K . TI - I :IZ LAANN'
(I(
LETTERKUND1G
WOORDENBOEK
NOORD BEN ZULU
VOOR



LETTERKUND1G
WOORDENBOEK
VOOR
NOORD EN ZUID
ioor
K. TER LAAN
Scbrijver van net Nieuw Groninger Woordenboek,
de Beknopte Nederlandse Encyclopedic net
Aardrijkskundig Woordenboek van Nederland,
bet Folkloristiscb Woordenboek van Nederland
en Vlaams Belgie, en Nederlandse Spreekwoorden,
Spreuken en Zegswijzen.
Tweede, vermeerderde druk met medewerking voor
Belgie van L. Roelandt.
VGRAVENHAGE — 1952 — DJAKARTA
G. B. VAN GOOR ZONEN's UlTGEVERSMAATSCHAPPIJ N.V

VOORBERICHT.
In dit Woordenboek vindt men al het voornaamste bij een, dat betrekking
heeft op de Nederlandse letteren in de ruime zin van het woord. Zo goed als
de Nederlandse en de Indische schrijvers, dichters en letterkundigen zijn die
uit Vlaams Belgie en uit Zuid-Afrika opgenomen, en naast de beoefenaren
van onze algemene landstaal ook de beste vertegenwoordigers van het Fries
en van onze dialekten.
Het blijkt telkens weer, dat nevens de grote encyclopedieen een woordenboek
over een bepaald gebied zijn goede diensten bewijst En dit vooral, als
het onderwerp zo rijk is als de Nederlandse letterkunde en de geschiedenis
daarvan.
In dit boek worden de schrijvers vermeld met hun voornaamste werken,
maar ook afzonderlijk de geschriften zelf, die van betekenis geweest zijn in
hun tijd of dat nog zijn. Verder de letterkundige stromingen, zoals die in de
loop der eeuwen optreden:ridderromans en mystiek, de abele spelen en sotternieen,
rederijkerskamers, Hervormingsliteratuur, Renaissance, dichtgenootschappen,
de Patriottentijd, de Romantiek, de Beweging van '80, enz. Aandacht
is geschonken aan de volksboeken en de liedboekjes, evenzeer als aan
de grote mannen uit onze geschiedenis, die schrijvers en dichters aanleiding
gaven tot verheerlijking of felle bestrijding; de figuur van Prins Willem in
onze letteren, Jan de Witt bij onze schrijvers, en zo velen meer. Men vindt
er het voornaamste over de Muiderkring zowel als over de Dordtse school,
over de Arcadia's, over de Vrijheidspoezie en over de Citadelpoezie.
Het verloop van de Vlaamse Beweging, de Taal- en Letterkundige congressen,
de Muzenalmanakken en al wat daarbij hoort, geen enkel onderwerp
mocht ontbreken, dat in zijn tijd zin en invloed had of nog heeft.
Zo is het mijn bedoeling geweest, om een werk samen te stellen, dat de
aandachtige lezers van boek, tijdschrift en krant de nadere inlichting geeft,
die ze verlangen, een boek echter ook dat bij de studie van de letteren van
groot gemak kan zijn.
De overstelpende rijkdom maakte de keuze niet altijd licht.
Voor welwillende opmerkingen en aanvullingen zal ik zeer erkentelijk zijn.
Wassenaar, Najaar 1941.
VOOR WOORD BIJ DE TWEEDE DRUK.
Met grote erkentelijkheid heb ik hierbij te vermelden, dat de bekende
Vlaamse schrijver L, Roelandt zijn medewerking heeft verleend. Hij heeft niet
alleen alles nagegaan, wat op de Zuidnederlandse dichters, schrijvers en letterkundigen
betrekking heeft, doch tevens gezorgd voor zeer talrijke aanvullingen
en verbeteringen, voornamelijk ten aanzien van de moderne letterkundige
geschiedenis.
In de tweede plaats zij het mij veroorloofd mee te delen, dat de titels van
de in dit boek genoemde werken zoveel mogelijk zijn opgenomen, zoals de
schrijvers zelf die hebben laten drukken.
Wassenaar, Najaar 1951.
a.
Ags.
Br.
C, Chr.
d.
D.
d.i.
E.
e.a.
F.
Fr.
geb.
G.G.
Gr.
Gron.
H.
h.
=r
=
=
=
=
=
=
=
=
-
—
-
—
—
=
=
=
hs., meervoud
hst.
Ind.
It.
kl.
L.
m.
Mai.
M.E.
Mgr.
Mhd.
Mnl.
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=:
AFKORTINGEN.
aan |
Angelsaksisch
Brits
Christus, Christelijk
de, den
Duits, Duitsland
dat is
Engels
en anderen
Frankrijk, Frans
Fries
geboren
gouverneur-generaal
Grieks
Groningen
heilig
het
hss. = handschrift.
hoofdstuk
Indonesia
Italiaans
klein
Latijn
met
Maleis
Middeleeuwen
monseigneur
Middelhoogduits
Middelnederlands
N.
N.B.
Ned.
N.T.
N.v.d.D.
Nw.
0.
0.
Ohd.
O.I.
O.L.V.
O.T.
Oudg.
ps.
R.K.
Rom.
soc.
Sp.
ts.
V.
ver.
VI.
V.O.C.
W.
W.B.
wdb.
Z.
It
=
z=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=r
=
Noord
Noord-Brabant
Nederlands
Nieuwe Testament
Nieuws van den Dag.
nieuw
op
onzijdig
Oudhoogduits
Oost-Indie
Onze Lieve Vrouwe
Oude Testament
Oudgermaans
pseudoniem
Rooms-Katholiek
Romeins
socialistisch
Spaans
tijdschrift
van, voor
vereniging
Vlaams
Verenigde Oostindische
Compagnie
West
Wereldbibliotheek
woordenboek
Zuid
overleden
A.
Aa, Abr. Jac. v. d. ~ , 1792—1857, boekverkoper,
schrijver van 't Aardr. Wdb. der
Ned., 13 delen; van 't Biographisch Wdb.
der Ned., 21 delen, en van vele andere werken.
Letterkundige te Gorkum. Redacteur
v. d. N. en Z. Hollandsche Volksalmanak,
1845.
Aa, Mr. Christianus P. E. Robide van der
~ , 1791—1851, rechter te Arnhem, bezong
1827 de Dood van Lord Byron, in
1832 die van Van Speyck. Was 1837 met
Potgieter de eerste redacteur v. d. Gids.
Won de zilveren medaille van de Mij. t.
Nut van 't Alg., (zie daar), voor 4 volksliedjes.
Trad reeds 1838 uit de Gids-redactie.
Naamloos was reeds in 1837 een hekeldicht
tegen hem verschenen: Lofzang aan
den gelauwerden Poeet omnis homo, van
A. N. v. Pellecom.
Aa, Cornells van der ~ , 1749—1815, uit
Leiden, Prinsgezind schrijver en uitgever
te Haarlem. In 1795 schreef hij Mijne politicque
denkwijze, waarvoor hij veroordeeld
werd tot 5 jaar tuchthuis. In 1799
ontslagen, vestigde hij zich in Utrecht; in
1807 kwam hij naar Amsterdam en schreef
er, vooral geschiedkundige, werken. De Politicque
Denkwijze beleefde in 6 maanden
4 drukken.
Aa, M. v. d. ~ , zie Henry v. Meerbeke.
Aa, P. J. B. C Robide van der ~ , 1832—
'87, deed met Gerard Keller een reis naar
Spanje; schreef veel over aardr. en geschiedk.
onderwerpen; medeoprichter v. d.
Ned. Spectator. Gaf een Catalogus van Geschriften
over den Belgischen opstand uit;
zie Citadelpoezie. Schreef onder ps. Robrecht
van Peene, naar de naam van zijn
grootmoeder.
Aafjes, Bertus —, geb. 1914 te Amsterdam,
dichter van Een Voetreis naar Rome, 1946.
Daarna Maria Sibylla Merian, planten- en
dierenschilderes in Suriname, f 1717. In
1948: Het Konings-graf; 101 sonnetten. In
1949 De lyrische Schoolmeester en In den
Beginne, het verhaal der Schepping. Prozaschrijver:
De Zeemeerminnen, novellen,
1946. Aantekeningen bij zijn Poezie, door
G. Achterberg.
Aagje, Nieuwsgierig ~ , zie Aegje.
Aan de Belgen, zie Aen de Belgen.
Aan de Belgische dichters, zie Maria van
Ack ere.
Aan de Griekenzangers, 1827, parodie van
A. Boxman op de Griekenpoezie; zie daar.
Aan de Jonckvrouwen van Hollandt, inleidend
gedicht bij de Emblemata Amatoria
of Emblemata van Minne van Theocritus
a Ganda, d.i. Daniel Heinsius.
Aan mijnen Geest, hekeldicht van Betje
Wolff, met haar inzicht in zaken van godsdienst,
wijsbegeerte en letteren, 1774.
Aan Nederland in de Lente van 1844, tijdvers
van Da Costa, toen de vrijwillige lening
van minister Floris Adriaan van Hall
geslaagd was. Zie Politieke Poezie. Met
een hymne aan het slot, Beckers Duitse
Rijnlied nagevolgd:
Zij zullen het niet hebben
Ons oude Nederland!
Het bleef bij alle ellenden
Gods en der vadren pand.
Aan Neerland, een der Zangen des Tijds
van Ten Kate 1840. De achteruitgang kan
alleen worden tegengegaan door terugkeer
tot het ware geloof.
Aan d'oever van een snelle vliet, vertaling
van een lied van Lossius, 1781; is door
zijn sentimentaliteit een Ned. volkslied
geworden en gebleven. (K. F. Lossius,
1753—1817, D. dichter en schrijver van
stichtelijk werk).
Aan den Rijn, in de lente van 1820, de bekende
ode van Borger. Voorgedragen bij
alle gelegenheden, o.a. op het avondje van
de Familie Stastok door Mw. Dorbeen.
Geparodieerd, o.a. door Hekkarpi, d.i. H.
J. Prakke, in de Almanak voor Roll, blijgeestigen,
1861. Deze parodie werd weldra
meer voorgedragen dan de Ode zelf.
Zoo rust dan eindlijk 't lastig vrouwtje,
Van razen en van kijven moe,
En sloot de god des slaaps mijn boutje
Haar kleine ligtgrijze oogjes toe.
Aan de Stad Parijs, 1815, „vloekpsalm" van
Staring; zie daar.
Aan Twenthe, tijdzang van Potgieter, met
hulde aan Thorbecke, de man van 1848:
Toen de ure der hervorming sloeg,
Toen 't nieuwe leven leiding vroeg,
Toen vragen voor den vroedste rezen,
Was Tweede Willem groot genoeg
Te kiezen wien de tijden wezen
Aan het Vaderland, 1° de oorspronkelijke
titel van De Geuzen van Onno Zwier van
Haren, 1769. Studie daarover van Jorissen,
1872; beantwoord door H. J. Polak in zijn
Studien, 1888.
Letterk. Wrdbk. — 2e dr. 1
Aan de Vaderlandsche J.
2° Gedicht van Zelandus in de Vaderlandsche
Gezangen:
Vaderland, mijn aardsche hemel!
u zij mijn gezang gewijd!
Troon der vrijheid, wieg der helden,
groot geworden in den strijd
In Maart 1782 gevolgd door een tweede
gedicht onder dezelfde titel.
Aan de Vaderlandsche Jongelingen, dichterlijke
oproep van Zelandus tot de strijd
met de wapenen; 4 dagen na de verschijning
in Feb. 1782 overgenomen door de
Patriottische Diemermeerscbe Couranf.
Gordt nu de wapens aan,
gij fiere jongelingen!
Met een klacht, dat het de dichter niet
vergund is, het staal aan de heup te hangen.
Aan eenen Verrader des Vaderlands, gedicht
van Zelandus, verschenen in de Post
van den Neder-Rhijn, later in de Vaderlandsche
Gezangen. Met de aanhef:
't Was nagt, toen u uw moeder baarde,
Een nagt, zoo zwart als nimmer was.
Aan het Volk van Nederland, het Patriottische
geschrift van Van der Capellen,
1781, dat de diepste indruk maakte; werd
over 't ganse land verspreid; fel pamflet
van 76 biz. tegen Oranje en vooral tegen
Willem V, „die ons tans ongelukkig
maakt", die beschuldigd werd van heulen
met Engeland, en die voor alles verantwoordelijk
gesteld werd, hij zelf en niet
de Hertog van Brunswijk. Verder werd
aangedrongen op algemene volkswapening.
Het pamflet werd verboden; er kwamen
dan ook 12 drukken. Een beloning van
/ 14.000 werd uitgeloofd voor het ontdekken
van de auteur. Daarover A. Loosjes,
Een krachtig libel. Haarl. 1886. De schrijver
werd pas honderd jaar later bekend.
Zie Van der Capellen tot den Poll.
Aanhangzel op de Historie van Willem
Leevend, verscheen 1786 zonder naam
van de schrijver; werd verboden. Het begint
met een brief van Ds. Heftig, die verklaart
de roman niet gelezen te hebben,
maar die evenwel heftig te keer gaat tegen
de schrijfsters, de dames Wolff en Deken,
in 't bijzonder tegen Betje Wolff. Het boek
bevat verder Het Leven van Willem de
Redenaar of „Proeve eener Theologische
Roman", N.B. Niet vertaald. Voor de
schrijver hield men W. v. Ollefen.
Aanslag op Amsterdam, 1650, op bevel van
Willem II uitgevoerd door Willem Frederik,
mislukte; doch uit vrees voor de handel
gaf de stad toe, ontving de stadhouder
en ontsloeg de burgemeesters Cornells en
Andries Bicker.
De woede over de aanslag gaf zich lucht
o.a. bij Vondel.
Abbink
Geen adel, maar een schelm,
heeft lust de Kroon der steden
Te trappen met den hoef:
zij wert te zuur gehaelt
Met honderd jaeren krijgs;
men heeft te lang gestreden:
Bewaert dit Lantjuweel,
dat over 't aerdrijk straelt.
Deze regels zijn uit het gedicht Aen de
Blokhuizen van Amsterdam. Verdere felle
hekeldichten van Vondel: Grajschrift op
een Musch en de bijschriften op de Bickers.
Aarde, bundel gedichten van Albert Verwey,
1896; de eerste na de Verzamelde Gedichten
van 1889; er blijkt uit dat Verwey
zich losgemaakt heeft van het individualisme
van de Tachtigers, waartoe hij zelf had
behoord. De titel duidt aan, dat hij „met
voile blijheid tot het Leven keerde".
Aardenburgers, Twee ~, zie G. P. de
Roos.
Aardige Snaakse en niet min geestige Vertellingen,
bundel verhalen van 1757-'58;
getuigen van talent, maar vertonen een
bedenkelijke inhoud: „een weinig Morale
met zeer veel boert vermengd".
Aardweg, H. P. van den ~ , geb. te Hoorn
1899; dichter van de bundel Van Leven,
Liefde en Dood, 1925; criticus; romanschrijver:
Menschen, 1941; Een Hollander
trok uit...., 1941. Journalist. Red. v. Persoonlijkheden
in het Kon. der Nederlanden,
1938. Incidentele Begeleiding, verzenbundel,
1950. De Overwintering op Nova-
Zembla, 1944; Wedging, roman, 1950.
Aart, R. van —, dichter uit de Forum-groep.
Aarnout en Adolf van Egmont, treurspel
van Claes Bruin, zie daar; 1716. Aernoud
van Egmond, treurspel van Wiselius, 1819,
met Snoek in de rol van Karel de Stoute.
Aballino, de groote bandiet, toneeispel van
Zschokke 1796, vol boosheid en geestesadel,
rovers en jonkvrouwen, het toonbeeld
der romantiek, vertaald en opgevoerd.
Abba, Mr. Bartholomeus ~ , 1641—'84, te
Amsterdam, geprezen door Vondel volgens
Jan Zoet, die aan hem 1669 de Parnassus
aan 't Y opdroeg, maar die met zijn
„Dightschool" al spoedig vijandig tegenover
hem stond. Abba beantwoordde niet
aan de hoge verwachtingen; de gelegenheidsdichter
eindigde als dronkaard. Ook
politiek stond hij tegenover Zoet; hij maakte
gedichten ter ere van de De Witten.
Abbing, Justine ~ , ps. van Carry van
Bruggen.
Abbink, J. J. ~ , 1802—'70, translateur te
Amsterdam, schrijver o.a. van het zangspel
W. van Teisterkoord of de Gebroken Domper,
door Ceratinus, 1826; een onbenullige
satire op Willem van Teisterband.
A^B^boek 3 Abrugge
A-B-boek voor de Ned. jeugd, Vaderlandsch
~ , 1781, leerboekje van Patriottische beginselen,
naar het D. voorbeeld van Weisze
opgesteld door /. H. S wild ens; zie daar.
Abbrfng, H. J. ~ , 1787—1874, uit Groningen,
kapitein bij de genie. Schreef:
Maurits van Werdenberg of de Vrijgeest,
1832. Van 1815—'25 diende hij op Curacao;
hij beschreef zijn verblijf aldaar:
Weemoedstoonen uit de geschiedenis van
mijn Leven.
A.B.C., Historisch ~ , zie Ridderus.
Abcou, Het Slot van —, historisch drama
van Schimmel, 1869, getrokken uit zijn roman
Sinjeur Semeins; behandelt de inval
der Fransen in 1672.
Abd-el-Kader, romantisch verhalend gedicht
van Ter Haar, 1849, algemeen bekend toen
juist de Fransen zich meester gemaakt hadden
van Algerie. (Abd-el-Kader, d.i.
Knecht des Machtigen, de „Schrik der
Woestijnen", Kabielenaanvoerder, die van
1832—'47 de strijd der Moren tegen de
Fransen geleid had; 1852 vrijgelaten door
Napoleon III; f 1883 te Damascus).
Abeele, Albijn van den ~, 1835—1905,
landbouwer en burgemeester te St. Martens-
Laathem bij Gent, schreef verhalen uit
het dorpsleven.
abel dine ende een edel leere, Een ~ , zie
Vander Zielen ende van den Lechame.
abele spelen, d.i. ernstige spelen; 3 kleine
volledige drama's, tweede helft der l4e
eeuw; dichters en spelers onbekend; 1°
Esmoreit; 2° Lanseloet van Denemarken;
3° Gloriant. Telkens wordt in de proloog
alvast de inhoud van het stuk vermeld, die
steeds van allerlei toevalligheden afhangt.
De handelende figuren zijn of heel goed
of heel slecht: Robbrecht, de oom van Esmoreit,
en Floerant uit Gloriant zijn verraders;
Lanseloets moeder is een boze
vrouw, maar Esmoreit en Damiet, Sandrijn
en de ridder zijn goede karakters. In alle
drie stukken staan adeltrots, geloof en liefde
op de voorgrond. De stukken werden
gespeeld op een soke, d.i. een beun of
plankier, een verhoogde houten vloer; men
ging er met een graet (trap) op en af;
daar zat ook het publiek of een deel er
van. Na afloop van het abele spel volgde
een sotternie. Begin van het wereldlijk
drama.
Abelkrombeen en Zijn Doorluchtige Hoogheid
aan de Helder, klucht ter bespotting
van de Erfprins en Abercromby na de Inval
der Engelsen, 1799. Zie ook En gels en
en Russen, en Feest.
Abkoude, J. v. ~ , Naamregister van de bekendste
Nederlandse boeken, welke sedert
het jaar 1600 tot 1761 zijn uitgekomen
(waar, wanneer en bij wie; formaat, aantal
delen en prijs). Verb, driik door R.
Arrenberg en vermeerderd tot 1772.
Ablaing van Giessenburg, Rudolf d'~,
1826—1904, boekhandelaar te Amsterdam
1850, vriend van Multatuli, uitgever van
zijn Ideen (als R. C. Meijer); liberale vrijdenker.
Bij zijn dood verschenen Persoonlijke
Herinneringen, waarbij d'Ablaings
omgang met Multatuli in 1860—'66, geschetst
uit brieven en bescheiden. Behalve
de Ideen I en II gaf hij uit de Minnebrieven,
Over Vrijen Arbeid, Japanse Gesprekken,
De Bruid.
Abraham, de Aartsvader, bijbels „heldendicht"
in 12 zangen van Arnold Hoogvliet,
zie daar. Opgedragen aan Mr. Johan
van der Heim, burgemeester van Schiedam,
1727. In Parnastaal; in zijn goede gedeelten
navolging van Vondel. Beleefde
1780 de tiende druk. Hij verheugde zich,
toen het werk af was:
Nu is mijn taak volbrocht;
mijn dichtwebbe afgeweven.
'k Heb twalef boekjes van
Helt Abraham geschreven.
Abraham Blankaart, de oude vrijer uit de
roman van Sara Burgerhart, een der mooiste
figuren uit het werk, 1782. In 1787—
'89 gaven Wolff en Deken Brieven van
Abraham Blankaart uit, maar dan is hij met
zijn betogen over alles en nog wat dezelfde
niet meer; 't is een opvoedkundig werk in
romanvorm. In de roman is Abraham de
eerlijke, ronde koopman, die met zijn mime
opvatting bezwaren uit de weg ruimt.
Hij zegt ongezouten de waarheid, komt op
tegen onrecht en helpt met de daad. In de
Brieven keren de personen uit de roman
terug: Mw. Willis, Stijntje Doorzicht, Henderik
Redelijk enz., doch zij ontvangen
enkel de brieven.
Abraham a Sancta-Clara, zie S.
Abraham de Haan, zie Gal en us.
Abrahams Offerhande, 1° toneelspel van
Claes Bruin, zie daar; 2° verhalend gedicht
van Vondel; zie De Vaderen.
Abrahams Uutganck, bijbels zinnespel van
Coornhert, geschreven in zijn ballingschap
te Kleef, ± 1570; allegorie op zijn eigen
vlucht uit de Nederlanden.
Op het titelblad:
Hoe sich die ghelovige
tot Godt moet dragen,
't Wijf totten Man,
en die beyde tot svyants laghen,
Sal dese wtganc Abrahams
schriftuerlye gewagen,
Coopt, leest, verstaet, en doet,
tsal Gode behaghen.
Abrahamsz, Dr. Swart ~ , zie 5".
Abrugge, Mr. Mattheus ~ , d.i. a Brugge,
geb. 1645 te Leiden, dichtte 1665 een sonAbsaloms
Treurspel 4 Ackere
net tegen de Engelsen en een Welvaert aen I
de Zeyl-gaende Hollandsche Vloot; droeg |
zijn dichtbundel Mengelmoes op aan Westerbaen,
1669.
Absaloms Treurspel, van G. Smit; zie daar.
Absalon, treurspel van A. Heems; zie daar.
Absdal, bij Sint-Janssteen, plaats genoemd
in Reinaert, met andere plaatsen in Oost-
Vlaanderen: Elmare, Besele (Basel bij Rupelmonde),
Hyfte (bij Oostakker), Hul-
Abts, Cornells ~ , zie Kiliaen. [sterloo.
Abtswoude, gezegd Papsou — Paapswoude,
streek tussen Delft en Ketel. De Abtswouder
Boer = de dichter Poot.
Abydeense Verloofde, De ~ , vertaling van
Byron's Bride of Abydos door J. v. Lennep.
Met een motto, van Burns vertaald:
Hadden wij nimmer zoo teeder bemind,
Had ons de liefde zoo fel niet verblind,
Waren wij nimmer vereend of gescheiden,
Hartzeer en rouw waar' gespaard voor ons
beiden.
Academi, d'Amsterdamsche ~ , zie Amst.
academie, zie hogeschool.
Academie, Eerste Nederduytsche ~ , zie N.
Academie van Wetenschappen, gesticht te
Brussel door Maria Theresia, afgeschaft
tijdens de Franse overheersing, in 1816
door Willem I hersteld. In 1808 had koning
Lodewijk het Instituut ingesteld; dit
bleef in Noord-Nederland bestaan tot 1851;
zie daar. Toen vervangen door de Koninklijke
Akademie van Wetenschappen, eerst
voor wis- en natuurkunde, 1855 ook voor
taal, letteren, geschiedenis, wijsbegeerte;
dient nog altijd de Regering van advies.
Daarnaast in 1904 de R.K. Vereniging tot
beoefening der Wetenschap. In 1908 kwam
de Zuidafrikaanse Academie voor taal, letteren
en kunst; in 1938 de Friese en ook
de Vlaamse Academie.
Academische Idyllen, gedichten van Jacob
van Lennep, 1826, opgedragen aan Bilderdijk;
zie studenten. Berijmde schetsen uit
het studentenleven.
Achab, een der eerste treurspelen van De
Koningh; zie daar.
Achilles, treurspel van Balthazar Huydecoper,
1719, volgens de tekst van de I lias, in
Frans-klassieke vorm. Het beste van alle
treurspelen der 18e eeuw. Het 4e bedrijf
begint met 5 coupletten; het laatste vers
is telkens de bekend geworden regel:
Maar zonder eer leejt Held Achilles niet.
Achilles, rederijkerskamer te Amsterdam,
1844, waarvan J. v. Lennep de ziel was.
Men speelde er Lucifer in zwarte rok met
witte das; daar trok van Lennep een lijn
met De Gids, die ook Vondel vereerde. De
naam naar Huydecopers stuk, een der eerstgespeelde.
Pas in 1855 een „voordracht in
costuum".
Achilles en Polyxena, klassiek treurspel in
navolging van Seneca, het eerste drama van
Hooft, 1597; klassieke stof, maar nog behandeld
op de wijze der rederijkers, geschreven
voor In Liefde Bloeyende. In 1614
buiten zijn weten uitgegeven te Rotterdam,
met grove vergissingen. Toch heeft Hooft
zelf er nooit een betere druk van bezorgd.
Uitgegeven 1943 als proefschrift van Th.
H. d'Angremond.
Achtbaerheyt, Toonneel der Mannelicke ~ ,
leerdicht van Cats, waarin hij, evenals in
Het Houwelyck, met klem van redenen betoogt,
dat de vrouw minder is dan de man.
Haar plaats is in huis, haar zinnebeeld is
de wingerdslak, gedoken in haar schulp.
Zie Mannelicke Achtbaerheyt. De inhoud
is zo rijk, dat er uitgebreide registers op
gemaakt werden.
Achte Persone Wenschen, zie Wensliederen.
Achterberg, G. ~ , geb. te Langbroek 1905,
dichter uit de groep der Jong-Protestanten.
Vele bundels poezie, sedert Afvaart,
1931. Daarbij Eiland der Ziel, 1939. Studie
over hem van Ed. Hoornik. In 1946
verwierf hij de Pinksterprijs van Amsterdamse
poezie-minnaars. Commentaar op
Achterberg, met bijdragen van talrijke medewerkers,
1947. In 1950 de P. C. Hooftprijs.
M. v. Loggem, Oorsprong en noodzaak.
Het werk van G. A. 1951.
XVIII Waerachtige Geschiedenissen, de
vertaling van Bandello, zie daar, van Isaac
de Bert, 1650. Zie ook Tragedische Historian.
1848, het Revolutiejaar; daarover Mw. Toussaint
in de Gids: Een doorluchtige Val.
Ten Kate dichtte een lied Parijs en Nog
een zang des Tijds. Bernard ter Haar droeg
op 't Letterkundig Congres te Gent een
gedicht voor over Parijs op een der Junydagen.
Boxman kwam ook met een gedicht:
Blik op Europa.
Maar de hoofdmannen waren: *
Da Costa, met zijn tijdzang 1648 en 1848;
zie daar; Potgieter met kritiek op die zang
in zijn Hollandsche Politieke Poezij in De
Gids. Over Onze Dichters en Schrijvers in
1848 een rede van Dr. J. C. Brandt
Corstius in 't Utrechts Genootschap, opgenomen
in het Vers lag van 1948.
Acker, August van ~ , 1827—'97, werkman,
notarisklerk, 1859 secretaris van Eekloo,
zijn geboorteplaats, schrijver van novellen.
Ackere, geb. Doolaeghe, Maria van ~,
1803—'84, Vlaamse dichteres, geb. en f
te Diksmuiden. Haar man dokter te Kortrijk.
Zij is bekend om haar geestdriftige
oproep Aen de Belgische dichters, 1834;
opgenomen in de Nederduitsche Letteroefeningen
als eerste artikel. Zie Vlaamse Beweging.
Ackct 5 Adama van Scheltema
Acket, J. M. —, 1862—1933, leraar in 't
Ned. te Breda 1887, voorstander van de
moderne richting van het onderwijs in taal
en letterkunde; schreef over Lodewijk van
Deyssel (Gids, 1896); over de Navolgtng
Christi, 1898. Verzamelde Opstellen, 1920.
Studie over Jacques Perk, 1926.
Acolastus (L. — onmatig), de naam van de
Verloren Zoon in het L. schooldrama van
Gnapheus, 1529, in de stijl van Terentius.
Acoleyen, De Blauwe ~, zie B.
Acoleyen, De Witte ~ , zie W.
Acquoy, Dr. J. G. R. ~ , 1829—'96, Hervormd
geschiedschrijver op kerkelijk gebied;
predikant, 1878 hoogleraar te Leiden.
Kerstliederen en Leisen, 1886. Het
Geestelijk Lied voor de Hervorming, '87.
Het Klooster te Windesheim, 1875—'80.
met goud bekroond. Middeleeuwsche geestelijke
liederen en Leisen, met een klavierbegeleiding,
1888.
acrostichon =: naamdicht, d.i. een gedicht
waarvan de eerste letters van de regels een
naam vormen; b.v. het slot van Dire Potters
der Minnen Loep\ ook de beginletters
van de strofen van het Wilhelmus.
Acta viros probant (L. = aan de daden herkent
men de mannen), dichtgenootschap te
Antwerpen, gaf 1682 het blij-eindende
treurspel Mindate uit, in hoogdravende
taal, met kunst- en vliegwerk.
Acte van Stilstand, verklaring te tekenen
door de Remonstrantse predikanten, dat ze
zich van preken zouden onthouden, volgens
besluit der Synode van Dordrecht 1619, op
straffe van verbanning. Camphuyzen weigerde
en werd verbannen.
actiehandel, dolzinnige handel in allerlei
vreemde aandelen, begonnen in 1716 met
die van John Law, het ergst in 1720 met
de Zuidzee-Compagnie\ zie daar. De actionisten
gokten ook met aandelen der
W.I.C. (van 40%—600%, 1719) en der
V.O.C. (van 400%—1200%). Utrecht
wilde havenstad worden, Woerden fabrieksstad.
Tot diep in de nacht duurde de handel
op straat. Snelle val. Twee toneelstukken
van Langendijk: Arlequin Actionist en
Quincampoix of de Windhandelaars, 1720.
Verder Het Dolhuis der Actionisten van
G. v. Maater; Nederland in Gekheit door
Jacob Cleiburg. Jan Goeree dichtte een
Windzang op de windhandel. Robert Hennebo
won er zijn buiten Actiehoven mee;
Roeland van Leuven berijmt in zijn Leevensloop,
dat hij er zijn zijdehandel bij
verspeelde. Over de actiehandel verscheen
reeds in 1720 een werk in folio, Het
Groote Jafereel der Dwaasheid.
Actiehoven, zie Hennebo.
Ada en Rynoud, romance van Staring, reeds
opgenomen in de Eerste Proeven, het verhaal
van Ada's avontuurlijke tocht, om
Rijnoud, de aanvankelijk versmade minnaar
te zo^ken. Met goede raad aan de „Meisjes,
de sier van onzen tijd":
Houdt vast, wanneer een Rijnoud komt,
Houdt vast zoo duur een vrind!
Te menig, die met Ada zoekt,
En niet met Ada vindt.
Ada van Holland, bezongen door Beets,
1839. Onderwerp van een historisch-literaire
studie van Busken Huet, uitgegeven
als „prijs der Kunstkronijk", 1866. Zij is
de hoofdpersoon van Bilderdijks treurspel
Willem van Holland. Staring schreef een
romance tot haar eer. Reeds in 1754 verscheen
Ada, treurspel van Frans van Steenwijk.
(Ada, dochter van graaf Dirk VII, trouwde
1203 te Dordrecht met Lodewijk van
Loon, toen het lijk van haar vader nog boven
aarde stond. Haar oom Willem I zette
haar gevangen op Tessel, 1203—'4; vandaar
werd zij naar Londen gevoerd, 1204—
'8; toen keerde zij terug naar haar man.
Zij leefde nog in 1226; werd begraven in
de voormalige abdij van Herkenrade in Z.
Limburg)
Adagia (L. = Spreektvoorden), werk van
Erasmus vol wijsheid, naar aanleiding van
gevleugelde woorden van antieke schrijvers.
Bij zijn leven verschenen 62 drukken.
Adam ende Eva uyt het Lust-Paradijs gejaegt,
treurspel van /. F. Cammaert te
Brussel. 1746, overgeschreven uit Vondels
Adam in Ballings chap.
Adam in Ballingschap, treurspel van Vondel,
schoon van poezie, maar uit de aard
zonder handeling en verwikkeling; 1664.
Vondel noemde het aller treurspeelen treurspel'.
Adam en Eva in het paradijs, bekleed
met witte zijde, ten val gebracht door Lucifer,
de zaligheid verkeert in wanhoop.
Het stuk werd opgedragen aan de Vaders
van het Oudemannenhuis en Weeshuis. De
bouw van het stuk naar Adamus Exul van
Hugo de Groot en die had op zijn beurt
Seneca gevolgd. Het stuk werd in de 17e
eeuw niet opgevoerd. Jacob van Steendam
schreef er een satire tegen, de beeldhouwer
Jan Pietersz Adams Antwoordt in toneelvorm.
Het stuk werd voor 't eerst vertoond
in 1909 door W. Royaards; Mw.
Royaards speelde de rol van Eva.
Adama van Scheltema, Car el Steven —•>
1815—'97, predikant, sedert 1849 te Amsterdam,
dichter van godsdienstige liederen;
drankbestrijder; heeft heel veel geschreven
op kerkelijk en maatschappelijk
gebied. Grootvader v. d. volgende.
Adama van Scheltema, Carel Steven —•,
1877—1924, s.d. dichter; verfoeide het inAdams
6 Adriaensen
dividualisme van de Tachtigers. Dichtbundels:
Een weg van verzen, 1900; Uit den
Dool, 1901; Van Zon en Zomer, 1902 enz.
Grote gedichten: Londen, 1903; Dusseldorp,
1903; Amsterdam, 1904. De keerende
Kudde is „een smartelijke belijdenis van
teleurstelling" na de Oorlog van 1914. Van
1925 De Tors. In 1907 verscheen zijn werk
tegen de Tachtigers: Grondslagen ener
nieuwe Poezie. Van 1911 is de vertaling
van Faust I met inleiding en toelichting.
Vertaalde ook Peer Gynt van Ibsen. In
1930 verscheen Poezie en Proza uit zijn
werken, ingeleid door Arn. Saalborn. H.
Bolkestein schreef zijn Levensbericht voor
de Mij. van Letterkunde, 1927—'28. A. M.
de Jong, Margot Vos, J. F. Ankersmit en
D. de Jong Jr. schreven In Memoriam,
1924. In 1929 verscheen een herdenkingsbundel
van H. Bolkestein, W. A. Bonger,
Aart v. d. Leeuw e.a. Van 1924 is de studie
van A. van Lottum. J. F. Ankersmit
werkte in 1929 ook aan Ter Herdenking
mee, evenals H. P. L. Wiessing.
Adams, Maria Hendrika ~ , de vrouw van
Andries Snoek, een der beste toneelspeelsters
uit het begin v. d. 19e eeuw.
Addison, Joseph ~ , 1672—1719, de voornaamste
medewerker aan The Tatler (Praatvaar),
het weekblad van Richard Steele, in
1709 opgericht. Voorbeeld van Van Effen\
zie daar.
Adegild, koning der Friezen, hoofdpersoon
van een der Ned. Legenden van J. van
Lennep; strijd met de Franken. Hij was de
zoon van Radboud; gaat scheep om gevangenen
te maken voor 't offerfeest. Tjetske,
de wichelares, roept de bescherming in van
Wodans wolf, van Thors arend en van de
Maan als heerseres der zee.
Adeka en Afron, episode in de 4e zang van
Helmers' Hollandsche Natie\ Adeka, prinses
van Banda en haar beminde, Afran,
door verraad der Portugezen omgebracht.
Misschien het voorbeeld van Multatuli's
Saidjab en Adinda.
Adel, De ~ , beschreven als de „wanstaltelijkste
hersenschim" in de geest van
Rousseau, 1786, door Anonymus Belga.
Zie daar.
Adel en Mathilda, 1815, treurspel van Wiselius;
zie daar. Zijn beste werk.
Adele en Theodoor, brieven over opvoeding,
1350 biz., vertaald door Betje Wolff;
zie daar.
Adieu, Den Langen ~ , zie Eduiuaert de
Dene.
Adieu-Liedt, een van de mooiste zangen
van Bredero, gewijd aan Margriete Keyzer;
zie daar.
Vaertwel mijn Lief, mijn Leven:
Hoe kranck is; laes!
't vermoghen by de Menschen,
In Godt bestaet het geven
Van 't luck en heil;
dat wy den andren wenschen.
Adinda, zie Saidjah.
Ad interim (In afwachting), tijdschrift in
1944 te Utrecht opgericht onder redactie
van Aafjes, Kelk, Emmy van Lokhorst, Jaap
Romijn en Gabriel Smit. Ging op in De
Gids.
Admiraal, Aart ~ , 1833—'78, geb. te Goeree,
directeur v. h. telegraafkantoor te
Schoonhoven, schrijver over vragen van de
dag. Dageraadsman en verdediger van Multatuli.
Schrijver van Flakkeesche Vertellingen
in Eigen Haard. Ook onder ps. Aramaldi.
Adolf en Emma, romance van Staring uit
zijn eerste tijd, vol romantische gruwelijkheden.
Adolf keerde „van roem verzaad"
terug naar zijn erfgoed in de Betuwe en
naar zijn bruid. Maar die blijkt geschaakt
door Folpert van Arkel. Adolf snelt naar
't kasteel van Folpert, dat verlaten blijkt;
dwaalt door gangen en grafspelonken en
vindt „een Maagdenlijk".
Hij staart het aan, met scheemrende
Herkent zijn Bruid! [oogen.
En ademt, op haar koude lippen,
Het leven uit.
Adolf van Gelre, onderwerp van een historische
roman van Huf van Buren, Hertog
Adolf, 1887; en van een drama van
Marcellus Emants, 1888; in verzen.
Adonias, koning Davids oudste zoon, kroonzuchtig,
stond met de aartspriester Abjathar
en met de veldheer Joab naar het Rijk,
maar verloor de strijd tegen Salomo, die
hem liet ter dood brengen. Hoofdpersoon
in Vondels drama Adionas of Rampzalige
Kroonzucht, opgedragen aan Jacob de
Graeff, Jongkheere van Zuidpolsbroek,
burgemeester van Amsterdam, 1661.
Adriaan de Merival, roman van Allard
Pierson\ zie daar.
Adriaantjes, realistische schetsen van Van
Deyssel, in Kind-Leven, sedert 1904.
Adriaensen, Cornells —, Broer Cornells,
1521—'81, Franciscaan, berucht om zijn
sermoenen tegen de ketters, ook bij de
Roomsgezinden. Over hem het volksboek:
Historie van B. Cornelis Adriaensen van
Dordrecht, Minrebroeder binnen die Stadt
van Brugghe inde welcke warachtelick verhaelt
wert de discipline en secrete penitentie
of geesselinge die hij gebruyckte, oock
veel bloetstortige sermoonen teghen de Calvinisten,
Lutherianen ende Doopers vol
leelike lueghenen en abominabile woorden,
etc. Amst. C. Claesz. 1592. m. houtsn. op
de titel.
Adriaensen, Heynsoon ~ , zie Kethorycke.
Adriaensen 7 Aen het VlaemscheVolk
Adriaensen, }. B. C. ,1847-1917, onderwijzer
te Leuven, 1880 schoolopziener
te Lier, Vlaams schrijver en dichter, ook
VOO! toneel. Stelde de bloemlezing Vlaamsche
Poezy samen. Schreef oak onder ps.
Jan jans,
Adriaensens, Xaveer, pseudo Arie Sanden,
uit Turnhout, 1867-1935, schreef cen
dichtbundel "Licht en Leven", hurnoristische
prozawerken en sociale studies.
Adriani, M. J. (1771-1845), predikant te
Oude-Peke1a, Nuts-schrijver, hield de
feestrede bij 't eerste monument van Heiligerlee,
1826.
Advocaat der Vaderlandsche Kerk, schreef
1770 een reeks Brieuen tot afweer van de
aanvallen op de heersende kerk; reeds in
1771 was een tweede druk nodig. Fe! aangevallen
door Betje Wolff in haar gedicht
Aan mijnen Geest, Zie Barueth.
Advocaat, De geleerde ~, d.i. de advokaat
op de ladder, blijspel van ]. Hoogstraten.
1707, naar Den Vermaeelyken Auanturre.
van Heinsius.
Advocaat in de Caricatuur, De ~, studie
van Corn. Veth, 1925.
Adwaita, ps. van J. H. der MouU!. (Adwaita
is de eenheid van de gehele bezie1de
schepping volgens de Indische wijsbegeerte)
.
Aechte, Van Sente .--, zie Sint-Aecbte.
Aeddon, gedicht van H ofdijk; zie claar.
Liefdesgeschiedenis van Olwene en de Kelt
Aeddon, als Iijst voor de beschrijving van
Oud-Gerrnaanse zeden; 1852. Het zou een
echt nationaal heldendicht der natie worden.
Bij al zijn Ossiaanse rhetorica de
eerste poging om de oud-Germaanse wereld
te do en herleven.
Aefgen Jansdr., werd 1583 de vrouw van
Roemer Visscher, de moeder van Anna en
Tesselschade en nog 4 andere kinderen; de
gastvrouw in het Roemersbuis.
Aegje, Nieuwsgierig ~, klucht van Bormeester,
1662, met haar avonturen te Antwerpen;
- zelfde stof als Trynt]e Cornelis
van Huygens. Opnieuw bewerkt door A.
van Bogaert, 1679. }t Kl ucbti gb auontuurt]e
van Aegbje uan Bnebuyzen komt voor in
De gaven ran de JHilde St. Marten, 1654.
Aemsterdam, Vanden Sacramente van .--,
gedicht van Willem van Hildegaersberch
over het "Mirakel van Amsterdam", 1345,
waarbij het H. Sacrament allerlei wonderen
verrichtte. Ter ere van het Sacrament werd
de Nieuwe Zijds-Kapel gebouwd, waar
ook verder vele wonderen geschiedden:
Sule die quam met swaren pande,
(Menigeen kwam met zwaar ongemak)
Ende brocht twee crucken in sijn
[hande,
Ende ghinc te huus mit sonden leden.
Aendachtigh Liedt-Boeck, de bunJel stichtelijke
verzen van Bredero.
Aen de Belgen, beroemd gedicht van Jan
Frans Willems, 1818, verdediging van taal
en vaderland, aansporing aan de Z. Ned.
dichters tot samenwerking met de N. Nederlandse;
inleiding tot zijn Verbandeling
over de nederduytscbe Tael- en letterkunde.
Het voegt u, Belgen, niet
voor anderen te wijken.
Uw tael draagt van uw' aert
onloochenbare blijken.
Aeneas, Trojaans held, 200n van Aphrodite,
vader van Ascanius, stichter van Alba
Longa in Italie en dus van Rome. Zijn
omzwervingen zijn door de L. dichter Vergilius
bezongen in de Aeneide, 24 v. C.
De eerste Ned. Aeneide is van Heinric van
Veldeke, 1175-'90. Dan komt die van
Camelis van Gbistele, 1556. In 1552 was
het spel van Eneas ende Dido gedicht door
De Mol van De Goudsbloem te Antwerpen,
met twee zinnekens: "Ongeleerd Begrijpen"
(Berispen) en "Onwetende Schimpen";
zie Handel del' Am oreusbeyt,
Vondel bouwde zijn treurspel Gysbrecbt
op naar het verhaal van de ondergang van
Troje in de Aeneis, 1637. In 1646 vertaalde
hij al de werken van Vergilius, ook
Eneas, in proza; in 1660 in verzen.
Westerbaen vertaalde de Aeneis ; met 10fdichten
van Constanter, ]. de Decker, Blasius,
1662. Focquenbroch maakte het oude
he1dendicht nieuw in zijn burleske navolgnig
De Eneas in zijn Zondaagspae naar
Scarron. Hij voltooide echter slechts het 1e
en 2e boek; daar voegde Langendijk in
1715 het 4e bij.
Een navolging van Aeneas bedoelde Lambert
van den Bos met zijn Batauias of Bataaiscbe
Aeneas; zie daar.
In Bodecheer Benninghs treurspel Dido,
1634, is het 2e en 4e boek der Aeneis verwerkt;
Didoes Doot, treurspel van Andries
Pels, is van 1668; Eneas of Vader des
Vuderlands van ]. Neuye, 1667; het treurspel
Eneas of Ondergang uan Tro]e van
]. v. Hoogstraten, 1710. Eneas en 'I'urnus
is een treurspel van Rotgans; zie Eneas.
De 1e-4e zang van de Eneas vertaald
door Pieter uan Winter, 1804·'6. Zie daar.
In 1828 verscheen de vertaling van
Aeneas van A. W. Engelen; in 1862 de
metrische vertaling van S. ]. E. Rau.
Van 1929 is de vertaling der Aeneis van
]. ]. Terwen. [AeI12dJ.
Aeneide of Aeneis == het verhaal van
Aen het Vlaemsche Volk, vlugschrift voor
de Vlaamse taalrechten van Lodewijk Gerrits,
1850 uitgegeven door de Olijftijk;
zie daar.
Aenleidinge ter Nederd. D. 8 Afrikaanse Taalbew.
Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste,
1650, van Vondel, handleiding voor
jonge dichters; prijst aan het oprichten van'
een "Parnas" als in Italie, een dichtgenootschap.
Volgt Horatius, doch heeft
daarbij veel eigen inzicht; verdedigt de
moedertaal. Van Horatius is zijn stelling:
"Natuur baert den Dichter, de Kunst voedt
hem op". En onder de hoogste kunst, die
van het treurspel, verstond hij aandoening,
weergegeven in verheven taal. Een nieuwe
Aenleiding werd opgenomen in de eerste
jaargang van de Bydragen van Minima
Crescunt, 1759. Vondels Aenleidinge werd
1750 berijmd door Jan van Gerwen.
Aernout, bIijkens het hs. van Dyck een van
de beide dichters van Reinaert; zie daar.
De aanhef Iuidt daar:
Willam die Madocke makede,
Daer hi dicke omme wakede,
Hem vernoyde so harde
Dat ene avonture van Reynarde
In dietsche was onvolmaket bleven,
Die Aernout niet en hadde
bescreven .....
Volgens Dr. Van Mierlo is aIleen Willem
de dichter.
Aernoutsgezellen, in de M.E. de naam van
landlopers, bedelaars, zwervers en doorbrengers.
Zij doen een pelgrimstocht naar
Sinte Heb-niet langs Smachtenburgh, Droevendael,
Krancken troost door Hongherije
naar Zober Convent. Zij komen voor in
verzamelingen als de V'eelderbande Genuecblijcee
Dicbten, 1600. Studie van Dr.
J. W. Muller, in Ts. Ned. T. en Lett. 38
en 39. Onder deze Aernoutsgesellen vond
men muzikanten, zangers en dichters.
Aerts, Huib ,......." 1908, Vlaams romanschrijver.
Heimtoee 1941.
Aerts, Jose, pseudo Albert Westerlinck.
Aertzney der Sielen, satire op de onderscheiden
sekten, van Coornbert, geschreven
in 1570 tijdens zijn ballingschap te
Xanten.
Aesopus, zie Esopus. .
Aesthetica, de leer der Schoonheid, kwam
op in de 18e eeuw. Grote invloed ook te
onzent oefende Laokoon van Lessing,
1766, over de grenzen van schilder- en
dichtkunst. Evenzeer werd Winckelmann,
de kunsthistoricus, hier bekend en vooral
ook Sulzer,' Tbeorie der Scbonen Kiinste
und Wissenschaften, vertaald door H. V.
Alphen 1778.
Afbeeldinge eenes rechten Huys-vaders,
Korte ,......." gedicht van Cats, dat aan H et
Houwelijck voorafgaat: mannen mogen hun
vrouwen niet slaan; zij moeten geen brompotten
zijn in huis en daarbuiten vrolijke
Fransjes, enz.
Afdrukken van Indrukken, bundel schetsen
van Lodewijk Mulder en de Oude Heer
Smits, 1854; humoristische copieerders van
het dagelijks leven.
Afflighem, Willem van ,......." 1210-'97, geb.
te Mechelen, prior van het beroemde Benedictijnerklooster
te Afflighem, Brabantse
abdij bij Aalst. Hij dichtte tussen 1250 en
'63 het Leven van St. Lut gart, Gestorven
als abt van Sint-Truyen. Van her Leven
zijn het tweede en derde boek over, samen
20 000 verzen. Daarin een beeld van de
mystieke mtnne. Van hem bleef ook een L.
leuen van Beatrijs van Nazareth bewaard.
Verder wordt het Dietse Leven van [ezus,
uit het L., de oudste Ned. bijbelvertaling
weI aan hem toegeschreven.
Affodillen, bij Homerus de bloemen, geplant
bij de "toegang des doods"; grafbloemen.
Titel van een bundel gedichten van Bilderdijk,
1814.
Afrikaans, het Nederlands, dat in ZuidAfrika
gesproken wordt; heeft zich tot
schrijftaal ontwikkeld. 't Eerste stuk, in
't Afrikaans gedrukt, is te vinden in de
Reize over Kaap de Goede Hoop van M.
D. Teenstra, 1830. In 1916 erkend als
taal der kerk naast het Nederlands. Nu de
taal van schrijvers, dichters, kranten, bijbelvertaling;
als officiele taal erkend naast
het Engels, 1925. Kaapstad de zetel der
wetgevende macht, Pretoria van de regering,
Bloemfontein van het Hof van Appel.
In 1933 kwam de Afrikaanse biibelvertaling
gereed. Bibliogra/ie van Airikaanse
boeke (1861-1943) door P. ].
Nienaber te Johannesburg. Over Herkomst
en Groei van 't Afrikaans een werk van
Dr. G. G. Kloeke, 1950. Zie ook t. Kamp.
Afrikaanse Sofonisba, d' ~, roman in 1661
uit het F. vertaald van Francois de Soucy;
navolging van een Amadis-roman.
Afrikaanse Taalbeweging, Eerste ,......." sedert
de oprichting van het Genootschap van
Regte Afrikaners, 1875; onder de leuze
Skfijf soos jij praat; onder leiding van
S, ]. du Toit. Liep dood in de Tweede
Boerenoorlog, 1899-1902.
De eerste Afrikaansehe taalbeureging en
zijn lettereundige ooortbrengselen, proefschrift
van Lydia v. Niekerk, Amsterdam
1916. Reeds in 1880 verscheen Geskiedenis
van die Airieaanse Taalbeweging door een
"Lid van die Genootskap van Regte Afrikaners",
d.i, S. [, du Toit, die ook SuidAffikaanse
Volkspoezie uitgaf. Een overzicht
in De Zuidaffikaanse Lettereunde,
vlugschrift van A. Coetzee, Brussel 1938.
Afrikaanse Taalbeweging, Tweede ~, na
de Vrijheidsoorlog, vee! meer dan Taalbeweging
aIleen; strekte zich uit over aIle
kunsten en wetenschappen, over de gehele
ontwikkeling en beschaving. Eerste man
Afrikaens Thalia 9 Agon van Bantam
Eugene Marais, met het gedicht Winternag,
1904. Eerste Driemanschap: Jan Celliers,
Dr. J. D. du Toit (Totius) en Dr.
C. L. Leipoldt. Tweede Driemanschap:
C. J. Langenhoven, D. F. Malherbe en Dr.
A. G. Visser.
De grote overwinningen: toelating van het
Afrikaans op de scholen, 1914; erkenning
door de Kerk 1916—'19, door de Universiteit
1918, door de Staat 1918, volledig
1925.
G. S. Nienaber gaf 1931 zijn studie uit
over Die Afr. Beweging. Reeds in 1920
verscheen Taal en Poezie van de Tweede
Afr. Beweging van E. C. Pienaar. In 1927
kwam Die Prosa v. d. Tweede Afr. Beweging
van P. C. Schoonees; in 1937 Die
Hollandse Taalbeweging van A. J. D. de
Villiers; van 1939 is De Nieuwere Afrikaans
e Poezie van W. E. G. Louw. Zie ook
Bosman. Overzicht bij S. P. E. Boshoff,
Volk en Taal van Suid-Afrika, 1921. In
1938 De Afrikaanse roman-tematologie
van P. J. Nienaber; in 1940 Dr. F. E. J.
Malherbe Aspecte van Afrikaanse literatuur.
Van 1941 is Die Geskiedenis van die
Afrikaanse Beweging door P. J. en G. S.
Nienaber.
In 1947 verscheen Ontwikkelingsgang der
Z. Afrikaanse Letterkunde{ met bloemlezing,
door Dr. Rob Antonissen te Antwerpen;
geprezen door Greshoff. Van 1946
Stiebeuel (Stijgbeugel), bloemlezing van
D. J. Opperman en F. J. le Roux te Kaapstad.
De 4e druk der Afrikaanse Literatuurgeskiedenis
is van 1947, van Dr. G. Dekker.
Afrikaens Thalia, zie T.
Afrikaner Bond, in de Kaapkolonie, gesticht
1880 door Ds. J. S. du Toit, om een verenigd
Z.-Afrika tot stand te brengen; in
1883 werd er onder invloed van Hofmeyr
bijgevoegd: onder Britse vlag. Voorman in
Transvaal Generaal P. J. Joubert. De Inval
van Jameson, Dec. '95, bracht Hofmeyr en
vele anderen tot bezinning; de Bond verloor
zijn betekenis tijdens de Boerenoorlog;
bij de stichting der Unie in 1910 is
hij verdwenen. Opgegaan in de Nationale
Partij.
Afrikaners, de afstammelingen van Nederlanders
in Zuid-Afrika, die Afrikaans, d.i.
Boeren-Hollands, spreken.
Afrikaners, Genootschap van Regte —, tot
bevordering van de Afrikaanse taal, gesticht
1875 door S. J. du Toit te Paarl en
Arnoldus Pannevis, een Nederlander, leraar
te Paarl. Begon met een krant Die Patriot,
die in 1880 reeds 3000 intekenaren telde.
Nog voor het jaar 1900 waren 100 000
Nederl. en 60 000 Afrikaanse boeken en
werkjes gedrukt. Daarbij het v oiks lied van
C. P. Hoogenhout en Du Toit; zie daar.
Gedenkboek uitgegeven door de Afr. Studentebond;
1926. In 1880 ging het Genootschap
over in de Afrikaner Bond.
Afscheid, lyrisch gedicht van Bilderdijk,
Januari 1811 voorgedragen te Amsterdam
in de Mij. v. Fraaie Kunsten; de aanhef
een somber gedicht op zijn aanstaand afscheid
van de wereld; het slot met de voorspelling
van Hollands verlossing. Dit werd
bij de uitgave door de F. censuur geschrapt.
Aftogt der Engelschen en Russen, De —,
1799, staatkundig toneelstuk; zie E.
Agatha, ps. van Reintje de Goeje. (Agatha,
Gr. = de Goede).
Agatha Welhoek, zie W.
Ageng, Agon, sultan van Bantam, d.i. de
Grote, 1651—'83, streefde naar herstel
van de oude macht van Bantam; oorlog
met de V.O.C. 1656—'59; lokte behalve
de Engelsen ook Fransen, Denen en Portugezen
in zijn gebied. Tijdens de opstand
van Troenodjojo werd de hulp van Aroe
Palakka tegen Ageng ingeroepen, 1678.
Ageng deed 1680 afstand ten behoeve van
zijn zoon Sultdn Hadji, doch daar deze in
onderhandeling trad met de V.O.C, liet
Ageng zich opnieuw als sultan uitroepen.
Maar hij viel in handen van zijn zoon, die
hem naar Batavia zond, waar hij f 1692.
Zijn naam was Abdoe'lfatah; hij was een
van de merkwaardigste Indische vorsten en
bracht Bantam tot grote bloei.
Hoofdpersoon in het treurspel van Van
Haren; zie Agon.
Agent van Nationale opvoeding, titel van
de minister van onderwijs tijdens de Bataafse
Republiek. De eerste was Theodorus
van Kooten, Feb. 1798—April '99, toen
vervangen door J. H. v. d. Palm, 1799—
1805. Deze stelde Ds. Weiland aan voor
't opstellen van een spraakkunst en Siegenbeek
voor de regeling der spelling.
Agis of de Republiek Sparta, treurspel door
Gerrit Paape, te Antwerpen 1788, „met
broederlijke toegenegenheid opgedraagen
aan de Hollandsche Emigranten, door hunnen
Lotgenoot". In proza; 5 bedrijven.
Agnes, gravin van Loon, spoorde Heinric
van Veldeke, haar leenman, aan tot de
berijming van de legende van Sint-Servaes.
Agnes de Castro, zie Ines de Castro.
Agnietenberg, klooster des Gemenen Levens
bij Zwolle. Thomas a Kempis verbleef er
17 jaar. Afgebroken 1581.
Agnietjes, de schetsen van de „burgervrijage"
tussen Kobus en Agnietje in Van
Effens Spectator.
Agon van Bantam, Sultan —, treurspel van
Onno Zwier van Haren, 1768. In Fransklassieke
vorm, veroordeeld door de kunst,-
Agricola 10 Alaerd
reenters van zijn tijd: ,,het verzenmaken is
's mans zaak niet" (Vad. Letteroefeningen).
En op de Schouwburg van Amsterdam
werd het stuk niet opgevoerd; Corver
probeerde het, maar slaagde niet. Het
drama verklaart de haat der inlanders uit
de dwingelandij van de Nederlanders. In
Taal en Letteren IV verscheen een artikel
van Van Heeckeren over Agon: „Een voorganger
van Multatuli". Bestreden door W.
M. F. Mansvelt in De Gids van 1920. Zie
Ageng.
Agricola, Johann ~ , 1494—1566,uit Eisleben,
gaf de eerste verzameling Duitse
spreekwoorden uit, 1529. Zie Spreekwoorden
en vergelijk Erasmus' Adagia.
Agricola, Rudolf —•, d.i. Roelf Huisman uit
Baflo, 1442—'85, een der grootste Humanisten,
kenner van het Latijn, was in Italie
geweest, werd hoogleraar te Heidelberg
„De pionier van West-Europa".
Agrippine = Keulen. Aan Agrippine droeg
Vondel zijn treurspel Maeghden op, dat I
in Keulen speelt.
Agrippijnse Zwaan, De ~ , de Agrippiner,
naam voor Vondel, die in Colon/a Agrippina,
d.i. Keulen, geboren was.
Agulant, koning der Saracenen, die zich van
Frankrijk meester maken wil. Stelt aan
Karel de Grote voor, dat van weerszijden
12 ridders tegen elkaar strijden, dan 100,
dan 1000 ridders. Dan volgt de bloedige
strijd, verhaald in De Lorreinen. Zie daar.
Ahacha, Guinese romance van Bilderdijk,
1788. Een negerin beschreit haar jeugdige
echtgenoot Ahacha, die vermoord ligt.
Ahasverus, I. de Wandelende Jood. Ten
Kate schreef 1837 het berijmde verhaal
De dood van Ahasverus, in 1839 gevolgd
door Ahasverus op den Grimsel, bewonderd
door de tijdgenoten. De geschiedenis
van De Wandelende Jood opnieuw bewerkt
door August Vermeyl^n, Rene de Clercq
en v. Moerkerken. In 1947 een spel van
Ahasverus, Ik zoek Christenen van Anthonie
Donker. Ahasverus van Vermeylen is
buitengewoon schoon van taal en rijk van
inhoud. Hij is de geboren opstandige,
vasthoudende dadenmens.
II. toneelspel van Heyermans over de Jodenvervolging
in Rusland; mystificatie na
de val van Dora Cremer; zie daar.
Aimonskinderen, zie Heemskinderen.
Aiol, een van de F. Karelromans; een ridder,
die voor zijn vaders recht opkomt.
Tweemaal in 't Mnl. overgezet; fragment
bewaard. Uitgegeven door J. Verdam,
1881.
Aitzema, Lieuw.e van ~ , 1600—'69, uit
Dokkum, resident der Hanze in Den Haag;
schrijver van Saeken van Staet en Oorlogh,
15 dclen, van 1621—'68.
Bij hem het bekende versje in 't kerkezakje
te Amsterdam bij de plotselinge dood
van Willem II:
De Prins is doodt,
Mijn gaef vergroot,
Geen blyder maer
In tachtig jaer.
A. J, schuilnaam van K. J. L. Alb. Thijm,
dat is Alberdingk Junior, als schrijver van
een letterkundig levensoverzicht van zijn
vader en later van Multatuli.
Ajax, legeraanvoerder voor Troje; in Vondels
treurspel Palamedes = prins Frederik
Hendrik.
Akademie, zie Academie, Amsterdamsche en
Nederduytsche A.
Akbar, de grote sultan (1556—1605) in
Voor-Indie; titel van een roman, 1872,
van Limburg Brouwer Jr., zie daar.
Aken, Heinric van ~ , geb. te Brussel, pastoor
van Corbeke bij Leuven, f voor 1330.
Hij dichtte de berijmde ridderroman van
Heinric ende Margriete van Limborch\
Heinric zoekt zijn verloren zuster, beiden
hebben veel avonturen. Verder vertaalde
Van Aken de Roman van de Roos, het uitvoerige
F. gedicht over de liefde, ± 1280-
1300. Dan Hugo van Tabarie, een strofisch
verhaal, hoe deze ridder, gevangen genomen
door sultan Saladin, deze sultan tot
ridder sloeg; voltooid 1299. Vertaald uit
het F.: De I'Ordene de Chevalerie, uiteenzetting
van het ridderwezen; uitgegeven
door J. F. Willems in Belg. Museum VI.
In 1950 gaf P. de Keyser het gedicht Van
den Conine Saladijn ende van Hughen van
Tabaryen opnieuw uit.
Aken, Piet van ~ , geb. 1920 te Terhagen,
Vlaamse romanschrijver. Schreef een novelle
„De falende God" en twee zeer verdienstelijke
romans, „Het Hart en de Klok"
en „De duivel vaart in ons".
Aken, Op de Vrede van ~ , lofzang van
Sara Maria van der Wilp, 1748.
Aker, W. v. d. ~ , geb. 1901 te Antwerpen,
dichter, navolger van Wies Moens.
Akerboom, De —, Kamer van Rethorycke
te Vlaardingen, met de zinspreuk „Aensiet
Liefde", gesticht 1433, in verval geraakt,
opnieuw bevestigd, riep 1616 de
Hollandse Kamers op tot het vertonen
van een spel. Zie Vlaerdings Redenryckbergh.
Akkerleven, beroemd geworden gedicht van
Poot; tegenstelling tussen land en stad.
Hoe genoeglijk rolt het leven
Des gerusten landmans heen,
Die zijn zalig lot, hoe kleen,
Om geen koningskroon zou geven.
Alaerd, Broeder —•, en andere Franciscanen
uit Utrecht verzochtcn Maerlant Het Levcn
Alba in Spanje 11 Alberdingk Thijm
van Sinte Franciscus te dichten; Maerlant
gaf een vertaling van het L. van Bonaventura
en Vulcanius.
Alba in Spanje, De Hertog van ~ , novelle
van Mej. Toussaint, 1842. Een van haar
„drie novellen uit Spanje".
Albe, pseud, van Renaat Joostens, geboren te
Mechelen in 1902. Mystiek dichter. Praeludium,
Cherubijn en Mensch. Schreef ook
katholieke toneelstukjes voor de jeugd en
een bundel symbolische schetsen: Miniaturen.
Alberdingk Thijm, Catharina ~ , 1849—
1908, dochter van Jos. Alb., romanschrijfster.
Schreef ook /. A. Alb. Thijm in zijne
Br i even, 1896.
Alberdingk Thijm, Jan Karel ~ , S. J.,
1847—1926, zoon van de volgende, schrijver
van novellen en gedichten; f te Mariendaal.
Alberdingk Thijm, Josephus Albertus —,
1820—'89, vestigde in zijn Volks-Almanak
voor Katholieken de aandacht weer
op Stalpaert van der Wiele, 1853, '54, '56.
Gaf 1852 een bundel Oude en Nieuwere
Kerstliederen uit. Zijn zinspreuk was N/7
nisi per Christum = niets dan door Christus.
Hij werd 1876 hoogleraar aan de Academie
voor beeldende kunsten te Amsterdam,
letterkundige en geschiedschrijver,
een der grote voorvechters voor de R.K.
zaak in Nederland, vooral ook als redacteur,
1855—-'86, van zijn tijdschrift De
Dietsche Warande. Schreef ook onder ps.
Pauwels Foreestier, Buikslooter. Als dichter
stond hij sterk onder de invloed van Bilderdijk:
U min ik, Oude!
met uw stroefgeplooide trekken!
heet het in zijn gedicht Bij Royers Borstbeeld
van Bilderdijk.
Met zijn broer Lambert en zijn vriend
/. W. Cramer gaf hij het critische en historische
kunstblad De Spectator uit; zie
daar; vooral voor toneel; 1843—'50. In
deze jaren kwamen Thijms eerste dichtbundels
en berijmde verhalen, o.a. De
Klok van Delft, 1846. Gedichten tegen de
verlichting en tegen de liberalen; verering
van M.E. kunst, die immers de Christelijke
kunst was. Hij dichtte het wonderverhaal
van Huibert de Smid; hij bracht Beatrijs
en Van Sinte Gheertruden min in nieuw-
Nederlands over. In proza De Organist van
den Dom, 1849. Van 1860 is zijn Claeghende
Vraeghliedt, tegen liberalen en modernen,
beantwoord in een Super lie Lie deken
door Vosmaer. Een ander strijdstuk is
Het Voorgeborchte (de plaats, waar de
zielen der rechtvaardigen de komst van
Christus afwachten), 1853. Overgedrukt
uit de Muzenalmanak van 1851. Thijm
had een handel in verduurzaamde levensmiddelen;
in 1869 zette hij een uitgeverszaak
op. Van 1850—'52 was zijn Bloemlezing
van Ned. Gedichten; van 1851 zijn
de vier Karolingische Verhalen; in 1852
begon hij met Van Nouhuys de Volksalmanak
voor Ned. Katholieken. 7A.]n werk
De heilige linie, 1858, is een studie over
kerkbouw. En dan zijn er nog een 15-tal
historisch-letterkundige novellen, b.v. Joannes
Stalpaert van der Wiele, en andere
R.K. Nederlanders, in de stijl van Meerhuyzen
van Drost. In 1872 kwam hij op
tegen de feesten ter gedachtenis van de Inneming
van Den Briel; aan de hulde aan
Mw. Bosboom en aan de Hooft- en Bredero-
feesten nam hij deel. De „Dinsdagse
Vriendenkring", die ten huize van Prof.
Thijm vergaderde, bestond volstrekt niet
alleen uit R.K. Daar bracht W. W. van
Lennep b.v. zijn vertaling van Keats'
Hyperion; daar kwamen ook Jacques Perk
en Albert Verwey. Toch bleef Thijm de
uitgesproken R.K. voorvechter; hij is de
R.K. vertegenwoordiger van de Ned. Romantiek;
hij vormde met Brouwers en Cuypers
het Amsterdams „R.K. Abe". Aan
Vondel wijdde hij zijn kracht: Portretten
van Joost van den Vondel, 1876, als
„laatste aflevering tot het werk van Van
Lennep". Ten slotte zette hij zelf een
nieuwe uitgaaf van Vondel op touw, doch
hiervan verschenen maar twee delen.
Bij Thijms dood verscheen een studie over
hem door C. J. B. v. d. Duys.
Zijn leven beschreven door zijn zoon onder
ps. A. J., 1893; Brieven uitgegeven door
zijn dochter Catharina, 1896; al zijn werken
door Sterck. — F. A. Verkammen
schreef Thijm en Vlaanderen, 1932; H. L.
M. Can gaf 1936 uit: Alb. Thijm; zijn
dichterlijke peri ode. Poelhekke schreef Een
Pionier, d.i. Thijm van 1840—'53.
Alberdingk Thijm schreef ook in De Gids,
o.a. Baertien Hooft, 1873; Johanna Koerten,
1878; Twee Pieters, 1888. En in Nederland:
Mejufvrouw Leclerc, 1849; Magdalena
van Vaernewijk, 1851; Gerard de
Lair esse, 1879.
Alberdingk Thijm, Karel Johan Lodewijk
~, geb. 1864, zoon v. d. voorgaande,
leerling van het gymnasium te Rolduc,
later te Katwijk-Binnen. Van 1885—'94
redacteur v. d. Nw. Gids, daarna van het
Tweemaandelijksch Tijdschrift en de XXste
Eeuw, in 1909 weer van de Nw. Gids. In
zijn eerste kritieken, Nieuw Holland, 1884
en Over Literatuur, 1886 (vooral tegen
Frans Netscher), toonde hij zich de hartstochtelijke
vereerder van het proza. Hij
schold de Ietterkundigen, de schrijvers en
Alberdingk Thijm 12 Albregt
dichters van v66r 1880 uit voor liefdeJozen,
hatelozen, hersen- en hartelozen. Het
geschrift was in hoofdstukken verdee1d en
bij ieder hoofdstuk stond de stemmingskleur
aangegeven: Inleiding, licht-paars;
Herinnering, bruin-geel; deze aanduiding
werd bij de latere drukken weggelaten.
Onder ps. Lodewijk van Deyssel verscheen
zijn eerste roman Een Lieide, 1887, impressionistisch
en naturalistisch, onder invloed
van Zola en De Goncourt. Gedrukt
in 500 ex., in enkele maanden uitverkocht.
Het boek bevatte "schildering van zekere
toestanden", die in de volgende drukken
geschrapt werden. In 1888 kwam de tweede
naturalistische roman De Kleine Republiee,
alweer l'art pour'art, zonder enige strekking.
Na 1890 verminderde de bewondering
voor het naturalisme; De Dood van
het Naturalism e, 1891; toen kwam de tijd
van het impressionistiscb proza, waarbij
het doe1 is de "sensatie weer te geven, die
't gevolg is van nauwkeurige observatie".
Daarnaast onder ps. A. ]. de levensbeschrijving
van zijn vader en een studie
over Multatuli. Deel IV van de Verzamelde
Werken bevat de kritieken: Nieutu Holland,
Over Literatuur, Lideu/yde, Eline
Vere, Zola, Dr. Scbaepman, Multatuli.
Vooral zijn opstellen over de grote werken
v.an Zola, in 't bijzonder over La Terre,
zijn uitbundig. Toen Van Deyssel tot de
overtuiging kwam, dat het naturalisme
dood was, werd zijn houding tegenover
Zola geheel anders; Zola was toen geen
schrijver van betekenis meer. Van Deyssel
beoefende ook de parodie, b.v. in zijn artikel
Vondel, Hoojt en Rembrandt, lotgenoten
van Bilderdijk en Multatuli, antwoord
in de Nw, Gids op de beschouwingen
van Prof. Jan te Winkel.
In zijn jonge tijd stelde hij Zola ver boven
Homerus, Shakespeare en Balzac. Het was
de tijd van Nieuw-Holland met de geweldige
vervloeking van de schrijvers der oude
school. WeI geheel anders treedt hij op in
de tweede helft van zijn leven. Reeds in
189'5 verscheen zijn studie Van Zola tot
Maeterlinck; hij was nu een bewonderaar
van deze Franse Vlaamse dichter "van tere
mysterieuze toneelspelen" . In 1911 verscheen
een dagboek, Uit bet leuen van
Frank Rozelaar; het bleek, dat uit de aanbidder
van het naturalisme, die om fatsoen
niet gaf, een bedaarde, hoffelijke man gegroeid
was. Ook is zijn verdienste erkend
door een benoeming tot doctor honoris
causa te Amsterdam 1935, heeft hij een
ridderorde aanvaard en werd hij de voorzitter
van de Vereniging van Letterkundigen.
In 1950 verschenen zijn Aantekeningen
bij lectuur, over A. Roland Holst, E.
du Perron, M. ter Braak e.a.
Studie van Dr. P. H. Ritter: Lodewijk van
Deyssel, 1913. Een bibliographie betreffende
Thijm is te vinden achter zijn Multatuli
door A. I., 2e druk, 1922, van Benno
]. Stokvis, Van ]. M. Acket een studie van
1896; in 1934 van A. den Doolder.
De Nieuwe Gids van October 1939 was
ter gelegenheid van zijn 75ste verjaardag
aan Van Deyssel gewijd, met een hoofdartikel
van Dr. Haighton: Dukdalf der
Persoonlijebeidsidee, met fe1le aanvallen
tegen Greshoff, Menno ter Braak en Garmt
Stuiveling. Verder met artikelen van Louis
Knuvelder, ]. F. M. Sterck, K. H. de Raaf,
e.a. In 1942 proefschrift van F. ]ansonius
Over woord en zin in het proza van Van
Deyssel, Van 1947 is de 2e druk van de
Gedenescbrijten, 1864-1924.
Alberdingk Thijrn, Lambert joh. "'J, broer
van I. A. 1823-'54, medewerker a. d.
Spectator, 1843-'50, en aan de Kerstliederen.
Alberdingk Thijm, Dr. Petrus Paulus "'J,
1827-1904, broer van J. A., 1870 hoogleraar
te Leuven, geschiedschrijver en letterkundige;
redacteur v. d. Dietsche Warande
1887-1900. Stelde een Spiegel van
Ned. Letteren samen, geschiedenis en
bloemlezing, 1877.
Albericus Trium Fontium, Cirstercienser
monnik, die een L. kroniek schreef, 10pende
tot 1241. Hierin komen de voornaamste
punten voor van de roman Carel
ende Elegast, die verder geheel zelfstandig
bewerkt is.
Alberthoma, Robertus ,...,." 1690-1772, uit
Groningen, predikant aldaar. Dichter van
Bijbelpoezie, 1730; Liederen, 1754; Mengeldtcbten,
1754.
Alberts, J. C. P. "'J, geb, 1893, dichter van
6 delen Feestelijke Ommegang, 1921- 28.
Albertus Magnus, Der vrouwen beimelijebeid,
Dichtwerk der 14e eeuw, aan Albertus
toegeschreven; uitgegeven door Ph.
Blommaert, Gent 1860.
Albrecht van Beyeren, 1841, drama van
A. Ruysch; zie daar en Aleid van Poelgeest
en Liejdadigbeidspoezie.
Albrecht, heer van Voorne, beschermer van
Maerlant, aan wie deze zijn Graalroman
opdroeg, 1261. Hij was burggraaf van Zeeland
en raadsman van Floris V, die zijn
ieugd op Voorne doorbracht.
Albregt, J. H. "'J, 1829-'79, toneelspeler
te Amsterdam sedert zijn 14e iaar, directeur
te Rotterdam met Van 0 llefen 1867
-'76; van 1876-'79 bij het Ned. Toneel
te Amsterdam. Ook zijn vrouw W. ]. AIbregt-
Engelman was aan het toneel; zij was
bekend om haar schitterend spel; 18341902.
Alckmaerder Liet-boexken
Alckmaerder Liet-boexken, mopsje (z.d.)
derde druk 1667.
Aldegonde, zie Marnix, Sint-Aldegonde en
Psalm en.
Aldegonde, Kasteel ~ , te West-Souburg,
verkreeg die naam door 't verblijf van
Marnix van St. Aldegonde, Maximiliaan
ontving er 1478, Karel V in 1515, de
hulde van Zeeland.
aldicht, bij de Rederijkers, als al de woorden
van een volgende regel rijmen op die
uit de voorgaande:
Voort, syt niet moe,
wilt nu gaen versinnen,
Hoort, swyt, siet toe:
stildt, wi gaen beginnen.
Aleid, onafgewerkt blijspel van Multatuli,
uitgegeven in 1891 door zijn weduwe.
Aleid van Poelgeest, jonge en schone beminde
van Hertog Albrecht, uit een Kabeljauws
geslacht. Vermoord op het Buitenhof
met de hofmeester Willem Cuser, door de
Hoeksen, 1392.
Hoofdpersoon in een treurspel van W.
Haverkorn de Jonge, 1778. En van een
„romantisch tafereel" van J. E. Schut,
1836. Doch vooral bekend door het romantisch
verhaal Willem Cuser van Beets. Opnieuw
ten tonele gevoerd in een spel van
G. H. Betz.
Aleman, Mateo ~ , ± 1550—± 1620, Sp.
romanschrijver, o.a. van Guzman de Aljar
ache, schelmenroman, ook in het Ned.
vertaald, en van zeer grote invloed op ons
proza. Zie Guzman.
Aletrino, Dr. Arnold ~ , 1858—1916, te
Amsterdam, gemeentegeneesheer, medewerker
a. d. Nw. Gids. Joods letterkundige.
Novellen; impressionist en pessimist in zijn
romans Zuster Bertha, 1891; Martha, 1895;
Stille Uren, 1906.
Alewijn, Mr. Abraham ~ , 1664—1721, uit
Amsterdam, vertrok 1707 naar Indie, f
te Batavia. Dichter en toneelschrijver, o.a.
van de klucht De Puiterveense Helleveeg
of Beslikte Swaantje aan den Tap, 1720.
Herhaaldelijk gedrukt. Voor hij naar Indie
vertrok, leidde hij het leven van een patricier
op zijn buiten te 's-Graveland,
wijdde zich aan muziek, studie en dichtkunst.
Van 1694 is zijn bundel Zede- en
Harpzangen. Hij is ook een van de eersten,
die opera's schreven: Orpheus Hellevaart
om Euridice, Muziekspel. Bekend was ook
zijn blijspel Philippijn Mr. Koppelaar,
1707. Hij plaatste zich tegenover de opvatting
van N/7 Volentibus door eigen werk
hoger te stellen dan navolging en wenste
bij navolging deze niet te verzwijgen.
Van 1702 is reeds zijn Bedrooge Woekeraar,
vrijage-spel. Jan Los of den bedroo-
13 alexandrijn
gen Oostindies Vaer, is een stuk over een
doordraaier, die naar Indie ging, 1721. Als
advocaat-fiscaal der V.O.C. zal hij dit
slag van volk gekend hebben. Drooge
Fobert of de Boere Rechtbank, 1715, geeft
tonelen uit het boerenleven; De Puiterveense
Helleveeg is 't vervolg er op. Dan
is er nog Latona of de verandering der
Boeren in Kikvorschen uit Alewijns eerste
tijd, een burleske operette in dialekt met
zang en dans, een platte parbdie op het
herdersspel.
Alewijn, Mr. Z. H. —', heer van Mijnden,
1742—'88, lid v. d. regering van Amsterdam,
richtte 1766 de Mij. v. Letterkunde
mee op, letterkundige; schreef een parodie
op Vondels Geuse-Vesper, lie daar. Daar
mede stelde hij zich partij voor de Advocaat
der Vaderlandsche Kerk, in diens strijd
tegen Burman en de Santhorstianen.
Alexander de Groote op het Poeetemaal,
„kluchtig blijspel" van Langendijk, 1715.
Zie daar en Krelis Lou wen, de eerste titel
van het stuk.
Alexanders Geesten, berijmde roman over
de daden van Alexander de Grote, van
Jacob van Maerlant, tussen 1257 en '60;
een der Mnl. klassieke romans; naar het
nieuw-Latijn van Gautier de Chatillon's
Alexandres, welk werk buitengewoon hoog
in aanzien stond. Het verhaal is vol wondergeschiedenissen;
14000 verzen, in een
half jaar verdietst, d.i. tamelijk vrij bewerkt
naar het verhaal van „Wouter van
Castellioen". Voor Maerlant was het historic,
„die waerheit, meer no min", al was
het maar van heidenen. Verder vindt men
ook daar al bij Maerlant verwijten jegens
papen en klerken over hun simonie. Uitgegeven
door Snellaert, 1860—'61; geheel
wetenschappelijk door Franck, 1882.
In de I4e eeuw twee prozabewerkingen.
van Alexander, de ene uit het L., de andere
naar Maerlants Spieghel Historiael; beide
vol wonderen. Uitgegeven door S. S. Hoogstra,
1898. In de M.E. werd Alexander
beschouwd als gelijkwaardig aan de bijbelse
figuren; Daniel de profeet had zijn
heerschappij voorspeld. Maerlant heeft later
zijn Geesten veroordeeld als niet historisch,
en in zijn Spieghel Historiael gestreefd
naar een juister voorstelling.
alexandrijn = zesvoetige jambische versregel,
veelvuldig bijv. bij Cats, en in alle drama's
van Vondel, behalve Jeptha. De dichtvorm
bij uitstek van de F. Pleiade, met afwisseling
van staand en slepend rijm; hoofdmari
Ronsard, hier het eerst nagevolgd door Van
der Noot. Aldus genoemd, omdat hij bekend
werd door een F. Middeleeuwse
roman over Alexander. Behield de heerschappij
tot de Romantiek, bij ons tot ±
A. L. F. 1 4 allitteratie
1840. En opnieuw bij Geerten Gossaert.
u - l u - i u - l u - l u - l u I
A. L. F., zie Th. v. Snakenburg.
Alfarache, Guzman de ~ , zie G.
Algemeen Dagblad voor Ned. Indie, opgericht
door Bus ken Huet, 1872, waarin hij
letterkundige kritieken en overzichten
schreef, ook nog toen hij zich in 1876 te
Parijs gevestigd had.
Algemeene Konst- en Letterbode, zie K.
Algemeene Spectator, De ~, 1742—'46,
vervolg op de Holl. Spectator van Van
Efjen; van onbekende redactie.
Algemeen Letterlievend Maandschrift, 1816,
spoedig „leuterlievend" gescholden.
Algemeen Nederlandsch Verbond (A.N.V.),
tot versterking van de volkskracht van de
Ned. stam, gesticht door Hippoliet Meert,
leraar te Brussel, 1896, met het maandblad
Neerlandia. Aansluiting van Noord-Nederland
op het Taal- en Letterkundig Congres
te Dordrecht, 1897, onder leiding van Dr.
H. J. Kiewiet de Jonge. Statuten goedgekeurd
1898. Verdeeld in de groepen Nederland,
Oost- en West-Indie, Suriname,
Vlaanderen; zelfstandige afdelingen in Z.
Afrika en New-York.
Al in de plantage, een van de volksliederen
tegen drankmisbruik van Heije; zie daar.
Alianora, Engelse prinses, 1332 vrouw van
Reinald II van Gelre, verstoten, bij Reinalds
dood in 1343 voogdes; koos Eduards
partij in de strijd tussen haar zonen; f
1355.
Haar huwelijk behandeld in een lyrisch
spel in M.E. taal door Boutens, 1909, opgevoerd
bij het Leidse lustrum, 1910.
Alkemade, Cornelis van ~ , 1654—1737,
notaris te Leiden 1677, stelde belang in de
oude kloosters en adellijke huizen; werd
om tijd voor studie te hebben 1687 ambtenaar
bij de Admiraliteit te Rotterdam,
en legde een grote verzameling van afbeeldingen
aan. Schreef over het aloude Kampregt,
1699; bezorgde in het zelfde jaar de
3e druk van Melis Stoke; schreef over Het
ceremonieel der begraavenissen, 1713. Met
zijn schoonzoon P. v. d. Schelling schreef
hij Nederlands displegtigheden, 1732—'35.
Gaf de Muntspiegel der Graven van Holland
uit.
Alkmaar, Heinric van ~ , de schrijver van
een nieuwe bewerking van den Vos Reinaerde,
1487; was Raad van bisschop
David van Boergondie van Utrecht. 1477
verbannen en naar 't Gelderse hof uitgeweken.
Oudste volledige druk van zijn Vos
1498 te Lubeck in nederduitse vertaling;
herhaaldelijk gedrukt en in geheel Europa
vertaald. Het is Reinaert II in verzen, afgedeeld
in hoofdstukken met zedekundige
verklaringen in proza.
Alleays, Hilarius, 1873—1934, Vlaams regionalistisch
schrijver, vooral bekend om
zijn ,,'t Onzent in 't Westland". Pseud.:
Herwin Eeckel en Jan van de Woestijne.
Alledaagsche bokken in het gesprek, in de
vorm van een gesprek van Ds. Bol met
vier knapen, door Jacob van Lennep.
allegorie = een beeldende voorstelling, waardoor
een abstract begrip als een realiteit
wordt voorgesteld, zo, dat men de verborgen
betekenis in het voorgestelde herkent.
Scheepspraet van Huygens; Aan de Beurs
van Amsterdam door Vondel; 's Levens
Kaartspel van Tollens; Niet en gaet voor
d'eerste trou door Cats. In de M.E. de
grote allegorie van de Roman van de Roos;
in de nieuwe tijd Jan, Jannetje en hun
jongste kind, van Potgieter, over verleden,
heden en toekomst van Holland. Rouw om
het jaar van Verwey. De kleine Johannes
van Fr. v. Eeden. De allegorie was bij de
Rederijkers zeer in aanzien, en ook nog
in Coornherts toneelwerk; zie Abrahams
Uutganck. Verder in zijn Comedie van
Israel, 1576, „een klare spieghele der teghenwoordighen
tyden", enz. Zo ook bij
Vondels spelen: Pascha, Palamedes. Van
Lennep en Jonckbloet legden, onafhankelijk
van elkaar, ook Vondels Lucifer uit
als een staatkundige allegorie: Lucifer zou
Prins Willem zijn in zijn strijd tegen Philips
II. Deze opvatting bestreden door
Beets, Ten Brink, Doorenbos en Te Winkel.
allegorische personen, traden op in de drama's
sedert de l4e eeuw; (allegorie =
zinnebeeld). Zo Nijt, Ontfermicheit, Gerechticheit.
In de Eerste Bliscap ook Bitter
Elende en Innich Gebet. Ook de Vroede
en Dwaze Maagden zijn allegorieen; zo de
beide duivels in het Spel van den Sacramente.
In de moraliteiten zijn vaak alle
personen allegorieen. 't Bekendste voorbeeld
van een allegorisch spel is Den
Spyeghel der Salicheyt van Elckerlyc. De
Renaissance bracht de mensen zelf op het
toneel in plaats van de allegorische personen.
allgemeen Poeet, Een ~ , zedeprint van
Huygens; zie huis poeet.
Alliantie-Feest op het Dorp, Het —, klucht
met zang van 1797, ter viering van de alliantie
met „de braave Franschen".
allitteratie, voorletterrijm, de oud-Germaanse
versvorm, stafrijm; in 't Duits en Angelsaksisch
tot in de 9e eeuw. Bilderdijk
geeft er een schets van:
Geef, Genadig God,
Geef my steeds Goeden moed,
Hoe de Hel ook Huil'
En Heel de aard beroer'!
Zie ook rijmstaven.
Almagro 1 5 Alphen
Almagro, de geschiedenis van een zeerover, I
de eerste novelle van Mw. Toussaint, 1837.
Verscheen in het Magazijn van Romantische
Verhalen van de uitgever G. J. A.
Beyerinck te Amsterdam, onder redactie
van C. P. E. Robide van der Aa. Onder
invloed van Walter Scott. De woesteling
wordt tot inkeer gebracht door de prediker
Selmer, de voorloper van Paul van Mansfeld
in Het Huis Lauernesse en van Gideon
Florensz in de Leicester-romans.
almanak, zie Muzenalmanak, Volksalmanak,
Holland, Tesselschade en Juno.
Almanak voor Blijgeestigen, 1826 te Brussel;
van 1831—'80 in Noord-Nederland
als Almanak voor Hollandsche Blijgeestigen.
Daarin o.a. 1861 Prakke's parodie
op Borgers Aan den Rhijn\ zie daar. In de
voorrede van 1831 schrijft de uitgever
Brest van Kempen, dat hij „als gezeten
burger en boekverkooper in het befaamde
Brussel door de schendige muitzucht der
Belgische vrijgeestigheid uit zijn eerlijk
bestaan verdreven is". En hij verzekert, dat
„al wat naar Belgische vrijgeestigheid
zweemt" aan deze nieuwe almanak te enemale
vreemd zal zijn. Wat er wel in stond:
een prent van het vertrek der Schutterij uit
Amsterdam in 1830 en een brief uit Brussel
over de gebeurtenissen van Juli-September.
Verder Dichtstukjes van H. H.
Klijn, Withuys, Brester e.a. In later jaren
waren Gerard Keller, Van Zeggelen en
Dercksen de voornaamste medewerkers.
Almanak voor de Jeugd, 1828—'65. Van
1835—'47 door A. B. v. Meerten-Schilperoort
en C. P. E. Robide v. d. Aa; 1850
—'51 door C. v. Schaick; 1855—'65 van
A. L. H. Ising.
Almanak, den Opregten Maestrichteren —•,
zie Citadelpoezie.
Almanak voor Ned. Katholieken, van Alberdingk
Thijm, 1852.
Almanak voor reizigers in het Koningrijk
der Nederlanden, 1819—'21.
Almanak voor het Schoone en Goede, 1822
—'60. De jaargang 1834 bevatte de novelle
Meerhuyzen van Aernout Drost. Medewerkers
o.a. Tollens, C. P. E. Robide van der
Aa, Van Walre, J. W. Yntema, J. J. F.
Wap, Spandaw, Staring (Jaromir, 1829),
Potgieter. Mej. Toussaint was redactrice
van 1849—'58; haar medewerkers waren
o.a. Heije, Mr. H. J. Koenen, S. J. v. d.
Bergh, Da Costa, Ten Kate, Van Zeggelen,
De Genestet, Kneppelhout, J. v. Lennep,
De Bull, Tollens en J. A. Alberdingk
Thijm.
Almanak voor het Verstand en Hart,
1798—1826; zie Muzenalmanak,
Almanak door en voor Vrouwen, 1800—'11,
met medcwcrking van Aagje Dekcn; in |
1801 haar lofdicht op L. W. van Merken.
Daarin ook 3 plaatjes met taferelen uit
Willem Leevend.
Aloette (de leeuwerik), gedicht van een onbekende,
in het „Haagsche handschrift",
van een spreker uit de tijd van Albrecht
van Beieren:
Aloette, voghel clein!
Dyn nature es zoete ende rein,
So es dyn edel sane;
Daer dienstu met den here allein
Te love om sinen danc.
Alonzo en Cora, zie Cora. Dezelfde stof
ook bij Kotzebue, Die Sonnenjungfrau,
1791.
Alpha ende Omega, kamer van Rethorycke
te Yperen; speelde mee in 't Landjuweel
van Gent, 1539. Een der oudste; bestond
reeds in de I4e eeuw.
Alphen, Beschrijving van ~ , door P. Plemper,
1714. Zie Guy de Vlaming.
Alphen, Mr. Hieronymus van ~, uit
Utrecht, 1746—1803, in 1793 thesauriergeneraal
der Unie, welk ambt hij 1795
neerlegde. Als Ned. dichter volgde hij niet
meer de F. voorgangers, doch Klopstock
en Wieland, ook in het sentimentele. Met
P. L. v. d. Kasteele gaf hij in 1772 Stichtelijke
Mengelpoezij uit. Van 1778—'80 is
zijn Theorie der Schoone Kunsten en Wetenschappen,
waarbij hij de D. schrijver
Riedel volgde. Beroemd werd hij door zijn
Kleine Gedigten voor Kinderen, 1778—'82,
en door zijn cantaten De Doggersbank en
De Starr enhemel. Van zijn Pro eve van
Liederen voor den Openbaren Godsdienst
zijn verscheidene opgenomen in de Evangelische
Gezangen. Hij kwam op tegen de
zichzelf bewonderende dichterbent, waarvan
hij de gebreken aanwees. Hij was een
der eerste leden v. d. Maatschappij van
Letterkunde. Zijn Nederlandsche Gezangen
droeg hij op aan Willem V, 1779, ter ere
van de Unie van Utrecht. Deze bundel
draagt, ter onderscheiding van Van Harens
Geuzen, een zuiver historisch karakter. De
liederen waren bestemd voor de zang, b.v.
de Zegezang der Matrozen na de verorcring
der Zilvervloot.
In 1772 was Van Alphen getrouwd met
Johanna Maria van Goens, een zuster van
Rijklof, die hem reeds in 1775 ontviel.
Zijn rouwzangen, Gedichten en Overdenkingen,
droeg hij op aan zijn drie kindertjes,
1777. In 1781 trouwde Van Alphen
opnieuw, nu met Catharina Geertruid van
Valkenburg uit Haarlem; zo zijn er minnezangen,
doch om deugd en wijsheid te eren,
in zijn Mengelingen van 1783. In proza
kwamen nu de Fragmenten uit het Dagbock
van E. C. W., d.i. Een Christen Wijsgeer.
Dagboeken waren op voorbeeld van
Alphonsus de Eerste 1
Gellert in de mode. Bij de komst der Pruisen
in 1787 bood hij Prins Willem V een
Advijs aan, waarbij alle vervolging werd
ontraden. Maar het advies werd niet opgevolgd
en zo nam hij ontslag als procureurgeneraal
van Utrecht, welk ambt hij sedert
1780 bekleedde, en aanvaardde hij in 1789
dat van pensionaris van Leiden. In 1793
kwam zijn werk over De waare Volksverlichting,
waarin hij zich keert tegen Rousseau.
Na 1795 woonde hij op Oostbroek
aan de Loosduinse Weg bij Den Haag,
waar hij zich wijdde „aan den opbouw van
het Rijk van waarheid en deugd". Daar
behoorde zijn vroegere boezemvriend Van
de Kasteele, die Patriot geworden was,
niet meer toe. Hij dichtte nu Liederen
voor den openbaaren Godsdienst, 1801—'2:
Zwijgen, bukken, God verbeiden;
Volgen, waar Hij ons wil leiden.
Voor de letterkundige kritiek was Van
Alphens Theorie van 1778 van grote betekenis;
tot ergernis van de Dichtgenootschappen
en zelfs van Van Haren en Feith
wees hij op de achterlijkheid van onze
dichtkunde; met De Perponcher wisselde
hij er in 1780 gedrukte Brieven over.
Daarna kwamen zijn Digtkundige Verhandelingen,
1782, als vervolg op zijn Theorie.
Hij was de eerste, die ook prozawerken
als poezie erkende, b.v. Telemaque
van Fenelon, Rousseau en vooial Richardson;
de invloed van Winckelmann is heel
duidelijk te merken. Ook hij achtte het
rijm geen „noodzakelijke eigenschap der
poezij". Op zijn beurt oefende Van Alphen
invloed op Bellamy. Deze prees de
Theorie, doch beschuldigde Van Alphen
van plagiaat in de Mengelingen, zowel uit
de Oden van Kleyn als uit zijn eigen Gezangen
myner ]eugd\ onder ps. L.D.E.D.,
1783. Van Alphens kinderdichten nagevolgd
door Riemsnijder, Pieter 't Hoen en
Le Francq van Berkhey; zie kinderdichten.
Van Alphen als Kinder dichter, proefschrift
van Pomes, 1908. Van Alphens liter airaesthetische
theorieen, door A. C. S. de
Koe, 1910. Reeds in 1836 schreef Clarisse:
Van Alphen als dichter en kinderdichter.
Van Alphen werd uitgeluid door zijn leerling
en vriend Kleyn en door Antoinette
Ockerse. Zijn Dichtwerken met levensbericht
herdrukt door Mr. J. I. D. Nepveu,
1839. H. J. Koenen had in 1844 in *t licht
gegeven: Van Alphen als Christen, als Letterkundige
en Staatsman. De Kindergedichtjes
„nauwkeurig nagedrukt" naar de
eerste uitgave, 1939.
Alphonsus de Eerste, treurspel van Da Costa;
van geen betekenis.
Alpin, samenspraak in het gezwollen proza
van Gessner tussen Alpin en de geest van |
6
Althuysen
I zijn gestorven beminde Minona, „uit een
oud handschrift", door Rhijnvis Feith, uitgegeven
achter Julia, 1783. Tafereel van
de uiterste droefheid bij opkomende maan.
Alrik en Aspasia, romance van Feith, bespot
in een parodie door Bilderdijk en Kinker,
die niets anders deden dan in elk couplet
een regel bij te voegen en er „ophelderende"
noten bij te schrijven. Onze eerste letterkundige
parodie, 1789. Alrik was de
eerste romance van Feith, door hemzelf
een prulletje genoemd, geschreven in de
• hoop, „dat er iets beters in dit vak voor
den dag kome". Aspasia is „een goelijk
Maagdske"; zij treurt om haar minnaar,
die vier jaar geleden naar 't H. Land trok.
Maar 't loopt goed af, in tegenstelling met
Moncriff; zie daar. Alrik komt terug, „hemelt"
in haar arm, legt de lans voor altijd
af,
Om nu, met kalme zinnen,
Ter zege van het heilig graf,
Weer ridders aan te winnen.
Als een visch op het drooge, satirische novelle
van Potgieter, 1841; de geschiedenis
van 3 proponenten zonder een plaats; de
een wordt gouverneur, de ander gaat naar
Indie; de derde, huichelaar, krijgt een beroep.
Al siet men de luy men kensse niet, spreuk
op het titelblad van de Spaansche Brabander.
Als men 't niet verwagt of de Gewaande
Prins, blijspel van H. v. Halmael onder
ps. Pur gat et Ornat, 1713. Het was zijn
25ste toneelspel; gevolgd naar 't Spaans,
doch: „ik hebbe ook niets van den Spangiaard
als de Naamen ontleend". Ramiro,
een boerenzoon, wordt voor de Prins van
Athene gehouden en hij moet trouwen met
Phenicia, de dochter van de koning van
Tracien, maar hij ontkomt nog net op tijd
aan het dreigende gevaar. Dit blijspel is
een klucht en de platheid ontbreekt er niet
aan.
Al stond er de galg op, hekeling van het
liefhebberijtoneel in de vorm van een blijspel,
van O. C. F. Hojfham\ zie daar.
Alst past, bi apetite, de zinspreuk van de
Gentse Kamer van Rethorycke De Fonteine.
Altaergeheimenissen, verheerlijking van het
Sacrament des Altaars door Vondel, 1645.
Gewijd aan de aartsbisschop van Mechelen.
Beantwoord door Westerbaen in zijn
Kracht des Geloofs. Vondels leerdicht is
verdeeld in Ofjerspyze, Offereere en Offerhande.
Op het titelblad stond Te Keulen,
In de Nieuwe Drukkerye.
Althuysen, Ds. Jan ~ , 1715—'63, predi-
I kant te Hiaure en Bornwerd bij Dokkum,
Alvoorder 1 7 Ammers-Kuller
gaf in zijn Friesche Rymlery, 1755, ook de
psalmen in 't Fries uit in de maat van
Datheen; 52 van Gysbert Japiks, de overige
van hem zelf.
Alvoorder, De ~ , Vlaams letterkundig ts.
uit het begin dezer eeuw.
Alwart, de eerste novelle uit Onze Voorouders
van J. v. Lennep, 1813; handelt
over de strijd der Bataven met de Romeinen.
Zie Brinio.
Alwin en Alwina, overmatig sentimenteel
dichterlijk verhaal van Tollens. Alwin is
de wereld ingetrokken en zo lang weggebleven,
dat zijn ouders, zijn zuster en zijn
beminde Alwina allemaal dood zijn:
Hij laat een zucht ten hemel varen
En plompt zich in het hart der baren.
Amadas, F. roman, genoemd door Maerlant
en Hein van Aken; de Ned. bewerking is
niet bewaard. Hieruit de naam Amadis.
Het was een Keltische ridderroman; vandaar
de bijvoeging Amadis de Gaula =
van Wales.
Amadis, held van een Sp. roman van Montalvo,
1465—'74, voortzetting v. d. Arturromans,
vol avonturen, vol hoofse gesprekken,
in voorname kringen en aan het hof.
Gaf de toon aan in Europa. In 1546 verscheen
het eerste deel der Ned. vertaling.
De verhalen van Amadis van Gaule, d.i.
van Gallie (Wales), waren zo algemeen
bekend, dat b.v. Prins Willem bij zijn huwelijk
met Anna van Saksen aanried, dat
zij Amadis van Gaula „en andere boeken
van kortswijl" zou lezen. Frans I las de
Amadisromans in zijn gevangenis te Madrid.
Op de boeken van Montalvo volgden
allerlei fantastische verhalen van de zoon
en de kleinzoons van Amadis en van zijn
verwanten als Palmerijn van Olijven.
Cervantes heeft ze bespottelijk gemaakt
door zijn Don Quichotte.
Stoffen uit de Amadisromans voor het toneel
bewerkt door Bredero, Starter, K.
Elzevier, Sal. Questiers, 1633; T. Arendsz,
1687, „treurspel in maatzang" naar Quinault.
Het stuk van Questiers heet Den
Griecxsen Amadis, tragicomedie gespeeld
ter Academic Amadis van Griecken was
een achterkleinzoon van Amadis van Gaule.
Rechtstreekse Ned. navolgingen van de
Amadisromans zijn er niet; wel van de
hero'isch-galante F. romans, die in Frankrijk
ontstonden onder invloed van Amadis.
Amandus, 594—676, predikte het evangelie
onder de Friezen, gesteund door Dagobert,
koning der Franken (628—'39). Hij werd
de apostel van Vlaanderen; stichtte het
klooster St. Pieter op de Blandinusberg te
Gent en ook St. Baafs aldaar; de eerste
Ned. kloosters. Was bisschop van Maastricht
647—'49. Heilig. Zijn Leven uitgegeven
door Blommaert, 1843; het is geschreven
door Gillis de Wevel, 1366.
Amazone, roman van Vosmaer over reisindrukken
in Italie, 1880. Geeft een beeld
van de kunst van Italie en de Klassieken;
wekt belangstelling en eerbied voor hun
schoonheidsidealen. Huet zei er van, dat
het een schoolboek was, doch het heeft een
zeer goede werking geoefend. Het oordeel
van Van Deyssel luidde: samenbaksel van
uit allerlei Duitse theoristen en Franse
popularizatoren opgeviste denkbeelden over
kunst. In vijf weken uitverkocht, schreef
Vosmaer aan Multatuli.
Ambacht van Cupido, Het ~ , bundeltje
emblemata van D. Heinsius; 24 plaatjes
met L., Ned. en F. bijschriften, geschreven
onder ps. Theocritus a Ganda, 1595,
uitgegeven 1615.
Ambacht, De Muze van het ~, bloemlezing
van gedichten over het ambacht van Han
Hoekstra en Victor van Vriesland, 1949.
Ambiorix, „Sanerdammer" die bijna alleen
het woord voert in de V Boeken vande
Saanlandsche Arcadia van Soeteboom, 1658,
over de geschiedenis van de streek.
Ameide, Th. van —', ps. van /. H. Labberton.
Amelry, Francoys ~ , „Carmelyt binnen der
stadt van Ypre", schreef een zinnespel tegen
de dwalingen in de Kerk; op de Index
van 1558.
Amersfoordt, Mr. J. P. ~ , 1817—'85, burgemeester
van Haarlemmermeer 1863—'69,
stichter van een modelboerderij. Beschreef
1857 de gesch. v. d. Haarlemmermeer. Van
hem in 1858 Willem Bardes, toneelspel in
5 bedrijven; poging tot verheffing v. h.
historisch drama.
Amersfoort, Het Mislukt Verraad op —,
treurspel van Pypers\ zie daar.
Amida of de verloste Afrikaansche Slaaf,
toneelspel van Simon Rivier, 1779; een
der stukken uit de tijd der Verlichting tegen
de Slavemij; zie daar.
Amiens, Vrede van —, 2 Juni 1802, bezongen
door Bernardus Bosch: Op het Algemeen
Vredefeest) door Loots: De Vrede
op het Vaste Land.
Aminta, herdersspel van Tasso, nagevoigd
door Hooft in zijn Granida; oefende invloed
op Vondels Leeuwendalers en op
Daphne van Johan Beets. Vertaald in 1660
door M. S. en 1710 door Wellekens.
Amiot, zie Amyot.
Amiralen, De Twee ~ , schets van J. v.
Lennep over de verzoening van De Ruyter
en Tromp.
Ammers-Kiiller, Jo van ~ , geb. 1884, romanschrijfster;
De Opstandigen, 1925;
Heeren, Knechten en vrouwen, in 3 delen
verschenen sedert 1934, familie-roman uit
Lctterk. Wrdbk. — 2e dr. 2
Amnon en Thamar 1 8 Ampzing
de Franse Tijd. In 1941 opnieuw uitgegeven
als De Tavelincks. Zij schreef in 1921
Een Pionierster, d.i. Mina Kruseman; zie
daar. Verder de biografie van Twintig inter
essante Vrouwen, 1933. Dan toneelstukken.
Roeping, 1916; met A. Defresne De
Opstandigen, 1929; Tantalus, 1930. Elzelina,
historische roman, 1940. Ma, familieroman
uit 1871—1901; 1943. In 1940
trad zij met een reeks voordrachten op voor
het werk van de Duitse Volksontwikkeling
en- werd haar door de Nationals ozialistische
Partei-Korrespondenz dank gebracht
voor haar trouw aan Duitsland. Verschillende
van haar werken werden in het Duits
vertaald. Uitgesloten tot 1 Juni 1951.
Amnon en Thamar, toneelspel van de Kamer
„de Roode Roos" te Hasselt, 1610;
bijbelse geschiedenis behandeld als een
wereldlijk drama. Daarover Van Veerdeghem
en Van den Daele in De Roode
Roos, 1899.
Amoers, Jan ~ , Cistercienser monnik uit de
abdij van Vlierbeek bij Leuven, schreef
het rederijkersspel Van Onze Li eve Vrouwen
miraculen, 1443 op verzoek van de
overheid van Leuven.
amoreus, zie ook amoureus.
Amoreusen Colijn, Den —', zie Colijn van
Rijssele.
Amoreusheyt, Boeck der —•, liedboek van
1580. In 1589 gevolgd door het Amsterdamsch
Amoreus Lietboeck; in 1602 door
de Druyven-Tros der Amoreusheyt van P.
L. v. d. Goes, in 1605 door het Nieuwe
A?noureus Liedt-boek in 2 delen (met het
lied van Graaf Floris en Geraert van Velsen).
Zie liedboeken.
Amoreusheyt, Handel der ~ , 1° bundel
met „dry excellente Poetische spelen van
sinnen van Jupiter en Yo, van Houwaert,
1583; 2° bundel met 4 spelen van 1621;
Aeneas ende Dido van Jacob de Mol; Narcissus
ende Echo van Colijn Keyaert; Mars
ende Venus van Smeecken; Leander ende
Hero, ongetekend. Alle vier werden ook
op naam van Houwaert gesteld; Knuttel
trachtte te bewijzen, dat ze alle vier van
Colijn Keyaert, d.i. Colijn van Rijssele zijn.
Amoreus Liedtboeck, Amsterdamsch —•, zie
Boeck der Amoreusheyt.
Amorie van der Hoeven, Abraham des ~ ,
1798—1855, secretaris van de Tweede
Klasse v. h. Kon. Ned. Instituut. Uit Rotterdam.
Rem. predikant, 1827 hoogleraar
bij de kweekschool. In 1831 schreef hij
een verhandeling over het Schouwtoneel
waarbij hij Kotzebue's stukken een sluipend
vergif noemde. Hij was de redenaar bij de
onthulling van 't standbeeld van De Ruyter,
1841 en bij dat van Prins Willem,
1845.
Amorie van der Hoeven, Jr., Dr. Abraham
des ~ , zoon van de voorgaande, 1821
—'48; Remonstrants predikant, 1844 te
Boskoop, 1845 te Utrecht. Romantisch
dichter van stichtelijke verzen; schrijver
van de Academie-reis in 1843. Van hem
ook de O-sprook, Colholmsroos, 1841, zie
daar en A-saga. In de Gids van 1845
Aphorismen over het eigenaardig goede in
de R.K. Afdeeling der Christenkerk, in
vrijzinnige geest. Zijn vader gaf in 1850
zijn Proza en Poezy uit. Daarbij de Maasstroom,
1842, stroomdicht, hulde a. z. geboortestad
R'dam.
Amosis (koning van Egypte), treurspel van
Jan Nomsz, zie daar. Hij had eerst Cortez
en Titus uit het F. vertaald; dit was het
eerste sruk van eigen vinding, 1767. Maar
in 1768 kwam zijn Noodige Onderrichting,
een verdediging tegen de beschuldiging van
plagiaat; in 1769 gevolgd door Bescheidene
Aanmerkingen naar aanleiding van de kritiek
in de Letteroefeningen.
Amoureuse, veel voorkomende figuur in de
stukken der Rederijkers; b.v. in Spiegel
der Minnen van Colijn van Rijssele; in
Pyramus en This be; in Leander en Hero;
in Jupiter ende Yo van Houwaert.
Amoureuse, Refereinen int —, beoefend
door de Kamers van Rethorycke naast die
in 7 Vroede en in 't Sotte. Op het Gentse
Landjuweel van 1539 moesten de 19 Kamers
er een dichten en voordragen op den
stoc: Och moghticse spreken, ic ware ghepaeyt.
Amoureusheyt, zie Amoreusheyt.
Amoureusje, figuur in Bredero's Stommen
Ridder, die de rol van de toeschouwers vervult
met zijn parodie van de verheven liefdedichten
der hoofdpersonen.
Amours, zie Amoers.
amphibrachys (Gr. = aan beide zijden
kort), versvoet, u — u ; geeft opgewektheid
aan een vers, b.v. Het land van
Kokanje in De Genestets St. Nicolaasavond:
De wijzen alleen bleven stilletjes thuis
En hielden zich af van het vroolijk
u — u u — u u — u
[gedruis.
U —
Ampie, roman in 't Afrikaans van /. v. Bruggen,
zie daar. Beschrijft het leven van de
arme blanken. Bekroond in Z. Afrika; 6e
druk, Amsterdam 1934, met inleiding en
aantekeningen van Prof. M. Bokhorst.
Ampt der Jonck-vrouwen, de tweede titel
van de Maeghden-Plicht van Cats.
Ampzing, Samuel ~ , 1590—1632, predikant,
gaf 1628 Lof der Stad Haerlem uit.
Vertaalde de Saturnalia van Scriverius als
Gcbruyk ende misbruyk vanden Tabak,
Amstel 1 9 Amsterdam
1639. Voorstander van zuiver Ncderlands:
Taelbericht der Ned. Spellinge. Toen Vondel
een Eerdicht schreef op het vertrek van
de heftige Contra-Remonstrant Boogaert uit
Amsterdam, beantwoordde 1629 Ampzing
het stuk met een felle Eer-verdedinge tegen
de „Arminiaensche grimmigheyd". Voor
Frederik Hendrik vlocht hij de Naszousche
Lauren-Kranze, 1629, scherp tegen
Spanje en Rome, in vloeiende alexandrijnen.
In dezelfde geest schreef hij 1632 een
vlugschrift tegen de Klopjes, de „Vrouweri-
Jesuwijten".
Zijn Eer-verdediginge was gericht „tegens
verscheyde onbekende Amsterdamsche Pasquildichters";
hij wees er op, dat „Palamedes"
nog altijd binnen Amsterdam woonde.
Hij maakte een chronologicon, d.i. een
tijdvers op de Zilvervloot en bezong de
overwinning van Piet Heyn. Ook maakte
hij een bijschrift bij de afbeeldinge van de
admiraal Heynrick Komelisz. Lonk, die in
1630 Olinda veroverde.
Amstel, Gijsbrecht IV van ~ , 1235—1303,
in 1257 verslagen door bisschop Hendrik
van Vianden van Utrecht, die hem aan zijn
paard gebonden meevoerde; hij moest met
500 aanhangers in de Domkerk, barrevoets
en in 't hemd, genade vragen. In 1279 gevangen,
tot 1285. Moest zijn Utrechtse lenen,
o.a. Muiden, afstaan aan Floris V.
Samenzweerder tegen Floris V. Gevlucht;
de heerlijkheid Amstel aan Holland. Het
treurspel van Vondel, waarmee 1 Jan. 1638
de Amsterdamse stadsschouwburg geopend
werd, is dus niet historisch. Zie Jan van
Amstel.
Amstel, Jan van ~, zoon van Gijsbrecht,
vestigde zich weer te Amsterdam ter gelegenheid
van de inval der Vlamingen, 1303.
Verjaagd door de Haarlemmers 1304, die
zijn kasteel begonnen te slopen. Deze Jan
is Vondels „Gijsbrecht".
Amsteldamsche Schouwburg, D'—, liedboek
van 1775, 6e druk.
Amsteldams Wellekomst aan Frederick
Hendrick, gedicht van Vondel, 1628.
Amstelredams eer ende opcomen, zie
L. Mart us.
Amstelsche Linde ofte 't Hof der Nymphen,
1627, liedboek van Jan Krul\ zie
daar.
Amstels Schouwtooneel, toneelblad van A.
L. Barbaz, 1808 en '9, prees Snoek en zijn
zuster; prees het F. klassieke drama; zie
Barbaz.
Amstelstroom, De ~ , zie Amsterdam.
Amsterdam, voor 't eerst bezongen in een
loflied van Spieghel. Het ware onderwerp
van Vondels Gysbreght. Vondel verheerlijkte
zijn stad:
Aen d'Aemstel en aen 't Y,
daer doet sich heerlyck ope
Zij die als Keizerin
de kroon draegt van Europe. (1631).
Hij bezong alle belangrijke en vele bijzondere
gebeurtenissen. Het begon al met de
Hymnus over de Scheepsvaert van 1613.
Verder:
Lof der Zeevaert, 1623; Amsteldams Wellekomst
aen Frederick Henrick, 1628; Op
Amstelredam; Inwying der doorluchtige
Schoole, 1632; Gysbreght van Aemstel,
1637; Op de blyde incomste van Maria de
Medicis, 1638; Op het Oostindisch Huis,
1638; Henriette Maria t*Amsterdam, 1642;
Aen de Beurs van Amsterdam, 1643; Aen
de Blokhuizen van Amsterdam, 1650; Inwydinge
van 't Stadthuis, 1655, een groots
gedicht; Vrye Zeevaert naar Oosten, 1658;
Zeemagazyn, 1658; De bruiloft van den
Teems en Aemstel, 1660; De Ridderschap
Van Amsterdam, 1660; Ter blyde maeltyt
voor Maximiliaen Henrik, 1662; De zeetriomf
der vrye Nederlanden, 1666 en alle
andere gedichten op de grote zeeslagen en
zeehelden in de Engelse oorlogen; gedichten
ook op veel Amsterdammers.
In 1671 kwam de uitvoerigste verheerlijking
der stad van de hand van Vondels
leerling Antonides: De Ystroom. Toen
stond Amsterdam op het toppunt van zijn
macht; Antonides uitte zijn bewondering
in vier boeken in statige alexandrijnen;
Romeyn de Hooghe tekende er zijn overladen
prenten bij.
En ander stroomdicht is de Roemster van
den Aemstel door Campanus of Van Velden,
± 1627. Ook Huygens bezong Amsterdam
in zijn Stedestemmen, waar de
Stedemaagd sprekend optreedt, 1624:
Roemt Roomen, prijst Parijs,
kraeyt Cairos heerlickheit:
Die schricklickst 1) van mij swijght,
heeft aller best geseit.
Een hooggestemd loflied is Het Gekroonde
Amsterdam, 1648, van Reyer Anslo; zie
daar.
In de 17e eeuw is de stad met liefde en
bewondering vijfmaal beschreven: Pontanus,
Fokkens, Dapper, Van Domselaar en
de Duitser Von Zesen. In 1709 verscheen
Jan de Regts gedicht Lof van Amsteldam.
Zie ook Thomas Arendsz. De
schoonheid van Amsterdam en omgeving
bezongen door Daniel Willink, 1676
—1722, schrijver ook van de Amstellandsche
Arcadia, pas 1737 uitgegeven. Van
1755 is het stroomdicht De Amstelstroom
van N. S. van Winter.
Amsterdam, bezongen in de dagen der ver-
!) met diepst ontzag.
Amsterdam 20 Amsterdamsche Pegasus
nedering van de Franse Tijd door Helmers.
In zijn gedichten Aen het Vaderland, 1799,
en Amsterdam stelt hij zich voor dat de
roemrijke stad onder water bedolven is. In
de 19e eeuw vooral Potgieter met zijn
Rijksmuseum, en in gedichten: Halveeeuws-
wake, Haesje Claesdochter, 't Uurtuerk
van 't Metalen Kruis, 't Nieuwe Tolhuis
enz. Het Amsterdamse leven uit de
moderne tijd beschreven in Diamantstad
van Heijermans en in Querido's Jordaan;
in het Geslacht der Santellano's van Joost
Mendes; in De Klop op de Deur van Ina
Boudier-Bakker. Amsterdam bezongen,
bloemlezing van H. v. d. Bijll, Han Hoekstra
en Jac. v. Hattum, 1948.
Amsterdam, een wijsgerig leerdicht van
Adama van Scheltema, 1904.
Amsterdam, Literatuur en Tooneel te ~,
van Dr. G. Kalff, 1895. Over de rederijkers,
de Renaissance, over Bredero, Starter,
Hooft, Vondel en de overige dichters, over
het proza, de kritiek en het drama.
Amsterdam, Mijmeringen in en over ~,
verhalen over de stad en over Amsterdammers
uit de oude en de nieuwe tijd van
Jacob van Lennep, uit de almanak Holland.
Amsterdammer, De ~ , „De Groene", het
weekblad, dat open stond voor de kritiek
der Mannen van Tachtig, voor de Nw.
Gids werd opgericht; 1877—1940 en na
1945.
Amsterdammers Winter, ijstaferelen van
Six van Chandelier\ zie daar.
Amsterdams Amoreus Lietboeck, 1589; zie
liedboeken en Boeck der Amoreusheyt.
Amsterdamsch Dicht- en Letteroefenend
Genootschap, 1785 opgericht door Bernardus
Bosch en Brender a Brandis, waar de
vergaderingen op rijm geopend en gesloten
werden. Schonk de gouden erepenning aan
Petronella Moens, 1785. Cornelis van Lennep
sprak er 1791 de Feestgroet uit. Met
3 andere genootschappen in 1800 verenigd
tot de Bataafsche Maatschappij, later de
Hollandscbe Maatschappij van Fraaije
Kunsten en Wetenschappen.
Amsterdamsche Academie, D ' ~ , „aen alle
Poeten en Dichters der vereenigde Nederlanden,
Liefhebbers van de goude vrijheyt",
1630, de „prijsvraag" van Vondel:
Of huizeplondren vesten sticht?
Of d'eedt geen burgery verplicht?
En of zich Leeraers niet verloopen,
Wanneer ze dezen bandt ontknoopen?
't Beste antwoord zou met een „Princenroemer"
bekroond worden.
Meer dan 50 antwoorden verschenen. Vondels
gedicht en de antwoorden door de
Regering verboden. (Zie M. M. Kleerkooper
over deze Prijsvraag in Taal en Letteren
van 1902; en Dr. P. H. Schroder, Parodieen).
't Bekendste antwoord was een
hatelijk schimpdicht D'Amsterdamse Kakademie
ofte Guitschool, waarop Vondels
Amsterdamsche Kakastorie of Muitschool
in even grove woorden volgde. Vondel
dacht, dat Cats de schrijver was, doch
waarschijnlijk is het stuk van Ds. Trigland.
Deze wordt in het stuk de aerts-bacchant
genoemd; Cats heet er Japik Priaep. Zie
ook Maria Tesselschade Visscher en Nederduytsche
Academie.
Amsterdamsche Arcadia, 1737, en Amsterdamsche
Buitensingel, 1738; verheerlijking
van Amsterdam en omgeving door
Daniel Willink; zie daar.
Amsterdamsche Hecuba, De —, vertaling
van Seneca's Troades door Vondel, 1625.
Opgedragen aan Antonie de Huybert. Het
drama was gericht tegen gruwelen, begaan
„onder godsdienstschijn". Waarschijnlijk
niet vertoond, doch herhaaldelijk gedrukt.
Amsterdamsche Kamer, de vereniging van
Egelantier en Academie van Coster; zie
daar. Speelde in het gebouw der Nederduytsche
Academie.
Amsterdamse letterkunde-prijzen, 1947: B.
en W. van Amsterdam hebben Fokke Sierksma
bekroond met de prijs voor het beste
essay (/ 1000) voor „Poezie als ernst".
De prijs voor poezie (/ 1000) kreeg Gerard
den Brabander met „De stenen minnaar";
die voor roman of novelle (/ 2000)
Dola de Jong met „En de akker is de wereld".
Op verzoek van de jury voor de toneelprijs
is besloten deze te verdelen onder drie inzenders:
Manuel van Loghem (De Chinese
Fluitspeler), V. Sirols (De aanslag op de
z.g. graaf van Ferdam) en L. Treves (De
Ring en de Kelim). Over de poezie-prijs
schreef Hendrik De Vries:
„De S. M. bevatte, behalve volslagen wartaal,
ook onzinnige zelfverheffingen".
De eerste toneelprijs 1948 werd toegekend
aan Jef Heydendael voor zijn volksstuk
„Licht Geval", de tweede prijs aan Antoon
Kern voor „Spiegel ener verdraaide wereld"
en de derde prijs aan L. Treves
(pseudoniem van Margreet Roselaar) voor
„Winterwake". Gerrit Achterberg verwierf
de prijs voor 1949 met zijn gedicht Afreis.
Amsterdamse Mengel-Moez, De —, liedboek
van 1658. Zo d'Amsteldamsche Minnezuchjens,
\643; Amsterdams Minnebeeckie,
1645, 7e druk; Amsterdamsche Vreughdestroom,
2 delen, 2e druk 1655; Amsterdamse
Vrolikheyt, 1647.
Amsterdamse Mercurius, De Nieuwe —t
met zijn Amoreuse Gesangen, liedboek,
1743.
Amsterdamsche Pegasus, De —, 1627, liedAmsterdamsche
Tempe \
boek van vier „liefhebbers"5 o.a. Matthijs
van Velden.
Amsterdamsche Tempe of de Nieuwe Plantagie
van Daniel Willink, verheerlijking
van Amsterdam, 1721.
Amsterdamsche Tooneel van 1617—'72,
Het ~ , zie C. N. Wy brands.
Amter, Edward, 1898, uit Leuven. Katholiek
toneelschrijver.
Amurath-Effendi, zie Pieter van Woensel\
Hekim-Bachi, d.i. dokter der marine.
Amyot, Jacques ~ , 1519—'93, vertaalde de
roman van Heliodorus, Aethiopica of
Theagenes en Chanclea, 1549. Dit boek
werd in F. en weldra in geheel Europa beroemd.
Amyot verdiende er de bisschopszetel
van Auxerre mee, 1571. Zijn bewerking
van een oud-Griekse roman van Longus
werd uit het F. vertaald door J, Brouwer
als De treffelijke historie van Daphnis
ende Chloe.
Amijs en Amelijs, vriendschapsnovelle, bewerkt
in deel II van Die Brabantse Yeeste
van Boendale.
anagram, het vormen van een nieuw woord
door verplaatsing van de letters van het
oude. B.v. Sotje vol van Sonden, anagram
door Cats bedacht voor Joost van Vondelen.
Lucas de Heere bedacht zelf Schade
leer u\ Carel Man der Elc man rader.
Anakreon, 563—478, Gr. lierdichter van
Teos, de verheerlijker van de liefde en de
wijn. In het L. nagevolgd door Horatius;
van Anakreons eigen werk zijn slechts fragmenten
over.
De Anakreontische poezie verheerlijkt de
wijn en de vrouwen. Gleim was er in 1744
weer mee begonnen, twee jaar voor Uz en
Gotz Anakreon in het D. vertaalden. In
't Ned. vertalingen van G. Dorn Seiffen,
1809, Hoeufft, 1816; later Ten Kate en v.
d. Bergh. Bellamy volgde Gleim na in zijn
lichte en bevallige gedichtjes; dat kleine
en liefelijke 00k in de minnepoezie van
Bilderdijk. Reeds voor de D. dichters optraden,
was Anakreon in 't Ned. vertaald
door Kempher, praeceptor te Alkmaar,
1726. Doch deze vertahng heeft blijkbaar
geen indruk nagelaten. Die kwam pas door
de Duitsers; het eerst trad /. H. Swildens
op met zijn Bardietjes; dan H. Riemsnijder.
Verder J. P. Kleyn met zijn Anacreontische
Offerhanden. Maar de voornaamste
was Bellamy. Ook Hoffhams Slaapliedjes
zijn Anacreontisch, zomede verzen van
Kinker in zijn M/nderjaarige Zangster, gewijd
aan de liefde; ook de Minnedichten
van Wiselius.
analekta (Gr.) = bloemlezing.
anapest, versvoet, u U —.
Anckersmit, Adel ~ , ps. van Hendrik Mulder,
geb>. 1884.
Angeniet
Andel, H. M. van ~ , beantwoordde in 1883
Van Vlotens Onkruid onder de Tarwe van
1875 met Een Onkruidzaaier.
Anderson, Marie ~ , 1842—1912, schrijfster
van romans en brochures, behoorde tot de
kring van Multatuli in Den Haag na 1862.
Na zijn dood schreef zij allerlei anecdoten
onder de titel Uit Multatuli's Leven, en
Multatuli-Wespen, 1888; ps. Veritas.
Andrea de Piere, Peerdekooper, klucht van
W. D. Hooft; zie daar.
Andreas, Valerius ~ , 1588—1655, hoogleraar
te Leuven, begon in 1623 met een
woordenboek over de Nederlanden en beroemde
Nederlanders, Bibliotheca Belgica.
Hierin ook de levens van letterkundigen.
Andria, zie V. d. Enden en Terentius.
Andriessen, Andreas ~ , 1699—1768, uit
Schoondijke, predikant te Vere, schreef
Aanmerkingen op de Psalmberijming van P.
Dathenus, 1756. Hij en Guepin waren de
mannen, die de psalmbundel van 1775 wisten
te doen aannemen.
Andriessen, Pieter Jacob ~, 1815—'77,
hoofd van een school te Amsterdam, schrijver
voor de jeugd, vaak over onderwerpen
uit de Vad. Gesch. Richtte 1875 hetmaandblad
Voor 't jonge Volkje op.
Andriessen, Suze ~ , 1850—1924, dochter
v. d. voorgaande, schrijfster van veel meisjesboeken.
Anema, Seerp —, geb. Minnertsga 1875,
leraar, 1924 schoolopziener te Amsterdam,
letterkundige, dichter {Van Hollands kusten),
en romanschrijver. Calvinistische en
Impressionistische Aesthetiek, 1935, en Eerherstel
voor Schaepmans Aya Sophia, 1936;
strijdschriften tegen de Nieuwe-Gidsbeweging
bij 't halve-eeuwfeest. Schreef 1921
over Een verge ten Dich teres (Clara Feyona
van Sytzama). Hij is een van de eerste
Calvinistische dichters, die onder invloed
kwam van de Beweging van Tachtig.
Poezie, 1903. Romanschrijver: In 's Levens
opgang, 1907; De Sjoenemietische, 1932;
De Egyptische (het huwelijk van Salomo
met een Egyptische prinses), 1939.
Ange, J. Teissedre l ' ~ , zie T.
Angelkot, Hermanus ~ , apotheker te Amsterdam,
vriend, leermeester, „huiswaerdt"
en executeur-testamentair van Broekhuysen\
f 1726. Dichter en toneelschrijver; hij
vertaalde o.a. Moliere's Misanthrope. Van
hemzelf is de klucht Vechter, 1679, een
schoenmaker, die van zijn vechtlust genezen
wordt door pakken slaag. Schreef een
Lijk-klacht voor Isaac Swe'ers, die bij Kijkduin
sneuvelde, 1673.
Angeniet, vrijage-spel, een pastorale van
Bredero, na zijn dood door Jan Starter voltooid
en voorzien van een Praeludium ofte
Voor-spel, waarin de maagd „In Liefd'
1
angier 22 Antidotum
Bloeyende" de 9 Muzen toespreekt en de I
toneelspelers „besprengt". Later verschijnt
de geest van Bredero, om een toespraak te
houden: hulde aan de dichter. A. v. Mildert
schreef er een rouwdicht bij:
De Faem roept over al,
Al is ons Breedro doodt,
hy nimmer sterven sal.
angier, oude naam voor anjelier. De Witte
Angieren, oude Rederijkerskamer te Haarlem.
Zie Witte Angieren.
Angierhof, Reijnsburchs ~, verzameling |
van de stukken, gespeeld op 't Landjuweel
van 1641 te Rijnsburg.
Anjello, zie Mas Anjello.
Ankersmit Wzn., J. H. ~ , 1825—76, koopman
te Deventer, vriend van Van Vloten,
door hem verdedigd in zijn Deventer Ketterjacht,
1867. Hij schreef o.a. een historisch
drama Pseudo-Demetrius, 1871.
Anna, zie Sinte-Annen.
Anna, „Schets uit den Spaanschen tijd", de
eerste novelle van Potgieter, geplaatst in de
Almanak voor het Schoone en Goede voor
1836.
Anna en Phyllis, Samenspraak tusschen ~ ,
in Houivelycks Eerste Deel, Maeght, Inleydinge,
van Cats, meer dan 2000 regels.
Phyllis heeft raad nodig:
Daer is eylaes! een vreemd gewoel,
Dat ick ontrent mijn herte voel.
De ervaren Anna weet de raad:
Ons net moet vangen sonder schijn,
De vogel moet de vanger zijn.
Een andere T Samenspraeck tussen Anna
en Phyllis gaat vooraf aan de Maeghdenplicht\
daaruit blijkt dat de wijze Anna
Roemers bedoeld wordt:
Al spreekt ook Phyllis met bescheyt,
Het is u best dat Anna seyt.
Anna Bijns, zie Bijns.
Anna-Marie, romantisch verhaal van Felix
Timmermans uit het oude Lier van omstreeks
1830, over mijnheer Pirroen, de
notaris, die zich doodschieten wil uit teleurgestelde
liefde, maar eerst nog de vrienden
uitnodigt op zijn begrafenismaal, waar
alles terecht komt. En over zijn nichtje
Anna-Marie, een heel droevige geschiedenis;
1921. Mijnheer Pirroen is dan ook
een echte held voor het Vlaams toneel.
Anna Roemers, zie Visscher.
Anna Rooze, roman van Cremer, zie daar.
Maakte bij zijn verschijnen, 1867, zeer
grote opgang.
Anneesens, Frans ~ , 1660—1719, stoelenmaker,
opperdeken der natien (gilden) van
Brussel, verdedigde de vrijheid der gemeente
tegen de Oostenrijkse overheersing; f
op het schavot. Verheerlijkt als martelaar
in een gedicht van Prudens van Duyse,
1830. Standbeeld te Brussel.
Annotatien, Guldene ~ , zie Heerman.
anoniem — naamloos. Zie pseudoniem, Van
Doorninck en De Kempenaer.
Anonymus Belga (Naamloze Nederlander),
ps. van P. de Wacker van Zon als schrijver
van een vlugschrift tegen De Adel,
1786.
Anseele, Eduard ~ , 1856—1938, letterzetter
te Gent, opsteller van het dagblad
Vooruit, leider van de s.d. beweging in
Vlaanderen, 1918—'21 minister van Arbeid.
Schreef Voor het Volk geofferd, roman,
1880; De Omwenteling van 1830,
1882.
Anslo, Reyer, d.i. Reinier —, 1626—'69,
van Amsterdam, navolger van Vondel als
dichter; werd ook van Doopsgezind Rooms,
en trok naar Rome, 1649; f te Perugia.
Afscheit van Amsterdam, 1650. Zijn Poezy
uitgegeven door J. de Haes, 1713. Hij
schreef een treurspel over de Parijsche
Bruilojt, 1649. In zijn lijkdicht op Hooft:
Muiden in rou, gaf hij een beschouwing
van het letterkundig werk van de vereerde
dichter. Zijn vader was afkomstig uit Oslo;
(Anslo is de oude naam van Oslo).
Maar hij werd een goed Amsterdammer,
blijkens zijn lofdicht op Het gekroonde
Amsterdam bij de eerste steenlegging van
"t nieuwe stadhuis in 1648:
Was Nederland een ring,
Gij zoudt, 0 stadt,
de diamantsteen wezen!
Daar kreeg hij een zilveren schaal voor.
H. H. Knippenberg schreef 1913: Reyer
Anslo, zijn I even en werk.
Antal, Mevrouw Von ~ , z\t Wallis en
Opzoomer.
Antheunis, G. Th. ~ , 1840—1907, geb. te
Audenaarde, 1868 vrederechter, later te
Brussel, Vlaams dichter. Hij was leraar en
werd de schoonzoon van Conscience. Dichter
ook van liedjes; componist. Zijn vrouw
voltooide 't laatste werk van haar vader
en schreef diens levensbericht.
anthologie (Gr) = bloemlezing. Witsen
Geysbeek gaf in 1821 zijn Epigrammatische
Anthologie uit of Keur van Puntdichten.
Anthologie is ook de titel van een prozaj
bundel uit de 17e eeuw, verzameld door
Dr. J. Knuttel.
Anthoni Janszen van Tergoes, ook Antheunis
Jansz. zie Jans en. De vader van Antonides.
Antichrist-spel, Het ~ , mysterie-spel in
Limburgs dialekt, 15e eeuw.
Antidotum (Tegengif), „tegen het Vergift
der Geestdryvers", 1626, gedicht van Vondel
tegen het drijven van Hans de Ries,
een leraar der Waterlandse Doopsgezinden.
Deze betoogde, dat men naast het beschre-
I ven, ook het onbeschreven Woord Gods
Antieke Verhalen 2
heeft, namelijk de werking van de geest
van Christus. Vondel stond op zij van zijn
tegenstander Nittert Obbesz.
Antieke Verhalen, bundel vertellingen van
Louis Couperus, o.a. over de dichter Ovidius,
balling te Tomi (aan de Zwarte Zee
ten Z. v. d. Donaumond).
Antigonus, of de Volksklagten, gedicht van
Th. v. Rijswijck, 1841. Antigonus, de reus
van Antwerpen, door Brabo overwonnen,
stelt Napoleon voor; Brabo = Koning
Willem I, dankbaar door de dichter herdacht.
Antink, Margo —', geb. te Zutfen 1869, nu
Mtv. Scharten-Antink. Schreef de novelle
Sprotje, 1905, en werkte samen met haar
man in Italie, waar bijna al hun werken
spelen. Het eerste was Een Huts vol menschen,
1908; van 1934 is De gave gulden,
Zij staat vooraan onder de romanschrijfsters.
Reeds aanstonds uit Sprotje bleek
haar liefde voor de zwakken en onaanzienlijken
en bleek tevens haar kunst van vertellen.
Die toont zich 00k weer in het voornaamste
van de werken van de beide Schartens:
Het Geluk hangt als een druiventros,
1918. Naast al hun romantische werk de
historische studie van Julie Simon; zie
daar. In Het Lev en van V ranee sco Camp ana,
1924—'26, een studie over kinderleven.
Hun laatste romans spelen in het fascistische
Italie en vertonen grote ingenomenheid
met Mussolini.
Anti-Pamela, zie Pamela.
Anti-Schund, zie Nu en Vrije Bladen.
Antonides, Joannes ~ van der Goes, d.i.
Jan Antheunisz uit Goes, 1647—'84, verhuisde
op 4-jarige leeftijd naar Amsterdam,
studeerde voor apotheker en werd
1674 doctor te Utrecht. In 1667 schreef hij
zijn treurspel Trazil of overrompelt Sina;
in 1671 gaf hij de Ystroom, zijn grote lofdicht
op Amsterdam, uit; in 1673 bezong
hij de gruwelen der Fransen, gepleegd te
Zwammerdam en Bodegraven. In 1674 vestigde
hij zich te Rotterdam, onder bescherming
van Mr. Diderick Buysero, lid van de
Admiraliteit van de Maas.
Als dichter is Antonides de navolger van
Vondel. Hij begon met twee gedichten op
de grote oorlog ter zee: De Teems in Brant
en Bellone aen Bant, 1667. Daarna vertaling
van oden van Horatius. In 1670 onderwierp
hij de Ystroom aan de goedkeuring
van zijn medeleden van N/7 Volentibus;
Pels, Meyer en anderen zouden het
stuk nazien. 't Gevolg was, dat 1671 Antonides
't Genootschap verliet. Daarop volgde
zijn satire Marsyas tegen Pels, Meijer en
Bouwmeester. Beroemd werd hij door de
Ystroom; hij kwam in kennis met Buysero,
Joan Six, Mr. Laurens Bake, Joan van
Antwerpen
Broekhuysen en Joan Pluimer. De oude
Vondel zocht hem bijna dagelijks op. In
1672 vertolkte hij de verslagenheid van 't
land in zijn Oorspronk van 's Lands ongevallen,
gewijd aan Oudaen; de Franse invloed
krijgt de schuld.
Herneemt den ouden moet,
gy vrygevoghte steden.
Verjaegt den vyant,
maer verjaegt eerst zijne zeden.
Men koopt den Franschen zwier
te duur voor lijf en goet.
Nu wascht die smetten af
in 's vyants dartel bloet.
Verder bezong hij de grote zeeslagen van
1673. In 1671 had hij een gedicht gewijd,
alweer in Vondels geest, aan de Nederlaeg
der Turken; in 1676 vierde hij de Uitvaert
van De Ruyter. Hij maakte een gedicht
ter ere van Nikolaes Witsen naar
aanleiding van diens beroemd boek over
scheepsbouw. Vondels dood bezong hij in
een Uitvaert. Hijzelf werd uitgeluid door
Pluimer, G. Brandt en Broekhuysen, Constanter,
Buysero, J. Vollenhove, J. Oudaen,
Laurens Bake, Kasper Brandt, D. v. Hoogstraten,
P. Rabus, F. de Haes, T. Arends,
J. van Hoogstraten en K. Verlove. Lofdichten
op zijn werk van Katryne Lescailje,
Geraert Brandt, Broekhuysen, Pluimer, e.a.
Zo werd hij bij zijn leven bewonderd, deze
„Zoon van Vondel" en bij zijn dood op
jeugdige leeftijd oprecht betreurd, zij het
met al te grote uitbundigheid.
Zijn Gedichten werden door zijn vader in
1685 uitgegeven met een levensbeschrijving.
Zijn Leven beschreven door David van
Hoogstraten, 111 A.
Zijn Ystroom verlucht' met prenten van
Romeyn de Hooghe met heel de Griekse
godenwereld in weelderige vormen.
Bilderdijk gaf een herdruk van Antonides*
werken uit.
Antwerpen, bezongen en verheerlijkt in De
Drie Zustersteden. Beschreven door Sleeckx
in De Straten van Antwerpen; folklore.
Het Antwerpse leven in Wintertijd van
Jef van Overloop, 1905; doch vooral in de
verhalen van Lode Baekelmans: De Dolaar
en de Weidsche Stad, 1904 en in 't bijzonder
in zijn meesterwerk Utile, 1912.
Verder Lode Zielens.
Antwerpen, Landjuweel van ~ , I. 1496,
waarop 00k Noordnederl. Kamers vertegenwoordigd
waren: Amsterdam, Reimerswaal.
II, 1561. Zie Landjuweel. Antwerpen was
in dit jaar ,,een lovertente en toverpaleis".
Het Mariakransken van Brussel
kwam met 340 ruiters, 7 praalwagens en
78 reiswagens. Het landjuweel werd onmiddellijk
gevolgd door een' haagspel tusscn
dc Kamers van Licr, Turnhout, Bcr-
3
Antwerps Liedboek 24 approbatie
chem en de Korenbloem van Brussel. I
Antwerps Liedboek, 't ~ , 1544. Kwam op
de Index. Nog ontoegankelijk voor Willems
bij de uitgave van zijn Oude Vlaemsche
Liederen. 1848. Uitgegeven door }:oc'
mann von Fallersleben, 1855; met 200
wereldlijke en enkele geestelijke liederen.
Nieuwe uitgave Een Schoon Liedekens-
Boeck, met toelichting van Dr. W. G. Hellinga,
1941. Over 't Antwerper Liedboek
het proefschrift van Dr. Selma Hirsch,
1923. Alleen getypt. In 1654 verscheen
Eenen Nieuwen Antwerpschen Liekensboeck,
van de Kamer „de Goudt-Blom", in |
tegenstelling met het eerste geheel zonder
betekenis.
Apolda, Dire van ~ , zie Griselde en Sint-
Elizabet.
Apoll Den Lachenden ~ , uytbarstende in
Drollige Rymen, Amsterdams liedboek,
1667; 2e deel 1669.
Apollinisch = wat op Apollo betrekking
heeft. Het Apollinische in de kunst = de
bewust bouwende Rede, tegenover het Dionysische,
de onbewuste, innerlijke Drang,
die de kunstenaar beheerst; ,,de lyrischf
roes" van Dyonisos, in tegenstelling met
de „rustig wijsgerig in schoonheid bouwende
ernst" van Apollo.
Apollo, in de Gr. Mythologie de zoon van
Zeus; de god van zang en snarenspel, uitvinder
van de lier, aanvoerder der Muzen.
De god der dichtkunst. Zie Apollinisch.
Apollo of Ghesangh der Musen, dichtbundel
van 1615 met 12 sonnetten van Bredero;
misschien gaf hij de bundel zelf uit.
Deze sonnetten zijn niet opgenomen door
Van der Plasse in het Liedtboeck van 1622.
Sonnettencyclus, gewijd aan „Margriete".
Ook Hooft stond er enkele gedichten voor
af.
Apollo, zie Sixtinus. De Muzen verschijnen
ten tonele, om het „constlievend" volk van
Amsterdam te danken voor de goede ontvangst.
Apollo, ts. van Van Lennep en v. d. Hoop,
1827; zij vestigden de aandacht op de
buitenlandse dichters: Scott en Byron, Lamartine
en Victor Hugo; hidden het geen
jaar vol; 39 nummers. Zie Ned. Mercurius.
Apollo, maatschappij ten bate van hulpbehoevende
tonelisten en van weduwen en
wezen, gesticht 1849.
Apollo, maandschrift voor literatuur en beeldende
kunsten, van Tielrooy en Van
Thienen, 1946—-'48.
Apollo, De Haagsche ~ , zie H.
Apollo en Pan, toneelspel van Willem van
Haecht; zie daar; 1561.
Apollo en Pan, Speelstrijt van ~ , vrolijk
hekeldicht van Vondel, 1654, na 't verbod
van de opvoering van Lucifer. (In de wedstrijd
tussen Apollo en Pan, wie het mooiste
zong, was Midas de rechter; hij gaf
Pan de prijs en kreeg tot zijn straf ezelsoren).
Apollo's Harp, bloemlezing uit de gedichten
van C. Huygens, Vondel, Westerbaen, J.
v. d. Burgh, Anslo, De Decker, Jan Vos
e.a., door N. H. A. I. M., d.i. Gerard
Brandt, die van zich zelf 37 verzen opnam;
1658. Vergelijk Verscheyde Ned. Gedichten.
Apollo's Kermis-Gift, 3 delen, Apollo's
Nieuwe-jaers-gift en Apollo's Vastenavond-
gift, zie liedboeken op het jaar
1740.
Apollo's Lusthof, Amsterdams liedboek,
1673.
Apollo's Marsdrager, zie Tysens. Liedboek
met platte en vuile stukjes.
Apollo's Minnezangen, Amsterdams liedboekje
van 1663. Gevolgd door Apolloos
Snaaren, 1668.
Apollonius van Thyro, Schoone ende suverlicke
historie van —, een verhaal uit
de Gesta Romanorum, 1493 afzonderlijk
gedrukt. Uitgegeven in Penon's Bijdragen.
Voor toneel bewerkt door Bor\ zie daar.
De roman werd in 't Gr. geschreven en in
't L. vertaald. Er is ook nog een treurspel
Appolonius van Tyrus van 1662 met een
voorbericht van D. Lingelbach, doch dit
heeft met de roman alleen de naam gemeen.
apologie = verdedigingsschrift. 't Meest
bekend is de Apologie van Prins Willem,
1580. In de letteren b.v. Apologie van
Julia door Rhijnvis Feith; Apologie van
Ds. Wolff voor zijn vrouw, 1772; Apologie
en Tweede A. tegen de lasterende
nieuwspapieren van Petrus Hofstede, 1785
en '86
Apologie for Poetrie (Verdediging der
Dichtkunst), beroemd geschrift van Sir
Philip Sidney, 1595. Rodenburgs Eglentiers
Poeten Borstweringh was er grotendeels
een vertaling van. Albert Verwey gaf een
nieuwe vertaling: Dichters Verdediging,
1895.
Apostelen, Spel van Sinnen op dwerck der
~ , eerste helft der l6e eeuw, beeld van
de geloofsvervolging onder de schijn van
een bewerking der Handelingen.
Apostelen en Profeten, verzamelwerk 1851
—'52, met gedichten van Da Costa, Ter
Haar, Hasebroek, Ten Kate, Beets, Van
Lennep en Bennink Janssonius.
Appelmans, Gheraert ~ , schreef ± 1325
een glose op het Vaderons\ scholastiek en
mystiek schrijver.
Appolonius, zie Apollonius.
approbatie = (kerkelijke) goedkeuring van
Aprilbeweging 25 Arcadia
een boek, gewoon bij de R.K. Doch in de
17e eeuw ook wel bij de Gereformeerden.
Zo werd Het Christelyck Overlijden van
Prince Mauritius, geschreven door Bogerman,
van approbatie voorzien door de
Theologische Faculteit te Leiden; ook de
Psalmen van Sluyter, 1659, en zijn Lofzang
der H. Maegd, 1669, verschenen met approbatie.
Aprilbeweging, 1853, gaf aanleiding tot vele,
meest anonieme gedichten. Daarbij Beets,
Nederlandsch Lied; Constanter, d.i. J. v.
Lennep Volksgezang; Jan Tideman De
Verguizing van het Voorgeslacht; Alberdingk
Thijm, Huldegroet aan den Koning.
Aquarellen, (waterverftekeningen), eerste
bundel gedichten van Marie Boddaert,
1887, onder invloed v. d. Nw. Gids.
Aquiria, zie Sint-Lutgert.
Aran en Titus, treurspel onder invloed van
Hooft en van Vondel, 1641, van Jan Vos;
behandelt hetzelfde onderwerp als Titus
Andronicus van Shakespeare. In 5 bedrijven,
de 4 eerste met een rei besloten. De
vorm was dus klassiek, maar de inhoud is
vol van vertoonde en vertelde gruwelstukken.
Het drama maakte grote opgang; Van
Baerle bewonderde het, ondanks of van
wege een gebraden prins, een gebakken
Moor en geestverschijningen. Vos volgde
hier Rodenburg na; hij wist, wat het publiek
pakt. Aran is de minnaar van de gevangen
koningin Thamera. Met haar beide
zonen vermoordt hij twee zonen van Titus,
des keizers veldheer; twee andere zonen van
Titus krijgen de schuld. De beide zonen
van Thamera, verliefd op Rozelijna, dochter
van Titus, vermoorden ook haar verloofde
en bovendien nog des keizers broeder.
Zij maken zich meester van Rozelijna
en om hun schelmstuk te bedekken, rukken
ze haar de tong uit en kappen ze haar
handen af. Dit is nog maar het begin. Alles
naar de zinspreuk: „het zien gaat voor
het zeggen".
Aran en Titus of Wraak en Weerwraak
werd gespeeld door 12 personen, waarvan
10 op het toneel omkomen; Casper van
Baerle ging er 7 maal heen en dichtte:
Die noyt gezeten heeft
aan Grieks of Roomsche disch,
Wijst nu de wereld aan,
wat dat een Treurspel is.
Travestie van het stuk door J. Rosseau,
1716. Een andere door Salomon van Rustingh.
In zijn Boertige Beschrijving van
den Amsterdamschen Schouwburg geeft
Langendijk een komisch verhaal van de
vertoning van Aran en Titus. Van het stuk
zelf verschenen 23 drukken; het spel van
Wraak en Weerwraak behaagde aan het
publiek. Het stuk was opgedragen aan
Barlaeus. Vos had volgens Moltzer en
Worp waarschijlnijk Shakespeare's Titus
Andronicus door E. spelers zien opvoeren.
De scherpste kritiek op Aran en Titus
kwam van Lucas Rotgans in zijn Boerekermis\
hij laat het klassiek treurspel daar opvoeren
d. e. boerenrederijkerskamer.
Aran Burfs, ps. van Frank Baur.
Arantus, de minnaar uit het volksboek van
Boekholt; zie daar.
arbeiders in de moderne roman, voor 't
eerst in Hanna de Freule van Cremer en
in Gederailleerd van Gerard Keller, beide
oppervlakkig, doch het laatstgenoemde al
heel bijzonder.
Arbez, D ' ~ , ps. van /. F. v. Oordt.
Arbo, d.i. Alg. Romanbibliotheek Ontwikkeling,
de uitgeverij van de Arbeiderspers,
opgericht 1925, gaf een groot aantal werken
uit van buitenlandse en Ned. schrijvers.
Arcadia, landstreek op de Peloponnesos in
Oud-Griekenland; door de Italiaanse dichter
Sannazaro (1456—1530) beschreven
als het liefelijke land der herders in zijn
roman Arcadia. Vandaar is A. de naam
van een herdersverhaal. Te onzent moest
de A. dienen als lijst voor allerlei wetenswaardigheden
op 't gebied van oudheidkunde,
folklore en geschiedenis. De eerst
Ned. was Batavische Arcadia van Heemskerck,
1637; de eerste druk was een perkamenten
bandje.
De herders en herderinnen zijn Haagse
heren en dames: Reynhert en Rosemond,
Diederick en Radegond enz. Zij doen een
speelreisje naar Katwijk, eten daar gezellig
en keren over Wassenaar terug. De drie
eerste drukken, 1637, '47 en '57 naamloos;
pas de 4e druk verscheen met de naam van
de schrijver: 1662. Reeds in 1639—'40
verscheen D'Engelsche Arcadia te Amsterdam,
een bewerking van Sidney.
Nederlandse Arcadia's:
H. Soeteboom, De Zaanlants Arkadia,
1658; L. van den Bos, Dordrechtsche
Arcadia, 1663, en Zuyt-Hollantsche Thessalia,
1663; Mattheus Gargon, Walchersche
Arkadia, 2 delen, 1715—'17; Claas
Bruin, Kleefsche en Zuid-Hollandsche Arkadia,
1716. Dit zijn berijmde reisverhalen
van een tochtje van 9 Amsterdammers en
Haarlemmers door Utrecht, Gelderland en
Kleef in 1713 en '14; zij genoten van het
vette der aarde en waren van oordeei, dat
de Nederlanders alle andere volken overtroffen.
Claas Bruin, Noord-Hollandsche
Arcadia, 1723, ook op rijm; Daniel Willink,
Amsterdamsche Tempe of nieuwe
Plantaadje, 1721, op rijm. Amsterdamsche
Buitensingel, 1738, op rijm. Amstellandsche
Arkadia, 2 delen, 1737.
archaisme 26 Ariadne
Mr. W. den Elger, Rotterdamscbe Arcadia,
1726; uitgegeven n.a zijn dood;
K. Elzevier, Arkadia of vermakelijke ultspanningen,
Rotterdam, 1739, in dicht en
ondicht. jac. van der Valek, Noordwyckse
Arcadia, in dichtmaat, 1748.
Betie Wolff, Walcheren, 1769.
T. D. Moor, Scboonbouenscbe Arcadia,
ene dichtmatige beschriiving, 1783.
A. Loosjes, Hollandsche Arcadia, wandeling
in de omstreken van Haarlem, 1804;
Katwijks Zomertogtje, 1805.
Gelderscbe Arcadia of wandeling over
Bilioen en Beekhuizen, 1820, door J. A.
Nijhoff. Van ander karakter is de Hollandscbe
Arkadia van A. Rademaker, C. Prank,
D. Stoopendaal; beschreven door Gysbert
Tysens; 1730-'72. Dit zijn "afbeeldingen
van 576 gezichten" op Amsterdam, Rijnland,
Alkmaar, "de Zeegepraalende Vecht"
enz.
Fraai uitgevoerd was ook Eemlands Tempe
of Clio op Puntenburgb, 1803, van Pieter
Pijpers, die zwaarmoedig werd tengevolge
van de kritiek en in 1805 op zijn buiten
bij Arnersfoort overleed.
Tot de Arcadia's behoren verder:
Roosendaalsche Vermaaklykheden' van joh.
d'Outrein, 1700, toen predikant te Arnhem;
't Bataajscbe Atbene, in drie herderskouten
van Le Francq van Berkhey te
Leiden 1760.
De eerste Arcadia, was van Boccaccio:
Ninjale d'Ameto. Zeven nimfen schilderen
voor de jager Ameto de lotgevallen van
haar liefde en elk zingt een ecloge. De
tweede en voornaarnste was Sannazaro's
Arcadia van 1502; in een eeuw 60 drukken.
Daarop volgde o.a. de Diana van
Montemayor.
De Arcadia van Sydney was het voorbeeld
in Engeland, 1590. In 1610 volgde Astree
van d'Urfe in Frankrijk in 5 dikke delen;
herdersroman. De Arcadia van Sannazaro
verscheen in 1730 in vertaling van P. Vlamingo
Sydney's werk vertaald door ]. de
Haas, 1742.
De Batavische Arcadia opnieuw uitgegeyen
door W. P. Wolters en H. C. Rogge,
met inleiding.
Beoordeling der Arcadia's met Veruolg,
1832, door G. D. ]. Schotel,
archaisme in de taal, het opzettelijk gebruik
van verouderde woorden, als middel om
de kleur van het beschreven tijdvak aan te
duiden, b.v. bij Mw, Toussaint en bij
Drost, Pestilentie.
Archief voor Ned. Taalkunde, tijdschrift
van A. de Jager, 1847-'56.
Arctoa Tempe (het Noordelijke Tempe), titel
van Westerbaens hofdicht op Ockenburg.
Zie daar en Tempe.
Arend, Dr. }. P. ~, 1796-185\ leraar,
taalgeleerde, schriiver van een Alg. Gesch.
des Vaderlands, verschenen sedert 1840.
In 1845 verscheen van hem Fingal, naar
het Gaelisch van Ossian, met een onderzoek
naar de echtheid.
Arendsz, Thomas ""', 1652-1701, makelaar
te Amsterdam, vriend van Andries Pels,
beschermeling van burgemeester Johannes
Hudde. Vertaalde van Racine, Moliere bn
Corneille. Ook bewerkte hij zijn opera
Roeland naar een stuk van Quinault, 1686.
Een andere opera van hem is Amadis,
Treurspel in maatzang, Van hem zelf zijn
De Krooningen van lf7illem III en Maria,
1689 en Ter Lijkstaatsie van Koningin
Maria, 1695, stukken met vertoningen. Dan
schreef hij nog een uiteenzetting, wat een
opera is en hoe er in Amsterdam een opera
gevestigd worden kan. Hij schreef in 1687
de tekst van de opera Cadmus en Hermione,
"treurspel in maatzang"; deze opera
werd vertoond door Franse "Academisten",
en was...... een verheerlijking van
Lodewijk XIV, die de Verenigde Provincien
zou bedwingen!
Van 1691 Ter Gedacbtenisse, rouwzang bij
de dood van Cornelis Tromp. Verbeerlvlst
Amsterdam en andere gedichten ter ere van
de stad, 1690. Verioelkominge van den
Heer Admiraal W. B. Schepers.
Arents werd lid v.an N.V.A.; het kunstgenootschap
gaf zijn tweede toneelstuk uit,
Ijigenie, vertaling van Racine; Pels had er
aan meegewerkt. In 1673 bezong hij de
overwinning bij Schoneveld en de verovering
van N aarden door Willem III; in
1678 de Vrede van Nijmegen. Verder geen
gedichten ter ere van Willem III; wel een
lofdicht op Fleurus in 1690, maar daar
voerde Georg van Waldeck bevel.
Arent Pieter Gysen, de vechtersbaas uit
Bredero's Klucbtigb Boeren Geselschap,
uit het Boertigb Lied-bocce, 1622:
Arent Pieter Gysen,
met Mieuwes, Jaep en Leen,
En Klaesjen en Kloentjen,
die trocken t'sarnen heen
Na 't dorp van Vinckeveen.....
Arents, Prosper r->, geb. 1889 te Borgerhout;
schrijver van regionalistische romans en bibliographische
werken, namelijk "De
Vlaamse schrijvers in vertaling' . Verder
o.a. Het batisten Zakdoekje, Pantojjel en
'1 Gebeimzinnig Kast]e.
Argus, letterkundig tijdschrift van 1828'
29; waarschijnlijk van J. ]. F. W,ap. Aanmatigend
schendblad; schold op H. v.
Loghem, Warnsinck, Klijn, Ten Hoet en
Vincent Loosjes. Begon met een gedicht
van Bilderdijk.
Ariadne, 10 toneelspel van P. C. H oojt;
Arion 27 Armada
zie daar; 1602; 2 0 de eerste opera van
Govert Bidlo; zie opera.
(Ariadne, dochter van Minos, koning van
Kreta; zij redde Theseus, prins van Athene,
uit het Labyrinth; werd op Naxos door hem
verlaten; trouwde met Dionysos, de wijngod,
Lat. Bacchus).
Arion, Gr. dichter en luitspeler uit Lesbos,
7e eeuw v. Chr. Door schippers bedreigd
ontkwam hij op de rug van een dolfijn
Korinthe. Arions Vingertuig, Haarlems
Iiedboek met minnedichten, 1645. Zie ook
Spiegbel en Hartspiegbel.
Ariosto, 1474-1533, beroemd vertegenwoordiger
van de Renaissance in Italie; schrijver
van Orlando [urioso (Razende Roland),
waarin hij de oude ridderromans bespotteIijk
maakt.
Aristarchus, 216-144, Gr. taalgeleerde uit
Samothrake; verklaarde critisch de gedichten
van Homerus. Vandaar is Aristarch =
kunstrechter, en vooraI de verbeteraar van
een dichtwerk. 20 trad Huydecoper op als
de Aristarch van Willem van Harens Friso,
1741.
Aristo, "aIgemeen cultured en litterair
Maandblad", opgericht 1930 door Wouter
Lutkie, priester; 10 jaargangen.
Aristoteles, 384-'22, een der grootste wijsgeren
van Griekenland, leerling van Plato;
343 leermeester van Alexander van Macedonie;
stichtte 331 in de wande1gangen van
het lyceum bi; Athene zijn school. Op zijn
naam staat een Poetica, in 1610 door Heinsius
bewerkt. De eenheden van plaats en
tijd in het drama, aan Aristoteles toegeschreven,
voor 't Ned. toneel tot wet gemaakt
door Heinsius en Vossius. Ook de
F. klassieken hielden zich daar streng aan
op voorschrift van I'Art poetique van
Boileau. Met de derde eenheid, die van
handeling, is het geheel anders gesteld; elk
drama behoort van een leidende gedachte
uit te gaan; de handeling moet noodzakelijk
uit de omstandigheden en de karakters
voortvloeien.
Aristoteles en Phyllis, vertelling van Indische
afkornst, algemeen verspreid in de
M.E.; Aristote1es Iaat zich als rijpaard gebruiken
door een jonge dame, die zich aldus
op hem wreekt, omdat hij koning
Alexander berispt had, die verliefd op haar
was. Monografie van Dr. Borgeld, 1902.
Ark, Aug. ~, pseudo van Luc van Brabant.
Arkadia, zie Arcadia. -,
Arkel, Gedenkschriften van Frank Floriszoon
van """-', van M. C. van Hall, 1832
naamloos verschenen; schiIdering van Amsterdamse
"bedrijven, gesprekken en omstandigheden",
van "opgewonden jonge
politid en verwaande rijmelaars", in de
vorm van de geschiedenis van ceo denkbeeldige
Van Arkel. Uit de Recensent der
Recensenten, 1829-'32.
Arkel, het Huis van "'-', onderwerp van de
historische roman van ]. Huf van Buren,
De Laatste der Arkels, 1885. En van een
treurspel van Van Paffenrode Onder-gang
ran Jonkheer Willem van Arkel, 1662.
Deze was de zoon van Jan XIII, sneuvelde
1417 binnen Gorkum; de laatste der Arkels,
bestemd als opvolger van Reinald IV
van Gelre.
Roman van A. D. V. Buren Schele 1837:
Grootheid en Va! der Heeren van' Arkel.
De stof is ontleend aan het Leven der
Doorlucbtige Heeren van Areel door Abraham
Kemp, 1656. Daarop berust ook Van
Lenneps "legende" Jacoba en Bertha: de
liefde van gravin Jacoba voor de Heer van
Arkel. In veel vroeger tijd speIen Van
Lenneps 13 vertellingen in De Reisgenooten,
dat is de terugkeer der Ned. kruisvaarders
onder jonker Jan van Arkel uit
Acre (Akkaron) in 1272.
Arke Noachs, De "'-', 1799, Spectatoriaal
weekblad (54 nummers) van .4.. R. Falck,
D. ]. van Lennep, R. H. Arntzenius, Jeronimo
de Vries en C. Loots; later kwamen
Helmers en Jac. ScheItema er bij. Gevolgd
door Sem, Cham en [apbet, 1800, van
Kinker, Helmers en Loots (21 nummers);
ook dit weer in Patriotse geest, Over de
Amsterdamse schouwburg en de letteren,
maar ook over staatkundige en rnaatschappe1ijke
vraagstukken, over Verlichting,
Vrijheid enz, Ps. van Van Lennep Zwaaneveder;
van Kinker Schouwgraag. Van
D. ]. van Lennep de raad aan een Schouwburgdirecteur:
20 gij wilt voldoen door deugd en
[ zedeIessen,
Dan vrees ik, dat gij arm gelijk de
[mieren wordt:
Volg nu eens dezen raad: Zoek jonge
[ danseressen,
Maak uw balletten lang en hare
[rokken kort.
Arlekijn, zie Harlekijn, Van 1720 is Langendijks
Arlequin Actionist; van 1759 De
uerliejde Arlekijn door ]. Bouhon. Arlequin
Tovenaar en Barbier is van 1730;
Arlequin Jansenist of de berisping van de
Geleerde Vrouw van G. Tijsens, 1732.
Armada, De "'-', De Onoverwinnelijke Vloot
van 1588, bezongen door Spieghel in zijn
Dank/ied over de Ondergang. En in liederen
van onbekenden:
Ick meyn g'u veeren
Vrij vind gekort,
Hoogmoedigh Spaensch tyran,
So sal m'u scheeren,
Als u wat schort,
Comt weder ecns rnaer an.
Arme Edelman 28 Art poetique
Arme Edelman, De ~ , roman van Con- I
science, 1851.
Arme Visschers, gedicht van De Genestet,
vertaling van Pauvres Gens van Victor
Hugo.
Arminius, Beschermer der Duytsche Vrijheid,
treurspel van Asselijn, 1686.
Armoede, naturalistische familieroman, zie
Boudier-Bakker. Beschrijving van de lotgevallen
van een Amsterdamse familie, die
niet in stoffelijke, doch in geestelijke armoede
verging; zeer veel gelezen. Tegenhanger
van de Roman van een Gezin van
Robbers.
Armoede, Lof van de —, zie Lof van den
Kyckdom.
Arm Vlaanderen, I. roman van Teirlinck en
Stijns over de schoolstrijd in Vlaanderen,
1892. 't Zelfde onderwerp was reeds in
1885 behandeld door Virginie Loveling in
haar roman Sophie, eveneens ant'-clericaal.
II. de werkelijke toestanden van het arbeidende
volk beschreven door August de
Winne, redacteur van Le Peuple, met een
brief van Ed. Anseele, 1911.
Arnold Geesteranus aan Maria van Reigersbergen,
1775, rijmbrief van Betje Wolff,
zie daar.
Arnout, zie Aernout.
Arntzenius, Mr. R. H. ~ , 1778—1823,
vriend van Falck en D. J. v. Lennep, gaf
1801 zijn Dichtlievende Uitspanningen uit;
verklaarde zich een tegenstander van de
sentimentele poezie. Zie Arke.
Arp, Jan van ~ , lid van In Liefd' bloeyende,
toneelschrijver. Chimon, 1639; Droncken
Goosen, 1640; Claes Klick, 2e druk
1640; Tolimond, Prince van Rodes, 1640.
Droncke Goosen was een „singende
klucht", op de regel:
Selden raeckt men in de ly,
Of men isser selver by.
Arras, Jozef ~, geboren en gestorven te
Lier (1890—1919); is bekend om zijn
„Gekke Sprookjes", en vooral om zijn
„Begijnensprookjes".
Arrenberg, Reinier ~ , 1733—1812, uit
Rotterdam, boekhandelaar, uitgever en sedert
1765 redacteur v d. Rotterd. Ct. Hij
stelde samen een Naamregister van de Ned.
boeken, sedert 1600 uitgegeven. Daarin
ook de namen der Dichtgenootschappen.
Arria, heldhaftige Rom. vrouw, gemalin van
Paetus, doodde zich zelf (42 n. Chr.), om
aan haar man, die ter dood veroordeeld
was, het voorbeeld te geven. De Haarlemse
Arria = de vrouw van Pieter Kies, novelle
van Mw. Bosboom.
Ars amandi (L. = de kunst der liefde),
gedicht van Ovidius, vrij bewerkt door
Westerbaen, als Avond-school voor vryers
en vrysters. De eerste Ned. vertolker was
Cornelis van Ghistele, op rederijkersmanier,
zonder smaak en gevoel. Zie ook
Heemskerk.
Ars superat Fortunam (De Kunst gaat de
Fortuin te boven), Haags dichtgenootschap;
Schaaf was er lid van.
Arsenaal (Gent), tijdschrift ter bevordering
van het kort verhaal, onder redactie van E.
Van Ruysbeek, Rik Lancrock e.a. Sedert
1945.
arsis, beklemde lettergreep in een versregel,
aangeduid met —, tegenover de thesis, de
onbeklemde lettergreep, aangeduid met u .
Bv.
— u — u — u —
Daar was laatst een meisje loos.
Artevelde, Jacob van ~ , 1287—1345, uit
een aanzienlijk Gents geslacht, lakenhandelaar,
1338 heer en meester van Gent met
zijn schoonvader Zeger van Kortrijk; sloot
met Engeland een verbond tegen Frankrijk
en de Fransgezinde graaf van Vlaanderen;
de wijze leider van het volk. Werd door
hetzelfde volk vermoord onder aanvoering
van Geeraert Denijs, deken der wevers.
Standbeeld op de Vrijdagmarkt. Epos van
Van Duyse, 1859- Gedicht van P. F. van
Kerckhoven, 1845; bekroond. Hoofdpersoon
in de roman van Conscience, 1849; grootse
huldiging van de schrijver bij zijn komst
te Gent; dankbewijs van de stad Gent
in het Frans! Drama van Van Peene, 1841;
ook van Verschaeve, 1912. Cantate bij de
onthulling van 't standbeeld in 1863, van
De Stanberg; zie daar. Door de eeuwen
heen had Jacob van Artevelde een slechte
naam door de kroniek van Froissart. Pas
in 1812 kwam de Gentenaar Ph. Lesbroussart
in het F. voor Artevelde op. Van
Duyse volgde met een gedicht in 1838; een
borstbeeld werd onthuld in 1845; in 1844
was het gedicht van P. F. van Kerckhoven
bekroond. In 1845 kwamen ook G. J.
Dodd en Mw. Van Ackere-Doolaeghe, in
1862 Frans de Potter, die in 1863 ook een
volkslied dichtte, muziek van Karel Miry.
In 1863 verschenen de toneelstukken van
F. van Geurt, E. v. Driessche, E. v. Assche
en H. Aelvoet. Uitvoerige studie in Oostvlaamsche
Zanten van 1938. Zie daar.
Artevelde, Philips van —, verschijnt 1830
in een werk van Von Tromlitz in 't D.;
1834 bij Sir Henry Taylor in Engeland;
in 1839 in Frankrijk bij V. T. Dinoncourt.
Pas in 1842 in een gedicht van
Rens; daarna bij Van Duyse, Karel Boogaerd
en Jan Bouchery. 't Best is het gedicht
van Vuylsteke, getoonzet door Gevaert
en het drama van Cyriel Verschaeve,
1912.
Art poitique, L'~, F = de Dichtkunst,
art pour Tart \
het wetboek van de kunst, vooral van de
toneelkunst; rijmwerk van Boileau, dat als
hoogste gezag gevolgd werd door de F.
klassieken en bij ons door de mannen van
Nil Volentibus en hun volgelingen in de
18e eeuw.
art pour Tart, l'~, zie I'art.
Artur, de konfng aan het hof te Carduel, met
Ginovere, de koningin, het middelpunt der
Arturromans, de Britse of Keltische ridderverhalen.
Omringd door zijn beroemde ridders
Walewein, Lancelot, Ywein en de gehele
tafelronde. Van de Ned. bewerkingen
der F. Arturromans zijn Lancelot, Percevael,
Walewein, Ferguut, Torec en Merlijn
geheel of gedeeltelijk bewaard. Dan is er
een afzonderlijk Boec van koning Artur
van Velthem; zie daar. De Ridders van de
Tafelronde van Artur zijn te vergelijken
met de 12 pairs van Karel de Grote, zoals
duidelijk blijkt uit Van Velthems grote verzamelwerk
Lancelot, gedeeltelijk bewaard,
waarin ook de Graalqueste (het zoeken
naar de Graal) en Arturs Dood. Volgens
de overlevering was Artur een Keltische
koning; deze Historia werd in het F. vertaald
en zo kwamen in de 12e en 13e
eeuw de F. dichters aan de stof voor hun
ridderromans. Artur zelf wordt door zijn
neef Mordred gewond en overgebracht naar
het feeen-eiland Avalon.
De Artur-romans dragen een hoofs karakter.
De voornaamste F. schrijvers waren
Robert de Borron en Chretien de Troyes.
Van Frankrijk uit werden de verhalen in
alle talen van W. Europa overgebracht.
Arturs Dood telt bij Van Velthem meer
dan 13000 verzen, steunende op de verhalen
van Godfried van Monmouth; het werk
behelst de verdere liefdesavonturen van
Lancelot en Genovere.
Arzaces of Edelmoedig Verraad, 1722,
treurspel van Balthazar Huydecoper; zie
daar.
As, G. G. van ~ , 1876—1927, journalist,
inspecteur v. h. L.O., romanschrijver onder
ps. G. Schrijver, criticus in het Christelijk
orgaan Ons Tijdschrift, later redacteur.
Van 1908—'21 een der hoofdredacteuren
v. h. dagblad De Nederlander.
Schrijver van jongensboeken.
A-saga, verhaal met geen andere klinker er
in dan de a, van Prof. Bosscha, 1841. Zo
schreef Jacob van Lennep een E-legende,
en Des Amorie van der Hoeven Jr. een
O-sprook. Van Ds. Jongeneel van Rotterdam,
1837—'87, kwam later nog een
l-dicht. Volgens Braga ontbrak alleen het
U-prul. In 't Duits verscheen een preek
van Ds. J. Miillner over De Naam Jezus,
zonder de letter r\ vertaald door J. Scharp,
predikant te Rotterdam 1795; derde druk
Asselijn
1834. In Van Lenneps jaarboekje Holland
van 1855 nog een verhaal met alleen de
klinker a; Gastmaal aan 't Strand, Abacadabra.
Asmodee, zie Jan de Vries en A. van Brussel.
Ook in 1858 was er een almanak Asmodee.
Asmus, zie Matthias Claudius.
Aspasia, Koningklycke Harderin, blijspel
Jacob Cats; zie daar. Vertoond te Amsterdam
1655. Het verhaal van Cyrus en Aspasia
in de Trou-Ringh behandelt hetzelfde
trouwgeval.
Assche, Piet van ~ , 1868—1950, uit Burcht;
schreef drama's en naturalistische romans.
Asschenberg, Hermanus ~ , 1726—'92, dichter
te Amsterdam. Puntdichter; vertalingen.
Vriend van Lutkeman, Pater en Bernardus
de Bosch. Bekend om zijn rijmbrieven, o.a.
Anna Boleyn aan Hendrik VIII. Gaf een
herdersspel uit, Silvaan, 1783, vertaling
van Marmontel. Voorstander van het klassieke
treurspel; ontleende aan Gellert het
toneelspel De Deugdzame Zoon. Zijn Poezy
uitgegeven door Uylenbroek 1793.
Asselbergs, Dr. Willem ~ , geb. 1903 te
Bergen-op-Zoom, R.K. letterkundige en
dichter onder ps. Anton van Duinkerken.
Onder zijn bundels gedichten Lyrisch Labyrinth,
met een afdeling Protest, hekeldichten
tegen Molkenboer, Van Ginneken,
A. M. de Jong e.a., 1930; Het Wereldorgel,
kleine wereldgeschiedenis op rijm,
1931, en Hart van Brabant, 1936. Onder
zijn essays: Hedendaagsche Ketterijen, 1929
en Katholiek Verzet, 1932, tegen Marsman,
Ter Braak en Coster. In zijn Welaan
dan, beminde geloovigen maakt hij Hadewych,
Maerlant, Anna Bijns, Vondel,
Thijm, Van Eeden en Gerard Bruning tot
„getuigen voor de Katholieke levenswil
van het heden". In 1941 Ned. vromen v.
d. nieuwen tijd, gebundelde krantenartikelen.
Van 1942 Ascese der Schoonheid,
commentaar op de poezie van A. Roland
Hoist. Hij gaf een bloemlezing De Katholieke
Poezie uit in 3 delen. I. Middeleeuwen\
II. Dichters der Contra-Reformatie,
1932, met inleiding, bekroond met de
Van der Hoogtprijs en met een Leuvens
ere-doctoraat; III Dichters der Emancipate,
1700—1938. Studies over Twintig Tijdgenooten,
1934. Medewerker aan de nieuwe
Gesch. v. d. Letterkunde voor de tijd na
1880. Hij was bijna van 't begin af de leider
van De Gemeenschap\ ook redacteur
van het R.K. dagblad De Tijd en sedert
1934 mederedacteur van De Gids, de eerste
Katholiek. Bijzonder hoogleraar te Leiden,
in de Vondelstudie, 1940. Dichters om
Oranje, met P. J. G. Huincks, 1946.
Asselijn, Thomas ~ , 1620—1701, toneel-
9
Assenede :
dichter, de voornaamste navolger van Jan
Vos. 7A\W eerste stuk is Den Grooten Kurieen,
1657, een nabootsing van Aran en
Titus. Verder Mas Anjello, 1668; De
Moordt tot Luyk, 1671, weer allebei vol
beweging en moord. Hij kantte zich tegen
N/7 Volenti bus; het Genootschap prees vertalingen
aan. Asselijn kwam op voor eigen
werk. Dr. Lodewijk Meyer antwoordde met
een ongunstige beoordeling van Asselijns
stukken. Deze liet dit niet op zich zitten.
De strijd werd geschorst, omdat de Schouwburg
in 1672 gesloten werd, tot 1677.
Asselijn had de gedichten geschreven, waarmee
Vondel verheerlijkt werd op het Sint-
Lucasfeest van 1653. Zijn betekenis ligt in
zijn kluchten en blijspelen. Hij was te
Dieppe geboren, doch kwam reeds jong
hier en werd geheel een Nederlander. Boekbinder
te Amsterdam.
Schreef eerst treurspelen; in 1685 nog
Egmond en Hoorne; in 1691 Juliaansche
Medicis; in 1692 Belegering van Samaria.
In deze tijd komen ook de blijspelen: Jan
Klaaz of gewaande Dienstmaagt, 1682 vertoond;
Kraam-bedt of Kandeel-Maal van
Zaartje Jans, Vrouw van Jan Klaazen,
1684; Echtscheiding van Jan Klaaz en
Saartje Jans, 1685; een trilogie, het beste
werk van Asselijn. Jan Klaaz bracht heel
veel opschudding, omdat het stuk speelt
onder de Mennisten. Saartje is de dochter
van de makelaar Jan Jaspersen in 't Kattegat
te Amsterdam; Jan Klaaz is een
„ligtvink", die zich, als dienstbode verkleed,
als meid verhuurt bij Jan Jaspersen
en Dieuwertje. Als Jan Klaaz en Saartje
eenmaal getrouwd zijn, doet hij zich zeer
vroom en stemmig voor, maar hij verleidt
Hillegond, een „collegie-suster"; deze
wordt nu in een bakermat binnengebracht
op 't kandeelmaal van Saartje, en Jan Klaaz
krijgt in elke arm een kind. Hij int voor
eigen rekening de vorderingen van Jan
Jaspersen en gaat naar de gijzeling; Saartje
trekt met dokter Gardenier naar een hofstee
op Vreeland.
Deze drie stukken werden de ganse 18e
eeuw gespeeld en gelezen; Cornelis Troost
schilderde de aquarellen, die nu in 't Mauritshuis
hangen.
"t Allereerste gevolg was een aantal schotschriften
en het verbod van opvoering der
„paskwilleuze klucht", het eerste blijspel,
dat verboden werd. Men beschuldigde Asselijn,
dat hij het stuk voor geld gemaakt
had; hij was karmozijnverver geworden en
in 1678 bankroet gegaan. Maar of de beschuldiging
waar is, of dat Jan Klaaz geschreven
is uit persoonlijke verbittering, is
nooit uitgemaakt; in ieder geval waren er
ook onder de vromen wel schijnheiligen.
) Asten
De karakters in het stuk zijn buitengewoon
goed getekend. De bekeerde „domenateur"
is waard, naast Moliere's Tartuffe te staan,
de F. schijnheilige. De Nederlandse schijnvrome
kwam op het toneel met geschoren
hoofd, toegeregen wambuis en ongesteven
linnen. Het publiek hoorde hem zedig
spreken: „wel, wel, dat is goed, dat is
goed", tot hij naar de gijzeling gebracht
wordt met een troep volk achter zich, dat
nu ook roept, maar op andere toon:
„wel,wel, dat is goed, dat is goed!"
Maar Jan Jaspersen en Dieuwertje blijven
achter, eenzaam, verarmd en verbitterd.
Van 1684 is Asselijns klucht De Stiefmoer,
de eerste stiefmoeder, die op het toneel
komt, een Moffin, getekend als feeks;
de vroegere dienstbode, die de baas speelt,
tot de man zich verzet. Drie hannekemaaiers,
haar verwanten, worden rijk onthaald;
zo toont zij haar macht. Maar ten
slotte moet zij vergiffenis vragen in de
plunje, die zij aanhad, toen zij uit haar
land kwam. In 1690 kwam De Stiefvaer,
in 1691 De Schynheilige Vrouw, daarna
De Spilpenning} een verkwistende vrouw,
die tot inkeer gebracht wordt; Melchior,
baron de Ossekop, 1691; De Kwakzalver,
1692 en De Schoorsteenveger door Liefde,
ook van 1692; de 3 laatste zijn kluchtspelen;
Dan is er nog het blijspel Gusman
de Alfarache of de doorsleepene Bedelaars,
naar Alemans Sp. schelmenroman. Hoeveel
goeds er ook nog in de laatste stukken is,
zij lijden aan de ,,deftigheid", die toen zo
sterk opkwam. Asselijn is naast Hooft en
Brederode de komische dichter der 17e
eeuw. A. de Jager gaf in 1878 deel I van
zijn werken uit. Het enige stuk, dat Asselijn
niet uitgaf, is De Dobbelaar, blijspel
in 3 bedrijven; Van Vloten nam er een
paar fragmenten van op in zijn Ned.
Kluchtspel; het werd afgedrukt in het Ts.
voor Taal en Lett., XXVIII.
Assenede, Diederic van —, ± 1230—±
1293, de dichter van Floris ende Blancefloer;
lie daar. (Assenede, dorp in Oost-
Vlaanderen, bij Sas van Gent. Diederic
was er „clerc").
assonantie of halfrijm is aanwezig, wanneer
alleen de klinkers rijmen:
Het waren twee coninghskinderen,
Sy hadden malcander so lief,
Sy conden bi malcander niet comen,
Het water was veel te diep.
Asten, Jan Janssen van —, dichter van liedjes
in de volkstoon, opgenomen in liedboekjes
als de Haerlemsche Winterbloempjes,
1645—'51. Daarin o.a. een Kermisdeun,
bij 't ontwaken:
D'een zijnde wacker, geeuwt als een koe,
Astrea 31 Avermaete
D'ander, zijn macker, siet wonder toe:
Hoe duycker, kom ick dus op een bank?
Wat drommel, droom ick? 't Is door den
dranck.
Astrea, letterkundig maandschrift onder leiding
van Dr. Wap, gesticht 1851. Nam
1881 en '82 Duitse en Nederlandse sonnetten
van Kloos op.
Astree, roman van D'Urfe, 1610; de F herdersroman,
ontstaan onder invloed van
Diana, de Sp. pastorale van Montemayor.
Atalante in het Hof van Kalidon, 1711,
treurspel van Schermer, evenals Meleager
en Atalante van 't zelfde jaar.
(Meleager, prins van Kalidonien, is verliefd
op Atalante, prinses van Arkadie, die
hem helpt bij de *jacht op het vervaarlijke
everzwijn. Zijn ouders hebben hem evenwel
bestemd voor de prinses Alkmene; na veel
wederwaardigheden wordt het huwelijk van
Meleager en Atalante gevierd).
Athenaeum Ilhistre van Amsterdam, 1632,
de oefenschool die door Costers Academie
bedoeld was; Vondel schreef de Inwying
der Doorluchtige Schoole:
O goude lettereeuw! o wyse lent!
O lucht vol geurs, na 's onweers
[dreygement!
Uit deze school kwam 1876 de Universiteit
voort. {Athenaeum — tempel, gewijd
aan Athene, de godin der wijsheid).
Atlas, De —, Amsterdamsche Zondagskronijk,
tijdschrift van Withuys, 1831. Van
Potgieter daarin Wilhelms reize.
Ats Bonninga, treurspel van Mr. A. van
Halmael Jr., 1830. Ats was de vrouw van
Jelmer Sytzama, Fries edelman te Warns;
zij speelde met haar man een grote rol in
de oorlogen van 1494 in Friesland. De
dichter koos dan ook als motto twee regels
van Vondel:
Heldinnen stonden eer als
onbeweeghde posten.
De faem van vrouwen roemt,
die stadt en volk verlosten.
Het treurspel opgedragen aan Baron van
Sytzama, generaal en provinciaal Commandant
van Friesland, een afstammeling uit
hetzelfde geslacht.
Auberi le Bourgoing, F, ridderroman over
een Bourgondische ridder; slechts enkele
regels bewaard van de Ned. vertaling; 13e
eeuw; Aubri de Borgengoen = de Bourgondier.
Strijd met de Saracenen. De beide
fragmenten gevonden 1838 door Dr. J. T.
Bergman in een boekhandel te Leiden; uitgegeven
door Mr. v. d. Bergh 1852; opnieuw
in de Episcbe Fragmenten van
Kalff, 1886.
Auctor, pseud, van Jan Bruylants.
Audretsch, Lucie d'~, ps. van Miv. Pierson-
Franssen.
Aufklarung, de D. naam voor de Verlichting\
zie daar.
Augustusdagen, De ~, uitvoerige schildering
van 't jaar 1830 van Drost.
Augustijnken van Dordt, sprookspreker.
Zijn gedicht Van (den) Sceepkene is een
allegorie over de Hoekse en Kabeljauwse
Twisten: de dichter laat zich drijven in
een bootje op de Merwede. Hij was de
voorganger van Hildegaerdsberch; sprookspreker
aan de hoven van Albrecht van
Beieren en Jan van Blois, o.a. 1358 en '68.
Zeven allegorische gedichten zijn bewaard
gebleven, uitgegeven door Blommaert in
Oud-Vlaemsche Gedichten, III.
Aulularia (Spel van de Pot), blijspel van
Plautus, „nae 's Lants gelegenheit verduytst"
door Hooft tot zijn blijspel Warenar,
1616.
Aurea Legenda = Gulden Legende\ zie
Passionael.
Auriacus (Oranje), L. treurspel van Daniel
Heinsius; zie daar.
Aurora, een van de voornaamste mystieke
werken van Jacob B'6hme\ zie daar en bij
Jan Luyken.
Aurora, jaarboekje uitgegeven door Nepveu,
S. J. v. d. Bergh en Hofdijk, 1840—'76.
Met bijdragen van J. A. Alberdingk Thijm,
Tollens, Ten Kate, Van Koetsveld, De
Genestet, Mw. Bosboom, Busken Huet,
Schaepman e.a. Zie Muzenalmanak. In zijn
Gidsartikel van Dec. 1864 Een Avond aan
het Hof (zie daar) veroordeeld door Busken
Huet. Het „jaarboekjen" was namelijk
al die jaren opgedragen aan koningin
Sophie.
autobiografie, de beschrijving van eigen leven;
Huygens, in het L., vertaald door
Worp, maar ook in zijn gedichten Cluyswerck,
Dagwerck en Hofwijck.
Cats, Tachtigjarig Lev en.
Poot, Algemeene Brief.
Van Looy, Jaapje.
Bergmann, Ernest Staes.
Bosboom-Toussaint, in De Gids van 1886;
ook opgenomen in de uitgave van De
Prinses Orsini in de W.B.
Amand de Vos, een Vlaamsche Jongen,
1878. Conscience, Geschiedenis mijner
jeugd, 1888.
Avallon, het eiland der feeen in de Keltische
verhalen; zie Godfried van Monmouth en
Artur.
Avanturesse, De Vermakelijke —, zie V.
Avanturier, Den Vermakelyken ~ , ofte de
Wispelturige Levensloop van Mirandor, de
schelmenroman van Dr. Nic. Heinsius Jr.,
1695. Zie V.
Avermaete, Roger —, geboren te AntwerAvond
aan het Hof 32 Baccaert
pen in 1893, schreef romans en essays in
de beide landstalen.
Avond aan het Hof, Een ~ , Gidsartikel
van Busken Huet, verschenen Dec. 1864.
Veroordeling van Aurora, „jaarboekjen
voor 1865" van S. J. v. d. Bergh: „uitschot
uit den portefeuille van poeten zonder
talent en zonder roeping". Dit artikel
zette kwaad bloed. Maar veel erger nog
was het met een ander artikel in het zelfde
Gidsnummer: De Tweede Kamer en de
Staatsbegrooting voor 1865, insgelijks van
de hand van Busken Huet met een beoordeling
van de parlementaire welsprekendheid;
dit wekte de toorn van alle liberale
kopstukken. Maar Multatuli stuurde Huet
zijn portret en ook Van Vloten koos zijn
zijde.
Het Hof vroeg eerst, of er een zeker blad
bestond, dat De Gids heette; de Koningin
schreef een brief, zonder het stuk over haar
gelezen te hebben. Veth, Vissering en Buys
eisten, dat Huet hen als mederedacteuren
in 't openbaar ontlasten zou. Huet en Potgieter
traden uit de redactie en gingen
samen naar de Dante-feesten te Florence.
De andere redacteuren hadden aangeboden,
dat zij zouden opstaan en dat Potgieter zou
blijven.
De beide stukken afgedrukt in Huets Nalezing
op de Litt. Fantasien.
Avond bij de Baronesse de Stael, Een ~ ,
novelle van Schimmel in De Gids van
1851, gevolgd door Het Directoire en in
1852 door Achttien Brumaire. Te zamen
uitgegeven als Bonaparte en zijn tijd, 18^3;
episch-dramatisch werk.
Avondschemering, dichtbundel van Bilderdijk,
uitgegeven te Brussel 1828, op „aanzoek
uit de Zuidelijker gewesten van ons
Rijk gedaan".
Avondt-school voor Vryers en Vrijsters,
zie Jacob Westerbaen.
Avonturen van Telemachus, zie T.
Avontuur, tijdschrift van P. v. Ostayen, E.
du Perron, G. Burssens e.a. Beleefde
slechts 3 afleveringen.
Awijts, Jacob ~ , dichter van een zinnespel,
Een Meyspel van sinnen van menschelijcke
broosheit de met zwerlts ghenuechte triumpheert
inden ghemeynen beyart\ dit werd
1551 opgevoerd door de Kamer In Liefde
Bloeiende.
Aya Sofia, 1886, het grote gedicht van
Schaepman over de kerk van de H. Sophia
te Konstantinopel, wegens zijn gezwollen
rethorische verzen bespot door Willem
Kloos; zie Schaepman.
Aye, Vrouw —, de moeder van de Vier
Heemskinderen.
Aymijn, d.i. Heem, de vader van de vier
Heemskinderen.
Aywi&res, zie Sint-Lutgert. Volgens Van
Veerdeghem ligt A. drie uur van Luik in
de richting van Hoei op de linker Maasoever;
nu Awirs of Les Awirs\ klooster
gesticht 1202, overgebracht 1217 naar Brabant
tussen Waver en Nijvel. Ook dit
heette Awirs, L. Aquiria — Aywieres. In
1796 door de F. verwoest. Lutgert verbleef
daar van 1206—'46; Hadewych was haar
abdis.
B.
B., Dr. —, ps. van Buitenrust Hettema als
samensteller van Een Pic-nic in Proza en
van Humor is ten in de XIXe eeuw.
Baak, zie Baeck.
Baane, Francina ~, de beminde „Fillis"
van Bellamy, 1757—1837. Dochter van
een koopvaardijkapitein te Vlissingen.
Baardt, Pieter ~ , uit Stavoren, dokter te
Leeuwarden, bewerkte 1634 L. emblemata
als Deugden-Spoor.
Baaren, Theo van ~ , geb. 1912, gaf in
1939 zijn Gedichten uit.
Baars, Cornelia —, trouwde met Ds. Havius;
later de huisbestierster van Cats op
Zorgvliet:
Sy die mijn Huys besorght,
die kan een deuntjen quelen,
Haer soon, een jongh Student,
die kan op snaren spelen,
Haer dochter doetter by
een aerdigh Frans gesanck.
Baart, Elize ~ , 1854—'79, uit Middelburg,
hield voorlezingen met Mina Kruseman en
alleen; trad 1875 op als Hanna bij de eerste
opvoering van Vorstenschool. Trouwde
met B. F. Korteweg, vroeger leraar a. d.
Mil. Ac. te Breda, daarna effectenhandelaar
te Groningen, en stierf met hem een tragische
dood. Zij schreef novellen. Brieven
van en aan haar in Mijn Leven van Mina
Kruseman.
Baarr, Lucie ~ , 1850—1932, geb. te Middelburg,
schrijfster, begonnen als volgelinge
van Multatuli en Mina Kruseman.
Baas Gansendonck, de waard van St. Sebastiaan
in de Kempen, novelle van Conscience,
1851; de gestrafte hoogmoed.
Baas van Ommeren, Het Gezin van ~,
1870, burgerlijke roman van Schimmel: de
opkomst der bourgeoisie; het verhaal speelt
in 1839; de hogere standen en de volksklasse
komen slecht weg.
Baboe Dalima, opium-roman van M. Th.
H. Perelaer, 1886; gericht tegen de opiumpacht.
Baccaert, Herman ~, 1888—1921, uit
Mechelen, schreef bibliographische studies
Bacchus 33 Baekelmans
over Peter Benoit, Emm. Hiel enz., als- |
mede novellen. |
Bacchus, Hymnus van ~*, „waerin 't ge- j
bruyck ende misbruyck van de Wijn beschreven
wort" van Daniel Heinsius:
Wat kan men beter doen j
des avonts voor de Vasten,
Als dat men Bacchus prijst
in 't midden van sijn gasten
Aen eenen goeden dis?
Met Uytlegginghen van de dichter.
Backer, Franz de ~ , geb. 1891, Vlaams
romanschrijver: Het Dochterken van Rubens,
1922. In 1934 kwam zijn oorlogsroman:
Longinus, de Romein, die Christus'
zijde doorboorde, telkens herboren om
moorden te begaan, tot de maat vol wordt
in de Wereldoorlog. Hij schreef 00k oorlogsverzen:
Van wee en Glorie, 1923; alsmede
een studie in het Engels over de
Vlaamse letterkunde.
Backer, Jan Aukes ~ , koopman te Harlingen;
zijn zaak verliep en nu moest hij van
zijn pen leven; dichter, toneelschrijver.
Allardus of de Zelfmoord door liefde,
treurspel 1786, d.i. Die Leiden des jungen
Wert hers van Goethe op het toneel. Ook
zijn Agnes de Castro, in 5 bedrijven en
alexandrijnen, behoort tot de sentimentele
richting, 1775. Ontleend aan Marmontel
De beloonde Deugd, 1785.
Badeloch, de vrouw van Gijsbrecht van
Aemstel, in Vondels treurspel.
Badens, Francesco —, 1571—1618, uit
Antwerpen, sedert 1576 te Amsterdam,
„Italiaans" schilder, de leermeester van
Bredero.
Badius, Otto ~ , 1594—1664, uit Aken,
1620 predikant te Amsterdam, eerst bij de
Duitsers, 1626 bij de Ned. Gereformeerden,
fel tegen de Academie van Coster,
vooral toen in 1630 Costers lphigenia weer
werd opgevoerd. Zijn preken beantwoord
door Vondel in zijn spotdicht Een Otter
in 't Bolwerck.
Badon, Joannes ~ , 1706—'80, uit Leiden,
raad en burgemeester en ontvanger der
convooien te Vlaardingen; trouwde met
Klara Ghijben uit Dordrecht, 1708—'47.
Samen met het „zangkundig Klaartjen"
beoefende hij de poezie.
Badon Ghijben, Dr. Jan Karel ~ , 1805—
'43, achterkleinzoon van Joannes Badon,
1829 conrector te Hoorn, 1839 rector te
Arnhem. Citadelpoeet: Chasse.
Baeck, Joost ~ , koopman, zwager van P.
C, Hooft, tweede zoon van de heer van
Scheybeeck, hield Hooft op de hoogte van
de buitenlandse staatkunde; schreef Hoofts
proza in het net. Zie ook Laurens Baeck.
Baeck, Laurens Joosten ~ , heer van Scheybeeck
te Beverwijk, wiens huis „een Parnas
van wetenschappen" was, „ontfing,
bergde en bezorgde" Vondel, toen deze wegens
zijn Palamedes vervolgd werd. Vondel
was er altijd erkentelijk voor en dichtte
voor Jakob Baake, de zoon:
Doen ik vervloeckte waerheyd sprack,
Verstreckte my uw vaders dack
Een toevlught, als zelf magen weecken...
Vondels hartelijke genegenheid voor de
beide dochters Katharina en Dianira gaf
aanleiding tot een prachtige Renaissancelierzang
Stryd of Kamp tusschen Kuyscbeyd
en Geylheyd, 1624, en tot Wyckzangh.
Voor Kataryntje waren het Christelyck
Vryagielied op de wijze van Angenietje en
de Beeckzang.
Ook Casper van Baerle schreef een Lofgedicht
op het eeuwigstromende beekje van
L. J. Baeck.
Baeck of Bake, Mr. Laurens ~ , heer van
Wulvenhorst, zoon van Joost Baeck, de
zwager van Hooft; 1650—1702. Bijbelsche
Gezangen, 1682. Bibelstof, 1685. Lijkklagt
op zijn vriend Antonides. Scherp gedicht
tegen de Betoverde Wereld, beantwoord
door een van zijn vijanden met een scheldpartij
op „het kreupel, links, faamroovend
duyveltje". Bake antwoordde, dat Bekkers
„trony slechts bestaat uit neus en ooren".
Mr. Abraham Alewyn vergeleek Bake bij
Vondel.
(Wulvenhorst, riddermatige hofstede bij
Linschoten).
Bake's Mengel-Poezy werd pas in 1737
uitgegeven door Lambert van den Broek.
Daarin o.a. bruiloftsdichten voor Antonides
en voor Koenraad van Beuningen en
voor Jacob Hop. De strijd- en scheldpoezie
van en tegen hem is opgenomen in de Nederduitse
en Latynse Keurdigten, 1740. Hij
was lid van N/7 Volentibus.
Baekelant, Lodewijk ~, geb. te Lendelede,
hoofd van een roversbende in West-Vlaanderen,
onthoofd te Brugge 1803. Beschreven
door P. D. Cracco en opnieuw door
A. Denijs, „geschiedschrijver", 1895. Nog
spreekwoordclijk in Vlaanderen. Denijs
breidde het oude werk uit door volksoverleveringen
in te lassen; hij had ook kunnen
putten uit het werk van pastoor Victor
Huys; zie daar.
Baekelmans, Lode ~ , geb. 1879 te Antwerpen,
schreef romans en verhalen over het
havenkwartier, o.a. Tille, het leven van een
verlopen vrouw; 1912. Stadsbibliothecaris.
Met Victor de Meyere: Het Boek der Rabauxven
en Naaktridders. Hij is de bestuurder
van het Vlaams Letterk. Museum te
Antwerpen. Ter gelegenheid van zijn 60ste
verjaardag P leister en, een bundel verhalen,
1939. Hij schreef ook een studie De
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 3
Baelden 34 Bakhuizen van den Brink
Vlaamsche Realisten, over Sleecx, Loveling I
en R. Stijns; 1916. En het leu tig verhaal
Mijnheer Snepvangers. In 1945 verscheen
Lode Baekelmans ter eere, een groot boek
in 2 delen, met tal van medewerkers, o.a.
K. C. Peeters over Sociale Folklore; II,
233. In 1941 In den ouden Spiegel, keus
uit zijn werken, door Lode Monteyne.
Willemsfonds.
Baelden, Hendrik Desideer ~ , uit Bulscamp
bij Veurne, ingenieur bij de spoorwegen
te Antwerpen, 1851—1921, schrijver
van toneelwerk, o.a. van Christina Borluut,
drama in verzen in 5 bedrijven, uit
de strijd tegen Spanje, 1886.
Baelen, Camille van ~ , 1915—'45. Deze
veelbelovende Vlaamse romanschrijver —
„De oude Symfonie van ons Hart", „Een
Mensch op den Weg" en „Gebroken Melodie"
— stierf in het concentratiekamp
van Dachau.
Baerle, Casper van ~ , Barlaeus, 1584—
1648, uit Antwerpen met zijn ouders naar
Leiden gekomen, opgeleid aan het Staten-
College; trouwde 1609 met Barbara Sayon
uit Brugge, werd 1608 predikant van Oude
Tonge, 1612 mede-regent van het Staten-
College, 1619 afgezet als Remonstrant,
1631 hoogleraar aan het Athenaeum te
Amsterdam; redenaar in het L., dichter in
het L. van stukken voor de S.G. of voor
de Stadhouder, die veel geld inbrachten in
het grote gezin. Gezwollen van stijl.
Zijn Ned. Poezy, uitgegeven door Mr. P.
S. Schull, 1835, bevat slechts een 20-tal
stukken. Van Baerle is vooral een belangrijke
figuur door zijn omgang met vele
grote tijdgenoten, de Muiderkring en Hooft
vooral. Vondel schreef op zijn graf, aan
het slot van zijn Lyckzang:
Hier sluimert Baerle nevens Hooft,
Geen zark hun glans noch vriendschap
[dooft.
Baerle, Suzanna van ~ , nicht van Huygens,
met wie hij trouwde in 1627; de Sterre
in zijn gedichten; 1599—1637. Bij haar
dood dichtte Vondel een rouwzang:
Het treuren weckt den doode niet,
En voed des levenden verdriet.
Baerle, Suzanna van ~, 1622—'74, dochter
van Casper, trouwde met Geraert Brandt.
Baers, Joris ~ , geb. te Antwerpen 1888,
priester, diocesaan bibliotheek-opziener,
hoofdred. v. d. Kath. Boekengids, redacteur
v. h. Lectuur-Repertorium. Van hem
ook toneelstukken; Europa-Hotel.
Baerte metten breden voeten, vertaalde ridderroman
uit de l4e eeuw, waarvan slechts
een klein fragment over is. Zij is de dochter
van Floris en Blancefleur; trouwt met
koning Pepijn van Frankrijk, wordt vals
beschuldigd, doch in eer hersteld; moeder
van Karel de Grote. Avonturenroman van
Adenet le Roi, ± 1275.
Baeto oft Oorsprong der Hollanderen,
treurspel van P. C. Hooft. Baeto, prins der
Catten, vervolgd door Penta, zijn stiefmoeder,
verlaat zijn land en sticht het rijk der
„Baetauwers", d.i. Batavieren. Hij is voorgesteld
als een vrome Aeneas; het stuk is
geheel in de trant van Seneca; zelfs een
geestverschijning ontbreekt niet. Het is van
1617, gedrukt in 1626. In 1786 in Patriotse
geest omgewerkt door Simon Rivter\
zie daar.
Baeto is bij Hooft de ideale vorst:
De vree, de vree, de vreede is,
Vorsten, u bevoolen,
Te waeren ongeschent,
voor 't sterfelycke saet.
Wie vree te buiten gaat,
Tenzij om vreedes wil,
set buijten 't spoor sijn soolen.
De godsdienst is „in voorspoedt 's menschen
toom, in onspoedt 's menschen
troost", maar de priesterschap is ondergeschikt
aan de vorst.
Bagatelle, La ~ , weekblad van Justus van
Effen, in het F., 1718; verkondigde de beginselen
van de Rede, kwam op tegen titelzucht,
verwaandheid enz.
Bagijnken van Parijs, Het ~ , geestelijke romance,
15e eeuw: van een jongedochter
die de rijkdom en de wereld vaarwel zegt.
Bake, zie Baeck.
Bake, Mr. Constantinus ~ , 1856—1936, secretaris
v. d. Raad van State, letterkundige;
schreef veel artikelen in allerlei tijdschriften,
ook onder ps. Mr. Constantijn.
Baker- en kinderrijmen, verzameld door Dr.
J. v. Vloten, 1873. In 1874 de 3e druk.
Met melodieen, bijeengebracht door M.
Brandts Buys.
Bakerpreek, parodie op preken, zoals ze
vroeger gehouden werden, in de Woutergeschiedenis
van Multatuli, Idee 394.
Bakhoven-Michels, M. G. ~ , ps. J oh.
Breepoort; zie daar.
Bakhuizen van den Brink, R. C. ~ , 1810
—'65, ging in 1831 als student naar Leiden,
bij dag het schandaal van de stad en
's nachts het luidruchtigst. Aan de theologie
deed hij niet veel, doch des te meer aan
de wijsbegeerte, aan de klassieke en moderne
letteren; vriend van Drost, bij wie
hij in 1833 kennis maakte met Potgieter.
I Zie De Muzen. Daarin plaatste Bakhuizen
zijn eerste werk, dadelijk een meesterstuk,
een verhandeling over Hemsterhuis. In
1838 trad hij toe tot de Gidsredactie.
In 1843 ging hij voor zijn schuldeisers op
de vlucht en vestigde hij zich te Luik. Hij
was verloofd met Truitje Toussaint, maar
I hij trouwde in 1847 met de dochter van
Bakker 35 Bancket-Werck van Goede
zijn huisheer, Julie Simon. In 1852 werd
hij Rijksarchivaris; in het buitenland had
hij zijn levenstaak gevonden; hij werd onze
grote, moderne geschiedschrijver. Op het
gebied der letterkundige kritiek b.v. de
beoordeling van De Roos van Deeama, van
Onderzoek en Phantasie en de beroemd ge·
worden studie Vondel met Roskam en
Rommelpot, 1837, in de Gids.
Zeer uitvoerige levensbeschrijving door
Potgieter, bleef onvoItooid; 1870.
In 1843 had M. de Vries Warenar uitgegeven;
hij stelde daarbij Costers Teeuuns
beneden Polyxena; hij stelde Bredero's
Moortje en Sp. Brabender beneden Griane
en Rodderick, vanwege het fatsoen. Daartegen
kwam Bakhuizen als onze eerste rnoderne
criticus krachtig op. Van hetzelfde
jaar nag is zijn eigen novelle Trudeman
e11 zijn wijf.
In 1860, toen hij reeds bekend was als
onze grate geschiedschrijver, nam hij de
leiding op zich van de Ned. Spectator, met
Huet, Campbell e.a. C. en M. Scharten
schreven 1914 Julie Simon, de leuensroman
van B. u. d. Brink. G. Colmjon gaf in
1950 zijn levensgeschiedenis uit.
Bakker, Bert ~, geb. 1912 te Huizum bij
Leeuwarden, dichter, romanschrijver en letterkundige,
was vertegenwoordiger van de
Jong-Protestanten, medewerker aan Opwaartsche
Wegen. Nu mede-directeur van
Daamens uitgeverij in Den Haag.
Bakker, Ina ~, zie Boudier-Bakker.
Bakker, J. A. ~, 1796-1876, schilder en
tekenleraar te Rotterdam; schreef o.a. een
Verhandeling over de Socratische Gesprekken,
1831. Zie Geel. Medewerker aan de
Letteroejeningen,
Bakker, Piet ~, geb. 1897 te Rotterdam,
prozaschrijver. Ciske de Rat, 3 delen,
1941-'47. De Slag, 1951. Eerst onderwijzer;
redacteur v. H et V olk 1921-'/10, v.
Elseuiers Weekblad sinds 19·15.
Bakker, Pieter ~, 1713-1801, uit Gronin·
gen, koopman te Amsterdam, noemde zich
naar zijn moeder P. H uisinga Bakker. Beschreef
in proza het leven van zijn zwager
Jan Wagenaar, 1776. Van 1781 zijn verhandeIing
over de Ned. versbouw. Dichter,
o.a. van De Morgenstond, vertaIing van
een gedicht van Von Haller.
Bakkes, de naam van Bakhuizen onder zijn
vrienden.
Bal, Henrick ~, rethorycker uit MecheIen,
vertoonde 1442 te Lier met zijn gezellen
op de Grote Markt zijn Sinte Gommares
Spel. Op het landjuweel van Lier, 1466,
werden nog drie van zijn spelen opgevoerd.
Balen, J. Hendrik van ~, 1851-1921, geb.
te KraIingen, ambtenaar b. d. Waterstaat,
uitgever in Den Helder. Schrijver van
jongensboeken met reisavonturen.
Balen, Mathilde van ,1898-1928,
schrijfster van de roman 1-1et Eiland der
Vergetelbeid, 1926.
ballade, eenvoudig verhalend gedicht in strofen,
lett. = danslied; nu = romance.
Reeds in het Mnl. en in 't Anticerpscb
Liedtboeh van 1544. Opnieuw beoefend
door Feith (Alrik en Aspasia) , Staring
(Adolf en Emma), Bilderdijk (Graal
Floris IV), Vrouwe Bilderdijk (Leonore),
Tollens (Kenatt Hasselaar), Bogaers (Het
Leidscbe Wonder), en vooral Hofdijk met
zijn grote bundeI Kennemer Balladen. Dan
Potgieter: De Aleermin van het buis te
Mttiden. Verder Dautzenberg, Helene
Swarth, ]. F. Werumeus Buning (De
Vliegende Hollander), A. den Doolaard.
Wie wil hooren een goed nieuw lied?
Balladen en romancen over allerIei bIijde
en droeve zaken uit verIeden en heden.
Verzorgd door M. G. Schenk en ]. B. Th.
Spaan.
Zie oak Politieee Balladen,
Ballaer, Franchoys van ~, factor van de
Brusselse Kamer van Rethorycke Het Korenbloemken,
dichter van de 7 Bliscappen
van Maria, 1444-'59.
Ballings, Jaak ~, geboren te Gorcum en
overleden te Brusse1, 1881-1941, schreef
volkse toneelstukken en verhalen die zeer
in de smaak vielen.
Ballings, Martinus ~, S.]., geb. 1865 te
Hamont, hoofdredacteur v. h. maandschrift
De Bode van het H. Hart.
Balsem, N. C. ~, 1835-'84, predikant te
Langezwaag, redacteur van Mannen van
Beteekenis. Schreef Dicbterleuen en leuenspoezie,
4 lezingen 1884, o.a. over Da
Costa en over Bilderdijk.
Balsembloem, De ~, de V/aamse Kamer
van Rethorycke te Gouda.
Balzac, Honore de ~, 1799-1850, beroemd
F. romanschrijver, van grate invloed op
het Ned. proza na 1880.
Ban, Dr. Jan Albert ~, 1597-1644, uit
HaarIem, priester, componist en schrijver
over muziek, in letterkundig verkeer met
Hooft en Huygens.
Banck, Mr. John Eric ~, 1833-1902, kocht
1859 het eiIand Schiermonnikoog; dichter,
o.a. van de Cantate van H eiligerlee, 1868;
Vondel herdacht, 1879; Voor de Transvaal,
1881. Banck was rechter in Den Haag. Hij
schreef Vlugmaren in de Spectator, 1879.
Bancket-W erck ...-an Goede Gedagten,
hoofdwerk van Joan de Brune Sr., zie daar.
Opgedragen aan de "Raad van Zeeland".
Met opmerkingen onder titels als: EIck zy
met sijn staet te vrederr; BeIoften, By tijts
op zijn Hoede. Soms met spreuken op
rijm:
Bandello :
Men moet gheen win-lied dichten,
Eer de vyand gaet zwichten.
of
De reys en is noch niet gedaen,
Al ziet ghy kerck en torens staen.
Bandello, Matteo ~ , 1480—1562, Dominicaan
te Milaan, schrijver van een novellenbundel,
Tragedische of Klaechlycke Historien\
lie daar. Hij werd in 1550 bisschop
van Agen aan de Garonne.
Bange, J. J. ~ , 1785—1859, Luthers predikant
te Sappemeer, schrijver en rijmer, o.a.
tegen het dragen van het oorijzer, 1856.
Zijn zoon /. /. H. Bange, 1816—'96, insgelijks
predikant te Sappemeer, maakte ook
gedichten; schreef over De Komeet van
1858 en over De Luchtscheepvaart, 1874.
Banier, De ~ , ts. van Marcellus Emants,
Smit Kleine en Van Santen Kolff, 1875—
'80. Volgde op Spar en Hulst. Blaadje van
de voorhoede van de Beweging van Tachtig.
Met Emants schreven M. Coens = W.
Penning en Frederik Hemkes er in.
Banning, H. A. ~ , 1818—1909, hoofdredacteur
v. d. Kath. Illustratie, 1867; schrijver
van novellen, in 17 delen uitgegeven.
en van romans. Hij was ook de hoofdredacteur
van Het Dompertje van den Ouden
Valentijn R.K. strijdschrift, en medewerker
aan het Huisgezin.
Bara, Jan —, toneelschrijver, b.v. Galteno
en Alimene of Verdoemde ontrouw, 1656,
tragi-comedie. In de voorrede verdedigde
hij de geestverschijningen, al zijn die in
strijd met de F. toneelopvattingen. Dichtte
verzen ter ere van onze grote zeehelden,
b.v. een Treurzang op het sneuvelen van
M. H. Tromp, 1653.
Barbarossa, ps. van /. C. Schroder.
Barbaz, Abraham Louis ~ , 1770—1833,
boekhouder. Schreef 1795 het blijspel De
Gelykheid. Hij was de mentor van Tollens
bij diens eerste optreden. Begon zelf met
fabelen in de Dichterlijke Handschriften.
Schreef sedert 1806 Amstels Schouwtooneel,
weekblad met toneelcritiek. Van dat jaar
ook La Campagne des trots Empereurs,
lofdicht op Napoleon. Toneelschrijver: de
treurspelen op rijm, de „toneelspelen" in
proza. In 1826 dichtte hij het treurspel
Willem van Nassau, naar het F. van Arnault.
Bardenzangen, tot opwekking en versterking
van de volksgeest, begonnen onder invloed
van Ossian in Duitsland met Gerstenbergs
Gedicht eines Skalden, 1766. Daarna kwamen
de z.g. Keltische Oden van Klopstock
en diens dramatisch gedicht Hermannsschlacht,
1769; daar ook voor 't eerst de
naam bardiet = bardenzang. Terzelfder
tijd de lyrische Hermannstrilogie van
Rhingulph, dat is de bardennaam van
5 Barok
Kretschman. Bij ons kwamen het eerst de
Bardietjes van /. H. Swildens\ zie daar;
1779. 't Bekendst werd het Vaderlandsch
Lied voor de Patriotsche Juffer, naar Klopstock
bewerkt:
Ik ben een Neerlandsch maagdje!
Mijn oog ziet vrij en zoet zijn blik.
Ik heb een hart,
Een edel hart! en fier en goed!
Ook J. P. Kleyn en Ockerse dichtten bardietjes.
Van Warnsinck nog een Bardenzang
in 1831. 't Meest bekend werd de
Bardenzang in de aanhef van De Hollandsche
Natie. Ook nog Bardenzangen in Helmers'
Nagelaten Gedichten. De harden
waren de dichters en zangers bij de Kelten;
in de voorstelling van deze D. en
Ned. dichters waren het Germanen.
Barendsz, Willem ~ , de beroemde zeevaarder,
die in 1594, '95 en '96 deel had aan
de drie tochten om de Noord; de hoofdpersoon
bij Gerrit de Veer en bij Tollens
in zijn Overwintering op Nova-Zembla.
Barendsz stierf op de terugreis, 1597.
Barlaam ende Josaphat, Van ~ , volksboek
der 15e eeuw, beroemde legende van de
Indische prins Josaphat of Joasaf, die door
de kluizenaar Barlaam wordt bekeerd. De
legende werd toegeschreven aan Johannes
Damescenus; bij ons bewaard in de
Spieghel Historiael, II, 7. Het is Boeddha's
leven, omgewerkt tot een Christelijk verhaal.
Barlaeus, zie Van Baerle.
Barnard, W. ~ , geb. te Rotterdam 1920,
predikant te Nijmegen, dichter onder ps.
Guillaume van der Graft, verwierf 1950
de literatuurprijs der Gelderse dichters van
de gemeente Arnhem.
Barnouw, Dr. A. J. ~ , geb. 1877 te Amsterdam,
1921 hoogleraar in 't Ned. te
New-York. Schreef 1925 een werk over
Vondel; vertaalde de Canterbury Tales,
1930—'32.
Barok, 0., het tijdperk dat volgde op de Renaissance
en tot in de 18e eeuw duurde;
streeft naar grote stijl. In de bouwkunst
pracht tot overlading toe; 't slot Schonbrunn
bij Wenen en 't kasteel van Versailles.
Vandaar barok — grillig, zonderling,
terwijl in wezen het Barok, juist op de
klassieke stijl berust, immers voortkwam
uit de Renaissance, 't Barok beheerste 't
gehele leven. In de schilderkunst zijn Rembrandt
en Rubens de voornaamste; als vorst
is Lodewijk XIV het toonbeeld. De Barokpoezie
is verheven of hoogdravend: Corneille,
Racine; bij ons Huygens en om zijn
gevoeligheid en om de weelderigheid van
voorstelling en zijn verheven beelden vooral
Vondel. Prof, van Es gaf uit: Barokke
lyriek van protestantsche dichters in de
Baron 37 Batavische Arcadia
zeventiende eeuw. Rede. Groningen 1946.
Barokstijl in de bouwkunst: kerken, o.a. te
Antwerpen, Leuven en Brussel; de gildehuizen
van Brussel; Rubens' huis te Antwerpen;
't Mauritshuis te 's-Gravenhage,
stadhuis van Amsterdam. In de muziek de
opera.
Baron, Joh. Zacharias ~, letterzetter te
Leiden. Klucht van Lichthart, 1653, met
liedjes van Bredero en Starter. Klucht van
Kees Louwen, 1661 \ deze „geschoren boer"
behandelt hetzelfde onderwerp als de klucht
van een Huysman en een Barbier, die toen
op Bredero's naam stond. Dichtte een vers
op de dood van M. H. Tromp, 1653.
Bartas, Guillaume de Saluste, seigneur du
~ , Hervormd F. edelman, gewond voor
Ivry, 1544—1590. Beroemd als dichter van
La Semaine, on la Creation en sept journees
(De Week, of de Schepping in zeven
dagen). Ook in de Nederlanden veel gelezen.
Vertaald o.a. door Zacharias Heyns,
1621—'23, „De Scheppinghe des Werelts".
De Eerste Dag was ook reeds door Jan
Moretus vertaald. Ook Vondel vertaalde
een gedeelte; hij had zijn eerste letterkundige
vorming voor een groot deel aan Du
Bartas te danken, die zijn stof uit de Bijbe!
putt. De eerste Weke der Scheppinge was
reeds in 1609 vertaald door T. v. Liefveld.
heer van Osdorp en te Brussel uitgegeven.
De Eerste Week ook vertaald door Wessel
van Boetzelaer, 1622. Ds. A. Hendriks
schreef in 1892 zijn proefschrift over Vondel
en Du Bartas. A. Beekman schreef 1912
Influence de Du Bartas sur la litterature
neerlandaise.
Bartelink, Jan —, geb. te Enkhuizen 1729,
dichtte in Rotgans' trant. De Beemster Kermis,
111 A. Zie Kermisparnas.
Bartelotti, Weduwe ~ , d.i. Heleonora Hellemans
de tweede vrouw van Hooft; zie
Hellemans.
Bartoen, Jan ~ , ook Britoen, rederijker te
Brugge, de eerste boekdrukker aldaar; tegen
het eind der 15e eeuw.
Barueth, Johannes ~, 1708—'82, predikant
te Dordrecht 1745, met grote aanhang,
streng gereformeerd en vurig Oranjeman,
door de Patriotten met pamfletten bestookt.
Gaf een reeks van 88 vervolgpreken uit;
nam deel aan de Sokratische Oorlog,
schreef ook veel onder ps. Paulus Dortsma,
o.a. het echt karakter van een Tolerant,
spottend antwoord op de Santhorstsche
Geloojsbelijdenis van Betje Wolff; 1772.
Basia, zie Everaerts.
Bastiaanse, Frans ~, 1868—1947, geb. te
Utrecht, leraar, schreef een Overzicht van
de Ontwikkeling der Ned. Letterkunde, 4
delen, 1921—'27. Zelf lyrisch dichter, over
liefde en over de natuur, uit de nabloei
van de Mannen van Tachtig. Natuur en
Leven, 1900; Zomerdroom, 1919. Schreef
ook De Techniek der Po'ezie. Hij leverde
het overzicht over Tool en Letter en in het
verzamelwerk Ned. in de twintigste Eeuw.
Bastiaansz, Adriaan ~ , zie A. B. de Leeuw.
Basuel, Philip Clodius ~ , priester en organist
te Mechelen, liet door de Peoene in
1680 vertonen het Bly-eyndend Treurspel
van den H. Rom bout ; daarin een „gemen
gelde clucht" bestaande in komische tonelen.
Bataafsche Maatschappij van Taal- en
Dichtkunst, zie Amsterdamsch Dichtgcnootschap.
Batava Tempe (L. = 't Bataafse Tempe),
d.i. het Voorhout te 's-Gravenhage in
Huygens' gedicht daarop van 1621, dat het
Voorhout schildert in de vier jaargetijden
en op de morgen, de middag en de avond
van een zomerdag, met alles wat er zo al
in dit Tempe gebeurt.
Batavia, bezongen in een Lojdicht door Jacob
Steendam, uitgegeven in de Oost-Indische
Reis van Nieuhof. Beschreven in een
roman van Conscience 1858; de eerste jaren
van de vestiging der Nederlanders.
Batavias, berijmd verhaal van Lambertus
v. d. Bos, 1648; 2e titel Batavische Aeneas;
hij landt aan de kust van Friesland, wordt
er door Medea ontvangen en komt terecht
in de Betuwe.
Batavien, Beschrijvinghe van Out ~ , een
Vaderlandse geschiedenis van Scriverius.
Batavieren ten tijde van Julius Caesar, De
—, vrijheidsgedicht van Cornelis Loots;
zie daar; 1805. Tegenhanger van De Hollandsche
Natie van Helmers, zijn zwager.
Batavierse Vrijagie-spel, herdersspel van
Rodenburg, 1616. Gevolgd door Den Trouwen
Batavier, 1617.
Batavische Arcadia, de eerste Ned. herdersroman,
1637, van Jo ban van Heemskerk.
De eerste druk een perkamenten bandje,
om in de zak te dragen; de 2e druk, 1647,
heeft reeds meer geleerde aantekeningen
dan verhalen. In 1708 kwam de 6e druk.
De herders en herderinnen zijn Haagse
jongelui op een pleizierrit naar Wassenaar
en Katwijk, die zich bezighouden met „liefkooserytjes"
en met de geschiedenis van
Holland. De schrijver vindt gelegenheid
voor bestrijding van 't geloof aan tovenarij
en houdt een pleidooi tegen de pijnbank;
8ste druk 1765. Zie Arcadia en Heemskerk.
Het werk opnieuw uitgegeven door
W. P. Wolters en H. C. Rogge.
Door zijn benoeming tot lid van de Hoge
Raad, 1645, kon Heemskerk zelf niet zorgen
voor de 2e druk; dit deed Barlaeus,
die de geleerde aantekeningen van Heemskerk
bewerkte over „Vrye Zee, Zeevonden,
Batavische Gebroeders 8 Beaumont
verborgen schatten, verbeurten van goede- I
ren" enz.
De gesprekken van de jongelui lopen over
heksen en kollen, pijnbanken, de naam
Katwijk, Batavieren en Romeinen; over
Geertruyd van Saksen, Ada, Margareta van
Henegouwen.
De eerste navolger was Soeteboom.
Batavische Gebroeders of Onderdruckte
Vryheit, treurspel van Vondel, 1663. Opgedragen
aan burgemeester Simon van
Hoorn. De geschiedenis van Julius Paulus
en zijn broer Nikolaes Burgerhart, d.d.
Claudius Civilis.
Batavus, zie Bern. Bosch.
Bato, zie Baeto.
Batrachomyomachia, lett. = kikvorsmuizenkrijg,
parodie op de Ilias van Homerus,
nagevolgd door Bilderdijk in zijn Muisen
Kikvorsch-krijg.
Battel, Wouter van ~ , rederijker te Lier,
schreef een St. Gomarusspel, 1446.
battement, zie esbattement.
Baur, Dr. Frank ~ , geb. 1887, hoogleraar
in de letteren te Gent, hoofdredacteur van
de Geschiedenis van de Letterkunde der
Nederlanden, waarvan het le deel 1939
verscheen. Behandelt daarin ook de Z. Ned.
letteren van de 18e en 19e eeuw. Deel II:
Van Mierlo, Middeleeuwen; III. Overdiep
e.a. De Renaissance tot Roemer Visscher;
IV. Van Es e.a. De Renaissance in de 17e I
eeuw; VII. De Vooys, 19e eeuw. Bezorgde I
1930—'32 de jubileum-uitgave van Guido
Gezelle. Ps. Aran Burfs, zie daar. Ter gelegenheid
van zijn 60ste verjaardag stelden
zijn vereerders een Feestbundel samen in
2 delen, die in 1948 verschenen. Daarin
P. de Smaele over Leven en streven van
Baur.
Bauwens, Evarist ~ , 1853—1937, uit Aalst,
Jezui'etenpater aldaar, stelde een bloemlezing,
Zuid en Noord, samen in 4 delen.
Schreef een literatuurgeschiedenis: Modernen.
Bauwens, Isidoor ~ , geboren en gestorven
te Aalst, 1855—1918, schreef toneelspelen
en een lyrisch-historisch stuk Iwein van
Aalst.
Bavinck, H. ~ , 1854—1921, uit Hogeveen.
Chr. Ger. predikant, 1882 hoogleraar te
Kampen, 1902 aan de Vrije Universiteit;
1911 ook lid der le Kamer. Schreef o.a.
Bilderdijk als denker en dichter, 1906.
Bax, Dr. D. ~ , letterkundige, nu te Pretoria;
gaf in 1944 met B. Veurman Liederen
en Dansen van West-Friesland uit. Zijn
proefschrift Ontcijfering van Jeroen Bosch
is van 1949.
Bayle, Pierre ~r 1647—1706, geb. in Foix,
graafschap bij Carcassonne in Z. Frankrijk,
om 't geloof gevlucht, 1681 leraar aan de |
L. school te Rotterdam, 1693 als onrechtzinnig
afgezet; hij was een volgeling van
Descartes, medestander van Balthasar Bekker
in zijn F. geschrift over de komeet van
1682. Hij is de geleerde samensteller van
de Dictionnaire historique et critique. Ook
in zijn maandblad Nouvelles de la republique
des lettres had hij zich doen kennen
als de eerste moderne criticus, 1684—'87,
al liep dit tijdschrift vooral over geloof,
geschiedenis en natuurkunde. Hij moest dit
werk opgeven wegens ziekte; het werd
overgenomeh door Jean le CI ere en in 1692
nagevolgd in het Ned. door de Boekzaal
van Europe van Petrus Rabus. Bayle was
te Rotterdam gekomen onder bescherming
van de regent Adriaan Paets.
Beaken, It ~ (De Baak), tijdschrift van de
Fryske Akademy.
Beatrijs, dichterlijke Marialegende. Het is het
verhaal van een jonge non, die uit liefde
het klooster verlaat, na zeven jaar door haar
man verlaten wordt en dan zeven jaar van
schande leeft; bij haar terugkomst blijkt
dat Maria in haar gedaante al die jaren
de dienst heeft waargenomen.
Hs. ter Kon. Bibl. te '-sGravenhage. Uitgegeven
door Jonckbloet 1841 en opnieuw
1859; door Kaakebeen en Ligthart 1902.
Het verhaal komt voor in de Dialogus Miraculorum
van Caesarius van Heisterbach,
1222.
De Mnl. bewerking is mee van het allerbeste
uit de Ned. letteren. Uiting van de
M.E. Mariaverering:
Die met trouwen
Dient onser Vrouwen,
Si loent 't hem wale.
Herdicht door Boutens, 1908; door Felix
Rutten, 1918. Eerste reproductie van het
hs. van J. A. C. Verhofstede, met bijdragen
van J. v. Mierlo, 1947, Antwerpen.
Stracke S. J. gaf in 1930 te Brussel uit
Beatrijs in de Wereldletterkunde.
Beatrijs van Nazareth, ± 1200—'68, uit
Tienen, stichtte 3 Trappistenkloosters, f
als priores van 't klooster Nazareth bij
Lier. Zij schreef Van Zeven manieren van
Minnen, in proza, ± 1235; het opstijgen
der goddelijke minne langs 7 trappen. Opgenomen
in de Limburgsche Sermoenen.
Beaufort, Mr. W. H. de ~ , 1845—1920, lid
der Tweede Kamer; 1897—1901 min. v.
Buitenl. Zaken; redacteur v. d. Gids. Geschiedschrijver.
Beaumont, Mr. Simon van ~ , 1574—1654,
uit Dordrecht, sinds 1601 te Middelburg,
medewerker aan de Zeeuwsche Nachtegael.
In 1623 werd hij pensionaris van Middelburg;
van 1634—'49 was hij dit te RotterBeauvais
39 Beers
dam. Hij hield de zijde van Oldenbarnevelt;
stond in betrekking tot Barlaeus,
Hooft en Reael. Maar ook met Cats: dichtte
een Epithalamium bij diens huwelijk.
Hij was in 1595 al begonnen met sonnetten;
hij bewerkte epigrammen van Martialis,
vertaalde een Ecloga van Vergilius.
Behalve een gedichtje op de Zilvervloot
heeft hij geen poezie over de grote gebeurtenissen
van zijn tijd; voor hem was de
dichtkunst enkel uitspanning. Rymspreuken.
Tyts-snipperingen. De bundel boertige gedichtjes,
die hij aan Scriverius opdroeg,
noemde hij Grillen. Daarnaast berijmde
gebeden en psalmen.
J. Tideman gaf in 1845 de Gedichten van
Beaumont uit.
Beauvais, Vincent van ~, zie Speculum en
Vincentius.
Becanus, zie Van Gorp. \
Beck, Frans de ~ , 1810—'79, uit Gerardsbergen
in O. Vlaanderen, journalist, 1840
vrederechter te Zottegem, 1843 schoolopziener,
lid v. d. Provinciale Raad van O.
Vlaanderen; dichter.
Beckers, Frans ~ , ps. Frans Demers, geb.
in 1905, schreef drama's en koloniale treurspelen
als Eva, alsmede novellen en dichtbundels.
Vlaams schrijver.
Bedelbrief in de lange winter van 1844—
'45; zie Tollens.
Wij gaan met schaal en bussen rond
En kloppen aan in al de wijken.
De nood is klimmende in de stad:
Geeft, burgerlui! geeft alien wat,
En geeft wat veel, gij rijken!
Bedevaartganger, De ~ , een van de verhalen
in Onze Voorouders van Van Lennep;
graaf Robert de Vries als pelgrim vermomd
op weg naar Egmond, 1090.
Bediedenisse der Missen, Die —, leerdicht
der I4e eeuw, uitgegeven door A. C.
Oudemans, vanwege „Letterkunde", 1852.
Bedier, Joseph ~ , geb. 1864, professor aan
het College de France te Parijs, verklaarde
het ontstaan der chansons de geste uit
kloosterkronieken, waaruit de jongleurs,
de rondtrekkende zangers, hun stof putten
voor boeiende verhalen. Zo ontstonden de
Karelromans pas ten tijde van de Kruistochten:
Legendes epiques, 4 delen.
Bedrieger erfgenaam bedrogen, 1714, blijspel
van H. v. Halmael; zie daar.
Beeck, Nic van —, geboren te Turnhout in
1923. Dichter van De blanke Tuin.
Beeckzangh, gedicht van Vondel aan Katharine
Baeck; zie daar.
Beek-de Haan, Setske ~ , zie Cissy van
Marxveldt.
Beeke, H. —, zie Krede ben Heik.
Beeloo, Adrianus ~ , 1798—1878, uit Den
Haag, lector a. h. Marine-instituut te Me- |
[ demblik, 1857 inspecteur v. h. L.O. in N.
Holland. Schreef Maria Tesselschade op 't
slot te Muiden, blijspel, 1819; toneeldichter;
citadelpoeet. Bekend werd zijn berijmd
verhaal 's-Gravenhage, 1843. Verder zijn
gedicht Gods-oordeelen, 1848.
Beemster, De ~ , ingepolderd 1612 onder
leiding van Jan Leegh water; 't eerste jaar
1000 zak koolzaad!
De Windvorst, om den rouw van
Hollands maag te paaien,
Vermits door storm op storm zij schade
en inbreuk lee,
Schoot molenwieken aan en maakte na
lang draaien
Den Beemster tot een beemd en loosde
't meer in zee. (Vondel).
Woonplaats van Ds. Wolff en 1759—'77
van Betje Wolff-Bekker. Haar Beemster
Winter-Buitenleven is van 1778. Jan Bartelink
dichtte De Beemster Kermis, 111 A.
Been, Joh. H. ~ , 1859—1930, archivaris
van Den Briel en onderwijzer aldaar;
schrijver van geschiedverhalen.
Beer, Taco de ~, 1838—1923, geb. te
Maarseveen, leraar a. d. H.B.S. te Amsterdam,
redacteur van Noord en Zuid,
1877—1907. Samen met Laurillard Woordenschat,
verklaring van woorden en uitdrukkingen,
1893—'99. Schreef een overzicht
van de letteren van 1880—'90. Vertaalde
stukken van Moliere en van Lessing.
Hij was in 1877 een van de oprichters
van het weekblad De Amsterdammer.
In 1868 had hij een brochure geschreven,
Madame Bovary in Holland tegen Huets
roman Lidewyde. Zie Will em Paap.
Beernaert, Adolf August ~ , 1825—1883,
schreef een zestal goede Vlaamse dichtbundels.
Beer Poortugaal, Mr. J. C. C. den ~ , 1775
—1813, Patriot, vrijwillig kapitein in de
slag bij Bergen, 1799, lid der regering van
Gouda. Sentimenteel dichter, bestreden in
De Arke Noachs.
Beers, Jan van ~ , 1821—'88, leraar te Lier,
1861 te Antwerpen, de dichter van Jongelingsdroomen,
1853, en in 1858 van Levensbeelden;
Rijzende Bladen, 1884, bekroond
met de 5-jaarlijkse Staatsprijs.
Sentimentele poezie eerst. De zieke jongeling,
1846, geparodieerd door Piet Paaltjens:
De bleeke jongeling. In zijn jeugd
was hij lid van de kring van De Klok,
waar ouderen als Conscience en Sleeckx
samenkwamen met jongeren als De Geyter
en Frans de Cort; te Antwerpen, zijn geboorteplaats.
Ook deed hij mee aan het
Heilig Verbond. Naast zijn romantische
gedichten schildering van het Vlaamse
volksleven: De Bestedeling. Na de dood
van Ledeganck en Prudens van Duyse werd
Beersmans 40 Beets
hij de bekendste Vlaamse dichter. Was I
ook als voordrager in N. en Z. Nederland
beroemd. In zijn Lijkkrans voor Tollens
erkende hij:
En 't was bij 't luistren
naar uw vollen toon,
Dat 'k mij tot Neerlands taal, I
mijn taal, bekeerde. j
Hij werd bekend door de voordracht van
zijn gedicht De Blinde op het Taal- en
Letterkundig Congres te Utrecht in 1855.
Beersmans, Catharina ~, geb. 1845 te
Turnhout, f '99 te Rotterdam, toneelspeelster.
Koningin Louise in de Vorstenschool.
Beerte, zie Baerte.
Beets, Dr. A. ~ , zoon van Nicolaas, 1860
—1937, geb. te Utrecht; 1890—1932 redacteur
van het Ned. Woordenboek\ gaf
de Disticha Catonis uit in 1885 in de Bibl.
van Mnl. Letterkunde.
Beets, Dorothea Petronella ~ , 1812—'46,
zuster van Nicolaas, zijn „Serena"; trouwde
met F. H. Bohn, uitgever te Haarlem.
Haar enig boek Onze Buurt verscheen
naamloos in 1861.
Beets, Mr. Johan ~ , 1606—'68, neef van
Hoogerbeets, advokaat der admiraliteit te
Hoorn. Hij schreef 1626 het blij-eindigend
spel Melissa. Verder gedichten. Volgeling
van Rodenburg. Hij schreef een pastorale
in de trant van Am in fa en Pastor fido, onder
de titel: Daphne of boschvryagie. In
een Vyer-werck bejubelde hij de overwinning
op het Slaak, 1631.
Beets, Dr. Nicolaas ~ , 1814—1903, geb. te
Haarlem, student te Leiden, 1833—'38,
predikant te Heemstede, 1854 te Utrecht,
1874 hoogleraar aldaar. Zijn eerste werk
was een treurdicht bij de dood van Mw.
Bilderdijk, 1830. Hij was een vereerder
van Bilderdijk, doch die nog meer Scott,
Sterne en Byron bewonderde. Hij kwam
in kennis van de E. letteren door zijn
vriend John Ingram Lockhart, zoon van
een E. leraar te Haarlem. Hij gaf in 1834
een bloemlezing uit van vertalingen van
Scott en Byron; zie daar. In 1834 kwam
hij met zijn berijmd verhaal Jose, dat in
Spanje speelt, en in zijn sombere romantiek
Byrons Lara tracht na te volgen. Dan komen
Kuser, 1835, en Gwy de Vlaming,
1836; onder invloed van Scott; maar beide
weer vol opgeschroefde romantiek, die bij
Beets nooit meer dan een aangeleerde les
was. Zijn Maskerade, geschreven tussen die
beide stukken in, is veel eenvoudiger en
natuurlijker. Hij was de grote vriend van
Hasebroek. Werkte mee aan De Muzen en
aan De Gids, maar zijn Vooruitgang toonde
in 1837 reeds, dat hij een man des behouds
was. In 1841 weigerde De Gids zijn
Lied in groote droogte\ sedert werkte hij
niet meer mee. Ook in zijn gedichten
toonde hij zich de gematigde volgeling van
Bilderdijk en Da Costa. In 1839 was hij
genezen van zijn voorkeur voor Byron, zijn
„zwarte tijd" was voorbij. Van dat jaar
was nog zijn laatste berijmde verhaal Ada
van Holland, maar is ook reeds zijn Rijmbijbel.
Doch eerst kwam nog in 1839 de
Camera Obscura, schetsen uit zijn studententijd;
hij moest nog bevestigd worden; in
1840 werd hij predikant te Heemstede. De
Camera is het beste van de werken. die
ontstonden door de „kopieerlust des dagelijkschen
levens". Hildebrands 12 karakterschetsen,
eerst opgenomen in het verzamelwerk
De Nederlanden, De Markense Visser,
de Schippersknecht, De Veerschipper
enz., staan veel hoger dan de 12 typen in
Waarheid en Droomen, De maatschappij
van zijn tijd heeft Hildebrand afgebeeld,
met alle kleinburgerlijke deftigheid, met
braafheid en benepenheid, en er is humor
in het werk; hij had „onze taal het zondagspak
uitgetrokken". Hij laat de boeren
spreken in dialect; hij geeft de volkstaal
van het Diakenhuismannetje en de deftige
spreekwijze van de Keggen en Stastokken.
Vele typen in de Camera zijn afgekeken
van Lamb en ook te vinden in de Sketches
van Dickens.
Beets trouwde in 1840 met Aleida van
Foreest; als gematigd orthodox predikant
kwam hij in nauwe aanraking met Da
Costa, De Clercq en Koenen. Hij vertaalde
uit het D. een Leven van Jezus en schreef
1842 zijn boek over Van der Palm. Van
de wereldse poezie nam hij afscheid. Een
dozijn liedjes van 1839 op de droogmaking
van het Haarlemmermeer, het Putje van
Heilo, het Boertje van Heemstee enz. waren
de laatste. Ze waren geschreven voor
de Volksalmanak van het Nut. Voortaan
werd de bijbelse en stichtelijke poezie de
hoofdzaak; Beets werd de Christelijke
volksdichter en de maker van huiselijke
verzen. Reeds in 1843 kreeg hij de Ned.
Leeuw, in 1859 werd hij lid der Kon.
Academic Hij was de gevierde spreker op
congressen, hield letterkundige voordrachten;
gaf Starings Gedichten uit. Zijn eigen
gedichten verschenen in Korenbloemen,
1853, en vele volgende bundels. Daarin een
groot aantal puntdichten. Hij was de spreker
bij het Oranjefeest te Utrecht 1863,
bij het Waterloofeest van 1865, te Heiligerlee
1868; hij schreef de Feest-Cantate
bij de onthulling van het Gedenkteken voor
1813 op het Plein 1813 te 's-Gravenhage,
1869. Zo was hij de grote man. Maar hij
was ook een goed letterkundig criticus:
Friso\ over Vondel, Poot en Bilderdijk;
uitgegeven als Verpoozingen, 1856. GeBegga
*
volgd door de Verscheidenheden, 1851—
'73: Tollens, De Paradijsgeschiedenis, Walter
Scott. In 1885 nog de Niemve Verscheidenheden',
motto: non coquis sed convivis,
niet voor de koks, maar voor de gasten.
Het waren voordrachten, zo als in
1861 het Gesprek met Vondel, met de bekende
regels:
Dankt alien God en weest verblijd,
Omdat gij Nederlanders zijt!
In 1887 gaf Beets een toelichting bij de
Camera onder de titel Na Vijftig jaar.
Verder kwamen er tot 1899 nog verscheiden
dichtbundels; de dichter werd oud en
kon met de ontwikkeling van zijn tijd niet
mee. Maar ook in zijn jeugd al twijfelde
hij aan Vooruitgang (Gids, 1837). De
grote massa bewonderden hem; de Mannen
van Tachtig noemden hem een rijmelaar;
zij ontbraken op het huldefeest van 1884.
Beets gaf Alle de Gedichten van Anna
Roemers uit, 1881. Met zijn Sticktelijke
Uren wilde hij de opbouw van het godsdienstig
gemoedsleven bevorderen.
Beets-tentoonstelling 1903. Portret, geschilderd
door Therese Schwartze, 1881. Zijn
leven beschreven door Ds. Jon. Dyserinck,
1903, en door Chantepie de la Saussaye,
1904. In 1910—'19 verschenen de 3 delen
van Nic. Beets door G. v. Rijn en J. J.
Deetman.
P. H. Ritter Jr. gaf 1939 uit Een kapper
over een Professor, met een bespreking van
de Camera. Zie daar. Van H. Ph. 't Hooft
De Student Beets, 1914; met inleiding over
humor.
Begga, dichterlijk verhaal van Jan van Beers,
in hexameters geschreven, van het kantwerkstertje,
dat als Assepoester behandeld
werd en die na lijden en laster ook haar
prins vindt. Met „de besteek", het naamfeest,
gevierd ten huize van de kuiper,
zeldzaam geslaagde idylle uit het Antwerpse
volksleven.
Behoudenisse, De Sf>ieghel der menseliker
—•, uitgegeven door L. M. F. Daniels naar
het hs. in 't Brits Museum, 1950.
Beiaard, De ~ , maandschrift voor R.K. van
Ger. Brom, F. v. Cauwelaert, J. Hoogveld,
B. Molkenboer en L. J. M. Feber; 1916
—'25.
Bekker, Balthasar ~ , 1634—'98, rationalist;
zoon van een predikant, geb. te Metslawier,
zelf predikant te Franeker, Weesp
en Amsterdam. Streed tegen het bijgeloof
en voor de Verlichting; volgeling van
Descartes. Schreef eerst een boekje over de
kometen en daarna zijn hoofdwerk De Betooverde
weereld, 1691—'93, waarin hij de
strijd opnam tegen het geloof aan een persoonlijke
Duivel. Om dat boek is hij te
Amsterdam als predikant afgezet, 1692,
Bellamy
doch beschermd door de Stadsregering.
Over Bekker een uitvoerig boek van Dr.
W. P. C. Knuttel, 1906. Over de Betoverde
Weereld verschenen 230 boeken. Bekker
is te Jelsum overleden.
Betje Wolff schreef in 1775 haar satire
De Bekkeriaansche dooling wederlegd,
waarin zij de orthodoxen te lijf ging.
Bekker, Elisabeth ~ , zie Betje Wolff.
Belachchelijke Jonker, De ~ , een van de
bekendste kluchten van Dr. Pieter Bernagie.
Eduard, de opsnijder, vrijer van Johanna,
moet het ten slotte afleggen tegen
Karel, de jonge koopman. Het stuk werd
weer uitgegeven door G. Velderman.
Belcampo, ps. van H. Schonveld Wichers,
geb. 1899, schrijver van verhalen, 1935
—'43, en van Zwerftocht, 1938.
Beld, Eb. van de ~ , geb. 1919 te Delft,
een van de dichters van Het Jonge Hart.
Belder, J. L. de ~ , geb. 1912 te Lier. Begaafd
Vlaams dichter, die enige verwantschap
vertoont met Rilke. Stilte, De gesloten
Kamer, Uit de Herfst.
Belgische Muzenalmanak, 1826—'30; zieAl
Belgische Opstand, zie Citadelpoezie.
Belgisch Museum, het tijdschrift voor Nederduitse
Taal- en Letterkunde van J. F.
Willems te Gent, 1837—'46.
Belisarius, 490—565, veldheer in dienst van
keizer Justinianus, bestreed de Vandalen in
Afrika en de Goten in Italie, bracht 540
hun koning Witigis gevangen naar Konstantinopel;
streed 547 tegen de Gotenkoning
Totila en veroverde Rome. Stond
aan nijd en wangunst bloot en verloor al
zijn waardigheden, maar werd ten slotte in
zijn eer hersteld. Naar hem genoemd een
boek van de F. deist Marmontel, dat 1768
in het Ned. verscheen. Daarin wordt een
deugdzame heiden op een lijn gesteld met
de Christen, 't Boek werd heftig aangevallen.
Bellamy, Jacobus ~ , 1757—'86, uit Vlissingen;
zijn vader was een Zwitser, lijfknecht
bij Hurgronje, raadsheer. Later werd
de vader kommies en trouwde hij met Suzanna
Hoefnagel,J een Walcherse boerin.
Hij stierf vroeg, zodat Jacobus verder opgevoed
werd door zijn grootvader Bellami,
die ook lijfknecht geweest was. Jacobus
werd 1772 bakkersknecht. Hij maakte ook
verzen, die de aandacht trokken van Ds.
Te Water. Die stelde hem in staat, zoveel
te leren, dat hij in 1782 naar Utrecht kon
gaan als student. Twintig heren verbonden
zich tot een jaarlijkse bijdrage van 2 tot 8
Zeeuwse rijksdaalders; daarbij kreeg hij
een beurs van / 300. In Maart 1782 vertrok
hij naar Utrecht; hij had niet eens
afscheid kunnen nemen van Fillis. Nu was
hij dus student in de godgeleerdheid. Hii
Bellamy 42 Belle
was er de krijgszanger, die aldaar tot zijn
voile ontwikkeling kwam:
Wij dragen aan de sterke heup
Een scherp en blinkend zwaard
Hij werd er ook de minnezanger; zijn beminde
was Francina Baane:
Mijn Fillis' aangezicht is rond,
Haar voorhoofd glad en hoog verheven;
De wellust schijnt op haren mond,
De min in haar gezicht te leven....
In Utrecht kwam hij in de kring van Unices
ante omnia Musae, de dichters Hinlopen,
Rau, Ockerse, Carp en J. P. Kleyn,
die hem in kennis brachten met de Engelse
en Duitse geschriften, o.a. met Richardson.
Zij leerden hem beter de dichterswereld
kennen; uit zichzelf was Bellamy reeds te
Vlissingen vervuld met liefde voor de natuur
in stille nachten en alle andere tedere
gevoelens. Zij wijdden hem verder in in
de schoonheid van Sterne en Ossian, van
Gessner en Gleim, van Burger en Holty.
Zo kwamen in 1782 reeds zijn Vaderlandsche
Gezangen en de Gezangen mijner
Jeugd, onder ps. Zelandus, minneliederen.
Bellamy kwam ook bij Ds. Van der Palm
te Maartensdijk, bij Ondaatje vooral, en bij
andere Patriotten. Hij schreef dicht- en
prozastukken in de Poetische Spectator,
aan de kritiek gewijd, 1784—'86. Bellamy,
onder invloed van Jung Stilling, streek er
het vonnis over de dichtgenootschappen.
Hij leerde beseffen, dat „losheid, waarheid,
natuur" de vereisten zijn voor de dichtkunst.
Reeds voor zijn komst te Utrecht
had hij de aandacht op zich gevestigd door
gedichten in de Post van den Neder-Rhijn,
ook onder ps. Zelandus. Nu werd vooral
Kleyn zijn raadsman. Hij beoefende het
rijmloze vers, ook om de dichtgenootschappen
te laten zien, dat de welluidendheid
van een gedicht niet afhangt van het rijm.
Met geestdrift dacht Bellamy aan een gewapend
en geoefend volk; hij maakte een
vers op de gewapende burgerij en zond het
aan De Post van den Neder-Rhijn. Zijn
Vaderlandsche Gezangen richtten zich tegen
de Britten en tegen de Nederlanders, die
vrede met Engeland wilden.Hijverheerlijkte
Het Vaderlandsche Meisje en De Vaderlandsche
Jongeling; in 1785 kwam de 2e
druk. Van 1783 is zijn Brief aan Van
Alp hen, waarin hij opkomt tegen de „poetische
gasthuizen", de dichtgenootschappen.
Hij nam met zijn vrienden zelf de kritiek
ter hand in het tijdschrift: Proeven voor
het verstand, den smaak en het hart, 1784
—'85, een verzameling van stukken in allerlei
vakken van studie als voorbeelden;
in proza en in poezie, voor een groot deel
van Ockerse, wat het proza betreft, de gedichten
van Bellamy, enkele van Antoinette
Ockerse, Kleyn en Rau; van de laatste de
romance Ewald en Elize, van Bellamy de
vertelling Roosje. De verzen meest rijmloos
en Anacreontisch. Zo ook in zijn laatste
bundel Gezangen, 1785. Bellamy was de
leiding gevende criticus geworden.
Sedert 1784 liet de gedachte aan de dood
Bellamy niet meer los; op 11 Maart 1786
is hij in Hinlopens armen ontslapen; op
15 Maart werd hij bij fakkellicht begraven
in de Nicolaaskerk te Utrecht. Diepe droefheid
heerste in de kring der vrienden:
Der Barden liev'ling was hij,
Een zonnestraal zijn lied. (Kleyn).
Aagje Deken schreef een groot rouwdicht:
„Traanen gestort bij het Overlyden van
den Uitmuntendsten Dichter". Hij had inderdaad
de onnatuur en de deftigheid in
de poezie naar vermogen bestreden; bezieling
was van hem uitgegaan; zijn gedichten
en zijn kritiek waren een voorbeeld.
De leden van de kunstenaarskring van Bellamy
komen alle voor in het Dichter-Album
van J. P. Kleyn; zie daar. Uitgegeven 1890
door Hasebroek. Tot zijn navolgers behoren
Van der Woordt, Heron, Van Sonsbeeck,
Gerrit van Lennep; ook is Bellamy's
invloed in de Minderjaarige Zangster van
Kinker, 1785 en in de Gedichten van Clarisse,
1792. Van der Palm schreef Herinneringen
aan Bellamy, Van Vloten gaf Nagelaten
Brieven en Papieren uit.
In 1822 gaven W. A. Ockerse en zijn
vrouw een overzicht van zijn leven en werken
uit als een Gedenkzuil op zijn graf;
het boek werd opgedragen aan Francina
Baane.
Vier Zeeuwse studenten plaatsten in 1825
een gedenksteen in de Nicolaaskerk te
Utrecht; in 1881 werd een gedenksteen
onthuld in zijn geboortehuis te Vlissingen
en schreef Johs, Dyserinck Ter Nagedachtenis.
Het proefschrift van Dr. J. Hoeksma over
Bellamy is van 1903. Van 1917 Leven en
Werken van Bellamy van Dr. J. Aleida
Nijland.
Bellay, Joachim du ~ , 1524—'60, F. taalvernieuwer.
Defense de la langue franqaise,
1549. Een der voornaamste dichters
uit de school van Ronsard. Nagevolgd door
de Ned. Renaissance-dichters.
Belle, Jan van ~ , 1690—1754, onderwijzer
te Haarlem, kwam op een reis uit Frankrijk
aan de Moerdijk, toen daar Jan Willem
Friso „met zijn geliefde Moor" verdronken
was. Berijmde Psalmen, 1733;
stelde een Korte Wegwyzer ter Spel-,
Spraak- en Dichtkunde in Nederduitse
Dichtmate op. 100 Bladzyden, 1748.
Bellemans
Het Neederduits, der Batavieren Taal,
Der Taalen pronk, hoe zeer van
Mof en Waal
Bezoedeld, steunt op onverwrikbre
gronden,
Niet nieuw gezogt, maar in 't gebruik
gevonden.
Bellemans, Daniel ~ , 1640—'74, pastoor
te Horsen, dichter van de liederbundel
Den lieffelycken Paradys-vogel, 1680, in
de vrome trant der M.E. Daarin o.a. Jezus
als bruidegom. In 1724 verscheen te Antwerpen
de 7e druk. Van Bellemans ook:
Het citherken van Jesus, spelende sestigh
nieuwe liedekens op het Groot Jubile van
het H. Sacrament van Mirakel tot Brussel.
Bellerophon, dichtbundel van Pers\ zie daar.
Bellettrie = de fraaie letteren; zuiver letterkundige
werken; ontspanningslectuur.
Bellingen, Thomas van ~ , zie Thomas van
Cantimpre.
Bellingeweer, burcht bij Winsum (Gron.).
Zie Clara Feyona van Sytza?na.
Bellone aen bant, gedicht van Antonides ter
ere van de Vrede van Breda, 1667. ,.Het
is zoo schoon, dat ik er mynen naem wel
onder zetten wil", Vondel.
(Bellona, de godin van de oorlog).
Belpaire, M. E. ~ , 1853—1948, R.K.
schrijfster uit Anttuerpen. Het landleven in
de Letterkunde, 1902. Letterkundige; medewerkster
aan Dietsche Warande en Belfort.
Bemmel Suijck, C. J. v. ~, 1839—1900,
predikant te Keppel, schreef verzen voor
Aurora en andere almanakken; romansc'rijver.
Benningh, zie Bodecheer.
Bennink Janssonius, Roelof ~ , 1817—'72,
gaf met zijn vrienden Hecker en Lesturgeon
het Dichterlijk Mengelwerk uit, in
1838 door De Gids niet vriendelijk ontvangen.
Het waren vertalingen van klassieken
en modernen naast eigen werk. Van
1844 zijn zijn Lentebladen, een bundel
vrome gedichten. Predikant-letterkundige,
schrijver van kerkgeschiedenis. Medewerker
a. d. Gron. Volksalmanak. Van hem
zijn 23 liederen opgenomen in de Vervolgbundel
op de Evangelische Gezangen, 1866.
Sedert 1850 in Den Haag.
Benoit de St. More, schreef ± 1160 de F.
roman van Troje, die, 1264, door Ma«rlant
vertaald werd en voor Maerlant reeds
gedeeltelijk door Segher Dieregotgaf. Benoit,
uit Touraine, had zijn gedicht opgedragen
aan Alienor de Poitiers, koningin
van Engeland. Hij kende Homerus niet,
doch putte uit L. werken, die op naam
gesteld werden van Dares Phrygius en
Dictys Cretensis, zogcnaamde Griekse
schrijvers. De figuren, die in zijn Troje
43 Bergen-op-Zoom
optreden, waren verwant aan die in de
Westerse Britse romans.
Bentgenooten te Parijs, De Letterkundige
~, studie van Potgieter, 1837, over de
Franse letteren, met telkens een terugblik
op de Nederlandse, en met een overzicht
van de Ned. „bentgenooten", die van
Hooft, Cats, van de Sentimentelen, van
Jeronimo en Bernardus de Bosch, die van
het Koninklijk Instituut vooral, het „overdeftige"
genootschap, dan die van Helmers
en die van Tollens, „de huisselijke bent",
om te eindigen met die van de allermodernsten
van toen.
Beowulf, Oud-Engels heldendicht, 8ste eeuw;
't oudste epos in de letteren van West-
Europa.
Berchmans, zie Courtmans.
Berckenhoff, H. C.~, 1850—1920, uit Purmerend,
journalist, toneelschrijver en schrijver
over toneel.
Berckmans, Mr. Joris ~ , notaris en schepen
van Lier, prins der Kamer „De Ongeleerden",
die van 1636—'88 veertig stukken
van hem opvoerde, o.a. Jephta ende
syne dochter\ f 1694.
Bere Wisselau, Van den —, zie W.
Beresteyn, Cornells van —, zie Guevara.
Berg, Ahasuerus van den ~ , 1733—1807,
predikant te Arnhem, dichter; lid der commissie
voor de Psalmen 1772, voor de Gezangen
1803. Vriend van E. M. Post;
schreef het voorwoord voor haar roman
Het Land en stelde daarin de sentimentaliteit
van Feith aan de kaak, 1788.
Berg, Dr. Joh. ~ , geb. te Sappemeer 1887»
schreef 1919 zijn proefschrift over de lnvloed
der It. Letterk. op de Ned. gedurende
de 19e eeuw. Bibliothecaris der U.B.
van Amsterdam 1936—'41.
Berg, Wilhelm "~, ps. van Una Schneider.
Berge, Jan van den ~ , de schrijver van het
esbatement van Hanneken Leckertant; hij
was factor van De Violieren te Antwerpen
en won met zijn stuk de ereprijs op het
haagfeest van Diest, 1541. Uitgave v. C.
Kruyskamp 1950. [R.K. dichter.
Berge, Willem ten ~ , geb. 1903 te Leens;
Bergen, Eduard van ~ , geb. 1853, Vlaams
letterkundige, schrijver over De Vlaamsche
Beweging, over Catharina Beersmans enz.
Bergen-op-Zoom, belegerd door de Spanjaarden,
1622, bezongen in een der mooiste
gedichten van Valerius. Het ontzet van
B. o. Z. bezongen door Starter en door
Revius. In Valerius' Gedenckclanck:
Berg op Zoom
Hout u vroom,
Stut de Spaensche scharen;
Laet 's Lands boom
End sijn stroom
Trouwlijck toch bewaren!
Bergh l
Geen wonder, dat een tijdvers werd gedicht,
toen de stad ontzet was door Mauri
ts:
ICk, Berghen, ben ontzet,
besChVt Voor SpaansChe banden,
ICk ben door Godes MaCht
tot Voordeel Van de Landen.
In de Oude Kamer te Amsterdam werd
1624 ten tonele gevoerd D'ontsettinghe
van Berg-op-Zoom.
Hetzelfde onderwerp was de inhoud van
het zinnespel, dat in 1622 gespeeld werd
door de Blauwe Acoleyen van Rotterdam
bij de terugkomst van Prins Maurits.
Bergh, Adr. v. d. ~ , rederijker te Utrecht,
vertaalde uit het E. een nu verloren toneelstuk,
Andronicus. Waarschijnlijk putte Jan
Vos hier de stof uit voor zijn Aran en
Titus. — V. d. Bergh schreef verder Jeronimo,
1621 vertoond en gedrukt, naar het
E. van Thomas Kyd. In 1622 werd zijn
Poly door gedrukt. In 1638 speelde hij in
de Amsterdamse schouwbrug; in 1639 was
hij bij een Engelse troep.
Bergh, P. T. Helvetius van den ~ , 1799—
1873, trad 1837 op met De Neven, ons
laatste oorspronkelijke blijspel in verzen.
Grote opgang. In 1841 kwam het blijspel
De Nichten, 5 bedrijven in proza. Dit is
gevallen, niet omdat het een slecht stuk
was, maar omdat er een schijnvrome juffrouw
en een onbeschaafde iuitenant in
voorkomen. Zo kreeg de schrijver de officieren
en de vromen tegen zich. Ook de
nieuwigheid je en jij gaf aanstoot, zelfs
bij De Gids. Er verscheen een schotschrift,
vol onbeschoftheden. Van den Bergh antwoordde
in 1842 met een Gesprek over de
Nichten', hij betuigde dat hij noch personen,
noch een stand heeft willen kwetsen.
Maar hij besloot ook, geen blijspel meer te
laten drukken of spelen. Bakhuizen leverde
in de Gids van 1842 een ernstige kritiek
op De Nichten. Van den Bergh gaf 1853
nog een bundel Proza en Poezij uit; daarbij
de tijdzange Jan de Droomer en Achttienhonderdachtenveertig.
Proefschrift over Helvetius v. d. Bergh
van A. C. v. Waveren, 1925.
Bergh, Herman van den ~, geb. 1897,
dichter, 1918 oprichter van Het Getij,
waaruit 1924 De Vrije Bladen en 1932
Forum voortgekomen zijn; de eerste vitalist;
zie daar. Zijn gedichten verzameld uitgegeven
in Vrije Bladen van 1925, als De
Spiegel; zijn opstellen gebundeld als
Nieuwe Tucht, 1928. Nu redacteur van
Elseviers Weekblad.
Bergh, Mr. L. Ph. C. v. d. ~ , 1805—87,
leerling van Adam Simons, trok 1830 uit |
4 Berghen
I met de Utrechtse jagers; letterkundige, geschiedschrijver
en een van onze eerste
folkloristen. Schreef 1836 over Ned.
Volksoverleveringen, in 1846 zijn Critisch
Wdb. der Ned. Mythologie. Hij gaf 1847
de roman van Heinric en Margriete van
Limborch uit. In 1852 verscheen zijn Handboek
der Mnl. Geographie. Eindelijk werd
hij in 1854 adjunct-Rijksarchivaris en in
1865 volgde hij Bakhuizen van den Brink
op als archivaris. Van 1864—'73 werkte
hij aan het Oorkondenboek voor Holland
en Zeeland. Van bijzonder belang was zijn
uitgave De Nederl. Volksromans in 1837,
waarmee hij de aandacht vestigde. op de
oude volksboeken als „Tijl Uilenspiegel".
Ook was Van den Bergh een der eersten,
die weer de aandacht vestigden op Shakespeare;
hij bracht een bloemlezing uit
diens Dramatische Werken in dichtmaat
over, 1834. Verder schreef hij: 's-Gravenhaagsche
Bijzonderheden, 1847—'49, en
Nijmeegsche Bijzonderheden, 1881. Zie ook
Claes Willemsz.
Bergh, Samuel J. van den —, 1814—'68,
drogist in Den Haag, gaf 1861 Geest en
Hart uit, liederen „Duitschlands dichters
nagezongen", opgedragen aan C. G. Withuys.
Volgeling van A. v. d. Hoop Jr.,
vriend van Van Zeggelen. In zijn huis
kwamen ook Bennink Janssonius en De
Kanter. Hij richtte met Van Zeggelen en
W. P. van Stockum Oefening Kweekt
Kennis op. In zijn gedichten volgde hij
Helmers en Tollens; van Byron vertaalde
hij Corsair, 1843, en Lara, 1845. Van
1844—'48 zijn de Zangen des Tijds. Redacteur
v. d. almanak Aurora.
Bergh van Eysinga, Dr. H. W. Ph. E. van
den —, 1868—1820, socialisrisch predikant
te Zutfen, schrijver van De Ziel der
Menschheid, overzicht van de klassieke en
moderne letterkunde der wereld, 5 delen;.
1914.
Bergh van Eysinga-Elias, Mw. Dr. J. van
den ~ , geb. te Amsterdam 1880, medeoprichtster
v. d. School voor wijsbegeerte
te Amersfoort, leidster v. d. Volksuniversiteit
te Haarlem. Schrijfster over godsdienstige,
wijsgerige en historische onderwerpen,
ook van Multatuli's Leven en
Werken, 1920 en van een bloemlezing uit
die werken. Zij trouwde in 1906 met prof.
Dr. G. A. v. d. B. v. Eysinga, predikant
en bijz. hoogleraar te Utrecht.
Berghe, Jan van den —, zie Berge.
Berghe, Jan van den —, gestorven in 1439,
schreef Een Tractaat van den Caetspele,.
waarvan een moderne bewerking het licht
zag.
Berghen, Rene ~ , geb. te Antwerpen, 1901r
I Vlaamse verteller: De kleine Isa. Schreef
4
Bergmann l
verscheidene romans en een essai over
Schopenhauer.
Bergmann, Antonie ~ , 1835—'74. Vlaams
schrijver uit Lier, pseudoniem Tony. Hij
begon met novellen in de Gentse studentenalmanak
van '/ Zal wel gaan en met Reisverhalen
van den Rijn, 1870. Maakte naam
met Ernest Staas, Advokaat\ Schetsen en
Beelden, 1874; humoristisch werk met realistische
beschrijving van het volksleven;
de Vlaamse Kopieerlust, tevens autobiografie.
Schreef ook een geschiedenis van Lier en
een Leven van Marnix.
Tony's Afstamming en Levensloop geschetst
door Omer van Audenhage, leraar te Diest,
1936. Borstbeeld te Lier.
Berg-op-Zoom, zie Bergen.
Bergsma, Dr. J. ~ , 1854—1935, geb. in
de gem. Slochteren, leraar in 't Ned. te
Groningen; schreef over St. Brandaen,
1887; redacteur v. d. Driemaandelijksche
Bladen voor Taal en Volksleven van "t
Oosten van Nederland, sedert 1901. Gaf
Karel ende Elegast uit.
Berg van Licht, De ~ , historische roman
van Louis Couperus, het verhaal van de
zonden van keizer Helegabalus in Rome.
Berispdichten, de hekeldichten van Jacob
Zeeus.
Berkel, J. —, ps. v. /. v. 't Lindenhout.
Berken, Tine van ~ , 1870—'99, ps. van
Anna Witmond-Berkhout; tot 1895 onderwijzeres
te Amsterdam, schrijfster van kinderboeken.
Schreef onder ps. Anna Koubert
schetsen voor volwassenen.
Berkenman, Paul —, ps. van Roger Thienpont,
geb. te Gent 1926, dichter. Hij verwierf
de prijs voor poezie van de stad
Gent.
Berkhey, zie he Francq van Berkhey.
Berkhout, Anna ~ , zie Tine van Berken.
Berlaer, Maria van ~ , edelvrouw te Antwerpen,
belastte Lodewijk van Velthem met
de voortzetting van Maerlants Spieghel
Historiael.
Bermherticheyd, Zeven spelen van die
wercken der ~ , „in rijm ghemaeckt" gespeeld
te Amsterdam 1591.
Bernagie, Pieter ~ , 1656—'99, uit een voorname
familie te Breda, bekend als de
schrijver van de kluchtspelen Studente-
Leven 1684 en Goe Vrouw, 1686, beide
uitgegeven door W. L. v. Helten, 1871.
Dokter te Amsterdam. Bernagie werd 1692
hoogleraar in de geneeskunde te Amsterdam.
Hij zat sedert 1688 in het bestuur
v. d. Schouwburg. Zijn Goe Vrouw geeft
een aardige schets van een theepartij; zulk
een schets ook in de Belachchelijke Jonker.
Hij was 1684 opgetreden met 4 kluchten
en met het treurspel Constantinus de
) Beroepen in de Letteren:
Groote\ in 1685 kwamen twee kluchten,
een blijspel en het treurspel Paris en Helen
e\ in 1686 kwamen nogmaals 4 stukken.
Dan pas in 1698 nog het zinnespel De
Mode. Zijn Belachchelyke Jonker, 1684,
behandelt hetzelfde onderwerp als De Hollands
che Branschman van Pels. Als uitbeelder
staat Bernagie ver achter bij zijn tijdgenoot
Asselijn; wat de vorm betreft, volgt
hij het F. toneel; wat de inhoud betreft,
de professor heeft zelfs in de kluchten al
te veel geleerdheid te pas gebracht.
Ondanks dit alles is er veel goeds, vooral
in de blijspelen en kluchten, b.v. de schets
van een bedorven kind in Het Betaald Bedrog,
1684. En Bernagies werk geeft een
goed beeld van het leven der burgerij tegen
het eind der 17e eeuw. Zo beeldt hij in
zijn Romanzieke Juffer, 1685, de zwetsende
Hans naar het leven uit. In zijn blijspel
Debauchant (Doordraaier) van 1686 is de
F. invloed duidelijk in de „Franse Danssers"
Arlequin en Politionelle. Zijn bedoeling
was „vorderinge van de Deugd en
goede zeden, bestraffing der Fouten".
Bernlef, blinde zanger, bezong de daden van
het voorgeslacht in harpzangen, die niet
bewaard zijn. De apostel Liudger trof hem
te Helwerd bij 't dorp Rottum, genas hem
van zijn blindheid en leerde hem psalmen;
±L 785.
Beroepen in de Letteren:
GENEESHEER: J. Geerlinck: Vandaag
geen spreekuur. — Tj. Franken: Tusschen
leven en dood.
TANDARTS: H. van Uden: Ivor en parade.
VROUWENARTS: J. van Arkel Zegwaard:
Vrouwenarts.
VROEDVROUW: Martha Brouwer: Als
het kindje komt....
VERPLEEGSTER: Zuster Sonja: Waar geleden
en gelachen wordt.
DIERENARTS: J. Gajentaan: Volgende
..patient!" A. Roothaert: Dr. Vlimmen.
HOOGLERAAR: Net Houwink: Herfst in
Juni.
PASTOOR: Jac. Schreurs: Kroniek eener
parochie. De kraai op de kruisbalk.
PREDIKANT: H. J. de Groot: Schaap en
bok in een hok. — Van een oud stadspomp
je. — P. H. Ritter Jr.: De goede herder.
RECHTER: Fr. Pauwels: Rechter Thomas.
— Joh. Luger: De kleine misdaad. — Jan
Mens: Hellend vlak of De misdaad in miniatuur.
Zijnde de zittingen van de Amsterdamse
politierechter. Anke Servaes: Wie
volgt?
BURGEMEESTER: F. le Maire: Magistraat
in miniatuur. — G. le Maire: Groote man
in kleine stad.
GEMEENTESECRETARIS: Rimpels en golBeronicius
46 Bespiegelingen van Godt
uen. Belevenissen van een dorpssecretaris.
RECLAME-ADVISEUR: Dieuke Boissevain:
Parade.
BEROEPSMUSICUS: Leo Ott: Muzikale
conjectie.
JOURNALIST: Johan Luger: Naar wij
oernemen.,... Roman uit de krantenwereld.
ONDERWIJZER: A. Pleysier: De kostelooze
school. - Theo Thijssen: Berend
Wels. Sehoolland. De ge!ukkige klas. -
BLOEMIST: P. H. Ritter Jr.: Vredenbo].
TUINDER: P. J. Risseeuw: Geleend goed,
Familieroman uit het Westland.
MIJNWERKER: E. M. Bunge: In bet
scbijnsel van de mijnlamp,
ZEEMAN: Karel van der Geest: Tbuisreis.
- Willem de Geus: lVi/de uaart. - Jan
de Hartog: Hollands glorie. Roman van de
zeesleepvaart. - J. Gerhard Toonder: Vitvaart.
VLIEGER: W. van VeenendaaI: Cocepit,
- A. Viruly: "Voor vrij ?.... contact!"
Van de Soesterbergse vIieghei. - In de
scbroejtoind, - We vlogen naar Lndie. Logboek.
Beronicius, P. ]. .-....., schoorsteenveger, taalgeleerde,
kenner van Gr. en L. en dichter;
dichtte in het L. o.a. Georgarcbontomacbia,
d.i. Boeren- en Overheidsstrijd, n.l, de bestorming
van Middelburg door de WaIcherse
boeren, 21 ]uli 1672. Dit gedicht
vertaald door Petrus Rabus, 1691; daarna
nog herhaaldelijk, o.a. door J. B., 1766.
Beronicius werd 1673 dood gevonden in
een sloot bij Middelburg, waarschijnlijk in
dronkenschap gestikt. Dirc Buysero maakte
dit grafschrift:
Hier ligt een wonderlyke Geest,
Die Ieefde en stierf geliik een Beest.
Hy was een misselyke Sater:
Hij leefde in Wyn en stierf in W,ater.
Hij bracht Antonides' Lijkdicht op de
kapitein ter zee De Haze voetstoots in L.
verzen over en daarna in het Grieks. Zijn
Georgarehontomaehia is een navolging van
de Batraehomyomaehia, de Kikvors- en
rnuizenkrijg, het bekendste stuk burleske
poezie der Oudheid.
Bertius, Petrus .-....., d.i. Pieter de Bert, 1565
-1629, geb. te Beveren, in 1593 te Leiden
als onder-regent v. h. Staten-College, 1606
regent; hield de lijk-oratie over Arminius,
1609. Was een der felste Arminianen; koning
Jacobus I wilde, dat hij verbrand
werd. In 1614 was hij hoogleraar geworden;
na de Synode van Dordrecht afgezet
en naar Frankrijk, waar hij 1620 Rooms
werd en prof. in de geschiedenis. Jan van
Hout had hem belast met zijn letterkundige
nalatenschap; zie daar,
Bertken, Suster .-., geb. i427, kluizenares
die van 1457-1514 Ieefde aan de Buurtkerk
te Utrecht; dichteres van een bundeltie
proza en 8 gedichten, uitgegeven 1518.
Zij wendt zich daarin tot Jezus om uitredding
uit de benauwdheid van haar hart.
Haar poezie verheerliikt "de rninne", de
liefde van J ezus tot de zieI. Ook Bertha
Jakobs. Haar boexken opnieuw uitgegeven
door Johanna Snellen, 1924.
Bervoete Broers, Esbatement van de .-..... ,
gespeeld 1559 door De Corenbloem te
Brussel; Hans moet levensmiddelen brengen
naar het Minderbroedersklooster, maar hij
brengt ze naar zijn kinderen, die immers
ook "barrevoeters" zijn. De BrusseIse
Minderbroeders beklaagden zich over ·t
stuk bij de procureur-generaal, maar de
Kamerbroeders wisten zich vrij te pleiten.
Uitgegeven door K. Stallaert, Antwerpen
1891.
berijmde roman, zie i\1w. Horsting,
berijmde verhalen, een van de vormen,
waarin zich de romantiek uitte: Van Lennep,
Legenden; Hofdijk, Kennemer balladen;
Meijer, De Boelianier; Beets, Jose,
Guy de Vlaming, Ada uan Holland; Ter
Haar, H uibert en Klaart]«; Alberdingk
Thijm, De Klok van Delft; A. v. d. Hoop
Jr., Het Slot van Ysselm 0 nde, 1834; Prudens
van Duyse, Gedicbten, 1831; W. R.
Veder, Berijmde Verhalen, 1858; Tollens,
Jan van Sehaffelaar, Albrecht Beiling, Kenau
Hasselaar, Herman de Ruiter; Staring,
Wichard van Pont, Arnbem uerrast, Het
scbip van Bommel enz.; Bilderdijk, Wi//em
Tell, De tuiee broeders voor Bommel, Het
Wie! van Heusden; Schimmel, Margaretha
van Henegoutoen, 1849; A. ]. de Bull,
Eduard III voor Calais; De Genestet, SintNikolaasavond,
Fantasia, Mailbrief; Jan
van Beers, Begga.
De nieuwe tijd werd zichtbaar in Lilith en
Godenscbem ering van Emants.
Beslikte Swaant]e en drooge Fobert of de
Boerenrecbtbane, 1715, in Indie gedicht;
gevolgd door De Puiteroeenscbe Helleoeeg
of bet bes/ikt Swaantje aan den tap, 1720;
de bekendste kluchten van A. Alewijn; zie
daar.
Besnard, Albert .-....., geb. 1887, journalist,
hoofdred. v. d. Sumatra-Post, dichter. Zijn
werk uitgegeven als Opstand en Wroeging,
1925, met een voorrede van Mr. Bloem.
Bespiegelingen over het Genoegen, de eerste
bundel van Betje Wolff, 1763, leerdicht:
het ware genoegen geeft allen de
deugd.
Bespiegelingen van Godt en Godsdienst,
1662, leerdicht van Vondel, dat het bewijs
wilde brengen van het bestaan van
God, met als vervolg De Heerlijckbeit der
Besselaar 47 Beyerinck
Kercke, 1663, in 3 boeken, de geschiedenis
van de kerk in de eerste 10 eeuwen.
Besselaar, Prof. Dr. G. ~, geb. te Rotterdam
1874, lector a. d. Universiteit van
Pretoria en prof, te Pieter Maritzburg
1910—'30, bijzonder hoogleraar in het
Afrikaans te Amsterdam 1933. Schreef in
1913 zijn proefschrift Zuid-Afrika in de
Letterkunde. Medewerker aan Dichterschap
en Werkelijkheid, 1938. Schreef o.a. Holl.
Rijmlust in de lie Eeuw en Geuzenpoezie
en Eerste Afr. Bewegingskunst.
Besselaar, Herman —', geb. 1904, journalist
bij 't Rott.-Nwsbl. 1922; schreef 1936 zijn
roman Reis naar de volwassenheid.
Besten, Ad. den ~ , geb. 1923, dichter.
Dubbel Leven, 1946.
bestiaris (F. bestiaire = beestenboek), M.E.
dierkunde op rijm, zinnebeeldig toegepast:
de leeuw = Christus; de krokodil = de
duivel enz. Willem Utenhove, priester te
Aardenburg, had er een uit het F. bewerkt.
Er was 00k een bestiaris van minnen, toegepast
op de liefde. Van die van Utenhove
is niets tot ons gekomen. De beschrijving
van de „viervoete" beesten, de vogels, zeemonsters,
vissen en insekten in Maerlants
Naturen Bloeme is eveneens een bestiaris.
Betoverde Weereld, 1691, het grote werk
van Balthasar Bekker; zie daar.
Betuwsche en Overbetuwsche Novellen,
1852—'66, van Cremer, die ze voordroeg
en waarmee hij grote opgang maakte, omdat
men de karakters der dorpelingen voor
echt hield en men dacht, dat men werkelijk
de taal der Betuwe hoorde.
Betz, Mr. G. H. ~ , 1850—1900, zoon van
de minister G. H. Betz, 1880—'93 commies-
griffier der Ie Kamer, schrijver van
romans en toneelstukken, maar vooral van
Het Haagsche Leven in de tweede helft der
zeventiende eeuw, 1900. Zijn historische
stukken zijn: Jan van Leiden, Karel de
Stoute en Aleid van Poelgeest.
Betz, Dr. H. J. ~ , 1842—1905, geneeskundige,
werkte mee aan De Levensbode van
Van Vloten en aan de Ned. Spectator.
Schreef vooral over wijsgerige onderwerpen.
Levensschets van Spinoza, 1876.
Beugem, Isidoor van ~, ps. van Is. Verdoodt.
Beuken, Dr. W. H. ~ , geb. 1898 te Valkenburg
(L.), schreef 1928 zijn proefschrift
over Vanden Levene ons Heren;
gaf 1931 Mariken van Nieumeghen uit.
Dichters der Middeleeuwen, 1936. Leraar
a. d. R.K. Hogere Burgerschool te Helmond.
Beunke, H. E. ~ , 1851—1921, ingenieur bij
de S.S., schrijver van Walchersche Schetsen
onder ps. Heins; 1875.
Beurs van Amsterdam, tot stand gekomen
1845 naar het plan van Zocher volgens
prijsvraag van 1836; gehekeld door Potgieter
in zijn Een Wonder is de nieuwe
Beurs!
geen bezielende gedachte,
Die van geslacht spreekt tot geslachte,
In onze bouwkunst trad aan 't licht.
De nieuwe beurs van Berlage, voltooid
1903, geprezen door Alex. Gutteling in
Potgieters Eeuwfeest, 1908. Hij laat Potgieter
zeggen:
Een ras dat zoo kan bouwen
Dee 't zuilental dat mij deed grouwen
Terecht verzinken.
Beversluis, Martien ~ , d.i. M. B. Versluis,
geb. 1894, dichter: Zwerversweelde, 1920.
Gaf 1926 een maandschrift voor jongeren,
De Sikkel, uit. In 1928 adviseur van de
Vara; in 1937 adviseur van de uitgeverij
Bosch en Keuning en Christelijk dichter;
Chimera's. In 1939 redacteur v. d. Nw.
Gids, onder leiding van Dr. A. A.
Haighton. In de oorlog N.S.B.-burgemeester
van Veere. Zijn vrouw, Joh. Verstraate,
is de schrijfster van de Zeeuwse roman
Jikkemien.
Beverwijck, Johan van ~ , 1594—1647, uit
Dordrecht, dokter en lid der Staten; schrijver
van De uytnementheyt des Vrouwelijken
Geslaghts, doch vooral bekend om
zijn Schat der Gesontheyt, 1636. Op aandrang
en met hulp van Cats in 't Hollands
uitgegeven. Huygens zond hem in 1639
een Toe-maet op het ,,Lof der Vrouw en".
Maar Daniel Jonctys handhaafde Der Mannen
Opperwaerdigheid tegens de vrouwelijke
Lofredenen. Proefschrift over hem van
E. D. Baumann, 1910.
Beweging, De —, maandschrift voor letteren
en kunst, van Albert Verwey, 1905—'19.
Tot de ,,Groep van De Beweging' behoorden
Is. P. de Vooys, Nico v. Suchtelen,
Nine v. d. Schaaf, P. N. v. Eyck, A. v. d.
Leeuw, G. Gossaert, Jan Prins, J. I. de
Haan, A. Roland Hoist, Alex Gutteling,
F. Pauwels, J. C. Bloem, Maurits Uyldert.
Zie Verwey. Ook nu bleef de poezie „een
gave van weinigen voor weinigen" bij deze
generatie van 1910. Medewerking van Berlage,
bouwmeester, en van Is. P. de Vooys,
inspecteur van de arbeid. Bloemlezing uit
de poezie in De Beweging, samengesteld
door A. Gutteling en Maurits Uyldert:
Bloemlezing uit de nieuwste Ned. dichtkunst,
1905—'10.
Bewys van den waren Godsdienst, „in ses
boecken gestelt by Hugo de Groof, 1622;
zie daar. Stichtelijk leerdicht; overgezet in
het L. en daaruit in de meeste talen van
Europa.
Beyaert, zie ros.
Beyerinck, G. J. A. ~ , uitgever te AmsterBeyerman
dam, gaf 1836 drie prachtwerken uit met
E. staalgravures: Zwitserland door Van
Kampen; Bijbelsche Lands chapp en door Des
Amorie van der Hoeven; De Rijn door
Robide van der Aa; afgekeurd in de Vad.
Letter oejenin gen. Dit was de aanleiding
tot de oprichting van De Gids, 1837.
Beyerman, Mr. Hugo ~ , 1791—1870, uit
Rotterdam, leraar aan het Instituut voor
de Marine te Medemblik, dat hij in 1829
opende met een rede over de betekenfs van
de Marine; in 1831 hoogleraar in de Ned.
taal en letterkunde te Deventer, in 1839 te
Amsterdam met voorbijgang van Jacob van
Lennep, opvolger van Van Kampen; Nutsvoorzitter.
Beijerman, Hugo ~, 1836—1913, officier,
schreef als Glanor het toneelstuk Uitgaan,
1873, lof van de huiselijkheid; greep uit
het Haagse leven. Verder Zijn Geheim,
1874, en De ware Joseph, 1883.
Beylinc, Albrecht ~, aanvoerder der Kabeljauwsen
tegen Jacoba van Beieren; volgens
de overlevering 1425 te Schoonhoven levend
begraven; hij had het kasteel verdedigd
tegen Floris van Kijfhoek. Zie Siffle.
J. A. Binger schreef 1917: Albr. Beylinc
in de gesch. en in de literatuur.
Besetting door de Duitsers, gedichten van
Van Randwijk, Muus Jacobse en Jan H. de
Groot, die ook de Geuzenliedboeken verzorgden.
Verder van W. A. P. Smit en
Bert Bakker, Jan Campert, Yge Foppema,
Gerard Diels, Fedde Schurer, Fokke Sierksma
en zeer vele anderen. Over de bezetting
verschenen een aantal romans:
Johan van der Woude, Arnhem, betwiste
Stad\ Willy Corsari, Die van ons\ Ed. de
Neve, Glorieuzen; Maurits Dekker, De
laars op de nek; Theun de Vries, De
Laars; Focke Sierksma, Grensconflict; B.
Schierbeek, Terreur tegen Terreur. Verder
Nico Rost, Goethe in Dachau.
Bezige Bij, De ~ , bracht / 800 000 op in
de jaren der bezetting. Uitgeverij, door
samenwerking van schrijvers en drukkers;
't geld was voor „bijzondere noden". Na
de oorlog voortgezet als cooperatie van
schrijvers.
Bezwaren tegen den geest der eeuw, 1823,
geschrift van Da Costa als leerling van
Bilderdijk; felle uitbarsting van de bekeerling
tegen vrijheid van drukpers, tegen afschaffing
der slavernij, tegen de Grondwet.
Beantwoord door N. G. v. Kampen met
Het Goede der 19e eeuw, 1823.
Biblia (Gr. lett. = boeken), de Bijbel. Van
Gr. byblos ~ papyrusmerg.
Biblia Pauperum = Bijbel der Armen. M.E.
verzameling platen met bijbelse taferelen,
meest met de geschiedenis der Verlossing.
Bibliografie, Ned. —, Maandblad voor Boe-
5 Bicker
kenvrienden, 1857 tot heden. Nu onder redactie
van D. de Jong, bij Sijthoff te Leiden.
Bibliographisch Woordenboek, over de werken
in N. en Z. Nederland van 1900—
'29, door J. Verschueren; Turnhout 1933.
Bibliophilen (boekliefhebbers), Vlaamsche
—, zie V.
Bibliotheek, De ~ , letterkundig bijblad van
Noord en Zuid, 1883—'86; medewerkers
Dr. J. te Winkel, Dr. J. ten Brink, J. H.
Rossing, J. B. Meerkerk, J. H. W. Unger,
W. G. Brill e.a.
Bibliotheek voor Middelned. Letterkunde,
reeks van uitgaven van Mnl. schrijvers onder
redactie van Dr. Jan te Winkel en Dr.
H. E. Moltzer; bij Wolters te Groningen;
in 't begin in 1869 onder leiding van
Moltzer alleen. Weldra met medewerking
van W. G. Brill, J. F. J. Heremans, Jonckbloet,
Verdam en M. de Vries.
Bibliotheek der Ned. letteren, uitgegeven
door de Vlaamse Akademie te Gent en
door de Maatsch. der Nederlandse Letterkunde
onder red. van A. H. Cornette, P.
N. v. Eyck, J. v. Mierlo, B. H. Molkenboer,
R. Verdeyen, J. de Vries en J. Wille,
1939—'43. 18 din.: P. v. Limburg Brouwer,
Leesgezelschap van Diepenbeek. Vondel,
Toneelspelen, 2 din. A. Drost. Hermingard
v. d. Eikenterpen. Geestelijke
Epiek der Middeleeuwen. Coornhert, De
dolinge van Ulysse. Busken Huet, Vijf
portretten van Nederlanders. Ridderverhalen
uit de Middeleeuwen. Vijf geestelijke
toneelspelen der Middeleeuwen. Protestantse
poezie I6e en 17e eeuw. Limburg
Brouwer, Akbar. Staring, Gedichten. Gorier,
Mei. Noordnederl. rederijkersspelen.
Vermeylen, Proza. Bredero, Toneelspelen.
Bilderdijk, Gedichten. Langendonck, Gedichten.
Hegenscheidt, Starkadd.
In 1950 weer voortgezet. Het gehele plan
omvat 100 delen. Daarvan zijn nu verschenen:
Hadewych, Bloemlezing (v. Mierlo), Protestants
e poezie der l6e en 17e eeuw II
(Heeroma), H. Teirlinck, Mijnheer Serjanszoon,
Johan Doxa, R. C. Bakhuizen v.
d. Brink, Studien en schetsen, Zuid-Ajrikaanse
letteren I (Bax); Een beeld van
Tachtig (Donkersloot).
Bibliotheek van Ned. Letterkunde, dichten
porzawerken van de 15e—19e eeuw,
opgericht door T. Terwey, voortgezet door
J. Koopmans en Dr. de Vooys; begonnen
met Vondels ]ephta\ verder Hooft, Potgieter,
Bredero enz.
Bicker, Andries —, heer van Engeleburgh,
1586—1652, en Cornells, 1592—1654,
heer van Swieten, de eerste oud-burgemeester,
de tweede regerend burgemeester van
4
Bidloo 49 Bilderdijk
Amsterdam tijdens de Aanslag van Willem
II, in 1650, leiders van de politiek van
vrede met Spanje, hoofden van het verzet
tegen Willem II, 3 Aug. 1650 voor altijd
uit de regering gezet. Bezongen door Vondel:
Men kroon' die Vaders van hun stadt
Met haer cieraet, de Wapenkroon;
En setze op Beurs of Dam ten toon
In Marmer
Bidloo, Govard ~ , 1649—1713, in 1701
lijfarts van Willem III, 1694 hoogleraar.te
Leiden. Navolger van Vondel, aan wie hij
raad vroeg bij zijn gedichten. Vijand van
Balthasar Bekker, die hij „Helhond"
noemde in zijn gedicht De Christekerk.
Schreef een treurspel over Karel, erfprins
van Spanje, 1679, en een Vertooningsspel
op de Vrede van 1678, De Krooninge van
Willem Hendrik en Maria Stuart, 1689, en
De Vrede H erst eld, 1697. Zijn zinnespel
De Muitery en Nederlaag van Midas is gericht
tegen de opkomende critiek. Van
1684 is zijn opera Ariadne, de allereers.e
of een der eerste, die opgevoerd werden.
Bidloo, Lambert ~ , 1633—1724, broer van
Govard; geletterde apotheker. Zijn bekendste
werk is Panpoeticon Batavum of „Kabinet,
waarin de afbeeldingen van voorname
Nederl. dichteren, verzamelt en konstig
geschildert door Arnold van Halen"; 1720.
Bie, Cornelis de —, 1627—na 1711, uit
Lier in Brabant, zoon van een schilder, notaris
te Lier, toneelschrijver, samensteller
van een schilderboek: Het gulden cabinet
van de edele vry schilder-const, dichter van
stichtelijke geschriften. Onder zijn meer
dan 30 toneelstukken zijn kluchten en heiligenspelen,
maar ook Spaanse navolgingen.
Hij verheerlijkt de R.K. kerk en stelt de
„Geusen-Predicant" voor als een laatdunkende
botterik, die niet lezen en schrijven
kan. Toch blijkt, dat hij met dichters als
Vondel en Cats bekend ^ | s , al heeft ,,Cornelio
de Clapper" niets dichterlijks met
hen gemeen. Van hem is ook een verhandeling
over de Antiquiteiten der stadt
Lier, tot 1699. En een boek met zinnebeelden:
Faems weergalm der Nederduytsche
Poesie, 1670.
Biekens, Aertholf —, ps. van Marcel
Breyne.
Biekorf, blaadje van Guido Gezelle, 1889.
Bienboec, d.i. Bijenboek, de Mnl. vertaling
van het Liber apum, van Thomas van Cantimpre,
stichtelijk prozaboek vol verhalen;
uitgegeven 1488 bij Peter van Os te Zwolle.
Thomas heeft het geschreven tussen 1256
en '61, een vergelijking tussen het leven
der bijen en dat der mensen. In de 15e
eeuw vertaald, 't oudste hs. is geschreven
tussen 1450 en '58. 't Boek was in de M.E.
algemeen bekend om zijn exempelen. Over
dit werk een uitvoerige studie van W. A.
v. d. Vet, 1902. De titel is volledig Bonum
universale de apibus — „dat gemeen goet
van den Byen".
Uit het Bienboec zijn talrijke exempelen
overgenomen door Jan Matthijsen, Gerard
van Vliederhoven, Arnold Geilhoven, Johannes
Pauli (Schimpf und Ernst) en vele
andere schrijvers in binnen- en buitenland.
Ze lopen over Maria, Jezus, de Duivel, de
Joden, het Sakrament, boete en biecht, de
Vier Utersten, de geestelijkheid.
Bienkorf der H. Roomscher Kercke, zie
Mar nix.
Biens, C. P. ~, te Enkhuizen, schreef 1623
het Treurspel van Piramus en Thisbe.
1623, tweede druk 1640. Verder stichtelijke
en andere liederen. Volgeling van
Rodenburg.
Biestkens, C. ~ , d.i. Nicolaes Jr., 1577—
1638, geb. te Emden, boekdrukker te Amsterdam,
dichter van de klucht van Claas
Kloet in 3 delen, gespeeld 1617, gedrukt
1619. Hij is de drukker van Costers I phigen
i a en I thy s, van de Sp. Bra bander en
van Warenar. Ook van werken van Rodenburgh
en Abr. de Koningh. Claas Kloet is
een hovaardige smid, die tenslotte trouwt
met een vrouw, die hem bedriegt; die doet
of zij zich verdrinken wil, maar hem dan
buiten de deur sluit en van ontrouw beschuldigt.
Het is een verhaal uit de Decamerone;
door Moliere bewerkt als George
Dandin.
Biestkens, Nicolaas ~, van Diest, gaf 1560
te Emden een Doopsgezinde bijbel uit; f
1585. Vader van de voorgaande.
Bilcke, Maurits —, Vlaams dichter, geboren
in 1913. Verzen, Zegen der Stilte.
Bilderdijk, Dr. Isaak —, 1720—'98, in 1745
dokter te Amsterdam, 1757 „opziender
over de hoofd- en ondergaarders" der belastingen.
Schreef een navolging van een
F. toneelstuk: Arria en Paetus. Vader v. d.
dichter.
Bilderdijk, Louise Sibille ~ , 1785—1832,
dochter van de dichter, trouwde 1808 met
Dr. Burckhardt.
Bilderdijk, Mr. Willem ~, 1756—1831,
geb. te Amsterdam, zoon van Isaak B. en
Sibilla Duyzenddaalders, Orthodox-Christelijk
van opvatting. Zijn vader was dokter;
zijn praktijk verliep, maar hij kreeg een
^oedbezoldigd ambt bij de belastingen met
een druk kantoor tot ergernis van moeder
Sibilla. In huis was 't niet prettig en de
jonge Willem zat er door een ongeluk aan
zijn voet van zijn 6e tot I6e jaar als gevangen.
In die jaren studeerde hij L. en
Gr., moderne talen, wiskunde enz. enz. Het
waren
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 4
Bilderdijk 50 Bilderdijk
bittre stonden
In mymrend zelfgevoel
of twisten met mijn lot.
Maar in die jaren wijdde hij ook zijn aandacht
aan de dichtkunst. In 1776 werd hij
boekhouder bij zijn vader. Maar in dit
zelfde jaar kreeg hij ook de gouden erepenning
voor zijn gedicht De invloed der
Dichtkunst op bet Staetsbestuur van 't
Leidse dichtgenootschap Kunst wordt door
Arbeid verkregen. En in 1777 voor De
waere liefde tot bet Vaderland, wederom
met gedachten, „aan de Ouden ontleend";
het woord Patriot is nog een erenaam.
Cornells van Hoogeveen nam met zijn
dichtgenootschappers het werk onder handen;
zij „verbeterden" tal van plaatsen in
het gedicht; Bilderdijk moest toegeven,
maar werd nu nog meer bewonderd. Hij
kwam in kennis met De Lannoy, Uylenbroek,
Feith e.a. Zijn portret werd opgenomen
in het Panpoeticon Batavum; hij
werd lid van „Letterkunde"; hij bezong de
dood van Pater. In 1779 won hij de prijs
over Het Verb and van Dichtkunst en Welsprekendheid
met de Wijsbegeerte en ging
hij daarbij Van Alphen te boven. Dan vertaalde
hij Oedipus Tyrannus van Sophokles
in alexandrijnen. In 1781 kwam een bundel
minnepoezie zonder naam Mijn Verlustiging,
van hartstochtelijke zinnelijkheid,
voor 't merendeel vertalingen of bewerkingen
van klassieke voorbeelden, gewijd aan
„Cinthia", met een beroep op ,,'t heilig
zilverblank der reine deugd". Zie ook
Galante Dichtluimen.
In Mei 1780 werd hij student in de rechten
te Leiden. In 1781 werd hij wederom
bekroond met een prijsvers op Onze Voorvaders
en kwam de tweede, wederom naamloze
druk van de Verlustiging. Feith werd
zijn grote dichterlijke vriend; tot 1785; zie
Feith. Bij zijn promotiefeest in 1782 werd
op de Prins gedronken, „aan wien onze
vrijheid hangt". In November was hij advocaat
in Den Haag. Weldra was hij er,
naar zijn eigen mening afstammeling van
de graven van Kleef en de heren van Teisterbant,
de pleitbezorger voor vervolgde
Prinsgezinden; bekend werd hij als de verdediger
van de Rotterdamse visvrouw Kaat
Mossel, 1785.
Bilderdijk had een liefdesbetrekking met
Anne Luzac uit Leiden, verheerlijkt als
Chloe. Maar Catharina Rebecca Woesthoven,
Odilde, uit Den Haag werd zijn
vrouw; het huwelijk werd 21 Juni 1785
in de Oude Kerk te Amsterdam „in alle
stilligheid"' gesloten. Zijn vader, Berkhey
en Kumpel maakten bruiloftsdichten. Maar
het huwelijk bleek een mislukking.
Bilderdijk kwam tot de overtuiging, dat hij
van vorstelijke afkomst was. Als heer van
Teisterbant dichtte hij in 1789:
Verdrukte onnoozelheid,
in hut en troongewelven,
Zie daar, waarvoor dit bloed
sints zes paar eeuwen vloeit.
Bij de inval der Pruisen in 1787 vergezelde
hij als afgevaardigde van Willem V de
.aanvoerder, de hertog van Brunswijk.
Op Mijn Verlustiging was in 1785 een
nieuwe bundel minnepoezie zonder naam
gevolgd, Bloemtjens. Daarnaast waren de
romancen gekomen: Olinde en Theodoor,
1785, d.i. Catharina Rebecca en Bilderdijk;
Eli us, ± 1786, d.i. de Zwaanridder, de
voorvader van Bilderdijk, die de bedreigde
erfdochter van Teisterbant, belegerd te
Nijmegen, ontzet; de stamvader van de
Nassau's en van Bilderdijk. Van Alrik en
Aspasia, romance van Feith, maakte hij een
parodie; van Kidder Sox, boertige romance
van Voltaire, leverde hij een vrije navolging,
1793. Daarnaast hield hij zich bezig
met vertalingen van de klassieken: Theokritus,
Tyrteus, de Ilias, De Dood van
Edipus van Sophokles.
Na de komst der Fransen in 1795 weigerde
Bilderdijk de eed van trouw aan 't
nieuwe bewind; hij moest binnen 24 uur
Den Haag verlaten. Hij trok per schuit
over Leiden naar Amsterdam, vandaar naar
Groningen; op 3 April kwam hij er aan,
op 6 Mei moest hij de stad verlaten en
trok hij uit het land, vooreerst naar Hamburg.
Zijn verbanning was meteen een verlossing:
het ging niet langer met Catharina
Rebecca en ook niet met de schuldeisers;
bij zijn vlucht liet Bilderdijk een schuld
achter van / 18000.
In zijn gedichten is hij de ongelukkige
balling; die stemming is in de Treurzang
van Ibn Doreid, uit het Arabisch vertaald,
„zij het niet rechtstreeks".
Van Hamburg trok Bilderdijk naar Londen.
Zijn vrouw moest haar inboedel verkopen
en kleiner wonen. Maar reeds had Bilderdijk
te Londen kennis gemaakt met Katharina
Wilhelmina Schweickhardt, de dochter
van een D. schilder, die tot 1786 ook op
de Prinsegracht in Den Haag gewoond
had; op 18 Mei 1797 tekende hij in zijn
bijbel aan: uxor em accepi, d.i.: ik heb tot
vrouw genomen Met die vrouw woonde
hij sedert 1797 te Brunswijk, waar hij
het nodige verdiende met lesgeven. Zij was
nu Mevrouw van Heusden. Nu diende de
eerste vrouw een eis tot echtscheiding in;
M. C. van Hall was haar advocaat, Kinker
die van Bilderdijk. De eis werd 1802 ingeBilderdijk
51 Bilderdijk
willigd wegens kwaadwillige verlating. De I
zoon Elius bleef bij de moeder, de dochter
Louise bij de vader. Sedert 1798 woonde
de tweede vrouw bij hem in en is zij met
onuitputtelijke liefde alles voor hem geweest.
Het waren zeer moeilijke jaren in
Brunswijk. Maar er kwam een eind aan.
Jeronimo de Vries en Van Hall stelden
voor, dat Bilderdijk voordrachten zou houden
voor de „Bataafsche Maatschappij"; |
zij werden in commissie benoemd met Helmers,
Kinker en Mr. Abraham Verheul.
Bilderdijk kwam aan boord van de tjalk
„De Hoop" in 1806 in 't Vaderland terug:
'k Heb dan met mijn strammen voet
Uit den ongestuimen vloed
Hollands vasten wal betreden;
'k Heb mijn kromgesloofde leden
Op zijn bodem uitgestrekt
Hij ging te Leiden wonen; Pieter van Winter
schonk / 1000; enkele leden der Bataafsche
Mij. samen / 875. Bilderdijk
wees het lectoraat voor de Bataafsche Maatschappij
van de hand; Siegenbeek weigerde
voor hem op te staan als secretaris van
„Letterkunde"; als professor wilde men
hem niet. Zo was het een uitkomst, dat hij
leermeester in 't Ned. werd van koning
Lodewijk op een wedde van / 3000, later
/ 6000. Lodewijk werd door Bilderdijk in
gedichten Hollands Tuinleeuw genoemd,
ja zelfs Hollands Heiland. Ook droeg Bilderdijk
aan hem het treurspel Floris V
meer dan onderdanig op.
Bij de Ramp van Leiden bood Bilderdijk
de Ziekte der Geleerden aan als zijn aandeel
in de steun; 't gedicht bracht / 1400
op. In 1811 moest de Desolate-Boedelkamer
zijn zaken regelen; De Vries, Tydeman,
Bussirigh en Wiselius moesten weer
bijspringen. In 1813 werd hij auditeurmilitair;
hij nam weldra ontslag, maar
kreeg een pensioen van / 1800, dat hij levenslang
behield. Door voordrachten en
werken trachtte hij door de moeilijke tijd
te komen. Hij had tijdens de regering van
koning Lodewijk de Ode aan Napoleon
gedicht, 1806; bij de intocht van Napoleon
te Amsterdam kwamen huldeverzen.
Maar in 1811 was Napoleon ,,'s warelds
beul". Met Steenwinkel gaf Bilderdijk in
1811 de derde Partie van Maerlants
Spiegbel Historiael uit, maar zijn grote
Geschiedenis des Vaderlands werd door de
Censuur verboden. In 1813 stierf zijn zoon
Elius, geprest als F. fuselier, in Beieren.
In hetzelfde jaar kwam Da Costa voor 't
eerst in zijn huis.
In de jaren van zijn ballingschap en in
de Franse tijd werd Bilderdijk de dichter
van het geloof in de Goddelijke Openbaring
en de strijder tegen de Verlichting.
Met Feith knoopte hij 1812 de vriendschapsbanden
weer aan. Doch met „de
geest der eeuw" kon hij het niet vinden,
niet in Nederland, noch bij „Duitschlands
domheid", noch bij „het schaamteloos Albion",
noch bij „het Fransche helgespuis".
Overal zag hij achteruitgang en verval,
overal vijanden om hem heen. In 1810
maakte hij zelfs een gedicht Op mijn vervolgers.
Van zijn werk in de Franse tijd is het voornaamste:
Urzyn en Valentyn, 1795, romance,
tegenhanger van Eli us \ Aristus en
Ismeene, 1795, idem, over Bilderdijk en
zijn eerste vrouw; Graaf Floris de Vierde,
idem; bewerking van Zangen van Ossian,
1795—1805; Mengelpoezy, 1798, met navolgingen
van Ossian, „uit het oorspronkelijke
zelf bewerkt". In de voorrede reeds
dan de verwachting: „Waarschijnlijk zullen
deze bundels wel de laatste snik mijner
Poezij wezen". Hierin de romance Urzyn
en Valentyn. De Ondergang der Eerste
Wareld, 1809—'10, uitgegeven 1820. De
verhandeling van Van der Palm Over de
Reuzen der Oude Wereld hielp hem aan
de stof; 5 zangen waren weldra voltooid;
toen kon Bilderdijk niet verder. Het werk
is Ossiaans: „een Nevelheim vol schimmen",
met een „grootspraak die aan Jan
Vos doet denken".
In 1808 schreef Bilderdijk in 3 dagen zijn
treurspel Floris de Vijfde, dat vertoond
zou worden bij de komst van koning Lodewijk
te Amsterdam. Een week later was
W'tllem van Holland gereed. Kort daarna
kwam Kormak, dat de terugkomst van
Odysseus behandelt. In 1808 verscheen ook
de verhandeling over Het Treurspel, waarin
het Griekse en het Franse klassieke
drama bovenaan gesteld worden. Op verzoek
van koning Lodewijk vertaalde Bilderdijk
in 1809 Cinna van Corneille.
Beter dan in epos en drama slaagde Bilderdijk
als didactisch dichter, in de geest van
Cats: Het Buitenleven, 1800—'2, navolging
van I'Homme des Champs van Delille van
1800; De Mensch, 1804—'5, navolging
van de Essay on Man van Pope; De Ziekte
der Geleerden, 1806, leerdicht over pijn,
spijsvertering, denkvermogen enz.
Op het gebied der lyrische poezie vertoont
Bilderdijk zich van zijn beste zijde. Leidens
Ramp, 1808.
In 1813 begroette Bilderdijk de terugkomst
van Oranje met geestdrift; de Souvereine
Vorst zond hem in 1814 en 1815 geschenken
voor zijn gedichten. Reeds in 1811 had
hij zijn Ajscheid (van het leven) voorgedragen
in de Mij. van Wetenschappen;
daarin de beroemde regels:
Bilderdijk 52 Bilderdijk
Ach, de dagen I
Onzer plagen,
Lieve broeders, gaan voorby.
Uit dit duister |
Rijst de luister I
Van een nieuwe heerschappy. |
Het was, toen zijn poging tot toenadering
tot Napoleon mislukt was. Toen deze
„heldraak" „opnieuw ten afgrond uitge- i
broken" was, wekte Bilderdijk op tot de
strijd met Krijgsdans en Wapenkreet. Maar
hij was tegen de Grondwet, daar deze een
herinnering was aan de F. omwenteling.
In 1815 werd J. P. van Capelle tot hoogleraar
benoemd; Bilderdijk gevoelde zich
ten zeerste verongelijkt. En toen zijn leerling
Da Costa in 1816 naar Leiden ging,
volgde Bilderdijk hem in 1817. Daar waren
nog zijn vrienden onder de professoren:
Tydeman, vader en zoon, V. d. Palm, Siegenbeek,
Kemper. Daar begon hij een
privaaf-college over Vad. Gesch. voor Da
Costa, Capadose, Willem en Dirk van Hogendorp,
Carbasius en Bodel Nyenhuis.
Tot 1827 najiien een 40-tal aan dit privatissimum
deel: Groen van Prinsterer, Rau,
Jacob van Lennep, Elout. Daar toornde
Bilderdijk tegen de Grondwet, de Verlichting,
de nieuwe wijsbegeerte, de rede, de
volkswil; tegen Lamartine en Chateaubriand;
tegen de Liberalen en vrijmetselaars;
tegen de afschaffing der slavernij.
De Liberalen kwamen tegen hem op, Kem- i
per vooraan. Bilderdijk schreef de voorrede
van de Eerezuil ter gedachtenis aan de Synode
van Dordrecht van Ds. Schotsman.
Hij verdedigde de Bezwaren tegen den
geest der eeuw van Da Costa, 1823. In zijn
geschrift Aan de R.K. dezer dagen, cokvan
1823, wekte hij hen op om met de
gelovige Hervormden te strijden tegen de
„Dei'sten". Wiselius en Tydeman Jr., Van
der Palm, Kinker, Siegenbeek kwamen tegenover
hem te staan; pamfletten, spotverzen
en parodieen verschenen tegen hem:
zie Jurriaan Moulin. In 1827 verhuisde
Bilderdijk naar Haarlem. In zijn Leidse
tijd gaf hij een aantal versbundels uit. Dat
was al begonnen met de Winterbloemen,
1811, en de Affodillen (Doodsbloemen)
in 1814. Van 1817 zijn de Nieuwe Uitspruits
els \ van 1818 de 2 delen Wit en
Rood (te zamen met zijn vrouw); van 1819
de Nieuwe Dichtschakeering; van 1820
Perzius Hekeldichten en Zedelijke Gispingen\
van 1821 de Muis- en Kikvorschkrijg
en een bundel Sprokkelingen; van 1822—
'23 drie delen Krekelzangen; van 1824
twee bundels Rots gal men; van 1826 Navonkeling
en Oprakeling; van 1827 Nieuwe
Oprakeling en De Voet in 't Graf; van
1828 Avondschemering en Vermaking (d.i. |
testament); van 1829 Schemerschijn.
Daarnaast kwam in 1817 het leerdicht De
Dieren, waarin de geschiedenis van Adam
en Eva uitvoerig verteld wordt en hoe de
dieren hen dienden. Van 1817—'25 veel
strijdpoezie tegen de Liberalen; daarbij
spotverzen op Van der Palm, Kinker, Borger
en Van Kampen. Op Klyns treurspel
Montigny kwam almede een spot vers:
Ja, goede Klyn, gij meent het wel,
Maar verzen maken is geen spel;
Blijf liever aan het suikerkoken
En toen Feith in 1820 de oude Prinses
Wilhelmina uitgeluid had, dichtte Bilderdijk
een spotdicht op die Lijktranen:
Ja, schrei, mijn goede Feith, schrei
[door!
Geen traantjen gaat er van te loor....
Maar er was in al die bundels ook veel
ander werk, zo als de beroemde Uitvaart
van 1827. Van grote betekenis is het politieke
werk van Bilderdijk geworden; de
„Christelijke" staatspartijen leefden bij zijn
beginsel. En op godsdienstig gebied is hij
de man, die de stoot gaf aan het Rereil.
Scherp is zijn oordeel over andersdenkenden:
de laffe en altijd onkiese pen van
Juffrouw Wolff; Richardson „de gevaarlijkste
aller vergiftmengeren"; Jan Wagenaar.
1789:
Een schrijver van beroep,
die, aangespoord door 't voordeel,
Slechts schaars de stof zijns werks,
en nooit zijn taal verstond.
Van der Palm is „tijdslaaf zonder eer,
steeds draaiend naar den wind"; Kinker
heeft een „verdorven hart en dom vooroordeel";
Borger is „slecht en domkoppig";
N. G. van Kampen heeft een „varkenssnuit"
en „Judaswenkbraauw"; Loots is
een „gemeene karel zonder geboorte of opvoeding";
de Letteroefeningen heten „Lasteroefeningen".
Van zijn eigen moeder getuigde
Bilderdijk, dat zij hem het leven
tot een vloek maakte. Siegenbeek was een
„taalbederver". Pitt is „een ellendig verstand
en bijna zoo'n wurm als Van der
Spiegel plag te wezen". Schiller heet „een
Dweeper, wiens beste bladzijden hem een
plaats in het dolhuis verdienen".
Op taalkundig gebied schreef Bilderdijk:
Verhandeling over het letterschrift; Taalen
Dichtkundige Verscheidenheden, in 8
delen; Geslachtlijst der naamwoorden,
1822; Nederduitsche Spraakleer, 1826.
Hij gaf Hooft, Huygens en Antonides uit.
Zijn aantekeningen voor het Leidse privatissimum
werden later uitgegeven als de
Geschiedenis des Vaderlands, een groot
werk in sterk Anti-Patriotse zin, met verheerlijking
der grote Oranjes, met minachting
voor de kooplieden, die de Staten
Bilderdijk 53 Bilderdijk
vormden; Prins Willem is „de grondlegger |
der ware gezuiverde Kerk"; Oldenbarnevelt
is een misdadiger; Willem II is van
een „waarachtig edele inborst"; Jan de
Witt is een „hals". I
Bilderdijk gaf in 1785 De Geuzen van I
Onno Zwier van Haren „verbeterd" uit, j
en droeg dit Vaderlandsch Dichtstuk op |
aan Prins Willem V.
Bijdragen tot de Tooneelpoezy, 1823; opstellen
over Aran en Titus van Jan Vos;
over de Cid\ over Pietjen en Angcnietjen
en over de Tyranny van Eigenbaat. Met
Mw. Bilderdijk te zamen: Wit en Rood, \
bundel gedichten in twee delen, 1818, na j
de Vaderlandsche Uitboezemingen van 1815,
opgedragen aan den koning, nu Willem I,
door twee |
hartlijke Onderdanen, I
Wier ziel, geheel aan U verpand,
Voor de eer van Uwen scepter brandt.
De Rouwzangen „ter Nagedachtenis van
Julius Willem Bilderdijk, op zijn zeetocht
overleden 1818", werden te Amsterdam
uitgegeven in 1837. In 1835 verschenen j
zes luimige brieven aan zijn enige zuster, j
geschreven in 1788 en '89, als Dichter- j
lijke Uitspanning. Zo waren ook reeds in |
1832 afzonderlijk uitgegeven Het Nico- j
tiaansche kruid (1827) en Uitzicht op mijn j
Dood (1828), voorafgegaan door een Levensbericht
„van een oud vriend". ]
Brieven van Bilderdijk, in 5 delen, in 1836
en '37 door W. Messchert te Amsterdam
met behulp van zijn vrienden Da Costa en
De Clercq.
Zijn gericht aan Ds. Outhuys, Rhijnvis
Feith, Baronesse de Lannoy, P. J. Uylen- i
broek en vele anderen. Deel IV bevat alleen
brieven aan Da Costa. Deel II bevat
vooral de brieven aan Jeronimo de Vries,
die ook de inleiding tot dit deel opstelde.
Bilderdijks zegel vertoonde de letters HK
T O B, d.i. Heusden, Kleef, Teisterbant,
Orsini en Bilderdijk. In de opdracht van
Urzyn en Valentyn staat de verzekering,
dat zijn geslacht van de eerste dezer helden
en dat het geslacht van Katharina Rebecca
Woesthoven van de ander afstamt
1795.
Rechtstreekse volgelingen waren Mw. Bilderdijk
en Da Costa; onder zijn sterke invloed
stonden Wiselius, Beets, Hasebroek,
Kneppelhout, Ter Haar, Ten Kate, Hecker,
v. d. Hoop, Alberdingk Thijm en Engelen.
— Drost en Heije, Hofdijk en Meijer,
Oltmans en Potgieter stoorden zich niet
aan hem; Bakhuizen viel hem aan. Hij werd
bovenmatig vereerd door de orthodoxie en
scherp aangevallen door Vosmaer, Huet en
Multatuli. Na 1850 nam zijn invloed af
ook bij zijn geestverwanten, die Vondel, |
bij anderen, die Da Costa hoger stelden.
Gedichten op Bilderdijk:
Beets, Lijkzang op Mw. Bilderdijk; Hasebroek;
Da Costa; Alberdingk Thijm;
Lesturgeon. Lulofs dichtte een sonnet op
Bilderdijks dood:
Een zon verdween aan Neerlands
[hemeltransen;
't Herdenken slechts blijft ons van hare
[stralen.
En duister heerscht daar,
waar zij eens mogt pralen....
A. de Jager gaf in 1847 uit: Invloed van
Bilderdijks dichtwerken op onze taal\ Mr.
A. Bogaers in 1878 het Woordenboek op
Bilderdijks dichtwerken.
Overzicht van het Leven en de Werken
van Bilderdijk, door Da Costa, 1844. In
1859 gevolgd door De Mensch en de Dichter,
bij de uitgave van De Dichtwerken in
15 delen. De Brieven aan M. en H. W.
Tydeman verschenen 1866. Ds. ten Brummeler
Andriessen gaf de brieven uit aan
de eerste vrouw in Bilderdijks Eerste Huwelijk,
1873. Da Costa schreef Bilderdijk
herdacht, 1856; Wap gaf zijn werk over
Bilderdijk in 1874; Dr. Kollewijn zijn
standaardwerk in 1891. Van groot belang
waren verder de artikelen van Huet in dc
Litt. Fant. en Kritieken, van Multatuli in
de Ide'en en die van Vosmaer in de Vogels
van Diverse Pluimage. Verder H. Bavinck,
Bilderdijk als denker en dichter, 1906. Dan
Gust. v. Elring Een Dichterstudie, 1908.
In het Stedelijk Museum van Amsterdam
werd 1906 een Bilderdijktentoonstelling
gehouden; Willem Kloos en Gust. v. Elring
gaven bloemlezingen uit. In de Universiteitsboekerij
van Amsterdam werd een
Bilderdijkmuseum ingericht. Verder schreef
Kollewijn 2 deeltjes Zwolsche Herdrukken
en bezorgde Kat een bloemlezing uit de
Gewijde Poezy.
In 1906 kwam een grote Bilderdijkcommissie
tot stand, om de dichter te huldigen,
samengesteld uit leden van Christelijk-
Orthodoxe, R.K. en Liberale richting. Deze
gaf een grote bundel verhandelingen uit,
bet Gedenkboek, waarin: Dr. H. C. Muller,
J. Postmus, Prof. M. C. Nieuwbarn, Jan
te Winkel, Dr. J. C. Breen, Mr. Th. a Th.
v. d. Hoop, A. Brummelkamp en C. W.
Wormser hem beschouwen als dichter, Calvinist,
wijsgeer, taalgeleerde, geschiedkundige,
advokaat, profeet en humorist. Bilderdijks
familie wordt er in behandeld
door Mr. M. W. L. S. Bilderdijk.
In 1943 Bilderdijk, dichterlijke zelfbeschrijving,
keuze uit zijn korte gedichten, door
J. Wille. — Van 1929 J. Smit, Bilderdijk
et la France; van 1933 R. Schokker, Bilderdijk
en Duitschland.
Bilderdijk-Schweickhardt f
Bilderdijk-Schweickhardt, Katharina Wilhelmina
~ , 1776—1830, Bilderdijks tweede
vrouw, 1796. Zij volgde in haar groot
gedicht over Rodrigo de Goth het Engels
van Southey; het behandelt de ondergang
der Westgoten in Spanje, 711. Verscheen
1823. In 1820 verscheen van haar afzonderlijk
een bundel Poezy. Zie Bilderdijk.
Treurdicht bij haar dood, van Beets. In
haar jeugd had zij te Londen reeds een E.
treurspel gedicht, Fatal Love; het verscheen
als Elfriede in het Ned.
Bilders, A. G. ~ , 1838—'65 uit Utrecht,
opgegroeid te Oosterbeek, waar Kneppelhout
hem voorthielp; schilder, met letterkundige
aanleg, gelijk blijkt uit zijn Brieven
en Dagboek, in 2 delen, 1876 uitgegeven
door Kneppelhout.
Binckhorst, De ~ , buiten tussen Den Haag
en Voorburg, aangekocht door de gemeente
Den Haag.
Bezongen door Philibert van Borselen; zie
daar.
Bingley, Ward ~ , 1757—1818, toneelspeler,
eerst te Rotterdam, later te Amsterdam,
vormde 1795 een reizende troep; bespeelde
de schouwburgen van Den Haag en Leiden.
Te Amsterdam verdiende hij / 900,
later verhoogd tot / 1200.
Binnendijk, D. A. M. ~ , geb. 1902 te Leiden,
leraar te Amsterdam, 1926—'31 mederedacteur
van Erts en Balans en van De
Vrije Bladen; sinds '45 administrates van
de afd. Kunstzaken v. Amsterdam; dichter,
letterkundige en prozaschrijver. Schreef*
1925 een studie over Herman v. d. Bergh;
in 1930 Prisma, bloemlezing uit de poezie
na 1918. Van 1942—'46 drie bundels essays:
Tekst en Uitleg, d.i. verzen van
Bloem, Roland Hoist, Werumeus Buning
e.a. met de verklaring. Hij bezorgde in
1941 ook een aanvulling van de 13e druk
van Dichters van dezen tijd (zie Van
Hall); deze 13e druk, 1939, was van J.
Greshoff; zie daar. Binnendijk voegde er
aan toe: Dichters van dezen tijd, Oogst
1940; bloemlezing van de poezie van dat
jaar. Van 1942 Gewikt, gewogen, beschouwingen
over moderne poezie.
Binnenwiertz, A. M. J. \ ~ , 1870—1915,
pastoor te Scheveningen, R.K. dichter in
de trant der Tachtigers.
biografie = levensbeschrijving, b.v. Leeven
van De Ruyter door Brandt; Leven van Jan
Punt door Simon Stijl. Van belang als
kunstwerk in proza op zichzelf; van belang
ook voor de kennis van schrijvers en dichters
als: Leeven van Hooft, 1611 en Leeven
van Vondel, 1682, beide van Brandt; Het
Leven van Geeraert Brandt door een van
zijn kleinzoons Joan de Haes, 1712, gedrukt
1740; de levens van Broekhuysen,
i Blaman
1712, Oudaen, 1712, Antonides, 1714 en
Heiman Dullaert, 1719, alle van David
van Hoogstraten.
Biografische Aantekeningen, over levenden,
in Nederland en Indie, in Wie is dat? 5e
druk 1948.
Biographisch Handwoordenboek, 2 delen,
van G. Engelberts Gerrits, 1840—'50.
Biiagraphisch Woordenboek der Nederlanden,
1° door J. A. de Chalmot, 1788—
'99, loopt van A—Dr, niet verder verschenen;
2° door A. J. v. d. Aa, 21 delen.
Voortgezet door K. J. R. v. Harderwijk
en G. D. J. Schotel, 1851—78, 27 banden.
Biografisch Woordenboek, Nieuw Ned. ~,
eerste deel verschenen 1911 onder redactie
van P. C. Molthuysen en P. J. Blok, met
medewerking van vele geleerden. Met het
lOe deel, onder redactie van Dr. Molhuysen
en Dr. F. K. H. Kossmann, 1937, is
de uitgave van het grote werk gestaakt.
Biographisch Woordenboek der N. en Z.
Ned. Letterkunde, door J. G. Frederiks
en voor Belgie F. Jos. v. d. Branden,
tweede druk 1891.
Bisschop, Dr. Willem ~ , 1827—'97, directeur
der H.B.S. te Delft, schreef over
Justus van Effen en gaf 1870 met Verwijs
de Gedichten van Hildegaersberch uit. Zijn
studie over Van Effen was het antwoord
op een prijsvraag van 't Prov. Utr. Genootschap,
met de gouden ereprijs bekroond
1857, uitgegeven 1859.
Blaeu, Dr. Joan ~ , 1596—1673, zoon van
Willem, maakte diens drukkerij tot de
beste van Europa; cartograaf der V.O.C;
uitgever van atlassen, o.a. van de elfdelige
reuzenatlas van 1662. Schepen van Amsterdam,
1672 afgezet door Willem III.
Blaeu, Willem Jansz. ~ , 1571—1638, neef
van P. C. Hooft, uitgever, drukker en
boekverkoper te Amsterdam; zijn catalogus
voor de Frankforter mis telde 300 biz.
Globemaker en uitgever van wereldberoemde
kaarten en atlassen. Gaf de werken uit
van Guicciardini, 1612; J. Sems, 1612; S.
H. Cardinael, 1617; W. Cz. Schouten,
1618; W. Snellius, 1622; Adr. Metius,
1631; M. Vossius, 1635; P. C. Hooft, Roemer
Visscher e.a.
Blaman, Anna ~ , ps. van Mw. J. F. Vrugt,
geb. 1906 te Rotterdam, was in 1949 voorgedragen
voor de aanmoedigingsprijs van
Letterkunde, doch zodanig dat zij er voor
bedankte, eer het tot stemming kwam over
haar Eenzaam Avontuur, le druk 1948,
3e druk 1949. Lerares in 't Frans. Van
haar verscheen Vrouw en Vriend, 1942;
Ontmoeting met Sehna, 1943. Voor haar
„Eenzaam Avontuur" ontving zij de literatuurprijs-
Amsterdam 1949. Ook verwierf
Blankaart
zij de reisbeurs voor letterkundigen van de
Regering voor haar novelle Avond bij Rosnak.
Blankaart, Abraham ~ , zie A.
blanke verzen, naam uit het E. overgenomen
voor rijmloze verzen.
Bias, Geert ~ , ps. van B. H. de Graaff.
Blasius, Mr. Joan ~ , 1639—'72, inplaats
van Dr. Lodeivijk Meyer tot regent van
de Schouwburg verkozen, 1669, en daardoor
het mikpunt van N/7. Hij was in
Leiden geboren, werkzaam als advocaat te
Amsterdam. Dichter van gering talent:
minneliederen en toneelwerk. Over hem
een studie van Dr. J. te Winkel in diens
Bladzijden, 1881.
Hij vertaalde Orondates en Statira van
Magnon, 1670; N/7 Volentibus bracht hem
aan 't verstand, dat zijn werk niet veel
zaaks was. Het antwoord bleef niet uit.
Mr. Hendrik de Graef, Blasius zelf en
vooral Asselijn trokken tegen N/7 Volentibus
van leer. Verder gar hij in 1670
Dubbel en Enkkel, Jok-en-Ernst-Spel uit,
naar de Menaechmi van Plautus. Nog in
"t zelfde jaar gaf N.V.A. een bewerking
van hetzelfde blijspel uit als De Gelyke
Twelingen. Blasius vertegenwoordigde de
romantische richting in onze letteren.
Bewaard bleef een Album ami cor urn van
Blasius met gedichtjes van Vondel, Huygens,
Antonides, Jan Vos, Westerbaen enz.
Zijn oudste stuk was van 1659; De Edelmoedige
Vijanden, een vertaling van
L'escolier de Salamanque ou les genereux
ennemis van Scarron, die zijn drama ontleend
had aan het Spaans van De Rojas.
Een graaf ontrooft de eer aan een juffer,
doch wraak blijft uit wegens belofte van
trouw; vandaar het motto:
De Trouw verwint de spijt
en wraecklust wordt verdreven.
't Is beeter sonder Wraeck,
dan sonder Trouw te leven.
Blauwe Acoleyen, De ~ , I. de Rotterdamse
Kamer van Rethorycke, met de zinspreuk
„Met minnen versaemt".
Schreef 1561 een groot landjuweel uit.
Men moest ,,schimp, vileynie, abuys en
heresie met alder manieren schouwen".
Elke kamer kreeg een ton bier van regeringswege;
de „chaerte" beloofde de komst
van vele zotten:
Want men sal daer nu
op veel Sotten passen,
Die daer in sesthien iaren
niet hebben gheweest.
De Bl. Acoleyen nodigden in 1599 de
Kamers, maar ook de „constliefhebbers"
uit tot een refereinwedstrijd.
5 Blieck
II. de Kamer te Vlissingen met de spreuk:
„Den geest ondersoeckt al". Gaf 1597 een
bundel gedichten uit. Schreef 1641 een
landjuweel uit, waaraan 17 Kamers deelnamen.
De vraag luidde:
Wat oeff'ningh is elck best
en noodigst voor 't gemeen?
Blauwe Beul, De ~ , in zijn eerste jaren de
bij naam van De Gids, die in een blauw
omslag verscheen.
Blauwe Bloemen, bundel gedichten van
Helene Swarth, 1884; opgedragen aan de
nagedachtenis van Jacques Perk.
Blauwen Scute, Vander ~, zie Jacop van
Oestvoren. Uitgegeven door Eelco Verwijs
in Van Vrouwen ende van Minne, 1871.
Blauwvoeterij, de Vlaamse studentenbeweging
onder leiding van Rodenbach, 1876.
Blauwvoet = zeemeeuw, het zinnebeeld
van de beweging, naar aanleiding van Rodenbachs
vers:
Vliegt de blauwvoet,
storm op zee!
En dit weer uit De Kerels van Vlaanderen
van Conscience.
blazoen, het wapenbord van een ridder, overgenomen
door de Kamers van Rethorycke,
die een afbeelding van Christus, Maria of
een heilige aannamen, doch nog vaker een
bloem of plant. Daaronder een devies of
zinspreuk. Op 't blazoen b.v. van de Egelantier
hing Christus aan een wilde-rozenstruik
in kruisvorm; het devies in In Liefde
Bloeyendc duidde op de bloeiende boom
en tevens op ,,Christus bloedende".
blazoenfeesten, Rederijkerswedstrijden, waarbij
prijzen werden gegeven voor het „ter
Cameren brenghen" van het schoonst uitgevoerde
blazoen. Bekend blazoenfeest te
Mechelen, 1620.
Blecourt, Mr. A. S. de ~, geb. te Appingedam
1873, schreef als student1 in Damster
dialect Fivelgoer Landleven; 1917—
'39 prof, te Leiden in oud-vaderlands recht.
Beklemrecht, 1920, en andere rechtsgeleerde
werken, f 1940.
Bleeke Jongeling, De ~ , parodie van Piet
Paaltjens op De Zieke Jongeling van Van
Beers.
Bles, Dop, d.i. Adolf ~, 1883—1940,
schreef Mijn Dagboek onder ps. Ida de
Wilde, 1906, en een bundel parodieen,
Schrijven zooals onder ps. R. Brevier.
Hij was toneelbeoordelaar in De Stem;
dichter van Parijsche Verzen, 1923.
Bleu, Francois le ~ , geb. 1621 te Leiden,
droeg aan Cats en Huygens zijn Minnevlam
op; zie Thyrsis.
Blieck, Frans Joseph ~, 1805—'80, uit
Wervik, notaris, vriend van Prudens van
Duyse, schreef romantische balladen als De
Heilige Dympna en verdere Mengelpoezy,
5
Blinde Rosa !
1839—'59, waaronder verzen tegen de revolutiegeest
van 1848.
Blinde Rosa, novelle van Conscience, 1850;
een soldaat van Napoleon komt na 34 jaar
in zijn dorp terug; zijn Rosa is hem trouw
gebleven. ,
Bliscap van Maria, de Eerste ~ , het eerste
van 7 mysteriespelen) ± 1444 vertoond
door Het Korenbloemken te Brussel. Het
tweede was een Kerstspel, het derde liep
over de Drie Koningen, het vierde over
Jezus in den Tempel; het vijfde behandelt
de verrijzenis, het zesde de uitstorting van
de H. Geest, het zevende Maria's Hemelvaart.
Alleen het le en het 7e bleven bewaard.
De Eerste Bliscap omvat de geschiedenis
van het mensdom tot op Christus' geboorte,
n.l. tot de boodschap van Gabriel. In de
Eerste Bliscap het pleit om de ziel tussen
Ontfermicheit en Gerechticheit, echter
zonder de figuur van Maskeroen. In de
proloog roept de dichter Maria's zegen in
voor de hertog en de hertogin en voor de
jonge hertog Karel. Uitgegeven door Moltzer,
1875, W. de Vreese, 1931; J. J. Mak,
1949. De Zevende Bliscap behandelt de
laatste levensdagen van Maria, haar dood
en begrafenis en hemelvaart. De apostelen
begeven zich naar het graf, maar vinden
het ledig. Maria's sterfbed was omringd
door de apostelen en werd belaagd door
de duivelen.
Kern v. d. oude tekst volg. uitg. v. Stallaert
met zijn aantekeningen herdicht d.
V. Delille. Met inl. over Middeleeuws
tooneel d. L. v. Puyvelde. Maldeghem 1909.
(No. 77 Duimpjes-uitg.)
De Zevende Bliscap is het enige rederijkersspel
zonder zinnebeeldige personen; dit
stuk opgevoerd te 's-Hertogenbosch 1913
en toen uitgegeven door W. Smulders, met
een inleiding van Moller.
Block, Agnes ~ , 1629—1704, geb. te Emmerik,
aangetrouwde nicht van Vondel, die
hem verzorgde na de dood van zijn dochter
Anna in 1675. Zij was getrouwd in 1649
met Vondels neef Joan de Wolf en hertrouwde
1674 met Sybrant de Flines, koopman
te Amsterdam. Zij liet het buiten Vijverhof
te Loenen aanleggen, 1670. Over
haar een studie van Mw. Dr. v. d. Graft,
1943.
Block, Bruno ~ , 1828—'99, uit Gent, onderwijzer,
leraar, schoolopziener; schreef
1849 het historische drama Jan Hyoens en
verder nog zeer veel toneelstukken.
Bloem, Mr. J. C. ~ , geb. 1887, dichter o.a.
van een bundel verzen, Het Verlangen,
1921. Schreef de voorrede bij de gedichten
van Besnard. Red. v. d. Nw. Rott. Ct.,
1920—'27; criticus. Ambtenaar aan Sociale
Blok
Zaken, 1934—'42. In 1942 Over poezie.
En Enkele Gedichten. Van 1942—'AG griffier
te Zutfen. Dichtbundel Sintels, 1945.
Constantijn-Huygensprijs 1949. In 1950
werden zijn Verzamelde Gedichten uitgegeven
en 00k zijn Verzamelde Beschouwingen,
o.a. over Verweij, Van Ameide en
Van Eyck.
Bloemaerdinne, Heilwig ~ , zie Heilwig
en Hadewych. Schrijfster over „hemelse
minne", uit het begin der l4e eeuw. Paul
Frederic schreef over de ketterin Hadewych;
Pater van Mierlo houdt Bloemaerdinne
voor een slechtbefaamde ketterse vrouw,
een ander dan Hadewych.
Bloemaert, Hendrick ~ , 1601—'72, schilder,
leverde 1650 de eerste rechtstreekse
vertaling van Guarini's Pastor fido\ door
Vondel geprezen.
Bloemendaler Minnezangster, De ~ , „zingende
Huwlijks-Zangen", liedboekje dat
nog altijd verschijnt; 3e druk ± 1900.
Bloemen Waanders, F. G. van ~ , 1825—
'92, resident sedert 1864. directeur van
Binnenl. Bestuur 1867, min. v. Kolonien
van April—Nov. 1883, toen zijn begroting
verworpen v/erd. Behalve verschillende politiek-
economische geschriften verschenen
van hem Indische Sc het sen.
Bloemhof van de Nederlandsche Jeught,
verzameling gedichten van 1608, o.a. met
sonnetten van Hooft; door Pers uitgegeven.
Bloemken Jesse, Het ~ , De Kamer vati
Rethorycke te Middelburg; sedert 1430;
zinspreuk „In minnen groeijende". Speelde
1539 Den Boom der schriftueren; zie
daar. Begroette Prins Willem en later Prins
Maurits bij hun komst.
Bloemkrans van verscheiden gedichten,
Amsterdam 1659, met verzen van Anslo,
Asselijn, v. Baerle, Jonctys, Vondel enz.
Bloemkrans, Een ~ , zie /. P. de Keyser.
Bloemlezingen van de nieuwere dichters,
zie Van Hall en D. Coster. Voor 't
Afrikaans E. C. Pienaar: Patriot-digters en
Digters, l4e druk 1947. Stille opmars,
door F. W. van Heerikhuizen. Twee recht
twee averecht, door A. Bosman en C. Buddingh.
Moderne Nederlandsche religieuze
lyriek, door Jan H. Eekhout en A. J. D.
van Oosten.
Bloemtjens, bundel minnepoezie van Bilderdijk;
zie daar. Zonder naam uitgegeven
1785; met naam herdrukt na Bilderdijks
dood, 1836.
Uw stem, uw' keur, uw hart,
uw' voorkeur weg te dragen,
Zie daar mijn' wensch, Odilde,
en heel mijn' wensch alleen!
Bloetbeuling, zie Heeling.
Blok, Dr. P. J. ~ , 1855—1929, uit Den
Helder, hoogleraar in de Geschiedenis
>6
Blom 57 Boeckx
te Leiden, 1884. Gesch, v. h. Ned. Volk.
Blom, Jan Gelinde van ~ , 1796—1871,
notaris te Drachten, Fries dichter en
schrijver, o.a. over Drachten.
Blome der Doechden, d.i. Bloem der Deugden,
het tweede werk van Dire Potter, zie
daar. „Dit werk is eerst onlangs ontdekt
en, op uiterst gebrekkige wijze, uitgegeven
door Fr. Stephanus Schoutens; minderbroeder,
onder de titel Dat Bouck der Bloemen,
te Hoogstraten, 1904". (Dr. G.
Kalff).
Blommaert, Jhr. Mr. Philippus ~ , 1809—
'71, Gents letterkundige, voorman der
Vlaamse Beweging. Gaf 1836 Theophilus
uit, en van 1838—'51 drie delen Oud-
V loams e Gedichten\ Het Lev en van St.
Amand, 1842—'43; Grimbergsche Oorlog,
1852—'54 en veel geschiedkundige werken.
Daaronder De Nederduitsche Schrijvers van
Gent, 1861, en Politieke balladen en rejereinen
der XVIe Eeuw. Reeds in 1832 verschenen
zijn Aenmerkingen over de verwaerloozing
der Nederduytsche tael. In
1834 begon hij met Serrure het Vlaamse
ts. Nederduitsche Letteroefeningen. 7At
daar.
Blommardinne, zie Bloemaerdinne.
blijspel, dramatisch werk, waarbij niet zo
als in het treurspel de hoofdpersoon strijdend
ondergaat, doch waarvan de stof genomen
wordt uit het dagelijks leven. Klassieke
voorbeelden Aristophanes en Plautus.
Bij ons pas sedert de 17e eeuw: Bredero,
Hooft, Asselijn; Huygens, Trijntje Cornelis.
18e eeuw: Langendijk; 19e eeuw Helvetius
v. d. Bergh, Lodewijk Mulder, De Koo,
Justus van Maurik, van Eeden; 20ste eeuw
Mw. Simons-Mees.
Tot het blijspel behoren ook de sotternieen
der l4e eeuw, gevolgd door de cluten
of cluyten der 15e eeuw, de esbatementen
der Rederijkers en de kluchten sedert de
17e eeuw, die alle vrolijke of hekelende
taferelen uit het dagelijks volksleven op
het toneel brengen. Zie op deze woorden.
Blijstra, R. ~ , geb. 1901 te Harlingen; chef
van de kunstredactie van Het Vrije Volk;
redacteur van het Critisch Bulletin. Prozaschrijver.
Evemvijdige lijnen, 1950.
B. N. M. = Bibliotheca Neerlandica Manuscripta,
de nalatenschap van Prof. W. de
Vreese, bij de U. B. te Leiden.
Bo, Leonard Lodewijk de ~, van Beveren
aan de Leie in W. Vlaanderen, 1826—
'85, deken te Poperinge, schrijver van 't
W. Vlaamse Idioticon, 1870—'74, heruitgegeven
door J. Samyn 1892. Van 1887 is
Scbatten uit de Volkstaal, over Vlaamse
spreekwoorden. Hij was vriend van Guido
Gezelle. Na zijn dood verscheen zijn
Kruidwoordenboek, 1888.
Boccaccio, 1313—75, bcroemd Italiaans
humanist, tijdgenoot van Petrarca; schreef
de bundel novellen II Decamerone, d.i. de
Tien Dagen, in alle talen overgezet. Bij
ons herhaaldelijk. Het eerst verschenen 50
Lustigbe Historien „van nieus overgheset"
door Dirick Coornhert, secretaris van
Haarlem, 1562; de overige 50 werden in
1605 uitgegeven door Gerrit Hendricksz
van Breughel. In 1903 gaf Dr. G. A.
Nauta 20 van de 50 Historien van Coornhert
opnieuw uit.
Verschillende novellen van Boccacio werden
voor het toneel bewerkt; b.v. F. Duym,
Het Leven verwekt in den Do ode, 1745;
Chimon van Van Arp, 1639.
Bock, Eugene de ~ , geb. 1889, stichter en
directeur v. d. uitgeverij De Sikkel te Antwerpen,
Vlaams prozaschrijver. Overzicht
der Vlaamsche Letterkunde; Hendrik Conscience.
Lode Baekelmans.
Boddaert, Jnkv. Marie ~ , 1844—1916, later
Mw. Gelderman, dichteres, begon met een
bundel Aquarellen, 1887, onder invloed
van de Ntv. Gids. Haar man, officier der
infanterie overleed reeds in 1877.
Boddaert, Mr. Pieter ~ , 1694—1759, schrijver
van Sticbtelyke Gedichten, 1726—'38,
fel tegen Rome en Spinoza. Hij was uit
Middelburg en werd er president van 't
Gerechtshof.
Boddaert Junior, Mr. Pieter ~ , 1766—
1805, kleinzoon v. d. voorgaande, geb. te
Utrecht, gaf 1790 een Verzameling van Gedichten
uit van buitengewoon erotische
aard; volgde Pope na in zijn Geroofde
Haarlok, 1791; schreef een treurspel De
Dood van Abel. Werd spreekwoordelijk
berucht, zodat in zijn Nagelaten Portefeuille
van alles op zijn naam gesteld werd;
1805, 2e druk 1827. Bespot in de Post
van den Helicon.
Bodecheer Benningh, Johan ~ , geb. 1606
te Loosdrecht, vriend van Van der Burgh
en Brosterhuysen, 1630 hoogleraar te Leiden,
trok 1638 voor onderzoek naar Brazilie,
keerde terug en f 1642. Gaf in 1630
Leydsche Oorlojdaghen uit, een bundel gedichten
onder invloed van Huygens. En in
1634 het treurspel Dido oft Heylloose
Minnetocht, in 5 bedrijven en alexandrijnen,
in de trant van Seneca. In zijn Goude
Muntgodin maalde hij de geldzucht af.
Boec der Minnen, Dat ~ , uitgegeven als
proefschrift van Dr. J. M. Willeumier-
Schalij, 1946.
Boeckaert, Remi —, geb. te Aarsele 1918,
medestichter van Arsenaal, dichter. Het
Verzuurde Hart.
Boeckx, Bertelmeus ~ , 1570—1611, prins
van „De ongeleerden" te Lier, dichter van
liederen in een hs. ter Kon. Bibl. te BrusBoehme
!
sel. Smit rekent hem tot de dichters der
Reformatie; Van Duinkerken tot die der
Contra-reformatie. In de Geuzentijd was
hij om 't geloof vervolgd; in 1611 was hij
prins van de Rederijkers te Lier. Zijn
spreuk: In lijden verduldich.
Boehme, zie Bohme.
boekanier, flib ustier, zeerover uit de 17e
eeuw in de Sp. Kolonien. (Van F. boucan
— vleesrooster, want ze waren oorspr.
buffeljagers).
Titel van een berijmd verhaal van H. A.
Meijer, 1840; zijn Boekanier is een romantische
held naar 't voorbeeld van Rokeby
van Walter Scott, 1813; vol Byroniaanse
woeste hartstocht; de laatste van zijn stam.
Boekdrukkunst, maakte in de 15e eeuw het
afschrijven van hss. overbodig. De eerste
drukken zijn ridderromans: Karel ende
Elegast, Segbelijn; geestelijke werken:
Dboec van den Houte, Tondalus; leerdichten:
Wapene Martijn, Melibeus, Dietsche
Catoen\ het abel spel: Lansloet en Sandrijn.
Naast deze oude stoffen nieuwe geestelijke
en stichtelijke werken; ook de proza-bewerkingen
van de oude ridderromans. Maar
vooral de prozageschriften der moderne
devotie uit de kring van Geert Grote en
zijn volgelingen. Uitgevonden door Gutenberg
te Mainz of door Laurens Jansz. Coster
te Haarlem; zie daar.
Boeken, Dr. Hendrik Jan ~ , 1861—1933,
doctor in de klassieke letteren, uit Amsterdam,
dichter uit de school van Kloos.
Redacteur v. d. Ntv. Gids. Sonnetten in
de bundel Goden en Mens en, 1895. Prozavertaling
van Dante. In 1936 verscheen
een bundel Proza en Poezie, oud en nieuw
werk.
Boekenoogen, Dr. G. J. —, van Wormerveer,
1868—1930, schrijver van 't Zaanse
woordenboek, mederedacteur van 't Groot
Ned. Wdb. Gaf de Ned. Volksboeken uit.
Zijn Verspreide Geschrijten uitgegeven
door A. A. v. Rijnbach, 1949.
Boekenschouw, R.K. bibliografisch maandblad,
1906—1939. Sedert 1928 onder redactie
van J. v. Heugten S. J.
Boekenwurm, ps. van Dr. Jan Walch als
schrijver van artikelen in 't Vaderland, in
1928 uitgegeven als Uit de Geschiedenis
van Woorden.
Boekeren, Rinse Koopmans van —, zie K.
Boekholt, Baltus ~ , van 1659—'89 boekhandelaar
te Amsterdam, schreef De wonderlijke
Vryagien en Rampzaalige, doch
blijeindige Irouivgevallen van Arantus en
Rosemondt, Granadus en Cielinde, 1668.
Herhaaldelijk gedrukt en nagevolgd. Deze
oorspronkelijk roman was een navolging
van de F. heroisch-galante romans; hij bevat
5 liefdesgeschiedenissen vol sentimen-
Boendale
taliteit en avonturen. Nog in 't zelfde jaar
een vervolg van hemzelf: Nobelaer en
Lauw'ra: in 1678 weer een vervolg: Hollandsche
Irouivgevallen van Timotheus ten
Hoorn. Boekholt vertelde ware geschiedenissen
onder verdichte namen, o.a. de mingevallen
van Cornelis Tromp. Hij kwam
met een derde deel in 1684: De Edelmoedige
Mintriomphe.
boekhouder, de naam voor de souffleur tot
in de 17e eeuw.
Boekraad, Leo ~ , geb. 1914 te Boskoop,
journalist bij De Tijd. Dichter.
Boek van Nu, Het —, maandblad voor boekenvrienden,
1948, onder redactie van
Gerard van Eckeren, Dr. P. H. Ritter, Dr.
G. Stuiveling en P. J. G. Huincks.
Boekzaal van Europa, De ~ , letterkundig
tijdschrift, gesticht door Petrus Rabus.
Boekzaal der Geleerde Wereld, 2-maandelijks
critisch tijdschrift, gesticht 1692 door
Petrus Rabus, leraar te Rotterdam; bestond
in verschillende gedaanten tot 1865. Vooral
gezocht om zijn academie- en kerknieuws.
In 1867 vervangen door Stemmen
voor Waarheid en Vrede.
Boele van Hensbroek, P. A. M. ~ , 1853
—1912, boekhandelaar en uitgever, letterkundige
en dichter. Hij was lid van de
firma Martinus Nijhoff; redacteur van de
Ned. Spectator. Schrijver van een Wereldletterkunde.
Boelen, H. Th. ~ , geb. 1825, cargadoor te
Amsterdam, dichter, roman- en toneelschrijver,
meest onder ps. N. Donker; werk zonder
betekenis. In de trant van Schimmel;
Maria van Utrecht, historisch drama, 1873.
Boelens, Adrianus ~ , 1840—1921, ambtenaar
bij de Ned. Bank, verhuisde op zijn
oude dag naar Den Haag en werd daar de
Paradijsdichter; hij vertolkte de gevoelens
van het Schellinkje in de Schouwburg.
Boeles, Mr. W. B. S. ~ , 1832—1902, geb.
te Noorddijk bij Groningen, president van
't gerechtshof te Leeuwarden.
Schreef 1860 De geestelijke goederen in
de provincie Groningen en vele andere
werken op kerkelijk en historisch gebied,
o.a. Frieslands hoogeschool, 1878—'89; De
patriot J. H. Swildens, 1884; De uitvinder
van de boekdrukkunst, 1897.
Boendale, Jan ~ , 1280—1365, uit Tervuren,
schepenklerk van Antwerpen, schrijver
van de Lekenspieghel en van het andere
leerdict Jans feestije (overtuiging) met
de stelling:
Die best leejt, best es,
en met scherpe aanklacht tegen de „papen",
de geestelijken van zijn tijd. Hij is de navolger
van Jacob van Maerlant, doch hij
staat aan de zijde der patricische geslach-
, ten in de steden tegenover de gilden. De
8
Boens 59 Boeren Categismus
voornaamste leerdichten der 14e eeuw.
Schrijver ook van de Brabantsche Yeesten
en Vanden derden Edewaert, Eduard III
van Engeland en zijn tocht tegen Frankrijk.
Der Leken Spiegbel, zijn hoofdwerk, is van
1325-'30; een leerboek voor het volk, dat
spreekt van God en van de rnensen; 22000
verzen. Boendale bestrijdt de zinnelijkheid
en andere ondeugden, Zijn Teestije keert
zich scherp tegen de vrouwen, al is er ook
een hoofdstuk "vanden goeden wiven", Ook
dit gedicht werd opgedragen aan Rogier
van Leefdale, kanselier van Brabant en
burggraaf van Brussel. Voor de vorm beginnen
de hoofdstukken met een vraag van
Wouter, die dan uitvoerig door Jan beantwoord
wordt. Uitgegeven door Snellaert in
Ned. Ged. uit de 14e eeuw. In der Leken
Spiegbel komt reeds een uiteenzetting voor
van wat een goed dichter nodig heeft, en
dat is in de eerste plaats liefde voor de
waarheid:
Dichten moet uut herten vri
Comen ende uut elaren zinne,
Daer God behoude inne
Elken dichter die waerheit mint,
aldus de oudste Ned. poetiek, misschien
de eerste Europese in de volkstaal. Boendale
verkondigt, dat de ware poezie aIleen
geboren wordt uit aandoening.
Bij hem ook een opsomming van de namen
onzer dichters, onze eerste geschiedenis der
letteren, met lof voor Maerlant:
Noit men ooc en ondervant,
Dat Jacob van Maerlant
Loghene dichte of voort brochte,
Hoe nouwe dat ment ondersochte.
Boendale heet ook Jan Deckers en Jan de
Clerc. (Boendale, gehucht bij Tervuren,
bij Brussel).
Boens, Daan --.-, geb. 1893 te Oostende,
frontsoldaat, 1925 lid der Belgische Kamer
voor de Werkliedenpartij; directeur van
het Gentse s.d. dagblad Vooruit; dichter
van opstandige oorlogsverzen: Van Glorie
en Lijden, 1917, sonnetten uit de loopgraven,
uitgegeven te Harderwijk. Zijn latere
bundels zijn expressionistisch en getuigen
van veel fantasie.
Boer, De Lof van den --.-, bloemlezing van
P. J. Meertens en Jan H. de Groot, loopt
van de M.E. tot heden; 1942; zie Landleuen.
Boer die in een calfsvel benaeyt was,
"laccheIijke cluchte" uit het begin der 17e
eeuw: dronken boer, wordt in een kalfsvel
genaaid, aan een slager verkocht; deze haalt
er een "duyvelbeleser" bij; Joep, ontnuchterd,
wordt al door zijn vrouw gezocht en
in genade weer aangenomen. De stof is bewerkt
naar een L. schooldrama.
Boer, Jan --.-, geb. 1899 te Rottum, onderwijzer
te Groningen, schrijver in dialekt.
Twee bundels Groninger gedichten Nunerkes
(schelpjes) en Vonken van 't Verleden
(balladen en over leveringen) .
Boer, J. W. de '""-', geb. 1893 te Goor, 1921
redacteur v. h. Rott. Nieuwsblad, 1945 van
Het Parool; romanschrijver; leverde ook
bijdragen in Erts.
Boer, Jo --.-, geb. 1907 te Soerabaja, schilderes
en romanschrijfster. Catharina en de
A1agnolia's, 1938. In 1949 verwierf zij de
Jan. Campertprijs met haar Haagse roman
Kruis of Munt, een verhaal uit haar jeugd
over Duinoord en Zorgvliet, Zij woont nu
al 10 jaar in Frankrijk. In 1949 ook haar
romans Beeld en Spiegelbeeld en Ben
Zacbtmoedige.
Boer-van-Rijk, Esther de --.-, 1853-1937,
uit Rotterdam, Joodse toneelspeelster, de
beroemdste uit de nieuwe tijd, vooral door
de rol van Kniert]e in Heyermans' Op
Hoop van Zegen.
boerden, goede --.-, 10 M.E. berijmde komische
verhalen. Eelco Verwijs gaf X
goede boerden uit, 1860. De boerden uit
mondelinge overlevering of naar F. fabliaux.
Zie ook Jan Splinter. 20 de naam
van de sotternieen, kluchten uit de boerden
ontstaan. 20 heet Drie dagbe here
"ene zotte boerde".
Boerekermis, 't enige gedicht van Rotgans
dat niet in Parnastaal is geschreven, en ook
het enige van blijvende waarde. Beschrijft
taal en zeden, voorkomen, vermaak en ruzie
van 't boerenvolk in een gezang van
1300 regels, 1708:
Gins klonk een dorpsmuziek
van meer dan dartig keelen,
Een wiltzang zonder zin,
verminkt in aIle deelen.
Maar Ioome Lammert zat
op radde Wyburgs schoot,
En zong van Venzens wraak,
en landtheer Floris doodt.
·t Is een parodie op het heldendicht.
Boereklucht van Teeuwis de Boer, zie T.
Boeren, Dr. P. C. --.-, geb. 1909 te Etten,
1946 red. van De Linie; geschiedschrijver,
dichter van verzenbundels.
Boeren Categismus, De --.-, satire van Vondel,
1628, in de vorm van een gesprek
tussen boer en student. De schutters van
Amsterdam weigerden Jan Claesz. Vlooswyck
als kapitein te erkennen, omdat hij
Remonstrant was; Frederik Hendrik stuurde
soldaten onder aanvoering van Jacob
Witz. De voornaamste van de aanstokers
was Ds. Kloppenborch, waarvan de Boer
zegt:
Boeren- en Overheidsstrijd 60 Bogcheljoen
Al was 't ondanckbaar kreng gestroopt,
Gebraden en met Smout gedroopt,
'k Wedt sich geen hont
om 't aes verloopt.
Smout was de andere felle drijver.
Boeren- en Overheidsstrijd, zie Berontcius.
Boeren Geselschap, Kluchtigh ~~, een van
de gedichten uit Bredero's Boertigh Liedboeck,
1622, weldra door heel Amsterdam
gezongen. De geschiedenis van een ganskopaftrekkerij
met gevecht op 't mes als
gevolg:
Sy gingen in 't selschip;
daer worden soo eschrangst,
Gedroncken, gesongen,
gedruemelt en gedangst,
Gedobbelt en gekangst!
Boerenkrijg, De ~ , de Brabantse boeren in
strijd met de Franse heerschappij, 1789;
beschreven in een roman van Conscience,
1853. Op het toneel gebracht door Peeters,
1886; zie daar.
Boeren Lieties, zie L.
Boerenoorlog, 1899—1902, gaf aanleiding
tot een zeer groot aantal volksliedjes. Zo
Lafhartige Wraak der En gels en, over de
ellendige concentratiekampen. 't Refrein
alom gezongen:
Arme vrouw en kinderen
Stuurt men naar de moordenaars-
[kampen henen,
o Wat een schande,
Lage wraak van Engeland.
Verzameld door D. Wouters, 1940, die
daar ook bijvoegde gedichten van Kloos,
Boutens, Verweij, Van Looy, Beets, Koster,
L. Penning, W. Zuidema, J. H. Been,
Jeanne Reyneke van Stuwe, Van Eeden,
Schaepman en Laurillard, alle over de oorlog.
Boere Opera, Het —, herderszangspel van
1688; Kloris is er de herder, Roosje komt
er nog niet in voor. In 1700 omgewerkt
tot Kloris en Roosje; in 1707 nogmaals
omgewerkt tot zijn tegenwoordige vorm.
Boertigh, Amoreus en Aendachtigh Groot
Liedt-boeck, van Bredero, eerst 1622 verschenen.
Daarin o.a. het Kluchtigh Boeren
Geselschap, Een oudt Bestevaertje met een
jongh Meysjen, Haarlemsche drooge harten
nu.
Boethius, 480—525, Romeins wijsgeer, die
de Grieken vertaalde en zelf schreef Over
de Troost der Wijsbegeerte. Onder Theodorik
de Grote belasterd en onthoofd te
Pavia. In 1585 gaf Coornhert zijn boek
Van de Vertroosting der wijsheyd uit, opgedragen
aan de broeders van „In Liefde
Bloeyende". Proefschrift van J. M. Hoek
over de Mnl. vertalingen, 1943.
Boetius a Bolswert, zie Bolswert.
Boexel, August van ~ , geb. in 1888,
Vlaams dichter.
Boeye, Eugenie ~ , geb. in 1903, Vlaamse
dichteres en prozaschrijfster.
Bogaerd, Alfred ~ , 1870—1938, Vlaams
toneeldichter en romanschrijver, o.a. In en
om het arresthuis, roman uit het Meetjesland.
Bogaerd, Karel, 1834—1906, stationschef;
werktuigkundige a. d. Nijverheidsschool te
Brussel; ambtenaar aan 't Ministerie van
Openbare Werken, 1880. Vlaams dichter:
Bloemen in het wilde gegroeid, 1861;
Vooruitgang, 1879; Wilde Rozen, 1899-
Redevoeringen voor het Willemsfonds.
Bogaerde, Henric vanden ~ , zie Pomerius.
Bogaers, Mr. Adrianus ~ , 1795—1870, advocaat
te Rotterdam, dichter uit de school
van Tollens, won 1836 de ereprijs van de
Hollandsche Mij. v. Fraaie Kunsten met
De Togt van Heemskerk naar Gibraltar in
1607, navolging van De Togt naar Nova-
Zembla van Tollens in 1819. Van 1842 is
zijn dichtstuk Jochebed, het verhaal van de
moeder van Mozes, in alexandrijnen.
Zijn werken uitgegeven met een Levensbericht
door Nicolaas Beets, 1871. Van
hem een Verhandeling over de Uiterlijke
Welsprekendheid, 1840. Bogaers werd
vice-president der rechtbank te Rotterdam.
Voorstander van verdraagzaamheid. Hij
dichtte tal van verhalen en beschrijvingen:
Teunis Ruwhart, Het Leidsche Wonder,
Winterkermis op de Maas, Otto Clant. In
zijn Dichtbloemen uit den vreemde, 1852,
o.a. balladen van Schiller: De Duiker en
De Kamp met den Draak. Hij is ook de
dichter van de Feestcantate bij de onthulling
van Tollens' standbeeld, 1860; muziek
van Verhulst. Mr. J. G. Gleichman schreef
Bogaers' Leven, 1875.
Bogaert, Abraham —, 1653—1727, apotheker
te Amsterdam, scheepsdokter, opperchirurgijn
te Batavia, reisde door Bengalen,
Ceylon en Indie als koopman, 1706
terug in 't land. Schreef toneelspelen, vertalingen,
gedichten. Gaf 1696 Alle de
Werken van Focquenbroch uit. Schreef
Reizen door de Oostersche deelen Van Asia,
1711. Gaf ook de werken van Paffenrode
uit en schreef 2 boeken over munten en
penningen. Verder een hofdicht in alexandrijnen
over Geuzevelt bij Sloten.
Bogaert', Anthony van ~ , schreef een klucht
over Het nieuwsgierig Aegje van Enkhuizen,
1679.
Bogaerts, Theo ~ , geb. 1893, te St. Niklaas-
Waas, schreef fantastische verhalen
en reisbeschrijvingen.
Bogcheljoen, Piet ~ , ps. van Heije als
dichter van ontboezemingen, opgenomen in
De Gids.
Bogerman 61 Bolte
Bogerman, Johannes ~ , 1576—1637, recht- I
zinnig predikant te Leeuwarden, voorzitter
van de Synode van Dordrecht, 1618.
Maakte het voortbestaan van Starters Kamer
van Rethorycke Och, mocht het rijsen!
onmogelijk.
Bogor = Buitzenzorg. Zie IJzerman-Junius.
Bohl, Mr. Joan ~ , advokaat te Amsterdam,
1836—1908, heeft heel veel geschreven en
vertaald; belangrijk is zijn vertaling van
Dante, 1876—'83. Dichtte zelf Canzonen
in terzinen van Dante, 1886. Werkte eerst
met Schaepman samen, doch lag weldra
met hem overhoop; hij behield het tijdschrift
De Wachter bij rechterlijk vonnis;
zodat Schaepman sedert 1875 zijn orgaan
Onze Wachter moest noemen. Beide dichters
afgemaakt door Willem Kloos; van
Bohl heette het: „Ieder woord is ridicuul".
Bohme, Franz M. ~ , gaf 1877 zijn beroemd
geworden Altdeutsches Liederbuch uit,
aanleiding tot de studie van Dr. Kalff Het
Lied in de M.E., 1883.
Bohme, Jacob ~ , 1575—1624, uit de buurt
van Gorlitz, schoenmaker aldaar, beroemd
mystiek wijsgeer, bijgenaamd Philosophus
teutonicus; oefende grote invloed op de
Nederl. reformateurs, vooral op Jan Luyken,
die waarschijnlijk Bohme's Aurora \
vertaalde.
Bohn, Erven F. —, uitgeverij te Haarlem,
gesticht 1752. Gaf o.a. de Camera en
Waarheid en Droomen uit.
Bohn-Beets, D. P. ~ , zie Dorothea Beets.
Bohtlingk, Madeleine ~ , geb. 1885 te Arnhem,
schrijfster van twee drama's: Astrid,
1919; Demo's Verraad, 1922.
Boileau, Nicolas Despreaux ~, 1636—
1711, de grote F. kunstrechter. Zijn voorschriften
over de dichtkunst, L'Art poetique,
werden ook het wetboek der Dichtgenootschappen.
Boissevain, Charles ~ , 1842—1927, redacteur
v. h. Handelsblad en sedert 1872 van
De Gids, letterkundige. Bekend om zijn
Van Dag tot Dag, zijn artikelen als hoofdredacteur.
Boitet, Reinier ~ , uitgever te Delft, drukte
1722 de derde druk van de Gedichten
van Hubert Korneliszoon Poot „voor den
Autheur" omdat de eerste druk van de
Mengeldichten „zoo ruw en ongevylt" was
en de twede druk „geheel zonder toezigt"
gemaakt werd. De uitgave verscheen met
platen van Francois Bleiswijk. De voornaamste
uitgave van Boitet is de Beschrijvinge
der stad Delft, 1729, naar het werk
van Bleyswijk.
Boitet werd de vriend van Poot, de uitgever
voor wie Poot verder werkte; hij beschreef
ook Poots Leven.
Bokkenrijders, bende dieven en moordenaars
in 't Land van Overmaas, vooral te Kerkrade,
nog spreekwoordelijk: volgens de
overlevering reden ze op bokken door de
lucht. Van 1773—-'78 werden er 180 opgehangen.
Beschreven door S. I. P. Sleinada,
d.i. A.Daniels, pastoor te Schaasberg,
1779. Het verhaal opnieuw verteld door
Mr. L. H. J. Lamberts Hurrelbrinck, Jozef
Kerkhoffs, hoofdman der Bokkenrijders,
1895.
Reeds van 1845 is het verhaal van Ecrevisse:
De Bokkenrijders in het land van
Valkenburg, 1854 en '64 herdrukt. Van
Eeden schreef in 1917 zijn toneelwerk De
Bokkenrijders. Verder behandeld door
Jongeneel en Rutten. W. Gierlichs schreef
de Gesch. der Bokkenrijders. In 1949 verscheen
Kapitein der Bokkerijders, door B.
Bekman.
Bokma de Boer, Sjoukje ~ , zie N. v.
Hi ch turn.
Boldingh-Goemans, W. L. —, geb. 1875,
houdt letterkundige voordrachten; gaf
bloemlezingen uit, o.a. De Moeder, 1933.
Bolhuis, E. G. van ~, geb. te Blankenham
1887, schrijver van romans en toneelwerk
(Ada van Holland) en van De Gabbertaal}
woordenlijst van het Bargoens, 1937. Seer,
v. h. Genootschap W. Bilderdijk.
Bolland, Jan ~ , 1596—1665, geleerde Jezuiet
te Antwerpen ten tijde van Albertus
en Isabella, legde 1643 de grondslagen
van de beroemde verzameling der Acta
Sanctorum, de Levens der Heiligen. De
Bollandisten zijn Jezui'eten, die dit werk
voortzetten; nu reeds meer dan 50 delen
gereed.
Bols, Jan ~ , 1842—1921, pastoor van Alsemberg
bij Waterloo, gaf 1897 Honderd
Oude Vlaamsche Liederen uit, waarvan 37
alleen uit zijn geboortedorp Werchter bij
Leuven. Voorvechter van 't Vlaams: Over
volksspraak en boeketaal.
Bolswert, Boetius a ~ , d.i. Boete Adams,
van Bolsward, ± 1550—1633, Noord-Nederlander,
die zich in het Zuiden gevestigd
had, plaatsnijder, schreef een prozawerkje:
Duyfkens en Willemynkens Pelgrimagie tot
haren Beminden binnen Jerusalem, de voorstelling
van het leven als een pelgrimstocht.
Duyfken is de goede zuster, die niet ophoudt
Willemynken te vermanen; deze
woont ook in „Sparendam in Holland" en
komt tot „uterste elende". Eerste druk
1628. Meer dan 20 maal herdrukt. Opnieuw
uitgegeven door Dr. H. J. A. Ruys,
1910.
i Pas 1678 verscheen de beroemde Pelgrimsj
reis van Bunyan.
Bolte, Dr. Johannes ~ , 1858—1937, uit
Berlijn, de grote folklorist, leraar aan een
gymnasium aldaar; grondlegger van het
Bom 62 Booven
sprookjesonderzoek; medewerker aan Het I
oude Ned. Lied van Florimond van Duyse.
Heeft ook heel veel geschreven over andere
Ned. onderwerpen; Alte flamische Lieder,
1917; Ein Antwerpener Cluchtboek von
1576, 1891; Zu Hoojts Granida, 1891.
Bom, Emmanuel de ~ , geb. te Antwerpen
1868, medeoprichter van Van Nu en
Straks, Vlaams schrijver. Bibliothecaris
te Antwerpen, journalist, romanschrijver:
Wrakken, 1898, verhaal van het havenkwartier.
Portretten en studies in Het
Levende Vlaanderen, 1917, en Dagwerk
voor Vlaanderen, 1928; dit zijn gebundelde
dagbladkronieken. Hij is de redacteur van
Vlaanderen, o Welig Huis, „zoo als 19
Vlaamsche schrijvers hun land zien", een
bundel schetsen, van Verschaeve en De- |
medts over de Yserstreek enz., 1939.
Bibliografie van De Bom door P. v.Tichelen,
1947.
Bomans, Godfried ~ , geb. 1913 te 's-Gravenhage,
journalist, redacteur van Elseviers
Weekblad; schrijver o.a. van Erik of het
klein insectenboek, humoristische wijsheid
over de mensenmaatschappij, 1940.
Bonaparte en zijn Tijd, zie Avond bij de
Baronesse de Stael.
Bondt, Reynier en Willem de ~ , zie Bontius
en Bont.
boneliederen, minnedichten vol zinnelijke
levenslust, sedert de 15e eeuw; de bloeiende
bonen maakten volgens het volksgeloof
de jongelui verliefd.
Bonifacius, schuilnaam van Bakhuizen als
toneelbeoordelaar.
Bonn, S. ~ , 1881—1930, Joods dichter uit
Amsterdam. Wat Zang en Melody, 1910;
Gewijde Lieder en, 1926.
Bont, Mr. Willem de —, zoon van Reinier,
prof, in de rechten te Leiden, 1619 schout
aldaar, vervolger der Remonstranten, door
Vondel beschimpt; f 1646. Zie Bondt en
Bontius.
Bontekoe, Willem Ysbrantz ~ , 1587—16..,
uit Hoorn, voer 1618 Tessel uit op de
Nieuw-Hoorn, bekend door zijn ongelukkige
reis, waarop het schip in de lucht
vloog in de buurt van Sumatra. Zijn eigen
Joumael van 1618—'25 gaf hij uit in 1646.
Opnieuw uitgegeven door Dr. G. J. Hoogewerff
voor de Mij. v. Letterkunde. Meer
dan 50 maal gedrukt.
Bontekoe, Liedekens van —, gedichten van
Potgieter, 1840; de voorstelling is, dat
Bontekoe ze zingt, gezeten in een boot, om
zich daardoor de wilden van 't lijf te houden.
Het zijn 10 liedjes in volkstrant naar
Bredero, Starter en Hooft.
Bontius, Reynerus —, d.i. Reynier de Bondt,
1576-—1623, schreef het „Treur-, bly,
eindespel" Belegering ende Ontset der
Stadt Leyden, 2e druk 1646, 3e druk van
1659. Hij was hoogleraar in de geneeskunde
en lijfarts van Prins Maurits. Zie
Bondt en Bont.
Booleman, Alex. ~ , geb. 1873, dichter en
schrijver van Amsterdams-Joodse romans.
Boom, Harm ~ , 1810—'85, dagbladschrijver
te Assen; zie Lesturgeon.
Boom der Schriftueren, Den ~ , zinnespel,
opgevoerd te Middelburg, 1539; veroordeelt
de zedeloosheid der geestelijken, is Hervormd
van opvatting. Opnieuw uitgegeven
door G. D. J. Schotel. Het stuk werd opgevoerd
door „St. Anna's kinderen" van
Vere. Christus is er de „Medicijn der Sielen"
voor „Elck bysonder", d.i. voor ieder;
dit wordt bestreden door „Menschelycke
Leeringhe", de leer van de Kerk, die „den
Boom der Schriftueren" vellen wil.
Boomgaard, De —, vrijzinnig tijdschrift van
Vlaamse schrijvers voor de Oorlog: P. G.
van Hecke, G. v. Roosbroec, Andre de
Ridder; 1909—'11.
Boon, Jan Filip ~ , geb. 1898 te Halle bij
Brussel, hoofdred. v. De Standaard, R.K.
Belgisch dagblad, secretaris van het Vlaamsche
Volkstoneel; schrijver van toneelwerk
en van de reisroman Per boot tot Spitsbergen.
Boon, Jozef ~ , geb. 1900 te Halle bij
Brussel, Redemptorist, leraar te Esschen,
schrijver van R.K. spreekkoren en toneelwerken.
Boon, Louis-Paul —, geboren in 1912,
schreef Vlaamse romans als De Voorstad
groeit, Abel Gholaerts en De vergeten
Straat, die zeer de aandacht trokken.
Boon van Engelant, Kornelis ~ , 1680—
1750, uit Rotterdam, dichter van Herders -
zangen, Helden- en Mengeldichten, waarin
de Zeetriomf voor Vigos. Verder Tooneelpoezij,
1730. Hij was baljuw van Heenvliet;
Engelant was daar in de buurt een
kleine „heerlijkheid".
Boonen, Jaak ~ , geboren in 1876, Vlaams
regionalistisch schrijver, die veel vertalingen
verzorgde uit het Frans, het Engels
en het Duits.
Boot, Mr. Dr. J. C. G. ~ , 1811—1901, trok
mee uit tegen de Belgen, 1851 hoogleraar
in de klassieke talen te Amsterdam, sedert
1863 secretaris v. d. Academie v. Wetenschappen;
schreef in het Latijn. Vond de
hss. van Huygens terug en rangschikte ze.
Booth van Wesel, Mr. Dominicus —•, geb.
1584, trouwde in 1624 met Anna Visscher.
Zijn vader was dijkgraaf van de Wieringerwaard,
waar Roemer Visscher ingeland
was. Zijn gelijknamige zoon, 1625—'93,
I advocaat en dichter.
Booven, Henri van ~ , geb. 1877, uitgezonden
naar Midden-Afrika, 1898—'99. JourBor
(
nalist en schrijver; Tropenwee, 1904; 17e
druk 1936. Leven van Couperus, 1933.
Bor, Pieter Christiaensz ~, 1559—1635,
zoon van een apotheker uit Utrecht, geschiedschrijver,
schreef 00k Twee Tragicomedy
en in Pros a, van Apollonius Prince
van Tyre ende van den selven ende van
Tharsia syn dochter, verschenen 1617. Rederijkersdrama.
Hij was eerst notaris, werd
rentmeester van N. Holland; schreef de
Nederlandsche Oorlogen. Ook: „in liedekens
vervaet", 1617; „in dicht beschreven'",
2e druk 1747; 3e druk 1762.
Borcherds, Ds. Meent ~ , 1762—1832, -eb.
te Jemmingen in Oost-Friesland, 1786—
1830 predikant te Stellenbosch, schrijver
van het eerste boek dat in Z. Afrika gedrukt
is: De Moan, een leerdigt, 1802.
Borchgrave, P. J. de ~, 1751—1819, uit
Wacker in W. Vlaanderen, ontvanger aldaar,
toneelspeler in rederijkersstukken;
vaderlands dichter: Ode aan de Vrijheid,
1790; De Belgen, 1810.
Borchgrave van Couchi, Vanden ~ , oorspronkelijke
ridderroman der I4e eeuw;
hij is een vazal van Karel de Kale en voert
strijd om de Ardennen; liefde en avonturen.
Uitgegeven door M. de Vries in het
Tijdschr. voor Ned. T. en L. VII, in 1887;
twaalf perkamenten bladen met 3284 regels
waren toen gevonden in de abdij van
Berne te Heeswijk.
Borchgravinne van Vergy, vertaalde F. ridderroman,
1315; in zijn geheel bewaard.
Zij is de beminde van een Bourgondisch
ridder; wordt tot zelfmoord gedreven door
de ijverzuchtige hertogin. Het gedicht uitgegeven
door Stoett in '/ Klassiek Lett.
Pantheon, 1892. Nieuwe uitgave van Paul
de Keyser, 1947.
In de 15e eeuw verwerkt als volksboek in
proza, met een waarschuwing tegen overspel
en een gebed om rustig slapen in de
lange „nacht der doot". Nog weer herdrukt
te Amsterdam, 1648.
Borcht, Willem vander —, zie Borght.
Border-minstrelsy, oude volksliederen van
de Schotse grens, van Walter Scott; zie
daar.
Bordewijk, Mr. F. ~ , geb. te Amsterdam
1884, advokaat; romanschrijver. Pantastische
Vertellingen, 3 bundels, 1918—'23.
Karakter, 1938; Eiken van Dodona, 1946.
Novellenbundel De Wingerdrank, 1937.
Over hem een studie van V. E. van Vriesland
met een keuze uit zijn werk, 1949.
Borel, Henri ~ , 1869—1933, uit Dordrecht;
bracht 2 jaar in China en lange tijd in
Indie door. Wijsheid en Schoonheid in
China; Kivam Yin, „een boek van de Goden
en de Hel". Indische verhalen; Een
droom uit Tosari; Het Recht der Liefde.
3 Bornecolve
Haagse romans: Het Jongetje, 1899; Het
Zusje, 1902; Vlindertje. Uit Indie terug
1913 werd hij criticus aan Het Voder land.
Borger, De ~ , spectatoriaal geschrift 1778
—'79, kweekte vaderlandsliefde aan: „De
Borger" is volgens Betje Wolff, de voornaamste
medewerkster, zoveel als het F.
citoyen, de burger die naar ontvoogding
streefde.
Borger, Elias Annes ~ , 1784—1820, uit
Joure, 1815 prof, in de godgeleerdheid te
Leiden, „in minder dan een jaar man,
vader en weduwnaar", dichtte lets voor
mijn Kind, 1815. Bekend gebleven door
zijn Ode aan den Rijn. Vriend van v. d.
Palm, geleerde en kanselredenaar. Van der
Palm en Tollens vierden De nagedachtenis
van Borger. Borger dichtte ook in 't Fries
en zijn Ode aan den Rijn werd in 't Fries
vertaald door R. Posthumus. Behalve van
Tollens rouwdichten o.a. van Spandaw,
Lulofs en P. Moens.
Borght, Jan Frans van der ~ , schoolmeester
te Lier, deken van de Kamer „De ongeleerden",
toneelschrijver van geestelijke
stukken. Zijn Urbina, 1738, bleef een eeuw
lang op het toneel.
Borght, Willem van der —, Gu Hi elm us a
Castro, 1622—na 1657, uit Brussel, gaf
1641 Den Brusselschen Blomhof van Cupido
uit, minneklachten, herderszangen en
boertige liedjes.
Borluut, Guilliaume —, 1535—'80, edelman
uit Gent, gaf in 1557 Ovidius' Metamorphosen
uit in houtsneden met bijschriften.
In 't zelfde jaar uitgeweken naar
Lyon; later secretaris van Damme. Hij had
ook houtsneden met bijschriften gemaakt
uit het O. en N. Testament.
Bormans, J. H. ~, 1801—'78, Vlaams letterkundige,
1837 hoogleraar te Luik, uitgever
van verscheiden M.E. werken, o.a.
Leven van Sinte Christina de Wonderbare,
1850; Der Naturen Bio erne, 1852; Sinte-
Lutgardis, 1857; Sint-Servatius, 1858; Karel
ende Elegast, 1873.
Bormeester, Abraham —, schrijver van 4
kluchten; Doeden, 1643, over echtbreuk;
1662 '/ Nieuwsgierig Aegje\ Infidelitas
of Ontrouiue Dienstmaagt, 1644, over de
meid thuis, als zij daar alleen de baas is,
met de prachtige figuur van de loszinnige
Bely. Dan nog Zytje Fobers, 1643, met een
duivelsverschijning.
Born, Honorius van den —, 1574—1646,
ook Henrik van den Putte of Erycius Puteanus,
uit Venlo, leerling en, 1606, opvolger
van Lipsius te Leuven. Schreef zeer
veel in het L., doch in het Ned. een gedicht
Sedigh Leven, „met Spreuckbeelden".
Bornecolve, Willem van —, schout van
Antwerpen, spoorde Jan van Boendale aan
Borremans 6
tot het schrijven van de Brabantscbe Yeesten\
le deel 1317; 2e deel 1347.
Borremans, Nicolaas ~ , uit Amsterdam,
1649 Remonstrants predikant, gaf 1649 de
eerste Gedichten van Geeraardt Brandt uit
onder ps. N.B.A. Zelf ook dichter. Vertaalde
uit het L. van Matthaeus Vossius
de Historische Jaarboecken ran Holland
en Ze'eland, 1677.
Borron, Robert de ~ , ± 1200, schrijver
van een F. roman in proza, door Maerlant
vertaald als Historie van den Grale en
Merlijns Boeck. Hij stelde de avondmaalschotel
van Christus gelijk met de Graal
uit de oude Britse verhalen, op voorbeeld
van Chretien de Troyes.
Borselen, Jhr. Philibert van ~ , ± 1575—
1627, burgemeester van Tholen, dichter van
het hofdicht den Binckhorst, 1613. Zijn
naam wordt vermeld op het titelblad van
De Zeeusche Nachtegaal, maar de bundel
bevat van hem geen bijdrage. Zijn eerste
werk was Strande oft ghedichte van de
schelpen, 1611 uitgegeven. Hij was een afstammeling
van een der bastaarden van het
adellijke geslacht van Borselen, werd geb.
te Goes, studeerde te Leiden. In zijn gedichten
blijkt van medeleven met de grote
gebeurtenissen van zijn tijd. Het buitenleven
verheerlijkt hij bijv. in Den Binckhorst
ofte het Lof des Gelucsalighen ende
Gherustmoedighen Land-Levens, opgedragen
aan Jhr. Jacob Snouckaert, de heer
van de Binkhorst (kasteeltje tussen Den
Haag en Voorburg). De beschrijving van
het landleven gaat gepaard met stichtelijke
bespiegelingen. Maar hij is ook de dichter
van het gevoel voor de schone natuur.
Facsimile-uitgave van Dr. P. E. Muller van
Strande en Binckhorst, in zijn proefschrift
over Van Borsselen; 1937.
Strande werd gemaakt op verzoek van zijn
zwager, Cornelis van Blyenburch, die een
verzameling schelpen bezat.
Borssele, Wolferd van —, treurspel van /.
Bosscha, 1865; behandelt zijn strijd tegen
de opkomende macht der burgerij.
Borssum Waalkes, G. H. van ~ , 1829—
1907, predikant te Huizum bij Leeuwarden,
gaf godsdienstige en geschiedkundige werken
in het licht; bezorgde de uitgave van
Dat boeck van den Oerspronck, 1882.
Borstweringh, Eglentiers Poeten —, zie
Rodenburg en Egelantier en Poetiek.
Bort, Balthazar ~ , zie Matthijs Cramer.
Bos, Jan —, zie W. E. Keuning.
Bos, Lambert van (den) —, Sylvius, 1610
—'98, conrector te Dordrecht, wegens
dronkenschap ontslagen, dichter van Batavias
of Batavische Eneas, een verhaal van
Bato, 1648, en van Britannias of Her stelde
Majesteyt over Karel II 1660. Hij dichtte
t Bosch
1661 zijn treurspel Wilhem of Gequetste
Vryhtyt, navolging van Hooft en Vondel.
Van 1648 was zijn zinnespel Lingua ofte
Strijd tusschen de Tong en de vyf zinn en,
uit 't Engels. Schrijver van Dordrechtsche
Arcadia en van Zuydt-Hollandtsche Thessalia,
1662—'63. Hij zette Aitzema's Saken
van Staet en Oorlogh voort van 1669—'79,
met hartstochtelijke vijandschap tegen de
De Witten. Ook schreef hij Tooneel des
oorlogs (sedert 1669) en Lev en en Bedrijf
van Willem III, 1694.
In 1692 Het Toneel der Ongevallen, daarna
Treurtoneel der Doorluchtige Mannen.
Ook gaf hij een vertaling van Don Quichote
en nog zeer veel ander werk, o.a.
een grafschrift op Jan en Cornelis Evertsen,
1666 en andere gedichten op onze zeehelden;
ook veel geschiedkundige studien.
Daarbij De reysende Mercurius van 1674
over de oorlog van 1672 met beschuldigingen
tegen de De Witten; het was Cornelis
de Witt, die hem ontslagen had!
Oudaen kwam hevig tegen die beschuldigingen
op: het ware beter geweest, een
tweede Arcadia ,,toe te stellen", „vol zenuwlooze
vertellingen"; dan had hij alleen
de jeugd maar wat ontsticht.
Bosboom, Nicolaas ~ , 1849—1941, ambtenaar
der telegrafie, bezorgde de uitgave van
de briefwisseling van Mw. Bosboom met
Potgieter.
Bosboom-Toussaint, Mevrouw ~, zie T.
Bosch, Bernardus ~ , 1747—1803, uit Deventer,
predikant, sedert 1782 te Diemen,
Patriot; in 1784 verscheen onder ps. Batavus
„de kinderagtige daden van een Admiraal
Generaal", in 6 zangen. Hij vluchtte
1787 bij de inval der Pruisen, 1795
representant te Amsterdam, afgezet bij de
Staatsgreep van 1798. Leefde voortaan van
zijn letterarbeid aan de Scheveningse Weg
in een optrekje in armoe. Schreef een Lofzang
op de nieuwe psalmberijming, 1775;
een Lijkzang op Bellamy, 1786, en vele
andere gedichten. Richtte 1783 het Amsterdams
Dicht- en Letteroefenend Genootschap
op, waar de vergaderingen op rijm geopend
en gesloten werden. Van 1785 is zijn gedicht
De Eigenbaat in verheven alexandrijnen,
in sterk Patriottische geest; nog in
hetzelfde jaar beantwoord door Kinker met
een boertige parodie onder dezelfde titel,
naamloos verschenen.
IJverig lid van de Maatschappij tot Nut
van 't Algemeen. Na de komst der Pruisen
gaf hij met Nieuwenhuizen het weekblad
De Menschenvriend uit en met Van Hamelsveld,
gewezen hoogleraar, De Godsdienstvriend\
in 1790 begon hij met een
derde weekblad De leerzame Praatal, tot
November 1792. Toen kwam, met Mw.
Bosch 65 Bossche
Moens, De Vaderlandsche Praatal, bij 't
eerste nummer al dadelijk verboden, en
vervangen door beider Mengelingen. Daarop
volgde met de Zaanse Menistenleraar
P. Beets zijn Algemeen Letterkundig Magazijn,
waarvan 13 nummers verschenen.
Vervangen door De Wereldbeschouiver, tot
de Omwenteling van 1795. Hij begroette
de „Nationale Conventie" met een triomflied,
1795:
Die maar klinkt door mijn vaderland,
De Stichtsche Unie ligt in 't zand.
Het monster, met zijn zeven koppen,
Is door een enklen slag geveld.
Ook na 1798 heeft hij nog veel geschreven.
Zo gaf hij in 1800 De Burger Politieke
Blixem uit, zeer fel tegen de opkomende
reactie.
Bosch, Bernardus de ~ , dichtgenootschapper
en kunstbeschermer te Amsterdam,
1709—'86. Verklaart van zijn Dichtlievende
Verlustigingen, 1741, dat men ze wel
zou kunnen missen, doch de poezie was
nu eenmaal „eene allervermaakelykste verpoozing".
Vriend van Lucas Pater en Lutkeman;
medelid van „Oefening beschaaft
de kunsten", de Maecenas van Pieter
Nieuwland.
Bosch, Jeronimo de ~ , 1740—1811, apotheker
te Amsterdam, in 1773 eerste klerk
ter secretarie, opvolger van Wagenaar,
voorganger van zijn neef Jeronimo de
Vries. Behalve zijn L. en zijn geleerde werken
schreef hij over de Invloed der Dichtkunst
op de beschaving, 1788. Leerling en
geestverwant van Petrus Burmannus. Verheerlijkte
1797 Bonaparte als bedwinger
van de omwenteling en als brenger van de
vrede. In 1781 werd zijn antwoord op de
prijsvraag van Teylers Genootschap over de
Regelen der Dichtkunst bekroond; hij beroept
zich zowel op de klassieken als Plato
als op de modernen, b.v. Addison en Van
Alphen, doch voor alles wenst hij nog de
navolging der Ouden. Ook schreef hij de
eerste Gesch. der Ned. Dichtkunde. Hij gaf
Latijnse les aan Nieuwland.
Bosch, Lambertus van den ~, zie Bos.
Bosch, M. v. Heyningen ~ , zie H.
Bosch, Maria ~ , 1741—'73, dichteres te
Amsterdam, werd in haar ziekte verzorgd
door Aagje Deken, die haar vriendin werd
en in 1775 haar Siichtelijke Gedichten uitgaf.
Bosch, J. H. v. d. ~ , 1862—1941, leraar
te Gouda; maakte zich zeer verdienstelijk
voor 't onderwijs in 't Nederlands. In
1943 verscheen te Brussel een In memoriam
J. H. v. d. Bosch, van Dr. H. J. de
Vos.
Bosch, Pieter van den ~, uit Amsterdam,
Remonstrants predikant te Zoetermeer-Zegwaard,
1757, te Leiden 1769—'83, lid van
„Kunst wordt door Arbeid verkregen",
dichter en schrijver. Om zijn zwakke gezondheid
ging hij weer in Zoetermeer wonen;
daar werd hij in 1787 door de Oranjeklanten
mishandeld en ellendig om 't leven
gebracht. In 1769 was hij in een Lierzang
aan den heer P. Hofstede tegen deze heftige
drijver opgekomen.
Boschvogel, F. R. ~ , Vlaams schrijver. Historische
romans, volksromans, biographieen
en jongensboeken. Pseud, v. F. Ramon; geb.
1902.
Boschwijk, het buiten van Rhijnvis Feith,
nu raadhuis van Zwollerkerspel.
Boshof, S. P. E. ~ , Z. Afr. schrijver van
historische boeken.
Bosken, Het ~ , bundel gedichten van ±
1567 van Van der Noot; zie daar. De
eerste Renaissance-gedichten, oden en sonnetten
in jamben. Daarin ook de ode aan
den He ere Van der Noot, He ere van Carloo:
Wat de mensen bedryven
Wat loffelycke daden
In stryden oft in raden,
Het moet vergheten blyven,
Den tyt verwinnet al.
Maar het werk van dichters is onsterfelijk.
Bosnian, Elise —, ps. van Marie hinde.
Bosnian, F. C. L. ~ , schreef Drama en tooneel
in Suid-Afrika; deel I, 1652—1855,
verscheen te Kaapstad 1928.
Boss, M. ~ , 1898—1937, Chr. romanschrijver
onder ps. P. K. v. Eerbeek; Strooschippers,
1935. Lichting '18\ Gesloten grenzen\
Beumer & Co.
Bosscha, Johannes —, 1797—1874, broer
van Petrus, preceptor in Den Haag, waar
hij bevriend werd met Willem de Clercq\
1828 hoogleraar aan de Mil. Academie,
1838 te Amsterdam; 1853—'58 lid der
Tweede Kamer; 1858—'61 min. v. Hervormde
Eredienst. Schreef: Neerlands Heldendaden
te Land, 1836—'56 in 8 delen;
Leven van Willem II, 1852; Pruissen en
' Nederland, 1866, beantwoord door Multatuli.
Verder: Willem de Clercq herdacht.
Van hem is de A-saga. Naamloos in 1865
het treurspel Wolferd van Borssele, historisch
drama.
Bosscha, Mr. Petrus ~ , 1789—1871, hoogleraar
in de Oude Letteren te Deventer
1815. Schreef een lierzang bij de Inlijving,
1810; Vad. Zegepraal, 1815; Intocht van
Napoleon, 1811.
Bosschaerts, Eugeen ~, geboren in 1901,
schreef verzen en novellen; onderging de
invloed van Elsschot.
Bossche, Albrecht van den ~, ps. van
Sleeckx als schrijver van toneelstukjes,
1841.
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 5
Bossu 66 Bourbon
Bossu, de aanvoerder van de Spaanse vloot
op de Zuiderzee, 1573, bezongen in de
Geuzenliederen;
10 Slag op de Zuiderzee:
Bossu heeft ghenade ghebeden
Onsen Ammirael triumphant,
Zijn Signet streeck hy van zijn hant. ..
20 Een cIaegh-Liedeken:
Maximilianus de Bossu
Ben ick een Graef geheeten,
Due d'Alba diend' ick seer getrou,
Die heeft my nu vergeten .....
Boterbloempjes, door [ant]« Paradijs Corneliszoon
(zie L. M. Hermans), satire op
Frederik van Eeden en parodie op diens
Grassprietjes; zie daar.
Botermans, A. ]. ,-,." 1870-1944, schreef in
1898 zijn proefschrift over de Seven Wijse
mannen van Ramen en gaf de volksroman
van 1479 in facsimile uit. Dir. der H.B.S.
te Zwolie.
Bouber, Herman ---, toneelspeler en regisseur,
bewerkte v. h. toneel Frank van Wezels
roemrucbte [aren van A. M. de long
(500 opvoeringen); De Jordaan van Querido
en 1939 Kriebeltjes Hoogtepunt van
W. v. Iependael. Schrijver van 18 stukken
voor het volkstoneel: Bleeke Bet, 1917; De
[antjes, 1921; De Commensaal.
Bouchery, Jan ,-,." 1846-1911, uit Gent,
leraar en boekhandelaar te Antwerpen;
dichtte cantaten: Philips van Arteuelde,
1872; De Zee, 1873. Schreef o.a. de levensschets
van ]. F. Willems, 1876, en van
Snellaert, 1877.
Bouckart,}. ,-,." ontleende zijn treurspe1 D;
Nederlaag van Hannibal (1653) aan Livius.
Het maakte grote opgang; 5e druk
1702. Merkwaardig om de eenpersoons rei.
Boudewijn, ps. van Van der Vliet.
Boudewijn van der Loren, zie L.
Boudewijns, Katherina ---, 1520-1603, uit
Brugge, dichteres van Het prieeleen der
gbeestelijeer u/ellusten, "dochter van goeden
huize", verhief zich tegen de leer van Calvijn.
Trouwde met Nicolaas de Zoete, griffier
van de Geheime Raad van Brabant,
Vlaams edelman. Zij droeg haar werk op
aan de gravin van Arernberghe, geb. Van
der Marek.
Verhuyst ghy Calvinisten,
Vol muyteryen ende twisten,
Ghy hebt te Brussel te langhe
[ghewoont.. ...
Haar werk opnieuw uitgegeven door Dr.
H. van Belle, Antw. 1927.
Boudier-Bakker, Ina '""-', geb. 1875 te Amsterdam,
getrouwd met de directeur v. h.
postkantoor te Utrecht. Zij schreef toneelwerk:
Het Hoogste Recht. Maar vooral
werd zij hekend ais rornanschrijfster: Kinderen,
1905, schetsen uit het kinderleven;
Armoede, 1909, naturalistische Amsterdamse
familieroman; 13e druk 1949; Het
Spiegeltje, 1917; De Klop op de deur,
1930, de geschiedenis van een voornaam
kunstminnend geslacht in Amsterdam van
af 1850, 15e druk 1949. Vrouw Jacob;
historische roman, 1934. Deze roman toonde
de schrijfster niet in haar kracht; bovendien
werd zij op ernstige wijze van plagiaat
beschuldigd, waartegen zij zich vruchteloos
verweerde.
In 1939 opnieuw een grote roman Aan de
Grote Weg.
De 5traat, meesterlijke beschrijving van de
kermis in Vianen, 1924.
Dr. P. H. Ritter Jr. schreef over haar
Leven en Werken: De Vertelster uieerspiegeld,
1931. Zij zelf trachtte een overzicht
te geven in De Moderne Vrouto en baar
Teeo rt, 1921, van de uitkomsten der vrouwenbeweging;
de moderne vrouw moet kiezen
tussen haar gezin en een werkkring;
het moederschap is haar roeping en tevens
haar beste beroep.
Oak gaf zij, met anderen, een bundel
Kerstuertellingen uit, onder de titeI Het
Licht daalt neder, 1940. Haar roman Goud
uit Stro speelt in de tijd van de Belgische
Opstand; 1950.
Bouhon, Cornelia ---, "de oude", bijgenaamd
fuffr. Panhaaring, toneelspeelster te
Amsterdam, 1730- ? Zij was de dochter
van Elizabeth Ghyben; zie daar. Haar debuut
was in 1752 in het treurspel Scilla
van Rotgans. Zij trouwde 1756 met Jean
Bonbon, een Brabander, die in 1755 als
"danzer" aan de Schouwburg aangesteld
was. Bij de opening van de nieuwe schouwburg
in 1774 kreeg zij een jaarwedde van
f 1200. "In hare oogen stak eene Romeinin",
hoogste lof van Simon Styl.
Bouhuys, Mies ---, geb. 1927, bekroond met
de Reina Prinsen-Geerligsprijs voor haar
dichtbundel Ariadne op Naxos.
Bouman, Klaas Harms ---, 1785-1870, hoerenknecht
te Noorddijk, gaf 1810 een
Proeve van Gedichten uit, aangemoedigd
door Ds. Driessen, Spandaw en Ds. Sannes.
In 1820 kwamen zijn Heidespruitjes,
later nog Verspreide Gedichten en Herjstrrucbten.
Bouman werd kruidenier en dan
deurwaarder in de Stad. Sedert 1854 arnbteloos
te Beerta, waar zijn zoon Herman.
de hervormer van het leesonderwijs, toen
hoofd der school was. Zie lf7. u. Palmar.
Bourbon, Mr. Louis de "-', geb. 1908, te
Renkum, als afstammeling van Karl Wilhelm
Naundorf, die zich vereenzelvigde met
Koning Lodewijk XVII van Frankrijk.
R.K. dichter en prozaschrijver; journalist;
1941-'-16 burgemeester van Os. Zuierrin«,
Boutens 67 Brabant
1932, poezie. Onder zijn proza: H et Licht
acbter Golgotha. 1934. Moest onderduiken.
Boutens, Dr. P. C. ,...." geb. te Middelburg
1870, t 1943, dichter en vertaler uit het
Gr. Schreef 1908 voor de Delftse studenten
het Spel van Platoons Leven. Leraar in
de klassieke talen. Zijn bundel Verzert van
1894 en 1898 verscheen met een voorwoord
van Lodewijk van Deyssel. Verder o.a.
Praeludien, 1902, Sonnetten, 1907, tot
Tusscbenspelen, 1939. Zijn bundel Zomerwolken
van 1922 werd in 1925 bekroond
met de prijs voor meesterschap van "Letterkunde",
1925.
Bewerking van de sproke van Beatri]s, 1908.
Zijn spel Middelburgs overgang in 1574
werd in 1924 op de Markt v66r het Stadhuis
opgevoerd. Zie ook Alianora.
Naar zijn opvattingen is hi; "de Helleen
in de Ned. letteren". In 1937 Homeros'
odvssea. Bibliografie van zijn gehele werk
door A. A. M. Stols, J926-'30. Bloemlezing
met Inleiding door W. Kramer,
1926; door J. W. F. Werumeus Buning,
1930. J. A. Reichling schreef 1926 Het
Platoniscb denken bij Boutens. Over Boutens
schreef D. A. M. Binnendijk Bell
Protest tegen den Tijd 1945. Boutens vertaalde
werk van Plato, Aischylos, Sophokles,
Goethe, Oscar Wilde. In 1939 verscheen
het eerste hoek van zijn vertaling
van de Ilias in hexameters.
Bouwen Langh-Iijf en zijn wijf Sinnelijcke
Nel van Gooswegen, oprechte Hollandse I
huislieden, melkhoeren hij Amsterdam, verschijnen
als een kluchtig tussenspel in de
wereld van de Byzantiinse Amadisridders
in Bredero's spel van Griane.
Bouwmeester, Frits ~, geb. 1885, toneelspeler,
was leider v. h. Nieuw-Schouw-toneel:
nu aan het radio-toneel en leraar aan
de Toneelschool.
Bouwmeester, Louis ,...." geb. 1842 te Middelharnis,
beroemd toneelspeler, t 1925.
Shylock. Zijn zuster is de eveneens beroernde
toneelspeelster Mw. Tbeo Mann-Bouwmeester,
geb. 1850, de Sarah Bernhardt
van Nederland, t 1939. Zijn broer Frits,
1846-1906, toneelspeler vooral van klassieke
drama's.
In 1901 verscheen van A. A. van Raalte
een overzicht van de Veertigjarige tooneelloopbaan
van Louis Bouurmeester; in 1910
J. H. v. d. Hoeven, studie over Bouiameester.
Theo Mann-Bouwmcester schreef zelf
Atfijn [eugd en Tooneelberinneringen, 1916.
In 1942 verscheen een studie over Louis
van C. Dommelshuizen Jr.
Boxhorn, Marcus Zuerius van r-«, 1612'
53, reeds in 1633 hoogleraar te Leiden,
schreef meer dan 60 werken, waarvan veel
in 't L. Verder Cronyck van Zeelandt,
1644; over het weer opgedolven beeld van
Nebalennia, 1647, '48. Ook twee boekjes
over de dracht van lang haar (de oude
mode) en van kort haar (de nieuwe mode),
1644. Schreef een gedichtje op Huygens'
Hofwijck.
Boxrnan, Mr. Abraham ,1796-1856,
burgemeester van Gorkum, lid der Tweede
Kamer, dichter, Ten Kate gaf 1861 zijn
Nalatenschap uit. Vriend van vaderland,
vrijheid, verlichting.
Braak, Dr. Menno ter .-..., 1902-'40, geb.
te Eibergen, letterkundige; sedert 1934 redacteur
van Het Vaderland. Criticus: In
gesprei: met de uorigen, gebundelde opstellen,
1939. Romanschrijver. Redacteur van
het ts. Forum met Du Perron en Roelants,
1932-'35. Zijn proefschrift had De laatste
der Ottonen tot onderwerp. Zie Vitalisten.
In zijn Afscheid van Domineesland,
een bundel kritieken van 1931, richt hij
zich tegen de preektoon, tegen de vrees
voor het gewone woord. Zijn bundel essays
Man tegen Man, ook van 1931, komt op voor
het individualisme. Van 1937 zijn studie
Douioes Dekker en lHttltatuli. Over hem
een studie van Marsman, 1939. Mw. ter
Braak-Faber gaf in 1946 zijn In Gesprek
met de onzen uit, artikelen uit Het Vaderland
en Groot Nederland van 1934-·39.
Over Ter Braak en Du Perron schreef S.
Tas Ben critis cbe Periode, 1946.
Braat, L. P. J. ~, geb. 1908 te Arnhem,
beeldhouwer en letterkundige. Droomboels,
1931.
Brabander, Gerard den "-', ps. van G. J.
Joiriet, geb. in Den Haag in 1900, ambtenaar
der Posterijen, gaf verschillende dichtbundels
uit, met Van Hattum en Hoornik
Drie op een perron, 1938-'41. "Toen
enige jaren geleden de critici Den Brabander,
Van Hattum en Hoornik gingen beschouwen
als Du-Perronnisten, hebben zij
gemeenschappelijk in een bunde1 "Drie op
een perron" bewezen, hoezeer een dergelijke
opvatting ernaast was". (Goudriaan.)
Zie Amsterdamse letterhundeprijzen.
Brabanders, op het toneel gebracht als pochhanzen
met een wonderlijk dialect; in
Hoofts Warenar en vooral in De Spaanscbe
Brabander van Bredero. Verder veel in de
kluchten: Jan Saly van Willem Hooft,
1622; Giert]e Wouters door Jan Franssoon,
1623. Dan in de Ouerzeescbe Zege- ell
Bruylolt-zangen van Jan van der Veen, uit
Deventer.
Brabant, zie Ncord-Brabant.
Brabant, Luc van .-..., pseudo Aug. Ark, geboren
te Lokeren in 1909. Schreef verscheidene
bundels schalkse, tedere gedichten.
Op de Hielen van mijn Leven, Brieuen
zonder ZegeJ, Zeoen Ellen Lie/de. Hij reBrabantse
Kamer 68 Brandt
digeerde Klauerendrie, met Coole en
Daisne.
Brabantse Kamer, te Amsterdam, de rederijkerskamer
Het Wit Lauendel, opgericht
door uitwijkelingen, bloeide reeds 1585
naast In Lie/de Bloeiende.
Brabantsche Yeesten, rijmkroniek van ] an
van Boendale, gedicht in opdracht van heer
Willem Bornecolve uit Antwerpen; ±
1350. Uitgegeven door ]. F. Willems, vervolgd
door Bormans, 1839-'69.
Brabbelingh, (beuzelingen), de naam die
Roemer Visscher gaf aan zijn poezie:
1° Quicken, 7 "schock" (60-tal) puntdichten;
2° Rommelsoo (kleinigheden) ; 3°
Raedtselen; 4° Tuyters (klinkdichten) ; 5°
[ammertjens (klaagdichten); 6° Tepelwercken
(knutselarij; dit woord leeft noc
volop in het Gronings; vergelijk Tiepelwaark
van G. Teis).
Van Vloten deed een keuze: Uitgelezen
Brabbeling, 1851. Dr. N. van der Laan
schreef er zijn proefschrift over, 1918, en
gaf het werk uit 1918, '23.
De Brabbelingb bestaat voor een deel uit
vertalingen of navolgingen naar 't Gr., L.
en F., vooral van Petrarca, Marot en Ronsard.
Bracken Vloedt, Jan van den ~, PS, van
Jan Weiland, geb. 1894 te Vlaardingen,
kunstschilder te Lunteren. Gaf in 1944 een
verzenbunde1 Gevlekte Sater uit, die "in het
verborgene werd gedrukt".
Braga, "dichterlijke rnengelingen, uitgegeven
door een Dichtlievend Geze1schap onder
de nooit gebruikte zinspreuk: "Utile Dulci",
Tijdschrift heel in rijm, verschenen in
't eind van 1842; beleefde 2 jaargangen,
De onbekende redactie kwam op tegen De
Gids en wenste felle kritiek te oefenen op
de almanakkenrijmelaars en de romantische
akeligheden van Beets en Hasebroek. De
redactie bestond eerst uit Ten Kate en
Winkler Prins, met medewerking van
Dronrijp Uges, Van der Vliet, Leendertz
en Kretzer, die het grootste aandeel leverde
aan de tweede jaargang; De Hoop
Scheffer was daar de redacteur van.
In 1854 verscheen een bloemlezing uit beide
jaargangen, Bragien«; bezorgd door Ds.
G. T. Kits van Heyningen. In 1875 gaf
Servaas van Rooijen, archivaris van 's-Gravenhage,
zijn Bragastudien uit. Bovendien
werd in 1863 de gehele Braga herdrukt
onder leiding van Ten Kate en nogmaals
in 1883 door 'Wrinkler Prins. En dan is er
nog een dichtbundel Braglaantjes, "aan de
schim van Braga gewijd" door "een beunhaas
in bijschriften", d.i. Ten Kate, 1859.
In 1890 verscheen Braga rediuious, nieuwe
mengelingen door ongenoemden, tijdschrift
tegen de N w. Gids, waarvan slechts 2 afleveringen
verschenen; in boekvorm uitgegeven.
De voornaamste schriivers waren
Winkler Prins, Coster en H. C. Muller.
Braga of Bragi, de Germaanse god v. d.
dichtkunst, zoon van Odin en Freya; het
was een teken des tijds, dat geen naam
gekozen werd uit de klassieke godenleer.
Bragi, in de Noorse mythologie de god der
dichtkunst. Naar hem genoemd een epos
van Schepers.
Brakel, Jan van r-«, 1618-'90, de zeeheld
die zich onderscheidde in de Vierdaagse
Zeeslag, bij Chatham, Solebay en Schoneveld,
vocht tegen de Algerijnen en sneuvelde
bij Bevesier. Gehuldigd door Antonides,
Sylvius, A. v. Ackren, K. Brandt en
]. Pluymer.
branches (F. = takken), in de M.E. afzonderlijke
verhalen, die te zamen een groot
onderwerp behandelden. B.v. de branches
van de F. roman van Reinsert,
Brand van Cabauw, Mr. Jean .-., 17851847,
verwierf in 1815 de 2e prijs voor
een volkslied met "Wij leven vrij" tegen
Tollens, die met "Wien Neerlands bloed"
de Ie kreeg.
Brandaen, zie Sint-Brandaen.
Brande, Geeraard van den ~, rederijker
uit Antwerpen, lid van de Olijftak, schreef
spelen onder invloed van het Sp. drama,
o.a. La Gitanella, bet Spaens Heidinneken,
1649.
Branden, F. J. van den ~, 1837-1922, uit
Antwerpen, archivaris aldaar sedert 1865.
Toneelschrijver; bewerkte o.a. Baas Gansendonck,
1868; schreef historische drama's.
Met Huberts 1878 en 2e druk met Frederiks
de samensteller v. h. Biographisch
W db. der Ned. Letterhunde. Schreef een
studie over Anna Bijns, 1911.
Brandligt, Walter ,1901-'43, prozaschrijver.
Door de Duitsers om hals gebracht.
Brands, Dr. G. A. ~, geb. 1883 te Zutfen,
schreef zijn proefschrift over Tspel van
de Cristenkerkcke; gaf Afax Have/aar verkort
uit met inleiding; bezorgde met R. W.
Lieve Gouden Aren, leesboek voor middelbare
scholen in 5 delen, met Overzieht der
Ned. Letteren. Ook gaven zij de Gedicbten
van De Genestet uit.
Brandt, Cornielie ~, soldaat uit het Staatse
Ieger; dichtte 1595 een Himne oft Lojsanek
van Hollandt, op hoop van zegen
opgedragen aan de Staten. Vermoedelijk
heeft hij het Beleg van Groningen in 1594
meegemaakt,
Brandt, Geraert '--', 1626-'85, klokkenmaker,
later Remonstrants predikant te Hoorn
en 1667 Amsterdam, vriend van Hooft en
Van Baerle, bewonderaar van Vondel; zelf
ook dichter. Hij volgde Hooft na in zijn
Brandt 69 Brant
Historie der Rejormatie, 1668 en '74, tegen
Baudart gericht. Hij werd over dit werk
heftig aangevallen, vooraI door Ds. Hendrik
Ruyl of Rulaeus, Amsterdam, en hij
schreef een Verantwoording tegen diens
beschuldigingen, 1675. Maar hij kreeg genoeg
van kerkelijke geschiedenis en theologie
en wijdde zich aan de letteren. (Zie
het proefschrift, 1864, van Dr. Loeff over
Brandt als Kerkgeschiedschrijver.) 20 vond
hij gelegenheid voor de uitgave van Hoofts
Historien en Vondels Poezy, 1683, voor
het Leven van Hoojt, 1677, van Vondel,
1682, en van Michiel de Ruyter, ter perse
bij zijn dood; in de stijl van Hooft.
Reeds in 1643 werd Brandt bekend door
zijn treurspel De oeinzende Torquatus; zo
kwam hij in kennis met zijn Maecenas
Caspar van Baerle, wiens dochter hij trouwde.
In 1647 sprak Van Germez in de
Schouwburg de lijkrede op Hooft uit, door
Brandt geschreven; Van Germez was een
toneelspeler; zie daar.
Brandts rede was een vertaling van de
lijkrede van Du Perron op Ronsard, die
hij voor eigen werk liet doorgaan. Een fel
verwijt trof hem in een geschrift Aen den
onbeschaemden letter-die], Six van Chandelier
beproefde een verdediging. In deze
rede was Hooft "d'eenige Poeet, die d'Amstel
had voortgebracht", een volledige en
opzettelijke miskenning van Vondel; z.e
daar.
Zijn eigen eerste Gedicbten verschenen
1649. Brandt liet zijn vak van uurwerkmaker
varen, om Suzanna van Baerle tot
vrouw te krijgen; hij leerde Latijn en studeerde
vlug af. Als dichter munt hij uit in
zijn Puntdicbten.
Een van zijn eerste werken is de Historie
van Enkhuizen. Het meest bekend van zijn
bij- en grafschriften zijn die op Prins \VI1lem,
Kortenaar en De Ruyter en andere
grote mannen van zijn tijd:
Dit 's Vader Willems beelt. Verlosser van
Cons landt,
Wat hebt gy staals gekeert op 't punt van
[uw verstandt!
Met zijn Stichtelijke Gedicbten, 1664, wilde
hij weer goed maken, wat hij in zijn
jeugd voor minder stichtelijke rijmen uitgegeven
had. Voor zijn gedicht op de verovering
van Hulst in 1645 kreeg hij f 100
van Frederik Hendrik. Hij is de samensteller
van de Verscbeyde Ned. Gedicbten,
1651 en '53. Uitvoerige studie daarover
met brieven van en aan Brandt in de Bijdragen
van Dr. Penon. Daaruit blijkt ook,
dat Brandt zich liet gebruiken door de F.
gezant D'Avaux, om Amsterdam tegen de
Stadhouder op te zetten, 1678-'80.
Het Leven van Vondel opnieuw uitgegeven
door ]. Hoeksma, 1905; Het Leven
van H oojt e11 de Lijkreede door ]. C.
Matthes, 1874; He! Leven van De Ruyter
door Kalff. Brandts eigen Leven werd beschreven
door Joan de Haas, 1740.
Brandt, jr., Geraert '--', 1657-'83, predidikant,
vervolgde over 1674 en '75 Het
Ontroerde Nederland van Domselaer..
Brandt, Joannes ~, 1660-1708, jongste
zoon van Geraert, geb. te Nieuwkoop, Remonstrants
predikant, het laatst te Amsterdam.
Schreef o.a. Leven van Maria Stuart,
koninginne van Engeland, met de Lijkreden,
1695; Vredezang, 1697; Menge/dichten,
1701.
Brandt, Kaspar ~, ps. van J. Winkler
Prins als romanschrijver.
Brandt, Kasper ~, 1653-'96, oudste zoon
van Gernert, geb. te Nieuwkoop, Remonstrants
predikant, het laatst te Amsterdam.
Dichter. Schreef het Leven van H uig de
Groot, vervolgd door A. v. Cattenburgh;
1727-'30. In 't L. het Leven van Arminius.
In zijn Poezy vindt men Bespiegelingen op
's Menscben Leven, "door zinryke gedachten
in de Getyden des Jaars verbeeld",
Brandt, Willel1l '--', pseudoniem van W. S.
B. Klooster, schrijver van Indische romans:
De Gele Terreur; lndonesiscbe Nacbten;
De Aarde van Deli, 1948.
Brandt, jhr. H. F. van den ~, uit Antwerpen,
toneeldichter naar F. klassiek model.
Bela, prins van Hongarijen. Veru/eirde
Sotbuys van Antu/erpen, 1678.
Brandt van Doorn, ps. van ]. A. Heuff.
Brandt van Doorne, C. P. ~, ps. van R.
A. Kollewijn .als romanschrijver.
Brandwag, Die r-«, tydskrif voor Huisgesin,
in 't Afrikaans, 1910-'22. Medewerker
Celliers. Gevolgd door Die Nuwe
Brandwag, "tydskrif vir Kuns en Lettere",
1928-'33.
Brandwyck, de Heer van ~, zie Westerbaen.
Hij trouwde in 1625 met Anna
Weytsen, de weduwe van Reinier van 01denbarnevelt,
geb. 1588. Zij was ambachtsvrouw
van het dorpje Brandwijk bij Sliedrecht
en bewoonde het "Huis te Brandtwyck"
in het Noordeinde te 's-Gravenhage,
nu koninklijk paleis.
Brans, J. M. ~, 1853-1940, leerling van
Sleeckx, vriend van Hiel, medeoprichter v.
h. Vlaams Toneelverbond en van het ts.
Land en Volk. Geb. te Asch in Belgisch
Limburg; dichter; schrijver van Limburgsche
Scbetsen, 1873; vertaler van de Nibelungen;
leraar.
Brant, Sebastian .-" 1475-1521, syndicus
van Straatsburg, schrijver van Nurrenscbii],
1494; vertaald in de 15e eeuw. AIle zotten
varen op een schip naar Narragonie; de
schrijver vindt gelegenheid, aIle dwaasheden
te bespotten; de vertaling gedrukt in
1500.
Brata Yoeda, ps.van Courier dit Dubekart.
Brauns, pater M. ""-', geb. 1913, Vlaam.
dichter. ZangeJl van Onmacht.
Bredero, Gerbrand Adriaensen ,-...." 15851618,
zoon van een schoenmaker in de Nes
te Amsterdam, "slecht-recht Amsterdammer",
eerst leerling van de ,,1taliaanse"
schilder Francisco Badens. In 1613 lid van
de Eglantier en vaandrig bij de schutterij.
Zocht zijn vermaak bij Wijntje en Trijntje.
Minnedichter, daarnaast dichter van stichtelijke
liederen en van 't Boertigb LiedtBoeck.
Hij dichtte 3 tragi-cornedien, ontleend
aan de Amadisroman Palmerijn van
O/ijven:
Roddrick ende Alpbonus, 1611; Griane,
1612 en Den Stammen Ridder.
Dan is er van hem het begin van cen
vrijagespel Het daghet uyt den Oosten,
voltooid door Van Velden of Campanus.
Hetzelfde pastorale karakter heeft een ander
vrijagespel Angeniet, door Starter na
zijn dood bewerkt. Verder heeft Bredero
een F. toneelspel Lucelle nagevolgd, 1616;
opgedragen aan Tesselschade. Kenmerkend
zijn in de tragi-comedien de kluchtige tussenspe1en
tussen knecht en meid, boer en
vrouw enz. in kleurige volkstaaI. 20 is de
taal ook van zijn Boertigb Liedt-Boecb, b.v.
in Boeren Geselscbap, Bredero's kracht ligt
juist in de tekening van 't maatschappelijk
en huise1ijk leven van het gewone en het
lagere volk:
Klucht van de Koe, 1612; van den Molenaar,
1613; Symen sonder Soeticbeyt, gedrukt
1619.
Veel meer betekenis hebben de beide blijspelen
Moortie, 1615, en Spaenscbe Brabander,
1617. Moortje is een levensbeeld
uit de middenstand, naar het model van
Eunuchus van Terentius. Het dage1ijks leyen
in Amsterdam wordt geschilderd in de
Sp. Br., die opgebouwd was naar het verhaal
van Lazarillo de Tormes, de bedeljongen
uit de Sp. schelmenroman. Beide
stukken, hoe vrolijk ook, missen hun stichtelijke
strekking niet. Deze komt nog veel
sterker uit in Bredero's Aendacbtigb LiedtBoeck,
een werk naar de levensopvatting
van Spieghel, neergelegd in de Wellevensconste.
Daarnaast staan zijn amoureuze en
boertige liederen, die vee! groter verdienste
hebben dan de tragi-cornedien. Voortreffelijk
is zijn werk in de schildering van figuren
als Leceerbeet]e in Lucelle en van
die der kluchten; in de tekening van 't
Amsterdamse volksleven in de beide blijspelen,
in de portretten van de Sp. Brabander
en van zijn knecht Robbeknol weI
het allermeest. In de Opdracht van zijn
Brata Yoeda 70 Bredero
Sp. B~abander heeft Bredero de poezie verheerlijkt,
"die als een goddelicke sonne
heme! en aarde verheugt en verciert", Achter
de 2e druk van het Scbilderboeh staat
het Leven van Van Mander, van Bredero,
1618.
Hij dichtte ook de versies bij de Emblemata
Horatiana en bij de 2e druk van
T hronus Cupidinis, Zie Emblemata. In
1622 verschenen G. A. Brederoos Nederduytscbe
Rijmen, "als is: verscheyden Brieyen;
ook het Lof van Riickdom en Armoede",
met zijn zinspreuk ,,'t kan verkeeren".
Onder de lijkdichten dat van VondeI:
Hier herbercht 't lijf,
wiens geest in schertsen munten uyt,
En met vee! boertery
steeds swanger ging van herssen,
Wien Charon willig voert
om sunst in d' oude schuyt,
Vermits de zieltjens droef
noch lachten om zijn farcen.
Hij had Vondel geprezen met een lofdicht
bij Het Pascha, 1612.
"Alle de wercken, soo spelen, gedichten,
brieven en kluchten' van Bredero werden
opnieuw uitgegeven in 1644, opgedragen
aan Albrecht Koenraad, burgemeester van
Amsterdam en bewindhebber der W.1. C.
Bezorger van deze nieuwe uitgave was de
uitgever Cornelis Luidewijck van der Plasse.
Deze voegde er bij het nooit gedrukte
spel Het daghet uyt den Oosten, dat Bredero
onvoltooid achterliet en dat nu "van
andere liefhebberen voltoit werdt". De uitgave
werd ingeluid met sonnetten en verder
met een ode van ]. Colevelt. In 1678
kwam er weer een uitgave; sedert begon
men hem te vergeten.
Nieuwe volledige uitgave van Bredero,
1890, van ] an ten Brink, Moltzer, KalffI
Kollewijn, Unger en Te Winkel.
Dr. Jan ten Brink zette een grote studie
over Bredero op touw; 2e omgewerkte druk
1888.
Een Bredero-tentoonstelling werd gehouden
te Amsterdam, 1885. C. H. den Hertog
schreef Over de bronnen van Bredero's
romantische spelen in De Gids van 1887.
Dr. F. Buitenrust Hettema gaf in de Zwolsche
H erdrukken een bundeItje Liederen
van Bredero uit. De Dramatische Werken
opnieuw uitgegeven door Dr. }. A. N.
Knuttel. In 1943 verzorgde A. A. v. Rijnbach
Bredero's Toneelwerk; in 1944 kwam
zijn nieuwe uitgave van 't Groot Liedboek.
De naam Bredero naar het uithanghord
van zijn vader.
Woordenboek op zijn gedichten van A. C.
Bree '
Oudemans Sr., 1857. Dr. J. B. Schepers
gaf in 1918 minnedichten van Bredero uit,
met muziek. Reeds eerder twee belangrijke
studies van J. B. Schepers: Bredero's Liefde
voor Margriete en B.'s invloed op tijdgenoten,
N. Gids 1913 en '14. Studie over
Bredero van Dr. Prinsen, 1919- In het
Leidse Tijdschrift van 1895 heeft H. J.
Eymael aangetoond, dat de berijming van
Schynheiligh van Bredero is, en aannemelijk
gemaakt, dat deze daarbij de beschikking
had over de prozavertaling van ho
Ipocrito van Aretino; het stuk 1624 uitgegeven.
Bibliografie van Bredero door J. H. W.
Unger, 1884.
Bree, Matthijs van ~ , 1773—1831, de schilder,
geb. te Antwerpen, schreef o.a. Albrecht
Beiling, treurspel in 5 bedrijven. Zie
Siffle.
Breen, Daniel de ~ , 1594—1664, van Haarlem,
leerde in zijn proponentstijd Grieks
aan Vondel.
Breen, Joost van ~ , leraar aan de zeevaartschool
te Amsterdam, kluchtspeldichter:
De Swarte Minnaers\ Bedroge Jalouzy,
1659; Klucht van 't Kalf, 1656; Jean de
la Roy of d'ingebeelde Rijke, 1665, het
bedrog met een ton met waardeloze inhoud;
De ziende Blindeman met een minnaar als
speelman, 1660.
Breen, Leo van ~, geb. te Goes, 1906;
journalist; dichter en romanschrijver.
Breevoort, Johanna —, ps. van M. G. Bakhoven-
Michels, 1869—1942, Chr. romanschrijfster.
Vrouwenweelde en Vrouwensmart,
1901. Over schuimende golven,
1925. t
Breideldief, De ~ , de kapelaan van Sint-
Brandaan, die een zilveren toom wegneemt
uit de pronkzaal van een kasteel in de nabijheid
van het Paradijs. Duivels grijpen
hem, doch Brandaan verlost hem door zijn
gebed. Bekende episode uit de roman van
Sint-Brandaan.
Brender a Brandis, Gerrit ~ , 1752—1802,
van Duitse afkomst, onderwijzer en wijnroeier
te Amsterdam, 1795 secretaris der
Municipaliteit; secretaris van het Nut;
schrijver van heel wat werken. Daaronder
Het waare doel der Mij. tot Nut van 't
Algemeen, 1788. In zijn Taal-, Dicht- en
Letterkundig Kabinet, 1781—'84, nam hij
anakreontische stukjes van Bellamy en vertaalde
verhandelingen op, b.v. van Schlegel
en Marmontel. Hij was 1785 de oprichter
van het Amsterdamsch Dicht- en Letter! ievend
Genootschap. Reeds in 1780 gaf hij
De Schilderkunst in Drie Zangen uit; in
de voorrede blijkt, dat hij bekend was met
Winckelmann en Riedel en Van Alphens
Theorie. Ook maakte hij hier Lessing be-
Breydel
kend; zie daar. Van 1785—'87 verscheen
zijn Taal-, Dicht- en Letterkundig Magazijn.
Als Patriots dichter maakte hij 1779
een Lierzang aan de Britten, d.i. tegen
Engeland, wegens de aanranding van het
convooi onder Van Bylandt:
Zo sticht ons Nederland
Een Tweeden Chattams brand,
En jaagt uw Vloot op 't Strand.
Beeft, trotsche Britten! beeft:
of volgt 't verbond der Vreeden.
Van 1793—'95 gaf hij een Almanak tot
Nut van 't algemeen uit.
In 1797 zijn Welkomstgroet aan Jan Willem
de Winter, bevelhebber der vloot bij
Kamperduin.
Brest van Kempen, C. P. ~ , 1815—'65, resident
van Bantam 1855—"57, leeft voort
als Slijmering, zoals hij afgebeeld is in
Max Havelaar.
Brester, Jan ~ , 1805—'62, koopman te
Amsterdam, dichter van grappige stukjes
in de almanakken en van ijsliedjes.
Breughel, Gerrit Hendrik van ~, boekverkoper
te Amsterdam, lid v. d. Brabantse
Kamer, gaf 1612 en '13 zijn fioertighe
Cluchten uit. Daarbij Van een droncken
sleper met zijn nuchteren peert, 't eerste
pleidooi voor dierenbescherming. Als
kluchtdichter beoefent hij nog het ouderwetse
refrein; zijn stukken beginnen met
een rondeel\ 't zijn tafelspelen. B.v. Van
een droncken Boer, die door droomen nuchteren
tvordt, en die dan preekt over zijn
eigen zonden. Hij vertaalde de 50 Lustighe
Historien van Boccaccio, die Coornhert
overgelaten had, 1605.
Breuk, H. R. de ~ , 1814—'62, dichter.
Breuker, Henk ~ , geb. 1918 te Amsterdam,
ging in de Bezettingstijd naar Frankrijk,
wist 1943 uit een kamp te Bordeaux te
ontvluchten. Prozaschrijver.
Breviarium (Overzicht) der Vlaamse Lyriek,
Het ~ , Vlaamse gedichten, ingeleid
door Mamix Gijsen. Daarin o.a. Een Grande
(danklied) van Cornells Crul; zie daar.
brevier (L. breviarium = kort overzicht),
1° getijdenboek, gebedenboek voor priesters
en kloosterlingen naar de getijden van de
dag. Uit de M.E. kostbare hss. bewaard
met L. of Ned. gebeden, psalmen, liederen,
heiligenlevens.
2° voorschriften omtrent het gedrag, als
lekenbrevier, vrouwenbrevier.
Breydel, Jan ~ , en Pieter de Coninck, de
beide aanvoerders der Bruggelingen in de
Guldensporenslag van 1302, verheerlijkt in
De Leeuw van Vlaanderen van Conscience.
Standbeeld op de Grote Markt van Brugge,
1887.
1
Breyne 72 Brink
Bfeyrie, Marcel ~ , pseud. Aertholf Biekens, I
geboren te Roubaix in 1890. Schrijver van
een bijbels toneelstuk Samuel en talrijke
dichtbundels, o.a. Uit mijn Ballings chap.
brieven, als kunstproza, reeds bij Cicero en
Plinius; daarna bij de Humanisten, vooral
bij Erasmus, in het Latijn. In de landstaal
te onzent het eerst bij Hooft. Als letterkundige
vorm kwamen de brieven op in de
18e eeuw.
Brieven over onderscheiden onderwerpen,
3 delen, van Wolff en Deken, 1780; Brieven
van Abraham Blankaart, 3 delen, 1788;
Vertrouwde Brieven, 1800.
brieven, van bekende landgenoten, o.a. van
Hooft, Bilderdijk, Multatuli, Busken Huet,
Potgieter, Vincent van Gogh.
In 1941 verscheen Het hart op de tong,
101 brieven van Nederlanders, door W. G.
Hellinga.
brieven, roman in ~ , kwam op in Engeland
met die van Richardson; zie daar. Daarna
in Frankrijk Rousseau en in Duitsland j
Goethe met Die Leiden des jungen Werthers.
Bij ons nagevolgd in de roman Sara
Burgerhart en later in Willem Leevend en
Cornelia Wildschut van de dames Wolff en
Deken. Daarna Rhijnvis Feith, Mw. v. d.
Weyde, Mw. Post, De Witte Jr., A. Loosjes
Pzn. en Mw. De Neufville. Later Majoor
Frans van Mw. Bosboom. In Vlaanderen
nog in 1928: De Leemen Torens van
Teirlinck en V. d. Woestijne; zie daar. Dr.
J. ten Brink schreef een uitvoerige studie
over de roman in brieven, 1889.
Brieven van Abraham Blankaart, van Wolff
en Deken, 1787—'89; zie daar en Abraham.
Samen 59 brieven van meer dan 1000
biz., „zo lang als een lynbaan"; over opvoeding,
over de verhouding van ouders en *
kinderen, over erfelijkheid.
Brieven der Heilige Maeghden, martelaressen,
1642 door Vondel uitgegeven met een
opdracht aan de Heilige Maagd; herdrukt
in 1687, 1702 en '21. Beschrijving van de
geschiedenis der Martelaressen in briefvorm
naar het model van Ovidius' Heldinnebrieven\
zie daar. Van S. Aeght, aan
Makaria, hare speelgenoot; S. Barber aan
Dioscorus, haren vader; S. Agnes aan Esmerens,
hare zuighgenoot, enz. Vondel gaf
in deze brieven zijn eigen gedachten weer
en leverde aldus een Roomse tegenhanger
van De Helden Godes uit zijn jonge jaren.
Geestelijke epiek met verheerlijking van de
H. Maagd.
Brieven over verscheidene Onderwerpen,
1780—'81, van Wolff en Deken, het eerste
gemeenschappelijke werk, in de geest
van de Spectatoriale Geschriften, met opvoedend
karakter.
Brill, Dr. W. G. ~ , 1811—'96, hoogleraar
in het Ned. te Utrecht, 1859—'81, taalgeleerde.
Spraakleer, 1846; Rijmkroniek van
Melis Stoke, 1885. Hij was de man, die de
studie van Goethe opvatte en aanprees; hij
gaf een verklaring van Faust II in het licht.
Zijn studie over Stoke is een gericht over
de uitgave van Huydecoper.
Brinck, Ernst ~ , Geldersman, 1612 de secretaris
van het eerste gezantschap naar
Konstantinopel, bezocht voor zijn vertrek
Roemer Visscher en tekende in zijn Memorabilia
bijzonderheden aan over Visscher
en zijn dochters. Later werd hij burgemeester
van Harderwijk.
Brinckerinck, Johannes ~ , geb. 1359 te
Zutfen; 1393 rector van het Meester-
Geertshuis te Deventer; 1408 stichter van
het vrouwenklooster te Diepenveen; f 1419.
Schreef collatien, d.i. preken, in de geest
van zijn leermeester Geert Grote.
Brinio, historisch verhaal van Jacob van Lennep,
opgenomen in Onze Voorouders. Hij
volgde daarbij Drost, die zijn schets De
Kaninefaat onvoltooid had moeten laten.
Brink, Melt J. ~, de Afrikaanse volksdichter
in de trant van Van Zeggelen. Grappige
Stories en andere Versies, 7e bundel
1909. Schreef 00k een groot aantal blijspelen
voor 't liefhebberijtoneel.
Brink, Barend ten ~ , 1803—'75, uit Harderwijk,
1828—'54 rector te Appingedam,
daarna praeceptor te Utrecht. Levensbeschrijving
van R. M. van Go ens, 1869.
Vader van Prof. Jan ten Brink.
Brink, Jan ten ~ , 1771—1839, ijverig Patriot,
1796 praeceptor, 1804 hoogleraar te
Harderwijk, 1815 te Groningen in de Oude
Letteren. Grootvader van de bekende schrijver,
zijn naamgenoot. Behalve door zijn
klassieke werken is hij bekend als Vrijheidspoeet;
naamloos verscheen in 1812
een gedicht aan Napoleon; gevolgd door
Napoleons Straf, 1815. Hij bezorgde de
nagelaten gedichten van Helmers, 1814, en
van Van Heyningen Bosch, 1824. Tegen de
Belgen een gedicht in 1830.
Brink, Dr. Jan ten ~ , 1834—1901, geb. te
Appingedam, promoveerde I860 te Utrecht
in de godgeleerdheid, belastte zich 1860—
'62 te Batavia met de opvoeding van enkele
jongelui, 1862 leraar te 's-Gravenhage,
1884 hoogleraar in 't Ned. te Leiden.
Hij schreef reeds in 1859 zijn studie van
het Ned. blijspel G. A. Bredero, opgedragen
aan Van Lennep, de uitgever van Vondels
werken. Zijn werk was het bekroond
antwoord op een prijsvraag van de Groninger
Akademie. Tweede, geheel omgewerkte
druk, 1888.
In 1860 volgde Dirck Volckertsen Coornhert.
Verder: Oost-Indische Dames en Heeren,
1866, opgedragen aan J. D. Fransen
Brink 73 Broecke
van de Putte, mrruster van Kolonien; Vier
Bladzijden uit de Gesch. der F. Reuolutie,
1868; Vondel behroond, 1868; Het VUtfr
dat niet wordt uitgebluscbt, 1868 en andere
novellen uit het provincieleven (Appingedam);
Nederlandscbe Dames en Heeren,
1873, opgedragen aan Henri Havard;
Lettereundige Scbetsen, 1874-'75; Drie
Volksliederen, 1874; Slacbtojjers en Helden
der Fransche Reoolutie, 1875; De Opstand
der Proletariers (Commune van Parijs),
1876; Emile Zola, 1879; Onze Hedendaagscbe
Letterkundigen, 1882-'87;
Litterariscbe Scbetsen en Kritieken, 1882'
88, in 17 delen; de rede, waarbij hij het
hoogleraarsambt aanvaardde over De Gescb.
der Ned. Letterk., 1884; een studie over
de Holl. Schelmenroman, Dr. Nic. Heinsius,
1885, opgedragen aan Busken Huet;
De Roman in Brieuen, 1889; Jan Starter,
1890, en Brecbt]e Spiegbels, 1898, twee
letterkundige noveIIen; De Oude Garde en
de [ongste School, "studien over de letterkundige
geschiedenis van den dag", dee! 1.
1891. Over Vosmaer, Hofdijk, Zimmerman,
Schimmel, Thijm, Goeverneur, Huet, Virginie
Loveling e.a. Deel II, over Couperus,
J ac. van Looy enz. met een overzicht der
buitenlandse letteren.
Ten Brink werd fel bestookt door de Mannen
van Tachtig. Tot zijn Iaatste werken
behoren: De oorsprong uan de Graal, 1897;
een grote studie over de Prozaromans,
1899; niet voltooid; Geillustreerde Gesch.
der Ned. Letterkunde, vooral voor het grote
publiek bestemd, 1899. De Gesch. der N.
Ned. Letteren in de XIXe EeuwJ 1888- I
'89, is een omwerking en aanvulling van
de H edendaagscbe Letterkundigen; daarin
een overzicht over Jan ten Brink zelf van
Smit Kleine; 2e druk van Taco de Beer.
De betekenis van Ten Brink als de geschiedschrijver
van onze letteren ligt daarin,
dat hij voortdurend verband legt tussen
de onze en de buitenlandse Iiteratuur. In
1873 was hij redacteur geworden van het
maandblad Nederland, waarin hij Zola bij
ons bekend maakte. Deze artike!en verschenen
in 1879 in boekvorm.
Het oordeel van Brom over Ten Brink in
Gescbiedscbrijcers van onze Letterkunde is
zeer ongunstig. [zen.
Brink, Bakhuizen van den r-oJ, zie BakhuiBrinkman,
C. L. r-oJ, 1820-'81, boekhandelaar
en uitgever te Amsterdam, begon de
bibliografie van Ned. schrijvers, waaraan
nog steeds wordt voortgewerkt.
Brinkman, Naatje r-oJ, 1760-1828, trouwde
1784 met Coenraad van Streek, berijmde
een vertaling van De Fransche Catecbismus;
was in 1800 redactrice van de Constitutioneele
opregte Woensd, Bataafsche
Courant. Gaf 1804 een roman in 2 delen
uit: Charakters en Lotgeoallen van Adelson,
Heloise ell Elius, nabootsing van La
Nouvelle Heloise van Rousseau en van de
romans van Wolff en Deken. Zij dichtte
op de ramp van Leiden 1807 en begroette
koning Lodewijk met een Welkomstgroet
na de watersnood van 1809 en in 1813 de
Souuereine Vorst enz.
Brit, Gezine /"'oW, uit Blokzijl,' huisvrouw van
Jacob van Gaveren, dichteres van stichteIijke
poezie, Zie A. Houbraken.
Britse romans, de M.E. Arturromans, over
de Ridders van de Ronde Tafel. Ook Keltiscbe
romans genoemd. Zie Artur. Studie
over de vrouw in de Britse romans van
B. M. v. d. Stempel, 1910.
brochures, volgden in de 1ge eeuw de pam[
letten van vroeger op. Na 1848 Groen van
Prinsterer, na 1870 Dr. Kuyper; van liberale
zijde Fruin en Vreede; op kerkelijk
gebied de voor- en tegenstanders der moderne
theologie; daarna maakten anderen
er ruim gebruik van. AIleen over de Aprilbeureging
1853 meer dan 300.
Broeckaert, .Herman r-oJ, 1874-1930, nit
Wetteren, Vlaams schilder van de Scheldestreek,
dichter. Liederenbundels Van den
Minnestreel en Vii bet Scheldeland, met 't
Maseurken, door Emile Hullebroeck alom
bekend geworden. Oorlogsgedichten, 1919.
200n van Jan.
Broeckaert Jan r-oJ, 1837-1911, griffier van
het vredegerecht in zijn gehoorteplaats
Wetteren in O. Vlaanderen; dichter; gaf
een bundel Rederijkersgedichten der 16e
eeuw uit, 1893; schreef met Fr. de Potter
de Gesch. der Gemeenten van Oost-Vlaanderen
(46 delen) en met Th. Coopman de
Biographie v. d. Vlaamse Taalstrijd (10
dIn.).
Broeckaert, Karel r-oJ, 1787-1826, Vlaams
Voltairiaans srhrijver. Borgers in de Estamine
en Den [ongen Tobias.
Broecke, Mattheus van den r-oJ, opperkoopman,
admiraal der retourvloot van 1670,
bewindhebber der V.O.C. en burgemeester
van Dordrecht, t 1685. Bezongen door J.
Oudaen en D. v. Hoogstraten.
Broecke, Pieter van den /"'oW, 1575-1640,
uit Antwerpen, kwam 1597 naar Amsterdam,
deed 4 reizen naar Afrika, ging 1613
met de G.G. Reynst naar Indie, werd directeur
van de handel te Soerate in VoorIndie;
1618 bevelhebber van het fort te
Jakatra bij Coens afwezigheid, verraderlijk
gevangen genomen door de vorst Widjaja
Krama, door Coen verlost en aan 't hoofd
der vloot geplaatst; ging terug naar Nederland
als bevelhebber der retourvloot. Zijn
Reisjournael werd 1634 uitgegeven en herhaaldeliik
gedrukt. Keerde terug naar InBroedelet
74 Brcens
die en f gedurende het beleg van Malakka.
Broedelet, Johan Wouter ~ , 1877—1946,
geb. te Batavia, eerst toneelspeler; schrijver
van romans en toneelstukken. Toneelbeoordelaar
van De Haagsche Post. Verwierf
1941 de V. de Viesprijs.
Broedelet, Lucie ~ , geb. te 's-Gravenhage
1875, dichteres, medewerkster a. d. Nu>.
Gids. Schreef ook onder ps. Stella ViolantilU.
Broeder Benjamin, de gewezen slagersknecht,
die oefenaar was geworden en optrad
als „herder en leraar", in de roman
van Saartje Burgerhart\ geschilderd als afschrikwekkend
voorbeeld van huichelarij.
Broeder Gheraert, zie Geraert.
Broedermin en Taelyver, rederijkerskamer
te Gent gesticht 1840 door Karel Ondereet;
zie daar. Voor deze Kamer werd in 1847
de Minard-Schouwburg geopend, genoemd
naar de eigenaar en bouwmeester.
Broeders, De ~ , naar de vorm een drama,
De Tragedie van het Recht van Frederik
van Eeden, 1894. Het drama, in 15 bedrijven,
moet bewijzen, dat het recht een
„voetveeg van het lot" is. Het stuk stelt
een zwerftocht van Psyche voor; een aantal
tonelen spelen op aarde tussen een czaar
Peter en zijn halfbroer Iwan, andere in de
hemel tussen Jahwe en Satan. Tweede druk
heet Broederveete.
Broeders des Gemenen Levens, d.i. van het
in-gemeenschap-leven, 1381; zie Geert
Groote en Radewijnsz. Zij waren aan geen
regel gebonden, maar hidden die van gehoorzaamheid,
kuisheid, en armoede in
ere. Wegens hun ijver in het preken hetcn
ze ook collatie-broeders. Zij liepen in broek
en rok van grof, grijs laken met een grijze
kap op het hoofd en trippen of muilen aan
de voeten. In hun preken tastten zij ook
de misbruiken van monniken en geestelijken
aan. Zo verwekten zij daaronder vijanden,
die ook tegen hen opkwamen wegens
hun preken in de volkstaal. Zie Modcrne
Devotie. Ze gaven onderwijs aan de stadsof
aan de kapittelscholen. Geert Groote gaf
de raad, dat ze opgenomen werden in de
orde der Reguliere Kanunniken, om ze te
vrijwaren tegen de beschuldiging van vrijgeesterij,
die ook niet lang uitbleef.
Velen volgden Geert Groote's raad en zo
ontstond het Klooster Windesheim, weldra
gevolgd door vele andere; in 1475 waren
er 84 kloosters, waarvan 13 voor vrouwen.
De Broeders vormden een Ned. godsdienstig
genootschap tegen het einde der M.E.
van zeer grote betekenis voor de volksontwikkeling.
Fraterhuizen o.a. op de Agnietenberg
bij Zwolle, te Windesheim en in
de stad Groningen, in het tegenwoordige
Prinsenhof.
De Broeders des Gemenen Levens hebben
zich verdienstelijk gemaakt door het schrijven
van en vooral door het afschrijven van
prozawerken. De lihrarius had het opzicht
over de boekerij van het klooster, de rubricator
zorgde voor de verluchting, de
ligator voor de band.
Broeders gevangenisse, zie W. de Groot.
Broek, Lambertus van den ~ , zie Paludanus.
Broek, Lambrecht van den ~ , 1805—'63,
uit Rotterdam, schreef 1824 zijn eerste gedicht
in de Muzenalmanak en werd verder
voortgeholpen door de redacteur Immerzeel.
Hij had niet veel onderwijs gehad,
maar wist zich te ontwikkelen. Zijn eerste
bundel Gedichten van 1828 bevatte een
afdeling Oostersche Poezy, iets nieuws in
onze letteren. Van 1832 is zijn Reis naar
Java in dichterlijke taferelen; van 1836 het
dichtstuk De Onder gang van Jeruzalem.
Van den Broek moest van zijn pen leven
en heeft veel gedichten, ook voor kinderen,
gemaakt.
Broekema, B. H. ~ , 1901—'44, slager te
Warfum, die zich opwerkte tot schrijver
in Gron. dialekt, vooral van toneelwerk.
Weggevoerd naar Duitsland.
Broekhuizen, Johan van —, 1649—1707,
uit Amsterdam, diende als luitenant in de
Holl. Waterlinie 1672, op de vloot van De
Ruyter 1674, kreeg als hopman zijn ontslag
bij de vrede van Rijswijk. Hij stond
1686 in ondertrouw met de weduwe van
Antonides, weigerde te trouwen en kreeg
een proces, dat 7 jaar duurde. Van 1697
—1707 woonde hij te Amstelveen en wijdde
hij zich aan de L. en Ned. letteren. Zijn
Ned. Gedichten werden 1712 uitgegeven
door D. van Hoogstraten, met lijkdichten
van A. Moonen, Ludolph Smids, H. Angelkot,
F. Halma, Wellekens, J. de Haas,
P. Vlaming, L. Schermer, D. Willink e.a.
Hijzelf maakte een lijkdicht op Antonides.
Ook van Pluimer was hij een vriend. Hij
was meer geleerde dan kunstenaar of krijgsman;
hij was een klassiek filoloog; hij
volgde Propertius en Tibullus na. Verder
schreef hij herderszangen, minnedichten,
en L. gedichten op de Derde Engelse Oorlog.
Te Amstelveen werd hij bedlegerig, begon
hij te peinzen over „den toekomenden
staet des eeuwigen levens"; zijn vrienden,
waaronder David van Hoogstraten, verpleegden
hem. David beschreef ook zijn
leven, 1712.
Een nieuwe uitgaaf van zijn werken kwam
in 1883 van Dr. R. A. Kollewijn.
Broens Jr., G. ~ , 1813—'80, journalist te
Amsterdam, schreef onder ps. H agios inlander
in 1861 Max Havelaar! Ben beroep op
Broere 75 Brouwer
de Ned. orouu/en. Hi; was redacteur van
het Effectenblad en verzamelde zijn artikelen
daarin als Papillotten uan Oom GCUi't,
1863.
Broere, Cornelis '"-, 1803-'60, uit Amsterdam,
priester, hoogleraar a. h. Seminarie
Hageveld, destijds te Velzen en te Voorhout.
Schreef: De terugkeer van Hugo de
Groot tot het Kath. gelooj, 1856. Ditbyram- i
be op het Allerbeiligste, 1845.
Broes, Wilhelm """-', 1766-1858, uit Amsterdam,
predikant aldaar sedert 1804.
Leerredenen en kerkelijke geschriften.
Brolsma, Reinder """-', zie Friese dichters.
Brom, E. Th. J . ......." geb. 1864 te Amsterdam,
directeur van een verzekeringskantoor;
R.K. dichter; t 1935. Onder invloed der
Beweging van Tachtig. Bloemlezing uit
zijn werken door Anton van Duinkerken,
1932.
Brom, Dr. Gerard ......." geb. 1882 te Utrecht,
R.K. letterkundige, 1923 prof. te Nijmegen
in Ndl. en ala. letterk. IIoll. scbilders
en schrijvers in de uorige eeuio, 1927. Zijn
proefschrift liep over: Vondels behering,
1907. Verder o.a. Barok en Romantiek,
1923; Romantiek ell Katbolicisme, 1926;
De Dominee in onze literatu ur, 1924; Vondels
Geloo], 1935: Scbaepman, 1936; Java
in onze hunst, 1931; Gescbiedscbrijoers uan
onze Letterkunde, 1944. Zie Mtlx Hairelaar
en Potgieter, slot. Was van 1916-'26 redacteur-
secretaris van De Beiaard.
Bronbeek, invalidenhuis voor Indische rnilitairen
bij Arnhem, schenking vall \\1 illern
III, 1863. Bezongen door Potgieter, 1864.
De aanhef is een hulde aan de vaderlandse
vlag:
Gij, die wat heme1en u omvingen,
Eens in die aIle een bee1d van macht,
Ons prikkelt door de erinneringen ....
Bron der Minnen, Grooten '"'-', het amoureus
liedboek van Bredero.
Brondgeest, Henri '"-, 1867-1928, toneelspeIer,
geb. te Tjeribon, t te Batavia.
Brongersma, Titia -..., dichteres van de bundel
mengeldichten De Bron-suiaan, 1686.
In 1685 stelde zij een onderzoek in naar
het hunebed te Borger; in haar bundel is
opgenomen Lof op 't H unnebed,
Bronsveld, Dr. A. W. """-', 1839-1924, uit
Harderwijk, predikant, schreef 1864 Rijmpies,
Iekedichties, De Genestet nagevolgd,
om De Genestet, Busken Huet, Dr. Pierson
en andere Modernen te bestrijden. Hij
verzamelde een bloemlezing uit Lodenstein,
1867. Schreef veel op kerkelijk gebied,
b.v. De Evangelische Gezangen, historischletterkundig
onderzoek, 1917. Sedert 1868
redacteur van de Stemmen uoor Waarheid
ell Vrede. Hi; was de stichter van de Chr.
Historische Unie.
Bron-swaan, De '"-" zie Brongersma.
Brooshooft, Mr. P. '"-, 1845-1921, tot
1904 hoofdred. v. d. Locomotiej te Sernarang;
schreef de roman Plicbt, premie van
het Nieuws van den Dag, 1886. Zijn toneelstuk
Zijn meis]e komt uit! geeft een
beeld van Indisch leven; 1883. Hi; was
ook de schrijver van een Gesch. v. d.
Atieb-oorlog, 1887. En van Afultatuli, de
Natie en Thorbecke.
Broosscer Naturen, Van der siecten der '"-,
moraliteit uit het begin der 15e eeuw. De
Broze Natuur is ziek, vraagt Maria om
hulp; deze wendt zich tot ]ezus. ]ezus
schrijft voor, dat Kennisse, Vreeze en Inspiracie
een "purgacie" moeten gereed rnaken
van berouw, biecht en hete tranen. Gedrukt
te Brussel, ± 1510.
Brosterhuysen, Johan van ......." 1596-1650,
uit Leiden, hield zich bezig met muziek
en tekenen, lid v. d. Muiderkring, 1639 secretaris
bij de Kastelein van Heusden, 1646
prof. aan de nieuwe Illustre School te
Breda. Zijn verdienste ligt niet in zijn gedichten
of geschriften, maar in zijn vriendschap
en belangstelling voor Hooft, Vande!
en Huygens. Hij spoorde zijn vriend
Joh. v. Heemskerck aan, zijn Raat uoor de
Lie/de uit te geven. Van hem zelf Grol
uerouert, opgenomen in Bloemkrans van
uerscbeiden Gedicbten, 1659. Hij vertaalde
uit het E. van Francis Godwin De Mat! in
de Alaan "oft Verhae! van een reize decwaerts,
gedaen door Domingo Gonzales, de
spoedige bode".
Brouerius van Nidek, Mr. Mattheus '"-,
1677-1743, uit Amsterdam, vermogend en
letterlievend, gaf 1726 de Rym-Oeffeningen
van Jeremias de Decker uit. Schreef
teksten bij plaatwerken als Het Zegepralende
Kennemerlant en de Zegepralende
Vecbt, 1719. Gaf oude kronieken nit ais
Analecta Medii aeui, b.v. die van Sikke
Beninga, 1725. Verder Kleejscbe Oudbeden,
1727-'33.
Brouwer, A. """-', ps. van [ac. v. Looy, in de
Ie jaargang v. d. Nw. Gids.
Brouwer, Abe '"-, Fries dichter en romanschrijver,
schrijver voor 't Friese -toneel. In
1949 werd zijn novelle Trou voor de
Friese boekenweek bekroond.
Brouwer, Dr. Jelle H. '"-, geb. 1900 te
Beetsterzwaag, Fries letterkundige en dichter;
secretaris v. d. Fryske Akademy. De
Gouden Ure, een verzenbundel van 1930.
Gaf Gysbert [apicx Wirken uit met ].
Haantjes en P. Sipma, 1936. Studie over
Starter, 1940; over Joost Hiddes Halbertsma,
1941. In 1941 hoogleraar in 't Fries
en 't Gotisch te Groningen.
Brouwer 76
Brouwer, Dr. Joh. ~ , 1898—1943, doodgeschoten.
Schrijver van Johanna de Waanzinnige,
van Philips Willem en van Montigny.
Onder ps. J. Geerlinck schreef hij
een doktersroman Vandaag geen spreekuur,
onder ps. V. d. Meer De Schatten van Medina-
Sidonia, 1939-
Brouwer, Reind ~ , geb. 1910 te Siddeburen,
onderwijzer te Assen, schreef 1941
de streekroman Dautv over dorstig land, die
de aanmoedigingsprijs van de Regering
ontving. Met 2 vervolgen.
Brouwer, Van Limburg ~ , zie L.
Brouwers, Jan Willem ~ , geb. 1831 te
Margraten, hoofdredacteur van De Tijd,
1863—'72; daarna pastoor. Schrijver en
spreker; een van de drie van 't R.K. Amsterdamse
ABC (Alberdingk, Brouwers,
Cuypers) f 1893.
Brouwers, P. J. H. ~ , 1831—?, uit Stokheim
a. d. Maas in Belgisch Limburg; onderwijzer,
leraar, hoofdopziener van het
onderwijs in W. Vlaanderen te Ieperen.
Schreef schoolboeken en gedichten; bestuurder
van het Davidsfonds. Schrijversnaam
/. Brouwers.
Brouwersgild, Van de Hel van het —•,
,,spel van sinnen", 1545, in 't archief van
Trou moet blycken, hekeling van de rijkdom
en van de hebzucht; Lucifer laat al de
„uitzuigers" alvast opschrijven voor de
hel.
Brown, Henry —, E. graveur, die de tekeningen
maakte voor het verzamelwerk De
Nederlanden. Zie daar.
Bruer Willeken, Van ~ , zinnespel in 1565
te Hasselt gespeeld, een verdediging van
de R.K. kerk. Een kloosterbroeder hangt
de kap op de tuin, maar keert terug.
Brug, De ~ , ts. van 't verbond van Christelijke
Letterkundige Kringen, 1921—'41;
organisatie van lezers en schrijvers tezamen.
Brugge, beschreven in de verhalen van Maurits
Sabbe. Verheerlijkt in De Drie Zustersteden
van Ledeganck, om de grootheid van
zijn verleden; beklaagd om het droeve heden,
1846. En met de wens:
Dan moge ons nakroost Brugge
eens niet slechts schoon hervinden,
Maar schoon en levend als weleer.
Bruggen, Carry van ~ , 1881—1932, uit
Zaandam, dochter van de rabbi De Haan,
romanschrijfster. Beschreef het leven van
haar jeugd in Het Huisje aan de Shot,
1921. Zij was getrouwd met Kees van
Bruggen, zie daar. Later met Dr. Pit, kunsthistoricus.
Haar Prometheus is „een bijdrage tot het
begrip der ontwikkeling van het Individualisme
in de Literatuur".
Heleen, met autobiografisch karakter, is
een bijdrage tot het vrouwenvraagstuk. |
Bruid daarboven
De Verlatene, 1909, is een realistische roman
uit het Joodse leven. Schreef ook onder
ps. Justine Abbing.
Bruggen, Jochem van ~ , geboren te Groede
1881, Afrikaans prozaschrijver van 't
maatschappelijk leven, over de arme blanken,
de „bijwoners". Roman Ampie, realistisch-
humoristisch, 1924—'28. Booia, de
roman van de Kaffer. — Nu te Steenkoppies
in Transvaal.
Bruggen, Dr. J. R. L. van ~ , 1895—1948,
geb. te Johannesburg, promoveerde 1922 te
Amsterdam, leraar te Potchefstroom 1927,
Afrikaans dichter en romanschrijver; ps.
Klein jan.
Bruggen, Kees van ~ , geb. 1874, journalist,
redacteur v. d. Deli-Courant, daarna
letterkundig criticus voor het Handelsblad.
Romans: Het verstoorde mierennest, 1916.
Zie Carry van Bruggen.
Brugman, Johannes ~, 1399—1473, uit
Kempen in de Rijnprovincie, leidde in zijn
jeugd een lichtzinnig leven, maar kreeg een
„inslag", gelijk blijkt uit zijn twee liederen.
Hij kwam onder invloed van Dionysius
de Karthuizer en trok 20 jaar lang
predikend door deze landen. Een aantal
sermoenen of collatien zijn bewaard in het
Diets, dat hij volkomen beheerste. Ook zijn
Leven van Jezus zal in het openbaar zijn
voorgedragen. Hij is de eerste in onze geschiedenis,
die bekend bleef van wege de
macht van zijn woord, die spreekwoordelijk
gebleven is. Hij maakte zich verdienstelijk
als vredestichter in Friesland, stelde 1455
het nieuwe stadsrecht van Bolsward samen.
IJverig voorvechter der Observantie, de
hervorming der Franciscaner kloosters,
waarvan hij de strenge geest had leren kennen
in het broederklooster van St. Omer.
Toen dichtte hij:
Hadieu der werelt minnen,
Hadieu, tis al ghedaen!
Ic heb in minen sinnen
Wat niewes aen te gaen.
Ic wil gaen avonturen
Te gaen enen anderen ganc,
Al solt mi werden sure:
Och ewelijc is so lane!
Van hem is ook het L. Leven van de H.
Lidwina. Hij f te Nijmegen.
De betekenis van de mystiek in 't licht gesteld
door Moll's boek over Brugman, 1854.
In 1925 zijn 20 preken van Brugman weergevonden.
Uitgegeven door P. Nootens,
1949. In 1948 gaf A. van Dijk Verspreide
Sermoenen uit.
Bruid daarboven, De ~, toneelspel van
Multatuli; gedicht in de tijd van zijn schorsing
te Natal als De Eerlooze, 1843. Sentimenteel,
zo als de romans van de Duitse
schrijver Lafontaine, die hij navolgde.
Bruin 77
Holm, de arme muziekmeester, verliefd op
freule Caroline van Wachler, eerloos door
de laster van een schurk, blijkt een edelmoedige
graaf te zijn. Uitgegeven 1864.
Bruin, Anna Maria de ,......" kwam 1730 als
toneelspeelster aan de schouwburg te Amsterdam;
trouwde 1733 met Jan Punt; t
1744. Wordt geprezen door Simon Styl.
Bruin, Claes ,......" 1670-1732, boekhouder
te Amsterdam, schrijver van toneelspelen,
o.a. De deugdzaame beveling. 1720; De
Dood van Willem I, 1721; verder Zedelijke
Mengeldicbten 1707 en Aandacbtige Bespiegelingen
1708; Kleejscbe en Zuid-H oil.
Arcadia, 1716; Zededicbten, 1715, 3e druk
1741, met lofdichten van]. B. Wellekens
en Ludolf Smids. Hij nam voor zijn spelen
ook bijbelse onderwerpen: Abrahams Offerbande;
Sauls Dood; Davids gestralte Hoogmoed,
1735. Uit de vaderlandse gesehiedenis:
Aarnout en Adolf van Egmond, 1716.
Uit de Alg. Geseh. De Dood van ]ohan en
Garcias of de onzydige regtspleeging van
Cosmos de Medicis, 1715. Zijn gediehten
zijn in de trant van Jan Luiken; van hem
ook 40 Samenspraken, met prenten van
Jan Luiken. Een Arcadia is zijn Speelreis
langs de Vechtstroom, 1719; zie Vecht.
Verder de Noordbollands cbe Arcadia, 1732.
En De lustplaats Soelen in dichtmaat uitgebreid
, 1723; dit was de plaats van de
kooprnan-dichter Ch. Beudeker bij Sloterdijk.
Bruin, H. de r-«, 1899-1947, uit I]lst,
1932-'40 red. van Op toaartse Wegen,
Chr. diehter en romansehrijver: lP at blijft,
1934; Schalm ell scbarnier, 1936. 'I Rad
der Geboorte,
Bruin, Servaas de ~, 1821-1901, romansehrijver
en vertaler.
Brulez, Raymond ---, geb, 1895, Vlaams
romansehrijver. Andre Terval, oorlogsherinneringen.
Oak toneelsehrijver. In zijn
symbolisehe verhalenbundel Sbeberazade of
de Literatuur als Losprijs hekelt hij de instellingen
en opvattingen van onze tijJ.
De roman Huis ter Borgen (d.i. Blankenberge)
is een autobiografie; gevolgd door
Mijn Woningen. Brulez is direeteur der
Vlaamse uitzendingen te Brussel.
Brummel, Dr. L. ,......" geb. 1897 te Arnhem,
sedert 1937 directeur v. d. Kon. Bibliotheek,
waarvan hij de gesehiedenis schreef;
1939. Zijn proefsehrift handelt over Frans
Hemsterbuis, 1925. In 1950 gaf hij Roemer
Visscher's Sinnepoppen uit.
Brummeler Andriesse, Ds. J. C. ten "-',
1809-'92, aangehuwde kleinzoon van Bilderdijk,
gaf in 1873 diens Briejtoisseling
mel vrouw en docbter uit, 1784-1807.
Brumund, Ds. J. F. G. "-', 1814-'63, uit
Amsterdam, predikant te Soerakarta, sehreef
Bruno
over Indie, over evangelisatie, onderwijs
enz. Dan Scbetsen eener mailreize, 1862.
Brunclair, Victor J. ,......" 1899-1945, Vlaams
expressionistisch dichter:
Omhelzen wij absurditeit,
de groote konkubine,
heet het aan 't slot van De Duiaze Rand
schouw. Verdedigt zijn kunstbegrip in een
groot aantal kritische opstellen. Volgeling
van Ostayen. Hij stierf in het Duitse concentratiekamp
bij Daehau.
Brune, Joan de ,......" 1589-1658, Middelburger,
medewerker aan de Zeeuu/scbe
Nachtegaal, maar vooral prozaschrijver:
Nieuu/e Wyn in oude Leer-zacken. Reeds
in zijn Emblemata van 1624 nam het proza
een ruime plaats in.
De 1\/ieuure Wyn bevat spreekwoorden op
rijm, met hun toepassing, 1636. In 1649
werd hij raadpensionaris van Zeeland; in
1657 droeg hij aan "den Raed van Zeeland"
het eerste deel van zijn hoofdwerk
op: Banket-werk van Goede Gedagten; 2e
deel 1658. In 1647 had hij een bewerking
van Salomons Hoogb-lied uitgegeven. Overal
toont hij zijn vreugde over de rijkdom
van de Ned. taal: die behoeft voor geen
andere taal te wijken. Hij is de beste prozasehrijver
der eeuw, na Hooft. Dreef de
spot met de Parnastaal. .
C. H. v. Winning schreef 1921 over ]oh.
de Brune de 0 ude, "Een Zeeuwsehe Christenmoralist
en humanist".
Brune de Jonge, Mr. Joan de "-', 1616,49,
neef van de raadpensionaris, leerling
van zijn oom Franeiseus Junius en van
Vossius; advocaat in Den Haag. Hij gaf in
1643 het Ie deel uit van zijn prozawerk
Wetsteen der Vernujten, opgedragen aan
Jacob Cats; het 2e deel verseheen 1659.
Aneedoten, novellen met redenering over
aIIerIei onderwerpen. 20 ook in zijn bundel
]ok en Ernst, 1643, met "kortswillige"
verhalen. Bewonderde Vondel, Hooft en
Huygens, doeh braeht in zijn werken heel
veel kennis van buitenlandse letteren onder
de aandaeht.
Bruning, Gerard "-', 1898-1926, R.K. dichter,
door de jongeren als hun voorbeeld
besehouwd. Henri Bruning en Marsman
gaven 1927 zijn Nagelaten Werk uit.
Bruning, Henri ~, geb. 1900 te Nijrnegen,
R.K. diehter en schrijver. Essays: Verworpen
Christendom. Ging over tot de N.S.B.
In 1944 Gelaat der dicbters, "hedendaagsehe
revolutionaire poezie".
Brunings, P. F. ,......" 1820-99, geb. te Antwerpen,
Ned. militair, 1880 gepensioneerd
als overste, romansehrijver.
Bruno, Alida ---, zuster van H endrie, vriendin
van Tesselschade. Gedichten van haar
Bruno 78 Buelens
opgenomen in KJioos Kraam, 1657; Bloemkrans
van Verscbeiden Gedicbten, 1659 en
Hollantscbe Parnas, 1660.
Bruno, Hendrik ""', 1617-'64, uit Middelie
bij Edam, kwam 1634 in het Statencollege;
werd onderwijzer bij de kinderen van
Huygens, maar voldeed niet: conrector te
Hoorn, voldeed ook niet. Gaf een psalmvertaling
1656. Onder zijn veIe dichtwerken
is 't meest bekend zijn lHengel-Moes,
1666. Zie ook Ramp van Delft.
Brunswijk, zie BrUUllSUlYC.
Brunswijk-Wolffenbuttel, Lodewijk Ernst,
hertog van ,1717-'88, Oostenrijks
veIdmaarschalk, sedert 1750 in de Nederlanden,
raadsman van \Villem IV, voogd
en later raadsman van Willem V, bij de
Patriotten de gehate man; moest 1784 zijn
ambt neerleggen. Tegen hem verschenen ontelbare
pamfletten. In dramatische vorm:
[urjen Lankbein of de Mof Commis;
De door Patricius cerlicbte Vaderlanders,
1779;
[aloursen Joseph;
De Mof Meesterknegt, 1781;
De Aristokraten, 1785;
De Hertog van W ol[ienbuttel;
Het Politicq en Staatkundig MarionettenSpel.
Brusse, M. J. ---, geb. te Amsterdam 1873,
t 1941; schrijver van Boejje; maakte grote
opgang, l8de druk in 1938. Omgewerkt
als toneelstuk, 800 opvoeringen. Journalist,
sedert 1893 verbonden aan de Nw. Rott.
Ct. Schreef Van AI- tot Aanmonsteren,
1899; Landlooperij, 1906. Slavernij voor
mooie kleeren, 1909. Onder de menseben.
Het rosse leuen en steruen van de Zandstraat
(te Rotterdam).
Brussel, A. A. van --', ps. van A. A. Th.
Visscher; zie daar.
Bruunswyc, Het abel spel en edel dine van
den hertog van ~, zie Gloriant,
Bruylants, Jan ""', 1834-'76, onderwijzer,
dan redacteur van De Koopbandel, Vlaams
schrijver van volksdrama's als Min,,1 de
Zinnelooze. Zijn zoon Jan, 1871-1928,
was schrijver van blijspelen. Jan, geboren
en gestorven te Antwerpen, schreef ook
volksromans. De Reis rand de Wereld
door tu/ee Vlaamscbe [ongens, Pseudoniem
Auctor.
Bruylofts Reffereyn, Schriftuerlyck ~, "op
't houwelyck van Jacob Haesbaert met
Clara van Tongerlo", van Vondel, 1605.
De bruidegom was uit Keulen, de bruid
woonde in de Warmoesstraat. Misschien is
dit gedicht het oudste, dat van Vondel
bewaard bleef.
Bruyn, Anna Maria de ---, zie Bruin.
Bruyn, Cor ---, geb. 1883 te Wormerveer;
schoolhoofd te Hilversum, schrijver VOO!
de ieugd, o.a, van: Sri de Strandiutter,
streekroman. Koent]e van Kattenburg,
Strijd om den Eenboorn, d.i. de ondergang
der Zaanse windmolens; 1943. Zijn Zaadsjoutoers
is een proletarische roman uit de
tijd toen het socialisme opkwarn.
Bruyn, P. M. L. de ~ Prince, 1851-1934,
vice-president v. d. Raad v. Indie, verzarnelde
de Oijiciele Bescbeiden betreijende
l'rlu/tatuli. Beantwoord door de Wed.
Douwes Dekker, 1901. Tweede, vermeerderde
druk 1910.
Bruyne, Jan de ~, te Antwerpen, schreef
1579-'83 een verzameling van 144 re[
ereinen over, van Anna Bijns, \/illcm
van Haecht, Frans Fraet, Jan Fruytiers,
Pieter Heyns e.a. Uitgegeven door K.
Ruelens, 1879-'81, in 3 delen.
Brijs, A. ~, leraar in 't F. te 's-Gravenhage,
folklorist. De Vlaamscbe Scbrijuers,
t 1949.
Buchanan, James ~, 1506-'82, Schotse
humanist, leerrneester van Murray. Hij
schreef van Franciscanus, een scherpe
satire tegen de Franciscanen, waarvoor hij
in 1539 naar Frankrijk moest vluchten.
Dit stuk vertaald door Jan van Ho nt; zie
daar.
Buchel, Arend van ---, 1565-1641, bereisde
Duitsland, Frankrijk en Italie, advocaat
te Utrecht; oudheidkundige, humanist,
R.K. opgevoed, Hervormd geworden;
schrijver van een L. Diarium == Dagboek,
van groot belang voor de kennis van personen
en toestanden. Arend of Aernout
was de zoon van een kanunnik te Utrecht.
Buck, Dr. H. de ---, geb. 1893 te Oostkapelle,
sedert 1929 directeur van de D.B.
te Groningen. De studie ran bet Aliddt-;nederlands,
proefschrift, 1930.
Buckinx, Pieter ""', geboren in 1903, Vlaams
individualistisch dichter: Wachtvltrerl, De
Dans der Kristallen en Droomuu ur e.a..
waarin hij een droomwereld oproept, .
bucolische poezie = het herdersdicht.
Buddingh, C. ""', geb. 1918 te Dordrecht,
dichter van balladen.
Buddingh, Derk --', 1800-'74, geb. te
Driel, onderwijzer, later bibliothecaris aan
de Kon. Ac. te Delft, een van de stichters
van het Ned. Ond. Genootschap. Heeft
zeer veeI geschreven, ook op het gebied
der folklore, o.a. Verbandeling over he!
Westland, 1844; Drinkplegtigheden, 1842.
Buelens, J. B. -." 1788-1868, nit Antwerpen,
R.K. priester te Mechelen, trad op
tegen ]. F. Willems, omdat deze de roem
verkondigd had van Marnix en andere
Hervormde schrijvers. Buelens wenste ook
een afzonderlijke spelling voor het Vlaams.
Behalve zuiver kerkelijke geschriften gaf
hij werken tegen het "eerloos toneelbeBuevijne
van Austoen \
roep" uit en tegen het „zondige bywonen
der hedendaagsche schouwspelen".
Buevijne van Austoen, volksboek vertaald
uit het F. Oudst bekende druk 1504.
Buggenhaut, Constant van ~ , geb. 1879
te Koekelberg. Vlaams romanschrijver.
Wondernacht, 1907.
Buis, F. A. ~ , ps. van A. N. J. Fabius.
Buisero, zie Buysero.
Buitenleven, Het ~ , vertaling van L'Homme
des Champs van Delille door Bilderdijk\
zie daar en natuurgevoel. Beschrijving van
de vier jaargetijden, 1800—'2.
Buitenrust Hettema, F. ~ , geb. 1862 te
Harlingen, f 1922; taalgeleerde van moderne
richting; ps. Dr. B. Redacteur van
Tad en Letteren, 1891—1907.
bulderdicht, zie Swaanenburg.
Bulgaarsche Letterkunde, De ~ , bespotting
van de Ned. letteren tussen 1870 en '80
door Lodewijk van Deyssel. Opgenomen
in deel I van de Verzamelde Opstellen.
Bull, A. J. de ~ , 1823—'88, dichter van
berijmde verhalen, vriend van Van Lennep
en Schimmel. Met Van Lennep richtte
hij de rederijkerskamer Achilles op. Hij
was redacteur v. d. conservatieve Amsterdamsche
Courant. Vooral zijn gedicht De
Ledige Stoel, 1842, werd overal voorgedragen;
ook Eduard III voor Calais. Levensbericht
van Dr. H. C. Rogge.
Schreef 1869 een Levensschets van Jacob
v. Lennep. Als dichter wilde hij in plaats
van de Roomse „Petruskerk" en van de
Hervormde „Pauluskerk" een algemene
„Johanneskerk".
Bulthuis, Rico ~ , geb. 1911, „tekenaar,
fotograaf, cineast, ambtenaar, poppenspeler
en journalist"; schrijver van sprookjes, novellen
en romans. Het andere verleden,
1948.
Buma, Johannes ~, 1694—1756, uit
Leeuwarden, schilder en schrijver. Boerebruilojt
of het Huwelijk van Moddeworst,
1767.
Buning, Werumeus ~ , zie W.
Bunyan, John ~ , 1628—'88, E. volksprediker,
schreef Holy war, 1682, reeds in 1685
vertaald als Den Heyligen Oorlogh. Zijn
hoofdwerk A Pilgrim's Progress, 1678—
'84, is een van de meest gelezen boeken
van de wereld. Vertaald als- Een Pelgrimsreis
naar de Eeuwigheid, ook in Nederland
tot op heden van grote invloed. Dr. J. H.
Gunning J. Hzn. gaf er een bloemlczing
uit, Blikken in Bunyan\r Pelgrimsreize.
Burch, Jacob van der ~ , zie Burgh.
Buren Scheie, A. D. van ~~, 1801—'74,
schrijver van talrijke historische romans:
Magdalena Moons, 1835; Grootheid en
Val der Heeren van Arkel, 1837. In 1851
gaf hij onder ps. Veritas uit: De Waar-
Burghoorn
heidsvrienden te Hoogenbeek, tegenhanger
van Het Lees gezels chap te Diepenbeek. Zie
Van Limburg Brouwer.
Burfs, Aran ~ , gaf 1909 een bloemlezing
uit 25 Dichters uit Vlaanderen, opgedragen
aan pater Lod. Adriaensen; vol Vlaamse
stamtrots. Ps. van Baur\ zie daar.
Burg, Hermanus van den ~ , 1682—1752,
uit Amsterdam, gelegenheidsdichter en toneelschrijver.
De gehorende Schout, klucht
van echtbreuk, 1712.
Burger, C. P. ~ , 1858—1936; bibliothecaris
van de U. B. te Amsterdam, bibliograaf,
redacteur van Het Boek.
burgerlijke kunst, de uitingen der burgerij
tegenover die van adel en geestelijkheid;
het werk van Maerlant, Boendale, Jan de
Weert, Melis Stoke; dan Vanden Vos Reinaerde.
burgerlijk toneelspel, zie drama.
Burgersdijk, Prof. Dr. L. A. J. ~ , 1828—
1900, uit Alfen a. d. Rijn, 1852 hoogleraar
a. d. Mil. Akademie, 1864 leraar
aan de H.B.S. te Deventer in de natuurkunde,
1866 directeur; voltooide de metrische
vertaling van Shakespeare, 1884—
"89. Bracht daarna nog alle stukken van
Aeschylus en Sophokles in *t Ned. over.
Burgervryagie, Hollandsche ~ , zie Kobus
en Agnietje.
Burgh, Albert Koenraadtsz. —, sedert 1618
in de regering van Amsterdam, schepen,
zocht Vondel aan om een treurspel te maken
op de dood van Oldenbarnevelt.
Burgh, Mr. Jacob van der ~ , 1599—1659,
uit Leiden, vriend van Brosterhuysen, lid
van de Muiderkring, vriend van Huygens,
op wiens huwelijk met Suzanna van Baerle
hij een bruiloftsdicht schreef, 1627. Hij
was toen juist secretaris geworden van kolonel
Johan Wolfert van Brederode; in 1628
werd hij secretaris van Ernst Casimir; in
1634 was hij weer bij Brederode. Zijn
grote verdienste is de uitgave van de volledige
Gedichten van Hooft, 1638. In 1642
werd hij agent der Staten te Luik; in 1646
secretaris van de gezanten te Munster;
daarna moest hij weer naar Luik. Waarschijnlijk
was hij sedert 1651 ambteloos te
Amsterdam. In 1658 schreef hij een lofdicht
voor Huygens' Korenbloemen. Zijn
betekenis ligt niet in zijn eigen gedichten,
maar in de omgang met zijn grote tijdgenoten.
Zo was hij ook reeds van 1621
—'24 op reis geweest door Europa met
Johan van Heemskerk en Doublet.
Burghoorn, Isaac ~, uitgever te Leiden,
later te 's-Gravenhage, gaf 1651 den Uytheemsen
Oorlog van Van der Merwede uit.
Zelf ook dichter van allerlei grappige stukken:
Swart en Duyvel, verthoonende wonderlycke
grillen, 1635; Overwinninge van
'9
Burlage ?
Breda, 1637; Nieuwe Werelt vol gee ken,
1641; Klugthoofdige snorrepijpen, quacken
en quinckslagen, 1644.
Burlage, Mr. J. H. ~ , 1806—'73, dichter,
o.a. van Academische Tafereelen, 1836.
burleske poezie, plat-boertige verzen met
koddigheid in plaats van geestigheid; werd
een letterkundig genre in de 2e helft der
17e eeuw, op voorbeeld van Scarron in
Frankrijk. Zie Focquenbroch, Van Over-
•beke, Beronicius, die pathos en ernst in
tegenstelling brengen met hun opzettelijkt
platheid. Verder Dr. Salomon van Rusting
en Dirk Schelte, Jan Pook, Jan van Gysen,
Jan Goeree, Robert Hennebo en de prozaschrijver
Jakob Campo Weyerman, alien
uit de eerste helft der 18e eeuw.
Burman, Dr. Pieter ~ , 1668—1741, uit
Utrecht, ontvanger der tienden aldaar,
1696 hoogleraar in de geschiedenis, vriend
van Joan van Broekhuysen, schrijver van L.
werken op het gebied der klassieke letteren;
van 1708—'15 in hevige strijd met
Jean le Clerc e.a., 1715 prof, te Leiden
in de klassieke talen; de grote filoloog.
Gaf in 1713 in zijn Geleerde Vrouwen
een zeer goede bewerking van Moliere's
blijspel. Hij hield 1711 een openbare rede
Pro Comoedia, die aanleiding gaf tot fel
en langdurig twistgeschrijf, toen de rede
vertaald werd uitgegeven. De Utrechtse
predikanten schreven een Kortbondig Vertoog
tegen de comedien, waarop een Wederlegging
volgde enz. Zie ook De Gewaande
Weuwenaar.
