MIDDELNEDERLANDSCH HANDWOORDENBOEK 



,

MIDD LNEDERLANDSCH 


HANDWOORDEN BOEK 


BEWERKT 

DOOR 

J. VERDAM 
HOOGLEFRAAR TE LEIDEN 

's-GRAVENHAGE 
MARTINUS NIJHOFF 


BOEK -, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ V/H G. J. THIEME, ARNHEM. 


VOORWOORD. 

Vroeger dan mijn oorspronkelijk plan was ben ik overgegaan 
tot de bewerking van een Middelnederlandsch Handwoordenboek, 
waarvan ik mag vertrouwen, dat het in eene bestaande behoefte zal 
voorzien. Het groote Middelnederlandsch Woordenboek is bestemd 
voor de gezette studie onzer oude taal, doch buiten en behalve hen 
die zich daarop toeleggen, zijn er nog verschillende categorieën van 
personen, wier werk hen met het Middelnederlandsch in aanraking 
brengt, en voor wie voldoende of zelfs verkieslijk is een beknopt 
woordenboek, waarin de middeleeuwsche woordvoorraad is bijeengebracht 
en op beknopte wijze toegelicht, zoo b.v. geschiedkundigen, 
beheerders en ambtenaren aan de archieven, beoefenaars van het 
oude vaderlandsche recht, onderwijzers, en ook het beschaafde publiek, 
dat wil kennis maken met de voornaamste voortbrengselen der steeds 
in ruimer kring bekend wordende Middelnederlandsche letterkunde, 
ook tengevolge der mystieke strooming, waarvan de smaak en het 
gemoed onzer tijdgenooten den invloed ondervindt. En ook voor de 
eerstbeginnenden onder de studenten is eene beknopte handleiding 
op het voor hen nieuwe terrein te verkiezen boven een boek, dat 
door zijne vaak lange artikelen, waarin men eenige moeite heeft om 
het verlangde te vinden, in het begin eerder een afschrikkenden dan 
een verlokkenden invloed zal hebben op het naar kennis dorstend 
gemoed. Ook gaat het aanschaffen van een exemplaar van het groote 
woordenboek voor velen om „geldige" redenen met groote bezwaren 
gepaard, of is het eene onmogelijkheid geworden. En toch zou ik 
in weerwil van dit alles zeker de hand nog niet geslagen hebben aan 
dit werk, indien ik niet voor den aandrang van mijn uitgever, den 
heer Nijhoff, ware gezwicht. Ik meende n.l., en meen nog, dat een 
handwoordenboek voor het Middelnederlandsch, zooals ik mij ' voorstel 
dat het zijn moet, d.i. voor alle letters gelijkmatig en naar denzelfden 
maatstaf bewerkt, eerst dan kan gemaakt worden, wanneer het een 
excerpt kan zijn van een geheel voltooid woordenboek, hetgeen in de 


VIII VOORWOORD. 

eerste jaren nog niet het geval kan wezen. Ik vreesde dat er een 
misstand zou komen tengevolge van een noodzakelijk verschil in 
bewerking tusschen het reeds verschenen gedeelte en de met de 
laatste letters van het alphabet (s tot w 1) beginnende woorden, welke 
uit den aard der zaak eenigszins stiefmoederlijk zouden moeten worden 
behandeld, wilde ik niet al te veel tijd onttrekken aan de bewerking 
van het groote woordenboek. Doch de heer Nijhoff heeft mijn schroom 
weten te doen wijken door zich bereid te verklaren, het gedeelte in de 
beide laatste afleveringen vervat (van slerne tot het einde), later, na de 
voltooiing van het Mnl. Wdb., in eene nieuwe vollediger bewerking 
te herdrukken, en als een noodzakelijke aanvulling van het handwoordenboek 
op billijke voorwaarden aan de inteekenaren te doen 
toekomen. Door dit voorstel heeft mijn wetenschappelijk geweten zijne 
rust herkregen : het laatste gedeelte draagt nu slechts een voorloopig 
karakter. Nu behoef ik er mij geen verwijt van te maken, dat ik er 
niet zooveel tijd aan heb besteed, als er uit een streng wetenschappelijk 
oogpunt voor beschikbaar had moeten geweest zijn. Doch ik 
behoef niet te verzekeren dat ik mijn best gedaan heb om te maken, 
dat het laatste gedeelte van het boek niet al te veel bij het voorafgaande 
zou afsteken, en vlei mij met de hoop, dat zij, die zich er 
van zullen bedienen, het niet al te vaak teleurgesteld uit de hand 
zullen leggen, maar het telkens weder met vrucht ter hand zullen nemen. 

Het hangt voor eeri groot deel van de subjectieve meening van 
een bewerker af, wat hij al of niet in een boek als dit zal opnemen: 
de omvang der stof moet eenigszins willekeurig worden bepaald, en 
het kan dus zeer goed zijn, dat het niet aan de eischen van al de 
boven genoemde categorieën van gebruikers zal voldoen. Ook is het 
geval niet uitgesloten, dat een bij nader inzien woordvorm of beteekenis 
eene wijziging zal moeten ondergaan, of dat eene opvatting, 
voor een woord opgegeven, zal moeten worden geschrapt. Maar 
dit zal toch, naar ik hoop, maar weinig afbreuk doen aan de 
betrouwbaarheid van het boek, welks verschijning een verblijdend 
getuigenis aflegt van de in omvang en diepte toenemende belangstelling 
in onze taal en letterkunde der middeleeuwen. 

J. VERDAM. 
LEIDEN, Maart I I i. 

1) De met ij beginnende woorden zijn te vinden onder 1; die met z aanvangen zoeke men bij s. 


A, het ietterteeken, vr. 
A, voorvoegsel in abolge, adrotich, amechticla, 
asage, awech, awise. Zie in het Wbd. bij a w e c h.

A 

znw. vr. Uit ahe, water, slechts bewaard als 
naam van rivieren en wateren ; ook als tweede deel 
van samenstellingen. 

AB, znw. o. (en m?). ABC, alphabet. 

Ababijs, bnw. Verslagen, van zijn stuk gebracht. 

Abanoyement, znw. o. Genoegen, genot. 

Abatement, znw. o. Uitspanning, verlustiging, 
vooral tooneelvertooning. Zie e s b a t e m e n t. 
Abatementen, zw. ww. intr. Eene tooneelvoorstelling 
geven. --Abatementer. 
Abbedesse, abedesse, abdesse, abdes, -ersse, -isse, 
-is, ook : ebdisse, znw. vr. Abdis. 
Abbedie, abedie, abdie, ook abbie, znw. vr. i) Abdij. 
2) de waardigheid van abt. 
Abberdaen, abbord-, abboerd-znw. m. Labberdaan 
(16de eeuw). 
Abbot, abol (abbot) abd, abt, znw. m. Abt. ; mv. 
abden, able, abten, ook : abbalen. 

Abbetijt, abetzjt, i) Lust, zin. 2) appetijt, eetlust. 

Abbie. Zie abbe die. 

ABC, Abecede, znw. o. en m. ABC, het alphabet. 

Abd. Zie abbet. 

Abdie. Zie abbedie. 

Abdinne, znw. vr. Abdis. — Abdisschap.

Abecede, alphabet. 

.Abedie. Zie abbedie. 

Abedisse, -esse. Zie a b b e d e s s e. 

Abeel, ook: albeel, znw. m. Denneboom, ook 
wel: (witte) populier. 
Abeelijn, -en, bnw. Van abeelhout. 
Abel, kabel, bnw. i) Geschikt, bekwaam. 2) be. 

voegd. 3) handig. 4) scherpzinnig, knap. 5) schoon, 
bevallig. 6) netjes. 7) kunstig; abel s^el, een tooneelspel 
met intrige en verwikkeling.

Abel ieren. Zie abillieren. 

Abeiheit. -bede, znw. vr. r) Geschiktheid, bekwaamheid, 
ervarenheid. 2) behendigheid, slimheid, 
scherpzinnigheid, schranderheid. 3) schoonheid, bevalligheid. 


Abelijo, bnw. i) Geschikt, kundig. 2) schoon. 

Abeligel bijes. z) Op eene kundige, behendige 
wijze, handig. 2) op eene schoone, bevallige wijze, 
mooi, netjes. 

Aberdaen, znw. m. Abberdaan, labberdaan, zóutevisch. 


Abergoel, znw. o. Harnas. Vgl. h a l s b e r c h. 

Abete, znw. o. Het ABC, alphabet. 

Abescon. Zie asbestoen. 

Abeteker, abeleiker, ableiker, znw. m. Apotheker. 

Abetjjt. Zie a b b e t ij t. 

Abhominabel, bnw. Afschuwelijk, walglijk; een 
gruwel, een voorwerp van weerzin. 

Abut, habit, znw. o. en m. i) Kleed; tabbaard; 
ook : het kleed of de bedekking der ziel, het vleesch, 
het lichaam. 2) ordekleed, kloosterkleed; kerk 

uitwendig voorkomen, uiterlijk.-gewaad. 3) 

Àbis, abys, znw. m. Afgrond; ook : de hel. 

Abisgronde, znw. vr. Afgrond. 

Abisme, znw. m. (?). Onderwereld, hel. 

Abiteren, habileren, habitueren, zw. ww. trans. 

Kleeden. Vooral in het volt. deelw. geabilueert.
Aboleren, zw. ww. trans. Kwijtschelden. 
Abolge, abolch, znw. vr. Verbolgenheid, veront


waardiging, vooral: de toorn van God. 
Abolgich, bnw. Verbolgen, kwaad, kwaadaardig. 
Aboltringe, znw. Toorn (van God). 
Abolitie, znw. vr. Kwijtschelding van straffen, 

amnestie. 
Abillement, luzbilgemeni, znw. o. Uitrusting. 
Abilgement van os-loge, krijgsbenoodigdheden. 
Abilleren, lhabillereit, abelgieren, zw. ww. trans. 

Bekleeden ; voorzien van het noodige, uitrusten. 
Abitueren, -eereg. Zie a b i t e r e n. 
Aborschap znw. o. Uit aenboorlscliafr of aen


borenschah. Familie ; ook wel : eedshulp van familie. 
Abortief, aJorlijf, ajbevl f, znw. m. of o. i) Mis


geboorte. 2) eene soort perkament. 
Abot. Zie abbet. 
About, znw. m. i) Paal, grens, belending, 

2) onderpand (?).
Aboutement, znw. o. Aanwijzing tot betaling, 

assignatie ; ook : pand (?). 
Abreye, znw. vr. Koppelaarster. — Abreisehap• 
Abreusch, bnw. ; e. gout, fijn, zuiver, gelouterd 

goud. 

Absenteren, zw• ww. trans. Ontvreemden, verduisteren; 
als wederk. hein a.., zich verwijderen, weg trekken. 


Absconse, znw. vr. Slonsje, dievenlantaarntje. 

Absolutie, -cie, znw. vr. Absolutie, vergeving 
van zonden ; vergiffenis van den geestelijken rechter 
voor eene overtreding, waarvoor men in den ban 
is gedaan. 

Absolveren, atsolveren, zw. ww. trans. Vrijspreken,


spreken, vergiffenis schenken, eene straf kwijtschelden. 
Abstinentie, -lie, znw. vr. Onthouding. 
Abstinent, bnw. Hij die zich onthoudt (van iets). 
Abstineren, zw. ww. intr. Zich onthouden. 
Abstoen, znw. o. (of m. ?). Gezwel. Zie a p o s t e m e. 

Abt. Zie abbet. 

Abtijt. Zie a b b e t ij t. 
Abnke, znw. vr. Hinderlaag. 
Abundament, habundament, abundanement, zniv. 


o. Vergunning, verlof, vrijbrief.
Abusie, znw. vr. Dwaling, zonde. 
Abusloen, znw. vr. Dwaasheid. 
Abuus, znw. o. i) Eene vreemde, zonderlinge 
zaak ; tuit nioye a., de dwaasheden der mode 
(„costehck mal"). 2) fopperij, bedrog, zinsbegoocheling. 
-- bnw. (?). a. vallen, bedrogen worden. 

Accent, znw. V. Klemtoon ; klemtoonteeken. 

Accentueren. 

Acces, znw. m. Aanval eener ziekte, opkomen 
eener koorts. Accessie, znw. vr. Hetzelfde. 
Aeemeren. Zie acheme ren. 
Ach, tusschenw. Ach, och ! --Als znw. Geween, 
gejammer, ook in de uitdr. ach no wach. 
Achaet. Zie acaet. 
Acharme, acluzerzne, achermne, aches-an. Helaas, 
wee! Achay, ach ay, Ha ha! 
Achdage, ach-lage, uit acht dage. 


ACHDE. 

Achd e. Zie achtte. 

Achel, znw. m. Hetzelfde als achtel, aclr.tendeel. 

Naam van eene landmaat (noordholl.). 

Achelen hachelen, achgelen. Zie h a g e 1 e n. 

Achemant, aetsemant, bnw. Bevallig, schoon van 
uiterlijk, zoowel door eigen schoon als door kleeding. 

A chemeren, aetseineren (haetsemeren), acenzeren 
asemeren, atsemeren, zw. ww. trans. Uitdossen, optooien, 
opschikken. Henn a., zich uitdossen, zich uitrusten. 


Achemure, aetsenzure, znw. vr. Opschik, tooi, 
uitrusting. 

Achendeel, znw. o. en m. Voor achtendeel, 
achtste gedeelte, '18. Ook benaming van eene landmaat. 


.Achelen. Zie hagelen. 

Achijns. Zie a s s i s e. 

Achstende, bnw. Achtste. 

Acht. Zie achte. 

Acht. Zie aft. 

Achtage. Zie ach -d age. 

Aehtbaer, bnw. i) Achting of aanmerking verdienende, 
aanmerkelijk; achtbare wonde, benaming 
van eene verwonding van eene bepaalde grootte en 
diepte, zware verwonding. 2) van personen (oostmnl.), 
aanzienlijk, voornaam. 

Achtbrief, znw. m. Brief waarin iemand in den 
ban wordt gedaan. 

Achte, acht, Backte, znw. vr. i) Gerechtelijke 
vervolging, straf. 2) rijksproscriptie, keizerlijke ban. 
3) ellende, ellendige toestand. 

Achte , acht, znw. vr. — i) Opmerkzaamheid, 
oplettendheid, aandacht, zorg; a. nemen, a. slaen, 
met den gen. opmerkzaam zijn, toezien. 2) ach 

waarde aan iets toegekend; ook : eer die iemand-ting, 
geniet door zijn stand (vgl. a c h t e 1 o o-s). 3) 
toestand ; enen in ere a. bringen, iemand in een 
zekeren toestand brengen, hem op eene zekere wijze 
stemmen. 4) overleg, beraad ; niet snelre a., met 
kort beraad; in carter a., met kort beraad, spoedig; 
sunder a., zonder beraad, terstond ; in a. hebben, 
in beraad hebben, over iets denken, iets van plan 
zijn.; a. hebben ere dine, iets van plan zijn, iets in 
zijne gedachten krijgen. 5) beraad in rechte; 
ene a. bidden, verlof vragen om zich te beraden; 

a. woorde, achtinge woorde, de woorden van het 
beraad, de uitslag van het gehouden beraad, die den 
rechter moest worden medegedeeld. 6) uit overleg 
voortvloeiende meening, beschouwing, opvatting ; in 
rechter a., naar juiste opvatting, in waarheid ; bi 
ware achten, in werkelijkheid, in waarheid. 
Acht.. Zie hachte. 

Achto, aechte, ac/tale, achete, acht, telw. Acht; 
die a. te Dordrecht e.e. een ' uit acht personen 
bestaand college -van uit de gilden gekozen rechters 
of raadslieden ; een acht, een lid van een dergelijk 
college. Achtendetwintich, enz. 

Achte, bijw. Zie achten, bijw. 

Achte ranggetal. Zie achtte. 

Achtedack, achtendach, znw. m. Octaaf van een 
kerkelijk feest. Ook in het mv. achte dagen. 

Aehtedeel.. Zie achten dee1. 

Achteel, znw. o. en m. Uit achtceel, achtdeel, 
achte deel, achtte deel. Achtste deel, '/.. 
Achtehalf, telw. Achthalf en een half. 
Achtehoeven, znw. vr. mv. Achthoeven, naam 

van eene buurschap. Misschien ook is het zw. mv. 
bedoeld van hof, „,hofstede". Vgl. Achtienhoven. 

Achtel, echtel, znw. m. (?). Het achtste deel van 
Bene inhoudsmaat van natte en droge waren. Zie 
ook a c h e 1. Achtelinc, hetzelfde. 

Achteloos, bnw. Eerloos; enen a. ende vredeloos 
ballinc leggen. 
Achten, •hechten, zw. ww. intr. en trans. --

I. Intr. i) Nadenken, zich beraden. 2) in rechte, 
zich beraden, consult houden met de in rechte 
betrokken partijen. 3) a. jegen, tegen iet, bedenkingen 
tegen iets maken. 4) in rechte, tegen 
ACHTER. 

iets in verzet komen. 5) acht geven, zorg dragen, 
met den gen. of om. 6) zich voornemen, ook met 
den gen. 7) zich gelegen laten liggen aan, zich 
bekommeren om, met den gen. of met van, om, op 
en bi, of met een af h. zin. — II. Trans. i) Meenen, 
gelooven. 2) denken aan, bedacht zijn op. 3) denken, 
rekenen op, verwachten, vermoeden. 4) beramen; 
enen iet a., iets voor iemand bestemmen ; enen 
tot iet a., iemand tot iets bestemmen. In rechte, 
geachte tale, de geijkte rechtstermen. 5) iets voornemen, 
tot iets besluiten ; geacht hebben, voornemens 
zijn. 6) achten, schatten, aan iemand of iets Bene 
zekere waarde of belang toekennen ; a. over, 
houden voor, beschouwen als; a. te, opvatten 
als; geacht zijn met, medegerekend worden onder, 
gelijkgesteld worden met; niet geacht zijn, geene 
waarde hebben, (niet) geacht sin jegen, (niets) te 
beduiden .hebben tegenover, (niet) in aanmerking 
komen bij. 

Achten, echte, acht, bijw. In het Oostmnl.; 
westmnl. is backten. i) Van achteren; ook van 
achten. 2) achterna. 

Achtenlach, achtedacic, znw. m. De achtste dag. 
Bepaaldelijk : de octaaf van een kerkelijk feest. 

Achtendalf, telw. Achtalf. 

Achtendalf werven1 -werve,

erve, telw. 
A chtende, bnw. Achtste. Eig. ach/ede. 
Achtendeel, znw. o. en m. Het achtste gedeelte. 
bepaaldelijk van een inhoudsmaat, vooral van koren 
en zout (een halve zak), en van een vlaktemaat. 
Vgl. ook achtel, achendeel, achel. --
Bij geslachtsberekeningen, een der acht kwartieren. 
— Verklw. aclitendeelige, -kin, vaatje, tonnetje 
(voor haring). 
.A chtenste, bnw. Achtste. 
Achtentich telw. Tachtig. 
Achtentichma

el, Achtentichste.

Achter, after, voorz. — I. Van plaats. i) Achter; 

a. rugge, achterbaks, achter den rug; achter 
-waarts,
terug ; achterwaarts, achterover ; a. ruggo 
se/ten, werpen, op den achtergrond zetten, geringschatten 
; a. voet, achteruit, terug; a. voet volgen, 
op den voet volgen ; a. voet gaen, achteruitgaan, 
op den achtergrond geraken. 2) naar, in de richting 
van iemand die zich verwijdert; a. enen 
roepen, iemand achterna kijken, roepen; a. enenhoren, 
naar iemand luisteren ; jagen a. een hert, 
op een hert jacht maken. 3) achter iemands rug, 
buiten iemands tegenwoordigheid., 4) door-heen, 
over-heen, langs; a. lande, door het land heen, 
overal in het land ; a. velde, tfeli, over, op het 
veld; a. straten, a. die strafe, langs den weg; 

a. zege, langs den weg, hier of daar op den weg. 
— II. Van tijd. Na; a. dien, a. dat, na dien tijd, 
daarna ; voor die sonne noch a. die Bonne, na 
zonsondergang; a. (dien) dat, nadat. --- III. Van 
rangorde of volgorde. Na, achter; a. een, achter 
een, na elkander. — IV. Van omstandigheid. Naar, 
bij ww. van „heeten, genoemd zijn", en gezegd van 
hetgeen als voorbeeld heeft gediend (fra d'aSrbs); 
gemaect a., volgens ; a. dat. recht. Van, bij ww. van 
spreken.
Achter, after, bijw. — I Van plaats. i) Aan 
de achterzijde, van achteren. 2) aan de achterzijde, 
achteraan. 3) naar achteren. 4) in een nadeeligen 
of ongunstiger toestand, in benarde omstandigheden, 
in verval; in verslagenheid of neerslachtigheid. 
Naast achter staat in deze beteekenis ook lach/er 
(te achter; vgl. ndl. „ten achteren"). A., t. hebben, 
het kwaad hebben, in het nauw zijn.; .het 
onderspit delven ; het t. .hebben : lach/er werden, 
gaen, ten achteren komen, er slecht aan toe worden;. 

t. doen., se/ten, achteruitzetten, terugslaan ; t. houden, 
in het nauw houden; t. bliven, in de benauwdheid 
of het ongeluk blijven; hem t. geven, zich verwonnen 
verklaren; t. vlsscken, met nadeel visschen, met 
schade de visscherij drijven. 4) in gebreke, zoowel 
in zedelijken zin als ten opzichte van betalingen, 

ACHTER. 

(7., t., teiz achteren sin ; ook : nog te goed hebben, 
nog van iemand te vorderen hebben. 5) nog over; 

a. sijz, overgebleven zijn, nog over zijn. -- II Van 
tijd. Na. i) Verbonden met voornaamw. bijwoorden, 
hier a., hierna; daer a., daarna. 2) hierna, 
naderhand ; eer ende a., vore(n) evade a., vroeger en 
later, voor en na, te allen tijde.
Achter, znw. o. Het bijw. zelfstandig gebruikt, 
schade, nadeel. Vgl. a c h t e r d e e 1. 
Achter, znw. Eene landmaat (noordholl.). Vgl. 

achtel. 
Achter, znw. m. Schatter, taxateur. 
Achteraen, Achterbats. 

Achterban, znw. m. De legermacht door den 
leenheer ten strijde opgeroepen uit de achterleen 
mannen. 

Achterbaren, achterboren, znw. m. Achterneef. 

Achterbate, znw. vr. Later volgend geluk, de 
gelukzaligheid. 
Achterbillen, znw. vr. m. De billen, het achterste. 
Achterbliven, st. ww. intr. -- I. Met een pers. 

als ondw. i) Achterblijven, na den dood van iemand 
blijven leven ; het onderspit delven. 2) in gebreke 
blijven ten opzichte van iets, het niet volvoeren ; 
eenre clagen a., eene aanklacht niet kunnen bewijzen, 
zijne zaak verliezen. 3) niet verschijnen voor het 
gerecht. -- II. Met eene zaak als ondw. i) Achter 

blij ven, onvermeld blijven. 2) achterwege-wege 
blijven, onvervuld of onvolvoerd blijven. 3) ophouden 
te zijn of te bestaan, ophouden. 4) in rechte, niet 
van kracht zijn, nietig zijn. 5) nablijven, nog over zijn.

A.chterboeeh, znw. o. Staartnem van een paard.

A.chterbordine, znw. vr. Nageboorte.

Achterboren. Zie achterbaren. 
Achterbraken, zw. ww. intr. Achterwaarts trekken, 
wijken. 
Aehterbringen, achterbrenger, onr. zw. ww. 
trans. Naar achteren brengen, terugdrijven. 
Achterbucken, zw. ww. intr. Achterwaarts buk 
zich achterover buigen.-ken, 

Achterdaet, znw. vr. Latere daad, hetgeen men 
doet tot herstel van eene vroegere daad waarover 
men berouw heeft. 

Achterdeel, znw. o. Het achterstaan bij iemand; 

nadeel, schade. 
Achterdelich, -deelich, bnw. Nadeelig, schadelijk. 
Achterdeisen, achterdeinsen, zw. ww. intr. Ach


terwaarts deinzen, terugdeinzen, terugwijken, wijken.

Achterdecanie, znw. vr. Onderdecanaat. 

Achterdeken, znw. m. Onderdeken. 

Achterdenken, onr. zw. ww. intr. Nadenken 
over, iets overdenken, inzonderheid over eigen handehagen 
met bekommering. -- znw. o. i) Berouw, 
inkeer. 2) achterdocht, verdenking.

Achterdien, achterdien dat. Zie bij ac h t e r. 

Achterdijc, afterdijc, znw. m. Binnendijk; ook 
eerie sluiting aan de achter-of binnenzijde, in tegen 
dijk aan de voorzijde, nl. tegen-stelling met den 
het buitenwater. 

.A chterdij esloot, znw. vr. Achterwetering.

Achterdoen, onr. ww. trans. Y) Naar achteren 
doen, achteruitschuiven. 2) terugslaan. 3) achteruit 

naar den achtergrond schuiven,-zetten, benadeelen. 4) 
op zijde zetten, opgeven, laten varen, een gebod, 
eene meening, enz.

.Achterdoren znw. vr. Achterdeur. 

Achterdragen, st ww. intr. i) Achterwaarts 
trekken, terugwijken. 2) enen (dat.) a., de handen 
van iemand aftreklien, hem in den steek laten. 

Achterdraven, zw• ww. intr. Achteraan draven. 

Achterdringen, st. ww. intr. en trans. — I. Intr. 
Achternadringen, met gedrang achternakomen. -


11. Trans. i) Achterwaarts dringen, terugdringen. 
2) iet a.., terugzetten, benadeelen. 
Achterdriven, st. ww. trans. i) Enen a. terug 
verslaan. 2) iet a., achteruitzetten, op den-drijven, 
achtergrond drijven, afschaffen., te niet .doen.
Achterdromen, zw. ww. intr. en trans. -- I. 

ACHTERHOUDER. 

Intr. Terugwijken, zich achterwaarts een doortocht 
banen, terugdringen. -- II. Trans. Achterwaarts 
dringen, terugdringen.

Achterebbe, znw. vr. Het laatste gedeelte der eb. 

Achtereen, bijw. van tijd en volgorde. i) Achtereen, 
aan een stuk, achtereenvolgens. 2) oogeiiblikkelijk, 
op het oogenblik zelf. 

Achteren, zw• ww• intr. en trans. — I. Intr. 
Achteruitgaan, benadeeld worden. -- II. Trans. i) 
Benadeelen. — 2) uitstellen. 

Achterende, achtereinde, znw. o. i) Het achterste 
eind of gedeelte ; int a. bliven, achteraan blijven; 
ten achteren blijven, bij een wedstrijd. 2) achterste 
van het menschelijk lichaam. 

Achtererve, after., znw. o. Een achter een huis 
gelegen erf.

Achtereten, af/ere/en, znw. o. Des achieretens, 

na het eten, na den maaltijd.
Achterfeeste n znw. vr. Feest dat men viert na 
afloop van een ander, nafeest. 

Achtergaen, aftcrgaen, st. onr. ww. intr. en 
trans. — 1. Intr. (scheidbaar). i) Achteraan gaan, 
achternagaan, volgen. 2) achteruitgaan, wijken. 3) 
achteruitgaan, in het nauw geraken, het onderspit 
delven. 4) achteruit krabbelen, het beloofde of voorgenomene 
niet gestand doen, een plan opgeven. — 
Met eene zaak als ondw.. 5) naar achteren gaan of gebracht 
worden. 6) achterwege blijven, niet plaats hebben, 
niet gebeuren. -- II Trans. Achterhalen, inhalen. 

Achtergans, znw. m. Achteruitgang. 
Achtergebliven, st• ww. intr. Uitblijven, niet 
geschieden. Vgl. g e. 
Achtergebreken, st. ww. intr. Achterwege blij ven, 
overblijven te doen.

A.chtergedoen, onr. ww. tr. Terugslaan, verslaan. 

Achtergecrigen, st. ww. trans. Achteruitkrijgen. 

Achtergelande, znw. m. Hij die zijn land achter 

dat van een ander heeft. 
Achtergerechte n -gerichte, znw. o. Het gerecht 
van een plattelandsgebied, dat vroeger met een, 
later tot stad verheven, plaats één rechtsgebied 
vormde, in tegenstelling met het stadgerecht.(Overijs.). 
Achtergereide, znw. o. Achterste gedeelte van 
het paardentuig, staartriem.
Achterglas, znw. o. Achterraam van eene kerk (?). 
Achtergodinc, -ding, znw. o. Eene terechtzitting 
telkens drie weken na het echte ding, „goding 
gehouden. 
Achterhacetuc, after-, znw. o. Achterlap van 
een schoen. 
Achterhalen,. zw. ww. trans. — I. Met een pers. 
als obj. i) Achterhalen, bereiken, vangen, vatten, 
aanhouden. 2) betrappen op iets dat strafbaar is, 
iemand van schuld overtuigen, ook in rechte. 3) ver 
beschuldigen ; ook : van schuld overtuigen. —-rassen. 4) 

II. Met eene zaak als obj. i) Door een gerechtelijk 
vonnis verkrijgen. 2) bewijzen. 3) inhalen, herstellen, 
eene schade. 4) terugkrijgen; vgl. o n a c h t e rh 
a e 11 ij c, gezegd van den tijd. 5) invorderen, 
eene schuld. 
Aehterhame, znw. m. Staartriem van een paard. 
Achterheit, znw. vr. Het ten achteren zijn, dus 
i) Achterstand, achterstal. 2) nadeel, schade. 
chterhere, znw. o. Achterhoede van een leger. 
Achterhiel, znw. m. Hiel, hak. O sine achterhielen 
vallen, achteruitkrabbelen, terugkrabbelen. 
Achterhoede, znw. vr. Achterhoede. die a. doen, 
de achterhoede uitmaken of vormen. 
Achterhoeden, zw. ww. trans. Bewaren, behoeden, 
beschermen. 
Achterhofstede, znw. vr. Eene achter eene 
andere of achteraf gelegen hofstede. 
Achterhouden, st. ww. trans. en intr. -- Trans. 
Ten achteren houden, aanhoudend in het nauw. 
brengen, in een treurigen toestand houden. — II Intr. 
Ophouden, het er bij laten. 
Achterhouder, znw. m. Beletter, hij die iets 
tegenhoudt of verhindert. 


ACHTERHUSINGE. 

Aehterhusinge, after-, znw. vr. Achterhuis. 
Achterhuus, znw. o. 
Achterhuwelijc, -liouweljc, znw. m. en o. Later 
huwelijk. 
Achterjagen, zw. ww. trans. Achteruitjagen, 
terugdrijven.
Aehtercamp, after-, znw. m. Een achteraf gelegen 
kamp of stuk land ; ook : eene achterbuurt. 
Achtercasteel, znw. m. en o. Hoog oploopend 
achtergedeelte van een schip, achtersteven.
Achterkeer, znw. m. Het achterwaarts keeren, 
het terugwijken.
Achterkeren, -keeren, zw. ww. intr. en trans. 

— I. Intr. r) Terugkeeren, terugtrekken. 2) achterwaarts 
keeren, terugwijken. 3) zich terugtrekken 
van iets, iets niet gestand doen, met den gen.; 
Bonder a., zonder bezwaren te maken, zonder mankeeren. 
— II. Trans. i) Naar achteren brengen, 
verwijderen. 2) achteruitzetten, benadeelen. 
Achterkerker znw. vr. Het achtergedeelte eener 
kerk. 
Achterkint, achter s-, after(s)-, znw. o. Een 
bloedverwant in den graad van „achtersuster


kint". 


Achterkintsvrede, ac/hers-, znw. m. Een vrede 
of verzoening tusschen twee familiën tot aan den 
graad van „achterkina." 
Aehterclap, znw. m. Achterklap, laster, kwaad 
enen a. doen, iemand belasteren. -sprekendheid ;

Achterclappen, Achterclapper, Achterclap


pinge, Achterclapster.

Achterclocke, znw. vr. Avondklok. 
Achtereiop, znw. m. Klap of slag van achteren 
toegebracht; schade, nadeel. 

Achtercomen, st. ww. intr. i) Achteraankomen, 
volgen; ook : achteropkomen. 2) achteruitraken, in 
het nauw komen, het onderspit delven. 
+t Aehtercoper, znw. m. Latere of opvolgende 
kooper. 

Achtercrommen, zw. ww. trans. Achterwaarts 
buigen, naar achteren buigen of «renden. 
Aehtercrnden, st. ww. trans. Achterwaarts dringen, 
terugdrijven.
Achtercrupen, st. ww. intr. Terugkruipen, wegkruipen. 
Achterlant, znw. o. Een land gelegen achter 
een ander. 

Achterlaten, st. ww. trans. — I. Met een pers. als 
obj. r) Achterlaten, nalaten. 2) verlaten, begeven, 
aan zijn lot overlaten. 3) verloochenen. 4) laten 
achterblijven, thuis laten, overslaan. — II. Met eene 
zaak als obj. i) Achterlaten, nalaten. 2) verlaten. 
3) afstand doen van iets. 4) achterwege laten, 
onvermeld laten. 5) achterwege laten, nalaten, verzuimen; 
enen weck a., een weg niet nemen, een 
tocht niet doen; als znw., tekortkomingen. 6) verzuimen, 
verwaarloozen, niet behartigen, in den wind 
slaan. 7) nalaten, laten varen. 8) afschaffen, buiten 
gebruik stellen. 9) ophouden, uitscheiden. 

Achterlatenesse, -isse, znw. vr. i) Verzuim, 

plichtverzuim, tekortkoming. 2) verlatenheid. 

Achterlater, znw. m. Afvallige. 

Achterlatingen znw. vr. Het plegen van ver 

opzichte van iets, verkorting van of inbreuk-zuim ten 
op (iemands recht). 
Achterleen, znw. o. Achterleen, leen waarvan 

een leenman leenheer is, leen uit de tweede hand. 
Achterleenhouder, znw. m. Achterleenman. 
Achterleggen, zw. ww. trans. i) Naar achteren 

leggen, achterover leggen, 2) op den achtergrond 
schuiven, uitstellen. 3) op den achtergrond schuiven, 
afschaffen. 

Achterlene r znw. vr. Rugleuning.
Achterleven, zw. ww. intr. Overleven, nog leven 
bij iemands dood. 

Achterliden, zw. ww. intr. i) Voorbijgaan, van 
den tijd; achterleden, verleden, voorbij. 2) achteruitgaan, 
wijken ; toegeven. 

ACHTERSIEN. 

Achterlje, bnw. Aan de achterzijde gelegen. 

Achterlinea aclitelinc, znw. m. Achtste gedeelte 
van eene (graan)maat.

Achterlopen, st. ww. trans. Inhalen. 

Achtermersch, -sneersclz, znw. m. Weide die 
achter eene andere gelegen is. 
Achtermiddach, after-, znw. m. Achtermiddag.
Achtermoeder, -moder, znw. vr. Moeder in een 

gesticht (? ).

Achterna, bijw. van plaats en tijd. i) Achterna, 
2) later, naderhand. 
Achternaer, bijw. Achterna, later, daarna. 
Achternaraet, znw. m. Raad die achterna ge


geven wordt en dus te laat komt; of ook: een plan 
dat achterna gemaakt, een besluit dat achterna genomen 
wordt. 

Achternoenen znw. vr.; achternoen, znw. m. 
Achtermiddag. 
Achterpensen jeinsen, zw. ww. intr. Overdenken, 
nadenken ; zich bedenken. 
Achterporte, after-, znw. vr. i) Achterpoort. 
2) aars, het achterste. 
Achterquerne, -queerne, znw. vr. Het achterste, 
het achterkwartier. 

Aehterraet, znw. m. i) Hetzelfde als achternaraet. 
2) in sommige zndl. steden, buitengewone 
raad, gevormd uit de gezworenen der ambachten, 
de honderdmannen en de tiendemannen of wijkmeesters, 
die alleen in hoogst gewichtige aangelegenheden 
bijeengeroepen en geraadpleegd werd.

Achterrecht after-, -richt, znw. o. Hetz. als 
aehtergerechte.
Achterrechter, -richter, znw. m. Rechter in 
een „achtergerechte" (z. ald.).
Aehterrechterampt, -rictitaní^t, znw. o. Het 
ambt van achterrechter. 

Achterrechtsweer, znw. m. Achterneef. 

Achterrepel -reyhel, znw. m. Staartriem 

Achterriden, st. ww. trans. z) Achternarijden, 
achteroprijden. 2) rijdende achterhalen, inhalen. 
Achterrine, znw. m. Schertsende benaming van 

het achterste, den aars. 

Achterroep, znw. m. Echo. 

Achterroepen, st. ww. intr. Naroepen, na


schreeuwen. 

Achterrouwe, znw. vr. Te laat berouw, naberouw. 


Achtersate, znw. m. Nazaat; opvolger.

Aehtersaysoen, znw. o. Het late seizoen (van 
de vischvangst), in tegenstelling van het vroege seizoen, 
van half Maart tot Sint-Jan. 

Achterschade, znw. vr. Nadeelige gevolgen.

Achterschou, -schau, znw. m. Het achternakijken, 
het nakijken; a. hebben, mogen achternazien 
of nakijken zonder iets te kunnen uitrichten.

Achterschouwer znw. vr. Naschouw, herhaalde 
schouw, van dijken, wegen enz., om te onderzoeken . 
of de gebreken bij de eerste schouw aangewezen; 
naar behooren hersteld zijn.

Achterschouwen, zw. ww. trans. 'Achternazien, 
nastaren, naoogen.
Achterschuven, zw. ww. trans. Achteruitschuiven 
of -duwen, terugzetten, versmaden. 

Achterseende, after-, -seend, znw. m. In Drente. 
De tweede rondreis van den deken ter uitoefening 
van het geestelijke recht in zijne decanie, in tegen 

eerste seende".-stelling met „de 

Achtersenden, zw. ww. trans. Nazenden. 

Achtersetten, zw• ww. trans. — I. Met een pers. 
als obj. i) Op den achtergrond zetten, benadeelen. 
2) belemmeren, te keer gaan. — II Met eene zaak 
als obj. i) Op den achtergrond stellen, verwaarloozen, 
of ook : tegenwerken. 2) met een dat., achterstellen 
bij. 3) op den achtergrond schuiven, onvermeld 
laten. 4) zich tegen iets verzetten met woorden, 
iets af keuren. 

Achtersien, st. ww. intr. Achteiuitzien, omkijken; 
deer en was geen a., er was geen tijd voor omkij 


ACHTERSIJN. 

ken (bij eene overhaaste vlucht) ; daclitersien (t.) 
hebben van, iemand mogen nakijken, zien dat iemand 
weggaat zonder dat men er iets aan kan doen; geen 

(7. an enen, zonder aanzien des persoons.
.Achtera"n, znw. o. Achterstal. 
Achtera int, achter-, after-, znw. o. Hetzelfde 
als acklersusterkinl; z. aid. 
Achterskintmaech, znw. o. Bloedverwant in 
den graad van „achtersusterkint" of achterneef. 
Aehterskintsvrede, znw. m. Zoen, waarbinnen 

begrepen zijn alle verwanten in den derden graad.

Achterslach. Zie achterwater. 

Achterslaen, zw. ww. trans. Achternazitten, ver


volgen.
Achterslotel, znw. m. Nagemaakte sleutel (?).
Achtersprake, znw. vr. Achterklap, laster.
Achterspraker, znw. m. Kwaadspreker. — Ach


terspraecster.

Achterspreken, st. ww. intr. Achterklappen.

Achterspreker.

Achterspringen, st. ww. intr. Achteruitspringen.

Achterst, aflerst, bnw. i) Achterst in eene rij, 
achterste, b.v. van de pooten van een viervoetig 
dier, tegenover „de voorste" ; zoo ook a. vingeren 
; vooral als znw., die a., dachterste, de achterste, 
de laatste ; dal a., dacklerste, tarchterst, het achterste, 
de achterzijde. 2) het meest achteraf zijnde, uiterst, 
buitenst. 3) het minst in waarde. 4) van tijd. 
laatst ; (z. clothe, poortklok ; a. vierschare, a. were, 
laatste eisch, of conclusie. — Als znw. Die a., dachterste, 
i) de laatste ; ten achtersten, ten laatste, in de laatste 
plaats; int a. ten laatste, ten slotte. 2) langstlevende.

Achterst, bij w. ; ook lachterst(e) . i) Het laatst, 
in de laatste plaats. 2) het laatst, voor het laatst, 
3) ten laatste, eindelijk. 4) laatst, onlangs; a. (ver)


laatstleden. 
Achterstadich, -sledicl2, bnw.; Achterstallig.

Achterstaen, st. ww. intr. -- I. Intr. i) Wijken. 
2) zich verwijderen. 3) achterstallig zijn, verschuldigd 
zijn, met eene geldsom als ondw. — II. Trans. 
Achteruitzetten, iemand den voet dwars zetten, het 
tegenovergestelde van vorestaen. 

Achterstal znw. o. Achterstal, achterstand.

Achterstal, bnw. Achterstallig; a. vonnis, een 
vonnis door schepenen in advies gehouden en uit 
dat zij nog uitwijzen moeten.-gesteld,

Achterstalich, bnw. Hetzelfde als achicrstallich, 
in de uitdr. a. hebben, achter de hand hebben, 
nl. een redmiddel, toevlucht. 

Achterstallich, -stalling, bnw. Achterstallig.

Achterste, znw. o. i) Het achterste deel van 
iets; van schoenen, hak. 2) het laatste van iemand, 
zijn einde. 3) wat na iemand blijft, nakroost, nageslacht. 
3) wat achter iemand komt, achter zijn 
rug is.

Achterstedich, -stede, bnw. Zie a c h t e rstadich. 


A chtersteken, st. ww. trans. i) Terugstooten, 
terugdrijven. 2) van zich stooten, verstooten, 
3) achterhouden, niet overleveren (aan het gerecht). 
4) tegenwerken. 5) iem. doen achterstaan in iets, 
hem van iets versteken of berooven. 6) iet a., iets 
verwerpen, beneden zich achten.

Achterstel. Zie a c h t e r s t e l l e. 

Achterstelle, bnw. 2) Achterstallig. Misschien 
ook is de juiste vorm achterstel ; ook achterstal 
komt als bnw. voor. 

Achtersteller znw . vr.; achtei-stel, znw. o. Achterstand, 
achterstallige schuld ; enen sine a. gelden, 
iemand betalen hetgeen men nog schuldig is ; iron. 
hem iets betaald zetten. 

Achterstellen, zw. ww. trans. Achterstellen, uit 
den weg ruimen, wegnemen.
Aehterstellieh -stelling, bnw. Achterstallig.

[Achterstellicheit. 

Achterstelling. Zie a c h t e r s t e l l i c h. Ook 
als znw. mv., achterstallige schuld.
Achterstendich, bnw. Achterstallig (oostmnl.). 

ACHTERVOLGEN. 

Achterstoot, znw. m. Achteruitgang in zaken, 
tegenspoed.

Achterstoten, st. ww. trans. Y) Van zich stooten, 

verstooten, verjagen. s) verwaarloozen.

Achterstrate , znw. vr. Achterstraat. 

Achterstwerf, -werve(n), bijw. Het laatst, voor 
de laatste maal. 

Achtersusterkint, znw. o. Een bloedverwant 
in den graad van achterneef, een maag van den 
derden graad, gerekend van den gemeenschappe


lijken stamvader. 
Achtersusterkintmaech, znw. Een bloedver


want in den graad van „achtersusterkint". 

Achtersusterkintvrede, znw. m. Zoen waarin 
de verwanten in den derden graad, in den graad 
van „achtersusterkint" begrepen zijn.
Achtersusterlinc, znw. m. Hetzelfde als a.chlersuslerkint. 


Achterswemmen, st. ww. trans. Zwemmende 
achterhalen. 
Achtertale, znw. vr. Achterklap, laster.
Achterterden, -treden, st. ww. intr. Achterwaarts 

treden, terugtreden, wijken.

Achtertiden, zw. ww. intr. Terugtrekken, wijken.

Achtertien, st. ww. intr. en trans. — I. Intr. 
i) Achterwaarts trekken, wijken. 2) zich terugtrekken 
van of onttrekken aan iets ; onvervuld laten, niet 
gestand doen, eene belofte. — II. Trans. Achteruittrekken, 
naar achteren brengen.

Achtertreken, st.; -trecken, st. en zw. ww. 
intr. en trans. — I. Intr. i) Achterwaarts trekken, 
zich terugtrekken, ook : om voor iemand plaats te 
maken of om zich te weer te stellen. 2) wegsluipen, 
zich schuil houden. 3) zich terugtrekken, achteruit 
zich onttrekken aan iets, iets nalaten;-krabbelen. 4) 
ook : weigeren iets te doen ; van eene belofte, haar 
niet gestand doen. — II. Trans. r) Achteruittrekken, 
verwijderen. 2) achterwaarts trekken, achteruitzetten, 
tegenwerken. — III. Wederk. i) Zich terugtrekken, 
wegblijven, zich schuil houden. 2) zich 
onttrekken aan iets, weigeren iets te doen.
Achterute, -uut, bijw. i) Achteruit, achterwaarts, 
2) achteruit, de achterdeur uit. 
Achteruteslaen, st. ww. intr. Achteruitslaan, 
van een paard en een balsturig mensch. 

Achterutestoten, st. ww. intr. Achteruitschoppen.

Achterutevaren, -nu/varen, st. ww. intr. Achteruit 
weggaan, door de achterdeur het huis verlaten; 
ongemerkt heengaan, met de noorderzon vertrekken. 

Achtervaren, st. ww. intr. en trans. — I. Intr. 
achterwaarts trekken, terugtrekken. — II. Trans. 
i) Achternagaan; ook: achternarijden. 2) achterop 

-rijden, van

achteren op iemand aanrijden met een 
vijandelijk oogmerk.
Achtervellich bnw., a. bliven, in eene rechtszaak 
in het ongelijk gesteld worden.
Achtervelt, znw. o. Veld dat achter een ander 
gelegen is. 
Achtervertrecken, zw. en st. ww. intr. Achteruittrekken, 
terugwijken.
Achtervlien, st. ww. intr. Achterwaarts vlieden, 
terugdeinzen.

Achtervoet , znw. m. Achterpoot, achtervoet.

Achtervolch, znw. o. Het najagen van iets; 

ze jisheid sonder a. van werken. 

Achtervolgen, zw. ww. intr. en trans. — I. Intr. 
i) Achtervolgen, achternagaan, naloopen, op den 
voet volgen, ook met den dat. ; vervolgen, met eene 
vijandelijke bedoeling. 2) iets nakomen, handelen 
volgens een voorschrift of eene belofte. — II. Trans. 
i) Volgen op, komen na iets. 2) volgen, opvolgen, 
nakomen, een gebod, voorschrift, verbintenis, ver 
voorbeeld. 3) aanhouden, volhouden. 4) ver-plichting, 
-werven,

verkrijgen. 5) vervolgen, voortvaren met iets. 
6) met een pers. als obj., iem. volgen om hem in het 
oog te houden, beschermen. 7) zijn recht vervolgen 
op of tegen iemand. 8) voldoen aan een vonnis. 
9) overtuigen. 


ACHTERVOLGENDE. 

Achtervolgende, bnw., bijw. en voorz. -- I. Bnw. 
Onafgebroken, doorloopend. — II. Bijw. Naar ver 
naar of in evenredigheid. --- III. Voorz.-houding, 
Volgens, overeenkomstig met, met den dat. of ace. 

Achtervolger, znw. m. i) Hij die iets najaagt 
of nastreeft; navolger. 2) hij die iemands voetstappen 
drukt, navolger.

Achtervolginge n znw. vr. Opeenvolging, aan 
verband; ook : de gestadige voortgang, -eengeschakeld 

van den tijd.
Achtervrame, znw. vr. Nadeel, schade. 
Achterwaerde, znw. vr. Achterhoede. 
Achterwaernen. Zie achterwaren en. 
Achterwaerre, -warer, -waerder, znw. m. Be


hoeder, beschermer. 
Achterwaersterigg0 (vlaamsch), znw. vr. 
Kraambewaarster, baker. 
Achterwarenen, waernen, zw. ww. trans. Be


waren, bewaken, het toezicht houden over iets. 
Achterwarer. Zie achterwaerre. 
Achterwaert, -werf; ook -waerts, -wens, bijw. 

-- I. Van plaats.:) Aan de achterzijde, van achteren; 
achteraf. 2) naar achteren, achterwaarts, achteruit, 
terug ; a. gaen, naar achteren gaan, achteruitgaan ; met 
eene zaak als ondw. tegenloopen, tegenvallen ; a. 
gaen, a. sterven, versterven in eene opklimmende 
lijn; a. tien, free/een, vlien, hetz. als achtertien enz.; 

a. bliven, achterblijven, terugblijven ; a. rumen, 
terugwijken, naar achteren wijken ; a. doen, terug 
a. scuven, terugzetten, in minachting brengen;-slaan ; 
a. setten, op den achtergrond stellen, terugzetten, 
ook: vergeten; vgl. achter rugge setten; 
a. steken, terugstooten, verwerpen ; vgl. a c h t e rsetten 
en achtersteken; a. houden, achterhouden 
; a. steken, hetzelfde als a. houden ; a. terden, 
achteruitkrabbelen, zijn woord herroepen ; a. keren, 
afzien van. — II. Van tijd. Hier a., hierna, nader 
het gaet a. sdaechs, de dag is aan het dalen,-hand ; 
het is over den middag. 
Achterwaker, znw. m. Opzichter; bewaker, misschien 
ook : nachtwacht. 

Aehterwaren, zw. ww. trans. i) Bewaren, beschermen 
; besturen, aanvoeren. 2) beheeren, toezicht 
houden over iets. 3) verzorgen, verplegen, oppassen, 
zorg dragen voor iets ; behandelen, een zieke, eene 
ziekte ; kern a., voor zich zelf zorgen. 4) waarnemen, 
bekleeden, een ambt. 

.Achterwaringe n znw. vr. Verzorging, oppassing, 
behandeling, vooral van zieken. 
Achterwater, znw. o. Molenwater van stroom 

opwaarts ; hetzelfde als achterslacl. 
Aehterwech, znw. m. Achterweg.
Aehterweldaet, znw. vr. Eene goede daad of 

een goed werk achterna verricht tot herstel van 
eene vroegere daad. 
Achterwesen, znw. o. Het ten achteren zijn in 
hetgeen men te vorderen heeft, vordering. 
Achterwjjn, znw. m. Wijn uit voor de tweede 

anaal geperste druiven, schrale wijn.
Achterwiken, st. ww. intr. Terugwijken. 
Achterwinter, znw. m. Nawinter. 
Achterwisen, zw. ww. trans. Achternawijzen. 
Achterworte, - woy t, znw. Kruiderbier, bier met 

kruiden vermengd. 

Achthondert. 

Achtich telw. Tachtig. Vgl. a c h t e n t i c h. 
Achtien^ Achtienhondert, Achtiende, -tien 

-ste, Achtienwerf. 

Achtinge, znw. vr. — i) Overleg, beraad ; ene 

(t. nemen, beraad nemen; Bene a. geren, bidden, 
van den rechter verlof vragen om zich (met 
partij, voorspraak of magen) vooraf te beraden, 
alvorens de zaak verderen voortgang hebbe. 2) a. 
hebben jegen iet, het recht hebben zich tegen iets te 
verklaren (als gevolg van gehouden beraad) of in 
verzet te komen. 3) overtuiging. 4) bedoeling, voornemen, 
plan ; a. hebben, plan hebben, voornemens 
zijn; hetz. als g e a c h t h e b b e n. ;) meening, 
ADERE. 

gedachte ; a. hebben, van meening zijn, meenen. 
6) inachtneming; na a. van, lettende op, naar gelang 
van. 7) taxatie, waardeering. 

Achtinge, vlaamsch voor kaclitinge ; z. aid. 

Achtjarich, Achtcant, Achtmael. 

Achtsam, -saem, bijw. Opmerkzaam, zorgvuldig, 

ook met den gen., oplettendheden hebbende voor. 
Achtsamheit, znw. vr. Oplettendheid, zorg. 
Achtschat , znw. m. Achtmaal eene zekere waarde. 
Achtsilbich bnw. Achtlettergrepig. 
Achtste, telw. Achtste; hen achtster(e), met 

zeven anderen. 
Achtte, a chte, telw. Achtste. 
Achtvoudich, oostmnl. achiveldick, feldich, bnw. 
Achtvout, achtfout. Het achtdubbele, achtvoud. 
Achtwerdich, -waerdicki, bnw. Aanzienlijk, no


tabel. 
Achtwerf -waeif, -verve, -werven, telw. 
Adaem, Adam, znw. m. Adam; Adams kinderen, 

de menschen. 
Adaem. Zie a d e m. 
Adaemsappel, znw. m. De vrucht van een boom in 

Palaestina, waarin de beet van Adam gezien werd. 
Adamant, ademant, znw. m. i) Diamant. 2) zeil


steen, magneet. 
Adamantsteen, znw. m. Diamant. 
Adder, znw. vr. Adder. Zie a d e r e, 
Adobe, znw. Pekel. 
Adee, addee, tusschenw. Adieu. 
Adel, bnw. Edel, edelgeboren; ook: wettig, echt. 
Adel, znw. m. Adeldom, edele afkomst, adel. 
Adel, znw. oostmnl. i) Poel, slijk, modder. 2) 

gezwel, zweer, vooral aan hand of voet. 
Adelaer, -er, znw. m. Adelaar, arend. 
Adelbie, znw. vr. Wesp.
Adelborst, znw. m. Jongeling van edele ge


boorte, jonker; ook (in de 16de eeuw) jonker die 
krijgsdienst verricht. 
Adelbroeder, znw. m. Broeder uit een wettig 

huwelijk.
Adeldom, znw. m. Adeldom, edele afkomst. 
fideler. Zie a d e 1 a e r. 
Adelheit, znw. vr. oostmnl. Edelheid. 
Adeline, znw. m. Adellijk persoon, edelman. 
Adelincschap, znw. o. Adeldom, ridderschap(?). 
Adelkint, znw. o. Kind van edele geboorte;

kind uit een wettig huwelijk. 
Adelsone, znw. Zoon van edele geboorte; ook: 
zoon uit een wettig huwelijk. 
Adelsuster, znw. vr. Zuster uit een wettig 
huwelijk. 

Adem. aches, adorn, znw. m., oostmnl. ook oden ; 
ook naera (naerve). i) Adem; den a. nemen, op 
adem komen, op zijn verhaal komen; den a. goet 
hebben of hoge dragen, een langen adem hebben, 
niet gauw moede worden; den a. weder gecrigen, 
weder op adem, op zijn verhaal komen; den a. 
behouden, niet buiten adem raken ; sinen a. trecken, 
met moeite ademhalen, zieltogen ; den a. in den 
live hebben, sinen a. binnen hebben, nog ademen, 

nog leven, nog een veer van den mond kunnen 


blazen; in enen a., zonder tusschenpoos. 2) wasem, 
damp. — Ademen, Ademloos.

Ademant. Zie adamant. 
Adem'at, znw. o. i) Keelgat. 2) luchtgat. 
Ademinge, znw. vr. Het ademen ; ook : adem. 


Adempipe, znw. vr. Luchtgat, opening in eene 
buis. 

Ademtocht, adorn-, -lucht, znw. m. Ademtocht, 
adem ; sinen a. verhalen, ademhalen, lucht inademen. 
Ademtochten, zw. ww. intr. Lucht inademen, 

zwaar ademhalen ; a. tot, hijgen of snakken naar. 
Ader, znw. o. Aar, korenaar. 
Ader, voegw. (oostmnl.), of (nevenschikkend).
Aderachtieh, -eehtick, -echt (oostmnl.), bnw. 

Aderrijk, vol van aderen; vol zenuwen, zenuwachtig.
Adore, ader, aer, znw. vr., verkleinw. adérk n. 
i) Ader in het dierlijke lichaam; ene a. slaera, 


ADERE. 

aderlaten; (dal bloei, gewoonlijk verzwegen) laten 
ter aderen (aer), aderlaten; ook : eene aderlating 
ondergaan. 2) zenuw, pees. 3) het binnenste, de zetel 
der aandoeningen, geest, gemoed, zin ; ene felle a. 
hebben tot, eene vijandige gezindheid tegen iemand 
hebben; ene quade a. in iet jorren (minder goed 
weren), een kwaden of slechten geest ergens in 
brengen, twist en tweedracht zaaien. 4) ader waaruit 
water welt; ader van edele metalen. 5) aderachtige 
streep op een voorwerp, b.v. in marmer. 6) sprank; 
niet ene edele a. an sines live hebben, geen sprankje 
van karakteradel hebben; negene a. van ge^einse 
quaet an sinen live hebben, zelfs geen slechte ge 

zich voelen oprijzen. 7) aderspat.-dachten in 

Aderei adre, ader ; ook adder, znw. vr. Adder. 

Aderen, zw. ww. trans. De aders verbinden van 
een paard dat aderspatten heeft(?). 
Aderk$n, znw. o. i) Kleine ader. a) waterstraaltje. 
Aderlater, Aderlatinge.
Aderschoorre, -orer, znw. m. Gezegd van 

Christus, die door de volheid zijner liefde de aderen 
doet zwellen en openscheuren. 

Aderschrode, znw. vr. Adersnijding, aderlating. 

Aderslach, znw. m. Aderlating. 

Adesse, znw. vr. , oostm. Hagedis. 

Adieu, bid w. Adieu, vaarwel. 

Adieu aadec, znw. m. Wilde vlier. 

Admael. Zie e t m a e 1. 

Admirael. Zie amirael. 

Admortiseren, zw. ww. trans. In de doode hand 
brengen, nl. goederen. 
Adoberen, zw. ww. trans. Uitrusten, tooien, 
opsieren. 

Adorn. Zie adem. 

Adoptie znw. vr. Verkiezing. 

Adre. Zie adere, xe en ze art. 

Adresseren, zw. ww. intr. Goed uitvallen, slagen. 

Adroten (oostmnl.). Zie v e r a d r o t e n. 

Adrotich, bnw. (oostmnl.). Verdrietig, gemelijk. 

Advenant, znw. o. Aandeel. Zie a v e n a n t. 

Advent, znw. m. De besloten tijd van voorbe


reiding voor het Kerstfeest. 

Adventen, zw. ww. intr. Communie doen, ter 
heilige tafel naderen. 
Adversant, znw. m. Tegenstander. 
Adversarijs, znw. m. Tegenstander, vijand; mv. 

ook adversariën. 

Advertissement, znw. o. Waarschuwing, onder 

-richting ; in

rechte, een geschrift dat men inlevert 
voor de beslissing eener zaak, waarin men haar 
nader uiteenzet en de bewijsgronden der tegen 

weerlegt.-partij 

Adveu, znw. o. Toestemming. 

Advij s. Zie a v ij s. 

Adviseren. Zie a v i s e r e n. 

Advoëren, advoueren, zw. ww. trans. Goedkeu 

Herra a. te rechte, zich onder eene bepaalde-ren. 
rechtsmacht stellen. 

Advocaat, avocaet, avecaet, advocaat; ook 

van Jezus, advocaat of voorspraak der menschen 

bij God ; iemand die voor een ander pleit, hem 

ophemelt; des bissco^s a., de advocati episcopi 

stonden dezen ter zijde in de uitoefening van die 

wereldlijke rechten en plichten, welker waarneming 

hun stand hun verbood ; ook : procureur. — A dvo 


caetschap.

Advoeaetster, znw. vr. Pleitbezorgster, voor


spraak bij God, van Maria. 

Advocaterige, gge, znw. vr. (vlaamsch). 

Advocatie, -cie, -sie, znw. vr. Advocaatschap, 

ook : voorspraak voor de menschheid bij God. 

Aechdocht. Zie h a g e d o c h t e. 

Aecht, telw. Acht. 

Aechtensteen, znw. m. Agaat. 

Lef- (uit ave-) Zie a f-. 

Aefruy, aefruyl(e), znw. vr. Citroenkruid. Zie 

ook av erone. 

Aefsch. Zie a v e s c h. 

AELMOESENWIJN. 

Aey, tusschenw. Ai, ach! 

Aec. Zie ake. 
Aec, haec. Zie h a k e. 
Aecse. Zie a e x. 


Ael-, in aelineclztich, aelwaricla, aeleigen. Zie a 1. 
Ael, ltael, (ale, znw. m. i) Aal; ook : paling. 2) 

roervink (16de eeuw). 
Ael (bier). Zie a 1e. 
Aelachtich, bnw. Op aal gelijkende. 
Aelbaster. Zie a 1 b a s t e r. 
Aelbesie, znw. vr. Aalbes. 
Aelders, alders, znw. mv. Ouders (oostmnI.). 
Aeldinc, aeldinger, haeldine, haelinc, znw. in. 

(vlaamsch). Erfgenaam. 
Aeldinesrecht, znw. o. Naastingsrecht. 
Aeleigen, bnw., ook znw. o. Geheel eigen ; vol


komen eigendom. 
A elfnnc, falyc, -vayc, znw. vr. Aalfuik. 
Aelhuus, znw. o. Vischmarkt (?). 
Aelcorf, znw. vr. Aalkorf. 
A elljj k. Zie a 1 ij k. 
Aelmachtich, bnw. Almachtig. 
Aelmachtich, onjuiste vorm van amaclttig. 
Aelman (een vaartuig). Zie a 1 e m a n.. 
Aelmisbroot, znw. o. Aan armen uitgedeeld brood. 
Aelmisgelt, znw. o. Geld voor aalmoezen. 
Aelmisgever, znw. m. Hij die liefdegaven uit


reikt of liefdegiften geeft. 
Aelmisgoet, znw. o. Een goed welks renten 

bestemd worden voor „aelmisgelt". 
Aelmishaler, znw. m. Aalmoezenier. 
Aelmiscorf, znw. vr. Bedelkorf. 
Aelmiscupe, -cacyhe, znw. vr. Een vaatwerk 

waarin men „aelmisgelt" bewaart. 

Aelmislant, alnaisselant, znw. o. Land van eene 
diaconie, land uit welks renten liefdegiften aan behoeftigen 
worden gegeven of de armen eener gemeente 
worden onderhouden. 

Aelmispot, elrnishot, znw. m. Pot waarin „ael


misgelt" wordt bewaard. 
Aelmisse. Zie a e l m o e s e n e. 
Aelmissenier, aelynissier. Zie a e 1 m o e s e nier. 
Aelmoesene, ale-, al-, -mosene, -moesen, -moese, 

-muys(e), znw. vr.; ook aelmisse, -mis, znw. vr. Eig. 
barmhartigheid, medelijden; in a. bidden, uit barmhartigheid 
te gast nooden; gewoonlijk : daad van barmhartigheid, 
van medelijden; een liefdewerk, en wel 
bepaaldelijk : liefdegift, aalmoes; a. doen, goede werken 
doen ; ook : aalmoezen geven ; a. varen, uitgaan om 
te bedelen; a. roejben, om eene aalmoes vragen; 
voedsel aan armen verstrekt; a. eten, gebedeld brood 
eten, leven van de liefdadigheid ; bewijsde a., eene 
aan iemand toegewezen gave. 

