die listig verspreide en met opzet aangekweekte
hoofdzakelijk en overal
diegenen onzer land- en
taalgenooten, welke bedeeld zijn met de gave des
woords. Zij, met onze dichters en geleerden,
zullen, meer en dieper dan in den geest van
volk en burgerij de overtuiging drijven dat onze
voor geene andere, en inzonderheid niet voor
de Fransche, wijken moet, in opzicht van duidelijkheid
sierlijkheid, en dat
-- 292 -
,vetten - welke het gebruik der Nederlandsche
in een deel der
in middelbaar in
bestuur - weinig of niets te beduiden, daar
elke bekrachtiging niet eens eene
bevatten, welke overtreders dreigt.
vergunde 'Wetten beuren
volkstaal niet op staat
zal niet, zoolang hare eigene
ze spreken en doen gelden
de Wetgevende Kamers, waar hare tegenstrevers
- dikwijls onlangs nog het
- blijven afschilderen, hunne
waanwijze en schuldige onwetendheid, als een
samenraapsel van boersche patois eenheid,
of als dat men, in
mate, eere houden of liefhebben
kan als een ouderwetsch familiestuk; maar dat volstrekt
of tolk der
der beschaving.
die opzet aangekweekte
vooroordeelen moet hoofdzakelijk en overal
ingegaan worden door diegenen onzer land- en
bedeeld zijn met de gave des
met onze dichters en geleerden,
mf.er dan ooit, in den geest van
burgerij overtuiging dat onze
taal voor geene andere, en inzonderheid niet voor
Fransche, wijken moet, in opzicht van duidelijkheid
en sierlijkheid, lenigheid en kracht, ja dat
-.
293 ..._
het bewonderenswaardig vermogen van samenstelling
en de onuitputtelijke woordenschat, waarover
zij beschikt, haar, op elk gebied der gedachte en
der wetenschap, een pantser zijn tegen de giftige
pijlen van den haat en den laster, u elke men
haar, in Zuid-Nederland, naar het hart richt.
In afwachting van den nabenden beslissenden
strijd — welken onze tegenstrevers allerwegen verkondigen
— eenen strijd, naar liet schijnt, op leven
en dood, werkt de Koninklijke Vlaamsche Academie,
in haar vredelievend Vlaamsch midden, onverpoosd
voort, ter vervulling van de vaderlandsche en verhevene
zending, die haar werd toevertrouwd.
Zoo besloot zij in Februari 1888 -- dus voor
de bespreking en stemming der taalwet van 1889,
welke het gebruik der Nederlandsche taal in strafzaken
bepaalt, -- vóor er sprake was van de inrichting
van eenen Nederlandschen leergang van strafrecht
en rechtspleging aan de hoogescholen van Gent,
Loven en Luik — vóor de instelling harer nieuvl, e
bestendige commissiën, waarvan eene belast is met
de uitgave van verzamelingen Nederlandsche Vaken
Kunstwoorden, -- zoo besloot zij eene prijsvraag
uit te schrijven tot het samenstellen eener :
Nederlandsch-Fransche en Fransch-Nederlandsche
;voordenlijst van rechtstermen en -uitdrukkingen.
Het was haar gezegd en gebleken dat menig
rechter en advocaat, in de Vlaamsche gewesten,
2 94 —
zich niet, ofwel met tegenzin -- althans voor het
oogenblik — van de Nederlandsche taal bedienen,
niet zoo zeer omdat zij er, in grondbeginsel, stelselmatig
tegen zijn, maar om reden dat zij, die
eene gansch Fransche opleiding ontvangen hebben,
niet of bitter weinig vertrouwd zijn met de
Nederlandsche rechtstaal.
Daarom, en met het oog op den toestand
dien ik zooeven trachtte te schetsen, achtte de
Koninklijke Vlaamsche Academie -- in afwachting
dat zij een uitgebreider werk over dat onderwerp
zou kunnen leveren — het wenschelijk en nuttig
eenigszins te helpen voorzien in die dringende
behoefte.
Ook wordt de uitslag van den wedstrijd met
ongewone belangstelling verbeid door zekere onbevooroordeelde
magistraatspersonen, zelfs in de nog
Vlaamsch geblevene maar onlangs Waalsch verklaarde
hoofdstad van het Rijk.
Derhalve zij het mij veroorloofd, in den naam
van enkele dier belangstellenden, vooraf den wensch
uit te drukken dat het bekroonde proefschrift zonder
verwijl zou uitgegeven worden of dat de Koninklijke
Vlaamsche Academie, in geval zij geen der
ingezonden stukken den druk waardig keuren mocht,
dadelijk de hand aan het werk zou slaan om een
boekwerk van dien aard zamen te stellen en, ten
spoedigste mogelijk, in het licht te zenden.
Dus doende zou zij, eens te meer, eenen
onschatbaren dienst aan de Nederlandsche taal- en
- 295 —
letterkunde bewijzen. Ook koester ik de innige
overtuiging dat zij desnoods, in de tweede veronderstelling,
rekenen mag op de hooggeschatte medewerking
van verscheidene harer Noord-Nederlandsche
eereleden, inzonderheid op die van Prof. M. de
Vries en van Mr. Johan Bohl.
Twee proefschriften werden ingezonden.
Het eene heeft voor kenspreuk : Eigen recht
in eigen Taal; het andere : Rust Roest.
De vervaardiger van het eerstgenoemde geeft
ongeveer i600 woorden op, waarvan er nagenoeg
40o moeten wegvallen als behoorende tot de algemeen
gesprokene taal. Die woorden, zooals ze
daar alleen staan, zonder met andere, eene der
rechtstaal eigene uitdrukking te vormen, kunnen den
rechtsgeleerde of advocaat van geen nut wezen.
Om te bewijzen en tevens om te laten oordeelen
hoe de vervaardiger zijne woordenlijst heeft
opgevat is het voldoende eenige dier termen letterlijk
af te schrijven.
Aarde Terre.
Achting Respect.
Akker Champ.
Alambieken Alambics.
Archieven Archives.
Armen Pauvres.
Baden Bains.
Balken Poutres.
Balkon Balcon.
Banen Routes, Chemins.
Bedden Lits.
Belg Beige.
Bijenkorf Ruche.
-- 296 -
Blinden Aveugles.
Brief Lettre.
Briefkaart Car te -lettre
Brug Pont.
Burger Citoyen.
Cement Cement.
Daken Toits.
Deuren Portes.
Dieren Animaux.
Dingen Choses.
Dood Mort.
Dranken Boissons.
Drukpers Presse.
Eerbied Respect.
Ezels Anes.
Firma Firme.
Forneizen Fourneaux.
H oop Espoir.
Hooi Foin.
Kalk Chaux.
Leger Armée.
Melk Lait.
Molens Moulins.
Nacht Nuit.
Olie Huile.
Oogst Moisson.
Pest Peste.
Pontes ► Pontons.
Prinsen en Prinsessen Princes et Princesses.
Ribben Solives.
Rust der inwoners Repos des habitants.
Ruiterij Cavalerie.
Soldaten Soldats.
Daarentegen ontbreken een aanzienlijk aantal
woorden welke van belang zijn, als b. v. : Vergrijp
— inbreuk — schending — aanklager
aangeklaagde verweerder --- valsche aanklacht
--- geheime aanklacht (délation), -- openbare aanklager
-- kindschap (filiation directe) — vordering —
handlichting weesmeester beslechting
oplichting af dreiging (chantage) enz.
In zijn « voorbericht n verklaart de verza-
297 -
melaar dat hij gebruik gemaakt heeft van « dat
kostelijk eigendom onzer taal, het vervaardigen
van woorden door samenstelling, om zelf eene
vertaling te zoeken waar dit nuttig bleek. »
Waarom laat hij dan onafzienbare reeksen
samengestelde woorden, die in de rechtstaal dagelijks
voorkomen, geheel en al achter? Zoo vermeldt
hij nier eens bij de woorden « recht » of
« rechter » : Rechterschap — rechterstoel — rechtsbedeeling
— rechtsgeldig -- rechtsgeldigheid
rechtshandel — rechtskracht -- rechtsmiddel --
rechtsmacht — rechtspraak -- rechtspreking —
rechtsuitspraak --- rechtsstijl - rechtstoevlucht
rechtsverdraaier (chicaneur) rechtsverdraaiing —
rechtsverkrachter - - rechtsvervolging rechtsvorderaar
-- rechtsvorm — van rechtswege rechtvaardiger
-- rechtvaardigheid — rechtverkrijgende
— rechtsbescheid -- rechtsvermoeden — scherprechter
-- landsrecht -- menschenrecht -- natuurrecht
- spoorwegrecht — zeerecht — bezitrecht —
wisselrecht — rechtsbeleid -- rechtsregel enz., enz.
De schrijver kan toch niet aannemen dat het
voldoende zou zijn, ter verklaring van b. v. de
woorden rechtshandel en wisselrecht, in eene
woordenlijst eenvoudig aan te teekenen wissel .
ef/et de commerce, handel = commerce, négoce.
Of moet de zoeker deze beteekenissen in verband
brengen met het woord recht, om te weten wat
wisselrecht en rechtshandel eigenlijk beduiden ?!
In zijn werk, is insgelijks geen spoor te ont2
9g
dekken van de zamengestelde woorden : Gevangenisstraf
--- ambtsmisdrijf -- verbeurdverklaring
--
boedelscheiding -- boedelredding armenhuis
-- armenkamer enz., van wilsuiting begripsverwarring
-- berechten -- bewijsvoering enz.
Hij teekent het woord bloedschande aan,
maar niet : bloedschandige kinderen, bastaardkinderen,
overwonnene bastaarden, speelkinderen.
Waarden vermeldt hij enkel in den zin van
valeurs, maar vergeet waarde in menige andere
beteekenis, als b. v. in de uitdrukking : « verklaringen
zijn, in rechten, van waarde of geloofbaar... »
Schade lijden, schade dragen, schade instaan,
schade eischen enz. ontbreken.
Hij vertaalt : Aanbreng = apport. Inbreng
rapport.
Aanbreng wordt thans weinig of niet meer
gebezigd in den aangewezen zin ; daarvoor wordt
gebruikt « inbreng » als, b. v. in eene handelszaak,
in een huwelijk. En waarom het woord
inbrengen niet aangeteekend in zijne veelvuldige
wijzen van aanwending, zooals o. a.: « eene klacht
inbrengen » — iets « inbrengen tegen eene vordering
» -- het ingebrachte geld of goed ?
Aandeel is slechts opgegeven in den zin van
« action dans une société >> niet als « aandeel in
eene erfenis » --- « kindsdeel » --- « aandeel in een
geschil, in eenen twist » enz. Ook aandeelhebber,
aandeelhouder ontbreken.
Van Aanbrenger = verklikker, aanklager,
- 299 -
aangever is er geene spraak, evenmin als van verklil€-
ker, aanklager.
Bij pleiten staat eenvoudig, plaider en pleitver
zorger = avoué. Het pleit, pleitdag, bepleiten,
pleiter, pleitkamer, pleittaal, pleitrede, pleidooi,
enz. blijven onvermeld.
Eigenlijke rechtsuitdrukkingen of geijkte zegswijzen
laat de verzamelaar geheel en al weg. Zoo
b, v. in het Fransch :
A dire d'experts — en foi de quoi --- en son
absence parlant á... -- servir ou valoir ou il
appartiendra, -- après lecture entendue, --- a farmer
sous serment le procès-verbal être sincère et
véritable en tout son contenu, om er slechts enkele
te noemen.
Voor het Nederlandsch grijp ik blindelings in
den verwaarloosden tas :
Afnemen van het getuigenverhoor.
Aftrekken van den rechter.
Afdoening van rechtsgedingen.
• Afloop van rechtsgedingen.
Bedingen tusschen partijen.
Gevolgtrekking uit feiten.
Met hypotheek belasten.
Met erfdienstbaarheid bezwaren.
Behandeling van een geschil.
De rechtsmacht van het hof.
De rechtsmacht inroepen.
Met voorbijgang van de rechtbank.
Een vonnis wijzen.
Vervolging inspannen, instellen.
Oordeel vellen.
Een recht vervreemden.
Recht overdragen (aan een ander).
— 3oo —
Vestigen van het recht .
Eene vordering toewijzen of ontzeggen.
Het spraakgebruik der wet.
De rechterlijke waardigheid.
Openbare terechtzitting.
Merkelijke achteloosheid .
Onafzetbaarheid des rechters.
Vatbaar voor beroep.
Oordeelen in hooger beroep.
Schadevergoeding toewijzen.
Voorziening in verbreking.
Mondelinge n oon.
Handelende in strafzaken .
Wetboek van strafvordering.
Leiding van een faillissement.
Te zamen of uitzonderlijk (condamné à.... et a.... ou a
rune de ces peines seulement).
Voorwaardelijke invrijheidstelling.
Wanbetaling van geldboete.
Duur der hechtenis .
Verzachtende omstandigheid.
Met of zonder oordeel des onderscheids handelen .
Veroordeeling tot levenslange vrijheidstraf.
Voorwaardelijke strafvermindering.
Ontzetting van bepaalde rechten.
Uitsluiting der strafbaarheid.
Strafrechtelijk vervolgen.
Gebrekkige ontwikkeling der verstandsvermogens.
Ziekelijke storing der verstandsvermogens.
Poging tot overtreding, tot moord.
Ik meen mij te mogen bepalen bij dien enkelen
greep.
Het werk bevat een niet onaanzienlijk aantal
gevvestvvoorden, en, in de nota van zijn « Voorbericht
» drukt de verzamelaar den wensch uit, dat
« welhaast het verschijnen, in alle Vlaamsche gouwen,
van deugdelijke idioticons en het bewerken
- 30I -
van een algemeen Vlaamsch Idioticon door onze
Academie eene nieuwe bron (zou) openen voor de
vertalers van kunstwoorden. »
Het woord vertalers had schrijver, in deze zaak,
gerust achterwege mo gen laten, om vele redenen.
Profr Schramt heeft, voor jaren reeds, gewezen op
het nut van de kennis der volkstaal voor den rechtsgeleerde,
alhoewel niet gansch, mijns erachtens, in
den zin, welken schrijver bedoelt.
Voorzeker is het nuttig, zelfs, in menig geval,
noodzakelijk, dat rechter en advocaat vertrouwd
zijn met de gewestspraak van de streek, waar zij
werkzaam zijn ; maar zij dienen, in de allereerste
plaats, op de hoogte te wezen van de algemeene
Nederlandsche rechtstaal.
Mochten wij er maar eenmaal in slagen dit
hooge doel nabij te streven, dan zal het, naar alle
waarschijnlijkheid, niet ontbreken aan Godsadvocaten
ter opsporing en verdediging van verouderde, gewestelijke
of andere woorden en uitdrukkingen, tegen
wier geldigheidsverklaring of verheerlijking allerhande
Duivelsadvocaten dadelijk zullen optreden.
Dan zal beider wetenschappelijke strijd een zegen
zijn voor de verrijking en loutering onzer moederspraak.
Maar thans stelt zich als vanzelf de vraag voor,
of het wenschelijk en doelmatig is, woorden van dien
aard op te nemen in eene Woordenlijst als door de
Koninklijke Vlaamsche Academie verlangd wordt ?
Hoe het zij en alhoewel het niet zeer moeilijk is
-- 302 —
'schrijvers gewestelijke termen tehuis te wijzen, had
hij, m. i. , nuttig werk verricht met de streek. op te
geven waar de door hem aangeteekende woorden
in gebruik zijn.
Ik meen de verouderde spelling, die hier en
daar gevolgd wordt, alsmede de gebrekkige spelling
van vele Nederlandsche termen onvermeld te mogen
laten : deze wijt ik liefst den kopiist en voor gene
pleit ik zeer verzachtende omstandigheden, daar het
mij toeschijnt dat de verzamelaar ze, zonder erg,
nageschreven heeft uit « Vlaamsche vertalingen »
van wetten of wetboeken, welke voor 1864, dus vóor
de regeling der Nederlandsche spelling, verschenen
zijn.
Gansch anders is het gesteld met het eigenlijk
gehalte van sommige rechtstermen, welke hij daaruit
overneemt, alhoewel ze reeds vroeger door bevoegde
mannen geheel of gedeeltelijk gewraakt werden. Hier
is mij wel de taak opgelegd des schrijvers werk
te beoordeelen, maar niet de vertalingen van K. - L.
Ledeganck en van andere, nog levende Zuidnederlandsche
rechtsgeleerden, naar dewelke hij in zijn
Voorbericht en in zijne Woordenlijst verwijst.
Ik laat dus, kieschheidshalve, die woorden ter
zijde en verklaar iuij ten volle bereid mijne aanteekeningen
betreffende dat punt, afzonderlijk mede te
deelen aan de overige leden van den keurraad, indien
deze het wenschelijke achten.
Uit de verzameling blijkt insgelijks ten overvloede
dat Noordnederlandsche rechtsboeken of
— 3o3 ---
-schriften niet eens ingezien werden. Misschien
heeft schrijver eenigen tegenzin gevoeld voor eene
rechtstaal, die hij zoo dikwijls, ten onzent, voor eene
wartaal heeft hooren uitkrijten omdat zij, in de
practijk, krioelt van bastaardwoorden, als b. v.
Abolitie — actor -- enquête en contra-enquête —
adieeren -- affiniteit -- garand - prescriptie
aliënatie - avarij grosse -- cohabitatie — letteren
van attache -- conventie en reconventie --- arrementen
amoveering -- assignatie -- assurantie —
exceptie dilatoir - concludeeren — desertie -- dispositief
van arrest --- defaillant geïntimeerde
stateeren -- promoveeren --- gradueeren --- executeurs
- executorialen ----- nonappellabiliteit -- surogatie
--^ requeste ciarel testateur -- clausule — surcheance
van executie enz, of van volzinnen als b. v.
De geintimeerde hebben verder nog bij conclusie
verklaard te persisteeren bij den eisch, onder
bereidverklaring tot productie, voor het geval het
hof van oordeel mocht zijn, dat op hen de plicht rust
om alsnog bewijs te leveren, waarna de appellanten
bij conclusie dat subsidiair incidenteel verzoek tot
productie hebben bestreden, als niet ter zake dienende
en afdoende (I) »
(1) Uit een gewijsde uitgesproken, op 8 October 189o, door
de Kamer van burgerlijke zaken, Leeuwarden. (Zie Paleis van
Justitie, nieuwsblad gewijd aan Binnen- en Buitenlandsche
Rechtspleging, 19e jaargang, nr 81. Onder Hoofdredactie van
Mrs E. Van Lier en D. Simons voor Nederland en W Julius
Obrie voor België`.
— 304 —
Voorzeker kunnen er nog heelti reesems van
dergelijke beroerde woorden en uitdrukkingen, die
ons taaleigen ontsieren en ontzenuwen, voorgebracht
worden. Hun gebruik werd o. a. veroordeeld op het
laatste Nederlandsch taal- en letterkundig Congres,
gehouden te Amsterdam; maar daarnevens is het
vast niet moeilijk te wijzen op uitnemend veel goeds
en schoons dat in het opzicht van taal en stijl, onze
gading is. Dit is in de eerste plaats, het geval met
het nieuwe Wetboek van Strafrecht, waarvan het
taalkundig overzicht werd toevertrouwd aan Nederlands
uitstekenden taalgeleerde, Prof. M. DE VRIES
en dat, naar het oordeel van ons hooggeacht medelid,
Dr. J. OBRIE, « in zich de bewijzen omdraagt
niet alleen van de scheppende, maar tevens ook van
de verjongende kracht onzer moedertaal » (1).
Dit had onze verzamelaar niet uit het oog
mogen verliezen.
Is er, bij de samenstelling zijner lijst, mangel
aan een vasten regel, in dien zin, b. v., dat nu eens
de woorden in het enkelvoud, dan weer, zonder
reden, in het meervoud opg,momen zijn, dat een
naamwoord door een werkwoord vertaald is, zoo
geldt dezelfde opmerking, en wel in hoogere mate,
wat de eigenlijke opvatting van het werk betreft.
Hier is een volslagen gebrek aan methode of
plan.
(1) Het Vaderlandsch Wetboek van Strafrecht, door Dr.
J. OBRIE. (Zie Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, 9e jaargang,
ie aflevering, blz. 29-45.
— 30 5 --
Schrijver had — naar ik vermeen -- vooraleer
over te gaan tot de algemeene alphabetische indeeling
van links en rechts samengeraapte woorden, zijnen
arbeid moeten voorbereiden en schikken -- om niet
te spreken van de rechtswetenschap -- b. v. naar de
inrichting en verdeeling onzer rechtsmacht, in dezer
verschillende trappen of graden ; eiken graad in het
bijzonder beschouwen met zijne eigene onderverdeeling
in takken en diensten, met de pleegvormen
en bescheiden welke tot eiken graad behooren, met
het personeel aan eiken dienst verbonden en de
hoofdaken die door elke rechtbank behandeld worden
; immers, de verlangde lijst diende een zoo
volledig mogelijk Handboek te wezen, dat door de
belanghebbenden gemakkelijk kon geraadpleegd worden,
wat betreft de meest gebruikelijke bewoordingen.
Maar de steller van het proefschrift is er
klaarblijkelijk niet op bedacht geweest, bij de behandeling
der overvloedige stof, welke voor hem
lag, eenen leiddraad te zoeken, die hem zou aangewezen
hebben welke woorden en uitdrukkingen
hij opnemen moest en welke hij verwaarloozen
mocht. Hij heeft zich bepaald bij het eenvoudig
afschrijven van Fransche en Nederlandsche woorden,
zonder hunne onderscheidene beteekenissen en schakeeringen
na te gaan en op heldere en kernachtige
wijze uit te drukken.
Dat was nu juist het geschikte middel niet,
om zijne bedrevenheid op rechts- en taalkundig
gebied te doen gelden en hem, die zijn werk
--- 3o6 —
raadplegen zou, vertrouwen in te boezemen in de
degelijkheid der geleverde Woordenlijst.
Nr ", met kenspreuk « Rust Roest » geeft
nagenoeg hetzelfde aantal woorden op als Nr 1,
wel te verstaan als men in aanmerking neemt dat
zij alle feitelijk tot de rechtstaal behooren.
Het proefschrift laat zich gemakkelijker raadplegen
dan Nr I. Zoo b. v. vermeldt het, met
het woord
Pacht = Bail, loyer.
Pachter = Fermier, locataire, preneur.
Pachisom = Fcrmage, loyer.
Huispacht = Bail à loyer.
Landpacht == Bail a ferme.
Veepacht = (Bail a) cheptel.
Veepacht op halve winst •__ (Bail a) cheptel à moitiê.
Napacht = Sous-bail, sous-location.
Pachtverzaking = Renon.
Gemeen = Commun.
en onmiddellijk daarna :
Gemeene muur = Mur rnitoyen.
Gemeenheid Mitoyenneté.
Gemeenschap -- = Communauté.
Wettige gemeenschap = Communauté légale.
Algemeene gemeenschap = Communauté universelle.
Gebruiker = Usager.
Vruchtgebruiker = Usufruitier.
In mora stellen •
In gebreke stellen = Mettre en demeure.
In vertoef stellen
— 307 __
Onverdeeldheid = Indivision.
U t onverdeeldheid scheiden = Sortir d'indivision.
Onverdeeld toebehooren aan Appartenir par indivis a.
Dat is nu wel in het geheel Diet volledig,
maar de wijze van bewerking of voorstelling laat
reeds genoegzaam vermoeden dat de steller, in
dat opzicht, de bedoeling der Academie beter begrepen
heeft. Dit blijkt insgelijks uit het feit dat
hij aan de eigenlijke rechtsuitdrukkingen de haar
onontbeerlijke plaats heeft ingeruimd. Zoo b. v. :
In beroep tegen een vonnis.
In bloedschand geboren kind.
In rechte staan, handelen.
Baten en lasten der gemeenschap.
Locative herstellingen, herstellingen
ten laste des huurders.
In curatele stellen .
App e ler (fun jugement, aller
en appel co ntre un jugement •
Enfant né dun commerce incestueux.
Ester en justice.
Actif et .passif de la commu
sauté.
Réparations locatives.
Mettre en curatelle.
Daarentegen bevat het werk een niet gering
aantal gesmeede woordkoppelingen en vertalingen
die mij op verre na niet gelukkig voorkomen :
Beambte van den burgerstand = Officier de l'Etat Civil.
Briefje aan order = Billet à ordre.
Handelsrede = Firme, raison sociale.
Mandaat aan order = Lettre de change.
Minzaam order = Ordre amiable.
Krenking der zeden — Atteinte aux mceurs.
Dul opbod, dulle verdieping = Folle enchère.
Dul opbod heb ik nooit aangetroffen ; ik meen
altijd, zoowel in Zuid- als in Noord-Nederland
gelezen te hebben : rouwkoop.
--- 3o8 —
Moet ik nu mededeeling geven van al de uitdrukkingen
die mij schijnen vertaald te wezen,
zooals men zegt á coups de dictionnaires? en in
verdere bijzonderheden treden over de weinige
zuiverheid en juistheid van andere bewoordingen?
- Nr 2 is immers even onvolledig als Nr t en
werd ook samengesteld zonder vooraf doordacht
plan of eenige blijkbare methode.
Dit is immers, naar mijne opvatting, afdoende
om te besluiten tot niet- toekenning van den uitgeloofden
prijs.
Verlangde de Koninklijke Vlaamsche Academie,
bij het uitschrijven harer prijsvraag, iets nieuws,
dat voor haar nooit beproefd werd of waarvan
geene voorbeelden bestaan in ons of in eenig ander
land? — In 't geheel niet.
Reeds in 't Noorden wil ik wijzen en om slechts
van. vroeger te spreken, op het « Hollandsch
regtsgeleerd Woordenboek van Pr. L. KERSTEMAN
(1768 - 1773, 3 deelen), — op het « Regtsgeleerd
Woordenboek of alphabet der voornaamste ivoorden
en Taken in de Hollandsche regtsgeleerdheid voorkomende
» (t) -- of, om op te klimmen tot het
jaar 1664, toen het gebruik van het Latijn nog
(i) Te Rotterdam, bij J. Hendriksen « Ten dienste van
hun, die zich in dat gewigtig vuk opleiden, en de Judicieele
en Notari.eele Praktyk openen willen. Naar aanleiding der
leere van de voornaamste Regtsdoctoren, Wetten, Decreten,
Besluiten, te zamen gebragt. »
Het werk dagteekent van het begin dezer eeuw.
-- 309 --
eene overwegende rol speelde in de rechtswetenschap,
op 't Nieuw Woorden-Boek der Regten
ofte een vertalinge en Uytlegginge van meest
alle de Latijnsche woorden, en wijse van spreeken,
in alle Regten en R egtsgel eend ers Boeken en
Schriften gebruykelijk enT .
Dit is een merkwaardig boekje, waarop ik,
bij deze gelegenheid, nuttig oordeel de aandacht te
vestigen van de beoefenaars der Nederlandsche rechtstaal
in België en, inzonderheid van de Koninklijke
Vlaamsche Academie, aangezien het, in alle opzichten,
opgevat en samengesteld werd in haren
geest, -- dat, volgens mijne bescheiden meening,
zeer goed als uitgangspunt dienen kan voor hare
begeerde Handleiding en zelfs eene nieuwe uitgave
--- al of niet bewerkt met het oog op de behoeften
van onzen tijd en met bijvoeging van een Fransch
gedeelte overwaardig is.