Burman, Pieter —•, Petrus Burmannus junior,
1713—'78, hoogleraar in welsprekendheid
en geschiedenis te Franeker 1736,
te Amsterdam 1742; dichter en redenaar;
de Nieuwe Kerk was te klein, om de toehoorders
te bevatten. Maar vooral is hij de
man van Santhorst, het buiten bij Wassenaar,
dat hij in 1749 gekocht had, het
hoofdkwartier der vrijheidsbeweging op
kerkelijk en godsdienstig gebied, voor vrijheid,
vroomheid, vriendschap, vrede en
verdraagzaamheid. Daar werd Paoli feestelijk
ontvangen en de Wittenoorlog ontketend.
Maar hij wilde toch niet voor antistadhouderlijk
doorgaan en hij verloochende
Betje Wolff, {oen deze al te hard gevallen
werd over de berijmde Santhorstsche
Geloofsbelijdenis. Zie daar.
Hij had Hendrik van Brederode, de Grote
Geus, in een L. gedicht als vrijheidsheld
vereerd, 1766; had hulde gebracht aan de
De Witten en aan Oldenbarnevelt, 1767;
hij had Vondels stukken over Oldenbarnevelt
in het L. vertaald. Hij gaf ook L.
schrijvers uit.
Burssens, Gaston ~ , geb. 1896, Vlaams
dichter, de enige die door O stay en als zo-
) Busken Huet
danig erkend werd. Hij schreef een studif
over Paul van Ostayen, en gaf ook een
studie uit over de Vlaamse schilder Floris
Jespers.
Buskenblazer, De —, een der sotternieen
uit de I4e eeuw; een oude man, die weer
jong wil worden en daartOe in een bus
moet blazen, wat hem alleen een pak slaag
van zijn vrouw oplevert.
Busken Huet, Conrad ~ , 1826—'86, geb.
te 's-Gravenhage uit een Nederlands geslacht.
De refugie Gedeon Huet had zich
in 1689 in ons land gevestigd. Conrad studeerde
in de godgeleerdheid onder prof.
J. H. Scholten, de Moderne hoogleraar.
Huet werd 1851 predikant bij de Waalse
kerk te Haarlem; nam ontslag 1862 met
een Afscheidsrede, die in druk werd uitgegeven.
Nu kwam hij aan de redactie van
de Opregte Haarl. Ct. In 1863 werd hij
lid van de redactie van De Gids, die hij
met Potgieter verliet in 1865, naar aanleiding
van 2 artikelen van Huet in het Decembernummer
van 1864. Zie Avond aan
het Hof. Van 1866 is zijn Ongevraagd Advies,
een geschrift tegen de Moderne Richting.
Van 1868—'72 was Huet redacteur van
de Java-Bode, sedert 1871 op een traktement
van f 24000. In 1873 stichtte hij zijn
eigen Algemeen Dagblad van Ned. Indie;
hootdredacteur 1872—'76; Europees correspondent
te Parijs, 1876—'86, onder ps.
Fantasio. De overtocht naar Indie in 1868
was bekostigd door de toen conservatieve
Ned. Regering; de liberaal Busken Huet
aanvaardde de opdracht tot het samenstellen
van een verslag over de breideling van
de drukpersvrijheid. Zelfs zijn grote vriend
Potgieter wist niet wat er gaande was.
Als schrijver werd hij de grote prozai'st
en criticus, die Sainte-Beuve en Taine als
voorbeeld nam.
Zijn voornaamste werken zijn:
Litterarische Fantasien en Kritieken, 25
delen; Het Land van Rembrand, Het Land
van Rubens, Parijs en Omstreken, 1878,
Van Napels naar Amsterdam, 1877; dit
zijn beschavingsgeschiedenissen van grote
betekenis;
Lidewijde, roman;
Brieven over den Bijbel, de inleiding tot de
moderne theologie, 1858, voor ontwikkelde
leken;
Ada van Holland, 1866.
Hij was begonnen als Thrasybulus (Gr.
= Koenraad) met een bundeltje schetsen
Groen en Rijp, 1854. Daarop volgden in
1858 de Overdrukjes onder eigen naam.
De Brieven over den Bijbel werden gewisseld
tussen Machteld en haar verloofde
Reinout; de rechtzinnigen achtten ze godBusken
Huet 81 Bussingh
deloos. In deze tijd begonnen ook de letterkundige
kritieken; de eerste was over
Vosmaers Studie van het Schoone, 1857.
Van 1860 op '61 hield hij 9 voordrachten
over de Letteren tijdens de Bataafse Republiek;
een er van was Daags na het Feest.
Zijn beoordeling van Bilderdijk verscheen
in de Ned. Spectator, 1860.
Als redacteur van De Gids kreeg Huet een
letterkundige afdeling onder de titel Kroniek
en Kritiek. Nu werd hij de grote
vriend van Potgieter, die meer en meer de
kritiek aan hem overliet. De Gids werd
weer „de Blauwe Beul": Withuys, Bogaers,
Ter Haar, Van Lennep moesten Huets
scherp oordeel ondergaan. Ook lichtte hij
voor in het veld der buitenlandse letteren;
Uhland, George Eliot, George Sand. Alles
in het beste proza, dat tot toen geschreven
was. Tevens hield Huet zijn wekelijkse
toespraken in de Haarlemse Concertzaal
tot de leden van zijn vroegere gemeente.
In 1864 gaf hij een bloemlezing uit Potgieters
Proza. Huet getuigde er van, dat
Potgieter geloofde aan de wedergeboorte
van Jan Salie; hij zelf was dit vertrouwen
kwijt. Toen reeds bleek zijn geringschatting
van de Hollandse natie, die zich in
Het Land van Rem brand nog veel sterker
toonde.
Na het afscheid van De Gids wijdde Huet
zich geheel aan de letteren: Poot, 1865,
Multatuli, 1867; Klaasje Z evens ter, 1866,
onder de titel Ernst of Kortswijl. In 1868
kwam zijn eigen roman, een navolging van
Feuillet en Dumas, Lidewyde; zie daar.
In 1868 ging hij naar Indie; Huet verwachtte
niets meer van de Ned. liberalen
en wenste vrijheid, om eindelijk vrijuit
zijn mening te zeggen. Hij schreef de romans
Robert Bruce3s Leerjaren en Jozejine,
1875; een bloemlezing uit zijn hoofdartikelen
waren de Nationale Vertoogen. Vooral
daarin tastte hij de tekortkomingen der
Liberalen aan; alleen in een betere kieswet
zag hij heil. In 1876 trok hij over Italie
en Nederland naar Parijs. In 1877 verscheen
zijn reisverhaal Van Napels naar
Amsterdam. Te Parijs ging hij voort met
zijn kritieken, geschreven voor zijn Indische
krant onder ps. Fantasio, en voor De
Gids. In die Europeesche Brieven voor zijn
Indisch Mad schreef hij in 1885 een artikel,
beledigend voor koningin Emma. De
redacteur, Joost L'Ange Huet ging voor
deze majesteitschennis een jaar de gevangenis
in.
Ook schreef hij zijn Persoonlijke Herinner
in gen aan Potgieter, 1877; Parijs en Omstreken
en Het Land van Rubens, 1879 en
ten slotte Het Land van Rembrand, 1882
—'84.
Toch is Huet het belangrijkst als de grote
criticus van Ned., maar ook van F., E. en
D. werken, en van Vergilius. Hij prees
Geel en Potgieter, Beets en Mw. Bosboom.
Zijn opvatting van de kritiek is doorgaans
hoog en zijn levendige stijl boeiend.
Het Land van Rembrand ook is een schitterend
werk, maar er is geen geestdrift in
voor het verleden. Ook voor het heden
voelde Busken Huet niet; hij vond meer
geest in De Lantaarn dan in De Nieuwe
Gids. Toch hebben de mannen van Tachtig
hem gewaardeerd. Huet kwam niet in Nederland
terug; hij ligt begraven op Mont-
Parnasse te Parijs. De Brieven van Busken
Huet aan Potgieter zijn uitgegeven 1890;
die van Potgieter aan hem verschenen in
1901—'2. Verder: Huet, Brieven aan Potgieter,
uitgegeven door Albert Verwey,
1925. Studie over Busken Huet van J. B.
Meerkerk, 1911; door Dr. A. G. v. Hamel
in Mannen van beteekenis, 1886; door
J. Saks, Potgieter en Huet, 1927r; door
Gerben Colmjan 1944; door De Vooys,
1949.
Busken Huet, Gideon ~ , 1860—1921, letterkundige
en folklorist. Zoon van Conrad.
Gaf in 1903 de Litt. Fantasien opnieuw
uit met een Nalezing, waarin de
beide Gids-artikelen van Dec. 1864, die
aanleiding gaven tot de breuk met de
overige redactie-leden.
Busken Huet-Van der Tholl, Anna Dorothea
~ , 1827—'98, de Machteld in de
Brieven over den Bijbel van Conrad Busken
Huet, met wie zij in 1859 trouwde.
Zij hielp hem voortdurend bij zijn werk
voor de krant en stelde in alle stilte een
studie over hem samen, uitgegeven in De
Gids van 1880 als Een Schrijversleven door
C. Hasselaar. In 1890 gaf zij de Brieven
van Huet uit. Verder verschillende vertalingen.
Buskens, Emiel ~ , geb. 1879 te Mechelen,
dichter. Vertaalde Monna Vanna van Maeterlinck;
schreef toneelspelen.
Busleyden, Mr. Jeroen of Hieronymus ~,
1470—1517, lid v. d. Grote Raad van
Mechelen, 1503; vriend van Erasmus,
stichtte onder diens invloed het Collegium
Trilingue, d.i. de School der Drie Talen,
Gr., L. en Hebreeuws, ook C. Buslidianum
genoemd, verbonden aan de Hogeschool
van Leuven. Kweekplaats van nieuw leven
in wetenschap en kunst; er waren toenmaals
5000 studenten in Leuven. Busleyden had
in Italie gestudeerd. Te Mechelen leidde
hij in zijn prachtig huis het leven van een
Maecenas; humanist. Ook Thomas Morus
was zijn vriend; diens Utopia in 1516 te
Leuven verschenen.
Bussingh, J. W. ~ , 1761—1828, predikant
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 6
Buttingha Wichers 82 Bijbel
te Gouda, afgezet 1795, hersteld 1802.
Zijn Brief over de Remotie aan zijn zwager
Van der Palm werd in 1795 driemaal
herdrukt. Dichter van vrome gezangen en
redenaar. Trachtte een Gedenlczuil op te
richten voor Van Alphen, doch vond onvoldoende
medewerking.
Buttingha Wichers, Mr. J. van ~, 1858'
91, uit Leiden, secretaris v. d. Ned.
Schaatsenbond, gaf 1888 uit Scbaatsenrijden,
waarin een overzicht van de Ned.
ijsgedichten.
Buyle, Frans ---, geboren in 1913 te St.
Niklaas, Vlaams dichter. Zijn beste werk
is Breu]: met bet Verleden. Verder Soldatenliedjes,
1940.
BuyIe, Huibrecht '"'-', ps. Gery Helderenberg,
geb. in 1891 te Nieuwkerken-Waas. Vlaarns
lyrisch dichter. De Smeltliroes, Schreef ook
godsdienstige toneelstukken. Spel van bet
Lam Gods; Pastorale uoor Marla.
Buyse, H. J. ~, 1886-1941, journalist te
Brussel, schriiver van Faust in Vlaanderen,
Buysero, Dirck ---, heer van Heeraertsheiningen,
1644-1708, uit 's-Gravenhage,
secretaris van Vlissingen, 1674 lid der Admiraliteit
van de Maas te Rotterdam. Beschermer
van dichters; Vondel droeg de
Herscbeppingen aan hem op; Antonides
werd door hem voortgeholpen.
Van 1662-1721 verschenen van hemzelf
17 blijspelen en kluchten, o.a. De Scboonste
of het Ontzet van Scbeuening, 1717, 't
verhaal van de dappere strijd van Constantijn
van Sterrevelt tegen een zeernonster;
gedeeIteIijk in Schevenings dialect. Hij was
lid van Nil Volentibus, maar scheidde zich
af evenals Antonides. Van hem is het grafschrift
op Beronicius, Hij is de eerste, die
teksten leverde voor een opera; zijn
Triomjeerende Min is een Vredesspel van
1678, "gemengt met zang en snaarenspel,
Vliegwerken en Balletten", Dan de Vrijadje
van Cloris en Roos]e, 1688, en de Bruilojt
van Kloris en Roos]e, 1707, "Het Boere
Opera". Zijn treurspel Astrate, koning van
Tyrus, 1670, is een vertaling van Quinault;
zie daar.
In 1662 had hij verzen gemaakt, Seljsqueller,
naar een prozavertaling door
Zwaerdecroon van H eautontimoroumenos
van Terentius. In 1675 bezong hij de dood
van Amalia van Solrns; in ] 678 schreef hij
ter ere van de Vrede van Nijmegen; dit
gedicht is De Triomi eerende A1ill. In 't
laatst van zijn Ieven volgde hij Moliere
na, zij het ook met minder geest; zijn blijspel
De Gezusters of bewoge H uwelykshaatsters
is een bewerking van Les Precieuses
ridicules; een van de gezusters houdt
het met boeken, de andere met de kriigskunst.
Verschenen 1716. De Italiaanse
Pantalone komt voor in de klucht Ar/ekyn,
versierde Erfgenaam, gedrukt 1719.
Buysse, Cyriel ,....." 1859-1932, geb. te Nevele
bij Gent, neef van de dames Loveling.
Medeoprichter van Van Nu en Straks, 1893,
maar uit de school van het F. naturalisme,
zodat hij niet voelde voor de Vlaamse Beweging.
Hij schilderde geen zachtaardige
boeren en beminnelijke boerinnen als
Conscience; hij tekende ze "met een onthutsende
waarachtigheid". In zijn werk is
de sociale nood van Vlaanderen; de maatschappelijke
toestanden blijken duidelijk
in zijn 20 romans en in zijn boerentoneelstuk
Het Gezin van Paemel. Romans: "n
Leeuto van Vlaanderen; Sursum Cordal;
Rozeke van Dalen enz. Bij Van Nit en
Straks hield hij het niet lang uit; in 1903
richtte hij Groot Nederland mee op. In
1890 was hij begonnen met De Biezenstekher,
opgenomen in de Nw. Gids. Ziin eerste
roman He! Recht van dell Stereste.
1893, toonde de invloed van Zola; reeds
daarin toont hij zich de grote verteller van
het landleven. Zijn werken zijn "het v01ledigste
open-Iuchtmuseum" van Vlaanderen,
Zijn Vlaanderen is nog altijd het Arm
Vlaanderen van Teirlinck en Stijns en van
De Winne: "het land met de rijke grond
en de schamele gezichten", Over hemzelf
schreven Ach. Mussche 1929 en ook H. v.
Puymbrouck Cyriel Buysse en zijn Land,
1929.
Buysse, Emile ,....." geb. te Sluis 1910, letterkundige
te Brugge, mederedacteur van Ntderland;
gaf in 1938 een bundel opstellen
over Vlaanderen uit onder de titel Vlaanderen
roept.
Buyst, Leonard ,....., 1847-1918, gevoelvol
Vlaams dichter.
BuytenIeven op Zorgvliet, de tweede titel
van Cats' Ouderdom en Buytenleoen; deze
titel met de afbeelding van Zorgvliet op de
titelbladzijde, en met als inleiding Lof van
Sorgb-Vliet van I. V. Vliet en dan een lange
berijmde inleiding van Cats zelf; dan als
2e deel Bescbrijuingh van het Buyten-leuen;
als 3e deel 't Beleyt van een goeden onderdom.
Daarop volgen als afzonderlijk gedicht
de Hofgedachten, invallen op 't eesichte
van boomen, planten, bloemen enz.
Bijbel, bewerkt als Rijmbijbel door Jacob van
Maerlant. Eerste vertaling van het a.T.,
1361. De vertaler ging tot zijn werk over,
omdat hij zich ergert aan leken, die op
feestdagen in de taveerne spclen en Jansen,
en aan priesters, die een kwaad voorbeeld
zijn, en die hij aantast met dezelfde
vrijmoedigheid aIs Ruusbroec en Jan van
Leeuwen. Ruim 30 afschriften zijn over,
doch aIle uit de 15e eeuw. Proefschrift
daarover van Ebbinge Wubben, 1903.
Bijbel voor de Jeugd 5
De Delftse Bijbel, van 1477. Tussen 1522
en '30 verschenen vier verschillende bijbelvertalingen.
De beste is van Liesvelt,
1526; 6e druk 1542. Hij volgde Luther,
voor zover die voltooid was; Luther kwam
er 1534 mee gereed.
Jan Utenhoves Nieuwe Testament is van
1556. Zijn medewerker Ds. Van Wingen
schreef de Bijbel van Deux Aes, 1562; gewijzigd
1565, steeds herdrukt tot 1635.
Zie Deux Aes.
Daarna verdrongen door de Statenvertaling,
op last der Staten-Generaal, volgens
besluit der Synode van Dordrecht, 1619.
Het geweldige werk werd tussen 1626 en
'36 voltooid; 1637 uitgegeven. Sedert 1929
verschijnt de Katholieke uitgave van de
Peterus-Canisiusvereniging.
De Bijbel, opnieuw uit de grondtekst overgezet,
het O.T. door Prof. Dr. H. Th.
Obbink, het N.T. door Prof. Dr. A. M.
Brouwer, doch deze nieuwe vertaling heeft
evenmin de Statenbijbel verdrongen als
daarvoor de z.g. Leidse vertaling. De
nieuwste vertaling is van het Ned. Bijbelgenootschap
met samenwerking van geleerden
van verschillende richting; het Nw.
Testament gereed 1939. In een dag uitverkocht.
C. C. de Bruin schreef De Statenbijbel en
zijn voor gangers, 1937; K. F. Proost, De
Bijbel in de Ned. Letterkunde, 3 delen,
1932—'35; H. v. Druten, Gesch. der Ned.
Bijbelvertaling, 1895—1905 in 3 delen.
In 1943 verscheen de volledige Friese bijbelvertaling
van Dr. Wumkes; voor de
verschijning uitverkocht; 2e druk 1946.
Bijbel voor de Jeugd, uitvoerige verhalen
van Van der Palm, begonnen in 1811; herdrukt
in 24 deeltjes, 1825—'34; in 3 delen,
1855—'57.
Bijbelsche Vrouwen, dichterlijk album door
A. C. Kruseman in 't licht gegeven, 1847
—'53. Deel I gedichten over „Vrouwen
des Ouden Verbonds", van Beets, Da Costa,
S. J. v. d. Bergh e.a. over Eva, Hagar,
Rebekka enz. Zo Deel II over De Samaritaansche,
De Overspelige, De Dochter van
Herodias enz. door J. P. Hasebroek, Tollens,
Ter Haar e.a.
Bijbelse drama's, vooral bij Vondel: Gebroeders,
Jeptha, ]ozej\ verder bij De Koningh,
Heinsius, Coster, Revius; G. Smit, Absaloms
Treurspel, 1620.
Afgeraden door Mr. Andries Pels; dat was
het gebied van de „Leeraar".
Bijbelse gedichten, zeer talrijk sedert de opkomst
der Hervorming. De bekendste bundel
bevat Veelderhande Liedekens ghemaect
ut den Ouden ende nieuwen Testamente.
Zie 00k Hans de Ries en Schriftuurlijke
Liedekens.
5 Bijns
Bijbelse heldendichten, berijmde levensgeschiedenissen
van bijbelse figuren. Johannes
de Boetgezant van Vondel; Abraham
van Arnold Hoogvliet.
Bijbelse Spreuken, zie Laurillard en Herderschee.
bijbelstof op het toneel, zeer gewoon bij de
rederijkers; zie misteriespelen en bijbelse
drama!s. Voortzetting in de 17e eeuw, vooral
bij Vondel: Lucifer, Adam in ballingschap,
Hierusalem Verwoest, Joseph, Jeptha,
Noah.
Bijdragen, Taalkundige ~, van Cosijn,
Kern, Verdam en Verwijs, verschenen 1877
—'79. Zie Taal- en Letterbode.
Bydragen, Tael- en Dichtkundige ~,
maandblad van het Leidse studentendichtgenootschap
Minima Crescunt; zie daar;
1758—'62. het eerste Ned. letterkundigcritische
ts. Gevolgd door Nieuwe Bydragen
tot opbouw der vaderlandsche Letterkunde,
1763—'66. Voornaamste leden F.
v. Lelyveld, H. v. Wyn en Paludanus; medewerkers
Sara v. d. Wilp, A. Kluit, Le
Francq van Berkhey, N. S. v. Winter,
Bruining en Hinlopen. 't Eerste deel opgedragen
aan Huydecoper, het tweede aan
Bijenboek, zie Bienboec. [Lucas Trip.
Byenkorf der H. Roomsche Kercke, boek
van Marnix, geschreven 1568—'69 op 't
kasteel Liitzborg van Unico Manninga bij
Norden, fel Calvinistisch geschrift tegen
de R.K. kerk, opgedragen aan.... bisschop
Sonnius. Zie Marnix.
Bijll, Dr. H. v. d. ~ , 1898—1948, conservator
aan de U. B. te Amsterdam, schreef
o.a. Gesch. v. h. Amst. Studentenleven,
1932; Amsterdam Bezongen, 1947.
Bijns, Anna ~ , 1494—1575, schoolmeesteres
te Antwerpen; gaf 1528 haar eerste bundel
refereinen uit, tegen de vermaledijde
Lutherse sekte. Deze werden in 't L. vertaald
en in 't Ned. herhaaldelijk gedrukt
in de l6e eeuw. In 1548 en '67 verschenen
haar 2e en 3e bundel. Alle drie weer
uitgegeven door Van Helten, 1875.
In hs. bewaard bleven een 100-tal refereinen
„int vroede, int amoureuze, int
sotte", waarvan enkele in de Refereinen
van Jan de Bruyne, uitgegeven door Ch.
Ruelens. Vlak daarop werden nog 2 hss.
gevonden te Brugge en te Brussel; uitgegeven
door Jonckbloet en Van Helten 1880
en verder door de Vlaamsche Bibliophilen,
1886.
Meet suers dan soets, was haar spreuk;
zij bleef in de school, tot ze tachtig jaar
was. Begraven op O.L.V. kerkhof, „zo eenvoudig
mogelijk".
Bijzonder fel was zij tegen Maarten Luther,
die zij in een hekeldicht als erger uitschildert
dan Maarten van Rossum:
Byron 84 Caesarius van Heisterbach
Al heeft de duvel dees twee Mertens
by der kelen,
Noch schijnt Merten van Rossom
de beste van tween
Al en is der keuze niet weert
een platte peere,
Noch schijnt Merten van Rossom
de beste van tween.
Zij staat op een rij met Hadewych en
Zuster Bertken, maar zij staat veel meer
midden in het leven; het was geen tijd en
in de drukste koopstad ook geen plaats voor
een overgave aan de hemelse „minne"; er
is kracht en hartstocht in de volkstaal,
waarvan zij zich bedient. Naast de stichtelijke
poezie beoefende zij ook het minnedicht,
zo in het referein:
Totter doot blijf ik u, lief, getrouwe.
Daarnaast:
Ongebonden best, weeldig wijf
[sonder man.
Van de geestelijke refreinen:
Och hoe schoon moet hij zijn,
die 't al heeft geschapen!
De Refereinen uitgegeven door M. A. Bogaers
en Dr. W. v. Helten; verder door
Dr. E. Soens in Leuvensche Bijdragen IV
en in 1949 door Lode Roose. J. v. d. Branden
gaf uit Anne Bijns, leven, werken en
tijd, Antw. 1911.
Byron, Lord George Noel Gordon ~ , 1788
—1824, uit Dover, de beroemde E. dichter,
hoofdman van de Romantiek, trok de
jongelingschap in heel West-Europa aan
door zijn fantazie, zijn bezielende taal, zijn
natuurbeschrijvingen, zijn opstandigheid en
zijn sombere wereldhaat. De eerste canto's
van zijn Childe Harold (Ridder H.) verschenen
1812. Hij trouwde in 1815; het
huwelijk werd reeds 1816 ontbonden. Sedert
woonde hij te Venetie en op een
eiland in de Gr. Archipel. In 1821 nam
hij deel aan een opstand in Italie; in 1823
deed hij mee aan de Gr. vrijheidsoorlog
tegen de Turken. Hij ondersteunde de Gr.
regering met 12000 pond sterling en met
een eigen brigade van 300 man. Zijn dood
te Missolonghi wekte allerwegen bewondering
bij de romantische jeugd.
De eerste Ned. vertaling was Cain van
Da Costa, maar deze voegde reien in de
vertolking, om de verderfelijke invloed van
de onchristelijke dichter te keren. Ook De
Clercq roemde Byrons meesterschap. Loots
vertaalde Bare thee well (Vaarwel!); Vinkeles
o.a. Siege of Corinth (Beleg van Corinthe).
Maar de grote dwepers met Byron
waren:
1. Jacob van Lennep. Deze vertaalde in
dichtmaat Marino Falieri, 1832; De Abydeensche
Verloofde\ Het Beleg van Corinthe,
Beppo. De aanhef van Het Huts Ter
Leede en 't Lied der zeelieden in Adegild
zijn aan Byron ontleend.
2. Nicolaas Beets; vertalingen: De Gevangene
van Chillon, Mazeppa; Parisina;
1835—'37. Navolgelingen, de berijmde verhalen
Jose, 1843, Kuser en Guy de Flaming.
Bespot door Braga:
Neem een heks of anderhalf
Met een dozis tooverzalf
En een paddestoel of veertien.
Smeer ze op Hem en 't Maagdelijn,
Tot ze broer en zuster zijn.
3. H. Meijer, die in zijn Boekanier Byron
trachtte na te bootsen.
4. Ten Kate: Parisina, 1837; Giaour,
1840. Alle vier zijn op tijd bekeerd van
hun verering voor de revolutionnaire dichter;
hun „zwarte tijd" was weldra over.
Ten Kate deed hard mee aan de spot van
Braga.
Verder S. J. v. d. Bergh, die 1843 Corsair
en 1845 Lara vertaalde. A. W. Engelen
bracht een deel van Cain over en wijdde
een groot gedicht Aan Byron. Dr. T.
Popma schreef Byron in de Ned. Lett.,
1928; U. Schults Jr. Het Byronianisme in
Nederland, 1929. Byrons invloed maakte
een eind aan de leerdichten en bracht een
groot aantal berijmde verhalen, doch niet
meer in alexandrijnen.
Byvanck, Dr. W. G. C. ~ , 1848—1925, sedert
1896 directeur der Kon. Bibl.; geschiedschrijver.
De Jeugd van Isaac Da
Costa, 1894—'96', Poezie en Leven in de
19e eeuw\ Dor us Droefheid, studie over
Van Kooten, onze eerste minister van onderwijs,
1901, opnieuw uitgegeven als Bataafsch
Verleden, 1920. Byvancks Levensbericht
in Letterkunde van de hand van
F. J. W. Drion.
C.
Cabeljau, Mr. Jonas ~ , 1623—'80, uit Den
Haag, advocaat van den Hove van Holland.
Schreef L. rechtsgeleerde werken en vertaalde
Heldinnenbrieven; zie daar.
Caerte, zie chaerte.
Caesarius van Heisterbach, 1170—1240,
monnik, beroemd geworden door zijn Dialogus
Miraculorum, Tweegesprek over de
wonderen, een grote verzameling wonderverhalen,
waarvan sommige ook in de Nederlanden
spelen, b.v. dat van Beatrijs; bij
hem de oudste mededeling van deze legende,
± 1223. Schreef een levensbericht v.
d. H. Engelbertus. (Heisterbach, klooster
a. d. voet v. h. Zevengebergte bij Konigswinter).
caesuur 85 Camera Obscura
caesuur (L. snijding), de rust midden in
een versregel.
Caetspeel, Dat ~, gbemoraliseert door Jan
van den Berghe van Brugge, 1431, behandeld
door Van Veerdighern 1895. Prozawerk,
navoIging van het Schaakspel, afgewisseld
door verhalen, o.a. Griselde. Het
kaatsspel wordt er "ghemoraliseert in
gheesteliken ende waerliken iusticien" ~ de
sehrijver behandelt het geestelijk en wereldlijk
reeht. Van meer belang voor de kennis
van het oudvaderlands reeht dan voor de
letteren. Nieuwe uitgave in de Bibl. '['.
Mnl. Lett. door ]. A. Roetert Frederikse,
1915.
Caeymaex, loris ""-', geboren te Antwerpen
in 1885. Gediehten, reisindrukken, lyrisch
proza en eritisehe essays; vooral bekend om
zijn moderne hewerking van Beatrijs van
Nazareth's Zeven manieren van Minne.
Caignan de l'Ami, A. A. ""-', schreef 1793
een treurspel op De Dood van Maria Antoinetta,
opgedragen aan Willem V en
prinses Wilhelmina.
Caillieu, Collijn ""-', rederiiker te Brussel,
Stadsdichter 1474, waarschijnIijk t 1481.
Dichter van het zinnespel Pas der Doot.
Calcar, Elise van ""-', geb. Schiotling, 1822
-1904; romanschrijfster, in 1853 Ben
Star in de nacht, historische roman over
Savonarola; in 1873 de spiritistische roman
Kinderen der Eeuw. Zij werd 1845
onderwijzeres, trouwde 1853 met H. C. v.
Calcar, burgemeester van Sommelsdijk,
1853 van Wassenaar. Zij woonde sedert
1873 in Den Haag, ijverde voor Frobelonderwijs
en opvoeding der vrouw. Ais
spiritiste gaf zij sedert 1877 haar tijdsehrift
Op de grenzen van twee uierelden
uit. Leoensscbets, uitgegeven door M. Beversluis,
1922. Een andere studie over haar,
van J. H. Sikemeier, verseheen 1921.
Calchas, Gr. priester in de Trojaanse oorlog;
tegenstander van Palamedes. In Vondels
treurspel is met Calchas Bogerman bedoeld.
Calfstaf en Noydekin, in Maerlants Spiegbe]
Hist, genoemd aIs de vertalers van Esopus.
Calfsvel benaeyt was, Boer die in een ~,
zie B.
Calisch, E. M. ""-', 1806-1880, onderwijzer,
later chef der administratie bij Enthoven
in Den Haag; dichter en vertaler.
Calisch, I. M. ~, geb. 1808 te Amsterdam,
onderwijzer en woordenboeksehrijver, VOO[ganger
van Van Dale; t 1884.
Calisch, S. M. N. ""-', 1847-1917, medewerker
aan He! NOO1"den en He! Vaderland,
1872 aan 't Hande1sblad; schreef
1870-'72 over Mannen van Beteeeenis;
in 1872 Een zesdaagscb Lnternationaal
Debat, de ondergang van de Eerste Internationale
te 's-Gravenhage,
Callant, Alexis r«, geboren en gestorven te
Gent 1858-1931, schrijver van het vermakelijke
jongensboek Pliek,
Callewaert, pater Julius ""-', geboren in
1886, schreef talrijke werken over de opvoeding
van· de ieugd. GloedvoI redenaar.
Calvinisme, zie Dr. A. Kuyper. - W. ]. C.
Buitendijk behandelde in zijn proefschrift
Het Calvinisme in de spiegel van de Zuidnederlandse
Literatuur, 1942.
Cambon-Van de Werken, M. G. de ~,
Prinsgeziade ge1egenheidsdiehteres te Amsterdam.
Heldendicbt op Willem IV, 1756~
Inbuldiging van Willem V; Dicbtoijer aan
Willem den Geduldigen, 1787. Zij vertaalde
toneelwerk uit het F., o.a. Hamlet van
Shakespeare; zie Ducis, 1778; zij verdedigde
dit stuk tegen de Letteroejeningen. In
1786 volgde Koning Lear. Zij vertaaide
uit het F. De beoredigde Vyanden in proza;
uit het E. van Richardson De [onge
Grandisson of de geboorzame zoon; 2e druk
1798.
Cambroen, 't Spel van den Smid van ""-',
mirakelspel uit de 15e eeuw, verloren gegaan.
De inhoud bewaard in de Kroniek
van den clerc uten lagben landen bider see,
1316. Cambroen was een klooster in Henegouwen,
waar een iocd in 't jaar 1316 een
Mariabeeld doorstak; de H. Maagd openbaarde
zich aan een smid, die nu als kampvechter
optrad tegen de jood en hem overwon,
ofsehoon hij "oud en traag' was. De
baljuw nam de jood en hing hem aan een
galg.
Camera Obscura (L. = donkere kamer, het
toeste1 van de fotograaf) , de beroemde
bundel sehetsen van Hildebrand, d.i. Nicolaas
Beets, eerste druk 1839; fotografie van
het leven, in navolging van Dickens; Potgieter
sprak van de "kopieerlust des dagelijksehen
levens". Met een narede toegewijd
aan Dr. Abraham Scholl van Egmond, Hildebrands
oudste aeademievriend. In 1939
de 40ste druk met 200 tekeningen van Jo
Spier aIs jubileum-uitgaaf. Tentoonst. 1940.
De tweede druk verscheen in 1840; de 3e
in 1851, vermeerderd, de 4e in 1854, negmaals
verrneerderd; daarna kwamen er geen
nieuwe stukken meer bij.
De Camera werd onvriendelijk beoordeeld
in de Vad. Letteroejeningen, en ook door
Geel en Potgieter.
Het motto op de titel Iuidt: Nee lusisse
pudet, sed non incidere ludum, cell spreuk
van Horatius; men sehaamt zich niet gespeeld
te hebben, maar weI dat men met
het spel niet ophoudt. Zulk werk heeft
Beets dan nadien ook niet meer ge1everd;
het werden nu preken en predikantenliedereno
In 1882 schreef ]. Dyserinek Hildebrsnds
carnerspeelders 86
Camera Obscure. Schregel leverde Stilistiscbe
en Syntactiscbe bescbouioingen over
de C.O.
De Camera voorzien van "nodige en overbodige"
toelichting in Hildebrands Na
Vijftig faar. Uitgegeven met aantekeningen
door ]. M. Acket.
Over Het Tijdperk 1h11Z de Camera O!}\Cl/I'd
II. E. van Gelder e.a.
camerspeelders, (reizende) beroepstoneelspelers,
tegenover de Rethoryckers; Ite
eeuw. Zij trokken ook wel over de grens,
b.v. in 1594 en 1602 naar DIm. Engelse
csmerspelers kwamen hier in 1591 en volgende
jaren.
Cammaert, Jan Frans ,-., 1710-'80, uit
Brussel, schrijver en vertaler van zeer talrijke
toneelwerken. In zijn Adam ende
Eva schreef hij Vondel na, 1746. Estbet
en Atha/ie van Racine gaf hij voor eigen
werk uit! Zijn stukken werden vertoond in
de schouwburg te Brussel voor de aartshertogin
Maria Elisabeth.
Camp vander doot, Ned. vertaling van Le
chevalier dillber« van Olivier de la Marchc.
1426-1502, de aanhanger van het Bourgondische
Huis. Zijn allegorisch gedicht is
een herdenking van de dood van Philips
van Bourgondie, Karel de Stoute en Maria
en een terugblik op zijn eigen Ieven; 1488
gedrukt. De vertaling is gedrukt in 1503.
Dr. Bolte vond het werk in de Stadsbibliotheek
van Hamburg. De vertaling is van
Jan Steenmaer, alias Pertcheval, rederijker
te Brussel. Nieuwe uitg. in 1948, met in l.
van Gilbert Degroote. Facsimile van 1503.
Campanus, Matthijs ,-., zie M. uan Velden.
Campbell, J. W. ,-., zie Kumpe/.
Campbell, Dr. M. F. A. G. .-., 1819-'90,
uit Kampen, sedert 1868 directeur der
Kon. Bibliotheek. Bekend door zijn boek
over de wiegedrukken: Annates de la
typograpbie neerlandaise au XVe siecle,
1874-'84. Hij gaf uit Vanden uagbeuier,
dat Sente Patricius uertogbet was, 1848,
het vervolg en slot van Beka; Reynardus
Vulpes van 1473. Medewerker a. d. Ned.
Spectator, vriend van Vosmaer. Oprichter
v. d. Ver. voor Lijkverbranding, 1874.
Campen, C. J. van .-., zie Kampen.
Campen, M. H. van ---, geb. te Amsterdam
1874, letterk. criticus. Schreef o.a. Ned.
romancieres van onzen tijd, 1921. Begon
als diamantbewerker. Sedert 1912 critisch
medewerker aan De Gids, Over Literatuur,
1915.
Camper, Dr. Petrus --, 1797-1852, naamgenoot
en kleinzoon van de beroemde professor,
schreef 1817 zijn proefschrift over
Vondel a/s Treurspeldicbter. In 1823
schreef hij De Peniciscbe Vrouu.en, vertaling
van Euripides; in 1834 Antigone, ver-
Campo Weyerman
taling van Sophokles. Hij was conrector te
Zutfen, werd 1838 Katholiek en nam zijn
ontslag.
Camper Steurtje, een van de befaamde tractaten
van Paschier de Fijne, toen "men tot
Campen wederom Arminiaensche Predicanten
began te vangen.'
Campert, J. R. Th. '"-', 1902-'43, geb. te
Spijkenisse, journalist, letterkundige en
dichter, gaf 1922 met Hendrik Scholte
Rejereinen uit; 1931 met Ben van Eysselsteyn
de roman Het Cbineescbe Mysterie;
in 1932 met Willy Corsari de roman Klokslag
Twaal/, twee detective-romans. Wier,
een Zeeuwse roman, 1935. Alsem. Critieken
in de N w. Rott. Ct. Zijn gedicht Acbttien
Doeden was de eerste rijmprent van De
Bezige Bij; 1941. Hij is bezweken in eell
concentratiekamp. Zie Jan Campertsticlting,
Studie over hem door Han S. Hoekstra,
1948.
Camphuysen, Dirk Rafaelsz. ,1586-
1627, zoon van een heelmeester uit Gorkum
van adelliike afkomst, vroeg wees,
opgeleid voor schilder, maar huisonderwijzer
en secretaris bij de heer Van Boetzelaer,
waar hij zijn beminde, Anna Alendorp,
binnensmokkelt als "gouvernant", d.i.
huishoudster. Weldra werden ze weggestuurd
en werd Camphuysen leraar aan de
Hieronyrnusschool te Utrecht. Daar studeerde
hij in de godgeleerdheid. Van 1617'
19 was hij predikant te Vleuten en ook
uit Utrecht stroomde het volk zijn kerk
binnen. Maar hij werd als Arminiaan afgezet
bij besluit der Synode van Dordrecht
en trok naar Norden in Oost-Friesland.
Mansfelts benden dreven hem met vrouw
en kinderen vandaar. Hij vestigde zich in
het vrijzinnige Dokkum en vond er een
bestaan in de handel in vIas; hij werd de
dichter van de Sticbtelyee Rymen in zuivere
taal 1625. Eenvoudig en innig is zijn
Maysche' Morgenstond, die bekend bleef
onder het volk, evenals zijn versje:
Daar moet veel strijds gestreden zijn,
Vee! kruys en leeds geleden zijn, ...
Zoolang wij hier beneden zijn,
Zoo zal 't hierna in vreden zijn.
In zijn kracht is hij ook in de Uytbreyding
over de psalmen Davids, zijn zwanenzang.
De Sticbtelyke Rymen be1eefden in de 17e
eeuw 50 drukken. Ook zijn 30 preken werden
veel gelezen. Bloemlezing van ]. Kops,
1839, en in het Pantheon van Van Vloten.
Proefschrift over Camphuysen van L. A.
Rademaker, 1898. Carnphuysen's Rymen
veroordeelden het werk van Starter, waardoor
deze twee eeuwen lang een slechte
naam had. Zie Starter.
Campo Weyerman, Jakob .-., zie W.
Candidatuur van Bommel 87
Candidatuur van Bommel, De "", blijspel
van t. de Koo, 1898.
Cannegieter, H. G. ,....,.", 1880-1951, geh. te
Tzum, predikant van 1906-'19, red. v.
Eigen HtUtrd 1919-'22, van De Holl. Revue/
1933-'36. Schreef o.a, Van het U'OJ'lJere
ambt, 1909; De Priescbe Beueging,
1917.
cantate = dichtwerk, bestemd voor de zang,
bestaande uit een verhaal, het recitatief,
met aria's en koren.
Van Alphen, De Sterrenbemel, Staring,
Ariadne en De Zee. Hid, De Scbelde.
Feith, Het Onu/eder en De Menschlievendbeid.
Julius de Geyter, De u/ereld in.
Schimmel, Bij de on/hulling oan Thorbecke's
standbeeld. Jan Bouchery, Bij de
onthulling van bet standbeeld ran Ledeganck,
muziek van Benoit, 1897.
Cantecleer = de haan in 't epos van de
Vos Reinaerde.
Cantens, Lode "", geboren te Antwerpen in
1911; schreef verscheidene romans en toneelstukken,
publiceerde ook twee bundels
gedichten.
Canter, Bernard ~, geb. 1871, journalist
en schrijver van schetsen, romans en verzen.
Ben droomer ter barlngoangsI, 1894.
Kaluerstraat, 1903, realistische roman.
Twee weken bedelaar.
Cantimpre, zie Thomas.
canto = gezang, lied.
Canu, Robbert Robbertsz. Ie .--, 15631630,
uit Amersfoort, "schoolmeester der
grooter zeevaert" te Amsterdam, 1586; hekelde
in pamfletten en liederen de onderlinge
onverdraagzaamheid der Doopsgezinden.
canzone (It.) , vorm van het minnelied bij
de troubadours met begeleiding van instrumenten.
Later: lied in de volkstoon, aI of
niet met begeleiding, veelal in kunstige
vorm. Joan Bohl dichtte canzonen; Wi1lem
Kloos stelde tegenover die "bombastische"
verzen de "fijn-beeldende" poezie
van Winkler Prins.
Capadose, Abraham .-., 1795-1874, vriencl
van Da Costa en 1822 met hem tot het
Christendom overgegaan onder invloed van
Bilderdijk; dokter in Den Haag; schreef
godgeleerde werken; ijverde tegen de vaccinatie
en andere uitingen van het liberalisrne;
bevorderde de inwendige zending;
aanhanger van het Reveil.
Capellen tot den Poll, ]ohan Derek, baron
v, d. .-w, 1741-'84, democratisch lid der
Staten van Overijsel, schreef 1781 zijn pamflet
Aan bet Volk van Nederland (zie
daar); onder invloed van de opstand der
Amerikaanse kolonien; wekt op tot volkswapening,
scheIdt Prins Willem V uit als
een tiran; leider der Patriotten. Wist 1783
Casimir
afschaffing der drostendiensten door te zetten.
Hij werd verheerlijkt in een ton eelwerk
Jonkheer Dirk de Braaue, in tal van
dicht- en prozastukken na zijn dood en op
verschillende gedenkpenningen. Maar zijn
graf in 't open veld te Gorse! werd in September
1787 door de Oranjeklanten geschonden
en in Aug. 1788 met buskruit
vernield.
Capelle, Johannes Pieter van '"'"', 17831831,
hoogleraar te Amsterdam in 't Ned.
1815, tot grote teleurstelling van Bilderdijk.
Schreef o.a. Bijdragen tot de Gesch.
der Wetenschappen en Letteren, 1821.
Daarin Simon Steoin, Incloed der Holl.
Letterk. op de Hoogduitscbe, Daniel Heinsius,
Bredero, allen 17e eeuw. Van Cappelle
was wis- en natuurkundige; in 1819 werd
hij bovendien nog hoogleraar in de geschiedenis.
Carbasius, Mr. Nicolaas ---, 1795-1834,
uit Hoorn, rechter te 's-Gravenhage. Schreef
over Jan van Heelu, Van hem ook Levensoverzicht
ell «[beeldsel van Vrouwe Bilderdijk
in de Muzenalmanak van 1831.
Carel ende Elegast, Mnl. Karolingiscb ridderdicht,
waarin Karel de Grote met de
ridder B/egast op stelen uitgaat. Zie Karel.
Carelsen, Fie .-w, geb. te Amsterdam 1891,
toneelspeelster. Over haar een studie van
B. v. Eysselsteyn, 1946.
Carelsen, Geertruida ,--..." ps. van G. de
Leeuio.
Carelsz, Adam ""-', zie Van Germez,
Carmiggelt, Simon "'-', geb. 1913 te 's-Gravenhage,
journalist bij Vooruit in Den
Haag 1932-'40, nu kunstcriticus bij Het
Parool. Dichter. In 1947 Leder kent ze,
"geill. Parade van Prorninenten", o.a. over
H. de Greeve, G. Bomans, W. Corsari,
Corry Vonk en Heintje Davids.
Carolus, de voorganger van Douwes Dekker
als assistent-resident, had reeds de bouwstoffen
verzameld voor een aanklacht tegen
de regent, doch overleed plotseling, 1855.
Carp, Dr. Willem -., 1763-1821, behoorde
als student te Utrecht tot de vriendenkring
van Bellamy; werd 1788 predikant.
Carton, Charles .-., 1802-'63, directeur
van een doofstomrnen-instituut, Vlaams geschiedschrijver.
Gaf Oud-Vlaamscbe liedefen
uit.
Cartouche, Het Leven van ""-', gezochte
boevenroman in de 18e eeuw, verraald nit
het F. In 1756 kwam daarbij De Vrotlwttyke
Cartoucbe of de doorsleepene Landen
Zeeroojster, die op een eenzaam eiland
tot bekering komt; schrijver was Petrus
Lievens Kersteman.
(Cartouche, 1693-1721, berucht misdadiger
te Parijs.)
Casimir, Remmert -., geb. 1877, onderwijCassamus
£
zer, 1909—'30 rector van 't Ned. Lyceum
te 's-Gravenhage, sedert 1918 hoogleraar
in de opvoedkunde te Leiden; met Jan
Ligthart redacteur van School en Leven.
Bekend spreker en schrijver. Lessen in Letterkunde,
1909. Humor in Holland, verzameling
geestige schetsen; 1940.
Cassamus, vertaalde F. ridderroman uit de
14e eeuw, waarvan een groot fragment
over is; behoort tot de Alexander-romans.
Uitgegeven 1869 door Verwijs. 't F. gedicht
is van ± 1312, van Jacques de
Longuyon. 't Fragment bleef bewaard in het
Amsterdamse hs. van Die Rose.
Cassiere, Jacob ~ , schrijver van een zinnespel
uit de l6e eeuw, met de personen
Jonste, Vriendschap en Trouwe, die op
Nieuwjaar als present ontvangen: een fles
wijn, een vat honig en een bus zalf, waaronder
de bijbel verstaan moet worden. Dr.
W. van Eeghem, Het Raadsel der vier
Cassieres, Gent 1938, denkt dat dit presentspel
propaganda moest maken voor de
Leuvense Bijbel, die kerkelijk goedgekeurd
was en die het Protestantisme tegen moest
gaan. Jacob was uit 's-Hertogenbosch.
Castalia, bron der Muzen aan de voet van
de Parnassus; vandaar de naam van een
der Muzenalmanakken; zie daar. Verscheen
1867—75.
Casteleyn, Matthys de ~ , 1485—1550, uit
Oudenaarde, geestelijke, apostolisch notaris
van Pamele, een voorstadje van Oudenaarde
in 1530; factor der kamer Pax Vobis.
Hij schreef 36 esbatementen, 38 tafelspelen,
12 spelen van sinne en 30 wagenspelen;
alleen Pyramus en This be is over.
Dan nog 30 Liedekens en vooral zijn Const
van Rhetoriken, het leerboek der rederijkers
van 1548, gedrukt 1555; naar het F.
van Molinet. Proefschrift van J. v. Leeuwen,
1894.
Van De Casteleyn is er een dansliedje bij
de geboorte van Philips II, 1527. De Baladen
van Doomycke verheerlijken de verovering
van Doornik door Karel V, 1521;
uitgegeven 1571. Zijn zinspreuk was:
Wacht wel 't slot.
Castelioen, Wouter van ~, zie Chastelioen.
Castillon, Leonce du ~ , pseud, van Max
van Vijve, 1869—1941, Vlaams toneelschrijver
en dichter.
Castro, Guilielmus a —, zie Willem van der
Borght.
Cat, Herman de —, geb. 1914 te Antwerpen,
een van dichters van de Waterkluisgroep.
Schreef eenvoudige verzen, klassiek naar
inhoud en vorm.
catastrophe, zie K.
Catechismus van Heydelbergh, Disputatie
over den ~, „openbaerlyck voor den
volcke gehouden op 't Hof van 's-Graven-
Cats
Haghe", door Coornhert tegen Saravia van
27 October tot 30 November 1582, eerst
7 dagen en later nog een rede van Saravia
van 4 dagen. Uit vrees voor een even
lang antwoord werd de zaak schriftelijk
verder behandeld.
Coornherts „disputatie" verscheen 1583.
Catechismus der Natuur, zie Martinet.
Caterine, Van sente ~ , zie Sint-Caterine.
Catoen, Dietsche ~ , zie Disticha Catonis.
Cats, Jacob ~ , 1577—1660, uit Brouwershaven,
1588 op school bij rector Kemp te
Zieriksee, student te Leiden en te Orleans,
1603 advocaat te Middelburg en weldra
pensionaris. Hij trouwde 1605 met Elisabeth
van Valkenburg; kocht de hofstede
Munnikenhof bij Grijpskerke; verdiende
veel geld aan inpolderingen in Engeland
en Zeeland. Maar zijn 3 jongens verloor
hij door de dood; twee dochters bleven hem
over.
Bij een verblijf te Cambridge kwam hij
onder invloed van prof. William Perkins,
de vader van het pietisme en van diens
geestverwant Hall. Zo werd Cats bevriend
met Willem Teellinck, predikant te Middelburg
van 1613—'19, en met Godfried
Udemans, dominee te Zieriksee. Hij werkte
nu de „ydele Minnebeelden" van zijn
jeugd om tot Sinnebeelden „van stichtelycker
bedenckinghen". Deze Sinne- en
Minnebeelden waren versjes bij prenten
van Adriaan van de Venne, daarbij bijschriften
in proza; dan proza en poezie
naarnaast in F. en L. Met allerlei raad
voor de Liefde.
Dan volgen te Middelburg Maechdenplicht,
1618; Selfstrijt, samenspraak tussen Jozef
en Potiphars huisvrouw, 1620; Tooneel
van de Mannelycke Achtbaerheyt, 1622. In
1623 werd Cats pensionaris van Dordrecht.
Daar verschenen Houwelijck, 1625; Galathee
ofte harder minneklachte, een pastorale,
1629; Klagende Maeghden, 1633;
Spi egh el van den ouden en Nieuwen Tydt,
berijmde spreekwoorden, 1632; alle met
prenten van Van der Venne en Matham.
Cats werd daardoor de meest gelezen dichter,
de grote leerdichter.
In 1630 stierf zijn vrouw; in 1632 begon
hij met de aanleg van Zorgvliet aan de
Scheveningse Weg; in 1636 werd hij raadpensionaris
van Holland en vestigde hij
zich in Den Haag. Hij bleef dit tot 1652;
poezie van hem uit dit tijdperk is niet bekend.
Zijn grote werk 's Werelts begin,
midden, eynde, besloten in den Trouringh,
1637, is nog uit Dordrecht. Na 1652 bewoonde
hij zijn huis op Zorgvliet; de „eerbare"
juffrouw Cornelia Baers, weduwe
van Ds. Matthias Havius, ging mee als
„gouvernante". Daar beschreef hij zijn
8
Cats 89 Cats
leven in Tachligiarig Leven en in Twtten-
tacbtigjarig Leven. Verder verschenen
Ouderdom, Buytenleoen en Hojgedacbten,
1656 en Gedacbten op slapelooze Nacbten.
Hij werd bij zijn vrouw in de Kloosterkerk
begraven; hij lift 21/ 4 mill. gulden na.
Cats is de dichter van de burgerlijke samenleving;
vooral op het huwelijk richt hij
de aandacht. Hij vereert de vrouwen, al
behoorden zij ook onder de man te staan,
zo als Cats betoogt in het Toonneel der
Mannelicke Acbtbaerheyt en in het Houwelyck.
Hij verdiept zich in het huiselijk
leven; leidt de vrouw op tot de Christelijke
moeder. Hij onderwijst ook de mannen; aan
het Houtaelyc]: gaat vooraf Korte a/beeldinge
eens recbten Huys-vaders. En hij
vergeet de kinderen niet: ze moeten godsdienstig
worden opgevoed, waarheid en
gehoorzaamheid leren, maar niet met slaag.
Cats heeft ook nog een herdersspel geschreven,
Aspasi», Koningklycke Harderln,
vertoond op de Amsterdarnse Schouwburg,
1655. Aspasia, een bevallige herderin, afkerig
van de aanzoeken der jonge herders,
wordt naar 't hof gevoerd van koning
Cyrus, die haar stelt boven aIle hoofse
jonkvrouwen en haar tot vrouw neemt:
Langh leve 't edel Paer,
en tele jonge Vorsten,
Waer na dit rnachtigh Rijck
en aIle menschen dorsten.
De Spiegel van den ouden en nieuwen tyt
bevat voorschriften voor de gezondheid; de
'I'acbtigbjarige Bedenchingen vormen een
levenskunst met toepasselijke verhalen, een
vervolg op Coornhert. 20 werd Cats de
grote zedenvormer in pietistisch-Calvinistische
zin,
Slechts enkele malen bezingt hi] de grote
gebeurtenissen van zijn tijd; gedicht op de
Synode, op Karel I, op A1aerten Harpertszoon
Tromp.
Zijn poezie is alledaags, maar zijn taal is
zuiver. Meer dan in zijn beschouwingen
is Cats toch een dichter in tal van zijn
verhalen, b.v. in het Houtoelycls en vee!
meer nog in de Trou-ringb. Daar o.a. het
Spaens H eydinnetjen. Door al die verhalen
is Cats de nieuwe dichter van sproken en
boerden en de opvolger van Dirc Potter.
Hij was het voorbeeld van veel andere
dichters, o.a. van Huygens in diens eerste
werken. Cats bezorgde 1621 de eerste druk
van Costelick Mal; Huygens schreef een
lijkdicht bij de dood van Cats, 1660. Hun
vriendschap werd versterkt door verwantschap
van geloof. Maar Cats is de volksdichter
bij uitstek, Huygens zoekt het ongewone
en schrijft voor geletterden; Cats
vond lezers en bewonderaars onder aIle
standen. Maar Hooft en Vondel zwijgen
over hem, behalve dat Vondel hem uitscheIdt
in een van zijn hekeldichten. Cats
werd ook in 't buitenland beroemd; zijn
volledige werken zijn ± 1700 in 't Duits
vertaald. Doch reeds Van Effen schreef in
1732, dat Cats algemeen geminacht werd,
en Bilderdijk in 1776, dat Cats aIleen gelezen
werd door ,,'t plompe gemeen", Kalff
komt tot de slotsom, dat het voorbeeld van
Cats neerdrukkend gewerkt heeft op onze
ganse dichtkunst. Dit onder de invloed van
de critiek van Busken Huet. Westerbaen
daarentegen zegt in zijn grafschrift op
Cats:
Sijn gladde Rijm-pen
en zijn klaeren heldren int,
Die hebben hem gemaeckt
by duysenden bemint.
Huygens schreef ook een paar grafdichten
en dit korte grafschrift:
Hier light Cats: waer 's de mann
die een Cats-waerdigh Dicht
Sal konnen singen op dit Lyck,
nu Cats hier light?
Van zijn werken werden bij zijn leven
25000, ja soms 50000 exx. verkocht. "Vader
Cats" was zijn erenaam. Busken Huet
daarentegen noemde hem langdradig en
eentonig, smakeloos en zelfs vaak onkies.
Het geslacht der 17e eeuw waardeerde zijn
rustig vertellen, zijn vroomheid en zijn humor.
Hij is door zijn romantische verhalen
zonder twijfel de dichterlijke verteller bij
uitnemendheid. Twee eeuwen lang bleven
zijn gedichten de tweede huisbijbel. In zijn
gedichtenbundels bevindt zich ook uitstekend
proza. Zie verder Steertsterre en
Jaer-bescbryoer.
Tot de school van Cats behoren Pers, Anna
Visscher, Poirters, Krul, Sluyters: de
Dordtse School. Zie verder Dordtse poeten
en Zeeuscbe Nachtegael.
Over Cats zie G. Kalff, Studien over Ned.
dichters der 17e eeuto, 1901 en Dr. A.
Kuyper, Het Calvinisme en de Kunst, 1888.
Van Vloten gaf in 1862 Alle de Werken
uit in twee zware delen met ruim 400 platen.
\VJ. C. M. de ]onge van Ellemeet beschreef
zijn Museum Catsianum; 1870.
Over Cats in Dordrecht het proefschrift
van H. Smilde, 1938. Van Roel Houwink
in 1941 een bloemlezing Gedicbten en
Spreueen,
Het leven van Cats tot 1623 is behandeld
door Dr. P. ]. Meertens in zijn proefschrift
Lettereundig Leven in Zeeland, 1943.
Cats, Nicolaes van --.-, 2eeuws edelman,
aan wie Maerlant zijn boek Der Natueren
Bloeme opdroeg. (Zie De Lange van Wijngaarden,
Heeren en Stede van der Goude.)
Nicolaes was tot zijn dood in 1283 raadsman
van Floris V.
Caudron
Caudron, W. ~ , 1607—"92, de „Aalsterse
gelaurierde poeet", trachtte Hooft na te
volgen in zijn Leven der grote Catharina
van Alexandria; pas 1771 uitgegeven.
Cautereels, Peter ~ , 1833—1885, Vlaams
Katholiek schrijver.
Cauwelaert, August van —, 1885—1945,
R.K. Vlaams dichter. Liederen voor Maria,
1924. Reenter te Antwerpen; broer v. d.
burgemeester; directeur v. h. R.K. maandblad
Dietsche Warande en Belfort; romanschrijver.
Schreef De Vlaamsche Jongeren
van gisteren en heden, 1910—'27, bedoeld
als een aanvulling van de Nieuwe Geluiden
van Dirk Coster.
Cauwenbergh, Cesar ~ , geboren en gestorven
te Kortrijk, 1870—1926, schreef zeer
conventionele toneelstukken.
Cedo nulli (L. = ik wijk voor niemand),
de leus door Vondel geplaatst boven zijn
Tooneelschilt\ zie daar.
Celadon, de mode-herder in de pastorale;
zie daar en d'Urfe. Bij Cats: Celadon en
Galathee; zie G.
Celen, Dr. Vital ~ , ps. V. van Hulst, geb.
1887 te Hulsthout, leraar te Antwerpen.
Gaf met Huysmans en Sabbe Werken van
Mi c hi el de Swaen uit, 6 delen.
Celestina, Spaanse roman van 1499, van een
koppelaarster, met voor het eerst uitbeelding
van 't maatschappelijk en huiselijk
leven met zedenschildering en geregelde
ontwikkeling. Vertaald in 't Ned. 1550,
als „Tragi-Comedie van Calisto en Melibea";
van grote invloed op onze Renaissance-
dichters.
Celestine, ps. van Cath. v. Rees.
Celliers, J. F. E. ~ , 1865—1940, Afrikaans
dichter van huisclijke poezie, maar ook
natuurdichter. Hij was hoofd v. d. Staatsbibliotheek
te Pretoria; vocht mee in de
Boerenoorlog. Prof, te Stellenbosch 1919;
voorman van de Tweede Afrikaanse Beweging.
Zijn gedicht Die Vlakte, 1906, was
gedurende zijn ballingschap in Zwitserland
geschreven. Verder drama's, verhalen, vertalingen.
In 1909 de 2e bundel gedichten
Die Revier; in 1910 de Unie-Kantate, de
gesch. van Z. Afrika. In 1918 Die Saaier,
met vaderlandse gedichten. Mede-oprichter
van Die Brand wag, 1910. Over hem schreef
Dr. Pienaar in Taal- en po'esie van die
Tweede Afrikaanse TaaWeweging.
Celosse, Jacobus ~ , rederijker te Leiden,
schreef een Spel van Sinne voor de inkomst
der Vlaamse Kamer van Leiden, de Orangie
Lelie, te Haarlem, 1617. Hij had in
1610 zijn „Vreughteyndigh spel, hoe de
Konst van Redenrycke misbruyckt wordt"
laten opnemen in de Nederduytsche Helicon.
Daarin verdedigt hij nog de opvattingen
van Casteleyn en de oude vormen van
90 Chansons de geste
ketendicht, refcrem, retrograden enz. Hij
was tot zijn dood in 1631 factor der Kamer.
cenaculum, o. = 1° eetzaal; 2° groep van
schrijvers of dichters.
censuur, Franse ~ , besnoeide o.a. De Laatste
Zeetogt van de Ruiter van Loosjes. Had
nog veel meer aanmerkingen op De Hollandsche
Natie; in Feb. 1813 kwam het
bevel tot inhechtenisneming van Helmers,
juist toen de dichter overleden was. Over
de censuur schreef A. C. Kruseman De F.
wetten op de Holl. Drukpers, 1889. De
censor in het Dep. v. d. Zuiderzee was
Duterrage; zijn handlanger Van Ray; zie
daar. Zie ook Index; Sepp; drukpersvrijheid.
Centaur, internationaal cultured Maandblad
van Binnendijk, Vestdijk e.a. verscheen van
Oct. 1945 tot Maart 1947.
cento, gedicht samengesteld uit dichtregels
van verschillende schrijvers, b.v. de Keesiade.
Cervantes Saavedra, Miguel de ~ , 1547—
1616, geb. te Alcala de Henares, studeerde
te Salamanca; trad in dienst van kardinaal
Aquaviva; daarna soldaat, gewond in
de slag bij Lepanto; vijf jaar gevangen in
Algiers. Hij werd de schrijver van de herdersroman
Galatea, 1584, doch zijn roem
dankt hij aan de roman van Don Quichote;
zie daar. Ondanks die roem is hij arm gestorven.
Onder zijn novellen La Gitanella de Madrid,
d.i. het Spaans Heidinnetje. Deze
novellen zijn de Novelas exemplares van
1612, gedeeltelijk vertaald door F. v. Sambix,
1643.
Cesar, ridderroman uit de I4e eeuw, door
N. de Pauw uitgegeven in zijn Mnl. Gedichten
III.
Chaerte van Rethorycke De ~ , bevatte de
uitnodiging van de ontvangende Kamer aan
de andere ,,cameren"; op rijm.
Changuion, Dr. A. N. E. ~ , 1803—'81,
prof, in de letteren te Kaapstad 1831, 1842
hoofd van een eigen instituut, leermeester
van Hofmeyr, Brand, Burgers e.a., strijder
voor het Nederlands. Belette 1849—'50,
dat de Kaap een strafkolonie werd.
Chansons de geste (F. = liederen van heldendaden),
de Franse Karelromans, die in
de elfde eeuw opkwamen, over Roland en
de andere helden rondom Karel de Grote.
Ook in de Nederlanden vertaald: Roland,
Lorreinen, Aiql, Willem van Oringen.
Daarna wendden de F. dichters zich ook
tot andere onderwerpen dan de nationale
poezie; toen kwamen de Klassieke en de
Keltische of Britse berijmde ridderromans,
de Arturromans. Ook deze vertaald en nagevolgd
in de Nederlanden. De oudste
Chantepie de la Saussaye 91 chrestomathie
Nederlandse bewerking is juist een klassieke
roman: Aeneas van Veldeke.
Chantepie de la Saussaye, Dr. Daniel ~,
1818—74, Waals predikant sedert 1842,
kwam onder invloed van 't Reveil, werd
de hoofdman der ethische richting, trad in
't krijt met de modernen Prof. Scholten en
Allard Pierson. Predikant bij de Ned. Hervormden
te Rotterdam, 1862; prof, te Groningen
1872.
Chantepie de la Saussaye, P. D. ~ , zoon
van de voorgaande, 1848—1920, hoogleraar
in de godgeleerdheid te Leiden, Ned.
schrijver over godsdienstgeschiedenis. Leven
van Nicolaas Beets, 1904.
Portretten en Kritieken, 1909. Redacteur
van Onze Eeuw.
Chaos en het Licht, De ~ , zesde en laatste
Tijdzang van Da Costa, 1850.
Chapelle-Roobol, Suze la ~ , 1855—1923,
romanschrijfster en toneelschrijfster. Een
Boete.
Chappuis, H. Th. ~ , 1844—1906, officier;
romanschrijver en schrijver van geschiedkundig
werk. Napoleon. Schetsen uit N.
Brabant.
Charicles en Euphorion, roman van Limburg
Brouwer; uiteenzetting van de Platonische
wijsbegeerte.
Charietto, een Frank, te Trier gevestigd, in
Rom. dienst met de verdediging van de
Rijngrens belast, joeg de Chamaven terug,
sneuvelde tegen de Alemannen, 366. Wordt
beschreven als een reus.
Hoofdpersoon in een van de verhalen in
Onze Voorouders van J. v. Lennep.
Charivarius, ps. van Dr. G. No 1st Trenite.
Charles, J. B. ~ , zie W. H. Nagel.
Charon de helsche Schipper, spel van Sinne
van 1551, uitgegeven door Dr. W. de
Vreese, 1896.
Charriere, Mevrouw de ~ , zie Belle van
Zuylen.
charter = officieel stuk; Regerings- of
Raadsbesluit; vrijheidsbrief; privilege, 't
Oudste Ned. charter is van schepenen van
Bouchoute, 1249; in de I4e eeuw is de
moedertaal algemeen in de stukken. In
1290 werd voor Vlaanderen bepaald, dat
de burgerlijke rechtsgedingen in 't Vlaams
behandeld moesten worden.
Chartres, stadje a. d. Eure ten Z.W. v. Parijs.
Het Wilhelmus ontstond ± 1569;
werd gedicht naar een bekend F. lied, het
lied van Chartres.
Chasalle, Frederik ~ , ps. van C. v. Wesson.
Chastelioen, Wouter van ~ , d.i. Gautier
de Chattllon of de Lille, de F. dichter, die
tussen 1170 en '81 in het L. zijn Alexandres
schreef, waarnaar Maerlant Alexanders
Gees ten bewerkte tussen 1257 en '60.
De F. dichter verzette zich tegen de fantastische
verhalen, die de trouveres van
Alexander gedicht hadden; hij putte zijn
stof uit de L. geschiedenis van Quintus
Curtius. Hij was kanunnik te Amiens.
Chavonnes Vrugt, tenorzanger, maakte Wien
Neerlandsch bloed door heel Nederland bekend
door zijn voordrachten tijdens de
Belgische Opstand.
Cheops, groot episch gedicht van J. H. Leopold:
de gestorven pharao treedt uit zijn
mummie, zwerft door heel de wereld en
keert eindelijk terug naar de grafkamer in
de grote piramide.
Chierheit der geesteleker Brulocht, Die —,
(de schoonheid v. d. geestelijke bruiloft),
het meest geprezen prozawerk van Ruusbroec,
zie daar. Op het bijbelwoord: „Ziet
de Bruidegom komt." In nieuw Nederlands
overgebracht door Mr. Frans Erens.
Chiliasme, o. — 't geloof aan het Duizendjarig
Rijk\ zie D.
Chimon, toneelspel van Van Arp, ziedaar.
Ontleend aan de Decamerone, 1639.
China, in de Ned. letterkunde, 't eerst genoemd
in Tresoor der Zeevaart van Lucas
Waghenaer van Enkhuizen, 1592. 't Eerste
stuk over China is het treurspel Trazil van
Antonides, vereerd met een vers van Vondel,
die vlak daarna hetzelfde onderwerp
behandelde in zijn drama Zungchin, 1667.
De rijmelaar Matthijs Cramer „bezong" in
1670 Borfs voyagie naar de kuste van
China. Nicolaas Witsen schreef zijn groo[
werk Noord- en Oost-Tartarije in 1692.
In de 18e eeuw is er geen oorspronkelijk
werk meer. In 1765 verscheen De Vorstelijke
Wees of het veroverd China, vertaling
van een toneelstuk van Voltaire: noe eens
vertaald door Nomsz als Het Weeskind
van China, 1782. Uit het Engels werd een
Chinese roman vertaald: Chineesche Geschiedenis,
1767. Pas in onze tijd herleefde
de belangstelling voor China; zie Henri
Borel. Prof. Dr. Duyvendak's rede over
China in de Letterkunde is opgenomen in
het Jaarboek van „Letterkunde", 1937—
'38. De vertaalde romans van Pearl Buck
over Chinees leven von den in de laatste
jaren veel belangstelling.
Chineesen te Batavia, Op den Moord gepleegd
aan de ~ , verontwaardigd gedicht
van Jhr. W. v. Haren, 1740.
Chloe, 1° ongenoemde Leidse jongedame uit
de Briefwisseling van Bilderdijk, die de
vlag moest strijken voor Odilde. Haar
klassieke afscheidsbrief is van Febr. 1785.
2° naam, gegeven aan Katharina Wilhelmina
Schweickhardt in de Ode van 1796;
zij was de opvolgster van Odilde.
Chonia, ps. van /. C. Kindermann.
j chrestomathie (Gr.) = bloemlezing.
Chretien de Troyes 92
Chretien de Troyes, ± 1140-'90, F. dichter
aan het hof van Filips van de Elzas in
Vlaanderen; grootmeester van de hoofse
dichtkunst. Arthur; Parcival. Zie 1Honmouth.
Chretien is de eerste dichter, die
de wonderschotel de H. Graal noemt, naar
het L. woord gradalis, de schotel die in de
Britse verhalen zulk een grote rol speelt.
Chrispijn, zie Krispijn.
Chrispijn, L. H. i"J, 1854-1926, toneelspeler
en regisseur.
Christelijke dichters der 20ste eeuw. Aan
Verzeild Bestek, ter gelegenheid van het
tweede lustrum van de Christelijke Auteurskring,
werkten mee: G. Kamphuis, H.
Kuyper-van Oordt, C. Rijndorp en P.
T. Risseeuw als redacteuren. Verder:
]0 Kalmijn, ]. K. v. Eerbeek, Spierenburg,
Totius, Anne de Vries, Willem de Merode,
Ignatia Lubeley, Roel Houwink, Jan Eekhout,
Rie van Rossum, Muus ]acobse, Joh.
v. Hulzen, A. Wapenaar, ]. H. de Groot,
Mary Pos, Fedde Schurer e.a. Zie Anema,
Gossaert, Rispens, Joh. Breevoort, L. Blickmann,
Willem de Merode, Jacqueline v.
d. Waals; voor de jong-Protcstanten zie
Derde Reveil.
Christelyck Vryagielied, de liefde van
Christus voor de ziel, gedicht van Vondel,
opgenomen in Minne-plicht en Kuysbeytskamp
van 1626.
Christemeijer, J. B. i"J, 1795-1872, streed
bij Waterloo, ambtenaar te Utrecht, schreef
o.a. over Lijfstraffelijke Recbtspleging.
Christenkercke, Tspel van de ---, met aantekeningen
uitgegeven door G. A. Brands,
1921. De schrijver was Reynnier Pouwelsz,
boekbinder en rederijker te Utrecht. Het
was een strijdstuk voor de R.K. Kerk,
16e eeuw.
Christen Tempel, Op den Bou van den i"J,
gedicht van Vondel op de bouw van de
Remonstrantse Kerk te Amsterdam, 1630.
Gevolgd door een lofzang op de Inwying,
door Episcopius, in September.
Christiaens, A. G. i"J, geb. 1905 te Beveren
aan de Leie, schreef onder ps. N. A.
Drojina ironische en melancholische dichtbundels
als De algemene Regel, 1934, lrrequietum
en Uit de Toren.
Christina de Wonderbare, Christina van
Sint-Truyen, 1150-1224, uit Brustem bij
Sint- Truyen, wonderdoende heilige. Haar
leven in het L. beschreven door Thomas
van Cantirnpre en Jacob van Vi try, in 't
Mnl. vertaald.
Christo Sacrum te Delft, zie Van Haastert.
Chronogram, o, = Tijdvers; zie daar.
Cies van Gent, ps. van Napoleon Destanberg.
Cinna, gunsteling van Augustus en minnaar
van Augustus' pleegdochter, held van een
treurspe1 van Corneille, nagevolgd door
Citadelpoezie
Bilderdijk, die zijn werk opdroeg "aan den
Koning", d.i. koning Lodewijk, van wie hij
zingt in de opdracht:
De lauwer bloeit in schaduw
[van Uw' kroon;
De kunst heraarnt waar heen Uw
[oogen stralen.
Circe, de Toveres, treurspel met Kunst en
Vliegwerken, Nieuw Muzyk en Balletten,
door A. Leeuto, zie daar. In de voorrede
staat vermeld, dat Leeuw dit stuk van Calderon
bewerkte wegens "de gelukkige uitslag,
die Medea van Jan Vos, voor eenige
maanden gehad heeft", het moet dus van
1660 zijn. De kunst- en vliegwerken en de
toverijen waren zodanig, dat een lofdicht
van Leeuw kon getuigen, dat hij "Circe
doet:
Ter Schouwburg daveren en donderen,
Dat zich een ieder moet verwonderen:
Want de aarde siddert op haar wenk."
Citadelpoezie, de gedichten ter verheerlijking
van Nederland in de strijd tegen Belgie,
1830 en volgende jaren. Genoemd naar
de dappere verdediging in 1832 van de
Citadel van Anttoerpen door Chasse. B.v.
De Jager op Verlo], "toegezongen aan het
Utrechtsche jagerkorps" door Mr. S. H.
Vernede; Aan Neerlatids Kri gslredcn in
Nov., 1830, door G. H. v. Senden, predikant
te Middelbert; De Roemuolle Dood
van Van Speyk, door Petronella Moens,
1831; A. v. Halmael, Ter Nagedachtenis
aan Van Speyk, 1831. Van 1831 oak De
Heldendood van Van Speyl: van H. H.
Klijn. Tollens dichtte Avondbede in Dec.
1830, 's Konings Verjaardag, De algemeene
bededag, De val der Citadel, Aan
Chasse; Christemeyer, Vad. Vitboezemingen;
Van Eelde, Krijgszang voor mijne wapenbroeders;
Thouars, Landen en Parijs of
de bel op aarde; Zimmerman, lnstallatie
van den Belgiscben regent, Erasmus II; A.
Beeloo, Zeljopojiering van Van Speyk,
1831; A. v. d. Hoop, De Tiendaagsche
Veldtocht, 3 drukken 1831; Aan generaal
Chasse, 1833. Een Noord-Nederlander nan
de oproerige Zuid-Nederlanders, door Jan
ten Brink, 1830. C. Loots, Bij de heldendood
van Van Speyk, 1831. En in 1832:
Chasse op het puin der Citadel. A. W.
Engelen gaf in dit jaar zijn Dicbtstukjens
uit. Zie oak Immerzeel, Van Lenneps toneelstukje
H et Dorp aan de Grenzen bezorgde
hem de orde van de Ned. Leeuw;
zijn Dorp over de Grenzen maakte minder
opgang, maar de dichter werd tach in
1832 lid van het Kon. Ned. Instituut.
Hasebroek, Gewin, Van de Linde, de beide
Veders, Heije en Goeverneur namen dee!
aan de Tiendaagse Veldtocht. Prof. N. G.
van Kampen gaf 1834 een Gedenkboek van
citaten 93 Claesdochter
De beul tradt aen om worgen,
Doen sloot sy haer oogen fijn,
Hebbende in 't hert verborgen
Een trooster, niet om sorghen,
Verlanghende thuys te zijn.
Neerlands moed en trouw uit. Reeds dade-I Cittert, J. W. van ---, 1888-1945, dichter
lijk in 1830 verscheen het Taiereel van de en toneelschrijver; Witte van Haemstede.
Belgiscbe on/us/en, in dichtmaat, van D. Schrijver van een toneelgeschiedenis.
Valkenburg: Claegh- ende Vraeghliedt, "in de heylighe
De beste keus, die u ter redding over is, Vrijheyd der Knoedelpoesye ghemaekt"
Is deze: toont berouw door ]. A. Alberdingk Thijm; kritiek op
en vraagt vergiffenis! De Gids, 1860. In de Dietsche Warande.
20 dichtte ]. Olivier l11erkwaardigheden Kritiek oak op de Leekedicbtjes van De
uit den Tiendaagschen ueldtogt, 1834: Genestet; aanval op de Modernen. Beant-
Tot leering, Vorsten van Euroop'! woord door Vosmaer.
Bid ik u, komt en ziet: Claerbout, Joost "'-', uit Vlissingen, schreef
Getrouwer, braver Vorst en Yolk een "droefbly-eyndig vertoog" op 't Over-
Vindt gij op aarde niet! gaen van Middelburg in 1575, 1661; ver-
Tot de Citadelpoezie behoort ook Het Slot toningen, waarbij gesproken werd.
Loevestein in 1570 door ]. F. Oltmans, Claes, Desire .--, 1836-1910, uit Neerlin-
1833; zie daar. In 1833 ook Welkomst- ter, onderwijzer te Antwerpen, daarna
groet aan de verdedigers der Citadel van leraar in 't Ned. te Tienen, Hasse1t en Na-
W. Kraan. Verder E. W. van Dam van men. Schrijver van gedichten en van toneel-
Isselt en kapitein ]. Th. Buser, Mr. ]. H. werk.
Burlage, A. P. van Groningen, Van Hall, Claes, Dr. Ernest "'-', geb. te Zichem 1885,
v. d. Hoop, Bogaers, Loots, Mr. A. F. Vlaams schrijver. De lJ7itte, avonturen van
Siffle, joh. Hilman, ]. van Oosterwyk een jongen uit zijn geboorteplaats, 1920;
Bruyn, Mr. B. W. A. E. baron Sloet tot de 65ste druk in 1950. De vulgaire gescbie-
Oldhuis, L. v. d. Broek en Dr. J. F. Wap. denis van Chare/ke Dop, satire op een
De uitbundigste van allen was C. G. Wit- O.W.-er, 1923. Oorlogsnovellen. Echt
huys in H et Bombardement van Antu/er- Vlaamse verteller, Hoofd v. d. vertaalpen,
1831. Hij had op dezelfde wijze ook dienst bij de Be1gische Kamer. Herman
reeds in 1815 De Slag bij Quatre-Bras ver- Coene, boerenroman, 1925 en '30. Sicbemheerlijkt.
In 1831 kwam ook nog zijn Iier- scbe Novel/en, 1921. Reisverhaal, 1939.
zang op De Prins van Oran]e. Staring Claes Kloet, klucht van C. Biestkens; zie
dichtte zijn Lied aan de ] ongelingscbap: daar.
Minerva greep haar oorlogsspeer; Claes van Haerlem, Ver Brecbten sone, zie
Ten strijde! was haar kreet. Willem van Oran]e. Zie Clays.
De Iaatste Citadelpoeet was W. [, Hofdijk, Claes-Vetter, Stephanie ,geboren te
din in 1857 een Schetsboek uit de drie-en- Zutfen in 1885, echtgenote v.an Ernest
tuiintig dagen schreef, een "lyriesch-drama- Claes. Novellen en romans. Verscheidene
tiesch gedicht", (De Citadel werd pas na harer gedichten werden getoonzet door
23 dagen, in puin geschoten, overgegeven Edgard Tinel.
aan de Fransen.) Van Belgische zijde De Claesdochter, Haesje --.-, ook Haes]e Claes,
dulle Griete, "Vlaemsche Liedekens op den stichtte volgens overlevering 1523 een
tyd", van Pierre Lebrocqui, Ieerling van groot weeshuis te Amsterdam. N aar haar
Kinker, pas uitgegeven 1839. Tegen de noemde Potgieter 1855 een van zijn ge-
Walen en de leiders van de opstand. dichten, haar voorstellende als de Stede-
Tegen de Hollanders werden in Belgie maagd:
Iiederen gezongen. Een er van is te vinden Haesje Claes, die's werelds hulde
in Den 0 pregten lvlaestrichteren Almanak Plag te ontvangen in haar bloei,
van 1831, gedrukt te Hasselt. Daarin staat WijI de zee geen schepen duldde,
het Liedeken op de Vreede Tiranie begaen Daar haar wimpel niet van woei ...
door de Hollanders.' Zij klaagt over haar verbanning uit het be-
Zij randen de twee meiskens aen roemde Stadhuis, sedert koning Lodewijk
D'een tien en d'ander negen jaeren als paleis in gebruik.
Hebben zeven steken ontfaen Claesdochter, Wendelmoed ,IVeyntjen
Van de hollandsche barbaren. Claes, weduwe uit Monnikendam, 1527 te
Is de vreedheyd ooyd gehoord 's-Gravenhage als ketter verbrand.
Honderd zestig pencionaren Bekend door een van de aandoenlijkste
Hebben zij in een school vermoord martelaarsliederen:
Naer dat zij tot hun lusten waren. (bis.)
citaten, aanhalingen uit dichters en schrijvers.
Van Lennep legde er een verzameling
van aan, lets over Citaten.
Citters, Jhr. Mr. J. de Witte van "'-',
zie w.
Claeys 94 Clercq
Claeys, T>6siri ~ , geboren en gestorven te
Brussel, 1876—1937, toneelschrijver.
Claeys, Dr. Hendrik ~ , 1838—1908, pastoor
te Oostakker bij Gent; dichter; sprak de
lijkrede op Conscience uit in O. L. V. kerk
van Antwerpen, 1883. Schreef over Jan
van Ruusbroecs Taal en Stijl, 1894.
Clagende Maeghden, zie K.
Claghe, Der Kerken ~ , zie K.
Clais, zie Claes.
Clarazel de Gontarnos, Don ~ , ofte den
buitenspoorigen dolenden ridder, 1691, met
platen van Caspar Luyken; zie Nic. Heinsius
Jr.
Clarissa Harlowe, 1748, de tweede roman
van Richardson, door Feith geprezen, door
Betje Wolff een meesterstuk genoemd. Clarissa,
een meisje van 18 jaar, ontvlucht met
Lovelace het ouderlijk huis, doch zij verlaat
hem, als het haar blijkt dat hij een
lichtmis is, maar zij bezwijkt onder al haar
wederwaardigheden. Zie Lovelace. Deze
roman van grote invloed o.a. op Wolff en
Deken. L. v. Ollefen maakte een toneelspel
Clarissa of de mislukte Boosheid, 1781.
Clarisse, Dr. J. ~ , 1770—1846, hoogleraar
in de godgeleerdheid te Leiden, van ethische
richting; kwam op tegen het rationalisme
der 18e eeuw. Schreef over fragmenten
van de Spieghel Historiael en over
Stoke, 1818; over Van Alphen, 1836; gaf
1847 de Natuurkunde van 't Geheel-al uit
van broeder Gheraert, een leerdicht van
i t 1300. In zijn jonge jaren dichtte hij
een ode ter ere van Schiller. In 1792 werd
hij predikant te Doom; toen verschenen
zijn Gedichten met rijmloze oden en een
vers tegen De Weelde en verder liederen
ter ere van het voorgeslacht. Deze bundel
was tevens zijn afscheid van de poezie.
Classicisme in de letteren. de navolging van
de Klassieken, de Gr. en Rom. schrijvers,
begon in 't eind der 16e eeuw; daarna
Vondel, Hooft. Verder de invloed der F.
letteren, tot en met Bilderdijk. Zie Frans
klassiek treurspel. Daarna de Roman t;ek.
classiek is de naam voor alle grote kunst der
Grieken en Romeinen; fig. voor alle grote
kunst.
Claudius, Matthias ^ , 1740—1815, de vrome
D. huiselijke dichter, gaf 1771 zijn
Wandsbecker Bote uit; van grote invloed
op Feith, Bellamy, Staring; doch vooral op
Tollens. Schreef onder ps. Asmus; woonde
te Wandsbeck bij Hamburg. Tollens vertaalde
een hele bundel IJedjes van Claudius,
waarbij de bekende Reize van Jurriaan
rondom de wereld.
Claudius Civilis, de vrijheidsheld in treurspelen
van Le Francq van Berkhey en Haverkorn;
zie daar en Batavische Gebroeders.
Claus van Euskerken, zie E.
clausule (lett. = slot), de M.E. naam van
een strofe of couplet van 13 regels, dat
sloot met 2 op elkaar rijmende regels. Bij
Maerlant b.v. Die Clausule van der Bible,
een verheerlijking van Maria door de gelijkenissen
van het O.T. Zie ook Wapene
Rogierl
Clavareau, Aug. —, 1787—1864, uit Luxemburg,
zette gedichten van Tollens, Bilderdijk
en Spandau en ook de kindergedichten
van Van Alphen over in F. verzen.
Clayes Hendrik ~ , 1838—1910, talentvol
Vlaams redenaar en dichter. Verscheidene
zijner gedichten werden getoonzet door
Edgard Tinel.
Clays, Ver Brechten Sone, zie Willem van
Oranje en Claes van Haeriem.
Cleerdin, Vincent ~ , uit 's-Hertogenbosch,
1888—1946, griffier der Brabantse Staten,
letterkundige. Brabantse Sagen, 1929. Gesprekken
met Erasmus, 1936.
Cleiburg, Jacob —•, zie Clyburg.
Clein notabel verskine, reeks spreuken over
de minnedienst, over „niders" en „wroegers",
opgenomen in het Hulthemse handschrift,
uitgegeven door Willems in Belgisch
Museum, 1837 en door Dr. Verdam
in het Ts. voor T. en Lett., 1883. Uit de
13e eeuw.
clerc, de Mnl. naam van wie lezen en schrijven
kon; 1° lagere geestelijke; 2° geleerde;
3° dichter en dan vaak hetzelfde als menestreel\
4° student; 5° geheimschrijver, b.v.
de scepenclerc, de stadssecretaris. Zie daar.
Clerc uten lagen landen, schrijver van een
Mnl. kroniek in proza, ± 1300. Uitgegeven
door Scriverius, weer door Frans van
Mieris, 1740, en opnieuw voor 't Historisch
Genootschap, 1867, door Mr. B. J.
Lintelo de Geer van Jutphaas.
Clerc, Jan de —', d.i. Jan Boendale, omdat
hij scepenclerc van Antwerpen was; zo
noemt hij zichzelf ook in Jans Teestije.
Clerck, Claude de ~ , 1587—1645, rederijker
te Yperen, bierkruier van zijn vak,
factor van De Koornbloem op een jaarwedde
van / 60, waarvoor hij ieder jaar een
treurspel en een esbatement moest vervaardigen.
R.K. dichter; schrijver van het toneelspel
Het Guese ghejanck. Vereerder
van Cats,
Zonne van de dichters,
Die bewonen 't water-landt.
Volgens de overlevering heeft Cats hem
te Yperen bezocht en hebben de beide dichtrs
drie dagen lang elkander op rijm toegesproken.
Zijn gedichten uitgegeven door
de „Maetschappy der Vlaemsche Bibliophilen."
Clercq, Mr. Gerrit de ~ , 1821—'57, in
1848 referendaris aan Financien, 1852
secretaris der Handelmij., zoon van WilClcrcq
Hz, 95 Cloete
lem\ redacteur v. d. Gids, 1843—'49. Vrijzinnig
journalist. Op zijn aandrang werd
De Gids sedert 1847 een algemeen, inzonderheid
een politiek tijdschrift.
Over De Jeugd van G. de Clercq een
studie van Dr. P. J. Meertens.
Clercq Hz., Izaak de ~ , vertaalde het treurspel
Eduard en Eleonora van Thomson,
1787, en Saint Valori van R. Cumberland,
1791. Dichter der Verlichting, f 1794 te
Amsterdam.
Clercq, Pieter le ~ , 1692—1759, uit Naarden,
commissaris der uitheemse depeches
van de S.G., vertaalde o.a. De Engelse
Spectator van R. Steele, 9 delen, 1725; 2e
druk 1742. In 1743 vertaalde hij het F.
weekblad van Justus van Effen, Le Misantrope,
1711—'23, insgelijks een Spectatoriaal
Geschrift. Schreef zelf De Mensch
dwazer dan het dier, satire, 1712. Ook vertaalde
hij The tale of a tub van Swift als
Vertelsel van de ton, 1735; dan Tom Jones
van Fielding als De Vondeling Thomas
Jones, 1749.
Dichter en schrijver, o.a. van Gesch. der
Ver. Nederlanden. Zijn geschrift over Jan
de Witt gaf aanleiding tot de De-Wittenoorlog.
Van hem ook het leerdicht Huwelijks
Mintafereel, 1722, derde druk 1773.
Clercq, Dr. Rend de ~ , 1877—1932, geb.
te Deerlijk bij Kortrijk, Vlaams dichter
van lyrische poezie en van drie „drama's
der opstandigheid": Ka'in, Saul en David,
Absalom. De Clercq ging 1891 naar 't
priestercollege te Thielt; in 1896 werd hij
weggezonden. Daarna studeerde hij te Gent
in de letteren en werd hij leraar te Nijvel.
In Harmen Riels heeft hij zijn eigen leven
beschreven, 1926. Hij kwam in 1914 naar
Amsterdam met zijn gezin, werd er» leraar
aan de Belgische school en redacteur van
't dagblad De Vlaamsche Stem. Afgezet
door de Belgische regering, omdat hij activist
was geworden. Sedert 1916 verschenen
zijn Noodhoomliederen. In 1917 werd
hij met medewerking van de Duitsers conservator
van het museum Wiertz te Brussel;
in Nov. 1918 week hij opnieuw uit
naar Nederland. Hij werd ter dood veroordeeld;
zijn beeltenis op de Grote Markt te
Brussel verbrand. In 1919 opende De
Clercq een kunsthandel te Bussum. Hij
trad op met voordrachten en concerten; sedert
1924 woonde hij te Amsterdam met
Ria, aan wie hij zoveel liederen heeft gewijd.
In 1929 keerde hij, na afkondiging
van de amnestie, naar Belgie terug. Verschillende
van zijn liedjes zijn op muziek
gezet en bekend geworden door de kunstavonden
van Emiel Hullebroek.
De Clercq bewerkte de vertaling van Don
Qnichote naar die van Schuller tot Peursum,
1930. Uitgegeven met platen van A.
Hahn Jr. Gedenkteken op zijn graf te Lage
Vuursche. Zijn proefschrift liep over Guido
Gezelle. Over hem zelf een studie van Mr.
J. J. Wijnstroom, 1938.
Clercq, Willem de ~ , 1795—1844, beantwoordde
1824 de prijsvraag van het Kon.
Ned. Instituut: Welken invloed heeft
vreemde letterkunde gehad op de Nederlandsche?
Bekroond met de gouden erepenning.
Hij had L. en Gr. geleerd door
privaatles, doch gevoelde zich meer aangetrokken
tot de nieuwere letteren. Hij bewonderde
de Frans-klassieke werken en
genoot van Talma, toen deze Achilles voorstelde
in Iphigenie van Racine. Maar ook
Bilderdijk trok hem aan. Hij zelf was zich
bewust geworden van zijn gave, om te improviseren;
het was in het jaar 1815, toen
hij verloofd werd met Caroline Boissevain.
Hij dichtte voor de vuist verzen op een
onderwerp, hem door anderen opgegeven.
Na 1821 trad hij ook voor gezelschappen
op. Hij was in 1820 bevriend geworden
met Da Costa, die hem in 1822 bij Bilderdijk
bracht.
De Clercq begon als korenkoper te Amsterdam.
In 1820 schreef hij zijn Verhandeling
over de Vrijheid van Handel voor de Mij.
van Letterkunde. In 1822 werkte hij mee
aan de Memorie over de Graanhandel, door
de kooplieden gericht tot de Koning.
In 1824 werd hij secretaris van de Handelmaatschappij;
tot 1831 woonde hij dus in
Den Haag. In die 7 jaren vindt men 150
improvisaties vermeld, hoe 1 anger hoe meer
evangelie-verkondiging in de geest van het
Reveil; in 1828 had hij voor 't eerst een
„oefening" bijgewoond.
Het proza van De Clercq wint het van zijn
gedichtjes. Dit blijkt ook uit zijn verhandeling
over De Cid, voorgesteld als het
Ideaal van den held der Middeleeuwen.
Deze verhandeling vertolkt de gevoelens
van de Romantiek in de Nederlanden.
Willem de Clercq naar zijn dagboek, 1888,
door Prof. Dr. Allard Pierson; 1811—'44.
Deze schreef over hem in zijn Oudere Tijdgenoten.
Van 1938 W. de Clercq, de
mensch en zijn strijd door E. E. te Lintum.
Clignett, Mr. J. A. ~ , 1756—1827, uit Leiden,
1813 raadsheer te 's-Gravenhage -bij
het Hoog Gerechtshof. Gaf 1804 de Teuthonista
uit. En met Steenwinckel Maerlants
Spiegel Historiael, 1784—'85. In
1819 Esopet. Lid v. h. Instituut, 1809.
Taalkundige. Zie ook Claes Willemsz.
Clinge Doorenbos, J. P. J. H. ~ , geb.
1884, journalist, maker en zanger van het
„levenslied".
Clock, Leenaert —, zie Klock.
Cloete, Stuart ~ , schrijver van de ZuidClopinel
!
afrikaanse roman Wentelende Wielen, een
verhaal van de Grote Trek, 1938. In 1939
volgde Eens komt een nieuwe dag, de geschiedenis
van Slagtersnek in romantisch
kleed.
Clopinel, zie Jean de Meung en Rose.
Cloppenburch, Johannes ~ , geb. 1592 te
Amsterdam, 1621 predikant aldaar; fel
tegen de Remonstranten; door Vondel gehekeld;
moest 1629 bedanken en werd
dominee in Den Briel; 1641 prof, te Harderwijk;
1644 te Franeker; f 1652.
Cloris en Roosje, zie Buysero.
Closset, Fr. ~ , schreef Die van 't Fonteintje,
inleiding, aantekeningen en bibliografie.
Verder een studie over Raymond Herreman,
de dichter en de criticus.
clute, cluyt, sotte kluit, in de 15e en l6e
eeuw de naam voor de klucht, de sotternie
van de l4e eeuw. Opgevoerd na de
abele spelen\ lie daar.
Cluyswerck, beschrijvend gedicht van Huygens,
over het werk, dat hem in zijn
„kluis" bezig hield, een van die gedichten,
waarin hij van alles meedeelt over zija
openbaar, huiselijk, dichterlijk en gezellig
leven, zo als ook in Dagh-Werck en Hofwyck.
Beschrijft zijn leven in de stad, in
het grote huis aan 't Plein, waar nu 't Departement
van Justitie staat; 1680—'83.
Pas in 1841 gedrukt door Jonckbloet.
Cluyte van Playerwater, ± 1450. De vrouw
van heer Werrenbracht veinst zich ziek en
zendt haar man van huis, om playerwater
voor haar te halen uit Tonvreen int Oestlant\
nauwelijks is hij weg, of zij nodigt
een priester bij zich. Een koopman licht
hem in en brengt hem binnen in een hoenderkorf.
't Verhaal is ook te vinden bij Ludolf
Gockinga, 1699. De Cluyte werd 1838 uitgegeven
door F. H. Mertens naar een
Antwerps hs. En opnieuw in de Mnl. Dram.
Poezie van Moltzer, 1875.
Het stuk richt zich tegen de overspelige
vrouwen. Werrenbracht zegt zelf:
Wij willen alle eerbaer vroukens eren,
Die gherne sijn bij hueren eyghen man.
Clyburg, Jacob ~ , gaf in 1727 zijn Poezy
uit. Verder vier treur- en kluchtspelen,
waaronder Nederland in gekheid, „Staaten
zinnespel op de Windnegotie." Waarschijnlijk
zijn verscheiden andere van zijn
toneelstukken anoniem uitgegeven. Hij
schreef zijn naam ook als Cleyburg, Cleiburg
en Kleiburg.
Cnape van Dordrecht, Vanden —, ene sotte
boerde, van een jonge man die tegen betaling
bezoeken aflegde bij dames tot in het
huis van de baljuw. Algemeen verspreid
in Europa; komt o.a. voor bij Poggio in
zijn Facetiae.
5 Coers
Cneudt, Richard de ~ , geb. 1887 te Gent;
onderwijzer aldaar; dichter en schrijver.
Cock, Alfons de ~ , 1850—1921, hoofdonderwijzer
te Denderleeuw, de Vlaamse
folklorist. Stichtte met Pol de Mont het
ts. Volkskunde; samen gaven ze de Vlaamsche
Wondersprookjes uit, 1896; en de
Vlaamsche Vertellingen, 1898. Met I. Teirlinck
gaf hij het Brabantsche Sagenboek
uit en ook Kinderspel en Kinderlust, 8 delen,
1902—'10. Dan van hem alleen:
Spreekwoorden over Vrouwen, en Spreekwoorden,
afkomstig van oude volksgebruiken,
1905. Vlaamsche sagen. Volksgeneeskunde
in Vlaanderen, 1891. Studien over
oude vertelsels, 1920.
Cock, Jef de ~ , geb. 1877 te Herdersem,
humoristisch Vlaams schrijver over Leuvens
leven; hij was hoogleraar te Leuven.
Cock, Symon ~ , uitgever te Antwerpen,
drukte 1539 Een devoot ende profitelyck
Boecxken en in 1540 de Souterliedekens.
Codde, Dr. P. A. ~ , 1605—'67, dokter, uit
de R.K. tak van het geslacht, dat „de codde
in den gevel" had. Hij maakte een treurspel
van de Herdoopers Anslagh op Amsterdam
(op 10 Mei 1535), in 5 bedrijven
met reien, 1641, in de trant van Gysbreght
van Aemstel.
Coelde van Munster, Dire ~ , zie D.
Coenders, Rudolph —, 1638—'66, vice-admiraal
van Groningen, sneuvelde bij het
gevecht op de Vlaamse banken. Als een
der grote helden van de Vierdaagse Zeeslag
bezongen door Johan Schoyerus, gelegenheidsdichter
te Groningen, in zijn
Droeve Lycktraenen. Verder door Egbertus
Tuydema, candidaat tot de Heilige Dienst,
in Tritons Rampsnicken.
Coenen Jr., Mr. Frans ~ , geb. te Amsterdam
1866, f 1936. Sedert 1895 conservator
v. h. museum Willet-Holthuysen te
Amsterdam. Redacteur van Groot-Nederland.
Studien van de Tachtiger Beweging,
1924, een van de beste werken over dit
verschijnsel. Criticus. Zijn romans zijn beelden
uit het kleinburgerlijke leven: Bleeke
Levens, 1899; Zondagsrust, 1902; In Duisternis,
1903. Van 1936 Onpersoonlijke
Herinneringen, de geschiedenis van het
oude huis op de Keizersgracht. Studie over
Dickens. — Mr. B. de Goede deed een
keuze uit de kleine geschriften: F. Coenen,
40 jaar commentaar, 1947.
Coenraads, Eduard —, ps. van Pieter Endt.
Coens, Jan ~ , 1585 pastoor te Kortrijk, de
steller van het tweede strijdschrift tegen
de Bienkorf van Marnix, 1598, onder de
titel Confutatie ofte wederlegginghe\ t
1604.
Coens, M. ~ , ps. van W. L. Penning,
Coers, F. R. ~ , 1867—1938, gaf het LieCohen
97 Colmjon
derboek pan Groot-Nederland uit, 1903.
Propagandist van het Ned. lied; verzamelde
7000 oude liederen. Zijn eerste werk was
het Studenten-Liederboek van Groot-Nederland,
1896. Hij bleef 43 jaar student te
Utrecht.
Cohen, Josef ~ , geb. te Deventer 1886,
oud-directeur der Openbare Leeszaal te
Groningen. In de stijl van de Tachtigers
bewerkte hij Ned. Sagen, 1917—'19. Poelhekke
veroordeelde in Van onzen Tijd
1918 deze „dekadente precieusigheid".
„Zonder eenvoud en oprechtheid is de levende
volkssage niet weer te geven". —
In 1950 verwierf Cohen de Amsterdamse
prijs met zijn novelle De Tocht van de
Dronken Man. Een Overijselse boerenroman
is Het vervloekte Geslacbt. Verder
romans en gedichten.
Cola Rienzi, zie R.
Coleners, Rosiana ~ , geb. te Dendermonde,
vriendin van Anna Bijns. Lucas d'Heere
richtte een gedicht tot „d'excellente Rosiane";
zij antwoordde er op:
Ghy schrijft tot een die simpel is
[in de Practicque,
Onwijs, aerme gheboren, en noch niet
[riicke.
Haar gedicht bleef bewaard in Den Hof
en Boomgaert der Poesyen van De Heere.
Zij f 1560. Zij kon niet lezen of schrijven.
Colevelt, Jacob Jansz. ~ , heelmeester en
toneeldichter te Amsterdam; Graaf Floris
en Gerrit van Velzen, 1628; navolging van
Hooft; gespeeld op de Brabantse Kamer.
Niet in bedrijven verdeeld; veel beweging
op het toneel, met komische elementen;
tragicomedie. Zijn Hartoginne van Savoyen,
blij-eindend spel, 1634, is ontleend
aan de Tragedische His tori en, een novellenbundel,
waarvan in 1649 en '50 negen
deeltjes verschenen, door het F. ontleend
aan Bandello, volgeling van Boccaccio.
Hij schreef een Ode of Gesangh bij de uitgave
van Bredero's gezamenlijke werken in
1644:
Hoe Bredero leeft in minnery,
Hoe Bredero sweeft in vryery,
In 't end als in 't beginnen.
Colinet, Ph. ~ , 1853—1917, geb. te Aalst,
hoogleraar te Leuven. Vlaams taalgeleerde,
stichter v. d. Leuvensche Bijdragen.
Collaer-Feytmans, Mevrouw ~ , Dina Demers,
geboren in 1886 en gestorven te
Brussel. Schreef meisjesboeken.
Collegianten, leden van een college, samenkomst
van vromen, waar ieder het woord
kon voeren tot stichting. 't Bekendst wei*-
den de Rijnsburger Collegianten onder leiding
van de gebroeders Van der Kodde.
Camphuysen behoorde tot hun geestverwanten;
Pram Oudaen werd een der voormannen.
Collegium trilmgue, collegium trium lin*
guar urn, de school der drie talen (Latijn,
Gr. en Hebr.), beroemde stichting van Busleyden
te Leuven, 1518. Erasmus had groot
aandeel in de regeling van het onderwijs
en de benoeming der hoogleraren.
Collem, Abraham Eliazer van ~ , 1859—•
1933, te Amsterdam; Communistisch dichter.
Liederen van Huisvlijt, 1917; Liederen
der Gemeenschap, 1918—'22; Opstandige
Liederen, 1918, enz. Bloemlezing uit zijn
werk door E. Vos—Van Collem, met inleiding
van Mw. Roland Hoist, 1932.
Collet, P. ~ , ps. Maxim Krojer.
Colloquia (L. = Samenspraken), beroemd
werk van Erasmus, oorspronkelijk bestemd
als een leerboek voor goed Latijn. Doch ze
richten zich tot de volwassenen, bespotten
titelzucht, speelzucht, dronkenschap, losbandigheid;
1516. Vertaald als Gemeenzame
fsamenspraken, 1610 en daarna herhaaldelijk,
o.a. door Scriverius en in 1684
door Petrus Rabus; in 1840 door B. H.
Lulofs.
Collot d'Escury, Mr. Hendrik Baron ~,
1773—1845, schrijver van Hollands Roem
in Kunsten en Wetenschappen, in 7 delen,
het eerste deel kwam in 1824. Hij was na
1815 lid v. d. Tweede Kamer, later v. d.
Raad van State.
Colm, Jan Sieuwertsen —, 1575—1637,
kunstschilder, later bode op Antwerpen, uit
Antwerpen, 1613 lid van '/ Wit Lavendel
te Amsterdam, treurspeldichter. Ook de
klucht van Malle Jan Tots boertige vryery,
1633. Zijn Battaefsche Vrienden-Spieghel,
treurspel, is opgedragen aan Rodenburg,
1615; het leert deugd verkiezen boven
schoonheid, maar dichterlijk is het niet. In
zijn Nederlants Treurspel behandelt hij
„den oorspronck der Ned. beroerten", ook
alweer met „onbegaefde hant". In dit stuk
't sterven der Graven v. Egmond, Hoorn
ende der Batenborgers. Vertoond bij de
Brabantsche Camer Uyt levender jonst,
1616. Beter is de klucht, waarin het dagelijks
leven uitgebeeld is.
Colmjon, Gerben —, 1828—'84 uit Leeuwarden,
Fries schrijver, dichter, voordrager. In
1868 provinciaal-, in 1871 Rijksarchivaris.
Reeds in 1871 toonde hij aan, dat het
Oera Linda Bok onecht was.
Studie over hem van Ds. J. J. Kalma,
1946.
Colmjon, Gerben —, geb. 1899 te Leeuwarden,
schreef De oorsprongen van de Renaissance
der litteratuur in Nederland in
het laatste kwart der 19e eeuw, 1947. In
1941 was de eerste druk van deze studie
verschenen als De Renaissance der Cultuur.
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 7
Colom 98 Coninck
Colmion toont met de stukken aan, dat
aan de beweging der Tachtigers heel veel
nieuw leven in Nederland voorafging en
dat de Ned. letteren ook toen zeer sterk
onder de invloed stonden van het buitenland,
vooral van de Engelse dichters en de
Franse naturalistische prozaschrijvers. Colmjon
schreef ook een studie over Busken
Huet, een groat Nederlander, 1944; en over
Bakhuizen uan den Brink, 1950. Ook verscheen
van hem De blauwe Wereld, Twentse
streekroman; verder Onze Zeeuaart,
1951, over 40 scheepvaartmaatschappijen.
Van 1926-'40 was hij red. van de Litteraire
Gids.
Colom, Jacob Aertsz ,....,." ook Kalom of Ca10m,
1599-1673, uit Dordrecht, 1616
drukker, uitgever en boekverkoper te Amsterdam.
Onder zijn talrijke uitgaven: Vondel,
Strijd of Kamp, 1624; Amst, Hecuba,
1625; Palamedes, 1625, 8 drukken; Camphuysen;
Coornhert; Sal. de Bray, Minnesugbies,
1627; Jer. de Decker, 1656; Meerman,
Comoedia Vetus, 1663. En voor alles
zijn beroemde zeekaarten.
colophon, de vermelding van de naam van
schrijver en drukker, van jaartal en plaats
en andere bijzonderheden achter in een
incunabel; deze had namelijk geen titelblade
Ook nog weI of weer in gebruik.
Colijn de dichtere, Colin Caillieu van Brussel,
dichter van mysteriespelen, 1474 benoemd
tot prince de rbetorique.
Colijn Keyaert, zie Colijn van Rijssele.
Colijn van Rijssele, misschien dezelfde als
de Amoreuse Colijn Keyaert, dichter van
de Spiegel der Minnen, 6 aaneensluitende
batementen uit het begin der 16e eeuw.
Liefdesgeschiedenis van een jonge Middelburger
en een naaister. Nederlandse stof,
maar onder leiding van Saturnus, Phoebus
en Venus; het eerste burgerlijke drama.
Dierick den Hollander is een koopmanszoon,
te voornaam voor Catharina Steermertens
volgens zijn ouders, die hem naar
Dordrecht sturen. Ziek van liefde komt hij
terug, maar het is te laat; beiden sterven.
Naast de hoofdpersonen ook allegorische
als .Begheerte van hoocheden" en "Vreese
voor Schande". Catharine is de tragische
figuur. Uitgegeven door M. W. Immink,
1913.
Dan is er nag een spel van Narcissus ende
Echo, waarvan het hs. getekend is met Colijn
Keyaert. Zie Handel der Amoreusbeyt,
Comburg, Komburg, slot a. d. Cocher in
't N. v. Wurtemberg; klooster van 1079.
Het Comburgse bandscbrijt bevat o.a. het
gedicht Vanden Vos Relnaerde, een van de
beide Brandaentebsten, een bewerking van
Die Rose en Den Bouc van Seden. Bij de
ontdekking werden verschillende stukken
uitgegeven door Kassler; sedert 1840. Het
hs. telt 347 bladen perkament en bevat 40
Mnl. stukken. In 1805 werd het klooster
opgeheven en het hs. overgebracht naar
Stuttgart.
comedie, zie blijspel.
comedic larmoyante, (F.) = een aandoenlijk
blijspel, zo als dit in de mode kwam
door de stukken van Diderot.
Comedien ende Dansseryen, Remonstrantie
noopende de --- , door de synodes van
Zuid- en N. Holland gericht aan de Staten,
1654.
Comestor, Petrus ,...".., zie P.
Cometen-werck, gedicht van Huygens op de
geweldige staartster van 15 Nov. 1680-6
Feb. '81.
Vrees ick se? neen.
Veracht ick se? noch min:
De vrees waer Goddeloos,
't verachten sonder sin!
Over deze zelfde komeet schreef Balthasar
Bekker heel wat stelliger.
comische intermezzo's = kluchtige tussenspelen;
zie daar en komische gedeelten.
Commedia dell' arte, tonee1spel waarin de
spelers gedeelten moesten spreken voor de
vuist. In Bredero's Moortje wordt vermeld,
dat de Engelse toneelspelers "spreecken
uyt haer geest", Soms aangewend als
kluchtig tussenspel, ook te onzent. Afkomstig
uit het It. drama der 16e eeuw. De
Hanssop, die Rodenburg op het toneel bespottelijk
maakte, zal aldus "uyt syn geest"
gesproken hebben.
Commelin, Johannes Kasparsz, --.., 16621715,
notaris te Amsterdam 1685, schreef
voor Nil Volentibus een blijspel Jodelet of
de knecht meester en de meester knecht,
naar Scarron, 1682. Opgedragen aan zijn
neef Wouter Va1ckenier, secretaris van
Amsterdam.
Cornoedia Vetus (de oude comedie) of anders
gbenoemt Het Bootsmans praetgen,
1612, van Willem Meerman, zoon van de
burgemeester van Delft, fel tegen de godsdiensttwisten
tijdens het Bestand en even
fel tegen de Roomsen. ,,'t Oude klugtspel",
omdat er bij die twisten geen beterschap te
bespeuren viel.
concordantie, woordenboek op een beroemd
werk of op een schrijver. Beroemd werd
de Concordantie oj) de Bijbel van Trommius;
zie daar.
Concordia et Libertate (In eendracht en
vrijheid). Amsterdams genootschap met aIs
leden Corn. v. Lennep, Jeronimo de Bosch,
Messchert van Vollenhoven, P. V. Winter,
Lublink de Jonge; ijverde voor gelijkheid,
vrijheid en broederschap.
Conders, zie Coenders.
Coninck, jhr. Frederico Cornelio de ,....."
Coninckx 99
1606-'49, te Antwerpen, reisde in Spanje
en Duitsland, lid der Violieren, schepen
van Aalst, t te Sevilla. Schrijver van rederijkerstoneelspelen,
tragi-cornedien onder
invloed van de Sp. mantel- en degenstukken
van Lope de Vega.
Bedwonghen liefde baert
veel onrust, leet en pijn;
Maer vry verkoren trouw
is hey! en medecijn.
Coninekx, S. M. ,-.." 1750-1839, Limburgs
fabeldichter.
Conines Summe, Des ,-.." zie Somme le Roi.
Uitgegeven door Dr. D. C. Tinbergen in
de Bib. o. Mnl. Lett., 1900.
Coningh, Thomas de ,-.., , deurwaarder in
Den Haag, droeg 1635 zijn treurspel Den
Onderganck van de Monarchye der Persen
op aan de Hoven van Holland, Zeeland en
W. Friesland.
Conradie, Dr. Elizabeth Moller ,-.." 19031939,
geb. te Tulbagh in de Kaapprovincie,
schreef 1933 te Amsterdam haar proefschrift
over Hollandse Skryioers uit ZuidAfrika.
In 1938 haar voorwoord bij Verschaeves
Voortrekkerspad. Zij nam de colleges
in 't Afrikaans van Prof. Besselaar
sedert 1938 waar.
Conscience, Hendrik ,-.." 1812-'83, geb. te
Antwerpen, zoon van een F. soldaat en
een vrouw uit het volk; nam dienst als
vrijwilliger in het Belgische leger 1830 en
werd foerier; 1835 gedegradeerd wegens
ongeschiktheid, 1836 ontslagen. Toen
schreef hij zijn eerste roman H et Wonderfaar
(1566) en las het voor in de kunstenaarskring
van Wappers en andere jonge
schilders en dichters; zie Het Zwart Paerdeken.
De schilders tekenden er plaatjes
bij. De Laet was vol bewondering voor
deze eerste proeve van een Vlaamse roman.
Daarop verscheen Pbantazy, proza en
poezie, o.a. het verhaal Godsgenade met
de folkloristische figuur van De Lange
Wapper. Toen kwam een reisie door WestVlaanderen
met De Laet naar het slagveld
der Gulden Sporen. In 1838 had hij zijn
grote roman voltooid, de beroemde Leeuto
van Vlaanderen; hi] deed wakker mee aan
de strijd der Flaminganten. In 1841 gedwongen
Het Wonderjaar te wijzigen naar
de zin der geestelijkheid. In 1849 ziek naar
de Kempen, waar hij De Loteling schreef.
Langzamerhand werd hij bekend: in 1857
werd hij "arrondissements-commissaris" te
Kortrijk, in 1868 conservator van 't Museum
Wiertz te Brussel; in 1883 gestorven
"omringd van glorie". Hij was de opvoeder
van zijn volk door middel van goede
prozawerken, die liepen over het Vlaamse
verleden, doch ook over het heden. Hij
beeldde in deze laatste de werkelijkheid
Constantinade
uit, doch schuwde het realisme, omdat hij
de zedelijke en geestelijke ontwikkeling
van het volk wilde bevorderen. Schreef
meer dan 100 boeken; "hij leerde 't Vlaamse
volk lezen". Daarbij 1849 Jacob van
Arteoelde; in 1853 De Boerenkrijg; in 1854
Hlodwig ell Clotildis; 1858 Batavia; ]870
De Kerels van Vlaanderen. Daarnaast romans
uit het heden: De Arme edelman,
1851; Ben uituinding des Duiuels, verhaal
tegen de drankzucht, 1864. Verder vertellingen
uit het dorpsleven; De Loteling,
1849; Baes Gansendonck, 1850, zijn beste
werk. Met al dit werk werd Conscience de
gevierde schrijver, ook in N. Nederland. In
1881 verscheen het honderdste werk en werd
hi] op grootse wijze gehuldigd, Nog bii
zijn leven richtte Antwerpen voor hem een
standbee1d op, 1883.
Zijn Gescbiedenis mijner jeugd werd uitgegeven
in 1888. Zelf gaf hij in 1858 uit
De Omwenteling van 1830.
Een nagelaten dorpsverhaal De Duivel uit
het Slangenbosch werd uitgegeven door Mw.
Antbennis-Conscience.
Zijn leven beschreven door Max Rooses,
1872, door Pol de Mont, 1883 en opnieuw
door Eug. de Bock, 1920. Grootse eeuwfees
ten te Antwerpen 1912, met De Loteling
en Gansendonck als toneelspelen. Zie
Pol de Mont. Bij die gelegenheid ook een
studie van A. Hans. Mijne berinneringen
aan Conscience, 1905, van zijn vriend A.
C. v. d. Cruycen,
Const Ie ) der Minnen, zie Corn. Ii. Ghistele.
Const van Rhetoriken, de verhandeling over
dichters en de dichtkunst van Matthys de
Casteleyn, 1548. De dichter moet zich
oefenen met balladen, rondelen en liedjes,
tot hij een zinnespel kan samenstellen. Zijn
regels zijn met voorbeelden toegelicht. Van
de invloed der Renaissance is nag weinig
te bespeuren, evenmin als in zijn voorbeeld
L'aft de retboricque van Jean Molinet. Ais
rederijker plaatste hij zich tegenover de
.,straetdichters", de dichters van beroep.
Zijn Const is opgesteld in hal/aden, coupletten
van 9 regels; gedrukt te Gent,
1555.
Constanter, ps. van Constantijn Huygens,
naam door zijn vader gegeven ter ere van
de standvastigheid van Breda; constanter = standvastig.
Constantia et Labore (door volharding en
arbeid), Amsterdams dichtgenootschap; zie
P. A. De Huvbert en Willink en Poeten-
Oorlog. -
Constantinade, heldendicht met Constantijn
de Grote als hoofdpersoon, door Vondel
ontworpen 1632-'35, doch niet voltooid
en weer vernietigd, Deze studie bracht de
Constantijn 1
dichter in aanraking met de vroegste geschiedenis
van de R.K. kerk. Bedoeling was
een Christelijk epos in de trant van Tasso,
die hij voor dit doel reeds vertaald had.
In Aug. 1632 zond hij het le deel van zijn
Constantijn aan Hugo de Groot; in 1634
bood hij Hooft aan, het 5de deel te komen
voorlezen op 't Muiderslot. Na de dood
van Maria kreeg hij er weerzin in.
Constantijn, zoontje van Vondel, zeer jong
gestorven; het „zaligh kyntje" uit het rouwdicht
Kinder-Lijck. Geboren, toen Vondel
bezig was met zijn heldendicht over Constantijn
de Grote; 1632. Zie Constantinade.
Constantijn, ps. van Mn>. Storm-Van der
Chijs.
Constantijn-Huygensprijs, prijs om 't meesterschap
van de Jan-Campertstichting, 1947
toegekend aan P. N. van Eyck, 1948 aan
A. Roland Hoist, 1949 aan J. C. Bloem.
Conste van Rethorycken, De ~ , zie Mattbys
de Casteleyn en Const.
Const-riick Beroep, zie Leiden.
Const-thoonende Juweel, bundel van de 12
spelen van sinne, intreden, refereinen en
liedekens van het landjuweel van Trou
moet blycken te Haarlem, 1607. Zie Witte
Acolijen. Dit is het mooiste boek, ooit door
rederijkers uitgegeven, met prachtige platen
van de intreden, blazoenen en optochten.
Conte, Lode ~ , geboren te Antwerpen in
1907, schrijver van boeken voor de jeugd.
Contra-Reformatie, Het Calvinisme in de
Spiegel van de Zuidned. literatuur der —,
door W. J. C. Buitendijk, 1942. Beschouwing
van Calvinistisch standpunt. Vroeger
verschenen van Katholieke zijde de studien
van Van Duinkerken, Rombouts en Vercammen
over de Contra-Reformatie; in de
tijd van de strijd over 't Belgisch Verdrag
schreef Sabbe er over, 1927.
Conviva (d.i. Gast), ps. van Gerard Keller
als schrijver van Het Servetje, 1878. Zie
Oefening kweekt Kennis.
Conync, Pieter de ^ , deken der Brugse
lakenwevers en Jan Breydel, deken der
slagers, hoofden van de Clauwaerts, de
Vlaamse volkspartij, die zich eerst in Damme
nestelden, 1301. In 1302 de aanvoerders
der Bruggelingen in de Guldensporenslag.
Verheerlijkt in de Leeuw van Vlaanderen
van Conscience, 1838. Standbeeld op
de Gr. Markt te Brugge.
Coole, Marcel ~ , geb. 1913 te Kortrijk,
Vlaams dichter die de liefde en het huwelijksleven
bezingt; zijn epische gedichten
zijn minder goed. Hartstocht, Moederschap,
Het Gevecht met het Hart. Zoeklichten,
1933, in samenwerking met Desmedt. Lid
van de Waterkluisgroep\ zie Van Brabant.
Coolen, Antoon ~ , geb. 1897 te Wijlre,
eerst journalist; romanschrijver van het
Coornhert
Limburgse en Brabantse leven; Peelromans
en novellen. Oude legenden opnieuw verteld
in Zegen der Goedheid, 1936. Verwierf
1930 de Van der Hoogt-prijs. In
1938 Her berg in 7 misverstand. Schreef
ook 3 toneelspelen. Over hem een studie
van Van Duinkerken, 1949.
Cools, Frans ~ , geboren te Wuustwezel in
1923. Redacteur van Arsenaal. Behandelt
in de roman De grote Tijd het probleem
der oorlogsjaren.
Coomans, Johanna, „weerde huysvrouw"
van Johan van der Meerschen, rentmeester
van de Staten van Zeeland, de enige vrouw
naast Anna Roemers, die meewerkte aan de
Zeeusche Nachtegael. Geprezen door Abraham
v. d. Mijle en door Cats.
Cooper, Benjamin ~ , trad in 1939 op met
twee bloemlezingen; De Zingende Walvisch\
zie Werumeus Buning; In het Doolhof
der Liefde, verzameling van Ned.,
Vlaamse en Afrikaanse minneliederen.
Cooplandt, A. J. —, ps. van Ary Prins.
Coopman die vyf pondt grooten vercuste,
Esbatement van den ~ , 1513, van Cornells
Everaert; zie daar. Een koopman komt
om zijn geld, maar de schuldenaresse, de
waardin, betaalt met kussen. En als de
koopman weer nuchter isf eindigt het spel
met een waarschuwing aan het publiek:
....hebbic so vyf pondt groote vercust?
Ic salsme voort wachten, in elcken wycke.
Elc zie voor hem, es hy aerm of rycke.
Dronkescip maect menich meinsche berut.
Coopman Thzn, Hendrik ~, 1876—1950,
geboren te Brussel, schreef drama's, novellen
en monographieen, en tezamen met
Maurits Sabbe en Lode Monteyne, een geschiedenis
van het Vlaamse toneel.
Coopman, Theophiel ~ , 1852—1915, uit
Gent, bureeloverste in 't Ministerie van
Spoorwegen te Brussel, dichter; stichtte
met Victor de la Montagne in 1877 De
Ned. Dicht- en Kunsthalle. Schreef met
Scharpe een Gesch. der Vlaamsche Letterkunde,
1910. Met Jan Broeckaert een Bibliographic
v. d. VI. Taalstrijd, in 10 delen,
1904—'14.
Coopmans, O. J. ~ , Zee-Clio, of Gedichten
in 's Lants Vloot gemaeckt, 1672 en 1673.
Begrepen in drie deelen. Behels. in helden
mengel-dichten, en liedekens het gebeurde
in de vier segenrijcke zeeslagen...., met
aenteeckeningen.... 1673.
Coopmans, Valere —, geb. 1921 te Hoepertingen
in Belgisch Limburg, sedert 1944
leraar te Maaseik. Gaf Vlaamse verzen uit:
Cirkels en Spiralen in Arsenaal, 1949. Medewerker
aan 't Nw. Vlaams Tijdschrift,
De Vlaamse Gids en Arsenaal.
Coornhert, Dirck Volckertszoon '—', 1522—
'90, zoon van een lakenkoopman te Amsteroo
Coornhert 101 Coornhert
dam, deed een reis naar Spanje en Portugal:
trouwde daarna tegen de zin van zijn
ouders en werd concierge op Brederodes
Kasteel Batenburg (Batestein) te Vianen,
maar verhuisde ± 1542 reeds naar Haarlem
en werd er plaatsnijder. Om de kerkvaders
te verstaan, leerde hij L. op 30-jarige
leeftijd. Uit zijn eerste geschriften
blijkt reeds zijn strijd tegen misbruiken in
de R.K. kerk, maar ook dat zijn vrijheidsliefde
zich niet verenigen kan met het Calvinisme.
Bewondering der Klassieken bracht
hem tot vertalingen, o.a. van D' eerste
twaelf boecken Odysseae, 1561, en van 50
novellen uit de Decamerone. In 1561 werd
Coornhert notar is, in 1562 secretaris van
Haarlem. Hij kantte zich in 1566 tegen de
Beeldenstormers en tegen Hendrik van Brederode,
maar in 1567 werd hij evengoed
gevangen gezet op de Voorpoort. Vrijgesproken,
maar balling, van 1568-'72 te
Kleef en Xanten. Dan secretaris der Staten
van Holland op aanbeveling van de Prins,
maar nu opnieuw uitgeweken voor Lumey
en weer te Xanten, 1572-'77. Dan weer
notaris te Haarlem. In al deze jaren schreef
hij stichtelijke verhandelingen, zinnespelen
en een stiehtelijk liedboee, 1575. Verder
zijn Comedie van Israel, "vertoonende Israe
Is sonden ende verlossinge", bedoeld als
waarschuwing voor de Nederlanders; 1575.
Na 1577 werkte hij onverdroten door met
pen en woord: hij hield twistgesprekken
met Calvinistisehe predikanten, o.a. in 't
Groot Auditorium te Leiden. Maar vooral
werkte hij aan een groot aantal betogen
en strijdsehriften als een Christelijk-Stoicijns
wijsgeer. Zo vertaalde hij in 1585 De
Consolatione Pbilosopbiae, Van de Troost
der Wijsbegeerte, het beroemde gesehrift
van Boethius; zijn vrouw was in 1584 gestorven.
Nu ook schreef hij zijn hoofdwerk
Zedeeunst, dat is WeJlevenskunste, 1586,
"de eerste zedeleer in enige nieuwere taal"
(Verwey), "in een bewonderenswaardig
Nederlandsch". Toegewijd aan Spieghel.
In 1587 wilde hij zich te Delft vestigen,
maar de burgemeesters lieten hem niet toe
en zo trok hij naar Gouda. Daar werkte
de diehterlijke godgeleerde leek voort aan
zijn werk der verdraagzaamheid. De spreuk
van deze humanist was Weet of rust,
Met Marnix was hij de grondlegger van
het Nieuw-Nederlandse proza. Maar hoofdzaak
voor hem bleef zijn ganse leven lang
het geloof; bij al zijn strijd heeft hij zieh
nooit van de R.K. kerk losgemaakt, al veroordeelde
hij nog zo zeer de kettervervolging
en gewetensdwang, al stond hij dichter
bij het nieuwe dan bij het oude geloof.
Tegenover Calvijn was hij overtuigd, dat
de mens bekwaam is tot aIle goed. En in
zijn Zedekunst wordt Christus niet genoemd,
maar weI Seneca en andere wijsgeren.
Maar in zijn Hert-Spiegbel Godtlijcker
Scbrijturen wordt Christus "de
Waerheit selve' genoemd en is de Bijbel
het boek, "daer ende duydelyck", In zijn
gedichten hield Coornhert zich aan het
oude maatloze rederijkersvers. In een zeer
lange reeks van geschriften heeft hij zijn
eigen opvatting verdedigd tegen ieder en
vrijheid van gedaehte geeist voor ieder.
Luthersen, Doopsgezinden, Gereformeerden,
Roomsen, veroordeelden hem allen als iemand,
die God noeh kerk had. Tegen het
Wonderboeck van David loris sehreef
Coornhert zijn Kleyn Munster; beantwoord
met een Verantu/oordingbe van David ]0ris.
Spieghel schreef zijn grafsehrift: Hier rust
Diens lust en vreught was deught en 't
waer, hoe swaer 't oock vieI. (St. ]anskerk,
Gouda.)
Coornhert gaf ook een bundel emblemata
uit: Recht Gbebruycl: ende Misbruyck uan
tijdlicke Haue; de bijschriften zijn sonnetten,
maar met de oude rederijkersverzen;
1585.
Studie over Coornhert en zijn Wellevenskunste
door Dr. ]. ten Brink, 1860; opgedragen
aan Potgieter.
Geeraerdt Brandt getuigde van hem:
Twee pesten hebt gy met uw pen
(te rug gedreven:
Het noodlot van Kalvijn, den mutsaart
(van Geneven.
Maar de orthodoxe tegenstanders seholden
op voorbeeld van Calvijn zelf hem uit voor
"Hollantsehe Boeve, Rasenden Hondt, Onbesneden
Goliath en judas", Zijn staatkundige,
godsdienstige en zedekundige
traktaten en pamfletten (kijfboeeken) vullen
3 folianten, 7000 kolommen druks.
Spieghel schreef bij 't verschijnen van
Coornherts Recht Ghebruyck een naamdieht:
Die rijk en milt is,
laat sich hier merken.
Vol kaarsen der kennis,
die opentliek lichten,
Koorn, wijn en voetzel,
tot's gheest versterken
Hertelij~ uytdeelende,
om elck een te stiehten.
Coornherts Odysseie in 1939 opnieuw uitgegeven
in de Bibl. der Ned. Letteren aIs
De Dolinge van Ulysse, boek I-XVIII.
In 1941 verscheen ook Coornherts spel van
De Rijke Man in de Noordned, Rederijkersspelen
van N. v. d. Laan.
In 1941 kwam een studie over Coornhert
van H. Bonger; in 1942 ook een nieuwe
uitgave van Zedekunst, met aantekeningen
Cooth 102 Corver
van Dr. Becker. In 1946 De comedies,
proefschrift van P. v. d. Meulen.
F. D. J. Moorrees schreef 1887 Coornbert
de Libertijn; Prof. B. Becker gaf in's Rijks
geschiedkundige Publicatien uit Brannen
tot de kennis van bet leuen van Coornbert,
1928. Van 1941 is het proefschrift van Dr.
G. Kuiper over de Brannen van Coornbert,
Cornelius Valerius en S. B. Morzillus.
Cooth, A. M. C. van -.., 1840-1913, priester,
redacteur van De Katholiek, leraar aan
het seminarie Hageveld, letterkundige.
Prof. Molkenboer gaf een bundel van zijn
geschriften uit.
copieerlust, zie K.
Copla's, zie Hendrik de Vries. In zijn bundel
Voor tu/ee stuiuers anjelieren gaf Werumeus
Buning ook oorspronkelijke copla's,
Cora of de Peruanen, treurspel van Jan
Nomsz, 1784, onder invloed van Marmontels
roman Les Incas. Cora is de zonnernaagd,
die ter dood veroordeeld wordt,
omdat zij liefde geschonken heeft aan
Alonzo, een edelmoedige Spanjaard. Alonzo
spreekt zo roerend voor het recht op
liefde en tegen gewetensdwang, dat de Peruaanse
vorst haar vrijspreekt. Nomsz heeft
van het geval een nu nog leesbaar drama
geschapen, veel beter dan de bewerking
van Jan Verveer, Cora of de zegepraal der
lie/de op het bijgeloo], 1790: Kotzebue
heeft in 1791 dezelfde stof hehandeld in
zijn Sonnenjungjrau,
(De naam Cora is uit de Gr. mythologie;
daar is zij dezelfde als Persephone.)
Corernans, Eduard -.., van An twerpen, 1835
-1912, leider der Vlaamsgezinde Katholieken
in de Belgische Kamer. Hield 1868
de eerste Ned. redevoering in de Kamer;
ijverde voor de Vlaamse Taalwetten.
Coren, Van 't ~, spel van de factor Lauris
[ansz. van de Haarlemse Wijngaertrancken
tegen de kwade praktijken van de korenkopers;
1565. Uitgegeven in Trou moet
blyceen door Dr. Kalff, 1889. De korenkopers
heten Onversaedige Begeerte en
Nimmermeer Genoch!
Corneille, Pierre -.., 1606-'84, uit Rouaan,
F. dichter van klassieke drama's, veel vertaald
en nagevolgd; hij was de schepper
van het F. klassieke treurspel. Le Cid,
Cornelia Slimpslamp en breeder. Benjamin,
de huichelende oejenaars in de roman van
Sara Burgerbart.
Cornelia Wildschut of de Geuolgen der 0 puoeding,
roman in brieven van Wolff en
Deken, 6 delen, 1793-'96. Onder invloed
van Clarisse Hariawe van Richardson.
Richt zich vooral tot de jongelui.
Cornelio de Clapper, zie Cornelis de Bie.
Cornelissen, Jozef ,...,.", 1866-1942, folklorist,
schrijver van het Annoerps Idioticon,
1899-1906, en van Ned. Volkshumor op
Stad en Dorp, 1930-'33.
Cornelisz., Pieter -.., uit Alkmaar, 1564
voorganger der Hervormden, weldra verbannen,
1572 predikant. Hij begroette
Prins Maurits na de Verovering van Groningen
in 1594 met een Rejreyn ende
Liedt, Hij bleef predikant tot 1610.
Cornette, Prof. Dr. Arthur """, 1880-1945,
uit Antwerpen, conservator aan het Museum
voor schone kunsten, leraar in de letterkunde,
schrijver over schilderkunst, doch
ook over Vondels Leeuu/endaelers, 1936.
Coronel, Dr. S. R. -.., schreef 1862 Scbet..
sen uit het Markensche Volksleuen.
Corsari, Willy -.., ps. van S. Schmidt,
geb. te Jette St. Pieters 1900, zangeres en
letterkundige. Krontjong, Indisch toneelspel.
Meisjesboeken en romans. Over haar
Henriette van Eyk, met bijdragen van Jan
van Zutphen, Vestdijk, Kommer Kleyn,
Den Doolaard, Bomans e.a., 1949.
Cort, Aime de ,...,.", 1883-1943, schreef
Vlaamse boeken voor de ieugd.
Cort, Frans de -.", 1834-'78, uit Antwerpen,
in 1861 secretaris v. d. auditeur-militair
te Brussel. Dichter van Liederen, van
Zingzang, vertolker van de liederen van
Burns. Schoonzoon van Dautzenberg, Zijn
gedichten in 1912 opnieuw uitgegeven door
Maurits Sabbe, met I nleiding van Paul
Fredericq.
Cort Rosijn, Cortrosijn, zie Historie-liederen.
Corte, Bert de -.., geb. 1915 te Retie in
2. Brabant, dichter. Germinal, 1937.
Corver, Martinus -.., 1727-'94, beroemd
toneelspeler; gaf 1777 een vertaling uit
van Tartuffe van Moliere. Hij is de toneelhervormer,
die lette op de kledij van de
spelers en de historische costuums invoerde.
Schreef Toneel-Aantekeningen, 1786.
Hij werd de grote tegenstander en rnededinger
van zijn leermeester Jan Punt. Tot
1763 bleef hij te Amsterdam; vormde toen
een eigen gezelschap en trad op in Leiden
en Den Haag; daarna directeur te Rotterdam.
De Toneel-Aantekeningen waren een
antwoord op Het Leven van ] an Punt van
Simon Styl; deze antwoordde met Vier
samenspralsen tusscben Oom en Neel. Daarop
Corver weer: lets voor Oom ell Nee],
1787.
Corver volgde de F. toneelspeler Lekain
na, keerde zich af van de onnatuurlijke
"heldentoon", wendde zich tot natuurlijkheid.
De scheiding tussen hem en Jan Punt
kwam 1762. Toen hij daarop zelf directeur
werd, bracht hij zijn jongeren zijn begrippen
bij. 20 brak hij met de "toneelrang",
d.i. de vaste schikking der spelers
op het toneeI. Corvers opvatting kon Simon
Corijn 1 03 Costa
Styl evenmin bekoren als het gehele burgerlijke
toneelspel. Ook de Tooneelspel-
Beoordeelaar van 1784 noemde hem „Poezybederver".
Passe echter hield het met Corver;
v. d. Palm prees hem en de E. beroemde
speler Garrick hield hem voor de
„grootste acteur".
Corijn, Gustaaf ~ , 1830—'85, uit Gent,
bracht de armoede van Vlaanderen op het
toneel, o.a. in zijn drama De Eabriekwerkers,
1858.
Cosinus, ps. van /. A. Heuff als schrijver
van Kippeveer; lit daar.
Cosman, Mr. H. ~ , 1862 geb. te Amsterdam,
dir. van naamloze vennootschappen te
Amsterdam; trad als dichter op met Wilde
Halmen, 1884; Nosca, 1886.
Costa, Mr. Isaac da ~ , 1798—1860, uit
Amsterdam, kwam in 1813 als jong Joods
dichter in aanraking met Bilderdijk, kreeg
1815—'16 les van hem, 1816 student te
Leiden, waar Bilderdijk zich in 1817 ook
vestigde. Deze gaf sedert September een
college in Vaderl. Gesch. aan Willem van
Hogendorp, Da Costa, Abraham Capadose,
Nicolaas Carbasius en Joh. Tiberius Bodel
Nijenhuis. In 1818 promoveerde Da Costa
in de rechten; in 1821 ook in de letteren.
Kort daarop trouwde hij met zijn nicht
Hanna Belmonte. In 1822 werden zij gedoopt
door Ds. Lucas Egeling in de St.
Pieterskerk te Leiden, tegelijk met Dr.
Abraham Capadose. Hij werd de verdediger
van de leer van Bilderdijk, in proza en
poezie; als dichter de man van „eene lier
met eene snaar" (Busken Huet), waarmee
hij zijn orthodox-Gereformeerde beginselen
bezong. Hij stamde af van een adellijk Portugees-
Joods geslacht. David Jacob van
Lennep leerde hem de schoonheid der Klassieken
kennen, die hij huldigde in zijn
eerste gedicht Lof der Dichtkunst, 1812.
In 1818 gaf Da Costa een romantisch
treurspel uit, Alfonsus I, koning in Spanje
in de l ie eeuw. Zijn volgende stukken verschenen
in 1821 en '22 als twee bundels
Poezy met de verheerlijking van „gevoel,
verbeelding, heldenmoed", moed vooral om
te strijden tegen de vrijheidsbegrippen van
de Liberalen en tegen de „rampzaal'ge
volksverlichting". Daarbij ook vertalingen
van Aeschylus. En bewerkingen van Lord
Byron en Lamartine. Daarnaast eigen werk
in de geest van Bilderdijk, b.v. de Vijf
Bijschriften aan Willem van Hogendorp,
gedichten over de stadhouders. Verder een
romance, Eurydice in 74 vierregelige verzen.
Dan gedichten aan Abraham Capadose,
Willem de Clercq, aan Bilderdijk.
En vooral de Inleiding tot de hymne Voorzienigheid,
waarvan Kinker zei: jammer,
dat zoveel talent aan het obscurantisme gewijd
wordt. In Aug. 1823 verschenen Bezwaren
tegen den Geest der Eeuw, prozageschrift
tegen de Verlichting, de verdraagzaamheid,
de wijsbegeerte van Kant, de
vrijheid van drukpers. Dominees preekten,
kranten schreven er tegen.
Da Costa begon in 1823 met zijn lezingen;
deze voordrachten wekten zelfs de argwaan
der Regering, die reeds in 1824 liet nagaan,
wie er kwam en. Daaronder burgemeester
Huydecoper, Abraham des Amorie
van der Hoeven, D. J. van Lennep. Da
Costa werd de verkondiger van de denkbeelden
van Bilderdijk; hij werd de dichter
van de hymne God met ons, 1826, en van
de Geestelijke Wapenkreet, 1825. Daarop
volgde het proza-vlugschrift Aan Nederland.
Toen de verdedigers van de Citadel
terugkwamen, werd te Gorkum wierook
gebrand op Griekse drievoeten; Da Costa
uitte zijn ergernis over dit Gorkumsche
Heidendom. Maar overigens kwam er in de
jaren tussen 1823 en '40 van hem niet veel
poezie. Sinds 1826 hield hij 's Zondagsavonds
bijbeluitleg; daarmee begbn hij onder
invloed van de Zwitserse predikant
Chavannes, die toen in Holland vertoefde.
Ook werd hij met H. J. Koenen, De
Clercq en A. M. C. van Hall redacteur van
De Nederlandsche Stemtnen, 1834—'40,
van 1839 af Stemmen en Beschouwingen
geheten. Toen kwam het gedicht Vijf en
twintig jaren. Hij was in 1839 benoemd
tot lid van het Instituut op aandrang van
De Clercq, D. J. van Lennep en Wiselius;
in de eerste vergadering trad hij op met
het dichterlijk overzicht van de gebeurtenissen
van 1815—'40. Daarna kwamen nog
drie andere grote politieke gedichten: Aan
Nederland in de lente van 1844', Wachter,
wat is er van den nacht? (1847) en 1648
en 1848. Alle vier zijn opnieuw Bezwaren
tegen den geest der Eeuw, nu op maat en
rijm. Daar tussen in Hagar, 1847. In 1853
nog De Chaos en het Licht, onder het
motto „Hereeniging met God!" Verder
hield hij bijbellezingen en schreef hij bijbelse
gedichten en gelegenheidspoezie. In
1844 wilden D. J. van Lennep en M. C.
van Hall hem benoemd zien als buitengewoon
hoogleraar in 't L. en Gr., maar B.
en W. weigerden. In 1855 werd hij niet
benoemd tot lid der nieuwe Academie van
Wetenschappen, evenmin als... Thorbecke.
Sedert 1854 hield hij zich bezig met de
uitgaaf der Dichtwerken van Bilderdijk; in
1856 was hij de feestredenaar bij de herdenking
van Bilderdijks geboorte in 1756.
Van De Ondergang der Eerste War eld
stelde hij een ontwerp op, later verbeterd
door Rau. Da Costa schreef in 1844 een
Overzicht van het Leven en de Werken
Costelyck Mai 104 Coster
van Bilderdijk) in 1859 omgewerkt tot De
Mensch en de Dichter, onder het motto
„Indien ik U vergete...," (Ps. 137:5).
In 1859 kwam zijn zwanenzang De Slag
bij Nieuwpoort. De boekhandelaar Van
Brederode te Haarlem had om een gedicht
gevraagd bij een plaat van De Keyzer, die
de slag voorstelde. De dichter deed meer:
hij schilderde de slag in de grote lijst der
Hervorming en verheerlijkte de Nederlandse
Opstand.
Op 14 Januari 1859, zijn 61 sue verjaardag,
droeg hij het werk voor op de gewone
Vrijdagse samenkomst. Weldra hield Hasebroek
zijn lijkrede.
Zijn leven kent drie tijdperken: 1° Verering
(van Bilderdijk) en bekering, tot
1822; 2° Belijden en strijden, tot 1840;
3° Dichten en stichten.
Begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam;
uitgeluid door Potgieter in De Gids.
„Kompleete Dichtwerken" uitgegeven door
J. P. Hasebroek, 1861. Over Da Costa
1865 een Gedenkrede van Pierson; zie ook
diens Oudere Tijdgenooten. Byvanck schreef
over De Jeugd van Da Costa; Jakob
Meijer een proefschrift over Da Costa's
weg naar bet Christendom, 1946; O. N.
Oosterhof, Da Costa als polemist, 1913.
Costelyck Mai, satire op de weelde, van
Huygens, 1622. Ds. Teellinck te Middelburg
had hetzelfde onderwerp behandeld
in zijn preken; Huygens tekent de pronker
uit en de zeer werelds geklede dame, die...
naar de kerk gaat. Hij tekent ze met grimmige
spot. Opgedragen aan Cats, die antwoordde:
Hier komt een nieuwe swaen
met ongemeene pennen,
Hier komt een hooger geest
door onse landen rennen.
De tweede titel van de satire luidt Korcyreische
Roede; op Corcyra, het Noordelijkste
der Ionische Eilanden, werden geselroeden
van bijzondere kracht vervaardigd.
Het werk werd door Cats tegelijk uitgegeven
met het Voorhout, terwijl Huygens
als secretaris van het gezantschap in Engeland
was.
Coster, Charles de ~ , 1827—'79, geb. te
Miinchen als zoon van de intendant van de
„aartsbisschop van Tyrus" aldaar. Charles
studeerde aan de hogeschool te Brussel,
maar hij was enkel kunstenaar. Onder de
armelijkste omstandigheden verwierf hij
zich naam in de F. letteren. In 1863 werd
hij lid van de „Vrije Gedachte" te Brussel.
Zijn naam werd beroemd door zijn
groot F. werk, vertaald als Uilenspiegel en
Lamme Goedzak in Vlaanderen. Maar hij
bleef arm tot zijn dood. Hij f te Elsene
(Ixelles) bij Brussel, waar in 1927 een
gedenkteken is opgericht voor Tijl en Nele
en een beeld op zijn graf is geplaatst.
Coster, Dirk —, geb. 1887 te Delft, letterkundige
en criticus, die de kunst en de
ethica als een geheel beschouwt. Zo kwam
hij in 1912 in felle polemiek met Kloos.
In 1919 verschenen zijn Marginalia (kanttekeningen),
die getuigen van zijn levensopvatting,
2e deel 1939. Zijn studie over
Dostojewski volgde in 1920; in het zelfde
jaar nog De nieuwe Europeesche geest in
kunst en letteren en met Just Havelaar de
oprichting van het ts. De Stem, het orgaan
der humanistische en vrij-religieuze jongeren.
Zijn Verzameld proza, 1925—'27, is een
tegenhanger van de Literatuurgeschiedenis
van Kloos. In 1925 kwamen ook de Nieuwe
Geluiden, een bloemlezing uit de jongere
dichters met een belangrijke Inleiding;
5e uitgebreide druk 1941. Gevolgd door
De Ned. Poezie in 100 verzen, X^ll, over
de oudere dichters. In 1926 had hij de
Van der Hoogtprijs verworven. Van 1935
is Het Kind in de Poezie, van 1939 zijn
drama over Prins Willem; in 1942 verscheen
de bundel Menschen, Tijden en
Boeken.
Aangevallen door Du Perron in diens Uren
met Dirk Coster.
Coster, Franciscus ~, 1532—1619, uit
Mechelen, S. J. ,provinciaal der Orde te
Brussel, „de hamer der ketters"; schreef
Bewijs der ouder Katholijker Leeringe,
1595.
Coster, Laurens Janszoon —, 1436—'83,
van Haarlem, wellicht de uitvinder van de
boekdrukkunst; zie Costeriana. Er is heel
veel over gestreden. In zijn Gidsartikel van
1888 kwam Prof. Fruin tot de slotsom,
dat de kans veel gunstiger stond voor Gutenberg
te Mainz; maar Enschede heeft het
weer voor Coster opgenomen. Waarschijnlijk
heeft Coster voor het eerst gegoten
loden letters gebruikt. Het verhaal van de
kuierende grootvader in de Haarlemmerhout,
die letters uit de beukenstam sneed,
voor 't eerst bij Junius, 1568. Het standbeeld
op de Markt te Haarlem, 1856.
Van 1947 is Jan Poortenaar, Coster —
niet Gutenberg.
Bij het eeuwfeest van 1823 verschenen
XII Liedekens „ter vervrolijking", door
Democriet.
Coster, Dr. Samuel ~ ,1579—1665, lid der
Oude Kamer te Amsterdam, stichter van
de Eerste Nederduitsche Academie, 1617,
voor hoger onderwijs en toneel, vijand van
Rodenburg, die daar niet van weten wilde.
Hij schreef een toneelstukje tegen Rodenburg
en bestreed hem opnieuw in de voorrede
van zijn Isabella. Hij kocht grond
Coster 105 Couperus
aan de Keizersgracht en bouwde er een
loods op; een deel van de opbrengst der
spelen kwam ten goede aan het Weeshuis.
Maar reeds in 1619 werd de beoefening
der wetenschap verboden en in 1621 werd
hij ter verantwoording geroepen over zijn
treurspel lphigenia\ hij kreeg een vermaning
en beloofde beterschap, misschien uit
vrees voor ontslag als dokter van 't Gasthuis.
Costers vader Adriaen Lenaertsz was koster
van de Oude Kerk te Amsterdam sedert
zijn terugkeer uit Emden, 1578; ook de
zoon was een Geus.
Zijn eerste stuk Teeuwis de Boer werd
1612 in de Eglantier vertoond; in 1613
werd hij dokter aan het Gasthuis. Toen
kwam ook zijn spel van Tiisken vander
Schilden, eveneens een klucht, getrokken
uit een oude romance. Daarna zijn treurspel
Ithys, ontleend aan Ovidius' Metamorphosen,
behandeld naar de voorbeelden
van de Romeinse treurspeldichter Seneca.
In 1617 kwam zijn Iphigenia, treurspel
naar de vorm, in wezen strijdschrift tegen
de Calvinistische predikanten. In 1618
Isabella, waarmee Prins Maurits zou verwelkomd
worden, uit Orlando Fur to so van
Ariosto. Polyxena volgde 1619; afgewisseld
met zang. Ds. Trigland, Fabritius en vooral
Smout wisten in 1621 te bewerken, dat
Coster voortaan de mond gesnoerd werd;
in 1622 moest hij zijn Academie aan het
Weeshuis verkopen. Maar in 1630, toen
Smout uit de Stad verbannen was, werd
de geest weer vaardig over hem en schreef
hij een pamflet Schets van Due d'Alva, d.i.
tegen Francois van Aerssen, de Brabander,
die zo fel was opgetreden tegen Oldenbarnevelt:
Ondankbre Vreemdeling, gy stichter van
[de brand,
Gy voeder van de twist in onze
[Vader-Land.
In dit jaar 1630 werd ook Iphigenia „vermeerderd"
weer opgevoerd. Coster eiste
vrijheid van geloof. Nieuwe stukken heeft
hij niet meer gedicht, maar hij werkte mee
aan de ontvangst van Maria de Medicis in
1638 en van de koningin van Engeland in
1642. Vondel dichtte zijn grafschrift. Zie
De Droes in 't War-gaern.
Costers werken uitgegeven door Dr. Kollewijn,
waarop J. H. W. Unger een uitvoerige
kritiek schreef in de Ned. Spectator
van 1883.
Bij zijn leven werd Coster geprezen door
Johan van Heemskerk, Barlaeus, Jan Vos
en Vondel:
Den Hollantschen Parnas heeft hy
[aen 't Y gebouwt.
Zijn zinspreuk was: „Overal Thuys". Hij
was ook thuis in de rederijkerspoezie; zijn
Rijcke Man is een zinnespel. Toch is de
Academie opgericht tegen de oude rederijkerij;
de Klassieken werden vereerd. Uit
Costers Eerste Duytsche Academie de Byekorf
is 1632 het Athenaeum illustre en in
1876 de Universiteit van Amsterdam voortgekomen.
In 1648 maakte hij Ses Vertooningen op
de Eeuwige Vrede; in 1653 een lofdicht
Op het verkiezen van Jacob van Wassenaer.
Costeriana, de drukwerken die men aan
Laurens Jz. Coster toeschrijft. J. H. Hessels
noemt ze in zijn werk Haarlem, geboorteplaats
der boekdrukkunst, 1888. Ch.
Ensched6 kwam op voor Coster in zijn
Technisch onderzoek, 1901, en in L. J.
Coster, 1904. Bewijsstukken in 't Frans
Halsmuseum. Een oudere voorvechter was
Dr. A. v. d. Linde; De Haarlemsche Costerlegende
wetenschappelijk onderzocht,
1870.
Cosyn, A. J. ~ , 1844—'81, uit Somergem,
leraar te Antwerpen; stichtte in 1870 De
Vlaamsche Kunstbode, die onder zijn leiding
bleef tot zijn dood. Dichter.
Cosijn, Dr. P. J. ~ , 1840—'99, hoogleraar
in het Ned. te Leiden 1879. Red. v. d.
Taal- en' Letterbode en van Taalkundige
Bijdragen.
Cosijns, Adrianus —, 1658—1711, uit Antwerpen,
Jezui'et, in Friesland werkzaam,
verbannen, f te Kortrijk. Dichter in de
manier van Cats.
Couchi, zie Borchgrave.
Couperus, Louis ~ , 1863—1923, uit Den
Haag, begon met Een Lent van Vaerzen,
1884, en met Orchideeen, een bundel poezie
en proza. In de Nw. Gids bespot. Doch
in 1890 verscheen zijn opzienbarende roman
Eline Vere, de ondergang van een
jonge Haagse vrouw, waaraan zij niet ontkomen
kon, omdat het haar noodlot was.
Hetzelfde beginsel ook in het volgende
werk, dat Noodlot heet. In zijn studie
Noodlottig Determinisme kwam C. H. den
Hertog er tegen op. Maar ook in later werk
van Couperus is ditzelfde fataliteitsgevoel,
b.v. in Langs lijnen van geleidelijkheid en
in de grote romans Een berg van licht,
1906, en Iskander, 1920. Zie Fatal is me.
Na 1890 kwamen een groot aantal romans:
Majesteit, 1893; Wereldvrede, 1895; Extaze,
Een llluzie, enz. Ook Reisimpressies.
Couperus werd een van de grote prozaschrijvers.
Een psycholoog is hij in De
Boeken der Kleine Zielen, weer een Haagse
roman, met meesterlijke karakteruitbeelding,
1901—'3. Couperus schreef samen 70
delen! Van zeer verschillende aard; Majesteit
en Wereldvrede zijn grote verhalen
Courage 1 06 Couvee
vol fantazie; Psyche, 1898, en Fides sa,
1899, zijn sprookjes; Xerxes, 1919 en Iskander,
1920, zijn historische romans. Dan
is er nog Het zwevende scbaakbord, 1917,
een fantasie uit de Tafelronde van koning
Artur. Alles met onmatig gebruik van
vreemde woorden.
Van Couperus' romans over de klassieke
oudheid is De Berg van Licht de oudste,
grootste en geweldigste (Dr. Byvanck). Hij
behandelt de geschiedenis van keizer Elagabalus,
doch is niet historisch getrouw.
Verder De Komedianten, 1917 en Is kander
(koning Alexander).
Op zijn 60ste verjaardag boden zijn vereerders
hem een landhuis aan in De Steeg,
maar nog geen maand later kwam het
einde van de grote romanschrijver, voortgekomen
uit de Beweging van Tachtig. In
1903 w.erd hij met Nouhuys en Buysse
red. v. Groot-Nederland. De Indische roman
De stille kracht is van 1900. Henri
van Booven schreef Leven en Werken van
Couperus, 1933.
Van 1921 een studie van J. L. Walch
In 1947 proefschrift te Leuven van Theo
Bogaerts: Couperus en de Grieks-Romeinse
Oudheid. Dr. A. J. de Jong en Jacob Hiegentlich
verzorgden een bloemlezing.
De uitgevers L. J. Veen te Amsterdam en
Nijgh en Van Ditmar te Rotterdam zullen
de oorspronkelijke werken van Louis Couperus
uitgeven. Daarvoor is een commissie
benoemd, bestaande uit mevr. Top v.
Rhijn-Naeff, Mr. F. Bordewijk, Victor E.
van Vriesland, Johan van der Woude, A.
A. M. Stofs en G. H. 's-Gravesande. De
omvang wordt geschat op 15 delen van 800
bladzijden. Het werk zal in chronologische
volgorde worden geplaatst, onderverdeeld
in drie groepen, nl. romans, kleine prozastukken
en gedichten. Albert Helman heeft
de opdracht aanvaard, om een biographische
inleiding te schrijven. In dat deel wordt
00k een bibliographic opgenomen. Werk
van Louis Couperus uit tijdschriften, weeken
dagbladen zal tevens opgenomen worden.
Courage, Jan ~ , ps. van A. A. van den
Stempel, schrijver van kluchten en voordrachten.
Stotteraars in soorten, 1887.
Courier dit Dubekart, Agathon ~ , 1839—
'85, uit Kloetinge, schreef 1869 Feiten
van Brata Yoeda of Ned. Indische Toestanden.
Veroordeeld tot 6 maanden gevangenis
wegens laster. Multatuli betoogde
in de 4de Bundel Ideen, dat de schrijver
gelijk had, doch veroordeeld is, omdat hij
de authentieke bewijsstukken niet overleggen
kon, daar men hem die onthield.
Court, Pieter de la ~ , 1618—'85, uit Leiden,
de grote staathuishoudkundige, vriend
van Jan de Witt, schreef niet alleen over
Het Welvaren der stadt Leyden en Interest
van Holland, 1662, doch 00k Sinrycke
Fabulen, „toegepast op allerley zeedelessen".
Courtmans-Berchrrtans, Mw. J. D. ~ , 1811
—'90, geb. te Oudegem bij Dendermonde,
trouwde 1836 met de Gentse onderwijzer
Courtmans; weduwe 1856; kostschoolhoudster
te Maldegem; schrijfster van novellen.
Het Geschenk van den Jager, zie daar; bekroond
in 1864.
Studie over haar van Dr. Julius Pee, 1933.
Zij vertelde een aantal Vlaamse sprookjes
aan Dr. J. W. Wolf voor zijn Niederlandische
Sagen, 1842. Eerst laat begon zij
zelf te schrijven; haar novellen staan onder
invloed van Conscience. Zij had het in
Maldegem niet gemakkelijk; al was zij
goed katholiek, zij kwam op voor het openbaar
onderwijs; zij verzette zich tegen de
uitbuiting van de kinderen op de kantwerkscholen,
zo als er 00k een te Maldegem
was; daarbij tekende zij het arme Vlaanderen
uit in haar geschriften. En toen zij
de 5-jaarlijkse prijs kreeg, mochten de
klokken niet geluid worden; 1865. Bij
haar graf sprak Karel Bogaerd van het Willemsfonds
van „fanatieke misdadigers, die
haar laatste levensjaren vergalden."
Het aantal geslaagde novellen is zeer groot;
tot de nietgeslaagde behoort Nicolette, een
navolging van Klaasje Zevenster. Haar gezamenlijke
werken uitgegeven door De
Seyn-Verhoogstraete, 1883—'90 en opnieuw
door Lodewijk Opdebeek, 1921.
Bij de viering van haar eeuwfeest in 1911
boden haar vereerders bij monde van Karel
Lybaert, hoofdredacteur van het Katholieke
Fondsenblad, een borstbeeld aan; de gemeente
aanvaardde het, maar in 1936
bleek, dat het beeld in een „rommelkot"
weggestopt was. En het staat nog altijd
niet opgesteld.
Bij 't 50-jarig overlijden verschenen Maldegemsche
Momenten, met bijdragen van
Julius Pee, Jan Schepens e.a., 1941.
Coussemaker, Ch. E. H. de ~, 1805—'76,
gaf 1856 de Chants populaires des Flarnands
de France uit, de volksliederen van
F. Vlaanderen, uit de volksmond opgetekend.
Hij was uit Bailleul of Belle; reenter;
schrijver van muziekgeschiedenis.
Coussens, Arthur ~ , 1883—1925, Vlaams
schrijver van reisindrukken en essays. Verzorgde
00k goede vertalingen van Auerbach,
Jorgensen, Newman en Mark Twain.
Couteele, Floris ~ , geboren en gestorven te
Antwerpen, 1897—1931, ps. Willem Meyboom.
Zijn Dagboek van een Arrivist is
merkwaardig.
Couvee, Ds. D. J. ~ , geb. 1889 te RotterCoye
11
dam, predikant te Ridderkerk, Meppel,
Brussel, Rotterdam en sedert 1946 te Aksel;
romanschrijver onder ps. C. v. Maardinck.
Als de Tarwe, 1937. De Onwaardige,
1946. Redacteur van Herleving, 1934
—'41; toen verboden evenals zijn studie
over de Bergrede.
Coye, Joos van ~ , retorisien van Oudenaarde,
ontving van schepenen een som
gelds, om hem voor de stad te behouden,
1513.
Craandijk, Jacobus —, 1834—1912, dominee
te Rotterdam, schreef Wandelingen
door Nederland, met de schilder Schipperus;
1874.
Cracco, Domien ~ , 1791—1860, Vlaams
dichter uit Roeselare.
Craen, Hendrik Jansz. ~ , schrijver van het
dagboek van de reis van 1603—'6, naar
Goa op de kust van Malabar en naar Tidore,
uitgegeven door De ]onge, „De Opkomst
van het Ned. Gezag in O. Indie".
Craene, pastoor Basiel de ~, geb. 1880,
Vlaams dichter van landelijke verzen. Inrichter
van de ,,Vlaamse Poeziedagen van
Merendree".
Cramer, Dr. J. W. ~ , 1817—'84, dokter
te Amsterdam, vriend van Alberdingk
Thijm, sedert 1846 tot 1857 mederedacteur
v. h. R.K. dagblad De Tijd\ richtte met
Thijm, Brester, G. de Clercq, Mr. S. Vissering,
Heije e.a. de bekend geworden
„Vrijdagse Vereniging" op.
Schreef in 't Fr. en Ned. over R.K. kerkgeschiedenis.
Cramer, Matthijs ~, vergezelde 1662—'68
Balthazar Bort, directeur-generaal, naar
China. Berijmde Bort's Voyagie, 1670.
Woonde toen in Zaandam. Gaf 1670 ook
een liedboek uit: D' Indiaensche Tyfferboom,
„met heylsame, nuttige en ziel bedenckende
rymen"; de tijferboom levert de
palmwijn; vergelijk De Indische Theeboom.
Cramer, Rie ~ , geb. te Soekaboemi 1887,
schrijfster van kinderboeken, door haar zelf
geillustreerd. Verzen van Verzet, 1945.
Toneelspelen.
Crane, Dr. J. W. de ~ , 1758—1842, hoogleraar
te Franeker, schreef o.a. Bijzonderheden
over de familie Hemsterhuis, 1827.
Cranenburgh, H. Frederik Reyniersz van
~ , dichter van Drie Vraeghliedekens, vragen
van Katholieken, die de Gereformeerde
predikanten niet konden beantwoorden, in
1643 te Antwerpen uitgegeven, maar van
veel vroeger tijd.
Cras, Mr. H. C. ~ , 1739—1820, hoogleraar
te Amsterdam 1770, afgezet 1798, doch
later hersteld. Letterkundige en verhandelaar;
keurmeester bij de prijs van Van
Kinsbergen over de verlossing van Nederland
in 1813; zie v, d. Palm.
7 Crispyn
Cremer, J. J. ~ , 1827—'80, bekend door
zijn Over-Betuwsche en Betuwsche Novellen,
die hij ook overal in het land voordroeg:
de zeven hoofdzonden, gelijk die
zich vertonen in een boer. Cremer leverde
verder in Wouter Linge een pleidooi voor
de Maatschappij van Weldadigheid, 1860;
in Fabriekskinderen een protest tegen kinder
arbeid, 1863; bekroond door de wet van
Van Houten, 1874. De roman Anna Rooze,
1867, keert zich fel tegen de voorlopige
hechtenis en in zijn Tooneelspelers, 1875,
kwam Cremer op tegen de vooroordelen
tegen hun stand. Hij behoorde tot de kring
van de Ned. Spectator met zijn vriend
Keller. Eerst was hij schilder, toen schrijver
van een historische roman, De Lelie
van 's-Gravenhage, 1851; pas daarna werd
hij de verhaler der novellen; hij is de bekendste
Ned. schrijver van de dorpsnovelle
in dialect; bewonderd door de tijdgenoten,
behalve door Huet, die schreef over Cremers
„banketbakkersgaven". Het dialect
van de boeren is heel fatsoenlijk gemaakt.
Van 1853—'71 schreef Cremer een aantal
sentimentele Ned. novellen: Kees Springer,
Arme Samuel. Cremers kracht lag in de novellen,
niet in de romans: Daniel Si Is,
1856, Anna Rooze, 1867; Dokter Helmond,
1869. Sedert 1857 woonde Cremer in Den
Haag; in 1878 schreef hij zijn laatste Betuwse
novelle: '/ Hart op de Veluw. In
zijn roman 1873: Hanna de Freule treden
voor 't eerst werklieden op tegen de patroons,
maar dit werk is een mislukking.
Cremers toneelspelen, Emma Berthold en
Boer en edelman zijn herhaaldelijk gespeeld.
Emma verscheen 1869 in het Geillustreerd
Stuiversmagazijn\ het is een strijd
tegen laster, met een scherpe verdeling van
het mensdom in deugdzamen en ellendigen.
In 1874 kwam ook nog Titulair, klucht of
geen klucht.
Cremers laatste novelle Monte-Carlo, 1880
uitgegeven door Gerard Keller. Navolgers
Justus van Maurik en A. Werumeus Buning.
Cremers, Marie ~ , geb. 1874 te Amsterdam,
schilderes en dichteres, behoorde tot
de Noordwijker Kamer.
Crestien de Troyes, zie T.
Creten, Pieter-Huibrecht ~, 1823—1894,
Vlaams volksverteller; onderging de invloed
van Dickens.
Crets, Jozef ~ , geb. 1871, Vlaams dichter;
De Leeuw van Vlaanderen} lyrisch drama,
1903; Katn, 1923.
Crick, Jef ~ , geb. 1890, uit Aalst; dichter
van Sonnetten\ romanschrijver, criticus,
journalist.
Crispyn, zie Krispijn. Crispyn bedrieger of
de geu/aande baron, blijspel van A. van
Cristenkerke 1
Halmael, 1705. Van hem ook Crispyn,
Boek- en Kashouwer, 1706, Crispyn en
Chrispiaan bedriegers, 1708, en Chrispyn,
weezenplaag en bloedverzaker, zedenspel,
1708. Alles onder de spreuk Pur gat et
Ornat. Merkwaardig is ook Crispyn of de
geremoveerde Staatsman, kluchtspel van J.
A. Schasz, d.i. P. 't Hoen, 1798. Zie P. de
la Croix.
Cristenkerke, Tspel van de —, van Reijnier
Pouwelsz., uitgegeven als proefschrift van
Dr. G. A. Brands, 1921.
Criterium, letterkundig maandblad onder
leiding van Cola Debrot, Han Hoekstra
en Ed. Hoornik, orgaan der jongeren,
1940. In 1945 traden Morrien, Van der
Veen en Hermans in de redactie. Het blad
ging in 1949 op in Libertinage.
critiek, zie kritiek.
Critisch Bulletin, behorende bij De Stem,
in 1930 opgericht door Anthonie Donker,
„voortgekomen uit een sterke onvoldaanheid"
over de critiek van toen; poging om
de critiek samen te brengen, doch Ter
Braak en Du Perron verleenden geen medewerking.
In 1948 zijn naast R. Blijstra
en Anthonie Donker tot de redactie toegetreden
de Vlaming Karel Jonckheere en de
Afrikaan N. P. v. Wijk Louw.
Croix, Pieter de la —, toneelschrijver te
Amsterdam, bewerkte naar Moliere De
Ingebeelde zieke, 1686, en in 't zelfde jaar
naar Moliere's Tartuffe het blijspel De
Schynheilige; daar had hij De Labadie op
het oog. Van 1685 was zijn vertaling van
De belachchelyke Hoofsche Juffers. Van
hem het eerste Krispijnspel: Krispijn Medicijn.
Zie ook Crispijn.
Crols, Frans —, 1882, uit Turnhout. Bekend
om zijn paedagogische causerieen in briefvorm,
Heeroom en zijn nichtje, in verscheidene
delen.
Crombalch, Allard Jansz. ~ , zeeofficier,
Hervormd, trouwde 1623 met Tesselschade;
bruiloftsgedichten van Vondel, Hooft
en Huygens. Hij schijnt verder ambteloos
geleefd te hebben; in 1634 overleed zijn
dochtertje aan de pokken en hij zelf een
dag later aan bloedspuwing; Tesselschade
bleef tot haar dood in 1649 te Alkmaar
wonen.
Crone, C. C. S. ~ , geb. 1914 te Utrecht,
dichter en prozaschrijver. Het feestelijk leven;
Muziek over 't water, 1940. In 1947
De Schuiftrompet, verzameld proza.
t 1951.
Cronike van Brabant, berijmde kroniek
± 1414, van Hennen, d.i. Jan van Mechtenen.
Croon, P. ~ , 1634—'82, kloosterling te
Leuven, navolger van Poirters. Cocus bonus
ofte geestelyke zinnebeelden op al de ge-
Cupido
reedschappen van den kok, 1661. Moy-al,
„vermaeckelycke beschryvinge op verscheyde
ambachten, 1666. Almanack poor heden
en morghen, 1663.
Crul, Cornelis —, rethorycker uit de eerste
helft der l6e eeuw te Antwerpen, schreef
de schoone ende gheneuchlicke Historie
oft cluchte van Heynken de Luyere: het leven
van een beroepsdichter. Opnieuw uitgegeven
door Lode Baekelmans, 1920.
Hij maakte een gedicht op de brand van
O. L. V. kerk in 1533; gaf 1543 Eenen
gheestelijcken A. B. uit, verder refereinen.
Door Dr. Smit wordt hij gerekend tot de
„dichters der Reformatie", terwijl Anton
van Duinkerken hem opnam onder zijn
Dichters der Contra-Reformatie! Zijn vertaling
van Sommighe Schoone Colloquien
ofte Tezamensprekingen, uut Erasmo Rotterdamo
werd pas 1611 gedrukt.
Cruysberghs, Karel ~, geb. 1891 te Meerhout,
R.K.-priester, proost v. d. Belgische
Boerenbond, gaf voordrachten en preken
uit; schreef theologische en moraliserende
essais.
Crych, 't Spel vande ~, toneelspel van
Everaert, over de hebzucht die alle standen
regeert; verboden te spel en.
Cunaeus, Johannes —, 1617—'73, Raad van
Indie, bekend door zijn reis als gezant naar
Perzie, 1651—'52 voor de V.O.C., waarvan
Cornelis Speelman als secretaris het
Journaal opstelde.
Cunera, volgens de legende op reis naar
Rome te Keulen gevangen, 337. De koning
van de Rijn, Radboud, voerde haar mee
naar Rhenen, waar zij aan tafel bediende.
Door de koningin vermoord en in een
paardestal begraven. Naar haar is de Cunera-
toren van Rhenen genoemd. Haar heven
werd uitgegeven door Nap. de Pauw
naar een legende uit de I4e eeuw. Van St.
Cunera (8e eeuw) is weinig bekend. Volksboek
van Sinte Kunera, 1515; in facsimile
herdrukt 1902.
Cupido, de gevleugelde minnegod der Romeinen,
die met zijn pijlen op de harten
mikt. Titel van liedboekjes:
De vermakelyke Cupido of de verliefde
Minnares; Cupido's Lusthof, Amsterdam
1662, met bijdragen van Vondel, Blasius,
Bruno, Jan Zoet, e.a.; Delfs Cupidoos
Schighje, bij Arnold Bon, 1656; 2 delen;
mopsjes.
't Lof van Cupido, door E. P. de Jonge,
Amsterdams liedboekje in 12mo, langwerpig,
in perkamenten omslag.
Cupido, Plockhaertje met ~ , gedicht van
Anna Visscher in de Zeeusche Nachtegael
van 1623. Gevolgd door Muytery tegen Cupido:
38
Cuppens 1
Neen, neen, ick acht soo veel
geen lichaem schoon en fris
Als een oprecht gemoet
daer deucht gewortelt is.
Een jaar later was de dichteres getrouwd.
Cuppens, Aug. ~ , 1862—1924, priesterdichter
uit Belgisch Limburg (Beeringen).
Volgeling van Gezelle: Jaarkrans ran geestelijke
liederen. Vertellingen uit Limburg,
1923. „Pastoorke Cuppens" te Loksbergen
in het Hageland bij Diest maakte een gedicht
op De Slag der Zilvere Helm en,
daar in de buurt geleverd door Belgische
soldaten tegen de Duitsers in 1914.
Cuser, Willem —•, hofmeester van Graaf
Albrecht, tegelijk met Aleid van Poelgeest
vermoord door de Hoekse edelen op het
Buitenhof, 21 Sept. 1392. Hij was door
graaf Albrecht verheven tot baljuw van
Amstelland, Waterland en Rijnland.
Beets maakte in zijn „zwarte tijd" van de
moord een zwaar romantisch en somber berijmd
verhaal. En dit gaf Ruysch in 1841
weer aanleiding tot zijn drama Albrecht
van Beyer en.
Cuwaert, de naam van de haas bij Reinaert.
Cuypers, Julia —•, geb. 1871, toneelspeelster,
uit St. Jans Molenbeek, trad eerst op
te Brussel, later te Amsterdam.
Cyrillus, De Parabelen van ~ , uitgegeven
door C. M. Lely, 1930.
D.
Daad van eenvoudige rechtvaardigheid,
Een ~ , zie Willem Kloos.
Daags na het Feest, zie Feest over de Aftocht
der Russen.
Daalberg, Bruno ~ , ps. van De Wacker
van Zon.
Daar was eens een meisje loos, voorval uit
de werkelijkheid, verwerkt tot het bekende
romantische volkslied der 17e eeuw, nog
altijd gezongen.
Da Costa, zie C.
dactylus (Gr. = vinger), versvoet, bestaande
uit een geaccentueerde en twee niet geaccentueerde
lettergrepen.
dadai'sme, richting in de letterkunde, genoemd
naar dada, het eerste kindergestamel,
opgekomen in Duitsland tijdens de
Eerste Wereldoorlog. Zie Paul van 0 stay en.
Woorden zonder verband, uitingen van „de
waanzin der Muzen". Bij ons zonder betekenis.
Halbo Kool gaf een overzicht in
Den Gulden Winckel van 1940.
Daele, F. D. van ~ , 1737—1818, uit Ieperen,
dokter aldaar, gaf 1805—'6 zijn weekblad
in dicht en proza uit Tydverdryf;
vooral 00k over de spelling. Gaf een nieuwe
Dageraad
bewerking uit van Boileau's Dichtkunde,
1810.
Daelen, Siska van ~ , pseud, van mevrouw
Fanny Resseler, geboren in 1879, Vlaamse
dichteres van opgeruimde Lentevooizekens
en Uit Dagen van Nood.
Daems, Servaas Domien ~ , 1838—1903,
kanunnik, hoogleraar in de godgeleerdheid
en bibliothecaris der abdij van Tongerlo,
schreef liederen en gedichten en drama's,
o.a. Sinte Dimphnds Marteldood, 1874,
in verzen, een nieuw heiligenspel, met muziek.
Schreef 00k een bundel Mnl. liederen:
Dit syn suverlike liedekens.
Daeten, Petrus —, zie Dathenus.
dagbladzegel, zie zegel.
Dagboek mijner goede werken, van Feith,
1785, geen gewoon dagboek, doch op Lavaters
voorbeeld een biecht, met bespiegelingen
over deugd en God.
Dagboek van Jacob van Lennep, van een
reis door Noord-Nederland van 28 Mei
—2 Sept. 1823, met verzen over Purmerend,
Hoorn, Gaasterland, Bolsward, de
Ontmoeting te Groningen, de Noord-Polder,
Drente, het Oranje-Woud en Bentheim.
Hij deed die voetreis met de jonge Dirk
Van Hogendorp.
Dagboek van Multatuli, aangehouden toen
hij secretaris van Menado was; artikel daarover
en aanhalingen daaruit in Huets Litterarische
Fantasien, deel XXII. Ook reeds
in 1843 had Multatuli Losse bladen uit het
Dagboek van een oud man ontworpen.
Dagboek van Gerrit Verbeet, zie V.
dagboeken, als letterkundig verschijnsel, 18e
eeuw: Van Alphen, Feith, van Loo.
dageliederen, wachterliederen, minneliederen
sedert de 13e eeuw, waarbij de wachter
van het kasteel de minnaar waarschuwt,
dat de dag aanbreekt:
Ic sie den dach opdringhen
Al door die wolcken claer.
Er zijn een twaalftal over, uit het D. vertaald
voor 't merendeel. Ook bij Hooft een
dagelied in de vorm van een tweespraak
tussen Minnaar en Galathea:
Galathea, siet den dach comt aen.
Zij antwoordt:
Neen mijn lief wilt noch wat marren,
't sijn de starren,
Neen mijn lief wilt noch wat marren,
*t is de maen.
Dageraad, De ~ , tijdschrift voor vrijdenkers,
gesticht door R. Ch. d'Ablaing van
Giessenburg, 1855. In 1857 werd de vereniging
De Dageraad opgericht.
Gaf in 1892 fer Gedachtenis aan Multatuli
uit met verschillende bijzonderheden
uit zijn leven en met verspreide brieven.
Opnieuw een gedenkschrift in 1910 Een
Zaaier ging uit om te zaaien met een rede
)9
Dagh-werck 110 Dante Alighieri
van Mr. J. N. v. Hall en bijdragen van
Dr. W. Meyer, A. H. Gerhard en A. E.
Mendell.
Dagh-werck, gedicht van Huygens over zijn
eigen leven, 1627—'38; onvoltooid; hij
werkte er niet verder aan na det dood van
„Sterre", zijn vrouw. Het gedicht is bespiegelend
en duister van voorstelling. Met
lofdichten van Hooft, G. R. Doublet, Westerbaen,
Daniel Mostart, Franc Le Bleu,
en in 't L. van Barlaeus, Boyus en Boxhorn
ius.
Daifilo, de naam van de herder in Hoofts
Granida.
Daisne, Johan ~ , ps. van Dr. Herman
Thiery.
Dale, Jan van den ~ , „vermaard Retoricien"
tijdens Philips de Schone. Zijn gedicht
De Stove ('t badhuis) is van 1528,
een gesprek van twee vrouwen over 't huwelijk.
Zijn Ure vanden Doot is voor 't
eerst gedrukt in 1543; met dit stichtelijk
werk hoopte hij de zonde van battementen
en refereinen weer goed te maken. De coupletten
van 14 regels zijn Middeleeuwse
teksten bij een schilderij als „Het Laatste
Oordeel" van Lucas van Leyden:
1st u lief of leet, wilt of en wilt:
Want tegen de Doot en is geen schilt.
G. Degroote gaf in 1944 de „gekende
werken" uit met inleidende bronnenstudie
en aantekeningen; Antwerpen.
Dale, J. H. van ~ , 1828—72, hoofd der
school te Sluis, geschiedkundige; schrijver
van het Woordenboek der Ned. taal.
Dalen, Jan van —, kluchtschrijver. D'aardige
Colicoquelle, 1654, De jalourse Jonker,
1654; De Kale Edelman, 1657. Toneelspeler
1648—'80. Schreef gedichten voor
liedboekjes en in dichtbundels.
Dalsum, Albert van ~ , geb. te Nieuwer-
Amstel 1889, toneelspeler.
Dam, Dr. C. F. A. van ~ , geb. 1899, hoogleraar'
in 't Spaans te Utrecht 1927; vertaalde
met J. W. J. Werumeus Buning
Don Quichot, 1943.
Dam van Isselt, E. W. van ~ , 1796—1860,
tweede luitenant in 1813, hoofd van de
door hemzelf uitgeruste ,Jagers van Van
Dam" in de Tiendaagse Veldtocht, sedert
1829 lid der Tweede Kamer; dichter van
krijgsliederen; vertaler van het gedicht
Hassar uit het F., tegen de slavenhandel.
Vrijmetselaar; in 1837 grootredenaar bij
het Groot Oosten; een der Negenmannen
van 1844. Zie Uurwerk van 7 Metalen
Kruis.
Damas, ps. v. Frederik van Hogendorp.
Damastbloem, De ~ , Kamer van Rethorycke
te Antwerpen; zie Jacob van Middeldonck.
Damiate, aan de Nijlmond, ingenomen op
de 5e Kruistocht door Friezen en Hollanders,
onder graaf Willem I, 1218—'19. In
1221 weer in handen v. d. Egyptenaren.
Volgens de overlevering zijn de Damiaatjes
opgehangen in de oude St. Bavo-toren van
Haarlem, om te luiden tot een eeuwige
herinnering.
De Tocht naar Damiate, groot berijmd
verhaal van Tollens; zie daar.
Damme, ontstaan in 1181, toen graaf Philips
van Vlaanderen een dam liet leggen
tot Aardenburg toe door Hollandse arbeiders.
Werd de voorhaven van Brugge. Geboortepl.
van Jacob van Maerlant; in I860
standbeeld. Nu nog 1200 inw.
Danckdicht aan Boreas (de Noordenwind,
die Hugo de Groot dwong, nog een tijd
in Amsterdam te blijven op zijn reis van
Frankrijk naar koningin Christina van Zweden,
1645), een van de lofdichten van
Vondel op „den grooten Huigen".
Dander Martijn = d'andere M., de tweede
M., zie Martijnsdichten. Dit werk voltooid
te Damme; 26 strofen of clausulen.
Danielken, Heer —, heeft zeven jaar een
zondig leven geleid in de Venusberg en
streeft nu naar vergiffenis van zonden;
ridderromance der 15e eeuw:
Wanneer desen stock rosen draecht,
Dan zyn u sonden vergheven,
dit zegt de Paus. Maar na 3 dagen draagt
zijn dorre stok rozen! De dichter heeft een
D. lied nagevolgd.
Daniels, J. A. ~ , 1738—'99, pastoor te
Scheydt (Schaasberg), beschreef onder ps.
Sleinada de geschiedenis der Bokkenrijders.
Zie daar.
Dans, Mr. Johan van ~ , zie Thirsts Minnewit.
Uit zijn nalatenschap werd nog een
tweede deeltje vergaderd: Aerdige en Soetvloeyende
Minnerijmtjes.
Danser, Joh. Gustaaf ~ , 1894—1920, dichter.
Zijn Gedichten na zijn dood bezorgd
door Greshoff.
Dante Alighieri, 1265—1321, de grootste
It. dichter, geb. te Florence, bezong in
Vita Nuova (Nieuw Leven) zijn liefde voor
Beatrice Portinari, een buurmeisje. Daarna
kwam zijn grote werk, de Comedia, des
dichters tocht door Hel, Louteringsberg en
Paradijs, Comedia genoemd, omdat het
droevig begint en blij eindigt, Divina Comedia
genoemd door het bewonderend nageslacht.
Zie de studie over Dante van B.
Molkenboer.
Dante werd vertaald door A. S. Kok, 1863
—'64\ door J. C. Hacke van Mijnden,
1867—'73; door U. W. Thoden van Velzen,
1864—'75 en door Mr. Joan Bohl,
1880—'85; J. K. Rensburg, 1906—'8; A.
J. H. v. Delft, 1920—*21; door P. F. C.
Kops O.F.M., 1923—'24; door A. Verwey,
Daphne of boschvryagie 1 11 David
1923; De Hel, in proza overgebracht
door Dr. H. J. Boeken. Bilderdijk dichtte
1826 Ugolijn, 100 alexandrijnen uit De
Hel Ten Kate vertaalde Inferno, De Hel.
Studie over Dante in de Ned. letterk. van
J. L. Cohen, 1929.
Daphne of boschvryagie, pastorale van Mr.
Johan Beets; lie daar.
Daphnis, de naam van de herder in de pastorale,
sedert Amyot de oud-Griekse roman
van Longus in net F. overzette. Nieuwe
Nederl. uitgave van Daphnis ende Chloe
in vertaling van J. Brouwer, 1947.
Daraide, tragi-comedie van Jan Starter, uit
een van de Amadisromans, voor 't eerst
vertoond 1618. Op de regel:
Seght niet, dit wil ick dus, o Mensch!
Want God schickt alles na syn wensch.
Met het tussenspel van Jan Soetekauw. De
eerste vertoning was in de Kamer Och
mocht het rysen! te Leeuwarden; in 1621
werd het stuk opgevoerd in de Academie
te Amsterdam. Daraide is de held Agesilas
van Colchos, die zich vermomt als amazone,
om de prinses Diana van nabij te bewonderen
aan het hof van koningin Sidonia
van Guindaye.
Dares Phrygius, d.i. Dares de Phrygier, zou
ooggetuige geweest zijn van de Trojaanse
Oorlog. Het L. werk, dat op zijn naam
staat, is uit de 5e eeuw n. Chr. Op dit
werk en op dat van Dictys Cretensis berusten
de M.E. romans van Troje. Zie Troyen.
Dathenus, Petrus ~ , 1531—'90, uit Berg-
Cassel bij Hazebroek, monnik bij Yperen,
kwam in Sept. 1566 als Calvinistisch predikant
uit de Palts; deed het voorstel aan
de Consistorien om / 3 000 000 bijeen te
brengen, z.g. om er godsdienstvrijheid van
de Koning mee te kopen. De steden waagden
het echter niet, om dit plan aan de
landsregering voor te leggen. In 1567 verzamelde
Dathenus een legertje tot ontzet
van Valenciennes; te Lannoy door Noircarmes
uiteengejaagd. In 1578 werd hij de
leider van het Calvinistisch verzet tegen
Prins Willem te Gent; weigerde godsdienstvrijheid
aan de Katholieken. Hij vertrok
1584 uit Gent, toen Parma er baas werd,
en trok naar Sleeswijk; f te Elbing. Graftombe.
Zijn psalmberijming, van 1566, zeer veel
gebruikt
...daer is de wereld sot na;
Hoe soo? — 't is 't oudste kind
en daerom goet en soet;
De vroome zijnder mee te vreen
in haer gemoed.
't Magh wesen; maer ick vrees,
't is all te vreen op God na.
(Wegens de zeer gebrekkige berijming.
Puntdicht van Const. Huygens).
Hij is ook de vertaler van de Heidelbergse
Cathechismus.
De psalmvertaling volgt de F. vertaling
van Marot en De Beze, op de wijze van
Louis Bourgeois; was de eerste volledige
overzetting, verscheen juist voor de Hagepreken
en de Beeldenstorm, kreeg door de
invloed der Calvinisten de voorrang en
werd in 1578 voor alle gewesten aangenomen.
Revius leverde een verbeterde uitgave.
Bleef de alleenheerschappij voeren gedurende
bijna 200 jaar. Het eerst kwam Ds.
A. Andriessen te Vere er tegen op, 1756;
dan Jean Guepin, zie daar.
Studie over Petrus Dathenus van Th. Ruys,
1919.
Daum, Paul Adriaan ~ , 1849—'98, eerst
spoorwegambtenaar, toen journalist aan Het
Vaderland, dan oprichter en hoofdredacteur
v. h. Bataviaasch Nieuwsblad; schrijver
van toneelwerk en van 10 Indische romans
over de werkelijkheid in 't Indische leven:
Uit de suiker in de tabak\ Hoe hij Road
van Indie werd enz. Volgeling van Zola.
Ps. Maurits. Zijn roman Goena-Goena over
de „stille kracht", 1889, is door de Wereld-
Bibliotheek herdrukt, 1936. Van Ups
en downs in het Indische leven verscheen
in 1947 de 5e druk.
Dautzenberg, J. M. ~ , 1808—'69, volgeling
van P. van Duyse\ gaf 1850 zijn Gedichten
uit; kwam op voor 't behoud van
du inplaats van jij. Zijn schoonzoon Brans
de Cort gaf bij zijn dood zijn Verspreide
Gedichten uit. Zijn Loverkens zijn een navolging
van Hoffmann von Fallersleben:
Ic wil eene keurighe, rijcke,
Ic wil eene guldene tael.
Hij was geb. te Heerlen, was er eerst onderwijzer;
vestigde zich in Brussel, in een
administratieve betrekking. Maar steeds
dacht hij in zijn dicht aan Heerlen terug.
IJverig Flamingant; f te Elsene.
David in ballingschap, Koning ~ , 1660,
treurspel van Vondel. Met herinnering aan
het leed, dat de dichter trof in zijn zoon:
Tusschen bloet en bloetverwant
Is een bant
Van natuur, niet licht te breecken.
Van een boom scheurt nimmer tack
Zonder krack,
Zonder zucht en jammerteecken.
Nog in 't zelfde jaar gevolgd door Koning
David herstelt. Het eerste stuk opgedragen
aan Andries de Graef, burgemeester
van Amsterdam; het tweede aan Kornelis
van Vlooswyck.
David, Jan ~ , 1546—1613, Jezuiet uit
Kortrijk, gaf in 1600 een geschrift uit tegen
de Bienkorf van Marnix, onder de
titej Den Christelijcken Bie-corf. Verder
schreef hij Kettersche Spinnecoppe, 1595,
David 1 12 Deckers
en veel ander polemisch werk. Zijn laatste
was: His tori e van de kettersche Kercke,
gehenaemt de Vuyle Bruydt, 1611. Van
hem ook Lot van wysheyt, berijming van
300 spreekwoorden, onder ps. Donaes Idinau,
„liefhebber der dichten, die stichten",
1606.
David, Jan Baptist ~ , 1801—'66, uit Lier,
strijder voor 't Vlaams onder invloed van
Willems; 1823 priester; 1834 hoogleraar
te Leuven. Naar hem is het Katholieke
Davidsfonds genoemd 1875, ter bevordering
van Vlaamse ontwikkeling naast het
liberale Willemsfonds van 1851. Onder zijn
talrijke uitgaven zijn van belang die der
werken van Ruusbroec, 1858—'68. Ook
gaf hij het maandblad De Middelaer uit
en begon hij met een Vaderlandsche Historie,
waarvan 11 delen verschenen. Van
1840—'66 was hij de voorzitter van het
studentengenootschap „Met Tijd en Vlijt".
Hij schreef studien over Bilderdijks Geesten
wareld, 1842, en gaf diens Ziekte der
Geleerden uit, 1848. Standbeeld te Lier.
In 1897 verscheen het Gedenkboek van de
Davidsfeesten te Lier.
David, L. F. ~ , 1818—'83, uit Harelbeke,
onderwijzer te Aaltre in O. Vlaanderen,
dichter en schrijver. In 1852 getrouwd met
de dichteres Mathilda van Peene.
David Jorisz., zie /.
Davids, Louis ~ , 1883—1939, cabaretzanger,
dichtte zijn eigen liedjes en schreef
de wijzen er bij.
Davidsfonds, Het ~, zie /. B. David.
Richt ook voordrachten in, voert toneelspelen
op, houdt feestavonden en leergangen;
80 000 leden; zetel te Leuven. Maandblad
Leiding met 3-maandelijks De Belleman.
Looft letterkundige prijzen uit: nl.
1. de prof. Em. Vlieberghprijs (50 000
fr.) voor een roman; 2. de prof. A. Boonprijs
(20 000 fr.) voor een essay of studie
over een religieus, cultured, artistiek,
literair of historisch onderwerp. 3. de Kan.
Am. Joosprijs (12 000 fr.) voor een verhaal
voor de jeugd (11—16 jaar). Jaarlijks.
Debauchant (doordraaier), blijspel van
Bernagie. Zie Lichtmis.
De Bo, zie Bo.
Debrot, Mr. Cola ~ , geb. 1912, arts, Curacaose
dichter en romanschrijver; een der
redacteuren van Criterium, met Hoekstra
en Hoornik. Novellen; Mijn Zuster de Negerinf
1935. In 1948 de grote roman Bewolkt
Bestaan.
Decamerone, De ~ , d.i. Tien Dagen, naam
van de beroemde novellenbundel van Boccaccio,
± 1350: om de pest te ontvluchten,
begeven tien jongelui uit Florence zich
naar buiten; 10 dagen lang vertelt ieder
van hen 66n verhaal. Coornhert vertaalde
er 50 van; zie Boccaccio. Bron van veel
kluchten en blijspelen in de 17e eeuw, b.v.
Chimon door Van Arp, 1639; Andrea de
Piere, Peerdekooper, van Willem Dirksz.
Hooft, 1628, d.i. Andruccio van Perugia;
hier voorgesteld als de zoon van een rijke
Antwerpse koopman, die naar Amsterdam
komt met 500 dukaten; Doeden door A.
Bormeester, 1643; Hans van Tonghen door
Jillis Noozeman, 1644.
De Decamerone is tot op onze tijd altijd
weer opnieuw vertaald en nagevolgd. Moderne
Decamerones noemt Carel Scharten:
1° Daadlooze Droomen van Ada Gerlo,
2° Van J. L. Walch: Vertellingen in den
donkeren winter, 1920. Bij Ada Gerlo komen
de vertellers samen door een tramongeluk;
bij Walch zo maar in een villa
in de oorlogswinter van 1917.
Decker, Jeremias de ~ , 1610—'66, Ned.
lierdichter. Al zijn Rym-Oeffeningen werden
1726 uitgegeven door M. Brouerius
van Nidek, met het Leven des Schrijvers
vermeerderd, en met de lofdichten van
Westerbaen, J. Oudaan en H. Sweerds. De
Decker was afkomstig uit Antwerpen; zijn
ouders vestigden zich eerst in Dordrecht,
waar Jeremias geboren werd en daarna te
Amsterdam. Er werd hard gewerkt in het
gezin, maar Jeremias vond gelegenheid om
zonder meester L., It., E. en F. te leren.
Hij begon met vertalingen: de Psalmen, de
Klaagliederen, Horatius en het L. treurspel
Baptistes (De Doper) van Buchanan, 1652.
Een reeks godsdienstige gedichten heet
Goede Vrydaghr, zijn Lof der Geldzucht is
een ironisch hekeldicht. Hij is een van de
eerste beoefenaren van de huiselijke poezie.
Zo zacht als hij zich daarin toont, zo fel
is hij in zijn afschuw van Rome, geestverwant
van Westerbaen. De Decker is een
volgeling van Huygens en Cats. Maar hij
was een arme kruidenier en kon zijn vleugels
niet uitslaan. Hij bleef ongetrouwd.
In zijn Puntdichten volgt hij Huygens; zijn
Lof der Geldzucht is ontleend aan Lof der
Zotheid van Erasmus. Rembrandt schilderde
zijn portret; Vondel prees zijn „cierlyke
netheit"; Jeronimo de Vries beschreef zijn
leven, 1807; J. Karsemeijer gaf in 1935
een studie over hem uit.
Jeremias de Decker zelf prees Cats en zei:
Dat Cats alleen door zijn gedicht
Meer blinde zielen brogt tot licht,
Meer dartelen tot schamen,
Als al ons' Dichters samen.
Decker Zimmerman, Joh. ~ , 1785—1867,
predikant te Utrecht, dichter, gaf 1814—
'29 het ts. Euphonia uit; daaruit 5 delen
Kinder en der Vergetelheid, 1825—'28.
Deckers, Jan ~ , de naam van Jan van BoenDe
Cort 1 13 Delcroix
dale in de uitgave van Der Leken Spiegbel
door M. de Vries in 1845, en van de ten
onrechte aan hem toegeschreven Dietsche
Doctrinael door Jonckbloet, 1842. Ook Jan
de Gere.
De Cort, Frans ~ , zie C.
Decorte, Bert ~ , Vlaams dichter, geb. 1915
te Retie bij Turnhout. Verwierf in 1946
de driejaarlijkse Staatsprijs voor poezie
(1941—'43). Dichtbundel Antiforen. (Antifo
— tegen fascisme en oorlog). Zijn
voornaamste werk is Rejreinen.
De Coster, Charles ~ , zie C.
Decretum horribile (L. = verschrikkelijk
besluit), Gods raadsbesluit omtrent de
Voorbeschikking. Vondels Decretum Horribile
is een hekeldicht vol hartstocht tegen
deze Calvinistische opvatting, 1631; met de
ondertitel Gruwel der Verwoestinge. De
naam Decretum horribile is van Calvijn
zelf afkomstig.
Deduction, Viet —', van Onno Zuier van
Haren ten betoge van zijn onschuld, waarin
hij zich beriep op zijn 30 jaren dienst
aan den Lande.
Deelman, A. M. J. ~ , geb. 1894 te Stadskanaal,
referendaris van de Prov. Waterstaat
te 's-Gravenhage, dichter en toneelschrijver
in Groninger dialekt.
Deene, Eduwaert de ~ , zie Dene.
Defoe, Daniel —, 1661—1731, de beroemde
E. verteller, de schrijver van Robinson,
1719—'20. Zie daar. Vertaalde ook het
Leven van Cartouche en schreef boevenromans
als Moll Flanders, d.i. Vlaamse
Mie. Zijn Robinson vertaald in heel de
wereld.
Defresne, M. A. A. A. ~ , geb. te Maastricht
1893, schrijver van romans en drama's,
o.a. van de bewerking van Opstandigen
van Jo van Ammers-Kuller, 1929.
Letterkundige en regisseur. Hij schreef De
Psychologie van den Vos Reynaerde, 1923.
Dekama, oude state bij Jelsum, in de I6e en
17e eeuw in het bezit van het oud-Fries
adellijk geslacht van die naam.
De Roos van Dekama (dochter uit dit geslacht),
historische roman van Van Lennep,
die de tocht van graaf Willem IV
naar Friesland in 1345, behandelt.
Deken, Aagje ~ , 1741—1804, uit Amstelveen,
opgevoed in „de Oranje-appel", het
weeshuis der Collegianten te Amsterdam;
gezelschapsjuffrouw bij Mw. Bosch en verpleegster
van haar zieke dochter Maria.
Toen deze in 1773 gestorven was, gaf
Aagje haar gemeenschappelijk werk uit als
Stichtelyke Gedichten, 1775. Sedert 1777
woonde en werkte zij samen met Betje
Wolff. Zij leefde in bekrompen omstandigheden,
toen zij bij Betje kwam inwonen,
doch in 1783 erfde zij ± / 20 000.
De dames Wolff en Deken leefden daardoor
en door de opbrengst van haar werken
in welstand, ook in de 10 jaren van
haar verblijf in Bourgondie. Toen verspeelden
zij haar fortuin door 't bankroet van
haar zaakwaarnemer; zie Betje Wolff. In
de Haagse jaren leverden zij vooral vertaalwerk.
Aagje schreef o.a. nog haar opvoedkundige
Liederen voor den Boerenstand,
1804; het zijn boeren, die naar de „Philomeelen"
luisteren. Nog in het zelfde jaar
werd zij, negen dagen na Betje, uit het leven
verlost.
Aagje Deken schreef een groot rouwdicht
bij de dood van Bellamy. In haar droevige
laatste jaren kwam nog haar boekje lets
voor Ouderen en Kinder en\ zij betoogde
daarin reeds, dat Van Alphens Gedichtjes
niet kinderlijk genoeg en dat diens godsdienstige
versjes helemaal niet kinderlijk
waren, en zij gaf als haar laatste werk een
geestig bundeltje kinderverhaaltjes.
Verdere werken, zie Betje Wolff.
Archivalia betreffende Aagje Deken en
Betje Wolff, uitgegeven door H. A. Howeler,
1949-
Dekker, Dirk ~ , 1822—'98, geb. op Tessel,
hoofd van een school te Den Helder;
schreef 1867 Texelsche Vertellingen, en
veel andere verhalen.
Dekker, Eduard Douwes —y zie Douwes.
Dekker, Maurits ~ , geb. te Amsterdam
1896 romanschrijver. Oranje en de Opstand,
1935;' Oranje en Alvds tyranniek
betvind, 1937; Oranje en de geboorte der
Nederlanden, 1938. Hij was in 1923 begonnen
met Doodenstad, schetsen uit de
gevangenis. Daarna kwamen zijn revolutionnaire
romans, o.a. Brood, 1932. Onderwijl
psychologische werken als: Waarom
ik niet krankzinnig ben, 1929. De Laars
op de nek, roman uit de bezettingstijd,
1945. Over hem een studie van David de
Jong, 1947. Toneelwerk: Willem van
Oranje, 1937. In 1949 zijn drama over de
atoombom: De Wereld heeft geen wachtkamer.
Dekking, Henri ~ , geb. te Rotterdam, 1871
—1939, journalist, letterkundige, voordrager}
romanschrijver, toneelschrijver; 1937
voorzitter v. d. Journalistenkring. Sedert
1892 was hij de verzorger van de afdeling
Kunst in het Rott. Nieuwsblad. In 1909
Van de Rotte tot de Schelde, zwerftochten
over de eilanden.
Delang, J. —, ps. van Jan Hofker\ zie daar.
Delbeke, Frans ~ , 1890, schreef tezamen
met Walschap Lente, en alleen een roman
en toneelstukken.
Delcroix, Desideer ~ , 1823—'87, uit Deinze,
onderwijzer te Brussel, later afdelingsoverste
aan Binnenl. Zaken; schrijver van
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 8
Delecourt 1 14 Dene
romans en historische drama's. Philippine
van Vlaanderen, 1875; bekroond.
Delecourt, Hubert ~ , 1806—'53, rechter te
Brussel, een der eerste Vlaamsgezinden na
1830, geb. te Bergen, de Nederlandse
Waal, die zich zelf Vandenhoven noemde.
Medewerker aan De Broederhand en andere
bladen; voorman der Vlaamse Beweging
met Dautzenberg, Stallaert, Dodd.
Delen, Arie ~ , geboren te Leuven in 1883,
schreef regionalistische werken als Prinskensdag,
doch is vooral bekend om zijn
essays en zijn kunsthistorisch of folkloristisch
getinte studien als Het Poppenspel
in Vlaanderen en Het Huts van P. P. Rubens.
Delf, Dire van —, Dominicaan, hofprediker
van hertog Albrecht, bevond zich 1401 en
'2 te Erfurt; was 1404 weer in Holland.
Hij schreef Die Tafel vanden Kersten
Ghelove, 1399—1404, een groot werk in
de geest van de Lekenspiegel: de wetenschap
samengevat voor leken, opdat zij ontzag
verwerven voor geloof, kerk en priesters.
In schoon proza, dat herinnert aan
Hadewych, Ruusbroec en Mande. Een kerkelijk,
maar tevens een maatschappelijk
handboek, opgedragen aan „hartoch Albert",
die Dire had laten studeren in de
godgeleerdheid. Over Meester Dire van
Delf een studie van F. A. M. Daniels,
O.P. 1932.
Delf, Willem van —, sprookspreker, kreeg
in 1331 een beloning van 8 pond van Willem
III; in 1337 had hij een vast inkomen
van „een paer cledere mitten voeder" en
5 pond Hollands.
Delfs Cupidoos Schighje, liedboek met minnezangen,
bij Aernold Bon en gedeeltelijk
van hem.zelf, 1653; 2e deel 1656.
Delfsen Helicon ofte Grooten Hollandschen
Nachtegael, liedboek; van 1720 is de 44ste
druk.
Delft, verzameling proza en poezie, ingeleid
door Dirk Coster, 1948. Uitgave van de
Delftse studenten.
Delft, Ramp van —,12 Oct. 1654 door het
springen van het kruitmagazijn. Bezongen
door Vondel: Op het Onweder van 's
Landts bussekruit. Ds. P. de Witte preekte
er over met een „korte aanspraecke", gedrukt
93 biz., getiteld Delftsche .Donderslagh.
Daarachter een gedicht van Hen rick
Bruno, conrector te Hoorn:
Godt trof u Raedhuys oock,
omdat daer vele komen
(ick spreeck niet van de vromen)
vol staetsucht, eygenbaet,
vol haet, vol nydt, bedrog, vol
[goddeloose raet.
Een van die „vele" antwoordde met Te gengift
op het lasterrijm, waarin staat, dat
God juist de kerk sloeg en het Raadhuis
maar weinig schade had. De overheid verbood
Bruno's gedicht en nu kwamen zijn
aanhangers met een Aenspraeck aen de
verkeerde ijveraers enz.
Delftse Bijbel, eerste volledige Ned. vertaling
v. d. Bijbel, 1477 gedrukt.
Delftse Wonderdokter, zie Graswinckel.
Delille, Abbe Jacques ~ , 1738—1813, De
F. dichter van I'Homme des Champs, 1800;
door Bilderdijk nagevolgd in Het Buitenleven,
1802.
Delille, Victor ~ , zie De Lille.
della Neve, Fiora ~ , zie van Loghem.
Delprat, Dr. G. H. M. ~ , 1791—1871,
Waals predikant te Rotterdam, schreef over
de Broederschap van Geert Groote en verder
veel over kerkgeschiedenis.
Delrue, Emiel ~ , pseud. E. Vander
Straeten.
Demedts, Andre —, geb. 1906, schrijver
van Vlaamse romans en novellen; dichter.
Het Leven drijft, 1936, prozaverhaal. De
Vlaamsche Poezie sinds 1918, 2e druk
1945.
Demedts, Gabrielle —•, geboren in 1909,
zuster van Andre, zeer gevoelige dichteres.
Morgen is alles uit.
Demers, Dina ~ , pseud, van mevrouw
Collaer-Feytmans.
Demers, Frans ~ , pseud, van Frans Beckers,
geb. 1905, Vlaams schrijver van koloniale
toneelstukken.
Demokriet, letterkundige vriendenkring van
1789, met A. Loosjes Pzn. en Van Walre
als leiders.
Demolder, Eugene ~, 1862—1913, Belgisch
schrijver; schreef in het F.
Dendermonde, Max —, geb. 1919 te Winschoten,
journalist, daarna aan de radio.
Dichter. Water en brood, 1942.
Dene, Eduwaert de ~, 1505—'79, uit
Brugge, R.K. dichter. Leidde eerst een losbandig
leven; zat 1545 voor schuld in de
gevangenis. In 1562 gaf hij de werken van
Anthonis de Roovere uit. In 1567 schreef
hij berijmde bijschriften bij de fraaie afbeeldingen
van dieren door Marcus Gheraerts:
Warachtighe Fabulen der Dieren.
Zijn moraliteiten zijn niet bewaard; zijn
Testament Rhetoricael is niet gedrukt. Bij
de prentjes voor de Fabulen dichtte Vondel
later zijn Warande der Dieren. De
Dene was de opvolger van Everaert als factor
van De Drie Santinnen. Hij schreef
Den Langen Adieu, d.i. Vaarwel bij de
dood:
Adieu, Poorters van Brugge,
Adieu, Heeren van Gendt,
Adieu, Kindren van Ipre,
Dengotgaf 115 devies
wijdt verre bekent,
Adieu, Daryncbarners van den
[Vrije mede,
Adieu, Schotters van Douay,
[ende daeromtrent,
en 20 aan de Speerebrekers van Rijssel,
de Ledichghanghers van Oudenaerde,
de Pasteyeters van Curtrijcke enz.
Dengotgaf, zie Dieregotgaf.
Denker, De ~t Spectatoriaal Geschrift van
1763—'75, van Van Engelen, met medewerking
o.a. van Martinet, Nomsz, P.
Loosjes, Dr. Simon de Vries en Hoffham.
Denkmaler alt-niederlandischer Sprache, zie
Kausler.
Denuce, Dr. J. ~ , 1878—1944, archivaris
van Antwerpen, schrijver over geschiedenis
en kunstgeschiedenis, o.a. over de Antwerpsche
Kunstkamers, en Vlaanderen door
de eeuwen been.
Depauw, Valere ~, geboren te Ronse,
schrijver van veelgelezen volksboeken.
Dercksen, J. M. E. ~ , 1825—'84, notaris
te Leiden, schreef 1858 een drama Leiden
in 1514\ verder Het Leven van een groot
man, d.i. Tollens en zijn tijd, 1861; Een
Poortersdochter uit de lie Eeuw, roman
over de moord van Jan de Witt, 1871;
Uit drie Eeuwen, historische novellen,
1878, en veel meer. Alles nu reeds vergeten.
Der Minnen Loep, d.i. de Loop der Min,
leerdicht over de liefde van Dire Potter
'van der Loo. Zie daar.
Der Mouw, Dr. J. A. ~ , 1862—1919, doctor
in de klassieke letteren, wijsgeer,
schreef twee mystieke bundels gedichten:
Brahman, onder ps. Adwaita. Na zijn dood
uitgegeven. Sonnetten. Oosterse mystiek in
Westerse vormen; vijandig aan het Christendom:
zo als de Brahman de wereld heeft
geschapen, schiep de dichter zich zijn eigen
wereld.
Der Naturen Bloeme ( = de bloem der natuur),
berijmde natuurlijke historie, leerdicht
van Maerlant.
Dessel-Poot, Marie van ~ , geb. 1895 te
Vlaardingen, Protestantse romanschrijfster.
Destanberg, Napoleon ~ , zie Stanberg.
Destructie van Jherusalem = Wrake van
]., zie daar.
detective-romans, zie speurder-romans.
deterministische romans, romans waarin de
handelende personen de slachtoffers zijn
van het noodlot. Noodlot en Eline Vere
van Couperus; studie daarover van C. H.
den Hertog. Zie Fatalisme.
Deughd verheucht, spreuk van Spieghel.
Deurhoff, Willem ~ , 1660—1717, mandemaker
en Spinozist. Schreef over Waarheid
en Deugd. Rationalist. Tegen zijn verklaring
van 't boek Job werd een strafvervolging
ingesteld; Noordkerk verdedigde de
uitgever. Amsterdammer; trad op als godgeleerde
en stichtelijk schrijver; had heel
wat volgelingen. Stichtelyke Gezangen,
1111!). Alle gedichten voor en tegen hem
werden 1717 verzameld uitgegeven.
Deus ex machina (L. — een god uit de
machine), de ontknoping van een drama,
niet door de natuurlijke ontwikkeling der
karakters van de hoofdpersonen, doch door
het plotseling optreden van een persoon,
die buiten de handeling staat. (In de klassieke
treurspelen kwam het voor, dat plotseling
een god met een machine op het
toneel neergelaten werd.) Zo wordt de ontknoping
van Vondels treurspel Gijsbrecht
gebracht door de verschijning van de engel
Rafael. Eveneens de Stroomgod van de
Vecht in Hoofts Geeraert van V els en.
deux aes, in de M.E. de beide enen in 't
dobbelspel. Vandaar: een man van deux
aes = een geringe man. De Bijbel van
Deux aes, gedrukt 1562 te Emden; aldus
naar een aantekening bij Nehemia 3 : 5,
aan het spel ontleend:
Deux aes en heeft niet,
six cinq en geeft niet,
quater dry die helpen vry.
Deventer, Charles M. van ~ , 1860—1931,
gaf uit: Hollandsche Bellettrie van den
Dag, zijn letterkundige kronieken uit de
Locomotief, 1901 en '4. Hij bracht in Indie
de kennis van de Nieuwe-Gidsbeweging.
Schreef ook Platonische Studien.
Deventer, Mr. Conrad Th. van —, 1857—
1915, vrijzinnig-democratisch lid der Tweede
Kamer 1905—'9 en 1913—'15, voorstander
van de ethische koloniale politiek.
Sedert 1897 medewerker aan De Gids;
Een eereschuld.
Hij plaatste in De Gids van 1910 de beide
brieven Multatuli aan den Koning van
1860, voordat de Havelaar verschenen was,
en gaf die ook afzonderlijk uit.
Deventer, Dr. J. Chr. van ~ , 1824—92,
conrector en in 1865 directeur der H.B.S.
te Dordrecht, vertaalde de blijspelen van
Terentius, de Wandsbecker Bode van Claudius,
de Abderieten van Wieland, Debet
en Credit van Gustav Freytag, enz.
Deventer, L. W. van ~ , 1828—'98, leraar
aan 't gymnasium te Zetten, schreef o.a.
onder ps. Wamba De Jasoniade, „een
I eposje", 1855:
j In 't oude Iolcus was voor lang
j vorst Aeson aan 't regeren.
De lezer moet vooral hem niet
met Ezau confunderen
devies, de zinspreuk van de Kamers van Re-
| thorycke, geborduurd op de banier bij het
Devilliers-Duterrage 11 6 dichtgenootschappen
Mazoen. B.v. In liefde bloeyende bij 't blazoen
de egelantier\ Ut lavender Jonsten bij
dat van 't Wit Lavendel.
Devilliers-Duterrage, directeur-generaal der
politie in de tijd der Inlijving, had vergunning
te geven voor het opvoeren van een
toneelstuk.
Devoet sermoen, nieuwjaarspreek voor de
religieuse jonkvrouwen van Mariendael
binnen Diest, 1514; een moralisatie van
het Spinrocken. Zie daar.
Devonshire, De Graaf van ~ , zie G.
Devoot ende Profitelyck Boecxken, Een ~ ,
verzameling geestelijke liederen en leisen
uit de 15e en I6e eeuw; daarbij liederen
ter ere van heiligen. Uitgegeven door D.
F. Scheurleer, 1889, naar de druk van
1539 bij Simon Cock te Antwerpen. De
bundel was gericht tegen de „ontamelike,
weerlike liedekens". Niet meer dan 2 exx.
van deze ene druk zijn over; deze bundel
vertegenwoordigde het oude geloof tegenover
de Souterliedekens. De inquisiteurs
Petrus Titelman en Mathias Wensen noemden
hem vroom en nuttig.
't Boecxken bevat 259 liederen, veel Kerstliederen
en Marialiederen, verder liederen
der minnende ziel; ook zeer veel verge este-
Ujkingen van wereldlijke liederen; dan een
7-tal oude L. Kerkhymnen. Het boek is
even belangrijk wegens de zangwijzen als
wegens de teksten.
Devotie, Moderne —, zie M.
Dewachter, Richard ~, 1897, uit Puurs,
schreef Christelijke verzen als Bottende
verzen, en romans als Levensvlam.
Deyssel, Lodewijk van ~ , ps. van K. /.
L. Alberdingk Thijm\ zie daar. Hij nam
die schuilnaam aan, toen hij op 16-jarige
leeftijd een artikel plaatste in De Dietsche
Warande van zijn vader tegen Dr. Schaepman,
om Victor Hugo te verdedigen.
Dhene, Eduwaert de ~ , zie Dene.
Diakenhuismannetje, Keesje, het ~ , de sentimentele
figuur in De Familie Stastok in
de Camera.
dialogus, dyalogus, zie disputacie, samenspraac,
tweespraac.
Dialogus Creaturarum (L. =: Tweegesprek
over de Schepselen), bundel verhalen met
zedelijke strekking, waaronder dierfabelen;
1488 „overgheset in goeden duytsche" en
gedrukt te Delft.
Diana, verhaal van Mw. Toussaint, 1847;
geeft een schildering van Bossuet.
Dicht- en Kunsthalle, De Nederlandsche
~ , 1878—'84, opgericht door De la Montagne
en Th. Coopman, het voornaamste
Vlaamse tijdschrift voor Van Nu en Straks.
Ook Van Langendonck werkte er aan mee.
Dichter aan de Bank van Leening, Een —',
drama van J. v. Lennep, ter gelegenheid
van de onthulling van Vondels standbeeld,
1867.
Dichter-Album, aangelegd door J. P. Kleyn
in zijn Utrechtse studententijd, met een
handschrift en een portret van zijn vrienden,
onder het motto Der Vriendschap
heilig. Onder de titel: Een Dichter-Album
van voor honderd jaar gaf J. P. Hasebroek
er 12 van uit, en wel uit de kring van
Bellamy, met een beknopte levensbeschrijving,
1890. Het zijn J. P. Kleyn en Mw.
Kleyn-Ockerse, W. A. Ockerse, Bellamy,
Francina Baane, Hinlopen, Rau, Clarisse,
Staring, M. Tydeman, Van Alphen en Jung
Stilling.
Dichterlijke Handschriften, Kleine ~ , verzameld
door P. J. Uylenbroek, 1788—
1809, werk van toen levende dichters, o.a.
van Van Alphen, Fokke, Helmers, Kinker,
Van Lennep, Bilderdijk, Boddaert, Moens.
Elk jaar een nieuwe „Schakeering"; 't laatste
deel van Witsen Geysbeek. Herdrukt
1923—'27. [halen.
dichterlijke vertellingen, zie berijmde ver-
Dichterschap en Werkelijkheid, I. opstel in
De Beiveging van 1909 door Albert Verwey\
zie daar.
II. Daarnaar genoemd een gei'llustreerde
literatuurgeschiedenis onder redactie van
W. L. M. E. van Leeuwen, met medewerking
van Moller, Karsemeyer, Staverman,
Besselaar en Goris. 1937.
Dichters van dezen tijd, bloemlezing van J.
N. van Hall; zie daar en Binnendijk.
Dichters van het jaar, bloemlezing onder
red. van Anton van Duinkerken, Roel Houwink
en Victor van Vriesland, verscheen
in 1937 en '38.^
Dichters Verdediging, de vertaling van A
defence of Poetry van Shelley en van An
apologie for Poetrie van Sidney door Albert
Verwey, 1891.
dichtgenootschappen, verenigingen van dichters
ter toetsing van elkanders werk; aanbevolen
door Vondel in zijn Aenleidinge,
1650. In praktijk gebracht door de Dight-
Scboole van Jan Zoet\ daarna 1668 het belangrijkste
genootschap N/7 Volentibus
Arduum, dat de poezie aan vaste, Franse
regels bond. De Eeuw der Dichtgenootschappen,
de 18e eeuw; er waren er ongeveer
40. Streefden naar sierlijke netheid,
gladheid van vorm, zoetvloeiendheid; kenden
geen hartstocht, waren er bang voor.
Zij legden alien de nadruk op oefening en
vlijt, waardoor de kunst verkregen wordt.
Ze waren de opvolgers van de oude Kamers
van Rethorycke. Volgelingen van Pels
en Feitama.
Mr. W. Sieuwertsz van Reesema gaf een
Redevoering over de Dichtgenootschappen
uit.
Dichtkunde 117 Dier
Verzet openbaarde zich het eerst bij he
Francq van Berkhey, 1776; zie daar. Doch
vooral bij Bellamy en zijn kring. Opnieuw
bij Geel, want de genootschappen bleven
nog lang bestaan; in 1828 verschenen 114
dichtbundels, waarvan vele van de genootschappers.
Vandaar, dat Geel de Lof der
Proza verkondigde. Potgieter gaf een beschouwing
over onze dichtgenootschappen
in De Letterkundige Bentgenooten te Pari)'
s. Van Lennep tekende er een uit in
Ferdinand Huyck.
Dichtkunde, Geschiedenis der Nederduitsche
~ , van Jeronimo de Vries, 1810; de
eerste Ned. letterkundige geschiedenis.
Uitgegeven door de Mij. van taal- en dichtkunde
en reeds in 1805 met de gouden
erepenning bekroond. Zie Letterkunde.
Dichtkundig Praal-Tooneel van Neerlands
Wonderen, in 6 delen te Emden verschenen,
1748—'54, groot boek met politieke
satiren en caricaturen; o.a. met de plaat der
Patriottenvergadering in De Doelen te Amsterdam,
1748. Door E. Luzac, N. de Pesters,
J. Tijken e.a.
Dickens, Charles ~ , 1812—'70, de beroemde
E. schrijver, o.a. van Pickwick, was ook
in Nederland algemeen bekend. De Camera
bevat veel navolgingen, o.a. van de Sketches,
1839; Vlerks Polsbroekerwoud van
1840 is een langwijlige navolging van
Pickwick. De Sketches waren van 1833—
'37. Verdere navolgers: Klikspaan en de
Oude Heer Smits. Over Dickens en de Roman
tiek een studie van F. Coenen.
Dictys Cretensis, d.i. Dictys de Cretenser,
zou het beleg van Troje aanschouwd hebben;
het boek dat zijn naam draagt is een
werk uit de eerste eeuwen na Chr., in het
L. geschreven; met het verhaal van Dares
Phrygius de bron van de M.E. verhalen
over Troje, ook van Maerlants Roman van
Troyen\ zie daar.
didactische poezie, zie leerdicht\ heeft lering
tot doel.
didactisch-dramatische poezie is die der
Spelen van Sinne van de Rederijkers. Ook
De Broeders van Frederik van Eeden, „de
tragedie van het recht" is er een voorbeeld
van.
Dideriksz, Jan ~, ps. van Ds. J. Jac.
Thomson.
Diderot, Denis ~, 1713—'84, uit Langres,
wijsgeer. Zijn eerste boek kwam op de
brandstapel; voor het tweede kwam hij in
de gevangenis, 1749. Voltooide met
D'Alembert 1751—'72 de geweldige arbeid
van de EncyclopSdie. Romanschrijver. Hij
is ook de voorman van het burgerlijk toneelspel.
Fils nature!, 1757, vertaald door
Betje Wolff als De Natuurlijke Zoon,
1774; Pere de famille, 1758.
Dido, koningsdochter uit Phoenicie, vluchtte
met haar dienaren en schatten, stichtte
Carthago; pleegde zelfmoord, toen Aeneas
haar verliet. Treurspel van Andries Pels,
begroet door Vondel, 1668:
De geest van Pels herbaert
[verstorve minne.
Elk spiegle zich aan zijne Koninginne.
Didymus, ps. van Th. J. Werndly.
Diederic van Assenede, zie A.
Diels, Gerard ~ , geb. 1897 te Amsterdam,
de leider van Het Woord. Schrijver van
essays. Dichter van verzetsverzen: Het
Doornen Zeel, 1946.
Diels, Joris ~ , geb. 1903, Vlaams toneeldirecteur.
dienstbodenromans, Geertje van Johan de
Meester, 1906. In 't zelfde jaar Sprotje van
Margo Scbarten-Antink.
dienstmeid op het toneel, 't eerst de „maerte"
in de sotternie der Truwanten, in twist
met de meesteres, 13e eeuw. Dan in de
cluyt van Tielebuys. Veelvuldig sedert de
17e eeuw: Reym in Hoofts Warenar; Angeniet
en Klaartje Klonters bij Bredero;
Bely in Costers spel van Teeuwis de Boer.
Zie Bormeester. Asselyns Jan Klaaz begint
met een kijfpartij tussen Dieuwertje en de
dienstbode; ook in zijn andere stukken en
bij Bernagie.
Diepenbeek, Leesgezelschap van ~, zie L.
Diepenbrock, Alphons —, 1862—1921, componist
van R.K. kerkmuziek en liederen,
schrijver onder invloed der Tach tigers:
Melodie en Gedachte.
Diependaal, W. van —, pseud, van Arthur
Rol tiers.
Diepenheim, Andreas ~ , werd 1521 uit het
klooster Albergen ontboden naar Windesheim,
om onderricht te geven in het verluchten
van handschriften.
Diepenveen, klooster te ~ , kwam voort uit
het Meester-Geertszusterhuis te Deventer,
op dezelfde wijze als het klooster te Windesheim
uit het fraterhuis; 12 zusters
maakten het begin, eerst in arme hutten.
Weldra kwamen er meer, zo als Zwedera
van Rechteren en de Vrouwe van Vreden,
van de hoogste adel, die nu het vuilste en
zwaarste werk deden. Daarbij adellijke
meisjes uit Holland: Katharina van Naaldwijk,
Lysbeth van Heenvliet; zo sterk was
de drang naar onthouding en zelfverloochening,
zo als Geert Grote zelf een stijf,
hard, haren kleed gedragen had. Zwijgende
werkten ze in spinhuis en ziekenhuis;
zwijgen was het voorschrift in reefter en
dormter. Zusters der „Moderne Devotie".
In de Bibl. v. Mni. Lett, is opgenomen;
Van den doechden der vuriger en stichtiger
susteren van Diepenveen.
Dier, van Muden, Roelof ~ , 1384—1458,
Dieival 1
trad in *t Fraterhuis te Deventer, schreef
een L. geschiedenis van Geert Groote en
de stichting tot 1450.
Dier-al, dit is Klaegliet over den droevighen
toestand der eeuwe, in de 8-regelige coupletten
van Huygens' Voorhout, gedicht
door Ds. F. Martinius; zie daar.
dierdicht, = dierfabel en dieren-epos. Van
± 1140 is de uitvoerigste en belangrijkste
bundel Vlaamse dierenverhalen, Ysengrimus,
in het L. geschreven. Veel hoger
staat het epos V and en Vos Reinaerde, ±
1260.
Dieregotgaf, Segher ~ , zie Troyen. De
naam is de vertaling van L. Deodatus.
Dieren, De —, groot leerdicht van Bilderdijk,
1817. Dieren zijn gevallen engelen,
opmerkelijk in hun verhouding tot Adam
en Eva. De geschiedenis van het eerste
mensenpaar en van de slang beslaat een
mime plaats in het gedicht. Adam wandelt
door het Paradijs en onderricht de
dieren.
dierenboeken, van Maerlant tot Leeuwenhoek
en Swammerdam, behandeld in de
Schouwburg der Dieren van Dr. A. Schierbeek,
privaat-docent in de geschiedenis der
biologie, 1944.
dierenepos, verhalend gedicht waarin dieren
optreden, handelend als mensen: Vanden
Vos Reinaerde.
Dies est laetitiae (L. = dit is de dag der
vreugde), kersthymne, in de 15e eeuw vertaald;
4 redacties zijn er van over.
Diest, Jan van —•, factor van de Violieren
te Antwerpen, dichter van Het Leenhof
der Ghilden, een luimig hekeldicht over
de gildekens, de loszinnige meisjes; in
refereinen; gedrukt 1564, toen de schrijver
al overleden was.
Diest, Petrus van —•, zie Pieter Dor land.
Diets, de M.E. Vlaamse vorm voor Duits,
dat tot in de I6e eeuw de betekenis had
van Nederlands; zie het Wilhelmus. In de
19e eeuw kwam de oude naam weer op;
zie Dietsche Warande. In Z. Nederl. is
Diets = Vlaams, tegenover Waals. (Diets,
lett. = taal van het diet — het volk.)
Dietsche Catoen (de Dietse Cato) = Disticha
Catonis; zie daar.
Dietsche Doctrinael, over deugden en ondeugden,
leerdicht van 1345 uit Antwerpen.
Ook over de „caritate", de liefde van
God tot de mens, doch meer over het werkende
dan over het schouwende leven.
Door Jonckbloet bij zijn uitgave van 1848
toegeschreven aan Jan Deckers, d.i. Jan
Boendale, een onderstelling die niet meer
aanvaard wordt; de dichter is onbekend.
Dietsche Warande, ts. van J. A. Alberdingk
Thijm gedurende 1855—'84. Daarna onder
leiding van zijn broer Paul, hoogleraar te
disputacie
Leuven, van 1887—'99; verschijnt nog heden,
1900 verenigd met Het Belfort, onder
leiding van August van Cauwelaert, Mw.
Belpaire, Ernest Claes e.a.
Dietse Keur, Kleine ~ , nieuwe reeks van
herdrukken onder leiding van H. Godthelp
en A. J. Schneiders, 1941. I. De
legende van St. Christoffel, 1490; II. De
verheerlijcte schoenlappers van De Swaen;
III. Goede Vrydagh van De Decker.
Dietse rime, geestelijke gedichten uit de 13e
—15e eeuw, naar een hs. uit de 15e eeuw
uitgegeven door K. de Gheldere, Brugge
1896.
Differee, H. C. ~ , 1874—1936, conservator
aan de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam,
geschied- en letterkundige. Uitgave
van Vondel. Gedenkboek 1813.
Dight-Schoole, van Jan Zoet\ zie daar; het
eerste dichtgenootschap.
Dillen, Ine van ~ , 1896—1943, dichteres
uit Amsterdam, Brekende luchten.
Dils, Geert ~ , de Ned. minstreel, bracht
het Middelnederlandse lied weer in ere;
geb. 1876 te Roermond; herbergvader op
slot Assumburg; f 1945.
Dinsdagse Kring, ten huize van Prof. Alberdingk
Thijm; zie daar. Daar werden de
Grieken en Vergilius, maar ook de Ned.
dichters van Vondel tot Potgieter gelezen.
Dinter, Joh. van ~ , S.J., geb. 1887 te
's-Gravenhage, schrijver van schetsen in
De Heraut en andere R.K. bladen.
Diogenes, de Atheense wijsgeer, bezongen
door Focquenbroch, zie daar. Drinklied:
Diogenes, den wyse,
Die woonden in een vat;
Hier uyt kan men bewysen,
Dat wysheydt woont by 't nat.
Dionysisch = wat op Dionysus betrekking
heeft; zie Apollinisch. (Dionysos, de Gr.
naam van Bacchus, zoon van Zeus; god van
de wijn en van levenskracht en -vreugde.)
Diophanes, van Van Limburg Brouwer Sr.,
1838; historische roman, die een trouw
beeld geeft van zed en, gewoonten en toestanden
in Oud-Griekenland, doch op
de toon van goedmoedige Hollandse gezelligheid.
Het is de levensgeschiedenis van
een Kretenzer, die Sparta, Thebe en Athene
bezocht, die zijn vermogen verliest en
ook weer terugkrijgt.
Dire van Delf, Mr. ~ , zie Delf.
Dire van Munster, Dire Coelde, 1435—1515,
een der dichters van de Moderne Devotie.
Bewaard bleef een gesprek tussen Jezus en
de ziel. Franciscaan, gardiaan te Leuven.
Zijn Kerstenspieghel werd 20 maal herdrukt.
Diricksens, Joost Jozef ~ , zie Zetternam.
disputacie, tweespraak als dichtvorm der 13e
en I4e eeuw; ook debat. 't Bekendst zijn
Disputacie tusschen eenen 1
de Martijn-gedichten. Verder b.v. Jans
Teesiije, samenspraak tussen Jan en Wouter
buiten Antwerpen, van Boendale, o.a.
over de vrouwen. Zie ook Seneka leren,
Lucidarius, Scale ende Clerc en Vander
Helen ende vanden Lechame. Disputacies
of dialogen zijn leerdichten. Deze dichtvorm
weer in ere bij Cats: Tsamensprake
tussen de Doot en een Out Man en T'Samenspraeck
tusschen Ziel en Lichaem.
Disputacie tusschen eenen Clerc ende sinen
Meester, loopt over de vraag wat het beste
is: geld of geluk:
't Gelt en es niet dan gierechede
Boven 't Geluc en es dine negheen.
Opgenomen in Vad. Museum II.
Disputacie vanden Cruce, zie Strofische
Gedichten van Maerlant.
Disputacie van Rogiere ende van Janne,
zie R. Navolging van Maerlant door Jan
de Weert, ± 1350.
Disticha Catonis, d.i. Spreuken van (een
onbekende) Cato, L. verzameling van zedelessen
uit de eerste eeuwen der Chr. jaartelling,
in alle talen overgebracht, als bouc
van seden als schoolboek gebruikt, reeds
1253 te Yperen. In 't Mnl. vertaald in
vierregelige spreukjes, als:
Ne merke 1) niemens quade daet,
Dat vele merken dat es quaet,
Want en es no man no wijf
Die sonder sonde leet zijn lijf. 2)
1) berisp; 2) zijn leven sleet.
De Ned. vertaling, de Dietsche Catoen
uitgegeven door Jonckbloet in 1845 en
opnieuw door Dr. A. Beets, 1885.
In de Spieghel Historiael van Maerlant
leest men reeds:
Cato screef een boec van seden,
Dien vint men in vele steden
In dietse ghemaect.
Het Comburger handschrift heeft er een
afschrift van; in 't geheel zijn er 9 hss.
en incunabelen bewaard. Vroeger schreef
men het werk toe aan Porcius Cato, de
censor; Scaliger noemde Dionysius Cato als
schrijver.
distichon, o. (Gr.) = tweeregelig couplet,
bestaande uit een hexameter en een pentameter.
Later elke tweeregelige strofe; b.v.
Het Lied van de Zee van Helene Swarth.
dithyrambe, oorspr. lied ter ere van Dionysos,
d.i. Bacchus; nu algemeen: hartstochtelijke
ode vol dichterlijke verrukking.
Bij Bilderdijk: Vreugdezang, bij de geboorte
van de zoon van koning Lodewijk Bonaparte,
en later, toen de Bonapartes weg
waren Wapenkreet. De Genestet: Epicurisch
Feestgezang. Jan van Beers, Licht, bij 't
genezen van zijn blindheid. Herman Gorter,
de blijde Intocht van Mei.
Divagatien over zeker soort van Liberalis-
9 Dodd
mus, studie van Multatuli voor het ts.
Nederland, 1870. Niet voltooid. Opgenomen
bij de Verspreide Stukken. (Divageren
— afdwalen van het onderwerp.)
Divisiekroniek, 1517, samenhangend verhaal
van de Noord-Nederlandse geschiedenis;
eerste Vaderlandse geschiedenis in de landstaal.
De naam ziet op de indeling in
afdelingen. De stof gedeeltelijk ontleend
aan Jan Gerbrandsz. Tot Wagenaar het gewone
boek.
Dixmuide, Olivier van —, 15e eeuw, burgemeester
van leper, schreef een geschiedenis
van zijn tijd.
Djojopoespito, Mevr^ Soewarsih ~,
Buiten het gareel, Indonesische roman.
Geschreven 1938, 1940 gepubliceerd met
inleiding van Du Perron; geeft scherpe
kijk op de Indonesische samenleving en op
wat er daar leefde onder de intellectuelen.
Dobbrauski, Ferdinand ~ , een Rus die in
Nederland woonde, lid van „Kunstliefde
spaart geen vlijt" te 's-Gravenhage en van
„Kunst wordt door arbeid verkregen",
vriend van Bilderdijk, die aan hem gedichten
gaf, welke hij zelf niet wilde uitgeven.
Zo goed als zeker dezelfde als Hendrik
Riemsnijder; zie daar, en Galante Dichtluimen.
Dochtere van Syon, Van der ~ , wiegedruk
van Gerard Leeu, 1492; in facsimile uitgegeven
door de Antwerpse Bibliophilen,
1941; met inleiding van Prof. Van Mierlo.
De „dochtere" is de minnende ziel.
Doctor Juris, p's. van /. de Koo als schrijver
van het blijspel De Candidatuur Van
Bommel, 1910.
doctrinael (Mnl.) — leerboek der zedekunde.
1° zie Dietsche Doctrinael. 2° Nieuwe
Doctrinael, van Jan de Weert, heelmeester
te Yperen, ± 1351; over de 7 doodzonden
en de 10 geboden, over beeldenverering
enz. Ook Spieghel der Zonden genoemd.
Uitgegeven door Blommaert in zijn Oudvlaamsche
Ged. der 12e—14e eeuwen. Het
werk gispt heftig de gebreken van de maatschappij,
zowel van geestelijkheid en adel
als van de burgerij. Opnieuw uitgegeven
door Jacobs, 1915.
Doctrinael des tijts, behandeld in het proefschrift
van Dr. W. J. Schuijt, 1946.
Doctrinael Savage, leerdicht uit de I4e
eeuw, vertaald uit het F. van de rijmer
Savage. Uitgegeven door Kausler in de
Denkmaler, 1866, uit het Comburger hs.
Slechts 130 regels groot.
Dodd, Geeraert Jan ~ , 1821—'88, uit Antwerpen,
kwam onder invloed van Conscience's
Wonderjaar, werd 1844 mederedacteur
van het dagblad Vlaemsch Belgie\ 1854
archivaris der Brusselse gasthuizen. Dichter,
novellen- en toneelschrijver.
Dodendans 1
Dodendans, de voorstelling van de dood als
„de lustige broeder, die met trom of fluit,
rinkelbom of hakkebord" alle mensen tot
hun laatste dans geleidt. M.E. voorstellingen,
daarvan geschilderd, bewaard te Bazel,
Bern en Liibeck; ook Holbein heeft
er een getekend. Anthonis de Roovere van
Brugge, f 1482, schreef er een gedicht
over, Van der Mollenfeeste:
Legaten, bisschoppen, dekens,
[officialen,
Prochiepape, Predicare, Jacopijn,
Freermineuren, Vrouwenbruers ende
[Augustijn,
Piresters, Clercken ende Meesters wijs
Trecken ter feesten te mollengijs.
In de hal van het stadhuis te Haarlem
vindt men de afbeeldingen van de graven
van Holland; de rij wordt gesloten door
de dood:
Ghij hollantsche graven hier al
[ghemeene,
Ghij gravinnen, ghij voochden
die syt voorleden,
daer en isser ghebleeven
thants uwer gheene,
Maer syt an mijnnen dans getreden....
Ook waren er getijboeken met dodendansen
als randversiering, soms met gedichtjes er
bij. Zo zijn er ook gedrukt bij Thielman
Kerver te Parijs. Zijn uitgave van 1509
heeft 66 afbeeldingen met Ned. bijschriften.
Zo de Hertoginne:
Het si edel of oeck buer,
Wi moeten al in ene scuer.
Onder de talrijke geschriften over de
Dodendans: —. Abraham van Sta. Clara,
De kapelle der dooden, of de algemeene
doodenspiegel.... 2e dr. 1741. 68 fraaie
kopergrav.
— Lydius, J., Vrolcke uren, ofte der wysen
vermaeck. (in dicht). Dordr., 1640.
Hetz. werk. 2e dr. ond. d. tit.: Vrolicke
uren des doodts, enz. Met 11 fraaie
grav. d. S. Savry.
— Rusting, S. v., Het schouw-toneel des
doods; waar op na 't leeven vertoont
wort de doot op den throon des aard-bodems,
heerschende over alle staatten en
volkeren (in dicht). Vergiert met dertig
zinnebeelden. Amst, 1707. m. titelpr. en
30 grav.
— Wolschaten, G. v., De doodt vermaskert
met des weerelts ydelheyt. (Het masker
van de doodt.) Verciert met de constighe
belden van den vermaerden schilder
Hans Holbeen. Antw., 1654.
Een geheel andere betekenis heeft Starings
berijmd sprookje De Doodendans; dit is
de oude overlevering:
Does
De Kerkhof roert zich; graf bij graf,
Wier diep zich openspert:
't Is Uitgaansnacht voor elken Doo,
Die tot Geraamte werd.
Dodonaeus, Robertus ~ , d.i. Rembert Dodoens,
1517—'85, de kruidkundige, was
ook prof, in de sterrenkunde. Hij was uit
Mechelen, lijfarts van Maximiliaan II,
1582 hoogleraar te Leiden. Zijn Cruydtboek
verscheen 1644.
Dodt, Jen Jensen ~, van Flensburg (in
Sleeswijk), 1800—'47, amanuensis a. d.
Utrechtse U.B., stelde de catalogus samen.
Schreef veel over oude Vad. Gesch. Zijn
voornaamste werk is Archief voor kerkelijke
en wereldlijke Gesch., 1838—'48, 7
delen.
Doechden, Van den —, der vuriger ende
stichtiger susteren van Diepenveen, door
D. A. Brinkerink, zie Diepenveen.
Doedelzak, De —, jaarboek van jongere
Vlaamse dichters, 1929.
Doeden, bekende klucht van Bormeester, zie
daar. Klucht van echtbreuk; een man, verkleed
als priester, neemt zijn eigen vrouw
de biecht af, wat niet belet, dat zij hem
bedriegt; 1643. De stof is uit de Decamerone.
Doekes, Simon ~ , geb. te Emden 1672,
gaf 1738 de Gedichten van Scriverius uit;
schreef 1748 Eeuwgetyde der Ned. Vryheld.
Does, Mr. Frank van der ~ , Vranck Verdoes,
1569—1645, adelborst, schrijver van
het Cort Verhael van de navigatie gedaen
bij oosten de cabo Bona Spey, met 4 schepen,
1595~'97. Het verhaal van deze
eerste tocht naar Indie onder Cornelis de
Houtman mist het slot, vermoedelijk wegens
ziekte.^ In 1598 ging Van der Does
opnieuw uit met de eerste tocht van Van
Neck; 1603 terug.
Does, Jacob van der —, 1641—'80, door
Willem III in 1672 benoemd tot thesaurier
van Den Haag, schreef Mengeldichten,
1661; Aeneas ende Lavinia, 1663; Tragedie
van Dido, 1662. Bekend bleef hij door
zijn berijming van het Haagse leven in zijn
's Graven-Haghe, met de voornaemste
plaetsen en Vermaecklyckheden, 1668.
Does, Jonker Jan van der ~ , 1545—1604,
Janus Douzaf Hollands edelman, studeerde
te Leuven en Douay, maakte te Parijs kennis
met Dorat en Bai'f, leden der Pleiade,
1566; lid v. h. Verbond der Edelen. Gaf
1569 een bundel L. poezie uit, was 1572
gezant in Engeland, 1574 een der verdedigers
van Leiden, 1575 curator der Universiteit;
gaf in 1576 zijn Nova Poemata uit.
Hij was de eerste bibliothecaris der Universiteit.
In 1584 en '85 gezant naar Engeland;
in 1591 werd hij lid v. d. Hoge
20
Doesborch 1 21 Donker
Raad in Den Haag. In 1599 gaf hij zijn
Annates uit. Begraven in zijn heerlijkheid
Noordwijk. Hij was bij uitstek L. dichter,
geiijk hij zelf te kennen geeft in de berijmde
Voorreden van Stokes Rijmkroniek,
die hij in 1591 uitgaf. Toch vertaalde hij
de Basia van Janus Secundus in bekoorlijke
jambische maat. Ook dichtte hij een 40-tal
4-regelige versjes bij de dood van zijn twee
zoons in 't Ned., maar met de L. titel
Elegia Belgica, Zo is hij een van de eerste
Hollandse Renaissance-dichters. In 1585
werd hij de opvolger van Junius als de
geschiedschrijver van Holland. Zijn gedicht
Den Lof der Vrouwen verscheen 1662
naamloos te Gorinchem.
Doesborch, Jan van ~ , drukker uit het begin
der I6e eeuw, gaf een bundel rejreinen
uit int vroede, int amoureuze, int sotte,
d.i. geestelijke en wereldlijke. Met houtsneden.
Uitgegeven door Kruyskamp, 1939
en '40. Drukte 1528 ook de IX quaes ten.
Doff, Neel ~ , 1858—1942, geb. te Buggenum
bij Roermond, dochter van een Friese
vader en een Luikse moeder; sleet haar
jeugd te Amsterdam; vestigde zich later in
Antwerpen; schreef op haar 50ste jaar haar
eerste werk (in 't F.), vertaald als Dagen
van Honger en Ellende, door Mevr. van
Gogh. Woonde na de Wereldoorlog te
Brussel als Mw. Serigiers.
Doggen van Floris, De —, bekende romance
van J. v. Lennep, ingevoegd in De Strijd
met Vlaanderen.
Doggersbank, Zegezang op de overwinning
bij ~ , gedicht van Rhijnvis Feith. Zie
ook Vierde Engelse Oorlog, Le Francq van
Berkhey en Nomsz. Dan verscheen er nog
een liedboekje A la Zoutmans Victorie bij
S. en W. Koene te Amsterdam; 8e druk
1783.
dokter, figuur in 't kluchtspel der 17e eeuw,
afkomstig uit het It. blijspel, die zijn geleerdheid
lucht. Hooft schetst dokter Lambert
Loscop in zijn Schynheiligh naar 't
voorbeeld van Aretino; hij was de eerste.
Vele anderen volgden. Studie van J. H. F.
v. Gils, De dokter in de tooneelliteratuur,
1917.
doktersromans, litteratuur uit de 20ste eeuw.
In 1950 A. H. v. d. Feen, De Redder,
Max van Amstel, Dr. Jacob de Leeuw; A.
Keijer-de Jongste, Vroedvrouwenschool.
dominee-dichter, zie Hondius, Revius, Camphuysen,
Vollenhove, Sluyter. Verder in de
17e eeuw Ampzing, Paschier de Fyne,
Goddaeus, Martinius, Geeraert Brandt en
zijn beide zoons, Lodensteyn en Moonen.
Bij de R.K. de priesters Stalpert van der
Wide en pater Poirters. In de 18e eeuw
Johan Verschuir, Rutger Schutte, Schortinghuis.
In de 19e eeuw o.a. J. P. Hasebroek, De
Genestet, Haverschmidt, Van Koetsveld,
Ten Kate, Ter Haar en Beets.. De laatste
drie vooral bespot in het Predikantenlied
in de Grassprietjes.
Dommelen, Carolina van ~ , geb. 1874, toneelspeelster,
voordraagster en schrijfster..
Dommisse, Fre ~ , geb. 1900 te Ophemert.
in de Betuwe, romanschrijfster. Krankzin-.
nigen, 1929. Waren wij kinderen? 1933.
Domselaer, Tobias van —, regent van de
Amsterdamse schouwburg, vriend van Jan
Vos, tegenstander van Dr. Lodewijk Meijer..
Van hem is de geschiedenis van de Doorluchtige
Heeren van Aemstel, 1664; de Beschrijvinge
van Amsterdam, 1665; en
Het Ontroerde Nederland, waarvan het vervolg
over 1674 en '75 geschreven werd'
door Geeraert Brandt Jr. In 1680 werd.
Domselaer herbenoemd aan de schouwburg.
Hij werkte mee aan de Verscheyde Ned..
Ged. en gaf in 1660 zelf ook zulk eeni
bloemlezing uit als Hollandtsche Parnas.
Donckanus, Martinus ~ , 1505—'90, uit
Kempen in de Rijnprovincie, 1541—'58.
pastoor te Wormer, daarna te Delft, van,
1572—'78 pastoor te Amsterdam, gaf 1578.
zijn Wederlegginghe van den Bien-corff
van Marnix uit.
Doncker, M. de ~ , geb. 1903 te Gent..
Vlaams dichter met sociale strekking..
Menschelijk Inzicht, Het schoon Bedrog.
Don Clarazel de Gontarnos, de tweede
schelmenroman van Nic. Heinsius, 1697,.
met kopergravures van Caspar Luyken. De
tweede titel luidt Den buyten-spoorigen-
Do I end en Ridder. Het was een bewerking.
van Le Chevalier Hipochondriaque van Du.
Verdier; geschreven te Kuilenburg. Navolging
van Don Quichote.
Donderslagen, De Zeven —, zie Z.
Donder-slagh, Delfschen ~ , zie Ramp van-
Delft.
Donker, N. ~ , ps. v. H. Th. Boelen.
Donker, Anthonie ~ , geb. 1902 te Rotterdam,
letterkundige, dichter, romanschrijver,
vertaler; ps. van Dr. N. A. Donkersloot.
Hij schreef zijn proefschrift over De
episode van de vernieuwing onzer poezie,
1880—'94 in 1929. Verder Gestalten van
Tachtig, bloemlezing. Sedert 1930 red. van
't Critisch Bulletin bij De Stem, en leraar
a. h. Lyceum te Zuoz in Engadin. In 1936
hoogleraar in 't Ned. te Amsterdam. Zijn
roman Schaduw der Bergen, 1935, handelt
over het leven in 't sanatorium van Davos.
Hij vertaalde Faust I. Redacteur van De
Stem, 1937. In 1940 Hannibal over de
Helicon?, een studie over een nieuwe dichtgeneratie.
Sedert 1945 weer red. v. 't
Critisch Bulletin en van De Nieuwe Stem.
Donker Curtius 1
Karaktertrekken der Vaderlandsche letterkunde,
1946. Ik zoek Chris tenen, spel van
Ahasverus, 1947.
Donkersloot is sedert 1945 lid der Eerste
Kamer; P. v. d. A.
Donker Curtius, Boudewijn ~ , 1746—1832,
nam van zijn moeder de naam Curtius aan.
Hij schreef 1784 het Legaat van Gillis
Blasius Stem, navolging van Sterne's Sentimental
Journey, een levensgeschiedenis
met allerlei overdenkingen. In 1795 werd
hij secretaris v. h. Comite van Algemene
Zaken, bedankte 1798. Hij werd president
van het Hooggerechtshof en in 1813 lid
van de commissie, die de notabelen moest
kiezen.
Donkersloot, Dr. N. A. ~ , zie Donker.
Domkop, De ~ , of Nationaal Volksboek,
spectatoriaal politiek tijdschrift, 1795;
140 nummers.
Donne, John ~ , 1573—1631, uit Londen,
de E. dichter, die het voorbeeld van Huygens
werd. Hij was predikant en werd 1621
deken van de St. Paulskerk.
Don Quichote, meesterwerk van Cervantes,
parodie op de romans van Amadis en Palmerijn,
tevens het grote epos van de naar
waarheid en recht strevende mens. Don
Quichote maakte een eind aan de Amadisromans.
Vertaald door Lambert van den
Bos. In 1746 verschenen De voornaamste
gevallen van den wonderlyken Don Quichot
van J. C. Weyerman.
Don Quichot met Sancho op de boerenbruiloft
van Kamacho, onderwerp van een
blijspel van Langendijk, ± 1700. De verzierde
ontvoering van de gravin Trifaldi,
klucht van J. Soolmans, 1681. Het gouvernement
van Sanche Panche, blijspel van S.
v. d. Kruyssen, 1681. Den grooten en onverwinlycken
Don Quichot, door Cornelia
Wils, 1682. Don Quichots verlossinghe,
door J. v. Hoven, 1723. In de 19e eeuw
vertaald door Mr. C. L. Schuller tot Peursum;
in de 20ste door Rene de Clercq,
en d. J. Wer. Buning en C. F. A. v. Dam
(1941—'43).
Betje Wolff vertaalde De geestelyke Don
Quichot uit het Engels van Smollett, 1798
—'99.
Dood, De Dichter en de —, een bundel dodenlyriek,
door C. Leeflang, 1946.
Doodsgedachte, De ~ in de moderne
poezie, door Adriaan de Roover, Antwerpen
1947.
Doolaard, A. den ~ , ps. v. C. Spoelstra,
geb. 1901 te Zwolle, tot zijn 26ste jaar
boekhouder, „sindsdien zwervend". Letterkundige,
romanschrijver. Het verjaagde
water, 1947; roman van de drooglegging
van Walcheren.
Doolaeghe, Maria —, zie Van Ackere.
2 Doom
Dool-hof van Socia, 1643 en '46, eerste
Ned. navolging van de heroi'sch-galante F.
roman. Socia is een aanzienlijke jonkvrouw
uit Leeuwarden, verliefd op Philidan,
Fries edelman.
Doon de Mayence, Karolingisch epos uit de
13e eeuw; drie ridders bevechten drie Saraceense
vorsten; fragment bewaard.
Doopsgezinde Kerkliederen, eerst van Menno
Simons, Obbe Philips, Hans de Ries,
De Lusthof der Zielen van Pieter Jansz
Twisk. In 1897 gaven Sepp en Boetje de
Leidse Bundel uit. [van Ryswyck.
Door, Den ~ , de volksnaam van Theodoor
Door Een is 't nu voldaan, spreuk van
Vondel. Zie Justus.
Doorenbos, Dr. W. ~ , 1820—1906, uit
Rauwerd, van 1862—'84 leraar in de geschiedenis
te Amsterdam, letterkundige,
met grote invloed op de Beweging van '80.
Schreef een Alg. Gesch. der Letterkunde,
1869—'73. F. v. der Goes, Verwey, Perk
en Kloos behoorden tot zijn leerlingen.
Medewerker a. d. Spectator.
Studie over hem van Eliza A. Haighton,
1906. Verwey dichtte hem ter ere een sonnet,
uitgegeven in Persephone, 1885:
Ik was een kind en wist niet
[wat ik wilde,
Maar zocht naar een ziel onder
[al die velen
En gij waart mij de goede, rijke, milde,
Die mij begreep en mijn verlangen
[stilde.
Colmjon deelt mee, dat Verwey dit gedicht
in 1889 niet opnam in zijn Verzamelde
Gedichten. Proefschrift over Doorenbos
van C. G. L. Apeldoorn, 1948.
Doorluchtige Schoole, Inwying der ~ , gedicht
van Vondel bij de opening van het
Athenaeum te Amsterdam; 8 Jan. 1632,
met een rede van Prof. Vossius. Op 5
April dichtte Hooft een vers Aen den
Heere Huigh de Groot\ hij spoorde het
„hooghgerezen Amsterdam" aan, hem als
hoogleraar te benoemen:
Een aerdekloot versiert en drukt
Het spansel uwer kroone. Rukt
Die blaeuwe perel van haer' top
En zet er t' oog der wijsheit op,
Den overgrooten Huigh de Groot,
Apolloos dierbaerste kleinoodt.
Doorman, Christine ~ , geb. te Utrecht
1858, t 1941; kinderschrijfster. Uren met
Andersen, 1924. Leven van Selma Lagerlof,
1928. Bij haar 80ste verjaardag verscheen
een bundel uit haar werk: Waarvan
de Nixen bij hun gouden harpen zongen\
inleiding van Jan Walch.
Doom, Dr. W. van ~ , geb. te Arnhem
Doornik 1
1875, 1903—'40 leraar in het E. te Zaandam,
letterkundige, privaat-docent te Amsterdam;
dichter: 'n Tuin op 't Noorden,
1917. Zaunsche Spitsbroeders, verhaal voor
jongens, 1928. In 1940 gaf H. J. Wielink
een keurbundel uit zijn werk uit als Face
tt en.
Doornik, Jan Gerard ~ , Kantiaan, vertaler
van F. toneelwerk; vertaalde 1794 De gelijkheid
der menschen uit het L. van Jeronimo
de Bosch; vriend van Kinker en H.
H. Klyn; ± 1765—1807.
Doorninck, Mr. J. I. van ~ , 1840—'89, uit
Deventer, 1869 archivaris van Overijsel. Hij
gaf uit een lijst van Vermomde en Naamlooze
Schrijvers, 1881—'85. Zijn talrijke
werken zijn meest geschiedkundig. Zijn
werk over de Anonymen en Pseudonymen
vervolgd door De Kempenaer. 1928.
Doorzichtige Heremyt, De ~ , zie Weyerman.
Doot-kiste voor de Levendige of Sinnebeelden
uyt Godes Woort, aenwijsende de kortwijligheyt,
ydelheyt en onsekerheyt van 't
menschelyck bedryf, 1647, uitvoerig gedicht
van Cats. Het Leven vergeleken met
een spin, met een schip met fruit, met een
weg enz. Hierin ook het gedicht Op een
vallende bijl, n.l. de guillotine:
Daer is een seker tuygh
in ouden tijt gevonden,
Waer door al menigh mensch
ter aerden is gesonden.
Dop, Dr. Moesman —, 1647—?, ijverig lid
van N/7 volenti bus arduum; zie daar;
werkte met Dr. Lodewijk Meyer mee aan
het Onderwijs in de Tooneel-poezy. Plaatste
een lofdicht voor de Ystroom van
Antonides.
Dora Cremer, eerste toneelwerk van Heijermans,
werd uitgefloten. Toen herhaalde
zich de /^//^-geschiedenis: hij schreef een
stuk Ahasverus, spel van de Jodenvervolging,
zette dat op naam van de Rus Janckowitz,
en.... Rossing, de toneelcriticus vloog
er in met een uitbundige verheerlijking.
Daarop kwam Het Ghetto. Zie Heijermans.
Dorbeck, Didericus ~ , 1815—'88, dokter
te Alkmaar, dichter.
Dordrechtsche Arcadia, bevattende oude en
nieuwe, soo binnen- als buyten-lantsche
Geschiedenissen, van Lambert van den Bos,
1663. Opgedragen aan Anna Cornelia de
Castillegos, dochter van een Sp. officier in
Staatse dienst. Deze Arcadia is een roman
a tiroirs, d.i. een verzameling van novellen,
verteld door twee Napolitaanse edellieden,
die bij Zwijndrecht in een karos over de
Merwe komen en daar een tweegevecht
houden op een stuk weiland. De een wordt
Dorpen
gekwetst; de ander vertelt in een novelle
de oorzaak der vete, enz. Daarbij de beroemde
novelle van de Onzichtbare Minnares.
Dordrechts Lijstertje, „liedt-boecxken"
door A. A. Plater, 1624.
Dordtse poeten, zie Cats. Verder Jongtys,,
Jacobus Lydius, predikant, 1610—'79;
Lambert van den Bos of Sylvius, 1610—
'98; J. van Someren; Cornelius a Staeyen
a Colibrant; Pieter van Godewyck en zijn
geleerde dochter Margaretha; Adriaan van
Nispen. Buiten hun kring M. v. d. Merwede.
Doris oft Herder-Clachte, gedicht van 1618
van Huygens aan Dorothea van Dorp:
Doris, 't proeffstuck van naturen,
D'allerliefste van ons bueren.
Het kwam niet tot een huwelijk, al bleven
ze nog lang in briefwisseling. Zie D. v.
Dorp.
Dorland, Pieter ~ , 1454—1507, uit Diest,
dichter van de Spiegel der Salicheit van
Elckerlyc\ een rechtzinnig gelovige, die de
biecht verheerlijkt en de priesters eert; vrij
zeker zelf een geestelijke. Ook Pieter van
Diest. Hij behaalde met zijn moraliteit de
eerste prijs op het Antwerpse Landjuweel
van 1496.
Dorn Seiffen, Mr. G. ~ , 1774—1858, uit
Den Haag, rector te Utrecht, vertaler van
klassieken, o.a. van de Was, 1855. Zie
Homer us en Ana kr eon.
Dorp, Dorothea van —, buurmeisje van
Constantijn Huygens in het Voorhout. Zij
wees hem af; zie Doris. Maar ze bleven
levenslang vrienden. Huygens wijdde gedichten
aan haar en schreef brieven. Van
haar brieven uit 1624 zijn er 5 afgedrukt
door J. A. Alberdingk Thijm en 1 door
Jorissen. Aan haar droeg Huygens zijn gedichten
op De Dorpen op.
Dorp, Maarten van —, Dorpius, Martinus
~ , vriend van Erasmus te Leuven, deed
1508 Aulularia van Plautus vertonen door
zijn leerlingen, later Miles Gloriosus.
Dorp aan de Grenzen, Het ~, gelegenheidsstuk
van J. v. Lennep tijdens de Belgische
onlusten, Dec. 1830. In 1831 gevolgd
door Het Dorp over de Grenzen.
Het eerste stuk werd in 5 maanden 5 maal
gedrukt; van het tweede was geen nieuwe
druk nodig. Het Dorp aan de Grenzen
werd op uitnodiging van Commissarissen
van de Schouwburg in 14 dagen geschreven,
op muziek gezet en gespeeld, 20 maal
achtereen. Blijspel met zang, maakte de
Belgen bespottelijk.
Dorpen, De —, gedichtjes van Huygens op
verschillende Z. Holl. dorpen, 1624. Op
Valkenburg, Loosduinen, Scheveningen,
Rijswijk, 's-Gravezande, 's-Gravenhage:
3
dorpsnovellen 1
Het Dorp der Dorpen geen
daer yeder Steeg een pad is,
Maer Dorp der Steden een
daer yeder Straet een Stadt is.
dorpsnovellen, bij ons begonnen met Meester
Maarten Vroeg van Vosmaer, 1826; dan
Schetsen uit de Pastory van Mastland van
Van Koetsveld, 1844. Ook in de Camera
Obscura, 1851, komen dorpsvertellingen
voor: Teun de Jager. Het meest bekend
werden de Overbetuwsche Novellen van J.
J. Cremer. Conscience is de grote man voor
Z. Nederland: De Loteling. In het buitenland
Fritz Reuter, Klaus Groth en Jeremias
Gotthelf, d.i. Ds. Albert Bitzius uit
Bern; verder in 't F. de Elzassers Erckmann
en Chatrian.
Onder de talrijke navolgers van Cremer:
Dr. S. R. Coronel, '/ Mar kens che Volksleven,
1862; D. Dekker, Texel, 1864—'71;
Ds. Van Schaick, Geert, een Drentse schets,
reeds van 1847; L. H. J. Lamberts Hurrelbrinck,
over Limburg. Zie. verder Beunke,
Hollidee, Seipgens, Maaldrink, Heering,
Thineus; in 't Gronings De Blecourt, Mw.
de Haas-Okken, B. H. de Graaff, Mw. S.
Jensema.
In Z. Nederland na Conscience ook Snieders,
Sleeckx, Zetternam, de Lovelingen,
Streuvels.
In Indie schetsen in Indisch Leven van
Van Hoevell. Multatuli: Satdjah en Adinda.
De opkomst van de dorpsnovelle is een
uiting van verzet tegen de Romantiek.
Dort, Seger van ~ , gaf 1550 Den Metamorphosis
van Ovidius uit, de eerste vertaling
op rijm. Van 1551, insgelijks te
Antwerpen; '/ Vonn'ts der Dieren oft
Spieghel der Archilsticheit, een volksboek
op rijm van Reinaert; zie daar.
Dortsma, Paulus —, ps. van Johannes Barueth\
zie daar. Betje Wolff koos hem als
mikpunt in haar zeer vrijzinnige Brieven
van Constantia Paulina Dortsma, ondsic
dochter van wylen den Heere Paulus Dortsma,
1776, die Betje uitgaf onder de naam
van Mr. Paulus Dortsma Secundus, „zoon
van den Ouden".
Dosfel, Mr. Lodewijk ~ , 1881—1925, uit
Dendermonde, advokaat, dichter, letterkundige;
ps. Godfried Hermans. Activist; hoogleraar
te Gent tijdens de oorlog; kreeg na
de oorlog genade. Schreef o.a. een Gesch.
der Vlaamsche Studentenbeweging.
Dothan, landstreek in Palestina ten N. van
Samaria, waar de kuil was, waarin de broeders
Jozef wierpen; Genesis 37 : 17. Daarnaar
noemde Vondel zijn treurspel Jozef
in Dothan.
Doubleth, Mr. George Rataller ~ , 1600—
'55, uit Den Haag, 1640 lid van de Hoge
Raad, vriend van Hooft, Huygens, Hugo
A Douwes Dekker
de Groot, Vossius en Nic. Heinsius; 1653
lid der Chambre-Mipartie. Schreef toen zijn
Journael van de Mechelsche Reyse, „secreet
memoriael".
Dousa, Janus —•, zie Jan van der Does.
Douwes Dekker, Eduard ~ , 1820—'87, uit
Amsterdam, zoon van een koopvaardijkapitein;
ging 1837 naar Indie en begon
er 1838 zijn loopbaan als ambtenaar. Hij
raakte er al heel spoedig in kennis met
Caroline Versteegh te Batavia, werd om
haar R.K., doch er kwam niets van een
huwelijk. Tot de schrijvers, die in zijn
jeugd hem bekoorden, behoorde in de
eerste plaats de D. romanschrijver Lafontaine.
In 1842 werd hij controleur te Natal;
geschorst door generaal Michiels, de
gouverneur van Sumatra's Westkust, wegens
slordigheid in zijn administratie, hoewel
Dekker trachtte aan te tonen, dat die
buiten zijn schuld was ontstaan. In zijn
ergernis en droefheid dichtte hij nu zijn
toneelstuk De Eerloze, 1843, later uitgegeven
als De Bruid daarboven; lie daar.
Van 1844— '48 was hij weer werkzaam op
Java.
In 1846 trouwde hij met Everdine Hubertine
barones van Wijnbergen. In 1848
werd hij secretaris van Menado, in 1851
assistent-resident van Ambon. Van 1852
—'55 was hij met verlof in Nederland; in
1856 werd hij assistent-resident van Lebak.
Daar trok hij op tegen de knevelarijen van
de Regent; de resident van Bantam, Brest
van Kempen, stond niet aan zijn zijde; gevolg
was overplaatsing naar Ngawi door de
G.G. Duymaer van Twist. Maar Dekker
zei: Anders dienen kan ik niet, en hij nam
zijn ontslag. In Indie vond hij geen werk;
zo trok hij naar Europa, waar hij ook niets
vond. In 1858 schreef hij de bekende brief
Aan den G.G. in ruste om hulp; hij kreeg
geen antwoord. Zo schreef hij in de uiterste
nood in een kroegje in Brussel zijn beroemde
werk Max Havelaar of de koffieveilingen
der Ned. Handelmaatschappij, onder
ps. Multatuli, pleidooi voor de bevolking
van Indie en voor hemzelf, 1860 uitgegeven
door bemiddeling van Jacob van
Lennep. Een prozawerk als de Ned. letteren
nog nooit hadden gekend; in zijn strijd
tegen het gouvernement toonde hij zich
„de virtuoos van het sarcasme"; in zijn
strijd tegen de Nederlandse verhoudingen
schiep hij Droogstoppel. Zijn eersteling
was een meesterstuk en maakte hem tot
een beroemd man; de dure oplaag van 1300
exx. moest nog in 't najaar van 1860 herdrukt
worden. Maar hij werd niet weer in
zijn eer en ambt hersteld en hij beklaagde
zich bitter over Van Lennep, die door de
hoge prijs van het boek en door de trage
Douwes Dekker 125 Douwes Dekker
verspreiding hem tegenwerkte; Van Lennep I
had het boek mooi gevonden, maar wilde
van een beroep op het volk niet weten.
De roem bracht hem vereerders en vereersters,
Marie Anderson; Sietske Abrahamsz,
zijn nicht; Mimi Hamminck Schepel.
Sietske is zijn „Fancy" in zijn tweede werk,
Minnebrieven, 1861, geschreven ten bate
van een ander, evenals zijn stuk Wijs mij
de plaats waar ik gezaaid heb, gedrukt
werd ten bate van de slachtoffers van watersnood
in Indie, 1861. Nog in 1861
schreef hij Over vryen Arbeid, de liberalc
leus van de dag; voor Multatuli „lood om
oud ijzer", of de inlander wordt uitgezogen
door het Gouvernement of door particulieren.
In 1862 begonnen de Ideen en tevens
zijn voordrachten in het land; hij gaf zelfs
toe aan het droombeeld, dat hij gekozen
zou worden als lid van de Kamer. Met dat
al leed hij te Amsterdam en zijn gezin te
Brussel armoe. Totdat Tine met de kinderen
hulp zocht in Italie, terwijl Dekker uitweek
naar Duitsland, waar Mimi zich bij '
hem voegde en voortaan bij hem bleef.
Huet verschafte hem werk voor de Opregte
Haarlemsche Ct. Pogingen tot herstel bij de
G.G. Mijer in 1866, bij minister Rochussen
in 1868 liepen op niets uit. Tijdelijk
kwamen in 1869 Tine en de kinderen weer
bij hem in Den Haag, doch reeds in Mei
trokken ze weer naar Italie. Het was voor
beide partijen onmogelijk geworden.
Multatuli schreef, behalve de Ideen: Japans
c he Gesprekken, 1862; De Zegen Gods
door Waterloo, een satire, 1865; Een en
ander naar aanleiding van J. Bosschds
Pruissen en Nederland, 1867; Divagatien
over zeker soort liberalisme, 1870; Nog
eem Vrije-Arbeid, 1870. Hier kwam hij op
voor de Javanen tegen de liberalen, die niet
naar hun beginsel handelden; tegen het geloof.
Een geniale hervormer, ook in de letteren:
Woutertje Pieterse, Telasco en Kusco,
Satdja en Adinda, Toespraak tot de
hoof den van Lebak, De Kruissprook.
Doch een arme man, een berooide zwerver.
De Multatuli-Commissie van 1870 zou
hem helpen, doch Douwes Dekker verzocht,
gekwetst door de wijze waarop, het
werk te staken. Vosmaer schreef in 1874
zijn bewonderende studie Een zaaier\ Van
Vloten kwam daartegen op in zijn Onkruid
onder de tarwe, 1875. In 1879 schonken
vereerders een zilveren beker met 100 gouden
tientjes; in 1882 bracht een tweede
commissie / 20000 bijeen.
Van 1870—'77 verschenen nog 5 bundels
Ideen, waarin het drama Vorstenschool,
1872. Verder Millioenenstudien, 1870—
'73; Specialtteiten, 1871. In 1880 hield hij
nog 37 voordrachten in Nederland. Maar
hij bleef wonen te Wiesbaden, 1870—'82;
sedert 1882 in een eigen huis te Nieder-
Ingelheim. Maar altijd bleef zijn hart in
Holland. Hij kwam op voor beter leven
voor de arbeider, hij streed voor de rechten
van de rechteloze massa en van de
vrouw; hij ijverde voor wat hij eerlijkheid
en waarheid achtte en tastte daarom
Bilderdijk aan in zijn kritiek op diens
Floris V, opgenomen in de Ideen. Daarin
ook de geschiedenis van Woutertje Pieterse,
met een fijne schildering van het leven der
kleine burgerij in het Amsterdam van zijn
jeugd. Grote invloed oefende Multatuli op
de Beweging van Tachtig. Hij is de laatste
grote vertegenwoordiger van de Romantiek.
De weduwe van Douwes Dekker gaf 1890
—'96 tien delen Brieven van hem uit en
in 1907 nog de Briefwisseling tussen hem
en Roorda van Eysinga. Bij de dood van
Douwes Dekker verscheen Eene ziektegeschiedenis
van zijn neef Dr. Swart Abrahamsz,
1888; beantwoord door F. v. d.
Goes. Beide werken behandeld in de Multatuli-
studien van Van Deyssel, die tot de
slotsom komt, dat M. noch een groot kunstenaar,
noch een groot denker geweest is.
Bovendien schreef Van Deyssel 1891 een
afzonderlijke studie Multatuli, als 2e druk
Multatuli en V. Lennep en M. en de Vrouwen\
onder pseudoniem A. /.; 1922. In
1903 Multatuliana van Dr. A. S. Kok en
Louis D. Petit, met opgave van de werken
van en over Multatuli; van 1909 Dr. De
Vooys, De invloed van Multatuli's werk;
van dat jaar ook Dr. Prinsen Multatuli en
de Romantiek. Reeds in 1904 verschenen
de Multatuli-Opstellen van S. Kalff. Verder
onder de buitengewoon talrijke geschriften
over Multatuli: G. Jonckbloet,
Multatuli, 1894; J. B. Meerkerk, Eduard
Douwes Dekker, 1900; H. Padberg, S. J.,
Multatuli, 1920; De Bruyn Prince, Officieele
Bescheiden, 1900, beantwoord door
Mevr. Douwes Dekker-Hamminck Schepel,
1901; tweede druk 1910; D'Ablaing van
Giessenburg, Persoonlijke Herinneringen,
1904; Dr. H. J. Polak, In Memoriam,
1887; Dr. Te Winkel, Bilderdijk, lotgenoot
van Multatuli, 1890; J. Versluys, Een en
ander over Multatuli, 1888; L. G. Gerhard,
Multatuli, 1889; „De Dageraad", Ter Gedachtenis,
1892, en Een zaaier ging uit om
te zaaien, 1910; R. A. van Sandick, Leed
en Lief in Bantam, 1892; Jhr. de Kock,
Lebak en de Havelaar, 1926; Joost van
Vollenhoven, Multatuli en conge, 1909; A.
Klaver, Harmonische en onharmonische levens,
1913; 2e druk 1920.
't Comite voor de Multatuli-herdenking in
1920 droeg aan Mw. V. d. Bergh v.
Douwes Dekker 126 drama
Eysinga op, een bloemlezing uit de werken
samen te stellen; bovendien schreef zij toen
Multatuli's Lev en en Werken. Bij de herdenking
van het overlijden van Multatuli,
in 1937, verscheen van J. Saks E. Douwes
Dekker, zijn Jeugd en Indische jaren, een
bundel opstellen tegen Multatuli. Beantwoord
door E. du Perron in De Man van
Lebak, 1937, en in Tweede Pleidooi, 1938.
Van 1937 ook het werk van Dr. Julius
Pee, Multatuli en de Zijnen, verdediging
van Multatuli. En van Menno ter Braak,
Multatuli en zijn Zoon, 1938. Dit alles
beantwoord in De waarheid over Multatuli
en zijn gezin door zijn schoondochter,
de weduwe van Eduard Jr., geb. Post van
Leggelo; 1939; Daarop weer Multatuli en
de luizen van Du Perron, wiens laatste
werk De Bewijzen uit het pak van Sjaalman
bracht; 1941. In 1942 gaf Dr. Pee
de Reisbrieven van Multatuli uit.
Nog steeds vloeit de stroom van nieuwe
werken over-Multatuli. Daarbij: Dr. Julius
Pee, Brieven aan Vosmaer e.a., 1942;
Dr. G. L. Funke, Briefwisseling tusschen
M. en Funke, 1947;
Henri Ett, De beteekenis van M., 1947;
Brieven aan Waltman, 1947;
L. Roelandt, Batavus Droogstoppel, 1947;
A. J. de Mare, Lijst der Geschriften van
en over Douwes Dekker, 1948; meer dan
2000 titels;
K. ter Laan, M., Mansholt en De Raaf.
1949;
Dr. H. de Leeuwe, Het Drama en het Toneel
bij M., het eerste proefschrift over
M., 1949;
Dr. G. Stuiveling, Max Havelaar, voor 't
eerst uitgegeven naar het authentieke handschrift,
1949;
Mr. Josine Meyer, M. en Tine, 1950.
Zie ook /. H. van Droogenbroeck.
In 1950 verscheen het eerste deel van he.'
Volledig Werk van Multatuli, onder leiding
van Dr. G. Stuiveling. De uitgever
G. A. v. Oorschot te Amsterdam gaf bij
die gelegenheid een bundel essays over
Multatuli uit, van Menno ter Braak, Busken
Huet, Van Duinkerken, Du Perron,
Vosmaer e.a.
In 1950 verscheen ook een zeer uitvoerig
werk van Dr. G. Schmook te Antwerpen:
Multatuli in Vlaanderen.
Henri Ett gaf Twee Brieven uit Menado
met een inleiding in het licht, 1948.
Multatulianen: Willem Paap, Aart Admiraal,
Roorda van Eysinga, Feringa, Vitus
Bruinsma, Jan Versluys; vrienden waren
Vosmaer en de uitgever Funke. Vertalingen,
o.a. in 't Duits door Wilhelm Spohr,
1900—1906; in *t Frans Batavus Droogstoppel
en Pages Choisies door Lode Roelandt
te Mere bij Aalst, 1938 en 1949;
Max Havelaar door dezelfde, 1942. Nic.
Steelinck, Once more free Labor, New
York, 1948. In 1910 herdenking van de
verschijning van Max Havelaar en stichting
van het Multatuli-Museum in de U.B.
van Amsterdam; in 1920 herdenking van
de geboorte van Multatuli.
Douwes Dekker, Ernest F. G. ~ , geb. te
Pasoeroean 1879, ging 1900 naar Z. Afrika
en vocht voor de Boer en; 1902 terug
in Indie en journalist, richtte 1912 te
Bandoeng het dagblad De Expres op,
revolutionair-nationalistisch; promoveerde
1915 te Zurich in de staatswetenschappen;
in 1919 terug in de Indische politiek. Sedert
1922 leider van Indische scholen.
Schreef o.a. Een merkwaardig Regeringsbesluit{
1909, over Multatuli; Het Boek
van Sim an den Javaan, roman van rijst,
dividend en menselijkheid, 1908; verschillende
toneelstukken. In 1945 voorman van
de Republiek Indonesia.
Douwes Dekker-Post van Leggelo, Annette
—, geb. 1870 te Foxham bij Hogezand,
weduwe van Eduard D. D. Jr., schreef
1939 De Waarheid over Multatuli, antwoord
aan Julius Pee, Menno ter Braak
e.a.
Douza, Janus —', zie Jan van der Does.
Doyer Tz., Antonie ~ , 1787—1853, Doopsgezind
predikant te Leiden, schreef o.a. zijn
Redevoering over Iphigenia in Tauris van
Euripides en die van Gothe.
Doyer, J. I. ~ , 1817—'87, uit Zwolle, gaf
in 1847 Gedichten en Vertellingen van
Hebel uit.
Dozy, Dr. G. J. ~ , 1841—1911, directeur
van het Instituut Schreuders te Noordwijk,
gaf na de invoering der Wet op 't Middelbaar
Onderwijs met F. de Stoppelaar
een Ned. leesboek uit, Proza en Poezie.
Schreef veel over aardrijkskunde en geschiedenis.
Draaijer, W. ~ , 1847—1933, schreef 1896
'/ Woordenboekje van 't Deventer Dialekt.
Draayer-de Haas, Albertine ~ , geb. 1876
te Middelburg, medewerkster aan de N.
Rott. C., schrijfster: Vrouwen, 1915; De
Gelukzoeker, 1920, enz. In 1932 In den
Stroom, 't verhaal van een gezin van een
Haagse schilder.
drama, eerst kerkelijk; evangelische verhalen
en heiligenlegenden werden in de kerk dramatisch
voorgesteld, aanvankelijk door
priesters, met hulp van akolythen en andere
klerken, later ook met medewerking van
leken, verenigd in geestelijke gilden. Van
deze liturgische en geestelijke drama's is
niets over bij ons; in de F. letteren zijn
40 gedramatizeerde Maria-mirakelen bedrama
waard. Van het wereldlijk drama zijn de
oudste stukken uit de l4e eeuw: een spel
van den Winter ende van den Somer, 3
abele spelen en 6 kluchten. Uit de 15e
eeuw de geestelijke drama's, de mirakelspelen
en de moraliteiten; van het wereldlijk
drama is niets over dan 2 Tafelspeelkens
en de beide kluchten van Vlayerwater
en Nu nochl
Het toneel werd opgeslagen op de markt;
men speelde 's namiddags. De plaatsen van
de handeling waren naast elkaar in een
„huseken" of „camere", de hemel, het paradijs.
Jeruzalem enz. De hemel kon door
gordijnen worden afgesloten; zo ook de hel.
De „husekens" werden ook gebruikt voor
de wagenspelen. De voorstelling werd met
een proloog geopend. De vrouwenrollen
werden vaak door vrouwen gespeeld. De
„boekhouder" vervulde de rol van souffleur.
Wanneer de dichter wenste, dat een
bepaald gedeelte der voorstelling langer te
zien bleef, dan kwam er een tooch: de optocht
bleef stilstaan; Maria, biddende,
Maria op haar doodbed, de open hemel,
telkens het meest spannende of het mooist
uitgedoste, bleef langer zichtbaar. De indruk
van de tooch werd versterkt door
zang of muziek. In de mysteriespelen zong
men kerkliederen; in de kluchten vrolijke
deuntjes. De Rhetoryckers speelden dikwijls
hun stukken ook in andere steden.
De spelen werden besloten met een „naeprologhe".
De vertoners waren geen beroepsspelers,
doch burgers, leden van de
Kamers van Rhetorycke. In de 17e eeuw
komt naar *t klassieke voorbeeld van
Sophokles de grote verandering; zie verder
Heynsz, Kolm, De Koningh, Rodenburg,
Coster, Bredero, Starter, Hooft en Vondel.
Komen ook de kluchtspeldichters. Dan Nil
volentibus arduum en de dichtgenootschappen.
De blijspeldichters Asselijn, Alewijn,
Langendijk.
In de tweede helft der 18e eeuw is het
drama van minder belang: zie Feith, Styl,
Bilderdijk, Kinker, Helmers en Tollens.
Het aantal uit het F. vertaalde stukken
was nog altijd zeer groot, maar het nieuwklassieke
drama maakte onder de invloed
der Verlichting plaats voor het burgerlijk
toneel; Diderot had het voorbeeld gegeven;
Betje Wolff vertaalde zijn Natuurlijke
Zoon, 111 A. Een groot aantal stukken volgden
nu in proza, over het leven niet meer
van koningen en helden, maar van gewone
mensen. Nu ook veel spelen uit het D. van
Gellert, Cronegk, Gessner, enz. Lessing
vertaald sedert 1774, Schiller sedert 1789;
Don Karlos van M. E. Post, 1800 van M.
Westerman; Maagd van Orleans en Maria
Stuart van Kinker, 1807. Goethe werd
127 drama
overgebracht sedert 1781.
Inzinking van het toneel in de eerste helft
van de 19e eeuw; gezwollen vertalingen,
platte kluchten, zangspelen en draken als
Lazaro de Veehoeder of Misdaad en Wraak.
Ernstig streven naar verbetering van Wiselius
en Van Halmael; scherpe kritiek van
Potgieter en Kneppelhout; wederopleving
met Schimmel. Ook in het midden der
eeuw enkele goede spelers: Anton Peters,
Mw. Kleine-Gartman, daarna Willem van
Zuylen, Dirk en Jaap Haspels, Cath. Beersmans
en de Bouwmeesters.
J. v. Lennep wist 1851 de belangstelling
van de Koning te winnen voor toneelhervorming;
een commissie werd ingesteld met
Van Lennep, Schimmel en De Bull als
medeleden. Deze kwam met plannen, die
voorlopig onuitgevoerd bleven. In 1869
kwam Mr. J. N. v. Hall op het Letterk.
Congres te Leuven op die plannen terug.
Zie Tooneelverbond.
Na 1880 een groot aantal tOneelschrijvers:
Jo van Ammers-Kuller, Joh. Broedelet,
Bernard Canter, Suze la Chapelle-Roobol,
H. Dekking, Van Eeden, Emants, Feber,
Heijermans, Mw. Roland Hoist, Kelk,
Mijnssen, H. Martin, Top Naeff, Inte
Onstman, Querido, Mw. B. Ranucci-Beckman,
H. Roelvink, C. P. v. Rossum, F.
Rutten, N. v. d. Schaaf, W. Schiirmann,
Mw. Simons-Mees, N. v. Suchtelen, B. Verhagen,
A. Verwey, Jan Walch, A. den Her
tog.
Het drama verdeeld in treurspel, toneelspel,
blijspel, klucht. Bij elk drama in het
verloop der handeling de expositie of uiteenzetting,
de intrigue of verwikkeling, de
peripetie of plotselinge ommekeer, de beslissende
wending en de catastrophe of
ontknoping. In elk drama is eenheid van
handeling nodig; volgens de z.g. wetten
van Aristoteles ook eenheid van plaats en
tijd; zie A. Standaardwerken: Drama en
Tooneel door Dr. J. A. Worp; Het drama
en tooneel in hun ontwikkeling door Dr.
L. Simons, in 5 delen, 1921—'32; Het decoratief
en de opvoering van het Mnl. drama,
proefschrift van Dr. Endepols. C. N.
Wybrands, Het Amsterdamsch Tooneel van
1617—1772. Verder Vondels Dramatiek
van L. Simons; Tooneel en Gemeenschap
van J. B. Ubink, 1927; Tooneelherinneringen,
3 delen over de laatste helft der 19e
eeuw, door Dr. M. B. Mendes da Costa,
1900—'29; J. H. Gallee, Dramatische Vertooningen
gedurende de M.E., 1873. Drama
en tooneel in Suid-Afrika, door F. C. L.
Bosman, deel I, 1928. Dramaturgie, door
Balthazar Verhagen. Inleiding tot de dramatologie,
door H. van Wagenvoorde,
1948; eerst verschenen in Tooneelschild
Dramatische Poezy
van 1946. Het Drama en bet Toneel bij
Multatuli, door Dr. H. de Leeuwe, 1949.
Dramatische Poezy, Hollandsche ~ , ernstige
kritiek van Potgieter, die de stoot
gaf aan de wederopleving van het toneel,
1850.
Dramatische Poezie, Middelned. ~ , zie M.
Draulens, Ivo ~ , pseud, van Jozef Simons.
Drentsch Gemeente-assessor, Een ~, met
zijn twee neven op reis naar Amsterdam in
1843\ 1844—'53 naamloos uitgegeven door
Lesturgeon\ zie daar.
Drie daghe here, sotternie, l4e eeuw: voor
een kostbare pels mag een man drie dagen
lang in huis de baas zijn; nu vraagt hij
zijn buurman met zijn vrouw te eten en
laat zijn eigen vrouw draven. „Ene zotte
boerde", het eerste blijspel in onze taal,
doch slechts gedeeltelijk bewaard.
Drieduym, Femme Gerbrandtsz ~ , onderwijzer
te Enkhuizen:
Drie-Duym die kent de jeught
haer ongestadigheden,
Midts hij sijn meeste tijdt
moet onder haer besteden.
Dichter van minneliedjes en matrozenliederen;
ook van een gedicht op de Wreede
daedt van de Engels-man in het Vlie, 19
Aug. 1666. Hij was de samensteller van
het liedboek d'Enchuyser Ybocken en medewerker
aan het Medenblicker Scharrezoodtje,
1650.
Drie ruitertjes, Van de —y de romance:
Ic stont op hoghen berghen.
Drie Santinnen, De —, kamer van rhetorycke
te Brugge; Cornelis Everaert was er
j actor van.
Drie seylagien, zie Gerrit de Veer.
Drien Coninghen, Van den Heilighen —,
uitgegeven als proefschrift van Dr. T. J.
A. Scheepstra, 1914.
Driessche, Albert van —, pseud. Berto van
Kalderkerke, geboren te Grembergen in
1885, schreef verdienstelijke verhalen en
een roman Rietvelde.
Driessens, Victor ~, 1820—'85, stichtte
„Het Vlaamse Toneel" te Antwerpen. Tot
zijn gezelschap behoorden N. Destanberg
en Cath. Beersmans. Hij was geboortig uit
Rijssel, leider van de Kamer „De Lustige
Vrienden", maar ging van 1842—'45 naar
Parijs, om zich als toneelspeler te bekwamen.
Hij werd de beroemdste Vlaamse
speler. Schreef en vertaalde veel toneelwerk.
Drie Studentjes, weemoedig-dichterlijk humoristisch
verhaal van Piet Paaltjens van
1853:
Daar waren eens drie studentjes,
Drie vrienden in lust en in nood;
Ze sprongen zoo moedig de wereld in
En de wereld — trapte ze dood.
!8 Droogleever Fortuyn-L.
Twee gingen onder in de strijd, maar met
de derde liep het erger af; die kocht een
stel witte dassen.
Drievoudichede, Van der ~ , strofisch gedicht
van Maerlant in de vorm van een
tweespraak, over de H. Drievuldigheid; 39
clausulen van 13 regels, in de vorm der
Martijnszangen. Wordt ook Derde Martijn
genoemd.
Drie Zustersteden, De ~ , zie Z.
drinkliederen en gedichten over drank, verzameld
in een bundel Hoog het glas! van
Gustaaf van Elring, 1926, reclame voor de
wijnhandel, „de Muze als kroegmeid" volgens
Dr. G. Stuiveling. Een nieuwe dergelijke
bundel van Han G. Hoekstra. De
dorstige dichter, 1939. Zie ook /. W. F.
Werumeus Buning.
Droefliken Strijt van Roncevale, Den ~,
zie R.
Droes in 't Warr-gaern, De ~ , felle aanval
op Dr. Samuel Coster na de opvoering van
Iphigenia en na de Prijsvraag van 1630:
Coster is een bankroetier; bij snollen heeft
hij de pokken opgelopen en zijn „Meyt"
heeft een kind gekregen.
Drogon, neo-romantische historische roman
van Arthur van Schendel.
Drojina, N. A. ~ , ps. van A. G. Christiaens.
Dronke Jaap de Boer op het Concert, ruwe
dramatische parodie van /. v. Elsland\ zie
daar.
Dronrijp Uges, H. C. C. ~ , 1817—'56,
Doopsgezind student te Amsterdam, richtte
in 1838 N. E. K. op; zie daar. Hij was
geboren te Winschoten, werd predikant te
Uithuizen. Van hem zelf Allerlei, rijm en
onrijm, 1853.
Droogenbroeck, Jan van ~, 1835—1902,
onderwijzer te Schaarbeek, volgeling van
Dautzenberg, Vlaams dichter, die voorkeur
had voor kunstige vormen: Makamen en
Ghazelen, onder ps. Jan Ferguut, 1866.
Navolging van Ruckerts navolging van het
oorspronkelijke van Abu Zaid, Arabisch
dichter.
Droogenbroeck, J. H. van ~, geb. 1902 te
Mere bij Aalst in Oostvlaanderen, medewerker
aan Ned. en F. bladen en tijdschriften.
Vertaalde werken van Barbusse, Romain
Rolland e.a. F. schrijvers, en bracht
werk van Henriette Roland Hoist, Sam
Goudsmit, Noto Soeroto e.a. in 't F. over.
Gaf met Julius Pee Keur uit Multatuli
uit, alsmede een studie Multatuli de Beeldenbreker.
Ook gaf hij Max Havelaar uit
met vertaling van alle vreemde woorden;
dit werk was in enkele weken uitverkocht.
Zijn schrijversnaam is L. Roelandt.
Droogleever Fortuyn-Leenmans, Mw. M.
~ , zie M. Vasalis.
l
Droogstoppel 1 29 Ducaju
Droogstoppel, Batavus ~ , de makelaar in
koffie uit Max Havelaar, de satirische voorvoorstelling
van de brave, vrome, bekrompen
Ned. burgerman.
Drost, Aernout ~ , 1810—'34, Amsterdammer,
een der eersten van het nieuwe letterkundig
geslacht der 19e eeuw; voorganger
der Ned. romantiek. Zijn roman Hermingard
van de Eikenterpen is van 1832,
bezield door Walter Scott en D. J. van
Lenneps Verhandeling. Zijn stof koos hij
uit de dagen, dat het Christendom het heidendom
verdreef; de hoofdpersonen Ermingard
en Siegbert zijn door 't geloof verdeeld;
het verleden herleefde in een romantisch
kunstwerk.
Drost was student in de godgeleerdheid
aan het Athenaeum te Amsterdam. Hij was
met Heije redacteur v. d. Vriend des Vaderlands;
zie Heije. Vriend van Bakhuizen\
mede-oprichter van De Muzen\ zie daar.
Potgieter en Bakhuizen gaven uit zijn nalatenschap
de Schetsen en Verhalen uit,
1835. Daarbij Meerhuyzen en De Pestilentie
te Katwijk uit de 17e eeuw; De Augustus
dagen uit 1830. Zijn werk was van
invloed op Van Lennep en nog veel meer
op Potgieter. Deze voltooide 1838 de
„nauwelijks aangelegde schets" Het Christenleger
van Drost, uit de laatste dagen van
Bonifacius.
Studie over Drost door Mw. J. M. de
Waal; proefschrift, 1918; De Pestilentie
uitgegeven met Inleiding van Verwey en
met aantekeningen van De Vooys. Opnieuw
in de Bibl. der Ned. Letter en, 1939; zie
daar.
Drost van Muiden, De —, zie P. C. Hooft.
Droste, Coenraet ~ , 1642—1734, uit Dordrecht,
kapitein bij de Tocht naar Chatham;
streed ook bij Solebay en 1676 in de Slag
bij Senef. Woonde daarna ambteloos in
Den Haag. Schreef De Haegsche Schouwburg,
een verzameling van 16 toneelstukken,
waaronder De Haegsche kermis en Vrouw
Jacob a van Beijeren, 1710—'14; berijmde
de Odyssea, 1719—'22, en de Was, 1721.
Bleef alleen bekend door zijn Overblijfsels
van geheughenis, 1728, uitgegeven door
Prof. Fruin, 1879.
Drukkunst, De ~ , bezongen en verheerlijkt
door Helmers, 1804.
drukpersvrijheid, beperkt door 't Plakkaat
van 1723, toch altijd zeer groot ten tijde
van de Republiek. Censuur onder Napoleon;
zie daar. Vrijheid van drukpers zeer
beperkt onder Willem I; zie Van der
Straeten. Drukpersvervolgingen ± 1820,
opnieuw 1828. Nog in 't zelfde jaar moest
de Regering de intrekking van de Perswet
voorstellen; afgekondigd 16 Mei 1829.
Nieuwe drukperstvetten voorgesteld 11
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
Dec. 1829, begeleid door een uitvoerige
Koninklijke boodschap, in het Noorden
toegejuicht als mannelijke daad tegen de
,Jezui'eten" en ,Jacobijnen" van het Z,
Toegezonden aan de rechters en de andere
ambtenaren, die binnen 48 uur hun instemming
betuigen moesten. De wet, zij het
ontdaan van de scherpste bepaling, aangenomen
met 93—12 stemmen; 1830. A. J.
Servaas van Rooyen schreef 1896 over Verboden
boeken in de 18e eeuw, 2 delen.
W. G. C. Knuttel gaf een beredeneerde
catalogus uit van Verboden boeken in de
Republiek, 1914. In 1947 Vrijheid en onvrijheid
in de Republiek, door H. A. E. van
Gelder. Daarop volgde Mw. M. E. Kronenberg
met Verboden Boeken in de Hervormingstijd
in de Patria-reeks.
Druyven-tros, door Cats aangenomen als
zinnebeeld der maagdelijkheid; een gedicht
over dit Wapen-schilt gaat vooraf aan de
Maeghdeplicht, 1618; zie daar.
Wij leven in een tijdt,
dat yder een syn Wapen
Weet, na syn eyghen sin,
van hier of daer te rapen.
Cats koos voor de maagden geen „vreemde
beesten", doch een druyf-tack; in zijn gedicht
eindigt hij met de raad:
En ghy, 6 teere Maeght,
voelt ghy u Trosjen rijpen,
So laetet op sijn tijdt,
en by sijn Steeltjen grijpen.
Druyventros der Amoureusheyt, zie P. L.
v. d. Goes.
Dryakelprouver, Esbatement van den *—',
spel van Everaert over een wonderdokter,
die zijn kwakzalverspoeiers en kruiden aanbeveelt.
't Zelfde onderwerp behandeld in
het tafelspel van Me ester Kackadoris.
Drijver, Ds. F. W. ~ , geb. 1860 te Utrecht,.
folklorist. Mozaiek, 1892; Schetsen en
Beelden, 1925.
Duarte, Francisca ~ , uit een Portugees
Joods geslacht te Antwerpen, de Franse
nachtegaal van de Muiderkring, vriendin
van Tesselschade; getrouwd te Alkmaar;
1638 als weduwe weer naar Antwerpen;
hertrouwd 1644.
Dubbel en Enkkel, blijspel van Blasius; 2ie
daar. Een vertaling van Plautus, „verbeterd"
door Nil Volentibus; bleef meer dan
een halve eeuw op het Amsterdamse toneel.
Dubekart, Agathon Courier, dit ~ , f te
Soerabaja. Zie Courier.
Dubois, Pierre ~ , geb. 1917 te Amsterdam,
journalist bij De Tijd\ prozaschrijver en
dichter. In den vreemde, 1941.
Ducaju, Jan Jacob ~ , 1826—'83, boekdrukker
te Antwerpen, schrijver van vrolijke
9
Ducis 1
kluchten en van een drama De hand Gods.
Ducis, Jean Francois ~ , 1733—1816, F.
dichter, leerling van Voltaire, kende
Shakespeare slechts uit vertalingen, bewerkte
de treurspelen zodat het gehele wezen
er uit verdween. Zijn stukken werden vertaald
opgevoerd; het begin in 1778 met
Hamletr vertaald door Mw. Cambon-v. d.
Werken. De vertaling van Othello, 1802,
van P. J. Uylenbroek, werd geparodieerd
door Barbaz, die evenmin iets van
Shakespeare begreep.
Duclari, de eerste luitenant te Rangkas
Betoeng uit Max Havelaar, d.i. Collard,
later opgeklommen tot overste.
Duclos, A. J. ~ , 1841—1925, uit Brugge,
priester, medewerker aan en na Guido Gezelle
25 jaar lang redacteur van Rond den
Heerd, schrijver van geschiedwerken:
Veurnes beschermheiligen; Jan Breidel.
Dueghd verhuecht, spreuk van H. L. Spieghel:
Dien dueghd verhuecht,
Genuecht en vrueghd
Is staagh zijn lot:
Zijn rust staat vast,
In lust of last,
Door hulp van God.
Duikerius, Joannes ~ , d.i. Duker, uit Amsterdam,
proponent, die geen beroep kreeg
om zijn stotteren; schrijver van rechtzinnige
werken, die Holland in beroering brachten;
de aanvaller van Deurhoff; schrijver
van Voorbeeldsels der oude wijzen, 1700.
Duim, Frederik ~ , zie Duym.
Duim, Izfcak ~ , 1696—1782, beroemd toneelspeler.
Duim, Jacob —, zie Duym.
Duimtjesuitgave, „volksuitgave onzer beste
schrijvers", bij Victor de Lille te Maldeghem
in Oost-Vlaanderen (bij Aardenburg),
in kleine deeltjes, 1895—1914.
Daarin o.a. De Oude Belgen van Lodewijk
Gerrits; Drie bekroonde Verhalen van
August van Acker.
Duinen, T. van —, geb. te Groningen 1817,
dichter van verzen in de Gron. Volksalmanak;
schreef als Thineus „Ons Dorp",
de Groninger Camera Obscura, 1846. Hij
was predikant en f te Mantgum 1857.
Duinglo, d.i. Dwinglo, Jacob ~, factor van
de „Roo Rosen" te Schiedam, regelde de
dichtwedstrijd voor die kamer in 1603;
behaalde de prijs met een lied in 1606 te
Haarlem. Zie Const-thoonende Jutveel.
Duinkerken, Anton van ~, ps. van Asselbergs.
Duins, Slag bij —, 1639; zie Triomfliederen.
Duinzang, Hollandsche —, van D. J. van
Lennep, 1826 voorgelezen in het Instituut.
Duitse invloed
Deze zang diende Da Costa tot voorbeeld
van zijn Voorzang der Vijf en twintig
Jar en, 1840.
Duirkant, G. Andries ~ , navolger van Bredero
in zijn tragi-comedie Sistiliaen, 1628
vertoond ter Brabantse Kamer Uit levender
Jonste. Met komische intermezzo's. Van
1632 is zijn klucht Lichthartighe Joosje,
over het kroegleven.
Duisberg, Jan van ~ , boekverkoper te Amsterdam,
gaf 1658 „De Dichtkunst van Jan
Vos" uit. Hij berijmde 85 Lutherse psalmen,
1680. In zijn jeugd schreef hij liedjes,
opgenomen in Calliope of Vermakelijke
Zanggodin, door hem zelf uitgegeven. Vertaalde
uit het D. Den Perssiaenschen Rosengaerd,
een novellenbundel, 1654.
Duits, naar de betekenis van het woord hetzelfde
als Diets, n.l. = wat tot het volk
{diet) behoort. Nog tot in de 17e eeuw
= Nederlands. Zo in 't Wilhelmus „van
duytschen bloet". En Dr. S. Coster noemde
1617 zijn Nederl. oefenschool te Amsterdam
de Duytsche Academie. Maar sedert
de 18e eeuw uitsluitend = wat op Duitsland
betrekking heeft.
Duitse invloed op de Ned. letteren vertoont
zich al dadelijk bij 't begin, in de vertaling
van de Nibelungen, in de bewerking van
Sinte-Brandaen en Vanden here Wisselaw,
13de eeuw. Dan de Mystiek; zie daar. In de
I4e eeuw D. getinte liederen, b.v. in het
hs. van Gruythuyse, en D. sprooksprekers
in het Beierse Tijdperk. Onder de liederen
ook de wachterliederen en de ruiterliedjes\
zie daar. In de I6e eeuw de invloed der
Hervorming.
Op letterkundig gebied is de D. invloed
pas in de 18e eeuw van zeer grote betekenis;
dan vertaling en navolging van Von
Haller, Gellert, Schlegel en weldra ook van
Klopstock. Daarnaast Gleim, Gessner,
Kleist, Lavater, Wieland, Herder, Nicolai.
Klopstock vooral werd bewonderd, vooral
als de Christelijke dichter. Van de Kasteele
vertaalde 1798 zijn Oden.
Vooral de Messias van Klopstock maakte
diepe indruk; alleen Le Francq van Berkhey
wilde er niets van weten. Tussen 1776
en 1805 verschenen vier vertalingen, o.a.
van J oh an Meerman. David van Lennep
stelde hem hoger dan Milton.
Johannes Lublink de Jonge vertaalde 1781
—'5 de beroemde Fabelen van Gellert en
de Zedekundige Lessen; Van Alphen vertaalde
zijn liederen. De gezamenlijke werken
van „den Wandsbecker Bode", Matthias
Claudius, verschenen vertaald, met
platen; hoofdman was Feith. Later oefende
dit werk grote invloed op Tollens.
In 1778 verscheen de „Theorie der Schone
Kunsten" naar het Duits van J. F.
30
Duitse Lier 131 Dullaert
Riedel, met bijvoegselen, door Hieronymus I
van Alphen.
Onder Duitse invloed de sentimentaliteit
en de romance. In 1788 vertaalde Feith de
romance Agnes van Stolberg: Rudolf, de
vader, Agnes en haar beide aanbidders sterven
alle vier!
Op het gebied van de roman talrijke vertalingen
van de Duitser Lafontaine.
Veel groter nog was de invloed van D.
wijsgeren als Leibniz, Wolf, Kant; op
kerkelijk gebied die van de „abt" Jerusalem,
die de oorzaak werd van het „afdrijven
der kerk met de stroom der eeuw",
zo als bleek bij Betje Wolff.
Van de drama's van Schiller werden vertaald:
De Rovers, 1789; Don Karlos door
E. M. Post, 1789 en door Westerman, I
1800; Maria Stuart en De Maagd van Orleans
door Kinker, 1807. Deze vertaalde
ook de ode An die Freude, 1805, en Das
Lied von der Glocke. Clarisse schreef een
Ode aan Schiller.
Goethe trok ook dadelijk de aandacht. Die
Leiden des jungen Wert hers, 1774, werd
in 1776 tweemaal vertaald; verder nagevolgd,
o.a. door Rhijnvis Feith. Hinlopen
dichtte een lierzang ter ere van Goethe.
Lessings dramaturgic, zie Spectatoriale
schouwburg. Kotzebue en Iffland beheersten
het Ned. toneel gedurende lange tijd.
In 't begin der 19e eeuw vertalingen van
Holty, Burger, Uhland, Korner, Jean Paul,
Matthison, Claudius. Lulofs, vertaler van
Luise an Voss in proza, 1811; C. ten Hoet
Jr. idem van Hermann und Dorothea. Door
Jean Paul leerde men de humor kennen:
vertaling door Weil and, 1818.
Van geweldige betekenis was de Tiibinger
School op kerkelijk Hervormd gebied,
die in 1835 gevolgd werd door de Groninger
Richting van Hofstede de Groot, waaruit
het Modernisme voortkwam: Leekedichtjes
van De Genestet. Tollens volgde
Schiller na in zijn balladen. Verder werden
in de 19e eeuw tal van romans vertaald:
Zschokke, Hoffmann, Spindler, Tieck;
daarnaast toneelwerk. Duitsers als Hoffmann
von Fallersleben wekten de liefde
voor het Middel-Nederlands.
Over de Invloed der Duitsche Letteren op
de Nederlandsche schreef G. G. Kaakebeen.
Over die invloed in de 2e helft der 18e
eeuw H. C. A. Spoelstra, 1931.
Duitse Lier, zie Duytse L.
Duivel, De —, treedt op in de mysterie-,
heiligen- en mirakelspelen, vaak in een
komische rol, b.v. in de Bliscappen en in
de Vroede en Dwaze Maagd en. In het
Sacramentsspel vervullen de twee duivels
zelfs de hoofdrol. Zie duvelrye. De duivel
verscheen op het toneel, afzichtelijk toegetakeld,
met vreselijke bedreigingen. De indruk
was groot op het volk:
Wy sijn verveert als de duvelen
[komen ende sprecken,
Zy sijn so vervaerlycke van aenzigt
[en hebben soo groote becken.
Studie over De Duivel in het drama der
M.E. van E. J. Haslinghuis, 1912.
Duizend en een Avond, verhalen van vreemde
en Ned. schrijvers, onder redactie van
E. van Lokhorst en C. J. Kelk, 6 delen,
1945.
Duizendjarig Rijk, Geloof aan het ~ , bij
de dichters onder de Reformateurs, vooral
bij Jan Zoet, en onder de Collegianten, b.v.
bij Joachim Oudaen voorspeld in zijn
Voorschaduwing, 1666. Dit Chiliasme opnieuw
bij Da Costa.
Duker, Joannes ~ , zie Duikerius.
Dulces ante omnia Musae (Liefelijk boven
alle dingen zijn de Muzen), Utrechts
dichtgenootschap, 1759, waarvan in 1765
Van Alphen lid was; in Bellamy's studententijd
befaamde letterkundige kring. Gaf
Pro even van Oudheid-, Taal- en Dichtkunde
uit, 1775 en 1782. Leden waren M.
Tydeman, A. v. d. Berg, Van Alphen, Van
de Kasteele, Rhijnvis Feith; dan de eigenlijke
kring van Bellamy: Hinlopen, Kleyn,
Ockerse, Carp en Rau.
Dullaert, Heiman ~ , 1636—'84, uit Rotterdam,
7 jaar leerling van Rembrandt, vriend
van Joachim Oudaen, van Samuel en Frans
van Hoogstraten, de boekhandelaar, wiens
zoon David het leven van Dullaert beschreef
en zijn gedichten uitgaf, 1719. Tot
zijn werken behoren mooie psalmberijmingen.
Verder Minnezuchten en andere gedichten,
die aan Vondel doen denken, o.a.
zijn Passie-sonnetten. Maar zijn werk werd
onverdiend vergeten; Bellamy kende hem;
Verwey vestigde opnieuw de aandacht op
hem in het Tweemaandelijksche Tijdschrift,
1898. Dullaert was ziekelijk; hij bleef ongetrouwd.
Oudaen schreef zijn lijkdicht.
Hij was Prinsgezind en ouderling bij de
Waalse kerk. Hij was zwak en lange jaren
liidend; de dood was hem een verlossin^:
Ik ga door de dood uit mijne duister-
[nissen
Naar 't onuitbluslijk licht, dat in den
[Hemel schijnt.
Studie over hem door J. Wille, 1926.
Behalve zijn oorspronkelijk werk gaf Dullaert
een vertaling van de gedichten van
I Joachim du Bellay.
Dullaert, Joan ~, toneelschrijver, vergeleek
de mannen van N/7 Volenti bus bij razende
leeuwen. Zijn treurspel Karel Stuart of
Rampzalige Majesteit, van 1652, is een navolging
van Vondel. Jan van Leiden en
I Barent Knipperdolling, 1653; derde druk
Dullemen 132 Duyse
1669. Daarna nog veel andere stukken, o.a. I
de vertaling van Mithridate van Racine;
Alexander de Medicis of 't Bedrooge Betrouwen,
1653 opgedragen aan Joan Hulft,
bewindhebber der V.O.C., „Raet van Amsterdam".
Hij vertaalde 7 Verloste Jeruzalem
van Tasso in proza, 1658.
Dullemen, Inez van ~ , geb. 1926, dochter
van de volgende, schreef haar roman Ontmoeting
met de under, 1949.
Dullemen—de Wit, Jo van ~ , zie Jo de
Wit.
Duncan, Mr. Joan —, van Schotse afkomst,
1690—1753, raadsman van Willem IV,
rekenmeester der domeinen, 1732 gezant
naar Berlijn over de erfenis van Willem
III. Hij verzamelde 20 000 pamfletten, die
hij aan het Land vermaakte; nu in de Kon.
Bibl.
Duncanus, zie Donckanus.
Duribeux, Gaston ~ , geboren te Oostende
in 1903, bekend om zijn romans Bruun,
De Laatste Visschers, De Roeschaerd e.a.
Durkerdammer Kramer, zie Overtoomsche
Marktschipper.
Du Toit, zie Toit.
Duutsce loy, Die —, de Duitse wet, namelijk
de Saksenspiegel van Eike von Repkow,
schout in Anhalt, die ± 1220 het Saksische
landrecht optekende. Op hem beroept
Maerlant zich in zijn Wapene Martijn:
Martijn, die Duutsce loy vertelt,
Dat van onrechter gewelt
Eygendoem es comen.
duvelrye, toneeltje in de rederijkersspelen,
waarin duivels optreden, b.v. in het spel
van St Trudo en vooral in het Sacramentsspel,
waar b.v. Lucifer, sittend in de helle,
zijn trawanten oproept:
Bor, waer sy dy, alien der hellen
[ghespuys gruys?
Duyvels, hoe sidt ghy dus stille
[als een muys t'huys?
Als die trawanten verschijnen Sondich
Becoren en Belet van dueghden. Zie Duivel.
Duvilliers, Constant-Amandus ~ , 1803—
1885, schrijver van De Fransquillonade of
dichtproef op de verbasterde Belgen, de
fransquiljons en C°.
Duyfkens en Willemynkens Pelgrimagie,
zie Bolswert. Opnieuw uitgegeven door
Hilletje Ruys, 1910. Zie 00k De Vynck.
Duykers, Louisa ~ , geboren te Antwerpen
in 1869, schreef Katholiek getinte romans
en novellen.
Duym, Frederik ~ , geb. 1674 te Amsterdam,
toneelspeler en toneelschrijver; leefde
nog in 1751. De Gemartelde Deugt hinnen
Thorn, 1728, de geschiedenis van burgemeester
Rosner, die door de Jezuieten op
het schavot is gebracht; het stuk is een
pleit voor vrijheid van godsdienst. De vlugt
van Huig de Groot, blijspel, 1742, en in
't zelfde jaar nog 3 stukken over Hugo de
Groot. In 1743 Menalippe, treurspel, door
de „Heeren Visitators" verworpen, door
Duym verdedigd met opmerkingen van
Corneille. De stof van een novelle van
Boccaccio verwerkte hij in zijn blijspel Het
Leven verwekt in den Do ode, 1745. In zijn
Zaire, hekeerde Turkinne „verbeterde" hij
Voltaire. Van 1745 is 00k zijn treurspel
De broedermoord van Komelis en Joan de
Wilt.
Duym, Jonkheer Jacob —, 1547— voor
1624, uit Leuven, kapitein in 't leger van
de Prins, vestigde zich 1588 te Leiden en
werd er hoofd van de Vlaamse Kamer
D'oraigne Lelie\ in 1608 ging hij naar Brabant.
Schreef 12 toneelstukken, uitgegeven
in het Spiegelboeck, 1600, en het Ghedenckboetik,
1606. Het eerste bevat 6 „spiegels"
van deugden; het tweede 6 spelen ter gedachtenis
aan de moedwil der Spanjaarden:
de moord op Prins Willem, 't beleg van
Leiden, de inneming van Breda enz.
Zijn stukken zijn verdeeld in 5 bedrijven
en gedicht in „de Fransoische maet", 00k
heeft hij komische tussenspelen. Toch is het
nog in hoofdzaak rederijkerswerk. Maar hij
heeft 00k al een figuur als de Spaanse Brabander
en hij is de voornaamste toneelschrijver
van 't eind der l6e eeuw.
Proefschrift van K. Poll, 1898. Door zijn
kunst- en vliegwerk is hij de voorloper van
Jan Vos; zie Nassausche Perseus.
Duymaer van Twist, Mr. Albertus Jacobus
~ , 1809—'87, trok uit met de Leidse studenten;
advocaat te Deventer, 1843 lid v.
d. Tweede Kamer, middenman, maakte een
ontwerp voor de Grondwetsherziening gereed
zonder rechtstreekse verkiezingen,
1847. G. G. van Indie 1851—'56; verbeterde
het muntwezen, regelde de vrije
handel in de Molukken, voerde het Regeringsreglement
van 1854 in, raakte niet
aan het Cultuurstelsel; verleende ontslag
aan Eduard Douwes Dekker en weigerde
hem te ontvangen. Minister van Staat
1857; lid v. d. Tweede Kamer 1858—'62,
van de Eerste 1865—'81.
Proefschrift over hem van Dr. J. Zwart,
1939; beantwoord in Groot Nederland van
1940 door Du Perron: Van Twist geeft
Multatuli gelijk.
Duyse, Mr. Florimond van ~ , 1843—1910,
zoon van Prudens, Vlaams musicus; auditeur-
milifair van Oost-Vlaanderen te Gent,
bekend door zijn verzamelwerk Het oude
Ned. Lied, 1903—'8. Daarin een overzicht
van de schrijvers over het Wilhelmus. Afzonderlijk:
W'tlh. v. Nassouwe, teksten,
vertalingen en melodie.
Duyse
Hij gaf 1882 de Nagelaten Gedichten van
zijn vader uit. Verder Het ierste en het
tweetste musijckboexken van Susato, van
1551.
Duyse, Dr. Prudens van ~ , 1804—'59, uit
Dendermonde, Vlaams dichter, Vaderlandsche
Poezy, 1840; Godfried of de Godsdienst
op 't Veld, dichtstuk van 1842; De
Spellingsoorlog, luimig heldendicht in vier
zangen, 1842. Zie Spelling. In 1851 werd
zijn Verhandeling over den Versbouw door
het Kon. Ned. Instituut bekroond, op voordracht
van Van 's-Gravenweert, van Lennep
en Da Costa.
Van 1849 is De Zang des Germaenschen
Slaefs, een geestdriftig lied van Rotholf,
strijdmakker van Ambiorix, krijgsgevangen
te Rome. Zijn Jacob van Artevelde is een
episch verhaal in 8 zangen, 1859; het was
zijn laatste grote werk.
Tijdens de Belgische Opstand week hij
naar het Noorden uit; in 1836 werd hij
leraar. in 1838 archivaris te Gent en de
grote voorvechter van de Vlaamse Beweging.
„De laatste rederijker". Hij schreef
ook de geschiedenis der Rederijkkamers in
Nederland, uitgegeven door F. de Potter en
F. v. Duyse, 1900—1902.
J. Micheels gaf in 1893 te Gent een uitvoerige
studie over hem uit. Zijn Nagelaten
Gedichten in 10 delen uitgegeven
door zijn zoon Florimond. Standbeeld te
Dendermonde, 1894; gedenkteken op zijn
graf te St. Amandsberg.
Duytsche Academie, van Coster, zie A.
Duytse Lier, 1671, bundel minnedichten van
Jan Luyken; zie daar. Opnieuw uitgegeven
door Dr. Maurits Sabbe in het Pantheon.
Opgedragen aan Antonides, gewijd
„Aan de Juffrouws". Antonides had Mars
de bepluimde helm opgezet, nu zou Luyken
„de schoone Venus met een geschakeerde
rozekrans kronen." Hij zong voor
de „allerschoonste voorwerpzels der aarden".
Boven de gedichtjes staat de zangwijze
aangegeven.
Gedicht voor zijn aanstaande, Maria de
Oudens. 't Boekje heeft 10 afdelingen, elk
met een emblema, liederen, verhaaltjes. In
't eerste deel al dadelijk Lucella met de
verheerlijking van de liefde:
Liefdens-hof braveert het al,
Laat 'et haaglen, laat 'et waajen,
Laat den Hemel blixems swaayen,
Met een sware donder val.
Andere liederen verheerlijken de natuur:
De dageraat begint te blinken,
De Roosjes zijn aan 't open gaan;
De Nuchtre Zon komt peerlen drinken,
De zuyde wind speelt met de blaan.
133 Dijkstra
Daarnaast andere gedichten:
De bloemenkrans braveert de gouden
[kroon,
Die 's konings zorg bij nacht doet
[waken:
Geruster zit men onder daken
Van riet geboud, als op den hoogen
[troon.
Toen Luyken tot bekering kwam, kocht hij
alle exemplaren van De Duytsche Lier op.
Hij kocht er meer op dan er verschenen
waren: men had ze al nagedrukt.
Duyzenddaalders, Sibilla ~, 1731—'89,
trouwde 1753 met Dr. Izaak Bilderdijk\
moeder van Willem\ door de dichter in
geen enkel vers bezongen of herdacht. Zij
had hem, volgens Herinnering aan mijne
Kindsheid, het leven tot een vloek gemaakt
van zijn 5e jaar af.
Dwars, W. A. ~ , 1793—1855, uit Amsterdam,
opgeleid voor predikant, doch te zwak
voor het ambt. Letterkundige en dichter;
zie Vervolgbundel. Zijn ps. W. D—s werd
door Potgieter overgenomen.
Dwinglo, Jacob ~ , zie Duinglo.
Dyalogus (Dat) of twisprake tusschen den
wisen coninck Salomon ende Marcolphus.
Naar de Antwerpse druk van Henrick
Eckert van Homberch in 1501 uitgegeven
door Willem de Vreese en Jan de Vries.
1941.
Dijck, Jacob van ~ , 1567—1631, gezant
van Zweden bij de S. G., vriend van Prof.
Daniel Heinsius, die hem zijn Lof-sanck
op Jesus Christus voorlas. Bredero droeg
hem Moortje en Sp. Brabander op. Scriverius
wijdde hem de Nederd. Poemata van
Heinsius en getuigde:
Al sijn hem wel bewust
de spraecken altemael,
Soo is de meeste lust
tot zijne moeders tael.
Dijk, J. C. van ~ , geb. 1882 te Arnhem,
predikant te Bloemendaal; schrijver van
letterkundige opstellen in Onze Eeuw en
in St em men des Tijds.
Dijkstra, Jelte ~ , geb. 1879 te Grijpskerk,
schrijver van novellen en gedichten in.
Groot-Nederland, De Gids enz., dichter
van schoolliederen, koorliederen en met
Frieso Molenaar van cantates; bekend
schrijver in het Gron. dialect, ook onder
ps. Nikl. Griep; vertaalde o.a. Van den
Vos Reinaerde in 't dialect van 't Oldambt;
redacteur van het maandblad Groningen;
schreef teksten voor Gron. liederen
en zangspelen. Was hoofd van een school
te Groningen.
Dijkstra, Tiede Roels ~ , 1821—'62, medeWercken.
Van Roomse zijde daartegenover echodichten
over de nieutoe predicanten:
Ebbinge Wubben, Dr. C. H. ~, geb. 1874
te Staphorst, onder-bibliothecaris van de
Kon, Bibl, Schreef 1903 zijn proefschrift
over Mnl. Vertalingen van bet O.T. Bewerkte
1932 het slot van Verdams Handwoordenboek
van 't Mnl.
Ecbasis Captivi (L. = de ontsnapping van
de gevangene), het eerste dierdicht, ±
940, van een monnik uit Saint-Evre bij
Toul, in het L. geschreven. In 1834 te
Brussel gevonden door Jacob Grimm, uitgegeven
door hemzelf in 1838, door E.
Voigt 1875. De schrijver verwerkte fabels
van Esopus, maar ook Arabische verteIlingen.
Zie ook Y'sengrinus,
echo-dicht, bestaat uit vragen, door een zogenaamde
echo beantwoord. Zo die van
Heynsoon Adriaensen; zie Retborica. Hij
long de vraag; zijn zoon gaf het antwoord:
Wat sijn nu Papen en Moniken,
die songen als een lijster?
stichter v. h. Selskip for Fryske Tael en
Scbrijtenkennisse in 1844; 1858 archivaris
van Friesland. Medewerker aan het ts.
Iduna. Dichter; verzamelde Friese sagen en
sprookjes; vertaalde de Mhd. Kudrun.
Dijkstra, Waling ~, 1821-1914, Fries
schrijver en voordrager; De Priske Tbll
Ulespegel, 1860. Novellen, dichtstukjes,
toneelwerk. Fries Woordenboek, 1910'
II. De Friese volkskunde behandeld in
zijn werk Uit Pries lands Volesleoen, 2
delen, 1895. Gedenkteken te Leeuwarden
voor Waling-om. Hij was eerst bakker,
dan boekverkoper; droeg voor op winter[
ounenocbten; de Friese Redacteur van
Sljucb: en Rjucbt; schrijver van romans en
van 33 tonee!stukken. Over zijn Leven en
Werk een beschrijving door zijn zoon ].
'W. Dijkstra, 1949.
Dyserinck, Ds. Dr. Johs. ~, 1835-1912,
uit HaarIem, beschreef 1903 het leven van
Nicolaas Beets. Zo had hij in 1881 een Ter
Nagedachtenis gewijd aan Jacobus Bellamy
bij de onthulling van de gedenksteen te
Vlissingen. Hij schreef 1884 Hulde aan
W o/ff en Deben en gaf in 1904 haar Brieuen
uit. Van 1908 is zijn boek over Haverschmidt;
van 1907 Ver Huell; van 1908
ook H et Studentenleuen in de Litteratuur.
("De Medewerkers van Klikspaan".)
Doopsgezind predikant.
134 Economische Liedjes
Wat sijn 't dan voer lieden, trotsich
en vermeten?
Valsche profeten.
Wat hebben sy onder hun schaepsc1eet
ghedolven?
Grijpende wolven.
Een echo-dicht is ook Vondels Gesprek op
bet Graf van Oldenbarneuelt, 1619.
In de vorm van een echo-dicht het toneel
tussen Velzen's schildknaap en Timon de
Tovenaar, die geraadpleegd wordt over de
uitslag van de onderneming tegen Floris V
in Hooft's treurspel Geeraert van Velsen.
Echtscheiding, De ,....,;, een van de bekendste
gedichten van Tollens, met nawerking van
Feith: de rechter, die de zaak voor zich
krijgt, schreit mee. Vee! voorgedragen.
Echtscheiding van Jan Klaaz en Saartje
jans, zie Asselijn en Jan Klaaz.
Eckart, 1260-1327, Dominicaan; "de vader
der Duitse mystiek", te Keulen. Zijn leer
na zijn dood veroordeeld, 1329. Zie mystiee.
Zijn tractaten, sermoenen en exernpelen
zijn herhaaldelijk vertaald; 14e eeuw.
En ook bestreden, o.a. door Jan van
Leeuwen, de kok VCil1 't klooster Groenendael
van Ruusbroec; v66r 1355. Over Meister
Eckart en de Ned. mystiek een artikel
van De Vooys in 't Ned. Arch. v. Keregescb,
Zie ook Ruusbroec, Gustav Landauer's
bloemlezing uit Meester Eckhardt's
mystieke geschri/ten werd in 't Ned. vertaalJ.
H. Aalbers verzamelde een nieuwe
bloemlezing en schreef er een I nleiding bii,
1939.
Eckeren, Gerard van ~, ps. van Maurits
Esser.
Eckhardt, Meester I"-w, zie Eckart.
Eckmar, F. R. ~, ps, van Jan de Hartog als
schrijver van detective-verhalen.
eclogae (uitgezochte gedichten), de naam van
een 10-tal idyllen van Vergilius, ± 40 v.
Chr. Geleidelijk verkreeg ecloga de betekenis
van idylle,
Economische Liedjes, van Betje Wolff, tot
opvoeding van het volk, tot verlichting en
verzachting van zeden "van de mindere
man", en tot verbetering van de volkszang,
1781; eerste werk met Aagje Deken samen.
De 3 deelties bevatten samen 120 Iiedjes
bij 120 plaatjes; er kwamen tot 1792 acht
drukken van, ofschoon de prijs niet gering
was. Gezongen op bekende wijzen. Opwekking
tot braafheid, vroornheid en vooral
tot tevredenheid, dankbaarheid en plichtsvervulling:
De vrolijke Eindermeid, De
dankbare dienstmeid,
De Economiscbe Liedjes waren zo in trek,
dat een Amsterdamse uitgever in 1781
reeds Matrooze Liedjes uitgaf als een "vervolg'
er op, ofschoon ze in 't geheel niet
van Betje of Aagje waren.
Bijster.
E.
Wat sullen sij nu moeten doen,
dese geleerde clercken?
Diikstra
Ecrevisse 135 Eeden
Ecrevisse, Mr. Peter -", 1804-'79, geb. te
Obbicht bij Sittard, 1839 vrederechter te
Eeklo, schrijver, o.a. van De Bokkenrijders,
1845, en van veel verhalen. De Nicht uit
de Kempen, 1864. De Teuten, 1844; 2e
druk De drossaert Clercx, 1846.
edele conste, de edele kunst, n.l. die der
Kamers van Rethorycke volgens hun eigen
hoge opvatting; gering geschat door de
Renaissance-dichters, te beginnen met Jan
van Hout, die de klassieken volgden. Bij
hem was nog meer verheerlijking der
poezie, maar het was andere poezie, Zie
poetiee.
Edelman onder de ploerten, Een -..., pleidooi
van Van Vloten voor Onno Zwier
van Haren; zie daar.
Edewaert, Vanden derden -..., geschiedwerk
van Jan van Boendale over de strijd van
Eduard III van Engeland tegen Frankrijk,
1338-'40, die van Antwerpen uit gevoerd
werd. Fragment van 2000 regels bewaard;
1347. Uitgegeven door J. F. Willems,
1840.
Edipus, Koning -..., treurspel van Sofokles,
I. door Vondel vertaald, 1660. Opgedragen
aan Joan Huydecoper, heere van
Maerseveen, burgemeester van Amsterdam.
De stukken van Sopbokles voeren helden
ten tonele, die vruchteloos tegen het noodlot
strijden. 20 Oedipus, als vondeling opgevoed,
die zijn vader, de koning van
Thebe, doodt; met zijn moeder trouwt; dit
vernemende zich van het licht der ogen
berooft en als balling zijn rijk verlaat.
II. vertaling van Bilderdijk, 1779, Edipus,
koning van Thebe, in 1789 gevolgd door
De dood van Edipus, de vertaling van Oedipus
op Colonus.
Editha, zie E. ]. Hasebroek.
Eduard van Gelre, 1336-'71, zoon van
Reinoud II en Eleonora van Engeland, zette
1361 zijn broer Reinoud III (de Dikke)
gevangen op 't kasteel Nijenbeek en regeerde
voortaan als hertog. Sneuvelde tegen de
hertog van Brabant.
Zijn tragisch einde gaf Jacob van Lennep
aanleiding tot het dichten van de "legende"
E. v. Gelre; 1847. Van Lennep had
verklaard, geen verhalende dichten meer te
schrijven na het optreden van Beets. Nu
antwoordde deze:
Van Lennep, mooi is 't niet,
Dat gii mij hebt bedrogen,
Maar mooi en meer dan mooi is 't lied,
Waardoor gij 't deedt.
Hetzelfde onderwerp in treurspe1vorm door
Van Oordt, 1902, uitgegeven 1909.
Eeckel, Herwin -..., pseudo van Hilarius
Alleays.
Eeckels, Constant -..., geb. 1879 te Antwerpen,
R.K. schrijver en dichter. Medeoprichter
van het ts. Vlaamscb« Arbeid. Hi]
was eerst drukkersgezel, toen klerk, daarna
ambtenaar aan 't min. v. Laodbouw te
Brussel; t 1934.
Eeckhout, loris ,...,." geb. te Deinze 1887,
aalmoezenier te Gent, Vlaams schriiver en
criticus. Ben inleiding tot Karel V. d.
Woestijne, 1936. Onze Priester-dicbters,
1922. Proza van Vlaamscbe priesters, 1923
-'27.
Eeclo, stad in O. Vlaanderen, ten Z. van
Aardenburg. Standbeeld van Ledeganck,
onthuld 1897 met de eerste Vlaamse rede
van kroonprins Albert.
Eeden, Dr. Frederik van --.., 1860-1932,
geb. te Haarlem; schreef als student toneelstukjes:
Het Sonnet; Frans Hals; Het
Poort]e, 1884; De student tbuis, 1886; Don
Torribio, 1887. Van betekenis zijn pas De
Kleine Johannes en Johannes Viator, 1892.
Ais socioloog kwam hij tot zijn cooperatieve
communistische hoeve Walden te Bussum,
die weldra te niet ging.
De naam Walden is de titel van een boek
van de Am. schrijver H. D. Thoreau, 1886,
vertaald in 1902 door Suze de Jongh van
Damwoude. In 1903 verscheen een scherpe
kritiek, Braga op Walden door N. N. (d.i.
J. H. de Veer). Henriette Holst Hendrix,
een journaliste, had reeds in 1901 uitgegeven:
Ben week in de Kolonie der Internationale
Broederscbap,
Als criticus is Van Eeden vooral de dichter
van Grassprietjes of Liederen op het gebied
van Deugd, Godsvrucht en Vaderland,
door Corne1is Paradijs, oud-rnakelaar in
granen, onder het motto:
Dankt allen God en weest verblijd,
Omdat gij Nederlanders zijt!
Twee regels ontleend aan Beets, die met
Ter Haar en vooral Ten Kate scherp aangevallen
werd, 1885. De huiselijke poezie
werd geparodieerd:
Ach hemel, wat moet ik beginnen!
Dat God zich nu mijner erbarm!
De dokter ging flusjens naar binnen,
En reeds is de luiermand warm.
"Verse lauwerblaadjes" werden gevlochten
om de hoofden van Neerlands "Dichterhelden";
het Predikantenlied was een "hulde"
aan onze geestelijke stand:
Ten Kate! Ten Kate!
Hoe glanst gij in uw state
Van ethisch en irenisch licht!
Beheerscher van 't godsdienstig dicht!
Van Eeden was een van de voornaamsten
in de Beweging van Tachtig, medeoprichter
van De nieuwe Gids, 1885. Trad uit
de redactie 1894, omdat "de ethische
schoonheid meer moest worden gehandhaafd."
De eerste jaargang van de Nw.
Gids begon met het eerste hoofdstuk van
Eeden 1 36 Eerekrans van Rethorica
De Kleine Johannes. In 1905—'6 schreef
Van Eeden er een twede en derde deel bij,
met een scharenslijper Marcus Vis als
Christusfiguur; vergeleken bij het zeldzaam
mooiste eerste deel van geen waarde. Daarover
een ^studiebeeld" van P. Landsberg,
1924.
Verder schreef Van E. zijn Studies, 1890—
1908; dan gedichten als Van de Passielooze
Lelie; Ellen, een Lied van de Smart,
1891; het wijsgerig gedicht Het Lied van
Schijn en Wezen, 1895; vertalingen van
Rabindranath Tagore, een Hindoe-wijsgeer.
Van 1902 is zijn geschrift Over Woordkunst,
een felle aanval op de Ntv. Gids,
waarin hij betoogde dat de volgelingen van
Perk en Kloos door hun rethoriek weer
vervallen zijn in dezelfde fouten, door
Kloos zo heftig bestreden. Dit werd ook
betoogd door Van Deyssel: Over Wankunst.
Verder Langs de Weg, verspreide opstellen.
Ook de Brieven aan Henri Borel zijn
uitgegeven.
In 1922 ging Van Eeden tot de R.K. Kerk
over. Zijn toneelwerk is weinig gespeeld:
De broeders, tragedie van het recht, 1894,
in verzen; Lioba, drama van trouw, 1897,
ook in verzen; Minnestral, 1907, over het
communisme; 1Jsbrand, 1908, de miskende
profeet; Het Bel oof de Land, 1909, spot
met zijn eigen mislukte kolonie Walden\
De Heks van Haarlem, 1915, historisch
toneelspel.
Van de koele meren des doods, 1901, is
een psychologische roman over een zenuwlijderes.
Een romantisch toneelwerk leverde
Van Eeden in zijn Bokkenrijders, van
1917.
Over hem schreef Dr. G. Kalff Jr., De
Psychologie van den Tachtiger, 1927; „niets
meer dan een zwaarlijvig schotschrift",
schreef Greshoff. Dr. W. H. v. Tricht
wijdde 1934 zijn proefschrift aan Van
Eeden, Denker en Strijder. Feber schreef
over zijn Ontwikkelingsgang, 1922. In
1939 verscheen uit de nalatenschap van
Verwey F. v. Eeden, aan de hand van brieven,
beoordeling van Van Eedens werken.
Zie ook Lieven Nijland en H. Padberg.
Van Eeden was getrouwd met Martha van
Vloten, een dochter van Dr. Johannes; hij
was de zwager van Albert Verwey. Het
huwelijk werd ontbonden.
De studie van Verwey is een vernietigend
vonnis (M. ten Braak).
Van Eeden's Dagboek is uitgegeven. Het
9e (laatste) deel verscheen in 1946. In de
U.B. te Amsterdam bevindt zich het Van-
Eedenmuseum. Liber Amicorum, 1930,
aangeboden door Van Deyssel, Verwey
e.a. Monument te Bussum, 1950.
Eeghen, Jakob van ~ , 1818—'34, te Am*
sterdam. Een Keuze uit zijn Nagelaten Gedicht
jes werd uitgegeven 1835.
Eekhoff, Wopke ~ , 1809—'80, archivaris
van en uitgever te Leeuwarden, schreef
heel veel over de geschiedenis en aardrijkskunde
van Friesland; over Friese spreek*
woorden; Bijzonderheden omtrent Borger,
1842; Bloemlezing uit Starter, 1862. Levensschetsen
van Friezen. Levensbeschou*
wing van Dr. Eeltje Halbertsma.
Eekhout, J. H. ~ , geb. te Sluis in 1900,
journalist, dichter en romanschrijver: De
Boer zonder God, 1933; Patriciers, 1934,
met beschrijving van het prachtige land
van W. Zeeuws-Vlaanderen; Warden, een
koning, 1937. Gilga?nesj, 1934; Tijl Uilens
pie gel. In 1939 gaf hij een dichterlijke
vertaling uit van het Finse heldendicht
Kalevala naar het Duits van Schiefner. In
1942 een bloemlezing, De betoverde pelgrim,
uit Eekhouts werk, door R. Houwink.
— Zijn Hart van Holland, „keur uit
onze historische zee-lyriek", 1941, lokte
ernstig verzet uit van de uitgever Nijhoff,
daar alle verzen voorkomen in Varen en
Vechten; zie daar. Van 1941 is ook de
roman Pastoor Poncke van Damme.
Eelen, Jan ~ , geboren te Antwerpen in
1877, schreef gevoelige gedichten en vertaalde
verscheidene werken van Maeterlinck.
Eembd, Govert van der ~ , rederijker te
Haarlem, volgde Hooft na in Haerlemse
Belegeringhs Treur-Blij-eynde-Spel, 1619
gespeeld door de Wyngaerd-ranken, en in
het treurspel Sophonisba, 1620, gebouwd
naar Seneca's model. Hij vertaalde 1618
Den getrouwen Herder van Guarini.
Een en dertig uit, of beurt om beurt, dat is
zooveel klinkkerts, bestaende in lof, verwyt,
aanmoediging en eersporen: opgezongen
voor en na de bevochte zegen tegens d'Engelsche
vloot. Amst, 1666. Gedichten op
de Ruyter, de stad Amsterdam, Duke of
York, Corn. Tromp, de Oost Ind. Comp.,.
v. d. Hulst, e.a. Door D.J.V.P.
eenheid van handeling, plaats en tijd, zie
Aristoteles.
Een is noodigh, lijfspreuk van Carel van
Mander.
Eens Meien morgens vroe, een van de minnedichten
van hertog Jan I van Brabant.
Eenzaamheid, De —, uitvoerig gedicht van
Rhijnvis Feith, met dezelfde sombere stemming
als De Wereld, welk stuk in dezelfde
band uitgegeven werd in 1821.
Eerbeek, J. K. v. —, ps. van M. Boss.
Eerekrans van Rethorica, verzameling van
stukken, voorgedragen op het „Kerkmis-
Feest" van Noordwijk-Binnen, 1709. Deelnemers
waren de Kamers van Noordwijk,
Eerenbeemt 1 37 Effen
Wassenaar, Schiplui, Schiedam, Scheveningen
en Katwijk.
Eerenbeemt, pater Dr. B. C. J. M. van den
~ , leraar; in 1935 Het Kind in onze
Middeleeuwsche Literatuur (diss.); Vondel
en Engeland (Vondelkroniek, 1935); Joseph
in Dothan (id., 1939).
Eerenbeemt, Herman van den ~ , 1890—
1951, letterkundige, red. v. het R.K. weekblad
Opgang; uitgever. Dichter van toneelspelen:
Judith, 1916; Samson, 1918; heldenspelen
in verzen.
Eerloos, drama van W. G. van Nouhuys,
waarin de kas van de Rijksontvanger bestolen
wordt door zijn zoon; veel opgevoerd,
ook vooral door rederijkerskamers.
Eerlooze, De ~ , toneelstuk van Multatuli,
1843; later omgedoopt als De Bruid daarboven.
Zie daar.
Eerste Bliscap, zie Bliscap.
Eerste Dag eens nieuwen Levens, De ~9 de
eerste historische roman van Schimmel,
1855; de overgang van Enkhuizen naar de
Prins in 1572.
Ees, Anny van ~ , geb. te Leiden 1896, zie
v. d. Lugt Melsert.
Ees, J. C. van ~ , geb. te Leiden 1896, toneelspeler;
leider van de hoorspelen van de
A.V.R.O.
Eeuw, Twaalfde ~ , oudste overblijfselen
der Ned. letteren; Van Veld eke.
Eeuw, Dertiende ~9 tijd van de vertaalde
en nagevolgde ridderromans. Vanden Vos
Reinaerde. Dichterlijke werken van Hadewych.
Didactisch en lyrisch werk van Maerlant,
1235—1300.
Eeuw, Veertiende —; school van Maerlant:
Jan van Boendale. Mystiek van Jan van
Ruusbroec. Sprooksprekers: Willem van
Hildegaersberch. Abele spelen en sotternieen.
Verval der ridderromans. Vervolg
op Reinaert. Marialegenden als Theophilus
en Beatrijs.
Eeuw, Vijftiende ~ , Dire Potter, Der Minnen
Loep\ opkomst der Kamers van Rethorycke;
heiligen- en mirakelspelen; Eerste
Bliscap; Mariken van Nimwegen; Sacramentsspel.
Uitvinding der Boekdrukkunst.
Ridderromans verwerkt tot volksboeken.
Geestelijk en wereldlijk lied. Stichtelijk
proza van de moderne devotie.
Eeuw, Zestiende —•, bloei der Rederijkers:
Cornelis Everaert; Matthijs de Casteleyn.
Zinnespelen: Elckerlijc. Opkomst der Hervorming:
1°. in de Rederijkersstukken; 2°.
in de Souterliedekens; 3°. Psalmberijmingen;
4°. Geuzenliederen. Daartegen Anna
Bijns. Opkomst der Renaissance; zie daar.
Twespraeck der Nederduitsche Letterkunst:
taalzuivering onder leiding van de Egelantier.
Proza: Biencorf van Marnix. Wilhelmus.
Coornhert, Spieghel en R. Visscher.
Eeuw, Zeventiende ~ , bloeitijd der Renaissance:
Hooft, Bredero, Coster, Cats, Huygens,
Starter. Eerste Duytsche Academic
Vondel. De Gouden Eeuw. 't Nieuwklassieke
drama. Het Houwelyck van Cats.
Proza: Statenvertaling en de geschiedwerken
van Hooft. Schouwburg van Amsterdam.
Stukken met kunst- en vliegwerken;
Jan Vos. Kluchten. De blijspelen van Michiel
de Swaen, Willem Ogier, Bernagie,
Alewijn en van Asselijn; Jan Klaaz. Godsdienstige
werken van' Van der Wielen,
Revius, Jan Luyken, Camphuysen, Poirters.
Eeuw, Achttiende ~ , Tijd der Dichtgenootschappen,
maar ook van Poot, Langendijk
en de Van Harens. Proza van Van Effen
en Stijl. In het laatste vierde deel opgewekt
leven: de Verlichting: Bellamy, Feith,
Van Alphen. Proza van Wolff en Deken.
Eeuw, Negentiende —; Vrijheidsdichters:
Helmers, Loots. Liberalen en hun bestrijders,
de anti-revolutionnairen Bilderdijk en
Da Costa. Sedert ± 1830 de Romantiek:
Potgieter, Van Lennep, Mw. Toussaint,
Oltmans. Copieerlust des Dagelijkschen
Levens. Humoristen. Opkomst der Vlaamse
Beweging: Jan Frans Willems, Conscience,
Ledeganck, Van Duyse.
Begin der Vernieuwing: Multatuli, Vosmaer.
Kritiek: Busken Huet.
Beweging van Tachtig: Jacques Perk, Kloos,
Nw. Gids. In Vlaanderen: Gezelle; Van
Nu en Straks; Pol de Mont; De Geyter.
Eeuw, Twintigste ~ , Verwey en de Beweging;
Van Eeden. Socialistische kunst: Gorter,
Mw. Roland Hoist, Adama van Scheltema,
Heyermans. De moderne roman: De
Meester, Robbers, A. M. de Jong. Kritiek:
Dirk Coster; E. du Perron. Ontplooiing in
velerlei richting: Chr. en R.K. dichters en
schrijvers; grote ontwikkeling in Vlaanderen;
opkomst van het Afrikaans. Dialectliteratuur.
Eeuwgetij der Heilige Stede te Amsterdam,
gedicht van Vondel ter ere van het Mirakel
van Amsterdam van 1345, toen een wonderdoende
H. Ouwel werd ontdekt, die sedert
in de Kapel der Heilige Stede bewaard
werd tot de dagen der Hervorming; 1645.
Zie ook Marius.
Eeuwgetij, Nederlands ~ , bundel klinkdichten
van Izaak van Nuyssenburg, 1772.
Effen, Mr. Justus van ~ , 1684—1735, tijdgenoot
en vriend van Swift. Hij bleef bekend
door zijn Hollandsche Spectator, een
weekblad. In 't begin schreef hij in het F.
Hij was geb. te Utrecht als zoon van een
officier, werd huisonderwijzer bij voorname
familien, en gezantschapssecretaris. Maar
hij keerde zich af van het F. en schreef
1731—'35 voor zijn Spectator zijn 400 vertogen,
aanschouwelijke schetsen over het
Effen 1
Hollandse leven, geschreven door iemand
die het buitenland gezien had.
Hij was in Engeland en Zweden geweest;
van 1724—'27 woonde hij met zijn leerling
Huysman te Leiden en promoveerde er
zelf ook. Daarop ging hij met een andere
vroegere leerling, graaf van Welderen, als
gezantschapssecretaris naar Londen. Door
diens bemiddeling is hij in 1732 commies
geworden van 's Lands oorlogsmagazijnen
te 's-Hertogenbosch, zodat hij sedert tijd
had voor zijn letterkundig werk. Zijn bekendste
schets is Kobus en Agnietje, een
burgervrijage.
Het Frans was Van Effens tweede moedertaal.
In 1711 was hij lid van een letterkundige
kring, waar alles in het F. behandeld
werd. Deze Haagse kring gaf van 1713—
'36 een tweemaandelijks tijdschrift uit
Journal de la Haye. Hierin werd ook in
sterke mate de aandacht gevestigd op het
werk van de Engelse wijsgeren, dichters
en schrijvers. Van Effen waardeerde in het
bijzonder het weekblad The Tatler (De
Praatvaar) van Richard Steele, 1709, met
Joseph Addison als voornaamste medewerker,
dat over allerlei vraagstukken handelde.
Van Effen gaf van Mei 1711—Dec.
1712 het weekblad Le Misantrope (Mensenhater)
uit; werkte daarna 1713—'21
aan Le Journal Litter air e\ stichtte 1718 het
weekblad La Bagatelle en in 1724 Le
Nouveau Spectateur Frangais.
Van Effen had in E. kennis gemaakt met
Newton, Swift en Pope; was er lid geworden
van de Royal Society. Hij vertaalde
1710 werk van Shaftesbury, een pleidooi
voor verdraagzaamheid van Swift, 1721; de
vrije gedachten over godsdienst van Mandeville,
1722. In 1731 begon hij met zijn
weekblad De Hollandsche Spectator, hij
had nu vrijmoedigheid genoeg, om voor
zijn eigen volk als mentor en moralist op
te treden. Maar hij vermeldde zijn naam
niet, ook nog niet, toen zijn blad tweemaal
in de week verscheen.
Nu keerde hij zich tegen het gebruik van
F. woorden in 't Nederlands en tegen de
navolging van F. zeden en gebruiken in
het algemeen. Hij was de eerste, die Robinson
Crusoe van Defoe vertaalde.
Zijn blad maakte opgang, toen hij in het
6e Vertoog de mildheid en in het 8e de
kloekmoedigheid der Hollanders geprezen
had. Maar meer was er te laken: het provincialisme,
de onverdraagzaamheid, de
schijnvroomheid, de bekrompenheid, de
gulzigheid, de malle moeders, de petitsmaitres
(fatten).
Medewerkers waren P. A. Verwer, Snakenburg,
Mr. J. Elias, Jan van Rijsen, W.
Suderman en Lucas Pater, die echter samen
8 Eichstorff
nog niet het tiende leverden van de vertogen.
N. G. v. Kampen schreef een studie over
Justus van Effen en de prozastijl. De
Brieven en Uitboezemingen van de Oude
Heer Smits zijn geheel in de geest en in
de stijl van Van Effen.
Van Effen geschetst in Leven en Werken
door Dr. W. Bisschop, 1859. Zijn vertrouwdste
gegevens zijn uit de levensbeschrijving
door P. A. Verwer in de 2e druk
v. d. Spectator.
Proefschrift over Van Effen van Dr. W.
Zuydam, 1922.
Van Effen als criticus in de Spectator
volgde Horatius en Boileau; zie Kritiek;
ook prijst hij Telemachus van Feitama; hij
veroordeelde de dichtgenootschappen in hun
eigendunkelijkheid.
Van Vloten gaf een bloemlezing uit Van
Effen in het Pantheon; Koopmans bezorgde
een bloemlezing met Inleiding in de
Bibl. v. Ned. Lett. In 1889 had Stellwagen
ook al een Bloemlezing uitgegeven met Inleiding.
Egelantier, zie Eglantier.
Eggink, Clara ~ , geb. 1906 te Utrecht,
nu Mw. Bloem, verwierf in 1940 de Van
der Hoogt prijs met haar dichtbundel Het
Schiereiland. Schreef ook kritieken in Den
Gulden Winckel en 't Critisch Bulletin.
Egidius, reizende zanger uit de l4e eeuw,
alleen bekend door twee klaagliederen van
zijn gezel bij zijn dood:
Egidius, waer bestu bleven?
Eglantier (wilde roos), De ~ , zie In Liefde
Bloeiende.
Eglentiers Poetens Borstweringh, leer der
dichtkunst van Rodenburg, 1619. Zie daar,
en ook Poetiek. Bevat ook 80 Liefds-zinnebeelden,
3 tafelspelen, 11 bruiloftsdichten
en 200 klinkdichten.
Egmond, Klooster van ~, gesticht door
graaf Dirk I; stenen gebouw onder Dirk
II, 977; bekend om zijn boekerij,, aanvankelijk
alleen, later vooral L. boeken. De
boekenlijst van broeder Baldewinus werd
uitgegeven door Van Wijn in zijn Huiszittend
Leven en opnieuw door Dr. H. G.
Kleijn, 1887.
Egmond en Hoorne, De Dood van de Graaven
~ , treurspel van Asselyn, 1685; de
kerkeraad van Amsterdam kwam er tegen
op, omdat Alva in dit stuk de Hervorming
scherp veroordeelt.
Eiber van Egmond, De ~ , berijmde overlevering
van Jacob van Lennep, ingevoegd
in de „legende" van Jacoba en Bertha; de
ooievaar, die tot dank een gouden ring
meebrengt.
Eichstorff, P. F. L. von ~ , 1799—1848, uit
Oldenburg, 1816 kadet der artillerie in
Eigenbaat 139 elegie
Ned. dienst, sedert 1827 ontvanger. Vertaalde
de Frithjofs Saga van Tegner, 1851.
Bracht Ned. gedichten in 't D. over.
Eigenbaat, De ~ , deftig gedicht in alexandrijnen
van Bemardus Bosch, in 1785 geparodieerd
door Kinker in een paar honderd
trippelverzen.
Eigenbaat, Tieranny van ~ , zie T.
Eigen Haard, geillustreerd weekblad, opgericht
1875. In 't begin was Jeronimo de
Vries de voornaamste medewerker; redacteur
in 1886.
Eigenhuis, Jan ~ , 1866—1944, uit Aalsmeer,
hoofd van een school te 's-Gravenhage
1902—'22. Beschreef in zijn verhalen
het leven in Waterkerk (Aalsmeer) en de
Vlaspolder, d.i. de Haarlemmermeer. De
De roman Groei is uit de onderwijzerswereld.
Eigen Volk, tijdschrift voor volkskunde onder
redactie van J. Rasch, 1929- Zie Volkskunde.
Eiland van Verwarring, Het ~ , blijspel van
Elvervelt\ zie daar. Bewerking van de
Menaechmi van Plautus.
Eilkema de Roo, J. —', zie J oh. Tersteeg.
Ekama, Dr. C. ~ , 1824—'91, stadsgeneesheer
te Haarlem, bibliothecaris van Teyler's
Stichting, Keizer van de Wijngaertrancken
tot de opheffing 1874, bekend om
zijn kostbare verzameling boeken en platen;
schreef veel over geschiedenis, vooral
van Haarlem.
Elbers, Elisabeth —, Afrikaanse dichteres.
Elberts, W. A. ~ , 1820—1903, kostschoolhouder
te Leiden 1850, schoolhoofd te
Zwolle 1857, leraar a. d. Rijks H.B.S. aldaar,
1867. Schreef behalve veel werken
voor de school en over geschiedenis Chronologische
Handleiding van de Ned. Letterkunde,
1843. Bewerkte 1878 voor
Noord-Nederland de eerste druk van het
Biografisch Wdh. der Letterkunde; 2e
druk door Frederiks en Van der Branden.
Elburg, Jan G. ~ , geb. 1919, dichter van
Klein T(er)reurspel, 1946 en van Door de
Nacht, 1948.
Elckerlyc, Spiegel der Salicheit van ~,
moraliteit uit de 2e helft der 15e eeuw.
Elckerlyc is het mensdom; dit stuk herinnert
aan het uur van de dood. De Dood
daagt Elckerlyc voor Gods rechterstoel;
Elckerlyc die zonder zorgen geleefd heeft!
Gezelschap, Vrienden, Magen, Het Goed
en Kracht weigeren hem te vergezellen,
maar Deugd en Kennis gaan mee en helpen
hem in de hemel.
Het stuk is van Pieter Dorland van Diest,
die de priesters in hoge ere houdt, vrij
zeker zelf een priester. Volgens Th. de
Jager in het ts. Roeping van 1943 moet
daarom Anthonis de Roovere de dichter
geweest zijn. Hij begint het stuk met God
zelf, in verheyenheid ten troon gezeten, die
de verschrikkelijke Dood afvaardigt, om de
zorgeloze Elckerlyc in zijn schitterend gewaad
te halen. Het stuk werd ± 1485 op
een Landjuweel te Antwerpen bekroond.
Het is niet geheel zeker, dat het stuk geen
vertaling is van het E. zinnespel van Every
Man; waarschijnlijk is het Ned. spel in het
E. overgebracht evenals Marieken van Nimwegen.
Uitgeg. d. Logeman te Gent 1892 en 1902;
Dr. K. H. de Raaf, 1897; ook door H.
Endepols. Prof. Dr. J. v. Mierlo schreef:
De prioriteit van Elckerlijc tegenover
Everyman gehandhaafd, 1948. Dan Nieuwe
bijdragen met een geemendeerde uitgave,
1949.
Het Ned. stuk werd door de humanist
Christianus Ischyrius omgewerkt tot een
L. drama Homulus, 1536. De uitgever was
een Keulse drukker Jasper van Gennep.
Deze gaf in 1540 een D. drama Homulus
uit, dat in 1556 weer in 't Ned. vertaald
werd. Uitgegeven door J. W. v. Bart,
1904.
Bovendien behandelde de Ned. humanist
Macropedius dezelfde stof in zijn drama
Hecastus, 1538, in Hervormde zin.
Elckerlyc werd vertoond door Willem
Royaards in 1909; Dr. P. H. v. Moerkerken
schreef daar een inleiding bij. In
Salzburg werd de D. bewerking Jedermann
als openluchtspel opgevoerd. In 1951 op
voering van Elckerlyc op de Markt van
Delft. Elckerlyc-studien van L. Willems.
1934; over Elckerlyc van J. W. Muller,
1935. De stof werd bewerkt door Isaac
Vos; zie daar.
Elck wat wils, zinspreuk van Roemer Visscher;
ook wel elck syn tydt.
Elden, Gerard van —•, is de schuilnaam van
een in 1923 geboren Vlaams dichter. Gaf
met Frank Meyland en Luc van Geertsom
Podium uit. Werkte mede aan De Faun en
aan Nieuw Gewas.
Elebaers, Karel ~ , geboren te Antwerpen in
1880, schreef gedichten, verhalen en essays,
o.a. een studie over Walschap.
Elegast, roofridder uit nood; zie Karel ende
Elegast. Elegast = Elvegast, de Elfenkoning;
D. Alberich, verfranst tot Aubry,
Auberon, Oberon. In de Mnl. roman heeft
Elegast nog heel wat van de elfennatuur:
hij kan sloten laten openspringen, met toverwoorden
iemand doen inslapen en de
taal der dieren verstaan. Zie Oberon.
E-legende, van J. van Lennep; zie A-saga.
elegie = klaaglied; weemoedig gedicht ter
uitdrukking van verloren geluk of verdriet.
't Menschelijk Leven van Willem van Haren;
Ode aan den Rijn van Borger; Ada
Elektra 1
van Holland door Staring; De Ledige Stoel
van De Bull; Lijkzang op mijn Dochtertje
en Vertroostinge aan Geeraart Vossius van
Vondel; Brugge van Ledeganck.
Elektra, dochter van Agamemnon en Klytemnestra,
vrouw van Pylades, spoorde haar
broeder-Orestes aan, de dood van Agamemnon
op Klytemnestra te wreken. Treurspel
van Sophokles, vertaald door Vondel, 1639,
opgedragen aan Tesselschade.
Elger, Mr. Willem den ~ , 1677—1703, uit
Den Haag, schrijver van uit het F. vertaald
toneelwerk, o.a. Wagt me voor dat Laantje,
klucht, 1698. Zijn Rotterdamsche Arcadia
verscheen 1699 en opnieuw 1726. Verder
Zinnebeelden der Liefde, 1732.
Elias = Elius, de Zwaanridder.
Elias Michielsz., Mr. Jacob ~ , 1698—1750,
uit Amsterdam, gedeputeerde ter Generaliteitsrekenkamer
voor Utrecht, dichter van
kluchten, medewerker aan Van Effens Spectator;
lie Snakenburg.
Elias, Michel ~ , 1650—1702, toneelschrijver
te Amsterdam, schreef 1693 en '94 Waersckouivingen
aan de E.E. Heren Regenten
van de godshuizen over de directie van de
Schouwburg. Daarin o.a. dat er te weinig
kleren zijn, zodat verschillende natien met
hetzelfde gewaad op het toneel verschijnen.
Zelf dichtte hij de klucht De ontvoogde
vrouw, 1688; De bekerde dronkaart, 1691.
Eline Vere, roman van Louis Couperus,
1889, waarmee hij plotseling naam maakte.
Naturalistische psychologische noodlotsroman
uit aristocratische Haagse kringen;
uitbeelding van het leven zonder geestkracht
in een decadente weelderige omgeving.
Elisabeth Musch is de hoofdpersoon in een
roman van J. v. Lennep. De geschiedenis
leert haar kennen als zedelijk minderwaardig;
Van Lennep stelt haar voor als een
zachte, liefhebbende, reine vrouw. Daardoor
was hij genoodzaakt een „misdadig
verwrongen" voorstelling te geven van Jan
de Witt.
(Zij was de dochter van de griffier Musch;
in 1664 getrouwd met de F. ritmeester
Buat, die in het Staatse leger diende en
1666 ter dood gebracht werd wegens landverraad.)
Elise, ps. van Mw. E. van Calcar-Schiotling.
Elius, de zwaanridder, die volgens de overlevering
de Rijn afvoer en de vorstin Beatrix
of Heile van Kleef en Teisterbant verloste
van haar vijanden en met haar trouwde,
in 713 of daaromtrent volgens Bilderdijk,
die de stof bewerkte in een romance.
Hij deelt mee, dat hij een afstammeling is
van gemelde Elius van Grail, een beroemd
Overste in het Griekse keizerrijk. Een van
diens nakomelingen was Robert I, heer van
Heusden, „uit wien ik dale", schrijft Bil-
K) Elseviei
derdijk. Deze was dus niet alleen heer van
Kleef en Teisterband, maar ook van Heusden.
Zijn ega, de eerste mevrouw Bilderdijk,
was met de romance zeer ingenomen.
Bilderdijk schreef aan Uylenbroek, dat haai
voorouders Bergse edelen waren en dus
vazallen van zijn eigen voorouders, en dat
zij haar kind, als het een zoon werd, Elius
zou noemen. Zie Helias. Volgens Bilderdijk
stamden alle vorsten van Europa af van
Beatrix of ze waren er mee verwant. In
1812 deelde hij mee aan H. W. Tydeman,
dat de papieren van een overgrootmoeder
weg waren, evenals de grafstenen in de
Oude en de Nieuwe Kerk te Amsterdam
en in de St. Sofiakerk te Konstantinopel.
Elius, de zoon van Bilderdijk uit zijn eerste
huwelijk, geb. 1789, geprest als fuseliei
in het leger van Napoleon, stierf in
Beieren in het begin van 1813.
Eliza's Vlucht, berijmde vertelling van Ter
Haar, uit het leven der negerslaven in
Noord-Amerika, maakte grote opgang, ook
als voordrachtsstuk; 1853. Geschreven onder
invloed van De Negerhut ran Oom
Tom van Mw. Beecher-Stowe.
Ellen, „een lied van de Smart", van Van
Eeden, 1891. Verwey" schreef een brochure
met een ongunstige beoordeling van dit gedicht
en mede van Van Eedens Johannes
Viator.
Ellen Forest, zie Pierson-Franssen.
Elliot Boswell, G. H. J. ~ , 1830—74, ambtenaar
in Den Haag, dichter, vriend van
Vosmaer.
Elring, Gustaaf van —, ps. van Heyting.
Elro, H. van ~ , ps. v. Roel Houwink.
Elsensohn, J. W. ~ , geb. te Amsterdam
1884, toneelspeler, schrijver van veel toneelwerk.
Elsevier, Kornelis ~ , 1717—.'61, uit Rotterdam,
apotheker te Gouda en dichter o.a.
van Lierzangen en een Arkadia, 1739- Deze
Vermakelijke Uitspanning is een zwakke
navolging van Sannazaro.
Elsevier, Lodewijk ~ , 1540—1617, uit Leuven,
werd drukker bij Plantijn 1560;
vluchtte 1567 naar Luik, Wezel en Douai;
vestigde zich in 1580 te Leiden. Zijn
kleinzoon Isaac, 1596—1651, werd 1620
de drukker der Hogeschool en van dit
ogenblik af begon de opgang der beroemde
drukkerij. Hij was de eerste Elsevier, die
zelf een drukkerij had; vader en grootvader
waren boekverkopers. Maar die drukkerij
deed hij over aan een oom en een broer,
1626. Hij ging in 's Lands dienst en werd
1632 kapitein. In 1648 was hij deelgenoot
in een brouwerij te Delft. De door hem
in 1617 gestichte drukkerij had huizen te
's-Gravenhage, Amsterdam, Utrecht, Kopenhage;
hier werden de klassieke werken geElsevier
141 emblemata
drukt, door heel de wereld geprezen. De
Elseviers deden zaken in Engeland, Frankrijk
en Italie.
Zij drukten Metre Liberum van Hugo de
Groot, doch ook Mare Clausum van Selden.
Zij drukten de werken van Spaansgezinde
schrijvers als Bentivoglio en Strada, doch
zonder vermelding van de uitgever; deze
kwam ook niet voor op de Imitatio van
Thomas a Kempis, noch op de Confess tones
van Augustinus. In 1681 overleed
Daniel Elsevier, waarmee de zaak eindigde.
De tegenwoordige uitgeversmaatschappij
Elsevier te Amsterdam heeft in de 19e
eeuw de naam overgenomen. Deze geeft
uit o.a. de Encyclopedic van Winkler
Prins en vroeger Elseviers Maandschrift.
Elsevier, Mr. Pieter ~ , 1643—'96, uit Rotterdam,
boekverkoper te Utrecht, 1678—
'84 schepen. Schrijver van 4 kluchtspelen:
De Springende doctor, 1666, vertaling van
Moliere en in het zelfde jaar De broekdragende
Vrouw, een nieuwe bewerking
van Moorkensvel. Van 1662 Scheele Griet
of Gestrafte Wellust.
Elsevier's Geillustreerd Maandschrift, gesticht
door Schimmel en Jan ten Brink,
1890; van 1905—'37 het ts. van Robbers;
tot 1940 onder red. van Top Naeff, A. M.
Hammacher en Dr. J. G. v. Gelder; dan
onder leiding van Prof. Dr. J. Tielrooy;
gestaakt in 1*940. Nu Elsevier's Weekblad.
Elsland, Jan van ~, 1671—1736, dichter en
toneelschrijver te Haarlem. Schreef o.a.
Gezangen, of het vrolijk gezelschap der
negen Zanggodinnen, met muziek en platen,
1717; een der talrijke liedeboekjes.
Dronke Brechtje, klucht, ± 1710. Dronke
Jaap de Boer op het Concert, dramatische
parodie in burleske stijl.
Elsryk, buiten van Mr. v. d. Noot, aan de
Amstel,
Juist daar de mijlpaal staat,
uit blaauw arduin gehouwen,
Die 't Land- en Halsrecht scheid,
de beeken en landsdouwen
Van 't prachtig Amsteldam
en 't nedrig Amstelveen.
Bezongen in 5 Gezangen door Wellekens.
Elsschot, Willem ~, geb. te Antwerpen
1882, ps. van Alfons de Kidder, romanschrijver
en dichter. Het Huwelijk. Zijn
roman Villa des Roses, 1913, is het verhaal
van het leven van de kostgangers in
een pension te Parijs, een sarcastische, realistische
roman. Zijn latere werken getuigen
zijn onbetwistbaar meesterschap.
In 1923 verscheen de roman Lijmen, die
de schrijver eerst recht bekend maakte om
de bekrompenheid van de wereld, door hem
beschreven. Van 1933 is de volgende grote
roman Kaas.
Op zijn 60ste jaardag verwierf hij een
Vlaamse prijs voor zijn letterkundig werk.
Hij kreeg in 1948 de driejaarlijkse prijs
voor verhalend proza voor Het Dwaallicht,
te Brussel; Staatsprijs.
Elst, Willem van der ~ , pastoor te Boekhoute,
gaf 1621 zijn Gheestelijcke Dichten
uit.
Elter-Woesthoven, Maria Petronella ~,
1760—1830, zuster van Bilderdijks eerste
vrouw, trouwde 1785 met Samuel Elter,
notaris te Amsterdam. Werkte mee aan de
Kleine Dichterlijke Handschriften.
Elvervelt, Henrik van ~ , ± 1700—'81,
heelmeester te Amsterdam, schrijver van
heel veel toneelwerk. Het eiland van Verwarring,
1765, een bewerking van de stof
der Menaechmi van Plautus. Veel vertalingen
van F. kluchten en blijspelen. „Ka-
Elzevier, zie Elsevier. [merspelen".
Emancipatie der Katholieken, zie J.A. Alberdingk
Thijm, Schaepman; Asselbergs
schreef een bloemlezing Dichters der Emancipatie,
1939.
Emancipatie der vrouw, zie Mina Kruseman,
Betsy Perk, Elise van Calcar, Mw. Goekoop,
Mw. Romein en Vrouwen.
Emants, Marcellus ~ , 1848—1923, stichtte
1872 het ts. Spar en Hulst\ leidde 1875—
'80 De Banier met Smit Kleine en Van
Santen Kolff, om kritische leiding te geven.
Hij werd bekend door twee gedichten:
Lilith, in 3 zangen 1879; zie daar;
Godenschemering, 1883, in 1906 uitgegeven
als Loki. Door dit werk werd Emants de
voorloper van de Beweging van Tachtig.
Ook al zijn eerste roman Jong Holland,
1881, deed hem kennen als een man van
de nieuwe tijd. In zijn romans is hij de beschrijver
van het Haagse leven in gedegenereerde
kringen met onbevredigde, overgevoelige
vrouwen en willoze, slappe mannen;
Inwijding, Haagsch Leven, 1901, in
een jaar 2 drukken; het beste werk misschien
was Juffrouw Lhia, 1888, of wel
Een nagelaten bekentenis, 1894. Verder
reisverhalen: Monaco, 1878; Langs den
Nijl, 1884; Uit Spanje, 1886; Drama's:
Adolf van Gelre, in verzen, 1886; bekendste
stuk: Domheidsmacht, 1904; Juliaan de
Afvallige, 1874, in verzen. Proefschrift
over De Levensbeschouwing van Emants
door F. Boerwinkel, 1943.
emblemata (zinnebeelden), plaatjes met bijschriften,
mode-litteratuur in de I6e en 17e
eeuw. 't Eerste voorbeeld is een incunabel
van 1480 Dyalogus creaturarum (Tweegesprek
der Schepselen), in 1488 vertaald
als: Een genoechlick boeck gheheten dyalogus
der creaturen.
emblemata 1
De voornaamste zijn:
Der Sotten Schip, Brussel, 1548. De waerachtighe
Fabulen der dieren, Ed. de Dene,
1567; Marcus Gheeraerts tekende er 107
prenten bij. Recht Ghebruyck ende Misbruyck
van tydlycke Have, 1585, van Coornhert,
gedrukt bij Plantijn te Leiden, 2e
druk 1610 bij Pers.
Emblemata Amatoria, door Theocritus a
Ganda, d.i. Daniel Heinsius, 1608.
Het Ambacht van Cupido, ook van Heinsius,
1615. Verderf-traps Beeld-Schrift ofte
Heilighe Letteren, van H. L. Spieghel.
Emblemata Horatiana, met 103 platen met
versjes van Bredero, 1607; de platen van
Vaenius. Herhaaldelijk uitgegeven ook met
andere gedichtjes, o.a. in 1608 als Amorum
emblemata, met gedichtjes van Hugo de
Groot, Daniel Heinsius e.a. in L., It. en
Frans. In de emblemata van Vaenius van
1618 zijn 70 platen met bijschriften van
Anna Roemers; in die van 1683 zijn de
versjes van Anthoni Jansen. Emblemata
Amatoria, 1611, van Hooft. Cupido's Lusthof,
door G. H. y. Breughel. Den Gulden
Winckel, door Vondel, 1613. Sinnepoppen,
door Roemer Visscher, 1614. Bellerophon,
door D. Pz. Pers, 1614. Vorsteliicke Warande
der Dieren, 1617, met de meeste
prenten van Eduard de Dene, en Fabulen
der Dieren, met veel van dezelfde prenten,
naar het Frans van E. Perret, 1617; door
Vondel. Jacob Cats, Sinne- en Minnebeelden,
1618; Maeghdenplicht, 1618; Silenus
Alcibiadis of Proteus, 1619. De Maechdenplicht
opgedragen aan Anna Roemers. Rodenburg,
in zijn Borstweringh. Johan de
Brune, Emblemata of Zinne-werck, 1624.
Zacharias Heijns, Emblemata, 1625. Zevecote,
Emblemata, 1626. Anna Roemers Visscher
vertaalde de Emblemata van Georgette
de Montenay, schreef de bijschriften
bij de Sinnepoppen van haar vader en bij
de platen van Otto Vaenius.
Bredero schreef 1618 versjes bij de 2e druk
van Thronus Cupidinis\ zie daar.
Vondel, Helden Godes, 1620.
J. Moorman, De Cleyn Werelt, 1608.
Adriaan van de Venne, Sinne-Mal, 1623;
Hollandtsche Turf 1634, Belacchende Werelt,
1635; Woudt van Sinne-Fabulen der
Dieren, 1632.
Zacharias Heyns, Wegwyser ter Salicheyt,
1629, een Christenreize naar de eeuwigheid
in proza, met versjes.
J. Cats, Spiegel van den Ouden ende
Nieuwen Tijdt, spreekwoorden en zinspreuken,
1632; 122 zinnebeelden; bijzonder
bekend geworden. Zo ook zijn Dootkiste
voor de Levendige of Sinnebeelden uit
Godes Woordt.
J. Krul, Minne-Beelden, 1634; Minne-
12 Emblemata moralia
I Spiegel, 1639.
Adrianus Hofferus, Nederduytsche Poemata,
1635.
Jan van der Veen, Zinne-beelden oft Adams
Appel, 1642.
Guil. v. d. Borcht, Sedighe Sinne-beelden,
1642, te Brussel.
Adrianus Poirters, Ydelheyt des Werelts,
1645; te Antwerpen. Ook in Het Masker
vande Wereldt afgetrocken komen 20 emblemata
voor. Verder zijn Heyligh Herte,
1659, en zijn Heyligh Hof v and en keyset
Tbeodosius, pas 1698 uitgegeven.
Pieter Baardt, Deugden-Spoor, 1634.
C. Udemans, Het geestelijck gebouw, 1659.
Jan Luyken, Voncken der Liefde Jesu,
1687, en volgende bundels etsen met bijschriften.
Anthony Jansen van Tergoes,
Zinnebeelden uit Horatius. 1683.
A. Spinniker, Leerzaame Zinnebeelden berijmd,
111 A. Fedrus, Ezopische fabelen.
Vert. d. D. v. Hoogstraten, Amst. 1704.
M. fraaie portr. v. V. Hoogstraten en 105
gravures.
Moons, Iacobus, Sedelyck vermaeck tonneel
Antw. 1675. Met 27 embl. v. G. Bouttats.
Vaenius O., Emblemata horatiana. Amst.
1684.
Verryke, E., Zederyke zinnebeelden. Amst.
1713.
Bloemboj der doorluchtige Voorbeelden,
door Maria Heyns, 1649.
El. Jocelyn-Brook, Uyterste wille van een
moeder, 1698.
Verzameling van Zinspreuken, door order
I van zijn Czaarsche Majesteit Peter Alexio,
1741.
Abr. a Sancta Clara, De Kapelle der Dooden,
YTbl.
Houbraken, Stichtelyke Zinnebeelden, 1723.
Lassenius, De Hemelsche Morgendauw,
1737.
Proefschrift van Dr. A. G. C. de Vries,
1899, maakt melding van 245 verschillende
uitgaven. Zie verder Zinnebeelden en
W. den Elgerr. Van A. E. Drijfhout 24
Emblemata, 1932. J. Hoefnagel gaf uit
Patientia, 24 politieke emblemata, 1935.
Emblemata amatoria, „afbeeldingen van
Minne', I. van Theocritus a Ganda, 1608;
II. het eerste gedrukte werk van Hooft,
1611, 30 tweeregelige versjes bij platen;
deze bovendien vertaald in het L. door
C. G. Plemp en in het F. door De Nere>.
In de bundel bovendien een dichterlijke inleiding
Tot de jeucbt; verder 45 zangen
en sonnetten, het tafelspel De Mommerij
en 6 velddeuntjes.
Emblemata moralia, van Cats 1627, versjes
bij de prentjes, die ook al in de Maegb-
I den-plicht van 1618 voorkomen.
Emden 1
Emden, wijkplaats der Hervormden bij de
komst van Alva. De Biencorf van Marnix
werd er 1569 gedrukt.
Emerix, Jan ~ , uit Bilsen; zie misteriespelen.
Emmius, Ubbo ~ , d.i. Ubbo, zoon van Emmo,
1547—1625, in 1614 eerste rectormagnificus
v. d. Groninger hogeschool,
streng rechtzinnig; benoemde 1615 Gomarus
tot hoogleraar. Schreef zijn geschiedwerken
(Oost-Friesland; Willem Lodewijk)
nog in 't L. Geb. te Greetsiel in O. Friesland;
kwam 1594 in Groningen.
Emmius was een van de herzieners van de
Statenbijbel.
Enchiridion, (Gr.) = handboekje, in het
bijzonder een ethisch geschrift van Epictetus,
vertaald door H. M. R. Leopold;
ook door D. F. Scheurleer, Zedekundig
Handboekje, 4e druk, 1939.
Erasmus schreef Enchiridion militis christian!,
handboek voor moraal, vertaald als
Christen Krijgsman.
Enckhuyser Botschuytjen, liedboek der 17e
eeuw; zo ook d'Encchuyser Ybocken van
F. G. Drieduim.
Encomium (Gr.) = lofdicht. Encomium
moriae = Lof der Zotheid, van Erasmus.
Encyclopedic, een woord dat samengesteld
is uit Gr. woorden = volledige kring der
kennis, overzicht van de gehele wetenschap.
In de M.E. verschenen L. werken onder de
titel Speculum — Spiegel, of Summa —.
de som.
De eerste Ned. werd in de nieuwere vorm
gedrukt te Haarlem: Dat Boeck van den
Proprieteyten der Dinghen, uit het L. vertaald.
Dan o.a. Bayle, 1702; Chomel, 1778; Fokke,
1794; Witsen Geysbeek, 1836. De
grote Winkler Prins verscheen 1869, Sij:-
hoff 1890; Vivat in 1899, verschijnt nu
als Oosthoek; Het Zoeklicht, van de nieuwe
druk verscheen in 1948 het 5e deel; De
Kath. Enc, 1933—'38, K. ter Laan, Enc.
Wdb., 1937, 4e druk 1949.
Encyclopedisten, de mannen die in de 18e
eeuw de grote F. Encyclopedic in vele delen
samenstelden, met de denkbeelden der
„Verlichting" over koningschap, adel, kerk
en gezag, op rationalistische grondslag.
Hoofdman Voltaire; verder Diderot, d'Alembert
en vele anderen. Van geweldige
invloed in geheel Europa, de voorbereiders
van de Grote Franse Omwenteling.
Endeldijk, hofdicht van W. v. d. Pot; zie
daar.
Enden, Dr. Franciscus van den ~, 1602—
'74, uit Antwerpen, medicus en letterkundige,
1645 te Amsterdam als boekhande-
Iaar, 1652 rector van een Latijnse school,
liet zijn leerlingen klassieke stukken op-
Engelberts
voeren, vooral van Terentius, in 't Ned.
vertaald. In 1657 kwam de kerkeraad op
tegen de opvoering van Andria door „de
paapse schoolmeester". Vondel behoorde
tot zijn kring; Spinoza tot zijn leerlingen.
In 1671 vestigde hij zich te Parijs, waar hij
weer een L. school hield. In 1674 werd
hij opgehangen als samenzweerder tegen
Lodewijk XIV.
Enden-hout, buiten bij Haarlem; hofdicht,
1709, van Wellekens. De naam = einde
van de Hout, tegenover de Spanjaardslaan.
In 1719 werd dit landhuis beschreven door
Mr. Mattheus Brouerius van Nidek in
Het Zegepralend Kennemerland.
Endepols, Dr. H. J. E. ~, geb. te Maastricht
1877, schreef over Het Decoratief
en de Opvoering van het Alnl. Drama in
1903 zijn proefschrift. Verder over Sunte
Patricius' Vegevuer, 1919. Gaf Den Spieghel
der Salicheyt van Elckerlijc opnieuw
uit, 1925.
Met Dr. Van Ginneken: De Regenboogkleuren
van Ned. taal en met Dr. Verdeyen:
Tondalus' Visioen. Rector te Maastricht,
1929.
Endt, Dr. Pieter ~ , 1883-—1936, staathuishoudkundige;
een tijdlang directeur v. d.
Wereldbibliotheek; romanschrijver onder
ps. Eduard Coenraads. Fakkeldragers, roman
over de Radenrepubliek Beieren.
Eiland van geluk, kunstenaarsroman, aan
en van de Italiaanse meren.
Eneas en Turnus, treurspel van Rotgans; de
stof is uit de Aenetde. Aeneas landt in
Italie; hij vecht met Turnus, de verloofde
van Lavinia, de dochter van koning Latinus.
Deze is verliefd op Aeneas en Aeneas
verslaat zijn tegenstander en houdt een
schitterende bruiloft.
Het drama opgedragen aan Josef Huy decoper,
heer van Maarseveen, raadt der
Stadt Amsterdam, neef van Rotgans.
De Ridderlijke Strijd tusschen Eneas en
Turnus om Lavinia, boertig berijmd verhaal
van J. v. Walre, 1826. In deze trant,
aan het slot:
Zoo sprekend duwt hij 't flikkrend
[lemmer
Diep in zijn pens, met eenen stoot;
Baas Turnus bloedt een ganschen
[emmer,
Maar is toen ook ineenen dood! —
Eneide, zie Aeneas.
Engelberg, G. ~ , pseud, van Eliza Jozef
Vercammen.
Engelberts, E. M. ~, 1731—1807, uit
Noordlaren, sedert 1763 predikant te
Hoorn, schreef 1763 Verdediging van de
eer der Hollandsche Natie, n.l. tegen aanvallen
van E. geschiedschrijvers. Hij volgde
13
Engelberts 1 44 Engelse Invloed
Thomson's Seasons na in zijn Bespiegelingen
over de vier Getijden des J oars, 1769,
en maakte er werk van vol vervelend gepreek,
500 biz. dik.
Engelberts, F. J. G. W. C. ~ , 1880—1929,
uit Vorden, schrijfster van historische verhalen,
o.a. Silhouetten, 1906; De Sterkste,
over Clant en Van der Borch op de Burcht
Nittersum bij Stedum; Een Vergeten Proces,
(dat van Willem, een zoon van Onno
Zwier van Haren), 1925; Anna Maria de
Sandra, 1927. Zij schreef onder ps. L. E.
Ook haar tweelingzuster /. /. D. A. J. Engelberts,
ps. Ignatia Lubeley is schrijfster,
o.a. van Novellen.
Engelberts Gerrits, Gerrit ~ , 1795—1881,
hoofd van een onderwijsinrichting te Amsterdam,
later te 's-Graveland. Heeft zeer
veel geschreven op school- en geschiedkundig
gebied. Daarbij een Biographisch Handwoordenboek
in 2 delen, 1848—'50.
Engelbrecht, Simon ~ , 1606—71, uit Aken.
Vandaar in Vondels schimpdicht:
Wie vroet des Amstels schouwburg om?
Een Akervarken, bot en dom.
Hi; had zich namelijk als regent van de
Schouwburg verzet tegen de vertoning van
Gijsbrecht, 1637.
Engelen, Mr. A. W. ~ , 1804—'90, trok
1830 met de Groninger flankeurs uit, kantonrechter
te Tiel, 1848—'53 lid der
Tweede Kamer. Vertaalde de Aene'is, 1828;
gaf een bundel Poezy uit in 1829, de
Kusjens in 1830, Roosjens, een verzameling
minnedichten in 1832. In dit jaar ook
Dichtstukjens aan Godsdienst en Vaderland
gewijd, met hulde aan Van Speyk,
een „Vaderlandsche Feestdronk" enz. In
1845 klonken hem uitdrukkingen als „Belgisch
roofgedrocht" wat vreemd in de oren,
maar wees hij toch in zijn Staatshervormen
de Grondwetsherziening af. Later schreef
hij nog heel wat „Wandelingen", Geschiedkundige
werken en Gedenkschriften;
Herinneringen, 1884.
Engelen, Dr. Cornells van ~ , 1722—'93,
Doopsgezind predikant, beantwoordde de
prijsvraag van de Mij. v. Letterkunde over
de Oogmerken van een dichter, 1779- Wegens
zijn zwakke gezondheid moest hij zijn
ambt neerleggen en werd hij schrijver,
vooral in de Spectator/ale Geschriften. Hij
was redacteur van De Denker 1763—'65
en van De Philosooph 1766—'69- Ook van
de Spectatoriale Schouwburg', maakte daarin
Lessing bekend; zie daar. Na 1771 schreef
hij in De Rhapsodist.
Engelman, Jan ~ , geb. 1900, te Utrecht;
journalist; R.K. dichter, medeoprichter van
De Gemeenschap, 1925. Zijn bundel De
Tuin van Eros werd 1934 bekroond. Letterkundige
kritiek in Parnassus en Empyreum,
1931. (Empyreum — verblijfplaats
der zaligen.) Schreef ook 2 spelen voor een
studentenlustrum. Van 1942 Noodweer,
gedichten. Van 1946 Vrijheid, een bundel
oorlogspoezie. In 1947 belast met de vertaling
van de tekst van de Matthaus-Passion.
Engelman, Reinier ~, 1795—1845, toneelspeler
te Amsterdam.
Engelman, Wilhelmina ~ , 1834—1902, toil
eelspeelster te Amsterdam; trouwde 1852
met Jan Hendrik Albregt, 1829—79,
toneelspeler.
Engels, Jan ~ , geb. 1920 te Roermond,
dichter.
Engelse Invloed, openbaart zich in het begin
der 17e eeuw in het Ned. drama, toen hier
te lande E. toneelspelers optraden. Rodenburgs
Wraedk-gierigers Treurspel is een E.
vertaling; de eerste 45 biz. van zijn Egelentiers
Poet ens Borstweringh, 1619, zijn een
vertaling van Sidney's Apologie for Poetry,
die in 1595 verschenen was. Misschien is
Aran en Titus van Jan Vos, 1641, ontstaan
onder invloed van Titus Andronicus van
Shakespeare; Dr. Worp denkt, dat Shakespeare
en Vos uit dezelfde bron geput hebben;
Burgersdijk verwijst naar Englische
Komodien und Tragodien, een uitgave van
1620. Zie verder Shakespeare en Abraham
Sybant.
De Engelse jigs werden nagevolgd door
Jan Starters zangspelen, door Krul en door
Isaac Vos met zijn klucht Pekelharing in
de kist, 1640.
Starter vertaalde ook E. liedjes; ook zijn
Menniste Vrijagie is naar een E. voorbeeld.
Eerst Justus van Effen vestigde stelselmatig
de aandacht op E. schrijvers; hij zelf
volgde Addison en Steele na. Huisinga
Bakker bewerkte een deel van Milton's
Paradise lost.
Miltons epos werd vertaald door L. Paludanus
en door Van Zanten. Zo ging het
met Bunyan, Pope, Thomson, Swift en
vooral ook met Defoe's Robinson. Maar de
grote betekenis van de invloed der Engelsen
ging uit van Young, Ossian en Richardson;
zie daar. Verder Sterne. Ook Shakespeare
kwam weer in ere. En Sheridan, 't eerst
vertaald 1793.
In de 19e eeuw de invloed van Walter
Scott op de historische roman en op Legenden
als die van Van Lennep. Dan de navolging
van Lord Byron; zie daar. Onder
de mannen van de Romantiek werd ook
vooral Thomas Moore beroemd en bemind.
Vooral zijn Paradijs en Peri was bij ieder
bekend. Zijn bewonderaar S. J. v. d. Bergh
bracht zijn Godgewijde Zangen over;
Bakhuizen stelde holla Rookh zelfs boven
de Orient ales van Victor Hugo; J. P. HaEngelsen
en Russen 145 Engelsc Oorlog
sebroek gaf 1836 zijn Proeven van Vettaling.
Potgieter bewonderde de E. schrijvers. Hij
vertaalde werk van Lamb; Rienzi van
Bulwer; Midshipman Easy van Marryat
(Stuurman Flink); Table Talk van Hazlitt;
verder stukken van Leigh Hunt, Coleridge
en Longfellow.
Te gelijk kwam in onze letteren de „Kopieerlust
des dagelijkschen levens," zie
daar; navolging van Dickens e.a.
Bovendien gaf Bernard Gewin in zijn
Reisontmoetingen een langdradige navolging
van Dickens' Pickwick.
Keats en Shelly waren de bewonderde
voorbeelden van de dichters van Tachtig.
N. G. v. Kampen schreef een Verhandeling
over den invloed der Engelsche letterkunde,
1832.
Engelsen en Russen; Inval der ~, bezongen
door A. Loosjes Pzn. in Het Vaderland
aangevallen en verlost in 6 zangen, 1799.
Zie ook Abelkrombeen en Feest. De aanhef
van Loosjes luidt:
Zou dit Bataafsche hart niet gloeijen,
Geen lofzang van deez' lippen vloeijen,
Daar Brit en Rus, bedekt met schand',
Den bodem ruimt van 't Vaderland!
Ook kwamen er nog een toneelstuk De
Aftogt, 1799 en een blijspel De Vaderlandsche
Boer, 1800.
Engelschen te Rome, verhaal over Paus Sixtus
V, 1587, geschreven door Mw. Toussaint,
1839.
Engelse Oorlog, Eerste ~ , 1652—'54, bezongen
door Jan Zoet, met een schimpdicht
op Den Afgrijsselikken Staartman Kromwel.
Door Jan Vos: Zeekrijgh.
Zie verder M. H. Tromp en Van Galen.
Engelse Oorlog, Tweede —•, 1665—1667,
1°. Klinck-dicht van Westerbaen met aansporing
om de tanden te laten zien,
1665;
2°. De Bedroogen Hoop, gedicht aan de
Vredelievende Hollanders; van Jan
Zoet;
3°. Aan den Hollandschen Leeuw, van
Antonides;
4°. Welvaart aen de zeyl-gaende Vloot,
door Abrugge; ook: Verlies van de
eerste zee-slagh.
5°. Op het gezegent voorspel, van Vondel.
6°. Aan alle de Kapiteinen, in de slag
bij Lowestoff doodgebleven, van Dullaert.
Zie verder Wassenaar en Kortenaer.
Vondel bezong de Havenschenderij te Bergen
in Noorwegen, 1665; Oudaen het optreden
van Johan de Witt, die de vloot
bij Tessel in zee bracht 1665; W. v.
Focquenbroch de verovering van vier Engelse
schepen door kapitein Pruyst, 1665;
Drieduym de Wreede Daedt van de Engelsman
in het Vlie, 1666.
De Zeetriomj der Vrije Nederlanden van
Vondel is een triomflied op de Vierdaagse
Zeeslag, 1666. Zie De Ruyter en Cornells
Tromp en Rudolph Coenders.
Cornells Evertsen bezongen door Joan Blasius
en C. Udemans; Abraham van der
Hulst door Vondel; kapitein Simon Blok
door Antonides. J. Westerbaen maakte een
gedicht Op het Victory-Br and en van de
Engelsen; er was namelijk eerst het gerucht
verspreid, dat zij de Vierdaagse Zeeslag
gewonnen hadden. Daarop ook een gedicht
van Huygens, 1666:
Twee vochten lijf om lijf,
en die 't krackeel begon
Geraeckt' in 't onderspit,
en roemde dat hij 't won.
Van 1666 ook een gedicht van Jan Vos
over de Zeetocht van Johan de Witt en
van 1667 een gedicht van J. Oudaen over
de Tocht naar Chattam ter ere van Cornelis
de Witt. Doch vooral Zegevier der Vrije
Nederlanden en De zeeleeuw op de Teems
van Vondel en De Teems in Brant van
Antonides. Verder de Victory-Vreught van
A. van Overbeke.
De Vrede van Breda, 1667, bezongen door
Vondel.
Uit later tijd o.a. Tafereel van den Vierdaagschen
Zeeslag van Tollens.
Engelse Oorlog, Derde ~, 1672—'74. Vondel
wenste Behouden reis aan Mr. Johan
Bergh, die in 1672 met door hem geworven
zeelui deelnam aan de Slag bij Solebay.
K. Lescailje vierde Hollands zege ter zee
bij Schoneveld, 1673; zo ook J. Wybrants,
Antonides, D. Schelte; K. Lescailje bezong
ook Nederlands darde zeetriomj, de Slag
bij Kijkduin, 1673; van haar ook een lofdicht
bij de beeltenis van Cornelis Tromp.
Vondel en Oudaen en O. J. Coopman herdachten
De Liefde, die bij Kijkduin sneuvelde.
Ook Isaac Sweers liet daar het leven; uitgeluid
door O. J. Coopman en H. Angelkot.
Zie ook De Ruyter en Tromp. De
Vrede van Westminster burlesk bezongen
door Focquenbroch. Over de Oorspronk
ran 's Lands ongevallen, zie Antonides.
Engelse Oorlog, Vierde ~ , 1780—'84. Lierzang
aan de Britten, 1119, van Brender a
Brandis; zie daar. In 1780 Matroozelied,
Zang en Tegenzang op de Gewapende
Neutraliteit, voorafgaande aan de Oorlog,
van Betje Wolff:
Batavieren! weest te vreeden!
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 10
Engelse Oorlog 1
't Is met Engeland ras gedaan,
Die u op het hart durft treeden
Ziet ge eerlang ter neder slaan;
Want de Neuteraliteit
Is voor u ten strijd bereid!
Toen de oorlog verklaard was, een groot
aantal volksliedjes: Buurpraatjes; Werfliedje
van Betje Wolff en van haar nog
een drietal Matroozeliederen, een opwekking
na de verovering van Sint Eustatius
door de Engelsen en een Klaaglied Op het
sneuvelen van den wakkeren admiraal Krul,
die 1781 bij Sint-Eustatius viel. Ook Le
Francq van Berkhey luidde hem uit. Betje
Wolff dichtte ook een lied Op het afsteken
in zee van de 7 schepen van Zoutman,
1781. Toen kwam de Slag bij Doggersbank
met een zegezang van Feith en een groot
aantal victorieliedjes, o.a. van Lucas Trip,
Kleyn, Betje Wolff, W. v. Ollefen, Le
Francq van Berkhey en Bellamy.
Pieter Vreede dichtte een Lyk-sang voor
baron Bentinck, die aan zijn wonden overleed;
Betje Wolff kwam met een loflied
voor hem; R. Schutte met een grafdicht.
Onder de talrijke hekelschriften op het
vastzeilen van 's Lands schip Prins Willem,
14 Sept. 1781, ook een gedicht van Betje
Wolff:
Wy zyn uit Goeree gevaaren,
Om voor 't Land ten strijd te gaan,
En wy moeten door de baaren
't Schip hier zien aan splinters slaan.
In 1782 overvloed van schotschriften op de
werkloosheid van de vloot; daarbij weer
een gedicht in 't kerkezakje, toen er een
bidstond uitgeschreven werd:
Bedestonden, stomme honden!
Dooden geenen Engelschman.
Maar een vloot in zee gezonden,
Stomme honden!
Dat is 't wat ons redden kan.
Engelse Oorlog, Vijfde ~, 1795—1802;
zangen van C. H. Spijkerman, 1797; van
Karel de Pecker, 1796; van C. v. d. Reijden,
1796; Krijgsliederen van Winter
Tromp; een Scheeps-Lied van G. J. Loncq,
1797; Aan Neerlands Matroozen en Soldaten,
van Dibbetz, 1797; Bij het uittrekken
der Bataafsche Troupen, 1797, door
A. v. d. Willigen.
Wraaklied van Pieter Vreede 1797; Welkomstgroet
aan admiraal De Winter, 1797,
door G. Brender a Brandis. Zie verder
Engelsen en Russen.
Loflied Op het algemeen Vredefeest, 2 Juni
1802, van Bernardus Bosch.
Engelse Oorlog tegen Transvaal en Oranje-
Vrijstaat, zie Boerenoorlog.
Enighe Sprake ende vereneghinge, Die ~ ,
die Sunte Augustinus hadde met God, Mnl.
bewerking mit de tijd van Brugman van
6 epos
een L. werk, dat ten onrechte aan Sint-
Augustinus toegeschreven werd. De 19 hst.,
die bewaard bleven, uitgegeven door Dr.
Moltzer in de Bibl. v. Mnl. Lett., 1890.
enjambement (F. = overstappen) = het
doorlopen van een zin in een volgende
versregel.
Enschede, Haarlem, Ned. drukkerij van grote
betekenis, gesticht door Izaak Enschede,
1681—1761. Uitgever ook, sedert 1737,
van de Opr. Haarl. Ct., de oudste krant
der wereld, in 1656 opgericht.
epiek, zie epische poezie.
Epiek der Middeleeuwen, Geestelijke ~,
verzorgd door J. v. Mierlo, uitgegeven in
de Bibl. der Ned. Letter en, 1939.
epigoon = navolger, in de letteren: schrijver,
die geen tijdperk opent, doch die werkt
in de geest van een voorganger.
epigram (Gr. = opschrift), puntdicht. Bekend
zijn:
Brabbelingh van Roemer Visscher; Sneldicht
van Huygens; Puntdicht en van Jan
Vos, Jeremias de Decker en Geeraerdt
Brandt; in de 19e eeuw van Staring; de
Leekedichtjes van De Genestet.
Verhandeling over het Puntdicht van Witsen
Geysbeek, 1834. Zie Anthologie. In
1946 een verzameling van Punt- en Sneldichten
onder de titel Hamertjes door J. B.
Th. Spaan.
epiloog = narede; zie proloog.
Epische fragmenten, Middelnederlandsche,
—, uitgegeven door Dr. G. Kalff, 1885;
de overgebleven brokken van Mnl. verhalende
gedichten, nl. van de Nevelingen,
Bere Wisselau, Roeland, Willem van Oringen,
Lorreinen, Aubri de Borgengoen, Geraert
van Viane, Gwidekijn van Sassen,
Doon de Mayence, Flovent, Valentijn en
Nameloos, Huge van Bordeeus, Ridder
metten Zwane, Loyhier.
epische poezie = verhalende dichtkunst; zie
epos. (Gr. epos = woord.) Verder: mythen,
overleveringen, legenden, sprookjes,
dichterlijke verhalen, novellen, idyllen, romans;
epische volksliederen, balladen, romancen.
episoden (Gr. lett. = een tocht begeleidend),
tussengevoegde verhalen in een epos.
epitasis = de verwikkeling in een drama.
epithalamium, o. = bruiloftslied.
Epkema, Dr. Petrus ~ , 1799—1871, praeceptor
te Haarlem en leermeester van
Beets, later te Amsterdam hoofd van een
eigen inrichting. Schreef o.a. over Vergilius
en Sophokles.
epos = heldendicht, het dichterlijk verhaal
van belangwekkende gebeurtenissen. Model
zijn de beide epen van Homerus, de lliade
en de Odyssee.
Nagevolgd door Vergilius in het L. met
Erasmus 1
de Aenetde. Daarna in alle Europese talen:
Tasso, Jeruzalem Verlost; Milton, '/
Verloren Paradijs.
Tot het epos behoren ook de ridderromans
der M.E. Bilderdijk's Ondergang der Eerste
Wareld bracht het maar tot 5 van de bedoelde
20 zangen.
In het dierenepos spant Reinaert de Vos
de kroon. Tot de „heldenpoezie" van onze
18e eeuw behoren Abraham de Aartsvader
van Hoogvliet; Friso van Willem van Haren;
De Geuzen van Onno Zwier; David
van L. W. v. Merken; Willem III van Rotgans.
Voorbeeld van de bijbelse heldendichten
was Johannes de Boetgezant van
Vondel. Johannes (1662) en Willem III
(1698—1700) waren het eerste Ned. bijbelse
en wereldlijke heldendicht naar het
voorbeeld van Virgilius. Beide voldeden
aan alle eisen, die men toen aan het epos
stelde. In 1741 kwam de eerste navolging:
Friso.
Erasmus, Desiderius ~ , 1467—1536, uit
Rotterdam, de grote Humanist. Hij was te
Deventer op de school van de Broeders des
Gemenen Levens onder leiding van Hegius;
daarna werd hij tegen zijn zin opgenomen
in het klooster Steyn bij Gouda, 1486—'93.
In 1492 werd hij priester. Een tijd lang
was hij secretaris van de bisschop van Kamerijk,
maar eindelijk verkreeg hij zijn
wens: hij studeerde te Parijs. Daarna leefde
hij een leven van reizen en trekken, in de
Nederlanden, in Engeland, langs de Rijn,
in Italie, altijd onder de mensen, wereldburger
en niet de burger van een land.
Korte tijd vertoefde hij te Kortgene bij
Anna van Borselen; daarna was hij te Parijs,
in Engeland en te Rome. Hij was de
vriend van More en Wolsey; in Engeland
schreef hij 1509 De Lof der Zotheid. De
Bazelse uitgever Frobenius bezorgde 1516
zijn uitgave van het Griekse N. Testament.
Daarop volgde een vrij langdurig verblijf
te Leuven, dat hij in 1521 voorgoed verliet
uit vrees voor de pauselijke nuntius Alexander.
Hij vestigde zich te Bazel en gaf daar
zijn beroemde Colloquia (Samenspraken)
uit.
De Hervorming dreef hem naar Freiburg.
In 1534 was hij in Bazel terug, waar hij
f 1536 na een onrustig leven vol theologische
strijd. Hij verhief zijn stem tegen de
gebreken der Kerk, maar trok geen partij
voor Luther; hij schrikte terug voor de heftigheid
der Hervormers. Aan Maria van
Hongarije droeg hij zijn Vidua Christiana
Christelijke Weduwe) op, ook Viglius en
Hopperus waren zijn geesteskinderen.
Voor hem was het Latijn de enige schrijftaal;
door het Latijn werd hij de leermeester
van tijdgenoot en hageslacht en was hij
7 Ere-doctoraten
de eerste Nederlander, die nog bij .zijn
leven in de hele wereld beroemd werd. Tot
zijn werken behoren Laus Stultitiae, de Lof
der Zotheid, 1509, en zijn Colloquia, 1522,
(Samenspraken). Beide vol van het maatschappelijk
en geestelijk leven van zijn tijd
en vol van een nieuwe levensbeschouwing:
de oorlogen ontstaan door de heerszucht
der vorsten; de vorst is er om het volk.
In de Laus Stultitiae worden de monniken
aan de kaak gesteld en de priesters niet
gespaard. Ook de wetenschappen krijgen
een beurt, de verouderde juristerij, de wijsbegeerte,
alle bekrompen geleerdheid. Erasmus
moet ook van de mystiek en het ascetisme
niets hebben; hij spot met bedevaarten,
aflaat en reliquieen; hij acht vasten
en biechten niet nodig; alleen het gezag der
Kerk en de gewoonte weerhouden hem van
openlijk verzet.
Van geweldige betekenis was zijn Griekse
uitgave van het Nieuwe Testament; alleen
in Frankrijk werden in korte tijd 100000
ex. verkocht. De Adagia (Spreekwoorden)
beleefden 62 drukken bij het leven van
Erasmus; Laus Stultitiae 43 drukken. Daarnaast
kwamen de vertalingen, het eerst Van
die Kerstelycke Kidder, 1523.
Erasmus' werk heeft de Hervorming voorbereid
en bevorderd.
Zijn werken 1559 op de eerste klasse van
de Index geplaatst, die der ergste ketters.
Alexander Hegius, Gosewinus van Halen,
de Groninger rector, Gnapheus te 's-Gravenhage
en zovele anderen in de Nederlanden
waren zijn volgelingen; zij wensten
hervorming in de Kerk.
Zijn portret geschilderd door Holbein.
In 1549 werd voor Erasmus een houten
beeld opgericht te Rotterdam, 1557 ver
vangen door een van arduin, dit door de
Spanjaarden vernield 1572. Nieiiw standbeeld,
1622, van De Keyser. Klinkdicht
van Vondel:
Die onlangs was van steen,
nu glinstert van metaal.
En zo den Nijd zich steurt
aan deze pracht of praal,
Zo giet men licht van goud
den Rotterdamschen Heilig.
Een ander gedicht ter Gedachtenis van
Desideer Erasmus droeg Vondel op aan
Scriverius.
Over Erasmus studien van J. Huizinga,
1924; van G. Stuiveling, van B. de Ligt,
1936; H. J. J. Wachters, van R.K. standpunt,
1936. Erasmus in de Spiegel zijnet
brieven, door Dr. O. Noordenbos en T. v.
Leeuwen.
Ere-doctoraten aan dichters en schrijvers:
Mw. Roland Hoist, Asselbergs, Teirlinck,
Erens 148 Esopus
KJoos, Verwey, Van Deyssel, Van Eyck,
Van Wijk Louw, Totius.
Erens, Emile ~ , geb. 1865, schrijver van
heiligenlevens.
Erens, Frans ~ , 1857—1935, geb. te Schaesberg
(bij Heerlen), R.K. schrijver onder
de invloed van de Tachtigers; Liter aire
Wand el in gen, 1906, „fragmenten en aantekeningen",
over Flaubert, Dostojewski
enz. Literctire Meeningen, 1929. Mederedacteur
v. d. Nw. Gids. Dansen en Rhytmen,
1893. Vertaalde Augustinus, Thomas a
Kempis en Ruusbroec. In 1938 verschenen
zijn herinneringen onder de titel Vervlogen
]aren, bezorgd door Bern. Verhoeven met
inleiding van Van Duinkerken.
Ereraad, De ereraad voor de letterkunde, bestaande
uit Mr. F. Bordewijk, Prof. Tielrooy,
Mr. M. Nijhoff, A. E. J. B. ter Gast,
Mevr. A. Romein—Verschoor, Prof. W.
Hellinga en A. Defresne, heeft (Nov.
1946) een brief aan de minister van O.,
K. en W. gezonden, waarin hij ontslag
vraagt. Deze houding vindt haar oorzaak
in de ontstemming over de beslissingen van
de Centrale Ereraad, waardoor vrijwel alle
• uitspraken van de ereraden teniet worden
gedaan.
Ermanarich, Ermenrike, koning der Oostgoten.
Misschien is zijn schat de schat van
Ermelync bij de Kriekeputte; {Reinaert.)
Ernest Staes, advocaat, de eigen levensbeschrijving
van Anton Bergmann uit Lier,
de Vlaamse Camera Obscura, 1874, „vol
waarheid en leven, geest en gevoel." Bekroond
met de vijfjaarlijkse prijs.
Ernst en Boert voor de XIXe eeuw, van
Arend Fokke, 1799; zie Muzenalmanak.
Ernst of kortswijl? de fel afkeurende beoordeling
van Klaasje Zevenster door Busken
Huet; opgenomen in De Dietsche Warande
van Thijm; wekte veel opzien.
Eros op den Parnassus, minnepoezie uit alle
tijden, verzameld door V. E. van Vriesland.
erotische liederen, verheerlijken de liefde.
(Eros = de god der liefde bij de Grieken;
Amor of Cupido bij de Romeinen.) Hooft,
minneliederen; Bredero, Amoureus Liedtboek\
Starter, Friesche Lusthof; Vondel,
Maydeuntjes; Jan Luyken, Duytse Lier,
Jonctijs, Roozelijns oogjes; Poot; Bilderdijk.
Erp, Christina van ~ , 1591—1624, de eerste
vrouw van P. C. Hooft, 1610. In Hoofts
sonnetten vereeuwigd; ook in haar grafschrift:
Cristina, de Drostin van Muiden,
eert dit graf.
Nooit vrouw meer gunst verdiende,
en min zich diende eraf.
Erts, almanak van 1926, met verzen en proza
van de jongere dichters en schrijvers als
Beversluis, Menno ter Braak, Dirk Coster.
Verscheen ook 1927—'30.
Es, Dr. G. A. van ~, geb. te Leeuwarden
1904, hoogleraar in 't Ned. te Groningen
1946; taal- en letterkundige.
esbatement, in de tijd der Rederijkers de
naam van een klucht; in de I4e eeuw sotternie\
in de 15e clute of cluyte. Bv. Hanneken
Leckertant. In 1936 gaf M. de Jong
Drie 16e eeuwse Esbatementen uit, nl. De
blinde die 7 gelt begroef, De luystervink en
Tielebuys. Zie ook Everaert en Rode Lelye.
Eschenbach, Wolfram von ~ , zie W.
Esgers, Johannes Nicolaas ~ , dichter en
toneelschrijver. Zacharias of de ontaarde
voder, blijspel, 's-Gravenhage 1781; in
proza.
Esmoreit, ,,'s conincs sone van Sicilie," wordt
door zijn valse oom Robbrecht verkocht aan
de koning van Damascus. Volwassen geworden
gaat hij op zoek naar zijn ouders;
hij wordt herkend door zijn moeder, die
in de gevangenis zit; de koningin wordt
bevrijd. Daar is Damiet al, de koningsdochter
van Damascus, die haar beminde is nagereisd
als pelgrim. Nu doet de oude koning
afstand; Esmoreit en Damiet worden
koning en koningin van Sicilie; „Robbrecht
hangt men hier". Bekoorlijk abel spel, 2e
helft der l4e eeuw, met als slot van de
epiloog:
Al dus eest menichwerf ghesciet:
Quade werken comen te quaden loene.
Het stuk bleef bewaard in het Hulthemse
hs. Uitgegeven in de Horae Belgicae, 1838,
en in de Mnl. Dram. Poezie van Moltzer,
1868—'75. Opnieuw door Kaakebeen en
Ligthart, 1901. Het spel werd weer opgevoerd
ter gelegenheid van het Taal- en Letterkundig
Congres te Dordrecht, 1897, en
sedert 1900 door het Rott. Onderwijzerstoneelgezelschap
onder leiding van C. Regoor.
Later door die ghesellen vanden spele
van Alex de Haas telken jare te Utrecht.
Esopet, zie Esopus. De Nieuwe Esopet, bundel
aforismen van Van de Woestijne.
Esopus, Gr. fabeldichter, 6e eeuw voor Chr.
De fabelen, in L. vertaling, verdietst door
Calstaf en Noydekijn, bekend als Esopet;
13e eeuw. Uitgegeven door Clignet, 1819;
Huydecoper was de eerste, die er weer de
aandacht op vestigde. Opnieuw in de Bibl.
v. Mnl. Lett, door Jan te Winkel, 1881.
Er bestaat maar een hs. van, waarin ook
Ferguut, Floris ende Blanchefloer, Ystorien
Bio erne, Bediedenis der Misse en Dietsche
Doctrinael, nu in 't bezit der Mij. v.
Letterkunde.
Te Winkel wijst als bron van de Esopet
aan een L. verzameling van fabels uit de
lOe eeuw, Romulus geheten, omdat die in
Esopus in Europa 1 49 Even
de M.E. toegeschreven werd aan keizer
Romulus Augustulus.
Esopus in Europa, Gedruckt na de Romeinsche
copy, Amsterdam 1701—'02. Verzam.
Pamphletten, met titelpl. v. Romein de
Hooghe.
Esopus-ezel op 't Toonneel, parodie op Vondels
Prijsvraag van de Amsterdamsche
Academi, beantwoord door een voorstander
der Academi met Esopus-ezels op de stoel,
d.i. op de preekstoel.
Espriaen, de koning der reuzen in de speelmanspoezie
Vanden Bere Wisselau.
essai (F.), essay (E.) = opstel, korte verhandeling,
letterkundige schets, b.v. bij de
Oude Heer Smits\ bij Simon Gorter: Een
jaar levens\ bij Beets: Verscheidenheden en
Verpoozingen. De Studies van Van Eeden,
1890—1908, zijn essays over letteren, zielkunde,
spiritisme enz. Bij ons het eerst in
de Spectator van Van Effen. Veelvuldige
letterkundige essays bij de nieuwere schrijvers:
Van Deyssel, Van der Goes, Verwey,
Coster, Havelaar, Matthijs Vermeulen,
Gerard Bruning, Vestdijk, Jan Engelman,
Van Duinkerken, Stuiveling. Uit Chr. kringen,
Dr. J. v. Ham, Dr. J. Haantjes, H. v.
d. Leek, B. v. Noort.
In Belgie wordt een Staatsprijs om de 5
jaar toegekend voor critiek en essay; in
1941 aan Jozef Muls voor zijn studie over
Memlinc. Zie Meulenhoff.
Esser, Jr., Is. ~ , 1845—1920, uit Buitenzorg,
ps. C. Terburcb, ps. Soera Rana, dichter.
Hij was 1878—1910 leraar a. h. gymnasium
te Haarlem en daarnaast red. v. d.
Haarl. Courant. Schreef in Nederland 1885
tegen de Mannen van Tachtig, o.a. een
sonnet als parodie op die van Perk:
Klinkt eindloos voort, eendeunige
[Sonnetten!
Gij dichterzenuw tergend marteltuig;
Met Rede en Zin maakt vrij de kortste
[metten;
Dat voor uw macht Natuur en Taal
[zich buig . . .
Studie over Soera Rana van G. Kalff,
1921.
Esser, Maurits ~ , geb. 1876, zoon van de
voorgaande, schrijft onder ps. Gerard van
Eckeren romans en novellen. Directeur v.
d. Hollandia-Drukkerij van 1904—'29;
1906 red. v. Den Gulden Winckel. Criticus.
f 1951.
Ett, Henri ~ , geb. 1909, schreef over De
beteekenis van Multatuli, 1947 en over
Balthasar Huydecoper. Ook gaf hij Multatuli's
Brieven aan Waltman uit; 1947.
Etzerodt, Stefanie ~ , zie Omboni.
Eufrasia of Oogen-troost, gedicht van Huygens
voor zijn vriendin Lucretia van Trello,
die een oog verloor. Troostdicht: er zijn
zoveel mensen blind, die beide ogen nog
hebben; 1647.
(Euphrasia of ogentroost is een wildgroeiend
bloempje, aangewend bij oogziekten,
reeds bij Dodonaeus en nu nog.)
Euphonia, ts. onder leiding van Dekker
Zimmerman, predikant te Utrecht, verscheen
1814—'29. In dit ts. schreef Lublink Weddik
stukken in de geest van Jean Paul.
Sedert 1826 nam het ts. ook prozavertalingen
van Byron, Washington Irving en
Moore op.
Euphuisme, gekunstelde stijl en gezochte
woordkeus, toonbeeld van valse smaak aan
het hof van Elisabeth, genoemd naar Euphues,
een werk van John Lylie, 1581; vertaald
door J. H. Glazemaker, 1668.
Euripides, 480—406, beroemd Gr. treurspeldichter.
Zijn Iphigenia vertaald door Vondel,
1666, en bewerkt door Samuel Coster;
zijn Medea bewerkt door Jan Vos. In 1668
vertaalde Vondel nog de Feniciaensche of
Gebroeders van Thebe.
Europesche Brieven, geschreven door C.
Busken Huet te Parijs voor zijn Algemeen
Dagblad van Ned. Indie, 1876—'78; uitgegeven
onder ps. Fantasio.
Eusebia = de Vrome, de naam waarmee
Vondel in zijn opdracht van Peter en Pauivels
Tesselschade aanspreekt, 1641. Zij had
zich zelf de Alkmaarse Eusebia genoemd.
Euskerken, Claus van ~ , een van de mannen
der Moderne Devotie, frater van Heer
Florens' Huis, f 1521, schrijver van collatien
(preken) met tal van beelden uit het
dagelijks leven.
Euterpe, „tijdschrift ter bevordering van
fraaije kunsten en wetenschappen", van
Jacobus Kantelaar en M. Siegenbeek, 1810.
Vervangen door Siegenbeeks „Museum",
1812—'17.
(Euterpe is de Muze der muziek.)
Evangelien vanden Spinrocken, Die ~,
zie S.
Evangelische Gezangen, 1807, voorgesteld in
de provinciate synode van N. Holland; de
Gezangencommissie was in 1805 gereed,
ingevoerd in de Ned. Hervormde Kerk
naast de Psalmen, heftig bestreden door de
Orthodoxen en Gereformeerden. Ds. H. de
Cock van Ulrum noemde ze sirenische
minneliederen. Zie Vervolgbundel. In 1941
een nieuwe gezangenbundel; deze werd in
de Nw. Taalgids van 1942 veroordeeld als
onbeholpen en onbehouwen door R. Kuitert.
Evangelische Kerkbode, fel anti-papistisch
predikantenweekblad 1841. In 1842 daartegen
de oprichting van De Katholiek.
Even, Eduard van ~ , 1821—1905, archivaris
van Leuven, letterkundige, toonde 1856
aan, dat Jan van Boendale in 1365 overEvenhuis
150 exempelen
leden was. Geschiedschrijver van Leuven; I
ook van het Landjuweel van Antwerpen,
1861.
Evenhuis, Eddy ~ , geb. 1920 te Groningen,
was redacteur van 't Gron. Dagblad. Gaf J
een drietal dichtbundels uit. j
Everaert, Cornells —•, 1480—1556, verver
en voider te Brugge, clerc van den Aerdchiers,
d.i. secretaris van de boogschutters,
Katholiek dichter uit het volk, schrijver van
35 toneelwerken tussen 1509 en '38; tien
geestelijke spelen, tien moraliteiten over
maatschappelijke toestanden; zeven esbatementen.
Zijn eerste stuk is Tspel van Maria
Hoedeken, d.i. Maria's Rozenkrans, de bekering
van een clerc, die zijn goed verdobbelde.
Van 1526 is '/ Spel van Gheivillich Labuer
(de boer) ende Vole van neeringhe (de
ambachtsman), ter gelegenheid van de
Vrede van Madrid.
Het Spel van den Wyngbaert keert zich
tegen de „Lazarussche sonde der Ketterye",
1533; het stuk is een bewerking van de gelijkenis
van de arbeiders in de wijngaard.
Maar meer dan het geloof trekt de wereld
hem aan; het Spel van den Zoeten Reyn
behandelt de overwinning bij Pavia, 1525;
de Zoete Reyn (zachte Regen) slaat de
Hooge Wynt neer. Het Spel van den
Crych, d.i. van de Hebzucht, werd verboden
omdat hij er „te veel de waarheid in
noopte"; zo ook het Spel van d'Ongelycke
Munte. In de kluchten toont Everaert zijn
talent. Hij heeft het vooral op de vrouwen
gemunt. Vigelie; Co op man; Stout ende Onbescaemt\
zie daar. In 't Esbatement van
den Visscher biecht de vrouw in nood aan
haar eigen man op, dat van de drie zonen
alleen de oudste van hem is.
't Bekendste spel evenwel was het Esbatement
van Scam el Gemeente ende T fibulas ie.
Scamel Gemeente (de kleine luyden) begeert
weelde; Tribulacie (de beroerelijke
tijden) bewaart hem voor dit verderf.
Everaert was factor van de Dry Sanctinnen
te Brugge.
De Spelen uitgegeven door Dr. J. W. Muller
en Dr. L. Scharpe, 1898—1900. Muller
schreef ook: Everaert's Spelen als Spiegel
, van de maatschappelijke toestanden; Gent
1907.
Everaerts, Jan ~ , 1511—'36, Joannes Everardi,
uit Den Haag, verwierf als Nieuw-
Latijns dichter Janus Se&undus grote roem
met zijn Basia (Kusjes), een bundel minnedichten,
1535. Hij was een humanist,
zoon van de president van het Hof van
Holland, vertrok 1528 naar Mechelen en
vandaar naar Bourges; was 1534 secretaris
v. d. bisschop van Toledo. De Latijnse
Basia zijn nog geen 20 in getal; ze werden
bewonderd en nagevolgd. Het was „hartstocht,
gebreideld door schoonheid." Eerste
volledige uitgave 1619 met 22 Basia.
Vertaald door Jan van Hout, Douza en
Westerbaen; in 1830 door Engelen, en opnieuw
in 1902 door J. H. Scheltema. Ook
1899 door G. Ellinger, Berlijn.
Een navolging waren de Ocelli van Lernutius,
bewerkt door Jongtys als Roseliins
Oochies.
Janus heette Secundus, omdat hij de tweede
zoon was, die Janus heette. Zijn vader
was Nicolaas Everardi en zo heet hij ook
Joannes Nicolai. Hij won de gunst van Karel
V en zou mee naar Tunis, maar werd
ziek en keerde naar Nederland terug. Werd
geheimschrijver van George van Egmond,
bisschop van Utrecht, die zich te Doornik
bevond. Joannes stierf daar reeds op de 4e
dag na zijn aankomst. Hij werd in de kerk
van St. Amand begraven; gedenkteken vernield
in de Beeldenstorm, later hersteld.
Levensbijzonderheden, vertalingen ook in 't
F., D. en E., en navolgingen bij J. H.
Scheltema, Het Boek der Kusjes.
Everaerts, Merten ~ , uit Antwerpen, gaf in
1598 Tragiscbe of klachlijcke Historien uit,
uit het F. van de Histoires Tragiques van
Boistuau, die Bandello vertaald had. Verhalen
zonder het moralizerend karakter der
M.E. legenden en exempelen.
Everardi, Joannes ~ , zie Jan Everaerts.
Everts Jr., Johannes ~ , geb. 1878 te Kralingen,
prozaschrijver. Werkte een jaar in
Indie op een suikerfabriek, toen een jaar
in Rotterdam op een kantoor, werd daarna
schrijver, voortgeholpen door Brusse. Uit
het lev en van een hypochonder, 1907.
Everts, Willem ~ , 1827—1900, priester,
directeur van Rolduc 1868—'93, toen lid
der Tweede Kamer. Gesch. der Ned. Letter
en.
Every Man, zie Elckerlyc.
Ewald en Elize, romance van Rau. Hij en
Bellamy maakten de afspraak, dat ieder er
een zou dichten. Rau kwam voor den dag
met een onnatuurlijk romantisch verhaal;
Bellamy had geen verstand van ridderhistories
en dichtte zijn vertelling Roosje;
beide opgenomen in de Proeven.
Ewich is so lane! Och —! lied van de prediker
Johannes Brugman; zie daar.
Exel, Philip ~ , 1886—1946, onderwijzer te
Amsterdam, schrijver van een hele reeks
jongensboeken en romans. Timon en het
Lev en, 1946.
exempelen, ware of verdichte verhalen waaruit
iets te leren viel, zeer talrijk in de M.E.
letteren. Studie over de Mnl. exempelen
van Prof. Dr. C. de Vooys. Ze komen talrijk
voor in het Vaderboec, in de Dialogus
miraculorum van Caesarius van HeisterExemplaer
1 51 Faassen
bach, het Bienboec van Thomas van Cantimpre,
in de Spieghel Historiael van Vincentius
van Beauvais en in de Aurea Legenda,
d.i. het Passionael. De exempelen
zijn dikwijls ontleend aan klassieke schrijvers
als Cicero en Seneca. Beroemd was o.a.
Een suverlijc exempel van een Soudaensdochter.
Exemplaer, een werk van de dichter der
Dietsche Doctrinael, over de 1111. doeghden
cardinale, de 4 hoofddeugden. Het is verloren
gegaan.
expositie (lett. = tentoonstelling), de uiteenzetting
in het begin van elk drama,
waardoor de toeschouwer inzicht krijgt in
de omstandigheden; zie drama.
expressionisme, kunstrichting, die streeft
naar de expressie, de uiting van gevoelens,
zonder acht te slaan op de weergave der
werkelijkheid.
Eybers, Elisabeth ~ , geb. 1915 te Klerksdorp
in Transvaal, Afrikaanse dichteres;
Belijdenis in die Skemering, 1936. Die Stil
Avontuur, 1939. Die Vrou, 1945. Die
ander Dors, 1947.
Eyck, Dr. P. N. van ~ , geb. 1887 te Breukelen,
dichter, schrijver, letterkundige uit
de groep van De Beweging. Beschouwingen
over Leopold, Nijhoff, Verwey, Marsman,
Bloem. Zijn eigen opvatting van het wezen
der poezie zette hij uiteen in zijn essay:
Leven en Dood in de Dichtkunst, 1945. Zijn
eigen tijdschrift Leiding bestond maar een
jaar (1930—'31); daarin kwam hij op
tegen naturalisme en ook tegen individualisme.
Zijn oudste bundel gedichten De Getooide
Doolhof is van 1909: het leven een
doolhof, die zich tooit met schoonheid.
Verder Getijden, 1910; De St err en s 1911;
Voorbereiding, 1926.
Van 1921 is zijn studie over De lersche
Kwestie, waarin hij de vrijheid van Ierland
verdedigt. Ook vertaalde en verklaarde hij
Plato: Uren met Platoon.
Hoogleraar in 't Ned. te Leiden; opvolger
van Verwey,. 1935. Als redacteur van Leiding,
werkte hij een tijd samen met Gerretson
en Geyl. Van 1927 een bundel gedichten,
Inkeer; van 1939 een nieuwe bundel,
Herwaarts\ van 1940 Verzen. Studie
over hem van CI. Bittremieux, 1946. Van
hem zelf Medousa, de verheerlijking
van Medusa in 4 grote zangen, 1947. Hij
werd eershalve tot Dr. bevorderd.
Eyk, Henriette van —, geb. te Amsterdam
1897; schrijfster o.m. van De Kleine Parade,
1932, en van Gabriel, een modern
sprookje, 1935; Hobbelkeipleintje, 1941.
Humoristisch prozawerk. Bedelarmband,
1948.
Eyk, Jan van ~ , 1757—1822, uit Amsterdam,
predikant, sedert 1788 te Loosduinen;
dichter van 3 deeltjes Liederen van
den Landman, 1794—'96, en van 3 bundeltjes
Liederen voor Dorp- en Stedelingen,
1798—1818. Ter verdediging van de
godsdienst. Daarin Melkliederen, liederen
over De Moestuin, De Bloemhoj en De
Rups.
Eyk, W. B. J. van ~ , 1826—'99, modern
predikant, sedert 1856 te Deventer, 1864
—'75 redacteur v. d. Vaderl. Letter oejeningen,
was in 1867 de tegenstander van
Van Vloten; zie daar. In 1877 schoolopziener,
1886 inspecteur van het Middelb.
Onderwijs.
Eymael, H. J. ~ , geb. 1848 te Heerlen,
leraar te Amsterdam. Studien over Huygens.
Eysden-Vink, Marie van ~ , geb. 1864 te
's-Gravenhage, toneelspeelster 1879—1924.
Schreef Mijn Tooneelleven. Trouwde 1890
met P. D. van Eysden, toneelspeler, eerst
bij Le Gras en Haspels, later dir. v. h.
Rott. Toneelgezelschap; 1864—1934.
Eysselsteyn, Ben van ~ , geb. te Hellevoetsluis
1898, redacteur v. d. Haagsche Courant
en de Haagsche Post; dichter, schrijver
van novellen, romans en toneelwerk, ook
van detective-romans. Nieuwe bundel gedichten
Momento Grazioso, 1951. Voorzitter
van Oefening kweekt kennis. Onder
zijn romans: Tussen Zuiderkruis en Poolster,
„epos van de zee"; Dorre Grond,
Drents verhaal.
Eysselsteyn, Lidy van ~ , geb. 1904 te Nw.
Pekela, zuster van Ben; dichteres. Tristan
en Isolde, 1948; Kyrieleis, 1950.
Ezel, Een ~ , verhaal van Limburg Brouwer
van de man, die in een ezel veranderd
werd, doch die zijn menselijke gedaante
herkreeg. De stof ontleend aan Lucianus
van Samosata in Syrie en aan Apulejus van
Madaura in Afrika. Opnieuw uitgegeven
voor de Wereldbibliotheek door Dr. P. H.
Damste. Dergelijke verhalen verzameld door
K. Weinhold: Das M'drchen vom Eselmenschen,
1893. De stof ook verwerkt in Starings
Marco.
Ezerman, Lou ~ , 1892—1940, toneelspeler.
F.
Faassen, Alexander ~ , 1839—1931, toneelspeler
te Rotterdam. Zijn zoon Alexander
Jr., 1873—1911, bekend toneelspeler in de
stukken van Heijermans. Zijn dochter Marie,
geb. 1872, toneelspeelster te Amsterdam.
Faassen, Rosier ~ , 1833—'1907, toneelspeler
te Rotterdam, toneelschrijver van 23
fabel 1 52 Fallet
volksstukken: Zwarte Griet, 1882; Hannes,
1883; Manus de Snorder, 1878. Hij was
opgetreden in 1872 met De W'erks taking,
een waarschuwing voor de arbeiders. Zijn
laatste stuk was De Amsterdamsche kaartlegster,
1894. De hoofdrollen met glans gespeeld
door Catharina Beersmans. Hij gaf
een eigen levensbeschrijving uit.
fabel, van een drama, de korte inhoud; verdeeld
in de expositie of uiteenzetting; de
epitasis of verwikkeling en de katastrophe
of ontknoping.
fabels, in de M.E. Esopet; zie daar. In de
17e eeuw De Vorstelijke Warande der
Dieren van Vondel. Ook bij Cats en weer
bij Bilderdijk. Over de fabel, „ontwikkeling
van een literatuursoort", J. F. Heybroek,
1941.
Fabius, A. N. J. ~ , 1855—1921, kapitein
der artillerie, klom op tot generaal; arch;"-
varis van Naarden; schrijver onder ps. F.
A. Buis, van romans en toneelstukken. Onder
eigen naam Het Leven van Willem III,
1912; Joban Mauri ts, 1914.
Fabius, Dr. Henricus ~ , 1827—'97, dokter
te Amsterdam; schreef als student een parodie
op Van Alphen: Kleine Gedichten voor
de lieve jeugd aan de hoogere scholen,
1846. 7e druk 1858. Sedert 1858 redacteur
van De Goede Raadgever, het orgaan van
de Ned. Ver. tot Afschaffing van Alkoholhoudende
Dranken.
fabliaux (F.) = boerden.
Fabricius, Jan ~ , geb. te Assen, 1871, tori
eelschrij ver; o.a. De Rechte Lijn, 1910;
Do lie Hans, 1916; Eenzaam, 1907, de ondergang
van een mensenziel in de Tropen.
Onder een dak, 1914. Over Fabricius en
zijn werken proefschrift van Dr. Karel
Loos te Antwerpen, 1923.
Fabricius was • letterzetter, werd 1892 chef
van een drukkerij te Batavia, kwam 1902
terug; werkte 1910—'14 opnieuw in Indie;
hoofdredacteur v. h. Bataviaas Handelsblad.
In 1947 gaf hij zijn Jeugdherinneringen
uit.
Fabricius, Johan ~ , geb. 1899, te Bandoeng,
eerst schilder, dan romanschrijver; trilogie:
Komedianten trokken voorbij, 1931; Melodie
der Ver ten en De Dans om de Galg,
1934. Dan heeuwen hongeren in Napels,
1934. Ook kinderboeken en toneelwerk.
In 1947 de Indische roman Half bio ed. In
1949 De Grote Geus, roman van het leven
van Hendrik van Brederode.
Fabriekskinderen, schets van J. J. Cremer
tegen de kinderarbeid, 1863. Werkte krachtig
mee tot de aanneming van de wet Van
Houten op de Kinderarbeid, 1874.
Fabulen, Leersame ~ , dichtbundel van Cats,
deel van de Mengeldichten, die na de
Sinne- en Minne-Beelden verschenen: de
leeuw en de muis, de muis en de kikvors,
de pompoen en de eik enz.
Facsimile-Uitgaven, Leidsche ~,
No. 1 Een Klein Cronyxken. Waer in vertoont
wordt/ hoe over eenige hondert
Jaren veel Steden en Dorpen by en om
Wieringen waren/ en met een oock vande
Wieringer-waerts bedijckingh/ en veel oude
Geschiedenisse die op verscheyden Plaetsen
zijn voorgevallen. Door Dirck Burgher van
Schoorel, Chyrurgijn. t'Enchuysen.
No. 2. Beschrijvinghe der stadt Rotterdam,
hare oudtheyt, ende hare grootheyt ende
oock hare ghelegentheydt. 1623.
No. 3. Ordonnantie van de bedelarije waer
in begrepen is/ hoese haer hebben te dragen/
die in de voorsz. faculteyt begeeren
te studeeren. Mitsgaders, een Reglement
om de meeste Aelmoessen te bekomen.
± 1750.
No. 4. Cupidoos Post-ryder, voorzien met
geh'eime en bedekte Brieven. Gedrukt voor
de Nieuwsgierigen. ± 1750.
No. 3 en 4 zijn Nederlandse volksboekjes.
factie, (komisch) toneelspel dat uit samenspraken
bestond, vertoond bij bruiloften of
andere feesten of na een zinnespel; I6e
eeuw.
factor, de dichter-secretaris van een Kamer
van Rethorycke.
Faessen, Jan —•, matroos die de samenzwering
tegen Maurits aan 't licht bracht,
1623. Roman van Lodewijk Mulder.
Faeton, zoon Phoebus, de zonnegod, verkrijgt
vergunning, de zonnewagen een dag te regeren,
bederft de wereld en wordt door
Zeus neergebliksemd in de Eridanus (de
Po). Stof bewerkt tot een treurspel door
Vondel: Faeton of Reuckeloze Stoutheit,
1663, een van zijn zwakste stukken. Met
herinnering aan zijn eigen zoon, in de
woorden van Juno tot Phoebus:
Hoe menig vader lijdt
in zijnen zone alleen.
Faeton kreeg 1685 een voorspel met zang
van Govert Bidlo, die verder ook decoraties
en verlichte vertoningen aanbracht en
zang en dans. Dit „verbeterde" stuk nog
1761 zevenmaal opgevoerd.
Fagan, Adv. H. A. ~ , geb. 1889, Afrikaans
prozaschrijver.
F.A.K. = Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigingen,
1929, met de spreuk „Handhaaf
en bou".
Falkland, Samuel ~ , ps. van llerm. Heijermans,
als schrijver v. schetsen in het Handelsblad.
Van de Falklandjes verscheen in
1912 de l6e bundel.
Fallersleben, zie Hoffmann.
Fallet, Mr. Gideon ~ , 1544—1615, uit Mechelen,
1587 secretaris van Amsterdam.
Vriend van Van Mander, die aan hem zijn
Familic en Kennissen 1 53 Feest der Gedachtenis
Uytleggingh op den Metamorphosis op- I
droeg, 1604. Lid van In Liefde Bloeyend,
taalzuiveraar. Zie Twe-spraack.
Familie en Kennissen, 1876, bundel novellen
van Haverschmidt, in de geest van de
Camera. I
Familie Stastok, De ~*9 een van de drie
grotere schetsen van het huiselijk en maatschappelijk
leven in de Camera Obscura,
met de beroemd geworden geschiedenis van
het Diakenhuismannetje en met het Theeavondje.
De beide andere schetsen zijn De
Familie Kegge en Gerrit Witse, die pas
opgenomen zijn in de 3e druk, 1851.
Familie van Ons, bundeltje humoristische
schetsen van Den Ouden Heer Smits, 1856:
Moeders, Vaders, Kinderen, Broeders en
Zusters, Grootouders, Ooms en Tantes, I
Neven en Nichten. Zie Undo. I
Famke, zie Veen-Brons.
Fancy — de Verbeelding, de Fantasie, in de
Minnebrieven van Multatuli.
Fantasio, „gedicht der jeugd" van De Genestet,
1847; geestig verhaal van een jongeman,
die bij 't balspel een briefje voor
„freule Mary" bij vergissing werpt in de
kamer van de gouvernante, en hoe alles
terechtkomt. Evenals in de latere gedichten
De S. Nikolaasavond en De Mailbriej
speelt de humor, en vaak het komische, een
grote rol. Het gedicht werd pas bij de Nalezing
uitgegeven; naar de vorm is het evenals
De S. Nicolaasavond een nabootsing
van Don Juan en Beppo van Byron.
Fantasio, zie Europese Brieven.
Fastraets, Christiaen ~ , zie Sint-Trudo.
Fatalisme = geloof aan 't Noodlot. Louis
Couperus schreef de fatalistische romans
Eline Vere en Noodlot. Fatum (L.) =
noodlot.
Ds. van Loenen Martinet hield een inleiding
over het Fatalisme, veroordeelde de
boeken van Couperus en betoogde, dat alleen
de godsdienst de wereld verlossen kan
van het determinisme. In zijn rede voor de
Bond van Ned. Onderwijzers te Amsterdam
in Feb. 1891 beoordeelde C. H. den Hertog
de werken van Couperus geheel anders:
alleen het oppervlakkig determinisme acht
hij noodlottig.
Faust, Waarachtighe Historie van Doctor
Johannes —, 1592, uit het D.; volksboek
over bijgeloof en tovenarij, een waarschuwing
voor Christenen. Bewerkt als toneelstuk
De Hellevaart van Dr. Faustus door
Floris Groen, omgewerkt door Jac. v. Rijndorp,
uitgegeven 1731. Herdrukt in 1910
door E. F. Kossmann. De inhoud komt
overeen met het E. stuk van Chr. Marlowe.
De geschiedenis, dat Faust zijn ziel verkoopt;
dus ver voor Goethe. Zie ook Wagenaer.
In 1926 verscheen de studie van |
B. H. van 't Hooft, Das holl Volksbuch
vom Doktor Faust.
Fayd'herbe, Hendrick ~, 1574—1629,
beeldhouwer, factor van De Peoene van
Mechelen bij het Refereinfeest, 1620. Besloot
het feest met een Esbatement van
vier personagien.
Feber, Ir. L. J. M. ~ , geb. 1885 te Bergenop-
Zoom, ingenieur in Indie 1909—'20;
lid der He Kamer 1922—'36, R.K.; 1933
wethouder van 's-Gravenhage; journalist en
letterkundige; romanschrijver: In de schaduw
der waringins, 1921; De gordel der
aarde, 1922; De strijd om de stilte, 1923;
Het uur van Azie, 1937. Schreef ook Frederik
van Eeden's Ontwikkelingsgang, 1922.
Van 1923 is zijn letterkundige studie Opgaande
Wegen met een verhandeling Van
Ary Prins tot Claud el.
Feber schreef 2 bijbelse drama's David en
Holofernes, uitgegeven 1924. Ondergronds
verscheen in 1941 zijn Strijd om de Persoonlijkheid.
In 1946 Van H err en en
Herrenkultur; in 1947 Mensch en Humanisme.
Fedrus, ,,Ezopische fabelen", vertaald door
D. van Hoogstraten, met gravures van Jan
van Vianen. 1703.
Feen, A. H. van der ~, geb. 1873 te Heinkenszand,
Rijksontvanger te Amsterdam tot
1938, schreef onder ps. F. de Sinclair allerlei
humoristische verhalen. De Tante van
Aardenburg. Van hem ook Prijsvraag in de
Hel, een geschiedenis door de schrijver verteld
in de stijl van Couperus, dan in die
van Querido, Speenhoff, Jeanne Kloos enz.,
1919; parodieen. Ook toneelwerk. Onder
eigen naam o.a. Herfstleugen, Middelburgse
roman, 1927.
Feen, M. G. S. van der ~ , 1850—?, schrijfster
van novellen en romans onder ps. M.
v. Walcheren. Sedert 1886 Mw. Hoyer. Zij
begon 1874 met haar novelle Penserosa,
die zeer veel gelezen werd. Van kind tot
vrouw, 1876. Zij vertaalde 1885 Aurora
Leigh, het laatste dichtwerk van Elisabeth
Browning-Barrett, de leerlinge van Shelley,
in rijmloze verzen.
Feest over de Aftocht der Russen en Engelsen,
19 Dec. 1799. Daags na het Feest,
een van Huets Litterarische Fantasien; er
was toen een feestje bij de secretaris van
Den Haag, Arnolds, in het Westeinde,
voor de vrienden van Wolff en Deken.
Daar waren o.a. M. C. van Hall, representant,
Lublink de Jonge, idem; Kinker. Zie
Kalfskop.
Feest der Gedachtenis, Het ~ , reeks verhalende
gedichten van Mw. Roland Hoist,
verheerlijking van strijdende vrouwen als
Katharine Bresjkofsky, balling in Siberie,
de grootmoeder der revolutie; Louise MiFeesten
154 Feith
chel, aanvoerster bij de Commune van i
Parijs; Mary Wollstonecraft, de Engelse
pionierster van de vrouwenemancipatie:
o Zusters, gezellinnen die ik groet,
Licht is de aarde en het leven zoet
Feesten, Van der ~ , l4e eeuws gedicht over
de leer der min en de voortreffelijkheid
van de vrouw; een Mnl. ars amandi:
Als twee herte ende twee moede,
Die verre verscheden waren,
Eens zijn worden, joncfrouwe goede,
Dats minne ende el niet;
[(en anders niet).
Uitgegeven door Eelco Verwijs in Van
Vrouwen ende van minne, 1871. Ook door
Blommaert in zijn Theophilus, 1858.
Feitama, Sybrand ~ , 1694—1758, uit Amsterdam,
vriend van Hoogvliet; dichter bij
zijn leven hemelhoog geprezen. Hij vertaalde
11 F. treurspelen en maakte twee zelf;
alles volgens onze begrippen zonder enige
betekenis. Hij berijmde Les Aventures de
Telemaque van Fenelon, 1733; de Henriade
van Voltaire, 1753. Men prees hem, omdat
hij de voorschriften van Pels opvolgde over
het verschaven en hersmeden der verzen.
Zijn Hendrik de Groote was 20 jaar oud,
toen hij het gedicht uitgaf; zijn Telemachus
had hij 25 jaar onderhanden. Van hem ook
een zinnespel De Schadelijke Eigenliefde,
1738. Met hem bereikte de verering van
het F. Classicisme het hoogtepunt. Door
zijn fortuin kon hij zich geheel wijden
aan de letteren. Hij was de „hoofdpoeet",
de kunstrechter, de kampioen voor „cierlijkheid"
en zuiverheid van taal.
Van hem een gedicht Ter uitgeleide van
Hendrik Grave, die in 1744 admiraal was
geworden op 74 jarige leeftijd en met 8
schepen uitvoer.
De Lijkzangen ter gedachtenis van Feitama
werden in een bundel uitgegeven. Daarin
gedichten van Sara Maria v. d. Wilp, L.
W. v. Merken, Lucas Pater, Bernardus de
Bosch, N. S. v. Winter, Hermanus Asschenbergh,
Joh. Lublink de Jonge e.a.
Swaanenburg kreeg van hem de naam van
„aartspauker".
Feith, Jhr. Jan ~ , 1874—1944, geb. te Amsterdam,
journalist; toneelschrijver; schrijver
van jongensboeken, novellen en romans.
Oud-hoofdredacteur v. De Kampioen.
Feith, Mr. Rhijnvis ~ , 1753—1824, bij zijn
leven bewonderd en bemind; evenals Van
Alphen en de dames Wolff en Deken een
opvoeder van zijn volk. Geboren te Zwolle,
gepromoveerd op zijn 17e, getrouwd op
zijn 20ste jaar, 1780—'87 burgemeester
van Zwolle, des zomers op Boschwijk in
de buurt. Daarna werd hij ontvanger der
convooien en licenten, zodat hij zo goed
als geheel vrij zich wijden kon aan de letteren
en de poezie. Hij begon met een
Verhandeling over het Heldendicht, 1781.
Vriend van Bilderdijk, volgeling van Klopstock:
poezie en natuurgevoel en godsdienst;
volgeling van Young: overpeinzing van
dood, graf en onsterfelijkheid, ofschoon hij
rijk, geeerd en gelukkig echtgenoot en
vader was.
Eerst kwam Fanny, 10 elegieen over de
liefde van Eduard en Fanny en over
Eduards dood; 1783. Maar Feith was ook
Patriot. Dit was gebleken in de redevoering
op rijm Karel de vijfde aan zijn zoon Philips,
in zijn vers op Doggersbank, in zijn
oden De Ruiter en Aan de Vrijheid, 1783:
Wie nog een droppel bloeds kan
[plengen,
En 't juk eens dwinglands wil
[gehengen,
Is de afkeer van het menschdom
[waard!
Zo kwam de breuk met Bilderdijk. Die
werd openbaar bij Bilderdijks uitgave van
De Geuzen van Onno Zwier van Haren,
1785, met een dankbetuiging aan Feith
voor zijn medewerking in de voorrede, en
met. . . anti-Patriotse noten bij de tekst.
Feith eiste een openlijke uiteenzetting, die
geweigerd werd.
Bilderdijk koos de zijde van Oranje; Feith
beoefende de vrijheidspoezie, b.v. Volkslied
in den smaak van Tyrtaeus, 1785. Daarnaast
kwam de roman Julia, onder de sterke
invloed van Goethe's Wert her: tafereel van
twee gevoelige harten, 1783. Eduard bemint
Julia, maar de vader weigert; nu doolt hij
door de wereld, totdat de vader toegeeft,
maar dan is Julia dood. Eduard holt een
den op haar graf uit voor zijn doodkist.
En dan volgt er nog een hoofdstuk Aan de
Maan, „heilige kuische vriendin van mijn
hart"; Feith behoorde tot de toen zo talrijke
maanaanbidders. De invloed van Millers
Siegwart is dan ook veel groter dan
die van Goethe's Werther.
Eerst had hij de dichtgenootschappen gewaardeerd,
maar weldra scheidde hij zich
er van af.
In zijn Brieven, 1784—'93, gaf hij zijn
inzicht weer over de dichtkunst, bv. Over
het sentimenteele, Over het bevallige, Over
de Romance, Over het Minnedicht, Over de
waarde der zinnelijkheid, Over de navolging
der Natuur.
In brieven is de roman van Ferdinand en
Constantia, 1785, vol genoegelijke droefgeestigheid;
geschreven om aan het verzoek
van vele lezers van Julia te voldoen. Opnieuw
vol gevoel en tranen in de stijl van
Gessner en Siegwart van Miller.
Van dit jaar is ook het Dagboek mijner
Feith 155 Ferguut
goede werken, bespiegelingen over deugd
en geloof.
Van Cats bezorgde Feith in 1790 een
nieuwe druk; hij was in 1787 bij de komst
der Pruisen ambteloos geworden. Zie
Vriend van 't Vaderland. Hij schreef de
treurspelen Thirsa of de Zegepraal van de
Godsdienst, 1784; Johanna Gray, 1791;
Ines de Castro, 1793; Mucins Cord us, 1795
en De Patrioften. Daarnaast Het Graf, leerdicht
in vier zangen, opgedragen aan zijn
mede-Patriot Jacubus Kantelaar, 1792. En
in 1788—'89 een paar bundels Zedelijke
Verhaalen, eveneens vol sentimentaliteit.
Maar vooral in Het Graf gaf de dichter
uiting aan de zwaarmoedigheid, onder invloed
van Young en van de Reveries van
Rousseau van 1778:
o Heilloos jammerdal,
o beuzelachtig leven,
Ware ons geen uitzicht
op de onsterfelijkheid gegeven.
Overigens moest Feith van Rousseau en
de moderne wijsgeren niets hebben; vooral
tegen Kant stelde hij zich te weer. In zijn
Brieven aan Sophie, 1806, verdedigde hij
het openbaringsgeloof tegen de godsdienst
der Rede. Beantwoord door Kinker met
Brieven van Sophie.
In de Oden en Gedichten van 1797 is geen
verheerlijking meer van de Patriotse helden:
wat baten Vrijheid, Gelijkheid en
Broederschap, als ze slechts een klank zijn?
Bij de inlijving in 1810 een gezang Aan
het Vaderland en een ander Aan Napoleon,
„de Geweldnaar".
Zijn autobiografisch leerdicht De Ouderdom
in 6 zangen is van 1802, in de trant
van Cats. Dan nog een paar cantaten, Het
Onweder en De Menschlievendheid. In
1813 De Val van Napoleon.
Met Kantelaar gaf Feith 1793—'96 de
Bijdragen ter bevordering der Schoone
Kunsten uit. Zij schreven over het Treurspel,
over het Rijm, over de Sakontala. In
1818 kwam nog Verlustiging van mijnen
Ouderdom. Met Bilderdijk had hij zich in
1809 verzoend. Gellert, de gemoedelijke
vrome D. dichter, bleef zijn voorbeeld.
De sentimentaliteit werd grof geparodieerd
door De Wacker van Son in De Steenbergsche
Famille en in Jan Perfect. Het was
een verschijnsel, dat voorbijging. Wat er
van Feith overbleef is o.a. zijn Evangelisch
Gezang:
Uuren, dagen, maanden, jaren,
Vliegen als een schaduw heen . . .
Het Levensberigt door N. G. van Kampen,
geplaatst voor de uitgave der Dicht- en
Prozatsche Werken, 1824. Warnsinck gaf
een schets van Feith: uit zijne gemeenzame
Brieves Ook voor hem werd een Gedenkzuil
opgericht; Van Hall, Loots, Tollens,
Staring, Klyn, Warnsinck, Nierstrasz werkten
er aan mee; 1825. Duizenden tekenden
in op zijn werken. Van Hall hield de Lofen
Lijkrede. Nieuwe studie over Feith van
H. G. ten Bruggencate, 1911, die ook een
Bloemlezing verzorgde voor het Pantheon.
Kloos gaf een bloemlezing uit voor de W.
Bibl.
Feitsma, Sake K. ~ , 1858—1918, onderwijzer,
Fries schrijver van sprookjes: Der
wier ris, 1893. Schetsen in realistische stijl
over de armoede: Ut e modder fen e maetskippij.
Fekkes, Jan ~ , geb. 1923 te Groningen,
journalist, nu werkzaam bij de Akademie
van Wetenschappen te Amsterdam; dichter.
Felix meritis (gelukkig door verdiensten),
maatschappij voor kunsten en wetenschappen,
te Amsterdam gesticht in 1717; in de
Patriottentijd het middelpunt der vrijzinnigen.
Loots en Helmers droegen er hun gedichten
voor.
Femke, het blekersmeisje uit het verhaal van
Multatuli's Woutertje Pieterse; „hun liefde
is een bekoorlijke idylle geworden" (Te
Winkel).
Fenelon, Francois, 1651—1715, priester,
leermeester van de kleinzoons van Lodewijk
XIV, 1695 aartsbisschop van Kamerijk;
schrijver van Les aventures de Telemaque,
bedoeld als leerboek, uitgegeven 1717. Vertaald
door Feitama, 1733; in proza reeds
in 1720 door Isaac Verburg.
Feniciaensche, De —, of Gebroeders van
Thebe, treurspel van Euripides, vertaald
door Vondel, opgedragen aan Burgemeesteren
van Amsterdam, 1668. De Feniciaensche
is koningin Jokaste, uit Phoenicie afkomstig,
de moeder van de beide strijdige
gebroeders, die in een tweegevecht omkomen,
waarop Jokaste zich met eigen hand
het leven beneemt.
Ferdinand en Constantia, roman in brieven
van Feith, zie daar; 1785. Zie ook Hainbund.
De held van 't verhaal dweept met
Young, Ossian en Von Kleist.
Ferdinand Huyck, historische roman van
Jacob van Lennep, 1840; beschrijving van
het leven der 18e eeuw; leven der patriciers;
justitie; dichtgenootschappen; hofsteden
en buitenplaatsen. Met een stevige
romantische inslag: de Vliesridder en zijn
dochter, Zwarte Piet en Andries. Navolging
van Walter Scott, maar meer van Van
Effen en van de dames Wolff en Deken.
Suzanna Huyck is een tweede Saartje Burgerhart.
Uitstekend is ook de schets van
Lucas Helding als huisdichter en van kapitein
Pulver.
erguut, Roman van ~ , een der Arturverhalen\
Ferguut, een boerenzoon, trekt op
Ferguut 156 Flanor
avonturen uit, tot hij de ridderslag ontvangt
van koning Artur. Het Ned. werk
uit de 13e eeuw werd bewerkt naar de F.
roman van Fergus van ± 1200 van Guillaume
Ii Clerc.
Uitgegeven door L. G. Visscher, hoogleraar
te Utrecht, 1836; opnieuw door J.
Verdam uit de nalatenschap van Ee1co Verwijs,
1882; 't laatst door G. S. Overdiep,
1939.
Ferguut, Jan -.", ps. van J. u. Droogenbroeck.
Feringa, Dr. Frederik -.", geb. 1840 te Groningen,
doctor in de wis- en natuurkunde,
radikaal vrijdenker: Democratie en Wetenscbap,
1871-'73; redacteur van De Vrije
Gedaehte, 6 delen 1872-'74; Multatuliaan.
Leefde nog in 1890.
Festus Hommius, 1576-1642, leerling van
Gomarus, bijbelvertaler; predikant te Leiden;
1618 secretaris van de Dordtse Synode.
Geb. te jelsum bij Leeuwarden; Fries
Fetse Homminga. Over hem 't Proefschrift
van Dr. Wasscher.
Feylbrief, J. K. -.", geb. 1876 te 's-Gravenhage,
directeur v. d. Kanselarij van 't gezantschap
te Berlijn tot 1933, t 1951. Prozaist
onder ps. J. v. Oudsboorn. Hij verhaalt
van geeste1ijke en lichamelijke ondergang
in zijn roman Willem Mertens' Leuensspiegel,
1914. Achier groene barren,
1943. Doolbo] der Zinnen,
Feys, J. M. E. -.", 1819-1901, gaf in 1868
met Adolf Lootens uit: Oude Kinderoertelsels,
in de Brugse tongval. Gaf ook De
Keure van Oudenburg uit.
Fidaments kusjes, Minnewysen en Byrijmen,
bundel gedichten van Mr. Joan Blasius.
1663.
Fierabras, F. ridderroman vol van de strijd
tegen de Sarracenen: fragment van de Ned.
vertaling uit de 13e eeuw bewaard. Fierabras
is een heidense reus, die bekeerd
wordt na een gevecht met Olivier, Rolands
vriend.
Filliaert, juul -.", geboren en gestorven te
Nieuwpoort (1891-1949), schreef volksromans
als De laatste Vlaamse l jslandvaarders
en Jan Bart.
Fillis, de beminde van Bellamy in de Gezangen
mijner ]eugd, zie Franeina Baane.
filologie = de wetenschap der taal- en letterkunde.
Nederland voerde de scepter der
filologie van de stichting der Leidse hogeschool
in 1575 tot de Vrede van Utrecht,
1713. (Busken Huet.) Voormannen Justus
Lipsius, Josephus Justus Scaliger, Salmasius,
Grenovius, Graevius, Gerard Vossius
met zijn zoons Dionysius, Matthaeus en
Isaac, Gruterus, Daniel Heinsius, Barlaeus,
Meursius, Erpenius, Golius. De aandacht
was toen nog gericht op de klassieke talen.
Fingal, koning der Caledoniers op de N.W.
kust van Schotland uit de 3e eeuw na
Chr. volgens de Gedicbten van Ossian. Een
van deze gedichten is naar hem genoemd.
Vertaald door Bilderdijk, in 6 zangen,
1805.
Fiore della Neve (It. =bloem der sneeuw),
ps. van Mr. M. G. L. van Logbem, als
dichter van Bene Liejde in het Zuiden,
1881, Liana, 1882, en Van eene Sultane,
1884. De Lie/de in het Zuiden heette voor
Kloos en Verwey het bespottelijk voorbeeld
van hun Julia; zij hebben dit echter ontkend.
Het is "een reeks van dichterlijkromantische
taferelen, die met elkaar een
liefdesgeschiedenis voorstellen." Het verhaal
van de schone Rosaura, die haar beminde
in de steek heeft gelaten en met een
picador (stierenbevechter) uit Valencia is
gevlucht; die nu door die picaro wordt verlaten
en in ellende sterft. Nabloei der Romantiek,
onder invloed van Victor Hugo.
In enkele jaren 5 drukken. Liana daarentegen
is een gedicht van trouw. De Sultane
is een verzameling van afzonderlijke gedichten.
In 1892 kwam er nag een dichtwerk,
Walter, de geschiedenis van een onechte
zoon van een D. hertogin; wederom cen
hoog-romantisch stuk met veel avonturen
en wraaktonelen.
Fischer, Dr. F. H. -.", 1876-1945, geb. te
Amsterdam, schreef 1910 zijn proefschrift
Het lndividualisme in Nederland in de 1ge
eeuto. Sedert 1933 privaat-docent in cultuurgeschiedenis
te Amsterdam. Schreef o.a.
De Romantiek in Duitsehland, en Scbets
der Cultuurgescbiedenis van W. Europa.
Flarninganten, ijveraars voor de Vlaamse
Beweging; zie daar.
Flandrijs, Vlaams ridderverhaal uit het begin
der 14e eeuw, met talloze ontleningen
aan de andere Britse en klassieke romans,
gevechten met reuzen, verloste jonkvrouwen.
Uitgegeven door ]. Franck, Straatsburg,
1876; vijf fragmenten, bijna 1800
regels.
Flanor, ps. van Gerard Keller als de schrijver
van de Vlugmaren in de Ned. Spectator.
Toen hij in 1864 redacteur van de
Arnbemscbe Courant werd, nam Vosmaer
de rubriek van hem over. N a diens dood
in 1888 werd Boele van Hensbroek zijn opvolger.
Flanor, op voorstel van Jan C. de Vas de
naam van de letterlievende vereniging te
Amsterdam, opgericht in 1881 door F. v.
d. Goes, Dr. H. C. Muller en Dr. M. B.
Mendes da Costa. De naam was een hulde
aan Vosmaer. Leden waren o.a. Aletrino,
Boeken, Van Deventer, Van Deyssel, Van
Eeden, Erens, Kloos, Van Looy, De Meester,
Paap en Verwey. Vijf jaar lang verFlaubert
1
gaderde men op Dinsdagavond in „De
Karseboom".
Mendes da Costa haalde Flanorherinneringen
op in de N. Gids van 1925.
Flaubert, Gustave ~ , 1821—'80, uit Rouaan,
beroemd F. romanschrijver. Zijn roman
Madame Bovary (1853) was het model
zowel van Een Liefde van Van Deyssel als
van Eline Vere van Couperus. Zie ook De
Beer.
Fleerackers, Emiel ~ , S. J., 1877—1948,
Vlaamse Jezuiet, schreef eenvoudige, humoristische
en schilderachtige prozastukjes,
alsook geestige gedichtjes.
Flines, Gilbert de ~ , 1690—1739, uit Amsterdam,
oorspr. uit Doornik; het geslacht
als Doopsgezind uitgeweken; zijdehandelaars
in de Warmoesstraat. Schreef 1719 de
roman De ontrouwe Voedster, „tegelijk
aangenaam en leerzaam".
Flines, Mr. Quirijn de ~ , 1771—1847, uit
Amsterdam, schrijver van taal- en geschiedkundige
werken; medewerker aan de Kleine
Dichterlijke Handschriften; dichter van
romances.
Floovent, zie Flovent.
Florence, groot gedicht van' Potgieter, ontstaan
na zijn bezoek aan Florence, ter gelegenheid
van de Dante-feesten in 1865, in
gezelschap van Busken Huet, aan wie het
w.erk bij voltooiing in 1868 werd opgedragen.
Zo rijk van inhoud en moeilijk van vorm,
dat de verklarende aantekeningen groter
omvang hebben dan 't gehele dichtstuk.
Proefschrift over Florence, zie Potgieter,
slot.
Florens of Floris Radewijnsz, zie R.
Florianus, Johannes ~ , 1522—'85, uit Antwerpen,
predikant te Brussel, als ketter
verdronken. Vertaalde voor 't eerst de Metamorphose
van Ovidius, in proza, 1522.
Floris en Blancefloer, F. liefdesgeschiedenis,
±1170 bewerkt in Limburgs dialect; fragmenten
bewaard. Een tweede bewerking uit
de 13e eeuw van Diederik van Assenede is
geheel bewaard; na veel avonturen wordt
Floris Christen en trouwt hij met Blancefloer;
zij worden de grootouders van Karel
de Grote.
Deze roman eerst uitgegeven door Hoffmann
von Fallersleben in de Horae Belgicae,
1836.
De ridderlijke Oosterse roman van Arabische
oorsprong opnieuw uitgegeven door
Dr. Moltzer, 1879, opgedragen aan Matthias
de Vries; en weer door P. Leendertz
Jr., 1912.
In de 15e eeuw werd de berijmde ridderroman
van Diederic van Assenede omgewerkt
tot een volksboek in proza, in meer
burgerlijke zin, al staan er stukken rede-
Floris de Vijfde
rijkerspoezie tussen. Floris is de zoon van
een Moorse koning Fenus; Blanchefloer de
dochter van een Frankische gravin. Deze
wordt gevangen genomen en zo groeien de
kinderen samen op aan Fenus' hof. Floris
wordt van het h6f weggezonden, als het
blijkt dat hij met Blanchefloer trouwen wil;
zij wordt als slavin verkocht aan de emir
van Babylon. In een bloemenmand wordt
Floris in haar kamer gebracht; de emir laat
hen naar hun land terugkeren. Oudste druk
1508.
Een van de bekoorlijkste verhalen uit de
M.E., naar onze opvatting; volgens Witsen
Geysbeek in zijn Woordenboek van 1821
een „allerellendigst voortbrengsel en walgelijk
wanschepsel". Het volk dacht er
anders over; nog in 1750 verscheen te
Utrecht het volksboek opnieuw. Ook Alberdingk
Thijm, die de roman bewerkte in
zijn Karolingische Volksverhalen van 1851.
en H. C. Rogge die het volksboek in nieuw
Nederlands oververtelde. Het volksboek
zelf werd naar de druk van 1642 opnieuw
uitgegeven door Boekenoogen, 1903. Opnieuw
door Paul de Keyser, 1946.
In de toelichting is opgenomen het, uit het
volksboek getrokken, lied van Floris en
Blancifleur; dit lied werd ,door De Coussemaker
nog opgetekend bij Duinkerken en
is volgens Boekenoogen nog in N. Holland
bekend. Met het slot:
Den Keyser heeft haar doen pardon
[gegeven,
En liet haar trouwen samen in de kerk,
Dat Floris met zijn Blancifleur sou
[leven,
In vrolijkheid al tot een Zalig werk...
Ook is er nog een spel geweest van Floras
se ende van Blanch eflo ere, 1483 gespeeld
te Deinze.
De stof is ontleend aan de Duizend en een
nacht.
Floris de Vierde, Graaf ~ , romance van
Bilderdijk over de dood van de Hollandse
graaf op het steekspel te Clermont 1234.
Ook 't onderwerp van een romance van
L. v. d. Broek, 1827, en nog weer van een
dichterlijk verhaal van Robide van der Aa,
1836; beide in de Muzenalmanak.
Floris de Vijfde, treurspel van Mr. W. Bilderdijk,
1808, opgedragen aan koning Lodewijk,
om te worden gespeeld in de Amsterdamse
Schouwburg bij diens intrede. 't
Stuk was in 3 maal 24 uur ontworpen en
opgesteld, maar in drie weken waren de
tonelisten er nog niet mee gereed, zodat
het plan mislukte.
De opdracht is in 't Frans: je suis avec
le plus profond respect, Sire, de Votre
Majeste* le tres-humble, tres-obeissant, tresfidele
et tres-devoue serviteur et sujet.
7
Flou 158 Fokke
In de ldeen bracht Multatuli zeer veel bewijzen
voor zijn stelling: de taal, de versificatie,
de ontwikkeling der karakters zijn
slecht; de strekking is.... infaam.
Floris is ook de hoofdpersoon in Hoofts
treurspel Gernert van Velsen en in Colevelts
Droej-Eyndend Spel tussen Graef
Floris en Gerrit van Velsen, 1628. Weer
in een treurspel van Adriaan van Oordt,
1902.
Flou, K. F. I. de ......." 1853-1931, uit Brugge,
provinciaal ambtenaar aldaar, medeopsteller
v. h. maandblad De Halletoren,
schrijver over De Straten van Brugge en
andere historische onderwerpen. Werd lid
der Vlaamse Academic en Dr. h.c. Zijn
hoofdwerk is het Wdb. der Toponyrnie van
W. Vlaanderen, Vlaams Artesie, het Land
van den Hoek, Guines en Boulogne, Ponthieu,
1914-'30.
Flovent, de held van een der Frankische
ridderromans, in fragment bestaande, 13e
eeuw. 200n van koning Clovis, in oorlog
met de Sarracenen. Eerste uitgave door
Karl Bartsch in Pfeiffer's Germania,
1864; daarna in de Episcbe Pragmenten
van KaHf.
Fock, Mr. }. }. --..,., geb. te Batavia 1889,
schreef onder pseudo Jan van Lumey:Sardapalus
(treurspel) ; De Touerbron (sprookjesspel);
Politiehe Vrouu/en (fantastische
comedie); Ben Vrouw van de Wereld (5
dialogen), 1937; ltaliaanse lmpressies
(reisherinneringen), 1925; Op de Kentering
(essays); De Roman van een Scbilder,
1930.
Fock, Meester --..,., veel gebruikte naam voor
Focqenbroch.
Fockens, Melchior ......." Groninger, trok naar
Amsterdam, schreef een drietal kluchten.
Dronkken Hansie, 1657, het spel van de
genezen dronkaard; Verliejde Grijsert,
1659; ltaliaanschen scboorsteenueger, 1662,
dezelfde stof als in LeJ precieuses ridicules
van Moliere: een vrijer wordt aangenomen,
die een schoorsteenveger blijkt te zijn.
Hij gaf ook een Beschrijving van Amstelredam
uit, 1662, en een Bescbrijoinge van
Marokko.
Focquenbroch, W. G. v. ......." ± 1630-'75,
schreef het kluchtspel Verwarde Jalouzij,
1663, vertaling van Moliere. Hij leefde als
student in Leiden losbandig en maakte het
als dokter in Amsterdam niet beter, zodat
hij in 1666 als fiskaal in dienst der W.I.C.
naar de kust van Guinea ging en geplaatst
werd te St. George del Mina. Daar dichtte
hij de bundel Afrikaansche Thalia en het
blijspel De Min in het Lazarushuys, 1674.
Hij keerde niet in het vaderland terug. In
1696 gaf Abraham Bogaert al zijn "nagelaten
volgeestige werken" uit als Thalia of
Geurige Zanggodin; herdrukt 1723 en '76.
Hij is de eerste Ned. burlesl:e dichter op
voorbeeld van Scarron. Hij vertaalde uit
het F. van Scarron Typhon of de Reuzenstrijd
en De Eneas van Virgilius in. zijn
Zondagspak. Vooral in zijn bruilofts-, verjaars-
en minnedichten is een buitengewone
zinnelijkheid, platheid en vuilheid; in een
eeuw verschenen er 8 drukken.
Bogaert vergeleek hem bij Hooft en Vondel;
nu is nog aIleen zijn drinkliedje bekend
van:
Diogenes de wijze
Die woonden in een vat,
Daeruit kan men bewijze
Dat wysheyt woont bij 't nat.
Toch verschenen zijn werken met lofdichten
van LudoH Smids, T. Asseli]n en A. V.
HalmaeI. AsseIijn werkte in 1692 ook zijn
Klucbt van de Quacksalver om. In 1911
gaf Lode Baekelmans een keus uit zijn werk
uit met een Inleiding. Hij schreef ook gedichten
op de grote gebeurtenissen van zijn
tijd, o.a. Op 't verwoeste van de Zweedsche
Vlood door Cornelis Tromp, een "verdubbeld
rondeel", door Scheurleer op 1676
gesteld in zijn Varen en Vechtel1.
Bloemlezing uit de lyriek door W. F.
Hermans.
Foere, Leo de --..,., 1787-1851, uit Tielt in
W. Vlaanderen, priester te Brugge, 1817
veroordeeld wegens zijn felle bestrijding
van koning WiBem I; 1830 lid van het
Belgisch Nationaal Congres, 1831-'48
Volksvertegenwoordiger; schold in de Kamer
de voorstanders van een verbeterde
spelling van het Vlaams uit voor intriganten
en oproermakers, die het Hollands in
Belgie wilden binnensmokkelen, om de taal
der Vlamingen te onderdrukken. Hij schreef
daarover Eenige Vlaemscbe samenspraeken,
door eenen waeren Belg, 1844. Zie Spelling.
Fokke, Arend r-: Simonsz., 1755-1812, uitgever
te Amsterdam 1783-'99, daarna
onderwijzer, schrijver en voordrager in
boertige trant. Was 1795 red. V. h. Dagblad
der Municipaliteit en zelfs representant,
maar die rijkdom duurde slechts kort.
Fokke leefde doorgaans in rnoeilijke omstandigheden.
Hij heeft veel geschreven;
zijn naam bleef bekend door zijn Boertige
Reis door Europa, 7 delen, 1794 en ander
"boertig" werk, by. De Vad. Historie vermakelijk
uoorgesteld, 1809; Verzameling
van Spreekwoorden, "op een vrolijke wijze
verklaard", met caricatuurplaten, 1810; De
Vrouw is de Baas, 1807, 2e deel, 1810;
Proeve van een ironiescb comiesch woordenhoek,
1797-'98, derde druk 1821. Dit
boertige werk viel in de smaak; van 1833
Fokke 1
—'35 verschcnen de verzamelde werken
van Fokke in 12 delen. Nu zijn ze niet
meer te lezen. Fokke is vooral de encyclopedist:
Cathechismus der Weetenschappen,
1804; hij schreef over Rousseau, Helvetius,
Leibniz, Winckelmann, over wijsbegeerte,
sentimentaliteit, toneel, over de duivel, over
de letteren {Moderne Helicon, 1802; Antieke
Helicon, 1803). Hij streefde naar
verlichting en volksopvoeding.
Studie over hem door H. Frijlink, 1884.
Bekend om zijn boeken met boertige, smakeloze
grappen, was hij veel meer gezocht
dan de dames Wolff en Deken. Hij is ook
de dichter van een Nieuw Volksgezangboekje
„tot gezellige vreugde", dat in 1833
nog een tweede druk beleefde.
Fokke, Jan ~ , 1745—1812, broer van Arend,
schreef toneelspelen en over de Vad. Geschiedenis;
zette van het 20ste deel het
Vad. Weordenboek van J. Kok voort.
Dichter van romancen.
Fokkens, zie Fockens.
Foliobijbel, De —, letterkundige novelle van
Potgieter: Poot kreeg voor zijn Mengeldichten
geen ander honorarium van de uitgever
Arnold Willes, 1716, dan een grootmediaanbijbel:
de gevraagde foliobijbel van
4 dukaten was te duur. Potgieter laat, in
de boekwinkel van Willis, Poot samenkomen
met prof. Frederik Ruysch en de
gevierde kunstschilder Adriaen van der
Werf, de man „van de gladde gemanierdheid
zijner eeuw" met al zijn „nymphen en
satyrs in plaats van inheemsche natuur".
Folium, tijdschrift voor boekenverzamelaars,
onder redactie van H. L. Gumbert, 1951.
Folkertsma, Eeltsje Boates —', geb. 1893,
onderwijzer, voorman van de Christelijke
Friese taalbeweging. Trok zich 1920 terug
uit de Jong-fryske Mienskip en stichtte het
tsl Tsjugenls.
Hij werd redacteur van Yn us eigen Tael
en van het weekblad De Stim fen Frysldn.
Vertaalde de Bekentenissen van Augustinus;
revisor bij de Friese Bijbelvertaling. In
1934 verscheen een keurbundel uit zijn
werk Toer en Tsjirke (Toren en Kerk); in
1939 weer een bundeltje Swier Lok.
Fonteine, De ~ , beroemde oude Rederijkerskamer
te Gent. Schreef 1539 het bekende
landjuweel uit met de vraag: Welc den
mensch stervende meesten troost es. Vierde
1848 met grote luister het 400-jarig bestaan.
Toen gaf P. Blommaert de geschiedenis
van De Fonteine uit. Sedert 1943
verschijnt een Jaarboek van De Fonteine.
Zinspreuk: Als 't past bi appetite.
Fonteintje, *t ~ , Vlaams tijdschriftje te
Gent, 1921—'24. Dichters van 't Fonteintje
zijn Karel Leroux, M. Roelants, Reimond
Herreman en Richard Minne. In
9 Forest
1924 stelde Van Nijlen een bundel samen
uit hun werk. Zij kwamen op tegen de
moderne expressionistische dichters; zij
wilden het werk van Van Nu en Straks
voortzetten; zij vereerden Karel v. d. Woestijne;
ze heetten schertsend: de dichters van
het Woestijntje. Zij waren de conservatieven;
ze hadden alle pathos afgezworen.
Stonden tegenover de groep van Ruimte.
Zie Closset.
Fonteyn, Dr. Bernard ~ , 1602—.'49, dokter
te Amsterdam 1631, Doopsgezind, regent
van de Schouwburg 1642—'45. Toneeldichter.
Fortunatus Beurs en Fortunatus
Soonen, 1643; met komisch tussenspel.
Sullemans soete vriagie, 1633, zingende
klucht, naar een Engelse jig.
Fonteyn, Johan ~ , 1574—1628, dokter te
Amsterdam, factor der Oude Kamer, vader
van Bernard en Nicolaas. Vondel droeg aan
hem zijn Helden Godes op. Hij was de
aanvoerder der oppositie in De Eglantier
tegen Van Campen, Hooft en Coster, 1615;
Bredero viel hem aan als ,Jan de Voorlooper".
Fonteyn, Dr. Nicolaas ~ , dokter te Amsterdam
1631, lijfarts v. d. aartsbisschop van
Keulen 1644; schrijver van geneeskundige
en van toneelwerken. Aristobulus, 1638,
ontleend aan Flavius Josephus. Casta ofte
Spieghel der Kuysheid, 1637, met stichtelijke
strekking, evenals Esther ofte 't Beeldt
der Ghehoorsaamheid, 1638. Tengnagel
verhaalt van hem:
Klaes dee my so vaakmael zwijmen,
Als ik in zijn huys moest treen,
Door het lezen van zijn rijmen;
Was ik niet, hij was te vreen.
Fonteyne, N. E. ~ , 1904—'38, schrijver van
Vlaamse romans en van het fantastisch verhaal
van een kruistocht Toen de Vlamingen
te laat kwamen. De Folder, realistische
roman over de tijd van de Duitse bezetting,
1937. Nagelaten werk: Kinderjaren, 1939,
Brugs verhaal, evenals de roman Pension
Vives, 1936.
Foore, Annie ~ , ps. van Mw. IJzerman-
Junius.
Foppe, H. J. ~ , 1796—1836, vruchtennatmaker
te Amsterdam, toneeldichter; dichter
ook van ,,'t Wordt duister, mijn Roosje."
Foppema, Yge ~ , geb. te Dedemsvaart 1901,
redacteur-secretaris van De Groene Amsterdammer,
verwierf 1945 voor zijn Verzetspoezie
/ 1000 van de Regering: Spijkerschrift,
uitgave van „De Bezige Bij". In
1946 Oude en Nieuwe Geuzenliederen.
Foreestier, Pauwels ~ , ps. van /. Alberdingk
Thijm voor zijn polemische bijdragen
in de Dietsche Warande.
Forest, Ellen ~ , ps. van Mw. Pierson-
Franssen.
Forjit my net 1 60 Francq van Berkhey
Forjit my net (Vergeet mij niet), het tijdschrift
van het Selskip for fryske tael, het
Aid Selskip.
Fornenberch, Alex, van ~, ± 1600—
±1675, schilder, bewonderaar van Quinten
Matsijs, wiens leven hij 1658 beschreef;
lid der Violieren te Antwerpen, dichter.
Fornenbergh, Jan Baptist van ~~, 1624—
'97, reizend toneeldirecteur, vestigde zich
1678 te 's-Gravenhage. Hij schreef 1680 de
klucht Duifje en Snaphaan, een minnaar
als dokter vermomd, gelijk in I'Amour
medecin van Moliere. Sedert 1665 wordt
hij vermeld met zijn gezelschap te Hamburg,
Stockholm, Riga en Kopenhagen.
Reeds in 1648 stond hij met Gilles Nooseman
aan 't hoofd van een reizende troep;
ook heeft hij Vondels Gebroeders te Amsterdam
vertoond. In 1682 ging hij stil
leven.
Fortunatus, Historie van —', half sprookje
half volksroman; een jongeling uit Cyprus
heeft een onuitputtelijke beurs en een wenshoedje.
Vertaling van 't D. verhaal van
1509; uitgegeven in Nieuw-Nederl. door
H. C. Rogge. Als drama bewerkt in 2 stukken
van Bernard Fonteyn; zie daar.
Fortunio, ps. van J. N. v. Hall als schrijver
van parodieen in De Gids van 1885—
'87 tegen de Tachtigers en tegen hun dichtvorm,
het sonnet.
Forum, letterkundig ts., opgericht 1932 door
E. du Perron, Menno ter Braak en Maurice
Roelants. Kwam onder redactie van
Ter Braak, Vestdijk en Victor van Vriesland
voor Nederland, van Marnix Gijsen,
Raymond Herreman, Maurice Roelants en
Gerard Walschap voor Vlaanderen. Scheidde
zich af van de Vrije Bladen, hield het
vol tot 1935. Du Perron zegt er van, dat
Forum bedoelde: strijd tegen de halfzachtheid,
het symbool van de zelfverheffing
zonder reden. Het was dan ook een
polemisch ts.
Fraet, Frans ~ , 1605—'58, factor van De
Violieren te Antwerpen, zie Rethorycke. Op
30 Dec. 1557 gepijnigd, 4 Jan. 1558 onthoofd.
Schreef Morale jiguren, uitleggingen
bij houtsneden.
Fragment en, Mnl. Epische ~ , zie E.
Francesco Campana, Het Leven van ~,
1924—'26, trilogie van Scharten—Antink,
de roman van de ontwikkeling van een
jongen: I. De Jeugd; II. De duistere Waarheid\
III. Het Eeuwige Licht.
Franciscaender, 't eerste Ned. gedicht in
alexandrijnen, ± 1580, van Jan van Hout;
zie daar.
Franciscus, Mr. Petrus ~, 1645—1704, uit
Amsterdam, 1674 hoogleraar in geschiedenis
en welsprekendheid aldaar, 1687 ook in
't Grieks. Behalve zijn L. en Gr. werken
schreef hij o.a. een Lijkzang op De Ruyter,
1677, en op Antonides, en een lijkrede op
Maria Stuart, de gemalin van Willem III,
1697. Hij was een leerling van Adam van
Germez.
Franck, Dr. Joh. ~ , 1854—1914, geb. te
Bendorf bij Coblenz, hoogleraar in 't Ned.
te Bonn, 1886. Hij gaf 1882 Alexanders
Gees ten van Maerlant uit en 1883 zijn Mnl.
Grammatik. Etymologisch Wdb., 1884.
Franck, Mr. Louis ~ , geb. 1868 te Antwerpen,
hoogleraar te Brussel in 't zeerecht;
1906 liberaal Kamerlid, werkte tijdens de
bezetting voor de belangen van Antwerpen,
1918 gei'nterneerd; min. v. Kolonien 1918
—'24; gouverneur van de Nationale Belgische
Bank; stabiliseerde de franc; 1926.
IJverde voor de Vlaamse taalwetten: de
wet Franck-Seghers op 't M.O., 1910; voorstel
tot vervlaamsing der Gentse hogeschool
met Van Cauwelaert en Anseele, 1912. De
drie „kraaiende hanen".
Francken, A. —, Z. Afrikaans schrijver, die
't Dagverhaal van Van Riebeek in 1908 als
toneelstuk bewerkte: Susanna Reiniers.
Francken, Fritz ~ , pseud, van Frederik
Clijnman, geboren te Antwerpen in 1893.
Prozaschrijver en dichter. Munt uit in korte
verhaal tjes.
Francken Azn., W. ~ , 1822—'94, uit Doetinchem,
predikant te Rotterdam, schreef
veel op kerkelijk gebied, vooral in zijn ts.
Geloof en Vrijbeid; bestreed prof. Opzoomer.
Als directeur van het Zendingsgesticht
te Rotterdam schreef hij een brief
aan Multatuli, waarin hij opkwam tegen
de voorstelling van Ds. Wawelaar als type
van de zendingsvrienden. In de Brief aan
Ds. Francken, opgenomen in de Verspreide
Stukken, erkende Multatuli dit, maar vroeg
hij meteen, waarom Ds. Francken de enige
was, die hem rekenschap vergde.
Francq van Berkhey, Dr. Johannes le ~,
1729—1812, Prinsgezind schrijver, lid van
een Leids dichtgenootschap, werd evenwel
weldra tegenstander van de „hedendaagsche
Dichter-Cabale", 1776. Hij was dokter
te Leiden en 1773 lector in de natuurlijke
historie, 1795 ontslagen; verloor zijn huis
bij de ramp van 1807. Onder zijn zeer talrijke
werken Eerbare proefkusjes van Vaderlandsch
naif in de Arkadische vrijerijen
van Dichtlief en Gloorroos, 1782, een navolging
van Heemskerks Arcadia. In de
voorrede een heftige aanval op de dichtgenootschappen.
Berkhey had een moeilijk bestaan; de poezie
diende hem ook als wapen in de strijd en
als broodwinning. In 1769 begon hij met
een groot werk, Natuurlijke Historie van
Holland, 1779. Van 1760 was '/ Bataafsch
Atheene, d.i. Leiden, zijn vaderstad, die hij
Frank 161 Franse taal en letteren
met liefde „bezong" in de2e drie „Herders-
Kouten." Behalve de stad Leiden vereerde
hij Prins Wiflem V; toen deze 1766 te
Leiden kwam, dichtte hij Het Rhijnlandsch
Wedspel.