A.ellnoesenen, zw. ww. intr. Eene aalmoes of 

aalmoezen geven, eene liefdegave uitreiken. 
Aelmoesenie, znw. vr. Aalmoezeniershuis. 
Aelmoesenier, ook: aelnaissenier (al-, el-), ael


inissier (eel-, el-), znw. m. Benaming van een 
geestelijk ambt. Aalmoezenier, uitdeeler of beheerder 
van aalmoezen. In sommige steden, b.v. Antwerpen, 
ook benaming voor het hoofd van het armbestuur, 
oppertoeziener over armen en weezen. In andere 
steden schijnen er nog andere ambtenaren onder 
verstaan te worden, nl. zij die het toezicht hebben 
over het aan de ontvangsten van sommige bedrijven 
verbonden armengeld. 2) ook, doch zeldzaam : hij 
die deelt in liefdegaven, er een deel van ontvangt. 

Aelmoeseniere, almoesniere, ook : almoniere, 

alyneniere, halmeniere, -ier, znw. vr. Aalmoestasch, 
geldbuidel ; ook : tasch, buidel in het algemeen. 
Aelmoeseniere, znw. vr. Aalmoezenierster, uitdeelster 
van liefdegiften of goede gaven. 
Aelmoeseniersehap, : scltij5, znw. vr. en o. Het 
ambt van den „aalmoezenier". 
Aelmoes(en)gelt, znw. o. Hetzelfde als a e i 


m g elt. 
^elmoesenwign, znw. m. Wijn die om Gods wil, 
voor niet gegeven wordt. 


AELMOESNEMER. 

Aelmoesnemer, znw. m. Hij die liefdegiften in 

ontvangst neemt, aalmoezenier. 

Aelmogende, bnw. Almogend, almachtig. 

Aelmoniere. Zie a e l m o e s e n i e r e. 

Aelschip, znw. o. Aalschuit, vischschuit voor de 

aalvangst, ook : aalkaar, bewaarplaats voor levende 

aal in een schuit. 

.else, znw. vr. Zie a l s e n e. 

Aelsmout, znw. o. Aalvet, palingvet. 

Aelsoone, znw. vr. Zie h a e 1 s o e n e. 

Aelspise, znw. vr. Aalschoteltje, een gerecht van 

aal of paling. 

Aalstal, znw. m. Afsluiting in een water met 

eene opening, waarvóór netten, fuiken of korven 

voor aal-en palingvangst worden geplaatst ; aalstal. 

Àelstede, znw. vr. Plaats waar aal bewaard 

wordt, aalkaar. 
Aelter. Zie h a 1 f t e r. 
Aelwarich, al-, -waerdicla, -wench, bnw. i) Dom, 

onnozel. 2) gemelijk, knorrig. 3) dartel, brood


dronken. Aelwaricheit. 

Aem, ame, name. Zie a d e m. 

Aem (inhoudsmaat). Zie a m e. 

Àembelt. Zie aenbelt. 

Aemechtinge. Zie a m e c h t i n g e.

Àemgelt, znw. o. Belasting of geldelijke op


brengst, betaald bij of van het aam van eene be


paalde vloeistof, vooral van wijn. 

Aemeanne, arnekanne, znw. vr. Benaming van 

een inhoudsmaat van wijn en bier, een kwart vat(?). 

Aemt. Zie amete. 

Aemvat, znw. o. Aamvat, vat dat een of meer 

aam wijn of ander vocht inhoudt. 

Aen1 ane, an, eene enkele maal in het rijm anne, 

voorz. met den 3den en Oden nv. Het woordt drukt 
in het algemeen de betrekking tusschen eene verking 
en eene zelfstandigheid uit, van wier oppervlakte 
een gedeelte wordt aangeraakt, of op welke 
eene werking is gericht. — I. Van plaats. i) ter 
uitdrukking van onmiddellijke aanraking, aan, op, 
op de oppervlakte van; an der (reiden, an die heide, 
op het veld, an de éi-de, op aarde, ook: op den grond; 
an den sande, in het zand ; an den berch, op den 
berg ; aen (later ook in) vaerde (vare) ende aan velde 
sin, met iem. op pad en weg zijn, vooral aan eene 
vechtpartij of een gewelddadigen aanslag deelnemen; 
— ter uitdrukking van aanhechting of verbinding, 
het zich bevinden van een voorwerp, eene hoedanigheid 
aan eenige plaats, bij, aan of in eenig 
voorwerp of persoon : aan, in, bij, ten opzichte van; 
dier en is niet ane, daar is niets aan gelegen, 
verbeurd, dat komt er niet op aan ; ook : daar is 
niets (van) aan, het is geheel onwaar ; aen handen, 
in handen; aen iemanis stal, in iemands plaats; aen 
brande, in brand ; aen die vaerl, die reise, die strate, 
den ganc, die wegen, op reis, op weg; an korre, ani 
orre, onderweg (zie p o r r e); an roere (zie r o e r e); 
ter uitdrukking van aangrenzing of onmiddellijke 
nabijheid, bij, nabij, naast, nevens ; een score stiet 
aan sin huus; Absalon ghinc an Davids asniën liggen. 

2) Van plaats in overdrachtelijke opvatting in een 
aantal verschillend gewijzigde toepassingen, aan welke 
het denkbeeld aanraking, verbinding, gepaard-gaan, 
samenhang of het gelegen-zijn in of bij iets ten 
grondslag ligt, aan, bij, in, met betrekking tot, ten 
opzichte van ; gestadich an die mine; dier sin sin 
al ane lach ; dal dit an Christus bediet, betrekking 
heeft op Christus, op hem slaat; an die waftene connen, 
zich verstaan op de wapenen ; iel hebben an, eenig 
recht hebben op; aen enen beginnen; an rade of 
an dada sin met, in iets met raad en daad helpen. 
3) Bij begrippen van ontleening ; bij ww. van ver 

ontvangen, veroveren, leenen, vernemen,-krijgen, 
verzoeken, vragen, ndl. van, doch vgl. ontleenen 
aan, een voorbeeld nemen aait, vreugde beleven 
aan. — Ook wordt aen gebruikt bij werkingen of 
zaken, die voorgesteld worden als het-middel, 
waardoor iets geschiedt en waaraan het als het ware 

AENBEGINNEN. 

1 
1 
zijne vervulling ontleent. Mochti die inaeclit daer 
ane winnen ; doe gi u daer ane hadt versadel. 4) Ter 
uitdrukking eener richting, zoowel in eene nietvijandelijke 
opvatting, naar, tot, als met eene vijandelijke 
bedoeling, tegen. Lopen an de more; dat gi 
vaert ane den coninc; dat hi an den lor niet ne 
strede. 5) Ter aanduiding dat eene werking op een 
persoon of zaak gericht is, zich daarheen uitstrekt, 
ze ten doel heeft, aan, tot, op; roejen, sj5reken, 
minne dragen aen; lent an sine kant sellen, naar 
zijne hand zetten, onder zijne macht brengen; het 
geel aen iemants leven, zijn leven is er mede gemoeid, 
loopt gevaar. Nu en dan komt ene in het 
Mnl. ook reeds in de plaats van den datief; si 
obediëren alle aen heen (14de eeuw). — II. Van 
tijd. i) Ter aanwijzing dat eene werking geschiedt 
op een zeker tijdstip of binnen eene bepaalde tijdruimte, 



ruimte, op, in; an den nniddage, ane dien stonden, 
aenstonden, aanstonds ; recht aen der selver tit; aen 
cone stonden, binnen kort ; aen (in, bij gelegenheid 
van) den hogen water, den hogen vloet, aen den 
Jsganc. 2) Van richting, slechts in verbinding met 
tote (tot) ; tote an den doeinsdaeh. 

Aen, ane, an, bijw. — I. Van plaats. i) Ter 
aanduiding van onmiddellijke aanraking, t. w. van 
wapenen en kleedingstukken die aan het lichaam 
gedragen worden; izaisbercie an; aen sin, vast zijn, 
vastzitten, verbonden zijn. 2) van aanhechting of verbinding, 
aan, in, bij ; alle doget was hem ene. 3) van 
aangrenzing of onmiddellijke nabijheid; alle die lande 
ten bey,ge an ; voren --een, voorop — daarachter, 

achter, bij een ww. van beweging, varen, - riden, 
vlies; een soli, bij, nabij, tegenwoordig zijn, het 
tegenovergestelde van „afsijn".. Ook van getuigen, 
die bij eene handeling zijn tegenwoordig geweest; 
(er) bi ende aen, een ende bi, over ende aen ; bi, 
over ende aen sin ; liet is ieder gelijc an, het is 
ieder even na, voor ieder evenzeer plicht. 4) van 
richting naar een doel; dier aen, derwaarts, hier 
aen, werwert an ; vort aen, verder (komen) ; aen 
ende af, af e'ide aen ; vgl. toe ende af. -- II. Van 
tijd. i) Ter aanduiding van onmiddellijke aansluiting 
of opvolging; hier-aen, straks hierna ; dier aen, 
daarop ; vortmneer aen, vorewaert aen, voortaan steeds, 
van nu voortaan, gedurig; vort aen, voort, terstond; 
voorts, vervolgens ; voortaan, van nu af, in het ver 

ook : van toen af, gerekend van een tijdstip dat-volg, 
in het verledene ligt; vortaen meer, voortaan, en: 
van toen af. 

Aan, ane, an, voorz. Zonder. Vooral in het Oost 

ane vaer, aen twivel, een (alle) argelist ; in-mnl., 
het Westmnl. in de uitdr. ene sinen, aminen, dinen 
enz. danc, zonder, buiten, tegen zijn wil of zin; 
een sbisschohs danc. 

Aen, ane, an, bijw. i) Zonder, behalve (oostmnl.). 
2) des ane sin, iets kwijt zijn, verloren hebben; 
des sinnes ane, van het verstand beroofd. 3) des 
ene sin, oostmnl., vrij zijn van iets, er af zijn. 

Aen (dwerg), znw. m. Zie n a e n. 
Aen 9 znw. Grootvader. Slechts in de oostmnl. 
samenstellingen aenhere (anichhere) en aeniiete. 
Aenaerden, zw. ww. intr. Aangeboren zijn, tot 

iemands aard behooren. 
Aenbassen, st. ww. trans. Aanblaffen. 
Aenbeden, zw. ww. trans. (scheidb. en onscheidb.). 

i) Aanbidden, lat. „adorare". 2) zijn gebed richten 
tot iemand, hem in gebede aanroepen, lat. „precari". 
Vgl. aen-nbidden. 

Aenbeder(e), znw. m. Aanbidder, vereerder van 

God en het goddelijke. -- Aenbederse, Aenbedinge.
Aenbediën (?), st. ww. intr. Worden. 
Áenbedwingen, , st. ww. trans. Onderwerpen, 

toevoegen aan zijn gebied. 
Aenbeeldinge, znw. vr. Gelijkenis, afschaduwing. 
Aenbeelt, belt, znw. o. Beeld, afbeelding. 
Aenbegin, znw. o. Eerste begin, aanvang. 

Aenbeginnen, st. ww. intr. Beginnen, aanvangen. 



AENBEGRIPEN. 

Aenbegripen, st. ww. trans. Aanvatten, aan 

ondernemen.-vangen, 

Aenbehooren, zw. ww. intr. Met den dat. 
i) Toebehooren, behooren tot. 2) toebehooren, tot 
iemands plicht behooren, hem opgelegd zijn. 

Aenbehouden, st. ww. trans. Aanhouden, een 
kleedingstuk. 

Aenbeye, znw. vr. Aambei. 

Aenbe ennen, zw. ww. trans. Toekennen, den 
eigendom aan iemand. 

Aenbeeken, -bicken, zw. ww. intr. Beginnen 
te bikken of te pikken ; of beginnen te houwen, te 
vechten, of beginnen met den snavel te werken; van 
vrouwen gezegd, beginnen te schelden, een grooten 
mond opzetten. 

Aenbelen, zw. ww. trans. Aanblaffen, aanbassen. 
Aenbeloop, znw. o. Het verschuldigde aandeel 
in het beloop of bedrag eener geldsom. 

Aenbelopen, st. ww. intr. Met den dat. Aan 
iemand toekomen in het beloop of bedrag eener 
geldsom; ook : voor rekening komen van iemand, van 
eene geldschuld. 

lesbelt. Zie aenb eelt. 
Aenbelt, aenbilt, heen-, aembelt, aanbelt, znw. o. 


I) Aanbeeld. Vgl. a e n v e 1 t. z) Misschien ook,: koot, 
in de uitdr. aenbeelden wer j5en. 

Aenbernen, st. ww. intr. Aanbranden. 

Aenberren, st. ww. intr. Voortbranden. 

Aenbersten, st. ww. intr. Comen a. komen opzetten, 
van eene legermacht. 
A enbeschouwen, zw. ww. trans. Aanschouwen, 
niet eigen oogen zien. 
Aenbesien, st. ww. trans. Aanzien. 

A.enbesteden, zw. ww. trans. i) Aanbesteden, 
een werk. 2) besteden, bij iemand in den kost of 
als leerling plaatsen. 

Aenbesterven, st. ww. intr. met den dat. Door 
eens anders dood eigendom worden van iemand. 
Aenbestormen, zw. ww. trans. Aanvallen, bevechten, 
eene stad, een land. 
Aenbetiön, st. ww. trans. Aantijgen, ten laste 
leggen, verwijten. 

Aenbeuren. Zie a e n b o r e n. 

Aenbeveehten, st. ww. tr. Aantasten, aanval 

bevechten.-len, 

Aenbewij s, znw. o. Aanwijzing. Een dijc leget 
ter zen ende a., door een zeventuig moet worden 
aangewezen, te wiens laste het herstel van een dijkvak 
komt. 

Aenbewisen, zw. ww. trans. Aanduiden. 

Aenbidden, st. ww. trans. scheidb. i) Zijn 
gebed richten tot iemand, hem in gebede aanroepen; 
lat. „precari". 2) aanbidden ; lat. „adorare", 
ook met den dat., den Goden a. 3) toebidden, 
lat. „imprecari". — Aenbidder. 

Aenbijt, znw, o. Ontbijt. Vgl. a e n b i t e n, Ook 
inbijt. 

Aenbilt. Zie aenbelt. 

Aenbinden, st. ww. trans. r) Met den acc. der 
zaak, aanbinden, aanknoopen, aanhechten, vastmaken 
(aan). 2) Met den acc. van den pers., vastbinden aan 
iets. 

A.enbiten, st. ww. trans. i) Aan iets bijten, 
beginnen aan iets te bijten. 2) aanranden, aanvallen. 

Aenblasen, st. ww. trans. i) Aanblazen, door 
blazen doen ontbranden, van vuur. 2) aanblazen, 
toeblazen, venijn, met eene slang als ondw. 

Aenblic, znw. m. Aanblik, aanschouwing. 

Aenbliven, st. ww. intr. met den dat. i) Iemand 
bijblijven, hem getrouw blijven. 2) met eene zaak 
als ondw., iemand of iets bijblijven, in iemands bezit 
blijven, aan iets blijven. 

Aenboelen, zw• ww. trans. Aanblaffen. 

Aenbogen, zw. ww. trans. Inbuigen, ombuigen. 

iemand

enen a., emand aan zich gelijk maken. 

Aenboorden, zw. ww. trans. Benaderen, naasten. 

Aenboorder, znw. m. Hij die het recht van 
naasting heeft. 

AENDACHTICH. 

Aenboort, (jenborl, znw. m. Vooral in het mv. 
Aangeborene, bloedverwant of maag die als zoodanig 
bij verkoop van vast goed het recht van voorkeur 
of naasting heeft. 

Aenboorte, aenboort, znw. vr. (en o. ?). 

Het op aangeborenschap of bloedverwantschap gegronde 
recht van voorkeur of naasting bij verkoop 
van een vast goed. 

Aenboortieh, bnw. Door aangeborenschap gerechtigd 
tot naasting, van een persoon; door bloed 
aan iemand toekomende, van eene-verwantschap 
zaak. 
`Aenboortsehap, aenborensclsah. Zie a b o rschap. 
Aenbouwen, zw. zw. trans. Aanbouwen, bij 
hetgeen al bestaat. 
Aenbranden, zw• ww. intr. met den dat. Inbranden, 
invreten, wegvreten. 

Aenbreken, st. ww. trans. en intr. - I. Trans. 
Breken, verbreken, een gebod. -- II. Intr. Aanbreken, 
naderen, van een tijd. 

Aenbrengen enz. Zie a e n b r i n g e n. 

Aenbringe, znw. m. Hij die eene zaak in 
rechte aangeeft, voor het gerecht brengt. Vgl. 
aenbringer. 

Aenbringe, aenbreng, znw. vr. Aangifte, het 
aanhangig maken van eene zaak in rechte. 

Aenbringen -brengen, zw. onr. ww. trans. -- I. 
Met een pers. als obj. i) Iemand ergens heen brengen. 
2) iemand ergens toe brengen. — II. Met eene zaak 
als obj. en (vaak) een dat. van den pers. i) Iets 
met zich brengen, met zich voeren. 2) toebrengen, 
toevoegen, aan iets dat bestaat een nieuw gedeelte. 
3) van kleederen en wapenrusting, aantrekken, aandoen, 
aanhebben. 4) eene tijding of mededeeling 
aanbrengen, melden; aan iemand mededeelen, kennisgeven 
; ook in rechte, opgeven, aangeven, of 
rapporteeren bij het eene of andere lichaam van 
bestuur. Als znw. gebruikt, bericht, verslag, ook: 
mededeeling van bewijsgronden of bezwaren, ver 

enen ene logene a., iemand leugens op de-toog; 
mouw spelden. 5) eene zaak in rechte aanhangig 
maken of aangeven ; over iets klagen bij eene recht. 
bank. 6) van iets kwaads dat men aangaande 
iemand bericht of aangeeft, aantijgen, te laste leggen. 
7) instellen, bewerken, teweegbrengen. 8) de voor 
de behandeling van een geding noodige bewijs 

overleveren. 9) een last aan iem. aanbrengen,-stukken 
hem dien opleggen. Eene zeer gebruikelijke wijze 
van scheiding van een gemeen goed was dat de 
eene eigenaar den ander de keuze gaf om zijn 
aandeel af te staan of het wederdeel over te nemen. 
Het dwingen tot overneming heette te Enkhuizen 
aenbrengen of aenwerjen, het noodzaken tot afstand 
afriden. io) iem. eene gezindheid, stemming, gewoonte 
aanbrengen of bijbrengen, ze bij hem verwekken, 
opwekken, veroorzaken, ze hem inblazen. 
II) iem. iets toebrengen, bezorgen, toedienen. 

Aenbringer, aenbrenger, znw. m. Aanbrenger, 
hij die eene aangifte doet bij het gerecht of de 
overheid ; hij die eene zaak in rechte aanhangig 
maakt; hij die van eene overtreding aangifte doet 
bij de overheid (ook van een gild). 

Aenbringinge• Aenbrinc, -brenc, znw. m. 
Aangifte. Vgl. a e nb r i n g e. 

Aendaeh. Zie a n d ach. 

Aendachte, aendacht, znw. vr. i) Het denken 
aan iets. 2) opmerkzame aandacht; ook : inspanning 
van krachten en vermogens, ijver. 3) vooral : godsdienstige 
of godvruchtige overpeinzing, innigheid, 
godvruchtige stemming. 

Aendachtelike, bij w. i) Met aandacht. 2) met 
inspanning of aandrang. 3) met een godsdienstig gemoed, 
in eene godsdienstige stemming. 

Aendachtich, bnw. i) Gedachtig, indachtig. 2) 
vol ingespannen vlijt, ijverig, zich met ernst op iets 
toeleggende. 3) Godsdienstig, godvruchtig, vroom, van 
God en heilige gedachten vervuld. 


ro AENDACHTICHEIT. 

Aendaehticheit, znw. vr. i) Vlijt, ijver, ernst, 
inspanning. 2) godsdienstige overpeinzing. 
Aendalen, zw. ww. intr. Nederdalen, dalende 

naderen. 

Aende. Zie a n d e. 

Aendeel, znw. o. Een bepaald gedeelte waarop 

iemand recht of waartoe iemand verplicht is, aandeel, 
portie. 
Aendelen, zw• ww. trans. r) Een erfgoed, toecleelen, 
toebedeelen, over iets beschikken. 2) aan 

hebben aan of in iets, in iets deelen.-deel 

Aendelinc , znw. m. Deelgerechtigde, deelhebber. 

Renden. Zie an den. 

Aendenken, zw. onr. ww. trans. en intr. — 

1. Trans. Oplettend aan iets denken, gedenken, 
indachtig zijn. --- H. Intr. Met den dat. of op, aan 
iets denken, aan iets gedachtig zijn; a. om, zijne 
gedachten richten op God, in godsdienstige gepeinzen 
zijn. 
Aendenkenesse, znw. vr. Godsdienstige overpeinzing, 
meditatie. 
Aendenker, znw. m. Hij die denkt of indachtig 
is aan iets. 
Aendenkinge, znw. vr. i) Gedachte. 2) Godsdienstige 
overpeinzing. 

Aandienen, zw. ww. trans. i) Iets toedienen, 
voordienen, voorzetten. 2) enen iet a., iem. iets toedienen, 
bezorgen, verleenen. 3) enen a„ iemand 
dienen. 

Aendieninge, znw. vr. i) Het toedienen, voor 

voorzetten of ook : het bezorgen van voedsel.-dienen, 
2) Bediening; lat. „administratio" en „ministerium". 
Aendienende, voorz. Dienende tot; rakende, be


tgeffende. 

Aendienresehe, znw. vr. Voordienster, in de 
nonnenkloosters benaming van de kloosterzuster aan 
wie de zorg voor het ronddienen der spijzen was 
opgedragen. 

Aendingen, zw• ww. trans. i) Bij de overheid 
een eisch instellen om tot de eene of andere gerechtelijke 
handeling over te gaan, in rechte vorderen 
dat het gerecht eene rechtshandeling ver 

vooral in het pandrecht, tot het verkoopen-richte; 
van onroerende goederen voor schuld. 2) hetzelfde 
als a e n b r i n g e n, io). Iemand in rechte noodzaken 
het onverdeeld aandeel van zijn medeëigenaar 
over te nemen. 

Aendoen, onr. ww. trans. — i) Aandoen, aan 

een kleedingstuk, een deel der wapenrusting,-trekken, 
Ook als wederk. hem a., zich aankleeden, zich 
wapenen ; aengedaen, aangekleed, gekleed, aangedaan 
; enen iet a., iem. iets aan het lijf doen, het 
er aan verbinden of vastmaken. 2) bekleeden in 
overdi. zin, voorzien van. 3) in verbinding met het 
tegengestelde afdoen, aanstellen tot een ambt; met 
eene zaak als voorw. invoeren, in verbinding met 
afdoen, afschaffen. 4) bereiden, appreteeren, gezegd 
van laken. 5) enen iet a., iets, een zekeren toestand, 
over iemand brengen, hem iets toevoegen of 
aandoen ; enen die dooi, verdriet a ; ook : hem (lat. 
„sibs") die dooi a. ; geselscab a., gezelschap houden, 
vergezellen. 

Aendoeninge, znw. vr. Het brengen van iemand 
anders in een zekeren toestand of eene bepaalde 
stemming. 

Aendoenre, eendoener, znw. m. Lakenbereider. 

Aendoesel, znw. o. Kleedij. 

Aendonkeren, zw. ww. intr. Donker worden: 
het tegenovergestelde van ndl. „aanlichten". 
Aendracht, znw. vr. i) Het aanbrengen of aan 
iets, een bericht, eene klacht en dgl.,-dragen van 
aangifte. 2) beschuldiging, aanklacht. 

Aendragen, st. ww. trans. en wederk. -- I. 
Trans. met een pers. als ondw. i) Aan het lijf dragen; 
draghet sine nature an, als zijne natuur dat 
aan of in zich heeft, medebrengt. 2) enen iet a., iem. 
iets, een eigendom, recht en dgl. opdragen, overge. 
ven. 3) iet a. (met den dat. van het wederkeerig 

AENGADEREN. 

vnw.), iets op zich nemen. 4) iets aan iemand opdragen, 
hem iets gelasten. 5) iets aan iemand 
toeschrijven of toekennen, danken, op rekening 
stellen van. 6) aangeven, aangifte doen van iets 
in rechte, of bij de bevoegde overheid; als zuw. 
aendragen, bericht, rapport. 7) iem. iets bezorgen, 
schenken ; ook : het hem toezenden, berokkenen, 
met eene onwelkome zaak als obj. -- II. Intr. 
met eene zaak als subj. Betrekking hebben op 
iemand, hem aangaan ; aendragende, voorz., rakende, 
betreffende, aangaande. --Ill. Wederk. hem aendragen. 
i) Hem (dat.) enen of hem (acc.) enes, zich 
iemand aantrekken, zich aan iemand gelegen laten zijn, 
belang stellen in. 2) Item ere dine a., zich iets aantrekken, 
het ter harte nemen ; ook : het tot zich 
nemen, zich toeeigenen; als znw., Bonder enicti a., 
zonder eenige inmenging of bemoeizucht; iets ondernemen, 
bepaaldelijk eene handelsonderneming 
hebben, handel drijven in. 3) hein aendragen, met 
een dat., zich voegen bij, zich scharen onder, zich 
rekenen bij. 

Aendrager, znw. m. Aanbrenger, verklikker. 

Aendraginge, znw. vr. Aanbrenging. 

A endraven, zw. ww. intr. Aanrijden, draven 
naar een bepaald punt. Met den dat., op iemand 
aandraven. 

Aendreffen, zw. ww. trans. Versmelting van 
aendre,pen en treffen. Betreffen, raken. 

Aendrepen, st. ww. trans. en intr. De zuiver 
nederfrankische vorm van aentreffen. -- I. Trans. 
i) Raken, aangaan, betreffen. 2) ergens geraken, 
in een bepaald vaarwater komen, belanden. 

Aendrift, znw. vr. Al wat aandrijft, zoowel aan 

als aan wal drijvende voorwerpen.-slibbing 

Aendringen, st. ww. tr. en trans. -- I. Intr. 
opdringen, voorwaarts dringen. — II. Trans. enen 
iet a., iem. iets opdringen ; ook iem. tot iets noodzaken. 


Aendringende, bnw. Opdringerig, lastig. 

Aendringinge, znw. vr. Het opdringen, ver 

aan anderen.-oorzaken van last 

Aendriven, st. ww. trans. en intr. -- I. Trans. 
i) Aandrijven tot, in een bepaalden toestand of stemming 
brengen, ergens toe brengen. z) doorzetten. 
3) enen iet a., iemand iets, een last, opdwingen, opleggen, 
aandoen ; enen die perse a., iemand zeer in 
het nauw brengen. --- II. Intr. Aandrijven, drijvende 
aan land komen. 

Aendraeken, zw. ww. trans. i) Door drukken 
verwijderen, verdrijven, verjagen. 7) enen iet a., 
iemand iets opdringen of dwingen te doen. 

Aenduwen, zw. ww. trans. Met kracht of geweld 
aandoen, van. kleederen. 

.A endwingen, st. ww. trans. i) Aansnoeren, 
aanhechten, aanbinden, vast doen zitten. 2) iemand 
dwingen iets te doen, tot iets dwingen. 3) enen iet a., 
iemand iets opdwingen of opdringen. 

Aeneen, bijw. Aaneen, aan elkander; van tijd, 
achter elkander, aan één stuk. 1 

Aeneencomen st. ww. intr. Bijeenkomen, bij 
elkander komen; ook met eene vijandige bedoeling, 
handgemeen worden. 

Aeneenvoe en, aeneyn-, -voigen. Bijeenvoegen, 

verbinden. -- Aeneenvoeginge.

Aeneesehen. Zie a e n e 1 s c h e n. 

Aeneigenen, -echgenen, zw. ww. trans. Enen 

iet a., iemand iets bij gerechtelijk vonnis als eigendom 
toewijzen of toekennen. 

Aeneisehen, -eeschen, zw. ww. tr. Oproepen. 

Aenerven, zei. WW. intr. en trans. -- I. Intr. 
Krachtens erfrecht of door erfopvolging op iemand 
overgaan, zijn eigendom worden, aan iemand als 
erfgoed ten deel vallen. -- II. Trans. Enen iet a., 
iemand iets nalaten; enen aengeërft worden (met 
veranderd ondw.), krachtens erfrecht verkrijgen. 

Aeneten, st. ww. tr. Aanbijten, den mond in 
iets zetten. 
Aengaderen, zw. ww. trans. i) Vergaderen, 


AENGAEN. 

naken dat iemand aan iets blijft kleven. 2) verga 

bijeenbrengen. -deren, 

Aengaen, st ww. intr. en trans. — I. Intr. i) 
Gaan naar eene bepaalde plaats of met een bepaald 
doel, zich begeven naar. 2) gaan in de richting 
van iets, voortgaan, naderen ; ook : zijn gang gaan; 
doen a., aanzetten. 3) aan den gang gaan, aanvangen, 
beginnen te zijn ; af- ende aengaen, ophouden 
(van het een) en beginnen (van iets anders) ; in 
dienst treden. 4) van een gloed, eene vlam, aan 

beginnen te branden. 5) aan den gang gaan-gaan, 
met kracht, voortgaan, te werk gaan. 6) aangaan, 
behooren tot, in betrekking staan of komen tot; in 
den bloede bestaan ; tot iemands partij behooren; 
zijne zaak omhelzen; met eene zaak als ondw. aan 

betreffen, behooren tot. 7) met den dat. van-gaan, 
den pers. en eene zaak als ondw., aan iemand komen 
als aandeel, ten deel vallen, toebehooren. 8) met den 
dat., tot iemand gaan, hem naderen, aanklampen; 
met woorden aanspreken, hetzij vriendelijk of vijandig, 
maar steeds met het doel om iets te verkrijgen ; 
niet daden, te lijf gaan, aanvallen, overvallen, bestoken; 
der dool a., den dood te gemoet gaan; enen 
boeke a., tot een boek gaan, het opslaan om het te 
raadplegen. Met eene zaak als ondw., eene aan 

geestes-of lichaamstoestand en-doening, stemming, 
dgl., aantasten, aangrijpen, aandoen, overkomen, 
overvallen, kwellen, plagen, treffen ; real gad u aen, 

wat mankeert u, hoe verzint gij het? 9) aandoen, 
treffen, indruk maken op het gemoed. io) eene 
overeenkomst sluiten. — II. Trans. i) Aanvangen, 
beginnen te doen. 2) aanvangen, beginnen, onder 

iets aannemen, volgen, opvolgen, er naar-nemen. 3) 
handelen. 4) iets vrijwillig ondergaan. 5) iets aan 

zich nemen, aannemen, eene belofte,-vaarden, op 
verplichting, verbintenis. 6) iets tot zich nemen, in bezit 
of beslag nemen. 7) nu en dan vindt men het ww. 
trans. gebruikt in enkele der bij Intr. opgegeven 
beteekenissen, o. a. in de betn. „aanspreken" en 
„aandoen". 

Aengaende, bnw. Met den dat. van den pers., 
voorkomend, vriendelijk jegens iemand. 

Aengaende , deelw. Betreffende, rakende. Ook 
voorz. met den dat. (van het ww aengaen), aangaande, 
nopens, betreffende. 

Aengangen, st. ww. intr. en trans. Hetzelfde 
als aengaen. — I. Intr. Naderen, toegang krijgen 
tot. — Trans. Beginnen ; aangaan, een verbond. 

Aengano, znw. m. i) Nadering, het aankomen, het 
te gemoet gaan ; in het volksgeloof, goede of kwade 

a., ontmoeting. Ten aengrnge cornea, juist van pas 
aankomen, als men iets zal gaan doen, onverwachts 
of toevallig aankomen, onvoorziens verschijnen, ndl. 

„op den aangang komen", oorspronkelijk met het 
bijdenkbeeld dat die verschijning tot een goed of 
kwaad voorteeken verstrekte. Ook van gebeurtenissen, 
zich onverwachts voordoen en iemand overvallen. 
2) toegang. 3) aanvang, begin. 4) aanval. 5) het 
element of de grondstof waaruit iets is geschapen 
of zijn begin genomen heeft; het element waarin iets 
leven moet, in mystieken zin. 

Aengebet, znw . o. Gebed tot God, 

Aangeboorte, znw• vr. i) Aangeborenschap, bloed 

maagschap, vooral het op die betrek-verwantschap, 

gegronde recht van naasting. 2) geboorterecht.-king 
Aengeboren, bnw. i) Door en met de geboorte 
verkregen, iem. bij geboorterecht toekomende. 2) met 
de geboorte voorbeschikt, volgens het volksgeloof 
aan eene onontkoombare voorbeschikking. Ook geborez2 
een, hetz. als enen gesca.Pen sij n. 3) met den 
dat., aan iemand door geboorte verbonden, tot hem 
in maagschap behoorende. 4) ingeboren, ingescha


pen ; ook geboren in 't been. 

Aengeboren, zw. ww. intr. met den dat. Iemand 
te beurt vallen. 
Aengeborenheit, znw. vr. Ingeschapenheid, aan 
aanleg.-geboren 
Aengebringen, -g ebrengen, zes. onr. ww. trans. 

AENGESIEN. r 

i) Iemand iets berichten of mededeelen, hem aangifte 
van iets doen. 2) enen aen iet a., iem. tot iets brengen 
of drijven, hem er toe noodzaken. 

Aengebnnrtich, bnw. Naburig. 
Aengedachte, -gedacht, znw. vr. en o. i) Gedachte, 
voorstelling. 2) aandacht, stille overpeinzing, 

godvruchtige of vrome stemming. 
Aangedeelte, znw. o. Aandeel. 
Aengedenken, -gedinken, zw. onr. ww. intr. Den


ken aan ; als znw. gedachte aan, het denken aan iets. 
Aengedinc, znw. o. Aanspraak. 

Aengedoen, onr. ww. trans. Vgl. g e-. Aandoen, 
zich met iets bekleeden of van iets voorzien ; zich 
eigen maken (eene eigenschap). 

Aengedracht, znw. vr. Beschuldiging. 
Aengedragen, st. ww. trans. Vgl. g e-. Aan het 
lijf dragen, van kleeren en wapenen. 
Aengegripen, st. ww. trans. Vgl. g e-. Aanvatten, 
aanvaarden. 
Aengehaelt, deelw. bnw. Besmet. 
Aengehuset, -ge/must, -gehuest, bnw. Als znw., 
eigenaar van een belendend huis. 
Aengekibbelen, z^v. WW. trans. Zie a e n k i bb 
elen. 

Aengekiven , zw• ww. trans. Zie a e n k i v e n. 

Aengecnocht, deelw. bnw. Verbonden, verknocht. 


Aengelandet, -gelaat, bnw. Als znw., zoowel in 
de bet. : eigenaar of eigenares van een land aan een 
weg, een dijk, eene watering enz. als : eigenaar of 
eigenares van een aangrenzend land, lende. 

Aengelieven, zes. ww. intr. als znw. Welbehagen, 
welgevallen. 
Aengelijo, bnw. i) Enen a., gelijkende op iemand. 
2) ere dine a., gelijk aan iets. 
Aengeloven, st. ww. trans. Enen iet a., iemand 
iets aan-of toevertrouwen. 
Aengeloven, st. ww. trans. Iet a., iets beloven, 
zich door eene belofte tot iets verbinden. 

Aengemero, znw. o. Het aanmerken of in rekening 
brengen van iets. Uien, ten aengemerke van, 
met het oog op. 

*Aengenaemheit. Zie a e n g e n a m i c h e i t. 

Aengename, -genaem, bnw. Liefelijk, aantrekkelijk, 
bevallig; enen a., welgevallig, met een pers. en 
eene zaak als ondw. In Oostmnl. ook aengenem(e). 

Aengenamicheit, -g enenaicheif, znw. vr. Liefelijkheid, 
bevalligheid. 
Aengenemen, st. ww. trans. Aannemen, eene 
gewoonte. Vgl. g e-. 
Aengenome(n)lijcheit, znw. vr. Vooringenomenheid, 
voorliefde. 

Aengenomen, deelw. bnw. Aangenaam, wel 

-gevallig.

Aengenomenheit, znw. vr. i) Het aangenomen 
hebben, de aanneming van (eene levenswijze). 2) hetgeen 
aangenomen of ontvangen is door den mensch 
van God, a. onser naturen, het ontvangen hebben van 
onze menschelijke natuur, ons lichaam (naar Gods 
beeld). 3) vooringenomenheid, voorliefde. 

Aengeriën, st. ww. intr. met den dat. Zich aansluiten 
aan, raken, aangaan, in betrekking staan tot. 

Aengeroepen, st. ww. trans. Aanroepen. Vgl. g e-. 

Aengeschapen, -gescheten, bnw. Enen a., aan 
iemand of iets van nature eigen. 
Aengeschijn, znw. o. Aanschijn, gelaat, of mis 
uiterlijk, verschijning.-schien : 
Aengeschouwe, znw. vr. (o. ?). Uiterlijk voorkomen. 
Aengesehouwen, zw. ww. trans. Aanschouwen, 
aanzien ; ook : de uitdrukking van het gelaat. 

Aengesichte, -gesicki, znw. o. Aangezicht, gelaat, 
zore dat a., in den a. van, voor het aangezicht 
van, ten aanschouwen van. 

Aengesien, st. ww. trans. Aanzien. Vgl. ge-. 
Aengesien, deelw. van aensien. i) Aengesien diet, 
voegw., aangezien, naardien, daar. 2) in een absoluten 
nv. ; dese vier (^oenten) aengeszen, als wij deze 


12 AENGESINNEN. 

vier dingen in oogenschouw nemen. 3) als voorz., 
met het oog op, in aanmerking nemende, a. u armoede. 


Aengesinnen, st. ww. trans. Enen des a., iets 
van iemand begeren, verlangen, verzoeken (oostmnl.). 
.engesprokene, znw., eig. volt. deelw. van 

aen4reken. Aangeklaagde. 
Aengeval, znw. o. i) Eigendomsovergang. 2) recht 
van den heer op het genot van het leen gedurende 
de onmondigheid van den leenvolger (oostmnl.). 
Aengeveeht, ., znw. o. Het aanvechten, bestrijden; 
vijandelijke aanval, bestrijding, ook van 
den duivel. 
.engevechten, st. ww. trans. Bevechten, bestrijden; 
als znw., vijandelijke aanval of inval. 

Aengeven, st. ww. trans. i) Enen een cleel a., 
iemand een kleed aan het lijf geven, het hem geven 
om aan te doen. 2) uitgeven, uitvaardigen, eene 
verordening. 3) overgeven, in eigendom. 

pengewassen, deelw. bnw. Aangegroeid. 

Aengowegen, zw. ww. trans. Enen iet a., iemand 
iets toezenden, doen toekomen, verleenen. 
A.eng'ew a . znw. o. Aanwinst, gewin. 
Aengien. Zie e n g i e n. 

Aeng1n, znw. o. Begin, aanvang. 

Aenginge, znw. vr. (aenginc, o. ?). Begin, aan 

Sonder a., zonder begin, van eeuwigheid-vang. ; 
van a., van den aanvang af, van den beginne; van 
der werelt a., van het begin der wereld. 

Aengorden, zw. ww. tr. Aangorden, aangespen 
(een zwaard). 

Aangraven, st. ww. trans. Door het graven van 
eene sloot aan zijn eigendom toevoegen, aan zich 
trekken, gezegd van markgronden (in Overijsel). 

Aengreep, znw. m. Aanval, vijandelijke behandeling, 
daad van geweld jegens iemand gepleegd. 

Aengrijp, znw. m. i) Hetzelfde als aengreejb. 
2) Het ter hand nemen van iets, het zich zetten 
tot iets; misdadige onderneming van, het zich schuldig 
maken aan iets. 

Aengripen, st. ww. trans. i) Aangrijpen, aan 

slaan aan, een persoon met vijandige-tasten, de hand 
bedoelingen; eene zaak tegen recht en billijkheid; 
eene misdadige onderneming op het touw zetten; 
ook : aantasten, bestrijden, strijden tegen (de zinnen). 
2) aanvaarden; in bezit nemen, in beslag nemen. 3) 
aanvaarden, beginnen, in toepassing of in beoefening 
gaan brengen. Kennesse a., eene (rechts)zaak opvatten 
en er recht in spreken. 4) tegen iem. uitvaren. 

Aengripende, bnw. Alles meesleepend, onstuimig 
(van een vloed). 

Aengriper, znw. m. z) Overweldiger, geweldenaar, 
roover. 2) iemand die iets onderneemt, omhelst, 
in beoefening brengt, ook eene ondeugd. 

Aengripinge, znw. vr. Geweldenarij, daad van 
geweld; ook : vergrijp, inbreuk op het recht van 
anderen. 2) Aanvaarding, inbezitneming. 

Aengroeyen, zw. ww. intr. Beginnen te groeien, 
ontkiemen. 
.kengroeten, -groeten, zw. ww. tr. Begroeten, 
groetend aanspreken, zijn compliment maken. 
Aenhaen, st. ww intr. met den dat. Aanhangen, 
aankleven, bijblijven (oostmnl.). 
Aenhaf, znw. m. oostmnl. Aanhef, begin, aan 
ook : voorspel, preludium.-vang; 
Aenhalen, zw. ww. trans. r) Enen a., door vriendelijkheid 
en voorkomendheid tot zich trekken, aan 

ook : aanlokken, verlokken ten kwade ; iet a.,-halen ; 
aandragen, halen en ergens brengen. 3) buit maken, 
prijs verklaren. 4) aanhouden, in beslag nemen, 
aanhalen, van goederen. 5) aanhalen, aanleiding geven 
tot iets, iets zoeken of door zijn gedrag veroorzaken. 

Anhaler, -haelre, znw. m. i) Hij die iets ver 

aanleiding tot iets geeft ; van eene-oorzaakt of 
vechtpartij, hij die ze aanhaalt, aanlegger. 2) hij 
die iets buitmaakt. 

Aonhalingelznw. vr. i) Het aanhalen, aan 

aanleiding geven tot iets, in het ijzonder-leggen of 

AENHOREN. 

tot eene vechtpartij. 2) het leggen van beslag op 
iets, inbezitnemin . 

Aenhangel, bnw. i) Aanhangende, zich aan 
iemand vastklemmende. 2) iemand . niet .loslatende, 
vasthoudend, vast op zijn stuk staande, iets van iemand 
gedaan wetende te krijgen. — Aenhangelheit•

Aenhangelipe, bnw. i) Hetgeen iemand van 
buiten aankleeft, uitwendig. 2) gehecht aan, verzot 
op iets. 

Aenhangel j cheit, znw. vr. 1) Aanhankelijkheid, 
het iemand aan angen, gehechtheid. 2) Het aan iets 
gehecht of op iets verzot zijn, hartstocht voor iets. 

Aenhangen, st. ww. intr. (meestal met den dat.) 
en trans. — 1. Intr. i) Iemand aan het lijf hangen; 
aan iets hangen, er aan vastkleven. 2) iets aan 
aan iets zitten, er mede verbonden zijn, er-kleven, 
bij behooren ; iemand aankleven. 3) zich voegen of 

aansluiten bij iemand; zich vastklemmen aan iemand, 
bij hem aanhouden op. 4) zich hechten aan, iemand 
aanhangen. — II. Trans. Aan iets hangen of ophan


gen. 2) iets aan iets anders hechten, bij iets anders 
voegen, aan iets toevoegen. 
Aenhangende, bnw. Bijkomend ; a. reden, bij komende 
redenen. 

Aenhanginge, znw. vr. i) Aanhankelijkheid, 
het zich hechten aan iemand, gehechtheid, verkleefdheid. 
2) aanhoorigheid. 3) aanhangsel. 

Aenhanc, znw. m. i) Aanhang van een persoon, 
aanhangers. 2) aanhangsel van eene zaak. 3) bijgebouwtje. 
4) toevoeging aan een eisch in eersten 
aanleg. 

Aenhebben, zw. onr. ww. trans. i) Aanhebben, 
een kleedingstuk; aan zich hebben, aan zich dragen, 
bevatten, hebben als iets uiterlijks en zichtbaars. 
2) in zich hebben, van al wat tot het innerlijk wezen 
behoort, hebben. Een onrecht a., iets kwaads op zijn 
geweten hebben ; die gewoonte a., de gewoonte aangenomen 
hebben, zich gewend hebben aan iets, den 
slag beet hebben. 3) in zich hebben, bevatten, behelzen, 
met eene zaak als ondw. 4) inhebben, vorderen, 
vereischen. 5) inhebben voor iemand (in den 
dat.), voor iemand van veel belang of gewicht zijn; 
hem zwaar vallen ; met veranderd ondw., door iets 
gedrukt worden, onder iets gebukt gaan. 5) aan zich 
gehecht hebben, met een pers. als obj., aan zich 
verbonden hebben. 

Aenheehten, -óieflen, zw. WW. trans. Vasthechten, 
verbinden. 
Aenhechtinge, znw. vr. i) Verbinding, koppeling. 
2) gt-hechtheid, verkleefdheid. 

Aenheerden, zw. ww. trans. In het Nederrijnsch. 
Moeien, niet met rust laten, aan iemand moeite of 
last veroorzaken. 

A.enhefen, aenlieven, st. ww. trans. en intr. — 

I. Trans. i) Beginnen, een aanvang maken met iets, 
ook van eene rechtshandeling. 2) van een lied, aan 
beginnen, ondernemen, ook van de eene-heffen. 3) 
of andere rechtshandeling. — II. Intr. Beginnen, 
opkomen, ontstaan. 

Aenheffer, -bever, znw. m. Hij die iets begint, 
den stoot tot iiets geeft, iets op het touw zet. 

Aenheften. Zie a e n h e c h t e n. 

Aenheftich bnw. Blijvend, duurzaam (oostmnl.). 

Aenhelen, -heelen, zw. ww. trans. Aaneenvoegen, 
tot een geheel maken. 

Aenherden, zw. ww. trans. Aansporen, aanmanen, 
ook : sterken, stijven. — Aenherdinge.

'Renhere. Zie a n i c h e r e. 

Aenhete, znw. m. Eig. overgrootvader, vader 

van den grootvader (oostmnl.). In geldersche tongvallen 
anythe, grootvader. 
Aenheven. Zie aenh effen. 
Aenhiliken, zw. ww. trans. In huwelijk met 
zich vereenigen, huwen, trouwen. 
Aenhoge, znw. vr. Naam van een belegeringswerktuig 
van gelijke hoogte als de muren. 
Aenhoren, zw. ww. intr. i) Toebehooren, in 
eigendom. 2) hehooren tot, voegen of F assen bij. 


AENHOREN. 

Aenhoren, zw. ww. trans. r) Hooren, vernemen, 
toevallig; aensicits ende aenhorens, zoo dat men het 
zag en hoorde. 2) aanhooren, luisteren naar, opzettelijk; 
ten aenliorene van al der wereld, ten aan 

iedereen, in het openbaar.-hooren van 

Aanhouden, st. ww. trans. i) Vasthouden, vastklemmen. 
2) in het oog houden, onderhouden, 
betrachten, zich houden aan. 3) aenhouden, onderhouden, 
in stand houden, bewaren ; droefheil lange a., 
lang bedroefd blijven, rouw bedrijven. 4) aan zich 
houden, in zijne macht houden. 5) hein iet aenírecken 
ende a., blijvend op zich zelf toepasselijk 
maken, meenen dat iets (wat als scherts bedoeld is) 
ernstig is gemeend. — II. Intr. Aanhouden, voortgaan. 

Aenhouwen, st. ww. trans. Met den dat. Bij het 
houwen van een beeld aanbrengen. 

Aenjagen, zw. ww. trans. en intr. — I. Trans. 
Iets naar iemand (dat.) of iets toedrijven; ook: iemand 
(dat.) iets op het lijf jagen, het hem bezorgen. — 

II. Intr. Komen aanrijden, voortrijden. 
Aeneaep, -cafe, znw. m. en o. Bekijk, schouwspel; 
ook : een voorwerp van spot; Ie aencahe, tot 
bekijk, tot spot. 

Aeneallen, zw. ww. trans. ; enen iet a., iem. iets 
mededeelen, vertellen. 

Aenkeren, zw. ww. intr., trans. en wederk. — I. 
Intr. Gaan naar een bepaald doel, zich ergens heen 
keeren. — II. Trans. t) Enen iet a., iemand iets 
bezorgen, het hem op den hals schuiven. 2) enen 
iet a. Ie, iemand iets aanrekenen voor of tot; heng 
(zich) iet. a. te, zich zelf iets aanrekenen tot. — 
1II. Wedeik. Hem aenkeren ere dinc. i) Zich met 
iets bemoeien, bezighouden, inlaten. 2) zich aan iets 
storen of om iets bekommeren, met eene ontkenning. 
3) steunen op, zich beroepen op. 

Aenkerre. Zie a k e r r e. 

Aenkibbelen, zw. ww. trans. Zie a e n c n i bb 
e1en. 

Aenelagen, zw. ww. trans. Aanklagen. 

Aenkiven, st. ww. trans. Hetzelfde als aen


enibbelen. 

Aenclager. Aenclagersche.

Aencleden, zw. ww. trans. Aantrekken, kleederen 
en wapenen ; aengecleet, aangekleed, bekleed. 

Aencleef, znw. m. Hetgeen bij iets anders behoort, 
daarmede een meer of minder ondeelbaar 
geheel uitmaakt. 

Aencleet, znw. o. Opperkleed. 
Aenclemmen. Zie a e n c l i m m e n. 
Aencleven, st. en zw. ww. intr. met den dat. 
(en acc.) en trans. — I. Intr. i) Aan of in iemand 
of iets kleven of vast zitten. 2) met het gemoed 
kleven aan, er aan verkleefd of verbonden zijn; 
Gade, der (die) werelt a. (ook onscheidbaar) ; als 
znw., het aan den dienst van iemand verbonden 
zijn. 3) met eene zaak als ondw. iemand of iets 
aankleven, nauw verbonden zijn met; aan iemand 
eigen zijn ; met veranderd ondw., iets niet kunnen 
ontgaan. 4) betreffen, aangaan, behooren tot; godt 
den boedel aenclevende. 5) een aaneengeschakeld 
geheel vormen, van tijd, dóórloopen ; in één a. 
achtereen. — II. Trans. Aankleven, iets aan iets 
anders doen kleven of vastmaken. 
Aenclevenisse, -esse, znw. vr. i) Aankleving, 
het kleven van iets in overdrachtelijken zin (b.v. 
van schande) aan iemand. 2) verbondenheid, verkleefdheid, 
gehechtheid. 
Aenelever, znw. m. Hij die met iemand nauw 
verbonden is, gemeene zaak met hem maakt. 
Aenclevich, bnw. Iemand aanklevend of aan 
verbonden.-hangend, met hem 
Aenelevinge, znw. vr. i) Het aan of in iemand 
of iets kleven of vastzitten. 2) hetzelfde als a e nc 
1 e e f; z. ald. 3) verkleefdheid, gehechtheid; sinlike 
aenclevinge. 

Aenelief. Zie a n c l i e f. 
Aenelimmen, -clemnmen, st. WW. intr. met den 
dat. Naar iets toe- of opklimmen. 

ATNLANGEN. 

'3 

Aencloppen, zw. ww. intr. en trans. -- I. Intr. 
aankloppen, door den klopper te bewegen verzoeken 
om binnengelaten te worden. — II. Trans. i) Iet a., 
tegen iets kloppen of slaan. 2) enen a., iemand aan 

aanroepen ; ook : aanroepen in het gebed.-tikken of 
Aeneloppinge, znw. vr. Aanroeping in het gebed.
Aenenibbelen, zw. ww. trans. Enen iet a., iemand 

iets uit schraapzucht aansmeren, b.v. werk tegen 
gering loon, hem afschepen met. Hetzelfde beteekent 
aenkibbelen en aenkiven. 

Aenonopen, -enoj4jien, -cnujb6en, zw. ww. trans. 
(cnochte, gecnockt, g-ecnofi). i) Aan iemand iets 
vastknoopen, er hem mede binden. 2) iets aan 
iemand aanbrengen, druc, dopel a. 3) iets vastmaken 
of verbinden aan iets anders. 

Aencomen, st. ww. intr. en trans. — I. Trans. 

A. met een pers. als ond`v. i) Aankomen, naderen; 
met te, tot iets komen, tot iets geraken. 2) aan vaarden, 
in dienst of in eene zekere betrekking treden, 
gezegd met betr. tot een leengoed, eene pacht, een 
ambt, den troon ; als znw. aencomnen, troonsbestij ging. 
3) met den dat., iemand ontmoeten, tegenkomen 
; tot of bij iemand komen, zich tot hem 
wenden, zich aan iemands zijde scharen, zijne partij 
kiezen ; ook : op iemand afkomen met eene vijandige 
bedoeling, hem aanvallen, overvallen; als znw., het 
handgemeen worden ; enen vreet rechte a., iemand 
in rechte aanspreken. 4) enen a., iemand in den bloede 
bestaan, met hem verwant zijn. — B. Met eene zaak 
als ondw. I) Aan het lijf komen, gedragen worden. 
2) gebeuren, geschieden. 3) aanvangen, beginnen, 
opkomen. 4) aan iemand komen, hem bereiken. 
5) met eene aandoening, ervaring, stemming, toestand 
als ondw., iemand overkomen, overvallen; 
ook, van eene ongunstige of ongewenschte -zaak, 
overkomen, overvallen, aangrijpen. 6) iemand (dat.) 
aan-of toekomen als aandeel, toegevoegd worden, 
toevallen; iemands eigendom worden door erfenis, 
koop e. a. 7) slagen, gedijen, van eene onderneming. 
8) van een bericht, iemand ter oore komen, bekend 
worden. 9) van land, zich uitstrekken tot een zeker 
punt, aanliggen, aangrenzen. — II. Trans. Aan 
rechte, ook in het pass.-spreken in 
Aencomer, znw. m. Aankomende, in huur tredende 
pachter. 

Aencomste, -comst, znw. vr. i) Het aankomen, 
aankomst, komst. 2) het treden in eene zekere betrekking 
van dienst, pacht, bestuur enz. ; troons


bestijging. 
Aeneopen , zw. onr.•ww. trans. Aankoopen, koopen. 
Aencoppelen, zw. ww. trans. Vasthechten, ver


binden, vereenigen ; aengecoj ell hebben, in zich 
hebben, met iets verbonden zijn. 
Aeneoppelinge, znw. vr. Vereeniging, verbin


ding ; het verbonden zijn met, leven in (vrees b.v.).
Aenerigen, st. ww. trans. Bereiken, krijgen. 
Aencrischen, st. ww. intr. met den dat. Toe


roepen, toeschreeuwen, niet uitsluitend met eene onaangename 
stem. 
Aeneruden, -cr asyen, zw. ww. trans. Aankruien, 
kruiende aanbrengen. 
Aenlachen, st. ww. intr. met den dat. Iemand 
toelachen, hem vriendelijk bejegenen, vleien. 

Aenlachinge.

Aenlaet, znw. m. Aanleiding, aanleidende oorzaak. 
Aenlaet, znw. m. Diegene onder meer gerechtigde 
laten (hoorigen), die voor zich en zijne mede 
laatgoed wordt beleend (limb.).-gerechtigden met het 
Aenlage, znw. vr. i) Kwelling, aanranding. 2) 

onkosten, hetgeen aan iets te koste gelegd wordt. 
Aenlame. Zie a11ame. 
Aenlanden, zw. ww. intr. Aanslibben. 
Aenlandinge, znw. vr. Aanslibbing, aanwas, van 

land. 
Aenlangen, zw. ww. intr. Langer worden (van 
den nacht). 
Aenlangen, zw. ww. intr. en trans. — L Intr. 


'4 AENLATEN. 

Bij iemand met iets aankomen. — II. Trans. i) 
Íemand zoeken te naderen om hem iets te ver 

als znw., aanzoek. 2) Iemand naderen met-zoeken ; 
een vijandelijk oogmerk ; lastig vallen, aanvallen, 
een persoon ; aantasten, aanvallen, een land. 

Aenlaten, st. w«-. trans. i) Enen a., iemand in 
eene betrekking doen blijven ; enen iet a., iemand 
iets laten behouden, het aan zijne zorg toevertrouwen. 


Aenlech, znw. m. i) Haak of kram waaraan men 
iets vastmaakt. 2) beschuldiging, aanklacht. 

Aenlechster. Zie a e n 1 e g g e r s e. 

Aenleggen, zw. onr. ww. trans. i) Een schip 
aan den wal vastleggen, meren. 2) beginnen te 

maken, te bouwen; ondernemen, op het touw zetten; 
eene rechtspraak, aanhangig maken, instellen, aanleggen, 
ook van vuur; aanbrengen op eene bepaalde 
plaats, eene zaak. 3) geld, tot een bepaald doel 
aanwenden ; uitschieten ; uitzetten, op interest zetten. 
4) met te, iets bij iets anders leggen, het er bij 
voegen of optellen. 5) enen iet a., iem. iets 

aanleggen, opleggen, op het hoofd leggen, b. v. de 
hand bij eene zegening; iem. iets voorleggen, voorzetten 
van spijs ; iem. iets voorleggen, voorstellen ; iem. 
iets opleggen, voorschrijven, gelasten; iem. iets 
aandoen, doen ondervinden, eene bejegening met 
woorden en daden, eene welwillende en eene vij andige 
; enen enen vloec a., iemand vervloeken ; hem 
iet a., zich op den hals halen ; iem. iets als eigendom 
toeleggen, toekennen; iemand iets toekennen, toeschrijven, 
een titel, eene hoedanigheid ; enen Prijs 
a., iem. lof toekennen; iem. eene handeling toeschrijven, 
ze hem aanwrijven, ten laste leggen. 
6) enen a. (van), iemand (van iets) beschuldigen, 
aanklagen in rechte. 7) inrichten, regelen, besturen; 
kiem (sick) a., in het Nederrijnsch, zich aanstellen, 
zich gedragen. 

Aenlegger, znw. m. i) Geldschieter. 2) hij die 
het eerst iets doet, met iets begint ; uitdager tot 
een tweekamp; beginner, ontwerper; beschuldiger; 
aanvaller, hij die een strijd begint. 3) eischer in 
rechte. 

Aenleggerse, aenleehster, znw. vr. Eischeres. 
Aenlegginge, znw. vr. i) Aanzoek; verzoeking. 
2) kosten, onkosten, het bssteden van geld voor een 
bepaald doel. 3) aantijging, beschuldiging, klacht.
Aenloiden, zw• ww. trans. i) Geleiden, brengen, 
voeren. 2) aanvoeren, ten strijde ; aengeleil bringen, 

aanvoeren. 
.&enleider, znw. m. Leider, hoofddader. 
Aenleidinge, znw. vr. Het vatten en brengen 
voor den rechter. 
Aenlenen, zw. ww. intr. Leunen, eene leunende 
houding aannemen, tegen iets leunen. 
Aenleveren, zw. ww. trans. In iemands handen 
leveren, eene geldschuld .; haar voldoen. 

Aenliehten, zw. ww. trans. Bijlichten. 

..enliden, st. ww. trans. ( Een weg) inslaan. 

Aenliden, st. ww. trans. Lijden, ondervinden; 
als znw., onaangename gewaarwording. 
Aenliën, zw. ww. intr. met den dat. Belijdenis 
doen van, bekennen te behooren lot. 

Aenliggen, st. ww. intr. i) Aan of op eene 
bepaalde plaats nederliggen, daar liggen of gelegerd 
zijn. 2) van een land, zoo liggen dat het aan een 
ander grenst of paalt, grenzen aan. 3) met den dat., 
iem. of iets aankleven, eigen zijn, er aan of er in 
zijn, van eene hoedanigheid, eigenschap, toestand, 
vooral een onaangenamen. 4) voor iemand weggelegd 
zijn, hem opgelegd zijn, aan iemand opgedragen 
zijn; also als hem doer anelach, wat voor hem niet 
anders kon, onvermijdelijk was; enen las/lek a., voor 
iemand met moeite gepaard gaan. 5) betrekking 
hebben op iem. of iets, betreffen. 6) iem. aanklampen, 
aan boord komen met eene vraag, eene bede; aan 

bij iemand doen ; aanhouden of aandringen;-zoek 
voor aenliggen vindt men in deze bet. herhaaldelijk 
aenleggen. 7) overvallen, aanranden, bestoken, teiste-

AENNEMEN. 

ren met een pers. als ondw. ; overvallen, overkomen, 
aangrijpen, kwellen, van aandoeningen, ervaringen, 
onwelkome zaken, als den bont siecheit analeg-liet, se 
eet hi gras. 

Aenlocken, zw. ww. trans. Aanlokken, tot zich 
lokken. 
Aenlockinge, znw. vr. Aanlokking, verlokking, 
lokaas. 

Aenlocsel, znw. o. Aanloksel, lokaas. 

Aenloop, znw. m. z) Loop, koers, van geld. 
2) aanval, vijandelijke aanval ; ook van den duivel. 
3) aanval van pijn of smart. 

Aenlopen, st. ww. intr. i) Ergens heen (te) loopen; 
enen a., op iem. aanloopen, hem te gemoet 
loopen. 2) op iem. aanloopen of aanrijden met eene 
vijandelijke bedoeling, hem aanvallen. 3) aankomen, 
aangroeien, aan lijf of leden. 4) toekomen, komen 
aan iemand. 5) voordeel voor iemand opleveren ; met 
veranderd ondw., iets aan iets verdienen of winnen. 
-- II. Trans. Aantasten, aanvallen, overvallen, met 
eene ziekte als ondw.; bi verwoetheden aneloen 
(3nscheidb. deelw.), door razernij aangetast. 

Aenloven, zw. ww. trans. Enen ere dine e._ 
iemand tot iets in staat of bevoegd achten, het hem 
toevertrouwen. 

Aenluken, st. ww. trans. Toesluiten, dichtdoen, 
eene deur. 

Aenmaken, zw. ww. trans. i) Enen iet a., maken 
dat iemand iets heeft, het hem bezorgen. 2) doen 
ontvlammen, vuur; in gloed zetten, het gemoed. 

Aenmanen, zw. ww. trans. Opwekken, aanmanen 
tot iets. — Aenmaenre, Aenmaninge.

Aenmerken, zw. ww. trans. Opmerken, opmerkzaam 
zijn op ; ook : iets in aanmerking nemen. 

Aenmeresam, mmmaresar, bnw. Oplettend, op


-

merkzaam. 

Aenmerkinge, znw. vr. Opmerkzaamheid, oplettendheid, 
het schenken van zijne aandacht aan 
iets, ook : het iets in aanmerking nemen. 

Aenmeten st. ww. trans. Enen iet a., toemeten. 
Aenminnich, bnw. Aanminnig, liefelijk, wel 
-gevallig. 
Aenmoeden, zw. ww. trans. (oostmnl.). Iets 
verzoeken of verlangen van iemand. 
Aennaeyen, -nayen, zw. ww. trans. Aannaaien, 
aan iets vastnaaien. 

Aenn agelen, zw. ww. trans. Aan iets nagelen of 
vastklinken, vooral aan het kruis. — Aennagelinge.
Aennaken, zw. ww. intr. Komen over of in 
iemand, van dorst, eig. „tot hem komen". 

Aenname, bnw. Aangenaam. (oostmnl.). 

Aennamen, zw. ww. trans. Aannemen. 