Het bevat, na een woord aan 'schrijvers « Goedgunstige
Leesers »
I° Eene Latijnsch-Nederlandsche Woordenlijst,
waarin, naar mijne oppervlakkige schatting,
ongeveer 3000 zuiver Nederlandsche rechtstermen
en -uitdrukkingen voorkomen ;
2° een « By-Voegsel van nog eenige overgeslagen
woorden, dewelke wy nog noodig geagt
hebben om hier agter te voegen, tot vermeerdering
van de woordenschat.
Dit bijvoegsel beslaat 107 bladz. (237 tot en
met 344) en vermeldt de Nederlandsche vertaling en
— 310 —
verklaring van ongeveer een duizendtal Latijnsche
termen.
3° Eene « Anwijsing om Vertaling en Uytlegging
der Bastaart-woorden, de welke in de Regtsgeleertheyd
en Regts-vordering gebruykt worden,
in de Woorden-Schat of in het By-Voegsel te
kunnen vinden. »
Reeds in dit hoofdstuk alleen komen t o65
bastaardwoorden voor met verwijzing naar de echt
Nederlandsche uitdrukkingen.
Ik denk wel te doen met, in de hier navolgende
Bijlage, eenige aanhalingen en voorbeelden
uit het bedoelde werk neer te schrijven en houd
den Woordenschat -- dien naam alleszins waardig
--- ter beschikking van mijne hooggeachte medeleden
van den Keurraad.
BIJLAGE.
't Nieuw Woorden-Boek der Regten ofte een Vertalinge
en Uytlegginge van meest alle de
Latijnse woorden, en wijse van spreeken, in
alle Regten en R egtsgel eend ers Boeken en
Schriften gebruykelijk : Ten deele uyt de
Schriften van de Heeren H. en W. DE GROOT,
en andere versamelt en by een Bestelt, ende
ten deele nu eerst uyt het Latijn in 't Nederduyts
tot dienst en nut van alle Practisijns
en Liefhebbers overgeset; door Mr A. K. (I).
( t) t'AMSTELREDAM By de Weduwe VAN Jan Hendriksz
Boom, zalr. Boekverkoopster, op de Cingel, bij Jan-Roon-
Poorts-Toorn, in de Boek-binder, 1664.
311 -
GOEDGUNSTIGE LEESERS.
Den inzigt, dat ik by de Latynse woorden
van de Hooggeleerde Heeren H. en W. DE GROOT,
in Nederduyts vertaalt, nog veel meer woorden,
en wijse van spreeken, in de Regts-geleertheyd en
Regts-vordering gebruykelijk, heb bijgevoegt, en is
niet geweest, om daar door een naam van geleerthevd
te bekomen, of eenigsins vermaard te worden ;
maar 't is alleenlijk mijn welbehagen geweest, en den
lust, die ik hadde, om mijn eygen Moeder-taal wat te
vermeerderén, die my hebben angeport, omdie moeyte
op my te neemen. Ten is ook niet tot verminderinge
van de Regts-geleerdheyd, of Regts-vordering, datse
geheelijk in goed Nederduyts wel soude konnen
beschreeven worden , maar veeleer tot grooter
agtinge ; want heerlijke wetenschappen moogen ook
wel in een uytsteekender en treffelijker taal, als
daarse in beschreeven zijn bekent zijn, en beschreeven
worden. De beweegrede dan, dat ik deze Vertaalinge
en Uytleg ;inge, de welke ik voor mijn
selven en tot mijn eygen behaagen geschreeven
had, an den drukker heb gegeeven, om door den
druk gemeen te maaken, is, om dat ik dagre, ofse
iemand meer mogt behagen en een wel-gevallen
daar in hebben, dog diese niet en en behaagt, om
de geringsheydswil, de zelve en kan ik geen groot
ongelijk geeven, maar wil alleen op die versoeken,
dat hij de selve eens verbetene en vermeerdere,
t welk my ten hoogsten angenaam zoude zijn, te
meer dewijle ik selve dit werk soo volkomen ten eersten
niet heb konnen maaken, sonder dat hier of
daar, niet wel een misslag soude in gesloopen zijn,
want hebbende maar moeten volgen een weg sonder
_._, 312 ..._
spoor, daar soo hier en daar maar eenige voetstappen
stonden, kan men ligtelijk eenmaal missen, 't welk
daar na als de weg wat meer betreeden en bekent
is, ligtelijk kan worden voorgekomen. Ook kan sy
gedingbezorgers, openbaar schrijvers en andere,
de welke onkundig zijn in de Latijnsche taal, gelijkse
meest alle zijn, en nogtans niet willende schijnen
minder te weten, als die de welke in de taal kundig
zijn, gaerne om Beleert te schijnen, mede die Latijnsche,
en van 't Latijn afkomende woorden en wijse
van spreeken, gelijk als ook Fransche en andere
Schotse woorden meer, in haar geschriften en spreeken,
gebruyken, gelijk den Indiaanschen klap-vogel,
die ronder verstant de woorden der menschen nabootst,
nog dienstig zijn, om den zin en uytlegging
der selver woorden, ingevalle zij de selve willen
gebruyken, al hoe wel het veel beter was, dat sijse
nimmer gebruykte, daar in na te soeken, op dat zij
de selve (gelijk 't wel dikwils gebeurt) niet kwalijk
en soude gebruyken.
De goed gunstige Leesers netmen dit dan voor
tegenwoordig aan, dewijle het toekomende zeer onseker
is, de meering is wel om in tijd en wijle dit
Boekje vat- te verbeetere en te vermeerdere, dog
overmits iemands voorneemen door veelderley toevallen
kan belet worden, soo en kan ik mede van
het toekomende niet zekers seggen. Hier mede blijve,
UE. Toegenegene
A. K.
-- 3 1 3 -
Blz. 53.
Es alienum, uyt-schuld) dat wy aan een ander schuldig
sijn en betaalen moeten.
"Es alienum remittere, de schuld kwijtschelden ;' ten goede
schelden/ ontslaan van de schuld.
Es nostrum, in-schuld/ dat een ander aan ons schuldig is
en betaalen moet.
Estimare, waarderen/ schatten/ agten/ looven.
Estimatio, waardering/ agting/ schatting.
Estimator, waard eereier/ agter/ schatter.
Etas minor, de tweede mind er-jaarigheyd/ jongelingschap
de%A, elke is van i 1 of 12 jaaren/ tot 20 of 25 jaaren
is bij de Romers wanneer de weesen of liever minder/
jaarigen onder versorgers stonden.
Etas pupillaris, de eerste minder-jaarigheyd/ kindsheyd is
als de weesen by de Romers onder voogden stonden/
't welk is van de eerste jaaren tot 14 in de knegtjens/
ende 12 jaaren in de meyskens.
Agere, dingen/ ding-taal voeren/ regtspreeken/ voor-regtspreeken
; handelen/ iets doen of bedrijven/ drijven/ t. w.
beesten.
Agnatio, vriendschap/ of maagschap van 's vaders sijde.
Agnatus, een vriend of mage van 's vaders wegen, een
neef.
Agnata, een nigti een vriendinne of mage van 's vaders
wegen.
Agri novales, nieuwe angewonne landen/ dries landen,
Alea, een dobbel-steen/ allerley tuyschspel/ of dobbel-spel,
Alimenta, onderhoud/ kost en kleederen.
Alienare, .iervremden/ eens anders eygen worden; 't welk
geschied door verjaaring; vervreemding geschied door
verkooping/ opdracht van eygendom/ schenking; ende
voorts . al waar door den eygendom van iemands goed
aan een ander komt.
Alienatio, een vervremding/ eens anders eygen geworden.
Alienatus, vervreemt/ eens anders eygen geworden.
Allegationes, bybrengingen/ antrekkingen.
Allodialia (scil. bona) on-leen goederen.
Alluvio, aanwerp van slijk of verdroogde stroom-gronden.
Alvei, verdroogde gronden; als een loopend waters of riviers
- 3 14 -
bloed verandert wort ;' werden die gronden daar het
water eerst sijn loop had/ droog weidende/ verdroogie
gronden Benoemt.
Amita, een moey van 's vaders wegen; d. i. mijns vaders
suster/ sijnde in sijde maag-taal het derde gelid.
Amita major, een over-oude moey ; d. i. de suster mijnes
over-groot-vaders/ bestaande my in sijde maagschap in
het vijfde gelid.
Amita maxima, een bet over-oud-moey; d. i. de zuster mijns
oud over-groot-vaders/ sijnde in sijde maagschap het
seste gelid.
Amitina, nigt/ een moeys kind ; d, i. mijns vaders susters
kind/ in sijde maagschap het vierde gelid.
Amitinus, neef/ een moeys kind ; d. i. mijns vaders susters
kind/ in sijde maagschap het vierde gelid.
blz. 57.
Ante moram, voor verloop/ voor de wan-betaalinge/ voor
de vertoeving,
Ante litis contestationem, voor gedings bevesting/ voor begonne
regts-pleeging; voor de voldinging.
Antidorum, een weldaadschuld/ een tegengifte of tegen-schenking;
als iemand van een ander wat geschonken is/
dat hij dien wederom iets schenkt.
Anticipare, vervroegen de gesette paaltijd van een beroep/
de gesette tijd eens regt-dags verkorten/ de gesette paaltijd
van een beroep verkorten/ vervroegen om de zaake
eerder te doen dienen ; vervroegen/ verkorten/ te voorera
neemen/ voor een anderen besitten.
blz. 59.
Appellare, beroepen/ herroepen/ hooger betrekken ; iemand
van een lager voor een hoogex regter beroepen of betrekken/
herroepen van een gewijsden van een laage regter
tot een hooger met opschorsinge van de kragt van
't gewijsde.
Appellans, beroeper/ herroeper/ hooger betrekker; die iemand
voor een hooger gerigte roept of betrekt.
Appellatus, beroepene, hooger betrokkene; die van iemand voor
een hooger gerigte beroepen of betrokken is.
Appellatio, beroep; herroep/ hooger betrek ; beroep met
opschorsing van het gewijsde des laager rechters.
- 315
Appellatio frivola, beroep/ onregt beroep/ een beroep
welk 't onregt of kwalijk gedaan en angelegt is.
clausula suspensiva seu effectu suspensivo,
met bijvoegsel van opschorsing van 't gewijsde.
intro -luctio, de inbrenging van beroep; de
van een wanneer een beroep
angeteykent ingebracht/ 'welk binnen thien
geschieden moet.
vangen/ antasten.
vange:,isse/ antasting.
gevange/ gegrepe/ 142.
regtelijkJ regt.
geregtigheid/ regtvaardigheid/ regts-kennisse.
cornmutativa, vergeldende regtvaardigheyd .
Justitia distributiva, begevende regtvaardigheyd.
legalis, wettelijke regtvaardigheyd.
universalis, algemeene regtvaardigheyd.
176.
pactum.
Pactum, verdrag/ voorwaarde/ toesegging/ verbond.
non petendo, toesegging van schuld niet te
eyschen.
personale, toesegging seeker mensch.
21 1.
insetten/ instellen/ wille-keuren/ bevestigen/ bevelen
seekere boete of straffe.
ingeset/ ingestelt/ gewillekeurt/ bevestigt/ bevolen
een seekere boete of straffe.
insetting/ instelling/ wille-keur/ bevel op een seekere
of straffe.
insette, / insteller/ bevestigen.
Sarta in goeden raake/ in een goeden stand ; huysen
goeden raake/ sonder ueselve
laaten vervallen.
leesting/ hebbing/ genoeg-doening; genoegdoening
iets anders.
-- 3r5 -
AppeIJatio frivola, k\\alijk beroepj onregt beroepj een beroep
't welk 't onregt of kwalijk gedaan en angelegt is.
Appellatio cum clausuia suspensiva seu effectu suspensivo,
een beroep met bijvoegsel van opschorsing van 't gewijsde.
Appellationis intro .Iuctio, de inbrenging van een beroep! de
aanteykening van een beroep/ is wanneer een beroep
werd angeteykent en ingebracht/ 't welk binnen thien
dagen geschieden moet.
Apprehendere, vangenf antasten.
Apprehensio, vange:,issej antasting.
Apprehensus, gevangej gegrcpej gevat.
blz. 142.
Justè, regtelijkj te regt.
Justitia, geregtigheid! regtvaardlgheidj regts-kennisse.
Justitia commutativa, vergeldende regtvaardigheyd.
JuStttia distributiva, begevende regtvaardigheyd.
Justitia legalis, wettelijke regtvaardigheyd.
Justitia universalis, algemeene regtvaardigheyd.
blz. 176.
Pactio. Siet Pactum. een verdrag( voorwaarde! toesegging! Pactum de non petendo, to,segging van niet te
eyschcn.
Pactum personale, toesegging strekkende op seeker mensch.
Blz. 211.
Sancire, insettenf instellen/ wille-keuren/ bevestigen/ bevelen
op seekere boete of stratle.
Sancitum, ingeset! ingesteltf gewillekeurt/ bevestigt! bevolen
op een seekere boete ot straffe.
Sanctio, insettingj instelling! 'mlle-keur( bevel op een seekere
boete ot stratle.
Sanctor, in5ette. j insteller/ bevestiger.
Sart a tecta, in goeden raake/ in een goeden stand; huysen
moet men onderhouden in goeden raake} sonder ûeselve
te laaten vervallen.
Satisfactio, leestingj gemoed-hebbingj genoeg-doening; genoegdoening
met iets 3nders.
-- 31 6 —
Blz. 101.
Prodigi, kwint-goederen/ verkwisters/ doorbrengers.
Prodigi quibus bonis interdictum est, des lands of stads
kinderen; die het bewind van haar goederen verboden is.
Producere, overleggen ; t. w. de stukken ; d. i. geschriften
des gedings/ waar mede de zaak beweert word ; overleggen!
is voor den regter brengen de bewijsstukken ;
maar voornamelijk is overleggen/ als de geding-bezorgers
ten wedersijden tnaikanderen de bewijsstukken
toonen en laaten sien.
lI.
Aanvang om de Vertaaling en Uytlegging der
Bastaartwoorden/ de welke in de Regtsgeleertheyd
en Regtsvordering gebruykt worden/
in de Woorden-Schat of in het By-Voegsel
der Woorden-schat te konnen vinden.
Den Leeser gelieve te letten, dat de woorden waar bij
een i staat, in de Woorden-Schat, en waar bij een 2 staat,
in *t By-voegsel te vinden zijn.
Advis, siet Opinio. 2. meyning/ goed dunken.
Griffier, » graphiarius. 1, een hofs-schrijver/ des hofs geregtschrij
ver.
Hypotheecq, » hypotheca, t. Vast cnder-pand/ grondbrief/
ondersetting; als men vaste goederen in onder-pand
geeft/ 't welk geschiet bij geschrift.
Hypotheca conventionalis, besprooken ondersetting/ besprooken
vast onder-pand/ bedonge ondersetting/ bedonge vast
onder-pand; 't welk men bespreekt of bedingt.
Hypotheca leglis , stil-swijgende ondersetting/ stil swijgende
vast onder-pand; d. i. 't geen men stilswijgende door de
wet verkrijgt.
Hypothekeren. » hypothecare. 1, veronderpanden; d. i. eenig
vast goed tot versekering van een schuld verbinden.
In persoon, siet in persona. 1. in eygen hoofde/ self; die
--- 317 -
voor den regter moet komen sonder te mogen een
senden .
Juwele, ornamenta pretiosa, t. Kleyn-nodien, kostelijke
gesteenten en peerlen.
siet conjectio causae, 1, een begrijp van
zaake/ 't 't kort den inhoud van
gantsche begrijpt ; een kort verhaal van de
eene zaak; zaaks gelegentheyds verhaal.
Per brevem causae conjectionem monitoria juris,
zaaks gelegentheyds met bevestinge van
wetten. siet monitoria juris.
een vermaaninge van regten/ of regts
delen ; de gronden van een
zaak/ die met rcgts-plaatsen bevestigende.
siet bona mobilia, tilbare goederen/ roerende
goederen ofte haven/ een boedel.)
simt 1, een gemagtigde/ besorger,
klaag - vorder/ volmagt.
Vonnis, sententia, 1, gedenk-spreuk/ een gewijsde/ oordeel/
doem. Sententia definitiva, een eynd-oordeel/ wijsdoem/
laaste gewijsde in een zaake. Sententia interlocutoria,
een bij-oordeel/ tusschen-oordeel/ een gewijsde
begin en het eynde van een
geding/ eenige schik of stel/ dien angaande
gestelt Sententia provisionalis, een iniddelerwijls
gewijsde/ waar iemand ondertusschen men daar om ding-taal voert,' word toegeweren ;
houd het selve soo lange stan3/ tot dat de zaak
overwoogen/ by eynd-oordeel word
ge vesen.
i
self voor den regter moet komen sonder te mogen een
volmagt sen den .
]uwele, siet ornamenta pretiosa, I. Kleyn-nodien, kostelijke
gesteenten en peerJen.
Memorien, siet conjectio caus<e, 1, een kort begrijp van
zaake! een geschrift 't welke in 't kort den inhoud van
de gantsche zaak begrijpt; een kort verhaal van de
gelegentheyd van eene zaak; zaaks gelegentheyds verhaal.
Per brevem caus<e conjectionem et monitoria juris,
by zaaks gelegentheyds verhaal en met bevestinge van
regten of wetten. siet monitoria juris.
Monitoria juris, een vermaaninge van regten/ of regts middelen;
een geschrift vervattende de gronden van een
zaakj ende die met rcg~s-plaatsen bevestigende.
Meubelen, siet bona mobilia, tilbare goederen! roerende
goederen.
(Bona, goederen ofte ha venj een boedei. )
Procureur, si~t procurator, 1, een gemugtigdej geding-besorger,
klaag-vo~rderj volmagt.
Vonnis, siet sententia, 1, gedenk-spreuk! een gewijsde! oordeelj
doem. Sententia definitiva, een eynd-oordeelj wijsdoemj
't laaste gewijsde in een zaake. Sente,ltia interlocutoria,
bij-oordeel! tusschen-oorcleel! een gewijsde
van den regter tusschen het begin en het eynde van een
geding! waar bij eenige sèhik of steil dien angaande
gestelt word. Senten tia provisionalis, een middelerwijls
gewijsde! waar by ie:r..and eenig goed ondertusschen of
terwijl men daar om ding-laai voert/ word toegewesen;
en houd het selve soo lange stanjj tot dat de zaak
doorsien en overwoogen! anders by eynd-oordeel word
gelYesen.
-- 318 —
Verslag van den heer JULIUS OBRIE,
tweeden verslaggever.
Ik zal maar ronduit bekennen dat bij het
vernemen (i) dat door de Koninklijke Vlaamsche
Academie een wedstrijd voor het samenstellen eener
woordenlijst van rechtstermen en -uitdrukkingen
was uitgeschreven, "mijne verwachting -- hoezeer ik
anders ook met het onderwerp op zich zelt ben
ingenomen -- niet zeer hoog werd gespannen. Z66
uitgestrekt toch is het veld, waarop de Nederlandsche
rechtstaal zich beweegt, zóó schaarsch zijn hier
te lande hare beoefenaars, dat het bezwaarlijk te
hopen viel dat een min of meer degelijk werk zou
worden geleverd. Alleen door hem, die door jarenlange
studie, gepaard aan lastige en soms kostbare
onderzoekingen, zich daartoe behoorlijk had voorbereid,
kon die taak worden aanvaard. Voor elk
ander kon zij enkel een vermetel waagstuk heeten.
De stiefmoederlijke wijze, waarop onze taal door
wetgeving en gerecht wordt behandeld, is oorzaak
dat de Nederlandsche benamingen van sommige
vakken van het recht, nl. van het burgerlijk recht
en ván de burgerlijke rechtspleging in Zuid-Nederland
weinig of niet bekend zijn, zoodat het zoeken
naar ééne gepaste uitdrukking soms dagen, weken —
(i) Toen deze prijsvraag door de Kon. Vlaamsche
Academie werd uitgeschreven, was ik uitlandig.
— 319 —
ik zou bijna zeggen — maanden aanhoudende inspanning
kan vergen. Met het strafrecht is het
geheel anders gesteld : zijne taal toch ging, dank zij
het tot stand komen van het Nederlandsche Wetboek
van Strafrecht zoo ontzaglijk vooruit, dat voor hem,
die met de noodige taalkennis is toegerust, hier een
vruchtbare akker te bebouwen ligt.
Misschien ware het dan ook beter geweest de
prijsvraag tot het leveren eener lijst van woorden en
uitdrukkingen, die tot het strafrecht behooren, te
beperken. In dat geval ware wellicht door het deelnemen
van meer personen aan den wedstrijd een
betere uitslag bekomen. Reeds bij een vluchtig inzien
der beide ingekomen antwoorden, bemerkt men
dat de stellers niet alleen de Nederlandsche strafrechtsliteratuur
geheel ongeraadpleegd lieten, maar
dat zij zich zelfs niet eens de moeite getroostten het
uit 474 artikelen bestaande Nederlandsche Wetboek
van Strafrecht te lezen. Zoo vindt men in het werk,
dat tot kenspreuk voert « Eigen taal in eigen recht »
chantage vertaald door het gansch onjuiste, verkeerd
gesmede woord smaaddreiging. Het woord afdreiging,
dat op voorstel van ons hooggewaardeerd
medelid, Prof. De Vries, in art. 318 Nederl. Wetb.
v. Strafrecht, in de plaats van het minder juiste
afzetterij werd gesteld, blijkt den schrijver onbekend
te zijn. Bij den samensteller der lijst onder kenspreuk
« Rust roest » komt het woord chantage niet
eens voor, evenmin als het woord infraction, dat
in het eerste werk vertaald wordt door overtreding,
- 320 --
wat contravention beteekent. Terloops zij nog aangemerkt
dat deze verkeerde vertaling geheel ten
onrechte aan den heer Mr. De Hondt wordt toegeschreven.
In de officieele vertaling van ons strafwetboek
wordt het begrip infraction altijd door
misdrijf en in het Nederl. Wetboek van Strafrecht
door strafbaar .feit weergegeven.
Het onderscheid tusschen homicide, meurtre en
assassinat heeft de steller van het eerste handschrift
« Eigen recht » enz. volkomen uit het oog verloren.
Bij homicide vindt men doodslag, moord, manslag,
bij meurtre, moord en bij assassinat, moord, doodslag,
terwijl in de Nederlandsch -Fransche lijst doodslag
door homicide en moord door meurtre wordt
vertaald : manslag wordt hier niet vermeld. In de
andere woordenlijst zijn assassinat en homicide weggelaten,
en wordt meurtre door moord vertaald : in
het Nederlandsch-Fransche gedeelte vindt men ook
enkel moord.
Deze aanmerkingen kunnen m. i. volstaan om
te bewijzen dat geen van beide mededingers kan
geacht worden op de hoogte der taal van het strafrecht
te zijn. Met de benamingen der overige deelen
van het recht is het al niet beter gesteld : ook in dat
opzicht zijn beide lijsten zeer onvolledig en bevatten
zij vele verkeerde vertalingen. Zoo zal men hier
tevergeefs het woord instance zoeken, evenmin als
ressort, dat nochtans hij de rechtspleging in drie verschillende
beteekenissen wordt gebruikt. In de lijst
met het motto « Rust roest » komt péremption in
-- 3 21
het geheel niet voor en in de andere woordenlijst
wordt het weergegeven door verruim. Hier wordt
dus het gevolg met de oorzaak verward. Bij désaveu
vindt men in beide lijsten alleen ontkenning. Nu
is ontkenning zeker bruikbaar waar er sprake is
van désaveu d'enfant (art. 312 en vlg. Burgerlijk
Wetboek) of van désaveu d'écriture ou de signature
(art. 132. Burg. Wetboek). Geldt het echter
het désaveu van art. 352 eri vlg. van het Wetboek
van Burgerlijke Rechtspleging, dan kan ontkenning
niet gebruikt worden. Dit begrip vindt men in
het Nederlandsch Burgerlijk Wetboek weergegeven
door ontkentenis van gerechtelijke verrichtingen.
Veel juister is zeker de door den Leidschen hoogleeraar,
mr. R. van Boneval Faure, voorgeslagen uitdrukking
wraking van gerechtelijke handelingen (i).
Het zou me zeker te ver voeren, indien ik hier
over al de leemten en gebreken der ingezonden woordenlijsten
wilde uitweiden. Zij werden overigens in
het alleszins merkwaardige, met zooveel zorg uitgewerkte
verslag van mijn geachten vriend, den heer
Th. Coopman, in het licht gesteld, dat alle verdere
beschouwingen geheel overbodig wordt.
Na het vorenstaande zal ik nog wel tenauwernood
behoeven te zeggen dat ik mij bij zijne uitspraak
volkomen aansluit , dat ook naar mijne
meening de uitgeloofde prijs niet kan worden toegewezen.
(i) Het Nederlandsch Burgerlijke Procesrecht. Leiden,
1887, Derde deel, blz. 201.
322 --
Verslag van den heer
J.-A. VAN DROOGENBROECK,
derden verslaggever.
Na eene vluchtige inzage der twee antwoorden
op de vierde prijsvraag, treed ik de besluitselen
mijner geachte medeleden, de heeren Coop ma n en
Obrie, volkomen bij.
Ik wensch enkel eenige woorden te voegen
bij hunne verslagen, in de hoop, dat de prijsvraag,
eenigszins gewijzigd, op het programma van 1892
zal teruggebracht worden.
Het samenstellen eener lijst van rechtstermen
en -uitdrukkingen is, mijns erachtens, van zoo
moeilijken aard, dat men redelijker wijze een volledigen
arbeid niet eischee mag.
Het getal der woorden, aan welke eene bepaalde
beteekenis gehecht wordt, naar gelang zij
in zaken van strafrecht, handelsrecht, burgerlijk,
staatkundig recht en zoo verder, worden aangewend,
is zeer groot, en het getal uitdrukkingen voor
gevallen, welke in oneindige verscheidenheid voorkomen,
is het niet minder.
Woordenlijsten, zooals zij in de prijsvraag
bedoeld werden, zijn ook geene lijsten van bloote
woorden, met dezer bloote vertaling ; zulke lijsten
zijn zelfs voor een gewoon schoolwoordenboek
onvoldoende; er hoeven voorbeelden, uitleggingen
— 3 2 3 ---
bij, en zulk eene nagenoeg volledige verzameling
tot stand brengen is een werk van jaren opzoekingen
en grondige studie.
Hierbij valt nog op te merken dat de Fransche
taal, welke sedert lang hier te lande uitsluitend in
wetgeving en rechtspleging gebruikt wordt, in hare
termen geheel op gewoonte en overeenkomst gesteund
is, en er dus van geene letterlijke of taalkundige
termen in het Nederlandsch kon spraak
zijn; -- verder, dat door sommige desonkundigen,
eene aanzienlijke menigte verkeerde of ten minste
onjuiste of onvoldoende vertalingen in zwang
gebracht werden, die heden bezwaarlijk te weren
zijn.
Waren deze termen nu reeds algemeen in gebruik,
dan zou men ze als gewettigd kunnen aanvaarden
; maar z66 is het niet : de eene vertaler
heeft eene verouderde uitdrukking opgedolven ; de
andere een gewestwoord, een derde een door hem
nieuwgesmeed woord gebezigd, en hierdoor is een
waarboel ontstaan, waaruit moeilijk is wils te
worden.
Dit feit heeft meer en meer de noodzakelijkheid
bewezen eener geijkte rechtstaal, en deze
noodzakelijkheid is dringend geworden sedert de
Coremans-wet, al past men deze dan ook maar
half en half toe.