Onder zijn strijdverzen is het Hekeldicht
tegen Jan Nomsz, 1769.
Bij het 2e Eeuwfeest van Leidens Ontzet
droeg hij in de Pieterskerk zijn groot gedicht
voor Het verheerlijkt Leyden, beantwoord
met een lofdicht van Jan de Kruyff:
Berkhey! uw Heldenpreek
drong door tot in 't gebeente
Der braafste Burgerij,
der mindere Stadsgemeente.
Maar de vrijzinnigen noemden hem „Jan
Vlegel", om zijn „dollen ijver voor Oranje"
en zijn „haat tegen de Remonstranten".
Reeds voor Van Alphen dichtte hij een
Kinderzang\ in 1779 kwam zijn bundel De
vaderlandsche Kindervreugd.
Zijn voornaamste werk is zijn vaderlandse
poezie, b.v. Zeetriumph der Bataafsche
Vrijheid op Doggersbank, 1782, in 2 delen.
Daarnaast de geschriften tegen de Patriotten,
b.v. Snerpende Hekelroede tegen de
„Logen-Courantiers". Zie ook Praatmoer.
In 1793 dichtte hij nog Het feestvierend
Leyden, ter ere van de herovering van
Maastricht.
Reeds van 1764 is zijn vrijheidsdrama
Claudius Chilis. Hij is een van de voorstanders
van het ontwakend nationaal bewustzijn;
in politiek en godsdienst de man
der reactie tegen de Dei'sten, tegen de
Santhorstianen, tegen Spinoza. Bewonderaar
van Bilderdijk. Toen hij in 1812 stierf,
schreef Bilderdijk een lijkdicht:
Geen hand, hoe dier verplicht
aan zijn Bataafsche zangen,
Bracht bloem, of telgj' of loof,
op 's Grijzaarts grafgesteent.
Maar in 1842 kwam er een gedenksteen in
de Hooglandse kerk.
In 1813 schreef A. Loosjes Pzn. over De
Geest der Geschriften van Berkhey.
Frank, Julia —, zie Tersteeg.
Franke, Simon ~, geb. 1880 te Middelie,
eerst werkzaam in Ned. Oost-Indie,
dan agent van de Raad van Arbeid te Amsterdam,
schrijver van 30 kinderboeken en
folkloristische verhalen. Sagen rond de
Zuiderzee. Indische romans.
Frankische ridderpoezie, de Karelromans.
Frank Rozelaar, Uit het Lev en van ~ , 1911,
„dagboek" uitgegeven door Van Deyssel;
zie daar. „Gemoedsverhaal van een gevoelig
mens . . . . zo, dat hij zich min of meer
bewust mag worden van de schoonheid,
waarin we leven".
Franquinet, Mr. G. D. L. ~ , 1826—1902,
uit Maastricht, archivaris aldaar, schrijver
van geschied- en letterkundige werken.
Franquinet, Robert ~ , geb. 1915 te Amby
bij Maastricht; journalist, dichter en romanschrijver.
Tijdens bezetting opgesloten in
Buchenwald.
Fransen van Eck, Cornells ~ , 1764—1830,
uit Amsterdam, predikant, hoogleraar te
Deventer, 1816 ook in Ned. Taal en Letteren.
Leerredenen en redevoeringen.
Franse taal en letteren oefenden steeds een
grote invloed op de Nederlandse. Dit begint
reeds met de Chansons de geste, 13e
eeuw, en met de Roman du Renart uit dezelfde
tijd; zie Karel-romans en ridderromans.
Verder in de 13e eeuw Die Rose van
Heinric van Aken.
Wat de lyrische poezie aangaat, Veldekes
minneliederen staan al dadelijk onder invloed
der F. lyriek.
Grote invloed ging van F. uit op de vorming
der Kamers van Rethorycke, vooral
van het Bourgondische Hof. De taal der
15e eeuw werd geheel verfranst en ook in
de I6e eeuw komen in de zinnespelen zeer
veel F. woorden voor.
De Renaissance beheerste in de I6e eeuw
de F. letteren. Zeven dichters, de Pleiade,
vertegenwoordigen het nieuwe tijdperk; zij
kwamen met nieuwe lyrische vormen en met
een nieuwe maat. Hun onmiddellijke yoorgangers,
Marot e.a. hadden ze ingevoerd,
de Pleiade heeft ze verbreid, vooral de
alexandrijn, het vers van 12 lettergrepen.
Ronsard, de hoofdman, bracht er de afwisseling
van staand en slepend rijm in.
Bij ons in de 2e helft der I6e eeuw de
navolgers: Lucas de Heere, Jan van der
Noot, Karel van Mander, Jan van der
Does, Van Hout, Coornhert, Spieghel.
Dan komt de tijd van de grote invloed van
Du Bartas, vooral op Vondel in zijn eerste
jaren, b.v. in de Helden Godes, Pascha en
Hierusalem. Daarnaast oefende Garnier
grote invloed op Vondel. Zie Camille
Looten, Etude sur Vondel, en 't proefschrift
van Dr. A. Hendriks over Du Bartas,
1892.
Scarron was de grote man van het burleske
in Frankrijk; het zinnelijke, het ruwe
en het vuile werd voor komisch gehouden.
Zijn eerste Nederl. navolger is Focquenbroch;
zie daar.
De romans van liefde en avonturen nagevolgd
in Dool-hoj van Socia, Leeuwarden
1643—'46; in de beide romans van Samuel
van Hoogstraten, schilder te Dordrecht:
Schone Roseliin,l650, en De gestrafte ontschaking
of „zeeghafte herstelling van den
jongen Haegaenveld", 1669;
Hier leeren losse en wufte zinnen
De Hofkunst van een loflijk minnen.
(Dullaertj
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 11
Franse Tijd 162 Frederik III en Karel de St
Heemskerks vertaling van het treurspel he
Cid van Corneille is van ±: 1640; die van
Horace door Jan de Witt van 1647; Meyndert
Voskuyl ontleende zijn Fiameta, 1460,
aan de Heptameron.
De eerste waarschuwing tegen de invloed
van Frankrijk is te vinden in de IJstroom
en andere gedichten van Antonides. Doch
voorlopig zonder baat.
N/7 Volentibus leerde met nadruk dat het
F. toneel tot voorbeeld moest genomen
worden; dit was ook reeds gedaan door
Jan Vos in zijn Medea. Daarbij kwam de
navolging van het F. blijspel, vooral dat
van Moliere, Pierre Corneille en Quinault,
en de F. mode van de opera. Naar Moliere's
L'amour Medecin is b.v. het kluchtspel
De Liejdendokter van A. Leeuw, 1666.
En vele andere. Nog veel meer in de 18e
eeuw. Zie Moliere, Frans klassiek treurspel
en Poetenstrijd.
In de 2e helft der 18e eeuw wijkt de F.
invloed voor die van D. en E. Toch bleef
de betekenis van verschillende schrijvers
heel groot: Fenelon, Fontenelle, Voltaire
en vooral Rousseau. Betje Wolff noemde
Voltaire nog de grootste dichter van Europa,
1770; vooral prees zij de Henriade.
Maar in 1776 is Rousseau de volmaakte
dichter en Voltaire „veragtelijk". Van grote
betekenis bleef de gehele 18e eeuw door
de invloed van het F. drama. De letterkundige
kritiek begint met Pierre Bayle; zie
daar. Hij gaf 1684—'87 zijn Nouvelles de
la republique des lettres uit, vooral over
godsdienst, geschiedenis en natuurkunde.
In de 19e eeuw volgde het realisme in
Frankrijk de Romantiek op; de grote prozaschrijvers
zijn Honore de Balzac, 1799—
1850; Gustave Flaubert, 1821—'80; Emile
Zola, 1840—1902. Hun volgeling is Van
Deyssel. Verder Netscher, Cooplandt, Aletrino.
Onder hun invloed staan Emants,
Couperus, Robbers, De Meester.
Franse Tijd in onze letteren, zie Feith. Bilderdijk
en Kinker. Verder als prozaschrijvers
Arend Fokke Simonsz., Bruno Daalberg,
Adriaan Loosjes, van der Palm; als
dichters Helmers en Loots. Zie Vrijheidspo'ezie.
Over de Franse Tijd hield Busken Huet in
1860 zijn bekend geworden voordrachten:
Daags na het Feest\ Een borstbeeld van De
Ruyter.
Franskiljon, scheldnaam door de Flaminganten
gegeven aan de voorstanders van '/
Frans in Vlaanderen.
Spotlied op de Franskiljons van Theodoor
van Ryswyck in zijn Politieke Rejereinen:
Er naderde ons van Frankrijks grens
Een troep.
Zij eischten voor hun mager pens
la soup',
En vonden nergens goesting. in:
't Ging alles beter naer hun zin
Chez nous.
Frans klassiek treurspel, het ~ , hoofdmannen
Corneille en Racine, in de 18e eeuw
Voltaire, komt overeen met het Nederlandse,
b.v. van Vondel. Maar zonder relen en
in strenger vorm: de bedrijven even lang,
ieder van ten hoogste 8 tonelen. Als model
genomen door N/7 Volentibus; zie daar.
Tientallen van hun stukken in de 18e eeuw
vertaald; ontelbare navolgingen. Boileau
met zijn Art poetique werd het hoogste
gezag. Onderwerp moest zijn een grootse
gebeurtenis uit de klassieke geschiedenis of
mythologie. Navolgers: Huydecoper, Feitama,
F. Duim, Van Merken, Juliana Cornelia
de Lannoy, Stijl, Rotgans, Onno
Zwier van Haren.
Het Frans-klassieke treurspel handhaafde
zich in de 19e eeuw; zie Wiselius. Ook H.
H. Klijn hield het in ere en vooral Hilman
met zijn Karel de Stoute en Karel van
Anjou, 1861. Doch in 1847 trad de Romantiek
ten tonele met de Twee Tudors
van Schimmel.
Navolging der klassiek-Franse tragedie,
studie van Ch. Van Schooneveldt, 1906.
Franssoon, Jan —•, schreef de klucht Giertje
Wouters, 1623, naar een verhaal van de
Decamerone. Giertje weet zich te ontslaan
van drie onwelkome vrijers.
Frantz, G. H. —, Afrikaans prozaschrijver.
frater- en zusterhuizen, van de broeders en
zusters des gemenen levens, verrezen in de
Noordnederl. steden, naar het voorbeeld
van Radeivijnsz., eerst onder tegenstand der
bedelmonniken. Maar het Concilie van
Constanz erkende hun bestaansrecht, 1418.
Fr&tericq, Paul ~ , 1850—1920, Vlaams geschiedschrijver,
hoogleraar te Gent. Geschiedenis
der Inquisitie, 1897; De Nederlanden
onder Keizer Karel, 1885. In zijn
artikel over De Geheimzinnige Ketterin
Bloemaerdinne trachtte hij aan te tonen,
dat deze de dichteres Hadewych was. Gaf
1894 Onze historische Volksliederen uit;
verder Marnix en zijne Ned. geschriften,
1881; Gesch. der Vloamsche Beweging,
1906—'9, in 3 delen. Werd 1916 naar
Duitsland weggevoerd. Flamingant; leider
van het Willemsfonds.
Frederik III en Karel de Stoute te Trier in
1473, beschreven in een Mnl. gedicht door
een ooggetuige; fragment van 540 regels
bewaard; uitgegeven door Moltzer in de
Bibl. v. Mnl. Lett., 1890. Hetzelfde onderwerp
behandeld in een roman van Mw.
Frederik van Genua 163 Friese taal
Bosboom. Een kroon voor Karel den I
Stoute.
Frederik van Genua, Van Heer ~ , novelle
uit de l6e eeuw, een Griseldis-verhaal uit
de Dedamerone.
Frederik Hendrik, bezongen door Vondel in
zijn lierzang Begroetenis en in zijn Princelied,
beide 1625; in de Geboortclock ter
gelegenheid van de geboorte van Willem
II, 1626; De Verovering van Grot, 1627.
Opnieuw heeft Vondel de stadhouder in I
1628 begroet met Amsteldams Wellekomst\
verheerlijkt in een Zegesang, Sept. 1629,
en met een sonnet voor de Triomfeerende
Aemelia; in 1632 gevolgd door de Stedekroon.
Ook Hooft had hem in 1629 geprezen
in zijn Hollandsche Groei, en opnieuw
in de Klachte der Princesse van Oranjen\
hij droeg hem zijn Ned. His tori en op.
„Maar vermoedelijk begreep de prins zo
min de verzen van Vondel als het proza
van Hooft. De schilder- en de bouwkunst
waren zijn uitspanning". (Huet.)
Pieter Nootman(s) verdedigde hem na de
vergeefse belegering van Leuven in 1635 in
zijn gedicht Orangens-Leliens-Blijf-Faem.
J. v. d. Veen dichtte Zegezangen; Anslo
bouwde een Zegetempel. Geraert Brandt
dichtte bij de uitvaart Het Klaghende Hollandt.
Ook Westerbaen dichtte een Uytvaert,
vertaling van het L. van Barlaeus.
Loots dichtte een Lofzang op Frederik
Hendrik.
Onderwerp van een dramatisch stuk van
J. Huf van Buren, De Stedendwinger, geschreven
voor de kroningsfeesten van 1898,
maar niet aanvaard.
Frederiks, J. G. ~ , 1828—1896, onderwijzer,
daarna leraar in 't Ned. te Zutfen en
Amsterdam, schreef met Van den Branden
het Biographisch Wdb. der N. en Z. Ned.
Letterkunde, 1891.
Freidank, Mhd. Vridanc, d.i. vrij denkend,
Zwabisch dichter van Bescheidenheit (Levenswijsheid),
een sprookspreker, die met
Keizer Frederik II naar 't Heilige Land
ging, 1229. Zijn werk bevat berijmde
spreuken, ook in 't Ned. vertaald. Zie
Rijmspreuken. Zijn naam was Bernhard;
f 1230. De Ned. vertaling uit de l4e eeuw
uitgegeven door M. de Vries, 1847; door
Verwijs en Bisschop, 1870; door Suringar
1887.
Frick in 't Veur-huys, bekende klucht van
Tengnagel, 1642; een losbol, die de bruigom
wordt, aangesproken door 2 meisjes,
die welbewezen rechten hebben.
Friesche Bouwmeester, De ~ , een der verhalen
van Van Lennep in Onze Voorouders.
De bisschop van Utrecht, Koenraad,
wilde de Dom laten bouwen en ontfutselde
aan de bouwmeester zijn geheim,
dat de toren op ossehuiden moest staan,
1082. Volgens de overlevering nam de
bouwmeester in 1099 bloedige wraak op de
bisschop.
Friese culturele prijzen, 1° de Gysbert Japicx-
prijs; 2° de Dr. J. H. Halbertsma-prijs.
Friese dichters en schrijvers, zie Starter,
Gijsbert Japiks, Sytstra, Halbertsma, Van
der Meulen, Jan Hof, Troelstra, Waling
Dijkstra, Schuitmaker, Simke Kloosterman,
Kalma, Schurer, Wumkes, Piebenga, De
Zee.
Verder noemen wij Liuwe Brolsma, Abe
Brouwer, Dr. Obe Postma, B. Folkertsma,
R. P. Sybesma, D. H. Kiestra, G. N. Visser,
D. A. Tamminga, Anne Wadman.
In 1941 werd de Harmen Sytstraprijs voor
Friese letteren ingesteld van wege het
Dept. v. Volksvoorlichting; toegekend aan
Reinder Brolsma.
De Gysbert Japiksprijs (1948) toegekend
aan Nycle J. Haisma, voor zijn in de interneringskampen
Bandoeng en Tjilatjap —
in dit laatste kamp overleed de schrijver
— geschreven novelle „Simmer."
In 1949 verscheen er een bloemlezing
Frieslands Dichters uit de lyriek na 1880,
met vertalingen in het Nederlands, van
Drs. Anne Wadman.
Friesche Lusthof, dichtbundel van Starter,
1621; geprezen door Scriverius en Rodenburg.
Minneliedjes, gedichten en kluchten;
met platen; met muziek van Jaques Vredeman.
Uitgegeven door Van Vloten, 1864.
De Lusthof maakte grote opgang: drukken
van 1621, '23, '24, '26, '27, '28, '34.
Friese Spreekwoorden, zie 5.
Friese taal, het Fries, gesproken in Friesland,
verder nog door ± 1 5 000 inwoners
van Noord-Friesland (Sleeswijk) en 2500
in Saterland (Oost-Friesland). In de 17e
eeuw allereerst Jan Starter in het tussenspel
van Timbre de Car done. Dan de dichter
Gijsbert Japicx; in de 19e eeuw opleving
der Friese letteren: Gebr. Halbertsma;
1844 S els kip for Fryske Tael. Nu beweging
van grote betekenis op velerlei gebied: 1908
oprichting van het Kristlik Frysk S els kip;
stichter en leider Ds. S. Huismans. In 1915
de Jongfriese Beweging onder aanvoering
van Douwe Kalma; in 1917 het Roomsk
\ Frysk Boun; 1938 stichting van de Fryske
Akademy; 1939 de Fryske Folkshogeskoalle.
Het Selskip for Fryske Tael en Skriftenkennisse
stichtte het ts. Iduna, 1845—'61,
onder leiding van Sytstra; zie daar. Jac.
van Loon en M. de Boer gaven 1876 het
Frysk Lieteboek uit. Schrijvers voor het
volk waren Waling Dijkstra en T. G. v.
d. Meulen; zie daar. In 1860 begon het
volkstoneel; nu zijn er reeds over de 1000
I gedrukte stukken. Pieter Jelles Troelstra
Friesch Genootschap 164 FrijIink
gat-met O. Sytstra en S. Koldijk een bunde1
stukken uit, It [onge Fryslan, 1881; met
Tj. E. Halbertsma het Ny Frysk Lieteboek,
1886; hij was van 1888-'95 redacteur v.
h. tijdschrift For Hus en Hiem, Het Pries
Woordenboek, begonnen door ]. H. Halbertsma
en G. Colmjon, werd 1911 voltooid
door Waling Dijkstra, op last van
Ged. Staten. In 1933 kwam de vertaling
van het Nieuwe Testament van Dr. Wumkes
gereed; aan het Oude Testament is nu
ook de laatste hand gelegd. De psalmen en
gezangen werden vertaald door A. M. Wijbenga
en F. Schurer. Friese colleges worden
gegeven te Groningen, Amsterdam en
Utrecht. Een nieuw groat Fries Wdb. wordt
op last der Fryske Akademy voorbereid
door Y. Poortinga. Wumkes schreef in
1926 zijn groat werk over de Badders yn
de Fryske Striid, de Zwoegers in de Friese
strijd.
Van ]. Piebenga Koarte Shiednis fen de
Fryske Skriftekennisse, 1939. Zie verder
Friese dicbters en scbrijuers,
Friesch Genootschap, Provinciaal ,....." ter
beoefening van Fr. Geschied-, Oudheid- en
Taalkunde, 1827; zie Wassellbergb. Stichtte
het Pries Museum te Leeuwarden.
Fries volkslied, zie Schnoor.
Friezen. te Rome, een van de verhalen in
Onze Voorouders van Van Lennep. Zij veroverden
Rome voor Karel de Grote en verwierven
daarmee volgens de overlevering
het privilege, dat zij aan geen vorst onderworpen
waren behalve aan de Keizer. Betzelfde
onderwerp ook behandeld door Maerlant
in zijn Spiegbel His toriael, 3e partie,
8ste boek, en door Metis Stoke; beiden
spotten met het privilege. Zie Vriesen.
Fris, Dr. Victor ,....." 1877-1925, uit Gerardsbergen,
archivaris van Gent. Schreef
o.a. over De Brannen van Conscience.
Frisia, Fries maandblad, opgericht 1918. Zie
ook Pompebledden.
Friske Thil Ulespegel, De ,....." 1860, verhaal
in 't Fries van Waling Dijkstra.
Friso, koning der Gangariden en Prasiaten,
de legendarische held uit Voor-Indie, die
de Vliestroom inzeilde ten tijde van Alexander
de Grote, "den Persiaanschen Godsdienst
toegedaan," stichter van het rijk der
Friezen. In een boek van 12 zangen verheerlijkt
door Willem van Haren, 1741,
met dankbetuiging aan Balthasar Huydecoper,
die de gebreken in het werk verbeterde.
Het "heldendicht" omgewerkt te
Brussel 1754-' 58 naar de smaak van
"kunstrechters", d.i. in de stijl van Telemaque
van Fenelon. Van Haren had in zijn
hoofdwerk de bloei van het volk op het oog,
maar hij slaagde er niet in, een onderhoudend
gedicht te maken.
Toch rekende in 1824 Jeronimo de Vries
"zander aarzeling" Priso voor 't beste heldendicht
ter wereld na de Ilias en de
Aeneis. Maar Feith had er in zijn Verhandeling
over het Heldendicht van 1781
slechts met een enkele ongunstige aantekening
gewag van gemaakt.
Van Haren heeft getracht de stijl der grote
heldendichten na te volgen. De aanhef van
de Gevallen van Friso luidt:
Mijne onderneming is
am van dien Prins te spreken,
Die, voor Agrammes woede,
uit Gangaris geweken,
Veel volkeren doorkruiste,
en grote mannen zag,
Wier voorbeeld hem een baak
verstrekte in zijn gedrag.
Fruin, Dr. Robert ,....." 1823-'99, hoogleraar
in de Geschiedenis te Leiden 1860;
geschiedschrijver. Tien [aren uit de 80jarige
oorlog,
Fruytiers, Jan ,....." 1559 in Leiden gevestigd,
moest uitwijken, in 1574 Commissaris der
Requesten bij Prins Willem, was in Leiden
tijdens het beleg; t v66r 1582.
In 1567 vertaalde hij uit het F. Den
Standt der Religien in Prankrijk; in 1572
Den Francoysen ende buerder nagebueren
Morgbentoeceer; hierin beschrijft hij, hoe
een volk zich verzetten moet tegen een
tiran. Twee liederen zijn van hem opgenomen
in 't Geuzenliedboek: de slag bij
Heiligerlee en de belegeringen van Haarlern
en Alkmaar. 't Bekendst is zijn verhaal
van het Beleg van Leiden, 1577. Dan
vertaalde hij nag een F. schimpschrift op
de hostie: Warachtige Legende van Jan de
Witte. Het F. stuk is van 1575. Fruytiers
was factor der Rode Angieren te Rijnsburg.
Zijn spreuk was: Weest die ghy syt,
Zijn bijbelse poezie bestaat uit de bewerking
van de Ecclesiasticus (De spreuken
van jezus Sirach), 1565; uitgegeven door
D. F. Scheurleer, 1898. Verder Scbrijtmetige
Gebeden of deerste Boeck Moysi,
1573; en de Sendtbriej Pauli tot de Romeynen
op sticbtsangben gbeset, 1582.
Frijlink, Hendrik ,....." 1800-'86, werd van
loopjongen een uitgever van naam te Amsterdam,
die zelf ook zeer vee! schreef en
vertaalde, o.a. kinder- en leerboeken. Zette
in 1834 naast de 3 bestaande tijdschriften
Het Leeskabinet op "tot gezellig onderhoud";
het had in 1847 40 000 lezers. Gaf
1831-'38 een Volksalmanak en van 1839
-'42 de almanak Tesselscbade uit. Hij
schreef o.a. over Wolff en Deken, 1862;
over Arend Fokke, 1884. Uit dit jaar is
ook zijn Rijmtooordenboee. Hij vertaalde
Frysk Boun 165 Galatea
liederen van Burger, Schiller en Goethe,
1859, en Goethe's Faust. Van hem is ook
de vertaling van de Jobsiade van Kortum,
1872.
Frysk Boun, Roomsk ~ , de Roomse Friese
Bond, opgericht 1917.
Fryske Librije, reeks van Friese geschriften
voor het volk.
Fryske tael en skriftekennisse, Selskip for
~, opgericht 1844 naast het Prop. Fries
Genootschap, voor de Friese taal en letteren.
Hoofdmannen Waling Dijkstra en
Tsjibbe Gearts van der Meulen.
Fryske Winterjounenochten (Friese winteravondgenoegens),
voordrachten in het Fries
in de dorpsherbergen.
Fuchs, Anna ~ , 1844—1916, toneelspeelster
te Rotterdam.
Funke, G. L. ~ , uitgever te Amsterdam van
de werken van Multatuli, stichtte 1870 het
Nieuws v. d. Dag\ 1836—1885. De Briefwisseling
tussen Multatuli en Funke is in
1947 uitgegeven in de W. B. door zijn
gelijknamige kleinzoon.
Fuyck, Afbeeldinge van het huwelyck onder
de gedaente van een ~ , voorstelling
die bij Cats reeds voorkomt in Maeghdenplicht\
later uitgewerkt als afzonderlijk gedicht.
Fuyter, Leonard de ~ , 1622—'55, toneelspeler,
dichtte zijn vertaalde toneelstuk, het
treurspel Bedekten Verruder, 1646; opgedragen
aan Van Germes. Hij is een bewerker
van Sp. drama's.
Fijne, Paschier de —', zie P.
G.
Gabbema, Simon Abbes ~ , 1628—'88, uit
Leeuwarden, 1659 historieschrijver der Staten,
werkte mee aan Klioos Kraam, 1656
en aan Den Hollantschen Parnas, 1660.
Hij berijmde het Hooglied en gaf de 2e
druk van Gijsbert Japiks zeer slordig uit,
1681.
Gaestmar, Jan fen 'e ~, ps. van J. J. Hof.
Gaete, Hendrik van de ~ , 1682—1719, uit
Deventer, boekverkoper te Amsterdam,
dichter en toneelschrijver: De Brassende
Dienstmeiden, 1709; De ontmantelde Apotheker
met de gefopte Hoorndrager, blijspel
van echtbreuk.
Gaidoen, de naam door Willems in 1843
gegeven aan het door hem uitgegeven fragment
der Lorreinen.
Gaillard, Edward ~ , 1841—1922, drukker
te Brugge, archivaris te Brugge en te Antwerpen.
Gaf Maerlants Istorie van Troyen
en De Keure van Hazebrouck uit.
Galaad, zoon van Lancelot; hij wordt om
zijn kuisheid de winnaar van de Graal en
Graalkoning; zie Graalqueste. Bij zijn dood
werd ook de Graal ten hemel gevoerd.
Galama, Hero ~ , boekdrukker te Harlingen,
uit een adellijk geslacht; gaf Jan de Brune's
Wets teen der Vemuften uit, 1661. Vriend
van Gijsbert Japiks. Werkte mee aan
Klioos Kraam, 1656. Ligt begraven voor
de toren te Harlingen:
De drukker Galama tot rust koos
[deze ste,
Hij minde vrijheid, kunst, gerechtig-
[heid en vre.
Galante Dichtluimen, bundeltje sterk-erotische
versjes, 1780 naamloos verschenen,
toegeschreven aan Hendrik Riemsnijder; zie
daar. Opnieuw uitgegeven 1859, en door
Dr. J. van Vloten in 1869- Voorafgegaan
door het facsimile van een brief van Tollens,
die zegt dat hij weet, boven alle bedenking
verheven, dat de versjes van Bilderdijk
zijn. Dat Riemsnijder de dichter
was, is een bewering van zijn vriend Marron,
Waals predikant, herhaald door De
Jager. In de Inleiding van Van Vloten vermeldt
deze, dat Bilderdijk verzen, die hij
zelf niet wilde uitgeven, afstond aan Dobbrauski
en dat deze zo goed als zeker dezelfde
is als Hendrik Riemsnijder. De Gal.
Dichtl. zijn dan van Bilderdijk en Riemsnijder
te zamen. Daartegenover een studie
van Bosch in het Bilderdijkmuseum van
1940.
Galante Leven der Amsterdamsche en Rotterdamsche
actrices, Het ~ , schotschrift
uit de tijd der Familie Bouhon met mededelingen
over het toneelleven.
Galatea, herdersroman van Cervantes, 1584.
In de herdersroman Astree van D'Urfe,
1610, is Galathee de koningin der nimfen.
(De naam is uit de Gr. fabelleer: Galatea
was een zeenimf, dochter van Nereus en
Doris, beminde van de cycloop Polyphemus.)
Sedert de naam van de beminde in de herderspoezie.
Zo in Hoofts dagelied:
Galathea, ziet de dagh komt aan.
— Neen, mijn lief,
wilt noch wat marren,
't zijn de starren.
Neen, mijn lief, wilt noch wat marren,
't is de maan.
En in de pastorale van Cats: Galathee of
Harderminneklacht, 1629. Een andere Galathee
treedt op in Cats' Houwelyck, vierde
hoofdstuk, Vrouwe. Zeerovers maken zich
meester van Galathee; haar man, de herder
Celadon, wil haar niet verlaten en begeeft
zich vrijwillig in gevangenschap. De koning
van Tunis, geroerd door zoveel liefde,
maakt hem tot zijn hoftrawant.
Galen 166 Gargon
Galen, Christof Bernart van ~ , bisschop
van Munster, 1650, door Vondel met een
lofdicht begroet. Dezelfde, die in 1665 en
1672 een inval deed in de Nederlanden!
Galen, Jan van ~, 1604—'53, de beroemde
zeeheld, die voor Livorno sneuvelde en begraven
werd in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.
Bezongen door T. Asselyn, J. de
Decker, J. Six, Jan Vos, Vondel, M. Keusers,
J. Bara, G. Styls. Grafschrift:
Hier leidt in 't graf van eer
de dappere Van Gaalen,
Die eerst ging buit op buit
Castilien afhaalen,
En met een Leeuwen hart,
bij 't Toskaaner strandt,
De Britten heeft verjaagt,
verovert en verbrandt.
Galenus, Abraham —•, ook Gal en us A brahamsz
de Haan, 1622—1706, dokter en
leraar der Doopsgezinden te Amsterdam,
leider der Galenisten, de nieuwlichters.
Werkte mee aan het geestelijk liedboek Der
Zielen Lusthof.
Galiene, de dochter van een ridder, gastheer
van Ferguut; zij verklaart hem in bedekte
woorden haar liefde, maar hij antwoordt:
Joncfrouwe, omme ander dine ben ic
[uut
Dan omme dusdane saken comen:
Ene battaelgie hebbic genomen . . .
Maar als zij in radeloosheid vlucht, dan
trekt hij de wereld rond, om haar te zoeken.
Gallandat Huet, Mr. Dr. R. H. J. ~ , 1836
—1902, leraar in 't Ned. te Zutfen 1864,
te Rotterdam 1866; erfde van zijn schoonvader
een builgaasfabriek te Haarlem
1870; wijdde zich sedert 1880 aan de studie
der letteren. Schreef Van en over Betje
Wolff, 1884.
Galle, Francisca Jacoba ~ , 1840—'90, leerling
van Busken Huet; zij was geb. te
Amersfoort en opgeleid voor het onderwijs,
maar wijdde zich aan de letteren en
schreef romans.
Gallee, Dr. J. H. ~ , 1847—1908, geb. te
Vorden, 1882 hoogleraar in 't Oud-Germaans
te Utrecht. Gesch. der dramatische
vertooningen, 1873. Woordenboek v. h.
Geldersch-Overijselsch dialect, 1896. Het
Boerenhuis in Nederland, 1907. Gallee
richtte met G. J. Klokman de „Ver. tot
onderzoek van taal en volksleven in het O.
v. Nederland" op, 1901, die de Driemaandelijksche
Bladen uitgaf. Hij ijverde voor
een museum voor volkskunde.
Ganda, Theocritus a —, d.i. van Gent, ps.
van Dan. Heinsius, die daar geboren was,
als schrijver van Het Ambacht van Cupido
en van de tweede bundel Emblemata Amatoria,
zinnebeelden van Minne, opgedrageh
„aen de Ionckvrouwen van Hollandt":
Ghy liefelick geslacht,
dat Venus heeft gegeven
Te voeren in haer hart
den sleutel van ons leven.
24 prentjes met L., Ned. en F. versjes. De
derde bundel emblemata heet Spiegel van
de Doorluchtige Vrouwen, „genomen uyt
Gr. ende L. schrijvers", 8 plaatjes met alleen
Ned. versjes.
Ganderheyden, A. A. ~ , 1859—1935, uit
Groningen, 1893 ambtenaar aan de U.B. te
Amsterdam, schreef o.a. Groningana, aanvulling
op Molema's Gron. Wdb., 1897;
gaf de gedichten van Ds. G. Bakker uit in
de Driemaandelijksche Bladen, 1910 en ' 1 1.
Gandersheim, Hrotsvitha van ~ , Leesdramds.
Vert., ingeleid en van aanteken.
voorzien door H. J. E. Endepols. (Monumenta
Christiana. Bibliotheek van Christelijke
klassieken.)
Ganelon, de verrader in het Rolandslied; hi;
legt de Sarracenen uit haat tegen Roland
in hinderlaag in het dal van Roncevaux,
om een deel van Karels leger met Roland
en andere pairs te vernietigen.
Gans, Jacques ~ , geb. 1907, schrijver van
de roman Liefde en Goudvisschen, 1940.
Gansendonck, Baes ~ , novelle van Conscience,
1850, waarin de hoogmoed aan de
kaak gesteld wordt. Een van Conscience's
bekendste werken; als toneelstuk opge-
' voerd in 1912 te Antwerpen bij de herdenking
van zijn geboortedag.
Gansfort, Johan Wessel ~ , 1419—'89, van
Groningen, kwekeling van de Broeders des
Gemenen Levens te Zwolle, een der eerste
Ned. Humanisten, bezocht Italie, vriend
van paus Sixtus IV, professor te Heidelberg,
lux mundi, het licht der wereld,
en Magister Contradictionis = meester in
Twistgesprek. Moest uitwijken voor de Dominicanen
en ging naar Groningen, 1479-
Ofschoon leek, schreef hij bijna uitsluitend
over godsdienstige vraagstukken, waarbij
hij veel stellingen verdedigde, die later door
het Protestantisme overgenomen zouden
worden. Lijfarts van bisschop David van
Bourgondie, waar hij bescherming vond
tegen de Inquisitie. Na 1482 verbleef hij
veel in de abdij van Aduard bij de abt
Hendrik van Rees; na diens dood in ,,'t
oldeconvent" van Clarissen te Groningen.
zijn Leven uitgegeven 1614 door Albert
Hardenberg. Studie over Gansfort van P.
Hofstede de Groot 1871, en van M. van
Rhijn, 1917.
Gansoirde, Zuster van —, onbekende dichteres
uit een Amsterdams klooster, 15e
eeuw. Zie Van Duinkerken, Dichters der
M.E. en Van Mierlo, Gesch. der Letterk.
Gargon, Ds. Mattheus ~ , 1661—1728, geb.
Gamier 167 Gedroomd Paardrijden
te Haarlem uit ouders, die uit Doornik I
uitgeweken waren; 1707 predikant en rector
te Vlissingen. Psalmberijmer. Gaf 1715
zijn Walchersche Arcadia uit met nasporingen
over de heerlijkheden, ambachten,
vliedbergen enz. Met beschrijving van het
smeltsteken, een vismaal, een rijtoer enz.
Gamier, Robert ~ , 1545—1601, staatsraad
van Hendrik IV, schrijver van 8 F. treurspelen
in de stijTvan Seneca. Daarbij Les
Juifves (de Jodinnen), welk stuk nagevolgd
werd door Vondel in zijn HJerusalem Verwoest.
Hij was de man, die met Jodelle het
F. toneel hervormde door vertaling en navolging
van de Grieken; de voorganger van
Corneille en volgens Busken Huet en Looten
de eerste wegbereider voor Vondel. Zie
Camille Looten, Etude sur Vondel.
Garoeda-prijsvraag, voor boeken voor de Indische
jeugd. In 1946 eerste prijs aan Mw.
L. v. Suchtelen-Leembruggen; tweede prijs
aan W. v. d. Bogaard.
garrulus (L. = de snapper), de naam van
de vlaamse gaai, in Maerlants Naturen
Bloeme. De dichter vergelijkt er de menestrelen
bij, de ijdele vleiers aan de hoven
en op de kastelen:
Garrulus dit dinct mi vele
Bedieden some menestrele,
Die altoes sijn onghestade
Ende callende vroe ende spade....
Daer si scone sijn omme gheplumet.
Zie menestreel.
Gastmaal, Het —, satire van Juliana de Lannoy,
op het leven van de aanzienlijken;
beschrijving van een feestmaal bij Mw. v.
Langenstijl; 1776.
Gast-Vertellers, De —-, „een serie pogingen
tot een eenigszins fatsoenlijk Cabaret",
boekje van de schilder Chris Beekman en
de schrijver Sam. Goudsmit, 1924.
Gauthier de Chatillon, de schrijver van de
F. roman van Alexander, door Maerlant
vertaald als Alexanders Geesten.
Gavere, Marnix van —, pseud, van Fernand
Pauwels, geb. 1897 uit Deinze. Schreef verscheidene
bundels zeer melodieuze gedichten
{Het eeuwig Rijk), alsmede een essay
Kleine Schrijturen.
Gawein, de beroemde neef van koning Artur,
een der hoofdpersonen uit de Britse ridderromans
van de Ronde Tafel.
Gebed van den Onwetende, Het —, van
Multatuli, „een afscheidskreet van het geloof".
Opgenomen in de Verspreide stukken,
1861.
Geboorteclock van Willem van Nassau, in
1626 door Vondel gedicht bij de geboorte
van prins Willem 11.
Gebroeders, treurspel van Vondel over de
7 zonen van Saul, door David ter dood
veroordeeld op raad van de hogepriester
Abjathar; 1639. Opgedragen aan Vossius.
Hetzelfde onderwerp was ook behandeld
door Jean de la Taille, 1540—1608, in zijn
treurspel Gabaonites, 1573.
Gebruik en Misbruik des Tooneels, handleiding
van Pels; zie daar. Met de opvatting:
Die dan verdiende lof
in 't stichten van de Jeugd
Behaalen wil,
geef straf aan Ondeugd, loon aan
[Deugd.
Verkondigde de denkbeelden van N/7; zie
daar.
Ghebruyck en onghebruyck van 't orgel.
werkje van Huygens, 1641. Beantwoord
door Jan Jansz. Calckman uit Den Haag,
1641, met zijn Antidotum, Te gen-gift. In
1660 een nieuw geschrift van Huygens:
Orgelgebruyck. De Provinciale Synode van
Dordrecht, 1574, had het orgelspel verboden;
zo ook de synode van Edam, 1574 en
de Nationale Synode van 1578.
Ghebruyck ende Misbruyck van tydlicke
Have, Recht —', zie R.
Gedachten op slaepelose nachten, gedicht
van Cats, 1656—'60, met autobiografisch
karakter. Tot een gedachtenis aan Jan Lambrechts
te Brugge gezonden; aldaar voor 't
eerst in 't licht gegeven in 1689.
Ghedenck-boeck, Een —•, met 6 spelen over
de strijd tegen Spanje, van Jacob Duym\
zie daar. De 6 stukken zijn: 1° Nassausche
Perseus; 2° Baithasar Gerards; 3°
Bel eg van Leiden; 4° Beleg van Antwerpen;
5° Inneming van Breda; 6° Betvijs
dat beter is eenen goeden Crijgh dan eenen
gheveynsden Peys.
Gedenck-clanck, zie Valerius.
Gedenklied voor de Bataaven, hekeldicht
van 1799.
Gedenkschrift, Geschied- en Redekonstig
~, zie v. Kinsbergen en V. d. Palm. Opnieuw
uitgegeven in het Pantheon.
Gedenkzuil, verzameling van stukken ter ere
van een overleden dichter. Zo voor Bellamy,
1822, zie Ockerse; voor Feith, 1825; voor
Bilderdijk, 1833; voor J. F. Willems 1847;
zie daar.
Gederailleerd, novelle van Gerard Keller,
waarin arbeiders voorgesteld worden in
staking, 1873, in hetzelfde jaar als Cremers
Hanna de Freule. Als roman en als beeld
van stakende arbeiders mislukt.
Gedroomd Paardrijden, zie Potgieter. Het
grote werk opgenomen in de bundel Nalatenschap
van den Landjonker, d.i. van de
schrijver zelf; hem overhandigd op zijn
laatste ziekbed. Gedichten over 19 onderwerpen:
in Frankrijk Hendrik IV, Mazarin,
Lodewijk XIV; hier Frederik Hendrik,
Amalia van Solms, Huygens, Vondel, Jan
Geel 168 Geeraerdt van Velsen
de Witt, Willem III. Uitgegeven door Verwey,
1912.
Geel, Dr. Jacob ~ , 1789—1862, leerling
van D. J. v. Lennep, 1810—'23, huisonderwijzer
bij Dedel te 's-Graveland; 1823
onder-bibliothecaris te Leiden, 1833 bibliothecaris.
Bewonderde Walter Scott, ofschoon
klassiek opgevoed. Sprak in 1826
voor „Letterkunde" over Romantiek en
klassiek in een rede Over den Smaak\ hij
had daarmee zelf zijn kunstvorm gevonden,
de verhandeling, waarvan hij de inhoud
verrijkte en afwisseling aanbracht. In 1838
kwamen 8 prozastukken uit als Onderzoek
en Phantasie, verhandelingen vol humor en
spot, o.a. met de deftige verhandelaars. Afzonderlijk
verschenen Lof der Proza, 1830,
en Gesprek op den Drachenfels, 1835. Geel
kwam op tegen de talrijke bundels der
dichtgenootschappen; de verzenmaker prof.
Simons nam het tegen hem op. Zie ook
Tweegevecht. Over de eisen van het proza
handelde ook Geels voordracht van 1837
Nieuwe Karakterverdeeling van den stijl\
deze was gericht tegen prof. Van Kampen
en anderen, die voorschriften over stijl
hadden gemaakt. Zijn Gesprek op een
Leidschen buitensingel, 1834, leerde dat
poezie een moeilijke arbeid was. Over klassiek
en romantiek — Bilderdijk tegenover
Schiller — loopt zijn rede: lets opgewondens
over het eenvoudige, 1832. Hetzelfde
onderwerp behandelde Geel in zijn beroemd
Gesprek op den Drachenfels, tussen
Diodes, de classicus, Charinus, de romanticus,
en de schrijver zelf. Opnieuw tegen
zijn geleerde vriend Van Kampen en diens
Verhandeling over den historischen stijl,
1830, en over de K las si eke Po'ezy van
1823.
De Platonische dialoog was Geels voorbeeld;
ook de Drachenfels is een Socratisch
gesprek, Geels meesterstuk. Als prozaschrijver
toonde hij verder zijn kracht in de vertaling
van de Sentimental Journey van
Sterne. Zie V. de Hey. Zo werd Geel de
voorganger op 't gebied van 't moderne
proza, voorganger vooral ook van Leidse
studenten als Bakhuizen, Beets en Hasebroek.
In 1835 gaf hij een gunstige beoordeling
van Jose en Maskerade van Beets,
in 1838 van Gwy de Vlaming. Doch toen
kwam zijn veroordeling van Vooruitgang,
naamloos verschenen in De Gids van 1838,
later opgenomen in de Camera Obscura.
Geel, de man der Verlichting, kon die bezwaren
tegen de geest der eeuw niet verdragen;
met deze kritiek begon de eerste
druk van Onderzoek en Phantasie. Beets
was er zeer boos over en antwoordde met
Humoristen en Genoegens smaken, beide
ook later opgenomen in de Camera, beide
gericht tegen Geel. Deze weigerde in 1840
de werken van Beets en Hasebroek in De
Gids te beoordelen. Hij kwam op voor vrijheid
van overtuiging in de letter en en tegen
de verouderde kunstvormen; ondersteunde
de redactie van De Gids. Had grote invloed
als Ned. letterkundige, maar nog
veel meer is hij de klassieke filoloog; met
Bake en Cobet vestigde hij de studie der
klassieken op wetenschappelijke grondslag.
Hij is de schoonheid beminnende wijsgeer;
hij verhief het proza tot dezelfde hoge rang
als de poezie.
De uitgave van Geels Onderzoek en Phantasie
van 1886 bevat een levensschets van
de schrijver door W. P. Wolters. Opnieuw
uitgegeven door Dr. De Vooys met een inleiding
in de Wereldbibliotheek, 1911.
Jacob Geel, naar zijn brieven en geschriften
geschetst door Mw. Dr. M. J. Hamaker,
1907; proefschrift.
Geel, C. J. van ~ , geb. 1865 te Dubbeldam,
journalist; gaf in 1941 zijn verzenbundel
Bij de kruising uit.
Geel, Joost van ~ , 1631—'98, Collegiant,
vriend van Joachim Oudaen, schilder en
dichter van stichtelijke gelegenheidspoezie.
Uitgegeven door K. v. Arkel, 1724.
Geeraerdt van Velsen, een der moordenaars
van Floris V, leefde voort in een volkslied,
waarin Floris wordt voorgesteld als dwingeland.
Dit werd gedrukt achter Melts
Stoke, uitgegeven door Spieghel. Zo werd
dit lied de aanleiding tot het dichten van
Hoofts treurspel Geraerdt van Velsen, ons
eerste nationale drama, 1613. Met een
voorspelling van de grootheid der Nederlanders
en van Amsterdam:
Dan sullen zy voorby seylen en
[overtreffen
Al wat er is van volck
[dat haven heeft oft ree:
En bruisen door het blaeuw
[als Vorsten van de Zee.
De ideale figuur in Hooft's stuk is Gijsbrecht
van Amstel, die opkomt tegen de
dwingelandij van graaf Floris.
In het stuk komen nog op rederijkerswijze
allegorische personen voor: Eendracht,
Trouw, Onnooselheydt, Geweldt, Bedroch,
Twist en de Vecht. Deze spreekt de voorspelling
uit.
Wat de bouw van het stuk betreft, het
staat onder invloed van Seneca.
Hooft werd nagevolgd door de Kamer De
Sonnebloem te Ketel (bij Schiedam), welk
stuk voorkomt in Vlaerdings Rederyck-bergr
1617.
Ook door Suffridus Sixtinus, 1628, en in
datzelfde jaar door Colevelt in zijn Spel
tusschen Graef Floris en Gerrit van Velsen.
Geerlinck 169 Geestelijke Lustwarande
Mr. A. v. Halmael schreef zijn treurspel
Gerard van V els en in 1817.
Geerlinck, Johannes ~ , ps. van Joh. Brouwer,
schrijver van Vandaag geen spreekuur,
het verborgen leven van een oude stad,
1942.
Geert, Frans van ~ , 1786—1873, overste,
Belgisch toneelschrijver; Montigny, 1855;
Jacob van Artevelde, 1863, bewerkt naar
Conscience's roman.
Geert Groote, 1340—'84, uit Deventer, zoon
van aanzienlijke ouders, studeerde te Parijs
en Keulen, kwam tot bekering 1374 door
Hendrik van Kalkar, prior van Monnikhuizen
te Arnhem, waar hij drie jaar bij
de Karthuizers bleef op Klarenbeek. Daarna
trok hij als prediker de wereld in. Met zijn
vriend Johannes Cele, rector te Zwolle,
bezocht hij Ruusbroec in het Sonienbos en
ook daarna kwam hij er herhaaldelijk. Hij
legde met zijn vriend Floris Radewijnsz.
de grondslag van de broederschap des gemenen
levens. Hij stierf aan de pest, eer
hij zijn plannen kon uitvoeren, maar Floris
zette ze door; als Geert Groote was blijven
leven, dan was hij gekomen tot de stichting
van een klooster voor regulieren, zo als dat
na zijn dood te Windesheim verrees.
Wei stichtte hij het eerste zusterhuis te
Deventer, naast het Broeder- of Fraterhuis.
Tot dit doel stond hij in 1374 zijn ruime
woning af aan de Stadsoverheid als een
verblijf voor vrome arme maagden of weduwen.
Ook de zusters gingen eenvoudig
gekleed; zij hidden zich bezig met handenarbeid,
ziekenbezoek en onderwijs. Geert
Groote had zijn kamer in het zusterhuis;
later stond Johannes Brinckerinck aan het
hoofd van 't Meester-Geertshuis.
Geert Groote vertaalde psalmen en litanieen
en van Suso: Des ewighen wijsheits
ghetiden. Zijn Dietsche Vertalingen toegelicht
door W. Moll, 1880.
Geert Groote spoorde de Broeders des Gemenen
Levens aan tot het afschrijven van
boeken, om in het bezit te komen van
stichtelijke werken en om de inkomsten der
gemeenschap te vermeerderen. Ook G err it
of Gerijt de Groote, Gerardus Magnus;
zijn leven beschreven door Thomas a Kempis.
Hij kwam fel op tegen de misbruiken
in de kerk, maar evenzeer tegen de ketters;
de kerken waren te klein, als hij preekte,
in Holland, het Sticht en Gelre. Daar hij
geen priester was, werd hem wegens zijn
fel optreden in 1383 het preken verboden.
Over hem: Dr. G. H. M. Delprat en in
1875 Dr. J. G. R. Acquoy, Het Klooster
te Windesheim. Zijn Leven was beschreven
in het L. door Rudolf Dier van Muiden.
N. van Wijk gaf in 1940 Het Getijdenboek
van G. G. uit. Prof. Van Ginneken betoogde,
dat Geert Groote de schrijver is
van de Navolging van Christus\ hij gaf
over hem zes boeken uit.
Geert je, het hoofdwerk van Johan de Meester\
zie daar. Realistische roman, 1906; de
geschiedenis van een dorpsmeisje en haar
liefde in een grote stad.
Geertruid van Oosten, zie 0.
Geest, Wilhelm ~ , boekverkoper te Leeuwarden,
schreef in „Parnas"-taal zijn
„Droef Bly eindent spel" Aldegonda en
Barsime, 1663.
Geest, Wybrandus de ~ , schilder en toneelspeler
te Amsterdam; schreef o.a. het
kluchtspel De tvederspannige zoon, 1702;
tekening van een lichtmis. En De Manzieke
Vrijster, 1700. Hij liet een herdersspel
na, Philander en Kalis te, 1716.
Geest, K. v. d. ~ , geb. 1903 op Schiermonnikoog,
stuurman op de grote vaart; prozaschrijver.
geestelijke broederschappen, volbrachten gezamenlijk
hun godsdienstplichten en zorgden
voor elkaars begrafenis; zij werkten
sedert ± 1400 mee aan de vertoning van
de kerkelijke drama's en werden misschien
geleidelijk de eerste Kamers van Rethorycke
op het voorbeeld van F. steden.
Geestelijke Liederen, bloemlezing van Willem
de Merode; 2e druk van A. Teunis,
1949.
Geestelijke Lustwarande, De —, poezie op
het gebied van Kerk en Staat, door P. van
Os Jr., met portret en levensberigt, 1867;
mystificatie naar aanleiding van het protest
van de orthodoxe Niv. Goessche Courant
tegen de bijzondere biddag van 1866. Dr.
J. Rutgers en Jhr. Mr. J. de Witte van
Citters te Den Haag lieten toen parodieen
van orthodoxe poezie opnemen in de Niv.
G. Ct. onder ps. Pieter van Os Jr. In deze
stijl:
Neerland, ontwaak! dat de Koning
[regeere!
't richtsnoer zijns doens zij het woord
[van den Heere!
't Levende Woord en geen wet van
[papier!
De bundel was reeds afzonderlijk ter perse
te Goes, toen de mystificatie werd ontdekt
en de Lustwarande in Den Haag werd uitgegeven.
Zij deden het voorkomen, dat Van Os in
1799 geboren was te Antwerpen en dat hij
van 1830—'65 een zaak gedreven had in
Rotterdam; daarna had hij zich aan de
dichtkunst gewijd en verdedigde hij zogenaamd
de rechten des Konings.
Uiting van de toenmaals zo felle strijd tussen
de Liberalen en de Kerkelijken; de
zaak zette bij velen kwaad bloed en kostte
geestelijke poezie 1
aan Mr. P. A. S. van Limburg Brouwer
zijn Kamerzetel.
geestelijke poezie, kwam in de 13e eeuw op
tegen de ridderromans. Heiligenlevens, zo
als dat van Sinte-Lutgart van Willem van
Afflighem. Vanden levene ons Heren.
Rinclus. De Mystiek; zie daar. De werken
van Hadewych. In de 15e eeuw tal van
liederen en leisen; vaak wordt de ziel voorgesteld
als bruid en Jezus als de bruidegom,
b.v. in de romance van het Soudaens
dochterkijn. Zie 00k geestelijk lied.
Geestelijke toneelspelen, vijf ~, uit de
M.E., uitgegeven door H. J. E. Endepols,
zie Toneelspelen.
Geestelijke Voorouders, d.i. Israel en Hellas;
zie Allard Pierson. Deze voltooide 4
van de 6 delen; in het Hellenisme bleef hij
steken. Dit hoofdstuk is verder bewerkt
door prof. K. Kuiper, terwijl prof. D. Hesseling
het grote werk besloot met zijn
studie over Byzantium.
Geestelick Kruydt-hofken, veel gebruikt
stichtelijk zangboek der 17e eeuw; gevolgd
door '/ Groot Achterhofken.
geestelijk lied, kwam tot grote ontwikkeling
in de 15e eeuw; zie lets. Verder kerst-,
nieuwjaar-, driekoningenliederen enz. Vooral
00k liederen ter ere van Jezus, Maria
en de heiligen. Dan vertalingen van L.
Kerkliederen als Stabat mater en Dies est
laetitiae. Het Geestelijk lied voor de Hervorming,
behandeld door Prof. Acquoy, en
daarna in het uitvoerig proefschrift van Dr.
J. A. N. Knuttel, 1906. Dr. C. Lecoutere
gaf 1899 een studie over Mnl. geest. Liederen
uit, te Lier. Zie liedboeken.
Menig geestelijk lied is herdicht uit een
wereldlijk lied, b.v.
Tis goed in Gods taveerne te gaen,
Betalen is daer off gedaen . . .
geesten, zie yeesten.
geesten, in de 17e eeuw de naam voor de
beoefenaars der letteren, de leden der Kamers,
de toneelspelers.
Geestenwareld, De ~ , uitvoerig gedicht van
Bilderdijk, 1811, over de gemeenschap met
de wereld der geesten:
Wei hem, die
Zijn maagschap boven 't zwerk,
in lucht en firmament,
En 't stofloos Geestendom
als wachters om zich kent.
geestverschijningen op het toneel der 17e
eeuw, navolgingen van Seneca, zeer talrijk;
zo in Hoofts Baeto; verder bij N. Fonteyn,
H. Moor, J. v. Arp, Rodenburgh, Struys,
Van Velde.
Geheughenis, Overblijfsels van ~ , herinneringen
uit het leven, van Coenraet Droste;
zie daar.
Geilhoven, Arn. van ~ , eerste helft van de
0 gelegenheidsgedichten
17e eeuw. Vlaams jurist en bibliograal.
Onderging de invloed van de Renaissance.
Geiregat, Pieter ~ , 1828—1902, uit Gent,
kaarsenmaker, die hoofdredacteur van de
Gazette van Gent werd; roman- en toneelschrijver;
Volksverhalen. De Lotelingen
onder Napoleon, 1856.
Gekortwiekte Faam, Utrechts studentenblad
1825—'27, in de geest van De Arke
Noachs; zie daar; uitgegeven door Falck,
Hora Siccama e.a.
Gekroonde na haar dood, De —, zie Ines
de Castro.
Geld en Adel, de lOOste roman van Conscience,
1881, waarop een grootse huldiging
volgde.
Geldenhauer, Gerardus ~ , Noviomagus,
1482—1542, uit Nijmegen, vriend van Van
Dorp en Paludanus, hoogleraar te Leuven,
later humanist-hoveling bij bisschop Philips
van Bourgondie; schreef L. satiren en gedichten
en werd in het openbaar als dichter
gekroond te Tienen. Bewijs hoezeer de wijsheid
en de schoonheid van het Heidendom
geeerd werden naast of tegenover de waarheid
van het Christendom.
Geldenhauer is het onderwerp van het
proefschrift van Dr. J. Prinsen, 1898, die
in 1901 00k zijn Collectanea uitgaf. Noviomagus
werd te Wittenberg Hervormd,
hoogleraar te Marburg, vermoord op reis
naar Wittenberg. Beschreef het leven van
bisschop Philips. Leerling van de Deventer
fraterschool.
Gelder, G. van ~ , geb. 1912 te Middelharnis;
dichter en prozaschrijver.
Gelder, Dr. Hendrik Enno van ~ , geb. te
Amsterdam 1876, directeur v. d. Gem.
Dienst van Kunsten en Wetenschappen te
's-Gravenhage 1912—1941. Schreef o.a.
een Kunstgesch. der Ned., 1936.
Gelder, Dr. Herman Arend Enno van ~ ,
geb. te Gouda 1889, schreef 1918 zijn
proefschrift over De levensbeschouwing
van C. P. Hoojt, 1547—1626; leraar in
de geschiedenis te 's-Gravenhage; 1938
hoogleraar te Amsterdam.
Gelder, Jan van —, geb. 1912, dichter van
Droom en Werkelijkheid, 1946.
Gelderschen Playsier-Hoff, Den ~ , koddig
liedboek van Fidament de Bedarides, 1670.
Gelderse dichters, en schrijvers:
17e eeuw, Willem Sluyter; 18e eeuw, H.
K. Arkstee, E. M. Post; 19e eeuw, Staring,
J. J. Cremer, D. M. Maaldrink, G. W.
Lovendaal, pater Van Meurs; 20ste eeuw;
L. E. = Lete Engelberts, H. J. Krebbers,
Kerst Zwart, H. W. Heuvel, Jan van Riemsdijk,
G. v. d. Wall Perne, K. Lantermans,
Mw. v. Osselen—Van Delden.
Geleerde Advokaat, De ~ , zie A.
gelegenheidsgedichten, veelal van geen beGele
huis te huur 1 71 Genestet
tekenis als gedichten bij geboorte, huwelijk
of overlijden, doch ook vaak van algemeen
belang of van bijzondere waarde: Hooft,
gedichten aan Christina van Erp en Suzanna
Bartelotti; Klaghte der Pr ins esse van
Oranje; Vondel: Gysbreght van Aemstel\
Triomf-torts over de neerlaagh der koninglycke
vloote op het Slaeck; Kinderlijck;
Olijftack aan Gustaaf Adolf; hekeldichten;
Leeuwendalers; Huygens: Scheepspraet;
Dood van Sterre; Poot: Op de doot
van myn dochtertje; Da Costa: Vijf en
Twintig ]aren\ Tijdzangen; Biiderdijk: Ode
aan Napoleon; Willem van Haren: Leonidas\
Staring; Tuchtiging der Algerijnen;
Tollens: Bedelbrief; J. v. Lennep: Dorp
aan de Grenzen\ Potgieter: Aan Nederland
in 1844; Zangen des Tijds; Jan van Beers:
Lichtl; Helmers: Lijkzang op het Graf van
Nederland, 1795; Adam Simons: Aan Nederland,
1810; Vuylsteke: Optocht der Fahrieksarbeiders,
1855; Antonides: Theems
in Brant; Onno Zwier van Haren: Pietje
en Agnietje.
Gele huis te huur, Het ~, bundel stukken
over hetzelfde onderwerp, van Bordewijk,
Zernike, Sweding, Walschap, Van Eyk,
Last, Coolen e.a.
Gellert, Christian Furchtegott ~ , 1715—
'69, prof, te Leipzig 1751; dichter van
fabelen en liederen.
Zijn werken vertaald; hij had
„Een naam die met gejuich weergalmt
[in 's Hemels hof."
Hij zelf stond onder invloed van Richardson.
Geloofsbelijdenis, het verhaal van Lijstermannetje,
het eerste gedrukte werk van
Douwes Dekker, opgenomen in De Dageraad,
nog voor Max Havelaar voltooid was.
Nu in de Verspreide Stukken.
Gelre, een heraut uit de I4e eeuw; bewaard
bleven 14 gedichtjes op het wapen van
aanzienlijke ridders, o.a. 1332 het wapendicht
Van den "Ever voor Jan III van Brabant;
verder 13 lijk- en lofdichten. Leefde
nog 1370.
Geluk hangt als een druiventros, Het ~,
verhaal van 1918 van Scharten-Antink uit
de omgeving van Florence. De titel is een
regel uit een drinklied bij het oogstfeest;
de geschiedenis is die van een landheer, die
nog juist uit de handen van een woekeraar
verlost wordt.
Gelukkige Familie, De ~ , het voornaamste
romanwerk v. Herm. Robbers, met „alle
vormen en verschijningen van de liefde",
het leven van alle dag geschilderd in figuren,
die alle te gronde gaan; de titel is ironisch.
Gemeenschap, De ~ , tijdschrift der R.K.
jongere schrijvers, 1925—'41; Van Duinkerken,
Engelman, Coolen, Van Oosten.
Zij maakten zich los van Roeping.
Genderen Stort, R. van ~ , geb. 1886, letter
kundige en romanschrijver: De kleine
Inez, 1925. Sedert zijn 30ste jaar blind. In
1938 Het Goede Leven, in 1939 Rondom
een balling, t 1942.
Generatie van '8o, zie Tachtig.
Generatie van 1910: de dichters met Verwey
als leider en De Beweging als tijdschrift.
Zie daar; Jan Prins, Aart van der
Leeuw, P. N. v. Eyck, Bloem, A. Roland
Hoist, Keuls, Jacob de Haan, Geerten
Gossaert, Adwaita, Adama van Scheltema,,
Van Collem, Speenhoff, Seerp Anema, De
Merode, Eduard Brom. Verder de prozaschrijvers:
Johan de Meester, Top Naeff,
Ina Boudier-Bakker, P. H. v. Moerkerken,
Van Oudshoorn, Scharten-Antink, Carry
van Bruggen, Brusse, Querido, Gerard
Brom. Toneel: Mw. Simons-Mees, Schurmann.
Generatie van 1920: de Vlamingen Wies
Moens, Mussche, Van Ostayen.
In Nederland: J. C. v. Schagen, Anton van
Duinkerken, Dop Bles, Marsman, Slauerhoff.
De schrijvers: P. H. Ritter, Dr. Bierens
de Haan, Just Havelaar, Dirk Coster; P.
H. v. Moerkerken, Van Genderen Stort,
Mw. Zoomers-Vermeer; Antoon Coolen,
Herman de Man, Theun de Vries, A. M.
de Jong, Ina Boudier-Bakker, Top Naeff;
Werumeus Buning.
Generatie van 1930; dichters: Jan Greshoff,
E. du Perron; Jan Engelman, Van Oosten.
Schrijvers: M. ter Braak, S. Vestdijk (de
Forum-groep), Anthonie Donker.
Over de allerjongsten K. Lekkerkerker in
zijn bloemlezing In Aanbouw, 1939.
Genestet, Petrus Augustus de ~ , 1829—'61,
dichter van vrijzinnig-godsdienstige poezie,
in zijn Leekedichtjes de vertegenwoordiger
van de Moderne Richting. Zijn eerste gedicht
is gewijd Aan de Hollandsche jongens
van Hildebrand. Hij vereerde Van
Lennep in Morgen is mijn dichter jarig,
1846. Hij was leerling van A. des Amorie
van der Hoeven aan het Remonstrants seminarie.
De Clercq's jongste zoon Gideon
was zijn boezemvriend.
In 1851 verschenen zijn Eerste Gedichten
zonder de dichterlijke verhalen Fantasio,
1848, en De Sint-Nikolaasavond, 1849; dit
laatste een bespotting van de jacht op de
Ned. Leeuw. In 1852 werd hij Rem. predikant
te Delft; in 1857 kwamen Huets
Brieven over den Bijbel, in 1860 de Leekedichtjes
van De Genestet, in 1861 zijn
tweede bundel Laatste der Eerste met Het
Haantje van den Toren. De Leekedichtjes
gveen een heldere voorstelling van de strijd
Genlis 1 72 Gepasseerd Leven
der Modernen in de Ned. Herv. Kerk.
Naast de godsdienstige poezie in zijn gedichten
ook de huiselijke.
De Genestet verloor vrouw en kind en
moest als gebroken man zijn ambt neerleggen;
hij vestigde zich 1859 te Amsterdam
en was des zomers te Bloemendaal; in
1861 stierf hij te Rozendaal. Busken Huet
was de spreker bij de onthulling van 't
gedenkteken, 1862.
Als dichter vereerde hij Beets en Victor
Hugo: Arme Visschers. De Genestet werd
vooral om zijn huiselijke poezie en om de
Leekedichtjes bemind bij het volk; toch
waren de Eerste Gedichten van 1851 ongunstig
beoordeeld door Zimmerman in De
Gids. Maar de Leekedichtjes werden in De
Gids van 1859—'60 opgenomen. Onder de
huiselijke poezie: Jong Hollandsch Binnenhuisje;
Benjamin of.
Toen hij gestorven was, dichtte Ter Haar
de rouwzang Op bet Kerkhof te Roozendaal\
hij werd er later zelf ook begraven
evenals Hofdijk.
De Dichtwerken verzameld en uitgegeven
door C. P. Tiele. De Genestet hield een
voorlezing over Kinderpoezy te Rotterdam
in de „Holl. Mij. van Fraaye kunsten," opgenomen
in Nederland, 1858, afzonderlijk
uitgegeven 1865. Hij noemde Van Alphen
verouderd, prees Goeverneur en Heije.
Levensschets door Tiele; Levensbericht van
A. Pierson. Studie over hem door Dr. J. B.
Schepers. De Gedichten uitgegeven door
Dr. H. L. Oort, nu alweer de 9e druk.
Genlis, Madame F. C. Comtesse de —•, 1746
—1830, trouwde met de Graaf de Genlis,
die in 1793 te Parijs onthoofd werd; zij
werd toen gouvernante; schrijfster. Van
haar 80 boeken lopen er verscheidene over
opvoedkunde; haar Adele en Theodoor,
haar blijspelen voor jongelui vertaald door
Betje Wolff; zie daar.
Gennep, Jasper van ~, zie Elckerlyc.
Genovere, Ginevra, de koningin in de Arturromans,
de beminde van Lancelot. In de
M.E. zijn Genovere en Lancelot het hoofse
voorbeeld van een minnend paar, en is Genovere
het toonbeeld van schoonheid:
Si hadde enen hals scoen ende ront
Entie scoenste vlechten mede
Die hare sloegen, daer ter stede,
Toten gordele nederwaert. . . .
Si en was te mager no te vet,
Maer tuscen den beiden, dat best set.
(Merlijn, ± 1261.)
Genovere wordt tot de brandstapel veroordeeld,
doch Lancelot schaakt haar. Door
bemiddeling van de Paus keert zij tot Artur
terug. Deze belegert Lancelot, die naar zijn
stad Benoyc in Gaule was teruggekeerd.
Onderwijl dwingt de boze Mordred haar
tot een huwelijk, maar zij vlucht en eindigt
haar leven in een klooster. Zo wordt verhaald
in Arturs Dood, het laatste deel van
de roman van Lancelot.
Genoveva, de heldin van een volksboek, hertogin
van Brabant, ± 750; gemalin van
Siegfried, paltsgraaf aan de Rijn, volgens
de overlevering te Mayen in de Eifel. 't
Volksboek in goedkope druk nog tot heden
gelezen. Een zeer merkwaardige uitgave
verscheen in 1743 te Antwerpen: Het leven
van de heylige Ned. Susanna of Genoveva,
huysvrouwe van den doorluchtigen
palatyn Sifridus, uit het F. vertaald door
P. C. v. d. Houke. De stof bewerkt in een
historische roman van Stijn Streuvels, 1918.
Gent, bezongen door Ledeganck als een van
De Drie Zustersteden:
Gij zijt niet meer
Gelijk weleer
De trotsche wereldstad, die koningen
[deed beven;
Gij zijt niet meer dat leeuwennest,
Dat wijdgeducht gemeenebest. . . .
P. de Keyser gaf in 1935 uit Gent in de
Liter at uur en in de Folklore.
Gent, Hogeschool van ~ , gesticht door Kon.
Willem I, 1817, na 1830 geheel verfranst.
In 1854 kwamen er 2 leerstoelen voor het
Nederlands, bezet door de hoogleraren C.
Serrure en J. F. J. Heremans. Tijdens de D.
bezetting vervlaamst; 1918 weer verfranst;
1923 gedeeltelijk vervlaamst, 1930 Vlaams.
Gent, Landjuweel van ~ , 1539; duurde 23
dagen. Zie L.
Gentse Onze-Vader, 't ~ , paskwil, 15 Maart
1572 aangeplakt tegen Alva:
Helse duvel, die tot Bruyssel sijt,
Uwen naem ende faem sij vermaledijt,
U rijck vergae sonder respijt,
Want heeft geduyrt te langen tijd.
Nagevolgd als schimpdicht tegen de Marquis
van Sante-Croce, opvolger van Spinola,
1633.
Gentse Toneelprijskamp van 1841—'42,
grote wedstrijd, een teken van herleving
na een lange tijd van verval.
Gentse Zinnespelen van 1539, onder de invloed
der Hervorming; zie Landjuweel. De
Spelen van Zinnen van 't Landjuweel van
Gent opnieuw uitgegeven door Dr. L. M.
v. Dis en Dr. B. H. Erne, 1939.
Georgarchontomachia, zie Beronicius.
Gepasseerd Leven, Mijn —, gedicht van
Onno Zwier van Haren op zijn oude dag
over al de teleurstellingen, die het leven
hem bracht als mens, staatsman en dichter.
Zo over zijn Geusen: „Een stokoud Man"
zei tot hem:
Geraert 1 73 Geschiedbijbels
Bespaar uw Moeyte en uwen Gloed.
De Geusen waren Inboorlingen,
't Is thans de tijd der Vreemdelingen:
Men zoekt niet meer naar 't Geusen-
[bloed.
Zinspeling op de Hertog van Bmnswijk,
die hem ten val bracht.
Geraert, Broeder ~ , 1° Franciscaan, vertaalde
± 1400 het Leven van Sinte Kerstinen
uit het L. van Thomas van Cantimpre
op rijm en insgelijks dat van St. Lutgardis;
2° M.E. berijmer van Natuurkunde
van het Heelal, uitgegeven door Clarisse,
1847.
Geraert van Velsen, zie Geeraerdt.
Geraert van Viane, Karelroman waarvan
slechts 192 regels zijn bewaard; bewerkt
naar het F. Girard de Vienne van de jongleur
Bertrand de Bar-sur-Aube. Uitgegeven
door Bilderdijk, 1823, en opnieuw in de
Epische Fragmenten van Kalff.
Gerardus Magnus (L.) = Geert Grote.
Gerbrandsz., Jan ~ , uit Leiden, Karmeliet
te Haarlem, schreef ± 1480 zijn Chronicon
Hollandiae. Bewerkte ook een Chronicon
Egmundanum tot 1524 en een krontek der
Brederodes tot i486. Hij leverde de stof
voor de Divisie-kroniek.
Gerdener, G. B. A. —, Zuid-Afrikaans dichter,
die aan het Hoog-Hollands vasthoudt.
Uit mijn Jonkheid, 1911; volgeling van
Bilderdijk en Beets.
Gerdes, Eduard ~ , 1821—1898, uit Kleef,
schrijver voor kinderen.
Gerhard, L. G. —, leraar aan de H.B.S. te
Batavia, schreef 1889 Multatuli, tegen het
geschrift van Dr. Swart Abrahamsz.
Gerhardt, Ida —, geb. te Gorkum 1905,
lerares te Kampen, dichteres. Kosmos,
dichtbundel. V. d. Hoogtprijs 1945 met
't Veerhuis. Buiten Schot, gedichten, 1947.
Gerhardt, Truus ~ , geb. 1899, dichteres.
De Engel met de Zonnewijzer, 1935. Laagland,
1937. Nu Mw. Niehorster.
Gerlacus, Joh. ~ , schreef TI even van Liedwy
die maghet van Scyedam, zijn bloedverwante,
gedrukt 1487. Door Brugman 3
maal in het L. bewerkt.
Gerlo, Ada ~ , ps. v. Annie Salomons.
Germez, Adam Carelsz. van ~ , 1610—'67,
van Zjermes, geb. te Amsterdam, toneelspeler,
sprak 1647 de lijkrede op Hooft
uit, opgesteld door G. Brandt.
Ook toneeldichter. Prof. Francius was zijn
leerling. Verder barbier. Als toneelspeler
verdiende hij de hoogste bezoldiging, f 5
per avond. Zijn stukken zijn vertalingen
van Jean de Rotrou: Vervolgde Laura,
1654; Klaagende Kleazjenor en doolende
Doris tee, 1647; Eduard, anders stantvastige
weduwe, 1660, opgedragen aan Joan Huydekooper.
Trad zelf op in ernstige rollen,
b.v. als de Cid, als Aran, als Daifilo, Herman
van Woerden enz. Maar ook als Frederick
in Het Moortje, als Ritsaert in
Warenar en als een der patriotten in de
Sp. Brabander. Volgens verhaal was zijn
vader een edelman uit Doornik, Charles de
Vangermez; de zoon bracht het van barbier
tot „den vermaarden Toneel-speelder ende
Poet", aan wie L. de Fuyter in 1646 zijn
Bedekten Verrader opdroeg.
Germonprez, Fred ~ , Vlaams prozaschrijver,
geboren in 1914.
Gerretson, Dr. Frederik Carel —, geb. 1884
te Rotterdam, 1920 seer. v. d. directie der
Kon. Petroleum-Mij., 1925 bijzonder hoogleraar
te Utrecht in de Koloniale geschiedenis.
Werkte mee aan de uitgave van de
Schriftelijke Nalatenschap van Groen van
Prinsterer, 1925 en 1947, en aan die van
de Briefwisseling van Willem Bentinck,
1934. Hij schreef ook de geschiedenis van
de „Koninklijke". In zijn Essays van 1947
een studie over Bilderdijk. Schreef gedichten
onder ps. Geert en Gossaert\ zie daai.
Was medewerker aan De Beweging.
Gerrits, Lodewijk ~ , 1827—'73, Vlaams
prozaschrijver: De Oude Belgen, 1854.
Flamingant; zie Olijftack. Schreef ook 2
drama's, 1850. Lid v. d. Raad van Antweipen
en van de Kamer.
Gerrits, Soetjen ~ , ook Vrou Gerrits, uit
Rotterdam, f 1572 te Hoorn, van haar geboorte
af blind, dichtte of verzamelde Een
nieuw Gheestelijk Liedt-boecxken; gedrukt
1592 en herhaaldelijk herdrukt.
Gerversman, Dr. P. A. J. H. ~ , geb. te
Sittard, 1892, leraar te Rotterdam; dichter,
en toneelschrijver. Walter Rathenau, de
trage die van den tijd, 1929.
Gerwen, Jan van —, boekverkoper te Dordrecht,
berijmde Vondels Aenleydinge,
1750.
Geschenk van den Jager, Het ~ , romantisch
verhaal van Mw. Courtmans-Berchmans;
't geschenk is een ring van graaf
Lodewijk van Male, die 500 jaar later
arme, brave mensen uit de nood helpt.
Verscheen in de Gazette van Gent, 1864;
werd met de 5-jaarlijkse Staatsprijs bekroond
en opgenomen in het Willemsfonds;
het werk bevat beschrijving van het
arbeidersbestaan in Gent, maar evenzeer
van het leven en de natuur buiten. In
1933 de I4e druk.
Geschiedbijbels, de beide Ned. vertalingen
van de historische boeken van het O.T.,
met het leven van Alexander de Grote; de
een van 1358, de tweede veelal gesteld op
1361; in veel hss. bewaard. Zie Vranke
Callaert. De tweede lag ten grondslag aan
de Delftse Bijbel van 1477, het eerste gedrukte
Ned. boek.
GeschiecU en Redekonstig 174 Geuzen
Geschied- en Redekonstig Gedenkschrift
over de verlossing van 1813, door J. H.
v. d. Palm, 1816; zie Kinsbergen.
Geschiedenis der Letterkunde, zie L.
Geschiedkundige Bloemlezing uit de Letteren,
door E. F. v. d. Bilt, W. G. T. A.
Jacob en H. C. M. Wijffels, 1931.
Geschiedschrijvers van onze Letterkunde,
door Gerard Brom, 1944. (De Gids,
Jonckbloet, Busken Huet, J. ten Brink, J.
te Winkel, Kalff en Verwey.)
Geschiedzangen, Ned. ~ , verzameld door
Van Vloten; eerste bundel 863—1572;
tweede deel 1572—1609. Eerste druk 1852;
2e druk 1864. Een proefschrift over dit
onderwerp van Dr. C. v. d. Graft onder de
titel Historieliederen\ zie daar en Paul
Fredericq.
gesellen vanden spele, zie geestelijke broederschappen.
Later de naam van de leden
der Kamers van Rethorica.
Geslachtboom der goden en godinnen,
handboekje voor de Gr. fabelleer van Mr.
Joan Blasius, 1661. Op diens eigen bruiloft
in 1662 keurde Joachim Oudaen al
zulk „arm bedelaars-gesmuk" af. Daartegen
kwam Antonides weer op in de voorrede
van De IJstroom, 1671.
Gespreck op het graf van Joan van Oldenbarnevelt,
hekeldicht van Vondel: de bezoeker
vraagt, de galm der hofkerk antwoordt.
Gesprek op den Drachenfels, 1835; zie Geel.
Gesta Romanorum (L. = Daden der Romeinen),
beroemde bundel L. verhalen met
geestelijke uitleg, ontstaan in Engeland en
in talloze hss. over Europa verbreid; 't
oudste E. handschrift 1342. Bron van veel
Mnl. exempelen. Nieuwe D. uitgave van
Grasse, 1905.
Gesten of gheschienissen van Romen, de
Ned. vertaling der Gesta Romanorum,
1481 Gouda, 1483 Delft, 1484 Zwolle.
Hierin het volksboek van Apollonius.
Vergelijk geesten en gesta.
Gestoorde Bruiloft, De ~ , volgens een der
verhalen in Onze Voorouders van Van
Lennep die van graaf Dirk III en Withilde
van Saksen in 't jaar 1000; gestoord door
de Noormannen; gered door Sicco, 's graven
broeder, die de eerste heer van Brederode
werd.
Getemde Mars, De —, een van Vondels
gedichten, 1647, ter ere van de Vrede van
Munster\ zie daar. Opgedragen aan de Burgemeesters
van Amsterdam.
Getrouwe Hollander, De —', de aanduiding
van Hugo de Groot in Vondels opdracht
van Hippolytus\ zie daar.
Getij, Het ~ , letterkundig ts., 1916—'24,
van die jongeren, die niet behoorden tot
de socialisten, noch tot de Chr. en R.K.
schrijvers en dichters; onder redactie van
Ernst Groenevelt. In 1924 vervangen door
De Vrije Bladen; zie daar. De voornaamste
dichters waren Herman v. d. Bergh en
Hendrik de Vries; verder C. J. Kelk en
Johan Theunisz. Leider was Constant van
Wessem. Verder Marsman, Slauerhoff, ter
Braak, Du Perron.
getijboek, zie brevier.
Geuns, J. J. van ~ , geb. 1893, dichter.
Geurt, Jozef ~ , geboren te Antwerpen in
1871, schreef een „Nederlandsche Metriek",
een Geschiedenis van het Rijm in de Nederlandsche
Poezie, en nog veel andere studies.
Geus, W. de ~ , ps. van W. P. L. Spruyt,
geb. 1899 te -s'Gravenhage; prozaschrijver.
Geuse-Vesper of Zieke-Troost van de 24
rechters van Oldenbarnevelt, een van de
scherpste hekeldichten van Vondel; ±
1625.
In zijn goed
Vond men nooit de Pistoletten
Van 't verraad,
Uitgestrooid om scharp te wetten
'sVolleks haat!
Vondel stelt het voor, alsof de rechters berouw
hebben over hun vonnis, en hij neemt
nu de rol van ziekentrooster op zich, maar
hij doet het zo, dat ze hun vergrijp nog
dieper moeten gevoelen; hij luidt voor hen
de vesperklok, om hun geweten wakker te
schudden, en hij waarschuwt alle anderen:
Spiegelt, spiegelt u dan echter,
Wie ghy zyt;
Vreest den worm, die desen Rechter
't Hart af-bijt.
Beantwoord door Mr. Z. H. Alewijn met
Parodia Vondeliana of Kranke-troost voor
de vijanden van de Nationale Synode.
Het gedicht is te zingen op de wijze van
Brande Partinice; (brande = danswijze;
in de 17e eeuw schreef men meer ernstige
stukken op vrolijke wijzen).
Geuzen, eerst de naam der verbonden edelen.
Zij droegen een grijs kleed met een bedelnap
als herkenningsteken en een penning
met het randschrift:
fideles au roy jusques a la besace,
d.i. getrouw aan de koning tot de bedelzak.
Reeds in 1566 werd Geuzen de naam
voor de Calvinisten, gedragen als ere- en
strijdnaam.
Geuzen, De ~ , „Vaderlandsche Dichtstuk"
van Onno Zwier van Haren.
Van Haren had in 1769 een deel van zijn
gedicht in 't licht gebracht onder de titel
Aan het Vaderland\ in 1772 verscheen het
voltooide werk. In 24 zangen verhaalt de
dichter de heldendaden der Watergeuzen,
van de inneming van Den Briel tot de
Geuzengejank 175 Geyter
komst van Prins Willem te Enkhuizen; in
3 hoofddelen: 1°. de inneming van Den
Briel; 2°. de reis van De Rijk naar Engeland;
3°. de ondernemingen van de Geuzen
uit de havens van Vlissingen en Vere.
Aan het slot treedt „De Hoop" op, die
aan Prins Willem in een reeks van beelden
de toekomst van Nederland laat zien tot en
met de verheffing van Willem IV. Van
Haren had mede het oog op zijn eigen tijd;
hij herdacht Fagel, 's-Gravesande en Leeuwenhoek,
Bynkershoek en Boerhave; hij
maakte melding van Voltaire.
Het gedicht werd „beschaafd en opgesierd"
door Bilderdijk, met een opdracht
aan Prins Willem V, Dec. 1784. En met
dank aan Feith, die hem geholpen had
„aan de volmaking van dit werk."
Van Haren had altijd Frans gesproken;
eerst op zijn 55ste jaar begon hij, na
studie van Bor, Van Meteren, Hooft en
Vondel, met Ned. verzen. Zijn grote gedicht
is een verheerlijking van de Prins
van Oranje in een reeks van ontboezemingen
over de grootse daden bij de strijd
tegen Spanje. De Geuzen, opnieuw uitgegeven
in het 'Pantheon en in 1943 door
Arnold Stakenburg.
Geuzengejank, Het ~ , Guese ghejanck, toneelspel
van Claude de Clerck uit Yperen,
gericht tegen de Hervorming.
Geuzenliederen weerklonken dadelijk na de
aanbieding van het Smeekschrift der Edelen,
1566:
Ick hope dat den tijdt noch comen sal
Dat men sal roepen overal,
Eendrachtich voor een leus,
Als Brederode met blijden gheschal:
Vive, vive le Geus!
En al dra klonk de Geuzenmars van Arent
Vos:
Slaet opten trommele, van dirre dom
[deyne,
Slaet opten trommele, van dirre dom
[deus,
Slaet opten trommele, van dirredom
[deyne,
Vive le Geus is nu de leus!
Verscheiden Geuzenliederen zijn berijmde
nieuwstijdingen over Heiligerlee, Egmond
en Hoorne, Bossu enz. Zie Tiende Penning
en het Wilhelmus.
De Geuzenliederen zijn in bundels uitgegeven,
o.a in 1581, 1588 en 1603; daardoor
bleven ze bewaard. Ze waren een bezielende
kracht in de strijd tegen Spanje;
de tegenpartij hoopte op de koning:
Die coninck compt ut Spaengien,
Dan sal hy se straffen alle ghelijck. . . .
Laet varen de Guesen met hunne
[luesen,
Godt bringhe den coninck te lande.
Enkele dichters van geuzenliederen zijn bekend:
Joris Sylvanis, predikant te Antwerpen;
Jan Cooman van Delft; Pieter Sterlinckx
van Heenvliet; Jan Fruytiers; Willem
van Haecht; Laurens Jacobsz. Reael, f
1601.
Het Geuzenliedboek uitgegeven door H.
J. van Lummel, 1872—'74, en opnieuw uit
de nalatenschap van E. T. Kuiper door P.
Leendertz Jr., 1924—'25. Aanvankelijk
werden de Geuzenliederen op losse blaadjes
uitgegeven en langs de huizen gevent. Verschillende
van deze liederen waren ook
reeds opgenomen in Van Vlotens Geschiedzangen,
1852—'64.
In 1941 een nieuw Geuzenliedboek, gedichten
uit de Oorlogsdagen, met in 1944
het derde vervolg, verzorgd door Van
Randwijk, Muus Jacobse en Jan H. de
Groot. In 1947 Oude en Nieuwe Geuzenliederen,
van Yge Foppema. Er is een studie
over Het Nieuwe Geuzenlied opgenomen
in de Steekproeven van Stuiveling,
1950. „Bij de schrijvers van verzetswerk
treft men enkele begaafde dichters aan en
onder dat verzetswerk zelfs enkele geslaagde
gedichten."
Geuzen-Vesper, zie Geuse-vesper.
Gewaande Prins, De —, „blijspel" van H.
v. Halmael, 1713, onder de titel Als men
't niet verwagt. Zie daar en Halmael.
Gewaande Weuwenaar, De —, kluchtspel
van ± 1700 in 3 delen, ieder van 5 bedrijven,
beschimpt de minnarijen van P.
Burman.
Gewin, Bernard ~ , 1812—'73, student te
Leiden, 1830, predikant. Schreef onder ps.
Vlerk Reisontmoetingen van Joachim Polsbroekerwoud,
1840, met de humor van zijn
tijdgenoten Hildebrand, Jonathan en Klikspaan,
maar veel minder geslaagd. Navolging
van Pickwick. In 1902 herdrukt. Verscheen
in 12 afleveringen bij H. Frijlink.
Gewin, E. E. ~ , geb. te Abcoude 1879,
schreef 1920 In den Reveilkring\ 1930
Studien over Volksgeloof.
Gewin, J. Chr. ~ , 1808—'87, schrijver van
een aantal opgeschroefde romans en novel
len.
Geysbeek, P. G. Witsen ~ , zie W.
Geyter, Jan de —, noemde zich steeds
Julius de Geyter.
Geyter, Julius de ~ , 1830—1904, uit Lede
bij Aalst, nam ijverig deel aan de Vlaamse
beweging. Hij was onderwijzer, ambtenaar
en sedert 1874 bestuurder van de bank van
lening te Antwerpen. Onder zijn vele gedichten:
Ode aan Vlaenderen, 1847. Reinaert
de Vos in Nieuw-Nederlands, 1874;
doch vooral zijn epos in Mnl. dichtvorm
Keizer Karel en het Rijk der Nederlanden,
1888. In plaats van dit dichterlijke werk
Gezag 176 Gezelle
verwierf Hilda Ram de vijfjaarlijkse Staatsprijs.
De Geyter was de vriend van Multatuli.
Sedert 1877 was hij de grote medewerker
van Benoit, o.a. met zijn lied In Transvaal
over de eerste Boerenoorlog van 1881.
Zijn gedichten De Wereld in, 1878, Vlaanderens
kunstroem, '11 en De Zee op muziek
gezet door Peter Benoit. Zijn Geuzenlied
van 1872 werd het strijdlied van de
liberalen op de muziek van Alexander Fernan:
„de goedendag der Vlaamse keerlen".
De Geyter was een hartstochtelijke
vijand van clericalen en aristocraten: Drie
menschen van de wieg tot aan het graf,
1861.
In zijn ouderdom stond hij door zijn ziekelijke
zwaarmoedigheid geheel buiten de
maatschappij.
Gezag, Geschiedenissen van ~9 komen voor
in de Minnebrieven van Multatuli, negen
allegorieen. Zie Thugater.
Gezangen, Evangelische —, zie E.
Gezegent Voorspel van den zeestrijt, Op
het ~ , gedicht van Vondel, gewoonlijk
gesteld op 't jaar 1665; door Te Winkel
gehouden voor een gedicht op de Eerste
Engelse oorlog.
Gezelle, Caesar ~, geb. 1876 te Brugge, f
1939, priester. Als dichter volgeling van
zijn oom Guido, van wie hij in 1918 een
levensbeschrijving in 't licht gaf.
Gezelle, Guido ~ , 1830—'99, uit Brugge,
priester 1854, Vlaams dichter, bemind bij
zijn leerlingen als „leraar van Poesis" aan
't seminarie van Roeselare, 1857. Afgezet
1859 en aan hetzelfde seminarie aangesteld
als „surveillant du pensionnat," opzichter
over de inwonende jongelui. In I860 overgeplaatst
naar Brugge; 1872 „onderpaster"
te Kortrijk, waar hij werkzaam bleef tot
1899. In April van dat jaar werd hij bestuurder
van het klooster van de Engelse
Augustijner kanunnikessen te Brugge.
Na de moeilijkheden te Roeselare zweeg
Gezelle als dichter voile dertig jaar, schreef
zijn leerling en vereerder Hugo Verriest.
Die moeilijkheden worden toegeschreven
aan de tegenwerking der kerkelijke overheid,
die de Vlaamse Beweging ongezind
was. In zijn studie van 1926 wees Urbain
van de Voorde op een andere mogelijkheid.
Zie daar.
De liefde voor het Vlaams bracht Gezelle
in 1865 tot de stichting van het volkstijdschrift
Rond den Heerd, 1865—71. Met
De Bo werkte hij aan de samenstelling van
het Westvlaams Idioticon, 1873. Met Dr.
Karel de Gheldere in briefwisseling ontstond
het „wisselgedicht" De Nachtegale,
van elk der beide dichters bij beurten een
couplet, 1881. Maar verder leefde hij eenzaam
te Kortrijk, tot de geest weer vaardig
over hem werd: Tijdkrans, 1893; Rijmsnoer
1896. Daarin toont Gezelle zich de
grootste der Vlaamse lyrische dichters, de
Westvlaamse „particularist." Toen pas
werd hij bekend. Zijn Vlaamsche Dichtoefeningen
en Kerkhofblommen zijn reeds
van 1858. Hij verheerlijkt in zijn gedichten
zijn geloof en daarnaast de schoonheid
van het land en de taal van Vlaanderen:
De Vlaamsche tale is wonderzoet,
Voor die heur geen geweld en doet,
Maar rusten laat in 't herte, alwaar
Ze onmondig leefde en sliep te gaar,
Totdat ze, eens wakker, vrij en vrank,
Te monde uitgaat heur vrijen gank.
(Kleengedichtjes.)
Uit Rond den Heerd afzonderlijk uitgegeven
U its tap in de Warande, beschrijving
van dieren; Ring van het Kerkelijk
Jaar, de godsdienstige feesten.
In zijn Gedichten, Gezangen en Gebeden
vindt men de uiting van zijn leed in de
dagen van miskenning, 1862, uitgegeven
door Hugo Verriest en andere leerlingen.
Zijn vader was boomkweker bij een van
de Brugse poorten; het huis nu ingericht
als Museum. Voor alles is Gezelle de natuurdichter:
Het schrijverke, 1856, Het
ruischen van het ranke riet, 1857, in een
Westvlaams, vaak op eigen hand.
Zijn liefde voor taal en volksleven toonde
zich in een paar kleine tijdschriften: Loquela,
1881—'95, en Biekorf, 1890. En met
die Westvlaamse taal tovert hij ook weer
in de laatste bundels: Bonte abeelen. Maar
daarnaast ook heel wat gerijmel. De dichter
stierf te Brugge, waar ook zijn standbeeld
staat.
Gezelle werd in Nederland bekend door
een Gidsartikel van Pol de Mont in 1897;
in Belgie door Hugo Verriest en zijn broer
Prof. Dr. G. Verriest. Aleida Nijland gaf
in 1904 een bloemlezing uit, in 2 maanden
uitverkocht. Zie ook Walgrave.
In Z. Nederland werd hem pas in 1896
de eerste hulde gebracht in Van Nu en
Straks.
Van zijn leerlingen hield Dr. Verriest de
„aansprake" op zijn „eredag" te Kortrijk,
1902.
Over Gezelle een studie van A. Walgrave,
1923—'24 en van Bernard Verhoeven,
1930; verder van Mw. Roland Hoist,
1931; van Ab Visser, 1949.
Zijn eigen werk verscheen van 1903
—'5 te Amsterdam in 13 delen; van 1930
—'35 kwam er een Jubileumuitgave in 18
delen, met onuitgegeven verzen en brieven.
F. Bauer kwam in 1931 met Uit Gezelles
Leven en Werk. Zie ook Zantekoorn. Over
Gezelle's Eros (de leraarstijd te Roeselare)
ghazelen 177 Gids
Urbain v. d. Voorde. Gezelle's Prozawerken
verschenen in 1943.
Gezelle vertaalde o.a. van Longfellow Hiawatha
in verzen en De Doolaards in proza.
In 1949 een studie van Ab. Visser over
Gezelle, mens en dichter.
Navolgers: K. de Gheldere, E. van Oye,
Hugo Verriest, Rodenbach, Lod. Mercelis,
Jac. Lenaerts, Aug. Cuppens, J. M. Winters,
Caesar Gezelle, Rene de Clercq, Alice
Nation en Omer de Laey.
In 1860 verschenen Ale tine Poesie de3
poeti celesti, Rollario, d.i. te Roeselare. Het
was een verzameling Latijnse, Italiaanse en
Spaanse gedichten met vertaling, door Alois
Walgrave, Gezelle en Eug. v. Oye.
ghazelen (Ar.), Perzische dichtvorm in tweeregelige
strofen, nagevolgd door Bodenstedt
in het D. en daarna door Van Droogenbroeck
op voorbeeld van Ruckert en
Von Platen. Gedichten gewijd aan wijn en
liefde, doch 00k andere onderwerpen:
Ontwaak! ten einde is ons geduld!
— Vlaanderen. —
Boeien knellen, al zijn ze verguld
— Vlaanderen!
Zie Makamen.
Ghebruyck, zie Gebruyck.
Ghedenck-boeck, zie Gedenckboeck.
Gheelen, Jan van ~ , uitgever te Antwerpen,
gaf in 1600 de Veelderhande geneuchlyke
Dichten in het licht.
Gheldere, Dr. Karel de ~ , 1839—1913, uit
Torhout, dokter te Koekelare; leerling en
vriend van Gezelle. Zie daar. In zijn Landliederen,
1883, komt het wisselgedicht van
beide dichters op de nachtegaal voor:
Nachtegale
Schuifelare
Meester van het" machtig lied,
dat uw gorgel
levende orgel,
uit de groene takken giet. . . .
Gheraert, Broeder —•, zie Geraert.
Gheraert van Velsen, zie Geeraerdt.
Gherwen, Jan van ~ , zie Genu en.
Gheschier, Petrus ~~, pastoor te Brugge,
dichter van Des Wereldts proejsteen, 1643,
een bundel emblemata.
ghesellen van den spele, aanvankelijk de
gehesellen van den choere, de koorzangers
of akolythen. Deze gezellen traden later
00k zelfstandig op buiten de kerk; zo in
Den Haag 1393 en '95; in 1396 te Arnhem;
in 1399 in Den Haag. Zie gesellen.
Ghetto, burgerlijk treurspel in 3 bedrijven,
1897, het eerste van de geslaagde toneelspelen
van Heijermans. Schildert een Joodse
omgeving, predikt de bevrijding uit het
geestelijke en zedelijke ghetto.
Ghewillich Labuer ende Vole van neeringhe,
't spel van ~ , zie Everaert.
Ghistele, Cornelis van ~, factor v. d.
Goudsbloem van Antwerpen, vertaalde de
Hero'ides van Ovidius, 1553; de Aenets,
1556; Terentius' Comedien; De Arte Amandi
van Ovidius, vertaald als De Conste der
Minnen, voor 1570; Satiren van Horatius.
Hij trad zelf 00k als L. dichter op.
Ghistele, Joos van ~ , geb. te Gent, 1446—
1516, erfschout van Axel en Hulst, 1492—
'94 hoofdbaljuw te Gent, deed van 1481—
'85 een reis over Rome naar Syrie, Palestina
en de Nijl. Zijn reisverhaal werd
in de 17e eeuw nog veel gelezen.
Ghulde Vlies, spektakelstuk van Dr. Lodewijk
Meijer, 1667, naar La Toison d'or
van Corneille, 1660. Zie Kunst- en vliegwerken.
Reeds in 1669 door hemzelf veroordeeld;
zie N/7.
Ghyben, Elizabeth ~ , geb. Moor, 1710—'59,
beroemd toneelspeelster te Amsterdam, uitmuntende
in vorstinnenrollen. Zij werd de
moeder van Cornelia Bouhon.
Ghijben, Klara —, zie Joannes Badon.
Ghyselers, Antonius ~ , stelde tussen 1505
en '18 een aantal gedichten samen. o.a.
over de strijd tegen Karel van Gelre, die
hem 1507 te Tienen gevangen nam, en over
de Lever-eters, de ambtenaren die de bevolking
uitzogen, 1512. Ook berijmde hij
Griselde.
Ghijzen, Hendrik ~ , nam uit 17 psalmberijmingen
de beste regels en gaf die in
1686 uit als Honing-raat der Psalmgedichten.
Hij was voorzanger te Amsterdam en
goudsmid van zijn vak. De verbeterde
psalmberijming van 1773 nam heel wat
van hem over, f 1693.
Gideon Florensz., hoofdpersoon van een roman
van Mw. Bosboom, die hem ten tonele
voert als Leycesters geestelijke leider. De
roman opgedragen aan de Raad der stad
Alkmaar, 1854.
Gids, De ~ , opgericht 1837, mogelijk geworden
ten gevolge van een twist tussen
Yntema, redacteur der Letter oejenin gen en
de uitgever Beyerinck. Zie Blauwe Beul.
Potgieter, de redacteur, wenste het schone
te huldigen, wars van partijdigheid. Er
kwamen dadelijk 220 intekenaren.
Robide van der Aa trok zich terug; in 1838
kwamen Bakhuizen en J. v. Hasselt in de
redactie; met nog 2 dokters, Van Geuns
en Schneevoogt. De namen van de redacteuren
bleven voorlopig onbekend. Geel beval
1837 het nieuwe ts. aan, maar wenste niet
toe te treden, omdat hij niet wist wie meer
werden uitgenodigd. Dat waren in 1840
Dr. H. Pol en J. F. Oltmans; in 1843 Ter
Haar, die echter maar een jaar bleef. Erger
was verschil van gevoelen tussen Potgieter
en Bakhuizen, doch deze laatste moest in
1843 het land verlaten. In zijn plaats kwa-
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 12
Gids 1
men Gerrit de Clercq, 1843—'49, en Mr.
Vissering, 1843—'51; er waren toen 400
intekenaren. Sedert 1845 kwamen ook de
beoordelingen van zaken van godsdienst,
staatkunde en wetenschap; nu kwamen er
geleidelijk 700 intekenaren.
Zo werd De Gids het liberale tijdschrift,
dat Thorbecke verdedigde tegenover Da
Costa, Willem de Clercq en Groen van
Prinsterer. In 1849 traden Dr. Riehm en
Miquel in de redactie; in 1851 Schimmel.
Sedert 1860 de staatkundige artikelen van
de liberale professoren Vissering en Buys;
in 1860 het bekende artikel van Prof. Veth
over Max Havelaar. Over het vertrek van
Potgieter en Busken Huet, zie Een Avondje
aan het Hof, 1865.
In 1885 tegenover De Gids opgericht De
Nieuwe Gids. Desondanks is De Gids ook
nu nog altijd een der belangrijkste tijdschriften.
In 1886 schreef F. v. d. Goes van De
Gids: „In het literaire uitgepraat, verdeeld
in het staatkundige, in beide zonder idealen,
beginselen of zelfs voornemens". Doch
De Gids kwam door de moeilijkheden heen
onder leiding van de secretaris J. N. v.
Hall. Reeds in 1890 schreef Couperus in
De Gids; weldra ook Van Eeden en Van
Deyssel en vooral Van Nouhuys en De
Meester. In 1950 verenigd met het ts. Ad
Interim. Tegenwoordige redactie: E. J.
Dijksterhuis en Jaap Romijn. Redactieraad:
Anton van Duinkerken, B. A. van Groningen,
C. J. Kelk, K. Kuypers, Ferdinand
Langen, Emmy van Lokhorst, A. N. Molenaar,
Gabriel Smit, Bert Voeten en J. W.
F. Werumeus Buning.
Studie van Albert Verwey, 1897, Toen de
Gids werd opgericht.
Gids, De Jonge —•, maandblad van Herman
Heijermans, 1897—1901. Van hem zelf
b.v. De Machien, volksdrama in een bedrijf,
1899. Medewerking van Is. Querido
(Meditaties over Liter at uur en Leven)\
L. H. A. Drabbe, Henri Polak (vertaling
van Droevig Engeland van Blatchford),
Jan de Roode, J. F. Ankersmit, Frans
Mijnssen, L. M. Hermans, A. v. Collem,
Alb. Plasschaert, J. v. d. Tempel e.a. Met
studies over wijsbegeerte, recht, maatschappelijke
vraagstukken, militarisme, socialisme
enz. Heijermans stelde in zijn tijdschrift
de gemeenschap tegenover het individualisme
van de Tachtigers; hij zelf plaatste
het naturalisme op de voorgrond.
Gids, De Nieuwe —, het maandblad „voor
letteren, kunst, politiek en wetenschap"
van de Mann en van Tachtig, opgericht
1885 onder redactie van Van Eeden, Van
der Goes, Kloos, Paap en Verwey. Paap
ging reeds heen in 1886, Verwey in '90.
gildekens
In 1890 kwam P. L. Tak, die met Van
der Goes en Van Eeden ontslag nam in
1894. Toen verenigde Kloos zich met
Tideman en Boeken. In 1909 nam de Nw.
Gids het ts. XXste Eeuw in zich op. In
den beginne was ieder nummer „een verrassing
en een verheugenis". Met 1890 was
de grote tijd voorbij; de „scheldverzen"
van Kloos bewijzen het.
Het Octobernummer van 1925 werd ingericht
als Historische Aflevering, toen onder
redactie van Boeken, Van Deyssel, Erens,
Kloos en Van Looy. Daarin opgenomen
De Onbevoegdheid der Holl. Lit. Kritiek.
Zie Julia.
Na de dood van Kloos werd het tijdschrift
verkocht aan een nieuwe uitgever, die een
fascistische redacteur benoemde, waarop 28
medewerkers bezwaar maakten verder mee
te doen; 1938.
Sedert 1939 onder redactie van Lodewijk
van Deyssel, Martien Beversluis, Dr. A. A.
Haighton, Louis Knuvelder, H. G. Schmitz
en Jeanne Kloos als secretaresse. Na de
dood van Haighton vond het ts. een roemloos
einde. In 1896 Het Kunstbegrip der
N. Gidsschool van Moltzer; zie daar. Moltzer
is van oordeel, dat de kunst van de
mannen van Tachtig een vruchtbare slib zal
achterlaten op de akker van onze belletrie
en kritiek.
Een bloemlezing uit de Nw. Gids werd als
Een Pic-nic in Proza uitgegeven door Dr.
B. = Buitenrust Hettema. Register op de
jaargangen 1—50, door D. de Jong, 1936.
Gids, De Vlaamsche ~ , zie V.
Gielen, Dr. J. J. ~ , geb. te Rucphen 1898,
dir. v. d. R.K. middelbare school te Hulst;
van 1938—'46 inspecteur L.O.; 1946 min.
v. Onderwijs tot 1948; daarna hoogleraar
te Nijmegen. Schreef 1931 zijn proefschrift
over de Wandelende Jood. Verder
Letterkundige Opstellen, 1925; De Dichter
Verwey, 1946.
Gielijs van Molhem (bij Afflighem), de bewerker
van Rinclus; 13e eeuw. Zie daar.
Giganten, in de Gr. mythologie de Reuzen,
tenslotte door de Goden overwonnen in de
Gigantomachie (Reuzenstrijd) en begraven
onder de vulkanen.
Gilde viert, De ~ , feestliedje van Rene de
Clercq, opgenomen in Uit Zonnige Jeugd;
overal gezongen, met het refrein:
Het beste biertje lust hem niet;
Het liefste liedje sust hem niet;
Het mooiste meisje kust hem niet.
Hoog het glas, hoog het hart, hoog het
[lied!
(De gilde is hier het studentengenootschap.)
gildekens, ghilden, in de M.E. en de 16e
78
Gilias 1
eeuw de naam voor lichte meisjes en zwierbollen,
die naar „Bijsterveldt" gaan; komen
veel voor in de liederen der 15e eeuw,
o.a. in Veelderhande Genuechlycke Dichten.
Gilias, Genoechlycke History vanden reus
~ , zie Reus Gilias.
Gilliams, Eugene ~ , geb. te Antwerpen,
1889; dichter; schrijft onder ps. Frans de
Wilde.
Gilliams, Maurice ~ , geb. 1900, Vlaams
dichter en romanschrijver. Elias of het Gevecht
met de Nachtegalen, 1936.
Gils, J. H. F. van ~ , zie dokter.
Gimberg, Louis ~ , toneelspeler, geb. 1880.
Over hem een studie van Cor Dommelshuizen,
1947.
Ginevra, zie Genovere.
Ginneken, Dr. Jac. v. ~ , 1877—1945, uit
Oudenbosch, Jezui'et, 1923 prof, in de taalwetenschap
te Nijmegen. Red. v. 't Maandblad
Onze Taaltuin. Schreef o.a. De Regenboogkleuren
van Nederlands taal, 1917,
een overzicht der dialekten, (met Dr. Endepols).
Hij gaf in 1929 uit: De navolging
van Christus „of het dagboek van
Geert Groote in den oorspronkelijken Ned.
tekst hersteld en met de oudste L. vertaling
vergeleken". Verder veel taalgeleerde artikelen
en werken. Bij zijn 60ste verjaardag
werd hem een bundel bijdragen voor taalen
letterkunde aangeboden.
Ginovere, Ginovra, zie Genovere.
Giovanni di Procida, toneelstuk van Schimmel,
1849, over de Siciliaanse edelman, de
leider van het onderdrukte volk in de opstand
tegen Karel van Anjou. De koele
ontvangst was oorzaak, dat Schimmel zijn
volgend drama, Napoleon Bonaparte, van
1851, pas 1866 ter vertoning afstond.
Gitje, vertelling van Busken Huet, 1857,
met herinneringen aan zijn jongensleeftijd.
Gitje is nl. Brigitta, de huisnaaister.
Gittee, August ~ , 1858—1909, uit Gent,
leraar, folklorist.
Gittens, Frans ~ , 1841—1911, uit Antwerpen;
toneelschrijver. Hoofdbibliothecaris
in zijn geboortestad, 1903; eerst scheepsbevrachter.
Melusina, sprookje van een
lentedroom met muziek van Emiel Wambach;
Karel van Gelderland met muziek
van Benoit, 1882; Parisina, muziek van
Edward Keurvels, 1877.
Glanor, zie Hugo Beijerman.
Glaucomastix, zie Guepin.
Glazenmaker, J. H. ~, te Amsterdam,
treurspeldichter; vertaler uit L., F. en It.
Zo De Deugdelijke Vrou, 1643, een bundel
verhalen als handleiding voor meisjes.
Ook vertaalde hij de „onvertaalbare" roman
Euphues or the anatomy of wit van
John Lily als De vermaakelijke Historie,
glossenliederen
Zee- en Landt-Reyze van Euphues, 1668.
Van John Reynolds vertaalde hij de novellenbundel
Tonneel der wereldtse rampsaligheden,
1667, 30 gruwelverhalen. Van 1674
is zijn vertaling van de Essais van Montaigne.
Ook bracht hij de Alkoran van
Mahomet uit het F. in 't Ned. over.
Gleichman, J. G. ~ , 1834—1906, schreef
1875 het Lev en van Mr. Bogaers. Hij was
directeur der Ned. Bank, 1871; minister
van Fin. 1877—'79, liberaal. Lid der He
Kamer 1880; voorzitter 1891—1901.
Gleim, J. W. L. ~ , 1719—1803, uit Ermsleben
bij Halberstadt, bekend D. dichter.
Hij begon in 1744 met zijn Anakreontische
poezie; Bellamy was een van zijn navolgers.
In 1756 gaf hij een drietal romancen
uit en voerde die naam bij de Duitsers in.
Voor de tweede maal gaf hij de stoot aan
een nieuwe beweging door zijn Preussische
Grenadierlieder, godsdienstige liederen ter
ere van koning Frederik II. Ook weer te
onzent de navolging in de vaderlandse gezangen,
b.v. van Bellamy.
Gleuns Jr., Dr. Willem ~ , 1808—'81, uit
Groningen, leraar aldaar, 1842 schoolopziener;
medewerker a. d. Gron. Volksalmanak,
dichter van schoolliederen en andere
verzen, schrijver van reisverhalen en leerboeken.
Gloriant, hertog van Brunswijk, versmaadt
alle liefde, tot Florentijn, dochter van Rodelioen
van Abelant, hem haar beeltenis
zendt; nu trekt hij er op uit en voert hij
haar naar zijn land. Een Christenedelman,
die verliefd wordt op een heidense prinses.
Een der abele spelen. Deze spelen bekommeren
zich niet om eenheid van plaats of
tijd, maar de eenheid van handeling wordt
streng in acht genomen. Gloriant, overwonnen
door de liefde, dat is de wraak
van Venus, omdat hij eerst kwaad van de
vrouwen gesproken had. Nu roept hij uit,
bijna met Maerlants woorden:
O minne, du best een edel cruut,
Du best dat aldersoetse fruut,
Dat god op eerde nie wassen dede!
Nieuwe uitgave van H. Godthelp en J.
Verjaal, 1941. Van Jef Notermans, 1948.
Glorioso, roverroman in de stijl van Rinaldino,
1805 en '6, 3 delen; het boek van
Woutert]e Pieterse. Nog in 1838 herdrukt.
glossarium — verklarende woordenlijst. '/
Glossarium Belgicum van Hoffmann von
Fallersleben is het 7e deel van zijn Horae
Belgicae, 1845. Opgedragen aan Arie de
Jager, Wilhelm Muller te Gottingen, M.
de Vries, Wilhelm Wackernagel te Bazel,
Karel Weigand te Giessen en L. A. te
Winkel.
glossenliederen, verklaarden de woorden van
een L. kerkelijke tekst. {Glosse = uitleg-
79
Gnapheus 180 Goekoop-de Jong van Beek
ging.) B.v. op het Te Deum. Sedert de 14e
eeuw. Bewaard bleven ook twee van Jan
van Hulst, uitgegeven in de 0 udvlaemscbe
Liederen van C. Carton, 1849.
Gnapheus, Willem .--, ook Fullonius, d.i.
De Voider, een der eerste Hervormden, uit
's-Gravenhage, vluchtte en werd Raad van
Albert van Brandenburg, hertog van Pruisen;
1493-1568. Hij was rector in Den
Haag; 1523 gevangen gezet te Delft en in
1525 weer met Jan de Backer op de Gevangenpoort;
1535 -'43 rector te Elbing,
toen hoogleraar te Koningsbergen; 1547
als anabaptist in de ban; vluchtte naar
Oost-Friesland; t te Norden. Humanist;
schrijver van grote invloed.
Van hem is het verhaal over het martelaarschap
van zijn vriend Jan de Backer, 1525.
Hij schreef 1529 het eerste L. bijbelse
schooldrama over de Ver loren 200n, onder
de titel Acolastus (= onmatig); 47ste
druk 1585. En in de volkstaal: Een Troost
ende Spiegel der Siecken, 1531, een sarnenvatting
van de nieuwe leer in de vorm van
een tweegesprek bij het ziekbed van de
arme man Lazarus.
Gockinga, Ludolf .--, 1671-?, uit Groningen,
gaf 1699 Groningaasch adelaar uit,
proza en poezie, en nog in 't zelfde jaar
Zegezang, aan den Grootmacbtigsten Koning
William III, in welke bundel ook 2
toneelstukjes voorkomen en verder mengelpoezie
en proza; daarin o.a. de Cluyte oan
Playerwater, zie daar. Hij behoorde tot de
regentengeslachten van de Stad.
Goddaeus, Conradus .--, 1612-'58, predikant
te Vaassen, gaf in 1656 uit Nieu u/e
Gedichten sonder rym. Noit voor desen in
Neder-duits gesien. Christelijke verzen in
Griekse en Latijnse maten; opgedragen aan
de Gelderse Staten. Daarbij 24 psalmen.
Eerste bundel zonder rijm.
Godelaine, Constant-Jan ,1888-1942.
Deze Vlaming schreef talrijke essays over
kunst en dramatische literatuur.
Godenschemering, het tweede verhalende gedicht
van Marcellus Emants; zie Lilith. De
listige Loki, Alvaders zoon bij de wijze
reuzin Laufeja, doodt de geliefde god Balder
en veroorzaakt de ondergang der goden.
Dit stuk, al had het nog zulke goede eigenschappen,
bevredigde de jonge dichters van
Tachtig niet, zo als Lilith gedaan had, die
gevoel en verbeelding veel meer in werking
bracht. Loki was veel te verstandelijk.
(Godenschemering, volgens de Edda de
ondergang der goden.) Zie Loki.
Godevaerts kintshede, Mn1. berijmde roman
over Godfried van Bouillon; slechts 123
regels bewaard.
Godewyck, Margaretha van ---, 1627-'77,
dochter van Pieter, dichteres, zangeres,
schilderes. Haar devies luidde: Tot Gode
is ons wyck.
Godewyck, Pieter van --.., 1593-1660, conrector
te Delft, dichter van verzen en van
een schooldrama. Hij schreef een Segenkrans
op bet innemen van Breda, 1637;
eeu Zegenv/ag op de overwinninge· van
Tromp, 1639; een Lijk-klagt over Henrie
Kasimir, 1640. 't Bekendst is zijn blijspel
Witte-Broodskinderen of Bedorven [ongelingen,
1641, het eerste Ned. blijspel in 5
bedrijven en alexandrijnen; een schooldrama:
een paar jongens, die van school
weglopen en van de galg gered worden
door de rector. Navolging van Cats, opnieuw
uitgegeven door Dr. G. D. ]. Schotel,
1867.
Godin, Frans --.., Brussels rederijker; bij hem
het eerst het woord Franskilion, Hij schreef
o.a. een allegorisch drama, De krooningh
des Keysers, toen Leopold I gekozen werd,
1657. Hetzelfde onderwerp in Vondels gedicht
Op bet kroonen van Leopoldus; zie
Leopoldus,
God met 005, hyrnne van Da Costa, 1826:
Ik zag Hem, ik gaf mij!
De hel is geweken,
de hemel ging op
met Uw woord in mijn zieI!
Godsdienstige Liederen, de gezangen in gebruik
bij de Protestantenbond, met de Vercolgbundel
van 1920.
Goede, Mr. Barend de ---, geb. 1915, gaf
in 1946 een studie uit over Willem Paap,
het Paard van Tro]e. over de eerste tijd
van de Nw. Gids. Van hem ook Kort dag,
keur uit de poezie van jong gestorven dichters
na 1880; 1946. Zie Scbeeibals.
Goede Vrydagh, De ---, groot stichteliik
rijmwerk, 1651, van De Decker, zie Passie.
Goedroen, koningsdochter, hoofdpersoon van
een overlevering, in 't Ned. niet bewaard,
doch bekend uit het Mhd. verhalend gedicht
Kudrun. De stof weer bewerkt in
een drama van Rodenbach Gudrun, in verzen,
1878; uitgegeven na zijn dood in
1882, een liefdesgeschiedenis verwikkeld in
de bevrijding van Moerland uit de macht
der Romeinen. Bekroond. Voorstelling in
allegorische vorm van de bevrijding van
Vlaanderen; in verkorte vorm opgevoerd te
Antwerpen, 1876; als drama mislukt. 't
Plan was opgezet door Pol de Mont.
Goeje, Reintje de ---, 1833-1903, uit Lippenhuizen,
redactrice van Voor 't ] onge
Volkie, kinderschrijfster onder ps. Agatha.
Goekoop-de long van Beek en Donk, C.
---, schrijfster van de feministische roman
Hilda van Suylenburg, 1898. In 1898 verschenen
4 drukken. Verder: Pater familias.
Een man over Hilda v. Suylenburg. 2e dr.
Haarl. 1898. - ]. B. Meerkerk, Hilde van
Goemans 1 81 Goethe
Suylenburg na haar succes. 1898. —
D. S. van Embden, De vrouw en de wet
naar aanleiding v. Hilda v. Suylenburg.
Utr. 1898. De schrijfster hertrouwde met
een Fransman te Parijs en werd R.K.
Goemans, Dr. L. ~ , geb. 1869 te Leuven,
taalgeleerde, medestichter van de Leuvense
Bijdragen, 1896. Secretaris v. d. Kon.
Vlaamse Academie, 1923.
Goens, Rijklof Cornells van ~, 1753—
1803, toneeldichter, commissaris van de
Amst. Schouwburg.
Goens, Rijklof Michael van ~ , 1748—1810,
hoogleraar in 't Grieks en de geschiedenis
te Utrecht 1766, de vernieuwer der vaderlandse
letterkunde, medewerker aan de
Nieuwe Bijdragen van „Minima Crescunt."
Hij vestigde de aandacht op Lessing, Gellert,
Sterne en Rousseau; wees op de gebreken
der Ned. letteren, bijna alleen vertalen
en navolgen, al bewonderde ook hij
Feitama. Hij schreef een verhandeling
Over de vergelijking der oude dichters met
de hedendaegsche en gaf Proeven uit den
dichtkundigen ligger en een verhandeling
over de kanselwelsprekendheid, de briefstijl
en de novellen. In 1769 vertaalde hij
naar Mendelssohn de Verhandeling over
het Verhevene en Naive; daarin de vertaling
van De stervende Godloochenaar van
Klopstock en de alleenspraak van Hamlet.
In Utrecht moest hij zijn professoraat opgeven
als Oranjeman; hij vestigde zich
1782 in Den Haag. In 1781 verscheen zijn
strijdschrift Zeeven dorpen in brand, „gedrukt
op het Casteel te Batavia", onder
ps. C.P.L.P. Zijn weekblad De Ouderwetse
Ned. Patriot was te hoog voor de gewone
burger en legde het af tegen de Patriotse
Post van den Neder-Rhijn, 1783.
Ziek en verbitterd verliet Van Goens in
1786 ons land; hij vestigde zich in Duitsland
en hield omgang met Lavater, Gleim,
Jung Stilling, Wieland en Riedel; t te
Wernigerode.
Hij was de leider geweest van de jonge
Maatschappij van Letterkunde.
Over Van Goens de studie van J. Wille,
1924, en van P. J. C. de Boer, 1938.
Tegen Van Goens verschenen dramatische
pamfletten: Het vroolijke Ochtendgezeischap\
Den ouderwetschen Patriot ontmaskerd;
De mislukte Begrafenis van den ouderwetschen
Patriot, 1782. Hij was de zwager
van Van Alphen. Na 1795 werd hij
door jicht hulpbehoevend.
W. H. de Beaufort gaf 3 delen Brieven
aan Van Goens en stukken over hem uit;
1884—*90.
Goeree, Jan ~ , 1670—1731, schilder, leerling
van Lairesse, tekende de zolderbeschildering
van de burgerzaal in 't stadhuis van
Amsterdam; burlesk dichter, die zich niet
stoorde aan de regels der dichtgenootschappen.
Hij trad in zijn Mengeldicht op naar
het voorbeeld van Abraham a Santa Clara,
zo in zijn Wind-Zang op de Kommerlyke
Commercie van 1720. Zie Scarron.
Goeree, Willem ~ , 1635—1711, schreef veel
over Joodse Oudheden\ boekhandelaar te
Amsterdam. Vader van Jan.
Goes, Antonides van der ~ , zie A. „De
Goesche zwaan".
Goes, Frank van der ~ , 1859—1939, uit
Amsterdam, medeoprichter van De Nieuwe
Gids, 1885, schrijver over toneel en
letteren. Schreef 1886 Majesteitsschennis,
naar aanleiding van het vonnis waarbij Domela
Nieuwenhuis tot een jaar werd veroordeeld;
werd daarop „van de beurs gedrongen",
waar hij als verzekeraar zijn bestaan
had; werd 1889 socialist, in 1894
„de geestelijke vader der S.D.A.P." In 1933
bij de O.S.P.
In 1888 kwam hij op tegen Dr. Swart
Abrahamsz., die Multatuli's optreden had
gekenschetst als een ziektegeschiedenis. In
1896 schreef hij in De Nieuwe Tijd een
artikel Multatuli en het Socialisme, waarin
hij aantoonde, dat Multatuli volgens zijn
brieven geen socialist was, doch als anarchist
moest worden beschouwd, die de
grootsheid der proletarische beweging niet
heeft beseft.
Van 1931 zijn Liter aire Herinneringen,
over de Nw. Gids. Nog verder terug ligt
de oprichting van de letterlievende vereniging
Flanor. Zie daar.
In 1878 schreef hij in Het Tooneel een
artikel over de Familie Bouhon, toneelspelers
der 18e eeuw.
Op zijn 80ste verjaardag boden zijn vereerders
een bloemlezing Uit het Werk van
Van der Goes aan, met een voorrede van
Henriette Roland Hoist, 1939.
Goes, P. van der ~ , zie Pieter van der
Veer.
Goes, Pieter Lenaertsz. van der ~ , gaf
1602 het liedboek Den Druyventros der
Amourensheyt uit. Opnieuw uitgegeven in
de Liederen van Groot-Nederland van
Coers, door P. J. Meertens, 1929. De liederen
met veel mythologische overlading,
nog in de stijl van ± 1500.
Goethe, Johann Wolfgang von ~ , 1749—
1832, uit Frankfort a/d Main, wordt beschouwd
als Duitslands grootste dichter.
Werd het middelpunt van een beroemde
letterkundige kring in Weimar. Herder,
Schiller. Van overwegende betekenis voor
het gehele Europese geestesleven.
Die Leiden des Jungen Werthers, Goethe's
beroemde boek, verscheen 1774; reeds in
1776 tweemaal vertaald; door Feith gepreGoethem
182 Gorter
zen. Hinlopen wijdde aan Goethe een lierzang;
Feith, H. -C. v. Hall, v. d. Palm
kwamen onder zijn invloed. Feith volgde
Werther na in zijn roman Julia, 1783.
Proefschrift over Goethe in de Ned. Lett
van J. E. v. d. Laan, 1933. En Uren met
Goethe, door G. H. Streurman.
Goethem, Emiel van ---, 1847-1907, uit
Gent, boekdrukker, schrijver van vee! toneelwerk,
o.a. Vriend Kobus, in proza, bekroond,
1874.
Goetman, Lambertus ---, schrijver van Den
Spyegbel der [ongbers, Antwerpen 1488;
putte uit Die Dietsche Catoen. Uitgegeven
door Serrure, 1860.
Goeverneur, }. }. A. ---, 1809-'89, kwam
in 1816 te Groningen, trok als student mee
uit; hij schreef in 1833 een spotdicht op
het Rijmwoordenboek van Witsen Geysbeek;
gaf in 1837 zijn Fabelen en Gedicbtjes
voor kinderen uit. In 1843 richtte hi] De
Huisuriend op, die hij 40 jaar lang verzorgde,
Vriend van Hecker, die zijn Levensbericht
schreef. Van 1878 De Keesiade,
spotdicht tegen een Groninger hoogleraar.
Als kinderdichter zeer geprezen in de verhandeling
van De Genestet. Hij is ook de
bewerker van Prikkebeen en van de Jobsiade
van C. A. Kortum, 1848. Ps. Jan de
Rijmer.
Gogh-Kaulbach, Anna van ---, geb. 1869,
romanschrijfster; in 1927 verscheen haar
25ste boek, Het Brandende Hart. Nu samen
36. Ter gelegenheid van haar 70ste
verjaardag de 17e druk van Moeder. Ook
vertaalde zij de levensgeschiedenis van Neel
Doff, die zelf in het F. haar werk schreef,
als Dagen van Hanger en Ellende. Verder
vier toneelstukken.
goliarden, reizende "klerken" , 11e-r-13e
eeuw; traden op als menestrelen, oak met
zang en muziek.
Gomperts, H. A. ---, geb. 1915, schrijver in
de geest van Ter Braak en Du Perron, tedacteur
van Libertinage 1948. Reeds in
1940 was hij in zijn essay Catastrophe der
Scholastiek opgetreden tegen Van Duinkerken.
Studie over Du Perron, 1949.
Gon, Cornelis van der ---, te Amsterdam,
schrijver van treurspelen en van het bliispel
Het Scbeeps-Leuen, 1714, met een uitbeelding
van het ellendige matrozenbestaan.
Bij de dood van Willem III dichtte hij
Herders Klagten.
Gondebald, dramatisch gedicht voor rederijkers,
door Schimmel opgedragen aan de
Kamer Achilles, 1848. Gondebald is een
zoon van koning Radboud, door Klotilde
tot het Christendom bekeerd; onderwerp:
de moord op Bonifacius 754.
Gonggrijp, G. ---, won 1946 de toneelprijs
van Amsterdam met Hier is Londen.
Gooyen, Henrik van ~, ps. van Jan Vetb.
Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, G. B.
van ~, gesticht 1839 te Gouda door Gerard
Benjamin van GOOf, geb. 1816 te Buren
(Geld.), t 1871 te Wildungen; 1906
Naaml. Vennootschap; 1929 verplaatst naar
,s-Gravenhage.
Goossens, Korneel ---, geb. 1900 te Mechelen,
Vlaams regionalistisch schrijver, richtte
zich naar Toussaint van Boelaere. Judokus,
1928.
Goris, Dr. }. Albert ---, schrijft onder ps.
Marnix Gijsen.
Gorkum, Dr. Gerrit van ---, 1833-1905,
Remonstrants predikant te Amsterdam, redacteur
van Los en Vast, 1864-'74, met
De Veer. Beiden waren Ieerlingen van
Prof. Opzoomer; Van Gorkum was 1868
predikant geworden bij de Ned. Herv.
kerk te Amsterdam, maar hij ging 1875
tot de Remonstranten over .
.Gorp, Van ---, uit Hilvarenbeek, vandaar
Goropius Becanus, dokter te Antwerpen,
vriend van Plantijn, professor in de heelkunde;
taalgeleerde, die betoogde dat het
Nederlands de oudste taal was; vluchtte
1567 voor Alva naar bisschop Geraard van
Groesbeeck te Luik, waar hij t 1573.
Gorter, Herman ---, 1864-1927, zoon van
Simon; de vertaler van Ethica, het hoofdwerk
van Spinoza; kwam met zijn grote
gedicht Mei in 1889, de grootse hymne
aan de natuur; invloed van Keats. In 1892
volgden Verzen, wederom verheerlijking
van de natuur en van de liefde; sensitiuisme,
d.i. wel zeer in -'t bijzonder "de individuele
expressie van individuele ernotie",
zo als de leer der Tachtigers van een dichter
eiste. De Verzen werden in 1897 opnieuw
uitgegeven als De School der Poezie.
Daarin ook zijn sonnetten. Deze zijn in
1948 opnieuw uitgegeven door Garmt
Stuiveling. Daarna wendde Gorter zich naar
het socialisme; hij schreef 1897 een Kriiiek
op de Litteraire Beu/eging van '80 en
socialistische gedichten. Ben Klein Heldendicht,
1899. Pan, 1912, is een groot epischdramatisch
gedicht, het ideaal van een
nieuwe mensheid, met Dante aIs voorbeeld,
volgens Dr. v. Ravesteyn zijn beste werk.
Na zijn dood verscheen een literatuurbeschouwing
onder de titel De Groote
Dicbters, 1935. Hij zelf is een van de
dichters, die uit de Beweging van Tachtig
voortkwamen. Met Henriette Roland Holst
was hij 20 jaar lang redacteur van De
Nieuwe T ijd, s.d. tijdschrift. Bracht zijn
laatste jaren eenzaam door te Bergen.
Over Gorter een studie van Dr. W. v,
Ravesteyn 1928, en een werk van Mw.
Roland Holst, 1934; idem van}. C. Brandt
Corstius, De mens en dicbter, 1934. T. }.
Gorter 183 Graaf
Langeveld-Bakker schreef 1934 over H.
Garters dichterlijke onuoikkeling; H. Marsman
gaf in 1937 zijn Aanteekeningen bij
de poezie van Gorter uit. Zie oak Mussche.
Van 1946 oak Rob Antonissen, Herman
Gorter en Henr. Roland Holst, met portretten
en bibliografieen, In 194:2 het
Kaapse proefschrift van Dr. E. G. Louw,
De invloed van Gorter op Leopold. In
1947 ]. de Kadt, Herman Gorter, Neen en
[a; in 1950 een studie van Dr. G. Stuiveling
over de Kenteringssonnetten in de
Steeeproeoen.
De Verzamelde lJ7erken worden uitgegeven
in 8 delen.
Gorter, Simon ~, 1838-'71, predikant te
Wormerveer 1863; de tering dreef hem
naar Arcacbon, 1864. Daar werd hij een
van de beste medewerkers van De Gids.
Hij schreef over Lodensteyn, 1868; over
Anna Rooze en Lidewijde, 1869; ook over
Bilderdijk. Hij stichtte Het Nteutos van
den Dug; zijn opvolger als hoofdredacteur,
Hendrik de Veer, gaf na zijn dood zijn artikelen
uit als Ben jaar levens 1100r de Dagbladpers.
Brieuen van S. Gorter, uitgegeven
door G. Stuiveling, 1940.
In de Volksalmanak van 1870 schreef Gorter
Over Beeldspraae. Daarin komt hij op
tegen de valse en versleten beeldspraak; de
voorloper van de "Mannen van Tachtig",
ook in zijn letterkundige kritiek.
Gorter, Willem de --.-, geb. 1585 te Mechelen,
dichter met de spreuk Na 'I suer het
soet, week uit naar het Noorden; dichrer
van refereinen, balladen en Iiederen. In
Den Nieuu/en Lustbo] van 1602 zijn 8 opgenomen.
Bewonderaar van Prins Maurits.
Gosler, W. ~, geb. 1858, sedert 1883 uitgever
te Haarlem. Schrijver en vertaler.
Stichtte 1881 het ts. As/rea, in 1884 De
Leesu/ijzer; sedert 1881 ook redacteur van
Europa. Uitgever van Guido's ] ulia, zie
daar. Vloog er in als beoordelaar: "gij zijt
een beetie zoetsappig, een beetje valsch,
een ,?eetje vermakelijk, maar niets helemaal
.
Gossaert, Geerten ~, ps. van Prof. Dr. F.
C. Gerretson als dichter. Verdedigde tegen-I
over de opvatting van Kloos het "welbegrepen
en zuiver gebruik van klassieke
beelden" in de poezie. Hij gaf maar een
bundel uit; de gedichten van zijn jeugd:
Experimenten, 1911. Schreef een verhandeling
over Swinburne en verder essays over
letteren en staatkunde, gebundeld in 1947;
o.a. over VondeI en Bilderdijk. Zie Gerretson,
Nee-Calvinist.
Gosses, Dr. G. '"'"'-I, geb. 1877, onderwijzer,
leraar, 1934 hoogleraar in het Fries te
Amsterdam. Schreef 1935 Friesland en de
Wereld en Het Priescb nationaal beset.
Gothe, zie Goethe.
Gottinger Dichterbond, zie Hainbund,
Goudeket-Philips, Marianne ~, zie Philips.
Gouden Bruiloft, De ~, gedicht van Willem
Messchert, 1825.
Gouden eeuw, de tijd van bloei van de Ver.
Ned., in 't bijzonder de tijd van Frederik
Hendrik.
Gouden Legende, Aurea legends, bekende
verzameling van heiligenverhalen in het L.
van Jacobus de Voragine, kloosterling uit
de 13e eeuw. Zie Passionael.
Goudestein, luisterrijk buiten aan de Vecht,
van ]oa~ Huydecoper, te Maarseveen, in
een bojdicbt bezongen door Lucas Rotgans.
Goudhoeven, Wouter van '"'"'-I, 1'577-1628,
uit Dordrecht, verbeterde 1620 de oude
Hollandse Divisie-kroniek.
Gouds Chronycxken, dorre opsomming, 863
-1437, met vervolgen tot 1477, de eerste
gedrukte Hollandse kroniek, opnieuw uitgegeven
door Scriverius. Verscheen 1663.
Goudsmit, Sam '"-', geb. te Kampen 1884,
prozaschr. ] ankef' 5 [ongste, 1929. Simcba,
de knaap uit Worms, 1936.
Goudvischje, Het '"'"'-I, veel gespeeld toneelwerk
van W. G. v. Nouhuys; zie daar.
Gouts-bloemken, 't ~, de Goudse Kamer
van rethorycke.
Gouw, Jan ter ~, 1814-'94, hoofd van een
school te Amsterdam, 1843; beschreef de
Gescb. van Amsterdam. Verder: De Gilden,
1886. Met J. v. Lennep De Uithangteeeens,
1868. Volksoermaken, 1870.
G. R. A. = Genootscbap van Regte Afrikaners.
Graadt Jonckers, zie ].
Graadt van Roggen, Willem ,1879-
1945, geb. te Nijmegen, journalist, sedert
1916 secretaris-generaal v. d. jaarbeurs.
Ietterkundige en dichter. Hij schreef Eeu
Sticbtscbe Sleutelroman, waarin Von Zesen
een hoofdrol speeIt.
Graaf Pepoli, roman van Mw. Bosboom
(1860) over graaf Pepoli, hertog van Bologna,
die in 1585 het slachtoffer werd van
de politiek en de inquisitie van paus Sixtus
V. Door Huet geprezen.
Graaf van Devonshire, De --.-, na de novelle
Almagro de eerste historische roman van
Mej, Toussaint; een verhaal uit de jeugd
van koningin Elisabeth. 1838; Koningin
Maria en Elisabeth zijn beiden op hem verliefd.
De roman door Potgieter geprezen
in De Gids, maar met de raad er bij, een
Nederlands onderwerp te kiezen.
Graaf, D. A. de ~, geb. 1906 te Utrecht,
schrijver. De Hedendaagsche jeugd, 1938.
Graaf, J. de ~, geb. 1882 te GarreIsweer,
Groninger dialectschrijver van korte verhalen.
Grunneger Bee/den, 1946.
Graaf 184 Gramaye
Graaf, Nicolaus de ~ , uit Egmond, heelmeester
bij de V.O.C., daarna schout in
zijn geboorteplaats. Schreef Reysen na
Asia, waarbij gevoegd Oost-lndische Spiegel,
beschrijving van Batavia en wijze van
leven der Hollandse vrouwen, 1701. Hi]
was ±1625 geboren en f in of voor 1701.
Graaff, Chr. de ~ , geb. 1890, R.K. dichter
en romanschrijver.
Graaff; B. H. de ~ , 1861—1941, schrijver
in voortreffelijk Groninger dialekt; proza
en toneel. Ps. Geert Bias. Dorpsstried,
blijspel.
Graal, De Heilige ~ , in de oude Keltische
verhalen een tovervaatwerk met kostelijke
spijzen. Volgens Oosterse overlevering een
meteoorsteen met toverkracht. In 1175—'90
werkte Chretien de Troye aan zijn Conte
del Graal, het eerste F. Graalverhaal; bij
hem is niet duidelijk wat hij onder de
Graal verstaat; zijn werk is niet voltooid.
In Wolfram von Eschenbach's Parzival is
de Graal weer de toversteen volgens de
Oosterse voorstelling. Pas tegen 1200
kwam Robert de Borron met de opvatting,
dat de Graal de beker was, waarvan
Christus gebruik maakte bij het Laatste
Avondmaal. Deze beker werd door Pilatus
geschonken aan Jozef van Arimathea, die
er het bloed van Christus in opving bij de
kruisiging. Later kwam hij terecht in de
Graalburg, waar hij bewaakt werd door de
Graalkoning Amfortas.
Dit is de beker, waarnaar in de Arturromans
de Graalridders zoeken en die eindelijk
gevonden werd, niet door de grote
helden Lancelot of Walewein, doch door
Galaad, de zoon van Lancelot.
Maerlants Historie van den Grale is een
berijmde vertaling van de F. prozaroman
van Robert le Borron; hij droeg 1261 zijn
werk op aan Albrecht van Voorne. Bij
Maerlant volgt er het verhaal van Merlijn
op, evenals bij De Borron. Beide werken
uitgegeven door Van Vloten als Maerlants
Merlijn, 1880—'82.
Andere Mnl. graalromans zijn Lancelot en
Moriaen\ zie daar.
Graalqueste (het zoeken naar de Graal), berijmde
Keltische roman van 11160 verzen,
die bij Van Velthem volgt op Lancelot;
het verhaal, dat Lancelot niet vermocht de
Graal te winnen wegens zijn liefde voor
Genovere, doch dat dit voorbehouden bleef
aan zijn zoon Galaad wegens zijn volmaakte
kuisheid. Deze kon dan ook plaats nemen
op het „vreselike sitten" aan Arturs
tafel; zie Tafelronde.
Gradus ad Parnassum (L.) = trap tot de
Parnassus, d.i. een hulpboek voor het maken
van (klassieke) verzen. Het eerste was
van Paul Adler, een Jezuiet, 1702.
Graef, Mr. Hendrick de ~ , vertaalde 1669
Agrippa van Quinault; N/7 leverde daarop
een betere overzetting. De Graef viel dan
weer de „Tooneelkrijters" aan in de opdracht
van Den Dullen Admiraal, 1670,
waarin hij Vondel tegenover hen verheerlijkt.
Van 1671 is zijn Alcinea of stantvastige
Kuysheydt, in dezelfde „Parnas-taal
met uytgekipte woorden":
Zijt gy in het barbaersch gewest
Bij 't ondier opgevoet?
Graeff, Mr. Jacob de ~ , 1642—'90, in
1672 met zijn oom Andries en zijn broer
Pieter uit de regering van Amsterdam gezet;
trok te velde met Willem III bij Senef
en Bonn. Vondel had hem in 1661 zijn
Adonias opgedragen.
Graf, Het ~ , leerdicht van Rhijnvis Feith,
opgedragen aan zijn vriend J. Kantelaar,
1792. Robert Blair was begonnen met The
Grave, onder invloed van Young; Betje
Wollf had in 1765 dit Graf vertaald.
Feith stond het meest onder invloed van
Klopstock, met zijn verering van graftomben,
zerken en urnen, 4 zangen vol.
Grafhoulik of Leven uyten doot, het huwelijk
met een vrouw, die als schijndode begraven
was, een der verhalen uit de Trou-Ringh
van Cats. Komt ook weer voor in de Pestilentie
van Katwijk door Drost.
Grafnaelt van 's Konings Stadthouder in
Yrlandt, hekeldicht van Vondel op de terechtstelling
van graaf Strafford op last
van het Lange Parlement, 2 Mei 1641.
Deze was de trouwste en bekwaamste dienaar
van koning Karel I, die hem uit lafhartigheid
in de steek liet.
Grafschriften op Thorbecke, meer dan 100,
van Multatuli, opgenomen in de Ideen als
antwoord op de hulde, aan de minister gebracht
bij zijn overlijden.
Graft, Dr. C. C. van de ~ , geb. 1874,
uit Tolen; Mnl. Historieliederen, 1904.
Gaf 1918 een bundel Marialegenden uit.
Folkloriste. Was lerares te Utrecht. Verzen
van Vondel, 1929. Studie over Agnes
Block, Vondels nicht, 1943. Dodenbezorging,
1947.
Graft, Guillaume van der ~ , geb. 1920,
ps. van W. Barnard, dichter van In Exilio
en Achterstand, beide in 1946.
Grale, Historie vanden ~ , zie Graal.
Gram, Johan ~ , 1833—1914, stenograaf bij
de S.G., 1866, schrijver van novellen. Als
toneeldichter zonder betekenis. Van waarde
is zijn 's-Gravenhage in onzen tijd, 1893,
met bijzonderheden over Oefening. Was
1891—1903 redacteur v. h. Leeskabinet.
Van 1903 zijn Schets eener Kunstgeschiedenis.
Gramaye, Joh, Bapt. ~ , zie Nassousche
Perseus.
Gramberg 1 85 Greshoff
Gramberg, J. S. G. ~ , 1823—'88, uit Maastricht,
dokter in Indie, schreef Indische
schetsen, o.a. Madjapabit, „historischromantisch
tafereel," 1868.
Gramsbergen, Matthijs ~, schrijver van
kluchten te Amsterdam: Kluchtighe Tragoedie
of den Hartoog van Pierlepon, 1650;
in 1700 uitgegeven als het spel van Pyramus
en Tbisbe, uit de Midzomernachtsdroom
van Shakespeare. Klucht van de
hevendighe Doot of Bedrogen Kassier,
1648.
Grandison, Sir Charles ~ , de derde grote
roman in brieven van Samuel Richardson,
zie daar; 6 delen, 1753—'54.
Granida, herdersspel van Hooft, gedicht na
zijn Italiaanse reis naar Den Getrouwen
Herder van Guarini. Granida is de erfprinses
van Perzie; haar herder is Daifilo,
aan wie zij de voorkeur geeft boven de
beide vorsten Ostrobas en Tissaphernes.
Beiden afgebeeld op een schilderij van Johan
Mytens in het Rijksmuseum.
Granida verkondigt:
'K en acht geen beuseling
van onderscheidt der stammen,
De deucht maeckt edel.
De dichter acht de Liefde de leidsvrouw
der deugd en de kracht om te streven naar
het hoogste.
Naast Guarini heeft allicht ook een Engels
drama Mucedorus, aan Sidney's Arcadia
ontleend, invloed op Hooft geoefend.
Uitgegeven door Van den Bosch in de
Zwolsche Herdrukken met een gedegen
Inleiding.
Grassprietjes of Liederen op het gebied van
Deugd, Godsvrucht en Vaderland, 1887,
door Cornells Paradijs, makelaar in granen,
d.i. Frederik van Eeden, satirische gedicht
jes tegen Beets, Ten Kate, Tollens,
Ter Haar enz. Met een open brief van P.
A. Saaije Azn. en een voorrede van Sebastiaan
Slaap. Onder het motto van Nic.
Beets:
Dankt alien God, en weest verblijd,
Omdat gij Nederlanders zijt!
Saaije verheerlijkt in zijn open brief Tollens,
Borger en Helmers, „groot door
vreeze Gods en roem van 80-jarigen krijg."
Het feist is de dichter tegen Ten Kate:
Zing op! zing op! Ten Kate!
(Gij kunt het toch niet laten)
Laaf onze ziel aan Harmonie,
Al wat gij zingt is Poezie!
Graswinckel, Jacob ~ , 1536—1624, werd
in zijn jeugd reeds bekeerd tot een „innig"
of „stichtig" mens, die zich als dokter
wijdde aan het heil, vooral het zieleheil der
medemensen.
Beschreven als De Delftsche Wonderdokter
in een van de romans van Bosboom-
Toussaint, „een nieuwe incarnatie van Gideon
Florensz.", 1870; de roman bevat een
aantal bekeringsgeschiedenissen. Graswinckel
is begraven in de Oude Kerk te Delft.
Grauls, Armand ~ , 1889, Vlaams expressionistisch
dichter.
Grave, Jan Everhard ~ , suikerraffinadeur
en dichter te Amsterdam, medeoprichter
van Felix Meritis, verbeterde het Lutherse
kerkgezang; vriend van Wolff en Deken;
1729—'81. Vertaalde de liederen van Gellert.
Te zijnen huize had de eerste ontmoeting
plaats tussen Betje Wolff en Aagje
Deken.
Graven-Haghe, 's—, gedicht van Jac. v. d.
Does, zie daar. In de vorm van een wandeling
door Den Haag, Scheveningen en
Rijswijk; 1668. Zie verder Den Haag.
Gravenweert, Mr. Jan van ' s ~ , 1790—1870,
ontvanger te Amsterdam 1811, referendaris
bij Buitenl. Zaken 1831; deed grote reizen.
Schreef o.a. toneelspelen; vertaalde de
Was, 1818—'19 en de Odyssea, 1823. Ook
Vrijheidsdichter. Vad. Uitboezeming, 1815.
Vriend van Willem de Clercq, leerling
van D. J. v. Lennep en Uylenbroek; klassiek
dichter. Zijn reisverhaal Het Noorden
en het Oosten, 1840—'41, telt meer dan
1000 biz. Hij schreef ook een F. schets
van de Gesch. der Ned. Letterkunde, 1830.
Gravesande Pannekoek, G. H. ' s ~ , geb.
1882 te Buitenzorg, journalist, dichter,
letterkundige medewerker aan Het Vaderland.
Schreef o.a. journalistieke herinneringen
over Du Perron, 1942. Verder: Onze
Letterkunde in Bezettingstijd, 1945. Aan 't
slot er van een reeks van 96 pseudoniemen!
Van 1935 zijn de gesprekken met letterkundigen:
Sprekende schrijvers. In 1947
Het Leven van Du Perron, en ook Het conflict
tussen Kloos en Van Eeden. In 1948
De Lieven Nijlandktoestie. In 1950 Inleiding
tot de Bibliografie van Jan Greshoff.
Greb, F. H. ~ , 1813—'68, mislukt als toneelspeler
te Amsterdam, boekhouder en
schouwburgdichter bij het toneelgezelschap
van J. E. de Vries, vertaalde o.a. Ruy Bias
van Victor Hugo, 1838, in 1854. Bij de
verbouwing van de Rotterdamse schouwburg
in 1853 dichtte hij het zinnespel Het
feestvierend Rotterdam.
Greenwood, Frans ~ } 1680—1760, uit Rotterdam,
werkzaam bij de belastingen te
Dordrecht, dichter o.a. van De boere Pinxtervreugt,
Yltt. Zie Kermisparnas.
Greeve, Henri de —, geb. te Amsterdam
1892, R.K. priester; prozaschrijver. Het
vierde beest, toneelstuk, geschreven tijdens
de gijzeling, na de Bevrijding door de
schrijver voorgedragen.
Greshoff, Jan ~ , geb. 1888 te Nw. HelGreve
II
voet, dichter van bundels, die pas bekend
werden bij de verzamelde uitgave Gedichten
in 1934, met hekeldichten tegen de
duffe burgerlijkheid; herdrukt in '36 en
'37. Hij schreef met Prof. Dr. Jan de Vries
een Gesch. der Ned. Letterkunde, 1925;
was met Gerard van Eckeren red. v. d.
Gulden Winckel. Werd 1935 mederedacteur
van Groot-Nederland, dat hij tot het
tijdschrift der allerjongsten maakte na de
opheffing van Forum. Was tot 1939 00k
redacteur van het Roll. Weekblad. Toen
vestigde hij zich in Zuid-Afrika. Zie 00k
/. N. v. Hall. Zijn eerste bundel kritieken,
Het Gefoelied glas, is van 1911. Zijn
bundel Steenen voor brood, 1939, bevat
een brief aan Menno ter Braak, invallende
gedachten en overpeinzingen, met de herdenking
van Penning, Aart v. d. Leeuw,
K. v. d. Woestijne, Frans Coenen en
Slauerhoff. Van 1934 een studie over
Arthur van Schendel.
Onder ps. Otto P. Reys schreef hij in 1925
Dichters in het koffiehuis, Herinneringen,
(J. C. Bloem, J. v. Nijlen, R. Herreman,
v. Schendel e.a.). Zijn gedichten zijn uitgegeven
met een voorrede van J. C. Bloem
en een bibliografie van 's-Gravesande;
1934. Verder: In de Verstrooiing, bijdragen
van schrijvers buiten Nederland, 1940
—'45.
Zeer groot is zijn betekenis als gangmaker
voor beter drukwerk. Hij is de man van
De Zilverdistel, 1909, de uitgeverij van
het schone boek, en van De Witte Mier.
Zijn Verzameld Werk wordt in 5 delen
uitgegeven.
Greve, Dr. H. E. —, geb. te Ambarawa,
1878; 1918—'49 dir. v. d. Openb. Leeszaal
te 's-Gravenhage. Schreef o.a. over De
Bronnen van Carel van Mander, 1903-
Grevelingen, H. van —, 1910—'47, ps. van
J. W. C. Verhage, romanschrijver. Het onverbreekbaar
zegel, 1946; Spel zonder inzet,
1948; Stilte om een paleis (Catharina de
Grote), 1949.
Griane, tragi-comedie van Bredero, bewerkt
naar de Amadisroman Palmerijn van Olijven,
1612.
Grieck, Claude de —, boekdrukker te Brussel,
toneelschrijver, b.v. van Don Japhet
van Armenien, blijspel naar Scarron, 1657,
opgevoerd te Amsterdam. Ulysses in 't
eylandt Circe, 1668.
Grieck, Joan de ~ , boekverkoper en toneelschrijver
te Brussel, gaf sedert 1675 een
aantal stukken uit, in 1700 verzameld in
de bundel Het Brussels Klucht-Tooneel,
stukken met zedelijke strekking. Zinnespelen,
als tegengif tegen het „zielvenijn" der
„oneerlijke Comedien". Bekend waren De
Gedempte Hoogmoedt en De gedwonghe
Griethuysen
Griet. In zijn Dolenden Pel grim van 1670
zijn de 7 hoofdzonden als personen voorgesteld.
P. de Keyser gaf drie van zijn Brusselsche
Kluchten uit; Antwerpen, 1924.
Griekenpoezie, de gedichten naar aanleiding
van de Griekse Vrijheidsoorlog tegen de
Turken. De Holl. Mij. v. Kunsten en Wetenschappen
schreef 1827 een prijsdicht uit
over Missolonghi, de plaats waar Lord
Byron bezweek in 1824. Er kwam geen
antwoord in; alleen leverde C. P. E. Robide
van der Aa een gedicht op De Dood van
Lord Byron. De beste Griekenpoezie was
van Loots: Bij 't verbranden van het Turkse
admiraalschip voor Scio, 1822. Verder Vinkeles:
Marco Bozzaris (een der edelste Gr.
helden, gevallen 1823); Willem de Clertq:
Bij het afloopen van het schip Marco Bozzaris
op de werf van Staring en Booij,
1824. A.- Boxman, de burgemeester van
Gorkum en 00k dichter, kwam met zijn parodie
Aan de Gr'iekenzangers, 1827. Ernstig
nam N. G. van Kampen de zaak op
in zijn geschrift Aan de Nederlanders bij
den Kampstrijd der Grieken, 1827.
Griekse Antigone, De ~ , treurspel uit het
F. van Rotrou, door de schouwburgregenten
uitgegeven 1670, met een nabericht
tegen N/7 Volentibus, getekend E.B.l.S.K.A.
Voor de schrijver hield men Blasius, tegen
wie een pamflet verscheen.
Griekse tragedie, van invloed op het Ned.
toneel, sedert Vondel er mee in kennis
kwam door Vossius, ± 1637. Toen kwam
Vondel tot het inzicht, dat de vereerde Seneca
zelf maar een onvolmaakte navolger
was. Hij begon met de vertaling van Elektra
van Sophokles.
Grieten, Klucht van de Quae ~ , gespeeld
op de Amsterdamse Schouwburg, 1644.
Grietens, Julius ~ , 1884—1936, Vlaams
prozaschrijver die 00k verscheidene letterkundige
studies in het licht zond, o.a. over
Snieders.
Griethuysen, Sibylle van ~ , 1620—?, geb.
te Buren in Friesland, trouwde 1644 met
Upke Wytzema, apotheker te Appingedam;
in 1654 verhuisden ze naar Groningen. Zij
werd de in haar tijd zo beroemde, geleerde
Groninger dichteres. Reeds in 1645 verschenen
te Emden haar berijmde Claeglieden
Jeremiae. Van 1651 is haar Hemelsche
T roost-Borne, „teghen de banghste
aen-vechtinghe". Toen Willem II in 1648
de Stad bezocht, dichtte zij een vers op zijn
Triumphante Inkomst. Dit en nog 11 andere
gedichtjes van haar zijn opgenomen in
Klioos Kraam, 1656, '57. Veel andere
van de „Damster Sappho" staan in de werken
van Johan van Nyenborch, tot wiens
Paddepoelster Kring zij behoorde. Lofdich-
56
Griettens 187 Groningen
ten van haar vindt men in werken van
Blasius; zij zelf werd bezongen door Jan I
Vos, Hendrik Bruno en Joan de Brune Jr.
Griettens, Joos ~ , advocaat en schout te
Ieperen, schreef Lusthoj van de doorluchtige
Vrouwen, 1633, ook Spiegel der
Vrouwen geheten.
Grievencommissie, zie Vlaamse Beweging.
Griever, Ger ~ , geb. 1900, handelaar te
Appingedam, in de bezettingstijd bestuursraad
van Groningen; romanschrijver. Zorg
om den jongen. Toneelwerk in dialekt.
Grimbergsche Oorlog, tussen de heren van
Grimbergen en de hertogen van Brabant;
het rijmwerk uitgegeven door Serrure en
Blommaert 1852—'4; bijna 13000 verzen.
(De heren van Grimbergen, bij Brussel
aan de Willebroekse Vaart, waren uit het
geslacht Berthout.)
Griselde, Van —, novelle uit de 15e eeuw,
als volksboek vertaald uit het L. van Petrarca.
Een der bewerkers, broeder Dire van
Apolda, een Dominicaan uit Thuringen,
maar die goed „Duyts" schreef, maakte er
een stichtelijk verhaal van.
Griselde is de vrouw, die door haar man
aldoor op het allerdiepst vernederd wordt,
doch die onveranderlijk trouw en onderworpen
blijft. De sproke in 1500 als volksboek
uitgegeven in de Vronwenpeerle\ zie
daar.
Het verhaal komt het eerst voor in de
Decamerone. In dichtmaat bewerkt door
Potter in Der Minn en Loep; zij heet dan
Lympiose. Bewerkt door de rederijker Antonius
Ghyselers, 1517. Door Coornhert
uit het F. vertaald. 't Oudste afzonderlijke
volksboek is van Antwerpen, 1622; het
jongste bij D. Koene te Amsterdam, 1810.
Griss, J. J. ~ , 1870—1945, leraar in 't Ned.
te Rotterdam, stelde met Dr. de Raaf de
grote bloemlezing Zeven Eeutven samen.
Groen, Floris ~ , toneelspeler 1662—'81 te
Amsterdam; reisde '81—84 met de „Rode
Tent"; daarna bij Rijndorp; f 1689. Hij
schreef veel toneelstukken, o.a. De bellevaart
van Dr. Faustus, omgewerkt door
Rijndorp, uitgegeven door Jan van Hoven,
1731.
Groen, P. ~ , 1878—1946, geb. te Noordbroek,
inspecteur van 't L.O. te Delft tot
1938, samensteller van het Groninger Liedeboek,
1930, over de 100 oude en moderne
liederen met historische aantekeningen.
Groen van Prinsterer, Guillaume —-, 1801
—'76, uit Voorburg, geschiedschrijver,
voorman van het Reveil als volgeling van
Bilderdijk, voorvechter voor de bijzondere
school, anti-revolutionnair lid der Tweede
Kamer sedert 1849, de grote tegenstander
van Thorbecke. Gaf een patriotse bloemlezing
Vaderlandsche Gezangen uit, „nuttig
voor de jeugd", met gedichten van Bilderdijk,
Da Costa, Van Alphen enz., 1842.
Groene, De ~ , zie Amsterdammer.
Groenendaal, het klooster van Ruusbroec in
het Sonienbos bij Brussel.
Groenevelt, Ernst ~ , geb. 1887 te Amsterdam,
de oprichter van Het Getij, 1914;
kunstbeoordelaar van De Avondpost; dichter
en schrijver.
Groenewald, Dr. C. F. ~ , gaf 1919 te Groningen
zijn Afrikaanse Rijmpies en Raaisels
uit.
Groenewegen, J. H. ~ , schreef een bibliografie
van en studien over Potgieter.
Groenewoud, Abraham ~, 1690—1762,
heelmeester te Broek, dichter en toneelschrijver;
De Verkwistende theedrinkster,
klucht, 1719, en nog een stuk tegen de
thee, De verloore Diamantring, 1719.
Groeninge-Cantate, getoonzet door Karel
Mestdagh, hulde aan de Vlamingen op het
Kouter van Groeninghe, d.i. het bouwland
buiten Kortrijk, waar in 1302 de Guldensporenslag
gewonnen werd.
Groeningen, Aug. P. van ~ , 1866—'94, uit
Utrecht, naturalistisch schrijver van novellen
en van de roman Martha de Bruin,
1889. Onderwijzer te Rotterdam. Werkte
mee aan de Nieuwe Gids, 1888—'89. Zijn
novellen zijn in 1895 uitgegeven als Ben
nest menschen.
Grol, Verovering van ~ , door Frederik
Hendrik, 1627, bezongen door Vondel in
een groot lofdicht. Verder door Reael en
Brosterhuysen, en in het L. door Barlaeus
en Huygens. Hooft schreef 3 klinkdichten.
Van G. J. Quintijn, boekverkoper in Den
Haag, Oraeniens Grolsgewin\ tot dank verloste
Frederik Hendrik hem uit de gijzeling.
Groningen, De inneming van ~ , rhetor ijkelijk
verheerlijkt, opstel van Jan te Winkel
in het Gedenkboek der Reductie van 1894,
over de gedichten ter ere van Prins Maurits.
Groningen, Op de doorluchtige zege van
—, lofdicht op de verdediging van 1672 en
danklied, van Vondel:
O Groninge, uit het puin
en as en stof verrezen,
Vergeet de weldaat niet,
die Godt u heeft bewezen.
Het zelfde onderwerp behandeld in een
drama van Ruyl, Groningen Ontzet, 1832
en in een drama van Meeter, 1839; zie
daar. Van een tijdgenoot C. H. een „Tragi-
Comedie": De Bisschop voor Groningen,
met spot voor Barend van Galen en
met een scheldpartij tussen de burgers en
de Munstersen.
In 1772 kwam de Eeuwzang op het Verlaten
Peleg van Lucas Trip:
Groningen 188 Groot
Geen Groninger, met mannenmoed I
[gebooren,
Liet zich van Vorst of Bisschop
[ringelooren.
Groningen, Ontmoeting te —•, vers in het
Dagboek van Van Lenneps voetreis, hoe
Van Hogendorp en hij door studenten op
een feestpartij werden lastig gevallen, omdat
Van Hogendorp Jr. zich eens verklaard
had met de denkbeelden van Bilderdijk.
Groningen, Opkomst v. h. Tooneel te ~ ,
studie van K. R. Velthuis, 1883.
Groningen, A. P. van ~ , 1798—1861, dichter
van vaderlandse en godsdienstige verzen,
bewonderaar van Bilderdijk, predikant
te Ridderkerk.
Groninger dichters, zie Sibylle van Griethuysen,
Johan van Nyenborch, Brongersma,
Ludolf Smids, Lucas Trip, M. Fokkens, L.
Gockinga; Hecker en zijn kring: Goeverneur,
Bennink Janssonius en Lesturgeon;
verder K. H. Bouman en Spandaw.
In 1915 verscheen een studie van Aug.
Heyting over Gron. Dichtkunst, over Johan
Borgman, M. H. Werkman en David Moolenaar.
Van 1934 is de bundel verzen van Groninger
dichters, opgenomen in De Vrije Bladen,
van dichters geboren of wonende te
Groningen: Jan Eekhout, H. de Vries, H.
Kool e.a.
En in 1941 verscheen een dergelijke bundel
Gron. Poezie van P. Dorrius Kleine.
Dichters in 't Groningers: zie Geert Teis,
J. Dijkstra, Jan Boer; uit de tijd van het
eerste begin: Reynders. Prozaschrijvers in
dialect: zie W. v. Palmar, Mr. A. S. de
B16court, J. Rietema, Geert Teis, Sien Jensema,
Geert Bias, Mw. de Haas-Okken,
J. de Graaf en Ger Griever. Zie Gror.
Overleveringen.
Groninger Paasliedje, zie Kyrie eleison.
Groninger Passie, Fries kreupelrijm op de
nederlaag der Groningers voor Franeker,
1496, waardoor Westergo ontkwam aan de
overheersing van Groningen, de stad der
„westfaelsche gecken".
Gronloh, J. H. F. ~ , geb. 1882 te Amsterdam,
directeur van een handelsvereniging
aldaar, schreef onder ps. Nescio (ik
weet niet) prozaschetsen: De Uitvreter,
1911; Dichtertje, 1918; Titaantjes, 1915,
vol ironie en galgenhumor. En dan in
1946 Mene Tekel.
Gront-houwelick, d.i. de bruiloft van Adam
en Eva in het Paradijs; het eerste verhaal
in Cats' Trou-ringh.
Groot, Dirk de ~ , 1825—'95, uit Meppel,
onderwijzer, leraar, 1880 schoolopziener in
het district Utrecht; schreef een Ned.
spraakkunst en stelde met L. Leopold en
R. Rijkens een zeer veel gebruikte bloemlezing
uit de voornaamste schrijvers der 4
laatste eeuwen samen.
Groot, Gerijt de ~ , zie Geert Groote.
Groot, Hugo de ~ , 1584—1645, uit Delft,
humanist, het Delfts Orakel, grondlegger
van het volkenrecht; 1613 pensionaris van
Rotterdam. Gevangen genomen 1618; veroordeeld
tot eeuwige gevangenis 1619; ontvlucht
uit Loevestein, 1621, in een boekenkist
met behulp van zijn vrouw Maria van
Reigersbergh, met wie hij 1608 getrouwd
was. Schreef zijn beroemde rechtsgeleerde
werken in het L. Maar weldra en met trots
ook in de moedertaal: Inleidinge tot de
Hollandsche Rechts-geleerdbeid, 1621. In
1622 zijn stichtelijk leerdicht Bewijs van
de ware Godsdienst, opgedragen aan Holland:
. . . .des aerdbodems merkt, o bloem der
[Nederlanden,
Schoon Holland: laat dit sijn in plaets
[van my by u,
Mijn koningin!
Dit stuk, met de „overige Nederduitsche
gedichten" in 1844 uitgegeven door Jeronimo
de Vries. Dit zijn bijna uitsluitend
godsdienstige en bijbelse verzen. Een paar
uitzonderingen: Op den Zeylwagen van
Prins Maurits en de allermerkwaardigste
Klachte der Vrouwe van Mechlen over de
Min des Princen van Oranje (Maurits):
Verslagen droevigh hart, dat in uw
[jonge jeught
Soo langh genooten hebt met lust des
[werelts vreught,
Begint, want het is tijdt, u daervan af
[te wennen
En uwen staet te kennen.
Hugo de Groot heeft dit gedicht nooit uitgegeven,
„en het is dus welligt buiten hem
bekend geworden".
Toen hij in December 1631 waagde naa'r
Amsterdam te komen, begroette Vondel
hem met zijn Wellekoomste van den Heere
Huygh de Groot.
Bij zijn dood dichtte Vondel zijn Uitvaert,
opgedragen aan „de Wethouders" van
Delft:
Daer d'afgunst, entlijk afgeronnen,
Zijn dood gebeente rust moet gonnen.
In 1628 had Vondel zijn Hippolytus opgedragen
aan „den getrouwen Hollander":
Ick bid, neemt u in schut en scherm
mijn Hippolyt:
Sijn kuyscheyt heb ick
u getrouwicheyt gewijdt,
Die 't Vaderlandt, en alle onnoselen,
verdedicht.
| Op 8 Jan. 1632 had De Groot de inwij-
! ding der Doorluchtige School bijgewoond,
zie daar. Hij dichtte in het L. Sophotn-
| paneas, d.i. Jozef; vertolkt door Vondel
Groot 189 Grysaard
1635. Reeds van 1603 is De Groots L. I
treurspel Adamus Exul, d.i. Adam in Ballings
chap. En toen hij zelf balling was,
droeg Vondel hem zijn Gijsbreght op: Ick
offer dan uwe Exc. in zijne ballingschap
mijnen Gijsbreght, den godvmchtigen en
dapperen balling," 1637. En na de dood
van Hugo wees Vondel de aanvallen van
de Leidse hoogleraar Andreas Rivetus af
in zijn gedicht Aen den Lasteraer van wijlen
den koningklycken Gezant. Ook schreef
hij nog Grotius Testament of Hooftpunten
getrocken tut sijn jongste antwoort, uitgegeven
„in Vredestadt bij Gerusthart de
Wit", 1645, proza-aantekeningen bij het L.
antwoord van De Groot aan Rivetus, om
aan te tonen dat Grotius sterk overhelde !
tot de R.K. kerk.
Geraert Brandt dichtte een rouwzang. Zie
ook Willem de Groot en F. Duym. De
Groots Leven beschreven door Caspar
Brandt, vervolgd door Adr. v. Cattenburgh,
1727.
Zeer merkwaardig is de Delftse uitgave
van A. Voorstad, 1722: Oovergebleeve ryrnstukken
of vervolg der versen van en op
Jan, Huyg, Willem en Pieter de Groot; nu
wel zeer zeldzaam geworden.
Over de invloed van Hugo de Groot op
Vondel een studie van R.K. standpunt in
Grotius in „Peter en Pawwels" door W.
M. Frijns, 1938.
De Groots Lijdende Christus werd in 1941
„rhytmisch verklankt" door Dr. J. Vandervelden.
Groot, Jan H. de —, geb. te Alkmaar 1901,
telegrafist; dichter van de richting der
Jong-Protestanten, 1931 redacteur v. h. tijdschrift
Het Korenland. Zie ook Poetisch
Appel. Sedert 1937 werkzaam aan de bibliotheek
v. d. Ac. van Wetenschappen.
Ook prozaschrijver. Won 1946 de poezieprijs
van Amsterdam met zijn bundel verzetspoezie
Moederkoren. Omhoog, omlaag,
keus uit zijn gedichten, 1945; met inleiding
van Muus Jacobse. Na de oorlog redacteur
van 't Vrije Volk. Sedert 1941 ook van
Vrij Nederland.
Groot, Mr. Pieter de ~ , 1615—'78, geb. te
Rotterdam als zoon van Hugo, 1660—'67
pensionaris van Amsterdam, 1669 gezant
bij Lodewijk XIV, 1672 onderhandelaar bij
deze vorst te Laag-Keppel. Ook bekend als
dichter, bv. in de Venscheyde Nederduytsche
Gedichten, 1651, en in Apollo's Harp,
1658. Zijn Stichtelijke Gedichten droeg hij
op aan Geeraerdt Brandt, 1665. Ook schreef
hij politieke gedichten, waaronder misschien
Hollants Venezoen, zie V. Zijn hoofdwerk
Uitbreiding der Psalm en pas 1724 uitgegeven.
Bij zijn vrijspraak van landverraad
dichtte Oudaen Blydschap en Zegenwensch\
bij zijn dood vertaalde hij het L. gedicht
van Cornelis Dankerts als De zegepralende
Deugd. Geeraerdt Brandt maakte zijn grafschrift:
Gevlucht, gekeert, beticht,
maar loflyk vry gesproken.
Over hem J. P. Cornets de Groot, 1847,
en M. v. Leeuwen, 1917.
Groot, Willem de ~ , 1597—1662, broer
van Hugo, 1618 advokaat te 's-Gravenhage,
schreef behalve rechtsgeleerd werk een
Dagboek, betreffende het verblijf van si'jnen
broeder op Loevestein, uitgegeven door Mr.
H. Vollenhoven 1842, onder de titel Broeders
gevangenisse.
Groot Nederland, letterkundig maandschrift
voor de Ned. stam, van C. Buysse, L. Couperus
en W. G. v. Nouhuys, 1903-
Voor de Oorlog onder leiding van J. Greshoff,
Jan van Nijlen en S. Vestdijk. Na de
Oorlog niet meer verschenen.
Grosskopf, Dr. J. F. W. ~ , 1885—1948,
Afrikaans prozaschrijver en schrijver van
toneelwerk. Hij was hoofd van de afdeling
Ekonomie en Markten te Kaapstad.
Grote, Geert ~ , zie Geert.
Grotius = zie H. de Groot.
Gruuthuse, zie Gruythuyse,
Gruyter, J. de ~ , 1859—1932, geb. te Lekkerland,
s.d. schrijver van Het Leven en
de Werken van Multatuli, 1920. Hij was
ambtenaar geweest in Oost-Indie.
Gruyter, Dr. Jan Oscar de ~ , 1885—1929,
Gents toneelkunstenaar, regisseur, grondlegger
van het moderne Vlaamse toneel.
1922 directeur v. d. Ned. Schouwburg te
Gent; stichter v. h. Vlaamse Volkstoneel,
1919. Voerde de klassieke, F. en onze ei^en
17de eeuwse stukken weer op; beproefde
zijn krachten ook aan Shakespeare. Reisde
met het „Vlaamsche Volkstoneel" door het
land. Zijn opvolger, Johan de Meester Jr.,
probeerde het met allerlei expressionistische
stukken en een zeer moderne regie.
Gruythuyse, aanzienlijk geslacht in Brugge;
het paleis nog in wezen, nu museum. Het
handschrift van Gruythuyse, „Rhetorycke
ende Ghebedenboek van Mher Loys van
den Gruthuse", l4e eeuw, bevat 150 minneliederen,
voor een groot deel van D. afkomst.
Die altflamischen Lieder daaruit
vormen het onderwerp van het proefschrift
van Dr. N. Geerts; Zurich 1909. Zie Jan
v. Hulst.
Gryphius, Andreas —•, geb. 1616 in Silezie;
studeerde 1638 te Leiden; leerling van
Heinsius, Hooft en Vondel als dramadichter;
f 1664.
Grysaard, De ~, spectatoriaal geschrift
1768—'69, grotendeels van Betje Wolff;
2 delen, samen 52 vertogen. Haar ps. was
Silviana.
Gryse 190 Guy de Vlaming
Gryse, Dr. Edward de ~ , 1848—1909, uit I
Roeselare, pastoor-deken te Kortrijk. Ons
roemrijk 1302.
Guarini, Giovanni Battista ~ , 1537—1612,
uit Ferrara, de dichter van het beroemde
herdersspel // Pastor fido, De Getrouwe
Herder, 1585, vertaald en bewerkt in alle
Europese talen. Bij ons het eerst in Den
Trouwen Batavier van Rodenburg, 1601, |
maar mislukt. Beter in Hoofts Granida.
Gucht, Sylvain van der —, geboren en gestorven
te Aalst. Schreef volksromans als
Gaston Blanckaert en De eerste Binders in
Vlaanderen.
Gudrun, zie Goedroen.
Guepin, Jean ~ , 1715—'66, uit een geslacht
afkomstig van Dieppe, schepen van Vlissingen.
Schrijver van een satire, die de psalmen
van Datheen onmogelijk maakte, onder
ps. Juvenalis Glaucomastix, 1758; de titel
was Datheeniana, de vorm een lofdicht met
woorden en regels uit de psalmen zelf.
Guevara, Antonio de ~ , f 1545, als bisschop,
Sp. schrijver, hofprediker van Karel
V; schrijver van Relox de principes, d.i.
Het Uuriverk der Vorsten, een vorstenschool
voor Karel V, getrokken uit de geschiedenis
van keizer Marcus Aurelius. In
1562 in 't Ned. vertaald. In 1586 verscheen
een andere vertaling van Cornelis van Beresteyn
te Antwerpen als T Gulde-boeck van
den loflijken Keyser ende welsprekenden
Oratoor Marcus Aurelius.
Guido, zie Julia.
Guido-Gezelle-prijs; aanvangende met het
jaar 1946 wordt de Guido-Gezelle-prijs
der Kon. Vlaamse Academie voor taal- en
letterkunde iedere vijf jaar toegekend
aan de Belgische schrijver, die de beste, in
het Nederlands gestelde verzenbundel zal
hebben geschreven. Zie Gezelle.
Guitschool, zie Amst. Academie.
Gulde-boeck van Marcus Aurelius, T ~,
zie Guevara.
Guldene Annotatien, zie F. Heerman.
Gulden Harpe, bundel geestelijke liederen,
1599, van Van Mander, zie daar.
Gulden Legende, Gouden Legende, zie Passionael.
Gulden Legende van den Nieuwen St. Jan,
pamflet tegen de gevangen Oldenbarnevelt,
een vuilaardig stuk, zo erg, dat de Staten
van Holland het 6 Nov. 1618 deden ophalen.
Vermoedelijk van Frangois van Aerssen.
Gulden Passer, Den ~, de naam van de
drukkerij van Plantijn te Antwerpen; zie
daar. Nu de naam van het „Bulletin der
Antwerpsche Bibliophilen".
Guldens-Editie, reeks van werken met de bedoeling,
om ze verkrijgbaar te stellen voor
het volk, 1858—'82, van de Oude Heer
Smits, Lod. Mulder, Ger. Keller, Koopmans
van Boekeren e.a. Bij D. A. Thieme te
Arnhem; zie daar.
Gulden throens, Boec des ~, zie Ouden.
Gulden Vlies, zie Ghulde Vlies.
Gulden Winckel, Den ~ , bijschriften van
Vondel, in de „Fransche dichtmaet" bij
prenten, ter vervanging van de verouderde
verzen van Mr. Jan Moerman; 1613, bij
Pers. Opgedragen aan Vondels zwager
Abraham de Wolf. Verhalen over goden,
helden en wijsgeren bij platen, waarschijnlijk
van de Vlaming Gerard de Jode. Tienmaal
herdrukt. Zie Moerman.
Gulden Winckel, Den ~ , maandschrift voor
de Boekenvrienden in Groot-Nederland,
1902 opgericht, onder redactie van F. Smit
Kleine.
In 1925 onder leiding van Gerard van
Eckeren en Jan Greshoff; na 1945 niet
meer verschenen.
Gunning, J. Hzn., Dr. J. H. ~ , geb. te Hilversum,
1858—1940; predikant, redacteur
v. h. weekblad Pniel. Bracht 1880 het
Hooglied in dichtmaat over als Het Lied
der Liefde. Schreef 100 boeken op godsdienstig
gebied. Over hem Gunning tragicus,
door Prof. Dr. de Vrijer.
Giinst, Dr. Frans Christiaan ~ , 1823—'86,
geb. te Amsterdam, eerst bestemd voor R.K.
geestelijke, studeerde te Bern, als revolutionnair
uit Zwitserland gebannen, uitgever
te Amsterdam; gaf 1854 Licht- enSchaduwbeelden
van Junghuhn uit, 1855—'67
het tijdschrift De Dageraad. Voorzitter
van de onafhankelijke demokratische vrijmetselaarsloge
Post nubila lux. Als Dageraadsman
ontslagen als secretaris van de
Schouwburg. Werkte 1879 mee aan Recht
voor Allen. Bestreed de Katholieken in zijn
brochures.
Gusman, zie Guzman.
Gutteling, Alex ~ , 1884—1910, dichter.
Gaf met Uyldert een Bloemlezing uit de
nieutvste dichtkunst uit; beiden behoorden
tot de kring van De Beweging. Hij vertaalde
Prometheus ontboeid van Shelley en Het
Paradijs verloren van Milton.
Guy de Vlaming, dichterlijk verhaal uit „de
zwarte tijd" van Beets, 1837. De stof vond
hij in de Beschrijving van Alp hen, 1714,
door P. Plemper. In het slot Poelgeest was
een zaal met zwart fluweel behangen, herinnering
aan Guy de Vlaming en zijn vrouw
Machteld, die er in liefde leefden, tot zij
ontdekten dat ze broeder en zuster waren;
het Noodlot had het aan de heidin Mara
„aan de blauwe lucht in heldre starren"
voorspeld. 't Meest Byroniaanse gedicht van
Beets en tevens zijn laatste in deze trant;
zijn Ada van Holland, 1840, is reeds in
I geheel andere toon. Guy werd opgedragen
Guzman de Alfarache 1
aan Beets' toekomstige zwager Jhr. Corn,
van Foreest. Het stuk werd voorgedragen
in de Mij. van Fraaije Kunsten. In de afdruk
voor zijn vrienden plaatste Beets 13
verzen over het oud-adellijk geslacht van
dezelfde naam.
Guzman de Alfarache, Sp. schelmenroman
van Mateo Aleman; vertaald in 1655 als
Het Leven van Gusman d'Alfarache, Spaenschen
landtlooper en bedelaer. Op het toneel
gebracht door Asselyn, 1693.
Gwidekijn van Sassen (Saksen), Ned. bewerking
van een Karelroman, 13e eeuw;
fragment over, uitgegeven door Kalff in de
Mnl. Epische fragmenten (1885). Gwidekijn
= Wittekind\ zie daar.
Gyges, Ring van ~ , Verlichtingsroman van
Willem Kist, 1805. Zie daar. (Gyges had
een onzichtbaarmakende ring gevonden,
toen hij als herder in een grot kwam. Zo
kreeg hij toegang tot de koningin van
Lydie, bracht de koning om het leven en
werd zelf heerser. Dit zou in 687 voor
Chr. geschied zijn.)
Gysbert Japiks, zie /.
Gysbert Japicx-prijs, ingesteld door de Staten
van Friesland, in 1949 toegekend aan
Fedde Schurer voor zijn lyrisch-dramatisch
werk Simson en zijn Friese psalmberijming.
In 1950 aan Dr. Y. Poortinga voor de historische
roman Elbrich.
Gijsbrecht van Aemstel, treurspel van Vondel,
eerst vertoond op 3 Jan. 1638 bij de
opening van de Amsterdamse Schouwburg.
Vondel had de kroniek van Beka geraadpleegd.
Dit is zijn eerste stuk, dat niet
meer onder de invloed staat van Seneca;
Vondel had kennis gemaakt met de Gr.
treurspeldichters. Het stuk had de bedoeling
een verheerlijking te zijn van Amsterdam.
Het moest Amsterdams ondergang
schilderen in de trant van de ondergang
van Troje in de Aene'is van Vergilius; vandaar
dat de hoofdpersoon Gijsbrecht geen
Middeleeuwse ridder is, doch een nabootsing
van de vrome en brave Aeneas, terwijl
de eigen scheppingen van Vondel, vooral
de spion, de geestelijken en met name
vrouw Badeloch vol leven zijn. Er zijn 4
verschillende reien in het stuk, waarvan de
inhoud zich aansluit bij het bedrijf, dat zij
besluiten.
Uit het stuk viel op te merken, dat Vondel
overhelde tot de Roomse kerk.
Nieuwe uitgave in de Zwolse herdrukken
door Hoogstra. Ook van De Vooys.
Het stuk heeft een Voorspel, d.i. een opdracht
aan Schout, Burghemeesters, Schepens
en Raed van Amsterdam.
Het verhaal is niet geschiedkundig, gelijk
Wagenaar en Van Spaan hebben aangetoond;
zie Amstel, Gijsbrecht en Jan van
Gijssels
~ , Boven^ien stelt Vondel het voor, alsof
het dorpje van Gijsbrechts tijd de stad was,
gelijk die getekend is op de platte grond
van Gornelis Anthonisz van 1544. Op de
wijze van M.E. misteriespelen verschijnt
aan het slot de engel Rafael op de wolken,
om als Deus ex machina een oplossing te
brengen van de moeilijkheden van Vrouw
Badeloch. Het drama is opgedragen aan
Hugo de Groot. Studie over Gijsbreght
van Dr. Th. Jorissen, 1879. B. Albach
schreef Drie Eeuw en Gijsbrecht, kroniek
van de opvoeringen, 1937.
Gijselen, Blanka ~ , geb. 1909 te Antwerpen,
Vlaamse dichteres, schreef eerst brandende
liefdesgedichten. Haar later werk is
bezadigder.
Gysen, Jan van —, 1668—1722, wever te
Amsterdam; daarna burlesk dichter, „broodpoeet"
zegt hij zelf; trad op in de rol van
„Harlequin reyzende met zijn Rarekiek";
leverde liedjes voor de talrijke liedboekjes
van zijn tijd. Zijn toneelspelen De Varkemarkt
en De Ossemarkt zijn taferelen van
maatschappelijk leven, maar. . . vol dubbelzinnige
gezegden. Gaf 1711—'25 het weekblad
Amsterdamsche Mercurius uit, met
berijming van nieuws en van schandalen.
Een van zijn liedboekjes is De vermaaklijke
Haarlemmerhout; dit beleefde ten
minste 3 drukken. Ook dichtte hij op de
Vrede van Utrecht, 1713.
Gijsen, Marie ~ , geb. 1856 te Gouda, romanschrijfster
van 't N. Brabantse platteland;
onder invloed van Streuvels.
Gijsen, Marnix —•, geb. 1899 te Antwerpen,
R.K. letterkundige, dichter, criticus. Schreef
over Bredero, over Karel van de Woestijne
1921, over Karel van den Oever. Ps. van
Dr. J. Albert Goris. Schreef ook reisindrukken:
Ontdek Amerika, 1927. In 1927
hoogleraar te Leuven in de economische
gesch. Breviarium der Vlaamsche Lyriek.
Medewerker aan Dichterschap en Werkelijkheid,
1938. Met Herreman Vlaamsche
Verzen van nu. Zie ook Ruimte. Van Bredero
gaf hij uit De 12 Sonnetten van de
Schoonheyt, 1919- Ging in 1940 naar Nw.
York als directeur van de Belgische Voorlichtingsdienst.
In 1940 verscheen De Literatuur
in Z. Nederland sedert 1830. In
1947 de roman Joachim van Babylon, over
de Kuise Suzanna; in 1948 Telemachus in
het Dorp, vrij zeker autobiografisch. Ook
zijn In Paradisium is een meesterlijke roman.
Goed en kwaad, 1950.
Gijssels, Willem ~ , 1875—1845, dichter
van talrijke cantaten, die zeer in de smaak
van het volk vielen.
n
Haafner 1
H.
Haafner, Jacob Godfried ~ , 1755—1809,
geb. te Halle, werkte "voor de V.O.C. op
de kust van Coromandel. Reisbeschrijver.
Keize door Ceylon, 1810.
Haag, Den ~ , getekend door Huygens in
zijn Voorhout, 1621. Van 1651 is Hofwyck,
van 1667 De Zeestraat. Cats beschreef
het leven op Sorgh-vliet, b.v. in
zijn Ouderdom, Buitenleven en Hof-gedachten;
Westerbaen bezong zijn buiten Ockenburgh,
1653. Jacob van der Does maakte
1668 een gedicht op ' s-Gravenhage\ C.
Droste op De Haegsche Kermis, 1710,
naamloos; J. C. v. d. Kasteele op Het
's-Gravenhaagsche Bosch, 1821. Het Haagse
Bos ook bezongen door Jacob van Lennep,
in de 4e zang van Jacoba en Bertha, 1827.
Potgieter wijdde er twee gedichten aan,
Aan d'lngang en Aan d'Uitgang.
Van Jonckbloet was de naamloze Physiologic
van Den Haag, 1843, gevolgd door
de Physiologie door een Buitenman (E. W.
v. Dam van Isselt), 1844.
Arnold Ising gaf Haagsche Schetsen uit,
3 delen, 1877—'88. De Haagsche Omtrekken
van Damas, d.i. F. Hogendorp, zijn van
1886—'87. Piet Vluchtig gaf in 1883 zijn
Haagsche hopjes uit.
Gerard Kellers Neteldoekjes, 1854, openbaren
de fatsoenlijke armoede van een
Haags ambtenaarsgezin; zijn Geschiedenis
van een dubbeltje schetst bureaucratische
kleingeestigheid.
Mr. G. H. Betz schreef een studie over
Het Haagsche Leven in de 2e helft der lie
eeuw.
Zie de volgende artikelen.
Haaghlopers, zie '/ Malle Ventje.
Haagsche Apollo, De —, spotnaam voor P.
A. de Huybert, die groot rumoer verwekte
door zijn stelling, dat Vondels spelen niet
zo goed zijn als die van Corneille en Racine.
Een hele bundel Gedichten voor en
tegen de Haagse Apollo volgde; het eerste
van Jan Haverkamp; beantwoord met een
Keerdicht en dit weer met een Wederkaats
met als ondertitel Smeerdicht. Zie Poeten-
Oorlog III.
Haagsche Bosch vol vrolyke zangers, Het
~ , liedboekje ± 1850 met gedichten o.a.
op Napoleons ondergang, op Koning Willem
I en zijn gemalin, „Neerlands Moeder",
op de dood van Willem II, op de
Zilvervloot (van Heije), op Het Metalen
Kruis, op Chasse en op De Klagende Minnares
enz. Heeft zich tot heden gehandhaafd.
Haagsche Broeder-moord of Dolle blijdschap,
treurspel van Joachim Oudaen, met
2 Haan
als handelende personen Nassau-Odijck, de
onechte zoon van Maurits; Nassau-Zuylestein,
natuurlijke zoon van Frederik Hendrik;
verder Verhoeff, Tichelaar, de predikanten
Simonides en Landman, die te zamen
de moord op de Witten voorbereidden.
Haagsche Joffer, Een ~, 1856, novelle van
Schimmel; zie daar. Beoordeeld door Bakhuizen
in de Spectator. Zie ook Tserclaes.
Haagse Liederhandschrift, met facsimile van
't oorspronkelijke, inleiding en bewerking
uitgegeven door E. F. Kossmann, 1940.
Perkamenten hs. der K.B. uit het midden
der 15e eeuw.
Haagsche Nachtegaal, De Nieuwe ~ , liedboek
van 1659.
Haagse romans en verhalen: Gerard Keller,
Novellen; Frans Netscher, Egotsme, 1893.
Mw. Jeanne Reyneke van Stuwe. Henri
Borel, Vlindertje, 1901; Het Jongetje; Het
Zusje. Marcellus Emants, Inivijding, 1901.
Louis Couperus, Eline Vere, Noodlot, Extaze;
doch vooral de beschrijving van het
alledaagse leven in voorname kringen in
De Boeken der Kleine Zielen, 6 delen.
Mw. Goekoop Hilda van Suylenburgh.
Du Perron, Schandaal in Holland.
haagspel, landjuweel op kleine schaal, b.v.
te Diest 1541. Oorspronkelijk een landjuweel,
dat omging buiten het bondgenootschap
der Brabantse Kamers in 't begin der
I6e eeuw. Zo werd het grote Landjuweel
van Antwerpen van 3 Aug. 1561 gevolgd
door een haagspel op 24 Aug., waaraan de
kamers van Lier, Turnhout, Berchem en een
uit Brussel deelnamen. De spelen afgedrukt
achter die van 't Landjuweel: Spelen van
sinne waer inne alle oirboirlijcke ende eerlijcke
handwercken ghepresen ende verhaelt
worden. . . . Ghespeelt. . . . binnen de stadt
van Antwerpen op thaeck-spel naer dlandtjuweel,
by die vier cameren van rhetorycke
... 24 Aug. 1561. Op de questie: VVelck
handtvverck, oirboirlijcste is van doene, en
eerlycste, nochtans seer cleyn gheacht?
Antw,, W. Silvius, 1562. Met houtsn.
Later rederijkerswedstrijd te plattenlande;
ook de naam voor landjuweel in 't algemeen.
Ook de naam van spelen tijdens de
kermis op de dorpen: 1676 Naaldwijk,
1684 Zoetermeer, 1709 Bleiswijk.
Haan, Cissy Beek, geb. de ~ , geb. te
Oranjewoud, 1889, schrijfster van meisjesboeken
onder ps. Cissy van Marxveldt,
waarbij vooral bekend werd De H.B.S.-tijd
van Joop ter Heul, met de vervolgen.
Haan, Dr. Galenus Abrahamsz. de —, 1622
—1706, uit Zieriksee, dokter en leraar bij
de Vlaamse Doopsgezinden van Het Lam
te Amsterdam. Fel bestreden door Sam.
Apostool en andere Doopsgezinden van De
Zon, 1660. Deze Lammerenkrijg aanleiding
Haan 1!9 3 Haasloop Werner
tot pamfletten op rijm. De Haan zelf
schreef stichtelijke gedichten.
Haan, Dr. Jan Carel de ~ , 1884—1942,
schreef in 1923 zijn proefschrift Studien
over de Romeinsche elementen in Hooft's
niet-dramatische poezie. Leraar in Indie;
geschiedschrijver en letterkundige.
Haan, Mr. Jacob Israel de ~ , 1881—1924,
geb. te Smilde, opgegroeid te Zaandam,
schr. van Pijpelijntjes, 1904 e.a. realistisch
werk, o.a. van een bundel schetsen Kanalje,
1904.
Dichter. Orthodoxe Jood, ging voor 't
Handelsblad in 1919 naar Palestina, werd
er lector in 1921; raakte er in strijd
met de moderne Zionisten en werd vermoord.
Libertijnsche Lie der en, 1914; Het
Joodse Lied, 1915 en '21.
Zijn zuster Carolina = Carry van Bruggen,
later Carry fit.
Haan, Dr. Tj. W. R. de ~ , geb. 1919,
schreef 1950 zijn proefschrift over Volk
en Dichterschap.
Haan Kalkoen, zie Haantje en Haen.
Haantje Dikkop van de Maze, de scheldnaam
van Smout in Vondels Rommelpot van 't
Hanekot, 1627.
Haantje, 't Kalkoensche ~ , spotnaam van
Trigland in de Rommelpot.
*t Kalkoensche Haantje,
Dat zoo bloost om zijne kam,
En de jongens na de Dam
Op leert trekken met een vaantje,
Of na 't brouwers Haantje, 1) dat
Hem bestoven zag van 't nat.
Een ander schimpdicht van Vondel heet Op
Haan Kalkoen; het was nadat Trigland geijverd
had voor de terugroeping van Smout.
't Gedicht geeft een duidelijke naamsverklaring:
Kalkoentje is wat root van vel
En suyver geus,
Om dat de Rijnsche muskadel
Met al het suyver nat
Van 't Heydelbergsche vat
Treckt in sijn neus.
Haantje van den Toren, Het ~ , gedicht
van De Genestet over het lijden en sterven
van de vrouw van Daniel de Clercq, vriend
van de dichter; motto: fiat voluntas = Uw
wil geschiede. Opgenomen in Aurora, 1859.
't Bekendste gedicht van De Genestet.
Haar, Bernard ter ~ , 1806—'80, domineedichter
uit de school van Tollens. Maakte
naam met een berijmd verhaal Joannes en
Theagenes, 1838; Theagenes, de leerling
van de apostel, wordt rover, doch ook weer
bekeerd. Christelijke romantiek. Daarop
volgden een groot aantal godsdienstige en
huiselijke gedichten. Fel is zijn gedicht Aan
1 Brouwerij De Haen op de Nieuwmarkt.
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
een Apostel des Ongeloofs, 1841, d.i. aan
Strauss, de man van de moderne bijbelkritiek,
die voor een verleider wordt uitgemaakt.
Het meest bekend werd zijn dichterlijk verhaal
Huibert en Klaartje, 1843. Ter Haar
was nu predikant te Amsterdam en werd
lid v. d. redactie van De Gids, maar reeds
in 1847 nam hij ontslag uit die liberale
kring. In 1846 kwam n.l. het grote verhaal
van de schipbreuk op de Sint-Paulusrots,
navolging van Tollens, vol rhetoriek. Potgieter
kwam in De Gids tegen Ter Haar
op; Alberdingk Thijm verdedigde hem,
en. . . . er volgden 7 herdrukken in de loop
der jaren.
Ter Haar was de opsteller van het verzoekschrift,
dat aan de Koning met 53000 handtekeningen
werd aangeboden tijdens de
Aprilbeweging van 1853. In 1850 had hij
een gedicht geschreven tegen Het Communisme
onzer dagen\ in 1866 kwamen er
verzen tegen Ernest Renan. Hij was in
1854 hoogleraar geworden te Utrecht. Van
datzelfde jaar is Eliza's Vlucht; de Negerhut
was van 1851. Een ander, zeer geprezen
romantisch berijmd verhaal is: Abd-el-
Kader, 1849.
Hij werd begraven op het kerkhof te Rozendaal,
dat hijzelf bezongen had bij de
vroege dood van De Genestet.
Als prozaschrijver: Gesch. der Kerkhervorming,
1845, door 't Haags Genootschap met
goud bekroond.
Levensbericht door Nic. Beets.
Haarlem, zie Haerlem.
Haarlem, Beschrijvinge ende Lof der Stad
~ , lofdicht van Samuel Ampzing, 1616.
Daarbij Laurekranz voor Laurens Koster.
Zie ook G. v. d. Eembd. Haarlems beleg op
het toneel: De herstelde hongersdwang,
door S. T. v. d. Lust; zie daar.
Haarlemmerhout en Spar en, Het ~ , lofdicht
op Haarlem van Schermer, vertaald
uit het L. van Mr. Jan de Witt, secretaris
van Amsterdam.
Haarlemmerhout, Een onaangenaam mensch
in den ~ , de schets van Robertus Nurks
in de Camera Obscura.
Haas-Okken, Mw. T. K. E. de ~ , 1853—
1928, dochter van Ds. Okken te Solwerd
bij Appingedam, vrouw van Ds. De Haas
te Wirdum in Friesland, schreef 1906 haar
eerste bundel verhalen Olle Vrunden in
Gronnegerland; gevolgd door vele andere
schetsen en vertellingen in 't dialekt van
Appingedam.
Haasloop Werner, H. G. ~ , geb. te Kleef
1792, moest mee naar Rusland 1812, Hep
naar de Russen over, kapitein, vestigde zich
1842 te Elburg. Met O. G. Heldring Wandelingen
over de Veluwe, 1845.
13
Haasse 194 Haecht
Haasse, Hella S. -"', geb. 1919 te Batavia,
plaatste gedichten in het ts. Werk; trad
1943 op als tonee1spee1ster in Mariken van
Nieumegen, werkte in 't cabaret van Wim
Sonneveld. Bundel gedichten: Stroomuersnelling,
1945. Haar novelle Oeroeg, de
geschiedenis van een ]avaanse jongen, werd
in 1948 bekroond als geschenk in de boekenweek.
Haar Balladen en Legenden verwierven
een eervolle vermelding bij de
poezieprijs van Amsterdam, 1948. De roman
H et Woud der Vertoacbting, 1949,
behandelt het leven van Charles van Orleans,
Frans dichter der 15e eeuw. De uerbergen
bron, roman 1951.
Haastert, Isaak van --.., 1753-1834, schilder
en tekenaar te Delft, dichter van stichtelijke
verzen in de richting van Feith.
Maakte 1813 een verheugde parodie op
Simons gedicht Aan mijne Landgenooten
van 1810. Van Haastert was jaren lang
leraar aan 't Delftse genootschap Christo
Sacrum, gesticht 1797 als een poging tot
hereniging van het gescheurde Christendom;
het eigen gebouw werd 1802 ingewijd
met gezangen van Van Haastert; in '38
werd het verkocht.
Habbema, Dr. Johannes --.., 1732-1800,
uit Leeuwarden, predikant, sedert 1767 te
Rotterdam, gaf 1774 met Ds. Petrus Hofstede
De Ned. Bibliotheek uit tegen de
Iiberale Denker (Betje Wolff) en Vad.
Letteroeieningen.
Habbema, Koos "'""", ps. van Herman Heijermans
als schrijver van Kamertjeszonde,
Habets, jos. --.., 1829-'93, uit Oirsbeek bij
Sittard, 1856 kapelaan, 1881 Rijksarchivaris
te Maastricht. Schreef een groot aantal
geschiedkundige studien; gaf uit: De Echtuerbintenis
van Maria, een Limburgs Misteriespel,
1876; de Legende van S. Seroatius,
Mnl. prozahandschrift, 1881.
Hack van Oudheusden, ps. van Frank van
der Goes.
Jlacke van Mijnden, ~fr. J. C. --.., 1814'
73, vertaalde Dante, 1867-'73; platen van
Dore. Hij was heer van Eikenrode bij Loosdrecht.
Hadewych, abdis van Aywieres (Acquiria),
die Thomas van Cantimpre bewoog tot het
schrijven van zijn L. Leven van Sinte-Lutgart,
1246; t 1248. Waarschijnlijk is zi] de
mystieke schrijfster en dichteres van 14
uizioenen, 31 brieuen, liederen en gedichten;
soms is zij dagen achtereen "opgenomen
van geest". De Vizioenen staan onder
invloed van de Openbaring van ]ohannes;
haar gedichten onder die van het
Hooglied.
Het hs. van Hadewych bleef bewaard in
't Rode Klooster in het Sonienbos; het bevat
het oudste proza van onze letteren, en
gedichten, die op een hoge trap van ontwikkeling
staan. 20 van de Lente:
Tsaermeer 1) sal in corten tide
Tsap van den wortelen opwaert slaen!
Daerbi sal, verre ende wide,
Beemt ende cruut sijn loof ontfaen.
Zij is ten onrechte aangezien voor de ketterin
Bloemaerdinne; zie Paul Fredericq.
Zij is de dichteres van de hemelse minne,
"de troubadour der geestelijke rninne":
Bi wilen lief, bi wilen leet,
Bi wilen verre, bi wilen gereet.R)
Die dit met trouwen 3) van minnen
Dat is jubileren: 4) [versteet,
Hoe minne verslaet
Ende ommevaet 5)
In een hanteren. 6)
De Brieuen, 1908-'12, uitgegeven door
Dr. ]. v. Mierlo S.].; de Werken door
]. F. ]. Heremans, C. ]. K. Ledeganck, ].
Vercoullie en K. Ruelens, in 3 delen,
1875-1905; de Liederen door Johanna
Snellen, 1907 en in 1931 diplomatisch door
Van Mierlo. Deze betoogt, dat Hadewych
aan ' t hoofd stond van een bagijnenbeweging
te Nijvel. In 1938 kwam er in het
Pantheon een bloemlezing van Hadewych
met inleiding van H. G. 't Hooft. Studie
van M. H. v. d. Zeyde over Hadewych,
1934; deze gaf ook haar Brieuen uit met
een nieuw Ned. overzetting er naast, 1936.
Ook Joh. Snellen bezorgde een bloemlezing,
uit poezie en proza, 1932. De Visioenen
uitgegeven door]. v. MierIo, 1924 (Leuven).
haechspel, zie baagspel.
Haecht, Laurens van --.., schreef een bundel
L. emblemata, Mikrokosmos, 1579, letterlijk
vertaald als De Cleyn Werelt door Jan
Moerman of ] an van der Kiele, 1584; bewerkt
door Vonde! in 1613 als Den Gulden
Winckel. Zie emblemata.
Haecht, Willem van --.., 1558 factor der Violieren
te Antwerpen, dichtte een spel van
Apollo en Pan, dat in 1561 werd vertoond
voor het begin van het Landjuioeel. Het
was een toepasselijk stuk: de scheidsrechters
werden herinnerd aan Midas, die oordelen
moest tussen de zang van Apollo en van
Pan.
Deze dichter gaf 1579 de CL Psalmen Davids
uit, verder een Spel van de Bekeeringe
Pauli en 1578 De vij! claecbliederen Jeremie.
Van hem zijn twee liederen opgenomen
in 't Geuzenliedboee.
Hij was de ziel van 't grote Landiuweel
van Antwerpen in 1561; de zinnespelen en
1) nu.
2) dichtbij; 3) in trouwe, waarlijk; 4)
juichen; 5) omvat, omhelst; 6) tegelijk.
Haeck 195 hagiograaf
andere dichtwerken verschenen in 1562 met
een voorrede van hem. Zijn eigen Spel van
Sinnen op dwerck der Apostelen werd 1564
in de ban geslagen; hij week uit naar Aken
en vandaar naar Noord-Nederland en stierf
± 1600. Zijn psalmberijming bleef tot
1688 bij de Luthersen in gebruik; toen
kwam de bundel van Jan van Duisburg.
Haeck, Herman ~, S.]., geb. 1888 te
Mechelen, prozaschrijver.
haeckspel, zie baagspel.
Haec libertatis ergo (L. = dit is voor de
vrijheid), devies op de Leidse noodmunt
tijdens het beleg van 1574. Titel van een
hekeldicht van Vondel, 1630, daaraan ontleend.
Gericht tegen de dwang der Calvinistische
predikanten, vooral tegen Smout
en Kloppenburgh:
Geen paep, geen stokebrant,
Magh hier den wervel draeyen.
De toghtschuyt leydt gereed
Voor all' die oproer kraeyen.
Vondel laat de Hollandse Leeuw sprekend
optreden:
Sijn munt roept dat hy heeft
Voor 't Vaderland gevochten,
En niet sijn tuyn aIleen
voor Bogerman gevlochten,
Voor Wad of Vlaming, die
's lands ingeboren terght.
Haeften, Benedictus van .-, 1588-1648,
uit Utrecht, 1616 proost van Afflighem,
dichter van Den Lusthof del' Cbristelijcke
Leeringbe, Antwerpen 1622, R.K. liedjes,
om de ketterse liederen te bestrijden.
Haegaenveld, zie Samuel van Hoogstraten.
Haegse Mercurius, 1699, tijdschrift met
schandaaltjes over bepaalde personen, in de
geest van de latere geschriften van Weyerman,
uitgegeven door Mr. Hendrik Doedijns;
herdrukt 173().
Haene, E. J. d' --', 1808-'82, uit Kortrijk,
pastoor, Vlaams dichter.
Haenen, Huibrecht --', geboren te Hasselt in
1908. Melancholische natuurdichter.
Haen Kalkoen, spotnaam van Ds. Trigland
te Amsterdam, wegens zijn al te blozende
kleur en zijn geestelijke hoogmoed. Z1e
Haantje.
Haerlem, Lofkrans van de Stadt ~, gedicht
van Langendijk, 1720.
Haer!emsche Somer-Bloernpjes, liedboek, 2
delen, 1646. Gevolgd door de H. .i\1eybloempjes,
1649 en de Haerlemscbe Winter-
Bloempjes, 1645-' 51. Daarnaast: Sparens
Vreugbden-Bron, 2 delen, 1646. En
later Het Haerlems Minne-Duyfje, 1671.
Het Hacrlems (Judt Liedt-boecl: beleefdc
zijn 27ste druk in 1716. Dan was er ook
nog Het Haerlems Leeuwerckje, 1672.
Haes, Frans de .-, 1708-'61, zoon van
Joan, vriend van Dirk Smits, bewonderaar
van Poot, neef van L. W. v. Merken, uit
Rotterdam, maakte Stichtelijke Gedicbten,
1746, o.a, Op bet Beeeeneel van D. R.
Kampbuizen.
Naar aanleiding van de aardbeving, die
Lissabon verwoestte, dichtte hij Het uerbeerlijkte
en uernederde Portugal, 1758.
Lid van Natura ei Arte, door hemzelf mee
opgericht 1726.
Haes, J. de ---, geboren te Haacht in 1920.
Dichter van "Aanhef". \X!erkte mede aan
V ormen en Podium.
Haes, Joan de '""-', 1685-1723, kleinzoon
van Geeraert Brandt, beschreef het Leven
van Geeraert Brandt, 1712; uitgegeven
1740. Koopman te Rotterdam. Dichter. Hij
vertaalde ook het werk van Sidney, 1712.
Hij roemt Vande! als de "grootmeester"
en hij komt krachtig op tegen de navolging
van al wat Frans is:
Zoo blijkt, dat alles Fransch in Neder[
land moet zijn,
In Vrankrijk is aIleen de gout- en
[zilvermijn...
Poot gaf 1724 zijn gedichten uit.
Haesbaert, Jacob '""-', zie Bruylojts Rejjerey».
Haese, Jan d' --.-, geb. 1922 te Aalst in
Vlaanderen; aristocratisch, klassiek dichter.
Verzen.
Haesje Claesdochter, zie C.
Haet en Nydt, een van de Seven Hoojt-Sonden
van Ogier; ziedaar. De schoenmaker
Teeuwen is lui en lasterlijk, hij brouwt
allerlei ellende, haalt dieven in het huis
van zijn buurman, doch vindt er zelf zijn
dood bij.
Hagar, gedicht van Da Costa, 1847; schildering
van Hagar en haar zoon Ismael,
stamvader der Arabieren; de geschiedenis
der Arabieren en van Mohammed, van de
Kruistochten; strijd tussen Christendom en
Islam. Het grote dichtwerk verscheen in de
bundel van Kruseman, Bijbelscbe V rouioen;
zie daar. Opnieuw uitgegeven door ]. H.
v. d. Bosch.
Hage, J. v. d. ~, ps. van Oltmans.
Hagendoren, Eliza van '""-', geboren in 1904,
uit Gembloers. Schreef voor de jeugd,
hoofdzakelijk dierenverhaaltjes.
hagespel, zie haagspel.
Haghen, Steven van der --.-, 1563-1624,
uit Amersfoort, trok 1599 als admiraal van
3 schepen naar Indie; voer 1602 voor de
V.O.C. met 13 schepen uit, kwam 1606
met rijke lading terug. Voer weer uit in
1613, kwam 1620 terug. Vestigde zich te
Utrecht; begraven in de ]acobikerk. Heel
wat van zijn reisuerbalen is overgebleven.
Uitgegeven door Tiele; verder in de Opkomst
van De jonge.
hagiograaf = beschrijver van .t leven van
Hagiosimander 1 96 Hall
heiligen, zoals Thomas van Cantimpre.
Over de zeer talrijke hagiografieen zie
heiligenlevens.
Hagiosimander (alarmtoestel der Grieken in
de oorlog tegen de Turken om hun vrijheid),
ps. van Broens.
Haighton, Dr. Alfred A. ~ , 1897—1943,
sedert 1939 de nationaal-socialistische redacteur
van De Nieuwe Gids.
Haighton, Elise ~ , 1841—1911, uit Amsterdam,
gouvernante; schreef onder ps. Brunehilde
en Hroswitha. 7A) was een van de
leerlingen van Dr. Willem Doorenbos en
gaf in 1872—'75 diens Voorlezingen over
Geschiedenis uit in 4 delen.
Haiman, Paul ~ , ps. van L. C. W. Laugs,
geb. in 1913 in Ohe en Laak, secretaris
van de redactie van 't Limburgse maandblad
Zuidenwind en redacteur van Roeping.
Dichter.
Haimonskinderen, de 4 zonen van graaf
Haimon of Haymijn van Dordogne; zie
Heemskinderen.
Hainbund, d.i. Woudbond, nl. voor de dichters
der natuur, verbond van dichters als
Holty, J. H. Voss en Johann Martin Miller,
alien volgelingen en vereerders van Klopstock,
en dus van godsdienst, deugd en gevoel.
Gesticht te Gottingen 1772. Stonden
onder Engelse invloed; oefenden op hun
beurt weer grote invloed op de Ned. letteren.
Millers roman Siegwart, eine Klostergeschichte,
in brieven, dagboeken en verzen,
1777, maakte de diepste indruk op
Rhijnvis Feith. Ook Van Alphen stond onder
invloed der D. dichters.
Halbertsma, Joost Hiddes ~ , 1.789—1869,
en zijn broer Dr. Eeltje, 1797—1858, uit
Grouw, gaven in 1822 in de vorm van een
almanak de Lapekoer fen Gabe Skroar uit,
d.i. de Lappekorf van Gabe de snijder,
rijmpjes en vertellingen; Rimen en Teltsjes
heette het boek later, vermeerderd. Joost
werd 1813 leraar bij de Doopsgezinden te
Bolsward; hij wijdde 1823 het beeld van
Gijsbert Japiks in. Eeltje was dokter te
Grouw; Joost stond te Deventer van 1822
—'56. Proefschrift van P. A. Jongsma over
Dr. J. Halbertsma, 1933; Herm. Hylkema
schreef over hem een studie in 1919. Proefschrift
in 't Fries over Eeltje van G. Dijkstra,
1946.
Over Eeltje ook reeds een gedenkschrift
van J. Hepkema, 1898.
Halen, Arnoud van —•, f 1732, schilder en
dichter; bracht een kabinet bijeen van door
hem zelf geschilderde portretten van geleerden
en dichters; Lambert Bidloo bezong
en beschreef het als Panpoeticon Batavum,
1720, „schatkist met 200 Duytse Digters".
Later nog sterk uitgebreid door M. de
Roode; zie daar.
Halewijn, Heer ~ , Mnl. ballade van een
ridder, die meisjes meevoert en doodt;
15e eeuw.
Heer Halewijn sane een liedekijn,
Al wie dat hoorde wou bi hem sijn.
Totdat hij zelf door een koningsdochter
gedood wordt:
En eer sijn kleet getogen was,
Sijn hooft al voor sijn voeten lach.
Met dat hoofd keert zij zegevierend terug:
En toen si aen haer vaders poorte
[quam,
Si stac den horen als een man.
Pas opgetekend door Willems van een los
blaadje, als volksliedje gedrukt.
In nieuw Nederlands oververteld door Joh.
Vorrink. Gezongen door Dils.
halfrijm of assonantie, bv.
Het waren twee conincskinderen,
Si h add en malcander so lief,
si conden bi malcander niet comen,
het water was veel te diep.
Hall, Mr. J. N. van ~ , 1840—1918, letterkundige,
zond Iris aan Jacques Perk terug;
zie Fortunio; maar hij gaf in 1894 een
bloemlezing uit: Dichters van dezen tijd,
waardoor de mannen van Tachtig algemeen
bekend werden; bezorgde 10 drukken;
daarna prof. Prinsen; in 1939 kwam de 13e
druk van /. Greshoff, doch zo dat er van
de oude opzet niet veel meer over is. Zie
echter Binnendijk.
Op Van Halls voorstel op 't Letterk. Congres
te Leuven 1869 werd het Toneelverbond
opgericht; hij werd er secretaris van
en 1870—'78 redacteur van het ts. Het
Ned. Tooneel. Van 1883—1916 was hij
redacteur v. d. Gids. Hij was ambtenaar
ter secretarie; 1895—1907 wethouder van
onderwijs te Amsterdam. Was reeds in
1868 begonnen met XX kleine liederen.
Vertaalde 1876 De Viool van Cremona van
Francois Coppee; gaf met C. N. Wijbrands
Tooneelstudien uit.
Hall, Mr. Maurits Cornelis van ~ , 1768—
1858, zoon van de substituut-drossaard van
Vianen, moest voor de Pruisen vluchten
1787. Advocaat in Amsterdam, lid van het
Kezengezelschap Concordia et Libertate. In
1795 procureur der gemeente, d.i. hoofdschout,
1798 afgezet om zijn gematigdheid;
lid en voorzitter van het Wetgevend Lichaam,
tot 1803 in Den Haag, vriend van
Wolff en Deken, Loots, Helmers, Bilderdijk
en Feith. Napoleon dienen wilde hij
niet en hij bedankte in 1815 ook nog voor
't lidmaatschap der Eerste Kamer. Maar
met de jaren werd de republikein conservatief.
Hij werd voorzitter v. d. rechtbank
te Amsterdam; in 1842 nam hij het lidmaatschap
der Eerste Kamer aan.
Onder zijn talrijke geschriften een VerhanHallen
197 Hamel
deling over het Hekeldicht. Verder lijk- j
dichten op Nieuwland 1794; op Wolff en
Deken, 1805, op Helmers 1814, op Cornells
Loots, 1834; lijkredenen voor B.
Klijn, 1822; J. Kantelaar, 1829; R. Feith,
1825. Dan is er nog een afscheidsdicht
In de laatste vergadering van de Eerste
Kamer, 20 Dec. 1848. En een hulde Aan
David Jacob van Lennep bij zijn 50-jarig
hoogleraarsambt, 1849. In 1850 gaf hij de
Levensbeschrijving van Kinker uit.
Zijn eigen gedichten hebben niet veel betekenis.
Bekend werd De Gevallen Eik,
treurdicht in 1810; zie Vrijheidspoezie.
Van meer betekenis zijn twee letterkundige
klassieke romans, over Plinius Secundus,
1808 en Valerius Messala Corvinus, 1813.
H. J. Koenen gaf zijn Levensbericht. Zie
ook Frank van Arkel. Hij was de vader
van F lor is Adriaan, de bekende minister.
Proefschrift over Van Hall als letterkundige
door Emile Cohen, 1928.
Hallen, E. van der ~ , geb. te Lier 1898,
journalist, Vlaams schrijver van verhalen
en over schilderkunst; f 1948.
Hallen, Oskar van der *—, geb. 1904,
Vlaams schrijver.
Halma, Frangois ~ , 1653—1722, levensbeschrijver
van Rotgans, drukker en uitgever
te Utrecht, zelf ook dichter. Dankbaar vermeldt
hij zijn bezoeken op Kromwijk, het
buiten van zijn vereerde vriend Rotgans,
de gastheer, die de wijn niet spaarde, als
Ds. Moonen en andere dichtvrienden er
waren.
Bij Rotgans' dood in 1710 dichtte hij Rouklagten
en in 1715 gaf hij, inmiddels naar
Leeuwarden verhuisd, diens gezamenlijke
werken uit. Daar verschenen ook zijn eigen
Bijbelsche Mengelzangen, 1718. Ook stelde
hij er zijn woordenboeken samen. Hij
dichtte een Zang op de Vrede van Utrecht,
1713.
Halmael, Mr. A. van ~ , 1788—1850, auditeur-
militair te Leeuwarden en Amsterdam;
schreef 1817 Gerard van Velzen, treurspel;
Reinier en Willem v. Oldenbarnevelt, 1825,
mede een treurspel; 1830 Ats Bonninga,
treurspel; Ter Nagedachtenis van Van
Speyk, 1831; Mathilde en Struensee, 1837;
Bijdrage tot de Gesch. v. h. Toneel, 1840;
De Twist om Bolsward, 1841, historiespel
„in den trant van Shakespeare." Chauvinisme
is er in zijn blijspel Henri Pi card of
de Ned. Zanger te Parijs, 1846.
Halmael, Hendrik van ~ , 1654—voor 1720,
toneeldichter te Amsterdam meest van
kluchten en blijspelen; Als men 't niet verwagt
of de Gewaande- Prins, 1713, onder
ps. Purgat et Ornat. Maar ook van het
treurspel Hoop en Vrees of Roemruchtige
Overtocht van Willem III, 1709. Hij bewerkte
Mostellaria van Plautus als De herstelde
Zoon, 1711; Trinumnus als De edelmoedige
vrienden; Adelphi van Terentius
als D'ongelijke Broeders, 1709. Zijn blijspel
De gestrafte Pasquyn, 1713, voert een
Sp. Brabander ten tonele. Hij staat onder
invloed van Plautus, maar ook van Asselijn.
Zo in zijn Geveinsde Kwaaker, blijspel
geschreven na Jan Klaaz en opgevoerd,
uitgegeven 1708; Schijnheilig of de Vermomde
Bedrieger, 1708; Vervolg van de
Geveinsde Kwaaker, 1708; De Bedrieger
Erfgenaam bedrogen, 1714; hierin komen
zelfs de namen Reinier Adriaensz., Saartje
Jans en Jan Jasperse voor, regelrecht overgenomen
uit Jan Klaaz. Verder nog De
Fijne bedriegerijen ontdekt, 1713, en De
Prins van Platte Mary of de Schijnheilige
Bedrieger, 1713. De stof is dezelfde, maar
het talent van Asselijn ontbreekt. Dan is
er nog een zinnespel van hem, Overdaad
en Gierigheid. Stukken genoeg, maar het
werk was er naar. Hein Halfmal, zei Langendijk.
/jils men 't niet verwagt was zijn 25ste toneelspel,
gevolgd naar het Spaans. Maar
in de voorrede zei Halmael: „wij zullen
met vertaalingen ons niet meer vergrijpen,.
. . . 't getal van onse eigen vindingen
zal dit gebrek haast vervullen." De eigen
vindingen kwamen telkens weer uit op een
stuk met bedriegerijen. Zie Crispyn.
Halve Eeuw, Eene —, verzamelwerk in
1898 uitgegeven bij de komst van Koningin
Wilhelmina, 36 overzichten over de
geschiedenis sedert 1848, ook over de letter
en. Van het Nieuws v. d. Dag; onder
redactie van Dr. P. H. Ritter.
Domela Nieuwenhuis voegde er ongevraagd
zijn Vergeten Hoofdstuk (over de arbeidersklasse)
aan toe.
Het overzicht over Letteren en Taal is van
Dr. J. te Winkel.
Halve-eeuws-wake, Eene ~, gedicht van
Potgieter, 1851, waarin de Hollandse Muze
gericht houdt; zij geeft lauweren en cypressen
aan Bredero en Vondel tot aan Bilderdijk
en Staring, doch dan niet meer.
Hamburger, Salomon Herman ~ , 1898—
1946, uit Woerden, koopman, dagbladschrijver
van Joodse afkomst, 1927 R.K.
geworden. Schrijver onder ps. Herman de
Man. Zijn roman Het Wassende water,
1927 bekroond door „Letterkunde", 14e
druk 1934, Roman van het boerenleven in
Z. Holland bij Lek en IJsel. In 1924 verscheen
Rijshout en Rozen; rijshout is nuttig,
maar rozen zijn zonde. Nog eerder
Weideweelde. Van 1932 is Maria en haar
Timmerman.
Hamel, Dr. A. G. van ~ , 1842—1907, predikant
bij de Waalse gemeente tot 1879,
Hamel 198 Harduyn
hoogleraar in het F. te Groningen, de
eerste in ons land. Redacteur van Los en
Vast, 1880—'84; sedert 1887 van De Gids.
Schreef de levens van Hamerling, Alph.
Daudet en Busken Huet voor de Mannen
van Beteekenis. Bestuurslid v. h. Toneelverbond.
Hamel, Hendrick ~ , 1630—'92, uit Gorkum,
boekhouder aan boord van de Sperwer,
die strandde op ,,'t Quel-paarts Eylant,"
1653; de bemanning 13 jaar in
slavernij op Korea; 8 man ontkwamen
1666; terug in 't vaderland 1668. Joumael
van Hamel nog in 't zelfde jaar gedrukt.
Hamelberg, Mr. H. A. L. ~ , 1826—'96,
ging 1855 naar Z. Afrika, 1857—'71
secretaris v. d. Volksraad van Oranje-Yrijstaat,
daarna vertegenwoordiger in Europa.
Dichter v. h. Volkslied.
Hamelius, Paul ~ , 1868—1922, hoogleraar
te Luik 1904, maakte door zijn geschriften
de Vlaamse Beweging bekend onder de
Walen.
Hamelsveld, IJsbrand van ~ , 1743—1812,
uit Utrecht, predikant, 1784 hoogleraar te
Utrecht, 1787 als Patriot afgezet; 1796
lid der Nationale Vergadering, voorzitter;
bij de Staatsgreep van 1798 gevangen, doch
weldra ontslagen; verder ambteloos. Onder
zijn zeer talrijke en omvangrijke werken:
De zedelijke toestand der Nederl. Natie,
1791, een doorlopende aanklacht; overal
ziet hij bederf en verval. Hij klaagde vooral
over de verwaarlozing van opvoeding en
onderwijs.
Hamerken, Hemerken, Thomas ~ , zie Th.
a Kemp is.
Hammenecker, Jan ~ , 1878—1932, Vlaams
priester-dichter, de zanger van de Schelde.
Ook prozaschrijver.
Hamminck-Schepel, Mimi ~ , zie M.
Handel der Amoreusheyt, zie A.
Handschriften, Kleine Dichterlijke ~ , zie
D. Ongeveer 100 dichters in de 20 jaarlijkse
„schakeeringen."
Hanekop, Cornelis ~ , 1577—1655, uit Breda,
sedert 1616 predikant aldaar, vluchtte
1625 voor Spinola en werd predikant te
Amsterdam. Daar trad hij op als een verdraagzaam
man, zodat hij fel bestookt werd
door Trigland en Smout en in 1627 zijn
ontslag kreeg „om gezondheidsredenen",
maar burgemeesteren lieten hem zijn
„gaadje" behouden. Vondel nam het voor
hem op in zijn Rommelpot.
Hanekot, 't ~ , spotnaam voor de Gereformeerde
predikanten van Amsterdam in Vondels
Rommelpot, 1627. Zie ook Haantje.
Hanna de Freule, roman van Cremer, waarin
voor 't eerst arbeiders tegen de werkgever
optreden; de fabriek wordt vernield; 1873. j
Als uiting van meegevoel met het droevig
lot der fabrieksarbeiders eerbiedwaardig;
als roman mislukt. Voortzetting van de
veel betere schets Fabriekskinderen, 1863.
Hanneken Leckertant, Esbatement van —,
de geschiedenis van een verwend kind, van
Jan van den Berge, factor der Violieren,
die er in 1541 op het haagspel van Diest
de hoogste prijs mee behaalden. Uitgegeven
in Trou moet blycken van Kalff, 1889; en
door Joh. Vorrink in Nederlandsche
Schrifturen.
Hanneman, Adriaan ~ , 1601—'69, portretschilder
in Den Haag; schilderde Huygens.
Hanou Jzn., J. ~ , 1810—'82, liet Krijgsherinneringen
van een N. Holl. jager, uit
het jaar 1831, na. Hij was de scheepsdokter
van de Jan Hendrik, die in 1845 schipbreuk
leed op de S. Paulusrots. Zijn dagverhaal
stelde hij in handen van Bernard
ter Haar, die het als bijlage bij zijn gedicht
op de St. Paulusrots uitgaf.
Hans, A. ~ , 1882—1937, Vlaams journalist
en letterkundige, feuilletons in '/
Laatste Nieuws\ schreef een buitengewoon
groot aantal verhalen voor de jeugd.
Hans, D. ~ , 1882—1945, voorzitter van de
Nederlandse Journalistenkring 1920—'37;
oud-hoofdredacteur van De Avondpost.
Hansen, Constant Jacob ~ , 1833—1910,
hoofdbibliothecaris van Antwerpen, leider
van de „Aldietsche Beweging", Vlaams
romantisch dichter, geb. te Vlissingen,
Deen van afkomst. Hij bracht in 1868 de
vertelling van zijn vriend Klaus Groth uit
Ditmarschen, Rothgeter meester Lamp un
sin dochder, in verzen over.
Hanssop, d.i. Hans Soep, de Ned. grappenmaker
op het toneel; zie Pantalone. Door
zulk een „boertige parsonage" werd Rodenburg
op het toneel bespottelijk gemaakt.
Han van IJsland, „dramatisch tafereel" van
Van der Hoop, 1838, naar Victor Hugo's
roman Han d' Islande van 1823.
Haps, Pieter Willem van ~ , toneeldichter.
Sop bonis ba, treurspel 1698; keurt vertalingen
af, wenst onze eigen grootste vernuften
na te treden. Hij schreef 1694 het blijspel
Huwelijk door list, waarin Liefdes
Vossevel van Cats op het toneel gebracht
werd. Van 1691 is De Mansmoer, een der
eerste schoonmoeders op het toneel. Van
1700 Verliefde Brechje, kluchtspel tegen
de „fijnen."
Harderwijk, Jan van ~ , 1790—1858, uit
Huizum, koffie- en theehandelaar te Rotterdam,
een van de rijmelaars, waarmee
Hecker afrekende in Quos Ego.
Hard Labeur, 1904, de naturalistische Vlaamse
boerenroman van Reimond Steins.
Harduyn, Justus de ~ , 1582—1640, uit
Gent, pastoor van Oudegem bij DenderHardy
1! 99 Haren
monde, 1607; dichter van Goddelijcke wenschen,
1629, en van Goddelijcke Lofsangen,
1620; berijmer van psalmen. Schreef ook
Den Val ende Op-stand van David, „met
By-voegh van de seven Leed-tuygende
Psalmen", 1620. Voor zijn priesterwijding
schreef hij sonnetten: De Weerlijcke Liefde
tot Roosemond, naamloos verschenen in
1613. Over hem een studie van O. Dambre,
1926, die ook Koning David opnieuw
in 't licht gaf, 1928. De weerliicke Liefden
uitgegeven door Dr. Robert Foncke; ze bevatten
ook een aantal vertaalde gedichten
van Du Bellay en Belleau. De Goddelijcke
Lofsangen zijn deels omdichtingen van de
Weerliicke Lief den.
Hardy, Adrianus —, predikant te Waardenburg
1747—'56, verdedigde de poezie en
de rijmelaars in zijn Schets der Gepreze
Dichtkunde, 1759.
Haren, Onno Zwier van ~ , 1713—'79,
broer van Willem, studeerde te Franeker
en te Utrecht, volgde zijn oom Duco in
1742 op als grietman van Weststellingwerf
te Wolvega. Toen was hij al lid der S.G.
en sedert 1739 lid van de R. v. S. In 1738
was hij getrouwd met Sara Aleida van Huls
uit Delft; hij werd de vader van een groot
gezin.
Hij trad op als Oranjeman, was vriend van
Willem IV en speelde een grote rol aan
het hof van prinses-gouvernante Anna.
Maar in 1760 werd hij door zijn politieke
tegenstanders ten val gebracht: zijn eigen
schoonzoons Van Sandick en Van Hogendorp
beschuldigden hem van onzedelijke
handelingen; hij erkende schuld in een geschrift,
dat hij later in een 4-tal deduction
herriep. Maar de Hertog van Brunswijk en
zijn aanhang sloten hem uit van de S.G.
en zijn staatkundige loopbaan was voorgoed
uit. Hij woonde voortaan des zomers op
Lindenoord te Wolvega en des winters tc
Leeuwarden, zich wijdende aan de dichtkunst.
Zijn treurspel Agon, Sultan van
Bantam, zag 1769 het licht; hij was de
eerste, die een stuk Indisch leven op het
toneel bracht. In 1769 verscheen ook Aan
't Vaderland in 20 lierzangen, over de daden
der Geuzen, over Oranje in het verleden
en Oranje in het heden, over de grote
dagen der Nederlanders; eindigend met de
komst van Willem IV te Amsterdam. Verder
dan deze 20 zangen kwam de dichter
niet wegens een moordaanslag, op hem gepleegd
buiten Wolvega. De Letteroefeningen
vonden, dat rijm en maat „volstrekt
zijne zaak" niet waren. Toch was het een
eerste poging, om twee eeuwen van vaderlands
verleden als een geheel dichterlijk te
overzien. Al stond Van Haren buiten de
Dichtgenootschappen, hij werkte telkens
zijn groot werk weer om; vier maal gaf hij
het gewijzigd voor eigen rekening uit, het
laatst in 1776 onder de titel De Geuzen,
zie daar. Onderwijl had hij zang X bewerkt
als Het Leven van Joannes Camphuys,
1772. Van 1773 is zijn treurspel Willem
de Eerste, in 3 bedrijven in alexandrijnen,
een nieuwe poging om de gunst van Willem
V te winnen. Dan kwam in 1775 het
prozawerk Japan met betrekking tot de
Hollandsche Natie en in 1779 de Proeve
van eene Nationaal zedelijke Leerrede ter
herdenking van de Unie van Utrecht. Dit
werk op voorbeeld van Ds. Engelberts; zie
daar. Het is een doorlopende verheerlijking
van de Nederlandse natie. Bovendien maakte
Van Haren nog een gelegenheidsstuk ter
ere van de Unie van Utrecht: Pietje en Agnietje
of De Doos van Pandora. Dan
schreef hij nog 10 lierzangen. Alles te
zamen een dichter, die in de tijd van inzinking
de eer van het Ned. volk trachtte
hoog te houden. Maar hij stierf vergeten
en onbetreurd te Wolvega.
Hij was in 1748 afgevaardigde geweest bij
de Vrede van Aken; hij had zijn oude glorie
niet kunnen missen en was 1761 weer
in de Staten-Generaal verschenen tegen de
afspraak. Daarmee begon zijn ellende.
De stukken betreffende het rechtsgeding,
1761—'62, in folio uitgegeven, bevatten de
deducties van Van Haren, de verdediging
van Van Sandick en Van Hogendorp; samen
40 geschriften. Reeds in 1761 verscheen
van L. P. van Ganzenoort de Extra-ordinaire
Letter-courant, dat is: Zonderlinge
naamlijst van schriften, raakende de zaak
O. Z. v. Haaren.
Een onpartijdig verslag komt voor in de
Ned. Jaarboeken van 1762. Het gehele geval
wordt behandeld in Tijdwinst van Lucas
Trip; zie daar.
Van Vloten verzamelde Onno's prozaschriften,
gaf een studie uit over de beide broers
en verdedigde Onno, 1874. Ook J. Halbertsma
had zich in 1829 en '40 met de
zaak bezig gehouden. Dan Beets in zijn
Verpoozingen. Nu stelde Busken Huet een
onderzoek in naar de beschuldigingen en hij
kwam tot de slotsom: geen onpartijdig
rechter kan Onno Zwier geheel en al vrijspreken,
1875. Daarop volgden de Hareniana
van Moltzer, 1876, en een studie van
Dr. H. J. Polak\ in 1907 schreef Koopmans
zijn artikel in De Beweging.
De geschiedenis werd opnieuw behandeld
in Een Vergeten Proces van L. Engelberts,
1925. En weer door E. du Perron,
Schandaal in Holland, 1939. In 1943 verscheen
het proefschrift van Dr. A. Starkenburg
over De Geuzen.
Onno zelf schreef een hekeldicht: Mijn
Haren 200 Harmansz.
gepasseerd leven. Van Willem V heet het
daar:
De moeder werd naar 't graf gedragen,
De zoon deed, of hij mij niet kend'!
En van zijn verwanten:
Daarop maakt elk een reverentie,
Neemt afscheid van mijne Excellentie.
Het lot vervolgde Van Haren tot het einde;
in 1776 verbrandde zijn buiten te Wolvega
met zijn kostbare boekerij.
Haren, Willem van ~ , 1710—'68, uit een
Z. Ned. adellijk geslacht, sedert de Geuzentijd
in Friesland gevestigd, zoon van de
grietman van 't Bildt, als kind speelnoot
van prins Willem IV, student te Franeker
en te Groningen, op 18jarige leeftijd zelf
grietman, zetelend te Sint-Anna-Parochie.
Hij trouwde 1737 met Marianne Charles,
kamerjuffer van prinses Anna, elf jaar
ouder dan hij. Maar toen had hij al een
vrouw in onwettig huwelijk, de dochter
van een hellebaardier, die nu verstoten
werd, maar die hij met haar familie moest
onderhouden.
Als dichter trad Willem op met een epos
over Friso, koning der Gangariden en Prasiaten,
dat in 1741 verscheen.
Als lid der S.G. voor Friesland woonde hij
1740—'47 in Den Haag. Daar dichtte hij
zijn lierzang Leonidas uit verontwaardiging
over de slappe houding der Republiek bij
't begin van de Oostenrijkse Successie-
Oorlog; 1742.
Ondanks zijn voorname betrekkingen raakte
hij in schulden, ook al door de eisen
van de eerste vrouw; brand vernielde zijn
boekerij; hij werd van oneerlijkheid beschuldigd
als ontvanger-generaal van Friesland.
Een nieuw huwelijk, met Mw. Natalis
uit Luik, kostte hem de gunst van de Prinses-
Gouvernante, 1758. Friso moest een
nationaal Fries heldendicht worden en meteen
zou het werk een Spiegel zijn voor de
bedorven, hebzuchtige, onrechtvaardige regenten
van zijn tijd. Zo is Friso niet alleen
het reisverhaal van de held, uit Indie over
Perzie en Rome naar Friesland, maar het
is tevens een handboek voor regeerders en
onderdanen. Het slot van het gedicht
is een vizioen van het herstel van de macht
van Oranje. Het werk heeft veel goeds,
doch de dichter was vrijwel altijd gewoon
geweest, Frans te spreken; zo verzocht hij
Balthazar Huydecoper zijn werk na te gaan;
voor ons heeft het alleen historische waarde.
Na de Vrede van Aken was Van Haren
ambassadeur te Brussel geworden; daar
werkte hij onder leiding van „kunstrechters"
van 1754—'58 aan een nieuwe uitgave
van zijn hoofdwerk, die geen verbetering
is.
Hij had intussen nog andere gedichten
geschreven, o.a. een jubelzang Op de Verheffing
van WHlem IV, 1747. Op aandrang
van de griffier Fagel berijmde hij enkele
Psalm en.
Hij raakte hoe langer hoe meer in moeilijkheden,
ja zelfs in behoeftige omstandigheden:
Nu vlood de slaap reeds in den
[vroegen morgen
Jaa, somtijds had de nagt voor hem
[geheel geen rust.
Deze regels zijn uit zijn ode Het Menschelijk
Leven, 1760, zijn laatste en zijn beste
werk, een weemoedige lierzang, alsof de
dichter toen reeds afscheid nam van zijn
eigen leven. Hij nam in zijn radeloosheid
vergif in op zijn buiten Henkenshage te
Sint-Oedenrode; de S.G. lieten hem op 's
Lands kosten begraven. Hij was ook Gedeputeerde
te Velde geweest en was b.v.
aanwezig bij 't beleg van Bergen-op-Zoom
1747.
Van Vloten gaf de volledige werken van
de beide Van Harens uit. Naar aanleiding
van Leonidas kwam een hele reeks van lof
en blaam; alles te zamen uitgegeven in een
Verzameling van Gedichten van, voor en
tegen Jr. W. v. Haren; 130 stuks in 7 banden,
1741—'45. De eerste uitgever van de
volledige werken der Van Harens was Jeronimo
de Vries, in 6 delen, 1824, opgedragen
aan zijn broer Abraham. Van Vloten
beschreef het Leven en Werken van de
beide Van Harens.
J. H. Halbertsma gaf in 1829 Het geslacht
der Van Harens uit.
In 1922 verscheen een studie over Friso
van H. J. L. van Haselen.
Hareniana, Brieven van W. en O. Z. v.
Haren, uitgegeven door H. E. Moltzer,
1876. Ze waren gericht aan G. D. Heerkens
te Groningen.
Haringlied, zie Spandaw.
Harlekijn, zie Pantalone\ ook Buysero. Treedt
vaak als de grappige knecht op in de kluchten
der 17e en 18e eeuw.
Harleveensche Doedel-sack, De nieuwe ~ ,
„kweelende boere-deunen, minne-klagten,
harders-zangen", liedboekje van K. v. Regten,
1721. (Harleveen = Aarlanderveen.)
Harm, Hein —, pseud, van Maurits de
Praetere.
Harmen Sytstra, zie S.
Harmansz., Tonis — van Wervershoef,
vroom R.K. dichter, 2e helft der I6e eeuw.
Zijn toon is zacht; hij bidt voor zijn tegenstanders.
Maar ook bij hem scherpe aanvallen
op de nieuwe leer, vooral in zijn
Echodichten:
Wat sijnt dan voer lieden, trotsich
[en vermeten?
Harmodius Friso 2! 01 Hasebroek
Valsche propheten.
Wat hebben sy onder hun schaepscleet
[ghedolven ?
Grijpende wolven.
Het liedboek gedrukt 1600 als Een suyverlick
Boecxken, met geestelijke liederen;
daarin ook de geestelijke romance van Des
Soudaens Dochterkijn.
Harmodius Friso, pseudoniem van P. Vreede
als schrijver van een dramatisch pamflet
tegen Willem V: De Bloedraad of de gevloekte
Zaamensweering op 't Loo, 1786.
Harpoen, hekeldicht van Vondel, 1630, tegen
de heerszuchtige predikanten. Tegenover
Wolfaerd, de Calvinistische dwingeland,
wordt de vredelievende Godefried
gesteld. Opgedragen aan ,Jonkheer Landeslot,
heer van Vryburgh"; 1631, d.i. aan
de wettige Overheid.
Harpzangen, Koning-Davids ~ , de psalmvertaling
van Vondel, 1657, met overstelpende
rijkdom van maat en rijm en strofenbouw.
Opgedragen aan koningin Christina
van Zweden.
Harrebomee, Pieter Jacob ~ , geb. 1809
te Heemstede, schoolhoofd te Utrecht; t
1880. Spreekwoordenboek.
Harten Zeven, bundel verzen van zeven dichters
uit het N. van 't land: Marja, Ale
Brouwer, Eddy Evenhuis, A. v. Pelt, Hendrik
de Vries, Koos Schuur en Albert Redeker,
1945.
Hartog, Dr. A. H. de ~ , 1869—1938, hoogleraar
in de wijsbegeerte van de godsdienst
te Amsterdam. Onder zijn talrijke werken
in 1915 Uren met Jacob B'6hme\ zie daar.
Hartog, Henri ~ , 1869—1904, schrijver van
Sjofelen, een bundel schetsen, uitgegeven
met een voorrede van Lodewijk van Deyssel,
in naturalistisch proza. Onderwijzer te
Schiedam. Zijn geschrift Een eigenwijs
schrijfster is gericht tegen Anna de Savornin
Lohman en verdedigt het impressionisme
van Van Deyssel.
Hartog, Dr. Jan ~ , 1829—1904, uit Westzaan,
Doopsgezind predikant, 1854 te
Zaandam, 1871 te Utrecht. De Spectatoriale
Geschriften van 1741—1800, bekroond antwoord
op een prijsvraag, 1872. De patriotten
en Oranje van 1747—'87, 1882.
Hartog, Jan de ~ , geb. 1914, schrijver van
toneel- en filmwerk, novellen, detectiveromans
en van de roman over de zeeslepers,
Hollands glorie, 1940. Gods Geuzen,
roman, 1947, over het Heilsleger in Indie.
Schreef ook onder ps. F. R. Eckmar.
Harts, Herman —, 1625—'85, uit Aarschot,
deken aldaar. Gaf Het gheestelycke Bieken
uit, liedboekje, 1674.
Hartsen, Anthony ~', 1719—'82, koopman
te Amsterdam, Doopsgezind dichter, lid
van Oefening beschaaft de kunsten, vertaalde
het D. blijspel De Adelijke Landman
van Nesselrode, 1779. Als lid van Laus
Deo gaf hij 1779 zijn vertaalde Tooneelpoezy
uit.
Hartspieghel, het uitvoerigst gedicht van H.
L. Spieghel, tegenhanger van de Zedekunst
van Coornhert; ingedeeld naar de Muzen
in 9 boeken, waarvan 7 voltooid werden.
Opwekking tot deugd, niet op Christelijke
grondslag, doch door op stoi'cijnse wijze
te streven naar zelfkennis. Dit verhinderde
niet dat het boek kerkelijk goedgekeurd
werd; de Leuvense hoogleraren begrepen de
al te kernachtige tekst niet en hadden dus
geen bezwaar. De uitgave kwam 2 jaar na
Spieghels dood met op de titel een tekening
van Corn, van Haarlem, Arion op de
dolfijn, en een versje met toespeling op
Spieghels zinspreuk:
In 't midden van de zee,
en schrylings op een vis,
Daer 't naeste schip ten vyand,
gheen lyfberging is,
Gherust en heel vernoecht,
vrolyck te zingen meugen,
Die moet vast van ghemoed,
in God, in deughd verheuge.
Nieuwe uitgave van 't eerste gedeelte door
A. C. de Jong, 1930. Zie ook Hertspiegel.
Hasebroek, Elisabeth Johanna ~ , 1811—
'87, zuster van de volgende, de Edit ha in
de Pastorie van Heilo van Jonathan, schrijfster
van sentimentele romans: Te I oat,
1838; Elize, 1839. Van haar De Vrouwen
der Hervorming, 1859.
Hasebroek, Johannes Petrus ~ , 1812—'96,
zoon van een apotheker te Leiden, kleinzoon
van Kleyn; trok uit met de Leidse
studenten, romantisch dichter. Zijn eerste
gedicht was Bilderdijks dood, 1833. Hij
vertaalde gedichten van Thomas Moore,
1836; van 1837 is zijn eerste bundel Poezy.
De Tiendaagse Veldtocht had hij meegemaakt
met Gewin, Van der Linde, de beide
Veders, Heije. Kneppelhout, Beynen en
Beets behoorden met hem tot de in 1833
opgerichte studentenrederijkerskamer voor
Uiterlijke Welsprekendheid, opgericht als
daad van verzet tegen Prof. Siegenbeek. Zo
werd 1836—'43 de pastorie van Heilo de
verzamelplaats van een letterkundige kring.
Gastvrouw was zijn zuster Betsy; gasten
waren Beets in de eerste plaats, maar ook
Potgieter en Bakhuizen, Van Lennep en
Willem de Clercq, Gewin, Kneppelhout en
Brill, Geertruida Toussaint, Beijnen, Koenen,
Da Costa en Hofdijk. Reeds in 1837
sprak hij van de „zwarte verbeelding van
Byron," nog voor Beets gewaagde van zijn
zwarte tijd. Aan de sentimentaliteit heeft
hij even goed zijn deel als Hildebrand; hij
Haslinghuis 2
geeft in zijn boek overpeinzingen en stemmingen
weer.
Dit boek was Waarheid en Droomen,
schetsen verschenen onder ps. Jonathan-,
een van de werken, geschreven uit Kopieerkunst
des dagelijkschen levens.
In zijn boek komen 12 typen voor, uit de
lagere standen: Zeeuwse arbeider, Rotterdamse
sleper, haringkoper enz. Zo ook bij
Hildebrand, doch daar veel meer levend.
Beiden staan onder invloed .van Lamb en
Dickens; Hasebroek heeft zelfs zijn schuilnaam
Jonathan aan Lamb te danken. Een
andere naam kreeg hij van Hecker in Quos
Ego, 1844: „de waterlandsche kwezel."
Als dichter gaf Hasebroek in 1859 zijn
Windekelken uit en in 1864 de Nieuu/e
Winde-kelken, vroom en zachtzinnig. Hij
bezorgde in 1861 de Kompleete dichtwerken
van Da Costa. In 1890 kwam Een
Dichter-Album, zie daar; een letterkundige
studie over het vriendenalbum van zijn
grootvader Kleyn. Hasebroek was van 1840
—'49 predikant te Breda, van 1849—'51
te Middelburg, daarna te Amsterdam; man
van het Reveil. Studie over hem en Brieven
van hem aan Potgieter en aan De Gids over
1836—'40 uitgegeven door J. H. J. Willems,
1939, die zijn proefschrift aan Hasebroek
wijdde, over de jaren 1830—'40.
Haslinghuis, Dr. E. J. ~ , geb. te Rotterdam
1881, schreef 1912 zijn proefschrift
over De Duivel in het Drama der M.E.;
1918 onderdirecteur v. h. Rijksbureau voor
Monumentenzorg; 1923—'33 red. v. h
Gildeboek, orgaan voor R.K. kerkelijke
kunst.
Haspels, Dirk ~ , 1837—1903, en zijn broer
Jacob, 1829—'98, Rotterdamse toneelspelers;
zie he Gras.
Haspels, G. F. ~ , 1864—1916, predikant,
schrijver van schetsen: Vreugden van Holland
1900, Onder den Brandaris enz. Redacteur
van Onze Eeuw, tijdschrift door
hem opgericht in 1900 met Blok, Chantepie
de la Saussaye en Van der Wijck. Zijn
David en Jonathan is een roman uit het
zakenleven te Rotterdam.
Hasselaar, C. ~ , ps. van Mw. Busken-Huet;
zie daar.
Hasselaer, Nicolaes —, de majoor die optrad,
toen de Gomaristen een godsdienstoefening
verstoorden van de Arminianen te
Amsterdam, 1627. Leeft voort in De Rommelpot
van 't Hanekot en in Vondels Amsteldams
Wellekomst aan Frederik Hendrik,
1628.
Hasselman, Johannes —, 1815—'95, assistresident
in Pandeglang, 1847; res. van
Djokjakarta 1851, min. v. Kolonien 1867
—'68; lid der Tweede Kamer 1869—'71;
lid v. d. R. v. S. 1874—80. Conservatief.
)2 Havenschenderij
Droeg aan Busken Huet een verslag op
over de toestand van de drukpers in Indie
en stelde hem daardoor in staat, naar Indie
te gaan. Zie Koorders.
Hassels, L. F. J. ~ , 1824—'84, uit Rijnsburg,
boekverkoper te Amsterdam, schreef
als Slessah een navolging van de Schoolmeester:
Mensch en Dier, 1859; gaf met
Hofdijk De Keurgarve uit, 2 bundels om
uit voor te dragen, 1870.
Hasselt, Andries Hendrik van —•, 1806—
'74, uit Maastricht, Vlaams dichter.
Hasselt, Mr. Gerard van ~ , 1751—1825,
uit Arnhem, 1789 burgemeester aldaar,
historieschrijver van Gelderland, lid der
S.G., in 1795 afgezet; van 1803—'10
chartermeester van Gelderland; woonde
daarna op Daalhuizen bij Velp. Geschiedschrijver.
Schreef ook Over de Eerste Vad.
Klugtspelen, 1780, en gaf Kiliaans Woordenboek
uit, 1777.
Hasselt, Jan van ~ , pseud, van Lambrecht
Lambrechts.
Hasselt, Mr. W. J. C. van ~ , 1795—1864,
rechter te Amsterdam, 1838—'45 mederedacteur
van De Gids.
Hattum, Jac. van ~ , geb. 1900 te Wommels
in Friesland, onderwijzer te Amsterdam,
Ned. dichter. De Pothoofdplant, 1936.
Bilzenkruid, 1939; Een Zomer, 1946. Met
Den Brabander en Hoornik Drie op een
perron. Van hun ook de roman Dancing
El Dorado.
Haugen, Jef ~ , 1861—1941, dramaschrijver
uit de school van Nestor de Tiere, behandelt
vooral sociale onderwerpen.
Haute, Delfien van —, geb. 1866 te Ardooie,
pastoor-dichter; Parcifal. Een der
Twintig Vlaamse Koppen van Hugo Verriest.
Havart, Dr. Daniel ~ , ± 1650—na 1702,
ging als dokter naar Indie, werd kassier
der pakhuizen te Golconda. Vertaalde
Den Persiaenschen Bogaerd, een verzameling
Perzische geschiedenissen, ook wel toegeschreven
aan Daniel Heinsius Jr., 1688.
Ook schreef hij de geschiedenis van Coromandel.
Havelaar, Just ~ , 1880—1930, richtte in
1920 met Dirk Coster het ts. De Stem op.
Zijn beginsel was, dat de kunst ethische
waarde brengen moest: studies over Van
Gogh, Rousseau en Van Deyssel, 1910—
'12; Humanisme, 1920; Democratie, 1921,
De Nieuwe Mensch, 1928. Streefde naar
„nieuw humanisme." Hij was eerst schilder,
sinds 1910 schrijver over letteren,
schilder- en beeldhouwkunst. Sinds 1915
kunstbeoordelaar van de Groene Amsterdammer,
sinds 1919 van Het Vaderland.
Havelaar, Max ~ , zie M.
Havenschenderij te Bergen in Noorwegen,
Haverkamp 2
gedicht van Vondel tegen de Engelsen, die
de Indische retourvloot aantastten op onzijdig
gebied; de vloot door de Ruyter gered,
1665.
Haverkamp, Jan ~ , schreef het treurspel
De Dood van Nero naar het F., 1709.
Verder nog veel toneelwerk, gedichten,
Bijbelpoezij, 22 deeltjes geschiedenis van
Europa en in 1753 nog 's Landts verijdelde
hoope, de geschiedenis van Willem IV. Hij
was lid van Constantia et Lahore en deed
mee aan de Poeten-Oorlog tegen. de Haagse
Apollo; zie daar.
Haverkorn van Rijsewijk, P. ~ , gaf in 1882
in het licht De oude Rotterdamsche Schouwburg.
Haverkorn Willemsz., Willem ~ , 1753—
1826, commissaris van de Amsterdamse
schouwburg, schrijver van treurspelen, o.a.
Robbert de Vr/es, 1778; Claudius Chilis,
1779; Ale'td van Poelgeest, 1778.
Haverschmidt, F. ~ , 1835—'94, studeerde
te Leiden onder Scholten en Kuenen, werd
onder hun leiding modern predikant, ook
door Huets Brieven over den Bijbel. Reeds
als student school onder zijn vrolijke dwaasheden
een droefgeestige aandoenlijkheid.
Zijn vader was apotheker te Leeuwarden;
zijn grootvader predikant te Dantumawoude;
de triestigheid was erfelijk. Hij trachtte
zich er van te verlossen, door de sentimentaliteit
bespottelijk te maken in zijn gedichten;
daarin treedt hij op als Piet Paaltjens.
(Leidse studentenalmanak 1856—'59;
gebundeld als Snikken en Grimlachjes.
1867.) Soms is de weemoed heel echt, zo
als in de Drie Studentjes; ook in dit opzicht
kwam hij overeen met De Schoolmeester.
In 1859 werd Haverschmidt predikant,
sedert 1864 te Schiedam. De zwaarmoedigheid
bleef hem bij. In 1876 gaf hij nog
een bundel novellen uit: Familie en Kennissen.
In 1894 werd het leven hem te
zwaar. Reeds in 1888 schreef hij aan Adrianus
Arena, d.i. Adriaan van Wessem te
Tiel:
't Gaat al voorbij.
De dag zal komen, Janus,
Dat het met u en mij
Voorgoed gedaan is.
Studie over Haverschmidt van Dyserinck,
1908.
Havius, Mr. Jac. ~ , 1637—'80, genoemd
naar Jacob Cats, bij wie zijn ouders in
dfenst waren, droeg 1658 aan Elisabeth
Cats zijn drama op: Zariades en Odates
ofte geluckige Droomliefde, bewerkt naar
een verhaal uit de Trou-ringh.
Havius, Joffer ~ , zie Cornelia Baars.
Haymijn, de vader der Vier Heemskinderen,
zelf ook een van de hoofdpersonen in de
Hedendaaghsche
Karelromans, vazal van koning Karel, doch
met zijn vorst in strijd.
Hazart, Cornelius ~ , 1617—'88, van Oudenaarde,
S.J., schreef een Kerkelijke Historie
en meer dan 70 strijdschriften tegen
Calvinisten en Jansenisten.
Hazeu, Joh. ~ , 1754—1835, boekdrukker,
dichter van veel gezongen stichtelijke liederen,
de Haze use Gezangen.
Hecke, Firmin van ~ , geb. 1884, Vlaams
dichter. Zijn Gedichten verwierven 1925
de vijfjaarlijkse Staatsprijs.
Hecke, Paul Gustaaf ~ , pseud. John Meylander,
geboren te Gent in 1887, criticus,
essayist en toneelschrijver. Schreef verscheidene
dichtbundels in het Frans.
Hetker, Dr. Willem ~ , 1817—1909, verzamelde
als student te Groningen een letterkundige
kring om zich heen: Goeverneur,
Bennink Janssonius, Lesturgeon. Die kwam
op tegen de rijmelarij en vooral ook tegen
de romantiek van Beets en Hasebroek.
Daartegen schreef Hecker twee vlugschriften
op rijm: Hippokreen-ontzwaveling,
1838, en Quos ego! (Ik zal je!), 1844.
In 1846 verscheen zijn uitgave van Hoofts
Historien. Toen in 1854 Van Lennep meende
geestig te zijn met zijn Vermakelijke
Vad. Gesch., trad Hecker op met een Strafdicht.
Hij was sedert 1855 hoogleraar in de
geschiedenis te Groningen; verontwaardigd
riep hij uit:
Dat dacht uw vader niet,
toen hij van geestdrift gloeide
En Hollands dal en duin
weergalmen deed van 't lied. . ..
Van Lennep antwoordde, dat hij graag
zijn hulp aanbood, opdat de verzen van
Hecker ,,in ronding en kracht nog zullen
winnen".
Hecker vertaalde Hecuba van Euripides,
1841; Agamemnon, 1888 en Prometheus,
1890, van Aeschylus.
Hecuba, De Amsterdamsche ~ , 1620, vertaling
van Vondel van Troades, treurspel
van Seneca. (Hecuba, koningin van Troje,
in Amsterdam ten tonele gevoerd.)
Heda, Wilhelmus —, proost van Arnhem,
kanunnik van Utrecht, geschiedschrijver
van de bisschoppen tot 1524, prijst David
van Bourgondie als humanistische beschermer
van kunsten en wetenschappen. Hij
was geb. te Alphen a. d. Rijn en werd geheimschrijver
van Maximiliaan; vervolgde
de Kroniek van Beka; f te Antwerpen
1525.
Hedendaaghsche Mantel-eer, 1636, hekeldichten
van Jan Zoet tegen de macht van
het geld:
Is 't oneerlijk, broeds of mal,
Moye Mantels dekken 't al.
33
Hedensdaegse Venus 2
Hedensdaegse Venus en Minerva, zie
Jonctijs.
Hee, Alfons van ~ , 1846—1903, pastoor
van Moere, schrijver van humoristische
vertellingen, volgeling van Gezelle; een
der 20 Vlaamse Koppen van Verriest.
Heeckeren van Walien, E. C. baron van ~,
geb. 1894 te Breda, directeur van verzekeringsmaatschappijen,
schrijver van blijspelen,
onder ps. Ernst.
Heelu, Jan van —', ook Jan van Lee u we, de
Brabantse dichter van de Slag van Woerone,
1288, en waarschijnlijk ook van de
Grimbergsche Oorlog. Hij leefde aan het
hof van Jan I van Brabant; hij wordt door
een afschrijver „broeder" genoemd. Hij
schreef ook de geschiedenis van Brabant
van 1261—'88. Uit de school van Maerlant.
Uitgegeven door Jan Frans Willems,
1836. H. van Wijn schreef: Letter- en geschiedk.
aanteekeningen op de Rijmkronyk
van Jan van Heelu, betreff. den slag van
Woeringen in 1288. Uitgeg. d. Jonckbloet
en Kroon. 1840.
Heems, Abraham —, wever te Haarlem rh
1725, dichter en toneelschrijver. Absalon
of gestrafte Heerschzucht, treurspel. Verder
Bijbelpoezy.
Heems, Femina —•, 1724—'81, dochter van
Abraham, Doopsgezind dichteres. Trouwde
1745 met Gerard Hugart.
Heemse, zie Clara van Sytzama.
Heemskerk, Jacob van —•, 1567—1607, voer
1596 voor de Amsterdamse regering uit
met Jan Cornelisz. de Rijp, om de N. zeeweg
naar Indie te vinden: de beroemde
Tocht naar Nova Zembla, beschreven door
Gerrit de Veer. Van hemzelf bleef een
journael bewaard van zijn tocht van 1598
—1600. In 1598 voer hij uit met Van
Neck, werd 1599 vice-admiraal, zeilde van
Jacatra naar Toeban, Grissee, Ambon en
weer naar Bantam; 1600 in Nederland terug.
Sneuvelde voor Gibraltar. Zijn tocht
naar Nova Zembla bezongen door Tollens
in de Overwintering; Bogaers behandelde
zijn Tocht naar Gibraltar; H. A. Meijer
vereerde hem in zijn groot romantisch
dichtverhaal Heemskerk, zijn laatste gedicht.
De slag bij Gibraltar werd verheerlijkt
in een Triumphe-lied op de wijs van
Ps. 68, in een Liedeken op de wijze van
Maximiliaan de Bossu, en in nog een Victory
liet.
D. Heinsius schreef een lijkdicht, Scriverius
een grafdicht; Hooft dichtte een bijschrift
bij de glasschilderij in de Zuiderkerk
en maakte Heemskerks grafschrift in
de Oude Kerk van Amsterdam:
Heemskerck die dwers door 't ijs,
en 't ijser dorste streven,
4 Heemskinderen
Liet d'Eer aen 't landt, hier 't lijf,
voor Gibraltar het leven.
En dan is er nog een gedicht op de kogel,
die Heemskerk het leven nam en die in
Velzen gebruikt werd, om mosterd mee te
malen. (Varen en Vechten.)
Heemskerk, Mr. Johan van ~ , 1597—1656,
vriend van Verburgh en Brosterhuysen,
1640—'45 schepen van Amsterdam, daarna
lid v. d. Hoge Raad te 's-Gravenhage.
Schreef de eerste Ned. herdersroman,
Batavische Arcadia, 1637. Maar een herdersroman,
die tevens diende als les in de
vaderlandse geschiedenis. Sidney's Arcadia
bevat een reeks van avonturen; As tree is
vol van herders, rovers en tovenaars; bij
Heemskerk is degelijke nationale wetenschap
als een stevige lijst voor de minnekout.
Deze vaak in de „hoge stijl" van
Lyly's Euphues.
Heemskerk was de eerste, die onder de
invloed kwam van de nieuw-klassieke
Franse tragedie; hij vertaalde Corneille's
Cid 1641.
Omstreeks 1626 had hij Ars Amandi, de
Minnekunst, van Ovidius naar 's lands gelegenheid
verdietst. In 1622 verscheen zijn
Minnekunst, minnebaet, mengeldichten; in
1625 zijn Minneplicht, „tentoongesteld in
de vrijagie van Diana en Flandre", uit
As tree. In de Batavische Arcadia bestreed
hij de heksenvervolging.
Hij is in onze letteren de voorname heer,
die, evenals Huygens, Hooft en Cats, liefde
gevoelt voor dichtkunst en proza en beide
kunstvormen beoefende, doch die zijn naam
niet gezet had onder zijn Mingedichten,
omdat die geen „achtbaerheid bijsetten."
Zonder naam gaf Heemskerk uit de roman
van Den ongestadigen Hylas, „verduytst"
naar H. d'Urfe.
Mr. Jac. Scheltema gaf in 1811 een Redevoer
in g over Heemskerk uit. Van 1933 is
het proefschrift van D. H. Smit.
Heemskerk, Willem Jacobsz. van ~ , 1613
—'92, glasschrijver, lakenbereider en 1674
staalmeester te Leiden; vriend van Oudaen.
Koning Konradijn, treurspel, 1649. Zijn
treurspel Hebreeuwsche Heldinne, 1647,
is ontleend aan het Aprocriefe boek Judith;
met reien op Vondels voorbeeld. Triomflied
op de Slag bij Duins, 1639.
Heemskinderen, De Vier ~, d.i. de vier
zonen van Haymijn, gezeten op het ros
Beyaert, de hoofdpersonen in een van de
Karelromans; het gedicht in Ned. vertaling
is alleen in fragment over. Zie Renout van
Montalbaen.
In de 15e eeuw bewerkt als volksboek; uitgegeven
1872 door Matthes. Met het volledige
verhaal van Reinout, Ritsaert, Writsaert
en Adelaert in hun strijd tegen Karel
Heer Danielken 2
de Grote, tot het Ros Beyaert verdronken
wordt in de Maas bij Dinant. Nieuwe uitgave
naar de druk van 1508 door G. S.
Overdiep, 1931.
Van het Volksboek zijn uitgaven bewaard
van 1718 en 1767. Dan is er nog het grote
volksboek Malegijs, de geschiedenis van de
oom der Vier Heemskinderen, een tovenaar.
Heer Danielken, Van ~ , M.E. Ned. lied
van Tannhauser, die 7 jaar met Vrouw
Venus verkeerde in de berg, en die vergiffenis
van zonden zou verkrijgen, indien een
dorre stok rozen zou voortbrengen. Troosteloos
keert D. in de Venusberg terug en
nu baat het niet meer, dat na drie dagen
rozen aan de stok bloeien en de paus boden
zendt om D. dit wonder te vertellen. Bewaard
in het Antwerps Liedtboek.
Heere, Lucas de ~ , 1534—'84, uit Gent,
psalmdichter, 1565, op de wijzen van Marot.
Van zijn vak was hij schilder; de leermeester
van Karel van Mander, zelf leerling
van Frans Floris. Zijn eerste bundel gedichten,
ook van 1565, is Den Hof en Boomgaerd
der Poesien; daarin zijn minnedichten
aan Eleonora Carboniers, dochter van de
burgemeester van Vere. Opgedragen aan
heer Adolf van Bourgondie.
De Heere komt op voor zuiver Nederlands
in zijn Renaissance-poezie: oden, epigrammen,
sonnetten in de trant van Marot.
Daarnaast echter nog ouderwetse refereinen.
De Heere was toen nog Katholiek;
zijn 37 psalmen zijn kerkelijk goedgekeurd.
Maar toen Alva in het land kwam, week
hij naar Londen uit. Tot 1577 werkte hij
als schilder in Engeland; toen keerde hij
naar Gent terug, werd griffier der Rekenkamer
en pensionaris van de Prins. Na de
moord op Prins Willem week hij uit naar
Parijs, waar hij is overleden. Hij was in
Gent lid v. d. Kamer Jesus metter Balsembloeme.
Tijdens zijn ballingschap, 1567—
'77, schreef de Heere over Engeland. Deze
Beschrijving der Britsche Eilanden werd
naar het hs. uitgegeven door Dr. Th. M.
Chotzen en Dr. A. M. E. Draak.
Als anagram van zijn eigen naam koos hij
Schade leer u.
Heerikhuizen, F. W. van ~ , geb. 1910 te
Enschede, dichter. De nieuwe Elckerlyc,
symbolisch spel, 1945; Verzen: De poort,
1941; In Ajwacbting, 1944; boek over
Rilke, 1946; Overzicht v. d. Wereldletterkunde,
1947; Spiegel der eeuwen (Ndl.
Lett), 1949; Gestalte der tijden (de wereldletterkunde
in hoofdtrekken); Ziel en
gedachte (bloemlezing), 1951. Zie Stille
Opmars.
Heering, Pieter ~ , 1838—1921, geb. te Enkhuizen,
predikant te Steenwijkerwold 1862
—'691 in Indie 1869—'81, daarna in Den
Hegenscheidt
Haag. Gaf 1883 zijn Overijselsche Vertellingen
uit.
Heerkens, Dr. Gerardus Nicolaas ~ , 1726
—1801, uit Kleinemeer (bij Sappemeer),
waar hij zich aan de wetenschap en de
letteren wijdde, Ned. en L. gedichten
maakte en een pennestrijd voerde met de
Groninger dichter Lucas Trip.
Heerjick bewijs van des Menschen ellende,
Het ~ , zie J. v. d. Voort.
Heerlyckheit der Kerke, De ~ , van Vondel,
Roomse Kerkgeschiedenis in de vorm van
een groot leerdicht, 1663. Opgedragen aan
Paus Alexander II. Opnieuw uitgegeven
door Moller, 1897.
Heerlyckheyd van Salomon, De —, „of het
tweede deel van de vierde dagh der tweeder
weeke, gedicht bij wijlen Guilliaume de
Saluste, Heere van Bartas, vertaald door
Vondel, 1620.
Heerman, Mr. Franciscus —, 1610—na
1670, vriend van Tesselschade, advocaat te
Amsterdam. Guldene Annotatien, de daden
en deugden van koningen en andere „heroique
Personen", 1634, 29ste druk 1699;
30ste druk 1715. In de vorm van uitspraken
van Plato, Thomas More enz.
Heeroma, Dr. K. ~ , geb. 1909 te Hoorn
op Terschelling, mederedacteur van Opwaartsche
We gen, 1932, van De Werkplaats,
1936. Gaf 1934 Het Derde Reveil
uit, een jong-Protestantse bloemlezing; Tn
1935 een bloemlezing uit Camphuysen.
Promoveerde 1935 op Dialektstudies.
Nieuwe dichtbundel Het bescheiden deel,
32 sonnetten, 1941. Zie Pro Patria, Verzorgt
het Handwoordenboek van M. J.
Koenen. Dichter van de Verzetsbeweging,
verwierf 1945 de Van der Hoogtprijs met
Vuur en Wind. Redacteur van het grote
Ned. Woordenboek, 1936. In 1949 naar
Batavia als hoogleraar in het Nederlands.
Chr. dichter onder ps. Muus Jacobse.
Heever, Prof. C. M. v. d. ~ , geb. 1902,
Afrikaans schrijver: Die Grootpad; Die
Droogte; Somer. Schreef een studie over
Die Afrikaanse Gedagte, 1935. Behalve 6
romans, twee bundels verhalen en een aantal
kritieken, ook nog 4 boeken met gedichten.
Zijn romans schilderen het leven
op de Afrikaanse boerderijen.
Heever, Toon van den ~ , geb. 1894, Afrikaans
dichter.
Hegenscheidt, Alfred ~ , geb. 1866 te Sint-
Jans-Molenbeek, leraar te St. Gilles. Medewerker
van Van nu en Straks. Drama Starkadd,
1898, in rijmloze 5 voetige jamben.
Dichter van Sonnetten. Starkadd is een
skald naar de oude overlevering; het stuk
behandelt de strijdvragen van zijn tijd. Het
bleef zijn enigste toneelwerk; Hegenscheidt
was lange jaren ziekelijk. Het stuk opge-
35
Hegius 206 Heine
nomen in de Bibl. v. Ned. Lett., 1939,
verzorgd door Maurice Gilliams en Dr. M.
Rutten.
Hegius, Alexander ~ , 1433—'98, een der
eerste Ned. Humanisten, van zeer grote invloed;
rector van de fraterschool te Deventer,
waar de eerste Humanistische beginselen
werden onderwezen; 2000 leerlingen.
Heiblocq, Jacob —', 1620—'90, rector te
Amsterdam; gaf uit Farrago Latino-Belgifa
of Mengelmoes van Latijnsche en Duitsche
gedichten; 1662.
Heiden-priester van Harrago, De ~ , roman
van M. P. Rosmade, d.i. E. Masdorp, 1858.
Over de strijd van de Franken tegen de
Friezen en Saksen in de 6e eeuw. De hoofdpersoon
is Fredegonde, minnares, later
vrouw van koning Chilperik.
Heile van Berseele, hoofdpersoon in een van
de M.E. boerden: haar minnaar, opgehesen
in een bak, snijdt het touw door uit vrees
voor zondvloed, waarvan de pastoor met
levendige kleuren vertelt.
Heilighe Daghen, bundeltje van 9 sonnetten
van Huygens op 's Heeren Avondmaal,
Nieuwe Jaer, Drij Coninghen Avond enz.,
door Barlaeus uitgegeven 1645, in 14 dagen
uitverkocht. Opgedragen aan Leonora
Hellemans. Huygens zond het toe met een
vers aan Dorothee van Dorp, Anne Marie
Schurman, Lucretia van Trello en met een
uitvoerig gedicht aan Tesselschade:
Komt, Tessel, uyt de Miss
en uyt het misverstand.
Ick weet een rechter pad
naer het beloofde Land.
Jan Zoet schreef er tegen in zijn Geestelikke
Door-zichten, ± 1646. Huygens antwoordde,
dat er in Jan Zoets naam een e
te veel was.
Heilige Geest, De ~ , de oude Kamer van
Rethorica te Brugge. Zie De Roovere.
Heilige Maeghden, Brieven der —, zie B.
heiligenlevens of hagiograjieen behoren tot
de geestelijke poezie der 13e en l4e eeuw.
Tot de oudste stukken in het Ned. behoren
berijmde heiligenlevens: Sint-Servaes van
Veldeke; Sinte-Brandaen\ nog in de 12e
eeuw. Maerlant dichtte een leven van Shite
Franciscus, de woordelijke vertaling van het
L. van Bonaventura van 1261. Onbekend
is de schrijver van het Leven van Sinte
Lutgarde. In een hs. zijn bewaard Van
sente Marie-Egyptiake, 1290; sente Eustaesse\
sente Aechte, 1286; sente Caterine\
sente Waerneer, 1287; dit is het hs. van
Martijn van Thorout, in fragment over.
Sint-Amand, 1366; zie verder ook St. Lutgart,
St. Christina, St. Kunera.
In de I4e eeuw ook heiligenlevens in proza,
b.v. Sinte Kunera; in de 15e nog meer.
heiligenliederen, veelvuldig in de M.E., b.v.
op St. Agniete, Cecilia, Jan, Lebuinus,
Margriet, Catharina, Ursula, Barbara,
Hieronymus en Franciscus. Stalpaert v. d.
Wiele dichtte 3 bundels: 7 Hemelrijck,
1621, (St. Adrianus), de Evangelische
Schat, 1621, (St. Laurens en St. Hippolytus);
Vrouwelick Cieraet van Sint-Agnes
versmaedt, 1622.
heiligenspelen, werden sedert de M.E. opgevoerd;
*t oudst vermelde, De Passie van
Sente Aechte, 1409 te Tiel; 't oudst bewaarde
is Sint-Trudo; zie daar. Ze handhaafden
zich nog in de 18e eeuw in de Z.
Nederlanden: bisschop Audas, 1727; Cmpinus
en Crispinianus, 1739; Amandus,
1742; Barbara, 1780.
Heilige Tocht, De ~ , 1913, de roman van
een kruistocht van Ary Prins; neo-romantiek.
Herman Robbers bezorgde een nieuwe
druk.
Heilige Venus, de eerste van de Zangen
van Hooft, ook reeds opgenomen in Minneplicht
ende Kuysheitskamp van 1625:
Heilige Venus, die 't roer houdt aller
[harten,
Hoe komt mijn Nimfjes hart zoo
[ongevoelijk,
Daar z'is zoo goelijk?
Heilig Verbond, Het —•, ,,de eerste graad"
van het genootschap De Toekomst, geheim
verbond met romantische vrijmetselaarsplechtigheden,
de vorm waarin Wolf de
Vlaamse Beweging in 1845 tot macht wilde
brengen; Jan van Beers was een der leden.
Heilo, de Kring van ~ , zie /. P. Hasebroek.
Heilwig, dochter van Willem Bloemaert,
schepen van Brussel, f voor 1310, Heilwych
Bloemaerdinne genoemd. Zij had
vaste goederen bij de kerk van St. Goedele,
klaarblijkelijk ingericht tot begijnhof, waarin
ze zelf ook woonde tot haar f in 1335.
Zij werd gehouden voor dezelfde als Hadewych.
Heimans, Eduard ~ , 1861—1914, gaf met
J. P. Thijsse het ts. De Levende Natuur
uit. Samen schreven zij ook een reeks boeken
over de levende natuur: Langs dijken
en wegen\ In Shot en Plas; Hei en Dennen
enz.
Heimelicheit der Heimelicheden van Maerlant,
schets van een handleiding voor
vorsten; gevolgd naar Liber de Secret is
Secretorum, dat toen aan niemand minder
dan Aristoteles werd toegeschreven. Uitgegeven
door J. Clarisse en opnieuw in 1917
door A. A. Verdenius. Werk van ± 1266,
misschien bestemd voor Floris V.
Heimelijcheit, Der Mannien ende Vrouwen
—, zie M.
Heimelykheit, Der vrouwen —, zie V.
Heine, Heinrich ~ , 1797—1856, D. lyrisch
dichter. Van grote invloed op Vosmaer en
Heinken de Luyere 207 Hekeldichten
Multatuli. In andere zin op de Snikken en
Grimlacbjes van Piet Paaltjens,
Heinken de Luyere, zie Heyneen.
Heinrec van Hollant, zie ,iHane.
Heins, zie Beunke.
Heinsius, Daniel ~, 1580-1655, de beroemde
Leidse hoogleraar, het lichtend
voorbeeld van Martin Opitz in zijn Bucb
der deutscben Poeterei, L. en Ned. dichter.
Hij was te Gent geboren, maar kwam al
vroeg naar Zeeland; studeerde te Leiden;
1603 hoogleraar in de dichtkunst, later ook
in het Grieks, en bibliothecaris. Behalve
zijn L. lyrische gedichten schreef hij twee
L. treurspelen: Auriacus (Willem van
Oranie), 1602, en Herodes, 1632; in de
trant van Seneca; het laatste een schooldrama,
opgedragen aan Huygens.
In zijn jeugd had hij onder ps. Tbeocritus
a Ganda drie bundels emblemata gedicht:
Het Ambacht van Cupido, Emblemata Amatoria
en Spiegel der Doorlucbtige Vrouwen;
zie daar. In 't Holl. dichtte hij verder:
Hymnus oft Lojsanck van Bacchus, ,,'t gebruyck
ende misbruyck van de wijn." Deze
zang droeg hij op Vastenavond 1614 voor
aan zijn vriend Scriverius. Deze gaf in
1616 zijn Nederduytsche Poemata uit.
Daarin een lijkdicht op Jacob van Heemskerk
en een gedicht op 't Belecb van
Oostende. Van 1616 is ook Lo/sanek van
Jesus Cbristus, opgedragen aan Jacob van
Dijck, gezant van Zweden bij de S.G. Ook
deze Lofzang was in alexandrijnen. Een
Uytlegginge was er bij ter verklaring van
de mythologische opsmuk. Soms is er ook
poezie i. d. verzen van de hooggeleerde,
b.v. in het lijkdicht 01' Heemskerck. Zijn
voornaamste betekenis is de grote invloed
op zijn oudere en jongere tijdgenoten,
Huygens vereerde hem; Reuius droeg hem
in 1630 zijn poezie 01'; Rodenburg prijst
hem hogelijk; hij zelf schreef een lofdicht
voor Zacharias Heyns; Bredero bewonderde
hem; Hooft schreef een lofdicht op Auriacus,
Heinsius was niet van plan zijn Ned. gedichten
in het licht te geven; Scriverius had
ze hem "door eene soete dievery afhandich
gemaeckt"; hij zette voorin een voorrede
in proza en daarna nag een "in Rijm", ter
ere van de Heere Ambassadeur" Jacob van
Dijck. In 1627 werd Heinsius histoneschrijver
van Holland.
Oever hem een studie van D. ]. H. ter
Horst, 1934.
Heinsius, Daniel ---, 1652-na 1700, zoon
van Nicolaas Sr., Raad van Indie, zie D.
Havart.
Heinsius, Dr. Jacobus r-«, geb. te Amsterdam,
1872-1947; redacteur v, h. Woordenboek,
1906-'37; gaf gedichten van
Huygens uit en de Resolutien betreffende
de taal van den Statenbijbel, waarover hi]
in 1897 zijn proefschrift sehreef.
Heinsius, Nicolaas ~, 1620-'81, geb. te
Leiden; L. dichter, uitgever van L. teksten;
gezant van koningin Christina van Zweden;
resident der S.G. te Stockholm, belast met
zendingen naar Pruisen, Denemarken, Rusland.
200n van Daniel, vader van N icolaas
Jr. Zie daar. Schreef geen Ned. gedichten.
Hoogleraar te Leiden, taalgeleerde; verklaarde
de L. schrijvers, Hij had 2 kinderen
bij Margaretha Wullen en werd bij proces
gedwongen, met haar te trouwen, 1665.
Heinsius jr., Dr. Nicolaes ---, 1656-1718,
zoon v. Nicolaes Sr. en Margaretha Wullen.
Werd 1677 wegens manslag verbannen
en leidde verder een zwervend leven. Tot
1687 was hij de lijfarts van Christina van
Zweden; daarna V. d. keurvorst van Brandenburg;
in 1695 trok hij naar Kuilenburg;
in 1707 verzocht hij aan de S.G. om opheffing
van zijn banvonnis. Schreef 1695
Den Vermakelijken Avanturier en 1697
Don Claraze! de Gontarnos, schelmenromans.
Hij staat onder invloed van Lazarillo; verder
van Aleman, Quevedo en Scarron. De
romans bieden een reeks van avonturen;
zi] keren zich doorlopend tegen de heroischgalante
boeken. lets nieuws is het gebruik
van veel Franse woorden, maar overigens
is het verhaal alleronderhoudendst verteld
en tintelt het van geest en leven. 't Portret
van zijn moeder getekend in Mirandor,
den Vermakelijken Avanturier. Ook vertaalde
hij Le romant comique van Scarron,
almede een sche1menroman, in 1678" als
De Kluchtige romant of de edelmoedige
comedianten.
Te Kleef, bij de keurvorst, schreef hij zijn
werken over de geneeskunde, o.a. De Kwynende
Venus, 1697; over 't Podagra, 1698;
over 't Kwikzilver, 1704; Over de Venusziekte;
over de .A1elk-cuur, 1693. Studie
over Heinsius door Dr. ]. ten Brink, 1885.
Over Heinsius in dienst van Christina van
Zweden het proefschrift van Dr. F. F.
Blok, 1949.
Heisterbach, ber. M.E. klooster ten N. van
het Zevengebergte; bouwvallen nog aanwezig.
Zie Caesarius.
Heitelan, It ~, Fries = het Vaderland,
orgaan van de Jong-Fryske Mienskip, opgericht
1919, onder hoofdredactie van P.
Sipma. Eerst weekblad, later rnaandblad,
"waarin het gehele Friese leven zich uit."
Tegenwoordige redactie: J. Winkelman, S.
J. v. d. Molen en J. Piebenga; een van de
belangrijkste Friese geschriften.
hekeldicht, zie satire.
Hekeldichten, Vondels ,..."." I. over de strijd
Hekelzang 2 08 Heldinnebrieven
tussen de Remonstranten tegen de Contra-
Remonstranten, waarbij Weeghschael van
Holland?, 1618; Gesprek tusschen een wandelaer
en den galm der hofkerke, echodicht;
Het Stockske van Oldenbamevelt; Geusevesper;
Jaargetijde van Oldenbarnevelt;
Rommelpot\ Reintje de Vos} 1627; d'Amsterdamsche
Akademie, aen alle Poeten en
Dichters, 1630; Amsterdamsche Kakastorie;
Roskam, 1631; Harpoen, 1631; Otter in 't
Bolwerk; Op Haen Kalkoen; Decretum
Horrible; Wellekomste van Huygh de
Groot\ samen 46; II. de strijd van Karel I
tegen de Puriteinen; Vondel verdedigde
het goddelijk recht der vorsten en keurde
dus de opstand der Engelsen af. Morgenwekker;
Het Rat van Avonturen; Op den
Vadermoordt; De Pinksterbloem van Schotlant\
Protecteur Weerwolf;
III. de strijd van Amsterdam tegen Willem
II: Aan de Blokhuizen van Amsterdam;
Grafschrijt op een Musch;
IV. het verbod van 't spelen van Lucifer:
Uitvaert van Orfeus; Speelstrijt van Apollo
en Pan;
V. de moord der De Witten;
VI. toestanden te Leiden: Haec libertatis
ergo; Hondeslagers. De z.g. Amerfoortse
uitgave, 1705, met aantekeningen van Geraerdt
Brandt, was gericht tegen de Prinsgezinden;
11 herdrukken! De uitgever was
Pieter van der Veer, ps. P. v. d. Goes, te
Rotterdam; hij gaf de Hekeldichten uit als
P. Brakman. Opnieuw uitgegeven door Dr.
J. Bergsma in het Pantheon.
Hekelzang, van Onno Zwier van Haren tegen
zijn wederpartijders op staat- en letterkundig
gebied, waarin hij zijn „Gepasseerd
Leven" overziet. Zie daar.
Hekkarpi, ps. van H. J. Prakke.
Heks van Haarlem, De —•, „treurspel der
onzekerheid" van Frederik van Eeden. De
heks is de visvrouw Hille Babbe, de boze
demon voor Arent van Byland, koopman te
Amsterdam, die kruit en lood levert aan de
Spanjaarden te Antwerpen; geschiedenis uit
de tijd van Frederik Hendrik.
Hektor, Enno ~ , 1820—'74, Oostfries dichter
en toneelschrijver, overgebracht in 't
Groninger dialekt: Harm op 'n bal; Harm
op Vrijersvouten; Harm op Weddermaark.
Hel, De —, een van de drie delen van Dante's
Commedia Divina, vertaald door Ten
Kate, 1876.
Hel, Twee zestiende-eeuwsche spelen van de
~ , uitgegeven door B. H. Erne, 1934.
heldendicht, zie epos. Het eerste Wilhem de
Derde van Rotgans, 1698—1700. Verhandeling
over het Heldendicht, 1781, van
Rhijnvis Feith; zie daar. Maakte van Willem
van Harens Friso alleen gewag in een
ongunstige aantekening.
Parodie van het heldendicht is de Proeve
van dichterlijke vlucht van De Schoolmeester.
heldendkhten, Bijbelse ~ , Vondel, Johannes
de Boetgezant, 1662; Petrus Rabus, De
Kruis-held, d.i. Paulus, 1681; Jan van
Hoogstraten, hetzelfde onderwerp, 1712;
Coenraet Droste, David, 1767; Dirk Smout,
Jesus Christ us, 1721; Joan de Haes, Judas,
1714, en Jonas, de Boetgezant, 1723; Laurens
Steversloot, Jona, de Profeet, 1730;
Govert Klinkhamer, De Kruisgezant, d.i.
Petrus, 1725; Arnold Hoogvliet, Abraham,
1727; F. v. Steenwijk, Gideon, 1748; F.
Duym, Jacob; Jan Maan, Daniel, 1753;
W. H. Sels, Salomon.
Helden Godes, De ~ , de derde bundel emblemata
van Vondel, gedichten bij 38 afbeeldingen
van personen uit het O.T. en de
Aprokriefen, 1620. De prenten zijn van
Johan Sadeler naar Crispijn van den
Broeck; de gedichten staan onder invloed
van Du Bartas.
heldensagen verhalen de grootste daden van
een held; zie sage. Bij de Germanen voor
alles Siegfried en Diederik. Verder Frankische,
Karelsagen. Diederik v. Bern is hef
middelpunt van de overleveringen, die op
de Volksverhuizing betrekking hebben (de
Bourgondiers, Goten, Hunnen onder Attila).
Van de Noordzeekust is waarschijnlijk
de Goedroensage afkomstig. Karel de
Grote is de erote koning van het gevestigde
Frankische Rijk. In onze eigen letteren
geen oorspronkelijke heldensagen; alleen
vertalingen en navolgingen.
Helderenberg, Gery ~ , zie Hubert Buyk.
Helding, Lucas ~ , zie huispoeet.
Heldinnebrieven, Ovidius' ~ , de vertaling
in proza van de Hero'ides door Vondel, ter
voorbereiding van zijn Brieven der Heilige
Maeghden, 1641. Pas uitgegeven in 1716
door David van Hoogstraten. Het zijn brieven
van beroemde vrouwen der Oudheid
aan haar man of beminde: Penelope aan
Ulysses; Phyllis, prinses in Thracie, aan
Demophoon, zoon van Theseus; Brisei's aan
Achilles; Phaedra aan Hippolytus; Sappho
aan Phaon, enz. Zie heroides.
In rijm werden de Minnebrieven der vorsten
en vorstinnen van Ovidius en van Aulus
Sabinus overgezet door Mr. Jonas Cabeljau,
1657. Dit was ook al geschied op rederijkerswijze
door Cornelis van Ghistele,
1553: Der Griecxser Princerssen clachtige
Sentbrieven; dit werk beleefde 10 drukken.
Twaalf van de Treurbrieven der blakende
vorstinnen beantwoord met de hulp van
Christoffel Pierson; zie daar.
Een Nederlandse navolging is Jacoba van
Beieren aan Frank van Borselen door E.
Bekker. Zie ook Pieter van Schelle.
Heldring 209 Hellinga
Heldring, Otto Gerhard ~ , 1804—76, predikant
te Hemmen 1827—'67, waar hij
zich wijdde aan zijn stichtingen van liefdadigheid.
Man van 't Reveil. Daarnaast
schreef hij o.a. W andelingen ter opsporing
van Bataafsche en Romeinsche Oudheden,
1838, '48; ook was hij redacteur v. d. Geldersche
Volksalmanak. Proefschrift over
hem van A. v. d. Hoeven, 1942.
Helena van Constantinopel, De Verduldighe
~ , novelle gedrukt als volksboek sedert
de l6e eeuw. Helena trouwt met de
koning van Engeland, moet 27 jaar in ellende
rondzwerven en komt weer tot ere.
Helena, De Ontschaakte ~, „behelzende
de wonderlijke avonturen, die een voorname
juffer van Amsterdam overgekomen
zijn," 1768.
Hel en Hemel, „Poetische Vertooningen van
de Spaansze en Fransze Oorlogen, eindigende
met het huwelijk van Lodewijk XIV met
Maria Tereza", door Jan Zoet. Personen
zijn Pluto, Staatzugt, Eigenbaat, Geweld,
Moord enz.
Heliand (Heiland) Oudsaksische berijming
van het Nieuwe Testament, in stafrijm; 9e
eeuws.
Helias, „ridder van aventueren, genaemd den
ridder met de Zwaen", volksboek, 15e
eeuw. Zie ook Elius. Het volksboek naverteld
door Jon. Vorrink. De inhoud is, dat
Oriant, koning van Lillefort (Rijsel), bij
zijn vrouw Beatrijs 7 kinderen krijgt, zes
zonen en een dochter; een boze vrouw legt
er 7 hondjes voor in de plaats; de kinderen
moeten worden omgebracht; Helias, een
kluizenaar, redt ze. Een van de kinderen
heet nu Helias; hij brengt later alles aan
het licht.
Het 2e deel der overlevering speelt te Nijmegen
op de Rijksdag van keizer Otto I.
Daar wordt een hertogin van Bouillon vals
beschuldigd. Helias, getrokken door een
zwaan in een bootje, komt te rechter tijd
en treedt als haar kampvechter op. Hij
trouwt met de dochter der hertogin en
wordt de grootvader van Godfried van
Bouillon. Zo stammen de hertogen van Brabant
af van wonderlijke, goddelijke helden.
Nog in 1763 verscheen het volksboek bij
Kannewet te Amsterdam, met een kerkelijke
approbatie van 1547.
Helicon, bergtop in Beotie in Griekenland,
ten N. van Corinthe, bij de Ouden verheerlijkt
als de woonplaats der Muzen, de
Zangberg. Men zag er de Hippokrene, d.i.
de Hengstebron.
Helicon, De Moderne —, van A. Fokke Simonsz.,
maakte voorgoed een einde aan
het misbruik van de namen uit de Gr.
godenwereld; 1802. In dit boertige werk
bezdekt de schrijver de Helicon in een
droom; de Helicon is een magazijn van
poezie van de koopman Mr. Phoebus Apollo.
De sentimentelen worden bespot. Deze
droom voorgelezen in en opgedragen aan
„Felix Mentis".
Helicon, De Nederduytsche ~ , zie N.
Helicon, Post van den ~, zie Kinker.
Helicon, De Redenrijcke Rhijnsche ~ , de
stukken van de dichtwedstrijd, 1616 uitgeschreven
door De Patientiebloem te Leiderdorp.
Helikon, ts. voor poezie, opgericht 1931.
Onder redactie van A. A. M. Stols, daarna
van Jo Landheer; later van Ed. Hoornik.
In elk nummer van de latere jaargangen
slechts verzen van een dichter.
Heliodorus, een Phoenicier, ± 300 na Chr.,
schrijver van een Gr. roman Aethiopica,
of Theagenes en Chariclea. Deze roman
werd in 1549 vertaald door Jacques Amyot,
zie daar. In 1610 volgde een Ned. vertaling
van het werk van Amyot door C. K.,
d.i. Charles Quina. Theagenes was een
voorname Thessalier; Chariclea een Aethiopische
prinses.
Hellas = Griekenland. Hellas is ook de titel
van de tweede afdeling der Geestelijke
Voorouders van Allard Pierson. Het daarop
volgend deel Hellenism e, de invloed en
betekenis van de latere Griekse beschaving
van Athene, Alexandria, Antiochie en Pergamum,
de invloed ook van de Grieken op
de beschaving van Rome, bleef door Piersons
dood onafgewerkt; Prof. K. Kuiper
voltooide dit deel en prof. D. Hesseling
voegde er Byzantium aan toe.
Hellemans, Eleonora ~ , geb. 1596, in 1627
de tweede vrouw van P. C. Hooft, de gastvrouw
van de Muiderkring. Aan haar was
Hoofts gedicht:
Leonor, mijn lieve licht,
Voor uw oogh de zonne zwight
Met haer blonde straelen,
Die gansch niet, in myn gezicht,
Bij zijn gloory haelen.
Zij was de weduwe van Jan Baptist Bartolotti
van den Heuvel, bij wie zij twee
dochters had van 14 en 3 jaar. Zij was uit
Antwerpen en woonde als weduwe te Zevenbergen.
Maakte eerst bezwaar, omdat
Hooft tot geen kerk behoorde, doch ten
slotte zegende Ds. Adriaen Smout het huwelijk
in. Daaruit werden een zoon en een
dochter geboren.
Hellenisme, zie Hellas.
Hellevaart van dokter Faustus, De —•, zie
Faust.
Hellinga, W. G. ~ , geb. te Haarlem 1908,
sedert 1946 hoogleraar te Amsterdam, gar"
in 1941 uit: Het Hart op de tong, 101
brieven van Nederlanders: Maurits, Frederik
Hendrik, Corn, de Witt enz. In dit
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 14
Hellwald 210 Hemert
jaar ook Ben scboon Liedekens Boeck, d.i.
een nieuwe uitgave van het beroemde Anttoerpse
liedboee, zie daar. Van 1944 is de
uitgave Van den Vos Reynaerde.
Hellwald, Ferdinand von .-., 1843-'84, uit
Wenen, secretaris v. d. Maltheser ridderorde
te Rome, 1874. Hij ontdekte in de
bibliotheek te Wenen de lle Partie van
Jacob van Maerlants Spiegbel Historiael,
die hij mee uitgaf, 1873. Hij schreef Gesch.
des bolliindiscben Theaters, 1874. Zijn
Gesch. der niederliindiscben Litteratur werd
1887 uitgegeven door Frau Lina Schneider.
Helman, Albert .-., ps. van Lou Lichtveld,
geb. 1903 te Paramaribo, prozaschrijver en
componist. Met Albert Kuyle reisbeschrijvingen:
Van Pij en Burnous, 1927. ZuidZuid-
West, herinneringen aan zijn geboorteland,
1926. In De Dolle Dictator, 1935,
en Aansluiting gemist, 1936, verzet tegen
de wereld van het groot-kapitaal. Een historisch
toneelstuk: Overwintering, 1931.
In 1939 Het Vergeten Gezicht, roman over
Mexico, over een vrouw, die uit liefde voor
haar overleden man tracht zijn leven voort
te zetten. Onder eigen naarn: Het Sesam
der kunst, 1942.
Hij kwam in 1922 aan de jU~1asbode en
daarna aan De Telegraaf; was ook redacteur
van De Gemeenschap. Met loris Ivens
maakte hij de eerste Ned. geluidsfilm.
Tot de verzetspoezie behoort zijn Diepzeeduiker,
een bundel verzen. In 1946 als
reis-redacteur van Het Vrije Volk naar
West-Indie. In 1947 verscheen Omnibus,
50 verhalen. Over hem een studie van
M. Nord, 1949. Van 1949 tot '50 was hij
min. v. onderwijs in Suriname.
Helmers, Jan Frederik .-., 1767-1813, de
vrijheidsdichter, lofdichter van De Drukkunst,
van Socrates, 1790. Hij was metselaar
en makelaar te Amsterdam; trad als
dichter op met uitingen tegen de "sentimenteele
wartaal", en v66r verlichting en
verdraagzaamheid. 20 vereerde hij Sokrates
om zijn deugd, om zijn dood voor de waarheid.
Het stuk was in de geest van Germanicus
van Lucretia Wilhelmina van Merken,
die hij ook prees in een rede in het
genootschap Concordia et Libertate, 1792.
Reeds in zijn Socrates vertoont de dichter
zich in zijn vurig verlangen, om het Ne~
derlandse volk te verheffen tot zijn oude
roem en grootheid. Dit zelfde streven in
Nederland in 1672 ell 1678 van 1793.
Daarnaast de gedachte, dat "heel 't aardsch
geslacht" een huisgezin is, in Het lf7ereldburgerschap,
1805. Van 1795 Lijkzang op
het graf van Nederland; van 1799 zijn Vaderlandsche
Lierzang; van 1804 De Drukkunst,
in naam der Verlichting. Aldoor is
Helmers vervuld van droefheid over het lot
van het vaderland. Dit blijkt ook weer uit
zijn gedicht op Amsterdam en uit zijn oproep
Aan de Vaderlandscbe Dicbters: de
dichters hebben tot taak het volk weer op
te voeren. Dit deed hij zelf vooral in zijn
voornaamste werk De Hollandscbe Natie,
1812. Zie daar.
Reeds in de aanhef van De Wereldburger
had hij geklaagd over Neerlands droevig
lot:
Onze onafhankelijkheid is slechts een
[waterbel,
Het Vaderland een naam, de vriiheids-
[Iiefde een spel.
Met Loots en Uylenbroek gaf hij het ts.
De Amsterdamsche Nationals Scboutoburg
uit ter bevordering van het tonee1. Lc[zang
op Helmers, geplaatst achter de verzamelde
werken, van M. C. v. Hall. Aldaar ook de
lojrede van H. H. Klijn en de zangen, gewijd
aan Helmers, van B. Klijn Bzn. Deze
zangen met muziek van ]. W. Wilms uitgevoerd
in Felix Meritis, 25 Nov. 1814.
Zijn Nagelaten Gedichten uitgegeven door
M. C. v. Hall, C. Loots en H. H. Klijn,
1815.
Heloise, ps. van Mimi Hamminck Schepel
als de uitgeefster van de eerste Bloemlezing
uit Multatuli.
Helpt nu u selfs, schimpdicht op de Tiende
Penning; zie daar.
Helpt den herder, die voor u strijdt,
Of helpt den wolf, die u verbijt,
Weest niet meer neutralisten!
Vernielt den tyran, 't is meer dan tijt,
Met al sijn tyrannisten.
Helten, Dr. W. L. van .-., geb. te HedeI
1849; 1882 hoogleraar in 't Ned. te Groningen;
t 1917. Mnl. Versbouw en Spraal:
kunst, 1884 en '86. Hij gaf de nalatenschap
van Bogaers en de Rejereinen van Anna
Bijns uit, 1876; bezorgde een uitgave van
den Vos Reynaerde, 1887; opgedragen aan
M. de Vries.
Helu, zie Heelu.
Helvetius van den Bergh, P. Th. -.-, zie B.
Helwerd, Heleu/yret in de levensbeschrijving
van Liudger, bij Rottum in de gemeente
Kantens, de plaats waar Liudger de blinde
Bernlef vond, de zanger der oude heldenliederen.
Hemeldonck, Emiel van .-., 1897, Vlaams
regionalistisch romanschrijver. Zijn proza
is zeer verzorgd,
Hemelsche Berg, De ""-', landgoed onder
Oosterbeek bij de Westerbouwing, eigendom
van C. P. E. Robide van der Aa,
1830-'41; van 1847-'85 van Kneppelhout.
Nu bezit van de gemeente Renkum.
Hemerken, Thomas .-. 7 zie Thomas a
Kempis,
Hemert, Paulus van -.-, 1756-1825, prediHemkes
211 Herckmans
kant te Wijk-bij-Duurstede; legde zijn ambt
neer, toen hij van onrechtzinnigheid aangeklaagd
werd; 1790 hoogleraar bij de Remonstranten
te Amsterdam, de grote voorvechter
van de Kantiaanse wijsbegeerte; in
zijn laatste jaren secretaris v. d. Mij. v.
Weldadigheid. Behalve zijn wijsgerige werken
schreef hij 10 delen Lektuur bij de outbijt-
en theetajel, 1804—'8; voorstander
der Verlichting. Van 1804 is zijn Redevoering
over het Verhevene.
Hemkes, F. L. ~ , 1854—'87, uit Noordwijk,
f te Jagersfontein. Dichter van maar een
bundeltje, XL Gedichten, 1882. Daarin '/
Geuzenvendel op de Thuismarsch en Het
Kindeke van den Dood, geprezen door
Kloos. Leraar in het Engels.
Hemsterhuis, Francois ~ , 1722—'90, de
nieuwe man op 't gebied der klassieke
talen, vereerder van het Grieks; schreef in
het Frans, om zoveel mogelijk lezers te bereiken.
Hij was Commies van Staat in Den
Haag. De grote beoefenaar der Gr. wijsbegeerte,
vooral van de Socratische; geestverwant
van Rousseau; geeerd door Herder,
Goethe, A. W. Schlegel en Sophie de la
Roche. P. H. Tydeman schreef 1834 een
Lofrede op deze geniale wijsgeer, „de Hollandse
Plato".
Ofschoon hij al zijn werk in het F. schreef,
oefende hij ook op de Ned. letteren grote
invloed, omdat hij een helder begrip gaf
van de klassieke dichters en schrijvers en
hun opvattingen; hij werkte aldus hier op
dezelfde wijze als Lessing in Duitsland.
Over hem het proefschrift van Dr. Brummel.
Hendrickx, August ~ , 1846—1910, Vlaams
schrijver van blijspelen met uitbeelding van
het volksleven.
Hendrickx, P. J. N. ~ , 1822—'79, adj.-
archivaris te Antwerpen, schreef zijn drama
Laatste Dag der eerste Wereld in verzen,
1847.
Hendrik de Grote, d.i. koning Hendrik IV
van Frankrijk, wiens leven beschreven werd
door Hooft, 1626. Voltaire dichtte op hem
zijn Henriade; zie daar; een groot epos,
1753 vertaald door Sybrand Feitama als
Hendrik de Groote, onder de zinspreuk
„Studio fovetur ingenium" (Door ijver
wordt de lust geprikkeld), met op het
titelblad:
't Verstand door kunst ter Deugd
[geleid,
Vind lust en rust in werkzaamheid.
Hendrik-de Vriesprijs, zie De Vries.
Hengel, Elisabeth van ~ , zie W. v. Ulsen.
Hennebo, Robert ~ , 1685—1737, geb. te
Leiden, liep weg en ging in dienst, kroop
na de Slag bij Oudenaarde onder de gekwetsten
en doden vandaan; cadet bij de
garde in Den Haag; verkwistte, meerderjarig
geworden, zijn erfdeel van f 40.000,
zette een „vaantje", d.i. een kroeg op in
Den Haag; werd toneelspeler en romanvertaler;
trok 1716 naar Amsterdam en
verdiende 1720 een kapitaal in actien;
kocht er een buitenplaats voor bij Gouda
en doopte die Actiehoven; 1728 makelaar
te Amsterdam. Begraven met pracht en
praal in de Nieuwe Kerk.
Burlesk dichter: Lof der Jenever, 1723;
ook een Parodie op het Treurspel Polyxena.
Le Francq van B'erkhey noemde hem
de Jeneverkoning. Doch voor IJsbrand
Vincent Jr. dichtte hij een boertige „Bruiloftsvertooning"
in de vorm van een Proces
Crimineel.
Hennert-de Timmerman, P. J. ~ , zie T.
Henriade, het grote gedicht van Voltaire
over koning Hendrik IV van Frankrijk;
vertaald door Klinkhamer, 1744; door
Feitama 1753; door Barbaz 1819. Geprezen
als een volmaakt dichtwerk door Betje
Wolff. Zie Hendrik de Grote.
Henric van Alkmaer, zie Reinaert de Vos.
Henrik de Grote, zie Hendrik.
Hensen, Herwig ~ , pseud, van Flor. Mielants,
geboren te Antwerpen in 1917, leraar
in de wiskunde te Antwerpen. Onderging
de invloed van Karel van de Woestijne,
Rilke, Stefan George en Nietzsche. Zeer
vruchtbaar dichter. De oprechtheid van zijn
biecht is enig in de Vlaamse letterkunde.
Geeft in zijn gedichten uiting aan zijn innerlijk
leven. Verwierf de Pol de Montprijs
voor zijn gedichten en in 1942 de
driejaarlijkse Staatsprijs van 20000 francs.
heraut, letterlijk = legerleider; de man, die
bij openbare plechtigheden de afkondigingen
verricht; gezant met belangrijke tijdingen.
Hij was in de M.E. de ceremoniemeester
van het Hof en moest alle wapens
kennen. Vandaar Heraldiek. De herauten
werden ook vaak de wapendichters, omdat
zij een gedicht maakten op het wapen van
hun heer; de menestrelen der l4e eeuw,
die de roem van hun meester bezongen bij
zijn leven en bij zijn dood. Dan heten ze
vaak hirauden.
Herckenrath, Adolf ~, geboren te Aalst in
1879. Schreef dromerige, melancholische,
zeer verzorgde gedichten.
Herckmans, Elias ~ , 1596—1644, zeeman,
schrijver van het rederijkersstuk Slack van
Vlaenderen, 1624, ter verheerlijking van
Prins Maurits; een historisch kijkspel. Met
komische tonelen afgewisseld. In 1631
dichtte hij de Sweedsche zeegtrompet; in
1635 Lof der kael-koppen. Zijn hoofdwerk
is Der Zeevaert Lof, 1634, in 6 boeken.
In 1635 ging hij naar Brazilie, waar hij
deelnam aan verschillende tochten, o.a. als
Hercules 2
bevelhebber naar Chili, 1643. Hij f op het
Recif.
Nicolaes Witsen nam verzen van zijn Lof
der Zeevaert op in zijn Aloude en hedendaegsche
Scheepsbouiv en bestier van 1671;
hoe het op de schepen toegaat, met aan het
slot de landing in Den Helder, en dan:
De Voer-man Paert en Wagen ment
Tot Beverwijk of Purmerent,
Van daer te schuit, te water, bly
Tot over 't scheep-rijk swalpent Y,
Belant men aen het Veen-moeras,
Dat over'al om 's werelts as
Met zoo veel macht van kielen zweeft,
Daer in de kracht van Holland leeft.
Hercules, zie Herkules.
Herder, Johan Gottfried ~ , 1744—1803,
die wees op Homerus en Shakespeare als
de grote voorbeelden; leerde aan Europa
de waarde van de volksliederen kennen,
die hij van vele volken verzamelde als
predikant te Riga; kwam 1770 in Straatsburg
in aanraking met Goethe, op wic
hij grote invloed oefende; sinds 1776 in
Weimar; geniaal criticus; Stimmen dei
Volker, 1778. Van Nederland was er geen
enkel lied bij!
Herder, die de bijbel beschouwde als een
dichtwerk, oefende grote invloed op Van
der Palm door zijn gesprekken Vom Geist
der Ebraischen Poesie, 1782, die weer ingegeven
waren door Lowth, een E. bisschop,
1753.
Herderschee, Dr. Joh. Hooykaas —, 1822—
'86, predikant te Nijmegen, voorman der
ethisch-moderne richting, wegens onrechtzinnigheid
berispt en geschorst, maar door
het hoger bestuur vrijgesproken. Onder zijn
talrijke werken Nam en en Spreekwijzen aan
den Bijbel ontleend.
herdersdicht, bucolische poezie, idealiseert
het leven op het land; verheerlijkt trouwe
en reine liefde van eenvoudige, onbedorven
buitenlieden. Als voorbeeld golden de
Eclogae van Vergilius; zeer veel vertaald
en nagevolgd. Ook geparodieerd; zie Ulius.
Zie ook idylle. In zijn verhandeling over
het herdersdicht noemt Wellekens Granida
van Hooft, Aspasia van Cats, Daphne van
Mr. Johan Beets, Diana en andere toneelstukken
van Krul, De Leeuwendalers van
Vondel, de 13 Heilige Herderszangen van
Arnold Moonen; 1715.
Onder de vertalingen roemt W. Vondels
Landgedichten van Virgilius; Den Trouwen
Batavier van Rodenburg naar Guarini; De
Getrouwe Herderin van S. Ingen, 1658,
naar Contarini; Amintas van Tasso door
C. Hoofman (en door Wellekens zelf); De
Buitenspoorige Herder van H. Angelkot,
naar T. Corneille. Aan het slot komt hij
2 Heringa
op de visserszangen, die hij in de Ned.
letteren inleidt. Sedert 1690 herleefde de
bucolische poezie in Italie. In de schilderkunst
was Antoine Watteau uit Valenciennes
er de hoofdman van: elegante, galante
gezelschappen in de landelijke omgeving
van buitenplaatsen. De eclogae van Virgilius
werden het voorbeeld. Bij ons
Broekhuizen, Pluimer, Kath. Lescailje,
Willem Mylius, doch bovenal Wellekens;
zie daar. Verder Vlaming, Schermer, Kath.
de With, Pieter Visscher, Droste, Gerardus
Kempher, J. van Hoogstraten, E. Greenwood,
Zeeus, Korn. Boon, Langendijk. Een
met goud bekroonde Verhandeling over het
Herdersdicht van Kantelaar verscheen 1813.
herdersroman, begon met de Arcadia van
Sannazaro in Italie, 1504. In 1542 gevolgd
door Diana van Montemayor in Spanje;
van hier uit ging. hij over de wereld. In
1559 vertaalde Amyot Daphnis en Chloe
uit het Gr. van Longus in het F. In 1590
werd de E. Arcadia van Philips Sidney
gedrukt. 't Allerbekendst werd As tree van
Honore d'Urfe, de grote F. roman, 1610
—'25, met 33 ingevoegde verhalen. Bij
ons alleen vertalingen en Arcadia's; zie
daar.
herdersspel, zie pastorale.
Herderszangen, van Virgilius, door Vondel
vertaald, in proza 1646; in dicht 1660.
herdichten = het omwerken van een wereldlijk
tot een geestelijk lied; 15e eeuw.
Heremans, J. F. J. ~ , 1825—'84, uit Antwerpen,
1854 hoogleraar te Gent, strijder
voor de Vlaamse zaak. Verweet in het
Nederduitsch Tijdschrift van 1863 Gezelle
bekrompen provincialisme en eentonigheid.
Was redacteur van Het Ned. Museum,
1874—'93. Hij bracht de liberale beginselen
aan de Gentse hogeschool. Hij verdedigde
de invoering van een spelling voor
N. en Z. Nederland bij de opzet van het
grote Woordenboek in 1864.
Heren, de Passie ons liefs ~ , geestelijk gedicht
der 15e eeuw; zie Jezus.
Heren, Vanden levene ons —, in rijm ghemaect,
zie Jezus. Uitgegeven door P. J.
Vermeulen, 1843 en door W. H. Beuken,
1929.
Heren Verrijsenis, Des —, bijbels drama,
gespeeld door „de deken van Oudenburch
ende andre zijne medeghesellen" op de
markt, 1433. (Oudenburch, in W. Vlaanderen,
tussen Brugge en Oostende.)
Heren wonden, Van ons —, een van de
lyrische strofische gedichten van Maerlant.
Heren Wrake, Van ons ~ , M.E. legende
over de val van Jeruzalem. Vergelijk Wrake
van Jerusalem.
Heringa, Hidde ~ , geb. 1921 te Soest.
Prozaschrijver.
Herkaauwer 2
Herkaauwer, De ~ , tijdschrift van Kinker
van 1815—'17; orgaan der bezadigde Verlichting;
nakomer v. d. Spectatoriale Geschriften
in de geest van Voltaire.
Herkules, volgens de Gr. overlevering de
zoon van Zeus en Alkmene, de grote held
beroemd om zijn twaalf wonderlijke daden.
Het treurspel van Sophokles Herkules in
Trachin door Vondel „verduitscht" in
1668; opgedragen aan Jacob Hinlopen Vermaes,
„out bewintheere der Groenlantsche
Maetschappije". Het treurspel behandelt de
ondergang van Herkules in Thracie, doordien
hij zich wikkelde in een kleed met
vergiftig bloed bestreken.
Hermans, Dr. C. R. ~ , 1805—'69, rector te
Den Bosch, Gesch. der Rederijkers in N.
Brabant, uitgegeven door 't Prov. Genootschap,
1867. In de Bijlagen o.a. opgenomen
het Spel van den Sacramente en de Cluyte
van den Patroon van den Alven.
Hermans, Godfried ~ , pseud, van Lodewijk
Dosfel.
Hermans, L. M. ~ , geb. 1861 te Amsterdam,
kellner, spreker en schrijver van de
S.D. Bond, ± 1888; in de Roode Duivel
fel tegen de jonge S.D.A.P., 1894; trad
tot deze partij toe 1898; lid der He Kamer
1918; daarna van de Ie Kamer tot 1937.
Schreef Boterbloempjes of liederen op het
gebied van kolonisatie, onder ps. Jantje
Paradijs Corneliszoon, aanval op Frederik
van Eeden's „Walden" en parodie van diens
Grassprietjes. Sociaal-democraat geworden,
schreef hij In Abrahams Schoot, „koalitiegedichten
uit het politieke Kanaan", met
110 afbeeldingen van Albert Hahn; satire
tegen Dr. Kuyper.
Hermans, Ward —, geb. 1897 te Turnhout,
lid der Kamer, een der bekendste Dinasoleiders;
dichter, journalist.
Hermans, W. F. —, schrijver van gedichten,
essays, novellen en romans. Bekroond door
de gemeente Amsterdam, waar hij in 1921
geboren werd. Redacteur van Criterium.
Hermingard van de Eikenterpen, roman van
Drost; grotendeels herdrukt in De Beweging
van 1907—'8. Het is de bekering van
een jonge Germaanse vrouw tot het Christendom
in de 4e eeuw, op de Veluwe. De
roman meer onder invloed van Chateaubriand
dan van Scott. Opgenomen in de
Bibl. der Ned. Letter en, 1939-
Hero, priesteres te Sestos aan de Hellespont,
beminde van Leander te Abydos aan de
overzijde, die elke nacht overzwom, geleid
door het licht van haar fakkel. Totdat het
licht gedoofd werd en hij verdronk. Verhaal
bij Ovidius in de Heldinnenbrieven,
door Vondel vertaald; bezongen in Het
war en twee koninxkinderen\ ook verteld
door Potter in Der Minnen Loep.
Hertog
heroides = heldinnenbrieven, in dichtvorm,
toegeschreven aan een heldin der Oudheid.
Bv. die van Ovidius, door Van Ghistek en
later weer door Vondel vertaald, 1641. Zo
dichtte Betje Wolff: Jacoba aan Frank van
Borselen, 111r3. Zie ook de Vaderlandsche
Brieven van Jan Nomsz. en de Rijmbrieven
van Van Merken. Vondel vertaalde die van
Ovidius ter voorbereiding in 1642 van zijn
Brieven der Heilige Maeghden, Martelaressen.
Zie Heldinnenbrieven.
heroische roman, 1° in de l6e eeuw de
Amadis- en Palmerijn-romans; zie daar; 2°
de hoofs-galante romans, die er uit voortkwamen,
met de lotgevallen van een vorst
of grote held, met talloze avonturen, vol
vrouwendienst op hoofse toon in overladen
stijl; kwamen op in de F. salons der 17e
eeuw; ook in Nederland in de mode. Jn
1723 werd Ibrahim van Madame de Scudery
voor de tweede maal vertaald; nog in
1743 verscheen een herdruk in 6 delen van
Cleopatra. Zie Baltus Boekholt.
Heron, Pieter Johannes ~ , 1778—1803, uit
Middelburg, stierf reeds als student in de
rechten. Medewerker aan de Kl. Dicht.
Handschriften\ volgeling van Bellamy. Letter
kransje, 1803.
Herp, Henric van ~ , zie Spiegel der Volcomenheit.
Hij vervaardigde bovendien
honderden Latijnse preken.
Herpener, Peter de ~ , dichter van de „factie"
(zinnespel), in 1556 opgevoerd door
de Violieren te Antwerpen ter ere van het
bestand met Frankrijk in tegenwoordigheid
van koning Philips met zijn gevolg.
Herreman, Reimond ~, geb. 1896, Vlaams
lyrisch dichter, een van de mannen van
'/ Fonteintje. Het helder gelaat. Zie Closset
en Minne.
Herreweghen, Huibrecht van —, geboren
in 1920. Veelbelovend Vlaams dichter. De
Minnaar en de Vrouw.
Herscheppinge, d.z. de Metamorphosen van
Ovidius, de verhalen van de gedaanteverwisselingen
van mensen, die in een dier of
boom door de goden veranderd werden;
vertaling van Vondel, 1671, alle 15 boeken,
Vondels laatste grote werk, gedicht
op de leeftijd van 83 jaar. Opgedragen aan
Diedrik Buisero, „Raet en Sekretaris van
Vlissinge." Vondel deed een Lev en van
Ovidius Nazo in proza voorafgaan.
Op vermakelijke wijze vertaald door Nolst
Trenite; zie daar.
Hertog, Ary den ~ , geb. 1889 te 's-Gravenhage,
officier, schrijver van Drama's in
zakformaat, o.a. van Des duivels prentenboek,
blijspel; in 1941 het toneelstuk Operatie
geslaagd, herhaaldelijk opgevoerd. In
1934 de roman Vrouwen naar Jacatra\ in
1931 De nar van Jacatra\ in 1933 Willem
3
Hertog 214 Het daghet uyt den Oosten
van Oranje. In 1948 Het Wonderlijk Uur,
opgevoerd op 't Binnenhof. Schreef ook
onder ps. Richard Ellon.
Hertog, C. H. den ~, 1846—1902, van
1872—'91 hoofd van een school te Amsterdam,
taalgeleerde, schrijver van een spraakkunst,
redacteur van Noord en Zuid. Kwam
1891 in Noodlottig Determinisme op tegen
de noodlotromans van Couperus. Gaf een
studie uit over De Bronnen van Bredero,
{Gids 1885). Was ijverig werkzaam op
schoolgebied; lid v. d. Raad van Amsterdam;
1901 lid der Tweede Kamer.
Hertogenbosch, Inneming van ' s - ~ , 1629,
verheerlijkt in een lierzang van Hooft,
Hollandsche Groet en in zijn Klachte der
Princesse van Oranje. Verder in Vondels
Zegesang, door Pieter Nootmans, Z. Heyns,
S. Ampzing, Westerbaen, Hendrik van
Kannenburch, Hendrik Moor, David van
Horenbeeck, G. J. Quintijn, boekverkoper
in Den Haag.
De Eglantier en de Academie voerden spelen
op. Barlaeus schreef een L. Sendbriej
aan Princesse Amelia, door Scriverius in
Ned. verzen overgebracht; Westerbaen liet
een Antwoord van den Prince volgen.
Hertspiegel, zie Hartspieghel. Bilderdijk
bracht het leerdicht in nieuwer Nederlands
over.
Hertzog-prijs, om de 3 jaar toegekend aan
't beste werk in proza, poezie of drama
van Z. Afrika. In 1939 aan D. F. Malherbe
voor zijn bijbelse romans.
Hervet, Gentianus —, geb. 1499 bij Orleans,
leraar aan de Sorbonne, kanunnik van
Rheims, afgevaardigde naar 't Concilie van
Trente. Schreef 1561 een Send brief voor de
van het R.K. geloof afgedwaalden. De
Bijenkorf van Marnix geeft voor te zijn
een duidelijke en grondige uitlegging van
die brief, welke in 1561 en opnieuw in
1566 in 't Ned. vertaald was.
Hervorming, oefende grote invloed op de
ontwikkeling van de volkstaal door 't gebruik
van de moedertaal op 't voorbeeld
der Modeme Devotie als de taal der kerk,
met uitsluiting van het Latijn.
Herwerden, H. van ~ , 1831—1910, hoogleraar
te Utrecht, vertaalde in verzen
Antigone en Koning Oedipus van Sophokles,
1891. Zijn vertaling van de Ores tie
van Aeschylus verscheen reeds 1878.
Herxen, Dire van ~ , f 1457, een van de
voormannen der Modeme Devotie, maakte
een L. gedicht De Laude virginitatis et
castitatis (over de Lof der maagdelijkheid
en kuisheid), op de scholen gezongen. Door
de dichter vertaald:
Mi lust te loven hogelye
Die reynicheit so pure.
Rector v. h. Fraterhuis te Zwolle. Een ander
lied van hem is Och Heer der hemelert
stichter. Proefschrift over hem van Dr. J.
Knieriem.
Hese, Johannes Witte de ~ , zie W.
Hesiodus, een der oudste Gr. dichters, rt
700 v. Chr. Zijn Werken en Dagen zijn
vertaald door D. J. v. Lennep, 1823; beschrijving
van het landleven met bespiegelingen.
Hesperiden, d.i. Avonddichten, bundel van
Da Costa, 1855; idem van Roel HouwinL
Hesseling, Dr. D. C. ~ , geb. 1859 te Amsterdam,
schrijver van Het Afrikaans, gesch.
der Ned. taal in Z. Afrika, 1899, en van
Het Negerhollands der Deense Antilien,
1905. Hij was tot 1929 hoogleraar in het
Nieuw-Grieks te Leiden.
Hessels, Willem ~ , geb. 1906 te Zaamslag,
f 1949 te Grahamstad; Chr. dichter (ps.
voor H. A. Mulder); „door omstandigheden
gedwongen" sedert 1934 een Hollandse
dichter in Z. Afrika. Voelde zich er aanvankelijk
in 't geheel niet thuis:
Wanneer ik dood ben, zal men mij
[begraven
in deze rode grond, die ik niet ken,
daar lig ik als een schip in vreemde
[haven,
in een vreemd graf waar ik verbannen
[ben.
Van hem verschenen Bevrijdingen, 1931;
Winds til te, 1934; een studie over Het
Werk van Hendrika Kuyper-van Oordt,
1937. Bloemlezing uit Heiman Dullaert.
Van 1941—'46 was hij lector in de Ned.
Cultuurgeschiedenis te Pretoria. Daarvoor
werkte hij aan het Staatsvertalersburo. Nog
bij zijn leven verschenen zijn verzamelde
gedichten onder de titel Con Sordino, 1949.
Het daghet in den Oosten,
het lichtet overal,
hoe luttel weet myn liefken,
och, waer ic henen sal.
Ridderromance uit de l4e eeuw, van een
ridder, die de minnaar van een jonkvrouw
verslagen heeft in 't bos. Zij verneemt het
van hem:
Dmeysken nam haren mantel
ende si ginc enen ganc
al totter linde groene,
daer si den doode vant.
Een van de schoonste Mnl. liederen, bewaard
in het Antwerps Liedboek van
1544.
Herdicht tot een geestelijk lied:
Het daghet in den Oosten,
Die sonne scijnt over al:
hoe geerne soude ic weten
Waer mijn siel varen sal.
Zie ook Geertruid van Oosten.
Het daghet uyt den Oosten, vrijagespel beHettema
215 Heije
gonnen door Bredero; voltooid door Van
Velden of Campanus, voor 't eerst uitgegeven
door C. L. v. d. Plasse, 1638. Het
oude lied gaat aan de druk vooraf, maar
Bredero heeft er een echt spel van gemaakt
met Juffrouw Margarita en haar „staetdochters,"
met edellieden, een biechtvader,
een ratelwacht, een „heremijt", met Mieuwes
en Jan Tyngh, twee „borger-luyden"
en met een „rey van Jufferen" en een „Rey
van Nonnen". Maar evengoed gaat Margriet
„met haer nacht-mantel" naar de
linde. Doch nu wordt er een vigilie „achter
het tooneel" gezongen op de wijze van
Ps. 116.
Hettema, zie Buitenrust Hettema.
Het waren twee coninxkinderen, een van de
bekendste M.E. liederen; zie Hero.
Heuff Azn., J. A. ~ , 1843—1910, uit Avezaat
bij Tiel, ps. Huf van Buren, schrijver
van historische romans; Her tog Adolf van
Gelre, 1887. In 't Hamas, 3 historische
novellen, 1888. De Laatste der Arkels,
1885. Schreef ook het drama De Stedendwinger,
antwoord op een prijsvraag van
het „Ned. Tooneel" van 1896, om te worden
opgevoerd bij de kroningsfeesten van
1898.
Heuff was uit een deftige Tielse familie;
hij was er directeur v. d. Waterleiding.
Hij wijdde zich aan de letteren. De meeste
opgang maakte hij met Kippeveer, onder
ps. Cosinus, vermakelijk geschreven verhaal
over spiritisme en doleantie, 1888.
Eerst na zijn dood is gebleken, wie de spotter
was. Hij schreef ook een aantal blijspelen.
Een ander ps. van hem is Brandt van
Doom.
Heugten, Pater J. van —, geb. 1890 te Asten;
S.J., R.K. essayist; (Boekenschouw).
Heuiter, Pontus de ~, He uterus of De
Huyter, 1535—1602, uit Delft, geschiedschrijver
van de Bourgondische Tijd tot
1569; kanunnik te Deventer. Schreef 1581
zijn Nederduitsche Orthografie\ streefde
naar £en algemene taal naast de tongvallen,
onder invloed der Renaissance. Hij
week na de inneming van Deventer door
Prins Maurits in 1592 naar het Zuiden.
Op zijn reizen doorzocht hij veel boekerijen.
Heusden, Mevrouw van —, de naam, door
Bilderdijk gegeven aan zijn tweede vrouw.
Heusden, Het Wiel van ~ , zie W.
Heuvel, H. W. ~ , folklorist uit de Gelderse
Achterhoek, gaf 1909 zijn werk over
Volksgelooj en Volksleven uit. Zijn belangrijkste
boek in Oud-Achterhoeksch Boerenleven;
3e druk 1946.
Van 1913 is zijn studie over Elisabeth
Maria Post.
Heuvelmans, Mr. Flor. ~ , 1858—1931, als
student te Leuven redacteur van Het Pennoen,
1877—'80. Schreef Jan Blokker,
schetsen uit het studentenleven.
Heux, J. W. N. le ~ , geb. te Deventer
1880, hoogleraar aan de Kon. Mil. Academie
sedert 1910; schreef onder ps. David
Tomkins kindergedichten, padvindersliederen
en kinderboeken. Illustrator.
hexameter = versregel van 6 dactylen, waarvan
de 6e onvolledig is:
— uu — uu — uu — uu — uu — u-
Met een pentameter verbonden een distichon.
Vosmaer's vertaling van de Iliade en de
Odyssee zijn in hexameters geschreven.
Voorbeeld van distichon:
Goed is het leven en schoon, de natuur
[en de geest een verheffing,
Schijnen z'u lelijk en slecht, ziek is uw
[ziel of gewond.
(Vosmaer.)
Hexameters vindt men ook in nieuwe Ned.
poe'zie, b.v. in De Bestedeling van Jan van
Beers en in zijn Begga, 1868. Verder bij
Hofdijk: In 't harte van Java.
Hexe, sotternie, I4e eeuw. Drie vrouwen
treden op: zij weten dat „Juliane met een
oor" een heks is; zij trekken er heen en
het stuk eindigt met een gevecht.
Hey, Johannes van der —, boekverkoper te
Amsterdam, f 1840. Reeds in 1786 dichtte
hij een Eerzuil voor Neerlands Hooge Magten.
Toen Geel in 1837 zijn vertaling uitgaf
van De sentimenteele Reis van Sterne,
was hij redacteur van De Recensent en
weigerde hij een beoordeling; Geel gaf
daarop in 2 vlugschriften de briefwisseling
uit en in 1842 kwam de 2e druk.
Heije, Dr. J. P. ~ , 1809—'76, trok in 1830
uit met de Leidse jagers, 1832 dokter te
Amsterdam, zijn geboortestad. Met Drost
1832—'34 redacteur van De Vriend des
Vaderlands van de Mij. v. Weldadigheid,
met letterkundig mengelwerk. Hij schreef
er proza in en poe'zie; verder werkte hij
mee aan de Muzen. In de Vriend van
1833 verschenen zijn Hollandsche Liederen.
Potgieter vroeg hem niet om medewerking
bij de oprichting van De Gids; hun wegen
liepen uiteen. Heije stichtte 1844 de „Ver.
voor ziekenverpleging"; hij werd voorzitter
van het Nut; hij richtte in 1849 „De Toekomst"
op voor verwaarloosde kinderen,
bevorderde lichaamsoefening en volkszang;
werd 1843 secretaris van ,,Toonkunst". In
1844 gaf hij zijn eerste bundel volks- en
kinderliederen uit, waarvoor het Nut hem
huldigde met een gouden krans als de
volksopvoeder. Hij kwam op tegen drankmisbruik:
Al in de plantage, daar is er een
Heijermans 216 Heyns
kroeg. Zijn kinderliederen, het Vlaggelied,
de Zilvervloot, De Ruyter, De kabels los,
hebben jong Nederland veroverd. Onder de
kinderliederen het meest gezongen: Zie de
maan schijnt door de boomen en In een
blarnv geruite kiel. Van 1845—'60 was
Heije de redacteur v. d. Volksalmanak van
het Nut. Zijn liederen zijn op muziek gezet
door Wilh. Smits, Verhulst, Viotta en
Richard Hoi. Als lid van de Raad van Amsterdam
regelde hij in 1853 de geneeskundige
armenzorg; in 1857 werd hij niet herkozen!
Als eigenaar van 9 boerderijen in
en bij de Haarlemmermeer, vond hij ook
gelegenheid zich te beijveren voor landbouwbelangen.
Te Abbenes ligt hij begraven.
Monument.
Zijn Levensbericht werd geschreven door
J. E. v. Renesse, 1909.
Heijermans Jr., Herman ~, 1864—1924,
schrijver van twee realistische Amsterdamse
romans: Diamantstad, 1904, en Kamertjeszonde,
1897, welke verschenen onder
ps. Koos Habbema. Kon eerst geen uitgever
vinden; bij de 7e druk in 1906 sprak
de schrijver zijn „rustige minachting" uit
over het Hollandse publiek.
Heijermans werd bekend door zijn schetsen
in Het Handelsblad onder ps. Samuel
Falkland, doch bovenal door zijn toneelwerk,
dat maatschappelijke toestanden behandelt:
Ghetto, 1898; Ora et Labora, spel
van het land, 1902; Schakels, 1903; De
Opgaande Zon, spel van de middenstand;
Gluck auf! geschreven naar aanleiding van
de gruwelijke ramp in de mijn Radbod in
Westfalen, 1908; De Meid, komedie van
haat. Doch vooral door Op Hoop van
Zegen, 1900, het spel van de zee. Zie Dora
Cremer.
Tot Heijermans' laatste werk behoren twee
romans, met liefde voor het kind geschreven:
Droomkoninkje, 1924 en Vuurvlindertje,
onvoltooid gebleven. Uit zijn Berlijnse
tijd de roman Duczika, een stuk uit het
leven in de kunstenaarswereld van de grote
stad. Zijn toneelspel De Vliegende Hollander,
in 1920, werd ondanks zijn goede
eigenschappen uitgefloten.
Diamantstad en ander werk waren eerst
verschenen in Heijermans' tijdschrift De
Jonge Gids, 1897—1901. Zijn allereerste
„schets" Trinette, 1893, had hij opgedragen
aan Van Eeden.
Over hemzelf Heijermans-herinneringen
van Frans Hulleman, 1924. Zijn vrouw
schreef Met Heijermans in kernel en put,
1927. Henri Dekking en Frans Mijnssen
verzamelden een bloemlezing uit de 18
bundels Schetsen van Falkland. Bij zijn
dood bleef ondanks al zijn inspanning het
gezin in ellende achter, doch de vereerders
van de kunstenaar stichtten een fonds van
f 70.000.
Heijermans, Ida ~ , zuster van Herman, geb.
te Rotterdam 1866, onderwijzeres tot 1927,
schrijfster van kinderboeken. Ook van Onze
Jongeren in de moderne litteratuur, 1919
en 1920.
Heylige Dagen, zie Heilige Daghen.
Heyman, Johannes ~ , 1667—1737, uit Wezel,
predikant te Smyrna, 'deed een reis ter
beoefening van 't Arabisch en Perzisch, betaald
door curatoren van Leiden; werd
1710 hoogleraar in de Oosterse talen. Het
verhaal van de reis, waar ook de schepen
van Leiden, J. A. v. d. Nyenburg, aan
deelnam, werd in 1757 en '58 in 2 delen
uitgegeven.
Heyningen Bosch, M. van ~, 1773—1821,
uit Groningen, uitgever van de Prov. Gron.
Ct., Patriots dichter, schrijver van zeer
veel gebruikte schoolboekjes; zijn Kleine
Kindervriend beleefde in 1861 de 45ste
druk.
Heynisdr., Nieske ~ , trouwde in 1614 met
Jan Starter. Haar leven geschetst in de
novelle Jan Starter en zijn Wijf van Ten
Brink.
Heynken de Luyere, „die de refereynkes kan
stellen", zwervend dichter te Antwerpen,
grappenmaker, steeds in de herberg, voorgesteld
in 3 kluchten op rijm van Cornelis
Cruls, gedrukt 1582.
Opnieuw uitgegeven door Lode Baekelmans,
1920, en door C. H. A. Kruyskamp,
1950.
Heyns, Maria —', 1621—?, te Schoonhoven,
gaf 1647 uit Bloemhof der doorluchtige
voorbeelden, een verzameling van „ware,
vreemde en deftige geschiedenissen," opgedragen
aan Sybille van Griethuysen.
Heyns, Pieter ~ , 1537—'98, had te Antwerpen
een meisjesschool, hielp Antwerpen
verdedigen tegen Parma en week 1585 uit,
eerst naar Frankfort a. d. Main, dan naar
Stade in het bisdom Bremen en woonde
sedert 1592 te Haarlem. Hij was factor geweest
van Den bloeyende Wyngaerd te
Berchem (bij Antwerpen); zijn stukken
werden vertoond op het Landjuweel van
1561. Hij was een vriend van Ortelius, de
grote aardrijkskundige. Hij maakte van
diens Theatrum Orbis Terrarum met de
75 kaarten een uittreksel: Spieghel der
Wereldt, „ghesteld in rijme," 1577, en vertaalde
dit zelf in F. proza. Van 1576 is
zijn vertaling van de Reizen naar Turkije
door N. de Nicolay. Vader van Zacharias.
Heyns, Zacharias ~ , 1560—1640, uit Antwerpen,
week uit naar Nederland, 1585;
graveur en boekdrukker te Amsterdam, sedert
1606 te Zwolle. Daar gaf hij in 1607
het Const-Thoonende Juweel uit, een redeHcynsius
25 17 Hildebrand
rijkersbundel, „bij de loflijcke stadt Haerlem,
ten versoecke van „Trou moet blycken",
„in 't licht gebrachf; gaf 2elf Emblemata
uit, 1615, '16 en '25; verschillende
zinnespelen staan op zijn naam, alle strekkende
„tot Christelicke Bedenckinghe". Van
1621 tot '28 gaf hij de vertaalde Wercken
van Bartas uit. Hij schreef zijn drama's
in de vorm der oude moraliteiten; zijn uithangbord
had tot opschrift „/» de Hooft-
Deuchden" en hij schreef ook een zinnespel
van de Dry Hooftdeuchden. Von del
prees zijn „heylich Rijm," maar schoonheid,
zegt Kalff, zoekt men er te vergeefs.
In proza gaf Heyns een verzameling Indische
fabels uit: Voorbeelsels der Oude
Wyse, 1634. Hij is de stichter van de Brabantse
Kamer Het wit havendel te Amsterdam.
Heynsius, Nicolaas ~, zie Heinsius.
Heynsoon Adriaensen, zie A.
Heyst, D. F. van ~ , 1834—1910, uit Gouda,
toneelschrijver en letterkundige, van 1875
—'81 redacteur van hef* Leeskabinet.
Schreef een historisch drama, George de
Lalaing, in 5 bedrijven, met goud bekroond
door Teylers Tweede Genootschap, 1872.
Greep uit de geschiedenis van Groningen:
George is de graaf van Rennenberg, die de
stad verried in 1580.
Heyting, A. Th. A. ~ , geb. 1879 te Poerworedjo,
-letterkundige; studies over Bilderdijk,
1908, '31, '32, '40; over Willem
Kloos; Het Boek der Sonnetten, 1911; over
Groninger dichtkunst, 1915, over '/ rondeel,
1929; gaf Onze Dichters en andere
bloemlezingen uit en ook versdrama's en
ander eigen dichtwerk, veel onder ps. G.
v. Elring. Hij was in 1906 en '31 de secretaris
van het Bilderdijk-Comite. Van 1927
Hoog het glasl zie drinkliederen. "Zijn
hoofdwerk is Yggdrasil, een Germaanse
Cosmogonie in 3 delen. In 1946 verscheen
zijn berijmd Verweer tegen zijn veroordeling
door de ereraad:
Reeds lang, hoe lang al
Schuilt ge op mij te loeren,
Doch voor mijn dood
Zal ik u alien vloeren.
Hichtum, Nienke van ~ , 1860—1939, ps.
van Mw. Troelstra—Bokma de Boer als
schrijfster van kinderboeken. Afkes Tiental,
Jelle van Sipke Froukjes, 1934, Schimmels
voor de Koets, Drie van de Oude Floats,
1939; bovendien vele Sprookjesboeken.
Mijn laatste vertellingen, (1940).
Hiel, Emanuel ~ , 1834—'99, volgeling van
Prudens van Duyse; Vlaams dichter; de
ongeroepen spreker bij de onthulling van
het standbeeld van Ledeganck te Eeklo,
1897. Hij was geb. te Dendermonde, werd
1867 hoogleraar aan het Conservatorium
te Brussel; vurig Flamingant. Zijn oratoriums
Lucifer, 1865, en De Schelde, 1866,
op muziek gezet door Peter Benoit. Studie
over hem van H. Baccaert, 1909- Door de
oratoriums en liederen van Hiel werd Benoit
de grootmeester der Vlaamse muziek.
Hiels Lojlied op Gent werd op muziek
gezet door Florimond van Duyse. In Hiels
Gedichten van 1868 twaalf vertalingen van
liedjes uit Shakespeare's blijspelen en elf
Denderliedekens. Van 1870 is zijn bundel
De liefde in het leven, 61 gedichtjes.
Hieman, Francies ~ , 1522—'85, deken van
St. Barbara, Kamer van Rethorycke te
Gent, maakte gedichten op Philips II, maar
ook op de Prins van Oranje. Er is niets
van hem meer bekend.
Hierusalem Verwoest, 1620, treurspel van
Vondel; zie daar. Onder invloed van de
Juifves (Jodinnen) van Gamier, en ook
van Du Bartas en reeds van Seneca, wat de
vorm betreft. In wezen zijn de Joodse stammen
hem liever dan de Klassieke: ,Jerusalem
wijckt niet voor thien Troijens". Het
stuk opgedragen aan burgemeester C. P.
Hooft. Vondels broer Willem, 1603—'28,
maakte er een klinckert op. Het treurspel
werd gevolgd door David's Lofzangh van
Hierusalem.
Higt, E. W. ~ , 1723—1762, uit Dokkum,
rector te Alkmaar; L. en Ned. dichter. Vertaalde
Het Menschelijk Leven van Willem
van Haren in het L. Dichtgenootschapper
als zijn vriend Jan de Kruyff. Medewerker
aan De Neder lands che Spectator, 1749—
'60. Vertaalde 1746 de Redevoertng over
de Tooneelspelen van Samuel Werenfels
uit het L.; deze Werenfels was hoogleraar
in de godgeleerdheid te Bazel; hij verdedigde
het toneel als een middel om gunstige
invloed uit te oefenen. Lierzang op
Willem IV, 1747.
Hilarides, Johannes ~ , ± 1648—1726, uit
Leeuwarden, conrector en boekverkoper te
Dokkum, 1699 te Bolsward rector. Vertaalde
Nepos en Phaedrus; schreef over Ned.
taal en spelling. Had op zijn uithangbord
aan de ene kant de Bijbel, aan de andere
zij vijf speelkaarten.
Hilda Ram, ps. van Mathilda Ramboux.
Hilda van Suylenburg, feministische roman
van Mw. Cecile Goekoop—de Jong van
Beek en Donk, verscheen 1898 ter gelegenheid
van de tentoonstelling van vrouwenarbeid;
6 drukken in een jaar.
Hildebrand, huiswaarts rijdend en in gevecht
met zijn eigen zoon, die hem onbekend
is:
In drie en dertich jaren
Vrouw Goedele ic niet en sach.
Hildebrand, vazal van Diederik van Bern,
beroemd uit de D. heldensagen, onderwerp
Hildebrand 2
van een ridderromance der 15e eeuw, vertaald
uit het Duits, opgenomen in het
Antwerps Liedboek. Opnieuw de hoofdpersoon
van een Bly-einde-spel van Voskuyl,
1639. Ook over hem een volkslied.
Dit Hildebrandslied werd omgewerkt tot
een Geuzenlied ter bespotting van Alva:
Een Oorloff-lied van Duckdalve, „op de
wyse Van den ouden Hillebrant":
Ick wil te land uit rijden
Sprac daer den ouden Gijs,
Wie sal my nu ten tijden
Die paden maken wijs?
Hildebrand, ps. van Nicolaas Beets als schrijver
van de Camera Obscura, 1839; 46ste
druk 1946. In 1887 schreef hij Na V iff tig
Jaar, „noodige en overbodige opheldering
van de Camera", binnen 4 weken uitverkocht.
Hierin verklaart hij, zelf niet te
weten, waarom hij de naam Hildebrand
heeft aangenomen.
Hildebrand leverde voor De Nederlanden
de schetsen; de Veerschipper, de Barbier,
het Noordbrabantsche Meisje en de himburgsche
Voerman\ verder de Peueraar, de
Markensche Visscher, de Huurkoetsier, de
Schippersknecht; ten slotte De Jager en de
Polsdrager, 1841—'42; opgenomen in de
Camera 1851.
Hildegaertsberch, Willem van —, „spreker"
van groot talent uit de l4e eeuw, van
wiens werk veel overgebleven is; geb. ±
1350, trad op voor 1375, leefde nog in
1408. Hij sprak aan 't grafelijk hof, 1382,
en voor andere hoge heren. In zijn werk
vindt men stichtelijke stukken, fabels, boerden,
historische gedichten. Latijn kende hij
niet, maar Boendale kende hij des te beter.
Const is die alrehoochste schat
Die men ter werelt ye besat,
Zo had Boendale ook betoogd in zijn
hoofdstuk: Hoe dichters dichten sullen.
Willem voegt er aan toe:
. . gherechte dichters zeede
Dat is, die waerheit bringhen voert.
Maar hij zelf komt niet verder dan zachte
ironie, zo als in het hekeldicht Van Mer,
d.i. over het woordje „maar".
Onder zijn gedichten: V and en Sacrament e
van Aemsterdam, het verhaal van het vinden
van de ouwel en van de mirakelen.
Over de vrouwen is Willem het meer met
Maerlant eens dan met Boendale; een van
zijn stukken heet Wat een reyn wijff waerdich
is.
Allegorische personen treden bij hem op:
Rede, Trouw, Gerechtigheid. Overal wekt
hij op tot een goed leven, om zalig te sterven.
Met „wychelinge" (tovenarij) moet
men zich niet afgeven. En men moet niet
letten op wat de priesters doen, maar wat
Hippokreen-ontzwaveling
zij leren: ook uit een slechte mand kan
men goed zaad strooien.
Tot zijn beste werk behoort de sproke van
Sinte Gheertruden min\ ook zijn boerden
zijn levendig verteld.
In zijn gedicht „Hoe d'ierste partien in
Hollant quamen" koos hij partij voor
„Hertoghe Willem" en tegen „des keysers
wijf van Romen"; het is het verhaal van 't
begin der Hoekse en Kabeljauwse Twisten.
Willems werken zijn uitgegeven door Bisschop
en Verwijs, 1870.
Hille-Gaerth£, C. M. van ~ , geb. te Zwolle
1881, schrijfster van romans: Achtergrond,
De Heg, en boeken voor jongelui. Onder
't Stroodak, Aan de zonzij, Floats, waarop
Gij staat, Verstopte Huuske e.a.
Hillebrant, Van den ouden ~ , zie Hildebrand.
Antwerps Liedboek.
Hiilegonda Buisman, 1814, roman van Adriaan
Loosjes; zie daar.
Hilman, Johannes ~ , 1802—'81, koopman,
later rentenier te Amsterdam, toneeldichter:
Genoveva, 1835; Willem I, 1848; Karel
de Stoute, 1861. Hij was de man, die
de herbouw v. d. Stadsschouwburg in 1873
tot stand bracht. In 1843 had hij De Spectator
gesticht; zie daar. Hij bleef voorstander
van het F. klassieke toneel, tegenstander
van de Romantiek van Victor Hugo.
Zijn Demetrius, Keizer van Rusland, 1838,
werd 1844 gespeeld op de Amsterdamse
Schouwburg.
Maar ook zijn stukken brachten niet de
nodige toneelhervorming; zie Schimmel,
Potgieter en J. N. v. Hall.
Hinlopen, Mr. Jan ~, 1759—1808, uit
Utrecht, 1782 lid der vroedschap, 1783
sekretaris van het Gerecht; lid van de
kring van Bellamy, J. P. Kleyn, Ockerse,
Carp; 1795 ambteloos. Lid en voorzitter
van de Tweede Klasse van het Instituut.
Werkte mee aan de Poetische Spectator en
aan de Proeven van Bellamy, later aan
Mnemosyne; dichtte drie van de Evangelische
Gezangen. Hij was de grote vriend
van Bellamy; zie Dichteralbum. Aan Goethe
wijdde hij een lierzang. Hij werd lid v.
d. Raad van State onder koning Lodewijk.
Hinlopen, Nikolaas ~ , 1724—'92, conrector
en later notaris te Hoorn. Schreef de
Gesch. v. d. Ned. overzetting des Bijbels,
1777. Bezorgde het 3e deel van Huydecopers
Proeve in 2e druk; zie daar. Oom
van Jan.
Hippokreen, d.i. Hengstebron, op de Helikon,
ontstaan door een sprong van Pegasus;
zijn water maakt iemand tot dichter.
Hippokreen-ontzwaveling, hekeldicht van
W. Hecker, anoniem verschenen 1838, tegen
de ouderwetse rijmers en tegen de
jonge romantische dichters. Zelf was hij
18
Hippolytus 219 historiespelen
klassiek gevormd door Van Limburg Brouwer
en Jan ten Brink. Hij had het bijzonder
begrepen op Warnsinck, Siffle, Van
Oosterwijk Bruyn, Pellecom en Robide van
der Aa, alsmede op Yntema. Beets en
Hasebroek moeten een veer laten, omdat
ze alles aan Byron en Moore ontlenen. Van
Lennep, Bilderdijk en Ten Kate worden
geprezen. Beantwoord in de Ontzwaveling
van d. H. Ontzwavelaar, waarschijnlijk van
Dr. A. Hirschig\ daarna in Nieskruid, de
Hippokreen-ontzwavelaar toegediend, door
Mohrman, 1839. Hecker had de dichters
en de uitgever Yntema met hun voile naam
aan de kaak gesteld.
Hippolytus, zoon van Theseus en de Amazone
Antiope; zijn stiefmoeder Phaedra
speelt de rol van Potiphars vrouw; zij
klaagt nu Hippolytus aan, die jammerlijk
om het leven komt.
Bij Vondel de hoofdpersoon in zijn vertaling
van Seneca's Phaedra als Hippolytus
of Rampsalige Kuysheid, 1628. Opgedragen
aan Hugo de Groot, „den getrouwen Hollander".
Uitbeelding van de liefde als
hartstocht.
De uitgever durfde het klinkdicht ter ere
van Hugo de Groot niet opnemen; dit is
pas te vinden in de tweede druk van
1649.
hirauden, zie heraut.
Hirschfeld, Christian ~ , zie E. M. Post.
Hirschig Czn., A. ~ , 1802—71, dichter.
Zie Hippokreen-Ontzwaveling. Hijzelf behoorde
tot de door Hecker aangevallenen.
Hij was rector te Alkmaar en vertaalde
Tibullus, 1840.
Historia scolastica (gewijde geschiedenis),
L. werk van Petrus Comestor, d.i. Pierre
de Troyes, kanunnik aldaar, later te Parijs;
vertaald door Maerlant als Rijmbijbel.
Historie van Troyen, zie T.
historieliederen bewaren de indruk, die een
grote gebeurtenis maakt op het volk. Zo
is er een lied bewaard op de moord van
Floris V, die verklaard wordt, doordien de
graaf Machteld van Velzen had onteerd,
wat ook door Van Velthem mogelijk geacht
werd. Het lied is bewaard, omdat het
afgedrukt is achter de eerste uitgave van
Melis Stoke's Rijmkroniek, 1591.
De oudstbewaarde historieliederen zijn uit
de I4e eeuw, b.v. Van cort Rozijn, d.i.
Segher de Curtroysijn, Zeger van Kortrijk,
de schoonvader van Jacob van Artevelde,
onthoofd op last van graaf Lodewijk van
Nevers, 1337.
Uit de 15e eeuw: Dood van hertogin Maria,
1482; Strijd van Maximiliaan tegen Karel
VIII, 1491; De Heer van Lelidam (L'lsle-
Adam), doodgeslagen door de Bruggelingen,
1437; Slag bij Blangijs, 1479; Beleg
van Nieuwpoort, 1489; Mechelen in oorlog
met Brussel en Antwerpen, 1432; Bedevaart
van de Hertog van Kleef, de graaf
van Hoorn en de heer van Batenburg naar
't H. Land, 1450.
Uit de I6e eeuw: Philips de Schone naar
Spanje, 1506; Karel V keizer, 1519;
Klaaglied van de Hertog van Gelder,
1505; Een Liedeken van Thyenen, 1507,
insgelijks over Karel van Gelre; Gerrit van
Raephorst, die in 1509 Catharina de Grebber
schaakte, een aanzienlijk meisje uit
Leiden. Verder een aantal over de oorlogen
van Karel V, te beginnen met de Slag bij
Pavia; over Maarten van Rossem en over
de vernedering van Gent, 1540.
Liederen tijdens de Vrijheidsoorlog verschenen
in overgroot aantal: op bisschop
Sonnius van 's-Hertogenbosch, op de inquisiteur
Mr. Petrus Titelman, op de paters
goedleven:
O, pater, schept doch eenen moet
En cust eens u abdisse!
Beantwoord door R.K. dichters, vaak niet
minder fel. Zie Geuzenliederen. Zie ook
Van Varen en van Vechten.
De historieliederen zijn het eerst verzameld
door Van Vloten als Geschiedzangen\ zie
daar. Verder uitgegeven door Paul Fredericq.
Een proefschrift over Historieliederen
uit de M.E. is van Dr. C. C. v. d. Graft,
1904; haar verzameling loopt tot 1543. Zij
heeft 49 liederen, waarvan er 28 voorkomen
in het Antwerps Liedboeck.
Ned. Historiedichten sedert 1521, door P.
H. Muller, 1940.
Historien, Nederlandsche ~ , het beroemde
prozawerk van P. C. Hooft; zie daar. Met
de aanhef:
Ik gaa een werk aan, dat opgeleit is van
lotwissel en menigerley geval; gruwzaam
van veldslaagen, waaterstrijden, beleegeringen;
bitter van twist; warrigh van
muiterij
Historien Bloeme, Der —, lie Ystorien.
historiespelen, komen op in 't begin der 17e
eeuw; zie Jac. Duym, Willem van Oranje,
Rodenburg, Hooft, Jacoba van Beieren.
Verder o.a. bij Bilderdijk en Van Peene.
Zie ook J. F. Roelants en H. B. Peeters.
Haagsche Broedermoord van Oudaen enz.
De historische drama's zijn veelvuldig in
onze letteren:
Rodenburg, Hoe ex en Cabeliaus; Vrou
Jacoba. Hooft: Geeraerdt van Velzen-,
Baeto. Vondel: Palamedes, 1625; Gijsbreght,
1637, Batavische Gebroeders; Leeuwendalers,
1647; verder Maria Stuart, 1646;
Zungchin, 1667.
Herckmans: Slack van Vlaenderen, 1624.
Van Haren, Willem /; Bilderdijk, Floris V.
Kwam in nieuwe vorm weer op sedert
Historische Landschappen 220 Hoen
1840; Schimmel, Twee Tudors, 1847; Na- I
poleon, 1851. Juffrouw Serklaas, 1857;
Struensee, 1868; Kind van Stoat; D. F. van
Heyst, George de Lalaing, 1872; Marcellus
Emants, Adolf van Gelre, 1888.
Historische Landschappen, bundel beschrijvingen
van romantische plekken door W.
J. Hofdijk; zie daar.
historische romans, in Nederland begonnen |
met Maurits Lijnslager van Loosjes in
1808, dus voor Walter Scott. Na hem kwamen
de schrijvers onder invloed van Scott.
Diens eerste, Waverley, verscheen 1814. De
eerste Ned. is De Schildknaap van De
Neufville; dan volgde Drost met Hermingard,
1832; daarna Van Lennep met De
Pleegzoon, 1833 en de Roos van Dekama,
1836; Conscience met De Leeuw van
Vlaanderen, 1838; Mej. Toussaint met Het
Huis Lauemesse, 1840; Van Lennep met
Ferdinand Huyck, 1840. Zie verder Oltmans,
Schimmel, Wallis, Huf van Buren.
Onze historische romanschrijvers uit de
school van Scott zijn te verdelen in 4 groepen:
1. de klassieken: Van Limburg Brouwer
met zijn Gr. romans en zijn zoon met
Akbar, 1872; Vosmaer met Amazone, 1880.
2. Van Lennep, Oltmans, Lodewijk Mulder,
de gezellige vertellers van verhalen;
3. Drost, Potgieter, Bakhuizen en Mw.
Bosboom-Toussaint, die in hun romans een
ideaal belichamen.
4. de Vlaamse schrijvers, onder leiding van
Conscience: De Leeuw van Vlaanderen,
1838; Artevelde, 1849; Hlodwig en Clothildis,
1854; Batavia. 1858; De K ere Is van
Vlaenderen, 1870.
Uit de nieuwe tijd Ary Prins, Van Oordt,
Couperus, Van Schendel, Querido en Van
Moerkerken. Bij Van Schendel, Van Oordt
en Moerkerken is het de sfeer van het verleden,
die opgeroepen wordt; de historische
feiten treden geheel op de achtergrond.
Bij anderen treedt een bepaalde persoon
op de voorgrond: Hugo de Groot, van Mw.
Romein; Rembrandt, van Teun de Vries:
Vrouw Jacob, van Ina Boudier-Bakker.
Schevenhels, L.: Rubricering van Noorden
Zuidnederlandse historische romans en
novellen naar periodes en figuren (1790
—1945). 1950.
In Zuid-Afrika J. J. H. de Waal; in Vlaanderen:
K. v. d. Ooever, Streuvels, Andre
de Ridder, Paul Kenis.
Studie van Prinsen over De oude en de
nieuwe hist, roman in Nederland, 1912.
Hobeyn, beschermer van Hollands Vlag,
gedicht van Beets, 1831, ter ere van de
matroos, die de vlag van een sloep haalde
onder vijandelijk vuur. Ook Van der Hoop
wijdde hem een romance.
Hobson, G. C. en S. B. ~ , Twee broers.
Geboren in 1888 en 1890. Engelssprekenden,
maar schrijven in Afrikaans. Schrijven
samen. Hun werk bekroond door de
S. A. Akademie met de Hertzogprijs. Schreven
onder meer: Kees van die Kalahari
(1929), Skankwan van die Duine (1930)
en Buks (1933).
Hoecx en Cabeliaus „oft Hartoch Karel den
Stouten en Bataviana" drama in 2 delen
van Rodenburg, 1628; over de rechtspraak
van Karel over zijn stadhouder in Zeeland.
De overlevering is ook behandeld door
Pieter Verhoek in zijn treurspel Karel de
Stoute, en als blijspel door Shakespeare in
zijn Measure for measure (Leer om leer).
Hoede, Lied van den ~ , d.i. van de krans,
een van de mooiste M.E. minneliederen.
Hoe d'ierste partien in Hollant quamen,
een van de gedichten van Willem van
Hildegaersberch, over de Hoekse en Kabeljauwse
Twisten.
Hoedt, J. H. ~ , 1779—1-846, schoonzoon
van Ward Bingley, lid van diens gezelschap.
Hoefnagel, Nicolaas ~ , f 1783 te Utrecht,
een der vruchtbaarste en vuilste pamfletschrijvers;
fel Patriot, maar ook fel tegen
de Joden, o.a. in zijn weekbladen Neerlandsch
Echo en De Nederlandsche Overwee
ger, ±: 1770.
Hoei in 1595, De Verrassing van ~ , historische
roman van Mw. Bosboom, 1866,
met goede raad van Potgieter en Huet,
totdat zij schreef: „Laat mij buiten u om
tobben."
Hoek, Ds. Johannes ~ , 1813—'93, trok
1830 mee uit, 1843 predikant, vanaf 1857
te Kampen. Schrijver van talrijke romans
en novellen in moderne richting, en van
rederijkerstoneelwerk.
Hoekstra, Han G. ~ , geb. 1906 in Den
Haag, begon als Chr. dichter. Zijn eerste
werk Dubbelspoor verscheen in 1933 in
Vrije Bladen; Het ongerijmde Leven, 1940.
Mederedacteur van Criterium, met Cola
Debrot en Ed. Hoornik, 1940. Van 1937
—'42 red. v. d. Gulden Winckel. Zie ook
drinkliederen. Na de Oorlog redacteur van
Het Parool. Onder zijn werken Over Jan
Campert, 1947.
Hoe loopt de Dusse, zie plagiaat.
Hoen, Pieter 't ~ , 1745—1828, uit Utrecht,
redacteur van de Patriottische Post van
den Neder-Rhijn, 1781—'87; schreef Klijne
Gedichten voor kinderen, 1776, '79 en
1803. Onder ps. /. A. Schasz schreef hij
politieke toneelstukken, o.a. Het Engelsche
en Americaansche kaartspel, 1778, De Geplaagde
Hollander en De Misrekening, alle
drie over de Amerikaanse Vrijheidsoorlog.
Hij was in 1787 naar Duinkerken gevlucht
Hoet 221 hofdichten
en schreef daar De Vlugtende Wysgeer, I
in de vorm van brieven over de zeden in
de Republiek; verder een aantal vaderlandse
toneelspelen in proza, onder invloed van
Iffland en Kotzebue. Daarbij Godefroy de
Dwingeland of de Redder van zijn voderland,
1793, tegen Willem V en de Koning
van Pruisdn. In 1795 kreeg hij zijn zin en
werd secretaris-generaal van Utrecht; in
1796 begon hij met de Nieuwe Post van
den Neder-Rhijn\ in 1799 was zijn rol uitgespeeld.
Reeds in 1796 schreef hij „Klugtige
blyspelen" tegen de, nu leiders geworden,
Patriotten en tegen de Franse
vrienden, nu weer onder zijn oude schuilnaam
Med. Dr. Schasz. In 1810 moest hij
een brief om hulp schrijven aan zijn oude
vriend, Ds. Marron te Parijs; hij had geen
middelen om te zorgen voor zijn 6 kinderen
en 3 kleinkinderen. Zijn eerlijke strijd
voor zijn overtuiging had beter verdiend, |
maar toen hij stierf was hij al lang vergeten.
Op de Vrede van Amiens, 1802,
dichtte hij het „boertig godenspel" Mars
in boeijen en het blijspel Het Verjaringsfeest.
Hoet, Cornells ten ~ , 1796—1832, notaris
te Beek bij Nijmegen, vertaalde Hermann
und Dorothea, 1826. Schreef zelf ook een
idylle: Gustaaj en Amanda.
Hoet, Mr. W. J. ten ~ , 1823—'97, uit Nijmegen,
advocaat te Amsterdam, schreef
Het Woud van de vier perken', „een Nijmeegsch
fantazystuk", 1879; romans, verhalen
en schetsen; romantisch humorist.
Hoeufft, Mr. Jacob Hendrik ~ , 1756—
1843, Ned. letterkundige en L. dichter,
stelde een jaarlijkse prijs in voor 't beste
L. gedicht.
Hoeve, A. H. v. d. ~ , 1803—'98, schreef
theologische romans; vriend van J. P. de
Keijser, van wie hij 1878 het Levensbericht
schreef. Hij was modern predikant
te Keppel.
Hoevell, W. R. baron van ~ , 1812—'79,
uit Deventer, predikant in Indie, medeoprichter
en van 1841—'49 redacteur v.
h. Tijdschrift voor Ned. Indie, kwam op
voor de belangen der Javanen, 1848 lid
der Tweede Kamer, 1862 lid v. d. Raad
van State. Dichter van Harpe en Psalter,
Christelijke liederen, 1837; schrijver van
schetsen Uit het Indische leven, 1860—
'65. In zijn jonge jaren medewerker met
gedichtjes aan de Gron. Volksalmanak. Hij
was het, die in 1860 in de Tweede Kamer
verklaarde, dat Max Havelaar een rilling
deed gaan door het land. Hij schreef ook
onder ps. Jeronimus, o.a. De Japansche
Steenhouwer.
Hoeven, Abraham des Amorie van der —,
zie Amorie.
Hoeven, Emanuel van der ~ , toneeldichter.
De Drie Hamburgers, klucht, 1727.
Hoeven, Willem van der ~ , toneeldichter.
In zijn blijspel De Schrandere Tooneelspeelder,
1693, speelt voor 't eerst een
acteur de hoofdrol. Hij was zelf toneelspeler;
zijn stuk was uit het F. vertaald.
Verder o.a. zijn blijspelen De Vermomde
Minnaar, 1714, en De Vermomde Minnares,
1717, opgedragen aan Jacob Voordaagh,
met de regel:
't Bedrog is loffelyk,
Wanneer 't op weldoen munt.
Beide ontleend aan een Sp. schelmenroman.
Aan Scarron dankte hij De rechter in eigen
zaak, 1718.
Zijn hof- en landspel Isabella, Princesse
van Iberie, 1720, staat onder invloed van
het Sp. drama. Zie ook hofdichten.
Hoey in 1595, De Verrassing van ~ , zie
Hoei.
Hof, Jan ~ , ps. Jan fen e Gaestmar, geb.
te Gaastmeer 1872, red. v. h. Leeuwarder
Nieuivsblad, Fries dichter, schrijver en
taalkenner. Zijn schoolboekje Yn eigen tun
werd 1907 bekroond. Fjirtich jier taelstriid,
4 delen, 1939—'42.
hofdichten, gedichten op buitenplaatsen, zeer
in de mode in de 17e en 18e eeuw:
Cats, Ouderdom, Buytenleven en Hofgedachten,
1656.
Huygens, Hofwijck, 1651.
Hondius, De Moffeschans, 1621.
Jhr. Philibert van Borselen, Den Binckhorst,
1613.
Westerbaen, Ockenburgh, naar 't voorbeeld
van Hofwijck.
Willem v. d. Pot, Endeldijk, 1768.
Pieter Vlaming, Hogerwoert, 1708.
Jan Bapt. Wellekens, Endenhout, 1709;
Voortwijk (aan de Vecht) en Elsryk.
Willem v. d. Hoeven, Key neve en en Westermeer,
„lustplaatsen", in Kennemerland
en bij Heemstede.
Arnold Hoogvliet, Zijdebalen, 1740.
Balthasar Huydecoper, Het Maar s eve ens che
Tempe.
Claas Bruin, De lustplaats Soelen (aan de
Haarlemmer Trekvaart), 1723.
Philip Sweerts, Scheibeek, 1759.
Lucas Rotgans, Goudesteyn, 1690; verder
Heemstede, insgelijks een Stichts buiten-
I goed (ten O. v. Jutfaas).
Clara Feyoena van Sytzama, Heemse, 1783.
Frans Rijk, Westermeer (bij Heemstede).
J. A. v. Orsoy, Koldenhoven (bij Oldebroek),
1722.
Abraham Bogaert, Geuzevelt (onder Sloten),
1724.
Daniel Willink, Groot Heerema (bij Franeker),
1734.
I Jan de Marre, De Dageraad, onder BenneHofdijk
222 Hoffham
broek; Rustryk bij Muiderberg, met de I
echo; Groeneveld onder Eemnes, van P.
C. Hasselaer, gebouwd naar 't Huis te
Voorst; Boom-en-Bosch bij Breukelen.
Pieter de la Rue, Rustryk (bij Muiderberg).
J. Pluimer, Roosendaal, 1692.
Dirk Smits, „Schielands Tempe", B2ommersdijk,
1729.
Dr. Joh. d'Outrein, Roosendaal, 1700.
Hofdijk, Willem ~ , 1816—'88, gaf in 1839
Rosamunde uit, een onstuimig-Byroniaans
verhalend gedicht. In 1849 kwam het berijmde
verhaal van De Jonker van Brederode,
in 9 zangen, met aantekeningen, ingeleid
door een brief van Jacob van Lennep.
In 1850 volgde de balladenbundel
Kennemerland. Zijn prozabundel Historische
Landschappen beschrijft het Hunebed
te Rolde, de grafheuvels van Alfen tussen
Tilburg en Baarle, De Hunenschans, het
Huldtoneel te Noorddorp en meer romantische
plekken, 1856. Hij had door Van
Lenneps Ned. Legenden de Romantiek leren
kennen; De Pleegzoon oefende verdere invloed.
David Jacobs Verhandeling liet hem
het romantisch verleden van Kennemerland
zien en de schoonheid van het historische
landschap.
Hofdijk was de zoon van een goudsmid
te Alkmaar; hij werd in 1836 secondant
op een kostschbol in de Betuwe; in 1839
klerk ter secretarie te Alkmaar.
Door Mw. Toussaint kwam hij in aanraking
met de kring van Heilo. In 1842
trouwde hij en in hetzelfde jaar trad hij
op met zijn eerste Kennemer verhaal, De
Bruidsdans. Hij werd, onder invloed van
Van Lennep en Walter Scott „de minstreel
van Kennemerland":
Ik zon mij in de poezy,
den klank, de kleur. de kracht,
De Grootheid en den heldenmoed
van 't middeleeuwsch geslacht.
Hij werd ook de tekenaar van de schoonheid
van het landschap; de Raad van Alkmaar
gaf hem een jaar verlof met behoud
van wedde, om zich in Gelderland als
schilder te oefenen. Dit werd hij5 doch me.
de pen. Door Van Lennep werd hij in 1851
leraar in 't Ned. aan 't gymnasium te Amsterdam.
Toen bracht de kennismaking met
de hunebedden hem tot zijn episch gedicht
A'eddon, 1852, in de stijl van Ossian, in
10 zangen, elk met een ets van K. F. Bombled;
in alexandrijnen, volgens Te Winkel
het beste gedicht uit onze gehele Romantiek.
Aeddon, de zoon van de heer van
Borgar in Drente, gevangen genomen door
de Kimbren, volgt na veel wederwaardigheden
zijn vader op. Zijn vriend Angor
komt om het leven, wordt verbrand en een
nieuw hunebed wordt gebouwd voor zijn as.
Zijn Heiligerlee is een lyrisch-dramatisch
verhaal. Hij schreef een Gesch. der Letterkunde,
1853—'56; Ons Voorgeslacht, 1858
—'64; De Kloosterorden, 1862—'64. In
zijn letterkundig werk is te veel rederijkerij;
de natuurbeschrijvingen daarentegen
zijn geslaagd:
De teere en smeltende avondgloed
Omweeft het eenzaam duin,
En kleurt de blinkerts rozenrood,
En bruin de wilde abeelenloot,
En rosch de berkenkruin.
En door geheel zijn werk is Hofdijk een
van de voornaamsten in de Ned. Romantiek,
welke in zijn tijd het hoogtepunt reeds
had bereikt. Daartoe behoren ook de acht
toneelstukken, die hij voor rederijkers
schreef, o.a. De laatste dag van Heemskerks
beleg, 1851, tafereel uit de strijd van
Hoeksen en Kabeljauwsen in 1359. In
1870 verzamelde hij met Hassels een bundel
voordrachten, ernst en luim, onder de
titel De Keurgarve.
Toen Hofdijks zoon in Indie was, bracht
hij een Indische bibliotheek bijeen; zo
kwam hij er toe epische werken te dichten,
die in Indie spelen: In 't Harte van Java,
1881; In het Gebergte Di-Eng, 1884 en
Dajang Soembi, 1887. In 1886 was hij uitgeluid
als leraar met een groot feestmaal
in Felix Meritis, met een lijfrente, de Ned.
Leeuw en de Leopoldsorde. Hij vestigde
zich nu te Arnhem en schreef er nog De
Kennemer Avonturier, d.i. de zeerover
Claes Compaen uit Oostzaan; schets opgenomen
in De Gids van 1888. Kort daarna
werd Hofdijk begraven op het kerkhof te
Rozendaal bij De Genestet en Ter Haar.
Studie over Hofdijk het proefschrift van
A. Hendriks, 1928; van C. J. B. v. d. Duys,
1893.
Met Van Lennep voltooide hij het grote
werk over de Merkwaardige Kasteelen in
Nederland, 6 delen met platen.
Hof en Boomgaerd der Poesien, Den ~,
Gent, 1565; zie Lucas de Heere.
Hofferus, Adrianus ~ , 1589—1644, burgemeester
van Zieriksee, Zeeuws dichter,
neef en volgeling v. Cats, gereformeerd,
lid v. d. Synode van Dordrecht; maakte
een lang gedicht op de schrikkelijke droogte
van 1615 en droeg het op aan Scriverius.
Hij werkte mee aan de Zeeuwsche
Nachtegael; in 1635 gaf hij zijn Nederduytsche
Poemata uit, meest bijbelse en
stichtelijke poezie, o.a. tegen de jezui'eten.
Met talrijke emblemata. Werkte mee aan
Boxhorns Chronieck van Zeelandt, 1644.
Hoffham, Otto Christiaan Frederik ~,
1744—'99, uit Kiistrin, zoon van een gereformeerd
predikant; kwam 1754 te AmHoffmann
von Fallersleben 223
sterdam, werd er klerk en vertrok weer in
1774 naar zijn land; t te Prenzlow. Hij
begon met een sonnet op de verjaring van
zijn vriend Uylenbroek, 1767. Beoefende
satire en boertige poezie en schreef een
blijspel Al stond 'er de Galg op, 1783, in
proza, ter bespotting van de liefhebberijtonelen.
Was medewerker aan het spectatoriale
geschrift De Denker, 1763—'74, en
leverde het grootste aandeel aan De Kosmopoliet,
1776—'77, o.a. een verhandeling
over het rijm en een ander tegen de dichtgenootschappen.
Onder invloed van Bellamy
schreef hij de Slaapdichten, 1784, anacreontische
poezie in rijmloze verzen. Van betekenis
is zijn Proeve eerier Tbeorie der Nederduitsche
Poezy, 1788, satire op de rijmelaars.
Uylenbroek gaf bij de uitgave der
Nagelaten Geschriften een levensschets van
zijn vriend. Zie ook Medea.
Hoffmann von Fallersleben, August Heinrich
~ , 1798—1874, uit Fallersleben bij
Luneburg; 1823 custos aan de bibliotheek,
1830 hoogleraar te Breslau, wegens zijn
Unpolitische Lieder in 1842 als liberaal
afgezet. Sedert 1860 bibliothecaris van de
hertog van Ratibor op 't kasteel Corvey.
Hij dichtte romantische kinder- en minneliederen;
daarnaast politieke liederen. Zijn
eigen geschiedenis in de 6 delen van Mein
Leben, 1868.
Van grote betekenis is deze D. geleerde
door zijn onderzoekingen en ontdekkingen
op het gebied van het Mnl. Hij gaf van
1831—'62 twaalf delen Mnl. poezie uit als
Horae Belgicae, de Nederlandse Horen
(Tijdgodinnen):
I. Overzicht der Mnl. poezie.
II. Ned. Volksliederen; bevatte nog
slechts 31 wereldlijke liederen en
maar 3 liederen uit het Devoot
ende Profitelyck Boecxken.
III. Floris ende Blancefloer, 1836.
IV. Card ende Elegast, 1836.
V. Lanseloot ende die scone Sandrijn
en Renout van Montalbaen, 1837.
VI. Abele spelen ende Sotternieen,
1838.
Een beghinsel van alien spelen ging
vooraf, een opsomming van alle
vermakelijkheden, waarmee de mensen
zich bezig houden; blijkbaar
wil de oude dichter zeggen, dat
zijn voorkeur is bij de gedichten en
de toneelspelen.
VII. Glossarium, 1845.
VIII. Loverkens, Oud-Nederl. liederen,
1852.
IX. Oud-Ned. Spreekwoorden, 1854.
X. Geestelijke Liederen der 15e eeuw,
1854.
XI. 't Antwerpse Liedeboeck, 1855. Hij
Hofmeyr de Waal
had dit boek ontdekt in Wolfenbuttel,
1821.
XII. Brokstukken van Mnl. Gedichten
en Loverkens.
Hij werd ridder van de Ned. Leeuw. In
1856 schreef hij een overzicht van de
Vlaamse Beweging, met een voorwoord van
A. de Jager, opgedragen aan het 5e Taalcongres
te Antwerpen. Onder zijn D. gedichten
Deutschland, Deutschland iiber al~
les, het bekende volkslied. Over hem
een studie van Berneisen, 1914. Verder van
Dr. K. H. de Raaf, 1944.
Hof-gedachten op Zorgh-vliet, invallen op
't gesichte van boomen, planten, bloemen
enz. van Cats, 1656; zie Buytenleven. Opgedragen
aan Elizabeth en Marie Musch,
des dichters kleindochters. Daarna een gedicht
aan de eerbare juffrou Cornelia
Baers, zijn gouvernante en „waerde vriendinne":
Vriendinne, na mijn leste reys,
Die ick haest doen sal uyt het vleys,
Sal dit hier voor een teycken staen,
Dat ghy mijn huys hebt wel gedaen.
Dan komen de 40 gedichten, beginnende
met de kickvorsschen. Verder een druyventros,
onge-inte boomen, de lente-tijdt enz.
Hofker, Jan *~, hoofdambtenaar bij de
P.T.T., f 1945; medewerker tussen 1890
en 1900 van De Nw. Gids, onder ps. J.
Delang. Gedachten en Verbeeldingen,
1906.
Hofman, J. B. J. ~ , 1758—1835, geb. te
Kortrijk, schoenmaker, daarna omroeper,
en vader van 8 kinderen; won als dichter
meer dan 60 prijzen, waaronder 25 met
toneelwerken. Bij zijn dood verschenen
Treurzangen, o.a. van Maria Doolaeghe,
Blieck, P. v. Duyse en Rens. Over hem een
studie van Joz. v. Hoorde, 1876.
Hofman Peerlkamp, Mr. Petrus ~ , 1786—
1865, geb. te Groningen, hoogleraar in de
Ned. letterkunde te Leiden 1822—'49.
Schreef veel in 't L. Maar ook Hulde aan
A. Loosjes. 1818.
Hofmeyr, J. H. ~ , 1845—1912, hoofdredacteuf
van De Volksvriend, richtte 1877 het
Zuid-Afr. Tijdschrift op en in 1889 de
Afrikanerbond. Strijder voor het Nederlands;
„Onze Jan" stelde voor dat ook
Nederlands in 't Kaapse parlement gesproken
mocht worden, 1882. Aangenomen.
Taalmonument te Burgersdorp; standbeeld
te Kaapstad.
Hofmeyr de Waal, Mr. Jan Hendrik ~,
1871—1939, schrijver van de Afrikaanse
historische roman Johannes van Wijk\ verder
van Stompies en Die Twede Grieta.
Ook van toneelwerk: Angelina. Een van de
stichters van de Afrikaanse Taalbeweging,
1906; verdediger van het Afrikaans als
Hofsche Rommelzoo 2
schrijftaal. Redacteur v. h. Afrikaanse ts.
De Goede Hoop. In 1932 gaf hij My Herinnerings
aan ons Taalstrijd uit. Hij was
de eerste, die voor het Kaapse Hooggerechtshof
pleitte in het Afrikaans. Ook was
hij lid en in 1929 voorzitter van de Volksraad.
Hofsche Rommelzoo, Nieuwe ~ , zie R.
hofspel, naam die in de 17e eeuw voorkomt
voor treurspel; ook wel Staat-spel.
Hofstede, Petrus ~ , 1716—1803, orthodox
predikant, 1749 te Rotterdam met de titel
van prof, in de godgeleerdheid, een der
heftigste Oranjepredikanten. Hij uitte zich
met de grootste felheid tegen de verdraagzaamheid,
gepredikt in Marmontels Beltsaire;
groot vijand van Betje Wolff. Beschreven
door Van Vloten in zijn Levensbode
als Een geestelijk woelwater.
Hij schreef 1769 De Beltsarius veroordeeld\
Marmontel had betoogd, dat ook een
deugdzame heiden zalig kon worden. Daarmee
werd de Socratische Oorlog ontketend.
Hofstede trad zeer fel op tegen Prof. Van
der Marck te Groningen, die ontslagen
werd, en tegen Prof. Van Goens te Utrecht,
die eveneens zijn zetel verloor, 1776. Reeds
in 1747, nog predikant te Zaandam, was
hij bekend geworden door zijn buitensporige
lof in zijn Leerrede over Willem IV.
In 1751 strooide hij Bloemen op diens
graf. Zie W. IV. Over hem een studie
van J. P. de Bie, 1899.
Hofstra, J. W. ~ , geb. 1907, romanschrijver.
Hofwijck, het buiten van Constantijn Huygens
aan de Vliet te Voorburg, 1639 gebouwd
door Pieter Post. Bezongen in een
uitvoerig hofdicht van de eigenaar, 1651,
met veel vertoon van belezenheid, zwaar
om te lezen, vaak meer proza dan poezie.
Met allerlei uitweidingen, o.a. over verdraagzaamheid,
geloof en Bijbel:
De Waerheit isser in, dat 's klaerheit
[sonder vleck;
d'Onklaerheit is alleen der Leseren
[gebreck.
Huygens is er overleden, 1687. Nu Huygens-
museum. Het gedicht is uitgegeven
door H. J. Eymael, 1888.
Huygens' Hofwyck lokte lofdichten uit van
Westerbaen, gelijk Huygens op zijn beurt
het hofdicht Ockenburg bezong. Ook Boxhorn
en Bruno maakten gedichten op Hofwyck.
Zie Vitaulium.
Hoge huys te Muiden, 't ~ , het Muiderslot;
zie Muiderkring.
Hogendorp, Carel Sirardus Willem graaf
van ~ , 1788—1856, geb. in Bengalen als
zoon van Dirk, officier, streed in de F.
legers en in 1809 in Zeeland, ging 1812
mee naar Rusland, bleef in F. dienst, o.a.
hogeschool
bij Waterloo; werd 1818 resident van Buitenzorg,
1823 van Batavia; 1838 lid v. d.
Raad van Indie; 1840—'41 waarnemend
G.G. In 1853 in 't land terug. Hij schreef
Tafereelen van Javaansche zeden, opgenomen
in de Recensent v. 1833.
Hogendorp, Dirk van ~ , 1761—1822, zoon
van Willem, ging 1783 als officier naar
Indie, 1798 als gezaghebber van Java's
Oosthoek geschorst wegens zijn verzet tegen
de misbruiken; 1802 lid der Staatskommissie
over 't bestuur van Indie; nog in hetzelfde
jaar gezant, eerst te Petersburg;
generaal onder Napoleon; vestigde zich
1815 in Brazilie. Hij maakte van zijn vaders
Kraspoekol een toneelstuk, 1800.
Hogendorp, Mr. Frederik baron van ~,
1843—'89, kleinzoon van Gijsbert Karel
en van Limburg Stirum, letterkundige,
schreef 1884—'86, in „Het Vaderland"
zijn Haagsche Omtrekken onder ps. Damas.
In 1887 werd hij hoofdredacteur van 't
Dagblad voor Z. Holland.
Hogendorp, Gijsbert van ~ , zie Hoghendorp.
Hogendorp, M. Willem van ~ , 1735—'84,
schoonzoon van Onno Zwier van Haren,
1760; vertrok 1774 als koopman naar
Indie; resident van Rembang.
Schreef Kraspoekol tegen de mishandeling
van slaven, een zedekundige vertelling,
1779. Ook in dat jaar Sop bonis ba of de
gelukkige moeder door de inenting van
haar dochters. Zetf had hij zijn vrouw en
kinderen achtergelaten; hij was een doorbrenger,
die door voorspraak naar Batavia
kwam; het was in de slechtste dagen van
de V.O.C.; hij zou zo spoedig mogelijk zijn
verwoest fortuin herstellen, maar hij kwam
op de terugreis met zijn buit in de golven
om. Hij was medeoprichter van 't „Bataviaasch
Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen".
V. Hogendorp was met Van
Sandick de man, die zijn schoonvader Onno
Zwier onmogelijk maakte. Toen deze de
erkenning van zijn schuld getekend had,
ging het huwelijk met zijn dochter door!
Uit dit huwelijk werd Gijsbert Karel geboren.
Over Mr. Willem een studie van
E. du Perron, Een lettre uit de 18e eeuw,
1940.
Hogerbeets, Dr. Petrus ~ , 1542—'99, uit
Hoorn, dokter aldaar; werd het slachtoffer
van zijn hulp aan pestlijders. Dichter van
L. en Ned. verzen. Sonnet op de jonge
Anneke Roemers Visscher. Lofdicht op
Van Mander. Rombout was zijn neef.
Hogerwoert, buiten van Vlaming bij de
bouwval van het Huis te Kleef bij Haarlem,
door hem in een hofdicht bezongen.
hogeschool, te Leuven 1428, de oudste in
de Nederlanden; Leiden 1575, na 't beleg;
4
Hoghendorp 2! 25 Hollandsche Natie
Franeker 1585, in de tijd van de allergrootste
moeilijkheden met de Spaanse benden;
Groningen 1614, eerste rector Ubbo
Emmius; Deventer 1630; Amsterdam, 't
Athenaeum, 1632, ter vervanging van Costers
Academie van 1617; Utrecht 1636;
Harderwijk 1647. Alle Noordnederlandse
in de Tachtigjarige Oorlog; alleen voor
Zeeland mislukten de plannen te Zieriksee.
De hogescholen van Leiden, Utrecht en
Groningen gehandhaafd door Napoleon.
Daarnaast kwamen in Belgie Gent, Luik
en Leuven bij besluit van 1815. Harderwijk
opgeheven 1817; Franeker leefde nog voort
als athenaeum tot 1843; Deventer tot
1876. Toen kreeg Amsterdam zijn gemeentelijke
Universiteit, terwijl er de Vrije
Universiteit van Dr. Kuyper werd opgericht
1880. R.K. Universiteit te Nijmegen
1923; Openbare Handelshogeschool te Rotterdam
1913, de R.K. 1927 te Tilburg.
Technische hogeschool te Delft 1905. Landbouwhogeschool
Wageningen 1918. In Belgie
nu 2 Rijks-hogescholen: Luik (Frans)
en Gent (sinds 1930 Vlaams); een vrije
R.K. hogeschool te Leuven en een liberale
te Brussel. In Indie hogeschool te Ba
tavia en Technische hogeschool te Bandoeng.
In Zuid-Afrika in 1829 de hogeschool
te Kaapstad en die van Witwatersrand
1922. Daarnaast de overwegend Afrikaanse
hogescholen van Stellenbosch, Pretoria,
Bloemfontein en Potchefstroom.
Hoghendorp, Gijsbert van ~ , 1589—1639,
rederijker te Delft, officier in de garde
van Prins Maurits, schreef het Treurspel
vande Moordt begaen aen Wilhelm van
Orangien, waarmee 1617 Costers Academie
geopend werd. Ging over in Zweedse
dienst, werd na de dood van Gustaaf Adolf
bevelhebber van Mainz. Na dappere verdediging
moest hij de stad 1635 overgeven
aan de Keizerlijken onder Graaf von
Dohna; hij keerde toen naar Den Haag
terug. Voor zijn treurspel had hij van het
Hof van Holland 12 pond Vlaams ontvangen.
Stamvader der Van Hogendorpen. Zijn
Spelen uitgegeven door Dr. F. K. H. Kossmann,
1932.
Holberg, L. ~ , 1684—-1754, Deens blijspeldichter,
o.a. van De Politieke Tinnegieter.
Over hem S. Ferwerda, Holberg en Holland,
waarin zijn verhouding tot Langendijk;
1939- Onderaardscbe reize van Claas
Klim, eene nieuwe beschrijvinge van den
aardkloot met de historie der vijfde tot nog
toe onbekende monarchic Uit het Latijn
vertaalt. 's-Grav., 1741. M. portr. v.
Claas Klim „Keizer der onderaardsche
waereld". Deze eerste Nederl. vertaling
verscheeni in het zelfde jaar als het Deense
origineel.
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
Holland.
De hemel grootsch en grauw,
daaronder het geweldig laagland
met de plassen;
boomen en molens, kerktoren en
[kassen,
verkaveld door de slooten,
[zilvergrauw.
H. Mars man.
Holland gij hebt zwellende wolken-
[stoeten,
uit verre hemel-velden aangevlogen,
gij hebt horizonnen, zacht omgebogen
van oost naar west zonder eenmaal
te ontmoeten
lijn die ze snijdt.
H. Roland Hoist.
Groot is uw hemel Holland
Met zijne matelooze klaarten,
Met al zijn oneindige kleuren,
En die verandrende wolkengevaarten,
Waarmee groote dingen gebeuren.
C. S. Adama van Scheltema.
Al wat gij zijt, is der Vaderen werk;
Uit een moeras wrocht de vlijt van die
[helden,
Beide de zee en den dwingland te sterk,
Vrijheid een tempel en Godsvrucht een
[kerk.
Potgieter.
Met de spot van Speenhoff:
Ach Nederland, wat zijt gij groot,
Vooral uw waterkant.
Nooit zag ik rooder avondrood
Dan aan uw blinkend strand.
En met de klacht van De Genestet:
o, Land van mist en mest,
Van vuilen, kouden regen.
Bundel gedichten Holland van P. J. de
Haan en G. J. v. d. Woude, 1940.
Holland, almanak van Van Lennep, 1849
—'66. Zie Muzenalmanak.
Holland, Jan —, ps. van A. J. Vitringa,
als schrijver van opvoedkundige schetsen.
Keesje Putbus, 1859.
Hollands Arcadia, plaatwerk over de Amstel,
met rijm van Gijsbert Tysens, 1730.
Hollandsche Duinzang, zie D.
Hollandsche Groet aan den Prinsse van
Oranien, De ~ , lierzang van Hooft bij de
terugkeer van Frederik Hendrik na de inneming
van Den Bosch, zie daar; 1629.
Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten
en Wetenschappen, zie Amsterdamsch
Dicht- en Letteroefenend Genootschap.
Hollandsche Natie, De ~ , in 6 zangen,
1812, van Helmers. Met een voorzang
tot Lof van het Eiland der Batavieren, ingeleid
door een Koor van Barden:
Barst los, bezielt u, heilge snaren!
De lofzang ruisch dees bosschen rond.
15
Hollandsche Revue 226 Homerus
Geschreven tijdens de Franse overheersing:
Ik juich, schoon thans geen zan
[van welvaart ons meer streelt,
Dat ik, 0 Nederland, ben op uw' grand
[geteeId.
Vooraf waren gegaan: 10 Verdediging uan
de Eer der Hollandsche Natie van Engelberts,
zie daar; 2 0 Japan met betrekking
tot de Hollandsche Natie van O. Z. v. Haren,
1775. Maar dit gedicht van Helmers
kwam in de tijd der grootste vernedering
en moest de volksgeest weer ten leven wekken;
geen wonder dat het chauvinistisch
is en dat de F. censuur veel te schrappen
vond. Het bevel om Helmers gevangen te
nemen trof geen doel meer; iuist was de
dichter gestorven; 25 Feb. 1813.
In De Hollandsche Natie een uitvoerig verhaal
van de Oueriointering op N01'a Zembla.
Bij ieder van de 6 zangen een gravure
van Vinkeles naar een tekening van Van
Bree.
Opnieuw uitgegeven in het Pantheon.
Zang I: Zedelijkheid (d.i. Deugd}; II, III.
Heldenmoed te Land en ter Zee; IV. Zeevaart;
V. Wetenschappen; VI. Schoone
Kunsten.
Hollandsche Revue, De ~, zie R.
Hollandsche Spectator, tiidschrift van Justus
van Etten; zie S.
Hollands grond en oudheden, Over de belangrijkheid
van ~, voorlezing van prof.
D. ]. v. Lennep, 1826, gevolgd door de
H ollandsche Duinzang.
Hollands grote tijd, Romans can:
Max van AmsteI: Het schip Nieu-Hoorn,
]. C. van Andel: 0 HZ de heerschappij.
(Prins Willem III-Johan de Witt.)
W. J. van Balen: Johan Maurtts in Brazilie.
Joh. Brouwer: Philips Willem. De Spaanse
prins van Oranje. Montigny. Afgezant der
Nederlanden bij Philips II.
K. van der Geest: 't Sal waerachtigh wei
gaen. (Corn. de Houtman.)
Willem de Geus: Piet Heyn.
A. den Hertog: Machti?, Holland.
Johan van Hulzen: Witte de With. Van
J acatra tot Duins.
H. A. Lunshof: De stusaman van "De
groene leeuu/', Leven en bedrijf van MichieI
de Ruyter.
Karel Willem van Meerbeke: Ik zal het
zijn . . .. Histor. roman van Willem van
Oranje.
K. NoreI: Dispereert niet! (]. P., Coen.)
[anmaats en sinjeuren.
J. Roe1ink Jr.: Onder de ulag van Piet
Hein.
Johan Theunisz: [oban de Witt.
Theun de Vries: O/denbarneveldt.
Constant van Wessem. De Ruyter.
Koning-stadbouder Willem III.
Johan van der Woude: Coen. - Straat
Magellanes.
Daan van der Zee: Vermetel uoorgeslacbt,
Hollands Muze, zie M.
Hollantsche Transformatie, het bekende
hekeldicht van Vondel, 1618:
Gommer en Armijn te Hoof
Dongen om het recht Geloof.
Yders ingebracht bescheyt
In de weegh-schael wert geleyt,
Vandaar ook de naam lf7eegb-scbael uan
Ho//ant. Armijn legt de rok van de Advokaat
(Oldenbarnevelt) en "de kussens van
den Raet" op zijn weegschaal, maar "meneer
de Prins" legt zijn stalen kling in die
van Gommer. Het gedicht verscheen eerst
onder een prent in folio. Pas in 1625 kwam
de scherpe toon in Vondels hekeldichten.
Holleman, ]. F. ~, zie Holmer [obannsen.
Hollidee, H. ~, zie R01!ers.
Holmannus, johannes --., 1523-'86, uit
Staden, hoogleraar in de godgeleerdheid te
Leiden, 1582; beide partijen rekenden hem
als medestander, de strenge Calvinisten
zowel als de Libertijnen. Hij werd de
grondlegger van de Universiteitsboekerij.
Holst, zie Roland Holst.
Holtrop, Mr. J. W. ~, 1806-'70, dir. der
Kon. Bibliotheek, 1835; schreef o.a. met
zijn zwager Campbell l\;1onuments typograpbiq
ues des Pays-Bas au 15e siecle,
1857-'68. Gaf 1856 de catalogus dier
incunabelen uit. Hij was de rapporteur van
de commissie tot verbetering van het toneeI
met Van Lennep, Burlage, Schimmel en
De Bull, 1851.
Holtrop, T. --., 1865-1935, uit I]lst, gaf
1925 zijn vertaling van Hamlet in het
Fries uit; 1928 Julius Caesar. Werkte mee
aan de tijdschriften Porjit my net en Swanneblommen.
Holwinde, Holwien, gehucht ten O. v. Rotturn,
bekend door de prediking van Ludger
bij Helu/erd. Zie daar.
Homerus, de voornaamste Gr. heldendichter,
ge eeuw v. C. I/ias en Odyssee in hexameters.
De Renaissance bracht ook Homerus
in West-Europa; onder de eerste vertalers
behoort Coornbert; zie daar. Van
Mander leverde een overzetting van de
I lias naar een F. vertaling.
Homerus werd in 't Duits vertaald door
J. H. Voss, en daardoor algemeen bekend.
Bij ons was Homerus reeds in 1658 vertaald
door J. H. Glazenmaker en in 1719
-'22 door Droste, opnieuw door Siegenbeek
1807 en door 's-Gravenweert in 1818;
aIle in alexandrijnen. Daarop volgde Dorn
Seiffen in 1855 met hexameters, doch pas
de vertaling van Mr. C. Vosmaer stond op
Hommius 227 hoofse lyriek
hoog peil; llias, 1878-'80; Odyssee,
1888. Dit was werk, op de wijze van Voss:
een vertaling in de oorspronkelijke versmaat
en zoveel rnogelijk in de oorspronkelijke
geest.
Karel v. d. Woestijne vertaalde 1910 de
!lias in proza. Boutens gaf 1937 Homerus'
Odyssea uit; in 1939 het eerste boek van
de [lias. Zie Timmerman.
Hommius, Festus ~, 1576-1642, leerling
v. Gomarus, gereformeerd predikant te
Leiden, bestrijder van Arrninius, steller van
de Contra-remonstrantie, 1611; secretaris
van de Dordtse Synode, 1618-'19; een
der bijbelvertalers. Geb. te ]elsum bij
Leeuwarden; Fries Fetse Homminga.
Homulus, zie Elckerlyc. De Utrechtse vertaling
van het D. stuk uitgegeven door
Drs. ]. W. v. Bart, 1904. 't Beroemdste
toneelstuk der 16e eeuw.
Hondeslagers en Hondebeuls, Aen aIle ~,
schimpdicht van Vondel op Mr. Willem
de Bont, schout van Leiden, die zijn hond
plechtig liet begraven, waarop een grote
rouwmaaltijd volgde; 1634. (Deze schout
was een vervolger van de Remonstranten;
vandaar de felheid.)
Hondius, Petrus ~, 1578-1621, uit VIissingen,
predikant te Ter Neuzen 1604, L.
dichter en hofdichter. Hij bezong nl. de
buitentuin, de Moffeschans genoemd, omdat
daar een sterkte had gelegen, aangelegd
op last van Hohenlohe; uitgegeven 1621.
Hij is een geestverwant van Cats en Huygens,
ook beiden hofdichters, maar van
hun eigen goed. Hondius bezong dat van
burgemeester ]ohan Serlippens, bij wie hij
inwoonde. Maar hij beschreef er meteen
zijn eigen leven in en zijn haat tegen Spanje
en Rome en vooral regen de jezuleten. 20
rijmde hij de 20000 regels van de iYIoffeschans
vol. Ook voltooide hij 't eerste deel
van de Geschiedenis van den Vrijbeidsoorlog.
Werkte mee aan de 2e druk van
Dodonaeus' Kruidboek.
Gelijk Huygens hekelde hij het "costelyck
mal" en andere uitingen van weelde.
Hondsholredijk, buitenverblijf van Frederik
Hendrik bij Naaldwijk, gebouwd door Van
Campen en Pieter Post; voltooid 1646. Militair
hospitaal 1799; cadettenschool 1807;
gesloopt 1815. Betaald van de Zilvervloot.
Mw. Bosboom-Toussaint schreef een historische
roman over 't Huis Honselaarsdijk.
Hondt, Gustaaf D' -.-, 1865-1938, OostVlaams
romanschrijver. Ook drama's.
Hondt, Pieter de ,....,.." zie Petrus Hondius.
Honich, Tymon Claesz. ,....,.." ± 1550-±1610,
waarschijnlijk zeeman, Doopsgezind schrijver
te Amsterdam; zie Schriftllltrlijke Liedekens.
Honig Jz. jr., Jacob ~, 1816-'70, uit Zaandam,
burgemeester van Zaandijk, redacteur
v. h. Zaanlandsch [aarboeete, 1841-'56,
schreef de Gesch. der Zeenlanden, 1849;
Truydeman ell zijn Wijf, novelle, 1852~
verder veel historische bijdragen in tijdschriften.
Honig-bije, De ,....,.." specratoriaal geschrift,
Leeuwarden, 1765-'78. Met gedichten van
P. de Groot, Van W;nter, Mauricius,
HoogvIiet e.a.
Honigh, C. ,....,.." 1845-'96, onderwijzer te
Zaandam 1864, leraar te Wageningen
1872, mederedacteur van De Gids, 1881;
dichter en letterkundige. Met G. ]. Vos
de reeks schoolleesboekjes Van Eigen Bodem,
1883. Bezorgde de 4e druk van ]onckbloets
Gesch. der Ned. Letterk. Zijn eigen
eerste bundel gedichten, J\1ijn Lente, 1871,
werd in 1880 gevolgd door Geen Zomer.
Kort voor zijn dood was hij directeur der
R.H.B.S. te Zwolle ,geworden; 1895. Als
dichter volgeling van Goethe, Heine, Geibel
en vooral Ruckert, in Lente. Daarna
hoe langer hoe zwaarmoediger poezie.
Honselaarsdijk, Het Huis ,....,.." zie Hondholredijk.
Hoofdige Boer, De ,....,.." dichterlijke vertelling
van Staring over Scholte Stuggink van
Almen, die door de beek liep ook nog,
toen er een brug over gelegd was.
Hoofdkamer, zie Jesus metter Balsembloeme,
Souvereine Kames en Rethorycke.
Hooff, N. W. op den ,....,.." heelmeester te
Amsterdam, t 1765. Vertaler van F. toneel.
werk.
Hoofman, Mr. Cornelis ,....,.." geb. 1672 te
Haarlem, stichtte te Koningsberg een handelshuis,
dat tot grote bloei kwam. Broer
van Elisabeth. Schreef 1717 het "BoschTonneel-
Spel" Adelbeide, "samengevoegd"
uit Pastor [ido en Tasso's Aminta, een herdersspel.
In 1711 had hij Aminta vertaald,
In 1723 verscheen zijn treurspel Papinianus
of Regts-Geleerde H eldenmoed, in de trant
van Corneille en Racine.
Hoofman, Elisabeth ,....,.." zie Koolaert,
Hoofs, Adolf ,....,.." 1814-'86, uit Mechelen,
pastoor te Eigen-Brakel, vertaalde in verzen
de Fabelen van La Fontaine.
hoofse epos, het ,....,.." zie boojse ridderpoezie.
hoofse lyriek, vooral de hoofse minnezang,
kwarn op in de l l e eeuw aan de
hoven van Zuid-Frankrijk; ridderpoezie
naast de romans, verspreidde zich over geheel
W. Europa, met name ook in D. Bij
oris Hendrik van Veldeke, Jan van Brabant,
Iiederen uit het hs. van Gruuthuse.
De vrouw voorgesteld als een ideaal van
schoonheid en reinheid.
Deze wereldse poezie oefende grote invloed
uit op de Mariaverering en op de geestehoofse
ridderpoezie 228 Hooft
lijke minne-lyriek, gelijk die van Hadewych,
ofschoon aan de hoven van Henegouwen,
Brabant en Vlaanderen de F. menestrelen
de toon aangaven, bv. Chresiien
de Troyes.
hoofse ridderpoezie, de Britse en de Oosterse
romans der M.E. De eerste was de
Ene'ide van Heinric van Veldeke, 1174—
±1190. De speelmanspoezie, van zwervende
dichters en voordragers, staat er buiten.
hoofs-galante romans, zie heroi'sche romans,
II.
Hooft, Cornelis Pietersz. ~ , 1547—1626,
burgemeester van Amsterdam, vader van
Pieter. Getekend als
Een hoofd vol kreuken, een geweten
[zonder rimpel,
en geprezen om zijn „deeghe deeghlijkheit"
in Vondels hekeldicht Roskam.
Vondel maakte 00k een gedicht bij zijn
overlijden.
Hooft hield de verheffing van de Prins tot
graaf van Holland tegen. In 1616 waarschuwde
hij tegen het drijven der Contra-
Remonstranten; opnieuw in 1618, toen
Maurits in Amsterdam kwam. H. A. E.
van Gelder schreef 1918 Levensbeschouwing
van C. P. Hooft.
Hooft, Mr. Daniel ~ , 1763—1828, leerling
van Petrus Burmannus, schepen van Amsterdam,
afgezet 1787, later ontvanger der
gemenelandsmiddelen; letterkundige en
dichter.
Hooft, Pieter Cornelisz. ~ , 1581—1647,
uit een geslacht dat in de nieuwe orde van
zaken opkwam. Zijn vader werd burgemeester
van Amsterdam, vrijzinnig Hervormd.
Hij was balling geweest om 't geloof. De
zoon kon studeren en voltooide zijn studie
door een reis naar Italie 1598—1601. Van
uit Florence zond hij in 1600 een dichterlijke
brief aan de leden van de Eglantier,
zie Zendbrief. Op zijn vaders kantoor
1601—'06. Terug in het land, beginnen
de minnedichten. Eerst was Brechtje
Spieghels zijn uitverkorene, f 1605; sedert
1608 Christina van Erp. Zij werd zijn
vrouw in 1610; in 1609 was Hooft door
Maurits aangesteld tot drost van Muiden.
Hij woonde voortaan des zomers op het
Muiderslot, des winters te Amsterdam op
de Keizersgracht.
Naast zijn liederen en velddeuntjes heeft
Hooft een 50-tal sonnetten gedicht, die tot
de beste behoren van de Ned. letteren.
Zijn vroegste toneelwerk was: Achilles en
Polyxena, 1598; Ariadne na de Italiaanse
reis, 1602; Granida, 1605, en een viertal
tafelspelen, waarbij Paris O orde el, 1607;
alles ter verheerlijking van de min, in de
vormen der Renaissance.
Granida is een pastorale: een prinses, verliefd
op een herder, ontvlucht met hem
het hof. Het stuk is in de trant van de
Pastor fido van Guarini; het geeft het
ideaal van de dichter zelf weer:
Liefd en Min aen een vertuyt.
En dat ideaal vertolkt in zuivere en sierlijke
taal, afgewisseld met bevallige liederen.
Zijn taak als Muider drost trok hem niet
af van de beoefening der letteren. Ook
na 1610 kwamen er een aantal mooie liederen.
Hij schreef een lofdicht op Auriacus van
Dan. Heinsius, 1610, prees Wessel van den
Boetzelaer voor zijn vertaling van Du Bartas,
klaagde bij de dood van Pieter Dirxz.
Hasselaar, 1616. Maar zijn voornaamste
werken zijn de klassieke drama's: Geeraerdt
van V els en, 1613; Baeto oft Oors prong der
Hollanderen, 1617. Ondanks Scriverius vatte
Hooft het verdichtsel op van Baeto, zoon
van 't volk der Katten, die als balling met
zijn volk naar Nederland trekt. Beide stukken
eindigen met een voorspelling van toekomstige
grootheid. Beide bevatten op
Seneca's voorbeeld een geestverschijning.
Beide vol kracht en pracht van poezie.
Baeto keert zich ook tegen de heerszucht
der predikanten; daarom werd het stuk pas
in 1626 uitgegeven.
Van 1616 is het blijspel Warenar, de
herschepping van Aulularia van Plautus.
Dit blijspel moest het geld inbrengen, dat
de dure Baeto zou kosten. In 9 dagen was
het voltooid. Warenar is de vrek, die ten
slotte bekeerd wordt.
Omstreeks 1617 bewerkte Hooft L'Ipocrito
van Aretino als Schijnheiligh in proza. Het
was gericht tegen de Contra-Remonstrantse
drijvers, maar Hooft hield het blijspel voor
zich.
Toen Maurits op 't Muiderslot zou komen,
1618, begon Hooft met Isabella; het stuk
werd door Coster voltooid.
Voor Tesselschade en Allart van Krombalgh
dichtte hij een Bruyloftzang, 1623.
Hooft ontwierp in 1613 een nieuwe
„schick" of inrichting van de Kamer „In
Liefde Bloeyend", om een eind te maken
aan de verdeeldheid. Volgens zijn plan
was er een ,,voocht" of voorzitter, een
„stadhouder" of tweede voorzitter; een
„taelman" of dichter en een schrijver of
secretaris. Deze „schick" is afgedrukt door
Van Vloten in zijn uitgave van Hoofts
Br i even, 1.
Reeds ± 1610 drong Hooft in een Red en
van de waerdicheit der Po'esie bij de overheid
op een groter toneel aan. Opnieuw
uitgegeven, 1924.
Wat zijn godsdienstige opvatting betreft,
sloot hij zich bij geen gezindte aan. Noch
Hooft 229 Hooft
in zijn poezie, noch in zijn brieven is er I
sprake van zondebesef, berouw of verlossing.
Het leed, dat hem trof, droeg hij gelaten;
drie kinderen stierven en in 1624
zijn vrouw. Hij dacht daarna aan Suzanna
v. Baerle, maar die gaf de voorkeur aan
Huygens, 15 jaar jonger, en Hooft schreef
in 1627 hun bruiloftslied. In hetzelfde jaar
nog trouwde hij met Leonora Hellemans,
een weduwe uit Antwerpen. Vondel schreef
daarbij het prachtige gedicht Bruyloftbed
van P. C. Hooft en Heleonora Hellemans.
Hooft werd de letterkundige gastheer na
de dood van Spieghel en Roemer Visscher.
Vooral na zijn tweede huwelijk werd het |
„hooge huys" te Muiden de verzamelplaats
van de Muider Kring. Barlaeus en Vossius
waren hoogleraar geworden aan 't Athenaeum;
geleerden, letterkundigen en musici
kwamen mee, zo ook zijn zwager ]oost
Baeck, Samuel Coster en soms Vondel. Dan
Daniel Mostaert, Plemp, Laurens Reael,
Verburgh, Brosterhuysen, Maria Tesselschade,
Francisca Duarte. Soms ook Huygens,
aan wie hij reeds in 1621 een sonnet
gewijd had, door Huygens met een sonnet
beantwoord. Hij vond geen reden voor lof:
Dies vinde ick in u Dicht
(Puyckdichter van ons landt)
Const, jonst, geneghentheyt,
Maet, rijm en reghel-trant,
(Vergeeft mij 't redelyck ontkennen)
Maar gheen reden.
Daarop weer een sonnet van Hooft, beantwoord
met een sonnet tot afscheyt van
Huygens, „staende opde reyse naer Engelandt."
Hooft is de „schitterendste vertegenwoordiger
der Renaissance in onze letterkunde."
In 1628 begon hij met de bewerking van
zijn Historien. Eerst schreef hij het Lev en
van Hendrik IV, koning van Frankrijk,
1626. Daarvoor werd hij in 1639 Ridder
van St. Michiel met erfelijke adel. Omstreeks
1635 „verschreef" hij zijn „jeugdelyke
rymen" op aandrang van Brosterhuysen
en Van der Burgh; de volledige uitgave
der Gedichten kwam 1638. Van 1629
is de Klacht der Pr ins esse van O ran}en
over 't Oorloogh voor ' s-Hartooghenbosch:
Schoon Prinssenoog gewoon te flonkren
Met zuyver' hemelvlam, kan ook
De grimmichheidt u dan verdonkren
En smetten met een aerdschen rook?
En toen de zege behaald was, De Hollandsche
Groet aen den Prinsse van Oran'ten.
Doch sedert 1628 was Hooft geheel vervuld
van de Ned. Historien. Hij nam de
L. geschiedschrijver Tacitus ten voorbeeld,
vertaalde eerst zijn werken, om zich diens
stijl eigen te maken, 1623—'35. Hij vormde
onder zijn werk een aantal nieuwe Nederl.
samenstellingen en afleidingen; hij
besteedde al zijn kunst aan zijn proza, dat
zich door bijzondere kernachtigheid onderscheidt.
Onder het grote werk door voltooide
hij Rampzaaligheden der Verhejjinge
van den Huize Medicis, 1638, gewijzigd
uitgegeven 1649.
De Ned. Historien beginnen met de overdraft
der heerschappij van Keizer Karel
V op Philips II. Daarin vertalingen van
vreemde woorden, die gedeeltelijk opgang
maakten, deels ook al te gezocht waren als:
vernufteling = ingcnieur; moordkuil ~:
casemat; bouwstad = kolonie; stadhuishavenaar
=z concierge; loopmare = krant;
vertrouwenaar = crediteur; Pleithof =
Parlement; Voorlezer = Professor.
Reeds ver voor 1628 had Hooft de geweldige
stof der Historien verzameld en geschift.
Alle schrijvers had hij zorgvuldig
bestudeerd, om tot een eerlijk oordeel te
komen. Hij was de vaderlander, die de
ganse strijd om vrijheid voor zich zag als
„een tooneel van schoone schrikkelykheit".
Meesterlijk is hij geslaagd in de schildering
der aangrijpendste taferelen als de terechtstelling
van Egmont en Hoorne, 't beleg
van Leiden en Antwerpen, de overgang van
Amsterdam.
Hij streeft naar waarheid en verzwijgt de
gruwelen van Sonoy niet, al kost het hem
moeite ze te verhalen. En het verhaal zelf
is het beste proza, ooit tot die tijd geschreven.
De Historien zijn tegelijk het
standbeeld voor de nieuwe Staat en voor
de schrijver.
Ook was Hooft de eerste, die het schrijven
van brieven tot een kunst verhief;
honderden van die brieven zijn over: aan
de raadsheer Van den Honert, aan Joost
Baeck, Barlaeus, Anna en Maria Visscher
enz. En in de trant van de Hero'ides van
Ovidius schreef hij de Brief van Menelaus
aan Helena, ± 1611.
Bewaard bleef ook de brief van 21 Juli
1646, waarbij Vondel zijn vertaalde Aeneas
aan Hooft aanbood in roerende bewoordingen:
„Onse Maecenaten smelten vast:
Reael leit in de Westerkerk; Plemp, Baeck,
Victorijn en Mostert leggen in de Nieuwe
Kerk onder de zercken gekropen; een teken
dat wij volgen zullen: Godt geve ter zaliger
ure. Onze goede en wijse Grotius is oock
al hene... . Kom, mijn Heer Hooft, mijn
edele Heer, „laat het eens Sint-Virgiliusdagh
zijn. . . . Misschien sterven wij morgen:
Hier is mijne hand."
Hooft nam de hand niet aan. De Historien
verschenen 1642, opgedragen aan Frederik
Hendrik, beloond met zilveren lampetkan
en schotel. Dit waren de eerste 20
Hooft 2
„boeken." Hooft werkte langzaam verder;
net 27e boek bleef onvoltooid. Hij werd
ziek ter gelegenheid van de begrafenis van
Frederik Hendrik en stierf te 's-Gravenhage
ten huize van Johan van der Meyde,
schoonzoon van Leonora Hellemans. Hij
werd begraven bij zijn vader in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam. Adam van Germez,
toneelspeler, droeg in de Schouwburg de
lijkrede voor, door Brandt geschreven.
Daarna werd Geeraerdt van Velsen opgevoerd,
ter ere van de man, die gelijkelijk
schoonheid, vrijheid en wijsheid verheerlijkt
had.
Vondel maakte 't grafschrift:
Hier sluimert Baerle neffen Hooft,
Geen zerk hun glans noch vriendschap
[dooft.
R. Anslo schreef een lijkdicht Muiden h:
rou.
De His tor ten waren verschenen in 1642 in
2 dikke delen; in 1671 kwam de uitgave
van Verzamelde Werken, bezorgd door A.
Hooft.
In 1703 verscheen een grote prachtuitgaaf
van de Ned. Historien met platen; voorafgegaan
door het Leven van Hooft van Geraart
Brandt, door Hoofts opdracht van
zijn werk aan Frederik Hendrik en door
een lofdicht op de nieuwe druk van J.
Vollenhove. In 1704 kwamen daarbij de
Mengelwerken, bezorgd door David van
Hoogstraten; zie daar. Verder nog Tacitus
met een voorrede van Brandt uit het jaar
1683. In 1750 voegde Balthasar Huydecoper
er een vijfde deel Brieven bij.
De werken van Hooft (Gedichten), 1861
uitgegeven door P. Leendertz Wzn. en opnieuw
geheel herzien door Dr. Stoett,
1899- Dr. Breen schreef 1894 zijn proefschrift
over Hooft als schrijver der Ned.
Historien. Hoofts denkbeelden over staat
en godsdienst zijn behandeld in de Letterkundige
Studien van J. Koopmans, 1906;
zijn opvattingen over de godsdienst door
G. Heringa: Invloed van de Renaissance
op de Godsd. en Zedelijke denkbeelden van
Hooft, 1899.
Uitlegkundig Wdb. op Hooft, 1825—'38,
verbeterd door Oudemans; zie daar.
Dr. G. Kazemier schreef 1939 een studie
over Het Vers van Hooft. Van 1946 het
proefschrift van Dr. F. Veenstra over De
invloeden op Hooft. Zie ook J. C. de
Haan.
Dr. C. C. de Bruin, leraar aan het Marnixgymnasium
te Rotterdam heeft in de Universiteitsbibliotheek
te Amsterdam een
handschrift van P. C. Hooft ontdekt, bevattende
,,Virgilius eerste boeck van
Aenaeas int rymeloos (vertaald)".
Dr De Bruin houdt zich thans bezig met
Hoogeveen
de transcriptie van dit handschrift. De uitgever
A. A. M. Stols te 's-Gravenhage zal
zowel de reproductie van het origineel als
een letterlijke uitgave van de tekst in eerste
druk het licht doen zien (1946).
In 1947 een studie van A. Romein- Verschoor.
Van 1948 de Liederen, met de
oude wijzen in hedendaagse toonzetting,
bewerkt door Henri Geraedts en Dr. G.
Kazemier.
In 1881 gaf Eigen Haard een Hooftnummer
uit, met medewerking van D. C.
Meijer Jr., J. ten Brink, A. D. de Vries
Azn., N. de Roever, M. de Vries, W.
Doorenbos, H. de Veer en F. v. d. Goes.
Hooft is nagevolgd in de gedichten van
Joan van Broekhuizen.
Zijn zinspreuk was „Omnibus idem", voor
alien dezelfde.
Hooft, Willem Dircksz. ~ , 1594—1658, toneelschrijver;
kluchtspelen. Jan Saly, 1623;
Doortrapte Melis, 1623; Andrea de Piere,
Paerdekooper, 1628; De Hedendaegsche
Verloren zoon, 1630. In 1638 behoorde hij
tot de eerste 6 regenten van de Amsterdamse
Schouwburg; hij was bestuurslid
geweest der Oude Kamer. Glasschrijver van
beroep. Zijn klucht van Stijve Piet, 1628,
loopt over een schaking, die op een huwelijk
uitdraaide. Andrea is ontleend aan de
Decamerone. Hooft is een navolger van
Bredero. In de Verloren Soon vindt men
toneelaanwijzingen, die inlichten over de
inrichting van het toneel der Academie\ er
blijkt b.v. uit, dat men draaibare doeken
had met aan de ene zijde een bos geschilderd,
aan de andere zij een stad enz.
Proefschrift over W. D. Hooft van J. F.
Haverman, 1895.
Hooftprijs, P. C. ~, zie Staatsprijs voor
letterkunde.
Hoog, G. C. van 't —, geb. 1869 te Hagestein,
leraar in 't Ned. en later directeur
van een H.B.S. te Amsterdam, dichter.
Sonnetten-cyclus.
Hoogenbemt, Albert ~ , geb. te Mechelen
in 1901, verwierf met zijn psychologische
roman De Stille Man de driejaarlijkse
Staatsprijs 1939. De schrijver is ambtenaar
aan het Departement van Onderwijs te
Brussel. Beschreef Mechelen, gedoofde stad
in „Vlaanderen, o Welig Huis", 1939.
Secretaris v. d. Ver. v. Vlaamse Letterkundigen.
Hoogenhout, C. P. ~ , schreef het eerste
prozawerkje in 't Afrikaans, Die Geskiedenis
van Josef, 1873. Van hem ook de
eerste Afrikaanse novelle: Catharina, die
dogter van die Advokaat, 1879, over de
strijd van 't Afrikaans met het Engels.
Hoogeveen, Cornells van —, 17'40—1812,
boekverkoper te Leiden, oprichter en vooro
Hooghduytschen 231
zitter van "Kunst wordt door arbeid verkregen",
Schreef Lof der Tooneeldicbtkunde,
dichterlijke klacht over het verval van
de kunst, 1771.
Hooghduytschen Quacksalver, Klucht van
den ""-', op naam van Brederode, met een
Duitse zwetser, 1619. De Duitse opschepper
moet van "Drooghe Lammert" , eel I
oude bruidegom, een jonge man maken,
maar hij geeft hem een verkeerd geneesmiddel.
Dr. Ten Brink betoogde, dat deze
klucht niet van Bredero kan zijn, doch allicht
onder zijn papieren gevonden is na
zijn dood.
Hooghen Wynt, 't Spel van den ""-', zie
Everaert.
Hooglied, Het ""-', berijmd door Revius,
1646; door S. A. Gabbema, 1654; door
V. v. Oosterwyck, 1655; door Laurens
Baeck of Bake (1629-1702), heer van
Wulvenhorst; in dichtmaat overgebracht
als Het Lied der Lieide door ]. H. Gunning
].Hz., theol, cand., 1880. Beschouwd
als een lied van reine aardse liefde. Opnieuw
bewerkt door A. B. Kleerekoper,
1903.
Hoog omhoog, het hart naar boven, lied
van ]. Vollenhove.
Hoogstraten, Dr. David van ""-', 16581724,
zoon van Frans, conrector te Amsterdam
tot 1721, vriend van Petrus Rabus.
Schreef zelf heel veel en gaf de gedichten
uit van Broekhuysen, 1712, Oudaen 1712,
Antonides 1714 en Heiman Dullaert,
1719, met hun levens. Hij schreef ook Beginselen
der Rederykkunst, uitgegeven door
P. de Vlaming, 1725. Zelf dichter, verzamelde
hij de nalatenschap van zijn oudere
en jongere tijdgenoten en tekende zijn herinneringen
op; de "doodgraver der letterkunde",
maar tevens de eerste beoefenaar
v. d. Ned. taalwetenschap. Schreef ook een
L. Woordenboek.
Ook vertaalde hij de Esopiscbe Pabelen
van Fedrus, 1703. Dit gaf aanleiding tot
de Poetenoorlog; zie daar. Jean Ie Clerc
was 1711 begonnen met een ongunstige
beoordeling in zijn Bibliotbeque cboisie van
deze berijmde vertaling. Het onderwerp
was de waarde van de Neo-Latijnse gedichten
van Nederlanders; Abraham Bogaert
verdedigde Hoogstraten, zo ook ]ohan de
Haes. Hoogstratens vrienden gaven schimpdichten
uit, verzameld in de bundel De
Gulden Legende van den Geneejscben St.
Jan. ] oan de Haes verdedigde de eer van
Antonides en Vondel tegen de "Fransche
nachtuilen"; Jan van Hoogstraten viel hem
bij. Een grappenmaker schreef een prijsvraag
uit met dezelfde rijmwoorden als die
der Duytsche Akademie van 1630; 8 antwoorden
kwamen in, die weer bespot wer-
Hoogstraten
den door Jakob Zeeus, die wel voor Vondel,
doch tegen De Haes was. Ook De
Huybert, Mr. Pieter de Bye (1687-1749),
Arnold N achtegael en zijn vader Arnold
Clemens, Jan van Hoogstraten en Langendijk
deden mee. De strijd duurde tot 1716.
Poot betreurde het getwist in zijn gedicht
Poetenstrijt, Th. Nolen beschreef het leven
van David van Hoogstraten, 1886.
Van Hoogstraten plaatste een lofdicht voor
de Gedicbten van Poot. Hij dichtte ook
een Victorielied op de overwinning op de
F. vloot bij La Hogue, 1692. Van belang
was ook zijn grote uitgave van P. C. Hoofts
Mengelwerken, waarin Henrik de Groote,
Medicis, brieven, gedichten, vertalingen, de
toneelspelen, psalmen en Minnezinnebeelden.
Voorafgegaan door Brandts Lijkreede.
Zie Hoojt, aan het slot.
Hoogstraten, Frans van ""-', 1632-'96, broer
van Samuel, boekhandelaar te Rotterdam
en te Dordrecht, dichtte Zedezangen en
Sticbtelijee Liederen en een Kerstliedt, dat
werd opgenomen in De Herstelde Zeeg
Triumph van Koning Karel II, 1660. Vertaalde
klassieke schrijvers, o.a. Boethius,
Thomas Morus en De Lo] der Zotbeid van
Erasmus.
Hoogstraten, Jan van ""-', 1662-1756, broer
van David, boekverkoper te Dordrecht,
later te Gouda. Hij schreef o.a. De geleerde
(d.i. geladderde) advocaat of de bespotte
druiuendie], uit den Vermakelijken
Aoenturier, 1707. Hij verdedigde Vondel
in zijn Eerspore voor den duytsen Helieon.
Mr. Arend van der Burg, burgemeester van
Gouda, was zijn Maecenas. In 1724 verscheen
zijn kluchtspel Tys Onverstand of
de Bruilojt van Anne met 'er baard, d.i.
prinses Anna van Enge1and, de gemalin
van stadhouder Willem IV. Ook is hij de
dichter van De Kruisbeld of het leven van
den Apostel Paulus. Vereerder van Bacchus
en Venus, in gezelschap van Maecenassen
als Dirck Buysero. Keerde zich in de Poetenoorlog
van 1713 tegen zijn broer David;
werd geprezen door Langendijk.
Hoogstraten, Samuel van ""-', 1627-'78,
schilder te Dordrecht, schrijver van 2
heroisch-galante romans: Schone Roseliin,
1650, en De gestrajte ontschaking of de
zeegbajti ge herstelling van den [ongen
Haegaenveld, 1669, met avonturen, minnebrieven
en zuchten. Daarbij een lofdicht
van Heiman Dullaert:
Hier leeren losse en wufte zinnen
De Hofkunst van een loflijk minnen.
Ook leverde hij een toneelspel Diery]: en
Dorothe of de Verlossing uan Dordrecht,
1666. Verder schreef hij een Inleyding tot
de Hooge Schoole der Schilderkunst, 1678.
In zijn jeugd Goude Scbalmey, een liedboek
Hoogstraten 232 Hoop Jr.
"klinkkende van Heylige Gesangen", 1652.
Hij was Mennist, maar werd uit de broe..
derschap gezet, omdat hij te werelds was
en een degen droeg.
Hoogstraten, P. F. Thomas van -." D.P.,
1845-1907, leraar in de wijsbegeerte te
Huisen, R.K. dichter, navolger van Bilderdijk
en Da Costa; schrijver van 3 delen
Studien en Kritieeen, 1890-'95.
Hoogstraten.Schoch, A. A. van ,......" 18691951,
redactrice en medewerkster aan Chr.
bladen, schrijfster van veel romans en noveIlen;
getrouwd met Ds. H. te Katwijk,
Haar roman Gouden Teugels van 1927 beleefde
6 drukken in 3 jaar; het boek behandelt
het vraagstuk van de moderne
jeugd.
Hoogt, C. W. van der ,......" 1857-1928, geb.
te Kampen, man van zaken in Amerika,
schreef tijdens de Boerenoorlog A century
of injustice, kwam 1920 in Nederland
terug. Hij stichtte een fonds voor een jaarlijkse
prijs van f 1000 ter aanmoediging
van jonge letterkundigen, uit te keren door
de Mij. v. Letterkunde. Winnaars waren:
R. van Genderen Stort, " Klein e Inez"
(1925). .
Dirk Coster, "Verzameld Proza" (1926).
Herman de Man, .Het wassende water"
(1927). Aart van der Leeuw, IJHet aardscbe
paradijs" (1928).
Anthonie Donker, "Grenzen" (1929).
Antoon Coolen, "Het donkere licbt'
(1930).
Arthur van Schendel, .Het [regatscbip
Johanna ~arid' (1931).
Johan Fabricius, .Komedianten trokken
voorbij" (1932).
Anton van Duinkerken, .Dicbters der
Contra-Rejormatie' (1933).
J. Slauerhoff, .Soleares": (1934).
H. Marsman, "Porta Nigra" (1936).
Henriette van Eyk, "Gabriel" (1937).
S. Vestdijk, .u» vijfde zegel" (1938).
Ed. Hoornik, Mattheus, 1939.
Clara Eggink, Het Scbiereiland, een bundel
gedichten, 1940.
M. Vasalis, Parken en Woestijnen, 1941.
Dr. Heeroma (Muus Jacobs), Vuur en
Wind, 1945.
Bep Vuyck, Het laatste huis van de toereld,
1945.
Ida Gerhard, 't Veerbuis, 1945.
Bert Voeten, Doortocht, oorlogsdagboek,
1947.
J. J. Klant, De geboorte van Jan Klaassen,
1947.
In 1949 stelde de Commissie voor, de prijs
toe te kennen aan Anna Blaman voor haar
Eenzaam Auontuur, doch zodanig toegelicht
dat de schrijfster bedankte.
Leo Vroman, Gedicbten, 1950.
Alfred Kossmann, De Nederlaag, roman,
1951.
Hoogvliet, Arnold -." 1687-1763, dichter
van Abraham de Aartsvader. Uit Vlaardingen;
op 12 jarige leeftijd op een notariskantoor;
boekhouder in de bank van lening
te Dordrecht; later van een suikerraffinaderij
te Amsterdam; 1720 tafelhouder bij de
bank van lening te Vlaardingen. Leerde
Latijn; vertaalde Ovidius' Fasti (Feestdagen).
Zijn vader wees hem op zijn sterfbed
een bijbels onderwerp aan. In zijn
dichtwerk toont hij zich een volgeling van
Vondel, Doch niet aan zijn Mengeldichten,
aan Abraham had hij zijn roem te danken,
1727; een epos in de trant van Johannes
de Boetgezant van Vondel, evenzeer met
bespiegelingen en natuurbeschrijvingen,
doch met minder dichterIijke kracht. Toch
haalde hij het einde van de 12 zangen:
Nu is mijn taak volwrocht,
rnijn dichtwebbe afgeweven.
'k Heb twalef boekjes
van Helt Abraham geschreven.
Abraham de Aartsvader beleefde de lle
druk in 1841. Hoogvliet was ook hofdichter:
Zijdebalen, 1740; dit was het buiten
van Jacob van Mollem buiten Utrecht aan
de Vecht; titelprent van Jan Punt.
Hoon, Dr. Pieter de ,......" 1848-1903, Flamingant,
ijveraar voor 't Willemfonds te
Brussel.
Hoop jr., A. van der ,......" 1802-'41, koopman
in drogeriien te Rotterdam, citadelpoeet:
De Koning en bet Leger; lierzang
Aan Holland; De Tiendaagscbe Veldtocbt;
de heldenzang De Toeht naar Ter-Vueren;
Het Metalen Kruis; Aan Chasse. Vriend
van Van Lennep; vereerder van Bilderdijk.
Met Van Lennep gaf hij 1827 het ts. Apollo
uit; zie daar. Volbloed dichter der Romantiek;
vereerder van de vrijheidlievende
Zwitsers, Polen en Grieken, maar .... de
Belgen zijn muiters. De Muzen en De Gids
veroordeelden zijn "kakelbonte opschik".
Teleurstelling was zijn deel; hij werd somber
van Ievensopvatting en zocht troost in
de drank. Ook in het drama slaagde hij
niet; Hugo en Elvire, 1831, romantisch
treurspel, zie daar. De Dood eens Spelers;
Han van Llsland, ontleend aan de roman
van Victor Hugo, 1838. Van 1834 was zijn
berijmd verhaal Het Slot van l jsselmonde;
van 1838 zijn noodlotsdrama De Horoscoop
in hoog-romantische stijl. Zie Renegaat en
ook Lierzang aan de Vorsten van Europa.
Van der Hoop was in 1830 medewerker
aan De Vriend der Waarheid, waarin hij
Tollens en zijn school aanviel. In 1832 gaf
hij met Mr. P. S. Schull de Bijdragen tot
boeken- en menscbenkennis uit, tot 1838.
Hij kwam onder invloed van de romantiek
Hoop [rsz. 233 Horatius
van Victor Hugo, zo als ook blijkt uit zijn
treurspel Johanna Shore, een geschiedenis
uit 1483, uit de tijd van Koning Richard
III.
Hoop jrsz., Adriaan van der ---, 1827-'63,
uit Rotterdam, dichter van Daguerreotypen,
1851-'53; van Poezy en Proza (vertalingen
van Heine), 1856. Van de geest van
Heine blijft bedroefd weinig over. In 1859
vier delen Gedicbten.
Hoop Scheffer, J. G. de ---, 1819-'93,
Doopsgezind student te Amsterdam, lid
van N.E.K., 1838; predikant 1843; hoogleraar
a. h. Seminarie 1859. Schreef o.a.
over Lodewijk van Velthem in de Letteroejeningen
van 1837 en verder veel artikelen
over kerkgeschiedenis. Hij was met de
luitenant Hendrik Kretzer redacteur van de
2e jaargang van Braga.
Hoorn, Anna van ~, ...-1669, vrouw van
burgemeester Kornelis van Vlooswijk; zie
daar.
Hoorn, Timotheiis ten '"'-', uitgever en schrijver
van pornografische romans te Amsterdam.
Van hemzelf Hollandscbe Trouwgeuallen,
1678; zie daar; verder de Hedendaagsche
Zalet-jujjers, 1696. Vrij zeker ook
De boosaardige ell bedriegeliee Huisvrou,
1682. Het ergst van al De Hedendaagsche
Koopman. Zie ook B. Boekholt.
Hoornik, Eduard --"", geb. 1910 te 's-Gravenhage,
begon als R.K. dichter van verschillende
bundels. Hij beschreef het leven van
Amsterdam in 't epische gedicht Mattheus,
1938, waarvoor hij de Van der Hoogtprijs
ontving. Steenen, 1939. Hoornik was
journalist bij De Tijd; 1933-'43 bij 't
Handelsblad. Sedert 1948 recto V. 't Alg,
Dagblad. Medewerker van De Vri)e
Bladen, Helieon en Groot Nederland; leider
van het nieuwe ts. voor jongeren,
lJ7erk, dat slechts een jaar bestaan heeft,
1939. Schrijver van een studie over Greshoff,
1939. In 1940 de leider van Meulenhoff's
nieuwe kunsttijdschrift Criterium;
dit wil "aan de toenemende verwording
paal en perk stellen."
Hoornik gaf in 1940 uit: Tajelronde, studies
over jonge dichters, en een verzenbundel
De Erjgenaam, ook 1940. In 1941
een bloemlezing uit eigen werk. In 1945
Doodenberdenking, een rede; in 1948 Ex
Tenebris «Dit de Duisternis) ; dit is onder
de indruk van de langdurige gevangenschap
in Buchenwald en Dachau.
De Verzamelde Gedicbten, uitgegeven met
een voorwoord van Bloem, 1951.
Hoorns Liedboek, Nieuw Groot -." het bekendste
van aIle mopsjes, zie daar; 70
bij 44 mm, dikte 21 mm, dus geschikt om
in de vestzak mee te dragen. Bevat toch
311 blz. vol "stigtige en vermakelvke Bruvlofts
Liedekens" met een register op de
beginregels; Ie druk 1687. Daarnaast 't
Groot Hoorns, Enkhuyzer, Alkmaarder en
Purmerender Liede-Boek, Ie druk 1720,
ook in de 18e eeuw aldoor herdrukt.
Hoornse Speelwerck, Het Nieuwe ---, "bestaende
uyt verscheyden Ernstige en vroolycke
gezangen," 2e druk 1732. Met gedichten
van C. Groeneveldt, V. de Hof
en C. G. Kleyn, verzameld door C.
Croock.
Hoorns Treckschuytje, een van de oude liedboekies;
2 deeltjes, elk van 188 bIz. in
12 0
, 1663. Met liederen van Hendrik
Bruno, C. Prins Jzn. e.a,
Hooyer, J. H. -." 1844-'92, uit Zalt-Bommel,
predikant, legde 1890 zijn ambt neer;
redacteur van De Gids 1876. Prozaschrijver.
Hopman, Frits r--I, 1877-1932, schrijver van
romans en novellen; leraar in 't Engels
te Leiden, later red. v. d. NW. Rott. Crt.
Hopman Ulrich, blijspel van Joan van Paffenrode,
1659. De hopman staat met zijn
knecht op post tegen een medeminnaar, die
al lang binnen is.
Hopper, Rika r-«, geb. te Assen 1877, toneelspeelster,
directrice van een schouwburg
te Amsterdam. Nu Mw. Van HovenHopper.
Hora Adema, J. '"-', geb. 1852 te Holwerd,
2e luitenant in 1874, kreeg een ongeval
in 1878, werd componist en schrijver. Novellen
en schetsen in de N. Gids; ook bet
drama Ben Visioen.
Horae Belgicae, zie Hoffmann von Fallersleben.
(Horae (L.) == de Horen, in de
Gr. mythologie de 3 godinnen der jaargetijden:
ontkiemen, bloeien, rijpen; de
dochters van Zeus en Themis. Vandaar ook
L. hora == uur.)
Horae successivae (opeenvolgende uren) of
Tijt-Snipperinge uan de ]onckheyt tot in
den ouderdom, 1640, van Simon van Beaumont;
zie daar.
Horatius, 65-8 v. Chr., beroemd Romeins
dichter uit Venusia in Apulie; Virgilius
stelde hem voor aan Maecenas en deze aan
Keizer Augustus. Van hem bleven bewaard
de Oden, Satiren en Briecen, onder welke
laatste de Ars poetica, de leer der Dichtkunst.
Dit geschrift werd als de hoogste
wet beschouwd en had de allergrootste betekenis
voor de Renaissance-dichters. Daniel
Heinsius en Vossius volgden de voorschriften
van Horatius voor de dichtkunst
en vooral voor het ton eel. Vondel verwees
er naar in zijn Aenleidinge; hij droeg zijn
prozavertaling van Horatius' Lierzangen in
1654 op aan de "kunstgenooten van SintLukas,"
die hem kort te voren als dichter
gekroond hadden~
Horemans 234 Hout
De wetten voor het toneel werden algemeen
bekend door deze vertaling. Maar
reeds in 1641 was Jan Vos daattegen opgekomen
door zijn treurspel Aran en Titus
en in 1665 deed hij het in de Voorrede
van Medea. Daar verwierp hij de eenheden
van plaats en tijd; hij wilde de dingen zoveel
mogelijk naar het leven vertonen.
Nil wierp al zijn beschouwingen weer
ondersteboven; Mr. Andries Pels schreef
in 1677 Horatius Dichtkunst op onze
tyden ell zeden gepast; daarin werden die
oude voorschriften de nieuwe wet vor r
toneel en dichtkunst. Zie poetiei, Oudaen
schreef Aanmerkingen op het werk van
Pels; die werden echter pas in 1713 gedrukt.
De Oden van Horatius werden vertaald
door Antonides; Zinnebeelden uit Horatius
door Antonides' vader Anthony Jansen.
De eerste vertaler van Horatius was Cornelis
van Ghistele geweest, die reeds in
1559 de Satiren overbracht in 't Ned.
Coornhert vertaalde de bekende ode Bed
Ius ille en nam die op in zijn Liedtboecb .
Horemans, Jef ~, geboren te Antwerpen in
1887, modernistisch dramaschrijver.
Horen, zie Horae.
Horenbeeck, David van ~, "schrijfmeester
der Latijnsche school" te Haarlem, dichtte
1618 NaSSOltS Lo]-gesangb ter ere van Prins
Maurits. Na de verovering van 's-Hertogenbosch
hief hij een Trom pets-gheclanc]: aan.
Horrel in de Wacht, pamflet van 1677 regen
Nil; zie daar.
Horst, Adriaan van der "-', 1870-1942,
toneelspeler. Stukken uan Heijermans. Sedert
1919 toneeldirecteur te Amsterdam:
"Het Schouwtooneel" met Jan Musch.
Sedert 1933 leider van het "Hofstadtooneel'
, te Rotterdam. Hij was getrouwd met
W. E. ]. van der Lugt Melsert, 1871]
928, toneelspeelster van grote naam.
Horst, Anna van der ~, uit Enkhuizen,
dichtte De gevallen uan Ruth in 6 zanuen
en Debora in 4 zanzen, Verder Be~
fpiegeljngen uan Joseph bij de bevalling
uan zijn ondertrou uide bruid Maria, 1766,
en Het oud Enkbuizen, in 7 zangen, 1767;
De belegering van Groningen, 1772, "door
sprekende personen uitgebeeld." Bekend is
zij ook, doordat Betje Wolff haar steunde
met geld en dit niet terug kon krijgen. (H.
C. IvI. Ghysen, Betje If/olif, 1919.) Zij
trouwde ] 76'5 met J. Roelfsema uit Groningen.
Horsting-Boerrna, A. A. M. ~, geb. 1883
te Veendam; schreef kinderboeken en verhalen.
Onder ps. Roelofje Hart gaf zij cell
bundel verzen uit: De gevulde scbaal,
1937. Onder eigen naam een berijmde roman
Tot ouer de oren.
Hoste, Julius ~, 1848-1933, uit Tielt in
W. Vlaanderen, 1875 beheerder v. d. Ned.
Schouwburg te Brussel, werkzaam in de
handel, journalist; Flamingant; toneelschrijver:
Breidel en De Conine, in 6 bedrijven,
1889. In 1868 redacteur van het weekblad
De Zureep te Brussel; in 1888 de stichter
van Het Laatste Nieuws, het voornaamste
vrijzinnige dagblad.
Houbraken, Arnoldus ~, 1660-1719, uit
Dordrecht, schilder te Amsterdam, schreef
Groote Schouwburgh der Ned Konstscbilders,
3 delen, 1718-'21. Ook schreef hij
Sticbtelyke Zinnebeelden op deugden en
ondeugden in 57 taferelen. Verrijkt met
tienregelige bijgedicbten van Gezine Brit;
zie daar. 1723; 2e druk 1782. Zijn
Scbousoburgb bevat levensbeschrijvingen
van schilders. Leermeester van Jacob
Zeeus.
Hout, Cornelis Meesz. van ~, t 1595, vader
van Jan, zelf ook dichter; 8 brieven van
hem zijn bewaard; opgenomen in 't Leidse
Tijdscbrijt, XXXV. Grootvader van Jan
Orlers.
Hout, Jan van ~, 1542-1609, vriend van
Jan van der Does, beiden verdedigers van
Leiden. Van Hout werd 1564 secretaris
der stad; op aandrang van Bossu ontslagen
1569, balling te Emden, 1573 terug,
1575 secretaris van Curatoren der Universiteit,
beheerder der Stadsdrukkerij; bij zijn
dood een rijk man: Hout en wint was zijn
lijfspreuk, maar "met God en met ere".
Wilde Ds. Taling "van de preekstoe1 lichten"
met een geladen pistool, omdat deze
bezwaar maakte tegen het opschrift Haec
Libertatis ergo, dat op de papieren noodmunten
stand; dat moest Haec Religionis
ergo zijn! De dominees moesten hem, geestverwant
van Oldenbarnevelt, de wet niet
stellen. Hij was de vriend van geleerden
als Lipsius en Bertius en van de dichters
Spieghel, Roemer Visscher en Coornhert.
Zijn eigen dichterlijke nalatenschap stelde
hij in handen van Bertius. \Xlat er mee f-,edaan
is, weet niernand.
Hij was een warm voorstander van de opbouw
der Ned. taal en van de nieuwe vormen
in de dichtkunst en een felle vijand
van de "Rethrozynen", die hij minachtte
om hun onkunde en hun zuipzucht. Hij
zelf dichtte onder invloed van de Pleiade
zijn Franciscaender in de nieuwe maat. Dit
stuk was cen vertaling van Franciscanus
van Buchanan, een hekeldicht tegen de
monniken. Hij zette het stuk over in
alexandrijnen, om 't ander met mannelijk
en vrouwelijk rijm; 't eerste voorbeeld in
onze letteren, dat een dichter de leer van
de alexandrijn uiteenzet; 1576. En tach
dichtte hij zelf ook nag een spel in oude
Houte 235 Houwaert
rethoryckersverzen. Dat was bij een wedstrijd
tussen de Kamers in 1596, waarvan
de opbrengst moest dienen voor de verbouw
van het Sinte-Kathrynegasthuis; hij
schreef toen het welkomststuk, dat door
de Leidse Witte Acoleyen opgevoerd werd,
Hij vertaalde o.a. de Emblemata van Petrarca,
oden van Horatius, de Basia van
Janus Secundus, maar lang niet alles van
zijn werk is bewaard. Eigen werk is zijn
Lojzang op 't ontzet van Leiden, 1575;
Het ajbreeen van het slot V reeburg te
Utrecht, 1579; Leidens Verlossinge uan de
Burggraven; Onrijmicb V reucbden-liedt ter
verwelkoming van Prins Maurits na de verovering
van Groningen, 1594: o keyserlicke starn
Nassauwen, gy die van
Zo cIeynen spruytselken
Een boom gewerden zijt, ...
Dit is het eerste Ned. rijmloze vers.
Van Van Hout is ook het opschrift op het
Leidse stadhuis, voltooid 1594:
Indien Godts goetheit U brengt voort
Geluk en spoet, niet trots 't gemoet,
Maar neer wilt dragen.
Van Hout is pas "ontdekt" door Dr. J.
Prinsen; hij was de eerste N. Nederl. Renaissance-
dichter, tevens een staatsdienaar
van grote betekenis; hij regelde het Hollandse
belastingwezen en bracht een rapport
uit over armenzorg, die hij gemeentelijk
wilde maken. Zijn Dienstbouc is een
verzameling van de oude Leidse oorkonden.
Studie van Prinsen over Van Hout, 1907.
Prinsen gaf ook Van Houts toneelstuk uit;
(Leids Tijdschrift XXIII). In 1941 werd
het opnieuw uitgegeven in de Noordned.
Rederijkersspelen, door N. V. d. Laan.
"Levensbeeld" van Van Hout door J. C.
H. de Pater, 1946.
Meer dan Coornhert, Spieghel en Roemer
Visscher zijn Van Hout, Van der Noot
en Van Mander de eerstelingen van de
Ned. Renaissance. Van Hout's Franciscaender
is niet tot ons gekomen, maar wel
de proza-opdracht, die buitengewoon fel is
tegen de rederijkers..
Houte, Dboec vanden ""', verhaal over de
voorgeschiedenis van ] ezus' kruis, 14e
eeuw. De vertelling begint al bij Adams
zoon Seth; de stof ontleend aan 't L. Uitgegeven
door ]. Tideman, 1844, zowel het
berijmde als het prozaverhaal. Het verhaal
heet ook Vanden drie gaerden, d.i. 3 10ten,
een ceder, een cypres en een pijnboorn,
zinnebeelden van Vader, Zoon en H. Geest;
van hun hout werd ]ezus' kruis gemaakt.
Door Tideman toegeschreven aan Maerlant;
Serrure toonde aan, dat dit onjuist
was. Bewaard in 't Hulthemse hs., verder
te Zutfen en te Utrecht; tegen 1500 gedrukt.
Houte, Soetken van den ""', ± 1500-'60,
om het geloof te Gent verbrand; schreef
een testament voor haar drie kinderen, met
"cen schoon liedeken"; zie martelaarsliedereno
Uitgegeven te Amsterdam 1579 en te
Delft 1586.
Houten Clara, historische novelle van Conscience,
1848 gedrukt in het Taeloerbond,
de geschiedenis van Clara d' Almata, opgevoed
in 't Maagdenhuis te Antwerpen,
waar haar beeld nog te zien is; 1589.
Hout Middelmate, spreuk van !louwaert.
Hout en Wint, spreuk van Jan van Rout.
Houtte, August van ""-', zie Venboutte.
Houwaert, Balthasar ""', 1525-1576?, uit
Brussel, broer van de volgende, Dominicaner
monnik, 1566 Luthers predikant te
Antwerpen, 1568 veldprediker bij de tocht
van Prins Willcm, daarna predikant te
Aken; misschien aan de pest gestorven.
Mogelijk de dichter van het lVilhelmus.
(Egbert Smedes, in Ts. ooor Gescbiedenis,
1948, 130). Zie Wi/he/mus.
Houwaert, jehan Baptista ""', 1533-'99, uit
Brussel, eerst vriend van Van Haecht en
aanhanger van de Prins, in 1568 gevangen
op Treurenborch boven de St. Goedelepoort.
In die tijd dichtte hij Milenus
Clachte: Milenus uit de Donau-landen
klaagt te Rome over de onderdrukking van
de Romeinse stadhouders, d.i. "den handel
van desen teghenwoordighen tyt c1aerlyck
ontdeckt." Maar hij bleef in 't land en
werd 1'578 rekenmeester van Brabant. Als
rethorycker regelde hij de blijde inkomst
van Don Jan, Matthias, Anjou en Parma;
in 1594 nog die van Aartshertog Ernst van
Oostenrijk. Van zijn talrijke zinnespelen
zijn maar 3 over. Het laatste, een Comedic
van den Peys werd na zijn dood in 1599
vertoond bij de inkomst van Albertus en
Isabella. Zijn beroemdste werk is Pegasides
Pleyn ende dell Lustbo] der lvfaeghden, in
1583 bij Plantijn verschenen, een wellevenskunst
voor vrouwen, met veel verhalen
daartussen. Hij raadde haar aan, te leven
naar zijn spreuk:
Houdr middelmate.
Later werd al deze hoofse kunst ijdelheid
voor hem; toen sloot hij in De Vier Uterste
zijn rekening met de hemel af, 1598. Reeds
geschreven in 1583.
Zijn kunst is ouderwets, vol allegorische
personen; zijn werk is gerijmel. De Lesthoi,
58 000 regels, werd in cen winter vervaardigd.
Maar Willem van Haecht vergeleek
hem in een lofdicht met Marcus
Tullius.
Reeds in 1571 werd te zijner ere een penning
geslagen, de eerste voor een dichter.
Houwelyck 2
Drie van zijn werken, Tragedie van der
Orloghen, Comedie van den Peys en een
Dialoog zijn pas ± 1890 teruggevonden.
Zie ook Handel der Amoreusheyt.
Hij woonde op Klein-Venetie in het Sonienbos.
Over hem Karel Stallaert in het
Ned. Museum, 1885.
Houwelyck, Het ~ , hoofdwerk van Cats,
1625, „het gansch beleyt des Echten-Staets,
afgedeylt in ses Hooftstucken, Maecht,
Vrijster, Bruyt, Vrouwe, Moeder, Weduwe;
Behelsende mede de mannelycke tegenplichten."
Beide eerste afdelingen zijn samenspraken
tussen twee jonkvrouwen; de vier
laatste behandelen de plichten der vrouw;
groot leerdicht; encyclopedic voor vrouwen
met menig ingevlochten verhaal.
Houwink, Mr. Net ~ , geb. 1898 te Zwolle,
romanschrijfster.
Houwink, Mr. Roel ~ , geb. 1899, letterkundige,
schrijver; met Marsman in 1925
redacteur van De Vrije Bladen. Dichter
onder. ps. H. v. Elro. Trad toe tot de jong-
Christelijke beweging en werd redacteur
van Opwaartsche Wegen. Schrijver van een
Inleiding tot de Hedendaagsche Ned. Letter
kunde, 1932. Kritieken in de Nw. Rott.
Ct. Gedichten en Spreuken van Vader
Cats, 1941. Bloemlezing De betoverde pelgrim
uit het werk van Eekhout en Gebroken
kleuren uit dat van Jacq. v. d. Waals.
Ook een bloemlezing uit De Merode.
Van hemzelf Hesperiden (gedichten) en
Marcelina (roman). Ging over tot het nationaal-
socialisrne.
Hoven, J. van ~ , 1681—1750, in 1720 directeur
van een reizende troep toneelspelers
te 's-Gravenhage, 1744 tabakverkoper op
het Spui aldaar; toneeldichter, bv. van de
klucht De Gelukte List op Driekoningen
avond, 1715, met een voorstelling van het
Driekoningenfeest. Zijn Schilderij van de
Haagsche Kermis is een gedicht van 1715;
zie Kermisparnas. 7A]n toneelleermeester
was Jacob van Rijndorp; deze liet een Hellevaart
van Dokter Johan Faustus na, door
V. Hoven voltooid, 1731. Hij bezorgde
een omwerking van Kloris en Roosje, welk
stuk het eerst in 1688 verschenen was. Opvolger
van Van Rijndorp als toneeldirecteur.
Hoven, Therese ~ , 1860—1941, uit 's-Gravenhage,
schrijfster. Zoo men zaait, Indische
roman; samen 100 romans en kinderboeken.
Hoyer-Van der Feen, M. G. S. ~ , zie F.
Hroswitha, schuilnaam van Elise Haighton.
Hubbard, L. —, zie Smeeks.
Hubert, Antonius de ~ , zie Huybert.
Huberts, Dr. W. J. A. de Witt ~ , 1829—
1909, uit Harderwijk, dir. v. d. H.B.S. te
Zwolle 1867—'90; onder zijn vele werken
Hugo van 't Woud
het Biographisch Wdb. der N. en Z. Ned.
Letterkunde, met W. A. Elberts en F. J.
P. v. d. Branden, 1878; 2e druk van Frederiks
en V. d. Branden.
Huet, zie Busken Huet en Gallandat Huet.
Huet, P. <—', gaf 1867 Afrikaansche gedichten
uit.
Huf, Paul ~ , geb. te Amsterdam 1891, toneelspeler.
Huf van Buren, ps. van /. A. Heuff Az.
Huffel, A. J. van ~ , 1865—1947, apotheker
te 's-Gravenhage, gaf 1939 met inleiding
van Dr. L. Brummel uit: Ned. Schrijvers
in vertaling, van Emants tot Jan Eekhout.
Vervolgd in 1946. Redacteur van de
le druk van Wie is dat?
Huge van Bordeeus, zelfstandige ridderroman
uit de I4e eeuw. Huge, leenman
van Karel de Grote, moet de baard en vier
tanden van de soudaan van Babylon halen.
Oberon, de toverkoning, helpt hem. Gedrukt
als volksboek, 1490, als Een schoone
Historie van Huyghe van Bourdeus, „noyt
wonderlijcker avontueren"; herdruk 1532.
Zie Oberon.
Hugo van Craenhove, historische roman uit
de l4e eeuw van Conscience.
Hugo van Tabarie, zie Heinric van Aken.
Hugo Victor ~ , 1802—'85, de hoofdman
der Franse romantiek, de revolutionnaire
kunstenaar, die het classicisme afbrak. Zijn
eerste werken waren de roman Han d'lslande,
1823, naast zijn Odes et Ballades..
In de voorrede van zijn drama Cromwell,.
1827, gaf hij het manifest der nieuwe F.
romantiek, aanvaard door een grote groep
van schrijvers en dichters. in Frankrijk en:
daarna in alle landen. De treurspelen Marion
de Lorme en Hernani volgden in 1829;,
het was het einde van het F. klassieke
drama; het romantisch drama begon. Te
onzent was het eerste vertaalde stuk van,
Victor Hugo Angelo, in 1835 in proza,,
door de toneelspeler Cornells J. RooboL
Verdere volgelingen: Van der Hoop, Roorda
van Eysinga en Schimmel.
Hugo en Elvire, romantisch treurspel van A.,
v. d. Hoop Jr., 1831, een vertaling van
Die Schuld van Miillner, een moderne
Oedipus-geschiedenis. Hugo vermoordt Don:
Carlos en trouwt met Elvire, de weduwe..
De vader van Don Carlos zoekt de hele
wereld door naar de moordenaar; het blijkt,,
dat Hugo zijn eigen broer vermoord heeft;,
een heidin had het al voorspeld. Nu doorsteekt
Elvire zich en graaf Hugo volgt haar
voorbeeld. Noodlotsdrama, zie daar. Zo>
bij Miillner. Van der Hoop vond twee
doden op 66n toneel te veel en liet Hugo>
leven.
Hugo van 't Woud, oorspr. idylle van Joh..
Immerzeel in alexandrijnen, 1813; onder
36
Hulbert 237 I-Iulft
invIoed van Luise van Voss en van Hermann
und Dorothea van Goethe.
Huibert, P. A. de -.;, zie Huybert,
Huibert de Smid, dichterlijk wonderverhaal
van J. A. Alberdingk Thijm; de smid, die
door ]ezus van zijn hoogmoed genezen
wordt.
Huibert en Klaartje, gedicht van Ter Haar,
1843. Berijmd verhaal uit de school van
Tollens, verscheen in Aurora. Alom voorgedragen.
Bewerkt naar De arme Joost un
Greetie, Oostfries gedicht van I-I. Woortman.
Huidecoper, zie Huydecoper.
Huigen van Linschoten, Jan r-«, zie L.
Huis Honselaarsdijk, Het .--, "historische
novelle" van A. L. G. Toussaint, 1849.
Beschrijft een tafereel op het vorstelijk
lusthof in 't Westland in 1638.
Huis Lauernesse, Het .--, historische roman
van Mej. Toussaint, 1840, over de opkomst
der Hervorming in Nederland en het hof
van Philips van Bourgondie, bisschop van
Utrecht, Humanist; het eerste Nederlandse
onderwerp van de schrijfster. Met de figuur
van de predikant Paul van Mansfeld, natuurlijke
zoon van hertog Karel van Gelder,
die Ottelyne van Lauernesse wint voor
de nieuwe leer. En met de historische figuur
van Johannes Pistorius van Woerden.
Het hof van Karel van Gelder wordt met
grote nauwkeurigheid geschetst. Drie drukken
van 1840-'43.
Niet aangekondigd in De Gids: het boek
was te zeer een verdediging des geloofs.
Huis ter Leede, Het .--, 1828, een van de
"legenden" van Jacob van Lennep, door
de tijdgenoten bewonderd om de overdreven
romantiek: een ridder op een zwart
ros in een zwarte mantel op weg naar een
slot, waar het spookt. (Ter Leede bij Leerdam.)
De heer van "Lederdam" was in de
macht van de duivel geraakt; de onbekende
ridder kwam de slotvrouw, zijn zuster,
halen; maar 't paard heeft in 't vervloekte
slot gegeten en neemt broer en zuster mee
de Lek in. Berijmd verhaal als navolging
van The Lay of the last Minstrel van Walter
Scott, 1806.
Huis van het Zeewijf, Het .--, novelle van
Oltmans, 1840.
huiselijke poezie, beoefend door Jeremias
De Decker. In de 18e eeuw door Arnold
Hoogvliet, Dirk Smits, Corn. v. Lennep.
Kenmerkend voor de 1ge eeuw voor 1880:
De Genestet, long Hollandsch binnenbuis[
e; hoofdman Tollens, Op den eersten tand,
Vervolgd door Beets: Thuiskomst van het
eenjarig Koosje. Verder S. J. v. d. Bergh.
BespotteIijk gemaakt door Fred. v. Eeden
in de Grassprietjes, "een tuiltje poezie voor
het huisgezin".
Huisinga Bakker, Pieter "'-', zie Bakkef'.
Huisje aan de Sloot, Het "'-', vertelling van
Carry van Bruggen over haar eigen jeugd
in Zaandam.
Huismans, Sipke .--, 1873-1924, uit Loenga,
predikant 1900; oprichter van het Kristlik
Frysk Selskip 1908; Fries schrijver.
huispoeet, in de M.E. de meistreel in dienst
van een bepaalde heer; sedert de 17eeeuw,
bv. Jan Vas, de beschermeling van Joan
Huydecoper van Maarsseveen; zie Maecenas.
Huygens dacht al niet vriendelijk
over de brooddichters, die leven moesten
van hun lof- en rouwverzen. Hij tekent
zulk een allgemeen Poeet in een van zijn
zedeprinten:
Hij is een krakend wiel, dat stadich
[maelt en knarst,
Van all dat in hem leeft zijn d'hers[
senen 'tverwars t,
De Maegh het onverzienst, 't vermoedste
[Tong en Longer;
Een Waersegger, van dorst, een Logenaer,
[van honger;
Een aIler paerden SaeI; een kruijper
[inder daedt,
Een vlieger sao hij meent; een muffer
[waer hij gaet;
Een suffer waer hij sitt; een allgereedt
[bedichter
Van rouw, van vrolickheit; een
[haestigh woorden-vlichter.
In de Spiegel der Vad. Kooplieden treedt
Rymer op als huispoeet; in Van Lenneps
Ferdinand Huyck Lucas Helding.
Huizenga-Onnekes, Mw. E. J . .--, geb. 1883
te Vierhuizen bij Ulrum, verzamelde Groninger
overleveringen, gaf Gron. Volesuertellingen
uit. Het Boek van Trijnt]e
Soldaats, 1927.
Huizinga, Prof. Dr. ]. -.;, 1872-19)45, geb.
te Groningen, kunst-historicus, toonde zich
een meester in het proza in zijn hoofdwerk
Herjsttij der Middeleeuwen, 1919,
Erasmus, 1924, en In de schaduwen van
Morgen, 1935. Ook schreef hij over Shaws
Saint Joan en gaf beschouwingen over
Franse moderne literatuur.
Huizinga, Mr. Leonhard r-«, geb. 1906 te
Groningen, zoon van de hoogleraar, dagbladschrijver,
letterkundige, schreef o.a. de
humoristische roman Adriaan en Olivier,
in 1941 oak op het toneel gebracht. In
1942 het blijspel Om de lieue urede. Verder
Het Withelmus, verhaal van een tbuiseomst,
Ie druk Mei 1940, 4e druk 1941.
En 0, zei ik, 10 avonturen.
Huizinga Bakker, P. -.;, zie Pieter Bakker.
Hulft, Gerardus -.;, 1621-'56, secretaris
van Amsterdam, streed als vrijwilliger met
24 door hem betaalde matrozen op ·t schip
van Witte de With 1653-'54; ging als
Hullebroeck 238 humor
directeur-generaal naar Jodie; sneuvelde bij
't beleg van Colombo. Bezongen door Vondel
en door Joan Six van Chandelier.
Hullebroeck, Ernie! ~, geb. 1878 te Gent,
Vlaams musicus, bracht het lied onder het
yolk. Dichtte verscheiden hundels.
Hulleman, Frans ~, geb. te Amsterdam
1879, als letterkundige verbonden aan het
Ned. Toneel, 1903-'15, daarna bij Heijermans.
Schrijver van novellen en romans en
van Heijermans-Herinneringen, 1924.
Hulst, Jan van r-t, ± 1400, dichter van een
pelgrimslied; misschien ook de verzamelaar
van het hs. van Gruuthuse.
Hulst, Dr. Nic. v. d. r-t, 1759-1834, dokter
te Rotterdam, dichter, ook van vrijheidspoezie;
kinderschrijver. De uitnemende
BijbelJche Verhalen. Over hem Rie van
Rossum, De [ongen met de Toreriluit.
Hulst, V. van --, pseudo van Vital Celen,
geboren te Hulsthout in 1887. Schreef
een studie over Michiel de Swaen, en verhalen
als 't Pastoorke uan Vossendoncb
1928.
Hulster, Leo d'~, 1784-1843, uit Thielt,
schoolmeester, leraar, 1815 te Gent, won
in 1806 de prijs te Wacken met de bean
twoording van
Den mensch, door Adams val
gebragt in slaverny,
gerukt door's Heylands dood
uit Satans heerschappy.
Schreef ook over de spelling van het
Vlaan1s.
Hulthem, Ch. J. E. r-t, 1764-1832, bekend
om zijn verzameling boeken en hss., stichter
van de Botanische tuin te Gent. Zie
volgend artikel en Veelderlei Genuecblijcke
Gedicbten. De gehe1e boekerij werd door
het Rijk gekocht voor 370 400 frs.
Hulthemse handschrift, be1angrijk VI. hs.
van 1410, nu ter Kon. BibI. te BrusseI. Bevat
o.a. St. Brandaen en Tbeopbilus. Maar
vooral Esmoreit, gevolgd door Luppijn en
Gloriant met de Buskenblaser en nog Lanseloet
van Denemarken.
Hulzen, G. van ""-', geb. te Zwolle 1860,
schreef (1903) Van de zelfkant der samenleuing;
De Man ,uit de slop; Zuieruers
1899; De ontredderden, alles bee1den uit
de lagere volksklassen. Verder behandelde
hij het liefde1even: Getrouu/d, 1900; Liefdes
Tusscbenspel, 1910; t 1940.
Humanisten, de aanhangers der Renaissance,
omdat zij de letteren der Ouden, de litterae
bumaniores beoefenden. Zij leidden de
jeugd op in Grieks en Latijn en andere
wetenschappen, maar ook in sport en spel;
zij toonden zich onverschillig tegenover de
Kerk, Humanisten, in Italie sedert de 14e
eeuw, in West-Europa sedert het midden
der 15e; onder allen is EraS1TIUS de grootste
Een deel der hogere geestelijkheid was het
humanisme welgezind; paus Nicolaas V
was zelf humanist. Maar we1dra zag de
geesteliikheid in, dat de humanisten de leiding
narnen in de wetenschap en innerlijk
loskwamen van de kerk. De Hurnanisten sloten
zich ook niet aan bij het yolk; zij zagen
er op neer; spraken en schreven liefst
Latijn; zij waren een aristokratie van wetenschap
en kunst; beoefenden de klassieke
talen, de geschiedenis en de oudheidkunde.
Over de Ned. humanistische schrijvers een
overzicht van ]. Lindeboom, Het Bijbels
Humanisme, 1913.
humanistische drama's, Nieuw-Latijnse toneelspelen
uit de 16e en 17e eeuw; bv.
van Heinsius Auriacus en Herodes; van
Hugo de Groot Sopbompanaes.
humor, verschijnsel in de moderne letteren,
opkomende bij de Engelsen in de 18e eeuw;
Fielding, Smollett, Swift en vooral Sterne;
later Lamb en Dickens. Bij ons het eerst
in de Wandelingen van Maar/en Vroeg
door Jacob Vosmaer. Dan komen Jonathan
en Klikspaan, Van Koetsveld en Hildebrand
met de Camera Obscura. In Groningen
Thineus, d.i. Th. v. Duinen. Verder
treft men humor aan bij Helvetius V.
d. Bergh in zijn bliispel De Neven en in
zijn verhaal van De Gelukkige, die geen
hemd aan 't lijf had. Dan de humor bij
Lesturgeon, Harm Boom, J. L. van Vliet;
weer in andere vorm bij de Oude Heer
Smits en Lodewijk Mulder; in de werken
van Van Lennep en in de Gedicbteu van
zijn vriend De Schoo/meester. Humor van
geheel andere aard in de werken van Multatuli,
een weemoedige humor bij Piet
Paaltjens. Humoristische Nutslezingen van
Koopmans van Boekeren, zo als later van
Justus van Maurik. Zie Eopieerlust.
In 1845 verscheen er zelfs een Proeve van
een Humoristiscb Woordenboek van Iz. ].
Lion.
De gedichten van Staring en vooral van
De Genestet vertonen menige trek van
fijne humor. Boertige gedichten leverden
Jan de Rijmer, Van Oosterwijk Bruyn, Van
Zeggelen en S. ]. V. d. Bergh. Reeds Braga
maakte bezwaar tegen de humoristen met ..
humoristische parodieen, die niet beter
waren. Hildebrand waarschuwde tegen dat
lagere humorisme in de Camera; Huet
rekende af 111et \Tan Zeggelen en v. d.
Bergh. Studie over Humoristen in de 1ge
Eeuw van Dr. B. E. Tjeenk Willink. Zie
ook J. A. Weiland, Lublink Weddik, L.
W. V. Deventer en ]asoniade.
Humor bij de nieuweren: Brusse, Boej]e;
Heijermans, Ghetto, De Meid, Eva Bonbeur;
in de schetsen van Samuel Falkland;
Speenhoff; Barbarossa; P. H. v. MoerkerHumor
in de mod. Ned. lit. 239 Huybert
ken: De Bevrijders. Onder de schrijvers in de perikelen of De bungalow van Mozes
van nu: Nescio, Willem Elsschot, Steynen, Inktvis. - Paps. - Maarten ell de cirkel.
De Sinclair, Henriette van Eyk, Chariva- - De uerdtoenen bruidegom,
rius, Greshoff, Du Perron, Mien Proost, Theo Thijssen: He/ grijze kind. - Bell
A. ]. D. v. Oosten. bonte bundel.
Een Ned. verzameling van Scberts, humor Erik Uyldert: Wonderlijke beleuenissen uan
e11 satire werd 1895 uitgegeven door C. F. den Baron uan lHunchhausen Junior, opgev.
Duyl en L. Leopold. Humoristen in de tekend en stijlvol vervalst.
XIXe eeuui; bloemlezing van Dr. B., 1922. Henri van Wermeskerken: Suikerireule. Een
Een nieuwe Humor in Holland verscheen vrolijke Indische roman. - Tropiscbe
in 1940 van R. Casimir, ]. Karsemeyer en zo utioaterliejde.
G. Kazemier. Luc Willink: De blauwe smaragd, Een
Humor in de moderne Ned. literatuur, De luchthartige roman. - j\1ijn wolkenkrab-
'""-', door C. Veth, 1929. ber. - Bij ons in Podorouu.
Humor in die algemen en sy uiting in die Hunenborg, De '""-', een van de verhalen in
afrikaanse letterkunde, zie Alalherbe. Onze Voorouders van Van Lennep, vast-
Humorcultus van de Romantiek, De , geknoopt aan de oude schans in Twente
proefschrift van Dr. E. ]ongejan, 1933. tussen Ootmarsum en Oldenzaal, door de
Bijdrage tot de psycbologie der Humoris- schtijver op zijn wandeling door Nederten,
studie van C. HazewinkeI, 1922, over land bezocht. De geschiedenis van een von-
E. en Am. humoristen en over Beets en deling uit de 10e eeuw.
Hasebroek. I Hunningher, Dr. B. '""-', geb. te Vlissingen
Potgieter was begonnen in 1836 met zijn 1903, sedert 1948 hoogleraar in het Ned.
Proeuen van een humorist, dat waren de te New-York. Zijn proefschrift handelde
vertaalde Essays van Charles Lamb, 1833. over Het Dramatiscb lf7erk van Scbim-
In 1840 volgde Tajel eout uit Tabletalk mel, 1931.
van William Hazlitt" 1818. Van] 842 ziin Hups, Willem '""-', zie Willem.
de Studies en Scbetsen, vertaling van]. H. Hurrelbrinck, L. H. J. Lamberts '""-', zie L.
Leigh Hunt. De Gids van ]837 bevatte Hurtado de Mendoza, Diego '""-', zie M.
proeven van vertaling van Pickwick. De Hussem, W. '""-', geb. 1900, dichter. De
Engelse humoristen zijn herdacht in de Kustlijn, 1940. Uitzicbt op Zee, 1942.
bundel Luimig Proza, verzameld en ver- Huwelijcks-Fuyck, zie Fuyck.
taald door Frank van der Goes. C. Haze- Huwelijk sluiten, Het '""-', blijspel van Berwinkel
schreef over de Psycbologie der nagie, satire tegen de ouders, die hun doch-
Humoristen, 1922. In 1940 kwam een over- ters aan een rijke man brengen, al is 't een
zicht van W. H. Staverman: Humor ell ploert.
bumoristen. Huwelyx-haeter, rijmloze verzen van Hooft,
humoreske == komisch verhaal. de vertaling van Misogamos, een L. satire
Humoristische Romans, uit de hedendaag- van Huygens.
se Nederlandse literaruur. Huyben, J. J. '""-', geb. 1894 te Oosterbout,
F. K. van Casander: Lawijt random Vera. eerste overste van het in 1935 opnieuw
Henriette van Eyk: De kleine parade. - gestichte Benedictijner klooster van Eg-
Gabriel, de gescbiedenis van een mager mond. Studies over 't geestelijk leven in
mannet]e. - De lotgeuallen van Therese. de M.E. Medeoprichter van het tijdschrift
- Als de u/ereld donker is. - Het eenig Ons geestelijk Er],
ecbte. - Truus de nacbtmerrie. Huybert, Mr. Anthonie de '""-', 1583-1644,
johan Fabricius: H et meis]e met de blauwe lid der Admiraliteit te Amsterdam, t te
hoed. Roman uit het soldatenleven. Leiden, Zeeuws dichter, aan wie Vondel
Leonhard Huizinga: De gestroomlljnde zijn Amsterdamscbe Hecuba opdroeg. Uit
uiereld, - ,,0 ... .", zei ik. - Adriaan Zieriksee; vestigde zich te Leiden aIs weell
Olivier. De ware geschiedenis van een reldlijk af'gevaardigde bij de Bijbelvertastraatarme
maar beschaafde tweeling van ling. Berijmde de Psalmen; 1624. Ook zijn
redeIijk goede familie. dochter Charlotte, geb. 1622, beoefende
Hans Martin: Cocktail. de dichtkunst.
A. P. M. Moussault: }n Reis zonder def- Huybert, Petrus Anthonius de --, ]693-
tigbeid, 1780, uit 's-Gravenhage, heer van Krui-
Nono: Amsterdammers, - Dubbel zes, - ningen, drost van Muiden, toneelschrijver.
Vernis. - Half om half. - Zeueu. De uermiste molenaar, 1713. Vriend van
P. H. Ritter jr.: Een week minister of "De Willem van Haren, Y. Vincent en J. ].
glorierijke dagen der rapaljepartij"., Mauritius; een der laatste leden van N.V.A.
F. de Sinclair: De bridgeclub van Oom Raakte 1713 in twist met de leden van het
Sorry. - Instituut Zombo. - Oom Sorry I Amst. genootschap "Constantia et Labore";
Huydecoper 2'
de poetenoorlog met de schouwburgdirecteur
Pluimer, met Langendijk en Jacob
Zeeus. In zijn Dubbelde Schaking, ±
1712, leverde hij een vrijage-spel. Plaatste
een sonnet voor de Po'ezy van Schermer,
in 1712 uitgegeven door Vlaming. Zie
Poeten-Oorlog; hij werd spottend De
Haagse Apollo genoemd; zie daar; en ook
wel Pieter Teunis Huyp. Hij was de leerling
en tevens de Maecenas van Ysbrand
Vincent. Op zijn beurt was hij de voorlichter
van Willem van Haren bij diens Friso.
Hij is vrij zeker ook de dichter van De
Zangberg gezuivert, 1716, tegen Jakob
Zeeus, en tegen de noten bij klassieke
schrijvers. Zo schreef hij onder ps. Dr.,
Chrysostomus Matanasius zelf veel bespottelijke
aantekeningen bij zijn gedichten.
Huydecoper, Balthazar ~, 1695—1778,
schepen van Amsterdam, baljuw van Texel,
geleerde en letterkundige; vertaalde Horatius
en schreef L. verzen. Schrijver van
toneelwerk; Achilles, 1719. Ontleende aan
een F. roman het treurspel Triompheerende
Standvastigheid, 1717; aan de oude geschiedenis
Arzaces (stichter van het Rijk
der Parthen), 1722. Als taalgeleerde
schreef hij Proeve van taal- en dichtkunde
op Von dels Herscheppingen van Ovidius
met dezelfde eerbied, die tot dusver ten
deel gevallen was aan klassieke schrijvers,
1732. Hij gaf de Rijmkroniek van Melis
Stoke uit, 1772, en de Brieven van P. C.
Hooft, 1738.
Van de Proeve verscheen in 1782 de tweede
druk, bezorgd door P. v. Lelyveld en
na diens overlijden het 3e deel door N.
Hinlopen, 1788.
Hij had Edipe van Corneille vertaald en
beantwoordde de kritiek in zijn Corneille
verdedigd, 1720. Hij is met Lucretia van
Merken de grote vertegenwoordiger v. h.
F. klassiek treurspel in de 18e eeuw. Medeoprichter
v. d. Mij. v. Letterkunde. Zie
Triumpheerende Standvastigheid.
Studie over hem van Henri Ett, 1947.
Huydecoper van Maerseveen, Joan —, 1601
—'61, sedert 1651 burgemeester van Amsterdam,
beschermheer van Jan Vos; zie
daar. Vriend van Huygens, die zijn buiten
Goudestein prees in een gedicht. Vondel
droeg aan hem zijn vertaling van Edipus
op, 1660. Aan zijn zoon, die dezeJfde
naam droeg, vereerde Vondel in 1666
Ifigenie; zie daar.
Huygelaere, Augustin d'~, 1774—1849,
uit Deinze, prijsdichter.
Huygens, Constantijn —, 1596—1687, uit
Den Haag. Zijn vader was uit Brabant en
werd secretaris van de R. v. S., Calvinist
en Humanist tegelijk evenals zijn vriend
Marnix. Constantijn ging 1616 naar Lei-
Huygens
den „in de studie", in 1617 reeds kwam
hij terug. Van 1618 is zijn gedicht Doris
oft Herderclachte, ter ere van Dorothea
van Dorp; het werd geschreven te Londen,
waar Huygens was in 't gezelschap van de
E. gezant Carleton. Zo vergezelde hij 1620
Aerssen van Sommelsdijk naar Venetie. Hij
kwam aldus in aanraking met geleerden en
kunstenaars, te Londen bv. met Bacon en
de dichter John Donne.
In 1620 schreef hij Misogamos, zie Huwelyxhaeter.
Van 1622 is zijn satire Costelyck
Mai, opgedragen aan Cats.
In 1625 werd hij secretaris van Frederik
Hendrik en sedert was hij voortdurend met
de Prins te veld. Tot zijn dood bleef hij
de secretaris der Oranjes.
Hij trouwde in 1627 met Suzanna van
Baerle, uit Amsterdam, de Sterre van zijn
gedichten.
Zij overleed in 1637, juist toen het nieuwe
huis op het Plein in Den Haag gereed
was. Nu bouwde hij er tot afleiding het
buitentje Hofwijck bij aan de Vliet bij
Voorburg, en legde daar een grote tuin
aan.
Huygens' ereste bundel gedichten noemde
hij Otia of Ledighe Uren, 1625. Hij had
ze geschreven: voor anker bij Rammekens,
in de legerplaats bij Bergen, op een rit
tussen Putten en Amersfoort enz. Hij stelde
belang in de gebeurtenissen van zijn tijd,
dichtte op de zeilwagen, op prins Maurits,
op de godsdiensttwisten van 1617. Daghwerck
beschrijft zijn huwelijksleven, 1627
—'30; Hofwyck, 1651, geeft een beeld van
zijn verblijf buiten; Zeestraet is een pleit
voor een betere weg naar Scheveningen,
1667; Cluys-Werck beschrijft weer des
dichters leven, 1683. Reeds in 1621 had
hij in zijn Voorhout het Haagse leven geschetst.
Zedeprinten zijn karakterschetsen,
1624; Oogentroost is een moralizerend
satirisch gedicht, 1647. Zijn Stedestemmen
zijn gewijd aan de stemhebbende steden
van Holland, 1624. 't Meest bekend werd
de Scheepspraet bij de dood van Prins
Maurits: overzicht van de toestand van 't
Land, 1625. Dan is er nog de aardige
klucht van Trijntje Cornelis, 1653, terwijl
het aantal van zijn Sneldichten in de duizenden
loopt. Ook heeft Huygens een groot
aantal F. gedichten geschreven, meestal gericht
aan buitenlandse gravinnen enz.
Al zijn werken dragen een Calvinistisch
karakter; reeds in 1619 gaf hij een dichterlijke
bewerking van de Artikelen des
Geloofs. Van de F. pietist De Labadie
moet hij niets hebben; hij Scheldt hem uit
voor een geslepen vos en voor een „haen
in 't vrouwhock." Maar als Humanist
spreekt hij met bewondering van Erasmus.
40
Huygens 2
Bij hemzelf overheerst steeds het verstand
het gevoel. Hij is er daarbij op uit om te
leren en te stichten. Door zijn werkkring
kende hij de allerhoogste standen; zelf
werd hij ridder en heer van Zuilichem;
maar hij kende ook het volk en voelde er
voor; zo als b.v. voor de Scheveningers.
Ook voelde hij voor de schoonheid en de
rijkdom der Ned. taal.
In zijn L. eigen-levensbeschrijving vertelt
hij, dat hij in zijn gedichten 't nuttige
met het aangename wil verenigen.
Maar hij zoekt vooral het vernuftige, pittige
en is daardoor dikwijls moeilijk te verstaan.
Een zeer bijzondere figuur in onze letteren;
al komt hij als dichter te kort aan
verbeelding en hartstocht, hij vergoedt dit
dikwijls door zijn oorspronkelijkheid en
geestigheid. Houdt zich buiten de politiek.
Toen de Aanslag op Amsterdam heel Holland
beroerde in 1650 en Vondel zich te
buiten ging aan de grofste hekeldichten,
schreef Huygens een epigram:
Hoe quam 't, dat Amsterdam soo
[gramm was,
En waerom was 't niet voor den Prins?
In seven woorden gaet veel sins:
Om dat de Prins voor Amsterdam was.
Zijn zinspreuk is samengevat in 2 van zijn
eigen regels:
Uyt de wegh, ontijdigh pruylen!
't Leven is soo korten span.
Op zijn oude dag dichtte hij:
Mij, Heere! laat vrij gaen;
Mijn rol is afgespeelt
en al wat kan gebeuren
Van lachen en van treuren
Is mij te beurt geweest. . . .
Gastheer van kunstenaars; leerdichter. Ook
componist. Van zijn 800 composition zijn
slechts de 39 der Pathodia Sacra et Profana
over, 1647 te Parijs gedrukt.
Huygens dichtte op een „stilzwijgende
weigeringe" in Maart 1676 van de zijde
van de stadhouder:
'k heb aen een deur geklopt,
Die steen of ijser was.
Hij was:
van de stoep geschopt
Als een stout Bedelaer. . . .
Zijn Daghwerk bleef reeds in 1630 onvoltooid
liggen; hij was nog maar tot de
nanoen gekomen. De studie-uren en dus de
gedachten over kunsten en wetenschappen
moesten nog volgen en ook zijn gedachten
over godsdienst en opvoeding. Uitgegeven
1658.
Huygens schreef een L. autobiografie, die
onvoltooid bleef; uitgegeven door Adriaan
Loosjes in 1817; door Dr. Worp, 1897;
door A. H. Kan, 1946; vertaald.
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
Huysvaders
A. D. Schinkel gaf in 1842 een Bijdrage
tot de kennis van bet karakter van Huygens
uit, ontleend uit aantekeningen wegens
het beheer zijner goederen. In 1851
volgden nog Nadere Bijzonderheden. Over
hem verder Jorissen, Studien /, 1871, niet
verder verschenen; zijn Dagboek door J.
H. W. Unger, 1885; H. J. Eymael, Huygens-
studien, 1885; Prof. G. Kalff, Ned.
Dichters, 1901.
De Gedichten van Huygens uitgegeven in
9 delen door J. A. Worp, 1892—'99, die
1911—'17 ook de Brief wisseling bezorgde.
Huygens-tentoonstelling, 1896.