Aennemelij e, bnw. Geneigd of geschikt om aan 
te nemen, in zich op te nemen, vatbaar voor 
indrukken van buiten, aantrekkelijk. 
A.ennermelij eheit, znw. vr. Het aantrekkelijk 
zijn, vatbaarheid voor indrukken. 

Aennemen, st. ww. tr., intr. en wedenk. — I. Trans. 
Met een pers. als obj. i) Enen a, iemand ontvangen, 
welkom heeten. 2) iem. tot zich nemen, opnemen., 
aannemen, b.v. een leerling. 3) nemen of kiezen tot 
de eene of andere waardigheid. -- Met eene zaak 
als obj. 4) Aannemen, aandoen, aantrekken, kleedenen 
enz. 5) aannemen, een titel, hem a., hetzelfde. — 
6) nemen tot een bepaald doel, ergens toe aanwenden, 
gebruiken ; den name des Heren a., gebruiken, op de 
lippen nemen. 7) aanvatten, aanvangen, beginnen, 
ondernemen, op zich nemen, ook aannemen of op 
zich nemen een werkstuk te leveren ; sotheit a., een 
dwaas stuk beginnen ; bero.0 a., berouw krijgen ; for/se 
a., geweld bedrijven ; dat wort a., het woord opvatten 
; den slaei a., gaan slapen ; hem a. (iet) Item 
(des) a., hetzelfde. Hem des a., ondernemen, zich vermeten, 
zich veroorloven. 8) ontvangen, lijden, ongemak., 
zoowel vrijwillig als onvrijwillig; die dooi a., lijden., 
ondergaan ; sorge a., sluoven. 9) aanvaarden, in 
bezit nemen, op zich nemen, eene waardigheid, betrekking, 
ambt ; hem a., hetzelfde. i o) in bezit 


AENNEMER. 

nemen, aanvaarden, zich toeeigenen, te recht of ten 

onrechte, eene bezitting, een recht ; herra a., hem 

des a., hetzelfde. I i) van voorvallen, ervaringen, 

enz., ze (op de eene of andere wijze) opnemen, 

ze zich aantrekken, er over gestemd zijn ; hem a., 

hem des a., hetz. 12) alleen hem des a. komt voor 

in de bet. zich iets aantrekken, zich aan iets laten 

gelegen zijn, zich met iets bemoeien of inlaten, 

zich er moeite voor geven. z 3) eene meening vast


stellen, als waar erkennen. z 4) in beslag nemen; 

vijandelijk aantasten. -- II. lntr. i) Een begin of 

aanvang nemen. 2) toenemen, aangroeien. 

Aennemer, .znw. m. i) Hij die iets onderneemt, 
verricht, bedrijft, op zich neemt. 

Aenneminge, znw. vr. i) Het aannemen van, 
aanneming; des vleysches a., incarnatio (van Christus). 
2) aanneming, opneming in zijn huis, aanneming 
tot kind. 3) opneming in den hemel. 

Aennipen, st. ww. trans. Knijpend of nijpend 
betasten, beetpakken, berispen. 
Aennoemen, zw. ww. trans. Uitdrukkelijk of met 
name noemen. 
Aennopen, zw. ww. trans. s) Aanraken. 2) raken, 
betreffen. 3) aanvatten, ter hand nemen. 

Aennopende, voorz. Nopens, aangaande 

Aenpachten, zw• ww. trans. i) Enen iet a., iemand 
gerechtelijk stellen in het bezit van iets als pand. 
2) gerechtelijk rente doen vestigen op een onroerend 
goed. 

Aenpaert. Zie a e n part. 

Aenpanden, zw. ww. trans. Iet a., iets als gerechtelijk 
pand in beslag nemen. -- Aenpander,
Aenpandinge.

Aenpart, kaert, znw. o. Aandeel. 

Aenpensen, 
-
zw. ww. trans. Bepeinzen, overdenken. 

Aenporre. Zie p o r r e. 

Aenporren, zw. ww. intr. en trans. — I. Intr. In 
beweging zijn, van het gemoed. — II. Trans. In beweging 
brengen, het gemoed ; aandrijven. 

Aenporringe, znw. vr. i) Beweging, het in beweging 
zijn. 2) beweging, het in beweging brengen 
(van het gemoed), aandrift, hartstocht. 

Aenprekelen, zw. ww. trans. Met een prikkel 
of ander scherp werktuig steken, aanprikkelen. 
Aenprinden, zw. en st. ww. trans. Aanvatten, 
aangrijpen. 

Aenprisen, zw. ww. tr. Prijzen, beloonen (?) 

Aenrade n, st. ww.. intr. en trans. -- I. Intr. Raden, 
raad geven tot iets. -- II. Trans. Iets aanraden. 
Aenraken, zw. ww. trans. Aanraken. 
Aenranden, zw. ww. tr. Aanvallen, aantasten. 

Zie de Aanm bij r an t. 
Aenransen, zw. ww. tr. Aanvallen, aanranden. 
Vgl. ransen. 
Aenrecht, -richt, znw. m. en o. Aanrechtbank 
of -tafel. 
Aenrechten, -richten, zw. ww. trans. Opdisschen, 
spijs en drank. 

Aenrechten, -richten, zw. ww. trans. en intr. — 

I. Trans. t) Aanwenden, besteden, geld. 2) uitrichten, 
verrichten, iets kwaads. --- II. Intr. Een gerechtelijk 
vonnis uitvoeren. 
Aenrechten, zw• ww. trans. Oprichten. 

Aenrechtinge, -richtinge, znw: vr. Gerechtelijke 
tenuitvoerlegging, aanhouding of inbeslagneming; het 
verschaffen van voldoening door den rechter. 

Aenreiken, zw. ww. intr. Reiken tot. 
Aenreisen. -rezen, zw. ww. trans. Aanvallen, 
aanranden, bestoken. 
.Aenrekenen., zw. ww. trans. i) In rekening 

brengen. 2) betalen, uitbetalen. 

Aenricht, .richting enz. Zie a e n r e c h t enz. 

Aenresen. Zie a e n r e is e n. 

Aenriden, st. ww. intr. en trans. — I. Trans. 

r) Aanrijden, rijdende naderen, met den dat., op 
iemand aanrijden, met vriendschappelijke of vijandelijke 
bedoelingen; 2) voortrijden -met een bepaald 
doel, er op aan rijden. 3) met den dat., bij iemand 

AENSCHINE. z á 

aanrijden om hem een bezoek te brengen. -- II. 
Trans. Het dwingen tot overneming van een aandee 
in gemeenschappelijken eigendom (westfriesch). 

Aenrinen, st. ww. trans. Aanroeren, aanraken. 
Aenrininge.

Aenrinnen, st. ww. trans. i) Op iemand inloopen, 
hem aanvallen. 2) aanvallen, bestormen, berennen, 
eene stad. 3) aanloopen bij iemand om hem een 
bezoek te brengen. 

Aenrisen, st. ww. intr. Rijzen, opkomen, ontstaan; 
met den dat., bij iemand opkomen (b.v. van een 
twist) ; iem. overkomen, (b.v. van eene ziekte). 

Aenroeyen, zw. ww. intr. Voortroeien, roeiende 
naderen. 

Aanroepen, . , st. ww. trans. i) Aanroepen, God 
enz., gewoonlijk onscheidbaar. a). toeroepen, iets 
roepen aan of tot iemand, ook om hulp. 3 1 een 
gerechtelijk verzoek tot iemand richten. 4) betoogen, 
vertoonen. 5) met te, roepen of bestemmen tot. 

Aenroeper, znw. m. Voorspraak, advocaat; 
iemand dien men aanroept, te hulp roept. 

Aenroepinge.

Aenroeren, -rueren, zw. ww. trans. en intr. -- I. 
Trans. i) Aanraken. 2) beroeren, in beweging brengen, 
vooral het gemoed. — II. Intr. i) Raken, betreffen. 
2) ere slat a., eene plaats aanraken, er aan 
grenzen. 

Aenroerich, bnw. Aangrenzend, naastgelegen. 
Vgl. bij roeren. 

Aenruchtich, bnw. Befaamd, berucht (oostmnl.). 

Aenrueren. Zie aenroeren. 

Aenruken, st.. ww. trans. Ruiken aan iets, het 
beruiken. 

Aensaken, -zaken, zw. ww. trans. i) Aanklagen, 
eene klacht tegen iemand indienen. 2) veroorzaken, 
aandoen, nadeel, schade. 

Aensaken, zw. ww. trans. Begeren, verlangen. 
Vgl. sa k e n. 

Aensale, sael, znw. vr. Opperhof, heerenhuis. 

Aensate, znw. m. Inleiding eener rechtszaak, opening 
van het geding. 
Aensaten, zw. ww. trans. Bij schikking regelen, 
tot een vergelijk brengen, vereffenen (oostmnl.). 
Aenschapen, zw. ww. trans. In den vereischten 
vorm brengen, een dijk (16e eeuw). 

Aenschatten, zw. ww. trans. i) Iemand dwingen 
schatting te betalen. 2) iets gerechtelijk bij executie 
toewijzen. 

Aenscheriën, zw. ww. trans. Beginnen. 

Aénschieten, st. ww. intr. en trans. --- L Intr. 
Op iemand aanschieten, snel op hem afkomen. — 
Ii. Trans. i) Aanschieten, schielijk aantrekken, 
kleederen en wapenen, 2) gezegd van eene slang 
en den duivel, enen iet (nl. venijn) a., iemand 
vergiftigen ; venijn, ook zedelijk gif, in iemand 
brengen. 

Aensehijn, znw. o. I) Hetgeen aan iem. of iets 
gezien wordt, uiterlijk voorkomen, schijn. 2) aan 

als spiegel van het innerlijk gelaat, ook als-gezicht, 
lichaamsdeel. 3) de -uitdrukking van het gelaat ; bij 
uitbreiding, de aandoeningen van iemand. 4) het 
gezienworden, de aanblik; het bijzijn, de tegen 

zichtbaarheid, blijkbaarheid; in de-woordigheid. 5) 
uitdr. in aensckine (int aenschijn), blijkbaar, duidelijk; 
int a. van, ten aanzien van, in vergelijking 
met; in aensckine doen, duidelijk maken. 6) hetzelfde 
als aspect (lat. „aspectus"), gezegd van de planeten 
(gelaat, gedaante), stand. 

Aenschiue, aensch n, bijw. i) Eig. een (in) schine, 
in blíjkbaarheid, d. i. blijkbaar, klaarblijkelijk, kennelijk 
; a. werden, blijkbaar worden ; blijken ; a. siin, blijkbaar 
zijn, gebleken zijn; ook: zich voordoen, zich ver 

aanwezig zijn, te vinden zijn; a. comers, te-toonen, 
voorschijn komen, zich vertoonen; van wind, opzetten; 

a. doen, blijkbaar maken, doen blijken, bewijzen, 
betoonen ; enen iet a. doen, iem. iets tonnen, ook 
ironisch, iem. iets betaald zetten. z) als bijw. van 
graad, in de uitdr. gelijc a., blijkbaar gelijk, volkomen 


16 AENSCHINEN. 

hetzelfde. --Ook als bnw. gebruikt, gelijkende op, 
gelijk aan (naar het uiterlijk). 

Aenschinen, st. ww. intr. met den dat. i) Beschijnen, 
met den dat. en acc. ; ook : bestralen, met 
„Gods gunst" als ondw. 2) aanlichten, voor iemand 
opdagen, met „dag" als ondw. ; ook „vreugde, geluk" 
en dgl. 3) blijkbaar zijn, duidelijk zijn; doen, 
laten a., laten blijken, ook: doen opbreken, iem. 
inpeperen. 

Aensehot, -schoot, znw. o. i) Aangeslibde grond, 
aanwas. 2) land dat bezwaard is met het onderhoud 
van een gedeelte van een dijk. 

Aensehou, aenschau -schouw, -schouwe, znw. m. 

i) Het aanschouwen, de aanblik. 2) opmerkzaamheid, 
aandacht, consideratie; a. hebben, nemen, acht slaan 
op iets, iets in aanmerking nemen, bij iets in rekening 
brengen; Bonder a., zonder te letten op. 3) 
Het gezien worden; ook : iemands toestand of uiterlijke 
omstandigheden, of ook : opzicht (?) ; elc in sif 
a., ieder voor hetgeen hem betreft; int a. ran, ten 
opzichte van, met betrekking tot. 

Aenschouwe, znw. vr. i) Het gezien worden, 
ook : aanzien, uiterlijk voorkomen, uiterlijk. z) het 
schouwen, het toezicht, vooral: gerechtelijke schouwing. 
3) begin van een dijksvak, nl. daar waar de 
schouw begint. 4) eerste schouw van het jaar. 

Aenschouwe, bijw. uitdr. Uit aen scoznuwe. A. 
sin, duidelijk zijn, blijken aan iemand; met veranderd 
ondw., ondervinden. 

Aenschouweljj c, bnw. i) Zichtbaar (lat. „conspicabilis"). 
2) aanzienlijk (lat. „spectabilis") 3. In 
de 16de eeuw, a. zijn, omschrijving van „aenschouwen". 

Aensehouwen, zw• ww. trans. (scheidbaar en 
onscheidbaar). i) Aanschouwen, aanzien; als znw. 
aangezicht; in, voor, iemanis a., voor zijn aangezicht, 
onder het oog of in de tegenwoordigheid van; 
uitzicht, voorkomen. 2) aanschouwen, ook : letten op, 
zijne opmerkzaamheid schenken aan, iets in aanmerking 
nemen. 

Aenschouwinge, znw. vr. i) Aanblik. 2) aanzien, 
uiterlijk voorkomen. 
Aensehreien, zw. ww. intr. met den dat. Aanroepen 
; ook: schreiend, onder tranen aanroepen. 

Aenschriven, st. ww. trans. i) Enen iet a.. iets 
aan iemand sehrijven, ook : een ambtelijken brief tot 
iemand richten. 2) iemand aanschrijven, schriftelijk 
iets gelasten. 3) iem. iets toeschrijven ; hem (seleen) 
iet a., zich zelven iets toeschrijven, meenen dat iets 
hem toekomt. 4) enen a., inschrijven, in een boek, 
een register ; opnemen in ; ook (i 6de eeuw) inschrij 
ven voor den krijgsdienst. 

Aenschudden, zw. ww. trans. Aandoen, aan


trekken, kleederen en wapenen. 

Aensech , znw. m. Beschuldiging; aanklacht. 

Aensedel, znw. o. Woonstede, woning, huis. 

Aensegelen, zw. ww. trans. Aanzeilen, aan


varen, een vaartuig. 

Aensegelen, zw. ww. trans. Enen iet aen- of 
afsegelen, een akte onder zijn zegel opmaken krachtens 
welke iemand iets verkrijgt of moet afstaan. 

Aenseggen, zw. ww. trans., meestal m. d. dat. 
van den pers. i) Iem. iets bekend maken; ook: gerechtelijk 
aankondigen. 2) iem. door zeggen of 
spreken tot iets opwekken of bewegen, het hem aanraden 
of aanpraten ; ook : inspreken, moed, troost. 
3) iem. iets beloven. 4) iem. iets aanwrijven, te 
laste leggen. 5) enen a., iemand in rechte aanspreken. 
6) aanspraak op; diere a. be heeft. 7) 
zonder uitgedrukt obj., beginnen te zeggen; zeggen, 
wat men te zeggen heeft, segt an, zeg op, spreek op I 

Aensegger, znw. m. Hij die iem. iets verkondigt, 
mededeelt; lof a., lofredenaar. 
Aenseilen, zw. ww. intr. Aanzeilen, zeilende 
naderen. 
Aensenden9 -sinden, zw. en st. ww. trans. i) 
Iemand aan of naar iem. zenden. 2) iem. iets toezenden, 
doen geworden, een voorwerp, ook een toestand, 
geluk, ongeluk enz., verleenen, met God als 

AENSLAEN. 

onderw. ; enen a. dat hi, iemand het geluk verleenen 
dat hij ; ook : in hem werken, hem ingeven. 
3) iets aan iemand laten weten, berichten; ook: 
aanzoek doen bij iem. 

Aensetten, zw. ww. trans. i) Aanzetten, aan 
iets vastmaken ; o c k : iets stijf drukken, vastzetten 
tegen iets, vastklemmen. 2) inrichten, regelen. 3) in 
handen stellen of ter beschikking stellen ; ook : overleggen, 
bewijsstukken. 4) sinen sin, s»n herte ere 
dinc a., zijne zinnen ergens op zetten. 5) instellen, 
aanleggen, eene rechtszitting, een geding. 6) van 
eene geijkte maat, tot het ijkteeken vullen. 7) enen 
a., iemand ergens plaatsen, ook aanstellen tot een 
ambt, eene waardigheid ; af-ende aenseilen, iem. 
afzetten en (een ander) aanstellen. 8) iem. in het 
nauw brengen, verdrukken. 9) enen iet a., iemand 
iets op het gemoed drukken, gelasten, aanbevelen; 
met eene zaak als ondw., tot noodzakelijkheid maken, 
opleggen. 

Aensetter, znw. m. Aanlegger, eischer in rechten. 
Aensetterse. 
Aensettinge, znw. vr. i) Aanstelling, benoeming. 
2) oplegging, bep. handoplegging. 

Aensichte, aensicht, znw. o. i) Gezicht, aan-. 
blik. 2) aanblik, voorkomen. 3) aangezicht; dat a. 
logen ende bieden, in persoon verschijnen, enen een 
liefijc a. bieden, iem. een vriendelijk gelaat toonen; 

net bededen a., vermomd; niet verkeerden a., ver 

onkenbaar gemaakt gezicht. 4) aanblik,-momd, met 
het gezien worden; tegenwoordigheid ; Gode lansichie, 
voor het oog van God, als in zijne tegenwoordigheid; 
5) momaanzicht, masker, mombakkes. 

Aensichticheit, znw. vr. In het Oostmnl. hetz. 
als aensichte, aanblik, ook : uiterlijk voorkomen. 
Aensichtkijn, znw. o. Gezichtje, lief gezicht. 

Aensien st. ww. intr. en trans. --Intr. i) Zien 
op, letten op, aanzien. 2) het uitzicht hebben op, 
gericht zijn naar de eene of andere zijde. — II. 
Trans. i) Aankijken, aanschouwen ; als toeschouwer 
of ooggetuige ; aensiender ogen, voor de oogen der 
aanwezigen; aensiens hare alre, terwijl zij bet allen 
zagen ; als znw., blik ; in passieve opvatting, aanblik, 
voorkomen. 3) aanzien, letten op, inzien, bedenken, 
overwegen, in aanmerking nemen ; als znw., opzicht, 
in den a. van, ten aanzien of ten opzichte van. 4) 
letten op iemand of iets, er acht op slaan ; niesnant 

a. geen aanziens des persoons gebruiken. 5) als 
wederk. hem a., op zich zelf letten. 
Aensiener, -slender, -sieper, znw. m. Hij die iets. 
aanziet of beschouwt, aanschouwer. 
Aensieninge, znw. vr. Aanblik. 


Aensienlike, -lac, bijw. Op eene duidelijke 
wijze, zichtbaar, blijkbaar. 
Aensingen, st. ww. trans. Zingend aanheffen, 
beginnen te zingen. 

Aensinnen, st. ww. trans. (oostmnl.), enen iel a.,. 
iel van enen a., iets van iemand verlangen, bege ren, 
hem tot iets uitnoodigen; ook met een ambtenaar 
als ondw. 

Aensitten, st. ww. intr. met den dat. i) Nevens 
(naast) of nabij iemand gezeten zijn of wonen, aangrenzen. 
2) met eene zaak als ondw., aan iemand 
zitten, hem aankleven ; met veranderd onderw., zitten 
of verkeeren in. 

Aenslach, znw. m. i) Aanslag, aanval, misschien 

ook : verraderlijke aanslag, samenzwering; a. doen 

aen enen, iemand aantasten, in hechtenis nemen. 

2) het aanslaan of vasthechten ; ook : het punt waar 

iets vastgehecht is (eene grensbepaling b.v.). 

Aenslachte, -slacht, bnw., eigenlijk bijw. uitdr., uit 

aen en slachte, geslacht. Door geslacht of afkomst 

aangeboren, door afkomst kenmerkend eigen aan. 

Aenslaehten, -slechten, zw. ww. intr. Door ge


slacht of afkomst aangeboren zijn. 

Aenslaen, st. ww. trans. en intr. -- I. Trans. 

i) Iem. slaan, hem afrossen; ook : iet a., op iets slaan. 

8) de hand slaan aan iemand of iets, aantasten, 

aanvallen ; als znw., aanslag, aanslagen ; ook : iem. 


AENSLAENRE. 

aanhouden en zich iets toeeigenen. 3) die kant a. 
.aen iet, de hand aan iets slaan, beslag leggen ; ook 
,zonder „die hapt": aanslaan ; in beslag nemen ; als 
znw., inbeslagneming. 4) een cleet a., aandoen, 
aantrekken; enen Isere a., iemand boeien aanleggen. 
5) slaan of bevestigen aan iets ; ook : aanhechten, 
aanhangen, aanplakken en ergens aanbrengen ; laken 
.(t., laken slaan aan het raam. 6) Aanheffen, beginnen 
te zingen of hardop te lezen, vooral van de mis; 
ook : beginnen te spreken van iets, het aanroeren. 
7) iets beginnen. 8) enen iet a., iemand iets opdragen.
,9) toedeelen, verdeeles, bestemmen, eene geldsom, 
eene boete. — II. Intr. i) Beginnen te slaan, ook: 
beginnen te vechten. 2) beginnen te spreken. 3) beginnen 
te zijn, eei aanvang nemen. 4) met snelheid 
,op iemand of iets afkomen; aengeslagen comen. 5) 
-ten laste komen van (in den dat.). 6) zich hechten 
aan iets, er aan blijven kleven (van roest en dgl.). 

Aenslaenre. Zie aens1ager. 
Aenslagen, zw. ww. trans. Beslag leggen op. 
Vgl. aenslaen, 3). 

penslager, aenslare, (--**slaenre). zw. m. In de 
Iakenweverij, de werkman, belast met het aanslaan 
,of spijkeren van het laken aan de ramen. 

Aenslare. Zie a e n s 1 a g e r. 

Aenslechten. Zie a e n s l a c h t e n. 

Aensmeken, -smeiken, zw. ww. intr. Vleien, 
vleiend aanspreken, flikflooien. Nederrijnsch, evenals 
de afleidingen : Aensmeker, -smeiker. Aensmekinge, 
-smneikinge. 
Aensniden, st. ww. trans. en intr. _ I. Trans. 
i) Knippen, snijden, van laken. 2) uitsnijden, beeld 
Aangaan, betreffen. -houwen. — II. Intr. 
Aensoec, znw. o. Gerechtelijke aanmaning, som 
-matie. 
Aensoeken, zw. ww. trans. z) Iets zoeken te 
verkrijgen ; ook : van iemand, d. i. verzoeken. z) enen 

let a., iemand iets verzoeken, aanzoek doen bij iem. 
om iets. 3) gerechtelijk iets van iemand verzoeken, 
hem sommeeren. 4) in rechte aanspreken; als znw., 
vordering, eisch. 5) enen recht a., rechten op een 
land doen gelden ; enen onrecht a., een onrechtmatigen 
eisch tegen iemand instellen, hem onrecht 

behandelen. 6) bezoeken met vijandige be--vaardig 
doelingen, aanvallen, bestoken. 7) iet a., iets zoeken 
te volbrengen, beproeven, ondernemen. 

Aensoeker, znw. m. Aanvaller, aanrander, hij 
die eene vechtpartij begint. 
Aensoekinge, znw. vr. i) Gerechtelijke aan 
sommatie. 2) vordering, eisch, in rechte.-maning, 

Aenspannen, st. ww. trans. en intr. — I. Trans. 
i) Aanbinden, aangespen, een sieraad aan het lijf. 
2) aanspannen, inspannen, paarden. — II. Intr. Met 
enen a., , met iemand samenspannen, zich met iemand 
-verbinden. 

Aensprake, -sfraec, znW. vr. z) Aanspraak, toespraak, 
liet toespreken. 2) gerechtelijke eisch ; van 

a. dienen, zijn eisch inbrengen ; a. ende antwort 
(verantwordinge, verantworden), eisch en verdedi-
ging ; ook : het geschreven stuk waarin de eisch is 
vervat. 3) aanklacht, beschuldiging. 
Aenspraker, znw. m. Van aens crake. Eischer 
in rechte. 
Aensprakich, bnw. Waarover een eisch in rechte 
wordt ingesteld (oostmnl.). 

Aensprekelijc, bnw. i) Vriendelijk, aangenaam 
in den omgang (oostmnl.). 2) aansprakelijk in 
rechte. 

Aenspreken, st. ww. intr. en trans. — I. Intr. 
i) Aanheffen, beginnen te spreken, zeggen wat men 
te zeggen heeft. 2) iemand aanspreken, het woord 
tot hem richten. — II. Trans. i) Iemand aanspreken, 
ook : aanspreken over iets, hem lastig vallen; 
enen versmadelike a., iemand smadelijk toespreken, 
beleedigen. 2) enen iet a., van woorden of gezegden 
die men tot iem. richt, iets aan of tot iemand spreken. 
2) iemand iets te laste leggen. 3) aanspreken 
in rechte, een eiseh instellen ; enen a., iemand in 

AENSTOOT. 17 

rechte aanspreken, aanklagen; enen van iet a., 
iemand in rechte betrekken wegens iets, hem aan klagen 
van iets ; iet a., aanspraak maken op iets, 
eischen ; enen iet a., bij iemand aanspraak maken 
op iets, het in rechte van hem eischen, 

Aenspreker, znw. m. i) Eischer in rechte; 
klager. 2) hij dien men aanspreekt, vooral om hulp; 
beschermer, verdediger (oostmnl.). 

Aensprekinge, znw. vr. z) Aanspraak op iets. 
2) het aanspreken iin rechte, het instellen van een 
gerechtelijken eisch. 

Aenspringen, st. ww. intr. en trans. i) Bespringen, 
vijandelijk aanvallen. 2) bespringen, eene 
merrie. 

Aensprokieh, -sf rueckick (limb.), bnw., a. maken, 
in rechte aanspreken. 

Aensprone, znw. m. Aanval, overval. 

Aenstaden, zw. ww. trans. (Eene beschuldiging) 

tegen iemand staande houden, volhouden. 

Aenstaen, st. ww. intr. — I. Met een pers. als 
ondw. i) Aanhouden (bij iemand), aandringen. 2) 
op iemand aandringen, het iemand lastig maken. 

— II. Met eene zaak als onderw. i) Ophanden 
zijn, aanstaande zijn, ook voor iemand (dat.), van 
den tijd of van gebeurtenissen, te wachten staan. 
2) dáár zijn, van rampen enz. ; met veranderd onderwerp, 
treffen, overkomen. 3) aanhangig zijn, uit 
worden, van eene rechtshandeling. 4) aanstaan,-gesteld 

aantrekken, behagen. 

Aenstaende, bnw. Aanstaande, op handen. 

Aenstaenlike, bijw. Onmiddellijk, welhaast 
(oostmnl.). 
*Aenstal, znw. m. Aanlegplaats. 
Aenstaren, zw. ww. intr. en trans. Naar iets 

staren, met gespannen aandacht naar iets kijken, 
met den dat. en acc., ook met eene bepaling met 
aen. Ook: beschouwen, vooral met het oog van den 
geest, schouwen. — Aenstaringe.

Aensteken, st. ww. trans. en intr. — I. Trans. 
i) Aandrijven, een paard met de sporen. 2) een 
kleed, aantrekken, 3) aansteken, van vuur en licht; 
ook : verbranden, a. te verbernen, in brand steken; 
enen brast a., brandstichten. 4) aanhechten, vaststeken. 
5) een land, bestoken, aanvallen. 6) aantasten, 
in beroering brengen, met eene ondeugd, een 
zedelijk kwaad als ondw. — II. Intr. i) Opsteken, 
opkomen, van wind, onweder e. a. 2) ontsteken, 
beginnen te branden, vlam vatten. 

Aensteker, znw. m. Hij die vuur aansteekt, 
eene vlam veroorzaakt, iets verbrandt. 

Aenstellen, zw. ww. trans. i) Iets vast tegen 
iets drukken, aanleggen. 2) regelen, schikken, ordenen. 
3) beginnen, op het touw zetten. 

Aenstemmen, zW. ww. trans. Bepalen, vaststellen, 
bestemmen. 

Aensterken, st. ww. trans. z) Iem. sterken, 
krachtig maken. 2) enen iet a. iemand iets bevestigen, 
hem iets plechtig beloven, en dus ook : zich 
plechtig verbinden tot iets. 3) Iemand iets te laste 
leggen; enen trouwe a., beweren dat men met iem. 
een geheim huwelijk gesloten heeft. 4) iet a., klem 
op iets leggen, met nadruk op iets wijzen.

Aensterven, st. ww. intr. met den dat. Van 
goederen en rechten. In iemands eigendom overgaan 
door den dood van een ander, aanbesterven. Vgl. 
aenbesterven en aenversterven. 

Aenstichten, zw. ww. trans. Aanstichten, sticlh ten, 
teweegbrengen. 

Aenstics, -sticx, bijv. Stuk, in tweeën. 

Aenstoken, zw. ww. trans. i) Aanstoken, aanleggen, 
opstoken, vuur. 2) bestoken, aanranden; een 
lions netten brande a., een huis met brandstichting 
bestoken, bij een vijandelijken aanval in brand steken, 
of misschien eenvoudig : een huis in brand steken. 

Aenstonden, bijw. Aanstonds. 

.Renstoot, znw. m. i) Iets waartegen iets stoot 
of stuit, b.v. eene rots in eene revier. 2) drempel, 
iets waartegen men stoot met den voet, of grens



i8 AENSTORMEN. 

steen. 3) aanval, hevige aanval, aanranding; ook: 

aanvechting, van de zonde, den duivel. 

Aenstormen, zw. ww. trans. Bestormen, stor


menderhand aanvallen ; ook : aanvechten, van de 

zonde, den duivel. — Aenstorm. 

Aanstoten, st. ww. trans. i) Aanstooten, ook: 

wakker maken, en : wakker schudden, in geeste


lijken zin. 2) beleedigen, slecht of smadelijk bejege


nen; als znw., beleedigende behandeling. 3) bestoken, 

aanvallen, met daden en woorden ; ook van de aan


vechtingen der zonde. — Aenstotinge.

Aenstreeken, zw• ww. intr. met den dat. Toe


komen, toebehooren, als wettig aandeel. 

Aenstriden, st. ww. intr. en tr. i) Met strijd 

aanvallen, bevechten ; ook met woorden : beleedigen, 

uitschelden ; van den duivel, de zonde, aanvechten. 

2) enen niet beden a., iemand met dringende beden 

bestormen, aanvallen doen op zijn gemoed. 

Aenstrijt, znw. m. Strijd, gewapend of geweld


dadig verzet, het doen van aanvallen op iemand. 

Aenstriken, st. ww. trans. en intr. — I. Trans. 
platstrijken, gladstrijken, aanstrijken. — II. Intr. 
Recht op iemand of iets afgaan, ook met den dat. 
of eene bep. met jegen. 

Aenswemmen, swimmen, st. ww. intr. Aan


-

zwemmen, zwemmende naderen. 

Aensweren, st. ww. trans. — I. Trans. Onder 
eede toekennen, verklaren dat iets aan iemand toekomt. 
— II. Intr. Een ambtseed doen. 

.dent, naent, znw. m. (mv. aende, naende). Eend. 
Aentale, antiel, znw. vr. Aandeel, het iemand 
toekomende deel. 
Aentale, znw. vr. Aanspraak in rechte, eisch of 
beschuldiging. 

Aentalen, z^v. ww. trans. en intr. — I. Trans. 
i) Aanspreken, het woord tot iemand richten. 2) 
aanspreken in rechte ; enen a, iem. in rechte betrekken, 
een eisch tegen iem. instellen, hem beschuldigen 
; iet a., aanspraak maken op iets, eischen. 

— II. Intr. A. een ene dinc, aanspraak maken op 
iets in rechte. 
Aentalinge, znw. vr. Aanspraak in rechte, zoowel 
: aanklacht, beschuldiging, als : aanspraak, eisch, 
vordering. 

Aentangeren, -eeren, zw. ww. intr. met den 
dat. i) Aangaan, raken. 2) iem. van rechtswege toekomen. 


Achtast, znw. m. In hechtenisneming van personen, 
beslag van goederen ; ook : het recht van inhechtenisneming 
en beslaglegging. 

Aentasten, zw. ww. trans. i) Aanraken, komen 
aan, raken aan, b.v. eene spijs ; ook : het aanraken met 
de hand als zinnebeeld bij leenhulde; lot a., deelnemen 
aan de verkiezing van het stedelijk bestuur. 2) iets ter 
hand nemen om er aan te beginnen, beproeven. 3) 
van goederen en rechten, de hand aan iets slaan, 
óf : zich met iets inlaten, óf : iets in bezit nemen, het 
aanvaarden ; iets in beslag nemen, het zich toeeigenen. 
4) de hand aan iem. slaan, hem aanhouden, 
hem in hechtenis nemen ; als znw., aanhouding. 
5) vrijelijk over iets beschikken, in iets toetasten 
voor eigen gebruik. 6) aannemen, in gebruik nemen, 
eene gewoonte. 7) aanvallen, bestoken. 

Aentastinge. Hetzelfde als a e n t a s t. 
pentaster. Hij die iemands goederen aanvaardt, 
ze zich toeeigent of er beslag op legt. 
Aentaxeren, zw. ww. trans. Toestaan, toe


kennen. 


Aentekenen, -teykenen, zw. ww. trans. Aan 
schriftelijk aanwijzen, opteekenen.-teekenen, 
Aentekeninge, znw. vr. Aanteekening, opteekening, 
schriftelijke aanwijzing. 
.Rentellen, zw. ww. trans. Tellen, eene som opmaken 
; aengelellet, in aantal. 
Aentempteren, zw. ww. trans. In verzoeking 
brengen. 
Aenterden, st. ww. intr. i) Aantreden, vijandig 
naderen. 2) enen, ob enen a., op iemand aantreden, 

AENTRUCKEN. 


hem aanvallen. 3) iemand aangaan, raken, met eene 

zaak als ondw. 

Aenticht, antacckt, znw. vr. Aanspraak in rechte, 

beschuldiging. 

Aentiden, zw. ww. intr. Aantijgen, te laste


leggen. 

Aentiën, st. en zw. ww. trans. i) Iets van iemand. 

zeggen of verhalen. 2) iemand iets goeds toeschrij


ven, toekennen, enen ere a., iem. lof toekennen of 

toezwaaien. 3) aantijgen, te laste leggen, wijten,. 

verwijten ; enen sin (eens anders) wijf a., iem. be.


schuldigen van overspel met eens anders vrouw ; als 

znw., aantijging, beschuldiging, aanklacht. 

Aentien, st. ww. trans. en intr. _ I. Trans. i)) 
Aantrekken, kleederen. 2) hem (wederk.) iet a., zich 
iets aantrekken, het niet van zich kunnen zetten, 
iets niet kunnen verdragen. 3) hem (wederk.) iet a.,. 
iets tot zich trekken, zich toeeigenen. 4) hem enen a., 
zich iemand, zijn lot aantrekken, ook: zich aan iemands 
dienst wijden, ook van de goden. 5) enen a., zich. 
iemand aantrekken. 6) hem (wederk.) enen a., tot. 
zich trekken, aan zich verbinden. -- II. Intr. Optrekken, 
oprukken. 

Aentienisse, znw. vr. Aanklacht, het iem. iets, 
te laste leggen of aanwrijven. 
Aentigen, st. ww. trans. Jongere vorm van aenliën. 
i) Enen Zet a., iemand iets aantijgen, te laste 
leggen, verwijten. 2) aanrekenen; enen solaes a., 
iemand iets als een genoegen aanrekenen. 

.Rentorsen, -trossen, zw. ww. tr. Opladen. 

Aentoucheren, zw. ww. trans. Raken, treffen, 
indruk op iemand maken. 
Aentrat, aentret, znw. m. Aanloop, aanval. 
Aentreden, st. ww. intr. i) Voorttreden, toetre


den. 2) enen (dat.) a., op iemand aantreden, heng 
aanvallen. 
.Aentrefel j st. ww. trans. Betreffen, raken. Vgl. 
aendrepen. 

Aentreken. Zie a e n t r e c k e n. 

Aantreckel 2 bnw. Aantrekkelijk, aanlokkelijk. 

Aentreckelheit, znw. vr. Aantrekkelijkheid„ 
aanloksel. 
Aentreckelio, bnw. i) Aantrekkelijk, aanlokkelijk. 
2) zoo zijnde dat men iemand aantrekt, welwillend, 
voorkomend, beminnelijk. 
Aentreeken, aentreken, st. en zw. ww. intr. en 
trans. — I. Intr. i) Optrekken, oprukken. z) met den 
dat., zich bij iemand aansluiten, zich aan zijne zijde 
scharen als bondgenoot, partij voor iemand trekken; 
ook: vijandelijk op iemand aantrekken. 3) ere dint 
a., naar iets trekken, er toe overhellen. 4) enen of 
ere dinc, iemand of iets aangaan, betreffen, in betrekking 
staan tot iemand of iets. — II. Trans. i) 
Aantrekken, kleederen en wapenen. 2) enen a., 
iemand met vriendschappelijke bedoelingen tot zich 
trekken, aanhalen; iemand aan zich verbinden; ook: 
met een vijandelijk oogmerk tot zich trekken of 

lokken, zich van hem meester maken. 3) iet a., iets 
tot zich trekken, tot zich . nemen ; hem (wederk.) 
iet a., iets tot zich nemen, er zich meester van 
maken, het zich toeeigenen, zich van iets de eer 
geven ; iets op zich nemen, aannemen, ondernemen, 
veelal in ongunstigen zin, zich aanmatigen, zich vermeten; 
ontvangen, krijgen, met eene zaak als onderom. 

Vlaenderen began hem grave trecken an. 4) hert 
(wederk. dat.) enen, ene dint of hem (wederk. acc.) 
enes of ere dint a., zich met iemand of iets afgeven 
of bemoeien, zich op iets toeleggen ; hem die werelt 
a., de wereld naloopen of zoeken. 5) hem ene dint 
of ere dint a., zich iets aantrekken, in de heden 

doch zoowel van aangename als on--daagsche bet., 
aangename gewaarwordingen. 6) iet a. te, iets aanwenden, 
toepassen op, besteden aan. 

Aentreckende, bnw. Inhalig. 
Aentreokinge, znw. vr. i) Aanlokking, verlok 
aanwerving van krijgsvolk.-king. 2) 
Aentracken, zw. ww. trans. Hetz. als a e nt 
r e c k e n. Aantrekken, aandoen, kleederen. 


AENTUCH. 

Aentneh, Antucht. Zie a e n t i c h t. 

Aentvogel, znw. m. Eendvogel. 

AenvaeII st, ww. trans. i) Met de hand aanvatten, 
aangrijpen, aanraken. 2) van goederen en 
rechten, de hand er aan slaan, ze in bezit nemen, 
aanvaarden ; in rechte, aanvaarden, zich toeeigenen, 
in beslag nemen. 3) enen a., iemand in verzekerde 
bewaring nemen, aanhouden. 4) iemand aanklampen, 
aanspreken. 5) iem. tot zich nemen, aannemen, in 
vriendschap, gunst enz. 6) in zich opnemen, aannemen, 
b.v. eene kleur. 7) ter hand nemen, aan 

aanpakken, ondernemen, aannemen, aan--vatten, 
vangen, eene zaak, handeling, besluit enz.; aannemen, 
een godsdienst, leefregel, beroep enz. ; aannemen, 
aanvaarden, treden in, een zoen, vrede enz. 8) 
(moeite, lasten, ontberingen) op zich nemen, of wel 
ondergaan, lijden. 9) aanvangen. io) ontvangen, 
krijgen; veesen aenvaen, het aanzijn ontvangen. 

Aanvaarden, -eerden, -veerden, zw. ww. trans. 
i) Den tocht of de reis naar iets ondernemen, op 
reis gaan naar. 2) enen a., tot iemand *komen, zich 
tot iemand wenden met toespraak, verzoek, bede, 
iem. aanspreken, met vriendelijke en vijandige be


doelingen ; ook : eene vrouw aanspreken om betrekkingen 
met haar aan te knoopen. 3) iemand te lijf 
gaan, aantasten ; ook : aanvallen, bestormen, van ves


tingen ; van dieren, bespringen. 4) iem. vriendelijk 
aanvatten, omhelzen, ook eene vrouw, euphemistisch 
; gastvrij opnemen, beschermen. 5) de hand 
slaan aan iem. of iets, aanvatten, aanraken. 6) ter hand 
nemen, ondernemen, beginnen ; een boec a., een 
boek beginnen, ondernemen het te schrijven; wabene 
a., wapenen gaan hanteeren, zich tot wapenoefeningen 
zetten ; enes rechterkant a., aan iemands 
rechterhand plaats nemen. 8) goederen, in beslag of 
in bezit nemen. 9) rampen, aanvaarden, gelaten 
dragen. 

Aenvaerdenesse, -verdenisse, znw. vr. Aan


val, conflict. 

Aenvoerder, -veerder, znw. m. Aanvaller. 

A.envaerdigen, -vairdigen, -verdagen, -veerdagen, 

zw. ww. trans. Jongere vorm van aenvaerden, vooral 

in het Oostmol. i) Aantasten, aanvallen, te lijf gaan, 

overvallen ; ook: met vijandige woorden aanspreken. 

2) aantasten, in bezit nemen, zich toeeigenen. 

Aenvaerdinge, znw. vr. i) Inbezitneming. 2) 
vijandelijke aanval. 
Aonvaert, znw. vr. Invaart, plaats waar men 
in- en uit kan varen, mond eener rivier. 
Aenvaerten, zw. ww. trans. Aanvaarden, aantasten, 
goederen. 
Aenval, znw. m. i) De wijze van zich aan 
iemand voor te doen, waarop men iemand aan 

soelen a. maecl soete aniwoorde. 2) aanloop,-spreekt; 

bezoek van gasten. 3) aanval. 4) het toevallen, ten 

deel vallen, aankomen, van rechten en goederen ; 

de aankomst, eigendomsovergang. 5) hetgeen iemand 

krachtens erfrecht ten deel valt. 6) aanwas ; ook: 

aanwas van grond door aanslibbing. 7) een recht 

aan eene zaak verknocht, bijkomend voordeel. Vgl. 

verval. 

Aenvallen, st. ww. intr. meestal met den dat. 

— I. met een pers. als ondw. i) Enen a., voor 
iemand nedervallen, als smeekeling. 2) zich bij 
iemand vervoegen, naar hem toekomen. 3) Iemand 
bijvallen, toevallen, als vriend of bondgenoot tot hem 
komen ; aenvallen mei (b&) enen, hetzelfde ; ook: 
zich wijden aan den dienst van eene godheid. 4) 
als vijand iemand naderen, hem aanvallen. — II. 
Met een zaak als ondw. i) Aan iemand ten deel 
vallen, vooral krachtens erfrecht; ook : iem. door 
aanwas ten deel vallen. 2) iem. overvallen, overkomen, 
van aandoeningen of uiterlijke omstandig 
aanwassen door aanslibbing, aanspoelen.-heden. 3) 
Aenvallinge, znw. vr. Aanval, het aanvallen 
van een vijand, eene stad. 
Aanvangen, st. ww. trans. Jongere vorm van 
aenvaen. i) Aanvatten, aangrijpen, in vijandelijken 

AENVLOEIJEN. iç 

en vriendschappelijken zin. 2) goederen en rechten, 
aantasten, in bezit nemen; zich toeeigenen. 3) enen a., 
iem. in verzekerde bewaring nemen, gevangen nemen. 
4) ter hand nemen, aanvatten, ondernemen, aannemen. 
5) ontvangen, krijgen. 6) aanvangen, ergens 
toe overgaan. 7) ontginnen, beginnen te bebouwen. 

Aenvanger, znw. m. i) Hij die iets in bezit 
neemt. 2) hij die iets, eene koopwaar, in beslag 
neemt. 

Aenvanc, znw. m. i) Het aanvatten, aangrijpen, 
de aanval. 2) het leggen van de hand op eene zaak, 
als handeling waarmede een geding begint ; ook: 
het proces zelf. 3) het aanvaarden of in bezit nemen, 
van goederen en rechten ; a. doen aen iet, iets in bezit 
nemen ; onrechte a., onrechtmatige inbezitneming. 
4) het aanhouden of gevangen nemen van een persoon. 
5) het in bezit genomene, de bezitting, het 
goed ; van een persoon, schat; min hoochste a., van 
eene geliefde; van eene zaak, mijn hoogste goed, 
mijn eenige troost. 6) begin. 7) in het dijkrecht van 
sommige oostelijke streken, de eerste schouw; den 

a. riden, schouwen, de eerste schouw houden. 
Aenvaren, st. ww. intr. i) Aanrijden, voortrijden 
naar een bepaald doel. 2) op iemand aankomen, 
aanrijden of aanvaren, óf om zich bij iemand aan 
te sluiten Of om hem aan te vallen. 3) varende naderen, 
landen. 

Aenvaren, zw. ww. trans. Andere vorm van 
aenvaerden, aanvaarden, de hand aan iets slaan, 
ergens aan willen. 

Aenvaton, aenvatten, zw. ww. trans. i) Aanvatten, 
opvatten. 2) van goederen en rechten, aanvaarden, 
de hand aan iemand slaan ; ook : de regeering 
aanvaarden over een land. 3) van personen, iemand 
in verzekerde bewaring nemen, aanhouden. 

Aenvechten, st. ww. trans. Met strijd aanvallen, 
bestrijden, bestoken, eene vechtpartij met iemand 
beginnen ; ook : aanvechten, den zedelijken mensch, 
met den duivel als ondw. ; als znw., aanvechting. 

Aenvechter, znw. m. Aanvaller, hij die eene 
vechtpartij begint. 
Aenvechtinge, znw. vr. Aanval, bestrijding, ook: 

aanvechting. 

Aenveerden. Zie aenvaerden. 

Aenveerdigen. Zie a e n v a e r d i g e n. 

Aenvelt (aambeeld). Zie a e n b e 1 t (a e n b i 1 t). 

Aenverboren, -verbeuren, zw. ww. trans. Ver


beuren, vervallen i 
iin (eene boete). 

.Aenvererven, zw. ww. intr. met den dat. Door 

erfenis iemands eigendom worden. 

Aenversien , st. ww. trans. Aankijken. 

Aenversoeken, zw. onr. ww. trans. Enen iet a., 

iets van iemand zoeken te verkrijgen; enen lande 

recht a., rechten er op doen gelden. 

Aenversterven, st. ww. intr. met den dat. 

Door versterf op iemand overgaan, door het sterven 

van een ander iemands eigendom worden. 

Aenverwinnen, st. ww. trans. Buiten echt 

winnen, een kind. 

Aenvesten, zw. ww. trans. i) Vastmaken, vast


hechten. 2) Zet a., iets aan zich verbinden, het 

zich aanhechten, zich toekennen, aannemen, meesters 

name a. ; enen aengevest sin, met iemand, zijn 

wezen, zijn aard, verbonden zijn, hem aankleven, 

van eene zaak ; iemand aanhangen, van een persoon. 

Aenvestigen, zw. ww. trans. Verbinden. In het 

pass. met den dat., verbonden zijn met of in, ge


worteld zijn in (van eene plant) ; gepaard gaan met. 

Aenvilt. Zie aenbilt (aenbelt). 

Aenvleehten , st. en zw. ww. trans. Verbinden, 

dooreenstrengelen met iets anders. In het pass. met 

den dat., eng of nauw verbonden zijn met iets anders. 

Aenvleyen, zw. ww. intr. Met den dat. Iemand 
vleiend naderen, strijkages voor iemand maken. 
Aenvlien, st. ww. intr. Zijn toevlucht tot iemand 
nemen. 
Aenvloeyen, zw. ww. intr. Toevloeien, toestroomen. 



20 AENVOEDEN. 

Aenvoeden, zw. ww. trans. Fokken, aan 
vee.-fokken, 
Aenvoegen, zw. ww. trans. Aan iets anders 
voegen, aaneenvoegen. — Aenvooginge.

Aenvoeren, zw. ww. trans. i) Dragen aan het 
lijf, aanhebben, kleederen of wapenen. 2) iem. naar 
eene plaats voeren. 3) het beheer over iets voeren, 
besturen. 4) iemand brengen tot iets, tot iets opwekken 
; hem a. tot, zich zelf opwekken of brengen 
tot iets. 

Aenvolgen, zw. ww. intr. i) Volgen, achteraan 

dat., iemand volgen, ook:-komen. 2) met den 
achtervolgen, achternagaan met vijandige bedoelingen. 
3) achternazitten. 4) iem. navolgen, zijne 
voetstappen drukken, overdr. 5) iem. volgen of 
achternaloopen, als aanhanger of gunstbejager. 6) 
op iemand volgen, hem opvolgen. 7) des a., het met 
iets eens zijn, zijne instemming met iets betuigen. 
8) met eene zaak als onderw., een gevolg of uit 

iets zijn. 9) enen a., met eene zaak-vloeisel van 
als ondw., in eigendom toebehooren, iem. ten deel 
vallen. 

Aenvreden, zw• ww. trans. Omheinen, afsluiten, 
door het maken eener vrediging voegen bij iets of 
toewijzen aan iemand. 

Aenvriën, zw. ww. tr. Onder de stadsvrijheid 

brengen. 
Aenvrouwe, saw. (oostmnl.). Grootmoeder. 
Aenwaeyen, zw. ww. trans. en intr. -- I. Intr. 

Aanwaaien, toewaaien, met den wind als ondw. --

II. Trans. t) Enen (dat.) wint a., iemand een koeltje 
aanbrengen. 2) enen iet a„ iemand onverwachts of 
plotseling iets aanbrengen, eene stemming b.v. Vgl. 
ndl. intr. aan waaien. 
Aenwaken zw. ww. intr. Zijne ingespannen 
aandacht aan iets wijden. 
Aonwalt, znw. vr. (?) (oostmnl.). Behartiging 
eener zaak voor een ander, vooral in rechte. 
Aenwardinge, znw. vr. (oostmnl.). Het recht 
om iemand in zijn leen op te volgen („anwartschaft"). 
Aanwas, znw. m. en o. Aangewonnen grond 
door aanslibbing. 

Aenwassen, st. ww. intr. — I. Met eene zaak 
als ondw. i) Aangroeien, toenemen, blijven groeien. 
2) enen a., iemand aangroeien, aan het lijf groeien, 
van vleesch, vet, uitwassen ; iemand eigen worden, 
van hoedanigheden, gewoonten ; iemand aankomen, 
ten deel vallen, ook : overkomen. 3) iemands eigendom 
worden door aanslibbing of aanwas. — II. Met 
een pers. als ondw. i) Enen a., zich bij iem. aan 

zich aan zijne zijde scharen en hem daar-sluiten, 

aangroei van macht bezorgen. 2) zich scharen-door 
tegenover iemand, tegen iemand gemeene zaak 
maken. 

Aenwassinge, znw. vr. Aanslibbing, aanwas. 
Aenwedde, znw. o. (?). it Pand, onderpand. 
Taenwedde, te pand. Vgl. w e d d e. 2) jaarwedde, 
jaargeld. 
.Aenwedden, zw. ww. trans. Beslag leggen op 
onroerende goederen voor schuld. 
Aenwegen, zw. ww. trans. In eene bepaalde 
richting bewegen. 
Aenwegen, st ww. intr. met den dat. Op iemand 

wegen, hem drukken. 
Aonweide, -wede, znw. vr. Weiderecht. 
Aenweyen. Zie a e n w a e p e n.
Aenwecken, zw. ww. trans. Opwekken, aanzet


ten ; ook als wederk. hem a. 
Aenwelven, st. en zw. ww. intr. In een kring

,

ten aanval aanrijden. 
Aenwensohen, zw. ww. trans. Voor zich wen


schen. 
Aenwentelen, zw. ww. trans. Ergens heen rollen. 
Aenwerden, st. ww. intr. met den dat. Op 

iemand

afkomen, emand aanvallen ; ook met woorden. 
Aenwerf, znw. vr. (?). Aanlegplaats voor schepen. 
Aenwerc, znw. o. Bouwstof, materiaal; voorbe


reide bouwstof tot den arbeid, voorwerk. 

AERDERSCH. 

Aanwerp, aenworj5, znw. m. i) Aangeworpen of 
aangeslibd and, aanwas. 2) aangeworpen of opzet 
aangebracht land, dam, krib. 3) verzinsel, iets-telijk 
dat iemand ten onrechte „aengeworpen", d. i. aan 
wordt.-gewreven 
Aenwerpen, -worden, st. ww. trans. en intr. --

I. Trans. i) Een kleed in der haast aan het lijf 
werpen, omwerpen. 2) iets op iemand werpen, hem 
iets aanwrijven ; iemand iets onaangenaams aandoen 
of bezorgen. 3) enen iet a., bij iemand den lust doen 
komen om, hem tot iets brengen of drijven. 4) enen a., 
iemand aanklampen, een verzoek of bede tot iemand 
richten. 5) (westfriesch) enen lant enz. a., iemand 
in rechte noodzaken het onverdeeld aandeel van zijn 
medeeigenaar over te nemen. — II. Intr. Aanslibben, 
aanwassen, van land. 
Aenwersamheit, znw. vr. Vijandige gezindheid, 
geneigdheid om iemand aan te tasten, vooral met 
woorden. 

Aenwerven, st. ww. trans. Verkrijgen, zich ver 
vooral onroerend goed.-werven, 
Aenwoten, onr. ww. trans. Enen ondanc a., 
iemand iets kwalijk nemen. 
Aenwerven, st. ww. trans. Inweven, in een 
doek, eene stof. 
Aenwijs, znw. vr. Aanwijzing eener geldswaarde, 
assignatie. 

AenWillen, onr. ww. intr. met den dat. z) Iemand 
te lijf willen. z) iets begeren, er mede te maken 
willen hebben; der lieflen aen willen. 

Aenwinnen, st. ww. trans. i) Winnen, verwekken, 
kinderen. 2) enen iet a., van iemand iets voor 
zich zelven winnen, het op hem winnen of veroveren. 
3) enen iet a., iets van iemand winnen of ver 

nl. eene bekentenis; ze hem afdwingen. -krijgen, 
Aenwinninge, znw. vr. Boedelgemeenschap 
(oostmnl). 

Aenwison, zw. ww. trans. i) Aanwijzen, bestemmen 
voor eene bepaalde betrekking of een bebepaald 
doel. 2) aanwijzen, wijzen op, verkondigen, 
voorspellen. 3) onderwijzen. 4 . enen iet a., iemand 
iets toewijzen, ook bij rechterlijke uitspraak. 3) Aan 

betaling doen.-wijzing van 
AeIIW]siII e, znw. vr. Rechterlijke toewijzing. 
Aenwispelstaerten, zw. ww. intr. met den dat. 

Iemand aankwispelen, kwispelstaartend liefkoozen, 

van een hond. 


Aenwissel, , znw. m. Wissel, verwisseling van 

vrijen en onvrijen. 
A.enworp. Zie a e n w e r p. 
Aenworpe, -worp, znw. m. Een persoon in een 

gild opgenomen zonder in de volle rechten en ver 
daarvan te deelen.-plichtingen 
Aenworpelinc, znw. m. Hetzelfde als a e n


w orpe. 
Aanworpen. Zie a e n w e r p e n. 
Aep2 afte, znw. m. Aap. Vgl. s c h e m i n k e 1. 
Aer, znw. o. Aar, korenaar. Ook are (aere) en 

onorg. ader. 
Aer^ aren, aern, znw. m. Arend, adelaar, 
Aar. Zie h a e r („niet een (h)aer"). 
Aer. Hetz. als a d e r, znw. 
gar. samentr. van *ader, bijvorm van ander, 

(westfr.), 
Aerbeiden , Aerbeit, Aerbeiten. Zie arbei


den, arbeit. 
Aerch, Aereheit. Zie a r c h, a r c h e i t. 
Aerd. Zie a e r t. 
Aerdbeve. Zie e r d b e v e. 
Aerddjj c. Zie er d d ij c. 


Aerde. Zie erde. 
Aardelij e. Zie e r d e 1 ij c. 
Aerden (ter aarde bestellen). Zie e r d e n. 
Aerden, zw. ww. intr. Aarden, geaard zijn, den 


aard hebben van ; ook : eene zekere gesteldheid, ma


nier of wijze hebben. 
Aerderike. Zie e r d e r i k e. 
Aerderseh. Zie e r d s c h. 



AERDEWERC. 

Aerdewere. Zie e r d w e r c. 
.A rdieh, bnw. Keurig, schoon, mooi ; ook : kun 


(i Ede eeuw).-stigAerdich (aardsch, van (de) aarde). Zie e r di c h. 
Aerdicheit, znw. vr. Schoonheid, keurigheid; 

sierlijkheid (i6de eeuw).
Aerdicheit. Zie erdicheit. 
Aerdinge, ardinge, znw. vr. Datgene waarmede 
het land bebouwd is, veldvruchten ; ook : voedsel 

van dieren In het algemeen.
Aerl. Zie erf. 
Aerentsgulden. Zie a r e n t s g u 1 d e n.
Aergelieus, bnw. Trotsch. Zie o r g e I i o o s. 

.Hergen. Zie a r g e n.
Aerger. Zie a r c h, bnw. 
Aergeren (erger worden, -maken). Zie a r


g e r e n.
Aergeren (verwoesten). Zie a r g e r e n.
Aerke. Zie ark e. 
Aerket. Zie a r k e t. 
Aerm , Aerman. Zie • a r m. 

Aermborst. Zie armborst. 
Aermelike. Zie arme 1 i k e. 
Aerminc. Zie arminc. 


Aermoede. Zie armoede. 

.ern (arend). Zie a r e n en vgl. a e r. 
Aernasch. Zie h a r n a s c h. 
Aerne, znw. m. Arend. Vgl. a e r. 
Aernen. Zie a r n e n. 
Aernst enz. Zie e r n s t. 
Aernt, znw. m. Arend. Zie a r e n en a e r. 
Aerpe. Zie h a r p e.
Aerpoen. Zie harpoen. 


.Ars. Zie ems. 
Aersatre. Zie ersatere. 
Aersbacke. Zie ersbacke. 
Aersbille. Zie ersbille. 


Aers eh. Zie e r d s c h. 
Aersdarm. Zie e r s d arm. 
Aersedie. Zie ems e d i e. 
Aersedier. Zie a r s e d i e r. 


Aerselen. Zie ems e 1 e n. 
Aerselmaent. Zie erse1maen t. 


Aersoen. Zie artsoen. 
Aerst. Zie h a r s t. 
Aerside. Zie h a e r s i d e. 
Aerscat, haerscat. Zie e r s g a t. 
fierste (arts). Zie e r s a t e r e. 
Aert, aerd, art, ard, znw. m. i) Beploegde of be


bouwde grond, bouwland. 2) land in het algemeen, 
grond, vaste grond in tegenstelling van water. 3) 
land, landstreek ; sinen (den) aert rumen, zijn land 
verlaten. 4) gemeenteweide, -heide, -bosch, -grond; 
ook in het algemeen : terrein, gebied ; sbosen aert 
(art), het gebied van den duivel, de hel. 5) 
plein, werf, markt aan of bij een water gelegen; 
wal, kade (in Vlaanderen). 6) marktdag, 7) vloer 
(? z.-holl.)

Aertf znw. m. en vr. i) Afkomst, geslacht ; ute 
den aerde sloren, zijne afkomst schande aandoen, 
het kenmerkend en erfelijk karakter van edele geslachten 
; den hogen a. van .imborch; den aerl 
hebben in een lant, uit een land afkomstig zijn, er 
inheemsch zijn of thuishooren, van boomen e. a. 
2) geslacht, soort. 3) aard, geaardheid, natuur, karakter 
; aerl es een vast cleel, gewoonte (geaardheid) is 
een tweede natuur; sinen a. laten, zijne natuur 
verloochenen ; sinen a. werken, zijne geaardheid 
involgen ; sinen a. doen, zich in zijn waren aard 
toonen, of: zijn slag slaan (?). 4) aard, hoedanigheid, 
eigenschap, van onbezielde zaken ; na den a., naar 
den eisch, naar den aard der zaak. 5) wijze of 
manier van doen. 

Aert , znw. m. i) Akkerbouw, de verschillende 
bezigheden behoorende tot het landbouwbedrijf in 
de verschillende jaargetijden. 2) datgene waarmede 
het land bebouwd is, veldvruchten, bij uitbr.: voedsel 
van dieren. 

AET. 21 

Aert, aerie, znw. vr. Kunst, kunstgreep.

Aertaehtieh. Zie erdachtich. 
Aertacker, znw. m. Akkerland, bouwland. 
Aertbevinge. Zie erdbevinge.


Aert. Zie a r t e. 

Aertgat, znw. o. Een weg , uitsluitend bestemd 
voor de verrichtingen van den landbouw. 

Aertgelt, znw. o. Marktgeld ; ook : kaai- of havengeld.


Aertgracht, znw. vr. Gracht of sloot tusschen 
twee bouwlanden, scheisloot. 

Aerthuus, znw. o. Het huis waarin de boeren 
het onverkochte graan in bewaring gaven ; „aardhuis". 


Aertitike. Zie artitike. 

Aertlant, arilani, znw. o. Bouwland. 

Aertrij c, aertrike. Zie e r d e r i k e. 

,Gerts . Zie erts. 

Aertsch. Zie e r d s c h. 

Aertsier. Zie arc hier. 

.ertsoen. Zie artsoen. 

Aertvast. Zie e r d v a s t. 

Aertvest. Zie erdveste. 

Aertvogel, znw. m. Landvogel, het tegengestelde 
van watervogel.
Aertwech, art-, erl., znw. m. Hetzelfde als 
oer/gat. Of is het eerste gedeelte aerde, erde ? 
Aertwelp, znw. o. Landskind, inboorling; reclhie 
aertweljbe(n), echte landskinderen (overijs.).
Aertwinne, ook - winne;naij ; znw. m. Land


bouwer. 

Aertwinre, znw. in. Landbouwer. 

Aervachtich. Zie e r f a c h t i c h.

Aerve, Àerven. Zie e r v e, e r v e n. 

Aerwete. Zie erwete. 

Aes, znw. o. i) Spijs, voedsel, aas, vooral van 
dieren ; van menschen o. a. in de samenstelling 
9nagenaes, (maagaas) mondkost; ob quadt a. leven, 
op eene verachtelijke manier aan den kost komen. 
2) prooi, buit, aas, vooral van dieren; dood 
beest, aas, kreng. 3) lokaas, eigenlijk en overdrachtelijk; 
een goaet er., een verachtelijk lokaas, 
vuig gewin. 

ges, znw. o. i) De eenheid of het laagste getal 
in verschillende spelen, aas ; dens ca., twee (en) een, 
de laagste getallen op den dobbelsteen ; liede van 
deus a., geringe lieden, menschen van geringe zede 

waarde ; s jn a. verdoen, zijne kans verspelen--lijke 
2) de eenheid in gewichten, het laagste of kleinste 
gewicht; niet een a., geen aasje, volstrekt niets. 