Is dus een woordenboek van rechtstaal onontbeerlijk
geworden, en heeft de Academie met het
doel in deze leemte te voorzien, den besproken
- 3 2 4 -
prijskamp uitgeschreven, zoo komt het in de eerste
plaats er op aan, te vergen, niet zoozeer dat de
verzameling volledig weze, maar wel, dat zij niets
dan juist en klare termen behelze.
Want, naar ons oordeel. moet deze eerste verzameling
dienen tot een eersten grond voor latere
werkzaamheden, en ook uit dit oogpunt beschouwd,
zijn beide antwoorden, welke ons onderworpen
werden, volstrekt zonder waarde.
Daar, langs eenen anderen kant, de Noordnederlandsche
rechtspleging met de Belgische in
vele punten overeenstemt, gaat het vast dat een
woordenboek van rechtstermen voor beide landen
moet geschikt zijn.
En daar de rechtstaal in Noord-Nederland
sedert eenige jaren het voorwerp is van nauwgezette
studie, zoo behooren de opstellers van verzamelingen,
zooals door de prijsvraag bedoeld
worden, vooral de Noord-nederlandsche wetten en
rechtspleging te onderzoeken.
Het Wetboek van Strafrecht werd in Noord-
Nederland zorgvuldig herzien en men mag zeggen
dat dit werk de eenige betrouwbare bron is waaraan
men putten kan ; de hierin gebruikte termen hebben
gezag; zij moeten als geijkte woorden aanvaard
worden ; andere uitdrukkingen, wat men ook te
hunner verdediging moge aanvoeren, late men ter
zijde, om der eenheid wille. Men lette daarentegen
op in zwang geraakte onjuiste uitdrukkingen, om
deze aan teekenen en door de echte te vervangen.
— 32 5 —
Anders blijft de verwarring voortduren en geraken
twist en betweterij nooit ten einde.
Met het oog op deze omstandigheden geef ik in
overweging of het niet goed ware de prijsvraag,
in dezer voege gewijzigd, ;opnieuw uit te schrijven
Een Nederlandsch-Fransch en Fransch-Ned ,xlandsch
woordenboek van rechtstermen en -uitdrukkingen,
die `ot het strafrecht behooren.
Hier zou, zooals mijn geachte collega en vriend
Julius Obrie te recht opmerkt, meer kans tot
goeden uitslag wezen en, mocht de Academie er
in gelukken een verdienstelijk werk van dien aard
in 't licht te roepen, zoo ware het vertrekpunt
vastgesteld van uitgebreiden arbeid; trouwens, dan
kon dezelfde vraag herhaald worden voor het handelsrecht,
het zeerecht, het burgerlijk recht, het
staatkundig recht, en zoo verder.
SNIPPERINGEN
VAN
BIOGRAPHISCHEN AARD,
door den heer P. GÉNARD.
Onze nasporingen in het stedelijk archief van
Antwerpen hebben ons in bezit gesteld van eenen
rijken voorraad van aanteekeningen, die wij gelukkig
zijn nu en dan te kunnen benuttigen. Ook bij
de aanstaande uitgave eener Algemeene Vlaamsche
Biographie hebben wij ons herinnerd eenige inlich—
32 6 --
tingen ingewonnen te hebben, die den opstelleren van
dit uitgebreid werk wellicht te stade zullen komen.
Het zij geweten dat in de oude Antwerpsche
stadsrekeningen gewoonlijk drie of vier hoofdstukken
zijn te vinden : Recomv ,ensiën van diensten, presenten
van zijnen, diverse extraordinarisse saecken
en vuytgeven aen allerley saecken betiteld, waarin
melding wordt gemaakt van al de gunsten, door
onze voorouders aan de beoefenaars van kunsten,
letteren en wetenschappen verleend. Welnu, deze
•gunsten waren vrij talrijk, en merkn.'aardig zou
het boek heeten, dat de volledige lijst zou, bevatten
van al de milde daden, in den loop der tijden
door het Antwerpsche magistraat verricht.
Voor de Nederlandsche letterkunde hebben wij
terloops de volgende -aanteekeningen voor het honderdjarig
tijdvak 1581-168i vergaderd. Naar onze
meening zijn deze snipperingen van geen belang
ontbloot ; zij doen ons kennis maken met het
onthaal dat eertijds in hoogere kringen der samenleving
de schrijvers stond te wachten, die in de
vaderlandsche taal eenen naam hadden verworven,
Onze aanteekeningen gelden :
1. Matthees de Lobel en Rembert Dodoens.
2. Jaspar van der Leyden ; -- 3. F.ngelbrecht
Macs; -- j.. Jan van der Noot; --- 5. Peter de
Villiers; —6. Jeronimus Sachius; -- 7. Jan Florean;.
---- 8. David van Mauden; -- 9. Hugo Favolius;
---
ro. Cornelis van Kiel ; — I I . Petrus Kcerius;
---- 12. Adriaan van Meerbeeck; — 13. Abraham
- 3 27 __
Verhoeven ; -- — Hendrik Kilianus; -- Trog
18.-nesius; - 17. Ana Roemers-Vischers; —
Arnold van Geluyve of de Vlaamsche boer --
i g. Arnold a Porta ; — 20. en 21. Willem en Barbara Ogier.
I.
DE EN REMBERT DODOENS.
De vermaarde docter MATTHEES DE LOBEL
erd, gelijk men weet, omstreeks 1535 te Rijsel
geboren. In 1576 vestigde hij zich metterwoon te
Antwerpen en bracht aldaar nog in hetzelfde
jaar, bij Plantijn, de eerste uitgave in het licht
van zijn sen historia. werd hij geneesheer van den prins van Oranje ;
de stad schonk hem uit dien hoofde eene ruime
woonst op het afgebroken kasteel, in de nabijheid
het paleis des Zwijgers. In 1581 verscheen ter
van Cruydtboeck,
de uitgave van zijn Plantarum
historia, die hij aan het magistraat opdroeg.
Onze wethouderen waren zeer gevoelig aan de
eer, hun door den kundigen man bewezen, en in
zitting van 28 Augustus verleenden zij hem eene
toelage van 600 gulden, welke in de als volgt is aangeteekend :
Geordonneert den Tresoriers van deser stadtwegen selen vuytreycken betalen
- 14. Heribertus Rosweydus; - 15.
Ki/ianus; - 16. Cesar-Joachim Trognesius;
-- 17. Anna Roemers- Visschers; - 18.
van Geluwe de Vlaamsche boer; -
19. A I"nold Cl Porta; - 20. Frans van den Werve
21. Willem en Barbara MATTHEES LOBEL REMBERT DODOENS.
vermaarde docter MATTHEES DE LOBEL
\\omstreeks Rijsel
In 1576 vestigde hij zich metterwoon te
en aldaar nog in hetzelfde
bij Plantijn, de eerste uitgave het licht
zijn Plantarum seu stirpium historia. Later
hij geneesheer den prins van Oranje;
stad schonk hem uit dien hoofde eene ruime
het afgebroken kasteel, de nabijheid
van het paleis des Zwijgers. In 1581 verscheen ter
Plantijnsche drukkerij, onder den titel van Cruydtboeck,
Vlaamsche zijn Plantarum
historia, aan het magistraat opdroeg.
gevoelig de
hun door den kundigen man bewezen, in
van 28 Augustus verleenden zij hem eene
600 gulden, welke in de Collegiale
Acteboecken is aangeteekend :
« Geordonneert den Tresoriers 'ende Rentmeestere dat
sy van deser stadtwegen selen vuytreycken ende betalen
328 --
Sen DE LOBEL, medecyn van Syne somme van sesse hondert guldens ende dat in
de die hij gedaen
van sijnen Herbarius in de Nederlandtsche tale, aen
gemeyne deser stadt, regard ghenomen de groote oncosten verleth hetwelck hij ge
int versuymen compileren van den seleen-hadt
necke. Lunce Augusti 1581. n
Deze milde belooning werd een jaar later
gevolgd door de toelage, aan den vermaarden
REMBERT DODOENS vergund. Ofschoon deze laatste
met de uitgave van een Latijnsch werk in verband
staat, denken wij niet haar te mogen voorbijgaan,
daar zij eenigszins het peil der aanmoedigingen
voor wetenschappelijke werken doet kennen
W REMBERTUS DODONEUS (i), doctor in der somtne van vier hondert artois, hem acte in
den LXXXIJ toegevuecht eenen Schenck vuyt hij zijn boeck, geintituleert Stirpium historiae pemptades
deser stadt gedediceert de presentacie
daeraff am deselve gedaen hadde, dacte voors.,
ordonnantie ende overgelevert . . . . 1.
Dodoens' boek verscheen in 1583 ter Plantijnsche
drukkerij; de opdracht, gedagteekend van 1582,
beslaat drie blz. en bewijst dat de aanmoedigingen
gewoonlijk voor de uitgave werden verleend.
(i) Stadsrekening 1582, fol. 244.
- 328 -
aen DOCTOR MATHIAS DE LOBEL, van Syne Excellentie,
de somme van sesse hondert guldens eens, ende dat recompense ende vergeldinge van de dedicatie heeft sijnen Hel'bal"Ïus de Nederlandtsche tale, aen
de gemeyne leden dèser stadt, regard ghenornen hebbende
oock op de groote oncnsten ende hetlVclck hij gehadt
heeft int versuyrnen ende compileren c!en selven
"ecke. Actum LUI1a? XXVIIJ Augusti 1581. »
belooning werd Jaar later
door de toelage, aan den vermaarden
REMBERT DODOENS vergund, Ofschoon uitgave van een Latijnsch werk in verband
haar te mogen voorbijgaan,
zij eenigszins het peil der aanmoedigingen
wetenschappelijke kennen :
M' REMBERTUS DODONEUS (I), der medicijnen,
de somine van vier hondert ponden hem bij acte date den eersten Octobris XV' LXXXI J toegevuecht voor
eenen schenck ende vereeringe vuyt consideratie dat hij seker
zijn opus oft boeck. geintituleert histol'iae pemptades
sex, etc. deser stadt gedediceert ende presentacie
daerafl aen deselve gedaen hadde, volgende voors"
ordonnantie ende quitancie hier ••.. IIIJ' E.
boek verscheen in Plantijnsche
gedagteekend van 1582,
bewijst dat de aanmoedigingen
vóor uitgave werden verleend.
(.) Stadsrekening van 1582, fol. 244.
- 3 29 -
II.
JASPAR VAN DER HEYDEN.
Onder de protestantsche ministers, in 1582 door
het magistraat naar Antwerpen geroepen, bevond
zich meester JASPAR VAN DER HEYDEN, die gedurende
eenigen tijd eene aanzienlijke rol in de Scheldestad
vervulde. In het midden der twisten van godsdienstigen
aard, welke alsdan ontstonden, werd hij
door de Wet gelast, eene verhandeling over den
heyligen doop te vervaardigen. Dit opstel was het
magistraat zeer aangenaam en van der Hevden, die
reeds vroeger andere stedelijke gunsten had genoten;
ontving daarvoor als belooning een aam wijn,
waarvan het bedrag, als volgt, in de rekening
der Domeinen van 1582 is .aangeteekend :
M" JASPAR VAN DER HEYDEN (1), minister des christelycx
voort, de somme van tsestich ponden artois, dewelcke
hem by acte van der weth in date VIa apriiis XV' LXXXIJ
syn toegevuecht voor eene ame wyns, vvaermede myna
heeren hem beschoncken hebben voor dat deselve thunder
begeerte gemaeckt heeft seker boeck geintituleert : Cort
ende claer beivys van den heyligen doop etc., naer vuytwysen
der acte voors., ordonnantie ende quitancie tsamen
overgelevert (2) LX X.
(i) Stadsrekening van 1582, fol. 241 vo .
(2) Ingevolge de acte collegiaal van 4 December 1581,
had dezelfde Jaspar van der Heyden nog een half aam
wijns ontvangen. (Stadsrekening van 1582, fol. 243 vo .)
-- 33o —
ENGELBRECHT MAES.
In 1 576 werd het Antwerpsch stadhuis tijdens
Spaansche in brand gestoken. Onze wethouders
brachten het bestuur der gemeentezaken
in het vroegere Hof van St.-Bernaards of Bisdom
over, en bleven aldaar tot de herstelling van het
stadhuis, in 1581, zetelen. Bij de heropening van
oude gemeentehuis de geleerde stadspensionnaris
ENGELBRECHT MAES of oratie, die, naar allen
schijn , gedrukt werd. Daar taal niet
kennen, waarin deze redevoering werd gehouden,
de volgende de stadsrekening
van 1582 niet ongemeld te mogen voorbij
gaan
« Gilles Lambrechts (i),, de somme van achtendertich
ter saecken van een ame Rijnschen wijn
van der stadt,we ,en beschoncke : heeft den
MAsius een schoone code prolixe oratie by
gedaen in de intredinge den nyeur ven dacte collegiael in date XXX<l Novembris
XVCLXXXJ, declaratie, ende daarop
dienende XXXV I I J £. »
van 1582, fol. 244
- 330 -
lIl.
ENGELBRECHT MAES.
1576 Antwerpsch stadhuis tijdens
de Spaansclle Furie brand gestoken. Onze wethouders
brachten het bestuur der gemeentezaken
het vroegere Hof van St.-Bernaards of Bisdom
bleven aldaar tot de herstelling van het
158 I, zetelen. Bij de heropening van
het oude gemeentehuis hield de geleerde stadspensionnaris
ENGELBRECHT of MASIUS
eene schoone ende prolixe oratie, allen
schijn, gedrukt werd. Daar wij de taal niet
deze redevoering werd gehouden,
denken wij de volgende aanteekening uit de stadsrekening
1582 niet ongemeld te mogen voorbij
Gilles Lambrechts (1), de sommc van achtendertich
ponden artois, ter saecken vau een álTIC Rijnschen wijn
daermede men van der stadtswegen beschoncke.; heeft den
pensionaris MASIUS voor een schoonc ellde ol"atie hem gedacn in de intredinge van den nyeU'.ven stadthuyse,
naervolgende dactc collegiael in date XXX" Novembris
XV"LXXXJ, decJanJtie, ordonnantie ende quitancie daarop
dienende.' .••.•••.... " . " ... XXXV lIJ 1:. ))
(1) Stadsrekening vau 1582, fol. 2-14 y"
— —
VAN NOOT.
schepene JAN DER NOOT verkeerde
nood ; dit weten de levensbeschrijvers
die, de Vlaamsche dichtkunst beoefende (1); dikwijls
op de gemeentekas om zich uit
redden. 1581 had hij voorbaat
eene som van vijftig pond artois bekomen,
in i 582 ontving hij nog het geschenk eener
de mogelijkheid stellen een
hem begonnen dichtwerk te voltooien. Ziehier
post der rekening :
JAJ VAN DER NOOT, oudt-de somme van vyftich
vyftich artois, selven
Stadt tanderen tyden teleent. de tweede leste
rekening van den rentmeester Lemens a fol. III° XVJ vuytgeven
toegevuecht een vol
poeticq werck, vuytwysen der acte-vueringe van
XXVIIjen July XV' LXXXIJ, L £.
V.
DE VILLIERS.
minister PETER DE VILLIERS
(i) Zie de lezenswaardige levensschets dichters, door
geacht medelid K. STALLAERT, ten 1857 uitgegeven.
1582, fol. 242 v©.
331
IV.
JAN DER NOOT.
De schepene VAN DER NOOT gewoonlijk in den nood; dit weten de levensbeschrijvers
dezes wethouders, dit, te gelijker tijd, de Fransche
en de Vlaamsche dichtkunst beoefende (I); dikwijls
deed hij aanspraak op de gemeentekas om zich uit
verlegenheid te redden. In hád bij voorbaat
eene som van vijftig pond artois bekomen,
en in 1582 ontving hij nog het geschenk eener
gelijke som om hem in de mogelijkheid te stellen een
door hem begonnen dichtwerk te voltooien. Ziehier
den post der rekening :
JA.'! VAK DER NOOT, (2) oudt·schepene, de somme van vyftich
ponden artois, hem boven de \'yftich ponden arwis, den selven
by der Stadt tanderen tyden geleent (daeraf in de tweeJe leste
lol. II I' XV] gemaeckt wordt,) toegel'uecht voor een gratuiteyt ende tot volvueringe
van sekere poe!icq JVerck, naer vuytwysen der acte
collegiael van den XXVII]en J uly XV' LXXXI], ordonnantie
ende quitancie . • • . . . ........•. L ~.
V.
PETER DE VILLIERS.
De protestantsche minister PETER DE VILLlERS
1) Zie de lezenswaard;ge levensschets dezes dichters, door
ons geacht medelid K, STALLAERT, ten jare 1857 uitgegeven.
(2) Stadsrekening van 1582, fol. 242 voo
-- 332 —
was een der voornaamste raadslieden van den prins
van Oranje en had zijne pen ten dienste van den
Zwijger gesteld. De stadsrekenboeken getuigen dat
hij menigmaal door het magistraat met geschenken
werd vereerd. In het enkele jaar t 582-83 ontving
hij van stadswege twee amen Rijnschen wijn, betaald
met honderd gulden, ter gelegenheid der bruiloft
zijner dochter; een aam Rijnschen wijn van vijftig
gulden voor zijne diensten tijdens den aanslag van
den Hertog van Alencon ; een aam Rijnschen wijn
van zestig gulden voor een arrest over eenige schepen
van Antwerpsche burgers en den koning van Polen ;
zestig gulden voor het opstellen van het Verhael
van t'nzoordadib feyt of den aanslag van Jaureguy
op den prins van Oranje; zestig gulden voor
zijn verhaal der Blyde Inkomst van den Hertog
.van Alencon. Bewijs : de belangrijke posten der
stadsrekening :
DOCTOR PETRUS DE VILLIERS, minister, conseiller van Zijn
Excellencie, (I) de somme van hondert ponden artois, voer
twee amen Rinschen wijns, waermede mijne heeren den selven
besconcken hebben op de bruyloft van zijn dochter, vuyt consideratie
van diverse goede diensten deser stadt gedaen ende
bewesen, naer vermogen der acten van der `Veth van den XI" Mach
Septembris XVe LXXXII, ordonnancie ende quitancie hier
overgegeven . . . • C £.
DEN SELVEN (2) de somme van vijftich ponden arthois
de welcke hem bij acte van der wette in date XV Apritis XVe
(1) Stadsrekening van 1583, fol. 265v0.
,(2) Zelfde rekening, fol. 265y0.
-- 333 -
LXXXIII sijn toegevuecht over een ame Rinsschen wijn ter
saecken van verscheyden goede diensten, namentlijck ten tijde
van den aenslach op XVII" Januario XVe LXXXIII deser stadt
gedaen, naevolgende dacte collegiael voirs., ordonnancie ende
hier tsamen overgegeven L £ arthois.
Doctor PETRUS DE VILLIERS voirs. i) de somme van tzestich
ponden acte van der weth in date
VIIIn Martii XVe LXXXIII sijn toegevuecht voor eene ame
Rinschen vuyt oorsaecken dat hij hem in diverse saecken
deser stadt concernerende heeft geëmployeert, namentlijck
van seker arreste gedaen over eenige scepen deser
borgeren ende cooplieden aengaende bij den Coninck
van Polen ende anderssins, naer luyt de voirs. acte, ordonnancie
ende quitancie hier geexhibeert LX X.
PETRUS DE VILLIERS (2), godlycx
ende conseiller van Sijne Excellencie, de somme van tzestich
ponden arthois, den seleen bij acte collegiael van den
lesten Aprilis XVe LXI toegevuecht van dat hij bij
gesteit den aenslach code bij Jan
Jaureguy door Jaspar Annastro opden persoon aeng eleq, volgende de voirs. acte, ordonnancie
quitancie . LX X.
DE SELVE (3) de somme van tsestich ponden artois hem bij
Weth van den lesten Aprilis LXXXII voor
Bene wij ns van dat bij gescrifte Bestelt heeft (4) de
vander compste van Hoocheyt binnen dese landen
(r) 1583, 266.
Zelfde rekening, 271.
(3) rekening, fol. 271.
geldt volgende aanteekening
Collegiael Acteboeck 1584 ook den minister de
Tresoriers Rentmeestere te
Docter... eenen cop oft schale
vijftich guldens, ter saecken van sekeren boeck
den geschoncken. XXIIIa Novembris 1584. »
333 -
toegevuecht over een arne Rinsschen wijn ter
ten tijde
den aenslaclz XVII" ]unuario XV' LXXXIII naevoJgendc coliegiaeJ voirs., ordonnancie ende
quitancie hier tsamen overgegeven .•.•• L 1: arthois.
PETRUS DE VILLIERS '1oirs. (1) tzestich
ponden artois hem bij aete van der' we th in date
VIIln Martii XV, LXXX!I! sijn toegevuecht eene ame
Rinsehen wijn, vuyt oorsaecken oat hij hem in diverse saec·
ken deser stadt concernerende heeft geëmployeert, namentlijck
seker arrest': gedaen over eenige scepen deser
stadt borgeren ende cooplieden aengaende bij den Coninck
Polen ende anderssins, naer Juyt de voirs, aete, ordonnancie
ende quitande hier geexhibeert •.••. LX 1:.
Doctor PETRUS DE VILLIERS (21, minister des godlycx
woorts ende conseiller van Sijne Excellencie, de somme van tzestich
ponden arthois, den selven bij acte collegiael van den
lesten Aprilis XV" LXXXIII toegevuecht van dat hij bij
gescrifte geste;t heeft den aenslaclz ende assasinat bij Jan
de Jaureguy daal" Jaspar A Illlastl'O opden persoon van Sijn
Excellencie aellgele~t, voirs. acte, ordonnancie
ende quitancie •.•••.••.•••....• LX .E.
DE SELVE som me hem bij
een ander acte van der \Veth van den lesten Aprilis LXXXII voor
eene ame wijns toegevuecht van dat bij gescrifte gestelt heeft(4)de
Historie lIanda compste pan Sijn H ooclzeyt binnen dese landen
I) Stadsrekening van 1583, fol. 266.
(2) Zeltde rekening, fol. 271.
(3) Zelfde rekening, fol. 271.
(4) Naar allen schijn geldt de uit het Co/legiael Acteboeck van 1584 Villiers :
« Geordonneert den Tresoriers ende beschincken Docter ... (sic) minister, met van hondert vijftich guldens, ter saecken van sekeren boeck
heeren geschoncken. Actum XXlIla Novembl'is t58+
- 33,E -
ende narnentlyck binnen deser stadt ende de triumphe daerover
geschiet, volgende de voirs. acte, ordonnancie : nde q u itancie.....
LX. £.
VI.
JERONIMUS SACHIUS.
Dezelfde stadsrekening van 1583 bewijst dat de
vermaarde drijver Geeraard de Razières eene zilveren
vergulde schaal leverde, welke het magistraat van
stadsvoege aan doctor JERONIMUS SACHIUS voor de
opdracht van een boek vereerde. Welk was dit
boek en in welke taal was het opgesteld? Deze
vraag kunnen wij tot nu toe niet beantwoorden.
Gecraert Rasiers, silversmidt, de somme van hondert
achtenvijftich ponden elve scelliagen artois, ter saecken van
een silveren vergulde schale, waermede men besconcken
heeft van stadtswegen ende vereert doctor JERONInIUS SACHIUS (i)
voer dat hij der selver eenen boeck gedediceert hadde, naer
vermogen van der acte collegiael van den IXu Martii LXXXIII,
ordonnancie ende quitancie hier tsamen geexhibeert
CT VIII L. XI sc.
VII.
JAN FLOREAN.
Ook in hetzelfde jaar ontving de protestantsche
predikant JAN FLOREAN de som van zestig gulden
voor de opdracht van , eker boecxken, waarvan
ongelukkiglijk de titel niet is aangeduid, doch dat
(1) Stadsrekening van 1 583, fol. 268.
-- 335 --
naar allen schijn in het Vlaamsch of in het Fransch
zal opgesteld zijn geweest :
JAN FLOREAN, predicant, de somme van tsestich ponden
artois (1). den selven bij acte collegiael van den Xen August
XVe toegevuecht voer een vereeringe van dat hiji
gemaect heeft zeker boecxken ende deser stadt gedediceert,
volgende de voirs. acte, ordonnantie ende quitancie hier
overgegeven LX £.
VIII.
DAVID VAN MAUDEN.
De befaamde doctor DAVID VAN MAUDEN liet
in 1583 door Christoffel Plantijn de uitgave bezorgen
zijner gekende Bedieninghe der anatomiën, een
boek waarin hij, naast verscheidene wetenswaardige
narichten , eene beschrijving gaf der gevaarlijke
wonde, door den Prins van Oranje bij den aanslag
van Jaureguy in t 582 ontvangen, en die deels door
zijne zorgen werd geheeld (2).
DAVID VAN MAUDEN, de somme van hondert twintich ponden
arthois hem bij acte collegiael van den XIXen Septembris
IXXXIIJ als gesworen deser stadt medecijn ende lecteur in de
chirurgie toegevoecht, voer een gratuiteit ende recognitie van
dat hij deser stadt heeft gedediceert zekeren sijnen boeck
geintituleert zijnde : Bedieninghe der Anathomie, volgende de
voers. acte, ordonnantie ende quitantie hier overgegeven
. . . . . . . . . . . .. . .. CXX 2. (3).
(i) Stadsrekening van 1583, fol. 268vo.
(2) De stadsrekeningen bewijzen dat het magistraat nog
andere befaamde heelmeesters deed raadplegen.
(3) Stadsrekening van 1583, fol. 27o 0. Op den bladrand :
« Zij desen boeck gebracht in de Stadtslibet•ije. »
— 336 —
IX.
HUGO FAVOLIUS.
In 1585 deed de dichter HUGO FAVOLIUS bij
Philip Galle zijn Theatri orbis terrarum enchiridion
uitgeven, dat bij Christoffel Plantijn was gedrukt:
Geordonneert Tresoriers ende rentmeestere doctor HUGO
FAVOLIA, medecijn, ter causen dat deselve de stadt heeft gedediceert
ende toegeeygent sekef schoon -boeck Cosmographie in
carmine ende met sijue caerten, te beschinken met eenen cop
van hondert rinsguldens met stadtswapene ende inscriptie.
Actum IX Martii 1585.
x.
CORNELIS VAN KIEL (KILIANUS).
In onze Levensschets van Cornelis van Kiel
hebben wij de toelage aangeteekend, die de vermaarde
taalgeleerde ontving ter gelegenheid van de opdracht
der derde uitgave van zijn Etyinologicum teutonicae
linguae, in 1598 verschenen :
CORNELIS KILIANUS, corrccteur in de drukkerije van Plantin,
de somme van sessendertich ponden artois, den selven bij mijne
heeren toegevuecht van dat hij der stadt sekeren boeck gedediceert
heeft, vuytwijsen der acte collegiael in data XVIII . Novembris
anno XCVIIItich, ordonnantie ende quictantie. XXXVI 2
artois.
Bij het vermelden deser som maakten wij ten jare
:874 de volgende bemerking : « in acht genomen de
(1) Stadsrekening van 1599, fol. 296.
- 337 -
waarde des opgedragen werks en de aard der giften
aan andere schrijvers, in dergelijke omstandigheden
gedaan, mag men zeggen, dat van Kiel, door het
Antwerpsch magistraat een weinig stiefvaderlijk werd
behandeld. Eenvoudig als hij was, nam de grijze
taalgeleerde evenwel het karig geschenk met welgemeenden
dank aan (I). »
XI.
PETRUS KiERIUS.