Proefschrift over Huygens' letterkundige
opvattingen van Dr. G. J. Buitenhof, 1923.
Over Hofwijck zie In Gesprek. Trijntje
Cornells werd voor 't eerst na 300 jaar
opgevoerd in Den Haag, 1951. Dichters
uit zijn school: Westerbaen, Adr. v. d.
Venne, Elias Herckmans, Tengnagel.
Huygens Jr., Constantijn ~, 1628—'97,
oudste zoon van Constantijn Sr., 1672
secretaris van Willem III. Zijn Journalen
zijn uitgegeven door 't Historisch Genootschap;
hij behandelt daarin de chronique
scandaleuse van 's Prinsen omgeving.
Huygens, Cornelie ~ , 1848—1901, trad
1896 toe tot de S.D.A.P., schreef 1897 de
roman Barthold Meryan, die een beeld gaf
van de voormannen der Socialistische beweging;
beleefde 3 drukken in 4 jaar tijd.
Zij schreef 1899 De Liefde in het Vrouwenleven
voorheen en thans, antwoord op
De Liefde in de Vrouwenkwestie van Anna
de Savornin Lohman.
Huygens, Susanna ~ , 1637—1725, dochter
van Constantijn, trouwde 1660 met haar
neef Philips Doublet.
Huyghen van Linschoten, Jan ~, zie L.
Huyp, Pieter Teunis ~ , zie De Huybert.
Huys, Victor ~ , 1829—1901, uit Geluwe
in W. Vlaanderen, schoolvriend van Gezelle,
pastoor van Zillebeke; schreef Baeckeland
of de Rooversbende van 't Vrijbusch,
1867.
huyskens, 1° de plaatsen der handeling op
het toneel der M.E., konden worden afgesloten
met gordijnen, naast elkaar. Ook
nog in de 17e eeuw; de gordijnen nog in
gebruik bij de Academie; 2° In de 17e
eeuw de naam van de loges in de r.chouwburgzaal,
waarin de gegoeden zaten. Zij
omringden de „bak", waar het gewone
publiek zat of stond.
Huysman en een Barbier, Klucht van een
~~, „huismanspraatje in een barbierswinkel,"
gevonden onder de nagelaten schriften
van Bredero.
Huysvaders, Afbeeldinge eenes rechten ~,
zie A.
16
11
Huyswijf 242
Huyswijf, Christelyck ~, een der delen van
Cats' Houwelyck, vertoond in de gestalte
van bedaagde moeder en daarna van weduwe.
Vergeleken met de winter.
Huyter, De ~ , zie He utter.
Huyts, J. L. V. A. ~ , geb. te Rotterdam
1897, schrijver over Rusland en van
Sovjetpoezie.
Hye, Jacob ~ , 1667—1749, dichter van De
Fonteine van Gent, de oude hoofdkamer.
Hylkema, Dr. C. B. ~ , schreef een belangwekkende
studie over de Reformateurs. Hij
vermoedt, dat de Collegiant Frans Kuyper
is uitgetekend als Jan Klaasz in het blijspel
van Asselijn.
Hijmans-Hertzveld, Estella ~ , 1837—'81,
uit 's-Gravenhage, dichteres; werkte mee
aan verschillende jaarboekjes.
hymne, loflied ter ere van God, bv. de rei
in 't eerste bedrijf van Vondels Lucifer en
God met oris van Da Costa, 1826. Ook
hooggestemde lofzang in 't algemeen, bv.
Hymnus oft Lofsanck van Bacchus, 1614,
van Daniel Heinsius, en
Hymnus ofte lof-gesangh over de wijdberoemde
Scheeps-vaart, 1622, van Vondel,
in De Vernieuwde Gulden Winckel;
later onder de titel Lofzang van de Zeevaert;
zie daar.
Iersel
Ic stont op hoghen berghen, ridderromance
uit de 15e eeuw, bewerkt naar motieven
uit de roman van Lancelot; tot ons gekomen
als een der ruiterliedjes.
Iddekinge, A. A. van ~ , 1711—'88, het type
van de 18e eeuwse regent, Prinsgezind
burgemeester van Groningen. Zie De Oude
Staatsman.
Ideen, tijdschrift op ongeregelde tijden van
Multatuli, waarin hij optrad tegen het geloof;
bracht de jonge gemoederen in heftige
beweging, ook door zijn revolutionnaire
beschouwing over de maatschappij, o.a.
over de positie van de vrouw. Sedert 1862.
In de Ideen het verhaal van Woutertje
Pieterse, De Vorstenschool en de kritiek
op Floris V van Bilderdijk. Twee bundels
waren gereed in 1865; in 1870 werden de
Ideen hervat; in 1877 verscheen het 7e en
laatste deel.
Idenburg, Mr. P. J. ~ , geb. te Hillegers
berg 1898, schreef 1927 de Gesch. v. h.
Athenaeum Illustre in de 19e eeuw; 1928
—1946 seer, van Curatoren te Leiden; sedert
1946 secr.-generaal van het Afrika-
Instituut.
Idinau, Donaes ~ , zie Jan David.
idioticon, dialektwoordenboek, zie De Bo.
Ido, Victor —, zie Hans van de Wall.
idylle, dichterlijke schildering van het leven
van eenvoudige mensen als herders, vissers
en boeren; uitbeelding van de geneugten
van het landleven; onderdeel van de pastorale
of herderspoezie. Nanno van Vosmaer;
De Verjaardag en De Vorstin in het
Dorp van Staring; bundel Jdyllen van Pol
de Mont, 1882.
Reeds beoefend door Theokritos bij de
oude Grieken. Bij ons in de Arcadia's in
proza; zo ook Meester Maarten Vroeg van
Vosmaer Sr. In de Camera schetsen als
Teun de Jager. Van Cremer de Betuwse
Novellen. Bij uitbreiding ook beschrijving
van een genoegelijk leven als in De Gouden
Bruiloft van Messchert, en in de „besteek"
bij de kuiper van Jan van Beers in
zijn Begga; zie daar.
Verder: Immerzeel, Hugo van 't Woud\
Prudens van Duyse, Godfried of de godsdienst
op }t veld, in 5 zangen, 1842. In
proza Rikke-tikke-tak van Conscience, 1846
opgenomen in Het Taalverbond, de liefdesgeschiedenis
van een smidsdochter. Verder
o.a. De Loteling en Bavo en Lieveken,
1865. Van Multatuli: Sa'idjah en Adinda\
Wouter en Famke.
(Idylle, Gr. = beeldje.) Studie van Dr.
Marie M. Prinsen, De idylle in de 18e
eeuw, 1934. Voornaamste dichters van
toen: Broekhuyzen, Wellekens, Schermer,
Poot.
Idylle, prozaschets van Vosmaer, behandelt
het bezoek aan Multatuli te Wiesbaden en
de wandeling naar Ramsbach, 1874. Opgenomen
1879 in de Vogels van diverse
pluimage. Zie Zefiro Bueno.
Ie blijft in eele doen, anagram van In
Liefd' bloeiende.
Iemant en Niemant, 1° een bewerking van
Isaak Vos van Elckerlyc, 2° opnieuw bewerkt
als „zinnespel" door Jan Nomsz,
1768.
Iependaal, Willem van ~, ps. v. W. v. d.
Kulk, geb. Rotterdam 1891; trad 1932 op
met Liederen van de Zelfkant, in 1934
met Over de leuning en langs de kaai, in
1935 met Liedjes van ordelijke ellende;
schreef 1935 de roman van Polletje Piekhaar,
in 1937 vervolgd met Lord Zeepsop.
In 't zelfde jaar Kriebeltjes Hoogtepunt,
in 1939 voor het toneel bewerkt door Herman
Bouber. Vervolg daarop: Adam in
Ongenade. In 1939 ook nog de roman
De dans om de Rinkelbom; 2e druk als
Madame Pedasco. Ook gaf hij een historische
roman uit: Op last van Her en Zeventien.
Na de oorlog verscheen Achter
de Horizon, een trilogie over de daarvoor
verlopen jaren; in 1950 Alle Liederen van
de zelfkant.
Iersel, Charles van ~ , 1896—1951, geb. te
Iersele 2
Amsterdam, romanschrijver. Ook De psychologic
in de modern? liter at uur, 1925.
Iersele, Pieter van ~ , misschien uit Eersel
bij Eindhoven, l4e eeuw, schreef Wis en
raet van Vrouwen en Hoe een Kejser twee
princhen dede verso en en,
Ietswaart, Jan ~ , geb. 1911, Chr. dichter.
Ifigenie in Tauren, treurspel van Euripides,
door Vondel vertaald, 1666, en opgedragen
aan Joan Huydecoper Jr? heere van Maarseveen,
voorzittend schepen van Amsterdam.
Zie Iphigenia en Thomas Arendsz.,
die Racine's Ifigenie vertaalde.
Iffland, August Wilhelm ~ , 1759—1814,
D. toneelschrijver, toneelspeler, schouwburgregent;
van 1790—1813 werden 30
stukken van hem vertaald en opgevoerd,
burgerlijke drama's met grote bijval begroet,
sentimentele stukken.
Ilias, het epos van de strijd der Grieken voor
Ilium, d.i. Troje, door Homerus; zie daai
Van Mander was de eerste vertaler: De
eerste 12 Boecken van de Ilyados uit het F.
Ilpsema Vinckers, Harco ~, zie V.
Imitatio Christi (L.) = Navolging van
Christus, het wereldberoemde boekje van
Thomas a Ketnpis, 1380—1471. Misschien
van Geert Groote. Matthys Acket gaf in
1898 uit: Over de Navolging Christi.
Nieuwe vertalingen van Frans Eerens, van
Willem Kloos (W.B. 1907) en van I. v.
Dijk. W. G. A. J. Roring schreef Thomas
a Kempis, zijn voorgangers en zijn tijdgenooten,
1902.
Imme, Willem ~ , 1762—1823, pastoor van
Loosduinen, schrijver van toneelwerk, o.a.
van De jonge Walburg of de gevolgen van
het Sentimenteele, 1790, een bestrijding van
de sentimentaliteit.
Immerzeel Jr., J. ~ , 1776—1841, uit Dordrecht,
eerst werkzaam aan Binn. Zaken,
vestigde zich als boekhandelaar en kunstkoper
in Den Haag; toneelschrijver en
dichter, o.a. van Hugo van 't Woud, een
idylle in 4 zangen, 1813. Citadelpoeet.
Sedert het begin van 1819 de redacteur en
uitgever van de Muzenalmanak. In 1839
gaf hij Stalen van geestigen schrijfstijl,
vertaling van proza van Paul Louis Courier.
Vriend van Tollens. Uitgever van zijn
werk en van dat van Bilderdijk, Feith en
Helmers.
Immortellen, 13 liedjes van ingebeelde liefdesmart
van Piet Paaltjes, 1850—'52:
Voor alles is er een oorzaak, —
Maar hebben mijn tranen een bron?
impressionisme, de individualistische prozakunst,
waardoor de schrijver nauwkeurig
alle stemmingen weergeeft in zeer persoonlijke
taal; Van Deyssel is het bekendste
voorbeeld ervan; verder Marcellus Emants.
Zie naturalisme.
3 Indie
Daarnaast de impressionistische dichters:
Edward Koster, Bastiaanse, Boeken, Reddingius,
Jan Prins, Annie Salomons.
Over Het Impressionisme in de Vlaamsche
Letterkunde een studie van R. F. Lissens,
Amsterdam 1934.
improvisatie — gedicht, gezegd of geschreven
zonder voorbereiding, bv. de kniedichten
van de Rederijkers; het opzeggen van
een gedicht op een opgegeven onderwerp
wordt meegedeeld van Beronicius; zie ook
Willem de Clercq. In de uitgave van diens
Dagboek door Pierson de onderwerpen met
tijd en plaats, sedert 1815.
incarnatie = tijdvers.
incunabel = wiegedruk; drukwerk uit de
eerste tijd van de boekdrukkunst, voor
1501. Daarna de post-incunabelen, tot
1540. (L. cunabula ~ wieg.)
In Dagen van strijd, historische roman van
Wallis, d.i. Adele Opzoomer, over de laatste
jaren van de landvoogdes Margareta
van Parma en het optreden van Alva; vooral
over de geestelijke strijd in dat tijd
perk.
Indestege, Dr. Luc. ~ , geb. 1901 te Zonhoven,
schreef zijn proefschrift over Mw.
Roland Hoist. Leraar aan het Athenaeum
te Brussel. Verwierf 1942 de August Beernaertprijs
voor zijn bundel Orpheus en
Eurydice.
index, lijst van verboden boeken, door de
R.K. Kerk 1546 opgesteld; herhaaldelijk
aangevuld; nieuwe uitgave 1930.
Indie, werd het eerst bezongen in De
Ystroom van Antonides.
De eerste koloniale dichter was Jacob
Steendam, 1616—'73; zie daar. Maar vooraf
gaan de berichten der ontdekkingsreizigers
in hun journalen, bv. Bontekoe, Van
Neck en Van Haghen. Daarnaast de verslagen
als die van Rijklof van Goens, en
berijmingen als die van Matthijs Cramer.
In de 18de eeuw Jan de Marre met zijn
lofdicht op Batavia, in 6 boeken, in alexandrijnen,
1740.
Van 't zelfde jaar het verontwaardigde gedicht
over de Chinezenmoord door Willem
van Haren.
Van 1701 de Oost-Indische Spiegel van N.
de Graaf; zie daar. Van 1726 Oudt en
Nieuw Oostindien van Valentijn.
Van Onno Zwier van Haren is het treurspel
Sultan Agon van Bantam, 1769, en
het Leven van Camphuys, 1772. Bestrijders
van de slavernij waren Mr. Willem
en zijn zoon Dirk van Hogendorp\ zie ook
C. S. W. v. Hogendorp. Strijd tegen het
Cultuurstelsel bij Van Hoevell. Het gehele
Indische bestuur bij Multatuli in zijn
Max Havelaar en zijn twee vlugschriften
over Vrije Arbeid.
Indie 2A
Van Multatuli ook zijn lyrisch proza in I
Wijs mij de plaats, waar ik gezaaid heb,
geschreven tot steun van de slachtoffers
van een banjir.
Kapitein Weitzel gaf in 1860 in het licht:
Batavia in 1858; Ds. J. F. G. Brumund
schreef 1862 Schets eener Mail-reize; Dr.
Gramberg 1868 Madjapahit; Conscience in
1858 de historische roman Batavia.
Geestverwant van Multatuli de vrijdenker
Junghuhn: Licht- en Schaduwbeelden,
1854.
Beschrijver van het Indische leven: Jan ten
Brink in Oostindische Dames en Heeren.
En ondeskundig Hofdijk.
Majoor M. Th. H. Perelaer: De opiumroman
van 1886, Baboe Dalima. Het Kamerlid
Van Berkenstein in Ned. Indie,
1888—'90.
Zie verder Ph. P. Roorda van Eysinga,
W. A. v. Rees, Brooshooft, Damn, Hofdijk.
Melati van Java, De jonkvrouw van Groenenrode,
1874; Pamilie van den Resident,
1875.
Annie Foore, d.i. Mw. IJzerman-Junius,
Bogoriana, 1889; Therese Hoven, Onder
de Palmen en Waringins, 1893; Van een
dessakind; In sarong en kabaai.
Mina Kruseman, Een huwelijk in Indie.
roman; 1873. Dr. J. Groneman, Bladen
nit het Dagboek van een Indischen geneesheer}
1874. Justus van Maurik. S. Kalff,
Uit Oud- en Nieuw Oostindie, 1894. R.
A. v. Sandick, heed en Lief uit Bantam,
1892. P. A. M. Boele van Hensbroek,
Moesapi, een toneel uit de Atjeh-oorlog.
Werumeus Buning, In en om de Kampong.
Van de nieuwere schrijvers:
Augusta de Wit, De godin die wacht,
Orpheus in de Dessa; Raden Adjeng Kartini,
Door Duisternis tot Licht; Henri
Borel, Een droom in Tosari; Marie van
Zeggelen, Gouden Kris; Victor Ido, De
Paupers, en zijn drama De Paria van Glodok\
Jan Fabricius, toneelspelen: Dolle
Hans; Sonna; Eenzaam; Mr. C. W. Wormser,
Het Graf op den Soembing, roman.
Carry van Bruggen, Goenong Djatti (de
naam van een plantage), roman, 1909.
Couperus, De stille kracht.
Mw. Overduyn-Heyligers, Om zijn eer. Bar.
Veth, hoofd van een handelszaak te Padang,
die in Indie forruin maakte, schilderde
Indie uit als het beeld van alle
ellende in zijn boek Het Leven in Ned.
Indie, 1900. Tegenover hem staat Heilig
Indie van Rusius.
Johan Koning, Het Verloren Land, roman,
1928. Mw. Szekely-Lulofs, begon met haar
roman Rubber, 1931, beschrijving van 't
losbandig leven der Delianen; dan Koelie, \
i4 Ingelheim
I 1932, over het lot der inlandse contractanten.
Toen waren echter de toestanden reeds
zeer veel veranderd en verbeterd. Verder
De andere Wereld, 1934. Daarna Hongertocht,
roman over Atjeh.
Bep Vuyk, die in haar verhaal De Duizend
eilanden de Indo verheerlijkt, 1937.
Het laatste huis van de wereld, 1939. Het
Hout van Bar a, 1947.
Martha Waldens, Schandaal om Benvenuto
Barrera.
Jan Prins (Schepp), lyrisch dichter, Tochten;
Getijden; Indische gedichten.
Noto Soeroto, navolger van Tagore, gedicht
in proza: De Geur van Moeders haarwrong.
E. du Perron, Land van Herkomst. Ook
bracht hij 1939 in zijn bloemlezing De
Muze van Jan Companjie een aantal stukken
bijeen, die op Indie betrekking hebben,
uit de jaren 1600—1780.
In 1949 kwam het vervolg op deze bundel:
Van Kraspoekol tot Saidjah (1780—1860).
individualistische dichters, de mannen van
Tachtig en hun nabloei: Helen e Swarth,
Bastiaanse, Reddingius, Beversluis, Jan
Prins, Annie Salomons, J. H. Leopold, Karel
v. d. Woestijne, A. Roland Hoist, Jan
Greshoff, M. Nijhoff e.a. Iedere dichter
drukt zijn individuele emotie op individuele
wijze uit; 't grootste voorbeeld is
Gorters Met. Proefschrift van F. N. Fischer:
Het Individualisme in de 19e eeuw,
1910. Zie ook Prometheus.
Inenting, De —. bezongen in een Lierzang
door Onno Zwier van Haren, opgedragen
aan zijn schoondochter, 1777.
Ines de Castro, treurspel van R. Feith; de
stof genomen uit de Lusiade, het heldendicht
van Camoens. Ines, een adellijke Portugese
jonkvrouw, heimelijk getrouwd met
Prins Pedro, doch uit ijverzucht ter dood
gebracht. Er was ook een Sp. toneelstuk
van gemaakt, dat 1701 in 't Ned. vertaald
werd door Th. de Koning als De Gekroonde
na haar Dood, herhaaldelijk te Amsterdam
vertoond. Feith maakte er een stuk van
ter verheerlijking van de deugd; 1793. Het
Sp. stuk (van Don Louis Velez de Guevarra)
werd 1740 opnieuw vertaald door
M. v. Heulen en nog in 1853 te Amsterdam
opgevoerd. In 1775 verscheen nog een
oorspronkelijk stuk Agnes de Castro van
J. A. Bakker.
Bilderdijk maakte een gedicht op haar,
Mengelingen IV, 1808. Da Costa bezong
in 1821 Ines' droevig einde.
Ingelheim, aan de linkeroever van de Rijn
tussen Mainz en Bingen; met de palts van
Karel de Grote, die aldaar met Elegast
uit stelen ging; ,// Ingelem opten Rijn."
I Zie ook Nieder-Ingelheim.
Ingels 245
Ingels, Mr. Simon ~ , te Vreeland, gaf
1658 een „lantspel" uit: De Getrouwe Herderin,
een bewerking van Fida Nimfa van
Contarini van 1598, op een ongedwongen
natuurlijke toon. Met een lofrede op het
leven der landlieden:
Behoeftig maar vernoegt
Brengt gij uw dagen deur.. . .
Maar met aanvallen op de vrouwen:
Met recht wordt gy van veele
Voor 't snootst geslacht gehouwen,
Alleen geschapen tot een anders schade
en last!
De vertaler zal 't niet zo erg gemeend
hebben, want hij bezong de ziekte en dood
van Maria Crombalch, de dochter van Tesselschade,
1647 en eveneens de dood van
Tesselschade in 1649.
Hij was geb. te Amsterdam 1618, werd er
advocaat, ging in 1660 als consul naar
Barcelona.
Op zijn werk staat S. I., zodat men hem
tot voor korte jaren Simon van Ingen
noemde. Zo ook nog bij Kalff. Over hem:
Sterck, Oorkonde over Vondel.
Ingen, Simon van ~, lie Ingels.
In Gesprek met de Vorigen, bundel essays
van Dr. M. ter Braak. In 1946 verscheen
nog In Gesprek met de Onzen. Daarin
De Paaen van Hofwijck.
Ingooigem, Ingoygem, dorp in W. Vlaanderen,
O. v. Kortrijk; woonplaats van Deken
Verriest en Stijn Streuvels. Praalgraf
van Hugo Verriest.
initialen (L. = beginletters), in de M.E.
handschriften de versierde beginletters, geschilderd
in verschillende kleuren. Ontwikkelden
zich sedert de 13e eeuw tot randversieringen.
Inkomst, Blijde —, vier Vlaams-BourgGndische
gedichten, uitgegeven door Gilbert
Degroote, Amst. 1950.
In Liefde Bloeiende, het devies van de Amsterdamse
Rawer van Retborycke „De Eglantier."
Uit de I6e eeuw zijn zinnespelen
over: Menschelijcke Broosheit 1551 en
Van Moortdadigh werk en manhatighe tanden
uit dezelfde tijd, een toneelvertoning
van de oorlog. Kwam tot grote bloei in
het eind der I6e en in 't begin der 17e
eeuw: De Oude Kamer, naast de nieuwe
Brabantse 7 Wit Lavendel.
Een van de grootste verdiensten der Kamer
is de zorg voor taalzuivering en taalopbouw,
zo hoog nodig in die dagen, toen
het Hollands krioelde van basterdwoorden.
Spieghel schreef met medewerking van
Coornhert en Roemer Visscher vier werken
over de nieuwe taalbeginselen: 1° Twespraeck
van de Nederduytsche Letterkunst;
zie daar; 2° Ruyghbewerp van de Redenkaveling,
d.i. schets van de redeneerkunde;
In magnis voluisse sat est
3° Kort begrip des redenkavelings, in
slechte rijm (eenvoudig berijmd); 4° Rederijckkunst,
in rijm op 7 kortst vervat, een
handleiding voor dichters; 1587; naar
Cicero.
Samen onder de titel Kort Begrip, leerende
recht Duidts spreken. Het tweede boek
was opgedragen aan de „H66fden des
Hoghen Schools van Ley den" met verzoek
tot behartiging van „onse moederstale",
maar de deftigheid hield zich aan 't geleerde
Latijn.
Leden waren in 1581 vijf burgemeesters
en acht schepenen; later Reael, Reynst,
Rendorp; dan Samuel Coster, Bredero en
Hooft, Albert van der Burch, Hendrik de
Keyser en Theodore Rodenburg. Met de
Brabantse Kamer, 7 Wit Lavendel, was de
verhouding goed, maar er kwam scheuring
in de Oude Kamer zelf. Deze leidde tot
de stichting van Costers Nederduytsche
Academie. Eerst in 1635 smolten Eglantier
en Academie ineen.
Toen Rodenburg in 1619 vertrokken was,
nam Jan Hermansz. Krul de leiding. Zijn
blijspel Diane werd 1623 opgevoerd. Maar
hij kon de achteruitgang niet tegenhouden;
in 1635 kwam de verenigde Amsterdamsche
Kamer.
In 1602 kwam het liedeboek Den Nieuwen
Lusthoj, in 1610 Den Bloemhof, in 1615
Apollo. Mw. E. Ellerbroek-Fortuin gaf in
1937 uit Amsterd. Rederijkersspelen in de
16e eeuw.
Inlijving, Dichters uit de tijd der ~ , Tollens,
Lierzang aan de Vaderl. dichters;
Aanblik op de Noordzee. Daartegenover
Bilderdijk: Hulde aan Z. Keizerlijke en
Koninklijke Majesteit, 1810; maar ook Afscheid
van 1811, doch dit dichtstuk weer
verloochend bij de F. gouverneur-generaal
der Nederlanden Lebrun.
Loots, lierzang De Holl. Taal, met het
antwoord van Van Hall: Aan Corn. Loots.
Tollens dichtte nieuwe vaderl. romances:
Kenan Hasselaar, 1811; Herman de Ruiter,
1812; Het Turfs chip van Breda, 1813-
Kinker, Het Alleven, een wijsgerig gedicht,
1812.
Immerzeel, Hugo van 7 Woud, 1813,
Idylle; ook luimige gedichten.
Helmers, De Slag bij Nieuwpoort en vooral
De Holl. Natie, 1812.
Adr. Loosjes: De laatste zeetogt van De
Ruiter, in 12 boeken, gehavend door de
censuur. Ook v/erden 56 toneelstukken verboden.
Cornells van Marie, Katabasis, in Maart
1813 in hs. verspreid.
Feith voorspelde in Maart 1813 De Val
van Napoleon.
n magnis voluisse sat est [In grote (dinInstituut
voor wetenschap. 2
gen) gewild te hebben voldoende is],
kunstgenootschap opgericht ± 1680 door
Frans Rijk naast Nil Volentibus. Leden
waren o.a. Mr. Laurens Bake en Mr. A.
Alewijn.
Instituut voor wetenschappen, letterkunde
en schoone kunsten, Koninklijk —, ingesteld
door Koning Lodewijk 1808. Onder
de dichters werden benoemd Bilderdijk,
J. v. d. Bosch, Meerman, Loots, J. Hinlopen,
J. W. Bussingh, D. J. v. Lennep,
M. C. v. Hall, Jan Schaap, P. v. Hemert
en Feith. De vergaderingen waren in het
Trippenhuis. Gaf 1817—'36 vijf delen Verhandelingen
uit, met werk o.a. van Kinker,
A. R. Falck, Reuvens en Geel.
Het instituut werd ingesteld in navolging
van dat te Parijs; omgezet in de Kon.
Akademie 1851, eerst alleen voor wis- en
natuurkunde, 1855 ook voor taal, letterkunde,
geschiedenis en wijsbegeerte. Zie
Academie en Da Costa's Vijf en Tiuintig
Jaren. In de nieuwe Academie werd Da
Costa niet benoemd; tot verontwaardiging
van Groen van Prinsterer, die nu zijn benoeming
ook weigerde. Men wilde de uitersten
niet; ook Thorbecke kwam er niet
in.
Insulinde (L. insula = eiland), naam door
Multatuli aan het slot van Max Havelaar
gegeven aan Ned. Oost-Indie.
Internationale, soc. arbeidersstrijdlied, tekst
van Pottier, 1871; wijze van Degeyter,
arbeider uit Rijssel, f 1915. Ned. Vertaling
van Mw. Roland Hoist:
Ontwaakt, verworpenen der aarde,
Ontwaakt, verdoemd' in hongers sfeer!
Redelijk willen stroomt over de aarde
En die stroom rijst al meer en meer.
Intimis, roman van Allard Pierson, 1861.
Het boek was in 1857 uitgekomen als
Een Pastory in den vreemde\ behelst de
levenservaringen van zijn verblijf te Leuven
1854—'57.
Intocht der Franschen, De ~ , klaaglied van
Bilderdijk, 1795.
intrige = de verwikkeling in het drama\
zie daar; de botsing tussen de karakters,
de strijd der belangen.
in usum delphini (L. = ten gebruike van
de Dauphin), gezegd van boeken, die de
zoon van Lodewijk XIV moest gebruiken,
gezuiverd van aanstotelijke gedeelten.
Daarna in 't algemeen.
Inval der Engelsen in Zeeland, 1809; zie
Wapenkreet. Verder dichtte Bilderdijk Bath
hernomen, ofschoon generaal Cort Heyligers
het fort verlaten vond.
Invallende gedachten op voorvallende gelegentheden,
dichtwerk van Cats, voor 't
eerst verschenen in 1655 bij de uitgaaf
van Alle de Wercken. Een Schevenings
Iphigenia
visvrouwtje, een melkmeisje, een vrouwe
die met beulinghen te sieden besigh is,
spreken. Samen 52 stuks; een van Cats'
laatste werken.
Inwijding, 1° de tweede roman van Vosmaer
met reisindrukken van Italie en met
beschouwingen over de Italiaanse kunsten;
voor de vorm is het de geschiedenis van
een jong paar, dat ingewijd wordt in die
schone wereld. Het werk werd niet voltooid;
1888. De reizigers komen niet verder
dan Rome; 2° roman van Marcellus
Emants; de liefde tussen een jonge man
uit hogere kringen en een eenvoudig meisje;
daartegenover gebrek aan liefde in het
wettig huwelijk.
Inwijdinge van 't Stadhuis van Amsterdam,
1° groot lofdicht van Vondel, beloond
door burgemeesteren met een zilveren
schaal, 1655:
De Zeven volcken, alle uit eenen
[Duitschen stam,
Bekennen dat hun heil, van Godt en
[Amsterdam,
Gelijck een morgendau en zegen, neer
[komt vallen.
Dit groots gedicht werd toegeeigend aan
heren ,,Burgemeesteren en Regeerders" der
stad. Zie Stadhuis; 2° groot lofdicht van
Jan Vos, eveneens opgedragen aan de burgemeesteren.
Iperen, Dr. Josua van ~ , 1726—'80, uit
Middelburg, predikant te Lillo en te Vere,
lid van de commissie voor de Psalmberijming
1772, 1778 naar Indie. Schreef
Young's Nagtgedagten nagezongen, 1767.
Verder over taal, geschiedenis en opvoedkunde.
Hij was de eerste, die in de Taalen
Dichtkundige Bijdragen van 1762 een
oproep plaatste „tot het helpen toestellen
van een Nederduitsch Woordenboek."
Iphigenia, klassiek treurspel van Coster,
1617, gericht tegen het consistorie:
O, wel gheboren volck!
dat noyt en wierd gedwongen
Van 's Werelts dwingelandt!
Werdt ghy nu noch gedrongen
Te moeten buygen
onder 't moeyelijcke juk
Van malle Papery!
Maar Reinier Pauw was burgemeester van
Amsterdam en het stuk werd niet uitgegeven
en niet vertoond voor 1621. Toen
werd Coster voor burgemeesteren geroepen
op klacht van Ds. Rudolfus en Ds. Smoutius.
Het stuk was ook zo fel tegen de
predikanten:
Gecken,
Die kosteloos,
om ander' goeder Luyden geld,
Gemackelijcke sijn
ter hooger school besteld.
16
Ipocrito 2
Toen Smout in 1630 uit de stad geleid
werd, werd het drama weer opgevoerd en
verscheen reeds de 6e druk.
Iphygenia, dochter van Agamemnon en
Clytemnestra, werd geofferd in Aulis, omdat
tegenwinden de afvaart naar Troje
verhinderden, gered door Artemis, wier
priesteres zij werd in Tauris, waar haar
broeder Orestes haar weervond. [Tauris =
de Knm.] Zie Ifigenie.
Bij de opvoering van Costers stuk was
de zaal te klein voor de toeschouwers.
Het heette nog bij Jacob van Lennep, die
66k orthodox was, „een toonbeeld van
boosaardigheid."
Ipocrito (de schijnheilige) van Aretino, door
Hooft in proza bewerkt. Bredero's berijming
er van bleef onvoltooid; de uitgever
Van der Plasse liet het afmaken en gaf het
stuk in 1624 uit.
Iris, 1° gedicht van Jacques Perk; zie daar;
de mythe van Iris en Zephir behandeld
als het eeuwige verlangen van de dichter
naar hemelse schoonheid. Het gedicht, nu
beroemd, werd door De Gids geweigerd;
door De Tijdspiegel opgenomen, 1881.
Opgedragen aan Johanna Blancke; 2° bundel
gedichten van Pol de Mont, 1894.
Irmenlo, neo-romantische historische roman
van Adriaan van Oordt; beschrijving van
het oud-Germaanse leven vol fantazie,
1896. Irmenlo, dorp op de Veluwe ten
tijde van Karel de Grote, nog vol strijd
tussen heidendom en Christendom, is Ermelo.
Isabella, toneelspel door Hooft opgezet uit
Orlando furioso (Razende Roland) van
Ariosto. Hij schreef alleen het grootste
deel van 't le bedrijf; • Coster nam het
werk over; 1619 gedrukt. Het stuk moest
dienen voor de ontvangst van Prins Maurits
op 't Muiderslot in 1618. Rodenburg
was hun voor met zijn Rodomont en Isabella',
zie daar. Toen Costers Isabella verscheen,
plaatste deze er een voorrede voor,
tegen Rodenburg gericht.
Isengrinus, zie Ysengrimus.
Ising, Arnold ~ , 1824—'98, stenograaf bij
de S.G., geb. te Heusden, schrijver van
Haagsche Schetsen, 1877—'88. Schetste
Jan Klaaszen en andere Kluchtspelen „aan
de hand van Troost", 1879. Was van 1860
—'98 redacteur v. d. Ned. Spectator, was
ook voorzitter van Oefening kweekt kennis.
Een „idyllische optimist" onder invloed
van Cremer. Hij schreef in 1867 een historische
roman De graaf van Saint-Ybar.
Deze F. graaf was te 's-Gravenhage het
middelpunt van de kring, die aanstuurde
op afzonderlijke vrede met Spanje in 1648.
Israel, 1887, Hellas, 1893, Het Hellenisme
(vervolgd door K. "Kuiper), samen Onze
Jaarfke
Geestelijke Voorouders, het rijke werk van
Allard Pierson; zie daar.
Italiaanse letterkunde, Over de invloed van
de ~ , van Dr. J. Berg, 1919, behandelt
de vertaling van Dante en van andere It.
schrijvers. Zie ook C. Ypes.
Iterson, F. H. G. van ~ , 1804—'84, predikant
1830, te Weesp 1837. Daar vond hij
hss. van stichtelijke werken uit de 14e
eeuw in het archief van 't oude nonnenklooster.
Hij gaf ze uit als Stemmen uit
den Voortijd, 1857; ze bevatten uitingen
der Moderne Devotie.
Ithys, eerste treurspel van Samuel Coster;
zie daar. Het stuk, vol van schokkende
tonelen, werd het voorbeeld van Aran en
Titus van Jan Vos, 1641, en van zovele
toneelspelen vol van afwisseling en gruwelen.
Coster had de stof ontleend aan de
Metamorpbosen van Ovidius.
(Ithys was de zoon van koning Tereus
volgens de Gr. mythologie; deze onteerde
zijn schoonzuster Philomela. Zij en Tereus'
gade Prokne doden Ithys en zetten hem als
spijs voor aan zijn vader. Deze vervolgt
de beide zusters, welke worden veranderd
in een zwaluw en een nachtegaal.)
Buiten Costers weten had de uitgever in
de eerste druk in het gruwelijke stuk een
„boertighe clucht" ingevoegd van „een
Quacksalver met zijn knecht."
Itinerario (L. = Reisverhaal), zie Linschoten.
Itys, zie Ithys.
Ivans, ps. van Mr. J. v. Schevichaven, 1866
—1935, schreef meer dan 50 detectiveromans.
Ixo, ps. van F. Smit Kleine als schrijver van
een Naturalistische Passie-cyclus van Elf
Zangen, opgedragen aan Cornelis Paradijs,
mislukte parodie op Verwey en andere
Tachtigers; 1889-
J.
Jaakske, zie Jacke.
Jaapje, autobiografische aantekeningen van
Van Looy; zie daar. Uit zijn leven als
kleine weesjongen in Haarlem. Gevolgd
door Jaap en Jakob.
Jaar der Dichters, Het ~ , muzenalmanak
voor 1911—'15; door J. Greshoff. Met
verzen van Bloem, Gossaert, v. d. Leeuw,
v. Nijlen e.a.
Jaarboek, zie Vlaamsche Letterkundigen.
Jaarboek 1946, De kunst gaat door het vrije
land, onder redactie van Bloem, Clira Eggink,
Hoornik, Kelk en Morrien.
Jaarfke, Groninger visser en profeet uit de
15e eeuw. Zijn Prophecije opnieuw uitgegeven
door K. ter Laan, 1931.
17
Jaargetijden 2
Jaargetijden, Zangen der ~ , verzameling
gedichten over lente, zomer, herfst en winter,
van Heije, Pol de Mont, Staring enz.;
1887. In 1888 gevolgd door Zangen en
Schetsen over zonsopgang, middag, schemering
en maanlicht, o.a. van Heije, Van
Beers, Pol de Mont, Ten Kate. — Dichters
over 't Jaargetij, bloemlezing van G. v.
Vladderacken.
Jaarsma, D. Th. ~ , geb. te IJlst 1878, gaf
1927 Karakteristieken uit, van Heijermans,
Frans Mijnssen, Top Naeff e.a. Romanschrijver,
o.a. van Thiss, cyclus in 12 delen,
sedert 1921 in bewerking. Het Gelukkig
Jaar, 1925. Jaarsma was onderwijzer,
werd directeur van onderwijs der gemeente
Amersfoort; wijdt zich nu geheel aan zijn
letterkundig werk.
Jacke, Van den Jongen geheeten ~ , een
half dramatisch, half episch gedicht over
de toverfluit, van 1528, navolging van een
E. stuk. Uitgegeven door Dr. J. Bolte, Berlijn
1892, en door Boekenoogen in de
Volksboeken. Moderne herdruk als Jaakske
met zijn jluitje door Jozef Cantre, Antwerpen
1932.
Jacoba van Beieren, heldin van een treurspel
van Rodenburg, 1638; van Paffenrode,
1662, in het drama Willem van Arkel\
van Cornells Sweerts, 1691; in Parnastaal,
van Jan de Marre, 1736; van
Coenraad Droste, 1714. Rijmbrief Jacoba
aan Frank, 1773, van Betje Wolff. Van
A. Loosjes in 1790 een dramatische schets,
Frank van Borselen en Jacoba; 5e druk
1855. Pieter Vreede, treurspel 1808; opnieuw
door Loosjes 1810.
Jacoba en Bertha is een romantisch verhaal
van J. v. Lennep, 1829; daarin is
Bertha, de dochter van Willem Eggerts,
haar vertrouweling. Zijn gedicht Jacobaas
weeklacht op het Huis te Teylingen droeg
hij 1838 voor in het Instituut.
Ook treedt Jacoba op in het drama Albrecht
Bey ling van Siffle; daar heeft zij
op grond van Bilderdijks Vad. Gesch. een
zeer slechte rol. Zie Siffle.
Verwey behandelde haar leven in een
drama; Mw. Steenhoff-Smulders in een
roman, 1908. Zo ook Vrouw Jacob van
Ina Boudier-Bakker, 1934.
Studie van Willemine Peletier, Jacoba in
het Ned. treurspel, 1912.
Ook werd Jacoba's geschiedenis fantastisch
voorgesteld in De Gek van 's-Gravenhage
van H. v. Peene, 1846. En behandeld in
een oratorium door Em. Hiel, 1876, met
muziek van J. B. v. d. Eeden.
Jacobs, Bertha ~ , zie Bertken.
Jacobse, Muus —, ps. van K. Heeroma.
Jacobsen, Dr. R. —, schreef 1906 zijn proefschrift
over Caret van Mander.
Jammerliche clage
Jacob Simonsz. de Rijk, zie L. W. v. Merken.
Jacobsz, Gijsbert ~ , zie Japiks.
Jacobus de Voragine, 1230—'98, Italiaanse
Dominicaan, schrijver v. d. Gulden Legende,
verzameling van heiligenlegenden, in
alle Europese talen overgebracht.
Jaer-beschryver, De vermeerderde wyse ~ ,
van Jacob Cats, in 4 delen uitgegeven
1661 en '62; tweede druk 1663. In 1669
gevolgd door 't Ontdekte voordeel van
alle wereltsche din gen, hetzelfde werk, met
Verstandige huishouder, Ervaren landtbouwer,
Wisse beelkonstenaar; Hoofsekoek-
en Pasteybacker. Met platen.
Jaerboekje, Nederduitsch letterkundig ~,
van Frans Rens, verscheen te Gent 1848
—'56.
Jaer-Getyde van Joan van Oldenbarnevelt,
hekeldicht van Vondel, ± 1631.
's Lands treurspel weer verjaert:
om wiens gedoemde trouwe,
Als weeu of wees, in rouwe,
Bedruckt en troosteloos,
treurt Hollands goe gemeent,
Op Grootvaers koud gebeent.
Jager, Dr. Arie de ~ , 1806—'77, leraar te
Rotterdam, taalgeleerde. Redacteur van het
Taalkundig Magazijn, 1834—'42; Archief
voor Ned. Taalkunde, 1847—'54 en met
L. A. te Winkel van De Taalgids, 1859—
'67.
Jager, G. R. ~ , geb. te Slochteren 1877,
schoolhoofd te Zaandam tot 1935, bewerkte
de muziek voor 't Groninger Liederboek
van Groen, 1930.
Jaghtzang, 1656, dankdicht van burgemeesteren
van Amsterdam aan Johan Maurits
van Nassau voor wildbraad; gedicht door
Vondel.
Jagt, G. Wt v. d. ~ , 1750—1834, notaris
te De Rijp, dichter, vereerder van Betje
Wolff.
Jakobs, Bertha —, zie Bertken.
jambe, versvoet, u —. Zie alexandrijn. De
jamben veel gebruikt voor epos en drama;
Vondels Jeptha bv. is in rijmende 5 voetige
jamben. Op Herders aanbeveling verdrongen
de 5 voetige jamben in Duitsland de
alexandrijnen.
Jamben, gedicht van Staring van 1790, doch
herhaaldelijk omgewerkt; satire op koketterie
en galanterie en vooral op de dubbelzinnigheid;
oorspronkelijk luidde de titel
dan ook Tegen de Equivoque.
James, Ds. —, romanschrijver. Rozenbof.
Jammerliche clage, Ein —, 1345, over de
dood van graaf Willem IV, naar 't Haagse
hs. uitgegeven door Van Vloten in de
Dietsche Warande van 1871. Half Duits,
van „Vrudengher, ein wolgeboren wande-
*8
Jammertjens 2
ler". Opnicuw uitgegeven door Penon in
de Ned. Dicht- en Prozawerken,
Jammertjens, naam door Roemer Visscher
gegeven aan zijn elegieen of klaagdichten
in de Brabbelingh.
Jan Baptist, zie pornenburgh.
Jan van Beverley, heiligenlegende, gedramatizeerd
als mirakelspel, 15e eeuw. Verloren
gegaan, maar bewaard in een volksboek,
deels in proza, deels in verzen. Jan
is de zoon van de graaf van Beverley, die
in een bos als kluizenaar gaat leven, daar
in dronkenschap zijn zuster verkracht en
vermoordt, maar door oprecht berouw vergiffenis
van zonden verwerft bij de bisschop
van Cantelberg. Het stuk stelt de
strijd voor van de mens tegen de zonde:
Die werelt, die viant ende dat vleesch,
Als dese drie hebben haren heesch,
C(eis),
Dan blijft die edel siele verloren.
Het stuk is vol wonderen; de zuster staat
op uit de doden. Uitgegeven door Dr. G.
J. Boekenoogen in de reeks Ned. Volksboeken
van de Mij. v. Letterkunde, 1903;
naar de druk van Jacob van Liesvelt te
Antwerpen, 1543, en naar de druk van
Thomas vander Noot te Brussel.
Jan I, geb. 1253, hertog van Brabant van
1267—'94, de Overwinnaar, een van de
schitterendste ridders:
En sprac men anders niet
Over alt dietsche lant
Dan vanden hertoge van Brabant
Ende vanden levene dat hi leidde,
aldus Jan van Heelu in zijn gedicht over
de Slag bij Woeringen, waar hertog Jan
de graaf van Gelre gevangen nam en Limburg
won. Jan was ook een der hoofse
minnedichters. Op zijn naam staan 9
minneliederen, in 't Mhd. bewaard in het
Gr. Heidelberger Liederhs. In 't Mnl. zijr
vijf er van gemakkelijk terug te brengen;
zo een stampiee, (dansliedje):
Eens meienmorgens vroe
Was ic opgestaan;
In een scoen boemgaerdekijn
Soudic spelen gaen.
Daer vant ic drie joncfrouwen staen;
D'ene sane voren, d'ander sane na:
Harba lori fa.
Vertaald in 't Mnl. door J. F. Willems.
Mone en Kalff betwijfelen, dat de liederen
van Jan I zijn. Opgenomen in Willems'
Oude Vlaemsche Liederen, 1858;
opnieuw in het Ned. Museum, verbeterd
door Heremans.
Jan van Brabant, ps. van J. A. Heuff als
schrijver van de Gedenkschriften van een
Burgemeester, 1874.
Jan Campertstichting, stelde 1948 een Constantijn
Huygensprijs van f 2000 in voor
Jan van Leiden
't gehele werk van een schrijver; de eerste
toegekend aan P. N. van Eyck. Verder een
prijs van f 1500 voor een Haagse roman,
na de Bevrijding verschenen. En een Jan
Campertprijs van f 500 voor een gedicht
of essay van een schrijver beneden 30
jaar.
De Jan Campertstichting herdenkt de strijd
der letterkundigen tegen de Duitse bezetting
en wil de letterkunde bevorderen. £ie
Zie /. R. Th. Campert.
De romanprijs is toegekend aan Kruis of
Munt van Jo Boer en de andere aan Jan
G. Elburg voor zijn Klein T(er)reurspel;
1949- In 1950 aan Prof. Dr. F. C Gerret
son en Michel van der Plas, in 1951 aan
W. Elsschot, Jos. Mendels en Hans Lodeizen.
[en E. du Perron.
Jan Companjie, De Muze van ~ , zie Indie
Jan Contant, een van de zonen van Jan in
Potgieters Jan, Jannetje. Komt reeds voor
in Ruelens Rejereinen en andere gedichten
in de l6e eeuw.
Jan Crediet, zoon van Jan en Jannetje in
Potgieters allegoric Ook reeds de hoofdpersoon
in een zinnekluchtspel van Enoch
Krook, 1706.
Jan Faessen, de matroos die de samenzwering
van 1623 tegen Prins Maurits aan
het licht bracht; hoofdpersoon van een
historische roman van Lodewijk Mulder.
Opgedragen aan Lindo; 1856.
Jan Holland, ps. van A. J. Vitringa.
Jan, Jannetje en hun jongste kind, schets
van Potgieter, 1841, over de grootheid
der 17e eeuw en tegen Jan Salie van zijn
eigen tijd. Uitgegeven door Van den Bosch
in de Zwolse Herdrukken.
Potgieter koos als motto de woorden van
O. Z. v. Haren:
En leer op nietwes staat te maken,
Dan 'tgeen in eigen krachten is.
Zie De Staatsman.
Jan Jaspersen, de vader van Saertje Jans,
de schoonvader van Jan Kiaaz; zie Asselijn.
In een vierde stuk, Schijnheilige
Vrouw, de „Uitvaert van Jan Jaspersen".
Jan Klaaz, klucht van Asselijn, opgevoerd
te Amsterdam 1682, maakte veel gerucht
en lokte een aantal schotschriften uit, die
door Asselijn beantwoord werden. Ook
werden er „vermakelijke liederen" gedicht.
De Doopsgezinden kwamen op tegen het
stuk, waarin de „fijnen" werden bespot.
In 1737 en '38 tekende Cornelis Troost er
drie platen bij, nu in het Mauritshuis. Uitgegeven
door F. Buitenrust Hettema, N.
A. Cramer en K. Poll in de Zwolsche
Herdrukken, 1900. Zie Am. Ising, 1879-
Jan van Leiden en Barent Knipperdolling
of Oproer binnen Munster, treurspel van
1653, van /. Dullaert.
19
Janmaat en Jan Compagnie 2
Hy stort te gront, met al zijn wankel
[rijksgebouw,
En krijgt voor troon en graf
een ysre vogelkouw.
Ook weer een treurspel van G. H. Betz.
Janmaat en Jan Compagnie, Van ~9 fragmenten
uit de Scheepsjournalen van de
17de eeuw, bijeengebracht door P. L. v.
Eck Jr., 1912; uitgegeven in de Zwolsche
Herdrukken.
Jan van Parijs, De schoone Historie van
den edelen ~ , prozaverhaal van een koning
van Frankrijk, die een Sp. prinses
wint; I6e eeuw. Volksboek.
Jan de Poeet, een van de zonen van Jan
en Jannetje; hij heeft Vondel en Hooft bewonderd,
maar nu volgt hij Cats, en Jan
Salie prijst hem er voor, dat hij Jan de
Rijmer geworden is.
Jan Potage (d.i. Jan Soep), een Pantalonefiguur,
in de 17e eeuw overgenomen uit
de F. kluchten, speelde vaak voor kwakzalver;
in een bonte harlekijnsrok.
Jan Rap, in de Leekedichtjes de bespotting
van oppervlakkige ongelovigen.
Jan de Rijmer, zie Jan de Poeet.
Jan de Rijmer, ps. van Jan Goeverneur.
Jan Saly, klucht van Will em Hooft: de sufferd,
een verliefde oude vrijer, die de
zwangere Martijntje tot vrouw krijgt;
1622. Zie Jany Jannetje en hun jongste
kind.
Jansen, Anthony ~~, ook Jans sen van der
Goes, 1621—'96, uit Goes, 1651 te Amsterdam,
vader van Antonides, zelf ook
dichter. Zinnebeelden uit Horatius. 1683;
Gedichten op Otto Vaenius' Zinnebeelden,
1684, enz. Over hem wordt gehandeld in
Geletterd Zeeland van De la Rue.
Jansen, Henri ~ , 1741—1812, uit Den
Haag, drukker en boekverkoper te Parijs,
1811 censor van Ned. boeken; zie De Pommere
ul.
Jansen Wellens, Boudewiin ~ , Fries dichter
en componist, gaf 1612 een amoureuze
liederenbundel uit, T'Vermaeck der
Jeught. In de 2e druk van 1616 vindt men
bovendien 15 gedichten van Starter, later
opgenomen in de Friesche Lusthof. Wellens
zelf dichtte op zijn beurt een lofzang
op Starters Timbre de Cardone.
Jan Soetekauw, Klucht van ~ , ingelast in
Daraide van Starter, gedrukt 1621. In
hetzelfde jaar ook nog in de Friesche
Lusthof; in 1627 ook afzonderlijk uitgegeven
te Amsterdam.
Jan Splinters Testament, een der Veelderhande
geneuchlyke Dichten, 1600, een
boerde: Jan, de rentmeester der zusterhuizen
te Delft en Schiedam, laat zich
vertroetelen door de zusters, die hopen op
0 Jansz.
de erfenis in Jans grote koffers. Oudst
bekende druk 1584.
Janssen, Emiel ~ , S.J., geb. te Vlimmeren
1897, schrijver van verhalen en kritieken
en verzen. Bezorgde 1938 de 13e druk
van de bloemlezing Zuid en Noord van E.
Bauwens S. J.
Janssen, Jos. ~ , geb. 1888, Vlaams toneelschrijver
over de boerenbevolking met
folkloristische inslag; De Koning drinkt.
Janssen, L. J. F. ~ , 1806—'69, sedert 1840
conservator v. h. Mus. v. Oudheden te
Leiden, schreef zeer veel over oudheidkunde;
1860—'62 red. v. d. Konsh sn
Letterbode\ plaatste de gedenksteen voor
Berkhey.
Janssen, Miek ~ , geb. te Arnhem 1890,
schrijfster van romans, gedichten, toneelwerk
en studies, bv. over Jan Toorop.
Janssens, Alfons J. M. ~, 1841—1906,
Vlaams dichter, schreef eenvoudige, roerende
verzen.
Janssens, Lodewijk ~, 1842—'96, opgegroeid
te Tessenderlo in Belgisch Limburg,
beeldhouwer, 1872 opsteller v. h.
Handelsblad van Antwerp en, schrijver van
(historische) romans, b.v. Het Valkennest,
geschiedenis uit de dagen der Bokkenrijders,
1876. ,,De Limburgse Conscience."
Janssens, Magda ~ , geb. te Antwerpen
1884, toneelspeelster.
Janssens, Nicolaes —, uit Rozendaal (N.B.),
gaf 1618 zijn Nieu Devoot Geestelyck
Liedt-Boeck uit.
Janssonius, R. Bennink ~ , zie B.
Jans Teestije, zie Boendale. Het hs. werd
1845 ontdekt door Dr. R. P. A. Dozy in
de Bodleyaanse Bibliotheek te Oxford. Uitgegeven
door Snellaert in zijn Ned. Gedichten
uit de 14e eeuw, 1869. Het was
geschreven tussen 1330 en '33, het sterfjaar
van Rogier van Leefdale. Teestije '=
getuigenis. 't leerdicht is beknopter dan de
Lekenspiegel. 't Is in de vorm van Maerlants
Wapene Martijn.
Jansz., Lauris ~ , factor der Haarlemse Kamer
De Wijngaertrancken\ in 1565 schreef
hij een zinnespel tegen de opkopers van
het koren. Afgedrukt in de bundel Trou
moet blijcken van G. Kalff, 1889. Fel tegen
de leugen en het bedrog van de hebzuchtige
rijken:
Hebdy u overschot oick den armen
[gaen deelen?
Syn u juweelen voor delendigen
[gebrocht?
Zie ook Minnevaer. Kalff gaf van de
Haarlemse verzameling 5 spelen uit; er
zijn 69 spelen van zinne bewaard, waarvan
13 van L. Jansz. Drie van de laatste
Jan Tots Boertighe vrijerij 251
verschenen in 1941 in de Noordned. Rederijkersspelen
van Dr. N. v. d. Laan.
Jan Tots Boertighe vrijerij, Malle ~,
klucht van Kolm\ uitbeelding van het dagelijks
leven in 't begin der 17e eeuw.
Janus, tijdschrift 1787, onder het motto
suum cuique, d.i. Ieder het zijne, Hoofdredacteur
P. de Wacker van Zon, met
medewerking van een gezelschap jongelui
te Utrecht. Verder van Nomsz, J. de
Kruyff, Le Francq van Berkhey, Kinker,
Van Liebeherr e.a., 35 nummers. Het laatste
bevatte Janus Testament. Van 179 ^—
'98 Janus Verrezen, met medewerking van
Kinker. Ook Nomsz en J. Scheltema als
schrijvers genoemd.
Janus Secundus, zie Everaerts.
Jan uut den vergiere, verloren geraakte
hoofse ridderroman, bekend uit een D. vertaling
uit de 2e helft der l4e eeuw. Jan,
vondeling, zoekt en vindt zijn ouders en
trouwt met des Keizers dochter.
Jan Willem Friso, rouwdicht van Francois
Halma, 1711; van Wybrand de Geest; van
Frederik Duim, en vooral van Jakob Zeeus,
die voor zijn Ter Gedachtenisse een gouden
penning verwierf van 't Hof van Friesland.
Jan van Zutphens afscheidsmaal, romantischaandoenlijk-
humoristisch dichterlijk verhaal
van Piet Paaltjens, 1857; de promotiepartij
van G. J. B. Henny, f 1866.
Japansche Gesprekken, een der Verspreide
Stukken van Multatuli, over fatsoen en
deugd en beschaving, 1861.
Japansche Steenhouwer, De —, parabel van
Multatuli, in Max Havelaar. Komt ook
voor in Van Hoevell's schetsen Uit het
Indische Leven.
Japick Priaep, zie Priapus.
Japiks, Gysbert ~ , 1603—'66, uit Bolsward,
dichter in de Friese taal, onderwijzer
en voorzanger. Zijn Friesche Rymlerye
verscheen 1668; minnepoezie, liedjes,
psalmen, gelegenheidsdichten, herderszangen.
Zijn zinspreuk was „sliuecht en
riuecht." Slechts een paar verzen lopen
over de tijdsomstandigheden: verovering
van Hulst, dood van Gustaaf Adolf. In
1823 werd zijn borstbeeld gezet in de
kerk van Bolsward, met het opschrift:
Loytser,
nim it for lieaf,
it iz sliuecht in riuecht
as dy fen Boalsert. 1823.
In 1936 gaven J. H. Brouwer, J. Haantjes
en P. Sipma Gysbert Japicx Wirken
opnieuw uit. Haantjes gaf 1929 een studie
over hem; D. Kalma, een in 't Fries, 1938;
C. Kramer in 't Fries in 1943; E. B. Folkertsma,
De Christen Gysbert Japiks, 1946.
Jaromir, de hoofdpersoon van een cyclus
Jeptah of de Offerbelofte
van 4 dichterlijke vertellingen van Staring;
de strijd van pater Jaromir met de
Duivel; verklaring van de naam der Duivelskolken
bij Lochem en van de hondetree
in St. Walburgskerk te Zutfen. De
vertellingen verschenen eerst in de Almanak
voor Holl. Blijgeestigen.
Jason, Roman van ~ , volksboek der 15e
eeuw uit het F. van Raoul le Fevre, kapelaan
van Philips de Goede. (Jason was de
aanvoerder van de Argonautentocht naar
Kolchis, die hij tot een goed einde bracht
met behulp van de prinses Medea.)
Jasoniade, „een eposje", berijmd boerttg
verhaal van Wamba, d.i. L. W. v. Deventer;
zie daar. Proeve van het humorisme
van die dagen; zo bij de vlucht van Medea
met Jason:
Nu men een achtbre rijksprinses
Zoo'n stukje had zien brouwen,
Wie kon nu van den burgerstand
Zijn dochter nog vertrouwen?
Jaspar, Mr. E. J. H. ~ , 1872—1946, dichter
en schrijver in Maastrichts dialekt.
Java in onze kunst, studie van G. Brom,
1931.
jeesten, gees ten, zie yeesten.
Jelgerhuis, Johannes ~, 1770—1836, uit
Leeuwarden, schilder te Amsterdam, werd
toneelspeler en de opvolger van Bingley.
Hij gaf 1827 zijn Theoretische Lessen uit.
Jeltes, Mr. H. F. W. ~ , geb. 1875 te
's-Gravenhage, sedert 1920 subst. griffier
van 't gerechtshof te Amsterdam. Schreef:
Uit het Leven van een Kunstenaarspaar
(Bosboom-Toussaint), 1910; Die Mennoniten
in der holl. Literatur (in het Mennon.
Lexikon van 1936.)
Jenettebloemken, Het ~ , (lychnis diurna
of melandryum rubrum, de rode dagkoekoeksbloem),
Kamer van Rethorycke te
Lier, met de spreuk Uut jonsten versaemt.
Jenneval, aangenomen naam van de Brusselse
toneelspeler Dechet, geb. 1801 te
Lyon, dichter v. d. Brabangonne, gesneuveld
te Lier, 1830.
Jensema, Sien ~ , geb. 1906 te Stedum,
prozaschrijfster in voortreffelijk Groninger
dialekt. Berend Kopstubber, 1039.
Jeptah of de Offerbelofte, gewijd aan Anna
van Vlooswyck; drama van Vondel, 1659;
zie daar. Vondel streefde er naar, in dit
toneelspel de regels van het klassieke drama
volledig te volgen. Opnieuw uitgegeven
door Koopmans, en door Kaakebeen
in 't Pantheon.
Abraham de Koning's Jephthah verscheen
in 1615; Vondel dichtte een sonnet op dit
treurspel.
Voor Vondels spel stelde Jan Vos „de
Vertooning" toe: een „moordtschavot", een
brandend Quter, enz, Maar in het J$erecht}
Jeroense 2
dat Vondel voor zijn stuk plaatste, trad
hij op tegen de nieuwe geest, die streefde
naar de toejuiching der menigte, waarvan
Jan Vos de hoofdman was. En sedert dat
Berecht was het met hun vriendschap gedaan,
ja werkte Vos Vondel tegen.
Opgevoerd te Keulen 1887 bij de herdenking
van Vondels geboorte in de vertaling
van Una Schneider. Uitgegeven door Terwey,
1890.
Jeroense, Jeroen —•, ps. van H. Sweerts
als dichter van Koddige opschriften, 1684.
Jerolimo, de naam van de ijdele opschepper
in Bredero's Sp. Brabander, parodie
op de Brabantse pronkzucht.
Jeronimus, zie Van Hoevell.
Jerusalem, De Historie van de deerlijcke
Destructie ende Onderganck der stadt
~ , prozawerk, als volksboek herhaaldelijk
gedrukt. Keizer Vespasianus wordt van
melaatsheid genezen door de zweetdoek
van Veronica, wordt Christen en trekt tegen
Jeruzalem op, om de Joden te straffen.
Jerusalem, Het verloste —', vertaald uit het
It. van Tasso door Tesselschade; niet uitgegeven
en niet bewaard. Ook Vondel begon
er mee, waarschijnlijk als oefening
voor zijn Constantinade. In 1658 verscheen
de prozavertaling van J. Dullaert te Rotterdam.
Jesu des soons Syrach, De wijse sproken
~ , onder de titel Ecclesiasticus, „nu
eerstmaels deurdeelt ende ghestelt in Liedekens,
op bequame en ghemeyne voisen,
naer uitwijsen der musijck-noten daer by
ghevoecht", deur Jan Fruytiers; zie daar.
„Niet alleen seer stichtelijck, nut ende
profitelyck voor alien Christen menschen.
Maer oock seer plaisant," 1565. Herdrukt
in facsimile door D. F. Scheurleer, 1898.
(Ecclesiasticus .= De Prediker.) Fen dichterlijke
aanbeveling van Lucas d'Heere ging
als ode vooraf.
Jesus Christus, Lof-sanck van ~ , gedicht
van Daniel Heinsius, opgedragen aan Jacob
van Dyck met een voorrede in proza en
met een vers, toen „den auteur" de lofzang
voorlas op Nieuwjaar 1606:
Ich late Venus gaen,
En met het blinde kint
zijn blinde wercken staen.
Den Hemel eyst het zijn.
Scriverius schreef een lofzang op deze lofzang.
Heinsius voegde er zelf in proza
Uytleggingen bij.
Jesus en de ziel, bundel etsen met gedichten
van Jan Luyken, 't eerste getuigenis
van zijn bekering, vol vrome mystiek.
Jesus metter balsembloeme, Kamer van
Rethorycke te Gent, 1493 tot souvereine
JCamer verheven door Philips de Schone,
2 Jezus van Nazareth
echter zonder gezag gebleven. Aan het
hoofd plaatste hij zijn kapelaan Pieter
Aeltuers. Lucas de Heere was er lid van.
Jeucht-spieghel, Den Nieuwen ~ , liedboek
van 1620, „ter eeren van de Jonge Dochters",
oude liedjes, refereinen, moderne
liederen, sonnetten.
Jeune, Mr. J. C W. le ~ , 1775—1864, uit
Den Haag, ambtenaar bij Financien 1805
—'22, daarna ambteloos te Wageningen,
letterkundige, medewerker aan Mnemosyne.
Gaf 1825 zijn Overzigt der Ned.
Volkszangen sedert de 15e eeuw\ geschiedenis
en voorbeelden, o.a. De Soudaens
Dochter.
Jeune Belgique, La ~ , ts. van de Frans
schrijvende jongeren in Belgie onder leiding
van Max Walter, Verhaeren en Maeterlinck,
1881; het voorbeeld van de beweging
van Van Nu en Straks, 1893. De
Waalse Beweging van '80.
Jeurissen, Alfons ~f 1874—1925, schrijver
van verhalen uit de heide van Belgisch
Limburg en van Heksendans, van belang
voor de folklore.
Jezus, Leven van —, van Brugman, waarschijnlijk
in 't openbaar voorgedragen; met
uitvallen tegen de „bose Joden." Uit de
l4e eeuw is Dat Lyden ende die Passie
ons Keren Jhesu Christi, eveneens vol
warm meegevoel en ook vol haat tegen de
Joden. Uitgegeven door Dr. Alfred Holder
in de Bibl. v. Mnl. Lett.; afkomstig uit
de kringen der Moderne Devotie; 1877.
Uit de 13e eeuw is een Evangelienharmonie,
uitgegeven in 1835 door G. J. Meyer
als Het Leven van Jezus, en beter door
Dr. J. Bergsma in de Bibl. v. Mnl. Lett.
Limburgs werk, misschien uit de abdij van
Sint-Truien. Het is een rechtstreekse vertaling
van de L. evangelienharmon'e van
Tatianus in voortreffelijk Nederlanas
proza.
Dan is er nog een ander Leven van Jezus,
misschien ook van Brugman; vol innig
medeleven bij grote kracht van uitbeelding.
Uitgegeven door Dr. De Vooys in
Ned. Archief voor Kerkgeschiedenis,
nieuwe serie, I.
Dit zijn alle prozawerken. Reeds in 1290
bestond de berijming Vanden Levene ons
heren, uit Oetingen in Z. Brabant, in 5000
verzen. Uitgegeven door P. J. Vermeulen,
1843 en W. H. Beuken, 1929. De dichter
schreef zijn verhaal omdat
meneghe rime es ghemaect,
die ter zielen luttel smaect.
Dan is er nog Die Passie ons liefs Heren,
gedicht naar de Evangelien in 932 verzen,
misschien pas uit de 15e eeuw.
Jezus van Nazareth, Lofzang op ~-, van
Helmers, 1813 voorgedragen in de Holl.
pg 253 Jonckbloet
Maatschappij; uitgegeven in de Nagelaten
Gedichten, 1814—'15, met weglating van
28 regels, waarin de bijbelse wonderverhalen
bijgeloof genoemd werden.
jig (E.) = zingende klucht\ zie daar.
Joachim van Babylon, roman van Marnix
Gijsen over de Kuise Suzanna, 1948. Daarop
Het Antwoord van Suzanna door Esther
de Raad; 2e druk 1951.
Joachim Polsbroekerwoud, zie Gewin.
Joanna Grey, treurspel van Joachim Oudaen,
„tegenstel" van Vondels Maria Stuart. Zie
Johanna Gray.
Joannes Nicolai* Secundus, zie Jan Everaerts.
Joan Woutersz., vaderlands toneelstuk van
Schimmel, 1847; de hoofdpersoon is een
aanhanger van Prins Willem, zijn vader
dienaar van Spanje. In verzen, met lyrische
ontboezemingen, in de geest van Helmers.
Opgedragen aan J. v. Lennep. Joan Woutersz.
sterft aan een wonde, hem door zijn
vader toegebracht.
Jochem Jool „ofte Jalourschen Pekelharing",
1637, een platte klucht van Jan
Zoet, vertaald uit de Englische Komodien
und Tragedien van 1620. De stof is uit
de Decamerone, VIII, 3. Het zelfde onderwerp
bij Jan Vos in de Klucht van
Oene. Zie daar.
Jodelle, Etienne —, 1532—'73, hervormde
het F. toneel door navolging en vertaling
der Gneken, in samenwerking met Garnier.
Hij begon in 1552 met Cleopatre
captive in de trant van Seneca.
Jofriet, J4 G. ~ , zie G. den Brabander.
Johanna Gray, Lady —, treurspel van
Feith, 1791, over de ongelukkige jonge
koningin van Engeland, die 1553 op het
schavot stierf; een navolging van een werk
uit de jeugd van Wieland, 1758.
Johannes de Boetgezant, uitvoerig episch
gedicht van Vondel; 1662. Didactisch werk
in de vorm van een levensbeschrijving, begrepen
in zes boeken. Opgedragen aan
Johan Maurits in welluidende en verheven
verzen.
Johannes, De Kleine ~ , de ontwikkeling
van een kinderziel in de vorm van een
sprookje, waarmee Frederik van Eeden de
eerste jaargang van de N. Gids opende.
In 1905 en '6 gevolgd door deel II en III:
de scharenslijper Marcus Vis zal Johannes
inwijden in de levensgeheimen; geheel mislukt
Johannes en Theagenes, „legende uit de
Apostolisch eeuw", zie B. ter Haar; 1838.
Naar het voorbeeld van Tollens en onder
invloed van Schiller en De Lamartine.
Johannes Viator (de Reiziger), „het boek
der Liefde" van Frederik van Eeden, 1892;
een eenzame, die het allerhoogste wil bereiken:
het ware wezen is offering. Een
fantastische zwerftocht. Zie ook Lieven
Nijland.
Johannsen, Holmer ~ , ps. van J. F. Holleman,
Afrikaans romanschtijver, geb. 1915.
Die Onterfdei, over het leven in de arbeiderswijk
van Kaapstad, 1944.
Jolles, Dr. Andre ~ , 1874—194"7, geb in
Den Helder, 1918 hoogleraar te Leipzig
in het Ned. Schreef veel in het D. Zijn
Ned. letterk. schetsen uitgegeven als Bezieling
en Vorm, 1923. Kunstzinnig geleerde.
Jonathan, ps. van Hasebroek als schrijver
van Waarheid en Droomen.
Joncfrouscap, Dat Boec van der ~ , Mnl.
beschouwingen, uitgegeven door E. Bergkirst
te Goteborg, 1925.
Jonckbloet. G. ~ , 1848—1926, pastoor te
Batavia, pater der Jezui'eten, schreef 1894
een geschrift tegen Multatuli, toegewijd
,„aan de Ned. jongelingschap". Verder
1888 een metrische bewerking van Jesaja.
Stichtte De Express, het eerste R.K. weekblad
in Indie, later opgegaan in de Javapost.
Was ook dichter en criticus. Uit Nederland
en Insulinde, letterkundige opstellen.
Jonckbloet, Willem Jozef Andries ~ , 1817
—'85, uit 's-Gravenhage, zozeer bekend
door zijn letterkundig werk, dat hij eredoctor
werd in de Ned. letteren, 1841.
Hoogleraar te Deventer, 1848; te Groningen
1854. Van 1864—'77 liberaal lid der
Tweede Kamer. In Maart 1866 schreef hij
zijn vlugschrift over Schoolwetagitatie,
scherp tegen Groen van Prinsterer. Beantwoord
door de A. R. graaf J. P. J. A. van
Zuylen met Agitatie of Plichtsbetrachting.
In 1877 werd hij weer hoogleraar, nu te
Leiden. Hij is de eerste, die de Ned. letteren
behandelde volgens een wetenschappelijke
methode; zo staat hij tegenover zijn
voorgangers, „begaafde dilettanten", als
Jac. Scheltema, Collot d'Escury, Van Kampen,
Witsen Geysbeek, Jeronimo de Vries,
Lulofs en Visscher. Hij zag in Jan Frans
Willems, Hoffmann von Fallersleben, Mone,
Grimm, Gervinus en Paulin Paris zijn
voorgangers. Met Matthias de Vries richtte
hij in 1843 de Ver. tot bevordering der
Oude Ned. Letterkunde op. Hij gaf uit:
Aanteekeningen op Jan van Heelu, 1840;
Beatrijs, 1841; Die Dietsche Doctrinale,
door Jonckbloet „toegekend" aan Jan Deckers,
1842; Karel de Groote en zijne XII
pairs, 1844; Walewein, 1846—'48; Lancelot,
1846—'49; Gesch. der Mnl. Dichtkunst,
1851—'55; V and en Vos Reinaerde,
1856. Van 1868—'72 verscheen van zijn
hand de eerste wetenschappelijke Gesch.
der Ned. Letterkunde, door Van Vloten
Jonckers 254 Jong
fel en beledigend aangevallen in 1876.
Maar ook van andere 2ijde kwam verzet,
o.a. tegen de behandeling van Vondel en
tegen Jonckbloets opvatting van de letteren
in de 18e eeuw. Hij is de zoon der Romantiek;
de ridderpoezie trok hem aan, de
burgerlijke didactiek der M.E. achtte hij
ondichterlijk, de poezie van Cats minderwaardig.
Aan de behandeling van de dramatische
poezie schonk hij bovenmatig
veel aandacht. Zijn Geschiedenis werd een
handboek der aesthetica; wat tegen zijn eigen
opvatting inging, deugde niet. Bij zijn
intreerede moest hij zijn standpunt uiteenzetten,
ook tegenover Van Vloten.
Van grote verdienste was ook de uitvoerige
studie over Reinaert, in het F. gesteld,
1863. Van geheel andere aard de Parlementaire
Portretten van 1869, onder ps.
Sagittarius. In zijn jonge jaren had hij
geschreven Physiologie van Den Haag
„door een Hagenaar", met portretten van
verschillende leden van Oefening.
Jonckers, Roelof Hendrik Graadt —, 1805
—'86, uit Heteren, 1823 predikant te
Huisen, vertaalde 7 Verlost Jeruzalem van
Tasso, 1834; De Betooverde Roos van
Schulze, 1835; schreef met O. G. Heldring
in 1841 De Veluwe, een Wandeling, enz.
Onder ps. Wamba verscheen 1855 Jasoniade,
„een eposje", ten onrechte aan hem
toegeschreven; zie L. W. v. D event er.
Jonckheere, Karel ~, geb. 1906 te Oostende,
leraar, medewerker van Vlaanderen,
Welig Huts; dichter en prozaschrijver.
Conchita, 1939; Gedichten 1942; Spiegel
der Zee, 1946. Zijn proza is spottend en
pessimistisch getint. Ook reisverhalen.
Jonctijs, zie Jongtijs.
Jones, John Paul ~ , 1747—'92, Pauwel
Jonas in 't volksliedje; Amerikaanse kaper,
bracht een paar van zijn prijzen op de rede
van Tessel, 1779; verklaarde geen kaper,
doch officier te zijn, verkocht zijn buit en
werd te Amsterdam en Den Haag gevierd
als een held. Hield zich 3 maanden bij
Tessel op; toen hij eindelijk weg moest,
vertoonde hij een Franse lastbrief. Grondlegger
van de Am. marine. Het volksliedje
heeft tot titel Op de Berugte Held Pauwel
Jonas.
Hier komt Pauwel Jonas aan,
Het is soon aardig ventje. . . .
Een ander volksliedje is Zamenspraak tussen
de Koning van Engeland en Paul Jones:
Ik ben Paul Jones
En nog konstant,
Ik vrees geen Koning
Van Engelarit,
Krijg ik u maar op zee,
Gy moet wel met ons mee... .
•ng, A. M. de ~ , 1888—1943, geb. te
Nieuw-Vosmeer in N. Brabant; onderwijzer
te Vrijenban en Delft; in 1917 bij de
Landstorm, schrijver van de Notities van
een Landstormman, later omgewerkt tot
Frank van Wezels roemruchte jar en; 1919
—'25 werkzaam aan Het Volk; 1918—'19
redacteur van het ts. De Nieuwe Stem;
1927—'28 met Querido van het ts. Nu.
Romanschrijver, vooral bekend door de cyclus
Marijntje Gijzens Jeugd, 1925—'28;
4 delen; later vervolgd, nu 8 delen; zeer
veel gelezen. Het verhaal van een jongen
uit Brabant, Merijntje, en zijn vriendschap
voor de stroper De Kruik, en zijn verdere
ontwikkeling. Van 1923 Bloemlezing van
Revolutionaire Poezie; in 1933 een studie
over Israel Querido; in 1939 Thanatos de
Vreemdeling, d.i. de Dood, die als vreemdeling
onder de mensen vertoeft, „een groteske
fantasie", reeds voor 1927 geschreven.
Nieuw is, ook van 1939, Mustapba
„of de Tragedie van het Geweten", het
„gevecht" tussen een windhond en zijn
meester. In 1940 verscheen de familieroman
De Vreemde Broeders; in 1941
Poeske, in 1942 het 3e deel van deze reeks:
De Heks van de Riethoek. — Vermoord
in 1943 in zijn huis te Blaricum.
Beschouwingen over Merijntje Gijzens
jeugd d. P. Stegenga, 1928, en C. Tazelaar.
In J 947 verscheen nog De Dolle Vaaidrig,
roman van Breero's leven.
Jong Jr., David de ~ , geb. 1898 te Amsterdam,
van Friese afkomst, winkelbediende,
amanuensis bij de bibliotheek v. h.
Kol. Instituut, klerk bij een sanatorium,
boekverkoper te Amsterdam; schreef 1920
zijn eerste verzen in de Soc. Gids; schrijver
van schetsen en romans. Het Rijpen van
de Tijd, roman van drie geslachten, 1939.
Een burgerkoning, roman over Coenraad
van Beuningen, 1947.
Jong, Dirk de —•, geb. 1906, bibliograaf, redact,
v. Brinkman's Catalogus (1. en 5-
jaarlijks); id. v. Nijhoff's Index; id. v. De
Nederl. Bibliografie; id. v. Nieuwe Uitgaven
van Nederland; samenst. v. registers
v. Tijdschr. Ned. Taal- en Letterk. - (dl.
26-50), De N. Gids (jrg. 1-50), Stemmen
des Tijds (jrg. 1-50); id. v. Bibliografie
des ouvrages clandestines parus aux Pays-
Bas pendant l'occupation.
Jong, Dola de ~ , geb. 1905, schrijfster
van de roman En de akker is de wereld.
Jong, Dr. K. H. E. de ~ , geb. 1872, doctor
in de oude letteren, 1910 privaat-docent
te Leiden in de wijsbegeerte, schreef over
wijsgerige onderwerpen. Ook Bilderdijk's
Gesch. des Vaderlands, 1934.
Jong, Hzn., M. de ~ , schreef 1927 Het Geheim
van het Oera-Linda-Boek; hij beJange
255 [oostens
weert dat Verwijs de schrijver is. Van 't
zelfde jaar is zijn rede voor 't PhilologenCongres:
Voor en na de koersverandering
te Amsterdam in de eerste [aren na 1620.
jonge, Jhr. ]. K. ]. de ~, 1828-'80, adjunct-
Rijksarchivaris, schrijver van De Opkomst
uan bet Ned. Gezag in Indie.
jonge van Ellemeet, Jhr. Mr. W. C. M. de
~, 1811-'88, uit Den Haag, nam deel
aan de Tiendaagse Veldtocht, liet 1839
het grote landgoed Overduin bij Oostkapelle
bouwen, richtte daar het Museum
Catsianum in, gaf er zelf in 1870 een beschrijving
van, die hij vereerde aan de Ieden
van het 12e Letterkundig Congres in
1872. De verzameling schonk hij aan de
Mij, v. Letterkunde, 1887.
Jonge Gids, De ~, zie Gids.
Jonge Hart, Het """-', bundel met 35 gedichten
van 20 van de 1500 inzenders, uitgekozen
door M. Beversluis, Roel Houwink,
Adr. v. Hees, ]. A. v. Kersbergen en Dr.
]. v. Ham, 1943.
Jonge Most, bloemlezing uit dichters van
Het Getij, De Vrije Bladen en Forum door
G. H. 's-Gravensande, 1936.
Jonge Priester, De """-', gedicht van Potgieter,
Gotenburg, 1831.
Jongfryske Beweging, 1915; zie Douwe
Kalma. Leidde tot de stichting van de
[ongjrysee Mienskip (Jong-Friese Gemeenschap);
doel: ontplooiing van het Friese
volksleven door de taal; weldra Mienskip
for Fryske Folksuntjounn g,
jongh, Frater P. CorneIis de ~, te Antwerpen,
gaf 1680 Ben deuoot spel over de val
van Lucifer uit, een misteriespeL
Jonghe, Jan Antoon de """-', 1797-1861, uit
Lokeren, taalleraar, wijdde 3 zan gen aan
Waterloo, 1821 en dichtte in 1841 een lierzang
op De leeuw van Waterloo; medewerker
aan Het Belgiscb Museum.
Jonghe, Sylva de ~, 1904, Vlaams koloniaal
schrijver. Storm Oller de Rimboe,
Waanzin in de Tropen.
Jonghe Dochters Tijdt-cortinghe, Der ~, 10
1591, novellenbundel, waaraan verschillende
toneelstukken werden ontleend; 18 verhalen,
o.a. uit de Decamerone; 20 een
bundel van 13 novellen van 1623, als vervolg
op Den N ederlantscbeu u.egblrorter;
14 maal herdrukt.
jong-Katholieke schrijvers en dichters, zie
Gerard Bruning, Bernard Verhoeven, ] ac.
Schreurs, A. v. Dumkerken, G. Srnit, Engelman,
E. Hoornik.
jongleurs (F., uit het L. joculatores) , rondreizende
kunstenaars, die de chansons de
geste bewerkten en voordroegen; de menestrelen
of meistreels.
jong-Protestamen, zie Derde Reveil.
Jongtys Ewoutsz., Dr. Daniel """-'. 1600-
'54, dokter uit Dordrecht, dichter van Roseliins
Oocbies, een bewerking van een L.
navolging der Basia, 1620-'23. Trad op
als bestrijder van de pijnbank, 1651. Zie
ook ]. v. Beverwyck. Zijn gedicht Hedendaegscbe
Venus ell Minerva, 1641, is in
de geest van Cartesius en tegen -de Calvinistische
predikanten; daardoor werd zijn
verblijf in Dordrecht onrnogelijk; hij vestigde
zich te Rotterdam. Ook schreef hij
Over de Toouerziehten, In 1666 werd zijn
Toneel der [alouzyen uitgegeven, een novellenbundel.
jonitas en Rosafiere, Marialegende uit de
14e of 15e eeuw; een navolging van
Beatrijs, echter zonder de schoonheid van
dit verhaal. Uitgegeven door N. de Pauw
in zijn Mnl. Ged.
]onitas, een jonge vrome ridder, verIaat
zijn berninde Rosafiere op last van Maria;
Rosafiere leidt 7 j aar een zondig leven,
doch Maria neemt haar dienst in het klooster
waar als "portersse", ter wille van
]onitas.
Jonker, A. H. ----, geb. 1905, Afrikaans
prozaschrijver.
Jonker, Jacob ~, te Amsterdam, gaf in
1697 een liedboekje uit: De vrolijke
Bruilojts-Gast; zie liedboeejes,
Jonker van Brederode, De ~, groot historisch
berijmd verhaal van W. ]. Hofdijk,
1849: de strijd tussen Dirk VI en. Floris
de Zwarte. Naar 't voorbeeld van Van
Lennep en Scott.
jonstig Versaem, Het """-', zie Violieren,
Joodse schrijvers en dichters: Da Costa,
Querido, Heijerrnans, Carry van Bruggen,
1. I. de Haaf1" Sam. Goudsmit, Herman
de Man, Estella Hijmans, B. H. BroekeIna
en de criticus M. H. van Campen. In
1950 kreeg Hanny Michaelis een Regeringsopdracht
tot een werk over de joodse
schrijvers, die in de Oorlog orncekornen
zijn.
joos, Amaat """-', kanunnik, 1855-1937, uit
Hamme bij Dendermonde, priester 1881,
schreef behalve taalkundige werken Raadsels
en Vertelsels van bet Vlaams cbe Volk,
1888-'92; Vlaamsche Volkss preueen,
1880; Vlaamsche Zanten, maandblad,
1899-1901; voor t Land van Waas zijn
dialekrwoordenboek IV;1asch I diotic.,n,
1900.
joostens, R. A. """-', geb. 1902 te Mechelen,
letterkundig leider van het R.K. Vlaamse
weekblad Elceerlyc, schrijver van verzen,
novellen en toneelwerk. PS, A/be. Kloosterbroeder.
Secretaris v. d. Vlaamse Academie
voor Wetenschappen, Letteren en
Schone Kunsteri. Paradijsvogel, 1930, en
andere bundels gedichten. Ook toneelwerk
voor kinderen.
Jordaan 2
Jordaan, Jacobus ~ , komiek uit de troep
van Corver\ schreef 1743 het herdersspel
Fillis en Damon, 1762 het bijbels epos
De lydende en verheerlykte Heiland.
Jordaan, De ~ , „epos van Amsterdam",
grote roman van Querido, 1912, schilderij
vna het leven van het volk van Amsterdam.
Voortgezet in Van Nes en Zeedijk,
Manus Peet en Mooie Karel\ voltooid
1925. Met veel plat-Amsterdamse taal er
in, in een soort van fonetische spelling en
met een uitvoerige verklarende woordenlijst
voor 't Bargoens.
Jorissen, Dr. Th. Th. H. ~ , 1833—'89,
leraar, 1865 hoogleraar aan 't Athenaeum
te Amsterdam in het Ned. en Gesch. Schrijver
van geschiedkundige werken. Daaronder
studien over Huygens 1871; O. Z.
v. Haren, 1872; Wolff en Deken; Palamedes,
1879; Gysbreght, 1879.
Jorisz., David ~ , 1501—'56, glasschilder
uit Delft, 1525 hoofd van een sekte der
Wederdopers; 1528 verbannen; week uit
naar Duitsland. Zijn werken behoorden
tot de meest gelezen boeken. Hij was te
Brugge geboren. Even fel bestreden door
de Hervormden als door de Katholieken.
Leefde sedert 1544 te Bazel als Jan van
Brugge. Hij had tussen 1529 en '36 Een
geestelijk Liedboekje samengesteld met
enkele geloofsgenoten, liederen van berusting
naast heftige bedreiging tegen de aanhangers
der oude leer. Reizend vertoner
van Bijbelse zinnespelen.
Een geestelyck liedtboecxken, opnieuw ujtgegeven
door G. C. Hoogewerff, met muziek,
1930. Zie 00k Coornhert.
Josaphat, zie Barladm. Er is 00k een vertaling
in verzen geweest; slechts 90 regels
over.
Jose, 1834, dichterlijk Spaans verhaal uit de
„zwarte tijd" van Beets, geprezen in De
Vriend des V ad er lands. Verschrikkelijk
ernstig bedoeld, maar in zijn overdrijving
komisch:
Zijn tanden klapperden; zijn hand
Trilde als een riethalm in d'orkaan. . .
Jose, Sp. edelman, wil wraak nemen op
de man, die zijn beminde Florinde geroofd
had; Florinde bezweert hem vruchteloos,
van zijn boos opzet af te zien. Het stuk,
opgedragen aan Serena, d.i. aan Beets' zuster
Dorothea Petronella, verscheen naamloos.
Joseph in Dothan, treurspel van Vondel,
1640; opgedragen aan Joachim van Wickevort,
„Ridder, Raedt van hare Hoogheit
van Hessen". Bij Vondels leven 8 maal en
daarna nog 13 keer gedrukt. In hetzelfde
jaar gevolgd door het treurspel Joseph in
Egypten, opgedragen aan Mr. Joan Vechters
of Victorijn. Zie Jozef. Het stuk op-
Julia
nieuw uitgcgeven door Dr. Stoett. Zie Jan
Tonnis.
Josselin de Jong, Kitty de ~ , geb. 1903 in
Den Haag, schrijfster van romans, novellen
en gedichten. Secretaresse van 't P.E.N.-centrum
in Den Haag, 1945.
Joubert, H. H. ~, geb. 1874, Afrikaans
dichter. Verse o'er Piet Retief, 1911. Dageraad
en ^onveskijn. Hij was sedert 1905
notaris te Middelburg in Transvaal.
Jouffroy, J. B ~-', blauwverver te Mechelen,
1734—'59 factor van De Peoene.
journaal, 0. = 1° dagboek van de reis van
een zeeschip. De scbeepsjournalen van de
ontdekkingsreizen en van de reizen naar
Indie, Amerika en de N. IJszee in de l6e
en 17e eeuw van uitnemend belang, niet
alleeen voor de geschiedenis, maar 00k
voor taal en letteren. Zie Linschoten de
Veer, Bontekoe, Schouten\ 2° dagboek, aangehouden
door een letterkundige of geschiedkenner,
van belang voor e?n bepaald
tijdperk of voor personen van betekenis,
als dat van Constantijn Huygens Jr.
Jozef, hoofdpersoon in een trilogie van Vondel:
Jozef in Dothan. 1640; Jozef in Egypten,
1640 en Jozef in 't Hof, 1635, de vertaling
van Sofompaneas, L. treurspel van
Hugo de Groot. In 1639 verscheen een
andere trilogie over Jozef, van Jan Tonnis•;
zie daar. En in drie stukken bewerkt
is 00k De Historie van den suyveren Patriarch
Joseph, toneelspel van pastoor Willem
Zeebots; zie daar. Zie Joseph. Bij Cats
het berijmde verhaal van Jozef en Sephyra,
Potifars huisvrouw, in Selfstryt, 1620.
Jubel-jaar-liedt, „op simpelijk geloven en
weldoen," 1600, door Spieghel gedicht
voor In Liefd' bloeyende:
't Is huyden een dach van vrolicheit,
Zo wij dit Jubel-jaere
Verlaten alle partijdigheit,
In Christus vree bewaaren.
Judels, Nathan ~, 1815—1903. toneelspeler,
begon in Salon des Varietes v.
Duport te Amsterdam. Richtte 1844 met
Boas een eigen Salon op in de Amstelstraat,
waarvan hij tot 1879 directeur bleef.
Toen deed hij de zaak over.
Judith, De Moderne ~ , een „allerhandcbundeltje"
van Mina Kruseman, 1873.
Juffers, De Boekzaal der <~, zie R. Steele.
Julia, 1783, „eenvoudig tafereel van twee
teedere harten", van Rhijnvis Feith, het
toppunt van sentimentaliteit in onze letteren.
Gevolgd door de Apologie van
Julia, een verdediging van Richardson en
van zijn eigen werk. Tweede druk van
Julia nog in 1783. De geschiedenis valt
meest voor in een groot dennebos met
„eeuwig duister"; het verhaal is geheel in
de trant van Millers Siegwart, wiens pathos
6
Julia 2
toen ook in Duitsland zulk een opgang
maakte.
Julia, Een verhaal van Sicilie, door Guido,
te Haarlem bij W. Gosler, 1885. Een zeer
romantisch verhaal op rijm in hoogdravende
taal, in 39 zangen met hoofdstukken
als Rassche Redding en Toch Verloren! In
de trant van Beets en Ten Kate, besloten
met twee laatste coupletten ,onder den indruk
van het onlangs gevierde Beetsjubile":
Wie zingt als hij — al is 't met zwakke
[toon —
Wint voor zich-zelf en voor zijn land
[de kroon!
Zeer gunstig beoordeeld. Het werk was
samengeflanst door Kloos en Verwey ter
misleiding van de letterkundige kritiek.
Toen de opzet gelukt was, schreven zij
onder hun eigen naam De Onbevoegdheid
der Kritiek. Als voorbeeld van hun Julia
diende Bene liefde in het Zuiden van Fiore
della Neve. Alleen De Gids was er niet
ingevlogen. Kloos verklaarde dat zij „een
hoop banaliteiten, obsceniteiten, opgeschroefdheid
en volslagen onzin bijeenverzameld
hadden." Nu werden in de brochure
Fiore, Holda van de Spectator, Gosler,
Smit Kleine en andere critici aan de kaak
gesteld. In de Nw. Gids schreef Van der
Goes er over, vooral tegen de Spectator.
Junius, Adrianus ~ , uit Dordrecht, deed
1586 met Arminius een reis naar Italie,
1597 raadsheer in 't Hof van Holland,
1600 afgevaardigd naar Groningen om de
geschillen bij te leggen; 1618 gedwongen
om als een van de 24 rechters op te treden,
waarschijnlijk tegen het doodvonnis
van Oldenbarnevelt; f 1620. In Vondels
Palamedes treedt hij op als Nestor.
Junius, Egberdina Anna ~ , geb. 1868 te
Letjesbosch in de Kaapkolonie, schrijfster
van romans en 20 jaar lang redactrice van
Nieuw Vrouwenleven. De Bakens Verzet,
feministische roman, 1906.
Junius, Francisca ~ , 1847~'90, uit Tiel,
trouwde 1873 met Ir. W. J. IJzerman te
Padang. Schrijfster van Indische romans
onder ps. Annie Foore.
Junius, Franciscus ~ , de Jongere, 1589—
1677, taalgeleerde, woonde meestal in Engeland,
kreeg door zijn neef Vossius de
Codex argenteus van Ulfilas in handen en
bezorgde de eerste uitgave. (Dordrecht
1665.) Jan de Brune was zijn neef. Bezongen
door Vondel.
Junius, Hadrianus ~, geschiedvorser en
dokter, 1511—75, uit Hoorn; beroemd
geleerde. Vertrok na 't beleg van Haarlem
naar Middelburg. Bekend is o.a. zijn geschiedwerk
Batavia, waarin het verhaal
over Laurens Jansz. Coster. Hij was his-
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
7 Kaap de Goede Hoop
torieschrijver van de Staten van Holland
en verleende als dokter bijstand aan prins
Willem in 1572.
Junius, Sophia ~ , 1853—1904, geb. te Tiel,
zuster van Francisca, trouwde met J. v.
Wermeskerken, notaris te Rotterdam;
schrijfster van romans onder ps. Johanna
van Woude, o.a. Hollandsch Binnenhuisje\
redactrice van De Holt. Lelie, tijdschrift
voor jonge dames, 1887—'89.
Juno, „mengelwerk voor den beschaafden
stand", uitgegeven door Roelants te Schiedam.
Medewerkers Lublink Weddik, Heije,
Jacob Honig Jz. Jr. en velen die nu geheel
vergeten zijn; proza en poezie; 1840. Een
van de vele almanakken van die dagen.
Justus fide vivit, L. = de rechtvaardige
leeft door het geloof, spreuk van Vondel
bij de uitgave van de Altaergeheimenissen,
1645, en later. De vertaling kan ook zijn:
Joost leeft door zijn lier, en ook: Jcost
leeft door 't geloof. (Te voren w;is zijn
spreuk:
Door een is 't nu voldaan.)
Spottend puntdicht op Vondels spreuk:
Soo een rechtveerdig mensch
door het Geloove leeft,
Hoe seecker gaet gy dan,
Heer Vondel, boven andren!
Gij hebt strax weer een nieuw,
als u het out begeeft,
De beesten dijen best
die veel van wey verandren.
Juvenalis en Persius, de bekendste Rom.
hekeldichters, vertaald als Alle de schimpdichten,
1709, door 16 dichters, o.a. W. de
Geest, P. Nuyts, P. Vlaming, A. Bogaert,
J. Westerbaen, L. Schermer, L. Bake, W.
Sewel.
Juvenalis Glaucomastix, ps. van Jean Guepin\
zie daar.
juweel, prijs uitgeloofd op een landjuweel.
Oudfrans joel — hetgeen verheugt, namelijk
een kostbaar voorwerp; in 't Nieuwfrans
joyau.
Juweel, Const-thoonende ~ , zie C. Daarnaast
verscheen nog in 1608 Haerlems Juweel,
„tot nut van de oude arme uyt liefden
ten thoon gestelt nae de voorgegevene
caerte van Speelcorentken".
K.
Kaakebeen, C. G. ~ , schreef Over den invloed
der Duitsche letteren op de Nederlandsche;
bekroond antwoord op een prijsvraag
van Noord en Zuid, 1887.
Kaap de Goede Hoop, De Kaap, bereikt in
i486 door de Portugees Bartholomeus
Diaz; omzeild door Vasco da Gama 1497.
De Nederlandse vaart om de Kaap begon
17
Kaapkolonie 258 Kalfstaf
1595 onder Cornells de Houtman. Stichting
van een kleine kolonie onder leiding
van de scheepsdokter Jan van Riebeek,
1652—'62. In 1746 een gedicht van Jan
de Marre: Bespiegelingen en eerekroon van
de Caap de Goede Hoop.
Kaapkolonie, werd van betekenis onder 57-
mon van der Stel, 1679—'99, door vestiging
van Hollanders, Duitsers en Refugies,
1688. In de Vierde Engelse Oorlog
genomen door de E., heroverd door de F.
Weer genomen door de E. 1795, bij de
vrede van Amiens teruggegeven 1803; onder
generaal Janssens als G.G. aangevallen
met grote overmacht door de Engelsen in
Jan. 1806; Janssens verslagen bij Blauwberg;
Kaapstad overgegeven; de Kolonie
ging in E. handen over en bleef er in bij
het verdrag van 1814. Toch handhaafde
zich de Nederlandse taal in de kolonie.
Bij 't begin van 't E. bestuur waren er
26 000 kolonisten en 30 000 slaven; Kaapstad
had 16 000 inw., waarvan 6000 blanken.
De E. regering deed het voorkomen,
alsof de Kaap door Nederland verkocht
was. Stuurde 1820 ongeveer 6000 E. kolonisten,
die ieder een stuk grond kregen;
ook bleven er veel E. officieren en soldaten
wonen. Zie Afrikaans.
Kackadoris, Meester —, tafelspel van 1596;
een kwakzalver in de rol van de Buskenblaser.
Meester Kackadoris geneest „een
doof wijf met ayeren," die zo geel is „als
roet" en weer blank worden wil.
Kaetspel, zie Caetspeel.
Kakademie, zie Amst. Academie.
Kalbergen, Dirk ~ , toneelspeler, bewerkte
naar het Engels Muliassus de Turk, treurspel
vertoond in 1652. Ook zijn vrouw,
Elisabeth de Boer, was aan het toneel. Zij
was weduwe in 1660. Het treurspel ingeleid
met gedichten van J. Noozeman en H.
Verbiest.
Kaldekerke, Berto van ~, pseud, van Albert
van Driessche.
Kaldenbach, Adam Leonard ~, 1767—
1830, rector te Breda, gaf in 1789 het
eerste deel van zijn Ledige Uuren uit,
waarin ook de verzen van zijn vriend Vonk.
Hun werk werd in de Recensent een „misgeboorte"
genoemd. Daartegen plaatsten
zij een advertentie in de „nieuwspapieren":
zij vragen binnen 8 weken bewijs; anders
zullen zij „krachtdaadiger" optreden!
Kalevala, het heldendicht der Finnen, de
strijd tussen de Finse helden en de barbaren
van het Noordland, in volkszangen,
ruim een eeuw geleden verzameld door Dr.
Elias Lonnrot. Vertaald in 't Ned. 1°.
door Maya Tamminen, Finse van geboorte,
die met een Nederlander trouwde. Zij gaf
het werk uit in haar Finsche Mythen, bij
Thieme, in 1938 omgewerkt als Kalevala]
2° door Wies Moens en 3° door Jan Eekhout,
zie daar. Beide uit het D.; Moens
in proza, Eekhout berijmd.
Kalff, G. ~ , 1856—1923, hoogleraar in het
Ned. te Leiden. Maakte zich al aanstonds
bekend door zijn proefschrift over Het
Lied in de Middeleeuwen, 1883. Gaf 1885
de Mnl. Epische Fragmenten uit; in 1895
Liter at uur en Toneel te Amsterdam in de
lie eeuw. Hoofdwerk Gesch. der Ned.
Letterkunde, sedert 1906, in 7 delen. Verder
Trou moet blijcken, fragmenten van
kluchten der l6e eeuw, 1889; Vondels
Leven, 1896; Ned. Dichters der lie eeuw
(Vondel, Cats, Huygens, Hooft en Camphuysen),
1901. Bloemlezing Dichters van
den Ouden Tijd. Van 1905 Van zeevarende
Luyden en Zee-Poeten, een boekje tot inleiding
van Varen en Vechten van D. F.
Scheurleer. Van 1914 Inleiding tot de studie
der literatuurgeschiedenis. Zijn werk
over de West-Europeesche Letterkunde,
deel I, verscheen 1923; deel II na zijn
dood in 1924. Kalff heeft door zijn werk
een grote invloed geoefend op de studie
van de geschiedenis der Ned. letteren; de
Beweging van Tachtig vond bij hem slechts
matig waardering. Hij was een v. d. oprichters
van Volksweerbaarheid.
Kalff Jr., Dr. G. ~ , geb. te Amsterdam
1889, leraar te Amsterdam; schreef De
Sage van den Vliegenden Hollander, 1923.
In 1927, Frederik van Eeden, Psychologie
van den Tachtiger. In 1924 Leven van Dr.
G. Kalff; in 1926 P. H. v. Moerkerken
in zijn werk.
Kalff, Martin ~ , 1842—1897, uit Nieuwer-
Amstel, opgeleid aan 't seminarie Hageveld
te Voorhout, werd redacteur van 't
Handelsblad. Onder zijn geschriften het
toneelspel Machteld van Velzen, 1873, de
vertaling van de Jobsiade, 1881 en '88,
Amsterdam in praatjes en plaatjes, 1878.
Kalff, S. ~ , hoofdredacteur v. h. Soerabaiaasch
Handelsblad, schreef schetsen Uit
Oud- en Nieuw-Oostindie, 1894, o.a. over
Valentijn en over Kraspoekol. Multatuliopstellen,
1904. De loffelijcke Compagnie,
1916.
Kalfskop, Op het gesicht van een beproefden
vriend en een ~, Catsiaans gedicht
van Aagje Deken aan vriend Hendrik Vollenhoven
te Amsterdam, Jan. 1801, om
toezending van een kalfskop, waarop de
Haagse vrienden zouden worden onthaald.
Het feestmaal geestig beschreven door
Huet in zijn schets Daags na het Feest,
want hij stelt het voor, alsof de partij
plaats had na de Aftocht der Engelsen en
Russen in 1799. Zie Feest.
Kalfstaf, zie Calfstaf.
Kalfsvel 259 Kantelaar
Kalfsvel, zie Boer.
Kallefs-val (d.i. Calvijns val), klucht verschenen
en vertoond in 1628 te Amsterdam,
waarin Mieuwes en ]aucke de spot
drijven met Dry-askers of Kalkoen-neus
(Trigland), Smout en andere predikanten.
Waarschijnlijk van Coster.
Kallenberg v. d. Bosch, R. J. A. '-', ] 822
-'92, vriend van Multatuli. Brieven aan
hem uitgegeven door Dr. Julius Pee, 1942.
Officier; later rentmeester van Prins
Frederik.
Kalma, Dr. Douwe -.., geb. 1896, Fries
dichter, schrijver van Fryske Skriftekennisse,
1929-'31, de gesch. der Friese letteren.
Hij begon in 1914 met zijn opstellen
Fen Prysl.ins Fjilden (Van Frieslands
Velden) en was 1915 de voorman van de
[ongjryslze Beureging, Richtte 1919 het ts.
Frisia op. Toneelschrijver: Kening Aldgil/
is, 1920; De Roardisten, 1934. v«.
talingen van werk van Shelley, Moliere,
Shakespeare.
Gaf kritieken, redevoeringen en Friese
bloemlezingen uit. In de Jongfriese Beweging
kwam verdeeldheid; R. P. Sybesrna
e.a. konden zich niet verenigen met Kalrna's
Groot-Friese denkbeelden. Toen richtte
deze het Frysk Selskip op met Us striid
als orgaan.
Kalmijn-Spierenburg, Jo r-I, geb. 1905 te
Utrecht, Chr. romanschrijfster en dichteres.
V rouwen-Vredesgang,
Kameristen, leden der Kamers uan Retboryeke;
zie R.
Kamp, J. ....." de eerste hoogleraar in de
Ned. letteren in Z. Afrika. Hij gaf in
1909 een proeve van inleiding tot de Ned.
letterkunde uit onder de titel De Dicbtuormen.
Kamp was medewerker geweest
aan De Standaard van Dr. Kuyper.
Kampen, Cornelis jacobsz. van ~, 15641638,
neef van Roemer Visscher, oom van
de bouwmeester Nicolaas; koopman; bestuurslid
van de Egelantier, in 1616 de
voorzi tter.
Kampen, N. G. van --.., 1776-1839, beoefenaar
van geschiedenis en letteren,
1815 lector in het D. te Leiden, 1829
hoogleraar te Amsterdam in Gesch. der
Ned. letteren. Van zijn ontzaglijke werkzaamheid
getuigen o.a. Gesch. van Europa
van 1802-'14; Mnemosyne, met H. W.
Tydeman, 10 delen, 1815-'21; Bekn.
Geseh. der Ned. Letteren, 3 delen, 1821'
26; Verdediging tegen de Bezuiaren ran
Da Costa} 1823; Gedenkboek uan Need.
moed en trouw, 1834; Inuloed der Eng.
letterkunde, 1836. Hij schreef het Levensberigt
van Feith, geplaatst voor de uitgave
der IVel'ken van 1824. Verder over [ustus
uan Ellen. Hij wijdde zijn leven aan de
studie der moderne schrijvers. Van 1825'
29 verscheen zijn Handboek der Hoogduitscbe
lettereunde; van 1831-'36 zijn
Bloemlezing uit de Franse Ietteren; van
1834-'36 zijn Gescb. der nieuuiere Letterkunde.
Hij was de eerste, die de strijd
tussen klassiek en romantiek doorgrond
neeft, Reeds in 1823 beantwoordde hij een
prijsvraag der Holl. Maatschappij met ziin
Verhandeling over de klassieke poezy ell
de Romantiscbe. Voor het Nibelungenlied
en voor de geestdrift van Hoffmann von
Fallersleben gevoelde Van Kampen nog
niet veel; hij stond nog op classicistisch
standpunt; hij wil de romantische stof in
klassieke vormen. Nag in 1838 schreef hij
over de "gruweIen en gemeenheden" van
Victor Hugo, Dumas, Paul de Kock enz,
Van 1830 was zijn Verhandeling over de
Historiscbe Stijl; zie Gee/. Van 1806'
29 werden 10 van zijn antwoorden op
prijsvragen bekroond.
Zijn leven beschreven door S. Muller. Zie
ook Magazijn voor Wetenschappell.
Kamper steurtjes (naam van een gerecht
van harde eieren met mosterd), titel van
een pamflet van Pasehier de Fijne.
Kamphuis, G. "....." geb, 1906, Chr. dichter
en letterkundige. Hij gaf uit: Stalpaert
lJan der Wielen, bloemlezing met inleiding,
1937; De Weegschaal} essays van Protestantse
critici; Vertaling van gedichten
van Rilke, enz. Seer. v. d. Christelijke
Auteurskring 1928-'40; sedert 1945 red.
van Ad Interim. Medewerker aan 't Panorama,
1948.
Kamphuisen-Snoek, Anna Maria ""'-', 1779
-1849, toneelspeelster tc Amsterdam.
Kamphuysen, Dirk Rafelsz. t---I, zie C.
Kandeelmael van Saertje Jans, een van de
spe1en uit de trilogie van Jan Klaaz van
Asselijn; zie daar. Met rneesterlijke beschrijving
van oud-Hollandse gebruiken.
Kandia op haer uiterste, 1669, opwekking
van Vondel om ten strijde te gaan tegen
de Turken; zie daar. Een vervolg op
Maerlant's Vanden Lande van Oversee.
Kannewet, joh. r-I, uitgever te Amsterdam
1747--'78; 35 Iiedboeken; volksboeken.
Kant, Immanuel ,1724-1804, hoogleraar
te Koningsbergen, de grondlegger
van de critische wijsbegeerte, van onberckenbare
invloed op het moderne denken.
Bestreden door Feith in zijn berijmde
Brieuen aan Sophie, 1806; verdedigd door
Van Hemert en door Kinker in zijn Brieven
van Sophie aan Mr. Feith, 1807.
Kantelaar, Jacobus ,-....I, 1759-1821, predikant
te Almelo 1783, vluchtte 1787, lid
der Nat. Vergadering 1795, gevangen
1798, kassier in Den Haag tot 1810;
vriend van Van der Woordt; scnrijver ('11
Kanter 260 Karel de Stoute
dichter. Met Feith gaf hij 1793—'96 de
Bijdragen ter bevordering der bthoone
Kunsten uit. Lid van het Instituut 1808.
Siegenbeek hield zijn lijkrede en gaf na
zijn dood zijn Redevoeringen uit. Hij was
een groot voorstander van het Nut en
werd in 1789 redacteur van de Vaderlandsche
Bibliotheek. Zijn verhandeling over
het Herders dicht werd 1790 te Leiden met
goud bekroond; gedrukt 1813. Van 1792
—'95 werkte hij mee aan de Letteroefeningen\
met Siegenbeek gaf hij Euterpe uit,
1810.
Kanter, B. Ph. de ~ , 1805—'65, klerk bij
de registratie in Den Haag, vriend van
S. J. v. d. Bergh, dichter naar het voorbeeld
van Bellamy en V. d. Woordt,
schreef het eerste versje op Het Zeebad,
1836; schrijver in de almanakken; vertaler
van Holty, 1864.
Kaperslied, een der eerste gedichten van
Zelandus, als vliegend blaadje uitgegeven,
1782.
Karakterverdeeling van den Stijl, verhandeling
van Geel; zie daar. Schetste b.v.
Siegenbeek als schrijver van de goedhartige
stijl.
Kardoel, Carlioen, Karadigan, Carduel, ramen
van het hof van koning Artur en
Genovere in de Britse ridderromans.
Karel I, koning van Engeland van 1625—
'49, geraakte met zijn eigen volk in burgeroorlog;
de Puriteinen onder leiding van
Cromwell behaalden de overwinning en
brachten de koning voor het gerecht; ter
dood veroordeeld en onthoofd. Aanleiding
voor Vondel tot het schrijven van Hekeldichten;
zie daar.
Karel II, koning van Engeland in 1660, gehuldigd
door Vondel in zijn drama Koning
David herstelt. (Volgens Brandt.) Verder
verheerlijkt in een grote bundel gedichten:
Herstelde zeeg-triomf, te Dordrecht,
met medewerking van Cats, L. v. d. Bos,
Samuel en Frans van Hoogstraten, Willem
en Cornelis van Beveren e.a., maar ook
van Westerbaen, Oudaen en Vondel. Van
den Bos kwam in 1661 met een heldendicht
Britannias of herstelde Majesteyt.
Maar in de zegezangen van Vondel tijdens
de Tweede Engelse Oorlog was het blaadje
gekeerd.
Karel V, bij zijn geboorte te Gent begroet
met 21 refereinen: Triumphe van die Gheboorte
van Keyser Carolus van Lieven Bogaert
of Bautken, priester, factor v. d.
Barbaristen te Gent. Pas gedrukt in 1561.
Zo werden ook schitterende rederijkersvertoningen
gegeven bij zijn inhuldiging in
1515, en telkens bij zijn overwinningen.
Zie ook Julius de Geyter. Michiel de
Swaen vond de stof van zijn klucht De
verheerlyckte Schoenlapper in de Heerelycke
en Vrolycke Daeden van Keyser
Car el van Jan de Grieck, 1675. De Swaen's
laatste werk was een toneelspel De zedelycke
Doodt van Keyzer Carel, over zijn
troonsafstand; 1707 uitgegeven door Pieter
Lobus te Duinkerken; herdrukt door J. F.
Willems in Bclg. Mus. 1843, en opnieuw
door C. Looten in de Annates du Com'tte
flamand de France, 1900.
Historiespel Carolus den V, van Philippus
Justinius te Brugge, 1727.
Treurspel van J. B. Schaken te Lier, 1767.
In 1782 verscheen een gedicht van J. C.
de Lannoy, Karel V aan zijnen zoon Philips,
met goud bekroond door Kunstliejde
in Den Haag.
Bij zijn leven bezongen in historieliederen.
Zie Keizer Karel.
Karel ende Elegast, zelfstandige Mnl. bewerking
van het verhaal, dat een engel in
de nacht Karel de Grote gelast te gaan
stelen; de Keizer houdt verblijf op 2ijn
kasteel te Ingelheim (Ingelum); op zijn
zwerftocht in de nacht ontmoet hij de ridder
Elegast, vroeger door hem op valse
aantijging verjaagd en die nu van roof
leeft, maar de Keizer trouw is en die de
samenzwerin.'$ tegen KareJs leven a?n het
licht brengt; 13e eeuw; gedrukt te Delft
1488. Uitgegeven door Jonckbloet, 1859;
door Hoffmann von Fallersleben, 1836;
door Dr. E. T. Kuiper, 189.1, door J.
Bergsma in het Pantheon. Karel en de
Elegast oorspronkelijk? studie van M. Ramondt,
1917. Diplomatische uitgave door
Dr. G. G. Kloeke, 1948.
Karel, Erf-Prins van Spanje, treurspel in
F. klassieke zin van Govert Bidlo, 1679.
Behandelt hetzelfde onderwerp als Schillers
Don Carlos later: de dood van de zoon
van Philips II op aandrang van geestelijkheid
en adel; bleef een eeuw lang op het
toneel.
Karel de Groote en zijne XII Pairs, naam
door Jonckbloet gegeven aan de fragmenten
van de Lorreinen, door hem in 1844
uitgegeven voor de Vereniging voor Oude
Ned. Letterkunde.
Karel de Grote, koning der Franken van
768—814, middelpunt van de Frankische
ridderromans, de Karelromans. Met zijn
beroemde genoten, de 12 pairs: Roland en
Olivier, bisschop Turpijn, Ogier van Ardennen,
hertog Naimes van Beieren enz.
Wat er van over is, te vinden bij G. Kalff,
Mnl. Epische fragmenten. Zie verder
Karelromans.
Karel de Stoute, treurspel van Verhoek,
over de bestraffing van de onrechtvaardige
stadhouder van Zeeland; hetzelfde onderwerp
in Hoecx en Cabeliaus van Rodenburg.
Karel den Stouten 261 Kate
Karel den Stouten, Eene kroon voor ~ , f
roman van Mej. Toussaint, verschenen in
De Gids van 1841.
Karelromans, M.E. berijmde verhalen met
Karel de Grote als middelpunt, o.a. Karel
en Elegast en Roland. De helden zijn de
vorsten uit het huis der Merovingen en
der Karolingen, en hun vazallen, maar de
voorstelling is alsof het Karel de Grote
betreft. De verhalen doen zich voor als
chansons de geste, als de beschrijving van
geschiedkundige feiten, doch ze zijn historisch
geheel onjuist. Zij zijn, volgens de
leer van de F. onderzoeker Bedier, geen
overleveringen, die nog onder het volk
gangbaar waren, doch berijmde L. kloosterverhalen,
vooral naar de Historia, toegeschreven
aan Turpinus. '
De verhalen lopen over de strijd der Franken
met de Saracenen {Roland, Willem
van Oringen, Aubri de Borgengoen) of
over de strijd van de grote vazallen tegen
Karel {Ogier, De Lorreinen, Renout, Maleghijs).
Verder Floovant, Aiol, Beerte
metten breden voeten. De helden zijn moedige
barbaren, die voor geen wreedheid
terugdeinzen.
Karelsz., Adam ~ , zie Van Germez.
Karlmeinet (naam = de kleine Karel de
Grote), Nederrijns uit 5 Karelromans,
waaronder ook Nederlandse *eksten, samengesteld
verzamelwerk, ± 1300; uitgegever.
door A. von Keller, 1858.
Karolingische Renaissance, de bloei van
letteren en wetenschappen onder Karel de
Grote.
Karolingische Verhalen, 4 schetsen van J.
A. Alberdingk Thijm, geschreven uit liefde
voor het Katholieke verleden: Willem
van Oranje, Karel en Elegast, Vier Heemskinderen,
Floris en Blancefloer; 1851; 2e
druk 1873 met de tekst van het volksboek
der Vier Heemskinderen.
Karsouwieren, De ~ , kamer van rethorijcke
te Duinkerken, de voornaamste van
Vlaanderen. Zie M. de Swaen. (Karsouwe
= madeliefje.)
Karta Nata Negara, raden adipati, regent
van Bantam-Kidoel, door Douwes Dekker
aangeklaagd van knevelarij, 1856; getekend
in Max Havelaar.
Kastalia, zie C. Jaarboekje 1867—'75.
Kasteel in de dertiende eeuw, Het ~ , studie
van Dr. J. te Winkel ever het leven
van de ridders, 1879. Daarbij voegde hij
in 1894 Het Riddertvezen in de lie eeuw.
Kasteel Westhoven in Zeeland, zie W.
Kasteele, Mr. J. C v. d. ~ , 1780—1835,
zoon van P. L., berijmde Het 's-Gravenhaagse
Bosch, 1822.
Kasteele, Mr. Pieter Leonard van de ~,
1748—1810, in 1782 pensionaris van
Haarlem, 1787 ontslagen, 1796 lid v. d.
Nationale Vergadering, unitaris. Als dichter
gaf hij met Van Alphen in 1772 Stichtelijke
Mengelpoezij uit. In 1792 kwam
zijn vertaling van Ossian; in 1798 de
Oden van Klopstock en Wieland. Dichter
van natuurgevoel: De Sneeuw, De Zee, De
Hoop der Lente.
De Dichtwerken uitgegeven door zijn kleinzoon
Mr. J. C. v. d. Kasteele, 1844, '45.
Hij had in zijn jonge jaren geijverd voor
de nieuwe Psalmberijming, ook dichtte hij
Evangelische Gezangen.
Kasteele, R. P. v. d. ~ , 1767—1845, predikant
sedert 1801 in Den Haag, preekte
soms in versmaat. Dichter en schrijver, o.a.
Over de verwantschap tussen den Dichter
en den Schilder, 1818.
Kasteleyn, P. Jt ~ , 1746—'94, apotheker,
Doopsgezind dichter en toneeliiefhebber,
bewonderde Shakespeare. Schreef o.a. het
toneelspel De Graaf van Olsbach, 1778.
In 1781 De Vaderlandsche Zanger. Schreef
Doopsgezinde Gezangen.
Vertaalde toneelstukken uit het D. Over
het toneel schreef hij Geschenk voor tooneel-
dichters en tooneel-speelers, 1781.
Katabasis (Gr. = neergang, terugtocht),
titel van een gedicht van C. van Marie,
waarin Napoleon na zijn terugtocht uit
Rusland bespottelijk gemaakt wordt, 1813.
(De Gr. veldheer Xenophon had de Terugtocht
van de 10 000 Grieken beschreven,
die in 't jaar 401 voor Chr. onder zijn
eigen leiding volbracht was; zij hadden
deelgenomen aan een opstand tegen de
koning van Perzie. Zo kwam Van Marie
er toe, Napoleon voor te stellen als Xerxes
II.) Er verscheen in IS 14 al een tweede
druk.
katastrophe, de ontknoping in een drama,
de val van de held; komt na de peripetie,
het punt in de handeling, waar het lot
zich ten goede of ten kwade keert.
Kate, J. J. L. ten ~ , 1819—'89, domineedichter
van gematigd-orthodoxe richting
naast Beets en Ter Haar. Hij was geboren
te 's-Gravenhage, maakte al heel vroeg
verzen en werd dadelijk lid van Oefening.
Door de hulp van Ds. O. G. Heldring te
Hemmen werd hij in 1838 student in de
godgeleerdheid te Utrecht. Reeds van 1836
was zijn eerste bundel Gedichten, geprezen
door Withuys, door De Vriend des Vaderlands,
door Kneppelhout. In 1839 kwam
hij bij N.E.K. als gast.
i Parisina, dichtstuk van Lord Byron, was
in 1837 alleen voor vrienden gedrukt. In
1841 verscheen Maria Magdalena, groot
bijbels verhaal in stromen van verzen. Zijn
Zangen des Tijds van 1840 werden in De
I Gids scherp beoordeeld; nu richtte hij met
Kate 2! 62 Keats
Winkler Prins, toen predikant te Tjalleberd,
en De Hoop Scheffer, zijn kamergenoot,
een nieuw tijdschrift op; Braga, 1
Dec. 1842, zonder vermelding van de namen
der redacteuren. In het eerste jaar
leverde Ten Kate het voornaamste en het
beste; toen trok hij zich terug. Hij dichtte
1843 Hollands Muze over 't verval der
dichtkunst; Bakhuizen wees in de Gids dit
„Bilderdijksch manifest" af. In 1845 werd
Ten Kate predikant; sedert maakte hij alleen
nog bijbelse en stichtelijke verzen en
vertalingen, alles in menigte. Hij vertaalde
werk van Dante in terzinen, 1847. Predikant
te Middelburg 1850, te Amsterdam
1860; preekte ook in 2ijn gedichten. Vertaalde
werk van Tasso, Schiller, Tegner,
Andersen. „De getrouwste uitdrukkin^
van zijn talent" was zijn gedicht De
Schepping, 1866; 2e deel 1867; 3e dr.
1869; vertaald in 't D., E. en Zweeds;
poging om de wetenschap dienstbaar te
maken aan het geloof: Geloof en steenkool!
spotte Multatuli. 't Gedicht is in
de trant van Bilderdijk. Opgedragen aan
koningin Sophia.
Ten Kate voegde uitvoerige aantekeningen
bij zijn groot gedicht, over de geschiedenis
van de aardkorst. Hij legde de 7 Scheppingsdagen
uit als 7 tijdperken van vele
duizenden jaren. In 1869 kwamen De Planet
en \ in 1871 De Vier Jaargetijden.
Onder zijn vertalingen zijn het verdienstelijkst
Maria Stuart van Schiller, 1866,
Faust van Goethe, 1878, en Frithiofsaga
van Tegner, 1860. Ten Kate ging door
met zijn verzenbundels en grote gedichten
als De Nieuwe Kerk van Amsterdam, 8
zangen, 1885, een geschiedkundige berijming,
en met vertalingen: Tasso, Dante,
Goethe, Milton. Niemand van de domineedichters
werd zo bespot in de Grassprietjes
als „de koning der Cantate". Studie over
hem van J. Ch. Blok, 1889.
Kate, Lambert ten ~ , 1674—1731, uit Amsterdam,
van Overijselse afkomst, huisonderwijzer,
taalvorser: Gemeenschap tusschen
de Gottische spraeke en de Nederduytsche,
1710; Aanleiding tot de kennisse
van het verhevene deel der Nederduytsche
sprake, 1723. Door deze werken werd hij
de eerste moderne Germaanse taalgeleerde,
voorloper van Grimm, die zijn waarde
heeft erkend.
De Duitse reiziger Uffenbach noemt hem
een Doopsgezinde graankoper, in het bezit
van rijke verzamelingen afgietsels,
beelden en tekeningen. Dat dit dezelfde is,
werd aangetoond door Dr. L. Bnimmel in
Oud-Holland van 1942. Tot zijn vrienden
behoorden Hoogvliet, de schilder Van der
Werff, de beeldhouwer Xavery; Feitama
was zijn leerling. Proefschrift over L. ten
Kate van Dr. A. v. d. Hoeven, 1896.
Onder zijn nagelaten hss. was een Oeffen-
Schets over het vereisch der Dichtkunst,
geschreven 1724, in de geest van Boileau.
katharsis (Gr.) = de verzoening van de
toeschouwer met de wil der goden, met
het noodlot in de Griekse treurspelen, bij
de ondergang van de held.
Katholiek, De ~ , godsdienstig, geschieden
letterkundig maandschrift, 1842, onder
hiding van professoren uit Warmond,
Voorhout en Katwijk. Sinds 1924 driemaandelijks
als Studia Catholica.
Katholieke moderne dichters, zie Gezelle,
E. Th. J. Brom, Mw. Steenhoff, Marie
Koenen, Felix Rutten, Wies Moens, Karel
v. d. Oever, Anton van Duinkerken, Jan
Engelman, Pierre Kemp, Jac. Schreurs. In
1943 verscheen van Gerard Knuvelder
Katholieke Poezie na 1880.
Katholieke Reveil, 't ~ , de opkomst van
het Katholicisme in de letteren. Behandeld
door Gerard Brom: Romantiek en Katholicisme,
1926; en door Van Duinkerken in
Dichters der Emancipate, 1939. Dit is het
4e deel van zijn Bloemlezing, met inleiding.
Katmaecker, Batement van den ~ , in 1578
door de Pellicanisten van Trou moet
Blycken te Haarlem opgevoerd; een dolle
klucht, waarin de buurvrouwen aan Hein
wijs maken, dat hij vader geworden is van
een ingebakerde kat.
Kats, Jacob ~ , 1804—'86, wever te Brussel,
demokratisch schrijver, toneeldichter,
o.a. van de klucht Pier-la-la, 1854, met
zang, over de strijd van liberaal tegen
clericaal; redacteur van volksalmanakken.
Richtte een schouwburg „De Volksbeschaving"
op, 1835, met demokratische strekking,
en schreef V oiks gedichten.
Kats, Jan Hendrik ~ , 1834—'67, uit Brussel,
zoon van Jakob, toneelschrijver. Ging
1861 naar Amerika, om mee te strijden
voor de afschaffing der slavernij en daarna
voor de vrijheid van Mexico. Hij f
aan de gele koorts; was kolonel.
Kausler, Dr. Eduard ~ , archivaris te Stuttgart,
gaf 1840—'44 zijn Denkmaler altniederldndischer
Sprache und Litteratur
uit; met Hoffmann von Fallersleben en
Mone de Duitser, die de aandacht vestigde
op het Mnl. Hij gaf de Ned. stukken uit,
die teruggevonden waren in het Comburger
hs. Het eerste was de Vlaamsche Rijmkroniek,
1840; zie daar. Verder: Die Rose; de
Bouc van Seden; Catoens leeren; Wapene
Martin e.a.
Keats, John ~ , 1796—1821, Engels dichter,
die door zijn Hyperion en Endymion een
machtige invloed oefende op de dichters
Keerlen 263 Keller
van Tachtig. Gorters Met is gedicht naar
zijn voorbeeld. Reeds in 1878 vestigde Busken
Huet nadrukkelijk de aandacht op deze
dichter. G. Dekker schreef 1926 over De
Invloed van Keats en Shelley,
Keerlen, minachtende naam voor de boeren.
Der Keerlen God — Floris V. Ook voor
de burgerij der steden, de gilden, tegenover
de patricische geslachten. De Kerels van
Vlaanderen wonnen mede de Guldensporenslag,
1302, maar werden door de adel
verpletterd bij Cassel, 1328. '/ Kerehlied,
schimpdicht tegen de Keerlen, gedicht door
een ruter; er zijn er twee, beide l4e eeuw:
het ene is van ± 1382, toen Philips van
Artevelde sneuvelde bij Rozebeke; de dichter
was de gevangene der Kerels. Uitgegeven
door E. Verwijs in zijn Van Vrouwen
ende van Minne, 1871, en door Em.
Spanoghe in 1884, te Antwerpen.
Het andere is misschien reeds uit de tijd
van de Slag bij Cassel. De dichter tekent
ze in hun ruwheid en in hun overmoed:
Wi willen van den kerels singhen,
Si sijn van quader aert;
Si willen de ruters dwinghen,
Si draghen enen langhen baert. . . .
Wronghele ende wey, broot ende caes,
Dat eet hi al den dach;
Daerom es de kerel so daes,
Hi etes meer dan hi mach.
Dit Kerehlied uitgegeven in de Oud-
Vlaemsche Liederen, 1847; in de Geschiedzangen
van Van Vloten, 1852; in de
Bloemlezing van Eelco Verwijs; in Keizer
Karel van Julius de Geyter en in de Historieliederen
van Cath. v. d. Graft, 1904.
Zie ook Kerels van Vlaanderen.
Keerom, ps. van Dr. Doorenbos in de
Spectator.
Keesiade, De ~ , spotdicht van Goeverneur,
gemaakt toen hij als student in arrest zat,
uit het hoofd uit regels van veel dichters
in allerlei talen. Pas 1878 gedrukt. Een
cento tegen prof. C. de Waal.
Kees Springer in de Kerk, met al zijn afdwalingen
onder de preek, novelle van
Cremer, gevolgd door Kees Springer buiten
de Kerk, waarin men leest hoe edelmoedig
Kees is en hoe alles nog terecht
komt. Twee verhalen, waarmee Cremer
een buitengewoon grote opgang maakte;
tevens twee pleidooien voor de Moderne
godsdienst.
Keet, A. D. ~ , geb. 1888, Afrikaanse dichter;
schreef ook een studie over Jan Celliers,
1917; dokter in de Vrijstaat.
Keezenvervolg, Het ~, zie Jan Wagenaar.
Kegge, De Familie —, zie Familie Stastok.
Kehrer, Albertine ~ , 1826—'52, uit Gorkum;
haar gedichten verschenen na haar
dood met een voorbericht van Beets en een
vers van Ten Kate. Potgieter wijdde aan
haar zijn studie Pietistische Poexy, 1853;
beantwoord door Beets. En terecht, want
de kritiek gold heel de pietistische dichtkunst
en heeft gemaakt, dat al dergelijke
stichtelijke bundels, ook die van Beets zelf
en van Hasebroek en Ten Kate, alleen nog
bij gelijkgezinden in ere blijven. Het antwoord
van Beets opgenomen in De Recensent
en later in zijn Persoonljjke herinne*
r in gen,
Keie, zie Keye.
Keiser, Thomas de —} zie Keyser.
Keizer Karel en de Berchemsche boer, blijspel
van Van Peene, 1841, het eerste moderne
Vlaamse toneelwerk.
Keizer Karel en het Rijk der Nederlanden,
epos in Mnl. versbouw door Julius de
Geyter, uitgegeven door het Willemsfonds,
opgedragen aan het Taalminnend studentengenootschap
't Zal wel gaanl te Gent,
1888. Met als slot:
Het heilig vuur slaat uit tot vlam. . ..
o Broedervolk der Nederlanden,
Sticht nog het Rijk van uwen Stam!
In plaats van dit grote dichtwerk werden
verzen van Hilda Ram bekroond.
Het epos schetst Karel V, die te gronde
ging omdat hij zich niet aan het volk hield,
maar de leiding volgde van de Heer van
Chievres en de andere voorname edelen
uit het geslacht Croi. Zo werd de Keizer
de man, die zijn eigen vaderstad Gent
vernederde. De Vlaamse keerlen werden in
het epos verheerlijkt in een lied, getoonzet
door Florimond van Duyse.
Keizer Karel en de Schoenlappers, blijspel
in een bedrijf van Sleeckx, 1848.
Keizer Karels-Universiteit, de R.K. hogeschool
te Nijmegen, 1923 geopend door
de St. Radboudstichting.
Kelk, C. J. ~ , geb. 1901 te Amsterdam,
dichter, letterkundige, redacteur van De
Vrije Bladen, 1925—'28. Rondom tien gestagen,
overzicht van de romans der laatste
5 jaar, 1939. Schreef ook toneelwerk en
romans. In samenwerking met J. W. F.
Werumeus Buning en C. v. Wessem: Mauonettcn,
1925. Met Anton van Duinkerken:
Poezie uit den Pruikentijd, 1937. Jan
Steen, roman, 1932. 1939 De Vos en zijn
staart, roman uit het kapitalistisch Amerika.
Met Halbo Kool stelde Kelk een bloemlezing
samen uit de minnepoezie De liefde
zingt, 1941. In 1948 verscheen De Ned.
Poezie, bloemlezing na 1880. Sedert 1945
red. van Ad Interim en medewerker \an
de Groene Amsterdammer. Hij schreef ook
onder ps. Thomas Beker.
Keller, Gerard ~ , 1829—'99, uit Gouda,
doch reeds 1830 in Den Haag, 1850—'64
Kamerstenograaf; dan redacteur v. d.
Keltische romans 2i
Anthems che Courant. Novellenschrijver.
Schreef.als Flanor I860—'64 Vlugmaren
in de Spectator. Onder Potgieters invloed:
Een zomer in het Noorden, 1860, en Ben
zomer in het Zuiden, 1863. Zijn naam
werd bekend door De Neteldoekjes, 1854,
de fatsoenlijke armoede in een Haags ambtenaarsgezin.
In 1873 de roman Gederailleerd,
waarin hij voor het eerst in de letteren
stakende arbeiders laat optreden. Het
werk is mislukt.
Keller leverde ook een nieuwe bewerking
van de Duizend en een Nacht. Verder
schreef hij enkele toneelstukken.
Zie ook Conviva.
Keltische romans, F. ridderromans sedert de
12e eeuw, afkomstig van Keltische zangers,
vol wonderbaarlijke avonturen, met koning
Artur, koningin Genovere en hun hof te
Kardoel als middelpunt, en met dappere,
hoofse ridders daaromheen. In deze romans
speelt de liefde een hoofdrol, die in de
Frankische Chansons de geste zo goed als
ontbreekt; de vrouwen treden op de voorgrond.
Verhalen van koning Arfur en de
ridders van de Tafelronde, afkomstig uit
Bretagne. Ook Britse romans. De ridders
wagen velerlei gevaarlijke tochten, om de
Heilige Graal weer te vinden. De verhalen
zijn te onzent vertaald en nagevolgd:
Lancelot, Percheval, Ferguut, Walewein,
Merlijn, Tristan en Isolde.
Kemp, Abraham ~ , geb. te Gorkum, schreef
1623 het treurspel Van de moordt van
sultan Osman en beantwoordde in een
ander stuk de vraag van de Kamer van
Rijswijk:
Beeld af, hoe Bataviers soo veel en
[lange tijden
Kloek hebben wederstaen haer vyant
[in het strijden.
Opgevoerd te Gorkum, 1643. Bekend
bleef Kemp door zijn Leven der Doorluchtige
Keren van Arkel, na zijn dood
in 1656 uitgegeven door zijn zoon. Zijn
treurspel is merkwaardig door vele komische
en amoureuze vermakelijkheden, met
gevechten, muziek en geestverschijningen.
Kemp, Jacobus ~ , toneelspeler te Amsterdam,
uit Gorkum, schreef de Klucht van
de Bedrbgen Smith, 1661. Na zijn dood
werd 1665 uitgegeven: Medea off Wraek
van Verlaten Min, de eerste vertaling van
dit stuk van Seneca.
Kemp, Matthias ~ , R.K. dichter, geb. 1890
te Maastricht. Ook prozaschrijver. Romans.
Gesch. v. Limburg, 1946. Over de Limburgsche
Mijnen, 1935. Limburg in de<i
Wereldbrand, 1946. Journalist en boekhandelaar.
Kemp, Pierre ~ , geb. 1886 te Maastricht,
4 Kerckhoven
R.K. letterkundige en dichter; schrijver van
Limburgs Sagenboek 1925. Van 1916—'44
ambtenaar bij de mijnen.
Kempenaer, A. de ~ , gaf 1928 Vermomde
Ned. en Vlaamsche schrijvers uit, nieuwe
uitgave van Van Doominck; zie daar.
Kempher, Gerardus ~ , conrector te Alkmaar,
f 1737. Schrijver en dichter, o.a.
van Helena in Egypte, toneelspel naar
Euripides, 1737. Hij gaf 1726 uit Anakreons
Gezangen uit het Grieksch op aangename
zangwijzen, doch de Anakreontische
poezie werd pas van betekenis na het optreden
van Gotz en Uz in Duitsland. Zie
Anakreon. Hij vertaalde ook Latijnse Herderszangen,
1732.
Kempis, Thomas a ~ , zie Thomas.
Kenau Hasselaar, een van de Vaderlandse
ballades van Tollens. Zo Herman de Ruu
ter, Het „Te Deum Laudamus" te 's-Hertogenbosch
enz.
Kenis, Paul -*, 1885—1934, Vlaams romanschrijver.
De Apostels van het nieuwe
Rijk, een proef als Walden in de Ardennen.
Schreef 1930 „Een ovemcht van de
Vlaamsche Letterkunde na Van Nu en
Straks." Historische romans. Ook Het Leven
van Edward Anseele, 1930.
Kennemer balladen, van Hofdijk, verhalen
van oude oorlogen in Kennemerland en
van andere romantische onderwerpen, opgedragen
aan de Koningin, 1850.
Kennemerland, De minstreel van ~, zie
Hofdijk.
Keppel, Joost van —, zie Keuning.
Kepper, G. L. ~ , 1842—1919, uit Amsterdam,
officier 1865—'91, hoofdredacteur
van het Utr. Dagblad 1891—'95; was redacteur
van Het Familieblad en '/ Humoritisch
Album. Prozaschrijver. De Regeering
van Koning Willem III, 1888.
Kerckhove, Remy C. van de ~9 geb. te
Mechelen 1921, gaf in 1948 en '30 een
bundel gedichten uit. Hij is redactie-secretaris
van Tijd en Mens, „tijdschrift van de
nieuwe generatie". Hij „veegt zijn voeten
aan het klassieke vers en de klassieke
deugdzaamheid".
Kerckhoven, Peter Frans van ~ , 1818—
'57, lid van de kring van 't Zwart Paerdeken,
gaf 1840—'42 het ts. De Noordstar
uit, proza, poezie, kritiek; in 1847—'57
met Sleeckx De Vlaemsche Rederijker\ in
1848 een roman in brieven, Ziel en Lichaem;
in 1851 een realistische roman uit
het arbeidersleven, Jan Rijm. Hij had
1836—'39 te Bologna in de medicijnen
gestudeerd, doch werd klerk op 't stadhuis
van zijn vaderstad Antwerpen. Zijn kritiek
richtte zich vooral tegen Conscience; zie
De Laet. Zijn Jacob van Artevelde werd
1845 bekroond.
Kerels van Vlaanderen 2! 65 Kerstens
Kerels van Vlaanderen, De ~ , roman van
Conscience, 1870, over de moord op graaf
Karel de Goede in 1127, door Burchard
en andere Kerels gepleegd uit vrijheidsliefde.
In deze roman is blauwvoet de
schimpnaam der Kerels; Rodenbach maakte
er een erenaam van.
Kerelslied, zie keerlen.
Kerf stock, Der Contraremonstranten ~,
spotdicht tegen de Predestinatie door Reinier
Telle:
Wy hebben een goe Kerref-stock
Die nimmermeer wordt yser. . . .
Kerkelijk drama, zie mirakel- en misteries
pel en.
Kerken Claghe, Der ~ , de klacht der kerk,
gedicht uit Maerlants ouderdom; de kerk,
bedroefde moeder, is van haar erf ontzet
door haar eigen dienaren, de geestelijken.
Klacht na de val van Acre in 1291, de
laatste bezitting der Christenen in het H.
Land:
Wat vaerdi in desen daghen
Met valken bersenl) ende jaghen,
Ghi lantsheren, ghi civeteine! 2)
Hoordi niet die Kerke claghen?
Waarschijnlijk onder invloed van het F.
gedicht van Rutebeuf: La complainte de
sainte Eglise.
Kerkgezangen, bundel van Feith, 1804, met
een voorbericht over de invoering van Gezangen
in de kerk naast de Psalmen. Van
hem is 't bekendst gebleven het Nieuwjaarslied:
Uren, dagen, maanden, jaren
Vliegen als een schaduw heen.
Kerkhofblommen, de titel van de eerste
bundel gedichten van Gezelle, 1858; de
naam is een herinnering aan de dood van
een van zijn leerlingen, Edewaerd van den
Bussche. Met de vertaling van de L. hymne
Dies irae.
Kerkhoven, Th. J. van ~ , 1789—1857, commissionair
te Amsterdam, dichter en toneelschrijver.
Kerkhoven, Valeer van ~ , geb. te Sleidinge
bij Gent 1919, leraar te Maldeghem.
Zijn roman De Weerlozen werd in 19*31
bij Sijthoff's romanprijsvraag bekroond.
kerklied, zie Souterliedekens, Psalmberijmingen,
Evangelische Gezangen, Lutherse Gezangen,
Doopsgezinde Liederen, Godsdienstige
Liederen, geestelijke liedboeken
en Dr. G. v. d. Leeuw. R. Bennink Janssonius
schreef Gesch. v. h. Kerhgezang,
I860.
Kermis, De Haegse ~ , gedicht van Coenraet
Droste, 1710. In 1715 volgde Jan van
Hoven met zijn Schilderij van de Haagsche
kermis. Frans Greenwood dichtte Boe-
1) jagen; 2) kapiteinen, aanvoerders.
ren-Pinxtervreugt, 1733; Jan Bartelink te
Enkhuizen De Beemsterkermis, 1774. Zie
Kermispamas.
Kermis-gift, van I. D. Klijn; zie Knipzang.
Kermispamas, De Oud-Hollandsche ~,
bundel „Kermisdichttafereelen" van L. Rotgans,
J. Bartelink, F. Greenwood en J.
v. Hoven, uitgegeven onder het motto:
non semper Saturnalia; nieuwe druk 1823.
Zie Kermis.
Kern, De —, „Tijdschriftartikelen van blijvend
belang", opgericht 1931; redacteur J.
Godschalk.
Kern, Dr. J. H. C. ~ , 1833—1917, hoogleraar
te Leiden, vertaalde 1862 Qakuntald
of het herkenningsteken, Oud-Indisch
toneelspel van Kalidasa.
Kern, Dr. J. H. ~ , 1867—1933, hoogleraar
in 't Ned. te Leiden. Gaf de Limburgse
Sermoenen uit, 1895.
Kerricx, W. I. ~ , 1682—1745, beeldhouwer
te Antwerpen, factor van De Olijftack,
dichter, evenals zijn moeder Barbara
Ogier.
KersJteHt van. Voidel, opeenomen in de
Hollantsche Parnas, 1660:
Englen, daelt van 't Paradijs:
Zingt den hemel eer en prijs,
En met vre de harten kroont,
Daer een goede wil in woont.
Kersouwken, Het ~ , (d.i. het Madeliefje),
een der oude Kamers van Rethorycke te
Oudenaarde, herleefde bij het sluiten van
't Bestand 1609, deed mee aan 't landjuweel
te Haarlem 1613, behaalde 1662
een eerste prijs te Brugge. Spreuk Pax
vobis (vrede zij met u). Zie De Casteleyn.
Kersteman, Mr. Franciscus Lievens ~ , 1728
—'93, geb. te 's-Gravenhage, kocht 1759
zijn titel te Harderwijk, werkte eerst voor
Sichterman te Groningen, trouwde 1762,
vestigde zich te Heusden; beschreef het
Leven van Weyerman, deed mee aan de
Belisarische Oorlog, schreef veel over astrologie;
zat 1773—'86 als oplichter gevangen;
schreef juridische werken voor de
boekhandel van Elwe; gaf de werken van
Ludeman uit; voltooide 1792 zijn eigen
levensbeschrijving. Studie van Dr. J. H.
ter Horst, Het Leven van een Avanturier.
Kersteman, Petrus Lievens ~ , 1752—87,
schrijver van De Vroutvelyke Cartouche,
zie daar. In 't zelfde jaar verscheen ook
De vrouwelijke Lakey.
Kerstenen ghelove, Van den ~> een van de
kleinere werken van Ruusbroec.
Kersten Ghelove, Tafel van den ~ , zie
Dire van Delf.
Kerstens, V. A* ~, geb. 1896 te (pinneken,
onderwijzer in Indie, 1941—-44 minister
van handel te Londen, 1946 lid der Eerste
Kamer, R. K. Hij schreef o.a. De KathcKerstliederen
266 Keyaert
lieke Litteratuur sinds de Hervormmg,
1926.
Kerstliederen en Kerstleisen, in groot aantal
sedert de 15e eeuw; vooral over Maria
en het kind:
Si lechden in een cribbekijn
Mit haren sneewitten handen,
Si cusseden voor sijn mondelijn,
Des had haer seer verlanghen.
Verhandeling van Prof. Acquoy, 1880.
Kerstliederen verzameld door J. J. Mak,
met de zangwijzen, verzorgd door E. Bruning,
1948.
Kerstspelen, over de geboorte van Jezus,
zeer talrijk sedert de 15e eeuw. Slechts
een is er over: Die eerste bliscap van
Maria, en dit stuk eindigt al met de Blijde
Boodschap. Pas de Tweede Bliscap was
een echt Kerstspel. Ook Vondels Gijsbreght
is een kerstspel.
Kesteloot, Dr. J. L. ~ , 1778—1852, uit
Nieuwpoort in Vlaanderen, vriend van
Bilderdijk, hoogleraar te Gent in de geneeskunde,
1817. Hij was uit Belgie geweken
om de conscriptie en had te Leiden
gestudeerd, kwam in dienst van koning
Lodewijk. Wijdde zich na 1831 geheel aan
geschiedenis en letteren. Zijn briefwisseling
met Bilderdijk uitgegeven 1842.
Ketel, Cornelis ~ , 1548—1616, uit Gouda,
schilder, leerling van Crabeth, sedert 1581
te Amsterdam. Ook dichter; in Den Nederduytschen
Helicon staan 7 sonnetten en
2 andere gedichten van hem; 16 gedichtjes
van hem staan in zijn levensbeschrijving
in Van Manders Schilderboeck, 1604. Andere
stukjes in liedboekjes als Den bloeyenden
Mey-waghen, 1608 en Apollo of
ghesangh der Musen, 1615. Zijn spreuk
was „Deucht verwint."
Ketel, dorpje bij Schiedam, met de Kamer
De Sonnebloem. Refereinfeest 1615. In
1682 een wedstrijd, een „beroep". Zie
Ketels-Beroep.
Ketels-Beroep, bundel poezie, voorgelezen
en voorgedragen en gezongen op het feest
van de „Sonnebloem", de Kamer van Ketel
in 1682, uitgegeven door Cornelis
Blommesteyn te Delft, 1683.
ketendichten, bij de rederijkers de versregels
met herhaling van het rijm in een of meer
woorden van de volgende regel:
Wi lesen dat Socrates was boven
[screven
Verheven in syn leven ende vul
[practycke.
Zulk kettingrijm verbond vaak vele regels
achtereen:
Mijn Heeren, coopt daerof, die geef
[ik om een oort,
Maer zegtet niet voort, gij zult daarof
\gcnietenf
Mijne heeren, ik wil, of 't u gaet
[verdrieten,
Ik wil 't nu laeten scieten tot een
[ander tijt.
(Tafelspel van een coomen, d.i.
koopman.)
kettingrijm, zie ketendichten.
Kettmann, George Wilhelm ~ , geb. 1898
te Amsterdam, redacteur van het nat. soc.
Volk en Vaderland. In zijn roman De
glanzende draad der goden behandelt hij
opkomst en verval van de kunstzijdenijverheid.
Dichter, ook van toneelwerk:
De dag die komt, 1933.
Kettmann, L. A. J. ~ , 1830—'89, smidsjongen
uit Westervoort, die hoofdregisseur
werd bij het toneel te Amsterdam, sedert
1882 te Antwerpen. Toneelschrijver onder
ps. Floris van Westervoort.
Ketyvigheyt der menschelicker naturen,
Boucxkin van der ~ , lang gedicht over
de slechtheid van de mens en over de
dood, door Andries van der Meulen.
Keuls, Mr. H. W. J. M. ~ , geb. te Obdam
1883, dichter. Toneelcriticus van 't Handels
blad; sedert 1925 dir. v. h. Bur. v.
Auteursrecht van Letterkundigen. Rondeelen
en Kwatrijnen, 1941. In 1948 verwierf
hij de Tollensprijs en de poezie-prijs van
Amsterdam. Verzamelde Werken, in 4 clelen.
Keuning, P^ ~ , uitgever te Baarn, schreef
deels in dialekt Groninger schetsen. Kinder
en in verstand en boosheid. Arb eidersmenschen.
Keuning, Willem Eduard ~ , 1887—1939,
geb. te Spijk in Groningen, dichter uit
orthodox Christelijke kring, ps. Joost van
Keppel en Willem de Merode. Schreef onder
ps. Jan Bos verhalen in het dialekt van
Fivelgo. Moot Volk, 1929. Gedichtenbundels
sedert 1916; De steile Tocht, Langs
den heirweg, De stille tuin, De Verloren
Zoon. Chineesche Gedichten, 1933, Ruischend
Bamboe; 30 psalmen, 1934. Bij zijn
50ste verjaardag stelde Roel Houwink een
bloemlezing samen met inleiding: De Wilde
Wingerd. B. de Goede schreef Herinneringen
aan W. de Merode, 1941.
Keurdichten, Nederduitsche en Latijnsche
—, zie Ned.
Keurgarve, De ~ , zie Hassels.
Keurvels, Edward ~ , 1853—1917, uit Antwerpen,
musicus, leerling van Peter Benoit.
In 1894 gaf het Ned. Lyrisch Toneel
onder zijn leiding de eerste voorstelling
in de Nederl. Schouwburg van Antwerpen,
gesticht 1874. Opgevoerd werd
De Vrijschutter van Weber. Weldra kwamen
nu Vlaamse opera's. Keurvels zelf
schreef Parisina, Rolla, Hamlet.
Keyaert, Colijn ~ , zie C.
Keye 2 67 kind
Keye, een der ridders van koning Arthur,
zijn drossate (schenker). Hij bespot Ferguut
bij diens aankomst aan het hof, maar
wanneer Ferguut ridder geworden is, moet
Keye het tegen hem afleggen in de strijd
om de schone Galiene. Eerst zegt hij:
Ic moet hebben die eerste joste (stoot)
Ende josteren vore dese vrouwe.
Maar weldra moet hij om hulp roepen;
Helpt mi alle oft ic verdrinke,
Want ic hebbe al te grote minke. . . .
[(verminking).
Zie Ferguut. Hij pocht op zijn eigen
moed, doch verliest steeds het spel tot vermaak
van de anderen. Zie ook Percevael
en Walewein. In 't verhaal van Walewein
en Keije wordt hij voor zijn lage handelwijze
gestraft en verlaat hij het hof met
de vloek van Artur:
Hi heeft menege quaetheit gedaen,
Laettene ten duvel volen gaen.
Keymeulen, Paui van ~, geb. 1920, Vlaams
dichter.
Keyser, J. P. de ~ , 1818—78, predikant
te Arnhem, dominee-letterkundige. Onder
zijn talrijke werken Een Bloemkrans, bloemlezing
uit de beste Ned. schrijvers, aanvankelijk
bedoeld voor meisjesscholen,
1871; nog altijd in gebruik. Sedert 1857
redacteur v. d. Tijdspiegel\ ijverde voor de
openbare school en het moderne geloof.
Keyser, Dr. Paul de ~ , geb. 1891 te Gent,
gaf tijdens de Wereldoorlog les aan de
Belgische ge'interneerden in Nederland,
hoogleraar te Gent in taalwetenschap en
folklore; redacteur van de Oostvlaamsche
Zanten, ts. voor volkstaal en volkskunde;
inrichter v. h. Museum voor Folklore. Hij
schreef over Lodewijk van Velthem; gaf
Drie Brusselsche kluchten van Johan de
Grieck uit, 1926. Van 1935 is zijn werk:
Gent in de Literatuur en in de Folklore.
Bestuurslid van de W.B.-vereniging voor
Vlaanderen.
Keyser, Sidy de ~ , geboren te Gent in
1907, dichter van Gedichten 1933, De
zatte Matroos 1935, enz.
Keyser, Thomas de —-, 1597—1651, uit
Utrecht, neef van de bouwmeester, beursknecht
te Amsterdam en tevens met Adam
van Germez de beroemdste toneelspeler,
vooral in heldenrollen. Hij droeg Vondels
Prijsvraag voor in de Schouwburg.
Keyser Karel den V, De heerelycke ende
vrolycke daeden van ~ , volksboek.
Keyser Otto den derden en Galdrada, 1616,
drama van Rodenburg, naar de novellen
van Bandello; eerste deel van een trilogie.
Met sterrekundige wijsheden, bespot door
Bredero in de voorrede van Griane. Met
liedjes en vertoningen.
Keyzer, Margriete ~ , dochter van een burgemeester
van Hoorn, voor wie Bredero
enkele van zijn mooiste liederen schreef:
0 Paarl en puyck der Vrouwenl en Ay
schoone Dochter blont en het prachtige
Adieu-Liedt.
Kiehl, Mr. Dr. E. J. ~ , 1827—'73, leraar
te Middelburg, schrijver van geschiedkundig
werk, dichter van In Memoriam bij
de dood van Cavour, om de vorm geparodieerd
door Lodewijk Mulder met De
do ode Langoor Hans, 1861.
Kiel, Cornells van ~ , zie K/liaen.
Kiele, Jan van den ~, zie Jan Moerman.
Kies, Pieter ~ , brouwer te Haarlem, bracht
1572 zijn stad op zijde van de Prins; herhaaldelijk
burgemeester; na de verovering
van Haarlem door de Spanjaarden in 1573
onderhandelaar met Verdugo; door Alva
ter dood veroordeeld; gered; f 1597. Zijn
vrouw, de Haarlemse Arria, geschetst door
Mw. Bos boom. Zie Brecbt Proosten.
Kiesvereeniging van Stellendijk, De ~ , politieke
karikatuur van Lodewijk Mulder,
1877; opgevoerd door Le Gras, Van Zuylen
en Haspels; satire op het duffe openbare
leven van die dagen en op de liefhebberij
in vergaderen.
Kievit, C. J. ~ , 1858—1931, hoofd van een
school te Zaandam, schrijver van jongensboeken.
Dik Trom.
Kiewiet de Jonge, Dr. H. J. ~ , geb. te
Groningen, 1847—1935, leraar in de oude
talen te Dordrecht, voorzitter van het
Nederlands Verbond.
Kikvorsen- en muizenstrijd, zie Muis.
Kiliaen, d.i. Cornells van Kiel, 1528—1607,
corrector aan de beroemde drukkerij van
Plantijn te Antwerpen 1558, schrijver van
het eerste Ned. woordenboek met vertaling
der woorden in het L. en F., 1574;
herdrukt 1588, '99 enz. Voor de tegenwoordige
taalwetenschap nog van grote
betekenis. Dr. Kluyver schreef in 1884
Proeve eener critiek op het Wdb. v. Kiliaen.
Deze was geboren te Duffel en studeerde
te Leuven; zijn naam was Cornelis
Abts. Hij yertaalde ook Guicciardini's Beschrijving
van alle de Nederlanden. (Duffel,
tussen Mechelen en Antwerpen.)
Standbeeld te Duffel, 1882; vernield door
een Duitse granaat 1914; vervangen door
een borstbeeld 1920. Herdenkingsfeest en
tentoonstelling in 1929. Levensschets van
Corn, van Kiel, door P. Gerard, Antwerpen
1874.
Kina, Charles ~ , zie Quina.
kind in de letteren, het —, 19de eeuws verschijnsel:
Multatuli, W outer tje\ Van Eeden,
Kleine Johannes-, Van Suchtelen, De Stille
Lach\ 1903. M. J. Brusse: Boefje. Rotterdam.
1917. Jac. van Looy: Jaapje. Haarlem.
1920. Ernest Claes: De Witte. Vlaanderen.
Kind van Staat 2! 68 Kindermann
1921. Marie Schmitz: Marietje. Jeugd van
een doof meisje. 1922. J. P. Zoomers—
Vermeer: Het boek van Gijs. Het boek
van Koosje. 192A. C. en M. Scharten—
Antink: De jeugd van Francesco Campana.
Italie. 1924. Theo Thijssen: Kees de jongen.
Amsterdam. 1925. Nico van Suchtelen:
Eva's jeugd. 1925/1928. A. M. de Jong:
Merijntje Gijzen's jeugd. Noord-Brabant.
1926. G. Schrijver: Jobje's avontuurlijke
jeugd. 1927. Josine Reuling: Siempie. Roman
van een kind met sprietharen. 1928.
A. Pleysier: De roemrijke avonturen van
Leen W outers (op zolder). Vlaardingen.
1928. J. P. Zoomers—Vermeer: Het boek
van Flip en Jantje. 1930. Het boek van
kleine Rikie. 1931. Diet Kramer: Razende
Roeltje. 1931. Alie van Wijhe—Smeding:
Harlekijntje. Nieuwveen. 1935. Anne de
Vries: Bartje. Drente. 1936. Johan Fabricius:
Flipje. 1937. Cor Bruyn: Koentje van
K'atten burg. Amsterdam. De jeugd van Jan
van Zutphen. 1938. Willem Kramer:
Roelie. 1939. S. Vestdijk: Sint Sebastiaan.
De geschiedenis van een talent. 1940. Ennest
Claes: Jeugd. Vlaanderen. 1941. Riekes
Groenhout: Gijsje. 1941. Peter van
Groningen: Anno groet het leven. 1941.
Jan Mens: Koen. Amsterdam. 1941. Annie
Slot: Blauwe konijnen. 1941. Theo Thijssen:
In de ochtend van bet leven. Jeugdherinneringen.
Amsterdam. 1941. Jan van
Vrijenban: 0, brandende jeugd! Delft.
Boudier-Bakker, Kinderen, 1905; Heijermans,
Droomkoninkje en V uurvlindertje\
S. Goudsmit; Jankefs jongste, 1929; Mw.
Antink, Sprotje; Nienke van Hichtum,
Afke's Trental; Drie van de oude plaats;
A. v. d. Leeuw, Kinderland; Carry van
Bruggen, Het Huisje aan de Shot, 1921;
Stijn Streuvels, Prutske, 1921; Horieneke,
het communicantje uit zijn eerste boek
Lenteleven, 1899; Anton Coolen, Uit het
kleine rijk, 1939- G. P. Smit, Het spionnetje,
roman uit de Jordaan, 1939.
In 1915 schreef F. J. v. d. Molen over
Het kind in de literatuur\ in 1935 pater
Dr. B. C J. M. v. d. Eerenbeemt over
Het kind in onze M. E. literatuur.
Dirk Coster stelde een bloemlezing samen:
Het kind in de poezie. Zie ook Riemens-
Reurslag. Van D. L. Daalder verscheen
Wormcruyt met suycker, overzicht van de
Ned. kinderliteratuur, 1950.
Kind van Staat, d.i. opgevoed op last en
op kosten der Staten, Prins Willem III,
1666. Onder leiding van Jan de Witt.
Hovelingen en gouverneur ontslagen. Dramatisch
tafereel met de uitbeelding van
Willem III, Jan de Witt en 's prinsen
gouverneur Frederik van Nassau-Zuilenstein,
1859, door H. J. Schimmel.
Kind van twaelf jaren, zie Kindt.
Kind van Weelde, Het ~ , zie schelmenroman.
Kindeke van den Dood, Het ~ , berijmd
sprookje van F. L. Hemkes, van een ziekelijk
kind, dat sterven moest, maar dat
vroeg om telkens een lange Meidag weer
op de hei te mogen spelen. En zo is het
een dag in 't jaar:
't is of de nevel, koud en kil,
het breede land begraven wil;
de zon schijnt vreemd en rood, —
en op de hei speelt bleek en stil
het kindeke van den Dood.
kinderarbeid, in al zijn ellende aan de kaak
gesteld in gedichten van Vuylsteke en in
de novelle Fabriekskinderen van Cremer.
Dickens was- de strijd reeds eerder begonnen
in zijn roman Hard Times (Zware
Tijden).
kinderdichten, van Hieronymus van Alphen,
1778—'82. Nagevolgd door Le Francq van
Berkhey en 't Hoen; vrijwel gelijktijdig
kwamen de versjes van Riemsnijder; zie
daar. In 1786 Vaderlandsche Gedichtjes
voor kinderen van L. v. Ollefen. Vooral
van Alphen werd in zijn tijd hoog geroemd
en bv. in 't F. vertaald; later als
onkinderlijk veroordeeld.
In 1837 kwamen de stukjes van Goeverneur,
in 1861 die van Heije, terwijl er
een verhandeling verscheen over Kinderpoezie
van De Genestet; zie daar.
Parodie op Vaa Alphen door een student:
Kleine Gedichten voor de Lieve Jeugd van
de Hoogere Scholen, 1846; 7e druk 1858;
van H. Fabius.
Jan van Droogenbroeck gaf in zijn bundeltje
Dit zijn zonnestralen een verzameling
keurige kinderliedjes en versjes; ook
Antheunis schreef zangerige kinderliederen,
met eigen muziek.
Uit de latere tijd Lovendaal. Proefschrift
van Mw. L. J. T. Wirth, 1925: Een Eeuw
Kinderpoezie, 1778—1878. Studie over
Van Alphens gedichtjes door Dr. H. Pomes,
1908.
Kinder Liedekens ofte Jeughds-Boecxken,
te Hoorn, 1630, 12m°, in leren bandje met
sloten:
o Jonge Jeught, schickt u tot deught,
Soo verwacht ghy naemaels vreught.
Voorloper van Van Alphen.
Kinder-Lyck, rouwklacht van Vondel:
Konstantijntje, 't saligh kijntje,
Cherubijntje, van om hoogh
D'ydelheden hier beneden
Uytlacht met een lodderoogh. 1632.
Kindermann, J. C. ~ , 1804—'76, Luthers
predikant te Doetinchem. Schreef: Wat er
van Diepenbeek werd, 1849; Het Beeld
van Dirk Rafelsz. Kamphuysen, 1852. Ps.
Kinderrijmen 2! 69 Kinker
Chonia. Gaf ook een dichterlijke bewerking
van Nathan der Weise. Schreef een „historische
roman die geen roman is": Rome
contra Utrecht ten tijde van Petrus Codde,
1873. Van 1853 was zijn roman over De
Val van La Rochelle in 1627. Van 1855
Een flaauwe in dagen van kracht, d.i. de
geschiedenis van graaf Willem van den
Berg.
Kinderrijmen, Ned. Baker- en ~ , verzameld
door Dr. J. v. Vloten.
Kinder-spel, 1° gedicht van Cats, toegevoegd
aan de Sinn'- en Minnebeelden, bij een
plaat: kinderen spelende in de hof der
abdij te Middelburg. De kinderspelen opgevat
als zinriebeelden van 't menselijk bedrijf:
2° Inleiding van Maeght in Cats'
Houwelyck.
Kindt van twaelf jaren, Vant ~ , op de
konijnejacht door de Heer van Bruyswijc
gevangen genomen en opgehangen; deze getroffen
door de goddelijke wraak. Ridderromance
uit de 15e eeuw; berust op een
gewelddaad van Enguerrand de Coucy (in
F. Vlaanderen), ± 1250.
Kinker, Johannes ~ , 1765—1845, zoon van
een fabrikant te Nieuwer-Amstel, student
te Utrecht en lid van Dulces, 1782; ging
om met Bellamy en diens kring, al behoorde
hij er zelf niet toe. In 1785 gaf hij
een bundeltje anakreontische poezie uit,
deels rijmloos: Mijne Minderjaarige Zangster,
gewijd aan de liefde. Een der stukjes,
De Taal der Meisjes, is bekend gebleven:
Loop heen, zei Niesje,
maar al lachend, tegen Piet:
Piet ging, want hij verstond
de taal der meisjes niet.
De Vaderlandsche Letteroefeningen prezen
de verbeeldingskracht en het vernuft van
de dichter, maar ze vonden hem toch al
te „darteF'; De Recensent beschuldigde
hem van onzedelijkheid; Kinker nam Bilderdijk
als advocaat en begon een proces,
dat hij echter verloor. In zijn kracht is
Kinker in de letterkundige parodie. Reeds
had hij in de voorrede van de Zangster
de sentimentele dichters bespot; in hetzelfde
jaar 1785 maakte hij een parodie op
de deftige alexandrijnen van De Eigenbaat
van Bernardus Bosch, naamloos verschenen.
Van 1787 is zijn Orosman de Kleine, parodie
van Zaire van Voltaire, een treursel
vol hoogdravendheid, strijd tussen
godsdienst en liefde bij de favorite van
sultan Orosman. Nu is Zaire een poesje;
de rhetoriek van de F. dichter wordt een
poppekastvertoning.
In 1778 kwam De Post van den Helikon,
weekblad tegen de sentimentelen en tegen
de dichtgenootschappen: Mercurius vertelt
op boertige toon al wat er op de Helikon
geschiedt en er was een kaart van de Nederl.
Helikon bij met de Sentimenteele
Weg, de Brievenlaan, het Oratorie-kasteel
enz. Er verschenen 40 nummers, waarin de
rijmelaars werden bespot en kritiek geoefend
werd op Nomsz, Elizabeth Post,
Nieuwland e.a.
In 1778 vestigde Kinker zich als advocaat
in Den Haag. Bilderdijk werkte met hem
mee aan de Post van den Helikon met romances
en met zijn aandeel aan de parodie
van Alrik en Aspasia van Feith. Aan Bilderdijk
droeg hij zijn eerste ernstig bedoelde
drama op: Van Rots, in 5 bedrijven
in proza, een zonderling al te romantisch
stuk, 1789. Daarop volgde in alexandrijnen
Clelia, 1792, een Christin, verliefd op de
Kalif van Egypte. Kinker ging 1793 naar
Amsterdam. Hij ontmoette er M. C. v.
Hall in „Concordia et Libertate", het „Kezengezelschap";
daar waren ook C. v. Lennep,
Pieter van Winter, Richeus van Ommeren
en vele andere Patriotten. Hij werkte
mee aan het tijdschrift Janus Verrezen,
1795—'98; aan De Arke Noachs, 1799, en
met Helmers en Loots aan Sem, Cham en
Jap het, 1800.
Kinker gaf verder weer een 3-tal dramatische
parodieen in het licht; hij schreef
een treurspel Almanzor en Zehra, 1804,
een vorstenschool; hij gaf vertalingen van
Shakespeare en Schiller, o.a. De Maagd
van Orleans, 1807, met de bedoeling Iffland
en Kotzebue van het toneel te verdrijven.
In zijn eigen lyrische gedichten toont
zich de invloed van Schiller, Klopstock en
Herder.
Hij schreef in 1801 een zinnespel, Eeuwfeest
bij den aanvang der 19e Eeuw\ 15
maal opgevoerd in de Schouwburg. Daarop
maakte hij zelf een parodie: De Menschheid
in het Lazarushuis.
Kinker beantwoordde de Brieven aan
Sophie van Feith (zie daar) met Brieven
van Sophie, 1807, in de geest van Kant
en de godsdienst der Rede. Hij bleef de
vaan der Verlichting trouw; Feith kwam
niet weer tegen zijn spot op. Kinker dichtte
een aantal Kantiaans-wijsgerige verzen.
Maar ook Stille Bemoediging bij de Inlijving
van Holland, 1810, in de geest van
Helmers en Loots.
Van 1815—'17 was Kinker redacteur van
het ts. De Herkaauwer, van belang voor
't geestelijk en staatkundig leven, verdediger
der Verlichting. In 1817 werd hij
op aanbeveling van Falck hoogleraar in 't
Ned. en in de Gesch. te Luik; hij deed
er tot 1830 zijn best voor de bevordering
der eenheid tussen Noord en Zuid. Na
1830 ambteloos te Amsterdam.
In zijn nalatenschap vond men De dood
Kinsbergen 270 Klagende Maeghden
van Minette of bet Eerste faar der Turkscbe
Vrijbeid; daarin een parodie op de
Marseillaise, op de vrijheidsbomen en de
rechten van de mens.
Hij is ook de schrijver van de Proeue
eener Holl. Prosodie, bekroond door de
Bataajscbe Maalschappij, gedrukt 1810.
Bestrijder van Bilderdijk.
Kinkers Ieven beschreven door M. C. v,
Hall, 1850; Kinker als u/ijsgeer, 1864, van
Prof. v. d. Wijck. Zijn Verspreid en onuitgegeoen
Dicbt en Ondicbt werd naar
tijdsorde gerangschikt en toegelicht door
}. v. Vloten, 1877. (Eigenbaat, Orosman,
Alrik en Aspasia, Post van den Helikon
en Machteld van Velzen.) Daarin oak de
kaart van de Helicon herdrukt.
Kinsbergen, Jan Hendrik van .-., 17351819,
onderbevelhebber bij Doggershank
1781, admiraal-opperbevelhebber 1793; in
hechtenis te Amsterdam 1795, spoedig
weer vrij, doch niet meer op de vloot,
"Graaf van Doggersbank" onder koning
Lodewijk. Hij stelde in 1815 voor een
"geschied- en redekunstig gedenkstuk in
den smaak van Sallustius" f 700 beschikbaar;
Van der Palm won de prijs. Insgeliiks
stelde hij f 700 ter beschikking voor
een dichtstuk ter verheerlijking van de herstelling
van Nederland in 1813. Dan nog
f 500 voor een lierzang en wederorn f 500
voor een volkslied met de muziek. Deze
laatste prijs verwierf Tollens met lJ7ien
N eerlandscb bloed, terwijl Brand van Cabauw
de tweede prijs verwierf met Wij
leven vrij. Van Kinsbergen gaf in 1817
beide bekroonde Volksliederen uit.
Kippeveer, roman van Cosinus, 1888, hedoeld
als een vermakelijk verhaal van doleantie,
oefeningen en spiritisme, van]. A.
Heuff Az. Als tegenhanger Haneueer van
Sinus, d.i. ]. A. de Vletter.
Kiroul, Paul .-., pseudo van Edward Peeters,
geboren te Antwerpen in 1873, schreef
talloze hoeken voor de jeugd.
Kisselius, Johannes .-., 1778-1858, uit
Dordrecht, koopman, vertaalde De Dood
van Socrates van Lamartine, 1829.
Kist, Ewald .-., 1762-1822, uit Woerden,
vriend van Van der Palm, predikant,
sedert 1797 te Dordrecht. Leerredenen; die
Over Gods deugden hadden grote naam.
Redeooeringen. Verhandeling over Gellert
en zijne Scbrijten.
Over hem Hulde van B. F. Tydernan,
1823. Broer van Willem.
Kist, Mr. Willem ~, 1758-1841, uit
Woerden, 1784 rector te Middelburg, Patriot;
1797 lid van het O. 1. comite, directeur
der Gazette Nationale en 1816 van
de Staats-Courant. Romanschrijver: De
Ring van Gyges uiedergeoonden, 1805; hoek
tot verlichting en verbetering van de natie,
over verdraagzaamheid, opvoeding, slavernij
enz. Schreef 31 verhalen in de geest
van A. Loosjes Pzn., onder invloed van
Sterne.
Kistemaker, Frans '''-', 1828-'79, toneelspeIer
te Amsterdam.
Klaasje Zevenster, roman van Jacob van
Lennep, 1866, geschiedenis van de pleegdochter
van de zeven Dorstige Pleiaden;
het boek gaf aanstoot aan de mensen van
fatsoen wegens de beschrijving van enkele
taferelen. Er verscheen een geschrift van
Mr. A. van Brussel:
Van Lennep, dar's weer nieuw,
dat boek mag treffend heeten,
Vuil als sinds Piet Boddaert
geen smerig hoek verscheen.
Groothande1aar in het slijk, als gij
[bestaat er geen!
De schrijver van het vlugschrift was hoofdredacteur
van Asmodee en zijn pamflet
heette Bell scbandelije Boek. Zijn eigen
naam was A. A. Th. Visscher; zie daar.
Busken Huet kwam tegen het bock op in zijn
Ernst of Kortswijl? Hi; achtte de roman
beneden het middelmatige, Maar hij werd
afgestraft door H. ]. Polak, praeceptor te
Leiden, en door Albert Reville in de Reuue
des Deux Mondes van 1868. Dan verscheen
nog van S. A. Z. Bene damestbeeuisite,
alles in 1866. Van Lennep had bedoe1d een
zedelijk verhaal te schrijven in de geest
van Clarisse Harlowe.
Er verscheen in 1867 een "vervolg" op
door Bell der Pleiaden, "KI. Zecenster is
niet dood," De vroegere Klaasje werd nu
Hermine Dotema, geb. Atlas. Voor de
schrijver werd W. R. Veder gehouden, die
echter in de Nauorscber ontkende, iets van
het hoek af te weten.
Navolging is Nicolette, novelle van Mw.
Courtmans-Berchmans; mislukt.
Een vondeling in plaats van een pastei
komt ook voor in De Braadpan hij Lefrancq
van Berkhey en in Poirters' Masker,
zij het nog niet in de Ie druk van
1646. WeI is hetzelfde verhaal ook te vinden
in De Klugtige 'I'yd-uerdryuer van S.
de Vries, 2e druk 1663.
Van Lenneps roman werd driemaal voor
het toneeI bewerkt.
Klaerbout, zie Claerbout, Van hem oak De
Klucht van 'I Kal], 1662.
Klaere, wat heeft er uw hartje verlept, een
van de liederen, die Hooft dichtte op bekende
zangwijzen voor Christina van Erp,
die een leerling was van Sweelinck.
Klagende Maeghden ende Raet voor deselve,
met een toespraak van de Maeght van Dordrecht
aen aIle maeghden van HolIandt,
een schets van ionge lieden met een schicht
Klaghte der Princesse 27 1 Kleine Zielen
van trou-sucht getroffen, Mey-gifte van
Jacob Cats, 1634. Daarbij Klaagliederen
van Dina, Jacobs dochter; van Thamar,
Abisach, van Jephte's dochter, van Hagar,
van Herodias; van Lucille, dochter van
Marcus Aurelius; van de vijf dwase maeghden;
van Susanna.
Klaghte der Princesse van Oranien, door
Hooft in de mond gelegd van Amalia van
Solms; zie Hooft.
Klant, J4 J. ~, geb. 1915 te Warmenhuizen,
nu in Z. Afrika, verwierf 1947 de Van
der Hoogtprijs van Letterkunde met de
roman De Geboorte van Jan Klaassen,
„vertegenwoordiger van het moderne levensgevoel".
klassieke drama's, gedrukt in de 15e en
vooral in de l6e eeuw. Toen ook vertaald.
Ook nagevolgd, bv. in de Nieuw-Latijnse
schooldrama's Acolastus en vele andere.
Het classicisme zette geleidelijk zijn stempel
op de Nederlandse stukken der I6e
eeuw, bv. op de spelen van zinne van het
Landjuweel van Antiverpen van 1561; telkens
treft men onderwerpen, aan de oudheid
ontleend. Zie Colijn van Rijssele en
Cornells van Ghistele. Anna Bijns verzette
zich tegen de Griekse poezie en de antieke
filosofie, de naakte beelden en de heidense
goden. Maar ook zij heeft in haar refereinen
reeksen van klassieke namen. Zo ook
Matthijs de Castelein.
In de 17e eeuw werd het nagevolgde
klassieke drama overheersend, vooral onder
invloed van Seneca, zie daar; in Vondels
later werk onder invloed der Grieken. Zo
ging het ook in Frankrijk en de nieuwklassieke
Franse tragedie kreeg geheel de
boventoon; ook in Nederland door N/7
Volentibus. Corneille en Racine en vele
anderen werden vertaald en nagevolgd. Het
klassieke drama speelt onder goden en
vorsten, in paleizen en hoven, in ernstige
verheven stemming. Er is eenheid van nandeling,
tijd en plaats; er zijn 5 bedrijven;
de vier eerste worden afgesloten door een
koor of rei als ideale toeschouwer. Zo is
het voorbeeld van Sophokles, Euripides en
Seneca; zo zijn Vondel, Hooft, Coster, Jan
Six, Oudaen enz. Zo zijn de navolgingen
der Fransen, maar zonder reizang. Zie
Frans-klassiek.
Proefschrift Over de navolging der klassiek-
Fransche tragedie van Dr. Schoonneveldt,
1906. Het klassieke treurspel, nog
beoefend door Styl, Bilderdijk en Helmers,
moest wijken voor het burgerlijk drama in
proza.
klassieke romans, 1° Ned. bewerkingen van
F. ridderverhalen uit de M.E., waarvan
de onderwerpen ontleend zijn aan de Oudheid,
overigens in wezen geheel gelijk aan
de Keltische romans. Bv. Maerlants Alexander
en Historie van Troyen. Van alle romans
werd toevallig een klassieke het eerst
vertaald, nl. Veldekes Enetde; 2° romans
uit de 19e eeuw, uitbeelding van het leven
der klassieke oudheid: M. C. van Hall,
Plinius Secundus, 1818; Messala Corvinus,
1813; P. v. Limburg Brouwer, Charities,
1831; Diophanes, 1838.
Klaverendrie, tweemaandelijks ts. voor poezie
(in Belgie), opgericht in 1937 door Marcel
Coole, geb. 1913 te Kortrijk, Luc. van
Brabant en Johan Daisne, d.i. Dr. H.
Thiery. Opgeheven 1948.
Kleef, De Stad —, haar gezondheidsbron
en omliggende landsdouwen, beschrijving
van Langendijk, 1747.
Kleefsche en Zuid-Hollandsche Arcadia,
zie Arcadia.
Kleengedichten, XXXIII ~ , bundel verzen
van Guido Gezelle, I860:
De Vlaemsche tale is wonderzoet
Voor die heur geen geweld en doet.
Klein, Peeter ~ , pseudoniem van Servaes
Daems.
Kleine Dichterlijke Handschriften, zie D.
Kleine-Gartman, Maria Joh. ~ , 1818—'85,
toneelspeelster te Amsterdam; begon 1846
—'56 in de Salon des Varietes van Duport.
Lerares aan de Toneelschool.
Kleine Johannes, De ~ , 't verhaal van de
ontwikkeling van een kind in de vorm
van een sprookje; met de figuren Windekind,
de verbeelding, Wistik de zucht om
te weten, Pluizer, het alles ontledend verstand.
Door dit werk maakte Van Eeden
zich bekend als een der grote nieuwe schrijvers.
Later voegde hij er twee delen aan
toe, die weinig betekenis hebben. Met het
eerste deel begon de eerste aflevering van
de eerste jaargang v. d. Nw. Gids.
J. A. N. Knuttel heeft in De Gids van
1922 aangeduid, dat De Kleine Johannes
zijn ontstaan dankt aan Das Fremde Kind
van E. Th. A. Hoffmann, een sprookje in
de verzameling Die Serapionsbriider.
Aan het einde van het eerste deel verschijnt
de Christusfiguur; die is er in het 2e en
3e deel weer als de scharenslijper Marcus
Vis; Vis naar het teken waarmee de eerste
Christenen de Verlosser aanduidden; Marcus
naar de evangelist. Nu komt Johannes
in deel II bij Marcus' vrienden, kermisreizigers,
waarbij het paardrijdstertje Marjan.
In deel III komen nog veel wonderlijkheden;
daarin ook een caricatuur van de
arbeidersbeweging.
Kleine Republiek, De —, roman van Van
Deyssel, 1888.
Kleine Zielen, De Boeken der —, Haagse
karakterroman van Louis Couperus\ zie
daar; 1901—'2; psychologisch, determinisKlein
Jan 2>
tisch, realistisch werk in 6 delen. Beschrijving
van de Haagse „soriety."
Klein Jan, d.i. Pieter de Vos van Amsterdam,
die in 't begin der 18e eeuw liedjesdrukker
was. Een bundel van 900 biz. op
116 vellen, volks- en straatliederen, in
1938 teruggevonden, nu in de Bibl. v.
„Letterkunde". Zie ook Jac. Scheltema.
J. H. Scheltema vermeldt de 4e druk van
een liedboekje De nieuive Kleine Jan of
de vermakelijke Tyd-verdryver. Een nieuw
boekje is: De vrolijke Kramer, met Klijn
Jans pleizierig en vermakelijk marsdragend
hondje. Bestaande in de aangenaamste gezangen
op de nieuwste en hedendaagse
vooisen. Verzorgd door G. A. van Riemsdijk
1946. (De Dwergenreeks.)
Kleinjan, ps. v. J. R. L. v. Bruggen.
Klerikaansche voorvechteren, de aanhangers
van Jean le Clerc in de Poetenoorlog van
1713.
Klerk, C. R. de ~ , geb. 1873 te Woubrugge,
doctor h.c. Ontwerper en leider van de
grote uitgave van Vondel, 1927—'37. Kultuurbeschouwende
inleiding tot Vondels
spelen, 1912. Hij gaf voor de Wereldbibliotheek
verscheiden spelen van Vondel
uit met inleiding en toelichting.
Kleyn, Adelaide Geertruid ~ , dochter van
J. P. Kleyn en Antoinette, geb. te Hoge
Zwaluwe, gaf 1814 een bundel Gedichten
uit. Zij trouwde met Ds. H. J. Schippers,
1821—'29 predikant te Middelharnis en
aldaar overleden. Zij stierf 1858.
Kleyn, Antoinette ~ , geb. Ockerse, 1763
—1828, werd 1784 de vrouw van J. P.
Kleyn; zelf ook dichteres. Gaf met haar
broer, W. A. Ockerse, in 1822 de Gedenkzuil
voor Bellamy uit. Zie ook Dichter-
Album. Van haar waren de verzen Aan
mijn Vaderland met verering van Van
der Capellen; met haar man te zamen
de Gedichten van 1792. In 1824—'27 gaf
zij Mengelingen in Proza en Poezy uit.
Kleyn, Mr. J. P. ~ , 1760—180% raadsheer
in het Hof van Gelderland; lyrisch dichter.
Met Bellamy, Hinlopen en Ockerse
bevriend; trouwde 1784 met Ockerse's
zuster Antoinette, met wie hij 1786 Krijgsliederen
uitgaf. Ode aan Van Alphen,
1803. Van Alphen was een van de vrienden}
die opgenomen zijn in Kleyn's Dichter-
Album; zie daar.
Kleyns vader was rentmeester van Prins
Willem V; hij erfde het buiten te Zwaluwe.
In 1794 moest hij wijken; hij vestigde
zich.te Wageningen, werd er 1795 lid
der Regering en in 1796 raadsheer te Arnhem.
Zijn Anacreontische Ofjerhanden dagtekenen
uit de tijd van de kring van Bellamy,
doch werden pas in 1794 uitgege-
Klomp
ven als Juvenilia (gedichten der jeugd);
het waren „offerhanden" op het altaar
van liefde en deugd.
Hij en zijn vrouw gaven samen een bundel
Gedichten uit, 1792, „Deo, Patriae et
Amicis," d.i. gewijd aan God, aan het
Vaderland en aan de vrienden, onder invloed
van Klopstock en Ossian. Daaraan
was ook gewijd hun bundel Oden en Gedichten,
uitgegeven met de muziek voor
zang en klavier van C. F. Ruppe, 1788.
Klikspaan, zie Kneppelhout.
klinkdicht, zie sonnet.
Klinkenberg, Dr. Gerard van ~ , geb. 1900
te Amerongen, doctor in de scheikunde,
dichter. De Cactus, 1932. T us sen St err en
en Stenen, 1946.
Klinkert, Bastiaan ~ , 1794—1854, uit Amsterdam,
verzamelde alles wat betrekking
had op Nieuwland, Tollens en Bilderdijk.
Als bijvoegsel van De Navorscher verscheen
1853 zijn Lijst der Werken van Bilderdijk
en Vrouwe B.
Klinkhamer, Govert ~ , 1702—'74, zijdehandelaar
te Amsterdam, dichter van De
Kruisgezant „of het Leeven van den Apostel
Petrus," 1725 en van stichtelijke Zinnebeelden.
Vertaalde Zaire en Hendrik IV
van Voltaire, 1744.
Klioos Kraam, bundel gedichten, verschenen
te Leeuwarden 1656, met verzen o.a.
van Sibylle van Griethuyzen en een lofdicht
op haar van Gabbema. Verder van
Oudaen, Anna en Maria Roemers, Vondel,
Anslo, Asselijn, Westerbaen, Vollenhoven
e.a.
Klock, Leenaert ~ , uit het Keulse, was
1589 reeds in Holland, leraar bij de
Doopsgezinden te Haarlem, schrijver van
Schriftuerlicke Liedekens, doch vooral bekend
om zijn Groote Liedeboeck, 1604,
vermeerderd uitgegeven 1625. Bevat 435
liederen. Ook Clock.
Kloeke, Dr. G. G. ~ , geb. 1887, hoogleraar
te Leiden in 't Ned., 1934; dialectkundige.
Kloet, klucht van Claes —•, van C. Biestken,
1619, over ontrouw van de vrouw,
maar met een streven tot verbetering der
zeden.
Klok, De —, herberg in Antwerpen. De
Kring van De Klok volgde op die van
Het Zwart Paerdeken; zie daar en Jan
van Beers.
Klokman, Gerrit Jan —, 1864—1943, schrijver
in Achterhoeks dialekt.
Klok van Delft, De —•, romantisch berijmd
verhaal van J. A. Alberdingk Thijm: over
de liefde van Ewout, kunstenaar uit Mechelen,
en Josina, dochter van de klokgieter
Heynrick van Trier.
Klomp, H. ~ , geb. 1902, R.K. dichter onder
2
Kloos 273 Klopstock
ps. Mien Proost. Schreef 1929 een bundeltje
verzen Het Middelbaar onderwijs.
Werd propagandist voor de N.S.B.
Kloos, Willem ~ , 1859—1938, studeerde
in de klassieke letteren, gaf in 1882 de gedichten
van Jacques Perk uit met een voorrede
van Vosmaer; alleen de Spectator
vond het werk mooi. Richtte 1885 De
Nieuwe Gids op, met Frederik van Eeden,
Albert Verwey, Frank van der Goes en
Willem Paap. Kloos vooral trad zeer
scherp op tegen de „dichtertaal" van mannen
als Beets en Ten Kate en Schaepman,
tegen rhetoriek en valse of versleten beeldspraak.
Zijn opvattingen zijn die van
Shelley, aan wie hij ook zijn stelling ontleende:
„Kunst is de allerindividueelste
expressie van de allerindividueelste emotie".
Kloos was de theoreticus van de Beweging
van Tachtig en tevens de dichter van ontroerende
Verzen. Met Albert Verwey stelde
hij het „verhaal van Sicilie" Julia samen;
1885; zie daar. Hij schreef de Inleiding
tot de gedichten van Jacques Perk met de
opzienbarende verheerlijking, ja vergoddelijking
der Poezie, en hij dichtte:
Ik ben een God in 't diepst van mijn
[gedachten
En zit in 't binnenst van mijn ziel ten
[troon
Over my-zelf en 't al, naar rijks-geboon
Van eigen strijd en zege, uit eigen
[krachten.
Van de poezie schreef hij: „Geen genegenheid
is zij, maar een hartstocht, geen
bemoediging, maar een dronkenschap,
. .. .een gloed en een verlangen, een gezicht
en een verheffing, een wil en een
daad, waarbuiten geen waarachtig heil voor
den mensch te vinden is. . . ."
Naast zijn sonnetten Okeanos, naar de
vorm epische fragmenten, Rhodopis, 1879
en Sappho, naar de vorm dramatische stukken;
alles in wezen lyrisch. In de eerste
bundel Verzen, 1894, bovendien nog de
felle scheldsonnetten; toen juist hadden
Van Deyssel, Verwey en Van Eeden de
Nieuwe Gids verlaten.
Zijn kritieken gebundeld als Veertien Jaar
Literatuurgeschiedenis, later Nieuwe Literatuurgeschiedenis
en Letterkundige Inzichten
en Vergezichten, 1916—'38, 28 delen.
Zijn eigen sonnetten maakten grote opgang;
uitgegeven in 1894 als Verzen; 1902 en
'13 gevolgd door Verzen II en III. Verder
schreef Kloos Een Daad van eenvoudige
Rechtvaardigheid, studie over de schrijvers
der 18e eeuw, 1909, en bloemlezingen uit
Feith en Bilderdijk. Als criticus leverde hij
baanbrekend werk tot ± 1890; daarna is
het herhaling van het vroegere betoog,
soms met een zeldzame ongelijkheid; Aletrino,
Gorter, Verwey hooggeprezen, later
fel aangevallen.
In 1909 kwam hij nog eens op Jacques
Perk terug; Perk en zijn beteekenis in de
historie der Ned. Literatuur, met de oude
aanvallen op de predikantenpoezie en op
Jonckbloet.
Kloos trouwde in 1900 met Jeanne Reyneke
van Stuwe. De Liefdesbrieven (Juni
'98— Sept. '99). Zij gaf in 1947 uit Het
menschelijke beeld van Kloos, vernietigend
beoordeeld door Greshoff. Monografie over
de dichter van Dr. K. H. de Raaf, 1934;
en van Aug. Heyting, 1938: Kloos in de
lijst van zijn tijd. Van 1934 Max Kyzer,
Kloos, Zijn binnengedachten. Van 1931
Kloos en de Dichtkunst, door Khouw Bian
Tie. Over Het conflict tussen Kloos en Van
Eeden schreef 's-Gravesande, 1947, en G.
Stuiveling in de Steekproeven van 1950.
Zie ook F. Smit Kleine. Kloos werd eershalve
doctor.
Klooster, W. S. B. ~ , geb. 1905 te Groningen,
1935 hoofdred. v. d. Deli Courant;
dichter onder ps. Willem Brandt.
Kloosterman, Simke ~ , 1876—1938, Friese
schrijfster en dichteres: verzen, vertellingen,
sprookjes, een roman over het boerenleven
in de Wouden, een historische roman
uit dezelfde streek.
Klop op de Deur, De ~ , 1930, roman van
Ina Boudier-Bakker, wil een overzicht geven
van het geestesleven van de voorafgegane
halve eeuw in Nederland en van de
vrouwenbeweging; indrukken in gegoede
kringen te Amsterdam; trok zeer de aandacht:
12 drukken in 3 jaar. Prof. Geyl
wees op de grote historische gebreken van
het werk in Leiding van 1931, doch dit
had geen invloed, omdat het boek de geest
van de Hollandse gezeten burgerij weerspiegelt.
Kloppenburg, zie Cloppenburch.
Kloppers, A. G. ~ , geb. 1919 te Semarang;
dichter.
Klopstock, Friedrich Gottlieb ~ , 1724—
1803, uit Quedlinburg, huisonderwijzer,
Deens legatie-raad te Hamburg, voltooide
zijn beroemd gedicht Messias 1773. De
dichter van het verhevene; van oden en
bardieten\ zie daar. Hij oefende grote invloed
op Van Alphen en Van de Kasteele,
die zijn Oden vertaalde; op Feith vooral,
die hem ontmoette in 1778 te Ottense bij
Hamburg. Hij is de grote D. dichter van
het natuurgevoel; zijn invloed is zichtbaar
in het werk van E. M. Post. Klopstock
was de eerste, die zich rekenschap gaf van
het verschil tussen het Germaanse en het
klassieke vers, het eerste met zijn rhytmiek
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 18
Kloris en Roosje 274 kluchtig tussenspel
(verschil in klemtoon), het tweede met zijn
metriek (verschil in lengte der lettergrepen);
met inachtneming van dit verschil
bracht hij klassieke versmaten in het Duits
over. Nagevolgd door Ds. Wolff in zijn
lofdicht op de Beemster, 1763. Klopstocks
invloed ook bij Rau en Hinlopen en Betje
Wolff. Zijn Messias vertaald 1803-'5
door Mr. Joh. Meerman, die hem in 1800
te Hamburg zelf mocht begroeten.
Kloris en Roosje, 1707, zie opera. Volgens
Te Winkel is Het Boere Opera van 1700
van Buysero; daaruit zijn de eerste toneeltjes
overgenomen; verder zal het stuk bewerkt
zijn door Thomas van Malsem, die
als Kloris' vader de rol van Thomasvaer
vervulde, met Petronella Vlieg, de vrouw
van Daniel Kroon, als Pieternel. Dan is er
nog een uitgave van 1727 op naam van
Jacob van Rijndorp.
De nieuwjaarswensen werden van 1813'
52 gedicht door Marten Westerman.
Verschillende liedies zijn van anderen
overgenomen, by. uit 't Hoornse Mopsje
en uit Bidlo's opera Zonder spys en wyn
kan geen lie/de zyn:
Al die niet meugen,
o Vrolyke God!
Die Iekkere teugen,
Zijn suffent of zot.
Nieuwe uitgave van ]. H. Rossing, 1886.
klucht, ontwikkelde zich uit de M.E. sotternieen,
esbatementen en cluyten in 't begin
der 17e eeuw tot het hogere blijspel: Bredero,
Coster, Hooft, later Asselyn en Bernagie.
Maar dat waren de uitzonderingen.
De kluchten der 17e eeuw zijn buitengewoon
talrijk. Zij behandelen de toestanden
en verhoudingen in 't maatschappelijk en
huiselijk leven in kleurige volkstaal, maar
ook dikwijls zeer plat en onfatsoenlijk.
Tegen het einde der 17e eeuw de invloed
van 't F. blijspel en daardoor een streven
naar meer zedelijkheid en fatsoen.
Ofschoon er onder de kluchten vee! goed
werk voorkomt, werden ze veel lager gesteld
dan de ernstige stukken:
Hoe hoogh men drave in stijl en toon,
Het Treurspel spant aIleen de kroon.
(Vonde!.)
Van Vloten gaf uit Het Ned. kluehtspel
tot de 18e eeuw, 2e druk 1881~ Van Moerkerken
Het Ned. Klucbtspel in de 17 e
eeuw; 1899.
Kluchten der 17e eeuw, bij Samuel Coster,
Bredero, Hooft, Starter, Huygens' Trijnt]e
Cornelis, Blasius, Jan Vos, W. D. Hooft,
Nooseman, Tengnagel, Focquenbroch, Paffenrode,
Asselijn, Bernagie.
Stoett gaf in 1932 Drie kluchten uit de
16e eeuu: uit, over een dronkaard, een
hoereerder en een speler, n1. De Schuyfman,
Hanneken Leckertant en De Katmaecker.
In de Wereldbibliotheek verscheen ten uitgave
van Vier excellente hlucbten nit de
16e eeuw, 0.1. Een spel van drie minners,
Cornelis Everaert's Esbatement van den
uisscber, Louris jansz' Cluyt van onse Lieven
Heers minneuaer en G. H. van Breughel's
Clucbte van d'een ende d'ander.
Met inleiding van Dr. ]. J. M,ak; 1951.
kluchtboeken, volksboeken met kluchtige verhalen,
15e en vooral 16e eeuw: Tijl Vi/enspiegel;
Fortunatus; [aeclss]:« met zijn
[luit]«, zie Jacke; Evangelie vanden Spmroeken;
Virgilius, Een Cluchtboeck, "inhoudende
vele recreative prepoosten", Antwerpen
1576, werd door joh. Bolte teruggevonden
te Danzig en behandeld in het
Tijds. v. "I'aal en Letters. 1891. Verder o.a.
Der [ongbe Docbters Tijtcortingbe, Amsterdam,
1591; St. Niklaes-Gift, 1647;
De Geest van Jan Tamboer, 1656; 't Leven
en Bedryf van Clement Marot, 1717; Franciscus
Ridderus, Nuttige Tijdkorter 1/00r
Reysende, 1667; De Nieuwe Vaakverdri}vet',
1669; Spiegbel der Historien, Brussel,
1673; H et W onderlijk Levell van Kleyn
Kobis]e, alias Koningb sander Onderzaten,
± 1717; De Gaven van de mild e St. Marten,
1654; Groot Klugt-Boeek, 1680; Den
Roomseben Vylen-Spiegel, 1671; Vermeerderde
Neederlandscben Wegh-Korter, 1734.
Zie Broer Ruyseh.
Kluchtigh-T'Samengesang van dry personagien,
gedicht van Starter; van Krelis
Joosten, een half-backen Vrijer, Lijsjen
Flepkous, sijn Vrijster en Griet Kaeks, de
waerdinne. Met het motto:
Tracht niet arghlistelijck
een Maeghd van 't pad der eeren
Te leyden door den dronck,
wilt ghy haer min begeeren.
Het was dus een stuk met zedelijke strekking,
doch zeer verheffend is het niet geworden.
Het was de eerste "singhende
klucht" in onze letteren, het begin der
operette; navolging der Engelse jigs. Starter
was dus al v66r Krul begonnen met
zangspelen.
kluchtig tussenspel, aanwezig als duvelryen
in de heiligen- en mirakelspelen en in de
spelen van zinne. Van grote betekenis in
de spelen van Bredero:
10 Bouwen Langlijf en Sinnelycke Nel in
Griane; zij worden Palmerijns pleegouders;
2 0 Nieuwen-Haen en Griet Smeers in
Rodderick; staan buiten het spel; 30 de
nar Amoureusje, Manshooft en Moersgoelick
in Den Stommen Ridder; Arnoureusje
bespot de voorname heren; 40 de koks
Lecker-beetje en Pannetje-vet in Lacelle;
de handeling in 't stuk opgenomen.
Kbit 275 Kneppelhout
Verder bij Jan Starter, o.a. in zijn Dara'ide
de klucht van Jan Soetekouw en zijn
moeder Neel Snaversnel. In Starters Timbre
de Cardonne, blijeindig treurspel, de vermakelijke
,,sotteclucht van een advocaat
en een boer" op 't plat Fries. Zie ook
lthys. Bij Coster ook het toneel tussen Bely,
de meid, en Jan Soetelaer, in Teeuwis de
Boer.
Ook comische intermezzo's genoemd: zie
komische gedeelten.
Kluit, Mwt Dr. M. E. ~ , geb. te Utrecht
1903, secretaresse van 't Reveil-archief;
haar proefschrift heeft ook het Reveil tot
onderwerp, 1936. Sedert 1940 is zij werkzaam
aan de U.B. te Amsterdam. Medewerkster
aan het Panorama der Ned. Letter
en. Zie Reveil.
Kluit, Mr. Willem Pieter Sautijn ~ , 1838
—'94, de geschiedschrijver van de Ned.
kranten, vooral van die in de Franse Tijd.
Kluppell, K. L. ~ , 1792—1852, dichter.
Kluyver, Prof. Dr. A. ~ , 1858—1938, begon
met zijn proefschrift Proeve eener Kritiek
op Kiliaen. Hij was redacteur van 't
Wdb. der Ned. Taal; 1911—-'28 hoogleraar
in 't Ned. te Groningen. In 1929
verschenen zijn Verspreide Opstellen.
Klyn, Barend ~ , 1774—1829, dichter evenals
zijn broer Hendrik Harmen, evenals
hij man der Verlichting. Eerstelingen der
Vrijheid, 1814.
Klyn, H. H. ~ , 1773—1856, met zijn broer
Barend suikerfabrikant te Amsterdam tot
1829- Dichtte o.a. een Lierzang op Oldenbarnevelt,
1806; op Loots, 1806; op de
Verlichting, 1810. Schetste Helmers, 1814.
Treurspel Montigny, 1820. Gedicht op de
Heldendood van De Ruyter, 1822. Met D.
J. van Lennep, Hulde aan Van Swinden,
1824, en met J. H. v. d. Palm en Barend
Klyn De Nagedachtenis van J. M. Kemper
gevierd (in Felix Meritis, 1824). In
1831 De Heldendood van Van Speyk.
Vrijmetselaar. In zijn jeugd lid der burgervergaderingen,
ijveraar voor de vrijheid;
Kantiaan. Navolger van Feith, bv. in zijn
groot leerdicht De Driften, 1812, in de
geest der Verlichting. In 1813 kwamen de
Vaderlandsche Z an gen, op de wijze van
Helmers; in 1815 zijn Krijgslied der Nederlanden.
Daarna kwam de tijd der tevredenheid
in de stijl van Tollens. Van 1828
een groot gedicht over Zwitserland met
schildering van de schoonheid der natuur;
van 1835 is zijn uitval tegen de romantiek
van het buitenland:
Wie vraagt naar 't ware en 't schoon?
weg met dien zachten wijn!
't Moet bruisende champagne —
en weer champagne zijn!. . . .
Klyn schreef nog twee treurspelen: Filips
van Egmond, 1826, en Agathocles, 1832
(overwinning van het Christendom in Nicomedie
in de 4e eeuw). Beide in nieuwklassieke
stijl.
Bilderdijk was er niet zo mee ingenomen
als de tijdgenoten:
Ja, goede Klijn! gij meent het wel,
Maar treurspelmaken is geen spel....
Klijn Jan, zie Klein Jan.
Knappert, Dr. L. ~ , 1863—1943, hoogleraar
te Leiden, schrijver over kerkgeschiedenis
en folklore, voorzag Sara Burgerhart
van inleiding en aantekeningen; dit
werd de eerste uitgave van de W. B. Van
hem ook: Het zedelijk lev en onzer vaderen
in de 18e eeuw, 1910.
Kneppelhout, Johannes ~, 1814—'85,
schrijver van Studententypen, 1839—'41, en
Studentenleven, 1839—f44, onder ps. Klikspaan.
Als student in Leiden was hij met
Beets en Hasebroek en Gewin lid van de
letterkundige rederijkerskamer, als jeugdig
dichter vereerde hij Bilderdijk, doch meer
bewonderde hij de Romantiek; evenals
Beets doorleefde hij zijn „zwarte tijd,"
waarin hij zich „rampzalig" voelde. Van
1831—'39 schreef hij zijn romantisch werk
in het F. in de stijl van Victor Hugo,
doch het maakte geen opgang. Beets wekte
hem op, om in 't Nederlands te schrijven
en zo kwam hij tot de Studententypen. Hij
was rijk, deed geen enkel examen, zocht
geen betrekking; nu kon hij als gids optreden
voor de jongere studenten; in 1839
was het Leids Studentencorps tot stand gekomen.
Vooral het Studentenleven, 1844,
is een pleidooi tevens voor reinheid van
leven en een leidraad voor de studie. Hij
streefde „naar de meest nauwgezette en
tastbare waarheid" en hij slaagde er in
aan zijn Typen leven te geven: De Klaplooper,
de Aflegger, De Liefhebber enz.
Hij deed het in modern proza, in een taal,
die weer bij ieder type past. Ook verscheen
nog De Studenten en hun bijloop, 1840
—'44, en Na het Studentleven, 1847. In
1849 en '50 volgden nog 2 delen Jonge
Heeren.
Tot zijn medewerkers behoorden S. C.
Snellen van Vollenhoven (De Jurist-Literator),
Gerrit de Clercq en Jonckbloet. Zie
Dyserinck.
Zijn beelden uit het studentenleven zijn
in hoge mate oorspronkelijk. Hij gaf in
1846 nog een 4-tal Verhalen uit; ook studentengeschiedenissen.
In 1848 schreef hij
een vlugschrift voor de rechtstreekse verkiezingen.
In zijn Studentenleven oefende Kneppelhout
scherpe kritiek op het toenmalige
toneel. Hij vestigde zich op de Hemelse
Berg te Oosterbeek en schreef er zijn reisKnibbe
2\ 76 Kock
schetsen: Mijne Zondagen in het Vereenigd
Koninkrijk, 1860. Hij schreef ook een
naamloos vlugschrift Aan Busken Huet,
naar aanleiding van Een avond aan het
Hof, 1865.
In 1875 schreef Kneppelhout Een Beroemde
Knaap, ter herinnering aan Jan de
Graan, de violist, 1852—74.
Proefschrift over de Studentenschetsen
door Dr. A. J. Luyt, 1909.
Knibbe, Jan ~ , uit Brussel, heraut, dichtte
Die Claghe vanden Grave van Vlaenderen
op de dood van Lodewijk van Male, 1384
en Die Claghe van Wenceslaus bij de dood
van hertog Wenceslaus van Brabant.
kniedichten, kniewerk, dichterlijk antwoord
op een „caert" met een opgegeven regel
bij een wedstrijd tussen de Rederijkerskamers,
wie de opgave het best en 't vlugst
beantwoordde. Iedere deelnemer kreeg een
schoon papier, twee versierde pennen, een
inktpot, een doosje zand en de „caert".
Van een tafel mocht men geen gebruik
maken.
Kniertje, de oude vissersvrouw in Op Hoop
van Zegen van Heijermans; beroemde rol
van Mw. De Boer-van Rijk.
Knippenberg, Dr. H. H. ~ , geb. 1879 te
Maastricht, schreef 1913 zijn proefschrift
over Anslo\ dir. v. d. R.K. H.B.S. te Helmond
en leraar aan de R.K. leergangen te
Tilburg. Schreef o.a. Sint-Ursula en hare
gezellinnen, 1922; een boek over He/
,,Wien Neerlandsch bln^d" en zijn dichter,
1936; Stalpaert v. d. Wielen, 1924.
Met J. Kleyntjens 3 delen Limburgse, Gelderse
en Brabantse Sagen.
Knip-zang, reeks van 19 coupletten van 19
verschillende dichters en dichteressen;
vormen te zamen het vervolg op Hoofts
minnedichtje:
Rozemond die lag en sliep,
Blies vyoolen uit haar lippen;
Pan die zag 't, en ylings liep
Zoetjes op haar borsje knippen;
Mids dat hij zijn duim liet slippen
Viel een beez' van 't Moerelof,
Die 't recht op haar boezem mikte;
Dies hij riep (want hy verschrikte)
Ach, ach, ach! De speen is of.
De 19e is Vondel, die een ernstig slot
maakte aan dit herdersdicht met zijn
woordspelingen op knippen:
Laat het kostelijkst van al
U niet reukeloos ontslippen,
Dat 's de tijdt, die snel gaat glippen,
Zonder dat hij keeren zal.
Och! hoe dun is dit getal,
Dat zijn uren meet bij stippen,
Eer de doodt den draadt komt knippen
Van hun leven onverwacht,
Meest verlooren, minst geacht.
Tegenover elk couplet was een tegenknip
gedicht door I. D. Klijn, te zamen onder
de titel Kermisgift, met toespelingen op
de dichters. Alles opgenomen in het liedboekje
De Nieuwe Hofsche Rommelzoo,
1655. Opnieuw in de verzameling van T.
H. Scheltema, alsmede in de Bijlagen van
de uitgave van Vondels werken door Van
Lennep en Unger, op het jaar 1654. Zie
ook Olipodrigo, 2.
knittelverzen, versregels zonder regelmaat,
zoals bv. de Schoolmeester ze opzettelijk
schreef.
Knop, G. ~ , 1873—1949, geb. op Terschelling,
verdienstelijk als een van de helden
der zee, verwierf de Joost-Halbertsmaprijs
voor zijn boek Schylgeralan (Terschelling).
Knuttel, Dr. J. A. N. ~ , geb. te Delft 1878,
schreef 1906 zijn proefschrift over Het
geestelijk lied voor de Kerkhervorming.
Onder ps. K. T. Nieulant schrijver van de
roman Liefdes Kronkelpaden. Sedert 1906
redacteur van het Woordenboek. Hij gaf
1921—'29 de werken van Bredero uit.
Van 1919—33 en sinds 1946 lid van de
Raad van Leiden voor de Communisten.
Knuttel-Fabius, Elise ~ , 1857—1944, geb.
te Weltevreden, schrijfster van kinderboeken,
romans en gedichtjes. Schrijfster van
een studie over Oude Kinderboeken.
Knuvelder, Gerard —, geboren te Arnherc
1902; 1926—44 redacteur van het R.K.
ts. Roeping, 1922; richtte 1925 mee De
Gemeenschap op. Schreef schetsen van letterkundige
figuren (D. Heinsius, Vondel,
Verwey, Van Duinkerken enz.) als Bouwers
aan eigen cultuur, 1934. In 1943:
Katholieke Poezie na 1880. In 1948 Van
Zwervers en Vagebonden, Middeleeuws
,,uitschot". Inleiding tot de Ned. Letterkunde,
4 delen; Handboek tot de Gesch.
der Ned. Letterkunde. 3 deWi, 1948—'51.
Knuvelder, Louis ~ , geb. 1907 te Arnhem;
letterkundige; piozasrhrijver.
Kobus en Agnietje, „een burgervryage", de
bekendste schets uit de Hollandse Spectator
van Justus van Effen; zie daar.
Kock, Jhr. W. H. W. de ~ , 1850—1932,
oud-Indi'sch ambtenaar, schreef Lebak en
De Havelaar, fel tegen Multatuli; 1926.
Met een voorrede van Prof. Valckenier
Kips. De schrijver noemt Max Havelaar
het boek van het schandelijk en fijngesponnen
samenraapsel van leugens en valse
aantijgingen. Beantwoord door Dr. Pee en
door Du Perron; zie ook De Gruyter. Het
boek werd opgedragen aan de nagedachtenis
van Tine en van alien, die door Multatuli
belasterd en onverdiend uitgescholden
zijn.
Koddigen Opdisser 277 Koerten
Koddigen Opdisser, Den ~, liedboek in 2
delen, Amsterdam 1677.
Koe, klucht Vande ~, 1612, de beste van
Bredero. Een gauwdief ontsteelt een boer
zijn koe; de boer brengt het beest zelf ter
markt voor de bedrieger. Dezelfde anekdote
ook als een spel bij Hans Sachs, 1550,
en ook in een F. bundel verhalen van
1558.
Koele Meren des Doods, Van de ~, 1901,
"de geschiedenis van een vrouw" van Frederik
van Eeden. Een overspannen vrouw,
getrouwd, verliefd op een ander, gevlucht,
verlaten; leert in Londen en Parijs al de
ellende van het leven kennen; leeft dan
weer in Holland braaf bij boerenmensen,
totdat de "koele meren" verlossing brengen.
Avonturenroman met veel redeneringen;
grote teruggang vergeleken bij De
kleine Johannes.
Koelensmid-Van der Staay, J. J. ~, geb.
1893 te Buitenzorg, schrijfster van sprookies
onder ps. De v. d. Staay: De oeruulde
uienscb, 1931.
Koelman, Dr. Jacobus ---, 1632---.'95, uit
Utrecht, predikant te Sluis 1662, in 1674
afgezet door de Staten van Zeeland, omdat
hij zich niet aan de overheid en de
kerkordening wilde onderwerpen op het
stuk van feestdagen en op dat van de formulieren;
hij was voor strenger Sabbatsrust
en tegen het Cartesianisme. Dichter
van Geestlyke gezangen,
Koeman, Jacob ---, schreef 1662 in alexandrijnen
zijn Schouwspelbeschouwing, ojte
ware afbee/ding van de Tooneelbandel,
voornamelijk gericht tegen Vonde1s T00neelscbilt,
Koene, Bareot ---, uitgever van volksliedboekjes
te Amsterdam, sedert 1777. Verder
S. en W. Koene 1781-1805; B. Koene,
1817. Dan komen F. G. L. Holst en
daarna G. v. d. Linden, die de zaak tot
op onze tijd hebben voortgezet. Goedkope
boekies als De Overtoomsche Mark/schipper,
Het Haagscbe Bos, De Domburgscbe
Speeltoagen; voortzetting van de boekjes
der 18e eeuw.
Koenen, Mr. H. J. ---, 1809-'74, letterkundige,
geschiedkundige en dichter te Amsterdam.
Gesch. der [oden, 1843, Hieronymus
van Alphen, 1844, Lijkrede op D.
]. v. Lennep, 1853, Leven van M. C. uan
Hall. Vriend en geestverwant van Da Costa.
Koenen, Marie ---, geb. in N. Brabant 1879,
zeer jong te Maastricht; zie Felix Rutten.
R.K. dichteres en romanschrijfster: Sproken
eft Legenden; Limburgscbe Verhalen; Parci[
al, 1920, uitgewerkte graalsage. Kinderboeken.
]aargang 1949 van Roepin.; begint
met een H uldenummer ter ere van M.
Koenen.
Koenen, M. J . .-., schrijver van het Handwoordenboek
der Ned. Taal, nu verzorgd
door K. Heeroma.
Koenerding, Jan ~, 1632~1705, uit Gronau,
heelmeester te Amsterdam, regent van
de schouwburg, toen in 1669 Lodewijk
Meijer er uit "gebonst" was. Hij had 2
blij-eindende treurspelen geschreven: Amalazonte,
1667 en De mildadige minnaar,
1668; dit laatste stuk naar Cervantes' novelle,
het verhaal van Leander en Leonize,
die in Turkse slavernij geraken, doch daaruit
ten slotte gelukkig ontkomen. Zijn
Landt-Leuens-loj, aan ]ufvr. Petronelle
Kats, verscheen 1658, met "byveersen van
verscheyde poeten", o.a. van Vondel.
Koepp, Dr. J. ,Duits letterkundige,
geb. te Berlijn 1895, in 1930 directeur
van het Aldrkische Volkslied-Arcbio,
Schreef Untersuchungen iiber das Anttoerper
Liederbucb uom Jahre 1544. Antwerpen,
1928. Deutsche Liederkunde, over de
betrekking tussen het Ned. en 't Nederduitse
Volkslied, 1933.
Koerbagh, Dr. Adriaan ---, 1632-'69, doctor
in de medicijnen en meester in de rechten,
schreef in 1664 't Nieuw WoofdenBoeck
der Regten in duodecimo, in de geest
van Spinoza. Daarop volgde 1668 Ben
Bloembo] van allerley lieflijkheyd, onder
ps. Vreederiik Waarmond, in 't zelfde formaat,
een verklaring van duizenden uitheemse
woorden, maar vaak zo krenkend
van uitleg, dat de schrijver naar Kuilenburg
moest vluchten. Nog scherper kwam
Koerbagh tegen de Gereformeerde leer op
in een derde werk Bell Ligt scbynende in
duystere plaatsen. Koerbagh bevond zich
toen in Leiden, werd verraden en veroordeeld
tot 10 jaar rasphuis, 10 jaar verbanning
en f 4000 boete. Na een jaar rasphuis
is hij bezweken.
De leden van Nit Volentibus werden voor
zijn medestanders gehouden; Dr. Bouwrneester
was zijn zwager. Over hem P. H.
v. Moerkerken in Vrije Bladen. 1948. Verder:
Meinsma, Spinosa en ziju bring,
Koerten, Johanna ---, 1650-1715, te Amsterdam,
trouwde 1691 met Adriaan Blok,
evenals zij Doopsgezind. Zij was bekend
om baar vaardigheid in borduren, kantwerk,
boetseren, glassnijden, doch bovenal
beroemd om haar knipkunst. Czaar Peter
bezocht haar verzameling; zij ontving
f 4000 voor een bloemstuk voor de Keizerin
van Duitsland. In 1735 werden de
Gedicbteu op de otJt"fheerliJke papie1f Snveunst
uan uiyle [ob. Koerten uitgegeven;
daarin werk van 117 dichters! Zij zelf is
het onderwerp van een historische novelle
van ]. A. Alberdingk Thijm, verschenen in
De Gids van 1878. Zie Stamboek.
Koets 2
Koets, P. J. ~ , 1818—'68, uit Groningen,
priester, leraar te Katwijk, dichter.
Koetsveld, Cornells Eliza van ~, 1807—
'93, geb. te Rotterdam, dominee van Westmaas
(De pastorie van Mastland, 1843);
predikant in Den Haag 1849, sedert 1878
hofprediker. Was in 1853 de oprichter van
de Haagse Idiotenschool. Zijn Pastorie is
de beeltenis van het leven, „geheel gelijk
het is"; hij laat de gemeente zien van hoog
tot laag in dit werk, dat op oorspronkelijkheid
bogen mag. In zijn Haagse tijd
kwamen nog zeer veel Godsdienstige en
zedelijke Novellen, als sociale novellen van
grote betekenis, omdat ze de ellende van
het opkomende kapitalisme bloot legden;
„men vindt er dezelfde beginselen in als
in zijn Evangelie-prediking." Daarbij.£>£
Schoone onbekende, „een tooneel uit de
achterbuurt," en Klaas de Landverhuizer,
verder De oude Jonas uit Ideaal en Wet
kelijkheid en Poldergasten. Hij leefde een
tijd onder de poldergasten, om hun aard te
leren kennen. Lijkrede op koning Willem
III. Zie Mastland.
Koffieveilingen der Ned. Handelmaatschappij,
De ~ , tweede titel van Max Havelaar
van Douwes Dekker; zie daar.
Kohler, Charlotte ~ , geb. 1897, toneelspeelster,
voordrachtskunstenares.
kok van Groenendael, de ~ , zie Jan van
Lee u iv en.
Kok, Adam Lodewijk ~ , schreef het Blyendendt
truerspel Het Radt van Avonturen,
1653, uitgegeven door Lodewijk Meyer,
die hem ook prijst als de eerste samensteller
van lijsten van kunstwoorden, 1654.
Meyer nam zijn werk over. Kok vertaa'de
1648 het leerboek der Rhetorica van Vossius.
Kok, Dr. A. St ~ , 1831—1915, leraar te
Tilburg, vertaalde Dante, 1863—'64, en
in proza Shakespeare, 1872—'80. Gaf
1898 Van Dichters en Schrijvers uit, studien
die in Noord en Zuid verschenen
waren over Hooft, Huygens, Cats, Broekhuyzen,
Potgieter enz. Van hem en Louis
D. Petit Multatuliana, 1903, met vermelding
van de werken van en over Multatuli.
Een van zijn eerste studien: Vondel
in eenige van zijn vroutuenkarakters, 1864.
Ook vertaalde hij Cain van Byron, met
inleiding over Satansvoorstellingen, 1906.
In 1872 had hij Het Leven een droom van
Calderon overgebracht.
Kok, Jacobus ~ , f te Amsterdam 1788,
boekhandelaar, schrijver van het Vaderlandsch
Woordenboek in 35 delen.
Kok, Truida ~ , Mw. Wilbrink Hoitsema-
Kok, 1869—1949, schrijfster van een 40-tal
kinderboeken.
Kokanie, 't Land van ~ , vertelling van
8 Kommelijn
De Genestet, ingevlochten in zijn 57. Nicolaasavond;
zie '/ Luye-lecker-lant. Bij De
Genestet spot met de lintjesregen.
Kollewijn, Dr. R. A. ~ , 1857—1942, leraar,
mederedacteur van Tool en Letter en, 1891.
Stelde in dit jaar voor, de spelling van De
Vries en Te Winkel te vereenvoudigen;
zijn voorstellen in 1934 in hoofdzaak overgenomen
door minister Marchant. Schreef
in 1891 Bilderdijk, leven en werken. Als
romanschrijver £s. Brandt van Doorne.
Reeds in 1882 had hij een tekstuitgave van
Samuel Coster verzorgd. In 1880 promoveerde
hij te Leipzig: Vber den Einfluss
des holl. Dramas auf Gryphius.
In 1883 verscheen zijn ukgave van Broekhuizen.
Van zijn toneelwerk is de klucht
van 1900, De Spreektaalveredelingsbondt
bekend geworden.
Kolm, zie Colm.
Kol-Porrey, Nellie van ~ , 1851—1930, uit
's-Hertogenbosch, de vrouw van het s.d.
Kamerlid. Redactrice van De Vrouw, 1893
—1900. Schrijfster over opvoeding en voor
kinderen, o.a. van Ons groot Sagenboek
I—VI. Later schrijfster van godsdienstig
werk. Haar dochter Lily Schaanck-van Kol
en Ida Heijermans schreven 1931 Richtingslijnen,
„verzamelde beschouwingen."
Kolijn, Klaas —, zou een monnik van Egmond
geweest zijn, die een grote rijmkroniek
had geschreven, „beginnende m. d.
Simberschen Vloed, en eyndigend met de
dood van Graaf Dirk, 1156." Eerst uitgegeven
door Gerhard Dumbar in zijn Analecta,
1729. Daarna op grootse wijze door
G. v. Loon, 1745. De schrijver was Reinier
de Graaf, graveur te Haarlem. Bedrog
ontdekt door Huydecoper. Zie mystificatie.
De Graaf had de bedoeling, deze „oudheid"
te verkopen aan de oudheidkenner
Cornells van Alkemade. 't Geval behandeld
door J. W. Muller in De Tijdspiegel,
1912: Over historische en liter aire namaak.
Kolijn, een brave boerenzoon, bekend gebleven
volkslied, uit de Volks-liedjens van
het Nut, 1802.
Komburg, zie Comburg.
kometen, gaven in de 17e eeuw aanleiding
tot pamfletten; zie Mulerius.
komische gedeelten, ter afwisseling van
treurige en ernstige tonelen, zeer veelvuldig
in de tragicomedien der 17e eeuw; bestreden
door N/7 Volentibus. Ze komen
reeds voor in de M.E. heiligen- en mirakelspelen,
waarin sinnekens, veelal duivelveltjes,
twisten en vechten. Zo in de beide
Bliscappen van Maria en in de V vroede
en dwaze Maeghden. Zie kluchtig tussenspel.
Kommelijn, zie Commelin.
Kompas 2! 79 Konst- en Letterbode
Kompas, jaarboek der lctterkunde voor 1946,
verschenen 1947; onder redactie van Clara
Eggink, Bloem, Hoornik en Morrien; bijdragen
van 116 schrijvers van nu.
Koninck, Lodewijk de ~ , 1838—1924, uit
Hoogstraten, onderwijzer te Antwerpen,
R.K. dichter van het heldendicht Het
Menschdom verlost; het zou een gedicht
worden in de trant van Miltons Verloren
Paradijs in 25 000 alexandrijnen; de „taferelen"
kwamen uit van 1872—'83. De
dichter, inmiddels schoolopziener geworden,
schreef een Ode voor Vondel, en
vereerde ook Rubens en Paus Leo XIII met
lofzangen. Aangevallen om zijn „heldendicht
in 12 zangen" door Nolet de Brauwere
van Steeland, zie daar. Verdedigd
door Dr. Hendrik Claeys.
Koning, Hermanus ~ , f 1704, beroemd
toneelspeler te Amsterdam; verliet met zijn
vrouw Anna Admiraal de schouwburg in
1687, toen Pluimer en De la Croix pachters
waren. Zie Pluimer en Poeten-Oorlog
II.
Koning, Johan ~ , geb. 1887 te Utrecht,
1912—'19 journalist in .Indie, sedert 1924
red. v. d. Haagsche Courant; schrijver van
Moot en nijver Insulinde, 1924, en van de
bekroonde roman Het Verloren Land, 1929,
Indische roman. Was ook redacteur v. d.
Hollandsche Revue en leider van het tijdschnft
Nederland.
Koning, Philips de ~ , 1619—'89, schilder
te Amsterdam, die uit liefde voor de
dichtkunst Vondel zesmaal schilderde.
Koning, P. W. de ~ , 1867—1931, dichter
onder ps. Volker. Sonnetten.
Koning Arturs boek, 1226, het vervolg van
Lodewijk van Velthem op Merlijn, zie daar.
Het verhaalt:
hoe dat Artur began regneren
altemale by Merlijns leren.
Vertaling van een werk van een onbekende
F. dichter. Merlijn is Arturs raadsman,
tot hij zelf vervalt in de strikken
van de boze fee Viviane.
Koningh, Abraham de ~ , 1586—1619, uit
Belle in 't Z. v. Vlaanderen, uitgeweken
om 't geloof. In 1615 woonde hij als
kunstverkoper in 't „gezegent Amsterdam".
Hij schreef er 7 spelen: Jephthahs ende
sijn eenighe Dochters Treurspel, 1615. In
alexandrijnen en verdeeld in „handelingen"
en met een „choor" of „rey" aan het slot
daarvan, hetgeen iets nieuws was.
Zijn beide andere bijbelse spelen Achab
en Simson verschenen in 1618; beide zijn
tragi-comedien, om hun vermenging van
het tragische met het komische.
Vondel getuigt in een sonnet, dat hij diep
ontroerd werd bij de vertoning van De
Koninghs Jepbthah. Veel later bewerkte
hij zelf de stof hn van Jephta en van Simson.
In Achab komen ook Lucifer, „die
schoon Morghen-sterre" en de gevallen
engelen voor in hun verbittering en afgunst
op de mens. De Koningh is de voorloper
van Vondel; hij behoort nog tot de
dichters van rederijkersstukken; voor de
loterij van het Oudemannenhuis schreef hij
een Spel van sinne. Lid v. d. Brabantse
Kamer Het Wit Lavendel.
Koningin Sibille, zie S.
Konings komst tot den troon, 's ~ , lied
gedicht door Bilderdijk voor koning Lodewijk,
1806. Onder dezelfde titel dichtte
Tollens in 1814 zijn lied voor Willem I.
koningsspel, in de tijd van 't ridderwezen
de behandeling van minnevragen op een
bijeenkomst van ridders en edelvrouwen;
F. cour d'amour. Een beschrijving komt
voor in de roman van Heinric ende Margriete
van Limborch\ ook bij Verwijs Van
Vrouwen ende van minne.
Koninklijke Bibliotheek, 1808 opgericht
door koning Lodewijk, uit de nagelaten
boekerij van Willem V; eerst in 't Nationaal
Hotel, d.i. het tegenwoordige gebouw
der He Kamer, toen in het Mauritshuis,
sedert 1821 in het gebouw aan het Lange
Voorhout te 's-Gravenhage, dat als paleis
gediend had voor Willem I, tot het Oude
Hof in 't Noordeinde gereed was, en toen
voor de Kroonprins. Bibliothecarissen waren:
Ch. S. Flament, 1806—'35; J. W.
Holtrop, 1835—'68; M. F. A. G. Campbell,
1869—'90; Dr. Th. Ch. L. Wijnmalen.
1S90—95; Dr. W. G. C. Byvanck,
1896—1921; Dr. Ph. C. Molhuysen, 1921
—'37; nu Dr. L. Brummel.
Van 1842 tot zijn dood in 1848 droeg
W. H. J. van Westreenen van Tiellandt
de titel van Directeur der K.B., een ereambt.
Dr. Brummel gaf 1939 de Gesch. der Kon.
Bibliotheek uit.
Koninklijk Ned. Instituut, zie Instituut.
Koninkrijk Holland, Dichters uit de tijd
van het —, Bilderdijk, Feith, Kinker, Tollens,
Loots en Van Hall, die door Helmers
geprezen worden in de voorrede van zijn
Gedicht en van 1809—'10:
Mij is 't genoeg van verre
U, aadlaars, na te staren.
Haverkorn, Loosjes en Barbaz noemde hij
rijmers. Zie ook Lodewijk Bonaparte.
Konstantijn, zie C.
Konst- en Letterbode, De Algemeene ~,
weekblad gesticht door P. Loosjes 1788,
voortgezet door zijn zoon Adriaan, behoorde
tot de 3 wetenschappelijke bladen,
die in 1811 mochten blijven verschijnen.
Daarna onder zijn kleinzoon Vincent Loosjes.
Konijnenburg 2
Wijdde zich aan wetenschap en aan kritiek.
In 1861 smolt het samen met De
Tijdstroom en de Ned. Spectator van Lindo.
Sedert verscheen er een letterkundig
Weekblad onder de laatstgenoemde titel.
2ie Ned. Spect.
De mannen van De Letterbode waren in
1861 Bakhuizen van den Brink, De Wirte
van Citters en M. Nijhoff.
Konijnenburg, Jan ~ , 1767—1831, Remonstrants
predikant, 1790 hoogleraar te Amsterdam,
sprak 1805 de Lofrede op Wolff
en Deken uit, schreef 1816 het Nationaal
Gedenkboek der Hernieuwde Ned. Unie
van 1813.
Koo, J. de ~ , 1841—1909, red. v. d. Groene
Amsterdammer, het weekblad dat de
eerste stukken van de Tachtigers opnam.
Schreef als Doctor Juris het blijspel De
Candidatuur Van Bommel, 1897.
Kool, Halbo C. ~ , geb. 1907 te Groningen,
directeur v. d. Arbeiderspers te Amsterdam,
schrijver en dichter. De Burgers
van Calais, „lekenspel" opgebouwd uit de
kroniek van Froissart. Het spel 1939 opgevoerd
door de Rotterdamse A. J. C. Van
1930 De Tooverformule\ van 1932 Scherven.
In de Oorlog redacteur van De Bezige
Bij. Gaf samen met C. J. Kelk uit: Nieuwste
dichtkunst\ Moderne Lyriek; Middeleeuwse
Lyriek.
Koolaert-Hoofman, Elisabeth ~, 1664—
1736, uit Haarlem, trouwde 1693 met de
koopman Pieter Koolaert, die beider goed
verkwistte. Zij moesten Amsterdam verlaten
voor Lisse, tot Koolaert commerciedirecteur
werd bij de landgraaf te Kassel.
Deze f 1730 en kort daarna haar man;
zij bleef arm achter. Dichteres. Naagelatene
gedichten, 1744 uitgegeven door Willem
Kops. In 1871 gaven W. P. Wolters en
H. C. Rogge een bloemlezing uit, ook met
haar verzen. D. Everts beschreef haar Lotge
vail en, 1855.
Koopman, Wanda —, geb. 1912, dichteres.
Zij kwam in 1933 uit met een Proeve in
Strategie, met inleiding van Marsman.
Koopmans, J. ~ , 1860—1926, geb. te Holwerd,
onderwijzer, letterkundige, red. v.
Taal en Letteren. Zijn Letterkundige Studien
werden in 1931 verzameld door Van
den Bosch en De Vooys.
Koopmans, Rinse Klaasses ~ , 1770—1826,
uit Grouw, doopsgezind predikant, 1814
hoogleraar aan het Seminarie. Schreef
Kamphuizen geschetst, 1805.
Koopmans, W. J. ~ , 1869— , Friese
volksdichter te Akkrum.
Koopmans van Boekeren, R. —, 1832—'96,
schrijver van Schoenen op Keur, 1864. Geb.
te Groningen, predikant te Leiden, schrijver
van zeer veel novellen. Gaf in 1869
Kopieerlust
een verkorte bewerking van De Graaf de
Monte-Christo. Spreker in Nutsvergaderingen;
humorist. Begon als Frans Tinarlo in
Goeverneurs Huisvriend. Roman: Weduwe
met negen kinder en, 1867. Genoeglijk werk
in de geest van die tijd.
Koorders, Mr. Dr. Daniel ~ , 1830—'69,
uit Maarsen, promoveerde in de godgeleerdheid
en in de rechten, 1860. Oostindisch
ambtenaar; in 1868 lid der Tweede Kamer}
conservatief, uiterst rumoerig. Hij
bracht Busken Huet in aanraking met
Hasselman, conservatief minister van Kolonien;
deze zond Huet uit naar Indie.
Kooten, Dr. Theodorus van ~, 1749—
1813, uit Leeuwarden, rector te Kampen
1772, hoogleraar te Franeker 1784, afgezet
1787. Week uit naar Frankrijk en maakte
er Patriotse gedichten in het L. In 1796
secretaris van het O.I. comite, in 1798
„agent van opvoeding", onze eerste minister
van onderwijs, doch reeds in 1799 vervangen
door Van der Palm. Van Kooten
ging toen als secretaris van 't gezantschap
van Valckenaer naar Spanje; in 1801 terug,
bleef hij verder veelal de huisgenoot van
Valckenaer, f op Bijweg onder Bennebroek.
Zijn vrouw en kinderen woonden te Kampen
in armelijke omstandigheden. Man van
talent, beroemd als L. dichter, doch die
heel weinig tot stand bracht. Zijn leven
geschetst in Dorus' Droefheid door W. G.
C. Byvanck; zie daar.
Kopieerlust des dagelijkschen levens, naam
door Potgieter gegeven aan uitingen van
Nederl. schrijvers van zijn tijd in een
artikel van 1841. Het was de zucht tot
uitbeelding van de werkelijkheid. In Engeland
waren Sterne, Lamb en Dickens voorgegaan;
in Duitsland Jean Paul; in Frankrijk
Victor Hugo en Balzac. Bij ons Hildebrand,
Jonathan, Klikspaan, Ds. van Koetsveld
en Thineus, in hun Camera, Waarheid
en Droomen, Studententypen, De Pastorie
van Mastland en Ons dorp; verzamelingen
van schetsen. Veroordeeld om hun
„kaas-, jenever- en tabakslucht" door Hecker
in zijn Quos Ego, 1844. Verder de
prozaverhalen van Helvetius v. d. Bergh
en de schetsen van de Oude Heer Smitr>
en zijn vriend Lodewijk Mulder, de novellen
van Cremer en Keller, ook die
van De Veer en Haverschmidt. In poezie
De St. Nicolaasavond van De Genestet.
Bij Multatuli het Avondje bij Juffrouw
Pieterse en de Jodenbuurt.
In Z. Nederland Tony, Ernest Staas, 1874.
De kopieerlust openbaarde zich opnieuw
bij Van Hulzen: Zwervers, 1899; Van de
zelfkant der samenleving, 1903; bij M. J.
Brusse, eveneens journalist: Boefje\ Van aftot
aanmonsteren\ Het rosse leven in de
so
Koppen 281 Koster
Zandstraat\ verder bij Xan Feith, Bernard
Canter, Dekking.
Koppen, d.i. Hanecop in Vondels Rommelpot.
Kops, O. F. M., Christinus ~ , 1877—
1951, leraar aan de Franciscaanse colleges
te Megen en Venraai, dichter en bekend
Dante-vertaler.
Kops, Jan ~ , 1765—1849, ult Amsterdam,
Doopsgezind predikant te Leiden, Patriot,
onder "t nieuw bestuur directeur v. d.
Landbouw, 1799—=1812; hoogleraar in de
landbouwkunde te Utrecht 1812—'35. Gaf
een Redevoering over Cats uit en bezorgde
de Uitgezochte stichtelijke gedichten van
Camphuysen, 1839.
Kops, Willem ~ , 1724—-'76, uit Haarlem,
schreef de Schets eener Gesch. der Rederijkers,
gaf gedichten van El. Koolaert en
Langendijk uit.
Korcyreische Roede, zie Costelick Mai.
Korenbloem, De ~ , Haagse Kamer van
Rethorijcke in de 17e eeuw; zinspreuk:
Met geneugten.
Korenbloemen, De ~^, I. de verzamelde Ned.
gedichten van Huygens, 1658; dat zijn de
Otia, de Heilighe Daghen, 1645; Ooghentroost,
1647; Tryntje Cornells, 1653; met
nog 7 boeken Sneldichten en Spaensche
wysheyt.
Onder het motto:
De Bloem is noodeloos in 't koren,
en nochtans,
Daer 's geen weerseggen aen,
sy geeft de Tarw een glans.
Cats getuigde van het werk:
Het laght, het schreyt, het scherst,
het kust, het streelt, het bijt,
Het treurt, het juycht, het bidt,
en al te sijner tijt.
Lofdichten op de Korenbloemen van Cats,
C. Boey, Westerbaen, J. v. d. Burgh, Vondel,
Catharina Questiers, Bruno, Jan Vo^,
Henricus Nierop, J. de Decker. Bij de 2e
druk, 1672, ook van S. Simonides, Vollenhove
en Antonides. II. Bundel gedichten
van N. Beets, 1853.
Korenbloemken, Het ~ , de Brusselse Kamer
van Rethorycke; voerde 1444 Maria
Bltscap op van Franchoys van Ballaer, op
de Grote Markt.
Kormak, treurspel van Bilderdijk, 1808, de
geschiedenis van de terugkeer van Odysseus,
met namen ontleend aan Ossian. Kormak
is de als bedelaar vermomde koning
Odysseus.
Kort begrip, leerende recht Duidts spreken,
zie In Liefde Bloeiende.
Kortenaer, Egbert Meeuwisz. —, geb. te
Groningen, vice-admiraal van de Maas,
sneuvelde in de Slag bij Lowestoff, 1665.
Bezongen door Dullaert, Abrugge, P. Elzevier,
P. A. Wakkerdak; bekend grafschrift
van Brandt:
De Helt der Maas,
verminkt aan oog en rechterhaot^
En echter 't oog van 't roer>
de vuist van 't vaderland,
De grote Kortenaar,
de schrik van 's vyants vloten,
d'Ontsluiter van de Zondt,
legt in dit graf besloten.
Korthuys, Piet ~ , Chr. romanschrijver en
criticus.
Kortjackje of 't leve en bedrijf van een
Secrete Vrouw in dese stad, die so gaere
de Borrel had, volkslied uit de 18e eeuw:
Altijd is Kortjackje ziek,
Midden in de week en Sondags niet.
Dan gaet zij haer hart versterken,
Midden in de week wil zij niet werken..
Kosmopoliet, De ~ , d.i. de Wereldburger,,
spectatoriaal geschrift, 1776—'77; Uylenbroek
werkte er aan mee en vooral zijni
vriend Hoffham.
Kossmann, Alfred ~ , geb. 1922 te Leiden,
dichter, schrijver van de roman De Nederlaag
over 't leven in de Duitse arbeidskampen,
1950. Van der Hoogtprijs 1951.
Kossmann, Dr. E. F. ~ , 1861—1945, geb\
te St. Petersburg, leraar te 's-Gravenhage;
1916—'18 hoogleraar te Gent, D. letterkundige,
schreef o.a. Der deutsche Musenalmanach,
1909; Das Niederl'dndische
Faustspiel, 1910, d.i. De hellevaart van Dr„
Faust us; zie daar.
Nieuwe Bijdragen tot de Gesch. v. fr. Ned.
Tooneel, 1915; daarin o.a. de pamfletten
van de Poetenoorlog van 1713.
Kossmann, Dr. F. K. H. ~ , geb. te 's-Gravenhage
1893, directeur v. h. Nieuw Ned.
Biografisch Wdb. Schreef 1922 zijn proefschrift
over het Ned. Versrythme; bezorgde
de 3e druk van Wilhelmus van Nassouwe
van F. v. Duyse, 1923; de Gedichten van
Anna Roemers, 1925; de Spelen van Gijsbrecht
van Hogendorp, 1932. In 1941 verscheen
De Ned. straatzanger in vroeger
eeuwen.
Kostelick Mai, zie C.
Koster Jr., Bernard ~ , ps. van J. C. Zimmerman.
Koster, Dr. Edward B. —, 1861—1937, gaf
1888—'89 Liejdes Dageraad en andere gedichten
uit. Leraar in de klassieke letteren.
Verzamelde Gedichten 1903. Vertaler van
Shakespeare. Schrijver van epische poezie:
Niobe; Adrastos. In 1904 schreef hij Over
Navolging en overeenkomst in de Literatuur,
waarin Shelley wordt getekend als het
voorbeeld van Kloos en Verwey.
Koster, Laurens Jansz. ~f zie Coster.
Koster, Samuel ~ , zie Coster.
Koster, Simon ~ , geb. te Rotterdam 1900,
Kost-verlooren 2
film-regisseur, schreef de tekst voor de
Zuiderzee-film Dood Water. Schrijver van
romans en toneelwerk; bewerkte een Mirakelspel
van Onze L. Vrouwe naar het
Frans, 1923.
Kost-verlooren, gedicht van Westerbaen van
1668: het geld dat de predikanten ontvangen
„van het gemene Land" is weggegooid!
Beantwoord door prof. Guilielmus
van Ingen te Harderwijk met zijn gedicht
Thersites en door J. Toledo, boekbinder,
in zijn gedicht Papier-verloren, opgenomen
in 't Mengelrym van Westerbaen van 1672.
Kotzebue, August von ~ , 1761—1819, D.
toneelschrijver, van wie 120 stukken vertaald
en opgevoerd werden. Menschenhaat
en Berouw, 1790. Vruchteloos bestreden
in De Arke Noachs, 1791. Zijn Onechte
Zoon werd in 1816 „het troetelkind van
het gemeen" genoemd. Door zijn stukken
kreeg het proza de overhand op de berijming.
De Spanjaarden in Peru of de dood
van Rolla, 1796.
J. S. van Esveldt Holtrop vertaalde 50
stukken, Arent Fokke 17. Kotzebue werpt
een helder licht op de goede, vaak edele
hoedanigheden van zondaars; hij laat de
helden spreken met pathos.
Kraan, Willem ~ , 1789—1863, turfschipper
uit Waddingsveen, Citadelpoeet; zie
daar. Zijn Gedicht en verschenen 1841.
Krabbendam, J. —, 1803—'84, zoon van
de tuinman van Nijenburg te Heilo,
zadelmaker te Alkmaar, schreef 72 boeken,
vooral volksverhalen als De Vrijwilliger
of de Belegering van Groningen in 1672\
1837.
Kracht der Deughden: Bestaande in de
overwinninghe van tegen-strijdende minnelusten
tussen Prophyrus en Rozette; Amsterdam
1634, toegeschreven aan Cats.
Kracht des Geloofs, antwoord van Westerbaen
op Vondels Altaergeheimenissen;
1658.
krachtig libel, Een ~ , geschrift van A.
Loosjes 1886, waarin hij aantoonde dat
Van der Capellen de schrijver was van het
pamflet Aan het volk van Nederland; zie
daar.
Krafft, Jan Lodewijk ~ , geb. te Brussel
1710, plaatsnijder, taalmeester en rederijker.
Het Lyden van onsen heere Jesus
Christ us, 1736, op de wijze der mysteriespelen,
doch in 5 bedrijven en alexandrijnen.
I phi genie ofte Orestes en F*i lades,
1722. Ook Den Schat der Fabulen, 3 delen
met platen, 1733.
Kraft Andries ~ , f 1810, „huisbestierder
van Hope, koopman te Amsterdam", schreef
het treurspel Alonzo of de Zegepraal der
liefde, 1798; zie Cora. Verder Czaar Peter
III, 1801, en James Cook.
12 Krelis Louwen
Kramer, Diet ~ , geb. te Amsterdam 1907,
schrijfster v. kinderboeken en romans aanv.
v. Chr. richting. Van 1939 Onrustig is
ons hart, de roman van een moeder, die
zich opoffert bij de opvoeding van haar
kinderen; de titel is een aanhaling uit
Augustinus' Belijdenissen. Zij woonde in
Indie. Haar roman Thuisvaart, 1948, behandelt
het leven in een Indisch kamp.
Krancken-troost voor Israel in Holland,
1663, gedicht door Westerbaen over het
bevel dat de predikanten eerst moeten bidden
voor de Staten van Holland.
Kranen, Abraham Petersz. ~ , broer van
Vondels moeder, liet 20 erctische liedjes
drukken als Pastorellen of Bosch-Gesangen\
lid v. d. Nederduytsche Academie, dichter
van Nieuiv-Jaer-Lieden; een vrolijke drinkebroer,
die bij zijn zuster bij haar dood
nog voor f 2223 in 't krijt stond.
Kranke-troost voor de vijanden van de Nationale
Synode, zie Geuse-Vesper en Z. H.
Alewijn.
kranten, verschenen eerst als loop- of nieuwmaren
ongeregeld; sedert het Twaalfjarig
Bestand als weekblad te Amsterdam.
In de Franse tijd der Inlijving in
ieder departement maar een krant, half
Frans, half Nederlands. Na de afschaffing
van het dagbladzegel in 1869 nieuwe bladen
en vergroting van bestaande; nu ook
met letterkundige bijdragen en kritieken.
Dr. K. Baschwitz, hoogleraar te Amsterdam
schreef: De krant door alle tijden, 2e
druk, 1949.
Over De eerste couranten in Holland een
studie van A. Stolp, 1938.
Kraspoekol, zie Dirk en Willem van Hogendorp.
Krayestein, Hendrik —, uit Amsterdam,
toneeldirecteur, daarna hotelhouder te Mid-
. delburg, f 1831. Toneeldichter, o.a. van
het Toover Zangspel Klein Duimpje en de
Reus Fay el, 1814.
Krede ben Heik, ps. van H. Beeke, schrijver
van Achmed, gezegd de dorst naar het
schoone, 1906. Geprezen door Kloos.
Kreeft, Bart ~ , 1854—1933, toneelspeler,
bekend om zijn komische rollen.
Krekelzangen, 3 bundels gedichten van Bilderdijk
uit de tijd „der volkomen grijsheid";
hier is het nu alles „de onbehaaglijke
ouderdom." „En (wat er als het
slimste nog bij komt!) de oude sukkel is
met de Tijdgeest niet meegewandeld", zo
luidt het in het voorbericht; 1822—'23.
Geparodieerd door Jurriaan Moulin om de
vele schimpende verzen.
Krelis Louwen, blijspel van Langendijk;
1715. Een dronken boer, wie men wijs
maakt, dat hij Alexander de Grote is.
Zelfde onderwerp ook behandeld in RobKretzer
283 kritiek
bert Leverworst van I. Vos en in Dronkken
Hansje van Fokkens. Krelis wordt in
zijn slaap in een bakermat uit zijn huis
gedragen naar het buiten van Ferdinand,
die trouwen wil met Alida, „gewaande
voordochter" van Krelis en die de boer
genezen zal van zijn grootheidswaan. Op
het buiten zijn juist een troep toneelspelers,
die de boer tot koning maken. Vandaar
de tweede titel Alexander op het
Poeetemaal.
Het verhaal is bij Cats in zijn Dood-kiste
voor de levendige op naam van Philips de
Goede gesteld.
Kretzer, Hendrik ~ , 1818—'50, luitenant,
met De Hoop Scheffer de redacteur v. d.
2e jaargang van Braga.
Kribbetje, 't Duinkerker ~, kerstdrama, in
1853 opgetekend uit de mond van een
oude vrouw, in de Annules du Co mite flamand
de France afgedrukt. Tot 1820 werd
het jaarlijks nog vertoond. Aem. W. Wybrands
vestigde er de aandacht op in de
enige jaargang van Het Tooneel, 1878.
Kriekende krrekske, 't —, een van de Overbet
uwse novellen van Cremer, 1856; tekent
de droevige gevolgen van laster.
Krige, Uys —, geb. 1910, Afrikaans dichter
en prozaschrijver; zwierf om in 't buitenland,
als kellner, filmfigurant, journalist,
vooral in de Spaanse landen. Keerde
1940 naar Zuid-Afrika terug:
Op Meyerton in die Transvaal
wil ek weer hoor hoe klink my taal
skoner, welluidender as Provencal. . .
In 1947 gaf hij oorlogsverzen uit als Die
einde van die pad en andere Oorlogsgedigte.
Hij was met het Afrikaanse leger mee
geweest naar Noord-Afrika.
kring, groep van dichters, schrijvers en andere
kunstenaars. Zie Roemer Visscher,
Muiderkring, Leidse Kring, Hecker, Hasebroek
(te Heilo), '/ Zwart Paerdeken, de
Spectator-club, Alb. Thijm en W. W. v.
Lennep.
Zie ook bentgenooten.
Kring van Develstein, buitengoed in de
Zwijndrechtse Waard, van burgemeester
Willem van Beveren, f 1631, zijn zoon
Cornells f 1633 en zijn kleinzoon Willem,
f 1672. Tot deze grote dichterskring behoorden
Margareta van Godewyck en haar
haar vader Pieter.
Kring van Langendijk, te Amsterdam, 1702:
J. v. Hoogstraten, H. Angelkot, de beide
Bidloo's, L. Smids.
Krinke Kesmes, zie Smeeks en Robinson.
Krinkelen, Lode J. W. van ~ , 1894,
Vlaams prozaschrijver.
Krispijn, figuur geschapen door de F. toneelspeler
en schrijver Raymond Poisson, 1630.
Krispijn treedt op bij Scarron, 1654, in
zijn tragi-comedie L'escolter de Salamanque,
door Blasius in 1658 vertaald als
De edelmoedige vijanden: de trouwe, handige
en nooit verlegen knecht. Dan volgde
Pieter de la Croix 1685 met Krispijn medicijn
en K. muzikant, en in hetzelfde jaar
M. v. Breda met K. poeet en off icier; Herman
Benjamin, 1694, met K. baron en afs
lager. Sam en 24 kluchten. Van Halmael
gaf in zijn bewerkingen van Plautus aan
een slaaf de naam Crispijn; zie daar. In
zijn eigen stukken Crispijn bedrieger, 1705,
Crispijn boek- en kashouwer, 1706, en C.
weezenplaag, is C. een schelm. Verder: J.
Pluimer, Krispijn, Poeet en off icier, 1685.
J. v. Hoven, Krispijn soldaat, koopman en
advocaat. Van Pluimer ook nog Krispijn
Starrekijker, 1709. Nog veel meer in de 18e
eeuw: Jacob Cleiburg, Crispijn Mogol,
1718; Seger, Krispijn Praktisyn, 1720.
Van Rijndorp, Krispyn Soldaat, 1728; Van
Elverveldt, Krispijn Vrij-metselaar, 1772.
Van Simon Styl in 1754 Krispyn Filozoof.
Zie verder Crispyn.
Kristal, verzameling van bijdragen uit 1935;
o.a. van Nescio, Engelman, Hoekstra, Marsman,
M. Nijhoff, Ter Braak; onder redactie
van E. v. Lokhorst en V. v. Vriesland.
Dit „letterkundig jaarboek" verscheen ook
in 1936 en '37.
Kristlik Frysk Selskip, Fries genootschap,
1908. Daarnaast sedert 1930 het Grifformeard
Selskip.
kritiek, letterkundige ~ , voor 't eerst te
vinden in de Lekenspieghel van Boendale.
Stelselmatig en opzettelijk in de Const van
Rhetoriken van Matthys de Casteleyn,
1550, een verhandeling over dichters en
dichtkunst, op voorbeeld van Uart de rhetoricque
van Jean Molinet. Toen kwam de
Renaissance: Daniel Heinsius gaf 1611 zijn
werk in 't L. uit over de voorschriften van
Aristoteles; daarnaast kwamen de poetische
wetboeken van Vossius, insgelijks in het L.
Daartegen kwam Rodenburg op met zijn
Eglentiers Poetens Borstweringh, 1619; hij
verdedigde de romantiek van Lope de Vega.
Ook Jan Vos verkondigde: „het zien
gaat voor het zeggen" in de voorrede van
Medea, het beste wat hij geschreven heeft.
Daarop volgde de verdediging van het F.
klassieke treurspel, het werk van N/7 Volentibus;
zie daar. De eerste moderne letterkundige
volgde spoedig; het was Pierre
Bayle\ zie daar. Zijn werk in 't Ned. voortgezet
door Petrus Rabus\ zie daar, en ook
Go vert Bidlo. De eerste, die een dichterlijk
leven schetste met beoordeling van de
mens en de kunstenaar, was Geeraert
Brandt in zijn Leeven van Hooft, 1677, en
zijn Leeven van Vondel, 1682.
Kritiek beoefend door Justus van Effen in
Krojer 2.8 4 Kruisinga
zijn Spectator onder F. invloed, met verering
van Horatius, Boileau, Moliere en
Voltaire. Hij prijst de Ned. stukken in
F. klassieke stijl: Huydecoper, Feitama,
Rotgans. Daarnaast prijst hij Cats als verteller;
Holl. Spectator, 1731—'35. Zie verder
Macquet en Lublink de Jonge, Van
Alphen, Feith en De Perponcher. Dan
treedt de groep van Bellamy op met De
Poetische Spectator', zie daar. Verder Kinker
met de Post van den Helicon, 1788.
Zij verkondigden, dat er ook nog andere
schoonheid is dan de F. klassieke; wezen
op Shakespeare en Schiller. Het eerste Jetterkundige
tijdschrift was de Vaderlandsche
Letteroefeningen\ zie daar. Hoffman
leverde in zijn Proeve eener Tbeorie der
Nederduitsche Po'ezy, 1788, een satire op
de dichtgenootschappen in de vorm van
een deftige verhandeling.
Ook Van der Palm wees in zijn redevoeringen
in moderne richting. Maar de moderne
kritiek begon met het optreden van
Potgieter en Bakhuizen in De Vriend des
Vaderlands, De Gids en De Spectator.
Daarnaast de voorlichting van Geel. In
de tweede helft der eeuw naast Potgieter
is Huet de grote man; ook de kritieken
van Beets zijn van betekenis. Dan die van
Allard Pierson.
Van de Mannen van Tacbtig Kloos, Van
Deyssel, Verwey, Van Eeden, Van Nouhuys,
Scharten.
Om de voosheid van de toenmalige kritiek
aan te tonen, schreven Klocs en Verwey
het berijmde verhaal van Julia; zie
daar; 1886. Van Eeden had in de Gras
sprietjes de huiselijke en de predikanten
poezie bespot.
Van de nieuwe tijd Adama van Scheltema,
1907; Frans Coenen, L. Simons, M. H. v.
Campen, Andre Jolles. Van nu: Vestdijk,
Ter Braak, Marsman, Dirk Coster, Anthonie
Donker, A. M. de Jong, 's-Gravesande,
Ritter, Stuiveling.
Voor Vlaanderen Vermeylen, Van Langendonck,
Karel v. d. Woestijne: Kunst en
Geest in Vlaanderen en Over schrijvers en
boeken, na zijn dood uitgegeven. Van R.K.
standpunt Verschaeve en Van den Oever.
A. G. v. Hamel schreef over Zeventiende
eeuwsche opvattingen over litteratuur,
1918.
Krojer, P. S. Maxim ~ , pseud, van P. Collet,
geboren te Mechelen in 1901, modernistisch
dramaschrijver: Het Wonder, De
dubbele Dood e.a.
Krollende Ritzaart, De ~ , klucht van Molenhoff,
1658. Gericht tegen de advokaat
Mr. Joh. v. Tongeren, alias Swart Jantje,
die in 1679 nog in de Spuistraat te Den
Haag woonde.
Krombalk, Allert ~ , zie Allard Crombalch.
Kromwijk, buiten aan de Vecht bij Utrecht,
I bezitting van Lukas Rotgans.
Kronenberg, Dr. A. J. ~ , 1847—1932, uit
Vollenhove, schreef 1875 zijn proefschrift
[ over Nil Volenti bus arduum; in 1876 over
Twee Politieke Zinnespelen uit de 17e en
| de 18e eeuw; over Politieke To on eel-lib el -
len uit het laatste gedeelte der 18e eeuw,
I 1878; over Gerrit Paape, 1886 enz. Leraar
te Deventer.
Kronenberg, M. E. ~ , geb. 1881, schrijfster
van de Ned. Bibliograpbie van 1500—
1540. Verder o.a. Verboden Boeken, 1948.
Kronenburg, J. A. F. ~ , geb. 1853, Redemptorist.
Schreef o.a. Neerlands Heiligen,
10 del en; Maria's Heerlijkheid in
Ned., 8 delen.
Kroniek, De ~ , zie P. L. Tak.
Kroniek van Joh. de Beka, De ~ , studie
van H. P. Coster, 1914.
Kroniek van Zuid-Afrika, overzicht van de
Z. Afrikaanse letter en in 1938, verzorgd
door Dr. J. Haantjes, uitgegeven in de
Elckerlyc-boekjes te Baarn.
kroniekschrijvers, zie rijmkroniek en Clerc
uten lagen landen.
Krook, Enoch —, f 1732, toneelschrijver te
Amsterdam. De Spiegel der Zotten, 1699,
is een navolging van de Precieuses van
Moliere: juffer Heldelief houdt van Alexander
de Grote, juffer Dichtelief van gedichten
en toneel. Zijn zinnekluchtspel Jan
Crediet, 1706, prijst Jan Crediet en Jan
Contant in de handel. Dit stuk uitgegeven
door 't genootschap Door yver bloeid de
Konst. Krook werd 1713 aangesteld als
leermeester van aankomende toneelspelers;
werd 1719 toneelmeester op een wedde van
f 300. Hij was in 1677 aangenomen aan
de Schouwburg als toneelspeler, schreef
stukken met zijn vriend Daniel Kroon of
alleen, het eerst De buitenspoorige toebacksnuiver,
1697. In 1703 de klucht Het
bedurven Huishouwen.
Kroon voor Karel den Stouten, Eene ~,
zie Karel.
Kroon, Daniel ~ , zie Krook.
Kroon, Willem ~ , boekverkoper te Utrecht,
gaf 1754 het eerste Ned. Rijmwoordenboek
uit. In 1724 had hij de Geestelyke Gezangen
uit het D. vertaald van Lampe, hoogleraar
te Utrecht, Coccejaan en Pietist; in
de tale Kanaans.
Kruis, Van 't Heilige ~, legende uit de
I4e eeuw: de Denen doen een inval in
Brabant, zij hebben een wonderdoend kruis,
dat na hun verdrijving naar Breda gebracht
werd. Uitgegeven door Dr. L. Wirth in de
Bibl. van Mnl. Lett.; daarop de critiek van
Stoett in 't Museum, 1893.
I Kruisinga, Dr. E. ~ , gew. hoogleraar a. d.
Kruisklaght 285 Kruseman
School voor Taal en Letterkunde te 's-Gra- I
venhage, schreef 1938 Het Nederlands van
nu, 1875—1944.
Kruisklaght, de titel van Vondels vertaling
van het L. kerklied Stabat Mater.
Iesus nat bekrete Moeder
Stont bij 't Kruis, daar ons Behoeder,
Haar beminde Zoon, aan hing;
En haar docht, terwijlze steende,
Hem betreurde en druckigh weende,
Dat een zwaart door 't harte ging.
Op de wereldse wijze van:
let moet ick u Laura vragen.
Kruissage, de voorgeschiedenis van het H.
Kruis; zie dboec van den Houte. Behandeld
door Koopmans in Taal en Letteren
VII.
Kruissprook, het derde „sprookje" in Multatuli's
Minnebrieven:
Komt mee, komt mee,
daar wordt een man gekruist,
Daar is wat schoons te zien
op Golgotha!
Het verhaal van de kruisiging, toegepast
op Multatuli zelf.
Kruitwagen, F. J. ~ , geb. 1874, Franciscaan,
kloosternaam Bonaventura, kenner
van de geschiedenis der boekdrukkunst;
1934 Dr. hon. causa van Amsterdam. Een
Huldeboek werd hem aangeboden in 1949.
Krul, A. P. ~ , 1904—'45, postambtenaar,
folklorist, schreef onder ps. Arend Tael
de Scheveningse roman Martijntje (1941)
en gaf zijn gedichten uit: Schevenings Prentenboek.
Letterkundeprijs 1942.
Krul, Jan Hermansz. ~ , 1602—'46, smid
te Amsterdam, R.K. en toch ijverig lid van
In Liefde Bloeyende. 7A.)n Diana, blijspel,
werd er 1623 opgevoerd. Verder gaf hij
Zinnebeelden en Minnedichten; vooral ook
Pampiere Wereld of wereldlicke oeffeninge,
1644. In 1634 had hij het plan geopperd
tot stichting van een musyck-kamer, een
concertgebouw, maar deze had geen levensvatbaarheid.
De Inleydinge had plaats in
Mei 1634 door de „Uyt-beelders" Musica,
Rhetorica, Liefde en Apollo.
Krul was ook een vruchtbaar toneelschrijver.
Uit het F. vertaalde hij Tirannige
Liefde en Blinden Minnaar van Smirne. Na
zijn Diana kwamen er van 1628—'45 tien
stukken in de trant van Rodenburg, meest
„bly-eyndende spelen", waarin heel wat
gebeurt, afgewisseld met lyrische ontboezemingen
en liedjes. Daarnaast invloed van
Hooft, bv. in het herdersspel Alcip en Amarillis,
1639, en in Chris en Philida, 1631.
Zijn klucht Drooghe Goosen, 1632, is een
vrijagespel; Goosen overlegt met zijn moeder,
welke vrijster hij zal nemen.
Zijn Amstelsche Linde ofte }t Hof der
Nimphen is een liedboek van 1627.
Veel pochen op 't vermaeck
en 't schoon van Linde-pracht,
Maer d'Amstel bralt met pronck
van 't Maeghdelijck geslacht.
Van hetzelfde jaar als dit wereldse liedboek
ook een geestelijk bundeltje Wereldt-
hatende Noodtsaekelyck.
Ook dichtte Krul een bundel emblemata,
Het A.B.C. der Minnen, 1628, vermeerderd
opgenomen in de Pampiere Wereld
als Minnebeelden.
Van 1628 zijn de Vermakelycke Uyren; de
Minne-Spieghel ter Deughden verscheen
16.39, sterk onder invloed van Cats. Vooral
vereerde hij Rodenburg, die in de Amsterdamse
Kamer zijn beschermheer was. Rembrandt
schilderde zijn portret; nu te Kassel.
Proefschrift over Krul van G. Morre,
1894.
Kruseman, At C. ~ , 1818—'94, uitgever
te Haarlem, schrijver van Bouwstoffen tot
de Gesch. v. d. Ned. Boekhandel, 1830—
'80; verschenen 1887. Verder: De Frmscbe
Wetten op de Hollandsche drukpers, 1806
—1814, verschenen 1889; Boekhandel in de
17e en 18e Eeuw, 1893.
Kruseman, Mina ~ , 1839—1922, deed 1871
—'72 een kunstreis als zangeres door N.
Amerika, hield voordrachten in Nederland,
speelde voor Louise in de Vorstenschool
bij de eerste opvoering in Utrecht,
1875. Zij had in 1873 haar Huwelijk in
Indie uitgegeven, een roman. In haar voordrachten,
eerst met Betsy Perk 1873, later
alleen, kwam zij op voor vrouwen-emancipatie.
Zij wekte daarbij veel opzien, vooral
als dochter van een Indisch generaal.
Zij trad op met een onafhankelijke geest
tegen de afhankelijkheid van kunstenaars
van een uitgever of een impressario; zij
trok te velde tegen het ontbreken van een
auteurswet; zij bestreed de oneerlijke kritiek
in de kranten.
Zij kreeg bij de vervulling van haar
Louise-rol weldra moeite met Multatuli;
zij en Elize Baart werden 3 Mei 1875 op
zij gezet.
Schreef opnieuw, als Stella Oristorio di
Frama, een satire Meester Kritiek, opgedragen
„aan haren vyand Ds. H. de Veer,
redacteur v. h. N. v. d. D.", 1874. In
1877 volgde daarop een verzameling van
haar Brieven in 3 delen, onder de titel
Mijn Leven, met portret, opgedragen aan
haar „trouwen vriend Publiek"; geen aanval,
ook geen bluf, zelfs geen reclame;
het is een verdediging. Hierin opgenomen
Een Blik in de Kunstenaars wereld, dramatische
schets in 4 bedrijven, met een voorspel,
gespeeld door de schrijfster en haar
twee leerlingen, 1875. Zij vestigde zich in
Kruyff 286 Kunst
Parijs; gaf midden in de Wereldoorlog een
brochure uit tegen aIle oorlog. Over haar
schreef 11w. v. Ammers-Kiiller Ben pionierster.
Kruyff, Jan de "'"', 1706-'76, fabrikant te
Leiden, de dichter der verdraagzaamheid.
Schreef 1763 Spoore tot Eigen Vinding,
doch wijdde dit gedicht aan een genootschap
van dichters. Zijn 3 zoons gaven bij
zijn dood zijn Gedicbten uit.
Kruyff, Jan de "'"', 1753-1821, zoon v. d.
voorgaande, fabrikant te Leiden, wethouder,
later vrederechter. Lid van "Kunst
wordt door arbeid verkrezen." Beschreef
het leven van Feitama en Hoogvliet. Dichter
en lofredenaar, o.a. van Jan Nieuwenbuyzen,
1806. Verhandelingen over Borger
en Hooft .
Krijgsdans en Wapenkreet, de beide stukken
van Bilderdijk, waarin hij opwekt tot
strijd tegen Napoleon en de Fransen, "verbasterd
Kainskroost, uit Duivlenzaad geteeld."
Dit, toen Napoleon van Elba teruggekeerd
was; zie Bilderdij]:
Krijn, ]. "'"', uitgever te Brussel, die in zijn
jeugd de beweging van Van N u en Straks
bevorderde, stelde de Krijn-prijs van
100 000 fro in. Deze werd in 1942 toegekend
aan Louis P. Boon voor zijn roman
De Voorstad groeit,
Krijn, Leo --.., 1878-1940, Vlaams schrijver
van fantastisch proza. Leuen 1914, De
Alan met den Baard, 1939.
Kiihn, C. H. --.., geb. 1903, Afrikaans schrijver
over het leven der kleurlinzen.
Kuiper, E. T. "'"', zie Geuzenliederen.
Kuiper, Dr. G. --.., geb. 1904 te Zwartsluis,
leraar, 1949 hoogleraar aan de Vrije Universiteit
in het Nederlands. Zijn proefschrift
handelt over de Brannen van COO1'nbert,
1941. Medewerker aan het Panorama
der Ned. Letteren.
Kuipers, Ane "'"', 1833-1905, schoenmaker
te Zeerijp, rijmer in de Gron. volkstaal.
l-Iaardriederij op scbeuuels.
Kuipers, Reinold "'"', geb. 1914 te Groningen,
criticus en dichter; hoofd van de Uitgeverij
van de Arbeiderspers. Vertaalde
ook Verzen van Rilke, 1938.
Kuitert, Berend "'"', 1817-'91, uit Groningen,
graveur en goudsmid, dichter; rnedewerker
aan de Groninger Volksalmanak
en aan De H uisuriend; sedert 1869 redacteur
van Hazelboji's Almanak.
Kulk, W. V. d. "'"', schrijft onder ps. W. V.
Iependaal, Zie daar.
Kiiller, Jo --.., zie Van Ammers-Kiiller,
Kultuurkamer, ingesteld 1942, vakvereniging
van kunstenaars onder leiding van de
N.S.B. Gaf een blad uit, De Schouw geheten.
Verdwenen 1945.
Kumpel, Mr. Jan Willem --.., 1757-1826,
zich noemende Campbell, vriend van Bilderdijk;
schreef een gedicht bij diens huwelijk
met Odilde, 1785. Deze zelfde
Odilde liet hem in 1808 te Amsterdam in
gijzeling stellen en daar dertien jaar lang
zitten! Daar schreef hij in 1814 lets nit
de Gijzeling, een verzameling dichtstukken.
In 1821 werd hij ongevraagd ontslagen,
omdat het bleek dat hij ten onrechte was
opgesloten en nu zwierf hij op straat rond
met pepermunt. Toen schreef hij nog Proces-
Verbaal, een pamflet over zijn opsluiting.
Kunera, zie Cunera. De legende van SinteKunera,
studie van E. M. Th. Ewouds,
1922.
Kunst, Mr. jaap --.., geb. 1891 te Groningen,
muziekkenner, verzamelde in Indie
meer dan 1000 inheemse instrurnenten;
schreef over Ned. en Indische liederen en
dansen; conservator Kon. Instituut v. d.
tropen. Terscbellinger Vollssleuen, 1915;
Noord-Ned, uolksliederen, 1916-'18; Het
leuende Lied, uit de volksmond opgetekend,
1918. Schreef een inleiding voor een verzameIing
minneliederen In de doo/ho/ der
liejde van Benjamin Cooper, 1939. Verzamelde
Oude Westersche Liederen in de
Timor-Archipel, 1934, en gaf ze uit voor
het Indische Cornite voor Wetenschappelijke
Onderzoekingen. Hij was de conservator
der Musicologische Verzameling van
't Bataviaasch Genootschap.
Kunst der poezy, De --.., bekend leerdicht
van Bilderdijk, 1809 voorgedragen in Felix
meritis, tegen de dichtgenootschappen. Toen
was de vrije vlucht der geestdrift
hoogverraad
En ware poezie de afgrijselijkste
[euveldaad.
kunst om de kunst, De "-', zie I'art pour
Part.
Kunst wordt door arbeid verkregen, in
1766 gesticht door 3 dichters onder leiding
van Corn. v. Hoogeveen, 1772 een
volledig dichtgenootschap, te Leiden, Voornaamste
leden verder o.a. Jan de Kruyff
jr., Feith en Bilderdijk; deze traden er het
eerst op. In 1800 verenigd met Studium
scientiarum genetrix te Rott. en met Wy
streeuen naar de volmaaktheid van Amsterdam
tot de Bataajscbe (later Holl.) Mij.
van Fraaije Kunsten. Daarbij kwam 1818
Kunstliejde spaart geen vlijt van Den
Haag.
Tael- en dichtlievende oefeningen V. h. genootschap
"Kunst wordt door Arbeid verkregen"
en Prijsvaersen; 3 dIn., Leid. 1775.
Dl. I: Wetten v. h. Genootschap. II:
Prijsvaerzen, op het tweede eeuwfeest V. de
Leidse Hogeschool. III: Mengeldichten,
waarin o.m. de complete verzameling van de
Kunstenaarsbrieven 287 Kuyper
klankverzen v. J. Le Francq van Berkhey.
Het Leidse genootschap loofde 1780 een
prijs uit voor een Verhandeling over het
Heldendicht; Feith werd bekroond, 1781.
Reeds in 1776 was Bilderdijk bekroond
met zijn verhandeling over De invloed der
dichtkunst op het Staetsbestuur.
Kunstenaarsbrieven, voor het Van Eedengenootschap
uitgegeven, 1937. (Brieven
van Van Eeden, Diepenbrock, Van Looy,
Jan Veth, Israels en Toorop.)
Kunstenaarsverzet 1942—''45, stichting die
elk jaar prijzen beschikbaar stelt. In 1949
verwierf Maurits Dekker de eerst uitgereikte
letterkundeprijs voor zijn gezamenlijk
werk.
Kunst- en Letterblad, verscheen te Gent
1840—'43 onder leiding van Snellaert, met
Blommaert, Serrure en Willems als medewerkers;
in 1844 waren Conscience en Van
Rijswijck de hoofdopstellers; in 1845 versmolten
met Het Taelverbond.
Kunst- en Letterbode, Algemeene ~ , zie
Konst.
kunst- en vliegwerken, de nieuwe toneelmachines
in de Schouwburg te Amsterdam,
aangeschaft voor de vertoning van Medea
van Jan Vos, 1665, en gebruikt voor vele
toneelstukken met vertoningen. Ook reeds
vroeger had men van die toestellen: engelen
daalden neer op een wolk; de toneelvloer
kon zich openen, om duivels en geesten
op te laten komen. Maar in de nieuwe
schouwburg van 1664 kwamen de vliegwerken,
waarmee men mensen en wagens kon
in beweging brengen heen en weer, op en
neer; men kon nu paleizen en steden, hoven
en bossen, bergen en duinen, hemel en
hel enz. laten zien. Nu kon men opvoeren
toneelstukken als: De toveres Circe van
Adriaen Leeuw, 1665; De liefde van Diana
van David Lingelbach, 1669; Cleopatra
van Dieverina van Kouwenhoven te Utrecht,
1669. Hippolutus den Kroondrager van
Jacob Vinck, 1671. Ghulde Vlies van Dr.
Lodewijk Meijer, 1667; naar Corneille;
Didoos Doot van Mr. Andries Pels, 1668;
eveneens naar Corneille.
kunst-epos, groot episch verhaal, ontworpen
en uitgewerkt door een dichter, in tegenstelling
met het voiksepos, dat mondeling
overgeleverd werd, totdat het werd opgetekend.
Kunst-epen bij ons: De Geuzen
van Onno Zwier van Haren; De onder gang
der eerste Wareld van Bilderdijk; Johannes
de Boetgezant van Vondel. In de M.E. de
Artur-, Karel- en Alexander-romans\ de
beide eerste groepen bevatten grote delen
voiksepos.
De voornaamste kunst-epen uit de wereldletterkunde
zijn: Aeneis van Virgilius; Razende
Roland van Ariosto; Jeruzalem Verlost
van Tasso; De Goddelijke Comedie
van Dante; Het Verloren Paradijs van Milton;
Henriade van Voltaire.
kunstgenootschappen, zie dichtgenootschappen.
kunsthistorische novellen, zie letterkundige
novellen.
Kunst-Kronijk, ts. in 1840 te YGravenhage
gesticht door de uitgever Fuhri; medewerkers
waren Jos. Alb. Thijm, S. J. v. d.
Bergh en W. J. v. Zeggelen.
Kunstliefde spaart geen vlijt, het Haagse
dichtgenootschap 1772—1818; Bellamy
werd er 1779 „aankweekeling"; Staring
werd 1783 tot lid benoemd. Van 1774—
'99 verschenen de genootschapsdichtbundels.
De raadpensionaris Steyn was er de
Maecenas. De leden waren verplicht tot
jaarlijks 4 dichtstukjes, groter dan een sonnet,
maar zij konden met een dukaat vrij.
Men vergaderde in het Mauritshuis. Bellamy
had er reeds in 1783 genoeg van.
Over Kunstliefde een studie van H. A.
Howeler, 1937.
kunst-sprookjes, bv. van Frederik van Eeden,
De Kleine Johannes; van Couperus: Psyche
en Fidessa; van Mw. Metz-Koning Van het
Viooltje dat wet en wilde.
Kuser, zie Cuser. Het gedicht, anoniem, was
opgedragen aan Hasebroek.
Kusjes, zie Everaerts.
Kuyk, Henri van ~ , 1846—1906, toneelspeler
te Antwerpen. Hij bewerkte Max
Havelaar voor het toneel; trad op in de
hoofdrol met Victor Driessens als Droogstoppel;
1873.
Kuyper, Den nieuwen —, „afbeeldende den
staet van den tegenwoordighen tijd, door
een tsamenspreeckinge tusschen een monsieur
ende een kuyper." Gedicht van Starter
met het refrein:
Is 't kuypen wat ghemeen,
het is weer heel profijtelijck.
Kuyper, Dr. Abraham ~ , 1837—1920, Ned.
Herv. pred. te Beest 1863, te Utrecht
1867, te Amsterdam 1869; redacteur v. h.
nieuwe A.R. dagblad De Standaard, 1 April
1872; de grote propagandist der A.R. beginselen.
Stichter van en hoogleraar aan de
Vrije Universiteit te Amsterdam, 1880.
Een der leiders van de Doleantie 1886.
Bracht met Schaepman het verbond tussen
Rome en Dordt tot stand, 1888. Ministerpresident
1901—'5; weer lid der Tweede
Kamer 1905—'12; daarna v. d. Eerste.
Schreef zeer veel. In zijn geschrift Het
Calvinisme en de Kunst verwees hij naar
Bilderdijk en Cats, ook als leidende krachten
voor de toekomst, 1888. In 1906 schreef
hij Bilderdijk in zijn nationale betekenis.
Zijn eigen leven beschreven door W. F.
A. Winckel, 1919.
Kuyper 288 Labberton
Kuyper, H. ~ , 1790—1873, uit Amsterdam,
directeur van 's Rijks belastingen in Zeeland,
dichter en toneelschrijver. Vaderlandse
Gedichten.
Kuyper-Van Oordt, Hendrika ~ , 1875—
1943, schnjfster van Chr. romans; getrouwd
met Dr. A. Kuyper Jr., Gereformeerd predikant.
In 1939 Een Martelaarskroon voor
Joris Praet, beschrijving van het leven van
welgestelde burgers uit de 19e eeuw. Zij
was geboren op het buiten De Schoutenlaan
te Kralingen. Haar jeugdherinneringen
zijn te vinden in de roman Het Goed
van Cronaert, 1925.
Over haar een studie van H. A. Mulder,
1937.
Kuypers, Julien ~ , te Vorst bij Brussel,
secr.-generaal van Op. Onderwijs, letterkundige,
stelde met Dr. Th. de Ronde, Dr.
J. G. M. Moormann en D. Wouters een
platenatlas der Ned. letterkunde samen:
Onze Litteratuur in beeld, 1934. Prozaschrijver.
Donderkoppen (1945), panorama
van de Brusselse samenleving voor de Oorlog,
roman.
Kuyscheydskamp, gedicht van Vondel, „geheylight
aen de eerwaerdige en aerdige
jonckvrouwen Catharina ende Dianira
Baeck," zie daar; 1624. Het is een tweegevecht
tussen Vrou Kuyscheyd en Venus;
de eerste overwint.
kwatrijn, zie quatrain.
'k Wil U, o God, mijn dank betalen, het
bekendste van de zes liederen van H. A.
Bruining, opgenomen in de 192 Evangelische
Gezangen van 1805.
kijfboecken, naam voor de strijdschriften,
vooral voor die van Coornhert.
Kyrie eleison (Gr. = Heer, erbarm u!),
sedert de 6e eeuw smeekbede in het begin
der Mis; refrein in M.E. geestelijke liederen.
Van daar ons woord Wis = M.E.
geestelijk lied; zie daar.
Men was er zo aan gewend, dat zelfs wereldlijke
liedjes in deze vorm gedicht werden.
Zo is er een Groninger Paasliedje
bewaard, door kinderen gezongen in 1506,
toen Vyth van Drachsdorf, de aanvoerder
der Saksische benden verslagen was door
graaf Edzard van Oost-Friesland:
Christi is upgestande,
Heer Vyth moet nu uth dussen lande,
Des willen wy alle froh syn,
Grave Edsard wil onse troost syn,
Kyrie eleison.
L.
Laan, Kornelis ter —, geb. 1871 te Slochteren,
s.d. lid der Tweede Kamer 1901—
'37 en burgemeester van Zaandam, 1914
—'37. Schrijver van het Ntv. Groninger
Woordenboek, 1927; Groninger Overleveringen,
1929 en '31; Ned. 0verleveringen,
1931; Jaarfke, de Groninger profeet,
1932; Olipodrigo, 100 schimpdichten op
Groninger kosters uit de lie eeuw, 1933';
Joodse Overleveringen, 1937; Groningen
voor honderd jaar, studie over folklore,
1938; Wat de Torens vertellen, 1940;
Encyclopedisch Wdb., 1937; Wdb. der
Vad. Gesch., 1939; Letterkundig Wdk.,
2e dr., 1952; De Boer in de Groninger
Letter en, 1949, Folkloristisch Woordenboek
v. Nederland en Vloams Belgie, 1949; Nederlandse
spreekwoorden, spreuken en
zegswijzen, 2e druk 1951; Hoezen van
Gruindiek, 1951.
Laan, Remko ter ~ , 1896—1928, dichter
van Enkele Verzen, 1920; vertaler van
Shakespeare's W inter avondsprook)e, 1923,
en van Strindberg De Vader, Doodendans
en Freule Julie.
Laar, J. J. van —, marineofficier, daarna
leraar te Middelburg. Stelde het Register
op de Ideen van Multatuli samen, 1886.
Laar, J. W. C. van —, „letterkundige deugniet,"
ouderling der Eng. Kerk, molbrouwer
te Middelburg, actiehandelaar te
Hoorn, in 1743 naar Curasao „besteld",
wist te ontsnappen, voorganger bij de
Herrnhutters, vriend van Hennebo. Schrijver
o.a. van Den bedrieger bedroogen of
den gevangen smous, 1736, onder ps. C.
Lonius.
Laars op de nek, De —, oorlogsroman van
Maurits Dekker, 1945.
laatste van zijn stam, De ~ , geliefd onderwerp
in de Romantiek: bij Cooper De
laatste der Mohikanen\ bij Bulwer De
laatste der baronnen\ bij Chateaubriand
he dernier Abencerage. Moore bezong de
Last Rose of Summer; Scott dichtte de
Zang van de laatste minstreel. Bij ons
Meijer, De Boekanier, de laatste van zijn
stam, en Heemskerk, „de laatste telg";
Van Lennep in Het Huis ter Leede.
Labadie, Jean de ~ , 1610—'74, F. priester
die predikant werd, 1666 te Middelburg,
afgezet als onrechtzinnig; verwekte veel gerucht
als leider van een schare volgelingen.
De Labadie is de „held" van het blijspel
Steyl-oor of de Schynheilige Bedrieger van
P. Schaak, zie daar; 1674. Zie 00k De la
Croix.
Labare, Jan Antocm —, uit Brugge, toneeldichter,
schrijver van een Konst der Po'ezye
in Nederduytsche Veirzen, 1721. Kruystocht
door Diederyck van Elsatien, blij-eindend
treurspel, 1741; met vertoningen.
Maria de Valois, 1727.
Labberton, Mr. Jt H. ~ , geb. 1877, refeLabberton
289 Lambrecht
rendaris ter secretarie van Den Haag, dichter
onder ps. Th. v. Ameide, aanvankelijk
in De Beweging. Verzamelde Gedicbten,
1912.
Labberton, Mien ,-.., geb. te 's-Gravenhage
1883, schrijfster over kinderleven en van
kinderboeken, novellen en romans.
Labberton-Drabbe, Henriette ~, 18681928,
dichteres uit de groep van J)(; Beuieging,
Enkele Ver.zen, 1912.
Lacarijse den Katijf, Van ,-.., een van de .\.
goede boerden van Eeleo Verwijs. Te Lokeren
verraste een man zijn vrouw met cen
priester; zij maken den katijf (de sukkel )
wijs, dat hij dood is. De stof komt voor
bij vele M.E. vertellers, o.a. bij Boccaccio.
Laer, Jozef van ---, S.]., geb. te Turnhout
1908, schrijver voor de jeugd.
Laet, Jan de ~, 1815--'91, reeds als jongen
te Antwerpen vriend van Conscience; dichtte
eerst in het ~. Dokter te Antwerpen,
Flamingant, dichter en schrijver. Zijn gedichten
verschenen 1848. Hij had zijn beroep
laten varen; in 1844 stichtte hij met
Sleeckx en Van de Velde te Brussel de
eerste Vlaamse krant, Vlaemscb Belgie.
Hij gaf 1847-'48 met L. Vleeschouwer
De Roskam uit; ging daarna in de politiek
en werd in 1863 R.K. lid van de Belgische
Kamer.
Schrijver van de historische roman Het
Huis van Wesenbeke, 1842. In 1847 tegelijk
met Conscience uit De Olijftak gezet
door hun politieke tegenstander Van
Kerckhoven. De Laet en Conscience wilden
een Vlaamse Staatspartij, Van Kerckhoven
was liberaal. '
Laey, Mr. Orner de ~, 1876-1909, geb.
te Hooglede, advocaat te Antwerpen,
Vlaams dichter. Flandria lllustrata, 1905.
Ook toneelschrijver. Invloed van Gezelle.
Zijn werk uitgegeven 1911 door Vlieberg
en Persijn.
Lafontaine, August ~, 1758-1831, D. romanschrijver,
wiens werken in Nederland
grote opgang maakten. In 1802 werd Het
Leven van een arm dorps-prediennt vertaald,
enz. De lievelingsschrijver van Multatuli
in zijn jonge jaren; zie Bruid daarbouen.
Lagae, Julius r-,,;, 1862-1931, geb. te Roeselare,
beeldhouwer. Standbeeld van Ledeganck
te Eeclo; Rodenbach te Roeselare;
Gezelle te Brugge; gedenkteken v. d. Sporenslag
te Kortriik.
La Hague, Slag bii Kaap ,-.., 1692, waar de
E. Ned. vloot onder Russell en Philips van
Almonde de F. versloeg, bezongen door
Ludolf Srnids, D. v. Hoogstraten en S. v.
d. Heiden.
Lairesse, Gerard de ---, 1640-1711, geb. te
Luik, schilder, werd 1690 blind, doch
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
oefende ook dan nog grote invloed door
zijn verhandelingen, die in 1707 werden
uitgegeven als Groot Scbildevboek; vertaald
in 't D., E. en F. Zijn opvatting beheerste
de 18e eeuw. In zijn jonge jaren was hij de
gastheer van Nil Volentibus. Hij is geschetst
in een historische novelle van ]. A.
Alberdingk Thijm, verschenen in Nederland,
1879.
Laman Trip de Beaufort, Hetty r-,,;, geb.
1890 te Baarn, schrijfster in Protest. geest.
Onder de zon; Parodieen; Vondel; Zijn ell
worden; Nansen v. d. Noordpool tot Geneve.
Toneelspel Willem 1'. Oran]e, 1916.
Lamartine, Alphonse de r-,,;, 1790-1869, F.
romantisch dichter van Europese betekenis.
Te onzent gehuldigd en nagevolgd, in 't
bijzonder door Siffle, Spandaw, Tollens,
\\lap en Goeverneur. In 1848 werd De
Lamartine minister van Buitenlandse Zaken;
hij hieid het maar tot 1851 vol en
verspeelde er zijn verrnogen bij; in 1867
kende de Regering hem wegens zijn verdiensten
700 000 francs toe. De Lamartine
was ook geschiedschrijver, vooral van de
tijd der grote F. Omwenteling.
Lamb, Charles ~, 1775-1834, uit Londen,
romanschrijver en dichter, vooral in zijn
schetsen en novellen de E. humorist, bewonderd
en nagevolgd door Hasebroek,
die ook zijn pseudoniem Jonathan aan
hem ontleende; bij de Nederlanders ingeleid
door Potgieter. Bekend zijn ook Lambs
Tales from Shakespeare.
Lambeaux, lef, d.i. [oze] ~, 1852-1908,
beeldhouwer uit Antwerpen. Conscience en
de Brabofontein te Antwerpen.
Lamberts Hurrelbrinck, Mr. L. H. J. ,-..,
1856-1941, schrijver van Limburgscbe
Novellen, 1890; De Bokkenrijders, 1895,
Limburgiana, 1914 en andere verhalen.
Gesch. v. h. Leidscbe Tooneel, 1890.
Lamberty, Max ---, geb. 1895, schreef Pbilosophie
der Vlaamsche Beweging, 1933. Hij
kwam op tegen de socialistische beschouwing
van Hendrik de Man; zie daar. Volgens
Lamberty is de Vlaamse Beweging
niet het werk van de volksmassa, doch van
intellectuelen; niet het gevolg van maatschappelijke
verhoudingen, doch van ideeen
en idealen.
Lambin, Jan Jacob r-,,;, 1765-1841, ontvanger
en archivaris te Yperen, als dichter 39
maal bekroond; geschiedschrijver.
Lambrecht, Jan ~, 1626--'90, prins der
rederijkers te Brugge, rechtsgeleerde, gaf
1656 onderdak aan Karel II van Engeland.
Dichter van het gelegenheidsstuk V laemsche
Vrede-ureucbt, 1659. Volgeling van
Cats: Rachel, bijbels herdersspel, 1659.
Lambrecht, J005 .-, drukker en taalgeleerde
te Gent, schreef de eerste Nederlandscbe
19
Lambrechts 290 landjuweel
Spellijnghe, 1550; lette reeds op het verschil
der dialekten. In facsimile nagedrukt
in 1882 te Gent.
Lambrechts, Lambrecht ~ , 1869—1932, beschrijver
van het volksleven in Belgisch
Limburg. Uit de Demergouw, DiernoveU
len, 1910; 13 it Belgisch Limburg, 1911.
Dichtte liederen. Met E. Hullebroeck red.
v. De Muziekwarande.
Lambrechtsen van Ritthem, Mr. N. C. ~ ,
1752—1823, uit Vlissingen, tot 1787 pensionaris
aldaar; werkte mee aan de B't'jvoegsels
op Wagenaar; schreef over Nieuw-
Nederland, 1818. Van 1819 is zijn Gesch.
v. h. Bloemken Jesse, de Kamer van Rethorycke
van Middelburg.
Lampo, Hubert ~ , geb. 1920 te Antwerpen,
secretaris van het Nieuw Vlaams Tijdschrift,
Rijksinspecteur der Openbare Bibliotheken;
Vlaamse romanschrijver. Beschouwd
als de opvolger van Vermeylen
wat de grond, en van Toussaint van Boelaere
wat de vorm betreft. Don Juan^ en
de laatste Nimf, Helene Defraye; De Ruiter
op de Wolken, 1949. De jeugd is zijn
inspiratiebron.
Lancelot, Roman van ~ , grote Mnl. Arturroman,
samengesteld uit verschillende F.
verhalen door Lodewijk van Velthem: 1°
Lancelot-, 2° de Graalqueste\ 3° Arturs
dood. De voorrede kondigt aan:
Ghi suit hier horen scone die jeesten 1)
Bede2 van rouwen ende van feesten,
Van ridderscape grote daet,
Van selsieneheden3 menich baraet.4)
Het is de roman van de dolende ridders.
Van Lancelot eerste boek, zijn maar rt
400 regels bewaard, uitgegeven als De
Kidder met de kar\ zie daar. Van het tweede
boek is bijna alles over, 37 000 verzen;
van de Graalqueste 11 000 en van Arturs
Dood 13 000 verzen.
Lancelot, zoon van koning Ban, werd opgevoed
door de fee Viviane op de bodem
van een meer; hij kwam aan het hof van
koning Artur, vatte liefde op voor koningin
Genovere of Ginevra en versmaadde
dus Morgane, Arturs zuster. De roman
is uitgegeven door Jonckbloet, 1846. Van
Velthem bracht verder nog 6 andere romans
in verband met zijn Lancelot: Perceval,
De Wrake van Ragisel, Walewein,
De Kidder metter mouwen, Moriaen en
Torec. Ook bestaat er een prozaroman van
Lancelot.
Lanckrock, Rik ~ , geb. te Gent 1923, prozaschrijver.
Humanisme, Cultuur en Socialisme.
1) verhalen; 2) beide; 3) zeldzaamheden;
4) bedrog.
Land, Het ~ , zie E. M. Post. De roman is
van 1788; in 1792 de vierde druk. Beschrijving
van de natuur en van de landelijke
werkzaamheden en van de genietingen
en vermaken buiten.
Land van Rembrand, Het ~ , van Busken
Huet, studien over de Noordnederlandse
beschaving in de 17e eeuw, voorafgegaan
door een brede inleiding over de M.E. Met
zeer belangrijke hoofdstukken over de Letteren;
1882—'84. Opgedragen aan Prof. J.
H. Scholten te Leiden, de voorganger in
de Moderne Richting.
Lande van Oversee, Van den —, lyrisch
gedicht van Maerlant na de val van St.
Jean d'Acre, 1291. Fel tast hij de „Kerk
van Rome" aan:
Die Kerke van Rome is dusdaen vraet,
Si is dronken ende al sonder raet,
Die hovet is van Kerstijnhede.
Noch de kerk, noch de vorsten, noch de
edelen trekken zich er iets van aan, dat
het Heilige Graf verloren is gegaan. Hij
roept op tot een nieuwe Kruistocht:
Kersten man, wats die gheschiet?
Slaepstu? hoe ne dienstu niet
Jhesum Christum dinen here?
Waarschijnlijk onder invloed van La Complaint
e d'Outremer van Rutebeuf; vol dichterlijke
gloed en innig gevoel.
Lande, Jacobus de la ~, 1739—1817,
vriend van Aagje Deken, medestichter van
de maatschapDij Felix meritis.
Landell, Olof J. de ~ , ps. van J. B. Wemmersleger
van Sparwoude, geb. 1928,
schreef de bekroonde novelle De Porseleintafel,
1951. En de roman De Appels
bloeien, 1951.
Landgenoten. Met het oog op God, blijft
Nederlanders en verenigd, vlugschrift van
Da Costa ter aanbeveling van de Vrijwillige
Lening van Van Hall bij de „Capitalisten",
1844. Toen de lening geslaagd was, volgde
zijn Tijdzang Aan Nederland; het lijdelijk
verzet der vermogenden was gebroken.
Landheer, Jo ~ , 1901—'41, geb. te Rotterdam,
dichteres.
landjuweel, feestelijke wedstrijd tussen de
kamers van Rethorycke. Prijzen waren zilveren
schalen, wijnpinten e.d. en een roosenhoet,
een krans. De Kamers schreven
de wedstrijden uit, soms ook de vorsten,
als Philips de Schone in 1492 te Mechelen.
Op het landjuweel van Antwerpen,
1496, waren behalve Z. Nederlandse Kamers
ook Reimerswaal en Amsterdam. Beroemd
Landjuweel van Gent, 1539; 19
Kamers gaven antwoord op de vraag: „welc
den mensche stervende meesten troost es"
in Spelen van Zinne. De Kamers van
Nieuwpoort en Thielt hebben eerbied voor
de sacramenten; die van Oudenaerde en
landjuweel 291 Lange
Yperen voor de goede werken, welke an- I
dere Kamers nutteloos achten; Brugge en
Antwerpen bevelen het geloof aan; dit was
het antwoord op de bloedplakkaten. De
Gentse stukken werden in 1540 verboden.
De „chaerte" ter uitnodiging tot het Landjuweel
van Rotterdam, 1561, luidde:
Schout heresie, schimp, met alder
[maniere.
(Schuwt ketterij en schimp op de
[priesters.)
De vraag was: wat meest gheacht en schadelycxst
vercreghen is, te beantwoorden |
met refereinen in 't vroede. En voor de
zinnespelen:
Wie den meesten troost oyt quam te
[baten,
dien schenen te zijn van God verlaten.
Negen stukken werden vertoond, o.a. van
Noordwijk, Rijnsburg en Gouda; gedrukt
1564.
Behalve de spelen van zinne, die werden
opgevoerd, waren er op de landjuwelen
refereinen, die werden voorgedragen. Ze
gaven ook antwoord op een vraag. Deze
luidde voor 't Gentse feest van 1539:
Wat dier ter waerelt meest fortse
[verwint?
(Welk dier overwint de grootste
[kracht?)
Antwoord: de mens of fijner nog: de
vrouw.
Dit was de vraag int wijse. Item int sotte:
Wat vole ter werelt meest sotheyt toocht.
Item int Amoureuse:
Och mocht icse spreken,
ic ware ghepaeyt.
Beroemd is vooral het Landjuweel van Antwerpen,
1561. Daar waren godsdienstige
vraagstukken verboden. De Kamer der
Violieren legde 24 vragen aan de Overheid
voor. Gekozen werd:
Wat den mensch aldermeest tot
[consten verwect.
Dit landjuweel werd met luister gevierd.
Er waren groepen ruiters bij de intocht
van 40 tot 300 man; triomfwagens, bijna
200; de gevels der huizen waren behangen
met groen en tapijten. Des avonds
vlamden grote vuren. De feesten en spelen
duurden weken; de Overheid onthaalde
de Kamers op een banket; een Oorlofspel
der Violieren besloot het geheel, dat begonnen
was met de Mis in de hoofdkerk
van Antwerpen.
Over dit landjuweel een studie van E. van
Even, 1861; en van Fl. Prims in Antwerp
i ens a, 1940.
Van de landjuwelen van Gent, 1539, en
Antwerpen, 1561, zijn twee afbeeldingen |
bewaard van de tonelen, waarop gespeeld
werd, beide met 2 verdiepingen. Zelfs kinderen
hidden landjuwelen. Zo werden in
1539 drie prijzen opgehangen op de Melkmarkt
te Antwerpen; het kinderfeest duurde
van 24—31 Aug. En op 29 September hingen
„die van de Cammerstrate eenen prijs
op van battementen, refereynen en cingen."
De Spelen van Zinne, vertoond op het
Landjuweel van Gent in 1539, nu opnieuw
uitgegeven door L. M. v. Dis en B. H.
Erne, 1939.
De Blauwe Acoleyen van Rotterdam schreven
1599 een wedstrijd uit met de vraag:
Hoe sal den Leerling recht oordeelen
van zijns Leeraars leer?
De W ijngaertranexkens te Haarlem en
't Wit Lavendel te Amsterdam hadden
beide een wedstrijd in 1613; Vlaardingen
in 1616; Mechelen in 1620.
Het Leidse landjuweel van 1546 mocht
niet doorgaan; wel hidden de Leidenaars
een landjuweel in 1596 met de spreuk:
voor een beveynsde pays
een rechte krijg te prysen is.
Prijzen werden gegeven: 1° voor 't beste
zinnespel; 2° voor de beste sotternie; 3°
voor het verst inkomen; 4° voor 't mooiste
blazoen; 5° voor de grootste zot. Laatste
landjuweel, te Mechelen, 1620. 't Oudste
te Doornik, 1394, doch misschien een
schuttersfeest. De oudst bekende dichtwedstrijd
is van 1426 te Duinkerken. Sedert
bijna ieder jaar.
Bewaard bleven ook:
Schiedam, 1603; Wat tnooddichst is om
d'arme weesen te onderhouwen; 7 kamers;
Mechelen, 1620; zie Peoene;
Rijnsburg, 1641; zie Angierhof\
Vlissingen, 1641; zie V lis sings Redenslusthof.
landleven, bezongen door Van Borselen in
Den Binckhorst 1613; na hem in de hojdichten
van Huygens en Cats. In de 18e
eeuw Poot en E. M. Post. In 1794—'96
drie stukjes Liederen voor den landman
door J. v. Eyk.
Landleven in de Letterkunde der XIXc
Eeuw, studie van M. E. Belpaire, Antwerpen
1902. Van Vlaanderen behandelt zij
Conscience en' Virginie Loveling. Verder
van Engeland George Eliot en Ian Maclaren;
van Frankrijk Georges Sand en Rene
Bazin; van Duitsland Rosegger, Anzengruber
en Auerbach; van Noorwegen Bjornson.
Landspel, pastoraal toneelspel. Vondel,
Leeuivendalers.
Lange, Leendert van ~ , geb. te Rotterdam
1894, schrijver van de roman De donkere
aarde, 1924; dichter.
Lange, Petrus de —, geschiedschrijver; o.a.
Langen 292 Lannoy
Bat.uise Romeyn, 1661, d.i. de beknopte
beschrijving van de oorlogsdaden van 1492
-1661.
Langen, Ferdinand ~, geb. 1918, met Koos
Schuur redacteur van Het IVoord. Schrijver
van de roman Helene in bet Heelal,
1945, en van Jacques en Jacqueline, 1948.
Langendonck, Prosper van ~, 1862-1919,
medeoprichter van Van Nu en Straks, 1893.
Hij was werkzaam bij de Vlaamse dienst
van de Belgische Volksvertegenwoordiging.
In 1902 stichtte hij met Vermeylen, Hegenscheidt,
Streuvels, Herman Teirlinck en De
Born het ts. Vlaanderen. R.K. dichter van
"beminnelijke natuurdichten en sonnetten."
Kritische opstellen, waardoor hij de "richtende
kracht" werd van de nieuwe beweging
in de Vlaamse letteren; "de eerste moderne
dichter van zijn land." Zijn Herleuing
der Vlaamscbe Poezie werd het manifest
van die beweging. De mannen van
Van ]\.Tit en Straks droegen hem grote verering
toe. In de laatste jaren was zijn
kracht gebroken door teleurstellingen en
ziekte. In 1904 verzamelde hij een bloernlezing
Vlaamsche Oogst,
Studie over hem van Dr. ]aak Boonen,
1918, met keur uit de gedichten. Idem van
Albert Westerlinck, Brugge 1946.
Gedichten, opgenomen in de Bibl. v. Ned.
Letteren; 1939. Verzorgd door Maurice
Gilliams en Dr. M. Rutten.
Langendijk, Pieter ~, 1683-1756, verloor
zijn vader, toen hij 6 jaar oud was; zijn
moeder leidde een verkwistend leven. Zijn
vader was een metselaar uit de streek,
waaraan hij zijn naam ontleende; hij had
zich te HaarIem gevestigd.
Pieter kwam onder leiding van W illem
Sewe1, taalgeleerde te Amsterdam. Maar
hij werd wever en patroontekenaar; ging
1721 met zijn moeder te Haarlem wonen.
Weldra werd hij factor van Trou moet
blijcken, 1721-'56. De rnoeder stierf 1727,
maar met zijn vrouw, ]oanetta Sennepart,
trof hij het niet beter. Zij t 1739. Ook
daarna bleef het tobben: in 1747 moest
Langendijk zijn boeken en prenten verkopen.
Eindelijk kreeg hij een kosteloze plaats
in het Stedelijk Proveniershuis; daarvoor
moest hij dienst do en als Stads Historieschrijver.
Op 16-jarige leeftijd schreef hij zijn eerste
toneelstuk, Don Quicbot op de bruilo]t
uan Kamacho; daardoor kwam hij in kennis
met Ludolf Smids, Laurens Bake en
Daniel Willink. Hij schreef bruiloftsdichten
en burleske poezie, b.v. een Boertige
Beschrijving van den Amsterdamscbeu
Schouwburg, waarin een sterk komisch verhaal
van de vertoning van Aran en Titus.
Verder:
De Aeneas uan Virgilius in zyn Zondags
Pak. Doch aIleen door zijn kluchten en
blijspelen bleef Langendijk leven: Het
Wederzyds Hn u-elyes Bedrog; De Ztoetser,
1712, die overeenkomt met De iHof van
1. Vos; Krelis Louuen, een dronken boer,
die zich laat aanleunen dat hij Alexander
de Grote is; De IFiJkunstenaars, 1715;
Quincampoix, een beeld van de windhandel
evenals Arlequin Actionist, 1720; Xantippe,
klassieke stof voor 't ccrst als blijspel
bewerkt, wat hij ook in zijn Papirius deed.
Langendijks voornaarnste werk is Spiegel
der Vederlandscbe Kooplieden. In dit blijspel
munt hij Hit; zijn vertaling 'van Cato
van Addison, 171 5, is van geen betekenis.
Als blijspeldichter staat Langendijk onder
invloed van Moliere, maar bij hem moet
het blijspel dienen tot apleiding tot deugd.
Hij staat naast Asselijn en Bernagie. Nap;
in onze tijd worden zijn stukken vertoond.
Langendijk gaf ook een Bescbrijuing tian
Kleef uit, 1747. En De Graaven van R 01land
in [aardicbten bescbreuen, 1745. Zijn
geschiedenis van De Stad Haarlem werd
1765 uitgegeven. Hij deed met hekeldichten
rnee aan de Poetenoorlog van 1713;
hij dichtte herders-, veld- en visserszangen.
Langendijks leven beschreven in het uitvoerige
proefschrift van Dr. C. P. Ch.
,-'1eijer, 1891, en door F. M. Mehler, 1892.
Langenhoven, ~r. C. ]. ~, 1873--1932,
Afrikaans dichter. Van hem is het nieuwe
volkslied Die Stem van Suid-Afrika. Hij
was ook als prozaschrijver de "volkskunstenaar";
journalist, advokaat, een van het
tweede driemanschap der Afrikaanse Beweging.
Begon pas op zijn 40ste jaar Afrikaans
te schrijven, doch leverde 20 prozawerken.
In 1914 verscheen zijn pleidooi:
Afrikaans als uoerteal. Onder zijn werken
novellen, detective-romans en spookgeschiedenissen.
Als schrijver van scherpe artikelen
ondertekende hij "Sagmoedige Neelsie".
Zijn Ligte-Leee-Preeies zijn schetsen in de
trant van Van Effen. Ook schreef hij voor
het tonee1: Die Trouiobelojte, Die Hoop
van Suid-Afrika, Die Vrouw van S. A.
Langerack, Christoffel van ~, zie Starter.
Langevelt van Hemert, zie Verbrugge.
Lannoy, Flora de ---, 1895, Vlaamse dichteres.
Lannoy, Johanna Maria de r-«, geboren in
1890, pseudo van mevrouw van Rompaye,
schreef boeken voor de jeugd.
Lannoy, Juliana Cornelia baronesse de ---,
1738-'82, dichteres van grote naam in
haar tijd. Dichtte de treurspe1en Leo de
Groote, 1767; Belegering uan Huerlem,
1770; Cleopatra, 1776, in 5 bedrijven en
alexandrijnen, Van 1777 is haar lierzang
Lans 293 Lastman
De ware lieide voor het Vaderland. In
1780 droeg zij haar Dicbteundige Werken
op aan Prinses Wilhelmina; Bilderdijk gaf
in 1783 haar Nagelaten Dicbtuiereen nit;
daarin Lijkdichten o.a. van Bilderdijk,
Feith en Uylenbroek. Zij was geboren te
Breda en overleed te Geertruidenberg. In
haar hekeldicht Het Gastmaal schetst zij
de zeden van haar tijd; 1776. Het berijmde
gastmaal is op het ouderwetse adellijke
huis van 1Iw. van LangenstijI. Voor haar
ontwikkeling had de dichteres Ies genomen
bij Schonck, toen rector te Breda. In
haar eerste gedicht, Aan mijn Geest, 1766,
was zij reeds opgekomen tegen het vooroordeel,
dat vrouwen minderwaardig zijn.
Cleopatra, koningin van Syrie, 1776, lokte
een spotdicht uit, dat er wel 100 godennamen
in voorkwamen, "aIle Mannetjes
Gooden"; dit weer beantwoord met een
Zotskap]e, "gepent op het harselose bolletie
van de zotte maaker der Mannetjes
Goden."
Lans, J. R. v. d. "-', geb. 1855 te Den Haag,
onderwijzer, 1879 redacteur v. d. Katb.
Illustratie, romanschrijver.
Lanseloet van Denemarken, verleidt de schone
Sandrijn en verstoot haar; zij vlucht
naar Afrika, ontmoet een ridder nan een
fontein, vertelt hem haar weervaren. Nu
komt Lanseloet, in wie berouw is ontwaakt,
maar hij komt te Iaat en sterft van droefheid.
Een der abele spelen, Uitgegeven
als dee! V van de Horae Belgicae, 1837,
naar de Goudse druk van ± 1490, bewaard
in de stadsbibliotheek van Lubeck. Hoffmann
kende geen andere bron; hij vernam
van Willems, dat het stuk bewaard is in
het H ultbemse hs., waaruit hij in het volgende
jaar de abele spelen uitgaf.
Lanseloet werd voor 't eerst weer vertoond
door het Rotterdams Onderwijzers Toneelgezelschap,
1902. Opnieuw uitgegeven door
K. H. de Raaf, 1907 en door P. Leendertz
Jr., ook in 1907.
Lantaarn, De "-', almanak van Van IFoensel
onder ps. Amurath-Effendi, Hekim-Bachi,
1792, '96, 98, 1800 en 1801. In 1800
werd de verkoop belet wegens de Historic
van een Trojuenscb Paerd, een scherpe kritiek
op de heerschappij der Fransen in de
Bataafse Republiek.
Lantaarn, D~ "-', Haags tijdschrift, 1885
-'87.
Laokoon, baanbrekende kunstbeschouwing
van Lessing: openbaring voor geheel W.
Europa.
Lapidarijs, leerdicht van Maerlant over de
gesteenten; verloren gegaan. Vermeid in
zijn Historie uan Troyen. Een lapidarium
is evenwel opgenomen als een onderdeel
van Der naturen bloeme, vooral over de
kracht der edelstenen. Vertaling uit het
L. van Marbodeus, bisschop van Rennes.
Lapidoth, Frits ---, 1861-1932, Ned. letterkundige
en dagbladschrijver. Was getrouwd
met Helene Swarth.
Van 1894-'97 redacteur van Los ell Vast;
1898-1904 van Blseoiers Maandschrift;
van 1918-'32 van Het Tooneel. Sedert
1901 de' letterkundige redacteur v. d.
N ieuwe Courant.
Larissa, de enige novelle van P. C. Hooft,
voor 't eerst gedrukt door Van Vloten in
zijn Onuitgegeuen dicht ell ondicht uan
Hoolt, achter de Brieven. Het is een vertaling
van een L. verhaal d. d. F. dichter
Theophile de Viau; een mingeval met als
slot: "gebruikt uw leven ende spint den
soeten draedt van een gelukkigh geleide
jeugd tot de grijsheit toe."
l'art pour l'art = de kunst om de kunst,
d.i. zonder enige bijbedoeling; het devies
van Willem Kloos en andere J.1annen ran
Tachtig, vooral van Van Deyssel; kunst
zonder stichte1ijke, vaderlandslievende, lerende
of huiseIijke strekking.
Laseur, Cees "-', geb. te Koetaradja 189(),
toneelspeler; 1932 artistiek leider van het
Centraal Tooneel.
Last, Jef "-', geb. te 's-Gravenhage 189R,
dichter en schrijver, eerst s.d., later communist.
Lie/de in de porsieeen, 1932. Parti]
remise, 1933. Zuiderzee. 1934. Last was
mijnwerker, kandidaat in de Chinese letteren,
matroos, fabrieksarbeider in Arnerika,
bedrijfsleider van Enka te Ede en chef vail
de filmdienst van 't Instituut voor Arbeidersontwikkeling.
Van 1937-'38 was Last
kapitein in het Sp. leger. In 1939 verscheen
Kruis gang der ]eu!!.d, de Rijksdagbrand.
Daarna De Vliegende Hollander, 1939.
Dichter. Dog in oog, 1945. Van '1951 de
roman De rode ell de untie lotus.
Lastdrager, A. J. "-', 1788-1855, ambtenaar
bij de belastingen, daarna Ieider van een
instituut voor jonge juffrouwen te Amsterdam.
Schreef het Gedenkboek der Verlossing
in 1813, door 't Nut met goud bekroond.
Schrijver van leerboeken en met D.
Ouwersloot van Bloemen van Ned. Dichtkunst
voor de [eugd,
Lastertongen, "een blik in de jongste Amsterdamsche
letteren", 1890~ geschrift van
Frans Netscher, naar aanleiding van een N.
Gidsartikel van F. v. d. Goes over Ten
Brinks Gesch. der N. Ned. Letteren in de
1ge eeuto. Onder de titel Leidscbe Letteren.
Ten Brink had in zijn werk geen woord
geschreven over De Nieu u.e Gids. Netscher
verdedigde Ten Brink tegen Van der
Goes en Van Deyssel.
Lastman, Pieter "-', 1583-1633, schilder te
Amsterdam, Ieermeester van Jan Lievens
Latemsche Brieven 294 Lavater
en van Rembrandt; door Vondel bezongen
als „de Apelles onzer eeuw", door Oudaen
en L. v. d. Bos.
Latemsche Brieven, van Karel van de Woestijne,
evenals sommige van zijn gedichten
geschreven te Sint-Martens Latem aan de
Leie buiten Gent. Daar was hij bij zijn
broer Gustaaf, schilder van de ,,Latemsche
School", ± 1900.
Lateur, Frank ~, schrijft onder ps. Stijn
Streuvels.
Latewaert, Loy ~ , zie Seghelijn.
Lattin, Armand de —, geboren te Antwerpen
in 1880, schreef romans en novellen
over het stadslevcn, alsmede een essai over
stedenbouwkunde.
Lattin, Gustaaf de ~ , geboren en gestorven
te Antwerpen, 1858—1918, schreef middelmatige
drama's.
Latijn, de schrijftaal, die tot de 13e eeuw
bijna uitsluitend gebezigd werd:
Jacob van Maerlant en Stoke, zijn
[vriend,
Twee mannen van helder verstand,
Schreven niet langer 't geleerde Latijn,
Maar kozen de taal van het land.
Ook de spreektaal onder gestudeerden. Zo
getuigt in 1237 Menko, abt van Wittewierum,
van zijn voorganger Emo, dat hij
keurig Latijn sprak, maar niet welsprekend
was in de volkstaal en daarvan cok niet
hield.
Een poging om het onderwijs aan de
Leidse hogeschool, toen nog de enige, in
het Nederlands te doen geven, werd gedaan
door de Kamer In Liefde bloeyende; zie
daar. Deze poging mislukte geheel, evenals
het plan van Samuel Coster met zijn
Nederduytsche Academie.
Tot in 't midden der 19e eeuw bleef het
Latijn in gebruik bij de colleges aan de
hogescholen en bij promoties;.doch Simon
Stevijn onderwees reeds in 't Ned. Zie ook
Hugo de Groot.
Latijnse en Nederduitsche Keurdichten, zie
Nederd.
Lauernesse, 't Huis ~ , voormalige ridderhofstede
buiten Utrecht a. d. weg naar De
Bilt, bekend door de roman van Mw. Bosboom;
zie Huis.
Laugs, zie Paul Haiman.
Laurentius, Jacobus ~, 1584—1644, predikant
te Amsterdam, schreef een rijmkroniek,
1628, met lof voor de bouwmeester
der Noorderkerk, Heinrich Staets. Weer
uitgegeven in 't Jaarverslag van 't Oudheidk.
Genootschap van 1886.
Laurillard, Dr. E. ~ , 1830—1908, van
1862—'95 predikant te Amsterdam. Zijn
Spreuken en Gezegden aan den Bijbel ontleend
werden met de gouden erepenning
bekroond door de Holl. Mij. v. Fraaije
Kunsten, 1875. Zijn eerste bundel gedichten,
Primulae Veris, 1853; dan Peper en
Zout, in 1869 Rust een weinig, enz. Op
uw stoel door uw land, 1894: bijzonderheden
op historisch en folkloristisch gebied
van tal van plaatsen. Zijn luimige
stukjes werden veel voorgedragen, vooral
Een vers, dat als een nachtkaars uitgaat.
Lauris Jansz., zie Jansz.
Laurman, M. Th. ~ , 1788—1868, predikant
te Westerbroek bij Groningen 1819, te
Oosterlittens 1828, een Fries, die ook aandacht
schonk aan het Gron. dialekt; een
der eerste schrijvers over de volkstaal.
Laus Deo, salus populo (L. = ere zij God,
heil het volk), genootschap voor de nieuwe
psalmberijming, kwam gereed 1760. Leden
waren L. W. v. Merken, N. S. v. Winter,
Lucas Pater, Pieter Meijer, Bernardus de
Bosch, Antony Hartsen, H. J. Roullaud,
A. Asschenbergh, van wie 39, 25, 19, 6,
11, 16, 19 en 15 berijmingen werden opgenomen.
Deze nog in gebruik bij de Remonstranten.
Laus Stultitiae (L.) = Lof der Zotheid, van
Erasmus. Stultitia is de zotheid, geboren
uit Plutos (de Rijkdom) en Neotes (de
Jeugd); zij is de overvloeiende dartelheid,
die de katheder beklimt en een verhandeling
houdt over zich zelf. . . . en die ievens
monniken en geestelijken aan de kaak stelt.
De monniken scholden op hun beurt Erasmus
uit voor Errasmus (dwaler), Arrasmus
(wroeter), Behemoth, Duivel en Vijand
van de Godsdienst. Van Laus Stultitiae
verschenen bij Erasmus' leven 43 drukken.
Lauts, Ulrich Gerard ~ , 1787—1865, hoogleraar
te Brussel, na 1830 aan 't Instituut
voor 't zeewezen te Medemblik; schrijver
over aardrijkskunde en geschiedenis, o.a.
van een werk over die van Indie in 7 delen;
vader van de Pro-Boer-beweging en
vertegenwoordiger der Boerenrepublieken
in Nederland. Van hem 't eerste geschrift
over de Voortrekkers: De Kaapse Landverhuizers,
1847.
Lauwer-stryt, zie Cath. Questiers.
Lavater, Johann Caspar —, 1741—1801,
predikant te Zurich, gelaatkundige, als
schrijver van zedekundige werken hoog vereerd,
in veel talen overgezet. Ook in Nederland
van zeer grote invloed. Zijn Tagebuch,
1772, werd 1780 vertaald, en nagevolgd
o.a. door Van Alphen, Feith en
Kleyn. Wolff en Deken noemden hem
1789 „ vriend der menschheid". Ook op
Bellamy oefende Lavater grote invloed.
Jacob van Loo schreef in zijn Dagboek:
God spare hem nog lang tot eenen zegen
voor de wereld.
Lavendel 2
Lavendel, 't Wit ~, de Brabantse Karrier
te Amsterdam, opgericht in of kort na
1585. Oudste leden o.a. Zacharias Heyns,
Anthoni Smijters; in 1613 Abraham de
Koningh, Kolm en Van Breughel, Verbiest,
Quina, Vondel. Deed mee aan 't Haarlems
Landjuweel, 1606 en 1613; aan *t Leidse
1613; te Ketel 1615; te Vlaardingen 1616;
1629 te Haarlem. Schreef zelf een landjuweel
uit in 1613 (14 Kamers) en 1624
(25 Kamers). Spreuk: Ut levender jonste.
Loste zich 1630 op in Coster's Academic
Zie ook In Liefd' Bloeyende.
Lawet, Robert ~ , rethorycker en kastelein
te Roeselare, schreef tussen 1571 en '83
bijbelse toneelstukken. Uitgegeven door
Prof. L. Scharpe in Leuvense Tekstuitgaven,
1906. Proefschrift over 2 spelen van
de verlooren zoone door E. G. A. Galama,
1941. Lawets zinspreuk was Al quaelcke
ghewedt.
Lazarillo de Tormes, Sp. prozaverhaal, in
1579 vertaald, de eerste schelmenroman,
van grote invloed op de Sp. letteren. Van
een onbekende, anti-kerkelijke schrijver;
1554 te Burgos gedrukt, te Antwerpen nog
in 't zelfde jaar herdrukt. Schets en satire
van de Sp. maatschappij in de taal v. h.
gewone leven; realistisch, tegenover de hovelingentaal
van Amadis. Door deze en de
volgende schelmenromans en door Don
Quichotte werden de Amadisromans geheel
verdreven. Bredero's Sp. Brabander is er
aan ontleend. Lazarillo werd tot 1888 toegeschreven
aan Don Diego de Mendoza,
staatsman en geschiedschrijver. Bredero
koos er het derde hoofdstuk uit: de bedeljongen
in dienst van een trotse, doodarme
edelman, die mee eet van het brood, door
Lazarillo gebedeld. Zo leeft Jerolimo van
de brokken van Robbeknol. Het boek vertaald
door Sophie Erens Bouvy.
Lazaro de Veehoeder, toneelspel van Bouchardy,
vertaald en opgevoerd in 1842, een
„draak" bij uitstek in de tijd van 't verval
van het Ned. toneel.
Lazarus, Van "*~, de dialoog van Gnapheus.
„Een Troost ende Spiegel der Siecken."
Lazarus doot ende hoe dat Christus hem
opwecte, Van —, zinnespel van de Amsterdamse
Kamer De Egelantier, ± 1525,
met toespelingen op de priesters die hun
plicht niet doen. Cayphas en Annanias beramen
maatregelen tegen Jezus' leer: ieder
begreep dat dit op de vervolging der Hervormden
sloeg.
L. E., ps. van F. J. G. W. C. Engelberts.
Lebak, assistent-residentie in Zuid-Bantam;
hoofdplaats Rangkas Betoeng. Bekend als
de standplaats van Max Havelaar, 1856.
In dit stuk de beroemde Toespraak tot de
hoofden van Lebak. Fel tegen Multatuli
Ledeganck
was Lebak en de Max Havelaar, zie Jhr.
de Kock.
Lebeau, Paul ~ , 1908, Vlaams dichter.
Lecker-beetje, de kok uit Bredero's spel van
Lucelle; zie kluchtig tussenspel. De schildering
van deze figuur is een van Bredero's
grootste triomfen.
Lecoutere, Dr. Charles ~ , 1865—1921, uit
Oostende, hoogleraar te Leuven, oprichter
der Leuvensche Bijdragen. Schreef een
Inleiding tot de Taalkunde. Gaf Mnl. geest.
Liederen uit, Lier 1899. Zijn Schets van
den Ontwikkelingsgang der Ned. Letterkunde
verscheen 1921 in 2e druk.
Lectuur, zie Lektuur.
Lectuur-Repertorium, Auteurslijst, bevattende
12000 bibliografische schrijversnota's
en 1300 portretten onder redactie van Joris
Baers. Antwerpen, 1936. 2 din. Supplement
I. 1939. Uitgave van het A.S.K.B. (Algem.
Secretariaat voor Kath. boekerijen).
Lectuur-Gids, maandblad in Protestants-
Christelijke geest, verscheen sedert 1927.
Onder red. van P. J. Meertens, Dr. A.
J. Plooy, Dr. C. Tazelaar en Prof. Dr. J.
de Zwaan.
Ledeganck, Mr. K. L. ~ , 1805—'47, geb. te
Eeklo in Oost-Vlaanderen op de Ned.
grens; werd eerst bij een linnenwever in
de leer gedaan, maar weldra voortgeholpen
om in Gent te studeren. In 1835 gepromoveerd,
werd hij vrederechter te Caprijke en
daarna te Zomergem. In 1841 vertaalde
hij het Burgerlijk Wet boek uit het F.; in
1842 werd hij schoolopziener te Gent. Hij
werd „de veldmaarschalk van de Vlaamse
Beweging." In zijn verzen verkondigde hij:
Wees Vlaamsch van hart
en Vlaamsch van aard!
Wees Vlaamsch in uwe spraak,
en Vlaamsch in uwe zeden!
Onder zijn gedichten werden De Drie Zustersteden
beroemd. Ledeganck was de eerste,
die in de Provinciale Raad Vlaams
sprak. Zijn vroege dood sneed een schone
toekomst af. Hij werd begraven op de St.
Amandsberg bij Gent, waar een jaar te
voren Willems uitgeluid was. In 1897 onthulde
Prins Albert zijn standbeeld te Eeklo
met een Vlaamse rede; de burgemeesters
der drie Zustersteden hidden een voordracht;
Jan Bouchery dichtte een cantate;
Peter Benoit schreef de muziek er bij;
Julius Lagae maakte het standbeeld; vele
duizenden Flaminganten uit heel het land
waren opgekomen. Lodewijk Opdebeek
schreef bij die gelegenheid een Levensschets;
die van Heremans was reeds in
1856 en '89 verschenen. In 1947 Ledeganck-
herdenking te Gent ,,onder de hoge
bescherming van het Stadsbestuur."
Behalve zijn oorspronkelijk werk heeft
)5
Ledige Uren 296 Leesmuseum
Ledeganck vertalingen uitgegeven, o.a. verzen
van De Lamartine en De Geuangene
1/an Cbillon van Byron, 1841. Dat was zijn
al te romantische tijd; ook zijn eigen gedicht
op het Burgslot te Zomergem is een
verdicht hoog-romantisch verhaal. Hij was
een volgeling van Feith in zijn eerste gedichten,
als Het Gra! myner moeder, 1839.
Ledige Uren, de Otia van Huygens, 1625;
zie Huygens, Begroet met een sonnet van
Hooft en nag met een uitvoerig gedicht;
met een sonnet van Laurens Reael; met
gedichten van Westerbaen en ]. v. d.
Burch; met een versie van Vondel.
Leede, Het Huls ter ,-.." zie Huis.
Leede, Pelgrim van Ter ,-.." ballade van
Tollens, een berijmde overlevering van het
jaar 1304, hoe de boze Pelgrim, heer van
Ter Leede, na een strooptocht in het
Utrechtse, zijn dood vond in de Lek.
Leefdale, Rogier van '"-', kanselier van Brabant;
aan hem droeg Boendale zijn Leeenspiegel
op, ± 1330, en zijn Jans Teestye.
Zijn goederen lagen bij Tervueren. Hij
steunde Boendale, zo als Floris V de beschermer
was van Maerlant,
Leeghwater, Jan Adriaensz. '"-', 1575-1650,
toonde zich een goed prozaschrijver in zijn
Haarl emmer-meerboeclz, Hij leidde 1612
de inpoldering van de Beemster; geroepen
als raadsman van Bordeaux tot Holstein.
Over hem een studie van J. C. de Roever,
1944.
Leek, H. v. d. '"-', 1895-1941, redacteur
van Opwaartsche If/egen, door de Duitse
bezetters gefusilleerd.
Leekedichtjes, van De Genestet, voor de
vorm afkomstig van een leek; verdedigden
de moderne opvatting in de Ned. Herv.
kerk en oefenden zeer grate invloed; zij
kwamen op tegen de steile rechtzinnigheid
en tegen oppervlakkigheid en onverschilligheid.
Uitgave met Toelichting door Prof.
H. U. Meyboom, 1894. BundeItje van 114
versjes; no. 63 was van Potgieter (tegen
Beets); no. 68 en 69 zijn van Allard Pierson.
Over de vragen van de dag op kerkelijk
gebied, over Prof. Scholten en Prof.
van Heusde; oak over Jan Rap.
Leendertz, P. '"-', 1817-'80, dominee-letterkundige,
1855 redacteur v. d. Nauorscber.
In zijn jonge jaren medewerker aan Braga.
Gaf 1845 Van den Sacramente van Amsterdam
van Hildegaersberch uit; in 1846 Dey
Minnen Loep, Hij bezorgde de gedichten
van Hooft, 1871-'74, en was bezig met
de uitgave van Huygens. Na zijn dood
verschenen er afleveringen van voor de
H oll. Mij. v. Fraaie Kunsten onder leiding
van zijn zoon. Doch wegens de kritiek van
Dr. Penon moest deze uitgave worden gestaakt,
Leendertz, Jr. Dr. p• .-;, gaf 1893 als zijn
proefschrift het Mnl. leerdicht Rinclus uit.
Voor de Zioolscbe Hefdrukken bezorgde
hij Warenar en Lanseloot, Hij bezorgde
ook een nieuwe uitgaaf v. d. Mnl. Dramatiscbe
Poezie. In 1910 kwam zijn Leuen
van Vondel; in 1935 Uit de Muiderkring,
Verder 1924 Het Geuzenliedboek, uit de
nalatenschap van Dr. E. T. Kuiper, en IIet
"U7 ilhelmus, 1925. Bibliografie van Hooft.
Leenheer, Jan de '"-', 1642-'91, nit Brussel,
Augustijner rnonnik, dichter van Toonee/
der Sotten, 1669, in de trant van
Pater Poirters.
Leenhof der Ghilden, Het '"-', zie Jan van
Diest.
Leent, F. H. van '"-', 1830-1900, uit Gouda,
banketbakker, daarna in de boekhandel;
dichter in de geest van De Genestet; kinderschrijver;
almanakredacteur.
Leerdicht, 't f"oowI, de didactische poezie, bij
uitstek de dichtkunst der gemeenten sedert
de ] 3e eeuw; Dietsche Catoen; Bestiaris;
Maerlant. In de 14e eeuw Jan de Weert,
Jan Boendale; Spiegel der Zonden; Bediedenis
der Misse; Sidrac, 1329; verder veel
allegorische gedichten, disputatlen enz.
Weer "an grate betekenis bij Vondel, Heerlijckheit
der Kercke, Altaergeheimenissen;
Huygens (Costelick Mal, Oogentroost) ~
Cats (Houwelijck, Trou-Ringb, Ouderdom
ell Buitenleuem ; Spieghel (HartSpieghel);
L. \~1. v. Merken, H et Nut der
Tegenspoeden; Bilderdijk, Ziekte der Geleerden;
De Dieren. Tot het leerdicht behoren
ook de fabel, de satire en het epigram.
Leeringhe der Zalichede, zie Jan Praet.
Leerling van Pankrates, De '"-', humoristisch
gedicht van Staring, 't verhaal van
de leerling in de toverkunst, die reeds
als meester optrad.
Leerzame Verdichtzelen, een groat dichtwerk
van Lucas Rotgans over de verhalen uit de
Griekse oudheid, over de Guide Eezaoe,
de Wederspatfnige Reuzen, de Wereldtuloedt
enz, Ook genoemd Zedelessen uit
de oude uerdicbtzelen.
leesdrama's, toneclwerk naar de vorm, niet
bestemd voor opvoering; bv. De Breeders
van F. v. Eeden.
Leesgezelschap van Diepenbeek, Het ,
zie P. v. Limburg Brouwer; l e druk 1847;
in 1848 reeds de 2e. Opgenomen in de
Bibl. der l1\led. Letteren, 1940; inleiding
van Dr. Jan de Vries.
Leeskabinet, Ret '"-', gesticht door H. Frijlink
1834, die tot 1874 redacteur bleef.
Telde in 1847 reeds 40 000 lezers, In 1874
opgeheven.
Leesmuseum, Het '"-', bladen voor gezellig
onderhoud en gce~tbcschav: ng, verscheen
sedert J 844.
Leeu 2! 97 Leeu wen
Leeu, Gerard ~ , drukker te Gouda, ging
om met Erasmus, toen deze in 't klooster
Stein woonde. Zijn eerste drukwerk is
van 1477: Epistelen ende evangelien van
den geheelen jure. Verder o.a. de Vier
Uterste van Vliederhofen, 1477; '/ hyden
Jesu Christi, 1477; Karel en Elegast; 't
Passionael; Die Cronike van Holland, van
Zeelant ende Vrieslant enz. Zijn laatste uitgave
is van 1493: Chronicles of England.
Zijn Goudse Kroniek liep tot 1437, „toen
vrou Jacob stierf."
Leeuw, Mr. Aart van der ~ , 1876—1931,
dichter van de levensvreugde. Liederen en
Balladen, 1911; Het Aardsch Paradijs,
1927, bekroond met de Van der Hoogtprijs.
Schrijver van schetsen en verhalen
en landelijke idyllen, vol liefde voor de
natuur, vol eerbied voor de arbeid. Dan
de verhalen van jeugd en jongelingsjaren:
Kinderland, 1914, De My the van een
jeugd, 1921, De Kleine Rudolf, 1930. Zijn
bekendste werk is Ik en mijn speelman,
1928. Hij was geb. in Hof-van-Delft\ werd
chef van financier! bij de Levensverzekeringmaatschappij
Dordrecht; tot 1906. Proefschrift
over Van der Leeuw van Dr. J.
Hulsker, 1946. Studie over hem van J.
Haantjes, 1950. F. W. v. Heerikhuizen,
De Strijd van Aart v. d. Leeuw, 1951.
Leeuw, Adriaan Bastiaansz. -—, kluchtdichter.
Pyramus en This be, 1669, vertaling
van de Absurda Comica oder Herr
Peter Squentz van Gryphius. Van Moliere
vertaalde hij De Liefdendokter, opgedragen
aan Johan van Vlooswijk, 1666. De vryerzieke
Vryster of het Huwelyk van Niet,
1662, ook uit het F. Zijn stukken herhaaldelijk
gedrukt en lang gespeeld; hij was
zelf een toneclspeler van naam. Hij was
ook een van de medewerkers aan de Parnassus
aan het Y, 1663, van Jan Zoet. Hij
gaf ook Circe van Calderon uit, „kunstig
verschikt en berijmd,. met nieuw gemaakt
Muziek, nieuwe Balletten, enz. versierd,
1660. Zie Circe. Was 1689 reeds overleden.
Leeuw, Geertruida de —, 1843—1938,
schrijfster onder ps. Geertruida Carelsen,
naar haar vader Carel. Noord-Holl. Vertellingen.
1903.
Leeuw, Dr. G. v. d. ~ , geb. te 's-Gravenhage
1890, sedert 1918 hoogleraar in de
godgeleerdheid te Groningen. Schreef verschillende
werken op 't gebied der kerkgeschiedenis;
in 1931 Bekn. Gesch. v. h.
Kerklied, teksten en zangwijzen. t 1950.
Leeuw, Jan van ~ , zie /. v. Heelu.
Leeuw van Vlaanderen, De ~ , roman van
Conscience, 1838, geschreven in het huis
van De Laet\ zie Conscience. „De Leeuw"
.is Robbrecht de B£thune, de zoon van de
graaf. Het boek is nationaal geworden in
Vlaanderen; het heeft aan het volk het
besef van zijn groots verleden weergegeven.
Dit kwam tot uiting bij de oprichting
van het standbeeld voor twee andere helden
uit het verhaal, Jan Breydel en Pieter
de Coninck, op de Grote Markt van Brugge.
Opgedragen aan Wappers.
Leeuwe, H. H. J. de ~ , geb. 1916 te Essen
(D.), leverde 1949 zijn proefschrift
over Multatuli, het Drama en het Toneel.
Leeuwen, Freek van —, geb. 1905 te Leiden,
arbeider; 1935 te Antwerpen als medewerker
aan tijdschriften; proletarisch
dichter. De Kruistocht der Bedelaars,
sonnetten-cyclus, 1947.
Leeuwen, Jan van ~ , kok van Ruusbroec,
zelf ook schrijver van 23 boeken: die
rolie van der woedegher minnen, d.i. het
boek of de rol van de vurige minne. Verder:
een boecxken van meester Eckaerts
leere\ zie Eckart. Eckart heet er „een duvelijc
mensche"! Later herroepen. Ook Van
Leeuwen ergerde zich aan de hebzucht,
gulzigheid en wellust van veel geestelijken,
die zo ver afstonden van het „schouwende
leven", dat ook hij deelachtig was. Zijn
tractaat Vati vijf manieren broederliker
minnen uitgegeven door J. W. N. Delteyk,
1947. In 1943 gaf pater S. Axters O. P.
een bloemlezing met inleiding uit.
Leeuwen, Dr. J. van ~, schreef zijn proefschrift
over Matthys de Castelein, 1894.
Leeuwen, Jan van ~ , 1854—1924, hoogleraar
te Leiden, vertaalde uit het Gr. van
Sophocles de treurspelen Ajas, 1881, Philoctetes,
1882, en Antigone, 1897.
Leeuwen, Simon van —, 1627—'85, rechtsgeleerde
uit Leiden, schrijver van Batavia
lllustrata met allerlei wetenswaardigs
over Holland, 1685.
Leeuwen, W. L. M. E# van —, geb. 1895
te Amsterdam, leraar in 't Ned. te En-"
schede, schreef 1929 een overzicht over
De Ned. Dichtkunst sinds 1880, met
bloemlezing. Drift en Bezinningi beknopte
gesch. der nieuwe Noord-ned. letterk.,
1936. Dichterschap en Werkelijkheid,
1938; ge'illustreerde literatuurgeschiedenis
van N. en Z. Nederland en Z. Afrika.
Letterk. criticus in Tubantia, De Opbouiv,
Het Parool. Met Marnix Gijsen Schrijvers
en Schilders, 1939, keur van verzen
en verhalen uit Noord en Zuid, verlucht
met platen van onze schilders. In 1941
De liefde tot zijn land is ieder aangeboren,
lof van Nederland in proza, poezie
en beeld. In 1947 Dichter land, inleiding
tot het genieten van poezie; Drie Vrienden
(over Marsman, Du Perron en Ter
Braak); Lezende onder de lamp (over
nieuwe Ned.' letteren). Van 1948: HonLeeuwendaal
hersteld 298 Leiden
derd [aar Nederland. In 1950 verscheen de
2e druk van Drift en Bezinning, een volledig
overzicht van de nieuwe NoordNederlandse
letteren met een groat aantal
portretten. Verder nog een bloemlezing uit
Woutertje en De Luoren Toren, over Iitteratuur
en leven, 1950.
Leeuwendaal hersteld, zinnespel ter ere van
de Vrede van Aken, 1749. De ~,Vrede''
kwam op het toneel in een hoepelrok. Zie
Lucas Pater. .
Leeuwendalers, landspel van Vondel, naar
het voorbeeld van Aminta van Tasso. Gedicht
1647 ter ere van de vrede. Met beschrijving
van het Hollandse landschap en
met verheerlijking van de toekomstige
vriendschap tussen Noord en Zuid, voorgesteld
door Adelaert en Hageroos:
De Zuid- en Noordzij paren
Zich in dit paar te hoop.
De tweedracht is vervaren,
Men leit een vasten knoop.
Het "lantspel" voerde de spreuk Pax
optima rerum (L. = Vrede is het beste
goed). Het was opgedragen aan Michiel
le Blon, gezant van Zweden te Londen.
Opgevoerd 7 Mei ] 648 te Amsterdam;
toen 5 maal gespeeld. Ook in 1879 bij de
herdenking van Vondels sterfdag. Uitgegeven
door Eelco Verwijs, 1864; de derde
druk herzien door Dr. ]. Verdam.
Legenda au rea (L. = gulden legende) , verzameling
van heilingenlevens van ] acobus
a Voragine van Genua, t 1298. Over dit
werk het proefschrift van Dr. J. ]. A.
Zuidweg, 1941, die in 1948 een aantal legenden
daaruit verzamelde als De 1001nacbt
der beiligenlegenden.
legende = schriftelijke over levering over
heiligen en martelaren; (L. legenda =
wat gelezen moet worden). In proza de
A1arialegenden, aIle uit de M.E. Ten onrechte
heeft van Lennep overleveringen als
Eduard van Gelre, Jacoba en Bertha enz.
Nederl. Legenden genoemd; 1828-'31.
Uit de 15e eeuw legenden in het Vaderboec
en het Passionael; verder afzonderlijk
van Maria Magdalena, Sinte Elizabeth,
Sint-Annen, Brandanus, Sint-Pantbalioen,
Sinte-Franciscus, Sinte-Barbara, aIle II
proza.
Uit de 12e-14e eeuw de berijmde verhalen
van Sint-Brandaen, Sint-Seruaes, SintCatbarina
enz. Uit de 13e eeuw ook de bekende
Dialogus Miracttlorum (Tweegesprek
over de Wonderen) van Caesarius van
Heisterbach. Verder in de Dialogus van
Gregorius de Grote, in het Exordium, het
Bienboec, in Vincentius' Spiegbel en in de
Legenda Aurea.
fUnl. Legenden en Exempelen, uitgegeven
door Dr. De Vooys; vele uit de becoemde
verzarneling, de Legenda aurea. Op rijrn
Beatrijs, Tbeopbilus, Des soudaens docbterkijn.
Uit de 1ge eeuw De Paradijsroos van
]. v. Lennep; lf7i/lem uan Oran]e van
Thijm; Sint-Cbristopborus, De Zevel1 st;
pers e.a. bij Ten Kate, 1846; 't bezingen
van dergelijke Middeleeuwse onderwerpen
afgekeurd door Tollens in zijn inleiding
tot De Gouden Bruilojt van Messchert,
en ook bij de uitgave van zijn eigen Philemon
in 1855. Tollens zelf gaf in 1832 een
bundel Romancen, balladen en legenden
uit.
Le Gras, Van Zuylen en Haspels, Rott.
toneelgezelschap, dat zich toelegde op de
opvoering van oorspronkelijk Ned. toneelwerk:
De Kiesuereeniging van Stellendije,
stukken van Rosier Faassen en vooral de
eerste vertoning van De Vorstenschool,
1875. Medewerksters: Catharina Beersmans
en Sophie de Vries.
Lehmann, L. Th. -..", geb. 1920 te Rotterdam;
dichter. Sub;ectieve Reportage. Dagen
Nachtlawaai, 1940. Verz. Gedicbten,
1947.
Leicester, de E. landvoogd in de Nederlanden
van 1585-'87, uitgebeeld in een
roman van Mej. Toussaint, De Graa/ van
Leycester in Nederland, 1846. Daarin treden
Marnix, Coornhert, Duifhuis, Leoninius,
Uitenbogaert en Sidney op, maar de
1000 bladzijden zijn desondanks Iangdradig.
In 1850 volgden De Vrouwen uit
bet Leycesterscbe tijdvak; in 1855 de grote
roman Gideon Plorensz: samen 10 delen.
De trilogie bevat voortreffelijke levensbeschrijvingen
en karakterbeelden, o.a. van
Leoninius. Maar tegenover Oldenbarnevelt
is de schrijfster al zeer partijdig. En vee!
te mooi is haar beeld van Reingoud.
Leiden, Beleg en Ontzet van ,-...."J, bezongen
in de Lc[zang van Jan van Hout, 1575;
verheerlijkt in het Gedence-boece van Jacob
Duym en in Ben dialogus van tuiee
personagien over de toonderlijcke oerlossingbe
van Willem van der Haecht, 1578.
Verder in een treurspel en een blijspel van
Zevecote. Beschreven door Jan Fruytiers,
1 '577. Reynerus Bontius schreef het "Treur-,
bly-eindespel' Belegering ende Ontset der
Stadt Leyden. Dan. Heinsius dichtte een
loflied op Leiden bij de beschrijving der
stad door ] an Orlers. In 1666 werd een
spel Op 't Ontset van Leiden te Amsterdam
opgevoerd met prachtige "vertooningen"
van Jan Vos.
Kornelis Boon schreef zijn spel Leiden
uerlost in 1711. In 1774 bij 't eeuwfeest
kwam het bly-eindend treurspel Het Beleg
door L. \XT. van Merken, en ook het grote
gedicht Verbeerlykt Leyden van Le Francq
van Berkhey. Ook Helmers herdacht LeyLeiden
299 Leipoldt
dens Ontzet. Het Ontzet van Westerman
is van 1809-
In 1833 gaf A. v. d. Hoop Jr. zijn dichterlijk
verhaal hey den ontzet uit.
Leiden, Kamer van Rethorica te ~ , zond
1613 op 't woord hiefd est Fondament een
kaart .aan alle kamers met de vraag:
Waer door ter werelt meest
en alder sterxt Godts wet,
Van Waerheyt ende Vree,
den voortgang wert belet.
De stukken werden door J. de Geyn gebundeld
als Constriick Beroep, 1614. Vergelijk
Constthoonende J u wee I en Ketels
Beroep.
Leiden des jungen Werthers, Die ~ , 1774,
briefroman van Goethe; de geschiedeni?
van een jonge man, die om teleurgestelde
liefde zelfmoord pleegt. Het sentimentele
werk, dat alom in Europa van onberekenbare
invloed was, bij ons bijv. op Rhijnvis
Feith. Reeds in 1776 verschenen 2 vertalingen.
In het verhaal van Julia van
Feith ontmoet de troosteloze minnaar
Eduard nog een „ellendeling"; deze grift
zijn smart in een rots en sterft. Zijn naam
was Werther.
Leidens Ramp, door het springen van een
schip met buskruit 1807, bezongen door
Bilderdijk, beschreven door Siegenbeek, te
zamen uitgegeven met de levensbeschrijving
van de hoogleraren Kluit en Luzac,
die er bij omkwamen; opgedragen aan
Jeronimo de Bosch, curator der Universiteit.
Leiding, tijdschrift van P. N. v. Eyck, C.
Gerretson en P. Geyl, 1930 en "31.
Leidschen Buitensingel, Gesprek op een —,
Socratische dialoog van Jacob Geel, 1834,
over Poezie en Arbeid.
Leidsche disputatie, Van de ~, geschrift
van Coornhert van 1578, opgesteld voor
de vroedschap van Leiden tegen de predikant
Pieter Cornelisz in een geschil over
de keuze van ouderlingen en diakenen. Hij
kreeg er het „stadswapen in vierkanten
fijnen goude" voor en een brief van Jan
van Hout. Maar het stuk mocht pas in
1583 gedrukt worden.
Leidsche Drukken en Herdrukken, sedert
1936 van de Mij. v. Letterkunde. J. W.
Muller, Reynaert, Dr. N. v. d. Laan, Uit
het Archiej der Pellicanisten, 4 esbatementen
uit de 16e eeuw. De Refereinenbundel
van Jan van Doesborch. Het Getijdenboek
van Geert Groote, 1940.
Leidsche hoogeschool, Geschiedenis der —,
door M. Siegenbeek, 1832. Dr. G. D. J.
Schotel schreef zijn studie De Academie
te heiden, 1875.
Leidse Kring, de groep jonge letterkundigen
om Nicolaas Beets, die de Rederijkerskamer
voor Uiterlijke Welsprekendheid
had opgericht, 1833. Zie Kring. De eerste
voorzitter was Bernard Gewin; leden waren
o.a. Beynen, Hasebroek, Kneppelhout,
Jonckbloet, Beets en S. C. Snellen van
Vollenhoven. Kweekplaats voor humor.
Leidsch student, Een ~ , historische roman
van Mw. Bosboom, 1859; de geschiedenis
van Floris van Culemborg, 1593.
Leidse vertaling van de Bijbel, door A.
Kuenen, I. Hooykaas, W. H. Kosters en
H. Oort; O. T. 1900—'1; N. T. 1912.
Leidsche Wonder, Het ~, ballade van Bogaers,
de berijmde overlevering van Vrouw
Mathild, die in tijd van hongersnood toch
alle armen aan brood hielp en die voor die
mildheid beloond werd:
Want, schoon ze trouw had blijven
[geven,
De zak met graan was vol gebleven.
Zeer veel voorgedragen. Uit de Kroniek
van de „Clerc uten lagen landen."
Leidsch Vlaemsch Oraengien Lely-hof, Het
~ , bundel gedichten van „de broeders In
Lief den groeyende" van de Orangie-Lely,
de Vlaamse Leidse rederijkerskamer, 1632.
Vijftig refereinen, met lof voor Jan van
Hout, die de regelmatige afwisseling van
beklemde en toonloze lettergrepen ingevoerd
had.
Leiker, Sjoerd ~ , geb. 1914 te Drachten,
leider van de R. O. N. (Regionale Omroep
Noord) te Groningen; prozaschrijver. Prie
Getuigen, roman. Schreef ook onder ps.
Menno Haarsma. Van 1946 is zijn roman
Spionnen in het Rijk van At til a.
Leipoldt, Dr. C. Louis ~, 1880—1947,
Afrikaans dichter van oorlogsverzen en prozaschrijver.
Werkte ook voor het toneel:
Die Heks, 1920; Die laatste Aand. Hij
behoorde met J. F. E. Celliers en J. D.
du Toit tot het eerste driemanschap der
Afrikaanse poezie. Dichtbundels: Oom
Gert vert el, 1911; Dingaansdag 1919. Beschreef
het leven van Jan van Riebeek.
Verder verhalen, romans en spookhistories.
Vooral ook de dichter van aangrijpende
natuurpoezie:
Somer en son en safier daarbowe;
Rink van die keurbos rondgesprei;
Kort klein skadu's oor die klowe;
Somer en son en safier vir my!
Wonder van kleure uitgesprei. .. .
Laatste bundel: Skoonheidstroos, 1932.
W. E. G. Louw gaf Vijftig Gedigte van
hem uit.
Van P. J. Nienaber: heipoldt, eensame,
veelsydige met bijdragen van D. F. Malherbe
e.a. (Johannesburg 1948.)
Leipoldt was eerst journalist, daarna student
in de medicijnen en dokter te Londen;
in 1914 schoolarts in Transvaal.
leis 300 Lennep
leis, geesteliik lied sedert de 14e eeuw, genoemd
naar het refrein Kyrie eleison (Gr. = Heer, erbarm u!). Daarna geestelijk
lied in 't algemeen, waarbij een koor een
referein zong; kerst-, paas-, bedevaartszangen
enz., veelal gezongen in de kerk, gelijk
het bekende lied:
Christus is opgestanden
Al van der rnartelijen allen.
Een 30-tal zijn opgenomen in Horae Belgicae,
X. Zie Acquoy. Deze geeft oak voorbeelden
met een ander referein, in koor
gezongen:
Het was een maget uutvercoren
Daer Jesus af woude sijn gheboren,
Dies ben ic vro.
o 0 0 benedicamus domino.
Het L. koorgezang = laat ons de Heer
loven.
Le jeune, J. C. w. ~, 177')-1864; zie J.
lekedichtjes == godsdienstige epigrammen,
vooral van De Genestet; ook van Beets;
zie Leeeedicbtjes.
Leken Spieghel, Der r--.-, leerdicht van Ian
Boendale; stelt zich herhaaldelijk tegenover
de priesters. Uitgegeven door M. de
Vries, 1847-'48. Het werk is een berijmde
samenvatting van kerkgeschiedenis, godsdienst
en zedenleer, 1325-'30; een M.E.
Wel-lettens-eonste. Het belangrijkste leerdicht
der 14e eeuw.
Lekkerkerker, K. ---, gaf 1939 een bloemlezing
uit van allerjongste dichters en
schrijvers, onder de titel In Aanbouto,
met enkele aantekeningen over hun Ieven en
werk.
Lektuur bij de Ontbijt- en Theetafel, 10 delen
1804-'8, in eenvoudige stijI over
godsdienst, zeden, letteren, staatkunde, van
P. v. Hemert; zie daar.
Lelidarn, de Heer van ---, onderwerp van
een bistorielied over de strijd van Brugge
tegen de troepen van de heer van
l'Isle-Adam, die er bij omkwam, 1436. Hij
heette Jean de Villiers en was ridder van
't Gulden Vlies, aanvoerder van Philips
van Bourgondie, die er zelf her leven afhracht,
omdat een smid hem de poort opende.
Nu belegerde hij de stad een jaar lang.
Toen was hij de baas; de heer van L'Isle
Adam kreeg een eervolle begrafenis in de
kerk van Sint-Donaes (nu al lang gc,
sloopt) . Het lied is uit het Antuierpse Liedboek
van 1')44.
Lelie onder de doornen, De ---, Kamer van
Rethorycke van Noordwijk, met de zinspreuk
"Uit Liefd bestaan."
Le Long, Izaac ~, zie Long.
Lelyveld, Frans van ""', 1740-'85~ de voornaamste
van Minima Crescunt, koopman
en letterkundige, medeoprichter der Mij.
van Letterkunde en secretaris, 1766. Bezorgde
de 2e druk van Huydecopers Proeue,
1782-'91. Medewerker aan de Taelen
Dlcbthundige Bydragen, door hem opgericht
als critisch tijdschrift, 1758-'62,
gevolgd door de Driemaandelijese Niestoe
Bijdragen, 1763-'66. Vatte toen ook reeds
het plan van het Groot Ned. ~roordenboek
op en van een Geschiedenis der Letterkunde.
Lemire, abbe Jules '--', 1853-1928, hield
als Kamerlid zijn redevoeringen in het
Vlaams, ijverde in zijn werken voor de
VI. taal en geschiedenis, stichtte 't museum
voor folklore te Hazebroek; in 1914
om zijn politiek door zijn bisschop geschorst,
maar door paus Benedictus XV
daarvan on tslagen.
Lemmers, Jaak ~, 1887-1930, Vlaams
schrijver van historische verhalen. Historiscbe
Verbeeldingen, 1926.
Lemmers, Jan --.,." van 1638-'49 toneelspeler
te Amsterdam, een der voornaamsten.
Speelde o.a. David in Vondels Gebroeders.
Leverde alJerlei benodigdheden aan
de Schouwburg. Vertaalde het treurspel
Scipio nit het Frans, gespeeld 1649, gedrukt
1651.
Lemmers, Jasper ---, lid van Nil volentibus,
schreef 1680 de klucht De [aloursse Lammert.
Lenaerts, Jac. ---, 1862-1914, priester-dichter
uit Belgisch Limburg. De Verdwijning
der Alcermanneeens, 1890. Volgeling van
Gezelle.
Lenaerts, Pieter ~, zie P. L. o, d. Goes.
Lennart, Clare ~, d.i. Mw. G. Klaver, geb.
1904 te Hattem, verwierf de prijs in de
boekenweek 1949 met haar novelle Twee
Negerpopjes. In 't zelfde jaar verscheen
haar roman Kasteel te buur.
Lennep, Mr. Cornelis van ---, 1751-1813,
Patriot, van een geslacht, dat in 1747 mee
omhoog kwam; heer van het Huis te Manpad;
dichter van F. verzen, die zijn Neder
landse brieven Iaat krioelen van F.
woorden. Lid van Diligentiae Omnia en
van het Amsterdamscb Dicbt en Letteroejenend
Genootsehap. Dichter van Ned.
verzen, gewijd aan Vriendschap, Vreugde,
Vrijheid, Vaderland, en van huiselijke
poezie. Lid der Vroedschap van Amsterdam,
werkte hij mee aan beleefde brieven
aan de Hertog van Brunswijk en Prinses
Wilhelmina, 1787. Toen de Pruisen weer
weg waren, vergeleek hij Amsterdams "verlossing"
bij Leidens ontzet! In 1795 lid
der Nationale Vergadering, voorzitter van
de Representanten, narn 1798 ontslag; daarna
weer gekozen als lid v. h. Wetgevend
Lichaam; in 1803 lid v. d. Raad van Amsterdam.
Woonde des zomers op 't Manpad
bij Heemstede, genoot er van het leven
Lennep 301 Lennep
en van de Ietteren. 20 vertaalde hij de ode
Aan Bonaparte van Jeronimo de Bosch. Mr.
J. v. Lennep gaf in 1862 uit He! Leuen
van Mr. C. van Lenncp en Mr. D. J. van
Lennep,
Lennep, David Jacob van ~, 1774-1853,
zoon van Cornelis, leerling van rector Vtm
Ommeren; 1793-'96 student te Leiden.
Toen wijdde hij een lierzang aan de Polen,
die voor hun vrijheid vochten tegen de
Russen. Zelfs maakte hij een Latijnse ode
aan Charlotte Corday. P. van Lelyveld leidde
hij binnen in de kring van "Letterkunde"
.
In 1796 advokaat te Amsterdam; 1799
prof. in de klassieke talen, opvolger van
Wyttenbach; in 1800 getrouwd met Cornelia
van Orsoy, dochter van een Amerikaanse
bankier, beroemd verzamelaar en
man van studie, en voordochter van P. v.
Winter. Vrolijke stukjes maakte hij voor
de Arke Noachs, onder ps. Zwaanenveder.
De klassieken bleef hij trouw in navolgingen,
vertalingen en eigen werk. In 1809
was hij een tijdlang op Het Loo, om koning
Lodewijk Nederlands te leren. Hij schreef
over Hannibal, Cicero, Danae; De Herder
op bet Slagveld uan Cannae is cen grote
lierzang.
In 1823 kwarn de vertaling van lVerkell
en Dagen uit het Gr. van Hesiodus. Daarnaast
kwam in 1826 zijn belangrijke Verbandeling
over het belangrijke van Hollands
grond VOOf gevoel en uerbeelding,
onder invloed van \X!alter Scott. Aan het
slot er van stond de H ollandsche Duinzang
met herinneringen aan het voorgeslacht.
Van Lennep nam in 1843 Roothaan, de
generaal der jezuieten te Rome, in bescherming,
toen deze in het Kerkelijk Archief
van Prof. Kist werd genoemd als de
steller van een grievende allocutie.
Siegenbeek schreef zijn Leoensbericbt; zo
deed ook K. Sybrandi. Hij zelf schreef ten
Lojrede op ]er. de Bosch, 1820, uit het
L. vertaald d. C. W. Westerbaen. Da Costa
schreef 1853 zijn Herinneringen.
Lennep, Gerrit van ~, 1774-1833, uit AIrnelo,
navoIger van Bellamy in zijn Jeiigdige
Gedicbten, 1794.
Lennep, Mr. Jacob van "-', 1802-'68, 200n
van David Jacob. was als student een tijdlang
bij de leerlingen van Bilderdijk, doch
weldra wendde hij zich van hem en Da
Costa af. Deed als student met Dirk V.
Hogendorp een voetreis door de N oordeIijke
provincien, en maakte er gedichtjes
op, 1823. Daarvan zijn Dagboeebladeu
uitgegeven door M. Elisabeth Kluit, 1942~
onder de titel: Nederland in den goeden
ouden tijd. Reeds vroeg kende hij naast de
I-Iollandse en Franse dichters Ossian;
Byron's Marino Faliero van 1820 vertaalde
hij in 1822. In 1824 werd hij Mr. in
de rechten en trouwde hij met Henriette
Roell; hij werd secretaris van curatoren
van 't Athenaeum; in 1829 Rijksadvocaat.
Hij heeft vee! van zijn grootvader: ook hij
hield van de 18e eeuw, maar de Romantiek
boeide hem meer dan de Verlichting,
Daarbij kwam een zeldzame zin voor
scherts. In 1826 kwamen zijn Academiscbe
Idyl/en, in 1827 zijn eerste bundel Gedicbten
met vertalingen van Byron en
Scott. Het was "roof en diefstal," waarvan
hij leefde, zo ais hij zelf verklaarde in
1858 op het Brusseise Letterkundig Congres.
Veel duidelijker bleek dit nog in de
Nederlandscbe Legenden, 1828-'31: Het
Huis ter Leede, Adegild, Jacoba en Bertha
en De Strijd met Vlaanderen, navolging
van Scott.
Toen Beets met zijn verhalende gedichten
opkwam, erkende Van Lennep diens meerderheid
op dit gebied. Maar toen was hij
al een beroemd man, vooral ook door het
toneelstuk Het Dorp aan de Grenzen tijdens
de Belgische Opstand en door De
Roem uan Twintig Eeutoen. Hij werd ridder
van de Ned. Leeuw, lid V. h. Instituut,
1832, en weldra een groot man onder
de vrijmetselaren. Daarbij kwamen nu zijn
historische romans in de stijl van Walter
Scott. De Pleegzoon, 1833; De Roos van
Dekarna, 1836, Ferdinand fluyck, 1840,
Onze Voorotlders. Daarna kwamen nag
een aantal schetsen als De Twee Amiralen,
Eene Schaking in de 17 e eeuw, Cornelia
Vossius. Van 1840 is de navolging van
Southey: Hoe loopt de Duss e langs het
hoi van J\Teander, staaltje van technische
vaardigheid, evenals de E-Legende, zie ASaga.
Van 1842 is het leerdicht De Bouwkunst.
Op toneelgebied wijdde Van Lennep
zijn krachten aan de kamer "Achilles."
Hij schreef verder 5 opera's, o.a. Saffo,
1834, om zijn vriend ]. B. V. Bree in de
gelegenheid te stelIen, muziek te schrijven
bij een groot werk.
In 1851 schreef hij een harlekinade, een
dramaballet in verzen, "rijk aan onwaarschijnlijkheden",
De betoorerde viool of
het Bloemen-oproer, naar een E. voorbeeld.
Maar wat bedoeld was als een kasstuk,
werd een schadepost.
Zijn Droom in Caliiornie was een kluchtspel
in proza, met zang, over de goudkoorts.
Van meer betekenis waren zijn
historische spe1en. Rtnoaardes Geertruida
speelt in Dordrecht 1063; het stuk is van
1846. De Sticbting van BatC1via, 1858. De
Vrouwe van Waardenburg, d.i. Katharina
van Egmond, weduwe van Arkel; een draLennep
302 Leonidas
rna uit 1601, in proza. Ben Amsterdamscbe I
[ongen of bet Buskruitverraad van 1622"
Van Lenneps beste stuk, met Veltrnan in
de verradersrol; in proza, 1859.
Met De Bu II had Van Lennep in 1850 het
treurspel De Vat van Jeruzalem in verzen
gedicht voor de Kamer Achilles. Op verzoek
van Peters gaf hij in 1852 een vertaling
van Shakespeare's Romeo en Julia,
ten einde te ontkomen aan de jammerlijke
verknoeiing van Ducis. In 1853 kwam er
aIzo een echte Shakespearevertolking op
het toneel, de eerste na De Dolle Bruilo[t
van Sybant van 1654. In 1854 voegde Van
Lennep er Othello bii. In 1855 Filoktetes
op 't eiland Lemnos, een navolging van
van Sophocles.
Naast dit werk gelegenheidsstukken. Ben
Amsterdamscbe winteravond in 1632 voor
het 2e eeuwfeest van het Athenaeum; Vondels
droom bij het 2e eeuwfeest van de
Schouwburg, 1838; Ben dicbter aan de
Bank van lening bij de onthulling van Vondels
standbeeld, 1867 ; Van Lennep was de
voorzitter van de feestcommissie.
In 1852 gaf hij zijn Dramatiscbe Werken
uit, ",met kritische beschouwingen". Daarbij:
Marino Faliero van Byron, Fiesko van
Schiller, Het Dorp aan en Het Dorp over
de Grenzen, Vondels Droom, Romeo en
Julia en Othello.
Hij moedigde jonge talenten aan, hie1p bv.
Hofdijk voort. ZeIf gaf hij in 1848 nog
een nieuwe "Ned. legende" uit, Eduard
van Gelre. Van 1853-'56 was hij lid der
Tweede Kamer; hij was de grote voorstander
van de Duinwaterleiding te Amsterdam
en van de doorgraving van Holland op
zijn Smalst; met Schimmel en De Bull benoemde
de Koning hem in een cornmissie
van onderzoek tot verbetering van het
toneel, 1851. Maar hij wekte ergernis door
zijn Vermakelijke Vaderlandscbe Gescb.,
1854. Van 1850 is zijn historische roman
Elizabeth Musch; in 1866 kwam Klaas]«
Zeoenster en vroeg Huet: Ernst of KortswijJ?
Dit ",marionettenspel" bracht Van
Lennep f 5000 OPt maar deed aan zijn
naam geen goed. Hij hield nu eenmaaI
van een grapje, zoals ook bIijkt uit zijn
Alledaagscbe bokken in bet gesprek en
vee! meer nog in zijn verhaal van De
Trojaanscbe Oorlog, 1852. In 1855 was hij
begonnen m. e. uitvoerig verhaal v. Vondels
Leven en hij is de man, die de eerste
wetenschappeIijke uitgave van Vondels
We,ken tot stand bracht, 1850-'68. Bovendien
had hij geschreven: V'oornaamste
Gescbiedenissen van Nederland, 1845'
49; Merkwaardige Kasteelen, met Hofdijk,
1852; Zeemans-Woordenboek, 1856; H et
Leven van Mr. C. en Mr. D. J. v. Lennep,
1861-'62; Vermake/ijke Spraakkunst,
1865.
Met ]. ter Gouw gaf Van Lennep drie
delen uit over De Uitbangteeeens 1867,
en een deel over de Opscbrijten 1869" in
verband met geschiedenis en volksleven. De
jongeren vereerden hem; De Genestet huldigde
hem in 1846 met Morgen is mijn
dicbter jarig; 40 jaar lang is hij de gevierde
schrijver gebleven. De 18e eeuw kende
hij het best, vandaar is Ferdinand Huyck
het meest geslaagd. Hij is de meest romantische
van alle Ned. schrijvers, geestig
en onderhoudend, zo als bv. in de Mijmeringen
in en 01 Jer Amsterdam in zijn almanak
Holland. Deze verscheen 1849-'66.
Onder Van Lenneps gedichten Zeemansliedies.
Hij was ook de man, die Eduard
Douwes Dekker in 1860 hielp aan een uitgever
voor AJax Hauelaar. Maar hij zorgde
er voor, dat de uitgave zo hoog in prijs
was, dat het boek niet kwam in handen
van het volk. Hij verving de narnen door
stippeltjes, Multatuli kwam daar heftig
tegen op. Doch Van Lennep had het handschrift
gekocht en al was dit naar de opvatting
van Douwes Dekker enkel een
kwestie van vorrn, deze verloor in 1861
het proces.
A. ]. de Bull schreef 1869 een Levensscbets,
Lennep, Jan Hendrik van "'-',- 1825-'95,
halfbroer van Jacob, oprichter van De
Navorscher en redacteur van 1851-'53;
dichter.
Lennep, jhr, Dr. M. F. van "'-', geb. 1859,
erneritus-predikant sedert 1904,. schreef
1909 Het Leven van Jacob uan Lennep,
zijn grootvader. Binnen een maand was
het boek uitverkocht; in 1910 tweede druk
van het uitvoerige werk in 2 delen.
Lennep, Mr. W. W. van "'-', 1833-1903,
jongste zoon van David Jacob, halfbroer
van Jacob. Hij was een der vrienden in
de Dinsdagse kring van Prof. Alb. Thijm,
met Van Vlijmen, Rossing en De Marez
Oyens; hij vertaalde Keats' Hyperion en
bracht het gedicht in die kring; uitgegeven
met aantekeningen en Inleiding, 1879.
Van Lennep was van 1881-'95 wethouder
van Amsterdam.
Lentervertelsels, met als enige klinker de
e, 1880. Zie A-saga.
Leonidas, 1. lierdicht van Willem van Haren,
toen de Republiek in 1740 niet ter
hulp kwam aan Maria Theresia, .geIijk bij
verdrag overeengekomen was, 1742. Genoemd
naar de koning van Sparta, die
Athene ter hulp snelde bij de aanval der
Perzen en als een held stierf op het slagveld.
Verontwaardiging maakte dit gedicht
tot het beste van die tijd. Lokte regenLeopold
3
spraak uit: Echo; Weerklank op de Echo;
Keerklank op de Weerklank. Maar er werden
in Amsterdam in 3 dagen 100 000 exx.
verkocht en in 1743 steunden de Staten
Maria Theresia met 20 000 man. De gedichten
voor en tegen Van Haren, samen
meer dan 100, werden in 4 bundels uitgegeven.
Leonidas werd 1742 in 't F. vertaald en
met een geestdriftig gedicht van Voltaire
begroet. Moorman schreef zijn gedicht
Pausanias in dezelfde geest.
II. treurspel van Van Steenwijk, 1788.
Leopold, Jan Hendrik ~ , 1865—1925, geb.
te Arnhem, dichter, medewerker van de
N. Gids, individualistisch. Studie over hem
van P. N. v. Eyck in De Gids, 1924.
Leopold vertaalde verder veel Oosterse
poezie en schreef 1915 een episch gedicht
Cheops; zie daar. Boutens had tegen de
wil van de dichter zijn werk verzameld
en uitgegeven voor de vrienden; daarop
bezorgde Leopold in 1913 zelf een uitgave
van zijn Verzen. Hij is de rationalist
bij uitstek; hij kent slechts
intelligente menschen zonder
[vroomheid
en vrome menschen zonder intellect.
Joh. Huyts schreef een studie over hem,
1925; die van A. Roland Hoist verscheen
1926. Dr. J. M. Jalink, lector in het Ned.
te Bonn, schreef 1949 zijn proefschrift over
Leven en Werk van Leopold. Leopold was
van 1891—1924 leraar aan het gymnasium
te Rotterdam; hij is een verheerlijker van
de Schoonheid. Zijn Verzamelde Verzen
werden in 1935 uitgegeven met toelichting
van P. N. v. Eyck. Een bibliografie vindt
men in het ts. Folium van 1951.
Leopold, Johan Albert ~ , 1846—1922, dir.
der Rijkskweekschool te Nijmegen, schrijver
over opvoedkunde en letteren; zie L.
Leopold.
Leopold, L. ~ , 1839—1916, schreef sedert
1866 een reeks leesboekjes voor de L.S..;
gaf met De Groot en Rijkens een bloemlezing
uit der Ned. letteren en met Joh.
A. Leopold 1881—'82 de grote dialectbloemlezing
Van de Schelde tot de Weichsel.
Directeur der Rijkskweekschool te Groningen.
Leopold, Martinus ~ , 1830—1905, directeur
der kweekschool voor meisjes te Arnhem
sedert 1870. Gaf met zijn broer L. Leopold
bloemlezingen uit, o.a. Oud en Nieuw,
1886—1890, in 2 grote bundels.
Leopoldus, Op het kroonen van ~ , gedicht
van Vondel bij de komst van keizer Leopold
I, 1657; Vondel hoopte voor hem
vrede met Spanje, die in 1659 kwam, en
strijd tegen de Turken. De Brusselse rede-
Lesturgeon
rijker Frans Godin dichtte 2 drama's bij
dezelfde gelegenheid.
Leroux, Karel ~ , geb. 1895, schrijver en
dichter van de groep van '/ Fonteintje.
Medewerker aan De Stem. Journalist en
criticus. Vriend van Herreman en M. Roelants.
Lesage, Alain Rene* ~ , 1658—1747, F.
schrijver v. schelmenromans: Gil Bias de
Santillano, 4 delen, 1715—'35, vertaald
1736; Le Diable boiteux, vertaald in 1732
als De kreupele duyvel; Le bachelier de
Salamanque, vertaald in 1740 als De Student
van Salamanca.
Lescaille, Jacob ~ , 1611—'77, uit Geneefse
ouders, boekverkoper en uitgever te Amsterdam.
Zijn eigen gedichten gingen bij
brand verloren. Over bleven o.a. Lijkklacht
op Gerard Vossius en een gedicht aan zijn
grote vriend Hero Galama. Zijn winkel
werd de plaats, waar leden van N/7 elkaar
ontmoetten.
Lescaille, Katharijne ~ , 1649—1711, dochter
van Jacob, dichteres en toneelschrijfster,
bv. van het treurspel Herkules en
Dianira, 1688. Zij bleef ongetrouwd. Haar
erenaam was „De Amsterdamse Sappho,"
ook om haar vertalingen, o.a. van Nicomedes,
„treurspel uit het Fransch van Corneille
gerymd," 1692.
Lessen, Dr. J. H. van ~ , geb. 1897 te Groningen,
redactrice van het Wb. der Ned.
Taal sedert 1931.
Lessing, Gotthold Ephraim ~ , 1729—'81,
D. criticus en dichter, bestrijder van de
invloed der F. klassieken op de D. letteren
in zijn Hamburgische Dramaturgic. Man
der Verlichting: Nathan der Weise. Toneeldichter:
Emilia Galotti; Minna von
Barn helm. Deed ook zijn invloed gevoelen
in de Nederlanden; brak bv. het gezag van
de z.g. wetten van Aristoteles voor het
drama; hij bracht het burgerlijk drama in
de plaats van het klassieke. Van Goens
maakte hem bekend in de Bijdragen van
1766; Cornells van Engelen vertaalde zijn
toneelwerk 1776—'80; G. Brender a Brandis
leverde in zijn Kabinet werk van Lessing
en ook Lessings Levensschetse; in 1780
was Nathan der Weise vertaald en in de
Letteroefeningen aangekondigd. Toch wordt
Lessings naam niet genoemd in de Verhandeling
van Willem de Clercq. al stond
een man als Kinker geheel onder zijn invloed.
Daarna Potgieter, Bakhuizen, Limburg
Brouwer, vader en zoon, Huet en
Vosmaer, die zich verzetten tegen de
nieuwe orthodoxie, het gevolg van het
Reveil; die vrijheid in geloofszaken voorstonden
als Nathan der Weise.
Lesturgeon, A. L. ~ , 1815—'78, vriend van
Hecker en Bennink Janssonius als student
33
Letterbode 304 Letterkunde
te Groningen; 1844 predikant te Oosterhesselen,
1864 te Zwelo, Hij schreef: Ben
Drentscb gemeeute-assessor op reis naar
Amsterdam (met Harm Boom), 1843, en
op rijm Verstrooilingen. Met H. Boom en
D. H. v. d. Scheer: Drentbe in vlugtige
omtrekken gescbetst door drie podagristen,
1842-'51.
Letterbode, Konst- en ~, zie K.
Letteren, Nederlandse ~, lopen over 3 tijdperken:
1. Middeleeuwen, ± 1175-± 1550.
Tijd van overgang onder invloed van
Renaissance en Hervorming, 15501()
OO.
2. De tijd van de Republiek, ± 1600±
1780.
Tijd van overgang onder invloed van
de Verlichting, 1780-1830.
3. De jaren van het Koninkrijk, 1830heden.
Tot 1880 de invloed van de Romantiek.
Dan de Beweging van '80 en de nawerking
daarvan.
Letteren, Bibl, der Ned. ---, zie Bibliotbeee.
Letterjuweel, verzameling van 32 eigenhandig
door Anna Visscher geschreven gedichten
van 1620-'45, Alkmaars hs., ontdekt
in 1877 bij een verkoping, boekie van 56
hlz. in 12°; uitgegeven door Nic. Beets in
1881 als onderdeel van Aile de Cedicbten.
letterkeer = anagram.
Letterkunde, Geschiedenis der 1">0..1,; begin
te vinden in de Bibliotbeca Belgica van
Valerius Andreas, 1588-1655, hoogleraar
te Leuven. Dit is een woordenboek met
vermelding van beroemde Nederlanders,
waaronder ook letterkundigen. Daarop
volgde het Panpoeticon Batauum van Lambert
Bidlo, 1720; afbeeldingen van dichters
met bijschriften.
In de 18e eeuw levensbeschrijvingen als
die over Jan P1Jnt door Simon Styl, 1781.
En verhandelingen, zo als van Feith Ouer
bet Heldendicbt, ook van 178]. De "vader
der geschiedbeschrijving onzer letterkunde"
is Hendrik van Wijn, maar hij kwam niet
verder dan tot in de 16e eeuw in zijn Historiscbe
en Letterhundige Avondstonden,
1800.
Ockerse en Antoinette Kleyn beschreven
de ontwikkeling van Bellamy. In antwoord
op een prijsvraag van 1804 schreef Jeronimo
de Vries de eerste Gesch. der Ned.
Dichtkunde. u itgcgeven 1810; 2e druk
l836. Daarop volgde ]. F. Willems met
zijn V'erbnndeling orer de N ederduytscbe
Tael- en Letterlsunde. 1819-'24. En Willern
de Clercq met "de zijne over de [nvloed
der ureemde letterkunde, 1821-'24,
antwoord op een 'prijsvraag van het I nstitusa.
Van 's-Gravenweert schreef 1830 een Essai
sur l'Histoire de la Litterature Neerlandaise;
N. G. Van Kampen een Beenopte
Gescb. der Ned, Letteren in 3 delen, 1821
-'26. Oak Collot d'Escury behandelde het
onderwerp in Hollands Roem, 1824-'44.
\'XTitsen Geysbeek schreef van 1821-'27
zijn Biograpbiscb Wdb. der Ned. Dicbters.
Siegenbeeks Beknopte Gescbiedenis is
van 1826. De nieuwe tijd begon met kritiek
in De Vriend des Vuderlands. De
Gids en De Spectator. '
De beoefening van de letterkundige geschiedenis
als wetenschap is een verschijnse1
der Romantiek. De moderne grote man
is de Duitser Hoffmann ron Fallen/eben)
die de Nederlanders opwekte en zelf voorging.
Zie claar.
20 verscheen in 1851 het standaardwerk
Gescb. der Mnl. Dichtkunst van Dr. W.
]. A. ]onckbloet, voltooid 1855, en zijn
Gesch. der Ned. Letterleunde. 1868-'72.
Daarnaast die van Vloten en' minder omvangrijk
die van Hofdijk, 1853-'56. Voor
Vlaanderen Serrure, Letterk. Gescb., 1872.
Snellaert, Ned. Dichtkunst in Belgic,
1838.
Ten Brink schreef 1882-'87 over Onze
hedendaagsche Lettereundigen, aangevuld
uitgegeven in 1888·-'89 als Gesch. del' N.
Ned. letteren 111 de ){IXe Eeuw. In 1897
verscheen zijn Geill. Gesch. der Ned. Letterkunde.
Van de nieuweren:
Twee standaardwerken zijn: G. Kalff,
Gesch. der Ned. Letterk., 7 dln, 1906'
12, en ]. te Winkel, Ontwikkelingsgang
der Ned. Leuerk., 5 dIn., 1908-'21, 2e
dr. 7 dIn., 1922-'27.
]. Prinsen, Handboek tot de Lett. Gescb..
1916, 3e dr. '28. L. D. Petit, Bibliographie
der Mnl. letterkunde, 1888-1925; C. G. N.
Vooys, Historiscbe Scbets, 1908; Dr. C. P.
E. Lecoutere, Scherr ran den ontwikkelingsgang,
. ]918; ]. Greshoff en ]. de Vries,
Gesch. der Ned. Lettere., 1925; De Raar
en Griss, Zeuen Eeuuren; F. Bastiaanse,
Overzicht v. d. Ontwikkeling der Ned.
Letterk., 1921-'27; P. Kenis, Overzicht
der Vlaamsche lett. na Van N11 en Straks.
1930. Vervolg op de Gesch. der Vlcl'lmfch~
Letterk. van Coopman en Scharpe, 19] O.
Daarnaast Verrneylen, Van Gezelle tot Heden.
In 1938 Dicbterscbap en WerkelijklJeid
van Van Leeuwen; zie daar.
In 1939 begint de Gescbiedenis van de
Letterkunde der N ederlanden, onder hoofdredactie
van Dr. F. Baur, in 10 delen. Bet
eerste dee! bevat de Inleiding over de historiografie
en methodes der literatuur van
Baur; veroordeeld door M. ter Braak als
buitengewoon slecht van stijI en begrip.
Letterkunde 305 Levensbeschrijvingen
]. L. Wralch, Nieuw Handboek der Nederl.
Letterk. Gescb., 1940; 21947, ter vervanging
van het Handboek v. Prinsen.
Ger. Knuvelder, Hundboei: lot de gescb.
der Ned. Letterk., 1948 vlg.
In de serie "Petits dictionnaires des lettres
et des arts en Belgique" is verschenen
een "Dictionnaire des litterateurs,"
samengesteld door prof. Francois Closset,
Raymond Herreman en Etienne Vauthier.
Hierin zijn korte bio- en bibliographische
aantekeningen bijeengehracht over Frans
en Vlaams schrijvende auteurs.
Letterkunde, Maatschappij der Ned.
zie At
Letterkunde, Oude Ned. ,-.., zie O.
Letterkundige Almanakken, zie almanak en
Muzenalmanak.
letterkundige novellen, geschreven sedert de
2e helft der 1ge eeuw: J. A. Alberdingk
Thijm, Verspreide uerbalen, o.a. over Vondel
en Hooft, Tesselschade, Stalpaert v, d.
Wiele; 1879-'84; Portretten uan Vondel,
1876.
Jan ten Brink, De eerste lie/de van Bredero,
1874; Jan Starter en zijn Wijf, 1889;
Brecbt]e Spiegbels, 1898; Willem Otto,
Elsen en Scbetsen, 1882.
Letterkundige prijs voor jongeren 1946,
Den 24sten November 1946 was het drie
jaar geleden, dat Reina Prinsen Geerligs te
Oranienburg werd gefusilleerd.
Ter ere van de nagedachtenis van alle jonge
meisjes en vrouwen, die in de illegaliteit
hun leven lieten, werd opgericht een Reina
Prinsen Geerligs Stichting. Jonge rnensen
zullen ieder jaar een prijs van f 200.kunnen
verwerven voor het beste prozastuk
of de beste gedichtenbundel.
De leeftijd is bepaald op minstens 20 en
ten hoogste 25 j aar.
In het bestuur van de stichting kregen zitting
dr. H. C. Prinsen Geerligs, voorzitter;
jhr. dr. Nico van Suchte1en, Dr. Meertens,
J. Kuilman en D. A. M. Binnendijk.
De jury werd gevormd door mevr. Jeanne
van Schaik-\\?il1ing, Ed. Hoornik en H.
J. Smeding.
Letterkundige Prijzen, 10
• zie Maatschappij
van Letterlsunde; 20
• zie Staatsprijs; 30
ingesteld door 't Dep. van Volksvoorlichting
1941; toegekend aan Jan Eekhout,
]. R. W. Sinninghe en R. Brouwer; 4°.
van de gemeente Amsterdam, 1941. Zie
Amsterdam en Ouwendijk; 50. zie F. d.
Viesprijs; 6°. zie Nutsprijs; 7°. l~C Hendril:
de Vries.
Letterkundige Werken in de 18e eeuw, De
Illustratie van ,-...., proefschrift van Mw.
E. de Ia Fontaine Verwey, 1934. Zij richtte
als assistente van de Nat. Bibl. ook een
tentoonstelling van die illustratie in, 1940.
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
letterkundig leven, in Nederland sedert de
18e eeuw, behandeld in De Ned. auteur
en zijn publlel«, door G. W. Huygens,
1946.
Letterlievend maandschrift, Algemeen I"--.; ,
zie A. Opgericht 1816. In Braga uitgescholden
voor
Een lummel van de straat,
Die prijzend voor een slokje
En ranselend voor een oortien
Belachlijk of verachtlijk is.
Van der Hoop was in 1838 redacteur geworden;
van 1845 af uitgegeven door ]. I.
D. Nepveu en C. L. Schuller. Heette aanvankelijk
Amsterdamscb L. lH.
Letteroefeningen, Nederduitsche ---, zie N.
Letteroefeningen, Vaderlandsche ---, zie V.
Leuter, Pieter '"-',. uit Rotterdam, 1729-'85,
dichter, bv. v. d. vertaalde Brief van Abelard
aan Eloiza, 1776. Hij was de leider
van bet genootschap Studium Scienttarum
Genetrix (studie is de moeder der wetenschappen),
lid van Kunstliejde spaart geen
ulijt in Den Haag en van Kunst u/ordt door
arbeid oereregen te Leiden. Vriend van
Frans de Hacs. Steenhouwer van beroep.
Leuven, Roeland van ,-.., 1691-175GAmsterdamse
rijmelaar, koopman tot de Windhandel
van 1720:
Geen snooder list bragt ooit
het He1s bedrog te vooren
Als d'Actiehandel, tot Europaas
ram p gebooten.
Nu werd hij "knecht," d.i. makelaar, en
ook legde hij zijn ambt van diaken neer.
Leuvensche Bijdragen, tijdschrift voor moderne
filologie, gesticht door Ph. Colinet
en L. Goemans, 1899. Nu onder L. Grootaers,
A. Carnoy en J. V. d. Wijer.
Leuvensche Teksruitgaven, 1906 en '7:
Esopet; Lauiet, gheestelicke rneyspel"; Hasselts
e bistoriaelspelcn.
Leven afgebeelt door ecn wakenden droom,
't ,-..." gedicht van Cats in de Doot-kiste
uoor de leuendige, bevat de geschiedenis
van Krelis Lou wen; zie daar.
[even van jezus, Z!C [ezus,
Levene ons Heren, Vanden ---, opnieuw nitgegeven
door W. H. Beuken, 1928 en '29;
z:e [ezus.
Levensberichten; van de Mij. V. Letterkunde,
uitgegeven sedert 1849; van de Acadernie
van ~Tetenschappen, sedert 1857; beide
aIleen van de overleden leden.
Levensbeschrijvingen, zie bij de namen van
dichters en schrijvers. Een paar beksnde
voorbeelden zijn: Carel van Mander;
Brandt, Leven van Vondel, Leven van De
Ruyter, Levell uan Hoojt, Da Costa, Bilderdi)
k. Oscar de Gruyter, Multatuli. Van
Vloten, Elizabeth W o/ff. Johanna Naber,
Bet]e W 0/11 en Aagje Deken. M. C: v.
20
Levensbode 306 Lidewyde
Hall, Kinker. C. H. Ph. Meijer, Pieter
Langendijk. S. Anema, Een vergeten Dichteres,
(C. F. v. Sytzama), 1921. Beschrijving
van eigen leven:
Cats. Twee en tachtigjarig leven. Betje
Wolff, Geschrift eener bejaarde Vrouw.
Constantijn Huygens, De Vita propria, vertaald
door Adriaan Loosjes; opnieuw uitgegeven
door J. A. Worp.
Zie verder Levensberichten en Biografische
Woordenboeken.
De grote encyclopedieen bevatten verder
een aantal zakelijke levensbeschrijvingen.
Over De moderne biographie een studie
van J. F. Otten, 1932.
Levensbode, De ~ , ts. van J oh. v. Vloten\
zie daar. Over letteren, tegen de Modernen,
aanvankelijk voor fyfultatuli; over kinderarbeid
en volkswapening. Verscheen in
12 delen van 1865—'81.
Levensgang, 1901, roman uit het leven der
diamantbewerkers, van Querido; zie daar.
Vol van overdadige, vermoeiende beschrijvingen.
levenslied, begeleid met zang of muziek in
een zaal, in zwang gekomen te Parijs, met
onderwerpen uit het volksleven. Bij ons
ingevoerd door Speenhoff; zie daar. Verder
Manna de Wijs-Mouton, Clinge Doorenbos,
J. L. Pisuisse en Dirk Witte.
Levensromans, het leven van een kunstenaar,
staatsman, held, enz. beschreven door een
kunstenaar; b.v.
Felix Timmermans: Pieter Bruegel. Zo heb
ik u uit uw werken geroken; Theun de
Vries: Rembrandt;
C J. Kelk: Jan Steen.
Willy Corsari: De jeugd van Florence
Nightingale. (Herdr. van De weg naar
Scutari).
G. H. Wallagh: In „De Trou". Een Amsterdamse
roman. Vondel. 1941.
E. du Perron: Schandaal in Holland. (Onno
Ztvier van Haren) 1939-
G. Brugmans: George Sand. Een leven van
liefde. 1932.
Arthur v. Schendel: Verlaine, het leven van
een dichter. 1927.
A. M. de Jong: De Dolle Vaandrig.
{Br e der 0s).
levertjes, dichtregels toegesproken aan de
bruid op het bruiloftsmaal door een der
gasten met een stuk lever op de punt van
zijn mes, heel vaak van nu onbegrijpelijke
vuilheid. Bruilofs Levertjes, kus-, drinken
blaas-levertjes o.a. in De vrolijke Bruidlofs
Gast door J. Jonker, 1697. Ook Lever-
Rymen.
Leverzee, d.i. de geronnen zee, komt reeds
voor bij Pytheas ten tijde van Alexander
de Grote; verschijnt in het Leven van St.
Brandaen en andere Mnl. stukken. Heet
ook het Wendelmeer, omdat men er voor
omkeren moet.
Levita, A. S. de ~, de dichter van de
Socialistenmars, op muziek gezet door Otto
de Nobel.
Leycester, zie Leicester.
Leydsch Vlaemsch Orangien Lely-Hof, zie
Leidsch.
Leynen, Hubert ~ , 1909, pseud, van Hubert
van Pelt, Vlaams regionalistisch schrijver
van somber gestemde romans en novellen.
Het eeuwig Beginnen, 1942.
Leynen, Jozef ~ , geboren te Hasselt in
1880, schreef melancholische gedichten en
verhaaltjes.
Liber Apum, zie Bienboec.
Libertinage, 1948 tijdschrift der jonge
schrijvers onder redactie van W. F. v.
Leeuwen en Gomperts. Zie Criterium.
Lichte Klaertje, blijspel van Nooseman,
1669', op het spreekwoord:
Sieje 't visje, tast het aan,
Of anders sal 't u wel ontgaan.
Lichtenberger, Allan ~ , ps. van Albert
Verwey; zie Pierre Louys.
Lichte Wigger, kluchtspel van G. C. van
Santen over een doorbrenger, . . . . met
een preekje over de verkwisting.
lichtmis, figuur in de blijspelen der 17e
eeuw: Van Santen, Lichte Wigger; W. D.
Hooft, Verlooren Soon; J. de Mol, Bedrogen
Lichtmis, 1671; A. du Moulin, De
Lichtmis of Mai Moertje mal kintje, 1687;
Jan Klaaz, trilogie van Asselyn; W. de
Geest, De Weerspannige Zoon, 1702.
In proza de eerste schelmenroman Het
Kind van Weelde of de Haagsche Lichtmis,
1679.
Lichtveld, Lou ~ , schreef onder ps. Albert
Helman. TXt daar.
Lidewyde, roman van Busken Huet, 1868;
geschreven om te tonen, dat hij niet alleen
de afbrekende criticus was. Hij leerde, dat
passie in de kunst het eerste vereiste is,
maar hij schreef een echtbreukgeschiedenis
en verwekte daarmee bij een groot deel der
lezers ergernis. Onder de aanvallers was
S. J. v. d. Bergh; Huet had hem „de uit
de nachtschuit gekomen Tollens" genoemd.
Nu sloeg het uur der wraak:
Waar ooit de Duivel kwam,
liet hij iets stinkends achter,
De lucht verpestend met zijn haat en
[hoovaardij;
Hij die zich zelf vergoodde
als feilloos Pinduswachter
Van Neerland, trok naar d'Oost
en liet ons — Lidewij.
Lidewyde verscheen pas, nadat Huet reeds
in Indie was.
Ook Taco de Beer noemde het boek „een
Liduina 307 Liedboeken
schande" in zijn vlugschrift Madame Bo- I
vary in Holland.
Liduina, Lidwina, 1380—1433, meisje uit
Schiedam, kreeg 1395 een ongeluk op het
ijs, verdroeg 38 jaar haar lijden met onuitputtelijk
geduld; 1890 heilig verklaard.
Jan Gerlachszoon, een bloedverwant, beschreef
'/ Leven van Liedwy die Maghet
van Scyedam\ daaruit putte Brugman zijn
L. levensbeschrijving; deze vertaald en bewerkt
door G. A. Meijer O.P. |
lied, van zeer grote betekenis sinds de M.E.;
1° het geestelijk lied, waartoe behoren:
kerkelijke hymnen, leisen, Marialiederen,
liederen van minne, Paasliederen, nieuwjaarsliederen,
heiligenliederen; 2° het wereldlijk
lied; minneliederen, balladen en
romancen, liederen van het huiselijk en
maatschappelijk leven, leugenliedjes, dansliedjes,
Meiliederen. Zie op deze afzonderlijke
afdelingen en zie liedboeken.
Lied in groote droogte, 1841, van Beets,
geweigerd door De Gids.
Lied der Middeleeuwen, Het Dietsche ~,
bloemlezing van H. Godthelp en A. F.
Mirande, 1939.
Lied in de Middeleeuwen, Het —, proefschrift
van Dr. G. Kalff, 1883. Een werk
van de allergrootste betekenis; gaf voor
't eerst, met uitsluiting van de historieliederen,
een volledig overzicht en een vergelijkende
studie in een boek van 750 biz.
Met aanwijzing van de bronnen.
Lied in de Nederlanden voor de Kerkhervorming,
Het Geestelijk —, proefschrift
van Dr. J. A. N. Knuttel, 1906.
Liedboeken, Geestelijke ~, zeer talrijk,
o.a.: Een suverlyc boecxken, Antwerpen,
1487, gedrukt 1508. Suster Bertken, 1518.
Een devoot en profytelyck boecxken, Antwerpen
1539, met 259 liederen. Een nieu
d.e.p.b., 1549. Souterliedekens, Antwerpen,
1540.
Veelderhande Liedekens uit den Ouden
en Nieuwen Testamente, Amsterdam, 1542,
herhaaldelijk gedrukt.
Psalmberijmingen; zie daar.
Offer des Heeren, I, 1562; II. 1563. Zie
daar; Doopsgezinde Martelaarsliederen.
Schriftuerlicke Liedekens, zie daar. Telkens
herdrukt.
Het Hofken der geestelijcker liedekens,
1577. Zie ook Jan Fruytiers en Jesus
Sirach.
Een schoon suyverlyck Boecxken, 1570.
Coornhert, Liedboeck, 2e druk 1575.
Katharina Boudewijns, Prieelken der
gheestelycker Wellusten, 1587.
David Jorisz, Een geestelyck Liedt-Boecxken,
1529—'36. Het Prieel der gheestelicker
melodiie, Antwerpen, 1617; R.K.
liederen.
't Kleyn Hoorns-lietboeck, 1614. Met aenhangsel.
Justus de Harduyn, Goddelicke
Iofsanghen, 1620. D. R. Camphuysen,
Stichtelycke rymen, 1624. Tonis Harmans
van Warvershoef, Een suverlyc Boecxken,
gedrukt 1600.
G. A. Bredero, Aendachtigh Liedtboeck,
1622. D. P. Pers, Bellerophon of lust tot
wysheyd, 1514. Hans de Ries, Lietboeck,
6 delen, 1582. Nicolaes Janssens, Een nieu
Devoot Geestelyck Liedtboeck, R.K., 1618,
Antwerpen.
Leenaert Klock, Het groote Liedeboeck,
1604 en 1625; zie Klock.
Hugo de Groot, Christelicke gesanghen,
1621. Joh. Stalpaert v. d. Wiele, Den
Schat der gheestelycke lofsangen, 1634:
op iedere dag van 't jaar.
Een gheestelyck Lust-Hoofken door eenen
Catholijcken Pastoor, 1632.
Rijper Liedtboexken, doopsgezind, 1664.
Doopsgezind is ook het Geestelijc Kruydt-
H of ken, 9e druk, Alkmaar 1664. Reeds in
1593 verscheen het Doopsgezind Nieu
Geestelyck Liedboecxken van Claas Ganglop,
oudste bij de Vlamingen te Emden.
Te Alkmaar verscheen nog in 1664 '/ Groot
Acbterhojken.
Jan Luiken, Voncken der liefde Jesu, 1687;
De zedelyke en stichtelyke gezangen, 1709-
Dit zijn etsjes met als bijschrift een bijbeltekst
en dan het gezang, op de wijze van
een wereldlijk lied of psalm. Het Gheestelyck
Maeghden-Tuyltjen, door Elisabet van
Wauwe, Wed. Coenraed Pannes, Antwerpen,
1708. C. Maertsz, Het Singende Nachtegaeltje,
1671.
Daniel Bellemans, Den lieffelycken Paradys-
vogel, te Antwerpen, 1670; 6e druk
1686.
Poirters, Het Pelgrimken van Kevelaer, en
De Pelgrim van Halle, zangboekjes voor
bedevaartgangers, 1657.
Missen en Gezangen, R.K. liedboek,
Utrecht 1745. De Nieu we Hollandsen
Boots-gezel ofte Bataviers Helden-stuk,
1704.
Catharina van der Meulen, Het eensaem
Tortel-Duyfken, Antwerpen 1694. Het
nieuw Kevelaars Trompetteken, 1760.
J. Hazeu Czn., verschillende bundels Gezangen,
1793, '97, '98, 1806, 1830.
Evangelische Gezangen; zie daar.
Liederen en gezangen voor de openbare
godsdienst, 65 stukken van Van Alphen,
1801—'2.
W. Holtrop, Gezangboek voor vrijmetselaren,
1806.
Lieder der niederl. Reformierten van
Wackernagel, 1867.
Over het geestelijk lied zie Kalff en Knuttel.
Het lOde deel van de Horae Belgicae
Liedboeken 3
van Hoffmann von Fallersleben bevat Ned.
geestelijke liederen der 15e eeuw, 1854.
Zie verder Acquoy en F. v. Duyse. Proefschrift
van Wieder over de Schriftuurlyke
Liedekens. Wilhelm Baumker, Niederlandische
geistliche Lieder des XV. Jahrhunderts,
1888. Prof. Dr. G. v. d. Leeuw gaf
1939 een Beknopte Gesch. v. h. Kerklied
uit met teksten en zangwijzen.
R. Bennink Janssonius schreef de Gesch.
v. h. Kerkgezang bij de Hervormden.
Liedboeken, Wereldlijke ~ , buitengewoon
talrijk; o.a.:
Een Schoon Liedekens Boeck, het beroemde
Antwerpse Liedboek van 1544, slechts in
een ex. bewaard te Wolfenbuttel; uitgegeven
in 1855 door Hoffmann von Fallersleben
als deel XI der Horae Belgicae en
opnieuw door W. G. Hellinga, 1941. Zie
ook Koepp.
Het eerste tot elfde Musyck Boecxken,
van Tielman Susato te Antwerpen, 1551
—'61.
Een Duytsch Musyck-Boek, te Leuven en
te Antwerpen, 1572.
Dboec der Amoreusheyt, met andere gedichten
als Epistels of Minnebrieven van
Casteleyn en Questien oft Raetsels der
Minnen van M. v. Vaernewijck; Antwerpen
1580.
lepersch oud-liedboek, opnieuw uitgegeven
door A. Blyau en M. Tasseel, 3 afleveringen,
1900—'3.
Coornhert, Lied-boeck, nu verbetert, 1575.
Geusen Lieden Boecxken, 1581; zie Geuzenliederen.
Een Aemstelredams Amoreus Lietboeck,
1589. Nieu Amstelredams Lied-boeck,
1591.
Pieter Lenaerts van der Goes, Druyven-
Tros der Amoreusheyt, 1602.
Den Nieuwen Lust-Hof, 1602, het liedboek
der Oude Kamer te Amsterdam; „verbeterd"
1604, '7 en '10. Eerste Amoureus
Liedt-Boeck, Amst. 1605. Tweede Nieu
Amoureus Liedtboeck, idem. Nieu Groot
Amstelredams Liedtboeck, idem. Den
Bloem-Hof van de Nederlantsche jeught,
1608; 2e druk 1610. Al deze Amsterdam -
se boekjes vol bruilofts-, drink- en nieuwjaarsliederen.
Sommige drukken van Den
Lusthof en Den Bloem-Hof bevatten ook
nog Den bloeyenden Meywaghen, „vol
amoreuse ghesanghen."
Den Nederduytschen Helicon, 1610.
Boudewijn Jansen Wellens, t'Vermaeck der
jeucht, Franeker 1612, met verzen van
Starter in de uitgave van 1617.
Bernardt Ruissenberch, Flora of boomgaerd
der lieflijcke bloemen, 1615, bij Pers.
Apollo of Ghesangh der Musen, 1615, bij
Pers; verzameling van Bredero; 13 liedjes
Liedboeken
van Hooft, 2 van Coster, 4 van hem zelf.
G. A. Bredero, Boertigh, Amoreus en Aendachtigh
Groot Liedboeck, 1622. De minneliedjes
ook afzonderlijk als De groote
bron der minnen, 1622.
Jan Starter, Friesche lusthof, 1621. Nieuwen
Jeucht-Spieghel. Ter eeren van de
Jonge dochters, 1620.
Venus Minne-gifjens, 1622, Amsterdam.
J. C. Wydstraet en A. E. Drost, Schoonhoofs
Lust-prieelken; 1624. Navolging van
Hooft, Bredero, Starter.
Minne-plicht ende Kuysheyts-kamp, 1626.
Valerius, Nederlandtsche gedenck-clank,
1626. Amsterdamsche Pegasus, 1627; zie
M. v. Veld en.
Hollands Nachtegaeltien, 2 delen, 1633-
Dan. Jonctys, Roseliins ooghies, 1639.
K. Zweerts, Boertige en Ernstige Minnezangen.
Eenen nieuwen Antwerpschen Liekens-
boeck, van de Kamer „De Goudtblom,"
1654.
Guilliam v. d. Borcht, Brusselsche Bloemhof
van Cupido, 1641.
H. J. Prins, Medenblicker Scharre-Zoodtje,
1650.
De Olipodrigo, 1654, gevolgd door De
Koddige Olipodrigo, 1654. Met gezangen
en levertjes, platen en muziek. Jacobus de
Ruyter, Den vrolycken Speelwagen. Alcmaerder
Liet-boexken, 3e druk, 1667;
een mopsje. Zie daar.
Enchuyser Lied-boexken, 1668.
Jhr. Livinus van der Minnen, Den eerelycken
Pluck-voghel, 1669; Antwerpen.
Joan Luycken, Duytse Lier, 1671.
Het nieuwe Hoornse Speel-werck van C
Croock, 1672; tweede druk 1732.
't Hoorns Treck Schuijtje is van 1663.
Calliope of Vermakelijke Zanggodin, 1655,
uitgegeven bij Jan van Duisberg; zie daar.
Haerlemse Mey Bloempjes, 1649.
Amsterdamsche Minne Zuchiens, 1643.
Apollo's Minnezangen, 1663.
Fr. Verloo, D'Amstelsche Zang-goddin,
1660. De Lachende Apol, 1669.
Den Koddigen Opdisser, Amsterdam, 1678.
Amsterdamse mengel-moez, bestaande in
Kusjens, minne-deunen, drinkliederen,
1658.
Pans Fluitje, 1640; zie daar.
Amsterdamse Spin-huys ofte Lust-hof der
adellijcke jufferen, 1680.
't Groot Hoorns Liedt-boekje, 1687; een
der allerbekendste mopsjes.
J. Jonker, De vrolyke bruiloftsgast: Bestaande
in boertige bruidlofs levertjes en
vermakelyke minnedigten, 1697.
Lieties en Contredansen, zie daar.
Thirsis Minnewit, 1708—'11, drie delen.
Zeer vaak herdrukt. Achter de druk van
1752 De Vrolyke Zanggodin.
Liedboeken 23 09 Liedboeken
Jan van Gyzen, De vermaackelyke Haarlemmerhout,
6e druk 1715.
Jan van Elsland, Het vrolyk gezelschap
der negen Zanggodinnen, 1717.
Het Vermaakelyke Haagsche Bosch, 1714.
De Amsterdamse Gaare-keuke, 1714.
Gysbert Tysens, Apollo's Marsdrager, 1715
en '17, twee delen.
De Scheveningsche Pinxter-vreugd, 1729-
Apollo's Kermis-gift, 2 delen, 1740; een
van de duurdere boekjes evenals Apollo's
Nieuwejaers-gift, 1742, „aen het bekoorlijke
Holl. jufferschap", en Apollo's Vastenavond-
gift, 1745.
Clio's Maeszangen, Rotterdam 1745.
De Haarlemse Hartjesdag of de Vermakelijke
Konijnenvangst, 1738. Bevat het lied
van Floris en Blanchifleur.
Delftschen Helicon ofte grooten Holl.
nachtegael, 1720.
Princelyke Nieuw-jaars-gift of het Oranje
Hof in vreugde, 1747, en Het Oranje
Vreugde-Maal, 1747. De nieuwe vermakelijke
Snuyf-doos, 1750.
De nieuwe Overtoomse Marktschipper, tot
heden herdrukt; 2 delen. Ook Durkerdammer
Kramer genoemd, met als vervolg De
Zingende Zwaan, 1759.
Het nieuwe Medemblikker Scharrezoodje,
1766. Het springende Haasje.
Vermakelijke Haagsche Taptoe, 1774. De
Amerikaansche Koopman. De Oost-Indische
Theeboom, 1767.
De Nieuwe Oost-Indische Roozeboom, ±
1765, met het lied van de Soudaansdochter.
De vermakelijke Cupido of de verliefde
minnares, bij S. en W. Koene te Amsterdam.
Het Hernhutsche Nachtegaaltje,
1757—'64 in 2 deeltjes, „zingende honderd
nieuwe airtjes."
H. van Vijfderlye, Den Vlaemschen Papegaey,
Brugge.
Het vrolijk gezelschap op Amstels zangburg,
2 delen, 1780.
De Vroolyke Oost-Indies-vaarder, 1782.
De Vrolyke Kramer, zeer gezocht l i e druk
1747.
Het Hollands Water-Baarsje, 1787.
De Amsterdamsche Kermisvreugd, 1793.
De Bloemendaler Minnezangster.
De Vrolyke Schoorsteenveger, 1791.
De Lustige Jager.
De Zingende Kruijer.
Het Vermakelyke Vrouwen-Tuyntje, 1786.
De drie vrolyke Reizigers, Amsterdam
1798.
Patriotse Liedboeken, o.a. Bataviesche Liederen,
1785. Vaderlandsche Liederen voor
de gewapende Studenten, van J. 't Hooft;
lofzangen „voor de helden van dezen tijd."
Zie ook Bellamy.
Zeven Utrechtsche Gezangen, 1786.
Dan in 1787 Het Oranje Trompetje, Het
Oranje Tortelduyfje en De Oranje Nachtegaal,
Gedrukt in de Oranje stad
Daar Prins Willem vrienden had.
Maar in 1795 de Volkszangen van het
Comite Revolutionair, Nationaale Volksliedjes
en Nederlandsche Vrijheidszangen.
In 1804 nog Bataafsche Volksliedjes, met
een Vrijheidslied op de wijs der Marseillaise.
In de 19e eeuw:
Het Spreeuwtje, uitgegeven door 't gezelschap
Democriet te Haarlem, 1808.
Volksliedjens van het Nut, 5 deeltjes, 1788
—1807; Zie Maatschappij.
Volksliedjes van Th. v. " Ryswyck, 1846;
Antwerpen. Vrijheidsliederen in 1813—
'15; daarbij Nieuw Liedenboekje van Mr.
Bilderdijk, Mw. Bilderdijk en Wiselius;
het Nieuwe-Haringlied van Spandaw; in
1815 Wien Neerlands Bloed en Wij leven
vrij. Daarop de Bekroonde Volksliederen
van Withuys en Mr. G. P. E. Robide van
der Aa.
Tot op onze tijd worden nog als volksliedboekjes
gedrukt, o.a.: Overtoomsche
Marktschipper, Zingende Zwaan, Zingende
Nachtegaaltje, Zingende Kruier, Vrolijke
Schoorsteenveger, Lustige Jager, Bloemendaler
Minnezangster, Vrolijke Zanger,
Stoomboot Apollo, Het Vrolijke Bleekersmeisje,
Het Haagsche Bosch, De Spoorwagen,
(12e druk).
Zie Kalff, Valerius, Bols, J. H. Scheltema,
F. v. Duyse. Overzicht bij D. F.
Scheurleer in zijn Ned. Liedboeken, 1912;
eerste vervolg van A. J. de Mare, 1923;
bij Le Jeune, 1828. Verzameling bij Hoffmann
von Fallersleben, Horae Belgicae, Ha
en XI; bij Blommaert Politieke Ballad'en;
bij Willems, Oude Vlaemsche Liederen;
bij Van Vloten, Ned. Liedeboek, 1850; bij
Snellaert, Oude en Nieuwe Liedjes, 1852—
'64\ bij Lootens en Feys, Chants populaires
jlamands, 1879. Liederboeken uitgegeven
door het Willemsfonds, 1892, en door het
Nut, 1896. Liederbaek van Groot-Nederland
door F. R. Coers, 1896—1902. Dr. C.
C. v. d. Graft, Mnl. Historieliederen. Dr.
Scheurleer, Van Varen en van Vechten.
Zie ook Klein Jan.
Frysk Lieteboekje for eltsenien, van het
„Selskip", 1911.
Oude en Nieuwe Groninger Liederen, door
P. Groen, 1930, met de zangwijzen, voor
piano bewerkt door G. R. Jager.
Zie verder Jaap Kunst en D. Wouters.
H. F. Wirth schreef in 1911 Der Untergang
des niederl. Volksliedes. Nieuwe uitgave:
Het Dietsche lied in de M.E. door
Liedekens Boeck 310 Lier
H. Godthelp en A. F. Mirande. Op 1 I
April 1944 verscheen in bezet Nederland
Het Vrij Ned. Liedboek, bloemlezing van
gedichten, natuurlijk zonder namen, sedert I
Mei 1940.
Liedekens Boeck, Een schoon ~ , de titel
van het Antwerpse Liedboek van 1544;
zie Wereldlijke Liedboeken.
Liedekens van Bontekoe, bundeltje gedichten
van Potgieter 1840.
Liedenboekje, Nieuw ~ , „strekkende tot
opwekking van Vaderlandschen moed,"
Nov. 1813, van Bilderdijk en zijn vrouw
en Wiselius:
Met lust, met lust het zwaard aanvaard,
Den oorlogsstandaart opgestoken,
En lauwren om de kruin gegaard,
Die versch van 't bloed des vijands
[rooken.
Beleefde 1829 nog een 3e druk.
Liederen, Oude Vlaemsche ~ , uitgegeven
door Willems, 1848.
Liederhandschrift, Het Haagsche ~, ±
1400, heeft toebehoord aan Johan IV van
Nassau in de 15e eeuw, ging uit de bibliotheek
van stadhouder Willem V over
naar de Kon. Bibl. Bevat Mhd. en Duitsgekleurde
Mnl. liederen. Mw. J. A. Nijland
gaf er in 1896 een 20-tal van uit in
haar proefschrift.
Liedwy, zie Liduina.
Liefdadigheidspoezie, uit de moeilijke jaren
na 1840. Hoofdman Tollens: Bedelbrief.
A. Ruysch gaf zijn drama Albrecht van
Beyer en in 1841 uit ten voordele van „behoeftige
arbeidslieden" te Vlissingen; Boudewijn
zijn Proza en Poezy in 1845 voor
Twente. Tollens dichtte 1850: Goeden
nacht van de armen aan de rijken.
Liefde, Een —, roman van Lodewijk van
Deyssel, 1887, een van de belangrijkste
werken uit de Beweging van Tachtig, realistisch
onder invloed van Zola; de fijne
beschrijving van het zieleleven van een teleurgestelde
vrouw. Zie Van Deyssel. In de
2e druk van 1888 werden de aanstotelijke
gedeelten weggelaten. Het werk verdedigd
door Verwey in Mijn meening over L. van
Deyssels' roman Een Liejde, 1888; door
Kloos in de Nw. Gids; aangevallen door
Van Eeden, Een onzedelijk boek, 1888.
Liefde, Jan de ~ , 1625—73, zeeheld die
sedert 1652 aan de grote zeeslagen deelnam
en sneuvelde bij Kijkduin. Bezongen
door Vondel, Oudaen, Antonides.
Liefde, Jan de ~ , 1814—'69, schreef 1845
De Diligence of de reis naar de St ad der
Erfenis, d.i. naar de Hemel. Hij was Doopsgezind
predikant. Medewerker aan de Vervolgbundel
der Evangelische Gezangen.
Liefde, J. C. F. de ~ , geb. 1875, dichteres
en romanschrijfster, werkt mee aan het
Christelijk orgaan Ons Tijdschrift.
Liefde in het Zuiden, Een ~ , zie Fiore
dell a Neve.
Liefdes-kortspraeck, het gehele leven in
spreekwoorden beschreven, met opmerkingen
in proza van Jacob Cats.
Liefdespoezie, bundel verzen verzameld door
Hendrik de Vries, 1950.
Liefdes Vosse-vel, het trou-geval van Faes
en Alette, uit de Trou-ring van Cats.
Alette is een jonge weduwe, die Faes afwijst;
Faes evenwel gaat des morgens in
de deur staan, alsof hij al haar man is;
ieder ziet hem er voor aan en een liedjeszanger
klimt al op een bank:
Weeuwen, naer ick heb bevonden,
Houwen niet van lange praet,
Want hier vrijt men met de daet
En zo werd het 00k. Cats had eerst dit
verhaal achter gehouden, maar hij plaatste
het in de tweede druk met een vermanende
fSamen-sprake er achter, waarin
hij 't gedrag van Faes afkeurt.
Het geval is verwerkt in een klucht van
1694 van P. W. van Haps, Het Huwelijk
door list.
Liefdewraak, romance van Piet Paaltjens,
1850; parodie op Jenny, romance van J.
L. v. d. Vliet, opgenomen in de Mengelingen
van „Oefening", 1844:
Zoo zong weleer de droeve luit
Van wijlen Van der Vliet.
— Wie, die wat doet aan belletrie,
Kent zijn gedichten niet? —
Lief en Leed in 't Gooi, proza en poezie
van Potgieter, geplaatst in zijn almanak
Tesselschade van 1839; romantisch werk
in de vorm van een reisverhaal van vier
studenten in het land van Hoofts minnezangen.
Opnieuw uitgegeven 1919 door
W. H. Staverman.
Lief veld, Theoodorich van ~ , uit Osdorp
bij Amsterdam, vertaalde 1609 in verzen
De eerste weke der Scheppinge van Du
Bartas; zie daar. Uitgegeven te Brussel.
Liens, Jonkheer Cornelis ~ , 1580—1636,
dokter te Zieriksee, dichtte in de trant
van Huygens zijn Kleyne Werelt, een diepzinnig
leerdicht, nog ingewikkelder dan
Coornherts Hertspiegel. Hij had aan zijn
erfgenamen de verplichting opgelegd, zijn
werk uit te geven; ze voldeden er aan
in 1655.
Lier, beschreven in het werk van Anton
Bergmann. En uit onze tijd door Timmermans,
Antoon Thiry en Jozef Arras.
Lier, A. van ~ , 1812—'87, directeur v. h.
Grand Theatre in de Amstelstraat te Amsterdam,
1852; liet de grootste tonelisten
uit het buitenland optreden.
Lier, Allegonda van ~ , de dichteres van
Lier 3I ll Limborch
Moet gij steeds met onspoed strijden, een
der Evangelische gezangen; f aan de Kaap,
eer deze verschenen.
Lier, R. van ~ , geb. 1914 te Paramaribo;
dichter. Bijdragen in Forum. Prozaschrijver.
lierdicht, zie lyrische poezie. Lierzangen
behandelen op verheven wijze een onderwerp
lyrisch. Voorbeeld: de Lierzangen
van Horatius, vertaald door Vondel; de
reien in Vondels treurspelen; de hymnen
aan het slot van de zeven zangen van Ten
Kate's Schepping.
Lierzang aan de Vorsten van Europa, van
A. v. d Hoop Jr. in de tijd der Citadelpoezie.
Van der Hoop verheerlijkte de
drang naar vrijheid bij de volken, maar. . .
de Belgen waren mu iters, tegen wie hij de
vorsten te hulp riep.
Van der Hoop huldigde in een ander
groot gedicht, Warschau, de Czaar van Rusland,
die de Poolse opstand neergeslagen
had, in de hoop dat hij nu ook helpen
zou tegen de Belgen, 1832.
Lies veldt, Jacob van ~, te Antwerpen, uitgever,
gaf 1526 de Bijbel uit. In de 6e
druk, 1542, tekende hij Satan af in de gedaante
van een monnik; dit kostte hem
in 1545 het leven.
Over hem J. I. Doedes, Voor driehonderd
jaar, 1869.
Lieties en Contredansen, Oude en Nieuwe
Hollandtse Boeren —•, verschenen in *t
begin der 18e eeuw bij Estienne Roger
te Amsterdam, in 5 delen, meer dan 1000
stuks. Julius Rontgen heeft er 28 danslied
jes van bewerkt.
Lieve, R. W. —, geb. te Venlo 1885, stelde
met G. A. Brands een letterkundig leesboek
voor de middelbare scholen samen
als Gouden Aren, deel I—V, met een
overzicht der Ned. letteren en een keuze
uit het werk van de belangrijkste dichters
en schrijvers; verder ook afzonderlijk een
Overzicht der Ned. Letteren en een geillustreerde
uitgave van de Gedichten van De
Genestet.
Lieven Nijland, zie Nijland.
Lievens, Jan —•, 1607—'74, schilder uit Leiden,
sedert 1643 te Amsterdam. Onder
zijn vele werk is een prent van Vondel
bewaard, met een rol in de hand:
Dit 's Vondel, met zijn rol,
Apelles trof Apol. (Joan Six.)
Lievevrouw-Coopman, Lodewijk ~ , geboren
te Gent in 1862, dramaschrijver en
folklorist.
Ligny, A. de ~ , 1823—48; zie G. P. de
Rons.
Ligthart, G. J. ~ , 1859—1916, uit Amsterdam,
hoor'd van een school in Den Haag,
1885, opvoedkundige van naam tot in het
buitenland; met H. Scheepstra de schrijver
van een reeks moderne schoolboekjes: De
Wereld in en Dick bij huis, met plaatjes
van De Bruin en Jetses, waaraan het gedenkteken
Ot en Sien in het Haagse Zuiderpark
herinnert. Redacteur van School
en Leven, 1899—1921, sedert 1902 onder
medewerking van R. Casimir. Mederedacteur
van letterkundige uitgaven in de reeks
Van alle Tijden, waarin o.a. Vanden Vos
Reinaerde. Schrijver Over Opvoeding. Ook
van letterkundige studies, over De Kleine
Johannes, 1902, en over Van Eedens Schijn
en Wezen. En van Toch Timmerhout!,
toneelstukje voor kinderen. Een kwart
eeuw na zijn dood verscheen zijn „geloofsbelijdenis"
In de lente des levens. Over
hem R. Casimir, Jan Ligthart herdacht,
1916.
Likkersveem, Het ~ , spotnaam door Betje
Wolff gegeven aan de dichtgenootschappen.
Lilith, verhalend gedicht in 3 zangen van
Marcellus Emants, 1879. Volgens Verwey
het eerste van de Beweging van Tachtig.
Emants schiep de heilige Jehova om in een
wellustige god, die bij de luchtgeest Lilith
eerst Adam, dan Eva verwekte; Lilith, die
Adams eerste vrouw werd en die de oorzaak
werd van ijverzucht in de Hof van
Eden. Het gedicht is vol van prachtige beschrijvingen
en lyrische gedeelten; Kloos
verdedigde het tegen de aanvallen van onchristelijkheid.
Lille, Victor de ~ , 1863—1939, uitgever te
Maldegem, stichter van het Vlaamsgezinde
weekblad 't Getrouwe Maldeghem en van
de Duimtjesuitgave; schrijver van Vertellingen.
Limborch, Heinric ende Margriete van ~ ,
ridderroman van Heinric van Aken, voor
1318; later omgewerkt als volkshoek. Uitgegeven
door Mr. L. Ph. C. v. d. Bergh,
1847, in de „Werken v. d. Maatschappij
der Letterkunde." Bedoeling was de verheerlijking
van 't hertogelijk huis van Limburg.
Doch de dichter verwart Hendrik,
die in 1206 tot keizer van Konstantinopel
werd gekroond, met Hendrik, die in 1227
met keizer Frederik meetrok naar 't H.
Land, 't Geheel is niet meer dan een verdichtsel.
In het proza-volksboek is een andere
geest: de liefde moet zegevieren over
standsverschil; de rechter weigert Margrieta
van Limborch als heks te verbranden,
omdat zij onschuldig is, ook al gelast
hem dat de gravin van Athene, zijn landsvrouw.
In het gedicht zijn heel bijzonder:
het verblijf van Heinric van Limborch in
de burcht van Venus en de beschrijving
van een koningsspel te Konstantinopel. Samen
22 000 verzen, in 12 boeken.
Limburg 35 12 Linde
Het Volksboek werd nog in 1773 weer
uitgegeven, gedrukt te Deventer. De wonderlijke
avonturen, die Heinric beleefde op
zijn tochten ter opsporing van zijn verdwenen
zuster Margriet, wekten nog steeds
belangstelling bij het volk. Ook de mingevallen
zullen steeds velen geboeid hebben.
Limborch behoort tot de Oosterse romans
en is een oorspronkelijk werk.
De dichter schreef 9 boeken, waarschijnlijk
in of kort na 1291 ter ere van haar,
die „vrouwe es van minen sinne"; in de
proloog van het lOe boek noemt hij zich
,,versleten."
Limburg, treedt van alle gewesten het eerst
op in de gesch. v. d. Ned. letteren; zie
Oudnederlandse psalmen, Heinric van Veldeke
en Limburgse Sermoenen. Daarna pas
weer Dautzenberg en Ecrevisse, M. Smits,
1830—'85, dichter; A. M. H. Ruyten,
1855—1908, vertaler. Bekend werden in
de tweede helft der 19e eeuw: Majoor
Perelaer, G. D. Franquinet, Emile Seipgens,
Mr. L. H. J. Lamberts Hurrelbrink.
Dan Mr. Frans Erens en zijn broer Emilc,
schrijver van heiligenlevens en novellen.
Uit de 20ste eeuw: H. H. J. Maas; Alphonse
Laudry met zijn bijbelspel De Paradijsvloek,
1916, meer dan 100 maal opgevoerd;
Marie Koenen, Felix Rutten, Hilarion
Thans, Pierre en Matthias Kemp, Jacq.
Schreurs, Aug. Defresne; Dr. H. Knippenberg,
proza; Robert Franquinet, dichter.
In 1941 tentoonstelling; gids met een inleiding
van F. P. Huygens en M. Kemp.
P. C. Boeren gaf in 1946 Van Maas tot
Schelde uit, Limburgse en Brabantse gedichten
van 1925—'44.
Limburg Brouwer, Dr. Petrus van ~ , 1795
—1847, de voornaamste vertegenwoordiger
van het classicisme in onze letteren in
de eerste helft der 19e eeuw. Als dokter
te Rotterdam ging het niet voor de wind;
hij vatte de studie weer op, promoveerde
1820 in de Oude Letteren; conrector te
Rotterdam; 1825 hoogleraar te Luik, 1831
te Groningen, schoonzoon van de klassieke
dichter Wiselius. Hij behandelde de Gr.
oudheid in romans als Charicles, 1831, en
Diophanes, 1838. Van 1843 is Een ezel
en eenig speelgoed; reactie tegen de Romantiek.
De Ezel is een bewerking van de
stof, gevonden bij Lucianus en Apulejus:
het ,,speelgoed" is een gesprek tussen Fausf
en Mephisto voor „mcer romantische lezers."
Grote opgang maakte zijn prozawerk Het
Leesgezelschap te Diepenbeek, 1847, een
verdediging van de moderne Groninger
Richting en een hekeling van de godsdienstige
opvattingen van het Reveil, in de
vorm van een roman. Chonia, d.i. J. C.
Kindermann, gaf er een vervolg op: Wat
er van Diepenbeek werd, 1849. Zie ook
Van Bur en Scheie.
Van Limburg Brouwer beschreef het Leven
van S. I. Wiselius, 1846. Zijn eigen leven
vond 1848 een beschrijver in C Huber.
Limburg Brouwer, Mr. P. A. S. van —,
1829—'73, schreef Akbar, „een Oosterse
roman", 1872. Hij was een liberale, vrijdenkende
vrijmetselaar. Zijn roman Akbar
behandelt de geschiedenis van de grote sultan
in Voor-Indie in boeiende vorm; de
bedoeling van de schrijver was, een voorstelling
te geven van de Indische godsdienstige
en wijsgerige begrippen. Zijn
Akbar stelt, naar de denkwijze der Liberalen
van de 19e eeuw, de rede tegenover
het geloof.
Hij was de zoon van de voorgaande. Zijn
vriend Vosmaer beschreef zijn Leven. Van
1854—'65 redacteur v. d. Gids; in 1856
werd hij ambtenaar aan 't Rijksarchief in
Den Haag; in 1864 voor Almelo lid der
Tweede Kamer, doch in 1868 verloor hij
zijn zetel wegens zijn aandeel in de Geestelijke
Lttstwarande\ hij was lid van de
Spectatorkring.
Na zijn Kamerlidmaatschap werd hij bestuurslid
van het Instituut voor Indische
taal-, land- en volkenkunde.
Limburgsche Sermoenen, bundel van 48
preken, deels uit het Duits; vertonen de
invloed der D. mystiek tussen 1320 en '50.
^ Uitgegeven door Dr. J. H. Kern, 1895.
limerick (E.), limmerik, 5-regelig gelegenheidsversje
met een geestigheid of met onzin;
rijmschema aabba. Zo van Kelk:
Er was eens een dichter H. Marsman,
Daar kreeg Het Getij menig vars van,
maar ze vonden 't niet mooi,
't was van Dada-allooi,
daarom keek hij de redactie heel
[barsch an.
De naam afkomstig van 't refrein van een
E. vers: Will you come up to Limerick?
Reeds in 1820 bekend, begin steeds There
^ was. . . . In Nederland bij Charivarius.
Linde, Marie ~ , Zuidafr. romanschrijfster;
ps. Elise Bosman.
Linde, Dr. Antonius van der ~ , 1833—
'97, uit Haarlem, predikanr, ging naar
Duitsland en werd h-bliotht-caris te Wiesbaden.
Hij schreef o.a. Het oudste gezangboek
in de Geref. Kerk, 1869; De Haarlemsche
Costerlegende onderzocht, 1870.
Linde, Gerrit van der ~ , kostschoolhouder
te Londen, vriend van Van Lennep; maakte
de bekende verzen van de Schoolmeester.
Hij had gestudeerd in de godgeleerdheid
te Leiden; moest 1834 zijn schuldeisers
ontvluchten. Voor zijn weduwe stelde Van
Lennep de bundel Gedichten samen, 1859;
Lindebladen 313 Lion
verschillende er van waren verschenen in
de almanak Holland van 1851-'57.
De Schoolrneester nagevolgd o.a. door
Neeiie van den Scbaolmeester (]. M. S.
Dereksen). Negental lees- en leerlesjes over
de natuurlijke historic en nog wat anders
voor de lieve jeugd, in rederijkers- en huiskamers.
2e dr. Arnst. 1859. Verder:
G. Ribbius 28 Vooru/erpen uit de Natuurlijke
Gescbiedenis, 1866. Hij zelf werkte in
de trant van de Ingoldsby Legends van
Richard Harris Barham, 1837-'47.
De Proeue van dicbterlijl:e vlucht, de inIeiding
tot de Gedicbten, is een parodie
op het hoogdravende heldendicht.
Nieuwe uitgave van de Gedicbten van den
Scboolmeester, ingeleid door C. ]. Kelk.
Lindebladen, Amsterdamsche "'-', berijmd
pamflet over dichters en toneelspelers,
1640, van T engnagel; zie daar,
Lindenhout, johan van 't '""', 1893-1916,
schreef gedichten in De Beu/eging onder
PSt ]. Berkel.
Lindo, Dr. Mark Prager "'-', 1819-'77, ps.
De Dude Heer Smits, geb. te Londen,
volgde Dickens na bij "de copiering van
het dagelijks leven", humoristisch, als Hildebrand
en Klikspaan. Zijn schetsen in de
Anrhemsche Courant van 1850-'53 werden
uitgegeven als Brieuen en Ontboezemingen.
Daarna kwamen Clementine, 1858~
en Losse Scbetsen in en over Parijs, In
1856 begon hij met de uitgave van de
Nederlandscbe Spectator, waarvan hij eerst
aIleen de redacteur was. Zie daar. Hij was
als onderwijzer in 1838 in Nederland gekomen,
werd 1842 leraar te Arnhem, in
1853 leraar aan de Mil. Academic, in 1865
inspecteur van het L.O. in Den Haag. Hij
is de humoristische schrijver onder invloed
van Thackeray, bv. in Familie ran 011J.
Met Lodewijk Mulder te zamen Afdrukken
uan indruhleen, 1854; derde druk 1873.
Zijn Uittreksels uit het dagboek van Janus
Snor bevatten de geschiedenis van een
klerk, die rijk wordt, voor Maecenas speelt
en ten slotte weer even arm is als voorbeen.
In 1853 werd Lindo doctor honoris
causa na 't schrijven van zijn aantekeningen
op Shakespeare's treurspe1 Macbeth.
Lingelbach, David "'-', 1641-'88, heelmeester
te Amsterdam, lid van Nil uolentibus,
toneeldichter. In de opdracht van zijn
treurspe1 Cleomenes, 1687, gaat hij in
tegen de opvatting van Nil, dat vertalen
beter is dan eigen werk. Zijn klucht Ontdekte
Scbijndeugd, 1687, behelst de zelfde
geschiedenis als die van Lichte Klaart]e
van Nooseman. Dan is er nag een treurspel
Apollonius, koningh van Tyrus, 1662,
opgedragen aan Anna van Hoorn, de vrouw
van Cornelis van Vlooswijck; zijn eerste
werk, naarn Ions II itgegevcn: ecn gruwe1-
stuk. Aan Jan Vos dreeg hij in 1664 zijn
treur- en bliieindend spel De spookende
mtnnaar op. Van 1669 is zijn spel met
kunst- en vliegwerken De Lie/de van Diana
en Endimion. Hi] erfde van zijn vader de
helft van de Doolhof op de Rozengracht.
In 1686 werd zijn opera Amintas ell Aniarillis
opgevoerd in de schouwhurg te Buik-.
sloot; in 1687 pachtte hij met Joan Koenerding
die van Amsterdam, gesteund doorKatharina
Lescailje, Frans Ryk en Emanuel'
v. d. Hoeven.
Linguaeque animoque fideles, "In taal en;
in gezindheid trouw," dichtgenootschap teo
Leiden 1757; omgezet in j\fillimcl crescunt,
1761; hieruit kwam 176G de i\lij. del' Ned:.
Letteresnde voort.
Linschoten, Jan Huygen van ---, 1563-·
1611, geb. te Haarlern, doch reeds vroeg
te Enkhuizen, vertrok 1579 naar Portugal,
ging 1583 als secretaris van de Portugese
aartsbisschop van Goa rnee naar VoorIndie;
keerde 1592 naar Nederland terug.
Schreef zijn Itinerario, Voyage oite Scbipvaert
naer Oost ojte Portugaels Indien,
1596, en in 1595 zijn Reys-Gescbrijt uan
de Navigatien der Portugaloysers in Ortenten,
dat Houtman bij zich had op zijn reis
naar Indie. Linschoten hevorderde de plannen,
001 zelf naar Indie te varen; ook die
van De Moucheron voor een tocht om de
Noord. Hij deed in 1594 en '9'5 zclf de
beide eerste reizen mee, toen men Straat
\'Vaigatz bereikte. Schreef over deze reizen
een getrouw journaal, 1601. Intussen verscheen
1598 zijn boek over de lf7 esterscbe
Indien. Na zijn rei zen was hij tbresorier
van Enkhuizen.
Linschoten.vereniging, geeft sedert 1908
werken uit over de eerste ontdekkingsreizen.
Een beredeneerd register op dee! 1XXV
van D. Sepp in 1939 uitgegeven als
Tresoor der zee- en landretzen, Daarbij de
Reis van Jan )\tfay naar de l jszee, 1611'
12; Henry Hudson in Holland; de ltinerario
van Linschoten zelf: de Reis uan Roggeueen
naar bet Zuidland, 1721-'22; Deeerste
schipuaart van Cornelis de Houtman:
enz.
Lioba, drama van trouw, van Frederik van
Eeden, 1897. Harold, de koning der Noren
in Nederland, ontmoet bij een klooster
aan de Maas Lioba. Hij trouwt met
haar, maar zij heeft de jonge Tancolf lief.
Zij wordt van ontrouw beschuldigd en op
een brandend schip in zee gestuurd, waarop
het lijk van Tancolf.
Lion, H. J. ~, 1806-'68, uit Elberfeld"
Pruisisch onderofficier, ging in Ned. Indische
dienst en werd 1841 ontslagen met
officiersrang. \Vijdde zich sedert aan industrie
en cultures, werd de stichter V. d.
Indische journalistiek, leider v. h. BataLion
314 Lodewijk Bonaparte
viaasch Handehblad. Tegen dergelijke fi- I
guren werd Busken Huet naar Indie* gezonden.
Lion, Izaak Jacob ~ , 1821—'73, hoofdredacteur
van het Dagblad van Zuid-
Holland. Schreef een Hulde aan Willem
II, 1840. Viel Boudewijn aan; Nieten ook
zonder loterij, 1849; zie V. d. Vliet. Naast
zijn vele politieke geschriften ook een sentimenteel
toneelspel, De Vrouw, 1843.
Lion Cachet, Frans ~ , 1835—'99, d.i. Levi
Stempel, geb. te Amsterdam, uit Joodse
ouders, kwam onder invloed van Da Costa,
ging 1858 naar Z. Afrika, 1862 predikant
te Ladysmith, 1866 in Nederland terug; I
1875—'80 weer in de Kaapkolonie; dan
weer predikant, laatstelijk te Rotterdam;
ging 1887 tot de Gereformeerden over.
Schreef 1882 De Worstelstrijd der Transvalers.
Lion Cachet, Jan ~ , 1838—1912, broer van
Frans, ging als onderwijzer naar Z. Afrika,
predikant, professor te Potchefstroom.
Schrijver in 't Afrikaans; hij schreef het
beste prozawerk der Eerste Afrik. Taalbeweging:
Die Sewe Duiwels, 1882—'92,
volksboek over de 7 hoofdzonden, tevens
een Afrikaanse Camera Obscura, in de stijl
van Cremer. Oom Jan.
Lippijn, een der sotternieen. Lippijn betrapt
zijn vrouw met een minnaar en krijgt een
pak slaag op de koop toe. De sotternie
volgde onmiddellijk op Esmoreit:
Niemen en wille thuusweert gaen:
ene sotheit sal men u spelen gaen,
die cort sal sijn, doe ic u weten.
Wie hongher heeft, hi mach gaen eten.
Lipsius, Justus ~ , d.i. Joost Lips, 1547—
1606, hoogleraar te Leiden, van Brabant
afkomstig, een der grootste klassieke taalgeleerden,
de verklaarder van Tacitus;
vriend van Van Hout en Douza, van
Coornhert, Spieghel en Roemer Visscher;
werd R.K. en in 1590 professor te Leuven.
In 1589 verscheen zijn werk Libri sex
Politicorum: een godsdienst in de Staat en
de heilzaamheid van het ketterdoden, een
aanval op Coornhert.
Lisbloem, De ~ , Kamer van Rethorycke te
Mechelen, kwam op 't Landjuweel te Antwerpen
in 1561 met 46 man te paard.
Lissens, Rene ~ , geboren te Leuven, schreef
essais over de Vlaamse letterkunde. Het
impressionisme in de Vlaamse letterkunde.
Listrius, Gerardus ~ , geb. dt 1470, rector
der fraterschool te Zwolle, daarna te
Amersfoort, bewonderaar en vriend van
Erasmus; L. schrijver.
Literatuur, Over —, brochure van 1886 van
Van Deyssel; zie Alb. Thijm.
Literatuurgeschiedenis, zie Letterkunde.
Veertien Jaar L. en Nieuwe L. van Kloos
dragen een verkeerde titel; het zijn bundels
artikelen voornamelijk uit de Nieuwe
Gids.
Litterair-aesthetische studien, vervolg door
W. Kramer op diens Inleiding tot de aesthetische
interpretatie van litteraire kunst.
Verzamelde opstellen gekozen uit publicaties,
in de afgelopen kwarteeuw verschenen,
waaronder drie Vondelstudien.
Litteraire Gids, De ~f maandblad van
Gerben Colmjon en Lex Verbraeck, 1927
—'40. Gaf een zeer rijk overzicht over de
buitenlandse letteren; daarnaast een Cornmen
taar van de verschijnselen op 't gebied
van de Ned. literatuur.
Litterarische Fantasien en Kritieken, het
voornaamste werk van Busken Huet; beoordelingen
van buitenlandse en binnenlandse
schrijvers, gebundeld in 25 delen,
die de letterkunde der gehele wereld bestrijken;
in keurige stijl geschreven.
Litterarische Schetsen en Kritieken, van Dr.
Jan ten Brink, van 1882—'87 alleen al 20
bundels.
Liudgardis, Ludgardis, zie St. Lutgart.
Lobo, David J. ~ , 1884—1926, toneelspeler.
Ook zijn vrouw Greta Lobo-Braakensiek,
1882—1926, was een zeer bekende figuur
op het toneel. Beiden kwamen om bij een
spoorwegongeluk.
Lodensteyn, Jodocus van ~ , 1620—'77, uit
Delft, werkte met Voet en Anna Maria
Schuurman aan de benoeming van De Labadie
tot Waals predikant te Middelburg,
1666. Maar weldra keerden hij en Voet
zich tegen de nieuwe Messias uit Frankrijk:
strijd van de Pietisten tegen de Reformateurs.
Joost had onder Voet te Utrecht gestudeerd;
hij werd predikant, sedert 1653
te Utrecht. Daar ging hij om met pietisten:
Anna Maria, Voetius, Ds. Teellinck
Jr. Hij bleef ongehuwd, was vegetarier en
geheelonthouder. Met 13 anderen weggevoerd
naar Rees door de Fransen, 1673;
gevangen tot de brandschatting betaald
was.
Hij werd al spoedig vermaard door zijn
preken tegen de overdaad en de weelde,
tegen de ontheiliging van de Zondag en
tegen het toneel. Hij is de dichter van
stichtelijke Uytspanningen in de tale Kanaans,
vele malen herdrukt. Van hem ook:
Hoofd omhoog, het hart naar boven. In
zijn gedichten is hij bij uitnemendheid
pietist; „ze handelen uitsluitend over de
verborgen omgang tussen de ziel en God."
Proefschrift over Lodensteyn van Dr. P.
Proost, 1880. Zijn leven beschreven door
Van der Hooght.
Lodewijk Bonaparte, 1778—1846, koning
van Holland van 1806—'10, door Bilder-
| dijk verheerlijkt in een gedichtje op zijn
I Ajbeeldseh
Loeff 315 lofdichten
Lees, Neerland, uw geluk
in d'oogstraal van uw' Koning:
Die spreide u 't zuiverst hart,
den braafsten Vorst, ten toon!
En in een ander vers Op het zelfde afbeeldsel:
Met palmen van den Krijg,
met Vrede- en Kunstlauwrieren,
Omvlecht zich de eedle kruin
van Koning Lodewijk.
Opnieuw bezong Bilderdijk de koning in
zijn Vreugdezang van 1808, toen de zoon
geboren was, die later Napoleon III zou
worden. In 1809 kwam een cantate bij 't
derde verjaarsfeest van 's Konings komst
tot den throon\ Mevrouw Bilderdijk
dichtte:
God stelde, onwrikbaar vast,
dien zetel in ons midden.
In Bilderdijks gedicht Aan den Koning
van 1810 smeekte hij Lodewijk, uit Parijs
terug te keren bij zijn smachtend verlangende
onderdanen.
Om hem te huldigen bij zijn komst te
Amsterdam ontwierp Bilderdijk het treurspel
Floris V\ zie daar.
Loeff, Dr. G. M. C. ~ , 1838—'84, predikant
te Gennep. Zijn proefschrift liep over
de Kerkgeschiedschrijver Geeraardt Brandt.
Met een lijst van Brandt's werken.
Loemel, Gaudentius van ~ , kanunnik van
Eyndhoven, dichter van een geestelijk liedboek
Den geestelycken Orpheus, 1660.
Loenen, Gabrielle van ~ , ps. van Jeanne
van Schaik-Willing.
Loevestein, Het Slot —, historische roman
van /. F. Oltmans, die veel opgang maakte.
1834; het verhaal van de verrassing door
Herman de Ruyter in 1570. Verscheen onder
ps. J. v. d. Hage; pas in 1852 maakte
de schrijver zijn naam bekend.
Lof van een blaeuwe scheen, Het —, gedicht
van Roemer Visscher in 6 regelige
coupletten:
Nederlaech doet de Crychsluy voordach-
[ter beginnen,
Scheen stooten maeckt den Vryer
[voorsichtich en wijs.
Lof van Cupido, liedboek van 1626, opgedragen
door Evert Pels aan „de Amstelredamsche
juffertjes"; hij voegde er Het
Amsterdams Fluytertje bij.
Lof der dankbaarheid, gedicht van Le
Francq van Berkhey, het oudste bekroonde
prijsvers, 1773 (door 't Haagse dichtgenootschap
Kunstliefde spaart geen vlijt).
Lof van Dansen, Het —, gedicht van Spieghel
in 6 regelige strofen:
't Dansen in hem selven dat is seer
[pryselijck,
Met dansen loofde David God
[jolyselyck.
Lof der Geldzucht, laatste gedicht van Jeremias
de Decker; 1667 in 't licht gcgcven.
Een navolging van de Lof der Zotheid
in de vertaling van Westerbaen.
Lof van de gevangenisse, uitvoerig gedicht
van Coornhert, „begonnen ende voleyndt
in de gevancknisse", 1567, n.l. op de Gevangenpoort
te 's-Gravenhage.
Lof der Jenever, van Robert Hennebo,
1723.
Lof der Kaalkoppen, encomium calvitiir
gedicht van Elias Herckmans, 1635.
Lof van Nederland, zie /. W. F. Werumeus
Buning.
Lof van Rethorica, d.i. van dichtkunst en
welsprekendheid, het eerste van de Tepelwercken
in de Brabbelingh. Daarin ook Het
Lof van een blaeuwe scheen en Het Lof
van de Mutse (de huwelijksliefde). En
daarachter gedrukt Het Lof van Danssen
van Spieghel.
Lof van de Ryckdom, gedicht van Bredero,
1613, opgenomen in zijn Poemata; gevolgd
door Lof van de Armoede, 1614:
De Armen vinden troost aen Godts
Als haar de Werelt schots bespot,
Verachtet als onnutte slaven.
Lof van de toback, gedicht van Starter, die
eerst al een ander gedicht in minder gunstige
zin gemaakt had, Den Oorsprong
van tobackdrinken. Nu roemt hij de tabak
als de bestrijder van ziekten.
Lof, Veeler wonderens wonderbaarelijck ~ ,
verzameling van 3 delen, 1664; „het lof"
van 't podagra, van 't zwemmen, van de
olifant, van de luis, van 't lachen, van de
koorts, van de wil enz. Uitgegeven in 12°
in 3 delen. Zie lofdichten II.
Lof der Zeevaert, Het ~ , van Vondel, 1623.
Hierin de bekende regels over het „Zalig
Roemershuis"; aan het slot.
Hetzelfde onderwerp was reeds in 1613
door Vondel bezongen in zijn Hymnus over
de wijd beroemde scheepsvaert. Zie ook
Herckmans.
Lof der Zotheid (Encomium Moriae), L.
werk van Erasmus, satire op de maatschappelijke
en kerkelijke toestanden; de
L. titel: Laus Stultitiae, 1511. Gaf aanleiding
tot verschillende navolgingen, hekeldichten
in de vorm van lofdichten; b.v.
Lof der Geldzucht van Jeremias de Decker,
en Lof van de Ghevangenisse van Coornhert.
De Lof der Zotheid voor 't eerst
in 't Ned. vertaald, 1560. Daarna herhaaldelijk.
Op rijm door Westerbaen, 1659,
met voorrede in proza; verder door Adriaen
Sticke, 1689, en door Corn. v. d. Port uit
Zieriksee, 1706. Opnieuw vertaald voor de
W. B. door J. B. Kan, 1909; door Dirkzwager
en Nielson, met Lat. tekst, 1949-
lofdichten I, begeleidden in de 17e en 18e
eeuw de dichtwerken, die in druk verLoffelt
31 6 Londinias
schenen. Heinsius, Van Baerle, Jali Vos,
Pels, Joan Pluimer en alle mindere goden
werden er in bewonderd. Zo zei Broekhuysen
van Antonides:
o Eelste proefstuk, dat Natuur
Heeft sedert duizend jaar doen leven!
Zie Antonides.
II. Gedichten in de trant van Erasmus'
Lof der Zotketd, zo als de Lof der Gevangenis
enz., mode in de l6e en 17e eeuw.
In 1664 kwam er een parodie op van een
onbekende: Veeler Wonderens Wonderbaarelijck
Lof, „behelsende het Lof van
Het hatelick Podagra, Het Lijfbergende
zwemmen, Dat gruwelick groot beest der
Oliphant enz."
Loffelt, A. C. ~ , 1841—1906, leraar in 't
Engels te Dordrecht 1869—'75; wijdde
zich daarna gcheel aan letteren en toneel
in zijn woning aan 't Lange Voorhout in
Den Haag. Van 1876 Jupiter van Vloten
en zijn kritiek; deze had hem een Thersitis
genoemd. Hij maakte zich verdienstelijk
als toneelcriticus in Het Vaderland.
Lof-sanck van Bacchus, vastenavondgedicht
van Heinsi-us; zie daar. 1614. Gevolgd door
de Lofsanck van Jesus Christus, in ,,poetische
woorden" en in alexandrijnen. In
een uitvoerige voorrede opgedragen aan
Jacob van Dijck, met nog een gedicht daarbij,
waarin de verklaring:
Ick late Venus gaen,
En met het blinde kint
Zijn blinde wercken staen.
Lof-sanck van Jesus Christus, van Daniel
Heinsius; hooggeeerd bij de tijdgenoten.
Bredero schreef: „ich mach wel seggen,
dattet mijn hoogste Poezie geweest is."
Lofzang van de Zeevaert, groot gedicht van
Vondel, 1622; zie Hymn us. Daarop volgde
1623 Het Lof der Zee-vaert, zie daar;
opgedragen aan Laurens Reael; gedrukt in
de Zeespiegel, boek over zeevaartkunde en
beschrijving der zeeen en kusten van Willem
Blaeuw.
Logchem, Mr. H. van ~ , zie Loghem.
Logeman, Dr. Henri ~ , 1862—1936, uit
Haarlem, hoogleraar in het Engels en
Skandinavisch te Gent. Gaf 1892 met J.
W. Muller Die hystorie van Reijnaert die
Vos uit en in 't zelfde jaar Elckerlijk.
Loggem, Em. van ~, geb. 1916 te Amsterdam,
dichter (De Schulp, 1947) en romanschrijver
(Mozes, 1949).
Loghem Jr., Mr. Hendrik van —, 1775—
1845, secretaris van Deventer, dichter, uitgescholden
in Argus\ zie daar.
Loghem, Mr. M. G. L. van ~ , 1849—1934,
uit Den Haag, schreef novellen als redacteur
van De Oude Huisvriend, en romans,
Fokel, 1898; Victor, premie van het Nieuws
van den Dag, 1888. Schreef gedichten onder
pseudoniem Fiore delta Neve. Redacteur
van Nederland, 1887—1919. Sedert
1920 te Florence. In 1877 had hij met
Taco de Beer De Groene Amsterdammer
opgericht. Ook maakte hij zich zeer verdienstelijk
voor Het Ned. Tooneel.
In 1871 verwierf hij de middelbare akte
voor Frans en tot 1876 was hij leraar te
Goes; in 1880 promoveerde hij als Mr. in
de rechten. In 1894 werd hij letterkundig
raadsman bij het „Ned. Toneel"; tot 1919-
Lohman, zie De Savornin Lohman.
Lokhorst, Emmy van —, geb. te 's-Gravenhage
1891, schreef 1917 het verhaal van
Phils Amoureuze Perikelen, in 1934 De
Toren van Babel. Daartussen en daarna
heel wat andere romans. Van 1925 tot
1940 red. v. d. Telegraaf.
Loki, in 1906 bij de tweede uitgave, de
nieuwe titel van Godenschemering van
Emants. Zie daar. Loki de godenzoon, is
ook de hoofdpersoon. Loki is de zoon
van Odin en de reuzin Laufeja; hij wenst
Odins opvolger te zijn; hij weet te bewerken,
dat de blinde Hodur met een twijg
van mistelkruid de lichtgod Balder doodt,
die voor andere pijlcn onkwetsbaar was;
maar hij bereikt zijn doel niet; hij wordt
gebonden aan een rots en gepijnigd met
slangengif. Het verhaal verplaatst de lezers
beurtelings van Asgaard, het verblijf
der goden, naar Midgaard, de woning der
mensen, en naar Hel, de onderwereld.
Het gedicht verheerlijkt het ideaal der
schoonheid: voorloper van de Tachtigers.
Loman, A. D. ~ , 1823—'97, Luthers predikant,
1856 hoogleraar te Amsterdam, gaf
1871 Oud-Nederlandsche liederen bij Valerius
en in 1872 Geuzeliederen uit, met
de muziek. Hij bracht Valerius' Gedenckclanck
weer in ere; muziekkenner. Op
godsdienstig gebied was hij van de radicale
richting. Sedert 1874 blind.
Lommerlust, de woning van Betje Wolff en
Aagje Deken te Beverwijk. Zie ook Rieten
Kluisje. De dames kregen beiden een erfenis
en kochten de buitenplaats in 1782 voor
f 6500.
Londen, Brand van ~~, 1666, voorgesteld
als straf des Hemels voor de verwoesting
van Terschelling, bezongen door Johannes
Vollenhove, Vondel, Westerbaen, De Decker
en door Samuel van Hoogstraten, die
er toen woonde.
Londinias, de reis van Vosmaer naar Londen;
zie daar. 1873. Bij de tweede druk
werd een zang tussengevoegd, gewijd aan
Townsendhouse, woning en museum van
Alma Tadema.
Het werk werd in de Spectator aangekondigd
met een geestige nabootsing van het
Long 317 Loosjes
gedicht zelf, door Lodewijk Mulder, onder
de naam van Muloothros.
Long, Isaak de ~, 1683-na 1762, uit
Frankfort a. d. Main, bibliograaf en geschiedschrijver
te Amsterdam, gaf 1717
Lodewijk van Velthem uit. Hij ging 1744
naar Hanau. Schreef Rejormatie uan Amsterdam,
1729. Zijn boek over de Koopbandel
van Amsterdam, 1714, beleefde verscheiden
drukken. Van 1732 zijn Boekzaal
der j'Jederduytscbe Bijbels.
H. v. Druten behandelde het onderwerp
opnieuw in zijn Gesch. der Ned. Bijbeluertaling,
1896. Zie verder Ebbinge Wubben.
Longerstay, Antoon ,...."" 1897, Antwerps
regionalistisch prozaschrijver, Lobbe en
Seja.
Longus, Grieks schrijver, ± 400 n. Chr.;
eerste herdersroman, Daphnis en Chloe,
opnieuw uit het Frans van bisschop Amyot
vertaald door J. Brouwer, 1947.
Loo, kasteel tussen Voorburg en Den Haag,
bewoond door Dirk Potter van der Loo.
± 1400; zie daar.
Loo, Jacob van ~, 1754-'97, als student
te Utrecht lid van Dulces en vriend van
Ockerse vereerder van Klopstock en Lavater,
predikant te Ootmarsum. Schreef
een dagboek, 1777-'97, uitgegeven 1814,
op voorbee1d van Lavater; de eerste Nederlander
die zijn innerlijk leven van dag tot
dag te boek stelde.
Loo, Thomas van ~, 1778-1851, uit Oostende,
leraar in de natuurkunde te Brugge,
dichter en Flamingant, won de eerste prijs
te Oudenaerde met een gedicht tegen Napoleon,
1814~ beschreef de Vlaemsche
dichtkttnst in 4 zangen, 1842.
Loockmans, Fransoys ,...."" uit Antwerpen, gaf
1589 een bundel Lustige Historien oft
Niesioicbeden uit.
Looi, Minus van ~, ps. van B. Vandervoort,
geboren te Tessenderloo in 1892.
Regionalistisch romanschrijver. Aloud Boerenbloed,
1941, De Bastiaensen 1943.
Loon, Gerard van ,...."" 1683-1758, uit Delft,
beschrijver van de Hisioriepenningen van
] 555-1714. Geschiedkundige; hij gaf de
Rijm-chroniek van Klaas Kolijn uit. Studie
over hem door Edward van Even in de
Dietsche TVarande van 1871. Hij schreef
ook neg Plautjanus, een oorspronkelijk
treurspel,
Loon, Dr. Hans E H. van ~, geb. te Rotterdam
1885, schreef zijn proefschrift over
Ned. uertallngen van lVlo!iere, 1911. Schrijver
van vertellingen en romans; correspondent
v, d. Nw. Rott. Crt. te Parijs; daarna
redacteur van de afdeling bee!dende kunst;
t 1942.
Ioopmaren, nieuwmaren, de oudste kranten,
die op ongeregelde tijden verschenen, sedert
het Bestand; 't woord is de vertaling
van courantes nouuelles.
Loos, Dr. Karel ,-,." zie Jan Fabricius.
Loose Visschertjen, Van 't ~, volkslied:
Des winters als het regent,
Dan zijn de paedtjes diep, ja diep....
Komt voor in Het Nielt AmsterdamsLiedt-
Boeck van 1591. Hoffmann von Fallersleben
nam net op in het 2e dee! der
Horae Belgicae.
Loosjes Pzn., Adriaan ,1761-1818,
boekhandelaar te Haarlem en zeer vruchtbaar
schrijver; vriend en navolger van de
dames Wolff en Deken. Hij begon als Patriots
vaderlands dichter met De Vaderlandscbe
Zeebeld, 1781; At A. de Ruiter
in X boeeen, 1785; in 1812 gevolgd door
De laatste Zecto gt uan den Admiraal De
Ruiter, in 12 boeken.
Man der Verlichting; tegenstander van kerkelijke
overheersing.
Zijn Volksliedjes van 1785 waren in de
geest der Maatschappij tot Nut van 't AIgemeen;
bij Bellamy's dood dichtte hij een
Visserszang. In 1795 werd hij lid v. d.
Gewestelijke Vergadering van Holland; in
1798 dichtte hij de Worstelingen der Bataajscbe
Vrijbeid, Van 1791 was zijn treurspe1
Cuenn«, d.i. De Ruyter voor Messina.
Tussen 1791 en 1801 schreef Loosjes dramatische
voorstellingen uit het verleden:
Frank van Borselen, Huig de Groot, Loutse
de Coligny, [oban de Witt.
In 1799 dichtte hij H et Vader/and aangevallen
en verlost in zes zangen, naar aanleiding
van de inval der Engelsen en Russen.
Van 1807 is Hollands Arkadia. Dan
beginnen oak zijn omvangrijke romans:
Historie van Susanna Broneborst, in brieven,
6 delen, 1807. Van al zijn werken is
het meest bekend gebleven de 17e eeuwse
familiegeschiedenis Mauri ts Lijns lager,
1814; opnieuw uitgegeven door Dr. Jan
ten Brink naar de 3e druk van 1823. De
roman vertolkt de denkbeelden der Verlichting,
al zijn de handelende personen dan
ook uit de tijd van Frederik Hendrik en
De Witt.
Loosjes dichtte na de ramp van Leiden in
1807 het treurspel Amelia Fabricius of
Delft door buskruid uertooest; zie Ramp
van Delft. Zo schreef hij na de overstroming
in Zeeland van 1808 het treurspel
Ewoud van Lodijke of de ondergang van
Romerswael. Verder Kenau Hasselaar,
1808; Magdalena A1oo1lJj 1810, Albrecht
Beiling, 1810, Baarte van Ysselstein, 1810.
Het Leven van H illegonda Buisman behandelt
de tijd van Cats als raadpensionaris;
1814.
Loosjes 318 Loots
In 1809 bracht hij een dichterlijke hulde I
aan het Nut. Zie ook Sentimentaliteit.
Van bijzonder belang Characterkunde der
Vaderlandsche Gescbiedenisse, 1783, uiting
van het streven, het eigen volkskarakter uit
te doen komen. In 1813 gaf Loosjes zijn
verhandeling over De Geest der Geschriften
van Le Francq van Berkhey uit, die
in dit opzicht zijn medestander was.
In 1821 werd nog uitgegeven Het Leven
van Constantijn Huygens, door hemzelven
beschreven, uit het L. in dichtmaat overgebracht
door Loosjes.
Als uitgever liet hij om de 14 dagen de
Jaarboeken der Bataafse Republiek verschijnen.
Over Loosjes 't proefschrift van Mw. Dr.
M. H. De Haan met bibliografie, 1934.
Loosjes, Mr. Adriaan ~ , 1883—1949, uit
Blokzijl, stelde met Dr. Kalff en Dan. de
Lange het 2e deel van het Ned. Volksliederenboek
samen; schreef over Torenmu- j
ziek in de Nederlanden, 1916; verzorgde j
de tekst bij Nederland in be eld, 19 delen; |
sedert 1920 seer. v. d. Ver. tot bevordering
van de belangen des boekhandels en
sedert 1931 van de Diets che Gedachte,
maandblad. Tekende in De Nw. Gids van
1940 Marnix als Filips, de kleine Savoyaard.
Loosjes, Cornells ~ , 1723—'92, uit Zaandam,
Doopsgezind leraar te Gouda 1744
—'51, te Zaandam 1751—'63, te Haarlem
daarna. Vriend van Betje Wolff; oprichter
der Vaderlandsche Letteroefeningen, 1761.
Hij bewonderde Voltaire en Rousseau. In
de Vad. Letteroef. kwam hij voorzichtig
op tegen valse verhevenheid en overdreven
loftuiting.
Loosjes, Petrus ~ , 1735—1813, geb. te
Zaandam, halfbroer van Cornelis, vader
van Adriaan, doopsgezind predikant te
Haarlem, bijna een halve eeuw lang. Redakteur
der Vad. Letteroefeningen, 1792.
Schreef van 1786—1811 het Vervolg op
Wagenaar, 48 delen; anoniem. Ofschoon
vurig Patriot, streeft hij naar onpartijdigheid.
Werkte reeds sedert 1764 aan de
Letteroefeningen mee. Opgevolgd in 1813
door de uitgever Jacob Wybrand Yntema.
Loosjes, Vincent ~ , 1786—1841, zoon van
Adriaan, boekhandelaar te Haarlem, de
dichter van
o Groote koopman in tabak!
d.i. Oranje-snuifje aan Napoleon, 1813
algemeen gezongen. Verder Velds lag bij
Waterloo; zie Vrijheidspoezie. Daartoe behoren
ook nog zijn gedicht: De Holl.
Zanggodinnen bij de verlossing van Nederland
en Parijs aan de voeten van keizer
Alexander, 1814. De Dood van Socrates,
1828. Hij gaf in 1826 de Wandelingen
van Meester Maarten Vroeg en de overige
Nagelaten Letterarbeid van Jacob Vosmaer
uit.
Looten, Dr. Camille ~ , 1855—1941, uit
Frans Vlaanderen, priester, hoogleraar in 't
Engels te Rijsel; promoveerde 1889 op een
proefschrift over Vondel, te Parijs; gaf 3
spelen van Michiel de Swaen uit; bewerkte
de instelling van een Ned. leergang te
Rijsel. Gaf studien uit over taal, jetteren,
geschiedenis en volkskunde van Frans
Vlaanderen. Zie Gamier.
Lootens, Adolf ~ , 1835—1905, uit Brugge,
gaf met Peys in 1879 de Chants populates
flamands recueillis a Bruges uit,.
Vlaamse volksliederen, verzameld te Brugge.
Folklorist; in die tijd nog Franse aantekeningen
bij de Vlaamse tekst.
Loots, Cornelis ~ , 1765—1834, in 1796
makelaar te Amsterdam; anders dan zijn
vrienden Kinker en Van Hall moest hij
hard werken voor zijn brood. Ook droeg
hij de zorg voor de nagelaten kinderen
van zijn zwager Helmers. Desondanks was
hij de dichter van heel wat goede verzen.
Man der Verlichting. Zijn eerste grote gedicht
is over Het Bijgeloof, 1796. Met
Kinker werkte hij aan het ts. Sem, Cham
en Japhet.
Vaderlands dichter als Helmers: De Overwinning
bij Chatham, 1799. In later tijd:
Lofzang op Fred. Hendrik. Vereerder van
Socrates in zijn gedicht De Dwingelandij,
1800.
Hij schreef een gedicht tegen De Slavenhandel
en voor de ontvoogding van De
Vrouw.
De Vrede van Amiens van 1802 verheerlijkte
hij in zijn gedicht De Algemeene
Vrede\ met Kinker te zamen stelde hij een
toneelspel op: De Vrede op 't Vaste Land.
Van 1802 is ook zijn stuk De Volkswoede,
ter ere van Jan de Witt. Dat over De
Batavieren, 1805, wekte de verontwaardiging
der Fransen; de eis om hem gevangen
te nemen geweigerd door koning Lodewijk.
Door al dit werk is Loots bij uitstek de
dichter van de Bataafse Republiek: in 1808
werd hij lid van het Instituut van koning
Lodewijk. Maar hij huldigde de Fransen
niet. Hij behoort tot de Vrijheidsdichters:
De Hollands che Taal, 1810; Nederlands
Verlossing, 1813; Lijkzang op Helmers;
Lierzang tot Opwekking van de Nederlan-
I ders bij de terugkeer van Napoleon en De
Slag bij Waterloo, 1815.
Zijn liefde voor zijn vaderstad Amsterdam
komt treffend uit in Het Ttveede Eeuwgetijde
der Beurs, 1813, met een slotzang,
die een gebed is.
Loots was een vereerder van Vondel, voor-
I al om de Hekeldichten. Van 1818 is zijn
Looy 319 Loterij
Hulde aan Vondel; in 1819 droeg hij zijn I
grote lierzang Vondel voor na de vertoning
van Gijsbreght.
Ook onder Willem I bleef hij de Verlichting
trouw: Feestzang bij het Eeuwfeest
der Drukkunst. Tevens bleef hij vaderlands j
dichter: Van Speyk, 1831; Chasse, 1832.
Als dichter behoort hij tot de groep van
Feith, Helmers en Tollens. Hij werd uitgeluid
door Van Hall, Kinker, H.H. Klijn,
J. v. Walre en Tollens. Bij zijn overlijden
schreef Potgieter een doorwrochte studie
over hem in De Muzen. Tollens en Van
Hall gaven 1856 zijn Nagelaten Gedichten
uit.
Looy, Jacobus van ~ , 1855—1930, geb. te
Haarlem, opgevoed in het weeshuis, schilder,
verwierf 1883 de Rome-prijs en bracht
twee jaar in Italie en Spanje door. Prozaschrijver:
Proza 1892; Gekken 1894; Feesten,
1902. Zijn eerste schetsen verschenen
in 1886 in de Nw. G'tds. Gekken schildert
het leven in Marokko. In 1917 Jaapje,
1923 Jaap, na zijn dood Jakob, 1930, autobiografische
schetsen. Schreef ook gedichten
en vertalingen. De wonderlijke Avonturen
van Zebedeus, 1910, „fijn weefsel
van hartstocht en ironie, bespiegeling en
droom", gedachten over tijdgenoten. Bloemlezing
uit zijn proza v. G. Bolkestein,
1908. Van Looy behoorde lange jaren tot
de redactie van de N. Gids.
Over Van Looy en zijn Werk een studie
van M. J. Brusse.
Lope de Vega, 1562—1635, uit Madrid,
moest vluchten wegens een tweegevecht,
nam dienst, was aan boord van de Onoverwinnelijke
Vloot, werd rijk door zijn
toneelwerken, doch ging 1619 uit verdriet
over de dood van zijn zoon in een klooster.
Hij schreef over de 1800 toneelspelen,
waarvan 25 delen bewaard zijn. Hij oefende
door zijn stukken een zeer grote invloed
in geheel West-Europa. Bij ons het eerst
Rodenburg, die 4 stukken bewerkte en die
in zijn eigen werk de Spaanse meester navolgde.
Lope de Vega wisselde in zijn stukken
het tragische met het komische af; hij is
de man van de komische intermezzo's.
Verdere navolging bij Isaac Vos, Asselijn
e.a. Hij schreef een werk over de nieuwe
toneelkunst, waaruit Rodenburg putte bij
het opmaken van zijn Borstweringh.
Loquela (L. — de spreektaal), maandblaadje
van Guido Gezelle over het West-Vlaams,
zo als het gesproken wordt, 1881—'95;
tot woordenboek omgewerkt in 1907—'9
door J. Craeynest.
Lore, Bouden van der —, zie Lor en.
Loren, Boudewijn van der ~ , uit Gent,
stads-sprookspreker en dichter. Zijn
Magbet van Ghend, 1381, loopt over de
strijd van de stad tegen graaf Lodewijk
van Nevers. Hij is ook de dichter van een
wenslied: Achte Persone Wenschen. Zie
Wensliederen. Zijn werk uitgegeven in de
Oud-Vlaemsche Ged. door Blommaert.
Lorreinen, d.i. Lotharingers, zeer grote F.
Karelroman, over de veede tussen de hertogen
van Lotharingen en die van Bordeaux;
15 fragmenten van de Ned. vertaling
bewaard, samen 10 000 verzen. 't
Eerste fragment uitgegeven door J. F. Willems
in zijn Belgiscb Museum, 1843. Daarop
volgde 1844 Jonckbloet met zijn Karel
de Groote en zijne XII pairs; in 1876 gaf
Dr. J. C. Matthes 5 fragmenten uit, in
1883 Dr. M. de Vries nog weer 4. De in
het verhaal bedoelde strijd had plaats onder
Karel Martel en Pepijn, die te kampen
hadden met oproerige vazallen.
Nieuwe uitgave van 't belangrijkste fragment
door Prof. Dr. G. S. Overdiep, 1940.
Lorris, Guillaume de ~ , de dichter van het
eerste deel van de F. roman van de Rose;
zie daar; ± 1230. Uit de school van
Crestien de Troyes; prediker der hoofse
liefde, vereerder van de vrouwen.
Los en vast, ts. opgericht 1866 door Dr.
Van Gorkom te Utrecht, Koopmans van
Boekeren te Leiden en andere moderne
predikanten, van betekenis niet alleen voor
de godsdienstgeschillen, maar ook voor de
letterkundige kritiek. Van 1867—'72 gaf
De Veer met Van Gorkum de toon aan;
zij richtten zich tegen Huet en Pierson,
die uit de kerk getreden waren en vooral
tegen Van Vloten, die de modernen fel
aangevallen had.
Los en Vast ging 1875 over aan Jeronimo
de Vries, Aart Admiraal, A. G. v. Hamel
en C. v. Nievelt. Tot 1881 werkte De
Veer mee.
Loteling, De ~ , verhaal uit de Kempen van
Conscience, 1849, een van de allerbekendste.
Opgevoerd als toneelstuk in de Vlaamse
Schouwburg te Antwerpen ter gelegenheid
van de herdenking van Conscience's
geboorte, 1912.
Loterij voor 't Oude-Mannenhuis, gesteund
door de opvoering van toneelstukken, o.a.
van De Rijcke Man en de arme Lazaro van
Samuel Coster, 1615, en van een stuk van
Abraham de Koningh, in hetzelfde jaar
gespeeld in de Lavendelbloem. Zo was er
ook een loterij verbonden aan 't Leidse
Landjuweel van 1596. Zie Jan van Hout.
In 1593 werd te Zandvoort een loterij
aangemoedigd door een wedstrijd, uitgeschreven
door de Kamer „De Wilde Appelboom"
met de spreuk Aensiet de Kindsheyt.
Te Amsterdam was in 1591 een loterij ter
Louris Jansz 3
uitbreiding van het dolhuis; daarbij vertoonde
de Eglantier Zeven spelen van de
wercken der bermherticheyd, die daarna in
een bundel gedrukt werden. En in Haarlem
schreef De Pelicaen een landjuweel uit ter
ondersteuning van een loterij voor het oudemannenhuis,
een der schitterendste, die
ooit in N. Nederland gehouden zijn.
Louris Jansz, zie /.
Louw, N. P. van Wijk — , zie W.
Louw, W. E. G. ~ , Gladstone Louw, geboren
1913, broeder van de voorgaande,
Afrikaans dichter. Schreef 1939 een overzicht
over De Nieuwe Afrikaanse Poezie.
Verder: De invloed van Gorier op Leopold.
Hij is nu hoogleraar in 't Ned. aan de
Rhodes-Universiteit te Grahamstad. Adam,
1944.
Louwerse, P. ~ , 1840—1909, schrijver voor
de jeugd, redacteur van Voor 't jonge
Volkje. Dichter van een bundeltje verzen
over Vad. Gesch. voor de school jeugd. In
1912 onthulling van zijn borstbeeld te
Oost-Souburg.
Louys, Pierre ~ , 1870—1925, F. prozaschrijver
en dichter. Gaf in 1894 de Chansons
de Bilitis uit naar de Griekse tekst.
Verklaarde later, dat die tekst niet bestond,
maar dat het gedichten van hemzelf
waren. En toch verschenen in De Beweging
van 1911 Negen Zangen van Bilitis, „voor
de eerste maal uit het Grieks in het nederlandsch
overgezet" door Allan Lichtenberger,
d.i. Albert Verwey! (Colmjon, biz.
282.)
Lovelace, de verdorven minnaar van Clarissa
Harlotve in Richardsons roman van die
naam; hij brengt haar ten val, verdoofd
door opium, brengt haar in een slecht huis;
zij vervalt in een slepende ziekte en sterft;
Lovelace sneuvelt in een tweegevecht tegen
Clarissa's neef. Deze figuur nagevolgd in
de Europese romanlitteratuur, o.a. in Van
Arkel, de minnaar van Cornelia Wildschut
bij Wolff en Deken. Ook reeds als „de
heer R." in haar roman Sara Burger hart.
En als Louis Kraaijestein in Susanna
Bronkhqrst van Adriaan Loosjes.
Loveling, Rosalie —, 1834—'75, zuster van
Virginie, schrijfster. Novellen, samen met
Virginie, over het Vlaamse buitenleven,
1874; ingeleid door Dr. J. F. J. Heremans.
Verder een aantal zwaarmoedige gedichtjes.
Heremans hield ook de lijkrede.
Loveling, Virginie ~ , 1836—1923, uit Nevele
bij Gent, schreef 1885 een roman over
de schoolstrijd in de Vlaamse dorpen,
Sophie; verder gedichten en novellen. Zij
begon met gedichten, die in 1870 in een
bundeltje uitgegeven werden. Kwam daarna
tot de novellen; Meester Huyghe; in 1895
Men dure Eed; (bekroond). Zie Walter.
Lublink Weddik
Lovendaal, G. W. ~ , 1847—1939, uit Nijmegen,
maakte naam met zijn Lied der
Liejde, 1880, een bundel minnedichtjcs.
Schreef in 1885 zijn episch gedicht Magen
en Hilda, een „stamsage". Hoofd der
school te Grave. Kindergedichten: Lentedagen
en Aan Moeders schoot,
Loverkens, de naam die Hoffmann von Fallersleben
gaf aan de nagemaakte oude liederen,
door hem opgenomen in deel VIII
van de Horae Belgicae, 1852. Ook Dautzenberg
dichtte zulke Loverkens.
Loy Latewaert, zie Seghelijn.
Loyhier ende Malaert, ridderroman der l4e
eeuw, waarschijnlijk vertaald uit het F.
In fragment over. Loyhier is een zoon van
Karel de Grote; hij trekt met zijn vriend
Malaert naar het Oosten en wordt keizer
van Constantinopel. Het F. voorbeeld is
verdv/enen, doch 't hs. van een Neder-Rijnse
vertaling en een Straatsburger volksboek
bleven bewaard.
Lub, J. ~ , 18158—1926, schrijver van Z.
Afrikaanse novellen in de trant van Justus
van Maurik.
Lubeley, Ignatia -—, ps. van /. 1. D. A. J.
Engelberts.
Lublink de Jonge, Johannes ~ , 1736—
1816, vertaalde de Fabelen van Gellert
1781—'85 en zijn Zedekundige Lessen,
1785. Van 1787 is zijn vertaling van
Thomsons Jaargetyden, in proza. Maar
zijn belangrijkste werk is de vertaling der
Nachtgedachten van Dr. Edw. Young, zie
daar; 1766; 2e druk 1785. Zoon van een
rijke koopman te Amsterdam, wijdde hij
zich aan de letteren; in 1795 werd hij lid
der Nationale Vergadering. Hij was zwak
van gezicht en werd geheel blind. Hij tekende,
schilderde en speelde muziek; sprak
F., D., E., Deens, Italiaans. Hij ging om
met Feitama, Van Winter, Pater; zij ontmoetten
elkaar in de boekwinkel van Pieter
Meyer. Patriot; in Den Haag kwam
hij in aanraking met Kantelaar, V., d.,
Palm en de dames Wolff en Deken. Later
woonde hij te Utrecht en des zomers op
Stadwijk bij Eemnes-Buiten of op Drakenburg
bij de Vuursche. Hij schreef van
1783—'94 Verhandelingen, o.a. over den
goeden schryfstyl, en Over het vertaalen,
alles in de geest van het F. classicisme,
zodat hij Shakespeare niet waarderen kon.
Van hem ook een Verhandeling over de
Kritiek met allerlei moderne begrippen.
Lofrede op Lublink van C. H. Westerbaen,
1817.
Lublink Weddik, B. Th. ~ , 1801—'62,
kleinzoon van de voorgaande, predikant,
prozaschrijver: De binnenkamer van een
kruidenier, 1852. Dichter: Asters, 1861.
Ps. Spiritus asper et lenis. Hij schreef in
20
Lucella 321 Lulofs
de stijl van Jean Paul in Euphonia en had |
zelf een humoristisch ts, Pandora van 1833
—'40. In de geest van Sterne zijn verzameling
humoristische schetsen Oudoom
Jakobs Blaauw Zakboekje, 1856. Hij stichtte
1844 De Tijdspiegel.
Lucella, minnedicht uit De Duytsche Lier\
zie daar.
Lucelle, toneelstuk van Bredero, naar het F.
bewerkt, ± 1616, opgedragen aan Tesselschade.
De stof uit de Decamerone. Met
de koks Lecker-beetje en Pannetje-vet als
kluchtig tussenspel; zie daar.
Lucidarius, leerdicht van ± 1350, voor de
vorm een gesprek tussen „Meester" en
„Clerc," de vertaling van een L. handboek
voor theologen, Elucidarium. Er was ook
een Lucidarius in proza, een catechismus
voor leken, uit het Duits vertaald. Het
leerdicht uitgegeven door Blommaert in
zijn Oudvlaamsche Gedichten als Die dietscbe
Lucidarius, 1851. {Lucidarius = uitlegger.)
Lucifer de aartsengel, die in oproer komt
tegen God; hoofdpersoon van Vondels verhevenste
treurspel; 1654. Lucifer en de
engelen vertolken Vondels eigen opvattingen;
het stuk moest strekken „ten klaren
Spiegel van alle ondanckbare staetzuchtigen."
Volgens Jonckbloet was Lucifer een
politieke allegorie: de opstand van Prins
Willem tegen de koning van Spanje. Beets
kwam in zijn Verscheidenheden tegen deze
voorstelling op, zo ook Jan te Winkel in
zijn Bladzijden. Maar Alberdingk Thijm
was het er mee eens.
Van Lennep had in 1844 het eerst die
gedachte geopperd. In een versje van Apollo's
Harp van 1658 werd reeds beweerd,
dat Lucifer tegen Cromwell gericht was.
Lucifer gaat met de oproerige engelen te
gronde, nadat hij Adam en Eva tot zonde
verleid heeft; aan het slot van het drama
komt de voorspelling van de uitredding van
het mensdom door de Verlosser:
Wy tellen d'eeuwen, en het jaer, ja
[dagh en uur,
Dat uw gena verschyn'.
Het stuk vertoont alzo de val der engelen,
de val van 't mensdom en de komst van
Christus in een groots M.E. mysteriespel.
Adam in Ballings chap, 1664, is er het vervolg
op.
Lucifer werd opgevoerd op 2 en op 5 Februari
1654; in het Protocol van de Kerkeraad
van 5 Februari staat aangetekend dat
Luisevaers treurspel verboden werd, te beginnen
met „morghen" en dan „noyt na
desen dagh." Er kwamen in 1654 zes uitgaven
en in 1661 nog een; toen pas weer
in de 19e eeuw. In 1844 werd Lucifer \
voorgedragen onder leiding van Jacob van
Lennep door spelers in zwarte rok. Pas in
onze tijd is het stuk weer gespeeld door
Royaards.
Lucifer was opgedragen aan Ferdinand III,
„gekozen Roomschen Keizer." In de opdracht
de bekende regels:
Hoe hoogh men drave in styl en toon,
Het Treurspel spant alleen de kroon.
De grote tegenstander van het toneel en
van Lucifers opvoering was Ds. Wittewrongel\
lit daar; „Trompetter van de
Zeeuwen" spotte Vondel. Otto Badius
preekte er tegen.
Op het treurspel verschenen heel wat
schimpdichten, waarvan een in de vorm
van Een Otter in 't Bolwerck onder de
titel: Op Joost van Vondels Gruwel-spel:
Daer is die lant-Pest Lucifer,
Een averechtse morgensterr',
O jeemy,
Hij haspelt zielen in de werr',
Dat's 't heyl van d'Akademy.
Jan Vos zorgde voor de toestellen bij de
vertoning en voor „de wijzen, om op te
danssen, nu droef, dan blijdt"; brief van
Vos aan Vondel, opgenomen in de Bijlagen
bij Vondels Werken door Van Lennep-
Unger, op 't jaar 1654. Lambertus Bidloo
trok nog weer heftig te velde tegen Lucifer
in zijn Panpoeticon Batavum, 1720.
In de 19e eeuw opnieuw herhaaldelijk uitgegeven,
o.a. door Dr. N. A. Cramer, 1891.
En met een belangrijke Inleiding door B.
H. Molkenboer.
Luctor (L. = ik strijd), ps. van Marie Boddaert.
Lugt Melsert, Cor van der ~ , geb. te Rotterdam
1882, sedert 1917 directeur v. h.
Hofstadttoneel te 's-Gravenhage. Trouwde
met de toneelspeelster Anny van Ees.
In 1938 dir. v. h. Ned. Toneel te Amsterdam.
Lugten-Reys, Susanna ~, 1880—1944,
uit 's-Gravenhage, ps. Nannie van Wehl,
schrijfster van meisjesboeken, medewerkster
aan de N. R. Crt.
Luiken, Joan ~~, zie Jan Luyken.
Luilekkerland, in de M.E. bekend als „dat
edele lant van Cockaengen", zie Luye-
Leckerlant.
Luisevaers treurspel, zie Lucifer.
Luitingh, Miep ~ , geb. 1914, dichteres,
romanschrijfster. Werk van haar in Stille
Op mars.
Lulofs, Mr. Barthold Hendrik ~ , 1787—
1849, hoogleraar in 't Ned. te Groningen,
1815. Onder zijn vele werken: Opheldering
over Vondel, 1830, '33; Gelderlands
Voortreffelijke Dichter Staring geschetst,
1843. Vertaalde Luise van Voss in proza,
1811; toonde ook verder zijn voorkeur voor
Letterk. Wrdbk. 2e dr. 21
Lulofs 322 Luyken
de Romantiek door vertalingen van Schiller,
Goethe en Victor Hugo. Maar toch
stond ook hij nog onder de invloed der
Klassieken, al erkende hij voluit de waarde
van Starings romances en die van de toneelspelen
van Shakespeare en Schiller. Zelf
ook dichter, o.a. van Krijgslied, Citadelpoezie.
Zijn intreerede, 1815, Over de
noodzakelijkheid van de beoejening der
eigene taal en letterkunde werd anoniem
veroordeeld in de Vad. Letteroefeningen
van 1817 door Adam Simons. Beantwoord
met 16 gedichtjes onder de titel Bloedverkoeling
of Distelkransje en in proza met
Een hand vol hulstbladeren.