Aesage. Zie as age.
Aeuac. Zie aessac. 
Aesdoem. Zie a s i c h d o e in. 
Aesen. Zie a s e n. 
Aesgelt, znw. o. Het geld voor het aas of voed


sel van dieren, b.v. jachthonden en jachtvogels.

Aesgrave, znw. m. Stedelijke ambtenaar belast 
met de rechtspraak in zaken van versch vischaas 
voor de kabeljauwvangst.

Aessac, znw. m. Spijszak, knapzak : ook: tasch, 
buidel in het algemeen ; iet in sinen a. steken, het 
(iets wat tegen iemand gezegd wordt) in zijn zak 
steken, goed onthouden ; aessacbogel, azackbeugel, 
beugel aan een „aaszak". 

.assem. Zie asem. 

.flessen (aesse ?), znw. vr. Dienst, diensttijd, van 
dienstboden (waarschijnlijk dezulke die bij iemand 
in den kost zijn ; vgl. a e s) ; ook: de daarvoor verschuldigde 
huur.

Aest. Zie haest. 

Aestich. Zie haestich. 

.Asster. Zie a e x t e r. 

Aestermjjn. Zie a s t r o n o m ij n. 

Aesvat. Zie o s e v a t. 

Aet, znw. m. Eten, spijs, voedsel; act ende dranc, 
spijs en drank ; in eves ale ende dranke zijn, bij 
iemand in den kost zijn. Vgl. b r o o t a t e en b r od 
i c h. 


22 AETSCHARE. 

Aetschare, znw. vr. Eetwaar, eetwaren. Vgl. a e t. 

Aetsemant, Aetsemeren. Zie a c h e m a n t, 
achemeren. 

Aette, znw. m. Zie a t e, m. 

Aevent. Zie avont. 

Aex secs, aexe, aecse, haecs, haecse, znw. vr. 

Bijl, zoowel timmerbijl als strijdbijl. 

Aex, bnw. Akensch. 

Aexter, aecster, ecster, ook aesler, znw. m. Ekster. 

Aexteroge, znw. o. Eksteroog.

Af, ave, of, af, off, bijw. i) In verbinding met 
de voornaamw. bijwoorden hier, daer, er, waer, fewer 
(ergens), iegeren, iegerinc, niewer (nergens) e. a.; 
ook in danof en warsof (daarvan, waarvan; vooral 
in het Vlaamsch, in welke verbindingen men niet -af 
vindt), van. Daer wordt ook verzwegen. 2) in de 
uitdrukkingen af ende aen, of toe of af, af en toe, 
nu en dan, af no an, af no toe, nu noch dan, vol 

niet, in het geheel niet. Ook in verbinding-strekt 
met werkwoorden van richting komen af ende aen en 
toe ende af als elkanders tegenstellingen voor. 3) 
eveneens in verbinding met voornaamw. bijwoorden; 
waer af, op welken grond, ook : waarom ? hier af, 
hierom ; daer af lachen, er om lachen. 4) af op zich 
zelf of in verbinding met ww. van beweging of 
richting, weg. Bal af, bet af, verder af, verder weg, 
op eenigen afstand. Zie b e t. 5) Het begrip ver 

ligt ook ten grondslag aan de volgende-wijdering 
opvattingen. a) Van lichaamsdeelen, af, van het 
lichaam gescheiden. b) Van vlekken, smetten enz., 
weg, verdwenen; enen af sin, van iemand weggenomen 
zijn, iemand niet meer aankleven. c) Van 
instellingen, verordeningen, wetten, vorderingen enz. 
Afgedaan, afgesteld, afgeschaft, vervallen ; af ende 
quite, af ende te niete. d) Van zaken die niet meer 
bruikbaar zijn, op; af ende versleten. e) Van personen, 
afgezet, ontslagen ; des af sin, van iets af 
zijn, van iets ontslagen of ook : beroofd zijn; des af 
werden, van iets afkomen, van iets beroofd worden; 
hoe werdic dus nagin levens ave ! Bij ww. in verbinding 
met de tegenstelling aen, drukt af uit : het 
verwijderen van een persoon, het afschaffen van 
eene zaak, en aen : het aanstellen van iets anders; 

b.v. af-ende aensetten. 
Af, voorz. Slechts eene enkele maal in de uitdr. 
af beeden ziden, van beide zijden, en in enkele samenstellingen 
als afgronde, aflivich, afzveghes (af weglhe) 

e.a. Een ander woord is het voorz. of (in of ander 
side), dat met ob afwisselt. 
Afackeren, zw• ww. trans. Met lant als obj., 
door ploegen of graven land afnemen, iemands land 
verminderen. 

Afbegeren, zw• ww. trans. Enen enen eetaft., van 
iemand een eed vergen, iemand op een eed vorderen. 

Af behane, znw. o. Hetzelfde als afhanc. 

Af belenen, zw. ww. trans. Voor geldleening in 

pand nemen.

Af bergen, zw. ww. trans. Enen iet a., iets voor 
iemand achterbaks houden of achterhouden, verduisteren. 


Af bennen, zw. ww. trans. i) Door branden wegnemen, 
afbranden ; enen dat haer doen afbernen. 
2) Door branden verwoesten, afbranden. 

Af berren, st. ww. trans. Afbranden, door bran den 
verwoesten, vernielen, platbranden.

Afbesegelen, zw. ww. Door eene bezegelde 
akte afstand doen van een recht. Vgl. t o e b es 
e g e 1 e n. 

Afbeten, -bee/en, zw. ww. intr. Afstijgen, vooral 
van paard of wagen.

Af beuren. Zie a f b o r e n. 

Af bewaren, zw. ww. trans. Handhaven (nl. 
zijn recht).
Af bidden st. ww. trans. i) Af bidden, afsmeeken. 
2) door bidden van iem. afwenden. 

Afbieden, st. ww. trans. i) Afroepen, afkondigen. 
Vgl. a f g e b o t. 2) enen iet a., van iemand 
eene schuld invorderen langs den svettelijken weg. 

AFDAGEN. 

Af binden, st. ww. trans. Afbinden, opbinden.
Afbiten, st. ww. trans. i) Afbijten. 2) afsnijden, 
verwijderd houden, die logene afbiten.
Af bladen, -bladeren, zw. WW. trans. De vruchten 
van een land inzamelen. 

Afbliven, st. ww. - intr. i) Wegblijven, niet verschijnen. 
2) onvermeld blijven. 3) des a., van iets 
verwijderd blijven, er van beroofd of verstoken blijven. 
4) des a., zich ergens niet mede inlaten of ophouden, 
zich er van onthouden. 

Af boedelen, zw. ww. trans. Uitboedelen, aan 
een rechthebbende zijn deel uit een boedel uitkeeren 
; afgeboedelt lijn, zijn wettig deel uit een boedel 
ontvangen hebben. 

A.f boren, -boeren, -beuren, -boeren, zw. ww. 
trans. i) Afbeuren, aflichten, aftillen. 2) beuren, in 
afbetaling ontvangen.

Af borgen, zw. ww. trans. Enen iet a., iets van 
iemand borgen, het hem afleenen; ook zonder den 
datief. 

Afbouwen, zw. ww. tr. Enen iet a., iem. iets 
door bouwen ontnemen. 

Afbranden, zw. ww. intr. en trans. -- I. Intr. 
Afbranden, door brand vernietigd, vernield, verwoest 
worden. — H. Trans. Door branden verwoesten 
; met den dat., ten nadeele van iemand. 

if brant, znw. m. Verwoesting door brandstichting 
(16de e.). 

Af brec, znw. m. i) Afbrokkeling, van land door 
het water. 2) afbreuk, tekortdoening, het iem. te 
kort doen. 3) een tekort. 

Af breecsel, znw. o. Stuk (steen). 

Af breken, st. ww. trans., wederk. en intr. — 

I. Trans. i) Af breken, afslaan, van iets door breken 
verwijderen. 2) afbreken, staken, doen ophouden, 
van werkingen en toestanden ; zonder a., zonder 
zijn voornemen te laten varen. 3) verbreken, eene 
verbintenis, belofte; ook met den dat., ten nadeele 
van iemand. 4) enen iet a., iem. iets met geweld of 
list afnemen, ontrooven, ook : ontstelen, en : iemand 
iets niet uitbetalen, inhouden. 5) enen a., iemand 
afbreuk doen, bestelen. -- II. Wederk. Zich losmaken 
van iets, zich van iets ontdoen, er van 
scheiden of afstand doen. — III. Intr. i) Met eene 
zaak als ondw., losbreken, zich afscheiden van datgene 
waaraan het verbonden is, loslaten, afvallen, 
afbrokkelen. 2) van een dier, losbreken, zich-los 
werken. 3) van iemand afvallen, de betrekkingen 
met iemand verbreken ; zich afscheiden. 4) afbreken, 
plotseling ophouden. 5) opbreken, met een leger 
aftrekken. • 6) ophouden met, iets staken, uitrusten 
van ; der j inen afbreken. 
Af breker, znw. m. Hij die een ander met geweld 
of list het zijne ontneemt, roover of afzetter. 
Afbrekingen znw. vr. t) Het afbreken of afslaan 
van een oever door de golven. 2) afbreuk, 
tekortdoening, korting ; ook : afpersing.
Af bringen, -brengen, zw. onr. ww. trans. t) 
Iemand van zijne partij afbrengen, er hem ontrouw 
aan doen worden. 2) enen des levens, des lafs a., 
iemand om het leven brengen ; wellicht is hier af 
van bringers te scheiden ; zie bij a f. 3) iet a., wegbrengen. 
4) afschaffen, in onbruik brengen. 5) enen 
iet a., iemand iets afdoen of uittrekken, een kleedingstuk, 
er hem van ontdoen. 
Afbroeyen, zw. ww. trans. Enen iet a., van 
iemand iets door broeien (schroeien) wegnemen, het 
hem afschroeien. 
Af bruggei znw. vr. Helling of afloop, afgang 
van eene brug (16de e.).

A.f bruken, -bruycken, zw. ww. trans. Enen iet a., 
iem. iets onbruikbaar maken; maken dat hij het 
niet gebruiken kan, door het hem te ontnemen. 
Hetzelfde als enen iet tonbruuc maken. 
Af bugen, st. ww. trans. Door buigen van iets 
verwijderen, van iets loswringen.
Afdagen, zw. ww. trans. In de 16de eeuw. i) 
Dagvaarden ter zuivering of ontlasting van een met 


AFDALEN. 

renten bezwaard goed. 2) afwijzen, buitensluiten. 

— Afdaginge.
Afdalen, zw. ww. intr. i) Afdalen, naar beneden 
gaan. 2) afstammen (16de e.). 3) van goederen, 
-voortkomen, versterven. 

Afdalinge n znw. vr. Uitwatering. 
Afdanken, zw. ww. trans. Iets (eene schuld) 
afdoen. 
Afdeelachtich, bnw. Hetzelfde als afdelich. In 
ide uitdr. enen des a. maken. 
Afdelen, •deelen, -deylen, zw. ww. trans. i) Afscheiden, 
afnemen van een geheel waaraan het ver 

2) iet a., scheiden, verdeelen, van goede.-bonden is. 
ren ; ook : toedeelen. 3) enen iet a., iemand (gerechtelijk) 
iets ontnemen. 4) enen a., iemand afscheiden 
van iets, hem van iets vervallen verklaren. 5) als 
wederk., zich afscheiden ; afgedeilde menschen, lieden 
die zich zelf buiten de gemeenschap stellen, afgescheidenen. 


Afdelich, bnw. Geen aandeel aan iets hebbende. 
Enen a. maken ere dinc, iemand van het aandeel 
aan iets berooven. 

Afdelinge, znw. vr. Deeling, scheiding. 
Afdelven, st. ww. trans. (Land) afgraven. 
Afdingen, st. ww. trans. i) Hetz. als afriden, het 
tegenovergestelde van aenriden, aenbringen, aenTver,
ben. iemand noodzaken tot afstand van het 
wederdeel bij gemeenschappelijken eigendom. 2) 
gerechtelijk uit den eigendom van iets zetten, uit 
3) die rolle a., haar uitputten, af handelen.-winnen. 
Afdiken zw. ww. trans. (Land) door middel van 
,een dijk afsluiten, afdijken ; afgedijci sin, door een 
,dijk van iets gescheiden zijn. 

Afdinkelije, bnw. Afschuwelijk, deerniswaardig. 

Afdinken, zw. onr. ww. onpers. Mi dinci des af, 
het grieft of deert mij, verwekt mij afschrik over 
Bene daad, vervult mij met deernis met het slachteer; 
ook: medelijden gevoelen, zonder het bijdenkbeeld 
van afschrik. 

Afdocht, znw. vr. Medelijden, ontferming. 

Afdoden, zw• ww. trans. Enen (dat.) enen (acc.) 
.erfdoden, iemand aan een ander door een doodslag 
ontnemen, hem van hem berooven. 

Afdoen, onr. ww. trans en wederk. — I. Trans. 

A. Met eene zaak als obj. i) Uitdoen, afdoen, afleggen, 
van kleederen en wapenen. 2) afdoen; wegnemen, 
van stoffelijke zaken in eigenlijken zin en in figuur 
toepassing, een jlaester a., een laken a., een-lijke 
laken van het raam nemen ; iets van het vuur nemen; 
enen sin hooft a., iemand onthoofden ; enes lichanze 
a., iemands lichaam (lijk) afnemen, van kruis of galg; 
vruchte a., vruchten afplukken, inzamelen ; enen 
doden die kant a., eenen doode de hand afhouwen 
(ten einde daarmede te klagen) ; enen enes (van 
iemand anders) onrechte kant a., die geweldige kant 
a., van iemand eens anders onrechte hand wegnemen, 
iemand onttrekken aan eens anders onrecht 

macht; een door geweld in zijn bezit-matige 
gestoorde daarin herstellen ; sine kant des (van ere 
.dinc) a., de hand van iets aftrekken ; die handen a. 
van ere dinc, de handen van iets aftrekken; van 
,onstoffelijke zaken, wegnemen, afdoen, kwijten, aflossen 
; sonden a., zonden uitdelgen, uitwisschen. 3) 
lossen, een wagen. 4) iets a., iets van zich zetten, weg 

versmaden ; dat doet (imper.) al af, dat zij verre.-doen, 
5) verbieden, afdoen ende verbieden dat (niet). 6) iets 
brengen in een toestand dat het af, d. i. afgedaan 
is, afschaffen, te niet doen, doen ophouden, instel lingen, 
verordeningen, wetten, gebruiken; ook van 
personen, als de instelling vertegenwoordigende, die 
keisers a., dafgode a. 7) uit den weg ruimen, doen 
ophouden, een einde maken aan, moeilijkheden, 
twisten enz. 8) aftrekken, opbreken, huizen, tenten, 
belegeringswerktuigen e. a. 9) verwoesten, vernielen; 
een woord, een naam, doorschrappen. io) enen iet a., 
iemand van iets ontheffen. — B. Met een persoon als 
obj. i) Afnemen, t. w. van kruis of galg. 2) afzetten, 
ontslaan, dat aweit a., de wacht afdanken, ontslaan; 

AFFAL. 2 

enen verlaten egde a., iemand ontslaan en afzetten; 
af- ende aendoen, afzetten (den een) en aanstellen (een 
ander), ook: afzetten en aanstellen. 3) voldoen, betalen. 
4) verjagen, afstaan ; ook : uitroeien, verdelgen. 
5) enen des a., iemand van iets afhelpen, dus è f 
ontslaan, bevrijden, Of berooven ; enen des lafs a., 

— II. Wederk. i) Hem afdoen, zich zelven ontslaan, 
d. i. zijn ontslag nemen. 2) lama des a., zich aan iets 
onttrekken, er van ontslaan; afstand doen, afzien 
van ; hein der werelt a., afstand doen van de wereld 
; herra iemans a., zich van iemand afmaken of 
ontslaan, door zich aan hem te onttrekken, of hem 
van kant te maken. 
Afdoeninge, znw. vr. Het afdoen, wegnemen, 
iets.

afleggen van ets. 

Afdolen, zw• ww. intr. Afdwalen. 

Afdom, ofdomm, znw. m. of o. Winst (westvlaamsch). 
Afdraeyen, zw. ww. intr. Ter zijde wijken of 
afwijken, zich ter zijde draaien. 

Afdragen, st. ww. trans. en wederk. -- A. Trans. 
Iet a. i) Wegdragen, wegvoeren, met zich voeren. 
2) wegnemen, afnemen, benemen. 3) afslaan, afhouwen, 
leden of deelen der wapenrusting in den strijd. 
enen a., afwerpen, van het paard stootera, neder werpen. 
— B. Wederk. Hem des a., zich aan iets 
onttrekken, ook : iets laten varen. 

Afdragende (.diagent), deelw. bnw. i) Eerroovend, 
kwaadwillig, boosaardig (van woorden). z) 
hellend. 

Afdrager, znw. m. ' die iets wegdraagt, ver. 
plaatst, verspreidt. — Araginge.

Afdreigen, zw. ww. trans. Afpersing door bedreiging. 
--Afdreigingen znw. vr. 

Afdringen, st. ww. trans. Enen a., Wegdringen, 
achteruitdringen ; Iet a., i) Scheiden van. 2) 
roos-en, afdwingen. 

Afdringinge, znw. vr. Afdreiging, afpersing door 
bedreiging. 
Afdrinken, st. ww. trans. Enen iet a., ten nadeele 
van iemand opdrinken. 

Afdriven, st. ww. trans. en intr. -- A. Trans. 
i) Enen a., wegdrijven, terugdringen. 2) in rechte, 
overwinnen, een eischer afweren, aantoonen dat 
iemands eisch ongegrond is. 3) met geweld ontnemen, 
afpersen. — Iet a., i) Doen wegdrijven, met 
den stroom meevoeren. 2) verwijderen, verwijderd 
houden, ook van zich zelf. -- B. Intr. Wegdrijven, 
door den stroom meegevoerd worden. 

Afdrogen (-dragen), zw. ww. trans. 

Afdrogen (oostmnl.). Afdreigen. 

Afdrneken, zw. ww. trans. Met geweld afpersen 
of ontrooven. 

Afdrupen, st. ww. intr. Afdruipen, zich druip 

stilletjes verwijderen.-staartend of 

Afdrnppe, znw. m. Drup, lek, doorsijpeling. 

Afdruppen, zw. ww. intr. Afdruppelen, lekken. 

Afdnnkel}] c, bnw. Beklagenswaardig, betreurenswaardig. 


Afdanken. Zie afdinken. 

Afduwen, zw. ww. trans. Afdrukken, overhalen. 

Afdwaen, -dwagen, st. ww. trans. z) Afwas schen 
; ook een zedelijken smet. 2) uitwisschen, te 
niet doen. 
Afdwainge, -dwaninge, znw. vr. Afwassching, 

vooral van zedelijke smetten, reiniging. 

Afdwalen, zw. ww. intr. 

Afdwingen, st. ww. trans. Ontweldigen, ontrooven, 
afhandig maken. — Afdwinginge.

Afeigenen, zw. ww. trans. In rechte den eigen dom 
van iets aan iemand ontnemen, of van iemand 
verwerven. 

Afeisehen, zw. ww. trans. Rechtens van iemand 
vorderen of hem opleggen. 
Afeten st. ww trans. i) Afeten, door het op te 
vanietsets of iemand afnemen. 2) afbijten -(de 
tong). 
Affal. Zie afval. 


24 AFFALGEREN. 

Affalgeren. Zie affelgeren.
Áffarant, znw. m. Strijdros. 
Affare, affere, znw. vr. i) Zaak, aangelegenheid. 
2) wijze van doen. 3) karakter, inborst. 
znw. 2)el ei in 

zot.

znw. Ivr. i) Aandoening. . 
Affectioos, bnw. Vatbaar voor indrukken, ontvankelijk.


Affelgeren, -falgeren, -ieren, zw. ww. trans. 
i) Kwellen, in het nauw brengen. 2) terneerslaan, 
ontmoedigen. 

Allen zw. ww. intr. Schimpen, spotten. Zie 
ne raffen. 

Afenheit, znw. vr. Aperij, dwaasheid, zotheid. 

Affere. Zie affare. 

Affleren, floeren, zw. ww. intr. Overvloeien, 
overvloed hebben. 

Affoleren, zw. ww. trans. i) Enen a., aan lijf 
of leden beschadigen, verwonden, verminken. 2) 
iet a., vertreden, verwoesten. 

Affoleringe, znw. vr. Verwonding. 

Af'aderen, zw. ww. trans. i) Iets zorgvuldig 
(van iets) verwijderen. 2) enen iet a., iemand iets 
door gaderen afhalen, het van hem innen. 

Afgaen, zw. ww. intr. — I. Absoluut. A. Met 
een pers. als ondw. t) Weggaan, vertrekken ; sterven; 
afvallig worden ; aftreden, een ambt of bediening 
nederleggen; uitscheiden; naar beneden gaan, 
van iets afgaan, afkomen. B. Met eene zaak als 
ondw., Weggaan, verdwijnen; afnemen, verminderen, 
ophouden, eindigen, zijne grenzen hebben; zich afscheiden 
van, van iets afvallen; naar den grond 
gaan, verwoest worden. -- II. Met een gen. der 
zaak. i) Van iets afstappen, met iets eindigen. 2) 
van iets afstand doen, het laten varen ; als rechts 

afstand doen van ; van hem seleen a., afstand-term : 
doen van zich zelven, zich verloochenen. 3) laten 
varen, laten loopen, eene belofte, overeenkomst enz., 
er ontrouw aan worden. 4) Met een gen. van den 
pers., van stoffen; iemand verlaten, in den steek 
laten ; iem. laten loopen. — III. Met een dat. van 
den pers, en eene zaak als ondw. i) Weggaan bij, 
zich ontlasten bij iem., hem ontgaan, ontvallen, begeven 
; met veranderd ondw.: kwijtraken, verliezen; 
voor iem. te loor gaan, ophouden zijn eigendom te 
zijn ; ontbreken. — IV. Met den dat. van den pers. 
en een pers. als ondw. i) Verlaten, begeven ; afvallen 
van, iem. ontrouw worden, hem verloochenen. 
2) enen des a., iem. iets ontzeggen, weigeren ; iem. 
iets (eene belofte) verbreken. 

Afgaende, bnw. Afnemend in krachten, zwak. 

Afgangen, hetz. als a f g a e n; z. . ald. 

Afgane znw. m. i) Het heengaan ; begane ende 
a., het recht om ergens te gaan en te komen naar 
welgevallen. 2) ondergang (der zon). 3) aftreding. 4) 
dood, overlijden. 3) begin ende a.; o/gascc Bede a., 
begin en einde van dijk of hoefslag. 

Afgebidden, st. ww. trans. Afbidden. 

AAffectie^g ^g 

Afgebieden, st. ww. trans. Gebieden iets weg 
te doen of te veranderen. 

Afgebreken, st. ww. trans. Afhandig maken. 

Afgebruken, zw. ww. trans. (Iem.) het gebruik 
van iets benemen. 

Afgedoen, onr. ww. trans. i) Wegdoen, uit den 
weg ruimen. z) Van iets afdoen, verwijderen, afnemen 
(b. v. van het kruis). 3) enen a., verdrijven. 

Afgedwaen, st. ww. tr. Afwasschen. Vgl. g e-. 

Afgegaen, st. ww. intr. Ontrouw worden. Vgl. g e-. 

Afgekeert. Zie bij a f k eren. 

Afgekeren, zw. ww. — I. Trans. Afkeeren, 
afwenden, enen a., verdrijven. = II. Wederk. Zich 
afwenden, zich afkeeren, het veld ruimen. Vgl. g e-. 

Afgeenocht. Zie a f e n o p e n. 
Afgelden, st. ww. tr. Enen iet a., iem. iets afkoopen. 
Afgeleggen, zw. ww. tr. Uit den weg ruimen, 
bijleggen (een geschil). 
Afgelosen, zw. ww. tr. Aflossen. 

AFHALEN. 

Afgenemen, st. ww. tr. Afnemen, wegnemen. 
Afgeraken, zw. ww. intr. Des a., van iets afkomen, 
er van bevrijd worden. 
Afgescheiden, bnw. Afgescheiden, afgezonderd„ 
eenzaam. — Afgescheidenheid.
Afgescheidenlike, -sclaeidel jc, bijw. Afzonderlijk, 
op zich zelf. 
Afgescheit, -gesciieet, znw. o. Uitkeering vas. 

goed. 
Afgeschudden, zw. ww. tr. Afschudden. 
Afgeset, deelw. gebruikt in een absoluten nv., uit


gezonderd. 
Afgesetten, zw. ww. tr. Van een plan of voor


nemen doen afzien, hem er af krijgen. 
Afgesp elct, bnw. Steil (nederrijnsch). 
Afgestaen, st. ww. intr. Afstand doen (van iets),. 

(het) laten varen, ophouden. 
Afgestoken, st. ww. tr. Uit den zadel lichten 
en ter aarde werpen. 
Afgesuveren, zw. ww. tr. Ten volle zuiveren, 
verzoenen. 

Afgetrecken, zw. en st. ww. trans. i) Aftrekken, 
met kracht van iiets verwijderen of losmaken, wegtrekken. 
2) enen a., aftrekken, ontrukken, losmaken; 
hein a., zich losmaken van iets. 

Afgetroeken, deelw. bnw. Abstract. -- Afgetrockenheit. 
Afgeve, znw. m. Afstand van een goed. 

Afgeven, st. ww. tr. Opgeven, overleveren. 
Afgewasschen, st. ww. tr. Afwasschen. 
Afgewinnen, st. ww. tr. i) In een strijd van 

iemand winnen of veroveren; van iemand krijgen 
of verwerven. 2) afwinnen, in het spel. 3) afkrijgen. 
losmaken, met kracht of geweld van iets verwijderen. 

Afgewisen, zw. ww. tr. Afwijzen. 
Afgieten, zw. ww. tr. 
Afglid en, st. ww. intr. i) Afglijden. 2) van den 


rechten weg afwijken. 

Afgod, -got, znw. m. 

Afgoden, zw. ww. tr. Verafgoden, vergoden. — 

Afgodendienst. 

Afgoderie znw. vr. i) Afgoderij. 2) heidensche 
godsdienst. 3) ketterij. 
Afgoderier, -fiere, of -godier, znw. m. Afgoden 

-dienaar. 
Afgodie, znw. vr. Afgoderij. 
Afgodinge, znw. vr. Afgodendienst, de heiden 

goden.-sche 
Afgodinne, -goddinne, znw. vr. Vrouwelijke afgod, 
afgodin. 
Afgoeden, zw. ww. trans. (Iem.) voldoen door 

uitkeering van goed. --Afgoedinge. 
Afgonnen, -gunnen, onr. ww. tr. Niet gunnen.
Afgraven, st. ww. tr. Afgraven. Enen iet a., 

iets afgraven ten nadeele van iem., het door graven 

van zijn goed wegnemen. 
Afgrasen, zw. ww. tr. Afgrazen. 
Afgrijs, znw. o. Afgrijzen, ontzetting. 
Afgriseljjc, bnw. Afgrijselijk, afschuwelijk, af


schuw wekkende. — Afgriselike.

Afgrisen, st. ww. intr., onpers. en wederk. Afgrijzen 
of afschuw hebben (van), gruwen, zich ontzetten. 


Afgrisinge, znw. vr. Afgrijzen, afschuw. 
Afgronden znw. vr. en o. Afgrond. 
Af grondeljjc, bnw. Onmetelijk diep. 
Afgrondelijeheit, znw. vr. Peillooze diepte; 


ook : peillooze diepheid. 
Afgrondeloos, Afgrondich, bnw. Grondeloos, 
peillooze, onpeilbaar. 
Afgrondicheit, znw. vr. Grondeloosheid, peil 
diepte.-looze 

Afgront, -grunt, znw. o. 
Afgruwelije, bnw. Gruwelijk, afgrijselijk. 
Afgn neen. Zie afgonnen. 
Afhalen, zw. ww. trans. i) Wegnemen, weg


halen ; wegdoen, wegnemen (b.v. zonde). 2) naar 
beneden halen. 3) invorderen (boeten). 


AFHANDICH. 

Afhandieh, -kendiclt, bnw. Uit de hand geraakt, 
iemand

voor emand te loor gegaan; a. -naken, 
van de hand doen, vervreemden ; enen a. maken, 
afnemen ; enen a. werden, voor iem. verloren gegaan, 
hem ontnomen worden ; kern a. houden, zich weg 
of schuil houden ; kern ere dinc a. maken, zich van 
iets ontdoen. 

Afhangen, st. ww. intr. Afhangen, naar beneden 
hangen. 
Afhangende, deelw. Hellende ; dat af/zangende, 
helling (van een berg). 

Af hane, znw. m. i) Helling. 2) afhankelijkheid; 
negenen a. hebben (van), niet afhankelijk zijn van. 
3) uitstek, uitsprong van een bouwwerk. Vgl. a flaet, 
ede art. 

Af heffen, st. ww. tr. i) Enen a., aftillen, aflichten, 
afnemen (van het kruis, een paard). 2) iet a., 
wegnemen; die tafle a., afnemen; enen die wajbe


ne a., iemand van de wapenen ontdoen. 

Af heit , znw. vr. Dwaasheid, zotternij. 

Afhelden, zw. ww. intr. i) Af hellen, hellen. 2) 

afwijken, van het rechte pad; afglijden. 

Af heldieh, -kaldick, bnw. Afhellend ; steil. 

Af helpen, st. ww. tr. t) Van het paard helpen, 

helpen afstijgen. 2) enen des a., iem. van iets af


helpen, hem er van bevrijden. 

Afhendich. Zie afhandich. 

Af hertieh, bnw. Bevreesd, kleinmoedig. 

Af hoeden, zw. ww. trans. Afhouden. 

Af hof, znw. m. Te love ende te afliove, in den 
hof en daarbuiten? ; len ofikove ende len afhove, 
ten hoogen en lagen gedinge, voor een hooger en 
een lager hof. 

Af horten, zw• ww. tr. Afrukken, afstooten. 

Afhouden, st. ww. tr. Wegnemen, weghouden, 
wegtrekken (de hand). 

Afhouden. Zie afhouwen. 

Afhouwen, st. ww. tr. Afhouwen, afhakken, 

omhakken ; enen iet a., door hakken iemand iets 
(nl. hout) ontnemen. — Af houwer. 
Afhuren, zw. ww. trans. Enen zet a., iets van 
iemand huren. 

Afhurten. Zie afhorten. 

Afjagen, st. ww. trans. i) Wegjagen, verdrijven, 
verwijderen (iets van iets anders). 2) (een paard) door 
hard rijden afmatten. 3) enen iel a., het hem afhandig 
maken. 

Afjoekeeren, zw. WW. tr. Door een botsing (van 
twee op elkaar inrijdende ridders) wegnemen of afstooten. 


Afjonnen, zw. ww. tr. Misgunnen. Vgl. a f g onn 
e n. —Afjonste.
Afeaerden, zw. Ww. tr. Met eene „caerde" of 
wolkam wegnemen, ook met scherpe of hekelende 
taal aan iemand ontrooven (de eer). 
Afeavelen, zw. ww. trans. Na eene discussie 
ontzeggen, eene beslissing nemen in iemands 
nadeel. 

Afkeer, znw. m. i) Afkeer. 2) afval, afdwaling. 

Afkennen, zw. Ww. tr. In rechte ontzeggen. 

Afkenninge, Een bepaalde afstand waarop men 
iets (van de zee uit) kan zien of kennen. 

Afkeren, zw. ww. — I. Trans. i. Afkeeren, afweren. 
2) afwenden. 3) afwenden, verdrijven. 4) 
afwerpen, van zich doen. — II. Wederk. Zich keeren, 
zich wenden (tot). -- III. Intr. i) Zich keeren, teruggaan 
; zich verwijderen, ook uit de schepenbank, 
als in de zaak betrokken of als bloedverwant. 2) 
zich ter zijde keeren. 3) afwijken, den rechten weg 
verlaten, afdwalen. 4) des a., zich van iets afwenden, 
het nalaten of er mede ophouden. 5) elzen (dat.) a., 
zich van iemand afkeeren, van hem afvallig worden. 
-- IV. deelw., afgekeert, afgedwaald, verkeerd, 
goddeloos. 

Afkeren znw. m. Hij die een ingeslagen goeden 
weg verlaat, afvallige. 
Afkeriuge, znw. vr. i) Verdrijving. 2) afdwaling. 


AFCRIGEN. 2 5. 

Afkerven, st. ww. tr. i) Afleggen, wegdcien, 
van zich zetten. 2) wegnemen, verminderen. 

Afkeuren. Zie a f c o ren. 

Afclagen, zw. ww. tr. Eene klacht of aanklacht 
tegen iemand inbrengen met betrekking tot iets, 
een eisch tegen iemand instellen. 

Afclaren, zw. ww. tr. Enen een oordeel cx., iemand 
een vonnis door de klaring, de hoogere rechtbank, 
doen verliezen, het hem doen verliezen in hooger 
beroep. Vgl. t o e c l a r e n. 

Afeleppen, zw. ww. tr. Bij klokgeklep afkondigen. 
Afclieven, st ww. tr. Afkloov en, door klooven 
van iets verwijderen. 
Afelimmen, st. ww. — I. Intr. Afklimmen. — 

II. Trans. Enen iet a., door beklimming der muren, 
stormenderhand, op iemand veroveren. 
Afclouwen, zw. ww. tr. Afwrijven, een toegebrachte 
avond of de pijn van eene kastijding. 
Afeloven, zw. ww. tr. Door klooven verwijderen 
of afsnijden; elzen a., afsnijden, als onwaardig ver 
-werpen. 
Afenagen, st. ww. tr. Af knagen, enen iet a., 
iemand uit nijd iets afnemen of ontrooven. 
Afcnaven, st. ww. tr. Afknauwen, afknagen, 
afbijten. 
Afcnopen, zw. ww. tr. i) Afbinden, een lichaamsdeel. 
2) ontknoopen, losmaken. 3) afknotten, afsnijden. 
4) deelw. afgecnocht, ontbonden, duidelijk, 
uitgemaakt, boven alle bedenking verheven. 

Afeomen, st. ww. intr. i) Van eene hoogere 
streek naar eene lagere komen. 2) afstammen. 3) 
afcomen vaan, van iets terugkomen, met een pers. 
als ondw.; van iets komen, als opbrengst, met eene 
zaak als ondw. 4) wegkomen, verdwijnen, van zaken. 
5) aftreden, een ambt neerleggen (vara eenre officiën, 
ook absoluut). 6) met den gen. van den pers. Van 
iemand af komen, hem laten loopen. 7) met den gen. 
der zaak, van iets afkomen, er van bevrijd of ontslagen 
worden, van iets afzien ; van iets afkomen, 
het kwijtraken ; met iets ophouden of uitscheiden; 
iets gedaan maken. 

Afoomen, znw. o. (eig. volt. deelw.). Nakomelingschap; 
m. mv. enes afcorenc, afstammelingen, 
nakomelingen. 

Afeomendo, znw. in. (eig. onvolt. deelij-.). Afstammeling 
; ook collectief : afstammelingen. 

Afeomer, znw. m. Afstammeling. 

AfcomSte, -coomnsie, znw. vr. i) Het komen naar 
eene lager gelegen streek of land, overkomst 
naar, bezoek aan (Nederland). 2) afstand, ontzegging, 
weigering. 

Afeondigen, zw. ww. tr. 
Afcoop, znw. m. Afkoop ; a. maak esa van (eene 
straf), haar afkoopen. 

Afcopen, zw. ww. tr. i) Afkoopen, - door afkoop 
eene verplichting doen ophouden, zich van iets vrij koopen 
; ook : een ander door afkoop er van vrijstellen. 
2) afkoopen, aflossen, eene rente. 3) enen 
iel a., door koop iets van iemand verwerven ; door 
eene geldsom de toestemming tot iets van iemand 
verkrijgen. 

Afcoren, -keuren, -kireren.., zw. \ -\v. tr, i) Bij 
eene keur onteigenen. 2) afkeuren. 

Afeorten, zw. ww. tr. i) Verkorten, korter maken. 
2) verkorten, minder maken van duur. 3) aftrekken, 
korten, van een gedeelte eener schuld. 4) enen a., 
iemand afsnijden, als onwaardig verwerpen, uitroeien, 
uitdelgen. 

Afcorter, znw. vr. Hij die iets verkort, een uittreksel 
uit iets maakt (abbreviator). 
Afcortinge, -curtinge, znw. vr. Korting, mindering. 
Afcrauwelen, zw. ww. tr. Met ijzeren „crauwels" 
of haken af krabben. 

Aferigen, st. Ww. tr. i) Van iets af krijgen, niet 
kracht verwijderen. Enen iel a., iets van iemand 
door geweld verkrijgen, het hem ontrooven. 


26 AFCRUPEN. 

Aferup en? st. ww. intr. Wegkruipen of naar 
beneden kruipen. 

Aflaen. Zie aflaten. 

Aflaet, znw. m. en o. i) Nalatigheid, verzuim; 
sonder a., onafgebroken. 2) kwijtschelding, van eene 
verplichting. 3) kwijtschelding of vergiffenis van 
zonden. 4) kwijtschelding van kerkelijke straffen, door 
de kerkelijke overheid den zondaren na de biecht 
verleend ; lellere van aflate, aflaatbrief; in a. eens 
siele, ter verkrijging van spoediger ontheffing van 
de pijnen van het vagevuur der ziel van een afge. 
storvene. 5) plaats waar de aflaat verleend wordt. 
6) grote a., kruisvaart, kruistocht (waarvoor de volle 
of groote aflaat verleend werd). 

Aflaat, znw. m. Uitstek, uitsprong van een 
bouwwerk. Vgl. u t e 1 a e t. 

A$aetsbrief, znw. m. 

Á$aetskiste, znw. vr. De kist waarin de aflaatspenningen 
worden bewaard. 
Aflaetsstoel, znw. m. Biechtstoel. 

Aflangen, zw. ww. trans. Van iets afkrijgen, 
op iets beknibbelen of uitzuinigen ; of hetzelfde als 
aftengen (?) ; z. ald. 

Aflaten, avelaen, st. ww. -- I. Trans. i) Laten 
gaan, wegzenden, ontslaan. 2) laten varen, laten 
gaan, loslaten. 3) laten loopen, nalaten, staken. 4) 
laten varen, afstand doen van, ergens geen werk 
van maken. 5) laten varen, verlaten (een ambt). 6) 
(wijn) aftappen. 7) ophouden met; Bonder a., zonder 
ophouden, voortdurend. 8) enen des a., iemand van 
iets vrijstellen. 9) kwijtschelden, vergeven, geen 
wraak of straf voor iets nemen. i o) neerlaten, laten 
zakken ; hem a., nederdalen. I I) uitlaten, niet aan. 
doen, kleederen. — II. Intr. i) Met den gen. van 
den pers., van iemand aflaten, zich van hem iemand 
verwijderen. 2) met den gen. der zaak, van iets 
aflaten, er mede ophouden. — III. Wederk. Aftreden, 
van een overheidspersoon (oostmnl.). 

.flatenen, zw. ww. trans. Laten varen, nalaten 
(oostmnl.). 
Aflatinge, znw. vr. i) Het ophouden met of 
aflaten van iets. Sender a., zonder ophouden, voort 

2) vergeving, vergiffenis.-durend. 

Aflech, znw. m. Afstand (in rechte). 

Afleden, zw• ww. tr. (Een lid) van het lichaam 
scheiden, vooral de hand. Vgl. o n t l e d e n. 
.$eden. Zie afleiden. 
Afleenre. Zie aflener. 
Afleggen, zw. ww. tr. i) Wegleggen, ergens 

anders leggen; wegbrengen, ter zijde leggen ; ergens 
anders opslaan (eene koopwaar). 2) nederleggen, 
van zich af leggen, zich van iets ontdoen (van hetgeen 
men aan heeft of bij zich heeft, ook van de 
zonde). 3) afbakenen, eene bepaalde richting door 
bakens aangeven, afzetten ; van land, afmeten met 
baakstokken. 4) afbreken, sloopen. 5) enen dijc a., 
de verplichting tot onderhoud van een dijk opheffen. 
7) doen ophouden, bijleggen, vereffenen (eene veete, 
geschil enz.), betalen (eene schuld) ; ene mort a., 
een manslag zoenen door betaling der gestelde 
boete; afschaffen, in onbruik brengen, te niet doen 
eene gewoonte, gebruik, wet, enz. ; afgeleil (-geleeeht), 
afgeschaft, in onbruik geraakt ; enen iet a., 
ten behoeve van iem. iets afschaffen, hem er van 
ontheffen ; afzetten (een overheidspersoon) ; te niet 
doen, verbreken (eene verbintenis, een koop) ; af 

wijzen (een verzoek). 8) het-slaan, van de hand 
doen eindigen van een onrecht door eene uitspraak 
of beslissing. 9) afstaan, uitkeeren aan iemand hetgeen 
hem wettig toekomt. 10) beleggen, bepalen, 
(een dag). 

Aflegger, znw. m. Hij die in eene twistzaak 
den ander betaalt, de geleden schade vergoedt, aansprakelijk 
persoon. 

Aflegginge , znw. vr. i) Afschaffing (van tollen, 
lasten enz.). 2) lossing, afkoop.
Afleiden, -leden, zw. ww. tr. i) Wegleiden, weg 
-brengen.

2) afbrengen van iets, ook van de deugd. 

AFMALEN. 

verleiden. 3) enen iet a., iets van iemand verwijde


ren, er hem van berooven (vgl. afleggen). 4) 
iem. renvoyeeren naar eene andere rechtbank. 5) 
bijbrengen, doen verschijnen voor den rechter, nl. 
getuigen. 

Afleidinge, znw. vr. i) Het wegleiden van 

iemand van de rechtplaats. 2) het zenden, brengen, 
renvoyeeren van iemand naar zijn eigen rechter. 3) 
aansprakelijkheid voor een ander, het hem helpen 
of houden uit de handen des rechters. 

,Afteken, st. ww. intr. Naar beneden druppelen; 
aftekende, lek. 
Aflenden, zw• ww. trans. Krachteloos maken, 
te niet doen, doen ophouden (een eisch enz.). 

Aflenen, -lianen, zw. ww. trans. Van iemand 
leenen (enen iet a. ); soms ook met den acc. van 
den pers. 

Aflener, -leenre, znw. m. Hij die iets van een 

ander leent, die geld van een ander opneemt. 

Aflengen, zw. ww. tr. Afkorten. Vgl. a f 1 a n gen. 

Aflesen, st. ww. tr. i) Aflezen, afplukken, bijeenzamelen 
: flumen a., pluisjes van iemands kleeren 
wegnemen. Vgl. p 1 u u m s t r i k e n. 2) aflezen, in 
het openbaar afkondigen of bekend maken. 3) door 
het lezen van een bezwerings- of tooverformulier 
trachten te verwijderen (eene kwaal, zweer enz.).

Afleveren, zw. ww. tr. Leveren, ter hand stellen, 
in handen stellen. 

Aflichten, zw. ww. tr. i) Aftillen, afnemen of 
wegnemen door iets in de hoogte te brengen ; aflichten; 
die kant a., de hand wegnemen, zijne hand 
afhouden van iets, geen recht op iets doen gelden. 
Vgl. h a n t 1 i c h t i n g e. 2) ophouden, uitscheiden 
(met verzwijging van het obj. die kant).

Afliggen, st. ww. intr. i) Afzitten, van he paard 
doen stijgen. 2) aflaten, ophouden. 

Aflujf, znw. o. i) Overlijden, dood. 2) doodschuld, 
van poorters of leden eener corporatie. 3) heerlijk 
recht, te voldoen bij het overlijden van hoorigen. 

.Aflipfseh, Aflivich, bnw. Overleden, gestorven, 
dood. -- Aflivicheit. 
Afloden, zw. ww. tr. Met het lood of peillood 
afmeten of onderzoeken. 
Afloop, znw. m. Loop naar beneden; ook van 
water, het afvloeien of afstroomen, verval. 
Aflopen, st. ww. intr. i) Van iem. of iets weg 

vlucht gaan. 2) van eene andere plaats-loopen, op de 
komen, aankomen, naderen. 3) nedervloeien. 4) afloopen, 
opgewonden worden (een kluwen). 5) enen a., 
van iem. wegloopen, hem ontrouw worden, iem. 
verlaten of in den steek laten. 6) aiohende jayemenlen, 
betalingen die op bepaalde tijden moeten 
geschieden. 

Aflopinge, znw. vr. Het afloopen, van eene 
kaars. 

Aflosen, -bossen, zw. ww. tr. i) Aflossen, van 
een band losmaken, door het afbetalen eener schuld, 
gezegd van goederen. 2) iet a., lossen, afbetalen, 
afkoopen. 3) enen a., iem. afkoopen, losmaken van 
een bezit door het betalen van eene som gelds.

AÍlosenen, zw• ww. tr. x) Aflossen, afkoopen, 

iemand

zaak. 2) emand afkoopen. --g flos(s)inge.

Aflossen, zw. ww. tr. i) Geheel lossen, afladen, 
eene vracht. 2) aflossen, eene schuld. 3) hem a., 
zich losmaken, losgaan, loslaten. 

Afluden, zw• ww. tr. Bij klokgelui bekend maken. 

Afludinge, znw. vr. Openbare bekendmaking; 
ook : het geschreven stuk, de publicatie. 
Afluken, st. ww. tr. Afscheiden, afsluiten. 
Afluuc, -luyc, znw. m. Afscheiding, afsluiting. 
A.fmaeyen, -meyen, -mayen, zw. ww. trans. Af


maaien ; enen iel a., iemand van iets (koren, gras) 
berooven door het af te maaien. 

Afmaken, zw. ww. tr. Met den gen. der zaak, 
maken dat iem. iets verliest, niet meer bezit; hem 
van iets berooven. 

Afmalen, st. ww. tr. Door malen verbruiken of 
wegnemen (nl. water). 


AFMANEN. 

Afmanen2 zw. ww. tr. Enen iet a., iem. om iets 

i

manen, iem. in rechte over iets (de voldoening eener 
schuld) aanspreken. 
Afmelken, zw. ww. tr. Door melken aan iemand 
onttrekken of ontnemen. 

Afmeten, st. ww. tr. Enen iet a., door meten 
aan iemand ontnemen, van iemands eigendom afnemen. 


Afmetsen, zw. ww. tr. Afmetselen. 
Afmieden, zw. ww. tr. Af koopen door loon of 
geschenken, omkoopen. 
Afminnen, zw. ww. tr. Ontvrijen. Zie o n tminnen. 
Aimoedich, bnw. Kleinmoedig, bevreesd. Zie 
afhertich. 

t 

Afmorden, -moorden, zw. ww. tr. Enen (dat.) 
,enen (acc.) a., iemand een ander doen verliezen 
,door hem te vermoorden. 

Afmortbranden, zw. ww. tr. Enen een lauus a., 
iemands huis in brand steken (te zijnen nadeele). 
Afmuren, zw. ww. tr. Met een muur afzetten 
of omheinen. 
Afnag eten, zw. ww. tr. Losmaken, ook : bevrij den, 
verlossen. 
Afneemschotel, znw. m. Schotel gebruikt bij het 
voordienen der spijzen en het afnemen der tafel. 

Àfneigen, zw. ww. — I Intr. Afwijken, zich afwenden. 
-- II. Trans. Afwenden, af keeres. -- III. 
Wederk. Afwijken, den juisten weg of het rechte 

pad verlaten, zich bezondigen. 
Afneigieh, bnw. Hellend. 
Afnemen, st. ww. — I. Trans. i) Afnemen, ontnemen. 
2) wegnemen, afwisschen. 3) wegnemen, 
te niet doen, opheffen, van iets dat iem. bezwaart. 
4) een deel van iets afnemen, iets doen verminderen 
(land). 5) invorderen, eene boete. 6) vergoeden (schade, 
last e. a.). 7) enen iet a., iem. iets verhinderen. — 

II. Wederk. Hem des a., zich van eene beschuldiging 
losmaken door een eed te doen, zich door een 
reinigingseed zuiveren, zijne onschuld bewijzen door 
een eed (vooral oostmnl.). — III. Intr. i) Afnemen, 
in krachten verminderen. 2) afnemen, in prijs verminderen. 
3) afnemen, slinken, mager worden. 
Afnemen, znw. o. Vermindering, verkorting van 
rechten. 
Afnementheit, znw. vr. Vermindering, verslapping. 


Afnet, znw. o. Een verboden vischnet. 

Afnipen, st. ww. tr. i) Afnijpen, afknijpen; met 
eene schaar, nijptang of snuiter van iets wegnemen. 
2) enen iet a., iemand iets (een lid) afknijpen, afnijpen 
; ook : iets afknibbelen of afpersen. 

Afonnen, onr. ww. intr. Op iemand afgunstig zijn; 
sonder a., zonder dat het iemand misgund wordt. 

Afonste, znw. vr. Afgunst. 

Afordelen, zw. ww. tr. Afwijzen, in rechte ontzeggen. 
Afordineren, st. ww. tr. Door een order of 
bevel afstellen, afcommandeeren. 
Afpachten, zw. ww. tr. Enen iet a., van iem. 
iets langs gerechtelijken weg voor schuld in bezit 
nemen. 

Afpalen, zw. ww. tr. i) Afmeten, afpalen, een 
land. 2) enen iet a., zich wederrechtelijk toeeigenen, 
een land. 

Afpanden, zw. ww. tr. Enen iet a., door gerechtelijke 
pandneming op iemands eigendom beslag 
leggen; enen geit a., van iemand geld innen door 
gerechtelijke pandneming, zich zelf betalen uit den 
verkoop van in beslag genomen panden. 

Afpeken, zw. ww. tr. Afbikken, uithakken 

(steen). 

Afpellen, zw• ww. tr. Afschillen, verwijderen. 

Afpersen, zw. ww. tr. — Afpersinge.

Afplamen, Afplanen, zw. ww. tr. Uitvoegen, 

uitwisschen, te niet doen. 
Afpleiten, zw. ww. intr. De rol der bij eene 
rechtbank aanhangige zaken afhandelen. 

AFRUMIN GE. 

Af leeken, zw. ww. tr. Afnemen, wegnemen. 

Afp

piucken, jblocken, zw. ww. tr. Afplukken, 
uitplukken, uit den grond halen ; afnemen, weg ro 


Afquiten, zw. ww. tr. i) Te niet doen, vernietigen. 
2) aflossen, afbetalen, eene schuld; enen jet a., 
iemand iets afkoopen. — Afquiter, Afquitinge.

Afraden, st. ww. tr. I) Afraden. 2) enen iet a., 
iemands goed in „rade", d. i. bij rechterlijk vonnis, 
doen verbeurd verklaren ; op eene listige wijze ontnemen. 


Afradich, bnw. Enen a., kwalijk gezind jegens 
iemand, vijandig, besloten om hem in ridderlijke 
veete (aan lijf, eer en goed) te deren. 

Afradicheit, znw. vr. Vijandige gezindheid 
jegens iemand, laster. 
Aframen, zw. ww. tr. Beramen, voorloopig bepalen 
(gezegd van een regeeringslichaam). 
Afransoeneeren, zw• ww. tr. Brandschatten, de 
betaling van eene zekere som (van iem.) afdwingen. 

Afrapen, zw. ww. tr. r) Enen iet a., van iem. 
iets afhalen of afnemen, bep. pluisjes, vuil en dgl. 
2) enen den roeper a., de keel afsnijden. 

Afrechenen. Zie afrekenen. 

Afreiken, -reken, zw. ww. tr. Zóóver reiken 
(eig. met een uitgestrekter arm) dat men iets 
raakt, bereiken ; ook : den grond van iets bereiken, 
peilen. 

Afreinigen, zw. ww. tr. Afwasschen, uitwisschen, 
zonden. 
Afreisen, zw. ww. intr. Reizen van eene bepaalde 
plaats, van huis gaan. 

Afreken. Zie afreiken. 

Afrekenen -rechenen, zw. ww. — I. Intr. Afrekenen, 
eene betaling regelen, eene rekening afsluiten. 
-- II. Trans. Vereffenen, afbetalen ; ook: 
enen iet a., iem. iets afbetalen. 

Afrennich, bnw. Zie a fr i n n i c h. 

Afresen, zw. ww. tr. Afristen. 

Afrepelen, zw. ww. tr. Afschillen. 

Afriden, st. ww. — I. Intr. i) Afrijden, wegrijden. 
2) enen a., iemand afvallen of ontrouw worden, 
zijne partij verlaten. -- II. Trans. i) Door rijden 
onbruikbaar maken, afrijden, een paard. 2) enen a., 
iemand nederrijden, op hem aanrijdende hem uit 
den zadel lichten en ter aarde werpen ; ook : iemand 
van een ander verwijderen door op hem aan te 
rijden (met eene bep. met van). 3) een Zant a., het 
rijdend doorkruisen om te rooven en te plunderen. 
4) enen iet a., lets op iem. veroveren, door een 
vijandelijken aanval (te paard). 5) als rechtsterm, bij 
gemeenschappelijken eigendom het gedeelte, dat van 
den ander hoort, tegen taxatie overnemen. 

Afrinnen, st. ww. intr. i) Afvloeien, afstroomen, 
nedervloeien. 2) wegloopen. 
Afrinnich, -rennich, bnw. A. werden, weg 
gaan, gezegd van een paard.-loopen, op den loop 
Afrinninge, znw. vr. Het wegloopen of weggaan, 
tocht, reis. 
Afriten, st. ww. tr. Afrukken, met geweld ver 
iets waaraan het bevestigd is of vastzit.-wijderen van 
Vgl. afrucken. 
Afroden, -raden (oostmnl.), zw. ww. tr. Rooien, 

uit den grond halen (boomen, struiken en dgl.). 

Afroeyen, -roven, zw. ww. intr. Wegroeien. 

Afroepen, st. ww. tr. Afroepen, afkondigen, 

eene verordening en dgl.; ook enen a., iemands 

naam openlijk bekend maken. — Afroepinge.

Afropen, zw. ww. tr. Afrukken, afplukken. 

Afroven, zw• ww. tr. Enen iet a., iem. iets door 

roof ontnemen. 

Afrucken, zw• ww. tr. Afrukken, afplukken, los


rukken ; enen iet a., iem. iets uitrukken. 

Afrumen, st. ww. tr. i) Wegruimen, opruimen 

door iets weg te nemen. 2) enen iet a., iem. iets 

ontruimen, afstaan (een vast goed). 

Afruminge, -r"ziymninge, znw. vr. Ontruiming, 

afstand van een vast goed. 


28 AFSAET. 

Afsaet. Zie afsate. 

Afsagen, zw. ww. tr. Afzagen. 

Afsate, znw. (vr. en) m. i) Kroonlijst, aan een 
gebouw; ook: uitstek, uitsprong, uitlaat (vgl. a f-
I a e t en u t e 1 a e t) aan een gebouw. 2) stut, b.v. 
onder een wiel, om het schoon te maken. 

Afschaden, zw. ww. tr. Enen iel a., iem. iets 
tot zijne schade ontnemen, hem voor eene zekere 
waarde benadeelen. 

Afschaefsel, znw. o. 

Afschampelen, -schampen zw. ww. intr. Afschampen, 
van een zwaard. 

Afschampen. Zie afschampelen. 

Afschatten, zw. ww. -- I. Trans. i) Enen iet a., 
iemand iets als schatting of rantsoen doen betalen, 
afvorderen. 2) iet a., de door gerechtelijken ver 

verkregen som geheel en al besteden ten einde-koop 

de schuldeischers te voldoen. — II. Intr. Eene vor


dering verhalen op een pand. 

Afschattigen, zw. ww. tr. Hetzelfde als a fschatten. 


Afschaven, zw• ww. tr. 

Afscheden. Zie afscheiden. 

Afscheiden, -scheden, st. ww. — I. Intr. Zijn afscheid 
nemen, vertrekken, scheiden. 2) met den gen., 
heengaan of vertrekken ; des lives (levens) a., uit het 
leven scheiden, sterven ; van iets afstand doen, het 
laten varen ; der werelt a., afstand doen van de 
wereld, een geestelijk leven gaan leiden : van iets 
afstappen (een onderwerp); Bonder a., zonder ophouden; 
voor eeuwig. -- II. Trans. i) Iets van iets 
anders scheiden, het er van losmaken. 2) afscheiden, 
afzonderen, verwijderen. 3) uitkeeren. — III. Als 
znw. i) Afloop, einde. 2) aftreding, uit een ambt. 

Afscheidinge, znw. vr. i) Heengaan, vertrek. 

2) uitkeering van goed. 3) afpaling van een erf. 

Afscheit, znw. o. i) Het vaarwel zeggen of afstand 
doen van iets. 2) scheiding, deeling van goederen, 
uitboedeling. 3) vereffening, overeenkomst, 
besluit, beslissing, uitwijzing, waardoor eene zaak wordt 
geëindigd of afgedaan. 4) grensscheiding, afscheiding. 

Afschelen, zw. ww. tr. Afschillen. 

Afschepen, zw. ww. tr. i) Inschepen en ver 

goederen. 2) uitreeden, van schepen. -zenden, van 

Afscheppen, st. ww. tr. 

Afschepper, znw. m. Een voorwerp (lepel), waar 

iets (room, vet, schuim) afschept.-mede men 

Afscheren, st. ww. tr. Afscheren, afsnijden of 

afknippen, van het haar. 

Afschetten. Zie afschatten. 

Afscheveren, zw. ww. intr. Afbrokkelen, losla


ten, gezegd van steenera. 

Afschieten, st. ww. — I. Trans. i) Haastig uit 

wapenen. 2) door schieten-trekken, kleederen en 

verwoesten, platmaken, ook : onbruikbaar maken. 

3) door schieten of een schot naar beneden doen 

vallen. 4) afschudden, vruchten van boomen. 5) 

afgraven, een bergtop, om hem te verbreeden. 6) enen 

iet a., door schieten iemand zijn volk doen verliezen, 

door neerschieten berooven van iemand. -- II. Intr. 

Wegloopen, afloop hebben, van water. 

Afschifelen, zw. ww. intr. Afschampen. Vgl. 
s e h e i f e 1 e n. 
Afschoren, -scitueren, zw. ww. tr. Afscheuren, 
met geweld afrukken. — Afschoringe.

Afschon(w), znw. m. ; afschouwe, znw. vr. i) 
Het schouwen en goedkeuren van opgeleverde werken. 
2) einde van een dijkvak. 

Afschouwen, zw. ww. intr. Onderzoeken, be


zichtigen. 

Afschrabbelen. Zie a f a c h r a b b e n. 

Afschrabben, -schrabbelen, zw. ww. intr. Af


schrappen, afkrabben met de nagels. 

Afschrappen, zw. ww. tr. i) Afschrappen. 2) 

uitschrappen, wegdoen. — Afsehrappinge.

Afschrepen, st. ww. tr. i) Afschrapen. 2) uitschrappen, 
uitwisschen. 3) enen a., iemand royeeren, 
hem als een onwaardig lid afsnijden. 

AFSLAEN. 

Afschrifte, znw. o. Brief van iemand, of copie, 
of schriftelijke opzegging (?).

Afschriven, st. ww. trans. i. Afschrijven, overschrijven 
op eene andere rekening. 2) uitwisschen, 
delgen, royeeren. 3) afschrijven, copieeren. 4) door 
het opmaken eener akte afstand doen van een recht. 

Afschroden, zw. ww. tr. Afsnijden. 

Afschromen, -schr-oeymren, zw. ww. tr. Wegjagen, 
verdrijven. 

Afschudden, zw. ww. tr. 

Afschumen, zw. ww. tr. Schuimen, afschuimen. 

Afschuven, st. ww. tr. i) Afschuiven, wegduwen. 
2) met een scheepsboom voortstuwen, boomen (een 
schip. 3) afstand doen van, van zich afzetten. 4) 
verschuiven, uitstellen. 

Afschutten, zw. ww. tr. Opsluiten, gezegd van 
vee dat 'schade aanricht in eens anders eigendom; 
ook (met een dat.) ten nadeele van een ander. 

Afseggen, zw. onr. ww. — I. Trans. i) Bij scheidsrechterlijke 
uitspraak vervallen verklaren, afschaffen, 
intrekken. 2) iemand (van een ambt) vervallen ver 

afzetten. 3) enen iet a., iemand iets in-klaren, hem 
rechte ontzeggen, beweren dat hij geen recht op 
iets heeft, iemand bij scheidsrechterlijke uitspraak 
iets ontzeggen, ook : hem veroordeelen tot betaling 
(eener geldsom). — II. Wederk. Zich ontdoen van, 
afstand doen van iets, ook: van een ambt, zijn ontslag 
nemen. 

Afseilen, zw. WW. tr. Zeilende neerhalen of naar 
den grond doen gaan, stukzeilen. 
Afsenden, zw• ww. tr. Afzenden, toezenden; 
ook : een bode zenden. 
A.fsetene, znw. m. en vr. Hij die elders gezeten 
of woonachtig is. 

Afsetten , zw. ww. tr. i) Uit den zadel lichten, 
het onderspit doen delven. 2) ismand wegzetten, 
verwijderen; verwijderen uit eene betrekking, doen 
aftreden, ontslaan (ook zonder ongunstige bijbeteekenisj. 
3) iem. afzetten, gewelddadig aanranden en 
berooven. 4) afschepen, iemand ; in den wind slaan, 
ter zijde stellen, een verzoek. 5) van geld, de waarde 
er van verminderen, den koers er van verlagen. 
6) iet a., iets ter zijde zetten, afschaffen. 7) enen 
Id a., ten behoeve van iemand iets afslaan of minderen, 
ook : zijn onderhoud in een dijk. 8) afzetten, 
met verschillende kleuren beschilderen. 9) eene 

stof, glanzen. io) een merkijzer, afzetten, scherper 

maken. 
Afsettinge, znw. vr. i) Verlaging van koers, 
waardevermindering. 2) afzetting uit een ambt. 
Afside, znw. vr. Afgelegen plaats, heimelijke of 
verborgen plaats in een huis. 
Afsieden, st. ww. tr. Af koken, in kokend water 

afwasschen. 

Afsien, st. ww. -- I. Trans. i) Uit de verte zien, bespeuren. 
2) enen iet a., iemand door zien iets afhandig 
maken. — II. Wederk. Hem des a., zich voor iets 
wachten of hoeden. 

Afsien, st. ww. tr. Afzijgen, afzeven. 
Afsiensel, znw. m. Afkooksel (van afsieden), of 
wat door zeven wordt afgescheiden (van afsiën). 
Afsigen, st. ww. tr. Hellen, schuins naar beneden 
loopen. 

Afsijn, onr. ww. intr. i) Des a., iets nalaten. 2) 
ontzet zijn van een ambt, ook : niet benoembaar 
zijn. 3) niet gebeuren. 4) afwezig zijn. 

Afsitten, st. ww. intr. i) Afstijgen van het paard. 

2) elders woonachtig zijn, in het deelw. afsittende 

(vgl. afgezeten en afseten). 3) enen a., zich 

van iemand verwijderen, hem niet bijblijven. 