PETER VAN DER KEEREN, alias KJERIUS, had
in 1617 te Amsterdam zijn kaartboek der Nederlandsche
provinciën laten in druk gaan, onder den
titel van Germania inferior, id est XVII provincierum
ejusque nova et exacta tabula geographicce,
cum luculentis singularum descriptionibus additis
a Petro Montano.
PETRUS K2ERIUS (2), de somme van vijfentwintich ponden
artois, daermede mijne heeren hem hebben vereert ende
beschoncken voor sekeren Cae,•tboe,:k van de nederlantsche
provincien, daermede hij de stadt heeft vereert ende beschoncken,
volgende de requeste ende apostille daeroppe Bestelt, met
ordonnantie ende quictantie. XXV X.
XII.
ADRIAAN VAN MEERBEECK.
In 162o had de gekende Antwerpsche geschied-
(i) Loco cit. ic uitgave, bl. 3t en 2e uitgave, bl. 36.
(2) Stadsrekening van 161-7, fol. 302.
--- 338 —
schrijver ADRIAAN VAN MEERBEECK zijne Chronycke
van- de gantsche werelt ende sonderlinghe van
de seventhien Nederlanden, ter perse doen leggen ;
hij had zijn boek opgedragen aan het magistraat
zijner geboortestad, dat hem dan ook voor de bewezene
eer erkentelijk was. In de stadsrekening (Do;neinen)
van het jaar 1620, treft men den volgenden post
aan, waaruit blijkt dat Adriaan van Meerbeeck een
geschenk van 200 gulden ontving.
M" ADRIAEN VAN MEERBA IiE (i), de soin.ne van twee hondert
ponden artois hem bij mijne Meeren toegevuecht voor de dedicatie
van eene Duytsche Cronycke van alle de geschiedenissen
van ele ghantsche \verelt, na luyt de acte collegiaal, ordonnantie
ende quitancie Ile X.
XIII.
ABRAHAM VERHOEVEN.
Reeds meermaals is het gezegd (2), dat de Antwerpenaar
ABRAHAM VERHOEVEN, de uitvinder der
GaTette, in 162o een nieuw privilege had ontvangen
om zijne Tijdingen te drukken. De stadsrekening van
1 620 bewijst, dat het magistraat zijne pogingen waardeerde
en hem reeds hetzelfde jaar een geschenk van
(1) Stadsrekening van 162o, fol. 321.
(2) CH. RUELENS. Histoire de l'imprimerie a Anvers,
conférence du 3o mars 1859; P. GÉNARD, notice sur Abraham
Verhoeven, uitgegeven in la Revue d'Anvers, ten jare 1861 en
ALPH. GOOVAERTS, Abraham Verhoeven, belangrijke verhandeling
over den vermaar,len drukker, in 188o verschenen.
_..r. 339 __..._.
24 gulden deed, om hem te beloonen voor het overmaken
van eenige exemplaren zijner nieuwe Tijdinghe
van Duytslant. De stadsrekening van gemeld jaar
bevat desaangaande de volgende aanteekening :
ABRAHAM VERHOEVEN, drucker (t ), de somme van vierentwintich
ponden artois, daermede hij van dese stadtswegen is
beschonken, voor dat hij aen de heeren, ten verscheyde reysen,
heeft cvergebrociyt de exemplaren van de Nyeuwc tijdingen
van Duytslant, na luyt de acte collegiael, ordonnantie ende
quitantie XXIIIJ £.
XIV.
H ERIBERTUS ROSWEYDUS.
De uitmuntende heiligbeschrijver H ERIBERTUS
ROSWEYDUS, de stichter der Acta Sanctoru;n, die te
Utrecht op 22 Juni 1569 was geboren en, na vele
wederwarigheden, te Antwerpen op 5 October 1629
stierf, had in 1623 zijne Kerkelycke Historien in
druk gegeven en een exemplaar daarvan aan het
magistraat der stad Antwerpen aangeboden. Uit
dankbaarheid verleenden onze wethouders op 12
December 1 623 aan den geleerden man eene toelage
van wo pond Vlaamsch of 600 gulden Brabantsch :
(12 Decembris 1623.1 Eodem die collegialijcken geresolveert
taenveerden de Kerckelijcke historiën bij paeter HERIBERTUS
ROSWEYDUS aen dese stadt gepresenteert ende hem daervore,
van deser stadtswegen, toe te vuegen de somme van hondert
ponden Vlaems A ctuin Zit supra.
(i) Stadsrekening van 1620, fol. 32 ivo.
- 340 --
Volgens de Collegiale Acteboecken werd dit be
sluit genomen in eene zitting, bijgewoond door den
burgemeester Happaert, de schepenen van Ligre, van
den Werve, van Vlierden, Tucher, de Santa-Crux,
van Halmale, de Tassis, van Etten, van der Goes,
de Clerc, de tresoriers en den rentmeester.
XV.
HENDRIK KILIANUS.
In 1625 was de alsdan befaamde HENDRIK
KILIANUS, geneesheer-sterrenkijker, geboortig van
Wittenberg in Neder-Saksen, te Antwerpen aanwezig
en had aldaar eenen Almanak met pronosticatie
aan het Magistraat opgedragen. Of onze wethouders
hoog met dit werk opliepen, durven wij niet
bevestigen, want onze astroloog ontving voor toelage
slechts de som van twaalf gulden en daarvoor
had hij verscheidene exemplaren van zijnen almanak
geleverd.
« Op de requeste van W HENRICUS KILIANUS, geboren te
Wittenberch, in Leegh-Saxen, astrologus, mathematicus ende
medecijn, hebben mijne heeren Borgemeesteren ende Schepenen
den Tresoriers ende Rentmeestere geordonneert den suppliant
voor de dedicatie van den almanach ende pronosticatie
bij hem gemaect mitsgaders dexemplaren bij mijnen heeren
gelevert, te vereeren met tweelff guldens eens. Actum 3 .anuarii
1625. »
— 34 1 —
XVI.
JOACHIM CESAR-JOACHIM het
LatijnTrognaesius, die te Antwerpen op 29 April 1590
maakte zich een de Nederlandsche
door de uitgave van zijn Dictionaris ende Schat van talen, Duytsch, Spaensch
Fransch, waarvan hij in 1639 (I) deed aan het Antwerpsch magistraat.
schepenenbank vereerde drukker met stadswapen was
en waarover wij volgende aanteekening
de Acteboecken ontdekt :
ende Rentmeester van stadtswegen
te vereeren CEZAR JOACHIM TROGNESIUS eene silvere
vergulde schale, inhoudende deser stadtswapen oft
hondert vyftich guldens daervoore, voor de dedicatie vanden
van. spaensch, duytsch dese
gedediceert. in Collegio 1639.
XVI I.
ANNA ROEMERS-VISSCHERS.
dichteres
(i) In 1634 had Trognxsiu s een ander woordenboek
uitgegeven, dien titel van : yuan RodrigueT. te leeren Neder
Marques typographi--landtsche
ques imprimeurs et libraires anversois, par le
Havre, II, bl. 299.
XVI.
CESAR-JOACHIM TROGNEY.
De drukker CESAR-JOACHIM TROGNEY, in het
Latijn Trognresius, die te Antwerpen op 29 April 1590
was gedoopt, maakte zich een naam in de N ederlandsche
letterkunde door de uitgave van zijn Grooten
Spaensch
ende Fransch, een boek waarvan hij in 1639 de
opdracht deed aan het Antwerpsch magistraat.
Onze schepenenbank vereerde den drukker met eene
zilveren vergulde schaal, waarop het stadswapen was
gedreven en waarover wij de volgende aanteekening
in de Collegiale Acteboecken hebben ontdekt:
Geordonneert Tresoriers ende Rentmeester van stadtswegen
te vereeren CEZAR JOACHIM TROGNESWS met eene silvere
vergulde schaie, inhoudende deser stadtswapen oft
vyftich de dedicatie vanden
Dictionarium van sp<lensch, fransch ende duytsch aen dese
stadt gedediceert. Actum in Collegia 12 Septembris 16"9.
XVII.
ANNA ROEMERS-VISSCHERS.
De levensbeschrijvers der vermaarde dichteres
(1) In 163+ had deze Ti'Ofln3'!siu S ander woordenboek
uitgegeven, onder den titel : Juan Francisco
Rodrigue::;:. Nieuwen Dictionaris om te lee/'en de Neder[
andtsche ende Spaensche talen. Zie Jilarques typog'-aphiques
des imprimew's et libraires anve/'sois, recueillies Pal' Ie
chev. Gust. van Havre. D. 11, bI. 299.
— 342 —
ANNA ROEMERS-VISSCHERS bevestigen, dat deze
uitmuntende vrouw, te Amsterdam in 1584' geboren,
na den dood van haren echtgenoot, omtrent het
jaar 1640, voor de opvoeding harer kinderen de stad
Brussel ging bewonen. Deze dichteres bevond zich in
1643 te Antwerpen, alwaar zij, naar allen schijn,
door het magistraat werd ontvangen, dat haar, te
dezer gelegenheid, vereerde met eene zilveren vergulde
schaal ter waarde van vijf en twintig pond
Vlaamsch. De CollegialeActeboecken van het gemeld
jaar behelzen de volgende aanteekening over dit
belangrijk feit
Geordonneert Tresoriers ende Rentmeesters, van stadtsweghen,
te vereeren Jouffrouwe ANNA DE ROOMER (1I VISSCHERS
met eene silvere vergulde schaele van de weerde van vijffentwintich
ponden Vlems, midts redenen de heeren daertoe
moverende. Action in Collegio 14 Novembris 1 643 .
XVIII.
ARNOLD VAN GHELUWE OF DE VLAAMSCHE BOER.
ARNOLD VAN GHELUWE, gheseydt den Vlaemschen
boer, was, gelijk men weet, een driftig
geloofsstrijder, die van den katholieken tot den protestantschen
godsdienst overging, om dan later tot
(i) Op dit tijdstip was te Antwerpen Bene schatrijke
familie DE ROEMER Of DE ROOMER gevestigd, die het Faconsklooster
mild begiftigde. Behoorde Anna de Roemer (genitief
Roemers) tot dit geslacht?
- 343 ._
den katholieken terug te keeren. Op 5 Januari 165z
bevond hij zich te Antwerpen, en werd aldaar om
zekere, ons niet gekende diensten, door het magistraat
met eene som van acht en zeventig gulden vereerd.
Ziehier de aanteekening :
Geordonneert Tresoriers ende Rentmeester te vereeren
aen ARNOUT VAN GELUWE, genaempt den vlaemschen boer,
de somme van 78 guldens ende dat voor sekere diensten
aen dese stalt gedaen. Actum 5 Januarii 1652.
XIX.
ARNOLD DE LA PORTE.
Een derde woordenboekopsteller werd door het
magistraat begunstigd : ARNOLD DE LA PORTE of
A PORTA. Hij was een geestelijke, die het ambt van
pastoor in de St.-Philipskerk op het kasteel van Antwerpen
waarnam, alwaar hij, ten jare 1666, in bediening,
overleed. Arnold de la Porte deed in 1659 aan
het Antwerpsch magistraat de opdracht van zijn
Spaensch-Vlaemsch Woordenboek. Als naar gewoonte
wilde het stadsbestuur voor deze hulde den schrijver
zijne dankbaarheid betoonen, en bood hem een
geschenk van vijftig gulden aan -- dus veertien gulden
meer dan de wethouders van 1598 aan Cornelis
van Kiel, voor zijn steeds geprezen Etrmologicum
Teutonicae linguae, hadden vergund.
Aan heer ARNOLDO A PORTA, pastoor van het casteel,
voor de dedicatie van den dictionaris espagnol, aen mijné
heeren Borgemeesteren ende Schepenen gedaen; is bij deselve
344 —
hem toegevueght somme van vijttich guldens vuyt
40o ponden vlemsch (i). Achim 20 yunu Porte's woordenboek vers ;heen in 1659
ter drukkerij van Hieronymus en Jan-Baptist Ver
titelblad, ontleend aan woordenboek-duse n. Het
van Trognaesius, is, evenals dit laatste, versierd met
de afbeeldsels der woordenboekschrijvers Cesar Trogney,
Cesar Oudin, Gabriel Meurier, Mathias
Sasbout, Cornelius Kilianus en (Jan) Nicot.
XX
de zoon van den
burgemeester Hendrik van den Werve, heeft zich
door verscheidene in het Vlaamsch opgestelde
werken doen kennen. In 1565 droeg hij aan het
de op, welke hij aan de te Leuven had verdedigd. Voor deze hulde
schonk onze schepenbank een stuk zilver ter
naar men verhaalt,
langen tijd in het geslacht van den Verve
werd bewaard.
eodem die AEN DEN SONE den Buytenborgemeester VAN DEN WERVE hondert pattacons
dat voor (i) De laatste woorden dezer aanhaling gelden een bijzonder
het magistraat geopend krediet.
aen hem toegevueght de somme van vijttich guldens vuyt
400 (1). Actum 20 Junü 1659
De la woordenboek vers:heen 111 1659
Hieron ymus Jan-Baptist Verdussen.
Het het woordenboek
Trogn<esius, is, versierd Gesar Trogmy.
Cesar Oudin, Gabriel Meurier, Mathias
Kilianus (Nicot.
xx.
FRANS VAN DEN WERVE.
FRANS VAN DEN WERVE, den
van den Werve, heeft zich
verscheidene het Vlaamsch opgestelde
kennen. 1565 hij het
magistraat de thesis op. welke de Alma
Mater Leuven had verdedigd. deze hulde
hem stuk zilver ter
waarde van honderd patacons, en dat, naar men verhaalt,
het geslacht \\' erve
bewaard.
Item eodem die geresolveert te vereeren AEN DEN SONE van
heere Buytenborgemeester VAN DEN WERVE honder! pattacons
voor een stuck silvers ende Jat voor de dedicatie van sijnen
1) De laatste woorden dezer aanhaling gelden een bijzonder
door het magistraat geopend krediet.
°- 345
Thesis vande philosophic aen de stadt van Antwerpen. Item
vuytte vier hondert ponden. Acturn ultima Aprilis 1665 (1).
XX I .
WILLEM EN BARBARA OGIER.
Ter gelegenheid van het St. - Lucasfeest, op
18 October 1677, werd WILLEM OGI ER's laatste
hoofdzonde : de Traegheydt, in de rederijkkamer
de Olijftak opgevoerd. De vertooning was voorafgegaan
van de getrouwe Panthera, het eerste
opstel van BARBARA OGLER, Willem's oudste dochter.
Als belooning en aanmoediging voor de beide
dichters verleende het magistraat hun eene toelage
van tachtig gulden Brabantsch :
Op de requeste van M'' Guilliam Ogier, schoolmeester
alhier, hebben mijne Heeren geordonneert denselven toe te
voeghen ende vuyt te reycken 8o guldens eens voor eene gratuiteyt
alsmede dienende tot recreatie van zyne oudtste dogtere
jouffrouwe Barbara. Actum in Collegio 2 Novembris :677.
Sluiten wij hier de reeks onzer aanhalingen,
die wij wellicht met de lijst der aanmoedigingen
van vroegere en latere tijdstippen zullen volledigen;
vestigen wij alleenlijk de aandacht onzer
lezers op de betrekkelijke waarde van het geld in
de XVIe en in de XVIIe eeuw, en het zal hun
blijken dat verscheidene der vergunde toelagen tot
aanzienlijke sommen stegen.
(i) Collegiael Acteboeck. Zelfde bemerking als voor a
Porta rakende het Krediet van 400 gulden.

VERSLAGEN
EN
MEDEDEELINGEN
DER
KONINKLIJKE
VLAAMSCHE ACADEMIE
VOOR
TAAL- EN LETTERKUNDE
- ---
.890
December.
GENT
.A._ SIFFER
HOOGPOORT, 52 & 54.
1890 ..

-- 347
Zitting van 29 December i8go.
Aanwezig : de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder , Fr. de Potter,
bestendige secretaris ;
de heeren H. Claeys, jhr. N. de Pauw, E.
Gailliard, P. Génard, E. Hiel, L. Roersch, P. Willems,
P. Alberdingk Thijm, S. Daems, C.-J. Hansen,
L. Mathot, J. Micheels, J. Obrie, J. van Droogenbroeck,
Th. Coopman, A. de Vos, J. Broeckaert,
werkende leden.
De heeren J. de Laet, Schuermans, Stallaert
en van Even, werkende leden, en de heeren
A. Janssens en A. Prayon-van Zuylen, briefwisselende
leden, berichten dat zij door ongesteldheid
belet zijn de vergadering bij te wonen.
Na lezing en goedkeuring van het verslag
over de voorgaande zitting deelt de bestendige
secretaris de lijst mede der
AANGEBODEN BOEKEN.
Vanwege het . Staatsbestuur :
Bulletin de l'Académie royale des Sciences,
des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique. 1890,
nrs 9, Jo en II.
Biographie nationale, XD deel, I e aflevering.
Vanwege den heer SCH U ERMAN S, werkend lid :
Recherches historiques et bibliographiques sur
la Bibliothèque de l' Université et de la ville de
Gand, par A. VOISIN.
—
348 —
Vanwege den heer DE BACKER, buitenlandsch
eerelid :
Etudes littéraires, morales et religieuses. 1890.
Vanwege den heer J. SPLICHAL, te Turnhout :
Kempisch Museum, maandschrift gewijd aan
Geschiedenis en Oudheden. IOe aflevering.
Vanwege den heer baron J. BETHUNE-DE
VILLERS
Anciennes peintures murales aux « Ruines de
Saint-Bavon », a Gand.
Dagorde.
De Academie, door den heer bestuurder geraadpleegd,
verklaart de besluitselen bij te treden van de
keurraden der prijskam pen voor het loopende jaar,
medegedeeld in de zitting der maand November.
Derha : ve is de prijs voor de tweede vraag : De
klank - en vormleer van het middelnederlandsch dialect
der St-Servatiuslegende, door HEINRIC VAN
VELDEKEN, toegewezen aan het eenig ingezonden
stuk, hetwelk, na opening des naambriefjes, tot
schrijver blijkt te hebben den heer FELIX LEVITICUS,
letterkundige te Amsterdam.
Worden gekozen tot buitenlandsche eereleden,
ter vervanging van wijlen de heeren Dr J .-J . ten
Kate en Dr M.-F. A.-G. Campbell, de heeren
349 —
Dr W.-J. Nuyens, geschiedschrijver te Westwoud,
en J.-J.-W. Brouwers, letterkundige te Nieuwer
Aanstel, bij. Amsterdam ;
ter vervanging van den heer I. de Coussemaker,
Duinkerke, de Alexander van het Comité flamand de France, terzelfde
stad.
de vergadering voorstel der
N. de Pauw, Daems, Génard, Broeckaert,
Gezelle, Micheels, Mathot,
P. Willems, eene wijziging gestemd
4e der Wetten, zal
volgt :
De Academie vergadert in gewone zitting
« maand, en houdt jaarlijks eene open-
« vergadering in de gewone zitting
« maand. »
heer Broeckaert leest eene mededeeling
de geldmiddelen der
Koninklijke
Wetenschappen, Letteren en
Balgië. Op voorstel des heeren
wordt opstel neergelegd het
te inlichting bestuur
eerstdaags heer Minister van binnen-.
landsche openbaar onderwijs een gehoor
hem nopens gezegden toestand te
W.-J. Nuyens, te Westwood,
J.-J.-Nieuwer
Amstel, bij Amsterdam;
den Coussemaker,
te Duinkerke, de heer Bonvarlet,
voorzitter jlamand de France, terzelfde
stad.
Door de vergadering wordt, op voorstel der
heeren jhr. N. de Pauw, Daems, Génard, Broeckaert,
Gailliard, Claeys, Gezelle, Micheels, Mathot,
van Even en P. Willems, eene wijziging gestemd
aan het 4e artikel der hetwelk voortaan zal
luiden als volgt :
« De Academie vergadert in gewone zitting
« eenmaal ter maand, en houdt jaarlijks eene open
« bare vergadering in Juni, na de gewone zitting
« dier maand. ))
De heer Broeckaert leest eene mededeeling
betrekkelijk den toestand van de geldmiddelen Academie, in vergelijking met degene van de Koninklijke
Academie voor Wetenschappen, Letteren en
Schoone Kunsten van B(ilgië. Op voorstel des heeren
bestuurders wordt het opstel neergelegd op het
bureel, om te dienen tot inlichting aan het bestuur
dat eerstdaags den heer Minister van binnenlandsche
zaken en openbaar onderwijs een gehoor
zal vragen om hem nopens gezegden toestand te
onderhouden.
--- 35o —
Gezien het gevorderde uur, worden de stukken,
op de plechtige zitting van den volgenden dag te
lezen, nedergelegd op het bureel.
De heer bestuurder verklaart de zitting gesloten
te 4 uren.
Bij het nagerecht van het feestmaal, dat
onmiddellijk na de zitting plaats greep, werd door
den aftredenden bestuurder, den heer Em. Hiel,
de volgende heildronk ingesteld :
HOOGGEACHTE COLLEGAS,
't Is voor de tweede maal, dat ik in uw aller
naam de uitstekende eer geniet, in de jaarlijksche
feestzitting der Koninklijke Vlaamsche Academie,
de hoogste zedelijke, wetenschappelijke en letterkundige
uitdrukking van den Vlaamschen volksstam
, eenen diepgevoelden heildronk voor te
stellen aan onzen doorluchtigen Beschermheer ,
aan onzen welbeminden Vorst, Leopold II. Aan
Hem, den eersten der Vaderlanders, die voor het
standbeeld van Breidel en de Coninck, te Brugge,
de edele manhaftige taal voerde welke het Vlaamsche
land met geestdrift heeft toegejuicht ; aan Hem,
die over drie jaren, bij de plechtige inhuldiging
van den Vlaamschen schouwburg, te Brussel, in
eene sierlijke Nederlandsche rede, den Vlaamschen
Belgen van allen rang en stand het dichterlijke woord
toeriep : « Eigen kunst is eigen leven ! » aan dien
vaderlandschen Volksvriend drink ik !
— 351 ---
Aan Hem, die het edele voorbeeld gaf, tusschen
het Vlaamsche volk de taal van dit volk
te verkiezen; schoon voorbeeld, weldra gevolgd
door zijne hoogedele gade, onze geliefde Koninginne
Maria-Hendrika, op de felsten te Lier ;
schoon voorbeeld onlangs weer gevolgd in den
Vlaamschen schouwburg der hoofdstad door onzen
kloeken kroonprins Boudewijn! — Aan dien schranderen
voorbeeldgever drink ik !
Aan Hem , den hoogsten handhaver en
eerbiediger van 's lands wetten, den eerbiediger en
liefhebber onzer nationale moedertaal, bezield met
den geest van wijsheid en verstand, met den geest
van waarheid en liefde, met den geest van godsdienst
en wetenschap, van raad en daad. Aan
onzen vromen Vorst drink ik !
En thans, hooggeachte Collegas, allen nogmaals
den beker omhoog! Met Vlaamsche overtuiging,
met Vlaamsche hertelijkheid, met Vlaamsche
zieleliefde een heildronk aan onze milddadige,
volksminnende en Vlaamschsprekende Koningin 1
Een heildronk aan gansch het doorluchtig
Koninklijk Stamhuis ! de zegen van België, het
huis dat immer ons land binnen- en buitenwaarts
beschermen zal in vrijheid, onafhankelijkheid, eer
en roem.
Goedheil den Koning ! Goedheil de Koningin !
Goedheil het Koninklijk Stamhuis !
— 352 --
Plechtige openbare vergadering
van 3o December i8go.
Aanwezig : de heeren Em. Hiel, bestuurder,
A. Snieders, onderbestuurder , Fr. de Potter,
bestendige secretaris ;
de heeren H. Claeys, jhr. de Pauw, E. Gailliard,
P. Génard, L. Roersch, P. Willems, P. Alberdingk
Thijm, S. Daems, C. Hansen, L. Mathot,
J. Micheels, J. Obrie, Th. Coopman, A. de Vos,
Jan Broeckaert, werkende leden, en jhr. K. de
Gheldere, briefvrisselend lid.
Zijn door ongesteldheid verhinderd de zitting
bij te wonen : de heeren J. de Laet, L.-W. Schuermans,
K. Stallaert, F. van der Haeghen, E. van
Even, werkende leden, en Th.-J.4. Arnold, buitenlandsch
eerelid.
Onder de aanwezigen bemerkt men de heeren
V. Begerem en A. Eeman, volksvertegenwoordigers
voor het arrondissement Gent; J. Lammens, senator
voor het arrondissement Kortrijk ; van Ballaer,
bestuurder van het Beknopt verslag der handelingen
van de wetgevende Kamers; de Ceuleneer,
hoogleeraar bij de Gentsche Universiteit; van Wilder,
regent bij de Staats-Middelbare School; Frederickx,
leeraar, Flachet; hoofdonderwijzer eener gemeente—
3 53 __._
school ; de Beck, S. J., oudieeraar ; Mr. Cam. Siffer,
gemeenteraadslid ; A. Bultynck, J. Verschueren,
Ed. Fabri, letterkundigen ; A. Verhaegen, ingenieur;
opstellers van het Fondsenblad, de Strijd, Journal
de Gand; leden der letterkundige vereenigingen
de Taal is gansch het Volk, Snellaertskring,
Zetternamskring, 't Zal wel gaan, het
Grievencomiteit enz. enz.
De heer A. de Maere-Limnander, voorzitter
der maatschappij u de Taal is gansch het Volk »,
had schriftelijk zijn spijt uitgedrukt, dat eene ongesteldheid
hem belette de zitting bij te wonen.
De heer bestuurder wenscht de aanwezigen
welkom en spreekt hun dank toe voor hunne belangstelling
in de vaderlandsche zaak, waar de Koninklijke
Vlaamsche Academie de hoogste uitdrukking
van is. Hij koestert de hoop dat onze moedertaal,
gelijk in den schoot der Academie, weldra even
hoog en luid moge klinken in alle openbare vergaderingen,
voornamelijk in alle gemeente- en
gewestraden van Vlaamsch België, alsook in de
wetgevende vergaderingen des lands. (Toejuichingen.)
Spreker acht zich gelukkig, als bestuurder der
Academie te worden opgevolgd door den heer Aug.
Snieders, een man van algemeen erkend talent,
onder wiens leiding de instelling ongetwijfeld
nieuwen vooruitgang zal doen. (Toejuichingen.)
- 354
--
Lezingen.
JAREN GELEDEN
(Karakters en Silhouetten)
door Dr AUG. SNIEDERS.
« Spreek ons van het verledene » -- dit zegde
mij nog niet lang geleden een onzer achtbare collegas.
« Spreek ons van het verledene! » — en
ofschoon ik huiverig ben eene dergelijke stof te
behandelen, wil ik het wagen, u de toelating
vragende, om de Academische redevoering door
Bene meer vertrouwelijke causerie te vervangen.
Is het trouwens niet een gebruik geworden
een wierookwalm uit ons gemoed opstijgend —
onze plechtige zittingen te wijden aan hen, die
ons in den grooten kamp zijn voorgegaan? Hoogleeraar
Willems sprak van vader David en van
Jan-Frans Willems ; dichter Emmanuël Hiel verheerlijkte
Maerlant ; jonkheer de Pauw bracht ons
in verkeer met eene trits beroemdheden uit vroeger
eeuwen ; Dr. Claeys deed ons leven met onzen
grooten Vondel.
ik, ik wil op mijne beurt u eene groep
mannen van jonger dagteekening voorstellen, wier
namen in de geschiedenis onzer letterkunde glansrijk
geschreven staan; wier werken gij kent, maar
niet altijd de eigenaardigheid huns karakters. Dit
wel eens onwaardig vervalscht en zou
ook verloren gaan, indien een tijdgenoot het niet
VIJFTIG GELEDEN
en Silhouetten)
Dr AUG. SNIEDERS.