Lulofs, M. H. ~ , zie Szekely.
Lumey, Jan van ~ , zie /. /. Fock.
Lummel, Hendrik Jan van ~ , 1815—'77,
hoofd van een Chr. school te Utrecht, gaf
het Nieuw Geuzenliedboek uit, 1872—'74.
Lund (in Zweden), Minneliederen van ~,
zie M.
Lus, Tilly ~ , geb. te Zaandam 1891, toneelspeelster.
Trouwde met Cor Ruys.
Lust, Steven Teunisz. van der ~ , lid van
de Kamer „De Wyngaertrancken" te Haarlem,
liet in 1644 zijn Kinder-moort van
Herodes opvoeren. Zijn treurspel Ongeblanckette
Maria Stuart is gericht tegen
Vondels drama; 1644. Van 1652 is zijn
spel over het beleg van Haarlem, De herstelde
Hongersdivang.
Lusthof, Friesche ~ , de dichtbundel van
Starter; zie daar. Herdrukt door Van Vloten.
De eerste druk verscheen met elf „kopere
Figueren." Scriverius dichtte:
Jan Starter, so men my
oock in dees konst gelooft,
Ick sie de Eeuwigheyd
u hangen over 't hooft.
Lusthof der Maeghden, Den ~ , zie Houwaert
en Vegas ides Pleyn.
Lusthof, Den Nieuwen ~ , liedboek van
1602; daarin vormt het Bruilofts-Bancket
van Michiel Vlack „binnen der Goude" de
geestelijke helft. Het liedboek van de Oude
Kamer. De 3e druk van 1607 en de 4e van
1610 heten Den nieuwen verbeterden Lusthof.
Met gedichten van Vondel, Vlack, J.
F. Stam, Van Mander, Spieghel en Hooft.
Lusthof van Rhetorica, de bundel stukken
van het landjuweel van Leiden, 1596. Daarnaast
de bundel van de Zotten; zie zot.
Lusthof van de wonderlycke gheschiedenissen,
verzameling verhalen en kwinkslagen
van Johannes Balde, 1637.
Lusthofje Sions, stichtelijk zangboek, 1668.
Met liederen van Karel van Mander, J. P.
Schabaillie, J. J. Deutel e.a.
Lustige Jager, De ~ , „zingende vele vrolijke
liederen voor alle lieve Meisjes, die
met hem ter Jagt willen gaan". Met o.a.
De Stokvischmaaltijd van Napoleon in
Moskou, maar ook nog met „Een droevig
Lied van 't vergaan van De Zwarte Haan
in 1673." Verschijnt nog in onze tijd.
Lutgarde, Lutgardis, Lutgart, Lutgert, zie
Sint-Lutgart.
Lutherse Gezangen, eerst de bundels van
1565 en '67; de Psalmen van Willem van
Haecht, 1597; een Woerdense bundel met
psalmen en liederen, 1589; verbeterd door
Jan van Duisberg 1680. De tegenwoordige
Synodale Bundel is van 1884; die van de
Hersteld Luthersen van 1906.
Lutkebuhl, C. L. ~ , 1846—1916, telegrafist;
dichter.
Lutkeman, Jacob —, dichtgenootschapper
te Amsterdam, lid van „Oefening beschaaft
de kunsten," f 1782; toneeldichter.
Lutma, Joan ~ , 1588—1669, uit Emden,
goudsmid te Amsterdam, bezongen door
Vondel, die ook een grafschrift dichtte.
Ook maakte Vondel verzen op het werk
van de zoon Joan Lutma Jr., 1624—'89.
Lux mundi (L. = het Licht der wereld),
erenaam van Wessel Gansfort.
Luye-lecker-lant, 't —y een van de gedichten
in Veelderh. Geneuchl. Dichten, 1600,
onder het motto:
Luy, en lecker, en veel te meughen,
Dat zijn drie dinghen
die niet en deughen.
De satire tegen de gulzigaards geschilderd
door P. Brueghel, de Oude, als het Land
van Cockanje. Onder deze titel maakte De
Genestet zijn genoeglijke vertelling gereed
van de St. Nicolaasavond; zie Kokanje.
Luy ere, Heynken de —, zie H.
Luyken, Caspar ~ , afkomstig uit Essen,
trouwde 1633 met Hester Coores uit Zeeland,
sloot zich te Amsterdam aan bij de
Collegianten van Galenus Abrahamsz de
Haan; schoolmeester, schrijver van godsdienstige
geschriften, waarin hij de rede
stelt naast de Openbaring. Vader van Jan.
In zijn Onfeylbare Kegel van Winste sonder
Verlies, 1663, en in De Wisselbanck
geopent wijst hij de rijken met scherpe
woorden op hun plichten tegenover de armen.
Luyken, Caspar ~ , 1672—1708, zoon van
Jan, werkte met hem samen als graveur;
van hem zijn 1187 prenten bekend.
Luyken, Jan ~ , 1649—1712, gaf 1671 te
Amsterdam een bundeltje liedjes uit als
Duytse Lier. Hij werd voor schilder opgeleid
bij Saeghmolen; hij was lid van de
Wijngaardranken, de kunstenaarsvergadering
in de herberg van Jan Zoet. Hij
trouwde in 1672, de minnedichter was in
veilige haven geland.
Zijn minneliedjes behoren tot de allerbeste
der 17e eeuw; zijn natuurpoezie overtreft
Luyt 323 lyrische poezie
die van aIle andere oudere dichters. Opgedragen
aan Antonides.
In 1675 kreeg Luyken een inslag en voegde
hij zich bij Abraham Galenus en andere
vromen, bij Reformateurs en Pietisten. Hij
kwam vooral onder invIoed van Bohme.
Nu is de eerste bundel, Jezus en de ziel,
mystiek van inhoud, 1678; ook de volgende
bundels zijn van dezelfde strekking, doch
bevatten oorspronkelijk werk.
Jan Luyken werd 1682 weduwnaar; alleen
zijn zoon Caspar bleef hem over. In 1699
ging hij buiten Haarlem wonen en in 1703
te Schellinkhout bij Hoorn. In plaats van
schilder was hij etser geworden; bij zijn
etsen voegde hij bijschriften: Voneken der
Lieide [ezu, 1687; Spiegel van het Menselijk
Bedriji, 1694; Zedelijke en Stiehtelijke
Gezangen, 1704; Besehouwing der We reld,
1708; Byekorf des Gemoeds, 1709; Onwaardige
Wereld, 1710; Leerzaam Huisraad,
1711; Des Mensehen Begin, Midden
en Einde, 1712, alle met gedichten die dikwijls
aan Vondel herinneren. Ze zijn het
werk van een Christelijke, maar onkerkelijke
mysticus.
Een levensbericht van Luyken door Dr. 1\:1.
Sabbe in zijn uitgave van de Duytse Lier
in het Pantheon.
Dr. Hylkerna stelde een bloemlezing samen
uit de Sticbtelijhe Verzen, 1904.
P. v. Eeghen en Van der Kellen gaven in
1905 Het Werk van Jan en Caspar Luyken
uit. In 1941 Gediehten en Spreueen, ingeleid
door Roel Houwink. Over Jan Luyken
schreef P. van Eeghen, 1889.
Luyt, Mr. Jacobus ~, de advokaat die Vondel
verdedigde voor de schepenbank van
Amsterdam in de zaak van Palamedes,
1625.
Luzac, Anne ~, zie Bilderdijk. Zij was de
dochter van Elie.
Luzac, Mr. Elie ~, 1723-1796" geb. te
Noordwijk, boekdrukker te Leiden, rechtsgeleerde,
wijsgeer en letterkundige, trad
1770 op als de voorman der Leidse boekverkopers
tegen de Staten van Holland,
die het plan hadden een censuur in te stellen.
Hij gaf 1759-'63 een Letterkundige
Courant uit ter bespreking van de uitkomende
boekwerken, en in 1765 bezorgde
hij de uitgave van Montesquieu, Prinsgezind;
verdedigde het goede recht van de
stadhouders in de Openbartige Brieven onder
ps. Reinier Vry-aard, 4 delen, 1781
-'84. Stichter van de Gazette de Leyde.
In 1780 verscheen Hollands Rijkdom, 4
delen, naar zijn eigen F. werk. Hij werd
1783 te Utrecht door leden van een vrijcorps
deerlijk geslagen.
Lycidas, "herderszang" van Bilderdijk ter
verjaring van Prinses Wilhelmina, 4 Oct.
1787, ter verheerIijking van de Pruisen,
die toen juist op Amsterdam aftrokken.
Lyden en de die Passie ons Heren Jhesu
Christi, Dat "-', zie Leven van Jezus,
Lydius, Jacobus ~, 1610-'79, predikant te
Dordrecht, dichter van Vrolicke Uren ojte
der Wysen uermaech, 1640. Hij schreef o.a.
Belgicum gloriosum, door hemzelf vertaald
als Het Verbeerlijkte Nederland, 1668, de
ergernis van koning Karel II. Eerst had hij
nag wel meegedaan aan H erstelde ZeegTriomf;
zie Karel de Tweede. Van hem
was ook Den Roomseben Uylen-spiegel,
1671; zie daar.
Lydius, Rudolf ~, te Enkhuizen, schreef
Vermaekely]:e Tydkorting, 1674, "waarin
de Jufferschap ten hoogsten trap van eere
werd verheven." Daarin ook mededelingen
over het toneel en over toneelspelers als
Jan Baptist van Fornenburgh en Jan Tamboer.
lijkdichten, bij ,t overlijden van kunsten,
aars; 't eerste in onze letteren van Jan
Bartoen of Britoen, ",medegheselle" van De
Roovere, de Clacbte over diens dood, 1482.
Op De Casteleyn reeds 10 epitapbien; dan
op Karel van Mander en Bredero en daarna
in de 17e en 18e eeuw in steeds grater
getal. Op Schermer 29, op Poot 18, op
Feitama 15, op Rotgans, Dirk Smits; op
L. W. v. Merken 19, op De Lannoy, op
Pater; op Bellamy, op Nieuwland; op Uylenbroek;
16 op Feith in de Gedenkzuil;
op Loots. Zie ook M. C. v. Hall en J. B.
flofman.
Lijkkrans voor rnijn dochtertje, gedichtje
van Dirk Smits:
Een rei van Englert zag,
Door 't dunne wolkfloers heen,
Of ergens, hier beneen,
Een zuivre parel lag ....
Tegenhanger van Vondels Kinder-Lye]: en
zijn Uituaert uan mijn dochterken en van
Poots gedicht Op de doot van mijn docbtert]
e.
Lylie, John ~, zie Bupbuisme. Oak Lilly.
Lympiose, bij Dirc Potter de naam van
Griseldis.
Lijn, Corn. Jac. van der ""'-', 1730-'99.,
koopman te Amsterdam, toneeldichter, werd
na de brand van 1772 "gecommitteerde"
tot de Schouwburg.
lyrische poezie, vertolkt gemoedsaandoening;
zo genoemd naar de lier, die de zangen
begeleidde; lierdicbt, De klassieke lierdichters
bij uitstek waren Pindarus en Horatius.
Tot de lyriek behoren de hymne,
de ode, de dithyrambe, de elegie, het lied;
episch-Iyrisch zijn de ballade en de idylle.
Ned. lierdichters, o.a. Hooft, Bredero, Vondel,
Jan Luyken, Willem van Haren Bilderdijk.
'
Lijsvelt 324 Maatschappij Letterkunde
Evenals het ridderlijke epos begint het
Ned. lierdicht met Heinric van Veldeke.
Dan volgt hertog Jan I van Brabant, de
ridder bij uitstek, „der eren vader," de
overwinnaar bij Woeringen, die zijn leven
liet op het tournooi te Bar in Lotharingen.
Uit de 13e eeuw zijn ook de geestelijke
liederen van Hadewych en de clausulen, de
strofische gedichten van Maerlant, die
daardoor de voornaamste lyrische dichter
der M.E. is.
Onder de nieuweren: Jacques Perk, KIoos,
Boutens, Gossaeft, Leopold.
In 1947 verscheen Lyriek der Nederlanden
(tot de Devotio Moderna), van Dr. R.
Antonissen.
Keuchenius, Th. E. C. en D. C. Tinbergen,
Nederlandsche lyriek van de 13e eeuw tot
1880. Geill. Leiden, 1920—'24. 4 delen.
In 1949 Lyriek en Leven, rede van prof.
P. Minderaa te Leiden.
Lijsvelt, zie Liesveldt.
M.
Maaldrink, Ds. D. M. ~ , 1851—'91, de
schrijver van Kwik-me-dit, Kwik-me-dat.
schetsen uit het Achterhoekse dorpsleven,
1889. Reeds eerder waren zijn schetsen Uit
de Graafschap verschenen. Hij was geboren
te Geesteren bij Borculo, het Starveld in
zijn verhalen; werd 1878 predikant, doch
moest reeds in 1882 wegens ziekte aftreden
en verder van zijn pen leven. Hij schreef
vier drama's, o.a. Cleopatra, 1891 en De
terugkomst van den Koloniaal, 1890. Dit
was het laatste stuk in de vorige Amsterdamse
schouwburg, die nog dezelfde nacht
afbrandde,'1890.
Maardinck, C. van ~ , ps. van D. J. Couvee.
Maarlant, zie Maerlant.
Maarten. Vergelijking tussen Maarten Luther
en Maarten van Rossum bij Anna
Bijns, zie daar. In 1652 kwam de derde
er bij:1 Maarten Tromp. Eerst in een schimpend
puntdicht, toen hij uit de gunst was
na de neerlaag tegen Ayscue:
Eertijts twee Martens de Werrelt
[ontroeren,
Luther de Papen, en Rossum de
[Boeren,
Nu komp den derden, Marten Tromp,
Blinthoekt Hollant, al is hij plomp.
Doch in 1653 na de Driedaagse Zeeslag
keerde het blaadje:
Drie Maertens brogten de wereld in
[roeren.
d'Een bruide de Papen, en d'ander de
[Boeren:
Maar onze Maarten Harpertse Tromp
Kan de Engelsche de staart af kappen;
want zijn zwaard is niet plomp.
Maarten Vroeg, Het Leven en de Wandelingen
van Meester ~ , eerste humoristische
dorpsnovelle van Jacob Vosmaer; zie
daar.
Maar zonder eer leeft Held Achilles niet!
zie Achilles.
Maas, Adriana —', „de koningin van alle
actrices," weduwe van de toneelmeester
Paulus van Schaagen, reeds in 1731 berucht
wegens haar losbandig leven, aan de
drank geraakt en 1742 ontslagen; in 1744
weer aangenomen; f 1746.
Maas, H. H. J. ~ , geb. 1877 te Venraai,
onderwijzer, schrijver van Verstooteling,
1907 roman uit het Limburgse leven; 1910
gevolgd door Landelijke Eenvoud en 1909
door Het Goud van de Peel. Zie H. N.
Ouwerling. Maas beschreef de opkomst van
Eindhoven in een cyclus Onder de gloeilamp,
1947.
Maas-Van der Moer, Agnes ~ , geb. 1888
te Grave, schrijfster van romans.
Maasland, Onlusten in ~ , 1775 bij gelegenheid
dat de S.G. de lang gewenste nieuwe
psalmberijming invoerden.
Maasparnas, De —, de vrienden van Joan
de Haes van Rotterdam in de Poetenoorlog
van 1713.
Maas-Sluysche Hoekertje, Het Nieuw ~,
van C. L. Denik, liedboek, 1755; lOe druk.
Er kwamen 3 deeltjes uit.
Maes-Sluysche tydt-verdryf, 't —, liedboekje
van G. L. Boxhoorn, „na syn leven"
uitgegeven door zijn zoon L. G. B., 1671.
Een geestelijk liedboek was de Maessluyse
Vrede-krans van Jacob Henderickse van
Dyck, 1669.
Maasstroom, De ~ , gedicht ter ere van
Rotterdam, 1842, van A. des Amorie van
der Hoeven Jr.
Maastricht, Verovering van ~ , 1632, bezongen
door Vondel in zijn Stedekroon.
Een L. gedicht van Barlaeus werd nagevolgd
door Jacob van der Burgh in zijn
Verovering van Limburg.
Maastrichts Paasspel, zie P.
Maatschappij tot verspreiding van goede
en goedkoope Lectuur z=z de Wereldbibliotheek;
zie daar.
Maatschappij der Ned. Letterkunde, gesticht
te Leiden 1766; stelde zich ten doel, de
Ned. „letterrepubliek" te hervormen. Ontstond
uit de vereniging van 3 dichtge'nootschappen:
1° Minima Crescunt (kleine dingen groeien)
te Leiden: Frans van Lelyveld, Hendrik
van Wyn, Paludanus en Cras, een
studentengenootschap;
2° Dulces ante omnia Musae (Liefelijk
voor alles zijn de Muzen) te Utrecht*
Meindert Tydeman;
Maatschappij 325 Macquet
3° Magna mol'tmur parvi (Wij, kleine
mensen, ondernemen grote dingen) te
Hoorn.
Erkend bij Octrooi van de Staten van Holland
1775. Telt nu ± 650 leden; de boekerij
telt 1900 hss. en 64 000 werken. De
Maatschappij begon met het uitschrijven
van prijsvragen. Siegenbeek was voorzitter
van 1825—'47. Onder leiding van Dr. M.
de Vries begon de uitgave van vele belangrijke
Mnl. werken. Sedert 1881 bestaat het
Tijdschrift voor Ned. Taal en Letterkunde.
De Maatschappij looft om de 5 jaar een
prijs uit voor het beste werk (f 1000);
daarnaast bestaan particuliere prijzen. Winnaars
waren:
Prijs van de maatschappij der Ned. letterkunde,
later genoemd: Mees terse haps prijs:
1921. Jac. van Looy: Jaapje.
1925. P. C. Boutens: Zomerwolken.
1931. Dr. A. E. van Giffen: De hunnebedden
in Nederland.
1934. Henr. Roland Holst—v. d. Schalk.
1939. Dr. Wobbe de Vries.
1950. Dr. J. S. Bartstra voor zijn geschiedkundig
werk.
Haagsche Post-prijs:
1921. Elisabeth Zemike: Het schamele
deel.
1922. Carry van Bruggen: Het huisje aan
de shot.
1923. Jo de Wit: Open zee.
Voortgezet als Jaarlijkse prijs, later: Prijs
van aanmoediging, thans: Lucie B. en C.
W. van der Hoogt-prijs: zie daar.
In 1948 Hendrik de Vries, Toopettuhi\ in
1950 Leo Vroman, Gedichten.
Mei-prijs (ter beschikking gesteld door
Jacob Mees):
1932. Theun de Vries: Rembrandt.
1934. A. den Doolaard: De herberg met
het hoefijzer en
Jan Engelman: Tuin van Eros.
Dr. C. J. Wijnaendts Francken-prijs; zie
daar.
1935. Dr. N. Japikse: Prins Willem 111,
stadhouder en koning.
1937. Dr. Annie Romein—Verschoor:
Vrouwenspiegel.
1939. Dr. M. D. Ozinga: Daniel Marot,
de schepper van den Hollandschen Lodetvijk
XlV-stijl.
De Maatschappij geeft een Jaarboek uit
met de Levensberichten van overleden leden.
Geeft nu ook in 100 delen de beste
werken als „Bibliotheek der Ned. letteren"
uit. Zie daar.
Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, opgericht
door Jan Nieuwenhuyzen, Doopsgezind
leraar te Monnikendam, 1784, tot
verspreiding van meer kennis; deed ontzaglijk
veel voor de verbetering van het onderwijs.
Had weldra „departementen" in 't
gehele land.
Gaf 1788—1807 een vijftal boekjes uit
met Volks-liedjens, tot veredeling van de
volkszang, tot bestrijding van het straatlied
en tot opwekking tot deugdzaamheid en
berusting:
Ik juich in mijn gezegend lot:
Ik heb hetgeen ik vroeg;
Aan rang en rijkdom, buiten God,
Heeft niemand ooit genoeg.
Herhaaldelijk gedrukt, ofschoon voor het
grote merendeel „armzalige voortbrengselen
van magere vernuften", zonder verheffing,
pruikerig. deftig, braaf, met „een
popachtige smaak".
In het 5de stukje, 1807, het lied van
Colijn, een brave boerenzoon,
Het puikje van de dorpelingen,
Arbeidzaam, welgemaakt en schoon,
Dorst naar Lisettes hand te dingen.
Onder de dichters A. Fokke, A. Loosjes
en M. Nieuwenhuyzen; de overigen geheel
vergeten.
In 1827 schreef het Nut een prijsvraag
uit voor nieuwe volksliederen. Withuys
kreeg de gouden medaille voor 7 stukjes;
Mr. C. P. E. Robide van der Aa de zilveren
voor een viertal. Uitgegeven 1835. Ontplooide
zich bijzonder in de 2e helft der
19e eeuw onder invloed van de Liberale
Partij en van de Modernen.
Maccage, L. J. ~ , 1751—1828, overste van
't minderbroedersklooster te Yperen, 1799
naar Oleron gevoerd, daarna kapelaan te
Yperen, vertaalde 1814—'15 De Treurdigten
van Ovidius.
Machteldis Visioenen, mystiek prozageschrift
uit de l4e eeuw, ook Machteldis revelacien;
in de 15e eeuw nog in hs. in de
kloosters.
Maclaine Pont, M. W. ~ , zie P.
Mac Leod, Julius ~ , 1857—1919, hoogleraar
in de natuurkunde te Gent, voorman
van de vervlaamsing van de hogeschool.
Macpherson, James ~ , 1736—'96, gaf 1766
zijn Poems of Ossian (Gedichten van Ossiaan)
uit, die hij liet doorgaan voor oude
Keltische poezie. Ze hebben een wondergrote
invloed geoefend op heel W. Europa,
omdat men ze bewonderde als primitieve
volkskunst. Men kwam onder de bekoring
van het geheimzinnige van deze voorloper
der Romantiek. Goethe stelde Ossian
boven Homerus; Feith en Bilderdijk dweepten
er mee.
Macquet, Jan Daniel —, 1731—'98, uit
Brouwershaven, dokter en burgemeester
van Zieriksee, medewerker aan de Nieuwe
Bijdragen van Minima Crescunt. Verhandeling
over de voortreffelykheit der oude
Macropedius 3!
en hedendaegsche Poeten, 1764. Een ander
critisch werk is Proeven van Dichtkundige
Letteroefeningen, 1780a over Hoogvliet,
Vondel, Antonides enz. Hij hield zich
evenals Van Effen aan de F. regels der
dichtkunde; vereerde vooral Racine. Vondels
hekeldichten zijn „vuile paskwillen",
maar Abraham de Aartsvader is een model;
Jan Vos en Shakespeare schrijven
straattaal.
Macquet bezong zelf ook De vier jaargetijden,
1762.
Macropedius, Georgius —, d.i. J oris Langeveld
van Gemert, rector te Utrecht en
te 's-Hertogenbosch, schrijver van L. drama's;
t 1558. Zie Elckerlyc.
Madelghys' Kintsheit, roman uit de I4e
eeuw; zie Malegijs. De fragmenten uitgegeven
door Nap. de Pauw, Gent, 1889.
Madoc, gedicht van Willem, die de avonturen
van Reinaerde in 't Diets verhaalde,
genoemd in de aanhef van Reinaert; verloren.
Het wordt ook genoemd in de Borchgravinne
van Conchy.
madrigal, velddeuntje; herderspoezie.
Maecenas, vriend van keizer Augustus, 65
—8 v. Chr. Hij was de vriend van Horatius
en bleef bekend door zijn bescherming
van kunstenaars. Het Maecenaat dringt
onze letteren binnen met Jan Vos, de huispoeet
van Joan Huydecoper van Maarseveen.
Antonides vindt zijn beschermer in
Buysero; Bidloo in Willem Hooft, kastelein
van Woerden; de gebroeders Brandt
in Hendrik Hooft, drost van Muiden; Jan
van Hoogstraten in Mr. Arend van der
Burg, burgemeester van Gouda; Halma in
Rotgans. Zie huispoeet.
Een artikel over Jan Vos en het Amsterdamsche
Maecenaat van J. Koopmans verscheen
in de Beweging van 1915.
Maeghdeburghs Lyckoffer, lofdicht van
Vondel ter ere van koning Gustaaf Adolf
van Zweden, die in 1631 de keizerlijke
veldheer Tilly bij Leipzig versloeg en aldus
wraak nam over het uitgemoorde Maagdenburg.
Maeghden, treurspel van Vondel: Sint-Ursula
met haar 11 000 maagden te Keulen
vermoord door de Hunnen van Attila;
1639; opgedragen aan Agrippine, d.i.
Keulen.
Maeghden, Brieven der Heilige —, zie B.
Maeghden, Klagende —, zie K.
Maeghden-roof der Benjamyten, berijming
van Richteren XXI door Cats, een van
de verhalen uit de Trou-ringh.
Maeghde-plicht, de tweede bundel emblemata
van Cats, 1618; met opmerkingen en
raad en waarschuwingen over de liefde,
die als een fuik wordt voorgesteld. Met
een samenspraak tussen Phyllis en Anna,
6 Maerlant
d.i. de wijze maagd Anna Roemers. Het
Wapensch'ilt alle eerbare maeghden toegeeygent,
gaat vooraf; dit was de druiventros,
een wapen door Cats bedacht.
Maeght, Johan de ~, f 1938, Vlaams
schrijver en journalist.
Maele, Fons van de ~ , 1874—1938, eenvoudig
Vlaams arbeider, die verscheidene
bundels „Verzekens voor ons volk" schreef.
Maen bij Endymion, De ~ , bekend gebleven
idylle van Poot; bezoek van de maangodin
aan de slapende herder op de berg
Latmos.
Maerlant, dorpje bij, later deel van Brielle.
Als koster aldaar kwam Jacob van Maerlant
in aanraking met het wereldse hof
van Voorne en zo hield hij zich bezig
met de vertaling van de ridderromans.
Maerlant, Jacob van ~ , ± 1235—1300, geboren
in de buurt van Brugge, was eerst
koster te Maerlant in Oost-Voorne. Daar
schreef hij waarschijnlijk Alexander, 1260;
dan Die Historie vanden Grale en Merlijns
Boeck, een vertaling van de beroemde
prozaroman van Robert de Borron over de
Graal, opgedragen aan heer Albrecht van
Voorne. Daarop volgden Torec, 1262 en
Van Troy en, 1264; misschien ook nog
Wapene Martijn.
In 1266 verhuisde Maerlant naar Damme,
waar hij scepenclerc (stadssecretaris) zou
geweest zijn. Daar schreef hij zijn grote
werk: der Naturen Bloeme, 1269; Rijmbijbel,
voor 1271; Sinte-Franciscus, 1272,
en Stnte-Clara. Sedert 1282 werkte hij aan
zijn voornaamste boek, de Spieghel Historiael.
Hij bewerkte de eerste partie\ liet de
tweede rusten, de geschiedenis der kerk tot
op Constantijn de Grote; voltooide de derde
partie, 1284—'86, en schreef nog 18 000
verzen van de vierde partie, tot het jaar
1113.
Zo werd hij „de vader der Dietsche dichteren
algader". Zie Spieghel Historiael.
In de Rijmbijbel betuigt hij zijn leedwezen,
dat hij zich met Merlijn en dergelijke
leugenverhalen heeft beziggehouden; zo ook
in Sinte-Franciscus Leven. Hij keerde zich
voortaan af van de F. romans:
Wat wals es
Vals es.
In zijn Strofische Gedicht en behandelde hij
godsdienstige vraagstukken; hij verheerlijkte
Maria en gispte het wangedrag der geestelijken.
Strofisch zijn ook de Martijnsdichten.
Doch de gewoonlijk genoemde Strofische
Gedicht en zijn:
1° Vanden Vijf Vrouden (Vreugden);
2° Van ons Her en Wonden;
3° Clausule van der Bible;
4° Van der Drievoudichede, vrije bewerking
van een L. gedicht over de Drie
Maerlant 3
eenheid; het eerst uitgegeven door Prof.
G. J. Meijer, 1838;
5Q Disputacie vanden Cruce} behandeld
als het geschil tussen Maria en het
Kruis, een didactische dialoog, 20 als
die voorkwamen in de L. geschriften
en ook veelvuldig in de F. debats.
Na de Martijnsdichten schreef Maerlant
de Heimelickeit der Heimelicbeden; tit
daar. In zijn Spieghel Historiael toonde hij
zich de grote leerdichter; hij trok te velde
tegen de leugens der menestrelen. In zijn
ouderdom schreef hij nog de lyrische gedichten
Vanden hande van Oversee en Der
Kerken Claghe, waarin , hij opnieuw opkwam
tegen de aanmatiging en het plichtsverzuim
van adel en geestelijkheid.
Hij is de hoofdman van de Dietse dichters
der 13de eeuw. Begonnen als minstreel
met zijn romans, dichter in zijn Strofische
Gedichten, bv. in de aanhef van De Eerste
Martijn; zie daar.
Maar vooral was Maerlant de geleerde leerdichter:
Der Naturen Bloeme, dieren en
planten; Rijmbijbel, bijbelse geschiedenis;
Spiegel Historiael, wereldgeschiedenis; Heimelicheit,
staatkunde. Zie ook Wrake van
Jerusalem. Alles te zamen 225 000 versregels.
Voor Maerlant was de adel geen ideale
instelling meer. Hij klaagde over de weelde
van de geestelijken en de hebzucht der
kloosters; hij voer uit tegen de prebendejagers
en tegen simonie en dronkenschap.
Zie Martijnsdichten.
De Spieghel Historiael werd voortgezet
door Philips Utenbroeke, daarna door Lodewijk
van Velthem.
Maerlant werd begraven in 1300 in het
Oostelijk deel van de toren van de parochiekerk
te Damme; in de 19e eeuw stond
de steen nog overeind.
Tot de school van Maerlant behoorden Jan
de Weert, Jan van Heelu, Melis Stoke,
Molhem, Jan van Boendale, Lodewijk van
Velthem, Jan Praet.
De Belgische regering richtte voor 't stadhuis
van Damme een standbeeld voor hem
op, 1860. Ingewijd met een bekroond lierdicht
van Jan van Beers. Bij die gelegenheid
ook Mr. C. A. Serrure: Maerlant en
zijne werken. K. Versnaeyen gaf de Beschrijving
der Maerlant's feesten uit. Matthias
de Vries hield de feestrede. Verder:
Dr. J. te Winkel, Maerlant als Spiegel der
13e eeuw, J. Koopmans: Maerlant-studien
in Taal en Letteren VII—IX. A. Arents,
bibliothecaris te Antwerpen, gaf een Proeve
van Bibliographie uit, met inleiding van
Van Mierlo, 1943. Deze zelf gaf zijn studie
over Maerlant uit in 1946.
Magito
Een Brusselse maecenas hccft een der oudste
huizen van het stille dode Damme, dicht
bij Brugge, aangekocht met het doel aldaar
een Van Maerlantmuseum in het leven te
roepen, In Aug, 1943 werd dit perceel,
alwaar- in 1468 het huwelijk tussen de hertog
van Bourgondie, Karel de Stoute, eq
Margaretha van York werd voltrokken,
vrijwel geheel gejestaureerd. Met de indenting
van het museum is een begin gemaakt.
Allerlei boekwerken, platen, prenten
enz. betrekking hebbend op de dichter
en zijn tijd worden er bijeengebracht,
Dit museum heeft een paar belangrijke
werken, verband houdend met „den Vader
der Dietsche dichteren altegader" uitgegeven.
Het eerste is een nieuwe editie, in
modern Nederlands, naar de bewerking van
dr. A. E. Van Beughem, van de „Wapene
Martijn". Het tweede werk is de genoemde
bibliografie door Am. Arents.
Maerseveen, Huydecoper van —, zie H.
Maertsz., Cornells ~ , boer en ouderling te
Hoogkarspel, stichtelijk dichter, weer bekend
door een bloemlezing van Van Vloten,
1851. Hij was geb. te Wervershoof,
waar hij later weer heen trok. Leefde nog
1671. Zijn stichtelijk boekje heet Het Singende
Nachtegaeltje, 1671. Verschillende
van zijn gedichtjes zijn ook opgenomen in
het Hoorns Vermakelijk Treckschuytje. Zijn
Stichtelijke Gesangen zijn van 1661.
Maesen, Martin Jacob van der ~ , 1789—
1820, uit Antwerpen, dichter.
Maestrichteren Almanak, Den Opregten ~ ,
zie Citadelpoezie.
Magazijn van Romantische Verhalen, uitgave
van G. J. A. Beijerinck te Amsterdam,
1834—'40. Zie Almagro.
Magazijn voor Wetenschappen, Kunsten en
Letteren, het ts. van N. G. van Kampen,
dat op Mnemosyne volgde, 1821—'31.
Daarop kwam het Hollandsch Magazijn,
1832, in 3 stukken, met J. de Vries. Het
Magazijn van 1827 bevatte Hollands Grond
en Oudheden van D. J. v. Lennep, met de
Duinzang; dat van 1826 bracht Geels Verhandeling
Over den Smaak.
Magerman, Pieter ~ , geboren te Brussel in
1892, schreef pessimistische toneelstukken
met sociale ondergrond.
Magito, Christiaen ~ , koorddanser uit het
begin der 18e eeuw te 's-Gravenhage;
reeds in 1736 vervangen door Noel Masito,
goochelaar. In de Spiegel der Vaderlandsche
Kooplieden is sprake van „kwanten
uit de troep van Magito". Ook in 1779
was de „tent van Mazito" er nog. Bilderdijk
noemt hem in zijn fabel van De
Waarheid en Esopus Maziton en zegt:
Dan danst m'er zeker op de koord,
Of goochelt met de tas,
n
Magna molimur parvi 328 Malle ventje
En brengt een hoen uit bekers voort
Met. hokus-pokus-pas.
Magna molimur parvi, dichtgenootschap te
Hoorn, gaf 1763 zijn Mengelpoezy uit.
Zie Maatsch. v. Letterkunde.
Mailbrief, De —, een van de uitvoerige
dichterlijke vertellingen van De Genestet;
het verhaal van een meisje uit Delft, wier
verloofde in Indie is; onvoltooid. Motto:
^Daaarom zal een mensch zijn vader en
zijn moeder verlaten."
Mainartz, Egbert ~ , huidekoper, factor van
In liefd' bloeyende, dichter van 2 refereinen,
afgedrukt bij K. Ruelens; gestorven
in de gevangenis, na zijn dood als ketter
onthoofd, 1568.
Mainzer Beobachter, niet bestaande krant,
door Multatuli aangehaald bij zijn D. berichten
voor de Oprecbte Haarl. Ct. Toen
het bleek, dat Multatuli zelf die „aanhalingen"
schreef, was het met zijn medewerking
uit; 1869.
Majesteit, roman van Couperus, speelt aan
het hof van een Oosters fantazie-land; verscheen
in De Gids van 1893. Gevolgd door
Wereldvrede, 1895.
Majofski, Theodorus Joh. ~ , 1770—1836,
uit Leiden, een der beroemdste toneelspelers.
Getrouwd met de actrice Johanna
Adams, 1767—1844; zij speelden in 't
gezelschap van Snoek sedert 1792 te Rotterdam,
Geprezen door Barbaz.
Majoor Frans, psychologische roman in dagboekvorm
van Mw. Bosboom-Toussaint;
karakterroman uit haar eigen tijd. De
schrijfster wil het nadeel van onvrouwelijk
optreden van geemancipeerde vrouwen in
't licht stellen.
Makamen en Ghazelen, 1866, bundel poezic
van Jan van Droogenbroeck; bewerking en
navolging van Riickerts Perzische poezie,
met een zeer ingewikkeld rijmschema.
Makeblijde, Lodewijk ~ , 1564-—1630, pater
Jezui'et uit Poperinge, gaf een liedboek uit
Den Berch der gheestelicker vreughden,
1617. Hij was toen al, sedert 1611, missionaris
in Holland; f te Delft. Een der
dichters van de Contra-Reformatie.
Malbergse Glossen, Nederfrankische verklaringen
bij de Lex Salica, misschien nog
uit de 6e eeuw; ons oudste taaldokument.
Male, Joh. P. van ~ , 1679—1735, uit
Brugge, pastoor te Vladsloo, gaf een dichtbundel
uit Gheestigheden der Vlaemsche
Rijm const in de trant van Cats. Hij klaagt
over het verval van de dichtkunst in Vlaanderen.
Schreef over Brugge.
Malegijs, tovenaar uit de roman van de Vier
Heemskinderen; hun oom. In de I4e eeuw
is hij ook nog de held van een zelfstandige
ridderroman, maar dan het toonbeeld van
het verval der ridderpoezie. In de 15e eeuw
held van een volksboek, bewerkt naar de
Frankische roman Reinout van Montelbaen,
De roman Van Malegijs alleen in f ragmen -
, ten over; 't eerste uitgegcven door Bilder*
dijk, 1825; alles te zamen als Madelghijs*
Kintsheit door Jhr. Mr. Napoleon de Pauw,
1889. Deze dacht eerst, dat Malegijs het*
zelfde werk zou zijn als de verloren Madoc,
1887; deze opvatting weerlegd door
Dr. J. W. Mulder, 1888.
Het volksboek werd tot in de 19e eeuw
op dik grauw papier herdrukt te Amster«
dam; een nieuwe bewerking door J. d. B.
= J. de Busco = J. C. Hezenmans werd
1861 uitgegeven onder toezicht van Alber*
dingk Thijm. He.t volksboek zelf werd voor
de Mij. v. Letterkunde uitgegeven door E.
T. Kuiper, 1903; naar de druk van 1556
bij Jan van Ghelen te Antwerpen, „eene
schoone ende nieuwe historie autentyck.
Die dat vervaerlijck paert Ros Beyaert wan.
En die veel wonderlycke ende avontuerlycke
dingen bedreef met zijn consten."
Malen, Jetske Reinou van der ~ , geb. 1687
te Leeuwarden, bezong De Zegepraal der
Bondgenooten, 1706. Vlocht een Olyfkrans
bij de Vrede van Utrecht. Verder Zede-,
Men gel- en Lykgedichten, 1728.
Malherbe, Prof. D. F. ~ , geb. 1881, Afrikaans
dichter en romanschrijver. Die Meulenaar.
Verheerlijker van de arbeid; liet
voor 't eerst de kleurling optreden anders
dan als grappige figuur. Bijbelse romans
en drama's: de Afrikaners tegen Engeland
als Israel tegen Moab. Trekboerromans.
Hij werd 1910 hoogleraar te Bloemfontein
in de moderne talen, sedert 1918 in
't Afrikaans. Zijn roman Hans-die skipper,
8ste druk, 1936. Over de strijd van
de Afrikaners de romans Loutervure, Die
Hart van Moab, Saul die Worstelheld en
Die Profeet.
Malherbe, Dr. F. E. J. ~ , hoogleraar in 't
Afrikaans en Ned. te Stellenbosch, schreef
over Humor in die algemeen en sy uiting
in die afrikaanse letterkunde, 1924; Aspekte
van Afrikaanse Literatuur, 1940, een
bespreking van letterkundige voortbrengselen.
Dit boek verscheen in 1948 opnieuw
als Wending en Inkeer, ,,'n Beskouing oor
die nuwere Afrikaanse Letterkunde". Redakteur
van Ons eie boek, driemaandelijkse
boekengids, sedert 1935.
Mallants, Petrus ~ , Kartuizer uit Brugge,
dichter van de bundel zinnebeelden De
Heijr-Baene des Cruys, 1667.
Malle ventje, 't ~ , Jan Willemsz. Bogaert
uit Vondels hekeldichten, een Gereformeerde
drijver, die tot de Haaglopers behoorde,
d.i. tot die Amsterdamse burgers, die in
1628 tijdens de onlusten over de schutterseed
in Den Haag een adres indienden met
Malle-Waeghen 32 9 Mander
klachten over de Reeering van Amsterdam.
Er verscheen een schimpdicht, volgens Vondel
van Mostart:
Het nam sijn kraeehje,
Het trok na 't Haeghje,
Met sijn Kaffa broertje.
Voor al het resje
Deed hy het lesje
Wt broer Smouten boeckje.
Een ander schimpdicht op Malle Jan de
Vent is van Hendrik Hooft, „broeder des
Drossaarts."
Malle-Waeghen, De ~ , zie W. Meerman.
Malle wedding, De ~ , blijspel van Joan
Blasius 1670, naar Lope de Vega; de weddenschap
loopt over de vraag, of „het onmooglijk
is een Juffer te bewaaren." Nagerijmd
door N. V. A. als De malle wedding
of gierige Geeraardt, welk stuk langer
dan een eeuw op het toneel bleef. Het is
niet alleen een verbetering van de vertaling,
maar ook van het stuk van Lope de Vega
zelf.
Malpertuis, de naam van Reinaerts kasteel.
Malsem, Thomas van ~ , lid van het gezelschap
van Rijndorp, sedert 1700 toneelspeler
te Amsterdam; de schepper, met Petronella
Kroon, van de rollen van Thomasvaer
en Pieternel; f 1719- Zie Kloris en
Roosje.
Man, Prof. Dr. Hendrik de ~ , geb. 1885
te Antwerpen, hoogleraar te Brussel, de
s.d. min. v. Financien in het kabinet-Van
Zeeland, tot 1938. Ontwerper van het Belgische
Plan van den Arbeid en andere soc.
werken. Schreef 1931 Nationalisme en Socialisme,
studie over de oplossing van de
Vlaamse Kwestie, mogelijk in het Belgische
Staatsverband bij volledige vrijheid.
Man, Herman de ~ , zie Hamburger.
Man, W. de ~ , ps. van Maurice van de
Moortel.
Mande, Hendrik ~ , 1360—1431, volgeling
van Geert Groote, stort zijn godsdienstig
gemoedsleven uit in het proza der Moderne
Devotie, bv. in zijn Clage of enighe
sprake der minnende ziel en in zijn Devoet
boeckskijn van der bereydinghe ende vercieringhe
onser inwendigher woeninghen.
De Clage uitgegeven door W. Moll, 1860.
Zijn Devoet boexken van der volmaecter
hocheit der minne is volgens Dr. J. v.
Mierlo een overzetting van Hadewychs
Brieven. Hij was uit Dordrecht, was hofschrijver,
maar voegde zich in 1392 in 't
klooster te Windesheim bij de broeders des
Gemenen Levens en werd daar de mystieke
prozaschrijver. Hij f te Beverwijk. Studie
over Hendrik Mande door G. Visser, 1899.
Mander, Karel van ~ , 1548—1606, schilder
uit Meulebeke in W. Vlaanderen,
werkte sedert 1583 te Haarlem, begraven
in de Oude Kerk van Amsterdam. Ook
dichter, o.a. van de Olyf-Berch, waarin hij
zich een overtuigd voorstander toont van
£en algemene Ned. taal. Doch zijn hoofdwerk
is zijn Schilderboek, 1604, de beschrijving
van het leven van beroemde
schilders. Hij zelf was een leerling van
Lucas de Heere; van 1575—'77 deed hij
een reis naar Italie. Als Doopsgezinde
moest nij uitwijken; .in 1583 stond hij aan
't hoofd van een schnaersschool te Haarlem,
met Hendrik Goltzius. In 1603 verhuisde
hij naar Amsterdam. Met een lauwerkrans
versierd werd hij begraven: hij
was een man van zeer veelzijdige gaven.
In zijn gedichten ijvert hij voor zijn Christelijk
geloof, maar hij kon de Heidense
Renaissance-elementen niet buitensluiten.
In zijn Olijf-Berch uit zich zijn verontwaardiging
over de Roomse kettervervolging.
Zijn eigen geloofsgenoten, de Doopsgezinaen,
schetst hij:
Schattingh en tol oock niemant liever
[gheeft;
Ut vreese Gods vermijdt ghy tquaet
[met luste,
Stilwesich ghy niet quetst ghemeene
[ruste.
Hij heeft hier een nieuw vaderland gevonden.
In 't Geuzenliedboek is een gedicht
van hem op de verovering van Rijnberk
door Maurits.
Hij was begonnen met bijbelse zinnespelen,
die verloren zijn gegaan. Zijn geestelijke
liederen zijn bewaard in de bundel De
Gulden Harpe, uitgegeven 1597; langdradige
berijmingen van bijbelse verhalen, die
de lezers moesten stichten met bijbelse
woorden.
Als schilder stelde hij belang in de klassieken.
Zo kwam hij tot de vertaling uit
het F. van de I lias, die pas in 1611 werd
uitgegeven. nog in rederijkersverzen. Maar
de nieuwe beweging raakte ook hem aan;
zijn vertaling van de Bucoltca en Georgica
van Virgilius is in de jambische maat. Zo
ook zijn Utlegginghe op den Metamorphosis.
En met het nieuwe rhythme kreeg Van
Mander ook smaak in het sonnet.
In de Voor-reden op den Schilder-consten
grondt zet hij de leer van de alexandrijn
uiteen: volgens hem moest de rust in 't
midden van een regel samenvallen met het
eind van een zin. Dit is het eerste deel
van 't Schilder-boeck\ de Utlegginghe
vormt het slot, 't Schilder-boek is een navolging
en gedeeltelijk een vertaling van
de Italiaan Vasari, 1550. Ten aanzien van
de Ned. en D. schilders is Van Mander
zelf de levensbeschrijver en is hij in zijn
kracht en vertelt bijzonderheden in de rijkdom
van zijn proza. Op 't eind van zijn
Mandeville 330 mantel- en deqenstukken
Ieven verzamelde hij een aantal geesteliike
liederen in de bundel Bethlehem, dat is
bet Broodhuys. bijbels van inhoud, naar de
vorm van Virgilius. Maar zijn laatste werk
was het Christeliik gedicht 0/ijf-Berch ojte
Poema van den laetsten Dagh, geschreven
onder invloed van de Semaine van Du
Bartas van 1579. Deze beschrijving van
de Dag des Oordeels werd 1607, eerst na
Van Manders dood, uitgezeven.
Evenals de Semaine is de Olijf-Berch een
groot episch-didactisch gedicht, beantwoordende
aan Van Manders lijfspreuk:
Ben is noodigb.
Proeiscbrijt over Van Mander door Dr. R.
Tacobsen 1906, gebouwd op het Leven
van Van Mander, door Brederode achter
de 2e druk van het Scbilderboee, 1618;
dit is de enige bron. Zie Scbilderboee. H.
E. Greve schreef Over de bronnen van Van
Mander, 1903. Het Scbilderboeh, in nieu~Nederlands
overgebracht door A. F. MIrande
en G. S. Overdiep 1936, 4e druk
1Q~p. Het leerdicht is in 't Duits vertaald
uoor R. Hoecker en van aantekeninzen
voorzien. 1916.
Van Mander was het middelpunt van een
kring van letterkundigen te Haarlem, Leiden
en Amsterdam; zij hebben sarnengewerkt
aan Den Nederduytscben Helicon;
zie N. Van Mander had het plan ontworpen;
Jacob van der Schuere te Haarlem,
ook een Z. Nederlander, voerde het uit,
Van Manders anagram was Elc man rader.
In zijn gedichten prees hij de vrijheid van
geweten, die de Vlamingen in Holland ~enoten.
Bij zijn dood verschenen 27 Bpitaphien
ofte Graiscbriiten, gedrukt 1609.
Mandeville, Jan van """-', 1300-'72, reiziger,
die zijn tochteri in Azie beschreef. 't Verhaal
bewaard in tal van hss. en drukken
sedert ± 1350. Gebleken is, dat Mandeville
heel veel ontleend heeft aan oude L.
reisverhalen en dat hij zelf weI niet verder
gekomen is dan Palestina. Dr. N. A. Cramer
schreef 1908 als proefschrift zijn InLeiding
op eene Uitgave der Reis van Mandeville.
Mandeville vermeldt noc de sultan,
die in 1342 regeerde; hij heeft zicl
misschien in 1343 te Luik gevestigd. Hij
vult de reisverhalen van de Franciscaan
Odoricus aan met stukken uit Vincentius.
Hij vertelt, dat hij een ridder was uit St.
Albans in Engeland en dat hij reisde van
1322-'42. Zijn verhalen schreef hij in het
F.; de Ned. vertaling is van 1378. Zijn
avontuurlijke reisbeschrijvingen waren in
geheel Europa bekend.
Mandraghende Maeght, de berijmde overlevering
van de liefde tussen Emma, dochter
van Karel de Grote en Eginhard, de
secretaris; in Cats Trou-ringb,
Mane, die cracht der ""'-', van Heynric van
Hollant, 14e eeuw, uitgegeven door N. de
Pauw, 1893. Er zijn ook nog 2 andere gedichten
over dit onderwerp. Zie Oude Ned.
Letterk.
Manesse, Rudiger ~, 1252-1304, raadsheer
en ridder te Zurich, verzamelaar van
D. Iiederen. Naar hem genoemd het beroemde
Handschrift van Manesse, minneliederen
uit de 14e eeuw, 7000 strofen van
141 dichters met 137 platen, bewaard te
Heidelberg. Daarin 9 minneliederen van
Jan I van Brabant; zie claar. De hertog
zal ze in het Mnl. gedicht hebben.
Manhave, Johannes ---, geb. te Sluis 1850,
kwekeling bij Van Dale, meclewerker aan
het Wdb., dat na Van Dale's dood in 1873
gereed was. Manhave trok naar Den Haag
en werd corrector bij Het Vaderland,
Manilius, Cornelius ---, t 1559, schreef over
de Gentse feesten ter ere van Karel V en
Philips" de kroonprins: Declaratie van den
trium]e beu/ezen den Prince van Stiaengen.
Mann-Bouwmeester, Theo ---, 1850-1939,
zuster van Louis. Nederlands grootste toneelspeelster
naast Esther de Boer-van
Rijk. Uit Zutfen. In 1930 verscheen van
haar Mijll Leven, met medewerking van
A. M. de Jong.
Mannelicke Achthaerheyt, Tooneel vande
---, aengewesen in de voor-sprake, tegensprake
ende uytsprake, gedaen over de
weygeringe van de Coninginne Vasthi aen
de Gesanten des Conincx Assuerus. Tot
verbeteringhe van de huys-ghebreken deser
eeuwe, door Jacob Cats, 1627.
mannelijk rijm, zie rijm,
Mannen ende der Vrouwen Heimeliicheit,
Der ---, leerdicht der 14e eeuw, over de
bestanddelen, waaruit de mens gevormd is,
over de vier cornplexien of humoren, over
de eigenschappen van mannen en vrouwen.
Uitgegeven door N. de Pauw, 1893.
Daarnaast Der Vrou u/en H eimelijcbeit,
handleiding voor vroedvrouwen, uitgegeven
door Ph. Blommaert, 1846.
Mannen van heteekenis in onze dagen, sedert
1895 Afannen en Vrou uren van betekenis,
reeks levensbeschrijvingen sedert
1870, ook van letterkundigen: Van Lennep,
Potgieter, Heije, Staring, Cremer, Conscience,
Bosboorn-Toussaint, Beets, Busken
Huet, Multatuli, Vosmaer, Max Rooses.
Manpad, Huis te ~, onder Heemstede ten
Z. v. Haarlem, in 't bezit van David Jacob
van Lennep, die de historische herinneringen
verwerkte in zijn Duinzang.
Mantel-eer, Hedendaagsche ~, "voorstel·
lende de groote Geldzugt deezer bedorven
eeuwen," hekeldicht van Jan Zoet; zie
- daar.
mantel. en degenstukken, de romantische
Mantellius 331 Margadant
spelen, navolgingen van de Spaanse van
Lope de Vega; zie Rodenburg.
Mantellius, Johannes ~, 1599—1676,
schreef in het Latijn en in het Vlaams Dag
van Devotie, 1633.
Mantel van eren, De ~ , sproke of exempel
uit de I4e eeuw; deze mantel is het eenvoudige
kleed van de vrouw, die al haar
geld had besteed tot steun van haar man,
toen deze „twaalf jaer in heydenesse lach",
om aldaar „die felle Gods viande" te bestrijden.
Uit het Hulthemse hs. uitgegeven
door Willems in Belg. Museum X.
Man van eer, Een ~ , gedicht van Willem
van Haren. Met dit stuk en met zijn lierzang
Aan den Baron van Imhoff en vooral
met Leonidas beroemde hij zich, 20 000
man op de been gebracht te hebben voor
hulp aan Maria Theresia, 1742.
Een man van eer, die op het pad der
[braven
De kwade zaak verfoeit, de goede zaak
[bepleit,
De vrijheid met zijn bloed wil staven,
Terwijl zij half vertreden leit:
Die schrikt niet voor verwaande
[dwingelanden.
Mar, Fientje de la ~ , geb. 1898, toneelspeelster
en film-actrice, dochter van Nap
de la Mar, eveneens een bekend toneelspeler.
Marais, Eugene —, 1871—1936, de eerste
dichter in het Afrikaans; ook schrijver van
verhalen: Die Huis van die vier Winde;
Die Lee us van Magoeba. En van twee toneelstukken.
Voorman van de Ttueede Afrikaanse
beweging. Als journalist in Transvaal
had hij zich verzet tegen de staatkunde
van president Kruger, omdat die naar
oorlog leidde. Toen de oorlog er was, deed
hij wat hem mogelijk was; hij trachtte uit
Europa medicijnen en springstoffen in te
voeren, maar kwam niet verder dan tot
het' eilandje Chilo aan de mond van de
Sabie bij Sofala in Portugees Oost-Afrika,
1902:
God van ons Vaders,
bly U wil bestaan,
leer ons genadiglik
die dood blymoedig in te gaan.
Hij verloor alles en leefde ten slotte teruggetrokken
op het buiten van zijn vriend
Gustav Preller. In 1936 verschenen zijn
Versamelde Gedigte\ in 1938 Burgers van
die Berge (de bavianen).
Marche, Olivier de la ~ , 1426—1502, Bourgondisch
dichter, trouw aanhanger van
Karel de Stoute, bezong het Bourgondische
vorstenhuis in een allegorisch gedicht Le
chevalier delibere (De bevrijde ridder),
vertaald als den Camp van der Doot, gedrukt
1503 te Schiedam. Een ander werk
van hem werd vertaald als Den triumphe
ende tpalleersel vander vrouwen\ het bevat
moralisatien over de vrouwenkledij met
verhalen over Sinte Maria van Egypte en
andere vrouwen.
Het meest is hij bekend als de schrijver
van Memoires over het leven en het hof
van Karel de Stoute en Philips de Schone.
Hij was er hofmeester en kapitein van de
lijfwacht, later hoveling en staatsman. Hij
was geboortig uit La Marche aan de Saone
in Bourgondie.
Marcke, Mw. Leen van —, geb. te Sint-
Jansmolenbeek 1902, schrijfster voor de
jeugd. Haar sprookje Kabouter Tip-top
verwierf in 1936 de prijs der Vlaamse
Provincien. Met Schipperskind, een studie
over kinderen, behaalde zij de prijs voor 't
beste jeugdboek van de provincie Antwerpen,
1950.
Haar toneelstukken voor de jeugd worden
regelmatig opgevoerd.
Verder worden haar radiospelen voor groot
en klein uitgezonden door Radio-brussel.
Marcolf, zie Salomon.
Marcus Aurelius, 't Gulde-boec van ~,
bracht ook hier te lande kennis der Oudheid
en inzicht in de leer der Stoa. Zie
Guevara.
Mare, A. J. de ~ , geb. 1868, conservator
der Kon. Bibl. 1919—'33, custos van het
Museum Meermanno Westreenianum 1921
—'40, waarvan hij de catalogus der gedrukte
werken uitgaf, 1937—'40; schreef
over Ned. liedboeken, 1912—'23; gaf de
lijst der geschriften van Byvanck uit,
1926, ook die van Scheurleer en van Dr.
Campbell, 1941. Catalogus van de muziekbibliotheek
van Scheurleer, 1923—'25.
In 1943 Van Flament tot Holtrop, een
overzicht over leven en werk van de 4
eerste directeuren der Koninklijke Bibliotheek.
In 1948 verscheen Multatuli-Literatuur,
lijst der geschriften van en over
Douwes Dekker; ruim 2000 nummers.
Mare, Eline —, schrijfster van de Vlaamse
novelle Cleemke's Fortuintje, 1910. Uitgegeven
door de Mij. voor goede en goedkope
Lectuur; zo ook haar vertelling van
Lieveke.
Marest, Aime de ~ , geboren te Vlissingen
in 1898, bezingt op ontgoochelde toon de
moderne stad en de verscheurde mensheid
in De Wassenaar en Het Brandglas.
Marez, Hendrik de ~ , 1870—1906, uit
Ronse, dichter, verteller, toneelschrijver.
De bruid van Quinten Metsys. Guido Gezelle.
Margadant, S. W. F. ~ , 1887—1946, uit
Den Haag, sedert 1915 seer, van Oefening
kweekt kennis; schreef de geschiedenis
daarvan 1934. Twintigduizend citaten, 1935.
Margaretha van Oostenrijk 3S 32 Maria hoedeken
Margaretha van Oostenrijk, 1480—1530,
dochter van Maximiliaan en Maria de Rijke,
landvoogdes der Nederlanden 1507—'15
en 1520—'30, te Mechelen. Volgens Dr.
Heremans zijn er van haar 2 liederen bekend:
Mijn hertken heeft altijd verlangen
en Gekwetst ben ik van binnen; door hem
opgenomen in De Ned. Dichterhalle.
Mijn hertken heeft altijts verlanghen
Naer u, die allerliefste mijn!
U liefde heeft mij so seer bevanghen!
U vrij eigene wil ic sijn.
Marginalia (Kanttekeningen), bundel opmerkingen
over wijsheid en schoonheid, verzameld
door Dirk Coster, zijn eerste werk,
1919. Gevolgd in 1939 door een tweede
deel; over vriendschap, laster, dankbaarheid,
zeggen en zijn, noodlot en toeval,
liefde en huwelijk.
Maria, Den lof van ~ , „ghemaect op drie
staven", gedicht uit de I4e eeuw: drie
meesters in de kunst houden een wedstrijd,
wie 't best de lof van Maria verkondigt:
Albrecht van Keulen, Heynric Formator
van Doornik en Jacob van Maerlant, die
de prijs wint Uitgegeven naar 't Hulthemse
hs. door N. de Pauw, 1893.
Maria-Bliscap, zie B.
Maria van Bourgondie, bezongen bij haar
dood in 1482 in een Adieu (Antw. Liedboek),
overgenomen door Mw. v. d. Graft.
Op net toneel gebracht door L. W. v. Merken,
1774.
Maria Cranske, Het —, kamer van rethorycke
te Brussel; 340 man te paard trokken
op naar Antwerpen ter gelegenheid van
het Landjuweel van 1561; kreeg de ..opperprijs
van 't schoonst incomen der groote
steden."
Maria van Lalain, vaderlands treurspel van
Jan Nomsz, 1778. Toen dit stuk in de
winter van 1783—'84 opgevoerd werd,
vervulde Passe de rol van Parma en zei:
Nassau's, Prins,
de pest van Neerlants staten.
„Deze taal klonk als hemelmelody in de
ooren der Amsteldammeren". (Toneelspelbeschouwer.)
Maria de Medicis, koningin-weduwe van
Frankrijk, in Amsterdam 1638 schitterend
ontvangen. Begroet door Van Baerle in
opdracht der Regering met L. verzen, door
Vondel vertaald, die 00k het proza van het
gedenkboek met platen in *t Ned. overbracht
in zijn Blyde Inkomst, 1639-
Over haar verblijf in Nederland de roman
Het Huis Honselaarsdijk van Mw. Toussaint,
1849.
Maria van Oosterwijk, De Bloemschilderes
—•, roman van Mw. Bosboom; haar liefde
voor de bloemschilder Willem van Aalst,
die zo droevig afliep. Kunstenaarsroman
uit de 17e eeuw. Verscheen in de Kunstkronijk
van 1862.
Maria-Jozefa, zuster ~ , geboren te Turnhout
in 1883, schreef gevoelige, godsdienstige
gedichten.
Maria Magdalena, Legende van ~ , uit het
L. vertaald heiligenleven, prozawerk der
15e eeuw.
Maria Stuart, 1542—'87, koningin van
Schotland 1561, gevlucht naar koningin
Elisabeth van Engeland, doch gevangen gezet
1568; onthoofd wegens samenzwering.
Treurspel van Vondel, die haar als een
halve heilige voorstelde. De tweede titel
luidt: Gemartelde Majesteit; het was Vondels
tweede drama na zijn overgang tot
de R.K. Kerk, 1646. Alleen dit jaar 6
drukken. Opgedragen aan Eduard, Palts-
Grave by den Ryn, Hertoge van Beieren,
achterkleinzoon van Maria Stuart, de enige
die tot het R.K. geloof was teruggekeerd.
Vondel kreeg / 180.— boete voor dit
treurspel, wegens belediging van de bevriende
mogendheid Engeland.
Maria Stuart ging vergezeld van een
Triomf in verzen, getekend Prudenter; van
een Getuigenis uit Kamdeen, protestants
historieschrijver; van een L. grafschrift en
grafdicht door koning Jacobus, haar zoon.
Er kwamen verscheiden schimpdichten, o.a.
Distelroe en Vasten-Avonts Gift ,,aen den
onbeschaemden Paepsche leughen-dichter,
het Sotje vol van Sonden". Verder Geest
vande coningin Elisabeth. Dan Vagevier
voor Joost van Vondelen, „ghestoockt door
Juffr. Gondina van Weert". Joachim Oudaen
maakte een treurspel over de Hervormde
Johanna Grey; zo als Vondel geput
had uit een Protestantse schrijver, beriep
Oudaen zich op Roomsgezinden.
Ongeblanckette Maria Stuart, treurspel van
1652 van S. T. v. d. Liest, tegen Vondels
stuk. Maar Vondel werd verdedigd in een
gedicht van Jan Vos Aan d'algemeene
Rymers.
Maria Stuart, dochter van koning Jacob I
van Engeland en koningin Henriette Maria;
zuster van de latere koning Karel I;
bij haar huwelijk met Prins Willem II
bezongen door Vondel in zijn Hymen van
Oranje en Britanje. Toen zij in 1660 met
haar zoon Willem III luisterrijk in Amsterdam
ontvangen werd met vertoningen
van Jan Vos, dichtte Vondel De bruiloft
van den Teems en Aemstel.
Maria Stuart, gemalin van prins Willem
III, bij haar dood in 1695 uitgeluid door
Vollenhove, Pluimer, Rabus, Arents, Buysero,
Droste, Christoffel Pierson, David en
Jan van Hoogstraten.
Maria hoedeken, Spel van —, 1509, van
Cornelis Everaert; een losbandige clerc
Marialegenden 3i3 3 Marie
wordt door Maria gered, omdat hij dagelijks
een „hoedeken" (krans) maakte voor
haar beeld.
Marialegenden, zeer talrijk in de Mnl. letteren.
In de I4e eeuw 3 dichterlijke:
Theophilus, Beatrijs, Jonitas en Rosafiere.
Uit de 15e zijn een groot aantal prozalegenden
tot ons gekomen, ontleend aan 't
Bienboec, 't Vaderboec, 't Passionael en de
Dialogus van Caesarius van Heisterbach.
Telkens zijn het verhalen over Maria's wondermacht;
andere legenden wekken op tot
vroomheid en biecht. De Dominicanen
vooral bedienden zich van legenden en
exempelen in hun preken. Mariken van
Nimwegen is een gedramatiseerde Marialegende.
Zie verder Onset Liever Vrouwen
Miraculen, Dr. v. d. Graft en De Vo'oys.
Ook Jan Walch gaf Marialegenden uit.
Marialiederen, zeer talrijk in de l4e en 15e
eeuw, over haar smarten en over haar heerlijkheid,
lofzangen en gebeden:
O bloeyende minne,
o vloeyende trouwe,
O moederlic herte,
o maechdelic lijf,
O lichte voor 't helsche ongherijf,
Com, los mijn herte
uut alien rauwe.
Maria-mirakelen, o.a. 39 in de eerste partie
van de Spiegel Historiael van Maerlant,
uit het L. van Vincent van Beauvais.
Ook de sproken van Beatrijs en Theophilus
en het spel van Mariken van Nimwegen
zijn Maria-mirakelen; verder Jonitas
en Rosafiere. Nog in 1658 berijmde Peeter
Vloers, monnik te Antwerpen, De wonderbaere
mirakelen van den H. Roosen-Crans.
Mariaspelen of Spel en van Onser Vrouwen,
zeer veelvuldig sedert de 15e eeuw, o.a.
de Seven Bliscappen en de Seven Weeen\
verder 't Spel van Maria Hoedeken van
Everaert; zie daar. Zij behoren tot de mirakelspelen.
Maria Tesselschade, zie Visscher.
Mariaverering, spreekt zeer sterk in de M.E.
letteren; zie Marialegenden, Marialiederen,
Maria Bliscap. Verder o.a. bij Maerlant,
Disputacie vanden Cruce. Johannes Brugman:
Ic heb ghejaecht myn leven lane
al om een joncfrou scone.
Marie Egyptiake, Van sente ~ , zie Martijn
van Thorout.
Mariken van Nieumeghen, nicht van een
geestelijke, gaat naar Nijmegen voor inkopen.
Zij vindt bij haar moei geen onderdak
en roept de duivel aan; deze verschijnt
als Moenen; zeven jaar lang leven zij in
losbandigheid. Dan krijgt ze berouw en
Moenen brengt haar naar Nijmegen terug,
juist als men het wagenspel van Maskeroen
speelt. Zij gaat nu met haar oom naar Rome
om vergiffenis, krijgt 3 ijzeren ringen te
dragen, tot die afvallen in het klooster te
Maastricht. Deze geschiedenis is de inhoud
van een mirakelspel, bewaard in een volksboek,
vol van taferelen uit het dagelijks
leven uit de tijd van hertog Aernout van
Gelre en diens strijd met zijn zoon Adolf.
Mariekens Moei pleegt zelfmoord bij de
verlossing van Aernout uit zijn gevangenis.
Het stuk is als Sinte Gheertruut, Beatrijs
en Theophilus de bevestiging van de regel;
door tussenkomst van Maria:
goet berou macht als ghewouden,
oprecht berouw kan alles goedmaken. Het
is geschreven tussen 1498 en 1519; de
oudste druk, van 1518, is in een ex. bewaard;
nagedrukt 1608 en 1615. Misschien
is het spel niet in zijn oude vorm overgeleverd.
Het is, of het proza tussen de
verzen er niet bij behoort.
Dr. P. Leendertz Jr. nam het op in zijn
Mnl. Dram. Poezie, 1907; J. Koopmans
gaf het uit in de Bibl. v. Ned. Lett., 1917;
Dr. W. H. Beuken in het Klassieke Lett.
Pantheon, 1931; Endepols in de Lyceumherdrukken.
P. Leendertz Jr. bezorgde in
1904 een facsimiledruk. Een E. bewerking
als proza-volksboek kwam reeds in 1518
of '19 uit bij Jan van Doesburch te Antwerpen.
Marineschetsen, een verzameling vertellingen
van A. Werumeus Buning, 1880. Vermeerderd
uitgegeven als Binnen en buiten
Boord, 1894.
Marinisme, overdreven gezwollen stijl, met
gezochte woordspelingen, zo als in de gedichten
van Huygens. Genoemd naar de
It dichter Marini, 1569—1625.
Marino Faliero, doge van Venetie 1354,
reeds in 1355 door een bijzondere rechtbank
ter dood veroordeeld en onthoofd.
Onderwerp van een romantisch treurspel
van Lord Byron; door Van Lennep omgewerkt
in klassieke vorm, 1822; uitgegeven
1829.
Marius, Leonardus ~ , 1588—1652, pastoor
van 't Begijnhof te Amsterdam sedert 1630.
Schreef Amstelredams eer ende ope omen
door de denckwaerdighe miraklen aldaer
geschiedt anno 1345. Misschien is Vondel
door hem bekeerd, zoals door pastoor
Klonne en later door Schaepman met klem
is betoogd. Begraven in de Oude Kerk.
Marja, A. ~ , ps. van A. Th. Mooij.
Marktlied, Het ~ , wat de liedjeszangers
zongen, studie van A. de Lattin, met platen;
Antwerpen, 1943.
Marie, Mr. Cornelius van ~ , 1783—1859,
verloor 1809 zijn vermogen en werd ambtenaar
bij de belastingen door Gogel; in
1814 werd hij inspecteur van de kantoren
van waarborg in geheel Belgie; in 1816
redacteur der Algem. Ned. Courant, door
de koning benoemd. In 1830 rnoest hij
Brussel verlaten, doch pas in 1834 werd
hij te Utrecht weer aangesteld. Hij had
zijn opkomst te danken aan zijn bundel
Rijmelari] van 1814, waarin Napoleon bespottelijk
gemaakt was: Katabasis (Terugtocht)
en Malbroekius Rediviuus. In 1833
schreef hij een brochure ter verdediging
van het beleid van WilIem I; 1840 werd
hij inspecteur-generaal bij de Waarborg.
Marmontel, Jean Francois ~, 1727-'99,
encyclopedist, vriend van Voltaire, F. treurspeldichter
en letterkundige; zijn wijsgerige
roman Belisaire, 1767, vertaald in 1768,
wekte de grootste verbittering bij de Gereformeerde
predikanten wegens de verdediging
van de "natuurlijke godsdienst" en
de verdraagzaarnheid; het boek was ook
door de Sorbonne veroordeeld. Zie Petrus
Hofstede. Zie Belisarius.
Een ander beroemd werk van Marmontel,
Les Incas, 1777, de geschiedenis der Inca's
in Peru, is wederom een pleidooi tegen
vervolging van andersdenkenden. Uit dit
geschrift putte Jan Nomsz de stof voor zijn
treurspe1 Cora; zie daar.
Marnix van St.vAldegonde, Philips van ~,
1540-'98, dichter, prozaschrijver, staatsman,
godgeleerde; de rechterhand van Prins
WilIem. Zijn hoofdwerk is de Biencorj
der H. Roomscher Kercke, 1569" een felIe
aanval op de R.K. kerk, naar de vorm een
uitleg van de Zendbrie] van Heruet; zie
daar. Spottend opgedragen aan bisschop
Franciscus Sonnius, "Vader alIer nieuwe
Bisschoppen in deNederlanden". Het boek
heette gemaakt te zijn door Isaac Rabbotenu
van Leuven, .Jicentiaet in de Pauselicke
Rechten". Ook staat het Wilhelmus
op naam van Marnix.
Hij was een edelman uit Brussel, studeerde
te Geneve bij Calvijn, trok bij de komst
van Alva naar Duitsland, sloot zich aan
bij Prins WilIem; werd 1583 burgemeester
van Antwerpen dat hij in 1585 moest
overgeven; trok zich terug op zijn kasteel
te West-Souburg; werd 1594 door de Staten-
Generaal uitgenodigd, de Bijbel te vertalen
en vestigde zich te Leiden, waar hij
t. Repos ailleurs was zijn levensspreuk.
Proefschrift over Marnix van Dr. G. Tjalrna,
1896. Zijn grootvader was een edelman
uit Savooie, die met Margareta van
Parma te Brussel kwam; zijn moeder was
een Bourgondische edelvrouw. Hij zelf is
v66r alles de strijder voor 't Hervormde
geloof. Met zijn broer Jan van Thoulouse
sloot hij zich aan bij ,t Verbond der Edelen.
En dan kwam weldra zijn eerste geschrift,
een verontschuldiging van de Beel-
Marmontel 334 Marnix van St. ...Aldegonde
denstorm: Van de beelden ajgbeuorpen In
de Nederlanden. En daarnaast in het F.:
Vraye Narration et Apologie des cboses
passees au Pays-Bas en I'an 1566. In deze
beide geschriften de gedachte, dat men de
koning eren moet, maar dat men meer gehoorzaamheid
schuldig is aan God. Al
waren ze naamloos verschenen, Marnix
week uit en werd tot eeuwige verbanning
veroordeeld, 1567. De Biencor] van 1569
was zijn antwoord, het belangrijkste Ned.
werk der 16e eeuw en na Erasmus het
meest gelezen. Marnix verdedigt er de gevoelens
der Calvinisten en uit zijn bittere
verontwaardiging over de kettervervolging.
Van een vergelijking van de R.K. kerk met
een bijenkorf is maar weinig sprake, maar
dat zal de schrijver niet gehinderd hebben:
op de strijd om het geloof kwam het
aan. De bisschop van Roermond liet het
boek verbranden, maar nog in de 16e
eeuw verschenen 7 drukken. Aan zijn
psalmvertaling bleef hij voortwerken; eerste
druk 1580; in 1591 verscheen de 2e verbeterde
druk, bijna een geheel nieuwe berijming.
De eerste druk was afgekeurd
door de Synode van Z. Holland, 1581, omdat
Marnix vreemde woorden door Nederlandse
vervangen had. Hij had bovendien,
evenals Utenhove en Wingius, het woord
du behouden. En in 1591 was Datheen
reeds geheel ingeburgerd; al zijn "schaven"
(het woord is van hemzelf) had niets
geholpen, al behoort zijn vertaling tot de
beste, met afwisseling van maat en zangwijzen,
in zuivere, eenvoudige taal:
Straf doch niet in ongenaden
Mijn rnisdaden,
Heer, maer heb met my gedu1t!
De Nationale Synode van 1586 in Den
Haag narn het besluit tot invoering van
Marnix' Psalmen, maar het ging niet meer.
In 1588 na de ondergang der Armada verscheen
Marnix' vlugschrift Heylige Bulle
ende Crusade des Paus van Rome; in 1589
kwam zijn Trouwe Vermaningbe aende
Cbristelycee Gbemeynten, uit bekommering
over het lot der Hervormden in de Z. Nederlanden.
Voor hen vooral waren ook zijn
Scbrijtuerlicke Lo[sangen. Tegen de Libertijnen
gericht was zijn Ondersoeckinge ende
grondelycke u/ederlegginge der geestdrijoische
leere; tegen mannen als Coornhert,
zowel als tegen wederdopers en dwepers
als David Joris.
De Biencorj werd bestreden door Martinus
Donckanus, pastoor te Amsterdam met een
Corte Conjutatie ende Wederlegginghe van
den Biencorj], 1578. Verder door pastoor
Jan Coens, joannes Molanus (in het L.,
1570) en de ]ezuiet Jan David. Maar van
meer betekenis was de beroemde kardinaal
Marnix van St. ....Aldegonde 335 Marre
Belarrninus, die van 1576-'89 te Rome
voordrachten hield, van 1581-'92 uitgegeven,
Daartegen bedoelde Marnix op
te komen in een groot F. werk Tableau
des Differends de fa Religion (overzicht
van de verschillen in de godsdiensten}
d.i. de Biencorf vermeerderd en uitgebreid.
De uitgave is bezorgd kart na
Marnix' dood. Marnix is de eerste voorname
vertegenwoordiger van het Calvinisme
in onze letteren. Zijn invloed strekte
veel verder. In 1576 kwam de eerste D.
vertaling van de Biencorf, in 1579 die van
Fischart, herhaaldelijk herdrukt; in 1598
kwam de E. overzetting. Voor de geschiedenis
is ook van grate betekenis zijn vurige
opwekking van 1572, om de Prins een goede
ontvangst te bereiden in de Nederlanden:
Ras, seventien provincen!
Stelt u nu op de voet,
Trekt de coemste des princen
Vriendelijck te ghemoet!
Fel was hij tegen andersdenkenden; tot in
zijn ouderdom betoogde hij, dat ketters
vervolgd moesten worden. Hij was tevens
de steller van menig politiek strijdschrift;
een van de grondleggers van ' t moderne
proza.
Marnix' Godsdienstige en Kerkelijke Gescbriiten
zijn 1871-'90 uitgegeven door
Dr. ]. ]. van Toorenenbergen. Dr. ]. Wille
schreef 1919 over Marnix Bijencor];
Paul Fredericq reeds in 1881 Marnix en
zijn Ned. gescbrijten. De F. en Ned. werken
van Marnix zijn van 1857-'60 uitgegeven
door E. Quinet, Alb. Lacroix en
Alphonse Willems; daarbij de Biencor].
Gedenkteken te Souburg, 1872, opgericht
door Antwerpenaren.
Proefschrift over Marnix door G. Tjalma,
1896; een historisch-dogmatische studie.
Van Toorenenbergen gaf ook de Marnixiana
anonyma uit, 1903" de naamloos verschenen
stukken van Marnix. In 1938 toonde
Prof. Dr. Bakhuizen van den Brink in
een Gidsartikel aan, dat Marnix in 1540
geboren was. Maar toen was in Belgie het
plan reeds geheel gereed voor een grootse
herdenking en een groat gedenkboek. Maurits
Sabbe zou de samensteller zijn, maar
de dood nam hem weg. Het verscheen in
1940. Het wordt ingeleid door Frans Wittemans,
waarop Prof. Dr. Hans van Werveke
het boek opent met een schets van
Marnix' levensloop. Verder: Prof. Dr. Leo
van der Essen over de verdediging van
Antwerpen; Prof. Dr. Paul de Keyser over
Marnix in de letterkunde; Prof. Dr. L. Knappert over de Psalmberijming; Prof. I
Dr. R. Verdeyen over de taal; Prof. Tobie
]oncheere over Marnix als opvoedkundige;
Prof. Dr. ]. H. Kernkamp over het huwelijk
van Marnix' dochter; Dr. H. A. Enno
van Gelder over de eerste jaren van verzet
tegen Spanje, Prosper Arents stelde een bibliografie
samen. Afzonderlijk verschenen
Prof. Dr. A. A. van Schelven's grate werk
over Marnix, 1939, en de studie van Dr.
R. v. Roosbroeck, Marnix de Rebel.
Briefkaarten met Marnix' beeltenis werden
uitgegeven ten bate van het Nationaal Comite
ter herdenking; beschermvrouwe de
Koningin, voorzitter Prof. Dr. Slotemaker
de Bruine.
Daartegenover het artikel van Mr. Adriaan
Loosjes; zie daar.
Maronier, H. ~, 1792-1872, Rotterdammer,
schrijver en vaderlands dichter. Bij
de on/hulling van 't standbeeld van Tollens.
Marot, Clement ---, 1496-1544, de eerste
F. Renaissance-dichter; de voorganger der
Pleiade. Nagevolgd door Lucas de Heere.
Dichtte nag balladen en rondelen, maar
maakte ook reeds modern werk. Van nog
veel meer belang voor de Nederlanden
werd zijn psalmberijming (met De Beze);
deze werd namelijk vertaald door Dathenus
en tweehonderd jaar alom gezongen,
zij het ook dat aIle noten werden aangehouden
als van gelijke waarde. Marots
psalmvertaling zag in 1539 buiten zijn weten
te Straatsburg bet licht; in 1542 gaf
hij ze zelf uit. In 1561 kwam het volledige
werk, 1/3 van Marot, 2/3 van Beza. Hij
was dienaar van koning Frans I, gevangen
te Pavia, 1525, daarna in F. gevangen
als ketter, vluchtte naar Margareta van
Navarra en naar Ferrara; 1535 terug aan
't F. hof. Opnieuw gevlucht, naar Geneve;
vandaar wegens zijn ongeregeld gedrag
verdreven naar Turijn. 2ijn avonturen beschreven
in 't Leven en Bedrijf uan Marot,
uyt bet Pranscb, door Jan 2oet; 5e druk
1660.
Marre, Jan Harmensz. de ~, 1696-1763,
uit Amsterdam, zeeman gedurende 23 jaar
sedert zijn 12de; vriend en leerling van
Feitama. Dichter van Batavia, 1740, met
een nauwkeurige beschrijving van de stad
en de geschiedenis van de Hollanders in
Indie. Hij is bezoldigd directeur van de
Amsterdamse schouwburg geworden, zelf
ook dramatisch dichter, o.a. van Jacoba'
van Beieren, 1736, het spel van Jacoba's
geheime huwelijk met Frank van Borselen,
dat tot in de 1ge eeuw op het toneel gebleven
is. Tot zijn doad bleef de Marre
de directeur van de Schouwburg, die een
tijd van grate bloei beleefde met spelers
als Duim, Punt, Spatzier en Corver. Hij
.schreef oak een leerdicht Bespiegelingen
van Gods wijsheid. Zijn laatste reis naar
Marsman 3
Indie was in 1728. Van hem ook nog
Kaap de Coede Hoop in 3 zangen, 1746;
Hof- en Mengeldichten, ook 1746. Ter gelegenheid
van het eeuwfeest van de Schouwburg
dichtte hij een zinnespel Het Eeuwgetijde,
1737.
Marsman, Mr. H. ~ , 1899—1940, geb. te
Zeist, dichter en prozaschrijver, essayist en
criticus; begon 1919 in De Beweging;
1925 redacteur der Vrije Bladen met Roel
Houwink. — Verzen, 1923. Penthesileia
(de koningin der Amazonen), 1925. Marsman
was de woordvoerder van de kunst der
jongere dichters. Criticus: Verzameld Werk,
1938 (3 din.); dan studie over Menno ter
Braak, 1939. Vitalist, aanvankelijk onder
invloed van H. v. d. Bergh. Roman: De
Dood van Angele Degroux, opgedragen aan
A. Roland Hoist, 1933. In 1933 schreef
hij zelf De dood van het Vitalisme, omdat
„de brand, die in hem ontbrandde", niet
oversloeg „op een groep, op een jeugd".
Zijn jeugd was voorbij. Zijn tijdschrift
moest in 1932 plaats maken voor Forum.
Studie over Herman Gorter, 1937. Zijn
bundel Porta Nigra (de Zwarte Poort),
die in 1935 geweigerd was, verwierf in
1936 de Van der Hoogt-prijs. Van 1940
een nieuwe reeks gedichten, Temp el en
Kruis. Met Vestdijk schreef Marsman de
roman Heden ik, morgen gij; met Du Perron
stelde hij samen De Korte Baan,
Nieuwe Ned. verhalen, 1935. Hij schreef
een inleiding bij de Verzamelde Werken
van Slauerhoff, die in 1936 overleden was.
Over hemzelf, Ter Braak en Du Perron:
Een critische Peri ode, door S. Tas.
Hij kwam op tegen het alledaagse en het
provinciale van de streekromans van A. M.
de Jong, De Man, Coolen en Fabricius in
zijn Derde Dimensie en Europeesch Peil.
Marsman kwam om, toen het schip dat
hem van Frankrijk naar Engeland zou
brengen, getorpedeerd werd. Zijn essay over
Menno ter Braak was nog in 1939 verschenen;
zijn vertaling van Zarathustra van
Nietzsche, door Eduard Coenraads begonnen,
kwam in 1940 uit. In 1947 verscheen
het 4e deel van het Verzameld Werk, met
critisch proza.
Marsyas, dong met Apollo om de prijs bij
't spelen op de fluit; werd daarvoor
gevild. Vandaar Marsyas als titel van een
satire van Antonides tegen de mannen van
N/7, die Vondel durfden berispen, vooral
tegen Pels, Meijer en Bouwmeester.
Martelaarsboeken: 1° Ludwig Rabus uit
Ulm, met ook verschillende Ned. martelaren,
1558; 2° Adriaen van Haemstede,
t 1562. Zijn Geschiedenisse, 1559, is zeer
betrouwbaar; 3° Offer des Heeren, Doopsgezind
martelaarsboek, 1562; 4° Haar-
6 Martin
lemsch Martelaarsboek, 1615; 5° Boek der
Martelaren van Hans de Ries, 1615; 6°
Bloedig Tooneel door Van Braght, 1660;
met platen van Jan Luyken. R.K. martelaarsboek
van Opmeer. Studie over de Martelaarsboeken
van F. Pijper, 1924. Zie ook
Wendelmoed Claesdr. De zeer talrijke martelaren
bezongen in martelaarsliederen. De
martelaarsboeken noemen ongeveer 2000,
die om het geloof het leven verloren, maar
er zijn er veel meer geweest en vele duizenden
zijn vervolgd en gestraft. Ook
vrouwen. Zo werden ze te Antwerpen
Opt Steenl) verdroncken, niet openbaer,
In 't Scheldt geworpen daernaer;
Daar heeft men se sien drijven
Opt water, met schone witte lijven,
Dat bleeck wel also claer.
Van 1629 is het Groot rechtgevoelenJ
Christen Martelaarsboek door Abr. Melle;
bestreden door de Klaere Ontledinge
van Arnold van Geluwe, 1656. In 1885
gaf J. M. J. Hoog een nieuwe bewerking
van de Martelaarsboeken uit als De Martelaren
der Hervorming.
martelaarsliederen, komen voor in Het Offer
des Heeren. Zie ook Wackernagel, Soetken
van den Houte en Wendelmoet Claesdochter.
Martens, Gaston ~ , geb. 1883, Vlaams toneelschrijver
en schrijver van boerden als
Prochievrijers, 1921, en De Groote Neuzen,
1926. Stukken over de plattelandsbevolking.
Met zijn toneelspel De Pans van
Hagendonck verwierf hij de driejaarlijkse
Staatsprijs, 1922. Zijn toneelstuk Paradijsvogels
werd verfilmd en geniet wereldvermaardheid.
Martens, Jan Basiel ~ , 1824—1900, kanunnik,
leraar te St. Nicolaas, gaf Wetenschappelijke
Volksvoordrachten uit en reisverhalen.
Martha de Harde, vrouw van koopvaardijkapitein
in Willem Leevend; een van de
keurigste scheppingen in het proza van
Wolff en Deken. Toen de schrijfsters in
1786 door haar vijanden bestookt werden,
verscheen op haar naam een Brief van
Martha de Harde, doch zonder haar geest.
Martialis, Romeins puntdichter, 40—100.
Met geestige en niet altijd zeer ingetogen
gedichtjes. Nagevolgd door Roemer Visscher:
de Hollandse Martiaal.
Martin, Ernst ~ , 1841—1910, uit Jena,
1877 hoogleraar te Straatsburg, gaf veel
dichtwerken uit in 't Mhd., Middelfrans en
Mnl., waaronder Reinaert, 1874; later ook
Reinaert II. Van 1882—'87 gaf hij de
branches van de F. Roman de Renart uit.
l ) de citadel.
Martin 337 Masker
Martin, Hans 1'-..1, geb. 1886, letterkundige
en journalist, 1921 secretaris v. d. K.L.M.,
1934 hoofd van de dienst op Batavia.
Schreef verzen en vertellingen, o.a. Malle
Geaallen, 1913, .,een kluchtig verhaal".
Martinet, Dr. J. F. 1""'0-/, 1729-'95, predikant"
sedert 1775 te Zutfen, schrijver v. d.
beroemde Catecbismus der Natuur, in 4
delen, 1777-'79, 6e druk 1829, tot in het
Japans vertaald; beschouwing der natuur
tot verheerlijking van God; de schepping
enkel geschied tot welzijn van de mens.
Wekte toch bij schrijvers en dichters liefde
voor de natuur.
Martinius, Franciscus .--, 1611-'53, uit
Kampen, predikant te Epe, de maker van
een Treurgedicht over 't Lyden van [ezus
en van Triumpbe der Opstandinge Christi
in de geest van Heinsius en Huygens. Zijn
Dier-al is een klacht over de duurte van
1631. Over hem een studie van Dr. ]. C.
v. Slee, 1904. Deuntjes van hem in de
Hollantsche Parnas, 1660. Hij dichtte ook
Op de inbuldiging der Gelderscbe academie.
Martijn van Thorout, uit de abdij van
Eename bij Oudenaarde, schreef het hs.
van S. Marie Egyptiake, S. Eustaesse, S.
Aecbte, S. Caterino, S. Waerneer en Vanden
Levene ons II eren, in verzen, tegenover
de wereldse romans; ± 1265. Christus
wordt er in voorgesteld als levende in
de Middeleeuwse maatschappij.
Martijnsdichten, strofische gedichten van
Tacob van Maerlant, aldus genoemd omdat
het tweespraken zijn tussen Jacob en zijn
vriend Martijn.
lODe Eerste l'rfartijn begint:
~rapene (0 weel ), Martijn, hoe sal 't
Sal die werelt iet lange staen [gaen,
In dus cranken love,
So moet Vrou we ver Ere saen
Rumen heren hove:
als het met de were1d nog langer zo slecht
geste1d blijft, dan moet de Eer (voorgesteld
als een hoge vrouw) spoedig de hoven
der heren verla ten. Zo loopt deze disputacie
over maatschappij en kerk, over
handel en wandel" over de standen. 't Gedicht
is vol eerbied voor de vrouwen: heeft
Eva het mensdom tot verderf gebracht,
Maria heeft het weer verlost. Maar op aarde
ziet het er slecht uit: Maerlant ziet de
goeden bespot, de slechten in ere. En wat
de adel betreft, het komt er niet op aan,
wie iemands vader en moeder geweest zijn.
2° IY ander Martijn behandelt minnevraagstukken;
't gaat over de vrouw, die wij
liefhebben en de vrouw, die ons lief heeft;
misschien allegorisch: de wereld en Maria.
30
• De derde Martijn, oak vaak Van der
Drieooudichede genoemd, is een verheven
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
gedicht over God-Vader, Zoon en Heilige
Geest; een geloofsbelijdenis.
Door deze gedichten werd Maerlant beroemd.
4°. De Eerste Martijn werd nagevolgd in
1299 door een onbekende. Deze Vierde
Martijn werd uitgegeven door Serrure in
Vad. Afuseum IV; hij hield Hein van Aken
voor de dichter; de schrijver was een Brabander.
50. Dan is er nog De Vereeerde Martijn,
waarin de redeneringen uit de Eerste zijn
orngekeerd; slechts in fragment van 104
regels bewaard, met dezelfde rijmwoorden.
Deze ironische parodie kan weI niet van
Maerlant zelf zijn, zoals is verondersteld.
Dr. Eeleo Verwijs gaf in 1857 Wapene
Martijn met de ueruolgen uit; in 1880 de
Stropbiscbe Gedichten in hun geheel; 3e
druk 1918. De eerste druk van Wapene
Martijn en de beide vervolgen Antwerpen
1496.
Marx-Koning, Mode 1'-..1, zie Metz-Koning.
Marxveldt, Cissy van 1'-..1 , ps. van Cissy
Beek-de Haan, 1889-1948, geb. te Oranjewoud,
schrijfster van bakvis-boeken.
Mary Hollis, grate historische roman uit de
omgeving van koning Karel II van Engeland,
door Schimmel, 1860; zie daar. In
deze roman treedt de held op, door Schimmel
het meest vereerd: Willem III. Deze
weet van zijn oom Karel II het Geheim
Verdrag van Dover gewaar te worden, dat
juist in 1670 gesloten was tegen de Republiek.
Mas Anjello, Masaniello, d.i. Tomasso
Aniello, Napolitaans visser, aanvoerder
van de opstand tegen Spanje, vermoord;
1623-'47. Hoofdpersoon in een treurspel
van Thomas Asselijn, 1668. En in De
Stomme van Portici, de opera van Aubert.
die de naaste aanleiding werd van de Belgische
Opstand in Aug. 1830. Asselijn
echter stelde Anjello voor als "dien grooten
muytmaaker, waar voor alle nakomelingen
zullen verzet staan". Hij droeg zijn
treurspel op aan Joan van Vlooswyk, heer
van Maare en secretaris van Amsterdam.
In de voorrede trad hij op regen N.V.A.
door zijn betoog, dat een dichter "tragten
moet eygen vindinge voort te brengen".
Mascaroen, zie Maskeroen.
Masdorp, Evert .--, 1818-'71, bakker te
Alkmaar, schreef onder ps. Rosmade de
roman De Heidenpriester uan Harrago, een
verhaal uit de 6e eeuw over de berurhte
koningin Fredegonde, de vrouw van Chilperik.
Hofdijk, zijn schoolvriend, schreet
1874 zijn Leoensbericbt. Zij waren door
de Ned. Legenden tot de Romantiek gekomen.
Masker van de wereldt afgetrocken, Het
22
Maskeroen 338 Matthys
"'""'-', hoofdwerk van Poirters, beleefde meer
dan 30 drukken; leerdicht; met platen,
waarbij een aanspraak in proza tot Philothea,
de Godminnende ziel, en met gedichten
en dan nog "toemaatjes" in proza
en op rijm; vol afwisseling; emblemata behandeld
door een volksschrijver. Uitgegeven
door J. Salsmans, S. ]., prof. in de
godgeleerdheid en Dr. F. Rombauts, te
Oosterwijk, 1905.
Maskeroen, procureur van Lucifer, die het
mensdom opeist, in een gedicht uit de 14e
eeuw. Maria stelt zich als advokaat regenover
hem; Erbarming en Vrede staan haar
ter zijde; Mascaroen verliest het pleit. Een
spel van Masscheroene werd 1475 opgevoerd
te Petegem bij Deinze; verloren gegaan.
Maar bewaard is hetzelfde pleidooi in
Marieken van Nimwegen, en ook in de
Berste Bliscap van Maria. Verder in Me,.lijn,
2013-2900. Het gedicht uitgegeven
door Snellaert in de Ned. Gedichten. Zie
ook W. A. P. Smit.
Masquerade, vrolijk gedicht van Beets in
1835 tussen de akeligheden van Jose en
Kuser in, naamloos verschenen. In een
groot aantal achtregelige stanza's, maat en
rijm van Byron's Don Juan nagevolgd. Geschreven
voor eigen genoegen, uitgegeven
voor dat van anderen. Beschrijving van de
optocht van Ferdinand en Isabella in 1492
te Granada; met tal van humoristische uitweidingen.
Zo over Leiden:
En Leyden heeft vermaardheid: boven al
Door 't zwaar beleg,
zoo manlijk doorgedreven;
Door hoogeschool, kaas,
burcht en lakenhal,
Door 't springen van het kruitschip
in 't jaar zeven ...
Masscheroen, zie Maskeroen.
Mastenbroek, Fenna "'""'-', 1788-1833, uit
Sneek, schrijfster van Wilhelmina Noordkerk,
"eene geschiedenis ter aanprijzing
van Oud-Vaderlandsche Zeden", 1818. En
van Onderhoud voor huisselijke en gezellige
kringen, 1823-'25.
Mastland, Schetsen uit de Pastory te "'""'-',
ernst en luim uit het leven van de Dorpsleraar,
d.i. Van Koetsueld, 1843. .Kopieerlust
des dageIijkschen levens", gepaard met
de zucht, om zijn "medebroeders" van
dienst te zijn; een handboek voor predikanten.
(Mastland == Westmaas.) Een antwoord
erop was De Stadspredilsant, "door
den Burgemeester van Mastland", d.i. door
Van Koetsveld zelf, 1845.
Mater, Govert van "'""'-', toneeldichter te Haarlem;
Langendijk droeg aan hem zijn Wederzyds
Huwelyks Bedrog op, 1720. Van
.hem o.a. Het Do/huh der Actionisten,
1720.
Mathilde, "Sonnettenkrans" van Jacques
Perk, geschreven 1879. Ontmoeting en
scheiding; zwerven in angst en verlangen,
in strijd en aanbrekende vrede; de gelukkige
oplossing, als de vergankelijke vrouw
voor de dichter geworden is de onvergankelijke
Schoonheid. Zuiver lyrisch; elk van
de sonnetten is een stemming. Mathilde
is de vergoddelijking der schoonheid:
Schoonheid, 0, Gij, Wier naam
[geheiligd zij,
Uw wil geschiede; kame Uw
[heerschappij;
Naast U aanbidde de aard geen
[andren god!
Wie eenmaal U aanschouwt,
[leefde genoeg:
Zoo hem de dood in dezen stond
[versloeg...
Wat nood? Hij heeft genoten
['t hoogst genot!
Er zijn in 't geheel 107 sonnetten, door
Kloos in 4 boeken verdeeld, uitgegeven in
andere volgorde dan de dichter ze zelf in
zijn hs. heeft opgeschreven; in 1901 voor
't eerst "volledig" uitgegeven. Zie Perk.
Mathilde Thomas was de naam van de aangebeden
schone; zij kon zijn liefdesverklaring
niet aanvaarden, omdat zij al verloofd
was. Van de sonnetten nam Jan ten Brink
in 1880 vijf en in 1881 vier op in Nederland.
De Spectator nam er in 1880 ook
vijf van op en in 1881 de cyclus van Helle-
Ell H emeloaart, d.i. het bezoek aan
de grotten van Rochefort en Han; samen
10 sonnetten, Maar toen was Joanna
Blancke reeds in de plaats getreden van
Mathilde; ook Joanna was reeds verloofd.
Zie M. Thomas. In 1940 werd de Atlathi/de-
krans naar de handschriften volledig uitgegeven
door Dr. G. Stuiveling.
Mathot, Lodewijk "'""'-', 1830-1900, uit Antwerpen,
hoedenfabrikant, Vlaamsgezind lid
van de Raad 1863-'72, geschiedschrijver;
schrijver van verhalen.
Mattelaer, }008 "'"-', de dichterlijke smid van
Kortrijk, 1646 prins van de Kamer De
Kruisbroeders, dichter van ouderwetse refereinen
en balladen, met de spreuk Almet-
raet, anagram van zijn naarn; t 1687.
Matthes, }. C. "'"-', 1836-1917, predikant,
1877 hoogleraar te Amsterdam, schrijver
van godgeleerde en letterkundige werken ~
vrzorgde 1873 de uitgave van het volksboek
der Vier H eems einderen, in 1875 gevolgd
door de roman van Reinout uan Monta'baen,
in 1876 door nieuw ontdekte gedeelten
van de Roman de?" Lorreinen, opgedragen
aan Jonckbloet.
Matthys, Marcel "'""'-', geb. 1899, uit Oede1em
bij Brugge, schreef 1939 de roman Bell
spook op zolder, opgedragen aan Stijn
Matthijsen 339 Maurits
Streuvels met een motto uit Faust: "Der
Menschheit ganzer ] ammer fasste rnich
an", roman uit de diepte der ellende. In
N. Nederland verschenen als Filomeentie;
bekend geworden door de voordracht van
Charlotte Kohler.
In 1940 volgde de roman Scbaduu! 01Jer
Brugge, "de glorie en ondergang van het
Huis Beuselinck". In dit jaar verwierf
Matthys de tweejaarlijkse prijs van de
Vlaamsche Academie. Weid in 1941 burgemeester
van Oedelem; in 1947 veroordeeld
tot 4 jaar gevangenis. In 1942 verscheen
zijn roman De Gouden Vogel.
Matthijsen, Jan ~, schrijver van het Recbtsboek
van Den Briel, ± 1407.
Mauhs, Else ~, geb. 1885 te Keulen Ned.
toneelspeelster; 1933 leidster van de groep
,,,Het Masker". Zij werd het meest bekend
door de titelrol in H et Adelaarsjong van
Edmond Rostand en door haar optreden
in de Vorstelijke Emigranten; zij verwierf
in 1934 de Theo Mann-Bouwmeester-ring.
Mauleon, Mejonkvrouw de ~, historische
roman van Mei. Toussaint, 1847, over de
liefde van Yolande Desvieux voor ] acques
Bossuet, later beroemd kerkredenaar.
Maupertuis, het kasteel van Reinaert.
Mauricius, Mr. Jan Jacob ~, 1692-1768,
uit Amsterdam, commies van de raadpensionaris
Van Hoornbeek, 1719 resident te
Hamburg, 1742-'51 gouverneur van Suriname,
1753 gezuiverd van tegen hem ingebrachte
beschuldigingen; 1755 opnieuw
resident te Hamburg, waar hij overleed.
Dichter en toneelschrijver, o.a. van De
Promotie van den ingebeelden zieke naar
Moliere, 1752. Van 1717 zijn klucht Het
Leids cbe Studentenleoen. Ook sehreef hij
het Voorspel tot opening van den Hoil.
Schouwburg te Hamburg. Van 1712 was
zijn treurspel Sesostris, koning van Egvpte,
uit het F. Zijn uitvoerigst gedieht is De
Kruisbistorie, 1714. Mauricius was een
wonderkind; nog geen 7 jaar oud hield hij
een preek in de volle Gasthuiskerk te Amsterdam;
nog geen 16 jaar was hij gepromoveerd.
Van 1719-'25 was hij de afgevaardigde
van Purmerend ter Statenvergadering
in Den Haag en dichtte hij het
reglement, de "Wet der Twaalf Taferelen
voor het Logement van de Gedeputeerden
van Hoorn, Edam, Munnikkendam, Medemblik
en Purrnerende". Artikel II luidt:
Al wie in Holland, of ter Generaliteit,
Een Ambt verkrijgt, voor al zijn leeven,
Zal met een vrolyk hart,
ten blijk van dankbaarheid,
Een koud Collation en volle stoopjes
[geven.
Voor ieder Krytertje,
hetwelk uw Vrouwtje haalt,
Wordt mede 't oude loon
van een dukaat betaald.
Toen hij in Suriname, door felle vijanden
omringd, dacht te zullen sterven, dichtte
hij alvast zijn eigen grafschrift:
Zijn ziel, in 't Hemelsch licht,
beschouwt nu van omhoog
Zijn bittre haaters met
een medelydend oog.
Maurik, Justus van ~, 1846-1904, schrijver
van humoristische schetsen uit het dagelijks
leven; voordrager; toneelschrijver.
Fijne Bescbuiten, satire tegen kwezelarij,
1882. Zijn eerste stuk Ben bittere pil,
1874, bespotte het overdrevene in de strijd
om vrouwen-ernancipatie. Met Janus Tulp,
barbier-aanspreker, vestigde hij zijn naam,
1879; S of Z bestrijdt het vooroordeel tegen
de joden, 1881; Men zegt laat de gevolgen
zien van lasterpraatjes, 1885. Zijn
"dramatische grap" Pakketten voor dames,
1877, de vertoning van iemand, die zich
zelf verloot, werd uitbundig toegejuicht.
Samen 16 stukken. Het was geen grote
kunst, maar het was oorspronkelijk en
vrolijk. Veel bekender nog werden zijn
schetsen uit het Amsterdamse volksleven,
uitgegeven in 14 bundels: Uit bet Volk,
1879, enz. In Met zn acbten, 1886, de
vrolijke schets van Klaas Komijn op de
Beurs, Daarnaast een uitvoeriger verhaal:
Krates, 1885, een levensbeeld in de stijl
van Dickens. Met tekeningen van Braakensiek.
Van Maurik was sigarenfabrikant te
Amsterdam. Mederedacteur van De Groene,
1885. Toen zijn sigarenfabriek aan het
Damrak afgebrand was, deed hij een zakenreis
naar Indie; Indrukken van een T0tok
zijn de reisherinneringen.
Mauritius, J. ---, schrijver van een zeldzaam
geworden werk: Zeege-pralende lof-tooneel
d. vrouwelijke sexe, tegen dat vuyl en leelyk
A, B, C, vol hatelyke namen d. vrouwen,
uytgebraakt V. de Papen, en vnl. V.
de Predikheer Antoninus, enz. Arnst. 1704.
Maurits, Prins ~, bezongen door Charles
van Trello bij de verovering van Geertru idenberg,
1593. Door Herckmans verheerlijkt
in de Slach van Vlaenderen, 1600.
Door Huygens uitgeluid in de Scbeepspraet,
1625. En, anders, door Vondel in
zijn treurspel Palamedes; en weer anders
door Geeraert Brandt:
. . .. Gij hebt den tuin met vestingen
gesloten.
Maar oeh! De Kerk en Staat
is in uw tijd gescheurd,
Daar Spanje om heeft gejuicht,
dat Holland nog betreurt.
De verbittering der partijen was zo groot,
dat de felle Arminianen 'pamfletten rondstrooiden
met schimpende verzen:
Maurits 340 Medaellie
God salder ons saeck
Met strenge wraeck
Noch voeren uyt,
Eer de Moff syn oogen sluit.
D. Beck" schoolmeester in Den Haag, geb.
1591, bezong "de Trofeen van den Ned.
Mars" in 200 sonnetten en andere gedichten,
1622.
Maurits geprezen als overwinnaar van Groningen
in het Onrymicb Vreucbdenliedt
van Jan van Hout, 1594:
Zo zien wy dezen Held
Gebruycken zwaert en schilt,
Zoo dat aIleen den strael
Van zyn gezicht, zyn stem,
Zijn glinsterende helmet
Ons crachten dwijnen doen.
Jan Starter dichtte een Lof-zangh en andere
verzen ter ere van Maurits.
Jan Orlers schreeef 1610 Nassauscbeu Laurencrans,
de beschrijving en afbeelding van
al de overwinnigen van Maurits. Ook Carel
van Mander schreef een lofdicht. Na de
aanslag van 1623 bood Rodenburg een uitvoerig
gedicht aan Prins Maurits aan:
Amstel's Eglentiers Trouwe Landsatens I
klacht.
Nassau's Loj-gesangb, 1618, van D. v.
Horenbeecke; zie daar.
De beraamde moort, treurspel van Frederik
Duym, 1745.
Heldendicht van Jan Nomsz, 1789, in c
zangen. Maurits verheerlijkt in De Slag bi)
Nieuurpoort van Da Costa; 1859.
Maurits, ps. van P. A. Daum.
Maurits Lijnslager, familiegeschiedenis uit
de 17e eeuw van A. Loosjes Pzn, 1808;
beeld van onze gIorietijd; "lievelingsboek
van de ieugd". De 2e druk werd in 1'813
door de F. censuur verboden. Deze historische
roman is v66r de invloed van WaIter
Scott. Maurits, geboren in 1600, zag aIle
gebeu rtenissen der Gouden Eeuw kwam
in aanraking met aIle grote mannen, beleefde
nog juist de Vierdaagse Zeeslag.
Max Havelaar, naam van Eduard Douwes
Dekker als assistent-resident van Lebak in
het boek, dat hij als Multatuli schreef over
zijn zaak; Ie druk 1860. Het boek heet
Max Havelaar of de Kojiy-ueilingen der
Ned. Handelmaatscbapplj; het is een pleidooi
voor de rechten van de J avaan en
tevens een pleit voor hem zelf. Tot de
schoonste gedee1ten behoren de Toespraa]:
tot de hoofden van Lebak en het aangrijpend
verhaaI van Saidjah en Adinda. Het
werd geschreven te Brussel in de Prince
Beige; zie daar. Uitgegeven door tussenkomst
van Jacob van Lennep, die evenwel
belette dat het een volksuitgave werd; de
uitgever De Ruyter zond slechts 30 exx.
naar Indie. Multatuli deed Van Lennep een
proces aan over het eigendomsrecht en verloor.
In 1862 verscheen Regtsgeding ge·
voerd te Amsterdam en oak Van Lenneps
Brief aan E. Douwes Dekker.
Max Havelaar werd in 1949 voor 't eerst
naar 't handschrift uitgegeven door Stuiveling.
Daarover Gerard Brom, De berziening
van M. Havelaar, 1950.
Maximiliaan Hendrik van Beieren, 1621'
88, sedert 1650 keurvorst van Keulen,
verwelkomd door Vondel in naam van burgemeesteren
van Amsterdam, die hem
f 30.- vereerden; 1662. Bij die gelegenheid
ook bezongen door Jan Vos. Hij lag
echter doorlopend overhoop met zijn steden
Keulen en Luik; bouwde de citadel
van Luik, om de stad in bedwang te houden.
In 1672 verbond hij zich met Lodewijk
XIV en deed een inval in de Neder landen,
te zamen met de bisschop van Munster;
vrede 1674. In 1683 werd hij ook nog bisschop
van Munster.
Maysche Morgenstond, de verheerlijking van
God in de natuur, beroemd gedicht van
Camphuysen, met de bekende regels:
Ach, waren aIle menschen wijs
En deden daerbij wel,
De aerd waer haer een paradijs:
Nu is ze vaek een hel.
Mayvogel, Jacob Coenraadsz. ,..-." uit Hoorn,
stichteIijk schrijver, dichter van het treurspel
Thamars ontschakingh of de uerdoolde
liejde van Ammon, 1646. Gaf 1646 ook de
Gulden Spiegbel uit, ojte Opweckinghe tot
Cbr. Deugden, goeddeels berijmde bijbelteksten.
Ook is van hem Vermakelycke
Bruylojts-Kroon, "doorvlochten met verscheyden
Leersame Gedichten en verrnakelycke
Liedekens" . Er is een samenspraak
tussen Philis en Philida, enz. Zijn werk
werd tot ver in de 18e eeuw herdrukt en...
als schoolpriis uitgereikt; 't is in de trant
van Cats. In 1633 dichtte Mayvogel een
Rouwklacht op de dood van zijn vrouw.
Mechelse Refereinfeest, zie Peoene.
Mechlen, Klachte der Vrouwe van ----, ballade
van Hugo de Groot; zie daar.
Mechtild van Maagdenburg, 1212-'77, een
begijn, legde haar zieleleven bloot in gedichten
en proza; bij haar vindt men beschouwingen
over de minne; zie daar.
Hadewych staat onder haar invloed. Zo
oefenden in de 14e eeuw de grote D.
mysticus Meester Eckart en zijn leerlingen
Suso en Tauler hun invloed op het proza
van Ruusbroec.
Medaellie voor de Gommariste Kettermeester,
hekeldicht van Vondel, fel tegen Van
Aerssen, nog meer tegen Hugo Muys van
Holy, die evenwel reeds t 1626. 't Gedicht
is van 1630. De "kettermeester en inquisiteur
te Dordrecht",
Medea 341 Meermin
Bijtschaep in het geuse Trenten,
de wolf in Dordt, is Ds. Gosewinus van
Buytendijk,
Medea, dochter van de koning van Colchis,
vermaarde toveres, die de vrouw werd van
Jason, de aanvoerder der Argonauten; later
verstoten ter wille van Creusa, dochter van
de koning van Corinthe. Uit wraak doodde
zij niet aIleen Creusa, maar ook haar eigen
kinderen. Haar geschiedenis behandeld in
een treurspel van Euripedes; het Griekse
spel nagevolgd door Seneca in het Latijn.
Dit L. spel oefende grote invloed op het
toneel der 17e eeuw, o.a. op Hooft's Baeto.
Medea, treurspel van Jan Vos, 1660. Zic
daar. In de voorrede tekent Vos verzet aan
tegen de regels en wetten van de Oudheid,
toegepast op het treurspel van zijn tijd.
Het stuk werd "boertig berijmd" door
Jacobus Rosseau, 1722. En nog in 1784
schreef O. C. F. Hoffham De Broek,
"voorspel geschikt voor de vertoning van
Meded', bespotting voor de ijverzucht der
vrouwen in het stuk. Jan Vas behandelde
de stof op hoogst ernstige wijze en hij
droeg zijn treurspel op aan Cornelis \V/itsen,
burgemeester van Amsterdam. Medea
werd pas in 166') vertaald, door Jacob
Kemp uit Gorkum.
Medenblicker Scharre-Zoodtje, zie S.
Media Noche (Sp. == middernacht; middernachtelijke
maaltijd), berucht gezelschap
in Den Haag, waar o.a. de jonge keurprins
van Brandenburg een tijdlang aan deelnam;
1634. De novelle Media Noche van Mw.
Bosboorn-Toussaint, 1852, loopt over zulk
een feestmaaltijd op 1 Augustus 1678 ter
gelegenheid van de Vredesonderhandelingen
te Nijmegen ten huize van de Ned.
gezant van Nassau-Odyck.
Medicis, Rampsaligheden der Verheffinge
van den Huize ---, geschiedverhaal van
Hooft, geschreven ter afwisseling bij zijr:
studie voor de Ned. Historien, herinnering
aan zijn eigen verblijf te Florence, 1638.
Meditatics over literatuur en leven, he:
eerste boek van Querido, 1895, studies over
letteren, wijsbegeerte en geschiedenis, voortgezet
in De [onge Gids van Heijermans,
over Voltaire en Locke, ook over Frank
van der Goes en andere tijdgenoten.
Meeckeren, Johan van ~, schrijver van blijspelen
en kluchten; De doorlugtige dienstbaden,
1714.
Meekel, Kees ---, geb. 1884 te Amstelveen,
studeerde aan het seminarie Hageveld;
zwierf door Europa, Palestina en Arnerika;
werd schrijver van schetsen, toneelspelen
en romans. Van cowboys en pioniers, Adel.
Meer de Walcheren, Pieter van der ~,
geb. 1880, leider van de beweging der
Kath. jongeren; prozaschrijver, o.a. van zijn
bekeringsverhaal Mijn Dagboek, 1913.
Branding, 1926. Eerst was hij socialist en
medewerker aan De [onge Gids van Heijermans.
Na zijn bekering in 1911 schreef hij
in De nieutoe Eeuw en in Roeping. Studie
en bloemlezing van Knuve1der, 1940.
Meerbeke, Henry van .--, ps. van M. W.
v. d. Aa, 1830-1905, schreef in 1869 een
roman Zoo word! men lid van de Tioeede
Kamer, waarin hij de verkiezingen belachelijk
voorste1de. Deze Amsterdammer was
van 1869-'84 hoofdredacteur van het R.K.
dagblad De Tijd. Ook red. van De Katholiek.
Meerhuizen, 10 buiten van Spieghe1 aan de
Amstel even buiten Amsterdam, in 1913
gesloopt en als bouwterrein verkocht. Beschreven
in een novelle van Drost. Zag uit
op het Diemer Meer. Ook Meerwyck; 20
lusthuis aan de Amstel, bezongen in De
Amstelstroom van N. S. van Winter.
Meerhuysen, Jan Pietersz. ---, zie Jan
Tamboer.
Meerkerk, J. B. ~, 1856-1926, gaf in 1900
Ed. Douwes Dekker uit, "eene karakterstudie,
eerbiedig opgedragen aan Nannie
en aan Max". Max, de zoon, was toen
leraar in het F. aan de H.B.S. te Sappemeer
en Meerkerk was de directeur; hun
verhouding was toen nog goed. Max
stond zeer vijandig tegenover zijn vader.
Meerkerk schreef ook een studie over Ibsen.
Tweede gehee1 omgewerkte druk van
Multatuli, 1912.
Meerman, Mr. johan ---, 1753-1815, heer
van Vuren en Dalem, schrijver over geschiedenis
en staatkunde. Vertaalde Klopstocks
Messias in hexameters, 1803-'15.
Directeur van Kunsten en \XTetenschappen
onder koning Lodewijk; 1810 lid van Napoleons
Senaat. Zie Museum At
Meerman, Willem ~, uit een voornaam
Delfts geslacht, schreef 1612 over de godsdiensttwisten
Comoedia Vetus (de oude
komedie). Hij had lang ter zee gevaren;
voer 1612 opnieuw uit, om de N.W. Doorvaart
naar Indie te vinden, doch is op die
reis gebleven. Hij noemde zijn pamflet ..'t
oude Klugtspel", omdat het met de Gereformeerde
twisten niets beter was dan
onder het oude Rome; het stuk, in gesprekvorm
als Bootmanspraat]e, heeft letterkundige
verdiensten in zijn los, geestig en
krachtig proza. Met De Mallewaegen, een
vervolg en verantwoording. 2e druk 1732.
Meermin van het Huis te Muiden, De '"'-,
een van de gedichten, opgenomen in Lief
en Leed in bet Gooi, 1839:
De wachter stak de hoorn ter ruste
Op 't hooge huis aan Flevoos meer;
En 't riet des strands en ·t woud der
Gaf dof zijn Iuide tonen weer. [kuste
Meersch 342 Meiliederen
Meersch, A. A. van der ,1720-'92,
hoogleraar bij de Remonstranten te Amsterdam
1756, man der Verlichting, vertaalde
Sebaldus Nothanker van Nicolai: en verwekte
daardoor veel ergernis onder de orthodoxen.
Meersch, D. ]. v, d. .-., 1789........1863, uit
Oudenaarde, dokter aldaar, schreef de Kronyl:
der Rederykkamers uan Audenaerde.
Meersseman, Pieter ,-.-, geb. te Lendelede
1889, leraar, schreef kindergedichten onder
ps. P. v. Moerlande.
Meer suers dan soets, spreuk van Anna
Bijns en kart begrip van haar leven.
Meert, Hippoliet "", 1865-1924, geb. te
Aalst, letterkundige, stichter van het AIgem.
Ned. Verbond, 1895.
Meert, Leo ~, 1880, Vlaams prozaschrijver.
Meertens, Dr. P. ]. ~, geb. 1899 te Middelburg,
gaf 1929 Den Druyuen-Tros de.
Amoureusbeit, 1941 De Zeeutoscbe Nacbtegaal
opnieuw uit. Van 1942 is De lof van
den boer, de boer in de letterkunde. In
1943 kwam zijn proefschrift Letterkundig
Leuen in Zeeland in de 16e en 17 e eeuu-.
Meertens is de secretaris van de commissies
voor dialekten en folklore van de Akademie
van Wetenschappen. Ook secretaris
van het ts. Volkskunde.
Meerwyck, zie Meerhuizen.
Mees Azn, Mr. Gregorius ,1802-'83,
uit Rotterdam, hoogleraar in 't Nederl. te
Deventer, 1839; rechter te Rotterdam 1847.
Geschiedschrijver. Onder zijn werken Casper
van Baede, 1836. Over Bilderdijk,
1850. Zijn hoofdwerk is de Historisehe
Atlas.
Mees-Verwey, Dr. Mea ~, geb. te Noord-
.wijk 1892, dichteres en letterkundige. Haar
proefschrift liep over haar grootvader J0bannes
van Vloten, 1928. Dichtbundel De
Melodie, 1946. Nu Mw. Nijland.
Meester, ]ohan de .-., 1860-1931, uit Harderwijk;
journalist; 1891-1927 redacteur
voor letteren en kunst a. d. N w. Rott, Ct.
Schreef Vertellingen en romans. Red. V.
d. Gids. Geert]e, roman, 1906. De Zonde
in bet dejtige d01'P, 1912. Naturalistisch
proza. Vooral Geertje is een meestcrwerk:
een verheerlijking van de liefde, een
",hymne van de rnensenliefde". De Meester
schreef een studie over De Mensehenlie/de
in de werken van Zola. In zijn werken
satire op en kritiek van de toestanden in
de maatschappij. Kritiek over de letteren
o.a. in zijn Nutsvoordracht van 1907: lets
over de literatuur dezer dagen. De Meester
is de man geweest, die door zijn werk
aan de N U'. Rott, Ct. de grote verdediger
werd van de Beweging van Tachtig. Ook
schreef hij Goethe's Liejdeleuen, 1921. Van
M. J. Brusse: Herinneringen aan De Meester,
1931.
Meester jr., ]ohan de "", geb. te Rotterdam
1897, toneelspeler 1918, regisseur van
en speIer bij het Vlaamse Volkstoneel te
Brussel, 1924-'29; toneeldirecteur en regisseur
te Amsterdam, sedert 1938 regisseur
b. h. Residentietooneel.
Meester Huyghe, novelle van Rosalie Loveling,
over de oude veteraan van Napoleon,
die naar het armhuis moet. Opgenomen
in Ned. Museum van 1874.
Meeter, Eillert ~, 1818-'62, zoon van
een onderwijzer te Oude-Pekela, nam in
1833 dienst, was van 1840-'43 redacteur
van De Tolk der Vrijheid" een schendblad
te Groningen, waarin hij de gravin
d'Oultremont belasterde. Werd in 18')1
als redacteur V. d. Zieriezeescbe Nieutosbode
veroordeeld tot 5 jaar; week uit naar
Engeland. Ook in 1846 was hij reeds naar
Engeland gevlucht en in 1848 verscheen
in het Engels een boek Holland, vol schandaal
over koning Willem II. Van deze
zelfde man De belegering van Groningen,
1839 en een drama over hetzelfde onderwerp,
Rabenbaupt, Ook schreef hij een
lief vers in de Gron. Volksalmanak.
Meganck, Em. '"'-', 1837-1907, schrijver
van Vlaamse novellen. H et H uisgezin van
den Bakker, 1873. Hij was onderwijzer te
Assenede.
Mei, het grote natuurgedicht van Herman
Gorter: de schoonheid van Mei, die eeuwig
zijn wou en toch zo vergankelijk is; 1889.
Zij wilde eeuwig zijn door het huwelijk
met de god Balder, de ziel der wereld,
maar zij wordt afgewezen. Het gedicht is
vol van de bekoring van zee en land, water
en hemel, van jeugd en schoonheid; maar
het weergeven van die bekoring vergt het
onmogelijke van de taal. Verdeeld in I. De
Aankomst van Mei; II. Mei zoekt, vindt
en verliest Balder; III. De Dood van Mei:
Zoo als een bloem van zomerrood
[in 't gras,
Rode papaver, die nu nederligt,
Zoo lag ze en der zonne laatste licht
Scheen op haar, maakte haar een
[weinig rood
En goud voor .t laatst - en ging toen
[met haar dood.
Meiliederen, rninnedichtjes sedert de 15e
eeuw, bevestigd aan een bloeiende meidoorn
ter ere van de liefste, of gezongen
bij de meiboom voor haar huis. Ocb ligdi
nu en slaept; H et uiel een bemels douwe;
Deh nachtegael, clein voghelkijn.
Schoon lief, hoe light ghy hier en
In uwen eersten drame? [slaept
Wilt opstaen en den mey ontfaen,
Hy staet hier also schone.
Meinesz 3
Verschillende crvan bcwaard in hct Antwerpse
Liedtboek.
Meinesz, Sjoerd ~ , 1850—1938, Fries dichter.
In 1941 verscheen een bloemlezing ll
rieke per, bezorgd door J. Piebenga.
Meinsma, K. O. ~ , 1865—1929, schreef
1896 Spinoza en zijn knng, studie over
Holl. Vrijgeesten. Van 1902 zijn proefschrift
Middeleeuwsche bibliotheken.
Meispelen, opgevoerd door de rederijkers
op de eerste Mei. Genoemd worden o.a.:
Grisildis\ 't Mirakel van Cambroen; Meispel
amoreus, „daer Pluto Proserpine ontscaect",
Gent, begin der I6e eeuw.
meistreel, zie menestreel.
Mei-waghen, Den bloeyenden ~ , 1610, liedboekje,
aanhangsel van Den Bloem-Hof van
de Ned. Jeugt, die in 1608 verschenen
was bij Pers; met 24 liederen van Jan
Sieuwertsz. Kolm.
Mejufvrouw Leclerc, een van Alberdingk
Thijms Verspreide Verhalen, 1849; navolging
van Walter Scott en Mw. Toussaint;
romantische geschiedenis met schildering
van het huiselijk leven en de toestanden
in de 18e eeuw.
Melancholijen-verdrijver, De ~ , volksboek
met verhalen, i : 1600; vaak gedrukt voor
in Der jonge Dochters Tijdt-Cortinghe, een
dergelijke verzameling.
Melati van Java, ps. van Marie Sloot.
Mel eager, zie Atalante.
Melibea, ,,treur-bly-eyndespel" van Rodenburg,
trilogie van 1617: de heldin heeft
7 „lievers", die haar in 7 verschillende
talen toespreken. De dichter noemt zich
een „A. B. C. Klercxken", naar aanleiding
van een schimpdicht van Coster:
Leert eerst uw A.B.C ter degen. . . .
Meliboeus, „boec van troeste ende van rade",
leerdicht uit het Latijn van Albertanus van
Brescia, voltooid 1342 door een Antwerpenaar;
bestemd voor de hertog van Brabant.
Raad, hoe men zich in het leven
gedragen moet; misschien van Boendale.
(Kalff.) Uitgegeven door Snellaert in zijn
Ned. Ged. uit de He eeuw, 1869; 4300
regels uit een Oxfords hs. Een disputacie
tussen Melibeus en zijn vrouw Prudentia.
Meliboeus = die honich, der werelt soetecheijde
drinct.
In 1950 verscheen: B. G. L. Overmaat,
Mellibeus, een geschrift van Dire Potter,
inleiding en tekst, met enkele nieuwe gegevens
en aantekeningen over de bron.
Melis, Hubert ~ , geb. 1872 te Antwerpen,
prozaschrijver, dichter, toneelschrijver. Bezorgde
een bewerking van Reinaart de
Vos, 1922 en vertaalde gedichten uit het
Duits en het Tjechisch.
Melis, Jan ~ , geb. 1902 te Beringen, Vlaams
toneelschrijver en dichter. Rythmen en Memenestreel
lodi'en, 1927, Zang en Tegenzang, 1938,
Con Sordino, 1940.
Melis van Buren, opvolger van Radewijns
als rector v. h. Meester-Florishuis te Deventer,
f 1404. Levensschets van Thomas
van Kempen.
Melis Stoke, 1° Holl. dichter van ± 1300.
Rijmkroniek, voor 't eerst gedrukt 1591,
op naam van Douza, waarschijnlijk echter
van Spieghel. Deze uitgave door brand bijna
geheel vernietigd. Nadruk in 1620; 3e
druk van Alkemade, 1699, ook zonder enig
hs. te raadplegen. Uitgave van Huydecoper
1772; van W. G. Brill, 1885.
2° ps. van Herman Salomonson.
Melle, J. van ~ , schrijver en dichter, m
Nederland geboren 1887, schreef in 't Afrikaans
een roman Dawid Booysen. In 1939
een Ned. roman, Bart Net, de Opstandeling,
met de gesprekken in 't Afrikaans.
Behandelt de opstand van 1914.
melodrama, lett. = toneelspel afgewisseld
met muziek; in de mode gebracht door
Rousseau en door Guilbert de Prixericourt
te Parijs, trok ook hier sedert de 18e eeuw
veel publiek naar de F. schouwburg. Fig.
een „volksdrama", waarbij heftige indrukken
gewekt worden door moord, ontsluierde
geheimen, opofferende edelmoedigheid,
verraad enz.; een draak. Beheerste het Ned.
toneel in de tijd van Lazaro de Veehoeder,
de Schipbreuk van de Medusa, De Voddenraper
van Parijs, ± 1840. Tegen zulk toneel
kwamen Van Lennep en de zijnen op;
Potgieter trad op met zijn kritiek; Schimmel
toog aan het werk.
Melusynen, Historie van die wonderlike
vreemde ende schone ~ , gedrukt 1491,
een elfenverhaal, uit het F. vertaald, Volksboek.
memoires (F.) = gedenkschriften; bij ons
b.v. die van Gijsbert Karel van Hogendorp
en van Troelstra.
Mendels, Josepha ~ , geb. 1902; prozaverhaal
Rolien en Ralien, 1947.
Mendes, Joost ~ , ps. van Em. Querido.
Mendes da Costa, Dr. M. B. ~ , 1851—
1939, geboren te Amsterdam, leraar in
de klassieke talen, 1922 conservator del
hss. te Amsterdam, schreef behalve zijr.
boeken op het gebied der klassieke talen
Tooneelherinneringen, 3 reeksen 1900—
'29.
Mendoza, Don Diego Hurtado de ~ , 1503
—'75, Sp. dichter en geschiedschrijver,
werd vroeger gehouden voor de schrijver
van de schelmenroman Lazarillo; zie daar.
menestreel, meistreel, minstreel, rondreizende
voordrager en verdichter van fabelen,
verhalen van oorlog en min, van ridderromans;
dienaar en vleier van de adel (L.
ministeriales = dienaren) tot in de l4e
13
Mengelingen 3S 44 Merken
eeuw; speelman aan vorstelijke en adellijke
hoven, naar het voorbeeld der F. troubadours.
Maerlant waarschuwde er tegen als leugen
vertellers. Uit zijn Alexander blijkt,
dat ze met muziek hun werk begeleidden:
Daer was menich trompe langhe,
Vedelen, haerpen ende symphonien,
Cystolen die wel leren vrien,
Salterien, orghelen ende sciven.
Zie garrulus.
Mengelingen, bundel gedichten van Bilderdijk,
1804, aangeboden „als de laatste
vrucht, die mijn Winter te wachten geeft",
doch gevolgd door nog 3 andere bundels
Mengelingen en 2 delen Nieuwe Mengelingen,
1805. In de Mengelingen de vertaling
van Ossian, voor zover die al niet
reeds verschenen was in de Mengelpoezy
en in de bundel Poezy.
Mengelingen van Vaderlandschen Inhoud,
uitgegeven door J. F. Willems, 1827—'29,
met oude volksliederen, studien over Maerlant
enz.
Mengelpoezy, I. van Bilderdijk 1798, met
vertalingen van Ossian, met een Ode aan
Chloe, d.i. aan Katharina Wilhelmine
Schweickhardt, 1796; met Kidder Sox, De
Waarheid en Ezopus, Ursijn en Valentijn
en vele andere romances. Uitgegeven, toen
Bilderdijk in Brunswijk was aangekomen.
„Waarschijnlijk zullen deze bondels wel
de laatste snik mijner Poezy wezen."
II. van J. v. Lennep, met Jacoba's Weeklacht,
Het sterfbed in de hut en met de
Verzen uit het Dagboek van de voetreis
door Noord-Nederland 1823. In het tweede
deel o.a. de Academische Idyllen, de Abydeensche
Verloofde, Het Beleg van Kormthe,
Beppo.
Menichfuldicheit des bedrochs, Tafelspel
van die ~, zie T.
Me/inekens, Jef ~ , 1877—1943, sekretaris
van St. Jans Molenbeek, dichter en toneelschrijver;
schreef ook over Kinderpoezie.
Dood geschoten door een sluipmoordenaar.
Menniste vryagie, een van de bekendste stukken
uit de Friesche Lusthof, schertsend
dichterlijk verhaal van een vrijer, die eerst
door een Mennisten-zusje wordt afgewezen,
omdat hij te werelds gekleed is, maar die
een andere keer heel welkom blijkt met
een eenvoudige mantel en kort haar. Uit
een E. pleasant comedy.
Mennoos Kerck, gedicht van Lambert Bidloo,
over de Vlaamse Doopsgezinden, 1653.
Mens, Jan ~ , geb. 1897, verwierf 1938 de
Kosmosprijs met Menschen zonder geld.
In 1940 de roman De gouden reael, het |
leven van de Eilanders van Amsterdam. |
Verder de romans Goud onder Golven
(Leeghwater), Amsterdam, paradijs der \
herinnering\ De Blinde Weerelt; Meestet
Rembrandt. Zoon van een diamantslijper,
werkte 12 jaar in een biljartfabriek.
Menschelijcke Broosheit, zie Awijts.
Menschelyk Leven, Het ~ , de beroemde
weemoedige lierzang van Willem van Ha
ren:
Helaas! helaas! hoe vlieden onze dagen,
Hoe spoed zich ieder uur met onzen
[luister heen!
Menselyk Bedryf, Spiegel van het ~ , van
Johannes en Caspar Luiken, zie Spiegel en
Luyken.
Menschenvriend, De ~ , Spectatoriaal geschrift,
1788—'98, van M. Nieuwenhuizen
en B. Bosch, later ook van Petronella
Moens.
Menschenwee, de roman van Beverwijk,
1903, van I. Querido; zie daar.
menuet, de statige en sierlijke dans der 18e
eeuw, mocht niet gedanst worden bij de
Gereformeerden. Toen dit toch geschiedde
bij de bruiloft van een Groninger ouderling,
die er voor geschorst werd, dichtte
Betje Wolff haar satirische scherts De
Menuet en de Domineespruik. Mocht een
ouderling niet dansen, de dominees mochten
geen pruik dragen, en dat deden ze
toch ook.
Mepsche (Mepske), Rudolf de ~ , in 1731
grietman in 't Westerkwartier, die 21 mannen
onschuldig liet martelen en ter dood
brengen. Ab Visser tracht in zijn roman
de razernij van deze Heer van Faan te verklaren
uit zijn aanleg en omstandigheden.
(Hij schrijft ten onrechte De Mepse.)
mer, zie Van mer.
Mercelis, Lod. ~ , 1857—1918, dichter van
de Kempen, priester, volgeling van Guido
Gezelle. Kempische harp, 1889.
Merck toch, hoe sterck nu in 't werck sich
al steld, de aanhef van het alom bekend
geworden lied op het beleg en ontzet van
Bergen-op-Zoom in 1622, in Valerius' Gedenck-
clanck van 1626.
Mercurius, Hollantse ~ , wekelijks verschenen
van 1650—'90, in 40 delen. Gevolgd
door de Europische Mercurius, 1690—
1754. De Mer cure historique, maandschrift
van 1688, bestond bijna een eeuw lang.
Op de „Europische" volgde de Nederlandsche
Mercurius, 1756—1806, een kleurloze
vermelding van alles wat er in die
jaren gebeurde.
Mercurius, De Nederlandsche ~~, anoniem
tijdschrift, waarvan J. v. Lennep en Van
der Hoop de leiders waren; 1828—'29.
Merken, Lucretia Wilhelmina van ~ , 1721
—'89, dichteres van grote naam, geprezen
door Betje Wolff, vooral wegens haar berijmde
verhandeling over Het Nut der Tegenspoeden,
1762. Verder haar rijmbrieMerkman
3J 45 Messalina
ven, verjaar- en lijkdichten, haar heldendicht
David in 12 boeken, 1768, en haar
heldendicht Germanicus, in 16 boeken.
1779, berijmd proza. Zij werd de tweede
vrouw van N. S. van Winter, 1768. In
haar vaderlandse toneelstukken verheft zij
de Nederlandse heldenmoed: Beleg der
Stad Ley den, 1174; Jacob Simonsz. de Rijk,
1774. Beide stukken uit Hoofts Historien.
De Rijk, admiraal van Vere, zit in 1574
gevangen op het Gravensteen in Gent en
Requesens heeft geen genade voor hem;
reeds wordt hij geboeid naar 't schavot gebracht;
doch op 't laatste ogenblik wordt
hij uitgewisseld tegen Mondragon en wordt
aan zijn eis voldaan, dat ook zijn kameraden
vrij gelaten worden. Blij eindigend
treurspel vol edelmoedigheid.
Haar rijmbrieven zijn: Charlotte van Bourbon
aan Willem I, Maria de Medicis aan
Lodewijk XIII, Louise de Coligny aan Frederik
Hendrik enz.; Van Alphen stelde
deze „Maagdebrieven" ver boven die van
Vondel. Sedert 1783 woonde zij te Leiden
en des zomers op het buiten Blijdorp, daar
in de buurt.
Merkman, Pieter ~ , 1699—1760, medewerker
van Justus van Effen^aan de Spectator;
lid van de Wijngaardranken te Haarlem.
Merlijn, Keltische roman, door Maerlant bewerkt,
± 1261, als vervolg op de His tori e
van den Grate; zie Graal. Merlijn is de zoon
van een der duivelen en een onschuldige
maagd; hij heeft bovennatuurlijke wijsheid,
maar wendt die aan tot heil der mensen.
Hij helpt koning Uter aan Ygerne, „des
hertogen wijf van Tintaveel"; zij worden
de ouders van koning Arthur, heer van
Logres. Maerlants bewerking is later voortgezet
door Lodewijk van Velthem in een
Boec van koning Arthur, 1326. Daar wordt
Merlijn gebannen in 't woud van Broceliande
door de fee Viviane:
Al heet hi vroet ende conde vele,
Nochtan heeften l een wijf bi
[horen spele 2)
Datsi hem toende menechfoude,
Bracht in 't nette daer si woude.
Merlijn uitgegeven naar het enig bekende
Steinfurter hs. door Van Vloten, 1882. De
eerste 11000 regels van Maerlant; de volgende
25000 van Velthem. Het werk was
opgedragen aan heer Albrecht van Voorne.
Bewerkt naar een F. prozaverhaal, dat weer
een bewerking was van het berijmde verhaal
van Robert de Borron. Lodewijk van
Velthem voegde aan Maerlants vertaling
het omvangrijke Boek van koning Arthur
toe. In Merlijns boeck van Maerlant het
1) heeft hem; 2) door haar veinzerij.
pleit van Maskaroen, procureur der duivelen,
tegen Maria, advokaat der mensen, om
de zielen. Dit „Satansproces" komt niet
voor in het F. voorbeeld. Het einde van
het boek is de kroning van koning Arthur.
Merode, Willem de ~ , ps. van W. E.
Keuning.
Merswin, Rulman ~ , zie Oerspronck.
Mertens, Angele ~ , geb. 1915, dichteres van
Zoo zingt de Rotonde.
Mertens, Frans Hendrik ~, 1796^—1867,
uit Antwerpen, vriend van Willems', leraar
te Antwerpen 1834, tevens bibliothecaris.
Stond Th. v. Rijswijk en Conscience bij;
werd de schoonvader van Jan van Beers.
Hij gaf uit de Cluyte van Playerwater,
1838; Gesch. van Antwerpen in 8 delen,
1845—'55; De Lange Wapper, 1846; Het
Landjuweel van 1561, 1855.
Merville, Alfons ~ , 1856—1942, pastoor,
Westvlaams dichter, leerling van Guido
Gezelle.
Merwe, N. J. van der ~ , geb. 1888, predikant,
schoonzoon van President Marthinus
Theuni's Steyn, wiens leven hij beschreef.
Merwede, A. v. d. —•, pseudoniem van prof.
Geijl.
Merwede van Clootwyck, Matthys van der
~, 1625—na 1677, uit Geertruidenberg,
deed een reis naar Rome, waar hij niet
al te stichtelijk leefde, was 1650 terug,
gaf in 1651 zijn Uytheemsen Oorlog ofte
Roomsche Mintriomfen uit, brutale minnepoezie,
maar ook met indrukken uit Italie.
Er kwamen drie herdrukken. Maar de
dichter zelf beterde zijn leven, trouwde en
vestigde zich te Dordrecht. De nieuwe bundel
verzen heette Geestelyke Minne-Vlammen,
1653, en droeg nu des dichters voile
naam. Nu berijmde hij het Hooglied en
de zeven Boetpsalmen en Pauli Bekeeringe,
maar met de poezie was het gedaan. Doch
de dichter, wiens eerste boek door de beul
was verbrand, mocht nu weer in Dordrecht
terugkeren. (Klootwijk, heerlijkheid in 't
Land van Heusden.)
Over M. v. d. Merwede schreef Schotel
een artikel in de Z. Holl. Volksalmanak
van 1839; aangevuld door J. L. v. Dalen
in Oud-Holland, deel XVIII. De Uytheemse
Oorlog, 3e druk 1676, ofschoon op de
verkoop een boete stond van / 25.—
Merijntje Gijzen, zeer veel gelezen vervolgroman
van A. M. de Jong; in 8 delen.
Messalina, gemalin van keizer Claudius van
Rome, onderwerp van een treurspel van
Vondel, dat in 1638 geheel gereed en reeds
in handen der toneelspelers was. Wegens
toespelingen op Amalia van Solms, die
men er in zag en die door Vondel in 't
geheel niet bedoeld waren, nam hij het
Messchaert 346 Meulen
stuk terug en verbrandde het. Messalina
was berucht om haar wreedheid en schandelijk
gedrag.
Messchaert, Nicolaas ----, 1774-1833, predikant
en schoolopziener te Rotterdam ~ t
op reis naar zijn kinderen te Ede aan de
cholera. Leerredenen. Rede Over den uolmaakten
Redenaar, 1821. Sieuwerts van
Reesema hieid bij zijn dood een Rede orer
den u/aren urlend der menscbbeid,
Messchert, Willem ----, 1790-1844, uit Rotterdam,
dichter van de Gouden Brullojt,
1825, "voor beschaafde vrouwen". Hij
was eerst brouwer, later uitgever en boekhandelaar
en gaf 1836-'37 Brieueu van
Bilderdijk nit. Tollens verzamelde zijn
Nagelaten Gedicbten, 1849. Hij had ook
het Voorbericht geschreven bij de huiselijke,
vrome, genoegelijke Gouden Bruilojt,
al was dan ook Messchert een man van het
Reveil,
Messchert van Vollenhoven, Jan ~, 1748
-1814, dichter van de Zeeslag van de
Ruyter voor Soulsbay.
Messias, Komst van den r-o./ , verwachting
van Da Costa en de zijnen. Zie Dtiizendjarig
Rijk.
Mestdagh, Karel r-o./, geb. 1850 te Brugge,
t 1924; componist van de Groeningbecantate
en van vele liederen, die door hem
onder het yolk gebracht zijn; 1900 bestuurder
van het Conservatorium te Brugge.
Metamorphosen == gedaanteverwisselingen,
herscheppingen. De M. van Ovidius verhalen,
hoe mensen door de goden veranderd
zijn in dieren of planten. Vertaald door
Van Mander in zijn Utleggingb op den
Metamorphosis, opgedragen aan Gedeon
FaIlet, secretaris van Amsterdam, Italiaan
van afkornst; 1604. Zes drukken en een D.
vertaling. Vondel ontleende aan de .i\1etamorpbosen
zijn treurspe1 Faeton, 1663. In
1671 vertaalde hij het gehe1e werk als zijn
dichterlijke Herscbeppinge. Ook in de 16e
eeuw waren de Metomorphosen reeds vertaald,
n.1. door ]. Florianus, 1552, en door
Guillaume Borluut, 1557. Schilders en rederijkers
putten er stof uit voor hun taferelen.
De uitgave van Borluut bestond uit
174 houtsneden met bijschriften. Zie Schilderboek.
metaphora (Gr. == overdracht), beeldspraak
die op vergelijking berust. B.v. Ben Koningb
van Huygens:
Hij is een Menighte
besloten in een Kroon,
Een yeders Opper-knecht;
een slave zonder loon.
Meteren, Emanuel van r-o./, 1535-1612, geb.
te Antwerpen als zoon van een boekdrukker,
koopman, Ned. consul te Londen, de
schrijver van N ederlandsche H istorie, 1599.
Daarin de beschrijving van de landiuuelen
van Gent, 1539, en van Antwerpen, 1561.
Het werk werd eerst verboden, omdat de
Staten-Generaal van oordeel waren, dat
sornmige prinsen en heren sich beledigd
konden gevoelen. Ook de predikanten verzetten
zich regen een herdruk, die dan ook
pas in 1608 verscheen. N a van Meterens
dood droegen de Staten van Holland aan
Ledenberg en Hugo de Groot op, de nodige
"verbeteringen" aan te brengen. Zo ontstond
de uitgave van 1614, die sedert steeds
herdrukt is.
metriek, de leer van het metrum, de versrnaat;
bij Grieken en Romeinen naar de
quantiteit (de lengte) der lettergrepen; bij
de Germanen naar de klemtoon, die de lettergrepen
al of niet hebben. Van F. Kossmann
een studie Ned. uersrbytme, 1922.
Met Tijd en Vlijt, het Leuvens studenten,
genootschap; David was er 1840-'66 de
voorzitter van. Gesticht 1836 door Em. v.
Straelen. Albrecht Rodenbach en Pol de
Mont zijn er uit voortgekomen.
Metz-Koning, Morie ---, 1868-1926, vroeger
Marx-Koning, romanschrijfster en
dichteres. Zij begon met sprookjes: Van
het uioolt]e, dat weten wilde, 1900, en
Het Beeld op de Rots, 1901, navolgingen
van De Kleine Johannes. In 1902 de roman
Gabrielle; aIle drie bij de verschijning
geprezen en veel gelezen. Zij schreef
ook dramatische schetsen.
Meulen, Andries van der r-o./, kreeg 1501
van de stad Oudenaarde "eene geldelyke
heuschede" voor een refrein ter ere van de
verloving van Karel van Oostenrijk met
een dochter van Lodewijk XII van Frankrijk.
Hij schreef een Boucxkin van der
Ketyuigbeyt (sIechtheid) der menschelicker
naturen, overgezet uit het L. van Innocentius
III, 1543; met houtsneden. Daarin een
voorsteIling van de pijnen in de hel:
Dien dagh zal zijn een dagh van thoorne,
Den dagh van anxte voor de verloorne...
Het lange gedicht is uit het L., doch naar
inhoud en vorm een zuiver Vlaams werk
geworden. Hij was toen 52 jaar en schreef:
De smnen die my God heeft ghegheven
Hebbe ick in een onreinigh leven
Besteedt, ten snooden ende vulen daden
In ydel dichten, onreine BaIladen.
Misschien is ook D' ystorie van Saladine
van hem; 200 coupletten van 8 rege1s; hij
was een "excellent rhetorisien" en ondergriffier
van Oudenaarde.
Meulen, Catharina van der ~, 1634-1719,
uit Antwerpen, kloosterzuster, dichteres
van drie bundelties liederen: Den aengbenamen
Roozelaer, 1687; Het eensaem Tortel-
Duyjken, 1694, en Het Hemels LustH
a/ken, 1705.
Meulen 347 Meyer
1835-1915,
Meulen, Dr. R. van der 1"-1, geb. 1882 te
Rotterdam, van 1912-'35 redacteur van
het Woordenboek, 1925 lid der Akademie
van Wetenschappen; thans hoogleraar in de
Baltoslavische talen in Leiden.
Meulen, R. R. van der 1"-1, 1850-1925, uit
Bolsward, medestichter van de boekhandel
van Brinkman te Amsterdam, 1880-1909
bibliothecaris van 't Rotterdamse Leeskabinet.
Bibliograaf; gaf o.a. sedert 1873 van
Brinkmans N aamlijst van boeken, in Ncderland
verschenen, 51 jaargangen uit. Verder
De Courant, oorsprong en geschiedenis,
1885; Het Boek in onze dagen, 1892;
Over de liejbebberi] voor boeken, 1896.
Meulen, Tjibbe Gearts van der 1"-1, 18241906,
klokkemaker en 1864 brievenbesteller
te Bergum, 1873 uitgever v. d. Bergumer
Ct., een der eerste Friese dichters
en schrijvers; medewerker van Waling Dijl.stra.
Spreker op de Winterjottnenochtell.
de winteravondfeesten. Zijn werk door zijn
zoon verzameld in Aid en Nij; daarbij ook
toneelwerk.
Meulenaer, Klucht van den 1"-1, zie Molenaar.
Meulenhoff, J. M. ~, 1869-1939" geb. te
Zwolle, uitgever te Amsterdam 1906. De
Meulenhoff-editie telt meer dan 200 uitgaven;
verder 30 oorspronkelijke romans,
enz. Daarbij de eerste Ned. vertalingen van
Ibsen, Bjornson en Strindberg.
In 1946 stelde de directie de MeulenhoffEssayprijs
in, jaarlijks flOOD. De jury bestond
uit Mevrouw Du Perron, Jan Engelman
en Victor van Friesland.
Meulman, Isaac ---, 1807-'68, uit Amsterdam,
makelaar in suiker aldaar, werd ziekelijk
op zijn 40ste jaar en begon toen met
de verzameling van boeken en rneer dan
20 000 pam fletten , die beroemd werd. Zijn
pamfletten zijn gekocht door de Universiteit
van Gent; zijn stukken over de Kerkhervorming
door de Lutherse gemeente te
Amsterdam; ongeveer 700 werken.
Meung, Jean de ---, de tweede dichter van
de F. Roman de la Rose, 1260-1320, bijgenaamd
Clopinel, d.i. de kreupele. Hij
minacht de vrouwen, schrijft over de geestelijke
orden, de edelen, de gehele rnaatschappij
der 13e eeuw. Zie Rose, Lorris
en Hein van Aken. Hij voltooide de Rose
op verzoek van koning Philippe le Bel,
18 000 verzen; hij werd Ie Pere de I'Eloquence.
(Meung Iigt aan de Loire bij Orleans.)
Meurier, Gabriel ~, uit Avennes, schoolmeester
te Antwerpen, schreef 1557 een
Frans-Vlaams woordenboek en verder een
aantaI werken op Frans en Vlaams taalgebied,
Meurs, Bernardus van
]ezuiet, leraar aan het R.K. seminarie te
Kuilenburg 1867, geb. te Nijmegen, werd
bekend door zijn Betuwse Gedichten Kriekende
Kriees]:e, 1879. Humoristisch, ook
in zijn Pepermuntjes, een verzameling puntdichten.
Dichterlijk vertaler van Germania's
Dicbtbloemen, 1874. Zijn eigen ge·
dichten verschenen sedert ] 868 in De
Katholieke lllustratie.
Meyboom, Willem 1"-1, pseudo van Floris
Couteele.
Meijer, Dr. C. H. Ph. ,1861-1940;
proefschrift over Langendijk, 1891. Gaf
een bloernlezing van Starter uit met inleiding,
in het Pantheon, 1893.
Meijer, Dr. G. j, --.-, 1781-1848, huisonderwijzer
bij Van Oudermeulen te Amsterdam
1804; hoogleraar aan 't Athenaeum
te Brussel 1818, te Leuven 1822, na 1830
te Groningen. Onder zijn werken Lojrede
op Helmers, 1814~ Het Leven van [ezus,
zie daar; 1835; Nalezing, 1838.
Meijer, Hendrik Arnold ---, 1810-'54, roman
tisch dichter, onder inv Ioed van Scott
en Byron. Zeeofficier. Twee berijmde verhalen:
De Boekanier, 1840; Heemskerk,
1847; t te Soerabaja.
Meyer, Lieven de ~, 1655-1730, Jezuiet
uit Gent, rector te Leuven, berijmde een
leerdicht De Gramschap, 1725; in de stijl
van Cats en Poirters; "het beste leerdicht
van zijn tijd."
Meyer, Dr. Lodewijk ---, 1630-'81, dokter
te Amsterdam, schreef in 1666 een L. werk
over de wijsbegeerte als vertolker der H.
Schrift; rationalist. De rede moet heersen
over het geloof, maar.... ook over de
dichtkunst; zo werd Meyer in 1669 de
medestichter van het dichtgenootschap Nil
Volentibus Arduum, dat het verstandelijke
element in de poezie vooropstelde. Meyer
ging tot de stichting over, omdat men zijn
vijand Mr. Joan Blasius in zijn plaats tot
regent van de Schouwburg benoemd had;
overwinning der romantische richting! Zijn
medestichters waren Dr. Joh. Bouwmeester
en andere dokters, de advocaat Andries
Pels, de schepen Willem Blaeu, verder
Antonides, Ijsbrand Vincent e.a. Daarbij
kwamen Laurens Bake, Dirk Buysero en
meer leden. Meyer schreef 1667 Het Gbulde
Vlies, treurspel, ontleend aan Corneille,
maar met kunst- en vliegwerken. Van 1668
is zijn andere spektakelstuk De Verloojde
Koninksbruidt, dat van verschillende zijden
aangevallen werd en Meyer aanleiding gaf
tot zijn Verdeediging van de aangetogene
plaatsen. Eerst in 1669 ging hij tot de
Franse klassieken over. In 1677 werden
Meyer, Pels en Bouwmeester regenten van
de schouwburg, bij de heropening; de
schouwburg was sedert 1672 niet bespeeld.
Meyer 3
Hij pachtte 1681 de Amsterdamse schouwburg
met Joan Pluimer en P. de la Croix
voor / 20 000 per jaar; Meyer overleed nog
in 't zelfde jaar. Meyer is ook de schrijver
van Woordenschat, woordenboek van bastaard-,
kunst- en verouderde woorden; herhaaldelijk
gedrukt; 1654. In 1677 gaf hij
met J. Jelles de nagelaten werken van Spinoza
uit.
Meyer, Pieter ~ , 1718—'81, boekverkoper
te Amsterdam, het hoofd van een letterkundige
kring, vriend van Lublink de
Jonge; dichter. Le Francq van Berkhey
kwam tegen hem op, 1766. Lid van Laus
Deo.
Meyere, Victor de ~, 1873—1938, uit
Boom, werkzaam in gemeentedienst van
Antwerpen. Dichter; medewerker aan Van
Nu en Straks; romanschrijver over het
leven in de streek van de Rupel. Maar
vooral de folklorist. Redacteur van het ts.
Volkskunde; schrijver van De Vloamsche
Volksvertehels. Met Baekelmans Het boek
der Rabauwen en Naaktridders, 1914. Alleen:
Vlaamsche Vertelselschat, 3 delen,
1925—'29.
Meyier, Fenna de ~ , 1874—1943, geb. te
Indramajoe, lerares, romanschrijfster.
Meyland, Frank ~, pseud, van Hubert
Ascoop, Vlaams dichter. Andante, 1942,
Memoria, 1943.
Meylander, John —, pseud, van Paul-Gustaaf
van Hecke.
Meys, P. C. J. ~ , 1830—1900, directeur
v. h. telegraafkantoor te 's-Hertogenbosch,
schreef blijspelen voor rederijkers.
Meyspel amoreus daer Pluto Proserpina
ontscaect, een der oudste spelen waarin
Romeinse goden optreden, naast de Rederijkers-
allegorieen, 1519, Dendermonde.
Meyster, Everart —, 1617—'79, een zonderling
te Utrecht, die des zomers op Nimmerdor
woonde bij Amersfoort, gaf in 1655
in zijn Hemelsch Land-spel een beschrijving
van de Stichtse buitens. In 1660
bracht hij de Kei naar Amersfoort en in
1661 kwam de Key-klucht van Jock en
Ernst, een hekeldicht. Dan is er nog een
Klucht pan de Spitshoedige Menschen,
waar hij zich zelf „een drolligen oom-
Kool" noemt, en nog heel wat meer, b.v.
Bedencking over d'Eemsche zeevaerd, 1670;
hij wilde van Utrecht een zeehaven maken.
Zijn huis te Utrecht was „De Krakeling".
Hij was ook de dichter van Eerplicht aan
Jacob van Camp en, al staat er D.. Stalpert
onder.
Meyvogel, zie Mayvogel.
Michaelis, Hanny —, geb. 1922, dichteres.
Klein Voorspel, 1949. Zij is de secretaresse
van de redactie van 't Nu/. Isr. Weekblad.
Michel, Ernest —, geb. 1899, R.K. dichter.
:8 Middelnederlandsche
Michels, Dr. L. C. —, geb. 1887 te Schijndel,
leraar a. een lyceum te Tilburg, 1946
hoogleraar te Nijmegen, letterkundige;
schreef over Stalpaert v. d. Wiele, 1931;
medewerker a. d. Vondeluitgave v. d. Wereld-
Bibliotheek; promoveerde 1941: Bijdrage
tot het onderzoek van Vondel's Werken.
Michiels, A. V. ~ , geb. 1797 te Maastricht,
streed tegen Diepo Negoro, werd
commandant op Sumatra's Westkust; nam
1837 met Cockius Bondjol in en maakte
een einde aan de Padri-Oorlog; gouverneur
van Sumatra's Westkust 1837—'48, onderwerping
van Singkel en de gehele kust;
bekend uit Max Havelaar, als generaal Van
Damme. Hij sneuvelde als generaal 1849
op Bali. „Jan Schorsal".
Midas, De muitery en nederlaag van —,
zinnespel van Govert Bidlo, 1685, die
Vondels Faeton en Salmoneus „opgesierd"
had met zang en dans en vertoningen. Zie
Vondel, slot. Gevolgd door een groot aantal
schimpdichten en een spotprent van
Romein de Hooge.
Middelaer, De —, het tijdschrift van J. B.
David, nadat Het Belgisch Museum met
de dood van Willems ophield te bestaan.
Middeldonck, Jacob van —, deken van de
Damastbloem, Kamer van Rethorycke te
Antwerpen, in 1546 ter dood veroordeeld,
omdat hij stukken had laten opvoeren tegen
de R.K. geestelijken.
Middelnederlands, Mnl. — het Nederlands
van 1200—1500. B.v. Reinaert, Maerlant,
en Abele spelen, Mariken van Nimwegen.
De studie van het Mnl. begon 1772 met
de uitgave van Stoke door Huydecoper.
Daarop volgden Clignett en Steenwinkel.
Vooral 3 Duitsers maakten zich verdienstelijk:
Hoffmann von Fallersleben sedert
1821, F. J. Mone, 1828 en E. Kausler,
die in 1840 zijn Denkmaler uitgaf. Daarnaast
kwam J. F. Willems in het Zuiden
met Blommaert en Snellaert, terwijl in het
Noorden de wetenschappelijke beoefening
van het Mnl. werd ter hand genomen door
Jonckbloet en M. de Vries, gevolgd door
Brill, Moltzer, .Verwijs, Verdam, Van Helten,
Te Winkel en de Duitsers Martin en
Franck. Het oudste Mnl. is een Limburgse
bewerking van Floris ende Blancefloer, ±
1170. Zie verder Veldeke. Mnl. verzen
werden nagemaakt in de Loverkens van
Dautzenberg en in die van Hoffmann. Ook
in de satire van Verwijs Van enen manne.
Dr. H. de Buck schreef 1931 zijn proefschrift
over De studie van het Mnl. tot
het midden der 19e eeuw.
Middelnederlandsche Dramatische Poezie,
ingeleid en toegelicht door Mi. H. E.
Moltzer, hoogleraar te Groningen, 1875.
Middelnederlandsche 34 9 Milton
Bevat de abele spelen met hun sottemieen,
verder Plaijerwater en Nu Noch, dan twee
Tafelspeelkens; ook De eerste Bliscap en
het Sacramentsspel; met als bijlage een
fragment van een Paasspel. Het werk toegewijd
aan M. de Vries.
Middelnederlandsche Epische Fragmenten,
zie E.
Middelnederlandse versbouw, regels met 4
beklemde lettergrepen of heffingen en een
onbepaald aantal dalingen. Zo uit Esmoreit,
vers 279:
O uutvercoren jdnghe figuere,
Du best die scoenste criatuere,
Die ic met oghen nie ghesach.
Met rechten ic Mamet dancken mach. ..
Dit bleef leven in aftel- en raadselversjes:
Als ik was jong en schdon,
Droeg ik een blauwe kroon,
Als ik was oud en stijf
Sloegen ze mij op het lijf....
Middelnederlands Woordenboek, zie W.
Middendorp, Herman ~ , geb. 1888 te Wolvega,
leraar in 't Ned. te Amsterdam, dichter,
schrijver van romans en detectiveverhalen.
f 1941.
Mielants, Flor ~ , pseud. Herwig Hensen.
Mier, De Witte ~ , zie W.
Mieris, Frans van ~ , 1689—1763, uit Leiden,
schilder en geschiedvorser en penningkundige.
Verdedigde de echtheid van Klaas
Kolijn; gaf de Chronyk van den Klerk uit
de Laage Landen uit in 1740 en het Antwerpsch
Chronykje in 1748; verder het
Groot Charterboek der Graven van Holland
en Zeeland, 1753 en veel andere historische
werken. Directeur der teken-academie
van Leiden.
Mierlo Jr. S. J., Prof. Dr. Jos van ~,
geb. 1878 te Turnhout, hoogleraar a. h.
Philosophische College te Namen, gaf 1939
De Geestelijke epiek der Middeleeuwen uit,
een bloemlezing, waarin o.a. uit Vanden
Levene Ons Her en, Lutgart, Beatrijs, Sente
Brandane. In 1928 verscheen van hem te
Antwerpen Gesch. der Oud- en Mnl. Letterkunde.
Over Hadewijch, 1929. Medewerker
a. d. nieuwe Gesch. v. d. Nedl.
Letterkunde voor de M.E. In 1939 zijn
Nieuws over Heynrijck van Veldeke, een
bestrijding van Gunther Jungbluth, een D.
geleerde, die betoogde dat de dichter van
de Enetde een ander was dan die van de
Sint-Servatiuslegende.
In 1949 gaf hij Het Leven van St. Franciscus
opnieuw uit; met Franse teksten en
met de Lofzang der Zonne van Franciscus,
vertaald door Guido Gezelle.
Mildert, A. van ~ , schrijver van Virginias
Treurspel, 1618, vertoond op Costers Academie,
een tragi-comedie, met lofdichten
van Kolm en Suffridus Sixtinus. In 1632
werd zijn Harcilia vertoond op de oude
kamer „In Liefd' bloeyende", naar een novelle
van Boccaccio. Dan schreef hij nog
de Boertighe Clucht van Sr. Groengeel,
1633; dit is een sukkel, die van zijn vrouw
verneemt, dat hij dood is; een „Groninger",
die zich op zijn adel laat voorstaan en die
zecr krom Hollands spreekt.
Milenus Clachte, berijmde klacht over de
Spaanse onderdrukking, door Houwaert,
1578; zie daar. Deze volgde daarbij een
werk van de Sp. schrijver Antonio de Guevara
over keizer Marcus Aurelius van
Rome.
Miles Gloriosus (de snoevende krijgsman),
blijspel van Plautus, figuur uit het Ned.
drama der 17e eeuw in talrijke navolgingen.
Dan is er bij Plautus in zijn blijspel
Eunuchus eenzelfde type, Thraso, die door
Bredero in zijn Moortje getekend is als
Hopman Roemer, en in zijn Sp. Brabander
als Jerolimo, de kale opschepper. Dezelfde
figuur in Hopman Ulrich van Paffenrode
en ook in Geschaakte Cinthia van Ludolf
Smids.
Millennium, o. = 't Duizendjarig Rijk. 't
Geloof aan de spoedige komst van 't Millennium
straalt door in en verklaart verschillende
gedichten van Da Costa; slot van
Vijf en Twintig Jaren en van Wachter,
en van De Slag bij Nieuwpoort. Verder
in Hagar en Rouw en Trouw.
Miller, Johann Martin ~ , 1750—1814, D.
predikant, schreef Siegwart, eine Klostergeschichte,
1776, vertaald 1779- Van grote
invloed op de Europese sentimentele letteren.
Kampfath schreef Das Siegwart-Fieber,
1877; Kroeger een studie over Miller
1893. Ten Bruggencate toonde in zijn studie
over Feith, 1911, aan, dat Feith's Julia
toch meer dan onder Millers invloed geschreven
is onder de bekoring van de F.
novellen en drama's van Baculard d'Arnaud.
Millioenenstudien, van Multatuli, verschenen
in het dagblad Het Noorden; daar afgebroken,
omdat de lezers er niets van begrepen.
Geen groot wonder: het werk bchandelt
velerlei onderwerpen over moraal
en politiek en maatschappij, heengevlochten
om het eigenlijke onderwerp: de kansen
aan de speelbank; 1873.
Milst, Nicolaus van ~ , 1645—1706, uit
Antwerpen, pastoor te Breda, schreef ,een
aantal vrome werkjes, deels in dichtvorm.
Studie over hem van Anton van Du inkerken,
1947.
Milton, John ~ , 1608—'74, beroemd E.
dichter, vriend van Cromwell; werd blind.
Zijn grootste werk is het epos Paradise
lost = het verloren Paradijs. Nagevolgd
Mimi Hamminck 350 minnedicht
door Huisinga Bakker. Paradise Lost werd
verder vertaald door L. Paludanus in rijmende,
door Van Zanten in rijmloze verzen.
Oefende invloed op Van Alphen. Vertaald
op rijm door Ten Kate, 1880.
Mimi Hamminck Schepel, tweede vrou w van
Eduard Douwes Dekker, zijn trouwe steun;
gaf na zijn dood 10 delen Brieven uit;
1839-1930.
Min in 't Lazarushuys, De ~, 1674, zeer
bekend bliispel van Focquenbroch, vertsling
van Lope de Vega. 't Amsterdarnse
leprozenhuis was toen een gekkenhuis voor
ongevaarlijke krankzinnigen; de hoofdpersoon
veinst zich krankzinnig; bleef tot 1800
op het toneel.
Mincoff-Marriage, Elizabeth ~, zie Souterliedekens
II.
Minderaa, Dr. P. ~, geb. 1893 te Amsterdam,
schreef zijn proefschrift over Karel
v. d. WoestijneJ 1942. In 1949 benoemd tot
hoogleraar te Leiden, gaf hij zijn intreerede
uit als Lyriel: en Levell. Dichter van
Klarende Luchten onder PS, Peter van
Maarn, 1919.
Minderbroeders in onze middeleeuwse literatuur,
proefschrift van W. A. Schmitz,
1936.
Minderjaarige Zangster, Mijne ,zie Kinker;
1785.
Mingevallen, Zeldzame ~, "met gelukkige
uitkomsten bekroond. Uit verscheide vreemde
talen by een verzameld". Bundel van
1755. .
miniaturen, in de verluchte hss. van kooren
gebedenboeken en andere godsdienstige
geschriften der 14e en 15e eeuw, sierlijke
beginletters met lofwerk, figuren en beelden
op de randen, taferelen uit de bijbel
en heiligenlevens; begin der Ned. schilderkunst.
Mi~iatuuralmanak, 1837-'50, van Ten Kate;
zre Muzenalmanak.
Minima Crescunt (kleinen worden groot) ,
1759 Leids studentendichtgenootschap, met
F. v. Lelyveld, H. v. Wijn en Paludanus
als leden, gaf 1766 de stoot tot de oprichting
der Mij. v. Letterls., zie daar. Gaf een
maandwerk uit: Tael- en Dichtkundige
Bydragen, 1759-'62, en Nieuwe Bydragen,
1763-'66.
Minnaert, G. D. ~, 1836-1919, uit Gent,
onderwijzer, 1863 Ieraar aan de Gentse
normaalschool, 1876 bestuurder van de
stadsscholen; bestuurslid v. h. Willemsfonds;
schrijver o.a, van een overzicht der
Ned. Letterkunde en uitgever van bloemlezingen.
minne, de M.E. naam voor de gewijde liefde,
de middelares tussen God en de ziel;
het verlangen naar de Hernelse Bruidegorn,
dat zich in vizioenen openbaarde bij een
groot aantal extatische vrouwen; 13e eeuw.
Zie mystiek. Het verschijnsel is bekend
uit de L. levens van Maria van Oignies,
Christina van St. Truyen, Margareta van
Yperen en Lutgart van Tongeren, doch
vooral uit de Ned. bewerking van Lutgerts
leven door Willem uan AIIlighem. En niet
minder uit de werken van Hadewych.
Minne, M. ~, pseudo van Maurits Roelants.
Minne, Richard ~, geb. 1891 te Gent,
Vlaarns dichter, hoofdrnan van 'I Ponteinlie,
ijverde tegen de uitwassen van het modernisme.
Aanteekeningen uan een Genienaar,
in "Vlaanderen, 0 Welig Huis", 1939.
Verwierf in 1946 de Staatsprijs met zijn
bundel W oljijzers en scbietgeuieren. Schreef
ook proza. Gaf met R. Herrernan Album
1944 uit, proza en verzen, "zin en onzin".
Om zijn gezondheid was hij een tijdlang
boer. Daaraan herinneren de Houeniersgedicbten.
Studie over hem van A. de Medts, 1946.
In 1948 verscheen de 2e druk van de W011ijzers,
"bijeengegaard door R. Herrernan
en M. Roelants, met inleiding en bloemlezing."
Minnebrieven van Multatuli, 1861; brieven
aan Fancy en aan Tine, met de Geschiedenissen
van Gezag en de Kruissprook en met
de bewijsstukken in de zaak van Havelaar.
minnedicht, 12e eeuw: Ve1deke" ± 1175;
13e eeuw: Jan I van Brabant;
14e eeuw: talrijke minneliederen, b.v. in
't Hulthemse hs;
15e eeuw: de minne-refereinen in de bundel,
gedrukt bij Jan van Doesborch. Minne1iederen,
wachterliederen, molenaarsliedies,
Meiliederen;
16e eeuw: Anna Bijns; minneliederen, o.a.
in 't Antwerps Liedtboek 1544 en ook in
het Amsterdamscb Amoreus Lietboeck van
1591 enz. Jan van der Noot, Jan van Hout,
Janus Douza;
17e eeuw: Dan. Heinsius; Bredero, den
grooten Bron der Minnen; Starter, Tesselschade
en Anna Roemers; Joh. v. Heemskerck;
Hooft; Cats" Sinne- en Minnebeelden,
1618; De Zeeuioscbe Nachtegaal; Westerbaen,
]ongtys; M. v. d. Merwede, Joan
de Brune, Veirzjes, 1639;
18e eeuw: de liedboekjes; Poot; Jacob
Eduard de Witte, Dicbtbloempjes aileen
voor de meisies, 1789; Hendrik Riemsnijder;
Bilderdijk; Bellamy, Kinker. Verbandeling
over het minnedicht van Feith;
1ge eeuw: Tollens, 3 deeItjes lHinnezangen,
Bogaers; Heije, Van Vrijen ell TrOltwell;
A. W. Engelen, de vertaler van de
Kusjens van Janus Secundus, 1830; de dichter
van Roosjens, 1832. Van Vloten gat
in 1850 zijn Ned. Liedeboek uit, een verzameling
oude liedjes. In Z. Nederland:
Minne-konst 3
Frans de Cort; Em. Hid, Denderliedekens.
Van de nieuweren: Kloos, Adoratie\ Van
Eeden, Voor de Liefste; Helene Swarth;
Pol de Mont; Jacques Perk, Mat hi Id e; C.
Honigh, Mijne Lente\ G. W. Lovendaal,
Lied der Liejde, met muziek van J. Worp
(12 volksliedjes).
Van Joh. Vorrink een studie over Het
Minnedicht in de He Eeuw, 1919. Hij
verdeelt zijn stof in het spontane, het gekunstelde,
het boertige en het didactische
minnedicht en geeft daarnaast een hoofdstuk
over het bruiloftsdicht.
Een bundel minneliedjes uit verschillende
eeuwen verscheen in 1939 als In het doolhof
der liefde van Benjamin Cooper, met
voorwoord van Jaap Kunst.
C. J. Kelk en Halbo Kool stelden in 1941
een bloemlezing samen, De Liefde zingt
in verzen. Willem Pijper gaf een nieuwe
uitgave van Oud-Hollandsche minneliederen,
1943. Victor van Vriesland, Eros op
den Parnassus, minnepoezie uit alle tijden.
Minne-konst, zie Minne-kunst.
Minnekunst, Minnebaet, Minnedichten,
Mengeldichten, 1626, gedichten van J. v.
Heemskerk. De Minnekunst is de vertaling
van Ars amandi van Ovidius. Minnebaet
is „Raet teghen de Liefde".
minnelied, zie minnedicht.
Minneliederen van Lund, 16 liederen, bedorven
tekst, uitgegeven door Erick Rooth in
1928 kort na de ontdekking; Een Limburgsch
Minnedichter uit de 13e eenw.
Minnen, Jhr. Livinus van der —•, dichter
van Den eerelycken Pluck-voghel, met minneliedjes,
gedrukt 1669 te Antwerpen.
Minnen Loep, Der —, d.i. De Loop det
Min, leerdicht over de liefde van Dire Potter,
zie daar. Bevat 60 sproken van minne;
meest uit de Heroiden en de Metamorphosen
van Ovidius.
Minneplicht ende Kuysheits-kamp, bundel
gedichten door Vondel verzameld van 1625;
daarin van Vondel o.a. Stryd of Kamp tusschen
Kuyscheyd en Geylheyd met een afbeelding
van Scheibeek; van Heemskerk
Minneplicht; van Reael een aubade; van
Tesselschade een lied; van Hooft 13 gedichtjes.
Verder van Van der Burgh en
Brosterhuyzen. Van Vondel ook de Wyckzangh
en Christelyck Vryagielied. Zie
Kuyscheydskamp.
Minnepligt, gedicht van Johan van Heemskerk,
vertaling van een van de aardigste
stukjes uit de As tree, 1625.
Minnepoppen, het vierde boek van Roemer
Visschers Sinnepoppen.
Minne-spiegel ter deughden, emblemata in
de trant van Cats, met prentjes en muziek,
van J. H. Krul, 1639. Daarbij een tweede
deel De Weghwijser ter deughden.
mirakelspel
Minnevaer, Van ons lieven heeren ~ , esbatement
van de Eglantier, 1561. De pastoor
vertelt aan de boer Cleyn Betrouwen,
dat God de vader en hijzelf alleen maar
de „minnevaer", de pleegvader van zijn
gezin is, en dat hij niet naar aardse goederen
moet streven. Het stuk verdedigt de
R.K. kerk en bestrijdt de opinie, dat geloof
alleen zalig maakt. Lauris Jansz van
Haarlem schreef in 1583 een stuk onder
dezelfde titel; ook hier een vader, die tot
de ontdekking komt, dat hij maar pleegvader
is en dat God de zorg voor de kinderen
heeft. Minnevaer en Lubbeken, zijn
vrouw, trekken naar Rome naar de Paus
als stedehouder van Onze Lieve Heer, om
van hem geld te krijgen voor de opvoeding
der kinderen. Maar deze zegt:
Wij zijn wel ontfangers,
maer niet om uit te keeren,
Al die met ons accordeeren
sijn oock van dien aert.
Zo toont zich de nieuwe leer in dit stuk.
Uitgegeven in het Ned. Kluchtspel van
Van Vloten.
Minnezinnebeelden, emblemata amatoria,
bundeltje van Hooft; zie daar. Prentjes met
2-regelige bijschriften in 't Ned.,, L. en F.
minstreel, zie menestreel.
Minstreel van Kennemerland, De ~ , d.i.
Hofdijk.
Minstrelsy of the Scottish Border, 1802, de
oude volkspoezie van de Schotse grens, van
Walter Scott.
Mirakel van Amsterdam, zie Eeuwgetij en
W. v. Hildegaertsberch. In 1845 bij het 5e
eeuwfeest verschenen lofzangen, gebeden en
polemische stukken, alsmede de geschiedenis
van Het H. Sacrament van Mirakel
door A. J. Pluym, hoogleraar aan 't seminarie
te Warmond.
mirakelspel, M.E. drama waarin mirakelen
vertoond werden; 't Spel v and en Sacramente
vander Nieuwervaert\ Mariken van
Nieumeghen; 15e eeuw. Stelde het leven en
de wonderen van heiligen voor: Spel van
Sint Trudo van Christiaen Fastraets, monnik
te Leuven.
De strijd om de ziel van de mens tussen
God en de Duivel wordt voorgesteld; zie
Maskeroen. Vondels Peter en Pauwels en
zijn Maeghden zijn mirakelspelen in nieuwere
vorm; ook zij brengen martelaarslegenden
op het toneel. Een mirakelspel
nog van Guilliam Baseler, Zegenprael der
onwinbare Kercke, 1674 te Leuven; van
Daniel Danoot, „borgher van Brussels
1670: Aller wonderheden wonderenschat,
ter ere van het H. Sacrament van St. Goedele;
van Zeebots de spelen van St. Adriaen
en van St. Hubert us; van Cornells de Bie
een Spel van St. Gommaer te Lier, 1669,
51
Mirandor 352
met een ingevlochten klucht van Jan Goedu
hah en syn wyf\ van hem ook De Heylige
Cecilia, 1671.
Mirandor, de „Vermakelijke Avanturier" van
N. Heinsius, schelmenroman; voor 't eerst
de taal van het dagelijkse leven in een roman,
1695. Mirandor, de zoon van een
kleermaker, vlucht naar Antwerpen en verder
de wereld in.
Mirra, het eerste oorspr. treurspel van Kornelis
Boon, uitgegeven 1714, opgedragen
aan Zeeus. De stof ontleend aan de Metamorphosen,
de geschiedenis van Myrra.
die in een myrreboom veranderd werd.
Miry, Karel ~ , 1823—'89, uit Gent, zwager
van Van Peene, schreef de muziek bij
De Vlaamse Leeuw en bij de toneelstukken
van Van Peene.
Miskotte, Dr. K. H. ~ , geb. te Utrecht
1894, predikant, 1945 hoogleraar te Leiden,
schreef een studie over Het Messiaanscb
verlangen. Het lyriscb werk van
H. Roland Hoist, 1941. Zijn proefschrift
handelde over Het Wezen der Joodsche
religie, 1932.
Missen, Die Bediedenisse der —, zie B.
Mississippi-Compagnie, tot ontginning van
de F. kolonie Louisiana in N. Amerika,
zwendelmaatschappij van John Law, 1718,
die ook in Nederland zeer velen tot speculatie
bracht en tal van slachtoffers maakte.
Zie Actiehandel.
misteriespel, spel van misterien, geestelijk of
bijbels toneelstuk, 15e eeuw. Het L. woord
ministerium (dienst, verrichting) werd in
verband gebracht met het Gr. mysterie
(geheim). De stof ontleend aan het Nieuwe
Testament, doch ook wel aan het O.T.
en de Apocriefen. Hoofdzaak het lijden en
de opstanding van Christus; daarnaast de
herders, Herodes, de Drie Koningen; verder
de H. Maagd. Uit het O. T. Abraham,
David, Goliath enz.; uit de Apokriefen
Suzanna. Van al die stukken zijn over: Mascaroen,
twee bliscappen van Maria, de
Vroede en de Dwaze Maagd en en een fragment
van Abraham. Nog in zwang in de
17e eeuw in de Z. Nederlanden; nog in
1700 een Kerstspel van Cornelis de Bie te
Lier: De verlichte Waerheyt. Het beste
stuk is van 1686 uit de Kamer „De Veltbloemen"
van Bilsen in Belgisch Limburg:
De mens-wordingh van het Eeuwig Woort,
van Jan Emerix; uitgegeven door F. v.
Veerdeghem in het Leidse Tijdschrift van
1892.
Het misteriespel kwam tot zijn hoogste
ontwikkeling in Vondels drama's Lucifer
en Adam in Ballingschap en ook in zijn
Oud-Testamentische spelen. Het oude misteriespel
bestond uit 3 delen: 1° zondeval
en straf; 2° het mensdom onder de Wet;
Moderne Richting
3° de verlossing.
Over de opvoeringen Em. Morice: La mise*
en-scene depuis les Mysteres, en bij ons Dr,
Endepols: Het decoratief en de opvoering
van het MnL drama.
Mithra Granida, de naam van Christina van
Erp in Hoofts sonnetten.
Mnemosyne, tijdschrift van N. G. van Kampen
en H. W. Tydeman, 10 delen, 1815
—'21. Voortgezet onder dezelfde titel als
„Mengelingen voor wetenschappen en fraaie
letteren, verzameld door H. W. en B. F.
Tydeman en J. T. Bodel Nijenhuis"; 1822
—'31. {Mnemosyne was de godin van het
geheugen; zij werd bij Zeus de moeder der
*Muzen.)
modepoezie, zie herdersdichten, sonnetten,
lijkzangen, Byronianisme.
Moderne of Nieuwe Devotie, het streven
van Geert Groote en de zijnen, van de
Broeders des Gemenen Levens, van de
kloosters van Windesheim en Diepenveen,
naar mystieke vroomheid, onder invloed
van Ruusbroec en Suso. Schrijvers uit deze
kring: Hendrik Mande, Johannes Brinckerinck,
Claus van Euskerken, en vooral Geert
Groote en Thomas a. Kempis, en nog 4 hss.
van onbekenden. Kenmerkend voor deze
werken zijn de goede punten: korte gezegden,
zwaar van zin; spreuken. Modern
heette deze devotie, wijl rheer gericht op
het practische leven. Hoofdwerk Over de
Navolging van Christus, in het L. geschreven
door Thomas a Kempis.
Dr. R. R. Post gaf in de Patria-reeks zijn
studie uit over De Moderne Devotie.
Moderne Helicon, De ~ , zie H.
Moderne Richting in de Ned. Herv. Kerk;
eerste geschrift: Brieven over den Bijbel
van Busken Huet, 1858. Openbaart zich
in onze letteren vooral bij De Genestet,
Pierson, Haverschmidt en De Veer, alle
vier predikant. Maar evenals Huet verlieten
Pierson en De Veer de kerk. Opgekomen in
Tubingen, 1837; verwierp het wondergeloof;
in de Ned. Hervormde Kerk voorbereid
door Prof. v. Heusde te Utrecht en
de Groninger School v. Hofstede de Groot;
verkondigd door Prof. Scholten te Leiden;
bestreden door de confessionele richting
onder leiding van Groen van Prinsterer.
Sedert 1852 kwam Prof. Abraham Kuenen
op de voorgrond, insgelijks te Leiden. De
meesten bleven in de Kerk en trachtten
daar hun invloed te verbreiden. Omstreeks
1870 gaf de Moderne Richting in het land
de toon aan, doch alleen door 't beperkte
kiesrecht. Aan de ene zijde bestreden door
de orthodoxen, aan de andere zijde door
al degenen, die het Modernisme als ,,halfheid"
beschouwden en vooral onder invloed
van Multatuli tot het ongeloof overgingen.
Moeder 3
Onder de schrijvers De Bull, Schimmel, v.
Limburg Brouwer, Cremer, A. H. v. d.
Hoeve, Ds. Joh. Hoek, J. P. de Keyset,
Mw. van der Does-Scheltema.
Moeder, monument ter ere van de moeders
opgebouwd door 75 Vlaamse schrijvers,
onder leiding van Geo Verbrugge, 1941.
Moelder, Hieronimus de ~ , ordebroeder te
Antwerpen, schreef een leerdicht Den lyde?
tden Christus, 1666.
Moenen, de ,,meester vol consten" in het
mirakelspel van Mariken van Nieumeghen,
met wie zij leeft totdat zij, te Nijmegen
terug, het wagenspel van Masscheroen ziet
spelen.
Moens, Petronella ~ , 1762—1843, dochter
van de predikant van Cubaard bij Franeker,
werd 1766 blind. Verwierf 1785 een
gouden erepenning ter waarde van 30 dukaten
voor haar gedicht De waare Christen
van het Amsterdams Dicht- en Letteroefenend
Genootschap. Zij schreef op voorbeeld
van de dames Wolff en Deken in 1807
Willem Erfstee, zedenroman, daarna Caroline
van Eldenberg en in 1813 Karel van
Rozenburg of de zegepraal der deugdzame
liefde, alles in brieven. Met haar proza en
dicht kon men tweemaal haar grafzerk bedekken
volgens de Gedachtenisrede van Ds.
Decker Zimmerman. Daarbij De Gebroeders
de Witten in 5 zangen, 1791; Johan
van Oldenbarnevelt, \192\ Hugo de Groot.
in 7 zangen, 1790. Zij was ook de redactrice
van de Almanak voor het verstand en
hart; zie Muzenalmanak.
Haar leven beschreven door W. H. Warnsinck
en J. Decker Zimmerman, 1843.
Hollands blinde dichteres, door Maria van
Ackere, 1872.
Moens, Wies ~, geb. te Dendermonde
1898, R.K. dichter. Als activist 1V2 jaar in
de gevangenis: Celbrieven, 1920. Als dichter
de man van het Vlaamse „expressionisme"
na 1918. Met Johan de Meester
Jr. leider van het „ Vlaamse Volkstoneel".
Zie Ruimte. Hij vertaalde ook Kalewala,
het epos der Finnen, uit het Duits
in proza; Wereldbibl. 1938. Schreef Der tig
dagen oorlog, 1940, en De Ned. Letterk.
van een volksch standpunt gezien. In 1947
bij verstek ter dood veroordeeld; hij was
directeur van de omroep te Brussel tijdens
de Bezetting. In 1925 had hij met Joris
van Severen Verdinaso opgericht, d.i. Verbond
van Dietse Nationaal Solidaristen.
Van 1933 is zijn ts. Dietbrand voor de
jonge Vlaamse nationalisten. Hij week uit
naar Nederland.
Moer, Ank van der ~ , geb. te Amsterdam
1912, toneelspeelster, behaalde 1944 de
Van der Vies-prijs met haar toneelwerk
Waar is mijn dochter?
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
'3 Moerman
Moerentorf, Jan ~ , zie Moretus.
Moeringh, Corn. Ger. ~ , —1758,
burgemeester van Gouda, schreef tal van
toneelstukken. Bedrooge geldgierige koppelaars,
blijspel, 1738.
Moerkerken, P. H. van ~ , 1839—1901, uit
Deventer, onderwijzer, 1861 leraar, 1872
te Middelburg, 1882 te Utrecht. Gaf uit:
Meesterstukken uit Vondel, 1870 en veel
schoolboeken. Beantwoordde 1893 de
Utrechtse prijsvraag Over den invloed van
Seneca.
Moerkerken, Dr. P. H. van ~ , geb. 1877
te Middelburg, leraar in 't Ned. te Haarlem
1904—'26; daarna hoogleraar a. d. Ac.
voor Beeldende Kunsten. f 1951. Schreef
De Satire in de Ned. kunst der M.E.,
proefschrift 1904. Hij was opgeleid voor
schilder. Hij schreef in 1913 De Ondergang
van het Dorp, d.i. de verwording van
Laren in het Gooi als kunstenaarsdorp;
verder vele werken, vooral historische romans,
o.a. De Wil der Goden, 1933, met
Claudius Civilis als hoofdpersoon en zes
historische romans onder de titel De Gedachte
der Tijden, 1918—'24. Als slot
daarvan Het Lange Leven van Habhabalgo,
de wereldgeschiedenis zinnebeeldig
voorgesteld; de roman Het nieuwe
Jeruzalem, de eerste van de reeks, geeft
een beeld van het optreden der Wederdopers
in Munster; De Verwildering
behandelt het beleg van Haarlem; In den
Lusthof Arcadie, dat is Nederland ten tijde
van het Twaalfjarig Bestand. De romans
van Van Moerkerken hebben de geschiedenis
der beschaving tot onderwerp. Het Demonische
Eiland is een schildering van
Parijs, de hoofdpersoon sterft tijdens de
Commune van 1871. In Habhabalgo beeldt
Van Moerkerken de kapitalist, de priester,
de rechtsgeleerde en andere vertegenwoordigers
der maatschappij uit, ook de vrouw.
De Bevrijders, 1915, is een ironische roman
over de bevrijding van de Fransen in
1813. Verder Het kluchtspel in de 17e
eeuw, 2 delen, 1898. Over Van Moerkerken
een studie van Dr. G. Kalff Jr., 1926.
Van Moerkerken gaf in 1900 XII Oude
Liederen uit en is zelf ook dichter. Ook
schreef hij dramatische werken, o.a. De
Dood van keizer Otto III, 1910.
Moerman, Mr. Jan ~ , 1556—1621, van den
Kiele, d.i. uit Kiel bij Antwerpen, richtte
1583 de kamer d'Olyjtak te Antwerpen
weer op. Waarschijnlijk was hij de schoolmeester
van O.L.V. kerk te Antwerpen.
Van hem is De Kleyn Werelt, 1584, rederijkersbijschriften
bij de platen, waarbij
Vondel in 1613 zijn Gulden Winckel uitgaf.
De oude versjes van Moerman nog in
1608 bij Dirck Pietersz Pers herdrukt. Zie
23
Moes 3
Gulden Winckel. De Kleyn Werelt was
een vertaling van de L. Mikrokosmos van
Laurens van Haecht, 1579.
Moes, Wally ~ , 1856—1918, schilderes in
het Gooi, waarover zij haar Dorpsvertellingen
schreef.
Moesman, Dop ~ , zie Dop.
mof, figuur op het toneel sedert de 17e
eeuw als hannekemaaier of herenknecht,
met minachting en spot geschilderd. Bv. bij
Isaac Vos De Mof fin, 1644. Ook nog in
de 18e eeuw; J. Pook, Hans Koekop; Langendijk:
De Zwetser.
Mohr, Joh. Chr. —, dichtte een Treurzang
na het verbranden van de Schouwburg,
waarbij 18 mensen omkwamen; Mohr zag
daar „de godlijke Gerechtigheid" in, 1772;
zijn „beschouwing" werd 6 maal gedrukt.
Hij f 1787.
Mok, M. ~ , geb. 1907 te Haarlem; schrijver
van romans en jongensboeken; dichter:
Exodus, 1938. Poetisch Appel, bloemlezing,
met J. H. de Groot, 1939. De
Vliegende Hollander, 1941. Silhouetten,
1948.
Molen, F. J. v. d ~, 1868—1948, hoofd
van een school, schreef Het kind in de Literatuur,
1915 en '20.
Molenaar, Klucht van den —, van Bredero;
Trijn Jans, een vrouw uit de stad, komt
's avonds laat om nachtverblijf; de verliefde
molenaar wordt door zijn eigen
vrouw en door de vreemde voor de gek
gehouden. Bewerking van een M.E. verhaal,
in opgewekte beeldrijke verzen; 1613.
Het geval ook reeds in Der Minnen Loep
en bij Boccaccio, zowel als in de Heptameron\
ook weer bij Lafontaine. Bredero
dichtte zijn klucht op de spreuk: Al-sietmen
de luy, men kentse niet.
Molenaar, M. S. C. M. ~ , R.K. priester,
geb. te Sneek 1886; medeoprichter van het
ts. Roeping. Schrijver o.a. van twee hagiografieen:
Geertruid van Helfta en Mechtild
de Begijn.
Molenaar, P. J. ~ , 1868—1943, uit Rotterdam,
1909 predikant te 's-Gravenhage,
medeoprichter en secretaris van de Stemmen
des Tijds, 1911; schrijver van letter -
kundige kritiek.
Molenaar, Johan de ~ , geb. 1894 te Amsterdam,
directeur van het Stedelijk Orkest
te Utrecht; dichter.
molenaarsiiedjes, een vorm van het minnedicht
der 15e eeuw. B.v. Het lose visschertje.
Molenhoff, J. —, zie Krollende Ritzaart.
Molhem, Gielijs van ~ , vertaalde in 't begin
der 13e eeuw de aanvang van het
werk van de F. dichter Le Reclus de Moliens;
uitgegeven als Rind us door C. P.
Serrure in Vaderlandsch Museum III, 1860.
4 Moller
(Reclus, Rinclus = kluizenaar.) Zie Rinclus.
Molhem ligt bij Affligem. Gielijs
kwam maar tot 97 strofen; een onbekende
Heinrec tot 121; slechts de kleinste helft
van het Miserere is vertaald. Nieuwe uitgave
in het proefschrift van Dr. Leendertz,
1893.
Molhuysen, Dr. Ph. C. ~ , 1870—1944, van
1921—'37 directeur der Kon. Bibliotheek;
redacteur v. h. Biografisch woordenboek\
leider van de beweging voor openbare leeszalen.
Onder zijn werken: Bronnen tot de
geschiedenis der Leidsche Universiteit,
7 delen, 1913—'24.
Moliere, d.i. /. B. Poquelin, 1622—'73, de
grote F. blijspeldichter, van overwegende
invloed op het Ned. toneel, nagevolgd en
vertaald; eerst in De Liefdendokter van A.
Leeuw, 1666; Focquenbroch, De Verwarde
Jalousy (Sganarelle), 1663; J. Dullaert,
Oratyn en Maskariljas (I'Etourdi), 1669;
P. Elzevier, De Springende Dokter. Zo ook
in de 18e eeuw: G. van Maater, Don Jan,
1719; J. J. Mauricius, De promotie van
den ingebeelden zieken, 1742; Van Ryndorp,
Tertuffe, 1733; F. Ryk, De doorslepen
Vleyer, 1708; P. Burman, De Geleerde
Vrouwen\ Corver, Tartuffe, 1777;
Nomsz vertaalde hetzelfde stuk in 1789.
Ook in het begin der 19e eeuw steeds
nieuwe vertalingen, o.a. van Fokke Simonsz.
Studie over Ned. vertalingen van
Moliere, H. E. H. van Loon, 1911.
Molinet, Jehan, f 1507 te Valenciennes, het
voorbeeld van De Casteleyn voor zijn Const
van rethorycken\ aan deze F. kunstenaar
ontleende hij de techniek der poezie. Molinet
studeerde te Parijs, keerde naar Vlaanderen
terug; hij werd kanunnik te Valenciennes
en geschiedschrijver van 't Bourgondische
Huis.
Molkenboer, Dr. Bernard ~ , 1879—1948,
Dominicaan, prof, te Nijmegen, Vondelkenner.
Vondelschetsen, 1913; Bilderdijk over
Vondel, 1934. Van hem verscheen in 1950
De jonge Vondel.
Moll, Dr. Willem ~ , 1812—'79, diende
als vrijwilliger in 1830—'31, predikant,
1846 hoogleraar te Amsterdam. Dichter;
schrijver op het gebied der kerkgeschiedenis.
Kerkgesch. v. Nederland voor de Hervorming,
1864—'71, Johannes Brugman,
1854, De Boekerij van het St. Barbaraklooster
te Delft in de 2e helft der 13e
eeuw, 1857. In 1840 had hij Het Lied van
den Laatsten Meistreel van Walter Scott
vertaald.
Mollen feeste, Vander —, zie De Roovere.
Opgenomen in Belg. Mus. IX, 1845, van
Willems.
Moller, Dr. H. W. E. —, geb. te Amsterdam
1869, stichtte 1912 de R.K. leerganMoller
Conradie 355 Mont
gen te Tilburg; 1929—'35 wethouder van
Tilburg en sedert 1925 lid der Tweede
Kamer. Zijn proefschrift handelde over
Vondel's Heerlijckheit der Kercke. Hij is
een. van de medewerkers aan de Vondeluitgave
van de W.B. en aan Dichterschap
en Werkelijkheid. Gaf een uitgave van een
gedeelte van de werken van Ruusbroec in
nieuw Nederlands, met inleiding. f 1940.
Moller Conradie, El. ~ , zie Conradie.
Moltzer, Dr. H. E. ~ , 1836—'95, hoogleraar
in 't Ned. te Groningen en te
Utrecht. Zijn proefschrift handelde over
de Gesch. v. h. Wereldlijk Tooneel, 1862.
Hij gaf met Jan te Winkel de Bibl. v. Mnl.
Letterkunde uit sedert 1868 en publiceerde
daarin De Mnl. Dramatische Poezie,
1875; Floris ende Blancefloer, 1879. Werkte
mee aan de uitgave van Bredero.
Zijn Studien en Schetsen, 1881, lopen
over de Invloed der Renaissance, over
Broekhuizen, Bredero, Starter en Vondels
Jeptha.
Hij wilde in 1896 als zijn rectorale rede
Het Kunstbegrip der Nieuwe-Gids-school
voordragen, do'ch de dood overviel hem;
de rede werd uitgegeven door zijn zoon.
Een andere bekende rectorale rede liep over
de V olksverbeelding in het Rijk der Taal,
1881. Een andere studie was Shakespeare's
Invloed, 1874.
Mommerij, samenspraak van drie (verklede)
minnaars en de Min(negod): de Wanhopende,
de Hopende en de Genietende
Minnaar, tafelspel van Hooft, opgenomen
in de Emblemata, 1611.
Mommerij, De —, groep dichters en schrijvers
in de streektaal van Maastricht, voortgekomen
uit de societeit Momus: G. D. L.
Franquinet, Laurent Polis, 1845—1915,
J. K. J. Breuls, 1838—1923, J. Systermans,
1855—1939.
Momus, de god der spotternij. Een spotlied
op Vondels Palamedes werd gedicht door
Den Gereformeerden Momus, die zich tekende
„Momus de schoorsteen-vegher."
Moncrif, F. A. de Paradis de ~ , 1687—
1770, F. romancedichter, voorlezer van de
Koningin; volgde het volkslied na; geprezen
door Herder, nagevolgd door Feith.
Van hem is de uitspraak: de romance is
het nai'eve verhaal van een aandoenlijke
daad. Zijn Alix et Alexis, een droevige
geschiedenis van twee gelieven, was het
voorbeeld van Feith's Alrik en Aspasia.
Mone, Franz Josef ~ , 1796—1871, geb. bij
Bruchsal in Baden, 1819 prof, in de geschiedenis
te Heidelberg, 1827—'31 te
Leuven, daarna archivaris te Heidelberg;
gaf in 1838 zijn Obersicht der niederlandischen
Volksliteratur met een opgave van
onze oude lyrische poezie. Hij vond te
Atrecht fragmenten van M.E. gedichten.
Hij beschreef ook voor 't eerst een hs. uit
het klooster Rodendael of Rode Cluse bij
Brussel, dat de werken van zuster Hadewych
bevat.
Monmouth, Godfried van ~, f 1152, verhaalt
de dood van koning Artur, die gewond
werd door zijn neef Mordred en overgebracht
werd naar het eiland Avallon, het
feeenland met zijn toverzwaarden en zijn
schotels, die zich zelf weer vullen met
spijs en drank. Godfried was aartsdeken
van Monmouth (ten N.W. v. Londen); zijn
Historia regum Brittaniae (gesch. der Britse
koningen) werd in de M.E. veel gelezen
en in 1508 gedrukt. Het werk werd in her
F. vertaald. Zo werd de strekking van de
Artur-romans bekend aan de F. dichters,
waarvan Chretien de Troyes de belangrijkste
was.
monografie = verhandeling over een onderwerp,
bv. Van der Palm, Gedenkschrift
van Neerlands hers telling; Dr. J. te Winkel
over Biasius; Jan ten Brink over Bredero;
J. Micheels over Prudens van Duyse; Dr.
R. R. Post over De Moderne Devotie.
Monsters onzer Eeuwe, De ~ , hekeldicht
van Vondel, 1650:
Men hoeft om Monsters niet te reizen
Naer Africa:
Europe broetze in haer palaizen
Vol ongena.
Het zijn nl. degenen, die Maria de Medicis
verdreven, die koning Karel I onthoofdden,
die Kandia niet verdedigen tegen de Turken,
en het is vooral Willem II, die Amsterdam
aanvalt:
Oranje, in 't harnas opgezeten,
Ruckt Hollant in,
Op Amsterdam te helsch gebeten,
's Lants nootvriendin.
Op de wijze van Vondels gedicht schreef
Dr. Schaepman zijn lied Voor de Boeren:
De maar gewaagt van reddingskampen
In dezen nood,
Daar heerscht met heel zijn stoet van
[rampen
De vale dood.
Mont, Paul de ~ , 1893—1950, neef van Pol,
oorlogsinvalide, lid v. d. Senaat, toneelschrijver:
Willem de Zwijger; De Slag der
Zilveren Sporen, 1929.
Mont, Pol de ~ , d.i. Karel Maria Polydoor
de Mont, 1857—1931, uit Wambeke in
Z. Brabant, „de Brabantse Leeuwerik,"
om zijn gedichten: Lentesotternieen, 1883;
Idyll en, '82; FI adder ende V Under s, '85;
Loreley, '86, Iris, 1894. Beschreef 1883
het Leven van Conscience. Wambeke ligt
in het Pajottenland, de streek ten W. van
Brussel, geprezen in een van zijn gedichten.
Pol de Mont was student te Leuven
Moore
schreef een Spreeckonst, 't eerste werk over
de Ned. fonetiek.
Montenay, Georgette de ~, 1540-'81, F.
schrijfster van Emblemata, vertaald door
Anna Visscher als Honderd Cbristelijee
Zinnebeelden.
Monteyne, L. ~, geb. 1886, beschreef de
geschiedenis van het Vlaamse tonee1 en
schreef zelf Vlaams toneelwerk.
Montigny, Floris van ~, heer van Montmorency,
geb. 1527, broer van Hoorne, afgezant
naar Spanje, in 1567 in de gevangenis
te Segovia vermoord.
Onderwerp van een treurspel van Hendrik
Harmen Klijn, 1821; antwoord op een
prijsvraag van het Instituut. Het was op
dit stuk dat Bilderdijk schreef aan Klijn:
Blijf liever aan het suikerkoken,
Dan helden, even voos als gij,
Met bloed en brein van rijstenbrij,
Op 't schouwtooneel te laten spoken.
Het leven van Montigny beschreven door
Dr. ]. Brouwer, 1941.
Monument, By die ~, bundel klaagliederen
van Totius (Du Toit), 1908, bij de inwijding
van het Vrouwenmonument buiten
Bloemfontein ter gedachtenis aan de 26000
vrouwen en kinderen, slachtoffers van de
Tweede Boerenoorlog.
Moonen, Arnold '--', 1644-1711, uit Zwolle,
predikant te Deventer, navolger van
Vondel. Zijn werken verschenen in 1700
in 2 dikke delen: verjaars- en lijkdichten,
gedichten op de gebeurtenissen van zijn
tijd. Geprezen door Brandt om de zoetvloeiende
verzen. Hij stelde bovendien een
Nederduytsche Spraekleunst samen, 1706.
Moons, Jacob --.., 1639-1721, uit Antwerpen,
pastoor te Borsbeek in de buurt; gaf
1675 zijn eerste bundel uit: Sede/yck vermaechtooneel,
zinnebeelden.
Moordadich stuck van Balthasar Gerards,
Het ~, vertaling door Jacob Duym van
het treurspel Auriacus (Oranje) van Daniel
Heinsius, opgenomen in het Gbedenkboeck,
1606.
Moorddam, de naam van Amsterdam in de
Geuzenliederen, zo lang 't nog de Spaanse
zijde hield; zo in een refrein v. 1574:
o Amsterdam, moordaedich,
vol bloetgierrige honden,.....
Bloetdorstige Papisten,
Sijt ghy noch niet sat bevonden?
Moore, Thomas -.., 1779-1852, E. dichter
uit Ierland. Bakhuizen van den Brink stelde
zijn Lalla Rookh en Loves of the Angels
boven de Orientale van Victor Hugo.
Moore was een van de grote dichters der
Romantiek. Vooral Lalla Rookh, de geschiedenis
van H et Paradijs en de Peri, werd
in heel Europa bewonderd; door Robert
Schumann op muziek gezet. Vereerd en na-
Montagne 356
tegelijk met Rodenbach; hij werd leraar tc
Antwerpen en van 1904-'18 conservator
van het Museum van Schone Kunsten. Hij
beschreef De Schilderkunst in Belgic van
1830-1921. In 1897 was hij de eerste,
die de aandacht vestigde op Guido Gezelle.
In 1898 verscheen zijn Inleiding tot de
Dicbteunst, Hij stelde een bloemlezing samen,
Sedert Potgieters Dood, 1896; tweede
druk in 1904 als Verzell van N. ell Z.
Ned. Dicbters. Hij was cok de redenaar
bij aIle rnogelijke gelegenheden: bij 't grat
van Jan van Beers, 1888; van Conscience,
1883; van Max Rooses, 1914; over Ogier, I
Dautzenberg, De Cort, bij het Consciencejubileum
van 1912. In 1921 gaf Lode Monteyne
21 redevoeringen van Pol de Mont
uit. Hij was dichter en prozaschrijver, kenner
van de kunstgeschiedenis en folklorist.
Maar bij al zijn gaven was hij niet de hervormer
der Vlaamse letteren. Kloos zei, da:
zijn gedichten herinnerden aan de natuur,
zo als men die op de deksels van chocoladedozen
vindt. De mannen van Nu en
Straks sloten hem uit, ondanks zijn grote
verdiensten voor de Vlaamse Beweging.
Tot die verdiensten behoort ook, dat hij
de mannen van Tachtig in Belgie bekend
maakte. Stu die over hem van A. de Ridder
en G. van Roosbroeck, 1910. Van hemzelf
Drie groote V lamingen (Benoit, Van
Beers, Conscience). Nieuwe studie over zijn
leven en werken, met bloemlezing, door
Dr. G. Meir, Antwerpen 1932.
Montagne, Victor de la ~, 1854-1915.
uit Antwerpen, beambte aan 't Ministerie
van Justitie, dichter. Stichtte met Theophiel
Coopman in 1878 de Dicbt- en
Kunstballe. Zijn Gedicbten opnieuw uitgegeven
in de Ned. Bibl. van 1907 doer
Emmanuel de Born; t te Havre.
Met Coopman gaf hij in 1880 bij de Belgische
JubeIfeesten uit: 0 nze Dicbters, een
halve eeuui Vlaamsehe poezie, met werk van
143 dichters.
Montaigne, Michel de ~, 1533-'92, uit
Montaigne in Perigord, burgemeester van
Bordeaux, wereldberoemd F. schrijver, de
bewonderde leermeester van Coornhert,
Spieghel, Hooft en van al onze Libertijnen,
de grote Humanist.
Montalbaen (Witte Berg), het kasteel van
Renout aan de Gironde; 20 geheten omdat
het is
up 1. roche gestaen
Die algader es marberijn.
Montanus, Petrus ~, d.i. van 's-Herenberg,
1467-1507, leerling van Hegius, rector
der fraterschool te Amersfoort, humanist:
geleerde en L. dichter.
Montanus, Petrus ~, d.i. Pieter Berch,
1595-1638, predikant te Nieuwenhoorn,
357 Morgenwecker
gevolgd, o.a. door Hasebroek. Verteld op
het avondje bij de Hallemannetjes in de
Wouter-geschiedenis.
Moorkensvel, klucht der 16e eeuw; een man
temt zijn boze vrouw door haar in een
zwart paardevel te wikkelen. Opgenomen
in de Veelderb. Geneucbl. Dichten.
Moormann, Dr. J. G. M. --.., geb. 1889,
was van 1921-'44 leraar aan de R.K.
leergangen te Tilburg. Zie Straatlied,
Schreef zijn proefschrift over de Geheimtalen,
1932.
Moorman, Mr. Johan --.., 1696-1743, burgemeester
van Hulst. Zijn gedicht Pausanlas
was een tegenhanger van Leonidas
van W. v. Haren.
Wie 's vyands zeden kiest
voor vaderlandsche zeden,
Is meer dan half
des vyands vrint.
Zijn nagelaten Gedicbten, 1745, bevatten
een aanval op
't laffe en zoutloos woordenlym
van 't oude en ongerymt Datheensche
[rym.
Aanleiding voor Ds. Andriessen tot zijn
strijd voor een betere psalmberijming.
Moorsel, Maurice van de --.., geb. 1896 te
Laken; dichter onder ps. W. de Man. I-Iumanitair
en sociaal; schreef de schrijnende
roman Vrouwen treden uit de schaduw.
Moort-dadich werck en manhatighe tanden,
Van --.., spel van de oorlog, van In Liejde
Bloeyeude te Amsterdam, ± 1551.
Moortje, blijspel van Bredero, 1615, bewerkt
naar Eunuchus van Terentius, met zeer
vee! comische intermezzo's en beschrijvingen
van het volksleven van Amsterdam.
En.... met de uitbeelding van zijn regenstander
Rodenburgh als Hopman Roemer.
Uitgegeven in het Pantheon door A. C.
Oudemans Sr.
Het stuk was opgedragen aan Jacob van
Dijck, gezant van Zweden bij de StatenGeneraal.
Een Reden aen de Latijnscbe Geleerde
ging vooraf tot verontschuldiging,
dat hij die alleen maar wat "kindtsschool-
frans" kende het gewaagd had, de
hand aan Terentius te slaan. Hij heeft de
hande1ing naar Amsterdam verplaatst en
daarom de Eunuchus vervangen door een
Moorse vrouw.
Mooy, A. E. J. de --.., zie Raedt de Canter.
Mooij, A. Th. --.., geb. 1917 te Oude Leie
in Friesland, journalist te Groningen. Me
deoprichter van de Regionale Omroep
Noord. Nu Ieider van de U.M. Kroonder
te Bussum. In zijn geschriften verdedigt hij
Vestdijk, Greshoff, Du Perron en Ter Braak.
Gedichten, romans; ps. A. Marja. Van
i\tlens tot Mens, herdruk van verzen uit
vroegere bundels, 1948. Binnendijks Buitendijks,
essays en kauserieen, 1949. Ook
gaf hij een bundel bijdragen uit van schrijvers
uit Groningen: Sin/-Maarten op de
Mont-Pm'nas, 1946.
Mooy, Henriette --.., schrijfster van Acht
dagen wieltocht, 1921, en van de trilogie
/'vfaalstroom, 1927-'30" in brieven en in
de vorm van een dagboek, beschriiving van
eigen leven. Verzell onder ps. Hendrik
Fasmer, 1943.
Mooy, P. de --.., te Rotterdam, gaf 1699 een
maandblad uit Mooyeriana; daarin een burleske
vertaling van de llias, I en II.
mopsjes, de liedboekjes der 17e eeuw, had
men in ziIver of in krettebandjes (schildpad).
't Kleinste model, in 32 0
, waren de
Hoornse. Soms verenigd met de Enkhuizer
en Alkmaarder (dttbbele mopsjesi, Op deftige
partijen op zilveren bladen aangeboden;
oak gemakkelijk meegebracht in ebbenhouten
of baleinen emmertjes of mandjes.
Vol stichtelijke en amoureuze liederen.
Mopsus, de herder voorkomende in Virgilius'
Bucolica en sedert de naam van de herder
in de veldzangen; dan de minnaar in de
waarschijnlijk naar hem genoemde mopsjes.
Mopsus en Dorinde, beurtzang tussen een
oude man en een jong meisje:
Al klimmen de jaren,
al dalen de krachten,
De liefde bIijft leven
in ziel en gedachten.
Moquette, Dr. Hermine Christine Helene
,....,.., geb. te Sluis, t 1945, gaf 1898 haar
proefschrift uit Over de Romans van Wollf
en Deken, ,,,in verband met de romantische
scheppingen van Richardson."
moraliteiten, zie zinnespelen.
Moretus, Jan --.., d.i. Jan Moerentorf, 1543
---.1610, trouwde 1570 met de tweede dochter
van Plantijn, bij wie hij sedert 1557
in dienst was. Hij vertaalde de Eerste Dag
van Bartas. Hij was de trouwe en bekwame
medewerker van Plantijn en stond zelf aan
het hoofd der drukkerij sedert 1589. Zijn
zoon Balthasar I volgde hem op; t 1641;
vriend van Rubens, t 1640. Toen kwam
diens neef Balthasar II; Vondel dichtte
hem ter ere een ode aan De Drsclzkunst,
1645.
De laatste Moretus verkocht de zaak aan
de stad Antwerpen voor Frs. 1 200 000 in
1875 en het gebouw aan de Vrijdagmarkt
werd 1877 als museum geopend.
De Eerste Dag werd pas in 1922 uitgegeven
door Maurits Sabbe in de Verslagen
van de VIaamse Academic. Van Sabbe ook
een studie over Moretus in de Patriareeks.
Morgenwecker der Sabbatisten, geestig en
fel hekeldicht van Vondel tegen de "oproersrotten,"
de Puriteinen, die in opstand
Morqen-Wekker 358 Mourik
waren gekomen tegen Karel I van Engeland,
1644. Hierin Cromwell vergeleken
bij Lucifer.
Morgen-Wekker aan Joost van den Vondel,
zie Jan Zoet.
Moriaen, zelfstandige Mnl. roman, behorende
tot de groep der Keltische verhalen, bewaard
in de bewerking van Lancelot door
Lodewijk van Velthem. Moriaen is een
Moor, voorgesteId als een zoon van Percevael.
De roman uitgegeven door Dr. J. te
Winkel, 1879. Jrloriaen is het voorbeeld
van een zoon, die zijn onbekende ouders
zoekt; zie Ridder metter mouuien en Esmoreit;
ook hij vindt zijn vader, Perceval, en
zijn moeder, een Moorse koningin. Maar
eerst heeft hij als onbekende ridder een
groot gevecht met Lancelot; daarna gaar
Lancelot, Wlalewein en Moriaen te zarnen
op "queste".
Moriaen is een van de beste Mnl. ridderromans;
de dichter is onbekend; van eel'
F. voorbeeld is ook niets bekend. In 1942
gaf A. T. W. Bellemans te Antwerpen uit
Dat scone bediet van Moriane.
Morian, }offrou Anna ~, 1650-'98, u it
Zwolle, woonde te Genemuiden, tot de
oorIog van 1672 haar en haar zuster naar
Amsterdam dreef. Haar Dichtkunst na haadood
op verzoek van vrienden uitgegevcn.
1698.
Morin, Pierre Auguste ---, 1818-'95, toneelspeler
te Amsterdam.
Morks' Magazijn, geillustreerd maandblad
voor letteren en kunst, gesticht 1899 te
Dordrecht; hoofdredacteur was C. v. Son.
Morrien, Adriaan .-., geb. 1912 te Ijmuiden,
dichter, criticus. Redacteur van Luterair
Paspoort, van Criterium en van Libertinage.
Het Vaderland, bundel poezie,
1946.
Morsch, Pieter Cornelisz van der .-., t
1620, stadsbode van Leiden 1570-'98; de
befaamde kamernar van de Rederijkers; zie
zot. Hij noemde zich Piero en tekende met
de spreuk 1. x. n. Tyt, d.i. el eks en Tyt,
elk zijn tijd, Hij nodigde 1598 met een
berijmde "chaerte" zijn medezotten van de
andere kamers uit, am op het toneel zijn
bruiloft mee te vieren. Negen kwamen Ope
Mostart, Mr. Daniel .-., 1590-1646, in
1622 secretaris van Amsterdam" hielp Vondel
bij de vertaling van Sojompaneas van
Hugo de Groot, d.i. [oze] in 't Ho], 1635.
Lid v. d. Muiderkring. Schreef zelf twee
tonee1stukken: Moord der Onnoozelen,
1639, op de wijze van Seneca: 5 bedrijven,
met een rei aan 't slot der eerste vier; en
Marianne, 1640. Hij was de vriend van
Vondel en misschien R.K. Hij zag de Historien
van Hooft na. Heet oak Sinapius.
In proza schreef hij over zijn eigen ambt
De Nederduytscbe Secretaris of Zendbrie]scbrijuer,
1637. Zie 't Malle Vent]e.
motto = aanhaling van een treffende regel
uit een schrijver, hoog in de mode in de
tijd der Romantiek, b.v. in de Pleegzoon
als motto op het titelblad:
Schoon dat de Spreeuw zijn huis
in aIle lucht ontmoet,
Hij nestelt graag in 't nest,
daar hij is uitgebroet. (Dullaert.)
En verder boven aIle hoofdstukken. 20 oak
in De Roos ran Deeama, waar 't motto
op de titel door Van Lennep zelf bedacht
is. Invloed van Walter Scott.
Moufe-schans, d.i. Moffeschans, zie Hondius.
Een nieuwe Naturen Bloeme.
Moulin, Andreas du .-., notaris, schrijver
van het kluchtspel De Licbtmis of Mal
moert]e mal Eind]«, 1687. De lichtmis naar
Oost-Indie gestuurd.
Moulin, ]urriaan ~, 1798-1854, redacteur
v. d. Kamper Courant. Hij schreef onder
ps. Spiritus Lenis de Rots-galmende Rekelzang,
1825, uitgegeven 1827, parodie op
Bilderdijks verdediging van De Bezwaren
tegen de geest der Eeuw, waarin deze te
velde was getrokken tegen het gebruik van
aardappels, tegen de vaccinatie en in het
algemeen tegen de Verlicbting; zie Rotsgalmen
en Krekelzangen. Na nieuwe uitvallen
van Bilderdijk kwam Moulin met
een satire, nu genoemd naar Bilderdijks
Opraeeling en Nauoneeling: Mijn Leejtijd,
Bene opgeraeelde nauoneeling, 1829. Wederom
alsof Bilderdijk zelf aan het woord
is:
o Bram! blaas jij de wraaktrompet;
De groote boetbazuin, Da Costa,
Met geestdrift aan den mond gezet!
(Bram is Capadose.)
Moulin gaf in 1835 een goede vertaling
van Macbeth.
MOulijn-Haitsma Mulier H. H. ]. .-., geb.
1877. te Oldeboom, dichteres. Verzamelde
gedicbten, 1935; Spiegelingen, 1947. Zij
gaf 50 sonnetten van Shakespeare in vertaling
uit; 1923.
Mount Vernon, in Virginia, aan de Potomac,
de plaats waar president Washington begraven
werd in 1799. Gedicht van Potgieter
uit 1861, toen in de Slavenoorlog de
N. en de Z. Staten elkaar zelfs M. Vernon
betwistten.
Mourik, Bernardus van .-., was van 1734
-'84 boekverkoper te Amsterdam, schreef
1759 een blijspel De Slagt-tijd of de uerkeerde
huyshousters. Van hem 3 kluchtspelen
over het IJsvermaak. Hij heeft zich
verdiensteIijk gemaakt door zijn Naamrollen;
10 van de medische en natuurkundige
schriivers, 20 van de rechtsgeleerde en hisMouw
359 Muller
torische schrijvers en 30 van de godgeleerde
schrijvers; 1740-'75. Ook gaf hij jarenlang
De' Ned. Mercurius uit.
Mouw, J. A. der ~, zie Der Mouw.
Mouwen, Roman van den riddere metter
~, Britse roman, opgenomen in Lodewijk
van Velthems Lancelot; afzonderlijk uitgegeven
door B. M. van der Stempel, 1914.
De ridder draagt een mouwe, die hij van
Waleweins nicht Clarette heeft gekregen.
Hij is een vonde1ing, die door Genovere
tot ridder geslagen wordt. Hij vindt zijn
moeder en vader en krijgt Clarette tot
vrouw. Van deze roman is geen F. voorbeeld
bekend; hij is van ± 1300. De ridder,
die Miraudijs heet, overwint in verschillende
gevechten en bevriidt jonkvrouwen.
Ook hij wordt aan Arturs hof door
Keije beledigd.
Moyses Bosch, de Kamer van Rethorycke te
's-Hertogenbosch,
Moyson, Emiel ~, van Gent, 1838-'68,
Vlaams socialistisch dichter; offerde zijn
fortuin en zijn gezondheid op in de moeilijke
jaren van het begin der socialistische
beweging. Flamingant.
Mucius Cordus of de Verlossing van Rome,
treurspe1 van Rhynvis Feith, 1795, met
toespe1ingen op de Inval der Pruisen van
1787 en op de komst der Fransen in januari
1795; als drama zonder betekenis,
merkwaardig als uiting der Patriottische
gevoe1ens.
Muden, Rudolf Dier van ~, 1384-1459,
beschreef in het L. het leven van Geert
Groote. Hij was sedert 1442 rector v. h.
Meester-Geerts huis te Deventer en beschreef
ook het Leven van zuster Lutgert
van Buderick.
Muelen, Andries van der ~, zie Meulen.
Muette de Portici, d.i, de Stomme van Portici,
tonee1stuk van Auber, over de opstand
v. de Napolitaan Masaniello tegen
de Sp.; gaf 25 Aug. 1830 aanleiding tot
samenscholing te Brussel. De bureau's van
Le National en de woning van Libry Bagnano
geplunderd; 't huis van Van Maanen
in brand. Het oproer niet beteugeld zodat
de bevolking zelf een burgerwacht vormde.
De Brabantse vlag op de Regeringsgebouwen.
Zie Mas Anjello,
Miihler, Heinrich von ~, 1813-'74, sedert
1862 de conservatieve orthodoxe minister
van onderwijs in Pruisen. Had in 1840 het
vrolijke studentenlied gedicht onder de
titel Bedenklichkeiten:
Grad aus dem Wirtshaus
nu kornrn' ich heraus,
Strasze, wie wunderlich
siehst du mir aus.....
Vertaald door Van Zeggelen en opgenomen
in Policbinelle van 1849 en in de Almanak
van Blijgeestigen voor 1850. Oak door
pater Bernard van Meurs als Dronkenmanspraatie,
1868.
Muiderkring, 10 zie P. C. H ooit en P.
Leendertz Jr. 20 letterkundig tijdschrift,
opgericht in 1941 door Joh. Winkler, F.
van Engen en L. Veenstra. Daarnaast uitgave
van Ned. romans, het houden van
voordrachten enz. Het geheel mede onder
leiding van Top Naeff, Van Duinkerken en
Dr. H. Brugmans.
Muiderslot, 1270· gebouwd door Floris V,
't enige echte kasteel, dat in N. Nederland
ongeschonden bewaard is. Floris zat er gevangen,
1296. Zie Hoc[t,
Muis- en Kikvorsch-Krijg, De ~, "Homerus
nagezongen", d.i. een parodie op de
llias, de krijg tussen Grieken en Trojanen,
door Bilderdijk; navolging van de Batrachomyomachia,
1821; Bilderdijk voegde er
geleerde aantekeningen en een Lierzangetjen
op Homerus bij. V66r hem had reeds Lucas
Schermer het Gr. stuk vertaald.
Muitschool, zie Amst. Academic.
Mulder, H. A. ~, zie W. Hessels.
Mulder, Lodewijk ~, 1822-1907, officierleraar
aan de Mil. Academic te Breda,
1851, vriend van Lindo; had opgang gemaakt
met Stoeoiscb-orders, parodie op
de administratie; 1859 te Den Haag; 1868
-'72 inspecteur van het L.O. te Utrecht.
Hij gaf het [ournael van Anthonis Duyck
uit, 1862-'66. Met Lindo Afdrukken van
Indrukken, 1854, copieen van het leven
vol humor. Van hemzelf leerboeken over
geschiedenis en de roman Jan Faessen,
1856. Dan nog het blijspel De Kiesuereniging
van Stellendijk, 1877, een satire op
de vergaderzucht. In 1901 kwam er nog
een blijspel Op glad ijs, tegen de socialisten.
Weer in proza. Zijn Humor en Satire
werd in 1907 uitgegeven door W. G. v.
Nouhuys. Hij was lange jaren medewerker
aan de Ned. Spectator. Zijn Buitenpartijtie
is een van onze beste novellen, terwijl de
Losse Scbetsen uit mijn Reisdagboek, 1883,
tot de zeer geslaagde reisverhalen behoren.
Hij maakte onder ps. Muloothros een nabootsing
van Vosmaers Londinias; opgenomen
in de Ned. Spectator van 1878.
Mulerius, Dr. Nicolaus ~, d.i. Des Muliers,
1564-1630, uit Brugge; zijn moeder 1568
levend begraven. Hij promoveerde tot dokter
te Leiden, deed aan sterrekunde en verzette
zich tegen de Gregoriaanse kalender.
In 1614 werd hij de eerste hoogleraar in
de wis- en geneeskunde te Groningen. In
1616 gaf hij een L. geschrift uit tegen het
stelsel van Copernicus. In 1618 de Hemelscbe
trompet oite comeet met een lange
baert,
Muller, Frederik ---, geb. te Amsterdam
Muller 360 Museum
1817, handelaar in oude boeken, beroemd
bibliograaf, t 1881.
Muller, Dr. H. C. .-", 1'856-1927, leraar
in de oude talen aan 't gymnasium te Amsterdam,
privaat-docent a. d. Universiteit,
Ned. letterkundige; in zijn jeugd medewerker
aan Recht uoor Allen, in 1917 tegen
de Grondwetsherziening met algemeen
kiesrecht. In 1886 gaf hij Zangen des Tijds
uit onder de titel: 1.J7acbter, urat is er oan
den nacht? Daarin een sonnet aan Domela
Nieuwenhuis. Zie Flanor. In 1888 had hij
de Pbilbelleenscbe Vereeniging opgericht,
ter bevordering van de Nw. Griekse letterkunde;
geparodieerd door Van DeysseI.
Muller, Dr. Jacob Wijbrand .-", 18581945,
redacteur v. h. Ned. Woordenboek
1888-1902, hoogleraar in het Ned. te
Utrecht en Leiden, 1902-'24. Proefschrift
De oudere en de [ongere bewerking van
den Reinaert, 1884. Bij de aanvaarding van
het hoogleraarsambt hield hij zijn rede over
De Taak der Ned. Pbilologie. Bekend door
zijn Reinaert-studien, Hij gaf met L. Scharpe
de Spelen van Everaert uit, 1898-1920.
Na het vinden van het tweede hs. gaf hij
in 1914 vanwege de VI. Academie een cri·
tische uitgave van Reinaert; 2e druk 1939.
Muller, P. H. ~, bibliograaf, gaf 1941 een
nieuwe bundel Ned. Historiedicbten uit,
van Weyntgen Claes, 1527, tot het Nieuu.
Ned. Lied van Van Duinkerken, 1940.
Muller, Samuel ~, 1785-1875, geb. te
Krefeld, Doopsgezind predikant, 1827
hoogleraar a. h. Seminarie te Amsterdam.
Schreef o.a. H et Leven van N. G. v..Kampen.
Muloothros, zie Lod. Mulder.
Muls, Jozef .-", geb. 1882 te Antwerpen,
conservator aan 't Museum van Schone
Kunsten, Ietterkundige, schrijver van reisherinneringen
in zijn Steden, 19] 3. Van
1905-'30 leider van het ts. Vlaamsche
Arbeid. Studie over Hugo Verriest, 1929.
Multatuli (L. = veel heb ik gedragen), ps.
van Eduard Douuies Dekker. Zie daar.
Multatuliana, 10 met vermelding van de
werken van en over Multatuli, van Dr.
A. S. Kok en Louis D. Petit, 1903.
20 met enkele oorkonden, niet eerder openbaar
gemaakt, 1937, overdruk uit de
Vlaamsche Gids.
Multatuli-Museum, opgericht 1910, ondergebracht
in de Universiteits-bibliotheek te
Amsterdam.
Multatuli-Wespen door Veritas, d.i. Marie
Anderson, geschrift van Dec. 1888. In 1902
gevolgd door Uit Multatuli's leuen.
Muncq, Mr. AI. de ~, 1655-1719, burgemeester,
1679, van Middelburg, schaakte
in 't zelfde jaar een getrouwde vrouw,
kreeg van Willem III in 1681 ",brieven van
abolitie", werd weer burgemeester en bewindhebber
der v.a.c., hoogbaliuw en
rentmeester-generaal. In 1702 na 's Prinsen
dood afgezet. Vestigde zich nu op zijn
prachtig buiten 't Is niet altijd zomer tussen
Middelburg en Vere; dichtte als een
bekeerde zondaar stichtelijke verzen. Eenzame
Bezigbeden, 1711, begroet met een
lofdicht van Ds. Tuinman.
Munnikenhof, bij Grijpskerke, buitentje van
Jacob Cats:
Ick las, ick dicht', ick schreef,
ich maeckte zinnebeelden,
Terwijl mijn kleyne jeugt
omtrent de boom en speelden.
Munster, Dire van --..., zie D.
Muntz Gelderman-Boddaert, Mw. M. A. ,
zie Marie Boddaert, 1844-1914. Sedert
1877 weduwe. Haar man was oHicier.
Musch, Cornelis --..., 1592-1650, prinsgezind
griHier der S.G., 1628; schoonzoon van
Jacob Cats, had een inkomen van f 2100
en liet f 2 000 000 na; "corruptie" ontdekt;
zelfmoord. Hij had ook van Frankrijk
veel geld gekregen, maar zo was het
ook met Cats, De Knuyt en ve1e anderen.
In 1646 werd hij aan de kaak gesteld in
"Den Ongeveinsden Patriot" en vele andere
pamfletten. Hij was een van de raadgevers
van prins Willem II; hij maakte ook
het verslag op van de handelingen van de
Prins in 1650, welk stuk, eerst verzegeld,
door Cats werd overge1egd aan de Grote
Vergadering. Vondel maakte een ",grafschrift
op een Musch":
Zij schon en at het lekkerst ooft,
En pikte, zonder schrik en schroom,
De rijpste karssen op den boom.
Musch, Elisabeth ~, trouwde 1664 met ritmeester
Buat. Berucht wegens losbandig
leven. Roman van Jacob van Lennep, 1850.
Haar vader was de griHier Musch; haar
moeder was Elisabeth, dochter van Jacob
Cats. Eerst later zag Van Lennep in, dat
zij een lichtekooi was en dat dus zijn portret
in 't gehee1 niet deugde. Hij had het
geschetst onder invloed van Bilderdijk. Ook
de voorstelling van Jan de Witt en de
zijnen en van Buat is geheel verkeerd.
Fruin tikte Van Lennep hierover in 1850
op de vingers.
Musch, Jan ~, geb. 1875 te Amsterdam,
toneelspe1er en toneeldirecteur. Over hem
een stu die van C. Dommelshuizen, 1946.
Museum, verzameling van stukken ter bevordering
van fraaije kunsten, door At
Siegenbeek, 1812-'17. Over Lambert ten
Kate, Laurens de Medicis, Medea van Euripides,
over de Sirenen, over Vondel en
Milton, over Plato enz. Van verschillende
rnedewerkers.
Museum, Belgisch ~, zie B.
Museum 3> 61 Muzenalmanak
Museum, Ned. ~ , tijdschrift voor letteren,
Gent 1874—'93, van Heremans; zie daar,
Museum, Vaderlandsch ~ , „voor Nederduitsche
Letterkunde, oudheid en geschiedenis"
van C. P. Serrure, 1855—'63, te Gent.
Museum Meermanno-Westreenianum, voor
hss., wiegedrukken en kunstvoorwerpen te
's-Gravenhage, in 1848 aan de Staat vermaakt
door baron van Westreenen van
Tiellandt (1783—1848), die in 1824 een
belangrijk deel van de boekerij van Johan
Meerman had gekocht.
Mussche, Achille ~ , geb. 1896 te Gent,
„maar een sjofel kind van grommende fabrieken
en dokken", dichter van de ellende
der fabrieksarbeiders, die hij als socialist
met hartstocht uitbeeldt. Met zijn bundel
De Twee Vaderlanden verwierf hij 1927
de Staatsprijs. Studie over Cyriel Buysse,
1929; over Herman Gorter, „de weinig
bekende", 1946.
Over hemzelf een studie van Jan Schepens,
1946 (te Hoogstraten).
Mussem, Jan van ~ , uit Wormhout, schreef
in 't Westvlaams een leerboekje over de
letterkunde: Rhetorica. Die Edele Const van
Welsegghen. Hij neemt Cicero en Quintilianus
als voorbeelden en komt op tegev<
de wansmaak der Rhetoricienen met hun
onbequame opgheblasen vreemde woorden.
Zijn werk, uit het L. vertaald, is *t vroegste
voorbeeld van de invloed der klassieke
poezie; 1553.
Muurling, Dr. Willem ~ , 1805—'82, predikant
1832, hoogleraar in de godgeleerdheid
te Franeker 1837, te Groningen 1840;
sloot zich aan bij de Groninger Richting\
later modern.
Muusses, Martha ~ , geb. 1894, dichteres
uit de school van Verwey.
Muyldermans, kanunnik Jacob ~ , geboren
en gestorven te Kapellen-op-den-Bosch,
schreef essays over Conscience en Tollens,
alsmede verhalen. Sansculot en Brigand.
Muyr, Hendrick van der ~ , factor van de
Kamer „De Segelbloem" te Gorkum,
maakte een gedicht ter ere van het Twaalfjarig
Bestand, 1609; was op 't refereinfeest
te Ketel, 1616; te Vlaardingen 1617; te
Rijswijk 1643. Van 1644 is zijn Klucht
van den Ketel-boeter, de geschiedenis var
Kleine Klaas, onder het motto:
Wie dat d' onkuyze min
wellustich wil hanteren,
Die moet somwylen in
een verckenschot logeren.
Op hetzelfde woord in 1643 de klucht van
Frans Joppen en Gerittge de Licht\ de
laatste is de vrolijke Ketelboeter. Van der
Muyr dichtte een Eer-gift voor Kemps
Heeren van Arkel, 1656.
Muys van Holy, Hugo ~ , burgemeester van
Dordrecht, een der 24 rechters van Oldenbarnevelt;
f 1626. Volgens Vondel „de Gomariste
Kettermeester, Grote Lands-dief,
Hollands kruis".
Muyser, Gerard ~ , 1726—'57, gaf 1751 zijn
Mengeldichten uit; stichtte 1752 te Utrecht
het dichtgenootschap Tempore et studio;
vertaalde van Thomas Otway in 1755 het
treurspel Het gered Venetie, een van onze
eerste E. stukken. Aan hem is Kroons Rijmwoordenboek
opgedragen.
Muze, Hollands ~ , naamloos klaagdicht van
J. J. L. ten Kate, 1843, tegen het Byronianisme;
zie Ten Kate. Geprezen door Ter
Haar.
Muze op Reis, De ~, zie Reis.
Muze van het Ambacht, De —, zie Ambacht.
Muze van Jan Companjie, De ~ , zie Indie
en E. du Perron.
Muzen, De ~, in de Gr. mythologie de godinnen,
van de schone kunsten en wetenschappen,
dochters van Zeus en Mnemosyne.
Zij hielden verblijf op de Helikon,
de Pindus en de Parnassus. Daar bevonden
zich de Hippokreense bron en de Kastalische
bron, die de gaven tot dichten schonken.
Apollo was de leider der Muzen:
Apollo Musagetis. De Muzen waren: Klio,
geschiedenis; Thalia, het blijspel; Erato,
het minnedicht; Euterpe, lyrische dichtkunst;
Polyhymnia, muziek; Kalliope, heldendicht;
Terpsichore, dans; Urania, sterrekunde;
Melpomene, het treurspel.
Muzen, De ~ , beoordelend tijdschrift, 1
Sept. 1834 gesticht door Bakhuizen, Drost,
Heije en Potgieter. Potgieter leverde het
meeste en het beste, o.a. De Nalatenschap
van den Landjonker; daarnaast een studie
over Loots. Bakhuizen heeft er zijn proefstuk
in geplaatst, de meesterlijke studie
over Hemsterhuis. Verder beoordelingen
van buitenlandse letteren, van Beets, Schotel,
Willems, Lulofs. Maar met dat al,
reeds in 1835 moesten De Muzen het opgeven.
Voorloper van De Gids, al waren
het dan maar 6 afleveringen geweest; verschenen
bij Marten Westerman.
Muzen-Album, Het ~, zie Th. v. Rijswijck.
Muzenalmanak, jaarboekje met uitsluitend
of vooral gedichten, 't eerst de Almanack
des Muses te Parijs, 1765. In 1770 de Leipziger
en de Gottinger Musenalmanach\ in
1795 Schillers Musenalmanach. Tegen 1800
is het in het buitenland afgelopen, maar
bij ons begon het toen pas goed:
Dicht- en tooneelkundige almanak, 1791—
'96; Almanak tot nut van 't algemeen van
Brender a Brandis, 1793— '95; Almanak
voor meisjes door meisjes, 1794—-'95; Almanak
door en voor Vrouwen, van 1800
tot 1811; zie daar. Almanak voor het verMuze-
toren-hof 3<
stand en hart van Petronella Moens, 1798
—1826, nog eens 1837; Vaderlandsch Zakboekje,
1798, van 1802—'18 uitgegeven
als Almanak van vernuft en smaak, en nog
eens in 1822; Almanak van Vernuft en
Kunst, 1799 enz.; Ernst en boert of Almanach
van beschaafde kundigheden, van
Arend Fokke Simonsz., 1801 enz.; De Almanak
der Muzen en Gratien, 1809—'18;
Almanak voor Liefde, Deugd en Vriendschap,
1815—'16; Almanak voor liefde en
vaderland, 1819—'20.
De Ned. Muzenalmanak, 1819—'47. Medewerkers:
Prudens van Duyse, B. H. Lulofs,
Immerzeel, S. J. v. d. Bergh, Ten Kate,
Van Oosterwijk Bruyn, Beets, Potgieter
(Jonge Priester, 1832; Zangeres, 1834),
Engelen, Withuys, Van Zeggelen. Beets
werd 1840 redacteur. In 1848 verenigd
met Vergeet mij niet\ bestond als Muzenalmanak
tot 1863. De uitgever was Immerzeel.
Later was Ten Kate redacteur. Immerzeel
werkte in 1818 bij de voorbereiding
samen met Tollens, die ook Feith wenste
onder de leiders. Met portretten: een zeer
hoge onderscheiding. Almanak aan bevalligheid
en deugd gewijd, bij M. Westerman,
1819—'23. Almanak voor het schoone
en goede, onder redactie van N. Swart,
1821—'61. Robide van der Aa werd 1839
redacteur, Mw. Toussaint 1849. Almanak
voor blijgeestigen, 1826—'37, en voor
Hollandsche Blijgeestigen, 1831—'80, zie
Almanak. Belgische Muzenalmanak, 1826
—'30. Medewerkers: Robide v. d. Aa,
Boxman, Van Oosterwijk Bruyn, Van
Duyse, Loots, Lulofs, Rens, Serrure, Siffle,
Tollens, Van Walre, Wap, Warnsinck,
Willems e.a. Te Gent verscheen 1815 en
volgende jaren Nieuwen Dobbelen Schapers
Almanach. Het Departement Leens van
de Mij. tot Nut van 't Algemeen gaf 1828
—'38 een Almanak ter bevordering van
kennis en goeden smaak uit. De Ned.
Volks- Almanak verscheen voor 't eerst
1831. Miniatuuralmanak, onder redactie
van Ten Kate, 1837—'50. Later was Hofdijk
redacteur. Almanak tot gezellig onderhoud,
1838 enz.; Tesselschade, van Potgieter,
1838—'40. Juno, 1840 enz. Vergeet
mij niet, 1844—'63, onder redactie van
Ten Kate. Aurora, 1841—'76; zie daar.
Almanak aan luim en ernst gewijd, 1831.
Holland, van Jacob van Lennep, 1849—
'66. Met de Vermakelijke Vad. Gesch. en
met de eerste gedichten van den Schoolmeester.
Castalia, 1867—'75.
Van 1911—'15 verscheen een nieuwe Muzenalmanak
van J. Greshoff als Het Jaar
der Dichters.
Muze-toren-hof, *t *—', de dichterlijke naam
van Meerhuysen van Spieghel, met een koemystiek
pelgebouw van 3 verdiepingen, dat uitzag
over de Diemermeer tot Haarlem toe en
naar 't Oosten over 't Gooi.
Muziek en Poezie, bloemlezing van 150 gedichten
over muziek, door Johan de Molenaar,
1941.
Muziekkamer, zie Krul.
Mylady Carlisle, roman van Schimmel, in 2
jaargangen van De Gids verschenen, bleef
onafgewerkt en kwam in 1864 zo goed als
ongewijzigd uit. Zij is Lucy Percy, de minnares
van Strafford, wiens ondergang in
de roman behandeld wordt. Daar koning
Karel Strafford verraden heeft, gaat Mylady
Carlisle over naar Pym, de voorman van het
Parlement en zo wordt zij de oorzaak van
de val van Karel I. Zie Schimmel.
Mijle, Abraham van der ~ , geleerde Vlissinger,
vertaalde in 1593 Den Slag van
Lepanten van Jacobus I; werkte mee aan
Den Nederduytschen Helicon; schreef in
1612 een taalvergelijkend werk in het Latijn,
Lingua belgica, over de Ned. taal.
Mijlen, Dat boec van den drien —, ook
Van den drien Dachvaerden, d.i. „berouwe,
biechte ende voldoen". Vertaling van een
L. werk van Robert de Sorbon, kapelaan
van Lodewijk de Heilige, waarschijnlijk
l4e eeuw.
Mijne Geboortsbestemming, dichterlijke levensbeschrijving
van Bilderdijk, in de Najaarsbladen
van 1808. Alle omstandigheden
hebben samengespannen tot zijn ondergang
en de redding van de grootmoedige koning
kwam te laat.
Mijn gepasseerd Leven, zie G. Pas 1835 gedrukt
door J. H. Halbertsma.
Mijnheer Serjanszoon, roman van Herman
Teirlinck: veelsprekende wijsgeer, de „orator
didacticus", rentenier in een dorp in
Brabant in de 18e eeuw, die het hedonisme
verkondigt, de kunst om het leven te
genieten, geschilderd in zijn landelijke omgeving.
Teirlinck deed het voorkomen, alsof
deze verbeelding historisch was; hij liet
een inleiding met jaartallen voorafgaan en
droeg het werk op aan „Hare Doorluchtigheid
Mevrouw Botteldoorn-Sas, Markiezin
van Baesrode". Ook de antieke titelprent
is van hemzelf.
Mijnssen, Frans ~ , geb. 1872 te Amsterdam,
directeur van verzekeringsmaatschappijen,
letterkundige; toneelcriticus. Dramatis
che studies I—III, 1906—'14.
mysteriespelen, zie mister/e.
mystiek, stroming in het godsdienstig gemoedsleven,
die zich in onze letteren openbaart
sedert de 13e eeuw; het gevoel van
onmiddellijke vereniging van de mens met
het Oneindige, het geheel opgaan in God.
Ging vaak gepaard met extase, visioenen
en openbaringen. In Duitsland traden in
2
mystificatie
de 12e eeuw reeds op Hildegard von Bingen,
1104—'78, en Elisabeth von Schonau,
1129—'65, beiden abdis van een Cistercienserklooster,
de eerste te Rupertsberg,
de tweede bij Schonau bij Bingen; voerden
een ascetisch leven vol vizioenen. Later
Tauler, Meester Eckhardt, Suso. Bij ons
Ruusbroec, Hadewych, Geert Groote. De
Duitse mystiek openbaart zich ook in de
Limburgsche Sermoenen, 48 preken, vertaald
tussen 1320 en '50. Het Ned. mystieke
proza, verzameld en ingeleid door
S. Axters 6. P.; 1944. In 1946 verscheen
De mystieke poezie. De gehele uitgave heet
Mystiek Brevier.
mystificatie, handig opgezet bedrog bij de
uitgave van een boek. 't Bekendste voorbeeld
is de Rijmkroniek van Klaas Kolijn;
zie daar. Zie ook De Nalatenschap van den
Landjonker. Verder de Clapper der Calkoens,
samengesteld door A. v. Steenbergen;
De Vermakelijke Slaa-tuintjes, anoniem
uitgegeven door Schonck, 1775. De
Loverkens van Van Lennep in de aantekeningen
op het Recht van Bruiloftsavondkout.
Vanden clerc Matthise, door Johannes
Franck samengesteld uit regels van ridderromans,
toepasselijk op Matthijs de
Vries. Dan het Oera-Linda-Boek en De
Geestelijke Lustwarande. Zeer bekend werd
Julia van Kloos en Verwey. En in 't buitenland
Ossian\ zie daar. Zie ook Li even
Nijland.
mythe, verhaal dat betrekking heeft op
goden en verpersoonlijkte natuurkrachten.
De Griekse en de Germaanse mythologie
(godenleer), beide van grote betekenis voor
de letteren. De Edda, een verzameling
van 24 liederen, tussen 800 en 1250 opgetekend
in Noorwegen, bevat de Germaanse
mythen. De Griekse zijn te kennen uit
Ilias, Odyssee en de Gr. treurspelen.
mythologie in de gedichten, kwam op met
de Renaissance in de I6e eeuw; zie Dan.
Heinsius; heerste in de werken van de 17e
eeuw, (Ystroom)] werd „het noodzakelijk
kostuum der poezie" tegen het einde van
die eeuw: Rotgans, Willem de Derde;
Schermer in zijn gedichten op de Spaanse
Successie-oorlog.
N.
naamvers, gedicht waarin b.v. door de beginletters
van de regels een naam te lezen
is. Zo staat de naam Dire Potter in de
laatste 10 regels van Der Minnen Loep
en Wilhelmus van Nassou in de beginletters
van ieder couplet.
Naber, Johanna ~, 1859—1941, feministe,
schrijfster van geschiedkundige werken.
363 Nagtglas
Vrouwenarbeid, 1898; Van de Revolutie
tot de Restaur atie, 1913; Elizabeth Wolff
en Agatha Deken, 1913; Jeltje de Bosch
Kemper, 1918. Vorstinnen van Oranje-
Nassau. De Inlijving bij Prankrijk, met
goud bekroond door Teylers Genootschap,
evenals het boek over Wolff en Deken.
Naber, Dr. S. A. ~ , 1828—'98, hoogleraar
in de klassieke talen te Amsterdam, redacteur
van Mnemosyne. Schreef 1897 Allard
Pierson herdacht. Gaf Plavius Josephus
uit, 1888—'96.
Nachtegael, Arnold ~ , schreef 5 blijspelen,
verder Mengeldichten, 1726. Hij was onderwijzer
in Amsterdam en Den Haag;
vriend van Zeeus. Nam deel aan de Poetenstrijd
van 1713 met een gedicht tegen Jan
van Hoogstraten. Moest vluchten in 1730,
beschuldigd van onzedelijke handelingen.
Schimpdichten daarop in de Ned. en L.
Keurdigten.
Nachtgedachten, van Dr. Edward Young,
1745, zie daar. Vertaald door Lublink de
Jonge, 1766. Nagevolgd door Betje Wolff
in haar Eenzame Nachtgedachten, 1765.
Naeff, Top ~ , d.i. Antoinette Naeff, geb.
te Dordrecht 1878, sedert 1904 Mw. A.
v. Rhijn-Naeff, schrijfster van meisjesboeken,
schetsen, romans en van de drama's
De Genadeslag en Aan Plarden\ schrijfster
ook van Dramatische Kronieken, 4 bundels.
Zij was toneelredactrice van De Groene
Amsterdammer; sedert 1938 bij Elseviers
Maandschrift. Zij richtte de Ned. P.E.N.
club mee op.
Van de romans zijn De stille Getuige en
Voor de Poort het meest bekend geworden.
Van belang is cok haar studie over Charlotte
von Stein, Goethes vriendin, alsmede
haar vertaling van Figaro van Beaumarchais.
Studie over Willem Royaards, 1947.
Top Naeff schreef Zo was het ongeveer,
1950, met veel bijzonderheden over haar
eigen leven en omgeving, vooral over schrijvers
en toneel.
Naer Oostlant willen wi riden, beginregel
van het lied der uitwijkelingen naar kolonies
aan de Oostzee, 13e eeuw:
Naer Oostlant willen wi me,
Al over die groene heiden,
Frisc over die heiden,
Daer is er een betere ste.
Zie het Vrolijke Bleekersmeisje en Thirsis
Minnewit.
Nagel, Mr. W. H. ~ , geb. 1910, onder ps.
J. B. Charles mederedacteur van Podium.
Volg het spoor terug, 1949. Ook dichter.
Verwierf 1950 de Hendrik de Vriesprijs.
Nagtglas, Frederik ~ , 1821—1902, bibliothecaris
te Middelburg, geschiedschrijver,
biograaf, schrijver ook van schetsen Uit het
Nahon 364 Narrensteinsche Courant
Zeeuwsche uolksleoen, 1864. Hij schreef
ook het vervolg op De la Rue's Geletterd
Zeeland als Leuensbericbtcn ran Zeeu uen,
1888-'93.
Nahon, Alice ~, 1896-1933, uit Antwerpen,
dichteres: Vondelingskens; o» zacbte
vooizekens, 1921; Schaduw, 1928. Over
haar en haar gedichten een studie van C.
Tazelaar, 1936.
Nalatenschap van den Landjonker, De ~,
zie Potgieter. Bewerkt 1865-'75; zes van
de gedichten waren reeds in De j\;ftlZen
verschenen, onder ps. Joan Unico, 1834.
Nu aangevuld, omgewerkt, uitgebreid;
zelfs Huet wist het geheim niet, wie de
dichter was. In 1875 verschenen in het 2e
deel van Potgieters Poezy; 15 gedichten
in verschillende maten; gekunsteld en du ister.
Het laatste, Gedroomd Paardrijden, is
groter dan de andere tezamen.
Nanning, F. P. Gisius f'OoooJ, 1798-1832, genie-
officier, als dichter volgeling van Tol
lens.
Nanning, Joannes ,1689-1761, uit
,s-Graveland, pastoor, sedert 1737 te Buitenveldert
onder Amstelveen; hij vertaalde
Prudentius' Lc[zangen op de Martelat'en:
1740, en schreef veel godsdienstige werken.
Alberdingk Thijm schetste zijn portret in
de novelle Joan Nanning, 1857.
Nanno, idylle van Vosmaer uit de tijd, dat
hij de Odyssee vertaalde; een Griekse liefdesgeschiedenis,
in antieke versmaat, van
Nikias en Nanno; 1883. Verheerlijking van
de schoonheid als ideaal; in de vorm van
taferelen op Melos, uit de 5e eeuw v. Chr.,
de tijd van Alcaeus en Sappho. De vers
maat is telkens in overeenstemming met de
inhoud,
Napoleon, Lierzang op Bonaparte van He!
mers, 1801; bezongen als de bedwinger
van regeringloosheid. 20 ook in L. lierzangen
van Jeronimo de Bosch, vertaald
door C. v. Lennep, Pieter Pijpers en R. H.
Arntzenius. Door Ruloffs in zijn Gezang
op de Vrede; door Loots De Vrede op 'I
vaste land, 1801. Maar reeds geheel anders
is de toon in Helmers' dichtwerk De Wereldburger
en in het dramatisch taferee
van Loots De Batavieren ten tijde van
Cesar, 1805. 20 ook Kinker in zijn Nachtgroet,
Toen Napoleon aan de macht kwarn,
oak in Nederland gehuldigd, voornamelijk
door Bilderdijk; zie volgend artikel. A. L.
Barbaz maakte 1806 een F. lofdicht: La
Campagne des Trois Empereurs (de Veldtocht
der 3 keizers). Anderen kwamen in
hun poezie tegen Napoleon op; zo Feith
in 1810 Aa1'l Napoleon, "de Geweldnaar";
in 1813 De Val van Napoleon. Na die val
began een weerzinwekkend sche1den; zic
Val van Napoleon. In 1841 kwam nog een
hekeldicht van ]. Th. van Rijswijck, Antigonus,
waarmee Napoleon bedoeld werd.
Napoleon, Ode aan ~, van Bilderdijk, 180(,.
Gedicht op uitnodiging van Du Pre" secrctaris
en hofdichter van koning Lodewijk.
Bilderdijk had Napoleon een onmens genoemd
in 1801, in herinnering aan de
moord op D'Enghien. De ode van 1806
evenwel is een geestdriftige hymne, die
gevolgd werd door het Zegejeest, 1807. en
Echtviering van 1810, toen Napoleon
trouwde met Marie Louise. In 1813 heet
dezelfde Napoleon de Minotaurus. Kloos
haalt de regels aan, waarbij zelfs de moeder
het ontgelden moet:
Wat overspelige boelinne,
Van al wat menschlijk heet ontbloot,
Ontfing uit beestelijke minne
Dit ondier in haar vloekbren schoot?
Napoleon, Val van '"'-', bezoncen door Wiselius.
Ook verscheen er een 1''/ jet!tu Liederenboelsje,
met 7 liedjes van Bilderdijk en
4 van zijn vrouw en met de Katabasis van
Van MarIe. Bilderdijk: Hollands Verlossine,
2 bunde1s. Verder kwamen er gedichten
van A. C. Schenk, ] an Scharp, Da
Costa" Vincent Loosjes, Cornelis Loots,
Barend Klijn, Feith, Spandaw, ] an ten
Brink. De Kamer Het Kersouwken te Oudenaarde
schreef 1814 een dichtwedstrijd
uit,
Hoe God dat schrik-dier
heeft ontrukt de Fransche kroon,
am met een vrede-zon
Europa te bestralen.
Thomas van Loo won de eerste prijs onder
meer dan 20 dicl..crs.
Napoleon, van Schaepman, 1873; gedicht gewijd
aan Napoleon III bij diens dood.
Napoleon Bonaparte, toneelspel v. Schimmel,
1851, niet rneer overdreven romantisch,
gelijk zijn eerste stukken; nu in de
geest van Schillers 117allenstein. Schimmel
tracht Napoleon te schetsen in zijn grootheid.
Daartoe rnoesten ook de rijrnloze
vijfvoetige jarnben dienen, de eerste op het
Ned. toneel. Eerst 1866 vertoond. Generaal
Bonaparte en zijn Tijd is ook het onderwerp
van een uitvoerige prozaschets van
Schimmel.
Narcissus ende Echo, toneelspel van Colyn
Keyaert, de Amoreuse Colyn, 1522. Klassieke
stof, verwerkt op de wijze der Zinnespelen
in verfranste taal.
Nardusbloem, De ~, de Kamer van Rethorica
te Goes, 1481, met zinspeling op de
nardusbalsem, waarrnee de vrome discipelin
jezus' voeten overgoot. Zinspreuk: "Met
gan tscher herten".
N arrensteinsche Courant, De ~, van Arend
Fokke, in 1811 misschien de reden dat hij
als staatsgevaarlijk in hechtenis genornen
Narsius 3
werd. Deze gevangenschap heeft niet lang
geduurd, doch heeft hem geknakt; f 1812.
Narsius, Johannes ~ , d.i. Van Naarssen,
1580—1637, uit Dordrecht, predikant,
1615 te Zalt-Bommel, nam 1618 als Remonstrant
ontslag, werd dokter in Frankrijk,
lijfarts en geschiedschrijver van Gustaaf
Adolf; ging na diens dood naar Indie.
Hij was de dichter van Een Vlomscb gebray
perken, met 60 rijmen op atie, hekeldicht
tegen de predestinatie, dat vaak aan Laurens
Reael toegeschreven is. Afgedrukt in
Taal- en Letterbode IV. Over Het album
van Narsius schreef G. J. Beeldsnijder,
1837.
Nassau la Lecq, Lodewijk Theodorus, graaf
van —, 1697—1781, een der afstammelingen
van Maurits en Margareta van Mechelen,
heer van Beverweerd en Odijk, voorzitter
van de ridderschap en opperhoutvester
in Utrecht, schreef o.a. een toneelspel
De Noord-Amerikaan in Holland of de
bedrogen Hoogmoed) 1778, naar aanleiding
van de oorlog der Amerikaanse kolonien
tegen Engeland.
Nassousche Mey-kransken, 't ~ , beschrijving
van de vertoningen van de Brabantse
Kamer te Amsterdam bij 't bezoek van
Prins Maurits, 23 Mei 1618.
Nassousche Perseus, d.i. Prins Willem in
het treurspel van Duym; allegorisch drama,
ontleend aan de Metamorphosen van Ovidius.
Zo als Perseus Andromeda verloste,
zo verloste de Prins de Nederlandse Maagd.
Perseus verschijnt op een paard in de lucht;
een draak spuwt vuur en water. Zo is
Duym met dit kunst- en vliegwerk de voorloper
van Jan Vos, 1606.
Een tegenhanger van Een Nassousche Perseus
is Andromeda Belgica van Joh. Bapt.
Gramaye, Leuven 1600. Daar is Albertus
van Oostenrijk de Perseus, die de Nederlanden,
voorgesteld door Andromeda, verlost.
Natalis, Anna —, kapiteinsdochter die te
Brussel de minnares werd van Willem van
Haren; werd de moeder van drie kinderen.
Toen trouwde Van Haren haar in 1758,
zeer tegen de zin van de Gouvernante Anna.
Zij was aan het spel verslaafd en verkwistend.
Reeds in 1760 dichtte Van Haren
zijn droevige lierzang over Het Menschelijk
Leven.
Zij werd de moeder van Henriette Amalia
Nerah, de beminde van Mirabeau, in armoede
f 1818.
Nationale Vergadering, 1796; onder de 124
leden de hoogleraren Jan Valckenaer, Van
Hamelsveld en De Rhoer, en de letterkundigen
Pieter Vreede, Simon Stijl, H. v.
Wijn, J. Lublink de Jonge, P. L. v. d.
Kasteele, J. Kantelaar, Ockerse, G. J. L.
natuurgevoel
Bacot, C. v. Lennep, Bernardus Bosch,
Jacob van Manen, A. J. Zubli en P. de
Wakker van Zon. Feith moest wegens ziekte
bedanken.
Natura et Arte, kunstgenootschap te Rotterdam,
gaf 1726—'41 zes delen Tooneel-,
Dicht- en Taalkundige werken uit; Dirk
Smits en Frans de Haes behoorden tot de
leden; ontbonden 1747.
naturalisme, de kunst van een schrijver, om
nauwkeurig weer te geven wat hij om zich
aanschouwt; te onzent Van Deyssel, Van
Looy en Emants; onder invloed van Zola,
gelijk Ary Prins, Frans Coenen, Netscher,
Heijermans, Johan de Meester, Van Hulzen,
Querido, Aletrino, A. P. v. Groeningen,
Robbers, Buysse en Streuvels. Ook
Couperus in Eline Vere\ Robbers in zijn
romans over het leven van welgestelde, gezeten
burgers. Heijermans bracht het naturalisme
op het toneel. Zie op deze namen.
Naturen Bloeme, Der —, (Bloem der Natuur),
van Maerlant, volledig overzicht
van al wat men in de 13e eeuw van de
natuur wist, de verdietsing van De Naturis
Rerum, het grote werk van Thomas van
Caniimpre, 1269. Opgedragen aan heer
Niclaes van Cats. Uitgegeven door Bormans,
1857, I—IV, en door Verwijs, 1872
—'78, I—XIII, het gehele werk. Maerlant
dacht, dat hij Albertus Magnus van Keulen
vertaalde. Hij maakt allerlei toespelingen
op het menselijk leven; bij de planten
en dieren let hij op hun voedingswaarde
en op hun geneeskracht; men kan uit het
gedicht een gehele lijst van artsenijen samenstellen.
Verder vindt men in het grote
werk ,,scone reden ende leringhe"; Maerlant
vergelijkt b.v. de mieren met roofridders:
Dus doen verdorvene edelinghe,
Diene doen ghene neringhe,
Maer si nement sonder verbueren
Den goeden ghetrouwen gheburen... .
Het gedicht telt 16660 regels, verdeeld in
13 boeken.
Natuur en Kunst, zie N. E. K.
natuurgevoel, reeds vertolkt in de gedichten
van Hildegaersberch en in het wereldlijk
lied der 15e eeuw. Komt krachtig tot uiting
in de Duytsche Lier van Jan Luyken,
1671. Waarneming van de natuur treedt
ook aan de dag bij Vondel in zijn drama's,
reeds te beginnen met Pascha, en verder in
gedichtjes als Wiltzangh; zo ook bij Bredero,
Camphuysen, Dullaert, Hooft. Doch
nergens zo duidelijk als bij Luyken, ook
in zijn latere vrome werken, waarin de
schoonheid van de wereld afschaduwing is
van de hemelse zaligheid. Daarna kwam
Wellekens met zijn Herderszang. In zijn
Zielrust bezingt hij Bergen in N. Holland.
55
Natuurkunde 366 Nederduytsche Academie
In de 18e eeuw vooral Poot, maar ook
Dirk Smits, N. S. van \Vinter en De Marreo
In proza Justus van Ellen: 85ste en
89ste Vertoog. Zie verder H. Snakenburg;
daarna Van de Kasteele en vooral Elisabeth
Maria Post en Feith, (Herjstzang, 1790).
Ook Van Alphen (De Starrenheme/). De
Perponcher schreef De Beschouwing der
Natuur op hooge Bergen; Simon Stijl dichtte
Zanglust bij het zien der stille Zee.
De voornaamste der dichters van natuurgevoel
in de 1ge eeuw was Staring, en na
hem zijn landsman Sloe! tot Oldbuis. D.
]. van Lennep droeg 1826 zijn Hollandsche
Duinzang voor in het Instituut. Bilderdijk
vertaalde H et Buitenleuen uit het F. van
Delille. Bij de Vlaamse schrijvers Conscience
en Gezelle en daarna het uitbundigst
van allen Stijn Streuvels. In het Afrikaans
Leipoldt.
A. E. C. V. d. Looy van der Leeuw schreef
1910 Naiuurgeuoel in de M.E. Ned. Letteren.
Natuurkunde van het geheel-al, M.E. didactisch
gedicht: zie Broeder Geraert,
Navolginge Christi, zie Thomas a Kempis,
Navorscher, De ----, tijdschrift, "een middel
tot gedachtenwisseling en letterkundig verkeer",
begonnen 1851, onder leiding van
P. Leendertz \Vz. Met bijdragen van A. ].
V. d. Aa, ]. H. V. Dale, Mr. A. Backer,
Fred. Muller e.a. Gestaakt na de 90ste
jaargang van 1941; daarna verschenen nog
1945 en 6 afleveringen van 1946.
Nayler, B. S. ----, E. boekverkoper te Amsterdam,
stichtte aldaar 1823 de E. Literary
Society, die grote invloed kreeg op de
Ned. letteren. Potgieter vertaalde werk van
Lamb, Hazlitt, Leigh Hunt en Dickens;
Geel De Sentimenteele Reis van Sterne.
Nazareth, Cistercienserklooster bij Lier (Antwerpen};
zie Beatrijs. Haar Seuen Manrefen
van Minne in 1928 uitgegeven door ].
V. d. Kun, Antwerpen. Met een weergave
in nieuw-Nederlands 1929.
Neander Hippophilus,' zie Ph. N uman,
Neck, Jacob van ----, 1564-1638, uit Amsterdam,
voer 1598 met Wybrand van
Waerwijck als bevelhebber van 9 schepen
naar Indie. Van deze Tweede Tocht naar
Indie is zijn zeer belangrijk reisverhaal bewaard.
Voer 1600 opnieuw uit voor de
Compagnie van Verre. Later burgemeester
van Amsterdam. Zijn reisverhaal uitgegeven
door Dr. Colenbrander.
Nederduits, lOde oude naam voor Nederlands,
kwam op in de 16e eeuw; daarv66r
en b.v. nog in 't Wi/he/mus aIleen Duits,
in Vlaanderen Diets. Plantijn, Spieghel en
Daniel Heinsius gebruikten 't woord Nederduits,
dat nog voortleeft in N ederduits
Heruormd; 2 0 Platduits, het Duits, dat de
Germ. klankverschuiving niet heeft medegemaakt,
gesproken in 't N. deel van Duitsland
langs de Noord- en Oostzee.
Nederduitsche en Latijnsche Keurdichten,
bundel gedichten met een l l-tal vervolgen,
1710-'51, over de gebeurtenissen van de
dag en over bepaalde personen, satirisch
van aard, vaak fel, nog vaker grof en soms
vuil. 20 over de Doopsgezinden.
Fyne stoffen zonder koorden,
Valsche schyn en schoone woorden,
Eygenbaat en stille twist,
Luy en lekker, dat 's Mennist.
Ook Poot werd er in beschimpt; 't Be en
ge dee1 verboden. Zie P. V. d. Veer.
Nederduitsche Letteroefeningen, tijdschrift
van Ph. Blommaert, 1834. Begin der
Vlaamse Beweging; het eerste artikel was
de oproep aan de Vlaamse dichters van Marie
Doolaeghe, de ode Aen de Belgiscbe
Dicbters, waarin deze met name worden
genoemd en opgewekt. Het ts. was slechts
een korte vreugd, ofschoon ook Serrure
medewerkte. .
Nederduitsch Tijdschrift, van Frans de Cort.
In de jaargang 1866 plaatste De Geyter
zijn artikel over Multatuli. Verdere medewerkers:
Dautzenberg, Virgine Loveling,
Hiel, Frans de Potter, Henry Dodd, Ferguut.
Nederduytsche Academie, Eerste ----, de
nieuwe instelling van Samuel Coster te Amsterdam,
niet aIleen voor beter toneel dan
de 0 ude Kamer van Rethorycke bieden
kon, maar ook en vooral om een gelegenheid
te scheppen voor hoger onderwijs in
de volkstaal. Bredero en Hooft waren zijn
medestanders. Op 23 Sept. 1617 werd de
Academie ingewijd met Apollo, een stuk
van Suffridus Sixtinus, gevolgd door het
Treurspel uande moordt begaen aen WTlhelm
van Orangien van Gijsbert van Hoghendorp.
In een houten gebouw. De Academie
kreeg aIs blazoen een bijenkorf onder
een eglantier met als zinspreuk het
woord Iluer. De Calvinistische predikanten
drongen voortdurend bij de Vroedschap
aan, dat de nieuwe instelling zou verdwijnen.
Het tonee1 beviel hun niet. Ook niet,
dat de beide eerste professoren Menist waren.
Dat waren Sibrant Hansen Cardinael
in de Arithmetica en Jan Thonis in 't
Hebreeuws. In 1619 werd de beoefening
der wetenschap verboden. Maar de aanvallen
duurden voort. Nog in 1631 dichtte
Vonde1 zijn Vraghe van d' Amsterdamscbe
Academi aan aile poeten en dicbters, die
zulke heftige antwoorden van de Calvinisten
uitlokte. In 1632 verrees de "Oeffenschool"
toch, die de Academie bedoe1d had:
het Athenaeum lllustre werd nu gesticht
van stadswege.... doch met opoffering van
Nederduytsche Helikon 3
de moedertaal. In 1635 werden Academie
en Eglantier op aandrang van het Weeshuis
en Oude-Mannenhuis verenigd tot de
Amsterdamsche Kamer. De kracht der Academie
zat in het blijspel en de klucht: Coster,
Teeuwis de boer en Tysken vanden
Sckilde\ Bredero, Lucelle, De Koe, Symen,
De Meulenaer, Het Moortje, Spaansche
Brabander, Hooft, Warenar, opgevoerd op
de tweede dag van de opening in 1617.
Nederduytsche Helikon, 1610, bundel poezie
en proza, verzameld door Van Mander,
uitgegeven door Jacob van der Schuere te
Haarlem, ook Zuid-Nederlander van ?.fkomst.
Opgedragen aan Simon Stevin, de
strijder voor zuiver Nederlands. Verder
stukken van Cornelis Ketel van Gouda;
Van der Does, Celosse en Orlers van Leiden;
Abraham van der Myl uit Zeeland;
van Zuid-Nederlanders als Duym, Heinsius,
rederijkerswerk en nieuwe poezie, ook
vertalingen van Petrarca, Marot, Ronsard
enz. „De Nieuwe Gids der Renaissance"
genoemd, doch van geen betekenis vergeleken
bij het werk van Hooft, Bredero en
Vondel. Het boek geeft een goed beeld van
de letteren van de voorafgaande 20 jaren.
Zo heeft het ook 2 tafelspelen van Celosse,
een vriend van Van Mander. De verschillende
gedichten verbonden door proza van
Van der Schuere, die van zichzelf 19 gedichten
opnam. Uit de gehele bundel blijkt
grote verering voor Ronsard; hij telt niet
minder dan 34 sonnetten. Van Mander is
vertegenwoordigd door 9 gedichten.
Over de Ned. Helicon een studie van C.
G. N. de Vooys en P. Valkhoff met fragmenten
en Franse parallel-teksten, 1920.
Neder-Duytsche Poemata, I. de gedichten
van Daniel Heinsius, 1616 in 't licht gegeven
door Scriverius; II. poezie en proza
van Bredero, behalve zijn toneelspelen en
liederen; uitgegeven 1620.
Nederland, „Nationaal Maandblad voor
Staatkunde, Economie en Cultuur",, gesticht
1850. Schimmel was redacteur 1854—'67,
en werkte ook weer mee van 1882—'86.
Van 1867—'70 Tobias van Westrheene;
in 1871 Tersteeg; in '72 Straatman; van
1873—'86 Ten Brink; in '87 Van Loghem.
In 1942 het ts. voor wijsbegeerte, gesteund
door het Departement van Volksvoorlichting,
onder redactie van W. Haighton, R.
Steinmetz, V. Nijland en M. van Lokhorst.
Nederland, Lof van ~ , bloemlezing van 100
gedichten tot verheerlijking van 't Ned.
landschap, van de M.E. tot heden, door J.
W. F. Werumeus Buning, 1941.
Nederlanden, De —, verzamelwerk van
1840, waarvoor Beets 12 karakterschetsen
schreef, later opgenomen in de Camera.
Met tekening van klederdrachten, houding
Ned. Tooneel
en voorkomen van verschillende standen.
Uitgegeven door de „Mij. voor schoone
Kunsten", met tekst van „de beste schrijvers".
Maar het zijn omroepers, aansprekers,
schoorsteenvegers enz. Van Lennep
behandelde een kruier; Ten Kate leverde 7
schetsen; Heye 6. De gravures waren van
de Engelsman Henry Brown.
Nederlanders door Nederlanders geschetst,
o.a. door Ten Kate en Warnsinck, 1842.
Nederlands, het oudst bewaarde ~ , administratief:
de schepenbrief van Bochoute, in
O. Vlaanderen, 1249. Voor Noord-Nederland
het Handvest van 's-Gravenzande 1246
en de grote Middelburgse keur van 1254.
Het oudste stuk in verzen een Limburgse
bewerking van Floris ende Blanchefloer,
± 1170, uitgegeven door Steinmeyer in
Zeitschrift fur deutsches Alterthum, XXI;
fragmenten, 368 regels van de 3000.
Nederlandsche Bibliotheek, De ~ , maandschrift,
1774 opgericht tegenover de vrijzinnige
Vad. Letter oejeningen door Ds.
P. Hofstede en Ds. Joh. Habbema, onder
de zinspreuk Candide et Modes te (rein en
nederig); bestreed Betje Wolff.
Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, tijdschrift
van Victor de la Montagne en Th.
Coopman, verscheen sedert 1878.
Nederlandtsche Gedenck-clanck, zie Vale-
Nederlandsche Historien, zie H. [rius.
Nederlandsche Legenden, zie /. van Lennep
en legenden.
Nederlandsche Letteren, Bibliotheek der ~ ,
zie Bibl. en Mij. v. Letterkunde.
Nederlandsche Letterkunde, Maatschappij
der ~, zie M.
Nederlandsche Letterkunde, Vereeniging
tot bevordering der oude —, 1844—'48,
gaf M.E. teksten uit, onder leiding van
Jonckbloet en M. de Vries. O.a. Der Minnen
Loep van Dire Potter, 1845.
Nederlandsche Mercurius, De —, tijdschrift
van Van Lennep en Van der Hoop, 1828,
hield het slechts een jaar vol. Anoniem;
bespotte de „watermelk vaerzen" van de
Muzenalmanak in de vorm van een gesprek
van de Muzen zelf.
Nederlandtscher Oorlogen, Den oorspronck
der ~, „in liedekens vervaet" door Pieter
Bor, zie daar. Zes liederen uit 1555—'73;
vijf van 1574.
Nederlandsche Stemmen, het tijdschrift van
Da Costa, Koenen en W. de Clercq, 1834
—'40, het orgaan van het Reveil.
Nederlandsch Magazijn van Romans en Verhalen,
onder redactie van C. P. E. Robide
van der Aa; nam 1837 Almagro op, het
eerste werk van Mej. Toussaint.
Nederlandsch Museum, letterkundig tijdschrift
van Heremans; 1874—'93.
Ned. Tooneel, Het ~ , zie Tooneel.
57
Nederlandsch Verbond 368 Neurdenburg
Nederlandsch Verbond, Algemeen ,tot
versterking van de volkskracht van de Ned.
stam en tot handhaving van de Ned. taal,
met het maandblad Neerlandia. Opgericht
1898. .
Nederlandse Bibliografie, zie B.
Nederlandse taalgrens, de scheiding tussen
Nederlands en Frans" loopt van de N. Zee
bewesten Duinkerken naar 't Z. tot de Leie,
gaat bij Meenen naar het Oosten op de
grens van Vlaanderen en Henegouwen,
snijdt Brabant ten Z. v. Brussel bij Waterloo,
volgt de grens tussen Belgisch Limburg
en Luik, bereikt de Ned. grens ten Z. v.
Maastricht, maar buigt rechts van de Maas
weer naar 't Z.O., bereikt de D. grens ten
Z. v. Eupen.
neefkens, zie zinneeens. Zo ook nicbtkens.
Neerlands zonen, N eerlands heIden, oude
Iiederen, verzameld door T. Guermonprez,
1942.
IX besten, Vanden '"'-/, leerdicht der 14e
eeuw, met als voorbeelden de 9 beste vorsten,
die ooit ge1eefd hebben, o.a.: Hector,
Alexander, Cesar, Artur; de 3 vermaardste
helden uit Heidendom, ]odendom en Christendom.
Uitgegeven door Kausler, Denemaier
III.
IX quaesten warachtighe historien, Der ~,
de _9 kwaadsten: Jerobeam, Achab, Joram
uit het Jodendom; Caym, Nero en Pilatus
uit het Heidendorn; Judas Iscariot, Machamet
en Julianus apostata: Kerstenen, die
een onsalich eynde hadden. Prozawerk der
15e eeuw; gedrukt bij Jan van Doesborch,
1528
negerslaven, zie slavernij.
N. E. K., (Natuur en Kunst), dichterlijke
kring onder de studenten van 't Doopsgezinde
Seminarium te Amsterdam: Harting.
P. Leendertz De Hoop Scheffer,
Dronrijp Uges, J. Kerbert, A. Winkler
Prins, 1838. Men was afkerig van de romantiek
van Beets en de zijnen; men vereerde
de grote dichters der 17e eeuw. Maar
ze waren zelf romantisch genoeg: zij drcegen
bij plechtige ge1egenheden een wit
kleed met een rode gordel en een witte
mijter. In 1895 gaf A. Winkler Prins
Feestaoonden van N. E. K. uit.
Neomagus, Gerardus '"'-/, zie Geldenbauer.
N eo-romantiek, het weer opkomen van de
romantiek in de moderne Ietteren; bij ODS
b.v. Ary Prins, Van Oordt, Van Schendel,
Querido, Van Suchte1en, Van Moerkerken.
Reactie op het onbevredigende naturalisme.
Zie Romantiek. Dan Aart van der Leeuw
en R. v. Genderen Stort. Ook Nine van der
Schaaf.
Nepveu, Mr. J. I. D. '"'-/, 1810-'87, griffier
bij het Hof te Utrecht, schrijver van
het Leuensbericbt van Van Alphen voor
diens Verzame1de Werken, 1838. Redacteur
van Aurora, 1840-'54.
Nerrincq, Frans ~, 1638-1712, uit Kortrijk,
pater-jezuiet te Mechelen, gaf 1710
uit: Joseph, Onderkoninck van Egypten,
"verciert met sinnebeelden".
Nes-Uilkens, G. van '"'-/, dochter van de
predikant van Ezinge, geb. 1877; onderwijzeres
tot 1907; romanschrijfster.
Nescio (ik weet niet), ps. van J. H. F.
Gronlob.
Neteldoekjes, De '"'-/, novelle van 1854 in
de Letteroejeningen, door Gerard Keller;
zie daar. Uit deze beschrijving van het
Haagse arme ambtenaarsleven bleek, dat de
tijd van de Romantiek voorbij was.
Netscher, Frans '"'-/, 1864-1923, schreef
1886 zijn Studies naar het naakt model, in
] 888 Menseben om ons. Impressionisme in
de letteren. Leerling van Dr. Jan ten Brink,
die hem ook tot bestudering v. Zola bracht.
De Studies waren in 3 weken uitverkocht.
Netscher was stenograaf i. d. Tweede Kamer
en maakte onderdehand Parlementaite
Portretten, 1889 als boekie verschenen: In
en om de de Tweede Kamer. Was ook medewerker
aan De Nieutoe Gids. In 1893
verscheen zijn eerste Haagse roman Egoisme.
In 1895 kwam de tijd van de Hollandsche
Revue; tot 1920 elke maand een karakterschets;
de eerste was van Dr. Kuyper.
Netscher deed in 1901 mee aan de oprichting
van de Vrijz. Dem. Partij. In 1909
redacteur v. d. N. Gids. Zie Lastertongeu,
Neufville, Christina Leonora de '"'-/, 1713'
81" dichteres van Bespiegelingen in briefvorm,
1741, en van 7 rijmbrieven, deels
naar Voltaire, als De Y delbeid der Wacreid;
van rationalistische strekking. Uit
Amsterdam: bleef ongetrouwd; volgens
Betje Wolff "een Genie van de allereelste
soort".
Neufville, Margaretha Jacoba van Gelder
de '"'-/, 1775-1856, schrijfster van De
Kleine Pligten, roman in brieven, 1824'
29. Daarop volgde in 1829 De Schildknaap,
onze eerste bistoriscbe roman onder
invloed van Walter Scott; zie Loosjes. In
1830 vertaalde zij de historische roman
Cinq-Mars van De Vigny, Van Aug. 1830
-Aug. '31 loopt haar verhaal T waalf
l'vfaanden uit de Vad. Gescb, Verder schreef
zij kinderboeken. Proefschrift over haar
van Dr. P. A. A. Boeser, 1889. Er is nog
een derde roman van haar: Elisabeth Basmootb
of eene Engelsche plant op H ollandscben
bodem, 1836.
Neurdenburg, Dr. Elisabeth ---, geb. te
Breda 1882, lector in de kunstgeschiedenis
te Groningen 1918; hoogleraar 1948.
Proefschrift over N yeuoont, Loosbeit ende
Practike, 1910.
Neuye 3
Neuye, Jan ~ , toneeldichter uit de school
van Vondel: Aeneas of Vader des Vaderlands,
1667.
Neve, Edouard de ~ , geb. 1889 te Tilburg,
reizend dagbladcorrespondent. Prozaschrijver.
Nevelingen, zie Nibelungenlied.
Neven, De ~ , blijspel, 4 bedrijyen, 1837, v.
Helvetius v. d. Bergh. Maakte grote opgang.
In alexandrijnen. Voor 't eerst weer
een goed blijspel na de Vaderlandsche
Koopliederi\ met Peters en Roobol als vertolkers
van de hoofdrollen. Onderwerp:
adel en geld; zedenspel: adeldom verplicht
om ook edel te zijn.
Neyn, Mr. Pieter de ~ , geb. 1643, ging
1671 als fiscaal naar de Kaap, 1674 naar
Batavia; kwam met een verwoeste gezondheid
terug. Dichter van Lusthof der Huwelijken
en Vrolycke Ueren. Leefde nog in
1697. Van zijn ambt aan de Kaap werd hij
ontheven wegens zijn aanstoot gevend leven.
Neyts, Jacob ~ , 1727—'94, uit Brugge, leider
van een toneelgezelschap, dat ook te
Amsterdam en Haarlem optrad, ook met
zangspelen; 1780 dagbladschrijver te Mechelen,
1789 naar Frankrijk uitgeweken, f te
Boulogne. Hij bewerkte een groot aantal
stukken voor het toneel uit het F., daarbij
zangspelen. Een er van, De Deserteur,
werd door zijn Vlaamse troep gespeeld te
Amsterdam, toen de vreselijke brand van
11 Mei 1772 uitbrak.
N. H., ps. van Nicolaas Heinsius Jr.
Nibelungenlied, het voornaamste Mhd. heldendicht,
geschreven ± 1205 in Oostenrijk.
Verhaalt het huwelijk van Siegfried en
Kriemhild; de moord op Siegfried, Kriemhilds
wraak en de Nood der Nibelungen.
(De Nibelungen, een volk van dwergen,
door Siegfried overwonnen; daarna wordt
de naam gebezigd voor de Germaanse stam
der Bourgondiers: Kriemhild was een Bourgondische
prjnses). Het epos vertaald in 't
Mnl.; 2 kleine fragmenten zijn over; 't
eerst uitgegeven door Prof. G. J. Meijer,
1838. Uit de 13e eeuw. Opgenomen in
Kalff's Epische Fragmenten.
Nichten, De ~ , het tweede grote blijspel
van Helvetius van den Bergh; zie daar;
1842; uitgefloten. In proza. Verdedigd
door de schrijver in zijn Gesprek over de
Nichten. Zie De Neven.
Nickers-praetjen, 't ~, zie so, so.
Nicolai, Adrianus ~ , 1542 lid v. d. Raad
van Mechelen, 1545 van 't Hof van Gelderland,
1546 kanselier van Gelderland.
tegen zijn zin 1567 lid v. d. Raad van Beroerten,
t te Brussel 1568. Bezorgde de uitgave
van de gedichten van zijn broer Johannes,
d.i. Jan us Secundus. Zie Jan
Everaerts.
Letterk Wrdbk. 2e dr.
Nieuwe Doctrinael
Nicolai, Johannes ~ , zie Jan Everaerts.
Nidek, zie Brouerius.
niders, afgunstigen en lasteraars, die in het
M.E. minnelied de gelieven belagen.
Nielen, Gerard ~ , 1890—1947, schrijver
van stukken voor 't liefhebberijtoneel. Gebr.
Kalkoen.
Nieder-Ingelheim, dorp in Hessen a. d. Zuidzijde
van de Rijn bij Mainz; laatste woonplaats
van E. Douwes Dekker, die er 1887
overleed. Zie Ingelheim.
Nienaber, G. S. ~, en Dr. P. J. Nienaber,
gaven 1943 Die Opkoms van Afrikaans
uit; 3e druk, Pretoria 1949. P. J. Nienaber
schreef Die Vrystaatse Taalbeweging, 1947.
Zijn proefschrift handelt over De Afrikaans
e roman-tematologie, 1938.
Nienhuis, Jam ~ , geb. 1897 te Oldehove,
schrijfster van de Groninger streekromans
Waar mensch en koren rijpen, 1941, De
Strijd om het Wad, 1949, en Pioniers,
1951.
Niermeijer, Antonie ~ , geb. 1814 te Vlaardingen,
predikant, 1853 hoogleraar te Leiden.
Schreef Het Booze Wezen in het Bijgeloof,
1840; f 1855.
Nierstrasz, Joh. Leonardus ~ , 1796—1828,
jonge vriend en vereerder van Feith, kwam
op tegen de „godsdienstige dwaalbegrippen".
Zijn Gedichten van 1827 gaven aanleiding
nog in 't zelfde jaar aan een onbekende
tot een fel schotschrift Nieskruid, 88
biz. groot, misschien van G. T. Mohrmann,
medewerker van Braga, doch waarschijnlijker
van Jan Wap. Nierstrasz, uit Rotterdam,
was een volgeling van Tollens, o.a.
in zijn bekend gedicht Brans Naerebout.
Niervaart, d.i. Nieuwervaart, het tegenwoordige
Klundert. Zie Sacramente.
Niesken Heynisdr., zie H.
Nieskruid, zie Nierstrasz.
Nieuhof, Johan ~ , 1618—'72, uit Ulzen in
Bentheim, ging 1638 als koopman naar
Brazilie, in 1655 met de gezanten naar
China, reisde 1658—>'70 in Indie; vermoord
door de inboorlingen op Madagascar.
Schreef veel over zijn reizen. Zijn
Oost- en West-lndische Zee- en Jjxndreize,
uitgegeven 1682 door zijn broer, bevat het
Lofdicht op Batavia van Jacob van Steendam.
Zijn ander merkwaardig werk is Braziliaansche
Zee- en J^antreize, uitgegeven
1662.
Nieulant, K. Tt ~ , ps. van /. A. N. Knuttel.
Nieuwe Bydragen, zie B.
Nieuwe Devotie, zie Moderne Devotie.
Nieuwe Geboort, De —, bundel gedichten
van Mw. Roland Hoist, waarin zij van
haar geloof in het socialisme getuigenis
aflegt, 1903.
Nieuwe Doctrinael, zie Jan de Weert.
24
59
Nieuwe Geluiden 3
Nieuwe Geluiden, bloemlezing uit hedendaagse
poezie door Dirk Coster, 1925. Met
een essay als inleiding.
Nieuwe Gemeenschap, De ~, tijdschrift
met nat. soc. strekking, opgericht 1934
naast de R.K. Gemeenschap.
Nieuwe Gids, zie Gids.
Nieuwe Haring, De ~ , bekend gebleven
lied van Spandaw:
Triomf! de vreugde stijgt ten top:
Hijsch, Holland, vlag en wimpels op!
Minder bekend is dat het stuk behoorde tot
de vrijheidspoezie van 1813 en '14:
Triomf! de nacht van schande zonk;
Triomf, de dag van glorie blonk
Voor 't vrije vaderland.
J. v. Boom te Utrecht behaalde in 1818
de uitgeloofde prijs voor de zangwijze.
Nieuwe Kerk van Amsterdam, De ~ , berijmde
geschiedenis van Ten Kate, in 8
zangen, 1885; met een ets van P. J. Arendzen
uitgegeven.
Nieuwelandt, William van ~ , 1584—1635,
schilder, dichter en toneelschrijver uit Antwerpen,
1598 te Amsterdam, 1606 weer te
Antwerpen, ouderman van De Olijftak;
1628 weer te Amsterdam. Geprezen door
De Harduyn in een ode voor de tragicomedie
Saul, 1617. Een van zijn treurspelen
is Sophonisba Aphr'tcarta, gedrukt 1639-
Behalve Saul dichtte hij nog 2 oud-testamentische
toneelstukken: Salomon, 1628,
en Jeruzalems verwoestingh, 1635. Van
1624 is zijn Aegyptica ofte Aegyptische
tragoedie van M. Anthonius en Cleopatra,
ontleend aan Gamier. Klassiek toneelwerk.
Nieuwenhuis, Willem ~ , 1886—1935,
R.K. prozaschrijver.
Nieuwenhuyzen, Jan ~ , Doopsgezind predikant
te Monnikendam, 1724—1806.
Stichtte 1784 de Maatschappij tot Nut van
het Algemeen.
Steeds vriend van Waarheid en
Verlichting,
Van Godsdienst, Deugd en Vaderland.
Bij zijn dood gedachtenisrede van Jan de
Kruyff Jr.
Nieuwenhuyzen, Dr. Martinus ~ , 1759—
1793, zoon van Jan, secretaris van het Nut,
vertaalde Shakespeare's Othello uit het E.
en dus niet naar Ducts, 1789, onder de titel
Desdemona. Dokter te Edam, ging 1787
als secretaris van 't Nut naar Amsterdam;
schreef schoolboekjes, o.a. Schoolboekjen
van Ned. deugden, 1788. Zwager van A.
Loosjes Pzn.
Nieuwen Lusthof, Den ~ , liedboek van
Hans Mathys, uitgever te Amsterdam, 1602.
Met Bruylofts-Bancket van Michiel Vlack
uit Gouda.
Nieuwentijdt, Dr. Bernard ~ , uit West-
0 Nieuwland
grafdijk, dokter en burgemeester te Purmerend,
bekend door Het regt gebruik der
W ereldbeschouwingen, 1716, vertaald in
't F. en E. Bestrijder van Spinoza; f 1708.
Nieuwe Stem, De —, zie De Stem.
Nieuwe Stemmen, Vlaams tijdschrift onder
redactie van A. Magerman, F. Meyland, A.
de Swaef.
Nieuwe Testament, in de Griekse uitgave
van Erasmus, 1516. Door Luther vertaald
in 't D. In 't Nederlands overgezet 1523.
Over de Mnl. vertalingen van het N.T.
het proefschrift van C. L. de Bruin, 1934.
Nieuwe Tijd, De ~ , 1° socialistisch maandblad,
onder leiding van F. v. d. Goes,
Herman Gorter en Mw. Roland Hoist, de
„Nieuwe-Tijdgroep", 1897—1921.
2° Vlaams weekblad van Hugo Verriest,
1896—1901. Met de eerste schetsen van
Streuvels. Verriest zelf schreef er o.a. de
Twintig Vlaamsche Koppen in.
Nieuwe wyn in oude leer-zacken, 1636,
lessen van levenswijsheid, bespiegelingen
over deugden en ondeugden, over liefde en
huwelijk, over dansen en mode enz. van
Joan de Brune; zie daar.
Nieuw Holland, 1884, een hartstochtelijk
opstel in proza van Van Deyssel vol geestige
en scherpe spot over de werken van
dichters en schrijvers voor de opkomst der
Tachtigers.
nieuwjaarsliederen, komen voor bij Hadewijch.
Daarna verscheiden in de 15e eeuw.
't Gebruik werd ook nog in ere gehouden
door de Kamer In Liefde Bloeyende, waarvoor
Spieghel een aantal dichtte, o.a. in 't
jaar 1600. Ook de Academie gaf van 1618
—'22 telkens Nieuwjaarsliederen uit. Een
overzicht van „het leven van het nieuwjaarslied"
met een bloemlezing van Hadewych
tot Albert Verweij in Al in dit soete
nieuive-jaer van Korneel Goossens, 1941.
Nieuwjaer voor Smout, zie S.
nieuw-klassieke drama, 't —, zie klassieke
drama's. Het ontwikkelde zich in de 17e
eeuw, voornamelijk bij Vondel, tot toneelwerk
vol hoge en edele gevoelens in schone
vorm op verheven toon.
Nieuwland, Pieter —, 1764—'94, zoon van
een timmerman uit Diemermeer, van zeldzame
begaafdheid, ontdekt door Bemardus
de Bosch, die hem van 1775—'83 bij zich
in huis nam. Lector in de zeevaartkunde
1789; hoogleraar in de wiskunde te Leiden
1793. Begraven te Diemen, buiten de
kerk. Geleerde van grote naam; ook dichter
en vertaler van klassieke schrijvers.
Lierzang op de Slag bij Doggersbank, in
rijmloze verzen; lierzang Orion. In zijn
Nagelaten gedichten een Levensbericht van
S. J. Brugmans. J. H. van Swinden hield
de lijkrede. N. zelf had een ontroerend geNieuwpoort
371
dicht geschreven Ter Gedachtenisse van
mijne Echtgenoote, 1792. Studie over hem
van Dr. Wap, 1870.
Nieuwpoort, Slag bij ~ , zie S.
Nieuwsgierig Aegje, klucht van Bormeester,
over de avonturen van een schippersvrouw
onder boeven en lichtekooien te
Antwerpen, 1662. Zelfde onderwerp als
Trijntje Cornells van Huygens, 1653. Ontleend
aan de novellenbundel De gaven van
de Milde St. Marten. Nogmaals bewerkt
door A. v. Bogaart, 1679.
Nieuws van de Dag, Het ~ , gematigd liberaal
dagblad, opgericht 1870 onder redactie
van H. de Veer, daarna van Simon
Gorter, jaren lang veel gelezen; gekocht
door De Telegraaf.
Nieuw Vlaams Tijdschrift, gesticht door
August Vermeylen, 1947. Redactie: R.
Brulez, J. Daisne, M. Gijsen, M. Gilliams,,
R. Herreman, H. Teirlinck, W. Elsschot
e.a. Te Antwerpen.
Nievelt, C. van ~ , 1843—1913, uit Delfshaven,
romanschrijver. Was ambtenaar in
Indie; kwam 1869 aan de Nw. Rott. Ct.
Hij schreef grillige, spookachtige verhalen,
o.a. Phantasieen, 1874; Ahasverus, 1883.
Als /. v. d. Oude schreef hij letterkundige
kritieken, gericht tegen de nieuwe geest in
de letteren. Uit de poppenkraam onzer Roman
tiek, 1908.
Nil volentibus arduum (L. = niets is moeilijk
voor die willen), kunstgenootschap te
Amsterdam, 1669 opgericht door Lodewijk
Meyer, zie daar. Kwam 2 maal in de week
samen, sedert 1676 ten huize van Lair esse.
De stichting was een herhaling van Costers
Academie, maar trad daarbij als wetgever
en kunstrechter op. De wijsbegeerte werd
mede beoefend, voordrachten werden gehouden;
Pels sprak b.v. over '/ Misbruyk
van de Mode. Maar hoofdzaak werd het
toneel en de dichtkunst. In het werk van
Pels Horatius Dichtkunst, op onze tyden
en zeden gepast3 werden de regels en wetten
vastgesteld, 1677. Gladheid en zoetvloeiendheid
werden de wachtwoorden;
daarvoor moesten de dichters aldoor „verschaven"
en „hersmeden". Aan pamfletten
tegen N/7 en Lodewijk Meyer geen gebrek,
zo in 1677 Hon el in de Wacht. Het genootschap
beleefde 10 jaren van bloei; toen
werden Pels, Meyer en Bouwmeester door
de Schouwburg te veel in beslag genomen.
Pels f 1681. Het genootschap werd ook fel
bestreden, omdat sommige leiders aanhangers
van Spinoza waren. Zo wordt Dr.
Bouwmeester voor atheist uitgescholden in
De Koeckoecxzangh van de Nachtuylen,
1677. Zie ook Koerbagh. Verder kwam er
verzet tegen de „poetische inquisitie". Joan
Dullaert vergeleek de mannen van Nil bij
Nil volentibus arduum
„een partij rasende leeuwen". Veel lomper
is het pamflet Dorsch-vlegel van 1677. Het
beste stuk uit die poetenstrijd is de satire
Marsyas van Antonides. Deze was namelijk
met zijn medeleden in strijd geraakt. De
mannen van Nil waren in 1669 begonnen
met een boekje Onderwys in de Tooneel-
Poezy, over de eisen van het drama. Hun
doel is verbetering der zeden, gelijk nader
wordt uitgewerkt in Gebruik en Misbruik
des Tooneels van Pels,. 1681. Hun streven
is navolging van het idealistische nieuwklassieke
Franse toneel, strijd tegen het realisme
als van Jan Vos. Zij achten vertalingen
beter dan eigen werk. Maar zij „verbeterden"
al vertalende hun voorbeeld. Zo
verbeterden zij de Menaechmi van Plautus,
toen zij het stuk overbrachten als De Gelyke
Twelingen. Ook Andries Pels heeft
Sicilien ou I'amour peintre van Moliere
„merkelyk verbetert". Sommige stukken
werden door N/7 uitgegeven zonder naam
van de schrijver, als De Vryer in de kist,
1678; De Gelukte List of Bedrooge Mo],
1689, een waarschuwing aan schrijvers van
toneelstukken, om eerst grondig de taal en
de eisen van een drama te bestuderen. In
1684 verscheen De Verwaande Hollandsche
Franschman, grotendeels het werk van Pels.
Volgens de beginselen van N.V.A. was de
stof voor een treurspel enkel te vinden in
een ongemene geschiedenis onder koningen,
vorsten of andere aanzienlijken. Daardoor
werd het gewone maatschappelijke leven
uitgesloten van de tragedie. De klucht alleen
putte uit het leven van de kleine burgerij
en van de arbeiders. Het drama moest
zich voegen naar de voorschriften der klassieken;
voor de klucht kwam dat er niet
op aan. Wei drong N.V.A. er op aan, dat
de kleding der spelers in overeenstemming
was met hun rol. Een voorbeeld van de
toenmalige kritiek is Dichtkundig Onderzoek
en Oordeel over het Treurspel van
Orondates en Statira van Blasius, waarin
de mannen van Nil gebreken en fouten aanwijzen.
Het genootschap bestond nog in
1713; zie De Huybert. Nil Volentibus werd
het allerfelst bestreden in het zinnespel De
muitery en nederlaag van Midas van Govert
Bidlo, ter verdediging van zijn bewerking
van Vondels Faeton en Salmoneus met zang
en dans en vertoningen, 1685; zie Vondel,
slot.
Van 1702—'19 werden 26 kluchtspelen van
N/7 uitgegeven bij J. Lescailje te Amsterdam,
maar dat was geen nieuw werk, nl.
De vrijer in de kist, kluchtspel. — De wanhebbelijke
liefde, kluchtspel. — (Lingelbach,
D.,), De bekeerde alchemist. — (Vincent,
J.), Pefroen met het schaapshoofd.
— Idem. Loon naar werk. — Id. De benimfen
372 Nomsz
lachelijke serenade. - Id. De leuendige
doode - De dichtkunst en de scbouioburg.
- Fielebout of de dokter tegen dank.
(Moliere), Het geduiongene huwelijk. (
Pels, D. A.), De scbilder door lieide. List,
De bedrooge Mo]. - (Rijndorp, ].
van), De geschaakte bruid. - (Vincent,
].), De listige vrijster of de oerschalkte
voogd. - Quimault, Agrippa of de gewaande
Tibertinus. - (Lingelbach, L.)" Het
huwelijk van Orondates en Statira. - Racine,
Andromache. U. h. Fr. vertaald. Id.,
Ifigenia in Aulis. - CorneiIle, P.,
Cinna of goedertierenbeid van Augustus. -
(Pels, A.,) De tyranny van eigenbaat. (
Meyer, L.), Het spookend toeeuiot]e. Blijspel.
- Plautus, De gelijke tureelingen. De
malle wedding of gierige Geeraard. (
Pels, A.), De verwaande Hollandsche
Franschman.
Het blazoen van Nil stelde een man voor,
die tegen een rots opklimt; boven op de
rots een laurier. Over N.V.A. het proefschrift
van Dr. A. J. Kronenberg, 1875.
De regels van Nit betekenden de dood van
het klassieke treurspel in de stijl van Hoofr
en Vondel, maar veel meer nog de doad
van het romantisch drama van Jan Vos en
Blasius.
nimfen, de minnaressen in de herderspoezie;
bij Hooft o.a. Deianira, Electra, Phillys,
Galathea, ontIeend aan de minneliederen
van Grieken, Romeinen, Italianen, Spanjaarden,
Fransen. De Gooise zijn Rosemondt,
KIaere, Eerrijckje enz. Verder in
de galante romans der 17e eeuw; in Samuel
van Hoogstratens Haegaenueld leest men
van "de wonderlijke bejegeningen der HolIandsche
Nimfen".
Nispen, Adriaan van ,1633-'94, uit
Dordrecht, vertaalde uit het Gr. "de beroemde
vryagien van Klitophon en Leucippe,
Ismenias en Ismene, en Hero en Leander"
als De Grieksche Venus.
Nissen, Christiaan van ,...." Deen van geboorte,
koopman te Amsterdam, kolonel bij de
Patriotten van 1795, beheerde het geld van
de dames Wolff en Deken. In 1798 kwam
het bericht te Trevoux, dat hij bankroet
was.
Nissen, M. ,...." zie Spreeeu/oorden (Friese).
Nivardus, Magister ,...." te Gent, schreef
1152 Y'sengrim us, d.i. de Wolf, de "hoofdpersoon"
in een L. dierdicht. Bij Nivardus
dragen de dieren voor 't eerst eigennamen;
zo is hij de voorloper van Reinsert. Uitgegeven
door E. Voigt te Halle, 1884.
In 1946 uit het L. vertaald door J. v.
Mierlo.
Noah, treurspel van Vondel op zijn 80ste
jaar, 1667. Dit spel van de Ondergang der
-Eerste Weerelt werd opgedragen aan Joan
de Wael, heere van Ankeveen. Vondels
laatste oorspronkelijke spel,
Nojorkarn, zie N. ]. Scbepens.
Nolet de Brauwere van Steeland, Dr. }. C.
H. ,...." 1815-'88, geb. te Rotterdam,
kwam reeds in 1825 in Belgie, dichter
van verhalend werk als Naomi, 1840, Ambiorix,
1841, doch vooral van luimige versjes.
Vriend van prof. Dauid, Ofschoon ook
Katholiek, vervolgde hij jarenlang Lodewijk
de Koninck om zijn "heldendicht in 12
zangen" Het A1enschdom uerlost, het uitvoerigste
Roomse gedicht der 1ge eeuw,
Nolst Trenite, Dr. Gerard ,...." 1870-1946.
uit Utrecht, doctor in de staatswetenschappen,
leraar te Batavia en van 1901-'18
te Haarlem, medewerker aan de Groene
Amsterdammer; ps. Charivarius. RuizeRijmen,
5 bundels, 1914-'18; Gescb. des
Vaderlands, op rijm, 1927-'29 enz. 2ie
ook Vermakelijke Vad. Gesch. 20 bewerkte
hij ook de Herscbeppingen van Ovidius
en De Storm van Shakespeare op zijn eigen
wijze met moraal, aIs die na de geschiedenis
van 10, die in een koe werd veranderd:
Duidelijk blijkt nu aan elk,
die het wezen doorziet van de dingen,
dat om de koe en haar melk
de studenten ,,,10 vivat' zingen.
Hij gaf ook Potgieters Weeuwt;e uit als
toneelscbets. In 1941 verscheen zijn studie:
Is dat goed Nederlandscb?
Nolst Trenite, Mr. ]. G. L. ---, geb. 1863,
broer v. d. voorgaande, advokaat te Rotterdam.
Schreef een parodie op Zaire van
Voltaire, met coupletten en muziek; bewerkte
ook Le Cid.
Nomsz, Johannes ,...." 1738-1803, eerst in
zeedienst, trouwde 1771 met de weduwe
van een suikerraffinadeur, kon de weelde
niet verdragen, werd broodschrijver en
kwam terecht in 't Sint-Pietersgasthuis te
Amsterdam. Onder zijn werken de vaderIandse
treurspelen Antonius Hambroeh,
1775; Maria van Lalain, 1778; Ripperda
of de inneming van Haarlem, 1779; MichieJ
de Ruiter, 1780; dan W illem I, 1780, in
24 zangen; Afaurits van Nassau in 6. zangen,
1789. Hij dichtte ook een lijkzang op
Pater en was 1792 redacteur van de Toonee/
spectator; schreef blijspelen in proza,
treurspe1en op rijm; samen 50. Feitama was
zijn leermeester geweest; reeds in 1764 berijmde
hij De Graaf uan Warwick, naar
een drama van La Harpe. Bekend werd hij
door zijn eerste eigen stukken Amosis,
1767, en Zoroaster, 1768; hij werd van
plagiaat beschuldigd door Le Francq van
Berkhey. In 1771 kwam hij met vertaIingen
van Corneille tle Cid), Racine en Voltaire.
Zijn heldendicht Willem de Eerste verscheen
met uitbundige 10f voor Willem V,
non 373 Noorden
maar daarna liep hij naar de Patriotten en
de vrijcorpsen over. Daarvoor werd hij gehekeld
in de Rommelpot voor de Dolende
Ridder, 1786. Uit die tijd is zijn Historic
van Pieter Sneeg of de goede Regent, een
satire op de orthodoxie, 1786—'87. Verboden.
— In 1787 keerde hij terug naar
„de hofzijde", gehaat door de Patriotten,
veracht door de Prinsgezinden. Onderwijl
ging hij voort met zijn treurspelen: Oldenbarnevelt,
1787; De Graaf van Rennenberg,
1789; Cora, 1784; zie daar. Hij kwam op
tegen „de ongerymdheden" van Calderon
en Shakespeare, ma£r bracht in zijn eiger.
stuk Zingha van 1791 zoveel ijselijkheden.
dat de regenten van de schouwburg het
weigerden. Naast het treurspel beoefende
Nomsz het toneelspel en het blijspel. Dc
Doggersbankers, 1781, was een nastukje in
alexandrijnen. Van 1789 is De Huigchelaar,
vertaling van Moliere's Tartuffe. Hij bleef
doorwerken, tot hij ziek werd en in he:
Gasthuis kwam, waar de regenten hem ee:
eigen kamer gaven. In 1801 kwam nog zijr
vertaling van S emir amis van Voltaire, maai
hij was toen al vergeten. In zijn opkoms
was merkwaardig zijn „Zinspel" lemani ei:
Niemant, zie daar. En in 1785 zijn Vadolands
che Brieven, op rijm: van Louiza dc
Coligny, Maria van Lalain, Christ, v. Mon
dragon, de Hertogin van Parma enz., toen
nog alles voor Vaderland en Vrijheid en
voor de gelijkstelling van alle burgers. Op
het gebied van het drama verdedigde hij
in zijn blad Amstels Schouwtooneel, 1808,
het oude F. klassieke treurspel als het enige,
dat deugde; hij prijst daarom De Lannoy,
De Marre, Huydecoper, Styl en Van
Steenwyk. Een stuk in de nieuwe stijl, zelfs
Emilia Galotti van Lessing, behaagt hem
niet; het mist goede smaak. Shakespeare
kan onveranderd op het toneel niet worden
a,gedoogd"; daarom is het goed, dat Ducis
hem van zijn „ongerymdheden" ontdaan
heeft. Hij maakte een parodie op Othello,
als de Jaloersche Zwart, 1814.
non coquis sed convivis (L. = niet voor
de koks, maar voor de gasten), motto van
de Verscheidenheden van Nic. Beets.
Noodhoorn, De ~ , 1916, bundel politieke
activistische strijdzangen van Rene de
Ciercq.
Noodlot, gedicht van Hooft van ± 1618,
waaruit zijn opvatting van het leven blijkt:
Gelukkig, die de oorzaken van de
[dingen
Verstaat, en hoe zij vast zijn onder-
Gemalied. . . . [lingen
Elke oorzaak heeft haar
moederoorzaak weder.
't Gaat al zoo 't moet,
en daalt van Gode neder.
Noodlot, deterministische roman van Louis
Couperus; zie daar. Het verhaal van een
decadente jonge man, die door zijn eigen
vriend vermoord wordt, waarop die vriend
en zijn beminde vergif innemen en met
„wellust" doodgaan.
noodlotsdrama, toneelspel waarbij de held
te gronde gaat ten gevolge van de vooraf
bepaalde inwerking van de goddelijke
macht. Zo is de gehele Gr. tragedie er toe
te rekenen; 't beroemde voorbeeld is Oedipus
van Sophokles. Schiller volgde in zijn
Braut van Messina zulk een klassiek voorbeeld
na. Toen kwam in D. de S chicks alstragodie,
het noodlotsdrama, in de mode;
stukken, waarin het lot van de held afhangt
van de een of andere geheimzinnige
macht. Miillner en Zacharias Werner waren
daarbij de voornaamste schrijvers. Die
Schuld van Adolf Miillner, 1813, werd nagevolgd
door A. v. d. Hoop Jr., in alexandrijnen,
1831; toen heette het stuk Hugo
en Elvire. Een oorspronkelijk noodlotstreurspel
van Van der Hoop is De Horoskoop
van 1838, een geval van oudermoord in
Spanje, juist in dat jaar voor 't Gerechtshof
behandeld; het lot van de held Gonzales
is door 't noodlot bepaald.
noodlotromans, zie L. Couperus.
Noodsaeckelick Mai, 't —•, gedicht van Westerbaen
over de dwaasheden der liefde in
de trant van Huygens.
Noodweer, verdediging van Huygens; zie
Trijntje Cornelis.
Noordaa, Pieter Jasper van der ~, 1831
—'81, uit Delft, dichter onder ps. Ada
Nore, medewerker aan tijdschriften en
jaarboekjes.
Noord-Brabant, zie Brabant. Antoon Coolen
gaf in 1950 Land en Volk van Brabant uit,
bijdragen van schrijvers, dichters en geleerden.
Zie Coolen, Van Duinkerken, A. M.
de Jong, L. de Bourbon, Paul Vlemminx,
Poirters, Roothaart.
Noorden, Het ~ , 1836—1840, eerste prozawerk
van Potgieter, „omtrekken en tafereelen",
indrukken van zijn reis naar Zweden
in 1831, beelden van het volk in zijn heden
en verleden, verenigd met de aandoeningen
van de schrijver; romantisch werk,
afgewisseid door gedichten, besloten met
het Afscheid:
Vaartwel! vaartwel!
mijn ziel vergeet
In lief noch leed
U, verre Vrinden!
Noorden, Het ~~t de krant, waarin de Millioenenstudien
van Multatuli verschenen;
deze moesten worden afgebroken, „omdat
de lezers er niets van begrepen".
Noorden, Dr. P. van ~~, zie Revolutionnaire
Liederen.
Noord en Zuid 3
Noord en Zuid, taalkundig tijdschrift, van
Taco de Beer, later met C. H. den Hertog,
1878—1907.
Noordhollandsche Synode, Blixem van 't
—, hekeldicht van Vondel, toen de Synode
van Enkhuizen in 1613 partij koos tegen
de Regering van Amsterdam. Vondel gaf
aan zijn verontwaardiging tegen de orthodoxe
predikanten lucht in een gedicht met
dezelfde eindrijmen als de Vraag der Academie.
Op zijn Blixem kwam een antwoord
onder de titel Soete-weer-licht.
Noordhout, W." S. ~ , ps. van J. \V. Schulte
Nordholt, geb. 1920, dichter van Het
Bloeiend Steen, in 1942 en '43 in de gevangenis
geschreven verzen; 1946.
Noordkerk, Mr^ Hermannus —, 1702—'71,
bekend advokaat te Amsterdam, man van
verdraagzaamheid en gewetensvrijheid. Nam
het op voor Deurhof, 1746. Nam Elisabeth
Bekker bij zich in huis na haar uitstapje
met Gargon. Bleef haar vriend, tot wie zij
in vertrouwen opzag. Bij zijn dood schreef
zij een Lijkzang:
Roemt Delft op Gfotius,
gy moogt, o Ystad! roemen
Op uwen Noordkerk,
die zich aan uw dienst verbond.
Bij zijn leven had zij een Lierzang aan
Aristus aan hem gewijd.
Noordse Oorlog, bezongen door Vondel in
zijn Vrye Zeevaert, Staetwecker (opwekking
tot strengheid tegen plichtverzakende
bevelhebbers), Lofdicht op Wassenaer en
in zijn Zee?nagazijn, alle van 1658. Triomf
van Koppenhagen, Triomf over Funen, De
Noortsche Nachtegaal, 1659.
Noordstar, De ~ , zie Van Kerckhoven.
Noordstar, J. C. ~~, ps. van A. J. P. Tammers,
geb. 1910, dichter van de fantasie
De Zwanen, 1930.
Noordwijker Kamer, De —, de dichtersgroep
om Albert Verwey, die in Noordwijk
woonde: Is. P. de Vooys, Marie Cremers,
W. v. Doom, A. v. d. Leeuw, Nine
v. d. Schaaf, N. v. Suchtelen e.a.
Noort, B. van ~ , f 1947, leraar in 't Ned.
te Haarlem, letterkundige van de Jong-
Protestantse richting, schrijver van essays
en van De Letterkundige Inleiding, bibliografisch
naslagboek. Verzorgde de letterkundige
afdeling van de Opr. Haarl. Ct.
Noortsche nachtegael, De —, gedicht van
Vondel, 1659, op de ijdele poging van
Zweden, om de Sont te sluiten.
Nooseman, Ariana ~ , dochter van Adriaen
van den Bergh, vrouw van Jillis Noseman,
de eerste vrouw die in de Amsterdamse
schouwburg optrad, 1655; t 1661.
Nooseman, Jelis ~ , 1626—'82, uit Amsterdam;
blijspeldichter. Beroyde Student, 1646;
4 Noot
Lichte Klaertje, 1645; klucht van Krijn
Onverstant, 1659, op de regel:
Daer is geen vrouw quaet,
zoo 't de man niet toelaet.
De Bedrooge Dronkkaart, 1648; wordt
door zijn vrouw van de drank afgebracht.
Nooseman was toneelspeler en begreep,
welke eisen het publiek aan een stuk stelt.
Van Lichte Klaertje en de Beroyde Student
is de inhoud een verhaal van echtbreuk;
zo ook van zijn Hans van Tonghen, 1644,
ontleend aan Boccaccio. Maar het is er om
te doen, te tonen, „dat het vreemde vrouwe
vervolgen niet en past voor een getrout
man". Als toneelspeler nam hij allerlei
rollen voor zijn rekening; hij is Pekelharing
in de kist, maar ook de koning in
de Cid, dan weer de „held" in de klucht
van Isaac Vos. Hij was de schoonzoon van
J. B. van Fornenberch en werd in 1682
ook zijn schoonvader, toen deze trouwde
met Maria, zijn voorkind.
Noot, Jan van der ~ , 1539—'95, was 1568
als balling in Londen. Hij was van adel,
„patricius van Antwerpen", geboren te
Brecht; schepen der stad; streed tegen
Spanje en Rome; Calvinist. Van der Noots
eerste bundel gedichten, Het Bosken, is
van ± 1568; er zijn psalmen in, deels naar
Marot, deels naar Datheen. Het is onze
eerste bundel lyrische Renaissance-gedicnten.
Zijn tweede bundel is Het Theatre oft
Toonneel, 1568; ook hierin toont zich de
invloed van Ronsard, vooral in de sonnetten
en liedjes. Dan is er de Ode aen den
Heere Casper van der Noot, Heere van
Carloo, een bloedverwant, die gestreden had
in de Slag bij Grevelingen, 1558. (In
1573 gesneuveld bij het Manpad.) Hei
Theatre is opgedragen aan Rogier Martens,
opperburgemeester van Londen, met felle
aanvallen tegen de R.K. kerk. Er zijn 11
sonnetten in over de verdorvenheid van
Rome, vertaald naar Du Bellay; 6 andere
sonnetten zijn naar Marot. De edelman in
ballingschap werd brooddichter en weer katholiek;
in 1576 schimpte hij op de ketterj.
Hij zwierf door Europa, kwam in 1578 te
Parijs in aanraking met Dorat en Ronsard.
Daar beval de gezant Ogier van Boesbeeck
hem aan bij landvoogd Matthias en Van
der Noot kon eindelijk naar Antwerpen
terug. Daar dichtte hij een onderdanige
ode aan Matthias en in 1580 den Lofsang
van Brabant. Zich zelf vergelijkt hij in de
opdracht bij Homerus, Virgilius en Petrarca.
Hij had immers in 1579 zijn groot werk
Olympias uitgegeven, een poging om zijn
eigen leven in beeld te brengen als epos:
„01ympia is het ideaal, waarnaar hij streefde
en dat hij vereerde als Dante Beatrice
en als Petrarca Laura vereerde". Mercurius
Nootman(s} 375 novelle
vertoont 'hem Olympia (de Hemelse) in de
slaap; hij gaat uit om haar te zoeken en
eindelijk vindt hij haar in "lustige velden",
bij goden en godinnen. Dit alles met navolging
van Dante en Petrarca.
Om nieuw werk te kunnen maken, vroeg
hij van de Raad van Antwerpen f 100 ter
leen; hij kreeg f 50. Doch 't werk kwam
niet gereed. En toen in 1581 de Calvinisten
baas werden in de stad, bezong hij ook
hen. In 1585 werd Parma de heer en waren
de Calvinisten weer oproerige dwazen.
En hij bezong Spanjaarden, de hoofden
der vreemde ,,,natien" (de kooplieden) en
leden der Overheid. Geen wonder, dat zijn
grote roem snel is vergaan, temeer daar
veel van zijn stukken vertalingen zijn. Maar
hij heeft de verdienste, dat hij de Pleiade
in de Nederlanden vertegenwoordigt en er
in slaagt, om in sonnetten en oden (de
nieuwe dichtvormen) fijnheid van gevoel
te vertolken. De hoge dunk, die hij van zijn
eigen werk had, maakte hem tot een
"Spaanse Brabander"; Lucas de Heere is
de enige dichter van naarn, die hem prijst.
Verwey gaf in 1895 Gedicbten van hem
uit met een inleiding; Verrneylen schreef in
1899 zijn proefschrift over hem. Hij is met
Van Hout en Van Mander de eerste man
van de Ned. Renaissance.
Nootman(s), P. --.", 1601-v66r 1652, bracht
zijn toneelspel Borras ojte urulp scbe Minstocbt
over uit het Frans; 1627 vertoond ter
Academie. Schreef verder stukken over Den
Slagh van Pauyeu, 1627; Victorie uan
's-H ertogenboscb, 1629" bij de uertboningen
van de Kamer De [onge Bataviers te
's-Gravenhage, enz. Zijn [eugdige MinneSpiegel,
1634, is een liedboek. Hartstochtelijk
Oranjeman, b.v. in Orangens-LeliensBlijj-
Paem ter ere van Frederik Hendrik,
1635.
N oozeman, zie N ooseman,
Nord, Max --.., geb. 1916 te Gorkum, kunstredacteur
van Het Parool. Dichter. Schreet
een essay over Albert Helman. Met Menno
ter Braak vertaalde hij Hitlers eigen WOOl'
den van Hermann Rauschning, 1940.
Norel, Jan ...-., 1635-1700, uit Norel bij
Epe, dichter van de l jsselstroom, 1693,
",de roem der Overysselsteeden". 00k
schreef hij Ter Lijkstaatie van De Ruyter,
1677.
Norel, Karel ...-., geb. 1899, prozaschrijver.
Noseman, zie Nooseman.
notabel, woord in de M.E. gebruikt voor
een gelijkenis, een (beriirnd) verhaal; zo
bijv. Willem van Hildergaersberch Een
Notabel van een bont,
Notermans, leE --, geb. 1898 te Maastricht, I
leraar in Indie tot 1947. Schreef over VelJeke,
1928. Studien over Vondel.
Noto Soeroto, Raden Mas --.., geb. te Diokjakarta
1888, dichter onder invloed van
Rabindranath Tagore. De geu« van Moo?ders
Haariorong, met sonnetten op de BoroBoedoer,
1916; Wa;ang-Liederen, 1930.
Ook prozaschrijver. Uit het vorstelijk Huis
van Pakoe Alam; studeerde sedert 1906 in
Nederland. werd in de oorlogsjaren 191·1
-'18 reserve-luitenant en daarna uitgever.
Dan ambtenaar van Prins Mangkoe Negoro
te Soerakarta. In 1926 verscheen van L. J.
Ch. v. Beeten De ontmaskering van R. 1\1.
Noto Soeroto. t 1951.
Nouhuys, H. ]. C. van ...-., 1821-'53, geb.
te St. ]ans-Molenbeek, uit Ned. ouders
R.K. dichter; gaf met Alberdingk Thijrn
de V olksalmanak voor Ned. Katbolieeen
uit, 1852.
Nouhuys, W. G. van ...-., 1854-1914, toneelschrijver:
Eerloos; H et Goudoiscbte,
1892. Dichter. Stichtte met Buysse en Cou~
perus het ts. Groot-Nederland, 1903
Schreef ook onder ps. lVaalner. Novellen,
studien, kritieken. Werkte mee aan de
Spectator sedert 1888, en aan Het Vaderland.
Hij schreef Letterkundige Opstellen;
Studien en Kritieken; Uren met scbrijuers.
enz.
Nouveau Spectateur francais, Le ---, zie
justus van Effen.
Nouvelle Heloise, La ---, (de nieuwe Heloise),
roman in brieven van Rousseau; oefende
geweldig grote invloed, o.a. door de
verheerlijking van de natuur; 1761. Onder
de talloze geschriften, die deze inv loed
tonen, Sara Burgerhart en Willem Leeuend.
Nova Zembla, Russisch dubbeleil. in de N.
I]szee, 100 inw. Bekend door de overwintering
van Barentsz. en Heemskerk, 1596
-'97; bezongen door Tollens.
novelle, het verhaal in proza van een enkele
gebeurtenis. Novellen kwamen voor bij de
klassieken, en ze kwamen ook uit het Oosten:
Duizend en een N acht. Maar de novelle
kwam vooral in ere met de Renaissance:
Boccaccio en Bandello in Italic;
Cervantes In Spanje; de Heptarneron in
Frankrijk; Chaucer in Engeland. Uit al
deze werken werd door Ned. schrijvers
geput. Bij ons vertoont de prozanovelle
zich het eerst in de 15e eeuw met Griseld e
en in de Seven wyse mannen trail ROm2J1,
De novellen van Boccaccio, 1313-'7 '), ell
die van Cervantes, 1547-1616, vindt men
in tal van bundels terug. Opnieuw treedt
de novelle te voorschijn tijdens de Romantiek.
Bij ons b.v. in de Camera Obscura:
Stastok, Kegge, Gerrit Witse. Verder bij
Van Lennep en 1-1w. Bosboom-Toussaint;
bij Schimmel: Een deugniet (De Ruyter).
Godsdienstige en Zedelijke Nooellen, van
Koctsveld. illa1,ja Tess elscbade van ]. A.
Noviomagus 376 Nut der Tegenspoeden
(schus = schors.)
Nurks, Robertus .--, de onaangename mens
in de Haarlemmerhout, figuur uit de
Camera, overgegaan in het dagelijks leven.
Nut van 't Algemeen, Maatschappij tot .-.,
zie M.
Nut der Tegenspoeden, Het .--, leerdicht
van L. At v. Merken, 1762, toegeeigend
aan Mw. N. S. v. Winter. In zijn tijd beroemd.
Toen Mw. v. Winter gestorven was,
duurde het geen jaar of Lucretia volgde
haar op. In de Fami/ie Stasio]: neemt Hil-
Alberdingk Thijm. Sleeckx schreef novellen I Winkel uitgegeven in zijn Inleiding bij
over 't leven in Lier; verder August en Esopet. Hij is evenwel van oordeel, dat dit
Renier Snieders, Mw. Courtmans, Dodd" een ander is uit de 14e eeuw.
de gezusters Loveling. Letterkundige no- I Nozeman, Ds. Cornelis .-., Rem. predikant,
vellen van Jan ten Brink: De eerste liefde schreef Socrates' eer gehandhaafd.
van Brederoo, 1874; Jan Starter en zijn Nozeman, Gilles .-., zie [elis Nooseman.
Wi}!, 1890; De Bredero's, 1892; Brecbtie Nu, maandblad van Querido, 1927-'28, me:
Spiegels, 1898. Dan treedt Justus van Man- bijdragen van H. Roland Holst, A. M. de
rik op. Verder: Mw. La Chapelle-Roobol, Jong, K. v. d. Woestijne, F. v. Eeden.
Virginie Loveling, Cyriel Buysse, Therese Daartegen Anti-Scbund (D. = tegen de
Hoven, C. Noordwa!. Frans Netscher noem- vuilnis), pamflet van Marsman, Ter Braak,
de zijn Menschen om ons een bundel no- Kelk, Engelman, Eric Wichmann, Lichtveld,
vellen. Heijerrnans schreef een groot aan- Den Doolaard, Kuyk, Van Wessem en Bintal
novellen als Falklandjes; ook Gerard nendijk. Zie Vrije Bladen. Ook bestreden
van Hulzen en Top Naeff leverden er heel door A. A. Haighton: Ben nieutoe komeet
wat. aan den literairen bemel, 1928.
De Wereldbibliotheek gaf een boekje met Numa ofte Amptsweygheringe, zinnespel
Drie Vergeten N ovellen uit (Mw. Bos- van Spieghel; zie daar. Niet voor opvoering
boom, Huet en Simon Gorter). bestemd en nooit vertoond. Spieghel had
Als een geschenk in de Boekenweek van geweigerd zitting te nernen in de Raad
1938 diende een bundeltje van drie, van der Adrniraliteit, omdat hij zich niet ver-
F. Bordewijk van Marie Koenen en van enigen kon met het optreden der Stads-
Marianne Philips. In 1940: Ontueer van regering in Amsterdam, na de Alteratie van
M. Vasalis; De Getuige van Egbert Ee- 157 8.
wyck, en Dees' kleine hand van Jan Cam- Numan, Philip .--, ook Hippopbilus Neanpert.
De Korte Baan, bundel novellen on- der, vriend van Ho uu/aert, schreef twee
der red. van H. Marsman en E. du Perron grote moralizerende werken: De Striit des
Zie ook dorpsuertellingen, Novellen in ver- Gemoets, 1590 en De Spiegbel der Menzen,
zie berijmde verhalen. Doch ook reeds scben, 1595. Verder de Historic van de
in de M.E., b.v. Karel ende Elegast, en de Mirakelen van O.L.V. van Scberpenbeuoel,
boerden; zie daar. Verder bij Cats; de 1604. Hij t 1617 als secretaris der stad
Trou-ringb is een grote novellenbundel met Brussel.
15 verhalen. Nu noch!, klucht waarbij de man klappen
In December 1945 schreef de uitgeverij krijgt van de vrouw en op raad van de
Nederland's Boekhuis te Tilburg een prijs- buurman telkens moet zeggen: nu nocn!
vraag uit voor de beste novelle, als inlei- (nag meer!). De vrouw vreest, dat de man
ding voor de nieuwe novellenreeks De krankzinnig is; men haalt "den pape'' erbij
Zonneu/ijzer, waaraan de beste Nederlandse en de vredc wordt voorlopig hersteld. Voornovellisten
zouden medewerken. Het aantal Iopig, want de vrouw komt er achter en
inzendingen was buitengewoon groat. zij slaat er opnieuw op. Werd vertoond
De jury bestaande uit Ed. Hoornik, Wou- als clute of sotternie na een abel spel; een
ter Paap en Jac. Schreurs M. S. C. heeft der oudste stukken, in onze taal bewaard;
de eerste prijs (f 1000, boven het hono- tweede helft der 14e eeuw. Uitgegeven door
rarium) niet toegekend. De tweede prijs Moltzer. De buurrnan had de man van
(f 500) werd toegekend aan Gabriel Gor- goede raad gediend, maar krijgt aan het
ris voor zijn novelle "Palabroea" de witte slot te horen:
uil van Mato" en de derde prijs (f 250) En weetty niet, dat hem mesvalt
aan Klaas de Wit voor "Agape, de liefdc [met vlaghen,
tot leven en dood". Die syn hant steect tusschen
In 1948 was de premie-novelle van .le [schus en boom?
Boekenweek Oeroeg, een Indisch verhaal
van Hella Haasse; in 1949 Twee Negerpopjes
van Clare Lennart; in 1950 De zaak
Beueenoot door Marianne Philips; in 1951
De Porceleintajel van Olaf de Landell.
Noviomagus, zie Geldenbaser.
Noydekin, een van de vertalers van Esopus;
wakow wokaw bog kokdwag wokawogdw a,
zie daar. Hoffmann von Fallersleben vond
1821 ter Kon. Bib!. te 's-Gravenhage 3
gedichtjes van Noydekin; later werden er
nag 3 bi] gevonden; deze 6 door Jan te
Nutsprijs 377
debrand een Ioopie met het ook toen nog
bekende gedicht.
Nutsprijs, ingesteld door het Departement
Rotterdam, in 1949 voor 't eerst toegekend,
aan B. Stroman voor zijn roman Kleine
dieiies worden groat.
Nuyssenburg, Izaak van .--, 1738-'73, predikant
te Geertruidenberg, dichtte 1772
Nederlands Beuwgetij in sonnetten. Hij
was lid van het "Dichtlievend Genootschap"
te 's-Gravenhage. Zijn bundel opgedragen
aan Willem V, "den Vader des
Vaderlands". Met een lofdicht op de dichter
van zijn medelid Juliana Cornelia (~C
Lannoy. Het Eeuwgetij herdenkt 1572 ell
1672, Den Briel, Eersteling van's Lands
Vrijheid, Vlissingen op de zijde van de
Prins, Vere, Enkhuizen enz. Met een welkom
aan de pasgeboren Erfprins. In 1773
nog een Jubelreden over de verlossing der
stad Geertruidenberg uit de macht der
Spanjaarden in 1573.
Nuyts, Pieter .-., t 1709, uit Breda, schout
van Etten en Leur, toneeldichter: Admetus
ell Alcestis, 1694. In een lofdicht daarvoor
de bewering, dat het Ned. voorbeeld voortaan
een wet voor het F. toneel moet zijn,
met lof voor de Hoofddichter Vondel. Ook
vertaalde hij 4 satiren van Juvenalis. Van
1697 is zijn dichtbundel De Bredaascbe
Klio. Hij werd in 1699 opvolger van Bernagie
als directeur v. d. Schouwburg te
Amsterdam.
N.V.A. == Nil Volentibus Arduum.
Nijenborgh, Johan van .--, 1612-'70, genoemd
naar zijn buitentje in de Paddepoel,
een half uur buiten Groningen, waar hij
een letterkundige kring om zich vergaderde;
hofdichter en prozaschrijver. Groninger
Historijen. Scboole der Wysheyt, 1662, in
de trant van Cats. De bekendste uit zijn
kring was Sibylla van Griethuyzen. Hij
zelf bleef bekend door zijn Weeck-werckell
der ghedenckwaerdige bistorien, 1657, en
door zijn Tooneel der Ambacbten, midisgaders
Het Bericbt van dell Koopbandel,
in 4 delen, met portret en gravures, 1659,
waarin verzen van Cats. .
Nyeuvonr, loosheit ende practike, Van .--,
moraliteit of zinnespel, van Roland van den
Dorpe, ± 1500, beeld van het maatschappelijk
leven. Nyeuvont (List) verheft
Vrouw Lortse, het bedrog; zij vraagt Practike
en Loosheit, om Meest elc in de macht
te krijgen; men besluit Vrouw Lortse te
vereren als een nieuwe heilige; de "cassenaer'
roept alle loszirrnige mannen en vrouwen
op, om zich te laten inschrijven. De
zot Schoon Toogh (Schone Schijn ) hekelt
de maatschappelijke verhoudingen in zijn
gesprekken met de marot. Proefschrift van
Mw. Dr. E. Neurdenburg, 1910. In tegen-
Nijland
stelling met Elckerlyc spot dit stuk met de
kerk en de geestelijkheid,
Nijevelt, Van Zuylen van .--, zie Z. (Nijevelt
is een dorpje Z.O. v. Harme1en.)
Nijhoff-Wind, Mw. A. H. """, geb. 1897
te 's-Gravenhage, de vrouw van Mr. M.
Nijhoff, schrijfster van de roman Ttoee
meisjes en ikJ 1931, en van de novellenbundel
Medereizigers, 1942. De Vier Do"
den, 1950.
Nijhoff, Martinus .--, 1826-'94, vestigde
1853 in Den Haag zijn beroemd geworden
uitgeverij en boekhandel. Hij is de man,
die in 1860 van de Ned. Spectator het
orgaan maakte van de modernen en liberalen.
Zie daar. Hij stichtte Het Vaderland,
het oudste liberale Haagse dagblad, 1869.
Nijhoff, Mr. M. .--, geb. 1894 te 's-Gravenhage,
letterkundige, tot 1934 redacteur van
De Gids; criticus in de Nw. Rott. Ct. Won
in 1925 de Amsterdamse prijs voor poezie
met zijn dichtbundel Vormen, Schreef verzen
in De Beweging en in Het Getij. In
1930 De Vliegende Hollander, drama in
verzen; in 1933 Heer Haleunjn, dramatisch
gedicht met muziek van Willem Pijper. Ais
criticus is hij voor de jongeren "een moderne
Huet", een ,,,magister artium" (rneester
in de kunsten). Hij vertaalde o.a. Storm
van Shakespeare. Gedichten Awater, 1934
en Het uur U, 1936. In 1941 het Kerstspel
De Ster van Bethlehem. Verder een
Paas- en een Pinksterspel. In 1951 in een
bundel uitgegeven: Het Heilige Hout; versdrama's.
Ook verscheen in 1951 in rijrnende
verzen If egeneia in Taurie van Euripides
in vertaling van Nijhoff. Over hem
Theun de Vries, Nijhoff, wandelaar in de
werkelijkheid, 1946.
Nijland, D. V. .-", geb. 1914, rornanschrijver.
Nijland, Dr. J. Aleida .--, 1870-1950, lerares
tot 1929. Schreef 1896 haar proefschrift
over de Gedicbten uit het Haagsche
Liederbandscbrijt, Gaf 1904 een bloernlezing
uit Gezelle, 1905 uit Rodenbach, 1906
uit Perk. Schreef 1917 Leven en u/ereen
van Bellamy, 1950 J. V. d. Vondel.
Nijland, Lieven .--, schreef in de N. Gids
van 1892 Aan den beer F. V. Eeden. De
schrijver was Van Eeden zelf, die met een
heftige kritiek kwam, die aanleiding werd
tot zijn uittreden uit de redactie. Daarover
Willem Kloos" Gedachten en Ajorismen
en P. Tideman, Jan de Scbenner, Hn Boek
der Verdommenis, beide in de N. Glds van
1894.
Greshoff vertelt in de Nw. Courant van
21 Feb. 1948, dat Van Eeden zijn stuk
instuurde, omdat hij Kloos niet meer vertrouwde.
Oak zond hij onder dezelfde
schuilnaam een brokstuk in van Johannes
Nijlen 3
Viator, waar KIoos zeer geestdriftig over
was. Doch toen het op Van Eedens naam
uitkwam, liet hij het door „zijn satelliet
Tideman" belachelijk maken. — Van Eeden
heeft zijn lezing van het geval opgesteld
in De Groene van 17 Mei 1919. —
De geschiedenis wordt behandeld in de
Steekproeven van Stuiveling, 1950; 's-Gravesande
heeft in 1947 de dokumenten uitgegeven.
Nijlen, Jan van ~ , geb. 1884 te Antwerpen,
werkzaam -op 't bankierskantoor van zijn
vader, 1914 uitgeweken naar Nederland,,
bureeloverste aan Justitie te Brussel. Verzen,
1906, en volgende bundels; criticus in
Groot Nederland. Zie ook '/ Fonteintje.
Hij ontving tweemaal de 3-jaarlijkse
Staatsprijs. Van 1947 De DauwPrapper, gedichten
opgedragen aan zijn zoon, die in
Duitse gevangenschap overleed. In 1948
kwamen zijn Verzamelde Gedichten uit.
NijriDegen, Gerardus van ~, zie Geldenhauer.
Nijmegen, Mariken van —, zie M.
Nijnatten-Doffegnies, H. J. van ~, schrijfster
van romans over het Achterhoekse boerenleven.
Nijs, Aegidius ~ , advokaat te Antwerpen.
Dichtte Goede en salige gedachten op den
Roocktabak, 1704.
O.
Oan 't kleine rivierke, 1862, een van de
Overbetuwse novellen van Cremer; behandelt
de gevolgen van luiheid. Met het
„rivierke" is de Linge bedoeld. Veel voorgedragen.
Obelt, Theodorus ~ , 1763—1850, toneelspeler
te Amsterdam, getrouwd met Debora
van Es, 1773—1839, toneelspeelster.
Oberon, de tovenaar in het verhaal van Huge
van Bordeeus, zie daar. Deze volbrengt met
Oberons hulp de onmogelijkste opgaven;
ook bevrijdt Oberon hem uit de gevangenschap.
Zie Elegast.
Observanten, de hervormers van de orde der
Franciscanen onder leiding van Bernardino
da Siena, zo genoemd omdat zij de regels
der Minderbroeders streng in acht namen.
Sedert 1414 verbreidde de Observantie van
St. Omaars zich ook over de Nederlanden
uit. Zie Brugman.
Och, mocht het rysen!, de naam van Starters
Kamer van Rethorycke te Leeuwarden,
1619 opgeheven op last van Ds. Bogerman;
„cleedingh en speeltuich" verkocht aan Dr.
Samuel Coster.
Ockenburgh, buitengoed bij Loosduinen, door
de eigenaar Westerbaen in een hofdicht
bezongen; behoort thans a. d. Gem. 's-Gra-
8 Odilde
venhage. Huygens maakte een gedicht op
het hofdicht, dat aan hem was opgedragen.
Ockenburg bevat ook een overzicht
over de Ned. dichters. Verder o.a. de overlevering
van de gravin van Hennenberch te
Loosduinen.
Ockerse, Antoinette ~~, zie Kleyn.
Ockerse, W. A. ~ , 1760—1826, zoon van
de notaris van Vianen, student te Utrecht
in de kring van J. P. Kleyn, Van Alphen,
Hinlopen, Rau en later Bellamy; 1783 predikant
te Baarn, 1784 te Wijk-bij-Duurstede,
deed mee aan de Patriottische beweging.
Vroeg 1795 ontslag wegens zijn
zwakke gezondheid, ging naar Amsterdam,
werd 1797 lid van de Nationale Vergadering;
1798 afgezet; verloor als kassier zijn
vermogen en werd 1810 weer predikant,
toen te Limmen. In 1818 werd hij tweede
secretaris v. d. Maatsch. v. Weldadigheid
en redacteur van het tijdschrift der Mij.
„De Star".
Bekend als redenaar. IJverde tegen het begraven
in de kerken. Werkte als jong dichter
mee aan de Proeven van Bellamy en
dichtte Bardietjes. Bekend werd hij door
zijn Ontwerp tot een Algemeene Karakterkunde,
3 delen, 1788, '90, en '97. Met zijn
zuster, Mw. A. Kleyn-Ockerse, richtte hij
1822 de Gedenkzuil op het Graf van Bellamy
op. Hij werkte mee aan de Vaderlandsche
Letter oejeningen en werd de redacteur
van De Recensent ook der Recensenttn.
Stond onder invloed van Klopstock.
Zijn laatste werk Vruchten en Res u I tat en
van een zestigjarig leven werd in 3 delen
uitgegeven door H. W. Tydeman en J.
Clarisse, 1823—'26. Zijn Napoleontische
Redevoeringen van 1814 toonden reeds, dat
hij van geestdriftig Patriot een warm
Oranjeman was geworden.
octaaf, o. =z de beide quatrains van een
sonnet.
ode = lyrisch gedicht, gewijd aan een verheven
onderwerp. Van Gr. afkomst, ook
bij de Romeinen beoefend: Horatius. Kwam
weer in ere met de Renaissance: Heinsius,
Lofzang op Christus; Vondel, De Rijnstroom.
Opnieuw beoefend sedert Klopstock.
Bij ons: Feith, De Ruyter; Van Alphen;
Mr. J. P. Kleyn en zijn vrouw, Oden,
1788; Bilderdijk, Ode aan Napoleon', Borger,
Aan den Rijn. In Vlaanderen, Dautzenberg;
Ode aan Vlaenderen, 1847, van
Julius de Geyter. Schaepman, De Paus. In
de nieuwe tijd: Van Looy, Ode aan Rembrandt.
De Pindarische ode bezingt een
held, zo als de Gr. dichter Pindaros de
overwinnaars in de spelen bezong.
Odilde, naam door Bilderdijk gegeven aan
zijn eerste vrouw in zijn minnedichten.
Deze werden in 1796 als Oden en GedichOdyssee
379 Oerspronck
ten door de boekverkoper Elwe te Amsterdam
buiten kopierecht slordig uitgegeven.
Bilderdijk bezorgde zelf een tweede druk
als Odilde, 1808.
Odyssee, het verhaal van de omzwervingen
van Odysseus, een der Gr. helden voor
Troje; van Homer us \ zie daar. Vertaald in
hexameters door Vosmaer; in 1937 ook
door P. C. Boutens; verder o.a. ook door
Timmerman.
De eerste Nederl. vertaling is van 1561
van Coornhert: Deerste twaelf boecken
Odysseae uten Latijne in rijm verduytscht.
In het 18e boek bleef Coornhert steken;
zijn vervolg werd door een onbekende voltooid
en 1605 uitgegeven.
Oedipus, 1° zie Edipus; 2° ps. van Dr. Doorenbos
in De Portefeuille,
oefenaars, deelnemers aan godsdienstige oefeningen,
aan de kaak gesteld als huichelaars
in de personen van Cornelia Slimpslamp en
broeder Benjamin in de roman van Sara
Burger hart. Een oefen-„avondje" beschreven
in Woutertje Pieterse van Multatuli.
Oefening beschaaft de Kunsten, dichtgenootschap
te Amsterdam; Lutkeman, Pater, Bernards
de Bosch, Dirk Willink, Van Winter
waren lid; meest kooplieden. Kwamen
onder de invloed van de Duitse schrijvers.
Oefening kweekt kennis, Haags letterkundig
genootschap; liet bekende sprekers optreden
en hood hun na afloop een souper aan,
„het Servetje" geheten. Opgericht door
S. J. v. d. Bergh, Van Zeggelen en W. P.
v. Stockum, 1834. Bij het 50-jarig feest in
1884 maakte Marcellus Emants de „allegorisch-
historische Vertooning" Veleda. Zie
Conviva. Ten Kate, De Veer, Haverschmidt
behoorden in hun tijd tot de bekendste
sprekers. Het meest echter trok Justus van
Maurik, sedert 1880. Een andere voordrager
was Arnold Werumeus Buning. Bij het
eeuwfeest in 1934 schreef S. W. F. Margadant
de geschiedenis van Oefening.
Oegema, Th. ~ , geb. 1907 te Leeuwarden,
journalist, sedert 1937 te Parijs; dichter.
Oene, Klucht van ~ , van Jan Vos, 1642.
Oene, bedrogen door zijn vrouw Fijtje, laat
zich door Ritsaart, de minnaar, overtuigen
dat zij hem trouw is. Jan Zoet viel Vos
aan in een vuil stuk Drolligen afval en
beschuldigde hem van plagiaat:
Laat Heerom op den stoel
van vroomigheid vry praaten,
Den Vos zal daarom nooit
het hoendersteelen laaten.
Jan Zoet had namelijk in zijn Jochem Jool
hetzelfde onderwerp op dezelfde wijs behandeld,
1637. Beleefde 13 drukken.
Oera-Lindaboek, Het ~ , de uitgave van een
z.g. Oudfries hs., bevattende een familie- I
kroniek van het geslacht Over de Linden,
door J. G. Ottema. Cornelis Over de Linden,
Rijkshellingbaas te Den Helder, had
1869 het hs. gezonden aan Dr. Eelco Veiwijs
te Leeuwarden; deze waagde zich echter
niet aan een uitgave. Ook J. Beckering
Vinckers bestreed aanstonds de echtheid;
hij achtte zeker, dat Over de Linden zelf
het hs. had vervaardigd. De uitgaven waren:
Thet Oera Linda bok, d. Dr. J. G. Ottema.
Leeuw. 1872;
Dr. J. G. Ottema, Geschiedkundige aanteekeningen
en ophelderingen bij Thet Oera
Linda Bok. Leeuw. 1873. Verder: De Koninklijke
Akademie en Thet Oera Linda
bok, 1874.
Prof. Vitringa, Historische schetsen met
eenige in- en uitvallen naar aanleiding van
Thet Oera Linda bok. Dev. 1874.
J. Beckering Vinckers. De onechtheid van
het Oera Linda bok, aangetoond uit de wartaal
waarin het is geschreven. Haarl. 1876.
En: Wie heeft het Oera Linda boek geschreven?
Kampen 1877.
Daar bleef het bij, tot in 1927 M. de Jong
in zijn proefschrift het vermoeden opperde,
dat Eelco Verwijs toch de mystificatie op
zijn geweten had, om de ophemeling van.
al wat Fries was aan de kaak te stellen.
Mr. P. C. J. A. Boeles bleef bij de vorige
opvatting; J. J. Hof dacht aan Over de
Linden en Verwijs te zamen. H. Brugmans
schreef Nieuws over het Oera Linda Bok?
1928. De enige, die nog aan de echtheid
geloofde, was Herman Wirth, in zijn boek
Die Ura Linda Chronik, Jena 1933. Zie
Ottema.
Doch in 1951 verscheen de 2e druk van
het boek van J. F. Overwijn met de oorspronkelijke
tekst en de Ned. vertaling; de
eerste druk is van 1941. Schrijver betoogt
dat het Oera Lindaboek uit het Keltisch
is en in verband staat met het verzonken
werelddeel Atlantis. Verder verscheen van
C. Molenaar een nieuwe studie over Het
Geheimzinnige Handschrift van de familie
Over de Linden, 1951.
Oerloy (horloge) der Ewigher Wijsheit, de
Mnl. vertaling van Horologium Sapientiae
door Henr. Suso O. P., uitgegeven door
Dr. H. v. d. Wijnpersse, 1938. A. G. M.
v. d. Wijnpersse schreef er 1926 een studie
over.
Oerspronck, dat Boec vanden ~ , het boek
dat de mens de weg wijst, om weer te
keren tot zijn oorsprong, n.l. tot God; bewerking
van Von den neun Felsen, Van
de negen Rotsen, van Rulman Merswin, de
geestverwant van Ruusbroec uit het Broederhuis
Zum grilnen Wort op een eilandje
in de 111 bij Straatsburg. In zijn boek leest
men van vissen, die uit een hoog bergmeer
Oestvoren 3i8 0 Ogle
met het water mee naar beneden zwemmen
en langs de rotsen weer opstijgen; 15e
eeuw. Uitgegeven door G. H. van Borssum
Waalkes, 1882. (Verkort.)
Oestvoren, Jacop van —, een spreker, die
1413 Van der blauwen scute dichtte, „de
spotstatuten van het gilde der verloren kinderen,
van de ghesellen van wilde manieren
en van vrouwen van hetzelfde slag":
ridders, die hun goed naar de lombard
brengen; geestelijken, die brassen met schone
vrouwen; verkwistende poorters; vrouwen
belust op minne.
God onse Heer is rijc ghenoech;
Laet ons nemen ons ghevoech
Van den onsen sonder sorghen:
Laet si sorghen die ons borghen.
De Blauwe Schuit was het schip op wielen,
waarop men rondreed in de carnavalsdagen.
Ook Langhe Waghen, Schip van
Armoede, Schuyt van Sinte Reynuit, in de
M.E. liederen en in stukken als de Veelderhande
Geneuchlycke Dichten. Zie J.
H. Gallee, Dramatische Vertooningen. Dr.
D. Th. Enklaar, Varende luyden. Studien
over M.E. groepen van onmaatschappelijken
in de Nederlanden; Uit Uilenspiegels
Kring. Het gilde van de Blauwe Scute was
in Antwerpen en Vlaanderen in de M.E.
inheems; in 1413 kreeg het ook zijn handvesten
in Brabant, bij wijze van Vastenavondgrap;
deze werden door Jacob op
rijm gesteld voor de „ verloren kinderen".
Maar vorsten en bisschoppen en kooplieden
waren ook leden.
Oever, Karel van den ~-', geb. 1879 te Antwerpen,
f 1926 aldaar, R.K. dichter, de
apostel van het expressionisme; schrijver
van novellen en schetsen. Sloot zich 1922
aan bij de groep van de Ruimte. Tijdens
de oorlog 1914—'18 woonde hij te Baarn.
Hij schreef een groot aantal kritische beschouwingen,
o.a. De Hollandsche Natie
voor een Vlaamscben Spiegel, als vurig
voorstander van de Groot-Nederlandse gedachte.
Van zijn eigen prozawerk: Kernpis
cbe Vertelsels, 1905; De Geuzenstad,
1911, verbeeldingen uit de I6e eeuw. Een
der voornaamste medewerkers aan de
Vlaamsche Arbeid, het ts. dat volgde op
Vlaanderen. Geestelijke Peilingen, 1925.
Off el, Edmond van ~ , geb. 1871 te Antwerpen,
tekenaar, boekverluchter en dichter.
Offer des Heeren, Het ~ , het oudste martelaarsboek,
1562, in de I6e eeuw 11 drukken;
brieven en belijdenissen van Doopsgezinde
martelaren sedert 1527. Het 2e
deel is een Liedtboecxken met Doopsgezinde
martelaarsliederen, 1563. Uitgegeven
door S. Cramer in de Bibl. Reformatoria,
1904.
Ogelwight Jr., Hendrik ~ , 1764—1841,
makelaar te Amsterdam, toneelschrijver;
een der 4 commissarissen van de Schouwburg,
toen deze 1798 Staatsinstelling werd.
Ogier, zelfstandig bewerkte ridderroman der
l4e eeuw, in fragment over. Ogier is een
der 12 „genoten" van Karel de Grote.
Willems gaf in 1838 de teruggevonden
187 regels uit. De inhoud van de roman
is bekend door een D. vertaling uit de 15e
eeuw. Ogier strijdt eerst mee met Karel
de Grote, raakt dan jaren lang in vete met
hem, totdat de aartsengel Michael de verzoening
bewerkt.
Ogier, Barbara ~ , 1648—1720, dochter van
Willem, trouwde 1680 met Willem Kerricx,
beeldhouwer en dichter te Antwerpen.
Schrijfster van toneelwerken, o.a. van
Overwonnen Mars ter ere van de Vrede
van Rijswijk.
Ogier, Willem ~ , 1618—'89, schoolmeester,
factor van „De Olijftak" te Antwerpen,
schreef toneelspelen, die de zeven hoofdzonden
behandelden: Gulsigheydt, 1639;
Hooveerdigheydt, 1644; Grams chap, '45;
Onkuysheydt, '46; Haet en Nydt} 1647;
Traegheydt, '11 en Gierigheydt, '18. Daarna
1687 Belachelyk Mis vers tant ofte Boere-
Geck, waarin nog eens een zot met zijn
marot ten tonele verschijnt. Stukken in
kleurige volkstaal.
Toen in 1661 de Kamer „01ijftak" en
„Violieren" verenigd werden, werd Ogiers
stuk Mahomet en Erena opgevoerd, ontleend
aan de Turkse geschiedenis. Maar in
de Zeven Hoofdzonden is hij in zijn kracht,
meester van de volkstaal en uitbeelder van
het volksleven, die aan Bredero herinnert.
In 1644 werd hij schoolmeester te Antwerpen;
hij is de beste toneelschrijver van de
Z. Nederlanden in de 17e eeuw. Herdacht
in 1889 in de Ned. Schouwburg te Antwerpen;
marmeren borstbeeld onthuld en
naast Vondel gezet; Haet en Nydt opgevoerd
en op de Markt de klucht Belachelyk
Misverstant. Ogier werd ook door Max
Rooses behandeld in zijn Schetsenboek van
1882. De Zeven Hoofdzonden zijn opnieuw
uitgegeven door Dr. W. van Eeghen te
Schaarbeek, 1921.
Studie over Ogier van J. v. d. Branden,
Antwerpen, 1913.
Ogle, Utricia ~ , van Engelse afkomst,
vriendin van Huygens, bekend om haar
muziek en zang. Huygens wijdde gedichten
aan haar:
Ic hebber soo veel aen te sien
Soo soeten keur van dingen,
Dat icker niet ontrent en dien,
Soud' ickse hooren singen; 1642.
Hij droeg haar in 1647 zijn eigen muziekwerk
Pathodia sacra et prof ana op. Zij was
o Heer 381 Ollefen
in 1645 getrouwd met kapitein William I
Swann.
o Heer die daer des Hemels tente spreyt,
een van de roerendste liederen uit Valerius'
Gedenck-Clanck, aanroep tot God en
danklied:
Hadd' ons de Heer,
Hem sij de eer,
Alsoo niet bijgestaen,
wij waren lang,
ons was soo bang,
Al in den druck vergaen.
Zang bij de komst van Leicester in de Ne- j
derlanden, 1585.
Okeanos, onderwerp van een epos van Willem
Kloos, mede onder invloed van Keats
(Endymion) en Shelley (Prometheus unbound);
is fragment gebleven. Daarin de
idylle van Ganymedes, de herder, de lieveling
van Zeus.
o Kersnacht, schooner dan de daegen, een
van de schoonste zangen van Vondel, tot
besluit van het 3e bedrijf van Gijsbrecht
van Aemstel, gezongen door de rei van
Klarissen.
Oldenbarnevelt, Johan van ~ , 1547—1619,
raadpensionaris sedert 1585. Fel bestookt
in het pamflet De Gulden Legende van
den nieuwen Sint Jan, 1618. Even heftig
verdedigd in Vondels hekeldichten als Het
stockske van J. v. 0., Gespreck op het
Graf, Geuse-Vesper, Weeghschael van Holland^
Jaergetyde. Hoofdpersoon in Vondels
treurspel Palamedes of Vermoorde
Onnoselheyt. Verheerlijkt in een gedicht
van Petronella Moens. Zie ook Burman.
Lierzang van Hendrik Harmen Klijn, 1806.
Treurspel van Jan Nomsz, 1787. Drama
van Albert Verwey, 1895; in moeilijk verstaanbare
verzen geschreven. De hoogleraar
C. W. Opzoomer vertaalde in 1885 een
treurspel Sir John van Olden-Bar navelt
van een onbekende Engelsman van 1619-
In 1922 vertaalde A. J. Barnouw de E.
tragedie van J. Fletcher en Ph. Massinger.
Olifant, de ivoren wonderhoren van Roland,
een van de twaalf paladijnen van Karel de
Grote.
Olinde en Theodoor, de eerste romance van
Bilderdijk, 1785. De dappere ridder Theodoor,
van 't hof van koning Arthur, ziet
aan het hof van koning Karel de schone
Olinde; hij velt zijn vijanden, waaronder
een koning der Saracenen en kan dan pas
komen tot een „Godgeheiligde echt". Hierin
de geschiedenis van Mr. Willem zelf
en de schone Catharina.
Olipodrigo = mengelmoes, van Sp. olla
podrida = ratjetoe van vlees en groente.
Titel van verschillende werken:
1. Spotdicht op de Spanjaarden, na de
slag op het Slaak, 1631;
2. Liedboek in 2 delen te Amsterdam.
1654, met vrolijke gezangen, kusjes, rondeeltjes,
levertjes enz. Met bijdragen o.a.
van H. Sweerds, J. Dullaart, G. Verbiest,
J. Bara, H. Bruno, Cath. Questiers, Asselyn,
Vondel; ook met de eerste 13 coupletten
van de Knip-Zang\
3. Oli Podrigo in den Staet, dat is Van
Elcks wat, gedicht over allerlei dingen in
verband met de Tweede Engelse Oorlog;
4. Schotschrift met 100 versjes op 100
Groninger kosters, d.i. schoolmeesters, ±
1695; Olipodrigo, dat is 't Malle-Kosters •
boekje; opnieuw uitgegeven door K. ter
Laan, 1933;
5. Liedboekje van 1723;
6. Bundel van 264 rijmpjes van Dr. Sal.
v. Rusting, 1693;
7. Olipodrigo ofte Dordtrechts vermake
lijcheydt, mopsje, 8e druk 1676.
Huygens dichtte in 1625 Olla podrida, een
schertsend gedicht aan J. van der Burch,
met afwisselende F., Ned., Sp., L., D., E.
en Gr. regels.
Oliva, Renerus ~ , schreef een lofdicht voor
de Friesche Lusthof.
Oliveira, Elias d'~, geb. 1886, schrijver van
letterkundige kritieken. De Mannen van
'80, 1907. Studien over Goethe, 1908. De
Jongere Generatie, 1914; een bundel interviews
met De Meester, K. v. d. Woestijne,
Mw. Simons-Mees e.a. D'Oliveira is de
leider van de Stichting voor Individualpsychologie
te Amsterdam.
Olla podrida, zie Olipodrigo.
Ollefen, Daniel H. N. van ~ , 1824—1900,
toneelspeler, Rotterdam en Amsterdam.
Ollefen, Lieve van ~ , 1740—1816, lid van
„Oefening kweekt Kunst" te Amsterdam,
dichter die van zijn pen moest leven en
in 't werkhuis stierf. Hij dichtte 1784 De
Wereld is geen tranendal in 4 zangen, ten
betoge dat een vroom Christen op aarde
veel genieten mag. De Synode van Amsterdam
veroordeelde het stuk als „hoogst
schandelyk". Van hetzelfde jaar is Het
Riete Kluisje van Mejuffrouw E. Wolff op
Zomerlust in de Beverwijk. Zijn toneelspel
Clarissa of de mislukte Boosheid, 1781, is
de zegepraal der deugd. Ook schreef hij
nog een Leven van Vondel, 1783. Aan
Francina Bane, 1786. Met R. Bakker de
Ned. stad- en dorpsbeschrijver, 1791—
1811, met veel platen. Onder zijn toneelwerk
Het revolutionaire huishouden, geschreven
in Mei 1798, toen hij gevangen
zat; het eerste stuk over de emancipatie der
vrouw.
Ollefen, Willem van ~ , broer van Lieve,
lid van „Kunstliefde spaart geen vlijt",
toneeldichter. Hij wordt gehouden voor de
schrijver van het Aanhangsel bij Willem
Oltmans 382 Ondere
Leevend, 1786. Zie Willem V. Zeker zijn
van hem de Proeven van Muzikaale Uitspanningen,
„Mengelzangen naar den
nieuwsten Italiaanschen smaak geschikt",
1783. Hij dichtte ook een Heldenzang ter
ere van Zoutman en de Slag bij Doggersbank:
Vaderlandsche heldenschaeren,
'k Stel ter uwer eer myn snaaren
Oltmans, J. F. ~ , 1806—'54, schrijver van
historische romans onder invloed van Walter
Scott. Onder de indruk van Van Speyks
heldendaad schreef hij in 1833 Het Slot
Loevestein, onder ps. J. v. d. Hage. Hij
was de zoon van de Rijksontvanger in Den
Haag. Onder dezelfde schuilnaam verscheen
1838 De Sckaapherder, de geschiedenis
van Jan van Schaffelaar en zijn doodsvijand
Perrol met de Rode Hand. Dit werk
was oorzaak, dat Oltmans redacteur van
De Gids werd. Zo schreef hij in 1840—
'46 voor dit maandblad een 10-tal verhalen,
o.a. Het Huts van het Zeewijf\ verder
deed hij er weinig aan en nam in 1845
ontslag. In 1847 ging hij voor zijn gezondheid
naar Steenderen.
Olyfbergh ofte Poema van den laetsten
Dagh, nagelaten uitvoerig dichtwerk van
Karel van Mander; zie daar. Met mythologische
beelden; in jamben; invloed der Renaissance.
Olijfkrans der Vreede, zie Vrede van Munster.
Olyftack aan Gustaaf Adolf, gedicht van
Vondel, toen de Zweedse koning zijn vaderstad
Keulen bedreigde, 1632:
Een heimelicke treck
Verleit het hart naar mijn geboortstad
Daer heb ick eerst [Keulen.
om honigh uitgevlogen,
Ontrent den blonden Rijn,
Beplant met Rinschen wijn;
En als een bie violendau gesogen.
Olyftack, De ~ , de M.E. rederijkerskamer
van Antwerpen, was aanwezig in 1613 te
Amsterdam en Haarlem; werd 1660 verenigd
met de Violieren. Weer opgericht
1836 als een der eerste uitingen van de
Vlaamse Beweging. Gaf in 1850 een vlugschrift
van Lodewijk Gerrits uit Aen het
Vlaemsche volk. Zie Th. v. Rijswijck en
De Laet. De geschiedenis van De Olijftak
wordt verhaald in Het jonstich versaem
der Violieren door F. Donnet; Antwerpen
1907.
Olympias, zie Jan van der Noot. De voile
titel luidt: Cort Begrijp der XII Boecken
Olympiados; het werk is in 't Ned. en F.
met platen van Coornhert. Van der Noot
stelde zich voor, een nog veel groter Olympiade
te dichten, doch hij heeft dit werk
niet voltooid.
Omazur, Nicolaas ~ , 1603—?, koopman in
zijde te Antwerpen, dichter, o.a. van een
liedboek Labyrinthus Cupidinis, dat is Den
doolhof der Liefde; 1663.
Omboni-Etzerodt, Stephanie ~ , geb. te Londen
1837, dochter van de directeur van
een gasfabriek te Brussel, vriendin van
Tine, d.i. Mw. Douwes Dekker. Zij werd
lerares te Milaan, waar zij 1864 de vrouw
werd van Prof. Omboni; f 1917. Door
haar bemiddeling kwam Tine in Italie.
Ommeren, Richeus van ~ , 1757—'96, rector
te Amsterdam, leermeester van Kemper,
D. J. v. Lennep, Jer. en Abr. de
Vries, Siegenbeek, Wiselius, Van der
Woordt; zie deze namen. Behalve zijn L.
werken schreef hij in 't Ned. over Horatius.
Omnia vincit Amor (De liefde overwint alles),
een der emblemata amatoria van
Heinsius, in zijn Ambacht van Cupido.
Amor, zittende op een gebreidelden leeuw.
Den stercken ben ik sterck,
den sachten sachte banden
En toomen werp ick om:
het wijckt doch al mijn handen,
Al wat de schoone son bestraelt.
omnibus idem (L. = voor alien dezelfde),
spreuk van P. C. Hoojt.
Omwenteling van 1830, De ~ , herinneringen
van Conscience, die in de Slag bij
Leuven gewond werd; 1858.
Onaangenaam Mensch in den Haarlemmer
Hout, Een ~ , de befaamde schets van Robertas
Nurks in de Camera Obscura.
Onbekende Leek, 't Geschrift van de ~,
samenspraak tussen die leek en Meester
Eggaert; zie Eckardt. Keert zich tegen priesters,
die zijn: „apostelen in die tonge ende
rabau.de in die oefeninghe" (schurken in
de praktijk). Komt op tegen de vervolging
van beggaarden en begijnen door de inquisitie;
l4e eeuw.
Onbevoegdheid der Holl. litteraire Kritiek,
De ~ , brochure van Kloos en Verwey,
1886; zie Julia.
Ondaatje, Mr. Dr Pieter Philip Juriaan
Quint ~ , 1758—1818, geb. te Colombo
op Ceylon als zoon v. e. predikant, student
te Utrecht, heftig patriot, kamergenoot van
Bellamy, vaandrig bij het vrijcorps der
„Zwarte Knechten" en weldra majoor,
moest 1787 vluchten voor de Pruisen; 1792
in 't F. leger; onder Dumouriez bij Neerwinden
1793; 1795 in Nederland terug;
1798 secretaris-generaal van 't Departement
van Politie en Binn. Zaken; werd 1816
lid v. d. Hoge Raad van Justitie te Batavia,
verzoend met het herstel van Oranje.
Medewerker aan Bellamy's Proeven.
Ondere, Jochem van ~ , ps. van A. J. Vitringa.
Ondereet 3
Ondereet, Karel ~ , 1804—*68, uit Gent,
boekbinder, toneelspeler in Broedermin en
Taalijver, 1840, professor van declamatie
aan net Conservatorium; schrijver van een
groot aantal toneelstukken, o.a. in verzen
het treurspel: De dood van Hugonet en
Himbercourt (terechtgesteld als raadslieden
van Maria van Bourgondie, 1477),
1849.
Ondergang der Eerste Wareld, heldendicht
van Bilderdijk over het vergaan der wereld
door de zondvloed; van de 20 zangen
zijn er bijna 5 voltooid, 1810; uitgegeven
1820. Uitgegeven door Mr. S. J. E. Rau
„met een ontwerp van den epos", 1890.
Er is ook zo'n ontwerp van Da Costa. Een
verhandeling van Van der Palm Over de
Reuzen der Oude Wereld deed Bilderdijk
de stof aan de hand; hij meende Homerus
na te bootsen, maar het was Ossian:
Ik zing den ondergang van d'eersten
fwareldgrond,
En 't menschdom dat, met Hel en
[Duivlen in verbond,
In gruwelen verhard, Gods Hoogheid
[durfde trotsen
En 't aardsche Paradijs beklautren
[langs zijn rotsen.
De aanval van mensen en reuzen op Eden
is het onderwerp van het heldendicht. De
bron is te vinden in het Boek van Henoch,
in 't Aethiopisch teruggevonden.
Onderscheidt tusschen een Wilde en Tamme
Zanghster, gedicht van Tesselschade
met de bekende aanhef:
Prijst vry den Nachtegael,
Als hij uw menighmael
Verlust, en schatert uyt;
Een zingendt veedertje
en een gewieckt gheluydt.
Met muziek van Ban. Zie Zangh-Bloemzel.
't Gedicht was gemaakt „ter eeren van de
Jonck-vrouw Maria Pilt".
Onderwys der H. Dryeenigheit, gedicht van
Vondel, 1659, later opgenomen in de Bespiegelingen.
Door Oudaen anoniem bestreden
in zijn groot gedicht Naerder onderrechtingh.
Onderwys in de Tooneelpoezy, een der eerste
werken van N/7 Volenti bus; verdediging
van het F. Nieuw-klassieke toneel, verder
over de dicht-genres, over het heldendicht
enz. in de geest van Horatius; 1669—'71
voltooid en nagezien door Dr. Lodewijk
Meyer en Dr. Moesman Dop. Uitgegeven
1765. Gevolgd naar Pierre Corneille en
andere F. kunstrechters.
Onderzoek, bibliographisch tijdschrift voor
letteren, kunst en wetenschap, te Brussel,
opgericht 1939.
Onderzoek en Phantasie, 1838, bundel ver-
3 Ontset van Leyden
handelingen van Jacob Geel\ zie daar. Opnieuw
uitgegeven door Dr. De Vooys in
de Wereldbibliotheek, 1912. Geel behandelt
daarin de verhouding van de wetenschap
tot de kunst. In de voorrede een aanval
op Beets naar aanleiding van diens
Vooruitgang, opgenomen in De Gids van
1837; later in de Camera Obscura.
Onderzoeker, De ~ , Spectatoriaal geschrift
te Amsterdam, 1769—'72. Gevolgd door
De Opmerker, 1772—'78.
o Nederland! let op u saeck!, waarschuwing
tegen het Spaans bedrog in het jaar 1576.
Uit Valerius' Gedenck-clanck.
Onghena, Jan ~ , zie Rethorycke.
Onkruid onder de Tarwe, felle aanval van
Van Vloten op Multatuli, 1875. In 1883
beantwoord door H. M. v. Andel met Een
Onkruidzaaier. Van Vloten vergeleek Multatuli
bij Bilderdijk, een vergelijking, die
later door Prof, te Winkel uitgewerkt
werd. Hij verdedigde ook Bilderdjjks Florts
V om „de onmiskenbaarste verdiensten in
taal en dicht"; een grief van Multatuli
was juist, dat Van Vloten het stuk in een
bloemlezing had opgenomen.
Ons eie boek, zie F. E. J. Malherbe.
Onser Liever Vrouwen Miraculen, Haags
hs. met 117 Maria-Legenden, waaronder
die van Beatrijs; in proza. Behandeld door
Alberdingk Thijm in de Dietsche Warande
van 1860, onder de titel Maria-legend en.
Zie daar. Reeds in 1477 werd te Delft gedrukt
het Boeck van O. L. V. Miraculen
met 119 Maria-verhalen.
Ons Heren, Vanden Levene —', 13e eeuw,
bevat verhalen over Jezus' leven, dood en
opstanding; met felle haat tegen Herodes
en de Joden, die als afgodendienaren worden
voorgesteld; romantisch opgezet rijmwerk
in de trant der ridderromans. Uit het
L. Behandelt uitvoerig Christus' hellevaart.
Uitgegeven door P. J. Vermeulen, 1843;
door W. H. Beuken, 1929. Zie Leven van
Jezus.
Ons Heren Jhesu Chfisti, Dat Lyden ende
die Passie —, zie Leven van Jezus.
Ons Heren Wrake, Van ~ , zie Heren.
Ons Klyntji, zie Di Patriot.
Ons Tijdschrift, 1897—1914, het orgaan der
Christelijke schrijvers: S. Anema, G. Gossaert,
Adel Ankersmit enz. en critici: Go3-
saert, L. Buckmann, Dr. J. v. d. Valk, G.
Schrijver. Ontwikkelde zich als het ts. der
Chr. Historischen, naast Onze Eeuw, 1902
—'24, van Ds. Haspels (oud-liberaal) en
Stemmen des Tijds (anti-revolutionnair)
sinds 1911.
Ontmoeting te Groningen, zie G.
Ontset van Leyden, Lofsang opt ~ , van
Jan van Hout, opgenomen in zijn Dienstbouc,
1602.
Ontzwaveling 3
Ontzwaveling, zie Hippokreen-ontzwaveling.
Onwaardige Wereld, De ~ , „vertoond in
50 zinnebeelden, met godlyke spreuken en
stichtelyke verzen", door Jan Luiken, 1710.
De „spreuken" zijn bijbelteksten.
Onze Eeuw, oud-liberaal tijdschrift op 't ge
bied van staatkunde, sociaal leven, letteren
en kunst, 1902—'24. Met Haspels als letterkundig
beoordelaar, en daarna met over
zichten van Mw. Dr. A. S. C. de Koe.
Onze Vader, het gebed des Heren, door
Perk nagevolgd in een gebed aan de Schoonheid.
Onze Voorouders, romantische verhalen uit
de Vad. Gesch. van Jacob van Lennep: De
Friezen te Rome, De Gestoorde Bruiloft,
De Friescbe Bouwmeester enz., 1838—'44.
De geschiedenis begint met Brinio\ het geheel
staat sterk onder invloed van Walter
Scott.
Ooghentroost, satirisch leerdicht van Huygens,
1647; zie Eufrasia. Uitgegeven door
A. W. Stellwagen, 1886; later opgenomen
in Korenbloemen (Pantheon) met aant. van
J. van Vloten, derde druk door J. Heinsius.
Oogst, De ~ , novelle van Stijn Streuvels,
opgenomen in de bundel Zonnetij, het verhaal
van de pikkers (zichters), die uit
Vlaanderen trekken naar de korenvelden
van N. Frankrijk. Grootse beschrijving van
het landwerk onder de felle zon in de eindeloze
uitgestrektheid van het bouwland,
met daartussendoor de droevige geschiedenis
van de jonge Rik, die dood bleef, getroffen
door een zonnesteek.
Oogst 1940, zie Binnendijk.
Oom Jan, ps. van J. Lion Cachet.
Ooms, J. W. —•, romans over de Alblasserwaard.
In 1940 De grote Ommekeer.
Oorda, I. —, zie Cyriel Verschaeve.
Oordt, Adriaan van ~ , 1865—1910, schrijver
uit de school der Tachtigers\ Irmenlo,
historische roman uit de tijd der Germanen,
1896; Warbold, 1906, roman uit het
jaar 1200; individualistisch van stijl, zijn
laatste en voornaamste werk. Toneelschrijver:
Floris V, 1902; Eduard van Gelre,
1909. Van Oordt was uit Hollandse ouders
te Dresden geboren; werd postambtenaar
te Amsterdam; nam ontslag wegens zijn
gezondheidstoestand en woonde in zeer eenvoudige
omstandigheden in het Gooi.
Oordt, J. F. van ~ , gaf onder ps. D'Arbez
de Zuid-Afrikaansche Historie-Bibliotheek
uit, 12 romantische boeken over de gesch.
v. Zuid-Afrika. In 1907 richtte hij de Z.
Afr. Volksbibliotheek op.
Oorlog, De —, oratorium van Jan van
Beers, 1868, poging tot vervlaamsing van
de kunst. Muziek van Peter Benoit.
Oorlog, Schrijvers getuigen tegen —, bij-
Oosterdijk
dragen van Ter Braak, J. Eekhout, R. Houwink,
Du Perron, Vestdijk, Coolen, Dirk
Coster e.a.; 1936.
Oorlog, Uytheemsen —•, zie Van der Merwede.
Oorspronck, zie Oerspronck.
Oorspronk van 's Lands ongevallen, 1673,
een van de beste stukken van Antonides;
zie daar. Opgedragen aan Joachim Oudaen,
Oort, Petrus van ~ , 1834—'93, uit Helmond,
eerst stuurman bij de grote vaart,
later ingenieur bij de Waterstaat. Schreef
de zeemansroman Schipper Verduin, 1880,
over 't leven op de Zeeuwse stromen.
Oost, Harm ~ , geb. 1877 te Oostwold in
het Oldambt, ging als onderwijzer naar
Z. Afrika; nam deel aan de Boerenoorlog
1899—1902, was secretaris van generaal
De Wet en hoofd van zijn lijfwacht. Begon
met Ds. G. S. Preller in 1906 de Tweede
Afrikaanse Taalbeweging; stichter en uitgever
van de eerste nationalistische krant
in Transvaal. Nam deel aan de opstand in
1914 en zat er 18 maanden voor in de gevangenis.
Schrijver o.a. van On Daniel, het
eerste toneelstuk van de Tweede Taalbeweging.
Lid v. d. Volksraad voor Pretoria.
Oostbroek, het buiten van Van Alphen aan
de Loosduinse Weg bij Den Haag.
Oostdijk, Susanna van ~ , trouwde 1627
met Arnoldus Geesteranus in 't slot Loevestein,
waar hij van 1624—'31 gevangen
zat, en mocht bij hem blijven. Ontvlucht.
Oosten, A. J. D. van ~ , geb. 1898 te Delft,
Katholiek dichter en romanschrijver;
hij behoorde aanvankelijk tot de Jong
Protestantse groep. Satiren op de fabrikanten;
het arme leven der arbeiders. Was
huisschilder te Delft tot 1923; werd journalist;
in 1932 red. v. De Gemeenschap.
Slagen op de ruit, 1935. Een bundel gedichten,
Vuur en Droom, is fel tegen het
oorlogsgeweld; een ander bundeltje Scbip
en Vrouw\ beide 1937.
Oosten, Geertruid van ~ , begijn te Delft,
f 1358, herdichtte Het daghet in den Oosten,
d.i. zij maakte er een geestelijk lied
van. En zij kreeg er haar naam door, omdat
zij het altijd zong. Jos. Alberdingk
Thijm schreef er over, zijn eerste historische
novelle, 1853.
Oost ende West-Indische Spieghel, reisverhalen
van 1614—'18, van Joris van Spilbergen
en Jacob le Maire, twee geheel verschillende
reizen in een boek, 1621.
Oostenrijkse Successie-oorlog, zie Leonidas
en Will em van Haren.
Oosterdijk, H. G. ~ , 1731—'95, uit Katwijk,
dokter te Amsterdam, voorman van
het dichtgenootschap Concordia et Libertate,
dat door Bilderdijks vader in 1748
gesticht was, het Vrijdagsgezelschap, later
54
Oosterse romans 3£
het Keezengezelschap. Hij vertaalde Ho I
merus en Horatius. Jer. de Bosch hielc!
1795 een Lofrede op hem.
Oosterse romans, door de kruistochten bijzonder
in trek: Seven Vroeden van binnen
Rome, doch vooral Floris ende Blancefloer
en Partonopeus of Parthenopeus van Blois,
Verder Huge van Bordeeus, Die Borchgrave
van Couchi, Valentijn ende Nameloos
en Segbelijn van Jheruzalem. Oosterse vertellingen
in een ridderlijk kleed, vol van
de liefde. Een oorspronkelijke Oosterse
roman is die van Heinric ende Margrieh
van Limborch.
Oosterwijck, Volkerus van ~ , 1603—'75,
uit Delft, predikant aldaar van 1640—
'70; dichter van stichtelijke verzen, o.a.
Rymen en Zangen over 't Hooglied. Zijn
Chrisielijcke Seneca is de vertaling van 300
Guide Spreucken van Joseph Hall, bisschop
van Norwich.
Oosterwijk Bruyn, J. v. ~ , 1794—1874,
„humoristisch" dichter: De boertige Zang
ster, 1837; 6e druk 1877; Luimige dichtstukjes,
1824 en 1830. De Kamerjagt. Zijn
Jan Jacob of de Regietabak is samengesteld
uit hoogdravende parodieen van tonelen uit
bekende treurspelen.
Oosterzee, Dr. J. J. van ~ , 1817—1882,
predikant, 1863 hoogleraar te Utrecht,
schreef veel, meest op godgeleerd gebied,
doch ook Chr. Lift. Opstellen, 1877. Beroemd
kanselredenaar van orthodoxe richting;
gaf een Leven van Jezus uit. Volgens
Potgieter „het redevoerende Nijlpaard".
Oosthout, Nel ~ , geb. 1902 te Apeldoorn,
voordrachtskunstenares. Nu Mw. van
Doom.
Oost-Indie, zie Indie.
Oost-Indische Dames en Heeren, 1866, vier
novellen van Dr. J. ten Brink, die als gouverneur
van 1860—'62 te Batavia was geweest.
Gevolgd door Nederlandsche Dames
en Heeren, 1873.
Oost-Indische Thee-Boom, De ~ , een van
de goedkope liedboekjes van de uitgever
Koene te Amsterdam; le druk 1767.
Oostkamp, Jan Antonie ~, 1778—1845,
godsdienstonderwijzer te Zwolle, schrijver
van ± 30 veel gelezen werken voor de
jeugd. Zeereizen.
Op Amstelredam, komt voor in Vondels
Verscheide Gedichten van 1644. De aanhef
luidt:
Het Y en d'Aemstel voen de
hooftstadt van Europe,
Gekroont tot Keizerin;
des nabuurs steun, en hope,
't Gedicht werd door Van Lennep gesteld
op 1631. Zie Amsterdam.
Opdebeek, Gabriel ~ , pseud. Geo de la
Violette. \
Letterk. Wrdbk. 2e dr.
55 opera
I Opdebeek, Lodewijk ~ , geboren en gestorven
te Laken, 1869—1930, schreef boeken
voor de jeugd, verhalen en geromanceerde
historische werken.
Opdrachten van letterkundigen. In de loop
van 1947 zijn de volgende door de ministei
van Onderwijs verleende opdrachten gereed
gekomen: prof. dr. W. Asselbergs, Vondel's
Leeuwendalers (reeds verschenen); dr.
L. Brummel, Roemer Visscher's Sinnepoppen\
dr. L. M. Daniels O.P., een uitgave
met inleiding en aantekeningen van het
handschrift Die bediedenisse van der Misse\
Jan Engelmari, de vertaling van de tekst
van de opera Les Contes d'Hoffmann van
Offenbach; dr. P. J. Meertens, Petrus Hondius'
Moufescbans; mevr. A. Romein-Verschoor,
een voor het buitenland bestemd
overzicht van onze letterkunde sedert 1900
(intussen in druk uitgekomen onder de
titel Slib en Wolken en in Franse vertaling
als Alluvions et Nuages); mevr. A.
Romein-Verschoor, biografie van P. C.
Hooft (intussen verschenen); Th. de Vries,
de vertaling van de tekst van de opera
Boris Godounow van Moussorgsky.
In 1950: Dr. P. J. Meertens en dr. J. B.
Knipping, de Nederlandse emblemata-literatuur.
Anna Mertens, het vertalen van het toneelstuk
Chatter ton van A. de Vigny.
Hanny Michaelis, de Nederlandse Joodse
schrijvers, omgekomen in de periode 1940
—1945.
Prof. dr. L. C. Michels, Liederen in het
Gruuthusehandschrift.
C. Rijnsdorp, een essay, waarin de hedendaagse
Calvinistische Nederlandse literatuur
en critiek worden getoetst aan de
aesthetische beginselen van Calvijn; aan
Peter van Steen, een roman of novelle,
spelende in Frankrijk, Italie en/of Oostenrijk.
opera, reeds ingeleid door de zangspelen van
Krul, was in Italie ± 1600 ontstaan; (Jacopo
Peri te Florence, 1594). De It. opera
te Parijs 1647; daar de F. opera geopend
1671; eerste opera van Battista Lully 1672,
op woorden van Quinault. It. opera in
Amsterdam 1680, van Theodoro Strijker,
die zijn jeugd te Venetie had doorgebracht.
De F. opera in Den Haag 1682. Eerste
Ned. van Dirk Buysero, De Triomfeerende
Min, Vredesspel van 1678. Zie Vrede van
Nijmegen. De eerste Ned. opera op de
schouwburg was 1684 Ariadne van Govert
Bidlo, de vertaling van Ariane van Perrin
en Cambert van 1661. Verder van Govert
Bidlo, 1684: De dood van Pompeius, naar
Corneille; 1685 Faeton en Salmoneus van
Vondel, bewerkt met zang en dans. Zie
I Vondel slot. Dan 1686 De prachtige min-
25
operette 386
nears, naar Moliere; Het Zegepraalende
Oostenrije, en Zonder spys en wyn kan geen
liejde zijn. Thomas Arents, 1686, Roeland;
1687 Amadis en oak Cadmus en Hermione;
zie Pluimer en Poeten-oorlog. Naast de Amsterdamse
Schouwburg was er in 1686 een
opera te Buiksloot. Daar o.a. Amintas en
Amarillis van David Lingelbach. Thomas
Arents kwam ± 1690 met een Voorstel op
uiat toyze een Opera in het Nederduytseh
binnen deze stadt geuestigt kan u/orden.
Alewijn werkte samen met de componist
Petersen, Cornelis Sweerts met Andersen,
Buysero met De Koning, Bidlo met Schenk
In 1688 kwam de pastorale Vryad]« van
Cloris en Roos]e uit, aan Buysero toegeschreven;
muziek van Servaas de Koninck.
In 1700 verscheen Het Boere Opera of
Kloris en Roosje, zonder Roosje en met
Cloris als herderin. Daarop volgde de nu
ong bekende Bruilojt van Kloris en Roos]e.
1707. Zie Kloris. Tegenstanders van de
opera waren de toneeldirecteur J ac. van
Rijndorp, 1690, en o.a. Coenraet Droste
in zijn Overblijfsels van Gbebeugenis, vanwege
het onnatuurlijke. Maar de zucht om
de Fransen na te voIgen was veeI te sterk;
zie Arendsz,
Vlaanderen bracht in de 1ge eeuw de lyrische
drama's voort van Peter Benoit; dan
kwamen Jan Blockx en Edgar Tine!. Het
zangspel beoefend door Em. Hullebroeck.
Zie zangspel. In 1947 S. A. M. Bottenheim,
De opera in Nederland, geschiedenis
van af de 17e eeuw.
operette ; de eerste was een "singhende
klucht" van Starter, Me/is Tyssen; navolging
der E. jigs.
Op Hoop van Zegen, drama van Heijermans,
1900, over de onzeewaardige logger, die
met man en muis vergaat. Tendenz-stuk
van geweldige werking.
Opitz, Martin ~, 1597-1629, D. dichter,
schrijver van het Bueh von der deutscben
Poeterey, dat als richtsnoer voor de D.
dichtkunst gebruikt werd, volgens de regels
van Heinsius en Ronsard. Grondlegger van
de Silezische school. Vertaalde Hymnus
ojte Lo/sanek van Bacchus en de Lojsancl:
van Jezus Cbristus van Daniel Heinsius,
"den Nederlandsen Apollo", door hem het
allerhoogst geeerd. Tot de stad Leiden
sprak hij:
Der ganze Helicon ist bey dir
[ eingezogen,
Nach dem der hohe Geist von Gent
hieher geflogen,
Der Phoenix unsrer Zei ten,
der Sohn der Ewigkeit.
Opkomst en Bloei der Vereenigde N eder-
Opzoomer
landen, 1774, van Simon Stvl.-Weer uitgegeven
in het Pantheon,
Opmars, Stille ~, verzen van de nieuwere
generatie (M. Nijhoff, Vestdijk, Van Hattum,
Den Brabander, Achterberg, Hoornik
e.a.), verzameld door F. W. v. Heerikhuizen,
1942.
Opperman, D. }. ---, Afrikaans lyrisch dichter.
Opschriften, zie [eroense en ]. Van Lennep,
Opstandelingen, De ~, "lyrisch treurspel"
in 3 bedrijven door Mw. Roland Holst,
uitgegeven door de Mij. voor goede en
goedkope lectuur, 1910. Het is het spel
van de opstand in Rusland; werd opgevoerd
in de kringen der s.d. arbeiders; Mw.
Stoop--Snouck Hurgronje te Dordrecht
schreef er een Leidraad bij,
Opstelten, Dr. G. E. ---, 1889-1927, uit
Amsterdam, schreef 1916 zijn proefschrift
over Briere» van Staring; leraar, sedert
1920 aan het Kennemer Lyceum te BIoemendaal;
oprichter van de Haarlemmer
Volksuniversiteit, 1918. Gaf 1917 ecn
Bloemlezing uit Benjamins Vertellingen
door W. L. Penning uit en 1920 Keur uit
de gedicbten van Staring.
Opvoeding, Proeve over de ~, geschrift
van Wolff en Deken. 1779. Zij hebben
zich ook in haar verdere werken met het
onderwerp bezig gehouden, voornamelijk in
Cornelia Wilsehut en in het Gescbrijt eener
bejaarde VrouUJ~ strijd voor de emancipatie
der vrouw. De Proeve was een pleidooi
voor moederrecht en moederplicht; het was
een beroep op de Hollandse moeders, een
klein vlotgeschreven werkje; de verdediging
van de blijde, onbczorgde jeugd; striid tegen
de kwezelachtige schijnvroomheid.
Opwaartsche Wegen, Chr. letterkundig tijdschrift;
1923-'40. Enkelen scheidden zich
af in 1935 en richtten De Werkplaats op.
De hoofdman der Opu: We!!,en was Van
Ham, later Roel Houwink, die eerst meewerkte
aan de Vrije Bladen. Van 1923
-'40 was Herman van der Leek de redacteur.
Verder \Xtrillem de Merode, Jan Eekhout,
Jan H. de Groot, W. A. P. Smit en
Muus Jacobse.
Opzoomer, Adele ~, 1857-1925, dochtei
van de volgende; schreef 2 Duitse drama's:
Johann de Witt en Sturz des Hauses Alba,
1875. Toen kwam onder ps. A. S. C. Wallis
haar historische roman In Dagen van
Strijd, 1877, over het begin van de 80-;arige
OorIog. In 1883 de tweede roman
Vorstengunst, die in Zweden speelt. Zij
trouwde met Prof. Von Antal in Papa
(Hongarije) . Van 1887 is haar vertaling
van Emerich Madach, De Trazedie van den
Alenseh, naar het Hongaars bewerkt en
ingeleid, premie van het Nieuu/s 1/. d. Dag,
Opzoomer 3f
een „Fausttragedie". Daarop kwam zij pas I
in 1906 met een ,,,tragische idylle", Een
Liefdedroom in 1793.
Over haar het proefschrift van S. J. R.
Rameckers, 1947.
Opzoomer, Cornells Willem ~ , 1821—'92,
hoogleraar te Utrecht, 1846; prediker van
de wijsbegeerte der ervaring, „de geestelijke
vader van zovele moderne predikers".
Beroemd redenaar; vertaler van Gr. en E.
treurspelen. Schreef over de aesthetica of
schoonheidsleer in Het Wezen en de Grenzen
der Kunst, 1875, een afzonderlijk geschrift.
Had ook reeds het onderwerp behandeld
in zijn wijsgerig hoofdwerk De
Waarheid en hare kenbronnen, 1859.
Oraengien Lely-hof, Het Leydsch Vlaemsch
~ , zie Leidsch.
Ora Linda, zie Oera Linda.
Oranje, roman in 3 delen van Maurits Dekker^
1935—38.
Oranje, Dichters om ~ , bloemlezing van
Anton van Duinkerken en Paul Huincks,
1946.
Oranjeboom, De ~ , gedicht in 7 zangen
van 1782 door Frank de Vrij, d.i. Pieter
Vreede, pamflet tegen de Stadhouder, met
een ironische Toewying aan Willem V.
De titelprent was een oranjeboom met het
opschrift: „Ten dage, als gij daarvan eet,-
zult gij den doot sterven". De „Oranjeboomen"
zijn de 7 Oranjevorsten. De Staten
stelden 1000 gouden rijders op het
ontdekken van de schrijver.
Oranje en Nederland, dramatisch tafereel in
proza van Schimmel, 1849: de verzoening
van De Ruyter en Tromp door Willem III
in 1672.
Oranje Lely, d' ~ , de Vlaamse kamer van
rethoryke te Leiden, met de spreuk: in
Liefd' groeyende. Zie Leidsch Vlaemsch.
Oranje May lied, zang van Vondel bij de
geboorte van Prins Willem II, 1626.
oratorium, grote cantate met een verheven
onderwerp, vaak van godsdienstig karakter,
gelijk Messias van Handel of Die
Schopfung en Die Jahreszeiten van Haydn
en de Johannes- en de Matthaeus-Pass ion
van J. S. Bach. Bij ons: J. v. Beers, De \
Oorlog', Antheunis, De Vlaamsche Nacht;
Lodewijck de Koninck, Sint-Franciscus, met :
muziek van Tinel. Een oratorium is een
dramatisch muziekwerk met koren, instrumenten
en solozangers; oorspronkelijk op
muziek gezette bijbelse verhalen, het eerst I
door de Oratorianen, een congregatie van
wereldlijke geestelijken, gesticht te Rome
1575 door Philippus van Neri. I
Orden, Gerrit van ~, 1774—1854, uit
Zaandam, burgemeesier aldaar, penningkundige.
Schreef Over de liedboekjes, mopsjes
genaamd, o.a. over het Medemblicker schar- \
7 Orthodoxe dichters
rezoodtje, de Enckhuyzer Ybockens en 't
Hoorns trekschuitje.
orewoet (Mnl.) = de toestand van verrukking,
de geestvervoering, waarin de dichteres
Hadewych en andere mystieken verkeerden
als gevolg van de hemelse „minne":
Het en mochte nie
herte noch sin gheraden,
hoe hi syn lief met minne anestaert,
dien minne met minne hevet verladen.
Organist van den Dom, De ~ , verhaal uit
de Utrechtse Oorlog van 1482 door J. A.
Alberdingk Thijm. Omdat de Utrechtenaren
de bisschop verdreven hadden, mocht het
orgel niet meer bespeeld worden. Maar
zodra de bisschop, met behulp van Maximiliaan,
weer in de stad is, speelt het weer.
Daartussen in de romantische geschiedenis
van Janes Organiste.
Orgelgebruyk, „verrykt met eenige Zangen",
1660, van Huygens, pleidooi voor het orgel
in de kerk. Zie Ghebruyck.
Oringen, Willem van ~ , zie Willem van
Oranje.
Orlers, Jan ~ , 15£0—1646, uit Leiden, neef
van Jan van Hout; burgemeester van Leiden.
Schreef Der Nassauschen Laurencrans,
het verhaal der overwinningen van Maurits,
1610. Verder de Beschryvinge der stad
Ley den, 1614, door Jan van Hout op touw
gezet, waarin ook een paar gedichten van
Van Hout opgenomen zijn.
Orpheus, die zijn vrouw Eurudike (Eurydice)
uit de Onderwereld tracht terug te
voeren, geschilderd door Karel v. d. Woestijne
in De Terug-tocht, opgenomen in de
Interludien. Dezelfde Gr. overlevering bewerkt
door Da Costa in zijn gedicht Eurydice.
Schets van Couperus: Cameeen (Antieke
Verhalen); lyrisch drama in drie bedrijven
door de It. Calzabigi.
Orpheus, maandschrift voor dichterlijke letterkunde
onder Laurens van der Waals,
1923—'24. Met bijdragen van Boutens,
Prins, V. d. Woestijne, Adama van Scheltema,
W. Moens e.a. Beleefde 8 afleveringen.
Orpheus in de Dessa, roman van Augusta
de Wit, 1903; het verhaal van de Javaan
Si Bangkok, de fluitspeler.
Orpheus, Uitvaart van ~ , hekeldicht van
Vondel^ Februari 1654, na het verbod van
het opvoeren van Lucifer.
Orsoy, Joan Arnold van ~, 1700—'53,
koopman te Amsterdam. Hij vertaalde uit
het Duits De zalige Sterfkunst, 1735. In
1722 had hij de lustplaats Koldenhoven
bij Oldebroek „in verzen afgebeeld".
Orthodoxe dichters, in hun strijd tegen de
liberale en moderne begrippen der 19e
eeuw: Bilderdijk, Da Costa, de predikanten
Van Koetsveld, Beets, Hasebroek, Ten
Ortt 3
Kate, Ter Haar; de R.K. Alberdingk Thijm.
Ortt, Ir. F. L. ~ , geb. te Groningen 1866,
van 1888—'99 ingenieur van de Waterstaat;
sedert 1907 redacteur v. d. Vegetarische
Bode; schrijver van romans. Naar bet
groote Licht, 1899.
Os, Pieter van ~ , ps. van Dr. J. Rutgers
en Jhr. Mr. J. de Witte van Citters als
schrijvers van De Geestelijke Lustu>arande)
1867. Zie daar.
O-sprook, Colholms Roos, 1841 door Des
Amorie v. d. Hoeven Jr. gedicht in navolging
van Van Lennep's E-legende; zie ASaga.
Ossian, Songs of ~ , Zangen van Ossiaan,
sedert 1760 door de Schot Macpherson uitgegeven,
„nevelbeelden uit een lang vervlogen
voortijd", door die Schot zelf gemaakt,
„onmatig bewonderd door de tijdgenoten",
die de „bardenzangen" voor echt
aanzagen. De eerste vertaling, van E. D.,
kwam al in 1763. Van de Kasteele gaf De
Gedichten van Ossian in 't licht in 1793;
in 't zelfde jaar kwam er ook nog een andere
vertaling. Feith schreef zijn Alpin in
proza; het was een navolging van de Songs
of Selma. Ook Bilderdijk kwam onder invloed
van Ossian; verder de natuurdichteres
E. M. Post en vooral Helmers, die De
Dood van Ossiaan bezong. Volgens James
Macpherson was Ossian de dappere held
der Oud-Ierse verhalen, door hemzelf in
zijn ouderdom opgetekend. Deze Ossiaanse
Zangen oefenden in de tijd der Romantiek
grote invloed op de Europese letterkunde,
al bleken ze later vervalst te zijn. Grote
strijd over de echtheid, die o.a. door Bilderdijk
verdedigd werd, die de gehele Ossian
vertaalde. Zie Mengelingen.
Dr. Johnson doorzag reeds het bedrog. Dr.
J. P. Arend schreef er een proefschrift over
na zijn benoeming tot Dr. honoris causa;
hij droeg het op aan Siegenbeek en Peerlkamp.
Ossian zou de zoon van Fingal geweest
zijn, maar een held Fingal is er
nooit geweest; het gehele gedicht „Fingal,
een oud heldendicht in 6 boeken" is door
Macpherson opgebouwd uit 2 oude Schptse
balladen. In 1807 verschenen Ossians werken
in het „oorspronkelijk" Gaelisch. Over
Ossian schreef Beets in zijn Verscheidenheden,
VI, 1868.
Ostayen, Paul van ~ , 1896—1928, uit Antwerpen,
dichter van zeer moderne verzen,
schrijver van novellen en kritieken: Krities
Proza. Na de oorlog in 1918 gaf hij een
bundel uit als Het Sienjaal, waarin hij zijn
programma ontvouwde. In beslag genomen
door de Regering. Activist; week tot
1920 uit naar Berlijn en ging over tot het
dadai'sme. In 1921 verscheen zijn Bezette
Stad% oorlogsboek, gedrukt met „rhytmische
8 Otter in 't Bolwerck
typografie", d.w.z. de woorden, waar het
op aankomt zeer groot en vet gedrukt, de
andere kleiner en weer kleiner en nog veel
kleiner, tot haast niet meer te onderscheiden.
En dan de woorden zelf zonder verband,
in regels die in alle richtingen over
het papier lopen; uiting van geestesontwrichting
na 1918. De klanken moeten de
gevoelens van de dichter vertolken. B.v.
Boeren Charleston:
Tulpebollen bolle tulpen tulpetuilen
rozetuilen
boererozen boerewangen boerelongen
boerelongen ballen wangen
wangen bolle bekkens
ballen bolle bekkens
bugel en basson — o hop!
Schreef ook een aantal humoristische verhalen.
In zijn l.aatste stuk Self-Defense
verdedigde hij: „Poezie = woordkunst".
Op zijn graf te Miavoye-Hanthee bij
Dinant staat: „Hier rust de dichter van
Het Eerste boek van Schmoll"; men huldigde
hem als de schrijver van enkele muzikale
gedichten. Vooral Karel van de
Woestijne vereerde hem. „Zijn kritische
opstellen munten uit door helderheid en
pittige betoogtrant" {Panorama, 485).
Gaston Burssens bezorgde een keuze uit
zijn Brieven.
Otia oft Ledighe Uren, van Constantijn
Huygens, de verzameling van zijn L., F.,
It. en Ned. gedichten, uitgegeven 1625.
Begroet met een lofdicht van Hooft in de
trant van Huygens.
Ott, Leo ~ , geb. 1898 te Zutfen, hoofdred.
v. h. Rott. Nieuivsblad, schr. van romans
uit het kunstenaarsleven. In 1939 HetHuis
„De En gel", fantasie over de geschiedenis
van Rotterdam in de Geuzentijd. Menschen
onder scbijnwerpers, 1935.
Ottema, Dr. J. G. ~ , 1804—'79, conrector
te Leeuwarden; schrijver van veel godgeleerde
en historische werken. Hield de Gelegenbeidsrede
bij de oprichting van het
monument voor Stijl, te Harlingen 1860.
Was de uitgever van Thet Oera Linda Bok,
1872 en van werken daarover.
Otten, Dr. J. F. ~ , 1901—'40, schrijver op
sociaal, staatkundig en letterkundig gebied;
schreef over Het Fascisme, 1928, over De
moderne biographie, 1932; tolk in 't Italiaans
en Spaans. Schreef als Jo Otten
essays, romans en novellen: Bed en Wereld;
Angst, dierbare Vijandin; Muizen en
en Demon en. Werd door een bom getroffen.
Otten, Mr. P. ~ , geb. te 's-Gravenhage
1885, secretaris van curatoren der Universiteit
te Amsterdam 1928; dichter. Schaduwen,
1926.
Otter in 't Bolwerck, Een ^ , hekeldicht
Otterloo 389 Oude Kamer
van Vondel, tegen Ds. Otto Badius, die I
de Academie van Coster had uitgescholden
voor een kweekplaats van Libertijnen en I
Arminianen. Nu werd in 1630 Costers \
Iphigenia, het felste stuk, opnieuw ten to- |
nele gevoerd, terwijl de predikanten Cloppenburg
en Smout uit Amsterdam werden •
verbannen; Otto Badius preekte opnieuw |
tegen de Afiademie; Vondel antwoordde |
met dit spotdicht, dat naamloos verscheen. I
Het was op de wijze van een volksliedje:
Betteken voer naar Maryemont.
De dichter veronderstelt, dat Dominee verliefd
is op de dochter van Jan Willemse
Boogaerd; die zou hij winnen door uit te
varen tegen de Academie.
Otterloo, Dr. A. A. van ~ , 1847—'95, predikant
te Zutfen 1883. Proefschrift over
Johannes Ruysbroeck, 1874; 2e druk door
Dr. Van Slee, 1896.
Otto, Willem ~ , 1849—?, uit Amsterdam,
telegraaf-ambtenaar aldaar; schreef o.a.
Etsen en schetsen op letterkundig gebied,
1882. Hij behandelt daarin Starter, Maaike
de Wolf, Elisabeth Hoofman, Jan Luyken
en Dirk Smits op novellistische wijze.
Ottoburg, het buitentje van Tollens te Rijswijk.
Oudaen, Joachim ~ , 1628—'92, uit Rotterdam,
Collegiant als zovelen onder de aanzienlijken
en ontwikkelden; diaken bij de
Doopsgezinden. Oudaens vader was bakker
te Rijnsburg; Jan Jacobsz van der Kodde
was zijn grootvader. Hij werd een leerling
en weldra de secretaris van Scriverius te
Leiden. In 1656 trouwde hij met de dochter
van een tegelbakker te Rotterdam en
voortaan dreef hij de zaak. Hij verkeerde
met Adriaen Paets, de notaris, en andere
mannen van betekenis. Evenals Jan Zoet en
Van Beuningen was hij Ghiliast. Bewonderaar
van Camphuysen in de eerste plaats en
ook van Jeremias de Decker. Tevens vervuld
met liefde voor de wetenschap; hij
leverde aan Brandt stukken voor diens
Historie der Reformatie en voor het Leven
van Vondel. Maar hij hekelde Huygens,
toen deze in 1658 Tryntje Cornells uitgaf.
Hij zelf begon met treurspelen: Johanna
Grey, 1648; Koning Konradyn, 1649. Het
eerste stuk was een bestrijding van Vondels
Maria Stuart; het tweede tornde op tegtn
„de aangematigde macht der Pauzen". Zijn
treurspel Servetus van 1665 richt zich tegen
de onverdraagzaamheid; Het verworpen
Huts van Eli tegen de uiterlijke vormen
van de godsdienst, 1671. Niet alleen
tegen Rome was Oudaen fel, ook tegen
Spinoza. Hij dichtte tegen „dit gedrogt"
naar aanleiding van een werk van Adriaen
Verwer: de Atheisterye het Momaanzigt
afgerukt. In zijn Stoats gevallen behandelde
Oudaen de gebeurtenissen van zijn tijd; zijn
treurspel Haagsche Broedermoord of Dolle
blijdschap, 1672, geeft uiting aan zijn afkeer
van de gruwel, bedreven tegen de De
Witten. Dit drama is te vergelijken met
Vondels Palamedes. Als dichter koos hij
Vondel tot zijn voorbeeld; hij stelde hem
zelfs boven Homerus en Virgilius en prees
vooral Lucifer. Hij volgde hem na in. 1*667:
Brittannische Vernedering. Zijn bijscnriften
op de Graven van Holland herinneren aan
Hooft en Brandt. Hij is een van de beste
dichters uit de tweede helft der 17e eeuw.
Van hem ook de Lijkrouw der Maasstrootu
bij de dood van De Ruyter. Hij schreef
1650 tegen Cromwell, „den vermomden
Lucifer" en maakte bij zijn dood een gedicht
De neergeplofte Lucifer, 1659. Dichtte
een lied op de benoeming van Pieter de
Groot tot pensionaris van Rotterdam, 1670.
Willem III prees hij pas, toen deze koning
van Engeland geworden, godsdienstvrijheid
zou handhaven. Zijn werk Rootnsche Mogentheit,
1664, droeg hij op aan Adriaan
Paats, lid der vroedschap van Rotterdam,
1672 gezant naar Spanje. Verder De Koningklyke
Gedenk-Penning, toen Karel II
penningen liet slaan na de Slag bij Lowestoft.
Dan een loflied op Johan de Witt,
toen deze 1665 de vloot bij Tessel in zee
bracht.
Hij noemde Aran en Titus „een wanschikkelyk
geschep" en Medea „een dollemans
raesgety". Sterk kwam hij ook op tegen
het aanhalen van namen uit de Griekse
mythologie als strijdig met de Christelijke
opvatting. In zijn Lykgedachtenis van Vondel
dreef hij de spot met N.V.A. en zijn
blazoen.
Oudaen schreef een uitvoerig gedicht op
het lijden van Christus: Aandachtige Treurigheyd
en hooggereeze Vreugde, 1660.
Hierin volgde hij Jeremias de Decker, aan
wie het stuk ook is opgedragen. Het is
verdeeld in 17 verhalende zangen.
Een ander groot gedicht is gewijd aan het
Duizendjarig Rijk, waarin Oudaen geloofde:
Voorschaduwing van het Zegepralend
Rijk onzes Heeren, in 12 zangen.
Oudaen's leven beschreven door D. van
Hoogstraten, 1712. In hetzelfde jaar gaf
Poot 3 delen Gedichten van hem uit.
Oude, J. v. d. ~ , ps. van C. v. Nievelt als
schrijver van Uit de Poppekraam onzer
Romantiek, 1903. Daarin beoordelingen
van M. Antink, Ina Bakker, Henri Borel
enz. Eerst opgenomen in '/ Nieuivs v. d.
Dag, gelijk ook zijn Litterarische Interlude
en.
Oude Heer Smits, zie Lindo.
Oude Kamer, De —, van Amsterdam, de
Egelantier, zie In Liefde Bloeyende.
Oudemannenhuis 3
Oudemannenhuis te Amsterdam, genoot de
voordelen van de toneelvertoningen. Coster
deelt mee, dat die alleen al van Juli 1615
—April 1616 / 2000 bedroegen, enkel
door de zorg van hem en Bredero.
Oudemans, A. C. ~ , 1798—1874, onderwijzer
in Indie 1834—'40, schoolopziener te
Leiden. Onder zijn vele geschriften het
Wocrdenboek op Bredero, 1857 en op
Hooft, 1868, thans niet meer geheel betrouwbaar.
Uitgegeven door „Letterkunde",
het laatste werk ter verbetering van het
Uitlegkundig Wdb., door het Kon. Ned.
Instituut uitgegeven 1825—'38, bewerkt
door D. J. v. Lennep, Siegenbeek, Van Capelle
en 9 anderen.
Oude Nederlandsche Letterkunde, Vereeniging
ter Bevordering der ~ , gaf 1844
—'48 werken uit van Mnl. schrijvers, b.v.
Der Leken Spiegel door M. de Vries; Maerlant,
Dboec van den Houte en Leven van
S. Franciscus door J. Tideman; Roman van
Karel de Groote (De Lorreinen) door
Jonckbloet; Potter, Der Minnen Loep door
P. Leendertsz; Walewein door Jonckbloet.
Tideman was er secretaris van. Ook verschenen
van 1844—'48 de Verslagen en
Berichten met medewerking van De Vries,
Jonckbloet, Campbell e.a. Daarin Cracht
der Mane door Heynric van Hollant, Vaghevier
van Sente Patricius enz.
Ouden, 't Boec des gulden throens of der
24 —, vertaald uit het Duitse proza van
de mysticus Otto van Passau, 1386. D<
24 Ouden uit Openbaring IV: 4 leren de
minnende ziel, hoe die de gouden trooi
verwerven kan; het eerste populair-ascelische
D. handboek. Gedrukt te Haarlem,
1484.
Ouderdom, De ~ , leerdicht in 6 zangen van
Rhijnvis Feith, 1802. Over dood, graf en
eeuwigheid, onder invloed van Klopstock.
Ouderdom, Buytenleven en Hofgedachten,
beschrijvend gedicht van Jacob Cats met
veel bijzonderheden over zijn huiselijk bedrijf
op Sorghvliet; 1656.
Oudere Tijdgenooten, studie van Allard
Pierson, 1882—'84 in De Gids, als boek
1888. Over A. G. Heldring, H. J. Koenen,
W. de Clercq, Groen van Prinsterer,
Capadose, De Liefde, Van der Brugghen,
Bilderdijk; verder Da Costa naar zijn brieven.
Oude Staatsman, De ~ , anoniem „drama",
1785, tegen de Groninger Prinsgezinde regenten
onder leiding van A. A. v. Iddekinge,
waarin zich al de ergernis van de
Patriotten uit.
Oude Strijd, De ~ , bundel kritieken van
Verwey; bevat zijn werk voor de oprichting
van De Nu>. Gids en ook zijn beoordeling
van Een Liefde van Van Deyssel.
0 Overbeke
Oude Tijd, De ~ , tijdschrift, dat aandacht
schonk aan overleveringen, volksverhalen,
spreekwoorden, kunst, klederdrachten enz.,
van 1869—'74, onder leiding van D. v. d.
Kellen; sedert 1871 van Ter Gouw.
Oude Vlaemsche Liederen en Gezangen,
samengesteld door J. Fr. Willems, in 1848
door Snellaert uitgegeven.
Oude Waereld, De ~ , romancyclus van
Querido over „het Land van Zarathustra",
groots opgezet met uitvoerige toelichtingen:
I. Koningen met de geweldige figuur van
koning Darius van Perzie; II. Zonsopgang\
III. Zonneland.
Oud-Nederlands, de Ned. taal voor het Mnl.
Er is heel weinig van over, nl. alleen 25
z.g. Karolingische of Wachtendonckse psalmen.
(Proefschrift van Dr. Borgeld, 1899.)
Dr. Lipsius vond ze in de nalatenschap
van Wachtendonck; zie daar; in 1864 werden
ze onder de papieren van Lipsius ontdekt
te Leiden door de bibliothecaris Pluyger
en Dr. L. A. te Winkel. Dr. Cosijn
toonde aan, dat de psalmen zijn uit de
tiende eeuw en afkomstig uit de tegenwoordige
Rijnprovincie op de Limburgse grens.
Oudshoorn, J. van —, ps. van Fey I brief;
overleden te 's-Gravenhage 1951.
Oud-Vlaamsche Gedichten, uit het Hulthemse
handschrift, uitgegeven door Blommaert\
zie daar en Wensliederen. Sedert
1838.
Oud-Vlaemsche Liederen der XIV en XV
eeuwen, uitgegeven door C. Carton, Gent
1849, afkomstig uit het Gruythuyser hs.
Outhuys, Gerrit ~ , 1773—1835, predikant,
sedert 1812 te Minnertsga, vergezelde Bilderdijk
als student, toen deze in 1795 van
Den Haag naar Groningen ging en bleef
zijn vriend. Werkte mee in Uylenbroeks
Dichterlijke Hands chrif ten. Bilderdijks
brieven aan Outhuys uitgegeven 1836.
Outrein, Dr. Joh. d'—', 1662—1722, predikant
te Arnhem, bezong Roosendaal, 1700.
Ouwendijck, Dick ~ , won in 1941 de eerste
prijs van de gemeente Amsterdam met
zijn toneelstuk De weg is beter dan de
herberg. Romanschrijver.
Ouwerling, H. N. ~ , schreef 1908 Uit de
Donkere Gewesten, waarin hij aantoonde,
dat Maas met zijn Verstooteling de Limburgse
toestanden niet te zwart geschetst
had. Hij schreef ook over de geschiedenis
van dorp en heerlijkheid Deurne.
Overbeke, Mr. Aernout van —, 1632—'74,
een doordraaier, die de Psalmen Davids
berijmde, 1663, en de Vierdaagse Zeeslag
en de Tocht naar Chatham bezong. Ging
1668 het zeegat uit en kwam 1672 als
bevelhebber van een retourvloot van 15
schepen uit Indie terug; kwam daarbij aan
de Kaap, waar juist geen kommandeur was
Overbeke
en kocht van de Hottentotten al het land
van de Tafelbaai tot de Valsbaai voor ko
per, tabak en kralen ter waarde van nog
geen / 100. Gaf een „geestige en vermakelijke
Reisbeschrijving" uit, 1671; boertig
zonder geestigheid; burlesk in de stijl van
Focquenbroch. Ook verder leverde hij burleske
en macaronische poezie, mitsgaders
Geestelijke Liederen. Rijmwercken, uitgegeven
1678. Studie over hem van J. A.
Worp, 1883.
Overbeke, Herman van —, geboren te Gent
in 1896, talentvol dramaschrijver. De
Apostaat, 1917, Beatrijs, 1925.
Overblyfsels van geheugchenis, van Droste,
2e druk 1728, door hem zelf bezorgd; derde
druk 1879 door R. Fruin, vanwege
„Letterkunde", met veel aantekeningen. De
optekeningen zijn begonnen in 1720. Van
Elizabeth Musch o.a. nergens zo uitvoerige
en geloofwaardige karaktertekening.
Overdamme, Hans van ~ , f 1550, dichter
van het Offerlied van de vier martelaren
van Lier. Nog in 't zelfde jaar te Gent
verbrand.
Over de Linden, Cornells ~ , geb. 1811 te
Den Helder, scheepsbouwer en meesterknecht
op een houtzaagmolen aldaar, ontwikkelde
zich zelf door veel lezen, schreef
in Friese stamtrots het Oeta Lindaboek (zie
daar); Dr. Ottema sloeg geloof aan de
echtheid en gaf het uit; 1872. De geleerde
wereld in rep en roer. De schrijver f
1874.
Over den Smaak, de eerste voorlezing of
verhandeling van Geel; zie daar. Afgedrukt
in Van Kampens Magazijn, 1826.
Overdiep, Dr. G. S. —, geb. 1885 te Vries.
hoogleraar in het Ned. te Groningen, 1929;
gaf Ferguut uit 1924, De Vier Heemskinderen,
1931; red. v. Onze Taaltuin sedert
1932. Medewerker aan de nieuwe Gesch.
v. d. Letterkunde voor de I6e en 17e eeuw.
Verzamelde 1939 een bloemlezing Onze
Renaissance in proza, werk van Hugo de
Groot, Van Mander, Johan de la Court,
Bredero, Marnix, Jan de Witt, Coomhert,
Stevin, Van Hout, Hooft, Jan Vos, Vondel,
Simon van Leeuwen en Huygens. In
1940 een nieuwe uitgave van Een fragment
der Lorreinen. Schreef een Gesch. v. d.
Nedl. letterk.
Overduijn-Heijligers, Elisabeth ~ , 1868—
1944, uit Batavia, schrijfster van romans
en van het Indische toneelstuk De Concubine,
1919.
Overeem, P. A. van ~ , 1820—'92, deurwaarder
te Amsterdam, toneelschrijver voor
rederijkers.
Overgangsdichters worden Boutens, Leopold
en Van de Woestijne genoemd, nl. van de
Beweging van Tachtig naar de generatie
391 Overwintering op N, Z.
van 1910, ook wel gezegd: van het impressionisme
naar het expressionisme.
Overleveringen, Duits Sagen, in al de Ned.
gewesten zeer talrijk. Zeer bekende historische
overleveringen: Vier Heemskinderen,
Lorreinen, Zwaanridder, Roeland, Sivaert
of Sikke, de zoon van Dirk III, stamvaders
der Brederodes; behandeld in de volksboeken.
Sedert de 19e eeuw zijn de overleveringen
verzameld, zo als ze nu nog in
de volksmond leven: 1. in het Nederlands;
o.a. J. P. Wiersma, Friesche mythen\ A.
Slempkes, Sagen en Sproken van het oude
Gelre\ Joseph Cohen, Ned. Sagen en Legenden;
J. R. W. Sinninghe, Overijselsch,
Utrechts, N. Brabants, Zeeuwsch Sagenboek;
K. ter Laan, Jaarfke's Prophecye en
Ned. Overleveringen;
2. in het Fries; S. J. v. d. Molen, Frysk
Segeboek; 3. in het dialekt van het gewest:
K. ter Laan, Groninger Overleveringen, 2
delen; voor Zuid-Ned. o.a.: Alfons de
Cock, Vlaamsche Sagen; De Cock en Teirlinck,
Brabantsch Sagenboek\ Vlaamsche
Volksvertelsels door Jozef Comelissen en
J. B. Vervliet; Brugsche Volksverhalen van
Guido Gezelle.
Over Literatuur, artikel van Van Deyssel
tegen Frans Netscher, die ook naturalist
was, 1886. Verheerlijking van het proza;
beschimping van Netscher: die windt zich
op, om in het rustige Nederland Zola te
spelen. Hij is een kind, dat zich al spelende
een kartonnen kroontje op het hoofd
zet; een dwaze schooljongen, die op een
boekenstapel gaat staan, om zo groot te
tonen als de meester; een herkauwer van
Zola's tabakspruimen enz.
Overloop, Jef van ~ , geb. 1878, schrijver
van schetsen uit het leven van de armen
in Antwerpen. Wintertijd, 1905.
Oversee, Vanden Lande van —, zie L.
Overstege, Cornells van —, 1625—'62, gaf
een bundel Wereldlijke en Geestelijke
Poezy uit. Daarin ook gedichten van zijn
vrouw Elisabeth le Petit, uit Utrecht. Het
echtpaar woonde te Dordrecht.
Overtoomsche Marktschipper, De Nieuwe
~ , 2 stukjes, liedboek tot op onze dagen
uitgegeven te Amsterdam. Heet ook Durgerdammer
Kramer. Eerste druk ±: 1761.
Overwintering op Nova Zembla, 1596—'97,
beschreven in Drie Seylagien van Gerrit de
Veer. Onderwerp van een groot verhalend
gedicht van Tollens; zie daar. Het is van
1819; beleefde in 1879 de elfde druk. Herhaaldelijk
door Tollens zelf voorgedragen,
vooral de aanhef met de beginregels:
Nog hield het schriklijk pleit
van dwang en vrijheid aan;
Nog droeg der vaadren erf
de Spaansche legervaan
Overijsel in de letteren
En dronk om strijd het bloed
van landzaat en van vreemden',
De kneuzende oorlogsvracht
beploegde Vlaandrens beemden,
En Neerlands weeke grond
hijgde onder 't wigt van wee.
Vertaald in 't Fries, F., D. en E. Nieuwe
uitgave 1939 met een inleiding van Dr.
De Vooys, Een uitvovrige schets van de
Overwintering kwam reeds voor in He1-
mers' Hollandscbe Natie. Nog in 1860
zei Schotel, dat er in geen enkele taal de
wedergade van de Overwintering bestond,
en dat Tollens Schiller ver overtrof in vergelijking
van diens Wilbelm Tell. Maar
reeds in 1819 zei Borger, dat de beren
een te grote plaats vervulden en de caesuur
een te kleine. Tollens verbeterde de fout
in zijn Damiate en schreef in zijn L#k-
#/fW/ op Borger:
Hij kon de pijl der scherts
doen treffen en verdragen.
Overijsel in de letteren : zie Revius, Vollenhove,
Arn. Moonen, Clara van Sytzama,
Feith, Potgieter, Schaepman, P. Heering,
G. van Hulzen, Jozef Cohen, Margot Antink,
Mw. v. Hille-Gaerthé.
Overyselsche Sangen, zie Revius. Ze bevatten
bijbelse en andere godsdienstige poëzie,
mapr ook veel vaderlandse zangen.
Ovidius, d.i. Publius Ovidius Naso, 43 v. C.
- 17 n. C., geb. te Sulmo, rechter te Rome,
door Augusms in het jaar 9 verbannen
naar Moesië aan de Zwarte Zee. Beroemd
P.
P *,h edte ondertekening van de voorrede van
z.g. tweede deel van /. v. Vondels
#/:vy, 1647, md zijn gedichten van vroeger,
die hij weggelaten had in 't eerste
deel. Te W inkel vermoedt, dat P = Protestant,
omdat Vondel zijn narede van Grotius
Testamen; met R.C. ondertekend had.
Paaltjens, Piet -, zie Haverschmidt en Eric
zplr der Steeu.
Paap Jan, Pdep ///7= v4n f#ïJJa, d.i. misschien
Edifa in China, vermeld door Marco
Polo. Volgens het reisverhaal van Johannes
Witte de Hese, 1389, had hij een
prachtig paleis. Ook in De Reis f?zz; J4n
van Mandeville wordt veel van zijn rijkdommen
verteld. Afzonderlijk verscheen
1j08 te Antwerpen bij Jan van Doesborgh
een boekje Van die wonderlicbeden t'z;
costelicheden van Pape Jans landen.
Paap, M r. W illem x', geb. te W inschoten,
L. dichter: M etamorphosen of Herschep- 1856- 1925, vriend en vereerder van Mulpingen,
Gedaanteverwisselingen; Ars aman- tatuli; advokaat te Amsterdam; medeopdi
of Minnekunst; Heroides of Heldinnen- richter van de Nw. Gids, die hij evenwel
brieven. Deze laatste werden door Vondel in 1886 reeds weer verliet. In zijn roman
in proza vertaald, toen hij het voornemen Vincent f-/l>;=, 1898, stelde hij Alb.
had, in de Brieven der Heilige A1,e:âA>2 Té#zzi Jr. aan de kaak. Het boek opniOw
het leven der martelaressen te behandelen, uitgegeven met uitgebreide inleiding door
1641. Uitgegeven door D. v. Hoogstraten, Dr. M . ter Braak, 1956; het is een sleutel-
1716. In 1671 berijmde Vondel de Meu- roman: Vincent Hnman = Van Deyssel;
morpbosen a1s Herscbeppinge. Zie Meta- Moree = Kloos; Reinhold = Ary Prins;
morpbosen. Cornelis van Ghistele vertaalde Jan de Wilde = Ten Brink. Paap bezoryde
Heroides reeds in 15j5; verder Ars de zelf de 2e druk in 1908 en schreef ln
amandi, die in .1j70 op de lndex kwam. 't voorbericht, dat toen de Vincent Hamans
Houwaert bracht in 1583 Die Remedie der van 1 880 reeds arm in arm wandelden met
Lidden over. wie zij voorheen ,,aan hun laars lapten''
Ovidius' Ars zlw,'Jzzlë en zijn Remedia Paap schreef nog zulk een boek, De Bombo-
Amoris zijn bewerkt door Westerbaenk zie no's, gericht tegen Taco de Beer, Prof. Nadaar.
Zie ook Johan van Heemskerk. Bi1- ber, Jan ten Brink e.a. Paap's aandeel in
derdijk schreef een Navolging waz; de Ge- de oprichting van De Nieuwe Gids, waarbij
daantverwisselingen. hij de hoofdman was, wordt toegelicht in
Alle de werken, vertaald door A. Valen- de Litteraire Gids van 1927.
tijn, uitgegeven door Ludolf Smids, met Ook Jeanne Colette is een sleutelroman,
platen van Leclerc, 1700. gericht tegen de bankier W ertheim.
ln 19O werd Ars amandi a1s De Kunst J:, Verder de roman: De Doodskloh z'az; het
1!F#a:e bewerkt door J. Meihuizen. Damrak, 1907. En Koningsrecht, drnma in
Oye, Eugeen van v, 1840-1926, van Tor- j bedrijven.
hout, de beminde leerling van Guido Ge- Over hem een studie van Mr. Barend de
zelle te Roeselare; daarna student te Leu- Goede 1946, die hem ,,het Paard van
ven en lid van het Flamingantengenootschap
Met Tijd en Vlijt'', dokter in het F. leger
tijdens de F. D. Oorlog 1870 '71, daarna
dokter te Oostende. Toneelschrijver en dichter;
verschillende liederen op muziek gezet.
Hi'J vestigde zich te Gistel; zijn bekendste
werk is de gedramatiseerde legende Godelieve
z'I:2 Gistel. Zijn' karakterschets in de
20 Vlaamscbe Koppen van Verriest, 1901.
Zie U. v. d. Voorde.
392 Paap
Paape
Troje'' noemt, omdat hij in de kring van
Kloos niet paste.
Paape, Gerrit - , 1752- '98, uit Delft, plateelschilder,
1779- '84 bediende van de
Kamer van Charitaten'', dichter en schrijver,
vurig Patriot; gaf 1784 zijn Vaderlandscbe
GEWJCâJ:/; uit. Hij werd 11d van
't vrijkorps, schreef 1787 de geschiedenis
der vrijkorpsen, organiseerde ze door 't
gehele land, schreef reeds in 1787 de kluchtige
opera Vlugt z'lzi W illem )'; vluchtte
1787 naar Antwerpen en Duinkerken en
werd schrijver van beroep; 1794 sekretaris
van Daendels in het leger; werd in 1795
voorzitter van de Patriotse sociëteit te Dordrecht;
bereidde de algemene vergadering
der clubs in de Doelen te 's-Gravenhage
voor; yoorzitter van de commissie van onderzoek
naar 't gedrag der oude Regeringsleden;
unitaris. Hij had in 1787 zes Vader-
Iandscbe blyspelen gedicht; in 1788 kwam
daar bij een klassiek treurspel Agis of de
Republiek Spal.ta. In 179j werd hij redacteur
v. d. Vaderlandstke Courant te 's-Hertogenbosch
en schreef hij 5 Republikeinscbe
klugtspelen: De Slymgasten; De Stille fn
den lande of het nut der dagbladen; de
Municipaal, die niet is zo a1s hij behoort
te weezen. In 1796 werd hij 1id van het
Hof van Justitie in Friesland; in 1797 afgezet
a1s ongestudeerd. Dr. A. J. Kronenberg
schreef Een en ander ozzer Paape.
Paarden van 1101st, De - , roman van Gerard
van Eckeren, 1947. Over de jeugd van
vöör de Oorlog.
Paas-liturgie, de vorm van de eredienst bij
het Paasfeest, het begin van het toneel in
W est-Europa. Zie drama. Aan het einde
van de Paasmetten werd sedert de 1Oe
eeuw de verrijzenis van Christus aan het
volk plechtig voorgesteld. Daarna ook het
spel van Kerstmis en Driekoningen en de
opwekking van Lazarus. Paasspelen vermeltl
te Den Haag ( 1401, bij Van Wijn), Deinze
1400, Thielt 1446, Lier 1449, Oudenaarde
1j02.
Paasspel, Het M aastrichts 'w, eerste helft
der 14e eeuw, het oudste stuk, dat betrekking
heeft op de Paas-liturgie.
Paats, Adriaan - , 1id der vroedschap van
Rotterdam, 1672 gezant in Spanje, -1- 1686;
betreurd door Oudaen in een Lykgedacbtonis.
Paats zelf dichtte Vreede en Fryâeà/,
1667. Gedurende de Tweede Engelse Oor.
1og Spyt en 31/:/ der Batavieren, 1 666,
tegen de lafhartiglleid van ,,verwyfde mannen''
en weer met 1of voor Jan de W itt.
Door zijn invloed werd Pierre Bailly benoemd
tot hoogleraar in wijsbegeerte e1A
geschiedenis aan het Athenaeum te Rotter.
dnm.
Pgbst van Bingerden, Jhr. Mr. Rudolf W .
J. van N, 1775- 1841, lid v. d. Raad van
State sedert 1814. Schreef o.a. een Lojrede
op froef/zi//l, 1812.
Pabus, Quintijn -, van Groningen, dichter
van stichtelijke poëzie en van Loj Ju':
stadt Groningen, 1741.
Pad der Deugd, Het N , zie Pamela.
Padberg, H. -, S. J., schreef in 1920: Multatuli:
De menscb - De denker - Dc
literator. Vertelde toen nog, dat Multatuli
in de beruchte huizen der groote steden
den weg kende''. Studie over Van fe#e,v,
192j.
Padbrué, Cornelis Thymans ev', ,,musicyn
van Haerlem'' bracht 1651 de Kusjes van
Westerbaen op muziek; hij schreef ook de
muziek voor andere gedichten van W esterbaen,
ook voor die van Hooft en Vondel
in 't Loj t/lr Jubal, 1643- '44; in 1646
voor De /r,,/;:& Petri en #> à, reien uit
Vondels treurspel.
Paddenburg, Gi-lsbert Timon van 'w, uitgever
te Utrecht, gaf sedert het uitbreken
van de Vierde Engelse Oorlog de ,,Post
van den Neder-M ijn'' uit, met Ondadtje
en vele anderen a1s medewerkers, vooral
tegen de Hertog van Brunswijk.
Paddepoel, streek vlak ten N. v. d. stad
Groningen, rechts van 't Reitdiep, bij 't
voormalig klooster van Selwerd. In 1634
bouwde de Groninger koopman Van Nijenborgh
er een buitenplaats, de Nijenborgh.
Zijn zoon, zelf ook dlchter, verzamelde d'aar
de Paddepoelster Kring: Sibylle van Griethuysen,
Hendrik Bruno, Gabbema, geschiedschrijver
van Friesland e.a.
Paemel, Het Gezin van - , realistische
van Vlaamse boerenleven van
Cyriel Buysse, voor het toneel bewerkt en
zeer veel opgevoerd door de Vlaamse redeschets
t
rijkers.
paep die sijn baeck
- ,
boerde van gestolen werd, Vanden
W illem van Hildegaers.
berch; van de pastoor, van wie een zijde
spek uit zijn kelder gestolen werd door
een gauwdief, aan wie hij van te voren
ahsolutie gegeven had.
Paffenrode, Joan van 'w, 1618 '73, uit
Gorkum, achterneef van Westerbdenk zijn
vader was drost, hijzelf vrijheer van Ghussigny.
Ging vroeg in dienst, werd overste,
in 1652 drost van Gorkum; sneuvelde bij
't beleg van Maastricht. Hij schreef eell
treurspel: Den OzilE'l'vazz,j' van Irzr///t'//; t'an
Arkel, 1662; de klucht van Hopman U/p'ïc/5,
1661; de klucht van Sr, Filibel't p/ OuJ
N al, 1657, de geschiedenis van Virgilius
in de mand. Verder gedichten. Berucht....
en gezocht om zijn vuile grappeni..i. 7e
druk 1676. De boertige Comoedie van Hop-
PziIzi Ulrich heet ook Bedroge Girigbekd:
..het lterd. dat niemand eer bedrogen word
393 Palfenrode
Pairs
a1s vrecken''' de oude vrek wordt afgeran..
seld door zijn vrouws minnaar.
Pairs, De twaalf x , de twaalf voorname
vazallen van Karel de Grote, in rang aan
hem gelijk, zoals het woord pair uitdrukt.
de helden uit de Karelromans.
paladijn, aan 't hof van Karel de Grote en
van koning Artur = ridder uit de omgeving
van de vorst. Van L. palatium =
paleis.
Palamedes, Grieks veldheer vôtsr Troje, van
verraad beschuldigd en gestenigd op last
van de veldheren Agamemnon en Ulysses.
Hoofdpersoon in Vondels drama, dat tevens
een satire was: Paldmedes JJ de l'er/zi//rl:
Onscbult is Oldenbarnevelt. Het treurspel
is een navolging van de drama's van Seneca.
Vondel stelde het samen op aanspo.
ring van Albert Koenraads Burgh, schepen
van Amsterdam; het was gereed in Novem.
ber 162j. W eldra werd het stuk in beslag
genomen en de dichter vervolgd. Hij verschool
zich bij zijn zwager Hans de Wolf,
daarna ten huize van Laurens Joosten Bake
Toen het gevaar van vervoer naar Den
Haag over was, kwam Vondel weer te
voorschijn. Burgh was een van de rechters
en de zaak liep af met een boete van J
300; dit wys ,,met een vossenstaart gegeesselt''.
D*e eerste druk was spoedig uitverkocht,
binnen het jaar kwamen 7 drukken.
Frederik Hendrik liet zich het stuk
voorlezen door Van der Myle, de schoonzoon
yan Oldenbarnevelt. Rechtstreek-s op
Oldenbarnevelt pasten de beroemde beginregels:
Die sorgt, en waeckt, en slaeft,
en draeft, en ploeght en sweet,
En tot 's lands oorbaar vast
een lastig amgt betreed,.....
Die sa1 sich Jammerlijck
in 't end' bedroyen vinden.
Van 't wispelturlgh volck.
Bogerman van Leeuwarden treedt op a1s
Calchas. François van Aerssen wordt voor.
gesteld a1s Ulysses, bij Vondel getekend
a1s y,een zedelijk monster''. Agamemnon is
de Prins; Rei van Euboeërs = de Remon.
stranten; Rei van Ithakeisen = de aanha:n
gers van Maurits; Nestor = Adrianus Ju
nius, de onpartijdige rechter; Megeer =
burgemeester Pauw; Sysiphus = Duyck
Diomedes = Hugo Muys van Holy; Eury
pilus = Festus Hommius; Ajax = Frederik
Hendrik. De koperen titelplaat stelde
een oude man voor, omgeven door wilde
dieren. HG stuk werd in 1663 het eerst
opgevoerd te Rotterdnm door de troep van
J. B. van Fornçnburgh; ip 1665 ook 'f
Amsterdam, tpen de spelers voor eige:'
rekening werkten tijdvns de yerbouwin.
vgn . 4 e. ,sAouwburgt Pal- rdei lokte xm t- zo
verzen uit,
o.a. een lied om te zingen van
Den Gevejormeerden J15/c?zJ. Studie over
Palamedes van Dr. Th. Jorissen, 1879. De
varianten van Palamedes, studie van J. 1-.
W alch, 1906.
Palladium-uitgaven, verschenen 19 17 '27
onder leiding van J. v. Krimpen, J. Greshoff
en J. van Nijlen; b.v. Sonnetten van
Besnard, 1917; In Memoriam van W ertl.
meus Buning, 1921; Narrenwtjskeid van
J. C. v. Schagen, 1925.
(Palladium, beeld van Pallas Athene in
Troje; beschermde de stad.)
Pallas, de godin der wijsheid en van alle
kunsten bij de Grieken; veelal Pallas
Athene, bij de Romeinen Minerva.
Pallas-vreugd van . Rethorica, bundel met al
de antwoorden en liederen van het refereinfeest
van de jonge Kamer ,,De Vijgenboom''
te Schiednm, 1705.
Pallieter, de beroemd geworden roman van
de Vlaamse levensvreugde van Felix Timmermans,
verscheen eerst in de N. Gids,
1912 '14.
Palm, Johannes A<enricus van der --, 1763
1840, predik-ant te Maartensdijk, 1784,
kwam in Nov. 1784 in kennis met de kring
van Bellamy, over wie hij later zijn Herinneringen
schreef. Zijn vader hield een
kostschool te Rotterdam; de zoon nam vurig
deel aan de Patriottische beweging. In
1787 vluchtte hij voor de Prinsgezinde
Bunschoters; in 1788 werd hij wetenschappelijk
raadsman bij Van de Perre te Middelburg.
In 1795 werd hij 1id v. h. Voorlopig
Bestuur van Zeeland en plantte hij
de Vrijheidsboom. Hij werd 1796 hoogleraar
te Leiden in de Oosterse talen, toen
Rau was afgezet. Van 1799 180j was hij
de Agent van Nationale Opvoeding; de
Schoolwet van 1806 is grotendeels zijn
werk. ln 180j werd hij weer hoogleraar.
nu in de gewijde dichtkunst en de welsprekendheid;
sedert was hij a1s schrijvcr
en redenaar een der meest gevierde landgenoten:
Leerredenen bij bundels; Biibel
voor de je/zcgJ, 1811. Zijn proza is gevormd
naar het voorbeeld der Klassieken; zijn
redevoeringen stonden op hoog peil, b.x.
die Over #e,2 waren zwrl dev welsprekendbeid
en Over 1e/ versmaden van de reve/ca
der âJ/>2J/, t7 18102 gericht tegen de treurspelen
en heldendlchten van F. klassiek
model. ln 1816 won hij met zijn Geschieden
Redekonstig Gedenkschrijt over de verlossing
van 1815 de j 700 uitgeloofd door Van Kinsbergenk de teurmeesters
waren Cras, Hooft, D. J. v. Lennep en M .
C. v. Hall. Hij werd de redenaar bij alle
gelegenheden met Tollens a1s diclnter. ZiJ
hielden Nederland voor 't gelukkigste landy'
in V. d. Palms redwoering op H'#l
394 Palm
Palm
Vierde Eeuwjeest der Druiiunst. Maar in
zijn redevoering na de Ramp van Leiden
tot koning Lodewijk waardeerde hij diens
grootheid''. In 1812 werd ,I1 hij ter verantwoording
geroepen, omdat hij in zijn rede
ter opening van de colleges tv Leiden geen
hulde aan de keizer geFracht had. Beets
Feschreef zijn Leven E'/; KaraLter, 1842.,
Bilderdijk hoonde hem. A1s ,yagent'' had
hij Siegenbeek opgedragen, de spelling van
het Nederlands te regelen, 1804. In 1818 !
ondernam hij een geheel nieuwe Bijbelver- '
taling, die hij 1850 ten einde bracht; ook
vertaalde hij de Apoirieje Boeien. Naast
zijn j0 leerredenen nog 50 verhandelingen.
Palm, Kornelis van der -, 1735- '89 voorzitter
van het dichtgenootschap Studium
scientiarum genetrix (Ilver is de moeder
der wetenschappen) te Rotterdam, 1777
kostschoolhouder aldaar, reikte 1785 de
gouden erepenning uit aan zijn zoon Joh.
Henricus, voor zijn yedicht Het Oorlog.
Palmar, W . v. 'w, d.1. Mw. W iepke Botlman-
Geertsema te Beerta, geb. 1842, een
der eerste schrijfsters in Groninger dialect;
De Golden Kette, verhaal uit het boerenleven.
(Palmar was een klooster, verzwolgen
door de Dollard, ten Z. v. Reide.)
Palmoriln van Olijven (de Oliva) . een van
de Amadisromlnsk zie daar. Verschenen
te Sevilla, 1511. Palmerijn, van onbek-ende
ouders doet allerlei wonderen van dapperheid;
lij trouwt met Archidiana (Aertsche
Diane), dochter van de sultan, redt zijn
ouders, prins Florendos en Griane, de dochter
van de keizer van Constantinopel, en
wordt zelf keizer. In 't Ned. vertaald 1602
en 1615. Bron van Bredero's tragicomediën
Roddrick, Griane en Stomme Ridder. De
stof behaaqde de burgerij: prinsen te vondeling!
klulzenaars, dwergen, onoverwinnelijke
rldders en schone jonkvrouwen, hoofse
vormen. Bredero maakte ei drnma's van
vol pathos, afgewisseld door tussenspelen
in plat Amsterdams; in Rodderick het komisch
intermezzo van Nieuwen Haen cn
Griet Smeers, 1611; in Griane het tussenspel
van Bouwen Langh-lijf en Ne1 van
Gooswegen, 1612.
Paludanus, Lambertus 'v, d.i. L. v. d.
Broek, toneelschrijver; vertaalde Milton's
Parad#s verloren in rijmende verzen, 1740.
Pamela, hoofdpersoon in een van de romans
van Richardson, algemeen bekend ook in
de Nederlanden en van grote invloed op
de dnmes Woljj en Deken. Maar reeds in
1745 verscheen De Anti-pamela, ,,of de
valsche eenvoudigheit ontdekt''. In 1766
verscheen een beknopte vertaling van Pamela,
Clarisse en Grandison van Richardson
als Het Pad der Deugd. De llollandscbe
Pamela oj de Zegepralende JeJ/##,
behelst de lotgevallen van Zoetje Gerbrants,
die opgestegen is tot Gravinne,
17j4.
pamfletten?
hliek biJ
handelen de
vlugschriften, tijdens de Repuvele
honderden verschenen, bevragen
van de dag; schotschriften,
in de vorm van schuitprutjes.
Een
vaak
ongehoord felle pamflettenstrijd tijdens
de godsdiensttwisten; zie Meerman
en Gulden fdtxerzle; alleen de Scherpe Resolutie
lokte er 1j0 uit in proza en ,,poëzie'';
ook vele spotprenten. Zie Pasckier.
Daarna een pamflettenstrijd tussen V. d.
M ijle en Van
en de andere
teren van Amsterdam.
aantal scherpe pamfletten
de Vredesonderhandelingen en over de geloofsvrijheid
voor de R.K.; in 1646 tegen
de onbetrouwbaarheid van Frankrijk; in
1647 een jo-tal over de vrede', in 1648
weer een stroom. Alleen in het Rampjaar
1672 enige honderden. Een 70-ta1 pamfletten
verschenen sedert 1757 in de Wittenoorlog)
insgelijks een groot aantal teyen
de Gouvernante, daarna over godsdienstlge
onderwerpen, zodat sedert 1765 de Staten
van Holland dachten aan censuur, een plan
door Elie Luuc bestreden. Honderden pamfletten
werden gewisseld tussen de Patriot-
Aerssen. Verder over Smout
predikanten tegen Burgemees-
Opnieuw een groot
sedert 1643 over
ten en de Prinsgezinden. Opnieuw voor en
tegen de ontwew-constitutie van 1797;
daarna tegen het Uitvoerend Bewindt 1798.
Van groot belang voor de ontwikkellng van
het Ned. proza. De pamflettenverzamelingen
zijn gecatalogiseerd door P. A. Tiele,
18j6; H. C. Rogge, 1M 3; J. K. v. d.
W ulp, 1866., L. D. Petit, 1882., W . P. C.
Knuttel, 1889.
Pampiere W ereld, 1644, nieuwe uitgave van
de leerdichten van Knzl en van 9 van zijn
toneelstukk-en. Het boek bevat ook verscbeiden
Historiën, savolging van Cats' Trouringh.
Verder M innebeelden, emblemata
onder invloed van Heinsius en Cats.
Pan, de Griek-se herdersgod, de uitv.inder van
de fluit; afgebeeld met bokspoten en horens.
Pan is 10 de titel van het grote
episch-dramatische gedicht van Herman
Gorter, 1912, waarin het ideaal der nieuwe
mensheid verheerlijkt wordt. ,,Naar Gorters
bedoeling is Pan Jllesomvattend. Maatsclzappij
en individu; wijsbegeerte, kunst
en politiek; natuur en beschaving; historie,
heden en toekomst zouden er elkaar aanvullen
en doordringen''. (Prof. Stuiveling.)
In later jaren, in de eenzaamheid te Bergen.
heeft Gorter het grootse thema opnieuw
aangevat. Hij heeft het werk herschrevell
met grote diepzinnigheid, maar niet meer
kunnen voltooien. Herman Gorter schildert
de eenwording van de ,,Menschheid mef
395 Pan
Pan
de Natuur''; hij voejdy er een leidraad Fij
voor de lezers. 20 een epos van Karel de
winter in de stijl van Po1 de Mont, dus
van gehee'l andere aard.
Pan, Mr. Jan -,1785-1871, uit Enkhuizen,
advocaat te Hoorn, 1838- '58 Raadsheer
in Drente, afgetreden wegens doofheid,
daarna weer te Hoorn. Schrijver van
de Aanwtjzing Jer Oude en Nieuwere
Dicbters, door #//Jer##l overgebragtt 1859.,
opgenomén in Da Costa's uitgave van Bilderdijk.
Verder schreef Pan Opstellen ovel.
gescbiedenis, oudkeden en ô#:://// in
Drente, 1862.
Panders, Joh. van .v, te Alkmaar, toneel.
schrijver. De stloodaart Ailar beginsels.
treurspel, 180j. De romantische schurk bekeert
zich en schiet zich dood.
Pandora: zie Lublink W eddik.
Panhaarlng, Juffrouw -, de Fijnaam van
Cornelia 15//ât7/7 wegens een zeer hardhandige
twist met een ,,visboer''.
Pannevis, Arnoldus N , 1858- '89, sedert
1866 in Z. Afrika; de vader v. d. Eerste
Afrikaanse taalbeweging, een der stichters
van het Genootskap w/rz Regte zl/r/llrerl,
187j, met het blaadje Die Afriiaanse Pa-
Woljj.
Pape, J. B. de -, priester teKortrijk, schrijver
van rederijkersspelen. Oorlogb /J/JJfWE'/Z
Carolus VI ende Soliman 111, 17 17.
Papirius of bet oproer der vrouwen lïx>;dz7
Romen, klucht van Langendijk; Papirius,
senator, vertelt dat de Senaat besloten had,
dat de Romeinen voortaan twee vrouwen
mochten hebben.
parabel = gelijkenis. B.v. De Japanscbe
Steenhouu'er v'an Multatuli.
Parabelen ende wise leren, vertaald uit Vridancs
Bescheidenbeit, werk van de 14e
eeuw. Uitgegeven deels door W illems,
1842., deels door Serrure in 't Vad. M us.
II. De parabelen van Cyrillus, Mnl. tekst
met ' inle'lding uitgegeven door C. M. Lely,
1950.
Paradijs,
E EWC/Z
daar. Op
Jantje Paradù's Corneliszoon met zijn Boterbloempjes',
zie L. N. Hermans.
Paradil-s en de Peri, Het - , zie Peri cn
triot.
Panorama der Ned. Letteren, overzicht van
de geschiedenis der letterkunde, van Dr. J.
Haantjes en Prof. Dr. W . A. Smit, met
medewerking van verscheiden deskundigen,
Cornelis ,v, ps. van Frederik z2ap;
a1s dichter van de Grassprietjes', 'zie
zijn beurt weer geparodiëerd door
1948.
Panpoëticon Batavum, portretten van Nederlandse
dichters met bijschriften op rijm;
lett. bet geheel der Ned. dichters. Van
Lambert Bidloo; sthrijvers uit de 16e en 17e
eeuw. Zie ook Lucijer. Ook Ten Kate gaf
een Panpoëticon uit, een bloemlezing uit
de voornanmste buitenlandse dichters, vertalingen
Ilit Goethe, Shakespeare, Racine
en',
Pans Fluitje,
Nederlandt, 1640., de 59ste druk 172zi.
De titel luidt:
Palls fluytje ofte heydens banket,
blaazende loopjes met hoopjes
en stukjes op krukjes
voor aapjes en knaapjes.
Pantalone, de. grappenmaker op het It. toneel,
iIa de kluchten der 17e eeuw nagevolgd
a1s Pantalon. Heet ook Arlecchino
(Harlekijn) , Pullicinella (Poesjenel), Scaramuccia
(een soort miles gloriosus, Scha.
ramoesje) ; bij ons ook Hans Soep, Hans
W orst, Pekelharing en Jan Klaassen.
Panthalioen, zie Sint-Brandanus.
Pantheon (Gr. = tempel voor alle goden) ,
kerk in Parijs, sedert 1791 bestemd voor
de bijzetting van grote mannen.
Pantheon, Klassiek Letterkundig - , reeks
van uitgaven van de beste Ned. schrijvers,
liedhoek gedrukt l. n ,t zozt
Moore.
Paradijsgeschiedenis. en de Ned. dichters,
De .v, studie van Beets in zijn Verscheidenbeden,
1864, behandelt Grondt-houwelyck
van Cats; Lucijer en Adam in ballingscbap
van Vondel; Adamu, exul van Gro.
tius; Ondergang der eerste fzwre/l van Bi1-
derdijk.
Paradijsroos, De -, legende van de martelares
Dorothea: na haar dood op de brandstapel
bracht een engel een roos aan de
praetor; gedicht van Van Lennep, 1827.
Paradys-vogel, Den lieffelycken - , 1670,
bundel met 100 zangen van Daniël Bellemans,
1633= '74, pastoor te Horsen (bij
Grimbergen) .
Pareau, N. E. M. zie Nr. H. J. Scbeltema.
Parisina, dichtstuk van Lord Byron, vrij gevolgd
door J. J. L. ten Kate, alléén voor
vrienden gedrukt, 1857. (Parisinaa de gemalin
van Nicolaas III d'Este van Ferrara,
minnares van haar stiefzoon Hugo; beiden
op bevel van de hertog onthoofd.)
Parnas, zie Parnvusus.
Parnas of de Zanggodinnen wfzx een s'c/pë/-
der, 1724, bundel gedichten van Swaanenburgk
zie daar.
Parnas aen de Belt, De - , titel van een
om ze onder ieders bereik te stellen, eerst
bij Roelants te Schiednm, nu hij Thieme te
Zutfen.
Paoli, Pascal ,v, 1726 1807, leider der
Corsicanen, die tegen Frankrijk in opstand
gekomen waren, uitbundig toegejuicht in
de Republiek en op Santhorst feestelijk onthaald,
ook door de Prins ontvangen op zijn
doorreis naar Engeland, 1769. Zie Betje
396 Parnas
Parnas
hundel gedichten van Vondel uit de tijd,
dat hij te Kogenhagen vertoefde, 16j7. Op
koningin Sofla Amalia, Prins Christiaen,
en2.
Parnas, Hollantsche - , bloemlezing vafk
gedichten van Westerhaen, Vondel, Jan
Vos e.a., verzameld in 1660 door T. t?.
Domselaar voor de uitgever Lescaille.
Parnasloof, verzameling van 50 hekeldichten,
naar aanleiding van Sions Irzrt/rl/ejfrgen,
171j, van Ds. Jacobus Fruytier, tt
Rotterdam, die heftig te keer ging tegcla
al wat nlet Calvinist was; schrijver van
Gerigtshandelingen van God met z#?; Vots
van Nederland.
Parnasloof? Gemengelde - , bundel gediciA.
ten en llederen, 1695. Verzameld door Fr.
v. Bergen; 2e druk 1716.
Parnassus, berg in Midden-Griekenland, voorgesteld
a1s de verblijfplaats van Apollo en
de Muzen; de Zangberg. Met de Kastalischc
bron, die dichters in vervoering bracht en
de Hengstebron, beide gewijd aan de Mu-
2en.
Parnassus aan het Y, bundel van de ,jDightschool''
van Jan Zoet, 1665. Zie ook Kermisparnas.
Toen Scriverius de Nfderduytsche Poemata
van Heinsius in het llcht gaf, 1616, deed
hij dit met een hulde aan llet ,,konstich
Amsterdam'':
Hd Hooft dat steeckt ghy op.
lck sie uyt uw maras
Yet rijsen in de locht:
ich sie een nieu Parnas.
Parnassus-Bergh, Hemelschen 'v, R.K. geestelijk
liedboek, Leiden 1676.
parnastaal, zogenaamd verheven dichterlijke
taal, navolging van de grote dichters door
kunstenaars zonder eigen scheppend vermogen,
zoals die opkwam in de 17e eeuw;
gebruik van versleten beeldspraak. Ds. Vo1-
lenhove zei in zijn Lykung op Vondel:
Leert Vondels taal, Parnastaal
(Spreken.''
Hij was er een meester in, zoals ook Ds.
Moonen en hun volgeling Rotyans in diens
heldendicht op Willem 1II en ln zijn treurspelen.
Verder bij Poot. In zijn Boereker-
PS/J stak Rotgans de draak met de Parnastaal.
Hij zegt tot' een boer over een rederijker:
Verstoor u niet:
dat heerschap spreekt geen quaadt,
Maar 't is niet vreemt,
dat gy zyn rede niet verstaat.
HiJ voert Parnastaal,
en zoo spreeken de Poëeten....
Dat volk reist dagelyks
naar Griekenland en Romen.
Parodia Vondeliana, zie Geuse-vesper.
parodie, komische navolging van een dicht-
397 Parodie
stuk in dezelfde taal, maar met een geheel
andere inhoud, waardoor het oorspronkclijke
Fespot of scherp aangevallen wordt.
Niet te verwarren met travestie', zie daar.
Reeds sedert de M.E. Feoefend; b.v. ln
Achte Personcn W enscbe. Doch pas in t1e
17e eeuw werd de parodie een eigen letterkundig
genre. Dit kwam met het optreden
van Focquenbroch, Rosseau en Van Rus.
ting. ,,Meester Fock'' is de schepper van de
burleske nabootsingspoëgie. Salomon van
Rusting parodiëerde Aran en Titus van Jan
Vos; Bilderdijk Alrik ez; Aspasia van Feith.
Ook Langendijk en Rosseau leverden parodieën,
maar de voornaamste was Kinket',
zie daar. Dan Hojjbam in zijn fbeorie
der Nederduitscbe #/gzy, een parodie van
het werk der dichtgenootschappers in de
vorm van een uitvoerige poëtiek van 99
paragrafen. Bellamy schreef de eerste parodie
a1s letterkundlge kritiek, n.1. 't Fravment
van eene sentimenteele Historie in de
Proevcn voor âe/ Verstand enz., 1784. Hij
kwsm op, ofschoon zelf sentimenteel, teyen
de overdrijving van Feith. Op toneelgebled
de Tooneel-parodiën oj Heielspelen van
A. L. Barbaz, 181j, '16; o.a. over Corneille's
le (7# in de vertaling van Nomsz
en over Othello van Shakespeare, naar de
bewerking van Ducis vertaald door Uylenbroek.
Parodie op verschillende prozaschrijvers
bij Geel in zijn Nieuwe karàterverdeeling
-?; den St#l, 1857. Zie verder Rotsgdmen.
Parodie op de voorliefde voor motto's, op
de berijmde verhalen, op ander werk van
Van Lennep, Hofdijk en Beets in Braga.
Op de opgeschroefde dichtertaal in de Ge-
Jlcâ/e/; van De Schoolmeester. Op De Zieie
Jongeling van Jan van Beers De Bleeke
Jongeling van Piet Paaltjens. Diens Friescbe
Poëet is een parodie van het Ahcbeid
van de vaderlandse kust in Childe Harold
van Lord Byzon. In de Vorstenschool o.a.
een parodie, op de troonrede. Bij de Mannen
van Tachtig Julia ; tegen deze
Fortunio, d.i. J. N. van Hall in De Gids
van 1885-'87; verder de Grassprietjesk
en Alberdingk Thijm tegen Te W inkel. De
Grassprietjes op hun beurt geparodiëerd
door Jantje Paradils Corneliszoon, Maatschappijredder,
d.i. L. M. Hermans, met
zijn Boterbloempjes. Uit de tegenwoordige
tijd Cornelis Veth, Charivarius en Dop
Bles. In 1940 een bundel parodieën Ongeregelde
goederen van Corn. Veth.
In de oorspronkelijke zin van het woord
is Da Costa's bekende lied
Zij zullen het niet hebben,
Het oude Nederland.....
een parodie van het Rheinlied van Niklaus
Becker, 1840:
Pars
Den freien deutschen Rhein.
Een andere parodie daarop is de aanhef van
De Pr/aazzi-fcâe Leeuw.
Zij zullen hem niet temmen
Den fieren Vlalmschen Leeuw.
Proefschrift over Parodieën van Dr. P. H.
Schröder, 1932. De eerste verhandeling
over de parodie is van Kinker in de inlei
ding van zijn Gabriëla lux Faiel, ,gt'/ê@rL'?,
van Verly, Katjensspel, 1798.
Pars, Adtlaan ev, 1641 1719, uit Den
Haag, sedert 1671 predikant te Katwijk,
schreef o.a. over Katwijkse en Rijnsburgse
O//#âEzJev, en de Index Batavicuj' JJ Naemrol
van de Batavise en Hollandse scbryverî
$/,>; Julius Ceasar ,/, 1701.
Partictllaristen? de partij der W estvlaamse
schrijvers, d1e zich verzetten teyen de leiding
van de Kon. V1. Academle; gesticht
1886. Zij stonden onder aanvoering van
Duclos en De Bo; zie Rond den Heerd. ln
het algemeen is particularisme het streven
van een dichter of schrijver, om aan zijn
Nederlands het bijzondere stempel te geven
van zijn eigen dialect. Zo werd Gezelle de
W estvlaamse particularist genoemd.
Partonopeus en Melior, Oosterse rom-an, in
't Mnl. uit het F. vertaald in de eeuw.
tocbt door Dr. F. Los. éDe nanm is Parzival
of Parcival', mnl. m. ercevael. Parsifal
is een vorm, die door Rich. W agner gebrtlikt
is.)
Pascal, Paoli N , zie Paoli.
Pascha, Het - , het eerste treurspel van
Vondel, nog onder invloed van de rederijkersmëzie,
1612. Tevens zinnebeeld van
de verlossing uit de Sp. dwingelandij, gelijk
de Joden vrij kwamen van de Egyptenaren.
Naar de vorm j bedrijven met reizangen,
tragecomedischer wijse opt tonneel gestelt''.
Met een F. gedicht opgedragen aan
Vondels vriend Jan Michiels van Varlaer,
ook uit de W armoesstraat. Vergezeld van
lofdichten van Bredero. Willem Bartjens,
Jan Sieuwertsz. Colm. In een slotkoor van
Het Pascba wordt verklaard, dat de verlossing
uit Egypte het zinnebeeld is van de
verlossing van 't mensdom uit de zonde.
Paschier de Fyne, 1588 1667, geb. te Leiden
uit Vlaamse ouders; Remonstrants prcdikant,
1619 uit Holland verbannen. Hij
werd de befaamde prediker in schuren en
molens, op wagens en op de rijdende slee:
het Ilsvogelken''. Befaamd pamfletschrljver:
Winterturfk Camper Steurtgen, Wittebroot
voor de Predikanten tot Campen, enz.
In 1634 werd hij weer predikant, nu te
Haarlem. Gedurende de tild der vervolging
stond er j j00 op zijn hoofd. Zijn Leven
e7; Sckriften uitgegeven door J. v. Vloten,
13e
Partonopeus vzn l/t?/J trouwt, na heel veel
avonturen, met de dochter van de keizer
van Constantinopel en wordt zelf keizer.
Van de Mnl. bewerking zijn meer dan 8000 18j3.
verzen overgebleven. Daarover 't proef- paskwillen, = scbotschl'iften. Zie pamjletschrift
van Dr. A. v. Berkum, 1897. In de ten.
16e eeuw kwam in proza de Historie 1,,,; Paspoort, Litterair -, tijdschrift voor boe-
Partinoples, Grlw: van Bleys, maar dit is ken, sedert 1946. Redacteur Adriaan Morde
vertaling van een F. of Sp. volksboek-. riën.
Het verhaal is een van de bewerkingen van Pasquyn en Marforio, hekeldicht van Jacob
de sproke van Amor en #Jyc/.)d; Partono. Zeeus tegen bankroetiers, in de vorm van
peus is een neef van koning Clovis van cen samenspraak. (Pasquino en Marforio
Frankrijk; op een schip, waarop niemand zijn twee beelden te Rome, waarop schimp.
was die stuurde of roeide, komt hij in het dichten geplakt werden.)
land van de machtige vorstin, jonkvrouw Passé, Karel -, 1740 '8j, toneelspeler van
Melior. Zij geteten van elkanders liefde, grote nanm; spoelde bij de heropening van
doch hij mag haar nooit zien. A1s hij een de Schouwburg 1774. Leerling van Corver.
lantaren laat schijnen, wordt hun geheim Passen, Robert van -, 1895: Vlaams regioontdekt
en eerst na heel veel avonturen nalistisch schrijver. Pepeltle, 1926, Zon
komen zij weer bij elkander. over âe? Boscb, 1929, enz.
Parijsche Bruiloft, het enige treursml val) Passie, De -, het lijden van Jezus, bezon-
Reyer Anslo, van 1646, dus op zo-jarige gen o.a. in de acht Passie-sonnelten van
leeftijd geschreven. Opgedragen aan Mi- Heiman Dullaert en in het grote gedicht
chiel de Blon, de gezant van koningin Goede Zry#c â van Jeremias de Decker,
Christina van Zweden bij de Republiek. tweede titel: Het f,.W:/; onses Heeren
Herhaaldelijk gedrukt. De Bloedbruiloft 1e- Jesus Cbristi, in 9 zangen, van het Avondverde
ook de stof voor het treurspel Carel maal tot de Opstanding.
de Negende van Lambert van den Bos. Passiespelen, over het lijden van Jezus, veel-
1645. vuldig vermeld in de 1je eeuw, het eerst
Parzival, Perteval, de held in de sagenkring in 1428 te Lier en ook te Loo in Vlaandevan
koning Artur, bij de F. dichter Chr'e. ren, 1453 te Dnmme enz.
tien de Troyes en bij W olfram von Eschen- Passionael (het boek van het lijden) , de
bach. In nieuw-Nederlands Parzivals Graal- gewone naam van de Gulden D gdrlG om-
Sie sollen ihn nicht haben
393 Passionael
pastorale
da# deze verzameling van de levens der
helligen beschrijft, ,,hoe si ghemartelijt
sijn''. W aarschijnlijk vertaald door Vranke
Callaert, vöôr 1360; de Aurea Iegenda. Gedrukt
1478 te Gouda en daarna herhaaldelijk.
ln 2 dclen: Winto.stuc, de levens
der heiligen, wier naamdag valt op 1 Novemher
tot Pasen, en het Somerstuc. Het
Latijn is van Jacobus de Voragine, 1230
'98, aartsbisschop van Genua; prozawerk
vo1 ,,gulden exempelen.''
pastorale, herderspoëzie; reeds door de Ouden
beoefend: Theokritos. Kwam weer op
in ltalië: Sannazaro gaf in 1j02 te Venetië
zijn Arcadia uit. Daarop volgden Aminta
van Torquato Tasso en 11 F/J//: jido
(De Getrouwe Herder) van Guarini. Montemayor
schreef de eerste Sp. herdersroman,
Dianak Honoré d'Urfé de eerste Franse,
Astrêe; Sir Philip Sidney, die bij Zutfell
dodelijk gewond werd, 1j86, schreef
Countess of pywlrfple.r Arcadia. Bredero
volgde met het envoltooide herdersspel
Nomsz.
Patriot, Di
Angeniet, Hooft met Granida, Vondel met
De Leeuwendtders. De eerste was Rodenburgb
geweest met zijn Trouwen Batavier,
1617, en zijn Batavierse Zr#lg/:Jpt4, 1616.
Cats dichtte zijn KoninglycLe SarJer//;
Aspkia. Krul schreef de spelen Alcip :72
Amarillis, 1639, en Cloris en #âï/ëJfz, 1631.
Govert van der Eemd vertaalde Guarini's
11 #zJJJ/r fido a1s Den getrouwen berder,
1618; Simon lngels zette Contarini's Fida
ninfa over a1s De getrouwe F.Atprtfyrlz;,
16j8. Verder Joban Beets, Van Ingen en
W ds. W ellekens vertaalde 17 lj Tasso's
Amintak Peys Pastor K#5, 1671. Cornelis
Hoofman bracht Aminta in rijmloze verzen
over, 1711; dit werk werd verkort en
verbeterd'' door Kornelis Boon van Engeland,
1722.
Toit
met medewerking van Jan Lion Cachet.
Naast het weekblad in 1896 een maandschrift
Ons Klyntji. Di Patriot was de
eerste Afrikaanse krant.
tOt
- , weekblad van Ds.
verdediging van het
S. J. du
Afrikaans',
Patriot-Digters,
ryrnNzerk Van
bloemlezing uit die dig- en
die Patriot-tydperk. 1875
190j. (Kaaqstad, 1945.)
Patriottentijd ln de Letteren :
1. Gedichten van Bellamy, Nieuwland,
Van Alphen, V an de Kasteele, Kantelaar,
Bilderdijk, Feith, Kinker en NVi-
Se j1'uS.
Proza van Ockerse, Van Hemert, Van
W oensel, Bruno Daalberg, Van der
Palm, M r. Joan Valckenacr.
3. Geschriften over het tijdvak: Vitringa,
De Bosch Kemper, Vreede, Jorissen.
Patriottische Liederen; zie Liedboeken.
Gedenkschriften van Van Hogendorp;
het Leven van Cornelis van Lennep.
Patroon van den alven, Cluyte van dçn 'w,
het beste esbatement op het Landjuweel
van Antwerpen, 1j61, van M oyj'es Dool'n
van 's-Hertogenbosch. Deze patroon geneest
de halve zotten, door ze nog zotter te maken.
De Cluyte opgenomen in de Gesch.
#E',' rederijhers van C. R. Hermans.
Paul Jones, zie Pauwel.
Paulus
Pauw,
sedert
2.
Pastor fido, 11 - , (1t. = de getrouwe Herder),
herdersspel van Guarinik zie ptutorale.
Nagevolgd door Hooft in zijn Gra-
?C/J/; vertaald door A. Peys, 1661; door D.
de Potter, 1678. Zie ook Rodenburgh. Uit
Pastor Fido nam Vondel voor zijn Leeuwendalers
het jaarlijkse offer, aan Diana te betalen,
totdat een herder en een herderin
uit yoddelijk geslacht zouden trouwen.
Pastone in den vreemde, Een 'v , eerste roman
van Allard Pierson, ,,stads antwoord
op Koetsvelds landelijke schetsen''; 2e druk
onder de titel Intimis.
Pastorij van Mastland, De N, zie C. E.
van Koetsveld en Mastland.
Pater Joost ende Broer Jan, Een sotte cluyt,
spel waarin gespot wordt met priesters en
nonnen en monniken; naar eén hs. vân
Trou zzz/ez blycken, afgedrukt door J. v.
Vloten, in zijn Ned. Klucbtspel. Uit de
Geuzentijd.
Dortsma, zie D.
Dirck Vrancken - , Tbeodoricus
Franconis, geb. te Gorinchem 1416,
'42 priester aldaar, schrijver van
een groot Speculum bistoriale, waaraan een
Kronijke des Dr?J van Arckel is ontleend.
Pauw, Jhr. Nalmleon de 'v, 1835- 1922,
uit Gent, advocaat-generaal aldaar. Bezorgde
o.a. de uitgave van Madelgbys' KintsâtYz,
1889, en van die Istory van Troyen,
,1890. Schreef over Mador) 1887. HiJ gaf
1893 Mnl. Ged. er Pragmenten u'k te Gent.
Pavterrie, nLd ucvaasn- , 1707- '81, uit Amsterdam,
Feitnma, koopman, vertaalde
1755 het treurspel Cornélie Nâr: des Gr4ù'-
cbes van Mej. A. Barhier als Cajus Gravcc/
7JfJ; maakte in 1749 bij de heropening van
de Schouwhurg een zinnespel Leeuwendaal
bersteld en in 1763 weer een allegorisch
stuk De j/f/c/aerle Scbouwburg. Hij was
ook medewerker aan Van Effens Spectator.
Onder zijn toneelwerk verder Het 5:2Jt?-
woonde eiland,1774, een vertaling van een
Robinsonade van Arthur Murphy van 1760.
Lid van 5 dichtgenootschappen te Amsterdam,
y,hlijgeestig'' dichter', bewonderaar
van Feltama', vertaalde uit het F. Berijmde
Isaâc oj de ajscluduwing des Heilands naar
een D. vertaling van het ltaliaans van Metastasio.
Uitgeluid door De Bosch, Lutkeman.
Asschenbergh en door zijn leerliflg
399 Pauw
Pauw
Aflevering 1 hevatte o.a. de 25 laatste onuitgegeven
geestelijke ged. van het Hulthemse
hs.; afl. 2 o.a. het RijmboeL van
Oudenaerde, uit het klooster van Eename7
toegeschreven aan Martijn van Torhout, -
1500; slechts 53 bladen zijn bewaard, doch
zeer geschonden. Ook gaf De Pauw Leren
c/z Werken der Z. Ned. scbrljvers uit,
1904.
Pauw, Reinier - , zie Reintje de Vos.
Pauwel Jonas, d.i. Jones, zie daar; de Amerikaanse
kaperkapitein, die in 1779 een
veroverd Engels schip in Tessel binnenbracht.
Zijn nanm bleef bewaard in het
volkslied:
Hier komt Pauwel Jonas aan,
't Is zoo'n aardig ventje;
Zijn schip is naar de grond gegaan
Op een Engels endje.
('t Engels Endje = Kaap Landsend.)
Pauwels, Fernand - , pseud. M arnix wlA2
Gavere.
Pauwels, Mr. François - , geb. 1888, dichter,
nabloeier van de Tacbtigers. Verzamelde
gedichten, 1928. Sonnetten. Ook prozaschriiver.
Boeven en Burgers, aanval op het
stelsel der cellulaire opsluiting, 1926, gevolgd
door een groot aantal romans. In
1948 de sonnetten-cyclus Dag van Leugen.
Pauwels is advocaat te Amsterdam.
Pauwels, J. ev: 1747- 1825, uit Antwerpen,
dichter van llederen en van gedichten over
allerlei onderwerpen.
Pauwels Foreestier, ps. van J. H. Alberdingk
Tâ#zzs.
Pax vobis, Pax vobiscum (Vrede zij met u) ,
de spreuk van 't Kersouwken, de Kamer
zuzi Retborycke van Oudenaerde, ljjo.
Pays ende Oorloghe, Van - , dialoog van
Anth. de Roovere, gedrukt 1jj7.
Payse (Vrede) , Tspel van den N, allegorische
voorstelling, opgevoerd ter ere van
de Vrede van Aigues-Mortes tussen Karel
V en Frans 1, 1538.
P. C. Hooftprils, zie Staatsprijs.
Peaux, Augusta - , 1859- 1944, geb. te
Simonshaven, schrijfster en dichteres.
Pée, Dr. Julfus -, uit Gent. 1871- 1951,
gaf 1895 Brieven uit van Tine, Mw. Douwes
Dekker-van Wijnberyen, aan Mw.
Omboni; schreef over Emlle Erckmann,
Franzos, Mw. Courtmans. In 1937 verscheen
zijn studie ,,Multatuli en de Zijnen'' naar
onuitgegeven brieven, opgedragen aan 't
Bestuur v. h. Multatuli-Museum. Daarna
Multatuliana, en met l-. Roelandt M ultatuli
Je Beeldenbrekob keur uit het werk. In
1942 de Reisbrieven fz,>C Mimi en ook
Brieven (van Multatuli) aan Vosmaer, Ka1-
lenberg v. d. #/Jcâ en Vitus Bruinsma., Dr.
P& was prefect van het Kon. Athenaeum
te Bmgge.
Een
in 1903.
Peene, M athilde van v , 1831- '8j, uit
Koewacht in Zeeuws-vlaanderen; dichteres.
Trouwde 1852 met L. F. David te Aaltre
in 0. Vlaanderen.
Peene, Robrecht van 'v, pseudoniem van
P. J. B. C. Robidé van der Aa, zie Aa.
PeereM om, Alfons van den - , 1812 '84,
Belgisch minister, stelde 1858 de 3-jaarlijkse
prijs voor toneelletterkunde in en
kende 1860 premiën toe voor nieuwe stukken;
benoemde 1868 Conscience tot conservator
der koninklijke musea.
Peerlkamp, zie Hojman P.
Peeter van Provencen, uit het F :vertaalde
volksroman uit de 16e eeuw, ultloper van
de M. E. ridderpoëzie.
Peeters, Edward - , psud. Paul Kiroul.
Peeters, Hendfik Barthel - , 1825- '93, uit
Antwerpen, 1844 leraar te Mechelen, 1849
drukker en boekhandelaar te Antwerpen,
1880 ambtenaar bij Openbare W erken te
Brussel. Schreef gedichten, verhalen e11
veel drnma's o.a. Karel Stolk, r,tafereelen
uit den Boerenkrijg'', 1886, bekroond. 414-
ria van #r,>a,7/, 1846, treurspel in verzen.
Peeters, Jan zw, geboren te Antwerpen if)
1892, schreef gedichten en kinderboek-en.
Peeters, Afagda ,v, geboren te Antwerpen
in 1892, dichteres. Avondbloesems, 1912.
Peeters, Maurits L. -, geb. 1914, Vlaams
dichter. Zegen der Aarde, 1959.
Pefroen met het schaamhoofd, klucht van
A 1669, navolging van Lub ' zr ou /e sot
Ple, Dr. W . - , gel). 1905 te Gent, 1959
professor a. d. universiteit te Luik, dialectolooy.
Peene, HlpN liet van - , 1811 '64, uit
Kaprijke b-1J Eeklo in Vlaanderen, studeerde
te Leuven, werd dokter in zijn geboorteplaats
en later te Gent. Hij is de dichter
van het volkslied De Pr/z/azzile Leeuw, 1845.
Hij schreef 35 toneelstukken. Zijn eerste
was Keizer Karel en de lercâtpzzilf'/pe Boes'l
blijspel, 1841., van 't zelfde jaar zijn historisch
drama Jacob van Artevelde. Verder
Willem van Dampierres 1847; Het Beljort
of de Koop wa/; Vlaanderen. Zijn stukken
werden opgevoerd door Broedermin t'c
. Taelyver van Gent. Op het 400-jarig jubelfeest
der Fonteinisten in 1848 werd zijn
stuk Jan de Vierde bekroond. Hij is de
eerste moderne Vlaamse toneelschrijver.
Zijn Brigitu oj de Twee Vondelingen,
blijspel met zang, werd voor de eerste maal
te Gent vertoond door y,Broedermin en
Taelyver'' bij de inwijding van de Minard-
Schouwburg, 1847. Bij de viering van het
zj-jarig bestaan van het genootschap in
18j8 schreef Nap. de Stanbery een verhandeling
over Van Peene en zzjx werken.
nieuwe studie gaf Alfred Bertrang uit
400 Pefroen
vangl van Pefroen,
plak zit, moet een schaapskop van de markt
halen. Cornelis Troost maakte er een tekening
bij; hd publiek genoot er van, hoe het
hoze wijf getemd wordt. De bewerker was
Y. Vincent. In 1746 kwam er nog een
klucht van J. v. Hoven: De Electriciteit oj
Pefroen met &J Scbaepshoofd ge@i/ec/rl
Lubin; die onder de
zeerd.
Pegasides Pleyn, zie J. B. Houwaeft, 1585.
W ellwenskunst voor vrouwen, meer dan
60 000 regels, in 16 ,,amoreuse, poëtelycke,
stichtende boecken'', eea aaneenschakeling
van goede lessep, doormengd met de fabelleer
en verhalen uit de geschiedenis, vo1
bastaardwoorden. Uitvoerig in de schildering
van de gevaren van de weelde. De
ionkvrouwen van Brussel schonken de dichter
een lauwerkrans. Het gedicht .heet ook
Lusthof #er Maegbden. (#e##Jï#er = Muzen;
zie Pegasusq . ln hd laatste boek wor.
den aan de man zijn plichten uiteengezet.
Voorloper van Het HouwelycL van Cats.
Een der eerste dichtwerken onder invloed
der Renaissance, al draagt het uitvoerige
gedicht ook nog het ouderwetse karakter
der Rederijkerspoëzie.
Pegasus (Gr.) = het gevleugeld paard, ontsprongen
uit hd bloed van Medusaa toen
deze door Perseus gedood was; het ros der
Muzen, die daarom ook Pegasiden heten.
Door zijn hoefslag ontstond Hippokrene,
lett. = hengstebron op de berg Helikon
in Beotië, de Muzenbron, waarvan het water
de dichters in geestvervoering bracht.
Pegasus, Den Amsterdamschen - , liedboek
van 1627, met stukken van Jan Robbçrtsz,
Andries Craen, M. v. Velden en J. J. Colevelt.
Pekelharing, in de 17e eeuw de clown uit
de kluchten. Zo bij Isak Vos, Pekelluring
in de lJJ/, uit de Engelsche Comedlën,
1648, waar de minnaar wegkruipt in een
kist. Zie Pantalone.
Peleman, Bert - , geb. 191j te Puurs in
Antwerpen. Schrijver van Alsuete N-:J,
6 folkloristische M aria-gedichten en andere
over folkloristische onderwerpen: Van den
Ruiter die N=r Hanswij; reed, Nlcâ/ der
Verdwazing, Nacbtverbaal van den Torenwachter.
Peleus en Thetis, de gouden bruiloft van
- , door alle stroomgoden en najaden gevierd
in het derde boek van Antonides'
Ystroom. Zie Thetis.
Pelgrim, Boec van den x , prozavertaling
van 't F. gedicht Pèlerinage de /fz vie /J//-
maine (Pelgrimsreis van het menselijk 1even)
van Guillaume de Deguileville, 1550
- '31. De vertaling is van A 1400. Over
in hss. en incunabelen.
Pelgrimstocht naar de W e desteeg, Een - ,
Letterk. W rdbk. 2e dr.
D 'lt
e.a.
beide op ons
(tooneel gemist
Met all' hun taal en kunst den volke te
(behaagen.
oordeel bracht Antonides, De Graef
tegen N.V.A. in verzet. Grotendeels
van Pels is het blijspel van N.V.A. De
Verwaande Hollandscbe Franscbman, maar
zijn yytaal en kunst'' kan allerminst behagen.
Toch noemde Thomas Arents hem:
O grootste leydstar van de
(duytsche Poëzy.
Hij was regent van de Schouwburg 1678
'80; zijn doel was, in Holland op te
treden als een tweede Boileau. Aan hem
wordt ook toegeschrwen Tieranny $?#p
26
Pels
eerste hulde aan Rembrandt door (:arel
Vosmaer'Opgenomen
A. N. van
in de Vogels.
Pellecom, 1780- 1849, gelegenheids-
Braga.
en
N
almanakdichter; Fespot tn
Hij was predikant te Geertmidenberg,
weldra heer van Kortenhoef. Zijn talrijke
gedichten werden afgemaakt in de le
jaargang van De Gids. Hij antwoordde met
een hekeldicht tegen ,,de winderige bewoner
van de Hemelse Berg'' 9dat was Robidé
van der Aa, die onschuldig was. De redactie
van De Gids was aanvankelijk anoniem.
PeHlliacaarelnem,,De 'w, kamer van Rethorycke te
met de zinspreuk Trou moet
&#clex, bekend sedert de 16e eeuw; opgeheven
1874. In de ,,l-eidsche Drukken'',
kleine reeks, verscheen a1s eersteling Uit
âe/ Arcbief der Pellicanisten, een bundel
esbatementen, door Dr. N. v. d. Laan, 1936.
Een batement van den Preecker; Een esbatement
van Goossen Taeijaert; Een cluijt
van Lijsgen en van Jan Lichthart; Een cluijt
van Lijs en Jan Sul. Zie esbatement.
Pels, Mr. Andries - , 1631 '81, uit Amsterdam,
dichter, medeoprichter van Ni1
volentibus arduum', zie daar. Overdreven
eredienst van de vorm. A1s handleiding voor
de dichters schreef hij Horatius' DïcâJlvrJ/
op onze tyden JN zêden gepast, 1677, en
een berijmde harldleiding voor het toneel
in 1681: Gebruii :'/C Misbruik des Tooneels.
Hij schreef zelf ook toneelstukken.
Verder M inneliedeven Jrz mêngelungen,
1684. Zijn treurspel Didoos Doot, 1668,
werd opgevoerd met ,ykunstwerken''; gevolgd
naar de Aeneis. Achter e1k der 5
delen moest een hedrijf van zijn platte
klucht van Juljus vertoond worden. Maar
weldra kwam in NiI Volentibus de hoofdregel:
navolging van het F. nieuw-klassieke
treurspel, dus idealistische kunst en bestrijding
van het realisme. Geen bijbelstoffen
en geen personen uit de tegenwoordige
eeuw. Vertaling en navolging hoger geschat
dan eigen werk. Pels pr-llst Hooft en
Vondel:
Het heeft hen echter
Pegasides Pleyn 401
Pelt Percy
Eigenbat, 1679. Zie daar. Hij wist het
ook heter dan Molière; diens blijspel Sici-
Iien ou l'Amour peintre werd ,,merkelyk
VeCb etert''.