Afslaeh, znw. m. en o. i) Het wegslaan van 

land door den golfslag. 2) mindering, korting. 3) 

vermindering in prijs. 4) verkoop, vooral van visch; 

ook het geld dat de verkooper aan den afslager of 

roeper schuldig is. 5) Iaadplaats voor koopwaren, 

stapelplaats (? in verbinding met ohslach). 

Afslaen , st. ww. — I. Trans. i) Afslaan, met een 

slag van iets verwijderen ; dan a., dauwtrappen, 


AFSLIPPEREN. 

rinkelrooien. 2) afslaan, afhouwen ; enen iet a., iemand 
iets uit de hand slaan; enen dat hovel a., iem. het 
hoofd afslaan ; enen (acc.) a., iem. onthoofden. 3) 
lant a., doen wegbrokkelen, wegslaan, van het water 
gezegd. 4) afslaan, omhouwen, vellen. 5) afslaan, af-
nemen van een kruis. 6) afslaan, verslaan. 7) enen 
iet a., iemand zijn volk enz. doen verliezen door ze 
te verslaan ; iemand iets ontweldigen, bv. vee; ook 
,een rechtsgrond ; enen (dat.) enen (acc.) a., iem. 
zijn maag, broeder, man enz. doen verliezen door 
hem te verslaan. 8) bij afslag verkoopes. 9) lossen, 
goederen. io) weglaten, verkorten, verkleinen. ii) 
aftrekken, in mindering brengen, korten. 12) overwegen. 
— II Intr. i) Van den weg afslaan, in eene 
,andere richting gaan, zich verwijderen. 2) afslaan, 
in prijs verminderen. 

Afslipperen, zw. ww. tr. Laten glippen, prijsgeven.


Afsliten, st. ww. -- I. Trans. Enen iet a., iem. 
door de beslissing van een rechtsprekend lichaam 
veroordeelen tot het betalen eener geldsom, ook: 
riem. bij vonnis den eigendom van iets ontzeggen. 

— II. Intr. i) Afslijten. 2) door slijten afvallen. 
Afsluten, st. ww. tr. Afsluiten; uitsluiten, bui 
-tensluiten. 
Afsintinge, znw. vr. Afsluiting, afzetting of omheining 
van een erf. 
Afsluutsel, -sluytsel, znw. o. Afsluiting , ook: 
barrière, sluitboom. 

Afsmeren, zw. ww. tr. Smelten, erts. 

Afsmiten, st. ww. tr. i) Afslaan, afhouwen. 2) 
-verslaan, om het leven brengen. 3) terugwerpen, 
afslaan, op de vlucht drijven.

Afsniden, st. ww. tr. i) Afsnijden, afknippen, 
,afhouwen ; enen den badel a., iem. zijn geld ontfutselen 
; van eene onstoffelijke zaak, van zich zetten, 
-wegdoen (gebreken). 2) iem. uitstooten. 3) enen iet a., 
iem. iets weigeren, ontzeggen.

A.fsnidinge, znw. vr. i) Afsnijding, snoeiïng, 
ook : afsnijding van de keel. 2) afsnijding, verzaking. 
_3) afsnijsel, afknipsel. 

Afsni jtlinc, znw. m. Afsnijsel. 

Afsnoeyen, zw. ww. tr. 

,.Afsoene, znw. vr. Eindachtige zoen of verzoening. 

.Asoenen, zw• ww. tr. Tevredenstellen door eene 
'uitkeering, uitkoopen. 
Afsoeken, zw. oar. ww. tr. Opzoeken. 
Afsonderen, zw, ww. tr. Afzonderen, uitzonde 


-ren, afscheiden. 
Afspannen, zw. ww. tr. i) Afbinden, losmaken 

•en afdoen, het zwaard, de sporen. 2) afbinden, door 
erfbinding doen versterven en afvallen, van ledema-
ten. 3) ontspannen, een boog.
Afspliten, st. ww. tr. i) Afrukken, afsplijten. 2) 
_afscheiden, verwijderen, vooral leengoederen ; enen 
iet a., iets van iem. verwijderen, scheiden.

A.fsplitten, zw. ww. tr. Hetz. als afsbliten ; ook: 

iet van ere dinc a., iets van iets anders afnemen 

of scheiden. 

Afspoelen, zw. ww. tr. Afspoelen, wegspoelen, 

van grond.

Afspotten, zw. ww. tr. Door spotten doen ver 

-liezen. 
Afspreiden, st. ww. tr. Uitspreiden. 
Afspreken, st. ww. tr. i) Ten einde toe be


,spreken, afhandelen. 2) ontzeggen, verbieden. 3) 
waarborgen, borg blijven voor iets.
Afspringen, st. ww. intr. Afspringen, naar de 
laagte of ter zijde. 

A.fstaen, st. ww. — I. Intr. i) Zich verwijderen, 
-wijken, ter zijde gaan. 2) afstijgen, afstappen. 3) 
tines a., zich van iemand afmaken, zich niet meer 
met hem inlaten. 4) des a., zich van iets afmaken, 
zich aan iets onttrekken ; ook : afstand doen van 
iets, het laten varen, er mede ophouden, ook absoluut 
gebruikt ; der werelt a., van de wereld afstand 
doen, zich aan een geestelijk leven wijden, in een 
klooster gaan. — II. Trans. Enen iet a., maken dat 

AFSWEMMEN. 

iemand afstand van iets doet, hem er van berooven 
(het tegenovergestelde dus van ndl. iemand iets 
afstaan").

Afstal, znw. m. Afstand ; a. doen, afstand 
doen; der werelt a. doen — der werelt afstaen; 

a. doen van enen, zich verbinden om iem. niet te 
helpen ; a., oorveda ende lofie doen, plechtig ver 
dat men zich van vijandelijkheden zal ont--klaren 
houden. 
Af stallinge, znw. vr. Afstand ; a. doen --afstal 
doen. 

Afsteecster, znw. vr. De arbeidster wier werk 
het is de wol te scheren. 

Afsteken, st. ww. tr. i) Afstooten, neerstooten, 
naar beneden doen vallen. 2) uit den zadel lichten 
en ter aarde werpen, neervellen. 3) afstooten, nederstooten, 
een voorwerp. 4) verstooten, verwijderen. 
5) enen iet a., iets van iem. wegnemen, het hem 
ontnemen of afnemen. 6) afnemen, afdoen, een 
hoofddeksel; afstrijken, de broek. 7) enen die kele, 
die strole, tltersenbecken a., iemand de keel, de strot, 
de hersenpan afsteken, hem dooden door het doorsteken 
of afsteken dier lichaamsdeelen. 8) van schepen, 
afsteken, van den wal verwijderen, doen afvaren. 
9) aftappen, wijn en bier. zo) afscheren, 
scheren, van wol. 

Afsteker, znw. m. De arbeider, die de wol 
scheert. 

Afstekinge, znw. vr. Het afsteken van iemands 

keel of strot. 
Afstecken, -slickers, zw. ww. tr. Afsteken. 
Afstel, znw. o. Belemmering, verhindering; enen 

a. doen, hem belemmeren, verhinderen. 
Afstelen, st. ww. tr. Afstelen, stelen van. 
Afstellen, zw. ww. tr. i) Iets van zich afzetten, 
verre van zich houden. 2) iets weigeren. 3) afschaf


fen, doen ophouden. 4) afdoen, doen eindigen, doen 

ophouden, een onrecht. 5) iem. ontslaan uit een 

ambt. 6) afzetten, berooven, plunderen. 7) afzetten, 

een lichaamsdeel. 

Afstellingen znw. vr. Het doen ophouden van 
iets ; het opgeven of laten varen van een ambt. 

Afsterven, st. ww. intr. i) Enen a., iemand 

door den dood ontnomen worden, door den dood 

ophouden iemands eigendom (of ook schuld) te zijn. 

2) door iemands dood komen in het bezit van een 

ander. 3) sire snenscheit a., ophouden te leven naar 

den mensch. 

Afstervinge, znw. vr. Het versterf, overlijden.
Afstieren, zw. ww. tr. ; die bant a. van, afhouden. 
Afsticken. Zie afstecken. 

Afstoot, znw. m. i) Het afstooten of naar be


neden stooten van iem. 2) afval, korte vezels van 

de gekamde wol.

Afstormen, zw. ww. tr. Door stormloopen winnen 

of machtig worden.

Afstorten, zw. ww. -- I. Trans. Afwerpen, snel 

afdoen of nederleggen, eene wapenrusting. — II. 

Intr. Afstorten, afvallen, naar beneden vallen.

Afstoten, st. ww. tr. i) Afstooten, afwerpen, 

neerwerpen. 2) enen iel a., af kapen, af handig maken, 

berooven van. 

Afstriken, st. ww. tr. i) Afstrijken, door strijken 

wegnemen ; ook : afschrappen, metselwerk. 2) afsnij 


den, eene strook van laken M. 3) afnemen, een 

hoofddeksel. 4) enen iet a., iemand iets door strijken 

ontnemen, een ring van den vinger.

.Afstropen, zw. ww. tr. Afstroopen, vel; ook: 

de kleederen van het lichaam. 

Afstrouwen, zw. ww. tr. Wegstrooien, ver 

-spreiden.

Afsturen, zw. ww. tr. Wegsturen. Vgl. a f

stieren. -

Afstuven, st. ww. intr. Met eene snelle beweging 

van iets afgescheiden worden, afvliegen. 

Afsuveren, zw. ww. tr. Zuiveren, reinigen. 

Afswemmen, st. ww. intr. Wegzwemmen. 


30 A FSWEREN . 

Afsweren, st. ww. tr. i) Afzweren, onder eede 
afstand van iets doen. 2) enen iet a., door een eed 
iemand iets doen verliezen. 3) enen maech a., bij eede 
verklaren rechtens niet meer met iem. te maken te 
willen hebben. 4) hem .celven a., onder aflegging 
van den gevorderden eed zijn ambt nederleggen, 
ontslag nemen. 

Afswoene, znw. vr. (of afswoen, m. ?). Uitkeering 
van goed, schadeloosstelling. 
Afswoenen, zw. ww. intr. Een zoen aangaan, 
zich verzoenen om daarmede de zaak uit te maken. 

Aft, Acht, bnw. Friesche (en westfri.) vorm van 
echt. Rechtmatig, wettig; ook: wettig, echt; afledach, 
aflendach, wettige rechtsdag, de dag bij de wet bepaald of door de gewoonte vastgesteld ; afle 
clage, wettige aanklacht; afle stoel, aflenstoel, de 
wettige rechterstoel; afte god, wettig goed, wettig 
eigendom. 

Aftebreken, st. ww. tr. i) Afbreken. 2) afbreken, 
ophouden, staken. 3) enen iet a., iem. iets met 
geweld of list afnemen. 

Aftedach. Zie aft. 

Aftellen, zw. ww. tr. Door tellen van iets weg 

aftellen, aftrekken, uitsluiten, niet meerekenen,-nemen, 
misschien ook : trachten te verkleinen, tornen aan. 
Aftendach, Aftenstoel. Zie a ft. 
After. Zie achter. 
Aftoren, -teerera, zw. ww. tr. Afteren, afeten, 

wegvreten. 

Aftich, bnw. Wettig, rechtmatig. Vgl. aft. 

Afticht, znw. vr. Afstand van iets. Vgl. af ti ë n. 

Aftien, st. ww. — I. Trans. i) Aftrekken, uittrekken, 
uitdoen, kleederen en wapenen. 2) aftrek 

afnemen, iets met iets verminderen. 3) aftrekken,-ken, 
afrukken ; enen den hals a., hetz. als afsteken. 4) 
enen iet a., iemand iets onttrekken, afhandig maken; 
iem. iets onttrekken, weigeren, opzeggen. — II. 
Wederk. Hem des a., zich aan iets onttrekken, het 
laten varen, er afkeerig van zijn. -- III. Intr. i) 
Aftrekken, weggaan. 2) des a., --Wederk. 

Aftiën. Zie afticht. 

Aftisse, znw. vr. Hagedis. 

Aftornen, zw. ww. tr. Naden losmaken, aftornen. 

Aftoeven, zw. ww. tr. Enen (dat.) enen (acc.) a., 
iemand door hem gevangen te zetten een ander 
doen verliezen. 
Aftrat, znw. m. Aftred, het ter zijde gaan of 
afwijken. 
Aftreden, st. ww. — I. Intr. i) Weggaan, zich 
verwijderen. 2) afwijken, het rechte pad verlaten; 

a. van doochden, de deugd den rug toekeeren, afvallig 
worden. 3) des a., afstand van iets doen; 
enen iet a., iem. iets afstaan. — II. Trans. i) Overtreden, 
zich niet aan iets houden. 2) vertreden, vertrappen, 
met voeten treden. 
Aftrec, znw. m. Dat wat iemand verlokt of verleidt, 
verzoeking. 

Atreckeljjk, bnw. Verlokkelijk, verleidelijk. 

Aftrecken, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Aftrekken, 
uittrekken, afdoen, van kleederen en wapenen. 
2) aftrekken, afrukken, ook lichaamsdeelen; 
enen (een dier) den hals a. 3) afrukken, met geweld 
verwijderen, b.v. iemand van een paard. 4) iemand 
van een ander af keerig maken. 5) iemand aftrekken 
van het goede, op een dwaalspoor brengen. 6) iel a., 
afdoen, wegdoen, wegnemen, te niet doen. 7) iemands 
eer of goeden naam bevlekken, bekladden of ver 

(lat. „detrahere"). 8) enen iet a., iem. iets-kleinen 
ontrukken, afhandig maken ; ere dinc iet a., iets 
van iets anders scheiden, losmaken. 9) als znw.: 
aftrekking, afleiding, verwijdering. — II. Wederk. 
Zich verwijderen, ook : van iemand. — III. Intr. 
i) Aftrekken, zich verwijderen. 2) zich onttrekken, 
zich niet inlaten met, er af keerig van zijn; met van. 

Aftrecker, znw. m. Hij die iem. iets afhandig 
maakt, iets (geld) uit den zak weet te kloppen; 
roover, afzetter. 

Aftreckinge, znw. vr. i) Het aftrekken, ver-

AFVOEDEREN. 

wijderen, trans., ook: het onttrekken van iets aar 
iets anders. 2) het aftrekken, verdwijnen; ook: verminderen, 
afneming van kracht, van bloei. 3) laster,. 
het bevlekken van iemands eer of goeden naam. 

Aftronc. Zie Avetronc. 

Aftugen, zw. ww. tr. Enen iet a., iem. doorgetuigenis 
voor den rechter zijn goed ontnemen. 
Aftunen, zw. ww. tr. Afheinen, omheinen. 
Afvaert, znw. vr. Oj5vaert ende a., het heen 


en weergaan, het komen en gaan ; bep.: het vrije 
van een grondstuk. 
Afvagen, zw. ww. tr. i) Afvegen. 2) wegvagen,. 
uitwisschen, uitroeien. 

Afval, znw. m. i) Afval, wat van iets afvalt,_ 
van spijzen ; ook van vee. 2) het van iets, eene 
hoogte, afvallen, val uit de hoogte. 3) toevallige of 
bijkomende bate. 

Afvallen, st. ww. intr. i) Nedervallen, naar beneden 
vallen, afvallen ; van het paard vallen; ook 
uitvallen, van het haar. 2) afstammen. 3) ophouden, 
weggedaan worden. 4) als znw., afwatering. 

Afvangen, st. ww. tr. Enen (dat.) enen (acc.) a.,. 
iemand een ander ontrooven door hem gevangen 
te maken. 

Afvaren, st. ww. intr. i) Afgaan, heengaan;. 
ojbvaren ende a., gaan en komen, volledige vrijheid 
van handelen. 2) met eene snelle beweging van iets, 
afgaan of afgescheiden worden; ook van lichaamsdeelen, 
die door een slag van de romp afvliegen_ 
3) afrijden. 4) afvaren. 

Afvaringef mow. vr. Vertrek naar elders. 

Afvechten st. ww. intr. Hem enen a., zich door 
vechten aan iemands macht onttrekken, zich van:_ 
hem vrijmaken. Vgl. o n t v e c h t e n. 
Afvegen, zw• ww. tr. Afvegen ; ook : wegvegen,. 
wegnemen (doode takken). 

Afvellen, zw. ww. tr. i) Doen nedervallen, door 
een slag van het paard doen vallen. 2) vedervellen,. 
omverhalen, verwoesten, eene stad. 3) wegnemen uit 
een hoop of stapel. 

Afverbernen, Afverbranden, st. ww. intr. 

Geheel verbranden, door brand verwoesten. 

Afverbot, aller-, znw. o. Afkondiging. 

Afverdienen, zw. ww. tr. Van iemand te vorderen 
hebben voor bewezen diensten. 

Afvercopen, zw. ww. tr. Geheel verkoopen, uit


i

verkoopen. 

Afvermorden, -moorden, zw. ww. tr. Enen enen 
a., iem. van een ander berooven door hem te vermoorden, 
doen verliezen door moord. 
Afverraden, st. ww. tr. Enen iet a., iemand 
iets door verraad af handig maken, op verraderlijkewij 
ze ontnemen. 
Afverscheiden, st. ww. tr. Hetzelfde als a fs 
c h e i d e n. Afscheiden, verwijderen. 
Afverslaen, st. ww. tr. Enen enen a., iemand 
een ander doen verliezen door hem te verslaan; 
vooral een veldheer of leger de manschappen. 
Afvertigen, -vortegen, zw. ww. intr. Hetz. als. 
*a f v o r t e n. Afrotten, wegrotten 

Afvervreemden, vert. van lat. abalienare. 

Afvillen, zw. ww. tr. i) Met vel en al afrukken. 
2) villen. 
Afvlaen, -vlagen, st. ww. tr. Hetzelfde als afvillen, 
2). 

Afvliegen, st. ww. intr. i) Afvliegen; wegvliegen, 
ook: van vonken. 2) afvliegen, met eene snelle beweging 
van iets afgescheiden worden, vooral van 
deelen van het lichaam. 

Afvlien, st ww. intr. Wegvluchten. 

Afvlieten, st. ww. intr. Wegdrijven. — Afvlietinge.


Afvloeyen, zw. ww. intr. Wegvloeien, weg stroomen 
; door den vloed wegslaan, gezegd van, 
land. 

Afvlote, znw. vr. Afstrooming, wegvloeiïng. — 
Afvlotich. 
Afvoederen, zw. ww. tr. Enen iet a., door 


AFVOEREN. 

voedering van dieren iemand iets (koren) doen 

verliezen. 

Afvoeren, -vueren. zw. ww. tr. i) Wegvoeren, 

wegbrengen, een persoon, eene zaak. 2) met eene krach. 

tige beweging doen afvliegen, afslaan, afstooten. Vgl. 

a f v a r e n. 3) ene bootschab a., een last overbrengen. 

*Afvorten. Zie afvertigen. 

Afvrage, znw. vr. Ondervraging. --Afvragen.

Afvreden, zw. ww. tr. Afperken, afzetten, om


heinen. -- Afvredinge.

Afvreemden, zw. ww. intr. Vervreemden. 

A vrien? zw. ww. tr. Ontvrijen. 

:Afvoeren. Zie afvoeren. 

Afwaerts, bijw. Weg, heen, afwaarts. 

Afwaeyen, -wayen, zw. ww. intr. x) Wegwaaien, 
vervliegen. 2) naar beneden waaien, omwaaien. 3) 
door een snelle beweging naar beneden tuimelen. 
Afwansel, znw. o. Wat door wannen wordt afgescheiden, 
kaf. 
Afwasschen2 st. ww. intr. i) Afwasschen. 2) 
uitwisschen, reinigen (zonden). — Afwasschinge.

Afwege, -weges, -weechs, bijw. i) Van den weg 
af. 2) op eene afgelegen of verborgen plaats. 3) 
afwezig. 

Afwegen, zw. ww. tr. Wegbrengen. 

Afwetrich, bnw. Afgelegen. 

Afweiden, zw. ww. tr. i) Afweiden, afgrazen. 

iemand

enen iel a., emand door grazen of weiden (door 
het brengen van vee in eene weide) doen verliezen. 
Afweigeringe, znw. vr. Het ontzeggen of niet 
toekennen van iets. 

Afweken, -veeeken, zw. ww. tr. 

Afwenden, zw. ww. -- I. Trans. Afkeeren, wenden. 
— II. Intr. Zich afkeeren of afwenden, zich 
verwijderen, wegtrekken. 
Afweren zw. ww. tr. i) Weren, niet toelaten, 
wraken, als get

uigen. 2) weren, buitensluiten. 

Afwerpen -warj4en, -worben, st. ww. tr. i) 
Van zich werpen ; ook: verwerpen, versmaden. 2) 
iemand met geweld van eene plaats werpen, afslaan. 
3) iemand uit den zadel werpen, op den grond 
werpen. 4) naar beneden werpen of doen komen, 
afschudden, van boomvruchten. 5) iets met geweld 
van iemand scheiden of verwijderen ; afslaan, afhouwen, 
een been. Vgl. a f s m i t e n. 6) verslaan, 
dooden (?). 7) neerwerpen, omverhalen, vernielen, 
sloopen; a. in den grond, slechten. 8) vernederen, 
naar de laagte halen. 9) verwerpen, afkeuren (16de 
eeuw). io) opbrengen, opleveren (16de eeuw), gezegd 
van hout. 

Afwerven, st. ww. tr. Enen iet a„ iets van iem. 
verkrijgen. 
Afweselijc, bnw. Afwezig, afwezend. Vgl. a f. 
wordieh. 
Afwesen, onr. st. ww. intr. i) Afwezig zijn. 2) 
met een eden (ook Oden nv.), ergens buiten kunnen, 
iets kunnen ontgaan. 3) afgeschaft worden, niet lan• 

ger bestaan. 4) met een meere. subj., van elkander 
af zijn, afzonderlijk geplaatst zijn, op verschillende 
plaatsen berusten. 

Afwesende, deelw. bnw. Afwezig, afwezend. — 
Afweser. -- Afwesinge.

Afweven, st. ww. tr. Afweven, ten einde toe 

weven. 

Af WI] s, znw. o. Hetzelfde als a f w i s i n g e. 

Afvel en, st. ww. intr. i) Van den rechten of 
den goeden weg afgaan. 2) heengaan. 
Afwikinge, znw. vr. Afwijking, het afgaan van 
den rechten of den goeden weg. 
Afwinden, st. ww. tr. i) Afwinden, een kluwen. 
2) afwinden, met een windas naar omlaag brengen. 

Afwinnen, st. ww. tra i) Iet a., iets in den strijd 
winnen of veroveren ; enen iel a., iets op iemand in 
een strijd winnen of veroveren; enen den wijcls a„ 
op iem. de zege behalen. 2) in een gerechtelijken 
strijd. Iet a., iets gerechtelijk voor schuld in bezit 
nemen; enen a., een vonnis tegen iemand verkrijgen 
tot betaling; enen iet (of des) a., hetzelfde; enen 

AGULGOUDE. 3t 

sine ere, zijn hovel, laf of lit a., iemand eer, lijf of 

lid bij rechterlijk vonnis doen verliezen ; hem eerloos 

doen verklaren, ter dood laten brengen, tot verlies 

van lijf of lid laten veroordeelen. 3) iets afkrijgen, 

scheiden van datgene waaraan de zaak verbonden 

was. 4) iets weghalen of wegnemen van de plaats 

waar het ligt. 5) enen iet a., iem. iets afwinnen, 

ook met spelen. 

Afwinner, znw. m. Hij die door eene rechter


lijke uitspraak een goed verkrijgt, waarop hij recht 

heeft. 

Afwinninge, znw, vr. Gerechtelijke inbezitneming, 
eigening, het door een rechterlijke uitspraak 
wederverkrijgen van een goed waarop men recht 
heeft; ook : het rechterlijk vonnis zelf; a. doen, den 
eisch er toe instellen. 

Afwisen, zw. en st. ww. tr. i) Enen a., iemand 

afwijzen, terugwijzen. 2) enen iet a., iets aan iemand 

bij vonnis of rechterlijke uitspraak ontzeggen. 3) iets 

aanwijzen om het aan iemand te geven of het hem 

uit te betalen. 4) bij vonnis bepalen dat iets niet 

zal gebeuren of dat iets zal zijn afgeschaft. 5) afwijzen, 
weigeren. 
Afwisinge, znw. vr. A. doen, aanwijzing doen 
tot verhaal eener schuldvordering. 

Afwisschen, -wissen, zw. ww. tr. i) Afwisschen, 
wegvegen. 2) uitwisschen. 3) uitroeien. 4) uitdooven, 
verduisteren. — Afwisschinge.

Afwonden, 2W. ww. tra Iemand iets (een dier) 
door eene verwonding doen verliezen. 
Afwoekeren, zw. ww. tr. Enen iet a., iemand 
iets door woeker ontnemen. 

Afwonen, zw. ww. intr. Elders wonen. 

Afwonende, deelw. bnw. Elders woonachtig. 

Afwoninge, znw. vr. Woning buiten een 
zeker rechtsgebied, het hebben van zijn domicilie 

elders. 

.Afwordieh, bnw. Afwezig. 

Afwordicheit, znw. vr. Afwezigheid. 

.Afworpen. Zie afwerpen. 

Afwringen, st. ww. tr. Enen iet a., iemand iets 

door wringen afrukken, met geweld van het lijf 
wringen. 

Afwriven, st. ww. tr. i) Afwrijven, afschuren. 
2) afwrijven, uitwisschen, een smet of blaam. 3) 
opwrijven, gladmaken. 4) enen iet a., iem. iets ontnemen 
of betwisten. 

Agaat, znw. m. Agaat. Nu en dan verward en 
samengevallen met gagael, barnsteen. 
A.gatensteen, aechtensteen, znw. m. Agaat; 
ook : barnsteen, zwarte barnsteen, git. Zie a g e t.

Age, znw. Kaf, stroo. 

Agedochte, ave-, aef-, akedochte, aefdocht. Zie 
hagedochte. 
Ageer, znw. m. Korte werpspiets. 
Ageleen , ageleer, znw. Naam van eene kleine 

Oostenrijksche munt. 

.gelen. Zie hagelen. 

Agendboec, aegend-, znw. o. en m. Boek waarin 
de „agenda", d. i. de liturgieën voor de verschillende 
kerkdiensten worden geschreven. 

Agerste. Zie e x t e r. 

Aget, znw. m. Zwarte barnsteen, git. 

Agettijn, -en, bnw. Van git, gitten. 

Aggele, znw. vr. Fakkel. 

Agger, znw. m. Naam van een oud ambacht 

op Zuid-Beveland. 

Agnusdei, agnes-, znw. Een ovaalrond stuk 
witte was, waarop een „lam Gods" (agnus dei), een 
lam dat een kruis vasthoudt, is afgebeeld. 

Agoen, znw. m. De doodstrijd, het sterfuur. 

Agoy, znw. V n van agoyen. Zie a s o y. 

Agreste, znw. vr. Wrangheid. 

Agret, znw. o. Het wrange sap dat uit de onrijpe 
wijndruif geperst wordt. 

Agt, znw. vr. Vrouwenaam. Aagt, Agatha. 

Agulgoude, zn . vr. Naam van eene bloem of 
plant, misschien : aloë. 


32 A G USTIJN. 

A ustj 0 n. Zie A u g us t ij n. 
Aha, tusschenw. A ha! 
Ay, xi, tusschenw. Ai ! ach ! helaas ! Ook twee


lettergrepig, A-i! 
Ayamant. Zie adamant. 
Ayboy. Zie ayvoy.

*Ven, zw. ww. Zie haeyen. 
Ayeren, -eerera, zw. ww. tr. Helpen, ondersteunen. 
Aylace, al., -las, -lase, tusschenw. Zie a 1 a s. 
Aymant. Zie adamant. 
Aymi, tusschenw. Ach mij I wee mij!
Ayse, aise, eyse, znw. Gemak, rust, kalme tevre


denheid. Taise sin, leven, tevreden, opgewekt zijn, 
leven ; hem laise houden, hetz. ; qualike laise sijn, 
slecht op zijn gemak zijn, droevig gestemd zijn, in 
een treurigen toestand verkeeren, er slecht aan toe 
zijn. Vgl. „te gemake" bij g e m a c. 

Ayse, aise, bnw. Welgemoed, tevreden, opgewekt, 
zich op zijn gemak gevoelende. in eene behaaglijke 
stemming verkeerende, vroolijk; hem aise 
maken, zich vroolijk maken, zich verlustigen. 

Aysement, aise-, ase-, asi-, asu-, znw. o. i) 
Gerief, gemak. 2) recht van gebruik, gebruik, bezit. 
3) huisraad., meubelen, al wat tot eene huisinrichting 
behoort, ook : al wat tot een huis en erf behoort, 
toebehooren. 4) huisvesting, herberg. 5) kamer, bin. 
nenkamer, vertrek waar men zich afzondert; in a. 
.rijn, in de rust zijn. 6) geheim gemak. 

A sementelike, aise-, bijw. Op eene gemakkelijke 
wijze. 
.Aysementcamere? -canner, znw. vr. Eene ka 
ingericht om zich rust, gemak of verkwikking-mer 
te bezorgen, kleedkamer en dgl. 

Aysierens aisieren. -eren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Iemand op zijn gemak zetten; hem gastvrij onthalen, 
verzorgen. 2) iemand op zijn gemak zetten, 
geruststellen. 3) eene plaats van het noodige voorzien; 
geaysieri, van versterkingen voorzien. — II. 
Wederk. i) Zich gemak en genoegen verschaffen, 
uitrusten ; zich verkwikken, zich verlustigen. 2) zich 
geruststellen, alle vrees laten varen. -- III. Intr. 
Hetzelfde als wederk., i). 

Aysi e, -aisige. Zie bij a s i c h d o e m. 
Aysijl, aisijl, aisel, eysel, eisel, znw. m. Azijn. 
Ayspn, aisijn, aisin, znw. o. Azijn. 
Aysllich, azs-, -ech, Aysinich, ais-, -ech, bnw. 


Azijnig, azijnachtig, zuur, wrang. 
Aysuur, aesuer. Zie a s u e r. 
Ayuen, ajuun, aiuen, anjuun, znw. o. Ajuin, ui. 

Vgl. enioen (onioen). 
Ayuuntiende, znw. vr. Tiend gegeven van uien 

-velden. 
Acaet, znw. m. Hetzelfde als a g a e t. 
Acallen, akallen, zw. ww. intr. Raaskallen, zot 

uitslaan.-teklap 
Acare, accare, ackere, znw. vr. Pauk, keteltrom. 
Acaren, zw. ww. intr. Op de pauk of keteltrom 

slaan. 
Acarijn, acc-, -ien, znw. m. Hij die de pauk of 

keteltrom slaat, paukslager. 
Acarise, acc-., znw. vr. Hetz. als a c a r e. 
Acatoen, znw. o. Lastpaard, paard. 
Accent, znw. o. Klemtoon. 
Accenten, zw. ww. intr. Accentueeren, klemtoon 

aanbrengen of leggen.
Acces, znw. m. Opkomst van de koorts, koorts 
-aanval. 
Accidentiën, znw. vr. mv. i) Bijkomende omstan


digheden of gebeurtenissen. 2) bijkomende voordeelen. 
kccjs. Zie assijs. 
Accijsmeester. Zie assijsmeester. 

Ake, achche, znw. m. Aak, vaartuig. 
-Ake, -aker. Zie meinake, -aker. 
Akel, znw. m. i) Leed, onrecht, schade. 2) he


kel, tegenzin. 
Akel e, Zie acoleye. 
*Akellch. Zie ac kelich.
Aken, znw. Aken, de stad. 

ACCOORT. 

Aken, bnw. Zie a k ij n. 
Akenhorn, znw. m. Naam van een muziekwerk 
soort van schelklinkenden hoorn.-tuig, eene 

Aker, akere, laaker, eker, there, ekeren, znw. ni. 

Aker, metalen wateremmer. 
Aker. Zie akerre. 
Akerboom, znw. m. Eikenboom. 
Ageren, zw. ww. intr. Eikels zoeken, voor de 

varkens. -
Akerich, bnw. Eikelachtig. 
Akerre, aker, aenkerre, bijw., a. staen, van eene 

deur : op een kier of reet staan. 
Aket, acket, znw. m. (?). Slimme streek, listige 

vond, bedrieglijke kunstgreep.
ggji n, aken, bnw. Eikenhouten (? ). 
Accare enz. Zie a c a r e. 
Aekeleye. Zie aco1eye. 
Ackelich, akel-, -lac, bnw. Akelig, afschuwelijk. 
Acker, znw. m. Akker; saet-, joot-, weid-, boon-, 

bloesnenacker e. a. ; ook : naam van een landmaat. 
Ackerbouwer, znw. m. Bouwman. -- Ackerbonwinge.


Aekeren, zw. ww. — I. Intr. Ploegen, den akker be


ploegen, bebouwen. — II. Trans. Beploegen, bebouwen. 
Ackere. Zie a c a r e. 
Aekerlant, znw. o. Akkerland. 
Ackerloon, znw. m. Opbrengst van een akker. 
Ackerman, znw, m. Akkerman, bouwman, boer; 

mv. ackerliede, -lude. 
Ackerneringe, znw. vr. Akkerbouw, landbouw. 
Ackernoot. Zie o k e r n o o t. 
A.ckerrecht, znw. o. Opbrengst van een akker. 
Ackermente, znw. vr. Akkerment, veldment, 

veldmunt, eene plant. 
Aekerroof, znw. m. Roof op iemands akker of 
land gepleegd. 
Ackerschade, znw. vr. Schade gedaan aan of 

aangericht op iemands land. 
Ackersiec, bnw. Melaatsch. 
Ackervorsch, znw. m. Kleine kikvorsch. 
Ackerwif, znw. n. Vrouw van het land; boerin. 
Acket. Zie a k e t. 
Accoort, accort, znw. m. en vr. i) Eensgezind


heid, eenstemmigheid ; in (te) accorde bringen, tot 
eensgezindheid brengen, verzoenen. 2) samenstemming, 
overeenstemming, instemming, medewerking; 

a. houden met, samenstemmen met; van énen acorde 
sin, samenstemmen, overeenstemmen, overeenkomen; 
a. doen te, instemmen met iets, er deel aan nemen, 
aan medeplichtig zijn ; ook : onderling verband, 
samenhang tusschen de verschillende deelen van 
één voorwerp, en : overeenkomst tusschen de ver 
daden van eenzelfden persoon (in de-schillende 
uitdr. a. houden in weldoene, er in blijven, volharden) 
; des a. werken, handelen in overeenstemming 
met iets, nl. met zijne woorden. 3) samenstemming 
van gevoelens en meeningen; overeenstemmend gevoelen 
of meening. 4) vereeniging van personen die 
dezelfde gevoelens zijn toegedaan, partij ; van enen 
accorde sin, tot iemands partij behooren; enen van 
sinen accorde hebben, iemand tot zijne partij rekenen, 
tot bondgenoot hebben ; aen enes a. vallen, tot 
iemands partij overgaan ; enen crigen, werven, treeken 
an siin a., iemand tot zijne partij overhalen, 
voor zich winnen; lokken, verlokken. 5) gezelschap. 
6) akkoord, een geheel van overeenstemmende tonen; 
toon ; (negeen) a. dragen, (niet) overeenstemmen, niet 
harmonieeren ; iet voegen aen sin a., iets met iets 
doen overeenstemmen ; speeltuig, dat accoorden 
voortbrengt. 7) overeenkomst, verdrag, akkoord ; 
taccorde bringen, tot Gene overeenkomst brengen, 
vereffenen ; taccorde, in accorde (accort) Betten, stellen, 
hetz. ; van accorde vallen, met een pers. als ondw., 
het eens worden ; met eene zaak als ondw., tot 
stand komen. 8) aard, natuur; na sin a., naar zijn 
aard, naar behooren, naar den eisch; bi accorde, 
hetz. 9) handeling, handelwijze, eig. van personen 
onderling; zaak. 


ACCOORT. 

Accoort, accort, bnw. Eenstemmig, overeen. 
stemmend. 

A.ceorden, accoorden, zw. ww. intr. ; a. met, met 
iem. of iets een verdrag maken ; zich er mede inlaten 
; er mede omgaan, iets hanteeren. 

Accorderen, acorderen, zw. ww. — I. Intr. i) 
Overeenstemmen, harmonisch samenklinken. 2) overeenstemmen 
met, toepasselijk zijn op. 3) a. met, 
met iem. een verdrag, akkoord, overeenkomst sluiten. 
4) a. tot, in iets toestemmen. — II. Trans. i) Stemmen, 
een muziekwerktuig. 2) in overeenstemming 
brengen. 3) overeenkomen, bepalen. 4) antwoorden. 

Accordich, bnw. Eensgezind ; a. sijn, het eens 
zijn, overeengekomen zijn. 

Accort. Zie accoort. 

Accotoen. Zie acotoen. 

Acoleye, akeleye, ackeleye, znw. vr. Akelei, ook 
als benaming der H. Maagd. 

Acolite, acolijt, accolijt, acolitus, znw. m. Geestelijke 
van lagere orde, in rang volgende op den 
subdiaken. — Acolijtschap.

Acolitusbrief, znw. m. Akte waaruit blijkt dat 
iemand „acoliet" is. 

Acolissiehout. Zie colissiehout. 

Aconiseeren, -ieren, zw. ww. wederk. Zich bekend 
maken (bij), zich voorstellen (aan). Vgl. a c


quenteren. 

Acoort. Zie accoort. 

Acotoen, accotoen, znw. o. Katoen; een wambuis 
dat de ridders onder het harnas droegen. 
Acouter, ascouter, znw. m. Verspieder. 
Aequent, znw. m. Bekende, goede bekende. 
Acquentanse, aquitanse, -tanee, znw. vr. Be


kendheid, kennis met of aan iemand ; a. maken an 
enen, kennis met iemand maken. 
Aegaenteeren, acquint-, acquit-, aquit-, -ieren, 

zw. ww. — I. Trans. Iemand gemeenzaam leeren kennen 
of kennen, vertrouwelijk met hem omgaan. -

II. Wederk. Kennis met iem. maken. — III. Intr. 
Hetz. als wederk.; geacquentiert, gemeenzaam, bekend 
met. 
Acquiteeren. Zie a c q u e n t e r e n. 

Acte, achte, znw. vr. Ambtelijk stuk, akte. 

Acteur, znw. m. Bewerker. 

Al, ol, onbep. voornaamw. — I. Bijv. vnw. Al. In 
het enkv. zoowel in de bet. van lat. totus, geheel, 
als van omnis, elk ; in het mv. alleen in die van 
omnes, alle. — II. Zelfst. vnw. i) Alles; niet dan al, 
niets dan ; alles, als, al te voren, vóór alles ; bovenal; 
alles boven, als te boven, bovenal; mei allen, geheel 
en al, te eenen male, volkomen; inderdaad; met 
allen wel, geheel en al, volkomen ; (al) met allen 
niet, niet met allen (alle), volstrekt niet; volstrekt 
niets ; al met allen, te eenen male, geheel ; (ne)geen 
met allen, volstrekt geen, geen enkel ; al met allen 
geen, hetz. ; al noch half, half noch heel, in het 
geheel niet. 2) al gevolgd door het aanw. vnw. 
dat, dit, gedurende al dien tijd, ondertusschen. 3) 
van allen tal, van al tal, aan alle kanten, over de 
gansche uitgestrektheid ; in ieder opzicht, geheel en 
al; in den ganschen omvang, van het begin tot het 
einde. 4) over al, al over al, overal ; in elk deel, in 
ieder opzicht, geheel en al ; in het geheel, alles te 
zamen. 5) dore al (alle) dat (desen), met of bij 
dat (dit) al, niettegenstaande dat, ondanks dat; met 
al dien dat, hetz. 6) al yore (jegen) al setten, wagen, 
aventuren, alles op het spel zetten. 7) al omme al, 
geheel en al, met lijf en ziel. 

Al, alle, bijw. i) Geheel, geheel en al ; al anders, 
heel anders; al niet, niet al (alle), niet geheel, of 
ook : in het geheel niet, volstrekt niet (niets) ; niet 
dan al, niet anders al, volstrekt niets anders (dan) ; 
alle ende vol, vol ende al, wel ende al, geheel en 
al, volledig; al een, ene, vgl. a 11 e n e; al een smoel, 
bloet, een en al eelt, bloed. 2) al door, aanhoudend. 
3) volstrekt, in elk geval. 4) al of (ofte, ocht), geheel 
of, alsof. 

Al, voorz. Eig. het bijw. in de bet. „geheel en 

ALDUS. 33 

al". i) Door, over, in den omvang van ; al die see 
varen ; min vader lief al dat lent, het geheele 
land door. 2) langs ; al desen jbat varen, al dien 
weck gaen.

Al, alle, voeges. i) Al, ofschoon, alhoewel, hoewel 
; ook al — schoon ; al wordt ook uitgelaten. 2) 
toen. 3) zoo dikwijls als. 4) als, indien. 5) als, gelijk, 
zooals. 6) alsof, als. 

Alabaster, albaster, albaester, znw. o. Albast. 

Alabastrijn, -tren, bnw. Albasten, van albast. 
Alabondine, -bandine, znw. vr. Een edele steen. 
Alaem. Zie allame. 

Alaen. Zie alant. 
Alaes, allaes, aylas, aylaes, -lace(n), -lase, tus


schenw. Helaas. 

Alamo. Zie allame. 

Alan ge. Zie al i n g e. 

Alanges. Zie a l l a n g e s. 

Alant, alaen, znw. m. Naam eener plant : alant, 
alantswortel. 
Alarme, allarme, alerm, znw. Beroering, opschudding.
Alb, znw. m. Naam van een kleine munt : wit


penning, blank. 

Albaester. Zie alb aster. 

Albe. Zie alve. 

Albboom. Zie al b o o m. 

Albedalle, allebedalle, bijw. Geheel en al, volstrekt 
; a. niet, volstrekt niet (niets), niet (niets) hoegenaamd 
; niemant a., volstrekt niemand. 

Albedi, bijw. Hetz. als b e di. 

Albedrijf, znw. m. Bedilal, bemoeial. 

Albeel. Zie abeel. 

AlbeelI n, -en. Zie a b e e l ij n. 

Alberader -ere, znw. m. Alverschaffer, albezorger, 
de bron van alle goeds (God). 
Albereit, -bereet, bnw. Geheel gereed, kant en 
klaar. 

Albereits, bijw. Alreede, alreeds. 

Albestiert, znw. m. Bestuural, hij die alles regelt 
of doet, lat. „factotum". 
Albl oot, bijw. Hetz. als b 1 o o t. 
Afboom, albboom, znw. m. Abeel. 
A1boomen, -bomen, bnw. Van abeelhout. 
Aldaer, bijw.w. i) Aldaar. 2) relat. alwaar. 3) 
alstoen, alsdan. 

Aide, Alt (oostmnl.). Zie o u d e, o u t. 

Aldan, -danne, bijw. Dan, alsdan ; ook : toen. 

Aldeman. Zie aleman, 2). 

Alder-(oostmnl.). Zie o u d e r-, ook in samenstellingen 
met verwantschapsnamen aldervader, 
-moeder. 

Alder-, in samenst. met bnw. in den superl. Zie 
aller-. 
Alder-, in samenst. met znw. (kant, tiere e. a.). 
Zie aller-. 

Aldiewile. Zie bij w i 1e. 

Aldine, onb. vnw. Alles. Vgl. alleman, a l m a n. 

Aldo. Zie aldoe. 

Aldoch, voegw. Hetz. als d o c h. Echter, toch. 

Aldoe, -do, bijw. Toen, alstoen. 

Aldore, -duere, -dure, bijw. i ) Van ruimte, 
geheel door, door en door ; door, doorheen , aldoor, 
recht door; in alle richtingen door, overal heen, 
naar alle kanten ; ook : overal, aan allen kant. 2) 
van tijd, aldoor, aanhoudend, tot op het laatste toe 
door, ten einde toe. 

Aldorentore, bijw. Hetz. als d o r e n t o r e. 

Aldos. Zie aldus. 

Aldosscherwijs. Zie a 1 d u s s c h e r w ij s. 

Aldosgedaen. Zie a 1 d u s g e d a e n. 

Aldostaen, dosten. Zie a 1 d u s d a e n. 

Alduere. Zie a 1 d ore. 

Aldulc, bnw. Uit aldusljc. Zoodanig, dusdanig. 
Vgl. iade-eeuwsch dusk, dusch en zie al duss 
c h e r w ij s. 
Aldus, -dos, bijw. i) Aldus, op deze wijze. 2) op 
deze voorwaarde. 3) dus, daarom. 


 

3 4 ALDUSDAEN.

Aldusdaen, -dustaen, -dostaen, -dosten, A1dusdanich, 
Aldusgedaen, Aldusgedanich, bnw. 
Dusdanig. Vgl. afd ustaen. 

rAldnsdanigerwjjs 7 -dustenigerwijs, bijw. Op 
deze wijze; ook : uit dien hoofde. 

Aldusscherwijs, -doscerwijs, bijw. Uit alduslikerwijs 
(vgl. bij a 1 d u 1 c). Op dusdanige wijze, 
aldus. 

Aldussuic, bnw. Dusdanig, zoodanig. Vgl. al


5.0 5 U 1 c. 
Aldustaen, -dustanich. Zie a 1 d u s d a e n, 

.d a n i c h. 
,Aldustenigerwij s. Zie a 1 d u s d a n i g e r w ij s. 
Aldusterwjjs, -dosierwijs, bijw. Uit aldustener


wijs (van aldustaen) of verkeerde lezing voor aldusscerwijs 
(-dussckerwijs). 

Ale, znw. Zie a ei (aal, de visch). 

Ale, hale, ael, znw. o. Aal, eene soort van moutdrank 
of bier, met minder hop dan in het gewone 
bier en dus zoeter van smaak; goede ale, goedale, 
eene goede soort aal. 

Ale-, bijw. Hetz. als alle-, al-, als versterkend 
woord bij bnw. Vgl. alewaer, alecort, aelmachtich 
(-mechtich), aleweldich naast 
almechtich en alweldich. 

Ai ebrouwer, znw. m. Bierbrouwer. 

Alsen. Zie allene. 

Aleenkine, bijw. Langzamerhand, ongemerkt. 
Zie allenkine. 

Aleenlike. Zie alleen like. 

Ale en skins, bijw. Zie bij a 11e e n k i n e. 

Aleer, alleer, voegw. Voordat, aleer. 

Aleffen, alleffen, bijw. Alevenwel, in weerwil 
daarvan, desniettegenstaande. Vgl. a 1 e v e n w e 1. 

Aleye. Zie a11eye. 

Aleoreren. Zie a11egeren. 

Aleinde. Zie a 1 e n d e. 

Aleinde. Zie ellende. 

Aleinsken. Zie alleenkine. 

Alecort, bnw. Heel kort, zeer kort. Zie a 1 e-. 

Aleman, ael-, znw. m. Alemanniër, Duitscher. 
Ook aldeman. 

Aleman, ael-, aelle-, znw. m. Platboomde schuit 
voor het vervoer van aal of bier, bierschuit, ook: 
schuit; schuit gebezigd bij het heien. 

Alembijt, -bic, -bic, znw. o. Glazen klok, distilleerkiok. 


Alemis. Zie aelmoesene. 

Alemoesene. Zie a e 1 m o e s e n e. 

Alende, znw. vr. Zie e 11 e n d e. 

Alende, -einde, -inde, znw. o. Uiterste einde. 

Alendich. Zie e l l e n d i e h. 

Alendicheit. Zie ellendicheit. 

Alene. Zie allene. 

Alengeren. Zie a l l e g e r e n. 

Alentlike, allent-, allint-, bijw. Geheel en al, 
ganscheljk, ten volle. 

Alerm. Zie alarme. 

Alevenste. Zie ellevenste. 

Alevenwel, -wael, bijw. Evenwel, alevenwel, 
alevel, in weerwil daarvan, desniettegenstaande. 

Alewaer, aleweer. Zie a1warich en ael. 

w a r i c h. 

Aleweldich, bnw. Almachtig. Vgl. a 1 w e 1 d i c h. 

Alexandrijn, bnw. Alexandrijnsch, bepaaldelijk 
van eene kostbare purperen stof, te Alexandrië vervaardigd. 


Alf. Zie half. 

Alf. Zie al v e. 

Alf, znw. m. Elf. i) Booze geest, die den mensch 
door allerlei bedrieglijke beelden kwelde en verbijsterde. 
Vr. alvinne. 2) zot, dwaas. Vgl. a 1 fs c h. 
Aifagtjnspille, znw. vr. Dokterspillen; zekere 

pillen, naar een Arabisch recept gemaakt. 

Alfijn, alfthijn, znw. m. De raadsheer in het 
schaakspel. 
Alfmaent. Zie h a l f m a e n t. 
Alfonder. Zie halfonder. 

ALLE. 

Alfsch, alfs, bnw. Zot, dwaas ; alfsche droch. 
Zie alfsgedroch. 

Alfsgedroch, -gedroehte. Afsgedwas, znw. o. 
Bedrieglijke verschijning door de alfen veroorzaakt, 
spookverschijning, spookgestalte, spook. 

Alfvastene, -ine. Zie h a l f v a s t e n e. 

Algader, alle-, -gadere, -gaer,bijw. i) Te zamen, 
te gader, in het geheel; ook: al (lat. omnis). 2) geheel 
en al, volstrekt. 

Algader, znw. vnw. onz. Alles te zamen, alles 
met elkaar. 
Algebra, znw. vr. Het vereenigen van deelen 

tot een geheel, ontleedkunde. 
Algedaeds, bijw. Gedurig, aanhoudend, altijd.
Algeheel, algeel, bnw. en bijw. Geheel, gansch. 
Algeheellike, -gehelike, bijw. Ganschelijk. 
Algeljc, zelfst. vnw. Alles gelijkelijk, alles te 

zamen. 
Algelikerwise, -wijs, bijw. Geheel op dezelfde 

wijze. 
Algelike, -gelijc, bijw. Gelijkelijk, evenzeer. 
Algemeenlinge, -lange, bijw. In het algemeen; 

vgl. gemeenlike en -lange. 
Algemene, -gemeen. Zie g e m e n e, g e m e e n. 
Algereet, bijw. Dadelijk, aanstonds. 
Algerne, bijw. Zeer gaarne. 
Algeweldich, bnw. Almachtig. Vgl. a 1 w e 1


dich en aelweldich. 
Al ' nder, bijw. Ginder, ginds, aldaar. 
Al ee1 bnw. en bijw. Geheel, volkomen. 
Alheit,l -hede, znw. vr. Geheelheid, het geheele 

wezen. 
Aihent, voegw. (oostmnl.). Totdat. 
Alhier, bijw. Alhier; alhier te voren, hier voor


maals, voor dezen. 
Alhoe , bijw. en voegw. — I. Hoe ; hoe — ook. 

— II. Alhoewel. 
Aliance, znw. vr. Verbond, alliantie. 
Aliëren, -eeren, zw. ww. — I. Trans. Verbinden; 
gealieeri, verbonden, vereenigd (met iets). — II. 

Intr. Zich verbinden, een verbond sluiten met. 
Aliet, alieut, znw. m. Bondgenoot.
,Alfaz aellijc, bnw. Volledig, geheel, volkomen. 
Alindich. Zie ellendich. 
Alindicheit. Zie e11endicheit. 
Alineen, al in een, aleneen, alneen, bijw. 

Voortdurend, aanhoudend, altijd door; gedurig, telkens 
weer. 

Alinge, -mc, -ingen, alange, bijw. Geheel en al, 
volkomen, volstrekt; niet a., niet geheel; a. ende al, 
gans ende a., geheel en al. 

Aline, aellinc, aelinc, allinc, bnw. Geheel, volkomen. 
Alincheit, znw. vr. Geheelheid, volledigheid, 
volkomenheid. 
Alinclike, aellinc-, alling-, bijw. Geheel en al, 

ten volle; a. ende te male, a. ende allemale. 
Alinse. Zie alleise. 
Alintlh). Zie a 11 e n d e. 
Alivuere, -vure, znw. vr. Verkeerde lezing voor 

aluwiere, beugeltasch? 
Alkemie, alkamie, znw. vr. Alchimie. 
Alkemist, znw. m. Alchimist, goudmaker. 
Allaen. Zie alant. 
Allaes. Zie, alaes. 

Allame, alame, halame, an-, hal-, -lamme, 
-kiem, -lam, -lem, alam, alem, znw. m. en o. Grondvorm 
àndlame, an/lamé. i) Huisraad, benoodigdheden, 
ook : een stuk huisraad ; huusalame, huisraad; 
cokena., keukengereedschap; scheehsa., scheepstuig. 
2) opschik, tooi. 3) krijgsvoorraad. 4) werktuigen, 
gereedschappen. 5) werktuig, middel om iets 
uit te werken ; list, kunstgreep. 

Allanges , -langs, voorz. Langs. 
Alleen. Zie allene. 
Alle, vnw. Zie a 1, vnw. 
Alle, bijw. Geheel. Zie a 1, bijw.
Alle, voorz. Langs. Zie a 1, voort. 



ALLEENKEL. 

Alleenkel, bijw. }ietz. als alleenkine. 

Alleenkine, (al eenkine), allenkine, -kin, -ken; 
ook alleenskine, allencskine, alleynckine, alleynsken, 
allensken, alleynsen, alleiskine, bijw. Een voor een, 
bij gedeelten, stuk voor stuk; langzamerhand. Oorspr. 
verbonden met een gen., die afhing van een ; al 
eenkine worde gaat scaemie uut, met ieder woord 
(dat men aanhoort zonder er tegen op te komen) 
verliest men iets van zijn schaamtegevoel. 

Alleenlike, al eenlike, allenelike, bijw. Alleenlijk. 


Alleensi al eens, bijw. en bnw. Geheel eens. 
i) Eveneens, gelijk. 2) eenerlei, onverschillig; het es 
alleens, het is om het even, hetzelfde. 3) gelijkluidend. 

Alleenskine. Zie alle e n k i n e. 
Alleer. Zie ale e r. 
Allegacie, znw. vr. Het aanvoeren of bijbrengen 


van redenen, bewijzen, aanspraken, rechtsgronden enz. 

Allegader. Zie a 1 g a d er. 

Allegeren, alegeren, alligeren, alengeren, allengeren, 
-ieren; allyeren, -eeren, zw. ww. trans. 
Aanhalen, aanvoeren; vooral als rechtsterm : aanvoeren 
rechtsgronden, bewijzen, enz. 

Allegorie, znw. vr. Allegorie, voortgezette en 
uitgewerkte beeldspraak. 

Alleinde. Zie a 11 e n d e. 

Allege, aleie, znw. vr. Omloop van een toren. 

Alleinkelijc. Zie al1enkelike. 

Alleinken, -leincsken, -leinscen, -leinsen, -leinsken. 
Zie alleenkine. 

Alleinschen, bijw. Langzamerhand, van stap tot 

stap, allengs. 
Alleinselen. Zie a l l e n t e l e n. 
Alleinskine. Zie alleenkine. 
Alleise, znw. vr. Reis, keer, maal, werf. 
Alleiskine. Zie alleenkine. 
Alleleens, al alleens, al aleens, bijw. .i) Op 

dezelfde wijze; -gelijc, -of, even alsof, (net) precies 
alsof; a sin, gelijk zijn. 2) eenerlei, onverschillig; 
het is (comt) mi a., het is mij om het even. 

Allelene, al allene, bijw. Eigenlijk, alleenlijk, 
slechts. 

Alleluia, znw. o. Halleluja; ook als benaming 
van een deel der mis, dat van Septuagesima tot 
Paschen werd weggelaten en vervangen door een 
gebed ; dal a. leggen, het h. weglaten. Spreekw. 
thalleluja is geleit, de pret is gedaan.

Allem. Zie al1ame. 

Alleman. Zie a 1 m a n. 

A.11emoesene. Zie a e 1 m o e s e n e. 

Allemachtich. Zie a 1 m a c h t i c h. 

Allende. _Zie ellende. 

Allendel j c. Zie e 11 e n d e I i k e. 

Allendich. Zie e l l e n d i c h. 

Allendicheit. Zie e l l e n d i c h e i t. 

Allene, Alene, znw. vr. Helena. Since Alene, 
Alleene, de H. Helena, de moeder van Constantijn 
den Groote. Ook kan hier en daar bedoeld zijn de 
Belgische maagd en martelares Alena. — Met eene 
woordspeling in de spreekwijze enen senle Allenen 
bevelen, iemand alleen laten, hem verlaten. 

Allene al ene, alleene, alleen, aleen, -em, -ien, 

bnw. en bijw. — I. Bnw. i) Geheel één, volkomen 
gelijk. 2) eenerlei, hetzelfde, onverschillig; het is mi 
(allene) al een. 3) geheel alleen, zonder gezelschap; 
allene sterven, van dieren, een eigen dood sterven (?). 
4) ook attributief gebruikt en verbuigbaar: an eenen 
alleenen anker meeren", „in eenen alleenen pointe". 
-- II. Bijw. Geheel eens. i) Op dezelfde wijze, 
eveneens, gelijkelijk. 2) op dezelfde plaats, bijeen. 
3) op denzelfden tijd, te gelijk, tevens ; ook : in één 
keer, in eens ; misschien ook : op een keer, eens. 
4) in eenen (eens) door, aldoor, altijd. 5) overal. 6) 
geheel en al, in het geheel, te eenen male, ten volle; 
precies, juist; allene niet, in het geheel niets, totaal 
niets; niet allene, niet eens, zelfs niet. 7) gezamenlijk, 
te zamen, in het geheel. 8) eeniglijk, alleenlijk, 
slechts; niet a., niet alleen, niet slechts; allene 

ALLERQUAETST. 

twee, slechts met hun beiden, zonder ander gezel


schap. 
Alleneen. Zie a 1 i n e e n. 
Al]enich, bnw. Alleenig, eenzaam, geheel alleen.
Allenigen , alleenegen, bijw. Alleenlijk.
Allenesalich, bnw. Eenzaam, moederziel alleen. 
Allenkede, -eynkede, bijw. Hetz. als alleenkine. 
Allenkelike, alleynkelie, bijw. Hetz. als al


1 e e n k 1 n e. 
Allenken, -kine, -ke. Zie a 11 e e n k i n e. 
Allengs, allincs, allenchs, bijw. Allengs (16de 

eeuw) ; ook : hoe langer (zoo). 
Allenosken, -kine, -kene. Zie a 11 e e n k i n e. 
Allenselen. Zie a l l e n t e 1 e n. 
Allenselike. Zie a11ente1ike. 

Allenselinge, allinselinge, -schelinge, bijw. Hetz. 
als allen telen. 
Allenskene. Zie alleenkine. 

Allent, oostmnl. onz. van al, vnw. 
Allentelen, -leniselen, -lensselen, -lenselen, bijw. 

Allengs, langzamerhand. Van e n t e 1. 
Allentelike, -lentelken, -lenselike, bijw. Hetzelfde. 
Allenthalven, bijw. Van alle kanten; in a., 

hetzelfde. 
Allentoos, -tofs, bijw. Altoos. Zie a 1 t o o s. 
Aller-, vóór den superlatief van een bnw. Aller-. 
Allerachterst, -ecklerst, bnw. Allerlaatst. 
Allerbedruckest, bnw. Zoo neerslachtig 

gelijk.
Allerbest, bnw. Allerbest; ten allerbesten, zoo 
goed mogelijk. 
Allerdagelike, (uit alre dage (ge)like), bijw. 
Dagelijks.

Allerdoreluchtichst, alre-, dor-, dur-, bnw. 

Allerechterst. Zie a l l e r a c h t e r s t. 
Allereerst, alre-, -ierst, alreerst, bnw. en bijw. 

Allereerst ; metten allereersten, zoo spoedig mogelijk.
Allergenadiehst, alre-, -genedickst, bnw. 
Allergoedertierenst, alre-, bnw. Allerbemin


nelijkst.

Allerhande, alre-, alrande, allerande, ook alle


hande, bijw. uitdr. Allerhande, allerlei. 
Allerhandesins, alre-, bijw. Op allerlei wijzen. 
Allerhands, alre-, vnw. Allerlei dingen, van 

allerlei (?). 

Allerheilichst, alre-, bnw. 

Allerheiligen, alre-(ook aller heiligen dagli). 

De gedenkdag van alle heiligen, Allerheiligen. 
Allerheiligenmaent, alre-, znw. m. en vr. 
November. 
Allerheiligenmesse, -heiliger-, -misse, znw-. vr. 
Allerheiligen.
Allerhoochste, alge-, bnw. en znw. Allerhoog

-

ste; dat a., het hoogste, de top, de nok. 
Allerkinderdach, alre-, znw. m. Aller kinderen 
dag, 28 December. 
Allerconne, alre-, -cunne, bnw. Van allerlei 
soort. 

Allerlangest, alre-, lancsl, bnw. 
Allerleye, alre-, -leie, bnw. 
Allermalc, alre-, -malljc, -man/ c, onb. vnw. 


Iedereen. 
Allermeest, alre-, bnw. Allergrootst, allermeest. 
Allerminst, alre-, bnw. Allerminst, allerkleinst. 
Allernaest, alre-, -heest, bnw. en bijw. , i) Al


leinaast, zoo nabij mogelijk. 2) van tijd, weldra, 
zeer spoedig, haast. Ook voorz. met den datief, a. 
sire hunt, op zijn bloote lijf. 

Allernederst, alre-, -nidersí, bnw. Alleronderst, 

allerlaagst.
Allerneest. Zie a l l e r n a e s t. 
Allerontsienst, bnw. Zeer gevreesd (titel van 

vorsten). 
Allerorberlij est, bnw. Allernuttigst, allervoordeeligst. 
Alleroverst, alre-, -oevers!, bnw. Allervoornaamst, 
opperst.
Allerquaetst, alre-, bnw. Allerslechtst. 


36 ALLERSALICHSTLIKE. 

111ersalichstlihe, alre-, bijw. Op eene wijze 
die voor iemands zieleheil het best is. 
Allerslachte, alre-, alle-, -slacht, bnw. Van 

allerlei soort, allerlei, verschillende. 
Allertiere, alre, bnw. Hetzelfde. 
Alleruterste, alre-, alder-, -uyterste, alleruiterst, 

allerlaatst; als znw., eves a., zijne laatste oogenblikken, 
zijn uiterste. 
Allerwegen alre-, -wegen, bijw. Allerwegen, 

overal. Vgl. a l l e w e g e. 
Allerwij st, alre-, bnw. 
Alles, genitief van al, in het Ndl. tot nomina. 

tief geworden; als bijw. i) In alle opzichten, in 
hooge mate. 2) al te zamen. Vgl. a 1 s, bijw. 
Allesins (alles sins), allesens, bijw. Overal, van 

of aan alle kanten ; van a., van alle kanten. 
Alleslachte. Zie a l l e r s l a c h t e. 
Allot, oostmnl. onz. van al, vnw. ; als bijw. i) 

Overal, aan alle kanten. 2) voortdurend, steeds. 
A.11etenen. Zie altenen. 
Alletgader, vnw. (oostmnl.). Hetz. als al


gad er. 

Alletjjt. Zie a 1 t ij t. 
Alletoos. Zie altoos. 
Allettel. Zie allutte1. 


Allettelkijn. Zie a l l u t t e l k ij n. 
Allevene. Zie e l e v e n e (elf). 
Allevot, allebol, bijw. Slag op slag, gedurig; 


altijd door. 