« het verledene » - dit zegde
mIJ nog niet lang geleden een onzer achtbare colIegas.
Spreek ons van het verledene I » - ben eene dergelijke stof wil ik wagen, u de toelating
de Academische redevoering door
eene vertrouwelijke vervangen.
het trouwens niet een gebruik geworden
- wierook walm ons gemoed opstijgend -
zittingen te aan hen, in den grooten kamp zijn voorgegaan? Hoogleeraar
Willems sprak van vader van
J an-Willems; verheerlijkte
Maerlant; jonkheer Pauw bracht verkeer met eene trits beroemdheden uit vroeger
eeuwen; Dr. leven met onzen
Vondel.
Ik, ik wil op mijne beurt u eene groep
jonger dagteekening voorstellen, in de geschiedenis onzer letterkunde glansrijk
werken gij kent, altijd de eigenaardigheid huns karakters. laatste werd wel eens onwaardig vervalscht en zou
verloren indien een tijdgenoot het niet
354
— 355 —
te boek stelde. Wij spreken dus van onTe familie
en op vertrouwelijken toon.
Het was in 1844, weldra eene halve eeuw
geleden, dat ik, in eene oude Kempische diligence
verborgen, letterlijk weggestopt, naar Antwerpen
trok, naar de stad der schilders, naar de stad der
dichters.
Het zoo lang gedroomde paradijs lag weldra
open voor mij. Ik zag zijn hoogen toren, dat
gebeitelde dichtstuk; ik hoorde zijn juichend klokkenspel
; ik bevond mij in zijne straten met eene
woelige menigte : te midden van menschen die gejaagd
voortijlden, elkander kruisten zonder groeten ;
ik zag de duizelingwekkende bedrijvigheid, die mij
aan den laatsten oordeelsdag deed denken, en waarin
ik, nederige nieuwsgierige, weldra verloren liep -- of
liever ik liep met gansch het hartstochtelijk publiek
mee, dikwijls zonder te weten waarom ik liep.
Wat ik het allereerst in die groote woeling zocht,
waren kunstenaars en dichters. Van lieverlede leerde
ik ze kennen. Ik leefde met hen mijn gansch leven
en zag hen den roem des lands, door hunnen roem
vereeuwigen. Ik kende al onze dichters, allen kinderen
der volksklas, die zich ter taak stelden, den
alouden Vlaamschen geest op te beuren en te
verkloeken, in afwachting der dagen, die dertig jaar
later zouden aanbreken -- dan, wanneer Antwerpen
wereldstad worden zou.
Ik zie ze nog altijd vóór mij, die schaar van
mannen, die het gouden tijdvak onzer letterkunde
-- 356 --
vormen! Gegroet, herinneringen aan die dagen,
de beste mijns levens, 't moge dan waar zijn dat
hoe verder de horizon wegschuift, de scherpe kanten
van het landschap ook vermilderen, en het verledene
ons altijd betooverender voorkomt dan het
tegenwoordige!
Ziet ge dien man de poort verlaten, boven
welke, in bronzen letters, het woord MUSEUM
te lezen staat? Het is Hendrik Conscience : een
tamelijk zwaar gebouwd man, van middelmatige
gestalte en ietwat gebogen. Zijn aangezicht is
bruinachtig en eenigszins vol. In dat wezen tintelen
twee kleine en hoogst verstandelijke oogen. De
neus is recht, de neusvleugels zijn scherp geteekend
en sterk beweeglijk. Hij draagt enkel een
kleinen knevel en strijkt de haarlokken achter de
ooren weg.
Het gegraveerd portret van Franck en het
borstbeeldje van Van Arendonck zijn treffend van
gelijkenis.
In kleeding maakt de man geene aanspraak op
het woord elegant. De zwarte jas en de hooge
zijden hoed, dien hij eenigszins achter op het hoofd
zet, kenmerken hem. Een galakleed hangt aan zijn
lijf als aan eenen kapstok. Toch is hij met zorg,
met eene zekere netheid, doch zonder fatterigheid
gekleed. Gelijk men hem nu ziet : met den
hoogen hoed, den openhangenden jas, zoodat men
de gouden horlogieketting blinken ziet, den gelen
357 —
rotting met witten knop, ridderlintjes in het knopsgat
-- de dagen van ontbering en miskenning zijn
achter den rug! heeft hij een goed, een deftig
voorkomen.
Conscience is een eenvoudig burgersman, met
iets verlegen in houding en taal, in tegenwoordigheid
van den voornamen vreemdeling en vooral
bij vrouwen van aanzien. Het leven der salons
kent hij niet : hij heeft er een heiligen afschrik
van, die gansch zijn leven hem is bijgebleven.
Eigen was hem de vriendenkring, in de oude
burgerlijke taveerne, waar alle weerhouding en
verlegenheid hem verlaat en hij, de lange pijp rookend,
redetwist of driftig kaartspeelt.
Het verwondere u niet als ik zeg, dat die
volksjongen eene groote dosis aangeboren kieschheid
bezit, die ruimschoots in de plaats treedt van
het gemis eener verfijnde opvoeding, en met deze
is hij zóó ruim bedeeld dat ik het vast betwijfel,
of hij wel in staat was iemand te krenken of te
beleedigen.
De man is Antwerpenaar in den vollen zin
des woords, kan bewonderenswaardig truten, zooals
wij in Antwerpen zeggen, lacht hartelijk, niet
uitspattend, spot geestig zonder te kwetsen, en
weet, in de volksbuurt, blijkbaar als uitspanning,
met de kleinste en nietigste aardigheden, tot op
de verstandelijke hoogte zijner omgeving af te dalen.
Vandaar dat hij, in zijnen omgang, zoo geliefd
wordt door het volk, door de burgerij, en hij zijne
-- 358 --
geestige opmerkingsgave zoo ruimschoots wist te
verrijken.
In letterkundige kringen spreekt hij gaarne, en
met heilige overtuiging, van de Vlaamsche beweging,
haar ontstaan, hare pijnlijke teleurstellingen, de hatelijke
miskenning harer inzichten, hare toekomst. Elke
stap, dien de beweging voorwaarts doet — en men
is met zoo weinig tevreden, omdat men zich nog zoo
zwak meent -- maakt hem gelukkig, ik zou schier
zeggen kinderlijk gelukkig. In woorden, als de
opgewondenheid hem aangrijpt, is hij stout; in
daden doorgaans uiterst voorzichtig. Dit gaat,
zegt men, hand aan hand met zijne blooheid; doch
het ontzag voor alles wat hij hooger in rang acht,
is bij hem uitermate ontwikkeld, misschien deels
ten gevolge zijner nederige afkomst, en de bittere
moeilijkheden, waarmee hij te worstelen had.
Die, laat mij zeggen, diplomatische zwakheid
tegenover personen van invloed, is hem altijd bijgebleven;
doch ik voeg er bij, Conscience was veel
aan hoogeren verschuldigd en zijne daden werden
door de dankbaarheid overheerscht. Waar
is het altijd dat de strijdgeest minder in hem opvlamde,
naar gelang hij in het leven vorderde.
vreesde zijne -- en
hij bekende mij dit eens openhartig -- die personen,
welke den aanvang zijner loopbaan uit politieken
vergalden.
vertrek naar het stille Kortrijk, dan
wanneer in Antwerpen strijd een reuzenstrijd
- 358 -
zoo te
letterkundige kringen spreekt hij gaarne, en
de Vlaamsche beweging,
hatelijke
Elke
beweging voorwaarts - en men
weinig tevreden, omdat zich nog zoo
- maakt hem gelukkig, ik zou schier
kinderlijk woorden, als hem aangrijpt, is stout; in
voorzichtig. gaat,
hand met zijne blooheid; doch
hij llOoger rang acht,
hem uitermate ontwikkeld, misschien deels
en de bittere
te worstelen had.
laat mij zeggen, diplomatische zwakheid
van hem altijd bijgebleven;
ik voeg er bij, Conscience was veel
en zijne daden werden
dan ook door de dankbaarheid overheerscht. Waar
het altijd dat de strijdgeest minder in hem opvlamde,
in het leven vorderde.
Zoo vreesde hij nog in zijne laatste dagen - en
mij dit eens - die personen,
den aanvang zijner loopbaan uit politieken
haat vergalden.
Zijn vertrek naar het stille Kortrijk, dan
in de strijd een reuzenstrijd
— 359 —
werd, maakte hem voor immer vreemd aan de
onmiddellijke worsteling, en hij bekende dat deze
te hevig voor zijn gemoed was geworden. 't Was
den winter dat hij dit, in beeldrijke taal, zegde :
« Te Antwerpen werpt men niet met sneeuwballen,
maar met ijskegels. » Doch ook, dank zij die
terughouding, schonk hij den lande eenen schat
van lettervruchten !
Neen, Conscience was geen rusteloos strijder,
gelijk vader Vondel was. Indien hij dit wilde
zijn, had hij in den aanvang zijner loopbaan
geleerd, dat de vijand op verraderlijke wijze de
speer kan drillen en vergiftigde pijlen afschieten ;
dat het harnas der onverschilligheid nooit zóó
stevig is of het heeft zijn zwakken kant. Vooral
het persoonlijke in den strijd walgde hem. Dit
wisten zijne vijanden en dáárom heeft men hem
zoo vaak vernederd, vervolgd, gelasterd, vertrapt Zijne benijders bezigden tegen hem de lagste
letterkapoenen, die hem de eerloosste pamphletten
naar het hoofd slingerden. Gelukkig, tot eer der
letterkunde in het algemeen, zijn hunne namen
sinds lang begraven en vergeten !
Omringd door eene schaar mannen -- die
echter verdeeld 'werd --- en eene groep jongeren,
de aanvallen vergoedden door eene onbeperkte
Conscience, in mijnen jongelingstijd,
glansrijke middenpunt der literarische beweging.
Dit monopool van vereering, aan het
c'est moi stookte de afgunst
voor immer vree:nd aan de
bekende deze
zijn gemoed was geworden. 't Was
in hij dit, in beeldrijke taal. zegde :
c Antwerpen werpt men niet met sneeuwballen,
» Doch dank zij die
schonk hij lande eènen schat
lettervruchten I
Conscience was geen rusteloos strijder,
vader Vondel was. dit wilde
had hij in den aanvang zijner loopbaan
dat de vijand op verraderlijke de
drillen en vergiftigde pijlen afschieten;
het harnas der onverschilligheid nooit zóó
of het heeft zijn zwakken kant. Vooral
in ~trijd walgde hem. Dit
en heeft men hem
vaak vernederd, vervolgd, gelasterd, vertrapt I
Zijne benijders bezigden tegen hem 2.e laaogste
de eerloosste pamphletten
hoofd slingerden. Gelukkig, tot eer der
in algemeen, hunne namen
lang begraven en vergeten!
door eene - die
werd - en eene groep jongeren,
die de aanvallen vergoedden door eene onbeperkte
vereering, was Conscience, in mijnen jongelingstijd,
het glansrijke middenpunt der literarische beweging.
Dit monopool van vereering, dat aan het
l'état c'est moi deed denken, stookte de afgunst
36o —
der vijanden nog meer op, werkte zeer ongunstig
op het karakter van den held en maakte het ten
slotte totaal week voor de critiek.
Groote belezenheid, taal- en geschiedkundige
wetenschap liet Conscience niet blijken. Hij las niet,
zoo zegde hij, om geene inbreuk te doen op
zijne eigenaardigheid. Wij deelen nu juist in dit
stelsel niet ; doch hoe het zij, de dichter was
zeer ervaren in natuurkunde, redetwistte vlug en
behendig over zeer uiteenloopende vraagpunten.
Dan, vooral in heftige tegenspraak, werd hij
opgewonden ; zijn aangezicht kreeg eene hoogroode
kleur, zijne vlugge oogen tintelden en schenen nog
kleiner te worden, en met eene driftige beweging
wierp hij de lange haarklis terug die, uit haar
gelid vallend, voor zijne oogen hangen kwam.
Dezelfde opgewondenheid deed zich voor als
hij met inspanning werkte. Strak was zijn scherp
oog 'op het papier gevestigd, als zag hij uit
de zwarte pennetrekken de kleurrijke personages
zijner verbeelding oprijzen, leven en handelen.
Gedachte en pen bleven blijkbaar in eene magnetische
betrekking. De korte en mollige hand
bracht een klein, mager schrift voort, dat nooit
hortend en stootend was. Het was integendeel
vloeiend, fijn, schier vrouwelijk gelijk de gevoelens
die uit zijn gemoed stroomden.
Bezield en bezielend redenaar was hij. Hij
las bewonderenswaardig schoon. De klank zijner
stem was aangenaam, liep welluidend en juist de
-- 361 —
toonladder op en af, schilderde plastisch en gaf
waarheidvol de gevoelens van het hart weer,
sleepte de toehoorders mee, neen, betooverde deze;
doch vooral de jongeren waren de uitvoerders
zijner denkbeelden.
Wat al heerlijke oogenblikken met hem doorgebracht,
als hij 's avonds, in breeden kring
gezeten, zijne lotgevallen tijdens de omwenteling
van 183o vertelde -- hij, die zoo geestig wist te
vertellen en zoo pittig de belachelijke zijde, van
welk onderwerp dan ook, deed uitkomen !
Maar eensklaps zaten er, zooals hij zegde
« zwarte beesten in zijn hoofd ». Dan, dan moest
hij naar de vrije ruimte; dan toog hij, met eenige
vrienden, het wijde, wijde heivlak in! Men dwaalde
zonder bestemming, onverschillig aan welken haard
men zich neerzette. Overal ontmoette men gulle
vrienden ; overal ontlook de vrije natuur met haar
gouden hart, de zon; met haar loof en bloemen,
met al hare kleurschakeringen beneden, met haar
glinsterenden sterrenhemel boven !
De natuur hertemperde weer het dichterlijke
gemoed, dat in de verstoffelijkte stad nooit wezenlijk
wortel schoot. De beuk tiert niet in kunstmatigen
grond; hem past de ruwe en oorspronkelijke bodem,
de frissche adem der winden, de ruime horizons !
Dikwijls van plaats veranderen, was voor Conscience
eene behoefte. De zee trok hem aan gelijk de
heide en de bergen. Er was iets bohemerachtigs in
zijn gemoed, iets van het : « wat bruit mij de
— 3 62 —
wereld » ! Hij had zijne eigen wereld en uit deze wilde
hij niet geschud worden. Dichter was hij, geen
strijder, zegden wij, die op elk oogenblik met speer
of « goedendag » gereed staat, om den vijand boud
en stout af te wachten. Doch zóó was Johan-
Aifried de Laet, over wien ik spreek, omdat zijn
naam onafscheidbaar met dien van onzen romancier
verbonden is.
Ik leerde dezen op eene vrij eigenaardige wijze
kennen. Zal de achtbare vergadering het mij niet euvel
duiden, indien ik in mijne causerie het intieme
eenigszins tot in het uiterste drijve? Dit kleine puntje
voltooit zoo voortreffelijk mijne silhouet.
Conscience had uit zijn vrijgezel- of kampleven
eene zekere neiging behouden voor de kunst van
Vatel — ofschoon niemand minder om goeden sier
gaf dan hij. Op eenen zondagavond deed hij aan een
drietal vrienden — ik was een dezer drie --- het
voorstel eenen ragout te maken, om den besten kok
te doen paf staan. De toebercidsels hadden plaats in
zijne studeerkamer, waar eene lange tafel op schragen
rustend en eene lange kookkachel stond. Onze dichter
peperde, zoutte, en weldra siste het stoofsel op
het vuur. De lekkere geur, of het gerucht, had
de aandacht van den naasten gebuur opgewekt ; de
deur werd geopend en een flink gebouwd en rijzig
man, in een groenen kamerrok gekleed, trad binnen.
Wij stonden op ; Conscience stelde ons voor en zegde
dan vroolijk : « En dat is nu mijn vriend Jan, in
zijne « kervelsoep » gedraaid. »
--- 363 —
Een gulle lach onthaalde wederzijds die woorden.
Zoo leerde ik hem kennen, die, door al de stormen
des levens heen, straks eene halve eeuw, mijn
vriend gebleven is ; hem, dien ik immer hoogschatte
om zijn rond en loyaal gemoed, zijne uitgebreide kennis,
zijne groote belezenheid, zijne veeltallige opoffering
ter opbeuring van het Vlaamsche volk; dien ik
hooger schatte naar gelang de partijdriften hem vervolgden,
tegenover welke hij immer een staalvast
karakter stelde.
Hij was een man van vóór in de dertig, en als ik
mij niet bedrieg, destijds titulair hoogleeraar bij de
Hoo;eschool van Gent. Gij kent allen zijn flink
uiterlijk, zijne krachtvolle gestalte. Geeft aan zijnen
baard de donkerblonde kleur terug ; doet hem het
hoofd wat rechter dragen dan nu ; wakkert de vuurvonk
wat aan in zijn kalmen en beraden oogslag,
en gij zult u den kloeken man van vóór ongeveer
vijftig jaren zeer goed voorstellen.
I n zijn grijsblauw oog lag duidelijk bewustheid
van eigenwaarde; zijn spraaktoon was vol, zonder
zwaar te zijn : 't was integendeel een aangenaam
medium. Geheel zijn wezen droeg den stempel van
vierkante krachtdadigheid, van onverzetbaren wil,
van onwankelbare vastheid in een denkbeeld dat hij
noodwendig en rechtmatig dacht, 't geen hem wel
eens als stijfhoofdig deed voorkomen. Hij zegde duidelijk
wat hij zeggen wilde, en ging niet achteruit om
dikwijls « stout » te zeggen. Hierdoor heeft het
rondom hem meer dan eens gestormd, doch in al
die stormen stond hij immer pal.
-- 364
In den vollen zin des woords was hij een strijder :
hij toonde dit in de journalistiek, in de parlementaire
debatten, tot zelfs in het tweegevecht. Dat karakter,
getemperd door welwillendheid, is nog het zijne in
zijne hooge jaren. 't Is misschien om die reden dat in
onzen karakterloozen, in onzen K strooiwissclientijd »
veel hem niet gelukte.
Van beroep was hij heelmeester -- hetgeen den
ondeugenden Door Van Ryswyck, in den nacht na
zijn huwelijk, het woord heel, op zijne deur, in half
deed veranderen : zoodat de eerste voorbijgangers
daar niet meer heelmeester, maar wel halfmeester
te lezen vonden.
Later trad hij in administratieve of wetenschappelijke
betrekkingen, in de journalistiek, die hem de
deur tot de wetgevende Kamer opende. Zijne studiën
waren classiek : taal, vorm en stijl deden dit ruimschool
s blijken. De stijl is kernachtig, doch was,
vijftig jaren geleden, te hoogdravend voor het pas
ontwakend volk, dat nog geen vruchten genoe g .
genoten had van de school onder koning Willem,
en de Hollandsche vormen bleef verwerpen.
In degelijke taaigeleerdheid bood hij een onmisken
baar contrast met Conscience ; doch in de
pen had hij dezes vloeibaarheid, dezes milderigheid
niet. Dichter is hij, rijk en warm in verbeeldingskracht,
meester in den versbouw, en na vijftig jaren
pronken zijne gedichten nog frisch en fleurig in onze
bloemlezingen, den jongeren ten voorbeeld.
Ziehier eene andere figuur : het is Jan Theodoor
— 365 —
Van Ryswyck; « den Door » zegden wij destijds
en zóó noemt het volk hem nog.
Hij was lang van gestalte en graatmager,
ging in zijnen bloeitijd kaarsrecht, en droeg het
hoofd lustig opgeheven. Het oog was schelmsch
tintelend en waarde gedurig rond als om eenen
vriend, eenen kameraad te ontmoeten, die met
hem in vroolijke stemming, het lieve leven wilde
genieten. Dit deed aan het jonge veulen denken dat
den kop opgeheven, de frissche lucht insnuivend,
door de groene en met bloemen bestippelde weide
Geheel zijne tronie, fijn gesneden, had eene
pittige, vinnige en aantrekkelijke uitdrukking. Zijn
voorhoofd was tamelijk hoog gewelfd, • de neus
recht en aan de punt ondeugend opgewipt. De
kaken waren geschoren, doch kenmerkend was de
vlokkerige de lange
pruikachtige haren, die, natuurlijk lokkend, op den
van zijn kleed vielen.
De hooge hoed -- verwonderlijk, ik kan hem
niet meer voorstellen met eenen hoed, die
blonk — hing schier achter op
zijn hoofd, zoo achteloos als aan eenen nagel. De
tippen van zijnen halsdas staken rechts en links
uit, en verhoogden het levendige, het pittige van
in hij In den
droeg hij een donkerkleurigen, blauwen
« almaviva », welks rechterslip hij
gewonlijk over den linkerschouder sloeg. Boven
- 365-
Ryswyck; « den Door IJ zl'gden wii destijds
zóó noemt het volk hem nog.
was lang van gestalte en graatmager,
zijnen bloeitijd kaarsrecht, en droeg het
opgeheven. Het oog was schelmsch
waarde gedurig rond als om eenen
cenen te met
in vrooliJke stemming, het lieve leven wilde
denken da t
kop opgeheven, de irissche lucht insnuivend,
groene en met bloemen bestippelde weide
rent.
tronie, fijn gesneden, had eene
vinnige en aantrekkelijke uitdrukking. Zijn
tamelijk hoog gewelfd,' neus
aan de punt ondeugend opgewipt. De
geschoren, kenmerkend was de
lichtbruine en vlokkerige sikkebaard, en de natuurlijk lokkend. op den
kraag van zijn kleed vielen.
- verwonderlijk, kan hem
mij niet meer voorstellen met eenen hoed, die
van nieuwheid blonk - hing schier <lchter op
aan eenen nagel. De
V:\O links
en verhoogden het levendige, het pittige van
het geheel. Keurig in kleeding was hij niet. I n den
winter droeg hij een donkerkleurigen, blauwen
mantel, een « almaviva )), welks rechterslip gewoonlijk over den linkerschouder sloeg. Boven
--- 366 --
die « drapeering » bewoog zich het geestige hoofd
echt schilderachtig; maar beneden liet zij een paar
zeer prozaïsche, magere beenen zien.
Verswyfelt graveerde een zeer gelijkend portret
van den dichter; Leonard de Cuyper boetseerde
hem treffend.
De tongval van den « Door » was sterk
Antwerpsch; de spraak niet vlottend, soms zelfs
hottend en stootend, zoodat de toehoorder gedurig
in spanning verkeerde, afwachtende wat er komen
zou. Ruw was zijne geestigheid, vormen van fijn
opgevoed man waren hem vreemd : een vroolijke
maat uit de dagen van Teniers, Brouwer en Graesbeeck,
die in de taveerne thuis was, en daar los en
zwierig, uit de lange pijp dampend, troonde.
Waar de dichter binnentrad , sprong ook
plotseling de vroolijkheid binnen. Rondom hem
vlogen de kwinkslagen, de geestige zetten, de rijmen
voor de vuist, de aardige vertelsels, de vroolijke,
doch niet kwetsende spotternijen : zij vlogen zoo
talrijk als een zwerm bizen op een zonnigen
zomerdag, als de gloeiende vonken rond het dreunende
aambeeld ! Lachend roll' ich durch die
Welt, auf der Freude Wagen, had hij Langbein
eens nagezegd; maar met Barbier mocht hij dok
zeggen : Mon vers rude et grossier est honnéte
homme au fond.
Haat en nijd, zoo eigen aan het kunstenaarsgemoed,
nestelden in het zijne niet; hij was een
kind, loshoofdig, speelziek, onnadenkend, soms
--- 367 ----
wild uit den band springende, licht vergetend,
hoogst gevoelig aan lof, tijdelijk lastig om alle
afkeuring of critiek. Zijn gemoed was zonder gal
en de pijlen, die hij uit kortswijl of tot zelfverdediging
afschoot, brachten geene pijnlijke wonden
voort. Hij had, kortom, een goed hart, was zwak,
zelfs karakterloos, en liet zich lichtvaardig door
zwalkende kunstenaars, in wier midden hij gaarne
verkeerde, meesleepen.
Een kind der vrije en open natuur was hij
niet; hij was een jongen van « op den keldermond
», zooals men in Antwerpen zegt, en dat
bleef hij zijn gansch leven.
Het stoffelijk bestaan van den dichter was,
in alle de perioden van zijn leven, bekrompen en
hij zingt dit openlijk in zijn lied de Liereman;
doch het lag niet in zijn lossen en zorgeioozen
bohemergeest, dit karig bestaan door moed en wilskracht
te verbeteren. Wij denken niet dat hij
daaraan ooit ernstig dacht, ofschoon het hem niet
aan beschermers zou ontbroken hebben.
In zijne jeugd was hij werkzaam in een beeldhouwerswerkhuis,
later zou hij versieringsschilder
worden ; nog later werd hij ondermeester, vrijwilliger
in 183o, en eindelijk klerk in den Berg
van Barmhartigheid. Dit laatste had hij gemeens
met den ouden Vondel; maar deze was door den
bangen nood gedwongen, de deur van dat somber
gebouw binnengestooten, Van Ryswyck was jong
en werkte nooit om er uit te geraken. Hij bleef
— 368 ---
geheel zijn leven « in den Bérg staan », zooals
het volk zegt.
Tot geene enkele hierboven genoemde loopbaan
was hij in waarheid geschikt, en zeker niet tot
die van vrijwilliger. Hij was een jammerlijk soldaat
en een zonderlinge held, die vroolijk er op roemde
in den slag van Leuven het hazepad te hebben
gekozen, omdat de Hollanders het spel gemeend
opnamen en, oneerlijk volgens hem, met wezenlijke
kogels schoten ! Alleen in de dichtkunst gelukte hij;
doch van het lauwerblad droppelen in ons land
geene diamanten.
Letterkundige opleiding bezat hij niet, letterkundige
kennis had hij nooit vergaard ; critisch
oordeel was hens vreemd. Hij las eenige Hollandsche
gedichten, en Helmers joeg hem wel eens naar den
bombast, omdat hij het opgeschroefde voor het
verhevene nam. Tintelend van vroolijkheid,. doch
somtijds triviaal, waren zijne berijmde vertellingen;
hekelend, doch niet wespachtig-boos zijne refereinen,
en allerliefst zijne liedjes, waaraan slechts het
populaire deuntje ontbrak, om recht volksch te
worden.
Het volk las zijne eenvoudig en vloeiend
geschreven verzen, waarin het zijn eigen « ik »
terugvond, hoe weinig doorgrond in onderwerp deze
ook waren, hoe gebrekkig in versbouw, hoe zorgeloos
in het rijm. Doch wat al keurig gebloemte
tusschen discelen en doornen ! Wat al juweelen
tusschen ruwe steenen gesmeten ! De mannelijke
— 369 --
zet grijpt u soms onverwachts in 't gemoed, of
gij hourt den schaterlach van het volk dat met
zijnen dichter meejubelt!
Die waarheid werd wel eens door Van Kerckhoven
geloochend en « den Door » was zoo min
als Conscience tegen de critiek geharnast.