Peltq Hubert van 'w, pseud. Hubert Leynen.
PENT- C1ub (E .= de club van lets, essayists,
novelists, van dichters, crltlci en schrijvers),
opgericht te Londen 1921. De Nederl.
club sloot zich er in 1924 hij aan.
Geleidelijk strekte zich de club over de
gehele wereld uit. Men hield tot aan de
oorlog van 1939 conyressen, ter kennismakiny
en ter behartiglng. van gemeenschappelllke
belangen. Eerste voorzitter John
Galsworthy 192 1 '33; daarna H. G. W ells
en Jules Romains. Zie Top Naeff.
Penelope, vrouwenmaandblad van A. B. van
Meerten-schilperoort, 1821 '31.
Pennewip, Meester ev! de onderwijzer in 't
verhaal van W outertle Pieterse; bespotting
van de toenmalige schoolmeester.
Penninc, met Pieter Vostaert de dichter van
Walewein; zie daar.
Pennlng, Mr. J. H. 'v', geb. te Rotterdam
1885, directeur van de Glasverz. Mij., roman-
en toneelschrijver.
Penning, L. -, 18j4 1927, schreef tijdens
de Boerenoorlog zijn werk in 3 delen De
Oorlog in Zuid-Ajrika, ongelofelijk veel
gelezen. Verder schreef hij een gedicht op
Genermd Jar; Kock, gesneuveld bij Elandslaagte,
1899.
penta'mder = versregel van dactylen of
Spondeeën. De houw is:
.- - j - o u I - l I - u u I - u u l
De naam is oniuisq want het is een zesvoet,
doch men rekent de derde en de zesde
voet a1s één spondaeus. De caesuur na de
derde voet. Komt alleen voor in verbinding
met een bexameterk zie daar.
Peoene, De N , kamer van Rethorycke te
Mechelen; moest 1j91 het eigen huis aan
de Grote Markt verkopen, maar was 1620
ree d s weerin staat een g'root refereinfeest
uit te schrijven, waaraan ook 6 kamers uit
N. Nederland deelnamen. Factor was Hendrick
Fayd'herbe; zie daar. G. J. J. v.
Melckebeke gaf 1862 uit: Gescb. Je&/E't,Jt7-
ningen vleziJe de Sint-jans-Gilde ,,D:
Peoend'. De smkken van 't Refereinfeest
werden 1621 uitgegeven a1s Den 5'c/7JJkiste
#er pbilosophen ende p/i/E'/z, waarhij
de censor gedeelten schrapte. In de Schu tkiste
ook ,,veel schoone leerlijcke Blasoenen,
Refereinen ende Liedekens'' Verder
het treurspel Porpbyre en Cyprine door J.
Thieullier, en het Esbatement van f/le'r personagien
door H. Fay-d'Herbe.
Peperbus, De - ! ts. van Halbo C. Kool :11
Victor van Vrlesland. begonncn in 1940
met 2 . novellen van Leo van Breen. leder
deel met proza of gedichten van één schrij-
VCC.
Pepoli, Graaf -, ,,de roman van een rijk
edelman'' van Mw. Bosboom, n.1. van de
gouden'' Pepoli te Bologna, 1j8j.
Percevael, Roman van 'w, in de 13e eeuw
vertaald uit het F.; een van de Keltische
romans; fragment van 1000 verzen over.
Verder is er een bewerking in Van Velthems
Lzncelot naar hetzelfde F. gedicht
van Chrestien de Troyes. Percevael of Perchevael
is de ridder uit de Britse romans,
die in tegenstelling met alle anderen om
zijn kuisheid beroemd was. Vandaar dat
hij bij Chrestien de Graalwinnaar is; in de
Graalqueste, het laatste deel van de roman
tzazi Lancelot, is Gala:d de winnaar en
neemt Percevael de tweede plaats in. Zijn
vader was gebleven in een toernooi; daarom
had zijn moeder hem een afkeer ingeboezemd
van alle mannen in wapenrusting.
Maar hij gaat toch naar Arturs hof ; daaz
bespot Keye hem, zodat hij op avontuur de
wereld intrekt. Terugkomende aan het hof,
neemt hij de strijd op met Keye en doet
hem met gehroken kaak van 't paard tuimelen.
Dan beginnen zijn tochten met veel
avonturen en . gevechten. ln de romdn van
Wl/flz?rz trekt deze uit om zijn vader te
zoeken; dit blijkt Percevael te zijn, die aan
het einde zijn .trouwbelofte aan de Moorse
koningin Moriane gestand doet.
Percy, Thomas - ,' ' 1729- 181 1, bisschop
De menschenslachters vonden
Hem op het bloedig veld,
Zij hebben hem gemarteld,
Den koninklijken held.
Penning, W illem Livinus ew, 1840- 1924:
uit Schiedlm, ps. 4f. Coens a1s dichter van
Tienden zwzz den Oogst, 1882, geprezen
door Kloos en Verwey. Verwey bleef hem
terzijde staan, toen Penning langzamerhand
blind werd. Benjamins Vertellingen, 1898)
Kamermuziek, 1904; Sint-lanslot, 1906 en
Toms Dagboei, 19 10; Levensavond 192 1.
Studie over Penning door J. Visser, 1933.
pennoen, o. = wimpel aan de lans; ruitervaan.
't Pennoen, orgaan van de Vlaamse
Blauwvoeterij, gesticht door Rodenbach;
mederedacteur Po1 de Mont. ln 1880 verscheen
nog één aflevering van Het Nieuwe
Pennoen.
Penon, Dr. Georg - , 18j0- '90 uit Meden,
leraar te Amsterdam. Verzorgde de nieuwe
druk van Jonckbloets Gesch. der Letterkunde
en stelde er een grote bloemlezing in
6 delen bij samen. Schreef over Vondels
Heheldicbten, 1874; B#dragen /// Je 6)elf'â.
der Ned. Letterkunde, 1881- '84.
Penta, de boze koningin in Hoofts treurspel
Baeto, is een nabootsing van Seneca's Medea.
Daarin ook de sieraden met hels vuur.
402
Perelaer 403 Perponcher Sedlnitzky
van Dromore in lerland, verzamelde de
Reliques // Ancient fN,CDJ: Poetry, de
Oud-Enaelse balladen, 1765; voorloper van
Herder. die volksliederen verzamelde als
Stimmen der Zl/ldr. Gevolgd door W alter
Scott met zijn Minstrelsy oj tbe Scottisb
ô/rJer, oude volksliederen van de Schotse
grens. Zie çolislied. In Bilderdijks Mengelpoëzy,
in zijn Poézy en Mengelingen
vertalingen uit de Reliques.
Perelaer, Majoor M. Th. H. -, 1831
1901, uit Maastricht, lndisch officier, schrijver
over Indië. Baboe Daljp;tf, 1886, de
gruwel van de opium; Een kwart-eeuw tus-
Jcâer de Keerkringen, 1885; Het llzzier/jl
Van Berienstein in Ned.-lndië, 1888. Hij
is een der eersten geweesta die schreven
naar aanleiding van de Havelaarzaak: Nogzzill/.
r Bantam, 1882. Zijn Borneo van
Noord tot Zuid vertelt van zijn verblijf on.
der de Dajaks.
Peremans-verhuyck, Maria - , geboren te
Mechelen in 1888, romanschrijfster.
Peri = een der goede feeën in de leer der
Perzen, bekend geworden door Lalla Rookb
van Moore; zie daar. De Peri werd niet
toegelaten tot het Paradijs, eer zij het
schoonste wat de aarde geleverd had, meebracht:
de laatste zucht van een berouwhebbend
zondaar. Algemeen in de letterkunde
van Europa, zelfs op Stad-rust van de Ha1-
lrmannetjes. (Multatuli's Ideën, 443) .
peripetia (Gr.) = de ,,staatsverandering'',
de plotselinge keer in het 1ot van de hoofdpersoon
in het klassieke drama; zie drama.
Het begin der Latastropbe.
Perk, Betsy - , 1855 1906., uit Delft, romanschrijfster,
pionierster van de Vrouwenbeweging.
Zij stichtte Arbeid Xe// en
een weekblad voor vrouwen Ons 5'Jre,J?e,2,
later Onze Roeping. Trad op met Mina
Krûseman. Van 1902 is haar schets over 't
leven van haar neef Jacques #:r1; zij vertelt.
dat zij op het uur van zijn sterven
oorverdovend gedruis'' hoorde in haar
kamer; toen zij in Amsterdam kwnm, was
het te laat. Zij heeft heel veel geschreven;
duaronder ook voor het toneel. Zij 1as haar
drnma's voor in een groot aantal verenigingen.
Perk, Jacques -, 18j9-'81, zoon van de
W aalse predikant te Dordrecht, daarna te
Breda en te Amsterdam. Jacques maakte
1876 kennis met Alberdingb T'â#/?;. ln
1878 kreeg hij een hloedspuwing. ln 1879
kwnm de reis nalr Laroche a. d. Ourthe,
waar hem in een vriendin van zijn zuster
de verpersoonlijking van zijn schoonheidsideaal
verscheen: Matbilde. Zie daar. Aan
zijn beminde Joanna Blancke wijdde l:ij
zijn gedicht Iris, 1881. Door dit werk en
door zijn sonndten werd Perk de eerste
der Dichters van Tachtig. Doorenbos, Thijm
en vooral Vosmaer namen het voor hem op
Fij zijn leven; J. C. de Marez Oïens, de
latere minister, droeg bij de hegraienis op
't Oosterkerkhot een sonnet voor op Onze
Orwer:e/J#l: Klinkdicbter. Kloos gaf in
1882 Matbilde uit; eerxt maar 72 sonnetten;
algemene afkeuring van het werk, behalve
in De Spectator', pas in 1897 de 2e
druk. Kloos voegde er een inleiding bij,
die het manifest der Tachtigers werd. ln
191j maakte A. C. J. A. Greebe bezwaar
tegen de volgorde der sonnetten van Matbilde;
tegen zijn uitgave kwam fe1 verzet.
Dr. Aeg. W . Timmerman schreef er
over in de Nw. Gids van 191j; Dr. J. B.
Schepers in Groot Nederland van 1916.
Perk vereerde Shelley; hij volgde diens gedicht
Cloud (De Wolk) na in zijn Iris,
ook in maat en rijm. Het is het eeuwige
verlangen van lris naar Zefier. De Inleiding
van Kloos herdrukt in zijn Nw. Lileratuurgescbiedenis,
die er mee begint. Naast
die Inleiding was er nog een Voorrede van
Vosmaer.
In ferzinen dichtte Perk De Scbim wtzh; P.
C. /f////, opgedragen aan zijn leraar Dr.
W . Doorenbos. De Spectator van 1881 bevat
zijn kritiek over Honighs bundel gedichten
Geen Zomer. Deze bundel was
geprezen door Huet; Perk kwam toen reeds
met dr aanmerkingen, gelfjk ze later werden
ultgewerkt door Kloos. De briefwisseling
tussen Vosmaer en Perk uitgegeven
door Dr. Garmt Stuiveling, 1938. Studie
over Perk van Aleida Nijland, 1906; van
J. M . Acket, 1926; van Kloos 1909. Bij
de 4e druk van Perks Gedicbten heeft
Kloos daar enkele zwakkere verzen bijgevoegd.
ln 1940 werd de M atllilde-Krans
volledig uitgegeven naar de handschrifteny
door Dr. Garmt Stuiveling. Ook gaf hij
uit: Een dichter verliejd, brieven van Perk
aan Johanna Blancke; 1959. ln de Steekproeven
van 19j0 een nieuwe studie Rondom
#erl'J Nttlatenschap. In 1925 de inaugurale
rede van Alb. Verwey: Van Jacques
Perk tot nu.
Perk, Jacques Clement -, oom van de dichter,
assuradeur te Delft, dichter van verzel)
in jaarboekjes en tijdschriften. ln de Geld.
F/zllzwarial van 1846 De Jonkvrouw
van Grunsfort, navolging van Hebel en
geen Gelderse overlevering.
Perk, M . A. v , 1854- 1916, W aals predikanta
vader van Jacques, hroer van Betsyk
schreef o.a. Ons bedendaagscbe Tt/t/hzce/,
1868; De Kerk en âe/ Tooneel, 1876; De
Troubadours, 1887.
Perkens, Duco N , ps. van E. du Perron.
Perponcher Sedlnitzky, W illem Emmery
baron de .-, heer van Wolfaartsdijk,
Perre
1740- 1819, 1id van de Utrechtse Staten,
1813 gijzelaar in Frankrijk, schrijver van
zeer veel opvoedkundige, zedekundige en
godsdienstige werken. Onderwijs voor lJNderen,
1782, bewerkt door Van Lennep
1863. Gedachten over 't Sentimentede,
1784- 1804, met lofprijzing van Richardson,
maar met een aanval op Julia. Verder
een beschouwing van Ons Nl///zkz/a/ Karakter.
Nog in 1804 waarschuwde hij tegen
de vertoning van De Roovers van Schiller
in zijn geschrift Aan de Lieden z&r be-
Jcâ=/le Waereldk ook Rousseau en Vo1-
taire hebben veel kwaad gedaan; de Nouvelle
SJ//FJ': is een gevaarlijke roman. In
1770 had hij de Grondbeginselen van de
W etenschap der Schoonheid geschreven',
van 1778- '80, verschenen zijn Brieven aan
Van Alphen naar aanleiding van diens
Theorie, met Brieven van Van Alphen beantwoord.
Daarna schreef hij Over dell aar/
van het Scboone naar het F. van Marmontel.
j
J. Reijers schreef in 1942 zijn proefschrift
over De Perponcher.
Perre, A. J. v. d. - , 1872 geb. te Geel.
dokter te Antwerpen, afgevaardigde. leider
der Vlaamse Beweging.
Perre, Mr. Johan Adriaan van de -, 1738
'90, te M iddelburg, eerste edele van Zeeland
voor Prins W 'lllem V, 1768- '79,
patriciër die letteren en wetenschappen beoefende,
nam na de inval der Pruisen Van
der Palm tot zich, die de studiën en de
godsdienstoefeningen in zijn huis leidde
sedert 1788, en die ,,opziener'' werd van
het toen yestichte Middelburgs Museum.
Hij sprak ln 1790 zijn beroemde Lojrede
op Van de Perre uit. Perre was ook heer
van 't kasteel W esthoven.
Perrol met de Rode Hand, aanvoerder der
Zwarte Bende in de Utrechtse Oorlog 1481
- '83, tegenstander van Jan van 5'c/J,//elaar.
Getekend in Oltmans' Schaapkerder.
Perron, E. du 'w, geb. te M eester Cornelis,
1899- 1940, dichter. Hij ging in 1921 naar
Europa, woonde op het kasteel Gistoux in
't Z. van Brabant; verloor zijn vermogen
en werd correspondent van Het ZW er/azzl
te Parijs. Hij was van 1936- 39 journalist
in Ned. lndië. Schreef 1957 De Jf/zâ
van Lebak, anekdoten en dokumenten betreffende
Multatuli, opgedragen aan Dr. E. F.
E. Douwes Dekker. Dit boek loopt tot
1857. In 1938 kwam M ultatuli, Tweede
Pleidooi, vooral gericht tegen de bestrijding
yan Multatuli door J. SWJJ. In.. 1939 de,
Muze zwrz Jan Companjie; zie Indië. ln
1932 richtte hij met Ter Braak en Roelants
een tijdschr. Forum op. Hij bestreed Dirk
Coster a1s een halfzachte romanticus: Uren
-ex D. Coster, 1953. Zie Vitalisten. Van
hem zelf een aantal letterk-undige essays;
daarbij De Smalle Mens, 1954 en Blocnote
l/:/F2 formut, 1936., een grote roman Het
J-aVJ van Heriomst, 193j, die over zijn
eigen ervaringen handelt; novellen en gedichten;
in 1939 Scbandaal in Holland
over Onno Zwier van Haren; in 19'ï0
Multatuli en de Iuizen, ,,aantekeningen bij
een nieuw waarheidsboek'', n.1. De Jrzuap'-
heid over Multatuli, door diens schoondochter.
Ook van 1940 is nog de studie
Een Iettré uit de 18e eeuw (Willem van
Hogendorp) . Du Perron was begonnen met
dadaïstische kwatrijnen onder ps. Duco
Perkens.
Zijn laatste werk met nieuwe dokumenten
hetreffende de Havelaarzaak verscheen na
zijn dood in 1940 a1s De bew#zen uit âE>/
pak van Sjaalman. In 1941 verscheen in de
Helikonreeks het gedicht De gr#ze dashonf
met een inleiding van S. Vestdijk.
Veltdijk schreef ook de inleiding bij Par-
/,?;J/, de verznmelde (verhalende) gedichten,
1941.
Een bundel aantekenfngen verscheen nog in
1946: In deze grootse tijd. Zijn Verumeld
Jlrzrcri wordt uitgegeven.
Over Du Perron en Ter Braak een studie
van S. Tas Een critiscbe periode. Over
Du Perron, ker Braak en Marsman, zie Van
Leeuwen. Over Du Perr/z; alleen een studie
van 's-Gravesande, 1947, Herinneringen E',q
Bescheiden. F. Batten en A. A. M. Stols
gaven de Bibliograpbie van Du Perrons
werken uit; 1948.
Pers, Dirck Pietersz. 'w, 1j79 1650, geb.
te Emden, boekverkoper te Amsterdnm, yeleerde
uitgever, dichter a,uit lust tot wllsheit
en tot deucht'', die van het heidendom
der klassieken, noch van de pastorale wilde
weten. Zijn devies is een anagram: Ici
J/'W op sno eerde. Onder zijn talrijke werken
is Belleropbon het bekendste, 1614) 11
drukken in de 1 7e eeuw. Dit fs een bundel
met zinnebeelden en liederen. (Bellerophon,
prins van Corinthe, versloeg op het gevleugeld
ros Pegasus het monster Chimaera.)
Verder Jonas de Strajprediker, berijmd verhaal
in alexandrijnen. Pers behoorde tot
de kring van de Egelantier. In 1624 verscheen
Lucretia ojte âe/ Beeld der EerbaerâeyJl,
naar Selj-stryt van 1620 van Cats;
gesprekken tussen Sextus Tarquinius rn
Lucretia. Onder de werken bij hem uitgegeven
Vondels Gulden W inckel.
Persephone, een 7-ta1 fragmenten, md andere
gedichten, het eerste werk van Albert
Verwey, opgedragen aan W illem Kloos,
1885. Sterk onder E. invloed o.a. van
Keats en Shelle. (Persephone, dochter van
Zeus en Demeter; bij de Romeinen Proserpina,
dochter van Jupiter en Ceres; ge-
404 Persephone
Persiaenschen Bogaerd
Peter van Provence, De Schoone historie
van - , volksboek, opnieuw verteld door
J. Vorrink, uitgegeven door de W . B.,
1954.
Peters, Anton - , 1812 ,72, begaafd toneelspeler
op het Leidse Plein te Amsterdam,
speelde de hoofdrol in Joan Woutersz
van Schimmel, in De NE'z?:/; van V. d.
Bergh, in Napoleon Bonaparte van Schimmel.
Doch meer moest hij optreden in
M enscbenbaat e72 Berouw van Kotzebue, in
Aballino, de groote bandiet en in Laurierl/
orz; en bedelstaf van Carl von Holtey
met het toen zo bek-ende Henri's Drinklied.
Speelde tot in 1869; -I- in Sint-lorisgasthuis
te Delft. Van 1846 'j5 was hij directeur
in Den Haag.
Peters, Gerlach N , 1378 1411, uit Deventer,
oaanhanger v. d. Moderne Devotie, 1405
monnik te W indesheim, schreef in het L.,
maar ook een Devote epistel, suverlicLe
Hafart.
Persslaenschen Rosengaerd, Den 'v', novel.
lenbundel van J. v. Duisberg; zie daar.
persiflage = schimpdicht.
Persius, 32 na Chr. 62, Romeins hekeldichter
uit Etrurië. Zijn Hekeldicblen vrij nagevolgd
door Bilderdijk, 1820.
Personen en Onderwerpen, bloemlezing uit
Potgieters Kritiscbe Studién door Busken
Huet, 1885.
Persijn, Julius 'w? 1878 1955, uit W achte.
beke, letterkundlg criticus, medewerker aan
Dietscbe Warande en Beljort; hoogleraar
te Gent. Zijn R.K. opvattingen legde hij
neer in Kiezen, Smaken, Scbr#ven, 190 7.
Hij gaf een biografie van Dr. s'c/plepwap?
in 5 delen, 1912 '27; schreef over Dante
in de Ned. LetterLunde, 1921; over Augus:
Snieders :72 z#n ?##, 5 delen, 1926; over
lbsen, 1929.
Perzen, De - , de vertaling van Da Costa,
1816, van een drama van Aeschylus', de
Slag bij Plataea wordt er in behandeld en
Da Costa dacht aan W aterloo. Borger gaf
een beoordeling van de overzetting in de
Letteroefeningen.
Pescaxngis, Cosmo de - , 1t. avonturier
kolonel in 't leger der Staten, zou zicl,
van Leiden meester maken ten dienste van
Leicester; de samenzwering mislukte; de
hoofdaanleggers ter dood gebracht,
1j87.
Hij was van adellijke afkomst; was tafel
houder geweest in de bank van lening tc
Leiden. Gçtekend in Gideon Florensz van
leeringhe.
Pétillon, W illy 'w, d.i. Mw. H. W . Pétillon-
Mulder, 1885 1948,, schrijfster van meisjesboeken.
Petit, Louis D. x', 1847 1918, conservator
b. d. Leidse Univ. Bibl., 1879; vervaardigde
de Catalogus dier Bibliotheek en een
Bibliografie van bet MnI., 1888 1910.
Gaf bij de Multatuliana van Dr. A. S.
Kok het Bibliografiscb Overzicbt der geschriften
van Multatuli, 1903. Hij gaf ook
het Repertorium der bijdragen over JO:.
Gescb. tot 1913 uit.
Petraeus, Aegidius 'w, 1712 '78, uit Dordrecht,
sedert 1759 predikant te Kapelle op
Z. Beveland. Hij schreef Sticbtelijke G-E'-
dicbten, 1768, en Onderzoek over den aard
:77 natuur 1777.
Mw. Bosboom.
Pestilentie te Katwijk, uitvoerige schildering
van Drost, niet alleen over de pest, maar
ook over de Collegianten, Barlaeus, Paschier
de Fyne, schout Bondt enz. Drost trachtte
zijn personen de taal van hun tijd te doen
spreken; 162j. Potgieter en Bakhuizen hebben
het stuk voltooid; het bedoelde een
beeld te geven van Holland in de dagen
van zijn kracht en van de vestiging van
ons gezag in Indië, van schilderkunst el)
wetenschap. Het eindigt met het verhaal
van Van Baerle in de Muiderkring. Opnieuw
uitgegeven door Verwey en De
Vooyj, 1906. Het motief ontleend aan het
Grafboulik van Cats.
Peter en Pauwels (Petrus en Paulus), 1641,
het eerste treurspel van Vondel na zijn
overgang tot de R.K. kerk. Opgedragen
aan Eusebid, d.i. Maria Tesselschade Visscher.
Nooit vertoond, omdat het een Rooms
stuk was, evenmin a1s in de 17e eeuw
Marid 5'Jx>r/ en Adam in Ballingscbap.
der E ngelen,
Petrarcay 1304 '7 ' 4, de eerste grote Humanist
in ltalië, voorman der Renaissance.
Schreef in de volkstaal zijn sonnetten ter
ere van zijn beminde Laura. Oefende zeer
grote invloed op de dichtkunst in geheel
W est- en Zuid-Europa. Over Petrarca in
de NEW. LetterLunde het uitvoerige proefschrift
van Dr. Catharina Ypes, 1934. Zij
deelt mee, dat Petrarca als de eerste sonnettendicàter
geroemd wordt in Den Nederduytscben
Helicon, 1610. Van der Noot
was een der eersten, die hem navolgde. Van
M ander dichtte een sonnet voor de vertaling
van het enige prozawerk van Petrarca,
dat ooit in 't Ned. overgezet is:
Troost-spiegbel in Gbeluck ende Ongbeluck,
1606. Jan Aucke Bakker gaf 1793
zijn bundel Petrarca en Ltfxra uit, gedichten
over de liefde, opgedragen aan Simon
Stijl. Vertaling van werk van Petrarca bij
Van der Noot, maar ook bij de nieuweren:
Boeken, Verwey, Van Suchtelen. Verder bij
Hooft, Bredero, Roemer Visscher, Spieghel,
schaakt door Hades (P1uto) ; de godin der
Onderwereld. Heet ook Kora bij de Grieken.
Haar mythe speelt in het da1 van Enna
op Sicilië.)
Pers-laenschen Bogaerd, Den - , zïe Dr. D.
405 Petrarca
Petrarca's graf
Van de Merwede'
, Bilderdijk en Ten Kate.
Petrarca's graf, geschonden in 1650 door
dronken hoeren op aansporing van een
versufte monnick''; lokte in heel Europa
verzet uit, ook te onzent. Huygens dichtte
in het L., Hooft vertaalde het en voegde
er zelf een klinkdicht bij. Ook Van Baerlc
kwnm in het L. op tegen het schandaal.
Petrus Comestor, d.i. de verslinder (van
boeken) , van Troyes in Champagne, geestelijke
aan de hoofdkerk van Parijs, schreef
l 1j0 Historia Scolastica, die door Maerlant
vertaald werd a1s Rijmbijbel; prof . in
de godgeleerdheid te Parijs; j- 1179.
Peutemans, Lenart - , geb. 1j90, dokter te
M iddelburg, schreef in de Zeeuwscbe
Nfzci/e,gx/ een gedicht: Aan de beroemde
konstrycke Jonck-vrouwe Anna Roemer op
haar onverwacht vertrek uyt Middelburg,
16 Juli 1622, en een gedicht op de zinnebeelden
van wcats. Hij was in 1616 ge.
trouwd met Anna Boreel.
Peys, Adriaan 'w, in 1678 x,poëet van dc
Antwerpsche Schouwburg'', toneelschrijver,
vertaalde 11 Pastor jido van Guarini, 1671,
en stukken van Molière en anderen uit het
F. Zijn eerste stuk was een navolging van
Den Veinzenden Torquatus van Brandt als
Hatelycke Liefde z'lz; den Gotscben Noran 'e/zJe Julia, 1661. Tot zijn laatste behoren
2 stukken met kunst- en vliegwerken: Dt
Toveryen z'= Armlda, 1695, met het vervolg
Reinout in J'J betoverde Hoj, 169-
Phaëton, zie Faëton.
Philantrope, De ew, 1756- '62, Spectatoriaal
geschrift van P. Verwer, F. de Haes,
Corn. v. Engelen en N. Bondt.
Philemon, de legende van de brave man, die
de Dood wist te dwingen tot tweemaal
vijfhonderd jaar uitstel. Berijmd ,,voor vele
jaren'' door Tollens; later veranderd, toen
Tollens inplaats van ,,Maria's verheerlijkte
zoon'' Jupiter stelde. Weer veranderd toen
men van R.K. zijde hem ervan betlchtte,
dat hij eel) legende in een mythologisch
kleed gestoken had; toen gaf hij het verhaal
weer in zijn oude vorm, maar zette
er waarschuwend ,,klooster-legende'' ho.
ven en veroordeelde hij in een korte inleiding
al zulke ,,schandelijke profaniteiten''
a1s ,yjammerlijke misgeboorten'', 18jj.
Pbilemon was vertaald uit het D. van
Langbein; het gedicht, met Jupijn en Merkuur
a1s bezoekers, verscheen in de Almanak
voor âe/ Schoone en Goede van 1841.
1949: De ztzal-suwldAz/tp/; een schrijnende
aanval op de Ned. rechtspraak. Getrouwd
met de hr. S. Goudeket. j- 19j1.
Philosooph, De -, tijdschrift in vertogen,
1766- '69 van Cornelis ? van Engelen.
Philotea, d.1. ,yde Godt-minnende ziele ,., tot
wie pater Poirters de verhalen richt van
zijn boek Het wlller van de Wereldt 4/-
getrocien.
Phocius, ps. van Herman Robbers.
Phoebus, Verzameling van Volksgezanqen,
1839, met medewerking van P. J. Andrlessen
en Petronella Moens; bracht het maar
tot één aflevering. (Phoebus, de Zonnegod;
Gr. naam; dezelfde a1s Apollo.)
physiologie, lett. = natuurleer, beschrijving
naar het leven van een tnpe.Het schilderen
van zulke typen of physiologieën was modc
in de letterkunde van ck 1840. Hildebrand:
Teun de Jager, De Veerschipper, de Barhier.
Jonathan: De Zeeuwsche Arbeider, De
Rotterdamsche Sleper, De Straatjongen.
Klikspaan: Studententypen. Jonckbloet: #/c.) -
siologie van Den Nsa,g, 1845 anoniem verschenen.
Zo verscheen er ook een Pbysio
2t7.gëe van Rotterdam, door twee Rotterdammers,
1842. Een er van was G. W . v. d.
Voo, een der eerste Ned. socialisten. Over
dit boek Dr. W . v. Ravesteyn. Rotterdam-
Jcâe Cultuur, 1942. ln die tijd schreef Ja'l
de Vries De verborgenbeden van zlzzil/czdaqn,
navolging van Eugène Sue over Parijs.
Physiologus, M.E. boek over natuurkunde:
uit het Latijn van de 3e eeuw; vooral dierkunde,
toegepast op de Chr. godsdienst en
op de moraal.
Picardt, Dr. Johan -, 1600- '70, predikanl
en dokter te Coevorden, schreef 1660 zij.l
Antiquiteiten, waarin hij 't geloof aan Duivel,
heksen en spoken verdedigde. W as
voorstander van de negerslavernij, omdat de
negers van Chams verworpen geslacht zijn.
picareske romans = schelmenromans. (Picaro,
Sp. = schelm.)
Pic-nic in Proza, Een 'x,, bloemlezing uit
de N.w. Gids door Dr. Buitenrust Hettema,
1892. Tweede druk vermeerderd met werk
van andere schrijvers, 1900.
Piebenga, J. -, onderwijzer, schrijver in de
Friese taal, ook van de Koarte skiednis /:/2
de Fryske shriftekennisse, 1939, van Calvinistisch
standpunt.
Pienaar, A. A. - , geb. 1894, ps. Sangero,
Afrikaans schrijver. Uit Oerwoud en JUJJ.
/e, 192 1, dierenverhalen.
Philips, Marianne - , geb. te Amsterdam Pienaar, Dr. E. C. x', 1882- 1949, geb. in
1%6, romanschrijfster; haar eerste werk Potchefstroom, 1920 hoogleraar in 't Afriverscheen
pas in 1929. Bruiloft in E ?zrs//a, kaans te Stellenbosch. Zijn proefschrift liep
d.i. het arme W enen na de eerste W ereld- over Die Tweede Ajrikaanse Taalbeweging,
oorlog. 1919. Voor Nederland gaf hij een bloenlln
19j0 werd bekend, dat zij de prijs ge- lezing uit: Digters uit Suid-Afrika, 1917.
wonnen had met de boekenweek-novelle van Pierson, Dr. Allard - , 1851- '96, W aals
406 Pierson
Pierson
predikant, maakte zich 1865 alS ,,modern''
los van de Ned. Herv. Kerk; kwam 186 7
op voor de Openbare School; 1870 '7zJ
hooglerau te Hefdelserg, in de godgeleerdheid,
1877 te Amsterdam in de kunstgeschiedenis.
Zijn werk van 1880: Oudere
T##,çcr/5/:N, is van uitnemend Felang voor
de geschiedenis van het geestelijk leven na
1850. ln 1887 gaf hij uit ïvillem de
C/tvfv naar z#r Dagboek. Hij was groot
geworden in de kring van het Réveil; kwam
tot de Modernen door Opzoomer te Utrecht.
Hij begon met twee prozawerken: Een 1uJtor#
in den Vreemde, 18j7; Pierson was
begonnen a1s predikant te Leuven; omgewerkt
a1s Intimis, 1861) en in 1866
Adriaan de N Jr9W, de ontwikkeling van
zijn eigen gemoedsleven, 5 delen ieder van
500 blz. Daarna werd Pierson de letterkun.
dige criticus, b.v. in zijn studie over
Blranger en andere, voofal buitenlandse
schrijvers. ln 1874 kwam Pierson in 't
land terug. Hij werd voorzitter v. h. Tooneelverbond;
trad op tegen de gevangenschap
v. Domela Nieuwenhuis, 1887. Van
dat jaar is ook zijn grote werk yyonze Geestelijke
Voorouders'', 1. Israel, gevolgd door
Il. Hellas, 1891 '95. Zie Hellvu. Verder
schreef bij over Bilderdtjk a1s zt?#J:Evr,
over Huet, Vosmaer's Amazone, over ln
Dagen van Strtjd van Wallis, over Kolle.
wijns boek Bilderdijkk gedichten in de
trant van De Genestet. Hij vertegenwoordigt
met Multatuli. Huet, Vosmaer, Vall
Vloten het beyin van de nieuwe tijd. Een
volledig overzlcht van Piersons leven en
werk is te vinden in Allard Pierson /pEzrdacbt,
1897, door Dr. S. A. Naber. Verder
een proefschrift van K. H. Boersema, 1924.
Pierson, Christoffel - , 1631 17 14, dichter
van toneelspelen en andere Rijmwerken.
1712. Ook Antwoorden der Griekscbe
J''SFJJeN, n.1. op 12 van Ovidius' ,,treurbrieven
der blakende Vorstinnen'', 16j8.
Pierson-Franssen, Lucy Mary N , geb. 1880,
letterkundige en schrijfster; ps. Lucy #/-4//-
dretscb en Ellen Forest.
Pieter Jelles, de naam van Troelstra a1s
Fries dichter en schrijver.
Pieters, J. L. N, geb. 1921, dichter. Randgebergte,
1946.
Pieter Spa, De reis van 'w naar tonden,
verhalend gedicht van Van Zeggelen, 1838,
boertig verteld, 12 maal herdrukt; door de
schrijver voorgedragen in Oefening. Het is
de geschiedenis van iemand, die de kroning
van Victoria wi1 biiwonen, maar allerlei
ongelukken heeft en niets te zien krijgt. Het
was de tijd. dat men bij zulk een grappig
vertelsel helemaal vergat, dat die Hollander
zich van de lnmlendigste kant voordeed.
Pietersz, Cornelys N , geb. ljjo, werd 1567
vervolgd, omdat hij 1000 exx. had laten
drtlkken van drie geuzenliedjes. Hij was
geh. te Haarlem en woonde te Bolsward,
trok a1s liedjeszanger door het land en verkocht
de liederen. (Van Lummel, Geuzenliedboek,
2e druk, blz. j46.) Hiemit blijkt,
dat de Geuzenliederen aanvankelijk als vliegende
hlaadjes gedrukt werden.
Pietersz, Heere 'v, toneelspeler te Amster.
dam '1n tragische rollen; speelde in 1658
' 59 b.v. voor Aran, en voor Jozej in
Sojompaneas, maar ook voor Tisipkernes in
Granida, voor Ritsaert in Het Afssr/je.
Piet Heyn, verheerlijkt in triomfliederen op
de verovering van de Zilvervloot; zie daar.
Daarnaast spotliederen op de Spanjaarden,
en welkomstliederen bij zijn komst in Den
Haag in Januari 1629:
W elcom, welcom kloecken Heyn,
Met u zeylen groot en kleyn.
W'elcom, welcom Vromen Helt
Met u Schatten, en u Gelt. ' Verder een lied over zijn strijd tegen de
Duinkerkers en een Matroosjes C/acâ/e bij
zijn sneuvelen in 1629, van Revius; een
Liick-ilacht van C. v. Kittensteyn. Vondel
en Revius maakten gedichten b-1J zijn portret;
Jan Vos bij de gouden erepenning.
Zie /. Wijnbergen.
Roman over Piet Heyn van W illem de
Geus, 1958. Zijn Leven Jn dichtmaat, door
F. J. Kleyn, 1867.
Piëtisten, onder de Hervormden voorstanders
van innerlijk godsdienstig leven. van vrome
familiezin en van Zondagsviering. Ook zij
hielden conventikels, maar zonder zich van
de kerk 1os te maken, gelijk de Collegianten
en Reformateurs deden. Piëtisme is er
in de opvattingen van Cats en Huygens,
maar vooral bij Gysbert Voet, 1j8j 1676,
hoogleraar in de godgeleerdheid te Utrecht,
die de gevoelens van W illem Teellinck verbreidde.
Onder de dichters is Lodenstevn
de voornaamste. Het streven is naar persoonlijke
bekering en afkeer van de wereld.
Zeer helangrijk voor de Nederlandse opvattingen
ook Jean de Labadie en Anna Maria
Schuermans. (L. pius = vroom.) Ook daarna
bleef het piëtisme steeds levendig, b.v.
zeer sterk ten tijde van het Réveil.
Piëtistische Poëzy, groot artikel van Potgieter
in De Gids van 18j3, vernietigend
vonnis over deze gehele kunstuiting, naar
aanleiding van de Gedichten van Albertine
Kehrer; zie daar. Beantwoord door
Beets in De Rct-erler/; opgenomen in zijn
Persoonlijke Afer/pi/zerëzz:t'z;.
Pietge en Agnietje, 1778, blijspel in j bedrijven
van Onno Zwier van Har,en, ter
ere van het tweede eeuwfeest van de Unie
van Utrecht. De tweede titel is De Doos
!07 Pietje en Agnietje
Piet Paaltjens
vdn ',>7#4r,; Agnietje krijgt deze op haar
bruiloft; allerlei rnmpen komen over het
land, maar Pietje en Agnietje leven eenvoudig
en komen de moeilfjkheden te Foven.
De geschiedenis van twee eeuwen:
Nederland, groot geworden in eenvoud,
kwijnt door weelde, mod tot zijn deugden
terugkeren.
Het stuk is uit -de verte gevolgd naar een
F. Boête de Pandore van 1721. Gespeeld
door Corver.
Piet Paaltjens, zie Haverscbmidt.
Piet Vluchtig, ps. van E. G. F. H. Smit
gesteld ,,in ons erm versrant Clooster der
Minnebroeders''.
Kleine.
Pissens, D. - , zie Vla mscke W eelde.
Pit-De-Haan, C. 'v, zie Carry ,/4r Bruggen.
Plaeg der dorpen, De - , 18jj, zedenroman
van Conscience, gericht tegen de jenever.
plagiaat = letterdiefstal. Van Lennep verklaarde
schertsend, dat hij zijn hele leven
met roof en diefstal zijn voordeel gedaan
had; zijn Roos van DeLema b.v. heeft navolgingen
van W alter Scott's Ivanboe, o.a.
het steekspel te Haarlem. Zijn gedicht Hoe
loopt de Dusse door 't â// van M eander is
qeheel naar Southey; Braga hracht aan het
llcht, dat het een bewerking was van Tbe
Cataract ol Lodore en Ten Kate dichtte een
parodie:
Pillecila, Klip de w, geh. 1901, een der
jongere Vlaamse schrijvers; romans en 1evensbeschrijvingen.
Hij bewerkte het oude
verhaal van Blauwbaard a1s een nieuwe roman,
1951. Daarna kwam Monsieur S/zt7/yden,
de vrouw, die zich, teruggetrokken in
een landhufs, voor een man uïtgeeft 11934.
Beschrijft Het Soete Land van Ir .aas in
Vlaanderen, o W elig Huis'' 1939. Studie
over Hugo Verriest, 1926; over Streuvds:
1932. Hans zz/z; Malmêdy, verhaal uit Napoleons
tijd.
Hij gaf na de Bevrijding een merkwaardige
sociale roman uit: Mensen Jcâ/ey de D*/.
Over De Pillecijn ee'n studie van Bert
Ranke, 1942. ln dit jaar verwierf hij de
prijs der Vlanmse gewesten ten bedrage vat)
10 000 franken voor zijn Soldat Joban.
In 1942 was hij kegpnnen met het ,,Kultureel-
letterkundig Tljdschrift van Vlaanderen,
W estland geheten. ln 1946 uitgesloten
uit de Vlaamse Academie.
Pindarfsche ode.
Zoo bakt en zoo plakt,
dat de Muzen zich schamen,
De kwart-poëtaster
zijn lorren te samen!
Zie Wallagh.
Plaid, Le 'w, (Het Pleidooi) , de eerste helft
van de Franse tekst van de Vos Reinaerde,
door de Vlaamse bewerker gevolgd.
Plancius, Petm s - , predikant te Spanbroek
1654, te Rotterdam 1673, # 1690, kleinzoon
van zijn nanmgenoot, die de zeevaart
naar Indië zo zeer bevorderde, en even
rechtzinnig. Hij schreef 1681 Naeckte Zdrtooninghe
van J: gelegenthey; der Toneelspelen.
ode, zie
Pindus, hoge bergketen tussen
Thessalië in N. Griekenland. De
Epirus en
Parnassus
en de Helikon liggen in zijn verlengde:
zo wordt de Pindus ook wel a1s de Zangberg
beschouwd. Bilderdijk zegt van
Had geen valsche kunst
Zijn dorperheid beschaafd,
Geen dichter waar' zo stout
Poot ',
Den
Pionier =
Pindus opgedraafd.
vzegbereider, bij de genie in het
leger.FTigh.i jmba aEnE b'?r; ekPeiro .nZieor hine eth eJt. Aw.e rAkl bvearndingk
Poelhekke', zie daar.
Mina Krûseman wordt beschreven a1s Eel?
Pionierster door Jo Van Ammers-Kûller,
1921.
Jant Nienhuis schreef eell roman over cle
Groninger voortrekkers in de N.O. Polder
onder de titel De P/t/z//t?p'J', 195().
Pippinck, Broeder Henrick N , gaf 1 j67 k1e
derde Fundel refereinen val: Anna S#zkJ
uit opgedragen aan de gravin van Mans.
velt. Uït die opdracht hlijkt zijn ergernfs
over de ,,stinckellde en twistige Calvinus
leere''; geen wonder, 't geschrif t was op-
Plancquaert, Hector ew, geb. 1865, Vlasms
schrijver; historische romans en drama's,
a1s De Dood van Karel den Goede.
Plancques, Josine des
rin van het
- , 1478 1535, prio-
Agnietenklooster te Gent 1j18,
dochter van rijke ouders, dichteres van ,,ee;n
scoen gheestelic refreyn''
Plantin, Christophe - , 1j19 '89, uit Touraine,
vestigde zich 1549 a1s boekdrukker
te Antwerpen in ,,Den Gulden Passer'' md
het bijschrift ,sLabore et Constantia'', d.1.
Door Arbeid en Volharding. De drukkerij
ontwikkelde zich tot de beroemdste in Europa;
een prachtwerk is b.v. de Antwerpj'e
P'etz//z/oe B#bel of Polyglottw ook Biblia
Regia, de koninklijke bijbel; in 't Hebreeuws,
Chaldees, Gr. en L. met de Syrische
tekst van het N.T. Plantijn had 21
persen en 160 werklieden. In 1j70 werd
hij door Philips 11 benoemd tot prototypograaf
of aartsdrukker; in 1579 de drukker
van de Stad. De drukkerij was het m.itldelpunt
van geleerden; zo was Peter So'v.f
de vriend van Plantijn. In 1j85 ging Plantijn
naar Leiden. Daar gaf hij in 1584 de
Twe-spraack van S.pieghel uit met de voorrede
van Coornhert; in 1j8j verscheen het
werkje van Simon Stevijn De Tbiende,
slechts 36 blz. groot, dat echter de tiendelige
breuken bracht. Plantijn keerde 1985
408 Plantin
Plantijn
weer naar Antwerpen terug. Na ziln dood
ging de leidinl over aan zijn schoonzqokn
Jan Moretusk z1e daar. Bij Plantijn werKte
Kiliaen.
De drukkerij aan de Vrijdagmarkt te Antwerpen
is nu museum.
Plantijn, Chrlstoffel -, zie Plantin.
Plasschaert, Albert -, geh. te Sas van Gent
1874, kunstcriticus en medewerker aan tijdschriften;
studies over schilderkunst. Dicbter.
-)' 1941.
Plas, Mlchel van der - , geb. 1928, R.K.
dichter van een stel bundels. Als ik koning
wmf, 1949.
Plasse, C. L. van der - , bekend uitgever
te Amsterdam, verznmelde na de dood van
Bredero in 1618 diens nalatenschap en gaf
daaruit in het licht Stommen Ridder en
Angeniet. Ook de Spaanscke Brabander
was bij hem verschenen, zomede Moortie.
Van Coster Itys. Van Bredero ook de liedboeken;
van Hooft W are-nar.
Platenatlas bij de literatuurgeschiedenis:
1. door Poelhekke en De Vooys, eerste
druk 1914;
2. Onze Litteratuur in beelf door J.
Kuypers en Dr. Th. de Ronde, 195j.
Plautus, 254- 184. uit Umbrië, leefde in
dienst van een troep toneelspelers, later
van een molenaar. Maakte blijspelen, om
aan geld te komen; 20 zijn ervan bewaard.
Voor 't eerst uitgegeven te Venetië, 1472.
Zijn werk werd vaak vertaald.
1. Ampkitruo, door lsaac van Dnmme
1617; door D. Buysero, 1679.
2. Curculio, door Van Halmael, De 0,7-
berude Minnaar gelukkig door geval, 1715.
3. Cuina, door Van Halmael, De Verliefde
Grz jsurd betrapt, 1709.
4. M ostellaria, door Bernagie, De Deiazzt-
âlAi/, 1686; door L. Smids, idem,
1686; door Van Halmael, De berstelde
Zoon, 1711.
j. Plautus' Aulularia, het spel met de
ot nae 's Lants gelegenheyt P , ,, verduytst''
door Hopft in zijn Wdrenar. Ook door de
blijspeldlchters verder in de 17e eeuw vertaald
en nagevolgd; zie Van Halmael. Verder
M. W altes, Bedrooge Gierigaard:
16j4. J. v. Vergelo, Den bekeerden :Jerigurd,
17j3. Pluymer, De Vrek, 1685.
Lossius, De beschumde ér/Ev/-rl, 1802.
Van Esveld Holtrop, De Frel, 1806.
6. Patrat, door Blasius, Dubbel en Enkelt
1670. Antonides, De geliike Tv'tv//?;:e/i,
1670, '77, '82, 171j. A. T. W outers, De
twee ve/zyle schip?ers, 167j. A. L. Barbaz,
De gel#kheid. Glllisen, De Tweelingbroeders,
1876.
7. Miles gloriosus, door Smids, De
geschukte Cintbia, 1688.
8. Pseudolus, door Van Halmael, De verboode
Wdelrlperl/pper bedboogen, 1709.
J. A. Heuff, Jager en Fa/r#J&r#, 1872.
9. frinumnus door Van Halmael, De
edelmoedige vrienden, 1711.
10. Truculentust door Van Halmael, De
listige Jujje'r betrapt, 1715.
In onze tijd o.a. De Tweelingbroeders,
metrische vertaling door Prof. Dr. H. v.
Herwerden.
Playerwater, zie Cluyte. Eerst uitgeyeven
door F. H. Mertens, 1858; daarna ln de
M nl. Dram. Poëzie van Moltzer, 1875. Te
A'inkel ontdekte in de bundel Zegezang
van Ludolf Goekinga een brief in proza
met ingelaste verzen, die 't zelfde ondelwerp
behandelden; 1885. Opgenomen ln
De Bibliotheek, Letterkundig Bijblad van
Noord en Zuid.
De vertoning van deze Cluyte op de schilderij
van een dorpskermis in 't Rijksmuseum
van Peeter Balten of Custodius, zelf
ook dichter, 1j71 ouderman van 't St.-
Lucasgild te Antwerpen.
Pleegzoon, De - , de eerste historische roman
van Jacob van Lennep, 1855; had
twee jaar in een la gelegen, eer een uit6ever
het werk aandurfde. beze pleegzoon
ls een van de vondelingen in de Romantiek,
wiens ware afkomst ontdekt wordt.
Pleïade, De ew, het Zevengesternte; in de
geschiedenis der letterkunde de 7 dichters
aan het F. hof, die de Renaissancepoëzie
in Frankrijk invoerden, Ronsard, du Bel-
1ay en Baïf voorop. In de Nederlanden het
eerst nagevolgd door De Heere, Jan van
der Noot en door Jan van Hout, die hier
de eerste vijfvoetige jamben en alexandrijnen
schreven. Zie Franse invloed. Aanvankelijk
sprak men niet van de Pleïade, doch
van de Brigade. Du Bellay zette de nieuwe
beginselen uiteen in zijn Dejjence et 1/-
lustrdtion de Ia langue jrançoyse, 1j50. Dc
Pleïade volgde vooral Petrarca na, vereerde
schoonheid en kunst, bracht het sonnet
in de letteren van W est-Europa, dichtte
oden, dithyramben, elegieën, satiren, epigrammen;
de volgelingen ook drama's, b.v.
Jodelle en Garnier.
Pleïaden, De Dorstige 'w, de zeven studenten,
op Sint-Niklaasavond vergaderd, toen
hun de doos werd thuis gebracht met de
vondeling, die ze Klaasje Zevenster noemden.
Plemp, Mr. C. G. - , 1574- 1638, sedert
1650 advocaat te Amsterdam, die, ofschoon
R.K., veel omgang had met Hooft, Reael,
Coster en zoveel andere Hervormde geletterden;
vriend van Vondel, die zijn lijkdicht
schreef. Hij zelf schreef L. gedichten
en in 't Ned. o.a. Der Herdooperen
H/J/JCJ op Amsterdam.. Musicus; de oudste
van de Muiderkring. Heeft waarschijn-
409 Plemp
Plemper
lijk grote invloed geoefend op Vondels
overgang naar de R.K. kerk. H-IJ vertaalde
Hoofts Emblemata amatoria in het L.
Plemper, P. N , gaf in 17 14 de Besckryving
zwr Alpken uit; daarin ook de geschiedenis
van het huis Poelgeest en de stof van
Guy de Vlaming, het dichterlijk verhaal
van Beets.
Plessis, 1. D. du N, geb. 1900 te Kaapstad.
Dichter: Vreemde Liejde, 19$7.
Plessis Erlank, W . J. du 'v', geh. 1901,
Z. Afrikaans dichter.
Plessis Scholtz, J. du -, schreef 1939 ziln
proefschrift over Die ,4JWI/?;:F en sy taal,
een studie over de jaren 1806 '7j.
Pleyte, C. .M. - , 1863 1917, leraar te Batavia,
schrijver over Soendanese overleveringen,
de Badoejs, enz.
Ploeg, De 'v, geïllustreerd maandblad van
de W ereld-Bibliotheek, verscheen sedert
1908. Van 1916 '29 niet verschenen.
Ploos van Amstel, Jacob 'v, 1755 geb. te
Amsterdam, vertaalde deel I van de Aanleiding
tot de uiterlnke welsprekendbeid
uit het F. van St. Albine, 1766., een handleiding
voor toneelspelers.
Pluck-voghel, Den Eerelycken 'w, zie Jhr.
L. v. d. M innen.
Pluimer, Joan 'w, # 1720, vriend van Antonides,
die aan hem zijn Marsyas opdroeg
en op wie hij zelf een lofdicht schreef.
Hij gaf zijn eerste lj gedichten met werk
van zijn vriend Joan van Broekhuizen uit
in 1677; opgedragen aan Dirk Buysero.
In 1678 kwam De verliejde Lubbert, d.i.
de Klucbt van de bedrooge Vrljer van A.
Boelens ( 1649), fatsoenlijk gemaakt. Van
dit jaar is ook zijn Voorspel ter Jpersjzz.g:
van de Schouwburg, een programma voor
het toneel, waarop hij grote invloed oefende
in de geest van NiI Volentibus. In 1679
werd hij regent. In 1681 pachtte hij met
Lodewijk Meijer en Pieter de la Croix dr
schouwburg; Meijer stierf nog in 't zelfde
jaar. ln 1684 werd de pacht met 3 jaar
verlengd, maar deze drie jaar leverden
groot verlies op, ofschoon Pluimer de
steun had van Asselijn en Bernagie. (Zie
Poëtenstrijd.) De la Croix vertaalde D6
le/tzclcâe/#l: boohcbe jujjers en De Jz;#dbeelde
zieke van Molière en hij bewerkte
De s'câ#z/âe/z/e. Pluimer zelf dichtte 1681
de klucht van De buitenspoorige jaloerscbe
en vertaalde uft het F. De verlooren Jcâj/#-
wacbt, 1686, en De Vrek van Molière,
168j. De pachters trachtten verder met
opera's er te komen. Thomas Arents leverde
1686 de vertaling van Roeland uit het
F., fn 1687 Amadis en ook Cadmus :72
Hermione) welk stuk in 1672 was gedicht
ter ere van Lodewijk XIV! Ook Govert
Bidlo kwpm met opera's: De praz'â/oe
royen.
Poëet, Een
Poel, A. E. van
te Wacken bij
Poelgeest, Aleida van ,x', minnares van
graaf Albrecht uit een aanzienlijk Kabeljauws
geslacht; met de hofmeester W illem
Cuser vermoord op het Buitenhof, 1592.
(Poelgeest was een kasteel onder Koudekerk.)
De geschiedenis behandeld in Beets'
allgemeen -, zie buispoëet.
den - , 1758 1835, dokter
Tielt, dichter.
verhaal Cuser',dichterlijk zie ook Plemper
en Guy de Vlaming.
Poelhekke, Martinus .v, 1864 1925, lettezkundige.
Directeur der H.B.S. te Nijmegen;
bracht Tulbloei bijeen, letterkundig
leesboek met stukken uit de 19e en 20ste
eeuw. Gaf 1914 met Dr. De Vooys een
Platenatlas bij de Literatuurgeschledenis
uit. Schreef Een Pionier, Alb. T/7#w. Van
zijn Woordkunst verscheen in 1941 de 1je
druk, leerboek over de letterkundige verschijnselen.
Zijn bundel Modernen, 1899,
bevat studiën over Kloos, Van Eeden, Verlaine
e.a.
Poësie, Reden van de W aerdichelt der - ,
uitgesproken door Hooft, 1611; verheft a1s
voorbeeld de dichtkunst van Virgilius;
roemt ,,de hajlighe Poësie'' Opnieuw uitgegeven
M aastricht, 1924.
Poesy, J. v. d. Vondels -, ohe Fdrlwrâezd:
minnaars, naar Molièrex Het Zegepraalende
OostènryL, ter ere van des keizers overwinning
op de Turken en een opera op de
zinspreuk: Zonder Spys of W yn
Kan geen liefde zyn.
Pluimer schreef 1697 een allegorie Voorspel
op den Vrede en verder een stuk met
kunst- en vliegwerk-en en balletten: Renout
in âe/ betooverde hof. Daartegen een
schimpdicht, De omgevroete sckouwburg:
Een gepluimde haan verwoed
Den gantsen Schouburg ommevroet.
Onderwijl waren zijn herderspoëzie, zijn
bruiloftsdichten en zijn lofliederen op koning
W illinm in 1692 uitgegeven. Ook
hezong hij de zeeslag bij Beachy Head
(Bévesier) . Een tweede deel gedichten verscheen
1723*, daarin zijn treurspel Pyramus
E'c Tbisbe. Bekend bleven zijn minnezangen.
Hij was een volgeling van Vondel;
gold na de dood van Antonides voor de
beste dichter.
Podagristen, Drie 'w, zie Lesturgeon, Fav
der Scbeer en Harm Boom.
Podium, letterkundig maandblad, verschijnt
sedert 1944. Het ontstond onder Leeuwarder
gymnasiasten. Nu onder redactie van
G. Borgers, Gaston Burssens, W . H. Nagel,
Paul Rodenko, Fokke Sierksma, S.
Vestdijk en Hugo W alschap.
Poederoyen, Cornelis van - , zie Poude-
410 Poesy
Poëten-oorlog
Gedicbten, bet Tweede Deel,
Verscb. Ged.
1747; z 1. e
Poëten-oorlog, 1. de strijd van NiI Volentibus
tegen de voorstanders van het romantische
drlma; zie Nil. Het beste stuk is de
satire Moesyas van Antonides. 11. Poëtenstrijd,
naar aanleiding van Govert Bidlo's
verhaspeling van Vondels stukken, 168j;
zie Vondel en 53idd5. Ook naar aanleiding
van Asselijns treurspel Egmond en Hoorne',
er kwamen een aantal schimpdichten tegen
de pachters van de schouwburg, Pluimer
en De la Croix en vooral tegen Govert
Bidlo, omdat de Hervormde godsdienst op
het toneel werd bestreden door Vargas,
Alva en de bisschop van Ieperen, Martinus
Riethoven. De Kerkeraad wendde zich tot
Burgemeesteren en deze verboden het stuk.
111. De Poëten-oorlog van 1710- '17., begon
tussen David zzlr Hoogstraten en Jean
le Clerc, hoogleraar te Amsterdam, over
de waarde van L. gedichten. W erd weldra
een twist over de betekenis van Vondel.
Daar kwam bij een ruzie tussen de beide
broers Jan en David van Hoogstraten en
eçn andere tussen P. A. de Huybert en het
kunstgenootschap Constantia et Labore, gevolgd
door onenigheid tussen De Huybert
en Jacob Zeeus over de voortreffelijkheid
der F. letteren, het eigenlijke onderwerp:
de verfransing van de Ned. letterkunde.
Het ergste was de bewering van De Huybert,
dat Vondel geen kennis had van toneel.
Zeeus antwoordde met De Zangberg
in gevor. In 't geheel werden 80 stukken
gewisseld; aanwezig ter Bibl. van ,,l-etterkunde''.
Zie De Huybert. Het gevecht werd
geleverd a1s een ,yboerenruzie met dorsvlegels''.
Het overzicht bij Th. Nolen:
Iets over D. van Hoogstraten en bij E. F.
Kossmann: Nieuwe Btjdragen.
Poëten Vegtschool, Der - , 164j, bundcl
met gedichten tegen Vondel over zijn
Roômsgezinde werken, vooral over het
Eeuwgetii der Heilige Stede, met de gediçhten
van Vondel zelf er bij.
Poëtica (de leer der poëzie), studie van Dr.
J. Elema voor Servire's Encyclopedie,
1949.
poëtiek,de
de
leer
Klassieken,
volken sedert
der
door
Europese de Renaissance.
Daniël Heinsit!s gaf in 1611 Aristoteles'
Poëtiek uit, in het L. vertaald en hij gai
ifl zijn eigen L. de voorschriften van
Aristoteles weer in zijn De Tragoediae
Constitutione. Zijn voorbeelden ontleende
hij aan de Gr. treurspeldichters en verder
aan Seneca en Horatius. Vossius schreef er
twee L. werken over, dfe a1s een wetboek
golden. Naast die klassieke opvattingen
kwnmen nieuwe op. Sir Philip Sidney
dilcehetrkscuhnosot,l opgesteld
voor de
schreef in het E. zijn Apology for Poetry
(Dichters Verdediging), vertaalà en bewerkt
door Rodenbqrg a1s Eglentiers FpJtens
Borstweringb, 1619. Hieruit is ook de
invloed te zien van Lope de Jz'e:2J Sp.
werk over de nieuwe toneelspelkunst. Hooft
schreef over de W aerdicbeit der Poësie,
1610. Daarop volgde Vondels Aenleidinge
ter Nederduitscbe DichtLunste, 16j0, een
ruwe schets'' onder invloed van Horatius,
maar met heel veel van hem zelf, o.a.
de verdediging van de moedertaal. De mannen
van N.V.A. stelden in 1669 hun 0/2-
derwijs in de Tooneel-poëzy samen, ook
naar Horatius, doch vooral een verdediging
van het nieuwe Frans-klassieke drama.
Tegen hun navolgers, de Dichtgenootschappers,
keerden zich de Poëtiscbe Spectator
van Bellamy, 1784- 986, en Hoffhams
Tbeorie der Net/erl//ë/.ff'â: Poëzy, 1788.
Van 1796 is Het W erktvvgliike der Dïcâ/-
Lvnde van L. v. Santen. I14 1768 was L'Art
Poétique van Boileau vertaald met zijn
hoge opvatting van poëzie, maar ook met
zijn eerbied voor de regels van de dichtkunst
der Renaissance, dus met de verdediging
van het oude. Daarnaast en er tegenover
Van Alphen en De Perponcber', zie
daar; verder Bellnmy, Kinker, Brender à
Brandis en Van der Palm. Teylers Tweede
Genootschap schreef 1781 een prijsvraag
uit over de regelen der dichtkunst; bekroond
werd Jeronimo de Bosch. Van bijzondere
betekenis waren de Verhandelingen
en Brieven lwzi Feithk zie daar. Verder zijn
Raad aan eenen iongen dicbter. In 1795
begon hij met Kantelaar de Bydragen tot
bevordering der Scboone Kunsten.
Bilderdijk hield het vooral met de klassieken.
In De Kunst der Poëzy betoogt
hij, dat het gevoel de bron der dichtkunst
is: ,,Godsdienst, W aarheid, Deugd en 't
Schoone zijn een''. Naast de klassieken had
Bilderdijk oog voor de Middeleeuwen; hiJ
gaf fragmenten uit van de ridderpoëzie en
met J. Steenwinkel bezorgde hij de derde
partie van Maerlants Spiegbel. Ook in zijn
Gesch. des Vaderlands is grote liefde voor
de M.E. Paulus van Hemert gaf 1804 zijn
Redevoerinz over /J:/ Verbevene uit.
Van 1780 is de vertaling van de Poëtieh
van Aristoteles; Lessing had aangedrongen
op terugkeer tot de bron.
Brederode kwam weer in achting door het
geschrift over de Klugtspelen van Van
Hasselt; zie daar. Zie verder Gesch. der
Ned. Letterkunde, Gids, Nw. Gids, Kloos,
Verwey, Adama van Scheltema, Van Leeuwen,
Dirk Coster. Het Handboek der
Poëtiek van P. Dezaire verscheen 1932.
Poëtlsch Appèl '5p, bundel gedichten verzsmeld
dopr J. H. de Gront en M. Mok,
411 Poëtisch Appèl '3Q
Poëtische Spectator
tegen het oorlogsgeweld. Van H. de Vries,
Van Duinkerken, A. Roland 1101st, Nijhoff,
Marsman e.a.
Poëtische Spectator, De ew, zie S.
Poëzie, maandschrift voor jongeren, van D.
Molenaar en Herman Poort; alleen 1906.
Poëzie, Het schoone geheim van de - ,
door Albert W esterlinck, Antwerpen 1947;
wegwijzer voor pezieliefhebbers.
Poëzy, uitgegeven door Mr. W . Bilderdijk-,
toen hij nog te Brunswijk was, 1805; twee
bundels gedichten, bloemlezing met werk
van hemzelf voor een goed deel, en verder
met werk van ongenoemden.
Poëzy van Hollands grond, De N , bekendfa
redevoering van D. J. v. Lennep, waaril)
hij de historische herinneringen opriep, verbonden
aan zo menige plaats: Haagse Bos,
Teilingen, Spanjaardslaan, Manpad, Bredsrode;
van belang voor dichtkunst en verbeelding;
1826.
Poëzy, De kunst der - , lierdicht van Bi1-
derdijk. 1809 voorgedragen in Felix Meritis,
1811 uitgegeven, een ,,geloofsbelijdenis'':
poëzie is de uitstorting van teer gevoel;
zie ook poëtiek.
Pogen, ,,Maandschrift der jonge gedachte in
Vlaanderen'' 1920.
Poirters, Adrianus ev, 160j '74, een Je.
zuïet uit Oosterwijk in N. Brabant, belast
met de zielzorg te Duinkerken, later prefect
der studi-en te Roermond, daarna te
Mechelen; de Brabantse Cats. Zijn hoofdwerk
is Het MasLer z'fzp; de Wereldt ajgelrocken,
1644,, twaalfde druk 1688. Dit was
de vertaling van een L. bundel emblemata;
de eerste titel was Hdelheyt des IFEV/DJ,
plaatjes, gedichten en proza. Verder: He;
Pelgrimken van Kevelaer, liederen voor dc
processie; Duyfken in de 5'/e:/;r/JJe, 16j'7,
gedicht over Jezus' lijden; Het #zue/;'>.f
nieuwejaersplegelien van Pbilagie, 1673.
Dichter van volkshumor, afgewisseld door
pittig proza; het proza zelfs beter dan de
gedichten; -I- te Mechelen. Hij is de grote
voorvechter van de Contra-Reformatie.
Standbeeld te Oosterwijk, 1926. Geschrift
over hem van H. J. Allard, 1871. Bloemlezing
van Salsmanst 1909; zie daar. Level?
en W erken van Potrters door Dr. Edward
Rombauts.
Pol, Dr. Herman - . 1811 '45. privaatleraar
in . t Ned. te ' Amsterdam,b *in 1840
redacteur van De Gids.
Polak, Dr. H. J. - , 1844 1908, hoogleraar
in de klassieke talen te Groningen
1894, gaf 1888 zijn Studiën uit: De Gebroeders
Van Haren, Multaluli, Conscience.
Poland, Toontje -, geb. te Alkmaar 179j,
kwam 1817 a1s korporaal te Batavia, bracht
het tot overste, # te Tjilatjap 1$j7. Zijn
'leven bvsçhrvven door W . A. v. Rees.
Po1 de Monty zie A.
Poldermans, D. A. N , 1877 1939, h. d. s.
te 's-Gravenpolder bij Goes, schrijver in
Z. Bevelands dialekt', schrijver van schetsen
uit het volksleven.
Polichinelle, spotblad van 1849 onder redactie
van W. J. v. Zeggelen en S. J. v. d.
Bergh, uitgegeven bij A. C. Kruseman, die
er na 8 nummers mee ophield en die de
bladen zoveel mogelijk vernietigde.
Politieke Balladen, Refereinen, Liederen en
Spotdichten der 16e eeuw, uitgegeven
door de Vlaamse Bibliophilen 1847, met
een inleiding van Ph. Blommaert.
Politieke Kruyer, een van de heftigste bladen
tegen de Stadhouder, bij Verlem in
Amsterdam uitgegeven, 1782, onder redactie
van de advocaat J. C. Hespe. Keerde
zich 1785 tegen de aristocratische regenten,
waarop Hespe en Verlem gevangen gezet
werden.
Politieke Poëzie, van de Patriotten, van Be1-
lamy in de eerste plaats. Dan van Feith:
Aan de vijanden van Nederldnd, 1785;
Volkslied in den Jzz/aal van Tyrteus, '8j;
Aan p;#z; Vaderland, ,86; Eerkroon voor
Nederlands waardige Regenten, '86; Onze
verbindtenis met Fr/rsirzql, '86; in 1787
bezong hij de ,,grootmoedige burgerijen''
van Hattem en Zwolle.
Daartegenover de strijdpoëzie van Bilderdijk:
Mijn Leuh 1784; Nassau, 1785; 0/7
bet verbod van de Oranjekleur, 178j; fel,
178j; Op '/ onteeren laz; bet Hollandscbe
IFJPEAZCJC&/J, 1787; Hopman Kropj (de
verdediger van Klundert), 1794. Tot op
hoge leeftijd: in 1820 b.v. de ironische
Feestzang der Vrijbeid. Politieke Poëzie,
van Da Costa: F#/ en Twintig Jaren, 1840;
Aan Nederland in de Lente van 1844, toen
de vrijwillige lening van minister Van Hall
geslaagd was. Deze lening had Da Costa
bevorderd door zijn vlugschrift: Landge-
>2///ez;./ met âel oog op God, J//J/JJ Nederlanders
:/z vereenigd. De dichter werd te
Amsterdam aan de dis des Konings genodigd.
Wacbter, wat is er er van den Nacbt?
1847. Dan in het jaar der Revoluties: 1648
:72 1848, in herinnering ook aan de Vrede
van Munster. De Cbaos en bet f-/câ/, 18j0.
Rouw E'c Trouw, 1849.
Daartegenover de liberale poëzie van Potgieter:
De Stilstaanders, 1844, bij 't voorstel
van Thorbecke en Luzac; De Nieuwe
Beurs, 184j. Na 18j0 op ernstiger toon:
Het p,ger/j: (van de trekschuit) ; Het Uzyr.
werk van 't Metalen Kruisk (een stadsweef
legde de eerste steen van 't standbeeld ec
kreeg een uurwerk) : men was sedert 185:
niets vooruitgegaan. In 1855 Haesie Claes.
df. (stichteres van 't Burgerweeshuis) .
politieke romans, o.a. In onze Vlaamscbt
412 politieke romans
politieke satire
Gewesten, 1887 en Sopbie, 1885, van Virginie
Loveling. Eveneens met anti-klerikale
strekking: Arm Vlaanderen van Is. Teirlinck
en R. Stijns, 1879. Bij ons b.v. Max
Havelaar.
politieke satire, zie Coster en Vondels Hekeldichten.
Verder het zinnespel Tieranny
,7,/ Eigenbaat, een navolging van Costers
Iphigen. ia en Vondels Palamedes, #an
N.V.A.
Poll, Jaap van der -, geb. 1889 te Amsterdam,
toneelspeler, 1936 directeur van
't Gezelschap Jan Musch. Toneelschrijver;
Ziende blind, 1914 door de stad Antwerpen
bekroond. Bewerkte Vadertje f-fzAzvlet'/z
van Webster en Boefje van Brusse voor
het toneel.
Poll, Dr. Klaas -, geb. te Grijpskerk,
schreef 1898 zijn proefschrift over Jacob
Duym.
Pollema, Bokke Reinder - , geh. 1883 te
Makkum, journalist, oprichter van de Jong-
/rzJ1e Mienskip; Fries dichter onder ps.
Bokie Simens, novellenschrijver; LoL gN
Liien, 1955.
Polyxena, dochter van Priamus, geofferd op
het graf van Achilles; treurspel van Coster,
1619, naar 't voorbeeld van Senecà.
maar nog griezeliger en bloediger. Hetzelfde
onderwerp was reeds door Hooft
behandeld in zijn Acbilles e/; Polyxena in
1998, uitgegeven 1614. Parodie op PolyxezizJ,
van Hennebo. Costers treurspel is een
aanval op de Gereformeerde predikanten.
Pomerius, Henricus - , d.i. H. v. d. Bogaerde,
1382- 1469, prior van 't klooster
Zevenborren in het Soniënbos, daarna in 't
klooster Barberendaal te Tienen 1432-
'45, later weer te Zevenborren, waar hij '?.
Hij behoorde tot de Windesheimers. Hij
beschreef in het L. de geschiedenis van
Ruusbroec en Jan wlz; Leeuwen.
Pomes, H.
'w , schreef 1908 zijn proefschrif't
Over F= Alpken's Kindergedichties.
Pommereul, F. R. J. de 'w, 1745- 1825;
generaal onder Lodewijk XVI, prefect,
Staatsraad en opperste censor onder Napoleon,
1811 werkzaam a1s zodanig in de
Nederlanden; stelde hier Henri Jansen en
in 1812 Jean Cohen en Cornelis Vollenhoven
aan.
Pompeblêdden, De 'w, (Plompebladen) ,
Frles tijdschrift, opgericht 1928, onder leiding
van D. Kalmw S. R. Sipma en E. B.
Folkertsma; bijblad van Frisia, ,,for Fryske
stûdzje-''
Pont, Margaretha Wijnanda Maclaine -,
1852 1928, secretaresse der Heldringgestichten
te Zetten, schrijfster van Oude
sprookies uit verre Iandent 1876 '78, en
van historische romans, b.v. De Ballingen,
1898, een geschiedenis van de Salzburger
uitgewekenen, en Op de grenzen der A/#-
deleeuwen, d.i. de geschiedenis van Jacoba
van Beieren, 1914.
Pontus en Sldonia, prozaverhaal der 16e
eeuw, uit het F. vertaald; overgang tussen
ridderromans en novelle.
Pook, Jan -, volksdichter a1s Jan van Gijsen,
berijmde de gebeurtenissen van de dag.
Rommelzoodjent 1709, bruilofts-, verjaarsen
mengeldichten en heldenzangen over de
oorlog; De dood - ,; Eigenbaat, 1707; zie
Tierannyk Harlequin, 1709, over de oorlog;
Tymon oj de Jfwâ#zi-/zidzCl.câerâl/er,
zinnespel, 1710; De Harlequin, 1709, nog
herdrukt 1749. Hij stond buiten de dichtgenootschappen.
Hij is ook de dichter van
een kamerspel De bollebollige Iacbende
dokter // den bereisden ffa72J Zing-zang,
met 60 ingevlochten volksliedjes. # 1714.
Poort, Herman - , geb. 1886 te Stadskanaal;
letterkundige; f te Groningen 1933.
Schreef een studie over Bredero, 1918.
Opstellen e>C Lezingen, 1927. Van 2e Planken,
1926. De r/pi/r van Breero's Ieven,
1929. Over Litteratuur. In het maandblad
Nu van 1928 kwam hij op tegen het geschrift
van Jhr. de Kock over Lebak K'c
Mat. Havelaar.
Poortlnga, Ype . -, schreef zijn proefschrift
over It Fryske jolkstoaniel ( 1860- 1950) ,
1940.
Hij was een der eersten die promoveerde
op een in het Fries gesteld proefschrift.
Hij was wetenschappelijk assistent bij de
Fryske Akademy en redakteur van het
weekblad Frysk en Fr#. Van zijn hand verschenen
een aantal schetsen in het maandblad
It Heitelan en de Fryke Jierboeken,
tevens verscheen in de Frlsia-Rige de novelle
,,Noedlik Doel'' en de dichtbundel
Sinneblink''. De G. J. 11 prijs werd aan dr.
Y. Poortinga toegekend voor zijn historische
roman ,,Elbrich'' 19j0.
Poot, Hubçrt Cornelisz. - , 1689- 1753,
uit Abtswoube of Papsou bij Delft, de boer
die dichter was. Eerst 1id van rederijkerskamers.
Ging 1725 naar Delft, maar raakte
in verkeerd gezelschap en keerde 1724
naar Abtswoude terug. Vestigde zich
1752 opnieuw te Delft, nu getrouwd met
Neeltjen 't Hart, dochter van de burgemeestcf
Vil1 'S-GCZVCnZAndC.
Van 1716 is zijn eerste bundeltje Mengeldichten,
dat reeds heel goede verzen bevat;
minnepoëzie, b.v. De Maen by Endymionk
natuurschildering. Poot werd er bekend
door; men kwnm de boer achter de ploeg
opzoeken in Abtswoude; Arnolds W illis,
uitgever te Rotterdam bezorgde 1718 een
tweede druk; Poot zeif zorgde 1722 voor
een vrrbeterde vermeerderde derde. Ook
gaf h-1J de gedichten van Arnold Moonen
413 Poot
Pope
uit, 1719, en die van Zeeus, 1720. Sedert 1844) . Nu verscheen er een nieuwe roman
1724 leefde hij van zijn pen. Voor Boitet, in brieven Het zt/xr genot des Levens, beuitgever
te Delft, begon hij een groot stieyelingen over ware grootheid, dood,
W oordenboei van f,gz>ljlc/Je, Grieksche glerlgheid enz. In 1807 werd haar man
en R/wc/zilc/.?e zinnebeelden. Verzen schreef dominee te Epe.
hij voor geld, maar ook uit echt gevoel, Haar voorbeeld was Das Landleben van
zoals Op de Doot van -#?; Docbtertje Christian Hirschfeld, geb. 1742 in Holen
het beroemd geworden AkLerleven. stein, prof. in de wijsbegeerte te Kiel. Van
Echte poëzie is ook in ta1 van andere na- Schiller vertaalde zij in 1789 Don K>/&2'.
murschilderingen. Het Land, naamloos verschenen, was een
De betekenis van Poot uiteengezet in Pot- sentimented geschrift met verheerlijking
gieters Foliobiibel, in de Verpoozingen van van het landleven; 4e druk 1792.
Beets en in de Litt. Fzlzi/zllgz; van Huet. In 1795 kwam haar even sentimentele bun-
Getuigt van zich zelf, de1 Voor ftp/zzlwezz. Na haar huwelijk
hoe (hij) de eerste was Gezangen der Liefde, 1794, die uiting ge-
Van al de Nederlandsche boeren, ven aan natuurgevoel. Hierin ligt de be-
Die 't Zanggodinnendom belas, tekenis van deze dichteres, die op voor-
Dat het zich bij den ploeg liet voeren. beeld van Thomson's Seasons (Jaargetij-
Bloemlezing in het Pantheon, bezorgd door den) oog had voor de schoonheid van het
Busken Huet. Jacob Spex gaf in 1747 Poots lankschap. De idylle van de natuurstaat
Gedichten uit met een Levensbeschrijving. had zij reeds in 1791 geschetst in haar ro-
Zie Pindus. man in brieven Reinkdrt JJ Natuur t7,;
Pope, Alexander -, 1688 1744, beroemtl Godsdienst; zij kende Suriname uit mede-
E. dichter; zijn hoofdwerk was Essay /z2 delingen van haar broer. Zij vereerde de D.
Man, een wijsgerig leerdicht: Proeve ovtr namurdichters Kleist, Cronegk, Hirschfeld,
den Mens in vrilzinnige geest. Dit maakte Gessner; hun invloed vertoont zich in Het
grote opgang; Betje Wolff b.v. stond sterk Land en haar overige werken. Zij beschrijft
onder Pope's invloed. de bekoring van Rozendaal, Biljoen. Beek-
Essay on W1,Jz;, 1755, vertaald door Kor- huizen en de Zijpenberg. Haar werk is eennelis
Elzevier, 1744; door P. v. W inter, voudig en natuurlijk, zodat haar opmerkin-
1797; door Jakob van der Dussen, 1797: gen over vriendschap, liefde en natuur ook
door Bilderdijk 1804) door Adriaan v. d. nu nog te lezen z-lln; 't getuigt hoe het
Ende, 1859; door Fokke Simonsz, 1787. sentimentele kan snmengaan met levenslust.
Ook Onno Zwier van Haren vertaalde er ln 1913 verscheen een studie over E. M.
een deel van. Dirk Smits vertaalde op rijm Post van H. W. Heuvel. Ziç ook H. v. d.
Pope's Brid van Eloïza aan ,4IJ/r#. Berg.
Poppe, Andries - , geb. 1921, Vlaams dich- Post, Truus - , d.i. Truus Faassen, 1877-
ter en toneelschrijver. 1949, toneelspeelster, bekend door haar op-
Populaire boeken, zie F. G. Waller. treden in 't Heijermansgezelschap.
Populaire prozaschrilvers der I7e en I8e Post van den Helikon, zie Kinker. Tijdeeuw,
catalogus samengesteld door F. Ada- schrift ter bestrijding van de sentimentalima
van Scheltema. teit, de dichtgenootschaqpen, de vertaal-
Porleere, Olivier -, 1736- 1818, predikant woede, de hoogdravendheld in de Ned. lette
Alkmaar, dichter van Zanglievende Uit- teren op het eind der 18e eeuw.
xx spanningen, 1788, stichtelijke poëzie, met Post naar den Neder-Rhyn, De -, tijdde
beruchte Lenteung: schrift, 1781 te 's-Gravenhage, onder reo
Tuinsalaadje! dactie van de gewezen predik-ant van Koe.
Beur 't kruintje in top. dijk Ph. Verbrugge van Doorninck, bezol-
Portretten van Vondel, schetsen van J. A. digd door het l'Iof; verboden 1784. Zie
Alberdinyk Thijm; zie daar. Opgedragen volgend artikel.
aan Potgleter; 1876. Thijm nam j portret. Post van den Neder-Rhign, De 'w, heftig
ten van Vondel op verschillende leeftijden Patriottisch weekblad van Pieter 't Hoen,
tot' uitgangspunt voor zijn romantische ta- 1781 '87; te Arnhem in 1786 door beulqferelen.
Over Tesselschade, over Vondels handen verbrand. Van 1796 '99 gaf hij
schoondochter Baertgen Hooft, over Go- De Nieuwe Post uit. Door de Prinsgezinvert
en Jan Vos, over de laatste levens den werd in 1782 De Post >2>F den AT:-
jaren. De novellen voorzien van historische der-Rhijn uitgegeven; daarvan is slechts één
aantekeningen. Zie Wallagk. nummer overgebleven (ter Kon. Bib1.) . De
Post, Elisabeth M aria - , 1755 1812, Post bracht het tot een oplaag van 24 000
schreef 1788 Het Land, in brieven. In nummers van 8 octavo blz. In 1782 spoor-
1794 trouwde zij met J. L. Overdorp, pre- de het blad aan tot moord op Prins W i1
dikant te Noordwijk-Binnen ( 1762 - 1em V.
414 Post van den Neder-Rhijn
Posthumus
Bevatte liederen van Bellamy, o.a. De
Vloot in zde, 1782:
Triomf ! een h1?, gerugt
Verspreidt zlch in de lugt:
De vloot der Batavieren
Is eindelyk in zee!
Gansch Nederland is mee!
De Vryheid vlegt laurieren.
Verder liederen der exercitie-genootschap..
pen. Zie Paddenburg.
Posthumus, Rinse - , 1790- 1859, predikant
te W aaksens, wekte het nationale bewustzijn
van het Friese volk weer op met
zijn Friese gedichten en geschriften.
Posthumus Meyjes, Dr. E. J. W . -, geb.
1871, predikant te 's-Gravenhage? schracf
189j zijn proefschrift over Revlus; over
Joannes Vollenkove, 192 1.
postincunabel, zie incunabel.
Postma, Gerben - , 1847- 1925, Fries
schrijver; onderwijzer.
Postma, Obbe 'w? geb. te Kornwerd 1868,
leraar in de wlskunde te Groningen tot
1933; Fries dichter.
Postmus, J. 'w, gaf 1910 uit Oud-Holland
en de Revolutiey met hoofdstukken ovcr
k Wolff en Deken, Bilderdij , Feith en Staring.
Zo 1906 Calvinistische vertoogen over
humor, 't W ilhelmus,
Beets, Jan Luyken,
Cats, Huygens en Bilderdijk.
Pot, Combertus van der 'v, 1813- '91, uit
Rotterdam, Rem. predikant, dichter van
Julianus de Ajvallige, 18j2.
Pot, Cornelis van der ,v, broer van W illem,
dlchtte Eene dankzegging door Apollo
bij de opening van de Rotterdamse schouwburg
1774, door Punt voorgedragen, ge.
kleed a1s Apollo. De dichter was 1id van
Kunsmejde; maakte ook verzen op Ada
van Holland en Jacoba van Beieren.
Pot, W illem van der - , 1704- '85, koopman
te Rotterdam, 1id van ,,Natura et
Arte'', beschreef zijn buiten E ndeld#k (bij
Honselaarsdijk), 1768, in een bojdichtk
bewonderaar van L. W . v. Merken, ,,saffo
van ons Nederland''; 1id v. d. Maatschapplj
v. Ned. Letterkunde, die hij ook bezong.
Potgieter, Everardus Johannes 'w, 1808--
'7j,, uit Zwolle, kwam 1821 bij de dames
Van Ulsen en Van Hengel, in leer, te
Amsterdam. Hij kwam er in kennis met
H. H. Klijn en W . H. Zimmerman. In
1827 ging hij met tante Van Ulsen mee
naar Antwerpen, nu in suiker. Zijn gedicht
Antwerpen is zijn eerste verheerlijking van
de handel. Hij kwam er in aanraking met
W illems. Moest in Nov. 1830 over Aken
naar Nederland vluchten. Te Amsterdam
kwnm Potgieter in kennis met Jeronimo de
Vries, die het middelpunt was van een letterkundige
kring, md W ithuys en Yntema.
Reeds in 1828 had Potgieter bijdragen gc-
415 Potgieter
zondenaan Apollo,
en V. d. Hoop. Te
hij in 't hilzonder
Reeds in 't voorjaar van
het ts. van Van Lennep
Amsterdam Feoefende
ook de E. letteren.
gieter
Muelen,
1851 verliet Pot-
Amsterdam; hij moest voor Van der
compagnon
naar Zweden. Daar hleef hij
hij leerde er volk en letteren
van Mw. v.Hengel,
tot Dec. 183 1î
kennen. Zijn
?ersoonlijk leed en zijn Strijd gaf hij weer
ln zijn gedicht De Jonge Priester, 1831,
en De Zangeres, 1833. Opmerkelijk zijn in
deze tijd ook reeds het gedicht Holland
en Afscheid van Zweden.
ln 1853 vestigde Potgieter zich te Amsterdam
a1s agent van buitenlandse huizen en
zorgde hij voor zijn tante Van Ulsen. Nu
leerde hij Heije, Drost en Bakhuizen kennen:
zij stelden samen de beoordeling van
De Pleegzoon op, die Drost schreef voor
De Vriend des Vaderlands. Potgieter verliet
de Letteroejeningen en ging ook tot
De Vriend over. Daar deze niet vrij was
van de Mij. v. Weldadigheid, richtten ze
snmen De Muzen op, 1 Sept. 1854. Zie
daar. Het ts. verdween reeds 183j, maar
Potgieter wist nu dat hij de leiding kon
aanyaarden a1s criticus; in 1857 richtte hij
De Gids op; zie Yntema. Hem ter zijde
stond Robidé z'ar der Aa, doch deze was
van yeen betekenis. In Aug. 1856 verscheen
Potgleters prospectus, tegen de Letteroeje- ningen ger'lcht. In 1838 werd Bakhuizen
mederedacteur, maar langzamerhand rezen
geschillen tussen de dichter en de criticus.
Die eindigden met de vlucht van Bakhuizen
in 1843. Potgieter nam zelf met zijn
proza en poëzie een ijverig aandeel aan het
werk van De Gids; verder werkte hij mee
aan Tesselschade en Auvora. Tesselschade,
Potgieters eigen jaarboekje, 1838, '39 en
'40, was het belangrijkste van deze soort
almanakken. Zijn voorkeur ging uit naar
de dagen van kracht''. W elvaart en glorie
wenst hij temg: Jan, Jannetje, 1841; 't Is
zzirr een pdxziuWlldr, 1842; Het R#lJMuseum,
1844. Deze werken, zijn gedichten
(Liedeiens z'Jzi Bonteioelj en kritieken zijn
triomfen van de Romantiek''. Maar zijn
al te grote zucht naar oorspronkelijkheid
maakt hem dikwijls gezocht en duister.
Geel had dadelijk gezien, dat zijn eerste
grote prozawerk Het Noorden, de indrukken
van Zweden, 1836 '40, iets nieuws
en goeds bracht. Ook de novellen van 1857
'4j, door Potgieter a1s één bundel 04-
nieuw uitgegeven in 1864, tonen dat h1j
de grote nieuwe man van het proza is. In
diezelfde jaren vertaalde Potgieter bovendien
Riënzi van Bulwer, Stuurman F/J>2l
van Marryat, werk van Haslitt, Leigh Hunt
en Warren. Naast zijn eigen gedichten,
vertalingen uit het Zweeds, Deens, Duits,
Potgieter
Frans en
hield hij
Stilsuanders.
Eznicghe lsb. ezOigo k mient zij'n gedichten
Jan Salie: De
'er wonder is de Nieuwe
Beurs! In liberale zin gaf hij zijn ,pzangen
#eJ t#ds''.. Murt 18441 Ook de liefde, hem
door het leven ontzegd, heeft een plaats
in ziln werk; in zijn prozaschets Het
Weeuwtje uit J:J Hoj z'dzzi Holland, doch
vooral in gedichten a1s Roeltjen uit de
Bonte Koe en W#s Klaertjen op 't IJs.
Maar zijn meesterstuk uit deze eerste tijd
is het Rljks-Museum. Daarnaast is Potgieter
de grote moderne criticus; hiJ is de
eerste, die Staring naar waarde wist te
schatten; hij erk-ende de levenskracht van
de Cnmera; hij bewonderde Klikspaan. Hij
was het middelpunt van de Gids-redactie
en leverde het grootste aandeel in de kritiek.
In zijn gedicht Aan Twentbe, 1861, bracht
hiJ hulde aan de ondernemers, maar eiste
tevens een menswaardig bestaan voor de
fabrieksarbeiders. Hij werd echter mismoedig
over de voomitgang: Haesje Claesdocbter
/> 't Prinsenhof, 18jj; Het nieuwe
Tolhuis, 18j9. Naast deze vaderlandse
stukken, studiën a1s Béranger, 18j8, Teg-
Nâr, 1862, Piëlistische Po ' èzy, 1853 (over
Albertine Kehrer) ; Schimmels Dramatiscbe
Poëzy, 1850; alle geschreven in kernachtig
proza met een overweldigende rijkdom van
kennis. Van 1860 is zijn dichterportret
Isuc D, Costaè van 1862 dagtekent de
samenwerking met en de vriendschap voor
Huet. Er komen nieuwe vaderlandse gedichten:
Bronbeek, 1863, Heugenis 1w,2
Woljbezen, 1865, Heugenis f/Jr Renswoude,
1864, en nieuwe buitenlandse: Eene revue
in âe/ Bois de 1/////::2:; 1864) en
nieuwe kritieken: Ten Brink, Cremer, Keller.
In 1865 bracht hij het offer, dat hij ter
wille van Huet de Gids opgaf ; zie Avond
z/ax het Hoj. Hij ging met Huet naar 't
6e eeuwfeest van Dante te Florence. Steeds
nauwer sloot hij zich aan bij Huet en zijn
gezin. Hij bedankte voor j,Letterkunde'',
omdat de Levensbericbten der overleden
leden al te zeer lofuitingen waren. Hij
wijdde zich nu aan 'zijn groot gedicht over
Florence, 1868, aan zijn werk over Bakbuizen,
1870, en sedert 1868 aan zijn brieven
aan Huet, die naar Indië was
die zijn vriend bleef ondanks
door minister Hasselman. Plorence
een hulde aan Dante, gedicht in
De twintig zangen vormen een
werk, dat evenwel door zijn 4ware
Lmoeilijk is te verstaan. Moeilijk is even z,'zzr Bakbuizen. Potgleter
zich af van het heden; hij beeldde nu
verleden uit. Daarnaast bezorgde hij
vervolg der uitgaven van Bakhuizens Studiën
en Scketsen. Maar het . Leven 1uz;
Bakbuizen bleef onvoltooid. W e1 gaf Potgieter
in 1875 nog een cyclus van gedichten
uit a1s De Ntf/l/dzz-fcâfzp van den f-,?2#-
jonker. Daarbij Gedroomd 1kar#r#Jdr, eela
reeks van historische vizioenen. Alles weer
met zoveel geleerdheid, dat toelichting
strikt nodig was, om de rijke inhoud in al
zijn schone vormen te verstaan. Hij was
een dichter voor weinigen. Hij was ook de
dichter van de idealen van het liberalisme,
waardoor, dacht hij, de kracht en de grootheid
der Gouden Eeuw moesten terugkomen.
Zo is zijn Gedroomd Paardrijden een
rit door het rijk der verbeelding, eerst aan
het Franse hof, maar dan in 1672 naar de
Nederlanden terug, naar Johan de W itt en
W illem 111; 384 coupletten van 6 regels
met kunstig rijmschema: Droom en Tucht,
zei Verwey. Droom van onze grootste tijd.
Nicolaas Beds gaf in 1892 zijn Persoon-
/#J: Herinneringen uit. Verwey beschreef
1905 Het Leven 1,= Potgieter, welk werk
hij vervolgde in de inleiding bij zijn uitgave
van Gedroomd F- r#r ' jden. Studiën
van J. H. Groenewegen 1894, De Vooys,
maar bovenal de Persoonlijke Herinneringen
van Busken Huet, 1877. Joh. C. Zimmerman
gaf Een bundel liederen en #E'-
dicbten uit. Van Dr. Jc. Smit een studie
over Potgieters 5'/#/, 1937 en een niaw
werk over Potgieter, 19j0. Potgieters Brieven
= A; Busèen Huet uitgegeven 1901-
'02; ook die van Huet aan Potgieter, 1926.
Proefschrift over Florence van Geertruida
M. J. Duyfhuizen, 1942. Verder een studie
van F. v. Heerikhuizen. Potgiete en M uItatuli,
rede van Gerard Brom, opgenomen
in de Handelingen van 't Vlaamse Filologencongres,
Leuven, 1947. Potgieter woonde
op de Leliegracht; op de W esterbegraafplaats
staat sedert 1879 zijn borstbeeld.
van Stracké. Borstbeeld ook te Zwolle.
Potter, Dirc - , 1570- 1428, Hollands edelman,
secretaris van graaf Albrecht, W i1-
1em VI en Jan van Beieren, een tijdlang
baljuw van Den Haag. Hij kreeg van W il-
1em VI in 141j de hofstede Het Loo bij
Voorburg, hedte sedert Dirc Potter van
Jer Loo. In 1412 werd hij met een zending
naar
Vrouw Venus, die hem opwekte Der Minnen
Loep, de loop der Min, te beschrijven.
Het werd een leerdicht, verdeeld in 4 boeken:
dwaze? goede, ongeoorloofde en geoorloofde
llefde, alle vo1 liefdesgeschiedenissen
met een 1es er bij, op de wijze van
de Spiegel der Zonden. M en vindt er de
geschiedenissen van Pyramus en Tbisbe,
van Hero en Leander, van Phaedra en Hipxlytus,
van David en Michol, van Jacobs
Rome belast; daar verscheen hem
416 Pottex
Potter
dochter Dlna, enz. Ook de Borcbgrdvinnt'
van Vergy is in Potters werk opgenomen.
Hij stelt het huwelijk boven het ongetrouwde
leven; overal houdt hij de eer hoog.
Daarom is zijn tweede Foek over de goede,
reine minne verreweg het grootst. Meegevoel
voor hartstocht onthreekt: de liefde
van M edea, Dido, Helena is ,,gecke
m inne''',
Minne sa1 sijn te maten heet,
Te maten cout ende wail ghesmeet....
Vrou Mate is een edel vorstinne.
M aar ook:
A1 had een alder werlt wensch
Ende had hi gheen ghenoecht van
(vrouwen,
Soe waert een huus ghemaect van
(rouwen.
Sonder vrouwen en is gheen vreuchd.
(11, 5504.)
Het werk is in 2 afschriften bewaard; het
werd uitgegeven door P. Leendertz, 1845
'47.
In zijn ouderdom schreef Dirc Potter Blome
der Doechdenk daaruit blijkt, dat hij berouw
had over de lichtzinnigheid van zijn
jeugd, en dat hij zijn misdrijf wilde boeten
met een nieuw en beter boek. Deze
Bloem Jer Deugden is samengesteld uit de
Bijbel, Aristoteles, Seneca en de Kerkvaders.
E1k hoofdsmk behandelt een deugd
èn een ondeugd. Is Der Minnen Loep in
verzen, de Blome der DoecâJ:/2 is in proza
opgesteld.
Hoewel Potter meer dan een jaar in Italië
is geweest? is er geen spoor aanwezig van
kennismaklng met Dante, Petrarca of Boccaccio.
Chaucer, de Engelse verteller, is er
ook een jaar geweest; die bracht de hss.
mee van de grote nieuwe Italiaanse schrijvers.
Potter putte zijn stof uit Ovidius'
Heldinnenbrieven en Metamorpbosen, uit de
eerste 14? uit de laatste 9 exempelen. Ook
kende hiJ de boerden en sproken.
Potter, Frans de 'v, 1834 1904, uit Gent,
hoofdopsteller van het Gentse Fondsenblad,
1886 secretaris der Vlaamse Academie.
Heeft zeer veel geschreven, o.a. een gesch.
der Ned. Letterkunde, 18j4; Volksliederen,
1861., een cantate Jacob z'arz Artevelde,
1863; geschiedwerk over Gent en Kortrijk;
gesch. van Jacoba van Beieren, 1880. Van
belang is zijn Vlaamscbe bibliograpbie,
1893 en zijn Gescb. van de #tpz/ztatJ7;/t'c van
Oost-vlaanderen, 46 delen. Zijn Gemeentefeesten
in J.'/;zz/?2Jt,7't??2 werd in 1870 bekroond.
Hij was de votlrnaamste stichter van het
Davidsfonds en werd er de algemene secretaris
van. Ook wist hij in 1886 de stichting
van de Koninklijke Vlaamsche Acal.
ctterk. Vrrdbk. 2: qlr.
demie te Gent te bewerken, naast de ,,Académie
Royale de Bruxelles''. Hij schreef
ook een historische roman: Robert 1uN
Valois te Gerl; 1862.
Potter van der Loo, Gerrit - , zoon van
Dirc, vertaalde de kroniek van Froissart
over Vlaanderen; ten dele weer uitgegeven
door Nap. de Pauw, 1898.
Potter, Haeble of Habelius 'w, 1770- 1827,
uit Dokkum, predikant, 1806 te Amsterdam,
1810 te Hanau, 1817 te Soerahaja.
Gaf o.a. een merkwaardige beschrijving van
een Reize door de Oude en de Nieuwe
Oostelijke Departementen, 1808.
Potter, Lodewijk de 'w, 1792- 1869, uit
Rumbeke, 1818 leraar aan het lyceum te
Gent, dichter.
Pouderoyen, Cornelis van 'v, 1642 predikant
te Crèvecoeur, bekend door zijn Catecbesatie,
eerste druk 16j3, met 1240 blz.,
vierde druk 1662 met 800 blz., goedyekeurd
door Voetius. Nverk van grote 1nvloed;
veroordeelt het toneel.
Praag, Siegfried van - , geb. 1899 te Amsterdam,
schrijver van De Irz-:J/-//J:7; en
bun letterkunde, 1926; en een groot aantal
romans. Daarbi) Julie de Lespinasse 1954
en nog twee romans vver het liefdeleven
der 18e eeuw: Madame de Pompadour en
Minnares in ongenade. Zijn novelle Man
van Aanzien, 1931, bekroond door ,,Letterkunde'
':Van 1928 In eigen en vreemden
spiegel, u1t de letterkunde van en over Joden.
Van 1940 een roman Pension W essels,
beschrijving van het leven van Duitse vluchtelingen
in Amsterdam. In 1948 Een wr//zzt/
ltan tact, over de deftige Franse joden, die
geen Jood willen zijn.
Praaltooneel van Neerlands wonderen,
Dichtkundig - , verzameling pblitieke gedichten,
te Emden uitgegeven, 1748- '54,
in 6 delen, o.a. over W illem IV. Zie
Dicbtkundig.
Praatje, Een -, novelle van 1868 van Simon
Gorter; zie daar. Humoristische tekening
van een kleine Hollandse stad, vo1 leuteren
lasterpraatjes.
Praatmoer, De Politieke - , weekblad van
1784-'85, 42 nummers, waarschijnlijk van
Joh. le Francq van Berkhey.
Praatvaar, De N , ,,een boek voor alle standen''
weekblad 1855- '56.
Praedestinatie (Uitverkiezing) , het leerstuk
dat de Gomaristen en Arminianen verdeelde,
en dat Vondel aanleiding gaf tot zijn
scherpste hekeldichten. Zie Decretum b01.-
ribile.
Prae-Romantiek, de tijd van de opkomst de1
Romantiekk zie daar. ln Europa de tijd v66r
Novalis, Byron, Chateaubriand en De Musset.
Te onzent de tijd van Bellamy, W olff
en Deken, Feith en Van Alphen.
417 Prae-Romantiek
Praet W ely
Pèaet, Jan -, schrijver van het leerdicht
u eringhe der Zalichede, 14e eeuw; hegin
en einde ontbreken. Strijdt tegen de hoofdzonden,
voorgesteld a1s de arbor W/zAww,
de boom der zonden, de stam (hovaardij)
met zes takken ;
de priesters
luiheid en
ook in dit werk moeten
het ontgelden wegens wellust,
hebzucht. Aan het slot een uitvoerig
verhaal van Jezus' leven,
Hooren, peinsen, zwighen, veinsen,
Ende wel voorsicn,
Dat sijn seden van wijsheden,
Dies willen plien, (plegen) .
Uitgegeven door J. H. Bormans, Brussel
1872, 'als Spegbel der Wtjsbeit.
Praetere, M aurits de - , pseud. Hein Harm,
geboren te Gent in 188j; novellen en toneelsmkken.
Prakke, H. J. -, 1825- '81, uit Eibergen,
prov. veearts van Friesland 1864, schrijver
over veeartsenijkunde, medewerker aan
de Almanab voor Holl. Blijgeestigen: o.a.
met zijn parodie op Borgers ode Aan #er
Rnn, 1861. In die van 1860: M#n WEW/I'-
varen met Apollo, over de eisen aan een
goed dichter te stellen.
Prakke, Dr. H. J. - , geb. 1900, kleinzoon
v. de vorige, sedet 1925 uitgever te Assen
(directeur van Van Gorcum & Comp. N.V.,
a1d.) . Schreef verschillende cultuurhistorische
studies over Drentse boekdmkkers en
uitgevers o.m. over Jan Lensink, Drente's
eerste boekdrukker; over Dubbeld Hemsinq
van der Scheer, de ,,derde Podagrist
(z.a.), uitgever te Koevordena verwaarloosd
wegbereider der Drentse ,,heemkunde'';
en over Clus van Gorcum 1, grondvester
van het drukkers- en uitgevershuis
Van Gorcum & Comp.'' r'' !l jmprenten onder ,t pseud onVieomo rtHs ekenkakreplei
Jr. Voorzitter van het Drents Genootschap.
Prayon van Zuylen van Nyevelt, Mr. A. M .
N. - , geh. 1848 te Gent, advocaat, 1875
medestichter van Het Ned. Museum, F1amingant;
heeft zeer veel geschreven, ook
onder ps. Aljred Terlaenen.
Prlcieuses ridicules, Les ew, d.i. de Belacâe/#
le Hoohe Jz#J/FJ, beroemd blijspel
van Molière; nagevolgd door Buysero en
door Enoch Krook; zie daar.
Preciosa, het Spuns Heidinnetje van Cats;
hoofdpersoon in een toneelspel van Tengnagel
en in een stuk van Katharina Dusart.
Opnieuw bewerkt door T. J. Kerkhoven,
5e druk, 1856.
Predikantenlied, satire van Van Eeden in zijn
Grksprieties, op de dominee-dichters, vooral
voor Beets:
Maar van allen toch de baas
Is de groote Nicolaas.
Gerard Brom schreef een studie over De
Dominee in orze literatuurk hij komt tot
de slotsom, dat de predikant weer een eervolle
plaats inneemt in de letteren door
))zelfherzieniny''.
predikantenpoëzle, zie dominee-dicbters.
preken, in de 17e eeuw veelvuldig uitgegeven,
missen letterkundige waarde, ook al
door al te grote spitsvondigheid, zoals in
de Christelijie J&1t,#j/aJ9,; van Trigland,
de Fekende vurige Calvinist, 1631. Voorschrift
was, dat een preek scàools ingedeeld
werd. Ds. Daniël Souterus van Haarlem
heeft 1 j preken tegen 't vloeken gehouden
en uitgegeven als Breydel voor #'/?;:el/&-
dene T'/rvâe, 1623. Calvinistische predikanten
a1s Smout en Cloppenburg te Amsterdam
traden op de preekstoel fe1 op tegen
een te rekkelijke stedelijke overheid.
Toch waren er predikanten? die preken uitgaven,
die ook letterkundlge waarde hebben,
b.v. Utenbogaert, Camkhuysen, Borstius
en Lodensteyn. In 't ultqluizen was
DJ. Smytegelt allen de baas; z1e daar.
Preller, Dr. Gustav Schoeman 'w, 187j-
1943, uit Pretoria, streed in de Boerenoorlog,
1905 onderredacteur, 1924 hoofdred.
v. d. Volhsstem, geschiedschrijver.
vooral over de Grote Trek. Stichtte Die
Ajrikaanse Tfw/:d/z///l'câap en het ts. Die
Brandwag. Schreef een biografie van Piet
Retiej. Voortrekkersmense, 1918. Hij kwam
in 1905 het eerst op voor 't Afrikaans als
schrijftaal in zijn geschrift Laat 't ons toctb
ernst wezen, 190j, het handvest van de
Tweede Afr. Taalbeweginy. Ook gaf hij
het Dagboek van Louis Trlgardt uit, 1917.
En Oorlogsoormtq, (overmacht), 1925.
premies, in België van Regeringswege toegekend
aan de beste letterkundige voortbrengselen
en sedert 1860 ook aan toneelstùkken.
Zie Toneelprijs.
Priapus, Gr.-Romeinse god der kruchtbaarheld,
zoon van Bacchus en Venus; zeer ontuchtig
voorgesteld. In de schimpdichten:
die 't gevolg waren van de ,,prijsvraag'
der Amsterdamse Academie, schold Vondel
Jacob Cats uit voor Japick Priaep:
Jaap Priaap die peilt de Sinodaele
(Fortuyn,
Of hy tuyn-godt mach worden
van Grave-duyn,
hij beproeft bij de invloedrijke rechtzinnige
predikanten, of hij Raadpensionaris van
Holland worden mag.
Volgens Te Winkel is Triyland er mee
bedoeld. Een apder spotdlcht op Jaap
Priaep, Text getlteld, door Brandt aall
Vondel toegeschrevena is niet van Vondel.
Daarin komen ook hatelijkheden tegen Cats
yoor.
Prick van W ely, Dr. F. P. H. - , geb. 1867
te Oud-vroenhoven, tot 1921 leraar te Ba-
418 Prick van
Prieel
tavia, taalgeleerde,
Fraaf; j- 1927.
Prfeel, Het x der
Feestelijk
Prléel van
Prleelken
ëe grote Ned. lexicogheestelicker
melodie,
liedlnoek,Antwerpen 1617.
Troyen, zie T.
der gheestelijker wellusten, Het
N , van K. Boudewijns', zie daar. Opnieuw
uitgegeven door H. van Belle, Antw. 1927.
Priem, G. H. 'v, 1865 1933, letterkundigten
dichter.
Prikkebeen, De wonderlijke avonturen van
mijnheer 'v', het bekende kindergedicllt
van Goeverneur naar M onsieur Cryptogame
van Rudolphe Töpffer, een Zwitser te Ge
nève, 1847. Opnieuw berijmd door Gahriël
Smit, 1945. Over Töpffer een studie vatl
Dr. F. K. H. Kossmann, 1946.
Prince, zie Prins.
Prince Belge, armoedig café in de Bergstraat
te Brussel, waar Multatuli van 17 Sept. tot
5 November 1859 Max îflzp:/lr schreef
en overschreef. De gehele huurt fs in de
laatste jaren opgeruimd, om plaats te maken
voor nieuwe, grote straten.
Princelied, gedicht van Vondel op de wijze
van het W ilhelmus, bij de komst val)
Frederik Hendrik, 1625. Een ander, van
een onbekende dichter, na de verovering
van Grol, 1627:
Frederick heeft Grol de Stadt
In vier weken afgemat,v...
Vlecht dan kranssen van I-auwrier,
En kroont desen Batavier.
Opgenomen in Bellerophon.
samensteller van het liedhoek Scbarre-zootl-
p/ja:s,. kwalisl leonr gaFnijistafgezet1661
gelegenhcfd
van een predikant.
vanw edgee nFse2ro1eJ 11-
?ing
Pnns, Jan -, ps. van C. L. Scbepp.
Prins, Johannes N , 17 16 1 800, koopman
te Leiden. schreef Leven ,p,//2 Pb. z', Ma1'-
rëx, 1782, bekroond door 't Leidse Dichtgenootschap
,,Kunst wordt door Arbeid
Vef kregen''.
Prins, W gnkler - , zie 1P'.
Prinsen, Dr. J.N
ln lett.
Schreef
de pqed.
OVer
1866 19$ h, hoogleraar
te Amsterdam, 1919.
Geldenbauer, 1898,. Jan l,'at:
Hout, 1907,. Multatuli ér de R/zrz/r//él,
1908., Het Drama in de 18e Eeuw', De
oude en de rlei/ztze kistoriscbe roman, 1919.
ln 1910 bezorgde hij voor de Zwolscbe
Herdrukien een bloemlezing uit de Idan
van Multatuli. Verder: De htistoriscbe r5-
man pr Nederland, 1919, en De r/zziar /?2
de 18e eeuw in W tvz-fvr/ptz, 192j, en
vooral zijn Handboek tot #ta Lett. G'tv(-/'.:.
v. Nedel.land, 1906, derde druk 1927., daar.
bij zijn Geill. Ned. f-tp//er>/zz7Jc, 1924.
Prinsen Geerligprijs, Reina--, voor jongeletterkundigen,
ingesteld door de ouders
van Reina, die in 1943 door de Duitsel's
werd gedood. Voor 't eerst toegekent!
in 1947 aan Simon van het Reve, geb. te
Amsterdam 1924, voor zijn prozabundel
De Hz/t/z?lu'z/. In 1950 aan J. A. Blokkez
voor zijn verhaal Séjour.
Prinsgezinde schrijvers en dichters: Le
Francq van Berkhey, Rijklof van Goens,
Princesse Lietboec, Amsterdam 160j, verta- Bilderdijk, Van Alphen, Kleyn, Rau. Zie
ling van de Heroides, ,,e1c met zijn stemme daar.
sangswyse in dichte ghemaeckt.'' Printen, zie Zedepvinten.
Prins (of keizer), de voorzitter', factor, de Prisma, het blad van de Walo'hluisjongeren',
leider der vertoningen en de vaandrig zie daar.
vormden het bestuur van een Kamer ,4,?77 Proefkusles, Eerbare .x,, bundel gedichtjes
Retboryche. De Rethoryckers wendden zich 1782 van Ze Francq z'az/ Berhhey; zie daal'.
vaak aan het slot van hun gedichten tot de Onder invloed van Gessner.
Prince; het laatste couplet droeg tot op- Proefsteen van den Trouring, verkorte titel
schrift Prince en richtte zich tot hem. De van het grote gedicht van Cats: 'J W erelts
Prins moest op het landjuweel de Kamers begin, midden :72 eynde, besloten in de
ontvangen en toespreken. Ook in het Irzrj/- Trouring met den >7'/e/J/d:Fz van denzelbelmus
draagt het laatste couplet nog ven, 1637. Zie Trourinlh.
Prince tot opschrift; zo ook in het Jubel- Proeve over de Opvoedlng aan de Nederjaar-
liedt van Spieghel, 1600. landsche Moeders van Betje Nvolff, 177y)',
Prins # Ary N, 1860 1926) ps. ad. /. Coop- zie Opvoeding. '
/ar#J a1s medewerk-er aan de Nieuwe Gids. Proeven van Oudheid-, Taal- en Dichtkun-
Kaarsenfabrikant te Schiedam. Schrijver van de, uitgegeven door Dulces ,,;>2/c omnivt
naturalistische schetsen; y,de eerste natura- M usae.
list in onze litteratuur'' Uit âe/ Leven. Proeven voor het Verstand, den Smaak en
188j; later van M iddeleeuwse fantazieën: het Hart, van Bellamy? Carp, Hinlöpen,
Een koning, 1897 en De Heilige Tocbt, Kleyn, Ockerse, Ondaatle, Rau en Uyten-
1913, de roman van een kruistocht. Voor- hoven; zie Bellamst', 1784 '8j; tildschrift
ganger van Van Deyssel. in lyoza en poëzie; 3e druk 182j.
Over hem het proefschrift van S. P. Uri, profetleën, behoren tot de volksletterk-unde.
1935. Zie Jaarfke; in Friesland Intje Jans; in N.
Prins, H. J. organist te Medemblik-, 16jb Brabant Johannes van Leliëndaal. Nog in
419 profetieën
Prozaroman
1680 verschenen de Profetieèn van Brugman
in 47 vierregelige versjes te Keulen:
Te Amsteldarn een magnefyck
Stadthuys sa1 men opbouwen,
Met gelt en goet seer overryck:
Dat yder sa1 aenschouwen.
proloog, 10 inleidtnd voomoord bij een
drama, b.v. bij Esmoreit en Lanseloetk bij
het Sacramentsspel; bij De Broeders van
Van Eeden; 2 O voorrede in een boek. Tegenover
epiloog = narede.
Prometheus! een bijdrage tot het hegrip der
ontwikkellng van het individualisme in de
Literatuur, door Carry van Bruggen, 1919.
proos-kluchten, in de 17e eeuw, y,kluchten
in onrym, uit het hoofd gespeeld, gelyk
men noch op de Kwakzalvers Theaters zlet
vertoonen'' ' komische intermezzo's; ; zie commedia
dell arle.
Proost, Dr. K. F. - , geb. 1883, predikant
te Zwolle, 1930 dir. van ,,Ons Huis'' te
Rotterdam, voorz. s'. d. Bond van Volksuniversiteiten.
Schreef o.a. De religie J/;
onze moderne literatuur, 1922; De Bijbel
Jz; de Ned. Letteriunde, 1932- '35', studie
over Henriëtte Roland H01st, 1937.
Proost, Afien -, ps. v. d. X.K. dichter H.
Klomp.
Proost, Ds. P. J. 'w, geb. 1852; proefschrift
over Lodenstein, 1880; predikant te Koog
a. d. Zaan, 1887.
Proosten, Brecht - , vrouw v. Pieter Kies:
zie Arria en Kies.
Pro Patria, de Stem van Holland in J'z/JE7r-
AerzenIandse J , bloemlezing samengesteld
door Dr. K. Heeroma en G. Kamphuis,
1941.
Pro Patria et Libertate, het Utrechts exercitiegenootschap,
1783. Bellamy begon met
een jubelzang Aan de Utrecbtsche bus'gers.
prosodie = versbouw, de leer van de maat
en de klemtoon in de verzen. Zie Prudens
t'ar Duyse en versbouw.
Protecteur W eerwolf, hekeldicht van Vondel
bij de verheffing van Cromwell tot protector
van Enyeland; pedicht in het oude
maatloze redenjkersvers 16j4.
Protestantse Poëzie der I6e en I7e eeuw,
bloemlezing van Dr. K. Heeroma, uitgegevea
in de Bibl. der Ned. Letteren, 1940.
Protest teghen den Slaep, gedicht van Coornhert.
Zes uren slapen is de schuld der
(naturen;
Slaapt ghy dan in u levens fleur twalel
(uren,
Zydy dan van 't vierendeel uws levens
niet zelf een dief ?
Proteus, zie Sinne- en M innebeelden.
Proverbien vanden wisen Salomone, spreuken
uit de 14e eeuw, uitgegeven in 't Vatl.
Mus. door Serrure, 1858.
Proyeel van Troyen, zie T.
proza, (L. oratio pr/rl, = rechte rede) ;
klassiek: Tacims, Cicero. Het oudstbewaarde
in onze letteren is dat van Hadewych,
# 1248. In de 14e eeuw overtreft het proza
reeds de gedichten in omvang: heiligenlevens,
Ruusbroec. In de 1je eeuw: de
volksboeken en legenden. ln de 16e eeuw:
Die Biëncorj van Marnix; de werken van
Coornhert en Spieghel. In de 17e emzw:
Scbilderboeck van Van M ander; de Staten-
1#1:4; de Nederl. S/JJ/FJI;/J van Hooft en
de geschiedwerken van Brandtà Vondels
Aenleidinge, 1650, en vertallngen; de
scheepsjournalen', de romans van Heemskerck
en Heinsius. In de 18e eeuw het
eerste stuk in proza op het toneel: Cenie,
door Anna van Hattum, de vrouw van
Corver', vertaald uit het F. van Mad.
d'Happoncourt, 1760. Verder overheerst de
roman; daarnaast verzamelingen van verhalen.
Dan historiewerken a1s die van Simon
Styl: Opkomst en Bloei en Jan Punt,
1781. Onder de romans de opvoedkundige
van W olff en Deken; de sentimentele van
Feith en lï. M . Post; de autobiographische
van Paape. Verder de dagboeken van Van
Alphen, Feith. Van Loo. Het spectatoriaal
vertoog, opgezet door Van Effen, voortgezet
door Betje W olff en vele anderen.
De kritiek beoefend door Kinker in de
Post 1?= den Helihon en door Van W oensel.
Verhandelingen, b.v. van Foike Simonsz.
Preken en redevoeringen van Van
der Palm, naar het voorbeeld der Klassieken;
naast zijn Leerredenen de B#bel voor
de /ezu#, 1808. Het burgerlijk toneelspel
bediende zich van het proza. In de 19e
eeuw de romans: Loosjes, Willem Kist, De
W acker van Zon; dan de bistorische romans.
Daarnaast Jacob Vosmaer en Jacob
Geel. Grote bloei van het proza t: 1840:
Potgieter, Drost, Van Lennep, Oltmans,
Toussaint; Hildebrand, Jonathan, Klikspaan
en Van Koetsveld. Verhandeling
over Het Proza van Geel, 1850. Verheerlijking
van het proza door Van Deyssel.
Daarnaast Proza van Van Looy en heel de
opbloei van het proza der Tachtigers en
van wie daarna kwamen.
F. Adama van Scheltema schreef 1895 over
Populaire pr/zmçcâWëz/E'r'.r der 1 7e en 18e
FéJ/N?.
Dr. C. C. de Brtzin gaf 1939 uit, met een
inleiding van Dr. De Vooys, Bloemlezing
uit Afr/. geestelijk proza.
prozaroman, komt op in de 17e eeuw; de
voornaamste oorspronkelijke is Bataviscne
,'1,.ca#/,; van Johan van Heemskerk, 1637.
Daarvoor de vertaalde en nagevolgde Ama-
J/lrt/wlrl; dan de vertaalde ,,heroïsche
romans'' uit het F. van Costes de la Cal-
proloog 420
Piudens van Duyse
'prenède en M lle de Scudéry. Verder de
scbelmenromans; zie daar en Heinsius.
ln de 18e eeuw de romans van W olff en
Deken; in de l9e die van haar navolger
A. Loosjes Pzn.., van Willem Kist en van
De W acker van Zon; zie proza.
'Prudens van Duyse, zie D.
Pruimers, Brief aan Mevrouw - , het eerrste
stuk in de tweede bundel van Multattuli's
Ideën, 1865; verscheen a1s Briej ,,72
Mw. W ed. X.: geb. F te Z., opzienbarende
verdediging van de vrije liefde en een aan-
'val op de zeden der maatschappij. Behan.
deld in Holland in rep en roer door Henri
Ett, 19j1.
Px isen en Nederland, vlugschrift van de
toud-minister Bosscha tot bemoediging van
ailn landgenoten, 1866. Beantwoord door
Multatuli met Een en ander over Pruisen
,en Nederlandk de wapenoefeningen, door
Bosscha aanbevolen, zijn 't voornaamste
niet; wij moeten ons ontdoen van het binnenlands
bederf.
Prijs van Amsterdam, 1946: S. Vestdijk, J.
H. de Groot en G. Gonggrijp; zie daar.
Prijs, Hendrik -, geh. 1882, Vlaams dichter
en prozaschrijver; schreef ook toneelstukken
en boeken voor de jeugd.
prijskamp, zie toneelletterkunde, rethorycke
en landjuweel. Opnieuvz in Zuid-Nederland
sedert 1836.
prilsverzen, gedichten over een opgegeven
ondervrerp, bekroond door een genootschap.
Het oudste Loj der JtZAZJi/CZF/.?LYJ van Le
Francq van Berkhey, 1773. Verder o.a.
Bilderdijk De Invloed der dichtkunst op
/?:/ Statsbestuur) 1774) Olivier Porjeere,
De heilzame invloed der fSf'â/>/,/xJ/ op den
godsdienst n1776; Feith, Het beil van den
vrede, 17 =,9; Gerrit Jacob George Bacot,
predikant te Eenrum, Gods '?z'#Jâ:jJ, 17804
Kornelis v. d. Palm, De Zr#e Zee, 1782.,
1. P. v. Heel, De Overwinning i# Nieuwpoort,
1782.
Prijsvraag van Vondel, zie Amst. Hf'WE'z?;ld,
1630. ln 1713 verscheen er weer een prijsvraag
met dezelfde bewoordingen, waarop 8
antwoorden inkwamen.
prijsvragen over letterkundige onderwerpen,
gaven dikwijls aanleiding tot de uitgave
van belanyrijke werken. B.v.
Verhandellng over het Heldendicht, door
Rhijnvis Feith, 1781.
Invloed der vreemde letterkunde op de
Nederlandsche, door W illem de Clercq,
1824.
De Spectatoriale Geschriften door J. Har.
toy, 1872.
Hlstorisch Treurspel van D. F. van Heyst,
George van Lalaing; bekroond door Teylers
Genootschap, 1872.
Prilzen, Letterkunige -, te Antwerpen
( 1947) . De prijs van 12.j00 fr., uitgeloofd
voor het Feste werk, werd toegekend aan
Aug. Cornet, voor ,,peter Benoit''; die van
j000 fr. bestemd voor een werk voor de
jeugd, werd toegek-end aan Albe, deknaam
var R. Joostens, voor ,,ossewagen op de
Kim''. De prijs voor de monographieën
(7j00 fr.) werd toegekend aan A1F. Westerlinck
voor ,,Het schone Geheim de!
Poëzie''; die voor het eerste werk aan Josse
Coveliers, voor ,,Brand der Vuren''; die
voor de handschriften aan E. H. de Voght,
voor ,,De Zevende blijdschap van Maria'';
de prijs voor het volledig oeuvre werd Fehaald
door A. Delcn, hoofdconservator van
het Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen.
(De Standaard.)
Zie verder Prinsen-Geerlig en LettetLundige
priizen.
Psalmberijmingen; zie Soutoliedeiens. /az2
Utenbove berijmde 25 psalmen te Londen;
herdrukt 1jj7 en 'j9; honderd psalmen
1j61; daarna de volledige verzameling,
1j66. '
Datbenus, gereed 156j, op de wijze van
Claude Gaudimel; verdrong weldra Utellhove;
zijn psalmen zijn ,,de schat des
volks'' geworden. Nog in 1891 gaf Van
der Pijl te Krufningen ze uit in 16e eeuwse
spelling. Zie Marot. Van 1j6j zijn ook
de psalmen van Lucas de Heere op de wijzen
van Marot. Verder W illem van Haecht,
1j79; (Luthers) . M arnix van St. Aldegonde,
1j81. ln de 1 7e eeuw meer dan 40
berijmingen:
Antonius de Huybert of Hubert, uit Zieriksee,
1624; Cnmphuysen, 1630; Jeremias
de Decker; Revius, 1640; Sweelinck-;
Adriaen Smout, 1644; Dr. Reinier Rooleeuw
te Amsterdam, Collegiant; Geldorpius,
d.i. Henricus Geldorp, 1644; Jolpan
de Brune, in rijmloze verzen 1644; Mr.
Cornelis Boey, 1608 '6j, uit Zieriksee,
1648; met lofdicht van Cats voor de 2e
druk, 16j9; Christiaan van Heule, wiskundige
te Leiden, 1649; Conradus Goddaeus.
24 psalmen op versmaten van Horatius;
J. Nvesterbaen, 1656; Ant. Detltekom te
Utrecht 2met onveranderde tekst van de
Statenbllbel, 16j7; Mr. Aernout van Overbeke,
voor de Luthersen 1665; Jacobus
Clerquius, 1664; Hermes Celosse, predz'.
kant te Ridderkerk, ried aan van alle berijmingen
het beste te nemen, 166j; Hendrik
Disselburg, 1666, gedeeltelijk rijmloos;
Christoffel Piersen, De versndarde
koningsbarp, 1679; Mr. Samuel van Huls,
secretaris van W illem 111, 1682; Johannes
Roldanus, 1685; W . v. Haeght, 1686) Abraham
Trommius, 169j; Lodenstein; W illem
Sluyter, 1661; Gysbert Japiks, 92 psalmen
in hd Fries, waarbil Ds. Jan Althuysen
421 Psalmberijmingen
Psalmberijmingen
in 17jj de overige voegde; Hendrik Bruno,
op de wijze van Dathenus, 16j6', Vondel,
Harpzangen, 16j7; Heiman Dullaert', Joannes
Six van Chandelier, 1674., Jan van
Duisberg, 85 psalmen, met muziek, 1680,
Joachim Fransz. Oudaen, 1680: op wijzen
van Remigius Schrijver, organlst te Middelburg',
2e deel 1681, zonder muziek.
Als wegbereider voor een Fetere herfjming
trad in 1686 Hendrik Ghysen op, voorzan..
ger in de Amstelkerk-, met zijn Hol?igvvuit
der #.fW#;:EWëcâ?tv;. Hij nam namelijk het
beste uit 17 psalmboek-en: Dathecn, Marnix,
De Hubert, Camphuyseln, Geldorpius,
Revius, Boey, Van Heulc, W esterbaen,
Bruno, Clercquius, Celosse, Disselburg,
Six, Van Huls, Oudaen, Roldanus en volgde
aldus Celosse's raad op. In de 18e eeuw
kwamen er nfct zovcel berijmingen mecr:
François Halma, 1 707*, Dirk Smout, 1710,.
Ds. Mattheus Gargon: 17 11*, M r. Pieter de
Groot, nagelaten berilming, 1724; Jan van
Belle, schoolmeester te Haarlem, 1733.,
Pieter van Gunst, plaatsnijder, .1736., Frederik
Duim. 1742. W illem van Haren herijmde
een aantal psalmen op aandrang van
de griffier Fagel, 1762. Andreas Andriessen
en Guépin kwamen met bezwaren tegen de
psalmen van Datheen. Daarop volgde het
werk van Laus Deo; zie daar; 1760. In
1763 kwam de bewerking kan Johanncs
Eusebius Voet en zijn naamloze medewerkers,
volgens Te W inkel de beste, die ooit
verschenen is. In 1772 werden 9 predikanten
door de synoden aangewezen', daarbij
Ahasuerus van den Berg, Rutger Schutte,
J. v. Spaan, Josua van Iperen; voor de S.G.
was o.a. P. L. v. d. Kasteele aanwezig. In
1775 was hd werk voltooid: 10 van Ghysen,
82 van Voet, 17 van Van Merken, 7
van Van W inter, 8 van Roullaud, j van
De Bosch. 9 van Pater. De nieuwe berijming
van 1775 werd voorbereid door Dr.
Voet in Den Haag, Ds. Schutte te Amsterdam
en het genootschap Laus Deo; ingevoerd
1774. Begroet met een groot gedicht
van Bernardus Bosch en met een lofdicht
door Jonas Andries Repelacr:
't Verhemelend Koorgezang van onze
(Psalmpoëeten
Doe elk Datheen welhaast geheel en al
(vergeten.
Maar in Vlaardingen en Maassluis kwam
het tot opstootjes, het Vlaardings Z=:-
geschil, 1775- '78. Zo ook op W alcheren.
J. v. lperen schreef 1777- '78 de Historie
van het Psalmgezangk I-. Knappert over de
Oude Psalmberijmingen, 190j. In 1936
verscheen een nieuwe berijming vall Ds.
Hasper, naar het Hebreeuws, met de melodieën
van Louis Bourgeois, lj00- '72.
Nieuwe bewerking van de Psalmeu en Gezangen
voor de Ned. Herv. Kerk door de
Synode van 1938 aangenomen. In 1943 gaf
de dichter Gabriël Smit XL Pstdmen uit,
vertaald uit de Hebreeuwse tekst. De
berijming van Ds. Hasper aanvaard door
de Ger. Kerk, 1949, doch niet door de
N.H. . Kerk, die zich in 1957 heeft verplicht
geen nieuwe hundel aan te nemen.
In Z. Afrika de Psalmberiiming van To-
/JJ/J; zie J. D. du Toit. Zo bij hem 't /f#-
gend âtv/ van Ps. 42:
Soos 'n hert in dorre streke
skreeuwend dors na die genot
van die helder vraterbeke,
skreeu my siel na U, o God!
pseudoniem, lett. = valse naam; schuilnaam
van een dichter of schrijver, zo a1s Hildobrand,
r//vrptwhz, Multtttuli, Van Deyssel.
Doorninck gaf 1883 '8j zijn woordenboek
der Vermomde e/7 naamlooze Jcir#w:r.r uit;
A. de Kempenaer leverde in 1 928 een geheel
vernieuwde bewerking. C. T. Tuymelaar
en J. v. Lindonk gaven uit Pseudoniemen
uit Ned. en vreemde literatuur.
psychologische romans, verklaren de handelingen
der hoofdpersonen uit hun karakter;
Robbers, Couperus, Scharten en zijn vrouw,
Ina Boudier-Bakker, Vestdijk. De psycho..
logische roman kan tegelijk zedenromal)
zijn, zoals Eline I'el'e van Couperus.
Puc, Fritz N , pseud. van Oktaaf Steghers.
Puiterveense Helleveeg, De x , ,,of beslikte
Swaentje aan den tap'', 1720, blijspel van
Alewijn, zie daar. Swaentje is een helleveeg
gew-orden, die Fobert, haâr man, afrost;
het stuk is zeer laag bij de grond, maar
toch de hele l8e eeuw door gespeetd.
Pulver, Kapitein - , de schipper uit de roman
van Ferdinand Huyck, die bij tante
van Bempden op Heizicht in 't Gooi het
verhaal doet van zijn schipbreuk en zijn
verblijf onder de zeerovers, vo1 volkshumor
en overvloed van humoristisch toegepaste
spreekwoorden en zegswijzen.
Punt, Jan 'w, 17 11 '79, graveur, sedert
1752 beroemd toneelspeler te Amsterdam;
zijn Leven geschreven door Simon Styl,
1781. HiJ speelde zijn rollen in moderne
kledij en kwam daardoor tegenover Corver
te stagn, zijn beroemdste leerling en later
zijn grootste mededinger. Na de brand van
1 772 werd Jan Punt directeur te Rotterdam.
Hij ging om met kunstenaars, maar
ook met de aanzienlijken; hij leefde a1s een
deftig burger, hield zelfs paarden. Hij was
lange tijd de grootste van alle spelers, maar
hij begon later te reciteren in plaats van
te spelen; blijkbaar heeft hij de verzeil
meer gezongen dan gezegd; er kwam hoe
langer hoe meer kritiek. Bij zijn vertrek
naar Rotterdam heette het a1:
4-72 Punt
Puntdicht
Zyn wezen stond steeds in één plooi,
Zyn hoepelrok zat altijd mooi.
Met styve knieën was zyn marsch,
Zyn tred was altyd even bars.
Daarbij kwam, dat hij zo hard schreeuwde,
hy loeide in toorn gelyk een Leeuw''.
Dit niet bij Styl, d. ie evenals Punt zelf de
Frans-klassieke en Romeinse stijl bewonderde.
Ptlnt trouwde 1 755 met de toneel.
speelster Anna Maria de Bruin, f 1744.
in 1748 met Anna Maria Chicot, een Franse
vrouw, die niet van het toneel hield, j-
1771; in 1772 met een dochter van Arend
Fokke, Cath. Elizabeth, 1727- '91, toneelspeelster.
Over Punt :70 Corver rede van J. 1-. Walch,
1918, en een studie van Ben Albach, 194t$.
Le Francq van Berkhey vereerde hem in
een lijkdicht.
Puntdicht, Verhandeling over het van
W itsen Geysbeek, 1810.
puntdichten, korte gedichtjes met een diepe
zin; epigrammen; zie daar.
Puryat et Ornat (L. = hij zuivert en verslert)
, ps. van H. Halmael. Zie ook
Crispyn.
purisme = taalzuivering; het vervangen van
vreemde woorden door Nederlandse, soms
door eigengemaakte: Coornhert, Spieghel
en vooral Hooft. Een der grootste puristen
was Vondel.
Puteanus, Erycius 'w, 1574 1646, uit Ven-
1o, hoogleraar te Leuven, schrijver van L.
werken; gaf als Honorius van den Born
zijn Ned. gedichten uit: Ledigb /:w:72.
Putman, Palmer .v, 1870 1910, Vlaams
toneelschrijver.
Putmnn, W illem -, geb. 1900 te W aregem,
schrijver van speelstukken, modern Vlaams
werk; ook romanschrijver.
Putte, Henrick vande x , veelal ook Erycius
Puteanus, zie daar en op H. v. d.
Born.
Putte, Jeanne vande x, 1907 '30, uit
Aat, R.K. schrijfster van verhalen en gedichtjes.
Puymbroeck, Herman van N', geboren te
Antwerpen in 1884, schreef toneel en biographische
studies over C. Buysse, 1929,
en Joris Eeckhout.
Puyvelde, Dr. Leo van N , schreef SckilderlJ/>
2J? en Tooneelvertooningen op /Je/ einde
van de Jl/JJt'/eEz/z,pw'ez;, Gent 1912.
Pilper, Dr. F. 'v! geb. 1859 te Hoogwoud,
schreef 1885 ziln proefschrift over Jan
Utenbovek predikant, later hoogleraar in
de godgeleerdheid te Leiden. Gaf 1924 de
Martelaarsboeken uit. -? 1926.
Pilpers, P-leter -, 1749 180j, werkzaam
in de tabakhandel te Amsterdam, R.K. Patriot,
1795 lid v. h. gewestelijk bestuur
van Utrecht, controleur-generaal der convooien,
1id 'der municipaliteit te Amsterdam;
hield zich daarna op zijn buiten
Puntenburgh bij Amersfoort met de letteren
bezig. Toneelschrijver, b.v. Adelaide
van Snz2,>r#d, uit het F., 1793. Een vadvrlandse
stof bracht hij op het toneel in zijn
MisluLt J'drraz?,l ob Amersfoortj 2e druk
1776.
Vertaalde veel tranenrijke, Furgerlijke t().
neelspelen, o.a. van Baculard d'Arnaud.
Oorspronkelijk was Neptba, â/xjz/.k/z; van
Egypte, 1794, naar een verhaal van Plutarchus,
treurspel in verzen, met veel koormuziek
van zangen op Ruloffs. Zie ook
Zangspel.
Pyramus en Thisbe, M .E. sproke van minne;
Thisbe, die de dood van haar beminde niet
overleven wil. Het eerst bij Ovidius', komt
voor in Der M innen Loep; dan a1s ridderromance
in de 15e eellw. Dan a1s drama,
vertoond door de Egelantiel. van Amsterdam,
in 't begin der 16e eeuw. Maar daarin
is Pyramus = Christus en Yhisbe is )> 's menschen nature''*
Ook Matthys de C',J/E'/d.),?; maakte een spel
van Pyvamus e7z Tbisbe) in jammerlijk verfranste
taal. Zie ook Biens, Grszz/llerért'v
en xd. Leeuw. De sproke komt ook voor in
het Hulthemse hs., uitgegeven door W i1-
lems in Belgiscb Museum X; een andere
bewerking werd uitgegeven door Verdam
in de Taalkundige ##Jz',rez;, 1877. Schote1
nam de Historie op in zijn Vad. Volksboeken.
Matthijs Grambergen schreef Klucbtigloe
Tragoedie oj den Hartoog van Pierlepon:
16j0; dit is een bewerking van een deel van
Shakèspeares Midzomernacbtsdroom, waarin
de geschiedenis van Piramus en Tbisbe
wordt vertoond. Ook de bewerking van A.
Leeuw in 1669 heet Klucbt //J: Boertig
Treurspelk overgezet uit het D.; het is een
slechte vertaling van Peter Squenz van
Gryphius.
Ook in Pluimers Gedicbten van 1723 komt
een treurspel Piramus c>; Tbisbe voor.
Overzicht ln de Bijdragen van Penon.
Humoristische bewerking in Herscbeppingen
van Clurivarius.
Q.
Quack, Mr. H. P. G. 'v, 1854- 1915, secretaris
v. d. Ned. Bank 1877, directeur 1885,
tevens buitengewoon hoogleraar in de gesch.
der staathuishoudkunde te Amsterdam; sedert
1863 redacteur van De Gids. Zijn bekendste
werk De Socialisten werd voltooicl
van 1875-'88. Zijn Herinneringen behandelen
personen en toestanden uit de 2e
helft der 19e eeuw; 1915.
423 (luack
424 Quevedo
Quack, Jan de -, geb. te Utrecht 1864,
bouwkundige, tekenaar, prozaschrijver en
dichter.
Quacksalver, Klucht van den Hooghduytschen
'v, zie H.
Quadrivium, zie Vrije Kunsten.
Quasters, Lode -, pseud. Lode Vlaem, geboren
te Lanaken in 1911, dichter van
Lenteblommekes, 1935, Eenvoud, 1955 en
Leuke Kindergedicbties.
quatrain (F.), strofe van 4 regels, in 't bijzonder
de eerste twee coupletten van een
sonnet. Boutens gaf in 1932 Honderd Hollandse
Kwatrijnen uit. Dr. J. D. Ph. Warners
schreef een studie over Het Ned.
Kwatriin, 1948, een overzicht van de schrijvers
van het d-regelig gedicht.
Quattrocento, o. (It. = 400), de 1je eeuw,
in Italië, de eeuw van Renaissance en Humanisme.
F.) = tocht
ter opsporing
werk Het Volk Gods, weer een Amsterdams
epos'' verschenen ook 2 delen, 1932. Dan
zijn er van hem nog 2 drama's en een aallta1
studiën over letterkunde, toneel en muziek,
Gescbreven Portretten. Het Oosterse
element vertoont zich overal in een bijzonder
overladen stijl, de stijl van de harts-
' Handelsblad. tocht. Criticus in t Querido
was de zoon van een arbeider te
Amsterdam. Zijn kritieken van 1916-'23
uitgegeven a1s Letterkundig Leven. Over
hemzelf een studie vo1 bewondering vap
L. Biickmann, 1906; een studie over De
mens en de kunstenaar van A. M. de Jong,
1953; van K. de W ind, Rond het levent
1933. Fe1 aangevallen door J. L. Boenders
in zijn Querido en â:'/ begrip Literatuur.
Geprezen door Dirk Breebaart: De Jordaan
WJ episcb Lunstwerk.
Queste van de H. Graal, De -, het zoequeeste,
queste (Mn1. uit het ken naar, de tochten om de Graal, grote
naar de H. Graal, ook we1 roman in proza in het Middelfrans, met
van een verdwenen ridder. Perceval, Gawein en Lancelot a1s zoekers
Quekels, Ida -, een van de meisjes, door en Galahad, Lancelots zoon, a1s vinder. De
Hooft in zijn jonge jaren vereerd. Toen hron van F. en dus ook van de Mnl. Britse
zij in 160j trouwde met zijn neef W illem ridderromans. Zie Graal en Gru lqueste.
Jansz. Hooft, dichtte hij een van zijn be- Questiers? David -, 1625- '63, broer van
kendste bruiloftszangen. Aan haar was ge- Katbarlna, dichter; verzen in Klioos rrla/z;,
richt: 1656; in Hollantscbe Jkrrmr, 1660; in lied-
Amaryl, de deken sacht boeken als Olipodrigo en Nieuwe Hofscbe
Van de nacht, Ropmelzoo.
MG sijn blaeuwe wolkenbuilen Questiers, Katharina -, 1657- '69, uit Am-
Maeckt de werelt sluimerblint. sterdam, R.K. dichteres, bij Vondel de
Quellinus, Artus Erasmusz. -, uit Antwer- ,,Tweede Saffo'', vaardig in tekenen en
pen, 1649 naar Amsterdnm voor 't beeld- boetseren, maakte en vertaalde toneelstukhouwwerk
voor 't Stadhuis; bezongen door ken. Zij trotlwde in 1664 met de koopman
Vondel in zijn Inwydinge van 't 5';W/âJ/jJ, Jan van Hoest. W erk van haar o.a. in
1655 en in zijn Zeemagazyn, 16j8. Ook Klioos rrlaw. Haar yertaalde blijspel,
gqrezen door Jan Vos. 1656, Casimir oj gedempte Hoogmoet in
Quendo, Em. 'v, geb. 1871, uitgever j bedrijven en alexandrijnen. Gaf met Corte
Amsterdam, schreef onder ps. Joost nelia van der Veer 1665 een bundel ver-
Mtndes sedert 1920 een roman-cyclus He1 zen uit, Lauwer-stryq Waarin zij elkander
Gtslacbt der Santellano's, d.i. Amsterdam ophemelden en lofdlchten opnnmen van
in het laatste vierdedeel der 19e eeuw, ge- vele andere dichters. Zij was in allerlei
groepeerd om 1s. Querido; 10 delen. Broer kunsten bedreven: de herleefde Tesselscha.
van Israel. Vondel schreef in haar grafschrift:
Querido, Israël -, 1872- 1952, was sedert In aerde en hemel rees
1897 1id der S. D. A. P., schreef in De om haer een groot krakkeel;
Jonge Gids, o.a. Studies over Tijdge- E1k trok: de hemel won
nooten. Van 1901 is Levensgang: roman de ziel, het schoonste deel.
uit de diamantbewerkerswereld van Amster- M et haar stuk D'Ondancibare .FJ//tJ/zJ etl
dam, naturalistisch, onder invloed van Zola; getl.ouwe Octavia werd 1665 de vernieuwde
van 1903 Menschenwee, de roman van Be- schouwburg ingewijd; zij had een buitenverwijk.
In 1912 verscheen het le deel van gewone naam. Blasius was haar bijzondere
zijn romancyclus De J/IWXzi, ,,Amsterdnms vriend; Huygens schreef een lofdicht in de
epos in proza''; voltooid in 4 delen, 192j. Lauwer-stryt.
Daarnaast kwam de trilogie De Oude Questiers, Salomon Davidsz. -, geb. 1590
Waereld, d.i. het land van Zarathustra, te Leiden, pompenmaker te Amsterdam,
1918- 192 1. Van 1926 is Misleide Ma- schrijver van een tragi-comedie Griecxen
jesteit, naar het lndische dierenepos. Van Amadis, gespeeld ter Academie 1655; met
de romancyclus Simson verschenen slechts platte aardileden. Vader van Katbarina.
2 van de 4 delen. Van Querido's laatste Quevedo, Don Frederic de -, 1580- 1643,
(tuack
425
Sp. dichter, schrijver van een
schelmenroman Pablo de Segovia,
herhaaldelijk in 't Ned. vertaald
a1s de Vermaielijie S/l/prë: van
digen Buscon, 1699. Van hem is
volksboek Seven wonderlycie ,çt'ldcâ/E'c, ver.
taald in 1668 door H. van Harinxma.
Quia absurdum (omdat het ongerijmd is),
roman van Nico z//zi Suchtelen, 1906., verscheen
in De Bewegingk het verhaal van
een zoeker, Odo, die aan de rede niet genoeg
heeft; behandelt ,,het gisten van moderne
idee ' èn''; lj drukken.
Quicke, Jan .v, 1744- 1805, schoenmaker,
griffier'' van de :1 Kamer De Kruisvaerders
te Brugge, dichtte in alexandrijnen Het
fez?epz van Vondel) 1789.
quicken, de naam der epigrammen of puntdichten
bij Roemer Visscher. Zo op de drie
kruisen in 't wapen van Amsterdam:
De Geusen kruycen ons met gewelt:
't Hof van Bourgonglle kruyst ons om
(geit:
De Raedt kruyst de burgers en
(boeren:
Mogen wy niet we1 drie kruycen
in 't wapen voeren ?
Quina, Charles 'v'! 1586 1649, uit Antwerpse
ouders, d1e in 1 j8j naar Amsterdam
kwamen. Hij was de vriend van Bredero,
schreef lofdichten op zijn toneelstukken.
Vertaalde zelf uit het F. van Amyot
De Liefde van Theagenes en Chariclea,
1610, welke deze op zijn beurt uit het
Grieks had vertaald naar een werk uit de
3e eeuw van Heliodorus; opgedragen aan
Yh. Rodenburg; deze roman was de Ho1-
landse Heliodorus.
Quinault, Philippe 'v, 1655 '88, F. toneeldichter,
stichter van de grote opera te
ParijsI, schreef ook 14 opera's. Veel vertaald
en nagevolgd, o.a. door Thomas
Arents en Dirk Buysero.
Quincampoix, blijspel van Langendijk, over
de windhandel van 1720, evenals zijn A;'-
lequin Actionist. (Qz/jrfwwp//x, straatje il1
Parijs, waar de kantoren waren van de actiënhandel
fan John Law, 1720. Daarnaar
genoemd het koffiehuis in de Kalverstraat,
waar de windhandel gedreven werd.)
Quint Ondaatle, P. Ph. J. -,, zie &.
Quintyn Jr., G. N, gaf 1629 een vrolijk
liederenhoek uit voor de Haarlemse jeugd.
De /'ft?f/a>z#lc/ae-f,Sl' met de #r2/J,/v/.fc&-
Bely. Van hem ook Oraniens G'r//f-ytplf/ïpz,
1627, en Oraniens overwinning 1',/2 'j'-llertogenbos,
1629. Door 't gedicht op Grol
verwierf hij de tussenkomst van Frederik-
Hendrik; zijn tante ,yMoersoet'' had hem
namelijk- laten gijzelen voor een schuld van
nt j j000 en na betaling was hij nog 3
jaar vastgehouden.
Raabe, A. H. 'w, schreef onder qs. Gelrus
1895 een vervolg op Gerrit 1l7'//.fe; zie
daar.
Raaf, Dr. K. H. de N , 187 1 1948,, uit Meden,
schreef 1897 zijn proefschrift: Den
JpyE':ie/ des. s'Wjcâey/ van Elckerlijc, critisch
uitgegeven met inleiding en aantekeningel).
In 19 10 Ui1 Potgieters Jongelingsjaren
in De NO. Gids. Zijn monografie
over Kloos is rijk gedocumenteerd; 1934.
Met J. J. Grisz: Zeven Eeuwen, Spiegel der
Ned. Letteren. Verder metrische vertalingen
van Alastor van Shelley, 190j; De Cenci
van Shelley, 1908; Gyges van Hebbel, 1916.
Voorts: Problemen der Poëzie, 1930. In
1943 verscheen zijn studie over Hoffmann
von Fallersleben.
Raalte, Frits van .v , geb. te Enschede 1876,
onderwijzer tot 1916, daarna aan het Han-
Je/JôDJ voor onderwijs en opvoeding. Prozaschrijver.
Rabauwen en Naaktridders, Het boek der
- , zie Baekelmans.
Rabelaia, François ,v, 1485 '1j53, eerst
monnik, toen dokter te Montpellier, 1j4j
pastoor te Meudon. Schreef de beroemde
satirische roman Gargantua et Pantagruet.
Rabus, Petrus 'v, 1640 1702, praeceptor
te Rotterdam, 1681, vrienkl van David van
Hoogstrâten, dichter o.a. van Verzost Brittanjeq
waarvoor W illem IIl hem een gouden
pennlng vereerde. Zijn hoofdwerk was De
Boekzaal 7/ar Europa, l 692 begonnen, tijdsehrift,
1701 '1j voortgezet a1s Tweszzilaziz//
zlj>-fc/pt- Uittreksels, daarna tot 1863
a1s Boekzaal der geleerde W ereld. Ook
schreef hij Leven ,#,?; Kampbuyzen: .1695.
Hij gaf de gedjchten van Beroniclus uit,
met vertalingen, 1691. Verdedigde de wichelroede.
Schreef Vermakelykbeden .#:r
Quos egol, zie W. Hecier.
A1s oude Ontzwavelaar
treed ik opnieuw te voren.
maar hij was nog feller. Ook hier nog
hulde aan Bilderdijk en Da Costa, voorkeur
voor de klassieken. En weer een aanval
op de rijmelaars a1s Yntema, maar
vooral op de Romantiek van Beets, Tei)
Kate, Van der Hoop, ook op Heije en Potgieter,
maar het scherpst van al tegen Hildebrand
en Jonathan:
de waterlandsche kwezel
Treedt voor een schaap in 't krilt
als Sterne voor zijn ezel.
Het stuk telde meer dan 1000 regels en
verscheen naamloos, 1844. Trad op dezellde
wijze op als Braga; zie daar.
R.
Quia absurdum Rabus
Racine
TalLunde, 1688. De eerste moderne Ned.
criticus. Vertaalde ook de Colloquia van
Erasmus, 1684. Van 1681 is zijn verhalend
gedicht De Kruisbeld of âe/ leven wat'
Pvlulus. Dan nog na zijn dood uitgegeven
Bibeldichten, Verjaar- en Bruilofsdichten,
1741.
Racine, J. B. 'v, 1639 '99, de dichter van
beroemde F. tfeurspelen, de hoofdman van
het F. klassieke toneel, nagevolgd en vertaald
door N.V.A., het eerst Andromaque,
1678, van Lod. Veijer. Verder o.a. Ipkiglnie,
door Thomas Arents en Pels, verbeterd
en vergroot. Bleef meer dan een
eeuw op het toneel.
S. Geleerd gaf 1931 uit: lraductions
hollandaises de Racine.
Rademaker, Dr. L. A. 'w, geb. 1872, 19 11
'38 redacteur v. h. Vaderland, studeerde
voor predikant en promoveerde met een
proefschrift over Campbuysen, 1898.
Radèn Adipatti Karta Natta Nagara, regent
van Lebak, door Douwes Dekker beschuldigd
van misbruik van gezag, 18j6. Zie
lfrk-v Hvtvelaar.
Radewijnsz, Floris .--', 15j0 1400, uit Leerdam,
vriend van Geert Groote, nam
nes van Kempen, Johannes Vos van
den en Johannes Brinckerinck in zijn
op, 1381; anderen kwamen er bij; dit
het begin van de broederschap des gemenen
levens: samenwerken en de vroomheid
beoefenen. Zie Moderne Devotie. Floris
werd het hoofd van het jraterhuis te Deventer
en bleef daar, ofschoon hij te NVil1-
desheim 1387 een klooster van reguliere
kanunniken inwijdde met Hendrik Klingebijl
a1s prior. Voornaamste leerlingen Johannes
Brinckerinck en Gerard van Zutfen.
Over hem een studie van J. H. Gerritsen,
1891.
Radt van Avonturen, Het - , hekeldicht van
Vondel tegen de Puriteinen, 1644, en vooral
tegen de Schotten, die de Puriteinen te1
hulp kwamen. Beantwoord met een anoniem
schimpdicht Aen '/ Vadt f/t?/ 'Wispclturen,
164j.
Raedt-de Canter, Eva 'v, ps. van Mw. A.
E . J. de Mooy, geb. 1900 te Breda, romanschrijfster'.
Internaat, Geboorte, 1#Qhzlt,jt?
W aarbeid. Nu Mw. De Vries-de Mooy.
Raephorst, Gerrit van N , schaakte in 1j08
Catharina de Grebber, een aanzienlijk meisje
uit Leiden'. bezongen in een bistorie-
Iied, een romance in strofen van j regels.
( Raephorst, voornaam M iddeleeuws kasteel
bij Wassenaar; het goed is aangekocht door
Prins Frederik; nu van de Koningin.)
Raesfelt van Heemse, lsaâk Reinder baron
N , trouwde 17j0 met Clara Feysz;, van
s'y/zamza; zie daar.
Raet. Lodewgk de 'wa 1.875 .t9 14,
Nap. de Pauw.
Rahmen-Enëhlung, de D. naam voor een
aantal verhalen, die a1s 't ware in één lijst
geplaatst zijn, die bij elkander behoren.
Het beroemdste voorbeeld in de Letterkunde
der wereld is de Decamerone', zie daar.
Dan de Canterbury-Tales van Chaucer in
het Engels. In 't F. de Heptaméron. In 't
D. Das W irtsbaus im Spessart van W ilhelm
Hauff. Ook de Duizend en Ft7/C Nacbt is
er een voorbeeld van. In 't F. roman J
tiroirs.
Bij ons in de M.E. Van den VlI z/r5tW:72
van Jê/zzrezz Rome. Uit de nieuwe tijd De
Reisgenooten van Jacob van Lennep.
Ram, Hilda 'v, pseudoniem v. Natbildp
Ramboux.
Rambouillet, Hôtel de 'w, gebouwd a1s
kunstpaleis bij het Louvre te Parijs. 1618,
waar Cléomire troonde, d.i. Cathérine de
Vivonne, markiezin de Rambouillet, #
166j; gaf in de letteren van heel Europa
de toon aan, vooral door de hoofs-galante
en beroiscbe Ft7>z2arJ', zie daar.
Ramboux, Mathilda N , 1858 1901, uit
Antwerpen, schrijfster van berijmde idyllen,
waarmee zij in 1890 de s-jaarlijkse
Staatsprijs behaalde met voorbijgaan vat)
Keizer Karel van Jalius de Geyter. Zij
schreef onder ps. Hïlda Ram. W erkte ook
samen met Mw. Belpaire.
Rammazeyn, Johannes -, llit Gouda, bockdrukker
te 's-Gravenhage ,o.a. van Ockenburgb.
Schreef een zinnespel: Jociende
Ernst // be1 Loon Jt''' Goede E'AZJ: i/raj
der Qz,gre, 1671.
Rammeleere, Gillis de ew, geb. 1446, was
in 1j16 en '17 deken van de Kamer De
Fonteine te Gent en schreef een berijmd
Testament, een openbare biecht. Afgedruk-t
door Serrure in Fzz#. . Museum IV; 66 ,.ba1-
laden van .=h.ten''..
hogeschool.
Ragisel, Die W rake van x', Britse roman,
opgenomen door Lodewijk van Velthem in
z-lln Lancelot. W alewein en Ydier wreken
zijn dood op de moordenaar Gygantioen
na zeer vele wonderlijke avonturen en mingevallen;
Ydier trouwt ten slotte met Belfnette,
de dochter van Gygantioen. Bovendien
is Die lrd'vIE' fragmentarisch Fewaard
in stukken van een ander hs., uitgegeven
in 't Tijdschrift voor Taal en Letterkunde
XIII en XlX en in de Mnl. Gdl/ci/ec van
huishoudkundige uit Antwerpen, speelde
een overwegende ro1 in de Vlaamse Beweging,
o.a. door zijn Foek over Vltunderens
Cultuurwaarden, 19 13, en Vlaanderet/s
Economiscbe Ontwikieling. Hij schreef
reeds in 1906 zijn Economiscb Ar/vrazz//cr/
voor de Vl. Beweging en was de grote ijveraar
voor de vervlaamsing van de Gentsc
426 Rammelecrc
Rammelslag
Rammelshg, figuur door Multatuli geschapen
in zijn Ideên (608) , de burgerman die
zich voordoet als vooruitstrevend en verlicht
en die over allerlei onderwerpen met
de uiterste oppervlakkigheid in een 2ee van
woorden eigenwijs ,,rammelt''
Ramp van Delft, zie Deljt.
Ramp van Leiden, zie Leidens Razr).
Rampsaligheden der Verheffinge van den
Huize Medicis, zie 31.
Randwijk, H. M. van 'v, geb. 1909, Chr.
dichter; schrijver van de roman Burgers /&
nood, 1936, over de werkloosheid', in sa.
menvzerking met Jal) H. de Groot: Zee-
'JZwZ/r/J-Z/Z/J' u'aal.ts. Van 1937 Een zsszz
begl'aajt z#?2 vader. In de bezettingstijd was
l4ij de bezielende leider van de verzetsgroep
Vrlj Nc#:r/,p2J,. Celdroom, 1945.
verzetsgediclnt, anoniem verschenen.
Rangkas Bitoeng, hpl. van l,ebak aan de Tji
Oevljoeng, woonplaats van Dotlwes Dekk-er,
18j6. In de eerste druk van Max J-/kt/czaap'
werd de qlaats aangeduid als R...B...n.z.
Ranouw, W l-lem van .v, llit Brîelle, 1707
burgemeester van Franek-er, -) 1724. Dichter.
De eerste redacteur van een Ned. Spectator,
n.1. De fxaw/vz///l', 17 19, uitgegeven
in 4 delen.
Rapenbloem, De .v, Kamer van Rethoryck-e
te Delft, met de zinspreuk ,,wij rapen geneucht'',
reeds in 1487 bekend, deed mee
aan het feest van Rotterdam 1j61, schreef
zelf cen refereinfeest uit in 1j8 1. De vraag
ltlidde:
zijn welsprekendheid. Bij de Ramp van Leiden
in 1807 vond hiJ vrouw en kinzeren
ongedeerd onzer ze puinhopen, maar nog
in ' zelfde jaar Fezweek hij aan een ziekte.
Hij had deel uitgemaakt van de dichterkring
van Bellamy, Kleyn, Carp en Hinlöpen
en meegewerkt aan hun Poétiscke
Spectator, 1784. Hij ging met Bellamy de
dichterlijke wedstrijd aan, wie de Feste
romance zou schrijven', hij dichtte Ewald c7.'
Elise, Bellamy zijn ,,vertelling'' Roosje. Van
hem ook een der Zeven Dt/ziler'y/acçE'zz', zie
daar. En een treurzang op de dood van
Bellamy', verder odcn. Bij zijn dood een
Lojrede van Teissèdre l'Ange en een LyLzang
van Bilderdijk.
Onder zijn redevoeringen: De voortrejje-
/#lâeë# van âtz/ Dicbtvermogen, bescbouwd
in Job, J'f/zrerlf.f en Ossian, onder invloed
van Herder.
Rxu, Mr. S. J. E. N, 1801 '87, schrijver
uit de school van Bilderdijk; rechter te Nijmegen.
Schreef vertalingen van Sophokles
en Virgilius. In 1890 werd zijn bewerking
van Bilderdijks Ondergang der Eerste 1#,-k'freld
uitgegeven', met een ontwerp van het
epos. Aanteekeningen op de Tr:J/1'J#e/(?&
van Vondel, 1867.
Raven, Dirck Albertsz.
'v , commandeur op
de reis najr Spitsbergen, 1639; zijn schipbretlk,
al de geled. ellende en de verlossing
beschreven in zijn Journael, 1646.
Gedrukt achter de Reis z.'aN Bontekoe.
Ravenswood, John van Jan .î///:r-
Nïrat het
binnen
swaerste is en 't beste
swerelts ronden,
Dat deur smellschen verstandt
oyt is ghevollden.
hojj.
Negen Kamers kwamen op.
Rxrekiek, Eene - , van de gebroeders Spiritus
Asper en Spiritus Lenis'. zie daar.
Gevolgd door De Nieuwe Rarekiek, ,,vertoonende
de belegçring van Sebastopol,
185j, door een neefje van Spiritus Asper
en Lenis. Volgens Van Doorninck misschien
G. F. v. Limborch v. d. Meersch
en Jhr. P. v. Loon. Dan was er nog een
andere Nieuwe Rtr/rtpllé'é vo1 spot met de
Belgen in de Tiendaagse Veldtocht; toegeschreven
aan de boekverkoper Brest van
Kempen; zie over hem AlmanaL voov B11jgeestigen.
Rarekiek, Gronlnger -, berijmd politiekpamflet
tegen Van lddekinge en andere
Oranjegezinde regenten, 177j. Met vervolgen
in 1777, '83 en '84.
.Rau, S. F. J. N , 176j- 1807, uit Utrecht,
zoon van de hoogleraar Rau of Ravius in
de Oosterse talen, 1786 predikant te Leiden,
1787 hoogleraar in de godgeleerdheid,
1.79j ontslagen, 1797 hersteld, beroemd om
Ravesteyn, Dr. W . van 'w, geb. 1876
Rotterdam, D. r. Ned. lett.; medewerker aal)
De Nieutt'e Tijd en de Kroniek van Tak.
journalist; 1id der S.D.A.P., richtte 190-7
De T'yëi//zie mee op, werd communist en
van 1918 '26 1id der Tweede Kamer;
daarna weer 1id der S.D.A.P.., 1927 conservator
a. d. Gem. bibliotheek van Rotterdam.
Schreef behalve zijn economische
historische werken en o.a. over Herman
Gorter, 1928.
Ray, Carel Alexander van - , 1780 1842,
pmbtenaar bij de F. censuur te Amsterdam,
bewerkte 40 F. toneelstuk-ken', schreef een
parodie op Kotzebue's Menschenbut :77
Bs'l.o:tw onder de titel E ep Wissewasjt.
ltit bet 1/./'?.t,'EW.jlJ/c,,?e77, 1812. Hij was gehaat
als de ,,boekebeul'', maar zijn spelen
werden opgevoerd', in 1811 gaf hij een
volksvoorstelling met De Zanggodinnen,
door Af,zrvç op den Parnassus bersteld', daarin
de geschiedenis van Frederik en z#&
Valk; zie Valk. MG dit stuk werd Napoleon
in de schouwburg begroet.
Raymond de schrijnwerker, 1879, roman van
Mw. Bosboom in gesprekvorm, om te tonen
dat zij ook we1 kort kon wezen. Be-
427 zaymond de schrijnwerker
Reael
handelt toestanden in F. na de
ling; de M arkies de Mercoeur
zoon a1s schrijnwerker weer.
Reael, Laurens Jacobsz. v, 1556 1601.
genoemd naar zijn uithangbord ,,In del)
gouden Reael'' moest 1567 Amsterdam verlaten
: , waar hiJ koopman was; was 1569 te
Emden. In 1578 terug, 1id der Vroedschap',
# 1601. ln Emden diclntte hij Geuzenliederen,
o.a. 1571 tegen de Pardonisten, die
verzoening met Alva wilden. Van hem is
O.a.
Helpt nu u zelf, zo helpt u God,
Uit der Tyrannen band en slot,
Benauwde Nederlanden.
Na de Satisfactie van 1578 balladen; in
1592 een gedicht op Maurits, in 1598 een
spotdicht op Isabella. Verder dichtte hij
een aantal geestelijke liederen. Hij was 1id
van ,,114 Liefde Bloeyende''; zijn werk is
rethoryckerspoëzic. Zijn spreuk was Li4de
z/e/'zrac/il al; de ondertekening van 9 Geuzenliederen.
Vader van de G. G.
Reael, M r. Laurens Laurensz. 'w, 1585-
1637, geb. y,in den gouden reael op 't W ater''
te Amsterdam. 1607 student te Leiden
ten huize van Arminius, zijn zwager.
Hij ging 1611 naar Indië, versterkte Ternate,
volgde 1616 Reynst op a1s G.G..
werd 1619 vervangen door Coen, hielp
Jacatra mee veroveren; 1620 terug; 1626
bewindhebber der V.O.C.; 1626 gezant
naar Engeland over de terechtstelling der
Engelsen op Amboina; 1628 gezant naar
Denemarken, op zijn terugreis gevangen
genomen en naar W enen gebracht; 1629
getrouwd; 1650 1id van de vroedschap van
Amsterdam', gestorven aan de pest.
Hij was L. en Ned. dichter; hielp Vondel
door zijn vertaling van Seneca's Troaô .
Hooft bij zijn Historiën, Huygens bij 't
nazien der Ledige Uren. Hij vertaalde het
eerste lmfl//w van Janus Secundus a1s Oorsprongb
,/;z/2 de Kusjes. Geleerde, mislukt
als G.G.; vriend van Van Oldenbarnevelt.
Begraven in de W esterkerk van Amsterdam.
Vondel had aan hem in 1623 Het Loj der
Zeevaert opgedragen. Met Hooft en Vondel
en Antoni de Hubert hield hij ,yletterkunstige
vergaderingen''. Hij dichtte het
Grafsckrijt voor Kornelis Jansen, toeycnaemt
het Haantjen, de held tegen de Dulnk-
erkers :
Hier rust dien Heldt
die van sijn Vyands Scheepen
In seven mael
quam seven Vlaggen sleepen.
Vondel dichtte een bijschrift bij zijn portret,
Jan Vos maakte zijn grafschrift. Vondel
schreef aan hem, doch volgens Te W inkel
ten onrechte, het Vlaamse schimpdicht
toe op de predotinatie, dat tot titel voert:
Een Vlaems gebraey perien, een gehraden
peertje:
01 es den meynsche elacie
Gevollen in temtatiq
Nochtans des Eeren gratie
Staet open ollen natie.
Reaels verzen staan il' de Verscbeyde Nederduytscke
Gel/cl/:/c, l en lI, 1659; zijn
Aubade in A'llnne-plicbt ende Kuysbeyts-
Kamp, 1626. A1s schepen van Amsterdam'
bevorderde hij de stichting der Doorluchtige
School. Lid v. d. Muider Kring.
realisme, de kunst orn de werkelijkheid uit
te beelden, te allen tijde geliefd in de
Nederlanden. Reinaert de Vos is er al een
mooi voorbeeld van. Zo Bredero in zijlt
blijspelen, Hooft in W'al'enar en het Mool'.
tje. Dan de dames Wolff en Deken in Sant
l//r#e'./wr/ en jlsrillem Leellend. In de 19e
eeuw opnieuw de kunst der werkelijkheid,
tegenover de romantiek. Openbaarde zich
bij ons a1s ,ycopiëerlust des dagelijkschen
levens'': Camera Obscul'a, 1839; Waarbeid
c/7 Dl'oomen, 1840; Studententypen, 1841)
Akastland, 1845; Thineus, Ons Dorpk Tony.
Ernest S'/>J. Bij Multamli b.v. de beschrijving
van de 'Jodenbuurt in jvoutertje. 1l)
Vlaanderen ook Vuylsteke. Na 1880 het
realisme onder invloed van Zola; zie natu-
''ZJ/JwE7.
Recensent der Recensenten, tijdschrift opgericht
tegen de Vaderlandsche Letteroefeningen
180j door Kemper, Kinker en W fselius;
,,de eerste bazuin''. Bleef bestaan
tot 1864. Lange tijd onder redactie van Dr.
P. H. Tydeman, vooral voor wetenschappelijke
werken; tot 1850.
Rechteren, Zeyger van x', 1600 '4j, krankbezoeker
te Batavia 1629, ,,geweldige'' van
Overijsel 1636. Gaf zijn Journaei val' de
lndische reizen in het licht, 163j.
Recht gebruik en misbruik des tooneels,
zie Gebruik.
Recht Ghebruyck ende M isbruyck van tydlycke
Have, 1j8j, een wellevenskunst van
Coornbert; zie daar. Stoïsche wijsheid,
naar Furmerus bewerkt', bijschriften bij 2 5
platen van W ierix, in sonnetten. Spieghel
schreef er een naamdicht op. (Bernardus
Furmerus uit Leeuwarden had het oorspronkelijke
werk in 1j7j in het L. gedicht.)
Reclus, zie Rinclus.
Reddingius, Joannes - , 1873 geb. te Deurne
in N. Brabanta dichter; behoort tot de
nabloei van de Tachtigel.s. //âaxx:JlJz;J,
1907, Regenboog, 1913, Zonnewende, 1917.
Schreef de Inleiding bij de Verzamelde Gedicbten
van J. Xvinkler Prins, 1929. Mevrouw
Reddingius-salomonson, geb. 1891,
gaf in 1948 een bloemlezing uit zijn werk
428 Reddingfus
Redeker
uit onder de titel De Jpee/-av p,412 Deurne.
Zij is zelf ook dichteres.
Redeker, Hans -, geb. 1918 te Oudenrijn,
letterkundige te Groningen, dichter en prozaschrijver.
Essays. Verzenbundel De T?J
in ons hart, 1946.
Redenryck-bergh, Vlaerdings N, zie F.
Reder-llker, De x, tijdschrift voor rederijkers,
18j4 'j6.
rederijkers, zie rethoncie.
Rederijkersgedichten der I6e eeuWyul*tgt>-
geven door J. Broeck-aert, Gent, 1895.
Rederijkerskamer tot Muiderkring, Van ew,
cultuur-historische studie van R.K. standpunt,
door Dr. J. F. M. Sterck; 1928. Hoe
ten slotte Vondel is voortgekomen uit de
rederijkers.
Rederijkerskamer voor uiterlijke welsprek-
endheid, zie Leidse Kring.
rederijkerskamers, zie retborycke.
Rederijkersspelen, Amsterdamse -, in de
16e eeum studie van E. Ellerbroek-Fortuin,
1957; proefschrift.
Rederijkersspelen, Noordnederlandse 'v',
uitgegeven door N. v. d. Laan, 1941. In dc
Bibl. der Ned. Lett. Van der Laan gaf in
1952 ook Reder#keysspelen uit naar een
Leids handschrift.
ReRdeefr.ijkersspelen, Reformatorische N > Z1C
Rederijkerstooneel,Het Vlaamsche
zie P'.
Reeder, Theo .w, ps. van Is. Querido a1s
dichter van Verzen, 1895.
Reefsen, Jakob N, zie Revius.
Rees, Catharina van -, 1851 191j, schrijf.
ster van vele novellen en romans. Tijdells
het bezoek van president J. F. Burgers aan
Nederland in 1875 dichtte zij het Transz/
tzi-fe Volkslied en schreef zij er zelf dc
muziek 'bij. Ps. Celestine. Zij is ,,onsterfelijk''
gemaakt door de fe1 ironische kritiek
van Van Deyssel. Zij schreef Muzikale Novellen,
1876 en romans over grote toonkunstenaars:
Frederik Ckopin, 1880; De
Koning Jtpr Sympkonieën (Beethoven) ,
1882; ln Dei gloriam (J. S. Bach), 188j.
Zie Volksiied.
Rees, W illem Adriaan van - , 1820 '98,
Indisch officier, 1870 1id der Rekenkamer,
schreef over Indische krijgsgeschiedenis.
Toontje Poland, 1867; Vermeulen Kriegert
1870.
Reesema, Mr. A. Sieuwerts van N , zie S.
Reest, R. van -, 'Az Onbegriepel#k Mensck,
het leven van Bilderdijk, 1941.
referein, rethoryckersdichtvorm; 5 10 coupletten,
e1k van 10 20 regels; e1k couplet
eindigde met dezelfde regel, stock geheten.
Het referein werd gezegd, tegenover het
lied, dat gezongen werd. Nog in 1640 zag
te Antwerpen Een schoon Rejereynboecxken
De llaam ontleend 't rejeveren
halen) de laatste regel.
Refereinen en andere geichten uit de XVIe
eeuw, zie Jan de Bruyne en Ruelens.
Refe-inenbundel, De -, van Jan van Doesborch,
zie daar; uitgegeven door Dr. C.
Kruyskamp il) de Leidse Drukken ev Her-
#rzdllcN, 1940. Inleiding en tekst, le deel.
refereinfeest = landjuweel zonder vertoning
van zinnespelen, met dichten en voordragen
van refereinen el1 liederen. Vragen
werden voorgesteld ter beantwoording: in
't vroede, in 't zotte in 't amoureuze. Er
werden nog refereinfeesten gehouden te
Leiden 1604, te Haarlem 1613. Bekend is
het Delftse refereinfeest van 1j81; zie Rapenbloem.
De Rapenbloem'' begroette de 9 deelnemende
Kamers op rijm en iedere Kamer
antwoordde met 4 refereinen van 17 regels.
Refereynen ende Liedekens, Diversche - ,
zie Sterlinvkx.
Refereynen int Vroede, int Zotte? int Amoreuze,
,,vertooght'' op 't Landluweel van
Gent, 1j39, uitgegeven, in Latijnse letters
gedrukt, nog in 't zelfde jaar', opnieuw
door Heremans te Gent, 1877.
Reformateurs, nieuwe nanm voor de mannen
in de 17e eeuw, die in hun vroomheid
eigen inzicht stelden boven de leer der
Kerk; zij maakten zich 1os van het gezag
van de synode, de catechismus en dc formulieren.
Onder de dichters zijn Jan Zoet
en zijn kring de voornaamste. Verder Jan
LuyLen en Oudkn. Studie van Dr. C. B.
Hylkema over de Reformateurs, 1900.
Reformatorische Rederilkersspelen uit de le
helft der 16e eeuw, teksten en aantekeningen,
door L. M. van Dis, 1957) proefschrift.
Bevat o.a. de spelen van Edlngen
en van Brussel op het Landjuweel van
Gent, 1j39.
Regelen der Dichtkunde, verhandeling van
1783 van Jeronimo de Bosch; zie daar.
Regeringsopdrachten, zie opdracbten.
het lich j op oude trant ingedeeld ,yint
vroede of w1-JSe, int amoureus en int svtte''.
Zie ook Rudens en Anna Bijns.
De Rejereinen van Anna Bijns zijn uitgegeven
door Bogaers en Van Helten, 1875.,
haar Nieuwe Rejereinen door Jonckhloet e1)
Van Helten, 1880., Jan van Strijevoorts
Rejereinbundel door F. l-yna en NV.
Eeghem, Antwerpen 1929 '30.
De refereinen in 't vroede, op 't Landjuweel
val) Gent voorgedragen in 1j39,
gaven antwoord op de vraag:
Vlat dier ter waerelt meest fortse
(verwint ?
De vraag van 1j61 te Antwerpen luiddc:
qfat den mensch aldermest tot consten
verwect ?
aan (hervan
429 Regeringsopdrachten
Regeringsprijzen
Regeringsprijzen, uitgekeerd in Dec. 194j. '
Negen schrijvers hehben van het departement
v. Onderwijs, voor hun bijzondere
verdiensten in de hezettingstijd, toen een
prijs van j 1000 gekregen: Dr. K. Heeroma,
Yge Foppema, Koos Schuur, H. M .
v. Randwijk, Jan H. de Groot, Theun de
Vries, Jan Engelman, A. Roland 1101st en
Fedde Schurer. Bovendien krijgen 40
schrijvers een subsidie.
Reghel der Duytsche Schoolmeesters, zie
Valcoogb. Opnieuw uitgegeven door G. D.
J. Schotel, 187j.
Regiment van goeden heren, Van 't - ,
geschiedverhaal van Hfldegaertsbergh, waarin
de lotgevallen van Floris V en W illem
III behandeld worden.
Regt, Jan de N, koopman te Amsterdam',
droeg zijn Mengeldicbten en kluchtspel
Nachtwacbts op aan Ludolf Smids; dichter
van De Slechte T#J; is 171j arm gestor-
Ven.
't ls ydelheid van beter tyd te droomen:
Hij is 'er noit geweest,
En za1 'er ook niet komen.
rei, lyrisch gedicht aan het einde van een
bedrijf van een treurspel, het eerst bij De
Koningb, 161j. Bedoeld a1s navolging van
het koor der Griek-se treurspelen. In Vondels
tijd gezongen met begeleiding van
mukiek. Vondel kwam door de bestudering
van het Gr. treurspel tot het juiste inzicht
van het koor; bij hem is er dan maar één
rei meer, verdeeld in zang en tegenzang,
in verband met het voorafgaand bedrijf.
Vondels kracht 1ag niet in de uitbeeldilv
van karakters, doch in beschrijving, in
schildering. De zang en tegenzang hden
ook keer en tegenkeer.
Prachtige lierzangen zijn b.v. de rei der
Batavische Vrouwen in de Bataviscbe Gebroeders,
die het leven der Germanen schildert;
die der engelen in Joseph in D//la?z
over de vogel Phenix; die der M aeghden
in Jeptha over de kinderlijke gehoorzaamheid;
de reien in Gijsbreght en Lucifer;
die in Baeto van Hooft. De rei vertolkt
de indruk, die de handeling op de toeschouwers
moet maken.
Verhandeling van Beets over Vondels reizazi#
ezi in z-lln Verscheidenbeden, 1871. De
rei komt niet meer voor in het F. klassieke
treurspel. Dan komen de zangerfge alleenspraken,
b.v. bij Corneille. Nagevolgd door
Dr. Meijer in zijn Verloojde Koninisbruidtk
door Huydecoper in zijn Achilles,
1719.
Reigersbergh, Maria van - , 1j89- 16j3,
trouwde 1608 te Vere met Hugo de Groot.
Bezongen door Vondel in zijn gedicht over
Huigh de G'oots Verlossing:
430
Een vrouw is duisent mannen t'ergh.
O eeuwige eer van Reigersbergh,
De volgende eeuwen sullen spreken,
Hoe ghy den haat hebt uitgestreken.
Reinaert de Vos, reeds voor 12j0 in 't F.
opgesteld in verschillende ,,branchcs'', afzonderlijke
verhalen. In 't Mnl. tot één
meesterlijk- geheel gebracht ïn de voorstelling
van een feodale maatschappij, bestuurd
door koning Nobel, de leeuw. In die wereld
is Reinaert de man, die zich om wet
noch recht bekommert, totdat de maat van
zijn misdaden volgemeten is en het geding
voor 's Konings hqf aanvangt. Tot de galg
veroordeeld, weet hij zich te redden docr
het verhaal van een verborgen schat; hij
komt vrij met een bedevaart, die hij ook
nooit za1 doen. Satire op de feodale samenleving,
t 1260. Maerlant maakte er
in zijn R#mbijbel van 1270 gewag van.
W illem, de Ned. dichter, volgde in hoofdzaak
de F. ,,branche'' van :t 1204, getiteld
Le #/Z# ('t Pleidooi) . Hij schiep evenwel
een nieuw werk. Van hem is de parodie
van de ridderroman; van hem de meesterlijke
beschrijving van de dierenwereld; koning
Nobel, Isegrim, Bruin de Beer, Tibert
de Kater zijn figuren geworden, aan het
gehele volk bekend, evenals Reinaert zelf,
de felle metten roden baerde''. Reinaert )d1
was van 't begin af de held der gemeenten.
Van de dichter is alleen zijn eigen mededeling
bekend, dat hij yyden Madoc maecte''
een roman uit de Britse Sagenkring.
Hij was thuis in Oost-vlaanderens Noordelijk
gedeelte. Leonard Willems kwam tot
het vermoeden, dat er nog een dichter aan
Reinaert gewerkt had, welk vermoeden hevestigd
werd, toen men 1908 het nieuwe
hs. vond, waarin Aernout genoemd wordt
a1s dichter van het laatste gedeelte. Aernout
hehoorde thuis in 0. Vlaanderen. Dr. Van
Mierlo houdt alleen W illem voor de dichter.
(Verslagen V1. Akademie 1937, 1942)
Hij leesf in vers 4- 6:
Dat die avonturen van Reinaerde
ln dietsche onghemaket bleven,
Die Perrout hevet vulscreven.
Reinaert was tijdens de uitgave door Jonckbloet
in 18j6, opgedragen aan Jacob
Grimm, nog alleen maar bekend uit het
Comburgse bandscbrift, te Stuttgart bewaard.
Naar het Comburgse hs. werd Reinaert
het eerst uitgegeven door Grëter in
1812; een onnauwkeurige diplomatische afdruk.
Daarop volgde in 1854 het standaardwerk
over Reinlurt Fucbs van de hand van
Jacob Grimm. Deze betoogde, dat de diersage
van Germaanse oorsprong was en
reeds dagtekende van vôtsr de Volksverhuizing.
Doch het is gebleken, dat het dieren-
Reinaert de Vos
Reinaert de Vos
eN s door dichters is opgesteld, eerst in 't
L., later in de volkstaal. De oudste L. bewerkiny
van dierfabels, van Paulus Diaconus,
ls reeds uit de 8e eeuw.
Het eerste uitvoerige L. dierenepos is
Ecbasis Captivi (Verlossing van de gevangene),
geschreven in de abdij St. Evre Fij
Toul; met inlassing van verhalen van Indische
of Arabische afkomst; ï 936. Het
oudste L. gedicht met diernamen, tevens
het uitvoerigste, is Ysengrinus van magister
Nivardus te Gent, 11j1, monnik in 't
klooster Blandinium; het bevat 12 novellen
uit Aesopus of uit het Oosten. Uit deze
en andere L. geschriften hebben de volksdichters
in Frankrijk geput. De Ned. bewerking
is voor de eerste helft vertaling
uit het F.: de hofdag, de indaging van
Reinaert door Bruin de Beer, Tibert de
kater en ten derden male door Grimbert
de das. Verder is het gedicht oorspronkelijk
werk; tezamen het allerbeste stuk uit
de gehele M nl. letteren. Een zekere Baldwinus
vertaalde Reinaert reeds vôôr 1280
in het L. Omstreeks 1375 heeft een onbekende
dichter het verhaal bewerkt in de
geest der leerdichters en voegde hij er een
vervolg aan toe. Ook laste hij ta1 van
nieuwe dierfabels in, ontleend aan verzamelingen
a1s Esopet. De voortzetting alleen
al telt 4000 regels, maar deze mist de kunst
van de oude dichters Aernout en W illem.
Het is de nieuwe dichter om lering te doen:
de mensen deugen niet en de geestelijkheid
komt er niet beter af. En zo komt de dichter
met veel wijze lessen. Reinaert 11 is
dus we1 een heel ander werk geworden
dan Reinaert 1. Reynardus Vulpes, de L.
bewerking, werd in 1473 gedrpkt te
Utrecht; herdnzkt door Campbell 18j9.
In 1479 verscheen Reinaert 111, het volks.
boek '1n proza, soms bijna woordelijk gelijk
aan Reinaert II. Daarnaast werd de
oude berijmde tekst van Reinaert 11 gedrukt,
door Henric van Alkmaer, verdeeld
in 4 boeken met genummerde hoofdstukken
met opschriften. Deze bewerking werd
1498 in 't Nederduits vertaald en te Liibeck
uitgegeven. Mr. Jacobus Scheltema
gaf 1826 deze Liibeckse tekst uit met een
prozavertaling in 't Nederlands', nieuwe
llitgave v. Fr. Prien, 1887.
Het volksboek werd uitgegeven 1877 door
Dr. Martin te Paderborn. Dr. J. %T. Muller
en Logeman stelden Die Hystorie flzfzz Reynaert
die Vos op, 1892. In 1564 verscheen
er nog wecr een volksboek van Reinaert
te Antwerpen, nu in R.K. zin. Toch kwam
het in 1j70 op de index. Herdmkt te Delft
bij Schinckel in 1589. De voor R.K. aanstotelijke
plaatsen werden er uitgehaald en
toen werd de nieuwe bewerking van het
431 Reinaert de Vos
volksboek goedgekeurd door Maximilianus
van Eynatten, scholaster van de hoofdkerl:
van Antwerpen, tussen 1612 en '18. Nog
weer herdrukt 1778.
L. Nvillems ontdekte in de bibliotheek van
de hertog van Aremberg nôg een volkshoek
en we1 op rijm en met veel platen. Dit is
't Zppzzz/.f der D/E>r:/2 over Reynaert #:/;
Vo.ç, 5// Spiegbel J:r Archlisticbeyt, Antwerpen
16j1 ; van Seger van Dort. Deze
nieuw ontdek-te Reynaert telt 3550 verzen
en volgt het volk-sboek van Van Eynatten.
Zodat er volgens L. W illems de volgende
Nederlandse bewerkingen zijn geweest:
1. Aernouts Reinaert', 2. Reinaert 1; 3.
Reinaert lI; 4. Reinaert 111, het volksboek
van 1479; j. het volksboek van 1 564; 6.
het nög meer k-atholieke volksboek van Van
Eynatten', 7. 't Jz'/pzrïvf del. Dieren.
Te W inkel is van oordeel, dat Aernout het
eerste deel heeft geschreven, dus de vertaling
uit het F., en dat W illem daaraan
het tweede zelfstandige gedeelte heeft toegevoegd.
J. F. Willems gaf in 1856 Reintlel't 11 uit;
2e dnlk 18j0. In 1856 kwam Jonckbloet
met Reinaert /; in 1874 E. Martin met ReirftE'r/
I te Paderborn; in 1887 Van
Helten. F. Buitenrust
IS
en II)
De uitgave van Hettema
en J. W. Muller van 1905 '10.
Te Bremen werd in 1922 Reynke Voss de
Olde herdrukt. een Platduitse uitgave van
Retnaert II. De uitgave van M artin herdrukt
en verklaard door Kaakebeen en
Ligthart, 1909. Het nieuwe hs. van Reinaert
! was in het bezit van de ,,vorst''
Salm-Reiffenscheidt en werd 1908 gevonden
op zijn slot te Dyck bij Capellen, drie
uur van Neuss. Het bevatte ook nog de
tekst van Der Naturen Bloeme van Van
Maerlant. Het hs. is ouder dan het Comburgse;
Reinaert uitgegeven door Hermann
Degering uit Munster? 1910. Na de vondst
van dit tweede volledlg hs. bewerkte J. W .
Muller een critische uitgave vanwege de
Kon. V1. Academie te Gent, 1914; 2e druk
1939, in de Leidscbe DrukLen van ,,l-etterkunde''.
Moderne bewerkingen kwamen van
J. F. W illems, 1854; van Prudens van
Duyse, 1856; van Julius de Geyter, 1874)
vafl Stijn Streuvels in proza voor het Davidsfonds,
1908; van H. Melis te Antwerpen;
van E. de Seyn te Brugge; van C.
Lindemans te I-euven', van C. Voorhoeve
te Leiden, 1932. Reinaert in 't Groningers
vertaald tloor J. Dijkstra. In 't Zuidafrikaans
Jahbalsstlseke, ,,'n vrije vertaling''
voor kinderen. 1. Teirlinck gaf 1910 '12
De toponymie van den Reinaert uit.
Studie over De psyckologie van Jzk>; den
Vos Reinaerde door A. Defresne, 1920.
Nieuwe uitgave van Reinaert door Prof.
Rembrandtprijs
Relnaert de Vos, hekelend V1. weekblad, in
1860 gesticht door Lod. Vleeschouwer; medewerking
van Gezelle onder ps. Spoker.
Reinaerts Historie = Reinaert II. Van
nieuwe klachten weet Reinaert zich weer
lnet vergulde leugens vrij te pleiten. A1s
lsegrim hem ,,de handschoen biedt'' 9overwint
hij hem md list in een tweegevecht.
Koning Nobel maakt hem tot ,ysoverein
baelju'' en de dichter komt tot het besluit
Die noch we1 connen Reinaerts consta
Sijn we1 ghelooft ende liefghetal
Bi heren overal.
Mimi tijdens de voordrachten, uitgegeven
1942 door Dr. Julius Pée.
Reisgenooten, De -, verhalen van Jacoh
van Lennep, opgenomen in de Voorouders.
Een 13-ta1 kruisvaarders onder Jan van
Arkel keren terug van Tunis in 1270; zij
vertellen elkander geschiedenissen. Zo zijn
dezeverhalen teznmen wat de Duitsers een
Rabmen-Erzâhlung noemen; zie daar. Naar
't voorFeeld van Chaucer.
Reisheuchenis, het dagboek van de reis van
P. C. Hooft naar Italië, 1598- 1601., uitgegeven
door Van Vloten achter deel 11
van de Brieven, 18j6; in proza.
Reisig, J. H. -, 1749 '94, uit Amsterdam.
Patriottische navolgrr van Feith in zijn G6-
fst-â/dr en prozavertalingen.
Reisontmoetingen van Joachim Polsbroekerwoud,
van Vlerk, 1841.
Reis van Sint-Brandaen, zie Sint-B.
reisverhalen uit de laatste jaren der 16e en
uit de 17e eeuw van de ontdekkingsreizigers
en van de vaarten naar Indië, Groen.
land, Amerika; van uitnemend belang voor
de ontwikkeling van het proza. B.v. Linschoten,
Mzrzi do. 'fzg/zezz, Bontekoe, Raven..
Gerrit de Veer, Joris van Spilbergen, #,zzlus
Olohz. Rotman ( 16j2-'j3) .
gaf 1913 uit: Van oude
Voyagien; P. L. van Eck Jr.: Van //xpizzz?/
en /,r Compagnie, Zwolse Herdrukk-en,
1912.
Reitz, F. W. 'v, 1844 1934, geb. bij Kaapstad,
rechter, president van de Oranje-
Vrijstaat 1888 '9j. Trad af om gezondheidsredenen,
maar werd 1898 staatssecretaris
van Transvaal. Keerde in 1907 terug.
toen de Boerenrepublieken weer zelfregering
verkregen; van 1911 '20 voorzitter
van de Senaat der Z. Afrikaanse Unie. Ver.
zamelde Vijftig uitgesogte &edicbte in 't
1888; in 1898 Zestig zz//,gel/,9/en
Gedichte; derde druk 62, in 1909. Voor.
loper van de Afrikaanse letterkunde; verzamelde
ook de Commandoverzen uit de
Tweede Vrijheidsoorlog.
Religieuze dichtkunst, van de moderne dichters,
bij Van Eeden, Boutens, Gossaert, J,
1. de Haan, Jacqueline v. d. W aals, Seerp
Anema, W illem de Mérode; zie verdet
Katkolieke dichters. Dirk Coster en Anton
Deering gaven een bloemlezing Religieuse
Poëzie uit van de dichters na 1880; 1949.
Rembrandt van Rijn, het eerst bewonderd
door Huygens (in zijn autobiografie,
1650) . Verder geprezen door L. v. d. Bos
en Jeremias de Decker.
Rembrandt schilderde Krul in 1633 (nu
te Kassel) en Jeremias de Decker in 16j9,
M.C.de Boer
Afrikaans,
nu te Leningrad.
Rembrandtprils, voor Ned. schrijvers en
dichters, het eerst toegekend aan Cyriel
den
Reina Prinsen Geerlig, zie P.
Reinkingh, W . -, 1821 1905, leerliny va. .
Brugsma, taalonderwijzer in Gronlngen,
schrijver van In J///J en â5/, kinderversjes,
1871, doch vooral bekend om zijn schetsen
in de Groninger tongval: Hoast n â,/F:
ijw Ieden (Haast een halve eeuw geleden)
en vooral: 'n Oetmiening in n j/câ/ft/zA,
1872. (Een veiling in de gelagkamer; de
veiling betrof een oud vrouwtje, dat door
't armbesmur in 't openbaar uitbesteed
werd.)
Reinout en zijn zuster Machteld, zogenaamd
de schrijvers van de Brieven over den ##-
beI van Busken Huet, 18j8. Beantwoord
door Hofstede de Groot Jr. met brieven
van Leonard. Deze bespot door De Genestet
de Lekedicbties met zijn ,,theologische
romance'' Macbteld en Leonard:
Zoo te theologiseeren
Met een lieve vrome deeren,
Waarlijk, neen, dat schikt zich niet.
Reinout van Montalbaen, zie Renout.
Reintfe de Vos, 't Sprookje van -, 1627,
hekéldicht van Vondel tegen Reinier Pauw,
11R
lvnan 1A62m4s tenrideatmh. eHrkioj zewnas ad1es vbaudregr emvaene stdeer
pensionaris
wilde vervolgen
maakte Vondel een
van Amsterdam, die Vondel
om zijn Palamedes. Nu
sprookje
****@@om op de brug te zingen,
A1 zou er Reintje uit zyn ve1 om
(springen,
:1volkspoëzie,herboren in de ziel van een
k tln stenaar''.Op de wijze van Arent Pieter
Gtjsen uit Bredero's Boertigb Liedt-boeck.
Reis, De Mu> op N, bloemlezing van verzen
over het relzen, van Han Hoekstra erl
Victor van Vriesland, 1950.
Relsbeurzen van j 2000, in 1951 van wege
de Regering toegewezen aan Jo Boer en
Eric van der Steen. De derde beurs, toegekend
aan G. K. van het Reve voor zijn
novelle Melancholica, ingetrokken door de
Regering om de inhoud.
Reisbri> en van Multamli, geschreven aall
Hellinga, 1944; en van Dr. P. de Keyser,
1947. Over 't aandeel van W illem en Aernout
een studie van Dr. G. G. Kloeke.
Reinaert de Vos 432
Renaissance
Verschaeve, in 1941 aan Raf Verhu1st, in
1942 aan Felix Timmermans. Ging uit van
de Hansiscke Stiftung te Hamburg.
Renaissance? d.i. wedergeboorte, de herleving
der klassleke oudheid, aan het einde der
M .E. Het Christendom predikte onderdrukking
der hartstochten en voorhereiding voor
het hiernamaals', de Klassieken Fewonderden
de schoonheid van leven en wereld
hier op aarde. Van Italië ging in de 14e
eeuw de herleving uit, van Petrarca in de
eerste plaats en van Boccaccio', Florence
werd het brandpunt der letterkundige beschaving.
Het Grieks begon de aandacht te
trekken van de Humanisten, gelijk de aanhangers
van deze nieuwe beweging genoemd
werden. De Renaissance verspreidde zich
sedert 1450 ook over Frankrijk, Engeland,
Duitsland en de Nederlanden. Letterkundigen
en schilders trokken naar Italië, o.a.
Rogier van der W eyden, de schilder; W esse1
Gansfort en Rudolf Agricola.
De boekdruk-kunst droeg veel bij tot het
veldwinnen der nieuwe beweging; de klassieke
schrijvers werden gedrukt. Virgilius
is nu niet meer de ,jswarte konstenaer''
doch de uitnemende dichter. Onder de
vroegste Ned. wiegedrukken bevinden zich
ook de L. geschriften van ltaliaanse humanisten
a1s Petrarca, Boccaccio en Poggio.
Onder de Ned. humanisten is Erasmus de
voornaamste. Onder invloed der Renaissance
kwam er in de 16e eeuw verzet tegen de
Rederijkerspoëzie; de ,,geleerde poëten'' gevoelen
zich verheven boven de overige. En
naast de Renaissance-dichters in de volkstaal
in de 16e eeuw een groot aantal Neo-
Latijnse schrijvers en dichters, waaronder
de beide Douza's. Lipsius en Scaliyer waren
de eerste grote filologen der Leldse Academie;
de Oudheid was hun ideaal. Op de
gymnasia werden L. schooldrama's opgevoerd,
vooral de Bijbelse van Schonaeus,
tot 1610 rector te Haarlem, ofschoon R.K.
Hij gaf spelen a1s Nebemia, Susanna en
Daniël, omdat hij Terentius en Plautus
verderfelijk achtte voor de jeugd.
Dit alles was nog maar alleen van betekenis
voor de geleerden, de Humanisten, toen
in Italië en daarna in Spanje en Frankrijk
reeds de gehele letterkunde stond onder
invloed der Renaissance. De It.? Sp. en F.
gedichten e11 novellen werden hler te lande
gelezen en vertaald, vooreerst de novellen.
Naast Petrarca en Boccaccio kwamen in
Italië Ariosto, Tasso en Guarini. Toen
volgde Frankrijk met Marot, Rabelais,
Ronsard en Du Bellay. De Renaissance in
Nederland wordt ingeluid door Lucas de
Heere en Jan van der Noot in het Zuiden;
door Van Mander, Van Hout, Coornhert
en Spieghel in hd N. Dan, komt de grote
Lvtterk. W rdbk. 2e dr,
bloeitijd: Hooft, Bredero, Costera Cats,
Huygens, Camphuysen, Vondel vooral, de
grootste en de laatste. Zie op al deze nam
en.
De Humanisten waren begonnen md de
vcrering der Klassieken', de Renaissance
had liefde voor nationale kunst. De Renaissance
Fracht: 10 een nieuwe metriek; 20
nieuwe dichtsoorten: treurspel, herdersspel,
heldinnenbrieven, elegieën, hekeldichtenJ
sonnetten, hruiloftszangen, het epos; 3
realisme tegenover de vroegere allcgorieën;
40 eerbied voor de kunst der Romeinen en
vooral voor die van de Grieken; 50 een
scherge scheiding tussen poëzie en rederijkerlj.
Maar ook de verachting voor 't
profanum vulgus, voor 't gemene volk, dat
ongeletterd was, en daarmee de ondergang
van volkskunst en volkslied en volksverhalen.
H. Schulte Nordholt gaf in 1948 Het
Beeld der Renaissance uit. Prof. G. A. v.
Es, Prof. Overdiep en Prof. J. Brouwer
schreven De Letterkunde van Renaissance
t'77 Barok, 1949.
Renaissance in proza, Onze - , bloemlezing
van Prof. Dr. G. S. Overdiep? 1959. Van
Hooft b.v. Over de waerdicbelt der Poezy,
1610; Van Jan de Witt de Deduttie van
de Staten van Holland, 1654) verder van
Vondel, Hugo de Groot, Coornhert, Bredero.
Renclus, zie Rinclus.
Renegaat, De 'w, een zuiver romantisch berijmd
verhaal van A. v. d. Hoop Jr., 1857.
't Verhaal van een soldaat van Napoleon,
die na zeer veel avonturen in dienst treedt
van sultan Husseyn van Algiers, waar hij
voor de schone Aline van hartstochtelijke
lirfde blaakt.
Renier, P. J. 'v, 1795 1859, uit Deerlijk
bij Kortrijk, hoofd van een kostschool aldaar.
dichter, 32 maal bekroond. Vertaalde
de Fabelen van La Fontaine, 1832 '36.
Reninca, d.i. renata in caritate, herboren in
liefde, pseud. van Renée Lauwers, geboren
te Puurs in 1925. Zeer begaafd R.K. mystiek
dichteres: Wassend Getlj: Aderen J:p'
Aarde. Z-# in de wind, 194j, zijn een
reeks aphorismen, gedachten en bespiegelingen.
Rennenberg, Verraad van N , op het tonee!
gebracht door Nomsz, doch onhistorisch',
door D. F. van Heq,'st in zijn George Jt,
Lalaing, 1872.
Rennes, Catharina van .v, l 858--1940, uit
Utrecht, componiste en dichteres van kinderliederen.
Renout van Montalbaen, uit het F. vertaaldc
Karelroman. Reinout is de voornaamste van
de Vier Heemskinderen, in strijd met koning
Karel. Ze zijn gezeten op het wonder-
2 8
433 Renout van M ontalbaen
Rens
paard, het Ros Beyaert. Van het gedicht
zijn enkele fragmenten over, samen 2000
regels. Bezorgd door Dr. J. C. Matthes,
187j, die in 1872 ook reeds het volksboek
had uitgegeven a1s De Vier Heemskinderen.
Het gedicht opnieuw uitgegeven door Dr.
P. J. J. Diermanse, 1939., het za1 uit de
13e eeuw zijn; hij Heelu komt reeds 't
ros Beyaert voor. De geschiedenis zelf
heeft geen betrekking op Karel de Grote,
doch op Karel Martel. Alberdingk Thijm
gaf in zijn Karolingische Verhalen de lotgevallen
der Vier Heemsiinderen in vernieuwde
vorm, 1851., in de 2e druk, 1875,
nam hij tevens de volledige tekst van het
volk-sboek op. Nieuwe uitgave van De Jzrjtli'
Heemskinderen door Prof. Overdiep, 1931.
Rens, Frans N, 180j '74, uit Gerardsbergen,
controleur v. d. waarborg van gouden
en zilveren mtlnten te Gent, gaf van 185.1
'74 een Nederduitscb Letterkundig /,z//'-
boekje uit en van 1846 '74 De fE'/C#rav/,
1 zf-daags ts. voor letteren. Dichter, medestichter
van het Willemsjonds. Zijn dichterlijke
verhalen zijn romantisch in de geest
van Van der Hoop: Boudewyn de Uzerer;
Karel #E, Goede, twee Vlaamse graven.
Vriend van J. F. W illems.
Rensburg, J K. 'v, 1870 1943, uit Den
Haag, dicllter van Japanse Jzrerzer, 1905.
Vertaler van de Divina Commoedia van
Dante; 1906 '08. Schrijver van een Faustc
-ïclus. Zijn Tkeorie z/:p' evolutie: J'a/; oertaal
tot wereldtaal, de fantasie van een zich
snel ontwikk-elende wereldtaal,
werd uitgegeven
ter ere van zijn jubileum in 1930.
Hij vzerkte te Amsterdam a1s verslaggever
c:n corrector, ook vertaalde en bewerkte hij
eel) volledige uitgave van de Decamerone.
Bezweken in een knmp.
Renssen, P. van 'v, 1902- 1936. In het
heste werk van deze jong gestorven dichter
uit zich een waaraclttige en oorspronkelijke
geest; Liedel'en 1,,,2 een Vinder; rijper
werk: Godsgebouw, c'âa/.ç ( 1923) . Ps.
Gerard van Zuylesteyn.
Renterghem, A. F. G. van - , 1id v. d. Fonteinisten
van Gent, volgde Gabrielle 1w,2
Vergy na, treurspel van Du Bellay, 1789.
repertorium = klapper, blafferd, register.
L. D. Petit stelde een repertorium samen
voor de 5f.E. Ned. letterkunde.
rcpeticie, de M.E. naam voor 't referein van
een lied of leis, ook vaak aan het bjgin
of in het midden. Kyrië eleison was zulk
een repeticie', zo ook Alleluya.
Repos ailleurs ( F. = elders rust! ) , de spreuk
van Marnix.
Resseler, M evrouw Fanny ev, pseud. Siska
van Daelen.
Rethorica, de beoefening der letteren, van
geweldige betekenis in de Nederlanden se-
434
éert de 1je eeuw. Roemer Visscher dichtte
nog zijn Lof 1'a>2 Retborica:
Sy is de ghene die my verselschapt
(altijd,
In blijdschap, in droeffenis, in vrede,
(in strijd.
A1 wat hoogdravend en verheven was,
heette rethorica; zo weer bij Roemer:
Moyses siende zijn volck ghepasseert
Doort roode Meyr, heeft ghedanckt en
(gheeert
Godt den Heer met vaersen van
Rethorycke.
Rethorycke, Kamers van N , ontstonden in
't begin der 1je eeuw uit de verenigingen
tot vertoning van kerkelijke drama's. Zij
lnehielden lang een krachtig godsdienstig
clement cn vaak was een geestelijke de factor,
d.i. de dichter-secretaris der Kamer.
De stedelijke overheid steunde de Kamers
met geld en voorrechten', het volk moest
door de spelen geleid worden ,yter goeder
devotiën''. De Kamers moesten verder bij
feesten en voorname bezoeken ,gder stad
eere Fewaren''; verder moesten z1j de processiën
helpen schikken. Iedere Kamer had
een blazoen en een devies. 't Blazoen was
een bloem of plant of het Kruis of de
Bijbel. De inrichting was als die van eel)
gilde; het bestuur bestond uit Prins of
Keizer met hoofdlieden of dekens en met
de factor, de dichter van de stukken en
leider van de spelen. Ook was er een zot
of nar en een bode of knaap.
De eerste wedstrijd tussen de Kamers, die
bekend is, werd gehouden te Oudenaerde,
1413; de tweede te Veurne, 1419; dan
volgen Duinkerken 1426, Brugge 1427,
Mechelen 1427. De broedo's van verschillende
steden hielden steeds groter wedstrijden:
de landiuwelen: Gent 1j59, Antwerpen
1j61,, meer dan 60 tussen 1431 en
1620. Maar ook de gewone vertoningen
gaven aanleiding tot de spreuk
Rederijkers
Kannekijkers.
In de Bourgondische tijd kwamen de Kamers
sterk onder F. invloed', de taal der
stukken wemelt van bastaardwoorden. De
stukken zelf zijn gekunsteld, met grote zorg
voor het rijm. En met omschrijvillg i:t
plaats van het eenvoudige woord; zo bij
was vliedende voor bij vlood. (Met ovel'-
dadig gebruik van allegorieën. De Rethorycke
kwam in de 16e eetlw tot de grootste
bloei. De beroemdste van alle rederijkers
was Matthijs de Casteleyn; de grootste
glorie van de rederijkerij waren de landiuwelen
van Gent, 1539, en van Antwerpen,
1j61. Zie landjuwelen en bagspel.
ln de loop der eeuw drong de Hervorming
Rethorycke
Rethorycke
door in de Kamers. De invloed van de
nieuwe leer Flijkt uit de vragen voor het
Landjuweel van Gent', zie daar. Weldra
trad de Regering op tegen rederijkers, die
van ketterij verdacht werden. Reeds in
1j47 was Pieter Schuddematte, schoolmeester
te Antwerpen, voor 't stadhuis terechtgesteld
wegens een Fallade en een zinnespel.
In 1558 werd Frans Fraet, factor der
Violieren, te Antwerpen onthoofd. ln 1568
werd Jan Onghena opgehangen, rethorycker
van Gent, die een spotdicht gemaakt had
op de kloosters en meer van die stukken
en nu van de beeldenstorm beschuldigd
was. In 't zelfde jaar werd Heynsoon
Adriaensen, schoenmaker. factor van Trou
Moet l/#cldr, te Haarlem in de burgemeesterskamer
geworgd, om zijn liedjes en
echo's. Te Amsterdam werd in 1568 de
wechwijzer tot reden-rijcke :9 kunst'', Egbert
M ainartsz, a1s ketter ter dood veroordeeld.
Er waren ,,vrije'' Kamers, die een brevet
of privilege van de Overheid hadden; de
onvrije'' stonden niet in dezelfde achting.
In 't geheel waren er in de Nederlanden
meer dan 200. In naam was Jezus met de
ltrl/le/rl//dw van Mechelen volgens besluit
van de lj-jarige Philips de Schone ,,dc
souvereine hoofdkamer''.
Ook van de zijde der Renaissance-dichters
kwam reeds midden in de bloeitijd verzet
tegen de rederijkers vanwege hun minderwaardig
dichtwerk. Reeds u!:: 1jj0 schreef
Coornhert:
Ghy kent het volcxken,
die 't rijmen hanteeren:
't Zijn meest schampere Pasquillen,
die 't so verneeren,
Datse eer ontbeeren,
die sich by Rethorycken
Laten mercken oft kijcken.
In 1584 had Parma in de Z. Nederlandeq
de Kamers gesloten, maar ze bleven bestaan
en verschenen in het Twaalfjarig Bestand
ook weer op de wedstrijden in het Noorden;
zo ook omgekeerd. Nog in 1700 was
er te Brugge een groot rederijkersfeest met
een toneelwedstrijd ter gelegenheid van de
H. Bloed-processie om prijzen in zilver en
om lauwerkransen; de ,yrym- en zangwerken''
verschenen in druk. (Maurits Sabbe,
Leven t/,r2 de Swaen, 1905.) De Kamers
leefden er voort gedurende de 18e eeuw
met de oude toneelinrichting en md de
oude togen, tot ze in 1796 gesloten werden.
Ook in het Noorden werden de spelen
der rederijkers verboden, zo bij dekreet van
Prins W illem te M iddelburg in 1j85 wegens
,,ontstichtinge, lichtveerdicheydt ende
ongheregeltheyt''. Zo ook in Holland in
1587 en herhaaldelijk, maar de hand werd
er niet aan gehouden. Het rederijkerszinne-
435 Rethorycke
spel hield zich in het Noorden staandt
tot in de eerste helft der 17e eeuw: Hqnsz,
De Koningh, Coster. Zo werden er zlnnespelen
vertoond op de rederijkerswedstrijd
te Vlaardingen, 1616. Ook in de tweede
helft der 17e eeuw werden nog gedurig
zinnespelen gedicht; zie daar.
'l'ot in de eerste helft der 17e eeuvz wertlen
d' e stukken opgevoerd door de leden
der Kamers; in de grote steden kwamen
toen beroepsspelers op. Huygens tekent in
zijn Zedeprinten van 162 5 reeds een y,commediant'':
Een Meerkat van een Mensch;
een meesterlicke Geck; 1)
Een Schildery die spreekt;
een spoock van weinigh' ueren.
(Maar ook de toneelspelers oefenden meestal
nog een ander bedrijf uit; Adam Germez
was barbier; Meerhuysen k-unstkoper en
tamboer; De Keyser poortwachter. Bekende
Kttmers:
Alkmaar, 't G'7.tp:,7 Lauweriel' met de spreuk
In j eugbt groeyende, vôör 1j27.
Amsterdam, De Eglentier, In Liefde
bloeijende, ,,de Oude Kamer'', 1j17.
Antwerpen, De Violieren, Wt jonsten versaemt,
1400; Den O/#/J,cl, Ecce gratia.
1j10; De Goutbloeme, Groeyende in deucllden,
1488.
Axel, St. Barbard.
Berchem bij Antwerpen, De bloeijende
lp#zi,çltar/-frazicl, Niet sonder God.
Bergen-op-zoom, De Vreugbdebloem.
Breda, Vs'eucbdendal, 1491.
Brouwershaven, De vode Lelye.
Btugge, De Heilige Geest, Myn werc es
hemelick; De drie Santinnen (Maria Magdalena,
Catharina en Barbara), Die lijdt
verwint.
Brussel, Den Boeck, Om beters wil, 1401',
De Ct//A'://i/t/ew, Jeucht sticht vreucht;
'/ Aqarien cr,>;JJe, Minnelyck- accoort. Zie
Landjuweel tz'/z; Antwerpen.
Delft, De R/pezzl//tvz/, W y rapen geneugt,
1487.
Diest, De Ae/)'l//:z?,, Reynbloeme', De
Cbristusoogen.
Duinkerken, De .Kknf///zfverdv (MadeliefieS)
.
Gent, De Fontein, A1st past bi appetite,
1448; Jesus met de Jzf/-çezzf/ê/tpEvzzi.
Goes, De Nlrlzz-fl/oew, Met gantser
ten.
Gouda, De Goutbloeme, W t jonste begrepen,
1437.
Haa' rlem, De Pellicaen of s'pee/c//yrtpN.
Trou moet blycken; de Oude Kamer; en
De Jr-fyzz,gfzer/rd:lzicldzz, Liefde boven al,
1j03.
een uitnemende komiek.
Rethorycke Rétif de la Bretonne
Hasselt (L.), De R/JJJ: Roozen, Stilte
verkoelt.
's-Hertogenbosch, M oyses Doorn of De
vierige doornbosch, ln viericheit groeyende,
1539. In 1628 waren er ook nog 4 andere
kamers: St. (Jif/âzJ/'ëzztr/, St. Barbara, St.
ad#,-/p/ e1) De Passie. De Catharinisten zon
den in 161j een prijsvraag uit. l
Hulst, De H. Tl.ansjiguratie.
leperen, De Roosieren; ad/pia en Omega
Ketel, De s't?rpz:/7//tzzz/, Noyt meerde:
vreucht.
Leeuwarden, Och zq/câ/ het F#J:z2.?, de
Kamer van Starter.
Leffingen, De Fonteyne.
Leiden, De Witte Acoleyen. Liefd is 't fondament.
Zie Leiden.
Leuven, Het roselaar, Minne ist fondament.
Ook De Roos. 1468.
Lier, Den zjzr/eye//z/c boom, 't Dor wordt
groeyende, 1479; Het Jenettebloemken
(lychnis) ; A;t jonsten versaemt. De leden
laeetten , ,,d'ongheleerden''*
Mechelen, De #tr/t7,2s') ln principio erat
verhum, 1488. Verder De Boonbloem c1'
De Lisbloem, die eerst De Geraapte Loe
/e?2J (grillen, luimen) heette.
Meesen, De TI'''drtV/c////.
Middelburg, Het Jp/tptpwlt'zz Jesse) In min.
nen groeyende, 1430.
Noordwijk, '/ Lelyken onder den doorn:
Uyt liefde bestaen.
Oudenaarde, 't Kersouwken en De Heilige
Geest, met de spreuk Pax Vobis.
Roeselare, De Zeegbare kerten.
Rotterdam, De blauwe acoleyen, Met minne
versaemt.
Rijnshurg, De roode angieren, Woordt
is crachtich.
Schiedam, De Roo Rt75Jé?>2, Aensiet de
joncheït.
Sint-Nlcolaas: De Goutbloeme, Behouden
simpel van slnnen.
Thielt, De Rose.
Vere, De blauu'e Accolye.
Vilvoorde, De G'/fJ(J) bloem. In liefden
groeyende.
Vlaardingen, De Akerboom, Aensiet liefde;
1433.
Vlissingen, De J/=// acoleyen, Den geest
ondersoecket al.
Zieriksee, De Distelbloem.
Zoetermeer, De lvitte meirbloem, M et
soeticheit meer.
Bij de komst der uitwijkelingen uJt de
Z. Nederlanden verrezen ,,Brabantse'' Kamers.
Te Leiden: D'oraigne Lelie, ,,ln
Liefd' groeyende''@'
Amsterdnm: 't Wit u vendel met de
spreuk: Wt /e,7er#eF Jonste. Zie ook Het
V#geboomken.
W aren
m ers.
De geschiedenis der Rederijkers het eerst
heschreven in de Schets van W illem Kops',
daarna door Dr. G. D. J. Schotel, 2e druk
1871; dan door Pr. v. Duysq 1900 1902.
Schotel schreef bovendien een verhandeling
Ot'e1. //:72 invloed Jer Redernkers op Jc
Hervorming. Blommaert stelde een Bekn.
Gesch. der Kamer zz/v Rket. te G:,7# samen;
Dr. C. R. Hermans beschreef de
Gescb. der Reltv#lerl in N. rrlilr/, 18(77
uitgegeven door 't Prov. Genootschap. lI)
de Bijlagen nam Hermans het Sacraments.
spel op, voorafgegaan door een prozaver.
haal en door de geschiedenis op rijm.
Veei is te vinden in De Potter's Gemeentefeesteu.
J. A. N. Knuttel schreef : Reder#
ler.f Eerbersiel (in De Gids) .
Rederijhers in de branding, door B. Ranke,
1942, over de tijd van de opstand tegen
Spanje.
Amsterdamsche rederijkersspelen in de 16e
eeuw, uitgegeven door E. Ellerbroek-Fortuin,
1957. Het ReJer#l4rJJ#Jwal, van L.
W illems, Gent, 1936. De plattelandskamers
bespot door Alewijn in zijn ,,kluchtig
treurspel'' Latona of de zzrlrlerëv: der
boeren Jz2 iizvorscben, 1705. Frans de Potter
en Pieter Borre, Gesch. der Rederijherskamers
w/z; Veurne, 1870. Ph. Blommaert,
Gescb. der Fonteine, 1847. Dr. L. M . v.
Dis, Rejormtuoriscke ryzïer#ler.flpe/u'z,
( 1937) . A. Angillis, Gesch. der Rousselaer-
Jcâ: RederycLiamer De Zeegbare Herten,
18j4. Over de Rhetoryikameren ook H. v.
W yn, in de Hist. :7z Letterk. az'/z;JJ/orJe,?..
1800. ln de Bil71. der Ned. Letteren zijn
opgenomen Noordned. Rederiikevsspelen.
(Coornhert, Van Hout, Spieghel) door N.
v. d. Laan, 1941. Studie over De Rederljkers
door J. J. Mak, 1944.
Rhetorica, Lusthof van - , zie L.
Rethoryk-en, Const van -, het berijmde leerboek
van Mattlus de Castcleyn.
rethrosijnen, rbetrosynen, de beoefenaars van
de rederijkerspoëzie.
Rétif de la Bretonne, 1754 1806, pionier
Haarlem; De 1#?'///Ez Angiel'en, ,,111 Liefd' ## getrouw .
Ook uit de zottengilden kwamen knmers
voort:
Arnemuiden, Plomp van verstande.
Gent, Boomloze /zi/rzlt'.
Kortrijk, God voedt fzfze/ sotten.
De kamers kregen na de Hervormillg
dikwijls een Gereformeerd k-arakter. ln dc
19e eeuw verrezen overal de rederijkerskamers
in hun tegenwoordige vorm Nan liefhebherijgezelschappen;
het Jalrboekje vool
rEWtu'#é:7'J van 1877 noemde er 21j, doch
er waren cr vcel meer. Zie Achilles. Toen
er in de Z. Nederlanden 14j ka-
436
retrograden
v. h. naturalisme in de F. letteren. (La
Bretonne. Foerderij te Sacl in Bourgondië)
.
retrograden = rijmen, die ook van achter
naar voren gelezen kunnen worden, uit de
vervaltijtl van de rederijkers. Zo schreef
Spieghel:
Ontwaeckt nu Gheesten oorboort
(deucht,
M aeckt ghedichten, en constigh u
(verheucht....
Staeckt fantasyen, en bedryft nu
(vreucht,
Verresen is sy, const sa1 floreren.
Roemer Visscher was niet ingenomen mer
zulke retrograden en hij antwoordde zijn
vriend:
Steur, Bocken, W yting, en sulcke Vis,
Comen altemd we1 op onse Dis:
Dan met u present sa1 ick my niet
(beslabben,
Rechtuyt gecalt, ick en mag geen
(Crabbell,
Reuling, Josine geb. 1899, schrijfster van
de roman De Tz-Evzt/acl///i: en van SiempLe
e.a. k-inderromans.
Reus Gilias, Historie vanden - , ,,hoe hy
des grooten conincx wonderschoone doch
ter vant eylallt Helyce langhen tijt in bewaringhe
hadde, ende hoe een smeets-knecht
Sie-vreedt genaemt, ghesonden wierde onl
dcze dochter weder te verlossen. ende voor
sijn bruyt te houden''. Naar de druk van
1641 uitgegeven door Dr. Boekenoogen,
1905. Een van de jongste volisboeken, met
herinnering aan de Nevelingensage', teruggaande
op een oud volkslied over Siegfried.
Over de Reus Gilias handelt Prof. H. W .
J. Kroes in zijn proefschrift Untersuchungen
#1:,. das Lied 1,0/4 Hûrnen 5'tv/r?J,
1924.
Reuske van 't darp, 't N', nagekomen Overbetuwsche
novelle van Cremer, 1877; toont
de droevige gevolgen van de ijdelheid van
dit Roosje van 't Dorp''
Reve, G. K. van het - , zie reisbeul.s.
Reve, Simon van 't - , geb. 1925, behaalde
met zijn roman De Al'onden in 1947 de
Reina Prinsen Geerligsprijs.
Réveil (F. = ontwaking) , orthodoxe beweging
in de Hervormde kerk, onder leiding
van Alexander Vinet, hoogleraar te Lausanne,
en van .sferle d'Aubigné, hoogleraar
te Genève; zij kwamen op voor het goede
recht der persoonlijkheid in geloofszaken
cn voor het geweten, a1s maatstaf voor het
leven. In Nederland onder Bilderdijks invloed
tot grote bloei in de dagen van 't
Haags Adres, 1842,, en de Cbs'istel#kc
Vrienden, 184 5. Naast predikanten, Capa.
doce, Da Costa, W . de Clercq, Groen van
437
Prinsterer en Koenen a1s hoofdmannen. De
rêunions waren ,,oefeningen'' van patriciërs
en aristocraten. Na de Bijbel was Thomas
à Kempis er in ere. sfaar men keerde zich
tot de wereld door evangelisatie, onderwijs,
zending en maatschappelijk werk a1s
het Tehuis voor gevallen vrouwen te Zetten,
1848. M en keerde zich af van het
toneel, Festreed de moderne Duitse wijsbegeerte,
stelde het Christendom tegenover
de opvattingen der Klassieke Oudheid. De
vergaderingen der ,,christelijke Vrienden'',
begonnen 184, j, eindigden in 18j4; het ts.
Vereeniging, CkristelijLe .$'/epz/zic//, verscheen
tot 1 873.
Over llet Rlveil: Pierson, W illem Jë
Clercq', ook zijn Oudere T'#J::?;///er; verder
W . van Oosterwijk Bruin, Uit #e dagen
van bet RJz,'tW, 1900; E. Gewin, In
Jtp/; RéveilLring, 1920. Proefschrift van Dr.
L. Wagenaar, tlet Rêveil e77 de AjscbeifSr,
g, 1880. Studie van Mw. M . E. Kluit,
secretaresse van het Réveil-zqrcbiej: 1'fE'/
Rlveil in N:J:r/aNJ, 1817 'j4, haar proefschrift,
1956.
De wederopleving van het orthodox-christelijk
beginsel onder leiding van Dr. Kuyper
wordt wel het Tweede Rlveil genoemd',
de Jong-protestantse dichters en schrijvers
der 20ste eeuw vormen dan het Derde
Rlveil. Studie daarover van Dr. K. Heeroma,
die echter zelf die naam niet meer
handhaaft. Ons Tijdscbrijt was het maandblad,
1896 1914. Daarnaast in meer orthodoxe
richting Stemmen des Tijds, 1911.
Voornaamste vertegenwoordigers: De Mérode,
Houwink, J. H. Eekhout, J.
H. de Grooq Eerbeek, De Bruin, Risseeuw,
Rijnsdorp: voor de roman Mw.
Kuyper-v. Oordt, W ilma. Zie Van Hams
stud-lën in De W erkplaats, 1956. Voor de
kritiek Dr. B. W ielenga, Dr. Chr. Tazelaar,
Dr. K. Schilder.
Revis, M ., geb. 1904, behorend tot de groep
der J-'r ije Bluen, schreef in de stijl der
moderne zakelijkheid 8 100 000 N3, 1932,
en Gelaite Hersens ( 1934), een sociale
roman. Pseudoniem van W . Visser, dagbladredacteur.
Fos'd's Leven. Tâi/ï.fâlre/z
(over Amsterdam) , 1947.
Revius, Jacobus N, 1586 1658, uit Deventer,
waar zijn vader burgemeester was; oggevoed
te Amsterdam, 1604 student te Lelden,
1612 predikant, 1614 te Deventer,
waar hij al heel spoedig het ontslag bewerkte
van zijn Remonstrantse nmbtgenoot.
In 1642 werd Revius regent van het Staten-
college voor a.s. predikanten te Leiden.
Hij ligt begraven in de St.-pieterskerk.
Hij beschreef het Leven van D/WJ
Jorisz, de marteldood van Jan de Bakker
en de geschiedenis van Deventer lDa:ven-
Revius
Revolutionnaire
tria Illttstl.ata) . Ook werkte hij mee aan de
Statenvertaling van de Bijhel; hij was een
werker, een striicler en een dichter: Over-
Ijsselscbe .9-://2.k,/'72 eu Dichten, 1650. Hii
stond in verbinding met Cats en Hofferus.
Ook werd hij 1id van het Deventer ,,Muziek
College'', 1623. Hij bezong de Verttzt/
af//c.vc der P'ez/zztze, 'J Beleg s/azi Deventer
't Ozz/ze/ vJn Bergen-) op-zoom, '/ Beleg
z/av 's-Hertogenboscb, 't Jzrdrcç/ezi vant
5'#ô;c?/Jc/JE' Schip #tpzz;/:zzs/ Je>2 Heyligen
Geest, 1624, enz. Christendom is bij hem
altijd de hoofdzaak, maar hij tracht de heidense
klassieke schoonheid na te volgen.
Hij munt uit in zijn sonnetten meçr dan
in zijn treurspel Haman. Hij vergeestelijk-t
liedjes van Hooft, zo die van Dorilea en
Daijilo uit Granida.
Het meest bekend is gehleven zijn punt.
dicht:
De mensch lijdt dikwijls 't meest
Door 't lijden, dat hij vreest,
Doch dat niet op komt dagen;
Zo heeft hij meer te dragen
Dan God te dragen geeft.
Proefschrift over Revius door E. J. W .
Posthumus Meyjes, 189j. Een hloemlezing
was reeds door Van Vloten hezorgd voor
het Pantheon, 1865, met een Leven van de
dichter. In 1928 proefschrift over hem van
Dr. VT. A. P. Smit, die zijn werk opnieuw
uitgaf, 1930 '5j.
Den Rijn heeft zijnen Heyns,
den Amstel heeft zijn Hooft,
De Maas heeft zijnen Cats;
elck een der waterstroomen
Heeft iemant die hem viert:
Uw beurt is mee gekomen,
O claren Ilselgodt!
- H. v. Heydendal, 163t).
Van Revius ook 64 p.fa/zzftar Davids door
P. Dif/itfv//w, in zin en l'ijmen gebeterd ,
uitgegeven 1660. Zijn bewerking van Het
Hoghe Liedt -j-a/t?//i/zol werd iI) 1946 uit.
gegeven door B. Bouman.
Revolutionnaire Liederen uit Nederlands
verleden, verzameld door Dr. P. van Noorden,
1937. Bevat Geuzen- en Patriottenliederen.
Revolutionnaire poëzie is ook bijeengebracht
in de bundel Het eeuwige zz//z/:
van 1. v. d. Velde, 1953. (Maerlant, Geuzenliederen,
Vondel, Multatuli? Troelstra,
Gorter, Jef Last, Theun de Vrles e.a.)
Revue, De Hollandsche .v, tijdschrift van
Frans Netscher, verscheen sedert 1896.
Reynardie, Een,e N', boerde van een vrouw
uit Gellt, die haar man Fedriegt; l4e eeuw:
Uitgegeven door N. de Pauw, 1905. Stot
uit Boccaccio's Decamerone VII, 8.
Reynardus Vulpes Ade L. vertaling van Rei-
naert 1. kwam -+ 1270, ongeveer 20 jaar
na het Nederl. werk; in 1473 gedrukt. De
vertaler was Baldwinus. W eer ontdekt door
Camphell 18j9, die het werk uitgaf.
Reijnders, Mr. S. 'w, 1795 1873, notaris en
burgemeester van Appingedam, dichter in
de Groninger volkstaal. Hou Jan aan zieu
Soar l-tpzrt?zz is: 1837. ln 1941 Twee J:F#wde
vertellingen opnïeuw uitgegevea door
Prof. de Blécourt en K. ter Laan.
Reyneke van Stuwe, Jacqueline zv, ps.
Eline van Stuwe, geb. Muntok, 1876, romanschrijfster',
redactrice van De 11011.
Lelie en van de Htulgsche Jzrytp/zz/-z/?lrtlr/cl
Reynek-e van Stuwe, Jeanne -, geh. te Solo
1874, # 1951, schrijfster van een groot aanta1
romans: dc cyclus: Zija'en :72 lecrzïv:zz,
190j '17. Van ';,'rt?/./'Ic:,2/:,?p?2, 1918 '25.,
drama Judith. In 1900 gehuwd met W illem
Kloos. Secretaresse v. d. redactie van de
Nieuwe Gids. Zie Kloos.
Reyntgen de Vos, Een nieuw lietgen van
v , zie Reintje.
Reypens, Llonce - , geboren te Mortsel il7
1884, hestudeerde de middeleeuwse mystiek,
Studies over Ruusbroec en Beatrys
van Nazareth. Publiceerde dichtbundels
(Gewijde Bloei, 1921, en Liederen val)
Moeder, 1925) , en mystieke beschouwingen
onder het pseudoniem Theophilus.
Reys, 0. P. -, ps. van Greshojf a1s schrijver
van Dicbters in âty/ Kojjiebuis, boekj:
met ernst en boert over de moderne dichters,
192 5.
Rhaps'odist # De 'v # spectatoriaal tijdschrift1
Amsterdam 1771 '83. Met veel artikelel)
over volkenkunde. Medewerkers Uylenbroek
en J. l-uhlink de Jonge.
Rhetorycke, zie Retborycie.
Rhodope, koningin van Memphis op de wijze
van Assepoester met haar glazen muiltje;
volgens Aelianus Claudius, A 200 na Chr.,
roofde een adelaar een schoen van haar en
bracht die aan de koning van Egypte. Dit
is het onderwerp van een van de verhalen
van Cats in de Proejsteell t'/z; den Trou-
Wzz:â, maar bij Cats gaat het verhaal vall
7 andere minnaars vooraf.
Rhodopis, Gr. hetaere te Saïs in Egypte,
6j8 v. Chr. Zij wi1 reinheid en z'ust, maar
valt terug in haar vroeger wellustig leven.
Deze strijd tussen ziel en zinnen is het
onderwerp van een dramatisch fragment
van Kloos, 1879. Het stuk werd geweigerd
door De Gids, doch opgenomen in Neder-
Iand van Schimmel.
rhythme, eigenschap v. taal en in bijzondere
mate v. poëtische taal, waarbij naa.r een
regelmatige afwisseling v. sterk en zwak
geaccentueerde lettergrepen op ongeveer
gelijke afstanden wordt gestreefd. Deze
eigenschap leidt tot het onderscheiden v.
syllabegroepen met vast accent, de versvoe-
433 rhythme
Rhijn-Naeff Riebeeck
ten. Zie metrieL, jawle, trocbaeus, fSc/)'-
lus, anapest.
Rhijn-Naeff, Mevr. A. van Top
Naejf.
Rhijnvis Feith, zie Feitb.
Ribbius. G. - , geb. 1825 te W ervershoof,
dokter te Buren, schreef in de trant van
De Schoolmeester Een 28-ta1 Voorwerpen
/?J/ de Nl//?J?r/#'l: Geschiedenis: 1866.
Richardson, Samuel - , 1689 1761, E.
schrijver van zedekundiye romans. Zijn
hoofdwerken, de romans ln brieven Claris-
J, en Grandison, vertaald door Ds. J.
Stfnstra in de 14 jaar, dat hij a1s Sociniaall
geschorst was door Ged. Staten van Friesland.
Van grote invloed op de Europ. letteren,
lnij ons o.a. op Wolff en Deken,
Feith en Loosjes', een der eerste en voornaamste
schrijvers, waarbij het sentimentele
zich vertoont. Richardson, nagevolgd door
Rousseau in zijn Julie, 1761., door J. T.
Hermes in Sopbiens Reise von Afewt7/ nacb
.î,c/JJt-77, 177 1 '75. Richardson was de E.
romanschrijver, die het karakter van zijn
mensen schetste in plaats van uiterlijkheden.
Zijn Pamela oj de beloonde Deugd is van
1 740., Clarisj'a van 1748., Cbarles Grazzdison
van 17 55., telkens weer het beeld
van volmaaktheid en deugd. Voorbeeld van
de roman in brieven. Reeds in 1742 '44
werd Pamela vertaald; in 1754 kwam De
f'f///lzzl-fc/pe Pamela oj fïta zehepralende
Deuyd.. jn 1770 '7 1 De' Nëc//ttp: Grandison.
Ilidder, Alfons cle ps. Jvillem f/J'lt-/p/z',
zie daar.
Ridder, André de 'v, geb. 1888 te Antwerpen,
schrijver van letterkundige studiël).
Stiin Streuvels, 1907 '8., Hugo Verricst:
1909; B# Louis C'//z#t7F//J, 1917. Kwam
met zijn romans op tegen de dorpsverhalen:
Filiep Djr,çc/zia/il' Liefdeleven, 1911.,
De gelukkige ecbt van Fr#zz/.7pt,r Dingemans ,
1912. Ook historische romans: Ninon Jë
Lenclos. Redacteur van het moderne ts. De
Boomgaard. Hoogleraar te Gent.
Ridder, J. de 'v, schoolmeester en te Ninove? schrijver van ee nt e beVile:ugrenn'-c j
spel: De glorleuse glpr/c//p l'an @/?ïN//>2/?J.
17j1, tretlrspel met ,,Dansch en Vliegn.
wercken'' Bloedigb 3,f/5rJ-T/,5?2r:c/ in
Don Renoly 1754. Met vertoningen, zang
en dans. Bewerkt naar de Tiugisclne /f/J/t?-
$.iën van Balldello.
Ridder, Q. A. de 'v, journalist e1) roman
cier; behoort tot de ouderen der Prot. Chr.
richting.
Ridder, Tony de 'v, M evr. T. Schottelius-de
Ritter, geb. 1889. Religieuze lyriek (De
Boodscbap', God groet U) ; vertalingen.
Rldder met de kar, De zv', uitgegeven door
Sermre in 't Vad. Museum van 1861, deel
vnn L4nrelot; zie daar.
Ridder, Van die Kerstelycke 'v, 1j25, vertaling
van een werk van Erasmus.
Riddere metter ldouwen, Roman van den
N , zie N.
Riddering, J. H. 'v, 1868 1949, uit Groningen,
schreef een Lijj't l'an door Gronin-
Xj':I'J geschreven werLen. 1941 . Schrijver van
dialekttoneel: ''/ Sloapstee.
Ridder metter Swane, Historie vanden - ,
zie Helias.
ridderpoëzie, kwnm in Frankrijk op ïn de
12e eeuw; grote verhalende romans: 19
Karolinyische Verhalen', 2 O verhalen uit
de klassleke oudheid', 30 Kelfische of Britse
verhalen; de drie matières. Zie standenpoëzie
en Jan te Winkel. V/erd in heel
W est-Europa nagevolgd', kwam in de 14e
eeuw tot verval; zie Segbelijn zwz/ Jeruzafew.
Maerlant kwam er tegen op:
W at W als is,
Vals is!
De ridderromans waren berijmde verhalen,
later ( 1je eeuw) verschenen ze a1s prozavolksboeken
in heel Europa. Bespot door
Don Quicbote van Cervantes', zie Amadts
en Palmerijn.
Dr. Jan te W inkel wijdde aan het onderwerp
o.a. zijn studie Het iasteel />2 de 13e
cezzzr, 1879, en Het SuJerrzdzez/, 1894.
Afw. B. Af . v. d. Stempel schreef in 19 1()
over De ï'-rouw /72 onze Britscbe romans
ridderromances, verhalende liederen aan het
ridderwezen ontleend', tlit de 1je eeuw zijl:
er een 3j-ta1 over. Daarbij Hildebrand, i13
gevecht met zijn eigen zoon, die hem onbekend
is; heer Halewijn', heer Daniëlken.
Twee Koningskinderen, Pyr/wz/.f en Tbisbe',
Brupeborcb', JzQa den boerman; Tây-fldv
vanden Schilde', 't Kindt t/,zz2 twaalj jaren.
ridderromans, zie ridderpoëzie.
ridders onder de dichters : Rodenburg, 1612,
van Spanje', Huygens, 1622, Van Engeland',
1635, van Frankrijk; Westerbaen, 1629, door
bemiddeling van Hugo de Groot; Reael,
1626., Cats, 1627, van Engeland', Hooft,
1659, voor zijn HenriL de Grote.
Ridderus, Franciscus 'v, 1618 '84, predil:
ant, sedert 1656 te Rotterdam, Oranjegezind
schrijver, o.a. van de stichtelijke
bundel Historiscb A.B.C., 166 4.
Dichter van Huysoejeningen, die in 1766
hun 1 5e druk beleefden en van 't bertlchte
PriestevlijL bvuylojtsbedde voor Dr. C. Ursinus,
dat beantwoord werd met spotdichten
en schotschriften, opgenomen in de
Ned. t>/2 A. Keurdigten, 17 10. In proza
schreef hij een groot aantal bundels historische
verhalen.
Rie> eck, Jan van 'v', 1618 '77. uit Kuilenburg,
werd in dienst der V.O.C. in
1652 aan 't hoofd van 100 man de eerstr
kommandant van de Kaapkolonie. Hij bleef
439
Riedel
er 10 jaar. Zijn Dagverhaal is het eerste
Nederlands over de nederzetting, een ge.
trouw verslag van alle moeilijkàeden. 1ll
1662 ging Riebeeck naar Indië terug en
werd secretaris van de G.G.
mede , 1 F. J. -, Tbeorie der Jcâiru'/z Kûnste,
- ' Alphens vertaling 176/. 5 an en bewerkiny,
1778 '80, opende een nieuw tijdperk ln
de geschiedenis onzer letteren. Studie duarover
in Van Alphens J/tzrzr-aEv/âtWlcâp
.tbeorieën van Allna C. S. de Koe, 1910.
Van Alphens Inleiding was een manifest,
'dat heftig beantwoord werd. Hij verweerde
zich enkel tegen de J Brieven t/zizi den Heer
Van H/pler van De Perponcher, 1780.
Riemens-Reurslag, G. J. H. w, 1886 19j0,
schrijfster van kinderboeken en romans.
Stelde ook de bundel Het kind in Je Iitteratuur
samen.
Riemsdifk? A. .x', geb. 1878, journalist-letterkundlge.
Riemsdijk, Jhr. A. W . G. van N, schrijver
van toneelwerk-; Pro domo; Tzingani (zigeuners)
; De kleine apostel', Mea culpa.
Riemsnijder, Hendrik -, 1744 182j, Reb.
te w ologda in Rusland uit Ned. ouders;
was 1782 secretaris bij een kommissie van
de V.O.C. te Parijs en bleef er wonen.
Gaf 1779 Fabelen en Veletelsels uit, bewerkt
naar Hagedorn. Lessing en Gleim;
in 1779 ook Dicbtlievende R/JJAJ/JJE'N; in
1780 Dicbtlievende Kleinigbeden, naar Uz,
Von Haller en Von Kleist; in 1871 Liedjes
l'/t?r Kinderen, naar W eisze. Met eigen
werk er tussen, Anak-reontische poëzie en
oorlogspoëzie, naar Lavater en W eisze. ln
't voorbericht van de Fabelen sprak Riemsnijder
van anoniem werk. Misschien behoren
daar de Galante Dicbtluimen toe,
die in 1780 verschenen, kleine zinnelijkc
stukjes. Riemsnijder heeft ze nooit a1s zijn
werk erkend. Zie G. D. We1 gaf hij een
vertaling uit van Lessings Natkan der IF:Jse,
1780. Volgens Te Winkel is hij niet dezelfde
a1s Dobbrauski', zie daar.
Rienzi, Cola N , 1310 'j4, apostolisch no
taris te Rome, vriend van Petrarca, 1347
volkstribuun, verdreef de baronnen, liet de
bandieten ter dood brengen, wilde van heel
Italië één republiek maken; door het ge.
peupel vermoord. Opera van W agner. Het
verheven onderwerp bewerkt a1s drama
door Alhert Verwey. Wegens dc moeilijkder
opvoering nooit gespeeld.
Ries, Hans de N', 15j3 1638, uit Antwerpen,
ging in 1576 naar N. Holland bij de
W aterlandse Doopsgezinden. Schreef verschillende
godsdienstige geschriften en een
stichtelijk Liedtboetk, 1j82, herhaaldelijk
gednzkt. Sedert 1598 was hij leraar bij de
Doopsgezinden te Alkmaar. Bekcnd werd
hiJ ook door zijn twistgeschrijf met Nitheid
De Ries nam in de uitgave van zijn Liedt-
)t7Evl van 1618 de volledige psalmberijming
van Datheen op, zodat deze ook in de
Doopsgezinde kerk gebruikt werd. Schreef
ook het Boek Jcr Martelaren, 161j.
Studie over hem in Dicbters der Rc//rwl//:
van Dr. W . A. P. Smit.
Riesen, W outer van - , geb. 1885 Grouw,
1904- '19 verbonden aan de Suikerfabriek
te Vierverlaten, letterkundige, schrijver,
o.a. v. d. roman Rococo-huweltjk en van
Albarta ten Oever, 1940, 't leven van een
Gron. schilderes.
Rietberg, Mr. Lubbertus N , 1785- 1826,
uit Zwolle, notaris aldaar; dichter.
Rietbergen, Thora 'v, 1885- 1916, dichtetert
Obhesz, die de H. Schrift letterlijk opvatte.
Vondel vatte de partij op van Obhesz
en schreef een hekeldicht: Antidotum /:#:r
het vergij der geestdryvers, 1626. Vroeger
had Vondel een bijschrift gedicht bij De
Ries' m rtret'.
Die van derwiegen tot sijn grijsen
(ouderdom
Den bouw Fetrachte van 't bouwvallig
(Christendom.
res.
Rietema, J. - , geb. te Leens 1879, controleur
der grondbelasting, schreef o.a. Ui)
JF','JJ t'7z Polder, een bundel schdsen; Zijn
tweede Vrouw, Groninger dorpsverhaal. En
in Groninger dialect: Van 'z Hoogeland
en Pluustergoud. Redacteur v. h. maandblad
Groningcn. Dagboek zwr Fenna Tiesens.
Rieten Kluisje, Het -, op Lommerlust in
Beverwijk, het studeervertrek- van Bdje
Wolff en Aagje Deken, geprezen door L.
v. Ollefen in een groot lofdicht:
het verhlijf van Engelinnen,
mijn Vriendinnen;
het verblijf van Vfare Rust,
het Verrukkelijk- Lommerlust.
Rikke-tikke-tak, idylle van Conscience, 1846.
Rilke, Rainer Marga N , 1875 1926, D.
lyrisch dichter, van grote invloed ook op
de Ned. dichters. Studie over hem van Dr.
A. Mankes-zernike en v. F. W . HeerikhU
I'ZCn.
Rinclus, stichtelijk leerdicht uit de 13e eeuw,
genoemd naar
beeld, Reclus,
de dichter van het F. voord.
i. de ingeslotene, de klui-
ZNeenda.a rb, ewt4ernkeMrowilaies nsG îe(lbijijs Avmani enMs) o. lheDme
(bij Afflighem) , het slot door een zekere
Heinric. 't Gehicht waarschuwt tegen de
zonde. Uitgegeven 1893 door #. Leenlertzi,
reeds eerder door Serrure, in Vad. Museum
111, doch voor hem was de tekst y,Arabisch''
volgens Dr. Verwijs.
Ring van Gyges, De - , de onzichtbaarmakende
r'lnl waarmee de schrijver in
440 Ring van Gyges
Ripperda
alle woningen binnentreedt; zie W illem
Kist.,
Ripperda ,,pf de inneming van Haarlem''.
treurspel van Jan Nomsz, 1779. Hetzvlftle
onderwerp bij J. C. de Lannoy, 1785.
Rispens, J. A. x', geb. 1889 te Noordwijk,
leraar te Deventer, schrijver van Ricbtingen
ezi Finuren in de Ned. 'fa://:rl??r#G 1938.
Dichter. In 1949 De Geest ovo. de IrQ/t'-
re>?, opstellen over Gossaert, Leopold, Roland
H01st, Kloos, Jan Prins, Maria, Nietzsche,
Kierkegaard e.a,
Rl.spingv (Fries = Oogst), âlde en nije fersen
fen Pieter Jelles; zie Troelstra.
Risseeuw, P. J. 'w, geb. 1901 te Den Haag,
in het bankbedrijf ; behoort tot de Jong-
Protestanten. In zijn roman Is âE'/ mijn
scbuld? worden vragen van deze tijd behandeld;
verder een studie: Cbr. Scbrijvers van
dezen /##. Bloemlezing: Chr. dicbters z?,:2
dezen /##, 1958. Landverbuizers, 1947.
ritornel, op zichzelf staande terzine. Ook een
them a ,dat telkens terugkerend een couplet
voorafgaat of besluit, zoals o.a. bij Jan van
Droogenbroeck-.
Ritschl, Giza -, 1869 1942, Hongaarse
van geboorte, kwam tegen 1900 a1s danseres
naar Holland, dichteres van Verzen: 1901;
Nieuwe Verzen, 1904; Gedicbten, 190j;
Liederen, 1907 en Vrome Liederen, 19 14.
Keur uit /7>r Liefdeverzen van Hendrik de vries, 1959.
Ritter, Prof. Dr. P. H. - , 1851- 1913, redacteur
van Eene âl/we Eeuw: verzamelwerk
over de toestand van Nederland van
1848 1898.
Rltter Jr., Dr. P. H. -, geb. 1882 te
Utrecht, doctor in de rechten, 1918- '54
hoofdredacteur van het Utr. Da:$&#; letterkundig
criticus. Schetste Lodewijk 1,4,2
Deyssel in de Mannen zwz; Beteekenis, met
scherpe critiek op de Beweging van Tachtig;
1912. Reisherinneringen, novellen. Romanschrijver:
Kain en Abel, 1936, met de
karakterschildering der broeders. In 1959
Een llpper over e:/z professor, over Beets
en met een beschouwing over de Camera
bij het eeuwfeest. Van 1931 De Vertelster
weerspiegeld, studie over Ina Boudier-Bakker.
Spreker over letterkundige onderwerpen
voor de radio. Hemeltie-blauw, Novelle,
19j0. Vertoog ch2 ont* ezeming, verzameld
proza, een hundel ingeleid door
Anton van Duinkerken, 19j1.
Rivier, Simon N', toneelspeler te Amsterdnm,
toneelschrijver, o.a. van Amadi // de
verloste H/hlaazi.fc/ae sluf treurspel, 1779,
pleidooi tegen de slavernij. Schoonvader
van Tollens. Hij schreef een treurspel Bato,
Eerste Patriot, Jzrazfer der Batavieren en
balling voor de T.@#âEY#, 1786, dat is
Hoofts Baeto in een nieuw Patriots kleed.
Verder een Eeuwspel, De 7*o:,#e Jubel
der Unie zar Utrecht, 1780. Na dv Frand
van 1772 had hij zich Fij het Rotterzamse
toneelgezelschap gvvoegd. U1t Amsterdam
is nog zljn treurspel DideriL, de eerste
é'r=j vaa Holland; te Rotterdam schreef
hij Willem Z, bljgenaamd de Dolle. 1774;
Frans zuv Brederode, 177j, ,,het belegerde
Rotterdam''; De Verovering z'a?z den Brid.
1777*, De .s'p/Azj/igrl buiten Rotterdam 1':riaagd,
1780, enz.
Rixtel, Pieter - , 1643- '75? Doopsgezindo'
Haarlemmer, 1id v. d. ,,Dlghtschool ,,vaa
Jan Zoet. Gaf 1669 Mengel-Rymen uit.
waarin hij zich een Reformateur toont. Lofdicht
op Campbuysen. ln 1672 gaf hiJ het
Treur-Bly-eindend Spel Grooten Robbert
uit.
Robazki, Boris 'w, zou de naam van een
Russische schrijver zijn van Wurom ik rgz
kranLzinnig ben, pathologische roman van
Maurits Dekker, 1929.
Robbeknol, de Amsterdamse schooier. in
dienst bij de Spaanse Brabander Jerolimo.
Bredero ontleende de figuur aan de schelmenroman
Lazarillo de Tormes, die Ja
1579 in 't Ned. vertaald was.
Robbers, Herman 'v, 1868- 1937, werkte
eerst in de uitgeverij van zijn vader te
Rotterdam, doch wildde zich vervolgens uitsluitend
aan de letteren; in 190j redacteur
van Elseviers Ntzarllc/prl/ô 'Daarin zija
eerste novelle Een rWwdr/ztz/#e onder ps-
Pbocius. Eerste grotere werk De Roman
1<z; Bernard Bandt, 1897; daarna De
Bruidstijd van Annie de Boogb, 1901, enz.
Burgerlijke, gematigd realistische romankunst:
De Roman van een Gezin) 1910;
Hllène Servaes, 1914. Criticus: De Ned.
Literatuur z7, 1880. Veel uit eigen leven in
Een Mannenleven, 1. Sint-/lmsvuur, II. Op
hooge golven, 111. De Thuisreis, 1925-
'27. Met Van Hulzen en Heijermans richtte
hij in 1905 de Vereniging van Letterkundigen
op. Van 1922 Het /N/J/,a/7 van
ec/; romank valn 1924 Literaire smaak. Studie
over hem van E. Zernike, Robbers WJ
romanscbrnver, 1928.
In 1947 stelde de firma Elsevier een 3-jaarlijkse
Herman Robbersprijs in van j 10000
voor een letterkundig onderwerp.
Robert Bruce's Leerjaren, roman van Busken
Huet, over de denkbeelden van 1848.
Robidl, zie Van der a4,,
Robinson Crusoe, wereldberoemde roman
van Defoek zie daar. Reeds in 1720 in 't
Ned. vertaald; sedert aldoor vertaald el)
bewerkt. Ned. navolgingen: De Holl. Robinson,
1743; De Wa/t-âdr.fcâe R.b 1752.,
Gevallen z'lzi den Ouden en Jongen R.,
17j3; De Vrouwelyke Cartouche, 1756;
zie daar; De Spaanscbe R/>/rJ/z;, 1758;
441 Robinson Crusoe
Robinson in Nederland
Brederok zie daar. Met het komisch intel.
mezzo van Griet Smeers en Nieuwen Haen;
1611. Opgedragen aan Hugo de Groot. Dit
was het eerste van Bredero's stukken, nog
in 1611 vertoond door In Liejde Bloeyen-
#e; verschenen 1616. Op de regel:
De Vrunden moghen kyven,
Maer moeten Vrunden blyven.
De bron is de eerste Amadis van Molltalvo,
doch vooral Palmertjn, waaruit ook
Griane en Den Stommen Ridder hun oorsprong
hebben. De Ned. vertaling was in
1602 verschenen.
Rode, J. B. van -, ps. van Mr. G. B. Bomans,
gedeputeerde van Noord-Holland
( 1885-1941) , a1s schrijver van de fantastische
toekomstdroom Jan Herbert Natp
Donald, die eerst dictator en dan koning
Jan I van Nederland wordt, 1934, in 4
delen.
Rode Lelye, de kamer van rhetorijcke te
Brouwershaven. De Esbatementen uitgegeven
a1s proefschrift het Koningryi Krinke Kesmes verschenen van Dr. H. Meyling,
van Henrik Smeeks, heelmeester uit Zwolle.
waarin de geschiedenis van een Holl.
scheepsjongen uit 1655.
De Walchersche Robinson, 17j2, is 't verhaal
van een jonyen, sedert zijn 5e jaar
op een eenzaam elland, die tot een zuiver
godsbegrip kwam; de stof uit Het Leeveu
z/4z; Hai Ebn Yokdkan, 1672 vertaald uit
het L., oorspr. uit het Perzisch; vertaald
door Dr. Joannes Bouwmeester, 1id van
N.V.A.; 3e druk 1721.
Robinson in Nederland, proefschrift van Dr.
W . H. Staverman, 1907.
Robyn, Lied van .v, een der bekendste uit
het Antwerps Liedeboek van 1j44. Robyl,
verteert zijn geld bij ,ydie vroukens licht
van aerde'' 9en a1s het op is:
1946.
Rodenbach, Albrecht - ,
selare, waar sedert 1909
Si seyden: Stelt gelt ende telt,
Betalet gelach ende gaet int ve1t....
Si seyden: Ruyt, guyt, duyt,
En pact u ter deuren wt.
1856 '80, uit Roezijn
standbeeld
staat, van de beeldhouwer Julius Lagae:
Rodenbach, die de blauwvoet laat vliegen.
Hij was leerling van Hugo Verriest aan t
klein seminarie te Roeselare; 1876 student
te Leuven. Dichter, vo1 geestdrift voor de
herleving van Vlaanderen. ,,Hij stak het
vier aan, waar Verriest het hout en het
poe ier h'ad opgestapeld'' .Zijn drama Gudrun
na zijn dood gedrukt. Behalve dit toneelwerk
en enkele verzen, een aantal
strijdbare opstellen. Onder zijn gedichten
Kloiie Roeland en de ballade van Het
Kerelsiind. Hij was oneindig veel meer
dan een dichter: een leider vo1 idealen.
Maar hij stierf aan de tering. Hij had in
Leuven als student reeds het strijdblad De
Z/zwzz/lf'âe Vlagge gesticht; hij richtte in
1877 Het Pennoen op (met Po1 de Mont),
dat ook in 1878 verscheen. In 1880 kwam
Het Nieuwe Pennoen, doch slechts één
nummer. Zijn Gudrun, spel in 5 bedrijven,
was in 1878 te Antwerpen bekroond. Proejschrift
over Rodenbach van Dr. J. F. v. d.
Weghe, 1890. Studie van Jos. v. d. Berghe,
1905, van LY van Puyvelde, 1907, van
Verschaeve -1909. Over hem en de Blauwvoeterij
(zie daar) een geschrift van zijn
broer F. Rodenbach, 1909. Dr. R. F. Lissens
gaf Brieven van hem uit; Antwerpen
Robiln, P. J. -, 1768- 1825, commissaris
van politie te Zele bij Dendermonde, dichter
van De Belgen, 1811, waarin Nam leon
een halve god genoemd wordt. Lid van De
Fonteine te Gent; de ziel van de wedstrijd
van 1812 in Lofdichten op den zegepraal
van Napoleon.
Roches, Jan des - , 1740- '87, uit Den
Haag, schoolmeester te Antwerpen sedert
zijn 18e jaar, schreef een Nieuwe Nederduytsche
Spraekionst; werd 1776 secretaris
der Academie der W etenscbappen :zi Letzerev
te Brussel.
Rochussen, Charles - , 1814- '95, de illu-
1942.
Rodenbachsvrienden, De - , studentengenootschap
te Gent, met de leus Vlaamsch
en Katholiek, 1877 gesticht door Lod. de
strator van De Pleegzoon en van zeer vele Bock. Uit deze kring kwam René de Clercq
romantische werken. voort.
Roddrick ende Alphonsus, tragi-comedie van Rodenburg, Theodoor 1578--1644,uit
De SJJ:JC/J: R., 1758; Reisgevallen FJA;
N arid Kinions, 1759; De fr:d/Jf'âe Vrouwelyie
Robinson, 1761*, De Zr/elf'/.?: R.,
1834. Daarnaast vertaalde Robinsonades:
De s'ax/lcâe R., 1730; De Silesische R,,
17j4; De Sweedsche R., 1733; De Nieuwe
Engelscbe R., 1761; De Kluizenaar, 1728.,
Den Franscbe Robinzon, 1742; De Sraz'.
denburgscbe R., 17j0; De Libanonsche S..
17j7; De Zwitserscbe R., 1813; Emma &./
de ,/1'/?,/fz?t##ld R., 1854; Kapitein F. Marryat.
Stuurman Flink, 1843; Mayne Reid,
De 5//1/,/:/ in de Woestijn, 1862; Jules
Verne, Het geheimzinnige Eilandt 1877.
Robinson op het toneel, zie Lucas Pater',
d.w.z. Constantia en haar dochter Silvia
in zijn spel van Het onbewoonde Eiland.
In 171 2 was het scheepsjournaal verschenen
van qfood Rogers met het verhaal van de
Schotse matroos Alexander Selkirk, die van
1704 '09 op Juan Fernandez vertoefde.
En in 1676 was reeds het Ned. verhaal van
442 Rodenburg
Rodenburg
Antwerpen, hooghartig tegenover de
sterdamse burgerlui, neef van Spieghel,
der geworden in Spanje, speelde
1617 een voorname rol in de Oude
In Liejde Bloeyendek schrijver van
werk' tussen 1618 en '59 leverée
romantische toneelstuk-ken. Hij was
van de hertog van Holstein en
woordiger van de Hanzesteden te
dam. Rodenburg had met de twisten in
D'Eglantier niets te maken; hij schreef tot
1617 zijn spelen voor de Brahantse Kamer
't Wit Lavendel en trad pas in de Eglanticr
op, nadat Costers Academie opgericht was.
In 1616 gaf hij zijn eerste stuk uit, het
Batavierse Vryagie-spel. Verder een groot
aantal vertalingen uit het Sp. en één uit
het Engels, n.1. zijn Wl.aeck-gieriger-ç
Treurspel.
Rodenburg wilde de wetensclaap op het
toneel brengen. In zijn spelen vindt men
geschiedenis, kennis van landen en volkel),
zedeleer. Bredero dreef de spot met al d1e
geleerdheid bij dienstmeisjes en stalknech.
ten; (voorrede van Griane) . Ook Coster
schold hem uit. Diens vader was maar timmerman
en koster van de Oude Kerk; zo
werd de strijd nog feller. Reeds in 160 1
had Rodenburg Guarini's herdersspel 11
PJJ//I' fid'o (De Getrouwe Herder) bewerkt
als Den Trouwcn Batavier', vertoond 1609,
tlitgegeven 16 17. Van 1619 is zijn geschrift,
opgedragen aan Prins (Maurits, ,,cen
onoprechte tentoonstelling van schijngeleerdheid'':
Eglentiers Poëten frtp/'y/zf/tzr/zi:/l?,
waarin hij zijn letterkundige opvatting verdedigde;
het was een vertaling en bewerking
van Sidney's Apology jor Poetrie van
1580. In 1619 ging hij weer naar 't buitenland;
in 1658 was hij gezant van Ho1-
stein, de Hanze en Hamburg ,,op 't slot
van Nassau buyten Bnlssel'' later te Ant-
WCCPCIR.
Zijn werk staat geheel onder invloed van
Lope de Vega. Zo is hij ook de eerste, die
drama's opbouwde uit de Vad. Gesch.:
Hoecx en Cabeliaus; Vrou Jacoba. Op
Lope's voorbeeld bracht Rodenburg handeling,
afwisseling en dnlkte op het toneel.
Men zag de burgerij in bandel en wandel
vöôr zich. Vertoningen en stukjes muzielt
verhoogden de levendigheid, maar hij had
er deuyd en stichtelijkheid naast en lange
redenerlngen over de hartstocht.
Zijn stukken zijn tragi-comediën.
schijnlijk is zijn Trouwen Batavier
ding geweest voor Vondel om de
wendalers te dichten. Na 1Jj9 werden
stukken niet meer gespeeld. Ze
veel navolging, o.a. bij Krul, die hem
taefsche A>11o'' noemde. Hij
woordigt het eerst de romantische
op het toneel md zijn ,,malltel- en degen-.
stukken''
Biblioglujie val) Rodenhurg door J. Alblas,
1894. Zijjn tijdgenoot Tengnagel dacètt
niet Fijzonder gunstig over hem:
A1 syn ses-en-twintigh spellen
Zyn niet waerdigh eene spel.
Rodenko, Paul x , geh. te 's-Gravenhage
1920, prozaschrijver; ,,militant humanist'-
(v. Leeuwen) . Lid van de redactie valk
Podium, de ,,revolutionaire linkervleugel- ,# m an .
Rodomont en lsabella, treurspel van Roden..
burg, 1618, uit Ariosto's OrlandoL zie
Isabella van Coster, waarin hetzelfde onderwerp
behandeld werd met dezelfde
rodomontSes . Drama vol romantiek- en
losbandige luim'' :, >vo1 tweegevechten en
verheven ontboezemingen.
Rodrigo de Goth, d.i. Roderik, de laatstc
koning der Nvestgoten in Spanje, 711 verdreven
door de Moren; dichtstuk van
Southey, gevolgd door Vrouwe #7JEv##.l,
1823.
Roeland, zie Roland.
Roeland, Edmond ,v, 1873 19292 Vlaams
toneelschrijver. Een lr/EWe/'; Z#/; Iutste
IFJ.
Roeland, Jan N, 1837 '7j, Vlaams dichter
van blijspelen en historische drama's,
o.a. Karel de Stoute, 1877.
Roeland, Klokke 'v', in de Halletoren van
Gent, riep de gilden te wapen; moest 1j4()
worden afgestaan aan Karel V. Bezongen
in De Geyters epos over Karel P- en in
het bekende lied van Rodenbach:
Boven Gent rijst
Eenzaam en grijsd
't Oud Belfort, zinbeeld van 't verleder).
Onderwerp ook van een bekroonde cantate
van Julius Sabbe, 1877. En van het bekende
lied van Theophiel Coopman, muziek
van Edward Blaes:
Mijn nagm is Roelandt!
W anneer ik klep is 't brand,
W anneer ik luide,
Triomf in Vlaanderland.
Roelandt, Lode 'v', zie Droogenbroeck.
Roelants, Jan Fran's N, 1819 '64, toneelschrijver
uit Brussel: Margaretlu de Zfwarte,
1849.
Roelants, M aurice 'w, geb. te Gent 189j,
Vlanms dichter en romanschrijver, de voornanmste
van de mannen van 't Fonteintjek
navolger van K. v. d. Woestijne. Schrijver
van Komen /z2 Gaan, 1927, Het Leven dat
zfW droomden en andere psychologische
verhalen. Autobiografische roman: Gebed
om :t'7z goed einde, 1944. De Loj der f-J:/-
de, gedichten, 1949, waarvoor Roelants in
1950 de Belgische Staatsprijs (J 2500)
ontving. Albert W esterlinck, de hoofdredac-
443 Roelants
Roelfsema-v an der Horst
teur van de Dietse W arande: en Hubert
van Herreweghen kwamen daar fe1 tegen
op. Studie over llem van Fr. Closset, 194j.
Roelfsema-van der Horst, Anna N , zie
Horst.
Roelofsen, AleiA .v, 1870- 1937, geb. te
Roermond, toneelspeelster (Kaat Mossellj ,
lerares in voordracht aan de Haagse Muziekschool.
Roels, Oscar August N , geb. te Gent 1864,
componist, dichter van liederen en cantaten:
Hymne aav Yper. Lyrische drnma's:
De W itte rapr/ezzez;; Hlodwig en Clotilde.
Roelvink, Ir. Herman C. J. .w, geb. te Amsterdam,
toneelschrijver. Freuleken 1911.
Lentewolken 1913) Letitia, Napoleons zr/é.
der, 1944, vertaald in 't D., E. en F.
Roem van 2o Eeuwen, De -, van Jacob
van l-ennep in Oct. 1831, koorzang, samenspraken
en 7 vertoninqen', van Claudius
Civills tot en met de Belglsche muiters; 22
maal vertoond.
Roemans, R. .v, stelde een Bibliograpbie 1u>2
de Vlaamscbe Literatuur sedert 1895 samen.
Uitgegeven te Kortrijk 1950.
Roemerhuqs, 't Salich .w, zie R. Visscber.
Roemer Vlsscher, zie F.
Roemers, Anna x , zie Anna Visscher.
Roemerswaal, Lendguweel van -, 1j07;
zeven Zeeuwsche Kamers kwamen op; het
Bloemien Jesse van Middelburg won er
7 tinnen stopen en 10 tinnen kannen.
Roemster van den Aemstel, stroomdicht op
Amsterdam van 31. v. Velden (Campanus),
na 1627. Vroeger werd Anna Visscher
voor de dichteres gehouden; in de uitvoerige
studie bij de uitgave van haar gedichten
toonde Beets aan, dat dit onjuist was.
Roeping, gesticht 1922, het orgaan van de
Nljmeegse Katholieke schrijvers, d. ie in
1924 de groep ,,De Ploeg'' stichiten onder
leiding van de beide Brunings en van Gerard
Knuvelder. M edewerkers waren Er.
nest Michel en Van Duinkerken. Zie De
Gezzieex-ff-/Mp, ,,Roeping bleef uitgesproken
Kytholiek in kunst en kritiek, De Gemeeuscbap
werd uitgesproken aesthetisch''. (Van
Leeuwen.)
Roesbroeck, Gust van - , geboren te Antwerpen
in 1888, gaf een bundel spreekwoorden
uit. Sproken van Droom en Dood,
1908.
Roeselare, stadje in W . Vlaanderen tusselk
Brugge en Yperen. Standbeeld van Rodenbach
met de Blauwvoet.
Roest Crollius, B. x', geb. 1912, romanschrijver.
Onkeil in de Verte, 1957.
Rogge, Dr. H. C. ev', 1831 1905, Remonstrants
predikant te Delft, 1864 leraar in
de gesch. te Leiden, 1869 weer predikant,
1877 bibliothecaris der Universiteit te Amsterdam,
1890 hoogleraar in de geschiedenis.
Schreef zeer veel, meest op geschiedkundig
gebied, doch ook van Felanj voor
de gesch. der Ned. letteren, b.v. zlln bewerking
van de Ned. J'r//ilr/zzst/z;.i en zija
nieuwe uitgave van de Bauvische HrfwJ/x'
(met W . P. W olters) .
Roggevoen, Arent -, t 1679, wijnroeier te
Mgddclburg en leraar in de zeevaartkunde,
de vader van
gaf 7* 1669 in het
gave van een treurspel van Samuel Bo1-
laert: '/ Nederlantscbe Treurspel, J)/rle de'
wdrlrac/z/: Belgica, y,vertoonende d'onhey-
1en van 15jj- 1j84''. Voorgesteld met veel'
vertoningen door de M iddelburgse Kamer.
De Edele Bloeme Jesse''.
de zeevaarder Jacob. Hif
licht een verbeterde uit-
Roggeveen. Leonard - , geb. te Schagen
1898, schrijver van boeken voor de jeugd-
Hoofd van een school te 's-Gravenhage.
Rogghé, Paul - , geb. 1904 te Gent, dichter,
romanschrijver. Jacob van Artevelde,
1941 ; Anna G'5//c/7ï>2.
Rogghe, W illem x , 1824- , 96, Foekdrukkersknecht
te Gent, werd hoofdopsteller
van de Gazette van Gent, boekhandelaar
1856- '74. raadslid 1879- '85; dichter.
Gedenkbladen, met inleiding van M ax Rooses,
Gent, 1898. Julius Vuylsteke nnm in
1879 zijn uitgeverszaak over.
Rogier, Dr. L. J. 'v, geb. 1894 te Rotterdam,
onderwijzer, leraar, 1947 hoogleraar
in de geschiedenis te Nijmegen. Schreef
over Henvic zwr Veldeken, 1950.
Rogiere ende van Janne, Eene disputacie
van - , leerdicht van Jan de W eert, onder
invloed van Maerlants Mart#ns: de strijd
van de mens met het vlees, de wereld en
de Boze. Invloed ook van Ruusbroecs lFer-
Lende Leven. Uitgegeven volyens het Comburgse
hs. door E. Kausler ln zijn Deni'-
maler, 1866.
Roland, een der 12 pairs van Karel de Grote;
in zijn strijd tegen de Saracenen in Spanje,
778, onderwerp van het F. Rolandslief in
de 13e eeuw vertaald, een der Karolingi-
Jc/7, romansk van de Ned. vertaling z-lln
enkele brokstukken over, die de Slag bij
Roncevaux behandelen, doch zonder de verering
van het ridderwezen, die in het F.
voorbeeld zo schitterend uitkomt. Tegen
1j00 verscheen het Rolandslied a1s volksboek,
deels naar de Cronyke van Brabant,
deels naar de Lorreinen.
De fragmenten van
den in 't JzrW. M us.
het Rolandslied wervan
18j8 uitgegeven
door C. P. Serrure,met de verzen uit het
Volksboek. ln 188j kwamen de Epische
Fragmenten van Dr. Kalff .
De dichter van het F. Rolandslied putte
uit een L. kloosterverhaal Historia Caroli
Ma ni, dat aan Turpinus toegekend werd.
Het is een verhaal van de ondergang van
444 Roland
Roland H01st roman
Roland en andere paladijnen, verraden door
Guelloen of Ganelon, die de Saracenen
aangezet had tet een overval op de achterhoede
van Karels leger. Latere onderzoekingen
tonen aan, dat het Rolandslied Fetrekking
heeft op de herovering van Spanje
in de le helft der elfde eeuw. (Jodogne,
in Levende T//ez; 1946, Flz. 204.)
Roland H01st, A. N , geh. 1888 te Amsterdam.
letterkundige, dichter, schrijver; redacteur
v. De Gids, 1920 1954.
lndividualistisch dichter uit de school van
Kloos, een der voornaamste uit de Generatie
z.'JN 191 0. Verzen, 19 1 1, natuur- en
minnedichten. Ook in zijn volgende bundels
De Belndenis in de Stilte, 1913,
Voorb# de Irz-ekgez/, 1920, De Wilde K//z;,
1925 Een W inter ! z/Jzi Zee, 1957, keert
hij zlch af van de materialistische wereld',
eenzaamheid uit zich in al zijn gedichten.
Zo in Dc Vtqebond:
Zij wikken en wegen
hun geld en hun god,
en kanten zich tegen
mijn vluchtiger lot,
omdat ik mijn handen
en oogen leeg
door hunne landen
omdroeg, en zweeg.
Schrijver ook van prozaverhalen: Deirdre
cz; de Zonen van Usnacb, ontleend aan de
Keltische mythologie, 1920. Studie ovey
den dickter Leopold, 1926. Vertaalde Koning
f-pfz,' 1915 en Ricbas'd III van Shakespeare,
1929.
In zijn Ascese der schoonbeid, 1941, leverde
Anton van Duinkerken yyeen commentaar''
op zijn poëzie. Roland 1401st
in 1944 In M emoriam Du Pervon en
#r=J, een aangrijpend gedicht. Van
is zijn In Memoriam Herman Gorter.
Over hem een bundel met bijdragen bij zijn
60ste verjaardag, met bibliografie door H.
Bornkamp.
De Verzamelde Irz'tvâer uitgegeven in 4
delen.
Roland 1-101st, R. N. - , 1868- 1938, schilder,
1926- '54 hoogleraar-directeur der
Rijksacademie van Beeldende Kunsten te
Amsterdam, schreef Overpeinzingen ->2
een Bramenzoeker, 1925; Over K///JJ en
Kltnstenaars, 2 delen, 1923- '28. Hij was
getrouwd md de dichteres:
Roland Holst-van der Schalk, Henriëtte - ,
geb. 1869 te Noordwijk; zij begon met
Sonnetten en J''erzpr in terzinen geschreven,
1895, individualistisch werk. Na haar overgang
tot de S.D.A.P. de bundel De Nieuwe
geboort, 1903, en Otwartscbe ztzerez;,
1907. Nadat ze weer u1t de S.D.A.P. getreden
was De Vrouw in âeJ W oud, 1912;
de titel ontleend aan de Commoedia divina
van Dante', de bundel opgedragen
Aan 'de makkers onverloren
W aarmee ik- streed',
Aan de toekomst ongeboren
W aarvoor ik leed.
Zij werd eerst Communist. Het Feest JE'F
Gedacbtenis, 191j, enz. Drama's in verzen:
De OpJ/,rJEW>2.çt,?2, 1910., Tbomtu Apre,
19 12, enz. In proza een Leven van Rousseau,
1912, en De Held t?7? de s'cé/l'é', de
strijd van Garibaldi voor Italië, 1920. Op
sociologisch gebied: Kapitaal E7,; Arbeid in
de l9e eeuw, 1902; Gescb. v. d. Proletvlriscbeu
Klaasenstrijd, 1909. Zij was redactrice
van De Nieuwe T##. Over letteren:
Socialisme t?,2 Litteratuur, 1899; De P'/t?/.-
wttarden tot bernieuwing do. Jrlzz/tz/ë-ff'âd
Kunst, 1924; Over faert'c en 5'f-â/5A2/J:/J,
1925; Leo Tolstoit 1950; Guido Gezelle,
1931; Herman Goller: 1934; Poëzie en
31=?Jcâ=p>t##le Vernteuwing, 1940; W/rdingen,
eez; cyclus van Iiefde. en vertrouwcn,
1949.
Over wijsbegeerte: De #â///l/p&e van
Dietzgen. Ook in het Communisme vond
Mw. Roland 1101st tenslotte geen bevrediging;
zij is gekomen tot een ethisch en religieus
socialisme buiten het verband der
partijen. Voor de opvoering als massa-toneel
schreef zij Kinderen 17ô;:2 dezen /#J,
1950; 1#zr# willen niet, 1951; De M oeders,
1952.
ln 1896 was zij getrouwd met prof. R. N.
Roland 1-101st, scllilder en prozaschrijver.
Van zich zelf getuigde zij al vroeg:
Ik werd geboren met een aard die
(sterk
Vanzelf gaat naar de kern van alle
(zaken.
De Zielegang zwr Mw. Roland Holstt
levensbeeld van de R.K. schrijver Bernard
VerhoeAren, 1925; 2e druk 1959. Ook Dr.
K. F. Proost schreef een boek over haar
levensgang, 1937. Verder Dr. J. P. v.
Praag: H. Roland 11 01st, 'lwerl en wezen.
1946. M eia Kaas-Albarda lnleiding tot de
poëzie van H. R. L101st.
M argaretha Maria Ariëns schreef over haar
Jeugdwerk een proefschrift; 1943.
Dr. K. H. Miskotte gaf in zijn Messiunscb
verlangen, 1941, een sttzdie over haar 1yrisch
werk. Zij werd ere-doctor bij haar
80ste jaardag.
G. Stuiveling stelde een bloemlezing uit
haar werk samen ( 1951) . Met bibliografie.
Rolandslied, zie Roland.
Rolie van der woedegher Minnen, Die ,v,
zie Jan wlz; Leeuwen.
roman, lett. = verhaal in de volkstaal (1ingua
romana) in Romaanse landen. Oorspr.
op rilm: Karelromans, Roman van de Roos;
445
rom an
zie ridderpoëzie. Nu e1k uitgebreid prozaverhaal.
Na de ridderromans kwamen in Spanje de
Amadisromans op, weldra over geheel Europa
verspreid. Op hun beurt weer verdrongen
door de Sp. schelmenromans en door
Don Quicbote. In Frankrijk kwnm de roman
in de 17e eeuw tot zeer grote ontwikkeling.
Dat begon met de herdersroman
Astrée van D'Urf 'e, 1610. Daarnaast kwam
de heroïsch-galante roman op van La Calprenède
(Cassandre, 164j) en van Madeleine
de Scudéry (Le grand Cyrus, 16j5),
e1k van duizenden blz. Daartegenover de
realistisch-komische romans, b.v. de Roman
Comique van Scarron. Vele van deze buitenlandse
romans te onzent vertaald, b.v.
Don Quichot en De Doorlucbtige Come-
J/>2?E'c van Scarron. De idealistische F.
romans nagevolgd in de Arcadia's; de realistische
in de scbelmenromansk de galante
b.v. in de Dool-bof van Socia, 1643, en bij
S. v. ff//w/rl/ezi; zie daar. De Ned. roman
begint in de 17e eeuw met Den Vermake-
/#ler Avonturier van Heinsius. Ook in de
18e eeuw nog avonturenromans en overvloed
van vertaalde romans uit het Sp., F.
en E., tot Sara S/e/lwEzrâ/r/ van W olff el'
Deken, die y,niet vertaalt'' was.
Zie verder historiscbe' roman. In de 19c
eeuw ook vele andere. Zeer groot is het
aantal romans sedert 1880. Zie J. ten
Brink, Vosmaer, W allis, Netscher, Van
Eeden, Van Deyssel, Coupcrus, Van Looy,
Van Groeningen, Perelaer, Schimmel, Robbers,
Mw. Goekoop, Borelz Van Schendel,
Van Oordt, W illem Paap, Van Hulzen,
Johan de Meester, Frans Coenen, Stijn
Streuvels, Scharten-Antink, Marie Metz-
Koning, Herman Teirlinck, Cyriel Buysse,
Querido, Augusta de Wit, J. Eigenhuis,
J. Huf van Buren, Herman Heijermans,
Van Booven, Henri Borel, H. H. J. Maas,
Emants, Cornelie Huygens, Virginie Loveling,
lna Boudier-Bakker, Jant Nienhuis,
Rein Brouwer, W ytze Keuning, Theun de
Vries, Roothaert.
Zie Roman-Repertorium. Een verhandeling
over de Oorsprong, opkomst cc voortgang
der romannen van D. Huet, uit het F. vertaald
door M. Kind, 171j.
De Ned. r/zz/azz, van 1940- 'j0, overzicht
van B. Stroman.
roman, heroïsche - , 10 in de 16e eeuw de
nieuwe vorm van de oude Britse avonturenromans
met heldendaden en liefde',
begonnen met Amadis de Gaula van Montalvo
in Spanje, 1j08; zie daar. Gevolgd
door de roman van Palmerin de Oliva, 1j11',
zie Palmerijnk 20 in de 17e eeuw de hoofsgalante
romans, die er in Frankrijk uit
voortkwamen, met liefde zonder zinnelijk-
Romein.
Romankunat a1s l-evensschool, studie van
Mw. Roland H01st, 19j0. Over Tolstoi,
Balzac en Dickens.
Romanprijsvraag, uitshg van vierjaarlijkse
N , uitgeschreven door de Haarlemse uitgeverij
J. H. Gottmer. De jury, bestaande
uit de heren: P. Bakker, Jan H. de Groot,
Karel Jonckheerq, P. Vr. Assmann en A. de
Mets, had het totaal bedrag vafl J 26.500
in zeven afzonderlijke prijzen verdeeld
heid, in gekunstelde taal, met minnezangen
en minnebrieven. De schrijvers behoorden
tot de kring van Rambouillet; zie daar. Het
waren: Gauthier de la Calprenède, met zijn
Cassandre in 10 en Cléopatre in 12 delen.
Madeleine de Scudéry, Ibrabim, 1641; C/Jlie,
16j4- '60, een verzameling van 20
novellen. De gravin de Lafayette, Zayie,
1670 '71., f../ Princesse de Clèves, 1678.
Met nog vele andere alle ook in het Ned.
vertaald. Navolging is een roman van Baltus
Boekholt', zie daar. Herkeles en Narsisa
zijn Cornelis Tromp en Margareta, baronesse
van Râaphorst.
Roman a1s Levensspiegel, De - , zes lezingen,
van Donk-ersloot, Enno van Gelder.
M. D. E. de Leve, Kazemier, Prof. S. D.
Dresden en J. H. Schouten, 19j0.
roman à tiroirs, (F. = roman in schuifladen)
, zie Rahmen-Erzâklung.
roman in brieven, zie brieven.
Roman van de Roos, zie Die Rose.
romance, gedicht in strofen met het verhaal
van enig belangwekkend geval, waarin het
sentiment een grote ro1 speelt; ballade.
Oorspr. een verhalend gedicht in de Rornaanse,
d.i. de volkstaal (in Rom. landen),
tegenover 't Latijn. Mnl. romancen: Heer
Halewiin, Het daghet in den Oosten, Tttz::
conincskinderen, Ic stont op â/.gâEpzi bergen,
fé'/z ridder c77#e een meisken ionc, Mij &-
beerken van Mallegbem e.a. Over de $.0-
mancepoëzie proefschrift van Dr. Zijderveld,
191j. Romancen kwamen weer in de
mode ten tijde der Romantiek; bij ons was
Feith de eerste. Roosje van Bellamy. Staring,
Tollens, Bilderdijk- en zijn vrouw, de
letterkllndige almanakken. Feith schreef in
zijn Brieven een verhandeling over de romance.
Humoristisch-weemoedige romancen
van Piet Paaltjens'. Des zaziver.f min',
De Fr/e-fc/p, poëet; Jan s'/zr Zutpbens f#-
scbeidsmaal. Bogaers: Teunis Ruwbart. Ter
Haar: Eliza's Vlucht.
romancières, zie N. H. Campen en Mw.
(19 47).
1. 1?. Sirolf (pseudoniem) uit Utrecht,
verzetsroman: De viersprong der grote fzzu'-
gen (/ 7500) ; 2. Ch. Peters, Nijmegen, een
roman over de W eerwolf-actie in Duitsland:
De wolf in /7e/ bos (j j000) ; 3. P.
446 Romanprijsvraag
Roman-repertorium
van der Laan, Zutfen, huwelijksroman:
Eva en /1 (/ 3500) ; 4. de Vlaming W. J.
Elsman (pseudoniem van Willem Carsau)
uit Gent, roman: Vigneron vlindert voorblj
(J 3000) ; j. G. Goris uit Voorburg:
Ma#oba de Goede Klcyld, een roman naar
het dagboek vm Columbus (J 3000) ; 6.
mevr. R. Dijkstra-van Rossum, uit Leeuwarden,
Het scbeetje rrtsfF Arcadiè (j
2j00) .
Toegevoegde prijs van J 2000 aan Z. Grasdonck
voor: Het Hoj ?e>s Berg, een in
Oostenrijk spelende roman.
Roman-Repertorium, titellijst van ca. 20 000
romans. Uitgave v. h. Secretariaat voor
Katholieke Boekerijen. Antwerpen, 1936.
Romantiek, richting in de letterkunde, opgekomen
eind 18e eeuw. Tegenover het
verstandelijke in de Verlicbting streeft de
Romantiek naar het gevoelige; tegenover
de verheerlijking der klassieken èn tegenover
de broederschap van alle mensen op
de wereld verheft de Romantiek het nationale.
A1s hijkomçnd verschijnsel: de Romantiek
vermeit zich in sombere en tragische
taferelen. De Romantiek schept een
wereld van verbeelding in tegenstelling
met de vaak droevige werkelijkheid; zij
ontvlucht de culmur en zoekt een schuilplaats
te midden van de schone natuur.
De Verlichting beschouwde de ,,Gotische''
Middeleeuwen a1s barbaars; de Romantiekvereerde
het ridderwezen. Dat was begon.
nen met bisschop Hurd Letters on Câëw4/>.
)
and Romance, 1767; in Frankrijk volgde
De Sainte Palaye. Tegelijk kwam de liefde
voor het volkslied en de volkspoëzie op:
Percy, Reliques of OId English Poetry',
Macpherson, Ossian; Herder, Stimmen der
Völker. Daarna het sprookje: Gebroeders
Grimm. Tot de yrote mannen van de Romantiek
in Dultsland behoren de beide
Schlegels en Ludwig Tieck, Arnim, Brentano,
Eichendorff, Hoffmann, Uhland. In
Frankrijk waren het Lamartine, Hugo, in
Engeland Byron, Shelley, Keats, W alter
Scott. Overal verving, naar de F. woordspeling,
,,1e romantique la Rome antique''.
De Romantiei omvat nagenoeg onze gehele
letterkunde van 1830- '80: 10 historischc
roman; 20 De GJJJ; 50 gedichten, Beets
tot en met Goeverneur; 40 humoristen; jo
de voorlopers van de nieuwe tild, Vosmaer
en Multatuli de laatste ? en grootste volbloed-
romantlcus; 6 ohet toneel onder invloed
van Victor Hugo.
Onze eerste romantische dichters waren Staring
en Tollens; ook menig stuk van Bilderdijk
en Da Costa behoort tot de Romantiek.
Zie Geel. Dan Drost en Heije, Bakhuizen
en Potgieter; Beets, Kneppelhout, Van
Koetsveld, Hasebroek; de schrijvers der
historische romans, Van Lennep vooral i;)
al zijn werken.
Onder de heoordelaars Van der Palm, Van
Kampen en Lulofs. Van der Palm geeft nog
aan de klassieken de voorkeur; Eenbeid (,72
Verscbeidenbeid, 1829; Van Kampen stoncl
dichter bij de modernen; Lulofs voorspelde
de overwinning van de Romantiek. Zie op
cleze namen en ook Geel.
Na Tachtig de Neo-Romantiek, de romanschrijvers,
die niet naturalistisch zijn. Zo
noemde J. v. d. Oude zijn bundel beoordelingen
van 1903 Uit de P/ppeziir/az/c
onzer R/zzclasel, Zie Neo-Romantiek.
In 1948 verscheen van F. W . v. Heerikhuizen
In âe/ kielzog zwrz de R/w,?;//:l,
stud ies over nieuwe Nederlandse poëzie.
Daarop volgde F. Hannema, De Romanesler,
grepen uit de cultuurgeschiedenis der
Romantiek, 1949.
Romantiek, Aspecten der 'w, 177j 18j0,
lezingen van de School voor Taal en Letterkunde
te 's-Gravenhage, 19j1. Ovel
Novalis, Shelley, Potgieter, Victor Hugo
en de Deense romantiek. Dr. Enno van
Gelder beschrij'ft Het Aangezicbt der 1rz':-
reld ten J#f& der Romantiek.
Romantiek, Multatuli en de studie van
D1.. J. Prinsen.
Romantiek en Katholicisme in Nederland,
door Gerard Brom, 1926.
romantisch drama, iet -, onder E. en Sp.
invloed, kwam op tegen de strenge kunstregels
van het klassieke Jrlzzil, in 't begin
der 17e eeuw: Bl.edero, Rodenburg, /,,2
Vos. De grote meesters zijn Shakespeare en
Lope de Vega. Het romantisch drama stoort
zich niet aan de eis van de indeling in vijf
bedrijven, noch aan de z.g. eenbeden van
Aristoteles. Het boeit door talloze gebeurtenissen;
door 't groot aantal personen;
door komische intermezzo's; doordat alles
geschiedt voor de ogen van het publiek.
Rombach, Gerrit Carel - , 1784- 1855, toneelspeler,
beroemd om zijn komieke
knechtsrollen.
Rombauts, Dr. E. x', hoogleraar te Leuven,
medewerker aan de nieuwe Gescb. v. d.
Letterkunde voor de Z. Ned. ldteren der
16e en 17e eeuw. Hij schreef over Patet'
H. Poirters, bekroond door de V1. Academie.
Rome? zie Zeven Vroeden.
Romein, Dr. Jan -, geb. 1893 te Rotter.
dam, hoogleraar in de geschiedenis te Amsterdam,
1939, schreef o.a. De Lage f-zlAzlt'zi 6 ô# de Zee, 1934; Onvoltooid Verledent
kmltuurhistorische studies, 1957; Erflaters
van onze bescbaving, met Mw. Romein; 4
delen. Daarin o.a. studiën over Douwes
Dekker en Dr. A. Kuyper; van Mw. Romein
over Betie W olff en Bilderdijk. Af-
447 Romein
Romein-verschoor
zonderlilk verlcheen Mulutuli's 1Ql/rJ,
1947.
Romein-verschoor, Dr. Annie - , geh.
189j, trouwde in 1920 met Dr. Jan Romein.
Zij schreef a1s haar proefschrift
Vrouwenspiegel, een literair-sociologische
studie over de Ned. romanschrijfsters,
195j. Voor de P.E.N. club schrvef ziJ in
1947 Slib en 'F p/lea, een overzicht van
de letteren na 1880, opgesteld voor 't buitenland.
Meteen vertaald in 't Frans. Ook
verscheen in dit jaar haar studie over
Hooft. In 1948 Vaderland in de verte, roman
over Hugo de Groot; bekroond met
de prozaprijs van Amsterdam.
In 19j0 De L'rl/f-âllare Muze, een studie
over de tendenz-literatuur.
Romeinse letter (de nu gewone drukldter) ,
voor 't eerst gebruikt bij de druk der
Gentse refereinen van 1559, verving (eleidelijk
de ,,Duitse'' letter, later ,,Bljbe1-
druk'' genoemd.
Rommelpot van 't Hanekot, hekeldicht van
Vondel, een spottend lied in de volkstoon
op de vernieling van de Arminiaanse kerk
te Amsterdnm, 1626. Vooral gericht tegen
de gereformeerde predikanten Smout e1:
Trigland, 1627. De predikanten vergoelijkten
het bedrijf der plunderaars en veroordeelden
majoor Nicolaas Hasselaar, die de
menigte uiteengedreven had.
De Rommelpot beantwoord in Geuse
Liere-pypien, pamflet van 1627.
Rommelsoo = allerlei; deel van de Brabbelingh
van Roemer Visscher.
Rommelzoo, De Nieuwe Hofsche -, liedboek
van 16jj. Hierin de Knip-zang. Ge.
volgd door Het Nieuwe Rommelzootje,
Amsterdam 1670. Deze Rommelzoo was
een kermisboekje, in de vorm van een
mopsje, met gedichten van Hooft, Vondel,
De Decker, Asselijn ellz.
Romulus, zie Zsopus.
Romijn, Jaap *, geb. 1912 te Utrecht, vtsör
de Oorlog redacteur van Opwurtscke 1F:-
gen. Stichtte in 1945 Ad Interim. Na de
Oorlog de letterkundige leider van de uitgeverij
Bruna te Utrecht. Prozaschrijver.
Onder zijn werk Wickelroede, een bundel
schetsen over dichters en schrijvers.
Roncevale, Van N , het volLsboek der 1je
eeuw, bewerkt naar 't Rolandslied. (Roncevale
is het dal, waar Roland sneuvelde.)
Van 1444 was er ook een rederijkersspel
Vanden zz/#.gâe (strijd) I'an R/zzcâezw/e.
De Antwerpse druk van het volksboek in
1902 uitgegeven door Dr. Boekenoogen a1s
eerste in de reeks vanwege de Mij. v. ketterkunde:
Den #r/e//lez; Strijt ,ydie opten
berch van Roncevale in Hispanien geschiede
daer Rolant ende Olivier verslagen waren''
In proza, afgewisseld door grote
rondeel, lyrische dichtvorm, sedert de 14e
eeuw in zwang, kunstig gevormd, bij de
rethoryckers: 8 regels, le en 4e regel dezelfdq
regel 1 en 2 vormen ook het slot.
A1s voorbeeld van een onbekende dichter:
Vanden wilden man.
Ic was wilt, ic ben gevaen,
ende bracht in minliken bande;
Dat heeft ene maget gedaen.
Ic was wilt, ic ben gevaen,
A1 mochtic, ic woude haer niet
(ontgaen,
Des zet ic mine trouwe te pande.
Ic was wilt, ic ben gevaen,
Ende bracht in minliken bande.
Rondeel van Anthonis de Roovere:
Die gheen pluymen en can strycken,
Die en dooch (deugt) ter werelt niet;
Is hy arm - hy en sa1 niet rycken;
Die gheen pluymen en can strycken,
Alomme soe heeft hy tachterkijcken;
Die gheen pluymen en can strycken,
Die en dooch ter wereld niet.
Hetrondeel staat a1s een pOt Op drie POten,
schreef De Casteleyn.
Rondelen ook weer bij nieuwe dichters:
Keuls 19k1; Ab Visser 1942.
Ronde Tafel, Ridders van de - , het genootschap
der ridders aan 't hof van koning
Artur, in de Keltische of Britse romans;
te vergelijken met de twaalf pairs
van Karel de Grote in de Frankische rom
a13s.
Ronsard,
risch
Pierre de - , 1524- '85, F. 1ydichter,
o-a. van Odes. Hoofdmal)
der Pléiadek zie Franse T=f en f-E'//E>z'-
èunde. Nagwolgd door J4n wa/? der Noot,
stukken uit het oude lied. (Roncesvalles,
F. Roncevaux, nu dorp in de Sp. provincie
Navarra in de Pyrenveën.)
Rond den Heerd, tg. waarin de Brugse kanunnik
Duclos en andere W estvlaamse
taalparticularisten de strijd voerden tegen
de Kon. V1. Academie. Een van de hoofdmannen
was De Bo. Het was 1865 gesticht
door Gezelle a1s leer- en leesblad
voor alle lieden, met houtsneden, over taal
, dialect,
letterel folklore. Met bijdragen
o.a. van Hugo Verriest. Van de laatste
jaargangen werden maar 80 exx. gedrukt.
Tot 1890.
Rondedans (in futuroj om een doodkist,
spotdicht van 1820 van Bilderdijk oq zijn
liberale vijanden, die zich in futuro, ln de
toekomst, zullen verheugen bij zijn dood.
Nu is Bilderdijk
Een lijk.
Nu, zijn mond gesloten;
Nu, zijn pen en vinyers stil;
Nu heeft Marsyas zlln wil,
Trouwe bontgenooten!
448 Ronsard
449 Roos van Dekama
Hoojt en de overige Renaissance-dicbteçs.
Verheerlijkt a1s Petrarca. Behalve zijn 1yrische
poëzie gaf hij in 1j72 de eerste vier
hoeken uit van zijn Francitule, de lotgeval-
1en van Francius, de legendarische stcmvader
der F. vorsten. Zijn Odes verschenen
reeds 1550. Zijn aubades nagevolgd door
Hooft in zijln sonnetten.
Ronse, Edmond ,N , 1816 '81, uit Veurne,
1849 archivaris aldaar', dichter', schrijver
over de Veurnse geschiedenis.
Ronsse, Jozef x, 1806 1872, schreef historische
romans, a1s Arnold lwr Scboorisse:
een episode uit de opstand der Gentenaren
(4 d1n.) .
Roo, W gllem de 'v, 1755 1813, predikant
te Tiel, de dichter van Stille r/f-f/pDltr
van Gods dooden, opgenomen in de Evangeliscbe
Geungen.
Roobol, Cornelis J -, 1806 '70, toneelspeler
te Amsterdkm. Vertaalde zeer veel
toneelwerk. W as ook de eerste, die een
stuk overbracht van Victor Hugo; zie daar.
W erd 18j9 directeur van de Schouwburj
met Tiasink; in 1861 kwam Peters er bil.
Roobol, Suze la Chapelle N , 18jj 1923,
zie Câ.
Roode, Mlchiel de -, voegde bij de portretten
van de 200 dichters van A. v. Ha-
1en nog 130 en legde er een album van
bijschriften bij aan. Dit Album uitgegeven
1775 door Kunst wordt #t?t)A. arbeid verkregen
te Leiden.
Roode angieren, De N , Kamer van Rethorycke
te Rijnsburg, met de zinspreuk ,,Het
woord is krachtig'', opgericht 1j61, won
nog in 't zelfde jaar 4 prijzen te Rotterdam
onder leiding van de factor Jan Fmytier.
De Kamer stond onder bescherming
van de abdis van Rijnsburg. Schreef 1641
een kaart uit; 6 Kamers deden hun intrede.
Roode Roos, De N , Kamer van rethoacke
te Hasselt. Bewaard bleven zeven bistoriael
Jpe/er van + 1600: Coninck :ôJ///J4-
sar en Die belegkeringbe 'Jz;z:2 Samlriën,
1608; Josud, 1j95.
0. v. d. Daele en Fr. v. Veerdeghem gaven
de . Zinnespelen en toneelsmkken der
16e eeuw uit; 1899.
Rooduyn, K. J. 'v, geb. 19 lj te Utrecllt;
dichter.
Roomsche Mintriomfen, zie Mzttbys f?a72
der M erwede.
Roomschen Uylen-spiegel, Den - , zie U.
Roomsche Reys, prozasamellspraak van Stalpaert
v. d. Nviele, 1624, tussen Pieter de
Reyzer, die op beevaart naar Rome gaat,
en Abakuk, zijn broer, die dit plan afkeurt
a1s afgoderij. Afgewisseld met gedichten.
Roorda van Eysinga, Philippus Pieter N ,
1796 18j6, tweede luitenant in de Slag
bij W aterloo, in 1819 in lndische dienst,
Letterk. W rdbk. 2e dr.
hoofd van politie op Palembang 1822)
schrijver van een Maleis Woordenboeb
1825; secretaris der residentie Bantam
1828., hoogleraar aan de Militaire Academie
1850- '43., daarna weer in Indië voor
de Samenstelling van een volledig Maleis
W db., 1846; terug in Nederland 1848. Behalve
veel werken over Indië', Volkslied
ë,2 ttjden van Oproer) 18502* veel Citadel-
>/?z/:; Neerlands roe'm />2 Oost-lndilq
dichttaferelen van 183j; de vertaling van
Hamlet, metrisch overgehracht met een inleiding
van Jurrien Moulin, 1836; Raden
M antri, lndische romance, 1838; de vertaling
van het Javaanse heldendicht Brata
f/e#/a, in 69 zangen, 1849. Op toneelgebied
De Kardinaal, Hertog van Richelieu,
1834, ontleend aan de roman Cinq-M ars
van De Vigny, het eerste Ned. romantische
drama.
Roorda van Eysinga, Sikko E. W . 'w, 1825
'87, geb. te Palembang a1s zoon van een
predikant, a1s Sentot schrijver van de
Vloekung in Max Havelaar; verbannen uit
Indië 1864 wegens een artikel in de Java-
Bode; 1886 medewerker aan Recbt w/t?,
Allenk -I- te Clarens. Zijn briefwisseling met
Multatuli uitgegeven door Mw. Douwes
Dekker-Hamminck Schepel, 1907. Volgens
Alexander Cohew In Opstand, is hij ook de
schrijver van het pamflét Koning Gorilla.
Roo Rosen, De - , Kamer van Rethorycke
te Schiedam, met de zinsprmk yyAensiet de
joncheyt''@
roos, zinnebeeld van liefde en jeugd; vandaar
de Kamer De Roos te Leuven, met
de spreuk Minne ist fondament. De Roos
ook te Thielt; De Roode Rosen te Hasselt
en te Schiedam.
Roos, Jan Adriaan -, 1766- 1801, toneelspeler
te Rotterdam, schoonzoon van Simon
Rivier. Zijn vrouw, Hille Rivier, toneelspeelster.
Roos, Gerrit Pieter - , geb. 1822 te Aardenburg:
brievengaarder, boekhandelaar en
archivarls; werkte mee aan Cadsandriak
schreef met A. de Ligny: De J//Mca van
Jan Tr/c/a/e, 1843, en Vroliike tooneelen
uit â,J Ieven van ffeuefw#l, pastoor te
Lapscbuere, onder ps. Twee Aardenburgers,
1846. Zwager van Van Dale', was later
werkzaam bij de Hervormde gemeente te
Roeselare; trok daarna naar Calais.
Roos, Roman van de - , zie Rose.
Roos van Dekama, De -w, historische roman
uit het jaar 154j van Jacob van Lennep,
1836. Behandelt de tocht van graaf W i1-
lem IV tegen Frioland. Beoordeeld door
Bakhuizen '1n De G-JJ; deze schreef, dat
Van Lennep het nationale had miskend,
o.a. in de figuur van Claes Gerritsz.,
marktschrijver van Haarlem. Ook kwam
29
Ronse
Roosbroek
W at baet het of ghy draeft
en swoeght en u verhit,
Formyn liefst hem besoeckt,
dbe wacht en stille zit.
Het motto was ditmaal door Van Lennep
zelf bedacht.
De lkoos
mantische
Deodaat
komen.
twee rfJvonddingenk
zie daar. Het zijn
en Reinout, die allebei terecht-
Roosbroek, G. L. van N , geb. 1888 te Antwerpen.
Sproien zwr droom en dood.
Schrijft meest in 't E. na zijn benoeming
tot hoogleraar in Nw. York.
Roosdorp, F. -, gaf 1898 zijn Foekje Kinderen
uit, gevoelige schetsen. Zijn eigen
nanm was F. C. M . Schröder, 1874 '98.
Naturalistisch proza.
Rooseligns Oochiis,
Janus
1579, door Jongtys;
Rooses, Dr. Max - ,
werpen, kenner van
schiedenis, 1876 conservator v. h. Museum
Plantijn. Schreef o.a. de levens van Rubens
en Jordaens en De Schilderkunst van 1400
- 1880. Letterkundige kritiek: Schetsenboeken,
1877 ' '8J; daarin o.a. studiën
over J. F. W illems, Consciencq Po1 de
Mont. Uverig Flamingant; liberaal. Letterkundige
Studiën, 1894.
Roosfe, de heroemde dichterlijke y,vertelling''
van Bellnmy, 1784. Bellamy en Rau zouden
zie daar.
1859- 1914, uit Antde
Vlaamse Kunstgee1k
een romance dichten; Rau leverde de
verschrikkelijke geschiedenis van Ewald e72
Elizek Bellamy kon niet gereedkomen en
bracht deze vertelling, door Huet beter geacht
dan al onze romances tezamen. Opgenomen
in de Proeven voor âE>/ Versund,
den .$'zrzJal en /Je/ Hart.
Rx thaert, M r. A. - , van 1931- '35 advocaat
te Antwerpen, schilderde in Die Ver-
Leerde W eereldt, 1939, de toestanden in
Noord-Brabant toeq de vrije uitoefening
van de R.K. godsdlenst tijdens de Republiek
verboden was. De titel is het opschrift
op 't uithangbord van een herberg
in Deurne, ocftadel van de Roomsche
dorpspolitiek'' In 7 maanden 16 drukken
van deze roman. Zijn roman Doctor J'VJrCmen,
de geschiedenis van een Brabantse
veearts, verscheen in 1936; de 28ste druk
kwnm in Januari 1940, de 38ste in 1950.
De W enteltrap, roman, 19j1.
Roovere? Anthonie d. -, # 1482, architect,
rederilker en dichter, op zijn 17e jaar al
Prince van rethorycke'' om zijn gedicht
Of zzit/eiftv/yl berte Iiegen rzcu (zich verloochenen
kan.) ,yvlaemsch doctoor envertaling
van
Ocelli van uit Brugge,
1639,
Lernutius
bevat het verhaal van
hexameters, 1885.
Ros Beyaert, het beroemde paard van de vier
Heemskinderen, ten slotte op eis van koning
Karel met een molensteen aan zijll
hals in de Oise verdronken.
Rosa, Andries de -, ps. v. L. v. d. Capelle,
geb. 1869, was eerst diamantbewerker; vertaler
van veel F. werk.
Rosafiere, zie Jonitas.
Rosalyntje, zie Welleiens.
Rosymunde, dochter van de koning der Geplden,
vrouw van Alboïn, koning der
Longobarden, die haar dwong te drinken
uit de schedel van haar verslagen vader.
Zij liet hem vermoorden, 572; trouwde met 's konings ,,wapendrager'' Helmechis; vergiftigde
hem, maar moest zelf mee uit de
gifbeker drinken. De hoofdpersoon in het
hoog-romantische eerste verhalende gedicht
van Hofdijk, 1859.
Rosant, Jacob N, # 166j, schreef De Evan-
4e/llrâe Triompbwagen, een bundel geestelljke
liederen, 1654; hij behoorde tot de
Contra-Reformatie.
Roscius, Dr. Antoni - , 1595- 1624, dokter,
schrilver, dichter en Doopsgezind voorganger
te Hoorn. (Hij werd a1s student wegens
zijn welsprekendheid Roscius genoemd
naar Cicero's leermeester.) Vriend van
Velius. Op een tocht naar Amsterdlm zakte
de slee door hd ijs;zijn dochtertje en
zijn vrouw kwamen om en hij stierf zelt
3 dagen later. Vondel maakte een klinkdicht
op zijn dood.
Rose, Di'e 'w, Mnl. vertaling n!n 1 280 door
Heinric van Aken van een groot F. allegorisch
gedicht van 22 000 verzen over de
liefde: ,j,een boeket rozen met een naakt
lachend beeld van Pan erin''; was voor
Frankrijk, wat VaderCats was voor ons,
en een nieuwe Ars Amandi bovendien.
Daarbij heftige aanvallen op de geestelijken.
Maar vooral een beeld van het ridderleven
der 15e eeuw, ontaard in vormendienst',
de toernooien zijn spel yeworden,
de vrouwendienst vaak onzedelilk minnespel.
Met dikwifls zeer revolutionnaire gede
gheestich podte'' van veel moraliteiten
en eshatementen; kreeg 1465 een jaargeld
van de stad Brtlgge; hij was factor van de
kamer ,,De Heilige Geest''. Van der mol-
1en /:cJJ', een soort dodendans; zie daar.
Zijn werken werden 1j62 uitgegeven door
Eduard de Dene. Studie over hem door G.
C. van 't Hoog, 1918.
Rooyaards, zie Rol'ai:o.(ls.
Roozelyns Oochjes ontleedt, zie Jongtys.
Rop, Antoon Leonard de - , 1837- 1912,
geb. te 's-Gravenhage, hoofd van een school
te Amsterdam, schrijver voor de jeugd,
dichter uit de school van Alb. Thijm; vertaalde
Goethe's Hermann en D/r//ât'tl in
Bakhuizen op tegen het motto van de rom
an:
450 Rose
Roseane Coleners
dachten', zo
adel:
Nous sommes hommes comme i1s sont;
Tels membres avons comme i1s ont;
Tout aussi grand coeur nous avons!
(W ij zijn mannen a1s zij; wij hebben dezelfde
leden en hetzelfde grote hart) .
't F. gedicht is van Guillaume de Lorris,
:t 1230, en werd voltooid door Jean de
Meung; zie daar.
Ned. uitgave van Dr. Eelco Verwijs, 1868.
Het Mnl. gedicht bewaard in het Comburgse
hs. en in een hs. te Amsterdam in de
zeggen de burgers van de
Academie van W etenschappen, gekocht van
/. F. lrv/erz/l. De titel is ontleend aan de
voorstelling: een ridder streeft naar het
bezit van een roos, zinnebeeld van de beminde,
maar wordt door gevangenschap
verhinderd: tweede titel: Spiegbel der minne.
Gelezen door adel en burgerij in heel
%T. Europa. Maar ook heftig aangevallcn,
ooa. door Gersona 1365- 1429, kanselier
der Universiteit van Parijs.
De Roman waz; de Roos heeft de allegorie
in de mode gebracht. Ook de vorm, de
geschiedenis voorgesteld a1s een droom, is
veel nagevolgd: Guillaume de Lorris
droomt, dat hem in de Meimaand een weelderig
vergier (hof ) ontsloten wordt. Het
tweede gedeelte, van Jean de Meung, verkondigt
de leer dat alle vrouwen trouweloos
zijn, beschouwt het huwelijk a1s een
dwaasheid en predikt de vrije liefde.
Roseane Coleners, ,,poetersse'' zie C.
Roseliin of de getrouwe liefde van Panthus,
De Schone - , 1650; zie S. v. Hoog-
J/rJ/F&.
Roseliins Oochies, zie Jongtys.
Roseveldt, Frits - , 1769- 1847, toneelspeler
te Amsterdnm.
Rosiana Coleners, zie C.
Roskam, groot hekeldicht van Vondel, opgedragen
aan P. C. Hooft: drost van Muiden,
met een verheerlijklng van C. P.
Hooft. de oude burgemeester van Amsterdam,
1631. Een felle veroordeling van misstanden:
wat op 's harten grond leyd
Dat welt me na de keel; ick word te
(stijf geparst.
,,Mij deert des mans, die geenes dings eerder
moede schijnt te worden dan der nlstj''
zei P. C. Hooft, de wijsgeer. De gehekelde
misstanden zijn de geldzucht, ja de omkoopbaarheid
van de regenten', verder overdaad
en pracht, waar de winzucht uit
voortkwam. Misschien is het gedicht reeds
van 1628.
Rosmade, ps. van Evert M asdorp.
Rosseau, Jakobus 'v, opvolger in het boertige
van Rusting; berijming van Aran e77
Titu f, 1 7 16., vall M edea, 1722. Een spel
van De zingende Krtzzz/t'p' oj wdrzzstzaiu>/ylc
Krispyn, 1717, bevat :t: 100 stukken van
volksliedjes en straatzangen. Van 1722 is
zijn Santesnspl.aak J'?; de and're u'aereltl tusschen
Jan f?,z>2 Gyzen en eenile and're versturve
Poeéten, d.z. Van Rustlng, Pook, De
Regt, Focquenhroch, Jan Zoet, Bredero, Jan
Vos, de Foertige dichters. Maar ook met
een bespotting van Cats en met de hatelijke
voorstelling, dat Vondel een drinker was.
Hij was ook de schrijver van vele boertige
kluchten, b.v. De snoevende zzijrrzt/z;r of
etzwrzrl, graaj, een ,,miles gloriosus''; #
Krispyn wyvebeul, :à': 1732, een tot rede
gebrachte dronkaard.
Rosseels, Daniël E.G.ow, geb.te Antwerpen
1912, matroos, autowasser, chauffetlr,
reiziger, bureelbediende. Schreef verhalen
en twee romans: Blindeman: 1941, en
Hallwas, 1942.
Rosseels, Emmanuel 'v, 1818 1904, uit
Antwerpen, makelaar in effekten, 1876 administrateur
van 't Museum Plantijn,
schreef toneelstukken met zang, o-a. iI1
1842 het melodrama Alfred :7; Karlina S,f
de stemme des bloeds. Ook veel geschriften.
ten dienste van de Hervormde kerk in
België. Bekend is zijn melodrama Laster :72
Onschuld, 18j0, (met Dumont), in j bedrijven.
Flamingant. Mane Rosseels was
1id van de kring van 't Zwart /7E7tv#elE'v
evenals Door van Rijswijk. Rosseels herdacht
zijn vriend in zijn stukje Dickter cr
Soldaat.
Rossem, M r. C.P. van - , 1885 195 ï,
schrijver van toneelstukken; letterkundige',
occultist: E c7z reis zCmzr het âltprziyizzcz/zl/z,
1928. Verder o.a. Twee /J/J//FJJC/?: avonturiers
(Brummell en Casanova) , 191j.
Een reisverhaal In P'#/ werelzdeelen)
1925.
Rössing, J. H. N, geb. 1847 te Amsterdam,
leraar', schrijver over toneel, secretaris val)
Het Ned. Tooneel. Stichting fz. d. s'fW/zz.lz'-
burg op âe/ Leidscbe Plein, 1874. ln 187 5
beantwoordde hij een prijsvraag van de
Groninger hogeschool over Dr. Samuel
Coster. Van 1916 is zijn werk over De
Kon. Jzrdz', ,:He't Ned. Tooneel''. -? 1918.
Rossum, Rie van -, Chr. romanschrijfster.
De Kloof zonder brug.
Rost, Nico -, geb. 1896, prozaschrijver.
Goethe in D/f-/vi/, 1948.
Rotgans, Lucas N , 1654 17 10, uit een
Amsterdams geslach. t, naar Utrecht verhuisd;
zijn ouders woonden op Nyenrode
aan de Vecht. Van 1672 '74 diende hij
a1s vaandrig; hij vestigde zich op Krom.
wyk, insgelijks aan de Vecht bij Breukelen.
Daar stierf hij aan de pokken. ln
1689 weduwnaar geworden, begon hij ,,met
de Musen om te gaan''. Hij kwam iIz kennis
451 Rotgans
Rothmann
met de twee groote keurmeesteren'' 1) Moonen
en Vollenhove. Hij berijmde Zedelessen
uit d'Oude Verdicbtzelen, 1710; prees
de heldendaden van haron Van Reede in
Ierland; schreef lofdichten op W illem 111,
wiens leven hij bovendien verwerkte tot een
heldendicht in 8 Foeken op zeer hoogdravende
toon. Verder schreef hij 2 treurspelen
naar F. model: in 1705 Enetu en
Turnus en in 1709 Scilltt, even hoogdravend.
De dichter droeg zijn gezwollen
verzen voor met ,,eenv donderende uitspraake''
1vooral a1s hij met zijn gasten
reeds verheugt van den wyn'' w'as. Het ,,) enige werk zonder Parnastaal is de Boereitvzzz/
k, 1708, een tafereel van zeden in
1 300 regels, onder het motto: Quantum est
in rebus inane! (Zoveel dwaasheid is er in
de dingen.)
Hij werd begraven te Breukelen. Zijn Poëz)'
uitgegeven in 171j door zijn vriend
François Halma, toen uitgever te Leeuwarden
met een Voorberecbt, dat tevens Rotans'
levensgeschiedenis Fevat, en met een g
Rouklagt.
Hij zette de reeks van hofdichten voort:
Goudesteyn, het buiten van zijn neef Johan
Huydecoper, 1690; Sticbts fxfAzl/.çE'z/z;.kr op
Heemstede (bij Jutfaas) .
Rothmann? M. E. N, geb. 187j, schrijvel
van Afrlkaanse vefhalen onder ps. M . E. R.
Rotsgalmen, bundel gedichten van Bilderdijk'
1824. Hierin een lied aan Da Costa bij
diens Bezwaren tegen den geest der tYz?lf/.'
Niets heilig meer, of de afgrond wierp
(het om,
Geen ondeugd meer die niet ten toppunt
(klom.
De naam ontleend aan Ovidius: ,,'t is het
galmen in hosschen en rotsen gelijk.....
Deze stemgalm maakt thands nog mijn
overig leven uit, en klinke ook nog voor
Recht, Godsdienst en Vaderland''.
Beantwoord door Spiritus Lenis, d.i. Jurr/
z?z2 Moulin met Rotsgalmende Reielzang,
182j. Moulin bootste in deze caricamur
de trant van Bilderdijk na in 11j coupletten
van 8 regels:
In 't cedrenhout van Libanon
Daar kapt mijn zangster Dortsche
(knuppels.
Rotterdam, verheerlijkt door Joan de Haes
in zijn Eerkroon, 1716; door Dirk Smits
met zijn Rottestroom, 17j1. En in De
Musstroom van h. des Amorie van der
Hoeven, 1842, een stroomdicht in de geest
van Tollens. Zie ook Oudaen, Heiman Du1-
Iaevt, Tollens en Speeniwfj. Aug. van Groenlngen
en Henrl Hartog tekenden het
nieuwe proletariscbe Rotterdam; Herman
Robbers hd burgerlijke leven. Zie ook W .
Schûrmann.
Rotterdam, Landiuweel van -, 1j61 en
1j99; zie L. Er waren in 1j61 8 Knmers
opgek-omen; De Pelikaan van Haarlem Fehaalde
de prijs. De ,,spelen van sinnen''
en de ,,Refereynen'' werden 1564 te Antwerpen
gedrukt.
Ook in 1599 werd een prachtboek uitgegeven
met blazoen en wapenschild:
Der redenrijie constliefhebbers stichtelicie
recreatie, schoone refereynen ende Riedekens....
ghepronuncieert ende ghesongen
by diversche cameren..... binnen de stede
van Rotterdam. Verschillende liederen
Fetr. de 80 j. oorlog en de reis van Heemskerk
en Barentsz en op enkele ketters.
Rotterdam in de Litteratuur, Fijdragen van
Clara Eggink, Bordewijk, Van Vriesland,
A. Donker e.a., 1940. Nieuwe bundel
1941, van P. J. G. Huincks; met werk van
Leo Ott, A. M. de Jong, W . Schûrmann,
UJoh. de Meester, M. J. Brusse, Jan Prins,
lara Eggink.
Over Rotterdam in 1940 ook de reman
I'reemdeling in Babylon van J. Gerhard
Toonder.
Rotterdamsche Schouwburg, De Oude N ,
geschiedenis beschreven in een uitvoerig
werk van P. Haverkorn van Rijsewijk,
1882, dat echter nog maar alleen loopt
over de jaren 1773-'98, na een inleidinj
over de voorgeschiedenis. Deze ,,oude
schouwburg werd geopend 1774 en werd
in 1882 afgebroken.
Rotterdamsche Speeljacht, Het Nieuwe 'v,
liedboek van A 1640, met verzen van
Stribee.
Rottestroom, De N , 1738 aangevangen,
1745 voltooid, 17j0 uitgegeven. Zang ter
ere van Rotterdam en de omgeving; schildering
van het landleven onder invloed van
Poot; hulde aan de admiraal Schepers, aan
Witte de With, De Liefde, Aart en Jan
van Nes, aan Van Brakel, en vooral ook
aan Antonides, allen ïn de St. Laurenskerk
begraven. Dit stroomdicht van Dirk Smits
was de tegenhanger van De Ystroom van
Antonides. Opgehemeld door het echtpaar
Van W inter, Langendijk, Hoogvliet en
Pater.
Rottiers, Arthur - , geboren te St. Niklaas
in 1920. Dichter. De M olens 1'zJr Musland,
Het zonderlinge Voorspel.
Rottmann, M arie E. - , Afrikaans prozaschrijfster
van grote betekenis.
Roulland, Henri Jean N, 1729- '90, uit
Amsterdam, richtte met Pater, Lutkeman
en Asschenberg Oejening Sy>JCJ-// de
kunsten op, een dichtgenootschap voor vertaling,
en voor een nieuwe Psalmberijming,
waaruit de Commissie van 1772 een keuze
deed. Hij is ook de man voor 't gedenkteken
van Vondel in de Nieuwe Kerk.
452 Iètltllll!ll (1
Rousseau
Roussmu, Jean Jacques -, 1712 '78, de
grote F. revolutionnaire schrijver; 10 Le
contrat Social ('t Maatschappelijk Vcrdrag),
1762, pleidooi voor de volkssouvereiniteit;
20 Emile ou de lJ#J/c,J/pN,
hetoog voor een betere opvoeding; 50 Julie
ou /a nourelle Hlloise, 1761, de sentimentele
studfe van het hart en de hartstochten,
vo1 gevoel ook voor de schoonheid der natuur.
Zijn invloed was ook in de Nederlanden
ontzaglijk; Betje Wolff prees hem
uitbundig, vooral zijn Juliek h-1J is ,yde
Eerste schrijver onzer Eeuw'' Van Alphen
daarentegen schrijft in zijn Mengelingen
van 1783, dat hij niet weet wie 't meeste
kwaad gezaaid heeft, Voltaire of Rousseau.
Feith loopt hoog weg met Rousseau; Bi1-
derdijk noemt hem ,,een geesel des mensch.
doms''
Rousseau
voel-, in
is de profeet van het nwtuurgtziln
Rêveries (Dromen) b.v. toont
zich de liefde voor de schoonheid van het
landschap. Hij werd door Betje Wolff bewonderd
a1s de bestrijder van alle maatschappelijke
onderqeschiktheid, a1s de verdediger
der vrijheld, a1s de man die de
weg wees naar de natuurstaat. Niemand
meer dan hij heeft het toenmalige gezag
ondermijnd, in ons land dat van de stadhouder
en dat van de regenten. W egbereider
van de F. Omwenteling. Zijn Emile:
1762, werd door de Staten van Holland
verboden wegens y,de goddeloze en verderfelijke
stellingen''.
Rousseau en Robespierre, studie van H,
Hermans, 189j. Het Jzrzll/er van Rouç .
seau, van Adriana Rooje, 1919. Ook Mw.
Roland 1-101st gaf een studie over Rousseau
uit.
Rue, Mr. Pieter de la x., 1695- 1770, uit
M iddelburg, rekenmeester', sedert 1741
krankzinnig. Schreef o.a. Geletterd Zee-
D>2#, 1754; StaatLundih en SWJ/7','r//ï#
Zeeland, 1756. Zie Rustrllk en Steengracht.
Ruelens, Ch. .v, 1820- '90, gaf 1879- '81
te Antwerpen ip 3 delen uit Rejereinen
der 16e dez/z/z, verzameld door Jan de Bruy;
ne, 1579- '8j. Ruelens werd 1875 bewaarder
van de hss. van de Brusselse bibliotheek;
hij gaf de 114 refereinen uit vooz
de ,yvlanmsche Bibliophilen''. Overigens
schreef hij meest in het F. Geb. te Brussel.
Ruimte, 1920 '21, het ts. der Vlaamse expressionistische
activistische dichters, volgelingen
van Ostayen, die er zelf niet meer
aan meewerkte, daar hij naar Berlijn was
uitgekeken. Hoofdman: Eugène de Bock;
Rouw en Trouw, treurzang over koning
W illem 11 van Da Costa, 1849.
Roux, Sophie -, schrijfster van de Afrikaanse
roman W rede Grense, 195j.
Rovers, E. A. 'v, 1848- 1908, schreef onder
ps. H. Hollidee N. Brabantse Etsen
zi-r bet Ieven, 1881.
Royaards, Dr. A'illem ,v, 1867- 1929, uit
Amsterdam, beroemd toneelspeler, regisseur,
directeur. Richtte 1908 zijn eigen
gezelschap op, Het Toneel. Streefde naal
Herman Vos, Paul Kenis, Gijsen, W ies
Moens, Victor Brunclair. Zij verlangden
ruimte, kenden geen horizon; de adem van
het heelal moçst door hun verzen varen.
Ze schreven in vrije verzen. Zo dichtte
Marnix Gijsen het beeld van Sint-Fran-
CISOI S@*
een voorname stijl in zijn voorstellingen:
De Vialiers van Schûrmann, Gtjsbregbt,
Adam en Luciler van Vondel, verder stukken
van Shakespeare en Faust van Goethe)
later ook Ibsen en Strindberg. Bekend ool:
door zijn voordrachten uit werk van Multatuli.
Bekwame toneelspelers zijn ook
M>rouw Jacqueline R/yzflrt/l'--îkrf/ltzrz,
geb. 1880; hun zoon Ben, geb. 1904, en
Krachtige toren van jubel,
A1s op lentefoor in lachpaleis van
(zaligheid! onstuimig8 danser,
1J1e klokkenklank d1e m' aanvaardt
(op windewiek-,
Nachtegaal en leeuwerik- van 1of ,
Rechte heirweg,
Avondstraat,
Allerluidstluidende klok,
Banaan van zoete vergiffenis,
hun schoondochter M arcelle Geolgei'te Szfgedoorn:
geb. 1910. Over Royaards ïp2 zljn
/## een studie van Top Naeff, 1947.
Royen, Dr. Gerlach N. J. H. N, geb. 1880
te Valkenhurg, Franciscaan, 1932 hoogleraar
in de vergelijkende en algemene taalwetènschap
te Utrecht; strijder voor de
vereenvoudigde srlling.
Royen, Maria van N , geh. 1892, dichteres;
sonnetten.
Roper, Louis - , 1793- 1868, uit Mechelcn,
beeldhouwer te Amsterdam. Van hem. het
standbeeld van Latlrens Jansz. Coster te
Haarlem, 18j6, en dat van Vondel', ook 't
gedenkteken voor Simon Stijl te Harlingen.
Verder Prins W illem op 't Plein te 's-Gravenhage,
1848; De Ruyter, enz.
Rozelyntje, zie Wellekens.
Rozendaal, Op 't Kerkhof te 'v, rouwzang
van Ter Haar over De Genestet, 1861.
Later werd hij er zelf begraven, evenals
Hofdijk.
Rubben, sotternie uit de 14e eeuw over een
man die drie maanden getrouwd is, wanneer
een welgeschapen zoon hem verrast.
Ook deze sotternie loopt op een vechtpartij
uit.
verscheiden toneelspelen en vertaal-
Fabelen van Gellert. Lid van Laus
Schreef
de de
Lleo.
453 Ruimte
Ruisbroek
Bloedende geranium, nieuw doorJan de Marre. Zie bojdicbten.
Nachtelijke vuurpijl.....
(Aangehaald door Vermeylen. Foor =
kermis.)
De dichters van Het Fonteintje kwnmen
tegen die van Ruimte op.
Ruisbroek, zie Ruusbroec.
ruiterliedjes, minneliederen der 1je eeuw,
waarin een ruiter (huurling te paard, maar
nog vaker te voet) de hoofdrol speelt, vaak
ook door een ruiter gedicht. De D. huursoldaten
van Karel de Stoute brachten hun
volksliederen mee, die a1s voorbeeld dienden.
BJj de ,,ruiters'' vindt men een deel
van de bemanning van de Blauwe Scute.
Ruiterliedjes komen voor in het Antwerper
Liedboek en verder in honderden blauw
boekjes en op losse bladen. Zij hebben de
oude bekoorlijke epitheta ornantia: het
groene woud. hct blanke zwaard, van goude
rood, sneewitte handen of wangen. Het
bekendste ruiterliedje is:
Ic stont op hooghen bergen.
En de bekendste ,,rulter'' is Jan Starter.
Tot de ruiterliederen behoren ook de Kep'c/
J//e#:rt7?7; zie daar. Aan het slot noemt
vaak een rufter zich zelf a1s de dichter.
Ruloffs, Bartholomeus - , 1735- 1801, or.
ganist in de Oude Kerk en orkestmeester
van de Schouwburg te Amsterdam. maaktc
een bekend gedicht op de Intnding f'ap,
den ad/z/l/e/ldgwyc/7ta/; Scbouwburg, 1773.
Gaf ook een groot aantal, meest vertaalde,
toneelstukken uit.
Rumbeeksche Avondstonden, verzamelinà',
voordrachten en legenden voor De Jzrereenigde
Jzrrëer#e/z te Rumbeke (groot dorp
bij Roeselare) ; in 2 delen, geschiedenis,
ook over de oude Rederijkerskamers val)
Roeselare, 18j6. Redacteur A. A. Angfllis
( 1830- '70).
Russche, Broeder 'v, zie Ruyscbe.
Russe, Ellen N , zie v. d. Velden-vygh.
Rustingh, Dr. Salomon van 'w, 16j2- 1717,
heelmeester in het leger, zwierf door
Frankrijk, daarna dokter in Groot-schermer,
waar hJj 1707 nog woonde. Dichtel'
in de y,geest'' van Focquenbroch. Vol-
Geestige W erken, 1693; derde druk 1699.
HiJ parodiëerde de Gr. mythologie in zijn
Lust en Onlust in den Hemel en de Ill4s
in zijn Wapen-stryd tusscken Hjax en Ulisses
en ook Aran en : Titus van Jan Vos.
HiJ schreef voor ,,koddige Lesers ,,. Langendijk
noemde hem een drekpoëet. Duvels
/ct,'d'7? onder de duvelen, 1694. De KJ/ in
'z vagevuur, 1696. Dichter ook van Het
scbouw-toneel des Doods, 1707, een dodendans,
met 30 zinnebeelden verlucht. Vierde
druk 1741,
Rustrljk, buiten bij Mufderherg, met de echo;
bezongen door M r. Pieter de 1, Rue en op-
Woestijne.
Rutten, Dr. Theo - , geb. te Schinnen in
Limhurg 1899, promoveerde 1928 te Leuven
in het Ned. met een proefschrift over
Felix Timmermans, en in 1929 te Utrecht
in de wijsbegeerte; 1951 hoogleraar te Nijmegen
in de psychologie. ln 1948 min.
van Onderwijs.
Ruusbroec, Ruysbroeck, Johannes van -,
1294- 1581, geboren te Ruusbroec aan de
Zenne ten Z. v. Brussel. Op ll-jarige leeftild
ging hiJ op smdie te Brussel bij Jan
Hinckaert, kanunnik van Sint-Goedele. Tot
1343 was hij kapelaan aan de kerk van St.
Goedele. Toen ging hij met Hinckaert en
Coudenberch naar een kluis; hieruit kwam
in 1349 voort het klooster Groenendael in
het Soniënbos, naar de regels van St. Augustinus.
Daar gaf hij zich over aan het
vrerkend en aan het schouwend leven; onder
zijn bezoekers waren Tauler en Geert
Groote; hij is de grootste der Ned.
mystieken. Reeds te Brussel had hij gn
13j0 Die Chierheit #er gbeesteleier Bru-
2/câ'/ voltooid. (Bewerkt door F. Erens,
1917.) ln 1359 volgde Spieghel #er ewigber
5WScâe//, op verzoek van een non van St.
Clara. Onder zijn werken is Van #:7:2
çheestel#ken Tabernacule het grootste; het
ls een voorstelling van Der Minnen Loep,
maar van de geestelijke minne, van het
mystieke leven, van het ,,schouwende 1even''
vooral, de werkelijke vereniging met
God. Het Boec van seven Trlppt'/z w-llst de
opgang naar de zaligheid der beschouwing.
Zo kwamen er in 't geheel e1f verhandelingen.
Ruusbroec staat onder invloed van Meester
Eckart; beiden onder die van St. Augustinus
en van St. Bernhard. Toch wekte zijn
werk ook aanstoot, en om die verder te
voorkomen schreef hij dat Boec der /J/ccâster
lrzuerâe//. Ook bestreed hij de sekte
van de ,jBroeders van de Vrije Geest''.
waartoe Helwig Bloemaerdinne behoorde.
Rutgers, Johannes -, 1835- '97, leraar aan
't gymnasium in Den Haag, sedert 1878
rector. Zie Geestelljie Lustwarande. Hfj
maakte ook parodieën op de sonnetten van
Jacques Perk.
Rutten, Dr. Felix - , geh. 1882 te Sittard,
R.K. dichter en schrilver: Limburgsche
5'tge?;, 1916; Beatr#s, bewerkt a1s geestelijk
drama, 1918. Voor het toneel ook Hagar,
1917. Maar ook de schrijver van Ondes
de rook der z?;#zz, felle R.K. propaganda
in de vorm van een roman. Dr. Rutten
was getrouwd met
Koenen.
de schrijfster Marie
Rutten, Mathieu N , geb. 1906, Vlanms dichter.
Schreef een studie over Karel van de
454 Ruusbroec
Ruwaardes Geertruida
Ruys, Dr. H. J. A. -, geb. te Bunschoten
1881; proefschrift over Boetius J Bolswerl,
1910; conservatrice a. d. U.B. te Leiden,
1918 '46; schrijfster van letterkundige artikelen.
Ruysbeek, Eric van - , ps. van Raymond
van Eyck, geb. te Brussel 191j. Gaf tle
dichtbundel ïveesllanL uit. Hij schreef
Karel Joncibeere aIs J/fé/tv'.
Ruysbroeck, zie Ruusbroec.
Ruysch, Arie 'w, 1797- 1871, uit
dam, wijnhandelaar en 1id v. d.
Rotter-
Raad
Het Itt;J/:/
te
Vlissingen.
Tourville
.f
den,
Toneelschrijver: van
oj de Holl. Zeelieden in FFJ&lzang!
1867. Zljn drama
Albrecb't 1<x? Beyeren, in j bedrijven en in
proza, werd geschreven onder de indruk
van Kuser, het berijmde verhaal van Beets,
1841. Behalve vertalingen 17 stukken in
1835; Het Banibiljet f?ar
bekroond blijspel met
IF'/J maar een Ioods,
1000 :zz/-
18j8; '/
proza; veel gespeeld door rederijkers.
Ruysch, Rachel N , 1664- 1750, bloemschilderes
te Amsterdam, kort voor haar dood
bezongen door 10 dichters in de bundel
Dicbtlovers. Daarbij Bernardus de Bosch
en Ruysche, Historle van Broer - , kluchthoek,
uit het Duits; de Duivel beproeft tevergeefs
de monniken van een klooster voor
zich te winnen; in 1j70 op de Index. In
1950 opnieuw uitgegeven in de NV.B. door
Luc de Baene a1s Broeder Russcbe.
Ruyter, Engel de N , 1649- '83, zoon van
Mickiel, vice-admiraal sedert 1678, bezongen
in een LljkLlagt van G. Brandt.
Ruyter, Herman de - , 1j40- '70, de hoofdpersoon
in Oltmans' roman Het Slot Loevestein.
Oltmans hield zich aan het verhaal
van Hooft, çn dat is juist op dit punt onhistorisch,
omdat De Ruyter niet met het
slot in de lucht gevlogen is, doch met het
zwaard in de vuist is gesneuveld. W e1 is
op W alter Scott's voorbeeld de schildering
van het slot Loevestein zeer getrouw. Nog
veel meer werd Loevestein bekend door de
aanhef van Tollens' gedicht van 1808, He1'-
r/iar de Ruiter:
L. W . v. Merken.
Devotie.
Ruwaardes
ling in
schreven
de toneelspeelster
1846. Speelt te Dordrecht in 106J.
Ruygh-bewerp van de Redenkavellng, van
Spiegbel. Zie In Liejde Bloeyende. Daarin
het voorstel om aan de Leidse hoge-
Geertruida, historische voorstel..
verzen van Jacob van Lennep,ge
VOOr het 2 j-J- arig
Mw.
jubileum van
Engelman-Bia,
school de wetenschap in het Nederlands te
onderwijzen .
Ruyl, Joh. ev, gaf 1832 uit Groningen Oz;Jzet,
,,vaderlandsch Treurspel in j bedrijven''
op maat en rijm; op een allerverhevenste
toon, waarom het een ,,treurspel' '
heet, ofschoon alles goed afloopt. Twee
andere treurspelen van hem zijn Raymond
van Toulouze oj de Albigenzen, 1854, en
Eduas'd 1/, 1858, ook weer in de Fransklassieke
stijl. Hij was een ijverig medewerker
aan het critisch toneeltijdschrift De
Spectatork
Ruys, Cor - , geb. te Amsterdam, 1890, bekend
toneelsmler in zeer verschillende rolzie
daar.
W aar M aas en W aal te zamea spoelt
En Gorkum rijst van ver,
Daar heft zich op den linker zoom
En spiegelt in den breeden stroom
Een slot van eeuwen her.
Ruyter, Jacobus de -, dichter van Nieuw
Liedtboeck genaemt Den Fr//#clt'N Speelwagen,
Antwerpen 1752.
Ruyter, Michiel de -, 1607- '76, de grote
zeeheld, bezongen door zijn tijdgenoten:
1. Jan Zoet, Fuunsche lytpzzjzgz, 16j9;
2. Vondel, Triomf over F;/>24x, 1659;
5. J. de Decker, een sonnet voor De Ruylen.
ter, die tegen de Algerijnen vxht, 1661;
Ruusbroec is onze grootste prozaschrijver
der M.E., vooral waar hij het schouwende
leven verheerlijkt: yj,dat en is anders niet
dan scouwen ende staren ende in bloter
minnen cleven ane Gode''. In zijn proza is
hij dichter; hij is de eerste Nederlander,
die in de volkstaal een ideaal levensgeheel
heeft ontworpen, .al paste dat in zijn (ehee;
ook alleen voor kloosterlingen. Tot ln de
16e eeuw werden ziln werkvn veelvuldig
Jn de kloosters gelezen. Hij tastte in zijn
geschrlften fe1 de gebreken der kerk aan,
o.a. de schandelijke aflaathandel.
Ruusbroecs werken uitgegeven in de Vlaem-
Jcâd Bibliopkilen vgn David, 18j6. Daarop
volgde het proefschrift van Dr. A. A.
v. Otterloo, 1874; 2e druk door J. C. v.
Slee, 1896. fen volledige nieuwe standaarduitgave
in vier delen werd bezorgd door
het Ruusbroec-genootschap te Antwerpen
(1932-'34) . Onder redactie van hetzelfde
gen. een bundel studiën: Jan zwzz Ruusbroec,
Leven t7/? Werken, 1951. Een studie
over zijn Leven t7F/ Werken door J. v.
M ierlo in de Dietsche W arande, 1910.
Zie ook M oller en Dr. Claeys. Verder een
studievan J. Aalders en Uren met
Ruusbroec door L. Reypens. Een proeve
van stilistiei 1# Ruusbroec, proefschrift
van W . C. A. Schilling. W eer een nieuwe
uitgave van de werken in 4 delen, hewerkt
door Prof. Dr. J. B. Poukens S. J. en Prof .
Dr. L. Reypens S. J. e.a., 1932. Over Ruus-
Jzr/dc en de Mystiek schreef W . H. Beuken,
1946. Tot de school van Ruusbroec
behoren
en
W .
GeertGroote,
Cn
Thomas %a
M oderne
Kempis
de mannen VfouWen der
455 kuyier
Ruyter 456
4. Ahmggq, GelucL-wensch hij de benoeming
tot admiraal, 1665;
.j. Vondel, Zeetriomj der Vne Nederlanden
en zegtzfna, twee grote victorieliederen
na de Vlerdaagse Zeeslag, 1666, met
nog een sonnet op de afbeelding van De
Ruyter, door Lgevensz geschilderd:
A1 d'Oceaen gewaeght van Hollants
(Amirael.
6. J. Oudaen, Op Jen Gedeni-penning,
1666;
7. Joan Blasius, Ontsloote See, 1666;
8. Vondel, Zegevier der Vrije Nederlanden
en De Zeeleeu op den Teems, ter ere van
de tocht naar Chatham, 1667;
9. Antonides, De Teems in Brant, 1667:
Maer Gil, die in den lichten brant
Uw leven waegt voor 't Vaderlant.....
Hoe maektge met uw halsgevaer
Den heelen Stad uw schuldenaer!
10. De Ove- inning bij Schoneveld, 1673,
bezongen o.a. door K. Lescailje en Antonides;
11. K. Lescailje schreef opnieuw een triomflied
na de Slag bij Kijkduin, 1673. Prbf.
Francius schreef eerst in 't L. en toen in
't Ned. zijn Lykgezang ter z/ylw-r# van
De Ruyter. Een ander lijkdicht is de L#krouw
der N-JJ/F//Z/; van Joachim Oudaen,
oen derde de Uitvaart van Antonides. Verder
rouwzangen van D. Schelte, A. Angelkot,
J. Pluimer, T. Arentsz, Cornelia van
der Veer en Asselyn. Geraert Brandt 1everde
zijn meesterstuk met zijn Leven van
De Ruyter, in de geest van de Ned. Historiën
van Hooft. Van hem is ook het beroemde
grafschrift:
Aenschouw den helt, der Staten
(rechterhant,
Den redder van 't vervallen vaderlant,
Die in één jaar twee grote
(koninkrijken
Tot driemael toe de trotsche vlag deed
(strijken;
Het roer der vloot en d'arm. daer Godt 17(door stree:
Door hem herleeft de vrijheid en de
(vree.
Bloemlezing uit Brandt's Leven van Ten
Brink en van Kalff (W ereldbibl.) . De
Lijck-reeden! Eerdichten en Grafschriften
verschenen ln één bundel, 1677.
ln de Patriottentijd opnieuw de hulde voor
de grote zeeheld. Zo werd De Ruyter bezongen
door Feith? en in twaalf boeken
door Adriaan Loosles, 178j. ln 1812 nog
diens u atste Zeetogt, wederom in 12 boeken.
Bezongen door Loots: De Overwinning
b1j Câa//wzzz, 1799. Treurspel van Loosjes:
Cuenna, d.i. De Ruyter vöör Messina,
1791. Gedicht op de Heldendood van H.
H. Klijn, 1822. Treurspel van Jan Nomsz,
1780; van M. W esterman, 181j.
Ruyter, P. C. de -, agent van politie te
Amsterdam, 1885 ontslagen a1s socialist,
dichter van veelgezongen liederen in de
Soc. heweging. '/ Mariannelied, '/ Vrijheidslied.
Rijcheit ende van der Doot, Van der N,
gedicht van Augustijnken van Dordt, over
de vergankelijkheid van al het aardse:
Ay, broessche mensche, bepeinse di
Dat niement der doot en ontsprinct....
Opgenomen in de Oud-vlaemscbe Gedichten
van Blommaert.
Ryck, Drs. Paul de - , geb. 1915 te Terjoden-
Eremhodegem, uitgever v. de Gentse
jongeren; gaf o.a. de bladen Prisma en
Cabiers van De W aterkluis in 't licht.
Schrijft zelf onder ps. Bart Vriibos; dichter.
Rilcke Man, ComMie van de -, van Coornhert,
een allegorisch spel van ljjo, gedrukt
1582; Lucas XV1 wordt er in gedrnmatizeerd.
Opnieuw uitqegeven 1941
door Dr. N. v. d. Laan in zljn Noordned.
Reder#kersspelen.
Rijcke man, Spel van de 'w, van Dr. Samuel
Coster, 1615 meermalen gespeeld
voor de loterij ten bate van 't Oudemannenhuis;
zie loterlj. De gelijkenis van
de rijke man en Lazarus.
Rijdes, B. -, geb. 1910, schrijver van de
roman Twee tegen JJN, 1947, en van het
gedicht Orpbeus, waarin het oude Griekse
verhaal in Christelijke richting wordt omeduid;
1944.
Rilk, Esther van N, zie De Boer-van R#l.
Rijk, Frans N, toneelschrijver, vertaler van
Racine en Corneille. Zijn Doorslepen
Vleyer, 1708, is een bewerking van Molière's
Tartujfe. Een eigen stuk is De Hedendaagscbe
Bankroetier afW/E'râzfziz/, ::k
1712. Hij bezong in 172 1 het buiten W estermeer
bij Heemstede in een hofdicht. In
1680 richtte hij een dichtgenootschap op
te Amsterdam, in 1741 gaf hij nog een
blijspel uit.
Ryk, Jacob Simonszoon de N, treurspel van
Van Merken, 1774: De Ryk in 's-Gravensteen
te Gent gevangen; De Ryk en Mondragon
en hun vrouwen getekend a1s eerbied
en bewondering afdwingende karakters.
Rilksmuseum in Amsterdam, door Potgieter
begeerd in zijn studie van die naam, 1844,
gebouwd in 1883 door Cuypers; geopend
1885. Potgieters Rijksmuseum is een grootse
hulde aan het voorgeslacht der 17e eeuw,
aan de veldheren en staatslieden, aan de
kunstenaars en dichters. Hij schildert met
name de vier grote letterkundige vernuften
van de Gouden Eeuw.
Rijksmuseum
riJ'rn
rijm, kwam bij de Klassieken niet voor. In
het Oud-Germaans de alliteratie of het
stajrljm, d.i. voorletterrijm. Het eindrijm
kwam op 5ij de Romaanse volken, het eerst
in het L. kerkgezang sedert de 3e eeuw.
Het eerste Germaanse eindrijm bij Otfried,
monnik te Weissenburg in de Elzas, in zijn
Evangelikn-bal'monie( 870.
Verdeeld in mannelljk of staand rijm (l)etoonde
lettergreep aan 't slot) ) vrouwelijk
of slepend r-llm (betoonde lettergreep, gevolgd
door een toonloze) ; duhbelrijm (als
drie of meer woorden rijmen) :
ln zachte klanken saamgtbracbt
heb ik Uw zoeten naam .geJlcâ/.
(Van Eeden.)
Glijdend rijm (op de rijmende beteonde
lettergreep volgen nog 2 onbetoonde: wapperèn
dapperen) ; halfrijm (als alleen de
klinkers rijmen), Assonantie; gelijk rijm,
rime riche (als hetzelfde woord in het
rijm terugkeert) . Naast de rijmende de
rijmloze of blanke verzen. Zie daar.
Rijmbrief van Hooft ,,Aen de Camer In
Liefd' Bloeyende'' 9uit Fiorenza, 1600.
Rijmbijbel, 10 van Jacob van Maerlant, voltooid
1271, naar de Historia s'fW/tfxfsca van
Petru! Comestor; bevat de bijbel met de
apokrlefe boeken en een verheerlijking van
M aria. ln 27 000 verzen. Gevolgd door
Die Wraie van JéE'r/zlWew, een overzicht
van de Jooase Oorlogen van Flavius Josephus;
bijna 8000 verzen. De geestelijkheld
nam Maerlant dit werk in de moedertaal
kwalijk, omdat hij
*@**leeken weten dede
Uter Byblen die heimeli&ede.
Hij zelf deed er een goed werk mee; hij
gevoelde spijt van de '
****logenlike saken,
die mi de lichtheit dede maken
vander herten ende vander zinne
ende vander wereltliker minne.
De R#mbijbel uitgegeven in 5 delen door
J. David, 1858 '61.
20 berijmde oangelieverhalen van Beets,
1839; nàvolging van de Erzâblungen vall
W . Hey.
Rifmer, Jan de -, pseudoniem van Jan
Goeverneur. Zie ook Prihkebeen.
rljmgespuis, zie Van Speyi.
Rijmkroniek, zie Stoke. Een andere is van
Jan van Heeluk 't bekendst die van Van
Maerlant; zie speculum en Spieghel His-
?*Oe/; vervolgd door Philip van Utenbroeke
(2e partie) en Lod. v. Velthem
(4e partie, 1248 1316) . Verder de
Vlaamscbe Rzywirszi/el; zie daar.
rijmloze verzen, het eerst bij Geeraerdt
Brandt, De Vrede van 1648; dan bij Goddaeus,
doch vooral bij Bellamy en zijn
kring. Verder bij Hoffham: Slupliedieh
en Fij V. d. W oordt. Ook in Kinkers Minderjaarige
Zangster en Fij Nieuwland en
Mw. Kleyn- ockerse.
De Feweging tegen het rijm was al Fegon.
nen door Bodmer in Duitsland, 1752, en
door Johnson in Engeland, 17j9.
rijmprenten, platen met verzen, die op losse
hladen verkocht werden. B.v. Vondels
W eegschaal van S///4r#.
't Oude gebruik in ere hersteld in onze
CeuW .
In 1942 o.a. Twaalj Rijmprenten van Ned.
kunstenaars, verzoryd door Prof. G. V. A.
Röling en J. v. Krlmpen.
rijmschema, geeft met letters aan, welke regels
van een strofe op elkander rijmen;
b.v. van 't W ilhelmus: ababcdcd.
Rilmsnoer om en om het Jaar, bundel gedichten
van Guido Gezelle, 1897, gerangschikt
naar de paanden van het iaar op de
wijze van Tijdirans. Pas door dit werk en
door het opstel van Po1 de Mont er over
werd Gezelle in Nederland Fekend.
Rilmspiegel, de naam voor de Spiegel Hi5-
?JW=/ van Lodewijk van Velthem bij tie
uitgever Le Long, 1727.
Rijmspraken, Mnl. ew, vertaalde verzen uit
Freidanks Bescbeidenbeit, toegelicht 1885
door Dr. W . H. D. Suringar. Uit het
Haagse hs., waarin ook de gedichten van
Hildegaersberch en Der N/zzzCtzAz Loep.
Eerst uitgegeven door M. de Vries, 1847.
Toen door Verwijs, achter de Gedicbten
van Hildegaersberch, alsof ze van die dichter
waren, blz. 2j3- 'j6. De uitgave van
Suringar in de Handelingen van ,,l-etterkunde''
1884- '86.
rijmstaven, de beklemde beginwoorden van
ieder halfvers, die met dezelfde letter aanvangen.
Zie J/,/r# m en alliteratie.
Rijmwooröenboek, uitgegeven door Willem
Kroon, 17j4; verbeterd door W itsen Geysbeek
1829, wiens werk bespot werd door
Jan Goeverneur, 1853. ln 1884 kwam het
nieuwe rijmwoordenboek van Hendrik Frijlink;
in 1936 het nieuwste van Esther Hadassa
W eyl.
In Z. Nederland verscheen in 1884 het
rijmwoordenboek van J. A. v. Droogenbroeck.
Rijn, Ode aan den - , 1 O verheerlijking
van Vondels ? ygeboortestroom''; zie stroomdicbten
en Rùnstroomk 2 ozeer veel voorgedragen
gedicht van Borger.
Rijnbach, Dr. A. A. van 'v', geb. te Delft
1879, leraar, sedert 1928 bibliothecaris van
Letterkunde''. Hij gaf de Kluclxel? van
Bredero uit, 1926; het Toneelwerk, 1942
en het Groot Lied-boek, 1944.
Rijndorp, Jacob van ,v, 1665- 1720, uit
Amsterdam, schrijver van 14 .toneelstukkeh.
't Eerste was De eerloope Kwleler, 168:.
457 Rijndorp
Rijnsburg
Toneeldirecteur van de Haagse en Leidse
schouwburgen. Sedert 1703 had hij in Den
Haag ,,de Piqueursschuur of Manege''
('waar nu de Passaye is) in huur. Hij tracl
ook op in het bultenland, in heel Duitsland
en in 1703 o.a. in Kopenhagen. Hij
bracht Palamedes weer op het toneel, maar
met een rei van Amazonen in plaats van
de Euboeërs; zie Vondel. Ook bewerkte hij
een stuk van Floris Groen! De âe//tmr-r/
van dokter Joan Faustus, ultgegeven 1751.
Zie Faust. ln zijn blijspel De :e.fc/ptwl/tz
brllid // de wtv//tz/#e reizigers, 1690., bewerkte
hij dezelfde stof a1s Langendijk in
zijn Wiskunstenaars, 1715. Hij wijzigde
Kloris t'v Roosje voor Den Haag en Leiden.
Rijnsburg, de Kamer van -, gaf in 1641
uit Reynsburcbs Angier-hofj, bundel gedichten
met de antwoorden bij de rederijkerswedstrijd.
Rijnsdorp, C. 'v, geb. 1894, Chr. criticus
en schrijver van novellen, Chaufjeur Bir/
l.vtzz/rl. en romans, Koningskinderenk zijn
essays, To' Z#t&, getuigen van een scherpe
Riyeest.
jnstroom, De '--,, ode van Vondelk voor
t eerst gedrukt ln Blaeu's Toonneel des
Aerdrycx ofte Nieuwe Atln, 1635.
Ghy schijnt een aerdsche regenboogh
Gekleed met levendige kleuren,
En tart den hemelschen om hoogh,
Die hierom nydigh schijnt te treuren.
Opgedragen aan Johan W olphard van Brederodq,
,,vryheer te Vianen'' 1599 16jj,
in 1641 Veldmaarschalk der Unie.
Ryp, Feyken .v, gaf 1706 een Cbronyk t?zJc
Hoorn uit.
Ryper tiedtboecxken? Het - , met ,,schrifttuyrlycke
Liedekens'' 2e druk, 1656.
Rilpma, Dr. E. -, schreef o.a. Gids 147 de
studie der Ned. Lett. en een Beknopte
G'Evcâ. der Ned. L.
Rijslngen, Marcel van ew, 1796 1827, uit
Eindhoven, onderwijzer te Lokeren, drijft
in zijn satire Het stadsgewoel de spot met
de Gentse toneelspelers, 182j.
Ryssaert van Spiere, zie S.
Rljssele, Colijn van N , zie C.
Rijswijck, Jan van 'v, 1818 '69, broer van
Theodoor, werkte met hem mee aan het
politieke weekblaadje De Filterk ondermeester,
afgezet wegens een uiting over de
koning, moest verder van zijn pen bestaan;
volksdichter. Van 1857 '65 was hij redacteur
van het liberale dagblad De Grondwet;
verzette zich tegen de bouw van forten
en afsluitingen rondom Antwerpen. Zijn
spotrijmen verzameld uitgegeven a1s Poii-
Sele Zweepslagent 1861.
Rilswilck, Mr. Jan van -, 1853 1956, neef
van de dichter Tkeodoor, uit Antwerpen,
1892 burgemeester van zijn
Flamingant, redenaar voor 't
gehoortestad,
Willemsfondsk
hield ook een rede Fij de onthulling vall
Ledegancks Standbeeld te Eeklo, 1897.
Rilswijck, Thodoor van -, 1811 '49,
zoon van een onderwijzer te Antwerpen, die
later verver werd; zelf ook onderwijzer,
tot de Belgische Opstand uitbrak en hij
vrijwilliger werd. Hij was bij de vluchtelingen
naar M echelen in de Tiendaagse
Veldtocht. W erd daarna klerk in de lombard
en dichter, vooral politiek hekeldichter
en bemind volksdichter. Stierf in het
krankzinnigengesticht te Antwerpen. Zijn
Volledige W erler in 3 delen met levensbericht
door J. Staes, 1884.
Hij was begonnen met Balladen, 1845;
daarbij uit de Geuzentijd: Weerwraak,
Joban van Marnix, De Boscbgeuzen, De
Watergeuzen. Bekend werd hij door zijn
Politieke Refereinen van 1844 tegen W alen
en Franskiljons. Bemind werd hij door zijn
Volisliedies van 1846: de arme liereman
van het arme Vlaamse volk:
Luid de waerheid op te zingen
M et een vaderlandsch gevoel
Bleef op aerd mijn eenig doel.
Hij gaf het Muzen-Album uit met Domien
Sleeckx, 1843- '48. W erkte mee aan het
herstel van de Antwemse rederijkerskamer
De O/#/J,J, 1836. Dichtte een Ajscbeidsgroet
bij de dood van Willems, 1846.
Standbeeld te Antwerpen, 1864.
Ryswykze Vrouwendaagze Courant, toneeltijdschrift,
1774.
Rijzende Blaren (Vlaams = vallende bladen)
, bundel gedichten van Jan van Beers,
in 1884 met de j-jaarlijkse Staatsprijs bekroond.
S.
Saalborn, Dr. Arn. L. B. -, qeb. te Amsterdam
1888, leraar. Proefschrlft Het ontwaien
van /J// sociale bewustzijn in de Iitera////
zr, 1931. Studie over Adama van Schel.
tema, 1928., over Het Drama, 1950.
Saalborn, Louis N , geb. 1891 te Rotterdam,
toneelspeler en -directeur.
Saanlandsche Arcadia, 16j8, van H. Soeteboom,
beschrijft de geschiedenis der Zaanse
dorpen van de Batavieren af. Geen roman,
maar plaatsbeschrijving, in de gesprekken
van Russellania en Dorothea, ,,saanlantsche
maegden'' met twee heren. In waarheid
vertelt de Sanerdammer Ambiorix a1-
leen. Zijn verhaal van de ooievaar met de
gebroken poot berijmd door Van Lennep;
dat van 't Haarlemmer Zeewijf door O1tmans
bewerkt. Hofdijk raadpleegde het
werk voor zgjn Kennemer Geuzensmdiën.
453 Saanlandsche Arcadia
Saartje Burgerhart
Saartje Burgerhart, zie Sara.
Saavedra, Miguel de Cervantes 'v, zie C.
Sabbatisten, M orgenwecker der 'w, zie N .
Sabbe, Julius -, 1846- 1910, uit Gent, 1eraar
te Brugge 1869, voorvechter v. d.
Vlaamse Beweging. Vader van M aurits.
Gaf het maandhlad De Halletoren uit,
1874 '81. pleitte voor de aanleg van
Brugge-zeehaven. Zijn cantate Klokke Roelandt,
1877, werd bekroond. Van 1881
1910 was hij de redacteur van de liberalc
Brugsclne lEYrrl; de oprichting van 't
standbeeld van Breydel en De Coninck in
1887 was zijn werk.
Sabbe, Dr. M aurits .v , 1875 1958, uit
Brugge, welke stad hij uittekende in: Aan
't Minnewater, 1899; E en M ei fzuzf Vroom-
/?tzà 1902, en De Filosooj f?,z; 't Sasbuts,
1907. Dan romans uit de Pruikentijd: '/
Pastoorke van Schaerdycke en Het Kwartet
JEp7' Jacobiinen. Leraar. In 1919 werd Sabbe
conservator van 't Museum-plantijn te Antwerpen.
Vandaar zijn studies over Het
#/<xJ#z2Jcâe Huis, 1924, de Antwerpscb6
DrucLerye, 1926, Rubens :72 zijn eeuw,
1927; in 1928 De Moretussen t7/C bun
kring en nog in 1957 De AIe:J/:rJ van den
Gulden PmfJ:: over Christoffel Plantijn en
de Moretussen. Opk schreef hij een studie
over Michiel de Swaen en een studie over
Dierkennis en diersage bij J.'ozzlE4, 1917.
Zijn voordracht over Het Proza in de
J'V/zzwlz'âc Letterkunde van 1909 geeft een
overzicht van de voornaamste schrijvers.
Verder gaf hij Jan Luykens Duytse Lter
opnieuw uit. In 1959 verscheen nog zijn
opstel Uit Je7; Taalstr#d. Hij was sedert
1923 ook hoogleraar in de Ned. letteren
te Brussel. Schreef ook toneelwerk en een
studie over Peter Benoit, 1925. En W at
Oud-vlaanderen zong, 1920. Vondel's Her-
Jzzlrllzzv, 1920. Letterkundige Ze$'lcâe/#dA;-
beden, 1928. Brabant ïz2 't verweer, strijdliteratuur
der 17e eeuw, 1933. Vondel en
Z//ëJ-Ne#:r&z;#, 1959. Studie over hem
van Lode Monteyne, 1918.
Sablai<olles, Suze - , 1829- '67, begaafde
toneelspeelster te Amsterdam.
Sacramente van
2ie H.
Sacramente van der Nyeuwervaert, 't Spel
van den Heiligen -, mirakelspel, een
Aemsterdam, Vanden
ment redt zelfs heer W outer van Roosheke,
die in Pruisen vecht tegen de ,jsarracenen''.
't Stuk is uit het einde der 1je eeuw,
gelijk ook duidelijk Flijkt uit de didactische
geest. Zo heet het van de advocaat Macharijs,
die aan het Sacrament twijfelt:
Ghy geeft clonnosel, erme, zemple
Aen u twyfelinge quaet exempel.
En reeds verheugt de duivel Belet
D/ztwâléw zich:
Hoe sullen wij crauwen met den nagelen
Meester Macharius!
En op aarde wordt Macharius alvast met
Flindheid gestraft.
Het stuk werd voor 't eerst uitgegeven door
Dr. C. R. Hermans, zie daar. Nog in 't
zelfde jaar ook door Eelco Verwijs in de
Ned. Klassieken'' van Suringar te Leeuwarden,
1867. Opnieuw uitgegeven door
L. J. Rogier, 1928. Het spel werd opgevoerd
door cle Kamer lt Vreugdedal, 1j00,
te Breda.
Sadones: Jozef .v, 1 7jj-1819, dichter van
volkslledjes en toneelwerk te Geraardsberen;
, de # ? zedige Béranger''.
Saffo, z1e Sappbo.
sage = overlevering, die zich vastknoopt aan
een bepaalde plaats of een bepaald persoon:
de Karelsagen, Siegfried en de Nibelungen,
't Vrouwtje van Stavoren, A'kariken
van Nimwegen, prowlr van Staring, de
Vliegende Hollander, de Zwaanridder, de
W andelende Jood, Faust te W aardenburg
bij Zalt-Bommel.
Van bijzondere betekenis, ook voor onzc
letteren. gehele groepen van sagen:
Alexander de Grote, de Trojaanse Oorlog,
de ridders van de Ronde Tafel (Artur,
de Graal, Percival) , Karel de Grote, Tijl
Uilenspiegel. De gebroeders Grimm verzamelden
het eerst de Duitse Sagen. In navolging
daarvan zijn ook de Nederlandse
N
aaneenschakeling van wonderen, van een
dichter Smeien, misschien echter Van
Anthonis de Roovere. Een hostie wordt gevonden
in het veen bij de Niervaart, d.i.
Klundert, verricht ta1 van mirakelen, wordt
op verzoek van Jan van Nassau naar Breda
gebracht, 1449. De beide duivels Belet van
Duegden en Sondich Becoren werken tevergeefs
het Sacrament tegen; zo is het gehele
stuk vol van hun y,duvelrye'' HG sacrabijeenyebracht;
zie overleveringe3l.
Sagittarius (Schutter) , ps. van Jonckbloct
a1s tekenaar van de Parlemetlta-ire fJ/''/'':/-
ten) 1869.
Saïdlah en Adinda, de aandoenlijke geschiedenis
van een Javaans minnend paar in
Max Havelaar van Multatuli. Als gevolg
van het Ned. wanbeheer voegt Saïdjah zich
bij de opstandelingen in de Lampongs. In
Zondagskerk of bidstond in Nederland stijgen
dankgeheden voor de overwinning ten
hemel,
Maar God. met zooveel wee begaan,
Nam de offers van dien dag niet aan.
Deze regels nnm Multatuli over uit de
vertelling van Tollens, Dirk W illemsz çza/;
Asperen.
De idylle van
aan Paul et
Pierre.
Saïdjah en Adinda herinnert
Virginie van Bernardin de St.
459 Saïdjah en Adinda
Sainte-Beuve
Sainte-Beuve, Ch. A. de N , 1804 '69, uit
Bouloyne-sur-Mer, modern F. letterkundig
crlticus, die verband Fracht in zijn beoordeling
tussen het lwen der kunstenaars
en hun geschriften. Zijn werk was het
rote voorbeeld F van Busken Huet.
Salnt-Genois, Mr. Jules baron de -, 1813
'67, uit St. Quintens-l-enneck in Z. Brabant,
hoo/leraar te Gent, schrijver van verschillende
F. en Vlaamse werken; gaf o.a.
Mariien van N/wzf/tw/.zer uit; hij werd de
eerste voorzitter van het W illemsfonds.
Schrijver van een historische roman uit de
tijd van Maria van Bourgondië; Annvt:
184j.
Saint-Hyacinthe de Charrière-vaa Tuyll van
Serooskerken, 1. A. de N , zie Belle van
Zuylen.
Saint-pierre, Bernardin de N , 1757 1814,
vriend van Rousseau, schreef 1787 zijn
sentimentele roman Paul et Virginie, die
speelt in de geïdealiseerde wereld van het
eiland Mauritius', de verheerlijking van de
natuur tegenover de beschaafde maatschappii.
Oefende ook bij ons zeer grote invloed.
Saks? J N', ps. van P. Wiediik.
Saksisci dialect wordt binnen onze grenzen
gesproken in geheel Groningen, in Drente,
in Twente, in Salland en 't 0. v. d. Veluwe,
in de Achterhoek tot de Oude
Ilsel.
Saksische W eezen, De 'w, een van de verhalen
uit Ozzze Voorouders van Van Lennep,
uit de tijd van de ondergang van het
Romeinse Rijk, juist toen de Hunnen bij
Andernach over de Rijn getrokken waren.
De geschiedenis van 2 k-oningskinderen,
van hun rechten beroofd te W ittenburg
(Utrecht) tijdens de inval van Etzel; he(
onrecht hersteld door de Friezen.
Saladine! D'ystorie van 'v', zwakke nagalm
der rldderpoëzie, gedrukt te Oudenaarde
vöör 1485 en daarom door W illems toegeschreven
aan Andries van der Meulen.
Ridderverhaal, behandeld door een retho,
rycker.
Salamander, De .v, reeks van oorspr. en
vert. romans. Daarin o.a. Henriëtte van
Eyk, De GeJi-â. v. e. rzifutv mannetje', R.
v. Genderen Stort, De G'r#Ja,rJ en de
Jongeling; Carry van Bruggen, Eva',
h. den Doolaard, Ol.iënt Expressk Herman
de M an, Maria cc hur Timmerman', S. v.
Praag, Sam Levita's Levensdans. Het Salamanderboek
bevat de biografieën van de
schrijvers; 1938.
Salmaqundi ( = huzarenslal, Gidsartikel van
Potgleter, 18j1, op voorbeeld van W ashington
lrving een yymengsel van vernuft, geleerdheid
en onbegrijpelijkheid'', na één
jaar opgegeven.
Salmasius, d.i. Claude de Saumaise: uit Bèur.
gondië, 1j88 16jj, beroemd letterkundige
en rechtsgeleerde, prof . te Leiden.
Salmoneus, koning van Elis in Griekenland,
verbief zich boven Zeus, werd door de
bliksem geveld. Hoofdpersoon van een
drama van Vondel, gemaakt om de toneeltoestel
te gehruiken van het verboden
treurspel Lucijer, 16j4, opgevoerd 16j7.
Sa1 nemmermeer gebeuren, klaagzang van
Hooft na 't afscheid van Brechtje Spieghels:
Sal nemmermeer gebeuren mij dan nae
(dese stondt
De vriendtschap van u oogen, de wellust
(van u mondt ?
Gedicht in z-regelige strofen.
Salomon, treurspel van Vondel, waarin hij
koning Salomo ten tonele voert a1s vervallen
aan afgoderij, 1648. Bij des dichters
leven 27 maal vertoond. Opgedragen aan
Justus Baeck.
Salomon en M arcolf, d.i. de koning en de
nar, opmerk-ingen van de koning, in minder
verheven stijl door de nar Feantwoord.
N ederl. volksboek, in 1501 uit het L. vertaald.
Parodie op deftige dialogen als
Yirapene glar//yr. Marcolf moest ten hove
komen met zijn vijand en met zijn vriend:
Maercolf nnm tier selver stont
Sijn wijf ende sinen hont.
Herdnzkt 1861 door de Gentse bibliophilen.
Opnieuw door W illem de Vreese, voltooid
door Jan de Vries, 1941.
Salomons, Annie 'w, geb. 188j, dichteres
en romanschrijfster; ook onder ps. Ada
Go.lo. â'E'/; Meisje-studentje, 1906; He1'-
Fvrthr/zi,gE'r llvtn :e>2 OnvtjbankeliiLe Vrouu',
bijdrage tot het vrouwenvraagstuk, 191j.
Sedert 1924 Mw. v. W ageningen. Een aantal
van haar letterkundige opstellen samengebrucht
door de A'ereldhibliotheek als een
hundel Over Mooie l/el:zz, 1926. Over
haar Daadlooze Droomen zie Decamerone.
Schreef van Katholiek standpunt over de
vrouwenbyweging. Bij haar 65ste jaardag
verscheen een hloemlezing uit haar gedichten:
De Ongerepte Droom. W erkte mee
aan De Stille faf'i van N. van Suchtelen.
Salomonson, Herman - , geb. te Amsterdam
1892, journalist, 1927 directeur van
Aneta, schrijver van romans en novellen,
ook onder ps. Akelis Stoke. Omgekomen a1s
oorlogsslachtoffer te Buchenwalde; .,op de
vlucht doodgeschoten'' ( 194j) .
Salon des Variétés, opgericht door Duport
in de Nes te Amsterdam, 1839, in de tijd
van diepe inzinking van het toneel in de
Schouwburg. Met versnaperingen, gelegenheid
om te roken en met de aantrekkelijkheid
van vaudevilles en coupletten over de
gebeurtenissen van de laatste dagen. Ook
slecht vertaalde Franse stukken.
460 Salon des Variétés
Salsmans
ln 1844 de twesde
Boas en Judels ln
Salon des Variêtls van
de Amstelstraat. Duport
had tot 1865 de leiding in de eerste, die
in 186? gesloten werd; Judels Fleef tot
1869 dlrecteur van de tweede; deze werd
1904 gesloopt.
Salsmans, Jozef -, geh. 1875 te Antwerpen,
Jezuïet, hxgleraar in de godgeleerdheid
te Leuven; gaf met Dr. Rombauts Het
NaJl:r van Poirters opnieuw uit, 1905)
verder Den Spiegbel fzzl/i Pbilvqie van
Poirters, 1957.
Salverda, J. C. P. N, 1785- 1856, schoolhoofd
te W ons, Fries dichter.
Salverda de Grave, Dr. J. J. -, 1863-
1943, was hoogleraar in 't F. te Groningen
en te Amsterdam, schreef over de F. woorden
in het Nederlands, 1906.
Sambix, Felix van - , 15j3- 1642, uit Antwerpen,
schoolmeester en schoonschrijver
te Delft. Zijn zoon Felix, .'ï: Jonge, was
er drukker en uitgever. Vader of zoon vertaalde
uit het F. verschillende werken en
ook Sidney's Artadia, onder de letters F.
v. S., 1639- '41.
Samengesang van dry Personagiën, zie
klucbtigb.
Samenspraec = tweespraec, M. E. kunstvorm;
zie disputacie. B.v. Samenspraeb tussen ::72
gezeten :79 een zwervende wdN:J/ree/, uitgegeven
door w illems in Belg. Mus. VlI.
Zo schreef Slatius nog ::!E: 1619: Tsamensprekinge
tusscben een predikant der C,2-
vinus-gesinde :rzftp een dief. Ook verschil.
lende Tafelspelen zijn samenspraken.
Zie ook Scalc ende Clerc.
Samson, treurspel van Vondel, 1660, met a1s
tweede titel Heilige W rlecl, opgedragen
aan Cornelis van Outshoren, burgemeester
van Amsterdam. Dit bijbelse treurspel was
zelf ook een wraak, namelijk op de predi
kanten, die Vondels Lucijer van het toneel
geweerd hadden', het 5e en 4e bedrijf zijn
er vol van. Spmson speelt daar op verlangen
van de vorsten van Gaza yyeen spel
van zinnen'' in de Kercke''; dit is Vonde1
zelf :
....een Hebreeuw, die door zijn nieuwe
(wet
Den ouden godtsdienst van den
(Filistiln besmet.
Dit was de Roomse Vondel, die om zijn
geloof geweerd werd door de predikanten.
Sande, Felix van de x', 1824- '90, onderwilzer
te Bmssel, toneelschrijver, toneelmeester
van de Knmer De Wyngaerd.
Sanden, Arie ew, pseud. van Xaveer Adriaen-
Sens.
Sanderus, Antonius - , 1582- 1644, priester
uit Antwerpen, gaf 1641 een beschrijving
van Vlaanderen uit, Flaadria Illustrata', -F
in de ahdij van Afflighem.
Sanderijn, de jonkvrouw door Lanseloet van
DenemarLen Femind en verstoten.
Sândick, Alexander van 'w, geboren in Suriname,
trouwde 1759 met Amalia, de
dochter van Onno Zwier van Haren. Deze
Fetaalde zijn schulden en wist hem te doen
Fenoemen tot hewindhehher der W .I.C. Dit
alles verhinderde niet, dat de schoonzoon
in 1760 met zijn a.s. zwager W illem van
Hogendorp de schoonvader ten va1 bracht
Zie I'Qn S,zrE'hz.
Sandick, Ir. R. A. v. x , 1855- 1953, ingenieur
v. d. W aterstaat in Indië, van 1899
- 1952 secretaris van het Kon. Instituut
van Inyenieurs. Leed en Iief uit Slzi/aw,
1892, ln 3 maanden uitverkocht. Behandelt
ook de Havelaarzaak; prijst het 1evenslang
stilzwijgen van de G.G. Duymaer
van Twist.
Sangiro, ps. van ad. H. Pienaar.
Sannazaro, Jacopo 'v, 14j8- 1j50, uit Napels,
schreef in 1j04 zijn Arvadia, de eerste
herdersroman na Longus. Vertaald door P.
Vlaminy, 1750. Behandeld door Jan ten
Brink ln zijn Romans in proza. ln 1542
volgde Montemayor met Diana, in 1584
Cervantes met Galatbea. Onderwijl had
Amyot in 1jj9 Dapknis en CâDJ uit het
Gr. van Longus in het F. vertaald. In
1j90 werd de E. Arcadia van Philip Sidney
gedrukt; in 1610- '25 verscheen de
grote F. roman Astrée. Zie daar, herdersroman
en Arcadia.
Sans Famille (F. = alleen 1O beroemd verhaal van H eocpto rd eM waleorte; ld2)1
daarnaar genoemd de uitgave van een stel
brieven, van Greshoff, Ter Braak en Du
Perron, over de vraag of een k-unstenaar
zich afzijdig moet houden van de wereld.
(Groot Nederland 1936; herdrukt 1948.)
Santa Clara, Abraham a - , 1660 1751,
ps. van Ulrich Megerle, Oostenrijkse prior
der Barrevoeters en boertig volks-hekeldichter
in proza; veel vertaald en nagevolgd
door de burleske dicbters, zie daar; vooral
door Jan Goeree. Vertaald werden o.a.
Mercuriatis // Wintergroen, aangename
geschiedenissen, 1763; De Geleerde N4F,
1752; Redenvoeringen, 1742; NuttelyL
Mengelmoes, 1718; Narrinnen-spiegel,
1725:
lk agte de eerbaarheit geen zaak,
De dertelheit is myn vermaak.
Santen, Gerrit Cornelisz. van - , schreef
een klucht van Licbte <&4er, 1617, een
verloren zoon, die arm en zlek wordt. De
klucht van Snappende Sylgen, 1620, is een
school voor laster. Beide gwen een beeld
uit het maatschappelijk lwen.
461 Santen
462 satire
Santen, Mr. Laurens van -, 1746 '98, repetitor
te Leiden: L. dichter, 1795 voorzitter
v. d. Munlcipaliteit en curator der
hogeschool. Bewerkte de instelling van een
leerstoel voor het Nederlands en de benoeming
van Prof. Siegenbeek. Schreef zelf
1796: Rvl'w'e #r&e/ over bet Werktvigliiie
Jep' DicbtklJnvle. door den borger Lovw lup
Santen. Stond in briefwisseling met Klopstock,
die hij in 1771 te Hamburg bezocht
had. Zijn Ruu'e Proef bevat naar Klopstocks
voorbeeld een prosodie met beschouwing
over het klassiek-e en het Germaanse
VCCS.
Santen Kolff, J. van -, 1848-'96, uit Rotterdam,
schrijver over muziek, vereerder
van W agner, gaf met Emants en Smit
Kleine De Banier uit, 187j- '80; schreef
over Zola in De Portejeuille een reeks bijdragen.
Santhorst, huiten bij W assenaar, gesloopt
1819. Des zomers bewoond sedert 1756
door prof. Burman van Amsterdam en toen
het verzamelpunt der modernen. Daar kwamen
Valckenaer, hoogleraar te Leiden, Dedel,
burgemeester van Den Haag e.a. M en
vierde er Hendrik van Brederode a1s vrijheidsheld
en Jan van Oldenbarnevelt; ! Pasca1
Paoll werd er begroet; vandaar uit
werd de Dordtse orthodoxe Ds. Barueth
aangevallen. Dit verklaart de naam van een
gedicht van Betje Wolff : De 5',z;/1/rJ/Jcâ:
Geloofsbelijdenis, in rym gebragt door eene
zuster der Santborstscbe Gemeente. Ter
Drukierye zwzi baare Koninglyke Majesteit
Reden, 1772. Zij vereerde daarin Sint-lan
(Oldenbarnevelt), Sint-Hugo (de Groot)
en de heilige W itten. Er verschenen een
aantal geschriften tegen en een apoloqie
vôör dit werk, geschreven ter ere van vrljheid
en verdraagzaamheid.
In weerwil van de Dordtsche Santen
En die nog zweren in hun nanm,
Wii houden 't met de toleranten,
Wij stooren ons aan haat noch blaam.
W 'eerbiedigen de zagte wetten
Der vriend'lijke verdraagzaamheid.''
De Vaderl. Letteroejeningen waren sedert
1761 het tijdschrift der Santkorstianen.
Hun vijanden noemden Burman een zedeloze
sm tter.
C. v. Hoogeveen dichtte in 1769 De rid-
#erâ//JJW Santborst fJév/./eE'r//yl/.
San dnnen, De drie 'w, Rederijkersksmer te
BruR e, schreef 1700 nog een grote dichtwedstrild
uit md prijzen voor een gedicht
in 100 alexandrijnen over Den oorspronck
en Ju't; Lof der Rymkunst, en voor een
,,geestlg Sangwerck'' over 't Bedryf der
Sangb-godinnen. Alle gedichten gedrukt in
De Heliconscbe Echo. Nieuwe prijskamp
1701y tegen M ichiel de Swaen, die niet tevreden
was geweest met de tweede prijs
van 't jaar 1700.
Sapp y.
ho de beroemde Gr. dichteres uit Les-
bos, +v 600 v. C. Haar geschiedenis behandeld
ln een der Heldinnebrieven van Ovidius,
vertaald door Vondel: Sappbo >AZ
Pbaon; zij volgde hem naar Sicilië en
sprong daar uit wanhoop in zee. Sappko
werd de erenaam van veel dichteressen. Zt)
heet Betje Wolff de Beemster el) Katherijne
Lescaille de Amsterdamscbe Sappho.
Onze Hollandscbe Sappho, de erenaam van
Anne Roemers bij Vondel. Anna Bijns
heette reeds de Brabantse Sappho en Syhille
van Griethuysen, die in Appingednm
woonde, stond hekend a1s de Damster
Sappho. De tweede Sajfo bij Vondel is
Catharina Questiers.
Sara Burgerhart, 1782, roman in brievenj
,,niet vertaald''; zie Betje IFP/JJ. De briefvorm
overgenomen van Richardson; fgmilieroman
van het Hollandse leven, van groot
belang, omdat het boek zulk een knap werk
iso maar ook om de vaderlandse strekking:
betere opvoeding, verdraagzaamheid. 't Boek
was in één jaar uitverkocht. De eerste
goede oorspronkelijke Hollandse roman en
het beste vrouwenboek. Uit de school van
de Nouvelle Héloise.
s'sra was het eerste werk, dat opnieuw
werd uitgegeven door de W ereld-Biblio-
/&E4, door Dr. L. Knappert, 1905. Bovendien
was er al in 1879 een nieuwe uitgave
verschenen bij de oorspronk-elijke uitgevers
De Gebr. v. Cleef te 's-Gravenhage; dit
was de 6e druk, bezorgd door A. W . Stellwagen;
de 7e kwam uit in 1886; de 8ste
in 1891. De eerste verscheen 1782 in 2
delen, met plaatjes getekend door J. Buys.
Door Mej. J. Pahst op het toneel gebracht,
1911.
sarcasme = vlijmscherpe, bittere ironie, F.v.
in de tekening van Droogstoppel in m ax
Havelur en in De zegen Gods door 1Faterloo,
insgelijks door Multatuli, volgens
Huet ,,de virtuoos van het sarcasme''. Dan I b.v. in De Onbevoegdheid der Holl. iritiek
tegen Smit Kleine. Uit de 16e eeuw Marnix'
Bljeniorj.
Sarie Marijs, het bekende Afrikaanse liedje,
gedicht ter ere van Sarie Marh. door haar
man J. P. Toerien. Sarie, geb. 1866 te
Heidelberg in Zuid-Afrika, trouwde met
hem in 1885; zij werd moeder van 16 kinderen;
# 1940 te Bloemfontein.
Smsselee, Joost -, toneelschrijver. De bal-
Iingschap van Willem 1, treurspel, 1 758.
Satansproces, zie Maskeroen.
satire = hekelschrift en hekeldicht, met bespotting
van of aanvallen op pezsonen of
afkeuring van handelingen of toestanden.
Santen
satire
satyra, J4//?r> is een afkorting van
satura flrx = volle, rijk voorziene schotel,
oorspr. een gedicht over onderscheiden
onderwerpen. Het woord heeft dus met
satyrus, Jl/er niets te maken.) Beoefend Fij
de Romeinen. Een van de grootste satirendichters
was Horatius; een der eersten was
Ennius, 239- 159; na hem kwamen Persius,
j4 na Chr. 62 en Juvenalis, 42-
119.
Ook in de Ned. letterkunde zeer veelvuldig
en belangrijk.
13e eeuw: Maerlant en Reinaert.
14e eeuw: Jan van Boendale, Jan de Weert,
W illem van Hildegaersberch.
1je eeuw: in liederen en Foerden; bij
Everaert en De Roovere.
16e eeuw: Anna Bijns tegen Luther; beantwoord
in de Geuzenliederen en in de Biencorf
van Marnix.
In de 17e eeuw: Ipbigenia van Coster; de
hekeldichten van Vondel, en zijn Palame
des; misschien ook Lucijer.
Costelick Mal van Huygens.
Marsyas van Antonides, gericht tegen de
mannen van Nil.
Lof der Geldzucbt van Jeremias de Decker;
deze vertaalde ook de 14e satire van Juvenalis
en het vierde j,schimpdicht'' van Persius.
fieranny van Eigenbaat is een politieke
satire; zie daar.
Den nieuwen Kuyper, van Starter.
Hedensdaegse Venus en Minerva van Jongtys;
zie daar.
ln de 18e eeuw Zeeus met zijn hekeldicht
De 77/// in 't scbaepsvel tegen de ortho.
doxe predikanten.
Betje Wolff, Zedenzang', De Santborstsche
Geloojsbelijdenis; De Menuet en de Domineespruikî
Brieven van Constantia Paultna
Dortsma.
Kinker, verschillende letterkundige
dieën; De Post van Jdz; Helicon.
Clarisse, De W eelde p/; Nederland, 179 1 .
Gerrit Paape, Vaderlandscbe Blyspelen, tegen
W illem V, 1787.
Balthazar Huydecoger vertaalde de Hekeldicbten
van Horatlus in proza 1726, op
rijm 1737. Misschien is ook van hem Cbro-
Az/wtf-f//x oj Je geessel dezer eeuw, door Te
W inkel het beste oorspr. hekeldicht der 18e
eeuw genoemd; het verscheen onder ps,
Severus Alethofilus, 1721. Hekeling van
huichelarij, bijgeloof, heerszucht, gierigheid
en weelde.
2. f ' - -
Een bijzondere plaats nemen de talrijke satiren
op de windhandel van 1720 in; ook
in dramatische vorm, door Langendijk.
Gysbert Tysens en Jacob Clyburg. Van Bi1-
derdijk o.a. de bewerking van Persius' He-
Je/#/rs/ev; verder ze#e/#le Gispingenk
(L. Feestung der Vr#beid en Jlerlrauz-wbeid,
1820; Rondedans om een Jt/PJI/JJ,
1820.
ln de 19e eeuw verder het ts. Braga) zie
daar. Zie ook Hecker met zijn Hippokrees-
O/z/zwzz/e//r: van 1838,.... nadat De GUJ
zijn Dicbterlni Mengelwerk veroordeeld
had.
Jan Goeverneur bespotte het R#mwoordenboek
van W itsen Geysbeek.
Potgieter: Jan, Jlrrd/je en âJ/r jonute
l/rJ.
De Genestet, Sint-Nicolaasavond.
De Veer, De Mijnbeers é'7; bun Polderland.
Busken Huet, E :77 Avond >r bet Hoj.
Cosinus, Kippeveer 5/ het :eJ/ZZZZJJ:
meisje.
In Zuid-Nederland o.a. Th. v. Rijswijck,
Antigonus; zie daar; over de droevige toestand
van het volk.
Em. Hiel, Aan de F/=zzilcâ: Vrouwcn.
Voor alles bij Multamli, dikwijls in sarcastische
vorm; b.v. Grahchrijten op Tâ/p'-
beckek De Zegen Gods door W aterloo en
de figuur van Droogstoppel en Slljmering.
ln het blijspel: De Kiesvereeniging van
5'?://czC##l van Lodewijk Mulder, 1877.
Van de Tachtigers: Grassprietjes van Cornelis
Paradijs; De Onbevoegdbeid Jyr Holl.
Iitteraire lr//ïei van Kloos en Verwey,
1886. Zie Julia.
Vafi Deyssel in zijn opstellen tegen de
schrijvers van vô6r 1880. Tegen hem weer
de sleutelroman van W illem Paap: Vincent
f-ftgzzzlz;, Paap schreef ook een felle satire
tegen het beursspel in zijn roman De
Doodsklok wl,9 bet Damrak. Heijermans'
toneelstukken bevatten menige satire tegen
maatschappelijke toestanden: Op Hoop wlx
Zegenk Gliick Jx/, 191 1. Verder Mw. Si.
mons-Mees, Een P,.zD##z2; Charivarius,
Ruize-riimen.
C. M. v. Hall schreef een Verbandeling
over de satireà P. H. v. Moerkerken wijdde
zijn proefschrlft aan De Satil'e in de M.E.
Sauwen, Arnold N , 18j7 1258, uit Stokkem,
Vlaams dichter. Een keur uit zijn
werk uitgegeven bij de W . B. door Em.
de Bom, 1939. Hij was onderwijzer te
Antwerpen en werd er papierhandelaar. Hij
schreef ook Langs de 31=J, 1880, schetsen
uit Limburg. Volgeling van Dautzenberg,
uit wiens werk hij in 1908 een bloemlezing
samenstelde.
Savage? Sauvage, Doctrinael 'v , zie D.
Savornin Lohman, Anna de ,v, 1868 1950,
behandelt in haar verhalen de ethisch-so.
ciale problemen van de moderne vrouw;
feministe. Romans: Miserere, 1897; Het
eene noodige (d.i. het huwelijk), 1898;
N4 âeJ ontwaken, 1901. Naar aanleiding
463 Savornin Lohman
Saxe
van Hilda van Suylenbul.gh schreef zij De
Liejde in de Vrouwenkwestiek zie Corn.
Hutgens. Zij kwam op tegen vrome huichelaril?
en ook tegen de onvrouwelijkheid def
femlnisten. Zij was lange jaren redactrice
van D e Hollandscbe Lelie, en keerde zich
fe1 tegen de leiders van de N, Gids-beweging.
Haar bitse beoordelingen zijn in 1905
gebundeld: Over /7/:7::79 en Jcâr#weFJ; overdruk
uit het Soerabajaasch Handelsblk. Zij
prees daarin Morie Metz-Koninq tegenover
een schrijver a1s Van Deyssel: y,ln-vuil van
taal en voorstellinç ingemeen en plat-walgelijk
van inhoud''; deze heeft nu '1n de 2e
druk van Een Liefde de ?,onzedelijke uitdrukkin#
en'' veranderd, nlet omdat hij ze
onzedelpk acht. maar omdat ze aanleiding
gaven tot misverstand. Nu wordt het boek
goed verkocht: niet à1 te veel gekruid, nid
meer viezigheid dan de lezers horen willen.
1 899.
Henri Hartog schreef over haar: Een eigenzt7#
J schrijfster. Van 1912 is 't geschrift
van G. Jonckbloet over haar welken.
Saxe, Christophorus 'w, uit Saksen, 1714-
1806; gouverneur bJJ De Back 1746, hoogleraar
te Utrecht in oudheidkunde en letteren
1752, bekend om zijn scherpe strijd
met Petrus Burman, 1756- '64. HiJ heeft
veel geschreven; zijn biografisch en bibliografisch
werk is van betekenis gebleven.
Scabaelje, Dierick N, vermaner bij
Doopsgezinden, dichter van 2 zinnespelen,
ontleend aan de Handelingen der H>/J/:-
len.. Spel des :/JeJf'&& tot Atbenen, 161j,
en Spel des oproers tot Ephesien, 1641;
verdeeld in 4 ,yhandelingen'' met een rei,
in alexandrijnen; tegen de Calvinistische
predikanten. Maar zijn stuk werd nooit vertoond.
Hij was uit Zoutelande, geb. t
1j90, in 1653 reeds overleden.
Scabaelje, Jan Philipsz. N, A 1590- 1658,
molenaar, broer van Dierik, woonde te
Alkmaar 1620- '48 a1s leraar, daarna boekhandelaar
te Amsterdam en ziekentrooster.
Schreef veel godsdienstige werken en dichtte
de meeste liederen in He1 Syper Liedtboecxken
:an 1624, waarbij gevoegd 't
Gâ:eJ/e/#cl Kruydt-Hojken en 't z'lcâler-
Hofien.
Scaecspel, Dat - , de vertaling van Ludus
Scacorum van Jacobus de Cessolis, Dominb.
kaan te Genua in 't begin der 14e eeuw.
Het werk is een allegorische voorstellin:
van de toenmalige maatschappij, naar het
voorbeeld van ,/ Biënboec, ook met een
groot aantal exempelen. Vertaald A 1400.,
gedrukt 1479.
Uitgegeven door Gertrude H. Schaick
Avelingh, 1912.
Scalc ende Clerc, ssmenspraak tussen een
menestreel en een clerc, in 40 couplettew
uitgegeven door M. de Vries 1844., J. v.
Vloten schreef het gedicht toe aan Maerlant?
,,op zijne gewone onbeschofte ma.
'' l Te Afinkel zegt, nier , zoa s en gaf het uit
in zijn Kleine G'cfsc/.zzepz van N,er&,2?,
1878. Van Vlotens opvatting bestreden
door Verwijs, LQC; enen manne die tç/ptvx:
cnollen vercoopt ene goede botrde, 1878.
De menestreel betoogt, dat de dienaren val)
de adel moeten goedkeuren wat de heren
doen; de clerc houdt vo1 dat men hun de
waarheid moet zeggen.
Scaliger, Josephus Justus -, 1540- 1609,
Hugenoot u1t Agen in Frankrijk, 1595
hoogleraar te Leiden. Leermeester va'n Hugo
de Groot, Daniel Heinsius en Scriverius.
Grondlegger van de Leidse philologische
school.
Scamel Ghemeente ende Trybulacie,
zie Everaert.
scanderen = een versregel in zijn versvoetefl
verdelen.
Scaramuccia, de kameraad van Arlecchino in
het 1t.
. hlijspel met commedia dell' lr/c;
kwam ook d ' oör Frankrijk op ons toneel in
1699 in Arlequin's Franscbe bedryven.
Scarron, Paul 'v', 1610- '60, bestemd voor
geestelijke, mislukt door zijn losbandig 1even,
bracht de burleske dichtkunst in
zwang. Zijn beste werk is Le Rozzitpp; Coa&
z/e, het leven van reizende toneelspelers.
In zijn Typhon ou 2, Gigantomacbie, 1644,
en Virgile Travesti, 16j3, maakte hij de
opgeschroefde heroïsch-galante romans van
La Calprenède en De Scudéry bespottelijk.
Zijn beide werken vertaald door Focquen-
Jr/c/;; zie daar. De Roman Comique vertaald
1662 a1s De Doorluchtige Comedianten.
Maakte een einde aan de herdersromans;
zie roman. Door zijn uitspattingen
was Scarron op zijn 27ste jaar een wrak,
maar Richelieu beschermde hem. Hij was
getrouwd met Françoise d'Aubigny, de 1atere
Madame de M aintenon.
Jan Goeree vertaalde van hem het treurspel
Alcander, koning van Cyprus. De
Edelmoedige w#,r#ez;, drama van Blasius,
16j8, is een vertaling van L'escolier de
s'//z/iaréz:e ou Ies :JN ' ereux ennemis, 1654.
Aellinc, Thomas -, schrijver van het BoecL
z'aa Surgiën, uitgeg. door E. C. van Leersum.
Vergelijk Yperman.
Scepenclerc = de schrijver van schepenen,
de stadssecretaris. In de M.E. namen de
clerken een groot aandeel in de letteren;
zie Diederik van Assenede, Jacob van
Maerlant en zijn opvolger Pllilip Utenbroeke,
Jan van Boendale. Naast de clerken
van de steden die der grafelijkheid; in Holland
Melis Stoke en Dick Potter.
schaaf, zinnebeeld van het dichtgenootschap
Constantia et u bore, zie daar. De leden
464 schaaf
Schaaf
werden de Dicbters van bet -Tcâ=Jje genoemd.
Schaaf, Christiaan 'v, lid van het dichtgenootschap
,,Ars Superat fortunam'' in Den
Haag, noemde zich Gladmakius, schreef
tussen 1733 en '72 zijn toneelwerk. Met
zijn vriend Frese: De Electriciteit, 1746.,
De Inënting, 1768.
Schaaf, Nine van der N', geb. 1882 te
horne, letterkundige, dichteres,
schrijfster, romanschrijfster. Haar eerste
romans verschenen 1906 en '08 in De Beweging:
Santos en Lipra; ,,gefantaseerde
historie'' evenals Amanië en lrt7ff/; neoromantiek.
Heerk IFWDz;:, 1956, beschrijving
van het leven van boeren en vissers.
de tweede druk van Friescb #/rpJfew:p;,
1921. Haar bundel Poézie is van 1919.
Het f,E?z'E'/; van Kavel de Stoute, 1938.
Schaak, P. -, bewerkte Molière's Tartujfe'
in 1674 a1s Steyl-oor oj De s'câyzi/ley/o..;
Bedrieger, hier voorgesteld a1s een kweke.
ling der Jezuïden, Hervormd geworden,
in Den Haag. Bedoeld is De Labadie, f
1674.
Schaakspel, 't Boek van he! ew, vertaling
van het L. Solacium Iudi scacorumk zie
Scaecspel.
Schaapherder, De - , ,,een verhaal uit den
Utrechtschen Oorlog van 1481- '85'' van
/. F. Oltmans; zie daar. Geschreven onder
ps. J. van den Hage, verschenen 1838. Het
boek behelst de zeer romantisch geschiedenis
van Jan van Schaffelaar en Perrol met
de rode hand. Getrouw is de beschrijving
van wapenen en kledij, van meubelen en
maaltijden. Deze roman komt het voorbeeld
van Walter Scott het meest nabij; de oude
schaapherder Ralph is een geheimzinnige
figuur.
Schaatserijden, zie Nr. /. v. Buttingba
W icbers.
Schabaelje, zie Scabaelje.
Schadt-Boeck der Historiën, Het wonder
lijcke - , verzameling van verhalen ovel
geesten, duivels en monsters, 1j92. In
PrOZa.
Schadt-Kiste der philosophen ende poeten,
Den - , zie Peoene.
Schaep, J. C1. -, dichter van Bloemtuyntje,
een liedboek met innerlijke bedenkingen,
5e druk 1686; 4e dnzk 1697.
Schaffelaar, Jan van -, ruiterhoofdman in
dienst van bisschop David van Bourgon.
dië, verschanste zich met 18 volgelingef'
fn de toren van Barnevelt, sprong naar ht'
neden ()m zijn mannen te redden, 148s'.
W erd door de Hoeksen afgemaakt. Zle
De s'câ-p/perler''. /; Oltmans vond een
voorganger in Tollens' vaderlandse romance
J4n z?= Scbajjelaar, een man
met heldenmoed in 't lijf,
stoutmoedig in het bangst gevaar
en ongehoord Fedrijf ; 1808.
Schaepman, Dr. H. J. A. M. -, 1844-
1905, yeb. te Tubhergeny 1867 R.K. priester,
relsde 1868 met ziln neef, de aartsbisschop
van Utrecht, naar Rome, waar hij
de doctorstitel verwierf en waar hij bleef
tot na de afloop van het Vaticaans Concilie,
1870. Toen prof. aan het seminarie
te Rijsenhurg; 1880 1id der Tweede Kamer.
In 1871 had hij met Dr. Nuyens de redactie
aanvaard van De Jroc/pler, 1874
Onze Jrocâler genoemd. Daarin ontwikkel
de hij in 1885 een democratisch R.K. program.
Hij stelde 1887 subsidie aan de bijzondere
scholen voor. Bracht 1888 met Dr.
Kuyper hd verbond van Rome en Dordt
tot stand. Tegenover het conservatieve dagblad
De T#J was Het Centrum zijn poli .
tiek orgaan.
A1s dichter is hij een navolger van Bilderdijk
en vooral ook van Da Costa in zijn
tijdzangen: De Paus, 1866; De Eeuw :7,
baar koning, 1867, een verheerlijking van
Pius IX; Par#s, 1872; Napoleon (111) ,
1875. In 1868 kwam een gedicht ter ere
van Vondel en een loflied op De Pers. Het
berijmde verhaal van St. 31/:,,/,: de zondaresse
van Egypte, 1868 in Thljms Volbsalmanak.
Van 1886 zijn grote gedicht Aya
Sofia, de moskee van Konstantinopel, vroeger
de kerk gewijd aan de Heillge W ijsheid,
het vleesgeworden woord. Dit dichtstuk
a1s rederijkerij vo1 valse beeldspraak
fe1 bespot door Kloos. In 1918 beproefde
J. Persijn een verdediging; deze poging
herhaald door Seerp Anema, 1956.
Schaepman trad ook a1s ldterkundig spreker
en voordrager van zijn eigen werk op.
Over hem stud-lën van A. M . A. J. Ariëns;
van Dr. G. Brom; van J. Persijn een bloemlezing,
Hoogstraten 1912, gevolgd door eel)
werk over Schaepman ln 3 delen, 1912
- ,16.
Schagen, Mr. J. C. van 'v, geb. 1891 te
Vlissingen, dichter van verzen zonder rijm
en maat. Narrenwijsbeid, 1926. Zijn vrije
rhythmen verschenen eerst in De Stem; verder
bijdragen in de R.K. Gemeenschap.
Litanie, 1928. Sedert 1924 administrateur
ter secretarie van Rotterdam, tot 1942.
Schaik, C. van N , 1808 '74, predikant te
Dwingelo, 1858 '51, later in Suriname,
medewerker aan De T'#J van Boudewijn,
d.i. J. L. v. d. Vliet', schrijver van Taj'ereelen
uit bet J.)p.:N/lc/?: dorpsleven. Hij
was begonnen met de vertaling val) de
Volksverbalen van Jeremias Gotthelf, d.i.
Albert Bitzius, 18j0.
Schaik-willing, Jeanne van -, geb. 1895
te Amsterdam, schreef onder ps. Gabrielle
van Loenen over De dramatiscbe kunst eA/
Letterk. W rdbk. 2e dr. 30
465 Schaik-W illing
Schalk
ons tooneel, 1923. Romanschrijfster. Uitstel
van Executie, 1932; Nachtçorst, 1936.
In 1938 verscheen Uitgestelde Z/J/ci/; in
1949 De Witte Veren, ,,roman over het
wezen van de dichter''. Toneelwerk. En in
1947 samen met Vestdijk het verhaal van
De Overnachting.
Schalk, Heariëtte van der zie Mw. Ro-
/z/zz# H01st.
Schandaal in Holland, het zedenschandaal
van Onno Zwier van Haren, behandeld
door E. du Perron, 1939.
Schandaleuze Spelen, Drie .v, verboden toneelspelen
van Brusselse rederijkers, 1jj9,
naar de hss. bewerkt door Dr. W . v. Eeghen.
uitgegeven met de gerechtelijke verhorells
1937 te Antwerpen. 't Zijn '/ Esba-
/:,/72:7/0/ van de Bervoete Bruers van De Covoor
Mussolini in de trilogie De Nar utt
de gllrezziwd/z, 1927 '29. Hij overleed
1950 te Florence.
Scharten gaf onder ps. Peter Aerds een
verzenbundel uit: De ievo: vreugden des
renbloem', Tuve .$'///ep7 van Het Mariaf'r/
pz.flezi, en Drie 5't?//cp; val) de Kamer
Den Boeci.
Scharp, Ds. Jan 'v, 1756 1828, wijdde gedichten
aan Prins W illem V. Ook dichtte
hij de Vaderlandscbe ecbtzang in 1791 bij
het huwelijk van de latere koning Willem
1. Hij was sedert 1789 predikant te Rotterdam,
legde 179j zijn ambt neer, werd weer
aangesteld in 1800.
Over hem Levenssckets van W . C. de
Vletter, 1828. Van hem de Preek zonder
R, getiteld De zzaazz/ Jezus, een bewerking
van M iillners Kerstpreek, 179j. ln 1815
Gedenkzuil vrijheidsdichter. fwr den Ned.
krijgsroem in Juni 1815.
Scharpé, todewijk 'v, 1869 1955, uit Tielt,
hoogleraar in de Germaanse taalwetenschap
te Leuven; Flamingant. Gaf met J. W . Mu1-
1er de Spelen van Everaert uit, 1898
1920. Zijn hoofdwerk is de Gescb. der
Vlaamscbe Letterkunde van 1830 tot /J:-
den, 1899 1910; met Th. Coopman. Na
zijn dood verschenen de Sprooiies en Vel'-
tellingen, 1936. Over hem een studie van
Rob Roemans, 1942.
Scharre-zoodtfe, Medenblicker 'v, ,,yhevangen
en ontweydt van verscheyden vlsschers,
overgoten met een sangherssausjen'' door
M r. H. J. Prins, organist, 16j0. Liedboek
in klein langwerpig 80. Nog weer herdruk-t
in 2 deeltjes 1766.
Scharten, Carel 'w, geb. te M iddelburg 1878,
correspondent voor het Handelsblad te Parijs
1902 '04, woonde van 1906 '15 etl
weer sedert 1919 in. Italië. Dichter en
romanschrijver, redacteur v. d. Gids. Criticus,
Kroniek der f-c//eryzz, gebundelde
kritieken van 1916 '20, in 3 delen. Een
overzicht van het tijdperk in De Kr/t-â/z'r
der Toekomst, 1909,, en De Roeping del'
Kunst, 1917. Trouwde 1902 met Margo
Antink en werkte met haar samen aan een
aantal romans. Zie Antink. Bewondering
levens, 1920.
Schasz, J. A. -, ps. van Pieter 't S/ezi;
zie daar. Van hem ook nog Reyze J//r
het Aapenland, 1788 en Reyze door âE'/
Iand der vr#willige J/fc/z/:zz, 1790. Waarschijnlijk
is het toneelspel Jurgen Lankbein
of de 4f// Commis tegen de Dikke Hertog
van hem; 1778.
Schat der duytscher talen, 1jj9 te Antwerpen,
van Heer Jan vande Werve, Ridder;
het eerste plei& oi voor taalzuivering.
Schatkamer der Ned. Dichteren, ,ggeopend
door een Genootschap van dichtmlnnaeren,
onder de spreuk: Nut en Vermaeck, Leydeny''
1771- '75 2 in 2 delen. Voorbeeld
van de verzamellngen van gedichten, uitgegeven
door de Genootschappers.
schaven, de uitgezochte bezigheid der mannen
van N.V.A. en van de dicbtgenootscbappen,
opdat hun verzen zoetvloeiend
zouden zijn. Zie schaaj en Scbaaf.
Scheefhals, Carel C. - , ps. van Barend de
Goede.
Scheepsmaker, H. J. x', geb. 192 1 te Amsterdam,
dichter.
Scheeps Lied, Een nieuw - , ter ere van
Willem V bij zijn installatie als heer va13
Vlissingen, 1766, van Betje W olff ; navolging
van Huygens' Scbeepspraet.
Scheepspraet, allegorie van Huygens bij d:
dood van Maurits, 162j:
Mouringh was te koy ekropen,
En den endelose slaep
Had sijn wacker oogh beslopen
En hem, Leeuw, gemaeckt tot Schaep.
Pas 16j8 gedrukt. Met 5 toen nog onuitgegeven
strofen over de dood van Jan Tuning,
2e secretaris van Frederik Hendrik;
Huygens werd zijn opvolger.
Scheer, Dubbeld Hemsing van der - , 179 1
- 18j9, uityever en schrijver te Koevorden,
f01k10r1st, een der ,,drie podagristen'',
zie Lesturgeon.
Scheffer, J. G. de Hoop 'v, zie H.
Scheibeeky buitenplaats van Baeck bij Beverwijk,
waar Vondel schuilplaats vond, toen
hij wegens Palamedes vervolgd werd. Zic
ook Baeck. Bezongen door Vondel en Van
Baerle en in een hofdicht van Philip
Svreerts, 17j9.
Scheidius, Mr. Ernest 'v, 1828- 1905, uit
Arnhem, romanschrijver.
Scheirs, Jef 'v, 1885, Vlanms regionalistisch
romanschrijver. De Filosooj van f'fx:tzzz;,
1928.
Schelden, Thomas van der - , psad. van
Lod- ijk N sfel.
466 Schelden
Scheldverzen Schelven
Scheldverzen, van Kloos: in de ATX,. Gids
van 1894, tegen al ziln vroegere bondgenoten.
Zo over Gorter:
Gij, aartsverknoeier onzer schoone Taal,
Zult geene toekomst hehben van heroemd-
(heid.
Schelle, Pieter van ,v , 1740- '92, uit Rotterdam,
gaf 1784- '86 met Pieter Vreede
een Fundel Vaderlandsche f,jtWE''.e?2 uit. Hij
was dokter te Leiden, week 1787 uit naar
Duink-erken, waar hij overleed. Na zijn
dood verschenen OpwakLeringen tot wflerlandscbe
moed. Bilderdijk gaf 182j zijn
Heldinnebrieveu uit.
Schelling, Vr. Pieter van der ,v, 1692
17j1, uit Rotterdam, eerst Remonstrants
predikant, vestigde zich 1725 te Rotterdam,
trouwde met een dochter van C. v. AILemade;
2ie daar. Beoefenaar van oudheidkunde
en geschiedenis; betwistte met Van
Loon de echtheid van Klus Kolijn.
Schelmenroluan, zie Lazarillo. De picaresLe
roman, in Ned. ingevoerd door een navolging
van het Sp. in Het Kind fz/ry W telde
oj de Saa4lc/.z: Licbtmis, 2e druk 1679,
barbiersleerllng, oplichter en doorbrenget.
Er waren in de 17e eeuw nog enkele meer,
doch de hoofdman is Dr. Nicolaes Heinsius
Jr., zie daar. Van hem zijn twee zeer
bekende romans: Den P'erwale/yle/z Avanturier,
1695, en Don Clarazel, 1697. Vertaald
in 't F. en lt. Nagevolgd; o.a. De
Zwervende Hollandev, 17j7. W . v. Swaanenburg,
Arlequin distelateur, 1725; De
zoete Buiten-buurt, 1731. De mislukte list
JJ de bedrogen landsdiej, 1757. De Hollandscbe
luzzic/l, 17j4. Adeline, 1784. Zie
Slippenbacb. De schelmenroman was opgekomen
in Spanje: Quevedo, Aleman, Espinel,
Ubeda e.a. schrijvers. ln plaats van
de onmogelijke Amadissen kwam nu de
werkelijkheid.
De Schelmenroman op het toneel gebracht
door Langendijk met zijn Wederz#ds buwelnksbedrog,
1714. Ook door W. v. d.
Hoeven; zie daar. Over de schelmenromans
het proefschrift van J. Vles: Le r/zzcazi
picaresque, 1926.
Schelte, Dirk - ,1639- 17 15, uit Amsterdam,
juwelier en diaken, burleske dichter
uit de kring van Hiëronymus Sweerts. Zijn
R#mwerken verschenen 1714. Hij hield er
een hofstede aan de Vecht op na. Schreef
het grafdicht voor Jan van Gelder, schoonzoon
van De Ruyter, die sneuvelde bii
Kijkduin.
Scheltema, C. S. Adama van - , zie A.
Scheltema, Frits N , d.i. Frederik H#//zia
van Scbeltema, 1846- '99, 1876 deelgenoot
in de beroemde zaak van Frederik
Muller & Co., in boeken, prentena schilderijen
en antiquiteiten. Schreef over Po-
J//z/lïr: Prozaschr#vers Jyr 18e
eeuw, 1895.
Scheltema, Mr. H. J. -, geh. 1906 te
Groningen', in 1945 hoogleraar in de rechten
aldaar. Schrijver en dichter. Onder ps.
N. E. M . Pareau verschenen o.a. XXVIII
Sontketten, 1942. Schreef ook alS Noord-
J/J7',
Scheltema, Mr. Jacobus 'v , 1767 l85j, uit
Franeker, vluchtte 1787 llaar St. Omer en
later naar Burg Steinfurt) 1id van de Nafionale
Vergadering, doch 1798 een half
jaar gevangene op 't Huis ten Bosch. Vrederechter
te Zaandam; 1 820 griffier bij 't
Hoog Militair Gerechtshof te Utrecht. Hij
schreef o.a. de Levensscbets .??lv Simon
.îy//, 1804 en die van Anna en Maria Tesselscbade
Visscbel', 1808. Gaf 1826 Rei-
';aer/ van Herldrik van Alkmaar uit. Schreef
Rusland en de Nederlanden, 4 delen, 1819.
Ook had hij reeds oog voor Volksgebrui-
Len 1# bet wp'#E'>2 en trouwen, 1832. Eveneens
voor het oude volkslied. Hij stelde een
lijst van liedboeken samen en liet een verznmeling
van 400 j00 volks- en straatliedjes
n4, die in 1836 in de Bibliotheek
van ,,Letterkunde'' kwnm en door Hoffmann
von Fallersleben en ook door Kalff
geraadpleegd werd. Zie diens Lied in #:
M.E., blz. 724. Omstreeks 1900 bleek deze
Fundel verdwenen. In 1958 kwam de BiF1.
weer in het bezit van een dergelijke bundel,
die van Klein Jan; zie daar.
Scheltema, J. H. x,, 1829 1909, stichter
van de boekhandel van Scheltema en Holkema
te Amsterdam, ging 1868 naar Den
Haag en aarerd daar commies aan Oorlog.
Hij werd er de man, die het oude Netl.
lied mèt de melodieën bestudeerde; hij zas
ook de proeven van het grote werk van
Florimond van Duyse na en hij schreef er
de Registers op. Van zijn werken: Ned.
Liederen uit vroegeren /#$ 1885. De Basia van Janus Secundus in dlchtmaat vertolk't
a1s Kusjesk 1902.
Scheltema, Dr. Pieter 'v, 1812 '85, promoveerde
over Hadrianus Junius, 1856, archivaris
van N. Holland, 18j0. Naast vele
andere historische werken Het 1,:71,:72 llat?
Jacobus Scbeltema, 1849; Aemstels Oudbelrl
in 6 delen, 18jj '71; na zijn dood kwam
nog een 7e deel van R. W . P. de Vries
met zijn levensbericht.
Sclwltjens, Lodewilk 1861 - 1946,
Vlalms toneelschrijver. Wildstroopers.
Schrijver van 60 Vlaamse naturalistische
toneelstukken. Vaak over de volkszeden
van Rupelmonde, zijn woonplaats.
Schelven, Dr. A. A. van -, geb. te Haar.
lem, 1880, predikant, 1918 '46 hoogleraar
a. d. Vrije Universiteit in geschiedenis. Historische
werken, waarbij Marnix w#A; Sint
467
Schendel 463
Omvang dzi invloed #:A
immigratie van /J:/ laatste
Lwart der 16e eeuw, 1919. Van âpd/e/r/l
en Pruiient#d, de 18e eeuw Fezien in 8
novellen van verschillende schrijvers.
Schendel, Arthur van 'v', 1879- 1946, Neoromantisch
romanschrijver; Eerste werk
Drogon, 1896; f en zwerlier f/:r/Je/J, 1904;
De G'rl//z/v Vagels, 1937. Mijnbeer Oberon
en M evrouw, 1940. De Nezzlcâdrâa/dr;
roman in ik-vorm, 1941. De W edergeboorte
van Bedelman, bundel van 28 verhalen,
1942. Daartussen een hele reeks van 30
werken. Historische romans, die de sfeer
van 't verleden oproepen zonder historische
feiten; taferelen van innerlijk leven, lyrisch
werk, gedichten in proza, volkomen vrij
van alle impressionisme. Daarnaast de
schildering van het land, waar hij woonde:
Oude Italiunsche steden, 1924. In veel
van zijn werken overheerst de noodlotsgedachte;
erkend a1s een der beste hedendaagse
schrijvers, ook door ,,Letterkunde'';
zijn roman Het Fregatscbip Jobanna 31,-
ria werd 1931 bekroond. Van Schendel verwierf
in 1953 de Tollensprijs. Hij schreef
ook de levensgeschiedenis van Sbakespeare,
1910, en van Vel.laine' 1927. Van 1959
de roman De zt2t,taF7 tuinen. Hij gaf 1904
de Minnebrieven 1'aN een Portugeescbe rt?/2
(Marie Alcoforado) uit. Van 1945 is zijn
episch gedicht De Nederlanden, een loflied;
van 1946 Het oude Huist roman over
de geschiedenis van een Amsterdams grachtenhuis.
Van Schendel hegon a1s leraar in het Engels;
hiJ gaf 1es aan een instituut te Stratford.
Sedert 192 1 woonde hij in Florence.
Over hem een studie van J. Greshoff,
1934. Het proza fzzizi Van Scbendel en
Het Noodlotsidee bij Van Scbendel in de
Nieuwe Taalgids 1932, door W . Krqmer.
Achter De Menscbenhater een bihliografie
van Van Schendel van de hand van G. H. 's-Gravesande. Te Diest verscheen in 1944
een studie over Van Schendel door R.
Pulinckx; verder G. H. 's-Gravesande,
1949; Dr. Stuiveling in 19j0.
Schenk, A. C. - , 177j- 18jj, uit Delft,
ontvanger te Charlois? vertaalde Young's
Nachtgedacbten in dlchtmaat, 180j- '2 5;
romance-dichter in almanakken.
Schenkman, Jan - , 1806- '65, uit Amsterdam:
onderwijzer. dichter van boertige
stukles a1s Eene belastingwet op J:z crinolines,
1858. Zijn humoristische voorlezingen
werden uitgegeven met een voorrede
van Van Lennep en met portret van de
schrijver, 1865.
Schepens, Jan -, geb. 1909 te Gent, leraar
te Brugge, schreef o.a. over Julius Sabbe
1935 en J. Greshoff, 1938. Vervolgd door
Aldegonde, 1959.
Zuidnederlandse
het Letterkundig prE>?;/:/;/7JE'i, i,,bevattende
de avonturen van Don Quichote Greshoff
en' Sancho Panza Schepens in het Vlaamsche
litaratuurland''. Brugge, 1943.
Schepens, Norbert-loris N, geb. te Gent
1911, broer van Jan, schilder, prozaschrijver
en dichter. Avontuur. Ook onder ps.
Nojorkam.
Schepers, Dr. J. B. 'v, 1865 1937, leraar
in 't Ned. te Tilburg 1891 '9j, te Haar-
1em 1895 1930. Proefschrift Groningen
als SarztvzW , 1891; dichter; Bragi,
epos,
1901; voorvechter van het Fries en zijn
rechten. Troelstra WJ Fries fscâ/yr, 192j.
Radbout, drama van 1932.
Schepp, Chr. Louis - , 1876 1948, geb. te
Rotterdam, zeeofficier van 1896 1924,
dichter onder ps. Jan #rJ?2J. Tocbten, 1911.,
Get#den, 1917; Verscbiiningent 1924.
Daarin hd mooie gedicht De Bruid..
De wereld is een wonderbron
van telkens nieuw geluid,
De bruigom is de lentezon
en Holland is de hruid.
Bracht 100 van de Fabels van La Fontaine
in dichtmaat over, 1942. In 1946 verscheen
De 5'?W wvtar ZZCE'F; kind is geweest, herinneringen
aan Rotterdam.
Hij was een bewonderaar van de wijsgeer
Plato, van wie hij ook een der werken vertaalde.
. Schermer? tucas - , 1688- 1711, uit Haarlem,
dlchter, student te Leiden. Vertaalde
van Juvenalis; dichtte Herders- en Visscbcrszangen,
door W ellekens in zwang gebracht;
hewonderde Antonides en schreef
in zijn trant Heldendicbten over de oorlog
van 1706-'10. Zijn vriend en mede-student
Vlaming gaf zijn verzen uit, ook zijn beide
treursqelen over Atalante, 17 10; beschreef
ook zljn Leven, 1712. Schermer was de
grote heldendichter van de Sp. Successie-
Oorlog. Dichter met grote gaven. Bij zijn
overlijden 29 L. en Ned. lijkdichten. Antonides
was zijn leermeester; verder de klassieken.
Zo vertaalde hij 1709 de Stryt, Jep'
vorscben e/z muizen. Maar ook dichtte hij
een Veltgesang oj 1oj f7zf/; bet Slzlr/ezzs-drlneel..
Scheurleer, Dr. D. F. - , 1855- 1927, bankier
en muziekkenner te 's-Gravenhage.
af de bundel Souterliedekens van 1j4ô g
uit, 1898. Ook had hij reeds in 1889 het
Devoot ende Profitelijck Boecxken van
1539 uitgeywen, met inleiding, registers
en aantekenlngen. In 191j Van Varen en
Vechten, 3 delen verzen van tijdgenoten
van 1575- 1799. Stichter van het museum
voor muziek. Van 1912 is zijn overzicht
over de Ned. Liedboekenk van 1912- '14
Onze Mannen ter zee in #/câz en beeld,
Scheurleer
Schevichaven
5 delen met 150 N rtretten en 27 platen.
Met inleiding van G. Kalff, Van zeevarende
luyden, 1915.
De Mare Stelde de bihliografie van Scheurleer
samen.
Schevichaven, Mr, J. van -, 1866 1954,
geb. te Sneek, secretaris van het Crisis-
In- en Uitvoerbureau te 's-Gravenhage.
schrijver over levensverzekering', schrijver
van jo detective-romans onder ps. Ivans.
Schreef ook jongensboeken en toneelstukken.
Scheybeeck, zie Scbeibeek.
Schick van de dichtschool ,,In Liefd'
Bloeyende'', zie P. C. Hoojt.
Schiedam, zie Iandiuweel.
Schiedamsche M olenaar, De liedhoek,
1729.
Schierbeek, Bert - , geb. 1918 te Enschede,
prozaschrijver. Romans: Terreur tegen TEvreur
en Gebroken Horizon. Behoorde tot
de redactie van Het W oord.
Schilde, Thysken vanden - , zie Tb.
Schilder, Prof. Dr. K. N , geb. te Kampen
1890, geref. predikant, sedert 1934 hoogleraar
te Kqmpen. Behalve zijn godgeleerde
werken schreef hij Licbt />2 den Rooq:
1923; Bii dicbters E'77 scbriftgeleerden.
1927.
Schilderboek, Het 'v, van Cvtrel l'ax Mander,
1604; zfe daar. Opnieuw uitgegeven
1936; door A. F. Mirande en Prof. Overdiep
in nieuw Nederlands overgebracht.
H. E. Greve schreef over De bl'onnen Czar
Van Mander, 1905. Vooraf gaat een uitvoerig
leerdicht, Den Grondt der edel wyy
Scbilderconst. En tegelijk verscheen de Uyt-
Ieggingb op den Nu'/lwtlrp/pt/.f/-f, de ,,Sch'11-
dersbijbel'', omdat er veel historiën uit geschilderd
werden.
Rhildersbijbel, zie Scbilderboei.
Schildknaap, De N , roman van M argaretha
de Neufville, 1829*, y,oorspronkelijk historisch
romantisch verhaal.'' Zij had de voordracht
van D. J. v. Lennep bijgewoond
over Het belangrljke tw>2 Hollands #r/?2J
en jchreef de eerste Ned. historische roman
onder fnvloed van W alter Scott. De
schildknaap, aan 't hof van graaf W illem
11, van onbekende Friese afkomst, is een
van de romantische terechtgebrachte vondelingen.
Schiller, Friedrich von N, 17 j9 180j, geb.
te Marbach aan de Neckar', de grote D.
dichter', 1790 hoogleraar in de geschiedenis
te Jena. Scllreef Abfall JE>r Vereinigten
Niederlande, lofzang in proza op de Vrijheidsoorlog.
Zijn drama's vertaald sedert 1789; Kinker
vertaalde de ode An die Frtaatp, 1805,
en Das Lied von der Glockek De N-#J
v4n Orleans en Maria Stuart 1807. Elisa-
469 Schimmel
beth Post zette Don Karlos over 1789.
W esterman vond Don K/r/p.f ongeschikt
voor opvoering en ,,verheterde'' het stuk,
1800. Kinker verdedigde de stelling, dat
de stukken van Shakespeare, Lessing. en
Schiller we1 goed waren, al weken ze af
van Corneille, Racine en Voltaire.
Bilderdijk schold Schiller uit a1s een dolle
dweper, wiens ,,drekhoop'' hem walgde.
Witsen Geysbeet vertaalde Robert oj de
J/r///lr/t'Lzrl naar 't F. van Lamartelière en
dit was een vrije bewerking van Schillers
Râuber. Onder de invloed van dit stuk
werd 1,796 opgevoerd Aballino oj de groote
la?7Jëe?, vertaald naar Zschok-ke's roman
van 1794.
Schimmel, Hendrik Jan 'v, 1825 1906,
zoon van de burgemeester en notaris van 's-Graveland', werkte er op 't kantoor vafl
1836 '42. Trok na de dood van zijn vader
naar Amsterdam en kwam er 1849 bij
de Handelmaatschappij. In 1863 werd hij
directeur der Credietvereeniging. Zijn eerste
werk was een romantisch drama, Twee
T/?J/rJ, in 1846 gespeeld. Daarop volgden
Joan IFSJ/J:FJ, 1847, opgedragen aan V.
Lennep en Giovanni di Procida, 1849. Potgieter
nam hem in 18j1 in de redactie
van De Gids op. Van 18j1 is nog het drama
Napoleon Bonaparte, Eerste consulj pas
1866 opgevoerd. ln 1852 verschenen de
Verspreide G'elïcâzez;, in romantische geest;
door vele andere gevolgd. In 1855 drie
novellen: Bonaparte E'/; zijn ttjd. Behalve
in zijn toneelwerk ligt de grote verdienste
van Schimmel in de historische roman. Hij
was begonnen met prozaverhalen, zoals Een
Deugniet (M ichiel de Ruyter) . Zijn eerste
roman was De Eerste Dag eens >2Jt'/:zt?é'?7
Levens, 18jj, d.i. de overgang van Enkhuizen
naar de Prins in l 572, geschreven
met de peestdrift van De 11011. N,5:',
Daarop volgde de historische schets E :/;
Haagscbe Joffer, 1856, d.i. de brave juffer
Serclaas, onderhandelaarster aan hd Brusselse
Hof met Kardinaal De la Cueva,
raadsmall van lsabella; een zeer romantisch
verhaal.
In 1856 dichtte Schilnmel de cantate Bi1-
Jer##lJ eere, ter jelegenheid van de herdenking
van des dlchters geboorte in 1756)
hij was orthodox opgevoed en werd geleidelijk
liberaal en modern. Bekend werd
Schimmel pas door zijn grote historische
romans Mary Hollis, 1860, en Mylady Carlisle,
1863, onder invloed van W alter
Scott, doch in hoye mate zelfstandig. Mal'.j
Holl is is een schlldering van het hof van
Karel 11 md zijn beide minnaressen, Mylady
de Castlemaine en Louise de Qu 'erouailles,
en ook de uitbeelding van W illem
111. In Mylady Carlisle wordt de strijd
Schimmel 470 Schmidt
tussen Karel I en het Engelse volk hehandeld.
Beide romans geschreven na diepgaande
studie en zorgvuldig bewerkt.
In 1878 trok Schimmel zich teruj uit de
zaken. Hij had in 1875 zijn hlstorische
roman Sinjeur Semeyns geschreven: voortgezet
gn De Kapitein van de f,#/.>rJ:,
1888 met W illem III : als hoofdpersoon,
waarln Schimmel zich toont in al zijn
kracht.
Van zeer grote betek-enis
werk voor het burgerlijk
F. romantiek van Victor Hugo en Casimir
Delavigne.
Corn. Maria de Beaufort gaf in 1945 haar
proefschrift uit over Schimmels historische
IS Schimmels
toneel: Scbuld
t'// Boete, 1852, en voor het historisch
drama. Na zijn stukken over Napoleon in
1857 Jufjrouw Serclaas, liaar zijn eigen
roman Een f-ft/a,wf'âe Jofjerk in 18j9 He1
Kind l','fr Staat: beidé in proza; in 1868
Strueusee. Vooral in het laatste stuk de
uitheeldfng van de karakters, in de eerste
plaats Struensee zelf, een Duitser, die alvermogend
minister van Denemarken wordt,
doch te gronde gaat. Nog meer geslaagde
karakteruitbeelding in De T/zf/:rla/, 1880,
drama ontleend aan de roman van Mylady
Carlisle. De Ka? van de Towes', Nel, het
verwaarloosde meïsje, blijkt een nfchtje te
zijn van Mylady Carlisle. Het stuk speeit
in 1645 '46 tijdens de opstand van Cromwell
tegen Karel 1.
Voor rederijkers had Schimmel drnmatische
gedichten geschreven. Gondebtdd, 1848, d.i.
de moord op Bonifacius; Hzzzza Boleyn,
1849. Hij was zelf in zijn jonge jaren een
ijverig 1id van Acbilles geweest.
ln 1876 dichtte hij de Cantate Fij de onthulling
van het standbeeld van Thorbecke;
muziek van Nicolai'.
In zijn zedenroman Het gezin z'z/zz Bus
van &wwEu'c/7, 1870, schilderde Schimmel
het volksleven.
Naast al dit werk is Schimmel van betekenis
a1s criticus in De G/JJ, 18j1 '67
redacteur. Als dramaticus staat hij geheel
op romantische bodem; hij hrengt op het
toneel historische romans in de geest van
Walter Scott; door het publiek werden zijn
stukken a1s De Twee Tudors en Joan JF/z/-
tersz beter onwangen dan door de kunstrechters.
Sedert 1854 was Schimmel ook
redacteur van Nedes'landk 1854- '67 en
'82-'86. Van Elsevier sedert 1891. Hij
beschreef zijn eigen geschiedenis in Jan
Willems Levensboek, 1896.
Het Levensbericbt van Schimmel werd geschreven
door M r. Van Loghem, 1906;
Herman Robbers schetste zijn beeld in de
Mannen twzz Beteekenis, 1907.
Over Dramatiscb werk zwr Schimmel ï'2
verband met â// Amst. toonedleven een
studie van Dr. B. Hunningher, 1931; deze
toont aan, dat Schimmel b-1J zijn eerste optreden
geheel onder invloed stond van de
COm ,anS.
Schlmmelpennl'nck, R. J. N', gehuldigd door
Jer. de Bosch in een L. lierzang! vertaald
door Uylenhroek, bij 't Vredesleest van
1802. Verder door Feith, Kantelaar, Kemper
en Jer. de Bosch bij zijn optreden a1s
raadpensionaris, 1805.
Schinkel, A. D. v, 1784 1844, drukker te 's-Gravenhage, verzamelaar van boeken en
hss., schrijver over geschiedkundige onderwerpen,
h.v. Albrecbt DJro.y Dagverbalen:
1840; Opgave de'r âJJ. vv'ln Constantijn c72
Chr. Af/zy'cçchzl, 1840., over penningkunde;
B#dragen tot it'/ karaiter lwz; Constantijn
ff/zy,çe>zl, 1842.
Schiotling, Elise v , zie M w. t/, Calcar.
Schipbreuk op de Sint-paulusrots, De
zie Sint-paulus.
Schipluiden, had de Kamer De R/-fzzc/r#zz;
gaf 1670 en '71 dichtbundels uit en opnieuw
1685. Afaarschijnlijk heeft Poot a1s
1id meegewerkt.
Schipper, Jan Jacobsz. -, 1616 '69,- toneeldichter
en uitgever te Amsterdam; l)ekend
a1s uitgever van Calvijn en De Brune,
maar vooral van Alle de W ercken van Cats,
16jj en 2e druk 1661. Hij schreef 2 toneelspelen
over de Onvergeliikelljhe Ariane,
1644 en '5j; het was in dit stuk, dat
voor 't eerst een vrouw optrad, n.1. Ariane
Noosemall; zie daar. Van 1659 was reeds
zijn Vei'overing z/fzzz Rbodes, r2d/ J't/zzzzthzele
bloedscbande, terwijl hij in 1641 eela
bundel verhalen uit het F. vertaalde a1s
De éraf'/p/ der liejde.
In proza vertaalde Schipper De rlzdrf'/tp
Roelant van Ariosto, 1649, en De lEzzWQde
Roelant van François de Rosset, 1649.
In 1659 kwpm nog zijn treurspel Tbomas
Morus.
Hij had in 1641 Ariane van
rets
Gr.
Jean
vertaald uit het F., Ilavolging van dc
Desmaavonturenromans.
In zijn voorrede hij Cats' werken geeft
hij zelf op, hoe groot de oplage was van
Houwelyck, Trou-Ringh en andere gedichten.
Hij heette Dommek-racht, maar noemde zich
npar 't beroep van zijn vader.
Schippers, Albartus 'v, 17j0 1817, toneel.
speler; verliet 1789 het toneel, omdat hij
weigerde er oranje te dragen.
Schmidt, Ernest W . N , 1886 1957, Vlaams
toneelschrijver, uit Antwerpen. Bracht in
zijn zedencomedies de verwording van zijn
tijd op het toneel.
Schmidt, S. - , schrijft onder ps. W illy
Corsas.i.
Schmidt Degener
gchmidt Degener, F. 'w, 1881 194j, directeur
v. h. Rijksmuseum, kunsthistoricus,
essayist, dichter. Pboenix) Fundel van 4
essays, 1944. Daarin Herinnering aan Leopold.
De Poort wtzr Isbtar) drama; en gedichten
1945,
Schmitz Afarie - ? , nu Mw. Verboeven-
Scbmltz, geb. te Haarlem 1883, dichteres
en romanschriifster. Letterk. kritiek in de
N. Rott. Ct.
Schmook, Dr. Ger. 'v, geb. te Antwerpen
1898, directeur van 't Museum voor de
Vlaamse Letterkunde te Antwerpen, gaf in
1957 in 't licht Inwljding in de Literatuur:
een bronnenopgave. Van 1949 is zijn groot
werk Multatuli in de Vlaamse GE'fwcl/dzz.
Schneider, Lina -, 1851 '99, yeb. te Weimar,
vertaalde onder ps. W llhelm Berg
Jonckbloets Gesch. der Ned. Letteren in
't D. Verder werk van Jan ten Brink, Mu1-
tatuli enz. Kreeg 1875 de grote gouden
medaille van verdiensten van ,,l-etterkunde.''
Heette van zich zelf Lina Weller; zij
was getrouwd met de tenorzanger Karl
Schneider. Van Vondel vertaalde zij Jepb-
/fz, van Van Hoëvell Uit bet Indiscbe Le-
FE7/7J Van Vosmaer X1NRone.
Schnoor, secretaris van de Prins van Coburg,
woonde 1796 te Hamburg, daarna in O.-
Friesland, componeerde een drinklied, dat
de wijze werd van 't Friese Volkslied.
Schoeman, P. J. -v, geb. 1904, Afrikaans
schrijver van iacht- en Kafferverhalen.
Scholte? Mr. Henrik .v, geb. 1905, letterkundlge,
dichter; film-criticus. Richtte 1924
de letterkundige kring ,,De Distelvinck''
op; gaf 1925 ' 30 de almanak Erts uit',
schreef 1926 ' 56 drnmatische kroniekel,
in de Groene adw-f/erJfzzrzzstzr en 1929 '5()
in de Nw. Rott. C/.; was van 1927 '56
redacteur van de Filmliga. In 1942 '43
perschef en dramaturgisch leider bij de Nederland
Film. Sedert 1946 secr. v. d. Vliegdienst
van de K.L.M. Vita JI-:J//J ('t Leven
is kort), gedichten, 1939.
Schonaeus, Cornelis N , d.i. Sckoon of Dt
Schoone, 1j41 16l 1, uit Gouda, de laatste
R.K. rector van Haarlem 1569 1610, l zeer gezien. Bekend om ziln L. scbool-
Jraw,'f'J,. Tobias, N:'/Jewj,/, Saulus, N/Jman,
Jozef, Suzanna, D4z;/?/, bijbelse drama's;
verder L. kluchten, o.a. Dyscoli (de
onwillige knapen) . Hij kreeg de naam
Terentius C'âr/J/2/C;/J; hij volgde Terentius
na, omdat hij Terentius zelf verderfelijk'
voor de jeugd achtte. Zijn stukken werden
vertaald en door onze toneelschrijvers veelvuldig
nagevolgd.
Schonck, E. J. B. - , 1745 1821, rector te
Gorkum en te Nijmegen, schreef 1775 De
Vermdkelyke Slaa-Tuintjes, straatliedjes,
uilegwen als een klassieke tekst met geleerde
aantekeningen, naar 't model van de
F. Schrijver Saint-Hyacinthe. Sommigen
zien in het werkje een persiflage op de
1, Dichtlievende mengelingen'' 1Hoorn, 1772,
door J. Fortman. De titel ontleend aan een
Amsterdams liedhoekje. Volgde Gellert na
in zijn Iobelen :c Vertel5elst 1779 en vertaalde
De Dood f?/r Abel van Gessner in
1783.
Schoofs, Henri geb. 1925, Vlaams dichter.
Schx l des Levens, De v , artikel van Mu1-
tamli over het stuk van die naam, dat in
1865 te Amsterdam gespeeld werd; opgenomen
in de Verspreide Stukken. Met hulde
aan Laura Ernst, die de hoofdrol vervulde.
schooldrama's werden in de 1je eeuw opgevoerd
door leerlingen der L. scholen, hetzij
de klassiek'e stukken zelf, i).v. van Teren.
tius; hetzij L. stukken, waarin de klassieken
werden nagevolgd; hetzij Ned. toneelspelen
a1s Redenvreugd der Jrz-#zer van
Adolf Venator, d.i. De Jager, predikant
te Alkmaar, die het stuk in 1605 liet opvoeren
door zijn leerlingen. Het drama handelt
over de wijsgeer Democritus, die over
alle dingen lachte. Zie Scbonaeus.
Schoolmeester, De - , ps. v. G. v. d. Linde.
Schoolmeesters, Een Regel der Duytsche
'v , ,,een nut ende profytelïck Boecxken''
voor de schoolmeesters, ,,d1e Proghiekercken
bedienen'' )van D .ad. Valcoogb te
Barsingerhorn, uitgegeven 1 59 1, 1607 en
,28; opnieuw door Dr. G. D. J. Schotel,
1875, en opgedragen aan Dr. C. Sepp. Behalve
de voorrede geheel op rijm; een leerboek
voor de schoolmeesters, m'aar ook voor
de vaders en moeders, met gebeden, de
tien geboden, de acht zaligheden (de zaligsprekingen),
met de eerste beginselen der
muziek enz.
Nota bene.
Een Schoolmeester die sonder slagen
die kinders wi1 leeren, Een Surgyn, die sachtelyck
den patient wi1 cureren,
Een Predicant die niet derf preken
dan de lieden willen hooren,
Alle haer doen ende arbeydt
is meest verloren.
Schoonhoven, C. C. van 1847 1916.
toneelspeler te Amsterdam.
Schoonhoven, Jan Diriksz. van zv, geb.
1556, studeerde te Parijs, trad 1377 in 't
klooster Groenendaal, werd prior; verdedigde
Ruusbroec tegen Kanselier Gerson. Zijn
geschriften leiden de Moderne Devotie in.
Schoonhovensche Arcadia, in verzen, 1783,
van T. D. Moor.
Schortinghuis, W ilhelmus - , 1700 'j0,
uit W inschoten, eerst predikant te W eender
471 Schortinghuis
Schotel 472
in 0. Friesland, predikant te Midwolde in
't Oldambt 1734. dichter van Geestelike
Geungen, 4e druk, 17j0. Piëtistisch, met
gezangen voor gelovigen en ongelovigcn.
Een Jvlld/er#e ziele l/=:J.'
M aar ik, Arme Sukkelaar!
Vrees dat ik in 't Hels Gevaar,
Afgescheyden van de Vromen,
Nog op 't eynd sa1 ommekomen.
Nog veel meer bekend door zijn proza
werk Het Innig tEr>r/l/t>r#/w met ,,de j
nieten'': de mens wi1 niet, kan niet, weet
niet, heeft niet en deugt niet.
Schotel, G. D. J. 'w, 1807 1902, zoon van
de zeeschilder, schrijver van de Gescb. der
Redernkers, 1861 '62., Letter- en JJZJ/JeJJkundige
Avondstonden, 1841., Tilburgsche
Avondstonden, 18j0; De Abdtj tw>C R#rJburg,
1851; Anna Maria s'câ/zrzrsr, 1853;
Tollens en z#z; F##, 1860., Het Oud-Ho1-
yazzllcâ Huisgezin der 1 7e eeuw, 1867.,
Vaderl. Volksboeken en Volkssprooiies,
1875 '74 en veel andere werken. Hij was
predikant te Tilburg. Een van zijn eerste
werken was het Leven van C. v. Alkemade
en P. v. d. Schelling, 1833, in De A'lz/zdr
om zijn dorheid veroordeeld. Van hem ook
Beoordeeling der H1'c,,'.Szr'J, met Vervolg.
1832. En ook Tabak, >///.z en /â'e, 1848.
Schotman, J. W . -, geb. te Hoogeveen
1892, werkte a1s dokter in China, 1921-
'27. sedert 1928 dokter aan Maasoord tc
Poortugaal; nu zenuwarts te Bussum.
Dfchter; schrijver van Het Vermolmde
Boeddhabeeld, 3 delen, 1927 '30. Over
het wezen der kunst handelt zijn werk De
Schone Gave.
schotschrift, zie pamjlet.
Schotsman, Nicolaas 'v, 1754 1822, uit
Purmerend, eerst apothek-er, daarna predikant.
sezert 1795 te Leiden; a1s Oranje.
klant afgezet 1796; te Leiden terug 1801.-
Schreef orthodox-godsdienstige werken ,*11l
de geest van Rilderdijk; het bekendst fs
Eerzuil /er gedachtenis van de Nationai'e
Synode, welk werk onder andersdenkendeta
ergernis wekte. Bilderdijk schreef in 1822
een gedicht Fij zijn Uitvaavt, en in de 2e
druk van de Eerzuil de voorrede.
Schotte, Apollonius, A 1570 1639, pensif'
naris van Middelburg, 1602; 1id v. d. Hogc
Raad, 1609; medewerker aan de Zeeuscbv
Nacbtegael.
Scholte, Jacob -, 1586 1641, burg. v,
M 'lddelhurg, bewindhebber der V.O.C., een
der 24 rechters van Oldenbarnevelt, gezant
naar E. 162()., werkte mee aall de Zeeu-
Jc/ae Nacbtegael. Hij was een broer van
Apollgnius.
Schottellus-de Ridder, Tony 'w, zie R,
Schoup, Jan-Gustaaf -, geboren te Antwerpen
in 1893, schreef de geschiedenis
van een desertY r: In Vlunderen â:1 ik
gedood, en een koloniale roman over Belgisch
Congo BlanLe Boeien.
Schouteden, W ard N , geb. 1894, Vlaams
dramaschrijver; Gezabel, 1926.
Schouten, W illem Cornelisz. - , uit Hoorn,
deed onder Le Maire 161j een tocht naar
Indië door de toen ontdekte Straat-l,e M aire
tussen Vuurland en Staten Eiland; werd
door Coen naar 't vaderland teruggezonden.
Later voer hij weer op Indië; hij q.
1625 op Madagascar.
Le Malre's scheepsjournaal viel mede in
handen van Coen, die het naar Holland
stuurde. Daar werd het in 1618 vervalst
uitgegeven; Schouten trad er nu in op de
voorgrond; Jacques le Maire was 1617 gestorven.
Het Foek werd gedrukt a1s Jourr,/
van de wonderlicke reyse, .gâe#vezi doos
W. C. Scbouten. Joris van Spilbergen, die
een herdruk hezorgde, heeft de naam van
Schouten vervangen door die van Le Maire.
Vondel schreef een klinkert (klinkdicht)
bij de uitgave van ,,de wonderlyke reize
van den Hoornschen meerman.''
Schouw, het letterkundig ts. van de Kultuurkamer,
van het Departement van Volksvoorlichting.
Hoofdred. Dr. T. Goedewaagen;
sedert 1942. Zie Kultuurkamer.
Schouwburg der dieren, zie dierenboeken.
Schouwburg van Amsterdam, geopend 5
Jan. 1638 ter vervanging van de Eerste
Nederduytse Academie van Dr. Samuel
Coster van 1617, op dezelfde plaats gebouwd.
Het eerste stuk was Vondels G#Jbreght:
Het heiligh Raadhuiswijd den
(Schouwburgh in,
En wacht met zijn aendachtighe ooren,
Soo vierigh; a1s Karthagoos koningin,
Belust het droef verslagh te hooten,
Hoe Ilium van Argos werd verplet.
De Schouwburg werd doorlopend aangevallen
door de Gereformeerde predikanten;
gehandhaafd door de Overheid, ook omdat
een deel van de opbrengst was voor de
oude mannen en vrouwen en voor het weeshuis:
De Bijen storten hier
het eelste datse lesen,
Om d'ouden stock te voen,
en d'ouderloose weesen. (Vonde1.)
Boven de poort aan de Keizersgracht bij
de Runstraat stond een ander rijmpje van
Vondel:
De werelt Js een speeltoneel,
Elck speelt sijn ro1 en krijgt zijn deel.
De schouwburg werd vergroot 166j, brandde
af 1772. Een nieuwe verrees 1774 aan
't Leidse Plein, De Schouwburg had 6 regenten,
aangesteld door Burgemeesteren,
op voordracht van 't W eeshuis en Oude-
Schouwburg
Schouwburg van Gent
mannenhuis. Deze regenten hadden de keuze
der stukken en de rolverdeling, 't beheer
over costuums en decoraties. Onder de
eerste zes was Willem DircLsz. Hooft,
1637.
Deze Schouwburg gebouwd door Nikolaes
van Kampen.
Vondel dichtte de waarschuwing:
Geen kint den Schouwhurgh lastigh zy,
Tohackpijp, bierkan, snoepery,
Noch geenerlei baldadigheit.
W ie anders doet, wordt uitgeleyt.
De Schouwburg was gesloten 1672- '77.
Verpacht aan Lod. Meyer, Pluimer en P.
de la Croix, 1681- '84) aan beide laatsten
1684-'87., zie Pluimer en Poëtenstrijd.
Aan David Lingelbach en Joan Koener.
ding 1687. voor f 17 000- f 21 000 per
jaar; de overeenkomst werd reeds in 1688
ontbonden. Daarna kwam de Schouwburg
onder 't beheer van de regenten der godshuizen,
die een of twee directeuren moesten
aanstellen, waartoe Pluimer en Bernagie
benoemd werden, * 1697. Zie ook
Ysbrand Vincent. Bernagie's opvolger in
1699 Mr. P. Nuyts. Het honderdjarig l7estaan
in 1758 luisterrijk gevierd, met een
allegorisch spel van De M arre Het Eeuw-
,gtz/y#e en o.a. met een feestzang Het â/zcdertjurige
Jubilee van Frederik Duim.
Gesloten 1747- '49. Heropend met een
stuk van Lucas Pater.
Na de brand van 1772 verrees een nieuw
gebouw van hout, ingewijd met Jacob Simonsz.
de R#â van Van Merken. Toen
kwnm het bestuur aan de Stad, die 4 commissarissen
aanstelde. In 1795 y,Nationale
Schouwburg''; zie Snoek. De uitkering aan
de godshuizen hield 1796 op. Staatsinstel.
ling 1798- 1800, met handhaving van W i1-
1em Haverkorn a1s secretaris.
De voorlopige'' schouwburg van 177-1
werd gesloopt in 1872; op dezelfde plaats
op 't Leidse Plein werd ln 1874 een stenen
gebouw geopend met Uitgaan van
Glanor, d.i. Hugo Beijerman. Deze schouwburg
brandde af in 1890; de tegenwoordige
werd in 1895 geopend met een stuk van
Schimmel In de directiekamer.
). H. Rössing schreef de Gescbiedenis J:r
Sticbting van de nieuwe Schouwburg van
1774.
De Gesch. w. J, Amst. Scbouwburg van
J. A. W orp werd uit zijn nalatenschap uitgegeven
door J. F. M . Sterck, 1920.
Schouwhurg te Leiden, 170j', Den Haag
1766; Rotterdnm 1774; Utrecht 179'i.
Nieuwe schouwburg te Groningen 1883)
te Rotterdam 1887.
Schouwburg van Gent, 1649 gebouwd door
de Jezuïeten, die met de rederijkers snmellwerkten,
gesteund door de Overheid.
Nieuwe Ned. Schouwburg, 1871; die van
Antwerpen 1874) die van Brussel 1887.
door Leopold 11 met een rede in het Ned.
geopend. Te Gent sedert 1871 beroepsspelers
in de Minard-schouwburg van
1847*, zie Broedermin en Tke/yt/er; in
1899 verrees de Gentse Stadsschouwburg-
Schouwburg, Haagse N , in het wormalig
paleis van de Prins van Nassau-W eilhurgs
1804 ingewijd door Mw. Wattier met
Semiramis van Voltaire.
Schouwburg Nieuwj, maandblad 1762- '65,.
met beoordeling van stukken en spel.
Schouwburg, Spectatoriale ,v, zie Spect.
schouwende leven, 't - , het leven der M.Emystieken,
die in uiterste zielsvermkking
God zelf zagen; die opgingen in de minne
tot de Heiland. W eergegeven in de Vi-
Jzere?; en Gedicbten van Hadewych en in
het yroza van Ruusbroec. Van hem de verklarlng:
scouwende leven dat es een hemelsch
leven; (Cbierbeit der Gbeesteliker
Brulocbtj . Het derde deel van dit werk
is geheel aan het schouwende leven gewijd.
Schouwgraag, ps. van Kinker in De adrlt'
Noachs en Sem, C/Mw en Jajet.
Schouwtooneel, Het 'v, gezelschap van Adr.
v. d. Horst en Jan Musch, 1919- '55,
speelde veel Ned. stukken: Sp. lral/zzJE'p';
Mariken van N/el/zzitwâer; Josepb Jz2 Do-
//wz;; de stukken van Heijermans, werk vall
Sbakespeare.
Schrant, Prof. J. M . - , 1783- 1866, pastoor
uit Amsterdam, 1806 priester, 1817 hoogleraar
in 't Ned. te Gent, 1851 te Leiden.
Onder zijn vele werken: Uitgelezene Dicbtstukken
z?fp; J. de Harduyn, 1851. Hij ver.
taalde Gesprekken over de W elsprekenàâedl
van Fénélon. Leermeester van Blom-.
maert en Prudens van Duynse. Hij bezorgde
een nieuwe uitgave van de Verbandeling
van Verlooy; zie daar.
Schreurs, Jacques -, geb. 1895 te Sittard,
R.K. lyrisch dichter en prozaschrijver; de
pater die zijn leven wijdt aan de mijnwerkers
in Limburg. Een bloemlezing uit zijn
verzen door Bernard Verhoeven verscheen
in 1955 a1s Sterren en Da/z&,'. Zijn trilogie
Kroniek ener Parocbie zag het licht van
1941- '48.
Schriftuurlijke Liedekens, berijmde bijbellaatsen,
kwlmen weldra R na de Souter-
Iledekens. Bv. Veelderhande Liedekens,
gemaect uut den ouden ende nieuwen Testamenten,''
3e druk 15j6; Tymon Claesz.
Honigh, Scbriftuerlijck Liedtboecxken,
1591; Soetken Gerrits, g,een blinde dochtery''
Een zc/c// Gheesteliick Liedt-boecxken.
# 1j72; 1592 gedrukt; Vrou Gerrits van
Medemblik, -I- 160j, Nieu Gheestelyck
Liedt-Boecx' ken, uitgegeven 1621; Lenaert
Klock, Veelderhande Schriftuerlycke Nëy/j-
473 Schriftuurlijke Liedekens
schrik en mededogen
we L9#:lerJ, 1593. Ook Carel van Mander
schreef schriftuurlijke liedekens. Proefschrift
van Dr. E, C. W ieder. ln de 2e
helft der 17e ecuw verscheen nog een
nieuw bundeltje 't Nieuwe Groote Harpje.
schrik en mededogen, moest volgens de klassieke
leer de uitwerking ziln van het treurspel
op de toeschouwers. Zo was het ook,
spotte de Ned. Spectator in 1860, met het
gehele toneel gesteld:
Zie 'k uw toneel van thans,
'k heb innig medelljden,
En vrees bevangt mijn ziel,
denk ik, wat 't worden moet.
Vondel drukte het aldus uit:
Hij heeft op 't rechte wit gemickt
Die stichtende oock den geest ver-
(quickt.
Schröder, F. C. M. N, schrijver onder ps.
F. Roosdorp.
Schröder, Johannes 'v, apotheker te Leiden,
vertaalde Corneille, schreef een klucht
De Vrystermarkt, 1715, met tonelen uit.
het boerenleven; -I- 1747.
Schröder, J. C. ,v , 1871 1958, hoofdredacteur
v. d. Telegraaj 1902 '22; daarna
medewerker; ps. Barbarossa. #,rl,r/:'-
serie, toneelkritieken.
Schröder, P. H N , schreef Parodieën Jz'
de Ned. letterjunde, 1932, proefschrift.
Schrijnen, Prof. Dr. Jos. -, 1869 1938,
uit Venlo, priester, taalgeleerde, hoogleraat'
te Nijmegen sedert 1923. Ned. Volkskunde.
Schrijver, G. ,v, ps. van G. G. v.
Schrijver, Pieter N, zie Scriverius.
Schrijvers en Schilders, verhalen en liederel)
van Veldeke tot Vestdijk, met platen; door
W . L. M. E. v. Leeuwen, 1959.
Schuchart, M ax .x', geb. 1920 te Rotterdnm,
redacteur van 't Handelsblad en van 't letterkuhdig
tildschrift Proloog. Dichter. Met
Eric van der Steen gaf hij een bundel sonnetten
uit, Vice zzeryzz, 1946.
Schuddematte, Pieter - , zie Retborycke.
Schuere, Jacob van der - , Zuid- Nederlander
te Haarlem, gaf 1610 Den NEW:1W//v/-
scben fftz//c/zz uit, de verzameling van Van
Mander. Ook gaf hij Van Manders 12
l/tzclu'/z van de Ilyados uit, 1611. Hij was
een schoolmeester uit Menen. Van hem ook
een dichterlijke bewerking van Tristium
ojte de Truerdicbten van Ovidius, ,yter begeirte
van Karel van Mander.'' Van hemzelf
in de Helicon 19 gedichten.
Schueren, Gerard van der x', 1411 '90,
uit Xanten, stelde een verklaring van het
taaleigen op van het Kleefs; Keulen 1475
'77, a1s Teutkonista oj Duytscblender,
uitgegeven door C. Boonzajer en Clignett,
1804; opnieuw door J. Verdam, 1896. Het
werk is in de vorm van en Nederrijns-
Latijns Woordenboek.
De schrijver waS secretaris van de hertog
van Kleef.
Schuermans, Anna Marla - ? geprezen in
het voorwerk van de Trou-rlngb van Cats.
die ook haar portret daarin opnam. Zie
Scburman.
Schuermans, I-. W . - , 1821 '91s leerling
van J. B. David, Flamingant, priester,
grondlegger van het Davidsfonds, schrijver
van 't eerste Algemeen F/xzzzlc/.A Idiotiton:
1865 '70, met B#voegseL van 1855.
Schuil, J. B. -, geb. 1875 te Franeker,
officier in Indië en Nederland; sedert 1910
toneelcriticus. Schrijver van toneelspelen en
van jongensboeken.
Schuitmaker, Yme N', geb. 1877, Fries
toneelschrijver.
schuitpraatjes, pamfletten over vragen van
de dag; het oudste 1608 over de vredesonderhandelingen
met Sp. Zo de Scbuite-
E'// Jagt-praatjes van E. S. v. Burmania en
W . v. ltsma, 1757, tweede druk. Nog in
1827 verschenen de Gl'oninges. 5'câ//C'?>7'aa/-
jesk anoniem; de schrijver was Ds. G. J.
Cool uit Appingedam. ln 1856 zijn Nieuwe
Schuitpraatjes.
Schull, Mr. P. S. .v, 179 1 185j, advocaat
en notaris te Dordrecht, letterkundige. Gaf
1855 de Ned. Poezy van Van Baerle uit.
Zijn Karakteristiek der Welsprekendbeid
is van 1850. Met A. v. d. Hoop Jr. gaf
hij de Biidragen //z Boeken- e// Menschen.
kennis uit, 1832 '38. Schreef Vertellin-
#E'/'2.
Schttlte Nordholt, J. W . -, geb. 1920, dichter
onder ps. W . S. Noordhout, van Chr.
verzen. Het Bloeiende .î/eE>72. Levend Landscbap,
19j1.
Schultz, Alwin 'w, 1858 1909, uit de Lausitz,
gaf inzicht in het leven der M.E. en
daardoor in het wezen van de letterkunde
door zijn werken Das FJJ//JI-/J, Leben zf/r
Zeit der Minnesinges', 2e dr., 1889, en
Deutscbes Leben Jz?; XIV. //r# XF. Jabrhundert,
1892.
Schurer, Fedde -, geb. 1898, onderwijzer,
Fries dichter en vertaler. Redacteur van
De Tsierne (De Karn) . Kreeg in 1945 de
Regeringsprijs voor Verzetsliteratuur. Complete
Psalmberijming, 1948. Zie Gljsbert
Japicx-prljs.
Schurman Anna M aria van - , 1607 '78,
uit Utrecht, geleerde vrouw die zeer veel
talen sprak en schreef en alle schone kunsten
beoefende, ;de ) tiende Muzey'' yyde
Ster van Utrecht ; 1as op de leeftijd van
drie jaai de Heilige Schrift. Prof. Spanheim
yaf in 1648 haar Opusculd (W erkjes)
ult, L. Gr., Hebr. en F. verhandelingen,
gedichten en brieven; het boekje be-
474 Schurman
475 Scillll
leefde in 4 jaar 3 drukken. Zij volgde Jean
de Lahadie naar Holstein, keerde na zijn
clood tenlg en vestigde zich te W ieuwerd.
Daar gebruikte men de Heylige Gesangen.
door haar uit het F. vertaald en daar
schreef zij haar BedencLingen over Je toe-
Lomste 1,;J?2 Ckristi Koningryckt in dichtvorm.
In 1732 verschcen te Groningen nog
een dichtbundel; daarin Uitbreiding 51?E'F
tle drie eerste Capittels 1/tf12 Genesis, benejfens
een Mer//t?.g van /Je/ Geestelijk &/tz,E'-
/#> I'a'n (,'/.?rëJ?//J met de Gelovigen. Haar
leven beschreven door Dr. G. D. J. Schotel,
18j5. Mw. Bosboom schreef Eene berinnering
tzlz; eene beroemde vrouw. (Historische
Novellen, 1 857.)
Huygens begeerde haar tot zijn vrouw na
de dood van Sterre, bezocht haar in 1659,
maakte L. lofdichten, maar zij hield zich
Fij haar geleerde studiën onder de leiding
van Voetius. Zie Schuo.mans. Studie over
haar van
Schiirmann,
Rotterdam,
F. verhalen
ZJ'F S d.
Schqrmann, W illem -, 1876 19 15, schrijver
van de Rotterdamse roman De ltzrlt'/-
mans) doch vooral bekend a1s de schrijver
van toneelsmkken: Veertigk De Jzyëo//erj,
een levendige voorstelling van een Joods
bedrijf, 1912; Psdestoelen, 1906.
Schut, Jan Ernst 'v, 1785 1856, uit Amsterdam,
baardscheerder, veelgelezen romanschrijver.
Galama oj Je bevrijding wl>2
Vriesland, 1835. Over dit werk schreef
Potgieter een artikel, dat een bestrijding
bevat van de toenmalige kritiek. In Potgieters
kritiek werd ook betrokken Schuts
Karaku oj de r,/wl'f'âizk/ayf/ te #ar#J, 1852,
en de Lotgevallen wa/; mijnheer fzcf-/.fi/,
1834. Verder schreef Schut nog een ,,tafereel''
Aleid z'Izs Podgeest.
Schutte, Rutger ,v , 1708 '84, uit Diepenheim,
yredikant, sedert 1745 te Amsterdam,
1772 11d van de commissie voor de nieuwe
Psalmberijming, dichter van 4 bundels
Stichtelnke Gezangen, 1762 '81. Lid van
Dulces Jz;/Ep omnia M usae.
Schuttersmaaltijd, geschilderd door Bartholomeus
van der He1st ter ere van de Vrede
van Munster, met bijschrift van Jan Vos:
Belloone walgt van bloedt,
ja M ars vervloeckt het daveren
Van 't zwanpere metaal, y -'- ' en t zwaardt bemint de schee....
Schutterilen,zes Liederen, opgedragen aan
de - , van Jacob van Lennep, 1850. Hij
was er kapitein bij, maar moest thuis blij-
A. M . H. Douma, 1924.
Mr. J. G. -, geb. 1878 te
advokaat te Parijs, schrijver vall
en van het toneelstuk Helder-
Ven.
Scdhiucuhrte, r.K Hooers ht'w, H, ogoesb.te Veendnm 191j,
t'>z Hagel, 1946. Verwierf
1948 de Hendrik de Vries-prijs van
Groningen. Van 1945 '46 was hij red.
v. h. tijdschrift Het Woord. Nu in
Australië.
Schuurman, Anna M aria van - , zie Schul'-
CSZN.
Schuyfman, Esbatement vanden .v, een
echte klucht, de geschiedenis van een paar
landlopers, die zich te goed doen aan een
lijkmaal; gespeeld door de rethoryckers
van Tienen op het refereinfeest te Leuven,
1j04. (Schuyjman misschien Scbuytman',
het loopt over gewezen matrozen.) Uitgegeven
door Dr. Kalff in Trou z/;/:/
blycien, 1889, en door Stoett, 1932.
Schuyter, Jan de N, geb. te Antwerpen
1889, red. v. h. Handelsblad 1,;/N Antwerpé>
2, schrijver van studiën, romans, novellen,
vertalingen, toneelwerk en filmspelen.
Schweickhardt! Katharina W ilhelmina - ,
zie BilderdùL-schweicîbardtk 1777 1851.
Schijn en W ezen, Het Lied van -, vertolkt
de wijsheid van F. v. Eeden, deel I 189j.
deel 11 1910; in terzinen.
Schynheilige Vrouw, De 'v, ,,met de Uitvaert
van Jan Jaspersen,'' 1691, vervolg
op de drie blijspelen van Jan K/llz door
Asselijn; zie daar.
Schijnheyligh, toneelstuk van Hooft dat echter
vooreerst niet uitgegeven werd, omdat
er predikahten in aan de kaak gesteld worden;
in 1617 in proza bewerkt naar hrt
blijspel Lo Ipocrito van Aretino. Hoott
vond op deze wijze gelegenheid, een schijnheilige
bedrieger op het toneel te brengen,
doch hij kwam er niet toe. Het hs. diende
Bredero voor zijn berijming, gelijk H. JEymael
heeft aangetoond in het TJ. voor
Taal c/0 Letterk. van 1895. Deze berijming
werd bijna voltooid in zijn nalatenschap
gevonden en in 1624 door de uitgever Van
der Plasse in het licht gegeven. Opnieuw
uitgegeven door Van Vloten, 1856, en in
't zelfde jaar in De Dietscbe Warande door
Thijm.
Bredero's stuk is gedicht op de regel:
Onder een schijn van heyligheyt,
So wort den mensch veeltyts verleyt.
Hooft laat voorzichtigheidshalve het stuk
in Den Haag spelen, ver genoeg weg.
Schilnvoet, Simon N, 1652 1727, uit Den
Haag, verzamelaar, dichter, schrijver van
Lusthofs-sieraen en aanlegger van buitenplaatsen.
W erd onderschout van Amster.
dam. Kort-bondige zin-spreuken en zeedelessen,
1689.
Schijnvoet, Simon -, schreef 1776 het
kluchtspel De iistkrttiper of bedrooge
fzr#er. Hij was een kleinzoon v. d. vooraande.
Sczlla, treurspel door L. Rotgans, opgedragen
aan JD E..lias Huydekopvr? heer van
Schûrmann
Scolastica
M aarseveen, schepen der Stadt
dnm, neef van Rotgans. De stof
Herscbeppinge van Ovidius: Scilla
dochter van koning Nizus; zij is
op Minos, koning van Kreta, die
vaders stad belegert. Zij snijdt van haar
vaders hoofd het purperen haartje, ,ydaar
het heil van 't gansche ryk van afhing''
en biedt dit aan Minos aan. Deze echter
vervloekt haar en zij doorsteekt zich met
een pook. De dichter heeft echter voor het
haartje een ,,schild met het beeldt van
Mars'' in de plaats gesteld.
Scolastica, L. werk van Petrus Comestor, :!::
1164, vertaald a1s R#mbiibel door Jacob
van Maerlant. Voluit Historia s'c//mf/lca,
zie daar; bij Maerlant zelf ook scolastica
hystorie.
scop, bij de W est-Germanen hetzelfde a1s
skald in het Noorden: dichter, hofdichter.
Scott, Sir W alter - , 1771- 1852, geb. te
Edinburgb. Gaf 1802 de Minstrelsy oj lst?
Scottisb border, de oude volkszangen en
balladen van de Schotse grens uit, in navolging
van Percy. Zie daar en ook Volks-
Iiederen. Hij werd rijk door zljn werken
en kocht een buiten aan de Tweed, dat hij
Abbotsford noemde. Daar gaf hij Wavel'-
ley, 1814, en zijn verdere bistoriscke romans
uit, die in geheel Europa nagevolgd
werden. Zie daar. Van Lennep vertaalde
zijn yedichten en volgde hem n,a in zijn
historlsche romans. Zo heeft het toernooi
bij Haarlem in De Roos van Deigfwtf een
zelfde verloop a1s dat in Ivanhoe. Ook
Van Lenneps dichterlijke verhalen en zijn
Legenden zijn navolgingen van Scott.
Over Scott schreef H. Vissink Scott tzrz/
bis injluence on DJ//C/J Iiterature, 1922.
Scribleriana, zie /. H. ïveiland.
Scriverius, Petrus -, d.i. Pieter s'c/pr#wt'y,
1576- 1660, uit Haarlem, studeerde te
Leiden en bleef er, omdat hij geld genoeg
had, om zich te wijden aan wetenschap en
kunst. Hij gaf tal van klassiek-e schrijveis
uit en dichtte L. verzen. In een L. bijschrift
kwam hij op voor Rombout Hogerheets;
hij betaalde er een zware boete voor.
In 't Ned. schreef hij de Beschrijvingbe
:?ttr Out-Bataviën, 1612,, een Vaderlandse
Gesch., waarin hij de spot dreef met de
Renaissance-helden a1s Saxo, Brabo en
Gruno. Hij bewonderde onze
Tael ongelooflick soet, princes van alle
(taelen,
Geboren om de croon van anders hooft
(te haelen.
Hij schreef lofdichten op de werken van
Merula, Bor, Heinsius. Zijn L. Saturnalia
werden vertaald door Ampzing a1s een
Poëtiscb Vasten-avondspel vervatende /Jt'/
sebruyk y'z/d: misbruyk vanden Ta.lJcl,
nOg een
CCRC *' '
Scriverius' Gedicbten met een Levensbe-
Jc&#Wr: werden 1738 uitgegeven door
Simon Doekes te Amsterdam, met een berijmde
Opdragt aan Jeronimo de Bosch.
Met Lojdicht van Samuel Ampzing, van
Jan Balde Jr., van Pieter Langendijk e.a.
En met het lijkdicht van Vondel:
Nu nzst de blintgeleerde schryver,
W iens onuitbluschbre letteryver
Ons naliet maetloos schrift, en dicht:
Daer 's mans vernuft en geest uit llcht.
In 16j0 was hij blind geworden; toen werd
Joachim Oudaen zijn voorlezer en secretaris.
Zijn uitgave van Het oude Goudtsche
Kronyksken verscheen pas in 1665.
Scudlry, Madeleine de 'v', 1607- 1701, F.
schrijfster van heroïsch-galante romans, een
der voornaamste ,,précieuses,'' vriendin van
Madnme de Rambouillet. Hoofdwerken
Ibrakim ou l'illustre IIFJJ, 1641; zie Simon
de Vries; Le grand Cyrus, 10 delen.
1649- '53; Feschrijving onder oude namen
van het F. hof. Van grote invloed op de
roman in heel Europa', ook bij ons vertaald
en nagevolgd.
Scutken, Johan, -1- 1423, schreef te W indesheim
zijn Nederlandse vertaling van de
Psalmen en de Evangelie-pericopen.
Sebille, Charles -, -I- 1758, zoon v. d. Waalse
predikant te Goes, koopman te Amsterdam,
vriend en raadsman van Feitama. Vertaalde
zelf F. toneelwerk, o.a. De scbelmer#:>;
van Cartoucbe, 1722, en De J//J van
Cesar, 1740, naar Voltaire.
Seborch, Boudewijn van N, Mnl. roman
over Boudewijn lI, koning van Jeruzalem
van 1118- '31; van de Ned. vertaling bleven
slechts 31 5 verzen over.
Secundus, Janus 'w, zie Everaerts.
Seden, De Bouc van - , zie Zeden.
Seep, Claes - , am theker te Amsterdam,
1630. Van de rethoryckers zei Scriverills
niet veel gxds:
Een volck dat veel tijds is ontbloot van
(alle reden.
Na de verovering van 's-Hertogenbosch
bracht hij de L. Sendbriej >N Princesse
Amelia van Barlaeus in Ned. verzen over.
Hij ontving zijn letterkundige vrienden op
zijn hofstede Woelwijk, aan de Vliet bij
Leiden. Zijn betekenis is evenals die van
Heinsius jelegen in zijn invloed op de
jongere tlldgenoten: Vondel bewonderde
hem en schreef een lijkdicht. Hijzelf waardeerde
Bredero en Starter, al kenden ze
dan geen Latijn. Hij yaf de Nederduytse
p/tpwtf/, van Dan. Helnsius uit met twee
opdrachten aan Jacob van Dijck, één in
proza en één (Voorrede) op rijm, en dan
poëtische lofzang y,aen den au-
476 Seep
477
Doopsgezind dichter; verzen in Olipodrigo,
16j4; behoorde tot de kring van Jan
Soet. Ook verzen in Parnassus =r J/ F,
1665; in Apollo's Stirp, in Clioos cytter.
1663, in Utrechts Zang-prieeltjen enz.; f
1671.
Segers, Gustaaf - , 1848 1930, uit Hoogstraten,
leerling van Sleeckx te Lier, zelf
leraar aldaar in het Ned.,
1879. Schreef
novellen over 't leven in de Kempen cn
opstellen over Vondel.
Seghelijn van Jeruzalem, oorspronkelijk ridderdicht,
7k 1350. Hij is de zoon van een
heidense vorst, maar helpt Constantijn de
Grote, trouwt diens dochter en wordt keizer
van Rome en dan ook nog Paus. Bij
Zeven koninginnen wordt hij de vader van
de Zeven Vroeden van Romen. De dichter
van het schone verhaal heette Lo/ Latewaert;
het verval van de ridderpoëzle blijkt
duidelijk uit zulk werk; er hlijven niets
dan avonturen en wonderen over, samengeraapt
uit ta1 van vroegere werken en
nieuw bedacht: de gesel van Christus, het
azijnvat, de doornenkroon en de spijkers
van het kruis verrichten mirakelen. De ridders
houden lange gebeden. Seghelijn is
voorgesteld a1s een nieuwe Graalridder,
maar er is geen gevoel meer voor ridderlijke
idealen. Zijn vroomheid is misschien
de reden, dat het werk in de 1je eeuw
gedrukt werd. Uitgegeven door Dr. J. Verdam
vanwege de Mij. v. Letterkunde, 1878;
naar de oude druk en naar het hs., dat
E. Martin te Berlijn ontdekt was.
Segher Dieregotqaf, zie Troyen.
Segher van Kortrljk, zie Cort Rosijn. Het gedicht
staat in 't Antwerpscbe Liedboek,
1j44; het geschiedverhaal was een berijmde
overleverin: geworden.
Seghers? Ren 'e N , geboren te Hasselt (Be1-
yië) ln 1904; romanschrijver en dichter.
Selpgens, Emile - , 1837- '96 uit Roermond,
schreef 1889 het toneelspel Rooie
door Dr.
het Limburgse volksleven,
en Limburgse Dorpsnovellen in dialect.
Van 1872 De leste Jcâ/mq oj Vrije
verkiezingen in Limburg, ,,komedie in 5
akten.'' Veel meer aandacht vestigde hij op
zich door zijn novelle De Kapelaan van
Bardelo, de geschiedenis van een dorpspriester,
die zijn geloof verliest. Zo was het
zelf ook met de schrijver gegaan, die eerst
voor priester was opgeleid, toen bierbrouwer
was, doch in 1875 leraar werd in 't D.,
eerst te Tiel, toen te Zutfen, daarna te
Leiden. Een oundel dorpsverhalen in Langs
NaZJJ en Geul; verder Uit Limburg, 188 1;
In e7z om bet hleine s'/alje; mee van het
beste op het gebied van de dorpsvertelling.
Selfstryt, gedicht van Cats, in de vorm van
een tweespraak tussen Jozef en Potiphars
Hannes, beeld uit
Seneca
dhue isjvonrokumwa, ns1. 6I2n0,.raad in liefdeszaken&&n
12mo, langwerpig, in perkamenten
Fand, met verschillende verha-
1en over mingevallen. Het geheel schetst
de ,,onderlinge wostelinge van goede en
kwade gedachten.'' A1s tegenhanger volgde
in 1622 het fooneel van de mannelicie
zlcâ/!)adr/Jo'/, de geschiedenis van koningin
Vasthi, waarin hij het optreden der vrouw
verdedigt.
Sels, Mr. W . H. N , 1741 '89, dichter van
Salomon, koning v. fJrz,:/; 12 boeken, 1765.
Opgedragen aan Jan Calkoen, ,,oud-burgermeester
en raad'' van Amsterdam. Zijn
Leven beschreven door H. H. Vitringa,
die ook zijn Kleine Werkjes uitgaf, 1792.
Selsaem trougeval, ,,tusschen een Spaens
edelman ende een Heydinney'' een van de
verhalen uit Cats' Trou-Ringb, het Spaens
Heydinnetje; zie daar.
Sem, Cham en Japhet, zie Arie Noacbs. Er
verschenen 2 1 afleveringen.
Senden, G. H. van N , 1785- 1851, Citadelpoëet,
predikant te Middelbert bij Groningen,
later te Zwolle; schreef over het Hei-
Iige Land.
Seneca, 4 de
Van
v. Chr.- 65 na Chr., Romeinse
navolger de Griekse treurspelen,
die op 't eind der 16e en in het begin der
17e eeuw a1s voorbeeld gold. Van hem nam
men de indeliny in j bedrijven over, waarvan
de eerste vler eindigden met een koor
of rei; met boden en vertrouwelingen. Van
hem leerde men de drie eenheden, zogenaamd
van Aristoteles, maar ook de dialoog.
Zijn waardige toon werd nagevolgd.
Bij ons was Jacob Duym de eerste met zijn
Spieghel des hoockmoets, een bewerking
van de Troadesk 1600. Toen Hooft: Tke-
Je/yJ en Ariadne, 1602. Daarna was het
Samuel Coster, die Seneca tot voorbeeld
nam in zijn Iths en opnieuw iiz zijn Iphigenia,
1617. In diezelfde jaren leerde Vonde1
zijn werk kennen. Hij volgde hem na
in zijn Hierusalem Verwoest en Palamedes,
terwijl hij Seneca's Troades in verzen vertaalde
als de Amsteldamscbe Hecuba, 162j,
en Seneca's Pbaedra a1s Hippolytus. W esterbaen
vertaalde Tron, 1698; Van den
Bos Agamemnon, 1661, en Kemp Medea,
1665. Medea van Jan Six is een oorspronkelijk
stuk in Seneca's trant.
Een der bijzonderheden, die ons drama io
de 17e eeuw graag van Seneca navolgde,
waren de geestverschijningen; Hooft gaf er
het voorbeeld van in zijn Baeto.
Eerst later zag Vondel in, dat Seneca de
ware leermeester niet was, om zijn gezwol-
1en stijl, zijn breedsprakigheid, zijn droomverhalen
en geestverschijningen, zijn gruwelen.
Vondel wendde zich van hem af en
volgde Sophokles.
Segers
Seneka leren
Dr. J. A. Worp schreef een zeer belangrijke
studie over De invloed van Seneca's
treurspelen op ons toneel, 1892.
Seneca is de enige Romeinse dichter, van
wie treurspelen bewaard zijn, 9 in gdal
met nog een fragment.
Seneka leren, slmenspraak tussen vader en
zoon uit de 14e eeuw, vertaling van een
L. geschrift dat aan ! Seneca werd toegeschreven.
Ultgegeven door Dr. W . H. D.
Suringar, 1895; ook reeds opgenomen in
de Oudvlaemsthe Gedicbten van Jhr. Ph.
Blommaert,
Een (M.E.
d1is8p3u8t;aciueit hd
of
Hulthemse hs.
samenspruk of
tweespraec met van levenswijsheid.
sensitivisme, dichtkunst waarbij de kunstelessen
naar zijn gevoel tot uiting brengt; lyrische
poëzie, waarbil uitsluitend dit persoonlijkvoelen
uitgedru'kt wordt; b.v. bij Herman
Gorter in zijn Mei en zijn Verzen.
Sentimentaliteit, de overgave aan ,,dierbare
droefgeestigheid'' uiting in de ldteren in
de 2e helft der 18e eeuw. Het woord is
van Sterne, die zijn Sentimental Journey
(Sentimentele Reisj schreef in 1768. Maar
daar heeft hd enkel de betekenis, dat
Sterne de sentimenten (gevoelens) van zijn
reizigers beschrijft. Hd verschijnsel was
er eerder dan het woord: Young had reeds
het behagen geschilderd van het zich verdiepen
in weemoed; Nacbtgedacbten, 1742
'45. Daarop volgde Rousseau met zijn
Nouvelle JfJ//)'Je, 1761. De meeste invloed
ging wellicht uit van Het /##er van den
Jongen W erther van Goethe; verder van
Klopstock, Höltï en Matthison.
Feith noemde zlln Julia, 1783, het eerste
voortbrengsel van 't sentimentele onder
ons: het boek is vo1 ,,verkwikkelijke, zilte
en stille tranen'' en er zijn nog veel meer
tranen bij geschreid. Zo was het weer met
Ferdinand e'n Constantia. Maar reeds in
1784 kwam De Perponcher in zijn Gedacbten
over bet sentimentele tegen Feith op;
Feith verdedigde zich met Eenige algemeene
unmerkingen. Pieter Nieuwland schreef
een verhandeling Over de gevoeligbeid',
Jacobus Kantelaar en Mr. Daniël Deutz
hielden er in 1791- '92, redevoeringen
over. ln de Brieven van Hôrzlâlzzi Blan-
JtJ,r/ spreken de dames W olff en Deken
van de modeziekte van 't sentimenteel gevoel.
Ook Hoffham kwam er tegen op;
Petronella Johanna de Timmerman spotte
er mee. Reeds in 1785 schreef A. Loosjes
er een toneelstuk tegen: De Sentimenteele.
gevolgd door noy zulk een stuk, De Dweep'-
ster. Het verschllnsel was algemeen en trok
zeer de aandacht. Toch zi'ln er behalve
Feith slechts enkele sentimentele schrijvers
te onzent; zie De W itte, E. N. Post, Den
Beer Poortugael. Kinker viel reeds in 1785
Serena, Dorothea
zuster, aan wie de
Jose opdroeg, 1854.
Serjanszoon, Orator didacticus, Mijnheer ew,
1908, roman van Herman Teirlinck; zie
daar.
Serklaes, Juffer toneelspel van Scbimzzie/;
zie daar.
Sermoenen, Duutsche ,v, bloemlezing uit het
werk van Johannes Cele door Th. J. de
Vries,
1948.
Sermoenen, Limburgsche ,v, zie L.
Serrure, Mr. C. A. x , zoon van de volgellde,
geb. 1835, schreef a1s student Gesch.
der Ned. t'r F. Letterkunde in Vlaenderen.
met goud bekroond, 18j3. Verder over
Van M aerlant en Jan de W eert enz. Letterkundige
G:JC/J. v4n ZDarf/erer, 1872',
onvoltooid.
Serrure, llr. C. Ph. - , 180j 972, Vlalms
letterkundige, hoogleraar in de geschiedenis
te Gent, 1835. Onder zijn vele geschrif .
ten: Grimbergsche Oorlog, uitgegeven mct
Blommaert 1852 '54; Salomon t277#E' Ma1'-
colpkus, 1861. Hij . was de redacteur van
het Vaderlandsch Museum, 1855 '63,
waarin hij o.a. de Vierde N,F/#z; uitgaf.
Stichter van het genootschap van de Vlaam-
Jcât' Bibliojielen te Gent.
de sentimenyele dichters aan, maar Tollens
begon in 1799 met Sentimenteele Gedicbten.
Nog in de roman De Steenbergscbe Flwzlie
( 1806 '09) dreef De Wacker van Zon
de spot met de sentimentaliteit. En toch is
deze nog altijd aanwezig biJ Klikspaan,
Jonathan en Hildebrand, vooral in Waav-
/J:J# en Droomen. Bespottelijk- gemaak-t door
Haverscbmidt; zie daar. En ook aanstonds
door Braga. Studie over De Ned. Jer2#-
mentele roman door C. J. Luzac, 1890.
Sentot, 10 een der voornaamste aanvoerders
van Dipanegara', zijn naam was Alibassa
Prawiro Dirdjo, geb. 1808; na de Javaanse
Oorlog bleef hij in Ned. dienst en daarna
werd hij gepensionneerd; 20 ps. van S. E.
lF. Roorda t'az/ Eysinga, dichter van de
Vloekzang.
Sepp, Dr. Christiaan ,v, 1820 '90, Doopsgezind
predikant, schreef zeer veel ovcr
historische en godgeleerde onderwerpell.
Verboden Lectuur, 1889., over de werken,
die op de Index stonden. Verder:
Proeve eener prtuzz/a,/llcâe gescbiedenis der
tbeologie in N:J:r/. 1'. 1787 tot 1858.
Het godgeleerd t/Azzrt?p'zzW.ç in Nederl. geduvende
#E> 16e en 17e eeuw.
Uit âe/ predikantenleven w. vroegere J##:r.
Jobannes S'SNJ/r, en z#r tiid, Epere :4/-
drage tot de gescbiedenis der Jerl en scbool
in de 18de eeuw.
S. Cramer, Levensberickt v. fâr. Sepp.
1891.
d.i. Petronella Beets, de
dichter N. Beets zijn
473 Serrure
479 Shakespeare
Sen aas van Rooyen, gaf Bragntudiën uit;
zie Brav .
Servaes, Anke -, ps. van A. G. Valkhoff-
W ijdom, 1897- 1948., uit Tilburg, schrijf.
ster van Bezoekuur', SpreeLuurk Kinderz/
a/; Kindertoevlucht; Kinderen die Jz'd;
zijn enz.