Allewege, bijw. uitdr. i) Altijd, bij alle gelegenheden, 
gedurig. 2) altijd, aanhoudend. 3) overal. 
Vgl. a 11 e r w e g e. 4) in elk opzicht, in allen gevalle. 

Allyëren. Zie allegeren. 
Allike, alliken, alljc, bijw. Op eene geheel ge


lijke wijze, evenzeer, zonder verschil. 
Alligegoet, bijw. Evenwel, toch. 
Allikeveel, zelfst. onb. vnw. Evenveel. 
Allikewel, bijw. i) Even wel, even zeer, insge


lijks. 2) evenwel, echter, niettegenstaande dat. 
Allinde. Zie ellende. 
Allinge, allinglike. Zie a l i n g e, a l i n c l i k e. 

Alline, znw. Zie h a l l e n c. 

Allinc , bnw. Zie a 1 i n c. 
Allinobroot. Zie hallincbroot. 
Allinken, -kene. Zie all e e n k i n e. 
Allinos , allincx. Zie a l l e n c s. 


Allinsehelinge. Zie a l l e n s e l i n g e. 
A.11inso. Zie a l l e i s e. 
AllinseliDge. Zie allenselinge. 


Allinskene, allinskens. Zie a 11 e e n k i n e. 
Allintlike. Zie ale n t 1 i k e. 
Allintselinge. Zie allenselinge. 

Alloy, znw. o. Allodiaal goed. 
Alloy. Zie a 1 o y (allooi). 
Allorten, (uit aldorien ?), bijw. Daar, aldaar. 
Allute. Zie alute. 


Alluttel, -Zittel, -Zettel, bnw., als onz. znw. Een 
weinig, een klein beetje; verklw. allettelkijn, el-, 
-luilelkijn. Hetzelfde. 

Alluttel, -leftel, bijw. Een weinig, eenigermate. 

Verklw. alluttelkijn, el-, lettelkijn, -ken. 
Alluttelkijn, -ken. Zie de beide vorige woorden. 
Alm, uit allem, allang. Zie a 11 a m e. Een stuk 

huisraad, een gereedschap : „een aim oft geweer 

brengen om den brant mede tuutene". 
Almachte, bnw. Almachtig.
Almachtich, alle-, -mechiich, bnw. Almachtig. 

Vgl. aelmechtich. 
Almaehticheit, allen)., -mecklicheil, znw. vr. 
Almacht. 

Almaenge, znw. vr. Duitschland. Vgl. a 1 e m a n. 
Alman, alleman, zelfst. vnw. Iedereen, een iegelijk. 
Almanac, znw. m. Almanak (16de eeuw). 

Aimarle, almarijs, znw. vr. Plankenkast, kast. 

Almatike, znw. vr. Hetzelfde als d a 1 m a t i k e. 
Een opperkleed of staatsiekleed met wijde mouwen, 
vooral: het gewaad van diaken en subdiaken bij 
het misdienen. 

ALSBERCH. 

Almo. Zie h a 1 m e. 
A,lmeehtich, -heil. Zie a 1 m a c h t i c h, -heit 
en vgl. aelmechtich, -*machtich. 
Almeest, bnw. Voor het grootste gedeelte, in


zonderheid. 
Almeniere, -melniere. Zie a e 1 m o e s n i e r e. 
Almet. Zie altemet. 
Almet , bijw. Almede. 
Alminiere. Zie a e l m o e s n i e r e. 
Almisse. Zie ae1moesene. 
Almisse, aelmisse, znw. vr. Een tot de schouders 

afhangend hoofddeksel, kap, muts. 
Aimissier. Zie aelmoesenier. 
Almoesniere, almoniere. Zie a e 1 m o e s n i ere. 
Almogen, znw. o. Alvermogen, almacht. 
Almogende -muegende, deelw. bnw. Alvermo


gend, almachtig. — Almogentheit.
Álmore, -moor, znw. m. (o. ?). Hetzelfde als 

a 1 m a r i e. 
Alneen. Zie al i. n een. 
Alnoeh, bijw. Nog steeds, nog altijd. 
Alnochtoe, bijw. Tot nog toe ; toen nog. 
Alnu, bijw. Nu. 
Aloe, aloës, znw. vr. Aloë. 
Alloy, alloy, znw. o. Allooi, menging van min


dere metalen met goud en zilver, wettelijk gehalte, 
ook: het met goud en zilver vermengde mindere 
metaal. 

Aloyeren, alogieren, zw. ww. Met mindere me


talen vermengen (goud en zilver). 
Alomb e. Zie a l o m m e. 
Alomme, -ombe, bijw. i) Over de geheele op


pervlakte, overal. 2) alom, aan alle kanten. 
Alommegaens, bijw. Rondom. 
Alommeganc, -ombeganc, bijw. (Een zekeren 

tijd) voluit, van het begin tot het einde. 
Alommetomme, bijw. Aan alle kanten, rondom. 
glop, -ub, bijw. Ten einde toe, geheel en al. 
Alore, znw. m. Gang, corridor.
A.lontsvieeseh, -vleisch, znw. o. Elandsvleesch(?). 
Alowiere. Zie a l u w i e r e. 
Alper alf, znw. Een schepbord aan het rad van 

een watermolen; het wiel zelf heet wiel van alen, 

of aljbwiel, albenrat.
Alphijn. Zie al f ij n. 
Airande. Zie allerhande. 
Airandesins, allerhande-, . bijw. Op allerlei 

wijzen. 
-reede, -reide, bijw. Alreeds. 
Alreine, -rene, bijw. i) Geheel, geheel en al, 
2) gezamenlijk.
Alrune, -ruyn, znw. Alruin, alruinwortel, hek


sen-of tooverwortel (lat. „mandragora"). 
Als. Zie hals. 
Als, alles, ols, Bijw. genitief van al, als zelfst. 

vnw. — I. In het geheel, al te zamen ; „hi regneerdeals twee jaer"; „als ware één". (in het geheel maaréén) ; „als eens" (in het geheel eens, niet meer dan 
één keer) ; in als, in het geheel ; in als noch in 
deels, geheel noch gedeeltelijk ; niet als, als niet, 
als geen, in het geheel niet, volstrekt niet (niets); 
als niet en connen van (an), in het geheel geen 
verstand hebben van. — II. In de uitdr. als ende als. 
i) In het geheel, alles te zamen genomen. 2) geheel 
en al, te eenen male. 3) volstrekt, stellig; „dits te 
lachteren als ende als". 4) stellig, ontwijfelbaar. 

Als, voegw. Alhoewel, ofschoon, hoezeer, al ; „si 
moeten met haer wenen, als hadden si herten gehad 
als stenen"; „als was dat sake ... nochtan"; 
al ware het ; „waervan dattet oc sy, als van enen 
seer cleynen dinghe". 

Als, bijw. en voegw. Zie a 1 s e. 

Als te boven, Als te voren . Zie bij a 1. 
Alsaen, bijw. Aldra, weldra, zeer spoedig. 
*Alsaenkens. Zie a n s a e n k e n s. 
Alsam, voegw. Alsof. 

Alsamen bijw. Ganschelijk, geheel en al. 
Alsberch^. Zie h a l s b e r c h. 



ALSDAN. 

Alsdan , as dan, bijw. Dan, in dat geval, alsdan. 

Alsdoe(n), bijw. Alstoen. 

Also, znw. vr. Hetzelfde als a 1 s e n e , ie Art. 

Also , als, as, bijw. Toonlooze vorm van also, en 
daarmede in bet. gelijkstaande. Alzoo, zoo, evenzoo, 
evenzeer; „wel was dat ors in sijn gewilt; alse was 
Ferguut, diere up sat". Bij aanroepingen en bezweringen, 
„alse helpe mi sente Amand ; alse geve mi 
God". Veelal gevolgd door als(e) als voegw. bij ver 

„appelen als groot alse mans hovet";-gelijkingen : 
„alse verre als". Als(e) Boel, al zoo goed, wel zoo 
goed, ruim zoo goed; alse wel, al zoo wel, ruim zoo 
wel ; alse lief, wel (ruim) zoo lief, liever ; noch alse, 
noch als, nog eens zoo, dubbel zoo ; als(e) dal, zoo 
dat : ,,dat si alle gereet waren, alse dat si met hem 
mochten varen". 

Also, als, asse, as, voegw. In dezelfde bet. als 
also, doch als conjunctie opgevat. — I. Als vergelijkend 
voegw., als, zooals, gelijk : „claer als(as) die 
dach"; nu en dan door bijgedachte (aan geljc) met 
een datief: „hij wert ontverwet als enen doden"; 
„alle den scape ende der coe"; „alse die vroede' 
vroedelike ; „ic ben als een die sterven waent" (ik 
ga den dood te gemoet), omschrijving voor ,,ic 
wane sterven"; alse te met eene onbep. wijs ter aanduiding 
van doel of strekking ; „A. bereit sine vaert 
alse te (om te) comene harewaert"; „alse hi dede", 
aan het slot van een zin, — „so dede hi" (zoo deed 
hij ook inderdaad) ; „als hi ooc en dede" (en zoo 
deed hij ook niet). Nu en dan staat alse ook na een 
comparatief; „dat meere feeste noit gesien en wart 
alse men in den vergiere vant"; „dat beter raet en 
ware geen als dat men Gode aenriepe"; „roder alse een 
crieke root"; „ic bads liever littel als vele". — 

II. Als voegw. van wijze, als, als het ware of als 
ware het (mnl. „alse hi hadde, als hi ware"), alsof: 
„geanscijnt alst een mensch ware"; „alse hi ware 
God"; gelzjc als(e), recht (rechts) alse, net alsof, juist 
alsof; alse (quamsijs), alsof hij zeggen wilde. — III. 
Als voegw. van hoedanigheid: als, als-zijnde; „alle 
God so wilt God sijn gewerdt, alse vader met minnen 
aneverdt, alse here ontsien." Ook zonder als : „hi 
starf een heilich mensche; die daer regneert ghewarich 
God ; hi sat coninc daer." — IV. Als ver 
als, namelijk, te weten : „onse cureyt,-klarend voegw. 
als heer W."; „hi wert ayes geset up een paert, alse 
dat anschijn achterwaert." Ook bij opsommingen, 
namelijk (in het Ndl. heeft als de bet. van ,,bijvoorbeeld"); 
als dat, (namelijk) dat (conj.) : „si geeft die 
ziele raet, als dat Si alle ydele gedachten van haer 
keert"; „so waer hij te vreden, als dat die abt dex 
vrouwen dat gaf"; else van, alse te, wat betreft, met 
betrekking tot. — V. Als voegw. van tijd. Als, toen; 
nu ; wanneer (van het verledene, het tegenwoordige, 
de toekomst); „als hi quam"; nu alse ic bem out"; 
„als ic sterve". — VI. Als voorwaardelijk voegw. 
Als, indien, het gewone woord is of. — VII. Als 
causaal voegw., ter uitdrukking van een grond : als 
(naardien) du een mensche sijste ende niet God"; 
„als mach van dinen worden comen toren groot." --
Viii. Als expletief, d. i. voor de bet. onvertaald 
kunnende blijven. Alse hoe, alse wat, hoe, wat. 
Vooral bij tijdpartikels, alse heden, alse morgen, alse 
in allen stonden ; alse nu -- alse nu, nu-nu, nu 
eens-dan eens, dan weder. Ook nu-alse nu, alsenu, 
a. nu-so, a. nu -te pant; a. nu-daerna, a. numorgen. 


Alsools. Zie alsheels. 

Alsegedaon. Hetz. als a 1 s o g e d a e n. 

Alsel. Zie asse1. 

Alselgeren. Zie a s s e l g e r e n. 

Alselc. Zie a l s u l c. 

Alselkerhande. Zie a l s u l k e r h a n d e. 

Á1S81p uit als helt, alse hele, nl. (mi God), zoo 

waarlijk helpe mij. 

A1seix. Zie als u l x. 

A1sono, alsen, alsine, alsen, alssen, znw. vr. Alsem. 

Alseno. Zie elsene. 

ALTAERLAKEN. 

Alsensop, znw. o. Alsemsap. 

Alsont. Zie a1sint. 
A1sosulc. Hetz. als a 1 s o s u 1 c. 
Aishoels, alseels, bijw. In het geheel, geheel en 


al; met eene ontkenning (niet, geen), volstrekt niet, 

in het geheel geen. 
Als ]n. Hetz. als a i s ij n. 
Alsint, -sent, bijw. Steeds, voortdurend. 
Alsmaer, bijw. In liet geheel slechts; met eene 

ontkenning (die ook kan worden weggelaten); slechts 

niet geheel, d. i. bijna geheel. 
Alsnoch, bijw. Nog. 
Alsnu, bijw. Nu. Vgl. a 1 s e n u bij a l s e. 
Also, -soo, -soe, bijw. i) Alzoo, zoo; a. verre, 

vele als, voorzoover ; also dicke, also menich 

e. a. ; a. houde, saen, schiere, vollike, vroe, zoo 
dadelijk, aanstonds; gevolgd door als(e) : zoodra als; 
a. vele als iet, met eene ontk., zooveel als niets, 
volstrekt niets. — Also dat, zóódat, zoodat. Bij also 
(en so) wordt herhaaldelijk gaen verzwegen : „ende 
also ten cloostre waert" ; „ende also danen". Vgl. 
bij s o : „so henen". Bij verzekeringen onder eede: 
also waerlike enz. ; „also moetic met eren leven". 
2) evenzoo, ook zoo, insgelijks, eveneens, ook; a. 
wel (wale), insgelijks, eveneens; noch a., nog al 
zoo, nog eens zoo, wel eens zoo, dubbel zoo ; also 
ne (of en), so ne, evenmin. 3) zeer, in hooge mate. 
4) bi also (hier staat het woord met een znw. gelijk), 
op die voorwaarde, voor het geval dat, indien ; in 
geval dat, op voorwaarde dat, mits ; ten ware bi 
also of, behalve voor het geval dat. 5) also staat 
evenals so, dus, aldus, in de plaats van een object, 
„ne gheloofdic niet also''. 
Also, -soo, -soe, voegw. Vgl. a 1 s e. — I. Als vergelijkend 
voegw. Als, zooals, gelijk „hi sal u alsoo 
(bijw.) bereiden, alsoo hi dede hem beiden". -- II. Als 
voegw. van tijd. Als, wanneer, toen, zoodra. — III. Als 
grondaanduidend voegw. Naardien, daar, dewijl. — 

IV. Als verklarend voegw. Namelijk, te weten, als. 
— V. Expletief. Also hoe, hoe ; also dat, als dat, dat. 
Alsodaen, alsodanich, -sotanich, alsogedaen, bnw. 
Zoodanig, dusdanig. 
Alsof, -off, voegw. Als of. 
Alsogoliko, alsogelikerwise, -zees, bijw. Evenzoo, 

insgelijks, desgelijks ; a. als, op gelijke wijze als, 
evenals, zooals (gevolgd door een hoofdzin met also). 
Alsolijc, -lic, bnw. Zoodanig, dusdanig. Vgl. 

a 1 s u 1 e. 
Alsomenich, onb. vnw. Zoo velen. Vgl. bij 

also, bijw. 
Alsonder, voorz. i) Zonder. 2) behalve. 
Alsonder, bijw. Behalve dat, bovendien. 
,Asos. Zie a l s u s. 
Alsostaen , -sos/en. Zie a 1 s u s t a e n. 
Alsosulc , bnw. Zoodanig, dusdanig. Vgl. a 1 s u 1 c. 
Alsotanich. Zie a1sodanich. 

A1sowio, onbep. vnw. Alwie. 
Alssen. Zie a l s e n e. 
Alsto, bijw. Alte, veel te (als te, veels te). 
Alstor. Zie halster. 
Alster, znw. m. Ekster. 
Alsteets, bijw. Voortdurend, steeds, altijd. 
Alstronomipn. Hetz. als a s t r o n o en ij n. 
Alsulc, -selc, bnw., bijna altijd attributief ge


bruikt. Zulk, zcodanig. 

Alsulcdanich, -tanich, -tenich, -sultenich, Al


sulcgedanich, bnw. Zoodanig, dusdanig. 
Alsulkerhando, bnw. Zoodanig. 
Alsulctenich, -sultenich. Zie a 1 s u 1 c d a n i c h. 
Alsuix, -sela, bijw. Op eene zoodanige wijze. 
Alsus, -sos, bijw. Alzoo, aldus. 
Alsusgedaen, Alsnstaen, Alsustanich, bnw. 

Zoodanig.
Alt, (oostmnl.). Zie o u t. 
Altaar , alter, altre, znw. o. Altaar. Zie o u t a e r. 
Altaarhere, alter-, -heer, znw. m. Onderpriester, 

die een altaar te bezorgen heeft, vicaris. 
Altaarlaken, alter-, znw. o. Altaarkleed. 



38 ALTAERSTEEN. 

Altaersteen, aller-, -sleyn, znw. o. Altaarsteen, 

de gewijde steen in het midden van het altaar. 

Altaerwiïnge , alter-, znw. vr. Altaarwijding.

Altariste, -ist, znw. m. Hetz. als alt a e r here. 

,Ate, ook alten (onder den invloed van een volgend 
verbogen woord), bijw. i) Al te, te zeer. 
2) zeer, in hooge mate; a. sere, uitermate; a. wel 
(wale), buitengewoon wel of goed ; a. node, hoogst 
ongaarne. 

Alteen. Zie a 1 t e n e n. 

Altegader, -galere, bijw. en onbep. vnw. In 
het geheel, te zamen. — Bij een enkv. woord, alles 
te zamen, geheel, gansch ; bij een meerv., allen te 
zamen. 

Altehant, -kende, -handen, -nanis, -hans, althants, 
althans, allants, bijw. i) Terstond, aanstonds, 
oogenblikkèlijk. 2) voor het oogenblik, thans. 3) van 
het tegenw. oogenblik, nu. 4) van een oogenblik in 
het verleden, zoo even ; ook : pas, even te voren, 
nauwelijks.

Altemale, alle-, -mael, bnw. en onb. vnw. i) Te 
eenen male, geheel en al, ganschelij k ; -net a. 
niet, in het geheel niet. 2) grootelijks, uitermate, 
zeer. — Bij een enkv. woord, geheel, gansch, al; 
bij een mv., allen. 

Altemet, almel, bijw. i) Allengs, achtereenvolgens. 
2) allengs, langzamerhand. 3) somtijds, nu en 
dan, telkens als er aanleiding toe bestaat. 4) altemei 
dat, al naarmate, naar gelang dat. Vgl. met, znw. 

Altenen, alle-, -leen, bijw. Aanhoudend, voortdurend, 
steeds; gedurig, telkens.

Altenengader, (al lenen gader), allene-, bijw. 

en onb. vnw. Geheel en al, ten volle, te eenen 
male. — Bij een mv. znw., allen gezamenlijk.
Altenenmale, al tenenmale, bijw. Geheel en 

al, ten volle. 

Alter. Zie a l t a e r. 

Altesamen, bijw. Te zamen, gezamenlijk.

Altevoren, bij w. Hetz. als als t e voren. Zie als. 

Althoevich, -huevich. Zie o u t ho e v i c h. 

Altit, -lijdt, ook altj/ts, bijw.

Altijtvermeerder, znw. m. Titel van den duit


schen keizer (vert. van lat. „semper augustus ").

Altoe, bijw. i) Ook, mede, insgelijks. bovendien. 
2) zoo ver, tot zoo ver, tot zulk eene hoogte. 3) 
altijd door, steeds. ,

Altoewaert, bijw. i) Reeds, alreeds, nu. 2) in 
het vervolg, voortaan, van een bepaald oogenblik af. 
Altoos, alle-, allen-, -lois, bijw. i) Altijd, bij 
iedere gelegenheid, telkens. 2) in allen gevalle, alleszins, 
volstrekt ; voorzeker, stellig ; altoos niet, niet 
altoos, altoos en, in geen geval, volstrekt niet.; a. geen, 
volstrekt geen, niet één ; nemmerfneer a., volstrekt 
nooit meer; niemen a., a. nieroen, volstrekt niemand; 

a. nieroer, volstrekt nergens ; a. inaer en, in het 
geheel maar.

Alumbe, bijw. Hetz. als a 1 o m m e. 

Alumnus, znw. m. Kweekeling; hij die door 
iemand, ook eene stad, wordt onderhouden. 
Alute, -nul, bijw. Van het begin tot het einde, 
geheel uit ; ook : ten volle, tot het einde toe. 

Aluun, aluyn, alluyn, alun, znw. o. Aluin. 

Aluunachtich, aluyn-, bnw. Aluinachtig.

Aluut. Zie alute. 

Aluutende, znw. o. Uiteinde; int a., in de 

allerlaatste plaats, bij slot van rekening.
Aluwiere, ale-, ebo-, -wire, znw. vr. Tasch, 
buidel, beugeltasch.
Alve, albe, znw. vr. Het witte linnen kleed van 
den dienstdoenden priester, koorhemd.
Alvinne. Zie a 1f. 

Alvonder. Zie ha1fonder. 
Alvore, -voor, -voir, -voren, voegw. Voor, alvorens 
; alvoor ende eer, voor en aleer. 
Alvorens bijw. i) Van te voren, vooraf. 2) vooreerst, 
in de eerste plaats.
Alvorevoets, -voorvoels, bijw. Terstond, onmiddellijk. 


AMBACHTSBEWARER. 

Alwaers, in de uitdr. al waers menen, wanen, 
iets voor ernst of ernstig gemeend houden, in ernst 
opnemen of opvatten. Zie w a e r. 

Alwant, -went, -wint ('limb.), voorz. en voegw. 
-- I. Voorz. Totaan, tot. -- II. Voegw. Totdat. 
Alwarich, bnw. Dom, onnoozel. Vgl. a e 1


w a r i c h. 

Alwaricheit, znw. vr. Onnoozelheid. 

Alwe e, bijw. Hetz. als a 11 e w e g e.

Aiweldich, bnw. Almachtig. Vgl. a 1 g e w e 1dic 
h. 

Alweldicheit znw. vr. Almacht. 

Alwile, wil, bijw. Op het oogenblik, voor het 
tegen woordige.
Alwillens1 bijes. Uit eigen beweging, uit vrijen wil. 
Amachtich, -mecklich, bnw. Machteloos, afge


mat, verslagen, amechtig, uitgeput naar lichaam en 
geest; a. sins sinnes werden. 
Amachticheit, -meeklicheit, znw. vr. Onmacht, 
uitputting, verslagenheid.

Amaleren. Zie a m e l g e r e n. 

Amandel, -mander, aynondel, znw. m. Amandel, 
mangel ; ook : keelgezwel. 

Amandelboom (Amanderboom), Amandel

Amandelnoot.-mele,

Amandeleit, znw. o. Een amandelgebak of eene 
spijs, bereid met amandelen. 

Amander, -boom. Zie a m a n d e 1, -b o o m. 

Aniasone, znw. vr. Amazone. 

Amasoonsoh, bnw. Amasoonsche vrouwen, Amazonen. 


Amaus, znw. o. en vr. Email, een geemailleerd 
voorwerp, vooral : geëmailleerde plaat, veelal met 
wapens, wapenschild. 

Ambacht, ambocht, znw. m. Dienaar, beambte, 
bediende. 

Ambacht, ambocht, anbocht, ambel, ammechl, 
ammel, amjbt, ambt, amt, znw. o. z) Bediening, 
bedrijf, kostwinning ; ambt, werkkring, ook van een 
vorst. 2) kerkelijke bediening, het ambt van hoogere 
en lagere geestelijken ; kerkelijke plichten der leeken, 
die ambocklen der heilige kerken ; kerkdienst, 
ook: het dienen eener mis ; de woorden der mis; 
ook : sacrament (o. a. het laatste oliesel) ; heilich aan bachl 
(ambt), het heilig sacrament der stervenden; 
ook : de plaats waar iemand ligt die bediend is, in 
zijn doodsbed (eene vrijplaats). 3) rechterlijke bediening; 
de bediening van den ambtenaar, wien de 
waarneming der rechten van den landsheer was 
toevertrouwd, meestal van de lagere (van amman, 
schout en meyer), doch soms ook van de hooge 
rechtsmacht of halsheerlijkheid gezegd. Vooral in 
Holland, benaming der heerlijkheid met lagen rechtsdwang, 
ambachtsheerlijkheid ; a. heffen, een ambachtsheerlijkheid 
of erfelijk schoutambacht in leen ontvangen. 
4) rechtsdistrict, ambacht (in plaatsnamen, vooral 
in de Vlaamsche en Zeeuwsche streken). 5) ieder burgerlijk 
ambt, elke post of bediening, door den landsheer 
of de overheid aan iem. toevertrouwd. 6) ambacht, 
handwerk, broodwinning, beroep ; ambacht, 
amjbl, awl doen, een bedrijf uitoefenen ; der stal 
ample trecken, tien, de bedrijven ter begeving der 
stad staande pachten. 7) gilde, ook : het lidmaatschap 
van een gild. 8) dienst, werk, bedrijf, taak, verrichting; 
der onifarmicheil a., het werk der barmhartigheid 
; ook : functie, van eene zaak gezegd, b.v. 
in de spraakkunst. 9) dienstbodenkamer. 

Ambachten ambockler, znw. m. i) Dienstman, 
ambtenaar. 2) lid van een gilde. 
Ambachthouder, znw. m. Opzichter over een 
gild ; ook : ambachtsman, lid van een gild (?). 

Ambachtich, ambochlich, bnw., in de uitdr. ainbochtige 
lede, de leden van het lichaam die in dienst 
van andere staan, de functies der andere leden 
mogelijk maken. 

Ambachtsbewarer, amnbochls-, -bewaerre, znw. 

m. Ambachtsbewaarder of -verzorger, benaming van 
gegoede ingezetenen, gekozen om met en tegenover 

AMBACHTSGEVOLCH. 

den schout de belangen van het ambacht (zie aid. 7) 
te behartigen. 

Ambachtsgevolch, znw. o. Collectieve benaming 
van alle rechten en voordeelen aan eene 
ambachtsheerlijkheid verbonden, behalve het eigenlijke 
ambacht, d. i. het ambachtsheerlijk gezag. 

Ambachtsbeerlijeheit, znw. vr. Ambachtsheerlijkheid, 
zoowel in de bet. ,,de bevoegdheid van den 
ambachtsheer" als van „het gebied waarover zijne 
bevoegdheid zich uitstrekte". 
Ambachtsheerschap, znw. vr. en o. i) Ambachtsheerlijkheid. 
2) ambachtsheer. 
Ambachtshere, ambochts-, -heer, znw. m. Ambachtsheer, 
hij die met het ambachtsrecht is bekleed. 
Ambachtshuus, znw. o. i) Rechthuis, zetel der 
schepenbank. 2) werkpláats. 
Ambachtscnaje, ambockis-, -knaejb, znw. m. 

Handwerksgezel (in een gild). 
Ambachtsenecht, ambochis-, znw. m. Hetzelfde. 
Ambachtschap, znw. o. Hetz. als a m b a c h t s

heerschap.-
Ambachtsliede, -ludo. Zie a m b a c h t s m a n. 
Ambachtsman, . amboehtsman, mv. -liede, -lude, 

znw. m. i) Ambtenaar, dienaar, bepaaldelijk: de 
schepenbode. 2) ambachtsman, handwerksman. 
Ambachtsrecht, o. Het recht tot een ambacht, 
eene ambachtsheerlijkheid behoorende. 
Ambachtsteken, -leiken, znw. o. Zinnebeeldige 

voorstelling, attribuut van een handwerk of gild. 
Ambachtswercman, znw. m, Dienaar, bediende. 
Ambaciate, ambassiale, ambassate, -sad, znw. 

m. Gezant, afgevaardigde. 
Ambelaken. Zie ammelaken. 
Amber, ammer, znw. m. of o. Grijze amber, ook 
ambergrijs geheeten, eene soort reukwerk of specerij. 

2) gele amber, barnsteen. 
Ambergrjj s. Zie a m b e r. 
Amberipn, ammerjn, -ren, bnw. Van barnsteen. 
Ambersteen, ammer-, znw. m. Barnsteen. 

Ambicie, -tae, -ci, znw. vr. Eerzucht. 
Amblant, bnw. Den tel gaande, telganger, van 
paard of muilezel gezegd. 
Ambocht. Zie a m b a c h t, ook de samenstel


lingen. 
Ambochter. Zie a m b achter. 
Amborstich, an-, bnw. Aamborstig, kortademig. 
Ambt. Zie a m b a c h t; ambt was de bepaalde 

benaming voor eene onderverdeeling van het plat


teland (vgl. het Oldampt). 
Ambtman, znw. m. Zie a m t m a n. 
Ame, aem, znw. vr. Aam, eene maat voor vloei 

-stoffen. 
Áme. Zie ha me. 
Amecht, ammecht. Zie a m b a c h t. 
Amechte, bnw. Hetz. als a m a c h t i c h. 
Amechtich. Zie a m a c h t i c h. 
Amechticheit, znw. vr. Hetz. als a m a c h


t i c h e i t. 

Amechtin e, aem-, znw. vr. Uitputting. 
Ameide, Amele. Zie h a m e i d e. 
Amecanne, -kan, znw. vr. Naam van eene wijn


n


maat. Vgl. a m e n, ww. 
Amelaken. Zie ammelaken. 
Ameldone. Zie a m i d o e n. 
Amelgeren, amynel-, amael-, amaleren, etaleren, 

-ieren, zw. ww. tr. Emailleeren, brandschilderen, 
kleuren op metaal schilderen. 

Amen, znw. o. i) Amen, het slot van een gebed; 
2) eene onomstootelijke waarheid ; so waer als amen. 
Amen , zw. ww. tr. i) Een vat, ijken; 2) wijn, 

roeien. Vgl. a m e r en a m i n g e. 
Amende, znw. vr. Boete, straf. 
Amer, znw. m. Amer, amel, eene soort van tarwe 

of weit. 
Amer, aemer, znw. m. IJker. Vgl. a m e n. 
Amerael. Zie amirae1. 
Amerdjgn, znw. o. Heete asch. 
Amerie, znw. vr. Keuring of ijk van vaten. 

AMPULLE. 

Amersade. Zie e m m e r s a d e. 

Amete znw. vr. Mier, eemt, groote mier. 

Ametenei, znw. o. Mierenei. 

Ametiste, znw. m. Amethyst, een edele steen. 

Amy , tusschenw. Ai mij ! wee mij! 

Amidoen amnidom, ameldonc, znw. o. Amelmeel, 
zetmeel, stijfsel. 
Amië 9 amye, znw. vr. i) Vriendin, geliefde. 2) bijzit. 
Amiesehap, amy-, znw. vr. Concubinaat, de toe


stand van bijzit ; a. driven, iemands bijzit zijn.

Amict. Zie a m i t. 

Amig, znw. o. Eene specerij. 

Amps, znw. m. i) Vriend. 2) minnaar, boel. 

Aminge, znw. vr. Keuring of ijk van vaten. 
Vgl. amen. 

Amirael, acne-, amine-, ammi-, admi-, mirael, 
znw. m. i) Emir, vorst over Sarracenen en Turken. 
2) legerhoofd, vlootvoogd ; ook amnirael van der see, 
Ier see. 

Amiraude , amiraulde. Zie e m e r a u d e. 

Amit, amict, ammil, aznicie, mille, znw. vr. I) 
De witte doek, waarmede de priester bij de mis 
borst en schouders dekt. 2) hoofddoek. 

Amlaken. Zie a m m e 1 a k e n. 
Amman, amjman, znw. m. In Vlaanderen en 
Brabant, hetz. als a m p t m a n. 

Ammanie, ammannie, ammenie, znw. vr. i) Het 
rechtsgebied, ook : het ambt van den „amman". 2) 
het gebouw dat onder beheer en toezicht van den 
„amman" tot gevangenis of gijzelhuis diende. 

Ammanrie, znw. vr. Hetz. als a m m a n i e, i). 

Ammanschap, znw. vr. en o. De bediening van 
den „amtman." 
Amme, znw. vr. Voedster, min. 
Amme, znw. vr. Vat. Vgl. a m e. 
Ammecht. Zie a m b a c h t. 
Ammelaken, ambe-, am-, ame-, znw. o. Tafel


laken ; data. obdoen, ohlesen, weren (wvlaamsch), het 
tafellaken wegnemen, de tafel afnemen. 

Ammelgeren. Zie amelgeren. 

Ammenborste, znw. vr. Borst der min. 

Ammenie. Zie a m m a n i e. 

Ammer. Zie amber. 

Ammerijn, -ren. Zie a m b e r ij n. 

Ammersteen. Zie a m b e r s t e e n. 

Ammet, ammeyl. Zie a m b a c h t. 

Ammirael. Zie amirae1. 

Amne, znw. Rivier, stroom. 

Amoorse, znw. vr. Lokaas. 

Amoreus, -roos, bnw. Verliefd ; znw. arnorose, 
minnaar, ook i
iin geestelijken zin. 
amorous-, bnw. Op de wijze 
wijzewijze van 
verliefden. 
Amors, amours, amoers, znw. o. Liefde, mingenot. 
Amortisacie, znw. vr. Verlof om in de geestelijke 
hand te brengen.

Ampel, bijw. Breed, uitvoerig.

Amper, bnw. i ) Scherpzuur, wrang, ook : bitter. 
2) bitter, hard, onaangenaam voor iemand. 
Ampt. Zie ambacht. 
Amptbedriver, znw. m. Ambtenaar, hij die het 

eene of andere ambt bekleedt. 
*Amptbroeder, mow. m. Ambtsbroeder, collega, 
ambtgenoot. 
Ampten, zw. ww. tr. Het laatste oliesel aan iem. 
toedienen. 

Amptman, znw. m. i) Hetz. als a m m a n, maar 
vooral gebruikt in de noordelijke gewesten. Benaming 
van den landsheerlijken ambtenaar, die elders 
„schoutete" of „schout" en hier en daar „drost" werd 
genoemd. 2) regeeringspersoon, ambtenaar; mv. 
alnj5tliede, -luede, de overheid. 

Amptsuster. znw. vr. Vrouwelijke ambtgenoot. 

Ampulle, a/ulle, ampul, tulle. i) Kruik, flesch, 
kan met wijden buik ; ook, in de katholieke kerk, 
bestemd voor het bewaren der heilige olie. 2) het 
schuim op de urine ; ook verkleinw. antpullekijn. 


 

40 *AMSER.

*Amser, znw. Unster, bascule. 

Amt. Zie a m p t en de samenstellingen.

An, voegw. Als. 

An, voorz. Zie aen. 

An, ww. Zie onnen. 

Anborstich. Zie a m b o r s t i c h. 

Anaeorite, -fit, znw. m. Kluizenaar. 

Anbacht, -bocht. Zie a m b a e h t. 

Anchel, znw. m. Wrevel, weerzin, hekel. 

Andach, aen-, znw. m. Octaaf, de achtste dag 
na een kerkelijk feest. 

Ande, bande, aende, znw. vr. en o. i) IJver, 
drift, heilige begeerte. 2) drift, toorn; sine a. wreken, 
zijn toorn wreken, wraak nemen op hem die of 
over datgene dat de toorn veroorzaakte, (ook met 
God als onderw.); enen sine a. vergeven, zijn toorn 
(over iemands schuld) vergeven, hem de schuld vergeven 
; enes, Gods a. wreken, den hoon God of een 
mensch aangedaan wreken op zijne vijanden; hem 
Ier a. zeilen, zich vertoornen en willen wreken. 
3) gevoel van ergernis of spijt, leedgevoel; des a. 
hebben, zich ergeren. 4) verdriet, smart, leed, subjectief 
en objectief; sonder a., zonder verdriet d. i. 
met ingenomenheid. 

Ande, mv. Zie h a n t. 

An de , (westfriesch). Hetz. als e n d e, voegw. 

Andelen. Zie h a n d e 1 e n. 

Anden, handen, zw. ww. tr. i) Pijnlijk aandoen, 
grieven, ergeren, met de bijgedachte dat iem. 
daardoor tot wraak aangezet wordt, met eene zaak 
als ondw. 2) iem. benijden. 3) zich ergeren en die 
ergernis doen blijken. 4) zijne ergernis over iets 
door daden toonen, nl. door er wraak over te 
nemen. 

Andene, andeen, andein, znw. Eene bepaalde 
soort van staal. 

Ander, bij v. en zelfst. vnw. i) Tweede ; dander 
Martin, de tweede M. ; ten anderen male, ten tweeden 
male ; die (dal) anderde ; (mei) hem anderen, 
met hun tweeën, met hun beiden. 2) de tweede, de 
ander, van twee personen waarvan te voren de 
eerste genoemd is (lat. a 1 t e r). Veelal staat hier 
ander zonder lidw. ; elc groet anderen ; elc was 
anders viant (vgl. ndl. „elkander"); manloc (haerljc, 
haergeljc) andren, elk van beiden den ander 
(ndl. „malkander"). Ook ander alleen (zonder elc) 
drukt wederkeerigheid uit, „in anders arm waren si 
bevaen"; later die ander : „ wi sijn die den anderen 
minnen mogen". 3) van tijdruimten, de naaste, 
naastaangrenzende, zoowel de naastvoorgaande als 
de naastvolgende; sanderdages, (des) anders dages, 
's anderen daags; over anderen lach, om den anderen 
dag. 4) ander, lat. alius. Als zelfst. vnw., m., een 
ander: „felre wart noit geboren ander" ; onz., anders 
iet, iets anders ; anders genoech, genoeg anders, 
van andere dingen; anders dan, iets anders 
dan ; negeen ander, niets anders; een ander, iets 
anders. „Lantsheren ende ander papen", d. i. anderen, 
nl. papen ; „eenen saluyt (een gouden munt) 
ende enen anderen (nl.) silveren penninc". 

.Aderalf. Zie anderhalf. 

Anderdages, bijw. i) Den vorigen dag. 2) den 
volgenden dag. 3) dezer dagen, onlangs. 4) kort 
daarna (?). 

Anderde, bnw. Zie a n d e r. Anderde wolle, zie 
a n d e r w o 11 e ; u anderde, met een ander, met u 
beiden. 

Anderen, zw. ww. tr. Veranderen. 

Anderhande, bijw. uitdr. Van eene andere 
soort. Vgl. h a n t. 
Anderhalf, -alf, telw. Anderhalf. 
Anderhalfschat bijw. Anderhalfmaal de (eene 

bepaalde) waarde. V'

gl. s c h a t. 

Anderheit, znw. vr. i) Het anders zijn, onderscheid, 
het tegenovergestelde van „eenheid". 2) het 
anders zijn, het vervreemd zijn van zich zelven, 
verstrooiïng of verbijstering van den geest. 3) ver 

-schil, oneenigheid. 

ANE 

Anderhort, znw. Ruzie, oneenigheid, botsing. 

Anderleye, bijw. uitdr. Van eene andere soort. 

Anderlinc, znw. Achterneef, neef in den tweeden 
graad. 

Andermael, anders-, bijw. Andermaal. 

Andermans vnw. Een ander. 

Andermande, znw. Benaming van laken van 
eene bepaalde bewerking. 

Anders, anderst, bijw. i) Op eene andere wijze, 
ook : op eene andere plaats. 2) in een ander geval. 
3) anders, van een andere soort; a. vele Tiede, veel 
andere menschen ; a. gene have, geen ander goed; 
anders enich; a. menich; als vnw. gebruikt ; a. dat 
daerloe hoort, het andere dat er bij hoort, hetgeen 
er verder volgt; ende a., en het overige, en de 
rest. 4) voor het overige, verder, vervolgens. 5) ten 
minste, althans, anders. 6) a. dan, tenzij, behalve 
dat, ten ware dat, dan dat. 

-Andersaten. Zie v e r a n d e r s a t e n. 

Andersins, anders-, sinis, -sens, -seins, bijw. 
i) In een anderen zin, op eene andere wijze. 2) aan 
den anderen kant, anderdeels. 3) anders, in het 
andere geval. 4) anders, althans, ten minste. 5) In 
eene andere richting, naar een *anderen kant, naar 
elders, ook : elders. 6) als onbep. vnw. en bij een 
enkv. en een mv. woord. Iets anders; anderen; van 
gesculle, van hoeder of a. ; met nellen no a., als a., 
etcetera ; bij wisselaers ende a., en anderen. 

Andersmael. Zie and e r m a e 1. 

Anderst. Zie anders. 

Anderstont (an der slont), bij w. Tol a. dat, totdat; 
eer, vore a. dat, voordat. 
Anderswaer, ander-, weert, -wart, werf, bijw. 
i) Op eene andere plaats, elders ; van a., van elders; 
luttel a., bijna nergens elders; a. toe, ergens anders 
toe, tot iets anders. 2) naar eene andere plaats. 

Anderswaerher, bijw. (oostmnl.). Van elders. 

Anderswaert. Zie a n d e r w a e r. 

Andersweer, znw. m. Achterneef, kind van een 
vollen neef of nicht. 
Andertiere, bijw. uitdr. als bnw. Van eene andere 
soort. 
Andertijts, bijw. Eertijds, voor eenigen (een 
langeren of korteren) tijd, op een anderen tijd (in 
het verledene). 
Anderwegen, bijw. i) Ergens anders. 2) naar 
elders. 
Anderweide, -en, bijw. (oostmnl.). Anderwerf, 
wederom. 

Anderwerf, -werf, -verve, -werven, bijw. i) 
Ten tweeden male; ook landerwerflide. 2) een 
ander maal, op een anderen keer, zoowel: vroeger, 
voorheen, te voren, voormaals, als : later. 

Anderwjj s,bij w. Eenigermate, tot op zekere hoogte. 
Anderwolle, -wol, znw. vr. Wol van eene mindere 
hoedanigheid, wol van het tweede scheersel (?). 
Ook anderde wolle. 
Anderwort, -woon, znw. o. Uitspraak, eig.: 
antwoord, verantwoording (?). 

Andlame. Zie a 11 a m e. 

Andolie, znw. vr. Beuling. 

Andries, znw. m. Andreas, de apostel. Sint A. 
dach, 30 November; Sint A. avont, 29 NOV.; St. 
Andriescruce, liggend kruis ; in de wapenkunde, 
schuinkruis ; Andriesgulden, ook andries, eene gouden 
munt, genoemd naar de afbeelding van den 
apostel Andreas met zijn kruis. 

Andside , bijw. Uit an de side (?). Ter zijde. 

Andvast. Zie h a n t v a s t. 

Andwerp. Zie antwerp. 

Andwort e. a. Zie a n t w o r t e. a. 

Ane, bijw. en voorz. Zie a e n. 

Ane, aen, an, ayn, voorz. en bijw. - I. Voorz. 
i) Zonder, vrij van; vooral oostmnl. ; ane vaer, aen 
argelist, zonder vrees, arglistigheid. Algemeen mnl. 
is ane (aen, an) mitten (dinen, sinen enz.) danc, tegen 
mijn enz. wil, mijns ondanks; ook sonder danc. -- II. 
Bij w. des a. sijn. i) Iets kwijt zijn. a) vrij zijn van iets. 


 

ANE.

Ane, znw. Zie anichhere, -vrouwe. 
Ange, znw. m. z) Angel, prikkel. a) inwendige 
prikkel, aandrang. 3) aandrang, luim, opwelling. 

Ange, bijw. Eng, benauwd, beklemd. Het is mi 
enge, het benauwt, beklemt mij ; het zevert mi enge, 
het wordt mij bang om het hart; het doet mi enge, 
het kwelt of benauwt mij, doet mij zeer. 

Angel, znw. m. i) Angel, haak, ook: vischhaak. 
Zie voetangel en vischangel. 2) prikkel; 

den anghel des doofs. 

Angel. Zie engel. 
Angel. Zie hangel. 
Angelen, zw• ww. trans. (Met den angel) steken. 
Angelen, zw. ww. intr. Hengelen. Zie h a n g e 1 e n. 
Angelich, bnw. Met angels voorzien, stekelig. 
Angelier, znw. m. Anjelier. 
Angelot, znw. m. Naam van eene gouden munt. 
Angel. Zie h a n g e n. 
Anger, -ier, znw. m. Veld, weide, beemd. 
Angermonie, znw. Naam eener plant, agrimo


nie (bij Dodon.). 
Angest. Zie a n x t. 
Angien. Zie e n g i e n. 
Angier. Zie anger. 
Angoen. Zie enioen (onioen, ongoen), ui. 
Anguisse, angwisse, anwisse, znw. vr. Benauwd


heid, pijn, ook: angst voor den dood, doodstrijd. 
Angnissen, angwissen, zw. ww. tr. Kwellen, 

benauwen, in het nauw brengen. 
Anguwisse, angwisse, znw. vr. Eene soort peer. 
.fin ., Wisse. Zie a n g u i s s e. 
Anichhere, (oostmnl.) znw. m. Grootvader. 
Anichvrouwe, (oostmnl.) znw. vr. Grootmoeder. 
Antis, ann js, anies, znw. o. Anijs. 
Anljscon$jt, znw. o. Een gebak met anijs bereid. 
Anjuun, anjuen. Zie a j u e n.
Ánke anken (oostmnl.), znw. m. Boter. 
Ankef, znw. m. Enkel. Vgl. a n c 1 a u. 
Anker, znw. m. (en o. ?). i) Anker, scheepsanker; 

den anker uitwerpen, schieten, het anker uitwerpen; 
den anker winnen, het anker inhalen. 2) ijzeren 
houvast in steenen muren. 

Anker. Zie hanker. 
Ankeragie , -age, znw. vr. Ankergeld. 
Ankeren, zw. ww. — I. Intr. i) Ankeren, het 


anker uitwerpen; ook : landen. 2) ankers in muren 
slaan. -- II. Trans. i) Ankeren (een schip). 2) bevestigen, 
vastleggen. 

Ankerhovet, ankers-, -hooft, znw. o. Ankerhoofd, 
hoofd of uitstekend gedeelte van een anker 
in een muur. 

Ankerie, znw. vr. Met ankers bevestigd metselwerk.
Ankertabel, znw. m. Ankerkabel. 
Ankercorde, coorde, znw. vr. Ankertouw. 
Ankernagel, znw. m. Een nagel dienende om 

de veer van een muuranker aan den balk te be


vestigen. 
Ankerreep znw. m. Ankertouw. 
Anclau, -c/u, -clauwe, -cluwe, -cluwen. Ook 

anclief, znw. m. Enkel. 
Anclief. Zie anclau. 
Anclijc, bnw. Angstwekkend, gevaarlijk.
Anclu, ancluwe(n). Zie a n c 1 a u. 

*Anosel, znw. o. Angst, benauwdheid (van angers) 
of verkeerde lezing voor antsel, aasel, wraak, wrok 
(van anden). Vgl. Mnl. Wdb. op a n c hel. 

Ancst. Zie a n x s t. 
An e stelij c. Zie a n x t e l ij c. 
Anlame. Zie alla m e. 
Anne. Zie a e n, bijw. 
Annin. Zie hannen. 
Annunciesse , znw. vr. Aankondiging, bood


schap, bep. Maria Boodschap. 

Anooy, Anoot, znw. o. Moeite, last. 
Anoyeren, zw. row. tr. Goedkeuren, honoreeren. 
Ansaenkens, bijw. Telkens, aanhoudend. 
Anse, Ansebroeder. Zie h a n s e, hans e


broeder. 

ANT WORDEN. 

Ansel. Zie ants e1. 

Ansel. Zie assel. 

AnsUl, znw. o. Hetzelfde als a y s ij 1. 

Ànst. Zie a n x t. 

Antave. Zie h a n t h a v e. 

Ante , znw. (oostmnl.). Zie a e n t. 

Antekerst. Zie a n t i k e r st. 

Antenoos, -oys, znw. Vischjes een jaar oud.

Anter, voegw. Anter --ofte (of), hetzij — of; 

of — of. Vgl. antweder. 
Anteren. Zie h a n t e r e n. 
Anteringe, -ieringe. Zie h a n t e r i n g e. 
Anthovet, -Hooft, znw. o. Daan, waterkeering, 

ophooging van den grond ; ook : stoep, drempel. 
Antieren. Zie hanteren. 
Antiffenaer. Hetz. als a n t i p h o n a e 1. 
Antlff@Il8, -iffen, -effene, -ifene, anti 5kene, antif


bhone, znw. vr. Eig. een kerkelijk beurtgezang aan 
woorden uit de H. Schrift ontleend, en door twee 
koren gezongen ; later ook de schriftuurplaatsen die 
vóór en na de psalmen gezongen worden, alsmede 
gezegd van sommige gebeden ter eere van Maria e.a. 

Antic, -tiec, bnw. Ouderwetsch; of sijn antique. 
Antijedraeyer, anti jek-, -dreyer, znw. m. 
Kunstdraaier. 
Antj osni der, znw. m. Beeldsnijder. 
Antl erst, ante-, ant-, eiste-, -kerst, -korst, znw. 

m. Antichrist. 
Antiphenboec, znw. o. Hetz. als a n t i p h onae1. 
Antiphonael, anti fennel, znw. o. Een boek 
waarin de „antiphonen" of „antiffenen" staan opgeteekend. 


Antkerst. Zie antikerst. 

Antlaets, znw. (oostmnl.). Aangezicht. 

Antlame. Zie allame. 

Antonis, Antonie (Sinte-), znw. m. De Heilige 
Antonius, Sint Anthonie (17 Januari). In Sint A. 
gilde s!ïn, onder curateele staan ; stadkind of stee kind 
gemaakt worden; Sini-Antonievarken, een aan 
het Sint-Antoniegilde toebehoorend varken. 

Antraes, antrace, znw. m. Pestkool. 

.Antsehijn, znw. o. Hetz. als a e n s c h ij n. 

Antsel, aasel, znw. o. Wraak, wrok. Vgl. a nc 
hel. 
Antvast. Zie h a n t v a s t. 
Antweder, antwer. Hetz. als a n t e r. 
Antwerde, -worde, -woirde, -voorde, znw. vr. 

Tegenwoordigheid. In enes (Gods) a., in tegenwoordigheid 
van ; luges aniwerde, antwerdes, in tegenwoordigheid 
van getuigen ; antwerdes staen, tegenwoordig 
zijn, voor het gerecht staan om zich te verantwoorden.

Antwerde. Zie a n t w o r d e. 
Antwerden, -warden, -worden, zw. ww. tr. 


Leveren, overleveren, ter hand stellen. 

Antwerden. Zie a n t w o r d e n. 

.Antwerder. Zie a n t w o r d e r. 

Antwerdes. Zie bij antwerde. 

*Antwere, znw. o. Werktuig, instrument. Zie 
Mnl. Wdb. op h a n t w e r c, Aanm. 
Antwerp, znw. m. Het tegen het water opgeworpen 
land, dam. 

Antwien, bijw. Hetz. als o n t w e e. 

Antwilen, bijw.; when (ende) antwilen, op tijden 
en hunne weertijden, te allen tijde. 

Antworde, and-, -woorde, -woirde, -roerde, znw. 

vr.; antwort, -waert, znw. vr. en o. i) Antwoord. 
2) toestemmend antwoord, plechtige belofte. 3) beantwoording 
van een groet, eene toespraak. 4) verantwoording, 
rekenschap; verantwoording voor het 
gerecht, antwoord op eene aanklacht of een eisch, 
verdediging; worde ende a., tale ende a, het door 
beide partijen aangevoerde; a. nemen ende geven, 
eene schikking met iemand treffen. 

Antworde. Zie a n t w e r d e. 

Antworden, and-, -woorden, -woirden, -werden, 
-waerden, zw. ww. tr. i) Antwoorden. 2) rekenschap 
afleggen, verantwoording doen; antwoorden op eene 


42 ANTWORDER. 

aanklacht of een eisch. 3) de partij, de verantwoor. 
ding voor iemand op zich nemen, voor iemand pleiten. 
4) beantwoorden aan, overeenstemmen met. 

.Antworder, -woorden, -verder, znw. m. Gedaagde. 
Antwordes. Zie bij a n t w e r d e. 
Antwordinge, -werdinge, znw. vr. Verantwoording, 
ook : het voor iemand antwoorden, pleiten, 
instaan ; bescherming, verdediging. 
Antwortsbrief, antweris-, znw. m. Schriftelijk 

antwoord. 
Anwisse. Zie a n g u i s s e. 
Auxel. Zie h a n c s e 1. 

Anxene, anxen, znw. vr. i) Benauwdheid, pijn 
angstige toestand, nood en gevaar. 2) be--lijke of 
nauwdheid, angst. 
Auxenen, zw. ww. tr. In benauwdheid, in een 
pijnlijken toestand brengen, beangstigen. 

Anxt, ancst, angest, angst, anst, anx, hancst, 
znw m.; (lnxte, znw. vr. i) Benauwdheid, pijnlijke 
of angstige toestand, gevaar. 2) risico. 3) benauwd 

vrees, verlegenheid, angst. 4) vrees, ontzag.-heid, 
5) schaamtegevoel ; gecke a., valsche schaamte. 

A.nxteli e, ancst-, anst-, anx-, aas-, bnw. i) Be. 
nauwdheid of kwelling verwekkend, pijnlijk. 2) gevaarlijk. 
3) angstwekkend. --Anxteljjcheit. 

Anxtelike, ancsi-, anchst-, bijw. i) Met angst 
of vrees, bevreesd. 2) gevaarlijk, hachelijk. 3) op een 
angstwekkende wijze, verschrikkelijk. 4) als bijw. van 
graad, ontzettend, buitengewoon, geweldig. 

Anten, zw. ww. — I. Trans. Angst aanjagen, benauwen. 
— II. Intr. i) Vreezen, gruwen, ijzen, 
angstig zijn. 2) zich angstvallig en zorgvuldig gedragen, 
zich uitsloven. 

A.nxteneren, zw. ww. tr. Beangstigen, benau


wen, vrees aanjagen. 
Anxteneringe, znw. vr. Vreesaanjaging. 
Anxteren, zw. ww. tr. Beangstigen, benauwen, 

kwellen. 
Anxtieh, Anxtichltjc, bnw. Angstig, beangst. 
Anxtvoudelike, -voldelike, bijw. Zorgvuldig, 

angstvallig, met zorg en inspanning. -- AnxtvoAdich, 
-voldich. -- Anxtvoudicheit, -voldicheit. 

Aoest, znw. m. Augustus. 

p . Zie nap.
Ape, znw. m. Aap. 
Ap8el, a j5eel, adel, znw. o. r) Oproeping voor 
het gerecht. 2) hooger beroep, appèl. 3) slagwerk in 

eene klok; verklw. abeelkijn, klokje, bel; meelwiel, 
aftel-, rad waarmede een slagwerk in beweging 
wordt gebracht. 

Apeert, bnw. en bijw. -- I. Bnw. i) Flink, kloek. 
Vgl. o p e n b a e r. 2) onbeschaamd, schaamteloos. — 

II. Bijw. i) In het openbaar. 2) onbeschaamd. 
Apel. Zie appel. 
Apel. Zie apeel. 
Apen (oostmnl.). Zie open. 
Apenstert, znw. m. Apenstaart. Naam der gevangenis 
te Zutfen. 

Aper, bnw. Open, vacant, onbeheerd, verlaten, 
van goederen ; ajbere dijc (vooral te Utr.), hetz. als 
b ij s t e r; misschien ook : open, van brieven. 

Apergoet, -guet, znw. o. Onbeheerd, openge


vallen goed, goed zonder eigenaar. 
Aperinge. Zie hap eringe. 
Aperment. Zie o p e r m ent. 

Apert. Zie a p e e r t. 
Apertich, bnw. Bekwaam, handig. 
Apertise, znw. vr. Behendigheid, kunstgreep. 
Apie, znw. Eppe, juffrouwmerk. 
Apinnen, znw. vr. Apin. Verklw. ajinnekijn, 


-neigen, apennetje. 
Aplein, znw. ; int ajf'lein, -lain, duidelijk, openlijk, 
met name. 
Aplompe, znw. vr. Plompe, waterlelie. 
Apointement, znw. o. Schikking of regeling 
tot bijlegging van een geschil, dading. -- Apoin


teren. 


Apollign, znw. m. God der Sarracenen (Apollo). 

APPELSCHALE. 

Aport, znw. o. Vrijwillig geschenk, offerande aan 
geestelijke gestichten of personen. 
Aportijf, a^oertijf, znw. o. Misgeboorte. Vgl. 
abortij f. 
Apostate, znw. m. Apostaat, afvallige, renegaat. 
Vgl. vernoyeert. --Apostateren. 

.Apostel, znw. m. Apostel. Ook de twaalf armen, 
ween men op Witten Donderdag (zie mandate) 
de voeten wiesch. 

A.posteldach, znw. m., mv. Aposieldagen, apostelen-, 
abosiolen-, heilige dag aan een der apostelen 
gewijd ; in het bijzonder : Peter en Paulus, 
29 Juni ; aller apostelen lach, apostelscheiding, i 5 Juni. 

Apostéle. Zie apostille. 

A.p o stel] c , bnw. Apostolisch. 
Apostelinne,. ahostolinne, znw. vr. Apostelin. 
Vooral van Maria Magdalena, die de boodschap der 
opstanding aan de apostelen bracht. 

Apostelmisdach, a j ostel-, -mesdach, znw. m. 
Hetz. als a p o s t e 1 d a c h; ook : kerkdag aan een 
der apostelen gewijd. 

A.postelsch, ajostoolsch, bnw. Apostolisch.
Apostelschap, znw. o. Apostelschap, de bedie


ning van apostel. 
Aposteme, znw. vr. Gezwel. 
Apostemeren, zw. ww. intr. Zweren. 
Apostille, a/'ostele, znw. vr. i) Beroepsbrief, fra. 

„lettre d'appel". 2) kantteekening, naschrift, aanbeveling 
toegevoegd aan eene petitie of memorie. 
Apoteearie, -licarie, znw. vr. Apotheek, kruide 

specerijenwinkel.-nierswinkel, 
Apotecarijs, znw. m. Kruidenier, apotheker. 
Apotheke, . ajbfteteke, a^teke, -leek, znw. vr. Apo. 

theek, specerijen-en kruidenwinkel. -- Apoteker. 
Apoticarie. Zie a p o t e c a r i e. 
Appatissement, znw. o. Schatting, geldheffing. 
Appeel, aj5j5èl. Zie a p e ei. 
Appel, adel, znw. m. i) Appel; iet vereohen om 

een ajbftel of om een ei; een soele a., een sure a., 
een verrotte, vorte a., een ganse (gave) a. ; a. van 
granaten (ook : jumegarnate) ; granaatappel ; a. van 
aranyen of araniea,oel, (ook iomerancie), oranjeappel. 
Verklw. aj3j5elkiin, aelkijn, appeltje. 2) appel 
van het oog, oogappel. Zie o o c h a p p e 1. 3) appel 
van het zwaard, ronde knop boven aan het gevest. 
4) appelvormig sieraad boven op tenten, bekers, 

e.a. ; appel boven op een helm ; kroon, torenspits. 
Vgl. pumeel en pijnappel. 
Appelachtig, a j5eld-bnw. Appelachtig. 
Appelaer, -ere, znw. m. Appelboom. 
Appelbanco znw. vr. Bank of stalletje op de 

markt waar appelen verkocht worden. 
Appelbete, znw. vr. en m. Appelbeet, vooral 
met toespeling op de Paradijs-geschiedenis. 
Appelbloesem, -znw. m. — Als bnw., als appelbloesem, 
met de kleur er van. 
Appelboom, znw. m. 

Appeldrane, znw. m. Appeldrank, appelwijn. 
Appelgarnate, -granale, gernale, znw. m. 

Granaatappel. . 
Appel rangy -gra, bnw. Appelgrijs, appelgrauw. 
Appelhac, znw. m. Appelkoopman. 
Appelkijn, znw. o. Appeltje; ook: kleinigheid. 
Appelcoper, znw. m. Appelkoopman. 

Appellaeie, -alie, znw. vr. Beroep op eene 
hoogere rechtbank. 
Appelleren, jbeleren, -ieren, _ zw. ww. intr. 

Zich beroepen op, een beroep doen op. 
Appelman, znw. m. Appelkoopman. 
A pelmanger, -menger, znw. m. Appelkoopman. 

Appelmate, znw. vr. Appelmaat die verpacht 
werd ; de door de stad geijkte maat, waarmee appelen 
moesten worden afgemeten. 

Appelpap, znw. vr. Appelmoes. 
A.ppelpote, znw. vr. Jonge appelboom. 
App eirooster, znw. m. Rooster om appelen te 


braden. 
Appelschalen znw. vr. Appelschil. 


APPELSPISE. 

Appelspise, znw. vr. Een gerecht van appelen 
of met appelen bereid. 
Appelstede, znw. vr. Appelboomgaard, plaats 

waar appelen groeien. 
A.ppeltasseye, znw. vr. Appelkoek, appeltaart.
Appeltere, znw. vr. Appelboom.
Appelvaer, bnw. Appelkieurig. 
Appelvat, znw. o. Een vaatwerk ter opdiening 

van appelen. 
Appelvereoper, znw. m. Appelkoopman.
Appelverwaerre, znw. m. Appelkoopman, eig. 

hij die appelen in het groot opdoet.

Appelvrucht, znw. vr. Appel, aan den boom. 
Appelwijn, znw. m. Appeldrank, appelwijn. 
Appendance? -anche, znw. vr. mv. Aanhoorig


heden. Vgl. appendicie.
Appendicie, znw. vr. i) Aanhoorigheden, bij 

een bepaald grondgebied. Hetz.-hoorigheden, van 
beteekent a p p e n d ij t s c h a p, mv. aoendijtschejbe. 
2) het aanhangen van het zegel aan eene 
oorkonde. 

Appertise. Zie apertise. 

Appetijt, znw. m. i) Lust, trek, aandrift. 2) eet 
ook : „appetijt van etene ende van drinken".-lust, 
Appointement, znw. o. Schikking, regeling, 

overeenkomst, dading. 
A.pproberen,..zw. ww. tr. Goedkeuren, zijn zegel 
hechten aan, prijzen. 

Appullo, znw. vr. Zie ampu11e (apul1e).
Aprel. Zie opre1.
April, a75re1, ahriël (rijmende op wel), znw. m. 


April; ook: die april, aprul, aprille.
A,prilsch, aftrulsch, bnw. Van april.
Apteke, -ker. Zie a p o t e k e, -ker.
Apulle. Zie ampu1le.
A.quarj s, znw. m. Waterman (in den dierenriem).
Aquitance, -eren. Zie ac q u e n t a n c e, -eren. 
Arabi, bnw. Arabisch; ors a., arabisch paard, 

renpaard. 
Arabij n, -ien, bnw. Arabisch ; znw. Arabier. 
Araenge, arange, -ce, aranie, znw.; abeel van 

araengen, oranjeappel. --Als bnw., oranjekleurig, 

en als znw., naam van eene oranjekleurige stof.
Arapen. Zie h a e r r a p e n.
Arastologie, znw. vr. Aristolochia, oosterlucie, 

holwortel. 
Araut , znw. m. Heraut. Zie h e r a u t. 
Arbeidelije, bedel jc, *-beitljc, -beiljc, bnw. i) 

Moeilijk, kommervol, verdrietelijk. 2) in de uitdr. 
arbeidelijc loon, arbeidsloon, 
A.rbeideljjcheit, -beiljcheit, znw. vr. Moeilijke 
taak of werk. 