« Suske », — dat was de gewone ets wel ietwat
kleinachtende benaming, die men Van Kerckhoven
gaf --- was niet groot van gestalte, uiterst mager,
schraal, een ziekelijk persoontje, en ik geloof dat
die ziekelijkheid een grooten invloed had op zijn
karakter. Hij had een fijn gesneden, scherp geteekend
aangezicht, glimmend zwarte haren, donkere,
sterk sprekende oogen, dunne lippen en eene
klankelooze stem. Zijn uiterlijk scheen kalm, onverschillig,
doch zijn slepend uitgesproken woord en
iets grinnikends in den lach, zegden u onmiddellijk
dat die kalmte, die onverschilligheid een masker
was
Bracht hij uit Italië, waar hij ter Hoogeschool
van Bologna, de geneeskunst bestudeerde, eenen
schat van kundigheden mee, hij had er ook uit
Machiavel geput, en meer dan eens paste hij het
divide et impera toe. De stralenglans, dien de naam
van Conscience afwierp, hinderde hem; hij was
echter noch dichter, noch novellist ; doch hij had
goede grepen op het tooneel en in het critisch,
wetens' happelijk en economisch vak zou hij met
vrucht werkzaam zijn geweest. Wat al kostbare
geestesgaven in den strijd van personen verkwanseld
!
— 370 ---
Op zijn sterfbed bekende hij aan Gerrits, dat
hij zijne oogenblikken beter had kunnen besteden...
Voorwaar, die woorden wisschen veel uit ! Van Rys--
wyck wilde Van Kerckoven zijne scherpte betaald
zetten ; hij was in deze niet tegen hem opgewassen,
zelfs niet tegen den schrijver van GoTeuyn ... .
Grondig redetwisten kon Van Ryswyck niet;
hij ontvluchtte dit zelfs, en geestig was de « charge »
die hij eens maakte op den ernstigen, diep denkenden
de Laet, die, de eerste van allen, er zich
recht vroolijk om maakte. De publicist had de
eigenaardige gewoonte, Zijne vrienden in de straat
te houden staan, om het nog niet uitgeputte vraagpunt,
welk dan ook, vóór het afscheidnemen te
beslissen : de gordiaansche knoop moest doorgehakt
worden.
« Door » stelde de Laet voor, met vaste overtuiging
over een hoogst ernstig wetenschappelijk
punt sprekende -- een punt, waarvan de volksdichter
geene iota verstond, dat bekende hij nederig.
De Laet sprak, sprak altijd voort en belette den
poëet te gaan loopen, dewijl hij hem met den
knop van zijnen jas vasthield.
De dichter beweerde dat hij stil zijn pennemes,
in zijnen zak zelf, opende, dit verdoken op
de hoogte van den knop bracht, dezen plotseling
afsneed en ijlings de vlucht nam, « en Jan, » zegde
hij stotterend, « redeneerde en epilogeerde immer
voort met den knop tusschen de vingeren, denkende
dat er « den Door » nog aan vastzat ».
-- 371 —
Van Ryswyck stierf in een zinnelooshuis.
Arme Door, arme dwaalsterre, die niet lang genoeg
aan den Vlaamschen hemel geblonken heeft!
Eene gansch andere figuur was zijn broeder Jan.
Deze was lang van gestalte, sterk en grof
gebouwd, ging kaarsrecht en met vasten stap. Zijn
ongeborstelde hooge hoed hing achter op zijn hoofd,
en dekte een kaal geschoren schedel. Jan had
slechts één oog, een vol gezicht, dat geen trek
bezat van het fijngeteekende wezen zijns broeders.
Integendeel, met het ééne oog, de opgedronge n.
kaken, den langen, bruinen en kwispelenden sikkebaard,
had zijn gezicht iets van eenen in rooden
steen gebakken saterskop.
De zwarte jas was immer hoog toegeknupt,
als droeg de dichter zorg zijn linnen te verbergen.
De zwarte halsdas hing met lange punten tot op
zijne borst. Onder den arm stak meestal een zware
eikestok, een echte knuppel. Hij ging met opgezette
borst, het hoofd opgeheven, het ziende oog
schelmsch half toegenepen, met een scherpen trek
van geslotenheid, van eigenwaarde op de tronie,
die aan barschheid denken deed. In het geheele
uiterlijk las men het woordeke « ik », en minachting
voor alles, wat zich rondom hem bewoog.
Minachting had hij inderdaad voor die, welke
tot de bekrompen en verfranschte parvenu-wereld
behoorden ; zijne geestige gedichten zijn met geeselslagen
voor hen opgevuld. In eene omgeving van
vrienden uit zijnen stand --- zijne gebreken en
--- 372 -
zonderlinge luimen over het hoofd gezien --- was
deze Van Ryswyck de vroolijkste en geestigste
kwant, dien men mocht ontmoeten, en zijn malsche
lach was inderdaad aanstekelijk.
Een hoofdtrek in zijn karakter was misnoegdheid,
soms lichtgeraaktheid. Deze laatste kwam
voort uit Bene zekere trotschheid en eigenwaan,
de eerste schrijf ik toe aan de worsteling, aan het
struggle for live, dat hij, man van talent, zijn
gansche leven onderstond. Doch aan wien de schuld?
Jan had een uiterst vrijen wil, was onverzettelijk
in zijne gedachte en wilde dat de wereld draaien
zou gelijk hij wilde. Eigenzinnig, was hij immer
geneigd tot tegenspraak en verzet. Hij was opposant
tot bij zijne vrienden en hiervan gaf hij in zijn
leven meer dan een bewijs. De wereld stond so els
letterlijk tegen zijnen dank !
Zijn maatschappelijke stand — hulponderwijzer
in eene stads-, en later bijgevoegd leeraar in eene
lagere staatsschool -- was niet geëvenredigd met zijn
talent. Dat is waar; doch met zijn karakter werd
elke verhouding ten slotte onmogelijk. Hij toonde
dit in zijn ambt, waaruit hij werd ontzet ; in
zijne partij, waarmede hij in onmin geraakte ; bij
zijne vrienden , welke hij den rug toekeerde ;
in zijnen pennetwist, waarin hij afbrak wat hij
vroeger opbouwde.
Kortom, Van Ryswyck liet zich door zijne
oogenblikkelijke neigingen meesleepen en kende
geen toegeven. Die oogenblikken maken een hevig
-__ 373 —
contrast met die, wanneer hij goed en gul van
humeur was. Dan had hij de vroolijkste zetten, de
onmogelijkste vergelijkingen, de koddigste spreuken,
maar, wij herhalen 't, het wereldje moest naar
zijnen zin draaien, en dat deed het nier altijd.
Als volksredenaar had hij een waar talent.
Zijne stem klonk als eene klok ; in den volksstorm
behield hij immer zijne stoutmoedigheid.
Hij had, in zijne redevoeringen, brutaal beeldrijke
vergelijkingen, geestige zinspelingen, doch was niet
altijd practisch, en meer oppervlakkig schitterend
dan wel diep. Zijne luimige gedichten zijn aardig,
vloeiend, wel eens puntig. 't Was geen attisch,
maar grof zout, vatbaar voor het volk. Zijne
ernstige poëzie is opgeschroefd, mist gevoel en eigenaardigheid.
In later leven was zijn groote antagonist
Lodewijk Vleeschouwer, die in tegenoverstelling
met hem, zichzelf ten eenemale meester was en
dien ik nooit verontwaardigd zag. Deze was een
man met puntigen geest, veel letterkundige studie
en rijke ondervinding. Hij hanteerde den scherpen
en venijnigen pijl met oneindig vaster en ongenadiger
hand dan Jan Van Ryswyck.
Vleeschouwer was een lang, gezet man met
blonde haren, dunnen knevel en langen, vlokkerigen.
sikkebaard, waarin hij gedurig, 't zij hij lachte of
ernstig was — en dit laatste gebeurde zelden —
met de vingers der vrije hand speelde. Hij lachte
tegen weer en wind in ; doch zijn lach was niet
gul; 't was veeleer een gegrinnik.
— 374 —
Verbazend snel vatte Vleeschouwer den komischen
kant van een vraagpunt, maakte karaktervol de caricatuur
van zaken en personen, schreef dikwijls met
giftige bijbedoelingen, kwetste bloedig en martelde
lachend het neergeworpen slachtoffer, dat meende verzet
tegep hem te kunnen aanteekenen. Hij bespotte
het onrecht van dezen, de ijdelheid en den gekken
waan van anderen; hij geeselde de dwaasheid en
franschdolheid van den opgeblazen nieuwen rijke,
de vooroordeelen der grooten en de belachelijke
zwakheden van allen ; doch hij vergat dat hij
zich bewoog op een eng terrein en elke pijl een
gekenden persoon en dezes omgeving trof.
De Vlamingen hadden bitter over de Franschgezinden
te klagen, en velen dier laatsten verdienden
de hun met forsche hand toegediende
geeseling ; doch de bron der critiek bleef niet altijd
zuiver, en was zij dit in den oorsprong, dan
werd zij vaak door samenvloeiende omstandigheden
vergiftigd.
Velen heeft hij met schimpnamen gedoodverfd,
die nog, tot op onze dagen, voortleven ; de tooverglans,
die de gezaghebbenden omringt, werd niet
ontkleurd den spot des
volks overgeleverd. Hij was Mephisto die afbrak,
die niet opbouwde ; doch ontegenzeggelijk was hij
van de familie der groote humoristen, had zengende
vuurstralen, die aan Juvenalis, Erasmus, Jean Paul
en aan den schrijver der denken, en
meer breedte in ruimer kring had hij
den komischen
een vraagpunt, maakte karaktervol de caricatuur
zaken en personen, schreef dikwijls martelde
neergeworpen slachtoffer, dat meende verzet
tege,n kunnen aanteekenen. Hij bespotte
dezen, de ijdelheid en den gekken
anderen; hij geeselde de dwaasheid en
den opgeblazen nieuwen rijke,
der en de belachelijke
van allen; doch vergat dat hij
op een eng terrein en elke pijl een
persoon en dezes omgeving trof.
over de Franschgezinden
te velen dier laatsten verdienden
hun met forsche hand toegediende
geeseling; doch de der critiek bleef niet altijd
en dit in den oorsprong, dan
zij vaak door samenvloeiende omstandigheden
vergi ftigd.
hij met schimpnamen gedoodverfd,
tot op onze dagen, voortleven; de tooverglans,
de gezaghebbenden omringt, werd niet
zelden door hem ontkleurd en aan den spot des
overgeleverJ. Hij Mcphisto die afbrak,
niet opbouwde; doch ontegenzeggelijk was hij
familie der groote humoristen, had zengende
J uvenalis, Paul
aan den schrijver der Snobs deden denken, bij meer breedte en in ruimer kring had hij
374
--- 375 —
stellig plaats genomen tusschen de beste humoristen
van onzen tijd.
Als mensch was Vleeschouwer niet beminnelijk.
Meedeelzaam was hij niet; hij luisterde, lachte en
zweeg. I k denk niet dat hij vrienden had, wien
hij de geheimen van zijn hart toevertrouwde.
Ik geloof echter dat hij b?ter en welwillender
was dan velen dachten ; doch zijne scherpe pen,
die vreemd was aan gevoel en enkel gal en edik
liet afdroppelen, werd in 't laatst van zijn leven
zijn hoofdbestaan, en van dat oogenblik was ook
zijne leus advienne que pourra.
De uitgebreide kundigheden, de overgroote
belezenheid, de veelzijdige taalkennis en studie der
groote meesters -- alles droeg bij om Vleeschouwer
eene belangrijke plaats in de Vlaamsche beweging
in te ruimen. Doch wat was hij aan allen oneindig
liever, die goedhartige en rechtzinnige dweper,
dien ik eenige jaren later ontmoette --- die brave
Hendrickx, dat dichterlijke kind, zelfs kind tot
in den mannelijken leeftijd!
Hendrickx was een man van middelbare gestalte;
hij was breed geschouderd, en ging met eenigszins
ingedoken hals. Zijn gelaat, vrij regelmatig gevormd,
was donker van kleur en licht blozend. Een donkerbruine
baard en een lange verwilderde haarbos
kenmerkten hem. Men dacht in hem een leeuw
te zien, hij was maar een schaap : zijn groot
oog dat u naief aanstaarde, zegde 't u onmiddellijk.
Hij had een schuw, bloohartig karakter, zonder
-- 376 --
wilskracht om te worstelen tegen de rampen, en
als een gebonden slachtoffe r dreef hij den levensstroom
af, alsof het hem onverschillig was dat hij
eens tegen de klippen zou verbrijzeld worden.
In- en uitwendig was hij eenvoudig, • diep
godsdienstig, welwillend, dwepend met alle kunstgevoel.
De wereld was hem vreemd en zijne
wereldbeschouwingen dan ook niet met practischen
stempel geijkt. Hij kende het leven slechts volgens
het seminarie, waar hij jaren vertoefde, en
toen hij buiten dat huis des vredes kwam, bukte
hij schuw en vreesachtig voor al de nijdige orkanen,
die langs zijn pad opdwarrelden.
Liever dan het hoofd te bieden, klouterde
hij naar zijnen zolder, om er, gelijk een schooljongen,
aan eene poppenkas te knutselen, of naar
zijn zoogezegd atelier, dat hij onder de hanebalken
van een huis, op de Lijnwaadmarkt, bij den
0. L. V. toren huurde, en waar hij, gelijk een
vogel, een rustig nest bouwde. Verre van het
dolle straatgewoel schreef hij zijn Ondergang der
eerste Wereld, zijn Don Juan, zooals hij vroeger
zijn Mort du Christ, en nog vroeger zijn Siècle .
dichtte.
Zijn vriendenkring was beperkt; in dezen duldde
hij geen wezen, wiens adem het heldere keurgesteent
der kunst zou verdoofd hebben. Deze was bij hem
door goede klassieke studiën gelouterd en veredeld.
Hij droomde de hooge tragedie, het epos : Homeros,
Tasso, Shakespeare, Calderon, Vondel, Goethe
— 337777 _
werden door hem vereerd; de fantastische wereld,
met stalen grondslag, de stoute en ingrijpende contrasten
van den dichter van Macbeth en Hamlet
betooverden hem.
Haydn, Mozart, van Beethoven, kortom alle
muziek maakte een diepen indruk op dat weeke
en ontvangban; gemoed, en bij Mis of Lof vond
men hem, diep in overjas of mantel gedoken,
in de groeve van eenen pilaar als verborgen, luisterend
naar de melodieën der groote meesters. Die
onsterfelijke zangers van het schoonheidsgevoel
lokten tranen in zijne oogen; zij ontroerden hem
derwijze dat hij wenschte onder den indruk van
hunne tooverkracht te mogen sterven, en naar het
land van Beloften te gaan, waar zij, die hem lief
hadden, hem wachtten.
Veel had hij geleden ; al wat hem lief was
had hij ten grave gedragen ; hij noemde zich een
vervelend schepsel voor anderen en verlangde naar
de zijnen, die alleen hem begrepen. Nooit deed
hij iemand kwaad; niemand haatte hij. Geen kamper
was hij. Hij was, zoo lang hij leefde, een
goed, groot kind dat hier op de wereld verdoold
liep....
Hendrickx was een vriend van Génard, wiens
silhouet ik niet maak, omdat wij nog het geluk
hebben hem voortdurend in ons midden te zien,
en ik hem misschien zou hinderen, door al het
goede dal ik van hem zou moeten zeggen ; van
den edelen Gerrits, dien ik elders silhoueteerde;
— 378 -_
van den dichter Van Beers en van Heremans,
wier silhouetten ik vandaag ter zijde laat.
Maar toch wil ik nog op twee achtbare typen
wijzen, verborgen achter stapels van bestoven folianten
en perkamenten, afgezonderd werkend en door
velen niet eens gekend ; maar onvermoeid zwoegend
aan het oprichten van een gedenkteeken, dat aan ons
en aan de nageslachten zou leeren wat wij waren,
wat wij moeten blijven. Ik bedoel twee mannen
van rijpen leeftiid, Mertens en Torfs de laatste
van spraak en gehoor beroofd, maar kloek de pen
voerend voor zijn Vlaamsch Antwerpen. Zij, zij
leerden ons Antwerpen inniger kennen, en dus ook
meer beminnen !
Wat al avonden en nachten slenterden wij
— dichters, schilders, beeldhouwers, allen met
denzelfden geest bezield -- door de oude straten
van Antwerpen, met zijne diepe en fantastische
schaduwen in de eeuwenoude gebouwen, langs die
eeuwigjonge en frissche Schelde; in die enge en
kronkelende steegjes, met voorover hellende puntgeveltjes,
die ons voorkwamen als grafgalerijen,
aan wier gewelf een weifelend licht was opgehangen,
en dié, als de sneeuw scherpe lijnen teekende,
aan eene spokenstad deden denken !
Vele huizen wekten herinneringen op, die van
vóór vier of vijf eeuwen dagteekenden : hier de met
drie verdiepingen vooruitspringende houten gevel,
daar de schilderachtige trapgevel met steenen kruisbogen
in de vensters, ginder de weelderige renais—
379 —
sance-stijl, of de wansmakelijke bouwtrant der 18e
en de koud gepleisterde der 19e eeuw. De geschiedenis
der bouwkunst van de laatste eeuwen stond
op het voorhoofd der gebouwen geschreven.
Wat eene wereld vol gedachten bij dat Steen,
die Vierschaar, dat trotsche paleis der Beenhouwersgilde,
dat Reuzenhuis, dien ouden hoog opschietenden
toren — welke plotseling in het stille nachtelijk
uur, een lied uit onze dagen beierde, alsof
hij een lustige zoon was van onzen tijd ! Wat
eenti wereld vol gedachten als wij die heilige
overblijfsels uit vroeger dagen andermaal bevolkten
en stoffeerden!
De streng in 't zwart getabberde schepene
zat ter Vierschaar, en sprak recht naar « usantiën
en costuym en », in eigen vlaenlsche ta le. De
« Roode Roede » stond hier bij het hooge kruis,
tegen de blauwe lucht scherp afgeteekend, en voor
hetwelk de veroordeelde voor de laatste maal
knielde. Uit de schaduwen der huizen rezen hellebardiérs,
knapen en boden op, in hunne kleurige
uitrustingen.
Ofwel de trommels werden in de verte geroerd,
bazuinen galmden, klokketonen sloegen de maat :
't waren de machtige gilden, de burgerscharen
met roer, blinkende spies en fladderend vaandel,
die hun bloed veil hadden voor eigen haard en
stad. 't Waren misschien ook de bontversierde
Rederijkers, in Landjuweel vergaderd, met schitterende
praalwagens en hunne « excellente poëten »
379
397
-- 38o --
te paard. 't Kon ook eene vorstin zijn, die, omstuwd
door adellijke vrouwen, in prachtgewaad,
langs onze houten gevels trok en deze voor een enkel
oogenblik glansrijker tintte, dan een gouden zonnestraal
doen zou. 't Was wellicht eene blijde intree,
eene vredesafkondiging, na een langen en manhaftigen
strijd voor God, vrijheid en recht!
Ja, dat alles van eeuwen rugwaarts, leefde
vijftig jaren geleden, nog met stoffelijke herinneringen,
hoe brokkelig ook, in ons midden; doch
er was iets dat, dwars door de eeuwen heen,
jong was gebleven en de toekomst der aloude
veste in zijn geheimzinnigen schoot verborgen hield
het was de schoone Schelde ; die rustig langs den
oever dreef, en geduldig het uur afwachtte dat de
« schoone slaapster n ontwaken zou.
Vijftig jaren geleden had Antwerpen het glinsterer:
d uiterlijk niet dat de stad vandaag kenmerkt.
Groote winkels met ellenlange glasruiten en vergulde
opschriften a l'instar de Paris, waren zeldzaamheden.
De Antwerpenaar had nog geen vertrouwen
in al dien grooten bluf en hield aan
zijn eenvoudigen en degelijken winkel met goede
waar. De winkelier zelf was een burger van den
ouden eed, die geene ooren had naar verfransching.
In zijnen stand sprak men geen Fransch, of wat
men zóó gelieft te noemen; men las het Vlaamsche
nieuwsblad, gebrekkig in opstel, arm in berichten
en dat zich weinig inliet met wat er in het buitenland
voorviel. Die larf zat nog in den dop
— 381 --
de kleurige vlinder, of, zoo gij wilt, die wesp,
zou eerst later geboren worden.
Naar den Franschen schouwburg -- die bron van
antinationale propagande, betaald met ons geld om
ons eigen bestaan te ondermijnen — ging de burger
niet. Dit deed hij slechts toen hij, rijk geworden,
de opvoeding zijner kinderen liet vervalschen. Hij
leefde in de Vlaamsche voerstellingen van drie of
vier tooneelkringen, en even zooveel zanggezelschappen,
welke door de mannen der Vlaamsche beweging
met den nationalen geest werden bezield.
Men las het Vlaamsche boek dat spreekt van eigen
aard en zeden, en dat nu, door de Fransche opvoeding
der kinderen, meer en meer uit den familiekring
verdwijnt. Had het onderwijs van onze dagen maar
ééne schuld, die namelijk van ons familieleven te hebben
verfranscht, het zou rechtmatig den blaam tot bij
het nageslacht verdienen !
Men zong het Vlaamsche lied en allen luisterden
naar dien tooverzang, omdat hij zoete herinneringen
opwekte. Alleen de hooge stand bleef doof : deze had
geen eigenaardig karakter meer, en ofschoon er in
die onnatuurlijkheid eenige verbetering gekomen is,
moeten wij zeggen dat die stand, vooral door de
opvoeding der vrouw, grootendeels voor de nationale
beweging verloren is.
De fortuin werd door werk- en spaarzaamheid
gevormd, en was hierdoor zelf des te vaster. De
handel ter beurze was geen waagspel, geen dobbelspel
; het bankroet eene schande. De vrouw werd
— 382
geëerbiedigd, omdat zij den familiekring verkoos
boven het openbaar leven. De pracht, de groote factor
voor het verspreiden van vreemde zeden, had den
burger- en werkmansstand nog niet overrompeld.
Ziedaar de braakliggende akker, waarop de
nationale zaaiers het vruchtbare zaad uitwierpen !
Vijftig jaren geleden was de jeugd edelmoedig,
vooral die, welke zich aan de Vlaamsche beweging
toewijdde. Toen was alles opoffering. Destijds was
de Vlaming een paria, en zooals nu het Vlaamsch
vaak de weg is om tot stand te geraken, was het toen
de hinderpaal, die eiken weg afsneed. In de hooge
kringen vonden wij doorgaans minachting; beneden
leefden hulpeloozen zooals wij. Wij werden beschouwd
als een hoop waanzieken, die een droombeeld
najoegen, ofwel als oproerigen, die vuur
stookten onder de zetels van hen, die op de kussens
zaten.
Doch wat gaf die gloeiende en talentvolle jeugd
om minachting en miskenning ! Zij had een doel, een
heilig doel. Die jeugd droomde, ja, maar studeerde
ook, dacht en wapende zich met kernvoile kundigheden,
en vormde eindelijk de keurbende, die, ik heb
het reeds gezegd, het gouden tijdvak der herboren
letterkunde deed ontstaan.
Holland, het broederland, zag verwonderd op
en luisterde gretig naar de spraak, die het verloren
waande, naar de Dietsche spraak op de boorden van
Leie en Schelde; Duitschland stelde een levendig
belang in een ontwakend land van den Germaanschen
— 383 ---
stam -- en die veeltakkige herleving kwam, voorwaar
! ten gepasten tijde : Antwerpen ging immers
eene groote omwenteling te gemoet!
Toen de oude wallen onder hak en bijl vielen,
werd het keurslijf dat Antwerpen prangde losgekapt,
en voor de Schelde-Koningin brak een nieuw en
glansrijk tijdperk aan. Zij, de vorstin, rees op uit hare
vroeger zoo enge woning, staarde met helder en fier
oog de wijde wereld in, en de overtuiging daalde in
haar dat, zoo ver haar blik land- of zeewaarts doordrong,
zij overal heerscheresse worden zou : spijts
hen, die eeuwen lang de toekomst voor haar hielden
ge sloten.
Golvende stoom en zwellende zeilen brachten
haar de schatten der volken, en de volken zelven
kwamen om hare schoonheid te bewonderen, om in
haren rijkdom te deelen, om zich te verlustigen en
te verzadigen in de aureool der kunsten. Meer en meer
tooide zij zich, ook met de pracht elders ontloken,
en wandelde, met volken ten hofstoet, in een steeds
uitgebreider gebied om.
Antwerpen werd wereldstad.
« En leed het van 't verderf der tijden niet?... 0 neen I »
zong eens Ledeganck , en dit stemmen wij niet
zoo gereedelijk in ; doch zeker zou het zoo fier
eigenaardig niet meer zijn, indien de eerste Vlaamsche
leiders, waarvan wij er eenige deden kennen
en die als zieners waren opgestaan, den geest van
vroeger dagen niet hadden opgewekt en verkloekt;
-- 384 —
hadden zij de strijdleus niet aangeheven, die, voortdreunend,
door de kindskinderen is opgevangen en
het Vlaamsche leger nog immer aangroeien doet!
De tijdgeest is een hardnekkige vijand van
den nationalen geest. Geprangd tusschen machtige
buren is de strijd voor ons behoud, een strijd
zonder einde — vooral, ik herhaal dit, indien het
onderwijs ons vijandig blijft, indien de hooge en
de rijkgeworden standen, op weinig uitzondering
na, als verloren moeten worden beschouwd.
In onze dagen ligt de wezenlijke macht in
het volk en in den boer, die kloek gespierd, verstandelijk,
werkzaam, godsdienstig, zijn krachtig
bruischend bloed in de stadsaderen overgiet, en
wiens onverbasterde hoedanigheden de samenleving
moeten hertemperen.
L'avenir est a vous, zegt een Fransch dichter,
André Theuriet, tot den boer :
Nos écoles sont pleines
De fils de vignerons, de fils de fermiers;
Trempés dans l'air des bois et les eaux des fontaines,
Its som pa.rtout en nombre et partout les premiers.
Salut! Vous arrivez et nous partons .. .
Daarheen, naar de hedendaagsche « Kerelen a
met de Vlaamsche propagande!
Zoo stichtten wij de nationale letterkunde, de
groote Dietsche beweging. Wij deden dit op eigen
kosten, want na het boek te hebben geschreven,
zochten wij zelven de inschrijvers op om de drukkosten
te dekken. Ieder boek was een steen aan
- 385 —
het nationale gebduw, en meer dan een onzer
stak zich edelmoedig in schulden, om dien steen
te kunnen bijbrengen.
't Is pijnlijk u de keerzijde van dien gedenkpenning
te toonen. De geest der samenleving is
veranderd : de mensch in zijnen strijd om het
leven, is eigenbaatzuchtiger geworden. Men wil
vroeg, zeer vroeg genieten, tot hoogen stand opklimmen,
zonder zelfs met vaste studiën gewapend
te zijn. De stille studeerkamer wordt door vele jongeren
verlaten, om al te uitsluitend in het forum
te gaan woelen, en zoo doende is ons Vlaamsch
boek , die Roeland welke zoo geducht klepte ,
zoo zeldzaam als eene witte raaf geworden. Het
sonnet vervangt te veel de kloeke proza, die alléén
door het volk gelezen en verstaan wordt; het sonnet
vergt eenige minuten, het boek maanden en
maanden.
Veel hebben wij in wetten gewonnen ; maar
wetten worden door oneerlijke handen soms gewurgd.