Seryatius, zie Sint-servaes.
Sewetje, 't N, zie O4ening izè'E/tpi/ Kennts. SeX' outers, Johannes -, boekhouder en
toneeldichter te Amsterdam. Hij schreel
1657 Den grooten Tamerlan met de Doodt
van Sazlze/ de 1, TurLs Keizer.
Seuse, Heinrich - , zie Suso.
Sevecotius, Jacob -, zie Zevecote.
Seven, zie Zeven.
Seven Bliscappen van M aria, zie B.
Seven Hooft-sonden? 7 toneelstukken van
Ogier, zie daar. Ultgave 1682, herdrukt te
Antwerpen 1889.
Seven man.
ieren van heiligher minne, zie
Beatröj. van Nazlrelâ.
Seven Prevelegiën die de Vrouwen hebben
boven de mans, Van N , sermoen in 1478
gepreekt in de Oude Kerk te Amsterdanl.
Seven W eeën of Droefheden van Maria,
De - , opgevoerd 1448 te Brussel, 1492
te Mechelen, 1j02 te Blankenberge.
Sevens, Alfons - , geboren 1877, Vlaams
volksschrijver, proza en toneel.
Sevens, Theodoor - , geb. 1848 te Kinroy
in Belgisch Limburg, onderwijzer te Lapschuerq,
werd bestuurder van de gemeentescholen
te Kortrijk. Dichter van kinderliederen,
koralen en andere verzen, o.a. Hulde
aan C/zzlcëerf'E', 1883. Schrijver van Het
Leven zzazi Palj #r, 1887 en '89; Leven van
Snellaert, 1889; dichter van oratoria, o.a.
De Sckelde met muziek van Mestdagh,
1890.
Vévensma-Themmen, G. -, jong-protestantse
romanschrijfster.
Sevenste Bliscap onser Vrouwen, Die
zie Bliscap en Stallaert.
Sewel, W illem - , 1654- 1720, v. Brownistische
afkomst, geb. te Amsterdam, schrijver
en opvoeder van jongelui, o.a. van
Langendijk; vertaler, o.a. van Flavius Josephus,
Juvenalis en Persius; schrijver van
een Ned. spraakkunst, 1708, en van een
groot Engels W oordenboek. Verder van de
Historie der Quakers) 1717.
sextet, sestet, o. de beide terzinen van een
sonnet; vergelijk octaaj.
Seyn, Eugène de 'w, geb. 1880 te Roeselarq
zoon van Hendrik; uitgever van boeken
voor de jeugd en van geschiedkundige
werken. Schreef zelf de Dictionnaire âJJtorique
et géograpbique des t-/zzizzc/frel bel-
:/J, 1924- '25, en Dictionnaire des Jcrëvains
belges, bio-bibliographie, 1930-
1931, 2 dln.
* n! Hendrik de -, 1847- 1926, onderk
wilzer, 1875- 1910 hoekhandelaar te Roeselare.
Gaf a1s De Seyn-verhougstraete de
werken van Ledeganck uit met levensbericht.
1886. Ook de volledige werken van
Mw. Courtmans-Berchmans, 1885- '90.
Verder Onze Vlaamscbe D/c/7/:rJ van 1830
- 1905.
Shakespeare, W illiam ,v, 1564- 1616, uit
Stratfort a. d. Avon, toneelspeler aan het
Globe-Theater te Londen, de grootste E.
toneelschrijver; 57 spelen, o.a. Hamlet, Romeo
en Julia, Koning Lear, Macbeth. ln
de 18e eeuw werd zijn betekenis opnieuw
begrepen door Lessing, Herder en Goethe.
Door de D. vertaling van Schlegel en Tieck
werd Shakespeare op het vasteland bekend
in zijn ware betekenis en werd een eilld
gemaakt aan de verhaspeling van Ducis
(zie hieronder) .
Shakespeare werd te onzent in de 17e eeuw
nagevolgd: Griane van Brederode 1612
(The Nvinter's Tale) ; Aran en 7ï)JzJ van
Jan Vos (Titus Andronicus) ; De Veinzende
Torquatus van G. Brandt, 164j (Hamlet)
; De Hertog van Pierlepont van Gramsbergen,
165() (Pyramus en Thisbe uit
Midsummernigbt's Dreamj ; De dolle Brutlojt
van A. Sybant, vertaling van Tbe taming
of ?/Je Sbrew, 1645. In de 18e eeuw
trad de F. dichter Jean François Ducis,
1755- 1816, op met bewerkingen van
Shakespeare, ofschoon hij geen Engels kende.
Hij begon met Hamlet 1769 en eindigde
met Otbello, 1792. Hij vervormde Shakespeare
naar de F. klassieke toneelopvattingen.
Deze verhaspeling geraakte ook op het
Ned. toneel; Andries Snoek en zelfs nog
Anton Peters speelden veytalingen van
Ducis.
De eerste Ned. vertaling van Shakespeare's
drnma's verscheen in proza in 4 delen bij
Borchers te Amsterdam, naar het E. en D.,
1780. Daarop volgde Uylenbroek met Romeo
en Julia, 1786; Otbello, 1802. Dr. M.
Nieuwenhuyzen vertaalde Otbello in 1789
naar het Engels a1s Desdemona en wees
daarmee de goede weg. Te onzent werd
Shakespeare het eerst ten volle gewaardeerd
door P. v. Hemert', G. J. Meijer schreef
een verdedigende studie in Van Hemerts
Lectuur van 1808. Bilderdijk in zijn verhandeling
over Het treurspel vond er de
ware po-ezie niet in; Helmers sprak in De
Holl. Natie van zijn wansmaak.
De Bloemlezing uit de Drazziaf.ft-âe W 6$.-
ken van Mr. L. Ph. C. v. d. Bergh, 1834,
is de eerste proeve van een goede vertaling.
In 1852 en '54 verschenen Romeo
en Julia en Otbello in de vertaling vall
Tacob van Lennep, om het toneel van Ducis
Servaas van Rooyen
Shelley
te verlossen, in vloeiend rijm. Pas in 1880
was de woordelijke vertaling van A. S. Kok
gereed; deze is in proza. Daarop volgde de
dichterlijke overzetting van al de werken
door Dr. L. J. A. Burgersdijk. Onderwijl
had het Meininger Hoftheater te Amsterdam
belangstelling en bewondering gewekt.
Daarna kwamen nog verschillende vertalingen,
Ham leot.k a. EdJwacaqrude sB.van Looy, Macbetb en
Koster, o.a. De Koop-
Remko ter Laan,
A. Roland
man w/r Venetië, 1903.,
Winteravondsprookje, 1925;
1101st, Koning f-clr; M. Nijhoff, De
Stormk W erumeus Buning, Het Spel #:>
Vergissingen, 1941.
Studie over Nederland en s'âzlltvpelre, 18e
eeuw en vroege Romantiek, door R. Pennink?
1936. Moltzer was begonnen met zijn
studle over Sbakespeards invloed op âe/
Ned. Tooneel, 1874.
Shelley, Percy Bysshe - ,
vriend van Byron; sedert
1792 1822,
1818 in Italië;
verdronk bij een storm
Spezzia. Beroemd E. dichter.
Reeds in 1871 prees Boissevain Ddence oj
Poetry in De Gids. In 1872 schreef Potgieter
met grote 1of over hem in de Java-
Bode. Huet gaf in 1874 een studie ovel
Shellc uit; in 1875 handelde Elise Haighton
in de Spectator over hem; in 1877
roemt Van Vloten hem.
in de Golf Van
Iris van Jacques Perk is een navolging van
Tbe Cloud (de Wolk) van Shelley. Ook
Kloos behoorde tot zijn bewonderaars. Zijn
werk H D4ence oj Poetry vertaald a1s
Dicbter,î Verdediging door Albert Verwey,
1891, met de slotsom: Poëten zijn de on.
erkende wetgevers van de wereld. Shelley,
ft'/z Afsckeid, studie van A. Roland H01st,
1928.
G. Dekker gaf in 1926 zijn Afrikaans
proefschrift uit ' over Die invloed wa/;
Sbelley en SEw/J in Nederland.
Sibille, de Koningin - , volksboek der 1je
eeuw, 1857 weergevonden; de geschiedenis
van een onschuldiy vervolgde en in haar
eer herstelde vorstln, uit de kroniek vall
Fredegarius, 665, overgebracht naar de
kring van Karel de Grote, zodat men later
de verstoten vrouw van Koning Karel voor
Sibille hield.
Siceram, Everaert - , gaf 161j te Antwerpen
een bewerking u'lt van de eerste 25
canto's van Ariosto's Orlando Furioso.
Siciliaanse Vesper, de opstand die in 1282
te Palermo ultbrak, verzet tegen Karel I
van Anjou, de F. koning, geleid door
Giovanni di Procida, die zich in verbinding
stelde met Pedro I11 van Arragon.
Deze werd koning in 1285. Over G. di
Procida drama van Schimmel, 1849.
Sidney, Sir Philip - , 1jj4- '86, begeleidde
Feb. 1582 Anjou naar de Nederlanden;
1585 aanvoerder der E. troepen, toen reeds
bekend a1s dichter en ridderlijk krijgsoverste,
neef van Leicester, gezien in de Nederlanden;
veroverde met Maurits Axel, 1j86)
dodelijk gewond bij W arnsveld in Oct,
1586. A1s dichter schreef hij Countess 5/
Pembroèe's Arcadia, d.i. de Arcadia voor
zijn zuster, gravin van Pembroke', zie Aycadia.
Vertaald door F. v. Sambix, 1659
'4' 1. In 1j80 An Apology for Poetry,
Dichters Verdediging, vertaald door Albert
Verweij. ln 1712 had Joan de Haas Sidney's
werk vertaald.
Sidrac, didactisch gedicht van 1529, trekt te
velde tegen ridderpoëzie; opgenomen in de
Lekenspiegel. Bij de druk in de 1je eeuw
omgewerkt tot volksboek a1s ,,een schone
hystorie gehyeten Sydrach, welcke Sydrach
was een philosooph.'' Nieuwe uitgave door
J. F. J. v. Tol, 1956.
Siecken-troost voor de vierentwintigh, zie
Geuse-vesper. De siecien-troost was in
werkelijkheid het formulier, dat een predikant
voorlas aan een stervende. In de bijbels
werd sedert 1578 gewoonlijk een
Sieckentroost gedrukt. Oldenbarnevelt liet
zich er uit voorlezen in de gevangenis; zo
is deze ondertitel een grimmige toespeling.
Siecke Stadt, Een spul van sinnen van den
N , bewaard gebleven in 't archief van de
oude knmer ,,In Liefde Bloeyende''; hekelt
de moeilijkheden van de Stadsregering in
1534- '38. Hervormingsgezind: ,yl-lym crisije''
stelt de Katholieke geestelijkheid voor.
Amstelredam wordt voorgesteld a1s een
zieke vrouw ,,in een baek-ermat leggende, seer cranck. ,!Er waren al meer zulke spe-
1en geweest; in een memorie van 1555
wordt vermeld dat de spelers veroordeeld
waren ,,te doen bedevairt tot Roomen, ter
cause van hoer blasphemie''; toen ze weer
thuis kwamen waren het ,,de principaelste
vanden naictloopers''
De Siecke Stadt is misschien van Reynier
Pouwels. Het werk behandeld door Dr. J.
F. M. Sterck in Van Onzen 7-##, 1917, en
in zijn geschrift Van Rederijkerskamer tot
Muiderkring. 't Stuk uitgegeven door H.
F. Grondijs, 1917.
Siegenbeek, Matthils 'v, 1774 18j4,
Doopsgezind Amsterdammer, predikant tc
Dokkum, 1796; 1797 de eerste hoogleraar
in het Ned. te Leiden een halve eeuw lang.
ln 1805 1id van 't 2. B. van y,l-etterkunde''
en weldra secretaris; wilde die plaats
in 1806 niet afstaan aan Bilderdijk; van
1825 '47 voorzitter. Zijn verhandeling
over de spelling van 1804 werd de offi.
ciële schrijfwijze. Aangevallen door Bilderdijk;
gehandhaafd tot De Vries en Te W inkel.
Tegen Bilderdijk schreef Siegenbeek
480 Siegenbeek
Sielen Troost 431
ook De ::F van JFU:/C-' en die vJ, Ja.
f./lJ van ;e#er:/7, 183j.
Siegenbeek stelde 1817 zijn Fetoog op Ovel'
de middelen ter vorming z?,,2 een N,/ï/-
naal Tooneel; hij wilde een Staatsschouw-
Furg onder leiding van 7 kundige mannen.
Zie ook Ajuseum en Euterpe. Ook schreef
Siegenheek een Beinopte Gescb. der Nevi.
Letterkunde, 1826.
Sielen Troost, Der ,v, uit het Nederduits
vertaald in de 2e helft der 1je eeuw, beva'
stichtelijke verhalen, om de lezers af te
houden van Perchevael, Tristam en dergelijke
wereldse hoeken. In proza.
Sierksma, Fokke - , geb. 1917 te Dokkum.
doctorandus in de godgeleerdheid, redacteur
van Podium. Zie Amsterdamse Letterkundepr#
zen. Zijn roman Grensconjlict handelt
over de Bezettingstijd. Essays: Scboonheid
WJ Eigenbelang, 1948; Stand van Zal:z;,
1949. Hij verwierf de essay-prijs 1949 van
Amsterdam.
Sietske Abrahamsz., 1842 1912,, nicht van
Eduard Douwes Dekker, bekend uit de
Minnebrieven. Plaatste Multatuli-berinneringen
in Nederland van 1910.
Sieuwerts van Reesema, Mr. Abraham N ,
1786 1848. advokaat te Rotterdam, vriend
van Tollens; letterk-undige; voordrachten en
verhandelingen? o.a. over de Dicbtgenootscbappen
en oker Dichterl#ke Osrwfpr/rlE'-
lijkbeid, 1819.
Sievaart, Sievert, Sikke, zoon van graaf Ae$'-
nout, volgens overlevering de verstoten
Hollandse gravenzoon, de eerste heer van
Brederode; -I- 1030. Zie Gestoorde lrJ//////
van Jacob van Lennep.
Sie-vreedt, ,geen smeets-knecht'' de naam van
Siegfried ln de Historie vanden Reus Gilias.
A1s hij de schone prinses Eulalis verlost
heeft en tot vrouw heeft bekomen,
hebben de 24 ,jBroeders'' hem uit nijd
met vergif gheboodet.''
Siffll, Mr. Alex. François - , 1801 '72, uit
Middelburg, notarfs aldaar, in 1848 de
oqrichter v. d. vrijzinnige Middelb. Ct.
Dlchter en toneelschrijver, h.v. van Filips
van Egmont oj /7eJ verijdeld l'Evr=J, 1832;
Albrecbt Beyling, 1831. Vertaler van Antigone
van Sophokles. Afgemaakt door Braga.
In zijn drama over Beyling maakt Sifflé
zijn held Albrecht tot een slachtoffer van
minnenijd; dit had Adriaan Loosjes in 1810
ook al gedaan. Siff lé stelt Jacoba van
Beieren in een kwaad daglicht, naar de
voorstelling van Bilderdijk; dit deed Loosjes
niet en ook Pieter Vreede nid, die in 1808
zijn treurspel over Albrecht Beyling had
uitgegeven.
Signor, Jan
eveneens
toningen, zang en dans.
Signor, Pierre Jos. -, 1750- 1804, Vlalms
schoolmeester, toneeldichter, o.a. van de
klucht:
Met den Franschman en de Sotten
komt de Vlaming meest te Spotten.
Sikkel,
sticht
De -, uitgeverij te
in 1919 door Eugène
o.a. werk uit van Karel v.
Timmermans cn Streuvels.
Silenus Alcibiadis, de titel van de eerste uitgave
in 1618 van Cats' Proteus ofte Minnebeelden
verandert in Sinne-beelden. Eerst
waren de gedichtjes in 5 afdelingen uitgeyeven:
Minne-beelden, Zedeleer en Sticbtelljke
bedenkingenk de eerste werden gelezen,
de beide laatste niet. In 1627 plaatste
Cats alle drie afdelingen dadelijk onder
de prentjes. Zie Sinne- en Minnebeelden.
Antwerpen, gede
Bock. Gaf
d. Woestijne,
Silvanus, Joris W ybo -, 1j30- '76, uit
Pitthem in W . Vlaanderen, schoolmeester
te Menen, 1560- '67 hageprediker te Antwerpen,
dan in ballingschap; predikant te
Londen. Dichter van Gheestelycke Liedelerl,
uitgegeven 1j82,, en van 2 Geuzen-
Iiederen.
Silviana, ps. van Betje W olff in de Spectatoriule
Vertoogen in De Gryzaard, 1768
- '69.
Simon, Julie -, 1825- 'jj, trouwde 1847
te Luik met Bakbuizen van den Brink. C.
en M . Scharten-Antink stelden uit brieven
en bescheiden De levensroman van B. v.
d. B. samen.
Simonides, Simon N, 1629- '75, predikant,
uit De Rijp, sedert 1664 in Den Haag, een
der felste vijanden van Jan de W itt. Aan
hem wordt het volksboekje toegeschreven
De Worstelinge Jacobs, een verheerlijking
van Jacob van der Graeff, die 29 Juni
1672 terechtgesteld werd wegens aanslag
op Jan de Witt; 't boekje werd nog in de
19e eeuw op straat gevent. Behalve godgeleerde
werken schreef Simonides stichtelijke
gedichten, uitgegeven met een lofdicht
van Huygens. Op zijn beurt schreef Simonides
lofdichten bij de werken van Huygens,
o.a. op de Korenbloemen van 1672.
Simons, Adam - , 1770- 1854, uit Amster.
dam, predikant, 1816 hoogleraar in 't Ned.
te Utrecht; dichter, bekend door zijn verontwaardiging
in Aan zzi#zi Landgenooten,
16 Maart 1810; zie Vr#beidspo-ezie. Hij
aanvaardde zijn hoogleraarsambt met een
rede Over #:/2 waren dicbter. Naar aanleiding
van Geels Loj der Proza antwoordde
hij met een voordracht Over de #/Jz#.
Zie Tweegevecht. Medewerker aan Mnemosyne.
Zijn drie zoons gaven in 1835 zijn
letterkundige Verbandelingen uit, waaronder
Lofrede op Hamelsveld.
Baptiste - , broer van Pierre,
onderwijzer, geb. 1751, dichter
van liederen en van toneelwerk met ver-
Letterk. Afrdbk. 2e dr. 31
Simons
Simons Sint-Anna's kinderen
Slmons, G. J. M. -, geb.
woonde 1879- '98 te
schreef een bundel novellen
romanschrijver.
Simons, Jef N, 1888 1948, schrijver van
een aantal verhalen uit de Belgische Kempen.
Oorlogsroman: Eer Vlaanderen vergaat.
Monument bij 't Kasteel van Turnhout,
1949.
Simons, Dr. L. 'v, 1862 1932. sedert 1905
de leider der Wereld-Bibliotheek, schrijver
van toneelstudiën, o.a. over Vondel en
Ibsen. Het Drama en Tooneel in â/'fr onttzélle/
j>2y j delen; 192 1 '52. Zijn romans
schreef h1j meestal onder 't pseud. Alhert
de Vries.
Simons-Mees, J. A. -, 1865 1948, geb. te
Rotterdam, letterkundige, toneelschrijfster.
De Verovernr, 1906; Atids f-f/zzèpe/jël, vervolg
op De Veroveraar, 1907; Een FWa##z2,
1909; De Nimj, 1914. ZiJ trouwde met Dr.
L. s'jzzi/zzz'.
Simpel, D. de - , 1778 18j1? uit Moorslede
in W . Vlaanderen, b1j Roeselare,
dichter van 28 bekroonde prijsverzen vo1
bombast. Beschreef ook He1 Beleg zw/z '/
Antwerpscb Kasteel, 1832. Toneelschrijver.
W erd propagandist voor de Belgische R.K.
te Utrecht 1876,
Bergen-op-zoom;
Op dtn Zoomk
partij.
sin, de regel, d.i. het
onderwerp was van
of sinnespelen der
spelen.
Sina, Dirk - ,
vraagpunt, dat het
de spelen van sinne
rederijkers. Zie zinnevan
geb. 1894, Vlaams schrijver
van toneelwerk; Deemstering der zielen,
4 delen; De Tragedie van God :72
Menscb, trilogie; geen speelstukken.
Sinclair, F. de x ps. van H. H. v. d. Feen.
Sinjeur Sempyns, 1875, Schimmels yrote
vaderlandse roman; sgeelt in 1672 ln 't
hoofdkwartier van W lllem 111. De Kapttein
fztfrz de f,#/:4r#e, het vervolg er op,
behandelt W illem III a1s de nieuwe koning
van Engeland, 1888.
sinne, spelen van N , zie zinnespelen.
Sinne- en M innebeelden, het eerste werk
van Cats, 1618; emblemata, opgedragen aan
de Zeeuwse jonkvrouwen. Volledige titel:
Proteus oj Minne-beelden verandert J72
Sinne-beelden. Het beste werk van de zo
talrijke emblemata. (Proteus, Gr. zeegod,
die verschillende gedaanten kon aannemen.)
Met platen van Van de Venne; versjes ovcr
het ,,minnelijke'' het zedelijke en 't godsdienstige,
elke prent op drie wijzen verklaard.
Zie Silenus.
sinnekens, de grappenmakers in het rederijkerstoneel,
E. clownh Sp. graciosa's; de
duivels bij het mysterlespel; bij de rederijkers
ook neejkens en nicbtkens.
Sinnepoppen: de emblemata, met qroza van
Roemer Vlsscher, met de bijschrlften van
zijn dochter Anna. Zo bij een schip met
volle zeilen:
Roer-ruchtigh Hollant kleyn,
stout en vernuftigh, ghy
Vlieght groote Landen
met dees vleughels verdt verby.
Het 4e boek heet Minnepoppen. Nieuwe
uitgave naar de druk van 1614 met 180
gravures door Dr. L. Brummel, 1948.
Sinninghe, J. R. W . 'v, folklorist. Stelde
Sagenboeken snmen van verschillende provinciën.
Sinnespelen, zie zinnespelen.
Sinte-Aechte, heiligenleven van 1286; zie
Martijn van Tborout. Van 't gedicht zijn
slechts 700 regels over, die handelen over
de gruwelijke martelingen, die Quintianus,
een heidenconincj'' haar deed ondergaan,
omdat ziJ weigerde haar ,,wet'' te verwer-
Pen ,,Om
De geschiedenis
spel; het spel van De
Aecbte wordt vermeld in
ook bewerkt a1s
Passie
heiligenvan
Sente
1409 te Thielt;
hbeewtaoaurddste Van alle heiligenspelen.
Sint-Trudo.
lqiet
Sint-Agnes,
van keizer
gesleven. Zie
Christenjonkvrouw uit de
Diocletianus, weigerde de
tij d
2OOn
tot straf in
de brandonthoofd
a1s
van een praetor te trouwen;
een bordeel; bleef ongedeerd; op
stapel, eveneens ongedeerd;
tovenares. Stalpaert van der W iele dichtte
1622 Vrouwelich Cieraet, -z; Sint-Agnes
z7tvJzz;z/tW/, leerdicht tegen mode en opschik;
zie Stalpaert. Hij verheerlijkte haar oqnieuw
in Sint Agnes' Bruylojt: 1634, d.1.
de minne van sinen Mammet''*
haar terechtstelling:
Noyt en saghmen bruyd soo trachten
Na 't verlangde bruylofsbed,
A1s het reyne Lam we1 jachte
Na de dood, voor Christus' wet.
Begroet met een vers van Vondel Tot Ioj
van St :H.gAZEZJ, 1622.
Sint-Agnletenberg, hoogte ten N.O. van
Zwolle met het voormalige klooster van
Thomas J Kempis.
Sint-Aldegonde, dorp in Henegouwen bij
Binche, Nont Dinte-Aldegonde. Zie Phi-
Iips van Marnix. Daar deze in 't bezit
kwam van het slot te W est-soeburg, heette
dit ook wel 't Kasteel Aldegonde.
Sinte N #
het L. door Gilles de Wevele, 1367. Uitgegeven
door Blommaert, 1842. Gilles, een
jonge monnik te Brugge, dichtte het verhaal
in 124j0 regels; flij putte o.a. uit
Utenbroeke's Spiegel Historiael. Vo1 verschijningen
van engelen, ja van Christus
zelf.
Amand, Leven Van vertaald uit
Sint-Anna's kinderen, de rederijkers van
Vere, die 1559 te Middelburg opvoerden
Den Boom der Scbrijtuerenk zie daar. Hun
zinspreuk was ,,ln reynder jonsten groeyen-
482
Sint Annen
de''. Adriaen Valerius was er later de deken
van.
Sint Annen, Die historie van 'v, gedrukt
Fij Adriaen van Liesvelt te Antwerpen,
1496. Een andere Historie 1,'an Sinle adN>2a,
vertaald door Froeder W outer Bor, verscheen
1499.
Sint-Augustinus, zie E zzk/le spraLe. Omstreeks
1j50 verschenen de I'-iel'igbe .M:-
ditàtiën ojt mrJ>7Jac/7/f'z2, ,,nu van nieus
overgheset door Anthonium van Hemert''
te Antwerpen. (De Pseudo-Augllstinus.)
Sinte-Barbara, de #,rl;JrëJ/:r, de Kamer van
Rethorycke te Kortrijk; op het blazoen een
toren en een korenhalm. Boven stond God
de Vader, links een voet, rechts een veêlk
daaronder 2 zotshoofden en de spreuk ,,God
voet veel zotten.''
Sinte Barbara, Die historie van x', heiligenleven
in proza, gedrukt te Delft 1497.
Sint-Brandane, abt van een Iers klooster,
6e eeuw, zwalkt 9 jaar op zee rond a1s
straf voor zijn ongelovigheid en ziet de
onmogelijkste wonderen. Ned. proza-bewerking
en gedicht naar een Duitse vertaling
van een I-. legende, ::k: 1200. Uitgeg. door
Blommaert in de Oudvlvumscbe G':Jëc/J/t,72,
1838- '41. Het heiligenleven van Brandaen
in proza werd met dat van Pantha-
Iioen uitgegeven door Moltzer in de Bib /.
v. Mnl. Lett., 1891. Dr. J. Bergsma schreef
1887 zijn proefschrift over de Mnl. Brandaenteksten.
Brandaan wilde niet geloven
aan wonderen en daarom moet hij ze aanschouwen.
Inleiding en Aanteekeningen op
,:77 nieuwe uitgave der Mnl. Bs.andaenteksten
is de titel van het proefschrift van Dr.
E. Bonehakker, 1894.
Teksten bewaard in het Comburgse en in
het Hulthemse hs. Die van 't Comburgse
hs. werd in 1942 opnieuw uitgegeven door
A. T. W . Bellemans, Antwerpen. De uitgave
van Dr. M . Draak, daarnaast de tekst,
herdicht'' door Bertus Aafjes, 1949.
De reis van Brandaan werd in 1682 nog
opgenomen in een volksboek-, Wonderbaal'-
léyke en ongeloojelyie Reizen. Daarin ook
e reizen van Alexander de Grote, Plinius
en Lucianus.
Sinte Caterine, Van -, berijmd levensverhaal
uit het laatst der 13e eeuw; hs. van
Martijn van Thorout in de abdij van Eename
bij Oudenaarde; slechts 121 verzen j
over. De marteldood van de H. Catharina
van Alexandrië is ook verteld in Spieghel
Historiael II, j, vertaald door Philips Utenbroeke.
Zie N. de Pauw.
Sint-christina de W onderbare, volksheilige,
geb. 1150 te St. Truiden, # 1182; haar j ziekbed is een aaneenschakeling van Foete
en wonderen. Haar leven beschreun in een
uitvoerig Mnl. gedicht vo1 fantasie, de vertaling
van het L. werk van 1232 door Thomas
van Cantimpré. De vertaler, broedel
Geraert van St. Truyen, ondernam het werk
op verzoek van Femine van Hoye, priorin
van Mielen in de Fuurt. In 1840 kocht Bormans
het hs. van een' schilder te St. Trui.
den; hij #af het werk in 18j0 uit in Gent.
De vertallng is uit het Fegin der 1je eeuw.
Sinte-clara, leerling van St. Franciscus,
stichtster van de orde der Clarissen.
Die hare vite (leven) gerne hoort,
Van mi vint hise ilz Dietschen woort,
zegt Maerlant in zijn Leven wazz Sint-Franciscus,
maar het werk is niet tot ons gekomen.
Sint-Elizabettenlegende, vertaald uit het L.
van Dirc van Apolda, 14j7; afgedrtlkt in
Leuvensche fl#lr/.gez2 J'',
Sente Eustaesse, Van N , heiligenlegende uit
de 13e eeuw; slechfs 361 verzen bleven
bewaard. Een Christelijke Jobsgeschiedenis.
Keizer Hadrianus liet Eustaes werpen voor
een ,,wreden fellen lioen,'' maar deze deed
hem geen kwaad. Zie #. Smidts.
Sinte Franciscus Leven, berijmd door Van
Maerlant 1272, op verzoek van broedcr
Alaerd te Utrecht. Uitgegeven door J. Tideman
1848. Van M aerlant volgde het L.
van Bonaventura, 1261. In 1j18 verscheen
te Antwerpen Een Wijngaert van S. Fra?7-
ciscus, een heiligenleven in proza. In 1904
gaf Stephanus Schoutens te Antwerpen in
het licht Die capittelen waz; den gbesellen
S. Francisci, in 1459 geschreven door broeder
Jan van Roest. Van 1929 is P. Maxilianus
St. Franciscus in onze letteren: over
de armoe-gedachte in de literatuur.
Sint-Geerte, beschermde tegen de plagen van
ratten en muizen; zij had de ro1 overgenomen
van Frigga, de Germaanse doodsgodin,
en was dan ook de beschermvrouw van de
reizigers. Voor men afscheid nam, werd
men onthaald op de droni wzzzz Sint-Geel'-
Jtz/zzziërrtz. Zo dronk Floris V Sint-Geertenminne
op behouden thuisk-omst met Gijs--
Frecht van Amstel te Utrecht op de dag
van de moord. Het was de dronh van behouden
reize, gewijd aan Sint-Geerte, dochter
van Pepijn van Landen, patrones van
Geertruidenberg. Zij was abdis van 't
klooster van Nijvelà -I- 664.
Sinte Gheertruden mln, Van - , de geschiedenis
van een ridder, die om der wille
van Sint-Geertrui, de non, zijn goed verteerd
had en daarop een verbond met de
Duivel sloot, maar door de heilige gered
werd; eerst bezongen in een volkslied'.
daarna bewerkt door W illem van Hildegaersberch,
14e eeuw.
Sint-lan, Gulden Legende van den nieuwen
- , pamflet tegen Oldenbarnevelt met aantijgingen
tegen zijn karakter en eerlijkheid.
433 Sint-lan
Sint Jans Onthoofdinghe
Sint Jans Onthoofdinghe, toneelspel v'an de
Amsterdamse Kamer In Iiejden Viericb uit
de tijd vtsör de Hervorming.
Sint-Kerstine, zie St. Cbristina.
Sinte Kunera van Rhenen, heiligendicht uit
de 14e eeuw; daarnaast ook een prozaver.
haal. Het gedicht in de Mnl. Ged. van De
Pauw. Zie Cunera. Opnieuw uitgegeven
door E. M. Th. Emonds, 1922.
Sinte-Luitgardegilde voor taal- en oudheidkunde,
te Brugge, 1874- '83, gesticht door
Adolf Duclos, kanunnik; medewerkers
Guido Gezelle, Hugo Verriest, Po1 de
Mont, De Bo, K. de Gheldere, Jan Bols.
H. Claeys. Tot steun van 't weekblad Rong
#:77 Heerd.
Sint-Lucasfeest, van 100 schilders, dichters
en kunstliefhebbers, October 16j3, op St.
Jorisdoelen te Amsterdam, waar Vondel de
gast was en zijn zetel had naast Joan Huydecoper,
burgemeester. Asselijn droeg een
sonnet voor aan de Fenix f'rzz; ons DNJ/,
die met laurieren gekroond werd.
Vondel droeg in antwoord zijn prozavertaling
van Horatius op aan ,,de kunstgenooten
van Sint Lukas.''
sint-Lutgart van Tongeren: 1182- 1246
kloosterlinge te Aquiria, d.1. Aywières biJ
Luik. Haar Levent in 't L. opgesteld door
Thomas van Cantimpré, 1248, werd in 't
Ned. bewerkt tussen 1262 en '74 door W i1-
1em van Afflighem; 2e en 5e boek bewaard':
uitgegeven 1899 door Van Veerdighem. ZiJ
verkeerde voortdurend in extase en verrichtte
wondercn; a1s een heilige vereerd door
de beschrijver van haar leven, wiens klooster
in dezelfde streek lag. Zie mystiek en
minne. Het hs. van W illem van Afflighem,
afkomstig uit het Rode Klooster in het
Soniënbos, werd 1897 ontdekt te Kopenhagen;
20 000 verzen.
Een ander Leven 1,zfr Sinte Lutgart is door
broeder Geraert'' in de 14e eeuw uit het
L. vertaald; uitgegeven in Dietscke Irzorzlz/-
de I1l en IV door Bormans, 18j8. Er zijn
5800 verzen van over. Zij weigerde 40 jaar
lang, Frans te leren, omdat zij anders tot
priores zou zijn gekozen.
Slnte Marie Egyptiake, heiligenleven van
1290. Zie Martiin van Thorout. Alleen in
fragment over; 703 regels. En in de Spicérâe/
Historiael, 11,
, 7. De geschiedenis van
de H. Maria van Egypte, die a1s kluizenares
naakt in de woestijn leefde, om boete
te doen voor haar zonden.
Sint-Nicolaasavond, De - , 1849, verhalend
gedicht van De Genestet, satire op het uitreiken
van ridderorden; gedrukt 1860, pas
in de tweede uitgave van de Eerste Ge-
#9/p/e72. Nieuwe uitgave in de Zwolse ffd1'-
drukken van J. H. v. d. Bosch.
Sint-omaars, F. Saint-omer, in F. Vlaanderen,
ten Z. v. Duinkerken. Daar werd nog
in 1718- '19 een Vlanmse dichtbundel uitgegeven:
Den :EvJ/:J#i: Helicon) van G.
de Dons.
Sint-panthalioen, zie S. Brandane. Par/â,-
Iioen was de zoon van een senator in Nycomedia
onder keizer M aximianus.
Sente Patricius, zie Vagbevier.
Sint-paulusrots, onder de Linie op 290 W .
L., tussen Brazilië en de kust van Guinea.
Sint-paulusrots, De x', verhalend gedicht
van Bernard ter Haar, behandelt de schipbreuk
van de bark Jan Hendrik in Mei
1845 naar 't dagboek van de heelmeester
J. Hanou; 7 maal herdrukt. Ter Haar was
Jn 1845 1id van het Kon. Instimut geworden;
daar droeg hij in 1846 het gedicht
voor. Potgieter wees in de Gids van 1847
op de tekortkomingen; de verzen van Ter
Haar staan beneden het proza van Hanou.
Zie daar. Ter Haar diende zijn ontslag in
a1s 1id van de Gidsredactie.
Vöör Ter Haar was de Schipbreuk reeds
bezongen door Ds. G. Timme.
Sinte Reyn-uyt, de M.E. spotpatroon van
alle doordraaiers, genoemd in ta1 van
drinkliederen en in stukken a1s de Veelderhande
'geneuchlycke Dicbten.
Sint-servaes, de H. Servatius, bisschop van
Tongeren, welk bisdom hij overbracht naar
Maastricàt; # 584. Zijn Leven berijmd
door Heinric van Veldeke, nk 1170. Uitgegeven
door Bormans, 18j9. Uit de 1je
eeuw een prozahandschrift van de Legende
van den H. Servatius, uitgegeven door Jos.
Habets, 1882. Van Veldeke schreef het
boek op verzoek van gravin Agnes van
Loon, die in 1171 a1s weduwe vermeld
wordt.
St. Thierry, W illem van - , Epistel totten
Bruederen vanden lervâe Godes, ingeleid
door J. M. W illeumier-schalij, 19j0.
Sint-Trudo, Spel van N , tussen 1555 en 'j8
gedicht door Christiaen Fastraets, Dominicaan
te Leuven; behandelt het gehele leven
van de heilige. Uitgegeven door Dr. Kalff
in Trou moet blycLen', 't oudste heiligenspel,
dat bewaard bleef. Zie Sint-Aecbte.
Sinte W aerneer, d.i. Sint Werner: # 1287,
berijmd heiligenleven, A 1300, berust op
het M.E. geloof, dat de Joden jaarlijks een
Christenkind offeren. Zie Martijn van Tâ/-
rout. Het is de legende van een jongen van
15 jaar, tot wiens eer in 1428 een kerkje
gehouwd werd te Bacharach aan de Rijn.
Er zijn maar 25j verzen van over, uitgegeven
door Nap. de Pauw in zijn Mnl.
Gedicbten.
Sinte W illebroert, Die Legende van - ,
1478. Uitgegeven door E. Lagerwey en Dr.
B. Kruitwagen, 1940.
Sipma, Pieter .v, geb. 1872, leraar te Sneek
434 Sipma
siska van Roosemael
1911 '22, lector in het Fries te Groniflgen
1930; medeoprichter van de Jong-
FFIJI: Mienskip, 191j; voorzitter van 1917
19, toen hij uittrad wegens meningsverschil
met zijn oud-leerling Kalma. Met
J. H. Brouwer en J. Haantjes gaf hij in
1936 de werken van Gijsbert Japicx uit.
siska van Roosemael, novelle van Conscience.
Zij is de dochter van een kruidenier,
gaat naar het pensionaat a1s Eudoxie en
komt geheel verfranst terug. Verscheen
1844 '45 a1s feuilleton in 't dagblad
Vlaams België van Conscience en De Laet.
six, Jan x, 1618 1700, Vondels vriend en
beschermer, dichter, geschilderd door Rembrandt.
Schoonzoon van burgemeester Tulp,
met een hofstede ,,Elsthroeck'' te Hillegom.
Hij droeg zijn gedichten Muiderberg e1)
Landt-Leven op aan Hendrik Hooft; dit
laatste bevat Aichtelijke overpeinzingen.
Zijn treurspel Medea, 1648, is in de trant
van Seneca. Lid der Vroedschap van Amsterdam,
beschermer van Rembrandt.
Hij liet in 1682 een grafschrift houwen
op Vondels zerk, tevens tijdvers, in het
L.:
V1r Phoebo et Mvsls gratvs
Reisbeschrijver. Toen in 1647 Geraert
Brandt (Ie lijkrede van Du Perron op Ronsard
verwerkte tot zijn eigen lijkrede op
Hooft, deed Six zijn Fest, dit Fedrijf te
vergoelijken. Te Rome ontmoette hij Reyer
Anslo ,,in lange knunnikrokken.''
Sjaalman, in de roman van Max Havelaar
Cen
wes Dekker zelf : de man, die zo arm was,
dat hij geen jas meer had, doch alleen een
sjaal droeg. En die zijn werk met een heel
andere voorstelling van Eduard Doupak
andere geschriften in handen stelde van
de oude schoolmakker, Batavus Droogstoppel,
makelaar in koffie. Droegstoppcl
schrijft nu zelf een deel van de roman, zijn
zoon Frits en Ernest Stern, een jonge Duitser,
schrijven het verhaal van Lebak uit de
aantekeningen in Sjaalmans pak.
Sjaalman, De Bewilzen uit het pak van -,
nieuwe documenten Fetreffende de Havelaarzaak
en Lebak, uitgegeven door E. du
Perron, 1941; diens laatste werk.
Sjofelen, bundel schetsen van Henri Hartog,
na zijn dood uitgegeven met een voorrede
van Lodewijk van Deyssel.
Slaak, Slag op het N, 1631, waarbij Marinus
Hollare de Sp. vloot vernielde, be-
Vondel-lvs hiC est; zongen in Vondels Tl'iomjtortsk in een
d.i. de man Vondel, bij Phoebus en de spotlied van Jan van der Veen te Deventer
Muzen in ere, is hier. op Sinjoor die WI/J.fé'/CF/ beeft gaen wz/zz.gE'z;;
Vertaald door Geraert Brandt, wederom il) ifï een Olypodrigo', in een Vyerwerck van
een tijdvers: J. Beets; in spotliederen op graaf Jan van
Hler rvst Van VonDel,, Nassau, broer van Johan M aurits, bevelhoogh
belaarDt, hebber der Sp. troepen. Verder een toneel-
APOLLO en zlln Zangberg VvaarDt. stuk van M . v. d. Velden', zie daar. En een
Gerard B'randt nam van Six acht gedichten gedicht van Revius.
op in zijn Verscbeyde Ned. Ged.k de Het gedicht van Van der Veen, Verkeertweede
bundel daarvan droeg hij aan Six spel geheten, beantwoord door j Antwerpeop.
Six heeft ook nog een blijspel gedicht: naren', hun verzelè afgedrukt achter de
Onscbuld: uit Guzman de a4#,r,c/JEz, 1654 zinne-beelden van Van der Veen.
vqrtoond. Slaapdichten, zie Hojjham.
Sixtinus, Suffridus -, d.i. Sjoerd Sytze & Slaa-tuinties, Vermakelijke x, zie F.
de dichter van Apollo, waarmee in 1617 Slaet opten trommele, een der bekendste
Costers Academie de Byecorf werd inge- Geuzenliederenk zie daar. Toegeschreven
wijd. In 1628 schreef Sixtinus nog Ge- aan pastoor Arent DircLsz. Vos.
raert van Velsen Lydende, navolging van Slag bij Nieuwpoort, de grote overwinning
Hooft, opgedragen aan Coster. Met een van Prins Maurits, 1600. Gedicht van Da
3-ta1 allegorische personen en 3 komische Costa, breed episch-lyrisch opgezet, oorfiguren;
een tragi-comedie. Hij was agent spronkelijk bedeeld als bijschrift bij een
van Hessen te Amsterdam; .I' 1649. plaat naar de Vlaamse schilder N. de Key-
Six van Chandelier, Joannes -, 1620 '95, zer. Voorgedragen o? 14 Jan. 18j9, des
uit Amsterdam, reisde voor de drogisterij dichters verjaardag, ln zijn gewone Vrijvan
zijn vader in F., It., Sp. en D. In dagavondhijeenkomst in ,,'t W apen van
16j0 was hij te Rome. Hij verstond verder Amsterdnm'' op het Rusland aldaar. De
L., Hebreeuws en Engels. Door erfenis Slag bij Nieuwpoort het eerst bezongen
rijk, ongehuwd, wijdde hij zich aan dc door /. v. d. Vivere', zie daar; 1601. Ook
dichtkunst. In 1657 gaf hij zijn Poësy uit, bij Tollens: Zegezang na de Overwinning.
in 1674 een psalmberijming. ln zijn Poësy Verder: C. Everdingen, Slagb in Vlaendegedichten
op de zee-oorlogen, op de W al- ren, Spaenjens treurspel, 1670. Van Alphen
denzen, op de brand van 't Stadhuis. Hij maakte 1779 een gedicht op de overwinstaat
sterk onder invloed van Hurgens, ning; dat van J. P. v. Heel, notaris te
ook in zijn vaak gezochte uitdrukklngen. Rotterdam, werd 1782 met goud bekroond.
485 Slag bij Nieuwpoort
Slag bij Sluis sleutelroman
In 1829 kwam er een gedicht van J. B. J.
Hofmai.
Slag bij Sluis, 1340, geweldige zeeslag op
het Zwin, waar de Engelsen de Fransefl
versloegen, beschreven in Van Boendale's
Derden F#tzlz/,Jer/; de Nederlanders a1s ééll
volk gedacht:
Van deser hoger victoriën,
Die eetlwiy blijft in memoriën,
W erden bllde ten selven male
Alle die sprek-en Dietsce tale.
Slaqeloose Nachten, Gedachten op .v, gedlcht
van Cats, ,,waerinne de Deugd van
Herberg- en Mededeylsaemheit aan Nootdruftigen
wydluftig vertoont'' wordt; Cats
was toen ,,a1 meer a1s tachtig Jaer.''
Slatuintjes, zie Slaa-tuintjes.
Slauerhoff, J. 'v . 1 898 1 956, scheepsdokter,
dichter e1) romanschrijver. Het vel'bo- l
den Riji, 1932*, Het Leven op J/JFJE;, 1934.
Drama Jan Pietel.sz. C/taz;, 1950., veroordeeld
door Donker in Critiscb Bulletin
van 1932*, opvoering verboden door de burgemeester
van Amsterdam 1948. Novellen:
De f-/J/e reis van de Nyborgk de prozabundel
Scbuim en HJfW, 1950; Het Lente-
Eiland, 1930. Zijn gedichten vertolken vaak
meegevoel met de armen: Arcbipel, 1923;
Eldorado, 1928., Soleares, 1953; E E'c eerl#i
ztpewarl:ra/, 1936. Met Solevll.es won hij
de Van der Hoogtprijs. He't Jzrepel/lc/; Rljht
1952, is de geschiedenis van Cnmoëns.
Schreef ook onder ps. J. Ravenswood.
Zijn volledige werken werden sedert 1940
uitgeqeven door K. Lek-kerkerker, met een
inleidlng voor de poëzie van H. Marsman.
Studie over J. Slatlerhoff door Constant
van Wessem, 1940. Bibliogs'afie door G.
H. 's-Gravesandq 1941. Herinneringen :72
Bl'ieven, door F. C. Terborgh, 1949. Bij
zijn dood werd een nummer van Groot
Nederland aan hem gewijd; in 1946 een
extra-nummer van Proloog.
slavernij, bestreden door 1-k . S. z'ar Winter:
176j, in zijn treurspel hLonzongok door
Betje W olff in haar Beemster JFï>2/tv-
Buitenleven; door Simon Rivier in zijn
toneelspel Amida, 1779*, door W illem van
Hogendorp in zijn zedekundige vertelling
Kraspoekol, 1 780. Deze vertelling tot een
toneelstuk omgewerkt door zijn zoon Dirk,
1 800. Een pleidooi voor de afschaffing der
slavernij in Suriname', bij E. M. Post, 1791 .
Reeds had de gouverneur der kolonie
Mauricius, die ook dichter was, verteld
van:
Een slavenopstand, die hier voorvalt
(jaar op jaar.
Meest door der blanken schuld,
(die door gevloek, misbaar,
Onmenselijke straf en ontucht met de
(wijven,
De Negers tergen en tot woede en
(wanhoop drijven.''
Betje Wolff vertaalde 1790 een betoog in
2 delen van Frossard, predikant te Lyon,
over De Z=l del' Xtxu'r-ç/zftzwE'pz; anoniem
verschenen.
Loots schreef een gedicht tegen de Slavel?-
bandel. W itsen Geysbeek vertaalde 1796
Die Ncverlc&l/tpFz van Kotzebue', J. E. d:
Nvitte schreef een navolging in zijn toneelspel
vo1 pathos De Negers /72 Holland,
1 801. In 1829 vertaalde Van Dam van
Isselt Hassar of de NEw:FJ uit het F., een
gedïcht.
Bilderdijk verzette zich tegen de ,,dollc
afschaffing der slavernij.''
De Ntwt'J'$/?? 1îa11 O/w Tom, de heroemde
roman van A'lw. H. Beecher-stewe, de
Amerik-aanse schrijfster, 1852, gaf aanleidingt
tot de berijmde vertelling Eliza's
I.V//c/7/ van Bernard ter Haar.
Slee, Ds. J. C. van 'w, geb. 1841, predikant,
sedert 1881 te Brielle, schreef de geschiedenbs
van De Kloostervereeniging zztpz
W indesbeim, 1874. Vertaalde uit het Sp.
Het Visioen lur broeder Ajaarten, d.'1.
Luther, 1880; in verzen.
Sleeckx, Dominicus .v, 1 8 18 1901, zoon
van een handwerksman te Antwerpen, werd
onderwijzer, vriend van Van r:,'f'>/p/,,':/2,
1id 'van de kring van St Zttwz'/ Paerdeken.
Gaf in 1845 de Kronyken der Straten z,'4r
Antwerpen, 14 zwaar romantische volksververhalen.
In 1844 medewerk-er aan het eerste
Vlasmse dagblad Vlaemsch België. Toneelschrijver.
Keerde 1853 uit Brussel naar
Antwerpen terug; volgde 1861 Jan van
Beers op a1s leraar aan de normaalschool
te Lier. Schreef novellen uit het leven van
Lier. Sleeckx staat tegenover Conscience
a1s de realist tegenover de romantische
kunstenaars, b.v. in zijn roman Gebroeders
Tybael.ts & Co., 1867, vo1 van de lelijkheid
van kleine mensen. Over Antwerpen In
't Schippershwartier, novelle, 1856. Van
1865 De Visscbers van BlanLenberglz toneelspel
in één bedrijf. Hij staat ook tegenover
Conscience a1s de liberaal tegenover
de Katholiek.
Schreef ook De Patriottentijd, 1889: en De
Jacobijnen in België, 1889. Voor ziln beste
werk wordt het dorpsverhaal Plannen van
Peerjan gehouden.
Let'ensscbets door Paul Frédéricq, 1903.
Slenderhinke, Het leven van - , volksboekje
waaraan Langendijk in 1712 de
knecht ontleende in zijn klucht van De
Zwetser.
Slessah, ps. v. Hassels.
sleutelroman = roman oyer werkelijk lwen-
436
Slippenbach
de personen, die er uit te herkennen zijn.
Bij ons F.v. Bartbold AEZFJC?ZC van Cornelie
Huygens; JzV,2c:>2/ Haman en Jeanne Co1-
lette v. W . Paap; zie Graadt z'. Roggen.
Slippenbach, Leevensbeschryving van den
Graave van - , ,,luitenant-generaal in
dienst van de Repuhliek der Vereenigde
Nederlanden'' schelmenroman uit de grote
wereld, van een onhekende schrijver', uitge.
geven in Den Haag, 17j7.
Sloet tot Oldhuis, M r. B. W . A. E. baron
- , 1808 '84, geb. op De Beele onder
Voorst, trok mee uit tegen de Belgen,
vervulde verschillende betrekkingen in
Overijsel. stichtte 1840 het Ts. z//t)z. StutâJ//
J/J5//#iz,/rJe; 1id der IIe Kamer, voorzitter
v. d. Rechtbank te Zwolle. Gaf 1835
een Fundel Poëzy uit. Onder zijn drukke
pmbtswerk door dichtte hij Veluwse Sa.
gen en Legenden en vooral natuurpoëzie.'
de latere bundels zijn evenwel niet in de
handel gebracht.
Slx t, M arie ,v, 1855 1927, geb. te Semarang,
ps. Meldti van /=ra, romanschrijfster.
Redactrice van De Huisvriend. In 187 1
kwam zij voorgoed naar Nederland.
Slot Loevestein, Het 'v, zie L.
Slot van Ilsselmonde, Het ev, Byroniaans
romantisch gedicht van A. v. d. Hoop Jr.,
met kakelbonte opschik'' volgens De
Vriend des Vaderlands.
Sluis, Lambert van der x,, geb. 1677, in
1738 niet meer aan de Amsterdamse
schouwburg, beroemd toneelspeler, geprezen
door Van Effen.
Sluis, Slag bij N, zie Slag.
Sluyter, W illem - , 1627 '75, leerling
prof. Voetius, predikant te Eibergen
dert 16j4, in de buurt van zijn geboorteplaats
Neede; vriend van DJ. Vollenbove,
die in 1662 een lofdicht schreef op zijn
Lantleven. Toen hij in 1672 vluchten moest
voor de Munstersen, bewerkte hij te Amsterdam
Jeremia's K/aa,gDtWEvrtyr, opgedragen
aan Justina van Nassau. Van 1661
zijn de Psalmen, Lohangen en Geestelike
Liedekensk een latere bundel is Eybergscbe
Sang-lust. Zijn voornaamste werk werd
Buyten-E :'7;J4:'zz, Huys-t Somer- E'c Winterf-
c'J?t'7; in piëtistische zin, geprezen door
Lodensteyn en De Decker: ,,De Gelderse
Cats.'' Hij was de Eibergse Kluizenaar.
Zijn vrouw ontviel hem na 2 jaar; sederd
woonde hij eenzaam in een klein huis en
zorgde voor zich zelf. Over Sluyter een
boekje van H. W . Heuvel, 1919.
Slilmering, de resident van Bantam in Max
f'faw:/awr; zie Brest van Kempen.
Smeding, Alie ,v, 1890 1958, romanschrijfster.
Getrouwd met Ds. Van W ijhe.
Zij begon met 2 Enkhuizer romans Men-
Jcâe/? uit 'n stil s'/Wje en Sterke Jr''dâiEzr
in naturalistisch proza; daarna kwam in
1924 Acbter âe/ AnLer, een boek uit het
schippersleven; gevolgd door veel andere
romans, waarvan De Zondaar: 1927, heel
wat opspraak verwekte van wege het huwelijksleven
van een Amsterdamse leraar.
Dan 1932 nog eens NuLte IFCZ/F/;:/J. De
D/w/&tpt'J1'''5/??z' ,/a,2 Blanbenbeim. 19$:),
is van een geheel ander k'arakter. In 1959
verscheen haar laatste werk de roman E ell
31Fz2Jc/.z:72/J,r/, de geschiedenis van Gahe
en Aaikq, twee eenvoudige mensen.
Over haar leven een biografie van Frans
van Dam? 1931.
Smeecken, dichter van een rederijkersspel
met klassieke inhoud: Hue 31;zrJ en Venus
tsaemell l//e/ecr#ezz; afschrift van 15j1 bewaard.
Hierin de zlnneLens Jolijt van
Ooghen en Ghegeys van minnen. Te Brussel.
Avaarschijnlljk dezelfde a1s Smeken.
Smeeks, Hendrik ,v , 164-$ 1 72 1, uit de
buurt van Zwolle, a1s scheepsjongen op een
onbewoond eiland achfergelaten, 1659 te
Batavia, later gevangen bij de Boekaniers.
waar hij scheepsdokter werd; 1680 chirurgijn
te Zwolle. Hij verhaalde zijn avonturen
in Bescbrijving ,,a,2 het KoninlriiL
Krinke Kesmes (omzetting van Enrlque
Smeek-s) , 1676, en in De Amerikunscbe
zee-roovers, 1678. Zijn Krinke Kesmes, een
zonderling mengelmoes, werd geprezen in
De BoeLzaal en is de eerste Robinson-geschiedenis.
Misschien door Defoe gebruikt.
Herdrukt in 1721 'en '76.
In 1921 verscheen te 's-Gravenhage L. Hubbard,
De bistorie waz/ den E1-Ho, episode
uit Krinke Kesmes, vertaald in 't Engels
en vergeleken met Robinson, naast de 'herdruk
van 't Ned. boek.
Smeken, Jan ,v, de dichter van den Heiligen
Sacramente van der Nyeuwervaert. Zie
Smeecken. In 1946 gaven R. Pennink en
D. Th. Enklaar een teruggevonden gedicht
uit van :!:: 1 j11: Dwonder van claren FJ:
el? Snee. ln 1 946 gaf Dr. Gilbert Degroote
te Antwerpen Smekens Gedicht op de
Feestelt ter ee/'e tsan het Gulden Vlies te
Brugge ïz; 1516 uit. Hij noemt Smeken ps.
van Jan de Baertmaker, factor van De
Leliebroeders te Brussel, fn 1485 stadsdichter
aldaar.
Smet, Alfred de - , geb. 18j5 te Hoeke
(tussen Sluis en Brugge), ambtenaar bij
de Kamers te Brussel; dichter en schrij-
Ver.
Smet, Jozef Jan de N, 1794- 1877, erekanunnik
en 1830 hoogleraar in de kerkgeschiedenis
te Gent, dichter van berijmde
preken, medewerker aan W illems' Belgiscb
31;/J,sz?C.
Smids, Ludolf ,v, 1649- 1720, dokter en
dichter te Groningen, ging naar Amster-
487 Smids
Smidts
dpm na ziln overgang van de R.K. tot de
Hervormde Kerk; vooral bekend a1s oudheidkundige.
Hij Fewerkte ook 2 hlijspelel)
van Plaums: M ostellaria heette nu De
Deboosjant (Doorzraaier), 1686; Miles
Gloriosus werd vertaald a1s De gescbaakte
CJr/â2, 1688. Cinthia werd opgedragen
aan Koenraad Geelvinck. Zijn treurspel
Konradnn, 1686, werd eerst slecht ontvangen;
dit magkte hem afkerig van het toneel.
In de 18e eeuw werd het stuk veel verfoond
en geroemd, Bij de dood van Agnes
Block dichtte hij een Rouwklacht) 1704.
Bekend tot op onze tijd bleef Smids door
zijn Schatkamer der Ned. &/./#â:#E'v, be.
schrijving van oude kastelen vn bouwvallrn,
met platen.
Smidts, Peter .v , 1660- 1712, dokter te l srtzgge, dichter o.a. van een Vgendespel
over ïustacbius en van een treurspel De
Jood van Boëtius.
Smilds, Hendrik -, schreef 1938 zijn proefschrlft
over Jacob CJ/J in Dordrecbt, 1623
- ,s6.
P. -, smls #G. geb. 1900,schrijver van
Se/ Spionnetje, roman uit de Amsterdamse
Jordaan. Het titelblad vertoont een jongen,
die in een spionnetje zit te kijken;
1939, 2e druk 1940. Geschreven door een
ongeletterde, grotendeels in dialect. Smis
is uit arbeiderskringen in de Jordaan voortgekomen',
zijn werk is een schildering van
armoe en ellende in die buurt.
Smit, Gabriël -, yeb. te Utrecht 1910, R.K.
dichter en schrilver! criticus voor dagbladen,
red. v. De Nteuwe Gemeenscbap en
van De Gids. Vrede van ld/â/Ezâew, verzameling
vertaalde kerstliederen. W iltzangb:
3,met de dichters in de natuur.'' Heiligen
door âè'/ j-r, proza en poëzie. Psalmvertaling.
Een inleiding tot de poëzie is In â/J
Land zwzi den Dichter, 1947.
Smit, Gerbrand - , 1id van 't W it f-ltzdzidel,
schreef een hijbels stuk Absaloms
7'F:z:FJ#:/, 1620; tragi-comedie, in 4 handelingen,
met komische toneeltjes en veel
vertoniny. Op ouderwetse wijze treden een
paar dulvels en een zinneken op, yjde Gheweten.''
Ta1 van toneeltjes worden vertoond,
waarvan de inhoud wordt verteld in
David in Ballingschap en David Herstelt,
de twee stukken van 1660 van Vondel, die
dezelfde stof behandelen. (II Samuel, lj
18.)
Smt-t, Henk J. -, geb. 1890, eerst werkzaam
op een tabaksplantage, daarna dir. v. h.
Ned. Ind. Pers-Archief te Batavia; toneelschrijver.
Smit, Hetty - , geb. 1908, Afrikaanse prozaschrijfster.
Smit, Dr. Johan -, leraar te Amsterdpm
1919, rector van het Hervormd Lyceum
aldaar 1929, wdhouder van onderwijs
1941. Zijn proefschrift liep over Bilderdijk
et /, France. # 19j0.
Smit, Dr. W . A. P. N , geh. 1905 te Heumen,
leraar, 1946 hoogleraar in 't Ned.
te Utrecht, Chr. dichter, leider van de
groep der Opwaartsche Wegen. Schrijver
van Dichters Jet' Reformatie in de 16e
eeuw, overzicht met bloemlezingà 1939,
Opgedragvn aan Anton van Dulnkerken
a1s schr-llver van Dichters der C/rJr#-Rfnjormatie.
Studie over De dichter Revius,
proefschrift van 1928. In 1941 ziln gedicht
Masscheroen, dv M.E. gedachte in moderne
vorm. Zie zk. Stedetroost, gedicht van
1945: Huygens aanschouwt het vernielde 's-Gravenhage.
Smlt Kleine, F. - , 1845- 1931, van 1862
- '81 ambtenaar, later commies aan Binnenl.
Zaken, schrijver van Haagscbe Hopjes,
onder ps. Piet Vlucbtig. Richtte met
Emants 1872 het ts. Spar en HuIst op;
1875 met Emants en Van Santen Kolff de
Banier tot en met 1880; schreef met Va.'t
Nouhuys en Pyof. C. L. Dake in W oord
:/2 Beeld; richt 'te 1902 Den Gulden W inckel
op. Dichter en letterkundige; vloog
er in md Julia; was een van de uitbundigste
lofprijzers; kreeg in het antwoord
van Kloos en Verwey de raad: Klop eens
op je hoofdje, of het ook hol is! Hij had
Matbilde van Perk teruggestuurd.
Hij behandelde het leven en de betekenis
van Dr. J. ten Brink in het 5e deel van
diens Gescb. der N. Ned. Letteren. Zie
ook Ixo. Van hem een parodie op Herht
in /J,/ W oud van Ndscher onder de titel
Voorjaar in iE'z Woud.
Zijn bekendste verhaal. is Een Spoedstuk)
waarin een beeld wordt geschetst van Thorbecke;
in de Hopjes.
Smith, Joh. Jac. -, 1885- 1949, geb. te
Rodezandskloof in Z. Afrika, in 1918 de
eerste hoogleraar in zijn moedertaal te Stellenbosch.
Hij is de man van 't grote Afrikaanse
W oordenboek.
Smits, Dirk 'w, 1702- 'j2, ambtenaar bij
de wijnbelasting te Rotterdnm, dichter van
De Rottestroom, 17j1. Navolger van Poot,
geprezen door Hoogvliet; 1726 1id van
Natura et Arte'' het dichtgenootschap,
waar boete stond op elke fout in de gedichten.
Van 1737 is zijn gedicht IsrKls Baaljegorsdienst
// Gestrajte Wellust. Overgeplaatst
naar Hellevoetsluis, stierf hij aan
de gevolgen van de betxt van een scheepshond.
Zijn roem bleef : De Rottestr.om
werd geprezen door Van W inter en Van
Merken, Lanyendijk, Hoogvliet, Pater en
De Bosch. Dlrk Smits is ook een van de
dichters van huiselijk-e pezie. Zo op de
verjaring van zijn vrouw:
4!! Smîts
Smits
Kornelia, mijn Vreught! myn Leven!
'k W ord ' naer uw Kraemvertrek
(gedreven.....
Hij herijmde een vertaling van de Briej
van Eloiza aen Abelard van Pope. Van
hemzelf is een hofdicht op ,,schielands
Tempe'' Blommersdijk, 1729.
Zijn leven Feschreven door Nic. Versteeg,
1761.
Smits, Frans 'w, geboren te Antwerpen in
1891, schreef realistische oorlogsherinneringen
en een roman, alsmede een studie
over W illem Elsschot.
Smlts, Oude Heer - , ps. van N. #. Lindo.
Smout, Adriaen - , 1580- 1646, sedert 162 l
Calvinistisch predikant te Amsterdam? wegens
zijn schelden op Coster's Iphlgenta
en op de Academie en om zijn optreden
tegen het Stadsbestuur op 8 Januari 1630
uit de Stad gezet. Door Vondel gehekeld
in Een Otter in 't Bolwerck:
Mocht Smout nou op de preecstoel
(staen,
Hoe sou haer dan de Hagel slaen,
Jan-rap, in stee van Monckelbaen,
Sou qlongdren d'Acadeemy.
En opnleuw in zijn Rommelpot en in
Nieuwjaer voor Smout..
Jonge Smout die sprong te kort
Van den ladder binnen Dort.
Volgens de overlevering maakte Vondel
gedicht voor de vuist, toen Ds. Smout op
Nieuwjaarsdag 1629 binnenkwam en om
een nieuwjaarsdicht vroeg. Zinspeling
op een onechte zoon van Smout, die te
Dordrecht zou zijn opgehangen. J. L. v.
Dalen heeft aangetoond, dat er in die tijd
geen Smout in Dordrecht is terechtgesteld.
Smout dichtte liederen, aan het Hooglied
ontleend, die hij aan Tesselschade aanbood.
Ook stelde hij Psalmen y,na de reghelen
der Musyck op rijm.''
Smulders, Albertine N, zie Steenhojj.
Smytegelt, Bernardus - , 1665- 1759, uit
Goes, Voetiaans predikant te Middelburg,
1695; putte in zijn preken zijn onderwerp
volkomen uit; ze worden nog altijd gelezen.
Des Christens Heyl :70 Ciraet, 45
preken; Het G'eir//l/e Riet, 1j0 preken.
In piëtistische yeest.
Smijters, Anthonl N, uit Antwerpen, 1id
van het W it Lavendel, schoolmeester, dichter
van Esopus /alt#e>2, 1612, en van Salomons
s'c/w/, ,yghetrocken uut syne Spreucken
ende Predlker,'' 1994.
Snakenburg, H'endylk v , 1674- 1750,
(con-) rector te Leiden. ln ziin Gedicb'ten,
1753, blijkt hiJ een der eersten, die de
schoonheid van de zee heeft bezongen.
Frans de Haes gaf dit werk uit.
Snakenbutg, Mr. Theodoor - , 1694- 17j0,
advokaat te Leiden, vriend en med- erker
van Justus zur Effen, Gaf àls A. L. F. een
Proeve van dicbtoejening uit, 1751; herderszangen,
Frieven ,klink- en mengeldichten.
Met J. Elias als A. P. S..
Sneeuwwit vogeltk, Een -, ,,a1 op een
stekendorentje,'' de minnebode, die met het
antwoord temgkomt:
ic Fen getrout al een half jaer.
(Antw. Ldb.)
Sneldichten, de puntdichten van Huygens,
3000 in getal, vaak vernuftig, vaak zonder
waarde voor de letteren, vaak heel treffend
en eenvoudig:
Een kleinen Hamer, snell gedreven,
heeft meer macht
Dan een swaer Yser,
dat maar op den Bout geleght werdt.
Onder deze Sneldicbten ook die op de
beroepen: pottebakker, coronel, boer, enz.,
camen 250 uit 16j6 en 'j7.
Snellaert, Ferdinand Augustijn N, 1809--
'72, uit Kortrijk, dokter te Gent, letterkundige,
strijder voor de Vlaamse Beweging.
Heeft veel gesclnreven. o.a. De Goudbloem
van St. Nicolaiut â/t//ffltfzzier van 't f-/rJ
van IFZJJJ, 1846; Alexanders Geesten, 1861;
Ned. Gedickten uit de Xlvde Eeuw, naar
het Oxfords hs, 1869. Bezorgde de Oude
Jzr/aezrlc/luz Liederen van W illems, 1848, en
gaf er een volksuitgave van, Oude en
Nieuwe Liedies. Bracht met Prudens van
Duyse, Serrure en Blommaert het eerste
Taal- en Letterkundig Congres tot stand,
te Gent, 1849. Schreef een Verhandeling
over de Ned. Dichtkunst in Belgih tot aan
de dood van Albert en lsabella; bekroond;
1838.
Hij behoorde tot de groep van Flaminganten,
die zich noch bij de liberalen, noch
bij de clericalen wilden aansluiten, maar
één Vlanmse partij wilden vormen; de
Verklaring der Grondbeginselen van 1847
is van hem. Na de dood van W illems de
hoofdman der Flaminganten.
Snellen, Dr. Joh. x', 1870- 1943, lerares.
Zij schreef haar proefschrift over de liederen
van Hadewijch; in 1932 gaf zij een
bloemlezing uit Hadewilch uit. Ook gaf
zij het Boecxken van Suster Bertken uit.
Snellen van Vollenhoven, S C. - , 1816-
'80, schreef De Jurist-Litîerator in Klikspaans
Studententypen. Hij werd later de
beroemde entomoloog; conservator bij het
Rijksmuseum van natuurlijke historie te
Leiden.
Snick, Herman van 'v, geb. 19 lzi, Vlaams
dichter. Aanhej, 1936, Abecedarium, 1940
enz.
Sm -eders, August - , 1825.- 1904, geb. te
Bladel in N. Brabant; letterzvtterx die
hoofdredacteur werd van ' het Handelsblad
-N Antwerpenè Vlasms romànschrijver.
439 Snieders
Snieders
De Arme Scboolmeester, 18j0. Orsje in
de sL'z/ile/i, ,jtafereelen uit den jare 1649.
Antwerpen zr brand, 1876, roman van c1:
Spaanse Furie van 1576, enz. Snieders
kreeg er het eredoctoraat van Leuven voor.
August Snieders was
voorstandcr van de
Gerrits droeg in
aan hem op. Hij
Het Doodskleed) in 1856
aanvankelijk een warm
arbeiderszaak. Lode
1848 zijn Zoon des P*//l-f
zelf dichtte in dat jaar
opgenomen in
het Dichterliik Album van Hofdijk.
In 1877 moest Snieders van ,,de nieuwe
beschaving'' niets meer hebben. In zijn novelle
De beer van 't l,J/et4 schrijft hij
daaraan kindermoorden en brandstichtingen
toe.
Over hem J. Persijn: August Snieders :770
zlj n T#J' , 1 9 2 5 ' 2 6 .
Sniieders, Dr. Jan Renier -, 1812 '88,
broer van August; geb. te Bladel, dokter
te Turnhout. Schreef R.K. dorpsverhalen
uit de Kempen. Zijn Goochelaart 1878,
is een strekkingsroman tegen de vrijdenkers.
Zitbeeld te Turnhout.
Snikken en Grimlachjes, Academische Poëzie
van Piet Paaltjens, 1867; zie Haver-
JrâwjJ/.
Snoeck's Almanak (Gent), verschijnt sinds
1782.
Snoek, Andries .v, 1766 1829, beroemd
toneelspeler, te Amsterdam sedert 1795.
ln zijn troep zijn zuster Helena. Majofs
ki en Kamphuisen. Geprezen door Barbaz.
Zijn vrouw Maria Hendrika Adams, 176j
1838, eerste actrice. Hij opende 12 Sept.
1795 de ,.Nationale Schouwburg'' te Amsterdam
lriet Mucius Ct/rl/zl van Feith.
Snoek, Anna M aria 'v, 1779 1849, zuster
van Andries, toneelspeelster, trouwde 1797
met de acteur Dirk Kamphuisen. Over hen
C. F. Haug, Brieven uit Amsteldam, 180j.
Sobry, Prof. Dr. Paul - , geb. 1895 ie
leperen, hoogleraar in de vergelijkende
letterk-unde te Leuven.
Sociale Bewustzijn in de Literatuur, Hel
.v , l93 1', zie Saalborn.
Sociale Roman, De 'v, rede van Dr. De
Vooys. in 1912 gehouden over die romarl
#
'
in t e'm idden der 19e eeuw. Behande.lt
Dickens, Disraeli, Kingsley in Engeland',
George Sand, Eugène Sue en Victor Hugo
in Frankrijk. Zij vonden te onzent navolgers
in Van Koetsveld (Ideavd tac Werke-
/#é/JeJ#) , Cremer (Fabriekskinderen, Wouter
Linge, Skzizzz/ dt F7'c/z/e) , Gerard Keller
(Gedêrailleel'd. 1875) . In beide laatstgenoemde
werken vooral vertoont zich de
liberaal-burgerlijke levensbeschouwing, waar
Multatuli in zijn Ideën tegen op kwsm.
Socialistische Gids, De .-w, maandschrift der
S.D.A.P., 1916 opgericht onder redactie
van Adama van Scheltema, Bonger, Van
4er Goes, R. Kuyper, J. Loopuit, H. Polak,
Troelstra en Vliegen. Verscheen sedert
1939 a1s Socialisme é'72 Democratie.
Socialistische letterkunde:
1. Liederen. Zangbundeltjes tussen 1880
en '90; Van Zinderen Bakker, Dirk en
Pieter Jelles Troelstra; Hermans.
2. Spot: Hermans.
3. Tendenz-werken: Cornelie Huygens,
Bartbold Meryan.
4. Drama: He:jermansk zie daar. Inte Onstman.
Naar âe? huis.
j. Roman: Heijermans, Diamantstad.
Querido, Levensgang, Menschenwee.
Aug. v. Groeningen, Een nest menscben.
N/r//w de Bruin.
Henri Hàrtog, Sjofelen. Verder: A. M.
de Jong, Alb. Helman, M. Dekker, Jef
Last; Den Doolaard.
6. Lyrische poëzie. Gorter, Mw. Rolantl
1101st, Adsma van Scheltema, Bonn, 'V.
Collem, Margot en Marie Vos, Frederik
van Eeden, Garmt Stuiveling, Van 1ependaal,
Freek van Leeuwen.
Kritiek. Mw. Roland H01st, Socialislne
c72 Litteratuur. Adnma v. Scheltema,
Grondslagen.
8. ,,
,De apotheose van een nieuwe bevrijde
mensheid'': Mw. Roland 1101st; De
Kleine /tpâ;?/zz7tv van Van Eeden; Pan
van Gorter.
9. De schrijvers van Links richten: h.
Boolemans, K. de Dood, K. van deê
Geest, S. Goudsmit, J. van Hattum, W .
van Iependaal, Jan W . Jacobs, J. Last,
Freek van Leeuwen, N. Rost, J. van der
Ster, G. Vanter, Th. de Vries, M. Dekker.
De socialistische dichtkunst van Adama van
Scheltema nagevolgd door A. v. Collem,
S. Bonn, M argot en M arie Vos en in de
Liederen z,lz; den Arbeid van Martien Beversluis.
Socrates, 469- 599, wijsgeer te Athene, leermeester
van Plato, werd door de rationalisten
der 18e eeuw tot een der hunncn
gerekend; a1s deugdzame heiden werd hij
gelijkgesteld met de Christenen. Een Socratische
Oorlog werd gevoerd door zijn
vereerders tegen de orthodoxe predikanten.
Ook Helmers heeft in 1790 een groot gedicht
in 5 zangen gemaakt ter ere van
Socrates.
De Socratische Oorlog begon 1769 met
de bestrijding van Belisarius van Marmonte1
door Petrus Hofstede, waarop de Remonstrant
Nozeman antwoordde met Socrates'
eere ,geâzfzifoâzla/l. Vincent Loosjes
dichtte in 1828 De Dood van Socrates.
Soelen, De lustplaats -, bi; Sloterdijk,
bezongen door Claas Bruin; zie daar;
1723 2e druk 1741.
490 Soelen
Soer gonnet
Soer, Elise .v, 18j4- 1948, geh. te Den
Helder, lerares, schrijfster van historische
en andere romans.
Soera Rana, ps. van 1. Esser Jr.
Soet, Jan -, zie Zoet.
Soeteboom, Hendrik .v, 1616 '78, uit
Zaanclam, herhergier op de Dam aldaar,
schrijver van Saanlandse zlrcaJz, 16j8,
van de Oudkeden van Zaan-land, en van
de gescbiedenis van Jz-r/tpr:pz. Stelde ook
een liedhoek samen, 't Kleyn f-l/.f/â//jt',
1649, met gedichten van Cats, Viverius,
D. P. Pers, Krul e.a. Zie Saanl. Hrcaz/ls/.
Soetermeerscàe Vrage ofte Kermisvreughd',
bundel stuk-ken van 't refereinfeest van
1686, uitgeschreven door de Froeders van
de W itte Meer-Bloem, onder het woord:
Met soethedt Meer'' te Zoetermeer. Uitgegeven
bij Blommesteyn te Delft.
Sofompaneas, zie Sopbompaneas.
S of Z, blijspel van Justus van Maurik, 1881.
tegen het vooroordeel tegen Joden.
solre (zolder) , de plaats waarop de M.E.
drama's en kluchten vertoond werden.
Soltem, L. J. van N, 1698 17j0, uit Brussel,
kanunnik te Grimhergen, dichter van
rederijkersspelen.
Someren, Mr. J. C. van N, 1622 '76, uit
Dordrecht, 16jj p'ensionaris van Nijmegen,
1666 griffier van de Chambre-mipartie;
schrijver van 4 treurspelen; Catsiaans dichter
van Uytspanning der zzerrz/,///e/z, 1660,
waarin ook de gedichten van zijn vrouw
Elisabeth Vervoorn, .I- 16j7. Hij vertaalde
uit het Gr., L., It. en F.
Someren, Reyer Hendrik van x, 1787-
1851, indigo-fabrikant te Kralingen, 1857
burgemeester, dichter. Verwierf 4 goudell
en 5 zilveren medailles.
Somerstuc, zie Passionael.
Somme le Roi, ook Somme des Vices et Je.f
Vertus ()f Miroir #/f Monde, 1279 voltooid
door de Dominicaan Laurent le
François, een verzameling sermoenen, in
't Ned. vertaald in de 1je eeuw; over zijn
een aantal hss. el1 6 incunabelen. De veltaling
van 't eerste deel fs van 1408 van
Jan van Rode, convers of lekebroeder te
Zeelhem in Belgisch Limburg, en heet Des
Conincs Somme.
Somniarijs, leerdicht van Van Maerlant over
de dromen, vermeld in de Historie twrz
Troyen; niet tot ons gekomen.
Son-bloem, de rederijkerskamer van Ketel
bij Schiedam; deed o.a. mee aan 't Landjuweel
van Haarlem, 1606. Zie Ketelj'-
Beroep.
Sonderdanck, Frans - , boekdrukk-er te Delft
t 1520; o.m. van de Soudaensdocbterk
later te Leiden; 1540 voor 5 jaar verbannen
wegens het drukken van k-etterse liederen.
Soniënbos, vlak ten Z. v. Brussel. Daarin I'et
klooster Groenendael van Ruyshroec. Tegenwoordige
spelling Zoniènbos.
sonnet of LlinLdicbt (It. sonare = klinken)
; gedicllt van 14 regels in jamFische
maat, verdeeld in 2 quatrijnen en 2 terzinen;
rijmschema'. ahlna Faaln cde cde.
abba Faah cdc dcd of abba ahba ccd eed.
Hoofdvorm der Renaissance-poëzie, het
eerst in Italië bij Dante en Petrarca.
De grootste dichters gaven er de voorkeur
aan: Milton, Riickert, Rossefti, Platen,
Prudhomme.
Overgenomen van de Italianen in F. dtlor
Ronsard en de Pleïaden in de 16de eeuw.
Toen ook Fij ons. Doch reeds Anna Bijns
schreef in 1526 een sonnet, 14 regelj e!n
een stokregel.
Het oudste Ned. Renaissance-sonnet wellicht
bij Lucas d' Heere', dan bij zijn leerling
Carel van Mander. Verder Coornhert.
Pieter Hogerheets, Roemer Visscher, Jall
vall der Noot, Vondel, Hooft, Hugo (le
Groot, S. v. Beaumont, Gijsbert Japix, Revius,
Joh. Vollenhoven, sfaria Tesselsclnade,
Antonides, Joh. Six van Chandelier,
Broekhuizen, De Harduyn.
De Egelantier schreef een wedstrijd in son.
netten uit.
Hooft dichtte een sonnet op Huygens, deze
antwoordde toen : Hooft weer, Huygens
besloot: hiJ moest naar Engeland. Maar
daarna wendden Anna Roemers, Tesselschade,
Brosterhuysen, Doublet, Jan Beuken
en Margaretha Godewijk dezelfde eind -
klanken nog eens aan.
ln de 1 8de eeuw Poot; baronesse De Lallnoy.
Dan Bellamy, Kinker, Bilderdijk'.
Vrouwe Bilderdijk.
Een heel boek vo1 sonnetten werd gedictlt
door Van Nuyssenburg in zijn Eeuwgelij
van 1772.
In de lkle eeuw Heije, Ten Kate, Potgie.
ttzf .
Van de nieuweren vooral Perk, Hélène
Swarth, Kloos, Van Eeden; dichtvorm vatl
grote betek-enis ook bij Van Langendollck,
v. d. Voorde, Mw. Roland 1101st, Herman
Gorter cn Dèr Mouw. Ook weer bij Nij .
hoff, Nverumeus Buning, Besnard, Du
Perron, Hoornik. Van Freek van Leeuwen
een hundel sonnetten, W ederLomst, 1940.
Van J. H. de Veer De Vliet, 50 sonnettel)
in spreektaal.
Van H. J. Scheepmaker een reeks sonnetten:
Aan bet r/azz;, 194j.
Een bundel sonnetten verscheen in 1946
van Eric van der Steen en Max Schuchart
onder de titel Vice Versa. Van 1955 is
Poldcrlazzd, ,,ee1A handvol klinkdichten (of
wat ernaar rooit) door J. W eebis, d.i. Dr.
T. NV. Nvicherink. J. Dideriksz gaf in 1920
491
sonnettencyclus
zijn sonnetten uit a1s De Keten. Van 1946
ook een bundel van G. den Brabander.
Cnmpert dichtte Sonnetten voor Cynara.
In 1948 Het K/NJZC,jJ,gFt/J, 101 sonndten
van Bertus Aafjes. Verder: Gabriël Smit
een sonnettenbundel Fragment; S. Vestdijk
de cyclus Thanatos azlr bandenk P. Geyl,
0, Vrijbeidl, 1945; Hein de Bruin, De
Briej, sonnettencyclus, 1942.
In 19j0 schreef de Mij. v. Letterkunde een
sonnettenwedstrijd uit. Van de j75 inzendingen
werd dat van W . M. Frederiks
bekroond; de schrijfster hleek Wally Holzhaus
te Amsterdam te zijn, geb. 1920.
Ned. sonnetten van de 16e eeuw tot J.
Perk, uitgeywen door A. T. A. Heyting,
1911. Studle over het sonnet in Ts. voor
Tmz/ en Letteren J1z' van A. S. Kok, vervolgd
in zijn boek J'ra>; Dichters en s'cârïjvers.
Daar ook het bekende Sonnet op bet
.î//2,2Ez/ van Ten Kate uit Braga van 1843,
satire op de sonnetten in De Gids en in
de Almanakken, in 't bijzonder op die van
Heije:
Geverfde pop, met rinkelen omhangen,
Gebulte jonkvrouw in uw staal
(corset,
Lamzaligste aller vormen, stijf
(Sonnet!
W at rijmziek mispunt deed u 't licht
nam ijverfg deel aan de instelling der
nieuwe Fisdommen, werd zelf 1j60 bisschop
van 's-Hertogenhosch, in 1570 van
Antwerpen. Marnix droeg aan hem met
grimmige spot in 1569 zijn Biencorf op.
Sonsbeeck, Mr. J. W. van 'v, 1774- '97, u'lt
Vlissingen, advocaat te M iddelburg, navolger
van Bellamy. Hij was met een uitgebreide
studie over Bellamy bezig. Cantate:
De Huweliiks-avond.
Soolmans, J. -, dichter van blij-eindende
treurspelen en van k-luchten. Hij leverde
in 167 1 in zijn blijspel De xjrelzf//r.gE'zz
doctor een vertaling van Molière. De mannen
van Ni1 maakten een verbeterde uitgavq,
die pas in 1680 verscheen', zij verbeterden
niet alleen de vertaling, maar ook
het stuk zelf, dat nu Fielebout of de doLter
tegens Jsz,â heette.
Sophie, roman van Virginie Loveling over
de schoolstrijd op de Vlaamse dorpen,
188j.
(erlangen ?
Te klein om een goed denkbeeld op te
(vangen,
Voor epigrnm te groot en te koket,
Vooraf geknipt, koepletjen voor
(koeplet,
Kroopt ge onverdiend in onze minne-
(zangen.
Neen! de echte Muze eischt vrijheid;
(en het Lied,
Onhoudbaar uit het zwoegend hart
(gerezen,
Zij a1s een bergstroom, die zijn band
(ontschiet.
Gij deugt tot niets, tenzij het deuyen
(hlet,
Om enkel door de broddelaars
Sophokles, 496- 404, Gr. treurspeldichter;
van zijn 130 stukken zijn er 7 bewaard,
waaronder Koning Oedipus, door Vondel
vertaald, 1660, en H erkules in Tracbin,
vertaald in 1668. Bilderdijk vertaalde Edipus,
honing Nz; Tkebe) 1779, en De Dood
z'zfr Edipus) 1789.
De eerste, die een treurspel van Sophokles
in 't Ned. overbracht, was Cornelis van
Ghistele. Het was Antigone, naar het L.
bewerkt, verschenen bij Simon Cock te
Antwerpen, 1jj6.
Sophompaneas, d.i. Jozef de Rijksbestuurder
van Egypte, L. treurspel van Hugo de
Groot, door Vondel vertaald. Zie Jozef ë72
'J Hoj. Het stuk werd zeer dikwijls opgcvoerd,
vaak met Vondels beide andere stukken
over Jozef.
(Sophompaneas is de L. vorm van Zafnath
Paënéah, gelijk Farao Jozef noemde volgens
Genesis 41 : 4j.)
Sorgen, M r. W . G. F. van x', 1844- '98,
geb. te Zuilen, schrijver en letterkundige.
De Tooneelspelkunst in Utrecbt, 1885.
Novellen en romans,
(geprezen,
Op Geysbeek een berijmd vervolg te
(wezen.
sonnettencyclus, reeks sonnetten over hetzelfde
onderwerp: Mathilde van Perk;
Adoratie van Kloos; Opgang van Eduard
Brom; Van de Armen door 1. de Vooys;
F. Pauwels, Een dag 1,tz:2 leugen, 1951.
Sonnettenkrans = 1 5 sonnetten, waarbij
ieder sonnet begint met de slotregel van
het voorgaande; het 15e bestaat uit de
beginregels der 14 vorige. Aan deze voorwaarde
voldoet Perks Mathilde niet.
Sonnius, Franciscus - , d.i. Frans van Son
(bij Eindhoven), 1j07-'76, inquisiteur,
Sorghvliet, lo het buiten van Jacob Cats aall
de Scheveningse W eg, met zeer uitgestrekte
gronden. Aangelegd 1645. Zie Zorgvlietk
20 het kleine huis van Busken Huet
tegenover de Kleverlaan te Bloemendaal.
So, so, het stopwoord van Reinier Adriaensz.,
de afgewezen minnaar van Saartje Jans in
het blijspel Jan A'/=z. Van daar ,,het volk
van so so'' spotnaam ,, 1 voor Kwakers en stemmige Menisten. Onder de stukken, die
naar aanleiding van Asselijn's blijspel verschenen,
is De geest-driivende so, so, oj de
Klucbt van 't Nickers-pvaetjen, met a1s
hoofdpersoon ,,de Fijnman'', d.i. Reinier
Adriaensz. Alles wat over Jan K/-z te
492 So
sot
doen was geweest, wordt in herinnering
gebracht: de Fijnman laat zich door ,rdrie
swarte Nikkers'' alles uitleggen.
sot of nar, zie Zot.
Sotje vo1 van Sonden, anagram van de naam
van Joost van den Vondel in D'Amste,'-
damscbe KalWep;ëd. Zie Amst. Akademie.
sotte, refereinen in 't N , rethoryckersgedich.
ten der 1je en 16e eeuw van komische
aard met dezelfde onderwerpen, die daarvô6r
in de boerde'n behandeld werden. Verder
o.a. leugenliedjes, verhalen over ,,de
mutse'' (de min) vooral:
. . .daer Venus kinderkens sijn gepaert,
Daer is dlachen volmaect sonder
(clagen.
Op het Landjuweel van Gent, lj39, kwamen
19 Kamers; de vraag voor de rejereynen
in '? Zotte was: W at volck ter waerelt
meest zotheyt tooght.
Sottengilden ontwikkelden zich soms tot
Kamers van Rhetorycke; dit verklaart de
zinspreuk van St. Barbara te Kortrijk: Godt
voedt veel sottenk Van De Zonnebloem te
Arnemuiden: Plomp z'lr verstandeè van S.
Barbara te Veurne Van Sinnen j/rcl, tc
Gent Boomloze mande enz.
sotternie, M .E. kluchtspel, verwant met de
boerden. Er zijn er 6 over, die na de abele
spelen werden opgevoerd: Lipp#n, l//JJ:rblttser,
Rubben en Drie daghe âtvd, taferelen
uit het huiselijk leven; Hexe en Truwanten
uit het maatschappelijk leven. Van
de 6 ontbreekt bij Drie #z?.gâE' beve het
slot; in 4 van de j overige eindigt het spel
met de mededeling: ,,Hier vechten si.''
Soudaens dochterkijn, Van het - , beroemde
geestelijke romance uit de 1je eeuw:
Des nachts omtrent der middernacht
Iesus quam voor haer veynsterken
(staen:
maget, latet mi in,
minnen ''
Sij meijnde gaen
A1 in haers vaders
Een andere tekst van het lied komt voof
in de Volkszangen van Le Jeune, op de
wijze: Een Foerman had een dochterken
Daarin de aanhef:
plucken Floemkens
warande.
Een Soudans dochter, hoog van staat,
Gekweekt ïn duistre landen,
Ging 's morgens met den dageraad
Door gaarden en waranden.
Staet o:, schoon en
Ic ben 1, met uwer bevaen.
ZiJ gaat met hem mee, verliest hem bij
een klooster, wordt daar opgenomen en
Christin, tot zij door Jezus gehaald wordt
in het Hemelrijk. Het verlangen der ziel
naar een leven met Jezus wordt in deze
romance uftgebreid tot de voorstelling van
het Heidendom, dat bekeerd wordt.
Prozabeweiking nk 1j00; Jezus a1s hemels
minnaar en bmidegom der ziel is daarin
6 esierd met de orde van het Gulden Vlies.
t Gedicht in ' t S uverlijc Boecxken van
Tonis Harmansz. v. W ervershoof. Het ,,suverlic
exempel'' opnieuw door Boekenoogen
uitgegeven 1904, naar de Delftse
druk uit het begin der 16e eeuw. Het gedicht
werd nog door De Coussemaker bij
Duinkerken opgetekend, met de melodie:
Een Soudaen had een dochterkijn,
Sij was vroech op gestanden,
souter, het oude woord voor psalm.
Souterliedekens, 1. psalmen op wereldse wij.
zen als: Ich â,# een boelken uutvercoren',
Icb weet :,:77 vrouken amoureus of G.b):
j/zzvâa mejsiens wlr aventueren. Deze
Ned. vertallngen der psalmen uitgegeven
door Jhr. Willem van Zuylen van Nievelt;
1j40, kerkelijk- goedgekeurd. Ze werden
ook gezongen door Katholieken; de j,joffers''
droegen ze bij zich in de vorm van
mopsjes. Door de aanhangers der nieuwe
leer gezongen, totdat de Psalmberljmingen
op eigen wijzen verschenen; zie daar. Maar
nog in de 19e eeuw werden psalmen op
wereldse wijzen onder het volk gezongell.
De Souterliedekens werden 1jj6- 'j7 opgenomen
in de MusycL-boecxLens van
Tielmann Susato', zie daar.
Scheurleer bezorgde een nieuwe uitgave van
de SouterliedeLens. Ook gaf hij een uitgave
van 1j39 uit, maar dit bleek op be.
drog te berusten en de gehele oplaag werd,
op een paar exx. na, door hem vernietigd.
11 de titel van een werk van Mw. Mincoff-
Marriage van 1922, waarin zij de liederen
had opgenomen), die gezongen werden
op de melodieën van de Souterliedekens
van 1j40. In 1939 is de onjuiste
titel veranderd in Zestiende-eeuwscbe Diet-
Jf'âe volksliedjes.
Souvereine Kamer, zie Jezus metter balsembzoeme.
Sox, Ridder ,v, berijmde vertelling van
Bilderdijk, Voltaire nagevolgd 1793; boertig
verhaal, niet bijzonder geschikt voor
aankomende jongelui. Ridder Sox heeft niet
zeer ridderlijk gezondigd en moet tot zijn
straf trouwen met een stokoude vrouw.
HiJ houdt zijn woord, en nu is de oude
heks plotseling veranderd in Urganda, de
schone Toverkoningin. Uitgegeven in het
tweede deel der Mengelpoëzy, 1798.
Spaan, Gerard van - , 16j1- 17 11, bakker
te Rotterdam, schreef een toneelspel Opkomst
der O.I.C., vertoond in Batavia
voor den generaal en raaden van In.
diën.'' Verder: Gelukzoeker over zee //
Ajriknche wegwqzer, 1691. Over de ruwe
zeden ten platten lande: Het koddig leven
t?gzr Louwtje van Zevenbuizen // het
Sckermscbool der buislieden, 1700.
493 Spaan
494 Spaanse Successie-oorlog
Spaan, Joh. van -, 1720-'89, uit Rotterdam;
predikant in Den Haag, de hoofdman
van het dichtgenootschap Kunstliejde
Jp=r/ geen W#/.
Spaansche Brabander, blijspel van Brederode,
1617. De stof ontleend aan Lazarillo
de Tormes, een beroemd Sp. boek, dat reeds
1jj9 in 't Ned. vertaald en in 1609 herdrukt
werd. Het is het verhaal in proza
van een arme jongen, die bij een kale jonker
in dienst komt, zo a1s in Brederodes
stuk Robheknol de knecht is van de Brabantse
opschepper Jerolimo.
Deze heet de ,,spaanse'' Brabander, omdat
het stuk aan het Sp. ontleend is.
Het spel werd ingeleid door een lofvers
van Samuel Coster en met een voorrede
van Bredero, eerst in proza en dan nog
een op rijm:
Hier hebdy maer een slecht gherijm,
Dat niet en rieckt nae Griecksche tijm,
Noch Roomsch gewas, maer nae 't
(gebloemt
Van Hollandt kleyn, doch wijt beroemt,
A1 heeftet geen uytheemsche ga r,
't Is Am sterdams daer gaetet veur.
Het werk is opgelragen aan Jacob van
Dyck, gezant van Zweden bij de S.G. Opnieuw
uitgegeven door Eelco Verwijs,
1869, omgewerkt door Dr. G. A. Nauta,
189j; door Dr. H. E. Moltzer, 1890; door
T. Terwey 1892, omgewerkt door De
Vooys 1907; door Stoett in 't Klassiek'
Letterkundig Pantheon, 2e dr. in 1954, en
in de W ereldbibl. door Prinsen. Nog a1-
tijd het beste Ned. blijspel. A. C. Loffelt
en Jonckbloet waren van oordeel, dat
de Sp. lrll. Rodenburg bedoeld was;
ger, Kollewijn en Jan ten Brink kwnmen
daartegen oq.
Spaansche Heldin, zie Spaens Heydinnetle.
Spaanse Letterkunde, sedert de 16e eeuw
van grote invloed op de Nederlandse.
De Spaanse taal was in ons land
de
toen
bijna zo gemeenzaam a1s tegenwoordig
Franse. Op het toneel heerste de Spaansromantische
school naast de Klassieke.
Ridder Rodenburg bracht 1610- '13 aan 't
Spaanse hof door; hij was ingenomen met
Lopç de Vega, die het komische met het
trag'lsche vermengt in zijn 483 toneelwerken.
Gerardt Brandt maakt melding van
de Spaanse stukken, waarvoor men die van
Vondel yyachter de' bank wierp''. Pels erkent,
dat de Sp. stukken y,den hoorderen
root vermaak aanbrengen.'' Het was al
ln 15r0 begonnen met den Spiegel der
Verdoolder Joncbeyt, vertaling van Celestina,
in 21 bedrijven.
Van Lope de Vega, 1j62- 165j, vertaalde
Izak Vos in 1646 Gedwongen P'rjE'/il
en De beklaeglycke dwang, 1648. Van
Guevara's GeLroonde na i= r dood vrrschenen
in 1701 twee vertalingen. Zeer
veel werd ook Pedro Calderon de la Barca.
1600- '81, vertaald. Van 't Spaens Heidinnetje
maakte Gansneb Tengnagel een
toneelstuk in 1643; er verschenen ook nog
twee andere in 1644 en '49. Jan goet berijmde
het ,,potsspel'' Zabynaja // vermomde
///J&/#, 1648; het was door G.
Schae? uit het Sp. vertaald. Katharyne
Questlers vertaalde Casimir oj gedempte
Hoogmoet, 16j6; Focquenbroch, Min in 't
Lazarusbuis, 1674. Te W inkel wees een
40-ta1 vertaalde toneelstukken aan; 30 stukken
zijn bovendien nog uit het Sp. door het
F. tot ons gekomen. Van deze 70 stukken
werden er 40 in de Schouwburg gespeeld
vötsr de sluiting in 1672. Eerst met het
volle licht op dit romantisch werk begrijpt
men het streven van de mannen uit tle
klassieke school en het optreden van N.V.A.
W at de roman betreft, zie Amadis en
Scbelmenroman.
In 1615 verschenen in één bundel de 12
novelas exemplares (nieuwe verhalen) van
Cervantes, weldra vertaald en bewerkt, b.v.
La Gitanella #e Madrid, d.i. Het s'pz/ar.c
Heydinnetje. Het beroemdste werk van Cervantes,
Don Quicbote, 160j- '16, vertaald
door Lambert van Bos, 1657. ln 1746 vet
scheen de uitgave van Jacob Campo W eijerman
met 31 kunstplaten. Talrijke toneelstukken
werden getrokken uit het werk,
o.a. door J. Soolmans, S. v. d. Kruyssen,
Cornelia W ils, Langendijk en J. v. Hoven.
Don Quicbote diende a1s satire van de
ook te onzent vertaalde Amadisromans. De
betrekkingen tusscben de Ned. E'c de 5'pl4/iscbe
Ietterhunde, van W illiam Davids,
1918. J. A. v. Praag, La Comedia fJ#,.gnole
aux #,eJ-#aJ, 1922.
Spaanse Successie-oorlog, zeer veelvuldig
bezongen; 1702, Katharina Lescailie, Rotgans,
P. Nuyts, Enoch Krook, W . v. d.
Hoeven, D. Buysero. 1705, Corn. v. d.
Gon, 1704, Frans Greenwood, Kornelis
Boon, K. Lescailje, Pluimer, Krook. 170j,
Siward Haverkamp. 1706, Pluimer, Vo1-
lenhove, Alewijn, Langendijk, W . v. Hoeven.
doch boven allen Lucas Schermer.
Ook Jetske v. d. Malen. Toneelspel van
Krook. 1707, Schermer, Kornelis Boon;
1708, Schermer, F. Halma, J. v. Hoogstraten,
Herman v. d. Burg, J. de Koning,
F. Buningy E. Krook (toneelspel) ;
1709, Schermer, Kornelis W esterbaen)
kluchtspel van Michiel W illemsz. uit
Mechelen: Hollandse boere vreugt. 17 10,
Schermer, F. Halma. 1712, Zeeus, Mr. P.
de Bye, Langendijk schrijven gedichten tegen
Engeland. 1715, Vrede van Utrecht;
zie daar.
Spaan
Spaénsche Svysheit
Spaensche
berijmde Sq. spreeLwoorden.
Spaens Heydlnnetje, Ferijmd
W ysheit, V;n Huygens, 1656.,
Zie daar.
verhaal Van
Jacob Cats, gevolgd door AenmerLingeyi
over een ,,jelsaem Trou-geval tusschen een
Spaens Edelman, ende een Heydinne''. opgenomen
in de Trou-ringh van 1637. Opnieuw
uitgegeven in de Zwolscb'e HerdruLLen
door F. Buitenrust Hettema, 1890 en
1905.
Het verhaal komt voor in de Novelaj'
exemplares van Cervantes, 1615. Door
Gansneb Tengnagel bewerkt a1s toneelspel,
1645; zo ook door Geeraard van #:/2
Brande te Antwerpen, 1649, en Cath. van
Dusart Verwers, 1641, blijspql.
Een troep zigeuners, onder lelding van een
loos, vals wijf Majombe, rooft een z-jarig
meisje, Preciose; a1s zij volwassen is, beginnen
de avonturen; een edelman wordt
verliefd op haar, ze komt in velerlei gevaar,
doch het slot is:
en al de werelt juyght,
dat Preciose trout.
Spandaw, Mr. Halo Albertus -, 1777
1856, de Groninyer dichter van de zorg
der Voorzienigheld in zijn beroemd geworden
Vogelnestje in de trant van Toi-
/taz7l, 1822:
't Vuur viel langs het nestje neder,
M aar het zengde pluim noch veder,
D'onschuld wordt door God bewaard.
Evenals Tollens verheerlijkte Spandaw de
roem des Vaderlands; maar bij uitstek is
hij de lofprijzer der vrouwen. Hij was
geboren te Vries, was van 1803 '12 secretaris
der beide Oldambten te Zuidbroekk
dit leverde weinig op, zodat hij advocaat
werd en in 1825 griffier der Staten, in
1846 Raadsheer te Groningen. Zijn Loj der
Jz-p'///z/zezz werd een geschikt geschenk voor
't schone geslacht. Spandaw bezong Bilderdijk,
1807; Feith, 1809; Jeronimo de
Vries, 1810*, W iselius 1822., Immerzeel
1832. Later keerde hij zich a1s liberaal
van Bilderdijk af. In 18j0 wijdde hij het
nieuwe academiegebouw van Groningen in
met een rede tegen communisten en socialen.
Beter slaagde hij met De nieltwe Haring;
zie daar.
Spanje, zie Spaanscbe letterkunde.
Spanninga, Sloerd N, pseud. v. Jan Dijkstra,
geb. 1906 te Joure, journalist en
Fries dichter: Gysbert Japiksprijs 195 l .
Spar en Hu1st, ts. van Nfarcellus Emaltts en
Smit Kleine, 1872. slechts 2 afleveringen
verschenen. Opgevolgd door De Banies',
1875 '80.
Sparewou, De Reus van - ,
Hofdijk over de reus, die een vrouw met
haar kind redde van het geweld van een
razende stier; 't verhaal geplaatst in 1298;
opgenomen in Van Lenneps almanak Hol-
Iand van 18j5. Dezelfde Sparewouer R:J/J
vindt ook vermelding in Vondel's Gijsbregbt.
Sparsa (L.
opstellen van
zijn schets van Bogaers.
Spatzier, Anthony - , 1718- '77, een der
Feste toneelspelers; directeur van de troep.
die in Den Haag en Leiden speelde. Trad
Verstrooide stukken) , bundel
Nic. Beets, 1882. Daarin
1740 te Hamburg op, de laatste reis van
een Hollandse troep in Duitsland.
Specialiteiten, Duizend en eenige
stukken over .v , een van de
hoofdgeestigste
werken van Multatuli, waarschuwt tegen
het gevaar van het specialistendom', 1871 .
Spoetateur François, Le Nouveau - , weekblad
van Justus van f/Jer tijdens zijn
tweede verblijf te Leiden, 1724 '27, in
't F. gesteld; vooral over de letteren, o.a.
over Henry Ie G'r/r# van Voltaire.
Spectator, De - , of Verrezene Socratej', uit
het E. van Addison en Steele, 1711 '13.
De Ned. vertaling v. P. le Clercq werd in
9 dln. herdrukt 1725 'j9. 't Engelse blad
verscheen van 1710 '13., werd voorbeeld
van Justus z'ar Ejfen.(Spectatol' toeschotlwer,
beschouwer.)
Spectator, De -, tijdschrift voor het toneel,
1843 'j0. Pauwels Forestier was er de
ziel van. Medewerkers waren Hilman en
Ruyl. Zij tastten het Jordaans van de Amsterdamse
spelers aan; Peters, Roobol en
Van Ollefen deden er hun voordeel mee.
Verder werkten J. W. Cramer en S. J. >. .
d. Bergh mee. De Spectator wijdde zicl:
ook aan letterkundige kritiek; hier vindt
men in tegenstelling to't Potgieter liefde
voor de M.E. en voor de klassiek-en. Het ts.
trad ruw
Van
ZZ ttlf PR .> ' ' t
h OP, et vullste
Gevolg was, dat de
helemaal niet meer in de
veroordeelde de opvoering
draf der uitheemsche littebeschaafden
nu schouwburg
kwamen en dat de directies ander publiek
lokten met opera's en balletten, met vertaalde
melodrnma's en spektakelstukken a1s
Lazaro de Veekoeder van J. Bouchrdy of
De Scbipbreuk van de Medusa, 1850. ln
1847 trad Alberdingk Thijm op a1s hoofdredacteur,
met De Bull en Schimmel a1s
medewerkers, en werd de kritiek beter.
Spectator, De Algemeene 'w, 1742- '46,
vervolg op Van Effens Holl. Sp.; redacteurs
onbekend.
Spectator, De Hollandsche N, van Justus
van f/Jt,z;; zie daar', 1731 '5j, in 360
ballade van
vertogen.
Eerst weekblad, weldra 2 maal per week,
kwam te Amsterdam naamloos uit. Beweegt
zich op letterkundig en ander gebied;
prijst Kath. Lescailje, Rotgans, Poot.
Feitama en Huydcoper en kpmt op voor
495 Spectator
Spectator 496 speculum
Cats. Van Effen heeft n1. de eenvoud van
stijl en taal met Cats gemeen. Andere onderwerpen,
die hehandeld werden, waren
modezucht, overdreven purisme, opvoeding,
de oude rederijkerij, enz.
Spectator, De Nederlandsche l4-daags
blad, 1749- 1760.
Spectator, De Nederlandsche - , sedert
1856 uitgegeven a1s ,,weekblad van den
Ouden Heer Smits,'' d.i. Lindo. Zijn zwager
Martfnus Nilhoff, uïtgever van de
Kunst- en Letterbode, wist de medewerk-ers
Bakhuizen, De W itte van Citters en Campbell
voor de Spectator te winnen; Cremer,
Keller en lsing van De Tljdstroom kwamen
ook over. Zo werd in 1860 De Ned.
Spectator het orgaan van de liberalen en
modernen; medewerkers waren verder Lodewijk
Mulder, Vosmaer en Huet. De ware
leider was Bakhuizen en na 1865 Vosmaer.
De W itte en Tideman zorgden voor
de geschiedenis der letteren. Opgeheven
1908.
De mannen van de Spectator waren
wegbereiders voor de Tachtigers.
Spectator, De Po:tische - , 1784, het blad
van de kring van Bellamy, Kleyn, Rau,
Carp, Hinlöpen e.a. Fe1 tegen de yygedrogtelijke
fabelhistoriey'' tegen de sentimen
taliteit; vöör de navelging der natuur. Het
ts. voornnmelijk gewijd aan kritiek, bv. van
M . Nieuwenhuyzen, Hoffham en Heiman
Dullaert. Onder invloed van Van Alphens
Theorie.
Spectator der Studenten, De - , onder de
spreuk: Vivitur ingenio, cetera, mortis
erunt, 1774; 52 nummers. In 1777 verscheen
De Nieuwe Spectator, van de studenten
in de theologie, 10 nummers.
Spectatoriale Geschriften, 1741- 1800, gewoonlijk
genoemd a1s de navolging van
De Holl. Spectator van Justus van Effen.
Doch het eerste Ned. weekblad was De
Examinator van W illem van Ranouw,
1719. In 1722 verscheen De 31/ACJf-: ontzzixfâer/;
van 1722- '25 de Amsterdamscbe
Hermes van Campo W eyerman. The Tatler
van Steele werd van 1733- '54 uitgegeven
a1s De Snapper oj de Britse Tuchtmeester.
Ze omvatten een 30-ta1 weekblaadjes, o.a.
De Hollandscbe Patriot, 1736; De Algemeene
Spectator, 1742- '46, streng Calvinistisch;
De Spectator 5/ de verrezene
Socrates, sedert 1743, 9 delen; De Dt'c?2-
sche Spectatoi' van l,. Holberg, vertaald,
1747- '48; De Ned. Spectator, 1749- '60,
om de 14 dagen; zie Higt; De zeedemees-
1er der Kerkelijken, 1750, van Philippus
Alethophilus, d.i. Ph. L. Statius Muller,
Luthers predikant te Leeuwarden, herdmkt
1766; De Ned. CWSrJ/J, 17j0; De Ph1-
f> z&@#e, 1756- '.62, van M r. Nicolaus
Bondt te Amsterdam, Ds. Cornelis van
Engelen te Huizen en Frans de Haes te
Rotterdam; De DenLer, 1763- '74, (1e
eerste 3 delen van C. v. Engelen; De
#/p///l//p/7, 1766- '69, van C. v. Engelen;
De Gryzaard, 1767- '69, vap Betje W olff ;
De Honig-Bye, 1765- '78, te Leeuwarden)
De OrJ:rz/eier, 1769- 72; De Rkapsodist,
1771- '83; De Opmerier, 1772- '78; De
Vaderlander, 1775- '79) De Kosmopoliet,
1776- '77, humoristisch, van Hoffham;
De Borger, 1778- '79, van Betje W olff.
Vooral uit de kringen der Verlichting en
Dissenters. ZiJ bevorderden zedelijke hervorming.
Nakomers waren: De Christelijke Spectator,
in 12 ,,vertoogen'', 1799; De Menschenvriend,
1788- '98; De Vraagal, 1791
- '96; De Lantaarn van Van W oensel,
1792- 1801; De Arke Noachs, 1799.
Vertaald werd van R. Steele De Snapper
JJ de Britsch'e Tucbtmeester) 4 delen, 2e
druk 1775.
ln nieuwe vorm vertoont zich hetzelfdc
verschijnsel in de schetsen van De Oude
Hefr Smits, die ook weer een Spectatol
oprlchtte. In weer andere vorm in de Zondagmorgenartikelen
van Hendrik de Veer
in 't Nieuws van den D,:, enz.
Een verhandeling over de Spectatoriale G-t'.
schrifte'n van 1741=1800 van J. Hartog.
predikant bij de Doopsgezinden te Utrecht,
verscheen 1872 a1s antwoord op een prijsvraag
van 't Prov. Utr. Genootschap. Biidrage
tot de kennis van het huiselijk, maat..
schappelijk en kerkelijk leven. Van 1899
is de smdie van L. Knappert, Spectatoriale
Vertooçen. De 18e eeuwse Spectatoriale
Geschrlften verkondigen de denkbeelden
van de Engelse wijsgeer John Locke. Zie
ook Vriend van 't Jzkler/lrl.
Spectatoriale Schouwburg, tijdschrift van
Ds. C. ,'. Engelen; zie daar. Bracht 1780
de Nederlanders in kennis md de Hamburgische
Dramaturgie van Lessing. Het
was een verznmeling van de ,,beste zedelijke
tooneelsmkken uit alle taalen van
Europa,'' 1779- 1801, in 28 delen met
gravures van R. Vinkeles. Bevat werk van
Lessing, Goethe, Diderot, M oore; 't aanhangsel
van deel V heeft 5 Ned. stukken.
speculum (L. = spiegel), de M .E. naam
voor encyclopedie. 't Bekendst was 't Speculum
wWJ/J, d.i. Grote Spiegel, van de
Dominicaan Vincentius van Beauvais, +
12j0, de leermeester van de zonen vala
koning Lodewijk 1X, de Heilige, van F.
Daarvan was 't Speculum bistoriale, de
Spieghel Hisroriael, een onderdeel; dit is
bewerkt en verkort in Maerlants Rijmkroniek.
Veider Speculum naturale en Sp.
doctrinalek spmen de algemene wetenschap
497
van zijn tijd op het gebied van geschiedenis,
wijsbegeerte en natuurlijke historie.
't Sp. Naturale van Thomas van Cantimpré
werd door Maerlant Fewerkt als Der
Na/reru??z Bloeme) al dacht Maerlant dat
het geschrift was van Alhert van Keulen.
Speelcoornen of SpeelcorentLen, andere naam
van de Kamer De Pellicaen te Haarlem,
met de spreuk ,: Trou moet blycken.''
Speelman, Cornehs - , 1628- ,84, de veroveraar
van Makassar 1666- '69. Bezongen
door Jacob Steendam, De Neyn en
Vondel:
Op zulk een Speelmans toon
:en brommende oorlogssnaren
Danst in Oost-lndië
het heir der M akassaren
Den harnasdans in bloet.
A1s Gouverneur-Generaal, 1681- 84, maak.
te hij Indië tot een grote mogendheid.
Rouwdicht van Valentijn ter ere van
Die Speelman, die de toorn
van donder op zijn snaren
W ist uit te brommen
op zijn dodelijke lier
Speelmanspoëzie, verhalende gedic'hten sedert
ï 1200, oorspronkelijk uit de Rijnstreken,
van zwervende dichters en voordragers,
vol wonderbaarlijke avonturen. Bij
ons is een fragment over Vanden le?'E'
W isselauk verwant Js 't verhaal van Sinto
Brandaan. Ook veel oorspr. ridderroman.
cen en balladen werden tot speelmanspoëzie.
Deze rondtrekkende kunstenaars veranderden
het karakter: het heroïsche ging
geheel verloren.
Speelwerck, Het nieuwe Hoornse 'w, zie H.
Speelstrijt van Apollo en Pan, zie a4.
Speenhoff, J. H. zv, 1869 1945, geb. te
Kralingen, volksdichter en voordrager; gaf
10 bundels Liedjes, wljzen /72 prentjes uit;
ongeveer 400 liedjes; daarbij 44 toneelstulcken.
In 1943 zijn herinneringen: Daar ko-
//:77 de scbutters! Greshoff gaf in 1940
De beste GtWj;'/p/:7/ uit.
Spektator, De .v ,
Spectator.
Spelen van de
het ts.over toneel, zie
Hel, Twee I6e eeuwse - ,
uitgegeven door B. H. Erné, 1954.
spelen van sinne, zie zin en
Spelen van Zinne, De N ,
Landiuweel te Gent,
1939 Opnieuw
Dis en B. H.
uitgave werd mogelijk door steun van het
Utrechts Genootschap van Kunsten en
zinnespelen.
vertoond op hct
1j39; de 19 spelen
uitgegeven door L. M. v.
Erné. Zie Landiuweel. De
W etenschappen en van 't Oud-studentenfonds
te Utrecht. Zie îvelch Jdz; menscbe...
spelling van het Nederlands; eerste poging
tot een regeling, zie SpellynIbe; 2 O Or-
4/g->&# van Anton Tsestich, 1576; 3*
Letterk. W rdhk. 2e dr.
Nederduitse Ortholrapbie van Pontus de
Heuiter, hij Plantiln, 1j81; 40 Spieghels
Twe-sprdack var de Nederduytsche Letter-
Lunst, 1j81.
In het
W inkel,
Regering aanvaard in 1883; 1891 verzet
van Dr. Kollewijn. ln 1931 spelling Terpstra,
gedeeltelijke vereenvoudiging. De
spelling-Mal.chant, 1934, heeft al de Felangrijke
voorstellen van Kollewijn overgenomen.
Gedeeltelijk weer te niet gedaan
19de
1864
Fegin der
De Vries en
CCUW
Te
Siegenbeek;
door de
door Minister Slotemaker de Bruïne, 1936.
Thans is een gematigde spelling-Marchant
aanvaard.
Spelling van het Nederlands in België. De
Mij. tot bevordering der Nederduytsche
Tael- en Letterkunde, gesticht te Brussel
1836 door W illems en David, verzocht dc
Regering om een prijsvraag over de spelling;
12 antwoorden kwamen in. Een Verslag
werd uitgebracht in 1839. Daartegen
richtte zich het verzet van Leo de Foere,
priester te Brugge, volksvertegenwoordiger,
aanhanger van de l8e-eeuwse spelling. Bormans,
secretaris van de Spellingcommissie,
antwoordde scherp. In 1841 werd een congres
gehouden te Gent onder voorzittersclaap
van David; hier werd de spelling
volgens het Verslag aangenomen.
Van Duyse hekelde in een ,,heldendicht''
de teyenstanders, 1842. Deze kregen de
naam van Unie fvz; Thourout naar hun
leider Pieter Behaegel, kostschoolhouder
aldaar. ln 1844 npm de Regering de spelling
der Commissie over. In 1864 aanvaardde
de Belgische Regering de spelling
van De Vries en Te W inkel. Nu geldt de
vereenvoudigde nieuwe Nederlandse spelling
ook voor België.
Splellingsoorlog, De - , 1842, van Prudens
van Duysq, luimig ,,heldendicht'' in 4
zangen, over de strijd die ontstaan was,
toen in 1836 W illems en David de Regering
verzochten om een regeling van de
spelling en toen in 1841 op het Taelcongres
te Gent de voorstellen der Spelling-
Commissie Waêen aangenomen.
Spellynghe, Nederlandsche - , ljjo, van
Joos Lambrecbt, lettersteker te Gent, in
de vorm van een gesprek tussen Meester
en Knecht.
Speurder-romans = detective-verhalen. De
eerste verscheen in 1846 van Edgar Allalè
Poe te Philadelphia. Na hem werd Conan
Doyle beroemd, 1859- 1930, in 1902 in de
adelstand verheven. Bij ons Ivans met 20
zeer geprezen boeken. Uit de hedendaagse
Nederlandse literatuur:
Jan Apon: Panieà op de Miss Brooklyn.
E en zekere M anuel. Gentlemen. De rziar
in de JrâW vlf?. Doctor Xenopboulos. De
32
Speelcoornen Speurder-romans
Spex
gast FJr iamer 13. Het :/r/f/tl-/z/yllE'r/d.
Een tip 'plx Brissac.
Dieuke Boissevain'. Discrete dood.
W illy Corsari: De onbeLende medespeler,
Het mysterie van het filmatelier. Het w.yJterie
van de M ondscbeinsonate. Binnen drie
dagen. Voetstappen op de trap. ft'zi expres
çtopte. . . . Dooden dansen niet. De weddenscbap
van inspectçur Lund.
C. de Dood: Nummer drie. Epidemie.
Nat-/z/-fcâz/le.
F. R. Eckmar: Een IinLerbeen gezocbt.
Spoien te ioop. Ratten op de /rap. Drie
doode dwergen. De JZ/m/J en de moorde-
A7f:lJJ1'.
Ben van Eysselstein: Het raadsel van den
13den Ddf'tzwldp'. Romance in F-dur.
H. van Gellecum: Het Motley c///r/r/drconcern.
De weg twzz bet toeval. Het mysterie
van de drie J/5#:'r. De Pinguin-zaak.
Het gebeim van D/:le Joustra. Danse /z7:7-
t-d j Fd. '
Havank: Het mysterie van St. f ustacbe.
Het P'm:JJJW van de drie gestalten. Het
spooLslot tft?r de Loire. Het probleem - r?
Re twee â/d/zc/z. De zzz/zc uit de verte. De
N.V. n,Mateor''. Er klopt iets /;ëtm/. Hooj-
J/r op â//. Polka Afy/zz/p'liz. Vier vreemde
ltrienden. De sckaduw :r#>/ in. De cycloop.
h. den Hertog: Menscben op zjf-â/,
Herman Middendorp: Het s'pz/ar-fcâe goud.
Het geheim van C'zzl/. De verdwenen dof-
z/zstp/zly'/7. De JC/MJZ/'IZJ van Capoulet. Het
/?;.),'J/s'WE' van JE' gele enveloppe.
h. Roothaert: Spionnage in /?:/ veldleger.
Onbekende dader. C/7/'NJJCâ: band-wm'-
scbing. Onrust op lu//lrail:zz.
F. de Sinclair'. Max Mil, detective. Hotel
IJDe springende baars''. Het begon mct
Napoleon. De jszzz/plrJ van den duivel.
W ill Vandijcke: Het Drillmoor-mysterie.
Spex, Jacob 'v, 1704 '7j, deurwaarder bij
het Hof van Holland, 1724., klerk van
A'rillem IV, 1747., bestuurder van ,,Kunstliefde
spaart geen vlijt''; vriend van Poot,
wiens gedichten hij bezorgde 1747. Gaf
ook Het f-tzf/:s van Geeraert Brandt van
Toan de Haes uit, 1740. Zelf ook dichter,
o.a. over de paalworm, 1732:
Een zeltzaem Ongediert,
Van Gods vergramde hant
Tot ons bederf geschapen.
En Tegen de GodtverzaLers en tegen de
Naturalisten.''
Bij de uitgave van Poots gedichten voegde
hij een Levs'usbescbrijving.
Speyk, Jan Carel Josephus van -, 1802-
'31, Amsterdamse weesjongen, luitenant ter
zee, liet j Feb. te Antwerpen zijn schip in
de lucht vliegen, liever dan zich over te geven
aan de muiters. Deze daad gaf aanlei-
493
ding tot buitengewone ,,citadelpoëzie.'' J.
y. Lennep dichtte Hulde aan Van SpeyL in
verzen, bij Feurten gezongen en gesproken.
Loots, W ithuys, Van der Hoop, Adam
Simons, Beets e.a. volgden hem geestdriftig
na. Jan Goeverneur bespotte dat ,:gedruisch''
van ),'t losgelaten rijmgespuls'';
maar. . . . hij lichtte zelf o.a. Des Za'r##?rJ
Nachlwaie. Zie Citadelpoëzie.
Spiegel, De - , Gent, maandschrift voor
po-ezie, onder redactie van Marcel Coole,
Paul de Ryck en Hubert van Herreweghen.
Spieghel der Archlisticheyt, Antwerpen
16j1, zie Reinaert.
Spieghel van comende tide, vertaling van
een I-. samenvatting van drie L. werken
van St. Hildegaert van Bingen, door Veltlaem
opgenomen in zijn jde deel van de
Spiegbel Historiael, 7e boek.
Spiegel vande Doorluchtige Vrouwen, 8
emblelnata met Ned. versjes van Theocritus
a G,r#/.
Spieghel Historiael, M.E. naam voor rijmkroniek,
o.a. die van Jacob van Maerlant;
zie Speculum. Voortgezet door Philips
Utenbroeke, later door Lodewijk van Velthem.
Van M aerlant droeg het werk op
aan Floris V, 1290. Uitgegeven door M .
de Vries en Eelco Verwijs 1858- '63.
Eerste uitgave 1784 van Clignett en Steenwinkel;
daarna door Bilderdijk en Steenwinkel
voor het Instituut; dan door Joost
Hiddes Halbertsma.
In 1869 werd de tweede Partie van het
werk weergevonden te W enen. Uitgegeven
1879 door Ferdinand von Hellwald, M. de
Vries en E. Verwijs; dit is het deel, geschreven
door Philip van Utenbroeke. De
Mij. v. Letterkunde bezorgde de uitgave.
Van Maerlant heeft met zijn vertaling een
reuzenwerk tot stand gebracht; de le partie
omvat 33 000 verzen; de 3e 40 000; van
de 4e heeft hij nog 18 000 regels gereed
gekregen; vertaling van het Speculum âëJ'-
toriale van Vincent van Beauvais, doch een
vertaling die heel vaak een zelfstandige
bewerking is. M aria van Berlaer, een edelvrouw
uit Antwerpen, liet Lodewijk van
Velthem de 4e partle gereed maken, lopende
van 1248 tot 1256. Lodewijk deed het
slordig; in 131j was hij gereed; van zijn
werk zijn 8000 verzen over.
Op aansporing van Jan Visier, dienstman
van de hcer van Voorne, voegde Van Velthem
er een je partie bij over de jaren
1 2j6- 1 316, in 30 000 verzen. W eer slordig
bewerkt, doch wegens de verhalen van
ooggetuigen een der beste Mnl. geschiedwerken.
Behandelt o.a. de moord op Floris
V en de Guldensporenslag. Met veel verhalen
van monsters, mirakels en tempeesten,
En met tot slot 5 clausules ter ere van
Spieghel Historiael
Spieghel des hoochmoets
Maria, die
van blind
had.
De Spieglwl Historiael of Rym-stiegel
van Van Velthem uitgegeven door Isakc
le Long, 1717.
Spieghel des hoochmoets, een der stukken
uit het Spieghelboecb van Jacob Duym,
1600. De vertaling van Troades van Sehem
gered had uit het gevaar
worden, toen hij in 1516 de pest
neca..
Spiegel der Jeugd, zie Tyrannye.
Spieghel der Jonghers, 1488) zie Goetman.
Spiegel van het Menselyk Bedryf, ,yvertoonende
100 verscheiden gmbachten, konstig
afyebeeld en met godlyke spreuken en
stlchtelyke verzen verrykt'' door Jan E'72
Kasper f,;//l:N; zie daar. 1694. Met een
gedicht van Spinniker bij de ,aafbeelding
van Joannes Luiken.''
Spieghel der menscheliker behoudenesse.
De Mnl. vertaling van het Speculum humanae
salvationis, uitg. d . L. M . Fr. Daniels,
1949.
Spieghel der Minnen, de tweede en iuiste
titel van de Roman suz; de Rose.
Spiegel der Minnen, zie Colljn van Rijssele.
Uitgegeven door Dr. M. W . Immink, 1913.
Coornhert heeft in 1561 te Haarlem het
werk gedrukt; 6 spelen, over de 6000 re-
6els; A 1j00.
Splegel van Ned. Letteren, geschiedenis en
bloemlezing voo'r Belgische scholen, door
P. P. M. Alberdingk Thijm, 1877.
Spiegel van de Ned. Poëzie door alle eeuwen,
bloemlezing van Victor van Vriesland,
1939. Bevat geen fragmenten, enkel
volledfge dichtwerken.
Spiegel van den Ouden en Nieuwen Tijdt,
1632, gedichten van Cats met prenten,
voorstellingen uit het dagelijks leven met
bespiegelingen en veel geleerde aanhalingen.
De gravuren zijn van A. v. d. Venne.
Even a1s Cats' Sinne- E'// M innebeelden van
1618 een bundel emblemata, met spreuken
en spreekwoorden, daaronder a,byspretlcketl
en grontregels tot verbeteringe van de gesontheyt,''
alsmede ,,lleys-lessen.'' Misschien
de mooiste emblematabtlndel van Europa.
Met nuttige en vermakelijke opmerkingen:
Meyne iemant desen boeck
te lang of groot te wesen, Die magh, in dien hij wil,
alleen maer weinig lesen.
De titelplaat stelt voor
nanm van de wijsheid,
en Memoria.
Hier moet de leser
Prudentia, hier de
gezeten tussen Ratio
doen, gelijck de
(kieckens drincken,
Dat is op ieder woort een lange wijle
(dincken.
Spieghel van Philagie, Den - , een van de
hekendste werken van Pater Poirters, uitgegeven
door Prof. J. Salsmans, 1937. Levensregel
voor vrouwen.
Spieghel der Siecken, Een troost ende - ,
tweespraak van Gnapheus, 1j31; zie daar.
Spieghel der Sonden, 10 leerdicht der 14e
eeuw van een y,simpele clerc'' uit W est-
Vlaanderen', toegelicht m. 40 bispelen of
exempelen, ware of verdichte verhalen.
Trekt te velde tegen weeldq drankzucht en
spel en tegen de aanmatiging van de adel.
Uitgegeven door Verdam 1900- '1. Prozabewerking
verscheen in het begin der 1je
eeuvr.
20 Nieuwe Doctrinael v. Jan de W eert. Uitgegeven
door Blommaert in de Oud-vlaemscbe
Gedicbten, 18j1. Fe1 hekelschrift te.
fen aflaatverkoop en simonie.
Splegel dler Vaderlandsche Kooplieden, blijspel
van Langendijk. Lichthart en Losbol
hebben hun goed reeds grotendeels verkwist,
maar worden nog net op tijd voor
bankroet bewaard door hun ouders, waardige
oud-Hollandse kooplieden.
Niet meer geheel voltooid door Langendijk.
Uitgegeven door F. G. v. Pesch, 1875,
met het slot, vervaardigd door twee Amsterdnmse
dfchters met ,,eenen onsterflyken
9* naam .
Zie ook P-. J, Vijver. In dit stuk de verkwisting
van de rijke kooplieden: de vrouwen
kopen thee van f 100 het pond enz.
Zedenschildering zonder veel handeling;
het toneel is te Amsterdam. Uitgegeven
door C. H. Ph. Meijer in het Pantheon.
Spiegel der Verdoolder amoreuser Joncheyt,
Den ,v, verscheen 1550 a1s vertaling
van een groot Sp. toneelwerk in 21 bedrijven
in proza van Calisto y Melibea,
Cclestina. Zle Spunse Letterkunde.
Spiegel der Volcomenheit, van Henric van
Herp, observant uit N. Brabant, een ,:voortreffelijke
beoefeningsleer.'' Tekstultgave
van Ons Geestelljk Erf, 1941 .
Spiegel der Vrouwen, zie Joos Griettens.
Spiegel der W ijsheit of Leeringhe der Zalichede,
het leerdicht van Jan Prae/; zic
daar. Uitgave van J. H. Bormans, 1872.
Spiegel der Zaligheid van Elckerlyc, Middeleeuwse
moraliteit, 1495. Zie E.
Spiegel der Zotten, blijspel van Enocb
Krooh zie daar; 1699. Navolging van de
Prêcieuses van M olière.
Spieghel, Henrick Laurensz. .v , 1j49-
161 2, de geletterde koopman van Amsterdam,
die trouw bleef aan het oude geloof
en zich met de partijstrijd niet ophield.
Hij behoorde tot een der regeringsfamiliën
en bezat de hofstede M eerbbuyzen aan de
Amstel. In 1589 betaalde hij liever een
zware boete dan dat hij optrad a1s 1id van
de Admiraliteit. Hij was factor van de
499 Spieghel
Spieghelboeck
Kamer In Lidde i/ptzyt?c#e': zie daar. Van
hem zijn 60 kleine gedichtles en He't Lof
van Danssen, gedrukt achter Roemer Visschers
Brubbelingh:
Gebruyckt jolijt,
Terwijl ghy zijt
In uwe jonge jaren!
ln zijn latere gedichten waarschuwt hij
tegen ondeugd; aanprijzing van deugd is
het doel vaa zijn Byspraax H/zz/azzzfcl met
een keur van spreekwoorden en vo1 stichtelijke
wijsheid; de wijsgeer Seneca is de
man van zijn hart.
Een ouderwets zinnespel is zijn Numa ojte
Amptsweygeringbe, een bewerking van een
stuk van Plutarchus over de aanbiedinp
van de kroon van Rome aan Numa Pompilius;
zijn enig toneelstuk; in hs. bewaard.
In 1941 uitgegeven door N. v. d. Laan in
zijn Noordned. RtW:r#l:rJJpt4c?2.
Hij dichtte een danklied op de ondergang
der Armada en een loflied op Amsterdam,
het eerste in onze letteren. A1 is dit laatstc
in alexandrijnen, hij hield zich meest aafl
de kunst der rethoryckers. Hij is een voor.
stander van de zuiverheid der taal; pers:
zijn gevoelens en gedachten in een eng be.
stek, heeft lust in Emblemata. Zijn vroomheid
brengt hij tot uiting in zes Lieden
op 't Vader Ons. Zijn grote werk is de
Hart-spiegbel, na zijn dood in 1614 onvoltooid
uitgegeven, maar veel vroeger begonnen,
om de w' aarheid te bevestigen van
zijn spreuk: Deughd verheught in een 1ibertijns
leerdicht, dat de poaische tegen.
hanger zou worden van zijn vriend Coornherts
W ellevenskunste. Het gedicht is ingedeeld
in 9 boeken, e1k aan een Muze
gewijd, en in alexandrijnen geschreven.
Het is diepzinnig en duister en soms langwijlig;
7 hoeken voltooid. Het eerste grote
dichtstuk van de Noordnederlandse Renais.
sche JE',2ildf'/#c?2 een werk van J. F. Buistn'n,
1935.
Spleghelboeck,
met
van Jacob D;/Jw, Fundel
toneelspelen, 1600. Spieghel J:r Ee1'-
baerbeyt, der Liefden, der Reynicbeit, des
Hoochmoets enz. Zo waren er zes ,yspiegels,
waer in veel deuchden claer aen tc
mercken zijn.''
Spieghels, Anna -, heminde van P. C.
Hooft na de dood van haar zuster Brechtjc.
Ook zij mocht op bevel van haar moeder
niet met Hooft trouwen, Anthony Oetgens,
heer van W averen, werd haar man.
Hooft vereerde haar a1s Electra.
N ', heminde van Hooft,
omdat zijn geslacht niet
voornaam genoeg was; nicht van Hendri;
Laurensz. Spiegbel. Zij -1- 160j; Hooft
dichtte een grafschrift voor haar:
van en van leden,
Spieghels, Brechtje
hem geweigerd
Van van zeden,
Groot geest klein
Groen jaren, grijs
Lieflijk zonder lafferij,
Goelijk zonder hovaerdij,
Rein van hart inzonderheit
Was zij, die hier onder leidt.
Zij is het onderwerp van een letterkundige
novelle van Jan ten Brink. Deze geeft volgens
te W inkel een verkeerd beeld van de
geschiedenis. Brechtje Spieghels trachtte
eerst, zich van 't leven te beroven door
bloedverlies, toen door vergif. Beide pogingen
mislukten, doch haar gestel was
t?ndermijnd.
Smegeltje, Het 'w, roman van 19 17 van 1na
Boudier-Bakker; zie daar. Motto: in de
sgiegel der zelfkennis leert men zelfbeheerslng;
de geschiedenis val) een Amsterdamse
notaris, die uit plichtsgevoel niet toegeeft
aan zijn liefde voor de zuster van
zijn vrouw.
Spierdilk, Jan 'v, geb. 1919 te Amsterdam',
dichter van Sonnetten er Verzen, 1946.
Spiere, Rijssaert van -, uit Oudenaarde,
schreef nog in 1596 Drie nieu Spelen -,2
Sinne, met Middeleeuwse toneelinrichting,
met ,,'s Hemels Throon, 't Da1 van W eene,
Jerelts Pryeel en den Throon der He1-
Sance.
Op het titelblad tekende Cornelis van
Haarlem Arion op de dolfijn: de dichter,
die rustig zijn lied zong op de golven van
de tijd. Maar wie het boek leest, merkt
dat poëzie arbeid is. Opnieuw uitgegeven
met toelichting door A. C. de Jong, 1930.
Spieghels werken zijn uitgegeven door P.
Vlnming, 1723. Zie In Liejde #/t?E?yt772Je.
Zijn Twesprdack van de Nederduytsche
Letterkunst, 1584, grondslag voor de spelling;
voorrede van Coornhert. Spieghel gaf
ook Melis s'z/le uit, met een voorrede in
verzen van Janus Douza, 1j91. Hij ontwierp
de vertoningen voor Prins Maurits
te Amsterdam, 1j94.
Levensbericht van Spieghel door De Vlaming
in de uitgave van 1725 van de Hertspiegbel.
Over Spieghel een studie van
Albert Verweij, 1919, en over zijn Ethi-
#s
1en ''
Spilbergen, Joris van 'w, 1568 1620, voer
1596 naar Afrika, 1601 met 5 schepen
naar Indië, terug 1604; was 1607 kapitein
onder Heemskerk; deed 1614 een tocht
door de Straat van Magelhaen, 1617 terug',
# in betrekkelijke armoede te Bergen-op-
Zoom. Van zijn journalen is heel wat over,
o.a. in Oost- en W est-lndiscbe Spiegel der
nieuwe navigatie, 1619; vertaald in 't L.,
F., D. en E. Hij gaf ook de verbeterde
herdruk uit van 't journaal van Scboutenk
zie daar.
Spinniker, Adriaan - , 1677- 1745, uit Gro.
ningen, Doopsgezind predikant te Amster
500 Spinniker
501
dam, dichtte De W erien Jdr Babrmbertigbeid.
171 1, gedrukt achter Jan Luikens
Stichtelyke Gezangen. Verder Leerzame
Zinnebeelden) 1714, enz.
Spinrocke, Evangelie van den - , satire t)p
vrouwenpraatjes, uit het F., 147j, met
veel verhalen over de duivel, tovenarij,
geneesmiddelen, het huwelijk enz. Uitgeg
a
ev
y u
ekn
u
da
oa
o
r
r
(j
B
j e
o e
v
k
a
e nn
O O
j
g
jejt, 1r9 sluo ; vfoajckstymoirl ,( j -
e md zeer grote en blijvend fnvloed; ,,bk?- lj
screven ter eeren van den vrouwen'' staa
op het titelblad. Het stond op de Index
van 1j70. Er is maar één ex. bewaard gebleyen;
nu te M ûnchen. Spiritus Asper en Spiritus Lenis (scherpe l en zachte adem) , gaven Eene RareLieL uit,
1846, humoristisch werk over de gebeurtenissen
der eeuw. Van Doorninck houdt
B. T. Luhlink W eddik voor de schrijvel',
Corn. Veth denkt aan Van Lennep en Van
Loon.
Spiritus asper et lenis (L. = scherpe en
zacht adem), ps. van Lublini Weddii.
Misschien van J. W . J. Steenbergen N'al-
Goor.
Spiritus lenis (L. = zachte adem) , ps. vaft
Jurriaan Moulink zie daar . i
Spitzen, G. W . - , 1864 194j, geb. jl
Stadskanaal, leraar, voorman van de Grol) l
dialectbeweging, toneel- en prozaschrijvel l
en dichter. Ps. Geer: Teis Pzn. Eerste bun. I
dve1r sMcheieidn enl rtylan#dee/jrtzq/p, iuo', .a1.9 0T9,i egpevlwolagadr kd oo=r j knutselarij; vergelijk Tepdwercken. Een l
bundel proza en poëzie verscheen 1937:
Opslag in s'//ppei/z/a/zl. Van zijn toneel.
werk het belangrijkst De Grtl/zl, 1918. In
1941 een bundeltje Groninger gedichten
over Wildervanck, de stichter der Veenkoloniën.
Na zijn dood verscheen nog Nauta's Glorie,
veenkoloniaal toneelspel, uitgegeven
door G. H. Streurman, die ook Leven t'F,'
W erk van Geert Teis snmenstelde; 1949.
Splinter, Johan -, genoemd Stavorinus,
1759 '88, uit Middelburg, was bij (le
demping van het slavenoproer in Berbice,
1763; kapitein bij de tocht van Van Bramn
naar Riouw, 1784. Zijn zoon gaf zijn refsverhalen
uit.
Spoelstra, Cornelis .v, zie Den Doolurd.
Spoelstra, H. A. C. - , schreef een studie
over De Invloed van de Duitscbe lettel'-
l/zrJe op de Ned. in de 2e âe/// van de
18e eeuw, 1951.
Spohr, W ilhelm -, D. schrijver, 1897 veroordeeld
tot 14 maanden gevangenisstral
wegens socialistische propaganda, gaf 1899
een levensschets met bloemlezing van Mul.
tatuli uit in 't D. en vertaalde daarna de
werken van Multatuk.
Spoker, ps. van Guido Gezelle; in 't weekblad
Reinaert de P-/J; zie daar en
Vleeschouwer.
spondaeus, spondee) versvoet van twee betoonde
lettergrepen; - - .
Spoor, C. R H. - , 1829- '96, toneelspeler
te Amsterham.
Spoorwagen, De -, vel met zedelijke liederen,
liedFoekje met op de titel een afheelding
van een trein van 1839; nog heden
herdrukt.
spotliederen, o.a. in het Geuzenliedboek, op
de Spanjaarden. Dit ook bij Revius: Op
/.?CJ vergaen -?;/ Spaenscbe schip ,,t&r
Heylige'n Geest.''
De Heyl'ge Geestwe1 eer opt
(water sweefde
Doe God de werelt schiep
en maeckte al wat leefde.
Maer ender 't water duyckt
der Spanjaerts Heyl'ge Geest.
Soo isset dan voorwaar
den rechten niet geweest.
Ook bij J. v. Veen, na de verovering der
Zilvervloot, 1628:
Siet den Ghetaanden Speck
Jan dwarsvoet den Seinjoor,
Don 'pock-mock den Maraan,
den halfgewasschen M oor,
Heeft snyingh in den buyck. . .
Dan weer ec/z nieu Liedeken â/e Sinioor
âE'Ez/? Mosselen gaen flzlzzygt>zz, dit naar aanleiding
van de neerlaay der Spanjaarden
op het Slaak, 1651; z1e ook Olipodrigo
en Slaak.
Spraakkunst: 10 Twespraack en verdere wer.
ken van In Liefde l//eyt'/2Je; zie daar'.
20 Nederduytsche Spellinge, 1612, van de
rederijker Jacob van der Schuere uit Me
nen, schoolmeester te Haarlem; 50 Neder. I duytsche Spraec-konst, van Christiaan val)
Heule; mathematicus te Leiden, 1626; 40
Noodige W aarschouwinge, van Anthonis
de H%ert, rechtsgeleerde, vöôr zijn Psalmen,
1624; jo Snmuel Ampzing, godgeleerde,
schreef in 1628 zijn Taelbericht.
Verder: Arnold Moonen, dichter, Nederduitsche
Spraakkunst, 1706; Sewel, 1708:
David van Hoogstraten, Geslachtlijst, 1700;
Lambert ten Kate. Aenleiding tot de kennis
van het Verheven deel der Nederduitsche
Sprake, 1725, 2 delen, waarover Bilderdijk
zo uitvoer in zijn Brievenk Huydecoper,
Proeve, 1730; Verlooy, advocaat te
Brussel, Verhandeling op d'onacht der
moederlyke tael, 1788, uitgegeven te Maastricht.
Van F. L. Zwaan, Uit de gescb.
der Ned. Sprukkunst, 1939.
tricht. F. L. Zwaan, Uit de gescb. der Ned.
Sprukkunst, 1959.
Spraakkunst, Middelned. - ; Joh. Franck,
Spinrocke Spraakkunst
502 Staatsman
Mittelniederlândische Grtf>///ra//l, 1885, 2:
druk, 1910., W . L. v. Helten, Nnl. Jpp.=l-
Lunst) 1887., F. A. Stoett, M ndl. JpraJl-
Lunst, syntaxis 1889; 3e drtlk 1923; T. H.
le Roux en J. J. le Roux, M ndl. gramma-
J/l,, 193j; 2e druk 194j; A. v. Loey,
M nl. spraaLkunst 1-11) 1948- 1949.
Spreek-woorden, eerste Ned. verzameling.
Gemeene Duytsche s'preclzp//rler, Adct,
gia ojt Proverbia gbenoemt, uitgegeven te
Kampen, 1jj0. Overgenomen uit de D.
verzameling van Joh. Agricola. Herdrukt
door de hoogleraar Meijer a1s Oude Ned.
SpreuLen: Groningen, 1836. Zie R#mspreu
Len.
Spreekwoorden, b'erijmd door Jan David',
zie daar. Cats, in zijn Spiegel zwzi den
ouden en den nieuwen ?##, 1632, bewerkte
ta1 van spreuken en zegswijzen. Joan
de Brune behandelde een hele bundel
spreekwoorden op rijm in zijn Nieuu'c
lF#r in Oude Leer-zacLenj 1636.
Ook Roemer Visscher, Spleghel en Huy.
gens gaven aandacht in hun werk op tle
spreekwoorden. Zij allen hadden het roemruchte
voorbeeld van Erasmus voor ogen,
wiens L. Adagia (d.i. spreekwoorden) biJ
zijn leven 62 drukken beleefden. Huygens
berijmde in zijn Spaensche IFJJJEO een
groot aantal Sp. spreekwoorden, 16j6.
Spreekwoorden, verklaard door: ad, de Covk
(oude gebruiken en volkszeden) , Gent,
1908: H. Fokke Simonsz., ,,op een vrolijke
wijze verklaard'' met caricaturen r1810; G.
J. Meijer, 1856; /. Harrebomee, 18j8-
'70; /. #. Sprenger z'yfr Eyk, in he't bijzonder
van de scheepvaart, 1836; uit het dierenrijk,
1839., uit het landleven, 1841., W.
D. H. 5'//r/>2.>6, Erasmus over Ned.
spreekw. 1873; C. Tuinman, 1720; E .
Laurillard, spreuken aan de Bijbel ontleend,
1875; idem S. Zeeman; A. E. B. Herroemt
Bacchus, in eenige honderden spreekw.,
1874; Guido Gezelle, Loquelak Hzziazf/
Joos, Pvzef/wlc/;e Volksspreukenk JF///ez?;l,
1824; B. v. 4fé'/?7.y, 1886- '90; F. H, Stoett,
1902, twee delen; nieuwe druk der kleine
uitgave 1950. K. ter Laan, Ned. 5'#rEvlwoorden,
SpreuLen :77 Zegswijzen, 2e druk
19j0.
Spreekwx rden, Friese .v, komen voor in
De Freske Findling van M . Nissen, koster
en onderwijzer te Stedesand in Sleeswijk,
I 1873- '78, zeven boeken spreekwoorden
uit de Noordfriese streken, vergeleken
met de Friese, de Engelse en de Duitse.
De eerste, die er aandacht aan schonk,
was Prof. IF/ZJJeZ;S/r:/J; zie daar. Dan P.
C. s'câp//E'zzia, Fr. sprw. le deel, 1826; het
2e deel van JF. Eekhojj, 1831.
Spreeuwengaang, Zardammer - , brieven
met boerterijen over modens, zeden en ma-
Spreeuwtl-e, Het 'v, ,,fluitende en zingende
allerhande liedjes,'' uitgegeven door 't gezelschap
Demokriet te Haarlem, 1808; met
meest Franse wijzen.
sprekers, sprook:prekers, voordragers in 2e
14e eeuw, bv. Boudewijn van der Loren,
Augustijnken van Dordt, W illem van Hildegaertsberch.
Sommigen in dienst van bijzondere
heren, anderen van een stad; nog
anderen reisden rond a1s vrijesprekers. In
de tijd 'van het Beierse huis waren er verscheiden
Duitsers bij; de meesten kwamen
echter uit Noord-Nederland. Zij droegen
berijmde verhalen voor; zie sproLe.
Sprenqer van Eyk, J. P. 'w, 1777 18j9,
domlnee-letterkundige, verzamelaar val)
Spreekwoorden. Zie daar.
Spreuken en Gezegden aan den Bijbel ontleend,
zie Laurillard en Herderscbee.
Springh-Ader, Der reden-rijcken -, zie
1,F#. ngaertleancien.
sproke, M .E. naam voor een verhalend ge.
dicht met ernstige inhoud, tegenover de
boerde, hetzij bemstend op mondelinge
overlevering, hetzij geput uit L. verzamelwerken
'als Vitae #,/r/?>/; = Van het leven
der Vaderen ('t Vaderboek) , Gesta Romanorum
(Daden der Romeinen) , Divdo..
gus Miraculorum (Tweegesprek over de
Wonderen) , Liber Hp//zzi ('t Bijenboek)
en Legenda a/zrtw (Gulden Legende) . Zestig
sproken en boerden werden door Potter
berijmd in Der Minnen Loep.
sprookjes, het eerst verzameld door Jacob
en Nvilhelm Grimm voor Duitsland, 1812
- ' 1j. Daarna ook bij ons; zie Overleverër.
gerz. Pol de Mont en A. de Cock gavel)
de Vlumsche Volissprookjes uit. Jozef
Cornelissen en J. B. Vervliet verzamelden
Vlaamsche Volksvertelsels c/z Kindersprookjes.
J. R. W. Sinninghe gaf Jp Nederland-
Je Sprookjes uit; 1942. Zie ook Kunst,
sprookjes.
sprooksprekers, zie spreke3.s.
Sprooksprekerstoneel, naam door Te W inkel
gegeven aan de Abele spelen en sotternieën.
Sprotje, het leven van een kind uit het volk,
met 2 vervolgen, van sjùrgo adzi//rl, 1905
'9; realistisch werk.
Spruyt, Dr. Cornelis Bellaar - , 1842
1901, hoogleraar in de wijsbegeerte te
Amsterdam 1877, Kantiaan', ijveraar voor
volksweerbaarheid; secr. v. d. Ned.- Zuidafrikaanse
Vereeniging 1884 '97; schreef
1896 Ajrikaners en Nederlanders.
Spyeghel der Salicheyt van Elckerlyc, Den
- , zie Spiegel en Elckerliic.
Staatsmaw De - , een van de 10 oden van
Onno Zwier van Haren, aan zijn zoon
pieren, door de Verreezene Spotter P.N.Z..
1707.
Spreekwoorden
Staatsprijs Stalpaert van der W iele
W illem Anne, met de bekende regels:
Onthou, dat in regeringszaken
De naam van Macht is nimmer wks;
En leer op nietwes staat te maken
motto boven Jan, /tf,7,2:/jé'
en bun jprp/: Lird en vétsr Potgieter ge-
Fruikt door J. de Bosch Kemper voor zilll
werk over De 5'?J,/l?./rJ#: Partöen, 1837.
Staatsprijs voor Letterkunde, ingesteld
1947, (P. C. Hooftprijs) ; voor 1947 toegekend
aan willen Arthur van Schendel
VOOr zi-n J roman Het oude /J,///.fC1'1aan
in eijgen krachten is.
Dit
geen
laatste a1s
A1s 't
mevrouw Amoene van Haersolte voor haar
novellenbundel Sopbie in de Koestrttat. IA
1948 kreeg A. M. Hammacher de prijs voor
zijn essay ,,Eduard Karsen en zijn vader
Kaspar''. Na dc roman en het essay kwam
de poëzie aan de beurt in 1949: bekroond
werd Achterberg met zijn dichtbundel: f,2
Jezus Jc/arcc/ in âc/ zand. Simon Vestdijk'
verwierf in 19j1 de prijs voor zijn roman
De Vuuraanbidders. De prijs is f 2j00.
Staatsprils voor Vlaamse tetterkunde, toegekend
uit naam der Kon. Academie, het
eerst aan Conscience met De Loteling:
1860 Prudens van Duyse,
Mw. Courtmans, Het G:-
Jagcr, roman; 1870, Conscience,
Bavo en Lieveken', 1875 Tony,
Ernest Staes', 1880 Po1 de Mont, Gedicbten',
188j Jan van Beers, Riizende l/,rE'à;',
1890 Hilda Ram, Gedickten', 1895 Virginie
Loveling Een #z?7't, e'ef novelle.
In 18j8 werd in België een driejaarlijkse
prijs ingesteld door minister Rogier votlr
het beste oorspronkelijk toneelwerk.
Z@e toneelletterkunde.
Stabat mater (dolorosa) , (1-. = de (bedroefde)
moeder stond) , het beroemde kerklied
van Jacopone de Todi, vertaald in de 1je
18j5. Verder
Nazomer; 1865
scbenk van Jt'/;
eeuw :
O hoe droeve
Vfas die suete
Moeder
Vertaald
ende hoe onblide
gebenedide
oovka nd odoern Veoenndigeeln Sone.
a1s Kruisklacbt.
Uitgegeven door Dr. L. M . F. Daniëls
O.P., 1939. Verder vertaald door Bilderdijk.
Ten Kate, Jos. Alb. Thijm, Dr. J. J.
F. W ap e.a.
Staden, Dr. Alexius van x, ps. van Dr. J.
ten Brink.
Stadhuis, Inwijding van 't nieuwe ,-w, gebouwd
door Jac. van Campen, 's Werelds
achtste wonder, 1648 165j; gedicht van
Vondel:
De zeven Volcken? alle uit eenen
(Dultschen stam,
Bekennen dat hun heil,
(van Godt en Amsterdam,
Gelijck een morgendau en zegen,
(ner komt vallen.
Verder bezongen door De Decker, Anslo,
Jan VoS, Huygens.
Stadspredikant, De - , zie Mastland.
Staetwecker, van Vondel, zie Vrye ZEvvaert.
stafrijm, zie alliteratie en r#mstaven.
Stalboef, De ev, Fallade van Hofdijk. 't V' er..
haal van Reynout van Brederode, de Hoekse
Faljuw van Kennemerland, overvallel,
door de grauwmutsen, de Kabeljauwsen, in
't duin van Castricum, gered met opoffering
van eigen leven door zijn ,,stalboef''.
13j8. Een van de meest romantische bal.
laden uit Kennemerland.
Stallaert, Karel Frans - , 1820 '91, geb.
te W erchtem in Z. Brabant, archivaris der
burgerlijke godshuizen te Brussel; schrijver
over geschiedenis, taal en letteren. Gaf
Die Sevenste bliscap van Maria uit, 1887,
en 't gedicht van de VII Vroeden, 1889.
Zijn Glossarium van verouderde Recbtsterwezz
werd 1886 '87 uitgegeven door de
Mij. v. Letterkunde. Ook schreef hij over
Kloosterbibliotbekenk hij vermeldt daarbij
de inventaris der abdij van 't Rode Klooster
(Rodendaal, Rode Cluse) bij Brussel
met de gedichten van Hadewych. Over
Stallaert een studie van Th. Coopman,
189j.
Stalpaert van der W iele, Johannes 'v,
1579 1650, uit Den Haag, van adel, studeerde
te Orleans, advocaat in Den Haag,
1606 tot priester gewijd te Mechelen, promoveerde
in de godgeleerdheid te Rome;
pastoor te Delft 1612) rector van 't Begijnhof
aldaar 161j. Dichter in M.E. trant,
o.a. van een lied op de Broeders des Gemenen
Levens en van liederen op de kerkelijke
hoogtijden. Een strijdschrift voor
de kerk was zijn Roomscke Reys, een sa.
menspraak 1624, in afwisseling van proza
en poëzie. ln zijn kracht is Stalpaert in zija
liedboek Den 5't->l? der geestelijcke Lojsangen,
1634, b.v. in Sint Agnes' Bruylojt.
Van 1622 reeds. was zijn gedicht van he'.
ï'rrouuselicb Cieraet z/ufzz Sint Agnes ver-
JwceJ/, een tegenhanger van Huygens' CostelicL
.tJ'1W van 't. zelfde jaar.
Zijn werk weer bekend door Alberdingk
T/J#w. 1853, en door een bloemlezing van
Van Vloten in het Klassieh LetterLundtg
pa/z//7.ct/>i, 1 865.
Na Stalpaerts dood werd nog een strijdzang
uitgegeven: Extractum L'a//pt?/jcrzr,
d.i. algemeen mlddel, n1. j,tegen alle gebrekela
van verwarde Herssenen,'' 170 ),do-
'' SeS uit een , ,likkepot'' , met nog een
Peperbuysken zzlz/ bygevougde C'5r/#/:r,
25 ,,liefelijke lofzangen.''
Begraven in de Oude Kerk te Delft:
Siet hier de plaets van rust
Van die sijn levens lust
503
stamboek
W as deucht met vreucht te zoecken;
het lichaem legt hier doot,
de ziel in Ahrhams schoot,
zijn geest leeft in zijn boecken.
Anna Roemers.
Hij is de krachtige voorvechter van de
Contra-Reformatie.
Studfe over Salp- t van der Wielen met
bloemlezing, door G. J. Hoogewerff, 1920.
stamboek, oude nanm voor een verzameling
van stukken. Zo Stamboeb op de JNJIC/PCJ/
van J/ârrr, Koerten; zie daar.
Stamperius, Jacob - , geb. te Wilhelminadorp
bij Goes 1858, schoolhoofd te Amsterdam,
schrijver voor de jeuyd, f 1936.
stampie, uitgesproken stampta, M.E. naam
voor een dansliedje. Jan van Boendale
prijst in de Brabantscbe Yeesten ,,die goede
vedelare Lodewyc van Vaelbeke in Brabant''
die vant van stampien die manieren,
die men noch hoert antieren.
Ook in Madelghip vindt men er een voorbeeld
van.
Stanberg, Napolo n de - , 1829- '75, uit
Gent, liberaal dagbladschrijver; dichter van
Politieke rejereinen en Liberale Liedekens
en van de cantate Jacob van Artevelde,
getoonzet door Gevaert, uitgevoerd bij de
onthulling van hd standbeeld op de Vrijdagmarkt,
1863:
O Glansrijk Verleden,
Rijs op uit uw nacht,
Vermeld aan het Heden.
W at ge al hebt geleden,
W at ge al hebt gestreden,
W at ge al hebt volbracht.
Ook schreef hij toneelstukk-en; hij vertaalde
Tartujje en Macbetb in verzen. Bekroonde
verhandeling over H. Peene
(18j8).
standenpoëzie, naam door Dr. G. Kalff gegeven
aan de poëzie der M.E., uitiny niet
van individuen, maar van standen: rldderpoëzie,
geeestelijke poëzie en poëzie der
gemeenten.
Standpunte, onafhanklike kwaltaalhlad vil'
literatuur en kuns, van N. P. v. W ijk
Louw, W . E. G. Louw en H. A. Mulder.
sedert 1946. Nu ook Greshoff in de redactie.
Standpunten in de Literatuur; van de criticus
door Raymond Herreman, van de dichter
door Richard Minne, van de romancier
door Huihert Lampo; Gent, 1948.
stanza = 8 regelig couplet van vijfvoetigt
jambenk riimschema ab ab ab cc. Bij Tasso
in zijn Jeruulem Verlostk bij Ariosto in
Razende Roland. Vandaar over heel Euro.
pa. Bij ons bv. De Va1 in Schaepmans
Aya Sojia.
Stapelkamp, Cbr. - , geb. 1879 te Loosdrecht,
dirKteur v. d. Chr. H.B.S. te Groningen
1917 '44, stelde een aantal letterkundige
schooluitgaven samen: Da Costa,
Floris Z van Bilderdijk, Revius, Marnix.
Stapelveld, Jean 'v, geb. 1887, toneelspeler,
romanschrijver, dichter van liedjes,
toneelschrijver.
Star in den nacht, Eene N , historische roman
van 1853 van Elisa Schiotling: verheerlijking
van Girolamo Savonarola.
Staring, M r. Antony Chrlstiaan ' W ynandt
'v ', 1767 1840, geb. te Gendringen, promoveerde
1786 te Harderwijk en gaf meteen
Mijne eerste proeven uit. Studeerde
daarna 2 jaar te Göttingen in de landhuishoudkunde
en vestigde zich 1791 op de
W ildenborch onder Vorden, bij Lochem.
Dichter van natuurgevoel; bleef geheel buiten
de staatkundige woelingen van de Patriottentijd:
Gij bosschen van mijn erv,
gij akkers zult de paalen
Van mijn begeerten zijn; 1786.
Reeds in 1783 was hij 1id geworden van
Kunstliefde spaart yeen vlijt''; zijn vroeyste
gedichten staan ln de W'erken van d1t
genootschap. In 1787 bedankte hij voor 't
Haagse dichtgenootschap. Zijn Eerste #r5t'-
ven had hiJ reeds zelfstandïg onder eigen
nanm uitgegeven. Er zijn gedichten in met
sentimentele inslag, er zijn verzen over
vriendschap en liefde en er zijn romancen
naar Feith en Moncrif, in de stijl van die
tijd, maar reeds met eigen stempel, ofschoon
Staring er maar weinig van opnam
in zijn latere werken. Hij schreef eel)
verhandeling over de romance. (Opgenomen
als bijlage in Zijdervelds studie over
de Romancepoëzie.j
Feith werd nu de raadsman,
W iens hand de Citer hulprijk spande,
Die 't stil genot van mijne Jonkheid
(was.
De Dicbtoejjening van 1791 staat reeds
heel wat hoger dan de Eerste Proeveu.
Nu komen ook gedichten met vaderlands
gevoel:
W ien dankbre Trouw in 't harte gloeit,
En Neerlands bloed in d'adren,
Dien volgt waar 't Lot hem elders
(boeit
De woning zijner vadren.
En de romances, ontleend aan de geschiedenis
van Gelderland, b.v. Hoop verloren,
Trouw bewaard, verteld in de trant van
Cats. Verder de eerste puntdichten, naar
Huygens' voorbeeld. '
Na 1791 gaf Staring vooreerst geen werk
meer uit. Pas in 1813 kwam z-pn Krijgs-
Se#; toen deed hij volop mee met de Vrijheidsdichters.
ln 1820 gaf hij zijn Gedicbten
uit, in 1852 ziln Winterlooj; in 1837
504 Staring
Starkadd
de tweede druk van de Gedichten. Er
blijkt uit, dat hij de Verlichting trouw
hleef en verdraagzaamheid voorstond.
Gering in omvang is zijn werk; het puntdicht
was bij hem in eer. Poëzie was ar-
Feid voor hem, onder invloed van Horatius.
Hij verenigt het vernuft van Huygens met
de kunst van vertellen van Cats. De nieuwe
uitgave toont overal, dat Staring zijn
eigen werk heeft verheterd en verrijkt. De
stof voor zijn dichterlijke verhalen putte
hiJ o.a. uit de Gelderse geschiedenis: Folpert
z?= Arkel, Arnbem z'tvrllz, Het s'f'/f/p
van Bommel. Of uit de vaderlandse: Tuchtiging
der Algerijnen. Aan de dichters Fetth
en Spandaw hrengt hij hulde:
U a1s dichter na te streven,
Eischt kunst, die hij ontstaat.
Een zang des tijds was zijn vloekpsalm
A4n de J?W Parijs, toen deze zich in 181j
weer voor Napoleon verklaard had, die
van Elba terugkwlm. Andere tijdzangen
zijn die van 1830 tegen de oproeriye Belgen.
Zijn gedicht Het Stoomtuig ls een
hulde aan de vooruitgang. Hij werd geprezen
door Potgieter in de le iaargang
van De Gids en later door Busken Huet,
vooral ook om zijn oorspronkelijkheid:
Alcest, wilt gij den Zangherg op?
Zo rijd een eigen paard -
geen huurknol haalt den top.
Staring gaf in 1837 ook een bundel proza
uit als Kleinç l'xv/xlez;. Twee ervan in
1941 opnieuw uitgtgtven in de W.B. Zijn
Leven geschetst dtoov B. Luloh, 1843. Beets
gaf de G eJ/zev van Staring uit met een
meejterlijkv In,l.'eidting. Maar Beets nam de
gedlçh. ten op in dç laatste redactie van
Starîng, doch met de jaartallen der eerste.
In 1916 verschenen de Brieven van Staring,
ingeleid door G. E. Opstelten. S1aring
als z'eril/ez;: dicbter, proefschrift van
C. S. Jolmers, 1918. Bloemlezing uit de
Poëzie door J. H. v. d. Bosch.
itarkadd, 1898, drama van Hegenscheidt, zie
daar. Opgenomen in de Bibl. der Ned.
Letteren, 1939.
Fiyuur uit de Noorse overleveringen; de
heldense held uit de W ikingtijd, beschermd
door Odin, die hem de levensduur van
drie mensen verleent.
itarrenhemel, De 'v, beroemde cantate van
Van Alpben:
't Is alles hemel wat men ziet;
Zelfs bergen vlugten heen.
't Verdorde blaadje schuifelt niet,
't Gestarnte spreekt alleen.
Opgenomen in de M engelingen van 1783.
itarter, Jan Jansz. -, 1594- 1626, geb. te
Londen uit Engelse ouders, die 1607 waarschijnlijk
om 't geloof uitgeweken zijn
naar Amsterdam. In 1612 werd hij 1id van
505 Starter
de Tqlantier, fn 1614 was hij boekverkoper-
ultgever te Leeuwarden. Hij tropwde
claar met Nieske Heynisdr. ln 1617 rlchtte
hi'j de rederijkersknmer Ocb mocbt bet
r#.f:z0/ op. Voor die Kamer dichtte hij twee
tragi-comediën: Timbre de C/AJPN: en
Dnraide. Reeds in 1614 was hij begonnea
mvt zijn Nieu Liedeke'n tot loj lpiz?; Fries-.
/J?2J,.
noyt schoonder Vrouspersonen
de blonde son bescheen.
Hij kreeg Ds. Bogerman, voorzitter der
Synode van Dordrecht, tegen zich; in 1619
werd alle toneelspel in Leeuwarden verboden.
ln 1620 stierf de stadhouder W illem
Lodewijk, door Starter verheerlijkt; de dichter
gaf de strijd op en werd student te
Franeker. Vandaar ging hij naar Amsterdam
voor Fesprekingen met de uitgever
Voscuyl, en hij bleef er. In 1621 werd
Daraide vertoond in de Academie en kwam
de Friescbe Lustbof uit, geprezen door
Scriverius en Rodenburg en 25 anderen. Nu
sloten in 1622 twintig Amsterdamse koop-
1ui een contract met Starter, waarbij zij
hem 12 Carolusguldens a1s vast honora-
Hum toekenden voor liedjes en gedichten.
Zijn gezin bleef in Franeker in benarde
omstandigheden. Hij zelf gaf 1622 de vermeerderde
Lusthof uit en voltooide Brede-
To's Angeniet. Hij dichtte een lofdicht op
't ontze't van Bergen-op-zoom, op Frederik
Hendrik, op de Amsterdamse schutters en
op Prins Vfillem, 1623. Van 1624 is een
Steek-Boehjen. Zie daar.
ln 1625 was Starter yyhistorieschrijver vaa
den Grave Ernst van Mansfelt''; in 1626.
vertoefde hij op diens huis Lauwenburch
(aan de Elbe boven Hamburg) ; nog in 't
zelfde jaar is hij gestorven in de oorlog.
Daraide is aan Amadis ontleend; de ingevoegde
kluchtige tussenspelen zijn het beste,
vooral de klucht van Jan Soetekouw
.en Neel Snaversnel.
Het Kluchtigb Tajel-spel wr Melis Tys-
.J:/z heeft 9 ingevlochten liederen; vergelijk
Klucktig-Tsamen-gesang.
'Op het gebied der satire leverde Starter
Den nieuwen Kuyper, ,,afheeldende den
staet van den tegenwoordighen tijd.''
Een ander tijdgedicht is De Loj van J:
Toback. W eer een ander de Menniste Vry-
,agie.
Bekend werd Starter door zijn aardige
drink- en andere gezelschapsliederen, op
,de wijzen van Jacques Vredeman, musyckmeester
te Leeuwarden; wel het meest gezongen
:
Is Bommelalire zoo groote geneughd.
Bekend werd hij ook met andere dichters;
hij sclnreef in 1624 een loflied op de Miltmedichten
van Jacob W esterbaen.
Stastok Steen
ln 1862 gaf W . Eekhoff een bloemlezing
van Starter uit . met zijn levensgeschiedenis;
in nieuwe spellipg; in 1864 kwamen de
volledige werken, uitgegeven door Van
Vloten; in 1895 een bloemlezing door Dr.
C. H. Ph. Meijer in 't Klassiek Lett. Pantheon.
Zijn roem werd verduisterd door een vers
in Camphuyzens Rijmen: Starters Boekbestraffing,
1627; daarin heette de Lustboj
dertel en ontuchtig.'' Dit oordeel werd
opgenomen in Loosjes' roman van Maurits
Ltjnslager. Zie beneden.
Starters lijfspreuk was s,l-eer volmaekt
Natuer,'' maar later koos hij ,,Gonst
baerd Nijd.'' Niet ten onrechte. In De
geest van A1. Ganâneb Tengnagel in J'az2-
dere werelt, een schotschrift, leest men:
'k Sie de groote Bruyloft Hymen,
Starter 1meen ik, die de maet
Van zljn staet verloor door rymen,
En moest sterven a1s soldaet.
Van Starters dood is verder niets bekend.
Doch de 4e druk van de Lusthoj, 1627, is
gelijk aan de derde.
Starter werd hard gevallen ,,over zijn derte1
en ontuchtig Liedboek'' door Christoffe1
van Langerack, predikant te Harmelen,
a1s Remonstrant ontslagen. Diens gedicht
werd aangezien voor werk van Camphuyzen
en in diens Stichtdyke Rymen opgenomen.
Studie van J. N. Brouwer; zie
Campb.; 1940. M . M. Kleerkoper gaf in
1911 de Bibliographie van .î//r/pp'.f W es'-
ken uit.
Stastok, De Familie - , eçn der schetsen in
de Camera, Obscura, dié de grootste opgang
gemaakt heeft; zie realisme. Daarin
de geschiedenis van het diakenhuismannetje,
,,de bloem der sentimentaliteit.''
Statenbijbel, de overzetting van het Oude
en Nieuwe Testament op last der Staten-
Generaal door Translateurs en Reviseurs
uit alle oorden des lands, 1626- '57. Vo1-
gens besluit v. d- Synode van Dordrecht,
1618. De 3 translateurs van het O.T. waren
een Fries, een Zeeuw en een Vlaming; de 4
reviseurs waren uit Brabant en Vlaanderen,
uit Holland en Overijsel. De 3 translateurs
van het N.T. waren een Vlaming,
een Fries en een Delvenaar; de reviseurs
waren uit Vlaanderen, Holland, Utrecht en
Drente. Zo werd de Bijbel een monument
van taaleenheid; geen boek is zoveel gelezen.
Historie -zz de Overzettinge door Nicolaas
Hinlôpen, 1777. De Resolutiën betrejfende
de taal luv den Statenb#bel, door
J. Heinsius, 1919. De voornalmste vertalers:
de beide Friezen Bogerman en Festus
Hommius en de beide Vlsmingen W illem
Baudaert en Antonius W alaeus; secretaris
Revius.
De Statenbijbel en zijn
die van Dr. C. C. de
Bijbel.
Stauffacher, Mej. N, zie
Staverman, Dr. W . H. 'w,
in 't Ned. te Deventer.
voorgangers, stu-
Bruin, 1937. Zie
Jeanne Wageli.
geb. 1881, leraar
Robinson (;P./,/Jt?J
in Nederland, 1907. Medewerker aan Dichterscbap
e79 WerkelijLheik 1958, en aan
't Panorama) 1948. Verzorgde 1940 voor
de Bibl. der Ned. letteren een bloemlezing
uit Busken Huet's Litt. FCJAZ//J/JT; a1s Por-
Jrel/tpz; van Nederlanders.
Stavorinus, zie Splinter.
Stecher, Jan August x', 1820- '92, geb. te
Gent, hoogleraar te Luik; schrijver in 't
Ned. en in 't F. Histoire de & Littérature
nhrlandaise en Belgifue, 1886.
Stedekroon van Fredenck Henrick! lofdicht
van Vondel ,,op den grooten trlomf van
Maestricht en d'andere steden,'' 1632.
Stedestemmen, bundel gedichten van Huygens
ter ere van de stemhebbende steden
van Holland en W est-Friesland, 1624.
Steek-boeklen! versjes biJ prentjes, een stel
voor de vrljers en een voor de vrijsters,
die men opsloeg door er een speld bij te
steken. O.a. van Starter, 1624; nog in
1786 herdruk-t bij Koene te Amsterdam;
Om daar door te weten
Der H erten secreten.
Steekproeven, boek met essays over de Ned.
Letteren door Dr. G. Stuiveling, 19j0.
Daarin Douwes Dekkers eerste drama met
het betoog, dat het beruchte kastekort
nooit heeft bestaan. Verder over Huet, over
Perk's Nalatenschap. over de zaak Lieven
Nijland, over Maurits Sabbe, Van Schendel,
Du Perron enz.
Steele, Sir Richard ,v, 1671- 1729, lers
schrijver, redacteur van de weekbladen The
7Q//er (Praatvaar), 1709 en Tbe 5'#ec/a//F,
17 10-'13., de eerste E. schrijver van moderne
opvatting tegenover de vrouw. Voor.
beeld van de Spectator van Justus van Effen.
Tbe Tatler had een oplaag van lj 000
exx. Zijn Boehziul der Jujjers werd in 5
delen te Amsterdam uitgegeven, 1734-
' 48 .
Steen, Eric van der -, ps. van Mr. D. Z1jl-
J/ra, geb. 1907 te Vere, dichter van Gemengde
Bericbten, 1952, en van verschillende
andere bundels, ook van een bundel
verzen onder ps. (Pietj #,W/j:?;J Sr.,
1939. Met b.v.
W ie over een eeuw dit lied leest,
Is beter af dan ik:
hij moge er hartgrondig om wenen,
maar 't is niet zijn laatste snik.
En ik daarentegen wat bleef mij ?
Ik hoop van een kleinen roem
506
Steen
Steenhoff-smulders, Albertine N , 187 1
1933, hoofdredactrice van De Kalb. Vrouw,
1920. Schrijfster van verzen, legenden, romans:
Jan 1w:2 Ariel: 1908; Jacoba fz'ar
Beieren, 1908.
Steenmeyer, Joannes N, 1791- 1864, predikant
te Arnhem; beschreef het leven van
ïvilbelm Broes. Schrijver van romans,
o.a. Loosdrecbt:
1946, en van korte verhalen (Zeepbellez
f'7z Handgranaten) . In 19j0 ontving hij een
Rijks-reisbeurs van f 2000 voor de novelle
Vuurwater.
Steen, Peter van N , geb. 1904 te Amsterdam,
schrijver van romans, novellen en gedichten.
Revue der Dagen, 1938.
Steenbergen, Albertus v , 1814 '94, sedert
'57 gemeenteontvanger te Hoogeveen, schrijver,
o.a. van de mystificatie over de Clappé'''
der Calioens.
Steenbergen, Paul ,v, geb. Amsterdam
1907, toneelspeler.
Steenbergen van Goor, J. W . J. N, 1778-
1856, uit Amsterdam; praeceptor te Gouda,
1798 ontslagen a1s Oranjegezind; boekverkoper
te Leeuwarden; vertaler van meer
dan 50 werken; prozaschrijver. Zie Spiritlts
xrper et Ienis.
Steenbergsche familie, De 'v, avonturenroman
van P. de W akker van Zon, 1806
- '09, met de verkondiging van vrijzinniggodslienstige
denkbeelden.
steendam, Jacob ,v, 161 6- vöör 1675, 1id
van de ,,Dightschool'' van Jan Zoet. Hij
was 1640 ,,kranckbesoecker'' geweest op
de Goudkust en werd later voorzanger te
Zaandam. In 1649 gaf hij Mlnne-slnnebeelden
en andere verzen uit in de bundel
De Distelvink. Van 1650- '62 was hij
koopman te Nieuw-Amsterdam; van 16j9
ls zijn Klacht van Nw. Amsterdam, van
1661 Tloj van Nieuw-Nederlanf van 1662
dagtekenen zijn Prickel-vaersen achter het
plan van kolonisatie van P. C. Plockhoy.
W eldra was hij weer in het land terug',
in 1666 ging hij a1s ziekentrooster naar
lndië en werd weesvader te Batavia, w aar
hij 1670 een Lojdicht op de Stad IAtJfz'/;r/
schreef en aldus onze eerste koloniale dichter
werd. Over hem een studie van S.
Kalff in de Indiscbe Gids van 1907.
Hij schreef een satire op rijm tegen Vondels
Adam in Ballingschap:
Steenwinkel, Mr Jan 'v, 1754 1812, gaf
met Clignett 1784 '85 Maerlants Spie-
,g/zt,/ Historiael uit; verhuisde tengevolge
van de Omwenteling van 1787 naar Antwerpen,
vestigde zich 1795 te Harderwijk
en werd er vrederechter. Met Bilderdijk
bezorgde hij de derde Partie van de Spiegbel
Historiael, 1810.
Steenwijk, Frans van -, 170j '88, dichter
van ,,gladde'' verzen, geprezen door Pater,
vriend van Feitama. Gldeon) heldendicht,
1748; Claudius Civilis, idem; 1774. Hekeldicbt
tegen de Bruilojtsvaerzen. In zijn
tijd ook de beroemde toneelschrijver van:
Ada, gravin 1<z/ Holland, 1754, gewijd
aan Feitama; Beon, l/://?2.: van Egipte,
1768; Thomas Koelikan of de Veroverln.q
z?,/2 het M ogolscbe R)'l, 1745 ; Leonidas,
1788, op 85 jafige leeftijd.
Feitama bedacht hem in zijn testament met
f 40 000. Uylenbroek gaf zijn nagelaten
gedichten uit in 1789, en zelfs Bilderdijk
5:r as er s,verrukt' 'over.
Steertsterre, Bedenckinghe op de .v , 1618,
gedicht van Cats: de komeet verklaard a1s
de bode van geluk, geduid op de Synode
van Dordrecht.
Steyhers? Oktaaf -, pseud. Puc Fritz, 1889..
u1t EeK' 1 oo, schreef novellen, boerenromans
en drama's.
Steiloor, Egbert ,v, scheldnanm
brand Vincent.
Steiloorige Egbert ,,of de Twee ongelyke
Broeders,'' vertaling van L'école des maris
van Molière door Pieter Verlove, 1690.
Tegelijk verscheen hetzelfde stuk a1s De
listige vriister of de 1'drlc/Jz#l/e voold van
Ysbrand Vincent, die het stuk hler en
daar veranderd had en het nu' onder. andere
titel uitgaf voor eigen werk.
Steinfurt, dorp 7 uur ten N.W . van Munster,
vroeger zetel van een graafschap. ln
het Steinfurter /M>2JJcâW// bevindt zich het
enige ex. van Merlijn, 36 000 regels.
Steinmetz, F. F. C. -, 1827 '97, Rijksontvanger,
dichter van Een Liejdegijt, ten
voordele van Schokland, 18j2.
Steinmetz, J. R. 'v, 1829 '99, broeder van
de vootgaande, officier, ook dichter.
Schreef het levensbericht van zijn vriend
Mr. S. J. E. Rau. 1888.
Stella Oristorio di Frama, ps. v. Mina rr#-
j'cmdt?p haac naam a1S zangeres.
Stella Violantilla, zie Lucie Srpe#e/e/.
Gij sijt den Adam,
die in Ballingschap Gods Eden
En waerheit mist. .
Steengracht, Mr.
pensionaris van
Pieter Boddaert,
van het hof van
Johan o-, 1692--1743,
A4iddelburg ,gaf maet ATr.
1694--1#59, president
Vlaanderen en met Mr.
1717 en '28 twee buntljdLortingen
uit.
Pieter de la Rue in
dels Dichtlievende
In de schaduw der monumenten
voor de dichters M a r s m a n
en B l o e m.
Daar za1 soms een vrouw Staan talmen,
wier oogopslag ziel verraadt -
totdat heur hondje klaar is
en zij weer naar huis toe gaat.
507 Stella Violantilla
Stem
Stem, De -, ts. van Dirk Coster en Just
Havelaar? vooral voor de humanistische en
vrij-religleuze jongeren, 1921. Nu onder
redactie van Dirk Coster en Anthonie Donker;
md Critisch Bulletin sedert 1930. Opgeheven
met ingang van 1942. Na de oor-
1og De Nieuwe Stem.
Stem van Suid-Afrika, Die - , het Zuidafrikaanse
volkslied van Langenhoven:
Uit die blou van onse hemel, uit die
(diepte van ons see,
Oor ons ewige gebergtes waar die
(kranse antwoord gee,
Deur ons vér verlate vlaktes met die
(kreun van ossewa
Ruis die stem van ons geliefde, van ons
(land Suid-Afrika.
Ons sa1 antwoord op jou roep-stem,
(ons sa1 offer wat jij vra:
Ons sa1 lewe, ons sa1 sterwe, ons vir
(jou, Suid-Afrika.
In die songloed van ons somer,
In ons winternagse kou,
In die lente van ons liefde,
In die lanfer van ons rou,
By die klink van huwliksklokkies,
By die kluitklap op die kis,
Streel jou stem ons nooit verniet nie,
W eet jy waar jou kinders is.
Op jou roep seg ons nooit nee nie,
Seg ons altyd, altyd ja:
Om te lewe, om te sterwe,
Ja ons kom, Suid-Afrika.
Stemerding, S. -, onderwijzer, later dir. v.
een kweekschool te Rotterdam, schrijver
van opvoedkundige romans en schetsen, o.a.
van de bundel Gekiekt.
Stemmen des Tijds, 1911 '32, Calvi.
nistisch tijdschrift, dat het andere blad
Ons T#JJCâr#/, 1897 1914, verdrong.
Leiding van Dr. Tazelaar. Letterkundige
kritiek J. Jac. Thomson, J. C. van Dijk
en Molenaar. De jongeren richtten later
Opgang en Opwaurtscbe W egen op.
Stempels, Bob 'v, 191j '59, dichter.
Sterck, Dr. J. F. M. -, 1859 1941, geh.
te Amsterdam, leerling van J. A. Alberdingk
Thijm, uitgever, daarna inspecteur
bij het Lager Ondem ijs tot 1924; schreef
Bilderdijk na z#z; uitwiiking, 1915; Vondelstudiën;
leider van de uitgave van de
werken van Vondel door de W ereldbibliotheek,
1927 '37. Van 1928 is zijn
studie Van Rederijkerskamer tot 41z/jAp'-
kringk van 1918 Oorhonden over FtpzilE'/
en z#>; kringk van 1934 Onder Amsterdamscke
bumanisten (Alardus, Corn. van
Oostsanen e.a.). Vondelbriepen.
Sterlinckx, Pieter ev, van Heenvliet, dichter
van Geuzenliederen onder de spreuk
Cnt#t sonder verw#t. In 1j80 vertrok hij
naar M echelen, uitgeluid door een bundel
Rdereynen. Bij zijn vertrek had er namelijk
een refereinfeest te Heenvliet plaats,
waaraan de Kamers van Vlaardingen, Briel-
1e, Rotterdam, Schiedam, Zwartewaal en
Nieuwenhoorn deelnamen. De vraag in 't
vroede luidde:
W at menschen treurich leven
en vrolic sterven.
De bundel refereinen werd uitgegeven a1s
Diversche Rejereynen t'/z#E'' Liedekens uit
Hollant ende Zeelant.
Sterne, Lawrence - , 1713- '68, E. humoristisch
prozaschrijver. Een reis door Frankrijk
en Italië was aanleiding tot zijn Sentimental
Journey: d.i. de beschrijviny der
sentimenten en niet der ontmodlngen.
Oefende grote invloed op Ockerse, Van
der Palm en Bellamy. Geel vertaalde de
Sentimental Journey en vestigde daardoor
in het bijzonder de aandacht op het E.
humoristisch proza. Zo oefende Sterne zijn
invloed uit op Hildebrand, Klikspaan,
Jonathan en Van Koetsveld.
Over Laurence Sterne en de Ned. schrijvers
van 1780- 1840 een studie van Mw.
Dr. F. L. W . M . Buisman-de Savornin
Lohman, 1939.
Sterre, de naam die Huygens in zijn Daghfz'erf'l
gaf aan zijn vrouw, Suzanna van
Baerle. Bij haar dood in 1637 het Lied
Aen Sterre:
Hoe is 't beloven 1)
V an
Soo
M et en
ons vergaren
haest verstoven
wind baren ?
Stevens, G. van 'v, 1772- '97, pater Dominicus,
dichter van Sodoma en Gomorrha,
treurspel in 5 bedrijven, 180j vertoond
door D'Ungeleerden van Lier.
Steversloot, Laurens 'w, 1672- 1756, predikant
te Leiden, dichter van Mengelstofjent
1718; van Papehost, opgedist /'z2 geuse
scbotelen, fe1 tegen de Roomsen, 1720.,
van het heldendicht Jona de projeet, 25
berijmde preken.
De Papekost werd door de Regering verboden;
toch kwam er in 1720 nog een
Vervolg op. En in 1725 verscheen Geuse-
JJJ?, opgedist in Pupse Jcât//E4:w, tegen
de oppermacht des Pausen.
Stevin, Simon 'v', Stevijn, 1548- 1620, wiskundige
uit Brugge, generaal-kwartiermeester
van Prins Maurits, uitvinder van de
zeilwagen en van de tiendelige hreuken,
ontdekker van het parallelogram van krachten,
ontwerper van het plan van Batavia,
was ook een groot voorstander van de opbouw
van de Nederlandse taal en toonde
zfch in zijn Vita Politica of Het #/zr,gâ:p'-
1ic Leven, 1j90, een vijand van alle vreem-
1) de vrogde.
503 Stevin
Steyl-oir
de woorden. Zijn Wisconstige Gedacbtenissen
zijn eveneens in zuiver Nederlands
geschreven.
Het Burgberlick Leven, opnieuw uitjegeven
door de stichting Oude Letteren ln de
W .B.,
1940, eerste herdruk van de uitgave
van 1j90, over de plichten der burgers
tegenover de overheid. Voorwoord van
Prof. de Voojs, met een inleiding van Dr.
Annie Romeln-verschoor en een bijdrage
van Prof. Overdiep over de taal.
Steyl-oir oj de schynbeilige bedrieger, de
eerste navolging van Molière's Tartujje:
1667, verschenen 1674; herdrukt 1677 en
1713.
Steyn, M artinus Theunis - , 1857- 1916,
president van de Oranje-vrijstaat 1896;
door de ellende in de Boerenoorlog yebroken;
getroffen door een beroerte tljdens
zijn rede bij de inwijding van het Vrouwen-
monument te Bloemfontein en aan de
voet van het Monument begraven. Tijdens
de Boerenoorlog wijdde Albert Verwey een
gedicht aan hem.
Steynen, J. -, geb. 1876, schrijver van
Proletariërs, 8 schetsen, 1903.
Stichelbaut, Albericus N , 1754- 1837, broer
v. d. volgende, pastoor te Meygem, dichter
van Jerusalems berstelling (onder Cy..
rus), in 12 boeken. Hij was uit Gent.
Stichelbaut, J. A. -, 1746- 1814, armmeester
te Gen , t dichter van Ojjer van v4/pa/.
bam en andere stichtelijke verzen.
stichtelilke gezangen, zie liedboeken.
stichtige punten van onsen oelden zusteren,
Hier beginnen sommige x , levensbeschrijvingen
van zusters uit het Meester-
Geertshuis te Deventer en uit het kloostel
te Diepenveen. Uitgegeven door D. de
Man, 1919.
Stiefmoer, De .w, 1684, klucht van Asselijn:
een man, die hertrouwt met zijn meid,
onder de plak komt? maar weer baas wordt.
Daarnaast De Sttefvaar, de koopmansweduwe
die met haar pakhuisknecht
trouwt.
hemelboog, zo lang zijn schone spraak voor
't oor niet gaat verloren.
Stille Opmars, bloemlezing van ,,verzen vall
de nieuwe generatie'', 1942. Met inleiding
van F. JF. v. Heeriibuizen.
Stimmen der Völker, zie Herder. Geen
gnkel Ned. lied werd opgenomen!
Stlnissen, P. J. N, geb. 1847 te Peer in
Belgisch Limburg, onderwijzer; schoolopziener;
schrijver over opvoeding en onderwijs;
dichter.
Stinstra, Johannes -, 1709 '90, Doomgezind
leraar te Harlingen, kwnm op voor
geloofsvrijheid. Zijn geschrift werd veroordeeld
door de Friesche Gedeputeerden;
hij werd afgezet 1742, hersteld 17j7. In
zijn afzondering vertaalde hij Clarisse en
Grandison. Schrijver over Messiunscbe
Voorzeggingen. Sociniaan. Zie Ricb'ard-
J@N.
Stiemens-Hopman, M. M . v , geb. te Amsterdam
1881, trouwde 1905 met Dr. Stiemens,
directeur v. h. sanatorium voor
vrouwen te Gennep en werd zelf het hoofd
der werkplaats voor kunstnijverheid aldaar;
schrijfster. Meisje, 1923; Vrouwt 1925.
Zonlichtbeide, 1925.
Stilistische Interpretatie van Litteraire
Kunst, door W . Kramer, 19j0. Omwerking
van twee vroegere boeken: Het Litteralre
KunstwerL en Inleiding tot de Stilisfeé.
M et a1s vervolg Littevair-stilistiscbe
Studiën, ook van 19j0.
Stille Bemoediging, vaderlands gedicht van
Kinker bij de inlijving van Holland, 1810;
Holland za1 blinken aan der volkeren
Stip, Kees - , geb. 1913 te Venendaal, student,
gaf 1944 een parodie uit op Maria
Lecina van .W erumeus Buning, een gedicht
onder de titel Dieuwertje Diekema. In
1949 volgde Het 41/Jf7erJ/Jr#, de geschiedenis
van Pyramus en Thisbe in dichtvorm,
op de wijze van Nijhoff, Jan Prins,
Speenhoff, Gorter en Vondel.
Stips, J. B. -, 1770- 1846, zijdewever,
daarna ondermeester, later bestierder van
een wezengesticht te Antwerpen, schrijver
van gedichtjes en van 2 toneelstukken.
stock, zie rejrein. Een van de leden van een
Kamer van Retborycke dichtte een refrein;
de andere leden moesten dit refrein navolgen,
zodat onderscheiden refreinen voorkomen
met dezelfde stocL. Ook bij afzonderlijke
gedichten, zo als bij Anna Bijns
en bij stukken tegen de priesters. Daar
b.v. de stok:
En onder 't schijn van deugde
zij de schapen scheren.
En: ,,Dit zijn degenen, die Martinum
Luther haten'' ; bekend uit de antwoorden
van Anna Bijns.
Stockmans, Madalena - , 1$98- 1660, de
laatste liefde van Bredero, aan wie hij zijn
laatste gedicht wijdde:
Ooghen vo1 Majesteijt,
Vo1 grootsche Heerlijckheden.
Zij trouwde in 1618 met y,den bruynen
Brabander'' Isaac van der Voort. Zij was
uit Dordrecht, woonde 1617 en '18 bij
een Amsterdams gezin.
Stockske van Joan van Oldenbarnevelt,
Het 'v, hekeldicht van Vondel: misschien
reeds van 1619, pas gedrukt ln Apollos
Slrp, 1658.
Myn wensch behoede u onverrot,
O stock en stut, die geen verrader,
Maer 's vrydoms stut en Hollants vader
Gestut hebt op dat wreed schavot.
509 Stockske
Stockum
Het stokje was in 1658
W esterhaen.
Stockum, W . P. van N ,
1833 boekhandelaar te
1810 '98 sedert 's-Gravenhage; in
S. J. v. d. 1834 metde stichter v aBn erOghe feenni nWg .l zjtz:. evl/.
Zeggelen
kennis', schrijver van 's-Gral'enbage in del?
loop der /#Jt?7?, 1889.
Stoep, De 'v, tijdschrift op Curaçao van
F. J. v. d. Molen cn Luc. Tournier, 1940
' 4 j.
bezit van
Stoett, Dr. F. A. 'v, 1863- 1936,, Ned.
taalgeleerde, hoogleraar te Amsterdam.
Mnl. 5'pF= lJJ//;J/, Ned. SpreeLwoorden.
Gaf de tweede geheel herziene druk uit
van de Gedicbten van Hooft door P. Leen.
dertz W zn., 1899; bewerkte verschillende
deeltjes van het Klassiek l-etterkundig
Pantheon.
Stoetz, Christine - , 1829- 1897, dochter
van de volgende, toneelspeelster te Amsterdam.
Stoetz-Majofski, Louize Johanna -, 1807
- '74, begaafde toneelspeelster te Amsterdam.
stok, zie stock.
Stoke, Melis - , d.i. Amelis 'v', Hollands
dichter van de Riimkroniek. De beide eerste
boeken, opgedragen aan Floris V, zijn
een vertaling van 't Chronicum Egmundazi//
zz;, voltooid 1291: Verheerlijking van 't
Hollandse gravenhuls is de strekking.
Stoke verdedigt het recht van de Hollandse
graven op Friesland', zijn kroniek is tevens
een strijdschrift:
Deze pine ende dit ghepens
Sendic u, heer grave Florens,
Waen dat ghi sijt gheboren,
Dat ghi sien moghet ende horen,
Ende bi wat redenen ghi in hant
Hebbet Zeelant ende Hollant:
Endi bi wat redenen dat gh1 soect
Vrieslant, dat u so sere vloect.
Na de moord op Floris V zette Stoke zijn
werk voort; er kwamen nog 10 000 regels
bij, lopende van 120j tot 150j. Daarbij
o.a. de roerende beschrijving van de moord
op Floris V.
Stoke noemt zich zelf des graven ,,arme
clerc.'' Van Alkemade dacht, dat hij uit
Utrecht was, Te W inkel denkt aan Zeeland,
ook op grond van het geschrift van
Susanna Hofker, De Taal van StoLe, 1908.
In ieder geval bekleedde hij een aanzienlijke
betrekking aan 't grafelijk hof. Het
2e deel van z-lln werk is opgedragen aan
graaf W illem 111, 150j.
Zie verder M elis Stoke.
stokregel, zie stock.
Stokvis, Mr. Dr. B. J. -, geb. 1901, advokaat
te Amsterdam; 1946 1id der Tweede
Kamer; Communist. Letterkundige; studie
over Van Deyssel, 1921. Prozaschrijver.
Het l'fzar# in de Literatuur, 1948.
Stokvischorders, De x', toegelicht door
Lodew#L Al/uer; zie daar.
Stols, A. A. M . - , geb. te M aastricht 1900;
uitgever en drukk-er. Schreef Bibliographie
P. C. Boutens.. 1925 '30; Gescb. der
#/E'lJr;/ll//p;J/ in gl.qal/r/câ/, 1929. Deed
zeer veel voor de verzorging van prachtig
drukwerk.
Stommels, J. B. 'v', 17 15 . . . . ?, te Lier,
schrijver van treur-, blij- en kluchtspelen.
Stommen Ridder, Den - , tragicomedie,
3 maanden voor zijn dood door Bredero
voltooid; zie daar. De Christenridder Pa1-
merijn verdwaalt op iacht in een Turkse
streek; hij besluit, zich a1s een stomme
voor te doen. Aartsche Diana, de sultansdochter
en Aardighe, een nicht, treden op
a1s ,,jagerinnen'' en zingen het bekend geworden
lied:
Het zonnetje steeckt zijn hoofjen op
En bestraalt der berghen top
Met zijn lichjes.
Na veel avonttlren trouwt Palmerijn met
Diana. De fisruren van Amoureusje, Manshooft,
Moersgoelick en Modde van Gompen,
in scherpe tegenstelling met de ridders
en jonkvrouwen; zie klucbtig tussenspel.
Het stuk werd gespeeld op de Academie,
1618. e'n opnieuw ,,op d'Amsterdamsche '- Kamer ,,in 163j.
Stoopendaal! D. W . .v, toneelschrijver;
D'Almanct // de zeldzume ontdekking,
treurspel met zang, 7* 1800, vo1 avonturen
op een onbewoond eiland.
Stoppelaar: F. de - , 1841 1906, leraar,
daarna 11d der uitgeversfirma Brill te Leiden.
Bloemlezing Proza en Poëzie met
Dozy.
Stoppelaar, Mr. J. H. de N, 1826- 1908,
uit Middelburg, promoveerde 18j1 op een
L. proefschrift over De Huybertk rechter',
1874 1id der Internationale rechtbank ie
Caïro. Schreef over Jacob CJ/J te Midddburg,
1603 '23 en verschillm de geschiedkundige
werken.
Stoppelaar, R. J. de 'w, 1873 1946, Doopsgezind
predikant te W arga, beschreef de
schoonheid van het Friese waterland: Glanzende
D,?#e/2; Zon op de golvenè J/'rEw.g#cr
van âe/ zwerven.
Stoppendaal Pzn., L. N , dichter en toneelschrijver;
De Kermisvreugd of de triomfeerende
liefde, 1808.
Storm, Hendrik - , advocaat-fiscaal der admiraliteit
van Amsterdam, berijmde de vertaling
van Pharsalia, klassiek toneelstuk,
van Lucanus; gedrukt 1620. Met een lofdicht
van Bredero.
Storm-van der Chijs, Mw. hield voor-
510 Storm-vqn der Chijs
Storm van 's-Gravesande
drachten
schreef in
vooi
1871 het verhaal Hilda onder
ps. Constantijnt
derne
een pleidooi voor de mo-
Storm
1860, gemeentesecretaris van Rotterdam,
luimig dichter, volgeling van Tollens.
Storme, Dominlcus x, monnik fn de aFdij
Ter Duinen in Vlaanderen, gaf in 1714
zijn dichthundel Nieuu'e Câr/J/e/#f'l:
Oejjeningbe uit.
Stort, zie Van Gendel.en Stort.
theologie.
van 's-Gravesande,N.J.N#1788
Stout ende Onbescaemt, de namen van twee
zwervende speellieden in het naar hen genoemde
blijspel van Cornelis Everaert. Zij
vragen onderdak bij een boerin, doch worden
afgewezen. Nu kruipen ze in de schuur
en betrappen daar weldra de vrouw en de
koster.
Straalman, Mr. Matthils -, 1722- 1808, in
1748 1id der Vroedschap van Amsterdam,
doch na de dood van W illem IV door de
Staatsgezinden op de achtergrond gehouden;
burgemeester 1787; gaf de stad 18
Jan. 1795 over aan de ,,provisionele municipalfteit''
met dank voor de deftige wijze:
waaroq de omwenteling zich voltrok. HiJ
trok zlch nu terug op Trompenburg te 's-Graveland en vertaalde F. toneelstukken,
die 1801 en '03 in de Amsterdamse
schouwburg werden opgevoerd.
Straatlied, Het ,v, zie D. W outers en F. K.
H. Kossmann.
Straatsma, Ds. A. K. N , geb. te Biervliet
1886, orthodox-protestants romanschrijver.
Stracke, Desideer - , geb. 1875 te Antwerpen,
Jezuïet, Ruusbroec-kenner, geschiedschrijver
over Mystiek en M.E.
Straeten, Clemens van der x', geb. 1907, uit
Hasselt. Dichter van Stille Preludiën) 1925.
Straeten E. Vander - , pseud. van Emiel
Delrue, geboren en gestorven te Borgerhout,
1887- 19184 was de eerste Vlaamse
schèijver die koloniale onderwerpen behandelde.
Zuiderkruis, De Slaapziekte, Soedaneescbe
f-d,çu'cl:'c.
Straficht, 10 zie Vermakelnie Vad. Gescbiedenis,
18j4; 20 zie Uurwer; z/4r '/
Metalen Kruisk 18j6.
Straten, Hans van x , geb. 1925, dichter
van Herfst in Holland, 1946.
Stratenus, Louise - , 1852- 1908, R.K. rovriendin
van Cath. Alb.
de vrouwen-emancipatie',
manschrijfster;
Thijm.
Strauss, David Friedrich -', 1808- '75, D.
Hervormd godgeleerde, grondlegger van
de moderne leer van de Tûbinger School;
Das Leben Jesu.
Streek-Brinkman, A. C. van - , zie Naatée
Brinkman.
streekromans, spelen in een bepaalde streek
van 't land en geven daarvan het leven
weer: Het tt/rzerl: W ater van Herman
de Man, zie Hamburger; Stiefmoeder 3arde
van Th. de Vries; Sopbie van Virginie
Loveling', De Z/iflcâaarl van Stijn Streuvels;
Martijntje van Arend Tael; Dr. VlimwE'/;
van M r. A. Roothaert; Peelweriers
van A. Coolen', Merijntie van A. M. de
Jong; Dauw oller dol.stig &&J van R.
Brouwer', Edema's van Sien Jensema', Jroar
Mens :72 Koren r#>t?r, van Mw. Jant Nienhuis,
1941; De K/a#lr;/#, Veendammer roman
van Duut van Goor, 19j0. Ook de
boeken van Timmermans en Ernest Claes
zijn streekromans. Ook , wel regionale 1./-
?12 f;/ NJ .
strekkingsroman, zie tendenz.
Streurman, G. H. N , geb. 1892 te Helpman,
leraar te Veendaln, schrijver van een
studie over Goetbe, 1936) over Scbiller:
1946; over Geert Teis, 19j0.
Streuvels, Stijn 'v, ps. van Frank f.a,/:J/r,
geb. te Heule 1871, bakker te Avegem in
W . Vlaanderen, neef van Guido Gezelle:
Vlaams particularistisch prozaschrijver:
Zonnetiik Zomerland, 1900; Lenteleven,
1899; Dodendansk Dagen, en vooral Oogsl:
alle beschrijvingen van Vlaams land en
leven in een zelfgeschapen W estvlanmse
taal. Hij vestigde zich a1s schrijver te Ingoygem;
werd medewerker aan Van Nu E'h2
Strais. Hoofdwerk De Vlascburd, 1907,
beeld van de strijd tussen het jonge en het
oude boerengeslacht. Zijn werk hult het
naturalistisch fatalisme van Zola in een
romantisch kleetl.
Na de grootse schetsen was Langs Je Irz'egen
ziln eerste roman; de tragische levensloop
van een paardeknecht, 1903. Pas in
De P'/zflcâizarl leeft het gehele boerenbedrijf
op tlitvoerige, grootse wijze ( 1907) .
Van geheel andere aard is zijn Oorlogsdagboek,
1914 '16, en nog weer anders
Prutske, dat de ontwikkeling van zijn eigen
dochtertje is. Hij keerde weer terug tot het
volle Vlaamse leven in zijn Werkmenschen:
waarin de novelle: Leven en Dood in Jt,?7
Ast (de eest, de ,,suikerij-oven'') . Ook in
Het Uitzicht der Dingen is het Vlaamse
landleven met zijn ,,kwade dagen'' meesterlijk
uitgebeeld, 1906. Een historisclle
roman is Genoveva van Brabant, 1918.
Ook bewerkte Streuvels de oude verhalen
van Reinaert en van Tristan en JJ//J:'.
Levensbloesemt 1938. Heule, beschrijving
van eigen leven; 1, 1942; l1, Avelghem,
1947. Volledige zf/erl/r, 1950. Over
5'J#z; Streuvels en zljn weri een studie van
F. de Pillecijn, 1955; en van Em. Janssen,
tot 1907; Tielt, 1946.
Bloemlezingen van Aleida Nijland; van
J. Geurts, Brugge 1915 '14. Studie over
Streuvels van André de Ridder, 1908.
511 Streuvels
Strick van Linschoten
Dr. h. c. 1943 te Mûnchen, ter gelegenheid
van de verfilming van De Z/a;f'âaard.
Strick van Linschoten, P. H. A. J. 'v, heer
van Linschoten, Polanvn, Hekendorp, 1769
. 1819, 1id der Nationale Verg, 1796,
leefde te Linschoten a1s Hooft op 't Muiderslot;
gezant der Bataafse Republiek in
W urtemberg; woonde sedert 1807 in Duitsland,
kamerheer van de koning van Pruisen.
Letterkundige en dichter. Schrijver van
Tleutberopbilus' Vertraute Brieje over een
reis in 1817 door Nederland, waarin hij
zich a1s republikein doet kennen. Tien
Lierzangen van Horatius, 1808. Klagte bij
het Graf van Hinlopen, 1809. Vriend van
Van der W oordt. Stierf op een reis te
Bologna.
strofe = couplet.
Strofische Gedichten, M aerlants - , 10 Van
den Z#J Vrouden (Vreugden) ; 20 Van
ons Serc/; W ondenk 30 Clausule f?Ir der
Biblek 40 Vander Drievoudicbedek jo Disputatte
vanden Cr//ce; alle vijf hehandelen
godsdienstige onderwerpen. Verheerlijking
van de Moedermaagd. Vander Drievouthf'âd#
e is een tweespraak tussen Jacob en
zijn vriend Mart#n; de Disputacie is een
gesprek tussen Maria en het Knlis. Dan
Der Kerken C/.ge en Vanden f>xJe van
Oversee. Ook de Marujnsdicbten zijn in
strofen ingedeeld. Uitgegeven door Verwils
en Verdam, 1880; door Franck en
Verdam 1898; opnieuw door Verdam en
Leendertz Jr., 1918.
Stroman, B. - , geb. 1902 te Rotterdam,
kunstredacteur van 'J Handelsblk . Prozaschrijver.
Roman: Stad, 1932, over Rotterdam.
Historische roman; Obbe Ph,ilipsz...
193j.
Stroobant, Eugeen - , 1819- '89, notaris en
afgwaardigde te Bmssel, ijveraar voor 't
Vlaams toneel, leverde zelf ook toneelwerk.
Met S. C. A. W illems b.v. het zangspel
W illem Beukels, 1855. Ook dichter.
Stroomdichten, verheerlijkingen van steden,
genoemd naar de rivieren waaraan ze liggen.
't Beroemdst is De Ystroom van Antonides.
Dan de Rottestroom van Dirk
Smits, 17j1 en De Amstelstroom van N.
S. van W inter, in 6 zangen, 17jj.
Stroomdichten, afkomstig uit Italië, b.v.
Tebro Festante (de zegepralende Tiber)
van Marino. Vondel schreef zijn Ode De
Rqnstroom. Dan nog J. Norel, llssel-
JJr/t7z?;, 1695. De Roemster van den Aemstel,
door M. v. Velden, A 1627. De A>Jstroom,
modern stroomdicht ter ere
van Rotterdnm, van Des Amorie van
Hoevew 1842.
Struensee, Johann FrieAich -,
1772, lijfarts, in 1770 minister in
marken, vernletlgde de macht v. d. aristocratie;
kwam zelf om. HiJ is de held van
een treurspel van H. v. Halmael, 1857.
Doch vooral Fekend door het treurspel
Struensee van Schimmel, diens meester-.
Nzerk.
Struyf, Ivo -, S.J., geb. 1876 te Zaventems
missionaris in de Congo. Negersprookjes.
Struys, Jacob 'w. toneeldichter onder , de
zinspreuk- ,,ick wi1 en kan niet.'' Toch
dichtte hij treurspelen: Albonus en Rosimonda,
1631; Styrus en Ariamek Romeo
en Juliette, geen navolging van Shakespeare,
1634.
Stryd of Kamp tusschen Kuyscheyd en Geylheyd,
,,geheyligt aen de eerwaerdige en
aerdige Jonckvrouwen, Catherina en Dianira
Baeck'' van Vondel; titel van het 2e
deel van Minneplicht ende Kuysbeitskamp.
Stryker, Theodore - , bouwde een schouwburg
te Amsterdam 1680 en bracht er It.
opera's ten gehore. Hij moest een groot
stuk van zijn inkomsten afdragen aan de
schouwburgregenten en werkte dus met
verlies, zodat burgemeesters in 1683 het
ebouw van hem kochten.
Strljt van Roncevale, Den Droefliken 'wm
zie R.
Strijd met Vlaanderen, zie V1.
Stuart, Jacobus -, 1803- '76, geb. te Amsterdam,
ging 1851 naar Zuid-Afrika,
vriend van Pretorius, trachtte tevergeefs
landverhuizers naar Z.A. te brengen, weerlegde
de kwaadaardige verzinsels van de
Engelsen over de Boeren in zijn werk De
Hollandscbe Afrikaners, 18j4.
Stuart, M artinus - , 1765 1826, Remonstrants
predikant te Amsterdama uitnemend
prozaschrijver. Romeinscbe Gescbiedenls,
30 delen; Staatsomwentding in Fr/rlr#lt
26 delen'. a1s Rijksgeschiedschrijver qaf hiJ
de Jurboeken wyi?i het r/A2JA2.çr#l u1t van
1814 '22; in 16 delen.
Studenten, treden op in de letteren: 1617
Th. Rodenburgh, toneelstuk Jaloerscbe
wî/zz#tz/z/tp/z; J. Nooseman Beroyde Student,
3e druk 1679; Het Franeier Studenten-
/ez/E'r, 1684.
Van
Leidsche
Mauricius *IS er een kluchtspel Het
Studentenleeven, 1717; dronken
gezelschap, door een vader verrast. Bernagie
was hem voorgegaan met zijn klucht
Studente-Leven, 1684. In het weekblad Le
Misantrope (Mensenhater) van Justus van
Effen, 1711- '12, klaagde de redacteur
over de zedeloosheid der Leidse studenten.
Le Francq van Berkhey schreef Aka emi-
Jf-â, Vertellingen.
Van Klikspaan: Studententypen, 1859
'41, in 12 afleveringen. Studentenlevent
1840 '44; De Studenten en âJ/x btjloop.
512 Studenten
Stuiveling
Naar de Phsiologie de l'Etudiant van L.
Huart. Onder de 8 medewerkers Snellen
van Vollenhoven, Jonckbloet en Gerrit (le
Clercq; verder van H. Th. (le Blauw, 1818
- 'j8, Convoatie (in Het Studentenleven) .
ln de Studentenalmallak van 1848- 'j1
schreef de Genestet een 6-ta1 liedjes uit
het studentenleven, la.:,. Eticurisch Feestgezang.
Julius Vuylsteke gaf 1868 Uit bet
vî//zffE'c/tpWt'f7dc :'F2 andere ytW/câ/è'/z uit',
studentenliederen vo1 geestdrift. Jacoh val)
Lennep had in zijn Academiscbe f#J,W:r
het leven van de studenten bezongen; opgedragen
aan Bilderdijk. Academiscbe
Poëzie heten ook de Snikkeù E'r GrimlacbjdJ
van Piet Paaltjens, d.i. Haverschmidt.
In 1907 verscheen van Annie Salomons
E en Meisje studentje, 3e druk 1920. P.
Brooshooft schreef 1874 '77 Academiscbe
dissolving-views: over de groentijd en 't
verdere studentenleven.
J. Bierens de Haan, A. J. de Beaufort
e.a. verzamelden in 1956 Het U/r:câ?JcJ
Studentenleven, 1636 1936.
C. Pruys van der Hoeven, Academieleven,
1866, over de tijd van Kneppelhout.
v. Het Amst. H . d. Bijll e.a. 5'/;/#epz/t770-
Ieven) 1632 1932, 1932.
Mr. W . Coops schreef Leids 5'?;/Je?;ld?;-
leven in âE'J eind z/tzr de vorige t'E'/zzt/, 1926.
De Uittocht der Studenten van Groningen,
Franeker, Utrecht en Leiden gaf aanleiding
tot veel ,ycitadelpoëzie''. Staring dichtte
een Lied z/ar de Jongelingscbapk Lulofs
een Krijgslied; Tollens een Vaarwel en in
Dec. 1850 een AvondbedeL hij had zelf evn
zoon bij het leger. Heije dichtte een Irzupenliedk
H.H. Klijn acht Gedichten ffz/zz bet
Vaderland. Tollens maakte ook een lied op
De Terugkeer der Leidsche 5'///J:/;/:7; in
1831 en zo deed ook Siegenbeek. Lulofs
en Spandaw ve- elkomden de Groningers.
Studie van Dr. Johs. Dyserinck, 1908, He1
.îlz,/ltzr/ta/zzez/E'c in de Literatuur; A. C. J.
de Vrankrijker, Vier e'euwen Ned. studentenlevent
1959. F. R. Coers gaf in 1896
zijn Studenten-Liederboek z/;f:2 Groot-Nederland
uit. Proefschrift over Klikspaans
Studentenschetsen van Dr. A. J. Luyt,
1909:
Stuivellng, Dr. Garmt 'w, geb. 1907 te
Strobos in Groningen, schreef 1934 zijn
proefschrift over Versbouw en Ritme in
de ?## vvtn '80., daarop kwam in 1935 De
Nw. Gids ,?/J' geesteliji brandpunt, in 1956
Wegen der l7/izëe, over de Ned. dichtkunst
sedert de W ereldoorlog van 1914
'18. Hij gaf de briefwisseling Vosmaer-
Perk en Vosmaer-Kloos uit,
de handschriften
van Perk's Matbilde, 1941, alsmede brieven
van Perk aan Johanna Blancke en van
Simon Gorter a:n zijn ouders. Ook dichter
Letterk. W rdbk. 2e dr.
(Elemtentenj en toneelschrilver. Eromus,
toneelspel in verzen, 1936. Tegen de
stroom, lyrische gedichten, 1959. Leraar te
Hilversum in 1935 en van 1959- '46 tevens
privaatdocent aan de universiteit te
Utr. Is ook de leider van de uitgave van
de reeks nieuwe Bongerd-boekjes veor
onderwijs in tle Necl. letterkunde. Sedert
1946 letterkundfg adviseur van de Vara.
Van 1941: Rebensclup, Literair-historische
essays; 1942: f eu eeuw Ned. Letteren) 1945.
In Rekenscbap de meesterlijke studie over
Douwes Dekker met als slotsom: De daad
van Havelaar en de daad van Dekker zijn
gelijk.
Ook bezorgde hij een nieuwe uitgave van
de Kenteringssonnetten van Herman Gorter,
1946. Steehproeven: 1950.
Stuiveling is sedert 1945 voorz. v. h. Multatuli-
genootschap. Hij bezorgde de eerste
uitgave van 3f,x Havelaar naar het handschrift
en bereidt een dergelijke uitgave
voor van alle werken van Multatuli.
In de Steekproeven toonde hij aan, dat het
befaamde kastekYrt nooit heeft bestaan:
Zijn studie over Het Nieuwe Geuzenlled,
een symposion uit De Vrlje Bladen, 1946,
rekende af met de Verzetspoëzie.
Stukjesboek, verzameling liederen in yebruik
bij de Oud-Bisschoppelijke Cleresle, de
Oud-Katholieken.
Stuwe, Eline van N , zie Jacqueline Reyneke
van Stuwe.
Stuwe, Jeanne Reyneke van N, zie R.
Stijevoort, Jan van ,v, vicarius van Sinte
Marie te Utrecht, voltooide 1524 een verznmeling
rejreinen.. mintaferelen en de
Oordeelsdag, een leugendicht en een loflied
op de H. Maagd, en grappen; hs. te
Berlijn. Diplomatisch uitgegeven door Dr.
F. Lyna te Brussel en Dr. %r. v. Eeghen.
Een van de refereinen Donnoosele staepkens
is eel' lnekeldicht: niemand vreest
Gods toorn, ook de geestelijken wijken af
van Zijn gebod, maar de onschuldige
schaagjes worden onderwijl geschoren.
Still, Slmon 'v, 1731- 1804, na Justus vaq
Effen de grote prozaschrijver der 18e eeuW.
Zijn hoofdwerk is De Opl/zzilz en bloei
der Vereenigde Nederlanden, 1774; daarnaast
1781 Het Zt>zpcrz van Jan Punt. Hij
behoorde tot de Patriotten; was een gematiyde
federalist. Aanhanger van ,yde redelilke
godsdienst''. Hij was uit Harlingen
en vestigde zich daar a1s dokter. Ziln leefregel
was:
Die 't Onze Vader bidt,
en volgt de tien geboden,
I'Ieeft Luther noch Calvijn,
noch Menno zelfs van noden.
Zijn Ophomst staat onder invloed van het
werk van Montesquieu over de grootheid
33
513 Stijl
Stijn Streuvels
en de val. der Romeinen, 1734; ziln
eindigt met een uitvoerige Slotzang
liejde ,p,/2 bet Vaderland. Toen was
Oranjeman en ook nog in zijn gedicht
Nederlands fr/llflis/z#tzr, 1781. Maar
blaadje keerde; in 1795 werd Stijl representant
en begroette hij de Fransen a1s de
lnevrijders van het menselijk geslacht en
laoemde hij de Oranievorsten de wreedste
dwingelanden. Stijl begon met een paar
kluchtspelen: De Vryer na J, kunj't en
Krispyn Filozoof, 1754. Hij zat zelf in eel)
toneelgezelschap en heeft vaak de hoofdro1
vervuld: Achilles, Gysbreght, Cato. Zijs
treurspel De Mityleners is in de Fransk-
lassieke stijl; van 't nieuwe burgerlijk
treurspel wilde de klassiek gevormde dicllter
niets weten.
A1s geschiedschrijver staat hij onder invloed
van Hooft en Brandt; zijn taal is
zuzver Nederlands. In Jan Punt gedt hij
een voorstelling van het gehele toneelwezen
der 18e eeuw en beschrijft hij tevens
het oqtreden van Anna Maria de Bruin,
Catharlna Elisabeth FoAe, juffrouw Ghyben,
haar dochter Bouhon, enz. Stijl was
gekant tegen het nieuwe en dus bestreed
hfj de opvatting van Corver. Hij was modern
op godsdienstig en staatkundig gebide,
doch zeer behoudend in letterkundig
opzicht. ZJe ook Torenbouw.
Stijls leven geschetst door Mr. Jacobus
Scheltema.
Stijn Streuvels, zie Frank Lateur en Streuvels.
Stijns, Reimond -, 1850 1905, geb. te
Mullem bij Oudenaarde, onderwijzer, in
1884 leraar in 't Ned. te Brussel, Zie Is.
feirlinck. Alleen schreef hij de romans
Ruwe Liejde, 1887, en In de Ton, 1890,
met naturalistische trekken; overgang van
Conscience tot Cyriel Buysse. Maar in 1904
vernieuwde hij zijn kunst in de boerenroman
Hard Labeur.
Suchtelen, Jhr. Dr. Nico van 'w, geb. te
Amsterdam, 1878 1949, was van 1898-
1900 werk-zaam in de kolonie W alden van
Frederik van Eeden. Hij werd red. v. Het
Vaderland, secretaris v. d. iTereldbibliotheek
1913, onderdirecteur 1916, directeur
1925.
Dichter; Verzen, gebundeld ïn twee delen,
190j en 1912. Van veel meer betekenis
a1s romanschrijver: Quia absurdum (Omdat
het ongerijmd is) , 1906; eerst verschenen
in De Beweging. De Stille f-acâ, 1916.
Schreef ook voor het toneel.
Vertaler van Goethe's Faust en van Het
Nieuwe f-cz/:zz van Dante. Vorser op het
gebied der parapsychologie: Uit de diepten
der ziel. Tat Jzzfzw asi (dat ben jij) ,
roman, 1935., berust op lndische wijsheid,
verdedigt ontwapening, wereldproductie en
de Verenigde Staten van Europa. Oorlog,
feestgelag ter herdenking van Erasmus,
1936. In de oorlogstijd van 1939 verscheen
zijn satire Het 5'>Je.çé//ë: van
Venus, ,,proeve ener bijdrage tot de geestelijke
en morele herbewapening der planeet
Valdoloris''. Bloemlezing U// zijn
Frzryrl door C. E. v. Suchtelen-van der
àverff bij de 60ste verjaardag van de schrijver,
1938; uit zijn eigen en vertaalde gedichten'?
uit romans, schetsen, toneel, uit
de inleldingen van zijn vertalingen, uit zijn
geschriften over wijsbegeerte en psychologie.
Op zijn 70ste verjaarday kwam er een
verzamelhundel uït onder lelding van Victor
van Vriesland: Het fwerl en de zz/e/i.!'.
Medewerkers: P. H. Ritter, Mea Nyland-
Verwey, J. W . Schotman e.a. De )':rzy/-
melde Irzrcrâezi verschijnen sedert 1948.
Suffrldus Sfxtinus, zïe Sixtinus.
Suriname in de ldteren: Reinhard oj N,/?z;/,,
en godsdienst, roman in brieven van Elisabeth
Post, 1791, die Suriname kende uit
brieven van haar broer.
Albert Helman, geb. ïn de kolonle, schreef
herinneringen aan zijn jeugd in Zuid-zuid-
West, 1926, en een roman De Stille Plantage,
1931, met de indrukken van het oerwoud.
Suringar, Dr. W illem Hendrik Dominicus
- , 1805 '95, rector te Leiden, L. en Ned .
letterkundige. Gaf uit Seneka feEvrtpzi, 1895;
Die Bouc z'lzi Zeden en Van Zeden.
Susanna Bronkhorst, zie Suzanna.
Susato, Tielmann N , stadsmusicus en componist
te Antwerpen, 1j43 muziekdrukker.
Florimond van Duyse gaf de eerste twee
van zijn e1f Musiech-Boecxkens uit. Dit was
ook reeds gedaan in 1888 door J. C. M.
v. Riemsdijk. ln de 4e- 7e bundel de
Souterliedekens, 1556 '57; de 11 boecx..
kens verschenen van ljjl '61. Susato was
op 't einde der 1je eeuw te Keulen geboboren;
in 1j61 leefde hij nog.
Suso, Henricus N , 1295 1366, D. kloosterling
te Ulm, beroemd prediker, schrijver
van het boek Von der ewigen W eisheit, t:
1338, door hemzelf in het L. vertaald als
Horologium aeternae Jif>ïeN/2e, :t 1350
in 't Ned. overgebracht a1s Oerloy der
ewigher t/z#JâtO, een verzameling sermoenen
van grote invloed. Ook vertaald door
Meester Geert Groote a1s Des efzzoâu'zi
wljsbeits ghetiden. Suso, leerling van Eckart,
tijdgenoot van Ruusbroec, D. mystiek schrijver,
de ,,Minnesinger in Prosa''. Ongelofelijk
is de beschrijving van de pijnigingen,
die hij zich zelf oplegde van zijn 18e tot
zijn 40ste jaar. In 15jj van ketterij beschuldigd.
Zie Oerloy.
suverlyc boecxken, in de M .E. en later de
514 suverlyc boecxken
515 Swart
naam van een stichtelijk Foek. ln 't Fijzonder
Dit is een syverlyc boecxken, Gbeprent
Tantwerpen bi mi Adriaen wa;2
Bergben, 1j08, het oudst bewaarde geestelijk
liedhoek.
suverlyc lied, de M.E. naam voor een geestelijk
lied. In 1878 gaf S. D. Daems, kanunnik
en Fihliothecaris te Tongerlo, een
Fundeltje vrome versjes uit in M.E. trant
onder de titel: Dit J#r suverliie /ëEWeiE'?;J.
Zie ook Carel Vosmaer.
Suydt-Hollantsche Thessalia, zie Z//yW/-
Holl. Tâ.
Suyp-stad of Dronckaerts Leven, aanhangse1
van Bacchus Wonder-wercken, 1628
hekeldicht tegen het drankmisbruik; van,
D. P. Pers; in de geest
Swaantle, Beslikte N, zie B.
Swaef, Oscar de N , geF. 1902 te Gent,
schreef een psychologische roman Schimm
:77, l 9 4 0 .
Swaen, sfichiel de
van Cats.
Suzanna, De Kuise ,v, Marnix Gijsen
schreef : Het boek 1'a>2 Joachim van s/ly.-
Ion, Hetwelk bevat het oprecht verhaal van
zijn leven en dat van zijn beroemde huisvrouw
Suzanna, kort geleden ontdekt in de
opgravingen
het eerst
van Nat-Tah-Nam en voor
zorgvuldig vertaald en uitgegeven
door een liefhehber der oudheid; 12e dr.
in 19j1. Daarop volgde: Antwoord z'azz
Suzanna) door Esther de Raad, 19j0.
Suzanna Bronrkhorst, Historie van N , roman
in 6 delen van A. Loosjes Pzn., 1806
- '07, op voorbeeld van de dames W olff
en Deken, in ,ygemeenzame brieven'' met
Clarissa Harlowe van Richardson voor
ogen.
Swaanenburg,
schilder en
Wdicihllteemr, van N 1675 1728,
verschaven
schappen.
of de Zanggodinnen van /:/2 Scbilder, doch
zijn verzet tegen het verstandswerk van de
dichtgenootschappen gaf hemzelf noch verhevenheid,
noch gloed. Feitama noemde
hem de aartspauker. Ook tegen de burles.
ke ,,poëzie'' kwam Swaanenburg op. Langendijk
afytwoordde met een burlesk gedicint
BlaaskaLerianak Kinker tekende in 1788
nog het Zwanenburger-eiland op zijn kaart
van de HeliLon. Van Effen had alreeds
gesproken van zijn
Zo begint zijn Cbaos..
bulderdicht''
kwam op tegen het
en hersmeden der dichtgenooi-
Hij zelf gaf in 1724 uit Parnas
Het lustmy op een Fas,
het vastenavondspel
o(Sf tuddei e J'rvEAarnâ t'Mé'r/a/.u/fr,iit/se SSacbbsoee nolvaeprp eDrse,1688.
Swaen
met goud Fekroond door 't Comité F/lzrtiz7f'/
de Frarcd, 1903.) De Swaen was Prinee
van de Karsouwieren te Duinkerken. De
klucht is een verhaal over Karel V, samengevlochten
met een liefdesgeschiedenis; het
is zijn beste werk. Geboren te Duink-erken,
werd hij er stadsheelmeester. A1s dichter
sloot hij zich aan bij Cats en Vondel. Eerst
W aS
godsdienstige
hetNvereldse C1-1
en
minnepoëzie, later
zedelijkestukken en een
3-tal treurspelen, o.a. De Zedigbe Dood
z'/r Keizer Karel. Onder invloed van Vondels
Maeghden staat zijn heiligenspel Ca-
//rwrjzzfz. Dan is er nog zijn Nederduytsche
Digtkunde oj RymLonst. Verder de vertaling
van Le (S'/J van Corneille en van al'l.
dere F. treurspelen. Zijn Leven :'/; weri,
door V. Celen, die ook de werken uitgaf
met C. Huysmans en M . Sabbe; 6 delen,
Antwerpen, 1928 '34.
De Swaen was de voornaamste der Z. Ned.
dichters der gehele eeuw. Hij dichtte in
1674 Het leven é72 de dood van /:Jzf.ç
Cbristus, pas 1767 te Brugge gedrukt.
Hij
won de tweede prijs in de wedkamp der
Drie Santinnen te Brugge, 1700, maar liet
in 1701 van de Duinkerkse kamer een Bel'oepscbrijt
uitgaan, omdat hij recht meende
te hebben op de eerste prijs. Zie Santin-
/0 en .
'w , 1654- 1707, schreef
De Gecroonde Leersse
Ir1 194 1 werd De Gecroonde Leersse opnieuw
uitgegeven.
Swaens-hals, herberg buiten Rotterdam. De
waard, Robartus van der W ilt, schreef
1676 een rederijkerswedstrijd uit op de
Vraag'.
Daar vrede 't Landt bekroont,
heeft 't volck goede dagen,
W at Landt is meest bevrydt
voor oorlogh en haar plagen ?
Er kwamen 7 kamers
met hartgespanne snaaren
Van stijven wind gezweept ,
, den aardbol om te vaaren',
Te zien van 't bruissend zout,
hoe 't in de wereld gaat,
En of Jupijn de vlag,
a1s 't hoort, nog waaijen laat.
:1De gantsche Parnas is een rollende rijmstem,
brommende in de woestijnen'' zegt
Jeronimo de Vries. Zie ook Tiendaagse
lz':/J/5c1/. ln proza een weekblad De t?E'?'.
l?l'olykentle g,lfp/r/z-f,
1 7 2 6 ' 2 7 .
op vn de herbergier
zelf gaf hun werk uit a1s Swaenshalscks'
Vreugdtoneel.
Swane, Riddermetter 'v, zie Helias.
Swanenburg, zie Swaanenburg.
Swart, Nicolaas 'w, 1779 1846, uit Oostermeer
in Friesland, Remonstrants predikant
te Amsterdam, bestuurder van het Nut.
Leerredenen, Verhandelingen, Verhalen,
.j'c/7ezJe7; en Gesprehken. Eerste redacteur
van de Almanah poor â:z Scboone en Goe.
de', zie daar. Onder zijn naamloze romans
waarschijnlijk- Dvie Jrfrezz van &fpC>J#5:J,
suverlyc lied
Swart Abrahamsz. Sybant
1817, in Frieven; over de Franse Tijd in
Drente. Zeer merkwaardfg.
Swart Abrahamsz, Dr. Th.
rw , 1848 1911l
schreef in De Gids van 1888 zijn artikel
Eene Ziektegesclniedenis; trachtte daarmee
de gehele letterkundige en maatschapmlijkc
betekenis van Multatuli te vernietigen, zijn
eigen oom; hij trachtte aan te tonen, dat
Multattlli een zenuwlijder was. Dr. Swart
Abrahamsz was een hroer van Sietskek officier
van gezondheid.
Swarth, Hélène N , 1859 1941, geb. te Amsterdam,
groeide o: te Brussel en schreef
haar eerste verzen ln het F. Op raad val'
Po1 de Mont koos zij het Ned. en schreet
drie bundels gedichten in de geest der Beweging
van Tachtig: Eenzame Bloemen:
Blauwe Bloemen, 1884; Beelden :77 Stemwc/
z, 1887. De Blauwe Bloemen met sonnetten,
opgedragen aan de nagedachtenis
van Jacques Perk. Ook haar sonnetten
waren gewijd aan de liefde en de schoollheid.
Dan volgen Sneeuwvlokken, 1888;
Roltwviolen' 1889; Passiebloemeu, 1891
enz. Zij vertaalde van Alfred de Musset
en Elisabeth Barrett-Browning en gaf de
vertaling uit van de Roemeensche J'//fyliederen
van Hélène Vacaresco. ln 1892
trouwde 2ij met Frits Lapidoth; het huwclijk
werd in 1900 ontbonden. Huldenummer
van de Nw. Gids, 1929.
Sweelinck, Dirk - , 1j91 1652, broer van
Jan, en zijn opvolger a1s orjanist van de
Oude Kerk te Amsterdam, 11d v. d. Muiderkring.
W aarschijnlijk heeft hij de reien
in Gijsbrecht getoonzet.
Sweerts, Cornelis 'w, 1670 1742, zoon van
Hieronymus, boekverkoper; treurspel Jacoba
van Beyeren, 1691; zangspel Apollo c72
Dajne, 1697; ,,muzykspel'' Den verliejde3?
Rykert bedrogenk lof- en leerdicht Inleiding
tot de zary- en speelkunst, 1698, opgedragen
xan Alewijn. Zijn Boertige en ernstige
minnezangen zijn j maal gednlkt. Ook gaf
hij het werk van zijn vader uit.
Sweerts, Hieronymus - , 1629 '97, dichter,
geprezen door Antonides, boekverkoper.
Zijn gedichten beslaan 900 bladzijden',
Kalff noemt ze kluçhtig, lelijk of vies.
Zeer bekend waren de Tien Vermakelijh'-
/.zEWe/; des Houwelijks, onder ps. Hippolytus
de Vrye; gevolgd door De Biecht //:7
Getroude, 1679. Beter zijn de koddige op.
schriften, die hij a1s Jeroen ju'rt/t'zilEz uitgaf.
Burlesk dichter evenals zijn vriend
Diri Sckelte. Hij was een van de 14 liefhebbers
der poëzie, die Vondel ten grave
droegen. Van hem ook: '/ Swart toneelértprtft/
zj opgescboven voor de ve/pr/tWerçc
De Wltt. 4 delen, 3e druk reeds in 1678.
Sweerts, Philip - , zoon van Cornelis. notaris
te Amsterdam, -I- 1774; maakte een
hofdicht op Scbeibeei en treurspelen op
Semiramis en op Scipio.
Swerts, Lambrecht - , 1907 geboren te Hasselt
(België), regionalistisch romanschrij-
Ver.
Swift, Jonathan 'w, 1667 1745, de schrijver
van Gullivers Tpwre/l, 1727, nog in
't zelfde jaar vertaald a1s Reisbesckrljving
door Lemuel Gulliver.
Swildens, Joan Hendrik N, 1745 1809,
vertoefde in Rusland 1773 '78, woonde
' daarna te Amsterdam, ijverde voor de Verlichting;
de man der Vaderlandsche Sociëteit,
,,huispuhlicist'' van de Patriottfsche
regenten tot 1787. Na acht magere jaren
werd hij hoogleraar in de rechten te Franeker.
Hij was begonnen in 1779 met de
Bardietjes, en in 1781 met zijn Vaderlandsch
A. B.-boei vbor de Ned. jeugd.
Zijn geboorteplaats was Voerendaal in Limburg,
waar zijn vader schoolmeester, secretaris
en notaris was. Hij studeerde te Groningen.
Op zijn reis kwam hij tot het inzicht?
dat véör alles nodig was: volksopvoedlng
door onderwijs. En daarnaast: verdediging
der onafhankelijkheid, niet door
een huurleger, maar door 't ganse volk.
Te Berlijn leerde hij de overzetting van
Anakreon kennen, maar die was hem te
veel gewijd aan ,yzwelglust en ontucht''; zo
kwam hij tot zijn Bardietjes in Anakreons
trant, doch gericht op volksopvoeding en
vaderlandsliefde; zie daar. Op de dood van
Van der Capellen tot de Poll dichtte hij
in 1784 een Treuvlied. W . B. S. Boeles
schreef 1884 zijn studie over De #to'?5/
/. H. Swildens. De Schoolwet van 1801,
verbeterd in 1806, was de belichnming
van zijn denkbeelden. Hij was een ijverïg
medewerker van De Post van den NeJ:'F
Rbnn. Hij werkte aan de verbetering van
de volkszang. Het onderwijs wilde hij onttrekken
aan de kerk.
Swinden, J. H. van 'v, 1746 1823, beroemd
wis- en natuurkundiye, hooqleraar,
sprak 24 Dec. 1794 in Fellx Meritls zijn
lijkrede oq Pieter Nieuwland uit.
Swinnas, Wlllem -, 1620 '72, schrijver
van Engelse, Nederlandse en Munsterse
lri/lltv/ex, 5 delen, 1668 '70. ln de stijl
van Hooft. Hij was uit Den Briel en werd
dokter aldaar.
Swol, Jan van -, Amsterdammer, droeg
1630 zijn toneelspel Constantinus op aan
Anna Roemers. Constantinus van Charlois,
de held van dit minnespel, beleeft veel
wonderlijke avonturen. Van Swols klucht
Margrietje is ook van 1630. Hij was in
1652 reeds overleden.
Sybant, Abraham 'w, gaf in 164j zijn blijspel
uit De dolle bruilojt, een vertaling
van Shakespeare's Taming SJ tbe Sbreu',
516
Sybesma Taal en Letteren
de eerste vertaling van Shakespeare op het
vasteland en in Nederland lange tijd de
enige. In 16jj was Sybant nog toneelspeler
aan de Amsterdamse Schouwburg. Ook
zijn Verleyde Vriendt van 166j is uit het
E., van James Shirley.
Sybesma, R. P. -, geh. te Tjerkgaast bij
Sloten 1894, veearts te Heerenveen. Fries
dichter en Prozaschrijver.Verwierf de letterkunde-
prps 1942 van Volksvoorlichting.
Sybrandi, Dr. Klaas 'v, 1807- '72, doomgezind
predikant te Haarlem; schreef o.a.
over Vrouwe Bizderdijk a1s lJ?;#ey#/câ/u'-
F'J; vertaalde De Peri van Moore, 1834;
verhandelde Over l'orle/ en s'âdzétvpe/re;
hoofdredacteur v. d. Konst- en Letterbode,
1841 'j3;beschreef het leven van Limhprg
Brouwer, D. J. v. Lennep en H. A.
M eyer.
Sydney, zie Sidney.
Sylvanus, zie Silvanus.
Sylviana, de Bosbewoonster, ps. van Betje
Wolff in De Gr/ë.f-rJ; ,,eene hoschwol-,
vinne'' antwoordden de vlugschriften valq
teyenstanders.
Sylvlus: zie L. v. d. Bos.
symbollstische kunst, brengt een gedachte in
beeld. 't Bekendst: De Kleine /t?/.wzzzzt?y
van Van Eeden; dan Couperus Psyclnek
Metz-Koninç Van bet Viooltje t&/ weten
wildek G. Bomans, E rfi of bet l/ejs insectenboek,
1941.
Symen sonder Soetigheydt, lclucht
dero; de oude vr-ller die op een
het hof maakt aan Teuntje Roert
1612, gedrukt 1619. Zie Bredero.
is Symens alleenspraak, waarin hij
prijst om zijn zuinigheid en zijn
heid.
Synode, Nationale ew, 1618 en ' 19, bezongen
in een Iof-gedicht van Cats. Besloot
tot de uitgave van de Statenbijbel.
Sijthoff's Uitgeversmaatschappij te Leiden
schreef 19j1 bij 't loo-jarig bestaan een
prijsvraag uit. Bekroond werd De Jrzre:r-
Iozen, roman van Valeer van Kerkhoven.
Sytje Fobers, 1645, klucht van Abrahsm
Bormeester, ook we1 de klucht van Joo.ît
Krimp of de Klucbt van de Ton genoemd.
Sytstra, Harm x', 1817- '62, uit Midlum,
bakkersk-necht, schoolhoofd te Baard, Fries
dichter en taalkenner; richtte 1844 het
Selskip jor Fryske Tael en SkrifteLennisse
mee op. De grote man van de Friese l7eweging.
Ook redacteur van het Friese ts.
Idune, 17 jaargangen, waarin hij zijn poëzie
en proza opnam. In 1894 een bloemlezing,
bezorgd door zijn zoon Onno. ls
1941. werd de Harmen 5'.yJJJ/'rz>r#J ingesteld;
zie Friese dicbters.
Sytstra, Onno - , geb. 1858 te Baard, gaf
1881 met P. J. Troelstra It jonge FrJJ/JN
van Brebruiloft
mij niet'.
Bekend
zich zelf
zindelijkuit,
verzen van jongere dichters. Hoofd
van een school te Leeuwarden.
Sytzama, Clara Feyona
Friezin, Fracht haar
lingewe' er bij W insum
teres van de
- , 1729- 1807,
jeugd door op Belin
Groningen, dicll-
Bellingeweel'der t7/JJ>J?2?28cgen,
1746;trogwde 17j0 md Baron van
Raesfelt vanHeemse, bij HardenFerg. Gaf
1785 haar Heemse, Hoj-, 5pJcâ- en Veldzang
uit, een der laatste bojdichten. Liederen
op W illem IV en V en op Doggersbank;
twee Evangeliscbe gezangen. Over
haar S. Anema, Een vergeten Dicbteres,
Van
1921.
Sytzes, Sjoerd -, zie Sixtinus.
Szekely-Lulofs, M . H. v , geb. 1899 te Soerabaja,
trouwde 1918 en woonde te Deli
tot 1950. Schreef romans, vooral over
Deli: Rubber, 1931., Koeli, 1952; De Andere
Wereld, 1934. In 1 948 Tjoet Nj, Din,
de geschiedenis van een Atjehse vorstin.
T.
Taal, De 'w, gedicht van Beets, voorgedragen
op het Taal- en Letterkundig Congres
te Utrecht, 1874.
Taalbesluiten, zie Taalwetten.
Taalbeweging in Zuid-Afrika, begon 1875
met die Gep//t7lll# l'an R::/: Ajrikaners.
Zie z. Ajrika en S. J. du Toit.
Taalcongres, 1841 te Gent, ter beoordeling
van de spelling, ontworpen door een commissie
benoemd door de Regering. David
was voorzitter, qfillems secretaris. De
voorstellen aangenomen; daarna een banket,
vaak a1s het begin beschouwd van de georganiseerde
Vlaamse Beweying; zie daar.
Snellaert gaf in 1842 het ultvoerig verslag
uit. Verzet werd geboden door de Unie
van Tkorout.
Taal-, dicht-, en letterkundig Kabinet, tijdschrift
van Brender J Brandis; gaf 1782
de Levensscbetse van Lessing.
Tael- en dichtkundige Bijdragen, tijdschrift
van critische aard, 17j8, voortgekomen uit
de kringen van Leidse en Utrechtse studenten
onder Van Lelyveld; leerde de natuur
navolgen en prees studie van de letteren
der naburen aan.
Taal- en Letterbode, van Verwijs en P.
J. Cosijn, 1870- '72.
Taal en Letteren, 1. tijdschrift van moderne
richting, 1891, onder redactie van Dr. F.
Buitenrust Hettema, J. H. v. d. Bosch, Dr.
R. A. Kollewijn, T. Terwey en Dr. J. Vercoullie.
In 1907 vervangen door De Nieuwe
Talgids.
II. bibliographisch overzicht, voornamelijk
over de 19e eeuw, van Martinus Nijhoff,
1895.
517
Taal- en Letterkundige C. 518 Tachtig
Taal- en Letterkundige Congressen, werdel)
gehouden te Gent 1849, Amsterdam 18j0,
Brussel 'j2 Utrecht 1 'jj ,Antwerm n 'j6, 's-Hertogenbosch '60 ' Brugge '62 2Rotterdam
'6j, Gent '67, 's-Gravenhage 68, Leuven
'69, Middelburg '72 Antwerpen '75,
Maastricht '7j, Brussel '76, Kampen '78,
Mechelen '79, Breda '81, Brugge '84, Amsterdam
'87, Gent '91, Arnhem '93, Antwerpen
'96, Dordrecht '97, Gent '99, Nijmegen,
1901, Kortrijk 1902, Leiden 1908,
Maastricht 1910. Het 32ste en laatste congres
te Antwerpen, 1912.
Het doel van deze bijeenkomsten val)
Noord- en Zuid-Nederlanders was de bevordering
van de studie der Ned. taal es
van de bloei der letteren. De congressen
hebben de totstandkoming van het grote
Ilk-oordenboeL hevorderd; geijverd voor
cenheid op spellinggehied, voor afschaffing
van het dagbladzegel, voor de stichting van
het Toneelverbond, 1869; voor verbetering
van het taalonderwijs, voor de stichting
van het Alg. Ned. Verbond, voor de Vlluqmse
hogeschool, voor de verbroedering van
Noord en Zuid, voor de bloei van de
boekhandel. Het eerste congres tot stantl
gebracht door Snellaertk zie daar. Prof:
Des Amorie van der Hoeven werd de eer.
ste voorzitter; Prof. David was de voor.
zitter van het tweede Congres.
Behandeld door Max Rooses in 't Nederduits
Ts., 1 867: en door Paul FFJJJF/C: in
Vlaamsch Belgtë sedert 1830, 1906.
Taal en Tongval, 3 maandelijks Tijdschrift
onder red. van E. Blanquaert, G. G. Kloeke,
J. Leenen, P. J. Meertens, J. L. Pauwels,
W . Pee en A. Weijnen, 1948.
Taalyids, De 'v, van A. de Jager, L. A. te
Wlnkel en J. A. v. Dijk, 1859 '67.
Taalgids, De Nieuwe - , onder redactie van
J. Koopmans en van C. G. N. de Vooys,
sedert 1907; thans onder red. v. C. G. N.
de Vooys, C. B. Haeringen, W . A. P.
Smit.
Taalgrens, tussen Nederlands en Frans, loopt
van Grevelingen aan 't Nauw van Calais
over Hazebroek, Menen, Hal, W aterloo,
Landen en Neerwinden naar Visé en vandaar
weer naar 't Z.O. tot ten Z. v. Eupen.
Taal is gansch het Volk, De -, maatschappij
opgericht te Gent 1856.
Taalkundige Bijdragen, zie B.
Taalkundig Magazi'ln, tijdschrift van A. de
Jager, 1858 '42.
Taalmagazijn, Nieuw Ned. -, tijdschrift
van L. A. te W inkel, 1855 'j7.
Taalmonument te Burgersdorp; zie Hoj-
WE?JF.
taalparticularisten, zie particularisten.
taalstrijd in België, begon met het besluit
der Regering, dat het Nederlands de off iciële
taal zou zijn in de plaatsen, waar de
meerderheid Vlaams sprak', 1823. In de
Eerste Kamer werd toen uitsluitend Frans
gesproken; in de Tweede Kamer en de R..
v. S. beide talen. In België raakte na
1830 het Vlanms in verdrukking', pas ia
1898 werd het weer de tweede officiële
taal voor de wetten en besluiten. Zie Taajwetten.
Taaltuin, Onze - , opgericht 1932, in 1941
ook officieel orgaan van de Dialectencommissie,
onder redactie van Prof. Jacvan
Ginneken.
Taalwetten in België, waarbij geleidelijk aan
het Vlaamse gelijke rechten werden toegestaan
a1s aan het Frans; eerste in 1875
voor strafreclatzaken; daarna 1878 de IFEv-
De fwe/ voor bestuursaangelegenheden;
1885 op de middelbare scholen in Vlaams
België. In 1930 vervlaamsing der Gentse
hogeschool', in 1951 de eentaligheid- voor
Vlaanderel) en Wallonië met bijzondere
regcling voor Brussel.
deren en W allonië- met bijzondere regeling
Over de Taalwenen van koning JrzNsu'w
l een studie van A. Prayon van Zuylen.
1892, en van F. Blauwkuip over De Taalbesluiten,
1920. Th. Coopman en Jan
Broeckaert bezorgden de xBibliograpbie p.
d. V1. Tulstrijd. In 1943 verscheen De
Taalpolitiek van >t7vë>2# jTillem I van Dr.
A. de Jonghe bij Steenlandt te Brussel.
taalzuivering, ter hand genomen door mannen
als Coornhertt R/c/rt?r Visscher, Spie-
#âc/; zie In Liejde Bloeyende. Verder Scris':
r//./y; zie daar; Cats. Begonnen met Jan
van de Werve. Zie daar; zie ook Jan Utenhove.
Peter Heyns, Jan van der Noot.
tabak! bezongen door Scriverius in zijn Saturnalla,
vertaald door Ampzing, 1650. Zie
daar. Geprezen door Starter in De Loj zwp;
de Tobach. Voor 't eerst op 't toneel in
De buitensporige Toebacksnuiver, een
klucht van 1697; met een y,snuif-les''; van
Enoch Krook.
G. D. J. Schotel schreef Letterkundige B:j.
dragen tot de ,g:Jf'/?, 1'. d. tabak. 1848;
van Ebbinge W ubben is er een bibliografie
over de tahak. Daarbij Bilderdijk, Het
Nicotiaanscke kruid, 1852, Jan Pleyn de
Corrage, Op Jezz Toebackscken quind-nar,
1676; A. v. d. Venne, De vindinge J:r
tabacks lrzrt/zClt'r Smook, gevoegd bij de
Sinne-vonck, 1654; R. W esterhoff . De
kleine rookpnpjes, 1860.
Tachtig, de M annen van - , de letterkundigen,
dichters en prozaschrijvers, die tussen
1880 en '90 streefden naar vernieuwing
van de kunst, volgens de reyels: 10 W ees
niet banaal; 2 O W ek stemmlng; 30 Teken
passie. De voornaamsten waren Kloos, Van
Tachtig
Dessel, Verwey en Van Eeden; zij
den zich nauw verwant aan Shelley.
loper Perk. Orgaan sedert 1885 De
ft/rm Gids', Multatuli, Huet, Doornhos, Vosmaer
en Potgieter geëerbiedigd; Beets afgestoten,
Bilderdijk nog meer. De kunst
van de Tachtigers vereerde uitsluitend de
schoonheid', hield zich niet Fezig met maatschappelijke,
zedekundige of godsdienstige
vraagstukk-en.
gevoel-
Voor-
Nieu-
PO?2ie''
Frans
door Ant. Donker,
Coenen Studikn over de
1929. Vat)
Tachtiger
Van Verwc Inlei-
Ned. DicbtLunst. Zie
Beweging, 1920 '23.
ding tot de Nieuwe
ook D'Oliveira. Dr. G. KalffJr. schreef
Schoonheid, o,, Gij, W ier naam
(geheiligd zij,
Uw wi1 geschiede; kôme Uw
(heerschappij:
Naast U aanbidde de aard geen
(andren god! (Perk.)
Die schoonheid moet worden vereerd in
verzen zonder versleten beeldspraak- val)
vroegere dichters; eis is ,sindividueelste
expressie van de allerindividueelste emotie''
Kloos en Verwey wezen aldoor op dc
conventionele beeldspraak, op de valse en
gezwollen dichterlijke taal, op de holle rethoriek
van de dichters v -oör 1880. Om ze
aan de kaak te stellen : verzonnen Kloos en
Verwey het ,,dichterlilk ,, ver jaa a j jgjy,. zktr
daar.
Het voornaamste van de Beweging van
Tachtig is: 1. kritiek; Inleiding van Kloos
biJ Matbilde van Perk; kritiek van Verwey
op Beets; Van Deyssels Nieuw Holland;
Cornelis Paradijs, Grassprietjes; de
geschiedenis van Julia.
1I. Eigen werk: Rkodopis van Kloos 188()
en zijn eerste verzen; Van Deyssel, Een
Liefde, 188j; Perk, Mathilde, uitgegeven
door Kloos, 1882; Hélène Swarth, eerste
bundel 1884., Persepbone van Verwey; Sonnetten
van W inkler Prins, Uit âE'/ Leveu
van Cooplandt, alles 188j; De Kleine Jo-
JAZJACN:J van Van Eeden en het eerste proza
van Van Looy, 1886; De AT/CJ/f/?: Gids se.
dert 1 885; Mei van Gorter, Eline Vere van
Couperus, 1889. Onder de prozaschrijvers
verder Emants, Arnold Aletrino, Netscher
en Frans Erens; onder de dichters Van
Eeden en Leopold. Met 1890 is de Beweging
van Tachtig ongeveer ten einde; de
hoofdmannen gingen uiteen. In 1891 schleef
Van Deyssel De Dood van bet N///,/ra.
Iisme.
Op de Beweging van Tachtig volgde de
Tijd van Overgang''; dichters: Mw. Roland
1-101st, Boutens, Leopold, Van Collem,
Adama van Scheltema, Ren 'e de Clercq,
Frans Bastiaanse, Reddingius. Prozaschrijvers:
A. v. Oordt, A. v. Schendel en Vafl
Moerkerken, de schrijvers van historische
romans'. Carry van Bruggen.
Proefschrift over de Beweging van Tlc/ptig:
,,De episode vAn de vernieuwing onzer
1921 F. v. Eeden) Psycbologie van #:72
Tachtiger. Herman Rohhers gaf een overzicht
van tle geschiedenis in zijn Ned. J,F//.
na 1880. ). A. Rispens, Ricbtingen en J.'/-
guren in de Ntplcr/ar#-fc/;e IetterLunde ,;a
1880, 1938. Herman Middendorp schreef
De Beweging zwzi '80,. 1925. Van 1955 De
Nw. Gids aIs Geestelijk Brandpunt door
Dr. G. Stuiveling. Dr. James Anderson
Russel schreef a1s proefschrift Tbe novel
in /âEz Netberlands (de Ned. roman) en
daarna Dutch p/e/l'.y (Ned. dichtkunst) .
In 1941 verscheen De RpzzW.f-farf'é der Cu1-
/;/7/:. in Nederland, door Gerben Colmjon.
eep nieuwe poging om de geschiedenis der
Tachtigers tc schrijven; in 1947 omgewerkt
tOt De oorsprongen :,,,2 tle RtpzzfWlsfazzf'é.
Tachtigh-jarige Bedenckingen van Vader
Cats een handboek der ,,levenskunste''
naar ziel en lichaam, met verhalen, o.a.
voorschriften ,,om goede en heuse manieren
over tafel te houden''
Tacitus, 56 118, Rom. geschiedschrijver, bii
wie het eerste uitvoerig bericht over de
Germanen voorkomt, beschrijft ook de opstand
der Bataven, 69 70 n. C. Verheerlijkt
de Germanen a1s een onbedorven volk
tegenover de ontzenuwde Romeinen. Zijn
stijl werd ten voorbeeld genomen in de L.
Annales van Hugo de Groot, die in 1657
in 't licht kerschenen en door Hooft in zijn
Ned. Historiën. Vöör Hooft met dit grote
werk begon, had hij Tacitus 52 maal gelezen;
tijdens zijn arbeid aan de Historiën
heeft hij de voornaamste werken van Tacitus
vertaald, de Jaarboeken, de Historiën,
Germania', uitgegeven in 1684.
Tael, Arend N', zie H. #. Krul.
Taemsz, Cornelis - , 1567 1600, uit
Hoorn, vertaalde uit het F. een spreukenbundel,
Schat des Deuchts, 1j94. Een .ode
tot 1of van den Banne van Hoorn'' is ,.h
opgenomen in de Ckronijch z'ap; Hoorn van
Velius, 1604. Benoemd tot rentmeester',
verdronken.
Taeymans, Lodewijk ev', S.J., 1874 1937,
uit Turnhout, schilder en schrijver vai:
Cbristelijhe Kunst) in 3 delen.
Tafel van den Kersten Ghelove, zie Dirc
van Delf. Uitgegeven door Daniëls, Antwerpen
1939.
Tafelronde, de ridders van de Ronde Tafel',
zie daar en Arthur. Aan deze ronde tafel
bleef één plaats open ,,dat vreeselijc sitten'',
de gevaarlijlce zetel, omdat ieder die
erin plaats zou nemen ogenblikkelijk gedood
zou worden, maar die bestemd was
519 Tafelronde
520 Tartuffe
vx r de ridder, die de Graal zou winnen.
In Merlijn wordt verteld, 2at er j0 ridders
waren, doch later in 't zelfde werk
wordt het getal van j00 genoemd. Zij
moesten zweren, vrouwen in nood te helpen
en onrecht te wreken. Een der aller-
Frans Coenen, Albert Verwey en Johan dv
Meester.
Takama, Henryk J. 'v, vertaalde Vyj N/:/.-
wicheden uyt die l'av dsbleer A ëcâj:/ .;e,.-
vantes, 16j3.
Tamboer, Jan -, d.i. J4n Pietersz. A:E'/'-
huysen, 1618- '67, toneelspeler te Amsterdam,
vriend van Isaac Vos en van Jan Vos.
Hij was kunstkoper en tamboer bij de
schutters; kwnm soms dronken op het to.
neel en stierf berooid. M aar was de ge,
wilde toneelspeler. Meer dan door zijn gedichten
bleef hij bekend door een bundel
anekdoten: De Geest 1,/z; Jan Tfzwl/dy,
1656; dwaasheden uit Vfestfalen, Drente,
Kampen enz. A1s toneelspeler trad hij in
de komische rollen op: Robbeknol in de
Sp. Brabander, Rijkert in Warenar, Hopman
Roemer in Het N//r/j:, enz. Zijn 1a.
chend afbeeldsel bezongen door Catharina
Questiers en Jan Zoet:
Wijl hij alleen vertoont
tien Gekken 1) aan het Y.
voornaamsten was W alewein, 1Ader aVOn'
turen vader'' zoon van Arthurs zuster.
Tafelspeelken van twee personnaglen, up
der Dry' Coningenavond te J#E4e/;. Die beide
personen zijn Gbewonelicke Vreucbt en
Alwaricb Voortstel (vrolijk woord) ; zij
komen de koning van het gezelschap eep
geschenk brvngen; 1je veuw. (Tajelspelen
werden opgevoerd binnenshuis en dus nict
op de markt voor het volk in zijn geheel.
Deze stukjes, met 2 personen, werden aanvankelijk
opgevoerd ,,voor mijns heren tafel'',
d.i. b'1'l vorstelilke maaltijden.) Opgenomen
de M nl. Dram. Poèzie van Mr.
H. E. Moltzer,
187j, opnieuw uitgegeven
door Leendertz Jr.
Tafelspel van een Coomen (koopman)? a1-
leenspraak van een marskramer met ,,11edekens,
historyen, refereynen ende nyeuwe
tijdinghe''. Uitgegeven door Van Vloten in
zijn Ned. Kluchtspel.
Tafelspel van Melis Tyssen, Kluchtigh N',
van Starter, toespraak van een y,halfbacken
vrijer'' tot de meisjes, die hij zoekt te be
koren; bruiloftsstukje.
Tafelspel van die menichfuldicheit des bedrochs,
tegen de geestelijkheid en de R.K.
kerk, uit de eerste helft der 1 6e eeuw.
Tafelspel van twee personagen, Hervormd
gezind spel uit het midden der 16e eeuw.
Tafelspelen van Hooft: Mommerij, 1602,
gespeeld op een foy (afscheidsfeest) ; Brul
loft-spel, 1602. bij. 't huwelijk van Catharina
Quekels en Cornelis van Campen; Dv
gewonde Venus, 1607; Paris Ot?z'2&t4, met
het gesprek tussen Venus, Pallas en Juno.
Taffoelrieaenlt dvearn d1w72a0asheid, Het groote - ; , met al de plannen van
de compagnieën van windhandel,
74 spot-
@ ln
prenten en veel gedichten en 9 toneelstukken,
o.a. van Langendijk.
Tafereelen uit de geschiedenis des Vaderlands,
zie Vermaieliihe Vad. Gtvc/a.
Tak, Pieter Lodewilk 'w? 1848 1907, geb.
te Middelburg, journa11st, 1885 secretaris
der Liberale Unie, schreef 1886 '93 het
Politie'h Overzicht in de Nw. Gids, richttc
met
weekblad op, De Kroniek. 1899 over
tot de S.D.A.P. en werd 190j lid der
Tweede Kpmer. De Kroniek werd bij Taks
dood niet verder voortgezet. W ibaut zorgde
voor een bundel Herdrukken uit de Kronieh.
Medewerkers waren: voor toneel J.
Kalf, de latere directeur van Monumenten-
ingang van 1Jan. 18G9in5 gzijn eigen
zorg,en J.F.Ankersmit;VOOr letteren
(lovert Bidloo naaakte een gedicht bij zijn
dood:
Die kluchtig heeft geleefd,
was kluchtig in zijn dood:
Door klucht zijn winst meest kwam,
door klucht niets overschoot.
Tammers, A. J. P. 'v', zie /, C. Noordstar.
Tammlnga, Douwe ,v, gaf in 1950 in 't
Fries een drama uit in 4 bedrijven over
De Hogerbuisuak (van 1895) .
tandem (L.) = eindelijk. Tandem, 1878,
genootschap met het doel om Max Havelaar
te pensionneren, door Multatuli zelf
opgericht; werkte tot 1882.
taneel, o. = de beun of solre, het plankier
waarop de abele spelen en sotternleën en
de latere rederijkersspelen op de markt
werden opgevoerd; het woord later verwis.
seld met toneel.
Tanner, Rolo - , pseud. van Paul Rogghé.
Targier, Jacob x', 1688- 1735, stichtelijk
dichter uit Dordrecht, sedert 1712 geheel
blind. Johannes Badon gaf zijn Nagelaten
Gedichten uit met een levensverhaal, 1757.
Tartaud-Klein, Alida 'v, geb. 1874 te Amsterdnm,
toneelspeelster. Louise in Vorstenscbool.
Overleden 1938.Trouwde met Frits
Tartaud, geb. 18j9, toneelspeler.
Tartuffe, het beroemde blijspel van Molière,
bewerkt door P. Schaak in 1674 a1s Steyloor
of de s'c/azréeljod Bedriegerk daarmee
wordt Jean de Labadie bedoeld. Daarop
volgde Asselijn met zijn trilogie Jan Klaaz.
In 1686 verscheen De Scbynheilige van
Peter de la Croix, d.i. alweer De Labadie.
Zie ook Schynbeiligh van Hooft.
komieken.
Tafelspeelken
Tas
Tas, Adam - , 1668 1722, uit Amsterdsm,
kwam 1697 a1s vrijhurger atln de Kaap.
opsteller van de klacht der 63 burgers van
de Kaapkolonie over de gouverneur IF. A'
v. d. Stel, 170j; gevangen gezet, 1706 '07.
Zijn daghoek uitgegeven te Londen, 1914.
ln dit Dagregister kwam hij op voor de
Afrikaners tegen de zelfzuchtige politiek
der V.O.C.
Tasso, Torquato .v, 1544 '9j, uit Sorrento
bij Napels, dichter aan het hof van
Ferrara. Oefende grote invloed op de letteren
van West-Europa, door zijn heldendicht
Het Bevrijde Jeruzalem en door zijn
pastorale Aminta: 1j75, het voorbeeld vaa
het herdersspel ln heel W est-Europa, o.a.
van Vondels Leeuwendalers. Het heldendicht
werd door Joan Dullaert in proza
vertaald, 1608. Een kort verhaal van Tasso's
Leven gaat vooraf. Tesselschade vertaalde
het stuk op rijm. De prozavertaling
van Vondel werd niet uitgegeven; het hs.
werd in 1894 te Oxford tenzggevonden.
In de 19e eeuw kwam opnieuw de belangstelling
voor Tasso. Ten Kate's Jeruzalem
Verlost, 18j6, maakte het gedicht voor Nederlanders
toegankelijk. Van Droogenbroeckdichtte
een bekroonde cantate Torquato
Tasso's dood, 1875. De eerste vertaling van
Aminta is pas van 1660.
Tast, Ton van ,v, ps. van Anton van der
Valk.
Tatler, The - , (De Praatvaar) , het eerste
E. Spectatoriale weekblad, van Richard
Steele, voornaamste medewerker Joseph
Addison, 1709. Vertaald a1s De Snapper.
Gevolgd door The Spectator, 17 10 ' 13.,
oplaag 1j000!
Tauler, Johann ,v, 1300 '61 ? uit Straa/s.
burg, D. mysticus, van grote lnvloed op ( ,e
Ned. letteren van de M .E. G. 1. Lieftinck,
De mnl. Taules.bss., 1956.
Tazelaar, Dr. Chr. - , geb. te W eesp 189 1,
rector v. h. Geref. Gymn. te Amsterdam,
red. v. d. Stemmeu des Tijds; criticus.
Schreef 192j zijn proefschrift De Jeugd
van Groen. Van 1922 is reeds zijn Moderne
Romankunst. Van 1950 bet HuweltjLs.
probleem in de Z//erzi/z//zr; van 1932 Tien
iaren oogst, overzicht over de romans. In
1934 gaf hij Brieven van Mw. Bosboom
uit. Hield radio-voordrachten over letterkunde.
Met M. J. Leendertse Cbr. LetterL.
5'?J/#Dr.
Ook schreef hij Het proza der nieuwe zakeltjibeid,
aantekeningen over het nieuwste
proza, 1956. De .gel'fW/tWezzl.r van een é'Evzfzz,
1948.
Teeling, Bloetbeuling van Maximiliaan - ,
schimpdicht van Vondel op Ds. Teeling
van ldiddelburg, die prins W illem 11 had
geprezen en de Aanslag op Amsterdam had
verdedigd; 1650. Vondel stuurde hem nu
een .,bloedheuling'' thuis, een schimpdicht
vol van de allerplatste vergelijkingen. Ge.
tekend P. L. pro liFertate, voor de vrijheid.
Teems in Brant, De ew, lofdicht van Atlto-
>2/#eJ op de Tocht naar Chatham, 1667.
Zoo Feefden eertijds d'Italjanen,
Toen Hannihal zijn legermagt
Voor Romen over d'Alpen bragt
Met uitgevouwen standertvanen.
Teenstra, M aarten Douwes - , boer in de
Noordpolder, daarna ambtenaar in 0. en
47. Indië; vestigde zich te Ulrum; redacteur
van een landbouwalmanak; strijder
tegen bijgeloof ; 179j 1864. Groninger
Volksverhalen, 1840.
Op zijn reis uit lndië kwam hij ook in
Zuid-Afrika' beschrijving daarvan in De
z/r//ci/er zz/#z/er werkzaamheden. Daarin
ook het allereerste stuk in 't Afrikaans.
Teestije, Jans N, zie Jan en Boendale.
Teeuwis de Boer en Men Juffer van Grevelinckhuysen,
boereklucht van Samuel
Coster, in 1612 opgevoerd door In IJ/JW
bloeyende) gedrukt 1627. Naar het oude
volkslied:
Een boerman hadde eenen dommen sin.
Hii bracht een voer hout en gaf paard en
wagen, a1s hij ,,een corte w-1J1e'' bij de
Vrouwe mocht zijn. En a1s de Heer thuiskomt,
weet hij zijn paard en wagen terug
te krijgen. Het stuk werd opgebouwd op
het woord :
't Krom hout brandt soo we1 alst recht,
alst by de vyer ken komen.
In deze klucht voor 't eerst de jonker
voorgesteld a1s een ,,plompe Drent'' die
krom-Hollands praat. Het volkslied, een
boerde, kwam voor in het Antwerps Liedboek
van 1j44.
Teirlinck, Herman 'v, geb. 1879 te St. Jans
Molenbeek bij Brussel, zoon van lsidoork
romanschrijver. van het land: De W onderbare
W ereld, 1902; van de stad: Het lz/t?-
ren Aapje, 1909. Toneelschrijver. Mijnbeer
s'crjazclzssr, 1908, is een humoristiscln
beeld uit de 18e eeuw. Met Van de W oestijne
De Ieemen Tsrezzwf, niet voltooid, weer
een beeld uit de grote stad. Daarna schreef
Teirlinck vooral voor het toneel. Hij is de
vernieuwer van het toneel, verkondigt sym
bolisch algemene waarheden: De Vertraagde
FJz??, 1922 ; Iî 7/:772, 1922 ; De 3'1a?2
zonder f-#/, 192/i. Van 1920 is de Nieuwe
Uilenspiegel of de jt7p2#J?e incarnatie w/zz
den Jf-/zz/r/zzlcr Tbbijl. Van 1937 het drama
De Ekster op de Galg.
Teirlinck is niet alleen schrijver, maar ook
tekenaar en meubelontwerper, schrijver van
gebarenspelen voor de lustra van Delft,
Groningen, Leiden, 1925 '25. Belast md
521 Teirlinck
Teirlinck tendenz-romans
lessen in letterkunde aan de kroonprins van
België. Nieuwe roman in 1940: Naria
s'leerwa/fd. historie van een Vlaamse
VfOuW .
In 1947 Rolande met de I//J, fantastische
roman in 40 brieven.
ln 1929 werd hem een Gedenkboez aangeboden,
met bijdragen van Van Deyssel,
Vermeylen, De M eester, Dirk Coster, M .
Roelants e.a.
Na Vermeylens dood werd Teirlinck . de
leider van de Vlanmse letterkundigen in hef
Nieuw Vlaams T#JJf'âr#J, 1946. Ere-doctor
te Amsterdam, 1937.
Over Teirlinck een studie van J. Kuypers
in Vlamingen zwr Beteekenisk te Antwerpen.
Nieuwc uitgave v. Mijnheer J. B.
s'drj/Azz'zt/tl/z en Joban Doxa in de Bibl. der
Ned. Lett., 19j1.
Teirlinck, Isidoor - , 18j1 1934, uit Zegelsem
bij Oudenaarde, onderwijzer, 187j
leraar in de wis- en natuurkunde te Brus.
sel. Nverkte a1s schrijver samen met zijn
zwager Reimond Stijns: de letterkundige
tweeling. Zij schreven novellen, romans.
gedichten, drama's, een boek over Kruid-
LlJnde. Van groot belang is hun roman Arm'
F/yz/z/JereA;, 1884. Met A. de Cock gaf hij
uit Kinderspel, 8 delen 1902 '06; Bra .
bantse Sagen, 3 delen, 1900 '12; de grotc
Vlaamse folklorist. Van hemzelf De T/>.pnymie
z'zzr den Reinaert, 1910 '12.
Teis Pzn., Geert 'v, ps. van G. IF. Spitzen.
Teissèdre l'Ange, Josué x , 1771 186$,
tlit Dordrecht. Nvaals predikant te Amsterdam,
werkte voor de verbetering van het
schoolwezen. Onder zijn geschriften Lofs'ede
op Ra/z en een op Bellamy.
Teisterbant, graafschap van Vlaardingen tot
Tiel, aan Lek, M aas, W aal en Ilsel; graaf
W altger was een broer van Dirk 1. Later
twistappe-l tussen Brabant en Gelre. Bilderdijk
noemde z. Heer v. TWJ/ez'la>2/ en lneweerde
dat het zich uitstrekte van 't Lantvl
van Heusden tot W ezel.
Teisterbant, Mevrouw van 'v, de naam door
Bilderdijk gegeven aan zijn eerste vrouw',
zijn dochter Louise moest zich MejonL,
,/,.,,,z/ van Teisterbant noemen.
Teisterkoord, W illenx van .v, of De 6'ybrohen
Domper, zangspel in 2 bedrijveo,
pamflet tegen Bilderdijk, ,,heer van Teisterbant''
1824, van Spiritus Lenisk zie
daar.
Telemachus, zoon van Odysseus en Penelope
volgens de Odyssee van Homerus. Trok
uit om zijn vader te zoeken.
De Avonturen wgzo Tdemacbus, beroemd
F. prozaverhaal van Fénélon, 1669, tweemaal
berijmd door Feitama; de eerste uitgave
van 1755, maar hij bleef er zijn gehcle
lcven mee doendc; 2e druk 1765. A1.
gemeen bewonderd, door Justus van
Effen.
Telle, Reinier 'w, 1558- 1618, rector
Zieriksee, kwam 1610 naar Amsterdam,
schreef een lofdicht voor de Moord op
Prins W illem van Hoghendorp, 1617. ln
zijn Vrede-sang van 161j was hij ook al
opgekomen tegen de heerszucht der predikanten.
Tegen de predestinatie schreef hij
zijn spotdicht Der Contraremonstranten
Kerj-stock:
Daerop wij moghen kerven
Om nlet, totdat wy sterven,
Slaen andre vroech hant aende ploech,
Wy komen tijts ghenoech.
Zie ook Tragedische Sjl//r/://. Voorloper
van Vondels hekeldichten. Latijnse naam:
Regnerus Vitellius.
Temmerman, Jules -, 1877- 1934, uit
Brussel, leraar aldaar, schreef een roman
en verhalen onder ps. Huyo van Walden.
Tempe, het bekoorlijke da1 ln Thessalië tussen
de Olympus en de Ossa, het verbliif
der Gr. goden. Vandaar lustoord. Huygens
noemt het Voorhout Batava Tempe
= het Ned. T. en W esterbaen sprak van
Ockenburg a1s Arctoa Tempe = het Noordelijke
T. Balthasar Huydecoper bezong
zijn eigen buiten a1s Het Afaar.fezztY/zlczs,
Tempe. Sckielands Tempe was y,het bloemryk
Blommersdyk'' #door Dirk Smits bezongen
in 1729.
Tempe verherelykt, Hollands 'v, van Amsterdam
door Sparewou, Sparendam tot
Marquette, met 30 prenten van A. Rademaker
en tekst van G. Tysens; folio.
Tempel, Dr. Jan van den N, geb. te Wj1-
lelnstad 1877, huisschilder, 1906- '18 secretarfs
van het N.V.V., sinds 191j s.d.
1id van de Tweede Kamer, schrijver over
economische onderwerpen; 1927 doctor ln
de Handelswetenschappen. De W erdd ï>;
Stormtih 1928. Minister van Sociale Zaken,
1939-'45. Schrijver van de roman
Jacqueline Vrljliejj, 1951.
tendenz-romans (D. Tendenz = strekking) ,
propagandagcschriften in romanvorm. Sara
Burgel'bart, v. de dames W olff en Deken,
Max fftgw:/,-/z/r van M ultatuli', Hilda war
Suylenburg van Mw. Goekoop-De Jong van
Beek en Donk, over vrouwen-emancipatie.
Tegen de opiumpacht de Indische roman
Baboe Dzl/w, van Perelaer. Adl.iaan dt'
41Jr&a/ verdedigt de denkbeelden van A1..
lard Pïerson; Amazone die van Vosmaer',
Bartbold 31el'y'tzz; die van Corn. Huygens,
1897. Het Leesgezelschap te D/Ezp:Ni:t4,
vöôr de Moderne Richting, evenals Anna
Rooze van Cremer en diens novellen Kecs
Springer in ezz buiten de kerk. Anna Rooze
is bovendien een pleidooi tegen voorlopige
hechtenis. Cremers roman Hanna #: Freule,
522
Tengnagel
1875, en zijn schïldering van Fa.brieisiin-
J:rE'7;, 1863, beogen verhetering van de sociale
toestanden.
J. R. Snieders, B# de Boeren en De Goocâd/
mzr, 1878. tegen liFeralen en vrijden.
kers, van katholiek standpunt.
Virginie Loveling: Sopbie, 188j; voor t1e
openhare school in Vlaanderen.
dagelijks en huiselijk leven voor 't eerst
in 't Ned. behandeld a1s een belangrijk onderwerp.
Daarop volgde Bredero, die de
Eunuchus van Terentius maakte tot een
Amsterdams spel in zijn Moortje. Terentius'
comediën werden vertaald in 1648
door Zwaerdecroon, in 1665 door W esterhaen.
Zie ook Scbonaeus, Ludolf 5'wïJz-,
Jzrar Halmael, Jzr. #. f nden en J. C. z?. De-
?'t;'7?/t'p--
Tengnagel, Matthijs Gansneb -, 16 l 5-
+: 16j7, dichtte 1640 de klucht van Fricî
/,? '? Veur-buis, in 1645 het blijspel De
Spzenscbe Heidin; opgedragen aan Daniël
Mostaert. Van 1659 is zijn Grove R///t,/
ofte Quartier des adzr.f/drlazzszcâ: Mane-
Tergast, A. E. B. J. (Nes) ,v, letterkundige
en dichter.
Terkamp, Hermanus Theodorus 'w, schreef
te Batavia Dicbt- :72 Letteroefeningent
scbijn, gedicht over het Ter1 7la 7 e0n .en.
dam. Gevolgd door St.
z'y/z ojte âe/ laatste t?/./lp'/ëer des Amsterdamscke
Na>2eJf-â#N, 1659; Amsterdamscbe
Lindebladen, 1640. Deze gedichten hevatten
allerlei toespelingen op dichters en
leven in
lqicolaes
Amster-
Milde :atoneelspelers',
in zijn
toont Gansneh zich een
Het bekendst werd Dc
?2t;:E'/ in J'tfzzleytz werelt
Po-eten, 16j2, met schetpe
hun werk. Zijn eigen boeken
gedrukt. In tegenstelling met
#eschriften is zijn
'an C'onstance een
uitvoerige werken
pamflctschrijver.
Geest f,a,2 Tengby
de verstorvene
hekeling van
herhaaldelijk
Alfred -, zie Prayon.
Ter Navolging, begraafplaats aan de Scheveningse
Wep uit het eind der 18e eeuw,
ter aanmoedlging van 't begraven buiten
de kerken. De dames W olff en Deken liggen
daar begraven. Nu gesloten.
Ternooy Apel, Marie Jacques 'v, 1867-
1912, toneelspeler, journalist en schrijvet
van gedichten, novellen en romans, ondcr
ps. Bram van Dam. Ook toneelwerk.
Terpstra, Chr. 'v, geb. 189j, pseudoniem
van de dichter van een viertal bundels verzen
van 1944- '46.
Terschellinger Volksleven,
Kunst.
Tersteeg, Johan 'v, geb. 1875 te 's-Gravenhage,
1895 1905 officier. daarna kunsthandelaar
en uitgever', romanschrijver, ook
onder ps. J. Eilkema de Roo. Mensen :,7/
boeken, 1947.
Tersteeg-Frank, Julia x , 1893 1926, uit
Amsterdnm, schrijfster van romans, novellen,
schetsen, ook onder ps. Eva Adams el1
onder haar eigen naam Julia Frank.
Terug-tocht, De 'v, dichterlijk verhaal van
Karel van de Woestijne over Orpbeus ta/2
Eurydice; zie Orpbeus.
Ter W aarheid, maandblad dat na de eerste
oorlog uitgegeven werd door Joris val)
Severen', verdedigde aanvank-elijk een soort
christelijk commullisme, verzeilde later in
de politiek.
T erwen, Joh. Leonardus 'w, 18 1 5 '75, Ned.
letterkundige, schrijver o.a. van een etymologisch
woordenboek en met Corstiaan de
Jong van Onze Tljdgenooten, een aantal
levensschetsen.
Terwey, Tijs 'v, 184j '93, uit Zaandam,
dir. v. d. Kweekschool voor Onderwijzers
te Ams erdam. oefende door zijn Spraakkunst
zeer grote invloed op het taalonderwijs.
Met Van den Bosch, Cramer en Buitenrust
Hettema werd hij redacteur v. d.
Zwolscbe HerdrukLen.
zie z>lr. Jaap
zijn andere
prozaverhaal Het .r,:z,/t,72
heel fatsoenlijk stuk.
De Geest zuv Tengnagel is misschien van
de uitgever Joh. Naeranus', hij plaatst 34
dichters in de hel; anderen, Hooft? Van
Baerle, (Mostart, Anna en Maria Vr cher
zijn in het Elyzeum. Over Tengnag een
studie van Knuttel.
Tentoonstelling van de
na 1914, samengesteld
Zoon's boekhandel te
Ned. Dicln kunst
door Kemillk &
Utrecht, 1930, met
systematische catalogus van Roel Houwink.
Tepel-wercken, knutselarijen, de titel van de
mengeldichten in Brabbelingb van Roemer
Visscher. De titel bewijst, dat hij zijn eigen
werk niet hoog schat. 't W oord leeft nog
in de oude betekenis in 't Groninger
woord tiepelwaarL. Zie Spitzen.
Terborgh, F. C. x , geb. 1902: dichter en
prozaschrijver onder pseudonjem, vriend
van Slauerhoff, die door hem herdacht
werd in 1949. Hij schreef verhalen en
schetsen.
Terbruggen, Joh. Abr. -, 1775 1819, uit
Utrecht, schoolmeester te Antwerpen, stichtte
aldaar 1803 het taal- en letteroefenend
gezelschap ,?Tot nut der Jeugd'' dat toneelvoorstelilngen
op touw zette en van
1815 '22 een almanak uitgaf .
Terburch, ps. van Is. SJJ/'' /r.
Terentius, 190 1j9, de grote Romeinse blijspeldichter.
Hij was geboren te Carthago
en heet daarom Terentius Afer = de Afrikaan.
Zijn blijspelen in 15jj rethorikelijk
vertaald door Cornelis van Gbistelek het
Terwogt, W . A. 'w, geb. 1858, Remonstrants
predikant, sedert 1879 te Hoorn;
schreef over Flavius //J:pâz/J, 1863, en
523 Terwogt
terzine
gaf al diens werken uit, 1867 '75. Verder
Het Land -,2 Coen) gesch. der Ned.
in Oost-lndië, aan het volk verhaalcl.
1888.
terzine = 3-regelig couplet in jamben, waarvan
de eerste regel rijmt op de derde en
weer op de tweede van de volgende terzine.
In terzinen is de Commoedia van
Dante geschreven; daarom dichtte Potgieter
zijn Florencc insgelijks in terzinen.
Verder Frederik van Eeden, Het Lied van
5'f'â#r en Wezen; biJ Henriëtte Roland
1-101st, bij Joan Bohl enz.
Tesselschade, zie Visscher. De Kerststorm
van 1595 vernielde niet alleen een schip
van Roemer Visscher; er lagen 140 schepen
op de ree van Tessel.
Tesselschade, muzenalmanak van Potgieter,
1838 '40., bedoeld a1s model van de zeer
vele almanakken van die tijd: veelzijdig en
voornaam. Bevat o.a. Liej en Leed in /J:/
Gooi en 20 gedichten van Potgieter; verder
werk van Heije, Beets, Ter Haar, Ten Kate,
Tollens en Bogaers; boertige stukjes van
Luhlink W eddik, Burlage en Brester; proza
van Hasebroek en Eliza, van Van Lennep
en Bakhuizen.
Testament van Potyieter, Het .v, 1908, de
uitgave van Potgleters Gedroomd #>rJrljden
door Verwey.
Teutem, Frederik van ev, 1774 1847, Remonstrants
predikant, redenaar.
Teutonista of Duytschlender, zie Van #E'7'
Schueren.
Tex, E. den -, geb. 19 18, dichter. Slagzii,
!942. Schipbreuk, 1945.
Text, zie Priapus.
Teyler van der Hu1st, Pieter ,v, 1702 '78,
rijke Haarlemmer. Liet zijn vermogen na
aan de stichting Teylers Genootscbap. Tot
heden veel processen om de erfenis.
Teylers Eerste Genootschap, voor de studie
van godsdienst en staatkunde; het Tweede
voor natuurkunde, dichtkunde, geschiedenis,
teken- en penningkunde. Daarnaast
Teylers M useum en bibliotheeh. Teylers
stichting schrijft elk jaar prijsvragen uit.
Teylers Tweede Genootschap schreef een
prijsvraag uit over de regelen der Dichtkunst;
't antwoord van Jeronimo de Boscb
werd bekroond, 1781.
Thalia, de Muze van het blijspel. Daarnaar
noemde Focquenbroch zijn beide bundels
verzen Tbalia of Geurige Z,'?r#-G5JfSz,'.,
1665 en '69. Daarin Typbon // Reuzen-
J/r#J; zie Focquenbroch. Tijdens zijn verblijf
aan de Goudkust werd de derde bunde1
gedrukt a1s Afrikaense Tâ,/Ja.
Thans, Antoon .v, geb. 1884, R.K. dichter;
minderbroeder uit Maastricht. Kloosternaam
Pdter Hilarion. Owk /pzlE' Hoven, sonnetten.
Oorlogsdagboei, in proza. Leraar te
Rekem Belgisch Limhurg. Toneelschrij-
Vec.
Verwierf 1940 de Eugen van Oyenprijs
voor zijn werk Oud Ew Nieuu, Italië, hem
toegekend door de Veldeke-stichting te
Hasselt.
Theagenes van Thessalien ende Chariclea
van Ethiopien, in 10 boeken uit het F.
van Amyot in 't Ned. vertaald door C. K.
= Cbarles Quina, 1610. Dit is de beroemde
Griekse roman van Heliodorus.
thee, voor 't eerst op het toneel in de Goê
Vroulv van Bernagie, 1686, dan in de
klucht De Theezieie Jujfers, 1701, in die
van Abraham de Vri Tbee-Geselscbap,
1702, en in die van Groenewoud Veriwistende
Tlaeedrinij'ter. In Asselyns Spilpenning
wordt de verkwistende vrouw met haaz
slampamsters door schuldeisers verrast op
een theepartij, 1691:
De oude Hollandsche zedigheid en
(zuinigheid
word nou by veele bespot en veracht.
In 17 19 schreef Groellewoud nog een stuk
tegen het theedrinken: De verloore Diaz','
rzz/i.ëz2#. Maar al spoedig kwam het Dankdicht
aan God van Ds. Schortinghuis,
1700 'j(;:
Is er ooit een drank te vinden.
Die ons tot verquikkiny is,
't Is den thee tot lafenls,
En dus moet ik billik in den
aangenamen thee A'erstaan:
Gij hebt alles welgedaan.
Thee-boom, De Oost-lndische 'v, liedboek,
bij B. Koene te Amsterdam? 1818.
Theems in Brant, De ''w, z1e Teems.
Theophilus, berijmde Marialegende uit de
14e eeuw. Theophilus verkoopt zijn ziel
aan de Duivel, maar wordt door Maria
behouden. De dichter laeeft gebruik gemaakt
van L. en F. legenden, o.a. van die, door
M arbodus. bisschop van Rennes, in 't L.
bewerki. Uitgegeven door Blommaert 1858,,
door Verdnm 1882.
Theophilus, pseud. van Léonce Reypens.
Theorie der schoone k-unsten, zie Riedel.
Theseus en Ariadne, drama van Hooft, ook
we1 alleen AriG ne geheten, 1602., evenals
zijn Achilles buiten zijn weten in 1614 uitgegeven.
Zie Ariadne. Ook in dit st'uk uit
zijn jeugd toont zich reeds de opvatting
van Hooft:
Een ijder borger is een dienàer
van sijn heer,
Maer ijd'er heer is knecht
van sijn gemeente weer.
Met oproeping van de spokende machten
van de onderwereld, van Hekate en van
droomtonelm naar het voorbeeld van Seneca.
Er is dan ook maar één allegorische
figuur in het stuk, n.1. ,,Het Gerucht''.
524 Theseus
tsesls
thesis, zie arst's.
Thetis en Peleus, Bruiloft van 'v, toneelspel
van de Kamer ,,1n Liefd' Bloeyende''
1615 vertoond op de doorreis van prinses
Elizabeth van Engeland naar haar aanstaande
echtgenoot Frederik van de Palts', met
gevel van Hendrik de Keyser voor de ,,ve1'-
tooninghe'' en met een bijschrift van Hooft.
Hetzelfde onderwerp gaf N. J. Storm van 's-Gravesande aanleiding tot een hoertig
berijmd verhaal, een echt stuk om voor tc
dragen, De Kermis Jtzr Goden:
Toen Peleus ('t is al lang geleên)
Met Thetis zou gaan trouwen, Kwam vriend en maag verheugd bijeen,
Om feest met hen te houen.
Zie Peleuj'.
Theunisz, Dr. Joh. ev , geh. 1900 te Stadskanaal,
schreef 1927 zijn proefschrift ovcr
Het J?a#/p;//J te Enkbuizen. Dichter, romanschrijver,
o.a. Verloren J''//1, roman over
de Zuiderzee, 1955. Bimini, verzameling
van moderne prozastukken, 1930. Het ontoeganielijie
élr/, de geschiedenis van Bernardus
Paludanus, dokter te Enkhuizen in
de l7e eeuw, 1956. De #/':#JJe drift: Stad.
Groninger roman, 5e druk 1944.
Thielt, kamer De tIWJ: roos met de spreuk
Gbebloyt ë/2 '? wilde) leefde in de 18e
eeuw weer op: 1732 drie voorstellingen te
Gent. Deed mee aan de wedkamp te Roeselare,
met M aria s'zz/ar/ a1s opgave, 1772.
Ook te Kortrijk 1785 en had zelf 24 kamers
te gast, 1787.
Thieme, D. A. -, 1830 '79, uit Nijmegen,
1855 uitgever te Arnhem, nam De Tijdspiegel
over, gaf sedert 1857 de Guldens-
Editie uit, vooral voor de werken van Ke1-
ler. Mw. Boshoom-Toussaint en Cremer',
zond Keller uit voor zijn Zomer ë>2 '/ Noorden
en in 't Zuidenk gaf de Arnbemscbe
Courant uit, waarvan Keller in 1864 redacteur
werd; leidde sedert de oprichting
in 1869 Het Vaderland, het vrijzinnige
dagblad in Den Haag; verhuisde daarom
in 1874 naar Den Haag. Werd met Nijhoff
en Sijthoff de uitgever van het Ned.
W oordenboek. Naar hem genôemd het D.
,4. Tbieme-jonds voor letterkunde-prijzen',
voor proza 1944 '49 verwierf K. v. d.
Geest de bekroning met Gezegend is â:/
land....., roman uit de Drentse veenstreek-.
Thiery, Dr. Herman - , geb. 19 12 te Gent,
doctor in de economie. Letterkundig medewerker
aan 't Gentse dagblad Vooruit.
Dichter onder ps. Joban DWJN/, 1id v. d.
W aterkluisgroep. Met Coole en Van Brabant
leider van het ts. Klaverendrie, 1957
'42; (voor poëzie) .
Deze Dr. in de economische wetenschappen
liet in 1944 een fantastische roman verschijnen:
De Trap van steen en wolken.
Van hem ook een ,,magisch-realistisch'' toneelstuk
De C/wrrz#: van Advent en nog
een trilogie van drama's De Liejde is ::7,2
schepping van vergoding) Brussel 194j.
De driejaarlijkse prijs voor Nederlandse
toneellitteratuur voor de Belgische schrijver
van het beste toneelstuk is voor het
tijdvak 1943 1945 met algem. stemmen
toegekend aan Johan Daisne voor zijn stuk
Het zwaard zu?2 l'ristan.
Opstellen over het toneel: 1?; bet teLen ,'a?/
Esmoreit, 1947. De man, die z#r baar Lol't
/Je/ Lnippen, roman, 1948. Hoofdbibliothecaris
van Gent sedert 1944.
Studie over hem van J. Schepens, 1946.
Zijn Trap is een der bijzonderste werken
der moderne Vlaamse literatuur.
Thillo, Liesbeth van 'v , geb. 1914 te Edegem,
lerares te Antwerpen, dichteres. De
Doem der Droomen, 1937.
Thineus, ps. van T. v. Duinen.
Thirsa oj de Zege z/tfzz den Godsdienst, het
eerste treurspel van Rhijnvis Feith, 1784.
(Thirsa is de moeder der 6 Macchabeeën,
die door Antiochus Epiphanes, koning van
Syrië, omgehracht zijn; zij offert ook haar
zevende, uit eerbied voor het geloof fn
haar God.) Feiths treurspel stond onder
invloed van Vfieland.
Thirsis Minnewit, een der bekendste liedeboekjes
der 17e eetlw, van Johan van Dans,
rechtsgeleerde; 16j4. Herhaaldelijk gedrukt
in de achttiende eeuw. De druk van
1752 heeft 3 delen ieder van 160 blz., gevolgd
door de Vrolyke Zanggodin van
nog weer 160 blz. Bij Joannes Kannewet
te Amsterdam. Een allermerkwaardigste
bundel minne-, herders-, volks- en straatzangen.
Ds. Tuinman kwam er tegen op in
zijn Hemelwerk, 1720; hij had geen oog
voor volkskunst en hij vond alle minnedichten
verkeerd. In het M innewit b.v.
Het windje, dat uyt den Oosten
(waayd
Dat waayd (niet) tot allen tyen:
A1 die daer in zijn liefs armen leyd,
Die mag hem we1 verblyen.
Een volkslied, dat nog weer is opgetekend
door De Coussemaker in 1856 uit de mond
van Duinkerker vissers. Verder is er in bewaard
Na Oostland wil ïl varen.
Een ander vervolg op Tbirsis Minnewit
was Het amoureuse f,J/J/1//, 17e druk
1795 bij S. en W . Koene te Amsterdam.
Thyrsis is de verliefde herder. Zo ook:
Minnevlam brandende in 't bart van T'âzf'-
sis, om Je scboone Amaril, door F. le Bleu,
1640.
Thiry, Antoon - , geb. te Lier 1888, schreef
Het scboone j=r van Carolus, 1920. Met
Timmermans, ook uit Lier, de Begijnbofsproken.
525 T'kiry
526 Thorhout
Thomas van Cantimpré, 1201 '72, geb. te
Sint-pieters-l-eeuw ten Z. v. Brussel; kloosterling,
prior van Cantimpré hij Kamerijk,
daarna te Leuven. Schreef het Bienboec
(Bijenboek) , een zedek-undige gelijkenis;
1258 '61. Stelde in het L. met Jacob
van Vitry de Levens op van Maria vall
Oignies ( 1177 1213), Christina van Sint.
Truyen ( 11j0 1224), Margareta van Yperen
( 12 16 '57) en Lutgart van Tongeren
( 1182 1246) ; hierin het beeld van de
mystiek, de extase en de minne'
CCLIW .
Zijn groot werk De r,///T/'J rerum, 1244,
werd door Maerlant bewerkt a1s Der Nader
13e
en #e/; waren Jcârïjz/uv door Jac
v. Ginneken; deze houdt Geert Grote voor
de oysteller. Daartegen kwam P. Hagen op
in ziln Untersuchungen, 193j.
Over Thomas handelde ook B. Bahring,
die hem plaatste in de lijst van zijn tijdgenoten,
1866.
Thomas, M athilde - , de Mathilde van de
sonnetten van Jacques Perk; een W aals
meisje van 20 jaar, toen hij haar leerde
kennen te Laroche in 1879. Zij was al verloofd.
Volgens haar neef Paul de Reul, die
over haar schreef in De W itte Mier van
sten /t?lJ/
f1a9d2ajs, sev oentd zij hem ,,ennuyeux, blondasse,
collant''. Zij is later met een
turen Bloeme. Ook thomas van Bellingen.
Hij 2ag een kruis aan de hemel van 8 cubitus
(voet) lang, voordat in 1426 Lodewijk
de Heilige ter kruisvaart trok.
Belgisch officier getrouwd. Zie PerL.
Thomasvaer, zie Tâ. 1?. Malsem. h. Spatzier
zorgde voor de nieuwjaarswensen met kritiek
op de dingen van de dag 1764 en '65;
A. Fokke van 1802- '09., M. W esterman
van 1810- '36.
Thomson, James 'w, 1700-
Thomas a Kempis, d.i. uit Kempell (in de
Rijnprovincie), 1379 1471, de vertegenwoordiger
bij uitstek van de Moderne Dcvotie,
de schrijver van de L. Imitatio
Câr/lf (de Navolging van Christus) , beroemd
over de wereld. W eldra overgebracht
in de volkstaal, heeft het Foekje ook op
het volk een grote invloed geoefend.
Zijn burgerlijke naam was Thomas Hemerken.
Hij trok in 1391 naar Dcventer, waar
hij door Floris Radewijns onder dak gebracht
werd bij Zwedera van Runen. Hij
bleef er 7 jaar en ging toen naar het klooster
op de Agnietenberg bij Zwolle, waar
hij, afkerig van de wereld, 70 jaar leefde
en rust vond ,,in een hoeckske met een
boeckske'' Daar ontstonden zijn L. verhandelingen
en zijn Sermones (preken) : al het
aardse is een kwelling voor de mens, die
'48 E. dichter.
Beroemd om zijn gedicht Tbe Seasons (De
Jaargetijden), de eerste uiting van het moderne
natuurgevoel, met bewondering voor
de schoonheid van het landschap, 1750. In
Frankrijk dezelfde gevoelens bij Rousseau;
in Duitsland bij Klopstock. W eldra ook
in Nederland; zie natuurgevoel. J. Lublink
de Jonge vertaalde The Seasons in proza,
1787. Van W inter maakte er een berijming
van. Onder Thomsons invloed staan: Engelbert
met zijn Bespiegelingen over de
Vier Get#den des Jurs, 1769, en Macquet
met zijn Vier />r:eJ#z&/2, 1767. Over de
Ned. vertalingen een studie van B. G. Ha1-
berstadt, 1923.
Thomson, Ds. J. Jac. N, geb. 1882, dichter
uit de groep van De Beweging. De Pe1-
yr/z/z met de Lier, 1911. Sonnettenkrans De
Keten, 192 1. Ps. van Jan Dideriksz. In
1946 verscheen zijn bundel verzen De RE'-
genboog.
Thorbecke, Mr. Jan Rudolf -, 1796- 1872.
uit Zwolle, hoogleraar te Gent 182j- '30,
te Leiden daarna; schreef 1839 zijn beroemde
Aanteekening op de Grondwet, de grote
leider der Liberalen, bracht de Grondwetsherziening
van 1848. Minister van Binn.
Zaken 1849- '53, 1862- '66, 1871- '72.
Facile princeps, zonder tegenkanting de
eerste, zei zijn tegenstander Groen van
Prinsterer. De S.G. verleenden aan de beide
dochters, die zonder middelen achterbleven.
een pensioen. Standbeeld te Amsterdnm.
Maar spottende grajscbrijten in de vierde
bundel Ideën van Multatuli. Over de gebeurtenissen
van 1848 schreef hij het Dagz/
eri=/ van Adelkeid (zijn vrouw) , uitge.
geven in De Gids, 1905.
Thorhout, stadje ten Z. v. Brugge, met de
Kqmer van Rethorycke yyDoor geest en argaarne
van alle zonden ontslagen wi1 zijn.
Daar schreef hij de Imitatio) die inkeer tot
zich zelf predikt, ontleding van eigen zieleleven,
verlangen naar God en naar Jezus.
Hij put zijn voorbeelden uit de Bijbel en
de Kerkvaders en de klassieke en mystleke
schrijvers; van het dagelijks leven van zijn
eigen tijd is er in de Imitatio zeer weillig
te vinden. Het is een verzameling goede
punten, behartenswaardige wenken. Voor
het beschouwelijke kloosterleven stelde
Thomas twee Dietse traktaten op: Cleyn
Alpbabe: en E en merkelike Leringe. De
Imilalio is in alle talen der wereld overgebracht;
in 't Ned. ook van 't begin af.
In 1844 de vertaling van Hasebroek. Moderne
van R. J. P. M. Bouman, 1904; F.
Erens, 1907; W illem Kloos, 1908; 1s. v.
Dijk, 1909; Pater Heesterbeek. 1946; B.
W ielinga.
0. A. Spitzen schreef een studie Thomas
J Kempis a1s sckrijver wlzi #e n,Ndvolging''
:eâlr#/ge l.
ln 1929 verscheen Op z/el naar den oud-
Thomas van Cantimpré
Thorpe
beid''; in 190j
Gheldere', 2ie daar. Zie ook Marttjn z'Jv
fborbout.
beschreven door K. de
Thorpe, Th. N, Foekverkoper te Londen, had
in 1836 ten verkoop een hs., waarin een
Spiegbel Historiael, de Z:+:772 Wijzen 1u,2
Rome, het Foek van de Roos en j kleine
stukken; in 1888 aangekocllt door de Be1-
gische Regering: het Thorpehandsckrift.
Thoulouze, Tholouse, heerlijkheid in Franche-
comté ('t Vrijgraafschap Bourgondië),
in het bezit van het geslacht van Marnix.
Thrasybulus (lett. = koen-raad)? ps. van
Conrad Busken Huet a1s schrilver in de
Leidse Studentenalmanak (in 18j4 uitgegeven
a1s Groen tnc R#:) en in Aurora, welke
almanak hij als Gids-redacteur later zo
besmttelijk maakte.
Thronus Cupidinis ( L. = de troon van
Cupido), Foekje met emblemata met F. en
L. verzen; de 2e druk 1618 bij Blaeu heeft
ook Ned. gedichtjes van Bredero', een 5e
druk verscheen 1620.
Thugater, de dochter in de Acbtste G'Evcâës'-
denis l','Jzi Gezag in de Minnebrieven van
Multatuli', de zoons trekken de wereld in,
maar aan haar moet de vader leren, dat
weten, begrijpen en begeren zonde is. Pleit
voor de vrijmaking van de vrouw.
Thijm, zie Alberdinqb Tbijm.
Thyrsis Minnewit, z1e Tbirsis.
Thysens, G. - , zie Tysens.
Thysius, Mr. Anthony 'v, 1605 '6j, hoogleraar
te Leiden in poesie en eloquentia el)
a1s zodanig de redenaar bij openbare gelegenheden
(in het L.), b.v. op de verovza.
ring van Sas van Gent, 1644; op de terugkomst
van Johan M aurits, 1645; op de
verovering van Hu1st, 164j) op Tromp,
16j5; op Heinsius en Barlaeus. ln 16jj
bibliothecaris.
Thysius, Mr. Johannes ev, d.i. Jan Thys.
sen, 1621 'j5, uit Amsterdam; hij stichtte
bij testament de Bibliotkeca Tbysiana
te Leiden; het gebouw op het Rapenburg
is ontworpen door Pieter Post, 16jj.
Thysken van den Schilde, hoofdpersoon van
een M.E. lied; hij heeft gemoord en geroofd
om zijn ,,boelken'' geld en goed te
verschaffen, nu zit hij gevangen; z-1J komt
om hem te redden, maar wordt onverbid.
delijk bij zijn verwijten:
Och Thysken vanden schilde,
haddy dat woort ghesweghen,
Met silver ende roode gout
had ick u op doen weghen,
Dat u nu sa1 costen
dijn fiere jonghe lijf.
(Antw.
De ballade uit het Antwerper
a1s klucht btverkt door Slm.
Tysien.
Thijsse, Dr. J. P. -, geb. te Maastricllt
186j, gest. 1945, hoofd van een school, i leraar', zie Heimans.
Thijssen, Theo v, 1879- 1945, onderwijzer
te Amsterdam, schrijver op schoolge-
Fied en van opvoedkundige romans, 1935
lid der Tweede Kamer voor de S.D.A.P.
Kees de Jongen, 1925; Het Grtjze Kind,
1927,
Tiberias,
Tichelen,
werpen
jeugd.
Tichelen, Th. van - , geb. te Stabroek 1877,
kanunnik. Vlaams essayist. De Belgische
Boerenbond gaf van hem artikelen uit a1s
Het zonnlge j-r.
Tideman, Jan - , 1821- 1901, ambtenaar
aan Binn. Zaken, 1882 conservator der hss.
ter Kon. Bibl.; mede-oprichter en secr. der
Ver. tot bevordering der Oud-Ned. Letterkunde,
1844- '48, hoofdred. v. d. Alg.
Kunst- en Letterbode 18j4- 'j8; medeop..
richter v. d. NEW. Spectator. Schreef o.a.
Cupido, bloemlezing uit de erotische dichters,
met Dr. J. G. de Hoop Scheffer,
1845. Hij gaf de Gedicbten van Simon van
Beaumont uit, 1844. Verder Dboec vanden
Houte, 1844, en Leven van St. Franciscus
van Maerlant; dan Floris en Blancefloer
veel ander, vooral Fibliografisch
Cn2.
Hugo van - , zie Tyberien.
Hendrik van - , geboren te Antin
1883, schreef vo' oral voor de
en zeer
werk.
Tideman, Dr. Joannes ew, 1807 '90, Re.
monstrants predikant, 18j0 '72 hoogleraar
aan 't seminarie te Amsterdam. Schreef over
de geschiedenis der Remonstranten.
Tidemaq, M r. Piet - , 1871 1945, met
Boeken in 1895 de mede-redacteur van De
Nëez/fz'tp Gids, toen Van der Goes, Van
Eeden en Verwey heengingen. Schildknaap
van Kloos. Tideman was advokaat te Haarlem.
Tiele, C. P. - , 1830 1902, uit Leidell,
vriend, geestverwant en levensbeschrijver
van De Genestet, 1863. Hij was Remonstrants
predikant en werd 1875 hoogleraar
te Leiden. Dichter, doch vooral van betekenis
a1s schrijver van een vergelijkende
godsdienstgeschiedenis van Egypte en M esopotamië,
1870.
Tiele, Dr. P. A. ,v, 1854 '89, ambtenaar
aan de Leidse Bibliotheek, 1876 te Utrecht,
1886 Dr. honoris causa, (koloniaal) geschiedschrijver.
Bibl. z?. Ned. Pamjletten,
1 8j6 '61. Broer v. d. voorgaande.
Tielebuys, Klucht van 'x', van W illem
Elias. welkomstspel van de Kamer De Lelie
te Diest op het kaagspel van 1j41. Tielebuys
hoort van zijn vader, dat hij een jaar
te vroeg geboren is en wil yiherdragen''
worden. De vroedvrouw stopt hem in een
zak en legt hem voor de N ort van 't ba-
527 Tielebuys
Tielman Susato 52!
gilnhof neer. Juist heeft een oude hagijn
gedroomd, dat zij een jonge zoon had gekregen.
Nu heeft zij er een, voor wie ze
meteen 100 kronen kan neerleggen voor
zijn uitzet.
In 1934 gaf M. de Jong Drie 16e eeuwse
esbatementen uit, n.1. Tielebuys, De blinde
die tgelt begroej en De Iuystervinck.
Tielman Susato, zie S.
Tielrooy, Prof. Dr. J. -, geb. op
1886, leraar in het F., van 1926- '32 in
Indië; 1938 prof. in Amsterdam; schreef
1923 een F. proefschrift over Busien Huet.
ln 1940 redacteur van Elseviers N/z/z7Jschrip.
Behandelde de afdeling Literatuurfz'e/
ézz-fcâap in Servire's Encyclopaedie. Een
historische studie is Ernest Renan, een
:r/// Humanist. Ook schreef lnij een hoofdstuk
in het Panorama der Ned. Letteren.
Onder de titel: De T'r///zz;/ van JeJ vr#e
denken schetst hij daar de betekenis van
M ultatuli, Vosmaer, Huet en Pierson.
Tiendaagse Veldtocht, verheerlijkt in de
Citadelpoëzie. Hasebroek, Gewin, Van der
Linde, de heide Veders, Heije, Van Dam
van Isselt, Goeverneur namen er a1s vrijwilligers
aan deel.
Van Lennep was de eerste dichter van
Tiendaagse''; :1 verder o.a. Van der
en W ithuys; deze laatste was volgens
Hall de tweede Zwanenburg.
Tiende Penning, Lied op de .v, 1j70, een
van de krachtigste Geuzenliederen; zie
daar.
Helpt nu u zelf, zo helpt u God
Uit der tirannen band en slot,
Benauwde Nederlanden!
Gij draagt den bast al om uw strot,
Rept fluks uw vrome handen.
Aan Alva werd dit antwoord in de mond
jte gBevedeenr:ven huns landshadden ziJ
(geen acht,
Zolang ik hen bij de vleespot liet
(blijven
M aar nu ik hun Mammon aanroer met
(kracht,
Afillen ze mij uit den lande verdrijven.
X Goede Boerden, uitgegeven door Eelco
Verwijs, 1860. Acht ervan uit het Hulthemse
hs.: die door Serrure wegens onfatsoenlijkheld
niet waren opgenomen in het
Vaderlandscb M useum; ' e 'en van Hildegaersberch
( Van den N5rjcJ) en één uit
het Amsterdamse hs. van die Rose. Zie
boerden.
X Plaghen ende die X Ghebode, Die .v,
rijmwerk der 14e eeuw over de Tien P1agen.
Uitgegevçn door Snellaert, 1869.
Tieranny van Eigenbaat in het eiland van
Vrye-keur, van N.V.A. 1679, d.i.
Pels. politieke satire tegen W illem
een allegorie. Uit het Italiaans. /. Pook'
schreef er een vcrvolg op: De Dood t?J,
Eigenbaat. Ysbrand Vincent kreeg het in
handen vöör de uitgave, gaf het verbeterd
i1n7 0h7et licht a1s Ondergang van fYersix/,
, tot ergernis van Pook. (Etgenbaat
Willem 111.)
Te W inkel zegt, dat de Tieranny geen
politiek hekelspel is, gelijk door Kronenberg
en ook door W ybrands werd ondersteld.
Zinnespel in j lange bedrijven.
Tière, Nestor de zv, 1856 1920, uit Eyne
bij Oudenaarde, ambtenaaz bij de Kon.
Bibl. te Brussel, dichter en schrijver van
talrijke toneelstukken van realistische
strekking. Een Spiegel, 1891 met goud
hekroond.
Til, Salomon van ,v, 1643 1713, uit
Weesp, Coccejaans predikant, 1685 te
Dordrecht, 1702 hoogleraar te Leiden;
schrbjver van vele L. en Ned. godgeleerde
werken. Daarbij een uitvoerige verhandeling
Digt-, Sang- en Speelconst, soo J:r
Ouden, a1s )yJ/>2J:r der Hebreen, 1692.
Timbre de Cardone ende Fenlcie van M essine,
blij-eindigend treurspel van Jan
Starter, 1618. Daarin ,yeen vermaecklyck'
Sotte-clucht van een Advocaet ende eetl
boer op 't plat Friesch'' De stof koos
Starter uit een vertaling van de Histoires
Tragiques van Belleforest. Timbre komt
ook voor in de vertaling van Bandello:
XVIII waeracbtige gescbiedenissen, door
Reinier Telle of Regnerus Vitellius. Ook
kan Starter hdzelfde onderwerp hebben
gezien bij de Engelse toneelspelers te Amsterdam.
Timbre is een figuur uit de Vesperen 1'a&
Cecilien van 1 282. Op het stuk een lofdicht
van Boudewijn Jansen Wellens:
W ant ghy by ons niet min
g'acht zijt, a1s by Hollander
Zijn Heynsius en Hooft,
Bredero of Vermander.
Timmer, Charles x , geb. 1907 te Amsterdam,
dichter. Gestalten en s'e/z/Eprt>r,
194j. Beeld in Spiegel, 1946. Romanschrijver:
Aan den Ow'crJlz//, 1946.
Timmerman, Dr. Aegidius W . - , 18j8--
1941, leraar a. h. gymnasium te 's-Gravenhage;
vertaalde llias en Odyssee, schreef
een roman Leo en Gerda; gaf, bij zijn
80ste verjaardag, Tim's Helinneringen uit,
met o.a. schetsen van de Nw. Gidsheweglng,
bilzonderheden over Jun Veth,
Toorop. Bauer, Perk, Gorter, Kloos, Vata
Deyssel, Diepenhrock en Theo van Hoytema.
Timmerman, Petronella Johanna de N,
1724- '86, uit M iddelburg. Maakte gelegenheidsgedichtjes,
o.a. op Elisabeth Bekker,
1756. Truwde met J. F. Hennert,
Timmerman
Timmermans
hoogleraar te Utrecht, die haar
Gedicbten uitgaf. Hij gaf college over
wijsFegeerte van Kant.
Timmermans, Felix x', 1886 1947, uit
Lier, eerst
Fekend door
leurder ln kant, werd aloln
zijn Vlaams verhaalPallieter,
1916, Feschrijving van de Kempen,
vol uitbundiye levensvreugde. Daarop
volgden verschlllende andere Vlaamse verhalen,
o.a. Driekoningen-triptiek, met
Eduard Veterman omgewerkt tot het toneelstuk-
En zt/tfz?r de ster bleej stille J/=r.
ln verzen geschreven is Boudewijn, satire
op de Vlaamse Beweging na de vorige
oorlog, Reinaert nagevolgd. Met Anton
Thiry schreef hij Begijnbojsproken. Vafl
hem alleen Het Kindeken Jezus in Vlaan-
(leren, 1918; De Pastoor uit den bloeyen.
//:77 Wyngaerdt, 1922; de romans over P.
lrz/uie/, 1928, en over St. Franciscus; De
zeer schoone uren van Jujfrouw Symforoza,
een verhaal uft het Begijnhof van Lfer.
Ten slotte Boerenpsalm, het beeld van de
Vlaamse hoer, de realistische sombere te.
genhanger van Pallieterk 1935. Deze roman
werd door Albert W elling a1s een toneel.
spel Fewerkt in 6 lange taferelen. Laatste
werk: het leven van Adriaan Brouwer.
Timmermans bezit de gave van vertellen.
Scboon Lier 1926., Anna-Marie, een Lierse
geschiedenis van 't jaar 1830, in 1921 verschenen;
ook op het toneel gebracht.
Leuvens proefschrift over Timmermans
van Dr. Th. Rutten, 1928.
M aurice Gilliams schreef een In Memoriam,
1947., Renaat Veremans gaf zijn
Hei.inneringen uit.
Timon, de afzichtelijke tovenaar in het
treurspel Geraert van Velsen, die te M uiderberg
woont ,,in verlooren ho1 en heghen,
naer beloocken'' en die met echo- g
klanken antwoordt op de vragen van de
schildknaap. Hij laat het orakel zeggelp:
't Is we1 van hem versint
Dat hy 't sich onderwindt;
in 't midden latende, dat verzinnen kan
betekenen ,,uitdenken'', doch ook ,,zic1)
vergissen'' Ook Vondel vermeldt Timon,
die zich voor de mensen als voor een
vloek versteekt, in het voorbericht van
zijn Pascba', 1612.
Tinbergen, Dr. D. C. N , 1874- 1951, pr0-
moveerde 1900 op een proefschrift over
Des C/r/z/x Summe. Tot 1939 leraar in
't Ned. aan tle gymnasia in Den Haag.
Tlne, zie L'verdine van W#nbergen.
Tlas-lnk, Johannes -, 1809- '79, toneelspeler
te Amsterdam. ln 1859 directeur met
Roobol en sedert 1861 ook met Peters;
verliet het toneel in 1872.
't Kan verkeren, zinspreuk van Brederode.
Tocht naar Chatham, bezongen door Vondel.
Ook door Oudaen in zijn lierzang
0: de Brittanniscbe Vernederingt 1667.
Door Antonides, De Teems in brant.
Toebacksnuiver, De buitenspooriqe N,
klucht van Enoch Krook, 1697. Z1e daar.
Zie ook tabak.
Toerien, J. P. -, trouwde 1885 met Sarie
31,r#J; zie daar. Redacteur van de godsdienstige
bladen Middernag en M aranata
te Middelhurg in Z. Afrika. Dichter van
verschfllende versjes. # 1920.
Toit, F. G. M. du - , gaf 1940 uit Eugène
N. Marais, Sy bydrae tot die Afr. letterkunde.
'
Toit, Dr. J. D. du -, zoon van de volgende,
geb. 1877, Calvinistisch Afrikaans
dichter, bijbelvertaler, 1916 1933. Zijn
psalmberijming, 1937, is aangenomen door
alle drie Ned. kerken in Z. Afrika. Hij
studeerde te Amsterdnm; 1911 hoogleraar
aan de Theologische School te Potchefstroom.
In 1908 zijn eerste bundel By die
Monument, herdenkingsgedichten aan de
Boerenoorlog. Zijn Trekierswee bekroond
door de Z. Afrikaanse Academie, 191j.
Ps. Totius. Verder Verse van Potgieter
se Trek, Kindervcrsies, enz. Zijn verdiensten
werden erkend door zijn bevordering
tot Dr. in de letteren.
Bloemlezing van L. J. du Plessis: Totius
in sy verse, 1924. In de Libellenserie G.
Dekker, Psalmen waa Totius.
De naam uitgesproken als Du To.
Toit, Ds. S. J. du 'v, 1847 1911, schreef
1880 Gescbiedenis van die ,4/r4=>;J:
Taalbeltlegingk in 1889 Di Bybel in a4/rëkaans;
drie Proewe. Hij stichtte de Ajrikunderbond
1879; superintendent van
onderwijs in Transvaal 1881 '88; reisde
1884 met Kruger en Smit naar Europa.
Leider van de eerste Zuid-Afrikaanse taalbeweging',
dichter van het Volkslied) redacteur
van het weekblad Di Patriot, de
verdediger van het Afrikaans. In Ons
Klyntji schreef hij zijn roman Di Koningin
1?aN SLeba of Salomo n'n oue ://zJfelde
in s'k-fzric-f/a.
Ds. .S. J. du Toit in weg en zccrl, 1918,
door J. D. du Toit. P. J. v. W inter schreef
over hem in Onder Krugers Hollanders,
1957. P. J. Nienaber bezorgde in 1948 de
uitgave van Totius) digter e>2 profeet, met
een bloemlezing van artikelen over hem.
(Johanneshurg.)
Toit, Dr. S. J. du .v, gaf 1924 te Amsterdam
zijn proefschrift uit over Suid-Alri-
>,/wrJ/ Volkspoesie.
Tol, Jacob van der 'w, geb. te Pingjum
1863, hoofd der school te Wijkel 1902
'28, schrijver van Friese verzen, verhalen
en toneelstukken; 1914 redacteur van
Sljucht en Rjxcâz.
Letterk. W rdbk. 2e dr. 34
529 Tol
Tolhuis
Tolhuis der Stad AmAterdam, Het nieuwe
- , gedicht van Potgieter, 18j9; schildering
van leven en bedrijf der 17e eeuw ,
en daartegenover een heschouwing van het
heden.
Tollens, Hendrik - , 1780 18j6, verfhandelaar
te Rotterdam, R.K. opgevoed, aanhanger
der Verlichting, doch reeds in zijn
jeugd afkerig van de F. Revolutie. Begon
1799 met een Proeve van Sentimenteele
Gedicbten in de geest van Feith. Trouwde
1800 met een dochter van de toneelspeler
Rivier; tussen 1800 en 180j kwamen 5
deeltjes Minnezangen en Idyllen. Daarin
ook al de huiselijke poëzie: Op de geboorte
van zz/ïjr zoontje, 1801. Van 1796
1806 dichtte Tollens 1j, deels vertaalde
toneelspelen onder invloed van M . W esterman
en Uylenbroek, o.a. De l'ft/Epllf-âta//
t'/z Kabeljauwscben, 180j. Van 1808 is de
eerste bundel van zijn Gedicbten) die hem
tot volksdichter gemaakt hebben. Daarin
vaderlandse stukken: W illem 1) Ozpcrzt/ïp'zntng
1# Nieuwpoort, Egmon'd t'zz Hoornet
in de geest van Feith, Helmers en Loots.
Hij dichtte vaderlandse romances met de
gevoelsuitstorting van Helmers: Jan van
5'câ,'#/t#=r, 1807; Albrecbt Beiling, 1809;
Kenau Hasselaar. M aar in hoofdzaak is
Tollens de dichter van de tevredenheid
met het bestaande, van de blijmoedige
levensbeschouwing, van huiselijk lief en
leed; een tweede Cats.
In 1815 won hij de prijs van Van Kinsbergen
voor 't beste volkslied met zijn
Ivien N/er/Z/AZJJC/p bloedk er mocht niets
in voorkomen. wat aan de oude partijschappen
herinnerde. Maar de nationale
zelfgenoegzaamheid stond vöörop en het
geloof in Neerlands God bleef behouden.
Tollens was de vertolker van de gevoelens
van het volk. Hij dichtte in 181 5
ook een jubellied 's A't/zz/r,jy Komst /&/
den Troon. De Holl. Mij. van Fraaije
Kunsten schonk hem in 1819 de gouden
erepenning voor zijn Overwintering op
N/fw Zembla, verhalend gedicht in de
geest van Helmers. Keurmeesters waren
Borger, V. d. Palm, Siegenbeek en Kinker.
In 1818 '19 verschenen een paar bundels
Romancen, JJCVDJ:N en /E':E'7WE'7C; hij vertaalde
B ' ùrger, Schiller, Uhland enz., a1-
leen Byron niet. Boven allen stelde lnij
Matthias Clatldius, ,,de vrome eenvoudige
zanger van het huiselijk leven''. Tollells
hleef een man van de Verlichting; ook hij
dichtte een Feestzang op z& Boekdruikunst,
1823. In 1827 ging hij van de R.K.
kerk over naar de Hervormde.
Hij prees het bestaande; wekte op tot
milddadigheid; genoot van het leven. Ziln
530
poëzie mist kracht; hd hest is hij in de
beschrijving, zo als ook weer in De JQr'-
overing t'ft?2 Damiate.
Hij werd de volksdichter, populair a1s
Cats; de uitgever Immerzeel legde uitgaven
van 10 000 exx. op de pers. Tollens
trad daarbij a1s gevierde voordrager van
eigen werk op. Gevierd werd hij ook
door zijn vele filantropische gedichten,
vooral door zijn Bedelbriej in den langen
winter van 1 844 en '45..
Wij gaan met schaal en bussen rond,
En kloppen aan in alle wijken.
De nood is klimmende in de stad:
Geeft, burgerlui! geeft allen wat,
En geeft wat veel, gij rijken!
Ook op zijn oude dag ging Tollens voort
met zijn berijmde verhalen: Hondentrouw;
De #r,/;#; De Echtbreekster; De Gp/zzdzzl'rouw
te Gouda; alom voorgedragen. Hij
werd geëerd bij het volk en bij de dichters;
Beets was voorgegaan en had aall
hem in 1840 zijn Ada van Holland opgedragen.
In 1846 ging Tollens te Rijswijk wonen
op Ottoburg. Op zijn 70ste verjaardag
werd zijn borstbeeld geplaatst in 't Museum
Boymans en kreeg hij het commandeurskruis
van de Ned. Leeuw. Bakhuizen
hield in 1860 de toespraak bij de onthulling
van het gedenkteken op zijn graf .
Standbeeld te Rotterdnm, van Stracké, ont.
huld in tegenwoordigheid des konings.
Dr. G. D. J. Schotel schreef Tollens :72
z#n Tzlv, 1860. Bij de onthulling van het
standbeeld weerklonk de cantate van Bogaers.
Maar reeds in 18j9 moest Dr. A.
de Jager Tollens' ,ydichterrang'' verdedigel:
tegen Beets.
Tot de scbool van T///:PJ behoren Spandaw,
Messchert, Bogaers, Van der Hoop,
Withuys, H. A. Meijer, Ter Haar, Ten
Kate, Vinkeles, Beets, Goeverneur, v. d.
Bergh, lmmerzeel, Van Zeggelen; De Genestd
bewonderde hem. Hij was j0 jaar
,,de lust en de liefde der Ned. natie geweest''.
Ook oefende hij grote invloed op
de Z. Ned. dichters, o.a. op Jan van Beers
en de dames Loveling.
Zijn Gezamenlijke Dichtwerken in 12 delen,
18jj 'j7, bevatten niet de helft van
zijn vroegere uitgaven, o.a. geen enkel
toneelstuk. Hij wenste geen herdruk.
De Kon. Bibl. bezit een afzonderlijke Catalogus
over Tollens.
Tollens. Mr. L. J. A. mv, 1852 redak-teur
van de Java Bode, die toen werd opgerfcht,
en van het eveneens nieuwe ts.
Biang-lala (Reyenboog) , 18j2 'j6; verder
nog van 't Jaarboekje Warnauri (B1oemengaarde),
1848 'j8. Gaf een bundel
Gedickten uit.
Tollens
Tomkins 531 tOOG
Tomkins, David N , ps. van Le Heux.
Tondalus Visioen, zie Z.
toneel, zie drama. Zie ook de woorden onder
toneel.
Toneel, Een eeuw Ned. N , studie van B.
Hunninger, 1949.
Toneelalmanakken, o.a. Scbouwburgs H/wJnacb,
1786; Volledige Tpt/Nee/-zzl/pi/r/c/J,
1803-'07; Dramatiscb N/e/zzcjltfr:Ezl'fwât'Azl,
1812.
toneelgezelschappen, treden op in de 17e
eeuw; 1611 te 's-Gravenhage, 1616 Gouda.
De Nederlandse ook in het buitenland,
gelijk veel Engelse en vooral Franse hier.
In Isaac Vos' Klucbt van de g1/// heten
ze ,,verkierde Ouwevaers'' (verkeerde
ooievaars), want die vliegen tegen de winter
weg en zij tegen de zomer.
toneelkritiek, bij schrijvers a1s Jtlstus van
Effen en Simon Stijl. In de 2e helft der
18e eeuw komen de weekbladen:
Schouwburg-Nieuws, 1762;
De Hollandsche Tooneelbeschouwer, 1762)
Ryswykze Vrouwendaagze Courand. 1774.,
Nederduitsche Dicht- en Tooneelkundige
Bibliotheek, 1781 ;
De Tooneelspel-Beöordeelaar, 1784;
De Tooneelspel-Beschouwer, 1783- '84)
De Tooneelspectator, 1792;
De Tooneelmatige Roskam, 1799.
toneelletterkunde, prijskampen voor Ned.
- , uitgeschreven door het Belgische
Staatsbestuur, sedert 18j8, iedere 5 jaar
500- 1j00 fr. voor 't beste stuk; verder
premiën. In 1875 waren er reeds 400 oorspronkelijke
stukken in druk.
De Ned. regering heeft in 1941 een 3-
jaarlijkse Breeroo-prijs ingesteld van j
3000 voor toneelwerk.
toneelschrijvers, zie drama.
toneelspeelsters, traden op in de 17e eeuw;
de eerste genoemd bij een F. troep in
Iemant en Niemant, klucht van Isaac Vos.
In 1665 is er sprake van. Ariana Nooseman
en andere speelsters; in 1661 had
Coenraet Droste kennis gemaakt met :,Susannetje
Batist, een schoon en aerdig dler''.
Daarnaast traden nog altijd mannen in
vrouwenrollen op; zo speelde Isaac Verbiest
de ro1 van Rispe in Vondels Gebroeders.
toneelspel, de naam van een burgerlijk drama
in proza, zo a1s dat opkwam tegen het
eind der 18e eeuw en voortgezet werd in
de eerste helft der 19e. Ook in 't alqemeen
tussenvorm tussen treurspel en blljspel
vaak met de strekking ! om maatschap.
pelilke vraagstukken op het toneel te
brengen: Van Nouhuys, Eerloosk Fabricius;
de stukken van Heijermans; Schimmel,
Het Kind van 59/f:.:/; Schuurman, De
Violiersk Frans Mijnssen.
toneelspelen, verboden door de Synode van
Dordrecht, 1j78. Altijd door Festreden
door de Gereformeerde predikanten. In
1600 schreef George Nolthenius tegen
het toneel; onder vele andere aanvallen
is die van Ds. W ittewrongel van 16jj
we1 de ernstigste. Beantwoord door Vondel
met zijn Tooneelsckilt, 1661. Daarop
volgde 1662 Toolzeelscbildsverplettering
van een niet meer Fekende schrijver. Van
hetzelfde jaar is Koemans Scbouwspels
Bescbouwing, een geschrift tegen Vondel,
merkwaardig genoeg in de vorm van een
toneelspel.
Nieuwe aanvallen kwnmen van Ds. Casparus
Streso, 1680; van Plancius, 1681*,
van Ds. Antoninus Sleidanus. Zij allen
betogen, dat het toneel heidens van afkomst
en uit den boze is; dat het land
en volk bederft met zijn gruwelijke vertoningen
en met zijn onzedelijke voorstellingen',
dat niet de toneelspeler, doch
de predikant moet optreden a1s zedenmeester.
Toneelspelea der M.E., Vijf geestelijke 'w,
uitgegeven in de Bibl. der Ned. Letto.en,
1941. Het zijn Stella, een liturgisch drama;
de le en de 7e Bliscap, Marieken 1'ap2
Nieumegen en Elkerlijk.
toneelstukken, historische - , over onderwerpen
uit de Vaderlandse Geschiedenis,
het eerst die van Jacob Duym in zijn Gbedenkboeck,
1606. Daarin Een Nassousc */7:
Perseus, de verheerlijking van Prins Wil.
lem. Verder: Beleg en ontzet van Leiden,
Beleg van Antwerpen', Het moordadicb
stuch van Baltbasar Gerards, de vertaling
van Auviacus van Daniel Heinsius van
1602.
Rodenburg putte er drie uit Gouthoevens
kroniek: 2 onder de titel Hoecx en Cabe-
Iiaus, 1628; zie daar; en Vrou Jacoba.
1638.
Kolm schreef Nederlants Treurspel, d.i.
de dood van Egmont en Hoorne, uit het
geschiedwerk van Van M eteren; met vertoningen.
Zie verder bistoriespelen en bistoriscbe
drama's.
Tonghen, Hans van klucht van Nooseman;
zie daar.
Tonnis, Jan -, hoogleraar in 't Hebreeuws
aan de Nederduytscbe Academie, later te
Emden. Schreef 1659 Josepbs Droef e7C
Bly-eynd' Spel, in 3 spelen, tragi-comedi-
en met allegorische personen, md veel
vertoning op het toneel.
Tony, ps. v. Antonie Bergmann.
toog, zie drama. Bleef in zwang in de 16c
eeuw, b.v. bij Everaert en in de Rotterdnmse
zinnespelen van 1j61. Ook in de
1 17e eeuw; vooral na de verbouwing van
Toonder
de Schouwburg in 166j: Vondels treurspelen;
Aran en fitus. Zie vertoningen.
Toonder, Gerhard - , geb. 1914, romanschrijver.
Een man zet #t7t7r; Uitvurtk in
1941 Vreemdeling in Babylon, over Rotterdam
in 1940. EI Dorado, 1947.
tooneel, zie toneel.
Tooneel, Het Ned. N , 10 het orgaan van het
Ned. Toneelverbond, 1871 tot hedelt. Sedert
1880 Het Tooneel getiteld. Zie Too.
neelverbond. 20 De vereniging tot verheffing
van ons toneel, opgericht 1875; bespeelde
sedert 1876 de schouwburgen van
Amsterdam en Den Haag, tijdelijk ook die
van Rotterdam. Zie J. H. Rössing.
Tooneel, Het - , maandschrift onder redactie
van Berckenhof en Hijmans, 19l 5
- '22
Tooneel-Aantekeningen, van Corver, waarin
hij opkomt tegen de kritiek van Stijl.
Zie daar.
Tooneelalmanak, Noord- en Zuidnederlandsche
N , van N. Donker, ps. van H. Th.
Boelen, 1875- '79.
Tooneelbeschouwer, De Hollandsche - ,
weekélad van 1762- '65, met toneelkritieken,
naast Het Schouwburgnieuws, een
blad dat alleen de toneelkritiek verzorgde.
Tooneel der mannelicke Achtbaerheyt,
1622, dichterlijke pleidooien tegen en voor
koningin Vasthi, gemalin van Assuerus;
leerdicht over wat gedaan en gelaten moet
worden, door Jacob Cats. Met platen van
A. v. d. Venne.
Tooneel-kyker, De -, 10 weekblaadje in
1784; 20 maandschrift 181j- '19, van
Arend van Halmael en Jan van 's-Gravenweert,
drong aan op de opvoering van
Nederlandse smkken. Rekende Otkello
nog onder de ,,prullaria''
Tooneelmatige koskam, De N, Maart-luli
1799, trok te velde tegen Kotzebue.
Tooneel-poëzy, Onderwys in de - , geschrift
van Nil, 1669; de leer van het F.
klassieke drama.
Tooneelschilt of Pleitrede voor het tooneelrecht,
van Vondel, 16j1. Zie jvittewrongel
en toneelspelen.
Tooneelschool, opgericht te Amsterdam
1867 door het Nut; overgenomen in 1874
door het Tooneelverbond, zie daar, met
een ruime subsidie van de koning; directeur
de schilder J. H. Rennefeld, -1- 1877.,
van 1881- 1915 S. J. Bouberg Wilson.
Tooneelspectator, De 'w, blad van Nomsz
in 1792, dat het slechts een paar maanden
uithield. Prees het spel van W al'd
Bingley.
Tooneelspel-Bmordelaar, De - , blad van
1784, noemde Corver de ,,poëzy-bederver''
tegenover de Tooneelspel-Beschouwer,
1783- '84, die de moderne opvatting
van Corver en Passé prees. Dit deecl
ook de Tooneelkijker van 1784.
Tooneelspelbeschouwer, tijdschrift, 1783-
' 84 .
Tooneelverbond, Het - , vereniging tot
bevordering van het toneel; voorstel van
J. N. v. Hall op 't Lett. Congres van
Leuven, 1869; commissie 1870: Van Hall.
Schimmel, Cremer en Jan van Beers. Daarllaast
Het Ned. Tooneel, dat in 1876 de
schouwburg van Amsterdam bespeelde.
Het Tooneelverbond stichtte 1874 de to.
neelschool en had a1s tijdschrift Het Ned.
7't7t;7;Ev/, 1871, onder Van Hall, Schimmel,
Hofdijk en Max Rgoses. Schimmel
had de leiding tot 1894; toen Van Loghem,
tot 1910., Van Nouhuys tot 1914; daarna
Herman Roelvink, Jhr. A. W . G.
Rfemsdijk en Eduard Verkade.
Toonneel des Menschelikken Levens, de
titel bij herdruk van Den Gulden Wincl:/
van Vondel.
Toorenenbergen, Dr. Johan Justus van -,
1822- 1905, predikant 1844, àoogleraar
te Amsterdam, 1880. Geschiedschrijver.
Gaf o.a. M arnix' Briefwissellng en Geschriften
uit sedert 1871. Zijn broer A1-
bert, geb. 182 5, predikant te Groningen,
bezoryde 1845 een nieuwe uitgave van
Marnlx' Biienkorfk # 1886.
Top, Kamiel v, (Adinkerke 1925- Flossenburg-
Duitsland 194j), Vlaams dichter,
schreef ook een studie over de jazzmuziek.
Top Naeff, zie N.
Toponymie (kennis der plaatsnamen) van
den Reinaert, De van 1. Teirlinck
1910- '12.
Torec, ridderverhaal van Van Maerlant,
1262, opgenomen in Van Velthems grote
verzameling van de romans over Lancelot;
Keltische roman vo1 overwonnen roofridders
en verloste jonkvrouwen. W aarschijnlijk
niet vertaald. En in ditzelfde boek ook
reeds verhalen over het nut der wijsheid
en over het onrecht der groten. Uitgegeven
door Dr. J. te W inkel, 1876. Alleen
fn het Ned. hewaard. Torec ondernoemt
een tocht, om de kostbare diadeem van
ziln grootmoeder Mariole terug te winnen
voor zijn moeder Tristoise. Een merkwaardig
hoofdsmk is ,,hoe Torec int scip van
aventuren was''; d1t brengt hem naar ,,die
camere van wijsheiden'' oude vroede mannen
die spreken over de achteruitgang van
het mensdom.
In de bewerking door Van Velthem is
de roman zeer geschonden; waarschijnlijk,
zegt Te W inkel, behoren de handelende
figuren tot de elfenwereld. Nieuwe uitgave
door Dr. A. T. W . Bellemans, Antwerpen
1942.
532 Torec
Torenbouw
Torenbouw van het vlek Brikkekiks in het
Landschap Batrachia, De -, Fliîspel van
Simon Stijl, satire op Prins Nvillem V
en de Prinses', niet uitgegeven.
Torhout, Afartijn van -, zie A. Zie ook
Tborbout.
Tormes, Lazarillo de v , zie L.
Torquatus, Veinzende 'v , zie Jzr.
Totius ps. 1 van / .D. du Toit.
Tournlaire, E. J. J. Bachigaloupi rv, 18j0
1921 , toneelspeler te Amsterdam. Aan-
Je,l:N/z;#c?2 uit w#p/ leven, 1895.
Tourniairq, Oscar 'v, geb. te Amsterdam
1880, toneelspeler', j- 1940.
Tournier, Luc. N , geb. 1907, ps. van de
dichter van Orewoed, 1948, met y,afkeer
van geweld. dorst naar vrijheid en edeler
leven'' (v. Leeuwen) .
tournooi, steeltspel, ridderlijke behendigheidskamp.
ln de roman van Ferguut vindt
men een beschrijving, hoe hij in een tournooi
van 12 dagen de schone Galiene
wint. Van Lennep beschrijft in De RS/J
van Delrzrtff een tournooi uit de dagen
van W illem IV, 1345, geheel naar het verhaal
van het steekspel in Ivanboe van
W alter Scott.
Toussaint, Anna Louisa Geertruida 'v ,
1812 1886, de voornaamste romanschrijfster
der 19e eeuw. ,,Truitie'', geb. te Al11-
maar, begon a1s gouvernante bij het gezln
van De Bruyn Kops te Hoorn. Zij geraakte
daar onder invloed van de Legenden en
de romans van Van Lennep', in 1857
schreef zij Almagro a1s haar eerste novelle:
de geschiedenis van een zeerover.
Van 1838 is De G'rm# z,;/?z Devonsbire,
Nlaria Tudor en Elisabeth a1s zijn beide
minnaressen, vol romantiek, maar ook
reeds met schildering van k-arakters, zo
a1s die nog niet bestond in onze letteren.
Evenwel in een taal, al te zeer overladen
met beeldspraak en vergelijkingen. Potgieter
prees haar, doch wenste een Nederlandse
roman; zij voldeed aan dat verlangen
en schreef Het Huis Lauernesse, 1 840.
ZiJ is voortaan de verkondigster van haar
Christelijk-nationaal levensbeginsel. I!1
1841 kwam de 2e, in 1845 de derde druk.
Het onderwerp: de opkomst der Hervorming,
trok de aandacht. In navolging van
Drost en Potgieter gaf zij aan de gesprekken
zoveel mogelijk de oude kleur, doch
eok in deze roman liet de taal nog zeer
veel te wensen over.
Zij was 1id van de kring van Heilo en ze
werd bevriend met V/illem de Clercq en
zijn gezin. Zo raakte ze onder de invloed
van het Réveil, wat het best tot uiting zou
komen in haar Leycestercyclus.
Haar verloving met Bakhuizen eindigde
met zijn gedwongen vlucht in 1845. Zij
werkte door: Eene Kroon voor Karel JE'/;
Stoute, 1841., De Gr-/ van Leycester in
Nederland, 1847., Iqejonkvrouw de Mau-
/J/r, 1847; De Vrouwen uit ie/ Leycestersche
tijdvak, 18j0; Gideon Florensz.,
18j5? insgelijks uit datzelfde tijdperk;
MedlvvNoche. 18j2', Historiscbe Nt/1,'e/jt'F7,
18j6. sfiddelerwijl wqs zij getrouwd met
de schilder Jan BosFoom, 18j1. Zij keerde
zich tegen het R.K. geloof en tegen
de modernen', haar eigen idealen beeldde
zij uit in De Deljtsche JrtlAzlLzrloé/:'? ,
1870. Een ander beeld uit de 17e eetlv!
is de roman HonselaavsdijL, 1849. Uit
haar eigen tijd de roman Frits zlf/////p/z
en z#>2 Vrienden. 1869. Alles werk mct
vele goede eigenschappen, doch al te wijdlopig
en in ,,onvoldoend verzorgde taal''.
Uit het heden was ook de karakterroman
Maioor Franî, 1874, ,,,de strijd eencr
vrouw tegen zich zelve en de wereld''
een boek dat zeer de aandacht trok en dat
niet alleen in 't F., D. en E., maar ook
in 't Russisch en Zweeds vertaald werd.
In 1882 kwam weer een historische roman;
Het Kasteel ïvestboven in Zea/a/zl,
gewljd aan De Villiers, de F. edelman,
dfe hofprediker werd van Prins W illenn.
Dr. Joh. Dysèrinck sclnreef haar Lel'el).b -
en Larakterscbets, 1911., H. F. W. Jeltes,
Uit bet leven van ,,,2 hunstentursptta'' .
1910. Zij zelf schreef Herinneringen J;,?N
mijn Jeugd in De Gids van 1886, opgenomen
in De Prinses Ol'sini, uitgave v. d.
Ned. Bibl., 1907. Haar brieven aan Potgieter
werden 1915 uitgegeven door J.
Bosboom Nzn.
Gedenkteken op haar graf op het kerkhot
in de Scheveningse Bosjes en in Alkmaar
een borstbeeld. Zij was er ,,ereburgeres''
sedert l84j. Van 1849 '58 was zij redactrice
van de Almanak t/ssr bet s'c/l/t/plc
en Goede.
Mw. Dr. J. M . C. Bouvy schreef Idee
werLwijze van .MU'. Bosboomk 1935.
Toussaint, Jef 'w, geboren en gestorven te
Brussel ( 1867 1954), schreef melodramatische
toneelstukk-en.
Toussaint van Boelare, Ferdinand van 'v,
1875 1947, geb. te Anderlecht bij Brussel:
prozaschrijver. De Zilveren Vruchten-
Jf-/J,;,W, bekroond', 1924. Zijn eerste werk
Landellj; Minnespel, boeren-novelle, maakte
hem dadelijk- bekend, 1910. Schreef ook
reisindruk-ken over Barcelona, 1930. Ter
gelegenheid van zijn 6jste verjaarday verscheen
Geur van i//>Jâ//z/, keuze u1t zijn
werk. Hijzelf gaf in 1946 Twee XVIe
eeuwscbe dialogen uit. In 1947 nog 3 delen
Litterair Scheepsjournaal, kritieken en herinneringen.
Tot 1938 was hij inspecteur-generaal bij
533 Toussaint van Boelare
Tresling
het Ministerie van Justitiz; ook was hij
directeur van het Vlaamse Feknopt verslag
van de Senaat.
tragedie = treurspel; moest volgens de
klassieke opvatting schrik en mededogen
opwekken. Moest gebouwd zijn naar de
leer der drie eenheden, van plaats, van
tijd (alles in één etmaal) en van handeling,
toegeschreven aan Aristoteles; verkondigd
door Seneca, de L. navolger der
Gr. klassieken. Leer gehuldigd tot in de
18e eeuw, ofschoon Shakespeare ( 1j64-
1616) en Lopez de Vega ( 1562 163j)
zich er reeds volstrek-t niet meer aan hielden;
krachtiy verdedigd door de F. kunstrechter
Bolleau, 1636 171 1. Lessing
maakte een einde aan het gezag der F.
klassiek-en. De tragedie laat de strijd en
de ondergang zien van de hoofdpersoon
tegen vijandige. hogere oachten.
Tragedische of klaechlycke Historiën, novellenbundel,
via het F. ontleend aan M atteo
Bandello, 1480 1562, Dominicaan tc
Milaan, volgeling van Boccaccio. De novellen
vertaald door Reynier Telle of
Regnerus Vitellius; nagedrukt fn 9 deeltjes,
1649 en 'j0. Daaraan ontleend de
volgende toneelstukken:
Jacob Struys, Albonus en R/l/zzi/rJa,
1651; Romeo . tn Juliette, 1634;
Gerardt Brandt, Veinzende Torquatus,
1643;
T. C. v. Schagen, Aleran zwz; Saxen, 1632 ;
J. Starter, Timbre Je Cardone, 1618;
A. Kemp, De 31f?op'/ van Sultan Osman:
1623;
P. Nootmans, Bol.ias ojte wulpsche zzz/zzj'-
tocbt, 163j;
Jan Zoet, Kornelia Bentivogli oj Geluckige
Ongelucien, 1649;
J. J. Coleveldt, Hartoginne wlr Savoyen:
1634.
trayi-comedie (de naam het eerst bij ons
b1j Duym), nieuw drama bij de ltalianen
en Spanjaarden in de 16e eeuw, met een
bevredigend slot, en met afwisseling van
ernstige en boertige tonelen. Bij Bredero
Roddrick, Griane en Stomme Ridder. Zie
ook A. de Koningh, Rodenburg en Jan
Starter. Later bly-eyndig-Treurspel ge,
noemd. De ernstige rollen werden vervulé
door voorname dames en heren, de komische
door mannen en vrouwen van 1agere
stand. Zo ook in de E. en Sp. stukken.
De tragi-comedie houdt zich niet aan
de 5 bedrijven, noch aan de reizang, noch
aan eenheid van tijd en plaats.
Transfiguratie (lett. = 'vervorming), de
verheerlijking van Christus op de berg
Thabor, de naam van de Rederijkerskamer
van Hulst; schreef 1485 een landjuweel
uit. Hoogste prijs was ,,een schoonen,
rijckelyck zilveren cop, weghende een
maerc 2e lvers''.
Transvaalschen Oorlog, Liederen over den
'v ', 125 gedichten in de BoerenajmanaL
van 1902, gedrukt te Antwerpen. Zie
Boerenoorlog.
Transvaals Volkslied, zie Lr.
travestie, navolging van een dichtwerk, zo.
dat de loop van het verhaal, de personen.
de inhoud dezelfde blijven, doch op geheel
andere wijze verteld worden; de verheven
stijl wordt hoertig. Het voorbeeld hij uitstek
is de geschiedenis van Aeneas, Ferijmd
door Scarron en naar Scarron door
Focquenbroch en door Langendijk. Gewoonlijk
wordt de travestie verward met
de parodie.
Trazil, had Zunchin, de laatste keizer uit
het huis van Ming, onttroond en werd op
zijn beurt verjaagd door Xunchi of
Sjoentsji, de Khan der Tartaren; onderwerp
van een treurspel van Antonides,
1667: Trazil oj overrompelt Sina. Vervolg
op het treurspel Zungchin, waarmee Vondel
toen, buiten weten van Antonides,
bezig was. Antonides gaf zijn stuk niet
uit; dit deed zijn vader Antoni Janssen
in 168j. Het spel van Antonides houdt
veel meer handeling in dan dat van Vondel;
het werd met een gedichtje van Vonde1
begroet.
Trello, Charles de 'v: of Karel zwzi Trillo,
uit Antwerpen, kapltéin van Prins W i1-
lem bij de verovering van Geertruiden.
berg, 1j73; daarna bevelhebber van Loe.
vestein; voorstander van Leicester en
schout van Utrecht, 1588 afgezet. In 161j
was hij overleden; zijn weduwe bleef arm
achter. Brieven aan Prins Willem e.a. zijn
bewaard. Verder o.a. een gedicht op de
inneming van Geertruidenberg en Crève.
coeur door Prins Maurits, 1j95.
Trello, Lucretia de 'v', dochter van Cbar-
Ies, sedert haar jeugd vriendin van Constantijn
Huygens; in 1645 was zij met hem
op 't Slot te Muiden. Om haar te troosten
over de verduistering van haar ene oo.g,
schreef hij 1647 Eujrasia, Ooghen-Troost,
Aen #*'Jâe>2/>2e Bejaerde N/:,g/7J. Toen
zij in 1663 overleed, maakte Huygens 12
grafschriften. Begraven in de Oude Kerk
te Delft. Tante van Dorothea van Dorp.
Tresling, Mr. Tjalling Petrus -, 1809
'44, gaf 1829 een vertaling van een roman
van Xenophon de Ephes-ldr, Habrokomez
c7? Antbia uit. Schreef 1830 een L. verhandeling
over Agricola en over Prins
W illem 1. Trok uit met de Groninger
jagers. Advocaat te Groningen, werkzapm
op allerlei maatschappelijk gebied. Gaf
1859 uit een studie over De JF4rpé'/; en
de Hoofdmannenkamer in Gr//;/r,gt'A;.
tragedie 534
Tresoor Triompheerende
W erkte mee aan de Groninger Volisz//
zzslAcfl, In 1845 lid der Tweede Kamer.
Een der eerste dichters in de Groninger
volkstaal.
Tresoor der zee- en landreizen, zie
schotenvereniging.
treurspel, in de 17e eeuw Feschouwd a1s
de hoogste uiting der kunst. Van Ovidius
is de opvatting van Vondel:
Hoe hoogh men draave in styl en toon,
Het treurspel spant alleen de kroon.
Ook Asselyn verdedigde dit gevoelen.
Feith schreef een Verbandeling over bet
treurspel, 1795 '96, onder invloed van
Batteux en Voltaire. Zie tragedie, drama
en Frans iDJJJeJ.
Trlvoux, stadje aan de Saône il' Bourgondië,
tussen Dijon en Lyon; van 1787 tot
'97 het verblijf van de dames Nxrolff en
Deken. Middelpunt van haar jTandelinen
door Y lt7//r#t7#NG 1789.
Trlchard, Louis zv, uit Albany, met Jan
van Renshurg in 1835 de eerste Trekboer.
Zij bereikten met dertig ossewagens 1856
de Zoutpansberg. Van Rensbtlrg en de zijn'en
vermoord; Trichard bereikte onder
ongelofelijk moeilijke gevechten de Delagoabaai
en # 1838 aan koorts; de overblijvenden
1839 per schip naar Natal. Zijn
Dagboek van de Grote Trek is de ,,Afrikaanse
Ilias''
R'richt, Dr. H. W . van .x', geb. 1897 te
Arnhem, sedert 1940 rector van het Lorentz-
lyceum te Eindhoven', medeoprichter
en secretaris van het Van Eedengenootschap;
schreef 1954 zijn procfschrift over
Frederik ftWtazzz,,/z .. denker tzr strijdei..
P. C. Hoojt, 19j1.
Trigardt, zie Tricbard.
Trigland, Jacobus -, d.i. Dr# Eychelen:
1585 16j4, uit Vianen, Rooms opgevoed,
doch reeds in 1610 predikant te Amsterdam,
in 1618 afgevaardigde ter Synodc:
van Dordrecht; zie Haen ra/ltptyr. In 1634
hoogleraar te Leiden, de bestrijder van
Uyttenbogaert. Hij werd bedoeld met Euripylos
in Coster's Iplligenivl. Zie Pritzpus.
trilogie, dichtwerk of roman, bestaande tlit
3 zelfstandige delen: B.v. Vondels Jozej
in Dotban, Jozej in Egypte en Jozef in '/
Hof, (Sofompaneas.) Ook Lucifer, adly/w
in Ballingscbap en Noach', zie Vondel.
Jlz; Klaaz, rrrzzfwô:f'// van Zaartje Jans en
Ecbtscbeiding, van Asselyn, 1682 '8j. De
Drie ZAJ/tArJ/EW:/Z van Ledeganck: Gent,
Brugge en Antwerpen bezongen. Zo in
proza: de Leicester-cyclus van Mw. Bosboom.
Rodenburgs àqelibea en zijn Keyser Otto
den Derdenk Claes Cloet, 3 kluchten van
Nicolaes Biestkens.
Trilo-qie uit IeJ zuiden, gedichten ,:1e
dood van Tollens B @van Rijswijck,
18j7.
J. Fabricius, Komedianten troLien rpprl#,
Melodie der Iz''cr/yc, Dans om #: galg',
). v. Ammers-Kiiller, Ileeren, Vrouwen E>p;
Knecbten, Sans-culotten, De G'e/rpl/x/:r.
Zie ook Rein Brouwer.
Triomf, de vreugde stijgt ten top, zie
Nieuwe baring.
Triomfllederen, heel vaak volkspoëzie: op
de inneming van Den Briel, 1j72; op de
ondergang der Onoverwinnelijke Vloot,
1588; op de inneming van Sluis door
Maurits, 1604:
Spanjaert moest daer van stonden
(aen uyt,
W y dancken Godt voor sulcken buyt.
Victory-Liet op de Slag bij Gibraltar,
1607; Triumpb-liederen op de Zilvervloot,
1628. Over de grote overwinning
op het Slaak, 1631, van Vondel. Op de
Slag bij Duins, 1639, van J. Six, Daniel
Heinsius, W . v. Heemskerk, Daniel Jonctys,
Jan Soet, A. W aesberge en vele anderen.
Triomj over Funen, 16j9, van Vondel,
en vooral zijn Zeetriomj der Vrye Nederlantlen
na de Vierdaagse Zeeslag, 1666,
en zijn gedichten op de Tocht naar Chatham;
zie Tweede Engelse Oorlog en Nicbiel
Jtz Ruyter. ook Derde Engelse szpr-
Iog en Tromp. W eer victorieliederen op 't
veroveren van de Zilvervloot in de Baai
van Vigos, 1702, van K. Sweerts en van
vele onbekenden; zie Zilvervloot. Zo ook
na de Slag bij Doggersbank, 1781. Triomfdichten
op veroveringen te land o.a. bij
Vondel Vevovering van Grol, 1627; Zege-
Jf-/z/,g ter ere wav Frederick Henrick,
>, Boschdwinger, W ezelwinner'' ; 1629; Stedekroon.
1632. A. L. Barbaz, Lierzang
op de landing en a//5f.â/ der Fz;.ge2Jf'/n,,72
en Russen, 1799.
De G'e/cwl: M a1.s, gedicht van Vondel
op de Vrede van Munster, 1647; Vrye
Zeevaert. op de Driedaagse Zeeslag, 16j3;
Triomj van Kt/ppt'/z/.wxjd/z, hulde aan W assenaer
en De Ruyter, 16j9.
Antonides bezong in 1675 in 5 heldenzangen
de Drie zeetriomjen van De Ruyter
en Tromp.
Zie ook Een :72 dei'tig, /,r 1,. d. Jzree/i en
Pieter VerboeL-.
Triomftorts ,,over de neerlaagh der vyandelyke
vloote op het Slaak'' ) 1631, overwinllingsdicht
van Vondel.
Triompheerende standvastigheid, De - ,
het eerste toneelstuk van Balthazar Huydecoper,
17 17, ontleend aan de roman
Cléopatre van Gauthier de la Calprenède.
(Dczc Cleopatra is de dochter A.ettn Anto-
535
Trip 536 Tromp
nius en de beminde van Coriolanus van
Mauretanië.)
Trip, Lucas 'w, 1713 '83, hurgemeester
van Groningen. Dichter van Tijdwinst in
ledige uren, een verzameling van rechtzinnige
rijmen, 1764. Hierin ,,het geval
van Onno Zwier van Haren''
Tristan en Isolde, een van de beroemdste
M .E. Keltische verhalen. Bewaard in het
Mhd. van Godfried van Straatshurg. Heeft
ook in het Mnl. bestaan, o.a. blijkens de
verwijzing van Van Maerlant in de aanhei
van Sinte Franciscus Leven:
Tristam ende Galehoot,
Perchevael ende Lanceloot,
Ghevensde namen ende ongeboren,
Hier of willen de lieden horen.....
Triumphe ende tpalleersel van den vrouwen,
Den - , z1e Z.
Trivium, zie Vrlïe AJ/zilzezi.
Troades of Troas, treurspel van Seneca, genoemd
, Koninginne 2 der treurspeelen'''
vertaald ln proza door Hooft en Reael;
a1s zijn Amsterdamsche HeLuba door
Vondel bewerkt op Schey-Beek te Beverwijk,
1625; de geschiedenis van Troje.
trochaeus, trochee) versvoety U.
Troelstra, Dirk - , 1870 1902, jongere
broer van Pieter Jelles, geb. te Stiens;
soc. dichter. Aan de 5'?r#J,rJ. De liederen
op muziek gezet door zijn vrouw, Mw.
S. Troelstra de Vries.
Troelstra, Mr. Pieter Jelles 'v , 1860 1950,
gaf 1909 zijn Friese gedichten uit a1s
Rispinge, d.i. Oogst. Gedenkteken in zijn
geboorteplaats Stiens. Over zijn gedichten
zijn voordracht Fen Hus en f,/1i:77 (Over
huis en leven), 1910.
Troelstra gaf met T. E. Halbertsma het
ts. For â Aus en âldzz; uit, 1888 '90.
Over Troelstra een studie van J. B. Schepers,
1925.
Troelstra-Bokma de Boer, Sjoukje -, zie
N. 1'. Hichtum.
Trojaansche Oorlog, naam waaronder Maerlants
Historie fwzi Troyen bekend was,
eer het volledige hs. te W issen werd gevonden
in 187 1.
Troje, Roman van .v, zie Troyen.
Trommius, Abraham - , 1655 1719, dominee
te Groningen, schreef een Concol'-
,572//: op Je Biibelè verbeterde de psalmberijming
van Datheen. Op zijn Bijbels
A/oordenboek dichtte hij zelf :
1st, dat oyt Rechter wi1 een schamper
(oordeel vellen,
Waardoor hij allermeest kan den
(Misdader quellen,
Die laet hem nimmermeer in t' naare
(rasphuis gaan,
Noch ook van dach tot dach aan 't
(zware Berghwerk staan;
Maar 1eg hem op, dat hij ga Woord-
(Registers maken.
Dus Sal hij alle soort van Straffe
(teffens smaken.
Over Trommius een studie van Dr. van
Veen.
Tromp, Cornelis .v. 1629- '91, zoon van
Maarten, een der grote zeehelden. Bezongen
na de Vierdaagse Zeeslag door Joan
Blasius, Vondel, Sylvius en in het bekende
gedicht van G. Brandt:
Geen verf van schilderij,
geen stift, noch punt van staal,
Verbeelt door kracht van kunst
den Amstels Admiraal;
Den Hollantschen Romain;
den roem der Batavieren,
Die goude ketens won
en kronen van Laurieren.
Toen . Tromp afgezet was om zijn gedrag
op Schoneveld, 4 5 Aug. 1666, maakte
Huygens een puntdicht op zijn verblijf te 's-Graveland:
Hy sitt op 's-Graven Land,
die t' scheep veel wondren dee:
Hy waer veel dienstiger,
dunckt my, op 's Graven Zee.
In de Derde Engelse Oorlog Adieu c/7
W ellecom van N. Doemer, Zegen-krans
van Joh. Cloon, Vreugde-Galm van H. v.
Bulderen en lofdichten van Roman en van
K. Lescailje. Na de Slag bij öland, 1676,
tegen de Zweden, een triomflied van Focquenbroch:
Uw Admirael slaet om,
de rest die pakt zyn spillen,
En vlucht voor Tromps onthaal
van kogel, kruit en lont.
Op Tromp veel lofdichten van onbekenden.
Bij zijn dood zangen van Sylvius,
T. Arents, J. de Decker, M . Abrugge.
Tromp, F. J. Winter 'v, zie 7F.
Tromp, M aarten Harpertsz. 'v, 1j98
1653, de grote admiraal; bezongen in vele
lofdichten na de Slag bij Duins, 1659; o.a.
door J. Six, Daniel Heinsius, W . v.
Heemskerk, Dan. Jonctys, Jan Zoet, A.
W aesberge. In 16j2 na de nederlaag tegen
Ayscue kwamen er schotschriften; zie ook
Maarten. Doch in 16j3 het grote lofdicht
van Vondel Vl'ije Zeevaart, na de Driedaagse
Zeeslag, ter ere van
de Hôllantsche Amiraal,
Die voor geel) zeehelt vlag moet
(striickelt,
Een man, gelijck een punt van stael,
By geen Romainen te gelycken.....
Verder victorieliederen van Jan Six, Henrick
Bruno, Jan Zoet; een Lyck-Klacht
van Bruno, een Ter Gedacbtenis van Von.
del, alsmede een Uitvaert..
537
A1 heeft de Doot hd lijf verslonden:
De Faem is aen geen graf gebonden.
De deught verduurt het kout gebeent,
J. de Decker dichtte hij Tromps dood een
sonnet, J. Six een Helnelrouwe, Wester-
Faen een uitvoerig vn nog een puntig
Grajdicbt, Dullaert een Treur-zang. D.
Jonctys een LiiL-zucht, j. Z. Baron een
Grahcbrift, J. Bara Neerlands 2*r://p'zJr,ç,
Het grafschrift op de tombe in de Oude
Kerk te Delft is van Vondel:
Hier rust de zee-held Tromp,
de dappere beschermer
Der zee-vaert en der zee,
ten dienst van 't vrye 1and....
Troost, Cornelis x , 1697 17j0, Amsterdams
pastel- en aquarelschilder. Zie Assel#
n. In 't Mauritshuis zijn lj tekenïnge':
van hem, meest aan de Hollandse kluchten
ontleend, o.a. aan de W iskunstenuars
van Langendijk, en 5 aan Jan K/aaz van
Asselijn, o.a. het huwelijksaanzoek door de
vrienden van Reinier Adrfaensz hij de ouders
van Saartje Jans, en de Ontmaskering
van Jan Klaaz als de gewaande dienstmaagd.
Troost ende Spiegel der Siecken, Een N ,
zie Gnapheus.
tropen (Gr. = wendingen), overdrachtelijke
stijlvormen: allegorie, metaphora enz.
troubadours, de Zuidfranse minnezangers, rondreizcnde voordragers van de ridder.
romans, vleiers van de adel, tot wie zij
oorspronkelijk zelf behoorden. Een aantal
Z. Ned. edelen volgden hun voorbeeld.
Studie over De Troubadours van M. A.
Perk, 1887 en van Dr. J. J. Salverda de
Grave, De Trottbadours, 2e druk 1925.
Mw. Dr. M . S. Visser schreef in 19j0
haar proefschrift: De vrouw in de T'r///izftiourslyriek,
,,een studie van de hoofse liefde''.
De gedichten der F. troubadours droegen
bij tot de verfransing der Z. Nederlanden
in de Bourgondische tijd.
Trou moet blijcken, zinspreuk- van de M.E.
rederijk-erskamer te Hàarlem. In de 18e
eeuw was Pieter l-angendilk ruim 30 jaren
de factor. Nu sociëteit. Daarover schreci
E. H. von Baumhauer in 1880 een studie.
H. F. W aller schreef de Gesch. van Trolt
moet bliicken, 1904. In 1889 gaf Dr. G.
Kalff een bundel toneelstukken uit, afkomstig
van deze Kamer. Zie Const-thoonende
Juweel.
Trou-ringh, 's W erelts begin, midden, eynde,
besloten in den ,v, groot leerdicht
van Cats met veel verhalen op rijm;
vervolg van zijn Houwelick', zie Procjsteen.
Ick heb by een gebracht verscheyde
(trou-gevallell,
Om daer te mogen sien hoe jonge
(sinnen mallen.
ln 4 delen: 10 ,,uyt de H. Schrifture'';
2* van de oudste tijden; 3* uit de latere,
tijden; 40 ,,het Geestelick Houwelick''>
over de geboorte van Christus, tot aan 't
Laatste Oordeel. Opgedragen aan Anna
Maria Schuurmans. Haar m rtret stond.
voorin en daaronder:
W ie oyt dit aerdig beelt
sult comen aen te schouwen,
Hout vast, dat ghy hier siet
een roem van alle vrouwen.
Van dat de werelt stont,
tot heden opten dach,
Niet een die haer geleeck
of nu bereycken magh.
Deel 1 . bevat o.a. Adam en ff?l; deel 11
Crates ev Hipparcbiak deel lI1 Emma en
Eginard, onder de titel De zzilr-lruezi#:
N aeghtk in dit deel ook het Spaens Heydinnetie.
le Druk 1637. De tweede druk van het
grote werk kwam reeds in 1638.
De titel overgenomen door Hendrik de
Veer: Trou-lungh voor 't Jonge Holland,
1868, tonelen uit het huiselijke leven in
de gegoede burgerstand, met lofprijzing
van de vrouwen en de jonge meisjes; in
de trant van de Camera. Een Hollands
hoek tegenover het werk van Gustave
Droz van 1866: M onsieur, Madame et
.SJ:J.
trouvères = Noordfranse minnezangers; zie
troubadours.
Trouwen Batavier, herdersspel van Rodenburg,
1617 uitgegeven op voorbeeld van
Hoofts Granida, reeds vertoond in 1609.
Het is een bewerking van Guarini's It'
Pastor jido (Getrouwe herder) , zonder'
.de reien. Maar het toneel der handelinp
is van Arcadië overgebracht naar Den
Haag en de personen dragen Hollandse
namen: Heereman, Vrederijck en Warnaer,
namen later door Vondel overgenomen in
zijn Leeuwendalers.
Tx uwgevallen, Nieuwe Hollandsche - ,
roman van 1678, ,,zijnde het vervolgh van
Arantus en R/J:zz;/>2#r'', bij en door Timotheus
ten Hoorn te Amsterdam, berucht
tals drukker van vuilschrijverij.
Troyen, Historie van N , een der klassieke
romans. Van Maerlant bewerkte het ge.
hele yedicht in 1264, nog tijdens zijn verblijf
ln Oost-voorne. Een volledig hs. van
zijn werk werd 1871 gevonden in de
boekerij van de Graaf van Loë te Wissen
aan de Sieg. Prof. Verdam gaf Episodcs
er van uit in 1875.
Maerlants roman begint met de Tocht der
Argonauten a1s voorgeschiedenis. Dan
komt de schaking van Helena door Parisy
Troost Troyen
Troyen 538
en dan nog de gehele geschiedenis van
Achilles. Daarop volgt pas het beleg van
Troje, de dood van Patroklus, Hektor,
Achilles en Paris; dan de ondergang van
Troje en de stichting van Rome. Maerlallt
vertaalde de Roman de Troie van 118 ï,
door Benoît de Ste More', zie daar.
Hij nam daarin op de gedeelten, die
Segher Dieregotgaf reeds in het begin der
15e eeuw had bewerkt en vulde het F.
werk aan. Het klassieke verhaal is vo1 van
liefdelyriek en mingevallen. Bénoit 30 000
regels; M aerlant 40 000. Het geheel is
1892 uitgegeven door Nam leon de Pauw,
die alle hoeken van Maerlant opnieuw Fewerkte.
De Roman van Troyen berust niet
op de Ilias, doch op verhalen van Dares
Phrygius en Dictys Cretensis.
Troyen, Die Historye van der destructyen
van 'v, gedrukt A 1j00 te Antwerpen.
met de ,,liefde van Troylus, des coninx
Priams van Troyen kint, ende van Bryseda,
Calcas dochter, welc dat een verrader was''.
Prozageschrift.
Troyen, 't Paerlement van - ? onderhandeling
tussen Trojanen en Grleken, waarbij
Hektor en Achilles elkander uitdagen;
vervolg op 't Proyeel zzlz; Troyenk dit stuk
van Segher Dieregotgaf is een vertaling
van Benoît de St. More.
Troyen, Dat Proyeel (Priëel) van -, de
inleiding van de zevende strijd van de
Grieken voor Troje, zo a1s die behandeld
wordt door Segher Dieregotgaf ; overgenomen
door Maerlant. De helden van Troje
zitten met de jonkvrouwen aan een feestmaal
en houden gesprekken over de liefde
op M.E. wijze; dit stuk komt niet voor if1
de Roman van Troje van Benoît de Saintc-
More.
Troyes, Crestien de 'v', 1140- '90, de
grootmeester van de F. hoofse ridderpoëzie,
werkte aan het hof van graaf Philips
van den Elzas van Vlaanderen, die regeerde
van 1168- '91. Crestien dichtte veel
Keltische romans. o.a. Erec, Yvain; schreef
zijn Conte del Grâa/, de eerste Graalroman.
(Troyes, de oude hoofdstad van Champagne,
ligt aan de Seine, ten Z.O. van
Parijs.)
Troylus en Bryseda, zie Troyen. Bij Shakespeare
a1s treurspel Troylus JAZJ Cresseida.
Trudeman en zijn W ijf, poorters van Hoorl)
in de M .E., nog wegens hun weldaden
voortlevend in de overlevering. Novelle
van Bakhuizen in De Gids van 1845.
Truwanten (landlopers), titel van een sotternie,
14e eeuw. Begint met de oudste
scheldpartij tussen meesteres en dienstbode
in onze letteren. De ,ymaerte'' (meid)
Lutgaert gaat er van door en zoekt broe.
der Everaert, de kluizenaar, op. Snmen
gaan ze in pelgzimskleren bedelen, totdat
de Duivel optreedt md de verzekering,
dat zulke truwanten hij hem terechtkomen.
Trijntle Cornelis, klucht van Huygens, he.
handelt de vavonturen van een Noordhollandse
schippersvrouw te Antwerpen;
zij wordt dronken gevoerd en wordt, van
alles beroofd, weer wakker op een mestvaalt.
Uitgegeven door Eymael. Zie ook
Aegje. Het gedicht verscheen pas 1657 en
opnieuw 1658 in ' de Korenbloemen. Huy.
gens werd aangevallen a1s Zusannen-Kon .
stant#n, 16j8; opgenomen in de Bloemirans
van 16j9. Pas in 1675 bleek, dat
Joachim Oudaen de schrijver was. éij de
2e uitgave van de Korenbloemen nam Huygens
een gedicht op, Nood-W eer. Op gezag
van Bilderdijk werd aangenomen, dat
dit stuk een verdediging was tegen Oudaen,
die weer antwoordde met Ajkee,
der Noodweer. Eymael heeft aangetoond,
dat de Noodweer een verweer was tegen
een lasterlijk gerucht.
De inhoud van 't verhaal is te vinden in
de Decameronek Huygens kwam met een
geheel zelfstandige bewetking; een getrouwe
navolging leverde W . D. Hooft in zijn
Andrea de Piere, peerdekooper, 1628. De
stof is ook te vinden in 't Leven en JEWr#/
van C/lwe/z? Marot, door Jan Zoet uit het
F. vertaald. Huygens schreef zijn klucht
in 16j3.
Voor 't eerst opgevoerd in 19j1 en we1
door het Nationaal Toneel van België; te
's-Gravenhage.
T'Samensprake, zie Disputacie.
T'Serclaes, Everard ew, roman van Conscience,
geput uit de Brabantscbe FeeJ/ec:
hoe deze jonge ridder Brussel herwon voor
hertogin Johanna tegen graaf Lodewijk
van Male van Vlaanderen (midden der 14e
eeuw) .
Tserclaes, Juffer -, geb. Van Swieten, een
aanzienlijke Haagsche Jojfer uit Brabant,
bracht 1621 van wege de Aartshertogen
vredesaanbiedingen aan prins Maurits; de
onderhandelingen liepen nog in 1622. ln
1628 was zij, nu met medeweten van de
Staten, weer tussenpersoon. Roman en to.
neelspel van Schimmel.
Tiiblngen a. d. Neckar in W urtemberg,
29 000 inw. Sedert 1477 beroemde universiteit.
De Tubinger Scbool is de leer van
de Moderne Hervormden, aldaar sedert
1834 verkondigd door Baur, en de Kath.
richting, die van Drey uitging. Zie ook
Strauss.
Tuchtheer, Den vroolyke -, 1750, tijdschrift
voor schandaaltjes onder 't mom
van zrdenverbetering.
Tuchtiging der Algerijnen, gedicht vaa
Staring op het bombardement van Algiers
Tuchtiging der Algerijnen
539
van 1816 door Lord Exmouth en Van Capellen,
in Achterhoeks dialect, een van de
schaarse stukken in de volkstaal van die
tijd.
De l'ucbtiling werd ook bezongen door
A. J. Zuhll, Wiselius, Brand van Cahauw
en Adriaan Loosjes.
Tuindag, jaarlijkse feestdag te Ieperen, gevierd
ook met een spel van De Korenbloem
of van de Rosieren.
Tuinman, Ds. Carolus N , 1660- 1728, sedert
1699 predikant te Middelburg, schreef
verscheiden bundels stichtelijke gezangen
en kwpm op tegen de wereldlijke liedjes:
venusjankerijen, brasdeunen, zwavelpriemen
des Satans. (Beginzel van Hemelwerk,
1720. Zeedenungen, 1720.) In deze bundels
komt hij ook op tegen de ,,l-ibertijnen''
en tegen Romq doch dit is nog veel
meer het geval in zljn talrijke polemische
prozawerken tegen Hattemisten, Vrijgeesten
en Spinozisten. B'ekend is Tuinman
gebleven door zijn taalkundige werken, in
't bijzonder door zijn 2 delen over de
Ned. Spreekwoorden, 1726.
Tuinspiegel, De N , reeks van oorspronkeliike
novellen onder redactie van Antoon
Coolen, Albert Helman en Joh. Tielrooy.
tuiters, zie tuyters.
Tulkens-Boddaer, Julia N! geb. 1902 te Tie-
Schreef innige gedlchten. pnicens., 1931,Liederen ># scbem erHuueril: bl1o9e3m3-,
Vader, 1938.
Tulpenwindhandel,
lelding tot een
1636 en '37, gaf aangroot
aantal geschriften in
proza en op rijm. Daarover De Pamjletten
van Jd/z Tulpenwindhandel van H. E.
Krelage, 1942.
Turias ende Floreta, Een schoon Historie
van - , prozaverlmal van 1jj4, met avonturen
in de geest van W alewein, ,,seer
ghenuechlyck om lesen'' Hoe Turias die
schoone Floreta ontschaecte ende hoe' hij
namaels coninck van Persen ghecroont
werdt' '
Opnieuw
Letterkunde
W . L. de
uitgegeven van wege de Mij. van
door Dr. C. Lecoutere en Dr.
Vreese, 1904. De titelplaat in
't oude volksboek stelt nid Turias en Flo.
reta, maar Hendrik en Margriete van Limborch
voor!
Turken, vooral in 17e eeuw gevreesd a1s
de grote vijanden van het Christendom fn
de
W est-Europa. Vandaar gedichten a1s van
Vondel: Op #e Neerlaegh der Turksche
vlote, 1649; 0: den Zeetriomj., 1 696; Kandia
op â=r uiterste, 1669.
Van J. de Decker Op den zeeslag /pJJc/Jt'72
den Turk en Venetiaan) 16j6.
Van Antonides: Zeetriomf der Venetianen
over de Turken, 1666. En Nederlaeg
der Turken, toen van Gent 6 Algerijnse
Van J. B. W ellekens Vreugdezang van
Argosche Edelen over de verlossing v. d.
Peloponeus'' door de Venetiaansche Zee- ,1 '
magt, 1687.
Turnus, zie Eneas.
Tuuk, Titia Klasina Elisabeth van der - ,
18j4- 1939, geb. te 't Zand, onderwijzeres,
vestigde zich a1s schrijfster te Arnheln
1882. W erken voor de jeugd; vertalingen.
tuyters, naam voor sonnetten) voorgesteld
door Roemer Visscher.
Twaelf Beghinen, Boec van den 'v, prozawerk
van Ruushroec met scherpe veroordeling
van dq verdorven toestand der
kerk.
XII cnchten die ruddren worden van heeren,
Van 'w, d.i. Van 12 schildknapen.
die ridders van ere werden, omdat zij ter
wille van een edelvrouw de wereld introkken;
gedicht over de liefde, 14e eeuw.
Twaalflarig Bestand, Het N, gaf aanleiding
tot veel gedichten, o.a. tot een Vreugden-
gesang van Jacobus Celosse, opgenomen
in Den Nederduytscben Helicon.
Niet alle gedichten waren vreugdezangen-'
't W as al begonnen op 't Leidse Landjuweel
van 1j96, waar de spreuk was:
voor een beveynsde pays
een rechte krijg te prysen is.
In 't Ghedenkboeck van Jacob Duym uit
Leiden, 1606, komt een toneelstuk voor
van die strekking: Beter eenen goeden
Cr#,gâ d4n eenen :âewezzi.fJezi Peys.
Ook W . J. Yselveer (zie daar) voorspelde
niet veel goeds van 't Bestand. Maar
veel talrijker waren de jubelliederen. Daarbij
een gedicht van Hooft; een Vreeds-
Triumpbgedicbt van H. v. d. Muyr, vertoond
door de Kamer van Gorkum; een
danksonnet van Vondel. A. v. Nierop
maakte een bundel Cbristelicke Gedicbten.
Een çevoly van het Bestand, een kaperkapiteln
d1e struikrover wordt, in Coster's
Tilsken van der Scbilden.
Twee-en-tachtighjarigh Leven, laatste gedicht
van Cats met bijzonderheden uit zijn
leven: 16j9, van zijn geboorte tot zijn
dood, y,aen desselfs veertien kintjkinderen,
dienende tot narecht van dezelve''
3000 alexandrijnen, Pg5 uitgegeven in
1700.
zeeroversschepen veroverde. Reeds in 1634
had Vondel een gedicht gemaakt Op de
tweedraght der Ckriste Princek muziek van
C. T. Padbrué, 1640.
Pluimer dichtte een Iierung op de nederlaag
der Turken:
Slaven juicht, klopt in uw handen,
Uw verlosser is naFij;
'k Zie eerlang u uit uw Fanden
En Fevrijd van slavernij.
Tuindag Twee-en-tachtighjarigh
Tweegevecht 540 Tijdkrans
Tweegevecht, Een onbloedig professoraal
N , tussen Geel en Simons. Geel trad als
spreker op in 't Utrechts Leesmuseum,
13 Feb. 1830, over Je Prou. Na afloop
van de maaltijd trad prof. Simons op voor
de dichtkunst, zodat hij uitgenodigd werd,
een voordracht te houden Over de #/pzJ',
Aldus geschiedde 25 M rt 1831. Beide
voorlezingen werden uitgegeven door Geels
leerling Mr. Dedel. Geel vatte de zaak a1s
een vrolijke plagerij op en daarmee won
hij het pleit. Simons was van plan, sommige
van zijn beweringen te herroepen,
de dood heeft die maar palinodie verhinderd.
Twee Koningskinderen, Van de N , ridderromance
uit de 14e eeuw, de geschiedenis
van Hero en Leander, ook behandeld in
Der Minnen Loep van Potter. De redacties
in het Haerlemsch Oudt Liedtboeck
en in 't Oudt Amsterdlmsch Liedboek zijn
rfiet gelijk. Komt opnieuw voor in het
liedhoek Den Amsterdamschen Pegasus
van 1627.
Tweemnandelilksch Tijdschrift, zie T'#Jsckrijt.
Tweespraec, M.E. kunstvorm; zie ook disputacie
en samenspraec. Zo Dat dyalogus
oj twisprake tusscben Salomon t'/zl: Marcolpbus,
1j01. De fé''?JE'/;#tz en de dode Koning,
uitgegeven door W illels in Belg.
M us. II. Dialogus dat is /rwëa-pracc àel'
creaturen,1481 gedrukt te Gouda. Zie ook
Seneka leren.
Twe-spraeck van de Nederduitsche Let- * terkunst, 1j84 uitgegeven door De âk&>2-
tier. Zie In Liefde Bloeiende. Samen.
spraak tussen Roemer Visscher en Gideon
Fallet over de spraakkunst, met een voorrede
van Coornhert; opgesteld door Spic-
:/7e/. Opnieuw uitgegeven door K. Kooiman,
1913.
Met een ,,revierein'' tegen de basterdwoorden:
W at dunckt u, ghy Heeren ?
ick zeg: behotldens u Jonste,
Tzijn grove fauten
(in zulck Duits ghezeyt opt rondste) .
Dus wilt u met die schandvlecken
niet meer quellen,
Oeffent een zuyvere spraack,
zo verwerfdy gonste.
Twee Tudors, het eerste drama van Schim.
mel; in verzen, 1847. Behandelt hetzelfde
onderwerp a1s De Graaj zr/zi Devonshire,
de novelle van Mej. Toussaint', zie daar.
Begin van de herleving van het Nederlands
toneel. Romantisch treurspel in alexandrijnen.
M w. v. Ollefen speelde de ro1 van
koningin Maria, Mw. Engelman-Bia die
van Elisaheth.
XXe Eeuw, De -, zie fweemaandelijLscb
T'##Jcâr#/. Smolt 1909 samen met De Nu'.
Gids.
Twintigste Eeuw, De N , ,,Figuren en W erken''
overzicht der letteren, door Dr. J.
Karsemeijer en Drs. M. B. Teipe, met medewerking
voor Z. Afrika, door Dr. D.
Bax, 19j1.
Twintig Tildgenoten, essays van Anton val)
Duinkerken, 1954.
Twisk, Pieter Jansz. -, 1566 1636, uit
Hoorn, Doopsgezind leraar aldaar, geschiedschrijver
en dichter van geestelijke
liederen en psalmvertalingen.
Tyberien, Huge van -, ridder, krijgsgevangene
van Saladin, slaat den soudaen
tot ridder; verklaart het ridderwezen in
het naar hem genoemde gedicht van Heinric
van Aken; zie daar.
Tild! De -, ts. van 1845 '64) van Boudewtjn,
d.i. J. L. v. d. Vliet; zie daar.
Tijd en Mens, Vlaams tijdschrift onder redactie
van Hugo Claus, Jan Walravens
C.a.
Tydeman, Barend - , broer van Hendrii
lFszezzs, 1784 1829, dominee-dichter te
Dordrecht. Gaf met zijn broer sedert 181j
M nemosyne uit, ,,mengelingen veor wetenschap
en fraaie letteren''.
Tydeman, M r. Hendrik W illem - , 1778
1863, hoogle/aar te Franeker 1805,
daarna te Leiden, vriend van Bilderdijk,
kocht het hs. van de voorlezinyen over de
Gescb. des Vaderlands, dat hiJ 1832 'j5
uitgaf ; 1859 blind. Schreef ta1 van historische
en economische werken. Verder Let-
/ër- :772 geschiedkundige M engelingen,
1856.
Tydeman, Mr. M einard - , 1741 182j, uit
Zwolle, smdeerde sedert 1762 te Utrecht,
medeoprichter van Dulces ante ozzizz/a
Musae', 176j hoogleraar in de geschiedenis
te Harderwijk, 1766 te Utrecht, 1790
'9j griffier van Overijsel; 1801 biblio.
thecaris van de Leidse Universiteit; 181zi
hoogleraar in de wijsbegeerte. Zijn Briejwisseling
met ###er##i, 1807 '31, is
uitgegeven in 1866.
Tydeman, Dr. R H. - , 1798 1868, rector
te Tiel. Schreef o.a. een Lojrede op F.
Hemsterhuis.
Tijdkrans, bundel gedichten van Guido Gezelle,
zangen van het jaar, gerangschik-t
naar Nieuwjaarmaand, Dollemaand, Lentemaand,
Oostermaand, W onnemaand, Zomermaand,
Dondermaand, W eddemaand,
Herfstmaand, Bedemaand: Doodemaand en
W ijmaand; 1895. Dit ls de Jaarkransk
daarnaast een Dagkrans en een Eeuwkrans.
In 1897 gevolgd door R#msnoer, dat is
een nieuwe Jaarkrans. De keurmeesters
voor de vijfjaarlijkse prijs bekroonden niet
Tijdschrift
de TijdLrans Iwr Gezelle, doch een roman
van Virginie Loveling.
Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen,
orgaan voor Fihliografie, 1903 '1 t;
nieuwe reeks onder de titel Het BoeL sedert
1912, onder redactie van C. P. Bur.
er J2., B. Kruitwagen F en W .de Vreese.
Tildschrift voor Nederlandsche Taal el1
Letterkunde, verschijnt sedert 1881 te
Leiden; uitgave v. d. Mij. v. Letterk-unde,
ook we1 Leidscbe Tijdschrijt genoemd.
Redactie in 1949: A. C. Bouman, C. C. de
Bruin, G. A. van Es, P. N. van Eyck,
G. G. Kloeke, C. Krtlyskamp, J. H. van
Lessen, G. 1. Lieftinck, P. J. Meertens,
F. de Tollenaere.
Tijdschrift,
letteren,
van L.
1901.
blad.
Tijdsignalen!
volutionnalre
H01st, 1929. W . Jacobs,
Jef Last, Fr. v. Leeuwen en G. Stuiveling.
In 1930 nog een deel.
Tijdspiegel, De .v, tijdschrift opgericht
door Ds. Lublink W eddik, 1844. Medebloemlezing
uit moderne re-
poëzie, van Mw. Roland
Gedichten van Jan
redacteur K. N. Meppen en sedert 1856
J. P. de Keyser.
Tijdstrx m, De x', 1O. 1857, orgaan van
Cremer, Vosmaer, Keller en Ising, ginp
1860 op in de Ned. Spectator. 20 Vlaams
ts., 1950- '34.
Tgjdt-cortinghe, Der Jonghe Dochters 'w,
zie Jongbe en Wechcorter.
Tildvers, rijmpje waarin een aantal letters
a1s Romeinse cijfers werden gedrukt of
in steen gehouwen, om een jaartal aan te
geven, tot in de 17e eeuw zeer gebruikelijk.
B.v. op de plundering van Mechelen
en de uitmoording van 1j72:
saL,
ten eevvlghen daghen,
den tvveeden dach
octobrls becl-aghen.
M ecHnen
Op hetontzet van Bergen-op-zoom 1622:
ICk Berghen ben ontze , t
beschvt Voor Spaansche banden,
ICk ben door Godes M acht
Aa; met muziek.
Tysens, Gysbert - , gaf van 17 17- '50 vecl
toneelwerk uit, over de actiehandel van
1720 en andere gebeurtenissen, Cn veei
vertalingen uit
Ingebedde
Nog ::k 1750 De
Erfgenum, vrijagespel. Van
Tysens is ook Apollo's 3lr.ft/ra.yt'r in 5
delen, snel-, schimp- en mengeldlchten en
meer dan 1j00 puntdichten; in 1731 verscheen
het F.
Van 't eerste deelde 97steCn Van
het 2e deel de 40ste druk! Een blijspel
is De weergadeloze bedrieger ontmaskerdk
gevolgd door Het ingebeelde buweltjk.
Gedrukt fn de stad Arglistigheid op den
hoek van 't W inzugsteegje''#
Vriend van Swaanenburg, die evenwel bij
zijn dood een spottend lijkdicht schreef.
Tysken van der Schilden, toneelspel van
Samuel Coster, 1613, ontleend aan een
ballade in het Antwerps Liedboeh van
b1ajl4la4àewabarschijnlijk uit de 14e eeuw. De evat het laatste gesprek tussen
hem en zijn vrouw. Zie Tkysien. Coster
heeft er een klucht van gemaakt op hct
tot VoordeeL Van de Landen.
Tijdzangen, behandelen toestanden van dc
dag; de eerste was '/ Onrymich Vreugde-
Iiedt van Van Hout. Vooral in de 19e
eeuw; zie Zangen J:J T#JJ.
Tyfferboom, D'lndiaensche 'v, 1670, liedboek
van Mattbys Clwwer; zie daar.
Tilgerlelies, 4 korte gedichtjes van Piet
Paaltjens, gewijd aan Betsy, Rika, Jacoba
en Hedwig; parodie van minnedichten,
18j1 'j3:
spreekwoord:
Luy, lecker,
Dat sijn drie
die niet en
en veel te
dinghen
deughen.
meughen,
Tyt-snipperingen,
van Beaumont,
de gedichten van Simon
1658 '40. Met Jonckbejt,
20 sonnetten van 1596. Ziln Grillen zllq
'k Spreek nooit van mijn lijden weer.
Stom hoop ik mij dood te snikken.
ow, VOOr
kunst, wetenschap en m litiek,
v. Deyssel en A. Verwey, 1894--
Daarna De Xxste Eeuw, maand-
Tweemaandelilksch
Tijl Uilenspiegel, zie U.
Typhon of de Reusen-strijt, vertaling van
fyphon ou Ia Gigantomachie van Scarron,
in j zangen, door Focquenbroch. Het
F. voorbeeld was een parodie op de klassieke
heldendichten in burleske stijl.
Tyranny van Eigenbaat, zinnespel van Nil
Volentibus, zie Tieranny en Vincent.
Tyrannye, Fransche - , Nieuwe spiegel Jt?r
Jeugt, het verhaal van de moordtonelen
van 1672 en '75, algemeen gebruikt schoolleesboek
tot het Vaderlandsche A-B boek
van Swildens.
Tyrtaeus, dichter van vurige krijgszangen
in Sparta, 7e eeuw v. Chr.
De Rotterdamse Tyrtaeus = A. v. d.
Hoop Jr., om zijn Citadelpoèzie. Van
Lennep droeg aan hem zijn Strljd wel
Vlaanderen op.
1) De Zeeuwsche Tyrtaeus' '1 erenaam van
Bellamy, die de Bataafse jongelingen opwekte
tot de strijd tegen Engeland. De
ffl'#,wzaz/,gu'/; van T;/rJJc/?J van Bilderdijk,
1787, verheerlijkten daartegenover de inva1
van de Pruisen tegen de Patriotten.
In 1830 verscheen De Ned. T>'r/ae/,/l, liederen
voor de verdedigers der vaderlands,
onder red. van C. P. A. Robidé van der
541 Tyt-snipperingen
't Za1 we1 gaen Uitgaan
puntdichtjes, gedeeltelijk opgenomen
Zeeusche Nachtegael.
't Za1 we1 g. aen, ,,taelminnend studentengenootschap''
te Gent, opgericht 18j2:
't ls nacht alwaar zich d'ooge keert:
De Priester heerscht, de W ael regeert,
De Vlamingen die slapen.
In 1856, toen Julius Vuylsteke de leidet
was, kwnm de almanak van 't genootschap
op de Index. Frans de Cort verklaarde
zlch één met de studenten:
in de
Gij moet het zwijgen, zulle?
W ant wed de Paus dat a1,
Zoo treft mij ook de bulle,
Die u verdoemen zal.
Veel feller antwoordde Vuylsteke op dc
aantijging van de bisschop en op de aanva1
van minister De Decker:
't ls waar,
wij vangen nauwlijks aan te leven,
Maar g-1J begint te sterveq, gij!
Paul Fredericq verzamelde een Bloemlezing
uit de eerste 45 almanakken, 1903.
U .
Ubaghs, Hub. -, geb. te Valkenburg 1860,
hotelhouder aldaar, maakte een toneelspel
over de Bokienrljdersk zie daar. Opgevoerd
in het openluchttheater te Valkenburg.
Zijn spel De Hertog van Brabant
vertoond in 't 'park Kortenbach te Voerendaal.
Opera's: De Zigeunermeid // de
Sell van G'ez///pez/;; Miriam // de Zwarte
Dood.
Ubink, J. B. -, geb. te 's-Gravenhage
1884, h. v. e. sch. aldaar, sed. 1914 redacteur
v. d. Sollicitantk schrijver van romans,
toneelsmkken en kinderboeken. Tooneel
en G'ezreerlc/wp, 1927. Het Testament
van zzi#x Jeugd, 1918, herinneringen
aan de kweekschool.
Udemans, Cornelis ew, geb. 1598 te Bergenop-
zoom, goudsmid te Vere, deed 1641
mee aan 't Landjuweel te Vlissingen,
schreef een rouwdicht bij de dood van
W illem II, een eredicht voor Cats en gedichten
tegen de Engelsen, 166j, een
Bloedt-vlaq en Rouwklacbt bij de dood
van Cornells Evertsen, 1666.
Uyes, Dronrijp -, zie D.
Ullenberg, J. J. -, Drents schrijver; Dz'
olde jdz,gtvr, 1939. Verwierf een Ldterkulldeprijs
in 1942.
Uilenspiegel, Tijl N, volksboek met prozaverhaaltjes,
in 't Nederduits gedrukt t
1j00; in 't Ned. vertaald A 1520, drie
maal herdrukt in de 16e eeuw en 1jj8
door Joannes Nemius in het L. vertaald.
Tijl is de koning der zotten, die ieder
beet neemt md wie hij in aanraking komt.
Ook geestelijken ontzag hij niet; hij kwam
dan ook 1j70 op de Index.
Facsimile van 't oude volksboek verscheen
1898. Nieuwe uitgave naar de le druk
van 1j20 te Antwerpen, 1945, door D.
Th. Enklaar; en in 1948 door L. Debaene
en Pol. Heyns, met aantekeningen.
De echte Tijl gou geboren zijn te Kneitlingen
in Bmnswijk en zijn gestorven in
15j0 te Möllen in Mecklenburg. Zijn
grafzerk bevindt zich te Möllen bij Lûbeck,
volgens Hoffmann von Fallerslehen,
met een ui1 en een spiegel en met het op..
schrift:
Anno 13j0 is dat stein upgehaven
Unde Ulenspiegel leit dar under
(begrabel).
Marcket wel unde dencket dran.
Het verhaal werd a1s de geschiedenis van
een Vlaamse volksheld uit Damme uitgegeven
in het Frans door Cbarlts de
Costert 1867. Vertaald door R. Delbecq.
Dan ls Tijl de held uit de worstelstrijd
tegen Spanje.
W aling Dijkstra schreef een Frhke Tâ/2
Ulespegel, een yywonderlijke levensgeschiedenis''
in de trant van 't oude volksboek.
Nieuwe Vlaamse bewerkingen zijn De
Nieuwe Uilenspiegel of de j/x:z/e incarnatie
van den Jcâar/aJe/; Tbiil van Herman
Teirlinck 1920, en Tbiil I en II, toneelwerk
van Anton v. d. Velde. Verder
T#/ Uilenspiegel in Vlaanderen, door Jall
H. Eekhout, 1941.
Het volksboek in nieuw Nederlands opnieuw
uitgegeven bij Jos. Janssens te Antwerpen:
Het J'erwaltf/l/i Leven zur Tâ;,'j
Uylenspiegel.
Een heel merkwaardige uitgave, Het Leven
van Tyll Uilenspiegel verscheen 1790
in Holland'', zonder naam van schrijver
of uityever. De avonturen van Tijl met
allerlel beschouwingen over de toenmalige
toestanden en letteren, over de 400 blz.
in boertige stijl.
Studie van Dr. Enklaar, Uit Uilenspiegels
lrjzC,g, 1940. Bewerk-ing in de Groninger
volkstaal door Dr. J. A. Fijn van Draat,
1948.
Uylen-spiegel, Den Roomschen - , 1671,
verzameling van legenden, met uitleggingen
tegen de R.K. kerk; ,,den lusthof der
catholycken'', door J. Lydius. Naamloos
verschenen. Herdrukt in 171G '26 en '71)
met een vervolg Laetsten Duyvelsdreck.
Fe1 bestreden door pater Cornelius Hazart
te Antwerpen.
Uiterlijke W elsprekendheid, zie Hzuebroek.
Uitgaan, toneelspel in proza van Glanor,
d.'1. Hugo Beijerman, 1873; de geschiedenis
van een jonge vrouw, die door haar
man te veel alleen gelaten wordt. Door
542
Uithoorn
de toeschouwers md warmte begroet; het
eerste belangrijke stuk in de nieuwe richting:
de werkelijkheid van het dagelijks
leven op het toneel.
Uithoorn, dorp in N. Holland op de grens
van Utrecht', 1675 legerplaats van W illem
111; verzoening van Tromp en De Ruyter.
Beschreven in De Twee ZIJZ///FCVEAh; van
Van l-ennep.
Uitvaert van mijn dochterken, gedicht van
Vondel op zijn Sara, 1633:
De felle Doot, die nu geen wit magh
Verschoont de grijse lien. (sien,
Sy sit om hoogh en mickt met haren
Op het onnosel wicht.... (schicht
Uitvaert van Maria van Vondel, de kleindochter,
overleden 1668 op zo-jarije leeftijd.
We1 het mooiste rouwdicht ln onze
taal:
Wanneer dit tijtlijk leven endt,
Begint het endelooze leven,
Bij Godt en engelen bekent,
En zaligen alleen gegeven.
Uitvaert van Orfeus, zie Wittewronqel.
(Orfeus, volgens de Gr. overleverlng de
zanger, die met zijn muziek goden en
mensqn en dieren tot zich trok.)
Uitwilking, Bilderdijk na zijne 'w, door Dr.
J. F. M. Sterck, 1913.
Uitzetting van Bilderdijk, De -, 179j;
behandeld in Bilderdnès Eerste Huwelijk
van Ten Brummeler Andriesse; in Bilder-
##J berdqcb't van Da Costa, 18j6; in de
Gedenkzuil van 1833. De Echte Stukken
betrejjende de Uitzetting verschenen in
1821, door hemzelf uitgegeven.
Ulfers, Ds. S. -, 1852- 1930, Christelijke
romanschrijver. Oostloorn, een nieuwe
Pastorie van Mastland.
Ulius, Janus -, ook Joannes Ulaeus, d.i.
Jan den Uyl, vriend van Focquenbrocb,
met wie hij in 1666 een parodie maakte
op de Herders-sangen van Virgilius, d.w.z.
Ulius heeft de Eclogae vertaald en M eester
Fock heeft ze geparodiëerd. Zo verschenen
de Herders-sangen ,jop twee verscheydene
Toonen'' en werden ze opgedragen
aan ,,den Tuyn-Godt Priapus''.
Ulrich, Hopman 'w, zie Pajfenrode.
Ulrich de Zanger, een van de verhalen van
Van Lennep in Onze Voorouders, hoe
Ulrich er toe kwam, om graaf Dirk IV
dood te schieten, Dordrecht 1049.
Ulsen, Tante W ilhelmina van -, ncm Potyieter
tot zich op zijn 15e jaar, 1821,
llet hem in haar zaak te Amsterdnm voor
de handel opleiden, oefende grote invloed
op zijn vorming. Bij haar woonde haar
vriendin Elisabeth van Hengel. Van 1826
- '30 oefenden de dames de zaak uit te
Antwermn en ging Potgieter mee. Zij -1-
1865.
Ulysses (Odysseus), groot en dapper krijgsheld
voor Troje, de koning van Ithaka;
door Vondel in zijn treurspel Palamedes
voorgesteld a1s een listige schurk. Hij Fedoelt
er nnmelijk François van Aerssen
mee, de verhitterde tegenstander van O1-
denbarnevelt, opnieuw door Vondel gehekeld
in zijn Medaellie. Ulysses is de
Latijnse naam; hij is de held van de Odyssee
van Homerus. Daarvan vertaalde
Coornhert de eerste 18 boeken a1s De
Dolinge ,?z/>; Ulysse; deze vertaling, verzorgd
door Dr. Th. W eevers, opgenomen
in de Bibl. der Ned. Letteren, 1959.
Unger, J. H. W . -, 1861- 1904, archivarlz'
van Rotterdsm 1886; gaf een Bibliograjit
van Brederode, 1884, en een, van Vondel
uit, 1888. Hij verzorgde de nieuwe druk
van Van Lenneps Vondel, 1888, en verleende
zijn medewerking bij de uitgave
van Bredero, 188j- '90. A1s prentenkenner
werkte hij mee o.a. aan de uitgave van
Ten Brinks Letterèundige Gescbiedenis:
aan het werk van P. L. Mulder en aan '/
Land van Rembrandt.
Unico, Joan .v, ps. van Potgieter in De
N//zyr, 1834- '35.
Unie van Thorout, zie Tulcongres, F/aawse
Beweging en Spelling in België.
Unie van Utrecht, gevierd met een Zeuwspel
van Simon Rivierk zie daar. Ook Onno
Zwier van Haren maakte een gelegenheidsspel
Pietie en Agnietjek Van Alphen
droeg zijn Ned. Gezangen op aan Prins
W illem V; Feith maakte een gedicht,
1779.
universiteit =hogeschool met alle faculteiten,
naar L. universitas litterarum = het
geheel der wetenschappen.
In Nederland 5 van het Rijk: Leiden,
Groningen, tltrecht; één van de gemeente
Amsterdam; twee bijzondere: de Vrije, gereformeerde
te Amsterdam en de Katholieke
te Nijmegen.
In België 2 van het Rijk: Luik (Frans)
en Gent (Nederlands) ; 2 particuliere: de
Katholieke te Leuven, de oudste, 1425',
en de Vrije te Brussel. Zie bogescbool.
Untergang des niederlëndischen Volksliedes,
Der - , zie Volkslied II.
Urbaen, ,,die onbekende sone van den keyser
Frederick Barberousse'', volksboek.
Urbs antiqua ruit (L.) = de oude stad
gaat onderq spreuk op het titelblad van
Vondels Gijsbrecbt.
Uren, dagen, maanden, jaren
Vliegen a1s een schaduw heen,
gedicht Op âe; Nieuwe jlar van Rhijnvis
Feith; opgenomen a1s no. 160 in de
Evangeliscbe Gezangenk een van zijn 5j.
Urfé, Honoré d'- , 1567- 1625, uit Marseille,
de beroemde schrijver van de F.
543 Urfé
544 Uyt levender Jonst
herdersroman Asttle, 1610, spelend in het
Forez-gehergte; Clladon is de modeherder;
Galathée, de koningin der nimfen, vertelt
hem ook de geschiedenis van het land.
Zo is d'Urfé het voorbeeld van de Batavische
Arcwdia van Johan van Heemskerck,
1637.
Urzijn en Valentijn, zonen van Belizante,
de zuster van Pepijn. Urzijn, Ursinus, F.
Ourson, d.i. het beertje; door een Ferin
gezoogd en a1s wildeman in 't bos opgegroeid;
door Valentijn ontdekt; samen
trekken zij a1s dappere ridders de wereld
door, tot Urzijn de Griekse en Valentijn
de Franse troon bestijgt. Zie Valentiin.
De stof hewerkt door Bilderdijk in een
romance, die hij in 1795 uit Hamburg
aan zijn vrouw zond. Deze namelijk was
volgens de dichter een afstammeling van
Valentiln. Naar Percy's Reliques oj ancient
Englisb poetry, dezelfde stof a1s in
't Ned. volksboek van Valentiin en OJ/,'-
j'0n.
Utenbogaert, zie Wtenbogaert.
Utenbroeke, Philip 'w, van Damme, voltooide
na Maerlants dood de vertaling van
de Tweede Partie van de Spiegbel Historiael
van Vincent van Bcauvais.
Temggevonden te W enen; 56 000 verzen.
Zie Spiegbel. Philip behandelt de geschiedenis
van Nero's tijd af, vooral die der
kerk:
hoe de heilege kerke began dyen
bi der heilegher conflorien
van der martelaren partien.
dier-Bakker, Nicolaas Beds, P. H. Ritter
Jr. Van de R.K. groep der Gemeenscbat
Jan Engelman, Bern. Verhoeven en A1b.
Helman.
Utrechtse richting, de x', de kunstleer van
Bellamy en zijn kring, tegenover de Zwolse
van Feith.
Utrechts Zang-prieeltje, liedboek van 164t?;
2 delen.
Van 't Metalen Kruis, Het
18jj, toen
weesjongen een horloge kreeg bij het leg-
#el1 Va13 de eefstc StCCIR VOOf 't montlment
op aan de volksgeest
van gesloopt.) Vooz
Potgieter was het uurwerk een zinnebeeld:
'men moet weten. hoe laat het is. De ridders
van 't Metalen Kruis zagen met geestdrift
het gedenkteken verrijzen; Potgieter
was ze geestdriftig niet meer. Toch was
het geen ,ysmalend lied'' 9gelijk Van Dam
van Isselt beweerde in zijn Strafdicbt van
de Dam ter herinnering
1830. (1n 1914
gedicht van Potgieter, N
Cen
Uurwerk
18j6.
Uyl, Jan den N, zie Ulius.
Uyldert, Maurits - , geb. 1881, dichter uit
de kring van De lczweérëzixg; prozaschrijver,
o.a. van een smdie over Albert Verwey.
Red. Handelsblad, 1923 '46. Zie Gutteling)
Verwey. Van 1947 Het Parl der Po;-
schrijven, voordragen en lezen
Het lrlâE4zziz/l, 1946.
Uylenbroek, Pieter Johannes - , 1748-
1808, boekhandelaar-uitgever te Amsterdam,
in de Nes, mentor der jongere dichters.
Bilderdijk, Helmers? Loots en Kinker
waren op zijn begrafenls; Kinker maakte
lofdlcht.
zie, over het
van gedichten.
ln
Utenhove, Adriaan - , zie Uyttenhooven.
Utenhove, Jan -, 1j20- '66, edelman uit
Gent, Vlnming, die 1544 naar Engeland
uitweek om het geloof, gaf ljjl een bundeltje
uit met 25 psalmen, in 1j61 honderd,
in 1566 de volledige Psalmen Davidis
op D. kerkelijke w-llzen. Van 15j1
is ook de eerste Geloojsbelijdenis en zijn
Grooten CyJ/E'C///JZ/CJ/J; van 1jj6 zijn vertaling
van hd N. T.; in beide werken
streefde hij naar het schrijven van een a1-
gemene Ned. taal. Over zijn Leven E'/;
werken het proefschrift van F. Pijper,
1883.
Evenals Marnix hield hiJ vast aan de woorden
du en dijn tegenover God; dit wekte
weerzin.
Utenhove, Willem .v, zie bestiaris. Hij
wordt vermeld bij Maerlantk verder iF
!r niets van hem bekend.
Utlle Dulci (L. = het nuttige met het aangennme)
, zinspreuk van Huygens en van
de redactie van Braga.
Utrecht in de Ned. letteren, zie Zuster
Bertken, Anna Maria Schurman, Everhard
Meyster, de kring van Bellamy, Ina Boubegonnen
met de uitgave
Z Dicblerlijke Sazzllcâr#/d/i.
elf dichter, maar 't best bekjnd a1s vertaler
van talrijke treur- en blllspelen, o.a.
Fedra, 1780; Romeo :/z Julia, 1786; Othel-
Io) 1802. In zijn huis kwnmen de jonge
letterkundigen samen; daaraan zijn de K1.
Dicbt. Handschrijten te danken, 1788-
1808) Van W alré en Loots kwamen uit die
kring voort;
raadsman
was 1788
Kleine
ook Van Tollens was
bij zijn eerste optreden.
zat er op zijn y,letterkundige namiddagjes''
bijeen bij brood en koffie, bitterfles
hiJ de
Men
en. lange pijpen.
Uylenspiegel, zie Uilenspiegel.
Uytenbogaert, zie Wtenbogaert.
Uytheemsche Oorlog, zie Van de Merwede.
Uytlandighe Herder, De x', gedicht van
Huygens: dat hij 1622 uit Londen zond
naar Helnsius: klacht over de hernieuwde
oorlog, lofzang op 't ontzet van Bergenop-
zoom. Uitgegeven door J. Heinsius,
Zutfen, 1904.
Uyt levender Jonst, spreuk van de Laven
delbloem.
Cen
Hij
der
Urzijn en Valentijn
545
Vaderlandse drama's
15 Novemher 1813 te Amsterdam opgevoerd:
Het T/zr/lcâlp, De R#1, Nal.ia z'ap,
Lalaing. Zie Vrijbeidsdrvtmass.
Vaderlandse epiek, verhalende gedichten uit
de 19e eeuw, van tegenstanders van Napoleon:
Helmers, Van Marle: Loots. Daarna
opwekkingen tot verheerlljking van het
vaderland: Tollens. Zie Bel'ljmde Jz-eFâa/c/z
en Vrijbeidspoézie.
Vaderlandsche Feestzangen ,,voor eene
maaltyd ter aankweeking van Vryheidliefde,
26 April 1783'' >van Pieter Vreede.
De maaltijd werd te Amsterdam gehouden
door een 70-ta1 Patriottische regenten
en burgers, ter ere van Van dct
Capellen. Le Francq van Berkhey maakte
parodieën op de zangen.
Vaderlandsche Gezangen van Zelandus, d.i.
Bellamy, gedicht in 1781 '83, 2e druk
1785. Zie Aan bet Vaderland. Deze bunde1
bevat ook Het Izulcr/lrllcid Meisje.
De Vaderlandscbe Jongeling, ,1,:,2 eenen
Verrader des Jzu#:7'&r2JJ en De Jzu#dr'-
landscbe Vrouw:
werden dadelijk n;
V.
Uaderboec, Het -, stichtelijk en didactisch
proza, Dietse bewerking uit het laatst der
14e eeuw van de Vitae lklrr/zi (Van het
leven der Vaderen) . Deze vaders waren de
anachoreten of k-luizenaars der 4e eeuw,
de grondleggers van het kloosterwezen.
Daarnaast de heiligenlevens uit de laterç
eeuwen. In 1498 kwam de Ned. bewerking
in druk. Algemeen verbreid in de M.E.
Een andere vertaling van dit werk uit de
14e eeuw was reeds in 1480 gedrukt te
Gouda a1s Van Jezi Ieven der âEWke;
vaderen, in der woestinen boer leven le)'-
JE'/;#e en verscheen 1490 opnieuw te Goltda.
Het oudste van de levens der anachoreten
der 4e eeuw is van Athanasius; andere
zijn van Hiëronymus en Johannes
Damascenus. Samen 10 boeken in 4 afdelingen.
Vaddee rdener, dDee .v, ,,ofte het tweede deel van.
dagh der tweeder weke, vervatende
Abrahams Offerhande'', gedicht
van wijlen Saluste, Heere van Bartas, vertaald
door Vondel, 1616.
Dit werk van Vondel werd door Z.
opgenomen in zijn vertaling van De
z1e daar.
Vaderland, Het - , liberaal Haags dagblad,
gesticht 1869 door Martinus N#â///; zie
daar. Nam Een Zaaier van Vosmaer op,
de verdediging van Multatuli, 1873.
In 1889 verscheen a1s feuilleton Eline
Vere.
Voor de Oorlog was
kundfge redacteur',
sande.
Verschijnt na de Bevrijding eerst a1s De
NTjé/?If'p l-oul'antb claarna weer tnlnde1' de
Ter Braak de lettersedert
1940 's-Graveoude
naam.
Vaderlandsch A-B Boek, zie Swildens en
Tyrannye.
Vaderlandsche Brieven, zie Joh. N/zrlz.
Vaderlandsche burgers, Aan de 'v, gedicht
van Betje Wolff, 1786, verheerlijking
van de Patriotten.
Mijn zoon! indien uw vader sneeft
Gij zult zijn wreker zijn!
Vaderlandsche Letteroefeningen, tijdschrift
voor kritiek sedert 1761; bevatte tevens
Mengelwerk tot Fraaije Letteren betrei-
>e/#l. Opgericht door Cornelis Loosjes,
Doopsgezlnd predikant, en door zijn halfbroer
Petrus Loosjes, insgelijks doopsgezind
predikant. Medewerker Jan wragenaar,
en verder Doopsgezinden, Collegianten
en andere dissenters. Het ts. zette het
werk van de Specttuor voort; behandelde
geloof, wetenschap en letteren, vooral de
natuurkunde en de natuurlijke godsdienst;
demokratisch, doch voorstander van een
11Eminent Hoofd' 'a1s leider van 's Lands
zaken. De Dichtgenootschappen werden
geprezen, met name Dirk Smits, De
Lannoy en Mw. van Merken. Shakespeare
en Lessing werden niet begrepen; De
Geuzen van Onno Zwier van Haren afgekeurd.
Eerst langzarnerhand kregen de redacteuren
begrip van het nieuwe. De
schrijvers waren deftige, verlichte heren;
Patriotten met edelaardige gevoelens. Maar
in 1799 lieten ze zich niet meer in ,,met
staatkundige bedrijven''. ln 1815 werd
Yntema de leider, doch beter werd het
niet. Nu prezen de Letteroejeningen Schil-
1er en Lessing, maar ook lffland en Kotzebue;
van Hoffhams Proeve eener T'/7E'/-
rie #tz1' Pokzy begrepen zij niets. In 181 1
werden ze geschorst, omdat ze Helmers en
Tollens geprezen hadden; in 1812 heetten
ze Ts. voor K/yz;J/fz77 e11 W e/erlf-il#-
pen; in 1814 kwam de oude titel weer
met een voorrede vo1 boosheid tegen Na-
Vrouwenlycken Gc-
- , zie J. v. if'z/f'rzpë.jcl.
Adriaan N , ook Utenboze,
1759 1859, uit Naarden sloot zich a1s
student te Utrecht aan l7lj de kring van
Bellamy, predikant te Simonshaven 1784,
gevlucht 1787. predikant te Antwerpen,
1792 te Aardenburg, 1797 te Brouwershaven.
Medewerker aan Bellalny's P1.oewtp//.
Schreef deel I van de Gescb. J:7
Herl). K:p'lEz te zqntwerpen, 1791.
Jytvaert van Henricus de Groote, gedicht
van Vondel, 1610., zie Verscheide Gedictb-
/:72.
Jytnementheyt des
slaghts, De
Jyttenhooven,
Lettcrk-. W rdbk-. 2e Jr. 35
Jytnementheyt Vaderlandsche Letteroef.
V aderlandsche Letteroef. 546 Valcoogh
poleon. ,,Eerst waren de aristocraten der
wetenschap, Kinker, W iselius, 's Gravenweert
afgevallen. De Recensent ooL der
zich naam gemaakt had; ï 1300; ,ydie
goede vedelare'' volgens Jan van Boendale
in de Brabantsche Yeesten. Stam-
Recensenten werd de eerste Fazuin; later
kwam heel de Bilderdijkse school, de piqures
van H. W . Tydeman, hd pronunciamento
van Da Costa in zijn Bezwarenk
daarna de jongere dichtschool: Van Lennep,
Beets, Potgieter, Ten Kate. Van der
Hoop en markies de Thouars wierpen in
't Letterlievend Maandscbrift aan Yntema
hun vuile handschoenen toe. Tenslotte
Gids en Braga''.
Braga noemde het ts.:
Een knorrige arrogant,
wiens gunst ge alleen kunt kopen
Door opmrvlakkigheid
en domme vleierij.
Yntema -I- 18j8; de Letteroejeningen hebben
het nog volgehouden tot 1876. Ds.
Bok was de laatste redactp r.
Vaderlandsche Letteroefeningen, Nieuwe
.v , aanvankelijk de bijtitel van De Gidst
tot ergernis van Yntema.
Vaderlandsche Liederen, voor 't Genootschap
van W apenhandel, md gedichten
van P. Vreede, J. van Schelle, J. 't Hooft
e.a. Leiden 1786.
Vaderlandsche Oranlezucht, bundel gedichten,
door Bilderdilk te Leipzig uitgegeven
in 1805. Een verjaarvers op Willem V
van 1783 is het oudste; verder dergelijke
gelegenheidsverzen en gedichten over de
Voornaamstc gcbortenisscn.
Vaderlandsch Museum, Vlaams tijdschrift
van C. P. Serrure, 1855- '63.
Vaderlandse roman, tijdens de F. heerschappij;
Adriaan Loosjes, Maurits Z#rslager,
1808.
Vaderlandse treurspelen, ova. v'an Jan
Nomsz: Ripperda, 1779; De Ruyter, 1780;
Oldenbarneveld, 1787.
Van Adrfaan Loosjes: Frank z?<x Borselen,
Huig de Groot, Louise de Coligny
enz., 1791- 1801.
Zie historiespelen en historische drama's.
Vaderlandse Zangers, de groep dichters die
gedurende de F. overheersing het vaderland
verheerlijkten: Helmers, Cornelis
Loots, Kinker. Zie ook vaderlandse roman.
In België #. /. de Borcbgrave.
Vaderlandsch zakboekje, of Almanak z'//r
vernuft en J/ZJ-J, zie Mqzenalmznak.
Vader-M oort in Groot Britanie, Op dep
- , 6-regelig hekeldichtje van Vondel op
de terechtstelling van koning Karel 1, 1
Feb. 1649:
Vermomde Lucijer had door zijn
(Parlemenl.
Den Heer het Swaert ontrukt,
de Kerk en 't Hof geschent.....
Vaelbeke, Lodewilk van -, meistreel, die
pieën (dansliederen) ; er is niets van over.
Vaenius, zie otto 1ux Veen.
Vaernewijck, Marcus van -, 1j18-'69,
Gents schrijver, vooral van geschiedenis;
factor van de Kamer Maria t'eeren, 1564
schepen van Gent. Van die beroerlicie
tiiden, 1566-'68, uitgegeven 1872- '81.
Ook dichter; in Dboeck der Amoreusheyt
van 1580 vindt men van hem Veel Jc/J//-
ne questiën oft Raetsels der minnen, een
uitvoerig dialogisch gedicht. Dan Vlaemsche
Audvremdigheyt, 1j60, de geschiedenis
van Vlaanderen in balladen, vanaf de
stichting der stad Belgis door de Trejanen
tot op het jaar 1jj9. Hierin de geschiedenis
van ,,coninc Leyr'', dezelfde stof die
door Shakespeare later bewerkt werd. ln
proza nog Den Spiegbel der Ned. ,Jz#/.
beyt, later Historie van Belgis genoemd.
vaganten (zwervers), goliarden, reizende
klerken, speellieden, de makers van de
speelmanspoëzie sedert de 13e eeuw. .1 Vaghevier dat Sente Patricius vertoghet
was, Vanden - , in fragment bewaard aat)
het slot van het hs. van de Lekenspiegel.
Uit het 1-. vertaald in de 14e eeuw. Een
ridder doet een tocht naar het vagevuuz
en waarschuwt alle mensen. Het fragment
werd uitgegeven door Campbell in de
Verslagen van de Ver. voor oude Ned.
Ldt., 1848. En wederom door R. Verdeilen
en J. Endemls, 1914. Dezelfde
stof behanleld in de derde partie van
Maerlants Spiegel Historiael.
Va1 der Roomscher Kercken, Den .v? pro.
zawerkje van ï 15j3, fe1 schotschrlft tegen
de transsubstantiatie; voorloper van
Marnix' Biëncorj. Uitgegeven door Pijper.
Valck, Jac. van dpr -, geb. A 1700, gaf
in dichtmaat zijn Noordwyciscbe ,4v,#/
uit, 1748; in de trant van Poot;
o Hoe heuglilk is het leven
Van een' vinker, die zijn' tijd
Met de vogelvangst verslijt!
D2e hem groot vermaak kan geven.
Valckenburgh, zie Valienburgh.
Valckgrave, Jan de v, dokter te Kortrilk,
schreef een treurspel Mariamne in 5 bedrijven,
vertoond door yyde Gilde der
Fonteynen'' aldaar, 1634, vo1 mythologische
opsmuk.
Valcoogh, Dirck Adriaensz.
meester te
Schagen. Schreef
N
Barsingerhorn, later notaris te
1591 Reghel der Duyt-
Jcâe Schoolmeesters, die pr/:âle-lerrlfx
bedienen. Op rijm. Opnieuw gedrukt ln
1607, met hst motto, uit Spreuken 25:
De Jongellngen met roeden straffende
houdt in den toom,
schoolValentijn
en Nameloos
Valk, Frederik en zijn - , een van de vertellingen
van Boccaccio, door Coornhert
opgenomen in zijn Jp Lustigbe Historien.
Frederik, de arme edelman, heeft niet an-
Over Valcoogh's Regel
van Dr. P. A. de
hd proefschrift
Planque, 1926.
Nameloos, Valentijn zelfstandig ridderdicht
uit eeuw, in
twee Froers, jong gescheiden',
Y ezoogd door een berin en heet daarorn
ln , t F. volksboek Ourson, later bij Bjj.
derdijk Ursijn; Valentijn wordt koning van
Frankrijk, Nameloos van Hongarije, in het
volksboek van Griekenland. Hd Nederl.
volksboek, in zijn tijd beroemd, nog in de
17e eeuw gedrukt: Valent#n ende Oursson.
twee J'r/we Edele Ridders. Ook bleef een
Middelnederduitse roman geheel bewaard' .
en
de 14e fragment over',
de een wordt
Zie Urzijn.
Valentil-n, François .w,
ders dan een mooie valk, maar hij slacht
hem, als Monna Giovanna Fij hem ten
eten komt. Zij wordt geroerd door deze
heusheid en trouwt met hem. Dezelfde
Alblas, 1685
boina. Van
1707 '14 weer in lndië; daarna weer te
Dordrecht. Beroemd om zijn Oudt e??
1656- 1727, geb. te
in Indië, op Amte
Dordrecht. Van
predikant
1695--1706
geschiedenis in de Trou-ringb van Cats:
HuwelijL, f/erp/Fz-l/ uit wtWt4#Je&,
tussen Actaeon en Jolinde. De stof uit het
Indisch. in alle talen van Europa, ook op
het toneel gebracht, o.a. te Amsterdam in
1811, door Van Ray.
Valk, Jac. v. d. x., zie Valck.
Valk, Dr. Jacob van der N, 1865 192 5,
rector v. h. Chr. Marnix-gylnnasium te
Rotterdnm 1903; schreef Onze f-,//erlJ:xde,
overzicht met bloemlezing, 3 delen;
Bilderd#k, bloemlezing met inleiding. Medeoprichter
van Ons T#JJc1''///, Dichter:
Kribbe, Lruis en kroon.
Valkenburgh, Elisabeth van ,v, 1j79-
1630, uit Amsterdam, trouwde 1604 mct
Jacob Cats; moeder van j kinderen', twcc
dochters bleven in leven. Anna trouwde
met Cornelis van Aerssen', E lisabetla met
de griffier Musch.
Valkenier, Frank N , ps. van Dr. H.
M . v. d. Ven.
Valkhoff, Prof. Dr. Piet ''w, lict een bunde1
opstellen na, Ontmoetingen ///JJer
Nederland en Frlzilr#é, 1944., letterkundige
essays.
Valkhoff-W ijdam, Mk. A. G. zie
Anhe Servaes.
Van alle
door C.
met de
Nieuw Oostindiën, j delen, 1726, met
1050 platen. Dichter van een grafschrift
voor Maetsuycker. Hij beschreef ook telkens
zijn Uit- en Thuisreis.
Valerius, Adriaen -, d.i. De JO/JrJ, $
162j, schepen van Vere met een buitentje
te Sandijck in de buurt, een van de vrome
dzchters van de Zeeusche Nachtegael.
Meer waarde heeft zijn vaderlandse liederenbundel
Den NeJEzr//zi#/l'c/pe/; Gedenck-
clanck, verschenen in 1626. Of hij
ook de dichter is, is niet bekend. Deze
liederen zijn gemaakt op de voornaamste
gebeurtenissen in de opstand tegen Spanje,
b.v. op de lnneming van Den Briel:
Laet sang en spel, tambour en fluyt
Nu klincken tot Gods eer,
Oock opgaen voor den Heer,
Die haast we1 van ons keeren kan
Duc d'Alve den tyran.
Verder o.a. De Dood van #e7; Prins, dic
van Philips 11. het heroemde lied op Bergop-
soom en het W ilhelmus.
W eer in ere door Loman, die 1871 met
klavierbegeleiding 19 liederen uitgaf. De
gehele Gedenck-clanck uitgegeven door R.
Coers in zijn Liederen van Groot-Neder-
/zJA;#; afzonderlijke studie van M. J. Leendertse,
1930. De Gedenci-clanck herdruk-t
naar de uitgave van 1626 door P. J.
Meertens, N. B. Tenhaeff en Mw. A.
Komter-Kuipers, 1941. Van dit jaar ook
een uitgave van K. Ph. Bernet Kempers,
met aantekeningen van C. M. Lelij. Met
de muziek. Zie ook ïTacktvuur.
In 1943 kwam een uitgave van de Haagse
musicus Jos Vranken, met de muziek.
Valergus Andreas, zie A.
Tijden, reeks uitgaven opgezet
G. Kaakebeen en Jan Ligthart,
bedoeling oude stukken voor
leken toegankelijk te maken. Begon met
Esmoreitk verder Beatr#s, Rc//iap7'/, Huygensi,
Cnz.
Vanden Lande van Oversee, zie L.
Vanden Levene ons Heren, zie Jezus.
Van der Hoogt-prijs, Lucie B. en C. X/
- , zie H.
Vandervoort, Benjamin N, was kleerma.
ker te Tessenderlo, ontwikkelde zich tot
de schrijver over Vlaams volksleven. 1:3
1922 kwam zijn eerste vertelling; van ziin
romans is Aloud Boerenbloed, 1941, de
bekendste.
Van Ere, sprqke van W . v. Hildegaertshergh,
waarln hij verhaalt dat een verrader
veracht wordt door een heer, ook al
brengt hij hulp.
Vanhoutte, August - , geboren en gestorven
te Oostende ( 1889- 1936) ; dichter
uit de school van Van de W oestilne: Hart
:77 Geest, Nagelaten Gedichten.
Van-lstendael, August - , geb. 1917, VlalmA
diûhtez. De s'ciaât'/ der Ziel.
Want als mense van joncx castydt,
soo wordense vroom.
Nieuwe uitgave v. G. D. J. Schotel, 187j.
Zie Schoolmeesters.
547 Vanistendael
Van mer
Van mer (over het woordje maar), satire
van W . v. Hildegaertshergh, waarin hij
geestelijken, vorsten, ridders! overheden,
Furgers en de vrouwen prljst, doch......
overal is een maar Fij, dat hij verzwijgen
wil:
M er is woert dat luttel vroemt.
Van Nu en Straks, maandblad der jongere
Vlaamse letterkundigen: Vermeylen, Cyriel
Buysse, Van Langendonck en Emmanuel de
Bom, met voorbijgaan van Po1 de Mont,
1893 1901. ln 1903 opgevolgd door
Vlaanderen, waaraan ook Strettvels, Hcrman
Teirlinck en Hegenscheidt meewerkten;
dit bestond tot 1907. Daarna Vlaamscbe
HrJeëJ; zie Karel 1,. d. Oever.
Van Nu er StraLs wordt de Vlaamse NJw.
Gids genoemd; trad op ,,zonder aesthetische
dogmata''; werd prachtig uitgegeven.
Stelde individualisme tegen ,,yde brave
moralisatie der heerschende literatuur''.
Vermeylen was de revolutionnair; Van
Langendonck was de katholieke kunstenaar,
die ,,de gekste excentriciteiten'' heter achtte
dan het oude ,,flauwhertig gezanik''. ln
1 896 verdween Buysse a1s redacteur en
werkten o.a. Hegenscheidt, v. d. W oestijne,
Verriest en Streuvels mee. Eerst verschcnen
n.1. 10 nummers in 1895 en ,94; Verwey,
André Jolles, Bierens de Haan werkten
mee. De sierkunstenaar Henry van de
Velde zorgde voor het uiterlijk-; Dysselhof,
Toorop, Roland 1-101st, Jan Veth en
Van Rysselherghe leverden bijdragen. Het
voornaamste van de inhoud zijn drie studies:
Herleving der Jzr/-zzilt-âe Poëzy door
Van Langendonck; Rlutmus door Hegenscheidt
en De KZ/NJ: in de wr#c Gemeen-
Jf%l> door Vermeylen. De afleveringen
verschenen ongeregeld. De tweede reeks
verscheen 1896 1901, in veel eenvoudiger
uitvoering.
Toussaint van Boelare gaf een bloemlezing
uit.
Van Onzen Tild, R.K. letterk-undig tijdschrift,
1899 1920; Maria Viola;, C. R.
de Klerk en Feber. Verdere medewerkers
waren G. Brom, B. M olkenboer en P. v.
d. Meer de Walcheren. Th. de Jager en
G. Knuvelder gaven in 192j Pioniers uit,
werk uit Van 0z2z:72 T##.
Vansina, Dirk - , zie D. v. Sina.
Varen en van Vechten, Van 'v, 5 delen
verzen van tijdgenoten op zeehelden en
zeeslagen, lof- en schimpdichten en matrozenliederen,
verzameld door Scheurleer,
1914. Zie ook Werumeus Buning en Eeiâ/
zz/.
Vasalis, M . ev, ps. van Mw. M . Droogleever
Formin-Leenmans, geb. 1909; zenuwarts;
dichteres; verwierf 1941 de Van der
Hoogtprijs van ,,l-etterkunde'' voor haar
verzenbundel Parien en JFnEv/#aEw, die
reeds meer dan een dozijn drukken l7eleefde.
Nieuwe bundel De Vogel Pboenix,
1947.
Vasarl, Giorgio 'w, 1511- '74, It. bouwmeester
en schilder; de eerste schrijver
van kunstenaarslevens, ljjo. 't Voorbeeld
van Carel van M anders Scbilderboeci,
1604.
vaudeville, zangspel, komische operette,
oorspr. luchtig liedje uit Vau de Vire, d.i.
het da1 van de Vire in 't Dept. Calvados
(Normandië) .
Vecht, De Utrechtse 'w, herhaaldelijk bezongen
a1s het oord der prachtige buitens
van de Amsterdamse kooplieden, o.a. in
Sel M aarsseveensche Tempe door Balthazar
Huydecoper. Claas Bruin schreef 1719
Speelreis Iangs #e Vecht bij 100 platen
van Stopendaal, die ook afzonderlijk uitkwamen
a1s De Zegepraalende Vecbt. In
1790 uitgegeven a1s De Vecbtstroom tzzra
Utrecl)t tot M uiden.
Vechters, Mr. Joan 'w? of Victor#n, 1j90
- 1642, in 't weeshuls te Amsterdnm opgevoed,
advocaat aldaar; hielp Vondel met
Latijn en prikkelde hem tot de vertaling
van Elektrak Vondel droeg aan hem Jo-
Jepâ in févp/:/z op. Hij zelf dichtte o.a.
een vers op Aran en Titus van Jan Vos.
Veder, Dr. W illem .v , 1808- '82, trok mee
uit in de Tiendaayse Veldtocht, werd predikant
te Heilo, ln 1856 opgevolgd door
Hasebroek; Veder bleef lange jaren dominee
te Dordrecht. Dichter en redenaar.
Veegens, Mr. Daniël 'v, 1800- '84, griffier
v. d. Tweede Knmer 1847-''81. In zijn
Historische Studiën vele Fijzonderheden
over letterkundigen.
Veegens, Dr. D. 1. -? 1798- 1861, schrijver
van vier romantlsch-historische schet-
Sen. ,
Veelderhande geneuchlycke Dichten, uit de
eerste helft der 16e eeuw, uitgegeven bij
Jan van Ghelen te Antwerpen, 1600. Daarin
een referein van âe/ Evangelie -x#:,
Spinrocken, waarin de spot gedreven wordt
met velerlei hijgeloof. Verder yedichten
over ,,gildekens'' en ,yverloren klnderen''
schooiers, bedelaars en kwakzalvers, de gehele
,,bemanning'' van de ,yBlauwe Scute'';
hun heiligen zijn Sinte Reyn-uit en Vrouwe
Vuyla; hun paradijs ls yyLuye-leckerlandt''
het zijn ,,Aernouts broederen'' vo1
dwaasheid, zonder deugd. De bundel bevat
24 stukken, te voren op vliegende blaadjes
gedrukt. Zie ook Jan Splinters Testawta/
z/. In de gehele bundel veel burleske
poëzie. Opnieuw uitgegeven door ,,l-etterkunde''
1899.
Veelderhande Liedekens ghemaect ut den
Ouden ende nieuwen Testamente, verza-
548 AJeelderhande Liedekens
Veen
meling Bijbelse, vooral Doopsgezinde gedichten,
1j69. Zie geestelijke Iiedboeken.
Hierin tal van maztelaarsliederen, o.a. van
12 Doopsgezinden, in ljjl te Brtlgye ter
dood gehracht. Daarbij een afscheldslied
van een martelaar aan zijn vrotlw:
OOr1Of, a1s is 't met weenen,
B. en van De TW/w/ 1,,/2 ket /f//fpt##l.'
ps. I'Qmke. Strijdt voor ,,Nieuw Feminisme''
en Felangeloze huwelijksbemiddeling.
veepest, àsechouwd a1s straf van God, was
oorzaak vall het verlnod van alle toneelvoorstellingen
te Rotterdam, 1770 '72.
Veer, Adriane van der N , uit Dordrceht,
dichteres van De GeestelyLe Nacbtegavtl,
na haar dood in 1741 uitgegeven.
Veer, Cornelia van der 'v, 1639 7. , u it
Amsterdam, dichteres. Zie Catb. Q//:J/fE'p.J.
Zij schreef lofdichten op Blasius en ziJ
werd geprezen door Vondel en Huyyens.
Zij maakte gedichten op gebeurtenlssen
uit de 2e en 3e Engelse Oorlog; haar
spreuk was: IcL Jpwc/p? veel.ler.
Veer, Ellert de 'v, heer van Callantsoog.
1601 pensionaris van Amsterdam, 4- 1620,
vervolgde de DivisieLroniek van Cornelius
Aurelius uit Gouda voor de jaren
ljlj '64. Dif gedeelte is veel hetrouwbaarder
dan de Divisiek-roniek zelf.
Veer, Gerrit de N . zoon van een notaris-
Foekhandelaar, uit Amsterdnm, schrijver
van P-,,/:2 drie Jey/tq/ezz, ter werelt noyt
soo z/r:ew/ gbebool't, 1j94 '97. De derde
seylagie is de Overwintering op Nova Zelnbla,
waarlnij hij wederom aanwezig was.
Opnieuw bewerkt a1s De Kol.tste JrzrEw.
1959, door Dr. A. C. J. de Vrank-rijkcr.
De Veer Mras scheepsdokter.
Veer, Hendrik de - , 1829 '90 luit Sommelsdijk,
18j4 predik-ant, te V'ormerveer
en te Delft', 1864 directeur der H.B.S.
te Delft', 1871 '90 hoofdredacteur v. h.
Nieuws van J:/z Dag; 187 j medeoprichter
en redacteur val) Eigen ffsfrzrl. Zie
Simon Gortes'. (Met Van Gorkom was hij
1868 redacteur van Loj' y/z Vvut en nnm
Janneken Verstraelen mijn:
Godt will u ende mijn kinderkens
eenen goeden vader zijn. (cleene
Bevat ook het lied op Jan de Backer.
Veen, Adriaan van der - , geb. 1916 te
Venraai, 1939 medewerker aan Het Vader-
/z?zzl, nu aan de N. Rott. (:'/,; ook redacteur
van Cl'iteriutn; schrijver o.a. van
Geld speelt de groote 1.01, 1958. In 1949
verscheen zijn oorlogsroman Zuster J:7'
Zee, die tegelijk een psychologische roman
is.
Veen, M r. Ernest van .v, 1j95 1654, uit
Antwerpén, waardijn der munt te Brussel,
dichtte, toen zijn dochter in hd klooster
trad, Kroone der Vier Hoojtdeugbden,
toegeëygent aan de H. Maghet Maria''
1644, oorspronkelijk emblemata-werk-. Hij
was de zeon van Otto.
Veen, Jan van der 'v, '? 16j9, apotheker
te Deventer, dichter van Zinne-beelden ojt
Adams Appel, 1642, tienmaal herdrukte
bundel emblemata', dichter ook van Zegezangen
voor Frederik Hendrik, van bruifl/
z-fl/c/czezz en van 't Verkeevspel na de
Slag op het Slaak; zie daar. In 1655 droeg
hij zijn bundel met 162 Raadtselen met de
berijmde antwoorden aan de Stadsreyering
op. Schreef ook een klucht, een N: '<'Le$.sp/'
a:/j: enz.
Veen Azn., Jan van der 'v, 1800 '8j, griffier
en schoolopziener te Hoogeveen, schrijver
over Drents volk-sleven. Twee Liederen
voor Drezi//ptp, 186j; Mozaiek) 1844
'48. Hij is de dichter van het Drentse verhaal
De Roover, 1839.
Veen, Jos. van 'w, 1879- 1941, gewezen
R.K. priester, romanschrijver.
Veen, Otto van 'v', Octavio ook wel Othonio
Vaenius, 1557- 1629, uit Leiden, hofschilder
van Parma, na Parma's dood in
1592 te Antwerpen, leermeester van Rubens,
hofschilder der Aartshertogen, 1620
muntmeester te Brussel. Veel van zijn
schilderijen zijn bewaard. Verder tekende
hij een groot aantal platen voor emblezzia/
rz. In Otbonis Vaeni Emblematvt van
1618 vindt men een 70-ta1, waarvan de
bijschriften vertaald werden door ad?2?2,c
Roemer Visscker.
Bredero's oudste dichtwerk is de vertaling
uit het F. van verzen van Horatius
bij 105 zinnebeelden van Van Veen; 1607.
Veen-Brons, A. C. -, schrijfster van
Zunsch Binnenbuisje en van Nieuw Z.
hij ijverig deel aan de strijd der Modernen
tegen de orthodoxie. Hij schreef er
ook de schetsen in, die nog in 1868 verschenen
a1s Trou-l'ingb voor. '/ Jonge J'f//-
land navolging van M onsieurt g'laz/zzie 6)
IJI: van Gustave Droz, 1866, maar Ho1-
lands opgevat en met Catsiaanse titel. Een
satire is zijn boek over De g'f/fjr/neép'.f elî
bun Polderlandk zijn Toen..... t'p2 Nu vaî)
1877 bevat mededelingen over eigen levell.
Hij schreef onder ps. Vesalius Mobachus
zijn eerste roman Van gelijLe beweging zf/-c
nih 1859.
Veer, Pieter van der - , de uitgever van
de Amerfoortse druk van Vondels Hekel-
#Jc/7/:7z, 170j. Ook van de Nederduitse cc
Latynse Keurdigten, 17 10. Met hekeldichten
en schimpdichten', 10e Vervolg 175j.
Hij was uitgever te Rotterdam, later te
Utrecht. Hij schreef onder ps. P. v. d.
Goes.
Veertien Jaar Literatuur-Geschiedenis, 1880
'95, door W illem Kloos) 1896., overdruk
549 Veertien Jaar
slega
van de artikelen in de Ned. Spectator en
het W eeLblad de Amsterdammer en Sedert
1885 in De Nieuwe Gids. Over Jacques
Perk, Lilith, Alberdingk Thijm, Cosman,
Coens, Couperus enz. Hierin ook de zo
bekend geworden kritiek op Aya Sojia van
Schaepman, 1886.
Vega, Lope de - , zie L.
Vegtschool, Der Poëten - , zie #.
Ve'lnzende Torquatus, het treurspel van
Geeraerdt Brandt op zijn 17e jaar, 1643,
behandelt dezelfde geschiedenis als Hamlet,
doch niet met de kunst van Shakespeare.
ln de still van Aran en Titus,
vo1 gruwelstukken en geeswerschijningen,
in gezwollen taal. Maar met een lofdicht
van den hooggeleerden Barlaeus:
't Was eertijts mannen werck,
1)u komt de teere jeught
E n davert op 't tooneel.
Aan Torquams verschijnt, wenals aan
Hlmlet, de geest van zijn vader, die wraak
eist. Die vader was Manlius! keizer van
Rome, vermoord door zijn elgen broeder
Noron.
Evenals Shakeslxare ontleende Brandt zijn
stof aan de Tragiscbe Historiën van Bandello-
Belleforest; maar hij verlegde de
handeling naar Rome en noemde zijn personen
met Romeinse namen.
Velde, Antoon van de .-w, geb. 1895 te
Antwerpen, vruchtbaar toneelschrijver,
baanbreker van het vernieuwd R.K. toneel
in Vlaanderen; drnmaturg; regisseur, ook
van het Heiligebloedspel te Brugge. Zijn
T#J I en 11 zijn volgens Marnix Gijsen,
politieke pamfletten met Vlaams-nationalistische
strekking, 1926. Hij is ook de
schrijver van Het Eeuwig 41lller, beknopt
overzicht van de toneelgeschiedenls. Schrllver
ook van toneel en van boeken voor de
jeuyd; romanschrijver en schrijver voor de
radlo. W erken van hem vertaald in 't D.,
F., Noors; van hemzelf vertalingen uit het
F., D. enz. Letterkundige.
Velde-Helmcke, Joh. E1. van de 'v, 1762
1842, dichteres van 4 der Evangelische
Gezangen.
V.E.L.D.E.K.E., tijdschrift voor Limburgs
dialekt, 1926. Nu onder leiding van Dr.
%T. Roukens.
Veldeke, Heinric van - , edelman uit Spalbeke
ten W . v. Hasselt in Loon, d.i. het
tegenwoordige Belgisch Limburg; leenman
van grayin Agnes van Loon, op wier verzoek
hiJ A 1170 zijn eerste werk dichtte,
het Leven van Sint-servaes, de beschermheilige
van Maastricht. Hij volgde daarbij
een Latijnse Vitak het gedicht is in het
M iddelnederlands bewaard; het verhaalt
hoe Servatius bisschop van Tongeren werd
550 Veldeke
en kort voor zijn dood naar Maastricht
ging.
Veldeke's overig werk is alleen in Mhd.
vertaling bewaard. 't Voornanmste daarvan
is zijn Endde, die hij uit het F. vertaalde
ï 117j aan het hof te Kleef. W ant
daar gaf hiJ toen het nog niet voltooide
hs. te lezen aan Margareta van Kleef, de
bruid van Lodewijk 111, landgraaf van
Thuringen. Aan diens hof is 't gedicllt
voltooid, na 1184 en voor 1190. De
Endde was het voorbeeld van de toen
moderne hoofse F. ridderromans tegenover
de oudere, ruwere en meer heroïsche Cban-
Jfpzi.f de gtste. Door dit werk is Veldeke
van zo grote betekenis geworden voor de
D. epische poëzie. A1 de daden en avonturen
van de Trojaanse held Aeneas zijn
beschreven, alsof hij een M.E. ridder was.
De minne van Aeneas en Dido neemt er
een veel en veel groter plaats in dan laij
de Latijnse dichter Vergilius. Ook geeft
hij in de Endde een beschrijving van het
schitterende feest te Mainz, waar keizer
Frederik Barbarossa zijn beide zonen tot
ridder sloeg, 1184. Zo is Veldeke de eerste
Mnl. dichter geweest, doch alleen
Maerlant verwijst naar zijn Eneide, waarschijnlijk
omdat het Mnl. hs. verloren
was gegaan. De beste uitgave van de M hd.
Eneitle is van Otto Behaghel, Heidelberg,
1 88 2 .
Hct gedicht was voltooid op aansporing
van paltsgraaf Herman von Neuenburg,
hroer van de landgraaf van Thuringen;
deze Herman werd in 1190 zelf landgraaf.
De D. dichters prijzen Veldeke a1s hun
voorbeeld; zo Godfried van Straatsburg cn
W-olfram van Eschenbach, de beroemde
Hd. dichter van Parzijzd, die hem eert a1s
der wîse man''. Ook Veldeke's minneliederen
zijn alleen in verduitste vorm bewaard.
Zij staan geheel onder de invloed
van de toenmalige F. ridderlijke verering
van de vrouw; door deze gedichten werd
Veldeke het voorbeeld van de D. ,,Minnesinger''.
Bij hem ook dadelijk reeds de
bewondering voor de schone natuur. 510-
nument te Maastricht.
Over hem proefschrift van J. van Dam,
Zur Vorgesckicbte des âJ/ël'c/Jlu'pz Epos,
1925; in 1924 verscheen zijn studie Das
Veldeke-problemk in 1928 De letterkundige
betekenis - >; Veldekds Servatius.
Studie over Van Veldeke met bloemlezing
door L. J. Rogier, 1951. Studie van J. Notermans,
Brugge 1928. En van Prof. van
Mierlo, 1959. Zie daar.
ln 1946 verscheen het proefschrift van Dr.
D. Teusink: Das Verb âltnis z'Itocâe/; Ve1-
dekes Eneide und dem Alexanderlied.
(Amsterdnm.) Sint-servatius werd door
V elden
M . Koenen b- erkt,
Gabriele Schieb
1912. Th. Frinjs en
gaven in 1949 een nleuwe
studie over V. Veldeke uit te Halle a. d.
Saale; 3 delen. Een nieuwe tekstuitgave
van Sint-servaes werd in 19j0 Fezorgd
1958 uitgegeven door H. v. d. Linden,
P. de Keyser en Dr. A. v. Loey, voor de
Kon. Belg. Academie.
Velthuis, K. R. 'w, gemeentesecretaris van
Noorddijk, schreef over de OpLomst wifv
bet fooneel te Groningen: 1885.
Veltman, Louis Jacques 'v, 1817- 1907,
toneelspeler te Amsterdam. Bracht 187()
Aiariotl #: Lorme van Victor Hugo in
@
ln
door Dr. G. A. v. Es.
Velden, M. van x , A,/?â#J Campanus)
dichtte het treurspel Calasires Sterfdagb)
gespeeld 1651 door de oude Kamer ,,In
Liefd' bloeyende'' De stof was ontleend
aan de Gr. roman Aetbiopica van Heliodorus,
die van zo veel betekenis was voor
Ned. verzen over.
Velzen, Geraert van N , schoonzoon van
Herman van W oerden, hoofd der samenzwering
tegen Floris V, 1296. Troe rspel
van Hooft. Komt ook reeds voor in een
de F. roman in de 17e eeuw. Hij voltooide
Bredero's spel ,,Het daghet uyt het
Oosten'', 1658. Verder zijn er liederen van
hem en het stroomdicht De Roemster t'ah'
den Aemstel. De liederen zijn opgenomen
in 't Amsterdamse liedboek Venus' Af/zzr:
gijtjens en 58 Velddeuntjes in De Amsterdamscke
Pegasus van 1627, waarvan hij
der historieliederenk zie daar. Zie over
het lied Prof. R. C. Boer in De Gids van
1899 en Dr. G. Kalff. Het Lied in de
M.E., blz. 117. De tekst bij Dr. v. d.
Graft en ook reeds in de Horae Belgicae,
II.
de hoofdman was.
Velden, W '63, de idlileenma arC ovranne liHszu. gvo andeNG
root tot
1 6 0 2
aan de vlucht uit Loevestein', 1625 notaris
in Den Haag; 1642 Mr. in de recbten.
Hij was in 1625 getrouwd met Elsje
van Houweningen. Van hem is het ,,hofspej'#
aan de
schimmen van Spinola en Montecuculi
verschijnen op het toneel. (Hofspel =
treurspel.) In 1659 kwam zijn gedicht
Hoftapiit tot cieyaedt ,;?lx de nieuwe :t?-
weljfde staetzael in 't nie lz///soa de
nieuwe Statenzaal te Den Haag.
Reinberte Treurende, 1640, gewijd
Slag op het Slaak van 1631) de
Ven, D. J. van der v, geb. 1891, Ned.
folklorist. Lente-, Zomer-, Oogst- E'/; Zuiderzeejilm.
Neerlands Volksleven.
Ven, Dr. F. J. H. 5f. van der -, geb. 1907
te Tilburg, sinds 1945 hoogl. in arbeidsrecht
aldaar, dichter onder ps. Frans Va1-
kenier: Tajerelen van de Menswordtng
onzes Heren, 1958; Btdladen ,7,/ Brabant,
1958.
Velden-vygh, Lilian Geraldine van der - ,
geb. te Zoeterwoude 1889, toneelspeelster,
trouwde met de toneelschrijver Jos. v. d.
Velden, qing over tot het R.K. geloof .
Schreef relsverhalen en kritieken onder ps.
Ellen Russe.
Velerhande gheneuchlicke gedichten, zie
veelderbande.
Velthem, todewilk van -, ï 1270 15 ?,
geestelijke uit Brabant, misschien uit het
adellijk geslacht van Velthem bij Leuven.
In 1304 was hij vicaris te Sichem bij
Diest, in 1512 priester te Velthem. Hij
voltooide Maerlants Spiegbel Historiaelk
zie daar; 1316.
In 1'326 vertaalde hij uit het Frans zijn
Boec van coninc Artur, een vervolg op
Merlijn: de tovenaar wordt door de fee
Viviane gebannen in het Nvoud van Broceliande.
Voor die tijd had hij reeds een aantal
Britse romans samengevoegd onder de titel
boec l,'az; Lancelotek zie daar. Daarin 10
het verhaal van Lancelot zelf, gedeeltelijk
bewaard; 2 O de Grulqueste (het zoeken
naar de Graal) ; 30 Arturs dood.
De voortzetting van de Sp. Hist., 3e deel,
Venator, Adolf -, d.i. De /tqar, 1597 predikant
te Alkmaar, schreef een Ned.
schooldrama Reden-vreucbt der JF#Jdp;,
de geschiedenis van Hippokrates en Demokritos,
1603. Dit was een antwoord op
de vervolging, waaraan hij blootstond, omdat
hij Andria van Terentius door zijn
leerlingen had doen vertonen, met muziek
nog wel. Nu moest hij zich ook nog voor
de Noordhollandse Synode verantwoorden
over zijn Reden-vreucbt. Dit was het eerste
Ned. schooldrama.
Venetië, in zijn strijd tegen de Turken geprezen
door Vondel: De doorlucbtigbste
.beerscbappye van Venetië. Op de Netv/le:i
der Turkscbe vlott, 1649. Op den Zeetriomj
Jer Heerscbappye van Venetië,
16j6. Nootweer JVE'A;J den inbreuk van
Turbye, 1661. Kandia op âzllr uiterste.
Venezoen, Hollants -, ,,in Engelandt qebacken''
9hekeldicht van 1672 tegen W 11-
1em 111, alsof deze zelf de oorlog van
1672 had aangestookt. Toen Pieter de
Groot beschuldigd werd van landverraad,
werd hij ook genoemd a1s de maker van
het gedicht. Dit werd nog eens uitgegeven
in de Keurdigten van 1710. (Venezoen,
venisoen = wildbraad.)
Venne, Adriaan van de - , 1589- 1665, uit
Delft, van Brabantse afkomst, was van
1619- '2j te Middelburg, tekende de
prenten voor de Sinne- en N/zirieitmty/tfE'v
van Cats en ook voor diens latere werka.
551 Venne
V enne
In 1625 werd hiJ 1id van het St. Lucasgilde
in Den Haay. Behalve schilder was
hij ook dichter', h1j schreef verzen in de
Zeeuscbe Nacbtegael, 1625. Verder Sinnevonck
op Je>2 Hollantscben Turj, 1654;
De belaccbende Wereld, 1655. Zijn Sinnew,?/
staat achter in de Zeeuscbe N/câ/egael.
In al deze gedichten toont V. d. Venne
zich een volgeling van Cats en van
Huygens. Zijn Uytroep ///4 Boelcoop 1up2
malle-pracht is op de wijze van Huygens'
Costelitk Mal. Het verhaal van #e7z Ouden
Ittdiaenschen Smit is in de stijl van Cats.
Zijn Slypers-Liedt is gesteld op de wijze
van Bredero's Arent Pieter Gysen. Evena1s
Bredero, Huygens en Vondel geniet
hiJ van de rijkdom der moedertaal. Zinspreuk:
Ick soeck en vin.
Ook gaf hij uit Woudt van XXV wonder-
Iicke Sinne-Fabulen #e: Dieren, ,,tsamenghestelt
door Steven Perrd'' 1652; de
prentjes zijn van Marcus Geeraerts; overgenomen
uit de Fabulen van De Dene van
1567.
Over hem een studie van D. Franken,
1878.
Venne, J. P. van de 'w, broer van Adriaan,
uitgever te Middelburg, gaf 1625 de beroemde
bundel Zeeuwse poëzie uit; Zeeu-
Jfée Nacbtegael ende desselfs dryderley
#E?JZJAZ#.
Venus biechte, Vrou - , allegorisch gedicht
uit de 14e eeum waarin de godin der
liefde verklaart welk kwaad zij al in de
wereld heeft gebracht; uit het Haagse hs.
uitgegeven door J. v. Vloten in Dietsche
Warande, 1866.
Venu's Minne-gifjens, liedboek met bijdragen
van M . v. Velden, M . Voskuyl, W .
D. Hooft e.a., 1622.
Verachtert? Frans .v, geb. 1909, Vlaams regionalistlsch
novellenschrijver. De 1,./.
gands.
Verbeeck, René 'v, geb. Vl 190$ van Wf lsele, anms individualistisch dlchter. Oriënteering,
1926, De Jftwze Bruid, 1957,
Heilig Leven, 1940. Uitgever van de BIaden
voor de Poëzie.
Verbeek, Dirk x , geb. 1885 te Amsterdam,
toneelspeler en -directeur.
Verbeet, Gerrit ,v, 1720 geb. te Delft, ging
1739 a1s krank-enbezoeker naar Indië,
kwnm terug en smdeerde voor dominee,
1756 a1s zodanig naar Indië', wegens zijn
strenge opvattingen van Banda verwijderd
en uit de Oost verbannen; terug in Nederland
1762. Schreef Oost-lndiscbe Uï/J>aNningyn,
17j2, en een Memorie van zijn
moellijkheden, 1763. Daanzit putte Busken
Huet de stof voor zijn Dagboek z''ax
Gerrit Verbeet. (Litt. Fantasiën, V.)
Verbiest, Ferdinand N , 1625 '88, Jezui'et
Verdam, J. -, 1845 1722 !hoogl'eraar
in het Ned. te Leiden, gaf ult: Episodes
uit Maerlants Historie z'zlx Troyen, 1873;
Ferguut, 1882 ; Seghel#n z/tfr Jeruulem,
1878; Tbeophilus, 1882; Aiol, 1885; vOltooide
de uitgave der Strojiscbe GEWJCâ//P
van Verwijs, 1880, enz. Zijn hoofdwerk
is het grote M nl. W oordenboek, begonnen
met Eelco Verwijs; voltooid door Dr.
Stoett. Dan Uit de Gescb. #Eu' Ned. J>/.
ln 1872 proefschrift: Tekstcritiek 1/zlz; Mnl.
Schrljvers.
Verdenius, Dr. A. A. 'v, 1876 1950, hoogleraar
in 't Ned. te Amsterdnm 1953. M edewerker
a. d. Vondeluitgave. ln 1946.
gaven zijn vrienden zijn Studies over â:z
1 7e eeuws uit.
Zijn proefschrift liep over Maerlants Heimelykkeid
der Heimelykbeden, 1917.
Verdeyen, Dr. René .v, 1883 19j1, uit'
uit Pittem fn Vlaanderen, 1659 missionaris
in China, astronoom aan het hof en
kanongieter. Hoofdp'ersoen van een drama
van Cyriel Versthaeve.
Verbiest, Hendrik N , toneelspeler te Amsterdam,
schreef de klucbt van 'J W ynvaatje,
165 1; een wijnkoper weet geen
raad met zijn verkwistende zoon en wil
hem fn 't rasphuis bestellen.
Verbiest, Isaak - , toneelspeler aan de
Schouwhurg van Amsterdam 1639- 'j1.
Verboden boeken, zie drubpersvrijheid.
Ver Brechten Sone, Claes -, van Haarlem,
zie Willem van Oranie, 1.
Verbrugge, de controleur uit Max J'flre/tzzfr,
d.i. Langeveldt van Hemert, later opgeklommen
tot resident; -) 1879.
Verbruggen, Paul - , geb. 189 1, Vlaams
dichter, behoort tot de groep van Ruimte.
Zeer begaafd dichter, bezingt de geheimen
van de natuur en van het leven. De Voorbof,
1924, Als een :/ele Hovenier, 1941.
Verburg, Isaac - , 1680- 1745, rector te
Amsterdam, vertaalde De gevallen van
Teletnachus in proza uit het F. van Fénélon.
Vercammen Eliza-lozef N , pseud. G. Engelberg.
1912, Antwerps prozaschrijver.
Lotschakeering en Dagboek.
Vercammen, Jan ev, geb. 1906 te Temschex
ïn 0. Vlaanderen, Drs. in opvoedkundex
schoolopziener, medewerker aan veel tss..
Dichter en schrijver van kinderboekenk
Vercnocke, Ferdinand 'v', yeboren te Oos-.
tende in 1906. Polemist, dlchter, preza- en:
toneelschrijver.
Vercoullie, Jozef - , 1857- 1937, geb. te'
Oostende, hoogleraar te Genty. strijdervoor
't Vlaams. Etymoloçiscb Woordenboek,
1890. Gaf Hadewllcb uits 1895 ..
Over hem In Memoriam dgoc ftank, Baur
e.a. met bibliografie.
Dr.
552 Alerdeyen
Verdoes
Zoutleeuw, hoogl. in 't Ned. te Luik, 1919.
Gaf uit Tondalus Visioen, 1917 (met Endepols)
; Esmoreit, 1924, (me't Kaakeheen) ',
de Briejwisseling Gezelle-van Oye, in t!:)
juhileum-uitgave van Gezelle (met Baur) ,
1937. ln 1943 verscheen een Verdeyenalbum
met 3j Fijdragen van zijn vereerders.
Verdoes, P. -v, geb. 1886, schrijver vatl
novellen in verschillende tijdschriften, redacteur
voor letteren, kunst en toneel aan
de Nw. Rott. Ct. sedert 1927.
Verdoodt, Isidoor - , pseud. Isidoor van
Beugem. Criticus, essayist en dichter; In
den bloeienden ï'tpt/râ//; Uit dagen van
Loutering.
Verduldighe Helena, De 'v', zie H.
vereenvoudigde spelling, voorgesteld door
Dr. Kollewijn 1891, in hoofdzaak inge
voerd door minister Marchant 1934., op
enkele punten gewijzigd door Slotemak-er
de Bru 'ine, 1939, met behoud van de buigings-
n voor zogenaamd mannelijke znw.
In 1946 door de Regering bij de wet geregeld
in overleg met België.
Verèl, Dirk N , geb. 1892 te 's-Gravenhage,
leraar aan de Kweekschool met de
Bijbel te Groningen, dichter en toneelschrijver.
V'ereul, Mr. Abraham 'v', 1770 1817, geb.
in Suriname, doch reeds a1s kind in Nederland',
voorzitter v. h. Comité tot c1e
Zaken der Koloniën, 1795, later adjunctmaire
van Amsterdam en koopman. Bewonderde
Bellamy en sprak 179 1 een redevoerinp
over hem uit. Gedichten in de
Kl. Dichterl. Handschrijten. Hij hield 2
Feb. 1795 in ,,Fe1ix Meritis'' de feestrede
Over de geltjkheid der menscben. Prijs- cn
toneeldichter.
Vereul, bfr. J. J. 'v , 1771 1807, neef van
Abrakam, dichter en schrijver van het ,,to- lspel'' Catbarina Herman) nee in j bebrijven,
alexandrijnen en Parnastaal; 179.5.
Van hem ook Reinoud 1,Jz2 Adeljing, M.E.
dichterlijk verhaal in 7 zangen, 1792., een
liefdesgeschiedenis. Zie verhandeling.
vergeestelijking, van wereldlijke liederen,
verandering van een wereldlijk- lied in
een geestelijk lied door wijziging in de
tekst met behoud van de gehele vorm cn
de zangwijze', komt o.a. veel voor in het
Devoot E'clE' Projytelyck Boecxkent 1559 .
Zie ook Revius. Lodenstcyn maakte zulk
een vergeestelijking van de aanhef van
Hoofts Granida.
Vergeet mij niet, de almanak van J. J. 1,.
ten Kate, 1844 '63; zie Muzena?manai.
Vergelo, Jacobus van zw, schrijver van
kluchten, te Dendermonde. Den bekeerden
Gierigaert, 1 75j.
Vergeten Hoofdsmk, namelijk over de misstanden
onder de arFeidende klasse, in
1898 door Domela Nieuwenhuis uitgegeven
als aanvulling van Een Halve Eeuw,
groot verzamelwerk Fïj de komst van W11-
b'elmina.
Vergilius, zie Virlilius.
Vergy, Borchyravlnne van -, zie B.
Verhaagen, Nlek - , 191j ,48, uit Delft',
schrijver van de roman Zonruzter', dichter.
Verhaeren, Emile .v, 18jj 1916, dichtte
in het F. geestdriftige verzen ter ere van
Vlaanderen. Geb. te Sint-Amands aan de
Schelde bij Temsche ten Z. van Antwerpen,
waar ook zijn grafmonument staat.
Jaarlijkse bedevaart. Bloemlezing uit zijn
gedichten, vertaald door Martien Beversluis,
1939.
Verhage, J. W. C. zie H. Grevelin-
#:N.
Verhagen, Balthazar 'v, 1881 1950, uit
Amsterdam, tot 191j werkzaam aan 't ministerie
van Landhouw, 1915 '39 directeur
der Toneelschool, schreef gedichten,
toneelspelen en werken over het toneel.
De kunst van den dramaturg) 1924; D1.amaturgie,
1928. In 1959 ging hij naar Z.
Afrika, om daar hd toneel te dienen. Hij
schreel in 't Afrikaans Faust in de geschiedenis,
drama, legende en muziek.
verhalende gedichten, zie berijmde wer/MIen,
balladen en romances.
verhandeling, uitgewerkt artikel over een
wetenschappelijk of zedekundig onderwerp,
zeer in trek in de 18e en het begin der
19e eeuw: vaak in antwoord op een prijsvraag.
W . de Clercq, 1824: Invloed der
vs.eemde Ietterkunde Jp de Nederlandsche.
Bilderdijk, Het Treus'spel. Nog bij de Genestet,
Over Kinderpoëziek Prudens van
Duyse, Over Jc/z Versbouw, bekroond
18j1. Rhijnvis Feith schreef een verhandeling
over de Invloed f/ar het Burgerlijk
Bestuur op Z/ltz/z van Godsdienst, met zilver
bekroond door Teylers Genootschap.
Dit gaf de gouden erepenning aAn Feiths
andere verhandeling: Godsdietlstige begripp:/
2 noodig z'/t?: Deugd :72 Gocde Zeden.
Bekend zijn ook die van Daviil t/az; Lenncp
over het belangrijke in Hollands
grond voor de verbeelding, 1826; die van
Tborbecie y,over het hedendaagsche Staatsburgerschap''
1844.
Zie ook Geel. Over letterkunde o.a. A.
Sieuwerts van Reesema, Het eigen lalwl/ta''
dev Ned. /e//:p'>//z2Jp, 18 17; J. H. v. d.
Palm, Zeljhennis, 1828., P. v. l-imburg
Brouwer, Een z2=/ë&?2z?W tooneel; N. G. v.
Knmpen, Klassiscb'e :72 romantiscbe psgz#,
Verder waren bekend: Over JE' vereiscbten
in een levensbeschrijving der fst-âzerezi,
van J. J. Veral, 1790 te Leiden bekroond.
553 verhandeling
A/erhee
Over den s-câpl/fwllfr: van Ds. Van Engelen,
q- 1795, in zijn Spectatoriale ScbouwiJ/
q, 177j. Over de nationale oj vadeylandscke
gedichten, van 0. Z. v. Haren,
1778. De voortreffelijkbeid der oude t/v
nedendaagsche poëten, 1764, door J. D.
Macquet. Digtkundige Verhandelingen van
1an Alphen, 1782; n.1. De middelen /E'F
verbetering der Ned. poëzy en Over âE'/
u ngeboorne in de poëzy. Deze verdedigde
daarin o.a. het rijmloze vers tegen een
verbandeling van Cornelis van Engelen
over De Algemeene Oogmerken w= eel?
dicbter, 1775 bekroond. Joannes Lublink
J' e Jonge gaf 2 1 verhandelingen uit, 1785
'94. ln Z. Ned. o.a. Verloo: Verb. op
d'onacbt #er
Van
de
zzs/tWer/#ple uel, 1788.
Palm leverde der er 30, b.v. Ov63'
welsprekendheid 1,= 6* lcefo.
Het Instituut gaf
1en Verbandelingen
mie
van 1817 '36 vijf deuit;
de Kon. Akadevan
W etenschappen
18j8 met een lange reeks
dezelfde nasm. De Mij. v.
1806- '24 drie delen uit.
volgde sedert
studies onder
Letterkunde gaf
In 1825 verscheen
van onbekende hand een Proeve F,r
Hekelscbriften, in 't bijzonder tegen de
verhandelingen.
Verhee, W outer - , uit Gouda, geb. t
1540, vriend van Coornhert, dichter van
liederen:
Men mach die wijn we1 prijsen,
Sij isser we1 prijsens waert;
Schoone vrouckens eer bewilsen,
Sij sijnder we1 eere waert.
Hij trouwde 1569 met Elisabeth Pauw te
Amsterdam, die Roemer Visscher 't Lojj
van een blaeuwe Jcâcu'r had doen zingen.
Het jonge paar ging wonen in Enkhuizen.
In 1579 schepen van Amsterdnm.
Verheerllckt Nederlant, 't - , bundel verzen
gewijd aan de Tweede Engelse Oorlog,
1664- '67 en aan de Vrede van
Breda, o.a. met liederen van Vondel.
Verheerlyckte Schoenlappers? De - , of
de Gecroonde Leerse'' z1e Micbiel de
s'tïwer; 1688. Keizer Karel heeft zich vermjakt
op Vastenavond bij de schoenmakers
en schenkt nu een gekroonde laars a1s wapen
aan het gilde.
Verhees, Lode - , geboren en gestorven te
Antwerpen ( 1857 195j) , regionalistisch
prozaschrijver. Vertellingen ,',r2 den .îv3?J,
Antwerpscke Bark.
Verhegghen, J. P. J. 'v, 1749- 1818, Pater
Augustijn, prof. der poëzie te Gent, gaf
1789 uit zijn Gesprek /z/JJcâer Beljort :'/;
Dulle Griet, Patriottisch geschrift.
V'erheyden, Prosper x', geb. 1875. In 1943
Gedenkboek met bijdrggen van Em. de
Bom, J. v. Mierlo, J. Gessler, Lode Bakelm
*ns e.:.
Verhoek, Pieter - , 1633 1702, geb. te
Bodegravep, opgeleid voor schilder, 1id
van de Digkt-stboole van Jan Zoet, later
van N.V.A.; dichter van de Triomferende
Zeevlagb der Batavieren. Vriend van Anfonides.
Schrijver van het treurspel Karel de Stou.
/:, dat handelt over de veroordeling van
de onrechtvaardige stadhotlder van Zee .
land. Hetzelfde onderwerp bij Rodenburgh
in zijn Hoecx e7C Kabeliaus. Verhoeks 1even
beschreven door M. Brouerius van
Nidek, 1726.
Verhoeven, Abraham - , gaf 1605 te Antwerpen
een krant uit, de eerste in Europa.
Verhoeven, Bernard - , geb. 1897 te Arnhem;
R.K. journalist en letterkundige,
dichter en criticus. Zielegang van Henr.
Roland H01st, 1925; Guido Gezelle, 1950;
F. v. ftWez;, 1924; K. v. d. Woest#ne,
1940; De Katholieien in de Ned. cultuur,
1946. Hij gaf zelf een bloemlezing uit zijn
gedichten uit, De Pelgrim, 1924.
Verhoeven, N'lco .v, geb. 192 5, dichter
van Voorbijgang, 1948.
Verhoeven, W . Y. G. - , 1758 1809, uit
Liey, lakenkoopman te M echelen, toneelschrijver.
Blijspel met zany Den &/#&/,
1772. Maar vooral geschledschrijver. Jn
zijn nalatenschap vond men een onuitgegeven
hs. van een heldendicht in 15 boekef)
md ruim 22 000 verzen Belgiade: waarin
hij Na/leon verheerlijkfe. H-IJ schreef een
Treurdlcbt op de dood van Maria râdrdsiat
1781., prees de 1of v?n Heintje van
der Noot en de opstand tegen keizer Jozef
II, 1790.
Verhoeven-schmitz, M . zie Marie
Scbmitz.
Verhoog, Piet - , geb. 1895 te Amsterdam,
gezacoerder biJ de Holland-Amerikalijn.
Schrllver van verhalen. De Vliegende
S////r#er, 194j. Ook toneelspelen.
Ver Huell, Jhr. Mr. Alexander -, 1822-
'97, tekenaar van humoristische schetsen,
o.a. van de platen bij Klikspaan onder
ps. 0. Veralbyk schreef ook Schetsen zz/c/
de pen enz. Tekende voor De Ned. Spectator.
Z#r Leven en Irerl:zz beschreven
door Dr. Johs. Dyserinck-, 1907.
Verhu1st, Coraelis - , 185 j '73, uit Contich,
ambtenaar bij 't provinciaal bestuur
te Antwerpen; dichter.
Verhu1st, Dr. Rafaël .v, 1866 1941, uit
W ommelgem, leraar aan 't Vlaams Co!'-
servatorium, activist in de oorlog van
1914 '18, ter dood veroordeeld en uitgeweken.
1918. Dichter: Langs é'r/l'z;:
bagen; romanschrijver. Schreef toneelwerk-:
Vorst :/z Volk, door de stad Antwerpen
bekroond; Quinten NJJJP, Zangsml; Reirler/
d. Vos, zangs-l; Jezus de Nlzlre-
554 V erhulst
V eritas
ner, drama in verzen. In 1940 was hij de
winnaar van de Rembrandtprijs.
Veritas (Waarheid), ps. van Marie Ander-
Jppz a1s schrijfster v. d. Multatuli-Wespen,
1888.
Verkade, Eduard 'w, geb. 1878 te Amsterdnm,
toneelspeler en spelleider; 1908 eigen
gezelschap Die ScâeJ>t>/:FJ; 191j
leider v. h. Ned. fooneel.
Verkade, Jan -, geb. te Zaandam 1868,
schilder die monnik werd te Beuron: Dom
W illebrord. Van t?zi,ge/pt?rtdEzAzât'/# u'7C beilige
banden.
Verkeerde Martijn, zie Martijnsdichten.
Verlichting, De -, de heerschappij van de
menselijke rede; eerste vertegenwoordiger
van dit rationalisme te onzent Ds. Balthasar
Bekker. Daarnaast Lodewijk Meyer, die
reeds in 1666 begonnen was met een 1-.
Mrijsgerig geschrift. ln de 18e eeuw het
streven van alle schrijvers, die gebroken
hadden met de orthodoxe opvattingen der
kerk.
Meijer's oerste stuk, waarmee hij opkwlm
tegen de kunst- en vliegwerken; zie daar.
Hij heroept zich in de voorrede op de
werken en de voorschriften van Corneille.
Spektakelstuk, voor een deel uit Rodogune
van Corneille, aangevuld met ,,overvloedt
N'an werk-elijkheid'' reeds in 1655 begonnen,
1 688 uitgegeven. Het treurspel was
hestemd voor de inwijding van de herhouwde
schouwburg, maar moest de vlag
strijken voor Medea van Jan Vos; 166j.
Verlooren Zoone, De .v, zie R. Lawet.
Verloove, Karel - , 1655- na '9j, Amsterdammer,
1id v. d. ,,Dightschool'' van Jan
Zoet in Den 5't7:7/:77; Inval. W erkte mee aan
Parnassus ZJtJAC 't F oj Konst-scboole JE'''
deugd, de dichtbundel van Jan Zoet. Prinsgezind.
Vriend van Jan Luyken; schreef een lijkdicht
op Antonides:
Zo gaan vast een voor een
de heldre lichten onder,
Gevolgt De verlichting verzette zich sterk tegen v avna n dereonefeh eniadc hetn geween.
al het bovennatuurlijke; alle godsdienst,
zedeleer, staatkunde werd getoetst aan de
eisen der rede, aan rvuionalistiscbe opvattingen,
aan verlichte denkbeelden; uitgaande
van Engeland (Locke), over F. (Voltaire,
Diderot) naar D. (Lessing, Mendelssohn,
Nicolai, Kant.) Duits: Aujklârung. Zie
ook Santhorst. Tot de mannen der Verlichting
behoorden verder Kantelaar, Ockerse,
Van de Kasteelq, Van Hamelsveld,
Ltlblink de Jonge, Paape Jac. Scheltema, die allen in 1787 uitweten; De W acker
van Zon, Van der Palm, Van Hall, die
later hun jeugd verloochenden.
De belangrijkste dichters en schrijvers der
Verlichting waren Jacob Zeeus, Langendijk.
Van Effen en Willem van Haren.
Verlichting was ook het doel van de Maat-
Jcâ,>># tot Nut wlz; '/ Algemeen, 1784.
Simon Stijl sprak reeds in 1774 van ,,deze
verlichte eeuw''; zijn medestander was de
Patriot Swildens. Zij allen wilden in het
volk het gevoel van mensenwaarde aankweken,
naast andere edele yevoelens:
godsdienst, deugd en vaderlandsllefde. Zij
waren de strijders ook voor beter volksonderwijs.
In de letteren drony de Verlichting
door na 1780, vooral ln de werken
van W olff en Deken, in de gedichten
van Bellamy en andere Patrgotten.
Voortzetting in de 19e eeuw: Kinker, Tollens,
Staring, Geel, Potgieter, Huet, Vosmaerk
Multamli en Pierson.
Verloo, zie Verlooy.
Verloofde Koninksbruidt, 1668, treurspel
van Lodewijk Meijer met acht moorden;
in de geest van Aran en Titus van Jan
Vos, mmar met stof van eigen vinding.
Verlooy, J. B. C. N', 1747-'97, advocaat
te Brussel, aanhanger en boezemvriencl
van Vonck bij de Brabantse Omwenteling,
schreef een Verbandeling op #'/z;acâ/ der
moederlycèe tael, 1788, het eerste levensteken
der Vlanmse Beweging; pleidobf
voor de taal, maar ook voor vrijheid el1
democratie. Opnieuw uitgegeven door de
W .B.
verloren kinderen, de ,,gesellen van der
blauwen Scute''; zie Blauwen. Zij hadden
Sinte Reyn-uit tot hun patroon.
Verloren Zoon, De ew, dichterlijke uitbreiding
van de gelijkenis in de Experiment'z /2
van Geerten Gossaert. Zie ook W . 1-3.
Hoojt en R, uwet. Ook Boutens en Dc
M érode hebben het onderwerp behandeld.
Verlove, zie Verloove.
Verloy, zie Verlooy.
V erlustiging, Miln -, 1781, erotische dichtbundel
van Bilderdijk, naamloos verschenen;
vertalingen of bewerkingen naar klassieke
voorbeelden. Uit zinnelijkheid en
hartstocht kwamen minnedichten voort,
zoals ze na Jan Luiken en Poot niet meer
geschreven waren; minnedichten aan ,,Cinthia''
$16 oden van Anakreon. Daarbij
Vertelling voor de pzzëxzzEW&â/drex en /JJ/z;-
ne lezeren, afzonderlijk verschenen.
Vermaat, W illy - , geb. 1873 te Zetten,
schrijfster van veel Chr. romans onder ps.
W ilma.
Vermaeck der jmzght, 't 'v, liedboek van
1612 van B. Jansen W ellens te Leeuwarden,
in 1617 vermeerderd door Starter.
Vermakelijke Aaekdoten, verznmeld door
Jacob van Lennep.
555 Vermakelijke Anekdoten
Vermakelyke Avonturier
Vermakelyke Avonturier, De - , 1695, een
der eerste Ned. romans, van Nic. J-1e//2-
îius', navolging van de Sp. schelmenromans.
ln de 18e eetlw 7 herdrukken en
herhaaldelijk nagevolgd; vertaald in 't F.
en It. Bltrlesk proza, onder het motto:
Ridendo dicere verum, quis vetat ? d:i.
wie zal verbieden, lachende de waarheld
te zeggen ?
ln 1754 De Vermaielyie Avanturessek in
1 760 De M iddelburgsche Avanturier. Van
1731 De Nieuu'e Avanturier, een Robinlk
reken op u allen, dat gij pa1 zult
Ik hoop, dat gij begrijpt, waarom
(thans za1
Vermakelyke Vrouwen-Tuyntje,
een van de goedkope liedboekies op grauwachtig
papier uitgegeven door Koene, Amsterdam;
over de liefde, zeemansliedjes
(staan;
het
gaa,n ....
Het - ,
Cn2.
Vermakelyke
sonade.
Vermakelycke Bruylofts-Kroon, zie Mayvogel.
Vermakelyke Slaa-tuintjes, De -, 1775.
parodie op de uitgaven van Gr. en L.
schrijvers, die met noten werden overladen.
Zie Scbonck. Opgedragen ,,aan Jeonge critici'' de
Vermakelijke
Vryagie van den Kaalen
Utrechtsen edelman, roman van avontuur
1698, waaruit Langendijk de stof natn
voor zijn Wederzyds â//zrdyl.flc#r/y.
Vermaking (d.i. legaat) , bundel gedlchten
van Bilderdijk, 1828. Nog gevolgd doer
een Nieuwe J'erzzifzl/rz.g.
Vermander, Carel N , 2ie Van 31arA r.
Vermandere, René N, geb. te Kortrijk
1857 l red .v. d. Gazet van Hr/ztYrAeN;
schrilver van toneelwerk, romans en no-
3S prwaeakkeknu n3s0t,0 0v aenx xJ. avcoebrk ocvhatn. vellen.
Lennep', in
Voorbericht'.
Vermeersch, Gustaaf 'v', 1877 .1924,
Vlaams naturalistisch romanschrijver; behandelt
de zeer achterlijke sociale toestand.
Hij was conducteur bij 't spoor.
Zijn eerste roman u st is van 1904, beschrijving
van het trieste leven van een
kantoorklerk in een kleine stad; de Iasl
die hem verplettert is ,,de verterende belustheid
op de vrouw'' Akannenwetten.
Vermeren, Michiel Frans ,x' geb. te Brussel
en aldaar overleden in 1755, was de
schrijver van 10 De listige onstantvastigheyt
des weirelts...... aengewesen door
schoone historien ende gheschiedenissen,
alsm. door eene menichte van nieuwe rymdichten,
sinne-beêlden, afbeeldingen, jaerschryvende
sinnespretlcken en zede-leeringen.
Bruss. ( 174j) . 2 O Den theater des
bedroghs, ofte de listige onstantvastigheyt
des werelts...... aenyewesen door versch.
historien, geschied., Jaer-schryv. sinne-heelden.
Bruss. ( 1743) .
50 De erlevende Belgica (gedicht) onder...
Marïa Theresia ende Franciscus 1. Behels.
eene beschrn. van alle de vrondere victorien,
veltslaegen, belegeringen en and.
geschiedenissen, 1749, m. portr. d. P. B.
Bouttas en 12 fraaie etsen.
D1. 2 o.d.t.: De erlevende Belgica, ofte
het goethaerdigh jock v. h. Huys v. Oostenryck,
onder..... M aria Elisabeth, behels.
eene korte beschryv. v. haer godtvruchtigh
leven.
Vermeulen, Jan 'v, geb. 1923, dichter van
Vergeehe Herjst, 1946.
Vermeulen, W ard - , 1861 1954, geb. te
Beselare, boer, schreef zijn eerste Vlasmse
roman op jo-jarige leeftijd, Herwor-
Jjr#, 1911. Daarna vele andere volksromans
over het buitenleven en de oude ge-
Geen Engelsch, Duitsch of Fransch,
Geen Russisch of Japansch,
Verwint kn zwier of praal
De Nederlandsche taal.
Men heeft Voorzangers-, Koffyhuis-,
Fatsoendelijk-, W etgevend-, wetenschappe*
lijk en dagbladen-Nederduitsch''
Vermakelijke Vaderlandse Geschiedenis,
10 van Arend Fokke Simonsz, die bekend
was a1s de ,j,boertige'' schrijver en die
geld verdienen moest met boertigheid',
1809.
20 van J. van Lennep! onder de titel
Tafel'eelen uit de gescbtedenis, door J. v.
l.ennep en Compagnie', die Compagnie waS
een van de uitgevers H. Binger. De vorm
was een prenteboek. met bijschriften', 18j4,
Datlelijk verscheen een Strajdicbt van Dr.
W . Hecker; Van Lennep gaf zijn Verant-
1t?t?pp'J/?/,g in het licht; de nog onuitgegevel)
aflesreringen zijn nooit verschenen.