Arbeidelike, aerbeid-, ai bed-, bijw. Op eene 

moeilijke wijze, moeilijk. 

Arbeiden, aerb-, arbeden, -biden, -bellen, zw. 

ww. intr. en tr. — I. Intr. z) Arbeiden, veldarbeid 
verrichten. 2) moeite doen, zich inspannen, zijn best 
doen, trachten te verkrijgen ; a. na, streven naar; 

a. tusschen twee, als bemiddelaar tusschen twee partijen 
optreden, 3) moeite of last hebben, in moeite 
of last zijn, zich vermoeien of afmatten, moede 
worden; a. in arbeide van kinde, in barensnood 
zijn. — II Trans. Enen a., i) Iem. pijnigen, folteren, 
kastijden, kwellen, ook het lichaam. 2) iem. kwellen, 
hem leed veroorzaken. 3) iet a., bebouwen, bearbeiden, 
bewerken (land). 4) door arbeid of inspanning verder 
brengen; een sclzij5 ojbwaerl a., met inspanning een 
schip stroomopwaarts brengen. — III. Wederk. Hem 
(oostmnl. sick) arbeiden, zich moeite geven, zich aftobben, 
zich beijveren (na of ombe iet, voor iets). 
Arbeider, znw. m. r) Werker, werkman, arbeider; 
ook : hij die veldarbeid verricht. 2) werker, hij die 
hard werkt. 31 bewerker, bearbeider. 

Arbeidinge, znw. vr. Het verrichten van werk, 
ook : van veldarbeid. 
Arbeit, aer-, are-, -beide, -bede, znw. m. en vr. 
i) Arbeid, werk, veldarbeid ; enen in a. houden, 
iem. aan het werk houden, in beweging houden, 

ARCHEIT. 

niet tot rust laten komen. 2) moeite, inspanning, 
door iemand aangewend ; a. doen, moeite doen, zijn 
best doen ; dat es mi a., dat kost mij moeite ; snel a., 
met inspanning, met moeite ; ok sinen anal, cost 
ende a., terwijl risico, kosten en moeite voor zijn 
rekening blijven. 3) moeite, leed, smart, subjectief 
als toestand ; a. driven, rouw bedrijven, weeklagen. 
4) moeite, leed, verdriet, objectief als bejegening; 

a. doen, pijn doen, verdriet doen. 5) barenswee, barensnood 
; ook : a. van kinde ; in arbeide, arbeit goren, 
barensweëen beginnen te krijgen; in arbeide liggen, 
in barensnood verkeeren. 6) pijniging, foltering op 
de pijnbank. 7) hetgeen iemand door zijn arbeid 
wint, arbeidsloon. 
Arbeiten. Zie a r b e i d e n. 
Arbeitsam, -saena, bnw. Moeilijk. 
Arbeitsloon, znw. m. Arbeidsloon, bep.: verdiend 


loon. 
Arbeitsman, znw. m. ; mv. arbeitsliede, -lade, 

werkman, arbeider. — Arbeitsvole. 

Arbeitsstede, znw. vr. Werkplaats. 

Arbiden. Zie arbeiden. 

Arbiter, znw. m. Scheidsman. 

Arbitrael bijes. Bij scheidsrechterlijke uitspraak. 
A.rbitrairlijge, bij w. Ook arbitralike, bnw. Naar 
goedvinden, naar bevind van zaken, van het be


palen van boeten en straffen bij vonnis. 
Arborst, -burst. Zie a r m b o r s t. 
Arch, aerch, arech, erch, eerch, bnw. i) Kwaad, 

slecht, gemeen, boosaardig, van menschen; kwaadaardig, 
nijdig, van dieren. 2) slecht, nietswaardig, 
gering van waarde. 3) van zaken, boos, slecht, verkeerd, 
gemeen, schandelijk; arge list, gemeene list; 
arge schame, kwade, onteerende schande; voor 
iemand ongunstig, ook in zedelijken zin; arge waen, 
zie a r c h w a e n; int arge overliden, er leelijk voor 
iem. gaan uitzien ; aen darge ende s(fn, het onder 

delven ; aen larger boort sin, aan lager wal-spit 
zijn, ongelukkig zijn ; int archste keren, ten kwaadste 
keeren, de ongunstige uitkomst veroorzaken ; ten 
arc/is/en, op zijn ergst of slechtst, in den deerlijksten 
toestand ; int archste keren, leggen ; oh larchsle keren, 
in den voor iemand ongunstigsten, slechtsten zin 
opvatten, uitleggen. 4) slecht, gemeen, gering, van 
weinig waarde. 5) dal archste, als znw. schade, nadeel; 
o6 enes a. sin, op iemands schade uit zijn, 
hem kwaad willen doen; inl a. sijn, dal a. hebben, 
in het nadeel zijn, het onderspit delven; dat a. uten 
sjbele dragen, hetz. 

A.reh, aerch, ereeb, arech, znw. o. i) Kwaad, 
subjectief, als feit of toestand, ook gemoedstoestand: 
boosheid, slechtheid, het kwade, zedelijk slechte; 
arch ende list, arglistigheid ; sonder a. ende list, 
zonder booze oogmerken of bedoelingen, te goeder 
trouw ; in arge bevaen sin, in het kwaad verstrikt 
zijn. 2) kwaad, objectief als bejegening ; enen a. 
doen, iemand kwaad doen; a. seggen, streken, kwaadspreken 
; in arge, met eene kwade, arglistige bedoeling, 
ook : in een kwaden zin ; in arge keren, 
wenden, nemen, bevaen, ontfaen, tien, trecken, iets 
in een kwaden zin opvatten, uitleggen, ergens kwaad 
van denken, iets kwalijk nemen. 3) kwaad als gevolg 
van eene handeling of gebeurtenis, onheil, leed, 
ongemak, schade ; mv. onheilen ; large gekeert worden, 
vergaen, slecht voor iem. afloopen; a. hebben, 
pijn, letsel hebben, wonden of kwetsuren ontvangen 
hebben (meestal met eene ontkenning); a. van der 
dooi hebben, doodelijke wonden ontvangen hebben, 
in doodsgevaar verkeeren. 4) kwaadheid, boosheid, 
grams, hap. 

Archangel, znw. m. Aartsengel.
Archdoen, erg-, znw. o. Kwaaddoen, kwaad. 
Archebisschop, znw. m. Aartsbisschop.
Archeit, aerch-, arech-, erek-, arg-, haereh-, 


znw. vr. i j Boosheid, slechtheid, ondeugd, zonde, 
kwaad, boosaardigheid ; mv. ondeugden ; in a. ver 
-staen,

in een kwaden zin, als kwaad, opvatten of 
uitleggen ; iet in a. spreken, zeggen met eene kwade 


44 ARCHETECLIJN. 

bedoeling ; engene a. bekinnen, jbensen, geen kwaad 
denken of kennen, nog onschuldig zijn. 2) list, 
bedrog, arglistigheid. 3) ergernis, spijt, gevoel van 
af keer. 

Archeteclijn, archi-, -decljn, -tricljn, znw. m.; 
die brulocht (van) A., de bruiloft te Cana. 
Arehidiaken, -diaec, znw. m. Aartsdiaken, koorbisschop. 
-- Arcbidiakenschap.

Archier, aerisier, erisier, ersier, hersier, znw. m. 
Boogschutter; ook: ruiter van de bende van ordonnantie, 
door de Bourgondische hertogen ingesteld. 

Archier, erker, znw. m. Borstwering. Vgl. a r


k i e r. 
Archipriester, znw. m. Aartspriester. 
Archlie. Zie a r g e 1 ij c, znw. 
Archljjc, -like. Zie a r g e l ij c, -like. 
A.rehlistieh. Zie a r g e 1 i s t i c h. 
Archoen. Zie artsoen. 
Archste. Zie a r c h, bnw. 
*Archwaen, (meer arge waen), znw. m. Een 

ongunstig vermoeden over iemand of iets, achterdocht. 
Archwanich, arg-, -wenick, bnw. i) Ergdenkend, 
achterdochtig. 2) argwaan wekkend, verdacht. 

Archwilligen, zw• ww. tr. Enen a., iem. kwalijk 
gezind zijn, hem vijandelijk behandelen, kwellen, 
kwalijk bejegenen, vijandelijk aantasten ; ene stal a., 
bestoken, overvallen. 

Ard. Zie a e r t. 
Arde. Zie harde. 
Arden. Zie aerden en erden. 
Arderen. Zie h a r d e r e n. 
Ardsbisschop, ardsche b., znw. m. Aartsbis


schop. Zie ertschbisschop. 
Ardsch, ards. Zie e r d s c h. 
.9rdsdiaken. Zie ertsdiaken en archi. 

diaken. 
Arduun, znw. o. Arduin, arduinsteen. Vgl. o r

duun. -
Are, znw. vr. Aar, korenaar. Vgl. a e r, o. 
Are , znw. m. Arend. Vgl. a e r en aren. 
Arebede, -beide, -beit. Zie a r b e i t. 
Arech, -heit. Zie arch, archeit. 

.rem. Zie arm. 
Aremborst. Zie armborst. 
Aren, zw. ww. intr. Ploegen. Vgl. e r e n, e r i e n. 

Aren, ww. Zie n a a r e n. 

Aren, aern, arn, haren, znw. m. Arend, adelaar 
(zie a e r) ; ook als veldteeken en in wapens; den 
aren afleggen, den adelaar als teeken der rijksmacht 
neerleggen. 

Aren. Zie a r n e n. 
Arenbosch, -bos, znw. m. Garf, schoof. 
Arenen. Zie a r n e n. 
Arenmaent, am-, znw. vr. Augustus. 
Arens(ch), bnw. Arnhemseh; arensgulden. 
Arenst, enz. Zie e r n s t. 
Arent, Narent, znw. m. Hetz. als a r e n, znw. 


Verklw. arentijn, arendje (als merk op laken). 
Arentsgulden, aerenis-, znw. m. Benaming 

van eene munt (te Rotterdam). 
Areven. Zie e r v e n. 
Arewete. Zie erwete. 

Arf, enz. Zie e r f. 
Argeljjc, arch-, -lic, znw. o. Twist, ruzie. 
.Argeljjc, bnw. Slecht, gering, armoedig. 
Argelike, arch-, bijw. Op een snoode, boos


aardige wijze; slecht, snood, boos. 

Argelist arch.. argen-, erge-, -lust, znw. vr. 
Arglistigheid, bedrog; Bonder a., te goeder trouw. 
Argelistel jc, arch-, -lisiij/c, bnw. Bedrieglijk. 

-- Argelistelike, bijw. 
Argelistich, arch-, bnw. Bedrieglijk, loos, arglistig. 
— Argelisticheit, arch-. 

,Argen_ 2 aergen, ergen, zw. ww. intr. en tr. — I. 
Intr. i) Verergeren, erger, minder, slechter worden, 
van personen of zaken. 2) bederven. 3) schade lijden, 
beschadigd worden. — H. Trans. i) Enen a., 
iem. benadeelen, hem kwaad doen. 2) iet a., be-

ARMBORSTPILE. 

schadigen, bederven. 3) het arget enen van, het 
ergert iemand, maakt hem bezorgd over. 

Argenisse, znw. vr. Beschadiging. 

Arger. Zie a r c h. Als znw., iets ergers. 

Arger, -ere, znw. m. Verderver, de duivel. 

Argeren, aergeren, ergeren, zw. ww. trans. en intr. 

— I. Trans. i) Enen a., iem. slechter maken, minder 
maken, bederven. 2) iem. kwaad doen, deren. 3) 
iem. ergeren, de oorzaak zijn van iemands zedelijken 
achteruitgang. 4) iets minder maken, verergeren, 
bederven, benadeelen, beschadigen, vernielen (vgl. 
e r g e r e n) ; van slechter allooi maken, in gehalte 
verminderen ; op enes a. ende verbeteren, zóó dat 
iemand de risico heeft van vermindering of ver 
waarde. — II. Intr. t) Verergeren,-meerdering der 
minder of slechter worden, van personen en zaken. 
2) schade lijden ; in waarde verminderen. 

Argeringe, aerg-, erg-, znw. vr. i) Beschadiging, 
letsel. 2) ergernis, aanstoot. 3) verergering, 
achteruitgang. 

Argertiere, bijw. uitdr. als bnw. Bedorven, 
slecht, ontaard, van een slechten aard of soort. 
.Arginge, aerg-, haerg-, znw. vr. Achteruitgang 
of vermindering in waarde, het schade lijden, bederf. 
.Argnacie, znw. vr. Tegenwerping, redetwist, 
gekijf. 
Argueren, ergeweren, zw. ww. intr. — I. Intr. 
Redetwisten, redeneeren, bewijzen aanvoeren. — 

II. Trans. i) Iemand terechtwijzen, berispen, bestraffen. 
2) iets betwisten, weerleggen, afkeuren. 
Arguerer, -eerre, znw. m. Hij die redetwist, 
of iemand berispt, terechtwijst. 
Argueringe, znw. vr. Bewijsvoering, argumentatie. 
.Argument, znw. o. i) Bewijsgrond. 2) woorden 

— Argumenteren.-wisseling. 
Arismetike, znw. vr. Rekenkunst. 
Ariveren. Zie arriveren. 
AT$e, znw. vr. i) Gewelf, boog waaronder het 
rad van een watermolen draait. 2) gewelfde oven, 
eest. 3) val-of schuifdeur eener sluis, ook: sluisje. 
4) kist, offerkist. 5) de ark van Noach. 

Arkel, znw, m. Ring, kring, cirkel. 
Arket, znw. o. Gewelfboog; de bovenste, van 
boven ronde, ruiten in een geschilderd venster. 

Arkier, znw. m. Boogvormig uitbouwsel in 
muren en vestingmuren, rondeel, wachttorentje. Vgl. 
a rchier. 

Arlebecken, zw. ww. intr. Kijven.

Arm, arem, aerm, erm, znw. m. i) Arm ; aren 
werjen ob, de hand slaan aan; onder sinen armen 
nemen, onder zijne vleugelen nemen, beschermen; 
arm van het kruis. 2) zeearm; Sink jorjs a., de 
Hellespont of Dardanellen. Vgl. braes. 3) arm 
van een rivier, zijtak, een a. van Eufralen. 4) voorwerp 
dat den dienst doet van een arm; verklw. 
armekijn, ermekijn, erinken, koperen arm aan een 
muur voor het eene of andere licht. 

Arm, aerm, arem, erm, bnw. i) Arm, behoeftig; 
een arm, een arme. 2) gering van stand, onaanzienlijk; 
a. van geesle, nederig. 3) ellendig, ongelukkig, 
rampzalig; ocharme, ach-, wach-, -erme, -ermen, 
ach ik ongelukkige, wee mij ongelukkige, helaas! 
als znw., ellende, rampzaligheid, ongeluk. 4) armoedig, 
slecht, sober, gering, ellendig, beklagenswaardig, 
van zaken; ter armer tit, ter kwader ure. 

Adrian, (arm man), aerman, znw. m. Een arme, 

ongelukkige. 

Armberci, erin-, ere-in-, eren-, znw. m. Mouw. 

Armbogen znw. m. Armring, armband. 

Armborst, arem-, aren-, erm-, znw. m. i) 
Draagbare arbaleet, handboog, voetboog. 2) staande 
arbaleet, groote boog die met een windas in beweging 
werd gebracht. 

Armborstierf arem-, znw. m. i) Hand- of voetboogschutter. 
z) hand- of voetboogmaker. 
Armborstmaker, znw. m. Boogmaker. 
Armborstpile, znw. vr. Pijl voor een „armborst". 


ARMBORSTSCHOTE. 

Armborstschote, -schoot, -schot, znw. m. of o. 
Boogschot.

Armborstslaeb , znw. m. Hetzelfde. 

Arme, znw. m. Arme, behoeftige, enkv. een arm; 
mv. die armen.

Àrmegelt, znw. o. Armengeld, vooral voortvloeiende 
uit de opbrengst van bepaalde goederen. 
Armeye, aerm-, znw. vr. i) Slag, gevecht. 2) 

veldtocht. 3) leger.
Armekindergelt, znw. o. Geld voor het onderhoud 
van arme kinderen. 

Armekinderlant, znw. o. Land waarvan de opbrengst 
bestemd is voor het onderhoud van arme 
kinderen. 

Armelant, znw. o. Land van „de armen", land waarvan 
de opbrengst beheerd wordt door een armbestuur. 

Armelap, znw. m. Armplaat, deel der wapen


rusting.
Armelije, aerm-. erm-, bnw. Armelijk, arm, 
ellendig, ongelukkig.
Armelike , armlike, bijw. Op eene armelijke, 
armoedige, ellendige wijze ; armoedig, ellendig.
Armelinge, bijw. Met de armen; a. vechten, 
worstelen. 

Armelinc, znw. m. Arme drommel. Vgl. a r m i n c. 
Armen, aermen, zw. ww. — I. Intr. Arm worden, 
achteruitgaan. — II. Trans. Arm maken, verarmen. 

Armenschult, ermen-, znw. vr Schuld ten nadeele 
der armen, het niet betalen van renten van 
goederen, aan „de armen" toebehoorende. 

Armeschede, -schelde, znw. vr. De dubbele armpijp 
of benedenarm. 
Armevoget, voocht, znw. m. Lid van een armbestuur. 
Armgat, znw. o. Armsgat.
Armbarnaseh, znw. o. IJzeren of stalen armstuk 
van het harnasch. 

Armheit, znw. vr. Armoede. 

Armhertich, bnw. Zonder geestkracht.

Armherticheit, znw. vr. Gebrek aan moed, aan 
geestkracht, aan vertrouwen.
Armille, znw. vr. Armband, armring.
Armine, aerm-, erm-, znw. m. Arme, arme 

drommel, stumper. 
Armleder, znw. o. Lederen armstuk. 
Armoede, aerm-, erm-, -mode, -muede, -mude, 

-moet, znw. vr., m. en o. i) Armoede. 2) ellende, 
ongeluk. 3) ballingschap, ook: oord der ballingschap. 
Armoede , aerm-, arre-, -moet, znw. Uit arre moet 

(erre-). In de uitdr. in aermoede, in drift. 
Armoedieh, erm-, aerm-, bnw. Armoedig, ellen 

ongelukkig.-dig,

Armoedicheit, erm-, znw. vr. Armoede, ellende. 

Armoedigen, armodigen, zw ww. tr. Verarmen. 

Armoet. Zie armoede. 

Armonie. Zie harmonie. 

Armschene, znw. vr. i) Kleine armpijp. 2) hetz. 
als armharnasch. 
Arn. Zie aren (adelaar, arend).
Arnasch. Zie harnasch. 
Arne, arn, znw. vr. Oogst.
Arnen, arenen, aernen, aren, zw. ww. trans. á) 

inzamelen

nzamelen ; zich op den hals halen. 2) de 
(kwade) vruchten zijner daden plukken, er voor boeten.

Arnont, aern-, znw. m. Mansnaam; Sinte Arnout, 
patroon der brouwers ; since Aernouts broederschajb, 
het gild der bedrogen echtgenooten of horendragers; 
Arnoldusgulden, geldersche gouden munt.

Aroma, znw. o. Welriekende plant, geurig kruid.

Arpie, harhie, znw. vr. Harpij, grijpvogel.

Arpoys, harjoys, arftuys, znw. o. Harpuis, mengsel 
van zwavel en hars. 

Arras , znw. m. i) Handgeld, handgift, godspenning, 
onderpand ; ook arrashenninc. 2) salaris van 
advocaten, procureurs e. a. 

Arraspenninc. Zie a r r a s. 

Arre, bnw. Zie e r r e en vgl. armoede, 2de Art. 

Arre, erre, znw. vr. Hetz. als a r r a s. 

ARTSCH. 

Arrede. Zie e r h e d e. 

Arren. Zie e r r e n. 

Arrente, (fra. à rente (?), vgl. a v i e), znw. vr. 
Rente, inkomsten; inkomen, bezoldiging; in arrente 
(arrende) hebben, in pacht hebben.
Arrepenninc, ar-, znw. m. Hetz. als a r r a spenninc.




Arr@s, znw. o. Naam van eene dunne wollen stof, 
vervaardigd te Arras. 

Arrest, znw. o. i) Het steunpunt, veelal in het 
harnas, waarop de lans gelegd werd die men ten 
aanval velde, die lance int a. leggen, de lans vellen. 
2) de opgemaakte en afgesloten rekening, het saldo. 
3) beslag op goederen, aanhouding van personen.

Arrestement, aresterent, rastement, znw. o. 

Hetz. als a r r e s t, 3). 

Arresteren, rasteren, zw. ww. tr. i) Goederen, 
in beslag nemen; personen, arresteeren. 2) van eene 
geldsom, goedkeuren dat ze in iemands credit wordt 
geboekt.

Arrierage, znw. vr. Achterstand. 

Arriveren, ariveren, -ieren, zw. ww. intr. Aan 
land komen, landen. 
Ars. Zie er s. 
Arsadie. Zie arsedie. 

Arsatere, aers-, ei-s-, aerts-, -atre, -ater, -eter, 
arsete, arsate, arste, arst, eersitter, aertser, artzeder, 
artzener, artzner, znw. m. Arts, wondheeler. 

Arsateren, zw ww. tr. Iem. geneeskundig behandelen. 


Arsaterie, aers-, ers-, -atrie, -etrie, znw. vr. i) 
Heelkunde, geneeskunst. 2) geneesmiddel, ook : geheim 
middel, toovermiddel. 3) Heel- of geneeskundige 
behandeling.

Arsehap. Zie e r s c h a p.
Arsedie aers-, arc-, ers-, eers-, -adie, znw. vr. 
Geneesmiddel; ook: geheim middel, toovermiddel. 
Arsediën, arts-, zw. ww. tr. Geneeskundig be


handelen. 

Arsediere, -dierre, -dier, znw. m. Arts. 

Arselen. Zie erselen. 

Arselmaent. Zie e r s e l m a e n t. 

ArSenie , arc-, znw. vr. Artsenij, geneesmiddel; 
geneeskundige behandeling.
Arsete ,-seter(e). Zie a r s a t e r. 
Arsetrie. Zie arsaterie. 
Arsoen. Zie artsoen. 
Arst. Zie h a r st, braadstuk. 
Arst. Zie h a r s, harst. 
Arst, Arste. Zie arsater. 
Arste. Zie e r s t e en r a s t e, rust.
Art. Zie a e r t. 
Arte, aerte, art, aert, znw vr. i) Kunst, kunst


vaardigheid ; bi arten, door middel van kunst, kunstmatig 
; der wahine a.. wapenspel ; der minnen a., 
het minnespel. 2) kunst, kunde, wetenschap ; die 
seven arten (liberale), de zeven vrije kunsten; meester 
der (in) arten, meester in de vrije kunsten. 3) 
kunst, kunstgreep; art noch engien, kunstgreep noch 
list ; bovennatuurlijke kunst, toovermiddel, 

Arteit, znw. vr. Hetz. als h a r t h e i t. 
Artelerie. Zie artillerie. 
Artentike, Artetike. Zie a r t r i t i k e. 
Artike , Artikele. Zie a r t r i t i k e. 


Articule, artikel, znw. o. i) Artikel, punt, zaak, 
onderdeel. 2) stuk van het schaakspel. 

Artillerie, -telerie, -telrie, znw. vr. Werpgeschut, 
zoowel hand- en voetbogen, als (later) vuurwapenen, 
werktuigen voor artillerie en genie.

Artilleur, znw. m. Artillerie-en genie-officier. 

Artiste, znw. m. Beoefenaar der vrije kunsten, 

kunstenaar, geleerde.
Artitike. Zie a r t r i t i k e. 
Artlant. Zie a e r t l a n t. 
Artritike, aert-, arti-, arte-, arten-, artike, 

artikele, znw. vr. Jicht, voeteuvel, podagra; a. van 
Naels, venusziekte. 
Arts eh. Zie erts c h. 


46 ARTSCHEBISSCHOP. 

Artschebisschop. Zie e r t s b i s s c h o p. 

Artsener, artser. Zie a r s a t e r. 
Artsetrie. Zie arsaterie. 
Artsier. Zie a r c h i e r. 
Artsoen, aeris-, aers-, ars-, and-, er-, her-, 


-son, arc/men, znw. o. Zadelboom, zadelboog; ook 

als mv., zadel (dat arsoen vore en lachterste artsoen). 

Artwelp. Zie aertwe1p. 

Arvachtich. Zie e r f a c h t i c h. 

Arvo enz. Zie e r v e. 

Arwete. Zie erwete. 

Ast voegw. Zie a 1 s e. 

Ash znw. vr. As. Zie a s s e. 

Asage , znw. vr. Beuzelpraat, sprookje. 

Asbestoon, znw. Naam van een edelen steen. 

Ascensioen, assensioen, ascensioensdach, 

znw. m. Hemelvaart, hemelvaartsdag. Vgl. a s


s u m p t i e. 

Asch. Zie e s c h (de boom).

Asah. Zie ass c h e. 

Aschachtich, asg-, -echtich, bnw. i) Asschig, 

aschachtig. 2) Aschkleurig, vaal. 

Asehbroot, aschen-, znw. o. Brood in heete 

asch gebakken. Vgl. a s c h c o e k e. 

Aschdach, znw. m. Aschdag, de eerste dag der 

groote vasten. Vgl. asschelwoensdach. 

Aschdecsel, as-, znw. o. Potdeksel, deksel van 

te vuur staande potten en pannen. 

Asehdoren. Zie e s c h d oren. 

Asohe. Zie a s s c h e. 

Aschen-. Zie asch-. 

Aschcoeke, aschen-, -coec, znw. m. Koek in 
heete asch gebakken. 
Aschsout, znw. o. Vervalscht zout, week zout. 
Aschvaruuwe, -varwe, znw. vr. Aschkleur. 
Asehvaruwich, -varwich, bnw. Aschkleurig. 
Asohwage, znw. vr. Hoeveelheid van 165 pond.
ASe. Zie 05e. 
Aseg e. Zie a singe. 
Aselgeren. Zie a s s e l g e r e n. 
Asem aessem, azem, znw. m. Adem, asem. — 

Asemen, Aseminge (esem ). 

Asement. Zie aisement. 

Asemeren, asemure. Zie a c h e m e r e n, 

a chemure. 
Asen. Zie o s e n. 
Asen, esen, eesen, zw. ww. — I. Intr. Zich 

voeden, vreten, zich te goed doen, op voedsel uitgaan, 
vooral van dieren. Vgl. hem v e r a s e n. 
2) met aas visschen. -- II. Trans. i) Enen a., iem. 
voeden, voeren, hem voedsel geven. 2) iets als voedsel 
geven. 3) iets als voedsel gebruiken, inslikken, 
zwelgen. 4) van lokaas voorzien, een hengel. 

Aser, asere, znw. m. Hij die dieren, met name 
jachtvogels, houdt of fokt. 

Asichdoem, aes-, -doom, -dom, znw. m. De 
oudere rechtsbedeeling, vooral in de friesche streken, 
in tegenstelling met „schependoem" in de frankische 
gewesten ; de rechtsspraak door den „asega" (asige), 

d. i. „wets- of rechtszegger, hij die uitspraak doet". 
Asichdoemsch, aes-, -domsch, bnw. A. recht, 
recht zooals de asega wijst, aasdomsrecht (tegenover 
„schepenrecht"); ook asichdoeinich (aesdomich) recht; 

a. goel, goed dat volgens aasdomsrecht vererft. 
Asien, aasien, znw. m. Aziaat. 
Asige, asege, asinge, znw. m. Hij die in het 
aasdomsrecht het vonnis wijst, asega. 
Asij n. Zie a y s ij n. 
Asijnmate, nzaet, znw. vr. Azijnmaat. 
Asiment. Zie aisement. 
Asinge, asinc. Zie a s i g e. 

Asoy, azoy, azoey, znw. Benaming van een 
franschen wijn; win van azoyen. 
Asoleren, aseleren, zw. ww. tr. Gelijk, glad, 

vlak, effen maken. 
Aspel. Zie haspel. 
Aspendier, znw. o. Basilisk. 
Aspis, znw. Adder. 

ASUUR. 

Assaelgeren, -sailgeren, -sailgeren, -selgeren, 
aselgeren, assalleren, asselleren, esselgeren, -ieren, 

zw. ww. tr. i) Bespringen, bestormen, een vesting, 

een land. 2) aantasten, een persoon. 3) bespringen, 

een vrouwelijk dier. 4) de hand slaan aan iets. 

Assaye, -seye, -say, znw. vr. Keuren van goud 

en zilver, assaai. - Assayer, -saeyer, ook -sayeur. 

— Assayeren, -saeyeren. 
Assaut, znw. o. Aanval, bestorming; enen (datief) 
a. doen, iemand aanvallen, bestormen ; dat a. roeien, 
het teeken geven tot een aanval. 
Assche, asche, asch, znw. vr., ook mv. i) Asch, 
ook : stof; die a. ontfaen, het teeken des kruises 
met gewijde asch en wijwater op het voorhoofd 
ontvangen (op Aschdag) ; tasschen vergaen, tot stof 
en asch worden ; taschen enle stove maken, tot stof 
en asch maken, geheel vernietigen; iet in dasschen 
slaen, iets tot niet doen worden, verspillen, vergooien; 
in dassche vallen, te niet gaan. 2) potascb, 
weedasch. 

Asscheldach, esschel-, znw. m. Hetz. als a s c hdach. 
Asschelijc, bnw. Aschgrauw, aschkleurig. 
Asschelwoensdaeh, assche-, asscheler-, znw. rn. 
Hetz. als a s c h d a c h. 
Assohen, aschen, bnw. Asschig, in heete asch 

gebakken. 

Assehenbroot -Coeke. Zie a s c h-. 

Asseherade (aschgerade), znw. vr. Water met 

asch gemengd. 

Assehevij ster, -ere, znw. m. Asschepoester. 

Asschicht aschick, bnw. i) Asschig, aschachtig. 
2) aschkleurig. 
Asschicheit, Asschinge, znw. vr. Het vergaan 
tot asch door verbranding. 
Asse, znw. vr. As, vooral van een wagen. 
As sel, assele, znw. vr. i) Schouder; ook : holte 
onder den schouder. 2) vleugelholte bij het lijf, van 
vogels. 
Asselgeren, -ieren. Zie ass a e l g e r e n. 
Assenement, assignament, znw. o. Aanwijzing 
tot betaling, assignatie, onderpand. 
Asseneren, assigneren, zw. ww. tr. Aanwijzing 

tot betaling (assignatie) geven. 
Assensioen. Zie a s c e n s i o e n. 
Assent, znw. m. Toestemming. 
Assenteren, zw• ww. tr. Toestaan. 

Assijsbaer, bnw. Belastbaar.. 
Assljsmeester, asfis-, znw. m. Hetz. als a ssiser. -

Assise, assjfnse, assts, assns, asins, achj/ns, 
znw. vr. i) Schatting, belasting, accijns, inzonderbeid 
van verschillende levensmiddelen; Ilene of smale 
assise, kleine accijnsen. 2) rechtsgebied, ban waarin 
de „assisen" geldig waren; in eves a. staen, op 
iemands gebied komen, in iemands rechten treden. 
3) laag ; streep of strook op een kleed (?). 

Assisenare, -erare, -ere, znw. m. Pachter van 
accijnsen, ontvanger. 

Assiser, znw. m. Ontvanger der accijnsen. 

Assisevri, assts-, bnw. Vrij van accijns. 

Assommeren, zw. ww. tr. Oproepen, een persoon 
; opeischen, eene zaak. 
Assumptie, znw. vr. Hemelvaart. 
Ast, znw. m. Tak ; dwarsbalk van het kruis. 
Ast, est, eest, znw. Droogoven. Vgl. e e s t 

en nast. 
Astrologie, znw. vr. Hetz. als astronomie. 
Astromijn, aesler-, aetxer-, -muien, znw. m. Hetz. 

als astonomijn. 
Astronomie, znw. vr. i) Sterrekunde. 2) sterrenwichelarij, 
touverkunst. 
Astronomijn, -mien, znw. m. Sterrekundige, 
sterrenwichelaar. 
Astrueren, anstrueren, zw. ww. tr. Lastig vallen, 
kwellen, bezwaren, 

Asument. Zie aisement. 

Ashur. Zie aysuur. 


 

ATE.

Ate, znw. m. Vader. Vgl. a e n h e t e. 
-Ate% znw. m. Eter, hij die eet. Zie b r o o t a t e 
en *man ate. 
Ate, kale, aet, haet, znw. vr. Eten, spijs, voedsel, 
kost ; ate (de) ende dranc. 
Atel, bnw. Vreeselijk, verschrikkelijk; van den 
dag des oordeels. 

Ateljj c, bnw. Hetz. als a t e 1, gezegd van het weder. 

Aten, haten, zw. ww. tr. Eten geven, spijzigen; 
als znw., spijziging, voedering, de kost. 
Aterment. Zie a t r a m e n t. 
-Àtich.Zie manatich, maelatich, meel. 

atich, kiesatich. 

Atie. Zie h atie. 

Atlas„ znw. m. Atlas, oostersche zijden stof. 

gonade, znw, vr. Etweide, weide uitsluitend ge 

om er het vee te laten grazen.-bruikt 

Atmael, Zie admael en etmael. 

Atoer, antoer, znw. m. t) Toebereidselen, toerusting, 
uitrusting, ook van troepen. 2) toebereidselen, 
schikking, maatregel. 3) houding, voorkomen, aard. 
4) handelwijze ; ook : dappere daad, krachtproef. 

Atrament, airement, alerment, atriment, airemint, 

znw. o. Inkt. 

Atsameren, -semeren, -semure. Zie a c h e m eren, 
achemure. 
Atte. Zie e t t e. 
Attente, znw. vr.; attent, celent, znw. m. en o. 

i) Subjectief. Het voor oogen houden van iets, het 
aan iets indachtig zijn, verwachting. 2) oplettendheid, 
aandacht; a. geven, acht geven; in sine a. nemen, 
aan zijne aandacht onderwerpen. 3) lust, verlangen; 
sine a. zeilen ane, met, zijne zinnen zetten op, zich 
inlaten met. 4) objectief, doel, bedoeling ; ten a., met 
het doel ; na sine a., overeenkomstig het doel waartoe 
iem. of iets bestemd is. 

fitter. Zie etter. 

Attinge, znw. vr. i) Voeding, onderhoud. 2) het 
recht op vrij onthaal en vrije tafel. 3) kostgeld. Vgl. 
ettinge. 

Attoucheren, zw. ww. tr. Aangaan, raken.

An, tusschenw. Uitdr. van verwondering, opwek 

aanmaning, he ! hei! hou!-king, 

Aubeel, Aubeelijn. Zie abeel, abee1ijn. 

Anberioen, znw. m. Kolder, halsbelekking. Vgl. 
h a 1 s b e r g o e 1. 
Aucerois, znw. m. Wijn van Auxerre, een Bour


gognewijn. 

.Ander. Zie o u d e r. 

Audiëneie, znw. vr. r) Gehoor. 2) terechtszitting 
; ook : raad, rechtsgeleerd lichaam ; meester van 
der audiënciën, raadsheer, rechtsgeleerde. 3) pleit. 
rede, woordenwisseling, argumentatie. 

Audiëncier, znw. m. i) Gerechtsbode, deur. 

waarder. 2) controleur der financiekamer. 
Augure 9 znw. vr. Voorspelling. 
Augustijn, auwestijn, agustijn, znw. m. Monnik 

van de vierde der bedelorden, Augustijner, Augus


tijner heremiet; augustijnre broeder. 

Aucotoen. Zie acotoen. 

Auctoor, znw. m. Schrijver. 

Auctoriseren, out-, zw. ww. tr. i) Bekrachti


gen met zijn gezag, waarmerken. 2) heilig verklaren.

Auctoriteit, aastor-, znw. vr. Getuigenis van of 
aanhaling uit een gezaghebbend schrijver, gezaghebbende 
plaats, spreuk, zedeles, spreekwoord.

Auricaieus, -chalcus, znw. m. Bergkoper. 

Autaar. Zie o u t a e r. 

Autentic, bnw. Beroemd, aanzienlijk, vermaard. 

Autoriseren. Zie a u e t o r i s e ren. 

Auweet. Zie a weet. 

Auwer, ouwer, bijw. Hetz. als fewer, ergens. 

guurestj]n. Zie Augustijn. 

Avaleren, aveleren, zw. ww. intr. Dalen. 

Avaloys, znw. m. Bewoner van de lage landen 
aan den Rijn en de zee, Nederlander. 

Avantprjj s. Hetz. als p o r p r ij S. 

Ape, znw. vr. Naam van den ekster in de dierensage. 

AVENTUREN. 

Ave en de samenstellingen. Zie a f en enkele be


neden. 

Ave, znw, vr. Vrouwennaam ; verklw. Aveken, 

Avetien, Avetiaen (noordholl.), Aafje, Aafke. 

Aye, znw. vr. Omzetting van Eva, als naam ge


bezigd voor Maria, met toespeling op den ,,engel 


schen groet" (Ave, Maria).

*Ave, znw. m. Afkomst, afstamming, of voor


vader (?) ; enes vier aven, iemands vier kwartieren of 

vierendeelen. Of te lezen anen (?). 

Avedochte, aef-. Zie h a g e d o c h t e. 

Aveel, znw. o. Aveelzaad, winterraapzaad. 

Avegaer, znw. m. Avegaar, navegaar, groote 

boor voor het maken van wijde gaten. 

Avegonste, aef- -gonst, znw. vr. Afgunst. 

Avegonstig, bnw. Afgunstig. 

.Avecaet. Zie advocaet. 

AQel. Zie navel. 

Avelane, znw. vr. Hazelnoot. 

Aveleren. Zie avaleren. 

Avolinge, znw. vr. Berm; strook lands ter wederzij 
de van een dijk die niet mocht worden afgegraven. 
Aveloys. Zie ava1oys. 
Ave Maria, Mary, het gebed, een Ave-Maria; 

een a., de tijd noodig voor het bidden van een a. ; 
doe a. was gelust, toen de avond begon te dalen.
Aven, zw. ww. oppers. Afgaan, afnemen ; mi avet, 
mijne krachten nemen af, ik bezwijk. 

Aven. Zie oven. 

Aven. Zie a v e n e. 

Avenant, bnw. en znw. — I. Bnw. i) Bevallig, 
lief, innemend. 2) welgevallig, welkom. — II. Znw. 
i) Evenredigheid, verhouding; in a., na a., ten 
avenante, in evenredigheid, verhouding. 2) evenmatig 
deel, aandeel, hetgeen iemand toekomt of 
door hem betaald moet worden. 

,,wane, aven, znw. vr. Haver. Zie e v e n e. 

Avent. Zie avont. 

Avéntl znw. m. Advent, naam der vier Zondagen 
vóór kerstmis, adventtijd. 

Aventljj c. Zie a v o n t l ij c. 

Avontronc. Zie a v e t r o n c. 

Aventstonde. Zie a v o n t s to n d e. 

,venture, avont-, -ver, znw. vr. i) Het gebeurde, 
voorval, een geval of wedervaren als feit gedacht; 
a) Vreemd of wonderlijk geval; stoute onderneming, 
avontuur; van a-n, wonderlijk, wonder-(zwaard, 
halsberg, kasteel) ; der a. genesen, zich uit een moeilijk 
avontuur redden, er behouden afkomen; die a. 
te hovede bringen, het avontuur tot een goed einde 
brengen; b) hachelijk geval, onzekere kans of toestand, 
gevaarlijk spel ; in a., oh a., in die a., Ier a-n 
set/en, in de waagschaal stellen; in a-n stellen, in 
da. slaen, op het spel zetten, wagen; in da. gaen, 
loj5en, zich in gevaar begeven, zich wagen ; ter a-n, 
in da. stoep, sin, hachelijk, onzeker zijn; oh die a., 
op gevaar af (van te missen, schade te lijden), Ier 
a-n, hetz.; op sine a., op eigen verantwoordelijkheid 
of risico ; op, in a., ter a. dal, of, misschien dat, 
omdat het wel zijn kan dat, voor het onzekere geval 
dat; oft a., van a-n, Ier a-n, bi, met a., bij 
geval, misschien ; c) toevallige kans, toeval ; bi, bi 
der a., bij toeval; d) goed geval, geluk; e) kwaad 
geval, ongeluk. 2) de beschikking van goed of 
kwaad geval, het lot, het geluk, de fortuin ; a) als 
beeld; sine a. nemen, zijn geluk beproeven, zijn 
slag slaan; der a-n genieten, hetz., ook: zijn lot afwachten 
; die giften (gaven) der a -n, geluksgoederen, 
de gaven der fortuin ; b) bij persoonsverbeelding, 
Fortuna, de Geluksgodin ; dal ral van a-n ; c) een 
fortuintje, verval, toevallige bate, emolument, inkomsten 
; goederen van (t., collaterale goederen, al 
hetgeen men erft anders dan in de rechte lijn; die a. 
de gemeentelijke eigendommen van Brugge. 3) bericht 
of verslag van gebeurde zaken, verhaal, geschiedenis. 

Aventuren, avont-, -neren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Wagen, ondernemen. 2) wagen, op het spel zetten, 
in gevaar brengen ; tavenluerne slaen, gewaagd 


48 AVENTURENSPREKER. 

moeten worden; hein a., zich wagen, zich in gevaar 
brengen; deelw. geavenluert, in gevaar. 3) iets op 
het spel zetten, wedden. 4) te gemoet gaan, eene 
onzekere toekomst. — II. Intr. i) Eene kans wagen. 
2) op avontuur uitgaan. — III. Onpers. Mi aventuert, 
mij gevalt, het overkomt mij. 

Aventurenspreker, sbreker, znw. m. Hij die 
verdichte verhalen voordraagt. 

Avonturlch, bnw. Gelukkig; a. maken. 

Aventuurilic, avont-, -uerl^c, -urljc, bnw. 
i) Gevaarlijk, hachelijk, onzeker. 2) van het toeval 
afhangende, hazard-, aventuurljc sjiel. 3) van 
het toeval afhangende, verschillend, verscheiden. 
4) ondernemend, waagziek, avontuurlijk. 5) aventuurlike 
lieden, menschen die van het geluk leven, geen 
vast bestaan hebben, speellieden en dgl. 

Aventuurlike, avont-, -uerlike, bijw. Toevalligerwijs. 
Aver znw. m. Nakomeling ; van aver te aver 
(tavere, ^tavre), van ouder tot ouder. 

Averacht. Zie averecht. 

Averecht, bnw. I) Verkeerd, omgekeerd, met 
de binnenzijde naar buiten gekeerd ; dat a., de ver 

kant, de binnenzijde ; ook : het firmament-keerde 
(tegenover „die rechte side" waar God regeert, de 
hemel). 2) dat averechte, de zijde waarvan men iets 
niet verwacht ; enen bespringen ob daverechte, 
iemand onverhoeds of van ter zijde overvallen. Vgl. 
a e f s c h. 3) verkeerd, onjuist; dat averecht, ave. 
rechte, het verkeerde, het onjuiste, wat niet goed 
of geen recht is. 

Averecht, bijw. i) Omver, het onderste boven, 
hals over kop ; a. vallen, turnen, liggen ; a. ter neder 
looien, hals over kop, in aller ijl naar beneden loopen. 
2) andersom, het binnenste buiten. 3) andersom, 
omgekeerd, het achterste voren. 4) van den rechten 
weg af, verkeerd, averechts. 

Averechten, zw. ww. tr. i) Van laken, scheren 
op den verkeerden kant, aan de binnenzijde. 2) op 
den verkeerden kant, den onderkant leggen ; het 
onderste boven keeren. 

Averechts, bijw. Hetz. als a v e r e c h t. 
Averechtside, znw. vr. De verkeerde kant, de 
binnenzijde. 
Averen, zw. ww. tr. Bederven, vernielen, verwoesten 
; huizen, met den grond gelijk maken. 
Averone, averude, averute, znw. vr. Citroenkruid. 
Vgl. a e f r u y. 
Averwj]s, Averwittich, bnw. Onwijs. 
Ayes, aces, aefs, bijw. i) Andersom, het achterste 
voren. z) verkeerd, averechts; a. gaen, van den rechten 
naeg afgaan, in de war gaan; a. slaen, verkeerd 

staan, slecht staan, in de war zijn; a. zijn, in de 
war zijn, zich op een dwaalweg bevinden; in a., 
op eene verkeerde wijze, ten onrechte; in a. keren, 

-verkeren, in de war brengen, ook : eene verkeerde 
uitlegging aan iets geven, verdraaien ; in a. varen, 
verkeerd loopen; in a. zijn, oneenig zijn. 

AYesch, aefsch, aesch, bnw. en bijw. — I. Bnw. 
Afwaarts gekeerd, verkeerd, zijdelingsch ; van ter 
zijde of van achteren toegebracht, van wonden; 
.avescher bant, met omgekeerde, naar boven ge 

een toegebrachte steek of stoot-keerde hand, zoodat 
van onderen naar boven geschiedt. 2) verkeerd, 
dwars, van den rechten weg af keerig; a. sin met 
enen, met iem. in onmin zijn, overhoop liggen. — 

II. Bijw. Averechts, omgekeerd, andersom. 
Avet1 
znw. o. (oostmnl.). Ooft. 
Avetronc, aven-, hage-, hatroye, znw. m. Een 
onecht kind. Hetzelfde woord als a v o n t t r o n c. 

Avie, bijw. uitdr., rente a., lijfrente. Vgl. a r


rente en bilevinge. 

Avijs, advijs, znw. o. i) Zienswijze, meening, 
gedachte, denkwijze; na enes avijs. 2) raad, beraad; 
m et, bi avise, met beraad, welberaden ; in sulken 
avise, op zulk eene wijze. 

Aviseren, -ieren, zw. ww. — I. Trans. i) Enen a., 
iemand raden, waarschuwen, hem raad geven; hem 

AWETTER. 

a., zich beraden, zich bedenken ; deelw. (ge)aviseert, 
-iert, welberaden, verstandig ; ook : bescheiden, wel 

iets raden, als zijn meening of advies-opgevoed. 2) 
uiten. 3) bedenken, verzinnen, overleggen. — II. 
Intr. Aviseren ob, op iets bedacht zijn, iets verzinnen, 
op iets zinnen. 

AviseriIIge, znw. vr. i) Raadgeving, aansporing. 
z) het uitdenken, het vermogen en vernuft 
om uit te denken. 

Avoy, bijw. Weg, heen ; a. varen, te niet gaan. 
Avoy, tusschenw. Komaan, loopheen, uitroep van 
verbazing, terechtwijzing, opwekking. 

Avont, avent, znw. m. en vr. i) Avond; des 
avonts, avents, 's avonds ; te avonde gaen, naar den 
avond gaan of neigen, ten einde loopen ; enen (dat.) 
goeden a. geven, iem. geluk wenschen ; quade(n) a. 
hebben, ongeluk hebben, bij verwenschingen gebezigd 
; a. eten, het avondeten gebruiken ; tavont, 
van avond ; tavont of morgen, te eeniger tijd ; gister 
navont, gisteren avond ; navonts, 's avonds ; zie 
t a v o n t m e r e. 2) avond, ook : dag voor een 
kerkelijk feest; vgl. „Kerstavond" en „Sinterklaasavond" 
; Heilige a., avond voor een heiligen dag; 
hoge a., avond (dag) voor een hoog feest; nieuwe 
a., jaers a., oudejaarsavond, oudejaarsdag. 

Avontbedinge, znw. vr. Avondgebed. 

A.vonteten, znw. o. Avondmaaltijd ; het laatste 
Avondmaal (van Christus). 

Avontganger, znw. m. Hij die 's avonds zijne 
geliefde bezoekt ; ook in geestelijken zin toegepast op 
Jezus. 

Avontclocke, saw. vr. Avondklok, de klok waardoor 
de sluiting van den dag werd aangekondigd, 
nachtklok, de tijd wanneer allerlei verbodsbepalingen 
intreden. 

Avontlesse, znw. vr. Eene evangelieles of gedeelte 
uit den bijbel, voor een bepaalden avond 
voorgeschreven. 
Avontlijc, avent-, bnw. Avond -. 

Avontlike 9 avent-, aven-, bijw. In den avond. 

Avontmael, avent-, znw. o. 

Avontmaelcamer, avent-, znw. vr. Eetkamer. 

Avontmaelstede, znw. vr. Hetzelfde. 

Avontmaeltijt, znw. vr. en m. 

Avontmalen, zw. ww. intr. Een avondmaaltijd 
gebruiken. 

Avontsehelle, znw. vr. Zie a v o n t c 1 o c k e. 

Avontspise, znw. vr. Avondeten. 

Avontsterre, -sterne, -star, -ster, znw. vr. 

A vontstonde, znw. vr. (en m.). 

Avonttijt, znw. vr. en m. Avondtijd, avond; 

avonttijts, -tides, in den avond, 's avonds, bij avond. 
Avonttronc, avond-, znw. m. Kaboutermannetje, 
alf, nikker, huiselijke plaaggeest. Hetz. woord als 

a v e t r o n c. 

Avonture. Zie aventure. 

Avontwercclocke, znw. vr. De klok, waarbij 

het sluiten van den werktijd wordt aangekondigd. 

Avontwerschap, znw. vr. Avondfeest, feestelijke 
of plechtige avondmaaltijd; ook: het laatste avondmaal 
van Christus. 

Avontwolf, znw. m. Wolf, die 's avonds op roof 
uitgaat. 

Avot. Zie havot. 

Awarjjt, tusschenw. Waarachtig, awaar, hawaar! 

Awech, znw. m. Onweg, afgelegen of onbegaanbare 
weg. 
Awegich, bnw. Afgelegen of onbegaanbaar, van 

wegen. 
Aweel. Zie houweel. 
Aweit, anweit, aweet, auweet, awaet, znw. o. 

i) Wacht; mv. wachters. 2) hoede, bescherming, 

bewaking. 3) wacht, wachtpost, schildwacht. 4) 

nachtwake, tijd wanneer men de ronde deed ; dat 

donker aweit. 

Aweiter, awetter, znw. m. Wachter. 

Awet. Zie aweit. 

.Wetter. Zie aweiter. 


 

AWIJS.

Awjjs bnw. Onwijs, zot, mal. 

Awint, znw. m. Windstilte. 

Awise, znw. vr. i) Gebrek aan overeenstemmingof harmonie, onwelluidendheid, valschheid van gezang. 
2) verwarring. I 

Awisich, bnw. en bijw. Onzinnig. —Awisicheit. 

I _^ 

Ba, tusschenw. Ba ! Als znw. in bu of ba; ba ni 
bu, bi noch ba (zeggen, sf reken, aniworden), boe 

noch ba, geen enkel woord ; ook niet het geringste. 
Babbelen, zw. ww. intr. i) De kaken bewegen, 
mummelen, vooral van tandeloozen. 2) babbelen. 
Babbelie, babeleye, znw. vr. Malloot, ook: lichtekooi. 


Bacheleer, baetseleer, bals-, base-, -kier, znw. m. 
i) Jong edelman die de middelen niet bezat om eene 
eigen banier te heffen en onder die eens anderen 
ridders diende ; of: die nog niet tot ridder geslagen 
was ; edelman, in tegenstelling met den „baender. 
heer". 2) hij die in het canonieke recht den rang 
van candidaat had verkregen. 3) b. formaet, hij die 
na afloop zijner theologische studiën tot een hoogeren 
graad, dien van licentiaet en magister, kon bevorderd 

worden. 
Bacht, var. barst, znw. Naam van eene bepaalde 
maat voor vruchten. 

Bachten, backte, backt, ook bachter, voorz. met 
den 3den en 4den nv. — I. Voorz. i) Achter, van 
plaats. 2) achter, na, van tijd. — II. Bijw. van plaats. 
i) Aan de achterzijde. 2) achter den rug; van b., 
van de achterzijde, van achteren ; b. ende voren, van 

b. ende voren, van voren en van achteren ; van voren 
tote b., van voor tot achter, geheel en al. 
Bachtenbliven, st. ww. intr. Achterblijven.
Bachter. Zie b a c h t e n. 
Bachwaerdich. Zie b a c w a e r d i c h. 
Badderey. Zie b a d e r i e. 
Badderken, znw. o. Popje, lief kindje.
Badehuns znw. o. Badhuis, badstoof. 
Bademoed'er, znw. vr. Baker. 
Badem, (geld.). Zie b o d e m. 
Baden, baeyen, zw. ww. intr. en tr. — I. Intr. 

i) Baden, een bad nemen. 2) baden (in bloed). — 

II. Trans. i) Doen baden, een bad doen nemen. 2) 
doen baden (in bloed). — III. Wederk. i) De baden 
gebruiken. 2) overdr., zich baden in (weelde, rijkdom). 
Badiment. Zie abatement en esbatement. 
Baderie, znw. vr. Badhuis. 

Badestove, -stoof, znw. vr. Badstoof, badhuis. 

Badinge, znw. vr. Bad, het nemen van een bad. 

Badonl. Zie b o d e m. 

Baech. Zie b e h a e c h. 

Baefmesse. Zie b a m e s s e. 

Basisch, bnw. ; baeisch laken, baai. 

Baec. Zie bake. 

Baectant. Zie b a c t a n t. 

Baectonne, zwn. vr. Een in het water drijvende 
ton die als baken (baak) diende. 

Baeldadich, -heit. Zie b a 1 d a d i c h. 
Baeldie. Zie b a e 1 g e. 
Baelge, baelgie, balgie, baillie, baille, baeldie, 


znw. vr. i) Palissade, slagboom. 2) verschiansing, 
buitenwerk eereer sterkte, vooral van palissaden. 3) 
plaats waar recht wordt gesproken, rechtbank, balie; 
in balgiën doen, voor de balie opleiden. 

Baelgie, balgie, balie, baelgide, znw. vr. i) Rechtsgebied 
(eig. van den baljuw), grondgebied waarbinnen 
de landsheer de rechtspraak heeft. 2) bij de Duitsche 
orde, balije, onderafdeeling van een land; rechts 

orde waarover een Landcommandeur,-gebied der 
Provinciaal of Balijer het bewind voerde. 3) rechts-


BAERLIJC. 

Awisich, bnw. en bijw. Van de wijs, onharmonisch, 
leelijk klinkend, valsch. — gom. 
sicheit,

Axe, znw. vr. As. Vgl. a s s e. 

Age, znw. vr. Bijl. Zie a ex. 

Axosterre. znw. vr. Poolster. 

macht, macht om namens den landsheer recht te 
doen ; landvoogdij, stadhouderschap. 4) macht, heerschappij, 
in het algemeen. 

Baeliu. Zie b aliu. 

Baellewen. Zie b a 1 u w e n. 

Baelmonden. -mondich, -mont. Zie b a 1 m o n. 

d e n enz. 

Baelschuldich. Zie bij baerschuldich. 

Baen. Zie bane. 

Baenmeester, znw. m. Opzichter over een tornooi. 

Baenrider, znw. m. Onder den invloed der bij


gedachte ontstane vorm van baenrits, baenrotse (z. 
aid.), baanderheer. 

Baenrotse, ban-, -rits, -ruts, -rats, e. a. Een 
edelman, die het recht had „baaiere te binden", 
onder een eigen banier of vierkante vaan welgeboren 
mannen ten strijde te voeren ; baanderheer.

Baenschuldich. Zie baerschuldich. 

Baenst. Zie ban s t e. 

Baer, znw. m. Beer (lat. „ursus"). Zie b e r e. 

Baer, bare, znw. vr. i) De wijze waarop zich 

iets vertoont of voordoet, wijze van doen ; voorkomen; 
in sulker b., op zoodanige wijze, in dier 
voege. 2) leven, lawaai. 

Baer, znw. i) Linkerschuinbalk in een wapenschild, 
ook als teeken van bastaardij gevoerd. 
2) dwarsbalk, gewoonlijk „vaesche" genoemd. 3) een 
dwarsbalk in een ton, ook „balc" geheeten. 

Baer, znw. o. Baring, verlossing. 

Baer. Zie b ore. 

-Baer, -ber, afleidingsuitgang. 

Baer, bnw. i) Naakt, bloot; ongezadeld, zonder 

tuig. 2) bloot, ontbloot, uit de scheede getrokken, van 

een zwaard. 3) bloot, zonder bedekking. 4) bloot, 

rein. 5) openbaar. 6) met een gen., ontbloot van. 

Baerachtich, bnw. I) Geschikt tot baren. 2) 
zwanger. 3) vruchtbaar ; vruchten, ook geestelijke 
vruchten, dragende. 

Baerberien. Zie b a r b e r i e n. 
Baerbs, baers-, bar-, barn-, baerscher-, -biens, 
-beende, -bene, bijw. Met bloote beenen.

Baerblikénde, bar-, -blikent, bnw. i) Klaarblijkelijk, 
kennelijk, algemeen erkend. 2) voornaam, 
vooral in den superl. (baerblikenst, -blijcst).

Baerdaexe. Zie bardaexe. 
Baerde. Zie barde en vgl. paerde.
Baerdike, bardike, -dicke, znw. vr. Haver. Vgl. 


b a e r t e v e n e. 

Baerdse, baertse, bairdse, bardse, bargie, barse, 

znw. vr. Eene soort van oorlogschip, dat met riemen 

geroeid werd en veel zeil voerde. 

Baerdsehuns, znw. o. Het schuitenhuis waarin 

de stadsbarge geborgen werd.

Baerfreide. Zie b a 1 i f r e i. 

Baerheit, znw. vr. Helderheid, klaarheid. 

Baerhuus, znw. o. Het huisje waar de dood-of 

lijkbaar geborgen werd. 

Baerke. Zie b a r k e. 

Baercleet, znw. o. Lijkkleed. 

Baerle, znw. vr. Verklw. baerlekj/n. Vaatje, 

tonnetje. 

Baerle. Zie bene. 

Baerlijc, bar-, bijw. i) Bloot, duidelijk, open


baar. 2) in eigen persoon, in levenden lijve, baarlijk. 


so BAERLIKE. 

Baerlikey bar-, bijw. i) Bloot, louter, slechts. 

2) Baarlijk, iin eigen persoon. 
Baerm. Zie bar m. 
Baermnedery znw. vr. 


Baernhuus. Zie bornhuus. 
Baersbeens, baerscher-, -biens. Zie b a e r b eens. 
Baernisse, -esse, znw. vr. Baring, het baren. 
Baersehuldichy bar-, bnw. Kennelijk schuldig, 


volkomen als schuldig erkend, van schuld overtuigd; 
als znw. diebaerschuldige; ook baenschuldich 
en b a e 1 s c h u 1 d i c h; hem b. maken, zijne blijkbare 
schuld erkennen. 

Baerse, barse, znw. vr. Baars. 

Baerseny barsen, zw. ww. tr. i) Toonen, aan 
den dag brengen ; hem b., zich toonen, zich open. 
baren; verschijnen. 2) baren, ter wereld brengen.

Baerserbeen, baerscherbeen. Zie b a e r b e e n s. 
Baersinge, znw. vr. Baring, het baren. 
Baerster, znw. vr. Zij die baart, moeder. 
Baerty znw. m. i) Baard; enen metten b. nemen, 

trecken ; den b. maken, iem. scheren (vgl. b a e r tm 
a k e r) ; Gode enen vlassenen b. maken, God door 
schijnheiligheid trachten te bedriegen; enen in zitten 

b. sj5reken, iemand iets in het gezicht zeggen, hem 
brutaal toespreken. 2) wang. 3) staart van eene ko. 
meet. 4) baard van een sleutel. 
Baert, znw. vr. Baring, het baren. 
Baertbecken, znw. o. Scheerbekken. 
Baerteven@ , -even, znw. vr. Eene soort haver. 
Baertharich, bant-, bnw. Die eerste baertharige 

jaren, de jaren waarin men een baard krijgt. 

Baertmaker, bant-, baerde-, berde-, -makere, 
znw. m. Barbier, tevens aderlater en heelmeester, 
chirurgijn.

Baertsch, baerdsch, bartsch, barsch, berisch, bnw. 
Britsch; die baerische see, de zee om Engeland.
Baertscherer -scheere, znw. m. Barbier. 

Baertse. Zie a e r d s e. 
Baertse. Zie b a r d e. 
Baervoety bar-, bare-, baere-, ber-, bnw. Barre


voets, met bloote voeten; wollen (vullen) ende b., 
in een wollen pij en met bloote voeten, de kleeding 
van boetelingen en pelgrims ; baervoete broeder, 
minderbroeder. 

Baervoets, bar-, ber-, bijw. Barrevoets. 
Baesy "znw. m. Baas, huisheer, patroon van een 

werkman. 
Baeshudieh, base-, bnw. Dikhuidig, dik. 
Baessche. Zie base. 
Baet. Zie bate. 
Baetsehap, (oostmnl.). Zie b o o t s c h a p. 
Baetseleer. Zie bacheleer. 

Baf bu no b., boe noch ba, geen blaf.
Baffen, zw. ww. intr. Blaffen ; van menschen, 


bassen, kwaadspreken, schimpen. 
Baffausy znw. vr. Een soort bijl. Vgl. p a f fu u t. 
Bagaerdiey beg-, znw. vr. Wereldzin of schijn 

-heiligheid. 

Bagaert, bagg-,..begg-, beg., bog., znw. m. Beggaard, 
lid eener vrije geestelijke broederschap. Vgl. 
b e g g a e r t. 

Bagage, beg., bog-, -ie, -gaedse, znw. vr. Bagage. 

Dage, znw. m. Kostbare ring, vingerring; ook 
b a g g e. Het mv, bagen heeft de bet. i) bagage, krijgstuig, 
oorlogsbehoeften. 2) kleinoodiën, kostbaarheden. 

Bagel, bnw. i) Schoon. 2) stout, vermetel 3) sterk. 

4) pronkerig, in het oog loopend. Vgl. b eh a gel. 
Bagelheity znw. vr. Stoutheid, vermetelheid. 
Bagelikey bijw. Op eene stoute, fiere wijze. 

Bag eng zw. ww. intr. en wederk. — I. Intr. i) 
Met den 3den nv., behagen, aanstaan. 2) met den 
2den nv., op zijn gemak, gerust, in zijn schik zijn 
over iem. of iets; sins selves qualike b., niet gerust 
over zich zelf zijn, het ergste vreezen. — II. Wederk. 
Zich beroemen op; behagen scheppen in. 

Bagereny zw. ww. intr. Zich beroemen, pochen.
Baggaerdeny -garden, garen, geren, zw. ww. 
ntr. en tr. Baggeren ; uitbaggeren. 

BACGELT. 

Baggaert, baggert. Zie b a g a e r t. 

Baggaert znw. m. Bedelaar. 
$3ggae}'ty baggert, bagger. znw. m. Bagger, slik. 
Baggaertsvat, baggaerdc-, znw. o. Emmer of 

ander vaatwerk om bagger te scheppen. 
Baggaren. Zie baggaerden. 
Bagge. Zie b a g e. 
Bagge y znw. vr. ; baggen, znw. o. (?). Big. 
Baggele, znw. vr. (ook baggel, o. ?). Biggetje, 

big. Vgl. b a c k e Ik ij n. 
Baggelen, zw. ww. intr. Biggen, biggen werpen. 
$aggen, znw. Zie b a g g e. 
gagger, baggert. Zie baggaert. 
Bag'ert. Zie bagaert. 
Bagjnhof, begijn-, beginen-, baginen-, bagyn


kens-, znw. o. Bagijnhof. 
Bagijnl}jc begz>n-, bnw. Als of van eene bagijn. 
Bagj nmeester, -meister, znw. m. Opzichter over 

een bagijnhof, een stedelijk ambtenaar belast met 
het toezicht op het bagijnhof. 
Bagjjnsehap, bagine-, begine-, -schi„, znw. o. en 
vr. Het bagijn zijn, de orde der bagijnen. 