In den kring der huisgezinnen verliezen
wij veld, en hoe wilt ge dat er nog wrekers van
verkrachte wetten gevonden worden, als de geest
van overtuiging aan de haardstee wegsterft? De
letterkunde is de degelijke adelbrief, die ons recht
geeft op een zelfstandig bestaan in de rif der volken,
en ook door haar hebben wij dien rang herwonnen.
In die dagen herleefden alle kunsten in ons
midden ; de schijndooden wierpen hunne zwachtels
386 —
af : de letterkunde had al hare zusteren wakker
geschud. De schilderkunst putte nieuwe levenskracht
in Van Eyck en Memlinck ; de muziek liet eigen
harpklanken en orgeltonen hooren ; de botwkunst,
lang verloren, keerde tot eigen ingeving terug, en
de spreker en verteller wekte gedurig aan haard,
in werkhuis en kring, de liefde op voor het zoo
wonderschoone Vlaamsche leven !
Ziedaar, wat wij, ouderen, achterlaten, opdat
de jongeren die erfenis heilig zouden bewaren, en
haar niet verkwanselen in zorgeloosheid, tweedracht
of eigenbaat.
Dit zij u verteld door hem, die straks vijftig
jaren geleden in de oude Kempische diligence
verborgen zat; die in uw midden kwam om er
tijdelijk te verblijven ; doch, door de heiligheid
uwer zaak begeesterd, geheel zijn leven met u op
den Germaanschen voorpost bleef strijden ; die
nu als bestuurder zal optreden der Koninklijke
Vlaamsche Academie en als zoodanig zijne hulde
brengt aan onze dooden, en hartelijk « goedheil »
wenscht aan de jongeren, die met en na ons,
den volkskamp onvermoeid moeten voortzetten!
— 387
CHARLOTTE CORDAY.
Lyrisch monodrama.
This was a man.
SHAKESPE ARE .
Extirper sans pitié les bêtes vénimeuses,
c'est donner la vie aux humains.
ANDRÉ CHÉNIER .
Iste Tafereel.
Parijs, 13 juli 1793, namiddag. — Tuin van het
Palais-Egalité. Charlotte Corday it op eene
bank in den prachtigen tuin. Kinderen spelen
rond haar.
CHARLOTTE CORDAY.
Geprezen zij mijn hutje Ronceray,
In deze reuzenstad, waar, in een baai
Van, bloed en schrik, de vrijheid wordt versmacht...
Hoe warm en frisch de julizonne lacht
Op 't geurend gras, gerijpt tot hooi. Het doet
Mij denken aan ons land, vol overvloed!
Normandije ! de wieg der heldenschaar,
Die ééns, met Willem, den veroveraar,
De Noordzee overstak, het eiland won,
Het merry Albion, van waar de zon
Der vrijheid, weer de vuurge stralen schoot
In 't menschenhert! Ja, overwon den dood
— 388 --
Der trotsche dwinglandij, weer opgestaan,
In ijdlen waan van nimmer te vergaan.
Zie, kindren dartlen, dansen, vliegen voort
Als vogels.
Ik, ja, ik beraam den moord...
Terug! o, kindren lief, o staakt uw spel !
Ge doet mij denken aan de kloostercel,
Waar ik voor mijne Giroomen vond een graf,
Waar ik voor mijne schoonheid ! .. .
Ach, hoe laf
Aan mij te denken, wen de plicht gebiedt,
Wen luid 't geweten roept : ver geet dien niet !
En toch, het vrouwenklooster, mild gesticht
Door Vlaandrens Mathilda, was 't koestrend licht
In mijne kinderjeugd...
o, Vlaandrens grond,
Gij, die steeds helden in uw poorters vondt,
Ontvlamd in liefde en strijd voor 't vaderland,
Gij streeldet mijn gemoed, ga aft mijn verstand
De hoop... In 't klooster las ik blij Plutark.
KINDEREN springen en ringen.
0, kindren zijn wij ééns van geest,
Dan hoeft geen vijand meer gevreesd.
Randt hij ons roekloos aan,
Wij zullen hem verslaan !
Springt op de Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon !
Springt op de Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon !
— 389 --
CHARLOTTE CORDAY.
Dat is geen kinderzang !...
Ik las Plutark ;
Ja, Brutus liet in mijnen geest een mark,
Dat onuitwischbaar, mij thans drijft tot daad.
Maar moorden, ach, door list en sluw verraad,
Dat walgt me.
'k Sta gansch alleen... 'k moet, ik moet !
Het vaderland, ja, eischt tyrannenbloed !
De man, die niet de boosheid straffen durft,
Wordt aangetast door boosheid als door 't schurft.
Een knaapje, met bloemen, nadert haar en Tingt
Neem de bloelnekens uit mijn hand,
Lieve moeder, schoone moeder ;
'k Heb ze blijde voor u geplant,
Schoone moeder, lieve moeder.
Kus me goed en lach eens zoet,
Met uw teeder rein gemoed.
CHARLOTTE CORDAY, bewogen.
Nooit werd ik door een' moeder zoet gekust,
Dier zaligheid ben ik gansch onbewust.
Staat op, omhelst het knaapje.
Lief kind, 'k zou kunnen kuische moeder zijn,
Ach, nooit verwekte min mij lust of pijn.
Thans ben ik nog een onbevlekte maagd,
Wier hartstocht voor de vrijheid alles waagt ;
Wier liefde voor het volk geen palen kent...
- 390 --
Trekt het mes uit haren boeTem.
Het staal ter hand, den dood, als bliksem, zendt
In 't hert .des vuigen afgods, laf vereerd
Door 't moordgebroed, dat hier ons land onteert.
Het knaapje wil verschrikt heen.
Vlucht niet, lief kind, beef niet, 'k min ieder teer,
Ik trek voor 't arme vaderland te weer.
Doch moeder zijn, welk zalig heilgenot !
De heilge Maagd, o zij, ze baarde een God,
Die zich der menschheid offerde aan het kruis.
Ach ! 't bloed stormt naar mijn hoofd, met fel gebruis.
Ze neemt het knaapje in hare armen.
Vindt gij, mijne oogen zielezoet, vol gloed
Des hemels, kind, die u beschermen moet?
Ik zoen u, kind...
Ze Toent het kind.
Lief kind, vergeef den traan,
Die mij ontvalt... Wat heeft uw lied gedaan
Op mijn gemoed?... Speel met mijn lokken niet...
't Is de eerste en laatste maal, dat gij me ziet.
o, Schoone julizon ! mijne eenzaamheid
Te Caen, gedenk ik : voor mijne oogen spreidt
Zich gansch mijn meisjesleven uit... Ter bron
Zat ik te droomen droevig ; niet een zon
__ 391 —
Verlichtte mijnen geest, met liefdeloon...
Men roemde mij toch tooverachtig schoon.
Naar de spelende kinderen blikkend :
Ach, kinderen had ik kunnen hebben !
Vreugd !
o Vreugd ! het liefdeloon der moederdeugd !
Op de straten trommelslag en marschbeweging.
Luidruchtig koorgerang.
De kinderen ringen mede :
De Republieke vergt ons streven,
In zegepraal of doodsgevaar !
En moet een Franschman voor haar leven,
Te sterven weet hij ook voor haar.
CHARLOTTE CORDAY.
Te sterven, ja, voor 't heilig vaderland,
Is heilig! ... Neen, 't schavot is geene schand !
Zie Judith ... lief en schoon, verliet de stad...
0, vrijheid ! vaderland ! wee u, M arat !
Volksrumoer. Ge'ang der Marseillaise.
Ten kamp, o, Frankrijks dappre zonen,
Daar glanst de schoone vrij heidsdag !
De tyrannij, om ons te honen,
Verheft de bloedbesmeurde vlag.
Hoort ge in het veld 't gevloek der krijgers,
Ze stormen in uwe armen voort,
Daar worden vrouw en kind vermoord,
Bij 't moordgebrul dier wreede tijgers.
- 392 -
Te wapen, Burgers, op, schaart .0 in bataljon !
Rukt aan! der vuigen bloed slurpe op de vrijheidszon !
Het volk stroomt Tingend toe, terwijl
Charlotte Corday verdwijnt.
IIde Tafereel. — Woonst van Marat.
MARAT, stervend in rijn bed, kermt
Help mij, geliefde .., bloed, ach bloed, ach bloed !
CHARLOTTE CORDAY, laat het mes aan hare voeten
vallen, en Tucht, als door schrik versteend :
Geliefde... rochlend stikt hij in zijn bloed,
Het monster, dat door moordlust steeds gevoed,
Toch bloed vergoot... o, Vaderland!
Albertina, Marat's bijrit, de meid
en Laurent Basse, de boodschapper,
springen huilend vooruit.
Vermoord, , de volksvriend ! wee, o schand, o schand!
grijpen Charlotte Corday vast,
haar ten gronde; op het
getier der twee vrouwen, stormen
volk woedend en
binnen.
STEMMEN.
Moord !
ongehoord !
volksvriend adder uit haar 392 --
wapen, Burgers, op, schaart u in bataljon!
der bloed slurpe op de vrijheidszon !
volk stroomt tingend toe, terwijl
Corday verdwijnt.
IIde - Woonst van Marat.
in tijn bed, kermt:
mij, geliefde ... bloed, ach bloed, ach bloed!
CHARLOTTE CORIJAY, mes aan hare voeten
en tucht, als door schrik versteend:
Geliefde ... zijn bloed,
monster, dat door moordlust steeds gevoed,
zooveel 0 , Vaderla nd !
Marat's bijtit, de meid
Basse, de boodschap~
per, springen huilend vooruit.
Vermoord, volksvriend! 0 schand. 0 schandl
Ze grijpen Charlotte Corday vast,
werpen haar ten gronde; op het
der twee vrouwen, stormen
geburen en volk woedend en
dreigend binnen.
VERWARDE STEMMEN.
Moord!
Ramp ongehoord!
Lokte de volksvriend een adder uit haar hol?
— 393 —
Voort, voort!
Volk niet getreurd,
Van woede vol,
Geef ons de giftige slang,
't Venijnig vel, de vuige kol!
Rap, ze verscheurd,
De modder door gesleurd !
Beet, booze beeste ! beef bang !
A ndere scharen sluipen met soldaten binnen.
De volksvriend klimt ten Godenrang !...
De martelaar is groot !
Zijn eedle ziel is vrij...
Vol woede :
En gij, gij, helsche furie! helsche prij !
Ten dood! ten dood !
Charlotte Corday is, gedurende die
uitbarsting der volkswoede, opgestaan.
Twee soldaten houden hare
handen kruisgewijs gebonden. Albertina
jammert ellendig en valt
in bepwijming.
CHARLOTTE CORDAY.
Het kermen, ach, dier vrouwe treft me zeer.
Wie lost het raadsel op der vrouweneer?
't Afschuvvlijkst monster, door de vrouw bemind,
Is 't mooglij k ! ... Is en blijft de vrouw een kind
In liefde?... Kind, dat eeuwig voedsel vraagt,
Het liefdevoedsel?
---- 3 94
Neen! mijn heilstar daagt
In liefde !... Vrij is 't heilig vaderland !
EEN MAN UIT HET VOLK.
Bedorven schepsel! hadde ik 's tijgers tand
En klauw... o moorderes ! ...
Wat doet ge, volk?
Wie vreest ge, volk?
Hier, hier, hier is haar dolk !
Zwaait het mes. Het volk dreigend
vooruit
0, schand! o, schand !
Dit schepsel, laag en snood,
Ten dood ! ten dood!
CHARLOTTE CORDAY, door de wachters beschermd,
kalm :
Rampzalig volk, gij wilt mijn dood, mijn bloed.
Een troon verdiende ik, voor den heldenmoed,
Waarmede ik heb een schurkenhert doorboord...
Soldaten werpt mij aan die woestaards...
Hoort,
Beschermt me niet.
Mits 't monster wordt beklaagd,
Welaan, ze worden mijne beulen... Jaagt
Dit moordgespuis niet weg. Mijn pols klopt kalm.
Mijn ziele zweeft als in een vredevvalm.
Wild ge'ang op de straat.
Voor vrienden heeft de aristocraat
De Royalist en 't volksverraad.
-- 395 --
Ze geven zich de hand,
Als booze knechts der schand.
Springt op de Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon !
Springt op de Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon !
Ondertusschen treden in: Guillard, commissaris
der wijk van den Theatre
Francais, gevolgd door eene
bende soldaten, de afgevaardigden
Chabot, Drouet, Legendre
en Maure. Chabot, haar met de
oogen verslindende bemerkt een
papier, met eene speld op haren
boerem gehecht. Hij wil het
nemen. Charlotte Corday wijkt
verschrikt en verontwaardigd. De
bruske beweging van haar lichaam
en haar armen breekt het snoer
van haar kleed, dat opengaat en
haren boerem ontbloot. Onthutst
buigt re en smeekt.
CHARI.OTTE CORDAY.
0, 'k smeek u, rechters, laat mijn banden los,
Weest toch niet wreed, als dieren in een Bosch
Beschaving, ach, bescherm de kuische maagd,
Die hare naaktheid, stil, verborgen draagt,
Als 't eelste sieraad, dat de moeder schonk
Aan 't kind, dat uit haar borst de reinheid dronk.
Men lost hare boeien, re keert rich
naar den wand, schikt hare kleederen,
wendt T ich tot de rechters
en spreekt
CHARLOTTE CORDAY.
Hebt dank !
Zijn de armen tot op 't been gewond,
Hoort, krachtig klinkt de waarheid uit mijn mond :
'k Bedroog mijn vader over 't doel der reis;
liet den braven man in zielepeis...
'k Bedroog mijn goede tante... Ja, ik loog
Aan elk, en niemand gaf mij raad... 'k Bedroog
vrienden... mijn land,
Dat ik vernielen zag, stak in mijn hand
't Verlossend staal.. Ik schonk mijn al te pand
't leven van Marat... o Vaderland !
gehuil.
Ramp ongehoord!
Moord! moord! moord!
0 schand !
weggeleid Wat wil hier toch die bende slaven
met hun rooversheir?
schandeketens ons doen draven,
Zoolang gesmeed! slaapt dan onze eer?
gesmeed, o Franschen!
Wat smaad ! wordt gij niet aangejaagd
die men te dwingen waagt
de oude ketens doen te dansen.
r- 396 -
CORDAY.
dank!
armen op 't been gewond,
de waarheid mijn mond :
Bedroog vader 't doel der reis;
Ik liet den braven man in zielepeis ...
Bedroog tante ... ] a, loog
niemand gaf mij raad... 'k Bedroog
Zelfs mijne beste vrienden ... ach, mijn land,
ik vernielen mijn hand
staal.. schonk te pand
Voor leven van Marat... 0 Vaderland!
Volksrumoer en gehuil.
ongehoord!
moord! moord!
o schand!
Charlotte Corday wordt weggeleid en
dwars door het volksgetier, schalt
de Marseillaise.
\Vat wil hier toch die bende slaven
Van Vorsten met hun rooversheir?
In schandeketens ons doen draven,
onze eer1
Voor ons gesmeed, voor ons, 0 Fr3.nschen!
-wat smaad! wordt gij niet aangejaagd?
Ons is 't, die men te dwingen waagt
In de oude ketens doen te dansen.
— 397 —
Te wapen ! Burgers, op! Schaart u in bataljon !
Rukt aan! der vuigen bloed slurpe op de vrijheidszon!
IIIde Tafereel. -- Conciergerie.
Charlotte Corday, in het gevang droomend. In
de verte wals van Charlotte Corday. MuTiek
van Peter Benoit.
GEHEIMZINNIG KOOR.
o, Wat kittlend -lustgenot,
Te zweven als een windgloed !
Wat scheelt ons het bloedschavot,
Het leven is een blind goed.
Zwaait, zwaait, zwaait!
En borst aan borst geprest,
Ten wals zoo lang de pols slaat,
Zoo lang ons adem rest,
De hartstocht sterk en 't dolst gaat.
Draait, draait, draait !
De wals stel ft langTaam uit.
CHARLOTTE CORDAY, ontwakend.
Wat schoone droom : }iet geurig bloemgezoen
Vloog smakkend over 't eeuwig malsche groen,
In 't blauwe ruim, met glansgloed gansch vervold,
Zong 't vooglenkoor, terwijl de ziele smolt
Der gansche menschheid, in een jubelzang
— 398 —
Der vrijheid, liefde, goedheid, waarheidsdank.
De werkers, die, als englen, walsten saam ,
En juichend, Heere, loofden uwen naam,
En stichtten door 't gemoed en rein verstand,
Het broederland, het eenig vaderland !
De wals herneemt teer 'acht.
Eene stem, geheim innig.
Zijn stervend oog bezag uw uitgelaten vreugde,
Toen gij uw prooi bekeekt, u in die daad verheugde',
Terwijl uw oogslag zei : daal, bloedhond, in het graf !
Voort!... open thans de baan voor hen, die medehelper...
Te baden in ons bloed kon slechts uw moordlust stelpen.. ,
Baad thans in eigen bloed ! erken thans Godes straf.
CHARLOTTE CORDAY.
Wat fiere dichterstem ! ... Ik zag, o God,
Dit bloedig oog. Daar vlamde 't overschot
Der vuigste wraak, als Satans hartstocht, uit,
Bij 't bloedgesnurk in 't smachtend keelgeluid.
Wat fiere dichterstem ! Hoort, Franschen, hoort
Hoe lang loopt ge in den twist dolzinnig voort ?
Hoe lang laat ge u geleiden door het schuim
Van monsters, moorders, dat door 't wereldruim
Uw naam verdoemen doet, ons volk vernielt,
Ons land in puinen stort, ontzielt ! ontzielt !
Dat slechts de naam van Frankrijk overblijft,
Als iets, dat geest en hert tot steen verstijft.
_l
— 399 —
Zang in de straten.
De zege wijst ons 't spoor en blijft ons juichend winken,
Terwijl de vrijheid ons geleidt.
Hoort luid, van Noord tot Zuid, de krijgsklaroenen klinken,
De stond is daar ! weest kampbereid !
Beeft, Frankrijks snoode dwingelanden,
Het souvereine volk komt af;
o Vorsten, zat van bloed en schanden,
Tyrans, daalt neer in 't graf!
De Republieke vergt ons streven,
In zegepraal of doodsgevaar;
En moet een Franschman voor haar leven,
Te sterven weet hij ook voor haar!
CHARLOTTE CORDAY.
De dwingelanden ! ja, Marat is dood.
Nog zeetlen op den troon, besmeurd door 't rood
Uws bloeds, Danton en Robespierre. Rijst op,
o Volk, rukt van hun lijf den beulenkop.
Wild ge.'ang in de straten.
Ha, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan!
Het volk zal heden blij juichen en springen.
Ha, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan !
Ondanks het muitersrot, het moet wel gaan.
Zij, die ons dwongen, hebben er gestaan.
Hoort thans het lustige liedeken aan
Ha, 't zal wel gaan !
Laat ons het lief alleluia zingen !
- -
Roept het luidkeels langs de baan :
Ha, 't zal wel gaan!
Het volk zal heden blij juichen en springen,
Ondanks het muitersrot, het moet gaan !
CHARLOTTE CORDAY.
o Vaderland, uw leed verscheurt mijn hert,
Ik kan u slechts mijn leven schenken... Werdt
Ge vrij daardoor! Mijn dood doet niemand kwaad!
dat mijn laatste o Volk, baat.
En leven schurken door de vrijheid.... God !
De vrijheid is uw glans... ze stuurt het lot
Des menschdoms! Moeder is zij van ons heil.
Vor har, o God, heb ik mijn ziele veil.
knielt. Een priester nadert om
der rich op.
CORDAY.
Ik dank u, zendeling van liefde en vreê,
daad baart mij geen zondenvvee.
bloed, ik vergoot, en ook mijn bloed
't eenig offer, dat ik brengen moet
Opperheer... Vaar. wel, o Godsgezant,
Ik dien het mijn ; gij, 't he melsch vaderland !
geklop. De beul verschijnt, met
f, ne knechten en Gendarmen ,
de cipiersvrouw,
en schilder Haner, Charlotte Corday het afbeeldsel
De'e bemerkt - 400 -
baan:
zal wel gaan!
heden blij juichen en springen,
het moet wel gaan!
CORDAY.
verscheurt hert,
u slechts mijn leven schenken ... Werdt
daardoor! doel l11emand kwaad!
'k Wil dat mijn laatste zucht, 0 Volk, u baat.
leven de vrijheid .... God!
is glans ... het lot
is ons heil.
Voor haar, 0 God, heb ik mijn ziele veil.
Ze knielt. Een priester nadert om
haar den troost der religie te
brengen. Ze richt tich op.
CHARLOTTE CORDAY.
dank u, zendeling van liefde en vreê,
Doch mijne daad baart mij geen zondenwee.
Het bloed, dat ik vergoot, en ook mijn bloed
Is 't eenig offer, dat ik brengen moet
Den Opperheer ... Vaarwel, 0 Godsgezant,
dien het mijn; gij, 't hemelsch vaderland!
Zacht geklop. De beul verschijnt, met
tijne knechten en Gendarmen,
Mevrouw Richard, de cipiersvrouw,
en schilder Haner, die
van Charlotte Corday het afbeeldsel
schilderde. De:re bemerkt den
--
401
---
beul, met schaar ter het hemd op zijnen arm. Ze
en zegt :
Reeds daar!
herstelt zich, neemt schaar en
eene harer donkerblonde
Ze schenkt die aan den
CORDAY.
aan, is alles wat ik heb.
andere lokken
die vallen aan haren
Ze raapt Te beziet ze
reikt ze Mevrouw
de cipiersvrouw. Dé
en beulen
veeenen. zegt ze lachend :
Mijn haar, had ik gewild, werd minneweb.
't Is afgekapt, der schoonheid majesteit!
beul bindt hare handen en roode hemd om.
CORDAY.
is de dood! en mijne onsterflijkheid !
Trommelgeroffel. Allen verdwijnen,
strate galmt de Marseillaise.
Verraders ja beeft, tyrannen,
aller menschen smaad en hoon!
- 4°1 -
beul, met de schaar ter hand, en
het roode hemd op rijnen arm. Ze
siddert en regt:
Ze herstelt rich, neemt de schaar en
snijdt eene harer donkerblonde
lokken af. Ze schenkt die aan den
schilder Haner.
CHARLOTTE CORDAY.
Neem aan, 't is alles wat ik heb.
De beul snijdt haar de andere lokken
af, die vallen aan haren
voet. Ze raapt re op, beriet re
lang en reikt re aan Mevrouw
Richard, de cipiersvrouw. Dè
priester, gendarmen en beulen
weenen. Dan regt re lachellld
had ik gewild, werd minneweb.
Is afgekapt, der schoonheid majesteit!
De beul bindt hare handen en werpt
haar het roode hemd om.
CHARLOTTE CORDAY,
Dat is de dood! en mij ne onsterflijkheid!
TrommelgerojJel. Allen verdwijnen.
ter strc1te galmt de Marseillaise.
Verraders beeft, ja beeft, tyrannen,
Gij aller menschen smaad en hoon!
402
Ja, siddert, uwe booze plannen,
Uw vadermoord verkrijgt zijn loon.
Soldaat is elk om u te treffen ;
En, vallen jonge helden neer,
Ons Frankrijk teelt er nieuwe weer,
Gewapend om u steeds te treffen.
Te wapen ! Burgers, op ! schaart u in bataljon !
Rukt aan! der vuigen bloed slurpe op de vrijheidszon!
IVe Tafereel.
Straat naar de Place de la Révolution. In de
verte nadert de bloedkar, met Charlotte
Corday, beul en beulsknechten. Woelig volk
dat springt en .dingt :
De vaderlander heeft voor vriend
Hem, die zijn land bemint en dient.
Hij helpt het volk, met dank,
Bij 't blij kanonnengeklank.
Springt op de , Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon!
Springt op de Carmagnole,
Leve 't gebrom van het kanon!
Geweldige donderslag, bliksemflitsen,
hevig ongeweerte. Verwarde stemmen
:
Ziet! ze versch ijnt. De bliksem holt
Wildslingrend door de wolken voort !
— 403 ---
Ziet ! ze verschijnt. De donder rolt
Dolrennend over ons... Hoe grolt,
In deze warrelkolk,
Het volk :
Moord ! moord ! moord !
Charlotte Corday verschijnt, omslingerd
door bliksemflitsen; kalm en
medelijdend blikt .Te op de woedende
wijven, die rond de bloedkar,
als helsche furiën, huilend
draaien.
Bindt ze aan den staak!
Bliksem, blaker, brand !
Laat 't verraad niet langer leven...
Ziet de beulen beven !
Schand ! o schand !
Wraak ! wraak ! wraak !
De lucht klaart plotseling op. Ondergaande
ion. Charlotte Corday
verschijnt roodbeglansd in hare
volle schoonheid. Een jongeling
springt vooruit en 'egt vol geestdrift
:
o, Wonderbeeld van schoonheid, liefde en goedheid!
Uit uwe reine blikken straalt de zoetheid,
Als trissche morgenzon, die ons den vrede meldt.
Op uwe lippen speelt de hemelblijheid,
Die aan het volk verkondigt vrome vrijheid,
Gij, koen als Brutus, zijt een grootex held !
— 404 —
Gewoel en gemor tusschen het volk.
De jongeling herneemt geestdriftiger.
Uw pure ziele, ja, zoo stout als teeder,
Om rotsen doen te weenen, glanst ter neder,
In herten, die gij opwekt, moedig wijdt.
Met u te zamen strijden, streven, sterven !
De vrijheidsliefde en heldenroem hier te erven,
Door u, Heldin, die meer dan Brutus zijt!
Heviger rumoer tusschen het volk.
De jongeling tot den hoogsten
graad van geestdrift%
Uw brandend englenhoofd te mogen koelen,
Met u de kilheid van 't schavot te voelen !
Men doorsteekt hem. Hij wankelt,
Tingt stervend :
De Republieke vergt ons streven,
In zegepraal of doodsgevaar.
En, moet een Franschinan voor haar leven...
Te sterven...
Hij stort neder.
CHARLOTTE CORDAY.
o, Kregels, kromt u, kruipt en knarsetandt;
Dees lafheid klimt ten hemel als een schand.
Het riekt hier vunsig naar het menschenaas,
Naar 't rottend menschenaas... Helaas! helaas!
o, Beestig volk, dat naar dien bloedgeur lust!
— 405 —
Dat geen gewetensknaging voelt... in rust
Zelf wreed is, ach, in woeste woede lacht,
En dronken likt, met drooge tong steeds smacht
En dorst naar bloed... naar bloed!
Vergeving, Godi
's Volks ideaal, 's volks vrijheid is 't schavot !
Volk vloekend.
Voort! voort !
Moord! Moord!
CHARLOTTE CORDAY.
Ellendig volk, het wreedste van gansch de aard;.
Neen, neen! ge zijt de Republiek niet waard !
Het volk in koor.
De Republieke vergt ons streven,
In zegepraal of doodsgevaar.
En, moet een Franschman voor haar leven,
Te sterven weet hij ook voor haar.
CHARLOTTE CORDAY.
o, Burgers, uit uwe oogen straalt de dood.
Ja, ja, mijn dood! Voldoening moet ze u geven !
Welaan, weest blij, 'k jon u gerust mijn leven.
Ik ben gelukkig thans te sterven... Groot
Door dapperheid, die 't welzijn van mijn land,
Mijn vaderland zal stichten... Mijn verstand
Wou 't edel doel! Mijn hert gaf kracht en moed,
En voor 's lands heil stort ik getroost mijn bloed.
- 406 -
Het volk springt en Tingt spottend :
Ha, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan!
Het volk zal heden blij juichen en springen !