Van Lennep bleef steken bij Karel V tn
hij moest de oplage terugnemen. Werd
1856 niet herkozen a1s lid der Tweedc
Kamer.
3OBij de Schoolmeester vindt men het
Kort Belrip #t>' Romeinscbe Historie.
40 Charlvarius behandelde De Gescb. J/J
Vaderlands op rijm, in 2 delen, maar hij
ontkende dat hij met opzet een parodie
geschreven had. Het is ook zo zeer geen
parodie op de geschiedenis, a1s wel op de
manier van schrijven en zeggen van schrijvers
en sprekers. Zo de ,,rede'' van Brinio:
Ik dank jelui beleefd,'' sprak hij,
(yyKaninefaten,
En andren, die mij koost uit al die
(kandidaten. bruiken. Ps. A'arden O/w.
556 Vermeulel)
Vermeulen Krieger
Vermeulen Krieger, Ferdinand -, 1782
186j, ging 1812 mee naar Rusland en was
bij W aterloo, sedert 181j in Indische
dienst; klom op tot overste', streed tegcl)
de Padri's. Zijn leven heschreven door
1F. ad . ,7/. Rees .
Vermeylen, Dr. August 'v, 1872 194 h,
geb. te Brussel, stichter van het maandblad
Van Nu e,2 Strais', zie daar.
In 1895 schreef Vermeylen zijn KritieL
der Z/mzzzi-fcâ: Beweging', van een particularistisch
streven trachtte hij een stcrkc
geestelijke stroming te maken', hij vernieuwde
de Vlaamse letteren en schonk
zelfvertrouwen a1s de nieuwe voorman.
Hii schreef in 1899 ziln proefschrift over
Jonker yJ/z; van der Noot en in 1906 ziin
roman De Wandelende Jood. Hij werd
professor te Gent en sod. lid v. d. Senaat.
In later tijd schreef hij een overzicht vafl
de nieuwe Vlaamse letteren: Jzuzs Gezeile
tot z'ëwzzi:rzs/hi-ç, in 1938 opnieuw uitge.
geven als: Van Gezelle tot Heden. Hij js
ook de medewerker voor de Z. Nederlanden
na 1880 voor de nieuwe Gescb. v. d.
Letterkunde. Behalve zijn ene roman wijdde
Vermeylen zich aan de kritiek en de
geschiedenis der letteren. In 1939 verscheen
zijn opstel over Kunst :/2 sqoraal.
Hij wilde Vlnming en wereldhurger zijn:
,,WiJ willen Vlamingen zijn, om Europeërs
te worden'' Dit * )1 ging voor hem samen
met een zeer liberaal getint socialism
e''. Op het einde van zijn leven verscheen
nog zijn roman De Twee Vl.ienden, 1944)
dit is de strijd om het evenwicht tussel' 'S mensen #aVCIR en Verlangens.
Rob. Roemans gaf 1934 een bibliograjie
:/,z; en over îres.meylen uit. Het Verzameld
Werk verschijnt in 6 delell.
Vermeylenfonds, gesticht door Vlnminge:l
van allerlei gezindheid, om de geestelijk:
nalatenschap van August Vermeylen in
ere te houden.
Vermomde Ned. en Vlaamsche schrijvers,
zie Van Doorninck en De Kempenaer.
Vermoorde onnoozelheyd, de tweede titel
van Palamedes.
Vernède, Mr. S. H. - , 1768 1840, secretaris
van Schiedam 1788, ontslagen 179j,
weer aangesteld 18 15. Schreef 1814 het
dichtstuk Napoleon en in 1831 De Jager
op verloj.
Veroveraar, De zv, d.i. Frederik: de halfbroer
van Willem, die aan W lllem zijn
verloofde Atie afkaapt. Atie echter voelt
zelf haar nieuwe liefde a1s iets verkeerds',
de oplossing komt in het vervolgstuk Atie's
Huwelljk. Toneelwerk van Mw. Simons-
Mees; 1906 '07.
Verpoozingen op Letterkundig Gebied, opstellen
van Beets, 1856, onder het motto
vt.?z2 coquis sed cont'ivis. (niet voor de
koks 1maar voor de gasten) ; over Het Populalre,
Friso, Vondel, Poot en Bilderdijk.
Gevolgd door de Verscbeidenheden: 1859
'73, en Nieuwe Verscbeidenheden, 1885
'922. meer aesthetisch Jan critisch.
Verrasslng van Hoey in I 595, roman van
Mw. Bosboom-Toussaint, 1865 verschenen
in De Gids. Geschreven ilè samenwerking
met Potgieter en Huet, een samenwerking,
die geheel mislukte.
Verriest, Prof. Dr. Gustaaf N , 1843-
1918, broer van Hugo, hoogleraar in d e
medicijnen te l-euven, schreef Beelh
W oord t'70 Dicbt t';??2 Guido Gezelle, in
Dietsche V'arande e:1 Belfort'' van 1900.
Hij hield ook de AanspraLe op de y,ereday
van Gezelle'' te Kortrijk, 1902.
Verrlest, Hugo ,v, 18.40 1922, Vlaams
priester en schrijver, vriend en bewonderaar
van Guido Gezelle en Rodenback.
Geb. te Deerlijk bij Kortrijk? van 1867
'77 leraar aan het Seminarle van Roeselare.
Tulintig Vlaamse Koppen. Dichter
van Liedes'en; medewerk-er aan Van Nu
tpc Strais. Over hem een studie van André
de Ridder, een andere van J. Muls, 1926.
en een boek van F. de Pillecijn, 1926.
Praalgraf te Ingoïqhem, 1 9 26.
Verrisenis-spelen, z1e Paasliturgie.
versbouw van de Mnl. epische gedichten:
vier heffingen met een of meer onbetoonde
of mindel' betoonde lettergrepen, het
Germaanse heffingsvers, b.v. in Esmoreit:
Ic wi1 gerne suster ende moeder sijn.
Over de M nl. Versbouw een werk van
Van Helten, 1884, dat voortbouwde op
de grote studie van Jonckbloet.
versbouw of prosodie, behandeld in studiën
van Arnold Moonen, Verwer, Van Alphen,
Van der W oord en Strick van Linschoten.
Verhandeling van Huisinga Bakker, 1781.
Verder G. Hesselink. Hollandscke Dëcâ/-
maat, 1808. Joh. Kinker, Proeve E'er/E'A
Holla' rllc/.?: Prosodiat 1810. Dautzenberg,
Beknopte Prosodia, 18j0, opgenomen in
het Antwerpse ts. Het Taelverbond. Prudens
van Duyse, Verhandeling over den
Ned. z/tzrllt//zzf$ 1851 'j4, in 2 delen. J.
Geurts, Bijdrage tot de Gescb. v. /.z. Rijm.
2 delen, Gent 1904 '06; Balthasar Verhagen,
Ontleding en structuur van âé'/
vers, 1918. F. K. H. Kossmann, Versrbytme,
1.922. Vestdijk. De KïEzzpcE'/, 19j0.
Verschaeren, Theodoor-lozef x', geboren
te M echelen in 1874. Schilder en satiriek
dramaschrijver. De Geest van Z#z2e Excellentie
D,/zJ:; Koning W il.
Verschaeve, Cyriel - , geb. 1874 te Ardooie
sedert 1911 ,,
,de eeuwige kapelaan''
van Alveringem in W est-vlaanderen, emeritus
1959; letterkundige; dichter, toneel-
557 Verschaeve
Verstegen
Op de Sinne-beelden van Cats; val)
Maria Tesselschade 12.
Verschoren, Frans - , geh. 1874 te St. Katelijne
Waver, prozaschrijver. Directear
der Middelbare School te Boom. Uit bet
Netbedal, 1908; Zonnig Leven, 1912*;
Vlaamscbe /Ji/rzso1'.
Verschuir, Johan x, 1702 hartstochtelijk eenzijdig''. Schreef schoolmeester te
ps. 1. Oorda over De dicbter A1-
lrdcâ/ Rodenbaclz 1909. Eerste winnaar
van de Rembrandtprijs; Jezus, 1940.
Proefschrift over hem van R. V. v. (1.
Bussche: Leuven? 1942. Van 1955 over
hem Dlrk Vanslna; Brugge. In 1946 bij
verstek veroordeeld tot de doodstraf wegens
medewerking met de Duitsers; overleden
1949 te Hall bij Innshruck.
Verscheide Gedichten, bundel van Vondel
zonder de eigenlijke hekeldichten en met
dering,
onder Loppersum, daarna predikant te Zeerijp,
f 1757. Dlchtte voor eenvoudige godvruchtigen
zijn Honig-Rutje van Gesangent
1735.
Versluys, Jan
veel gebruikte
het nationaal
- , wiskundige, schrijver van
leerboeken, de voorman van
huldeblijk voor Multatuli,
1882.Geb. te Oostburg 1845, -1- te St.
Moritz, 1920.
In 1888 gaf hiJ Een en ander over A;//-
tatuli uit, in 1889 gevolgd door Nog iets
verzachting over JX.
ger tegen de
Deze
zonder
van veel uitdrukkinyen, vroe-
Roomse kerk gebezlgd, 164k.
weglatingen en de overige verzen
verzachtiny werden in 1647 door
een onbekende ultgegeven a1s /. v. Vondels
Poesy) ojte Verscheide Gedicbten, 2e
deel, m et een heftige voorrede tegen Vondel.
Gewoonlijk wordt Brandt a1s verzamelaar
aangemerlct. Nog in de uitgave van
Vondels W erken door de W .B. in 1951
heeft Dr. Sterck opnieuw beweerd, dat in
dit tweede deel 16 regels voorkomen, uit
de Uytvaert van Henricus de Groote van
1610, tegen de R.K. kerk gericht en door
Vondel nooit geschreven; die 16 regels
zouden van Westerbaen afkomstig zijn, om
ze weer te kunnen aanhalen tegen Vondel
in zijn Kracht des Geloojs. Albert Verwey
heeft aangetoond ? dat er in de uitgave
van 1650 van d1e Uytvaert diezelfde
regels voorkomen, in een tekst door Vonde1
zelf gewaarmerkt. Ze zullen afkomstig
zijn u9t de eerste druk van 1610, die niet
meer bekend is. In volgende druk-ken had
Versnaeyen, Klrel rw, 1836- 1910l uit
Gent, dagbladschrijver te Brussel; dlchter,
ook voor toneel. Vriend van Jullus Vuylsteke.
Zijn blijspel De zoete inval met
muziek van Fl. v. Duyse, 1862.
Verspreeuwen, J. F. C. - , 1807- '60, de
eerste Vlaamse dichter na 1830. Dichterlyke
Nengelingen, 1833; naamloos.
Verspreide Stukken van M ultatuli, bevatten
de Brid =?; DJ. Francken, IF ijs -# de
>/=/J, Japanscbe Gesprekien, Ge////Jô:/tJdenis,
Gebed van den Onwetende, Scbool
des Levens en De Zegen Gods door 1F4-
terloo.
Versrhythme, zie F. K. H. Kossmann.
Versteeg, Nicolaes - , 1702- '75, uit Rotterdnm,
beschreef hd Leven zwz; Smits;
berijmde zelf dat van Mozes, in Jf-WJ
boeken, 1778. Vriend van Hoogvliet.
Verstegen, Jhr. Richard -, 1590- 1640,
van Gelderse afkomst, gevestigd te Antwerpen,
schreef 1611 een pnmflet tegen
de Calvinistew waarop in 1613 de Ne-
Vondsl deze regels
Verscheldenheden, zie
poozingen.
Verscheyde Nederduytsche Gedichten, twee
bundels gedichten, de eerste van 16j1,
tweede druk 1659; de tweede van 1655.
Met stukken van Grotius, Hooft, Barlaeus,
Huygens, Vondel e.a. De verzamelaars waren
J. V., J. S., T. v. D., B., G. P. en
C. L. B.; Jan Vos, J. Six, T. v. Domselaar,
Brandt en ? De voornaamste man
was Brandt. Studie over de beide bundels
weggelaten.
Nic. Beets en 1'':r'-
derlantscbe Antiquiteyten volgden, de ge.
schiedenis der kerk, gesloten met een betoog
tegen de Hervorming. ln 1617 kwamen
zijn Nederduytscbe fp/-wwe/i, in
162 1 De Spiegel der Nederlandsche E&rden,
de geschiedenis van de opstand tegen
Spanje en van de afval van de R.K. kerk.
De Epigrammen werden 1624 opnieuw
uitgegeven, vermeerderd met Epitapbien,
grafschriften op Philips ll, Philips 111,
Don Juan, Pnns W illem enz. De 100
Epigrammen ziln gedichtjes en prozabijschriften
tegen de G> zen, vaak op boertige
trant, de gedichten steeds in het oude
rederijkersvers. Dan is er nog een prozabundel,
Scbarpzinnige Cbaracteren, 2e
druk 1622, de eerste Zedeprinten in onze
letteren: Van een Beeld-stormer, Vàn een
Fielt, Van een Heywilf of Heidin, Van
van Dr. Penon in zijn Bndraen. Het 2e
deel, opgedragen aan Jan Six, begint met
de Brid van Hooft uit Florence, 1600,
aan In fltr/#' bloeyende, doch in de tweede
vorm van 1607 of '08. Van Vondel o.a.
ziln lofdicht Op de Ledige Uren van Huygens;
van Anna Roemers 5, o.a. haar geschrijver:
Jacob van Arteveldek K/jp.f van
Artevelde; /J/#,J. In 1938 Voortreiiers-
>,#, Fundel opstellen over Z. Afrika; van
't zelfde jaar Scboonbeid en Cbristendom;
1939 verzameling opstellen over Ruhens.
Een der grootste Vlaamse figuren. Van betekenis
ook a1s criticus: Uren van Bewon.
dicht
Verscheide Gedichten 553
Verstraate
een
Huygens.
Verstraate, Johanna .x', echtgenote van Martien
Beversluis, toen die N.S.B. burgemeester
van Vere was; schrijfster van de Zeeuw-
Se roman Jiiiemien.
Verstraete, Jules N, 1883- 1951, Vlaming
van geboorte, sedert 1914 in Nederland,
begaafd toneelspeler.
Verstraete-Laquet, Julia 'x', 1835- 1903,
toneelspeelster te' Antwerpen.
Verstroo-llng, In de -, bijdragen van schrijvers
buiten Nederland tijdens de Oorlog,
verzameld door J. Greshoff, New-York
194j.
quaad wijf, samen 100; vooràeeld vall vaak daarna. De Schouwhurg bracht in
die jaren J 10 000 winst op voor de godshuizen.
Er komen Spanjaarden in voor, die
twee jongens wurgen, één aan de galg
hangen, é'en radbraken, één onthoofden en
een gebakerd kind in 't vuur werpen. Ook
Fij Vondels Josetb in 't Hoj en bij Maria
5'/J/,r/; Fij Huydecoper in Acbilles, 1719.
Vertoningen, Festaande uit schilderijen
met bilschrlften, bij feestelijke gelegenheden
op straat en verder in de schouwburg;
van 1618- '48 zorgde Samuel Coster
er voor te Amsterdam; van 1648- '67
versvoet, zie voet.
vertalingen uit het Nederlands, zie Van
Huffel. Deze vermeldt a1s schrijvers, waarvan
het meest in andere t'alen is overgebracht:
Jo van Ammers-Kûller, Ina Boudier-
Bakker, Henri Borel, Antoon Coolen,
Louis Couperus,
Frederik van Eeden, Johan
Fabricius, Herman Heijermans, Ivans
(J. v. Schevichaven), Arthur van Schendel,
M adelon H. Szekely-Lulofs, Scharten
Antink, Albert Verwey, Augusta de
V'it. Verder een groot aantal boeken van
Melati van Java en Willy Corsari.
De Kon. Bibliotheek gaf een catalogus uit
van Vertalingen l,= Ned. Letterkunde na
1##p, aldaar aanwezig; opgesteld door G.
1. Lieftinck, 1939.
Van 1910- '19 28 werken van 12 schrijvers;
van 1920- '29 67 werken van 23
schrijvers; van 1930- '59 232 werken van
47 schrijvers. In dit laatste lo-tal jaren
leverde Duitsland 2j% van de vertalingen;
35% kwnmen uit in de Skandinavische
landen.
P. Arents gaf in 1931 te Brussel uit: De
Jzr/rwlc/le scbrijvers in vertaling, 1850-
1y51. Onder de Vlamingen bovenal Con- SCICDCC.
Vertommen? Karel - , geb. 1907, Vlanms
balladendlchter en essayist. Studie ovel
Karel van den Oever.
vertoningen: biJ de inwijding van de hogeschool
te Leiden, met verzen van Janus
Douza; in Amsterdam 1587 voor Leicester;
na de inneming van Groningen, 1594.,
van Spieghel; bij 't Bestand, 1609; voor
de bruiloft van paltsgraaf Frederik met
Elisabeth van Engeland, 1613, enz. Zie
toog en drama.
Jan Vos maakte de vertoningen bij Vondels
Lucijer en Jeptha en bij zijn eigen
Aran en Titus. Verdet bij de Belegeringb
van Leyden van Bontius, welk stuk 1660
te Amsterdam opgevoerd werd; Vos droeg
de beschrijving van de vertoningen op aan
burgemeester Andries de Graef ; dit stuk
werd in 1660 2 1 maal vertoond en ook
J'an Vos.
Vooral bij de Vrede van Munster en bij
die van W estminster', bij 't hezoek van
Christina van Zweden, 16j6; na de Slag
op de Sont, 1659; bij 't bezoek van Ama-
1ia van Solms, 1659., bij dat van Maria
van Engeland met Willem 111, 1660. Jan
Vos droeg aan burgemeesteren zijn Beschr#
ving der Vertoningen bij deze gelegenheid
op. Schimpschriften verschenen
tegen hem.
Nog in 1753 werd een boekje uitgegeven
over Verscheide Vertooningen: gescbiit
ter versieringe van eenige Tooneelspelen.
vertoog, artikel tot yerbetering van maatschappelijke
of zedelijke gebreken, in
aanzlen sedert Justus van Effens Spec-
/J/t?r.
Vettroestlnghe der ghelatenre menschen,
een schoon bock'' van 1j02 met stichtelijke
overwegingen en exempelen.
Vertroostinge aan Geeraerd Vossius, het
beroemde gedicht van Vondel bij de dood
van Geeraerds zoon Dionys, 1633:
Geluckigh is een vast gemoed,
Dat in geen blijde weelde smilt
En stuyt, gelyck e'en taeye schil),
Den onvermybren tegenspoed.
Vertroestinghe der W yssheyt, Van de 'v,
vertaling door Coornhert, 1jj7, van het
werk van de Romeinse wijsgeer Boethius:
De consolatione >&//J/>â1e. Met tussengevoegde
liedjes.
(Boethius, 480 j24, in aanzien bij Theodorik
de Grote, later van landverraad beschuldiyd,
schreef dit werk in de gevangenis;
hiJ werd op gruwelijke wijze ter dood
gebracht.)
Vervier, Carel August 'v, 1789 1872, uit
Gent, 1833 ontvanger te Eeklo, vriend
van Willems, steunde Ledeganck bij ziln
studie met geld; 4- op zijn buiten Waarschoot.
Vervier, J. B. - , 1750- 1817, uit Gent,
dokter aldaar. liet een dichtwerk na Op
&/ herstel der moedertattlq 1910 uitgegeven
door A. de Ceuleneer ln de Verslagen
der V1. Academie.
559 Vervier
V ervolgbundel
Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen,
1866. Gekeurd door Ter Haar ci'.
Beets; uit 25 dichters; 25 van Benninlx
Janssonius; 14 van Ten Kate; 11 van Ter
Haar, j van Beets, 4 van A. Dwars, 1 van
Jan de Liefde. Van De Genestet De Lendenen
omgorf 18j5.
Verwenden (Trotsen) Keyser, Vanden 'w.
sproke van :t 1400 door Jan van Ho1-
lant.
Verwer, Pieter Adriaansz. 'w, geb. 1696,
schreef en vertaalde romans, medewerker
en levensbeschrijver van Justus ,;'ar Ejjen',
hiJ bezorgde de tweede drtlk d. Spec-
Mtor.
Verwey, Albert - , 1865 1957, uit Amsterdam,
een der Mannen van Tacâ/o, in
1885 medeoprichter v. d. Nw. Gids e11
redacteur tot 1890, toen hij zich terugtrok
en vestigde te Noordwijk. Dichter en criticus;
1924 '35 hoogleraar in 't Ned. te
Leiden', Dr. honoris causa. In 1885 was
hij met Kloos de samensteller van het
dichterlijk verhaal'' Juliak zie daar.
In ditzelfde jaar gaf hij Persepbone E'&
andere gedicbten uit, zeer sterk onder invloed
van Shelley; in 1889 de Verzamel.
de Gedichten; in 1896 de bundel Aarde,
in 1898 De Nieuu'e T'rJr; dan Het Branzfez/
fdt' Braamboscb en Dagen en Daden.
In al deze gedichten een groot verlangen
naar schoonheid:
Ik ben een dichter en der
(Schoonheid zoon.
Alles wat schoon is, is me een
(vreugd altijd.
Ook beoefende Verwey het drama: Joban
van Oldenbarnevelt, /,ct7l= z//z; Beieren,
Rienzi.
Zijn studiën en kritieken gaf hij uit in
de bundels Stille Toernooien, 1901, en
Luide Toernooient 1908. Van belang zijl)
verder zijn boek over Bilderdijk', zijn 11:,
leiding tot Vondel, bloemlezing met toelichting,
1895*, Gedicbten I?z//; Jonker /a&
t'an #:77, Noot, l89j; Het Atzz/t7/z van Polgleter,
in 1908 gevolgd door Het Testa-
77/:72/ 1.'an Potgieles.', in 1897 was zijn stu.
die verschenen Toen de Gitls werd opger/
câ/. Ook schreef Verwey een werk over
Spiegbel, 1919, en verzamelde hij een
bloemlezing uit Hooft. Hij gaf zijn indrukken
over de Beweging van Tachtig weer
in zijn Inleiding tot tifc Nieuu'e NEW.
Dicbtkunst. Zijn grote betek-enis is, dat hij
de Beweging van Tachtig, zij llet gewijzigd,
overbracht bij een heel nieuw geslacht.
Reeds in Aarde van 1896 toont hij,
gebrok-en te hebben met het individualisme.
De Boerenoorlog gaf Verwey in 1899
een sonnet Znt.id-Ajrika in de pen;
De stnm van 't volk doet nu zijn loten
lbeven,
Omdat een twijg, herplant in vreemde
Gewond beweegt...... (streek,
Verwey is ook de vertaler van Dante en
van verschillende andere dichters: Poëzie
/72 Europa. Ook bracht hij De IzQz//tvv:/z
van ffaltazè'llt'l' in hedendaagse taal over.
In 1939 verscheen nog Frederik z/tr/z/ f eden,
aan de hand van brieven. Over de
Beweging van Tachtig en de uitkomsten
liep ook zijn intreerede van 1924: P-a&
Jacques Perk tot nu. Zo ook zijn bundel
De Oude 5'p'##, 1905.
Van 1894- 1905 was Verwey met Van
Deyssel redacteur van hct Tweemaandelijksch
Tijdschrift, in 1901 de Xxste
Eeuw geheten. Met 1 Jan. 190j begon zijn
eigen maandblad De Beweging, 190j
1919, zie daar; goeddeels gew-lld aan de
letteren en met de bedoeling om leiding
te yeven aan jonge dichters. Het tijdschrlft
kweekte: ,,eerbied voor het verle..
den, welbehagen in het leven, vertrotlwen
in de toekomst''
Verwey's laatste grote werk was een nieuwe
uitgave van Vondel. Zijn proza werd
uitgegeven in 10 delen. Van belang ook
is zijn studie over Ritme E'r Bjetrunt.
In De Beweging van 1909 schreef hij zijl)
opstel over Dichterscbap E'/C Werkelijiâ:
J#.' de wereld heeft de dichter nodig en
de dichter moet leven in de wereld. Zo
was hij weer de voorvechter van de xpulariteit
van de dichter, maar door zij'!
moeilijke verzen za1 hij zelf nooit populair
worden; hij is de poëtische vertolker
van de wijsbegeerte van Spinoza. Studie
over Albert Verwey van M . Uyldert, 1908.
en De Jeugd s.tJz2 een Dlf'â/E'r, 1948.
Verweâ's Dichtersclnap van 1. P. de Vooys,
1941, is een herdruk van diens artikelen
van 190j '12. Sttldie van Gielen en
een van Vestdijk', zie daar. In 1942
een studie van Maurits Uylpert over de
Poëzie van Verwey. Verwey zelf gaf in
1925 Rondom zzyïjzi werk uit. Zie 1. P. de
)'5f?)?J.
Verwey, Mw. E. de la Fontaine zie
Letteriundige zf/tvfdr.
Verwey, Dr. Mea - , geb. 1892, zie
Verwey.
Verwimp, Edmond 'v', S.J., geb. te Geel
1894, bestuurder van de Bonden van het
H. Hart in Limburg, schrijver van De
wreede Missie.
Verwoert, Antna v , 1847 '99, toneelspeel.
ster te Amsterdam.
Verwijs, Dr. Eelco .v, 1830 '80, geb. te
Deventer, archivaris van Friesland; 1868
mederedacteur h. jvoordenboeik gaf
1868 Die Rose van Heinric van Aken uit
560 Verwijs
Verzeild Bestek
Verzeild Bestek, (de
op zee bevindt),
trum van de Chr.
'59; onder red. van
Cbr. dicbters.
Verzetspoëzie, zie Regeringsprijzen, (;':/?z:/2-
lied: 's-Gravesande. De gedichten gingen
a1s vliegende blaadjes van hand tot hand;
vele werden na de Bevrijding in Fundels
uitgegeven: Celdroom van H. M. v. Randwijk',
Recrutenscbool van Melis Stoke;
Oude c7z Nieuwe Gcz/zcr//el/rczz van Yge
plaats waar men zick
uitgave bij het 2e lus-
Auteurskriny, 1929
G. Kamphuls e.a. Zie
hij de inleiding Fij Parlando, verzamelde
gedichten van Du Perron. Verder Aktaion
onder #t' sterren) historisch-mythologische
roman, en een nieuw gedicht over De Vliegende
Hollander, 1941. M . ter Braak
schreef over hem Duivelskunstenur. In
1946 won hij de letterkunde-prijs van
Amsterdam met zijn roman Pastortde 2943.,
in 1951 de P. C. Hooftprijs van j 2500
met de roman De Vuuraanbidders van
1947. Vestdijk gaf in 19j0 De Glanzende
A'jE'wcE'/ uit, voordrachten over de techniek
der poëzie. In 1947 met Jeanne van Schaik-
W illing De Overnachting. Bevrijdingsfeest,
1949. De Kellner :z/ de Ievenden, 19j0.
Avontuur wc/ Titia; met Henr. v. Eyk,
1949; De doLter t'/7 bet lickte meisje, 19j1.
Vet, Anton van der -, geb. 1919, journalist,
dichter.
Veteranen-klagt, 1841, gedicht van Potgieter,
over 't veel te lage pensioen der oudgedienden.
Veterman, Eduard N , 1901 '46 5uit 's-Gravenhnee.
sedert 1926 regisseur v. h. Rott.
Hol stadtt.lrlecl ., toneelschrijver. M et Felix
Timmermans: Mijnbeer Pirroen, 1923; En
tf/rr de J/:'r bleej stille J/=p, 192 j', Leon-
//c/2/j:, 1926. Ook romanschrijver. Herinneringen
aan de oorlogstijd, toen Veterman
hoofd was van een verzetsgroep: Keizersgracht
763, ed/z Blauwboek: vo1 sarcasme
tegen de Ned. regering van 194j.
Veth, A. C. - , d.i. Cornelis Veth..
Veth, BM N , schreef 1900 Het ZefJ:7; i;2
Ned. /rfOJ, na 12 Indische jaren aan het
Foqpema, 1946. Zie Bezetting.
Vesallus Mobachus, ps. van H. de Veer,
toen hij voor den dag kwam met zijn eerste
roman Van gelljke belveging, 1859.
Vestdijk, Simon -, geb. 1898 te Harlingen,
psychiater', dichter en letterkundige,
1938 '59 redacteur vooi de letteren van
de Nw. Rott. Ct. Zie Vitalisten en Forum.
Romanschrijver: Het Vtjjde Zegel, 1957,
uit de tijd der lnquisitie. sjeneev Vissel's
Hellevaart, 1936. Novellen: Narcissus op
J'zrr#tyrlw/d/Ezzi, 1958; De zwarte Ruiter,
1940. Samen met Marsman schreef hij de
roman Heden ël, morgen gij: 1956. Psycho-
analytisch werk; geheel anders dal)
Het Ly#, jde Zegel, beeld van de 16e eeuw
in Spanje. Redacteur van Groot-Nederland
met Greshoff. ln 1938 verscheen De Nadagen
'Jztfzz Pilatusk in 1959 Lier en faazzcet,
een verzameling essays o.a. over Gres.
hoff, Hendrik de Vries, Jan Engelmall,
Du Perron en Slauerhoff. Ook over de
Amerikaanse dichteres Emily Dickinson,
1850 -'86, van wie hij tevens een bundeltje
gedichten vertaalde. Van grote betekenis
zijn de Anton-jl7acbter romans:
Sint-sebastiaanb 1935) Terug tot Ina Damman,
1954; Surrogaten voor Mark Tuin.
J/r4, 1940; De andere .$-f'â///, 1948. Van
1940, Albert Vevwey u'/z de Idee en dr
hoofd van een zaak te Padang te hebben
gestaan en er zijn formin te hebben ge.
maakt. Hij koos a1s motto: ,,l-aat alle hoop
varen, gij, die hier binnentreedt'', het opschrift
boven Dante's Hellepoort. TegetR.
over hem staat Rusius' werk Heilig JNJ/J
Het woord Basvetteytj werd in Indië a1-
gemeen bekend voor s,afgeven op de
Oost''. Nog in 't zelfde jaar bestreden door
Otto Knaap, Mw. Koopman en L. C.
Vleuten.
Veth, Cornelis .x', geb. 1880 te Dordrecht,
illustrator en schrijver over kupst en letteren.
Twee Fundels Parodieën, 1918, '19.,
Prikkel-ldyllen, insgelijks parodieën, ovel'
de volksroman, de detective-verhalen, over
Couperus, Mw. Bosboom, Van Schendel,
Jo van Ammers-Kuller en buitenlandse
schrijvers. Verder De Humor in de Ned.
van wege de sfij. der Letterkunde,' bezorg- dichtbundel
de 1867 een Bloemlezing van âfr/. Dicbters
en 1860 de uitgave van X Goede Boerdenk
in 1873 met Verdam medewerker aan
het groot Mnl. W oordenboeq. W erd gehouden
voor fle schrijver v. h. OowLint/
lpel. Verdienstelijk- a1s uitgever van
Maerlant'. Der N///./rt,/; Bloeme, 1872
'78. Strofiscbe G'EW/'cJ/:72, 1880., met De
Vries en Van Hellwald Spiegbel Hisloiael,
tweede partie, 187j. De overige delen
had hij reeds van 1858 '65 uitgegcven
met M. de Vries. ln 1871 gaf hij uit
Van L'rtli/fwp/; :772;9 llan Minne, gedichten
uit de 14e en 1je eeuw. Zijn proefschrift
liep over W/-apene 31/r/#/; met de vervolgen?
18j9. Verdam schreef zijn Leveusitar/
câ/', Verwijs is gestorven, toen hij de
Inleiding tot de Strofiscbe Gtplëcâ/Epp; gereed
had. Zie Scalc :72#: Cle$.c.
Klimmende LEwdrJer; van
1941 een roman: Rumeiland (Jamaica) .
Met zijn sttldie over Verwey won Vestdijk
de Wynaendts Franckenprijs. In 1941
een Fundel gedichten Simplicia, met In
memoriam H. Alrfrlrrffr. Ook gaf Vestdijk
in 1941 het nagelaten gedicht De :r#z:
dashond van E. du Perron uit en schreef
Lctterk. Nvrdbk. 2e dr. 36
561 V eth
N?eth
Iiteratuur, 1929; Gescb. #:r Ned. carica/
lz/fr, 1921; De politieLe prent in Ne-
J:1'&r#, 1920. Dan over de arts, de advokaat,
de paedagoog en de mode in dc
caricatuur. Schreef ook een blijspel Bonzo,
de eeuw van âe/ kind, tegen de halfzachtc
opvoeding.
dende kunst
Criinti cuDs e vTooerl egtroanaej eleneni
n
beel-
De
Socialistische Gids.
Nieuwe Fundel parodieën, 1940: Ongeregelde
goederen. Daarin o.a. De Or/Mr#ïgen,
parodie van De Opstandigen van Jo
van Ammers-Kûller; Schojjie, parodie op
Boejje van Brusse; Fluiteietels Opontboud,
parodie op Flier4luiter van A. M. de
Jong; Meneer Visd#ks Hellebaard, parodie
op Meneer Vissers âe//efl=r/ van Vestdijk.
Uitgegeven ter gelegenheii van Veth's
60ste verjaardag.
Veth, Jan -, 1864- 1925, portretschilder,
kunsthistoricus, criticus, dichter: Eea
Zwerver spreeit, 1920. Behoorde tot de
Beweginy van Tachtig; werkte mee aan
de mystlficatie Julia. Schreef onder ps.
Henrik van Gooyen in de le en 2e jaargang
van de Nw. Gids. Over hem een
studie van Huizinga.
Veth, Dr. P. J. -, 18 14- '9j, hoogleraar
in de aardrijksk. te Amsterdam en te Leiden;
van 1844- '76 1id van de Gidsredactie.
Schreef in De Gids van 1860 zijn beroemde
aankondiging van Max Sare/-r.'
Multatuli versus Droogstoppel, Slijmering
& Co.'' Richtte 1873 het Kon. Aardr.
Genootschap op. Schreef een uitnemend
werk over de aardrijkskunde en de geschiedenis
van Java.
Vetpot, Het Loffelijk Geselschap van de
- , verhalen en anekdoten over eten e11
drinken, uit het Italiaans door M . S.
(Smallegange?), 1667. Met een blijspel:
De Bruilojt van de Vetpot.
Veurne, had 2 Klmers van Rethorycke, ,,De
Sorgeloosen'' en ,,St. Barbara'' Hun Gescl,
iedenis is geschreven door Frans de Potter
en Pieter Borre, 1870. Tot één kamer
verenigd, 1j50s met de beide spreuken ook
samenyevoegd: ,,Aerm in de beurse en
van slnnen jonc''. Van 1640- '53 was
Claude Ogier de factor voor een jaargeld
van 40 pond. Tegen 1700 herleving; spe-
1en van Krul, Focquenbroch, Langendijk en
zelfs Palamedes, 1733.
Vichet, Reinier 'w, kanunnik te Tongerlo,
schrijver van proza, doormengd met vers.
jes, in de trant van Poirters. Den fJtp/dz;
c/z H. Martelaer s'tpiztfz/zcf/-f, 1 7 19.
victorieliederen, zie triomjlied.
Victorijn = Joan Uecâzerl.
Viegen, Joseph .w, geb. 191j te Maastricht.
dichter.
Vierdaagse Zeeslag, bezongen door Vondel
in De Triomf der Zrzd Nederlanden en
de Zegezang.
Vier Duechden cardinale, de 4 hoofddeugden,
een M.E. benaming voor de Disticba
Catonis.
Vier Heemskinderen, zie H.
Vier Heren W enschen, zie wensliederen.
De vier heren zijn Hagen, Guntheer, Ru .
degeer en Geernoot, bekend uit het Nibelungenlied.
Uit het Hultbemse &,
VieHghe Doorn, De N , Kamer van Rethorycke
te 's-Hertogenbosch; 125 leden te
paard trokken op naar het Landjuweel val,
Antwerpen, 1j61.
Vierkleur, De - , de rood-wit-en-blauwe
vlag van Transvaal met een groene dwars.
Faan langs de stok, aangenomen in 18jS.
Z9e Volkslied.
Vierssen Trip, Jhr. Mr. Dr. G. W . van -,
geb. te Gron. 1874, sedert 1927 vice-pres.
v. d. Rott. rechtbank, 1941 voorzitter van
de Raad van Beroep der directe belastingen
aldaar. Schrijver van De gelaarsde 1,/, een
strafzaak, 1924, en van Mientje Watsinga
ë,; den Heilstaat, roman.
Vier Utersten, De - , Latijnse verhandeling
over dood, laatste oordeel, he1 en hemel
van Gerard van Vliederhoven, in 't Diets
vertaald in 't begin der 1je eeuw; proza.
In dici!t gesteld en op zichzelf van toepassing
gemaakt door Houwaert; zie daar.
Vliederhoven had op zijn beurt geput uit
het Bienboec van Thomas van Cantimpré.
Gedrukt 1477 te Gouda en herhaaldelijk
herdruk-t. Te Windesheim werd bij de
maaltijd uit De Vier Utersten voorgelezen.
Proefschrift van C. M . Vos, 1866.
Viesprijs, Mr. H. G. van der -, voor 't
beste oorspronkelijke toneelstuk, van de
Vereniging van Letterkundigen; 1941 toegekend
aan Joh. W . Broedelet voor zijn
spel: V'aarom /acâ? u .7 Zie Ank v. d.
Moer.
Vigelie (Nacht vôör een chr. feestdag), esbatement
van Cornelis freraer/; de man
is vroom en wi1 waken en bidden; zijn
vrouw is van een andere opvatting; zij
krijgt haar zin niet, maar wreekt zich
daarna. Hij komt tot het besluit:
Die pays wil houden,
ic zout hem raden,
Vulcomme van zijnen wijfve de wi11e....
Villates, Mr. Jean Henri des -, 1757-
'97, had met de uitgeweken Patriotten eer)
samenzwerfng op touw gezet, 1789 op de
Gevangenpoort, omringd door een sentimentele
vriendenkring. Zie C. L. v. d.
W eyde.
Vincent, Ilsbrand -, 1641- 1718, 1id van
Ni1 Volentibus, schrijver van het treurspel
Tieranny, zie daar; vriend van Moretus
in Antwerpen. 't Bekendst is ziln
562 Vincent
563
klucht Pejroen met é, scbaapsboojd,
1669, herhaaldelijk herdmkt. In de lje
eeuw werd ontdekt, dat Vincent zich ln
zijn stuk-ken schuldig maakte aan zeldzaam
onbescheiden letterdieverij. P. A. de Huybert
was zijn Maecenas. Beiden waren lae
trokken Poéten-oovlog van 1715;
Vincent heet daar Egbert Steiloor. Zie
Steiloorige Egbert. Verder De :dl.câmzi/:
bruid van Jacob van Rijndorp 1690, en
De ondergang van foezzlar van Jan Pook,
1707. Na de dood van de voornanmste
leden werd Vincent leider van Ni1 Volentibus
en v'an 1689- '92 regent van de
Schouwburg.
in de
Vincent Haman, zie jvillem 17,w:; 1898,.
opgedragen aan de nagedachtenis van Mu1-
tatuli.
Vincentius van Beauvais, Dominicaner
monnik, 1190- 1264, vatte de gehele wetenschap
der M.E. samen. Bron van Jacob
van Maerlant. Zie ook Speculum.
Vincent was de bibliothecaris van koning
Lodewijk de Heilige van Frankrijk-.
Vinckers, Harco llpsema - , 1817 '94, uit
Groningen, journalist en privaatleraar in
talen te W inschoten, medewerker aan de
Groninger l'z-//lwftvrz/l/it;l en De Huisvriend,
dichter en schrijver voor kinderen,
redacteur v. h. Tijdscbrift voor de jergl,
1861 '67; schreef de Feestcantate bij de
onthulling van het nieuwe monum ent te
Heiligerlee, 1868. Redacteur van het Gro-
Ai/ager Jaarboekje, 1862.
Vinkeles, Hermanus 'w, 1790 18j5, werkzaam
bij de Rijksbetaalmeester te Amsterdam,
vertaalde Sardanapvdust 1856, en andere
gedichten van Lord Byron; schreef
zelf gedichten voor de talrijke almanakken
van zijn tijd. ln zijn Romantische Poëzy.
1856, weer navolging van Byron, b.v.
Siehe oj C'srëzc/â. Vertaalde ook werk van
Osslan.
Viola, Maria - , geb. 1871 te Rotterdlm,
schrijfster. Gaf ook een Bloemlezing uit
van verhalend proza van Thijm, met o.a.
De organist van den Dom.
Violette, Geo de la - , geb. 189j, ps. van
Gabriel Opdebeek, uit Antwerpen; schreef
ironische reisindrukken.
Violieren, De N , de beroemde Kamer l'ilN
Retborycie te Antwerpen, met het devies
Uut jonsten versaemt''. Opgericht 1400.
Schreef het befaamde landjuweel van 1j61
uit, dat j 100 000 kostte, en waarbij 14
klmers opkwlmen, ontvangen door Mel.
chior Schets en Antonie van Stralen. Leefde
in het Twaalfjarig Bestand weer op;
behaalde prijzen op 't Refereinfeest vat,
Mechelen, 1620; vierde de blijde inkomst
van Prins-Kardinaal Ferdinand a1s landvoogd
in 1655 onder leiding van Rubens,
waaraan j 80 000 was hesteed; werd 1663
schildersacademie, terwijl sedert 1660 ,,De
Olyftack'' de afdeling der dichtk-unst behartigde.
Het jonstich versaem der Violieren, gesch.
der rederijkerskamer, door F. Donnet, 1907.
Virgilius M aro, 70 19 v. Chr., de voornaamste
L. dichter, uit de Fuurt van M antua
de M antuaanse > >> Zwaan''. Beroemd
door zijn Aeneïs, groot heldendicht in 12
boeken over Aeneas. Het eerst vertaald
door Cornelius van Ghistele, 1jj6.
Door Vondel 1646 in proza vertaald; zie
Aeneas. Misschien reeds begonnen voor de
Constantinade en voortgezet voor de A1-
taergebeimenissen. ln 1660 verschenell al
de werken van Virgilius, door Vondel ,,in
dicht vertaelt''; de Herderszangen, de
Lantgedicbten en Eneas, opgedragen aan
burgemeester Cornelis de Graef . Ook
W esterbaen vertaalde de Aeneïs, 1662.
Nieuwste vertaling met aantek-eningen door
M. J. Pattist, 4e druk 1949.
ln 19j0 verscheen Het Boerenbedrijj, de
vertaling van Georgica door Ida Gerhardt.
Virgilius, Een schone Historie van 'v.
volksboek over V. a1s tovenaar, 1552, uit
het F. Tot in de 19e eeuw herdrukt. Hij
heeft van een duivel de zwarte kunst geleerd;
wreekt zich op de jonkvrouw, die
hem in de mand had opgehangen.
Viruly, A. - , geb. 1905 te Breda, militair
vlieger 192j- '50, daarna bij de K.L.M.
O.a. JFe vlogen zix r Indië, 1955; Verrassende
Ontmoetingen, 1940.
Visch op het drooge, A1s een - , prozaschets
v'an Potgieter, die een somber beeld
geeft van de proponenten, 1841. De eerste
verwerft een d omineesplaats door huiche.
larij, de tweede wordt gouvernmr, de
derde gaat naar de Oost.
Visioen van Tondalus, prozaverhaal uit de
14e eeuw. Behandeld door Koopmans in
het Tweemaandelnkscb T#dscbrijt, 190 1..
Tegenhanger in proza van Sinte Patricius'
Vtqevier, letterlijk vertaald uit het L.,
want: n,metten rimene so wert alle helighe
scriftuere gheconfondeert''.
Visioenen spelen een belangrijke ro1 i!)
de M.E. letteren. Tondalus is het voorbeeld
van iemand. die sterft en weer ,*1,
het leven terugkeert. Patricius bezoekt 1e.
vend
teldis'
Het verhaal van Tondalus was opgenomen
in het Speculum FW-f//r/lje van Vincentius
en dannlit overgenomen in Velthems Spiege1
Historiad.
Uitgegeven door R. Verdeyen en J. Endepols,
1914- '17, en door A. T. W . Be1-
lemans, 1946. Van 1948 is Tondalus'
Visioen van Anthonie Donker.
hemel, vagevier en hel. Verder M ecb.
Visioenen. Zie ook Hadewycb.
V incent Haman V isioen van Tondalus
564 Visscher
Visscher, Anna 'v, 1j85 1 6j1, dochter
van Roemer: evenals haar zuster Tessel-
Schade geroemd door Pieter HogerFeets,
Cats, Huygens, Bredero, Hooft en Vondel.
Beoefende wetenschap, muziek en zang,
schilderen en vele andere kunsten. Zij
vertaalde de Emblemata van Georgette de
Montenay, een Hervormde F. dichteres. Zij
schreef 1819 de hijschriften van de Sinne-
. poppen van haar vader; Cats droeg aan
haar zijn Maecbden-plicht op, insgelijks
een bundel zinneheelden, 1618. Zij schreef
verzen bij de gevangenneming van Hugo
de Groot:
@êp**Sfet eens dat hier
zoo deerlyck is verschoven
Zoo nauw bewaert
en in peryckel van de doot
Het licht van onse eeuw,
die brave Huych de Groot.
Zo ook weer bij de ontsnapping.
Zij zond gedichtjes aan Stalpaert v. d.
Wiele, Huygens, Rubens. Bij haar bezoek
aan Zeeland, 1622, werd zij ingehaald
met een groot aantal verzen. Zij ging er
heen, om Cats te begroeten.
Zij trouwde 1624 met Dominicus 800th
van W esel, dijkgraaf v. d. W ieringerwaard,
waar zij voortaan vroonde. In 1640
bracht zij haar beide jongens naa: de Pa.
ters Jezuïeten te Brtlssel; in 1646 werden
zij sttldent te Leiden en ging zij daar ook
wonen. In 1647 trok zij naar Alkmaar,
waar ook Maria woonde.
Zij was de eerste dichteres van het nieuwe
Holland, volgeling en vereerster van
Cats; psalmdichteres.
Over haar en Tesselschade: Van Vloten:
Tesselschtlde :7; i/as'e s'r/erler; Mr. J.
Scheltema, Anna en Wfs/r/zz. Beets gaf Anna's
Volledige Gedichten uit; aanvullende
uitgave van Dr. F. K. H. Kossmann,
192 5. Verder werdcn G'edichten van heide
zusters uitgegeven door M . D. de Bruyn.
Lofdichtje van Jan Vos:
Nooit heeft haar Diamant
op brijzlend glas gesneên,
Of 't glas werd duurder
dan de diamanten steen.
Visscher, M r. Antoine Adolphe Thierry .v,
1819 '81 1 zoon van de hoogleraar, geh.
te Brussel, 1 846 advocaat te Amsterdam.
de verdediger van Van Bevervoorde i1l
1849; sinds 1863 a1s Mr. A. A. van Brusse1
redacteur van de beruchte Asmodéu..
werd R.K. en redigeerde 1873 '76 het
weekblad Pius IX. Hij schreef 1866 Een
-$-câ,r#e/#J Boeî tegen Van Lenneps
Klaasje Z:wt'/z.F/tv; Van Lennep antwoordde,
dat dit uit wraak was, omdat Visscher
a1s advocaat een dozijn malen voor de
Raad van Discipline had moeten verscilij.
nen. Visschcr hezorgde in 1869 een nieuwe
uitgave van De G',/,'??2/c Dichtlujmen met
voorrede van Van Vloten.
Visscher, Claes Janesz. N', 1586 16j2, graveur
te Amsterdam, o.a. van Roemer Visschers
Sinnepoppen, 185 prentjes. Hij was
diaken in de Gereformeerde kerk en deeul
mee, om de opvoering van Gysbr6cbt tc
verhinderen.
Visscher, Dr. L. G. -, 1797 1859, ambtenaar
bij Financiën, 1814; schreef over de
invoering van het Ned. in de Belgischr
gewesten en werd 1825 hoogleraar a. l).
Collegfum Philosophicum te Leuveq ;1è
183 1 te Utrecht. Behalve leerboeken en
bloemlezingen gaf hij o.a. uit Ferguutt
met tallooze fouten'' 1858; Natuurkutt-
#, vttn âe/ ff edal, 1841. Verder . gaf hij
een paar ,,nationale'' toneelstukken uit, o.a.
De Verbroedering oj #tz Hollander :77 B1.a.
J/rJer, 1823.
Visscher, Maria Tesselschade - , 1594
1649, de jongste dochter van Roemer, Tesselschade
geheten, omdat juist bij haat
gehoorte haar vader bij Tessel een schil)
verloren had. Zij was de vriendin van
Hooft, Huygens en Barlaetls. Zij trouwde
in 1623 met Allaert Crombalch, zeeofficier,
l-lervormd; het paar vestigde zich to
Alkmaar. sfaar zfj bleef de welkome gast
op het Muiderslot. In 16 34 verloor zij man
en oudste dochter. A1s weduwc vond zij
afleiding in de vertaling van Tasso's Gerusalemme
Iiberata; zij weigerde de hand
van Huygens zowel a1s van Barlaeus, d;c
beiden wedtlwnaar waren. Het geloof stond
tussenheide. In 1647 verloor zij haar enig
ovetgehleven kind:
Leert lyden met beleidt,
Die van wat liefs moett scheijen,
schreef Huygens in haar grafschrift. Zij
zelf toont zich in enkele gedichten a1s
kunstenares. Die verzen zijn opgenomen it1
de bundel Verscbeyde NEWerJ/q/-ct-i: Ge-
J/f-/p/eFz, 16j9. Haar schrijftaal ls de taal
der Pr Jt-l://ytv van haar tijd en haar kring
(Huet) . De dochters van Roemer hadden
van alles geleerd: dansen, paardrildea,
zwemmen, muziek tekenen, borduren, boetseren,
schoonschrljven, glassnijden, talen
en geschiedenis:
Zij wist alle oogen
aan haar verwen vast te lijmen;
Zij bond alle ooren
aan de klanken van haar rijmen.
(Jan Vos.)
Vondel droeg aan haar zijn Elektra op in
1639 en Peter t7r Pauwels in 1641. ll1
1642 had zij het ongeluk, haar ene oog te
verliezen.
Tesselschade werd begraven in de Oudt
Kerk te Amsterdam. Jan Vos hief eel)
Visscher
V isscher
' Huygens treurzang aan, maakte 't grafschrift.
Dit 's Tesselschades graf.
Laet niemand sich vermeten,
Haer onwaerdeerlicheit in woorden
(uit te meten,
A1l wat men van de soll kan seggel),
(gaet haer af.
Elck s)'n waerom was haar spreuk. Die
staat ook onder haar antwoord op de l7c.
kende vraag van d'Amsterdamscbe zlcalcmi,
door Vondel opgesteid in 1650:
Of dwang van vrome Christen-sielen
Niet streckt om Hollandt te vernielen ?
Zij antwoordde'.
De beste tong, die stemmen smeede,
Zong yode loff, den menschen vreede.
Beeloo wjjdde aan haar een hlijspel, 18 19.
Van Vloten schreef Tesselscbade Rt?pzzic/'f
en âar: vrienden, 1852. Van 1808 is de
rede van Mr. Jac. Scheltema over Anna en
sfaria Tesselschade, uitgesprok-en voor
Letterkunde'' met aantekeningen. Opgedragen
,,Aan de Nederl. Vrouwen''.
Alles wat er van Tesselschade bekend is,
verzameld in het nagelaten werk van J.
A. Vforp E :7, onu'aes'deerlltcLe wr't7/z w)
1918.
Visscher, Pieter ,v, zoon vaCt Roemer: secretaris
der Knmer In AJEZ/JC Bloelenâe.
Visscher, Pieter .v, gaf 1707 .,als Jongeling''
zijn Herderszangen cF2 Ajengezdiclb-
/cc uit te Amsterdam.
Visscher, Roemer 'v, 1j47 1620, koopman
te Amsterdam, laoofd van de Egelantiel':
gaf in 1614 een bundel korte gedichtcl)
uit a1s Brabbelingb, voor een goed deel vertalingen.
Dit werk was ook al in 1j99 en
1612, buiten zijn weten, verschenen; er
zijn tal van stukjes bij ,,int amoklreuze'' .
Hij bezong Het Loj z,'tzx een biaeuu'c
Jcâecr en later Het f,t?/ l?an de 31/,//Je (hef
huwelijk) . Hij heeft liever een welgedane
dan een magere vrouw: ,,liever in 't vleyshuys
a1s in 't knielsvat'' (knekelhuis) . Hij
is noy in menig opzicht een rethorycker
en hiJ dicht dan ook Het 1oj z?a,:2 Rbetorica.
Hij is helemaal de oud-Hollander,
die van het uitheemse niets hebben moet.
Hij is de navolger van Martialis in zijn
egigrammen, maar de aanstotelijkste laat
h1j weg. Zijn puntdichten noemt hij
quicken, zijn sonnetten tuyters; ze maken
deel uit van de Brabbelingln. Ook de Sinzzep/
pper, zijn tweede bundel, zijn al van
vroeger tijd. Dit waren prozastukjes bij
185 plaatjes van Claes Jansz. Visscher,
met versjes van 2 regels vall zijn dochter
Anna er boven. Dit is ernstiger werk; van
deze emblemata zijn er 3 schock (zestigtallen)
! met eçn Beslagl) toe en nog 10
amatorla a1s extra-bijslag; de lust tot boert
en spot is gebltwen. Zo was hij ook de
gulle gastheer voor de kunstliefhebbers van
Amsterdam'. Vondel, Hooft, Bredero, CoSter,
Huygens en veel anderen waren thuis
in ,,'t Saligh Roemershuys'' op de Gelderse
Kade:
Zijn vloer Fetreden werdt,
zijn drempel werdt gesleten
Van schilders, kunstenaers,
Van Sangers en poëten.
(Vondel, Het Lof der Zeevaert.)
Zijn leus was Elcà JJN Tydt', die staat
gedruk-t naast de uitgedraalde to1 in de
Sinnepoppen. Ook Elck wat wils.
Bloemlezing uit de Brabbelingb met aantekeningen
door N. v. d. l-aan, 1918.
De Sinnepoppen opnieuw uitgegeven met
inleiding van Dr. L. Brummel, 1949.
Visschertje, Het lose 'w, lied uit de 1je
eeuw, komt voor in 't Antw. Ldb. en in
Haerlems Oudt Ldb.
Visser, Dr. A. G. N', 1880 1929, Afrikaans
dichter; de meest gevierde van het
tweede driemanschap der Tweede Ajri-
>,;t;rJe Beweging. Kinderliedjes, minnedicht,
zangen voor volk en vaderland. Gedigte)
192 5. Rose z'Jzz Herinnering. U/:/
ons prille ieug. Na zijn dood verscheen
Die p/z/rpcp' Il'is t?r andev gedigte, 1950.
Visser, Ab 'v, geb. 1915 te Groningen,
dichter van Rondelen: 1942, en van verschillende
andere bundels verzen, schriiver
van novellen, romans, vertalingen en
boeken voor jongens en meisjes. Verder:
Rudolf de Mepse, het monsterproces van
Faan, 194j. Zie Mepscbe. En bij De Bezige
Bij in 1946 Millennium.
Visser, W . x , geb. 1904, schrcef onder ps.
M. Revis in de stijl ,,der moderne zakelijkheid''
romans als 8.100.000 wll zand,
1952, en Gelakte SO-JPNJ, een sociale
vertelling, 1954.
Visser, Lambertus de 'v , 1787 185j, vertaalde
Jocelin van De Lamartinei' 1860.
Visser-Roosendaal, J. -, geb. 1899 te Binnen-
Wijzend (bij Westwoud) in een arbeidersgezina
werd dienstbode, trouwde
1919. Romanschrijfster over 't leven in
Vrest-Friesland.
Vissering, Simon 'v, 1818 '88, hoofdredacteur
der Amsterd. Ct., de pleiter voor
de doorgraving van Ho11and-op-zijn-Sma1st,
18j0 hoogleraar in de staathuishoudkunde
te Leiden, 1879 min. v. Fin. Prozaschrijver:
Herinneringen, Studiën en Scbet-
Jtn//t 1865 '73. Van hem is de naam IJmulden.
visserszangen. Jer. de Decker vertaalde Galatea
uit het L. van Sannazaro. W ellekens
is er de hoofdman van. Verder Kornelis
Boen, Kath. de W ith, Langendijk, Vlaming,
Lucas Schermer. M et de herders- e1)
565 visserszangen
vita
veldzangen kenmerkend voor hegin der
18e eeuw.
vita (L.) = leven'? 20 levensheschrijving.
B.v. Vita -$'/JrJz2J/ = het leven van S:-
brandus, de aht van Mariëngaarde.
Vitae Patrum, zie Vaderboec.
Vitalisten, naam gegeven aan sommige dichters
om hun optimistische levensbeschouwing
a1s reactie tegen een versteend intellectualisme',
deze groep kwam op na de
generatie van 1910. M . ter Braak is beschouwd
a1s hun voornaamste man. Verder
E. du Perron, S. Vestdijk, Herman v.
d. Bergh, M arsman. Slauerhoff. De romans
der Vitalisten zijn twintigste-eeuws naturalisme.
Zij richtten onder leiding van Ter
Braak en Du Perron het ts. Forum op,
1952 '35. ( Vitaliteit = levenskracht.)
In 1933 schreef M arsman De dood van â:7
Vittdisme.
Vitaulium, de Latijnse naam van Hojwyci',
zie daar. ln 1642 ingewijd. 't Gedicht is
1655 uitgegeven.
Vitellius, Regnerus x', zie Reinier Telle.
Vitringa, Prof. Dr. Anne J. -, 1827
1901, geb. te Hardervzijk, 1862 '90 rectol'
te Deventer. sedert 1864 met de titel van
hoogleraar aan het athenaeum; na 1890
medewerker aan De T#J; hij was tot het
R.K. geloof overgegaan. Schrijver van een
aantal satiren in proza over opvoeding en
onderwijs, b.v. Keesje Putbus, 18j9. Hij
schreef onder ps. Jan Holland en Jochem
van Ondere. Zijn onderwerp is het lelijke,
boze en kleingeestige in de maatschappij.
Zijn tlitvoerigste werk Darwinia schildert
een monsterwereld, namelijk de wereld gelijk
die er voigens hem uit zou zien als
de leer van Darwin waarlijk toegepast
werd.
Vitringa, Herman Hendrik 'v, 1757 1801 ,
patriot, secretaris van Elburg 1786, verbannen
1787, 1id van de Nat. Verg. 1796,
van 't W etgevelld Lichaam 1799. Gaf de
Kleine Jrcrâjey van Mr. W . H. Sels uit
met een levensbeschrijving, 1792.
Vivere, Dr. Jacob van de zw, Viverius,
1j72 1640, uit Gent, vestiyde zich a1s
dokter te Amsterdam. Schreef over Anncl
l7z/ dell Hove (Anna van den Hove), die
in 1597 te Brussel om het geloof levend
bekraven werd; berijmde de Sltq bij
Nieuwpoort, 1601. Schreef verder stichtelijk
proza, Vertellingen en C'ârl.f/e/ïjf c
Gesangen, onder ps. Philologus Philiatros,
1610. ln 1649 ,,verbeterd'' door Jan Zoet.
vizioen, zie visioen.
Vhams, kwnm op a1s schrijftaal in de 15e
eeuw; zie Maerlant en Reinaert. Bij de
inhuldiging van Jan zonder Vrees stelden
de Vlnmingen de eis, dat die zijn audiënties
zou houden ,,in vlaemscher tonghen,
ghelijc dat v'an ouden tijden ghecostumeert
was'', 140j. De eis werd herhaald Fij het
Groot Privilege, 1477.
Vlaamsche Academie, Koninklijke -, te
Gent, gesticht ok aandrang van Frans de
Potter, door minlster Beernaert 1886; van
de 18 leden lj R.K. en 3 liberaal: Van
Beers, Rooses en Hiel. Deze 18 leden
kozen 7 nieuwe leden, waarbij alleen
Sleckx liheraal. Deze weigerde met Van
Beers en Rooses, om zitting te nemen.
Eerst geleidelijk is de fout hersteld.
De laatst overgebleven partijgangers val)
De Foere uit de Spellingoorlog verzetten
zich tegen de Stichting van de Academie
onder leiding van kanunnik A. J. Duclos
te Brugge.
Vlaamsche Arbeid, het orgaan der jongere
Katholieken, met Karel van den Oever,
Paul van Ostayen en Jozef Muls in de leiding.
Verscheen na het ts. Vlaanderen van
190j- '30.
Vlaalnse Beweging, de strijd om de verheffing
van 't Vlaamse volk, door eigen taal,
zeden en rechten hoog te houden. Nodig
geworden door de onderdmkkin: van het
Vlaams eerst onder de Bourgondlsche vorsten,
daarna onder de heerschappij van
Spanje en Oostenrijk, opnieuw na 1850
onder minister Rogier. Een der eersten was
Verlooyk zie daar.
1834. Oproep aan de Vlaamse dichters
van Marie Doolaeghe. Reinaert de F'/J vall
Vlillems. 't Eerste Vlaamse tijdschrift,
Nederduitscbe Letteroefeningen van Blomm
aert.
1836. De O/##,J, rederijkerskamer, heropgericht
te Antwerpen; te Gent- de vereniging
De Tael is :JA/JfW bet voli. Lessen
van prof. David, Leuven.
1837. W illems, de Vader der Vlanmse
Bew., sticht het Belgiscb Museum te
Gent. Conscience's eerste roman: In '/
Wonderjaar.
1838. Ph. Blommaert, Oud-vlaemscbe
GeJlcâ/e/z. Studentenvereniging Met T#J
en Vl#t te Leuven.
1839. Maatschappij der Vlaemsche Bibliophilen
gesticht te Gent.
1840. ln Antwerpen het ts. De Noord.
star, met bijdragen van Consciènce, De
Laet, Van Kerckhoven; beleefde 5 jaar.
gangen.
Te Gent Kunst- en Letterblad van Snellaert;
beleefde 6 jaargangen; ging op in
Het Taelverbond.
1844. Het Taelverbond opgericht met
een rede van W illems. Te Brussel 't eerste
dagblad Vlaemscb België, van De
Laet; begon met 300 lezers; hield het geen
jaar uit, ondanks de propaganda van Conscience
en Th. v. Rijswijck. Nog in 1844
566 V laamse Beweging
Vlaamse Beweging
kwcm het Flad in katholieke handen en
heette het De Jzvaezrzcâ: Belgen. M et de
hulp van de aartshisschop leefde het blad
tot 50 Juni 1845. Van 1844 was ook het
dagblad Het Handelsblad te Antwerpen;
hield zich staande.
1845. Oprichting van het ts. Het
verbond te Antwerpen; Conscience,
Laet Heremans; nam N 't Kunst- :?i Letterblad
in zich op; bestond tot 1854.
J. W . W olf en Vleeschouwer stichtten.
algemeen-Germaanse vereniging met het ts.
De Broederbandk bestond 2 jaar.
1846. Rens, Snellaert en Blommaert stgchten
te Gent Het Vlaemsche Gezelscbap.
genootschap voor de Vlaamsche rechten.
Gedichten van Van Ryswyck. Dood van
W illems.
1847. Dood van Ledeganck. Verklaring
der Grondbeginselen alom verspreid.
1849. Eerste Taal- en Letterkundig Congres
te Gent. Van Ryswyck j-. Lessen van
Jan van Beers te Lier.
1850. Tweede Congres, te Amsterdlm.
Gedichten van Dautzenberg.
18j1. Stichting van het W illemsfonds te
Gent. Derde Congres, te Brussel.
1852. Stichting van het Taelminnend
Studentengezelschap 'J Zal wel gaen te
Gent.
1854. Twee leerstoelen voor Vlaams:
Taal- en Letterkunde te Gent; Serrure en
Heremans hoogleraar. Vierde Congres, tc
Utrecht.
1856. Taalminnend Studentengenootschaln
)1Schild en Vriend'' te Brussel. ,,Grievencommissie''
inqesteld door de Belgische
reyering, uitslultend samengesteld uit Flamlngantenl
eist: Vlaams in 't besmur, in
't onderwlis, in 't leger en in 't gerecht. , e' ' t Verslag, uitgegeven met een tegenverslag
van minister Rogier, bleef zonder gevolg,
ofschoon er op de 1000 Belgen 57()
Vlaams-sprekendm waren en 421, die
Frans spraken.
Julius de Geyter schreef in 1859 De W 4zf7,-
heid ovev de Tz'/=wl'f'/.se Beweging. Hij betoogt,
dat de volksgeest gedoofd werd voor
meer dan drie eetlwen. Van de wieg tot
aan het graf wordt het ongeletterde volk
met fanatisme en spoken gevuld, wat de
ondergang van de stam betekent. Hij wil
het volk in een denkende macht hersclaeppen
door middel van het onderwijs.
ln 1840 verschenen 3 tijdschriften: De
N//r#Jz,r van P. J. v. Kerckhovew Antwerpen;
De Middelaar van J. B. David,
Leuven; Het Kunst- en Letterblad van F.
Snellaert, Gent.
DC nictlWe mannen Wafen Bcfgmann.
Dautzenberg, Van Droogenbroeck, Van
Rilswijck, Sl- x, Julius de Geyter
567 Vlaamse Beweging
Vuylsteke; daarnaast de dames Loveling.
Toen kwam de iclealist Rodenhach en na
hem de veelzijdige Po1 de Mont en dan
Guido Gezelle. ln 1893 het ts. Nu eN
Straks.
De V1. Beweging werd in de 20ste eeuw
de volksbeweging. Door Aug. Vermeylen
o? hoger plan geheurd.
Dlchters: Van Langendonck, V. d. W oestijne,
R. de Clercq', proza: C. Buysse, Streuvels,
Teirlinck, Elsschot: Timmermans, M.
Sabbe, Ernest Claes. Z1e Vlaamse Letter-
Lunde.
Aanvankelijk een taal- en letterkundige
beweging: W illems, David, Bormans, Van
Duyse, Serrure, Conscience, Ledeganck,
Van Ryswyck, Blommaert, Snellaert! Van
Beers, Zetternam. Tevens staatkundlg; in
1840 het verzoekschrift ,,1n Vlaanderen
Vlaamsl'' Coremans en De Laet stelden
in de Kamer taalwetten voor. Pas in 1875
werd het Vlaams toegelaten a1s taal voor
het gerecht, in 1878 ook voor bestuurszaken,
in 1885 ook voor de openbare middelbare
scholen', in 1883 werd ook Nederlands
gesproken in de Kamers; in 1895
werd het Staatsblad tweetalig; in 1897
werd in V1. België 't Ned. de taal voor
het leger', in 1898 kreeg de Ned. tekst der
wetten dezelfde waarde a1s de Franse. In
W-est-vlaanderen kwam een sterke beweging
op, buiten de politiek, onder lelding v. Guiclo
Gezelle, met de tijdschriften Rond den
Heerd en Biekorj. De studentenbeweging
De Blauwvoeterij onder leiding van Rodenbach
deed zich luid horen. Verder Verriest,
Pol de Mont, Verschaeve. In de 20ste
eeuw was het Vlaamse bevrtzstzijn reeds
sterk geworden. De strijd om de vervlanmsing
der hogeschool van Gent begon: Van
Cauwelaert, Franck, Huysmans, Coremans,
De Raet, maar de Belgische regering weigerde;
de Duitse deed het in 1916 en
kondigde 1917 de bestuurlijke scheiding
van Vlaanderen en W alenland af; deze
maatregelen werden in Nov. 1918 dadelijk
weer te niet gedaan. Sedert de oorlog twee
richtingen; de activisten of nationalisten
willen scheiding tussen Vlaanderen en
W allonië in de een of andere vorm. Zij
wisten in 1928 Borms, die nog altijd gevangen
zat, verkozen te krijgen voor c!e
Kamer. De verkiezing was ongeldig, maal
't was een waarschuwing voor de Regering.
In 1930 werd de hogeschool Nederlands
en kwamen verschillende wetsvoorstellen
in op 't gebied van 't onderwijs.
het leger, de rechtspraak en het bestuur.
In 1931 het voorstel-vos namens de natfonalisten
tot wijziging der Grondwet,
zodat België een bondsstaat zou worden;
Verworpen.
Vlaamsche Rijmkroniek
Gescbiedenis der JVCJZ/PCJf'/?: Letteriundc werken uit; zo in 1941 Van der D/f/J:/':
van 1830 tot âL>JEz>2, 1910, door Th. Coop- van 5')/p>2', zie daar.
man en L. Scharpé. De Ned. LetterLunde Vlaamsche Gids, De 'v, van Paul Frédéin
België JtW:7.? 1830, door Edw. Core- ricq en Max Rooses, 190j; behoudenl
mans, 1904; vertaald door Leo J. Krijn. vrijzinnig. Ook Po1 de Mont en Maurits
Een bloemlezing van 1830 '80 md bi- Sabbe werkten er aan mee.
b' liografie is te vinden in Onze Dickters Vlaamse of Brabantse Kamers van Retbovan
Th. Coopman en V. de la Montagne rycke, opgericht te Amsterdam (Wit La
E en andere bloemlezing is van Marnix Gij. vendel), Haarlem (Witte Angierenl, Leisen:
Het Breviarium der P'/-wlcâe L).- den (Orange Lelie) , Gouda (Balsemriek.
Paul Kenis schreef Een Overzicbt fwzc bloem) . Zie Rethorycke.
JE' Vlaamsche Letterkunde ra ,,Van Nu Vlaamse Boekenbers, jaarlijkse tentoonstel-
,en Strais'', 1930. ling van Ned. boeken te Antwerpen, ter
Over Viijtig jaar Katkolieie Ietteriunde gelegenheid van de Week van '? Vlaamse
J>; Vlunderen een werk van Oskar van boek; sedert 1930.
der Hallen; tot 1937. Vlaamse Leeuw, 1 O zwarte leeuw op gou-
Zo is de Vlaamse Beweging een gewel. den veld; 20 't Vlaamse volkslied van
dige kracht geworden, van betekenis vooz Hippoliet van Peene, onder invloed van
België èn voor Nederland. Bakhuizen van 't Duitse Rijnlied van Becker in de verden
Brink moest van de Vlaamse Bewe- taling van Theodoor van Rijswijck, 184j;
ging nog niets hebben; hij had nog liever muziek van Karel Mil'y. Zie ook Leeuw
de verfransing dan de oppermacht van de van Vlaanderen.
clericalen. Vlaamse Letterkunde, bloeide in de Mid-
Vier voormannen gehuldigd met een stand- deleeuwen: Vos Reinaerde, Maerlant. Leefbeeld:
Ledeganck te Eekloo, Rodenbach te de weer op door de Vlaamse Beweging;
Rbeselare, Conscience te Antwerpen, Ge- zie daar. In de latere tijd vooral Guido
zelle te Brugge. Verder het monument ter Gezelle a1s lyrisch dichter. Voor het proere
van J. F. Willems voor de Gentse 2a Cyriel Buysse, Stijn Streuvels, Felix
Schouwburg: de genius van Vlaanderen, die Timmermans. Verder Julius de Geyter
de Maagd van Vlaanderen ten leven wekt. met zijn epos Keizer Karel. ln de jongste
Over de Geschiedenis der V1. Beweginp tijd: Sabbe, Vermeylen, Teirlinck, Van
Hoffmann von Fallersleben, 18j6, Var Langendoncky' Van de Woestijne, De Bom,
Rees en vooral Paul Frédéricq, 1910. Van Hegenscheidt, Marnix Gijsen, De Pillecijn,
de jongste tijd Vermeylenk zie daar, en Schmook, René de Clercq, Richard Minne,
ook Timmermans. M . Roelants, R. Herreman, Daisne, W al-
L. Picard, Geschiedenis Js'r VI. ::zcta.g/zzé', schap, Brulez, v. d. Voorde, Lode Zielens en
met inl. v. Prof. Gerretson, 1942. vele anderen, allen in dit boek vermeld.
Marnix Gijsen, De literatuur in Zuid-Ne- Vlaamse Literatuur, Bibliographie van de
derland sedert 1830, 4e druk 1951. Daarin moderne ev, door R. Roemans, 1930.
André Demedts over Gijsen zelf. Loopt van 1893 tot 1930.
Studie van de Vlaamse Beweging voor nu Vlaamse Literatuurprijzen, 10 de Staatsprijs
en de toekomst: Nationalisme :,72 Socialis- voor Letterkunde; 20 de prijzen van de
me, 1931, van Hendrik de Man; zie daar. provincie Antwerpen; verder o.a. de Karel
De V1. Beweging in N. Nederland het Barbierprijs en de Guido Gezelleprijs.
eerst behandeld door Gerrit de Clercq in Vlaamsche Oogst, ,aproza en poëzie van
De GWJ van 1847. hedendaagsche Z. Ned. schrijvers'' van Ad.
ln 1935 verscheen het proefschrift van l Herckenrath, met aantekeningen.
Cath. C. ter Haar, Nederland en F/èga,s- Vlaamsche Poëzy, gedichten van Zuiddeven,
een onderzoek naar de houding der Nederlanders, bijeenyehracht door Jân
Nederlanders, 1830 '73. Adriaensen, schoolopzlener te Antwerpen,
Vlaamsche Bibliophilen (Boekenvrienden) , uitgegeven in het Pantbeon, 1889) 2 deel-
Maatschappij der N, door J. F. Willems tjes. In 1941 verscheen van A. Demedts
en Blommaert opgericht 1839. Niet meer een hloemlezing Vlaamscbe A/lzï:z tussen
dan 28, sedert 184j niet boven 36 leden. 1918 en '41; 2e druk 1946.
In 18=- tIe ,1f.;.,'. ;(-/',./pp# del. H>2/.Jzz'e7'p- 'Ulaelnsche Rederijket, De >ie Van
Jf-ie B:l.'l.'opltiIç ', , d ie '1-1 't vertlwijne:l Kel.chboven.
der Vlaamsche #/J//t?>/JJ/:zz/ in 1909 het Vlaamsche Rederijketstooneel in de I6e
werk voor geheel Vlaanderen overnam en eeuw, Het -, studie van Bert Ranke,
die in 1941 vertegenwoordigers van alle onder de titel Reder#kers in de branding;
Vlaamse gewesten in 't bestuur opnam. Antwerpen, 1941.
Tijdschrift De Gulden Passer. De Bi- Vlaamsche Rijmkroniek, meer dan 10 000
bliophilen gaven verschillvnde oud-vlaamse verzen, begint met Liederijc van Harel-
Vlaamsche Bibliophilen 568
Vlaamsche Vlagge
beke 792, waarschilnlijk vertaald uit het
F., ï 1300. Later voortgezet tot de huldlging
van Jan zonder Vrees te Gent,
140j. Behandelt o.a. de strijd der ,,Kerels
van Vlaanderen''. Uitgegeven naar het
Comburgse hs. te Stuttgart door Ed. Kaus-
1er in 1840.
Vlaamsche Vlagge, De N, studententijd.
schriftje sedert 1876; medewerkers Hugo
Verriest en Rodenbach. Bij het jo-jazixt?
bestaan verscheen een gedenkboek- met tle
geschiedenis der Blauwwoeterij, ,,De seer
scone historie der vrome yeesten ende
vroede gesegden der catievige schriftuerc.
die mtwn noemt de Vlaamsche Vlaggeb'.
De V. V. gaf ook een bijzonder nummer
uit. gewijd aan Hugo Verriest.
Vlaamse Volkstoneel, Het - , poging tot
modernisering van het toneel in Vlaams
België, vooral door artistieke inkleding
onder leiding van Oskar de Gruyter, Johan
de Meester Jr. en Staf Bruggen. Trad
ook in Nederland op, o.a. met Mariken
van Nimwegen en de Gecroonde Leersse
van Michiel de Swaen.
Vlaamsche W eelde, bundel van J. Pissens
en J. Festraets, te Gent, 192j; met 60
portretten van Vlaamse letterkundigen met
bijschriften. Tweede uitgave door J. Heyman
met 75 N rtretten, Brussel 1952.
Vlaamsche Zanger, le druk 1899, 16e druk
1950, liederenbundel in 6 delen, met medewerking
van de Limburgse Studentenbond
bijeengebracht door M. Coune, priester
uit het Land van Loon.
Vlaamsche Zanten, zie Z.
Vlaenls gebray perken, Een N , zie
Vlomscb. .
Vlaams Letterkundig Lexicon, van Louis
Sourie, 19j1.
Vlaams Tildschrift, Nieuw x, opgericht
door August Vermeylen 1947, nu onder
redactie van Herman Teirlinck, Hubert
Lampo, Raymond Brulez, Johan Daisne,
Bert Decorte; W illem Elsschot, Marnix
Gijsen, Maurlce Gilliams, Raymond Herreman:
Karçl Jonckheere, Jul. Kuypers,
Achlel Musschq, Maurice Roelants, Piet
van Aken, Albert van Hoogenbemt, Herman
Vos en Gerard Walschap.
Vlaanderen, trad in de 13e eeuw op de
voorgrond op het gebied der Ned. lette.
lant, Selrz/ren: Maer er/; bleef vooraan i
tot in de 16e eeuw. Dan is Holland het
voornaamste gewest, waar OOk veel Z.
Nederlanders sedert 1j8j (Va1 van Antwerpen)
hun nieuwe vaderland vonden:
Van g'lzzzzler, Vondel. In de 17e en 18e
eeuw is de Vlaamse letterkunde van weiniq
betekenis. Pas in de 19e eeuw de herlevlng;
zie Vlaamse Beweging en Vlaamse
Letterkunde.
Vlaanderen, tijdschrift; na Van Nu d,,
Stl'aLs', 1903 '07. Redactie: Vermeylen,
Streuvels, Teirlinck, Van Langendonck,
Van de Woestijne, De Bom en Hegenscheiët.
Vlaanderen, Arm x , zie H.
Vlaanderen, Jong 'v, 1889, ts. onder reëactie
van Lodewijk de Raet voor de wetenschap,
Huibert Langerock en August
Vermeylen voor de letteren; verscheen,
slcchts enkele maanden; voorloper vani
Van N// en Strais.
Vlaanderen, Nieuw - , ,,algemeen week-.
blad'' opgèricht 1955, met letterkundige?
afdeling. Verschijnt te Turnhout.
Vlaanderen, o W elig Huis, titel van eea
bundel Vlaamse schetsen van 1959; z(e
Emmanuel de Bom. De titel is uit eea
versregel uit Vlaanderen van K. v. d:-
Woestijne.
Vlaenderen, Die Excellente Cronike vaa
'v , van Andries de Smet, 1j16 'j9, loopt
tot 151zi; voortgezet tot 1j50; gedrukt
1j5 1. Daarnaast de KronyL JJJAZ Vlaenderen,
tot 1467, van Nicolaas Despars, 1522
'97, btlrgemeester van Brugge; uitgegeven
door J. de Jonghe te Brugge in 4 delen,
1837 '40.
Vlaanderen, De strijd met 'v, een der Ned.
faE'.ge/zz/t'// van J. van Lennep; kwam in
1851 uit en wekte grote geestdrift. Berijm.
de geschiedenis van de Inval der Vlamtngen
in 1304; met de Slag aan het Manpad.
Opgedragen aan Van der Hoop, de Rotterdamse
Tyrtaeus, in verband met de Belgische
Opstand.
Vlaanderen roept, povellen, schetsen en verzen,
onder redactie van E. Buysse, Van
Eekhout, Thiry, W alschap e.a.
Vlaardingen, Ee/ekroon voor de stede
lofdicht van Hoogvliet, 1745.
Vlaem, Lode N, pseud. van Lode Quasters-
Vlaenderen, M ichlel van 'v', geboren te
Gent in 1854) toneelspeler, regisseur rn
dramaschrijver met modernistische strekking.
M aria f/rz?z Bethaniê.
Vlaerdinghen, Jan van .v, trad 1364 met
vrouw en dochter a1s meistreel op te Middelburg.
Vlaerdings Redenrijck-bergh, 1617, de bunde1
stukken, gespeeld op de rederijkerswedstrijd
te Vlaardingen, 1616; ouderwetse
zinnespelen, aaneenschakeling van
Szmenspfaken,j OVCI- de Vêa;#:
W at middel dat best dient
genomen by der handt,
Die 't Gemeen noodichst is,
e1) vorderlickst voor 't Landt.
De Kamer van Gorkum, ,,vernieut ait
Liefde'' waagde de meeste toespelingen op
's Lands toestand en won de prijs.
569 Vlaerdings Redenrijck
Vlaardings Vissers-Liedb.
Vlaardings Vissers-laiedboek, 1760, geestelijke
verzen van y,den geestigen Visser
Roelant de Kater'':
Vissers, hoor dees Visser Kater
Stigtlyk digten op het water.
Vlaardings Zanggeschil, zie Psalmberih
ming.
Vlacq, Michiel - , uit Gouda, medewerker
aan het liedboek Den Nieuwen Lustboj,
1602.
Vlaggelied, een van de Bekroonde Volksliederen
van W ithuys:
W at vlagge verheft zich zoo stout in
(de lucht
En rolt hare banen er bloot ?
Verdrongen door het lied van Heije:
o Schittrende kleuren van Nederlands
(vlag!
Ook Beets dichtte een Vlaggelied, in de
Vaderl. Almanak van 1853:
Hoog
Voor 't oog
Der aardsche volken,
In de wolken,
W aait de vlag van 't Vaderland.
D e eerste van allen was A. Boxman geweest,
die in 1815 de vlag bezong in '20
couyletten van 8 regels.
Vlamlnck, Cyriel - , geboren te Lokeren
in 1875, gemoedelijke schrijver van volks.
romans en -toneel.
Vlaminck, Lodewijk de -, 1796- 1835,
dokter te Tielt, dichter, de ziel van de
Kamer ,,De wilde roos''.
Vlaming, Mr. Pieter - ? 1686- 1733, uit
Amsterdam. studeerde ln de rechten te
Leiden teyelijk met Scbermer, wiens gedichten
h1J uitgaf, 1711; boekhouder bij
de V.O.C.! 1719. Schreef zelf Dichtliewdrle
Uitspanningen, 17 11. Hij gaf verdel'
Spieghels Hertspiegel uit en vertaalde
Sannazaro's Libro arcadicot 1730. Zijn
laatste jaren sleet hiJ op zljn buiten Hogerwoert
bij Haarlem, door hemzelf bezongen.
Voor de Hertspiegbel plaatste hij
zijn Leven van Spieghel, te onzent de eerste
bioyrafie, die niet van een tijdgenoot
afkomstlg was.
Vlaming van Outshoorn, Cornelis de - ,
1615- '88, een der vier regerende burgemeesters
van Amsterdam, aan wie Vondel
in 1668 zijn Feniciaensche opdroeg, en
Antonides zijn Ilstroom in 1671.
Vlaschaard, De - , roman van het boerenbedrijf
in Vlaanderen van Stiln Streuvels,
1907; onder invloed van f-,l Terre van
Zola. René de Clercq noemde zijn eerste
bundel gedichten De Vlasgu rd, 1902. Het
woord betekent eenvoudig: vlasakker.
Vleeschouwer? Dr. Lodewijk -, 1810-'66,
dagbladschrljver uit Antwerpen, gaf in
1842 een vertaling van Goethe's Faustè
Sedert 1860 gaf hij Reinaert de Vos uit,
humoristisch satiriek Vlanms weekblad,
met medewerking van zijn vriend Guido
Gezelle onder ps. Spoker.
Vlemminx, Paul 'v, geb. 1907 te Schijndel,
dichter.
Vlerk, ps. van Berno'd Gewin.
Vletter, A. C. C. de .v, 1866- 1955, onder.
wijzer te 's-Gravenhage, schrijver vall
jongensboeken.
Vletter, Dr. Antonie de - , geb. te 's-Gravenhage
1883, schreef zijn proefschrift
over De Opvoediundige denibeelden wav
Woljj en Deien, 191j. Rector v. h. Kennemer
Lyceum te Bloemendaal sedert 1920.
Vlieberg, Jan Emiel 'w, 1872- 1925, geb.
te Zoutleeuw, hoogleraar in de rechten te
Leuven; raadsman v. d. Vlaamse Bewcing.
Vllederhoven, Gerard van -, schrijver van
Cordiale, vertaald als Die vier J/JerJ/e.'2,
zie daar. 7k 1425.
Vlieg, Petronella ew, -I. 1757, vrouw van
Daniël Kroon, sedert 1701 aan de Amsterdamse
schouwburg, was de eerste
Pieternel in De Bruilop van Kloris E'72
Roosje.
Vliegende Hollander, De - , volgens overlevering
een Holl. kapitein, die rusteloos
over alle zeeën dwaalt. Opera van W ag.
ner. Studie van Dr. G. Kalff Jr., 1923,
over dit spookschip.
Verder H. M arsman, De Vliegende Hollander,
eerst verschenen in de Vr#e Bla-
Jezi; J. W . F. W erumeus Buning, Balladen,
1955. Het onderwerp ook behandeld
in de roman van Ben van Eysselstein, Van
Zuideriruis tot Poolster, en in een werk
van Jef Last, 1939, waarin de kapitein
wordt voorgesteld 'als een strijder voor de
gerechtigheid in de Engelse Omwenteling
van Crwnwell, in de Franse van 1789 en
in de Russische van 1917. Ter gelegenheid
van 't Leidse lustrum van 1930
schreef Nijhoff het legendarisch toneelspel
De Vliegende Hollander. Vestdijk
schreef een episch gedicht De VI. Hollander,
1941. Ook van M. Mok verscheen
een gedicht De Vliegende Hollander,
1945.
vliegwerken, zie kunst- E'/; vliegwerken.
Vliet, J. van der - , 1847- 1902, hoogleraar
te Utrecht, vertaalde 1882 in proza,
met verzen er tussen, het Oud-lndische
toneelspel Danseres en Koning. Uit het
Sanskrit.
Vliet, J. L. van der -, 181j-'j1, apothekersbediende
te Zieriksee, later alleen letterkundige,
1id van Oejening in Den Haag,
schreef onder ps. Boudew#n. Verder vulde
hij meest zelf zijn ts. De Djd, 184j-
'50. Hij llad er premiën voor de inteke.
570 Vliet
Vlissingen
naars en een loterij aan verbonden', al de
beslommerinqen en de tegenwerking sloopten
hem. H1j werkte ook mee aan Braga
en schreef romans en verhalen. Vriend
van Van Zegyelen. ln 1845 gaf hij eetl
bundel humorlstische schetsen uit: Jonge
Jufvrouwen. Zie C. van Schaik.
Vlissingen, Aan x', gedicht van Betje Wolff,
1798.
Vlissinghen Geus, toneelspel van Besteben,
1646.
Vlissingschen Triton, Den - , liedboek van
Jacob Brugge, 1727. Met toneelwerk en
gezangen op de feesten der verschillende
gilden. (Triton = meerman; boven eell
man, beneden een vis.)
Vlissings Redens-lust-hof, beplant met scu'r
schoone en bequame oeffeningen, ghestelt
op de vrage, wat oejf'ning is :/cl best, :,77
noodigst voor 't gemeen.7..... Beantwooi'd
met 63 verscheyden wercken op 1 July
1641. Uytg. bi'l de redencnmer tot Vlissinge,
de Blaeu Acoleye, den geest ondersoecket
a1.
Leider was de factor Vincent Matthijsen;
17 kamers deden mee.
Vloekzang, De A=/J/: Dag der Hollanders
/> Java, door Sentot, d.i. S. E. 7J. Roord' a
van Eysinga; zie daar. Geschreven na de
Havelaar. Opgenomen in de Atlntekenlngen
van Multatuli bij dit werk.
vloers, Peter ev, 1606- '63, pater bij de
Predikheren te Antwerpen, zette vele 312-
rakelen tzlzi den H. Roosen-crans op rijm;
daarbij een metrische bewerking in alexandrijnen
van Beatr#s, zo a1s het verhaal
voorkomt bij Caesarius.
Vlomsch gebray perken, Een 'w, (een
Vlaams gebraden peertje) hekeldicht tegen
de leer der predestinatie, zie L. Rele/ en
Narsius.
Vlooswijck, Kornelis van -, burgemeester
van Amsterdpm, die Vondel aan de bank
van lening plaatste op voorspraak van zijn
vrouw Anna van Hoorn, 16j8. HiJ had
in zijn jeugd de veldtocht tegen Maastricht
meegemaakt, was 16j1 commissaris
van de Zeezaken, sedert 1656 herhaaldelijk
burgemeester: ook nog in 1671. Vonde1
droeg aan Anna zijn Jeptha op, l6j9;
aan Van Vlooswilck zijn David Herstelt:
1660. Van Vlooswijck was ook een van de
regerende burgemeesters aan wie 1668 De
Feniciaensche van Vondel opgedragen
werd.
Vloten, Dr. Johannes van -, 1818 '8d,
uit Kampen, promoveerde in 1843 tot Dr.
in de godgeleerdheid te Leiden. Hij was
van 1842- '46 leraar aan 't gymnasium
te Rotterdaln, keerde toen weer naar Leiden
terug, om verder te studeren. Hij gaf
zijn Nederlandsch Liedeboek uit, 18j0;
571 Vloten
Bloemlezing van M.E. proza, 1851; Ned.
Geschiedzangen, 18j2; Paschier de F#rt?,
18j3; Marieke f/azi Nnmegen, 1854; Het
Ned. Kluchtspel, 18j4. Zo werd hij 18j4
hoogleraaz in het Ned. te Deventer. Daar
verscheen in 1855 Ihelkout, een bundel
stukken over letteren, wijshegeerte, staatkunde;
hij verdedigde Van Lennep tegen
de aanval van Hecker. Onder z-lln vele
werken Spinoza, 1862; Aestbetica oj
.îcâ/oz;âeJ#JlJ/>7#e, 186j, en tekstuitgaven,
die leden aan oppervlakkigheid en onnauwkeurigheid.
Beter was de uitgave van
de Brieven van Hooft, 1855 'j8. Zijn
houding tegen het Christendom, en vooral
tegen de Modernen, werd aldoor vijandiger,
blijkens zijn vlugschriften en artikclen
in De Dagerkd. In 1865 werd hij
niet benoemd tot opvolger van Jonckbloet
te Groningen. Nu begon hiJ met de uitgave
van een eigen ts. De Levensbode.
W aarheid za1 de drijfveer en het doel
van al mijn arbeid wezen.''
In zijn rectorale rede van 1867 voer hij
uit tegen ,,vermolmde kansels'', hij kreeg
een waarschuwing, en toen hij zich te
weer stelde, ziln ontslag. Sedert woonde
hij te Bloemendaal en leefde er van zijn
pen. Zijn ergernis toonde zich bijv. in
Noord-Nederlandscbe Karakterjeilen, doch
vooral in de Ziektegescbitdenis van IE'J
W oordenboek, 1868, gericht tegen prof .
Matthijs de Vries, ,,,het malle ventje''.
Van 1871 is zijn geschrift Tweederlei NéW.
Volksvergif, n.1. de jenever en de y,moderne
godsdienstvervalsching''. Eerst vriend
en medestrijder van Multatuli; dan zijn
felle vijand: Onkruid onder de Tarwe,
1875. Onderwijl had hij de Ned. Bakeren
Kinderrtjmen uitgegeven, 1875, en nog
in 't zelfde jaar Nederlands Sckilderkunst;
dan een Levensbeeld 1,,:,2 Elisabetb Wolff
en 1880 '82 Maerlants Merl#n, waarop
een vernietigende kritiek volgde van Dr.
Franck. Ook schreef hij een studie over
Bellamy. In 1873 gaf hiJ uit Bilderd#bs
eerste i//zf/:/#J, naar diens briefwisseling
met vrouw en dochter. De kritiek op zijn
werk beantwoordde hij met steeds feller
aanvallen op Huet, Jonckbloet, Loffelt en
Charles Boissevain. Verwijs heette ,,verslaafd
aan Schiedam en De Vries'', ,,du8-
belverbitterd''; deze antwoordde met een
vlugschrift: Van erer manne die gherne
cnollen vercoopt.
Zelf gaf Van Vloten nog uit de stichtelijke
liederen van Zuster Bertken en vai)
Tonis van W ervershoef (W arvershoof ) .
Hij voorzag de Galante Ddcâl/lf/wt'x bij
de uitgave van 1869 van een inleiding.
waarin hij tot het besluit komt dat deze
gediçhtio zijn van sild. vrdijk en RiemV
luchtig
snijder. Verder Fezorgde hij veel Floemlezingen',
hij schreef de Beknopte Gesch.
der Nieuwe 1-:/J:re/2, 1876. Van 1876 is
zijn felle aanval op JonvLbloets zoogenoemde
Gescb. der Ned. f,c//crl//?2J:', verbitterd
noemde hij hem, omdat zijn werk
opgedragen was aan de Koningin, een
lintjesjager.
Zijn kleindochter M. Mees-verwey gaf
in 1928 in 3 delen uit De lt,/el:NJJ val?
J. t/. Vloten. Verwey en Van Eeden werden
zijn schoonzoons.
Vluchtig, Piet .v , ps. van F. Smit KDë/zt?
a1s sclnrijver van schetsen en kritieken. Zo
schetst hij realistisch en humoristisch de
ambtenaarswereld in zijn Haagsche S/pjar,
188 3.
Vlugmaren, de artikelen van Vosmaer in de
Ned. Spectator, van 1864 tot zijn dood fn
1888. Van 1860 '64 schreef Gerard Keller
onder die titel. De Vlugmaren van
Vosmaer werden in 5 delen afzonderlijk
uitgegeven, 1879 '83.
Vlijt Volmaakt, dichtgenootschap te Schiedam,
gaf 1781 een Proeve ,7,:/2 Poeziie uit.
Voet, Joh. Eusebius 'v, 1706 '78, dokter
en inspectcur der gemeentemiddelen ttz 's-Gravenhage, dichter van Stichteliike Gedichten
en Gezangen, en van een nietlwe
Psalmberijming', zie daar.
voet = versmaat van één beklemde en één
of twee onbeklemde lettergrepen', zie jamie,
trochaeus, dactylus, anapest, ampL-iirac/
pywf en spondaeus, alexandrijn, âcxameter
en pentameter.
Voet in 't Graf, De N , ,,longste Gedichten''
van >.f r. W. Bilderdijk, 1827 .
Voeten, Bert - , geb. 1918 te Breda, verwierf
in 1947 de Van der Hoogt-prijs meL
Doortocht. over de ervaringen in de Bezettingstijd.
In 1946 gaf hij twee dichtwerken
uit: De blinde passagier en Od)': .
seus' Terugkeerk in 1949 De zd/,z/zrspz.fbool'n.
Vogel, Albert 'v, 1874 1953, voordrachtsk-
unstenaar. Zo ook zijn zoon, Albert Vogel
Jr., geb. te 's-Gravenhage 1924.
Vogelnestle, Het 'v, een van de bekendstc
gedichten van Spandaw, 1822., zie daar.
Zeer veel voorgedragen.
Vogels van diverse pluimage, bundel novellen
en schetsen en daarnaast een bunde1
gedichten van Carel Vosmaer, 18j6
'72. vo1 verering voor 2 Lessing, Goethe en
Helne vooral, en voor de Klassiek-en. Uitgegeven
1872 '7j. De gedichten werden
later afzonderlijk uitgegeven. In de lz'/-
gels de bekende studie over Bilderdijk-.
Voght, Jozef de 'v', geb. 1877, de Kempische
volgeling van Gezelle. Lichte Lanen, 1911,
Landscbe Liederen, 1920., schreef ook humoristisch
proza.
Voght, Pieter Frans de N , 1810- '9j, priester
en leraar, dichter van de cantate Be,
it7H/2,j en Zege oj de /pé'lt?wJ/ der Jz'/,:zzyçche
Lettes.en, 1844.
Volder, W illem de .v, zie Gnapheus.
Volker, ps. van #. lrz'. de .Kopzïzié'.
volksalmanakken, met allerlei wetenswaardigheden
in proza en poëzie, vooral op
't gebied van geschiedenls, overleveringen
en letteren', b.v. de Gelderse) die nog bestaat,
de Overiiselse 1836, de Groninger
1837 'j1, de Drentse. De VolhsalmanaL
f?/t7r Katbolieken, 1852, van Alberdingk
Thijm en Van Notlhuys; sedert 1936 de
Thijm-almanak. De Groninger Volksalmanak
verschijnt opnieuw sedert 1890, nu
meer wetenschappelijk. In de Gelderscbe
Volksalmanak van 1855 en volgende jaren
verscheen telkens een novelle van Cremer.
De Z/z/#- en Noordhollandsche Volks-
H/w/fry';l verscheen 1845 onder redactie
van A. J. v. d. Aa. Met medewerk-ing van
0. G. Heldring, P. H. W itkamp e.a. Van
1858 Mras er reeds de Zuid-Hollandscbe
J.Z'//lJWw,z>2al, waaraan o.a. G. D. J. Schotel,
Mr. G. Mees Azn.? W . H. J. Baron
van W estreenen van Tlellandt, P. Moens
en D. Buddingh meewerkten. jedert 1831
verscheen de Nederlandscbe Volksalmanak
bij Hendrik Frijlink te Amsterdam, met de
Ned. M aagd, de Ned. Leeuw en de Ned.
vlag op het titelblad.
volksballade, gezongen van geslacht op geslacht,
eindelijk op schrift gesteld, b.v.
Heev Halewnn, Van twee Jt?&ï>2.gJ>i&Jdl'en,
ff et daghet j/2 del7 O/J/t?72,
volksboeken, prozabewerkingen der 1je
eeuw; 10 van de oude ridderromans, vooral
van de Karelromans: Karel t'/2 E /é'.ç=J/,
HeemsLinderen, NWEw#J, Roeland, niet
van de Britse', 20 klassieke verhalen: Ze-
1/:-/77 Vroeden, Destructie t/Jzz Jerltzalem ;
30 Vanden Vos REYN/DWt', Uilenspiegel
en andere verhalen: die in de smaak vall
het volk vielen. Ultgegeven door de Mij.
van Letterk-unde onder leiding van Dr.
Boek-enoogen, met wetenschappelijke toelicllting:
10 . Roncevale. 2 O Floris ende
Blancefleur', 5O. Ridder metter Swane; 40
Reus Gilias; jO. Malegijs', 6O. Jan van
Beverley', 7 O . Salomon ende Marcolphus',
8O. Turias ende Floreta', 9O. Soudaensdochter.
100. Jacke; 11O . Vanden verloren
Sone; 120. Christoffel W-agenaar. In 1874
had G. D. J. Schotel Vad. volksboeien E'7/
volkssprookjes in 2 delen bijeengebracht
Zie Volhss'omans.
Steeds herdrukt tot in de 18e eeuw, b.v.
Reynaert: 1778. Verder waren het meest
gezocht: De Zwaanridder, Uilenspiegel,
Fortunatus, Virgilius de Tovenaar, Griseldis,
Genoveva. Vevlal met houtsneden.
572 volksboeken
volksdichters
Zie ook klucblboeken.
Stuclie over de Ned. Volksboeien van C.
Kruyskamp, 1942.
In 1936 verscheen de Catalogus van Ned.
en Vlaamse populaire boeken uit de verzameling
van F. G. W aller; zie daar. Maurits
Sabbe gaf in 1931 het nagelaten werk
van Emile van Heurck uit: Les Drre.f populaires
jlamands.
volksdichters, 10 de dichters die in de M.E.
tot in de 16e eeuw hun eigen liederen en
verhalen zongen en voordroegen; zwervers,
verloren kinderen'' van de ,,orde der rabauwen'',
qelijk Heynke de Luyere; 20 de
dichters, d1e door 't gehele volk gekend
en bemind worden; Cats, Tollens, Speenhoff.
Volkskxznde, het maandblad voor folklore,
in 1888 opgericht door Po1 de Mont en
August Gitt'ee, sinds 1893 onder leiding
van Alfons de Cxk. W erd gestaakt wegens
de oorlog van 1914. In 1920 zette
Victor de Meijere het werk voort; j-
In 1940 verscheen VolLskunde opa1s
3-maandelijks ts., onder redac-
Prof. Jan de Vries en Drs. P. J.
en voor Meertens Zuid-Nederland van
Prof . J. Gessler en
Daarnaast sedert 1929
in 1940 vervolgd a1s Oz2J
Dr. K. C. Peeters
het ts. Eigen VolL.
Eigen VoIL,
onder redactie van J. Rasch.
volkslied, 10 zie Brand van Cabauw en Tollens
en W illaelmus. Verder J. H. v. .K'//CJ.
bergen. 't Nederlandse Volkslied was het
Wilhelmus, tot dit na 181j verdrongen
werd door 't W ien Neerlandsch i//tW; dit
heeft sedert n!u 1900 zijn voorrang weer
moeten afstaan aan het W ilhelmus. Een
der eersten, die daarvoor opkwam, was Dr.
Jan ten Brink in zijn schets Drie Volhs-
Iiederen, de vergelijking van 't Wilbelmus
met de M arseillaise en met Die 'Ipucâ/
am RitYzz.
2 O het door het volk gezongen lied, in
tegenstelling tot het kunstlied, dat de uiting
is van een hogere bcschaving, maar
nooit algemeen hezit wordt. Zie Hct Lied
in de M.E. van Kalff ; C. Brouwer, Daj'
Volkslied in Deutscbland, Frr/olz':fc/p, Bdgien
und Holland', D. Wouters en J.
Moormann, Het Straatliedk zie liedboeken,
Knuttel, I#''J//wJ, Perty) Horae Belgicae
en F/, van Duyse.
Dr. H. F. W irth
Untergang AJ
des, een
zaken,
De schrijver ziet de
schreef in 1911 Der
/2ëcJcr/J?2tSJcâ:c VolLslieuitvoerige
studie over de oorzawaardoor
de volkskunst teniet ging.
ontwikkeling van onze
beschaving alleen mogelijk door toenadering
tot het Oosten in de plaats van
de Romaanse invloeden. Hij schrijft de
ondergang van het volkslied toe: 10 aan
1938.
nieuw,
tie van
de overwegende invloed van de steden Fo.
ven het platteland; 2 O aan het Calvinisme;
50 aan de Ned. Renaissance-dichtkunst
in dienst der regentengeslachten, die van
de volkskunst niets wilden weten. Hij
stelt het volkslied veel hoger dan de Renaissance
klasse-poëzie en hetoogt, dat de
hloeitijd der Ned. letteren niet de 17e,
doch de 16e eeuw is.
Studie over Volisliederen van Pol. Heyny,
Antwerpen 1941, met rijke bibliografie.
Van M ax Prick van W elr, 1949. Proefschrift
van J. Pollmann, Ons eigen Volkslied,
195j.
Volkslied, 't Friese .x', woorden van Dr.
Eeltje Halhertsma op muziek van Scbnoorï
zie daar.
Volkslied, het Transvaalse - , 10 van Cath.
van Rees, 187j:
Kent gij dat volk vo1 heldenmoed
En toch zoo lang geknecht ?
Het heeft qeofferd goed en bloed
Voor vrijheld en voor recht.
Komt, burgers, laat de vlaggen (wappren
Ons lijden is voorbij!
Roemt in de zele onzer dapperen!
Dat vrije volk zljn wij!
Vervangen door 2 O van S. du Toit.
Totius.
Die Vierkleur van ons dierbaar land,
Die waai weer oor Transvaal,
En wee die Godvergete hand,
W at dit weer neer wi1 haal.
Volk-slied, Het Vlaamse - , de Vlaamscbs
Leeuw van H. v. #tYrp; zie daar.
Volkslied van Zuid-Afrika, van C. P. Hoo
genhout en Du Toit, in de Eerste Taal.
beweging:
Een ieder nasie het sy Land:
ons woon op Afrikaanse strand;
Vir ons is daar geen beter grond
Op heel die wye wereldrond;
Trots is ons om die naam te dra
Van kinders van Suid-Afrika.
Nu Die Stem van .î///l-ad/rlll; zie daar.
Volksliederen, Bekroonde 'w, 7 van W it.
huys en 4 van C. P. E. Robidé van der
Aa; uitgegeven door 't Nut, 1835. Daarin
W ithuys' Vlaggelief later omgewerkt
door Heije. Zie Vlaggelied.
Volksliedjens, zie Mutscbapp# tot Nut 1/,/;
't Algemeen.
Volksliedjes, Zestiende-eeuwsche Dietsche
- , zie Souterliedekens II.
Volksromans, Ned. 'v, uitgegeven door L.
Ph. C. v. d. Bergh, 1837.
Volkstaal, Onze -, tijdschrift van H. Kern
en Taco de Beer, 1882 '90; 3 delen. Gewijd
aan de Ned. tongvallen.
volkstoneel, nog altijd v. grote betekenis door
de alom gevestigde rederijkersk-amers if)
573 volkstoneel
volkszang
Steden en dorpen. Over It Frzll: folkstoaniel
het proefschrgft van Ype Poortinga,
1940. Zie rethorycke.
volkszang, bevorderd door 't Nut van 't A?-
.çpezzietp/? sinds zijn optreden; zie daar. Zie
ook J. P. Heile, P. Groen en D. Wouters.
Het Vlasmse volksjezang, een kracht voor
de Vlaamse beweglng: W illems, Snellaert,
Prudens van Duyse. Zie ook Florimond
f,',r D uyse.
Volkszangen sedert de Xvde eeuw, Letterkundig
Overzigt en Proeven van de Ned.
'v , 1828, zie Mr. .1e Jeune. Geschiedenis
van het volkslied met veel voorbeelden.
Vollenhove, Bernard - , 1633- '94, broeder
van Jobannesk burgemeester van Kampen,
lid der Admiraliteit van Amsterdam,
dichtte 1661 het tr> rspel Broedermoort
te Tranziane, in navolging van Hooft en
Vondel.
Vollenhove, Ds. Johannes -, 1631- 1708,
vriend van Huygens, geb. te Vollenhove,
predikant te Vledder, van 1655- '65 te
Zwolle, daarna te 's-Gravenhage; voorzitr
ter van de Synode; vriend van Vondel,
Huygens en Brandt; dominee-dichter. M aar
ook gedichten op Vfassenaer-obdam, De
Ruyter, de brand van Londen, op Willem
Ill's verheffing. Kenmerkend is zijn bijzondere
dichterlijke deftigheid: de Parnastaal.
ln een uitvoerig gedicht Aan de Nederduitsche
Scbryvers dringt hij aan op
zuiverheid van taal. Vollenhove maakte
1683 een lijkdicht op Geeraardt Brandt Jr.,
waarin hij hem prees om het ,,vijlen'' van
zijn gedichten.
Bloemlezing uit Vollenhove's werk door
A. L. Lesturgeon, 1866. in 't K1. Lett.
Pantheon. Van dezelfde schrilver een 1evensschets.
Volmaakter door den tisd, dichtgenootschap,
gaf 1727 en '29 M engeldicbten ult;
Utrecht.
Voltaire, François Marie Arouet - , 1694
1778, grootmeester v. d. Franse wijsbegeerte;
schrijver van klassieke toneelwerken.
Maakte diepe indl'uk door zijn optreden
teyen de inquisitie, vooral bij de
Doopsgezlnde en Remonstrantse predikanten.
maar ook bij velen in de grote kerk.
Ziln Verkandeling over de J'er#rzfyivz=ribeid,
1764 te Leeuwarden verschm en,
werd door Ged. Staten van Friesland en
van Zeeland verboden en verscheen dus in
drie druk-ken. Voltaire is de hoofdman der
Verlichting, strijder tegen alle geestesdwang;
voorloper v. d. F. Omwenteling.
Vertoefde 1750- '73 aan 't hof van Frederik
de Grote van Pruisen. Aan hem wordt
a1s oordeel over de Nederlanders toegeschreven,
dat hd was het land van carlz/
x, canards, canaille.
Voltaire's toneelwerk werd in de 18e eoew
a1s model beschouwd, vertaald en nage.
volgd. Zijn heldendicht Henriade wercl
1770 door Betie Wolff a1s een volmaakt
dichtwerk geprezen; zie daar.
Zaire vertaald door Govert Klinkhamer,
1734, 't eerste toneelwerk van Voltaire in
't Ned. Door Frederik Duym veroordeeld,
met welk vonnis Lessing het eens was. Het
stuk door Duym verbeterd!
Huydecoper keurde Voltaire's
Voltaire bezxht Nederland in
Oedipe af.
1757 en
maakte kennis der
opnieuw
kwam met
@ln 1743, toen hij in aanraking
P. A. de Huybert en W . v.
in de 2e helft der eeuw
metW illem van Pot ;
Haren. Eerst
maakte hij hieropgang en werden ziln 27
treurspelen vertaald. Zij bleven tot in de
19e eeuw op het toneel en werden schitterend
vertolkt door Mw. W attier, Bing-
1g en Snoek. Ziln Mlrope werd zelfstand1g
bewerkt door Helmers in zijn treursml
in 4 bedrilven Dinomacbf koningin van
Athene.
Voltaire hield zich voor de vorm aan het
F. klassieke toneel, doch hij bracht er
nieuw leven in op voorbeeld van Shake-
Speare.Ookz ijnz ijnsp eblleinjs pteolte nb eswtreirjddeinng vvearn- taald; het
gebreken.
W . v. Haren dweepte met hem, vooral a1s
heldendichter; Voltaire prees hem 1743.
wegens zijn Leonidas, a1s
Demosthène au conseil
et Pindare au Parnasse.
De Staten van Holland en Zeeland beva-
1en in 1764, dat Voltaire's wijsgerige
werken openlijk verbrand moesten worden.
Vondel, Anna van den - , dochter van
Joost, 1620-'7j. Na haar dood werd
Vonzel onderhouden door zijn kleinzoon,
die een schoenmakerszaak had.
Vondel, Clemensken van den - , zuster
van de dichter, trouwde met Hans de
W olff in 1607; v,erborg Joost in de eerste
dagen van de vervolging wegens Palamedes.
Vondel, Joost van den -, 1587- 1679,
Nederlands grootste dichter, geb. te Keu-
1en ui4 Doopsgezinde ouders, om he't geloof
uit Antwerpen gevlucht, die woonden
$,Zur Fyolin' 'in de W itschgasse. Reeds
a1s jongen kwam hij met zijn ouders naar
Amsterdam. Zijn vader was er hoedenstoffeerder
in ,,De Trou'' in de W armoesstraat.
Joost werd 1id van de Kamer 't
Wit Lavendel. Zijn eerste gedicht is een
rederijkersrijm Sckripuerlyck Bruylofts
Reffereyn van 160j ,,op 't houwelijck van
J. Haesbaert met C. van Tongerlo''. Van
't begin af volgt hij de grote gebeurtenis.
574 V ondel
Vondel
sen: 1609 sonnd 0/ /7e/ Twaalfprige Be-
J/arJ/, 1610 treurdicht op Hendrik IV van
meer dan 200 verzen.
In 1610 trouwde Vondel met Maeyken de
W olff, ook uit Keulen en ook van Brabantse
afkomst, en zette hij een kousewinke1
op: M aria deed volgens Brandt de
nering, haar man was de dichter. Zijn eerste
drama was Het JQJf'/7J ojte de verlos.
singhe der Lindren Israels uut Egypten,
vertoond op '? Wit Lavendel, gedruk-t
1612; 5 ,,delen'' ieder ! hesloten met een
koor; in alexandrljnen. In een gedicht achter
het toneelwerk toonde Vondel de overeenkomst
aan van Israël en van Nederland,
dat ook verlost was van zijn onderdrukkers.
Dan kwam Hymnus over Je Scheepvaert,
1613, qen loflied op de vrijheid tevens.
Onder lnvloed van Pers en anderen besefte
Vondel, dat hij te kort kwam in ontwikkeling
en leerde hij Latijn. Reeds in 1613
verzocht Pers hem bijschriften te maken
8ij prenten, ter vervanging van de versjes
van 1584 van Jan Moerman. Zo ontston
den de emblemata van Den Gulden W inrle/,
vo1 van de Gr. mythologie, opgedragen
aan Vondels zwager Abraham de
W olff, 1615. In 1616 kwam alweer zo'n
opdracht: een bundel F. dierfahelen met
prenten van Marcus Gerarts uit Vlaanderen
en bijschriften van Eduard de Dene
werd door Vondel opnieuw bewerkt a1s
Vorstelycke W arande der Dieren, 1617;
12j gedichtjes. ln 1620 kwam de derde
bundel emblemata, nu bij afbeeldingen uit
het O.T. en de Apokriefen: De J-fe/#E'/;
Godes.
Onderwijl hield Vondel zich ook bezig
met stichtelijke onderwerpen. Hij gaf 1616
De Vaderen uit, naar I.A Semaine van Du
Bartas; in 1620 De Heerlyckheyd van 5'alomon
naar hetzelfde werk; h-1J bewerkte
psalmen en schreef zelf godsdienstige poëzie.
Hij raakte thuis bij Eglantier en Academie
en in het saligh Roemerskuys, maakte
een jaardagdicht voor Anna, 1619, en
een bruiloftslied voor Tesselschade, 1625.
In 1620 droeg hij zijn treurspel Hieçusalem
Verwoest op aan burgemeester Hooft.
Hij leerde Italiaans, om Tasso's Gerusa-
Iemme te lezen; hij bestudeerde Virgilius
en Seneca. Seneca's Troades bracht hem
tot Jemzalem, maar op Christelijke wijze
behandeld a1s vervolg op Pascba.. het uitverkoren
volk komt nu tot zijn straf, omdat
hd Christus gedood had.
De omgang met de mannen der Academie
bracht Vondel tot zijn strijdschriften tegen
Bogerman en de Calvinistische predikanten;
daarbij 't Gesprek op 't :r,/ van
Oldenbarnevelt, in de vorm van een echo-
575 Vondel
dicht. 't W as begonnen md de Geusevespo.
// Siecken-froost ,,voor de 24 rechters
van Oldenbarnevelt.'' Vondels verering
uit zich hartstochtelijk:
Hadt hy Hollandt dan ghedraghen
Onder 't hart,
Tot sijn afgeleefde dagen
Met veel smart ?
De gehele strijd tegen Oldenharnevelt werd
op het toneel gebracht in het treursm l
Palamedes of vermoorde onnooselheyd,
1625. Reeds had Coster in zijn Ipbigenia
Palamedes getekend a1s de tegenstander
der heerszuchtige priesters; bij Vondel is
Palamedes de Landsadvocaat zelf. De dichter
verschool zich eerst b'ij zijn zwager
Hans de Wolff, daarna bij Laurens Baeck.
Schout en schepenen veroordeelden hem
tot J 300 boete.
In Januari 1626 volgde het Iijkdicbt op
Corndis Pietersz. Hoojq in Juni luidde
de GeboortilocL van W lllem l'ar Nassau.
Dan komen de hekeldichten: Rommelpot
vant Ha,ne-Kot, 1627; Rosiam, 1630; Harpoen,
1630; Een Otter in 't bolwerckt 1630.
In 1632 begroette Vondel de stichting vall
hd Athenaeum; hij bezong de zegeyralen
van Frederik Hendrik en de overwlnning
o? het Slaak, 1631; aan Gustaaf Adolf.
d1e Keulen bedreigde, bood hij zijn 01/-
tack aan.
In 1628 had hij een reis naar Denemarken
gedaan, waar hij in kennis kwnm met
Jacob van Dyck vriend van Heinsius en
de Groot. Ook ïwam hij nu in betrekking
tot Volslus en Van Baerle. Voor Vossius'
zoon dlchtte hij de ontroerende lijkklacht.
HiJ zelf verloor 1652 zijn zoontje Constantijn,
1626 zijn dechtertje Sara en in 1635
zijn vrouw.
In 1652 was Vondel beyonnen aan eell
groot Christelijk heldendlcht over Constantijn
de Grote, doch na de dood van
zijn vrouw liet hij het liggen. We1 vettaalde
hij Sojompaneah een L. treurspel
van Hugo de Groot, d.i. Jozd in bet S//,
1635. Zo had hij in of vôör 1628 Hippofy/
zo' van Seneca vertaald. M aar langzamerhand
wendde hij zich van Seneca af :
hij leerde Grieks en kwam door Vossius
in kennis met de Gr. treurspeldichters. Hij
koos voor de opening van de nieuwe
schouwburg de ondergang van Amsterdam,
gedramatiseerd in Gnsbrecbt van Aemstel,
naar het voorbeeld van Virgilius, die de
ondergang van Troje verhaalt in zijn Ae-
AC/CJ. Het stuk zou op Kerstmis 1637 vertoond
worden, maar door tegenwerking
van de Kerkeraad werd het 5 Januari
1658.
Vondels G#sbrecht bevat aanduiding van
Vondel
zijn toenaderinq tot de Katholieke kerk;
in 1641 ging h1j er toe over. In die tussentijd
vertaalde hij Sophokles' E1e'Lt1a:
oggedragen aan Tesselschade, 1639, en
dlchtte hij de treurspelen Maecbden (De
11 000 maagden) , 1659, en Gebroedel's
(de zonen van Saul), opgedragen aan
Geeraerd Vossius, 1659. ln 1640 kolgden
Jozej in D/l/wzi en Jozej in fyyp/t,, die
met Sojompaneas een trilogie vormen. In
hetzelfde jaar nog de Ktlzz/z/,glfyie Harp:
een gedicht over de Psalmen.
Na zijn overgang tot het nieuwe geloof,
17 Nov. 1641, de R.K. treurspelen Peter
en paz/fzzE4-r, 11641; Maria Stuart, 1646.
Daartussen Brieven der beilige NaE':â#tz?2,
1642, Altaergebeimenissen, 1645, Eeuu'-
gety der Heilige Stede, 164j. Het pleidooi
voor zijn nieuwe geloof in Maria
Stuart was zo hartstochtelijk, dat de dichter
tot j 180 boete veroordeeld werd; betaald
door de uitgever. A1s burger van
stad en land bleef hij dezelfde; alle ge..
beurtenissen in Amsterdnm werden door
hem bezongen; hij uit in vinnige hekeldichten
zijn ergernis over w illem II, die
in 16j0 Amsterdam trachtte te overrompelen.
Zijn voornaamste werk op vaderlands gebied
is de verheerlijking van de vrede van
Munster in zijn landspel Leeuwendalers.
Dan komt de Eerste Engelse Oorlog met
de Sckeepsiroon voor Van Galen:
Zou de Leeuw van Hollandt flaeuwen
Na een zeegevecht of twee ?
Vondel roemde de Vrye Zeevaert en verhief
de 1of van Tromp. Hij schold de
Puriteinen in Engeland uit in zijn gedicht
Grajnaelt ter ere van Lord Strafford, die
in 1641 door 't Lagerhuis ter dood werd
veroordeeld. Opnieuw in 1649 bij de onthoofding
van koning Karel 1; en weer in
16j0, toen Montrose op 't schavot gebracht
werd; nogmaals na de Slag bij Portland.
Van 1648 is zijn treurspel Salomon, die
in de poel der :: afgoderye komt te verzincken
. Opgedragen aan Justus Baeck.
Van 16j4 Lucifer, de va1 van de aartsengel,
gewoonlijk beschouwd a1s Vondels
meesterstuk. De kerkeraad van Amsterdam
vond het treurspel onchristelijk; na 2 opvoeringen
werd het stuk door Burgemeesteren
verboden. Gevolg was, dat er j
nieuwe drukken verschenen. Gevolg waren
ook de nieuvre hekeldichten tegen Ds.
W ittewrongel en andere predikanten:
Uitvaert van Orfeus en Speelstryt 1?tf/2
Apollo en Pan. En een derde gevolg was
een nieuw treurspel Salmoneus, waarbij
het kostbare decoratief van Lucijer gebruikt
kon worden, 1654 yeschreven, 1617
vertoond. (Salmoneus, konlng van Elis ln
576 Vondel
Griekenland, verhief zich boven Zeus en
werd door de Fliksem neergeveld.)
In 16j7 verschenen eok Vondels Harpzdngen)
dat zijn de psalmen, die hem tot troost
en steun waren bij het leed, dat zijn enige
zoon Joost hem berokkende. Vondel was
toen al een beroemd man. ln 1655 was
hij met een lauwerk-rans gehuldigd in
Sint-lorisdoelen door een groot aantal
schilders (?n dichters. Ondanks zijn overgang
naar het R.K. geloof bleven veel
Hervormden met hem bevriend. Zo droeg
hij in 1646 zijn proza-vertaling van Virgilius
op aan Huygens: de Herderszangen,
de Lantgedichten en Eneas. Die vertaling
zond hij ook aan Hooft met een hartelijke
brief, maar de Drost antwxrdde koel.
Voor de ,,leergierigen'' schreef Vondel in
1650 Aenleidinye ter Nederduitscbe Dicbt-
Lunste, opmerklngen over poëzie. Met Gijsbrecbt
was de navolging van Sophokles en
Euripides begonnen, doch Vondel drong
niet door tot de kern van het klassieke Gr.
treurspel; het bleef bij hem de verwerking
van een treurige geschiedenis tot een drama.
Slechts in enkele stukken is handeling,
b.v. in Jozej in Dotkan, Lucifer en
Leeuwendalers. W e1 bracht de studie van
de Gr. tragedie Vondel tot beter inzicht
van het koor: nu is er maar één rei meer,
verdeeld in Zang en Tegenzang.
Hij had de Heroides van Ovidius in proza
vertaald ter voorbereiding van de Brieven
der Heilige Maeghden, 1642, en hij
vertaalde Horatius' Lierzangen, 16j4. ln
zijn Koningklycke Harp en Roomscbe Lïdp'
geeft Vondel de indruk weer, die Horatius
en de Psalmen op hem maakten.
Vondel had zijn vermogen opgezet bij zijn
zoon Joost en moest in 't begin van 16j8
een betrekking aan de bank van lening
aanvaarden, hem geschonken door Anna
van Vlooswijck, een burgemeestersvrouw.
(Zie Vlooswijck.j
Hij hield het er 10 jaar vol voor J 650
per jaar. Maar in die tijd van zijn werk
a1s ,,suppoost'' schreef hij 7 bijbelse
treurspelen: Jeptba, 16j9; David in Ba1-
linvcbap, David Herstelt en Samson, 1660;
Adonias, 1661; Adam in ballingscbap,
1664 en Noah, 1667. Vondel beschouwde
Adam en Noab a1s een vervolg op Lucijer..
alle drie stukken handelen over Gods
gerechtigheid en vormen in die 2in een
trilogie. Daartussen in 1667 het Chinese
treurspel Zungcbink Vondel vond de stof
in de werken van de Jezuïeten Martini en
Kircher; hij verheerlijkte het missiewerk.
Aan Ovidius' M etamorpbosen ontleende
hij het treurspel Faëton. Dan kwamen in
't zelfde jaar 1665 de Batavische Gebroeders.
Van 1662 is het christelijk epos JoVondel
b4nnes #: Boetgeuntk ook de Bespiegelin-
:er van Godt en Godsdienst kwamen dat
jaar gereed. In 1665 verscheen het grote
leerdicht Heerlljcibeit der KercLe, een
Roomse kerkgeschiedenis.
Vondel is ook de dichter van de schone
natuur. en in dDe itF ertoooemntd e ziRcheireeds
der
@ ln
L'ubeërs
AJJ:JJ
1n
Palamedes:
Het dun
Zijn glans
Verder in
ballingscbbap,
de Rey van
Zonnegod begroeten:
gezaaid gestarnt verschiet',
en g1oe -lt zoo vierig niet.....
De Gebroeders: in Adam z>2
in De Leeuwendalers. Dan
Uuren in zijn Faëton, die de
Hy za1 haest verschynen in zijne pracht
Van purper, met gout doorslaegen,
Voortgedraegen
Op eene klaer blinckende fenix-
(schacht.....
Een landschap in de morgen in Joseplb
in Dotban en wederom in Joseph in f:z>-
ten. Verder in Dankojjer aan Joan Six op
Elstbroek bij Hillegom; in Wiltsangb en
veel van zijn kleinere gedichten.
A1 deze jaren bleef Vondel de dichter van
Amsterdgm en de Nederlanden. Hij begeleidt
admiraal Hulft en Ryklof van Goens
op hun tochten; hij bezingt de strijd tegen
Zweden; hiJ looft W assenaer en De Ruyter.
Hij schrijft het lijkdicht op Scriverius,
1660; hij scheldt Cromwell uit: protecteur
W eerwolf, de Schotse Judas. Dan
komt de Tweede Engelse Oorlog met Zeegevier
der vrye Nederlanden, vo1 bewon .
dering voor De Ruyter en Tromp. Hij
waarschuwt ' tegen de dreigende macht der
Turken a1s Maerlant tegen de Saracenen.
Zo bezong hil de overwinnihg der Venetianen
met Nederlandse hulp, in 1649, in
zijn lied Op de neerlaegh der Tz/rllcâ:
vlote:
Ghy ziet hoe Froos heir verdrenckt,
Nu d'Opperste u de zege schenckt.
Zie verder Turken. Vondel bezong de grote
zeehelden en de grote gebeurtenissen
van de Engelse en Noordse Oorlogen.
Maar vöôr alles is hij Amsterdammer: Inwijding
zwzi '/ nieuwe Stadkuis, 16jj;
stichting van 't nieuwe Zeemavz#n, 1658;
zie Amsterdam.
In 1668 werd Vondel a1s suppoost ontslagen
met behoud van wedde. Maar nu
was zijn tijd van scheppen zo goed a1s
voorbij. In 1660 had hij Virgilius in verzen
bewerkt en Koninq Edipus vertaald.
ln 1668 kwnmen Euripldes' Feniciaenscke
en Sophokles' Herkules in Tracâër; in
1671 zagen de Metamorphosen van Ovidius
het licht a1s Hersckeppinge. De oor-
1og van 1672 bracht nog enkele stukken,
o.a. de heerlilke verzen Op de doorlucbtige
Letterk. W rdbk. 2e dr.
577 Vondel
zege w,r Groninge, zijn laatste gedicht
over de grote gebeurtenissen.
In 1675 stierf zijn dochter Anna. Nu
bleef hij alleen over, al had hij kennis
gemaakt met jonge kunstenaars a1s Oudaen,
Blasius, Pels en Antonides vooral.
De schilëer Filips de Koning Fezocht hem
geregeld. ln 1679 droegen 14 poëten hem
uit zijn woning op het Singel naar de
Nieuwe Kerk; daarhij Hieronymus Sweerts
en Jacob Leeuw.
Zijn drama's stonden onder invloed van
de bijhelse spelen uit de M.E., van het
L. schooldrama en van de Spelen van
Sinne? zegt Kalff. Van Maurits Sabbe is
de ultspraak, g,dat Vondel nog naar den
geest zeer dlcht bij de Middeleeuwen
staat''. Te Winkel gaat nog verder; hij
noemt Vondel de laatste Middeleeuwse
dzchter. Daarhij had Vondel de voorbeelden
van de F. treurspeldichters der 16e
eeul, de kunstleer van Vauquelin de la
Fresnaye, 1567- 1606, de stukken van
Jean de la Taille, Rohert Garnier en Jodelle.
Deze voorgangers hebben Vondel de
we# (ewezen, aldus Busken Huet, en niet
Helnslus of Vossius, al heeft Vondel dan
ook met ijver de beroemde L. en later de
Gr. klassieken bestudeerd. Zo had hij in
het bijzonder vgor Jeptba Aristoteles, Horatius
en hun ultleggers geraadpleegd, want
Jeptlu moest een modelstuk worden ,,tot
een voorbeeldelijck onderwijs van het toestellen
der treurspelen.'' Toch is het zwak
a1s drama, al is er pracht van poëzie in.
Dit laatste is ook het geval met Adam in
Ballingscbap, 1664.
Vo1 poëzie zijn ook de gedichten van
Vondel op de grote gebeurtenissen in Amsterdnm;
op de helden en de heldendaden
ter zee; op de strijd tegen de Turken, zo
a1s in Kandia op FMar uiterste, 1669.
Daarin is h1j de strijder voor het bedreigde
Christendom, gelijk hij voor de Nederlanders
de vrije zee verdedigde en gelijk
hij hejl zijn leven door de vrijheid van
overtulging voorstond. Hij was een strijder
van natuur, bij al zijn liefde voor de
vrede en bij al zijn vroomheid. En hij
verlustigde zich tevens in de schoonheid
der wereld en in de krachtige uiting van
al het Nederlandse leven van zijn tijd.
Aan de pracht van zijn Harpzangen
paart zich die van zijn ontboezemingen
a1s in Uitvaert van Maria lvz; den Vondeq 1668. Liefde voor de dichtkunst ging biJ
hem gepaard met liefde voor de zuiverheid
en de schoonheid van onze moedertaal;
niemand heeft zich voor het Nederlands
zo verdienstelijk gemaakt.
In '! geheel dichtte hij 24 troerspelen, te- lll hij er nog 8 vertaalde uit het L.
37
Vondel
en Gr. Na zijn dood gaven Geraert
de Remonstrantse predikant, en
hove, de Calvinistische dominee,
dig het werk..... van de Roomse
uit. Voor 't grafschrift op de zerk
Six; zie daar.
Zinspreuken van Vondel:
1. in zijn jeugd: Liefde verwint alles;
2 Door een is 't ' * nu voldaan, anagram
van Joost van den Vondelen;
3. Yver; 4. Juste; 5. P. L. = Pro Ubertate,
d.i. voor de Vrijheid.
6. Justus fide vivit = de rechtvaardige
leeft door 't geloof, maar ook: Joost leeft
deor zijn snaren.
7. Cedo nulli = ik wijk voor iemand.
Vondel gaf in 1644 zijn vroegere verzen
uit a1s Verscbeide G'etscâ/ez;; in 16j0 verscheen
de tweede bundel. Maar reeds in
1647 was er buiten Vondels weten een zogenaamd
Tweede Deel verschenen, met een
scherpe voorrede over de geloofsverandering,
getekend P. Zeer waarschijnlijk was
Brandt de schrijver. Eerst in 1676 is de
oude vriendschap hersteld; in 1683 boette
Brandt zijn vergrijp met zijn Leven z/apz
Vondel. Dit zogenanmde tweede deel 1everde
de verzen, die Vondel in zijn Ve1.-
scbeide Gedichten weggelaten of verzacht
had; nu stonden al zijn vroegere aanval1en
op de Roomse kerk er in . Zie Verscheide
(7tWëcéle/z.
Jacob van Lennep werkte van 18j0 tot
zijn dood aan de eerste wetenschappelijke
uitgave van de volledige werken van Vondel;
tweede druk aangevuld en verbeterd
door J. H. W . Unger, 1888- '93. Van
Lennep sprak ook de feestrede uit bij de
onthulling van het standbeeld in het Vondelpark,
1867, en schreef voor die gelegenheid
zijn drnmatische schets: Een #/c/?-
ter zp;?i de Hzzé van Ieening. Schaepman
droey in 1867 zijn dichtstuk Vondel, in
4 Plndarische oden, op aan Louis Royer,
de maker van het standbeeld.
Vondel werd geschilderd door Sandrart,
1641; door Jan Lievens, 16j0; door Govert
Flinck, 16j3; door Karel van Mander
Jr. te Kopenhagen, 16j7; door Cornelis
de Visscher, 1657 en door Philips
Koninck, 16j6, '62, '6j, '74.
Bij zijn dood werden de Josephs vertoond
in de Schouwburg met een voorspel van
Govert Bidlo. Onder de lijkdichten zijn
die van Vollenhovq, Oudaen en Antonides;
de beide laatsten stelden zijn verdiensten
ver boven de aanmatiging van Ni1 Volentibus.
Antonides besloot:
Zoolang men Neerduitsch dicht
verstaet en houd in waerde,
Za1 meer en meer zijn 1of
zgch spreyen over d'aerde.
573 Vondel
Eerste gedenkteken voor Vondel, een tomhe
in de Nieuwe Kerk, opgericht door 't
dichtgenootschap Diligentiae omniat.
1772.
Vondel, naar de eisen des tijds veranderd
door Govert Bidlo. Zie FAton. Ook nam
Bidlo Salmoneus onder handen, 168j; er
kwam een vöér-, tussen- en naspel ,,in
m2at2 ZIRX '%
veel
nieuwe
Er was veel toeloop, maar ook
ergernis, die oorzaak werd van een
schouwburgstrijd. Een hekeldicht
verscheeq waarschijnlijk van Herman
Brinkhuisen, eerst smid, toen toneelspeler,
-? 169j. Bidlo antwoordde met een
zinnespel in 2 delen: De muitertj en nederlaag
van Midas, van bijzonder hatelijk
karakter. Midas was Philip de Flines, toen
de leider van Ni1 Volentlbus? zijdehandelaar
te Amsterdam; Mr. Romeln de Hooge,
de graveur, treedt op a1s Sprinkhaan; Thomas
Arents a1s Belachal; Ysbrand Vincent
a1s Bedilal. Het stuk werd gespoeld
op oudejaarsavond 168j; in Jan. volgde
proces-verbaal en berisping.
Ook Rijndorp y,verbeterde'' Vondel;
daar.
A1het merkwaardige uit de geschriften
over Vondel vindt men bij de D. Jezuïd
A. Baumgartner in zijn werk Joost zz,,7
den Vondel, 1882. Unger stelde een Bibliograpbie
van Vondels W erken op, 1888.
Kalff schreef Vondels f-e'lz//z, 1896; de
Belgische letterkundige Gustaaf Segers
Studiën over Vondel. Verwey begon 1894
met zijn Inleiding tot Vondel en zijn laatste
grote werk was een geheel nieuwe
Vondeluitgave. Van 1910 is Het Leven
van P-/zzld/ van Leendertz.
Brandt's Leven van Vondel werd opnieuw
uitgegeven door Verwijs, 2e dnlk van Dr.
J. Hoeksma, 190j. Van bijzondere betekenis
was de studie van Bakhuizen van den
Brink, Vondel zre/ Roskam en Rommelpot,
1 8 3 7 .
Apborismen
y,saamgelezen'' I
1893.
In 1959 een R.K.
en Reci? ô#
uit Vondels Werken werden
door P. H. v. Moerkerken,
proefschrift over Staat
Vondel van Dr. J. Vandervelden.
Van dezelfde schrijver: Vondels
pleitrede voor God, inleiding op de Bespiegelingen
l'az; Godt :772 Godtsdienst.
Verder: H. C. Diferee, Vondel's f-ewczz,
1914; J. F. M. Sterck, Over Vondel: 1912;
L. Simons, Vondels DFZZZAZtJJJE'J; A. J. Barnouw,
Vondel, 1926; Koopmans, Vondel
als Cristensymbolist; G. Brom, Vondels
Bekering, proefschrift, 1907) Vondels G':-
looj, 195j.
Vondel en de regeerders van Hwl/er#lzr,
door A. J. M . H. Schillings, 1917.
Bescbouwing zzlzz Vondels bekeldicbten,
van G. Penon, 1873.
Vondel
Dr. J. W alch, De varianten 1'a>2 Palamedes,
1906.
Vondel in E'E'?;#Ez van
?erJ, studie van A. S.
Dr. J. F. M. Sterck,
ionden over Zp<le/,
zijn wrn//zcepzlfzrtfl-
Kok, 1864.
Vondelbrieven', Oo1 .
1918; Hoojdstukken
over U., 1923; Rondom Zpr#:/, 1927.
Joh. Vorrink: Vondel in z#r L of, Klacht,
T//r'>2, Scherts en Scbimp, Floemlezing,
Vondels Heerlijkheid 1957. der Kel.Le:
door Jac. Zey, S. J.
A. M. F. B. Geerts, Vondel a2J cltusicust
proefschrift, Tongerlo 1932; W . Kramer,
Vondel WJ woordiunstenaar, 1947., en
Vondel aIs Barokkunstenaar, 1948; W M .
Frijns, Vondel e/z de Moeder Gods, 1949.,
eerste uitgave 1928 a1s Vondel en de Zee-
J//r; J. G. Bomhoff, Vondels Drazra,
Proefschrift 19j0; Aleid van Rhijn, Joost
van den Vondel, 1950. B. H. M olkenboer.
De jonge Vondel, 19j0; Aleida Nijland,
Joost v. d. Vondel, 19j0.
Vondels Volledige W erken uitgegeven door
de W .B. onder leiding van Dr. Sterck,
Dr. Moller, Dr. De Vooys, B. H. Molkenboer,
J. Prinsen, L. Simons, R. N. Roland
1101st en C. R. de Klerk; in 10 delen. Verder
door H. C, Diferee in 7 delen, 1929-
'54; en door Albert Verwey in 1 deel,
1937. J. A. Alberdingk Th-llm schreef eel)
levensbeschrijving in de vorm van een novelle:
Portretten van Vondel, 1876, een
laatste aflevering'' van Van Lenneps
Vondel-uitgave. Zie W allagh.
In de Bongerd-reeks te Utrecht verschenen
1941 twee bundels van Ad. v. d. Biggelaar:
Waar werd oprecbter trouw (huwelijkszangen)
en Rouwen met Vondel
(lijkdichten) .
Navolgers van Vondel: Antonides, De
Decker, De Graef, Nuyts, Karel en Pieter
Verlove, Jacob Vinck, Jan Neuye, Ans.
lo, Vollenhove, Jan Vos, Geraert Brandt.
Oudaen.
Vondelmuseum, gesticht 1901; ondergebracht
in de Universiteitsbibliotheek te
Amsterdam.
Sterck, 193j.
vondelingen, een van de onderNverpen der
Romantiek, o.a. bij Fielding en Nvalter
Scott, dus ook bij Van Lennep, dic f.r
alleen al zeven heeft: in De Pleegzoon:
Roos zm; Dekama: De Koorknaap, De
Bedevaartganger, hgge Jelles in De Reisgenooten,
f,72 Amsterdvtmscbe Jongen, en
de beroemdste van allen Klaasje ZE>z/t'zil/E'r.
Ook de Sckildknaap van M argaretha de
Neufville is van onbekende afkomst.
Reeds in 1749 'j0 werd Fieldings Historie
van den 1?orJt?/J>2.g Tkomas Jones vertaald
door P. le Clercq.
Vondelkroniek, tweemaandelijks tijdschrift
van Prof. B. H. Molkenboer, verschijnt
sedert 1930. Gestaakt 1941.
Vondel's Droom, 1858, toneelstuk van Jacob
van Lennep, bij het 2e eeuwfeest van
de Schouwburg van Amsterdam.
Vonnis der Dieren, Het - , zie Reinwert.
Voochdesse van mijn siel, de aanhvf valè
een der lyrische gedichten, door Hooft gcwijd
aan Mithra Granida, d.i. Christina
van Erp; eerst 6 coupletten van 4 regels
met een vervolg van nog 9 strofen:
Voochdesse van mijn siel, wtmuntend
(hooch cieraedt,
Die op den top des lofs in mijnen
(sinne staat.
Voorbeelsels d'er oude W yse, yyhandelende
van trouw, ontrouw, list, haet'' e14z., uit
het Indisch in het Arabisch, vandaar i!l
het L. en daaruit weer in 't Ned. vertaald
door Zacb. Heyns, 1625. De oude Indisclle
verhalen over jakhalzen', proza tot bevordering
der deugd.
Voorbeschikking, zie Praedestinatie.
Voordaagh, Jacob -, uit een geslacht rijk
geworden door de vralvisvaart, had een
Vondeltentoonstelling aldaaz
1926.
Vondelleerstoel te Leiden ingericht 1940)
a1s Fijzonder hoogleraar werd Anton van
Duinkerken aangesteld, d.i. Dr. W . J. A.
Asselbergs.
Vondel, Joost van den .v, 1612 'j9 zoon
van de dichter, ging Fankroet 16j6, waardoor
de vader arm werd en zijn dochter
Anna hem moest bijstaan; de oude man
moest j 40 000 bijpassen en naar Denemarken
reizen, ofn d: zaken te regelen,
1657. Hij moest zijn - zoon dwingen, om
naar Indië te gaan; deze stierf op de reis
Och d'ouders teelen 't kint
en maecken 't groot met smart:
Het kleene treetop 't kleet;
de groote treên op 't hart.
(Joseph in Dothan.)
Vondel, M aria van den N , dochter van
Joost, kleindochter van de dichter, Fezongen
Fij haar dood in de Uitvaert:
W anneer dit tijdlijk leven endt,
Begint het endeloze leven,
Bij God en Engelen bekend
En zaligen alleen gegeven.
Vondel, W illem van den - , 1605 '28,
broer van Joost, deed een reis naar Frankrijk,
werd te Orleans Mr. in de rechten,
reisde 5 jaar in Italië, kwam ziek terug;
men dacht aan vergiftiging. Hij schreef een
yedichtje vöör Hierusalem Verwoestk dan
ls er nog van hem Ajscbeit z/ar Italië. C.
G. Plemp maakte op hem een L. rouwdicht
door Joost vertaald.
Vondelbrieven, brieven van en over Vondel
van tijdgenoten, o.a. van Hooft, Vossius
en Van Baerle, uitgegeven door Dr.
579 sloordaagh
AJoorde 5s0 Voorouders
buiten ,,De Morgenstond'' bij Amstelveen;
beschermer van letteren en kunsten; zie IF.
v. d. Hoeven', zelf ook dichter. Leefde nog
1742.
Voorde, Urbain van de - , geb. 1893 te
Blankenberge, Vlaams dichter en schrijver,
o.a. van een studie over Guido Gezelle,
1926. Daazin een beschouwing tot verklaring
van Gezelle's jarenlang stilzwijgen
a1s dichter, niet omdat de kerkelijke
overheid hem tegenwerk-te, doch voortvloeiende
uit zijn eigen gesteldheid. Hij
haalt daarbij Gezelle's gedicht aan, voor
Eugeen van Oye, zijn vriend, onder de
titel:
DIEN AVOND EN DIE ROOZE,
met a1s slot:
Noch nooit een blom zoo schoon,
van u
gezocht ? geplukt, gelezen,
a1s die dlen avond blonk op u,
en mocht de mijne wezen!
Ofschoon, zoo we1 voor mij a1s u,
- wie za1 dit kwaad genezen! -
een uur bij mij, een uur bij u,
niet lang een uur mag wezen;
ofschoon voor mij, ofschoon
voor u,
zoo lief en uitgelezen,
die rooze, al was 't een roos van u,
niet lang een roos mocht wezen;
toch lang bewaart, dat zeg ik u,
't en ware ik 't al verloze,
miln hert drie dierbre beelden: u1
dien avond - en - die rooze.
Verder schreef V. d. Voorde Gezellds
fr/l, 1926, 2e dnlk ,,met enkele kleine
correcties'' 1945; Cbarles de Coster, 1930;
Van de Woestijne, 1954. Zijn werk gebundeld
a1s Kritiek en beschouwing, waarin
ook een studie over Ruusbroec, 1934.
Sonnetten. Kwam op tegen de expressionistqn.
Zijn Modern, al te modern, is een
kritlek der Vlaamse poëzie van 1923-
'30; Keerend Gettj behandelt de jaren vall
1931- '41.
Voordrachten van gedichten, zeer in de mode
sedert de eerste helft der 19e eeuw,
zoals blijkt uit het Avonclje in het huis
van Stastok, waar de Ode aan den Rtjn
genoemd wordt.
Verder: Van Zeggelen, Pieter .9,; Patel
Brom.
Tollens: ta1 van Vaderlandse romances a1s
Jan tzz//; Schajjelaar. Verder Hondentrouwt
De Ecbtscheiding, De Brand. Spandaw:
Het Vogelnestje.
Bogaers: Het Leidscke Wonder, Teunis
Ruwbart.
Van Lennep: Het Sterjbed in de but, Jac/
i-r Weeilacbt. l
Ter Haar: ElizWs F/J/câ/; Huibert en
Klaartje.
Beets, Jan Jansen.
De Bull, De ledige stoelk f#zzlrJ III F//A
Calais.
Laurillard, Een vers dat a1s een rizcâ/iaarl
uitgaat.
De Genestet: Fanttuiok De St. Nicolaasavond.
Cremer, Oan 't l/dëz;e rivierke.
Multamli, Gebed 1wz2 den Onwetendek
KruissprooL.
Jan van Beers, De zltzle Jongeling, 1846,.
## 't Kerkportul.
Hofdijk, Kennemer Balladen.
Dichters en schrijvers, die zelf hun werk
voordroegen: Da Costa, Cremer, Jan van
Beers, Jusms van Maurik. Arnold W erumeus
Buning, Schaepman, Haverschmidtt
Er verschenen verschillende verzamelingen
van voordrachten y,voor ernst en luim''
o.a. De Ke/./r:lrf:: van Hofdijk en Hassels,
1870.
Voorgeborchte, Het -, gedicht van /, A.
Alberdingk Tâ#w; zie daar; 1853. Overgedrukt
uit de Muzen-Almanak van 18j1.
ln een vizioen is Bilderdijk de dichter
een leidsman; zij ontmoeten in het Voorgeborchte
Karel de Grote, Oranje, Marnix,
die Thijms beginselen verkondigen.
Geen wonder, dat het gedicht de ergernis
wekte van Hervormden, al was het opgedragen
aan Da Costa, ,,vriend en vijand
tevens''.
Verheerlijking van Karel de Grote,
die aan Bilderdijk opdraagt, hem van
zijn volk te verhalen. Aan het slot de
voorspelling, dat allen tot de Petmskerk
zullen terugkeren.
Voorhout van 's-Gravenhage, door Huygens
hezongen in 1622 als Batava Tempe, het
Nederlandse Tempe, zo a1s dat in de vier
jaargetijden wisselt van tafereel. Geestige
schets van het Haagse leven; het eerste
grote werk van Huygens. Uitgegeven door
Cats, tegeliik met Costelick Mal. Toegelicht
door Verwijs, 1865, door Verdam
'84 en door Eymael 1891.
Nagevolgd met de Amst. Lindebladen
door Tengnagel; door R. Opperveldt te
Utrecht met Ultraiectina Tempe o/ze St.
/,z2J Kerck-Hojjs verscb wandelgroen,
1640; door Le Roy of Regius te Utrecht
met Ulttajectina Umbratula ojte Lind- en
iepe-lofj f/lzi Jans Kerckenbofj, 1642.
Voorne, Aelbrecht, Heer van - , aan wie
Jacob van Maerlant zijn gedicht van de
Graal opdroeg, ::!:: 1260.
Voorouders, Geestelilke -, zie H. Pierson.
Voorouders, Onze - , bundel novellen van
Jacob v. Lennep, 1838- '44, beginnende
met Brinio, onder invloed van W altez
Scott, en met Alu'artk in beide stukken
Voort
wordt de strijd geschetst van de Batavieren
met dè Romeinen. Hetlaatste van de 12
verhalen speelt in de 13e eeuw: het is de
geschiedenis van de Reisgenooten, zie daar.
Voort, Jeronimus van der -, uit Lier,
balling om het geloof, beschreef het leed
der Fallingen in Den benauden, verlaechden,
vervolchden Christen. Hevige uitval-
1en tegen de geestelijken in Het Heerlick
bewijs van des Menschen ellende, gedrukt
1j82. Van hem is ook een Geuzenlied.
Hij was factor van de Goudbloem te Antwerpen,
schilder, week uit voor Alva 1567,
diende in 't leger van Prins W illem, kwam
weer terug in Antwerpen, week in 1j8j
uit naar Vlissingen; ging van daar naar
Den Briel. Zijn gedicht over Het fwew:v
Legenda aurea, d.i. de Gulden Legende,
een hoek met exempelen en stichtelijke
verhalen, in de M.E. ontzaglijk veel gelezen.
be schrijver was een Dominicaan
uit Viraggio Fij Genua; aartsbisschop van
Genua; 1225- '99.
In 1948 verscheen De duizend en :4/2
nacbt
en Sterven, in de vorm van een vizioen,
dient mee a1s hoete voor de gedichten van
zijn jeugd, waarmee hij schalen, stopen en
m tten won op wedstrijden. Rethoryckers-
Heiligenlegendent Floemlezing
uit de vertaling van de Legenda aurea
door J. J. A. Zuidweg.
Vorden, Johan van -, ps. van J. J. Ph.
Beenink, geb. 1888, schrijver van de roman
Alef Vrouwen, 1928.
Vor der Hake, Dr. J. A. -, 1880- 1950,
sedert 1919 rector v. h. Lyceum te Baarn,
Taal- en letterkundige.
Vormen, Vlaams ts., 1936- '40.
Vorrink, Johan -, leraar, daarna inspecteur
van het onderwijs te 's-Gravenhage;
schreef een treurspel Desatros, 1904; bezorgde
een keur uit het Schilderboeci,
1925; gaf 1919 een studie uit over Het
Minnedicht in de 17e eeuw. In 1925 zijn
Levens c7; verlulen uit de Ned. Letteren,
handhoek voor studie in 2 delen. Oude
volksboeken naverteld: De Sckoone SJ.ftorie
van Peter z'/r Provence en Wftqy/t/rE';
de Zfzwaxr/Jltv; ook de geschiedenls van
Heer Halewiin. In 1937 verscheen Vondel
in z#a lof, 1/,câ/, toorn en schimp.
Voorzitter van de W .B.-vereniging.
Vorsteliicke W arande der dieren, 1617,
bundel emblemata van Vondel, vertaald
uit het F. van Philippe Galle te Antwerpen,
1578; biJ de plaatjes van Marcus Gherperts,
die eerst voorzien waren geweest
van tekst van Edewaert de Dene. De platen
waren in het bezit yekomen van Dirck
Pietersz. Pers, voor w1e Vondel geregeld
werkte tot 1622. Zie Vondel.
der
poëzie.
Vooruitgang, artikel van Hildebrand in De
Gids van 1857; er spreekt niet bijzonder
veel ingenomenheid uit met de vooruitang.
Zo kwnm Geel 6 er tegen op in 1838
ln de voorrede van zljn Onderzoei E'/2
Plmntnie. Geel nam: de zaak veel te ernstig
op. Het stuk van Beets vond later een
plaats in de Camera.
Vooys, Dr. C. G. N. de N , geb. te Gouda
1875, gaf in 1900 zijn Mnl. Leqenden en
Exempelen uit a1s zijn proefschrlft, en de
M ndl. Marialegenden in 1905. W as van
1902- '1j leraar te Assen, daarna hoogleraar
in het Ned. te Utrecht. Zijn Historiscbe
Scbets v. d. Ned. Lett. is van
1908, 20e druk in 1949 . Redacteur v. d.
Nw. Taalgids.
Gescb. tz. #. Ne#. Ta4I, 1931. M edewerker
voor de 19e eeuw aan de nieuwe Gescla.
der Letterhunde. Ned. Spraakkunst, 1947.
Studie over Busken Huet 1949. Verzamelde
oqstellen, 1940; 2e bundel 1947, 5e 1949.
H1j schreef over De invloed f'z?r Multatuli's
Letterèundig werk in de Handelingen
van Letterkunde, 1910.
Vooys, Is. P. de 'v, geb. te Gouda 187j,
ingenieur, 1896- 1909 inspecteur v. d.
Arbeid, 1909- '17 hoogleraar te Delft,
1914- '23 voorzitter v. h. Nationaal
Steuncomité, 1917- '50 dir. der N.V.
Mijnbouw; 1930 directeur der Kunstzijde-
Unie, 1935 voorz. v. d. Economische Raad.
Gaf 1903 een bundel gedichten uit Van
de Armen. W as sedert 190j redacteur van
De Beweging. Gaf in 1941 zijn studiën
over Verwey's D/câ/er.rt-âlp uit. ln 1949
verscheen B1j 't Iezen van Verwey's Gedickten.
Schreef verder over technische en
sociale
Vomgine,
Vorstengunst, 1883, de
rische roman van Mw.
vraagsmkken.
Jacobus de -, schrijver van de
tweede grote histo-
Opzoomer, onder
ps. A. S. C. W allis; de ondergang van
de staatsman Göran Person in Zwèden:
een groots onderwerp met stoute fantasie''
behandeld. De roman bestrijkt de jaren
van 1jj4- '68, de tijd van koning
Gustaaf W asa en Erik XIV. De minister
Person is de hoofdpersoon met zijn streven
naar volksvrijheid, en met de eerwcht,
die hem ten va1 en ter dood brengt. Een
roman vo1 gruwelen.
Vorstenschool, toneelspel van Multatuli, opgenomen
in de 4e bundel der Ideën, 1872.
Ook afzonderlijk uitgegeven door Mw.
Douwes Dekker-schepel in de Ned. Bibliotheek,
1907. Zij deelt mee, dat Multatuli
in 1867 te Keulen het drama ontwierp
en dat het in 1872 geheel voltooid was.
Opgevoerd Maart 1 87j door Le Gras,
Van Zuylen en Haspels, te Utrecht. Mina
Kruseman en Elise Baert speelden mee;
581 Vorstenschool
532 Vos
Mej. Esther van Rijk had de ro1 van de
room. Men zag in het g stuk een toespeling
op W illem 111., Multatuli ontkende deze
bedoeling. De koning in het stuk is een
stumper', koningin Louise verkondigt de
ideeën van Multatuli. In het stuk o.a. een
speech vo1 lamme lompe leugens,'' parodie
op de troonrede. Daarnaast de idealen
van de koningin, die wi1 streven naar de
verheffing van haar volk:
Het volk
Is laag gezonken, moeder! ziel en hait
Gaan onder bij aanhoudend stoflijk
(lijden.
De gloed van hooger geestdrift wordt
(gedoofd,
A1s 't leven slechts één kamp is met
het lage.....
l
Later is Catharina Beersmans dik-wijls in
de ro1 dcz k-oningin opgetreden.
Bedenkingen tegen Multatuli's Jzrt?1'J/t7rstbool
van A. J. de Geus, 187j. Van A1-
herdingk Thijm Een misluLt Jraw/, 187j.
A. C. Loffelt schreef Jupiter van J''///E'N
en ztjn ir/llei, 1876. Van J. J. Schûrmann
Een ïîzyzz.f/iztzc/p/z/z/srv, over De Vorstensckool,
(Mina Kruseman en Elize Baart,
1875.
Vos, Dr. Amand de 'v, 1840 1906, geb.
te Exaarde bij Lokeren in het Land van
Nvaas. Lcgerarts te Gent. Zijn beste wcrk
is zijn eersteling, Een J,-/yzzzwlc/pc jongen:
1879, atltobiografie. Langs ruwe ppzlcN,
1881, dichthundel', j,onregelmatig, rhytmisch
proza.'' Hij was een Multatuliaan,
die in 1890 a1s bataljonsdokter gepensioneerd
werd tegen zijn zin; schreef een fe1
protest: Een officier geworgd. Ps. Waze-
NJJF.
Vos, Arent Dircksz. .v, 1j00 '70, pastoor
van De Lier, 1566 Hervormd, dichter van
Slaet opten trommele. Met 5 anderen geworgd
en verbrand in Den Haag.
Vos, Mr. A. T. N , geb. 187j, advocaat te
Appingedam, 1918 '31 voorzitter van de
Alg. Ver. Groningen, schrijver van 't historiespel
Van d'Eigen Grond. In 1940 verscheen
van hem een studie over de rechtsgeleerden
in de letteren onder de titel Van
den J''/J Reinaerde tot de Gelaarsde r,w
(het satirische sprookje van Jhr. Mr. W .
G. van Viersen Trip) .
Vos, Cornelia -, dochter van Geeraertx
begaafde jonge vrouw, verdronk-en bij een
tocht over het ijs bij Leiden, bezongen
door Vondel in een roerende Klagbte:
Een oogenblick heeft zoo veel gaven,
Gedaelt van 't hemelsch paradijs,
Op u verslingertl in het ys
En sneeuw op t onverzienst
(begraeven.
Vos, Dionys N , zie Vossius, D.
Vos, Frans de - , 1792 18j9, uit Caprycke
bij Eeklo, helastingambtenaar te Gentr,
waar hij in 1854 met Rens het Nederduitscb
Letterkundig Jurboekje, en met
Blommaert en Serrure de Nederduitscbe
Letteroejeningen inrichtte. Dichter, toneelschrijver.
Vos, Gerard - , zie Vossius.
Vos, Herman 'v, geb. 1889 te Antwerpens
voorman der Vlaamse activisten, volksver-.
tegenwoordiger; medewerker aan Ruimte..
Vos, Isaak ev, toneelspeler te Amsterdam.m
# 16j1. Dichter van de Klucht van #y
Mof. Navolger van Lope de Vega in zija
Gedwongen Vrient, 1646, en BeLlaage-
/#c>e Dwang, 1648. Ook hij verkondigde'
de stelling, dat het oog aandeel helnbell
wil in hetgeen vertoond wordt. Vertaalde
uit het D. het ,,blijspel'' Iemant :72 Nismant,
164j, de geschiedenis van Elckerlijc.
lnsgelijk-s naar het D. de zingende klucht
Pekellmringb in de I/JJ, 1648. Zijn klucht
Robbert Leverworst, 16j0, vertoont de genezing
van een dronkaard. Zijn eerste
klucht was De Mofjin, 1644. Ondanks al
zijn werk verviel hij tot armoe en stierf
in 't gasthuis. Op het toneel vervulde hij
de ro1 van ,,gecky'' d.i. van de komiek.
Vos, Jan 'v, 1620 '67, glaenmaker te
Amsterdam, vvrerd 1641 plotseling beroemd
door zijn treurspel Aran c/2 Titus, waarmee
Van Baerle hoog wegliep. (Zie daar.)
Zo werd Vos bekend met Hooft en Von
del en Huygens; hij werd 1647 regent van
de Schouwburg. Hij werd de beschermeling
van Joan Huydecoper van lslaersse.
veen en was thuis op diens buiten Goudestein
aan de Vecht, maar a1s huispoëet, de
eerste in onze geschiedenis van de nieuwe
tijd. Hij is een navolger van Hooft en
Vondel. Hij heeft voor zijn Aran en Tituî
misschien geput uit een spel Andronicus,
nu verloren? van Adriaen van den Bergh.
een bewerklng van een E. stuk, dat ook
aan Shak-espeare de stof gegeven heeft.
(Deze v. d. Bergh was rederijker te
Utrecht, die ook z-lln Jeronimo uit het E.
vertaalde, 162 1, n1. naar Thomas Kyd, en
ook zijn Polidoor, 1622. In 1639 trad hij
met een E. troep a1s toneelspeler op.)
Door zijn Arztn c/z Titus werd Vos de
voornanmste vertegenwoordiger van het
pseudo-classicisme van Seneca.
Doch hij overdreef met zijn y,kunst- en
vliegwerk'' en werd daardoor de eerste
man van de nieuwe romantische school.
Veel realistischer is zijn Klucbt zz,zr Oene,
1642, in het vrije rederijkersvers, een van
zijn beste smkken:
Een maatelooze klucht
is recht op maat gemaakt.
Vos
Vos
In kleurige volkstaal, maar ook met
scheldwoorden en vuile
treffende heeldspraak.
A1s hy uytging, zo zeyde zen vaer:
Kyeren, ik laet men haan uyt,
e1k Fewaar zen hennen.''
Jan Vos leefde mee met de grote geheurtenissen
en de grote persoonlijkheden van
zijn tijd. OP 't yjl-luis te Muide'' dichtte
hiJ een vers op ,,juffrouw Tesselschade,''
1644. A1s R.K. verdedigde hij Vondels
Maria Stuart. Hij bezong de Vrede van
Munster, de Eerste Engelse Oorlog, De
ZeE4r#v/7, 1655; de Inwijding van het
stadhuis van Amsterdnm het Ontzet van
Koppenhaven, 1659, de keetockt z'lzz Joan
de W itt, 166j, de Scbeepsiroon zwzz De
Ruyter :pz Tromp, het hestuur van Jan de
W ift.
Sedert de viering van de Vrede van Munster
zorgde Vos voor de ,jvertoningen,''
zie daar. In 1648 werkte Samuel Coster
nog mee. Daarna was Vos de man van
caille zelf :
Hy spreekt geen taal dan Duits:
Hy zag nooit Hooge Scholen;
En leert geleerde lulen,
die in de rijmkunst dolen.
Een zeer bijzondere afdeling in deze gezamenlijke
werken vormen de 75j puntdichten.
De werken waren opgedragen aan
Joan Huydecoper Jr., die in 1661 zijn vader
a1s beschermheer was opgevolgd. M edea
werd ,,toegeëigent'' aan Kornelis W itsen,
burgemeester van Amsterdam.
Proefschrift over Jan Vos door J. W orp,
1879.
Vos, Jan C. de .v, 18jj 1931, te 's-Gratoneelen,
zeegebogen, blyde incomsten en venhage, toneelspeler, toneelschrijver. In
staacywagens'' bij feestelijke gelegenheden 1890 directeur v. d. Tivoli-schouwburg
en in de Schouwburg, b.v. bij het spel te Rotterdam. Afscheid 1922.
van 't Ontzet van f-E>ë#ezz, bij Vondels Vos, Lambert de N, zie Vossius, L.
Lucifer en Jeptba; de beschrijvingen zijrl Vos, Margot 'v, geb. 1891 te Nw. Amsteropgenomen
in zijn verzamelde werken. dam, onderwijzeres, soc. dichteres uit de
ln zijn Berecht voor Jeptha keerde Von- school van Adnma van Scheltema, aan wie
de1 zich tegen het romantische spel van zij in 1924 De dienende Maagf opdroeg.
Jan Vos en daarna was het met de vriend- Verzenbundels: Een nieuwe f-eziz, 1952.
schap uit. Vondels spelen: Elektra, Ge- De W indbarp, 1932. Eén groter gedicht:
broederh 5'tW/zzit7zz verdwenen van het to- De Rozelaar. In 19j0 een nieuwe verzenneel;
Antonides schrijft, dat voor Vondels bundel Rozemarijn, verhalende poëzie in
overige stukken Jan Vos de rollen gaf aan sprookjessfeer.
onbekwame spelers, die in oude kleren Marie Vos, geb. 1897 te Tijnje, zuster van
moesten optreden. Jan Vos was in die we- Margot, socialistische dichteres, schreef
reld een aanzienlijk man geworden. Goudvreugdds Ontwaken, ,,verbeeldings-
Zijn dochtertje legde de eerste steen van spel'', openluchtspel bij de Pinksterfeesten
de verbouwde Schouwburg, 1664; hij zelf van de A.J.C. De stof ontleend aan de
dichtte bij de opening in 166j Inw#ding FJJJ. Verzen voor de jeugd. Eerste bunvan
de Schouburg. Zijn roem steeg nog de1 gedichten, Opgang, 192j. Bewogen
in hetzelfde jaar met zijn drama Medea. Jzrrr/, 1956.
gedrukt 1667. Daarin wordt de hoofdper- Vos, Pieter de N, zie Klein /=.
soon voorgesteld a1s een bloeddorstige, Vos Reinaerde, Van den - , zie R.
krankzinnige tovenares, een parodie op de Voskuyl, Meynert Pietersz. N , tn 1j9j
stukken van Seneca, met veel verandering 1660, Amsterdammer, voor zaken op reis
van toneel, vuurwerk en kunst- en vlieg- in F., D. en Noorwegen, kapitein van een
werken. Met een voorrede, gericht tegen schip van oorlog op de Rijn, schreef ver-
Vondels Jeptha. zen voor liedboekjes; 1id van ,,In Liefd'
ln die voorrede verdedigt Vos de stelling: bloeyende'', dichtte drama's en blijspelen,
Het zien gaat vöör het zeggen. En zijn o.a. Ouden en Jongken Hillebrant, 1639;
stuk is een volslagen kijkspel geworden, D/zz Card swz; Castilien, 163j; Kuysscbe
waarhij de juist aangeschafte toneelmachi- Roelandyne, 1636; De Boelerende zdtz/rne
goede diensten bewees: turade w:'/ de l//>'Jf'1ë Florinde) 1639. ln
Hier ziet gy stieren in 't gebergt in het Ts. tmor T',,z/ en Lett. van 1895 heeft
(Jazons toom, Dr. J. A. W orp een studie geplaatst over
Daar hanght het gulde vlies vo1 luyster de novellenbundels, De /3p'f?vrt>z7 van Iz'5J-
(aan een boom,
Gins strijden broeders om elkander te
huyl's Tooneelspelen.
(verovren.
Vosmaer,
in de
Mr. Carei 'v, 1826- '88, gevormd
school der klassieken, vo1 belanggrove
aardigheden. Alet
Jan Vos was IIiJ al die romantiek tevells
hij uitstek een naturalistisch dichter, zodat
ook de manncn van Ni1 Volentibus zijn
opvatting Festreden.
Alle #E> Gedickte'n van Vos werden verzameld
en uitgegeven door J. Lescaille.
1662, mef lofdichten, o.a. van Constantel',
Henricus Bruno, J. de Decker en van Les-
5s3 Vosmaer
Vosmaer
stelling voor de modernen. Zijn vader Fas
directeur der Landsdrukkerij; hij wtrd
griffier Fij 't kantongerecht in Oud-Beierland,
18j5; substituut-griffier biJ het Hof
in Den Haag 1856, bi; de Hoge Raad
1866 '75; lid van Oejeningk richtte 1857
met Cremer, Ising en Keller D6 T#Jstroom
op; werd 1860 1id v. d. redactie
van De Ned. Spectator. Zijn artikels in
proza en m ëzie werden gebundeld a1s Z/-
gels van diverse pluimage, 1872- '75; invloed
van Sterne, nog veel meer van Heine
en Lessing.
Van 1859 is zijn Pelgrimstocht r/ar de
W eddesteeg, eerste hulde aan Rembrandt;
in 1865 schrijft hij een F. boek over de
schilder. Toen Alberdingk Thijm een aanval
deed op vrijzinnigen en modernen in
zijn Claegh- ende Vraegkliedt van 186 0,
antwoordde Vosmaer met een Suverlic
fle#diu'rf. VM dezelfde strekking was zijn
Nieuwjaarslied in de Ned. Spectator onder
de titel De Tamboer der Voorboede.
In 1875 deed hij een reis naar Londen
met drie Spectatorvrienden, om de Elgin-
M arbles te zien; zijn Londinias is het reisverhaal,
Homerus nagebootst. Reizen naa:
Italië werden weergegeven in yomanvorm:
Amazone, 1880 en lnwijding, 1888. Zijn
vertaling van de Ilias verscheen 1880, die
van de Odyssee na zijn dood. Zijn Spectdtor-
artikelen schreef hij a1s Vlugmaren
van Flanor, geheel in de geest der Ideën
van Multamli. Hij was een modern man,
die met zijn tijd meeleefde, ondanks al
zijn studie van de klassieken.
HiJ prees in zijn Zaaier de werken van
Multamli, 1874; steunde jongeren a1s Esser,
Van Nievelt, Van Santen Kolff ; gaf
met W illem Kloos in 1882 Perks Gedichten
uit.
Tildens de vertaling van de Odyssee dichtte
Vosmaer de Griekse idylle Nanno,
1885.
In 1888 werd Vosmaer ziek; hij zocht tevergeefs
genezing te Montreux. Zijn streven
was, de idealen der oude Grieken tot
gemeengoed te maken. Zijn leven beschrein
Mannen van Beteekenis door J. E.
Maar de zee ebt, 't plasje droogt op aen
('t strand.....
Beantwoord door Jan Goeverneur:
Hoe jammer dat die doode man
Het klinkdicht zelf niet lezen kan;
HiJ zou dan weten dat hij was
Een opgedroogde 13 waterplas.''
Zoo'n 1of is, sedert d'aarde draait,
Nog nooit een stervling toegezwaaid.
De grote betekenis van de studie van Vosmaer
over Rembrandt wgrd 1872 erkend
door ziln benoeming tot 11d v. h. Instituut.
ln de Scheveninqse Bosjes stond de Vosmaer-
zuil met zgn borstbeeld, ontworpen
door Alma Tadema, het beeld geboetseerd
doorKoelman; 1890. Vernield in de Oorlog.
De Briejwisseling tussen Vosmaer en Perk
is uitgegeven in 1958; die tussen Vosmaer
en Kloos in 1939 door Dr. G. Stuiveling.
Proefschrift over Vosmaer van J. P.
Boijens, 1951. Een studie over Vosmar
en z#r/ jongere Tijdgenoten is te vinden
bi; G. Stuiveling, ReLenscbap. Aldaar ook
een lijst van de bijdragen der Tachtigers
aan de Spectator.
Vosmaer, Dr. Jacob -, 1785 1824, dokter,
1815 hoogleraar te Harderwilk, 1818
te Utrecht; humoristisch prozaschrijver in
de Vad. Letterodeningen. Ziln Nagelaten
en Verspreide Letterarbeid uitgegeven
1826; daaronder Het faewd/; van N eel/er
Maarten Vroeg. Vosmaer is een van de
schrilvers der Verlichting; hiJ is, terwijl
hij het werk van Van Effen voortzet, tevens
onze eerste humorist. Maarten Vroeg
verscheen in de Vad. Letteroefeningen van
1821 en '22; het zijn schetsen uit het
dorpsleven van een ,,meester'' d.i. een
barbier-dokter; het voorbeeld van de Putorie
van Mastland.
Vosmeer de Spie, ps. van M aurits JF,:ervoort.
Vossius, Dionysius -, zoon van Gerard,
1612- '55, geb. te Dordrecht, taalyeleerde:
Gr., L., Hebreeuws, Syrisch, Arablsch: gaf
op l6-jariye leeftijd een Arabisch woordenboek
ult; opzichter v. d. openbare boeven
keri; te Amsterdnm, in 1655 koninklijk
Sachse. geschiedschrijver van Zweden. Bij zijn
Reeds van 1856 is E :z2E> studie van â:/ dood dichtte Vondel de beroemde Ver-
Scboone en de Kunst, een wijsgerige be- troostingbe.
schouwing over het schoonheidsgevoel '1n Vossius, d.i. Geraert Vo , s 1577 1649, geb.
de geest van Plato. te Heidelberg, studeerde te Leiden, 1600
Bij zijn dood zorgde de uitgever A. W . rector te Dordrecht, 1615 regent van 't
Silthoff voor een uitvoerig In AfE>zzi/flz?; Statencollege te Leiden, 1619 afgezet,
met een levensschets en met verschillende kwnm 1651 te Amsterdam a1s hoogleraar
beoordelingen van anderen. Daarbij een aan 't Athenaeum, tegelijk met Barla>s:
sonnet van Verwey uit de Nw. Gids: Twee helden, die der dingen diept'
.......hi; leefde, een plasje in 't En steilt' afpeilen op een prik,
(zonnelicht: Van 's hemels kruin in 't hart van 't slik.
Lilnen en Hmpels ritste-i in het zand; (Hooft.)
5!4 Vossius
Vossius
sius.
Op verzoek van de Staten schreef Vossius
een L. schoolspraakk-unst, die twee
eeuwen lang de enige bleef.
Vossius was een humanist, maar hiJ had
ook al zijn wijsbegeerte nodig biJ de zware
slagen, die hem troffen: z-lln begaafdste
zoon Dionysius stierf vroeg, onsterfelijk
door de Vertroostingbe van Vondel. Zijn
dochter Kornelia kwam om op het ijs van
het Haarlemmer Meer, 1638; nog een
dochter en nog drie zoons moest hij ten
grave brengen. Alleen zijn zoon Isaâc
overleefde hem.
Bij zijn mrtret, geschilderd door Sandrart,
schreef Vondel:
Sandrart, beschans hem niet
met boecken en md blaren:
A1 wat in boecken steeckt,
is in dat hooft gevaren.
Van grote invloed was zijn L. leerboek
over rhetorica, 1648 vertaald door A. L.
Kok.
Vossius, Isaëc - , zoon van Gerard, 1618
'89, geleerde, kunstlievend koopman in
boeken en handschriften, -!- te Windsor.
Zijn bibliotheek werd voor f 55 000 verkocht
aan de Leidse hogeschool; oorspronkelijk
bijeengebracht voor Christina van
Zweden.
Vrancx, Sebastiaen -, 1577- 1647, schila
der; hoofdman van de Violieren te Antwerpen;
dichter van toneelwerk.
Vranke Callaert, zeer waarschijnlijk de vertaler
van de Gulden f-eyt'r#e en van de
tweede Gescbiedb#bel, v'oör 1360, en van
veel andere stichtelijke geschriften.
Vrede, Enny - , toneelnaam van Maria
Miiller, 1887- 1919, toneelspeelster.
Vrede van Amiens, 1802, bezongen door
Ruloffs, Barbaz, Simon Stijl, Arntzenius
en vooral door Loots in zijn groot gedicht
De algemeene vrede, met verheerlijking
van Napoleon a1s vredevorst. Arend Fokke
Simonsz dichtte een blilspel met zany en
dans, Het Vredefeest, Kinker een zlnnespel,
Tafereel der jongste Iotgevallen.
Vrede van Breda, 1667, bezongen in een
lierzang van Vondel; met Vondels liederen
op de Vierdaagse Zeeslag en op de
Tocht naar Chatham opgenomen in de
bundel 't Verbeerlickt Nederlant, 1668.
Zie ook Adriaan Paats. Van Antonides
Bellone aer bant, opgedragen aan de hurgemeesters
van Amsterdam.
Vrede van Munster, bezongen in de Vredezang
van Vondel, opgedragen aan de burerij
van Amsterhnm. Het stuk werd opge- g
nomen in de Fundel De Getemde N/rJ,
1648. Verder in Vondels Bouwung bij
gelegenheid van de eerste-steenlegging van
het stadhuis, 28 October. Verheerlijkt in
zijn landspel De Leeuwendalers.
Gedicht van Vondel op een herinneringsglas
in de Oude Kerk te Amsterdsm:
Philippus teekent met syn handen
Het vreeverbondt met seven landen
Vossius, Kornelia - , dochter van Geraertk
zie daar. Vondel herdacht haar droeve
dood:
Geen boom en scheyt van synen tack
A1s met een sucht, en met een krack.
Van Lennep tekende haar uit in een letterkundig-
historische novelle.
Vossius, Lambertus - , Lambert de Vos,
advocaat te Brugge, dichter. De Heilige-
Bloedtdagh van 1641, '42, '44. Zijn gezamenlijk
werk uitgegeven 1679.
Vostaert: Pieter - , dichter uit de 15e eeuw,
voltoolde de Roman zw/; W aleweink zie
daar.
Vraghe van de Academiet met de 29 antwoorden,
zie Nederduytscbe H. Ook
Vraaghdicht genoemd.
Vrancx, Dr. Cornelius Colnmbanus - ,
1529- 1615, uit Dendermonde, priester
te Gent, schrijver van proza en van refereinen
en spotdichten tegen de Hervormden,
beroemd prediker, schreef een dertigta1
beknopte werken. Het Hoocbweerdicb
En staet syn recht en tytel aff.
Dit tuycht het segel, dat hy gaff.
Bezongen door Brandt in rijmloze verzen:
Op âe/ sluiten der eeuwige vredek verder
door Reyer Anslo en Jan Vos. Samuel
Coster, Geraardt Brandt en Jan Vos zorgden
voor grootse ,,vertoningen''. In 1649
verscheen de bundel Olyf-krans der Vreede,
met gedichten van Vondel, Brandt, Vos,
W esterbaen, Boxhorn en Anslo; .in 120.
Bij het eeuwfeest van 1748 verscheen een
verznmeling van 37 gedichten, bijeengebracht
door Phileleutherus, d.i. J. Hulk
en A. Asschenberg. Medewerkers o.a. S.
M. v. d. W ilp, Adr. Spinniker, P. Boddaert,
Lucas Pater en Clara van Sytzama.
Later kwpm er nog een Volkslied van Van
Alphen.
Vrede van Nilmegen, 1678, gevierd met De
Triomfeerende Min van Dirk Buysero, de
eerste Ned. opera, met vliegwerken. Leden
van Ni1 Volentibus wisten a1s regenten van
de Schouwburg de opvoering te verhinderen.
Het stuk kwlm met de muziek van
testament C&#J5, 1969. Charles Hacquart uit Brugge en md een
vVroisesnidu svaNnzerd prof. l@n de
Hooft,
In werk gaf
van drama en epos llij de Grieken, 1647.
Vondel zocht dikwijls hulp bij de geleerde
en droeg aan hem zijn Gebroeders op;
hij kon zich in zijn vereering van de eenheden
van Aristoteles beroepen op Vosgeschiedenis;
Muiderkring.
een L. een overzicht
1id v. d.
Vossius
535 Vrede van Njmegen
536 V ries
opdracht aan Huygens in 1680 uit. Kaiharina
Lescaille dichtte een triomflied.
Bidloo een Vertooningspel.
Vrede der Pyreneeën ( 16j9, tussen Frankrijk
en Spanje) , bezongen door J. Lambrecht
in 5 delen: Vlaemscbe Vredevreucbt.
Vrede van Rijswljk, 1697, bezongen door
Joh. Brandt, Pluimer, Buysero, P. Nuyts,
Vollenhove en Kath. Lescaille. Latvens
Steversloot, dominee te Altona, hield een
preek op rijm: Jerusalem en Sion. Zie ook
Barbara Ogier. Ook Jan de Grieck dichtte
een toneelspel op de vrede; verder Bidloo,
De Jz'rrtW: Hersteld.
Vrede van Utrecht, 1715; feestzangen van
J. v. Hoogstraten, Frans van Oorty A.
Spinniker, Halma en Jetske v. d. Malen.
Maar een treurzang van Jakob Zeeus: Dcs
klagende Rynstroom, omdat de Bondgenoten
Duitsland in de steek lieten.
Vredeman, Jacques .v, 1jj8 162 1, uit
Antwerpen, musyck-meester te Leeuwarden,
die de liederen van Starter op muziek zette,
1621. Schreef over muziek.
Vree, Paul de - , geb. 1909 te Antwerpen.
Individualistisch dichter van de groep
Vormen'' Schreef ook 3, * een roman en critische
essays.
Vreede, Pieter - , 17j0 1837, voorman
der Patriotten te Leiden, later lakenfabrikant
te Tilburg. Hij schreef onder ps.
Harmodius Friso een toneelspel Bloetll.aati
tegen W illem V, 1786. Van 1781 was zijn
Twist der 31t?#E>z2JâEWE'z2 oj Jc Nydigt
.S:/J:P. in zyne t7zzrecâ/t/o-/tart/Qâtplé'r tegcn-
#Ewtzdzz, toneelspel naar aanleiding van dc
eisen van Jozef l1. Het a11erfe1st was zijn
gedicht De Orz/z7jnis/w van 1782, tegen
het stadhouderschap, onder ps. Frank Jt-
Vry. Op 31 Dec. 1794 dichtte hij een O7ti
aan Nt/t7rl-lr/l,'/rz/ bij de opneming van
dit gewest in de Unie.
Van 1797 een opwekking Avtn #: Batclaj' -
scbe Oorlogsmagt:
V'reekt u, Bataven!
't Geld tàans den snooden Brit.
W reekt u a1s braven,
het Geld thans Pit!
ln 1798 werd hij hoofd van het Uitvoe
rend Bewind, doch nog in hetzelfde jaal
biJ de TFeede Staatsgreep afgezet; daarna
wendde h-1J zlch van de Staatszaken af. NVel
dichtte hij nog De Dood 1,zfx Beiling: toneelspel
in 3 bedrijven, 1808, en schreef
hiJ romans.
Vreeds-triumph-gedicht, zie Twaaljjarig
Bestand.
Vreese, Dr. 7/. L. de 'w, 1869 1958, geb.
te Gent, 1891 redacteur v. h. W oorden-
1/:1 te Leiden, 1911 bibliothecaris te
Gent, 1919 '34 te Rotterdam. Schreef
over Ruushroec, Maerlant enz. Gaf 1951
Die eerste bliscap van 31ar2 uit. Zijn:
lloofdwerk was cle wetenschappelijke l)e
schrijving van meer dan 11 000 Ned. hss.
in Europa, Z. Afrika en N. Amerikai,
door de Reg. aangekocht en 1959 geschonken
aan de Leidse U.Bibl.
Rob Boermans gaf in 1950 He1 llrrtvé en'
#: Betekenis l'izr Proj. Dr. Ir'. de Vreese
uit. (Antwerpen.)
Vreugdebloem, De v , de Kamer van Rethorycke
te Bergen-op-zoom, deed mee
aan het Landjuweel te Antwerpen 1j61,
met 54 man te paard.
Vreugdedal, 't 'v, de Kamer van Breda, die
in 1j00 het Sacramentsspel opvoerde.
Vreugden van Holland, bundel schetsen
van Ds. G. F. Haspels over hct leven van
de vissers van Urk en Terschelling.
Vriamont, Joris -! geb. 1869, Vlaams prozaschrijver
van lantastische en ironische
boeken a1s Exploten van Tabarijn en Sibbe-
Jéz.
Vriend - ,
V3n V.
des Vaderlands, De tijdschrift
de Mij. Weldadigheid, 1827, met
letterkundig mengelwerk, sedert 1832 (mder
leidiny van Drost en Heije; zie daar.
Met Potgleter a1s medewerker. De redacteurs
verdedigden de Romantiek, maar met
grote waardering voor de klassieken; ze
vereerden zowel Goethe a1s Victor Hugo.
Voorloper van De G/JJ'. In 1854 bedankten
d e beide redacteuren', in 1842 hield
het ts. op te bestaan, ofschoon Beets en
Hasebroek medewerk-ers waren geworden.
Vriend van 't Vaderland, De N , spectatoriaal
blad, j2 nummers, 1787, onder redactie
van Rhijnvis Feith.
Vries, Dr. Abraham de 'v, 1775 1862,
werd adjunct-secretaris bij het Comité van
Algemeen Welzijn, 1795, ontslagen 1798*.
predikant te Haarlem, 1799; ijveraar voor
de roem van Laurens Jansz. Coster; letterkundige'.
steunde Bilderdijk in zijn laatste
jaren te Haarlem. Broer van jeronimo.
Vries, Dr. A. G. C. de 'v, schreef 1899
zijn proefschrift over de Ned. fwl/ezca/a,
Vries, Albert de N , zie Dr. L. s'j/zztpzzl'.
Vries, Anne de N , geb te Assen 1904, onderwijzer',
maakte tot 1936 opgang met
zijn boek Bal.tje, de ontwikkelingsgeschiedenis
van een Drents arbeidersk-ind, 195j.
Daarop volgden Verbzden uit â:/ land zza//
Bartje. Dan een nieuwe roman: Hilde:
1939, de geschiedenis van een jonge vrouw,
die door een rijke boerenzoon in de steek
gelaten wordt', met Drentse folklore. In
1940 het vervolg op Bartje: Bartje zoeit
âc? geluk. Ook stelde hij het Groot-Nederlands
Boerenboek samen.
Vries, Hendrik de 'w, geb. 1896 te Groningen,
schilder, letterkundige en dichter.
Vrede der Pyreneeën
V ries
Werkzaam op het gemeente-archief. Hij
Fegon a1s een der voornaamsten van He1
Getij.
.$-pfzzJrlc VolLsliederen) 1951, '5j. Atlantisch'e
stvfle/;, 1937., Copltu) 700 Spaanse
liederen', Nergal, verzamelde gedichten.
In 1946 is door de Stad Groningen een Dt
Jz'r,/:J#r#J ingesteld en voor de eerste maal
aan de dichter zelf toegekend. Ter gelcgenheid
van zijn joste verjaardag verscheen
een bundel met bijdragen o.a. van G. J.
Geers, Halbo Kool, R. Kuipers.
De gedichtenbulndel Toovertuin werd in
1948 hekroond met de Van-der-Hoogtprijs.
In 19j0 Vers tegen )':'''J', en Antbologie
Liejdeslyriek.
De H. de Vriesprijs werd in 1948 toegekend
aan Koos Schuur; in 19j0 aan J. B.
Charles, d.i. Dr. W . H. Nagel.
Vries, Jan de x, 1819 'jj, student in de
godgeleerdheid te Leiden, voerde niets uit
dan romans schrijven. Werd redacteur van
De SJJFJ, daarna van Asmodée, in 18j1
tot 3 jaar veroordeeld wegens laster en
majesteitsschennis; vluchtte naar Antwerpen,
waar hij gegijzeld werd wegens schul.
den, Schreef romans, schetsen en verhalen,
o.a. De Jzrtzr'/p/rvezi/lclt'c 1,'an Amsterdatn
in 4 delen, 1844; Na ât?/ Studentenleven:
1846, vervolg op Klikspaan. A1s Asmo-
Jlca o.a. He1 Standbeeld ;z2 een zak, over
het beeld van W illem II, dat op het Buitenhof
onthuld zou worden, vo1 spot over
W illem II1 en minisfer Van Hall, 18j5.
Hierop werd hij veroordeeld.
Van hem ook: Jonge /JdE'r//z. Typen tlit
het jongeherenleven. Door de schrijver van
Na /.,:/ studentenleven, 1849 'j0. 2 dln.
d. C. C. A. Last. Zijn bijnaam was Lo.îbollige
/a12.
ln dienst van Dupont, eigenaar v. d. salon
des ,,variétés'' te Amsterdam. De jonge
heren worden in de meest uitgebreide zin
behandeld, o.a. brave, vrolijke, arme, rijke,
gevallene, hekeerde, geleerde, verwijfde,
diplomatieke, gewetenloze, enz.
Vries, Dr. Jan P. M. L. de 'v, geb. 1890
te Amsterdam, 1926 '45 hoogleraar in
het Oud-germaans te Leiden; schrijver van
De Wikingen in t/e Lage fwzz#ezi J# de
zee, 1925; Gescin. JE''. Ned. Letterkundet
1925 (met Jan Greshoff ) ; Volisverbalen
uit Oost-lndië, 2 delen, 1926 '28; Het
Sprookie, 1929; Edda, vertaald en van inleidingen
voorzien, 1958. Volk 1'a:2 Nederland,
verzamelwerk 1937. De Vries trad
a1s Jan van Loveren a1s romanschrijver op:
Een enkeling onder de massa.
Vries, Mr. Jeronimo de 'v, 1777 18j5,
neef van Jeronimo Jta Bosck, klerk ter
secretarie te Amsterdam, in 1814 secretaris.
W as een der redacteuren van De
A1.Le Noachs. dat BilderdtjL in
1806 in het land terugk-wam. Schreef over
Jeremias de DecLer, 1807; Gescb. #tv Ned.
#/c>/l//?2J:, 1810; Fezorgde de uitgave van
de werken van Nieuwland, en gaf in 1844
de Nederduitscbe Gedicbten en het Beutijs
,w?2 den fzwr:/z Godsdienst van Hugo de
Groot uit. Broer van Abl.aham.
zorgde
Vries,Jeronimo de 'v, 1838 191j, in
1872 Doopsgezind predik-ant te Haarleln,
1886 redacteur van Eigen Haard; tot 1915.
Vries, Louis de 'v, 1871 1940, toneelspeler;
dir. v. Het Ho11. Tooneel.
Vries, Dr. Matthijs de -, 1820 '92, prof.
te Leiden, Met L. A. te Nvinkel de eerste
redacteur van het grote Ned. W oordenboek,
waarvoor zij 1865 eerst de spelling
ontwierpen. Na de dood van Te W inkel
werd Eelco Verwijs zijn mederedacteur,
eerst in 1888 kwam er een staf van me
dewerk-ers.
De Vries hegon 1845 zijn schitterende
loopbaan met de uitgave van Hoofts Ir-''.,
l'enar. ln 1851 kwam hij op het 3e Taalen
l-etterkundig Congres te Brussel met
het Ontwerp van het Ned. W oordenboek.
Van 1844 '49 had hij gewerkt aan de
Lekenspiegel van Boendale', vall 1849
'j5 was hij hoogleraar te Groningen. Met
Verwijs gaf hij Maerlants Spiegbel Hisriael
uit, 1858 '63. van 1875 '76 werkte
hij met Verwijs en Von Hellwald aan
de Tweede Partie daarvan. Hij is de grondlegger
van de moderne wetenschappelijke
taalstudie in Nederland. Bij het 7o-jarig
jubileum van Beets in 1884 hield hij de
grote feestredc', zo ook bij de onthulling
van Maerlants standbeeld te Damme, 1860,
en in 1872 te Brielle, in 1884 bij de herdenking
van de moord op Prins W illem
en in 't zelfde jaar bij de onthulling van
het standbeeld van Van der W erff te Leiden.
Over M. de Vries en zijn school G. Karsten:
100 jaar Ned. pbilologie, 1949.
Vries, Pieter de 'v, ambtenaar in Indië,
schreef een blijspel Jan Pietersz. C5:?2,
1762., en een ,,groot divertissement met
dans, kunst- en vliegwerken en illuminaties'':
Apolloos z'z'éw#J:/:E>J/, vertoond ter
ere van de gouverneur-generaal P. A. van
der Parra, 1765.
Vries, Simon de .v, 1650 ?, waarschijnlijk
schoolmeester te Utrecht, vertaler en
schrijver van meer dan 60 werken. Daarbij
1679 de heroïsch-galante roman Ibrabim
//z I'illustre Bassa van M adeleine de
Scudéry van 1641.
Vries, Dr. Simon de 'w, 1725 '95, zoon
van een bierbrouwer te Deventer, promoveerde
1744 te Utrecht in de kerkgeschiedenis;
ongetrouwde kamergeleerde te De-
587 V ries
Vries
venter; vertaalde uit F., D. en E., o.a.
Vicar of IFtJIEz#E4J, 1768; werkte mee
aan de Spectatoriale Geschriften De D:,7-
ker en De RJ#J/WJ/. Hij vertaalde ook,
1784, Dqr Aflrf'â vom Ja/JtZACSZC van
Pfranger; dit was een bestrijding van Na-
?/w>; der W eise van Lessing. De Vries
was een liherale schrijver.
Vries, Theun de x'? geb. te Veenwouden
1907, journalist; Fr:esche Sagen 1925; dichter;
romanschrijver: Rembrandt 1931,
Eroica, 1954. Zijn dichtbundel Westerscbe
Nlf'â/dzz, 1930, werd hekroond met de
Domprijs voor poëzie. Zijn Koningssage is
een verhaal over Radbod. HiJ schreef in
romanvorm ,,de kroniek van het Friese geslacht
W iarda'': Stiefmoeder Harle, Het
R## der F/r/p/r; De /p#dz; zingen', in
1940 De Freule, In 1946 studie over
M. Nijhoff. Verder romans De J&#âLYJ
gat in '/ rood gekleedt 1945; S1a de wolven,
/)e:JEv.! 1-946, en de trilogie 1848.
In het kpmp bij Amersfoort schreef hij
een groot gedicht De D//#, 1948. Sedert
1945 red. v. h. weekblad De Zr#e Kztbeder.
Vrles, Dr. W obbe de -, 1864- 1942, uit
Noordhorn, taalgeleerde te Groningen.
Medewerker aan het Nw. Groninger
W oordenboek. Na zijn dood werd zijn
werk over Groninger p/l/lrawdr
bijdragen van 65 medewerkers, Fij gelegenheid
van zijn jjste verjaardag. De verzamelde
gedichten kwgmen in 1949 uit
a1s Drievoudig Verweer. ln 19j0 't vervolg
van de Spiegel d. Ned. poëzie,
(1880- 1940).
vroede, refreinen int -, geestelijke rejreinen)
rethoryck-ersdichten op de H. Maagd,
Jezus, het Kruis enz., gebeden, stichtelijke
voorschriften, uitingen van berouw, klachten
over de vergankelijkheid van al het
aardse, gedachten aan dood en eeuwigheid;
verder k-lachten over zedenbederf en weelde,
klachten ook over het yedrag van
slechte priesters. Naast refrelnen y,in 't
, , amotlreuse en ,, j n , t so t te. ' '
Vroede en V Dwaze Maagde n ,'t Spel van
de V N, bijhels drama, -+ 1j00. De
Vroede Maagden zijn Vreese, Hope, Caritate,
Gheloove en Ootmoedigheit; zij gaan
F1in contemplacien''; de Dwaze Maagden
heten Tytverlies, zuster Roeckeloose, Hooverdie,
Ydelglorie en Zotte Collacie (zotteklap)
; zij gaan eten, drinken en zingen.
A1s de Bruidegom komt, leidt HiJ de Vroede
M aagden ten hemel, maar Lucifer en
zijn gezellen slepen de Dwaze Maagden
in de hel. Waarschijnlijk van de factor
van 't Kersouken, de Knmer van Oudenaerde.
Uitgegeven door de ,,vlasmsche
Bihliophileny'' 1846.
Vroeg-Renaissance in de Ned. letteren; zie
Van der Noot, Van M ander, Van Hout,
Marnix, Coornhert, Spieghel en Roemer
Visscher.
Vrolijk, Maarten 'v', geb. 1919 te Scheveninyen,
dichter.
Vrolilke Bleekersmeisje, Het -, liedboekje
van * 1850. Daarin o.a. het oude volksgroot
uitgegeven.
Vrles-de Mooy, Anna Elisabeth J. de -,
zie E. Raedt-de Canter.
Vriesen privilegie, Der - , het verhaal van
de overoude overlevering, dat de Friezen
een privilegie hadden verworven van
Karel de Grote wegens te Rome bewezen
hulp, nnmelijk dat ze nooit onder een heer
zouden staan behalve onder de Keizer.
Maar Maerlant noemt het een ,,
,rude boerde,''
een ongerijmd verhaal, en zegt:
lied, verhasterd:
Naar Roosland zoo zijn wij
En daar woonde voorwaar
gevaren
mijn zoet
Nu, ghi Vriesen, laet u
Leert u onder die heren
U privilegie es spot ende
genoeghen,
voeghen!
Voer alle princen,
Sccren
( (scherts) ,
vor allen heren.
Zie Friezen te Rome.
Vriesland, Victor van N ? geb. 1892 te
Haarlem, letterkundige; crlticus voor dichtkunst
van de N.R.C., 1951- '38; dichter,
romanschrijver. Het Ajscheid wl>C de IFereld
in drie J/érE'r, 1926. Red. v. De Zr#E>
Bladenk 1938 van De Groene Amsterdammer.
Van 1959 zijn bloemlezing Spiege1
v. d. Ned. poëzie door 4//e eeuwen.
Daarop volgde In Jen â// van Erost verhalen,
brieven en overpeinzingen, verzameld
poëzie
scheen Victor,
19u4it0 . aEllreosop den #/Fz;oefJ;/J, minnetijden,
1946. In 1947 verbet
boek der vrienden,
(lief .
Vrolilke
dams
Gast, De - , Amster-
liedboekje van J. Jonker,1697, bestaande
uit ,yboertige Bruilofts Levertjes
en vermaakelijke Minne-Digten,'' met een
>! toegifte
tJeS.,,
Van kus-, drink- en blaaslever-
Vrolyke Fransfe, 't Kluchtig leven van -,
1645, schelmenroman, vertaling van Francion
van Nicolas de Moulinet; de napm
is spreekwoordelijk gebleven.
Vrolyke Kramer, De ,v, een der bekendste
liedboekjes der 18e eeuw; 11e druk 1747.
Vrolilke Schoorsteenveger, De N, liedboekje
met liederen van ,,onze Grootmoedersy''
7e druk * 1900. Met een lied over
de opstand van Brabant tegen keizer Jozef
II. Tot op onze dagen herdrukt.
Vrolilk Gezelschap op Amstels Zangburg,
HG - , liedboek van 1780 in 2 delen.
Bruidlofs
588 Vrolijk Gezelschap
589
Vroman, teo -, qeb. 191j te Gouda, dichter
en prozaschrigver. Verwierf in 19j0 de
Van-der-Hoogtprljs. HiJ is a1s Fioloog
werkzanm in Amerika, te New-Brunswick.
Vrxlijke Dichtkunst, De x , Floemlezing
van 1938, door C. C. S. Crone, geb. 1914
te Utrecht.
Vrou Gerrits, 1580- 1605, uit Medemblik,
zie Scbrijtuurlijie Liedekens.
Vrou Jacoba, drama van Rodenburg, ,,Historiael-
Treur-bly-blyvende,'' 1638.
Ontleend aan de Cbron#cke van W . v.
Gouthoeven. Zie Jacoba.
Vrouwelick Cieraet van Sint-Agnes versmaedt,
Het - , van Stalpaert v. d. W iele;
zie daar. Verscheen met een lofdicht
van 1. V. V. (Vondel), 1622.
vrouwelijk rijm, zie r#m.
VrouN/eny geprezen dOOr JaCOb Van hlaerlant,
om der wille van Maria. Jacob zegt:
Vrouwen sijn bi naturen goet:
Si slachten den wine enter gloet,
Die de werelt verbliden.
Martijn antwoordt:
Jacob, du best den vrouwen hout, 1)
Du geves den mannen al de scout: 2)
Ic wane ict best gedoge.
Ic vergeve al ongedout 3)
Allen vrouwen, jonc ende out,
Omme die Vrouwe hoge.
Men moet dus de vrouwen alles vergeven
om der wille van M aria. Maar er is véél
te vergeven; in Alexander FJ, j65 heet
het:
wive sijn wandelre dan die wint
ende nieloper dan een kint
ende wreder dan enich tirant
ende harder dan een adnmant.
Boendale en de overige leerdichters der
14e en 1je eeuw denken veel minder gunstig
over de vrouwen. Daarover het proefschrift
van Mw. A. L. A. Roessingh, De
Vrouw 1# de Dietse Moralisten, 1914. Zie
ook Jan de Weert.
ln de Britse romans de ridderlijke vrouwenvereriny;
zo ook in de klassieke en
Oosterse rldderverhalen. Hierover handelt
B. M . v. d. Stempel, De Vrouw in onze
Britse romans, 1910. Verwijs gaf een verzlmeling
van gedichten uit de l4e en 1je
eeuw: Van Frsf/zfztp/; ende van M inne.
Vrouwen, geprezen door Dirc Potter. Verheerlijking
van de vrouw bij de Renaissance-
dichters. Houwaert begon in 1585
met ziln werk Pegasides Pleyn ende den
f,ZZJZJ/J der Nae:â#dz;. Op nanm van Janus
Douza staat Den Loj der Vrouwen,
uitgegeven naamloos, 1622.
1) genegen;
verdrid.
2) schuld; 3) droefheid,
De vrouw vereerd door Cats in al zijn
gedichten, maar toch: de man neemt de
eerste plaats in: foonneel der Alrre//cl:
Acbtbaerheyt; Houwdyck. Haar zinneheeld
is de wijngaardslak, gedoken in de schulp.
Bij Roemer Visscher is het de schildpad:
Des Schildtpadts raet neemt aen,
o ghy gehoude wijven,
Dat zedigh, eerlijck, stil,
u best is, t'huys te hlijven.
Over Cats en de Vrouw een studie van
Johanna Breevoort, 191j.
Huygens schreef 1620 een gedicht 't
Vrouwe-loj, maar de tweede titel luidt
Mans â<r#J boven:
Com ick in de Bybel-boecken
'K hoeff ghien oogenblick te soecken, 'K vinder schier an elcken oort,
Vrouwen hoort naer 't mannen woordt.
Van Dr. Johan van Beverwyck een werk
over De Uytnementheyt des prouwelycken
Geslaghts, 1639, waartegen Jonctijs Det
Mannen Opperwaerdigheid handhaafde.
Simon van Ingen in zijn pastorale noemt
de vrouwen:
Vo1 wispelturigheyt,
onzeekerheyt en boosheyt,
En trouweloose loosheyt.......
Verdediging van de rechten der vrouw bij
Betje Wolff; hoge waardering van de
vrouw bij Rhijnvis Feith; gedicht voor de
ontvoogding van De Vrouw van Loots;
alle uitingen uit het tijdperk der Verlicbting.
Daar ook het allereerste stuk over
de emancipatie; zie L. v. Ollejen. Studie
over De Ned. Vrouw in de 18e eeuw, in
2 delen, van S. 1. von W olzogen Kiihr.
In de 19e eeuw: Spandaw, in zijn gedicht
De Vrouwen, 1807, en in menig ander van
zijn verzen. Lof der vrouwen had ook de
titel kunnen zijn van De Veers Trouringb
voor 't j/r:e Holland, 1868. Onder de
eerste gedichten van Hasebroek is een
hymne aan De Vrouw, 1835. De emancipatie
der vrouw, aan de orde gesteld in
de literatuur door Multatuli in Minnebrieven
en Ideën; door Mina Kruseman,
Betsy Perk, Mw. v. Calcar-schiotling.
Het vraagstuk der moderne vrouw behandeld
o.a. door Carry van Bruggen, Heleenk
Ada Gerlo, Herinneringenk Mw. v. Ammers-
Kûller, De Opstandigen; Mw. Boudier-
Bakker, De Llop op de Jepr; Mw.
Goekoop, Hilda van Suylenburg. Vrouwenemancipatie
bestreden in het toneelspel
De /J/&# van den tuinman van Rosier
Faassen, 1873. Mina Kruseman en Bdsy
Perk belachelijk gemaakt in Een bittere
pi1 van Jusms van Maurik, met de eerste
prijs bekroond te Brussel.
Vrouwen a1s schrijfsters:
15e eaw, Had- ch;
Vroman Vrouwen
vrouwendienst
1871., opgedragen aan Dr. P. J. Cosijn.
Liederen, door de Rijksarchivaris Van
W ijn in 1821 gevonden tussen de oude
rekeningen van de abdij van Egmond; o.a.
Vandev Feesten, een van de Keerlsliederent
sen. een paar goede boerden en Vander Blau-
18e eetlw, W olff en Deken, die de eerste ltle'n Scllte.
vrouwenroman schreven', Elisabeth M aria Vrouwen Heimelecheit, Der - , leerdicht
Post', L. W . van Merken', Clara van Syt- der 14e eeuw, handleiding voor vroedzama;
Petronella M oens, Antoinette Ocker- vrouwen uit het L. van Albertus Magnus.
se. Uitgegeven door Ph. Blommaert, 1846.
19e eeuw, Mw. de Neufville, de schrijf: Vrouwen Pater Noster, Der -, schimpdicht
ster van de eerste historische roman; Mej. op de ijdelheid der vrouwen, opgenomen
Toussaint; Mina Kruseman, Betsy Perk en in Veelderh. Geneucbl. .DJcâ/:p;.
Elise van Calcar, eerste vrouwenbeweging. Vrouwenpeerle, volksboek van 1500, bevat-
Adèle Opzoomer, Hélène Swarth, Mw. Ro- tende de sproken van Griseldis, Helena de
land 1-101st, Augusta de W it en Margo Verduldige en Florentina de Getrouwe. ln
Antink kwamen op het einde der eeuw 1910 verscheen een facsimil>itgave van
met modern werk van grote betekenis. In de Antwerpse druk van 1621 bij Van Dis-
Vlaanderen de gezusters Loveling. Aan de hoeck te Bussum. Met a1s ,,slotreden'':
Beweging van T/câ/o zelf had de vrouw Ghy Vrouwen die dit Boeck leest,
zo goed a1s geen deel. oft sult hooren lesen:
Op het einde der eeuw de emancipatie- W eest eerbaary heusch, en goet,
romans van Cornelie Huygens en Mw. Goe- soo sult yy saligh wesen.
koop, bestreden door Anna de Savornin Vrouwenpoëzie 1944- '48, onder de titel
Lohman. Het Witte Schip uitgegeven door Kitty de
20ste eeuw: Top Naeff, Ina Boudier-Bak- Josselin de Jong e.a.
ker, Jeanne Reyneke van Stuwe, Anna van vrouwenrollen, door mannen vervuld; de
Gogh-Kaulbach, Marie Metz-Koning, Mw. eerste speelster was 1655 Ariana Noseman,
Van Hille-Gaerthé, Mw. Van Nes-uilkens, zie daar.
Nine v. d. Schaaf, Carry van Bruggen, Vrouwenspiegel, ,,een literair-sociologische
Annie Salomons, Fenna de Meyier, Marie studie over de Ned. romanschrijfster'' van
Schmitz, A. Draayer-de Haas, Mw. v. Mw. Romein-verschoor, 1935; proefschrift.
Hoogstraten-schoch, Mien Labberton, Alie Vrouwen, Den Triumphe ende tpalleersel
van Wijhe-smeding, Mw. Stiemens-Hop- vanden -, vertaling uit het begin der
man, Nannie van Wehl, Marie Gijsen, Lu- 16e eeuw van een gedicht van Olivier de
cie d'Audretsch, Jo de Vfit, Emmy van la M arche over de kleding der vrouwen,
Lokhorst, Julia Frank, M arie Koenen, M a- toegelicht met verhalen over heiligen, over
rie van Zeggelen, Agnes Maas-van der Judith, Griselde enz.
Moer, Jo van Ilssel de Schepper-Becker, Vrouwen-Tuyntje, Het Vermakelyke -,
Mw. Zoomers-vermeer, Mw. Szekely-l-u- zie Vermakelyke.
lofs, J. van Schaik W illing, enz. Over dit vrouwen uit het Leycestersche tijdvak, De
onderwerp het proefschrift van Dr. A. 'w, zie Leicester.
Romein-verschoor, Vrouwenspiegel, 2ie Vrouwe van W aardenburg, zie JF.
daar. Groninger streekromans verschenen vrouw in het W oud, De - , bespiegelinvan
Jant Nienhuis, Duut van Goor en gen van Mw. Roland 1-101st; zie daar.
Sien Jensema. Vrouw Jacob, historische roman van Ina
vrouwendienst, een van de ridderplichten, Boudier-Bakker, 1954. Zie daar en Jacoba.
uitte zich in bovescbeit, d.i. hoofse om- Vrugt, zie Chavonnes.
gang en minnespel. De eerste verheerlijk-t Vrunt-boeck, L. album amicorum, in de mo- '1n de ridderromans, met name in de Kel- de in de 16e eeuw. Zo schreef Jan van
tische en Oosterse; de laatste in de Roman Hout in het album van Jonkheer Johan
van de Roos. van der Does over de vriendschap,
Vrouwen ende vanden Cruce, Disputacie ..... die verweckt
vander N, zie Disputacie en Strojiscbe W ert in een tijt
Gedicbten. Bestaat uit 46 clausulen van Van angste groot,
13 verzen; over de vraag, waaraan de mens A1s e1c een waect en noot deurbrect,
het meest te danken heeft, aan de Maagd Geen leet, noch spijt,
of aan het Kruis. Noch storm, noch stoot
Vrouwen ende van M inne, Van '<', verza- Haer wortel naKt, mer onbevlect
meling Mnl. gedichten uit de 14e en 15e Blijft, hoe langh 't lijt,
eeuw, uitgegeven door Dr. Eelco Verwijs, Jae, naer de doot. 1j75.
15e eeuw, Suster Bertken;
16e eeuw, Anna Bijns;
17e eeuw, Anna en Maria Tesselschad:
Visscher, Anna Maria van Schurman,
Katharijne Lescaille, Sybille van Griethuy-
590 Alrunt-boeck
Vrijheidspoëzie
VryV,r eFerdaen.k de zie Oranjeboom en Pieter
Vryagie van den Kalen Utrchtsen Edelman
ende niethebbende Gelderse Juffer,
Vermakelijke - , grote roman van 1698,
waaraan Langendijk zijn blijspel ontleende
van Het Wederzljds HuweliiLs sE'Jrp-ç;
oorspronkelijk verhaal van picareske inhoud.
Vryagiespel, Batavierse x', herdersspel van
Rodenburg, 1616 uitgegeven, anoniem. De
naam naar de Haagse Kamer ,,De Batavier''
die het stuk het eerst vertoonde. In
plaats van herders treden dames en heren
OP,a1s vissers of boeren verkleed.
Vrilbos, Bart ,w, pseud. v. Paul de Rijck,
geb. 1915. Dichter en essayist. Bezorgde
verscheidene hloemlezingen.
vrijdenkers, stichtten 18jj de vereniging De
Dageraad, voortgekomen uit de demokratische
vrijmetselaarsloge Post r/zl//,? 1ux te
Amsterdam. Hoofdmannen: Dr. Gûnst,
D'Ablaing van Giessenburg, Dr. Junghuhn.
Vonden steun bij Van Houten, Feringa,
Multatuli, Van Vloten. Feringa gaf 1872
zijn tijdschrift De Fr#e Gedachte uit.
Vrye, Hyppolitus de 'v', zie H. Sweerts.
Vrile Arbeid in Ned. Indië, het stelsel
waarbij de inlander in loondienst zotl
werken voor particuliere onderneminge:t.
in plaats van gedwongen arbeid ten behoeve
van het Cultuurstelsel; in 't midden
der 19e eeuw voorgestaan door de Liberalen;
bestreden door Multatuli in twee vlug
schriften, 1862 en 1871, sarcastische pleidooien,
schitterend van stijl.
Vrije Bladen, De -, letterk-undig tijdschrift
dat volgde op Het G:/#, 191j '24; in
1924 gesticht door Herman v. d. Bergh,
J. W . F. W erumeus Buning en Constant
van W essem. ln 1925 onder H. Marsman
en Roel Houwink-. Medewerkers C. J.
Kelk1 C. v. Nvessem, Den Doolaard, Anthonle
Donker, Slauerhoff, M enno ter
Braak, Hendrik de Vries, Halbo Kool,
Henrik Scholte, Van Vriesland, G. W a1-
schap, D. A. M. Binnendijk.
De Vrije S/altz/; keerden zich fe1 tegen
het ts. Nuk zie daar. M arsman en Ter
Braak ventten in de Kalverstraat met hun
brochtlre Anti-schund.
Ter Braak ijverde tegen Van Duinkerken;
Du Perron tastte Dirk Coster aan. In
1932 scheidden Du Perron en Ter Braak
zich af en richtten H et Ft/r//p; op. Sedert
verschenen de lz'r, BI. als ,,cahiers'' ieder
nummer gewijd aan één schrijver, met verzen,
novellen, schetsen, o.a. gedichten van
Clara Eggink, Han Hoekstra, Mr. J. Huyts,
Halbo Kool,
Eric v. d. Steen, Vestdijk- en
H. de Vries. Novellen o.a. van Henriëtte
van Eyk, Vestdijk en Bep Vuyk. Gestaakt
1940., voortgezet na de oorlog.
Vrije Boek in onvrije Tijd, Het N, tentoonstelling
van cle in de oorlogstijd ver-
Foden Foeken, 1945.
Vrije Kunsten, de Zeven N, in de M.E., het
trivium (grammatica, dialectica, rhetorica)
en het fuadrivium (arithmetica, geometria,
muslca, astronomia)
Vrije Universiteit, op Gereformeerde grondslag,
1880 te Amsterdam, stichting van Dr.
Kuyper, bestreden door Dr. Bronsveld en
vele andere orthodoxen der Grote Kerk.
Verkreeg bij de Hoger-onderwijswet van
Dr. Kuyper 1904 dezelfde rechten a1s de
andere universiteiten.
Vrye Zeevaert, Vondels lofzang op de Driedaagse
Zeeslag bij Portland, 16j3. ln
1658 Vrije Zeevaert naer Oosten, loflied
op de tocht van Afassenaer-obdam,
gevolgd door Staetwecker: een aanmaning
tot strengheid tegen lafhartigen en verraders.
Vrijheidsdrama's verschenen onder invloed
der Patriottische gevoelens: Berkhey, Claudius
Civilis, 1764*, W illem Haverkorn de
Jonge, Claudius C/WJJ', Robbert de Vriest
1777) Aleid f,'rzr Poelgeest, 1778., Pypers,
Het mislukt f/t?f'raatï op ,.1/r:''J'j/(,pr/, 2e
druk 1776., J. Fokke, Woljaart 1,'an Borse-
/::2, 1780., Simol) Rivier, De s'pzfrjrrl
buiten ROJ/EVJ/ZZ/ veriaagd, 1780; Het 0/2/-
zet van D/r#rec/l/, 1784., Bato) Eerste
Patriot, 1786.
Zie verder jvillem J'' JR. N .van G'/:z2J
en VG erlandse drama s.
In 1795 kwam het blijspel De Gelykkeid
van Barbaz; in 1812 Het Turjschip 1,,72
Breda, van C. v. d. Vijver; voorzien van
de toelating van Devilliers-Duterragc,
dirqcteur-generaal van politie.
Vrijheidspo-ezie, de gedichten vo1 vaderlandse
gecst tijdens de overheersing der Fransen
en vooral in na de Novemberdagen
van 1813.
Helmers, Soclmes, 1790. En 't belangrijkste
van alle stuk-ken: De Jf///o-/zzl-fc/p: Natie,
18 12.
Jan Scharp, predik-ant te Rotterdam, Lierzang
,c??2 miine Iandgenooten in #:77 Oor-
Iog van 1 793. En weer een lierzang November
MDCCCXIII.
Cornelis Loots, De Dwingelandn, 1800.
De zl/tvtzzzcc:re Vrede, gesloten te Amiëns,
1802.
Rhijnvis Feith, Aan /nta/ Vaderlanil en Aan
Napoleon, 1810; 1)v JzQ/ 1,'an Napoleon,
1813. Zie ook Wiseltus', diens gedicht Btj
Bonapartes Intogt binnen Amsterdam werd
vooreerst niet tlitgegeven. Nic. v. d. Hu1st,
Bemoediqing) 1808. Levensw#sheid, 1810.
Adam Slmons, Aan w#z2 Landgenooten:
Vry 591
Vrijmetselaars
1810. M. C. van Hall, De Gevallen &l,
1810. Joh. Kinker, Stille Bemoediging,
1810. A. Loosjes, Imatste Zeetogt van den
Admiraal De Ruiter, 1812. H. Spandaw,
Nederlands Verlossing, 1813; Nederlands
Beboud in 1815, lierzang. J. H. v. d.
Palm, Vaderlandsche Uitboezemingt 1813;
en in 1816 zijn bekroond Geschled- ep
Redekunstig Gedenkscbrijt. C. v. Marle,
Katabasis en Malbroekius Redivivus, 1813.
Vincent Loosjes, Oranje-snuijien, 1815.
Bilderdijk, Nederland Hersteld, 1815, in
de Vaderlandscbe U//l/:zezz/ëzi.çer, 181j.
Hollands Verlossing I en II, 1813- '14.
Maria van Zuylekom, Lierungen, Nov.
1813. Da Costa, De èerlossing van Nederland,
zijn eerste politieke po ' èzie, 1814. P.
Bosscha, Bij den Intocl:t van Napoleon in
Amsterdam, 1811, en Oude Deugd, 1814.
A. C. W. Staring, Kriigslied, Dec. 1815;
Groete = N H. K. H. de Prinses-W eduwe,
1814; Aan de 5'?W Parljs, 1815. E. A.
Borger, Gevecht 1/,r Napoleon en Miner-
F,, voorgelezen 3 dagen na de landiny van
Napoleon te Cannes, 181j. E. F. W lerdsma,
Opwekking; te Groningen, 1815, à 2
stuivers. M . P. Elter-W oesthoven, Nederland
en Frlrll'#â in AIt/ZZF/ 1815, lierzang.
J. ten Brink, Op de Inl#ving, 1810; Napoleons
Straf, 1815. Jan van 's-Gravenweert,
Vk erlandsche Uitboezeming, 1815.
M. W esterman, Opwehhing, Lierzang 18
Maart 1815. Bilderdijk en Vrouwe Bilderdijk,
Gedenkdag der Zege wzir Waterloo:
1817. W . A. Ockerse, h'leld 1814 en '1j
zijn Napoleontische Redevoeringen, schreef
1815 Te W apenl 415eJ./ en daarna een
leesO ek over de Veldslag van Waterloo.
Een bloemlezing uit de Vröheidslitteratuur
Vuuraanbidders, De
dilk, 1947,
Twaalfjarig Bestand.
Vuyk, Bep - , geb. te
verwierf in 1945 de
- , roman van
over de twisten gedurende het
Vest-
Rotterdxm in 190j,
Van-der-Hoogtprijs
met Het Lutste buis t/ap; de wereld ( 1939 ) ,
verhaal van de winning van kajapoetolie
op Boeroe; in 1930 ging zij naar Indië.
In haar vroegere roman, 1937, beschreef
zij een theeonderneming (in haar Duizend
Eilandenj . Zij was in 1932 getrouwd
met de heer W illigen, die daar werkzaam
was. In 1947 Het Hout zar B4ra.
Vuylsteke, Mr. Julius -, 1856- 1903, advocaat
te Gent, liberale voorman der
Vlaamse beweging, 1879 boekhandelaar;
dichter en schrijver, bestuurder van het
W illemsfonds; vriend van Multatuli. Mcdestichter
van
weI gaen te
dichter van de ellende, waarin het Vlanmse
volk verzonken was, van het eerste verhd
taalgenx tschap 't Za/
Gent; zie daar. Hij was de
zet der fabrieksarbeiders, van de vloek van
de kinderarbeid:
De jongen Js
Noch lezen
op zijn tiende jaar;
noch schril-ven kan hij
(voorwaar.
Maar vader wint weinig,
en moeder is ziek;
het kind moet mede naar de fabriek.
En vreer Jn M#meringen over F/>rJt,-
rens Heden en Verleden biJ de optocht van
de Gentse werklieden voor de koning op
de Vrijdagmarkt, 31 Aug. 1856:
Vooraan de kindren,
nog geen twaalf jaar oud,
die, - aan de borst der kennis
van J. Koopmans verscheen 1913.
Vrilmetselaars, werkten a1s dichters en
schrijvers voor de Verlichting, o.a. Kinker,
H. H. Kliln en de wijsgeer Van Hemert.
ln 1806 kwam er een Gezangboek
voor Vr#metselaren, van W . Holtrop.
Vrijster, ,yl-louwelilcx tweede deel'' van Cats,
voorafgegaan van een gedichtje van de uitgever
Jan v. d. Venne:
Ghy, koopt dan, om de goede leer,
Een doeckjen min, een boeckjen meer.
Dan van Cats zelf een berijming van het
Vr#ster-Wapen, de druivetros, met de afbeelding
er boven, en het onderschrift
Una ze est, er is maar' één weg, n.1. het
huwelfjk. Het hoofdwerk is een ssmenspraak
tussen Sibille, nieu gehoude jonckvrouw
çn Rosette, jonghe Vrilster.
Vrijwording onzer Letteren, Tildvak der
- , nanm door Te W inkel gegeven aan
de jaren 1780- 1830, toen de Ned. letterkunde
zich ontworstelde aan de heerschappiJ
van het F. classicisme. Zie Riedel.
gestolen
niet
(gelaafd,
aan de school, - in de
(fabriek
wat stuivers met hun leven koopen.....
Dit ls dezelfde man, die Uit âeJ Studentenleven
geschreven heeft, uitbundige studentenliederen;
uitgegeven 1868. Later
werd hij een van de degelijkste Belgische
geschiedschrijvers. In 1868 1id van de gemeenteraad
van Gent. Zijn lled Klauwaert
ec Geus, op muziek van Lodewijk Hinderijckx,
werd het liberale strildlied bij de
verkiezingen van 1885. Ovçr Vuylsteke een
studie van Paul Fredencq, 1905. Een
bloemlezing Klauwaard ef Geus uit zijn
politieke schriften en gedlchten verscheen
te Gent in 1905.
Vilf geestelijke toneelspelen, zie toneelspelen
der M .E.
V vroede ende van de V dwaeze maegden,
Vande - , zie Vroede.
V vrouden, Vu den - , d.i. van de j vreug.
den van Maria: ontvangenis, geboorte van
592 V vrouden
Vyfderly
Jezus, opstanding, hemelvaart en haar
eigen verheffing ten hemel. Strofisch gedicht
van Jacob van Maerlant, vertaald
W .
uit het L.
W - a, ps. van W illem Zuidema.
W aal, J. H. Hofmeyr de -, zie H.
W aalkes, G. H. v. Borssum - , zie B.
W aalner, ps. van W . G. van N/J//JPJJ.
W aals, Jacqueline E. van der -, 1868-
1922 uit Den Haag, lerares, dichteres en
schrilfster van een roman! van Christelijke
richtlng. Gaf Verzen, Nleuwe en Laatste
Verzen uit: Ook gaf zij studfes uit over
lbsen en Klerkegaard.
W aals, Laurens van der - , geb. 1885 te
Utrecht, dichter. Met Adama van Scheltema
richtte hiJ het poëzietijdschrift
Orpkeus op, waarvan slechts 9 nummers
verschenen. Onder ps. Arnold Lottem
schreef hij een studie over Adama van
Scheltema. Hij is letterkundig raadsman
biJ Nijgh & v. Ditmar.
W aardenburg, Calbarina w= Egmonk z/z:-
duwe 1/= W vllraven fzIr Arkel, Vrouwe
van - , verdedigde haar burcht met grote
dapperheid tegen Lodewijk van Nassau;
burcht vernield, zij sevangen, maar door
Prins Willem ontslagen, 1574. Zij was
een dochter van Karel van Gelder. Toneelstuk
van Jacoh van Lennep: De Vrouwe
wlzz Waardenburg, 18j9.
W aarheid en Droomen, schetsen. uit het
dagelijkse leven, van Jonatban, 1840. Geschreven
op aandrang van Potgieter. De
schrilver stelt zich voor a1s een weemoe-
Vyfderly, H.
gaf Den
liedhoekje.
Vijfde Zegel, Het -, grote historische roman
van Vestdijk over de schilder E1
Greco ( 1541 1615) . In Openbal'ing V1 : 9
is sprake van de opening van het vijfde
zegel; tafereçl door E1 Greco geschilderd.
Vilf en Twintig Jaren, een ,,1ied'' in 1840
door Da Costa. ln 1839 was Da Costa
OP aandrang Van D. J. V:n Lennep en
W illem de Clercq en W iselius 1id geworden
van het Kon. Ned. Instituut. Bij zijn
van -, Bruggeling, f 17j0,
Vlaemscben Papegaey uit,
intrede
berijmde
droeg hîj in het Trippenhuis deze
kroniek voor, het perste stuk van
zijn Politieke Poezy, gericht tegen ongeloof
en veryoding van de mens. De voorzang
is gedlcht in de vorm van David van
Lenneps Duinung:
Kan het zijn dat de lier,
die sinds lang niet meer mischte,
die sinds lang tot geen harten
in dichtmuziek sprak,
weer op eens van verrukking
en hemellust bruischte
en in stroomende galmen
het stilzwijgen brak?
Vijfstromenland, bloemlezing van de nieuwste
Ned. poëzie met een korte
bij federe groep schrijvers, door
Brandt Corstius en Garmt Stuiveling,
Vyf/ich lustiyhe historien Joannes Boccati-
l, 1j64 u1t het F. vertaald door Coornhert;
zie daar.
Vijgeboomken, Het '--': met de zinspreuk
'1 Soet vergaren, Rederljkerskamer te Schiedam,
1616 a1s vrije Kamer erkend. Bij
Brandt in het Leeven z'z?:/ Vondel staat
vermeld, dat een Kamer met dezelfde naam
en spreuk te Amsterdam gevestigd was a1s
Brabantse Kamer en na hem vindt men
die mededeling herhaaldelijk. Dr. te Winke1
heeft in het Leidse Ts. van 1892 aangetoond,
dat Brandt zich moet hebben vergist.
Vynck, Prosper de -, .I- 1674, priester te
Brugge, dichter in de trant van Cats: 1,Fckelyck
Vermaeck, 1645. Berijmde Duyj-
Je/JJ c/z Trillemynjens Pelgrimagie val)
Boëtius â. Bolwert,
1641.
Vilver, C. van der -, 1785 18jj, onderwijzer
te Amsterdam, schreef 1827 een
bewerking van de Spiegel der Vaderland-
Jcâe Kooplieden, die geen verbetering was.
Van 181j is zijn blijspel met zang De
Tooneel-kriiiek of de Recensenten /z;/w,Jkerd,
uiting van gekrenkte ijdelheid.
dige, herustende oude vrijer.
Opmerkingen en verilaringen verschenen
in 1895 van Taco de Beer, onder de titel
Na een âWf?e eeuw.
W aarmond, Vreederijk -, zie Koerbagb.
W aasdijk, Albert van ew, 1879- 1943, ambtenaar
ter secretarie van Rotterdam, schrijver
van toneelwerk, vertellingen, kritieken
en van een roman, De gele koffer.
W achtendonk, Arnoldus - , kanunnik te
Luik in de 16e eeuw, naar wie de W achtendonkse
Psalmen genoemd zijn, een vertaling
in Limburgs dialect uit de 10e
eeuw. Ze werden in hs. yevonden in zijn
nalatenschap door J. Lipslus.
W achter! wat is er van den nacht? een
der politieke gedicbten van Da Costa,
1847. Overzicht over de Romantiek en de
verdere letterkunde; beschouwingen over
geloof en maatschappelijke toestanden, met
de vraag: waar is uitk-omst? En het antwoord:
Hoort het woord des
Voorspelling van de
Heeren Heeren.
omwentelingen vall
1848.
W achter, De - , Kath. historisch en politiek
maandblad van Dr. Nuyens en Dr.
Schaepman, 187 1 ,in 1874 Onze IrOfW/'Ez/,'
in 1885 verenigd met De Katholiek.
Letterk. W rdbk. 2e dr. 38
593 W achter
wachterliederen
wachterliederen, zie dageliederen.
Wachters, H. J. J. N, geh. 1884 te Groningen,
priester 191 1, leraar a. h. Seminarie
te Culemborg 1908 '3j. Schreef
Leveu t//zz Lutber en 1936 van Zrasmus.
Medewerker aan verschillende encyclopedieën.
W achtvuur, verzamelwerk, proza en
van Chr. richting, 1945, onder
van G. Knmphuis, Dr. K. Heeroma en H.
M. v. Randwijk. Deze schreef over de
Prot. Câr. Ietteren, Dr. J. Haantjes over
Da Costa, P. J. Meertens over Valerius.
W acker van Zon, Petrus de N ,
1818, ijverde in zijn jonge jaren a1s
voor vrijheid en gelijkheid. In zijn eerste
rom an, in 180j, was hij nog een voorstander
der Verlichting. Dat was W illem
Hups, uit de 17e eeuw, door B.D., d.i.
Bruno D'aalberg. Een kuiper uit Oudewater
heeft een muts, die de drager onzichtbaar
maakt en toveren kan; W illem wordt
baron te Nvenen, maar verliest ook weer
al zijn staat', hij moet dit moderne wenshoedje
weer afstaan. De tweede roman
heet Twee-ell-Dertig JFt/t?J/ZZ oj de f'u'.j'
van Kotzebue, ook van 180j; daar staat
in het Voorbericht te lezen, dat de schrijver
van een roman het ,,beweeglijke'' met
het luimige'' vermaagschappen'' moet.
Zo geschiedt het ook weer in De .î/d?tp7/-
bergscbe Famille, 1806 '09. Altijd is nog
de verlichte Patriot aan het woord met
talloze uitweidingen over de letteren, over
het huwelijk enz. In 1786 had lnij onder
ps. Anonymus Belga een vlugschrift uitgegeven
De Adel en op de vernietiginc
van de adel aangedrongen', uit dezc romalls
blijkt, dat hij nog niet van gedachten veranderd
was.
ln de volgende roman De Overysselscloe
Predikants-dochter van 1816 was de schrijver
met de adel verzoend, en in datzelfde
jaar werd hij sccretaris...... van de Raad
van Adels toen juist te 's-Gravenhaye ingesteld.
En in 1817 in alweer een nleuwe
roman Jan Perject noemde hij zich r,Baron
de Wakker van Zon'' en spotte hij met de
hele Verlichting, met mensenliefde en brocderschap,
en met de sentimentaliteit vall
Feith.
De romans bevatten naast de uitweidingeln
ook schilderingen en beschrijvingell. Ze zijn
vo1 avonturen, alles verteld op een boertige
wijze, vlotter dan de werken van
Loosjes en Kist, zodat de latere schrijvers
er hun voordeel mee gedaan hebben,
al zijn ze nu geheel vergeten. Ze waren
geschreven in de stijl van de Engelse vertellers
a1s Smollett en Fielding', daarnaast
was Den Vermakelyken Avonturier zijn
voorbeeld.
W ackernagel, Philiyp -, 1800-'77, gaf
een bloemlezing u1t de geestelijke en martelaarsliederen
der 16e eeuw: Lieder der
niederl.Rejormierten. 1867. HiJ Js de
schrijver van het grote werk Deutscbes
Kirchenlied, 1841; 2e druk 1864 '77 fn
j delen. Leraar; 1849 '61 directeur van
een vakschool te Elberfeld.
W adman, Anne - , geb. 1919 te Langweer,
leraar te Sneek, redacteur van Podium.
Fries dichter en prozaschrijver.
Kreeg in 1949 de Regeringsopdracht voor
een Floemlezing van Friese gedichten met
Nederlandse vertaling en inleiding.
W aegschael van Holland, Op de - , zie
Hollantscbe T'u?2JJJ''7raJït'.
W ael, Job. A. van de N', ook z4. Job de
Wael, factor van de Kamer !,De Akerenboonl''
te Vlaardingen, die ln 1616 een
groat landjuweel hield. Hij was ook op
de rederijkersfeesten te Haarlem 1614 e1t
'30, te Schiedam 1619, te Amsterdam op
het Levcnders Reden-Feest, 1624, dat is
het feest van de Brabantse Kamer Uyt /:'.
vender Jonst.
Schreef Schiedams llt/t/l Roosjes Spel van
David ende Goliath, 1619., rederijkerstoneel.
W aerden, Guilliam van der 'v, schreef
Herten is T'r5:/ (op het hart komt het
aan) , in rondelen, afgewisseld met proza,
tegen (eestesdwang en onverdraagzaamhefd.
U1t de tijd der geloofsvervolging.
W aes, Frank van ,v, ps. van A. M. de
Jong van a1s schrijver Franh van Wezel.ç
l'oemrucbte jaren.
W aesberghe, Jan van x', stichter van de
bekende dnlkkerij en uitgeverij, van 1589
1624 te Rotterdam woonachtig.
Waesberghe, Joannes Janssonius van 'v,
16j1 '8 1, de bekendste boekhandelaar uit
dit Feroemde geslacht, was de eerste die
e1k halfjaar een lijst uitgaf van alle nieuw
uitgekomen boeken.
W:- geli, Jeanne .x', 17j1 1834, de Zwitserse
gouvernante, 1785 in betrekking bij
Van Lenneps tante; treedt op a1s Mej.
Stauffacher in de Inleiding tot Ferdinand
Hu)'ck. Haar vader was kapitein I7iJ het
Zwltserse regiment. Jacoh van Lenner
kwam onder haar leiding in kennis met
Mad. de Sévigné, Gi1 Blas, Fielding,
Swift en Rabener, maar ook met Bilderdijk.
In Van Lcnneps novelle Een r't>r/:/-
Iincq l'an Mei. 5'/o'///././afw/7cr prijst zij de 18e
eeuMr.
W agenaar, Jan .v, 1709- '73, de schrijver
van het grote werk Vaderlandscbe Historie,
1749- '59; ,,wy hebben ruim 2o veel
belang by de Historie van het Volk a1s
by die der Vorsten.'' Het werk beleefde
voor 1790 drie drukken; de 22 delen kost-
594 Svagenaar
Svagenaar
ten f 63, de derde druk f 42. W agenaar
ontving f 20 000 honorarium.
Hij was sedert 1760 werkzaam als klerlx
ter secretarie van Amsterdam. Hij had zijn
reuzenarbeid in 1759 voltooid, tot de dood
van Vrillem IV., het werk dwingt nog a1-
tijd Fewondering af. Hij wilde het niet
voortzetten. Wel schreef hij nog de geschiedenis
der stad Alnsterdam a1s stadshistorieschrijver.
Verdedigde de staatkunde van Jan de W itt;
bestreden en gehoond door Bilderdijk. In
1755 en 'j6 betoogde hij in een reeks
nanmloze geschriften, dat de Republiek
geen hulp aan Engeland verschuldigd was.
ln 1747 schreef hij in de woelige dagen
het weekblad De Pattl'iot, gevolgd door zijn
Dagelijiscbe Anteekening, 1748. Ook hij
geloofde aanvankelijk- aan de echtheid van
Klaas r//#z;; Huydecoper overtuigde hem
van dwaling en nu schreef hij zelf zijn
Proeve van de Egtbeid.
De Vad. Historie van W agenaar: vervolgd
o.a. door Petrus Loosjes Azn. ln 47 delen,
van 1775 1806; ook door J. Mun.
niks, in 17 delen, 1781 '87, uitgegeven
bij J. Verlem, ,jhet Keezen-vervolg.''
W agenaar, Dr. Lutzen 'v, 18jj 1910, ui*
Heerenveen, schreef 1880 zijn proefschrift
over Het Rlveil en de H/Jc1dïJëz2#; predikant,
deed mee aan de Doleantie. Schreef
1876 een toneelspel Tsjerk Ages. Schrijver
over kerkgeschiedenis.
W agenaer, Die Historie van Christoffel - ,
volksboek a1s vervolg op dat van Faustus
1597 uitgegeven te Utrecht. Opnieuw
door Jos. Fritz te Leiden 1915. Zie Faust.
Wageaer, J. -, geb. 1098 schrijver van
zeer moderne romans: 3000 Meter ï?;
Dood W'ater, 1955, over de Kanaalzwem.
m el's.
W ageningen-salomons, Anna M . F. van 'v,
zie Annie Salomons.
wagenspel, tableau-vivant vertoond op een
wagen, zwijgend of sprekend, bij een ommegang;
1je en 16e eeuw. Zie Mariken
van Nieumegen.
W agenvoorde, Hanno van 'w, geb. 191j te
Amsterdam, dichter en letterkundige, die
onder pse u-doniem schrijft. Karillon in
November, 1946.
W agenvoort, M aurits 'v, 1859 1945, reizend
verslaggever a. h. Handelsblad. Ps.
Vosmeer de Spie als romanschrijver. Van
1919 '38 schrijver van het buitenl. overzicht
in de Nieuwe GJJJ; toen na de dood
van Kloos Dr. Haighton redacteur werd,
heeft W agenvoort zijn medevrerking beeindigd.
W agt me voor dat Laantje, zie den
Elger.
W al, Ho drik van der 1880 1957,
dichter en toneelscllrijver, o.a. van het
lustrumspel der Delftse studenten, 1913:
Kurrogloe é72 Nigbara.
W al, Theo J. v. d. - , geh. 1910 te Maastricht
uit Friese ouders, journalist, sedert
1938 als letterkundige werkzaam te Bergen
(N.H.) . Hij schreef novellen en romans:
Dorp in opstand, 1939; Koert,
1941; Jacbt op /7:/ Noodlot, 1959.
V'alch, Dr. Jan L. N, 1879 1946, uit 's-Gravenhage, leraar, 1908 '16 journalist,
1918 privaat-docent te Leiden in de gesch.
v. h. toneel; 1925 leraar te 's-Gravenhage.
In 1936 prof. in 't Ned. a. d. Sorbonne
te Parijs; 1939 directeur v. d. Toneelschool
te Amsterdam.
Zijn proefschrift handelde over De P-arianten
z'l?z Vondels lkllzzieJe-f; 1906.
Schreef Studiën over Literatuur en T'/5-
neel, 1924, verder een biografie van Couperus;
dan toneel- en prozawerken.
Over zijn Vertellingen in den winter zie
Decamerone.
Nieuw Handboek tot de Letterk. Gescb.,
1940, tot vervanging van dat van Prinsen,
2e druk 1946. Van 1930 is zijn studie
over Boeken die niet Ieest.
Ned.
en Ziem
en zzitvr
Van 1941 Vrouwen t/,'J& jormut uit
verledenk daarhij Tesselschade Mw.
senis-W attier. Zie Boekenwurm.
W alcheren, gedicht in 4 gezangen van Betie
Wolff, 1769, beschrijving van het landleven
en het landschap en van de buitens,
vermengd met historische geleerdheid, een
Arcadia.
W alcheren, M . van - , ps. van 31, G. S. 'r.
d. Feen.
W alchersche Robinson, De .x', zie R.
W alchersche Schetsen en Vertellingen,
door Heins, d.i. Beunkek zie daar.
W alden, de mislukte coöperatieve tuinbouwonderneming,
bakkerij enz. van Frederik
van Eeden te Bussum. De kolonie begon
1898 en ging te niet 1904. De nanm ontleend
aan een werk van de Amerikaal)
Thoreau. ln 1902 schreef een oud-kolonist
een parodie Braga op IFWlex, zonder betekenis.
Een andere parodie is die van
Jantje #>wJ#J; zie L. N. Hermans.
W alden, Hugo van -, ps. van Jules Temmermans,
gehoren en gestorven te Brussel;
1877- 1934. Elooi in 't W /AJ, 1914,
De Gulden Slede, 192j, en andere novellen.
W alen, oorspr. Keltisch volk in België,
spreekt Wuls, d.i. een F. dialect; 45 '%
der Belgische bevolking; in Henegouwen,
Luxemburg, Luik, Nnmen en 't Z. deel
van Z. Brabant. Zie taalgrens.
W alewein, Roman van 'w, een zelfstandig
Mnl. verhaal in de trant der Arthurromans;
W alewein, een dolend ridder. vol-
595 W alewein
W alewein en Keye
brengy allerlei questen, d.i. tochten. De
eerste is naar een prachtig schaakhord,
dat in Arthurs zaal verscheen en verdween;
daarop volgen de andere wonderverhalen,
totdat eindelijk W alewein het
schaakbord kan overhandigen aan koning
Arthur. Penninc dichtte de eerste 7800
verzen; Pister Vostaert voegde er nog
3500 bij; elnd 13e eeuw. De aandacht op
het Nederl. handschrift was al gevestigd
door B. Huydecoper; in 1838 gaf Prof.
G. J. Meijer een ,,verslag'' over het hs.
uit. Jonckhloet gaf de roman uit in 1846
- '48, met behulp van Mr. L. Ph. C. v.
d. Bergh.
Een verhaal van W alewein en Keye van
b-pna 4000 regels is door Van Velthem
opgenomen in zijn grote u ncelot-verzamc-
Iing.
W alewein hed bij Chrétien de Troyes
Gauvain, bij Wolfram von Eschqnbach
Gawan, elders Gawein. De roman ls een
oud-Keltisch verhaal, Christelijk en ridderlijk
geworden.
Behalve in deze beide afzonderlijke werken
treedt W alewein op a1s een der hoofdpersonen
in Lancelot en de overige Graalromans.
Ook in Die Jr/klle van Ragisel.
W alewein is in de Britse verhalen het
toonbeeld van de ridder, ,,der aventuren
vader'':
Hovescher dan enich ander was hi,
Daerne vrouwen ende joncfrouwen
minden bi,
d.i. waar hem vrouwen en jonkvrouwen
om beminden. Hij was daarbij geleerd en
ook een bekwaam heelmeester. Zijn paard
Gringalet was even vermaard a1s 't Ros
Beyaert uit de Karelromans. Zijn broeders
Gaheriet en vooral Gurrehes geleken op
hem, maar zijn oudste broer Acgravein
was lomp en wreed en zijn jongste broer
Mordret was een verrader. In de roman
van Arturs Dood, het laatste deel van
Lancelot, het verhaal van zijn dood tengevolge
van zijn wonden in de strijd tegen
Lancelot. Hij is verreweg de voornaamste
ridder van de Tafelronde.
Fragmenten uitgegeven door G. S. Overdiep,
1924.
Onderzoekingen over de r/waz; van 1rOlewein,
studie van Mw. Dr. A. M . E.
Draak, 1936. De roman is naverteld door
Louis Couperus.
W alewein en Keye, inlassing in 't 5e boek
van Lancelot van Lodewijk van Velthem,
bleef alleen in 't Nederlands bewaard.
W algrave, Aloï's - , 1876- 1950, uit Gent,
pastoor te Vollezele, dichter. Schreef Het
Leven van Gezelle, 1925- '24.
W alhorn, G. Th. v. -, (ghenaemt Decker) .
Rymende uytleRinghe op het bock Job,
het liet der lieden van den Coninck Salomon
ende op de clachten van Jeremias. Tot
Brussel Fij Godaert Schoevaerdts op de
Kesemerkt inden Schrijff-Boeck. 1641.
De schrijver was advokaat te Brussel, hij
is een van de eersten, die streden tegen de
verfransing van 't Brabantse volk.
Nvaling-om, d.i. Oom lFzô?c: D#lJ/r,, de
spreker en schrijver voor 't Friese volk.
W all, Hans van de 'v: 1869- 1948, organist
te Batavia, schrilver van romans en
toneelsmkken. Hoofdred. van Batavia's
Handelsblad. Ps. Victor ldo.
W allagh, G. H. ew, journalist, gaf 1941 een
roman uit In #e Trou, romantisch verhaal
uit Vondels omgeving. Molkenboer
toonde in de Vondelhronieh aan, dat de
schrijver zich in ernstige mate heeft schuldig
gemaakt aan plagiaat uit de Portretten
van Alberdingk Thijm.
W alle, Victor van de .w, 1849 ......, uit
Puers hij Antwerpen, 1883 notaris te
Mechelen. Dichter.
W aller, F. G. 'w, 1867- 1934, verznmelde
191j volksboeken en andere populaire boeken;
catalogus daarvan opgemaakt door
Emma Dronck-ers, 1936.
W allis, A. S. C. -, ps. van Mej. Opzoomer.
W all Perné! Gustaaf van de - , 1877-
1911, schllder en schrijver van 2 deeltjes
Veluwscbe Sagen.
W alraven, W . -, 1885- 1943, schrijver
van verhalen uit het leven op Java.
Walravens, Jan .x'? geb. 1920 te Anderlecht
bij Brussel, crlticus aan Het Laatste
Nieuws. Schreef over Anna Blaman, Cola
Debrot e.a. Richtte in 1947 T#d en Mens
op, ts. voor jongeren. Zijn eerste romao
was Roerloos mzzi Zee. Verder studies over
plastische kunsten en Phenomenologie van
de moderne Poëzie.
W alré, Jan van 'w, 1759- 1857, boekhandelaar
te Haarlem, dichter en toneelschrijver.
Willem 1, Prins van Orarje, treurspel
1785; Dieder#k en Willem van Hol-
/,r#, treurspel 1821. W as Patriot geweest,
maar was dit in 181j vergeten. Gaf 1828
zijn Heisluiting uit met een boertig berijmd
verhaal van Enéas en Turnus.
W alsc, in de M.E. = Fransr Bij Maerlant
in de Spieghel Historiael IV, 7, 1: ,,W at
walsc es valsc es.'' Dit beduidt geen haat
tegen de Fransen in 't algemeen, doch afkeer
van de troubadours, die in de volkstaal
hun verhalen dichtten. Tegen Fransen,
dJe 't geleerde Latijn schreven, had Maerlant
geen bezwaar.
W alschap, Gerard ev, geb. 1898 te Londerzeel
in Brabant, roman- en toneelschrijver.
Zijn verhalen wekten veel ergernis, omdat
hij een niet bepaald idyllische voorstelling
gaf van het leven en de beschaving in de
596 W alschap
W alter
dorpen en
Ilaarnaast I)e
kinderen en een
kleine steden van Vlaanderen.
vierde Kprërzkç, Foek voor
geschrift Nooit z/cE'E'r 003,-
lol. Vermeylen noemt hem de diepst- en
rulmst-menselijke van zijn geslacht. Q'eliô>/,
roman, 1934. Dan Sybille) een ,,geloofsdrama,''
en in 1959 Het Kind, een
verhaal.
Een trilogie is De Familie Rsp/âpp/l, t!e
geschiedenis van een erfelijk helast ge.
slacht. Dit was hct werk, waarmee 'nij
begon.
Van 1959 Houtekiet, de roman van een
stroper; van 1940 Beiegening l'lzz Ckrij'-
tus, roman over 't leven van Jezus.
De R.K. geestelijkheid maakte herhaaldelijk
bezwaar tegen zijn werk, vooral wegens
zijn kritiek op het Katholieke onderwijs;
doch Walscha? kon zich daarnaar
niet schikken en verllet in 1940 de kerk
md een vlugschrift Vaarwel f&z7,/
In 1948 verscheen Zwart :7z W it, een roman
die de geestestoestand van 1940- '45
weergeeft en die handelt over de collaborateurs.
W alter, W . G. S. 'v', ps. van Virginie Loveling
a1s schrijfster van In onze F/tgazrscbe
gewesten, 1877, waarin zij schetst hoe
de geestelijken in de dorpen de macht in
handen hebben.
W altes, M arkus - , van 1649- '56 toneelspeler
te Amsterdnm. Schreef 2 kluchten:
De bedrooge dëEvoazlrff, 16j4, en Bollebacèers-
lan, 16j9.
W amba, niet R. H. G. Jonckers, doch L. W.
v4n Deventer.
W andelende Jood, De v, wijsgerige roman
van August Vermeylen: Ahasverus is de
moderne mens, die voor zijn geloof zekerheid
en voor zijn gevoel bevrediging
zoekt; ,,beeld van de geschiedenis van een
ziel''; 1906. Ahasverus komt het eerst voor
in een D. Volksboek van 1602. Zie Abasverus.
Studie over de W . J. in volkskunde
en letterkunde van J. J. Gielen, 1951.
De W . J. ook in 't volkslied; zie Kossmann,
Stru tzanger, blz. 75 en 158.
wandelende ridders, de dolende ridders uit
de Artursagen, die steeds op zoek zijn
naar avonmren. Zij verlossen mishandelde
jonkvrouwen; vechten met monsters,
reuzen, serpentew lintwormen (draken) .
Zij komen aan brandende rivieren en aan
de geheimzinnige Leverzee. Op de kaste-
1en worden de helden schitterend ontvangen
en verzorgd met overvloed van spijs
en drank en kleren. Er zijn wonderbedden,
die dr gewonden in hun slaap genezen.
W andelingen door Bourgogne, dichtwerkvan
W olff en Deken, in 4 zangen, beschrijving
der natuur, zedenschildering,
godsdienstige bespiegeling; 1789.
Nvap, Dr. J.
Rome 1827,
J. F. -, 1806- '80, doctor te
leraar aan de Mil. Academie
Sedert de oprichtiny in 1828 tot '40; hij
kreeg een persoonlljk jaargeld van Wi1-
lem 11 en werd redacteur v. d. Noord-
Brabanterk R.K. letterkundige, vriend vall
Bilderdijk. Miine wler/. zanyen, 1831.
Bilderd#k, eene ô#Jr4ge tot z#r Leven e70
Werien, 1874. Onder zijn vertalingen:
Silvio Pellico, 1859. Levensbericbten van
D. Buddingh, 1876; L. G. Visscher, 18j9;
W ithuys, 184j.
Hij was redacteur van Argus, ts. van 1828
,29; zie daar; onder ps. Reland; zijn
medewerker was A. v. d. Hoop.
ln zijn Gewljde Poëzy bracht hij 70 lofder
Katholieken zangen over uit het Gr.
en L.
wapendicht, zie beraut, Gelre en Knibbe.
W apene, Martijn! zie Mart#nsdichten.
W apene, Rogier ! van Jan de W eert van
Yperen, gedicht in de trant van W apene
Nar/#>2, * 1350; zie De Weert en Rogier.
Het zijn 144 clausulen van 13 regels;
uitgegeven naar het Comburger hs. door
Ed. Kausler, 1866, in zijn DenLmider 111.
Deze Disputacie van Rogiere t7c#: 1.4/2
Janne is een groot leerdicht in 5 afdelingen.
Nvapenkreet, gedicht van Bilderdijk, toen de
Engelsen onder Lord Chatham zich rneester
maakten van Zeeland; 1809. De Engelsen
werden ,,barbaarser dan barbaren'' genoemd,
en het gedicht werd op last der
Regering opgehaald a1s...... te beledigend!
Bilderdijk had zich vergist in de bedoeling
van koning Lodewijk.
W apenschilt, door Cats uitgedacht voor de
eerbare maagden, een druyventros, zie
daar. (Maegbdenplicht, 1618.) Beantwoord
door Johanna Coomans met Wz-apenscbild
voor alle y,eerlicke jongmans'': een tong,
op wingerdbladen voorgediend (die de
druiven moest proeven) . Haar gedicht is
het eerste van de Zeeuscbe Nacbtegael.
W appers, Gustaaf - , 1803- '74, uit Antwerpen,
hoofd der Antwerpse romantische
schildersschool, de hoofdman van de kring
van 't Zwart FlEzrleler, vriend van Conscience,
die aan hem zijn Wonderiaer en
zijn Leeuw van Vlaenderen opdroeg. In
1841 werd W appers directeur v. d. Antwerpse
Kunstacademie en Conscience griffier,
wat hij bleef tot 1854.
W arande, Dietsche N , zie D.
W arande der Dieren, Vorsteliicke zie
Vondelk 1617.
W ard Bingley, zie B.
W arden, Oom 'w, pseud. van W ard Vermeulen.
W arenar (d.i. de ware narl, de gierigaard
uit het blijspel van Hooft, ontleend aan
597 W arenar
W arhold
Aulularia'' van Plautus, 1616. Een der
eerste stukken in Costers Academie. Dr.
P. Leendertz Jr. betoogde, dat Warenal.
gemeenschappelijk werk is van Coster en
Hooft; Stoett kwam daar tegen op in Taal
:7z Letteren van 1897. Hooft schreef het
stuk in 9 dagen en slaagde er in, van Hz,flularia
een echt Amsterdams spel te maken.
Voor 't eerst weer uitgegeven door Dr.
M. de Vries, 1843. Opnieuw door Dr.
Leendertz in de Zwolscbe /f:pWr//ller,
1897.
Hooft wilde met Wal'enar de kosten goedmaken
van de vertoning van zijn r,/e//.
Hij stelde zo weinig prijs op deze vertaling
en bewerking, dat het stuk in 1617
naamloos verscheen en in 1636 niet werd
opgenomen in de verzamelde gediclnten.
De proloog wordt bij ken door de huisgod; H Poloafut tustse lduei tgeers prtsI, dialoog voor in de plaats tussen ,,Mi1theit''
en Gierigheit''; zo wordt verklaard,
hoe W arenar zo gierig is geworden door
het vinden van een pot met duhbeloenell. (
W arhold, historische roman van Adriaan van '
Oordt, zijn hoofdwerk, 1906. In bisschopelijke
dienst is W arhold schout van P
Utrecht; hij wordt a1s vertegenwoordiger
van de bisschop naar de Veluwe gezonden;
hij is de held in gevechten, maar
wordt een moordenaar; hij is groot in de
liefde maar geeft zich over aan afdwaling en ulttspattingen; vlucht naar Utrecht en
eindigt a1s een bekeerde vagebond.
W arners, D. - , geb. 1915, dichter.
W arners, J. D. Ph. 'v, schreef 1947 zijn
proefschrift over Het vierrcgelige ,jtt>#/;'/5/
sindq de Renaissancc.
W arnslnck, W . H. 'v Bzn., 1782 18j7,
suikerraffinadeur te Amsterdam, medeoprichter
v. h. Genootschap tot Zedelijke
Verhetering, hoofdbestuurder van het Nut,
gaf het voorheeld van een ,,nationaal costuum''
na de Belgische opstand; woonde
op zijn buiten Willemsoord bij Overveen;
vriend van Feith en Tollens. Dichter. Opv/:
lilzi,o 1815. Citadelpoëet. Gaf in 1845
met J. Decker Zimmerman een schets van
het leven van Petronella Moens en schreef
Mr. R. Ft*# gescketst uit z#zze gemeenzame
Brieven.
Vertaler van stukken van Schiller, Goethe
en andere D. dichters. Toneeldichter.
Schreef 1822 een treurspel over de moord
van Prins W illem, dat hij pas in 1836
uitgaf, gewijzigd in romantische zin.
W arren, Hans - , geb. 192 1, dichter van
een Pastorale, 1946.
W arschau, zie Lierzang en Van Jt'r Hoop.
W art, D. A. van de ,-, 1767 1824, schllder,
muziekonderwijzer, dichter van toneelvan
rom ancen.
W arvershoof, Tonis Harmansz. van
dichter van Gbeestelicke Liedeiens,
helft der 16e eeuw.
W asch, Karel - , geb. te Middelburg 1886,
secretaris der directie van de glasfabriek
,.,Leerdam' '1920. Begon zijn letterkundig
werk met Dialogen, 1920. Romanschrijver;
dichter.
W assenaar-obdam, Jacob baron van -,
1610 '6j, kolonel der. ruiterij, in 16j3
admiraal a1s opvolger van Tromp, streed
1656 'j9 in de Oostzee, vloog in de lucht
in de ongelukkige Slag bij Lowestoft. Gehuldigd
in 1653 door een Groet van J.
de Decker, in een Geluck-W ensch van
Henrick Bruno en een van J. Six. In 1658
na de Slag in de Sont: Vondel, Vrye zeet/
friar/ ziaer Oo.çten., verder gedichten van
J. v. Neer, Antonides, Jan Vos, Jan Bara.
Vondel dichtte bovendien zijn StaetweLiel.
naar aanleiding van Afassenaars klacht
over de lafheid van sommige kapiteins.
Bij zijn dood: Gedenkteien van J. de
Decker; Op de Tombe van Jacob van der
Does; Op de Dood van Dullaert en ook
van Abrugge; grafdichten van W esterhaen
en Joan Erckelens.
Vlassenaar, Th. N , geb. 1892, dokter, 1920
hoogleraar te Stellenbosch, Afrikaans dichter.
N #
stuk-ken: De .$-c&/Jdr, 1796; Ransdorp (in
proza), 1800; Liejde E'c Grootmoedigkeld,
179j, waarin alles terecht komt. Dichter
T/assenbergh, Everwinus 1746 1826)
1771 hoogleraar te Franek-er schreef 177/1
een Verhandeling t?f't-7. tle t'/,gt7zzzzazrp/z der
Fr/tvEpc met een Toelage f'az; Friescbe
spreekwoorden. Hij is voor 't Fries de
man van de Wassenbergbse Renaissance,
die leidde tot de onthulling van het borstbeeld
van Gysbert Japiks, 1825 en tot de
oprichting van het Prov. Fries Genoot-
Jf-,%>, 1827. TaalLundige A#lrtf.gtzzz, 1802
,06#
W at den mensche aldermeest tot consten
verwect, de vraag op het grote Landjuweel
van Antwerpen. De Rose van Leuven
behaalde de overwinning met Lof
eere ez/le >r#J; de tweede prijs verwierf
De .gz't/tzi/E'zzle Boom van Lier met het antwoord
Hope van g/t/rëir.
Water, J. W. te 'v', 1740 1822, geb. te
Zaamslag, 1765 predik-ant te Vlissingen,
1776 geschiedschrijver van Zeeland, 1779
hoogleraar te M iddelburg, 1784 in de godgeleerdheid
te Leiden. Behalve zijn geschfedkundige
werken stelde hij een Levensschets
van Van Alphen samen, 1815.
Van 1793 tot zijn dood was hij voorzitter
v. d. Mij. v. Letterkunde.
Waterink, Dr. Jan 'w, geb. 1890 te Nieuw-
598 W aterink
Sh?aterkluis
Leusen, 1914 Geref. predikant. Hoogleraar
aan de Vrije Universiteit 1926) directeur
v. h. Paedologisch Instituut, 1951 .
Schrijver Over zielkunde. Schreef ook: Bij
ons i>2 't Land Jer Saisers.
Nvaterkluis, De N, groep jonge realistische
dichters te Gent', kregen in 1935 de beschikking
over het ts. Prisma, later Cabiers
van de lrzo/erl////-f, De voornaamsten zijn:
Daisne, Coole, De Cat, Vrijbos en Van
Snick. Zie Paul tïE> RijcL.
Waterloo, Slag bij 'v', bezongen door Ds.
A. N. van Pellecom, Ds. Carel Pantelcoek
van Breda, W . H. W arnsinck, Alesschert,
A. J. Zubli, D. J. v. Lennep, Spandaw,
Jan ten Brink. In 1816 verscheen een bunde1
Zangstukken, bekroond door de Gentse
Maatschappij van fraaie Konsten, o.a.
van C. W . Bilderdijk.
Nvatervloet, De ellendighe ende seer beclaghelicke
'v, gedicht van Fruytiers op de
overstroming van 1j70. De Fekendste
schildering van een overstroming in Klara
c7/ Ewoud van Tollens. Messchert Fezong
de W-atersnood van 1 820.
Nvat ghelyckst van naelzlen en onghelyckst
van krachten is, vraag uitgeschreven in
1612 door de Kamer ,,De W yngaertrancken''
te Haarlem, onder leiding van de
factor Adam van der Hagen.
W attez, Omer N , 18j7 195j, geb. te
Schorisse bij Oudenaerde, leraar te Doornik,
later te Antwerpen, schrijver in de
taal van het Z. van Oost-vlaanderen.
W attier, Johanna x, 1762 1827, beroemd
toneelspeelster te Amsterdam. In 1796
trouwde zij met de stadsbouwmeester B.
W . Ziesenis; # 1820. Begraven in de St.
Jacobskerk- te 's-Gravetzhage. Siegenbeekhield
de lijkrede over haar. Zij trad het
eerst op onder Corvers leiding te Rotterdam,
1777; schitterde weldra in de grote
rollen der treurspelen. Ook in de komische
rollen muntte zij uit. (Gedenkzuil
1,001. Tzrattier-ziesenis, 1827, door A. L.
Barbaz.)
Zij speelde Pbedra voor Napoleon, naast
Talma die Frans sprakk- de Keizer kende
haar een jaargeld van 2000 francs toe.
Ook koning Nvillem I schonk haar een
jaargeld.
W awelaar, Dominee N, hatelijke caricatuur
van de predikant in Max Ilavelaar. Ds:
Francken kwam er tegen op; Multatull
erkende ollgelijk in zijn Blief aa72 Ds.
Fyifpiclcpi, 1860. Later had hij berouw over
deze gemoedelijklleid.
W azenaar, zie Amand Je P-/J.
W . D. s, ondertekening van Potgieter onder
stukken in De Gids en Tesselscbade.
Zie W . h. Dwars.
W chconer, De Nederlandsche verzaverhalen
en anecdoten, tot in
eeuw herdrukt, tezamen met Der
jonghe Dochters T##/-Cpr/ë&.çâé; z. Jongbe.
Nvederzilds Huwelijks Bedrog, blijspel vat)
Langendtjk, 1714, waarin grootse kaalhelé
ten tonele gevoerd wordt. In de bouw van
meling van
de 18e
het stuk toonde Langendijk zich een waardig
volgeling van M olière. Het stuk werd
1890 opnieuw uitgegeven door Jan te W inke1
in de Zwolsche Sdrlr//ll:hi; het was
opgedragen aan Govert van Mater. Ook
uitgegeven door Stoett in het Pantbeon.
Het beste toneelwerk der 18e eeuw.
W eegh-schael van Hollant, zie Hollanncbe
Transjormatie en Vondd.
W eerdt, Dree de ew, 182j- '93, volksdichter
te Antwerpen.
W eert, Ernest de x , geb.
dichter. Uit de fcvzatgwâe/tï,
1866, Vlanms
1914, Gulde
Tarlf/c, 1 929 .
Weert, Jan de 'v , heelmeester te Yperen, -I- 1362. Hekeldichter. Zijn Nieuwe Doctrinael,
in de tekst Spiegbel der zondcn
genoemd is van 13j1 ; van groot belang
voor tle kennis van het maatschappelijk
leven. Daarna Eene z/f-fp///acï: van Rogiere
ende Janne; 2ie daar. De Weert valt
pronkzucht en weelde aan. In de vrouwen
heeft hij geen vertrouwen:
En es cume 1) so sconen wijf,
Si en hout te cope haer lijf
Den ghenen die hem 2) ghelt wilt
(ghevell.
Ook vertrouwt hij de priesters niet:
Die selve en sijn ooc niet te stillen
met eenen wive, tween oft drien.
De poorters gaan naar de kroeg in plaats
van de kerk. Het de naar aangeschrev enal, ledrsel eclhietdste ns tavaann
soldaten
oorlog:
Dat willen dan liede van wapen sijn
Ende selen goede liede heten!
So waer datsi orloghe weten,
Daer verhuren si haer lijf
Om te doden, te roven, man ende wijf,
Om steden te bernen en te verraden,
Die hem noyt niet en mesdaden.
De Nieuwe Doctrinael // Spiegkel t,'a&
Sonden, opnieuw uitgegeven door Dr. J.
H. Jacobs, 19 1j.
W eeuwtje uit het Hof van Holland gevrijd
werd, Hoe het 'v, novelle van Potgieter,
voor toneel bewerkt door G, N01st Tr:'-
nitê, 1 914.
W eevers, Dr. Theodoor x . geb. te Amersfoort
1904, sedert 19 45 hoogleraar in het
Ned. te Londen. Schreef 1934 zijn proefschrift
over Coornberts' Dolingke 1,,-//2
Ulq,sse.
W eghe, Dr. Jan Frans van den x , 1868
1) nauwelijks; 2) haar.
599 Sveghe
sveghe
1937, bracht ziln jeugd door te Adinkerke
'in W . Vlaanderen, promoveerde 1890
te Gent op een proefschrift .over Rodenla.
4 ; leraar te Oostende, Flamingant; ofschoon
geen activist, tot j maanden gevangenis
veroordeeld, te Brugge; in 1919 opnieuw
tot een jaar; week uit naar Nederland,
werd nog tot 10 jaar veroordeeld.
Schreef in zijn Vlaamse roman De Laatste
Boot, 1926. over de tijd van de W ereldoorlog
in België en over zich zelf. Dichter;
-j- te Eindhoven Dr. Julius Pée gaf
1938 Eef Jejze uit z#r Gedichten uit.
W eghe, Vlctorlen van de - , 1834- 1900,
kapitein der infanterie te Antwerpen tot
1888,de vertaler van de militaire reglementen
in het Vlanms; ook
van Denderloover, 1875.
dichter, o.a.
W eghwyser uyt den Doolhof der Kalverliefde,
tweede deel van de inleiding van
M aeght, het eerste boek van Cats' Houwelyck.
W ehl, Nannle van - , ps. van Mw. S. Lugten-
Reys; zie daar.
Weiland, Mr. J. A. -, 1785-1869, raadsheer
in 't Hof van Z. Holland, woonde
op de Binkhorst. Schrijver van Scriblcriarl;
vertaler van Jean Paul, met een verdienstelijke
inleiding over het wezen van
de humor; volgeling van Sterne. Zijn Scrii/
er/rz, (schrijverij) is een bundeltje van
3 redevoeringen in de Holl. Mij. v. W etenschappen,
met een opdracht aan de
schrijver zelf. Ze handelen over de Pruihen,
de Stokpurden en over de Ware ztz#Jbegeerte
des f,ez/:rl; de spreker wijst er
op, dat het met Socrates, Cats, Seneca,
Hambroeck en Albrecht Beilinc misgelopen
is, en dat men verder komt met
grondregels als ,,Het hemd is nader dan
de rok,'' Men mod '? de menschen nemen, ., zoo a1s ziJ zijn en ,,Za1ig zijn de Bezitters''.>
1852. Proeve van humoristische
stijl.
W eiland, Pieter -, 1754- 1842, leraar bij
de Remonstranten te Rotterdam, 178j,
stelde op last van Van der Palm een
Nederduitsche s'prmzllz/rl/ op, in 180j
ingevoerd; deze had hetzelfde gezag a1s
de spellingvoorschriften van Siegenbeek.
W eitzel, A. W . Ph. N , 1816- '96, uit 's-Gravenhage, officier, 18j3- 'j9 kapitein
in Indië, 1873- '75 en 1883- '88 min. v.
Oorlog. Schreef behalve militaire en geschiedkundige
werken Baavia in 1858 en
andere Indische Schetsen en Beelden.
W eke, De .w, inhoudende De Sckeppingbe
des W erelts, 1616, vertaling door Zacharias
Heyns van Ltt Semaine v. Bartas; z.
daar. Du Bartas begon ook met de Tweede
lFeel en voltooide nog de 4e dag, d.i. de
geschiedenis van David en Salomon. Ook
dit werk door Heyns vertaald, die er nog
de drie andere ,ydagen'' Fij dichtte. A1s 6e
,).dag'' nam hij de Lof-sangb van Jesus
Christus van zijn neef Daniel Heinsius.
W elck den mensche stervende meesten
troost es, de sin of vraag voor de spelen
van sinnen voor 't grote landjuweel van
De Fonteine van Gent van 12-25 Juni
1j39; zie daar. Lokte antwoorden uit,
voor een goed deel in Hervormde zin, van
de volgende kamers: Leffingen: De Fonteyne.
Brugge, De Heylige Gbeest. M eesen,
De W ereltcloot. Yperen, Alpha en
Ozruwl. Nieuwkerke, De Heylige Gbeest.
Nieuwpoort, De RooseLrans. Thielt, De
Rose, Antwerpen, De Violieren. Axel, De
vier M elcteelen. Thienen, De Fonteyne.
Meenen, De Kamer van S. Barbara. Brussel,
HeL 1/e1 (den Boec) . Capacke, De
Berkeboom. Oudenaarde, De Hcylige
Gbeest. Loo, in Veurne Ambacht, De Royaerts.
Kortrijk, De Kamer twr S. Barbara.
Edingen, De Pensée of De Penslbloem.
W ynoxbergen, De Royaerts. Deynze
!De Nazareenen.
Nleuwpoort en Oudenaarde speelden R.K.
smkken, maar de prijs werd gewonnen
door de Violieren van Antwerpen met
het vertrouwen, dat de Opstanding van
Jezus de grootste troost is. In 1539 verschenen
4 drukken; verboden 1j40. Herdrukt
1564 te W ezel. Uitgave v. L. M . v.
Dis en B. H. Erné, 1939.
W elhoek, Agatha - , burgemeestersdochter
in Delft, 1657 gevrijd door Ds. Arnoldus
Bornius, die 47 jaar was, en met hem getrouwd
na een strijd van 12 jaar. 't Geva1
gaf aanleiding tot 3 schotschriften op
rijm:
Beschuldigen, liegen en lasteren
(daarhij
Staet hier te lande alleen
den predicanten vrij.
Novelle van Hendrik de Veer, 1860, toen
predikant te Delft. (en balletmeester.
W ell, Jan van x, 1774- 1818, toneelspeler,
Alellekens, Jan Baptista -, 1658- 1726, uit
Aa1st in Oost-vlaanderen? kwam al vroeg
naar Amsterdam; opgeleld voor schilder,
vertoefde 11 jaar in ltalië; daarna weer
te Amsterdam, in bekrompen omstandigheden.
Hij schreef een lofdicht op Pels,
een verjaardicht op Antonides, lijkzangen
op Broekhuysen en David van Hoogstraten,
y,stadhouder van Parnas.'' A1s oudkatholiek
dichter richtte hij lofzangen tot
Maria, Sint-Agnes en Sint-Laurentius. Pieter
Vlaming gaf in 1710 zijn Herders-,
Hoej- :77 Veldgeungen uit, tezamen met
eigen werk. En in 1737 W ellekens' Zede-
/#Je Gedichten met een levensbeschrijving.
W ellekens bracht het eerst de Visserszan-
600 W ellekens
W ellens
gen uit ltalië over. Hij is het best in zijn
natuurgedichten en huiselijke poëzie. In
proza een verhandeling over Het Nederl.
Herdersdicbt, 171j. Hij vertaalde Tasso's
herdersspel Amintas en dichtte zelf een
visserszang Amintas ter ere van zijn grote
vriend Vlaming; aan het slot daarvan Rozelyntie,
gedicht in de vorm van een tweespraak
tussen Mykon en Acis over het
oudste dochtertje van Vlaming. Toen dit
kind in 1711 gestorven was, schreef W eleen
hartelijk lekens rouwdicht Op R5J:/-
lyntie.
Hij schreef een Herderszang op #d R#Jwlgscbe
Vrede en een Jagerszang tot 1of
van W illem 111. A1s hofdichter bezong hij
Voortwyck aan de Vecht in een strofisch
gedicht 1706, en verder Endenhout, 1709,
Elsrijk en Hogerwoert.
Hij dichtte ook een Jagerszang voor de
heer van Elsrijk (aan de Amstel bij Amsterdnm)
en van 170j- '07 nog j EIsrykscbe
Zangen.
In ltalië had hiJ de Accademia degli A1.-
t-Wë, de Academie der Arcadiërs, leren
kennen, in 1690 gesticht; zo werd hij ,,des
Amstels Theokryt.''
W ellens,Boudewijn Jansen N, zie Jansen
W ellens.
W ellevenskunste, zie Coornkert. Opnieuw
uitgegeven door Dr. B. Becker, 1942.
W els, D. x', bewerkte een Engels spel van
Randolph a1s Den dollen Amyntas o//
verloste Minne-plaag, 1666; vertoond te
lmsterdam. Onderscheidt zich door natuurlijke
en vlotte gesprekken.
W eltschmerz (D., lett. = wereldsmart), de
sombere geestesgesteldheid, waaraan vooral
Lord Byron uiting gaf. Zie daar en Zwarte
T##.
W endel, W . J. -, geb. te Groningen 1827,
directeur der Kweekschool te M iddelburg,
1877- '95, bekend schoolman. Groningens
Akademiejeest, 1864. Scbets lup; de Gescb.
der Ned. Letteren, 1871. Ook vertaalde hiJ
Les femmes savantes en Tartufje van Molière.
In 1909 huldigde J. N. v. Hall ,,den
wonder-grijsaard'' in De Ploeg.
W ensliederen, gevonden door Blommaert in
de Hulthemse Bibliotheek en uitgegeven
in ziln Oud-vlaamsck'e Gedicbten. Daarin
de wensen van Z#/ Heren, Vtjj Vrouwen,
Vier Heren en Acbte Personen. De eerste
drie van D. oorsprong, bespot in het laatste
gedicht, van de Brabander Boudewiin
z'ar der Loren. In plaats van de fantastische
wensen der voorname heren en vrouwen
komen de nuchtere begeerten van een
ridder, een maagd? den clerc, de non, del,
monnik, een bayilntje; een prochipape en
een gehuwet wpf ; ziJ willen lekker eten
en drinken en..... een vrouw Of een man.
TRlereld, - , laatste
dicht van Rh. Feith,
het heil en het onheil
De bespilgelend leer-
1821, ln 2 zangen:
der wereld.
W ereld, De Onwaardige - ? bundel dsen
van Jan Luyken met Fijschrlften, 1710.
W ereldbibliotheek, gesticht door L. Simons,
190j, met de bedoeling de beste werken
goedkoop verkrijgbaar te stellen. Md onderafdeling
Ned. Bibliotbeek. Gaf reeds
honderden werken uit in millioenen exemplaren.
De W . B. Vereniging van de vrienden
der W . B., opgericht 192j, gaf in
19j0 Het Zilveren Boek uit, met bijdragen
van jonge schrijvers en dichters, onder redactie
van Victor van Vriesland.
W ereldlitteratuur. ln het Lexikon der W eltliteratur
van Otto Oberholzer te Lund worden
a1s Nederlandse schrijvers vermeld:
voor België: Ruysbroeck, Conscience, Char-
1es de Coster, Guido Gezelle, Antoon Bergman,
Rodenbach en Cyriel Buysse;
voor Nederland: Erasmus, Johannes Secundus,
Hugo de Groot, Vondel, Uriel da
Costa, Spinoza, Hemsterhuis, Multamli en
Verwey, 1946.
wereldli'lke liedbqeken, zie liedboeken.
W erelts begin, mldden, eynde, 's - , besloe
ten in de Trou-Ringh, van Jacob Cats;
zie T.
W erfhorst, Aar van de - , ps. van Piet
Jansen, geb. 1907 te Gronau, schrijver van
romans uit het land van de Overilselse
Vecht en v. Volcmar de Ommelandvaarder.
W erk, tijdschrift van de jongste generatie
der vaderlandse letteren, 1959. Redactie:
Johan Daisne, Ed. Hoornik, Jan Schemns
en A. v. d. Veen. Een jaargang.
W erkman, H. N. - , drukker en schilder
te Groningen, gaf tildens de Bezgting
De Blauwe Schuit in 't licht. De Duitsers
hebben hem doodgeschoten, 1945.
W erkplaats, De - , Chr. letterkundig ts.
van 1936. Zie Opwartscbe W egen.
W erkstaking, De -, het eerste stuk yan
Rosier Faassen, 1872, een waarschuwlng.
W ermeskerken, J. W . H. v. -, 1882-1937,
journalist in Indië; schrijver van romans,
ook over Indië; van drama's: Tropenadelt
Suikerjreule, Het Spookbuis (Goena goena)
. Zoon van de volgende.
Wermeskerken-lunius, S. M. C. van -,
1853- 1904, ps. Jobanna wlz; Woude,
schrijfster van romans en novellen, zuster
van Mw. llzerman-lunius. Hare roeping
getrouw, 1879; Een S///,N#Jcâ binnenbuisje,
1888. Redactrice van De Holl. Lelie,
1887, waarin ziJ de meisjes opleidde
tot alle denkbare vrouwen- en moederdeugden.
Werndley, Th. J. -, 1830- '68, uit Deventer,
dichter onder ps. Didymus; schroef
voor rederijkers het treuêspel De Narkies
601 W erndly
W ertheim
van Poza, navolging van Schillers Don
Carlos, 1862.
W ertheim, Jacob Leon N , 1839 '82, vertaalde
toneelwerk uit het F., o.a. De
W erkstaking naar François Coppée.
W erther in der niederlu dischen Literatur,
door Karl Menne, 190j. De invloed van
Goethe's W erther deed zich ook hier te
lande sterk gevoelen, dadelijk na de verschijning
in 1774. Cornelia Wildscbut van
W olff en Deken is er een bestrijdiny van,
1793 '96. Zie Die Leiden des /7z>;,gE'&
W ertbers.
W erumeus Buning, Arnold N': 1846 1953,
zee-officier 1865 '74, schrilver van M arineschetsen,
1884, en andere zeemansverhalen;
geb. te Uithuizen. Hij werd 1874
geplaatst aan het Dep. van M arine en in
1883 directeur v. h. Museum voor Landen
Volkenkunde te Rotterdam. Voordrager
van zijn eigen smkken. Behalve de
zeeverhalen: Menscben zooals er meer zzyr,
1892 en Oostindische schetsen In en om de
Kampong. A1s geschiedwerk De Ruyters
H/r/émilr.fcée reis.
w erumeus Buning, J. W . F. .v, geb. te
Velp 1891, dichter. Red. v. d. Gids. Prozaschrijver:
De Wereld van den Da/CJ,
1922. He1 Tooneeldecor, 1925. Opstellen
over Tooneel en Dans, 1925. Toneelcriticus
voor de Telegluaj te Amsterdlm. In zijn
dichtbundels In Memoriam, 1915, Dood
c7z Leven, 1926: moderne minneliederen.
Mârla L ' ecina) lled in 100 strofen, 1952.
Van 1955 Negen Balladen. Beschrijving
van Nederlandse kastelen, bouwvallen en
andere merkwaardigheden: IL z/ç, ik zie
wat :# niet ziet, drie delen: 1937, '59,
'40. Van 1939 ook De Zingende W aIviscb,
bundel zeemansliedjes en verzen
(met B. Cooper) ; lokte een ernstig protest
uit van de zijde van de uitgever Nijhoff,
omdat al de oudere liederen reeds voorkomen
in diens uitgave Varen en Fec/nten
van D. F. Scheurleer, 1914. Buning
schreef in 1936 ook Een boeLje z'trr den
zt7#r, een y,sprookje'' met een tafelrede,
aanbeveling voor het wijngebruik. Eén
epicurist toont hij zich in 100 Avonturen
zzie/ een pollepel en Verdere avonturen
met een pollepel. In de Gids van 1959 zijn
vertaling van Het Spel der Vergissingenl
blijspel van Shakespeare. Verder een bunde1
verzen, Dagelijkscb Brood, 1940. Een
bloemlezing Loj van Nederland, 1941, gedichten,
verzen, rijmen van Marnix tot B.
Aafjes en Clara Eggink. In 1941 de uitgave
van de Verzamelde Gedicbten. ln
1944 Tristan E'/; Isolde, opnieuw verteld.
Met C. F. A. v. Dam vertaalde hij Don
Quickotte. In 19j1: Het gebroken â/r/ oj
de Reis r-r Barcelnna. ,,vrijmoedige Herinnerinyen''
in 5fijn 'buis J?=J acbter #:
Lim. B1J zijn 6Oste jaardag werd te zijner
eer uitgegeven: Zeyen t'zz twintig 5'//1
paarden.
Nu redacteur van Elseviers JF'e:lJ/W.
W erve, Jan van de N, edelman uit Antwerpen,
schreef :!E: 1jj5 zijn Tresoor der
Duytscber Talen, een eerste poying tot
zuivering van de taal. Herdrukt ln 1559,
'68, '77 en 1601. Deze jonkheer was schepen
van Antwerpen; hij kwam 1576 om
het leven bij de Spaanse Furie. Zijn werk
is een woordenboek-je met de vertaling der
basterdwoorden in goed Nederlands.
W erveke, Alfons van - , 1860- 1952, conservator
v. d. musea te Gent. Gedenkbladen.
W esel, Dominicus 800th van - , zie B.
W esen, E'sbatement vant - , van Cornelis
Everaert, 1j27; hij won er een, zilveren
schaal mee a1s de hoogste prijs op een
landjuweel te Nieuwpoort. Huwelijksdrama,
dat door de pastoor wordt opgelost.
Wesselsz, Jacobus 'v, dichter van Aartsvader
//Je># 1769.
W essem, Constant van 'v, geb. 1892 te 's-Gravenhage, schrijver van schetsen en
romans, o.a. 1932 De Ilzeren Nazfryf-â//l,
d.i. Daendels. Schrijft ook over muziek,
film en toneel. Red. v. Het Ge/#, 19 16
'22 en van de Vrije Bladen, 1924 tot
1940. Schreef onder ps. Frederik- Chasalle.
Biografie v. De Ruyter, 1957. V'erkte aanvankelijk
samen met Kelk en W erumeus
Buning. Marionetten, .192j. In 1958 het
openluchtspel De princelyke âarJ; Jacht
op Bonaparte, 1940; Lessen in Cbarleston,
roman van 't moderne leven; Biografie van
Slauerbojf, 1940. Stelde een bloemlezing
samen: Twintig N. t'/; Z. Ned. Verhalen.
In 1941 Mljn broeders in Apollot literaire
herinneringen, met bijzonderheden over
Het Getlj, De Zr#: Bladen en Forum.
W estendorp, Dr. Nicolaas - , geb. te Farmsum,
1775; predik-ant te Sebaldeburen en
1812 te Losdorp; schoolopziener; oudheidkundige;
-I- 1856.
W esterbaen, Cornelis W illem - , 1764-
1852, Remonstrants predikant te Amsterdam.
Lojrede op LublinL de Jonge, 1817)
vertaalde de Lojrede op Jeronimo Jé'
Bosch van D. J. v. Lennep uit 't Latijn,
1820. Voorzitter van het Nut.
W esterbaen, Jacob .v, 1599- 1670, zoon
van een touwslager in Den Haag, opgeleid
in het Staten-college, secretaris van
de Remonstranten ter Synode van Dordrecht;
studeerde daarna voor dokter en
vestigde zich 1623 in 's-Gravenhage, waar
hij 1625 trouwde met Anna W eytsen, de
weduwe van Reinier van Groenevelt, al
was de adellijke fnmilie nog zo zeer tegen
602 W esterbaen
W esterhoven
1ck doe hier 's avonds de Comediantcn
(spelen,
En vreese Haeg, noch Hof, en oock de
(Preekstoel niet:
De Schou-burgh is hier vrij.
cus. Hij is de hoofdredacteur van Dietsctbe
Warande :79 Beljort. Van hem Het Jcâpprtx
Geheim z'zfx de Poëzie, 1946.
W esterman, Marten 'v, 1775 18j2, schilder,
toneelspeler, boekverkoper, gaf de
Keul. van Ned. Letteren uit, 104 afleveringen,
1827 '29. Onder zijn talrijke toneelspelen
AjLeer en Liejde, 1796. Onder
zijn Flijspelen Getrouw 1ot in f/E'r Dood,
1798, en Het S/,//J////ZJ:N van Jan .S'/et77;,
180j, met zang. Van 181j is zijn toneelspel
Admiraal de Ruyter. Van meer belang
is zijn uitgave Voortbrengselen wa/;
Uitkeemse Vernuften, die volgde op de
Keurk toegejuicht door Potgieter in De
Vriend van 1833. In z-ijn jonge jaren had
hij Schillers Don Czfr//.f ( 1787) y,verbeterd,''
1800. Op zijn aansporing gaf in
1814 Jeronimo de Vries de W erken der
Van Harens bij hem uit in ,,eene onkostbare
uitgave'' van 6 deeltjes. Op toneelgebied
was W esterman voorstander van
het F. klassieke treurspel; de Romantiek
van Victor Hugo ging aan hem voorbij.
Hij is ook de uitgever van de Almanak
t/azi bevalligkeid e72 deugd ,gezf/#l, 1819-
'23., zie M uzenalmanak. Vriend van To1-
lens.
W esterman, M r. Dr. NV. M . 'w, geb. 1892
te Kisaran op Sumatra, 1922 '27 directeur
v. de Rott. Bank; 1953 '37 1id Tweede
Kamer voor 't Verbond voor Nationaal
Herstel; 1941 '46 raad-adviseur aan Justitie.
Red. Hugsch l1/azz#i/W. -I- 19j0.
W esterop? Roelof 'v, beschreef Hoorns
Buitenslngel ,,in rym'' 1728.
W estervoort, Floris van ev, ps. van L.
J. Kettmann.
Wetrsetuerrswpiejlk, Gerard N , vertaalde 1761 het
Demoqhontes uit het It. van
Pietro Metastaslo. Met grote instemming
door 't publiek begroet, en nog in Van
Lenneps tijd gespeeld, die van De Mopbondjes
vertelt.
W estfries, beoefend door de vereniging
W est-Friese Styk; deze geeft ook werken
uit in 't W estfries, o.a. Roimkes van
Arian de Goedea 1957. Ook het Hist. Genootsch.
,,Oud W est-Friesland'' geeft bundels
bijdraqen uit, gedeeltelijk in dialect.
W esthoff, Vlctor .v, geb. 1916, dichter
van Levend Barnsteeh 1946.
W esthoven, kasteel b1j Oost-Kapelle bij
M iddelburg. Roman van Mw. Boshoom-
't Verblijf der voormalige abten van Middelburg;
1579 verkocht door de Statcn.
Oorspronkelijk van de Tempeliers. De roman
loopt over de Hugenoot De Villiers,
hofprediker v. Prins W illem; 1882.
W est-lndische Trixxmph-basuyne, lofdicht
van Ds. Samuel Ampzing te Haarlem op
Pieter Piçtersz. Heyn, 1678.
ln 16jj berijmde hij Davids J'JtVZ//:ZZ',
aangevallen door J. v. Vondelen Voorloper,
d.i. Mr. P. v. Gelderen', door W ester.
baen beantwoord met Boden-Brood.
W esterbaens Avondt-scbool wt?t?g' I'r1'ye:'j'
c/; Vrysters en zijn Nieuw Avond-scbool
zijn vrije bewerkingen van Ars a4/z/,ghilj ein
Remedia Amoris van Ovidius, 166j en '66. Zijn voornaamste werk is het hofdicht
Ockenburgb, in de trant van Huygens'
Hofwijck. Westerbaen is echter pas in zijn
kracht in de polemiek, b.v. in zijn Krvtchl
4es Geloojs tegen Vondels Altaergeheimez2ëJJ:/
z', dan is hij fe1 als Jeremias de
Decker.
De ,ywijdberoemde'' dichter werd een voorname
heer; hij was niet alleen ridder, maar
werd ook ,,heere van Brantwyk- (bij Sliedrecht)
''
In 1663 qaf hiJ de 6 blijspelen van Terentius
in zlln berijmde vertaling uit.
Verder zijn ook zijn L. verzen in zijn verzamelde
Gedichten uitgegeven.
Dat hij met zijn tijd meeleefde, blijkt o.a.
uit zfjn Laurier-irans voor Jacob
Wassenaer, uit zijn Zege-zangb op
Verovering van Funen en zijn lied op
Herstellinge van Karel II.
Jac. v. d. Does schreef een Graf-dicb't op
X,den Hoog-geleerden en W yt-beroemden''
W esterbaen. J. A. W orp gaf een studie
over W esterbaen uit.
W esterhoven, Marie van geb. 1857,
toneelspeelster.
W esterlinck, Albert 'w. pseud. van José
Aerts, geb. 1914 te Geel. Dichter en critidit
huwelijk. Maar door bemiddeling van
Hugo de Groot werd hij in 1629 te Parijs
ridder van St. Michiel. Huygens was zijn
vriend. Ook W esterhaen legde een Fuitengoed
aan: Ockenburgh Fij Loosduinen,
waar hij sedert 1652 woonde. Als dichter
ook volgde hij Huïgens na: 't NoodsaeckelytLe
31,/ (de Llefde) , 1624. Ook met
Cats, Jan Vos en Blasius wercl hij l7evriend.
Vall 1624 zijn ook zijn Ninne-
Jëcâize/7. Hij bewerkte ook de Basia van
Janus Secundus', de Heroides van Oviditls
en de Aends. Hij schreef lijkdichten op
Barlaeus en Uytenbogaert', vertaalde Lauj
Stultitiae van Erasmus in verzen en Seneca's
Troades.
Tegen de orthodoxe predikanten schreef
hij KrancLen-Troost voor Israel in Hoj-
/,>2J. En hij liet het toneelspel toe op
Ockenburgh:
603 W est-lndische
W estland
W estland, Cora - , ps. van Iqw. Wisboom
Verstegen.
W estmaas, dorg in 't midden van de Hoekse
W aard. D1t is Mastland uit de ,,schetsen''
van C. E. v. Koetsveld.
W estra, P. M. - , schreef 1910 Multatuli
als auteur en in het b#zonder JD navol-
:er van Alphonse Klrr. Daarin over de
100 grafschriften op Thorbecke.
W estreenen van Tgellandt, W . H. J. baroh
van - , 1785- 1848, oudheidkundige, verzlmelaar.
Zie Museum Meermanno-W estreenianum
en Meerman.
W estrheene, Tobias van - , 1825- '71, 1id
van de Spectatorclub in Den Haag, redacteur
van De rJ/rJJlr/r#J, de ssmenwerking
van de letteren en de beeldende kunsten.
Hij schreef verhandelingen over Jan
Steen en Paulus Potter in 't F.
W ot-soeburg, gem. Oost- E'?; W est-soeburg,
met gedenkteken voor Marnix, wiens
buitengoed er stond. Ten Z. van M iddelburg.
Zie Sint-Aldegonde.
W estvlaamse Letterkunde, kwam tegen het
eind der 19e eeuw tot hloei, onder invloed
van Guido Gezelle, Verriest, Rodenbach,
Stijn Streuvels.
W et, Ella de .w, # 1939, vrouw van de
rechter N. J. de Irz'e/t in de Boereneorlog
secretaris van Louls Botha. Zij is de
dichteres van Sarie Marais, dat in de dagen
van de Oorlog geschreven werd.
W etsteen der Vernuften, het grote prozawerk
van Joan de Brune de Jonge, opgedragen
aan Cats.
W eustenraad, Alfred - , :1861- '78, dichter
onder invloed van Gezelle, leerling van
Verriest. Uit Roeselare.
W euwenaar, De Gewaande - , zie G.
W evele, Gillis de -, geestelijke te Brugge,
dichter van Sinte Amands faewe/z, 1336.
W eyde, Cornelia Lubertina van der N ,
1767- 1808, schreef een roman in brieven,
Henry e/z Louise, 1794, een herhaling
van Sara S/zr,gerâzfr/. Zij schreef deze roman
in de Gevangenpoort, waar zij in
kennis gekomen was met Jean Henri, baron
Des Villates, een Patriot, die in 1789
wegens samenzwering tot 25 jaar gevange.
nisstraf werd veroordeeld. Zi; werd zijn
minnares, de moeder van zijn dochter, en
zijn vrouw in 179j, toen hij weer ontslagen
was. Hij moest voor schulden in 1796
vluchten en j- te Burg-steinfurt bij Munster
1797.
Een andere roman in brieven van haar is
Italië, âe/ land der liejde, ook van 1794.
Vriendin v. Maria van Zuylekom; zie daar.
Weyerman, Jakob Campo -, 1677- 1747,
burlesk prozaschrijver; zijn moeder had
4 jaar verkleed a1s sergeant gediend, zijn
vader was evn lakvi; de zoon werd een
zwerver door D., F., E. en de Nederlanden.
Hij schreef pamfletten over de gebeurtenissen
van de dag a1s . de Asmodee
der 18e eeuw. Zo leefde hij van zijn pen
en van...... afdreiging. Zijn Amsterdon-
Jcâe Hermes, 1722- '23, is een van onze
eerste weekbladen. Van 172 j- '26 Den
Ontleeder der gebreeken. ln 1726 en '27
had hij weer een weekblad: Den fcâ/ des
weerelds, ,,ernstig en vermaakelijk in onrym
en in rym'' In 1729 verscheen De
J','//#le Tuchtheer, met aanvallen tegen
de Joden. Van Lennep noemt hem in zijn
Ferdinand Svycl: hiJ had een vrijmetselaarsloge
geopend en een fatsoenlijk meisje
geschaakt. Hij bedankte voor de bende
van Cartouche, werd bloemschilder en
schrijver van jolige weekbladen, waarvoor
hij 1739 in de Gevangenpoort kwam, waar
hij bleef tot zijn dood. Schreef ook Historiën
der Pausdoms. Zijn weekblad De
Doorzicbtige Heremyt verscheen van 27
Sept. 1728- 14 M aart 1729; ook a1s boek
uitgegeven en zelfs herdrukt yyvoor rekening
van den Autheur.'' (Doorzichtig =
helderziende.) Zijn Zeldzame Levensgevallen
verschenen anoniem te 's-Gravenhage
in 1756. Ze waren van F. K. Kersteman.
Over V'eyerman een studie van Dr. D. J.
H. ter Horst, in Het Boek. van 1944.
Zie ook Don Quickote.
W eyntjen Claes, dki. jvendelmoed Claesdocbter,
weduwe uit Monnikendam, 1527
te 's-Gravenhage a1s ketter verbrand. Het
lied van W eyntjen Claes is een van de
aangrijpendste uit het Martelaarsboekk ook
te vinden in de Gescbiedzangen van Van
Vloten:
Die beul trad aen om worgen,
Doen sloot sy haer oogen fijn,
Hebbende in 't hert verborgen
Een trooster, niet om sorghen,
Verlanghende thuys te z-lln.
W eyse, Wulffaert -, jacteur van de retoryf'l:
te Axel, vervaardigde 1j19 spel :7?
sprtuk 1'z;?;Je ioden, l'zfzzlt, sybillen :7;
vande drie coningben in de processie.
W eytingh, J. S. N, geh. te Groningen 1767, -? a1s rector te Kampen 1834, schrijver
van Gr. en L. schoolboeken, vermeld in
de Camera Obscura:
Haast zult gij wreed gekortwiekt zijn,
Uw vreugd loopt spoedig af :
Dan krijgt gij Bröder tot uw pijn
En W eytingh tot uw straf.
W eyts, Staf - , geb. 1909 te M echelen, ro.
manschrijver en schrijver van jeugdboeken
en kinderverhalen. De romans Hdene /)
de boot en De Geheimzinnige Hand werden
in 't Duits vertaald; Sneeuw t'7z Zonde
in 't Fins en Zweeds.
604 W eyts
W eytsen
W eytsen, Anna -, 1588- 1647, dochter
van de veldoverste W eyts, weduwe van
Reinier van Groenevelt, trouwde 162j met
W esterbaen; zij stoorde zich niet aan de
bedenkingen van de adellijke verwanten.
W esterFaen legde zijn dokterspraktijk neer
en vestigde zich op West-Escamp bij LoeSduinen,
later op OckenFurg, dat hij liet
houwen na de dood van zijn vrouw, en
in 16j2 betrok. Zie BrandwycL.
W ichmann, E. - , 1890 1930, kwam in
Het W itte Gew-r op tegen ethiek in de
kunst en tegen de demokratie, 1927.
W ieder, Dr. F. C. - , 1874 1945, schreef
1900 zijn proefschrift over de Schrijtuuï-
/#1: Liedekcns. Van 1924 - '38 bihliothecaris
der U. B. te Leiden. Schreef verder
werken voor de Linschoten-vereniging, o.a.
De Stichting van New-Yorh, 192j; De
gVJ, weg zi-r Indië /zr de Ka# , 1913.
Wiedilk, P. -, 1867 1938, socialistiscb
schrijver onder ps. J. Saks. Schreef 1927
over Potgieter en BusLen Huet. Zijn beschouwingen
over Multatuli, 1957, bestreden
door E. du Perron in diens Mu1-
tatuli, Tweede Pleidooi, 1938.
wiegedrnkken, incunabelen, boeken gedrukt
v ' oör 1 j0 1.
W iel, Het ew van Heusden, romance van
Bilderdijk, 1821: de koning van Engeland
zoekt zijn dochter, die geschaakt was
door de heer van Heusden; hij vindt haar
bij het spinnewiel. De stof komt voor bij
Simon van Leeuwen, Batavia Illustrata,
1685) Bilderdijk maakte er een verheerlijking
van van zijn eigen voorgeslacht.
W ielen, Joannes Stalput van der 'w, zie S.
W ielenga, Dr. B. - , 1873 1949, uit
Amsterdam, geref. predikant aldaar.
Schreef over Moderne Letterkunde) 19174
De ##JE'2 als boeh van Jcât?tlziâtzà, 192j.
Vertaalde de Navolging van CârjJ/;/J, met
inleiding, 1926.
W ienecke, M r. C. A. - , geb. te Aalten
1874, oud-president v. d. Rechtbank te
Soerahaja, letterkundige en dichtey, ook
van toneelwerk. Maakte 1902 Registers op
M ultatuli's Ideën.
W ien Neerlandsch Bloed, zie Van Kinsbergen
en Tollens. Het volkslied is pas a1-
gemeen geworden tijdens de Belgische Opstand,
vooral ook door de voordracht van
de zanger Chavonnes Vrugt.
Wieringa, Nicolaas Jarichedes -, schoolmeester
te Harlingen, vertaalde van Trajano
Boccalini Kundschappen van lkrrll,
1675; verder Alle #é' Geestige JrérâE'v
van N r. François Rabelais. Studie over
hem van Dr. C. L. Thijssen-schoute. 1939.
Wiersma, J. P. 'v, geb. 1894, schrijver,
oprichter van 't Jongfriese Zangkoor en
het Nieuwfries Toneel. Friescbe 51::/
1954; Friesche Mytheq 1957. Journalist.
In 1951 verscheen zijn Friesland, Verciert
met duysent f?re/q/7#d>;, a1s prachtwerk
over de provincie.
W ieuwerd, de zetel der
Maria van Schurman is er Fegraven, doch
vrij zeker niet in de bekende grafkelder,
waarin de lijken niet vergaan.
W ilde, Frans de N , pseud. van Eugeen
Gillianus, geForen te Antwerpen in 1889.
Lahadisten; Anna
prozaschrijver, verzorgde ververtalingen.
Eenzame Vroegte,
Het Verleden van Columbus.
W ildeboer, G. E. - , 1812- 1904, schoolhoofd
te Hoogezand, schrijver in Groninger
dialect. Moppen t,>2 Mopjes, 1882.
Dichter en
scheidene
Toneelstukks.
W ilde en een tamme Zangster, Onderschc t
tusschen een - , een van de weinige gedichten
vanMMaarriai a TePsislet,l scdhea dew. iDldee taism mdee
zangster is
nachtegaal:
Prijst vry den Nachtegael,
A1s hy u menighmael
Verlust en schatert uyt,
Een zingend veedertje en een
(gewieckt geluydt.
W ildenborch, De 'v, het buitengoed van
Staring onder Vorden, bij Lochem.
W ilderode, Antoon van N , schuilnaam van
priester C. P. Coupé, geboren in 1918 te
Moerbeke-Avaas. Dichter van De Moerbeitoppen
ruiscbten.
W ilhelmus, het volkslied, ontstond tijdens
de inval van Prins W illem in 1j68.
W ilhelmus van Nassouwe
Ben ick van Duytschen bloet,
d.i. van Nederlands bloed.
De dichter is misschien Baltbasar Houwaert,
zie daar. Men denkt echter ook aan
Savaria, Marnix of Coornhert. Ter ere van
ïTilbelmus van Nassauen, d.i. prins W i1-
Iem. ln de Patriottentijd verboden. In de
19e eeuw verdrongen door Wien Neer-
Iands Bloedk sedert nk 1890 weer in ere.
Nagevolgd in 1813 door Bilderdijk, Loots,
J. S. Swaan, M. Murray en Spandaw;
maar men was de oude wilze toen vergeten.
Het W ilkelmus komt het eerst voor in
Esn nieu Geusen Lieden-Boecxken, oudst
bewaarde druk 1j81. De wijze was die
van een F. spotlied op Condé, die voor
de Hervormden Chartres belegerde: Clunson
de /a ville de Cbartresk het W ilhelmus
is er het antwoord op in dezelfde strofen.
De eerste, die het lied aan M arnix toeschreef,
was Jacob Verheiden in een L.
werk van 1602, vertaald a1s Ajbeeldingen
van in Godts woordt ervarene manre/;;
daarna W illem de Gortter in 1605.
De bekende parodie op het W ilhelmus is,
naar Dr. E. T. Kuiper heeft aangetoond,
605 W ilhelmus
W ilhelmus
geen parodie, doch een geuzenliedje, dat
op dezelfde wijze gezongen werd. Het is
in de mond gelegd van de lichte vrouwen,
die met Alva's troepen meekwamen:
Wille, Dr. J. -, geb. 188 1 te Koudekerke
a/d Rijn, sezert 1925 gew. hoogleraar in
't Ned. a. d. Vrije Universiteit te Amsterdam;
schreef over Marnix' B#encorj,
1919., over R. 31. v. Gt/EA/CJ en z#r il'ing,
proefschrift 1924; over Heiman Dullaert,
1926. Medewerker a. d. nieuwe Gescb.
Over het W ilhelmus:
Het originele velkslied. Oorsprong, vermoedelijke
dichter en nodige opheldering.
Leyden 1813.
Nwe. uitg. Den Haag 1872.
G. D. J. Schotel, 10 Gedachten over b.
oude volkslied. IF. v. N. en de vervaardi-
.(,E'r van betzelve. Leyd. 1834.
2 O dez., Het oude volkslied IF///9EJ/ZZC/ZJ v.
Nassouwen. Opgehelderd d. enige aantekeningen
Leid. 18j0.
R. H. v. Someren, Over
Wilhelmus, 1834.
Het W ilbelmus w,:2 Nassouwen.
door G. te W inkel, 1912:
M. G. de Boer, Toelicbtlng i# den
helmus-Kalender.
Neerlands volkslied. Getekend en
d. G. W estermann. Amst. 191j.
Het W ilbelmus, met verklaring en toelichting
uitgegeven door Dr. P. Leendertz
Jr., 1925. Dr. F. K. H. Kossmann bezorgde
in 1923 de 3e druk van de uit.
gave van F. v. Duyse. In 1959 Het lr'N/éE'/-
mus met inleiding en verklaring, van S.
S. Mensonides; in 1940 een novelle van
uitgeg.
L. Huizinga.
Proefschrift over van
J. B. Drewes, 1946, die ook over 't zelfde
onderwerp nog in 1946 een beknopter
boek uitgaf .
Egbert Smedes wees in 1947 in het Ts. v.
Gescbiedenis de Lutherse predikant Balthasar
Houwaert aan als de dichter van het
W ilhelmus.
Deze opvatting fe1 bestreden door S. J.
Lenselink in Levende Talen, October 1948;
deze schrijver komt op voor Marnix.
De theorie van Smedes wordt verdedigd
in de Miscellanea voor Dr. Van Gils door
Dr. A. Kessen, 1949.
Prof. Blok dacht aan de veldprediker Saravia.
Verder is gedacht aan Coornhert
aan Jean Baptiste Houwaert, de broer van
Balthasar.
Anton van Duinkerken noemde
/t Wilhelmus Dr.
Letterkunde voor de 17e en
18e eeuw. Van 1951 is zijn studie De
Gere//rwperldr en âe/ tooneel tot 1620.
Dlcâ/:r//./âe Zeljbescbröving t?/r Bi1de1.-
J#J, 1945.
W illem van Afflighem, zie A.
W illem van Arkel, Den ondergang van
Jonkheer 'v, zie H,
W illem 1: graaf van Holland, treurspel van
Bilderdljk, 1808. Behandelt de geschiedenis
van Ada J an Hollandk zie daar.
Willem lV, graaf van Holland, zie Jammerlicke
Clage.
W illem Hups, eene anecdote uit de XVIIe
eeuw, door B. D., d.i. Bruno Daalberg',
in deze roman de eerste mededelingel'
over Jan Klaassen, de poppenkastsmler;
180j. Zie V'acker van Zon.
Nvillem Leevend, roman in brieven van
W ollf en Deken, 1785; 8 delen. De
schrijfsters waren beroemd geworden door
Saarlje lzfrrer/.vr/; de uitgever Van Clecf
te 's-Gravenhage betaalde voor IF. L.
f 6000. Er verscheen een Aanbangzel op
in 1786,. misschien van W . v. Ollefen; dit
boek werd verboden. De roman geeft,
evenals Sara Burgerbart, een beeld van
het Hollandse leven, doch is veel meer
gericht tegen de ziekelijke sentimentaliteit
van die dagen. Aan 't godsdienstig leven
wordt veel aandacht geschonken; de rechtzinnige
predikant Ds. Heftig wordt getekend
a1s steil en onverdraagzaam, de
atheïst Jambres a1s een zwelger en eel)
v. d. Nedl.
lichtmis. Verder is er in dit grote werk
een verhandeling over hartstochten, over
het huwelijk, de ,,heilige'' vriendschap en
de liefde. Maar vooral is het boek een
verdediging van de Christelijke Openbaring
tegen de natuurlijke godsdienst, vai'
het geloof tegen het ongeloof. ,,l-eerzaamheid
en Vrolis-heid'' was het doel der
schrijfsters.
ln
mus van der Voort, rederijker
Verder P. Geyl, W ilh. z?. Nassouwe)
Zie ook /. Postmus.
1872 een verkorte uitgave in 2 delen
van Mw. van W estrheene; in 1886 een
tweede druk in 5 delen, weer bij Van
Cleef.
W illem Lodewijk, stadhouder van Frgesland,
1584- 1620, beschermer van Starter,
die hem verheerlijkte in cen f,#l-
Klagkt.
W illem, die den M adoc maakte, de verder
onbekende dichter van Van den Vos Reinaerde,
* 1260. Waarschijnlijk uit j,het
soete lant van W aes.''
W at wilt ghij ons versnouwen
Ghy quaemt wt Spaengien coen;
M et d'ellebooch door de mouwen
Die teenen door de schoen.
Het hembde door de hroecken,
Bracht u Duckdalf in 't land
Ghij meucht hem nu we1 vloecken
Hij heeft u hier gheplant.
606 W illem
W illem van Oranje
lW illem van Oranje, de stnmvader van het
eerste geslacht. dat over het prinsdom
regeerdq paladijn van Karel de Grote,
legendarlsclne held van een Oudfrans riddergedicht,
een chanson de geste. Daar
heet hij Guillaume fzz/ court Ncz, d.i. W il-
1em met de korte (afgehouwen) neus',
verhasterd tot Guillaume J/z cornet, d.i.
W . met de hoorn. Vandaar de hoorn op
het wapen van Oranje. Van de Ned. vertaling
van het gedicht zijn maar 400 ree1s
over: de jraaf, monnik geworden, op 6
lnkoop voor t klooster uit, door rovers
overvallen. De monnik is evenwel nog een
echte vechtersbaas in de trant van de Karelromans;
deze W illem rukt een paard
een poot uit, om er zijn vijanden mee te
verslaan.
De vertaling is van Claes van f'ftier/epi,
Ver Brecbten sone, die syreekt van Willem
van Oringen. Historlsch staat vast, dat deze W illem, graaf van Toulouse,
t 804 in een klooster ging te Gellone
in de Cevennes; in dat klooster werd het
:1Leven van den heiligen W illem'' A 112 j
ln 't L. opgesteld. Volgens Bédier hebben
jongleurs (reizende zangers) de stof van
het ridderdicht uit die Vita geput.
De fragmenten uitgeyeven door Willems
1845 en door Kalff ln de Episcke Frw#-
memen) 1885. En bewerkt door Alberdingk
Thijm in de Karolingische Verkalen.
zW illem van Oranje? reeds in 1567 bezongen
in de Geuzenllederen. In 1568 bij de
Tocht over de Maas:
De Prince van Orangiën
(is te velde gecomen,
Vive le Geus!
In hetzelfde jaar
daar.
satire van 1j79;
Ontwyfelick
heeft den
nog het W ilbelmus; zie
Bespot door de tegenpartij in een
groot onghelijck
Conynck van Spaignen,
Dat hy zulck eenen goeden prince
voor vyandt es hauwende;
dat het gedicht a1s satire bedoeld
blijkt telkens uit het slot van ieder
plet:
1S,
COu-
Noyt en heeft Vlaenderen
in meerder rtlste gheseten......
Es alsoo waer a1s den hont
de byle heeft gheëten.
In Valerius' Gedenk-clanck een klaaglied
op de dood van de Prins:
Stort tranen uyt,
Schreyt luide,
W eent en trort.
Gedichten over de moord van 1584 in het
Geuzen-liedboekk toneelspel over de moord
door Jhr. pc/s Duymè zie daar en Nas-
J/Z/JfW: Perseus.
ln 1602 verscheen van Proj. SE'/ZZJ//:J het
L. treursyel Auriacus sive L/I:F/JJ sagciat
d.i. Oranle of de gekwetste Vrijheid, door
Duym vertaald, 1606.
Costers nieuwe Academie werd 1617 ingewijd;
a1s tweede stuk op die avond werd
gespeeld het Treurspel I'JNJ: moordt begaen
at'p/ W'ilbelm van Ortfr/,g/Epc door Gijshert
van Hoghendorp.
Bij een grent van Jan van de Velde schreef
Starter ln 1625 de Triumtb-W agen, een
groot lofdicht op W illem 1.
Lnmbert van den Bos schreef 1661 zijn
treurspel Jvilbem of Gequetste Zrzâey/;
Joost Sasselee in 1738 het treurspel De
ballingscbap 1u,2 jTillem 1, Prins z'az;
Oranje.
Dood zllzi Willem 1, treurspel van Claas
Bruin, 1721. Van 1773 is het treurspel
W illem de Eerste van Onno Zwier van
Haren; van 1780 W illem I van Nomsz in
24 zangen; van 1785 ivillem f, treurspel
van Jan van Walré. Bezongen door To1-
lens, 1807; door P. M. Montijn in 1848.
Van Hilman weer een treurspel, W illon
1, 1848. En nog een treurspel van Van
W alré in 1836: De dood tzizr W illem #:7;
Eerste.
Bekend bleef de lierzang Aan #r/rl W il-
Iem van Van Alphen, 1779, gevolgd door
het puntdicht:
W ie leeft er, die na hem
ons Neerland kan behoeden ?
Zoo sprak het weerloos volk,
Maar Neerlands God zei..... Ik!
A. L. Barbaz bewerkte naar het F. van
Arnault in 1826 een treurspel W illem van
Orarje; Warnsinck behandelde de moord
in een toneelspel, 1836.
De Vlaamse senator Pvtul de 41/>2J schreef
het drama Willem de Zwijger. En in De
Stem van 1939 verscheen het nieuwe drama
van Dirk Coster: Leven u'/z Sterven van
lrë//ezzi van Oranje. Mw. Laman Trip-de
Beaufort schreef een historisch toneelspel
Willem van Oranje, 2e druk 1916.
De stuk-ken van voor- en tegenstanders over
de moord op Prins W illem zijn in 1884
door J. G. Frederiks uitgegeven.
W illem 1I, Juni 1626 begroet met de GeboortLlock
van Vondel; in 1644 opnieuw
met De ffywe/; van Oranje en Britanje'
bij de verloving van W illem met de elfjarige
dochter van Koning Karel I van
Engeland. De prinses werd naar Holland
gebracht door haar moeder en deze werd
door Vondel verwelkomd in een groot gedicht
Henriette Marie t' Amsterdam:
De Hollanders zijn schuw
van hartewee te brouwen
Stadhouders van hun staet,
en hooghgebore Vrouwen.
Maar na de Aanslag op Amsterdam en
607 W illem 11
W illem III W illem V
na de dood yan W illem 11 schreef Vondel
hatelijke schlmpdichten:
Een schelm heeft lust de kroon der
Te trappen met den hoef,.... (steden
Zie ook Aitzema.
W illem l1, na zijn overlijden gehekeld in
Vertroosting over de doodt van z#/;e Hoogbeit,
gedicht opgenomen in de Amersfoortse
uitgave van Vondels hek-eldichten, doch
niet van hem. Waarschijnlijk van Pieter
de Groot.
W gllem 111, het eerst
de1 in zijn gedicht
van Amsterdam, d.i.
Prins vergezelde op zijn tocht door de
stad, 1666.
't Eerste huldedicht, aan Willem gewijd,
was van Jan Zoet, 1666; dezs dichtte in
1672 een Begroetingswoordk d1t deed ook
Ds. Vollenhove. M aar er verschenen ook
toegezongen door Vonop
De Ridderscbap
de erewacht die de
spot- en schimpdichten; in 1710 opgenomen
in de Ned. en L. keurdichten. Van
1672 is ook Venezoenk zie daar.
Diederik Buysero bezong de Vrede van
Nijmegen in De Triomjerende NJN; 1678.
HiJ schreef verder ook zulke bespottelijk
hoogdravende lofverzen, dat de prins er
zelf om lachte.
Van 1679 is het zinnespel Tieranny sws
Eigenbaatk zie daar.
Op de Tocht naar
te Petrus
een gouden
Van Halmael
Rabus
Engeland, 1688, maakeen
heldendicht, waar hij
erepenning mee verdiende. H.
dichtte een spelop De Over-
Z/fWJ, onder de titel Hoop en Vrees, 1709.
Lofdlchten uit de tijd zelf van Kath. Lescailje,
Laurens Bake, W illem Everwijn,
Buysero en Ludolf Smids. Bij de kroning
in 1689 kwamen vertoningsspelen van Govert
Bidloo en van Thomas Arendsz. Toen
kwnm er ook een lofdicht van Oudaen, de
grote voorstander van Jan de Witt, die nu
de koning van Engeland prees a1s verdediger
van de Hervormde godsdienst.
David van Hoogstraten bezong de overwinningen
in Ierland, 1690. Maar weldra
trad Thomas Arendsz op voor burgermeesteren
van Amsterdam met twee hekeldichten.
Iloch bij#SPrinsen terugkomstID
1691 kwamen verzen van J. v. Hervelt,
D. v. Hoogstraten, P. Rabus, Droste, K.
Lescailje, G. Bidloo en vooral van Joan
Pluimer. Deze kreeg voor zijn opgeschroefde
lofdichteb een gouden gedenkpenning.
De inneming van Namen werd verheerlijkt
door Jok. Vollenhove, C. Droste, Samuel
Silvius, W . v. d. Hoeven en François van
Bergen, 1695.
Van 1695 is ook de L#kstaatsie van Maria
van Thomas Arendsz.
Dirk Buysero zette 1697 De Ryswyksche
FreA vrez/gJ op muziek. W ellekens dichtte
een Herderung op de R#J>#lJ4e
Vrede en Fovendien nog een Jtqersung
tot 1of van W illem 111. Ludolf Gockinga
wijdde hem een Zegezang van 40 blz.,
1699.
Maar bovenal
vereerder
de een heldendicht in 8 boeken
IS Lucas Rotgans
van Willem 111; hij
de grote
vervaardigin
Parnastaal.
De Prins werd uitgeluid door Corn.
v. d. Gon, Abr. de WitJr., W . v. d.
Hoeven, Cornelia van der Veer, Ds. Gerard
Outhof, Buysero en Joh. Vollenhove.
W illem
mels werk, o.a.
Kind van 5'/,,/,
lII Nzordtverheerlijkt in Schimin
het toneelspel Het
1859, en in de romans
Sinjeur Semeynsz. 1879 en De K#l/e/x
van de f.#/>rle.
De E pzr/Au>fzlr; is de titel van een roman
van K. Norel, waarin leven en werk van
1II wordt geschilderd? 19j0.
W illem IV, bij zijn verheffing ln 1747 md
zeer veel jubelzangen begroet, afzonderlijk
en in bundels a1s Eerzuil. Daarbij Willem
van Haren, L. W . v. Merken, Clara van
Sytzama en Sara Maria van der W ilp. Zie
W onder par.
Ook werd de prins uitbundig verheerlijkt
in een Leerrede van Ds. Petrus Hofstede
te Zaandnm. ook een bombastische
lijkrede in 17j1, en strooide Bloezzi:/
z op zijn graf. Ajrikanen // Stinkende
gouwen zeiden de tegenstanders: he1 oranje
van kleur, maar met een lelijke geur. ln
1756 kwpm nog een Heldendicht van Mw.
De Cambon. In De Geuzen van 0. Z. v.
Haren een verheerlijking van de Stadhou-
Deze hield
W illem
der.
Willem V, bij ziln geboortein 1748
met een Lierzanq van Clara van Sytzama.
Bij zijn inhuldiglng in 1766 dichtte Betje
W olff haar Nieuw Scheeps De#; Le
Francq van Berkhey zijn Rb#nlandscb
W edspel en Mw. de Cnmbon-van de W erken
haar Inhuldiging.
Bij Willems komst te Amsterdam in 1768
dichtte P. Huisinga-Bakker een Welkomstlied;
ook Jan Nomsz kwnm met een gebegroet
dicht. W agenaar stelde een prachtwerk samen
over de feesten: 't ZE'râd/z:J Amsterddm.
In 1781 vereerde Simon Stijl de
een
der.
op zijn
Sckarp.
In de
aantal
zumensweering van Harmodius
Friso, d.i. P. Vreede, 1786. Grof en
fe1 tegen de Stadhouder waren ook: De
Zrzôrrger, 1786; De Zege//r=/ v4n
Utrecbts Burgers, '87; De Dolle D4pp:r-
Prins met
gqdicht Aan Nederlands Erjstadhou-
Bllderdijk dichtte 1783 een Feestung
verjaardag, 8 Maart. Zie ook J.
Patriottentijdverschenen een groot
ppmfletten,o.a. De s//elrzy.u.z? of
de gevloekte
608
609
heid, '87 ; Wzrillem tpc Willemljtttj e ,,of tle
mislukte reis naar de Republiek der Keezen,''
1787; Willem Je Vyjde oj de
W raaLgierige, 1786. Zie ook Torenboult)
en Maria van Lalain.
't Allerscherpst was De Haagsche Correspondent,
1786 '87, waarin de Prins van
allerlei staatk-undige vergrijpen Feticht
werd onder het motto: Prins W illem nocm
ik nïet.
Maar V . v. Ollefen schreef een toneelsytl
W illem V ,,geschikt voor de opvoedlng
der jeugd,) .
Mw. De Cambon bracht een Dicbtojjel.
,,zN Willem den G'EW/.//#ë#:>2, 1787, en bij
het herstel in 1787 slaakte Le Francq van
Berkhey een Vreugde-galm.
Pieter 't Hoen schreef in 1793 een treurspel
tegen Willem V: Godejroy de .Dzt?//zgeland.
Gerrit Paape dichtte een toneelspel
over De JV//:â/ van JFë//:zr Jzr, 1795.
Bilderdijk daartegenover bezong De achtste
31,.'?p'J in Londen, 1796 en maakte nog meniy
ander gedicht.
BiJ 's Prinsen dood in 1806 de Lyigedacb-
Jezi/.i van Le Francq van Berkhey, 1000
regels lany.
Willem 1, l)1j zijn geboorte a1s Erfprins verwelkomd
in 2 sonnetten door Van Nuyssenburg,
1772. Bij zijn huwelijk- in 1791
begroet met een Vaderlandsche E c/l/z/x:
door Jan Scharp. Bespot in de klucht Abel
Kr/wl/:/z en Z#z7 Doorluchtige Jft?/xqâE'à
aan Derz Helder, 1799, na de lnval der
Engelsen en Russen.
Westerman dichtte een Liel.zang bij zijn
terugkomst uit Engeland, 1813.
A1s koning vestigde W illem I aan de
Belgische hogescholen een leerstoel voor
het Nederlands; Schrant werd hoogleraar
te Gent, Visscher te Leuven, Kinker te
Luik.
ln 1831 verheerlijkte Tollens hem in zijn
gedicht De r/zi/zz# Ieel''.
Geprezen in 1841 in het hekeldicht Anti-
.gtph//zxf (zie klaar ) van J. Th. v. Rijswijck-.
W zllem Il, bij zijn geboorte in 1 792 begroet
met een jeestzang van Bilderdijk-; bij zijn
huwelijk in 1816 met een Ftestzang van
Tollens.
Verheerlijkt in De Tiendvtagscbe Veidftlc/-'/
van Van der Hoop en door W ithuys
in een lierzang, De #7'ë?2.f van Oarnje,
1 8 3 1 .
Bij zijn komst tot de troon in 18ui() begroet
met een Hulde van 1. J. Lion. ln
1849 uitgeluid met Rouw é'?2 Trouw van
Da Costa, en met J.f Konings suwra//zz/.f
van Tollens.
Willem 111, bij zijn geboorte in 1 8 1 7 begroet
door Tollens met een lierzang',
bij
de kroning in 1849 gevierd met een gel-
ettcl-lt. N'-k'rrdlnlc. 2e clr.
9-V illem:
legelqheizsstuk- van schlmmel : Orvtnje :72
Netlerland.
W illem van Oringen, zie jTillem f?a?p
Oranje, 1.
W illem de Redenaar, zie Aanbangzel op
W illem 1tpEzz/:cl,
W illems, Dr. Alfons 'v, 1839 1909, geb.
te Brussel, gaf 1858 cle Bljeniol'j valè Marnix
opnieuw uit; schreef over klc Ned.
letteren in het F. Julius de Geyter clroeg
aan hem zijn bewerking van Reinaevt op,
1874. Hij had in 1858 een studie over
Reinaert in het F. uitgegeven. Vriend vall
Vosmaer', hij was een vall de vier tocht#
enoten in Londinias.
W lllems, Frans N , 1839 .....,
uit Oolen
in Antwerpen, onderwijzer, leraar, schoolopziener.
Schrijver van leesboeken en studlën;
dichter.
W illems, Jan Frans 'v, 1793 1846, Vlaams
letterkundige, d e vader der Vlaamse Beweging',
geb. te Boechout hij Lier', notarisklerk
te Antqvcrpen. Bezollg eerst Napoleon,
maar in l8l j de hereniging van
N. en Z. Nederland. Hij werd 181j
adjunct-archivaris, in 182 l ontvanger in
Antwerpen. Maar om zijn Vlaamsgezindheid
werd hij 1851 naar Eeklo overgeplaatst;
in 1855 werd hij weer ontvanger,
nu te Gent. In 1854 gaf hij Reinaert de
Vo's uit, in 1856 de Rljmkroniek 'Iztfx Jan
fwzz Heelu over de Slag bij W oeringen.
Hij stichtte het ts. Belgiscb mJ/ld/fw, 1837
'46. In 1846 verdedigde hij de rechten
van de oude rederijk-ersk-amer De Ft?>7/:/)2to
ten stadhuize met zoveel gloed, dat eell
beroerte hem trof en hij na enkele ttren
overleed. Zie îvillemsjondj'. Van belang is
ook zijn verzameling Oude Vlaemscbe
Liedel'el: /c)2 deele /3;e? de rzitz//l/tpiz/, 1848
bezorgd door zijn vriend Snellaert , .
Gedenkteken in zijn geboorteplaats en monument
vöör de Vlaamse Schouwburg van
Gent.
Hij schreef 1819 '24 zijn Vel'bantl E'/ïzz.j
ovev Jta Nederduytscbe Taf'/- 6,7., Lettes'-
l//rJ:. de eerste Ned. gesch. der l-etterel)
in vofle omvang.
Onder zijn toneelwerk Qltinten 41aJJ)?.f,
1816.
Zijn Nidatenscbap, dicht- en toneelstukken,
uitgegeven door Pr. v. Duyse, 18j6.
M ax Rooses schreef 1L 874 een Levesuscbets
en gaf zijn Briet'en ult, Bij zijn dood werden
de redevoeriltgen, o.a. van Snellaert en
Conscience en de Ajscheidsql'oet van Th.
v. Ryswyck a1s Gedenkzuil ultgegeven. Jan
Bols gaf in 1909 Brieven aan 1.rV//dP'J
uit. Een ,,volledig levensbeeld'', door Jef
Crick, verscheen in 1946 te Gent. Over de
herdenking te Gent in dat jaar Leo van
Prtlyvelde e.a.
59
W illem l
W illems
W illems, Leonard - , 1864 1958, zoon
van Alfons, opperde 1897 het vermoeden
dat er twee dichters zouden geweest zijn
Van den JOJ Reinaerde; vermoeden bevestigd
door 't nieuwgevonden hs. Zie
Reinaert. In 1934 verschenen zijn ElcLel'-
Iyc-studiën.
In 1924 hezorgde hij een herdruk van 't
volksboek Reynaert de Vos, dat in 1j66
bij Plantijn was verschenen. Ook schreef
hij verscheiden letterkundige studiën in
het F., b.v. over Ysengrinus, 189j.
Zijn Reinardiana I XIII verschenen in
de Verslagen der V1. Akademie, 1920
'54.
W illems, Dr. P. K. H. 'v, 1840 '98, uit
M aastricht, prof . in de Gr. en Rom. oudheden
te Leuven, f lamingant; schreef opstellen
over /. B. Daz/à, 1867.
Willems, S. C. A. 'v, 1818 '85, ijverde
voor 't Ned. toneel te Brussel en schreef
zelf ook toneelwerk.
W illemsfonds, stichting voor de uitgave van
V1. vrijzinnige boeken? opgericht 18j1,
genoemd naar /. F. 'Vlllems. Krachtig geleid
door Julius Vuylstek-e. Vergelijk Davidsjonds.
Gevestigd in het Lakenmetershuis
op de Vrijdagmarkt te Gent. Onder
de uitgaven van het W illemsfonds Karel
Jzr van Julius de Geyter en zes delen
Vlumscb België sedert 1830, Studiën en
schetsen 190j '10. ln 1870 12 nummers
Ned. Zangstukken, weldra nog verscheiden
andere zangbundels.
Julius Vuylsteke gaf in 1872 een studie
uit over De twintig eerste jarer van /7t>/
Willemsjonds.
W illemsz, Arent .v , barbier te Delft, deed
1j25 een bedevaart naar het H. Land .
Reisverhaal hewaard.
W illemsz, Claes .v: door Huydecoper gehouden
voor de dlchter van Der N /,;>2E'?;
Loep. Reeds Clignett toonde 1819 aan, dat
hij een afschrijver was van 't jaar 1486.
Mr. L. Ph. C. van den Bergh vond de
naam van de ware dichter Dis'c Polter in
de beginletters der laatste 10 regels.
W illemsz, Dirk x., val' Asperen, redde het
leven van zijn door 't ijs gezakte vervolger,
maar werd toch a1s ketter ter dood
gebracht, 1569. Gedicht van Tollens, naar
de Doopsgezinde Martelaersspiegel van
1631. Plaat van Jan Luyken.
W illigen, Adriaan van der .x., 1766 1841,
drossaard van Tilburg 179j; toneelschrijver:
Selico, 1794; Claudine, 1797, Ontleend
aan de Contes Moraux van Florian,
met opvoedkundige strekking; De Rccommandatiebrievent
1800, blijspel.
W illink, Daniël -, 1676 1722, wijnkoper
en 1id van het Amsterdamse dichtgenootschap
Constantia et Labore. Bezong de
schoonheden vaù Amsterdam in zijn Amsterdvtmscbe
Tempe oj Nieuwe Plantaadje,
1722 en in de Amsterdamscbe ;/zJlE'?2Jï?2-
gel, 1738 uitgegeven. In proza verheerlijkte
hij stad en omgeving in zijn Amstel-
Iandscke vdrf-t/lll, uitgegeven 1757; op
rijm Groot J-fcere/z;, (bij Franeker) , 1754.
W illis, Arnold ,v, uit Goes, vestigde zich
te Rotterdam a1s drukker, uitgever van
de Overgebleven Ged'icbten van Jacob
Zeeus, 1726. Zeeus had ook een herderszang
gedicht in 1710 bij de bruiloft van
W illis. Deze is bekend geworden door
Potgieters schets De Foliobijbel a1s de uitgever-
uitzuiger. Poot vroeg n.1. in 1718
voor de 2e druk van zijn Mengeldicbten
een folio-bijbel, doch werd met een grootmediaan
afgescheept. Ook Campo W eyerman
scheldt hem uit in zijn Amsterdamsche
Hermes 1. Nvillis maakte zelf verzen:
Dichtlievende Ledigbeid, 1731. Hij beschreef
in proza het leven van Jacob
Zeeus. A1s matroos begonnen, woonde hij
1719 op een buiten aan de Oude W etering
bij 't Brasenner Meer.
W ilma, ps. van W illy Mtvpzlaz.
W ilms, J. W . 'v, 1772 1847, D. componist,
1791 te Amsterdam, maakte de mu.
ziek bij Wien Neerlandsch bloed. Bracht
ook de koorzangen op muziek ter gelegenheid
van de Hulde aan J. M. Kemper in
Felix M eritis, 1824, van H. H. K1-1Jn en
Barend Klijn. Van hem is ook de wijze
van <# Ieven vrij. Organist bij de Doops-
#ezinden.
W llp, Sara M aria van der - , 1716 1805,
dochter van de conrector der L. school tc
Amsterdam, vertaalde stichtelijke gedichten
uit het E. en F. Vriendin van L. W . s'.
Merken. Zij raakte in strijd met de graveur
Marinkelle? die haar portret gemaakt
had 1771; zij llet dit vervangen door een
ander van Bruyninx, dat meer met haar
leeftijd overeenkwam. Oprecbt Jfer/Jaa/
daarover 1772. Onder haar gedichten lofzang
op de Vrede wzfzi Aken.
W ils, Balthazar - , 1657 '98, boekbinder
te Antwerpen, schrijver van het treurspel
Manmoedige Olimpia, 1680. Zijn zinspreuk
was eerlijk: y,veel wils, kleyn ver- ## mogen.
W ils, Cornelis x', geb. 1659 te Antwerpen,
broer van Balthazar, dichtte een klucht
Den grooten en t//zt/t/é,rz/fzzrtz/ycJe/; Don
Quicbot, 1682.
W ilt heden nu treden, lof- en danklied op
de overwfnning van 1597 uit Valerius'
Gedenck-clanck.
W iltzangk, een der bekendste gedichtjes van
Vondel:
Wat zong het vrolijck vogelkijn,
Dat in den boomgaert zat!
610 W iltzangk
W inckel
Hoe heerlijck Flinckt de zonneschijn
Van rijckdom en van schat!
Gedicht op de hofstede Rustenhergh van
de Hinlopens Fuiten Naarden, evenals het
verhaaltje van De getrouwe Haeghdis.
W inckel, Den Gulden N , zie G.
W ind, M r. Samuel de 'v, 1793- 1850, rechter
te Middelhurg, schreef 1825 een Ve1'-
handeling over den invloed Jdr Dichtkunde
op de Gp-fc/z/et/t'rël', bekroond door de
Mij. v. Letterkunde. Zijn hoofdwerk is de
Bibl. der Ned. G'tvcâ/tWlcâr#z/erl', tot
181j.
W indekelken, dichthundel van Hasebroek,
1864; gevolgd door Nieuwe W indeielken.
W inden, Martinus van der -, schrijver v.
h. zedenspel De Vriendscbap van 1760,
de eerste oorspronkelijke comldie Ia'rmoyantek
er is een ongelukkig gezin, waar
alles tegenloopt: ze ,yweenen hunne oogen
uit hun tranen worden plassen''. M aar de
edelmoedige, deugdzame vriend redt ze uit
de nood en het loopt op twee blijde bruilofteq
uit.
W indesheim, klooster te - , gesticht tegen
het jaar 1400 naar de beginselen van
Geert Groote; weldra verrezen er een
groot aantal in de Nederlanden en Duitsland.
Tot de voornaamsten van de W indesheimers
behoorden Hendrik Mande,
Johan Busch en boven allen Thomas -a
Kempis.
Studle van Prof. Acquoy over Het Klooster
Windesheim.
De Windesheimers vervaardigden een groot
aantal handschriften.
windhandel, zie actiebandel, Quincampoix
en tulpenwindhandel.
W ingen, Godfried van - , vriend van Jan
Utenhove, gaf 1562 te Emden de Biibel
van deux at'.f uit; zie deux aes. Nog land
in gebruik naast de Statenbijbel.
W inkel, Dr. Jan ie 'w'! 1847- 1927, geb. te
W inkel, hoogleraar ln het Ned. te Amsterdam.
Hij maakte zich bekend door zijn
proefschrift Maerlants werien aIs de spiegeI
der 13e eeuw, 1877. Reeds had hij in
1875 Maerlants Torec uitgegeven. In 1878
volgde Moriaen, in 1881 Esopetk in 1881
kwamen ook de Bladz#den uit de Gesch.
der Ned. Letterkunde over Vondel en over
Blasius. Zijn hoofdwerk is de grote, volledige
geschiedenis van de Ned. Letteren
onder de titel Ontwikkelingsgang der Ned.
Letteriunde, le druk 1908- '21; 2e druk
1922- '27 ln 7 delen. Van belang is ook
Het Kasteel in de Xllle Eeuw, in 1894
uitgegeven a1s Het Ridderwezen gescbetst
volgens de ridderromans.
Met Prof. Moltzer begon hij in 1871 de
Bibliotbeek z/lr Mnl. Letterkundet waarin
zeer talrijke oude teksten opnieuw werden
uitgegeven. Van zijn hand is het
hoofdstuk Letteren t'& Taal in het verzamelwerk
Eene Halve fe/ftf/, uitgegeven
door het N. v. d. Dag in 1898 onder redactie
van Dr. P. H. Ritter.
Merkwaardig is zijn studie over Bilder-
J#l, Lotgenoot f/z??i Nultatuli, 189% naar
aanleiding van de Zieitegeschiedenls van
Dr. Swart Ahrahamsz. Te W inkel stelde
Bilderdijk veel hoger dan Multatuli; hij
werd beantwoord met een parodie door
Van Deyssel; zie K. J. L. Alb. Tâ#w.
Ook op taalgebied was Te W inkels arheid
van zeer grote betekenis: Grammatiscbe
Figurenk Gescbiedenis der Ned. Taal.
In 1897 hield hij op het Taal- en Letterkundig
Congres te Dordrecht een rede over
De Ned. Ttfzz/ in Z. AfriLa. ln 1899 tijdens
de oorlog kwam zijn woord tot het
Ned. volk: W aar ât'/ om gaat ë,; Z.
Ajriia.
W inkel, L. A. te - , taalgeleerde, met M.
de Vries ontwerper van de spelling en
eerste redacteur v. h. Ned. W oordenboekk
1809 ,'68; leraar aan 't gymnasium te
Leiden.
W inkel en luyfen banquet, Het gestoffeerde
.v , door 1. v. d. Berg, koddige rijmen voor
winkels, luifels, deuren of pakpapieren,
handboek voor winkeliers; 1693. Vergelijk
H. Sweerts, Koddige en ernstige opscbriften.
w inkler, Johan x', 1840 1916. Zijn lijst
van Friese eigennamen is het 4e deel van
w aling Dijkstra's Friel' IFJi., 1896-
1911. Hij was dokter te Leeuwarden en
letterkundige. Schreef over Ned. Geslacbts.
A22F/2&/J.
W inkler, Johan 'v, geb. 1898 te Haarlem,
secretaris van Troelstra, 1925 '40 a. h.
dagblad Het Volk, medewerker voor letterkunde,
toneel en godsdienstig leven;
sedert 1948 aan Vrij Nederland.
Roman: Jan; studie, o.a. over #. J. Troel-
J/r,; Vertalingen: Rilke, Upton Sinclair.
W inkler Prins, Antony - , 1817 1908,
uit Voorst, predikant te Veendam, schrijver
van de bekende grote Encyclopedie. In
1883 gaf hij een nieuwe druk uit van
Braga; zie daar. Hij was met Ten Kate
de redacteur van de eerste jaargang; kreeg
moeite met de uitgever en trok zich terug;
wijdde zich aan de politiek van
Thorbecke.
Dichtte in overdreven woorden Des f-,NJverbuizers
,/JcâW#J:r/:J aan Europa:
De nijverheid vermoordt ge door uw
(lasten,
Gij vergt uw deel van 's beedlaars
(brood en zout,
En schatkistknechten onthaalt ge a1s
(dartle gasten
Met afgepijnigd goud.
611 W inkler Prins
612 iselius
Opgenomen in Aurora van 18j2. Reeds
van 1845 is zijn gedicht Het Steekspel /)
het /J/./JJ fer D//y,2. Zie ook N. E. K.
Levensbericbt, door Dyserinck.
Een levensschets van H. W inkler Prins van
H. A. I-unshof verscheen in 1950 a1s Level?
zondev lczzzoz/.
W inkler Prins, Jacob 'v, 1849-1907,
dichter van ,,natuursymboliek'':
Dauw, bloemen, jeugd en tranen
zijn de dingen,
W aardoor men lijdt,
maar zonder hartepijn.
Geprezen door Kloos. Het waren 5 bun.
dels: Sonnetten Zonder t Sonnetten e1-
Liefde's Erinnerlng, 188j- ,87. Zijn ver.
zamelde gedichten verschenen bij de W .B.
Zoon van de voorgaande.
W inschooten, W igardus à - , 1659- ?,
praeceptor te Leiden, gaf 1681 zijn Spreecwoorden
uit, ontleend aan de zeevaart.
Jacob van Lennep heeft zijn boek omgewerkt.
W inter
N
ende van den Somer? Spel van den
stelt in dialogen de strljd tussen beide
jaargetijden voor; voorloper van het drama,
14e eeuw. Venus verzoent de partijen:
God heeft het zo ingericht, dat beide nodig
zijn op aarde. Dat Vrouw Venus op.
treedt is te verklaren, omdat de vraag is,
welk jaargetijde het gunstigst is voor de
liefde. In de proloog wordt Gods ,,gracie''
ingeroepen. W inter en zomer worden voorgesteld
a1s hooggeboren heren. De laatste
regel van het stuk rijmt op de eerste van
Rubben; waarschijnlijk speelde men door.
Nieuwe uitgave, naar 't Hulthemse hs,
door R. Antonissen, 1947.
W inter, . Karel de - , geb. 1889 te Lier,
dichter van een epos Pan, in de stijl van
Po1 de Mont.
W inter, Nicolaas Simon van - , 1718-
'9j, koopman in indigo te Amsterdam,
vriend van Asschenberg, deed 1780 zijn
zaak aan kant, vestigde zich te Leiden en
woonde 's zomers te Katwijk-Binnen op
Bijdorp. Volgde Antonides in zijn Amstelstroomt
met de Feschrijving van dorpen
en bultenplaatsen, met veel geschiedenis;
daarnaast natuurbeschrijvingen. Van Winter
trouwde met Lucretia W ilhelmina van
Merken, zijn tweede vrouw, de dichteres
van de ,,heldendichten'' Dal'id en Ge;.-
manicus.
A1s treurspeldichter werd hij bekend door
zijn Nonzongo // de Koninglhke .î/*/,
1774. Hij betoogde daarin opnleuw ,,de
onbetanmlykheid der Slavernije.'' Hij vertaalde
Thomson's Seasons (De /=r::/#-
denj op rijm; Lublink de Jonge had voor
hem eerst een vertaling in proza gemaakt.
W inter, Pieter van - , 1745 1807, zoon
van de voorgaande, koopman te Amsterdam;
vertaalde Horatius, de Proeve over
den A drvfci van Pope, 1797, en de 1e-
4e zang van de Aeneas. D. J. v. Lennep
trouwde zijn stiefdochter.
Hij gaf aan Bilderdijk- bij zijn terugkomst
in Holland f 1000) dit belette Bilderdijk
niet, in de Recensent del' Ryt'p/zy:/i/Ez/; de
vertaalde Aeneas over de hekel te halen
en de Proeve minachtend te beoordelen.
Winter Tromp, F. J. -, geb. te Vlissingen
1762, 1794 student te Leiden, schreef:
Vlissingen /'z2 zangen, 1793., Lies.zang J#
'/ ajsterven van J. -d. Zoutman, 1795; Lierzlzz,
g aan âtp/ grootmoedige Frazzycâe volk,
1795; het treurspel Virginië oj Je berstelde
1'r#/7EYJ, 1795. ln 1796 een lied
tegen de Engelsen:
Te wagen, Burgers! Op!
E1k grllp het slagzwaard aan!
Zie Neerlands M aagd een oog
Vo1 blydschap op ons slaan!
Hij was toen luitenant bij de artillerie.
Van hem ook een Drinklied t?pt?r het
S//aZZJJf-âJ Krygs-volk.
w interloof, bundel poëzie van Staring,
1832. Daarin o.a. Jaromir en M arco.
W internag, het eerste gedicht van de Tweede
Afrikaanse Taalbeweging, van Eugène
M,arais, 1904:
En hoog in die rande,
versprei in die brande,
is die grassaad aan roere
soos winkende hande.
W inters, J. M . - , geb. 1864 in Belgisch
Limburg, dichter, volgeling van Gezelle;
ook priester.
W interstuc, zie Passionael.
W irth, Hermann F. - , geb. te Utrecht 1885;
D. letterkundige; lector in 't Ned. te
Berlijn 1909 '19. Schreef 1911 Der Untergang
des niederlândiscben Volksliedes.
Zie volkslied. Verdedigde 1955 de echtheid
van het Oera-linda-boeik zie daar.
W irth, Mw. Dr. L. J. Th. - , geb. te
Utrecht, schreef 1925 haar proefschrift
Een eeuw kinderpoëzie, 1778 1878.
W isboom Verstegen-Kautzmann, C. M . E.
- , geb. te 's-Gravenhage 1884, romanschrijfster
onder ps. Cora Westland. -)
19j1.
W iselius, Samuel Iperuszoon - , 1769
184j, begaafde leerling van rector van Ommeren,
daarna van W yttenbach; studeerde
ook te Franeker en Leiden en deed een
reis door Duitsland. Schreef als student
anakreontische M innedichten. W as een
revolutionnaire volgeling van Montesquietl
en Rousseau. In 1795 was hij 1id van het
Comité revolutionair.'' Zijn vriend, de
agent Van Kooten, benoemde hem 1798
a1s een der directeuren van de Schouw-
W inkler Prins
W isen raet van Vrouwen
burg. Ook werd hij 1id van het Oostindisch
Comité, doch in 1804 niet herkozen.
Maar hij bleef trouw aan zijn heginsel
e1a wilde niets te ma. ken hehlnen
met koning Lodewijk Bonaparte. Hij vestigde
zich 1807 op een huitentje W eltevrede
hij Utrecht, al hield hij a1s koopman
zijn zaak te Amsterdam. In 1813
werkte hij mee aan het herstel van Oranje
a1s de wi1 van het volk; hij werd
directeur van politie te ximsterdam. Toes
hij de uitnodiging kreeg om dienst tc
doen voor koning Lodewijk en toen hij
zag dat zoveel oud-patriotten de huilc
naar de wind hingen, liep hem de ga1
over. Zijn gedicht Roem ls in de geest
van De Hollandsche Natie, doch W iselitls
waagde zich niet aan de uitgave; hij 1as
het alleen maar voor in ,,Fe1ix Meritis''
en in ,,De Bataafsche Maatschappii.'' Verder
verweerde hij zl: ch tegen*' '*'' H' 'elmers,
Lijizang op â:/ Graj van Nederland', hij
kwam op voor de Patriotten. Eens met
Helmers Flijkt hij in zijn gedicht op Bor,-/
par/c.f Intogt J/rzzd'r Amsterdam, dat
ook al voorlopig niet uitgegeven werd.
Bij de val van Napolcon kwam Wiselius
met zijll Bel.ijmde Vertaling van â:/ 14e
ât//jf/-f/zzé C,,'?zz Jesaia.
Valx befekenis was W iselius alleen voor
het drama. Hij is de voornaamste beoefenaar
van het nieuw-klassiek treurspel. Hij
begon met W alwais en Adelheid, 18 12,
toneelspel in proza, dat de tijd van Gustaaf
Adolf behandelt. Maar hij keerde dadelijk
tot de klassiek-en terug: Adel en 4fz//é//Ja,
18 15 (derde Kruistocht) ; Aernoud 1w72
Egmond, 1819; de handeling staat meer op
de voorgrond dan het tragische', De D/tif/
van Karel, hroonprins z/tzrz Spanje, 1820.
Zijn Leven beschreven door zijn schoonzoon
P. v. Limburg Brouwer, 1846.
W isen raet van Vrouwen, zie #. v. Iersele.
Uitgegeven door Eelco Verwils in zijn
Bloemlezing.
W iskunstenaars, De x , of het gevluchte
/////:F/j:, Flijspel van Langendijk, 17 15.
Tekening van Troost fn 't Mauritshuis.
Nog in onze tijd opgevoerd. De stof ontleend
aan een F. hlijspel van Jean de la
Chapelle: vriend van Molière, 1680. Een
jong melsje neemt de vltlcht, om aan een
opgedrongen huwelijk te ontkomen en ontlnoet
haar minnaar in een herberg, waal
twee wiskunstenaars twisten over de vraag,
of de aarde om de zon draait, gelijk ook
geschiedt in Le mariage jorcé van Molière
zelf.
Hetzelfde onderwerp ook reeds bij J.
Rijndorp in zijn Gescbaakte bruid oj de
tctar/le/#, S'eizigo.s, 1690.
W isselau, een reusachtige beer, wiens avonturen
Fehandeld zijn in een stuk speelmanspoézie',
z. d. Er is slechts een fragment
Fewaard; :.t 1200. Wisselau (Witte
Leeuw?) is in het gevolg van Karel de
Grote en helpt hem tegen de koning der
reuzen, Aspriaan of Espriaan. Uitgegoen
door Serrure in Vaderlandscb A /f.fd//zzc II;
opnieuw door Kalff in de M nl. fpùcâ':
Fragmenten) Jzran den Bere W isselau. Reeds
vermeld bij Maerlant, die niets weten wilde
van zijn ,,snodelhede''; er was geen
.....rese so starc,
diene om dusent marc
hadde geheten opstaen.
M en heeft gedacht dat W isselau W itte
Leeuw zou betekenen, doch het za1 een
Slavisch woord zijn. (J. de Vries, in 't
Leidse Ts. van 1922.)
W it, Augusta de 'v, 1864 1939, geb. te
Siboga? lerares a. d. H.B.S. te Batavia,
189j Journaliste te Berlijn, romanschrijfster;
De Godint die wacbt, 1903, en 01.-
pétzifwç in de Dessa, 1903, lndische romans.
Medewerkster aan de Nieuwe T#J, waarfll
zij in 1920 Multatuli herdacht. Toondc
zich in haar eerste Ned. werk Verborgel:
Bronnen ,als een schrijfster van de eerste
rang; van grote betekenis door haar Indisch
werk, tot het laatste toe.
Gods Goochelaartjes, 1932 ; het leven van
Rumphius en andere natuuronderzoekers.
W it, H. de 'v, geb. 1915, dichter.
W it, Jan 'v, geb. 1914 te Nijmegen, dichter.
W it, Jo de 'w, geb. te Rotterdam 1894,
romanschrijfster, behaalde 1925 met Open
Zee de prijs van ,,l-etterkunde''; criticus,
ook van toneel. Trouwde 1923 met Mr.
A. A. L. F. v. Dullemen.
W it Angierken, Het N , zie W itte Angieren.
W it en Rood, bundel gedichten van Bilderdijk
en Vrouwe Bilderdijk tezamen, 1818.
With, Katharina Johanna de 'v, j- 1728,
een dochter van Mr. Ludolf, secretaris van
het kapittel van St. Maria te Utrecht',
dichteres van Veldzangen, Stz/-f&rl- en Visscherszangen
en van De Getrouwe S:7'-
derint landspel naar het ltaliaans van Contarinl,
17 19, waarbij zij de hewerking van
Simon f>/.gE4J in alexandrijnen heeft overgezet.
W 'lthuys, Carel Godfried -, 1794 186j;
citadelpoëet. In 1849 directeur der Landsdruk-
kerij. Van 1857 '59 was hij redacteur
geweest van de Alt'ondbode, gesteund door
de Regering. Ook was hij redacteur der
Letteroejeningen. Schreef gedichten in de
almanakk-en. Hij prees de 1of van W ashington
en dichtte Verbalen, R/zr/rct'/z en
Vertellingen. Spotnaam y,W indhuis''. Zijn
verzen van 1 S30 en '31 bracht hij bijeen
in een Gedenkboek; in 1856 niet met de
andere herdrtlkt ,,pamfletten op rijm.''
613 W ithuys
W itse
Zie ook Atlas. In 1865 dichtte hij de
Feestcantate bij 't leggen van de eerste
Steen van het Monument op Plein 1815 te 's-Gravenhage.
VTithuys gaf met G. P. E. Robidé van
der Aa Bekroonde Volksliederen uit, over
Orde c7z Vrijbeid, Weldadigbeid enz. Daarbij
ook zijn Vlaggelied. Zie daar. .
Nvitse, Gerrit ev, novelle van Hildebrand
in de Camerak naar de vorm onvoltooid;
zie Raabe.
W it Lavendel, Het ew, zie L.
W itschengasse, zie W ysgas.
W itsen Geysbeek, P. G. - , 1774- 1835,
boekverkoper en letterkundige te Amsterdam;
heeft veel geschreven, o.a. Puntdicb-
?d/z 1809 en 1818; Woorienboek der Nederduitscbe
Dichters, 182 1- '27. W erd het
meest bekend door zijn Römwoordenboekt
1829; bespot door Goeverneur:
Thans gaat het rijmen
Afgedrieduivekaters snel,
Verzen te lijmen
ls kinderspel.
(Het eerste y,rijmregister'' was van JF.
Kroon, 1754) . Hij vertaalde Les Crimes
de la Noblesse van ,,burgeres'' Villeneuve
a1s De Volksverdrukker gestrajt // bet
Leenrecbt, 1797 een stuk der Verlichting.
Van hem ook Let nationale treurspel De
Zegeprul der Vr#beidsvrinden, 179j; met
zang. Naar het F. van Le Roi vertaalde
hij toen De Wederkomst f/ôlz; den Holl.
Patriot, blijspel, en De Overtogt over #E'
Wul oj de Republiheinscke gelieven, opera.
Zie Antbologie.
W itstein, Sonja F. -, geb. 1910 te Rotterdnm,
prozaschrijfster. Bekentenis xzi /;/-
lien de fwzzle, novelle van 1946.
Witt, Johan de .v, geb. 1625 te Dordrecht,
1655 raadpensionaris van Holland, 1672
met zijn broeder Cornelis te Den Haag
vermoord. Hij was in 16jj getrouwd met
W endela Bicker, burgermeestersdochtel'
van Amsterdam; Vondel maakte het bruiloftsdicht.
A1s staatsman werd De W itt beschimpt
door de Oranjeklant Jan Zoet a1s ,,de
derde Sint-lan.''
Hij werd verheerlijkt door Oudaen, o.a.
in Staats-zorg, toen in 1665 na de Slag
bij Lowestoff De W itt toonde, welk een
staatsman hij was. Door Oudaen 1672 verdedigd
in zijn gedicht De Lasterkladde,
dat de moord niet meer verhinderen kon.
Na de moord een tweede gedicht: De
Lmterkladde z/;e/ bloed begoten. En zijn
treurspel Havqscbe Broedermoord, waarin
de handelende personen met name genoemd
werden; dit spel van 1673 werd echter
eerst na zijn dood uitgegevcn.
Jan de W itt geprezen in Spot c77 Moet Jt>7.
614 lps?itt
Batavieren van Adriaan Paats, 1666, en
vooral in zijn Vreede en Vrybeyd, 1667,
a1s de man
Die al zyn tijd, zyn arbeid en zyn
(gaven,
De wondren van een wonderlijk
(verstant,
Alleen besteet tot glory van het Land.
De Zeetocbt van De Witt, 1666, hezongen
in een groot gedicht van Jan Vos.
Op De Witt een schimpdicht bij het begin
van de Derde Engelse Oorlog, na de aanslag
op zijn leven door Jacob van der
Graeff; navolging van het schotschrift op
W illem II:
De W it gewondtù
En weer gesondt .
ln hondert Jaer
Geen droever maer.
W as hy gedoot,
't Landt hadt geen noot.
Zo nog veel andere schotschriften. Daartegenover
hd puntdicht van Geraerdt
Brandt bij De W itt's portret:
Dees Print verbeeldt den Man,
daar God den Staat door sterckt,
Het Hollandts wonder,
dat ontelbre W ondren werckt.
Na de moord werd een grote verzameling
gedichten uitgegeven als 't Zwart Toneelgordyn.
Daarb-p van J. Bidloo Uitvaart
van de Deugd. Vondel schreef :
Zo leeft De W itt in 't hart
van alle oprechte harten,
De mond der vrijheid en der Staten
trouwste Raad.
Zijn dood, al te onverdiend.
za1 Holland eeuwig smarten:
Hij stierf voor 't vaderland,
een martelaar van Staat.
Onder de tegenstanders Jan Zoet met zijn
st'uk D'Ijdele Vlugt, en L. v. d. Bos, die
in 1675 ook een werk in 4 delen uitgaf :
Tooneel des oorlogs.
Tot degenen, die de eer, het recht, de
naam en de deugd der De W itten verdedigden,
behoorden K. Lescailjq C. Boon,
Sylvius, K. Brandt en G. Bidloo. ln 174j
schreef Frederik Duym zijn treurspel De
Broedermoord. Zie ook de W ittenoorlog.
Van Petronella Moens in 1791 een gedicht
De Gebroeders De W ittenk van A. Loosjes
een dramatische schets; van Loots een
gedicht De Volkswoede, 1802, en een ander
Aan de nagedacbtenis, ook van 1802.
Held van een D. treurspel van H. S. C.
Wallis, 187j; de schrijfster geeft aan Vfil-
1em IIl de schuld van de moord. Zijn
ondergang romantisch verklaard uit de
wraak van Eene Poortersdochter, roman
van J. 1$1, L. Derck-sen, 187 1.
W itte
De W itt zelf had zich ook op het gebied
der letteren Fewogen; in 1647 vertaalde
hij Horace) tretlrspel van Corneille.
W itte, Dirk 'v, 1884 1932, uit Zaandam,
werkzaam bij de leiding van houtbedrijven,
nam ontslag en werd de dichter en
voordrager van levensliedjes, die veel opgang
maakten. Kwam om Fij een autoongeluk.
Witte, Lodewijk N, pseud. van I-odewijk
Scheltjens.
W itte Jr., Jacob Eduard de - , 1763
18j3, noemde zich van Haemstede, vaandri/
1782 gevangen op de Voorpoort, omdat
hij Schouwen-Duiveland in handen van
de Engelsen wilde spelen, 1784 tot zes
jaar veroordeeld. Leefde intussen met Maria
van Zuylekom en schreef met haar een
roman in hrieven Henriette JzIzi Grandprh
naamloos uitgegeven. Zij bracht ook Mw.
v. d. W eyde in de Gevangenpoort. De W itte
schreef in 1791 te Hees in de Meierij
nog een roman in brieven Martian :/2 JenrJ,
in de stijl van Feith. Van hem is in
hs. over Frtqmenten uit #:72 roman zws
mijn Ieven, 1826. Onder zijn talrijke werken
is een Fundeltje amoureuze versjes:
Dicbtbloemtjes alleen frtlt?r de zzkeëljc.f,
1789. Zijn Dicbtofjer aan Tâéw/rt,, 1788,
is geheel in de sentimentele stijl: Bij bet
grd zzi#zzer moeder, Nac/7/#:J,'/c/7?c72 enz.
ln 1795 werd hij redacteur v. d. Amst.
Courant, in Jan. 1796 weer afgezet. Dan
komt hij voor a1s redacteur v. d. Politiekvn
Bliksem, ook 1796.
ln 1790 van
te Haarlem in 1606 met een spel van
sinne op de vraag: W at den Mensche macl)
wecken om den Armen te troosten. Zie
Const-thoonende Juweel.
W itte Angieren, De 'w, de Brahantse Kamer
te Haarlem', Schreef 1629 een referein-
wedstrijd uit; het j,welkom-speelken''
werd op de markt opgevoerd. In 1630
verscheen Eeren-irans der Wit-Angieren:
ghesproten uyt de Vlaemsche natie: doorvlochten
met vele, verscheyden welriekende
blommen ende boomen, ter eeren de Maghet
van Reden-rijcke. Van Mander was
er 1id van, 1j83- 1603.
W ittebroot voor de Predikanten tot Campen,
,,om het Camper-steurtgen bequame.
1 ck op te eeteq'' een ï van die aantrekke.
lljke titels van de pamfletten van Pascbiei'
de F#re; zie daar.
Witte hert, Jacht op het -, van de gezel-
1en der Tafelronde, bezielt Ferguut met
het verlangen, ook ridder te worden in
dienst van koning Artur.
W ittekind van Sassen, titel gegeven aan een
fragment van 198 regels, in een oude boekband
gevonden door J. H. Bormans en
door hem uitgegeven in 1848. A1s Gwidei#
z; van Sassen opgenonncn in de Episcbe
Friz,krzzcy/z/t'/; van Kalff .
W itte M ier, De 'v', klein maandschrift voor
de vrienden van het hoek, 19 12 en '13.
Onder leiding van J. Greshoff en A. A.
M , Stols. Medewerker P. N. van Eyck.
Nieuwe reeks 1924- '26.
W ittenoorlog, De ,v, heftige pamflettenwas
hij met Maria Zuylekom strijd over het karakter van Jan de W itt
getrouwd. Hij schreef een aantal treur- en over 't goede recht van de stadhouder,
spelen met roerende sentimentele en op- begonnen met een smaadschrift van de
geschroefde tonelen. Zijn Negers in Hol- Oranjeman Pieter Leclercq, 17j7. Elie Luland,
1801, is gericht tegen de slavernij. zac voegde zich bij hem; Staatsgezinden a1s
W itte, Ds. P. de 'w, 1622- '69, predikant W agenaay, Petrus Burman en Hemsterte
Delft, schrijver van kerkelijke geschrif- huis stonden aan de andere zijde. Burman
ten; zie Ramp van Deljt. schreef een L. lofdicht, 17j7, tot ergernis
W itte van Citters, Jhr. Mr. J. de 'v', 1817 der Prinsgezinden. Samen 70 vlugschrif-
'76, werkzaam in Den Haag op velerlei ten.
maatschappelijk gebied, vooral voor 't on- witte Schip, Het 'v, Ned. vrouwenpoëzie
derwijs; behoorde tot de kring van de 1944- '48, bundel met werk van zes dich-
Ncd. Spectator. Schrijver van Contracten teressen.
van Correspondentie, 1872, '7j. Zie ook W ittewrongel, Ds. Petrus 'v, geb. 1609 te
Geestelijke Lustwarande en Pieter wazz Middelburg, predikant te Amsterdam van
OJ 1r. 1638 tot zijn dood in 1662. Streng recht-
Witte d: Hese, Joannes 'v': priester uit zinnig en herhaaldelijk in botsing met de
Utrecht, schreef een L. relsverhaal over Overheid. Hij ijverde tegen het toneel,
>,paep Johans woninghe ende palaes'' te vooral tegen Lucijer .Vondel antwoordde
Edessa; A 1598 vertaald. Vo1 wonderen; met hekeldichten, o.a. Uitvaert 1wr OrJ:/zJ,
in het paleis staan levende leeuwen op 16j4, en Speelstryd van Apollo t77; Pan)
elke trede van de trap; in de slaapkamer 16j4. Wittewrongel gaf daarop zijn Cbriswaakt
een.zwaargewapende reus. Het Iti- telicke Huyskoudinghe uit, 16jj, en in
nerarium vertaald door Johan Voet. 1660 hetzelfde werk, vermeerderd. als Oe-
W itte Acolyen, De '--', Kamer van Retho- conomia C'âp'ëJ5a>2, ojte Christelicke Huysrycke
te Leiden, met de zinspreuk ,,l-iefd' koudingbe, weer tegen Lucifer en ,,de godes
't fondament.'' Won de hoogste prijs deloze komedianten en landlopers''. Daar-
615 W ittewrongel
616 W olf in 't Schaepsvel
op Vondel weer in zijn Tooneelscbilt 5/
Pleitrede voor /J:/ toneelrecbt) 1661. W ittewrongel
had zijn boek aan de Stadsoverheid
opgedragela en kreeg er f 2j0 voor.
W'oelwijk, aan de Vliet bij Leiden, de hofstede
van Scl'ivel'ius.
Nvoensel, Dr. Pieter van N , 1747 1808,
uit Haarlem, trok 1770 met Van Kinsbergen
naar Rusland, vestigde zich a1s marinedokter
te Amsterdam. Hij deed zich a1s
gematigd vrijzinnig kennen i!4 zijn jaarboekje
De /'-zfN/aap'Al, onder ps. Amurath
Effendi Hekim Bacha, 1792 1801. Daarin
behandelde hij de vragen van de dag: de
invloed der priesters, opvoeding, vrijheid,
het hoger onderwijs enz., onder invloed
van Sterne en Fielding. Hij spot met het
DikLe #/cl, de Constitutie van 1798 me$
918 artikelen. Allcs in een k-leurige taalr
die hem a1s prozaschrijver plaatst naast
Stijl en de dames Wolff en Deken. In zijn
jeugd een zwerver, altijd een onhuiselijk'
vrijgezel. deed hij zich kennen in zijn geschriften
a1s een rationalistische kosmopoliet,
voorstander van vrijheid van gedachte
en van verdraagzaaraheid. Bevorderde
de losheid en vrijheid van het beschaafde
proza.
ln zijn Reisbel'inneringen beveelt hij de
pest aan a1s werkzaam middel in de oorlog;
doch alleen ,,defensief''.
W oeringen, roofslot ten N. v. Keulen, Mraar
1288 Jan 1 van Brabant de aartsbisschcp
van Keulen, de graven van Luxemburg en
Gelre en de heer van Valkenburg versloeg
en Limburg won. Tegenover Dusseldorp.
Bezongen door Jan ls'an Heelu, 1291, om
de roemzucht van de adel te strelen', half
ridderroman: half rijmkroniek. Opgedragen
aan prlnses M argareta van Engeland,
hruid van Prins Jan van Brabant', zij moest
er Nederlands uit leren. Het gedicht is
bijna 9000 reyels groot cn is onze meest
diclnterlijke rilmkroniek. Van Heelu prijst
de Brabanders uitbundig, maar hij verkondigt
ook de 1of van de dappere vijanden
als de graaf van Luxemburg.
Hij schreef a1s ooggetuige ,,dese yeeste die
hi met ogen sach.''
Woeronc = Woerinyen.
W oesthoven, Catharlna Rebekka zie
Bildo.dijk.
Nvoestijne: Jan van de pseud. van Alleays
Hllarius.
Nvoestijne, Karel van de '-- , 1 878 1929,
geb. te Gent als zoon van een ketelslager,
Flamingant, werkte mee aan de tweede
reeks van Van Nu en Straks, woonde met
zijn broer, de schilder Gustaaf, van 1 898
1904 te Sint-Maartens-l-atem aan de
Leie, ten NV. v. Gent, het Vlaamse Barbizon.
Hij werd ambtenaar te Brussel en
tevens correspondent voor de Nw. Rottj,
Ct.., in 192 1 hoogleraar in 't Ned. te Gent.
Als dichter volgeling van Kloos in zijn
eerste werk: Het P't/lt?râ;/ël, 1903. W ordt
gehouden voor de grootste Vlaamse moderne
dichter na Gezelle om zijn verzen
in de trilogie: De Modderen Man, 1921;
God aan zee, 1926 en Het Bergmeer, 1928.
In zijn Laethemscbe Jrjt2t?t77; ovel. de Lente:
1902, geeft hij indrukken uit de tijd van
zijn verblijf aldaar. Ander prozawerk is
Janus wc/ het dubbele z/o/r/p/o/l, 1908, en
De /JeJ/:,2J&e aanwezigbeid, 19 18., symbolische
bewerking van klassieke verhalen,
van overleveringen en heiligenlevens. In
laatstgenoemde bundel De Boer die sterft,
die op zijn sterfbed weer zijn gehele 1even
doorleeft. Zijn Kunst en Geest in
I'f/z/az/Jercz;, 19 11 bevat kritiek.; zijn Inter-
/??J/â;z2 (tussenspelen) , 1912 1914, zijn
dichterlijke vertellingen uit de Gr. mythologie
a1s De Paarden zu/z Déomedes: De
Terugtocbt (Orpheus en Eurydice) , Adonis,
een woudspel. Zijn kritieken Ovev
s'câr#wer.f en boeken, na zijn dood uitgegeven
door het W oestijne-Genootschap.
Ook bewerkte hij de Ilias in proza. Met
Herman Teirlinck zette hij een grote roman
in briefvorm op, De f-edwe/; Torens;
nadat het werk 10 jaar was blijven liggen,
schreef V. d. W oestijne een afsluitend
hoofdstuk, 1928. In 1959 Onthulling van
de gedenksteen te Latcm. A1s dichter
moeilijk verstaanbaar; individualist a1s
Boutens. In het Panorama heet het van
zijn Interludiën van 1912 j,twee gedichtenbundels,
met ingewikkelde, beeldrijke
woordenpracht''
Opstellen over hem van Marnix Gijsen,
1921; van Joris Eeckhout, 1926 en '50;
van U. v. d. Voorde, 1934. M . Rutten,
De lyriek van Van de Woestijne, 195j.
Er verschenen bloemlezingen v. zijn werk
v. Greshoff, 1928; van Bernard Verhoeven,
1941, met karakteristiek. Studie over Leven
t7c jverken 1, 1942, door P. Minderaa;
proefschrift. hiarginalia 1# ket /,,,,.:77 en
werh door F. v. Totlssaint van Boelaere,
1944. Nieuwe studie door A. van Cauwelaert,
1946.
In zeven delen za1 het complete werk van
Karel van de Woestijne verschijnen. De
redactie bestaat uit Raymond Herreman,
Dr. P. M inderaa, Maurice Roelants, Herman
Teirlinck- en Prof. Mr. P. N. van
Eyck, 1947.
W olf in 't Schaepsvel, De - , berispdicht
van Jacob Zeeus, zie daar. Hekeling van
de valse priesters, de farizeeërs, ook van
de vervolging van mannen a1s Cartesius
en Kok, d.i. Coccejus. Het volk wordt met
fabels en vertelsels (bijgeloof ) bedot:
W oelwijk
W olf
Men jaeght een kint te bet
met toverhexen, kollen,
Kaboutermannetjes, nachtmerrien en
(SPOOk;
En 't lichtgeloovigh wicht,
voor schaduwen elè rook,
Voor 't meeuwen van de kat,
en 't kraken van de trappen bevreest,
Durft niet een voet van 's moeders
(zijde stappen.
Wolf, Johann W ilhelm ,v, 1817 '5j, uit
Keulen, Vlaamsyezind Duitser, stichtte
184j een romantlsch geheim genootschap.
Zie Heilig Verbond.
Reeds in 1846 werd Van Kercikoven verbannen
uit het ,,Rubenskamp'' te Antwerpen.
W olf reisde door het land en verzamelde
overleveringen. Hij gaf te Gent van
1845 'j1 zijn ts. GrootmoederLen uit
voor sagen, sprookjes, liederen, en nog
een ander ts., Wodana, voor oudheidkunde.
Hij gaf in het D. en in het Ned. een , grote verzameling Ned. Volksoverleveringen
uit, 1844 '46. Hij keerde naar D.
terug en -1- te Darmstadt.
W olf, Maryken of Mayken de ,v, 1 586-
163j, geb. te Keulen, werd 1610 de vrouw
van Vondel.
W olf-catz, Helma 'v, geb. 1900 in Nieuwen
Sint-loosland op W alcheren. Prozaschrijfster.
W olferd van Borssele, treurspel van Job.
Bosscha, 1865, in rijmloze alexandrijnen,
naar de kroniek van Melis Stoke.
W olff, Adrianus N , 1708 '77, predikant
in de Beemster van 1730 '77. Getrouwd
met Elisabeth Bekker, sedert 1759 Betje
Wolff. Wolff bedichtte De S:J#â/z2,g van
ffe Beemster, 1763 en Aanspraak aan Wil-
1em F, 1775.
Nvolff, Betje ,v, 1758 1804, d.i. Elisabeth
Bekker, getrouwd met Ds. W olff in de
Beemster. Zij schreef ter ere van Pascal
Paoli, de leider van de opstand der Corsicanen
tegen Frankrijk, bij zijn komst
hier te lande, een lierzang: De Nt'#tv/rrlsche
FryâtYl, 1769.
Daarnaast in 1765 onder invloed van
Young haar Eenzame Nachtgedachten en
de vertaling van Tbe Gzutz: (Het Graf ) ,
van Robert Blair.
Zij was geboren in Vlissingen. Op 17-jarige
leeftijd vluchtte zij md Gargon, een
jong vaandrig, doch ze kwam nog net op
tijd terug en yerbleef toen eerst bij Mr.
Hermannus Noordkerk te Amsterdam. In
17j9 trouwde zij met Ds. Wolff, d;e
weduwnaar en jo jaar oud was. Eerst ging
het slecht, maar in 1771 braken beter dagen
aan, en in 1772 trad Ds. W olff op
met een Apologie voor zijn vrouw, die
om haa.r geschriften aangevallen was.
617 W olff
Zij schreef o.a. Bespiegelingen over FJ/'J
Genoegen, 1765., Walcheren, in vier Gezangen,
1769. Van haar ,,redelijk geloof''
gaf zij Flijk in haar vertaling van het
Leeven van Jezus Cbristus van Craig, 1770.
In de Lier-) Veld- c72 M engelzangen komt
zij op voor deugd, vrijheid en verdraagzaamheid',
1772.
Verder werkte zij mee aan het spectatoriale
tijdschrift De G'ryzaard, 1767 '69*, zij
schreef tegen ,,de ffjnen'' over opvoeding
van meisjes, over poëzie.
Van 1772 zijn De ONf7eF4z2J:F/#le Santâ/
r-f/-ff'â: Geloofsbeliidenis, een felle aanva1
op de dweepzieke orthodoxen en de
schijnvromen, en De Menuet :70 de .D/zz/ineespruii.
Dit is de luimige geschiedenis
van een Groninger otlderling, die op de
bruiloft van zijn dochter een menuet gedanst
had en die, deswege van het Avondmaal
uitgesloten, de dominees bewijst, dat
zij geen pruik mogen dragen. Verder dichtte
Betje W olff 2 ouderwetse rijmbrieven:
Jacoba tc;zi Frank w,:2 Bol'selen, 1773; A1.-
nold Geesteranus 4a72 M tll':'a 'zw/z Reigersbergen,
1775. Deze laatste geeft haar eigen
godsdienstige opvatting weer.
Haar Zedenzang J# het verbranden Jt?â'
Amsteldamscben s'câ/z/zcô/fr#-f, 1772, was
een aanval op de yyhooze dweepers,'' die
deze brand een oordeel van God noemdeln.
Bîj de installatie van W illem V a1s heer
van Vlissingen dichtte Betje W olff haar
Nieuw Scheepslieti, naar het voorbeeld van
Huygens' Scbeepspraet', 1776. Toen kwam
ook haar eerste grote prozawerk: Brieven
w,-f>2 Constantia #,Jz//ï&, Dortslna, de geschiedenis
van een ,jfijn zusje,'' die beproeft
een erfenis te ontfutselen aan haar
halfbroer; de schrijfster noemde zich de
oudste J/câ/é'/. van JF#/pr den Heere #,z/-
1us D/rtçzzzl, zie daar. Dit was eel) bespotting
te meer van de schijnvromen. Wegens
dit boek en wegens al haar vrijzinnige uitingen
werd zij zo heftig aangevallen, dat
ook Burman haar verloochende.
In 1776 kwam zij in aanraking met Aagje
Deken; sedert 1777 na de dood van Ds.
Wolff woonden zij tezamen, eerst in De
Rijp, van 1781 '87 op Lommerlust te
Beverwijk.
Van 1777 zijn de Briellen z'ar Elizabetb
Bekker c7z Agatha Dehen, in rijmende verzen;
van 1780 '81 de Brieven over Ve1'-
scbeiden Onderwerpen: van opvoedende
strek-king. Reeds was Betje in 1779 begonnen
met haar Proeve over de Opvoeding.
Van beiden te zamen zijn de Economisclae
Liedjes van 178 1, tot zedelijk-e verbetering
van het volk. Ze maakte zich er door bekend
en bemind; deze Liedjes werden
evenvvrl. pelezen vn geprçzen a1s de kinW
olff
derversjes van Van Alphen. Maar dezt
stukjes over brave diensthoden en tevreden
arbeiders zijn nu niet meer te lezen.
Daarop volgde in 1782 hd werk, dat heider
naam blijvend beroemd gemaakt heef t:
De Historie 1?= mejufjrouw .$W:, Burger-
:2r/, opgedragen aan de Nederlandse juffers.
Zij schreven deze roman in brieven
op voorbeeld van Richardson en Rousseau.
ln 1785 verscheen de 2e druk, in 1786
de derde; van 1784- '85 schreven zij de
Historie van den Heer W illem Leevend,
de grote roman in 8 delen, weer in brieven,
strekkende tot ,,leerzaamheid en vrolykheid,''
d.i. tegen de heersende sentimentaliteit.
Camphuysens opvattingen worden
er in vertolkt: Aagje was bij de Collegianten
groot geworden; Betje had de Gerdormeerde
Kerk verlaten, toen men haar de
eis stelde, nid langer naar de Doomgezinde
kerk te gaan. Maar 't gevolg is, dat
de roman één gerekte verhandeling werd.
Er kwam geen tweede druk. W at er we1
kwam, dat was een Aanbangzel op W iIlem
Leevend, 1786, een langdradig geschrift,
dat de schrijfsters voorstelde a1s
spotten' de met alle godsdienst. Ook andere
stukken werden op haar naam gesteld.
Daarbij kwam de haat der Prinsgezinden,
zodat zij in 1787 uitweken en zich vestigden
te Trévoux aan de Saone in Bourgondië,
waar zij het naar hun zin hadden.
Ze schreven er o.a. Wandelingen door
Bourgogne, 1789, de Brieven z'az; Abraham
Blankaart, 1787, en Hlstorie van Cornelia
W ildschut, 1795- '96, roman in
brieven met de ondertitel Gevolgen der
Opvoeding. De gevolgen van een verwaarworden
loosde opvoeding erin aangetoond.
In 1795 had Betje een verzoek gericht
tot de Representanten van Hollar d om het
pensioen a1s predikantsweduwe (f 100! ) ;
het verzoek werd ingewilligd, mits zij weer
in Holland kwam. In 1797 vestigden de
vriendinnen zich in Den Haag; dcor het
bankroet van haar zaakwaarnemer waren
ze behoeftig geworden; zij moesten van
haar pen levenj in de Herderinnestraat. M .
C. van Hall behartigde haar belangen; A.
Loosjes, Van der Palm, Jan Lublink de
Jonge waren de beste vrienden, maar ook
zij konden pijn en zorgen niet wegnemen
van de jmillionaire in teleurstellingen.''
Beide vrlendinnen stierven in Novcmber
1804 en werden begraven op het kerkhof
Ter Nzvolging aan de Scheveningse weg.
De Bataafsche Mij. voor Taal- en Dicht.
kunde'' vierde haar gedachtenis op 14
Maart 1805 met een rede van prof. Konijnenburg
en een lierzang van Van Hall.
Te harer eer een gedenkpenning met a1s
opschrift Ptftritte = voor 't Vaderland.
Bewondering voor Rousseau blijkt uit
Betjes werk; Voltaire bewonderde zij ook,
doch alleen a1s dichter; op godsdienstig
gehied kwam zij fe1 tegen hem op. In
1779 was haar vertaling verschenen van
Raff's Aardr#iskunde voor kinderen in dc
vorm van een reisbeschrijving. Zij vertaalde
ook werk van de F. opvoedkundige M ad.
de Genlis: Adele E'77 Tbeodoor of Brieven
over de opvoeding, 1782 ,83, en Het
Schouwtooneel voor jonge lieden, 4 Fundels
toneelspelen voor kinderen: De JO/-
scbe Vrienden, De gevaaren der waereld,
De verstandige Man enz. Verder nog De
kleine fw Bruyère, ,,of Karakters en zeden
der Kinderen onzes Tijds.''
Van haar zelf is het Geschrijt E't'/zer bej=
rl: Vrouw, autobiografie, 1802.
Onder de vertalingen: De z-l der Ne!
erslaavcn, zie Szavernij; 1790.
t Leven van Betje Wolff beschreven door
H. Frijlink, 1862; door Van Vloten 1866
en 1880; Ds. Joh. Dyserinck, 1884; Mr.
R. H. J. Gallandet Huet, 1884; Johanna
Naber, 1912. Gedenkteken te Vlissingen,
1884.
Proefschrift Over de romans door H. C.
H. Moqudte, 1898. Daarin wordt gehandeld
over de invloed van Richardson.
De opvatting van Busken Huet, dat Aagle
weinig meer was dan de secretaresse van
Betje, weerlegd door Jonckbloet, Van V1oten,
Dyserinck en Kalff.
Mw. Dr. H. C. M. Ghijsen behandelde
Betje Woljj in z'E'r/pazzl met â:/ geestesleven
van âtz/r /##, 19 19. Haar Brieven
uitgegeven door Dyserinck, 1904., deze gaf
ook een lijst van al haar werken in de
Catalogus van de 1r''////-:'/;-1T)E>l':7C-/t77z/t7t7&-
stelling van 1895. Busken Huet schilderde
het Haagse leven der beide dames in zijo
schets Daags na âtz/ Feest, Litt. Fanta-
Sieën V.
A. de Vletter schreef over De opvoedkundige
denkbeelden wJ>2 1F'5/// en Deien.
1915.
Navolgers met romans in brieven:
Cornelia v. d. W eyde, Naatje Brinkman,
Adriaan Loosjes Pzn., W illem Kist, Petronella
Moens, Fenna M astenbroek en
M argaretha de Neufville.
W olffenbuttel, zie Brunswijk.
W olfram von Eschenbach, :f: 1170 1220,
de beroemde Mhd. dichter; schrijver o.a.
van een omvangrijk epos over Parzival en
de graal :t 1210.
Wolters, Jan Berend N, 1810 '60, geb. te
Hoogezand, stichter van de grote Groninger
uitgeverszaak.
W olters, W . P. - , 1827 '91, predikant te
Harlingen, leraar te Leiden, secretaris v.
d. Maatschappij van Letterkunde. Schreef
618 W olters
W onder
historische novellen, o.a. Lucretia J'fJ/E',
1888; Het oesteretend vrouwtje van /aN
Steen, 1875; Het altaarbeeld 1/Jz2 SavenlâEzzzi,
1880, de roman van de minnares van
Antoon van Dijck; De G/Wz//r van Ver/
rl, 1881, geschiedenis onder Keizer Domitianus;
verschenen in De Gids.
W onder, Koning - , uit de roman van IFJlewein,
kon de gedaante van alle dieren
aannem cn.
W onder is de nieuwe Beurs, Een - ,
tend gedicht van Potgieter, 184j. Jan
prijst hd nieuwe gebouw; de dichter antwoordt
met een opsomming der ergerlijke
gebreken.
W onderdokter, De Delftsche .v, zie Graswinckel.
Wonder Jaar, Het -? d.i. het jaar 1747,
volgens de Vevsaameltng van dicht- en prozastukken
over de verheffing van Prins
W illem IV.
Wonderjaer, In 't -, eerste werk van Conscience,
over 1j66, geschreven 1837, herschreven
1841, d.i. op verlangen der geestelijkheid
gewijzigd in een tijd van grote
nood. Over ditzelfde jaar 1566 is een
W aer Verbael van Marnix.
Het wondere jaar opnieuw behandeld in
een historische roman van G. P. Bakker,
1939. Deze laat een Groninger Jonker van
W etsinge al de grote gebeurtenissen van
1566 mee beleven.
W onderlyke Vryagien van Arantus en
Rosemondt, De -, 1668; zie Boekbolt.
W oord, Het -, letterkundig maandblad van
Ferd. Langen, Koos Schuur en Gerard
Diels, 194j. Medewerkers: Voeten, Schierbeek,
Redeker. Verenigden zich met Ad
Interim en ging daarmee op in De Gids.
woordenboek, van 't Nederlands; het eerste
van Gabriël Meurier, 1jj7; dan van Christoffel
Plantijn, 1j7j; verder het beroemde
Latijns-Ned. W db. van Cornelis Kiliaell,
1j74.
W oordenboek, Ironiesch Comiesch 'w, zie
Arend F/il:.
W oordenboek, Middelnederlandsch - , 1evenswerk
van Dr. J. Verdsm; begonnen
door E. Verwijs, door Stoett in 1926/'27
voltooid. Het geheel bestaat uit 9 delen.
Een tiende deel door De Vreese bewerkt
tot de g; voortgezet door Lieftinck. Dr.
Beekman bewerkt hd Mnl. waterschapsen
dijkrecht. In 1911 verscheen Verdams
Mnl. Handwx rdenboek, in 1932 herdrukt.
W oordenboek, Nederlandsch - , eerste ontwerp
op het 3e Taal- en Letterkundig
Congres te Brussel, 18j1; Dr. M. de Vries
en L. A. te W inkel redacteuren 186j;
eerst ontwierpen zij de spellingregeling.
Na de dood van Te W inkel werd Eelco
Verwijs redacteur. Nadat het nodige kapitaal
bijeengebracht was, werden in 1888
A. Beds, A. Kluyver en J. W. Muller re.
dacteuren; in 1891 kwamen Uhlenbeck en
W. de Vreese er Fij.
Nu onder redactie van mej. dr. J. H. van
Lessew dr. C. H. A. Kruyskamp, dr. K. H.
Heeroma, mej. dr. N. Bakker. Zie ook
Zieitegescbiedenis.
W oordenboek der Nederlandsche Taal,
Etymologisch - , uitgegeven in 1892 door
Dr. J. Franck, tweede en derde druk bewerkt
door Dr. N. van Wijk, 1912 en
1929. In 1936 verscheen hierop een Supplement
van de hand van Dr. C. B. van
Haeringen.
W oordenboek der Pseudoniemen, Vermomde
en Naamlooze Jcâr#z/erl, .door Dr. J.
J. v. Doorninck; verscheen 1870 a1s BibliotkeeL
1u:2 Ned. Anonymen en Pseudoniemen.
Zie A. de Kempenaer.
W oordkunst, Over - , 1902, heftige aanval
van Frederik van Eeden op de Nw. G/#J;
zie Van Eeden.
W oordt, M r. Anthony van der - , 1769-
'94, uit Vlissingen, dichter, vriend van
Bellamy. Rijmloze gedichten. Gestorven
tengevolge van de va1 van zijn paard; voornaamste
navolger van Bellamy, ook in de
verheerlijking van ,,waarheid, vrijheid en
billijkheid'':
Een menschen-recht wordt weer een
(heilig woord,
W aarvoor tirannen siddren.
vrienden. Toen
Wenckebach in ziln gedichten opnieuw
uitgaf, konden noch de Letteroejeningen,
noch De Gids ze prijzen. W enckebach
gaf ook zijn Levensbericht uit. Van
der Woordt is ook natuurdichter; hij prijst
de duinen, het strand en de zee. De gedichten
nog eens uitgegeven door Victor
van Vriesland, 194j.
W ormcruyt met Suyker, historisch overzicht
van de kinderliteramur door D. L. Daalder,
19j0. Van de Middeleeuwen tot heden.
W orp, Dr. J. A. -, 1851 1917) proefschrift
over Jan Vos, 1879; schrijver van
de Gescbiedenis van Drazz;, en Tooneel in
Nederland. Gaf de gezamenlijke werken
van Const. Huygens opnieuw uit. Schreef
in 1892 zijn studie over De Invloed wtf/;
Senecl's /1wzrlp:jp/z op ons Tooneel. Verder
schreef hij over Holl. vertalingen Nz;
Griekscbe treurspclen, 1882.
W oude, Johan van der ,v, geb. te Groningen
1906, schrijver van schetsen, vertalingen
en romans. Belle luz; Zuylen, 1934.
Jan Pietersz. Coen, 1937. Redacteur van
Vr#e Bladen 1938-'40) criticus van Het
Bewonderd door zijn
1845
619 Avoude
Svoude W umkes
Vrije Jzr5/1. Studie over 31. tes' :raal. Van
hem ook Arnbem, betwiste .î/,#, 194j.
W oude, Johanna van 'v, ps. van Mw. v.
Wermeskerken-lunius.
W outer Linge, schets van J. J. Cremer,
pleidooi voor de Maatschappij van W eldadigheid,
1866. Zie Socitde romans.
W outers, D. - , geb. te Bolsward 1876, tot
1922 hoofd van een school, schrijver over
opvoedkundige onderwerpen. Gaf met Dr.
J. Moormann Het Straatlied uit, 1933 en
'34, met een vervolg in 1939. In 1940
Na Veertig jrwr, ,,zuid-Afrika in het lied
van de straat''. Verder in 1940 Distributie-
.g/./r e72 -pijn, het straatlied van 1914 -
' 18. Op schoolgebied oefende W outers
grote invloed door zijn leesboeken', zijf)
Neerlandia werkte hervormend op het letterkundig
onderwijs aan de kweekscholen.
Van 1941 '43 is zijn verzameling staatsliederen:
Liederen uit de oude doos; 8 delen:
Het J/alerle M innerierk Er is ::72
moord gebeurd. Geestelljie Liederen; Prap;
Avontuuv en z/ilziAzE'; Bittere pillen, satirigeh.
l87j. Over
Brieven voor.
hem k-otnt veel
W outhers, Anthonius Franciscus N , geLn.
1641, in 1676 reeds f, advocaat, toneelschrilver
te Antwerpen. Zijn klucht De
twee vv/pe/yclc Schippers, 1675, is een navolging
van de àfeni-leclnm: van Platltus.
Hij hegon 1664 met De /7o'//#é Genof':
fu ojte â:rltazzle onztoostlbeyt, ,,blyeindende
treurspel in vaerzen.''
W raeckgierighers Treurspel, van Rodenburgh,
hewerking van Revengel's T/u.gtpl.y
van Tourneur. In het voorspel toespelilRgen
op Coster en Bredero, zijn tegenstanders
in d'Eglantier.
Nvrake van Jeruzalem, Die N, van Mael'-
lant, schets van de geschiedengs van Jeruzalem
sedert de dood van Christus tot aan
de verwoesting der stad door Titus? voorgesteld
a1s de straf voor de Krulsiging.
Verkorte vertaling van het Bellum //,/f&)'-
cum (Joodse Oorlog) van Flavius Joscphus,
door M aerlant gesteld a1s het slot
van zijn Riimbijbel; de verklaring van d:
ballingschap der Joden.
w rake, Van Ons Heren ev, zie Heren en
vergelijk Boec van der IFpwldr.
W rake van Ragisel, zie R.
W raken, Boec van der 'v, * 13j0, leerdicht
met voorbeelden van Gods wrekende
gerechtigheid. Uitgegeven 1869 door
Snellaert, Ned. G'pJ. ltit de XIVe eeuw.
Het was opgedragen aan Jan 1I1 van Brabant.
W ree,
sche liederen uit de oude doos. De /rz?r:72-
Ls.uik. Verder Van W ater c/z Wind, zeee1)
vissersliederen. En: De vrolijke lachduif.
W outers, Hugo - , geb. 1925 te Belcele
in 't Land van W aas ambtenaar aan 't
ministerie van Financiën. Gaf zijn eerste
verzen uit in het ts. Het Daghet ( 1947
'49) ; trad in 1949 toe tot de redactie
van het jongerentijdschrift Arsenaal. Hij
gaf 2 bundels gedichten uit; Verzen, 1949*,
Obsessie, 19j0, vol ,,obsederende angst
voor de dood.''
Woutertje Pieterse, het verhaal van de ontwikkeling
van een kinderziel, van sjultatuli.
Gedeeltelijk eigea levensbeschrijving.
Met schildering van het leven der kleine
burgerij in Amsterdam ten tijde van zijn
jeugd. In levend proza. Opgenomen in dc
Ide -en; onvoltooid.
Het verhaal komt overeen met Contraste
Olivier de
uit Brugge,
de, berijmde
voortgancL J:7'
.v , Vredius, 1 j96 16j2,
oudheidkundige, rechtsgeleer-
1624 Den oorspl.onck ena'e
C',fr/zc:/J/dr. N engbeldicbten:
162j.
Wtenbogaert, Ds. Johannes -, 1jj7
1644, na de dood van Arminius de leidcr
der Arminianen, de steller van de Remonstrantie
van 1610., hofprediker van Maurits,
gevlucht bij de gevangenneming val:
Oldenbarnevelt, 1626 terug; regelde de
zaken van de Remonstrantse kerk, 163 l
weer prcdikant. Uitnemend prozaschrijver:
Ses de /,/tz/J/(, Pl'edicatiën, 1639., Kel'ieàcâ,
Historie: 1646, bestreden door Trigland,
1650.
W ullen, Margareta - , zie Nicolaas Jft'/z/-
sius.
W umkes, Dr. G. A. 'v', yeb. 1869 te Joure.
reeds dadelijk door ziln proefschrift bekend:
De GtprE'/tlr///tztz/'l:' Kerk ï,; de 0/z;-
melanden van 1579 1 795., predikant; 1924
'40 bibliothecaris v. d. Prov. Bibl. te
und Fylrt/lt/x:'// van Friedrich von Sallet,
1838. Zo komt De Kleine Jobannes weer
met Woutertje overeen. Maar Woutertjt
is Hollands realisme. En vo1 spot bovendien:
Meester Pennewip en Stoffel, juffrouw
Laps, de familie 'en de zaak-Kopperlith.
Uit de ldeën verzameld door Héloïse,
d.i. Multatuli's weduwe, 1890. ln
1920 door Mw. Dr. v. d. Bergh van Eysinga-
Elias. Opnieuw in 1938 door Prof.
Dr. N. A. Donkersloot.
Een Duitse vertaling, Die HJâtmzz/://pr des
kleinen 1.r''a2/::/,, van W illpelm Spohr uit
Friedrichshafen bij Berlijn, kwam uit ïn
1901. Opgedragen aan M imi.
Naar W . genoemd jvoltter Bernbold. aangenomeu
kind van M ultatuli en Mimï,
Leeuwarden', voorman van de Friese beweging.
Boddel's .Tz2 de Fry-ffe striid (Zwoegers
in de Friese Strijd) , zijn standaardwerk,
1926. In 1908 medeoprichter van
het Kristlik Frysk Selskip', sprak Fries op
620
Nvybinga
de kansel; bijbelvertaler. In 1957 verschenen
It ATJ: Testamint en It boeL jen de
Psalmen. In 1949 verschenen zijn Gedenkschriften
onder de titel Nei sawnticb jier.
Wybinya, A. M. -, 1878 1948, Fries
schrilver van godsdienstig werk en dicht.
Friese psalmberijming, 1923.
W ybo, Eusèbe - , 1849 1931, uit Brugge,
toonkunstellaar, vooral Fekend om zijn verdienste
voor het Vlaamse lied.
Wybo, Joris ev, alias Silvanus; zie daar.
Ook Sylvanus.
W ybrands, Dr. Ae. W . - , 1838 '86,
Doopsgezind predikant te Leiden. Proefschrift
over de Abdij Bloemhof te W ittewierum
in de 13e eeuw naar de Kronie-
Len van Emo en Menko; 1885. Hij schreef
over de Dlalogus miraculorum van Caesarius
van Heisterbach, 1872; over de GedenLscbrijten
van de ,J## Marièngaarde,
1879; over Het G'eéu'/E4#l Drama in Jt'
M .E., 187j.
W ybrands, C. N. N , 1851 1913, broer v.
d. voorgaande, Doopsgezind predikant,
schreef Het Amsterdamsch T'/t?vee/ van
1617 '72; opgedragen aan Joh. Hilman'.
1875 bekroond door de faculteit der letteren
te Leiden.
Wilchgel, Annetta A. M. -, geb. 189 l te
Leeuwarden, schrijfster van verhalen en
meisjesboeken. Het Dolle Freuletje, 1954.
W ijck, Jhr. Dr. B. H. C. K. van der x ,
1836 192j, hoogleraar te Groningen
1863, te Utrecht 1890, a1s opvolger van
Opzoomer; in de wijsbegeerte. Schreef Nr.
Job. K/zzlt'r als w#sgeer, 1864.
W yckzangh, gedicht van Vondel van 1626.
gemaakt op Scheybeeck te Beverwijk van
Laurens Baeck, ter ere van Catbryn, die
ter reie gaat met Diaen, de godin der
kuisheid; het ware beter, dat zij ,,der minnen
last'' aanvaardde!
W ijde Kim, De ,v, bloemlezing uit Ned. en
vreemde letteren vah G. Horreus de Haas,
H. Ploeg en G. Stuiveling, uitgegeven door
de Ned. Ver. tot Afsch. van Alcoholh.
Dranken, 1957.
W ijdeveld, Gerard 'w, geb. 190j, R.K. dichter,
publiceerde 1940 '4j gedichten over
Adolf Hitler, Arnold Meyer en de strijders
aan het Oostfront. Hij was rector aan het
Utrechts gymnasium en aan het R.K. 1yceum
te Overveen.
W yerman, J. C. ev, zie Wz-eyerman.
Wljgaert, Ludo van de 'x', geb. 1909,
Vlaams dichter. De purperen Vloek, Oosterscb
Poëma.
Wijhe, Alie van N-smeding, zie H. Smcding.
W ijk Louw, Dr. N. P. van .v, geb. 1906,
oudere broer van W . E. G. Louw, schrijver
van Berigte te Velde, verzamelde opstellen,
1939; van Die dieper reg (het hogere
recht) , ter gelegenheid van het Voortrekkers-
Eeuwfeest, en van Lojale Verset,
kritiese gedagtes voor ons Afrikaanse Ku1-
tuurstrewe en ons litercre beweging ?'' 1940.
Dichter', de voornaamste onder de Jongeren
in Z. Afrika. AlleensprvlaL, 193j. Die
él/zt?e Kring. RaLa, epos in verzen.
Oprichter v. h. tijdschrift Standpunte,
194j.
Hoogleraar te Grahamtown, daarna te
Kaapstad; in 19j0 te Amsterdam benoemd.
,,Met N. P. van Nvyk Louw heeft de Afrikaanse
poëzie haar plaats in de wereldlitteratuur
veroverd. Zijn werk kan de vergelijking
doorstaan met het beste, waarop
de Nederlandsche dichtkunst na de wereldoorlog
kan bogen''. (Dr. R. Antonissen.)
W ijn, Mr. Hendrik van N, 1740 183 1,
pensionaris van Gouda 1781, afgezet 1788.,
Rijksarchivaris van 1795 tot zijn dood.
Medeoprichter v. d. Maatscb. v. Letterkun-
#e. Hij schreef Bijvoegsels e7z Aanmeriingen
o? Wagenaar, 20 delen en nog 2 delen
Nalezlngen. Verder Histoviscbe H1m?2J'-
stonden, 1800; Huiszittend Leeven, 1801-
' 12. Hierin de catalogus van de boekerij
van de oude abdij van Egmond. In de
Avondstonden onze eerste Gesch. der Ned.
Letterkunde, doch nog slechts tot in de
l6e eeuw. Over hem J. C. de Jonge, Van
lF#z; als geleerde c72 staatsman, 1832.
Wilnaendts Francken, Dr. C. J. ev, 1865
1944, wijsgeer, geschied- en letterkundige,
schrijver over vele onderwerpen,
stelde een prijs in voor werken om dc
beurt over geschiedenis en essays.
W ijnaendts Franckenprijs, toegekend dool'
Letterkunde'' in 1941 aan S. Vestdijk
voor zijn werk Albert Jz-:rtwo? el? de Idee.
In 19zi9 aan M r. Abel Herzberg voor zijll
bundel opstellen Amor F=//.
W ijnbergen, Everdine baronesse van 'v ,
1819 '74 > de eerste vrouw van Eduartl
Dotlwes Dekker, 1846., bekend a1s Tine
uit m/x Havelaar. Zij kreeg 1866 door
Mw. Omboni een betrekking a1s gouvernante
in ltalië; kwam nog eens b-1J Dekker
terug, ging 1868 opnieuw met de kinderen
naar Italië; $-, te Venetië. Haar brieven
(in het F.) aan Mej. Stephanie Etzerodt,
de latere Mw. Omboni, uitgegeven
door Dr. Julius Pée, 1895.
W ijnbergen, J. 'x', dichter van de Vot'-
maeckte Laurencrans over />tp/ zegenl'ijcke
jaer van 1629. (Zilvervloot, 's-Hertogenbosch,
het vertreck des vijands uyt de Velu.)
Te Harderwijk, 1630.
Wijngaert, Van den 'w, spel van C. Everaert.'
zie daar. Naar de gelijkenis van Jezus.
Wijngaen, Frank van de -, geb. 1901 te
621 W ijngaert
W ijngaert
Kontich, Vlaams expressionnistisch dichter
met humanistische strekking, prozaschrijver
en essayist.
W ijngaert, L. v. d. -, geb. 1901 te Lier,
dichter.
W ijngaertrancken, De 'w, een der beide
Kamers van Rethorycke te Haarlem; zinspreuk
Liejde bovenal. Schreef 1613 wedstrijd
uit; daar verschenen de Kamers v.
Brugge, Oudenaerde, Antwerpen. De vraap
luidde: Of Gods genade door Christi lijden
en 's gheestscracht ons salicheyt maer
ten deel of geheel heeft gewracht. De antwoorden
zijn uitgegeven a1s Der redenrij -
cken Springh-Ader, 1614, Nootwendiclq
Vertoogb der alleen-suyverende springader
aller Linderen Gods: Vervaet in verscheyden
antwoorden der reden-riicke J/zi,gEvz/.
Van 1833- '40 gaven de Haarlemse rede.
rijkers in 2 delen uit de overgebleven spe-
1en uit a1s Vruchten ingeumeld #47/1, De
Jrzrzljrcçerlrarldr. H. Gerlings Czn. schreef
de geschiedenis der Kamer, 1874.
Wijnstok, Arnold -, 1830-'78, toneelspeler
te Amsterdam.
W yse mannen van Rome, De hystorie van
die seven - , het volksboek, bewerkt naar
de Zeven Vroeden; zie daar.
W ysgas, volgens Brandt de straat in Kculen,
waar Vondel geboren werd in het
huis, ,,daar de viool uithing.'' Blijkens
Vondels Geboortclock is de bloem bedoeld:
Komt, Nymphen, breyd een stool
Van bloemen hem,
die 't licht eerst sagh in een viool.
De straat, vlak bij de Rijn, heet nu Witschenyasse.
Wifsgerige moderne dichtkunst, bij Verwc,
Van Eyck, Dèr Mouw, Uyldert, Guttellng,
Van Suchtelen, Pauwels. ,,Niet het
woord is hun het kosthaarst, maar de zin.''
Zie Verwey en Dt Beweging.
Wijs mij de plaats waar ik gezaaid heb !
geschrift van Multatuli, 1861 uitgegeven
ten bate van de slachtoffers van bandjirs
in Indië op verzoek van Nijgh te Rotterdam,
directeur der N, Rott. Ct. Het bracht
f 1300 op.
W yttenbach, Daniël - , 1746- 1820, geb.
Bern, professor te Amsterdam, 1799
Leiden; een van de grote voormannen op
het gebied der wijsbegeerte, doch vooral
van de klassieke letteren.
Y.
Y, Op 't - , gedicht van Potgieter, die een
brug wenste over het IJ en spoed met de
aanleg van Ilmuiden.
yeesten (F. gestes = daden), de M.E. naam
voor een berijmd geschiedverhaal. Zie Brabantscbe
Yeesten. Verder: die Yeeste z?a,2
den J&# van W oeronc, zie W oeringen. Eel)
andere vorm is geesten; zie Alexanders
Geesten. De dichter van Den Grimbergscben
Oorlog noemt zijn werk een ,nvral'e
geste.'' d.i. een waar verhaal. Melis Stoke
spreekt in zijn Rijmkroniek van giesten.
Ymmelot, Jhr. Jacquo x', heer van Steenbrugge,
geh. 1574 te Yperen, L., F. en
Ned. dichter, o.a. van een sonnet op het
Turfschip van Breda; gaf 1626 een F. verhandeling
uit over de nieuwe versmaat; j'
16j0. Claude #t> Clerck zegt van hem daarom,
dat hij
't oud mis-singhen toont,
en 't nieuw zoet-singhen leert.
Yntema, Jacob W ijbrand 'v, 1779 1858,
een deftig boekhandelaar te. Amsterdam,
1815 redacteur der Vad. Letteroefeningen;
kreeg twist met de uitgever Beyerinck; aanleiding
tot de oprichting van De G'/Jy,
1837. Hij was een tegenstander van de
Romantiek. Zelf ook dichter.
Young, Edward - , 1685 176j, hofkapelaan
van koning George 1I, daarna predikant
te W elwyn, rationalist en man der
Verlichting, gevoelig dichter. maakte grote
indruk, ook '1n de Nederlanden. Zijn he.
langrijkste gedicht is Tbe Complaint t7>
Nightthoughts (De klacht of Nachtgedachten)
, 1742 '4j, over dood, graf en onsterfelijkheid,
een der eerste uitingen van
de Sentimentaliteit. Vertaald in proza door
Lublini de Jonge, 1766, a1s Nachtgedacb-
/c7z; 2e druk 178j; in 4 deeltjes, ,,geschikt
om by zich te dragen.'' Nagevolgd in
Eenzame Nac/p/vEWtzc/J/E'v van Betje Wolff,
1764. Vereerd door Van Alphen en nog
veel meer door Feith:
te
Ziet de bleeke maan verrijzen,
Als zij over de akkers klimt,
Ziet hoe 't lange gras der graven
In haar kwijnend schijnsel glimt.
X.
Xantippe, ,,of het Booze W yf des Filozoofs
Sokrates beteugeld,'' blijspel van ungen-
##J, een stuk eigen leven, 1755 voltooid.
Yperen, Kamer van Rethorica van N, de
Alpba en Oweo ; zie daar. 't Blazoen vertoonde
Vrouwe Rethorica boven een banderol
md A & 0, omgeven door een
stralenkrans met Spirat ubi vult (L. =
hij blaast, waarheen hil wil) .
Yperman, Jan -, chirurgijn te Yperen; #
* 1332, schreef een Medicine boeck en
een werk over Cyrurgie, utu 1528. Uitgegeven
door E. C. van Leersum, 1912.
Ypes, Dr. Catharina - , geb. 1905, schreef
622 Ypes
Ypey
1954 haar proefschrift Petrarca in de Ned.
Letterkunde. Van 194j zijn haar Legen-
J:72 van Sint-Franciscus, vertaling van de
Fioretti di San Francisco van t 1400, met
inleiding.
Ypey, Annaeus .x', 1760 1857, predikant,
1799 hoogleraar te Harderwijk, 1812 te
Groningen. Schreef godgeleerde en historische
werken, o.a. Oudbeden 1u/2 bet
Gooreckt :72 Croningen (met H. 0. Feith) .
Ook: Gescl). der Ned. Tale, 1812 en '52.,
Over de Staatenoverzetting des Bijbelst
1807. Gaf 1805 de Gedicbten van Higt
uit.
Ypma, Jo -, Chr. prozaschrijfster; Boven
de p//Jdr de bemel.
yrauden (herauten) , de menestrelen, die a1s
speelman optraden; zfe beraut.
Yselkout, mengelingen :72 bljdragen van Dr.
J. v. Vloten te Devehter. 18jj. Hierin een
studie over Asselijns Jan Klaaz.
Yselveer, W illem Jansz. N, Rotterdamse
rederijker, schrijver van de Dialogus in
rym gbestelt tusschen Gberejormeert p,-
triot ende Roomscb Catholyc over het
Twaalfjarig Bestand; zie daar. Hij was
de ziel van 't Rotterdamse refereinfeest
van 1598', hij was ook op de dichtwedstrijd
te Leiden 1j96, te Schiedam 1603.
Ilselzwaan, De -, bijnaam van Rhijnvis
Feith die t te Zwolle woonde.
Ysengrlmus, L. gedicht m et verhalen over
de Vos Reinaerde, van magister Nivardus
uit Gent, 7!7 11j0; het oudste en uitvoerigste;
7 verhalen met 5287 disticha. Bevat
reeds de eigennamen, die ook in Relr<
E'r/ voork-omen. Uitgegeven onder de onjuiste
titel Reinardus Vulpes docr Mone,
1852., door Voigt a1s Ysengrimus, 1884.
Studie van L. W illems, geschreven in het
FX., 189j .Van J. v. Mierlo: Het vroegste
ïerezzep/-f, 1943. Zie ook Ecbaais Captivi.
Ysermans, Joan N, zie Yzerlnans.
Ysopet = Esopet; zie Esopus.
Ilssel de Schepper-becker, Jo van -, geb.
1885 te Rotterdam, recensente aan de Nw.
Rott. Ct., schrijfster van romans en toneelwerk.
Schreef eerst a1s J. M. Goedhart-
Becker.
llsselstroom, De -, stroomdicht op de wijze
van Antonides' Ystroom, door J. Norel;
rijmelarij van 1695.
Ystoriën Bloeme, Der .v , dichtwerk uit de
15e of 14e eeuw over de levens der apostelen.
Uitgegeven door A. C. Oudemans
Sr., 185j. Vertaald uit de Legenda Aurea
van Jacobus de Voragine; bijna 4300 verzen
over de y,twaalf pilaren,'' waarop
kerstenheit es ghefondeert.''
Ilstroom, ,,stroomdicht'' tot verheerlijking
van Amsterdam, van Antonides, 1671. Opgedragen
aan Kornèlis de Vlaming, heer
van Oudshooren, burgemeester van Amsterdam.
De dichter had lust
een tafereel tot lof van Y te
(maelen,
Den grooten Koopstroom en zijn' rijk-
(dom op te haelen.
Met lofdichten van Buysero, Joan Six,
Vondel. Constanter, Vollenhove, J. Oudaen,
Laurens Bake, G. Brandt Jz.
Ilzerman-ltmius, Mw. N, 1847- '90, ps.
Annie Foore, schrijfster van Indische verhalen.
Bogoriana, 1889. (Bogor = Buitenzorg.)
Indiscbe Huwelijken, 1887, enz.
Yzermans, Joan -, geb. n!u 1590, kleermaker,
factor van ,,De Olyftack'' te Antwerpen
bij 't refereinfeest van Mechelen,
1620; had voor zijn spelen reeds in 1618
een youden medaille gekregen, maar maakte
zlch niet bemind met zijn spel Braban-
Sa over den desolaten staet f?aA; Antwerpen.
Kwam 1629 met zijn spel Den Loj
van Poesis en in 1651 met Reinaert de Vos
of der dieren oordeel. Van hem ook het
liedboek Triumbbus Cupidinis, 1628, met
bruilofts- en mlnnedichten, lofdichten en
tafelspelen. Zijn spreuk was Liefde doet
bopen.
Z.
Zaaier, Een - , de titel van Vosmaer's Studiën
over sfultatuli's Irz'éFJE'>;, 1874 geplaatst
a1s feuilleton in Het Vaderlandk
later a1s inleiding gedrukt v6ôr Multatuli's
Verzamelde Jrz-eréer. Deze had a1s motto
boven de Ideën geplaatst:
Een zaaier ging uit om te zaaien.''
Zaalberg, J. C. 'w, 1828- '85, modern predikant;
is nog bekend door Multatuli's
aanvallen op zijn moderne opvattingen; in
de Ideën. Ging 1876 naar Paramaribo.
Zaanlandsche Arcadia, zie Snnlandscbe a4.
Zaender Bloemestralen, liedboek- van 1649,
te W ormerveer.
Zakbibliotheek van Vernuft en Smaak,
1797- 1804, verzameling van vertalingen,
vooral van toneelwerk; bij Allart te Amsterdam.
Vergelijk Vaderlandscb Zalboekje.
Zaletguffers, Het Leven en Bedrijf van de
hedendaegsche Haagsche en Amsterdamsche
- , picareske roman van Timotheus
ten Hoorn, 1696; verhalen uit de damesgezelschappen
over moord en doodslag en
tweegwechten, op pornografische wijze
verteld.
Zalichede, Leeringhe der 'w, zie Jan Praet.
Zandhorst, zie Santhorst.
Zandstra, Evert -, romanschrijver.
Het klotsende meer. De vlammende beide.
De 1,##: stilte. Volk van Jrl/er, 1942.
623 Zandstra
Zangen des Tijds 624 Zee
Zangen des Til-ds, politieke gedichten, vooral
véör en over het jaar 1848.
10 van Potgieter in liherale zin: Verandering
van Amsterdams W apen: 1841., Htdvef:/
zztz.f W aie, 1851., Het Nleuwe Tolkuis,
18j9; Aan T't/?t'r/:, 1861-, Ter Gedacbte-
?2/J.çé', 1863.
20 van Da Costa, in anti-revolutionnaire
richtillg; zie politieie poëzie',
30 van Ten Kate, eveneens in de trant van
maandhlad van Amaat Joos, 1899- 1901;
gestaakt uit geldgebrek. Herleefd in de
Oostvlaamsche Zanten sedert 1926. (Zante
= handvol samengelezen korenaren) .
Zebaer Herten, De .v, zie Zeegbare Jf:7.-
ten.
Zebedeiis, De W onderlijke Avonturen van
'v zie Van Looy.
Zedekunst, dat is W ellevensk-unste, llet humanistische
hoofdwerk van Coornhert,
1j86; handleiding voor levenswijsheid met
een overzicht van de deugden en de plichten.
Opnieuw uitgegeven door Dr. B.
Becker, 1942.
Zedelessen uit de Oude Verdichtzelen, zie
Leerzaame Verdicbtzelen.
Zeden, die Bouc van 'v, leerdicht uit de
Bilderdijk: Aan Nelr/z/rl, 184()., Roepstem,
1840., #ar#J, 1848., De C////E'r/,
1849.
40 van S. J. v. d. Bergh, verzen van ,,een
geacht burger en braaf huisvader,'' 18j0
- ' j-/ e.
jo van Helvetius v. d. Bergh, Jan de
Droomer en Hcâ///erl/rJer'Jacâ/e/zl'cer/ïp.
60 van Engelen, Staatsbervormenj 184j,
tegen de Grondwetsherziening, satlre, Horatius
nagevolgd.
70 van Ter Haar, Aan ::,77 Apostel JpJ
ongelooh, 1841., Parljs op ::770 der Junijdagen
f?yJ?7 1848., De Ckolel.a, 1849., Het
Communisme, 18j0.
Beoordeeld zoor Potgieter; Holl. Polit.
Poëzy, 1848.
Later tijdzangen van Schaepman: De fc//ttz'
en âlar honing, verheerlijking van Paus
Pius IX, 1867; Parijst 1872; Napoleon
(111), 1875.
Zanggodin, De Vrolyke ,v, ,,mengelwerk
van vernuft'', gedichten en liederen, 2 delen,
610 blz., 1781.
Zangh-Bloemzel, bundel liederen van Joala
Albert Ban te Haarlem, van Huygens,
Hooft, Tesselschade e.a. met muziek van
hemzelf. Daarin bv. Rozemondt, â/t?cp
speelen zz/f'â? singen van Hooft en Onderscheidt
J//JJC-/Z:ZJ een W ilde
zarérâ.f/ép' van Tesselschade.
Tamme
14e eeuw, evenals een ander gedicht Van
ZEW:72 over omgang en (edrag in het dagelijks
leven. Het eerste ls een doorlopend
gedicht', het tweede bestaat uit korte coupletten.
Uitgegeven door W . H. D. Suringar,
1891: '92, beide naar het Comburger
handschrift. Van Zeden is het L. schoolboekje
Facetus, in Mnl. verzen overgebracht.
Blommen baert dit hovekijn
Van goeder leere ende vruechden fijn.
zedenromln, schetst maatschappelijke toestanden,
zodat de meeste romans daaronder
te brengen zijn. Lidewijde van Busken
Huet; Pastorie zwp; Mastland van Koetsveld;
hkerijntje G'/fjzez; van A. h1. de Jong;
Ferdinand Huyck van Van Lennep; Eline
Vel'e van Couperus', De Z5?2#a,/p. van A.
van Wijhe-smediny; Waav Aftas.f en A't?/'://
l'ijpen van Jant Nlenhuis.
Zedenzang aan de sfenschenliefde, bij het
verbranden des Amsterdamschen Schouwburgs,
11 Mei 1772,, gedicht van Betje
W olff tegen degenen die de ramp toezangspel,
d.i. blijspel met zang, ingevoerd schreven aan Gods wraak:
te Amsterdam door Neyts, die 1779 naar
Haarlem vertrok. Bartholomeus Ruloffs en
Pieter Pijpers kwamen nu in Amsterdam
voor het zangspel op, 1783. Toen werd
Zemire en Azov van Marmontel, door Pijpers
vertaald, 13 maal vertoond. Daarop
volgden andere stukken van M armontel,
Favart, Sédaine en Anseaume en zelfs opera's
a1s Die Zauberjlste van Schikaneder
met de muziek van Mozart, 1799. Daarnaast
balletpantomimes. Ruloffs was van
1773 tot zijn dood in 1801 ork-estmeester.
Zie opera. Klugtig zingspel = opéra
Schijnheiligen! heht gy dan
harten, hard a1s staal ?
Kunt ge, in dit tlroevig lot,
Gods wraak en toorne leezen ?
De werken van Voet
toneel
schriften
en Schoock tegen het
werden herdrukt en veel strijdverschenen;
zie ook Ned. Bibliocomique.
Zantek-oorn, ,,nagelaten rapelingen'' van
Guido Gezelie's dichtveld,'' verzameld doo,
Caesar Gezelle', 1925.
Zanten, L. van .w, zie Santen.
Zanten, Vlaamsche -, dat zijn stukjes over
gebruiken, oudheidkunde en volkstaal,
theei.
Zedeprinten, dichterlijke lcarakterschetsen
van Huygens, 1624; k-oning, gezant, hoveling,
predikant, dokter, professor, vrijster,
bedelaar, waard, boer, beul, matroos, enz.
Zie buispoëet.
Uitgegeven door E'ymael, 1891, en in het
Pantbeon. 1895.
Zee, F. J. de -, 1874 l9j0, geb. te Oldeboorng
Fries schrijver en dichter, 1921
'59 burgemeester van Veendam.
Zee, Sjouke de -, geb. 1867, Fries voor625
Zeeusche lkachtegael
drager, spreker en schrijver; Chr. socialistisch
Statenlid.
Zee, Daan van der - , geb. 1880 te Schiedam,
1920 '28 secretaris van de gem.
Batavia, 1907 medeoprichter en tot 191j
voorzitter van de Bond van Christen-socialisten',
in Batavia red. h. Indiscbe
VolL. Romanschrijver.
Zee, De Muze op -, Floemlezing van zeegedichten
door Adriaan Merriën, 19j1.
Zie ook zeeromans.
Zeebots, W illem - , 1625 '90, pastoor van
W akkezeele 1667 '90, -? in de abdij van
Park bij Heverlee in Z. Brabant; schrijver
van 4 geestelijke toneelspelen. Het
vierde, Henrick den VIII, Koningb van
Engelant eindigt md het vermar :
Voorts hout u in den schoot
van Godes waere Kercke
zeeromans en -verhalen:
Buning; Van Schendel.
Johanna Maria; Jan de
Glorie.
Zeestraet van 'J-Grt&:72/J,:e op Scbevening,
aangelegd volgens de plannen van Huygens
van 16j3, voltooid 166j, door de
ontwerper bezongen 1667. W esterFaen en
S. Simonides schreven lofdichten. Borst-
Feeld van Huygens aan de weg in de Bos-
J PS .
Zeetriomf der Vrye Nederlanden, De - ,
gedicht van Vondel op de Vierdaagse Zeeslag,
1666:
van A.
Het
Hartog,
W erumeus
fregatscbip
Hollands
Tromp schijnt scheutvry, en verandert,
Moedigh op den leeuwestandert,
Zevenmaal van kiel op kiel.
Toen de noot hem overviel,
Quam helt Ruiter En toont u Catholieck Streven door de doaenndgeerksclhooootetnen..,...
met Catholiecke wercke.
De 4 stukken gedrukt 1662. Levendig en
natuurlijk is de bewerking van De Historie
van den suyveren Patriarcb Josepb, bijbels
drama, in 5 delen. Hij zette het geestelijk
drama en het zinnespel der M.E.
voort.
Zeebout, Ambrosius - , kapelaan en reisgezel
van de ridder Mber Joos van GâJJtele;
zie daar. Hij gaf de betrouwbare beschrijving
van de reis uit, 1jj7.
Zeegbare herten, De N , kamer van Rdhorycke
te Roeselare, gewijd aan St. Barbara;
(zeegbaar, seebaer, sedebaer = zedig,
ingetogen) . De Gescbiedenis der Kamer
werd 1854 geschreven door A. Angillis. Zeegers, L. Th. - , 1818- '84, uit Amsterdam,
kostschoolhouder, schreef 1847 een
Ne#. Chrestomathie, vaak herdrukt.
Zeeleeu op den Teems, loflied van Vondel
op de Tocht naar Chatham. Zo had Vonde1
in 1666 De Zeetriomf der vrye Nederlanden
verheerlijkt, een Zegezang t/tzE'r den
Zeestrijt gezongen, bijschriften gemaak-t bij
de afbeeldingen van De Ruiter en Trompk
en in Juli 1667 kwam daarbij de Zeegevier
der vrye Nederlanden op den Teems.
Zeelhem, Zeelemj dorp ten W . v. Hasselt
in Belgisch Limburg op de grens van Brabant;
heerlijkheid door Frederik Hendrik
aan Huygens geschonken, 1645.
zee-lyrlek, zie /. H. Eel/Jo;//.
zeemagaziln, gehouwt op Kattenburgh 'tAmsterdam,
yerheerlijkt met een groot gedicht
van Vonzel, 16j8.
Zeeman, C. F. x , 1828- 1906, uit Numansdorp,
predikant. Spreekwoorden xzz
den ##le2 ontleend, 1876.
Zeemansliedies, van J. v. Lennep, verschenen
in Aurora van 18j0 en in de almanak
Holland.
Zeep, Claes - , zie Seep.
Herinnert aan de 37ste ode van Horatius
ter ere van de zeeslag bij Actium.
Zeetriumph der Bataafsche Vrijheid, De - ,
2 delen, 1782, van J. le Francq van Berkhey.
In 7 boeken verdeeld; prachtwerk met
platen; 2500 intekenaren, die volgens Feith
bekocht waren. Van 1783- '85 verschenen
dan ook de Nodige 1#/:./,2 met scherpe
veroordeling, waarschijnlijk van Pieter 't
Hoen.
Zeeus, Jacob 'v, 1686- 1718, de dichterlijke
notaris en landmeter van Zevenberen.
Door Pieter Nuyts, zijn leermeester
ln de dichtkunst, kwam hij in aanraking
met N. V. A. en met Poot. Zie Poëtenoorlog.
Hij komt op tegen de naiiperij van alles
wat Frans is. In 1711 maakte hij naam
met zijn hekeldicht De Wolj in bet
schaepsvel, gericht tegen de orthodoxe predikanten,
die Balthazu Bekker vervolgd
hadden, en gericht tegen het geloof aan
heksen en spoken. Verder schreef hij herderszangen
en bijschriften bij zinnebcelden.
De eerste dichter der Verlicbting.
Zijn Feste werk zijn de hekeldichten, ,,berispdichten''
noemde hij ze zelf. Behalve
De Wolj ook o.a. De ongeblankette werEO,
een hekeling van bedorven zeden, gierigheid,
hoogmoed; naamloos verschenen.
Poot gaf het le deel van zijn gedichten
uit; Willis bezorgde de Overlebleve Gedicbten
met een levensbeschrilving; Joan
de Haes dichtte een rouwzang. Zie W illis.
Zeeus maakte een grafschrift op Buysero,
waaruit blijkt dat deze liederlijk aan de
drank geraakt was.
Zeeusche Nachtegael ende desselfs dader-
1ey gesang, van Anna Roemers, Simon van
Beaumont, Cats, Adriaan Hofferus, burgemeester
van Zieriksee, Jhr. Philibert van
Borselen, burgemeester van Tholen, Adriaen
Lcttcrk, Nvrdbk. 2e dr. 40
Zee
Zeeuwse dichters
Valerius, Jan de Brune, A. van der Venne
en Juffrou Johanna Coomans, huysvrouwe
van Johan van der Meerschen,
rentmeester der Staten. Rechtzinnige dichters
met godsdienstige en stichtelijke poëzie,
behalve Beaumont en Van der Myle.
Men vindt er b.v. lofdichten op de Ba1-
sem Gileads l'oor Zions Irzzr/rle van Ds.
Teellinck-. Maar er is ook amoureuze poëzie
in, zoals de Zeeuscbe Mey-clacbt van
Van der Venne. Bij de Zeeuwse dichters
is meer leerzaamheid en eerbaarheid dan
kunst en schoonheid.
Hd dryderley gesang'' :1 was 10 Minnesang,
o.a. 16 sonnetten van S. v. Beaumont;
2 O Seden-sang en 30 Hemel-sang.
Hoofdman was Jacob Cats.
Achter de Zeeuscbe Nacbtegael volgt het
Tdo.eel t?,N Sinne-Mal van Adriaan
d. Venne, die het werk met 8 kopergravures
versierde.
Zeeuwse dichters, zie Cats, Hondius, Hoffertls,
De Huybert, Van de Venne, Simon
van Beaumont, Zeeusche Nachtegael, Johanna
Coomans, Philibert van Borselen,
Adriaen Valerius, Jan de Brune, Mr. P. de
la Rue. Dan Antonides en Zelandus. Prozaschrijvers:
Johan de Brune de Oude en
de Jonge, Bellamy.
Zeevaert, Het Lof der .v, gedicht van Vondel,
1623, opgedragen aan Laurens Reael.
Zie Loj.
Zeevaert, Vrije 'v, lofdicht van Vondel ter
ere van Marten Harpertsz. Tromp, 1655.
Zeevarende Luyden en Zee-poëten, studie
van G. Kalff, 191j. Zie Val.en :72 Vecbten.
Zefiro Bueno, Don ,x', de naam van Multatuli
in Vosmaer's Idylle: de beschrijving
van het uitstapje naar Ramsbach in
1874 (bij Wiesbaden) . ln Vogels van J/-
lterse pluimage.
zegel op de dagbladen, hield de ontwikkeling
van krant en tijdschrift tegen. Afgeschaft
1869. Gevolgen: romans in feuilletonvorm;
letterkundige overzichten.
Zege na strijd, burgerlijk drama van Schimmel,
1878, ontleend aan zijn eigen roman
Het #é'z/,2 van baas I,Qzz Ommeren.
Zegen Gods door W aterloo, De - , satire
van Multatuli ter gelegenheid van de herinneringsfeesten
in 186j.
Zegepralende Kennemerland, Het - , plaatwerk
met teksten van Brouërius van Nidek,
17 19. Op dezelfde wijze gaf hij in
1719 De zegepralende Vecht uit.
Zegepralende Vecht, De ,v , zie Z.
Zeger van Kortrijk, oppermaarschalk van
Gent, schoonvader van Jacob van Artevelde,
1356 op listige wijze gevangen genomen
door graaf Lodewijk van Nevers en
onthoofd te Rupelmonde 1538. Zie Hisl/
rgz/dt/erezi.
Zegevrijt, de Ned. naam van Siegjried in
het overgebleven fragment van het Nevelingenlied.
Zegezan g y ,!An den Grootmachtigsten Ko-
ning 7r'illllm f/J, 1699; in Parnastaal, van
T-udolf Gockinga. Tevens de titel van de
gehele bundel, die allerlei gedichten bevat.
Zie Playerwater.
Zegezang d'er Matrozen, zie Zilvcrvloot.
Zeggelen, M arie Christine van ev, geb.
1870 te Den Haag, dochter v. d. volgende.
Schr. v. kinderboeken, toneelwerk en romans.
Historische trilogie: Een f,J//J: JzC
Kennemerland; Een Jf//#aw, uit #e 18e
eeuw, 1937; Festijnen en Perikelen, familiegeschiedenis
in Den Haag, 1959. Uit
de Franse Tijd; de patrici ' èrs verdrongen
door de Patriotten.
Zeggelen, W illem Josephus van -, 1811
'79, Ned. humoristisch dichter. Pieter
Spa, 1858*, Twaalf herdnlkken. Gezocht
spreker in Oefening; zie daar. Daar oogstte
hij roem met zijn Sermoenen van Pater
Brom in de trant van Pater Abraham à
S. Clara. Bewonderaar en volgeling van
Tollens. Zijn leven Feschreven door Ising,
1879.
Van Zeggelen was werkzaam in de drtlkkerij
van Giunta d'Albani in Den Haag
en klom er op tot hoofd van de zaak. In
zijn beperkte vrije tijd dichtte hij zijn
verzen en in 1871 '75 vertaalde hij Le
llë.fazz/âr/p: en Tartujje van Molière.
zeggers = (sprookjsprekers.
Zelandus, ps. van Bellamy a1s dichter der
Vad. Gezangen.
Zeldam, de voorletters van het Utrechtse
gezelschap, dat Janus uitgaf ; zie daar. Z
= Van Zon, E, niet bekend; L B.
T. v. Liebeherr; D. en A. Ritmeester
d'Averoult; M = Mansvelt.
Zeldenthuis, Jan J. -, geb. 1894 te Westervoort;
gemeenteambt. te Amsterdam', dichter
der natuur; Langs Heide :/2 Akker; Dr/s-
:777 Verlangen; Jzr,?& Onrust :'/C Verteedering.
Zelfkeur, bloemlezing uit het werk van een
aantal letterk-undigen van stukken, door
hen zelf gekozen, in j delen uitgegeven
door de W . B. voor 't Ondersteuningsfonds
der Ver. v. Ned. Letterkundigell,
1907 '19.
Zendbrief aan de Kamer In Liefde Bloeyende,
door Hooft in 1600 op 8 Juli uit
Florence geschrevel), gedicht van 256
gels, opgenomen in Stoett 1, 5; met aall
het slot:
Godt spaer u
darick u sien
Gelijck a1s van
binnen weenich
mijn tot vreucht,
en spreken,
te voor, mach,
weken-
626 Zendbrief aan de Kamer
Zendbrief Elizabeths
Zendbrlef Elizabeths, ,,welke ziJ gezonden
heeft aan Cornelius..... door E. B...,..,''
d.i. Elisaheth B/ker aan Cornelius Loosjes,
predikant te Haarlem, door Betje
W olff geschreven na een zware ziekte in
1770 in de stijl der Statenoverzettiny.
Loosjes gaf deze brief uit na de verschilning
van Willem Leevend! 178j. Er Flijkt
uit hoezeer zij aan Loosles l gehecht was.
Zernlke, Dr. A. .v, nu Mw. Mankes, schreef
een studie over de Duitse dichter Raine)
Nl4'/ Rilèe, 1875 1926, en over zijn
invloed o? de Ned. dichtkunst.
Zernike, Ellsabeth 'v', geb. 1891 te Amsterdam,
romanschrijfster. v. d. Hoogtprijs,
1921. Studie over Herman Robbers, 1928.
Bruidsttjd, roman, 1940. ln 1949 verwierf
ziJ de Amsterdamse prijs voor 't beste gedicht.
Maria wz/zz Oranje (dochter van
Prins W illem) . Kartini.
Zes Luimige Brieven van Bilderdijk, 1779,
uitgegeven door Jhr. Mr. F. van Breugel,
aangehuwde zoon van Bilderdijks zuster,
Mw. W entholt, aan wie de brieven gericht
waren; 183j.
Zesse baladen in eene, rederijkerskunststuk
je: een ballade, die op zes manieren te le
:en W aS.
Zestiende-eeuwsche Dietsche volksliedjes,
zie Souterliedekens II.
1648 en 1848, een der politieke verzen van
Da Costa, over pauperisme, communisme,
anarchie; de dichter stelt er toenadering
tegenover Van VOrSt en VO1k, van arm en
rijk. Hij vergelijkt het vredesjaar 1648 mét
het revolutiejaar 1848.
Zetternnm, Eugeen ,v, ps. van Joos Jozej
Diricksens, 1826 'jjy uit Antwerpen, uit
zeer arme ouders, meubelschilder, kwsm
onder leiding van Jan van Beers en Heremans.
Vroeg gesloopt door harde arbeid;
heeft toch nog heel veel yeschreven: legenden,
drama's, schetsen u1t het arbeidersleven.
M#nbeer Lucbtervelde, 1848: de eerste
Vlaamse sociale roman; schlldering van
de ellende van de Gentse fabrieksbevolking.
Zie Vullsteke. Hij was ook de eerste
Vlasmse critlcus. (Julius de Geyter.)
Zevecote, Jacob van ew, 1596 1642 uit
Gent, Augustijner monnik die Hervormd
werd, 1626 hoogleraar in geschiedenis en
welsprekendheid te Harderwijk. Volgde
a1s dichter Heinsius na in het L. en in 't
Ned., schreef ook bijschriften hij emble-
ZZZtJJ/; verder een treurspel op 't Belecb
lwzz Leyden en een blijspel op het Ontset.
A1 zijn gedichten uitgegeven in 1840 door
Blommaert; ze beginnen met een lofdicht
Aen D=/':/ Heinsius. Van Heinsius vertaalde
hij in verzen een groot leerdicht:
Verachtinge des Doots.
Letterk. W rdbk. 2e dr.
Zevecote's Nederduytscbe Dïcâ/ep; van
1626- '38 ingeleid en toegelicht door Dr,
0. Dnmbré, 1937.
Zeven Donderslagen, De - , 7 gedichten
op het Onweder, geschreven door 7 leden
van de kring van Bellimy.
Zeven Eeuwen, zie De Raaf. Deel 1, lI, I1I
hloemlezing; deel IV Stroomingen en G:-
stalten; deel 11I en IV met medewerking
van Prof. Dr. N. A. Donkersloot.
Zeven Hoofdzonden, De x , zie Ogier. Opgedragen
aan een der medeleden van de
verenigde Violieren en Olyftack, Gonzales
Coques of Cocx, de schilder van de zeven
hoofdzonden.
Zeventiende-Eeuwsche Opvattingen ovet
Litteratuur, door A. G. v. Hamel, 1918.
Over 't drama, de stijl, de kritiek. Met een
register van de schrijvers.
VlI trappen in den graet der gheesteliker
minnen, Boec der - ? van Ruusbroec,
waarin hij de opklimmlng tot het scbouwende
Ieven vertoont: 3 trappen voor het
werkende leven, 3 voor de g,williche armoede,''
de 7e is ,?reynichelt der sielen
ende suverheit van llchame.''
VII vroeden binnen Rome, Van den N ,
een der Feroemdste verhalenhundels in de
wereld, uit het L. ook in 't Mnl. vertaald,
15e eeuw. De Zeven Vroeden hebben des
konings zoon opgevoed; deze za1 ter dood
worden gebracht wegens verboden omgang
met zijn stiefmoeder, maar telkens doen de
Vroeden een waarschuwend verhaal, beantwoord
door een verhaal van de stiefmoeder,
die eindelijk het pleit verliest. De
Mnl. bewerking is van een volksdichter;
in de 1je eeuw kwam het volksboek.
Dr. A. J. Botermans schreef 1898 zijn
proefschrift over de Zeven Irzr#zer en gaf
meteen het volksboek uit a1s een reproductie
van de eerste druk van 1479. Dr. H.
P. B. Plomp volgde 1899 met een proefschrift
over de Mnl. bewerking van het
gedicht, dat in 1889 was uitgegeven door
K. Stallaert te Gent.
De novellen zijn schilderingen van het
maatschappelijk en huiselijk levew de
vroegste mee, die wij in proza bezitten.
Zij hebben hun oorsprong in Indië. De
bundel heette aanvankelijk De Zeven W#zc
M eesters en bestond reeds in de 10e eoew.
Het gedicht is waarschijnlijk de bewerking
van F. proza. M aerlant maakt er al gewag
van:
noit en vand ic, a1s ic ghome,
Ghene V1I. vroede te Rome,
E1s dan die valsche faloerde
Veinset daeraf ene boerde. ( (verzinsel)
Uit de Zevey 1F#J:/z putte Rodenburg de
stof voor z-pn tra r-blyeyndespel Alexander,
161 8.
627 VII vroeden binnen Rome
623 Zilvervloot in de Baaï
Zede, Dr. Marle H. v. d. 'w, zie Hadc-
N ch. Zij gaf in de reeks Religieus-soc.
Vragen uit: Nederlands lrnz, van #ez:
J##, 1940, en Nederlandse ppgzg van deze
?##, 1941.
Zge, de maan schiln't door de boomen, St.
Nik-laasliedje van
Zieke Jongeling,
Helle.
De N sentimenteel #Cdicht
van Jan van
door Piet Paaltjens: De
Beers, geparodieerd
BleeLe Jongeling,
van en door Koopmanisn he t Bmooekdeerrenne: -pDreed Zikea/n?--
rende /tlziyre//zi,g,
tentijdschrlft Los en Vast.
Ziekte der Geleerden, De N , leerdicht van
Bilderdijk, juist voltooid toen de Ramp
van Leiden de stad teisterde. Bilderdijk
llood het gedicht aan bij de Min. v. Binn.
Zaken a1s zijn aandeel in de steun; het
bracht f 1400 Het was opge-
De
op. gedicht
dragen aan ,,'s Lands Hooge School.''
kwaal der Letterzwoegren'' in 6 zangen,
ln 't Nabericbt deelt Bilderdijk mee, dat
het dichtstuk ,,eene uitstorting van 't hart''
was: hij had zijn jongste kind verloren,
het tiende waar van ik den ontijdigen
dood bejammerde''; Jan. 1807. Beschrijving
van de ziekten, die 't gevolg zijn
van het ingespannen kamerleven en van de
hartstochten, die de roerselen zijn tot onvermoeide
arbeid.
Opnieuw uitgegeven door J. David, 1848,
en in het Pantbeon door P. Kat, 1895.
A1s grondslag diende Neuropathia, een L.
gedicht van Fleming, door Bilderdijks vader
vertaald. Studie over het gedicht van
G. Swartendijk Stierling, 1909. Hoofdzaak
is de schildering van wat Bilderdijk zelf
doorleefd had.
Ziektegeschiedenis, Eene - , zie Dr. Tb.
Swart Abrabamsz.
Ziektegeschiedenis van het Ned. W oordenboek,
Congresvoordracht van Dr. J. v.
Vloten, 1868, gericht tegen het veel te
langzanm verschijnen der afleveringen eo
vooral tegen Dr. M. de Vries, die er geen
woordenboek van maakte, doch y,de doodgeboren
vrucht der meest onpractische
knmergeleerdheid.''
Zielen ende vanden Lechame, Vander - ,
een abel dinc E'/z#: e'en edel leere, leerdicht
van A 1300 over 't zedelijk leven,
van een onbekende dichter, in de vorm van
een gesprek tussen de ziel en ,,den vate
des lechsmen, daer soe ute was gegaen.''
Opgenomen in Belg. N //.fc/zzr 1I; opnieuw
uitgegeven door Blommaert, achter Tiwo-
>>ë///.f; 18j8.
Zielens, Lode - , 1901- '44, geb. te Antwerpen,
soc. romanschrijver. Verwierf 1952
de Staatsprijs met Moedev, tt/aa/'/zzi Ieven
ztW.7 Schllder van het Antwerpse volksleven
in al zijn ellende, met hoop op her-
Was zfln naam en oorsqrong klein,
Groot en heerlijk zijn zljn daden.
In de Ned. U//IJF/VC/?;J van Van den
Bergh werd naar de oude liederen verwezen.
Toen kwam Heije's Fekende lied in
1844 in Stichter's Enkbuizer Almanak.
Weldra werd het gedrukt in liedboekjes
a1s Het Saa,wc/7, Boscb, nk 1860, en Het
Bleekersmeisje) ::k: 1870. Sedert werd de
Zegezang der M atroozen na de t/ert/verjAi:
der Z/7w:rzz//// uft de Ned. Geungen van
Van Alpheg, 1779, geheel vergeten.
Zilve>loot ln de Baai van Vigos, 1702.
De verovering bezongen door K. Sweerts
en in een groot aantal victorieliederen van
onbekenden:
vormlng. Gevolgd door Nu begint $:/ Lef?:
r, 1955, d.i. het leven van de ontredderde
oud-strijders uit de Oorlog. De #,: van
morgen, 1939. Op een ndmiddtq in September,
roman in brieven, 1940. Zielens
was tot zijn 23ste jaar fabrieksarbeider,
daarna journalist, redacteur van de socialistische
Volksgazet. Hij werd gedood door
een V-bom.
GedenkboeL door Reinoud Herreman, Cam.
Huysmans e.a., 1946. Monument ïn Ant-
ZiWerpen. ese m-s, B. W . 'v, trouwde 1796 met Joâzfzirl
Cornelia Jrzu//lEv; zie daar.
Zilverdistel, De N , reeks van buitengewoon
verzorgde uitgaven, opgericht door J.
Greshoff en P. N. van Eyck. Daarin o.a.
Van Eyck, Worstelitlgen, 1910., Jan van
Nijlen, Naar â:/ geluk, 1911; Verwey,
Het :Qe>2 R#l, 1912. Voortgezet a1s de
Kunera-pers door Mr. J. F. v. Roijen.
Zilvervloot, De Verovering van de - ,
1628 bezongen in een Triumpb-Lied door
Samuel Ampzing op de wijze van Ps. 68;
door Jan van Nyenborgh; door een onbe-
kende op de wilze van ' tw ilhelmus; in
een Spotlied door J. v. Veen. Dit was tegen
de Spanjaarden. Vondel dichtte een
geheel ander spotlied in 1629, toen het
zeevolk in Amsterdam een groter aandeel
vroeg in de buit, en soldaten moesten optreden
tot het Ontset z?,:2 Piet Heins
Buit.
De Verovering van de Zilvervloot in 1629
bezongen door E. Pels, Amsterdammer.
Ook in een Lofdicbt van J. Liefs. En een
derde lofdicht van 1629 van David Cornelis
uit Amsterdam, student in de godgeleerdheid
te Leiden. Zie ook J. W ijnbergen.
In 1803 stond een lied op Piet Hein onder
een kinderprent van het Nut.
M. W esterman dichtte:
Den Admiraal van Spanjen groot
Die was haast in den Brand
Zeyde
Zimmerman
W y ruweneerden de heele Vloot
En joegen der veel op strand.....
Een ander laat de Franse koning, bondgenoot
van Spanje toen, zeggen:
Ik heF ook lacy!
Zo veel yeld van nooden
Eer ik mljn Legers altemaal
Haar agterstallen maar Fetaal
W aar is 't Geld voor de Vloote?
Een derde beschrijft de Curieuse Vuerwerken
te 's-Gravenhage, 15 Dec. 1702:
Hoe is heel Hollant op de been,
En dryven vreugt in 't algemeen,
Over haar kloekheyt en beleyt,
En den segen in den streyt,
W ant wy hebben de Glory,
En Victory.
Zimmerman, J. C. -, 1828-'88, Ned. letterkundigq,
bankier te Amsterdam, liberaal,
18j2 redacteur van de Gids, uitgever van
de werken van Potgiettr, die door hem
bewonderd werd. Zelf schréef hij Cbeque-
Wlr,, in de stijl van Salmagundi van Potgieter,
onder ps. Bernard Koster Jr. Uitgegeven
1868.
Zimmerman, Johan Decker -, zie D.
zin, sin, de ,,regel'' of spreuk, die tot grondslag
diende aan de zinnespelen; zie daar.
Zinderen Bakker, R. van 'w, geb. 184j te
Kortezwaag, propagandist voor de S.D.
Bond, soc. volksdichter; later verdwenen
uit de soc. beweging; # 1927.
zingende kluchten, bij Starter, in navolging
van de Engelse jigs, bij ons het eerste begin
der operette. Dan Barend Fonteyn,
Sullemans vriagie, 1633; Jan van Arp,
Droncke Goosen, 1639; Isaac Vos, Pekelâlr/
ziér/.p in de kist, 1648.
Zlngende Kruijer, De -, nog tegenwoordig
verschijnend volksliedboekje.
Zingende W alvisch, De .v , zie J. F.
W erumeus Buning.
Zingende Zwaan, De 'w, vervolg op De
Overtoomscbe Marktscbipper, volksliedboekje,
tot op onze tijd te Amsterdam
gedrukt.
Zingzang, bundel liedjes van Frans de Cort,
1866.
Zinnebeelden, zie emblemata. De emblema's
kwamen tegen het eind der 17e eeuw opnieuw
in de mode: Jan Luyken, zijn vriend
Adriaen Spinniker, De Mtlncq, Claas
Bruin: Honderd f-pcp'zy/wc Zinnebeelden,
1722; Jacob Zeeus.
Zelfs verscheen er van 1743- '50 in 3 de-
1en cen Woordenàoek der zinnebeelden:
Het #rtlol natuur- :/7 zedekundig werelttooneel;
Poot had het eerste deel gereed
gemaakt.
zinnekens, sinnekqns, ook we1 cosijnkens of
neejèens naar 't F. cousinst de allegorische
personen in' de zinnespelen der 16e eeuw,
629
die in de 1je eeuw de ro1 van de duivel
vervulden: Sondich Becoren, Belet van
Deugden enz., die scheldend en tierend
oykomen; Eyghen Wille, W angheloof. Jolilt
van Ooghen; komische figuren. Ook
nicbtkens.
zinnespelen, spelen vJn J/NNG moraliteiten
= lerende en stichtencle toneelspelen uit
de ljde en 16de eeuw, van de rederijkers,
waarbij abstracte begrippen a1s de Tijd, de
Moed, de Ouderdom, de Geldzucht, Dwaze
Dolinge a1s personen optraden. Over onderwerpen
als: JKO/ den mensch alder-
Z/C:EVJ tot conste verwect; Den Boom #:F
sckrijtueren; FzQ/ den Lande can houden
in ruste. Zie zin.
Een der Fekendste is de Spieghel der Salicheit
van elckerlyc M ensche, t 1j00.
De moraliteit werd in de 16e eeuw de
overheersende vorm van van rethorycke ,, ; het st ichdtee lp:lek deolef cdoidnascte-
tisch drama, tegenover de kerkelijke misteriespelen
en heiligenspelen.
De oudst Fekende is van 1450: een moraliteit
vander verrisenisse ons /je/J Heerdr,
een overgang van het misteriespel naar
de moraliteit.
Het hoogtepunt werd bereikt op 't Landjuweel
te Gent, 12- 25 Juni 1539. De
tekst dier Spelen van Zinne werd opniOw
uitgegeven door Dr. L. M . van Dis en
Dr. B. H. Erné, 1939. Dan het grote
Landjuweel van Antwerpen in 1j61. Bekend
is ook Van der siecten der broosscer
N//z/r/zz.
Over de bouw der zinnespelen G. A. v.
Es in de Gescbiedenis van de Letterkunde
111; over de opvoering H. J. E. Endemls
in Het Dekoratiej van >e/ Mnl. Drazz/a,
1903.
Nog in 't begin der 17e eeuw, bv. op de
rederijkerswedstrild te Vlaardinyen, 1616.
Leefde weer op tegen 1700; z1e Rammazeyn
en Bernagie.
In de Z. Nederlanden bleven de spelen
van zinnen in ere, alsmede de sacramentsen
heiligenspelen. In de 18e eeuw zinnespelen
van Jan #//1, Feitama en Jan de
J1kzr;'s?., vie daar. Zinneklucbtspel, zie Enocb
Krook. En Iemant en Niemant van J!n
Nomsz, 1768. M. v. d. Nvinden, De
UrJt,rJJf'/?,>, 1760.
Ook Tieranny 1?4/2 Eigenbaat was een zinnespel,
1679.
AJeer in ere tegen het eind der 18e eeuw'.
Kinker, Loots; van Uylenbroek Het feest
,,ar Apollo, 1799, ter viyring van het 25-
jarig bestaan v. d. Schouwbury.
Zinspreuk, aangenomen bij rederljkers en bij
dichters in de 17e eeuw:
Brederè 't Kan verkeren; A. v. d. Venne
lc soec en vin; Vondel Justus
Zinspreuk
Zjermes
fide vivit = de rechtvaardige leeft door 't
geloof ; Huygens Constanter = standvastig;
Coornhert Verkiesen doet verliesen;
Houwaert Houdt middelmate',
Laurens Jacohz. Reael Liefde vermacht
a1; Spieghel Deught verheught.
Zjermes, Adam van ew, zie Germez.
Zoersel, in de Kempen, midden tussen Antwerpen
en Turnhout, de woonplaats van
Conscience's Loteling.
Zoes, Gerardus ew, Zuidnederlands priester,
Jezuïet, dichter van Het Godtvrucbticb
Herte, een bundel zinnebeelden, 1627.
Zoet, Jan -, 1610 '74; dichter te Amsterdam,
herbergier in ,,De zoete Rusty'' maakte
verzen ter ere van Prins Nvillem III en
tegen Jan de Witt:
Hoe Gods getergde wraak
altijd de schelmen straft.
HiJ was een Chiliast en een zonderling;
hij zou de Dood mee helpen overwinnen;
was tegen preek, doop en avondmaal; Fe.
hoort tot de kringen der Rejormateurs.
Hij had in zijn jeugd zijn geld verkwist
en
Daarna, in arremoed, gesworven by de
(Boeren1
En aan den Varkkentrog zijn onderhoua
(gezogt.
Van 1640 '42 speelde hij in de Amsterdamse
schouwburg. Hij gaf schendblaadjes
en politieke hekeldichten uit.
Van 1636 is zijn hekeldicht op de geldzucht
Hedendugbscbe Mantel-Eer. Zijn
bundel M aeghden Boek is in de trant
van Cats' vertellingen. In 1666 werd hij
aan het Hof toegelaten, om een lang .verjaardicht
voor de Prins uit te spreken', in
1668 was hij er weer voor 't zelfde doel.
Amalia van Solms droeg hem op, de
Oranjezaal in 't Huis ten Bosch te beyin-
#Cn.
Hij had een ,,Dightschool'' gesticht, d1e
in de ,yzoete Rust'' vergaderde: Verloove,
SteeM am, Rixtel, Hendrik Bruno. Hun
dichtoefeningen werden gebtlndeld a1s
Parnassus Z/Z?N 't F 1663, ! opgedragen aan
Abba, met wie hiJ weldra overhoop lag.
Met Steendam kreeg hij geschil over de
veelwijverij; ook Rixtel schold hij uit.
In zijn gedichten komt hij op tegen het
preken in de kerk, tegen doop en k-erkelijk'
huwelijk. In Het Groote Vischnet smaalt
hij op de verschillende gezindten. ln proza
gaf hij in 1655 uit de koddige verhalen
T Leven czz Bedrijj van Clement 41,'/p'&?,
die met Marot niets te maken hebben. 't
Boek viel in de smaak, maar Jan Zoet liet
zijn naam niet meer op het titelblad drukken.
Verder was Zod ook nog toneelschrijver:
0 limpia, 1640, ontleend aan een F. novelle;
He1 :/; Heemel, 1675, een overzicht
met vertoningen van de oorlogen met Lodewijk
XIII; Kornelia Bentivogli, 1650;
Clorinde en Dambise, een herdersspel in
de geest van Krul, 1640; Zabynaja oj vermomde
Loosheid, 1648, uit hd Sp.; Jof-
âerzi Joolt een grove, platte klucht; zie
daar.
Zijn Hollandts Rommelzootje vertoonde
de gantsche gelegenheyd van het benaaudt,
ontzet en gewapent Amsterdam in
't jaar der Snaphaanen'' 16j0.
Hij dichtte een danklied op de overwfnning
van Tromp bij Duins, 1659, en hij
dezelfde gelegenheid een spotlied op de
Spanjaarden: Geuse-Bri? /> 'Paepse Neusen;
daarna nog een victorielied en een
Incas'ntltie ojte 7W-#/câ?, een tijdvers. ln
16j9 ter ere van De Ruyter: Fuunsche
sE>tprcjq/ of de Luis op de Kam. En een
opwekklng aan Vondel om mee aan te
dringen op nog scherper optreden in de
Oostzee, onder de titel Morgen-W eiier.
Grafschriften op Jan Zoet van A. l-eeuw,
J. Fransz, K. Verloove, J. v. Velzen e.a.
Zoeteboony H. 'v, zie Soeteboom.
Zoete Bulte-Buurt, De 'v, ,,of zeldznme
levens-gevallen van een kapitein ter zee,
een Luitenant te Land, een welvarelad
koopman, een, bejaarde weduwe en een
oude vrystery'' roman van 1731, beeld van
het weelderig leven op de buitenplaatsen;
verzameling verhalen en grappen van bedenkelijk
gehalte, 1751.
Zoetermeer, zie Soetermeer.
Zoetmulder, A. J. - , geb. te Schiedam
1881, hoofdred. v. h. Eindbovenscb Da:-
blad; R.K. romanschrijver en schrijver van
toneelsmkken. Zijn Gezin van Herman
Leyter is een roman uit de Schiedamse
branderswereld; 1914.
Zola, Emile N , 1840- 1902, de beroemde
F. naturalistische romanschrijver, uit Aix
in Provence. In de 20 delen van de Roué'tlzi-
lftzfv/zlv/-reeks behandelt Zola de tiid
van Napoleon 111. Door zijn open brief
J'accuse (ik beschuldig), 1898, werd hij
de bevrijder van kapitein Dreyfusz. Bijgezet
in het Pantheon, 1908.
Bekend geworden in Nederland door het
boek van Dr. Jan ten Brink over hem,
1879. De eerste roman, die in Ned. vertaling
verscheen, was De Frezzg#e te /é'zzE'7;,
1884. Nagwolgd in de eerste werken van
Ary Prins, Van Deyssel, Netscher en de
overige namralisten van de Beweging l'#fzz
Tacbtig. Oefende grote invloed op Querido
en volgende romanschrijvers, b.v. op Johan
de Meester, die ook een studie schreef
over De Menschentiefde in de werken war
Zola. Verder Alie Smeding, De Zondaar,
1927.
630 Zola
Zomergem
Zomergem, Het burgslot van - , 't eerste
grote gedicht van Ledeganck, 1840., verdicht
romantisch verhaal vo1 gruwelen', uit
de tijd van de Slag Fij Rozeheek.
Zon, Petrus de W acker van - , zie JF.
Zondaar, De - , naturalistische roman van
Alie Smeding, 1927; het misluk-te huwelijksleven
van een leraar te Amsterdam.
Deze ,,onzedelijke roman'' Feschrijft onzedelijke
toestanden in de burgerlijke maatschappij
en is blijkbaar bedoeld a1s een
verzet daartegen.
Zonde -1n het deftige dorp, De - , y,een vertelling
van menschen en zedeny'' roman van
Johan de Meester.
Zonder spys en wyn kan geen liefde zyn,
de eerste oorspronkelijke Ned. opera, die
werd opgevoerd, van Govert Bidlo 1686,
met muz'lek van Joan Schenk.
Zonhoven, Reynier Olivier van .v, gaf
1616 te Franeker uit: Blyeindig Treurspel
van 't Ge1.cc& der #ry Horatien ende c'/zriatien,
in j bedrijven met een rei Fesloten.
Misschien een schooldrama.
Zoomers-vermeer, Johanna Paulina -,
schrijfster van romans en kinderverhalen.
Zorgvliet, landgoed a. d. Scheveningse W eg,
aangelegd door Jacob Cats. De uitgestrekte
terreinen zijn a1s bouwgrond verkocht;
het laatste stuk van het prachtige park is
geschonken aan 't Rijk, 1952, doch niet
aanvaard. Bezongen door cats in zijn
Ouderdom, Buytenleven E'c Hofgedachten:
Mijn tijt is nu gegaan tot in de t' sestig
(iaren,
Onseker of mij Godt sa1 willen
ln Leyden Fedreven,
Fij Sotten meest,
die op vrou Lors feest
waren verschreven,
doen Joncker Mors
troude vrou Lors
op 't Leytsche toonneel.
Op dit Zottenfeest te Leiden waren prijzen
voor het onhandigste voordienen op
bruiloft; ook werden deze daarhij gedichten
voorgedragen.
Zotskapje, zie De fwrzz/y.
zotte, refereinen in 't ,v, zie sotte.
Zotten ende der narren scip, Der -, zie
Seb. Brant.
Zoutmans Viuorie, A la 'w, zie Doggersbank
en Vierde Engelse Oorlog.
Zschokke, Helnrich' - , 1771- 1848, uit
Maagdenburg, schrijver van Stunden #:r
Andacht, Godsdienstige Uren, zeer veel gelezen.
Ook de schrijver van het toneelspel
Aballinot de groote bandiet, 1796.
Zubli, Ambrosius Justus -, 17j1- 1820,
geh. in Berbice, koopman te Amsterdam,
Patriot, 1787 verbannen, vestigde zich te
Eemnes. ln 1796 1id der Nationale Vergadering.
pleitte voor afschaffing van de
heersende kerk en voor de gelijkberoehtiging
der Joden. A1s federalist 1799 niet
herkozen, werd hij ontvanger te Vlaardingen.
A1s dichter leverde hij o.a. een Lierzazzg
aan ,x Bataafscke Volk, 1798; eert andere
wegens de Rnmp van Leiden; dlchttaferelen
over de overstroming van 1809;
een lied gewijd aan koning Lodewilk,
1810, en een aan de Verlossing van 1815.
Hij berijmde Shakespeare's Hamlet naar
het F. van Ducis, zodat het stuk nu strekte
,,ter voortplanting van deugd en goede
zeden.''
Zuid-Afrika, komt het eerst voor in het Dagz'Ezr/
Jwa/ van Jan van Riebeeck. Het Dagregister
van Adam T'/J, 1668- 1722, ')s
ook van belang. Dan weer het Dagboek
van Louis Trichardt over de Grote Trek
van 1856 '38.
Het eerste Ajriiaans vindt men in het reisverhaal
van M . D. Teenstra, 1830. In 187j
gaf Die Genootskap z?z- regte ,4/fl,>;:yJ
aanleiding tot de Eerste Taalbeweging on.
der leiding van Ds. S. J. du Toit.
Maar pas de Tweede Taalheweging na de
Boerenoorlog, 1?0j, slaagdq omdat deze
het Afrikaans ln plaats van het Nezer.
lands stelde. In 1914 werd het Afrikaalls
toegelaten op de scholen; in 1925 kwam
de algehele officiële gelijkstelling met het
Engels; in 1933 verscheen de Bilbel in het
Afrikaans. Zie Volkslied; zie ook Kroniek
van z. Ajrika, 1938. In 1959 proefschrift
van J. Du Plessis Scholtz, Die zdjr/Jlp:r
en Jz z-/, over 1806- '7j.
langer
(Sparen:
M aar ik ben, Gode lof, op heden
(noch gesont,
Het schijnt dat mij noch tijt op aarde
(wert geiont.
Zoroaster, treurspel van Jan Nomsz, 1768,
aangevallen door Le Francq van Berkhey;
samen 50 pamfletten in proza en op rijm.
Het stuk naar 't voorbeeld van Voltaire,
een treurspel zonder de liefde; de profeet
Berosus getekend a1s de heerszuchtige
priester; daartegenover Zoroaster, die de
deugd verheerlijkt en de gedachten van
Nomsz en Voltaire verkondigt. Zie Nomsz.
Zot of nar van een Kamer van rethorycke,
in bonte kleding, moest het volk vermaken
door zijn scherts en grappen. Sommige zotten
waren vermaard', zo werd op Jan W a1-
ravensz in 1j63 een penning geslagen. Zie
ook P. C. s.. d. M orsch. Deze was de
hoofdmalz van het landjuweel van Leiden
in 1j96. De afdeling van de zotten werd
afzonderlijk uitgegeven naast de Lusthof
van Râ:J/r/fw en wel als:
Cort Verhael
van 't Principael,
631 Zuid-Afrika
Zuid-Afrika
Zie verder de artikelen op hlz. à 9 en de
daar vermelde bronnen.
G. Dekker, Afr. Literatuurgeskiedenis:
1935., G. Besselaar, Zuid-zqjrika iz; :ts
Letterkunde, 1914; E. Conradie? Holland-
5e Shrywers, 1933; J. D. du Tolt over DJ.
S. J. du Toit, 1917; G. R. van W ielligh.
Eerste Skrywerh 19 16; F. E. J. M alherbe,
Humor, 1952; dr. S. B. Kritzinger, Plate-
,//mf, 1951.
Zuid-Afrika en het lied van de straat, ver.
zameling van liederen, gezongen tijdens de
Boerenoorlog, verznmeld door D. W outers,
1940.
Zuid-Afrikaanse Akademie voor taal, letteren,
en kunst, 1908.
Zuid-Afrikaanse Taalbond, voor de sttldie
van Nederlands en Vad. Geschiedenis,
Kaapstad, 1890.
Zuidema, Dr. W illem - , 1858 1937, uit
Groningen, archivaris, schreef 1888 zijn
proefschrift over Wilkelmus FrdleWct de
hoofdpastoor van Sint-Maarten te Groningen,
A 1j00. Hij gaf een overzicht van
de werken van H. de Koningb in Oud-
Holland XX1I. Schreef een artikel over
Tbeodore Rodenburgb in het Tijds. voor
T. en L, XII. A1s IF a gaf hij in 1889
Gedicbten uit zzs#z; Studententijd uit. In
1938 verscheen de vertaling van de Kronieken
van Emo en Menko door Dr. Zuidema
en Drs. J. Douma.
Zuid-Hollandsche Arcadia, zie Zuydt-Holl.
Zuidnederlandsche immigratie van het laatste
kwart der I6e eeuw, studie van Dr.
A. A. van Schelven, 1919.
Zuidzee-compagnie, Engelse ev, 17204 de
aandelen stegen van 300 tot boven 1000%;
flieuwe zwendel a1s in de dagen van de
Tulpenlundel. In vrijwel alle steden werden
maatschappijen opgericht; te Rotterdam
zelfs een ,,assurantie-maatschappij''
met j 12 000 000 k-apitaal; samen 1150
milligen! De actiën daalden nog in de
zomer tot 130. Volksoploop tegen het
Engelse koffiehuis'' te Amsterdam; uittocht
naar Vianen, llselstein en Kuilenburg.
Zie actielundel en Quincampoix.
Zuilichem, dorp ten W . v. Zalt-Bommel a.
d. Waal. Constantijn Huygens was Heer
Jzazi Zuilichon sedert 1630.
Zungchin, Chinees treurspel van Vondel,
1667, ontleend aan de werken van de Jçzuïeten
Martini en Kircher; verheerlijkillg
van hun missiewerk; a1s drama zwak.
Zungchin, de keizer van China, ging ondez
bij de inval der Tartaren, 1647. Toen Vonde1
zijn treurspel gereed had, hoorde hij
dat een l7-jarige knaap hem voor was geweest
met hetzelfde Chinese onderwerp;
dat was Antonides met zijn Trazil oj Ofz:rrompelt
Sina. Vondel begrodte Antonides'
stuk met een gedicht. Hij droeg zijn eigen
treurspel Zungcbin oj Ondergang der Sireelf'â:
beerscbappye op aan Cornelis Nobelaer,
heere van Cabau, Grysoort &
1667.
Zûrcher, Dr. Jan 'v, 18j1 190j, uit Amsterdam,
katholiek opgevoed, onderwijzer
te Swolgen en te Amsterdam; trouwde
1879 met een riRe R.K. vrouw, werd criticus
aan het N. v. d. D. Hij kocht vooz
Multatuli het huis te Nieder-lngelheim en
zond hem kisten vo1 boeken; voor Paap
betaalde hij de studie. Hij zelf schreef
een Multatuliaanse roman, voor een deel
autobiografie: Roeping, wEzr/Ma/ van Ir''ërjried
uit #:/z Polder, 1899. Maakte naam
a1s schilder.
Zuster Bertken, zie B.
Zuster van Barbaradaal, Een - , dichteres
van geestelijke liederen, 7* 1j00. Haar
naam is onbekend; zij was zuster in 't
klooster Barbaradaal bij Den Dungen, ten
Z.O. van 's-Hertogenbosch. Over haar
Leuvensche S##r,:er; 1899., Dr. J. A. N.
Knuttel in zijn Geestel#k Lief 1906; P.
Dorenbosch in Brabantia Nosts.a, II; Van
Duinkerken in zijn Dicbters #cr Middel-
''J/NVN.
Zustersteden, De Drie 'v, 1846, trilogie
van gedichten van Ledeganck, gewijd aan
Brugge, Gent en Antwerpen; ,,het dichterlijk
evangelie der Vlaamse beweging'', zoals
Max Rooses het uitdmkte.
Zuydt-Hollantsche Arcadia, van Claas
Bruin, 1716; zie Arcadia. De titel is Kleejscbe
:7; Z.H. Arcadiak Dr. L. Smids schreef
er aantekeningen bij.
Zuydt-Hollandtsche Thessalia, begrijpende
oude en hedendaegsche geschiedenlssen,
een Arcudia: van L. v. d. Bos te Dordrecht,
1662. Opgedragen aan Jan van Paffenrode.
In dit werk treedt hetzelfde gezelschap
op a1s in de Dordrechncbe Hrrr zk,
zie daar. Nu rijdt men in een karos naar
Rotterdam, waar Karel 11 door zou trekken
naar Den Haag, 1660; vandaar naar 's-Gravenhage
en dan over 's-Gravenzande en
Schiedam naar Dordrecht terug. Verzameling
van Sp., It. en F. novellen, met gesprekken
over de adel in Engeland, de orde
van de Kouseband en de Druïden enz.,
alles onderhoudend verfeld.
Zuylekom, M aria van 'v, 1 7 j9- 183 1, gaf
1785 Alengelingen Jr proza :70 poëzy uit
en 1790 het treurspel (-)J/r;?77 en Opbelia.
Leefde fn vrije liefde met Jacob Eduard
(le W itte, die op de Gevangenpoort zat;
1790 getrouwd. Van haar ook een roman
in brieven en in Nov. 1815 Lierzangen.
Zuylen, Belle van .v, d.i. Isabella barones
van Tuyll van Serooskerken, 1740- 1805.
uit Zuylen; trouwde 1771 met Ch. E. de
632 Zuylen
Zuylen
Penthès de S:int-Hyacinthe
g- ezen gouverneur,
Neuchâtel.
ZiJ is hekend door
volmaakt Frans
haar briefwisseling, in
eschreven; b volgeling van
Rousseau. Reeds ln haar jonge jaren wekte
zij in de voornanmste kringen van Den
Haag opschudding met haar vertelling Le
Noblek zij vertaalde later Sara ://r.çdr/Jwr/
in het F.
.à'1zt/. de
in De Gids van
W oude. Haar
Over haar: De meisjesjaren z'av
Ckarrière van NV. H. de Beaufort
1908. Zie ook J. v. d.
Geschiedenis :7a:2 Caliste
werd in 1941 uitgegeven in 't Ned. en
van een inleiding voorzien door Victor van
Vriesland, echter op naam van J. C.
de Charrière,
en volgde hem naar
Bloem.
ZuSyclherne, efP roayookn van 'v, 1848- 1916, zie P.
onder ps. Alfred Terlaenen.
Zuylen, W illem van .v, 1847- 1901, uit
Den Haag, een van de allerbekendste toneelspelers,
1id van het driemanschap Le
Gras, van Zuylen en Haspels te Rotterdam,
die De Vorstenschool opvoerden.
Zijn leven beschreven door Henri Dekking.
Zuylen van Nyevelt, Jhr. Willem van -,
# 1543, gaf 1540 de bundel Souterliedekens
uit, ter bestrijding van de
vleescelik-e liedekens,'' maar op de
van het wereldlijk lied. Psalmen
volkstaal, met daarna berilmingen vall
Paternoster, het Credo, het Ave Maria enz.
Herhaaldelijk herdrukt; tot in de 19e eeuw
De dichter was drost van Mui-
Zwganshals, schilderâchtig gelegen aan de
Rotte, bezongen in De Rottestroom. Zie
Swaenshwls.
Zwaanveder, ps. van D. v. Lennep in
De Hrle Noachs.
Zwaerdekroon, H. -, aanvankelijk predikant,
werd rector in Rotterdam. Hij gaf in
1668 De zes Comedietl van Terentlus in
vertaling tlit. Zie ferentius.
Zwanenburg en Zwanenburgereiland, 2ie
Swaanenburg.
Zwart, Kerst .x', 1859- 1935, schoolhoofd
te Ruurlo, de prozadichter van de levende
natuur. Zomerweelde en dorre dagen.
Zwartendilk, Jo x, geb. 1889 te Rotterdam,
-!- 1938, kunstrecensente aan de Nw.
Rott. C., schreef 1927 Overlaat, de roman
van een verpleegster, in briefvorm. Ook
vertaalde zij werk van Shaw, Jules Renard
en Good-bye Mr. s'âip.f van James Hilton.
Zwarte tild, naam door Beets gegeven aan
de dagen, waarin de dichters zich overgaven
aan de uitbeelding van hun zielesmart
en griezelige verhalen schreven in de
mening, dat ze Byron navolgden. Beets beleefde
zelf die tijd, voor hij a1s Hildebrand
optrad, 1859. Braga spotte met de
gezwollen onechte poëzie van Beds, Hasebroek
e.a. ln zijn opstel De Zwarte Djd
in zijn Proza en Poëzie van 1840 zwoer
Beets openlijk de mystieke wereldsmart
van Byron af.
Zwart Paerdeken, Het zv, herberg op de
Paddegracht in Antwerpen, de plaats van
bijeenkomst van jonge schilders a1s W appers
en Leys en jonge schrijvers a1s Jan de
Laet, Van Ryswyck en Conscience.
Zwart Tooneel-gordijn, 't -, zie Johan de
gezongen.
den.
Zuylichem, zie Zuilichem.
zwaan, de vogel gewijd aan Apollo, de god
der dichtkunst. Vandaar is zwaan de naam W itt.
voor een dichter. Pindarus heette de The- Zweerts, zie Sweerts.
baanse zwaan Virgilius die van M antua; Zwerver verliefd, Een - , de roman waar
Shakespeare Je zwaan van de Avon. Bij Arthur van Schendel naam mee maakte,
ons: Vondel, de Agrippijnse of Keulse 1904. De zwerver is Tamalone, een Franzwaan.
Zie Yselzwaan. ciscaan uit Florence, die dienst neemt in
Zwaanhdder, volqens overlevering Helias, het leger van Rogier, de aanvoerder der
de onhekende rldder die in een bootje Hohenstaufen in Italië, verliefd wordt op
door een zwaan voortgetrokken werd. Vo1- M evena, Rogiers bruid. en de zorg op zich
gens de roman Vande Ridder >z/t?/ den neemt voor haar kindje, a1s hij haar verzwaan,
uit de 14e eeuw, werd hiJ de groot- moord vindt. Een ,,wonderlijk bekorend
vader van Godfried van Bouillon. Vall verhaal.'' Gevolgd door Een zwerver w:F'-
deze vertaalde roman is slechts een klein dwaald.
fragment over. W e1 bleef het volksboek Zwetnzm, Joseph .v, Rechtbanck tegen de
bewaard, opnieuw uitgegeven door Boeken- Ydele, korsellge ende wispelturige vrouoogen,
1931., naar de druk van 16j1. De wen; W raecksucht der W eduwen: mitsga.
overlevering bewerkt in de romance Elins ders der Regeersuchtige vrouwen. Geeft
van Bilderdijk, die volgens hemzelf ,yuit oock vonnis over den 1of van alle Deughdhem
daalde''; zie Helizu en Elius. same en Godtvreesende Vrouwen. Beeren-
Jacob van Maerlant dreef de spot met de Jacht- aen-wijsende d'Ongestadigheyd en
overlevering van Godevaert van Bulyoen: Ongebondenheyd der W eduwen tot waerdat
die ridder metten zwane schouwinge van alle Mans-personen, zynde
siere moeder vader was; het tweede deel van de Recht-Banck.
ende dien hietsi Helyas. Utrecht 1687,
633 Zwetnam
Zwetser
Zwetser, De
1712. De
pochhans,
vader verre
-, klucht van Langendijk,
Zwetser Hans is een Duitse
die krom praat, aan wie de
de voorkeur geeft a1s zijn
schoonzoon ganstaande boven Karel, die
geen edelman is. Totdat Hans een oplichter
blijkt. Langendijk vond zijn knecht in
het volksbovk van SlenderhinLet 1661, en
zijn zweser ia Den Zerw/leëler Avanllfr/
r. Dezelfde stof is ook behandeld i:1
D# A/J van Isaac Vos. De Zwetser uit#
egQvendoor C. H. Ph. Meijer in het Pan-
Sheon.
iwollt, beschreven in De Burgers fwzi N#-
sta, verhalen van J. K. van Eerbeek ( 1898
- 1:37).
Zwolsche Herdrnkken, onder redactie van
F. Buitenrust Hettema, N. A. Cramer er
J. H. v. d. Bosch, bevatten een aantal van
de beste Ned. letterkundige werken.
Zwolse Bijbel, geschreven 1464-'76, nu in
de universiteitsbibliotheek van Utrecht, in
zes folianten.
Zydebalen, buitenverblilf van Dlvid van
Molhem, aan de Vecht vlak biJ UtrKht,
in 1740 bezongen door A. Hoor liet; ge.
sloopt na 1800. Bezqcht door èeter de
Grote, 1718. Zie hofdlchten en Hoogvliet.
Zilderveld, Dr. Arie -, geb. 1875 te Hendrik-
ldo-Ambacht; tot 1942 leraar gymn,
te Amsterdam. H'1j schreef zijn proefschrift
over Romwnce-poëzie 191j. W as tot 1941
leraar aan het Barlaeus-gymnasium te Amsterdnm.
Gaf in het Pantbeon de Ned. Bal.
/W ezi uit.
Zij1, Otto van ,v, 1588- 1656, Jezuïet, gaf
een historie v. d. Wonderen v. d. Zoete
Lieve Vrouw van Den Boscb uit.
Zijlma, G. -, 1842-1@22, geb. te Zuur- dijk, landbouwer, vrijzlnnig 1id van de
Tweede Kamer 1891- 1909, van de Ie
Kamer 1911- '16. Schrijver van Ommelander
Scbetsen, 1891. Daarin o.a. de geschiedenis
van Mepsche van 't Faan.
Zijlstra, Mr. D. 'w, dichter onder ps. Eric
11= der Steen; zie daar.
634 Zijlstra
LIJST VAN STANDAARDWERKEN.
Georg Brandes, Die Litteratur des 19.
] ahrhunderts.
Jan ten Brink, lODe roman in brieven.
20 Gesehiedenis der Ned. Letterkunde.
Cd. Busken Huet, 10 Literarisehe Fantasien
en Kritieken. 20 Land van Rembrandt.
Willem de Clercq, Verhandeling over de
invloed der vreemde Letterkunde.
Th. Coopman en L. Scharpe, Geseh. der
Vlaamsehe Letterkunde.
Dr. Luc. Debaene, De Nederlandse Volksboeken,
Antwerpen 1951.
G. Dekker, Afrikaanse literatuurgeskiedenis.
Lodewijk van Deyssel, Verzamelde Werken.
Mr. ]. I. v. Doorninck, Anonymen en Pseudonymen,
1870.
Dr. A. van Duinkerken, Diehters der Contra-
Reforrnatie.
Frederik van Eeden, Studies.
]. G. Frederiks en F. ]. v. d. Branden,
Biographiseh Wdb.
Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden.
Onder red. van F. Baur, A.
van Duinkerken, ]. van Mierlo, G. S.
Overdiep, E. Rombauts, A. Vermeylen, C.
G. N. de Vooys, ]. Wille.
]. Greshoff en ]. de Vries, Geseh. der Ned.
Lett.
]. de Gruyter, Eduard Douwes Dekker.
M. Gijsen, De literatuur in Zuid-Nederland
sedert 1830.
F. W. v. Heerikhuizen, Spiegel der eeuwen.
Dr. W. G. Hellinga, Nieuwe uitgave van
het Antwerps Liedboek, 1941.
W. ]. A. ]onckbloet, Geseh. der Ned. Letterkunde.
G. Kalff, 10 Het Lied in de M.E.; 2° Geseh.
der Ned. Letterkunde.
Dr. ]. Karsemeijer, Drs. M. 'B. Teipe en
Dr. D. Bax, De twintigste eeuw, 1951.
A. de Kempenaer, Vermomde Ned. en
Vlaamsehe sehrijvers. ,
W~llem Kloos, 1° Veertien jaren. 2° Nieuwere
Literatuurgesehiedenis. 3° Letterkundice
Inziehten.
Willenl Kloos en Albert Verwey, De onbevoegdheid
der Holl. Literaire Kritiek.
G. Knuvelder, Handboek tot de gesch. der
Ned. Letterkunde.
W. L. M. E. van Leeuwen, 10 Diehtersehap
en Werkelijkheid. 2 0 Drift en Bezinning.
3° Naturalisme en Romantiek. 4° Ned.
Dicntxunst sinds 1880. 50 Epiek en Lyriek.
W. E. G. Louw, Nieuwe Afrikaanse Poesie.
]. ]. Mak, De Rederijkers.
Dr. ]. v. Mierlo S. ]., Gesell. v. d. Oud- en
Middelned. Letterkunde.
F. J. v. d. Molen, Het kind in de literatuur.
P. C. Molhuysen, Dr. P. }. Blok en K. H.
Kossmann, Nieuw Ned. Biografiseh Woordenboek,
10 delen.
Lydia van Niekerk, De Eerste Afrikaanse
taalbeweging en zijn letterkundige voortbrengselen.
B. v. Noort, Letterk. Inleiding.
E. d'Oliveira, lODe mannen van '80 aan
het woord. 20 De jongere generatie.
Dr. Julius Pee, Multatuli en de Zijnen.
E. C. Pienaar, 10 Taal en Poesie van die
twede Afrikaanse taalbeweging; 4e dr.,
1931. 2° Dichters uit Zuid-Afrika.
Allard Pierson, 1° Oudere Tijdgenoten. 20
Hellas.
M. A. P. C. Poelhekke en C. G. N. de
Vooys, Platenatlas.
E. ]. Potgieter, 10 Personen en Onderwerpen.
20 Kritisehe Studien.
]. Prinsen, 1° Handboek tot de Ned. Lett.
Geseh. 2° De oude en de nieusve historische
roman. 3° Multatuli en de Romantiek.
J. A. Rispens, Riehtingen en Figuren in de
Ned. Lett. na 1880.
Herman Robbers, De Ned. literatuur na
1880.
A. H. M. Rornein-Verschoor, Vrouwenspiegel.
Max Rooses, 10 Sehetsenboeken. 2 0 Letterkundige
studien.
Dr. D. F. Scheurleer, 1° Van Varen en van
Veehten, 3 delen. 2 0 Ned. Liedboeken,
met Supplement.
Dr. G. Schrnook, Multatuli in de Vlaamse
gewesten, Antwerpen 1949.
P. C. Schoonees, Die prosa van die twede
Afrikaanse beweging.
Dr. G. ]. J). Schotel, Geseh. der Rederijkers.
I. Simons, Het drama en .tooneel in hun
ontwikkeling.
Dr. W. A. P. Smit, Diehters der Reformatie
in de zestiende eeuw.
Dr. G. Stuiveling, Volledige werken van
Multatuli naar het handsehrift.
Balthazar Verhagen, Dramaturgie.
Aug. Vermeylen, Van Gezelle tot heden.
Hugo Verriest, Twintig Vlaamsehe koppen.
Albert Verwey, 10 Het leven van Potgieter.
2 0 Inleiding tot de nieuwere Ned.
diehtkunst. 3° Teen de Gids werd opgerieht.
40 Proza.
C. G. N. de Vooys, Historisehe Sehets.
]. L. Walch, Nieuw handboek tot de Nedl.
letterk. geschiedenis.
B. Wielenga, Moderne Letterkunde.
J. te Winkel, l)e Ontwikkelingsgang der
Ned. Letterkunde.
H. F. Wirth, Der Untergang des niederl.
Volksliedes.
J. A. Worp, Drama en Tooneel.
A. Ziiderveld, De Romance-poezie.
40/52083