Ha, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan!
Ondanks het muitersrot, het moet wel gaan.
CHARLOTTE CORDAY.
Wat raakt het mij... Het kynisch liedje schalle!
Mijn hoofd het valle, ja, het valle... valle!
Het worde 't syrnbolum, waar zich de vrienden
Der vrijheid rond vergaadren, roepend : recht !
De vrienden, die nooit dwang noch logens dienden,
Luid roepend : recht ! En 't land gered roept : recht!
Eens keert het volk dec dwaze dwaling weer,
Verheugd, omdat een dwingeland bezweek
mij... en ik verlossing bracht... welk eer!
o, Dat weldra het droeve duister week!
o, Kwame dra de schoone morgengloed
eedle broederliefde, vrede zoet.
dra èn nood èn schrik,
arrem volk thans bloedig lijdt...
Vaarwel, mijn Frankrijk, mijn laatste blik,
snik... aan u gewijd.
liet volk en pivijgt angstig. Men hort
slag. Een beulsknecht,
Legros, toont het bloedig
Charlotte het een kaakslag en grimlacht
.
volk springt en ringt spottend
't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan!
volk zal heden blij juichen en springen!
't zal wel gaan, 't zal wel gaan, 't zal wel gaan!
het moet wel gaan.
CORDAY.
raakt het mij ... Het kynisch liedje schalIe!
het valle. .. valIe!
worde 't symbolum, waar zich de vrienden
vrijheid vergaadren, roepend : recht!
vrienden, die nooit dwang noch logens dienden,
roepend: recht! 't land gered roept: recht!
het volk der dwaze dwaling weer,
een dwingeland bezweek
Door mij... en ik verlossing bracht... welk eer!
0, Dat weldra het droeve duister week!
0, Kwame dra de schoone morgengloed
Van eedle broederlietde, vrede zoet.
Verdwenen dra èn storm èn nood èn schrik,
Waardoor mijn arrem volk thans bloedig lijdt ...
mijn laatste blik,
Mijn laatste snik ... zijn nog aan u gewijd.
De bloedkar verdwijnt. Het volk kijkt
en pvijgt angstig. Men hoort
een doffen slag. Een beulsknecht,
genaamd Legras, toont het bloedig
hoofd van Charlatte Corday,
geeft het een kaakslag en grimlacht:
— 407
Ha! Ha ! Ha!
Het volk deinst sidderend van verontwaardiging
en schrikhuilt :
Wee ! wee! wee !
Rei van jonge lieden en kinderen treden
schaarsgewijTe op, met waaiende
vanen en ringen de Marseillaise.
We zullen in het strijdperk treden,
Zijn eens de dappre vaadren heen!
We zullen doen, zooals zij deden,
En volgen hunne fiere sehrêen.
We vragen niet hen te overleven,
Ja, liever deelen wij hun graf!
We staan niet d'eedlen hoogmoed af,
Van hen te wreken of te sneven.
Te wapen, Burgers, op ! schaart u in bataljon. !
Rukt aan ! der vuigen bloed slurpe op de vrijheidszon !
Vde Tafereel.
Eene eeuw later rijst het ideale beeld van Charlotte
Corday, als symbolum der vrijheid en
der vaderlandsliefde voor Notre Dame te
Parijs. Vergoding. Het volk strooit bloemen
en psalmt. De bromklok galmt en het orgel
dreunt.
-- 408 —
-- VI/ - -- vv -- vv -- V
-- VV --- VV - V -- VV -
-- V - VV -- V -- -- V
--
VV -- VV ----
Hemelsche, hoor, hoor , het gejuich der verlosten !
Sterre der schoonheid, bezie ons diep en verhoor ons!
Vrijheidsvlam, o beziel het aardrijk gansch.
Bloemen begeuren uw beeld.
Brommende klok, klink en ver wek nu de menschen !
Sterre der liefde, bemin ze mild, en verhoor ze!
Liefdevlam. o bezalig 't heelal gansch.
Palmen versieren uw beeld !
Orgelgedreun galm in het herte der menschen !
Broeders zijn allen voorwaar, vereerend het land, ja
't Vaderland, voor elk sterveling heilig !..
Heilig ! begeestrende Maagd !
Gansch het volk opgetogen.
o, Vaderland, ons heilge blijheid,
Ons strijdershand is u gewijd.
o, Vrijheid, eeuwig frissche vrijheid,
Voer steeds met ons den eedlen strijd.
Laat ons thans roepen luid, victorie!
Bij onzer vlaggenzang gepaard,
Terwijl de boosheid stervend staart,
Op onze vaderlandsche glorie !
Zwaait palmen ! Burgers, op! laat dondren 't feestkanon!
Juicht luid : hoog rijst het beeld der schoone vrijheidszon!
—
409
—
AANTEEKENINGEN.
Charlotte Corday d'Armont, alhoewel van adel, was geboren
in eene hut, genaamd Ronceray, ten dorpe Ligneries,
in de nabijheid van Caen . Daar werd zij, onder de bescherming
van haren adeldom en harer armoede, opgevoed in de
abdij der Damen, gesticht ten jare io66, door Mathilde van
Vlaanderen,. vrouwe van Willem den Veroveraar. Daar las
zij Plutark en ook den bijbel ; daar vervulde zij hare ziel
met teedere mcnschlievendheid en verviel zij veelmaals in
de edelste droomerijen van zelfop offering en vaderlandsliefde.
Verder werd zij opg_bracht door eene arme tante, Mevrouw
de Breteville, eene kinderlooze weduwe, in wier huis le Grand
Manoir, waar zij naast eene bron, weer een plekje vond,
om alleen, in stilte, melancolisch of vurig te denken en te
overwegen.
De liederen, welke dees lyrisch monodrama omlijsten,
zijn vertalingen naar gezangen van diein tijd, zooals : La
Carmagnole, La Marseillaise, le chant du Depart, le ca
ira, en eene strophe uit ANDRÉ CHENIER' S prachtige Ode : a
Charlotte Corday.
Een gedicht, zoo merkweerdig, dat het bijna in alle
Europeesche talen werd vertolkt, en waarvan wij op onze
beurt, eene proeve in het Nederlandsch willen leveren.
Aan Charlotte Corday,
Gehalsrecht den 18 5uli 1793.
Hoe dan! wen overal, rechtzinnig of gehuicheld,
Door lafaarcis, ja, door boozen, kermend wordt -geguicheld,
Ven 't moordgespuis Marat onsterfelijk vereerd...
En dat een slijkpoëet dien vuigen afgod huldigt,
Als kruipdier onbeschaamd den reinsten roem beschuldigt,
En stout een schandzang huilt, den laffen bloedhond weerd.
De waarheid zwijgt. Haar tong is stram en als vervroren,
't • Geweten ligt verlamd ten angstenkuil verloren,
En weigert heldenfeiten 't heerlijkst roergezang.
Is 't leven . dan zoo zoet? Wat is het waard te leven,
Wen, onder 't schandig juk, gedachten siddrend beven,
Zich bergen voor elks oog, ter dood toe laf en bang.
--- 410 -
Neen, heldin, neen, stilzwijgend wil ik u niet prijzen,
uwen dood woudt Frankrijk doen verrijzen,
Uw jeugdig leven schenkt ter straf der euveldaad.
blinkt in uw hand, gij kent geen flauw gefemel !
Ter Goden schande, dle met al hun flauw geschemel,
monster leenden, ach, een menschelijk gelaat.
De lage slang, geslopen uit haar duistre holen,
Werd, door uw kloeke hand, het levenslicht ontstolen.
't venijnig lijf, afschuwelijk besmeurd.
tijgers monsterhert, zijn moordbeluste tanden,
Vroegt gij het menschenbloed, gefolterde ingewanden,
Die hij, in dolle oede, erbarmloos had verscheurd.
uw uitgelaten vreugde,
Toen gij uw prooi bekeekt, u, in uw daad verheugde,
oogslag trek, wreede bloedhond af!
Vort ! opent nu de ban vor hen die medehelpen .. .
baden u in 't bloed kon slechts uw moordlust stelpen,
in eigen bloed ! erken thans Godesstraf !
Griekenland, o Maagd!! bewondrend uwe koenheid,
waar't mirtenbosch zijn immer glanzend groen spreidt,
beeld, uit Parosgroef, geplaatst in heldeneer !
koren op uw graf, in reinste zielvervoering,
Bezongen uwe 't volk, in dankontroering,
omdat sloegt ten troon den booswicht neer.
heeftuw hoofd aan 't moord schavot geschonken,
monster was het, dat de jubelkreten klonken,
't moordgebroed, gansch weerdig van zijn lot!
o, Welk een eedle spot omspeelde uw reine lippen,
Wanneer zijn wreker, dacht u vast te knippen,
de angsten dood, door 't dreigen met 't schavot.
Was hij die moest verbleeken, uwe booze rechters,
akelig Senaat, Ministers, rechtbevechters !
Wen voor hun rechtbank, gij, zacht, zonder vrees of raad;
êel gelaat, in spraak rein, uitgelezen,
leerdet, dat, hoe sterk ook de euveldaad moog . wezen,
den dood niet vreest veel vromer is dan 't kwaad.
- 4 10 -
niet prijzen,
Gij, die door uwen dood -.voudt Frankrijk doen verrijzen,
sclienkt straf der euveldaad.
Het staal blinkt in uw hand, gij kent geen flauw gefemel!
Goden schande, dIe met al hun flauw geschemel,
Aan 't monster leenden. ach, een menschelijk gelaat.
duistre holen,
Werd. door uw kloeke hand, het levenslicht ontstolen.
Daar lag 't venijnig lijf, afschuwelijk besmeurd_
Zijn tijgers monsterhert, zijn moordbeluste tanden,
gij het menschenbloed, gefolterde ingewanden,
hU, :n dolle ,",oede, erbarmloos had verscheurd.
Zijn stervend oog bezag uw uitgelaten vreugde,
prooi bekeekt, in uw daad verheugde,
Terwijl uw oogslag zei : trek, wreede bloedhond Voort! opent nu de baan voor hen die medehelpen ...
Te baden u in 't bloed kon slechts uw moordlust stelpen,
Baad thans in eigen bloed! erken thans Godesstraf !
En Griekenland. 0 Maagd! bewondrend uwe koenheid,
Had daar, waar 'tmirtenbosch zijn immer tllanzend groen spreidt,
Uw beeld, uit Parosgroef, geplaatst in heldeneer !
En koren op uw graf, in reinste zielvervoering,
BezQngen uwe dood, tot 't volk, in dankontroering,
Meejuichte, omdat gij sloegt ten troon den booswicht neer.
Maar Frankrijk heeftuw hoofd aan 'tmoordschavot geschonken,
Voor 't monster was het, dat de )ubelkreten klonken,
Geslaakt door 't l1l0ordgebroed, gansch weerdig van zijn lot!
0, ·Welk. een eedle spot omspeelde uw reine lippen,
\Vanneer een schurk, zijn wreker, dacht u vast te knillpen,
In de angsten van den dood, door 't dreigen met '( schavot.
't \Vas hij die moest verbleeken, uwe booze rechters,
Het akelig Senaat, Ministers, rechtbevechters !
\Ven voor hun rechtbank, gij, zacht, zonder vrees of raad;
Gij, met uw êel gelaat. in spraak rein, uitgelezen,
Hun leerdet, dat, hoe sterk ook de euveldaad maag' wezen,
Dat wie den dood niet vreest veel vromer is dan 't kwaad.
--
411
--
Ja, langen tijd, het wezen zacht en onverdroten,
in de ziel, zorgvuldig diep besloten,
noodlot, dat den goddeloozen straffend treft.
geheim, de hemel broeit 't onweder,
lacht het eindloos blauw, verrukkend, lief en teeder,
de storm, die bergen velt en zeeën heft.
zoo jong, zoo door beulenhand te sterven,
gij kar, om dé eelste liefde te erven ;
de blikken rein en zoet.
't schavot, verachttet gij de woede,
laag verworpen nooit in 't schelden moede'
zwelgt in 't eer aan ons glorie Ons euwge smad en laster leven m!et ons
gij alleen waart man en wreektet 's menschdoms schand,
laf gebroed, een bende zonder herte!
rouwgeklap smerte :
zwaar werd 't straffend staal voor ons verzwakte hand.
dat Frankrijk ooit aan wraak verzake!
een schurk gedood genoeg voor die wrake!
bajert uit 't venijnig overschot,
't volk. Gij wildet sterken zwakke zielen,
de moorders te vernielen,
roof, het bloed, de schande, rot!
in het slijk te wroeten,
lof en durft uw koenheid groeten.
hoe stem u edel doopt.
o, Deugd, de dolk alleen, der menschen hoop, o wonder !
uw heilgeweer terwijl de laffe donder
euveldaad ! als slavin, verkoopt...
geniale dichterhoofd van ANDRÉ CHÉNIER een
na de onthoofding van Charlotte Corday, door de
onder de guillotien gebracht,
viel, niet tot grootere eer en glorie van
V(')
4II -
J a, langen tijd, het wezen zacht en onverdroten,
Hieldt ge in de ziel, zorgvuldig diep besloten,
Het noodlot, dat den goddeloozen straffend treft.
Alzoo, wen, in 't geheim, de hemel broeit 't onweder,
Nog lacht het eind loos blauw, verrukkelld, lief en teeder,
Plots woelt de storm, die bergen velt en zeeën heft.
Zoo schoon, zoo jong, zoo frisch, door beulenhand te sterven,
Verschijnt gij op de kar, om de eelste liefde te erven;
Het voorhoofd fier, vol vreê, de blikken rein en zoet.
Kalm, op 't schavot, verachttet gij de woede,
Van 't laag verworpen volk, dat, nooit in 't schelden moede,
Zich souverein gelooft, wanneer het zwelgt in 't bloed!
De deugd alleen is vrij! Ja, eer aan ons historie!
Ons eeuwge smaad en laster leven met ons glorie!
Ja, gij alleen waart man en wreektet 's menschdoms schand,
Terwijl we, laf gebroed, een bende zonder herte!
Ellendig rouwgeklag verwekken in ons sm er te :
Te zwaar werd 't straffend staal voor ons verzwakte hand.
Neen, gij dacht niet, dat Frankrijk ooit aan wraak verzake !
En dat een schurk gedood genoeg is voor die wrake I
Men trok den bajert uit 't venijnig overschot,
Verspreid in 't volk. Gij wildet .. terken zwakke zielen,
En dolken drillen, om de moorders te vernielen,
Zich mestend in den roof, het bloed, de schande, rot!
Een deugeniet te min ligt in het slijk te wroeten,
De deugd bazuint uw lof en durft uw koenheid groeten.
Hoor, heldenmaagd, hoe blij haar stem u edel doopt.
0, Deugd, de dolk alleen, der menschen hoop, 0 wonder!
Is thans uw heiIgeweer ! terwijl de laffe donder
Laat heerschen de euveldaad! u, als slavin, verkoopt ...
Het geniale dichterhoofd van ANDRÉ CHÉNIER werd, een
j aar na de onthoofding van Charlotte Corday, door de
republikeinsche gelijkheidsmannen onder de gui1lotien gebracht,
en viel, toch niet tot grootere eer en glorie van
Frankrijk.

IN HOUDSTAFEL.
A.
Bladz.
Academie (Vlaamsche), uitgenoodigd tot bijwoning van het
zesde Congrès historique et archéologique, 193. — Het
tijdstip harer jaarlijksche plechtige vergadering veranderd,
200, 240, 349
ALBERDINGK THUM, De Faustsage in de Nederlandsche
Letteren, IS. — Gekozen tot lid der Commissie voor
het voorstellen van candidaten 2 77
B.
Boeken (Aangeboden), door de regeering : s, 69, 88, 102,
125, 165, 191, 202, 237, 271, 278, 347. — Door de
heeren : J. Béthune, 348. — A. Callant, 167. — J. Comelissen,
126. — A. de Ceuleneer, 71, 279. — G. de
Deken, 71, 89. — K. de Flou, 103. — N. de Pauw,
7o. — de Seyn-Verhougstraete, 103. — L.-P. de Vreese,
104. — P. Génard, 272. — G. Gezelle, 166, 192. —
J. Goetschalckx, 104. — J. Habets, 272. — M. Heine,
167. — H. Kern, 104, 203. — W.-L. Landré, 240.
— Looten, 71. — A.-G. Loriaux, 192. — L. Mathot,
7o. — P. Meirsschaut, 276. — H.-E. Moltzer, 89. —
L. Schuermans, 191, 238, 347. — J. Splichal, 167,
203, 348. — A. Suffer, 238, 279. — K. Stallaert, 71,
203. — F. van der Haeghen, 126. — H. Sermon,
127. •— P.-H. van der Kemp, 126. — J. van Droogenbroeck,
103, 192. — W. van Spilbeeck, 127. —
J. Verdam, 166. — J. Vervliet, 126. — Door de
Maatschappij der Vlaamsche Bibliophilen, 273. — Door
het Stadsbestuur van Antwerpen, . . . . . . . 126, 270
BOHL (JOHAN), schrijft aan de Academie over de bewerking
van het Woordenboek der Nederlandsche taal . . . . 277
BONVARLET (ALEX.), gekozen tot buitenlandsch eerlid. 349
- 4 1 4
-
Bladz.
BROECKAERT (J.), zijn aandeel in liet opstellen der lijst van
de in België geboren Nederlandsche schrijvers, 100. —
Nota over de geldmiddelen der Academie . 349
BROUWERS (j.-W.-W.), gekozen tot buitenlandsch eerelid 349
C.
CLAES (D.) Eenige volksuitdrukkingen verdedigd en aanbevolen
128
Commissie (Bestendige) voor Middelnederlandsche Taal- en
Letterkunde 74, 169
Commissie tBestendige) voor Bibliographie en Geschiedenis
97, 105, 1 94, 2 79
Commissie (Bestendige) voor nieuwere Taal- en Letterkunde,
73, 9o, 170, 28o
COOPMAN (Th.). Verslag namens de Commissie voor nieuwere
Taal- en Letterkunde, 73, 92, 170, 205, 280. - Idem over
den prijskamp van Nederlandsch-Fransche en Fransch-
Nederlandsche rechtstermen en uitdrukkingen, 289. —
Benoemd tot lid van den redactieraad voor de « Vaken
Kunstwoorden, » 90. — Idem tot lid van den keurraad
voor de vierde prijsvraag 215
D.
DAEMS (S.). Voorstel tot herdruk der X VIIe eeuwsche
vertaling van Boétius « de Lonsolatione philosophiae »
door ADR. DE BUCK, 77. -- Benoemd tot lid van de
Commissie voor de uitgave der bloemlezing uit onze
XVII' en Xti IIIe eeuwsche schrijvers, 91. -- Idem tot
lid der jury in den dichtprijskamp 2 2 7
DE COUSSEMAKER (IGNAAS), buitenlandsch eerelid. Bericht
van zijn overlijden 72
DE DEKEN (G.), verzoekt de medewerking der Academie
de Antwerpsche Muziekschool tot Koninklijk Vlaamsch om
Conservatorium te verheffen . . . . . . . 89
DE PAUW (jhr. N.). Toelichting van een voorstel tot het
afschrijven van een deel der X Ve eeuwsche Hollandsche
vertaling der kroniek van Froissart, 9. — Mededeeling
over een nieuw fragment van Reinaert de Vos . . . 183
DE POTTER (Fr.). Verslag namens de Bestendige Commissie
van Geschiedenis en Bibliographie, 97, 1 94. -- Idem
over het voorstel betrekkelijk de jaarlijksche openbare
vergadering. 195
- 415 --
DE Vos (A.) benoemd tot lid van den redactieraad voor de
« Vak- en Kunstwoorden >> 91. -- Idem tot lid van de
Commissie voor de uitgave der bloemlezing uit onze
XVIIe en XVIIIe eeuwsche schrij vers, 91. — Tot lid
der Commissie voor het voorstellen van candidaten, 277.
Tot ondervoorzitter der Commissie van nieuwere Taalen
Letterkunde 280
(M.), brief aan de Academie G.
GAILLIARD, Verslag der Bestendige Commissie van Middel
Letterkunde, 169. — Gekozen tot lid der-nederlandsche
commissie voor het voorstellen van candidaten . . . . 2 77
vestigt de aandacht der Academie op een openbaar
tooneelspel in de stad Antwerpen, 240. — de
oude naa?nvalcbuiging-250. van biographz;cchen . . 325
(G.). Verslaggever de eerste aflevering heruitgave van het national francaisfiamand
et slamand f rancais, 74. - Benoemd lid
van den keurraad voor tweede prijsvraag, 215. — Benoemd
tot lid der jury in den dichtwedstrijd . . . . 227
HANSEN, Benoemd tot lid van de voor uitgave der Bloemlezing uit onze XVII© XVIIIe
eeuwsche schrijvers, 91. — Idem lid der jury in
den dichtwedstrijd 227
(Ear.), Mathilde Denennark, 221. Charlotte
lyrisch monodrama, 387. — AND. CHÉNIER'S gedicht : Charlotte Corday, 409.
— Heildronk op het banket —
Benoemd tot lid der jury in den dichtwedstrijd . . . 227
J
JANSSENS Koning, 242
L .
FELI () den wedstrijd voor middelnederlandsche
taalkunde 348
Bladz.
DE VOS tot van den redactieraad \'OOT de
Vak- >, 9I. - Idem de
voor uitgave der bloemlezing uit onze
XVII' en XVIII' eeuwsche schrij,>ers, 9I. - lid
Com missie voorstellen van candidaten, 2 7ï.
ondervoorzitter der Commissie nieuwere Taal·
en Letterkunde • • > . • 280
DE VRIES 11.), de Academie • • . • • • " 6
G.
GAILUARD, Commissie Middelnederlandsche
r69. - der
candidaten. • • 277
GÉNARD, de - Over de
oûde naamvalsbuiging-en der Nederlandsche eigennamen,
250. - Snipperingen van biographz:'chen aard 325
GEZELLE (G_). over de aflevering der
Grand Dictionnaire national françaisjlamand
et flamand:français, ----- tot lid
voor de prijsvraag, 215. - Benoemd
der jury in den • • . • 227
H.
HANSEN, lid van de Commissie voor de
Blo~mlezing onze X VIIo en X VIII'
9I. - tot lid der jury in
• . . . . . . • . • . . . . . . 227
HIEL EM.), van Denemark, 221. - Charlotfe
Corday, - Vertaling van
AND. CHÉNIER'S A Charlotfe Corday, 409.
- het der Academie, 350. -
tot jury in den dichtwc\lstrijd. • . 227
JANSSENS (ALF.), De Koning, gedicht . • . . . • . • • 242
L.
LEVITICUS (FELIX) prijswinnaar in den wedstrijd YOOI' middelnederlandsche
taalkunde • • . • . . . . • . • . 348
--
416
--
M.
B1adz.
MICHEELS (J.), benoemd tot lid van den Redactieraad voor
de « Vak- en Kunstwoorden », 91. -- Idem tot lid van
de Commissie voor de uitgave der Bloemlezing uit onze
XVIIE en XVIII' eeuwsche schrijvers, 91. -- Verslag
over de eerste aflevering der heruitgave van het francais flamand flamandfraniais,
74. — Biedt eene biographische en letterkundige
studie aan op Prudens van Duyse, 127. — Gekozen
tot onderbestuurder voor 1891 286
N.
(W.-gekozen buitenlandsch eerelid . . • 349
0.
OBRIE (T.), benoemd tot lid van den Redactieraad voor de
« Vak- en Kunstwoorden, » 91. — van
tob. — Stelt voor de jaarlijksche plechtige vergadering
der Academie te houden in den zomer, 168. --
Benoemd tot lid van den keurraad voor de vierde prijsvraag,
215. — Gekozen tot voorzitter der bestendige
Commissie voor nieuwere Taal- en Letterkunde, 280.
—Verslag over den prijskamp van Nederlandsch-Fransche
Fransch-Nederlandsche 318
DER (GERRIT). Afschrift genomen zijne vertaling kroniek Froissart. 9
VAN benoemd lid van den Redactieraad
voor « Vak- Kunstwoorden. » . . . 91
Prijskamp dichtkunde . 167
Prijskampen (gewone) Academie 75, 204, 216
R.
RAMBOUX (MATHILDA), bekroond in den vijfjaarlijkschen
prijskamp voor Nederlandsche letterkunde 204
ROERSCH (L.), benoemd tot lid van den keurraad voor de
tweede prijsvraag, 215. - over den pr ijskamp
middelnederlandsche taalkunde . 287
M.
Rladz.
MICHEELS (J.), lid van den Redactieraad voor
Vak- en Knnstwoorden '>, 91. - Idem tot lid van
Commissie de nitgave der Bloemlezing onze
XVIIe XVIII· eeuwsche schrijvers, -- Verslag
eerste aflevering heruitgave van het Grand
Dictionnaire national français-flamand et ftamand·
français, - eene biographische en letterkundige
aan Prudens van Duyse, 127. - Gekozen
tot onderbestuurder voor 189 I .••••••• 286
N.
NUYENS ('V.-J.), tot buitenlandsch eerelid ..• 349
o.
(T.), benoemd tot Redactieraad voor de
« Kunstwoorden, » 91. - Zuiverheid van
taal, 106. - de jaarlijksche plechtige vergadering
te zomer, r68. -
lid van den keurraad voor de vierde prijsvraag,
2 I 5. - Gekozen tot voorzitter der bestendige
nieuwere en Letterkunde, 280. -
Venlag over den prijskamp van Nederlandsch-Pransche
en Pransch-Ned<!rlandsche rechtstermen. . . . . . . P.
POTTER VAN DER Loo genomen van
Hollandsche der van Froissart.
PRAYON-VAN ZUYLEN (A.), tot lid van den Redactieraad
voor de « en » .
van .. • • •
(gewone) der •..•.• 75,
R.
9
RAMBOUX (MATHILDA), in den vijfjaarlijkschen
N ederlandsche letterkunde. • . • • . 204
ROERscH (L.), benoemd tot lid van de
prijsvraag, 215. - Verslag 07Jer den prijskamp
van middelnederlandsche taalkunde.. • • • . . • • 287
41 6
— 417 _.....
s.
Bladz.
SCHUERMANS (L.-W.), Bibliographische aanteekening . . . 1 93
SNIEDERS (A.), gekozen tot bestuurder voor 1891, 286. —
Viillig jaren geleden 354
T.
TEN KATE (J. J,), buitenlandsch eerelid. Bericht van zijn
overlijden 72
V.
VAN DROOGENBROECK (J.), verslaggever over de eerste aflevering
der heruitgave van het Grand Dictionnaire national francaislamand
et flamand- francais, 74. — Benoemd tot lid
van den keurraad voor de vierde prijsvraag, 215. — Verslag
overoden buitengewonen dichtpriïskamp, 216. — Benoemd
tot lid der jury in den dichtwedstrijd, 227. — Verslag
over den prijskamp van Nederlandsch-Eransche en
Eransch-Nederlandsche rechtstermen 322
VAN EVEN (EDw.), Jan-Baptist Cypers, 150. — De Schilder
Erasmus Quellin, Vlaamsch dichter 246
W.
WILLEMS (P.), benoemd tot lid van den keurraad voor de tweede
prijsvraag • 215
Woordenboek der Nederlandsche taal 207


Openbare Zitting van 30 December.
Lezingen: Vijftig Jaren ge/eden, door den heer A. SNIEDERS.
• • • , • • . . • , • , • , • • • • • ,bI. 354
Char/otte Cor'day, monodrama door den heet· E~1. HIEL bI. 387