Bagine, begine, beggine, znw. vr. Bagijn, leekezuster 
eener vrije geestelijke orde; verkleinw. bagz^nkjn, 
-ken; ene dolle bagine.

Bagineren, zw. ww. intr. Schertsen, gekheid 
maken met meisjes. 
Bahuuty -huyt, znw. m. Groote met leder over


trokken koffer. 
Bay, bnw. Roodbruin. 
Bayaerty beyaert, byaeri, bnw. en znw. Rood


bruin paard, vos ; (ros)beyaert, het paard der Heems


kinderen. 
gaye, znw. vr. Bes, vooral: laurierbes. 
Bayen. Zie baden. 
Bayeren , baieren, zw. ww. tr. Koesteren. 
Bayesout, znw. o. Zeezout, ruw zout. 
Balmenty znw. o. Spel, scherts, spot. Vgl. badiment. 
Baiige. Zie baelge. 
Ball le. Zie b a e l g i e. 
Bailie. Zie baelge. 

BaC znw. m. i) Bak. Vgl. verkensbac. 2) 
kruiwagen. 3) regenbak. 
Baca znw. m. Rug. Vgl. achterbaecs. en 

o v e r b a c; toe becke sloren (oostmnl.), terugwijzen, 
van de hand wijzen, weigeren. 
Backaer. Zie backer. 
Bake, znw. m. en vr. i) Zijde varkensvleesch, 

zij spek, vooral gerookt (m.). 2) geslacht varken 
(m.). 3) levend varken (vr.). 
Bake , znw. IJzeren kruis op een langen paal, 

hagelkruis. Vgl. b a k e n. 
Bakelaery znw. m. (?). Laurierbes. 
Baken, beken, znw. o. i) Seinteeken, seinvuur, 

vgl. b o 1 b aken ; slaende bakene(n), als de bakens 
of alarmteekens zijn opgericht, in tijd van oorlog. 
2) fakkel 

Baken, st. ww. tr. Bakken. Vgl. b a k e r. 
Baken, zw. ww. tr. Afbakenen, baken (een weg), 
de richting er van met bakens bepalen.
Bakenaer, znw. m. Bakenmeester, bakenaar, 

(zeel.). Vgl. bakenman. 
Bakenen, zw. ww. intr. Bakens zetten. 
Bakengeit, boken-, znw. o. Bakengeld. 

Bakenman , bake-, znw. m. Bakenmeester, opzichter 
over de bakens. 
Bakenvleeseh, znw. o. Varkensvleesch. Vgl. 

bakijn. 
Bakery znw. m. Bakker. Vgl. b a k e n. 
Bakeren, zw. ww. intr. Vuurtjes branden, 

bekenen (noord-hoU.).
Bakeren, zw. ww. tr. Bakeren, koesteren, verzorgen 
(jonge kinderen). Vgl. b a y e r e n. 
Bacexcjjns, znw. m. Accijns geheven van voor 

bakken bestemd meel. 
Bakeswjjny znw. o. Varken. 
Bacgelt, znw. o. Bakloon, loon voor het bakken 

van brood. 


BACGEREETSCHAP. 

Bacgereetschap, znw. o. 

Bachuus, znw. o. Bakhuis, bakkerij. 
Baehuns, znw. o. Bakhuis, bakkes. Vgl. back 
en bactant. 
Bagijn, bakin, baken, bnw. Van een varken, 
varkens-; bakgin vleesch. 
Baciser, znw. o. Bakpan van ijzer, bakijzer 
(voor wafelen, oblieën, e.a.). 
Backe, znw. vr. Baksel ; een b. broots. Vgl. 
b acte. 
Backe, znw. m. Kinnebak, wang. Vgl. k i nbacke 
en bactant. 

Backelio, -lic, znw. o. Baksel. 

Backelkijn, znw. o. Biggetje. Vgl. b a g ge. 

Backen, st. ww. -- I. Tr. i) Bakken. Vgl. 
b a k e n. 2) vormen. 3) evenals „brouwen": beramen, 
berokkenen, (iemand iets) bakken. — II. Intr. Vastkleven, 
aanbakken. 

Backen, zw. ww. intr. Blaffen, bassen. 
Backeneel. Zie beckeneel. 
Backenoruut, ((ge)backen cruut), znw. o. Ge


droogde oostersche vruchten, confituren. 

Backenslaen, znw. m. Oorvijgen geven. 

Backenslach, znw. m. Oorvijg. 

Backer, becker, znw. m. i) Bakker, broodbakker. 
Vgl. baker. 2) steenbakker. Vgl. s t e e n b a c k e r, 
tege1backer. 

Backerambacht, znw. o. Het bakkersbedrijf. 
Backerie, beckerie, znw. vr. --Backerieneringe, 
znw. vr. Bakkerij, het bakkersbedrijf. 
Backerschap, -schik, znw. o. Het beroep van 
bakker. 

Backersche, Backerse, znw. vr. Bakkerin. 

Backetel, znw. m. Braadketel. 

Backige, -ege, znw. vr. (vla.). Bakster, bakkerin. 

Backinge, znw. vr. Het bakken. 

Baccorf, znw. vr. Broodmand. 

Bacloon, znw. m. Hetz. als b a c g e 1 t. 

Bacoven, -hoven, znw. m. Bakoven. 

Bacschip, znw. o. Een schip met een bak, voor 
het vervoer van goederen. 
Baosteen, znw. m. Baksteen, gebakken steen. 
Bacster, znw. vr. Bakster, bakkerin. 
Bactant, znw. m. Kinnebakstand, kies. 
Bacte, znw. vr. Bakte, baksel. Vgl. b a c k e. 
Bactoereye, -treye (?), znw. vr. Bakhuis, bakkes. 
Bacumijn, znw. m. Het eene of andere dierlijke 

monster, baviaan. 
Bacvonnis, znw. o. Vonnis buiten tegenwoordigheid 
van de partij gewezen. 

Bacwaerdich, back-, -warich, bnw. Hij die in 
gebreke blijft, die aan zijne verplichtingen in rechte 
niet voldoet ; hij die ten rechtsdage niet verschijnt.

Bacwoordich, -wordich, bnw. Achter den rug 
gesproken, niets ter zake doende, valsch. 
Bal, znw. m. i) Bal, kaatsbal, schietbal, rolbal; 

den b. slaen, met ballen slaen. Vgl. b a 1 s 1 a g e n. 
2) als voorwerp van weinig waarde, een nesterij; 
niet een bal, geen bal, geen zier. 3) bal onder aan 
den voet ; bal van de hand ; ook : de rondachtige top 
der vingers.

Balade. Zie ballade. 
Balays, ballays, znw. m. Bleekroode robijn. Vgl. 
p aleis. 
Balance, balanche, blanse, znw. vr. Balans, 
weegschaal. 

Balch, ballich, znw. m. Verkleinw. balchskj/n, 
balgekijn, ballichsk. Y) Buik, ook van geslachte 
dieren, vgl. b u u c; ingewanden (van geslachte 
dieren). 2) romp, lijf, bast; van een persoon, galgebrok. 
3) bol, blaas. 4) lederen zak. 5) blaasbalg, ook 
aan een orgel. Vgl. b l a s e b a l c h. 6) huid, vel, 
vlies, omkleedsel, scheede ; balgekijn, vliesje. 7) 
schertsende benaming van de monnikskap; zoo ook 
puysier (blaasbalg).

Balehfaert. Zie b a 1 f a e r t. 

Balchhont, znw. m. Bulhond, wachthond.

Baldadich, bael-, bnw. Slecht, boos. 

BALLASTEN. 5 r 

Baldadieheit, bael-, zuw. vr. Slechtheid, boosheid 
; schanddaad. 

Baldac , Balderjjs znw. o. Bagdad. 
Balde, bijw. (oostmn^.). Snel, spoedig. Vgl. b o u d e. 
Baldekijn, baudekijn, bandekijn, -ken, 'znw. o. 

I) Kostbare uit zijde en gouddraad geweven stof 
(uit Bagdad afkomstig) ; zijden stof van eene geringere 
soort, voor kleederen, dekkleeden enz. gebruikt. 
2) troonhemel, baldakijn, palankijn. 

Bale, znw. vr. Baal. 
Balefroot. Zie b e l f r o o t. 
Baleine, znw. vr. Walvisch. 
Balene. Zie b a l l e i n e. 
Balengier, ball-, znw. m. Een soort van oorlogs


vaartuig. 
Baleren. Zie balie ren. 
Balfaert, balch-, znw. m. Heerendienst, corvee, 

gedwongen arbeid aan wallen en torens van kas 
vestingwerken, aan het „belfroot" ; de-teelen en 
belasting waarmede die heerendienst is afgekocht. 

$algekjjn. Zie b a l c h. 
Balgen, zw. ww. intr. Twist hebben, vechten. 
Balgen. Zie b e 1 g e n. 
Balgide, balgie. Zie b a e 1 g i e. 
Balg ie. Zie bae1ge. 
Balhorieh, bnw. 1) Hardhoorend, doof, 2) het 


hooren moe, moede van het hooren. 

Balie. Zie b a e 1 g i e. 
Balie, znw. vr. Tobbe, bak, kuip, ook : mand. 
Baliër, ballier, znw. m. Hij die aan het hoofd 


staat der balije van Utrecht. 
Balifrei, balevrye, baerfreide, znw. Dak, schut


dak(?). Vgl. belfroot. 
Balloon. Zie bi11ioen. 
Balierkijn, znw. o. Lederen riem of ring (?). 
Balisisc(h). Zie b a s i 1 i s c. 
Balie, baeliu, bailliu, bae ju, balgo, beliou, znw. 

m. i) Baljuw, benaming van een rechterlijk ambtenaar, 
die in een bepaald rechtsgebied als vertegenwoordiger 
van den landsheer optreedt, elders 
„schout" of „drost" geheeten; cleine b., de schout 
van eene lage bank; b. van den walere, een ambtenaar 
aangesteld tot het bewaken van de heerlijke 
rechten op de wateren. 2) rechterlijk ambtenaar, 
rechter in het algemeen ; des duvels b., gewetenloos 
rechter. 3) opperrechter, landvoogd. 4) voogd 
van minderen rang, kastelein, slotvoogd. 5) roedrager, 
kerkwachter, kerkeknecht, hij die de orde 
in de kerk bewaart. 
Baliunage, bailli., znw. vr. Hetzelfde als b a1iusChap. 


Balinsbode, znw. m. De bode van den baljuw, 
van den ambtenaar van het Openbaar Ministerie, 
gerechtsbode.

Balinechap, baeliu., bailiu-, baeliou-, -schij, znw. 

vr. en o. i) Rechtsgebied van den baljuw. 2) het 
ambt van baljuw. 3) de bevolking in het rechtsgebied 
van den baljuw. 

Baliuwinne, baeliu-, znw. vr. Baljuwsvrouw. 
Bale, znw. m. en vr. ; balke, znw. vr. i) Balk, 
bint; ook : dakbalk, hanebalk; die balke, de dak 
-balken, het

dak ; over die b. lachen, uitbundig of 
luidkeels lachen (?). 2) dorgaende b., doorloopende 
balk die in een schip op de grootspanten rust. 2) 
unster. 4) de houten of ijzeren staaf die als een 
middellijn de cirkelvormige opening van een korenmaat 
verbindt en steunt. 5) hangslot. 

Balken, zw. ww. intr. Balken leggen. 
Balken, bel/een, zw. ww. intr. Balken als een 
ezel ; bulken, loeien als een os, koe. 
Balkich, bnw. Van een balk of bij een balk 

behoorende. 
Balkinge, belkinge, znw. vr. Gebalk, geloei. 
Ballade, balade, znw. vr. Dansliedje, ballade. 
Balosteen, znw. m. Steen waarop een balk rust. 
Ballais, ballast. Zie b a l a i s. 
Ballast, znw. m. en o. 
Ballasten, zw. ww. tr. Met ballast laden, een 


 

52 BALLASTER.

Schip ; ook : beladen, bevrachten ; geballast met, opgescheept 
met. 
Ballaster, Ballastvoerer, -voerre, znw. m. 
Leveraar van ballast. 
Balleine, ballein, balene, znw. Naam van eene 
specerij of kruiderij. 
Balemaker -meker, znw. m. Draaier of ver 
ballen.-vaardiger van 
Ballen, zw. ww. tr. Inpakken, tot eene baal 
maken, gezegd van wol. 

Ballongier, ballingier. Zie b al e n gier. 

Balléren, baleren, zw. ww. intr. i) Dansen, 2) 
dansen, trappelen met de pooten, van een paard. 
3) drentelen, slenteren, baljaren. 

Ballérlge, -igge, znw. vr. Danseres. 

Ballich , znw. Emmer. Zie b a 1 i e. 

Ballich. Zie b a 1 c h. 

Balliër. Zie baliër. 

Balling, banlinc, znw. m. i) Een van het landrecht 
verstokene, rechteloos verklaarde, in den ban 
gedane. a) hij die in den kerkelijken ban is gedaan. 
b) een verbannene, hij die door een wereldlijk bestuur 
tot ballingschap is veroordeeld; b. slants; enen 

b. slants leggen, iemand uit het land bannen, buiten 
de wet stellen ; ook op zaken toegepast, bep. op 
lakenscha stoffen; ballinc slants, -swaters, verboden 
met betrekking tot een bepaald land of bepaalde 
wateren ; b. maken, verstooten, van iets berooven 
of ontzetten. 
Ballincboek, znw. m. en o. Hetz. als b a n


boec. 

Ballincbrief. Zie b a n b r i af. 

Ballinchuus, -huis, znw. o. Het huis waarin 
„ballingen" worden bewaard of opgesloten. 
Ballincl8 gen, zw. ww. tr. Verbannen. 
Ballincscap znw. vr. 

Balloke. Zie ^b a n l u k e. 
Ba1louter, znw. m. Teelbal. 
Ballouter, znw. m. Eene wijze van verpakking, 
zak, baal. 
Balmonden, bael-, bale-, -munden, zw. ww. tr. 
Uit de waardigheid van voogd ontzetten. 

Balmondich, bel., -mundich, bnw. Hij die zijn 
hofrecht (z. aid.) verliest en bij zijn dood den heer 
eigen wordt, d. i. dat al wat hij heeft aan den heer 
vervalt. 

Balmondicheit, belmundicheit, znw. vr. De 
toestand van „balmondich" ; z. ald. 

Balmont. baelmont, -mond, znw. m. Een slecht 
voogd ; hij die zijne bevoegdheid verliest om weder 
voogd te zijn. 

Balmontschap, balmond., -schip, znw. vr. De 
toestand van „balmond", van iemand die onbevoegd 
is om weder voogd te zijn. 

Balnet, znw. o. Een soort vischnet, zaknet, zegen. 

Balote, ballote, znw. vr. Slingering; in baloten 
staen, in een wankelen of onzekeren toestand ver 
-keeren. 
Balputten j5etten, zw. ww. intr. Naam van 

een spel. 
Balsame. Zie balseme. 
Balsano, bakkane, znw. vr. Vaan, windwijzer, 
wimpel, inzonderheid aan een schip. 
Balsanemaker, znw. m. Vervaardiger van „balsanen". 


Balseme, -same, -emene, -som, -sam, -saem, 
-sem, znw. vr. en m. i) Balsem ; int bat van balsemen 
baden, een heerlijk en onbezorgd leven leiden. 
2) balsemboom. 

Balsemen, -samen, -semenen, zw. ww. tr. i) 

Balsemen. 2) hoog vereeren (oostmnl.). 

Balsemene. Zie b a l s e m e. 

Balsemenen. Zie balsemen. 

Balsemhout, balsam-, znw. o. Hout van den 

balsemboom. 

Balsemier, balsamier, znw. m. Balsemboom. 

Balsenlroke, balsemen-, znw. vr. Balsemgeur. 

Balsemsoet, balsaem-, bnw. Balsemzoet, geurig. 

BAN. 

Balsemstof, znw. m. Balsemstruik. 
Balslaen, -slagen, zw. ww. intr. Spelen met den 


bal, kaatsen. 
Balsturich, -stuyrich, bnw. Balsturig. 
Bait, (oostmnl.). Zie b o u t. 
Baluwon, balewen,' baellewen, zw. ww. intr. Op 

iets azen, naar iets haken ; eig. trans. „pijnigen", 
(vgl. p i n e n, tr. en intr.). 

Bamisse, baem(m)isse, baefmisse, -messe, znm. 
vr. De heiligedag van St. Baef of Bavo, i October, 
een der gewone termijnen voor de opbrengst van 
cijns, betaling van huur enz. 

Baniissemerct, znw. vr. Bamisjaarmarkt, jaarmarkt 
of kermis op i Oct. 
Bamisseschout, -schuit, znw. vr. Schuld of 

cijns op Bamisse (i Oct.) te betalen. 
Bampt. Zie beemt. 
Ban, znw. , m. i) Iedere plechtige afkondiging 

of bekendmaking; zoo b.v. in „krijgsban, heerban". 
Vgl. a c h t e r b a n; ban ende achterban, ban ende 
wederban. Vooral: eene bekendmaking vanwege de 
overheid met eene strafbepaling; gebod of verbod; 
enes b. breken, iemands gebod overtreden, zijne 
hoogheid schenden ; vredeban, verdeb., vorderban, 
de plechtige handeling waarmede de rechter in gebannen 
gedinge den vroegeren eigenaar uit het goed 
bant en den nieuwen er in bant, en over het goed 
en zijn eigenaar den vrede gebiedt, ook vrede ende 
b., b. ende vrede; ook gebruikt van den verkoop 
van onroerend goed ; den vorderban leggen aan een 
erve, met eene plechtige formule er den vredeban 
over uitspreken, het erf plaatsen onder de bescher. 
ming der wet. Ban wordt behalve van ,,inbezitstelling" 
nog gebruikt van : vrijstelling van lasten, be. 
paling van grenzen, naasting, schouw van wegen en 
dijken. 2) iedere plechtige formule, meestal met geijkte 
bewoordingen, a) bij het bezweren (uitbannen) 
van booze geesten, b) de woorden waarmee de vorst 
en zijn vertegenwoordigers waken voor instandhouding 
van recht en wet, en straf bedreigen tegen 
overtreding. c) de plechtige verklaring van schepenen, 
waarop het vonnis volgt van den schout. 3) rechtsspraak,
rechtsmacht; enen te banne houden, iem. 
onder zijne rechtsmacht, in staat van beschuldiging, 
ook : onder zijne macht houden. 4) de terechtzitting, 
op den daarvoor bestemden dag gehouden en met 
de gebruikelijke termen (in gebannenre tale) geopend 
en geleid ; den b. dingen — dat dinc bannen, 
eene rechtszitting houden met de geijkte termen; 
enen in enen b. leggen, iem. voor het gerecht roepen, 
in rechte betrekken ; bi (over) enen b. staen, als 
rechter zitten. 5) het rechtsgevolg van het leggen 
van den ban, de straf die aan den overtreder wordt 
opgelegd a) geldelijke straf, geldboete; iet te banne 
schouwen, bij de schouw bevinden en uitmaken dat 
een werk niet aan de voorschriften voldoet; enen te 
banne schouwen, iemand bij een schouw tot eene 
boete veroordeelen; ob min b. ende cost, zoo dat 
boete en kosten voor mijne rekening zijn. b) straf 
der verbanning, zoowel het verbannen worden buiten 
de grenzen van een wereldlijk gebied, verbanning, 
ballingschap ; te banne doen, comen, staen, sin, als: 
kerkelijke ban, excommunicatie; in den b., terwijl 
men onder den ban is; bi den banne, op straffe van 
den ban; te banne doen, comen, werden, sein; in 
den ban brengen, in banne, over b. doen ; den ban 
doen ere dinc, over iets den banvloek uitspreken; 
sinen b. leggen obi ere dinc, iets verbieden op straffe 
des bans ; den ban lossen, ontbinden, den banvloek 
opheffen. c) straf, plaag. d) recht van uitbanning 
of verbanning. 6) rechtbank ; ban van schepenen, 
schepenbank. 7) rechtsgebied, rechtsdistrict, ambacht. 
8) ban, banvonnis, banvloek; in den b. bliven; 
den b. werpen, den banvloek slingeren ; enen den 

b. geven ; enen te banne doen ; ten banne comen, ver 
worden, in het verderf komen; den b. genieten,-doemd 
vervloekt, veroordeeld zijn; die ewige, die helsche, 
der hellen b., de eeuwige verdoemenis. 9) belasting. 


BANBOEC. 

Banboec, znw. o. Een boek of register der namen 
en misdaden van veroordeelden. 

Banbrief, znw. m. Het schriftelijk bewijsstuk 
dat iemand tot ballingschap wordt veroordeeld of 
in den ban is gedaan.

Bandach, znw. m. Rechtdag.

Bandekijn. Zie b a l d e k ij n. 

Bandek n, bendekijn, verkleinw. van bant. Band, 
boei; middel om in bedwang te houden.

Bandeline. Zie b a 11 i n c. 

Banderie, bannerie, znw. vr. Het gebied of de 

waardigheid van een baanderheer, baanderij.

Banderie, "balderic, znw. m. Riem, gordel.

Banderiem, znw. m. Riem, gordel.

Banderoede, znw. vr. Roede of teen om mede 
te binden, wisch, vooral om stroo of riet op het dak 
te bevestigen.
Banderside, be ander side, bijw. en voorz. --

I. Bijw. i) Van plaats : aan of naar den anderen 
kant; beenside, an de ene side ... , banderside; ter 
andere zijde, van twee partijen; van b., aan de 
andere zijde, van de andere partij. 2) anderzijds, 
andersdeels. —. II. Voorz. Met den dat. en acc. 
Aan de andere zijde van, aan den anderen kant van. 
Bandich, bendick, bnw. i) Gebonden, aan een 
band loopende, mak, tam, van honden. 2) die verbonden 
moet worden, van een bepaalde soort van 
wonden. 

Bandijc, znw. m. Een dijk die gerechtelijk geschouwd 
wordt, ten opzichte van wiens onderhoud 
een zekere rechtsdwang wordt verleend.

Bandiment, znw. o. Afkondiging, oproeping.

Bandine, znw. o., gebannen gedinc. i) Eene formeele 
rechtszitting. 2) terechtzitting waartoe alle 
dingplichtigen worden opgeroepen (gebannen).

Bandoen, banduyn, jbandoen, znw. o. i) Macht, 
gezag; ouderlijk gezag. 2) gevangenis, banden; de 
boeien der hel, de hel. 3) verdrag, overeenkomst, 
beding. 4) boete. 

Bane, baen, znw. vr. i) Baan, gelijk of effen 
terrein, baan op het ijs ; plaats waar gestreden 
wordt, slagveld, veld ; ter banen vallen, aan den slag 
of gang gaan ; die b. schuwen, het veld ruimen ; des 
meres b. het vlakke zeestrand. 2) speelplaats, kaatsbaan 
; buler b. rollen, het rechte pad verlaten, op 
een dwaalspoor komen ; in enes b. rollen, ommegaen, 
tot zijn partij behooren; enen in sine b. bringen, iem. 
tot zijne partij brengen. 3) betreden, effen weg; weg; 
in (te) allen banen, overal. 4) eene bepaalde afmeting 
van eene stof, stof van eene zekere breedte, baan. 

Bane, znw. vr. en m. Verwonding, doodslag, verderf. 
Vgl. baenschuldich en banen. i) 
Schuld. 2) leed, ongemak, als toestand en als bejegening; 
enen sware b. doen, hem zwaar mishandelen; 
te b. comen, hetz. als te lede werden, tot schade 
zijn voor iemand.

Baneken, baniken, baenken, zw. ww. — I. Intr. 

Den bijslaap uitoefenen. -- II. Trans. Eene vrouw 
beslapen. 

Banen, zw. ww. tr. Enen doden b. oh enen, de 
schuld van iemands gewelddadigen dood leggen op 
iemand ; enen dootslach B. oh enen, een doodslag 
aan iemand te laste leggen. 

Banen, zw. ww. tr. Banen, effenen ; van land, 
effenen, bewerken ; een Boel bruken ende b., goed 
gebruiken en bearbeiden, er de vrije beschikking 
over hebben. 

Banent, benent, znw. m. Beemd, weiland (?).

Baner. Zie baniere. 

Banerhere, znw. m. Baanderheer, bezitter eener 
geheel van den landsheer onafhankelijke heerlijkheid, 
die zelf leen-en dienstmannen heeft en deze onder 
zijne eigene banier ten strijde voert, „banritz off 
banerheer"; een groot heer, banjer.

Barrette. Zie b o n n e t t e. 

Bange, bnw. en bijw. — I. Bnw. Bang, beangst. 

-- II. Bijw. Hei doet mi bange, zie a n g e; het gad 

b., het gaat er erg, verschrikkelijk toe. 

BANKET. 

Bangelike, banc-, bijw. Angstig, met angstig 

verlangen.

Bangich, bnw. Benauwd, beangstigd, angstig.

Bangicheit, znw. vr. Benauwdheid, naar het 
lichaam en naar den geest.

B angiehltj e, bnw. Hetz. als b a n g i e h; b. doen, 
benauwdheid. 

Bangrute, -gruut, -gruyt, znw. Gruit, gekocht 
bij den door den landsheer aangestelden gruiter. 

Baniere, banniere, bannere, banner, znw. vr. 
i) Banier, baander, vierkante vaan, het zinnebeeld van 
de rechtsmacht over vrije mannen en alzoo door 
dragers van rechtsmacht, baenrotsen, gevoerd, veldteeken, 
gevoerd door baanderheeren, vrije steden en 
kerkelijke gestichten; b. gebonden, met banieren gebonden, 
met de banier aan de lans gebonden, zijne 
banier vertoonende; met ontloken b-n, met ontrolde, 
wapperende banieren; enes b. vellen, striken, iemands 
banier neerhalen, hem in den strijd overwinnen. 
2) banier als zinnebeeld der hooge rechtsmacht; 

b. binden, eene banier voeren als teeken der hooge 
rechtsmacht van eenige vrije heerlijkheid. 3) een 
vaantje of wimpel dienende als teeken. 4) uithang. 
teeken, uithangbord ; verkleinw. banierkijn.
Baniereborse, -burse, -buerse, znw. vr. Het 
foedraal waarin de banier werd gerold.

Banieredrager banier-, bannier-, znw. m. 

Banierdrager, vaandrager, eig. en overdr., vaandeldrager 
des geloofs. — Banierdraeehster,
bannier-. 

Banieregelt, banier-, znw. o. Geld voor het 
bewaken van eene banier te velde. 
Banierepert, banier-, jbaert, -,art, znw. o. Het 
paard, waarop de banierdrager rijdt.

Banieresadel, banier-, znw. o. Zadel voor den 
banierdrager, waarin de banier kan worden gestoken.
Banieresehacht, banier-, znw. m. Schacht of 

lans waaraan de banier wordt bevestigd.
Banieret, znw. m. Baanderheer, ridder die het 
recht heeft eene eigen banier te voeren.

Baninge, znw. vr. Verklaring waarbij aan iem. 
de dood van een ander wordt ten laste gelegd, de 
beschuldiging van moord, wapenroep.

Banc, banke, znw. vr. en m.; verkleinw. bancskijn, 
bencskijn. i) Bank, zitbank, zetel; dore die b., 
door elkander, gemiddeld. 2) zitbank, waarop men 
zat bij een maaltijd; te enes banke sitten, bij iem. 
aanzitten ; ob die b. sitten, bij een maaltijd of drinkgelag 
aanzitten ; aen banken gaen, kroegloopen. 
3) rechtbank, schepenbank; in, aen, ob die b. sitten; 
sehejtenen van beiden banken, in sommige zndl. 
steden, schepenen van de beide rechtscollegiën : hoge 
banc en lage b., nederbanc of onderbanke; die b. 
scannen, recht doen, de rechtbank of schepenbank 
oproepen om recht te spreken ; die b. vollen, de 
rechtbank of schepenbank bezetten, de zeven schepenen 
aanwijzen die in eene zaak recht zullen 
spreken ; volle b. (van wette), volledige schepenbank; 
(die) b. sluten, de behandeling der rechtszaak schorsen. 
4) pijnbank, folterbank. 5) vleeschbank, bank waarop 
het vleesch gehouwen en verkocht werd ; zoo ook 
met betrekking tot andere koopwaren op de markt, 
broot- , harinc- , visch- , lijnwant-, 
ooft-, appel-, loocbanc e. a. 6) bank, toestel 
gebruikt bij den grooten boog, den bancarmborst 
of bancboge. 7) geldbank, bank; bank van leening, 
banc van leninge.

Bancarmborst znw. m. en o. Werptuig bij 
belegeringen waaruit pijlen werden geschoten.

Bancboge, -booch, znw. m. Groote boog op een 
bank of toestel geplaatst, waaruit pijlen werden geschoten. 


Banebogegeschot, yschot, znw. o. Geschut of 
pijlen voor een „bankboog". 
Banken, zw. ww. intr. Naam van een spel, doch 

niet met kaarten. 

Bankerot, bankeroye, bijw. Bankroet, b. spelen. 

Banket, znw o. i) Bank, toonbank, waarop de 


BANKETEREN.

54 

koopman zijn laken uitstalde. 2) feestmaal. 3) in de 
x6de eeuw, nagerecht van suikergebak. 
Banketeren, -dieren, zw. ww. intr. Een feest 
houden, feestvieren.-maal 

Bancgelt, znw. o. Geld verschuldigd voor het 
pachten der banken op de markt, waarop de koopwaren 
worden uitgestald.

Bancgenote, -genoot, znw. m. Ambtgenoot in 
de schepenbank.

Bancfese11e, znw. m. Drinkgezel.

Bankier, znw. m. Geldhandelaar„ wisselaar. 

Baneeleet, znw. o. Kleed tot bedekking_ eener 
zitbank, tapijt.
Banclaken, znw. o. Hetz. als b a n c c 1 e e t. 
Banclike, bijw. Zie b angelik e.
Banclocke, znw. vr. De klok waarmede de 

ingezetenen werden bijeengeroepen voor bekendmakingen 
en afkondigingen; ook om gewapend ter 
verzamelplaats te verschijnen, stormklok.

Bancrecht, znw. o. Het in een bepaald rechtsdis 

rict, voor eene bepaalde schepenbank, geldende recht.-t 

Banestede znw. vr. i) Eene plaats in eene 
kerkebank. 2) eene plaats op de vleeschbank of 
andere banken op de markt. 

Bancstoel, znw. m. Drievoet. 

Banowero, znw. o. Tapijtwerk voor zitbanken.

B&aline. Zie ballinc. 

Banlincschap. Zie b a l l i n e s c h a p.

Banloke, -luke, -lucke, znw. m. Ook banliewe. 
Rechtsgebied ; de daarbinnen plaats hebbende rechts 
schouwen.-handelingen, bep.:

Banmeester, znw. m. i) Hetz. als 1 i b e 1m 
e e s t e r (te Utrecht). 2) wijkmeester (in Westfriesland). 
Zie bon. 

Banmile, znw. vr. Hetz. als b a n 1 o k e. 
Banmolen,-znw. vr. en o. Molen binnen den 
ban of het rechtsgebied, waar de bewoners ver 
waren hun koren te doen malen. -plichtBannallteit, znw. vr. Verplicht gebruik van 
heerlijke ovens, molens, brouwerijen e. a. 

Bannen, st. en zw. ww. tr. i) Iet b., aan iem. 
eene oproeping zenden tot iets waaraan hij zich 
niet kan onttrekken, uitschrijven, bevelen, vooral 
van den heerban ; herevaert b. of gebieden, een 
gewapenden tocht, krijgstocht gebieden. 2) als rechtsterm, 
op eene plechtige wijze bijeenroepen ; die 
vierschare b.; dat dinc b., den dinge b., ook ban 
dingen; gebannen gedinc, vierschare, de op bepaalde 
dagen gehouden en met de geijkte formules geopende 
rechtszitting, wettige rechtszitting; in (binnen) 
gebannenre (gebanre) sprake, gedurende den tijd 
dat de vierschaar gespannen wordt. 3) door eene 
plechtige verklaring bekrachtigen; gebannen (bannen) 
wet, hetgeen door eene plechtige bekrachtiging wet 
geworden is; dalen b., eene grensbepaling van 
kracht verklaren ,; eene gichie b., een eigendomsoverdracht 
bekrachtigen. 4) dagvaarden. 5) iem. bannen, 
excorimuniceeren ; vgl. v e r w a t e n. 6) iem. 
bannen, verbannen, verjagen ; enen b. oh, iemand 
verbannen op straf of verbeurte van; gebannen 
(bannen) tit, de tijd waarvoor iem. gebannen is. 7) 
iets bannen, uit het land wegdoen. 8) deelw. geban. 
tien, waar de ban, het rechtsgebied zich uitstrekt; 
gebannen hof, het terrein waarover het gebied van 
het hof zich uitstrekt. 

Banner, bannere. Zie baniere. 

-Bannerdrager. Zie banierdrager.
Bannergarve, znw. vr. In Drente eene opbrengst 
in graan te voldoen aan den „bannerschoutete".

Bannerhere. Zie ban erhere. 

Bannerechoutele, -schulte, znw. m. In Drente, 
een schout van hoogeren rang, in ieder dingspel een. 

Bannich, bnw. i) In den kerkelijken ban gedaan, 
vervloekt ; vgl. v e r w a t e n. 2) door den 
wereldlijken rechter verbannen.

Banoven, znw. m. Oven binnen het rechtsgebied, 
waar de bewoners verplicht zijn hun brood te laten 
bakken. 

BARAET. 

Banpanhnns, -buys, znw. o. Brouwhuis, waar 
de bewoners van een bepaald rechtsgebied verplicht 
zijn hun bier te laten brouwen. 

Banpennine, znw. m. Het emolument voor den 
schout, die den ban, het gerechtelijk bevel, voert. 

Banrehere. Zie b a n e r h ere. 

Banrits. Zie b a e n r o t s e. 

Banscheidinge, -scheiïnge, znw. vr. ; banscheit, 

znw. o. Grensscheiding van een bepaald rechtsgebied.

Bansehelle, znw. vr. Zie b a n c 1 o c k e. 

Banst, baenst, znw. m. Ronde korf van stroo of 
biezen. 
Bansen, zw. ww. trans. Trekken, sleepen, sleuren. 
Banslote, -sloot, znw. vr. Sloot die gerechtelijk 

geschouwd wordt.

Banstrate, znw. vr. Straat behoorende tot een 
bepaald rechtsgebied, welke naar vaste regelen moet 
worden onderhouden. 

Bant, znw. m. i) Band, om iets te binden of 
stevigheid aan iets te geven; hoepel, riem, gordel; 
in den b., ingepakt; sinen b. leggen aen, iets ver 

verplicht maken; die bant es sirac van ere-bindend, 
dinc, iets is zeer gespannen, het spant er, er is gevaar; 
te bande gaen, verbindend zijn, gelden ; .windsel. 
2) band waarmede men een dier, vooral een 
hond; vasthoudt, leiband, riem; te bande comen, aan 
den leiband komen ; zonder b.} vrij in zijne bewegingen, 
niet gebonden, zonder zich te beperken. 
3} band, boei, eig. en overdr. ; der hellen b., de 
kluisters der hel ; den b. breken, de boeien verbreken, 
de vrijheid . schenken; der naturen b., de zwangerschap, 
het dragen van een kind. 4) dat wat iem. 
bindt in zedelijken zin, waarvan hij zich niet kan 
losmaken ; des herten b., de drang van het gemoed; 
der conscienciën b., het geweten. 5) verbintenis, 
overeenkomst, hetgeen iem. bindt of verbindt aan 
een ander; enen b. binden, eene verbintenis aangaan 
; b. van huwelike, echtverbintenis ; Gods bant, 
hetgeen den mensch aan God verbindt, verbond 
met God. 6) het gebonden zijn, het belemmeren 
van iemands vrijheid van beweging. 7) verband, 
gehoudenheid; enen b. winnen ok enen, eene ver 

zich nemen, gehouden zijn. 8) druk,-plichting op 
bezwaar; enen te bande driven, iem. in ongelegen 
brengen, in het nauw drijven; ban van smeren-heid 
bande, zware, drukkende banvloek ; des winters b., 
de bezwaren van den winter, de winterboei. 

Bantdoec, ban-, -douc, znw. m. Zwachtel. 

Banthont, znw. m. Bandrekel, kettinghond die 
het erf bewaakt. 
Bantna el, znw. m. Klinknagel.
Bantrode. Hetz. als b a n t h o n t. 
Banvorst, znw. m. Warande; heerlijk, aan het 

algemeen gebruik onttrokken, bosch. 

Banwateringe, -watering, -weteringe, znw. vr. 

Watering, welker beheer, gebruik en onderhoud 
rechtelijk is geregeld, die gerechtelijk wordt geschouwd. 


Banwere, znw. o. i) Verplichte arbeid waartoe 
de schout de ingezetenen bant of oproept. 2) werk 
aan. dijken, enz., dat gerechtelijk geschouwd wordt.

Banwjjn, znw. m. Wijn, dien de landsheer of 
eene gemeente of corporatie het recht had op zekere 
tijden van* het jaar met uitsluiting van anderen te 
verkoopen; het recht zoodanigen wijn te verkoopen, 
recht van wijntap.

Baptiseren, zw. ww. tr. Doopent noemen, heeten, 
ook eene zaak. 

Baptiste, znw. m. (Johannes) de dooper.

Bar. Zie baer. 

B araet, barraet, beraet, znw. o., vr. en m. t) Be


drog, bedriegerij ; b. jagen, driven, op bedrog 
uit zijn, bedrog plegen; dor b., met een bedrieglijk 
oogmerk; bi berate, op eene bedrieglijke 
wijze ; met berate, beraet • (berade), met eene kwade 
bedoeling; Bonder b., zonder bedrog, naar of in 
waarheid, stellig. 2) bedrieglijkheid. 3) bedrieglijke 
schijn ; wijze van doen, manier in het algemeen; 


BARAET. 

enen een schoon b. logen; zich mooi aan iemand 
voordoen. 4) bedrieglijk spel, goochelspel; spel, 
scherts, spot, vermaak ; b. driven, pleizier of pret 
maken. 5) leven, drukte, rumoer, geraas ; b. maken, 
rumoer, lawaai, straatgerucht maken ; pocherij, overmoedige 
taal en gedrag; b. driven, pracht en praal 
ten toon spreiden. 6) ongelegenheid, verlegenheid; 
vrees; ronder b., zonder vrees, wakker, dapper; 
onbeschroomd. 

Baraet, znw. m. (?). Ruiling, wisseling. Vgl. b a rteren. 


Baraetheit, znw. vr. Bedriegerij.

Barateur, barattuer, znw. m. Bedrieger. Vgl. 
b a r e n t i e r. 

Barbacane, barbe-, barbi-, berbe-, znw. vr. 
Voormuur of buitenwerk aan eene vesting of een 
kasteel. 

Barbaer. Zie barber. 

Barbaersch, -bersch, bnw. Barbaarsch, heidensch. 
BarbarieII Barbergen, -fin, znw. m. Barbaar, 
heiden, ongeloov

ige, Sarraceen. Als bnw., barbaarsch, 
heidensch. 

Barbeel, baerbel, znw. m. Baardvisch. 

Barbeens. Zie b a e r b e e n s. 

Barber, baerber, *barbaer, znw. m. Barbaar, heiden. 

Barberseh. Zie b a r b a e r s c h. 

Barbier, baerbier, znw. m. Barbier, baardscheerder 
; ook : heelmeester, chirurgijn ; vgl. b a e r tmaker 
en baertscherer. 
Barbier, barbiere (?), znw. m. en vr. Een ge 
wapenrusting, een metalen bedekking van-deelte der 
baard en kin. 

$arch. Zie b e r c h. 

Barch, barech, znw. m. Speenvarken, gesneden 
beer. Vgl. - b a r g ij n. 
Barchroede. Zie b e r c h r o e d e. 
Bardaex, baerd-, berd-, -ax, baerdlurex, znw. vr. 

Tweesnijdende bijl.
Barde, baerde, znw. m. Breede bijl, timmerbijl; 
ook: strijdbijl.
Barde, baerde, baerdge, baerdgie, znw. vr. Harnas 

dat borst en zijden van een paard bedekte.

Barde, znw. vr. Bundel, bos. Zie b o r d e. 

Bardemaker. Zie b a e r t m a k e r. 

Bardere, -dre, -dren, mv. van bert. 

Barderen, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. Een paard, 
met een „barde" voorzien, met een harnas zijn 
borst en zijden bedekken.
Barderkine. Zie b e r t. 

Bardesche, bart-, bert-, -essche, znw. m. (?). 

i) Luifel, bordes. 2) tochtgat, watergat, duiker.

Bardike, -dicke. Zie b a e r dike. 

Barduyn, znw. m. Groote klok. 

Bardse. Zie b a e r d s e. 

Bare (beer). Zie b a e r. 

Bare (wijze van doen). Zie b a e r.

Bare, znw. vr. Draagbaar; lijkbaar. 

Bare, znw. vr. Storm, hoog water; hooge golf, 
*baar (mv. baren).
Bare, znw. vr. Doos, kistje.
Bare, znw. vr. Het tandelooze deel in den bek 

van een paard, waarop het gebit rust; de gebitlagen.

Bare , znw. vr. Slagboom, verschansing; ter b. 
s/elen, loffen, een wedloop tegen elkander houden; 
de b. schieten, een spel.

Bareel, znw. o. (m. ?). Vat; verkleinw. bareelkijn, 
vaatje.

Barem. Zie barm. 

Baren, zw. ww. tr. Baren, ter wereld brengen.

Baren, beren, zw. ww. tr., wederk. en intr. — 

I. Trans. i) Toonen, vertoonen, openbaren, 2) te 
voorschijn brengen, uiten. 3) aantoonen, bekend 
maken, openbaren. — Ii. Wederk. i) Zich vertoonen. 
2) zich toonen. 3) zich houden, zich gedragen. 
— III. Intr. i) Zich vertoonen, te voorschijn ko 
men. z) zich toonen, zich houden, zich gedragen; 
zich gelaten, den schijn aannemen. 3) zich aanstellen, 
te keer gaan. 
BART. 

Baren, zw• ww. tr. i) Op de baar leggen; deelw. 
gebaert. 2) iemands uitvaart vieren. 
Baren,znw.o. i) Kind. Vgl. moederbaren. 
2) held. 3) geslacht. 
-baren, znw. Zie achterbaren, voren


baren. 
Barencleet, znw. o. Hetz. als b a e r c 1 e e t. 
Barensteel, znw. o. Palesteel (mal.), barensteel, 

verkorte dwarsstreep, in de wapenkunde.
Barenteren. Zie barteren en vgl. baraet. 
Barenteren, barteren, zw. ww. -- I. Trans. Ver


slaan, verschrikken, verbijsteren. — II. Wederk. 
Zich over iets bevreesd maken, er verslagen door 
worden, zich over iets bekommeren. 

Barentier znw. m. Hetz. als b a r a t e u r. 
Barf, barff znw. Een visch. 
Barge, bargie. Zie b a e r d s e. 
Bargjjn, bargin, bargen, bergin, bnw. Van een 


„barch" of speenvarken afkomstig; b. spec, smout. 
Barillier, znw. m. Keldermeester, bottelier. 
Baringe, znw. vr. Baring, het baren. 
Baringe. Zie b e r n i n g e.
Barinehout. Zie berninchout. 
Barinne. Zio berinne. 

ariseel, znw. o. Kruik, flesch, lederen wijnzak; 

verklw. bariseelkijn, -seylekijn, busje.
Bare, znw. m. Boombast. 
Barke, baerke, berke, znw. vr. Licht vaartuig; 

verklw. barkm, scheepje, scheepvormig zaadbakje 

in vogelkooien.
Barla. Zie b e r 1 e. 
Barcoen, bercoen, borcoen, znw. m. Rondhout, 

parkoenpaal.
Barlebaen, barlabaen, barlibaen, znw. m. Benaming 
van den duivel. 

Barm, baresp, baerm, znw. m. Berm, barm, wal. 
rand tusschen twee velden of weiden en langs den 
dijkvoet; voetpad, trekpad langs eene vaart. 

Barm, baerm, znw. m. Hooge golf, baar. 
$arme2 znw. Heffe, droesem, bezinksel. 
$armeljjc, barmlijc, bnw. Erbarmelijk, bekla


genswaardig. — Barmelike bijw.
Barmen, zw. ww. tr. Meet een barm of berm 
versterken, een dijk of dam. 
B armhertelike, -her/like, bijes. Barmhartig, uit 
medelijden.

Barmhertich, bnw. — Barmherticheit. 

Barn. Zie born. 

Barnage, bernage, bernaye, znw. vr. De geza


menlijke rijksgrooten.
Barnardiet. Zie b e r n a r d i e t. 
Barndewjjn, znw. m. Hetz. als b r a n d e w ij n. 
Barneeamere. Zie b e r n e c a m e r. 
Barnen. Zie b e r n e n. 
Barnentlipe. Zie bernent1ike. 
Barninge. Zie b e r n i n g e.
Barninchout. Zie berninchout. 
Barnsteen. Zie bernsteen. 

Barrevoet. Zie b a r e v o e t. 

Baroen, znw. m. Leenman, edelman, rijksgroote, 
ridder; Gods b., Gods dienstknecht; ook de discipelen 
van Christus worden „barone" genoemd.

Baronie, znw. vr. Hetzelfde als b a r n a g e.
Baroninne, baroen-, znw. vr. Adelijke dame, 

gemalin van een rijksgroote.
Barsbeens. Zie b a e r s b e e n s. 
Barse, znw. vr. Baars. Zie b a e r s e. 
Barse. Zie baerdse. 
Barscher-, barserbeen. Zie b a e r s e r b e e n. 
Barst. Zie b o r s t (lichaamsdeel).
Barst. Zie bacht. 

Barste. Zie b e r s t e. 
Barsten, bersten, borsten, st. ww. intr. Barsten, 


bersten. 
Barstinge, znw. vr. Barst, spleet, opening.
Bart. Zie b a e r t. 
Bart. Zie b e r t. 
Bart, bert, znw. vr. Een zeevisch. 


56 BARTECHGE. 

Bartechge, bariesche, bartege, znw. vr. Eene 
houten, met kanteelen voorziene sterkte to bevestiging 
eener plaats; de pui van het stadhuis, bordes. 
Vgl. bardesche. 

Barteren, baert-, barent-, zw. ww. — I. Trans. 
Ruilen, tegen iets inwisselen. — II. Intr. Ruilen, 
een ruil doen. Vgl. b a r a e t, ede Art. 

Barterer, -teereer, teerre, znw. m. Iem. die ruil 
drijft ; koopman, handelaar, rondventer. ---handel' 
Barteringe bert-, znw. vr. 

Barare. Zie parure.

Barvicheit. Zie b e r v i c h e i t. 
Barvoet, -voets. Zie b a e r v o e t.
Bas (bass), znw. Bil. 
Base, baesche, basche, znw. vr. Voetstuk, basis.
Base , znw. vr. Kous. 
Baselaer, bazel-, -eer, znw. m. Langmes, dolkmes.
Baseleer. Zie bacheleer. 


Basen, zw. ww. intr. Suffen, raaskallen, bazelen; 

basende, onzinnig, dwaas, waanzinnig. 
Baseren, zw. ww. intr. Gebaseerd, gegrond zijn.
Baserie, znw. vr. IJlhoofdigheid.
Basich, bnw. Vreemd, zonderling, dwaas. 
Basilicum, znw, o. Koningskruid.
Basilisc, znw. m. Koningsslang.
$aslne, znw. vr. Bazuin. Zie b o s i n e.

 $ate 

 schade ende b. ; sine b. in iet doen ; te baten ; b.

Basin e, znw. vr. Razernij, ijlhoofdigheid.

$asout. Zie b a e y s o u t.
Basso, znw. Naam van een stuk geschut.
Bassecamere, bas-, znw. vr. Benedenkamer, 


bestekamer. 
Basselier. Zie bacheleer. 


Bassen, st. en zw. ww. — I. Intr. Blaffen, bassen, 
keffen ; van menschen : lawaai, kabaal, drukte 
maken; schelden, razen. — II. Trans. i) Iets door blaf


fen te kennen geven. 2) opjagen, aanbassen, het wild. 
Basser, znw. m. Blaffer, keffer, buikspreker(?).
Bassinge, znw. vr. Geblaf, gebas, gekef.
Bast, znw. m. z) Bast van een boom, boom


schors. 2) schil, dop ; niet een (enen) b., niet van 
enen baste, geen zier, volstrekt niets. 3) het van 
boomschors vervaardigd touw. 4) strop, halsstrik; 

met boom ende met b., met boute ende met baste, 

met galg en strop. 5) spier, zenuw. Zie b e b a s t. 
Bast, znw. o. Wijnmoer.
Bastaerdich, -deij/c, bnw. Onecht, wild, van uit 

-spruitsels.

Bastaerdie, znw. vr. i) Bastaardij, ongeoorloofde 
gemeenschap met eene vrouw; van bastaerdiën, 
in onecht verwekt. 2) schandelijke handelwijze.

Bastaerdinne, znw. vr. Vrouwelijke bastaard, 
ontaarde, basterdsoort van iets. 

Bastaert, bas/art, bastaerd, znw. m. i) Bastaard, 
buiten echt verwekt kind, hoerenkind ; overwonnen 
b., kind in overspel of ook in bloedschande verwekt; 
ook van jongen van dieren en in figuurlijke toepassing. 
2) wilde loten aan een wijnstok ; vgl. b a st 
a e r d i c h. 3) naam van een zoeten wijn ; win 
bastaert. 

Bastaert, bnw., vr. bastaerde. i) Onwettig, in 
onecht geboren. a) ontaard, slecht. 3) b. van, ergens 
van verstoken, eig. als bastaard verstoken van 
erfrecht. 

Bastaertbroeder, bas/erf-, -dochter, -hint, -mage, 

-sone, znw. Buiten ' echt geboren broeder, enz. 
Bastje, znw. vr. Sterkte, verschansing, bastion. 
Bastert. Zie bastaert. 
Bastijn, basten, bnw. Van bast vervaardigd, van 

de schors of het vezelig weefsel van boomen ge 
ook van scheepstouwen. -maakt, 
Bastoon, znw. m. i) Stok, wandelstok. 2) schuinstaak, 
in de wapenkunde.
Bastonnier, znw. m. Roededrager bij eene pro


cessie. 
Basture, znw. vr. Hoer, lichtekooi. 
Basune, bosune, basine, znw. vr. Bazuin, trompet.
Basuuen, basuynen, zw. ww. intr. Op de bazuin 

blazen. — Basnnnblaser, basuyn-, -bleser. 

BAVIT. 

Basuunlijc, bnw. Als van eene bazuin, basuunljc 
Tuut. 
Basuunre, basuynre, znw. m. Hetz. als b asuunb1aser. 
Basuunsch, basuynsch, bnw. Hetz. als b a-. 
suunlije.
Bat, znw. o. Bad, het nemen van een bad en 

de plaats waar dit geschiedt; heet bat, bat der gesontheit, 
de baden ; te bade gaen, een bad nemen;. 
dat b. van balsamen (zie b a 1 s e m) ; dat helsche b., 
de helsche poel, de hel, het eeuwig verderf ; in ener 

b. baden, met hetzelfde sop overgoten zijn.
Bat, znw. o. Een stok bij sommige spelen in 
gebruik, of een voorwerp waarmede men keilt of 
kegelt (?). Zie batten. 

Bat, bijw. Zie bet. 

Bataelge, batalge, batt-, -aelgie, -aeldie, balalie, 
battalie, bot-, bet-, bast-, znw. vr. i) Strijd, gevecht; 
ook: verhaal er van. 2) veldtocht. ' 3) slagorde. 4) 
legerschaar.

Bataelgen, balt-, -aliën, zw. ww. — I. Trans. 
In slagorde scharen. — II. Intr. Vechten. 

Batael.,eren, bait-, batal-, battel-, -ieren, zw. 

ww. tr. i) In slagorde scharen. 2) versterken. 
Batael nge, -ieringe, znw. vr. Vestingwerk.
15,1 znw. vr. i) Baat, voordeel, winst; 

co,hen aen ere dinc, een voordeeligen koop aan iets 
doen ; die ewelike b., de eeuwige winst, de zaligheid; 
in b. van, ten voordeele van, ten bewijze van (eene 
bewering). 2) baat, nut; te b-n hebben, in zijn voordeel, 
vooruit hebben. 3) baat, genoegen. 4) baat, 
hulp; hulpmiddel, herstel; enen staen in b., enen b. 
doen, enen te b-n comen, te hulp komen; enen te b-n 
hebben, nemen, crigen, iem. tot hulp hebben, nemen 
of krijgen; iet te b-n hebben, iets als vergoeding 
hebben ; daer en es gene b. jegen, daar -helpt niets 
aan, is geen middel voor. 5) baat, beterschap van 
ziekten en gebreken ; aen die b. sin, aan de beterhand 
zijn; ter b-n comen, beter worden, vooruitgaan; 
vaen, hem setten ter b-n, in b-n staen, zich beteren ; 

b. doen van ere dinc, iets verbeteren; ter b-n s6re-. 
ken, spreken om iets goed te maken. 6) geneesmiddel. 
7) genoegdoening, vergoeding, boete; enen 
b. doen van, iem. voldoening geven voor; enen in 
b-n staen, iem. iets vergoeden.
Batelgeren. Zie b a t a e 1 g e r e n.
Batelic, baet-, bnw. Voordeelig, profijtelijk.
Batement, batament, abat-, badi-, znw. m. 

Tooneelvertooning. Vgl. e s b a t e m e n t. 

Batementen, batementeren, zw. ww. intr. 

Eene tooneelvoorstelling geven.

Batementspel, znw. o. Tooneelvertooning. 

Baten, zw. ww. — I. Intr. Baten, nuttig zijn, 
helpen. --H. Trans. i) Helpen, aan iemand een 
voordeel bezorgen ; hem b.. zich helpen. 2) enen 
iet b., iem. iets doen strekken tot voordeel, het hem 
doen verkrijgen. — III. Wederk. Zich beteren. 

Baterie, znw. vr. Keukengereedschap.

Batsac, bait-, znw. m. Balzak. 

Batstede. Zie b a d e s t e d e. 

Batstover. Zie bades tover. 

Batte, znw. vr. Krib in eene rivier (?).

Batten, zw. ww. intr. Benaming van een spel, 
kegelen, gooien, het eene of andere werpspel.
Batten, zw. ww. tr. Betten, met lauw water 
nat maken, stoven, koesteren.

Batteren, -eeren, zw. ww, tr. Wraken, afkeuren.

Battingspenninc, znw. m. In Drente, belasting 
gesproten uit den afkoop der kosten van het batting.

Batture, znw. vr. Verguldsel.

BaA tusschenw. Zie b a. 

Baubjn, bobijn, znw. m. Baviaan. 

Baute znw. vr. Een vrouwenkleedingstuk van 
kostbare sto

f, overrok (bouwen, inde 17de eeuw).
Baudekjn, znw. o. Lijkwade, lijkkleed.
Bate znw. m. Bavo ; Sinte Baven dach, i Oct. 
Bayi1, bavijt. Zie b o f i t. 


BAVOMISSE. 

Bavoiisse, baef-, -mis, znw. vr. De eerste 

October. Zie b a m is s e. 

Bayveel, znw. o. Winkelhaak. 

Be, voorz. Toonl. vorm van bi; be dage, be nachte. 

Beademen, zw. ww. tr. Beademen. 

Beam(p)ten, zw. ww. tr. De uitvaart vieren van, 
missen (vgl. a m b a c h t) lezen over de ziel van. 

Beane, znw. Naam van een franschen wijn. 

Beantworden, -werden, zw. ww. tr. Verantwoorden. 


Beanxenen, zw. ww. tr. In benauwdheid, in een 
pijnlijken toestand, in gevaar brengen. 
Beanxt, bnw. Beangst, angstig. 
Beanxten, zw. ww. tr. i) Beangstigen, benauwen. 
2) beducht zijn voor. 

Beanxtet, deelw. bnw. Hetz. als b e a n x t. 

Beanxtheit, znw. vr. Angstvallige zorg, ingespannen 
bemoeiïng. 

Bearbeiden, -aerbeiden, zw. ww. tr. Voor iets 
werken, het werk doen dat aan iets te doen is. 
2) bearbeiden, land. 3) zijn best voor iets doen, 
door moeite trachten te bewerken. 

Bearmt, bnw. Verarmd. 

Beaune. Zie beane. 

Bebast , bnw. Gespierd. Vgl. b a s t. 

Bebiert, bnw. Dronken van bier. 

Bebinden, st. ww. tr. i) Binden, omwikkelen; 
verbinden. 2) bebonden tiji, de onder een zeker verband 
liggende tijd, de tijd waarin geen rechtspraak 
plaats heeft; vgl. b e s 1 o t e n t ij t. 

Bebloeden, zw. ww. — I. Tr. Met bloed kleuren 
of bevlekken. — II. Intr. Rondom bloeden. 

Bebloedet , deelw. bnw. Hetz. als b e b lo e t. 

Bebloedich, bnw. Bloedig, bebloed. 

Bebloet, bnw. Bebloed, bloedig; bloedende.

Beboden, zw. ww. tr. Door een bode bekend 

aanbrengen, een boodschap zenden aan.-maken; 
Beboedelt, deelw. Belast met het onderhoud 
van iets. 
Beboesemen, zw. ww. tr. Iemands afstamming 
van of verwantschap met een bepaald persoon bewijzen, 
veelal met betrekking tot hoorigen.
Beboeseminge znw. vr. Het leveren van een 
bewijs van verwantschap of afstamming van iemand 
met betrekking tot een bepaald persoon. 
Bebolwerken, zw. ww. tr. Van een bolwerk 
voorzien, versterken. 
Beborgen, -burgen, zw. ww. tr. i) Iem. borgen 
laten stellen, hem dwingen borgen te geven. 2) iet 
b., borgtocht stellen voor iets. 

Bebouwen, zw. ww. tr. Bewerken, grond. 

Bebraemt, bnw. Met braamstruiken begroeid.

Bebrieven, zw. ww. tr. i) Door een brief bevestigen 
; bij geschrifte erkennen, toezeggen, vaststellen, 
overeenkomen; bebrieft ende onbebrieft, 
beschreven en onbeschreven. 2) vast, bestendig maken 
; bebrieft, vast, bestendig.

Beburgen. Zie b e b o r g e n.

Becchereel, znw. m. Vleeschhouwer. 

Becedelen, zw. ww. tr. Eene akte van iets maken, 
iets op schrift brengen. 
Bechaertereren, -scaerlereren, zw. ww. tr. In 
een charter beschrijven. 

Bechte. Zie b i e c h t e. 

Berin eten? zw. ww. tr. Omsingelen, omgeven.

Bedac It bedocht, deelw. bnw. — I. van bedenken, 
tr. z) Goed overlegd, ' scherpzinnig; beduchten 
sinnes, na rijp beraad ; met bedachten moede, met 
voorbedachten rade. 2) met een pers. als ondw. 
vervuld van, zich toeleggende op. — II. Van hem 
bedenken. z) Bij zijn verstand zijnde. 2) zich toeleggende 
op, zich bezig houdende met. — III. Bedacht 
sin. a) Als werktuig van het denkvermogen : denken, 
zijn verstand gebruiken ; evel, qualike b. sin, 
eene verkeerde meening hebben, onverstandig zijn; 
dullike b. s., dwaas zijn; wj/slike b. s., verstandig zijn; 
wel b. s., verstandig, schrander zijn, met overleg han 

handelen na rijp beraad; des b. s., over iets-delen, 

BEDDEGANC. 

gedacht hebben ; op de hoogte van iets zijn ; absol. 
of met een bijw., eene bepaalde gedachte hebben; 
van plan, er op uit, besloten zijn. — b) van het gemoed 
: te moede, gestemd zijn ; swaer b., somber 
gestemd ; fel (felle) b., boosaardig gestemd, gezind; 
andersins b. sin, van gezindheid of plan veranderen. 

— c) van de bewustheid : b. sin, zijne bezinning 
terugkrijgen. 

Bedachtelike, bedecht-, bijw. Met voordacht.

Bedachtheit, znw. vr. Overleg, bedachtzaamheid. 

Bedachtich, bnw. i) Voorzichtig, bedachtzaam. 
2) standvastig. 3) goed bij zijn verstand. 4) geneigd.

Bedachticheit. znw. vr. i) Hetzelfde als b ed 
a c h t h e i d. 2) verstand, denkvermogen. 3) standvastigheid, 
vastberadenheid. 4) gezindheid, wil. 

Bedachtsam, bnw. Bedachtzaam, overleggend. 

Bedadingen, zw. ww. tr. Eene overeenkomst 
sluiten, bij dading toezeggen of voor zich bedingen. 
Bedaen, deelw. bnw. Bedekt met, voorzien van. 
Bedage, bijw. Bij dag. 
Bedagen, zw. ww. — I. Intr. i) Dag worden, 

aanbreken, van . den dag. 2) opdagen, verschijnen; 
zijn goede werke aen hem bedaecht, als men ze aan 
hem ziet. 3) overkomen, treffen, over iem. opgaan, 
aan hem verschijnen. — II. Trans. i) Beschijnen. 
2) een termijn verleenen aan iem., tot een bep. tijd in 
vrijheid stellen. 4) dagvaarden, dagen (16de eeuw).
Bedallen, bedalle, bijw. Geheel en al, in elk 
geval. Vgl. a l b e d a l l e n. 

Bedammen. zw. ww. tr. Met een dam voorzien. 

Bedankelio, bnw. i) Dankbaar, erkentelijk. 2) 
aangenaam, welgevallig (?). Vgl. h e m b e d a n ken. 
Bedankeltjcheit, znw. vr. Erkentelijkheid. 
Bedanken, zw. ww. -- I. Intr. en trans. i) 

Bedanken. 2) tot dank verplichten, reden van tevredenheid 
geven. — II. Wederk. met den gen. 
der zaak. Zich zelven tot dank voor iets verplicht 
achten, in zijn schik zijn ; vgl. hem beloven; 
ook als intr. ww. in dezelfde beteekenis. 

Bedanct deelw. bnw. Erkentelijk, over iets in 
zijn schik of tevreden. — Bedanctheit. 
Bedaren, zw. ww. wederk. i) Zijne hartstochten 
bedwingen. 2) tot zich zelven komen. 
Bedauwen, bedouwen, zw. ww. intr. en tr. — 

I. Intr. i) Met dauw besproeid of bedekt worden. 
2) vochtig, doorweekt worden. — II. Trans. i) Doorweeken. 
2) besproeien, vervullen (met genade, rouw). 
Bedauwers, bedouwers, znw. mv. Ongeregelde 
lichte fransche troepen, die als tirailleurs dienst deden. 
Bedauwinge, bedouw-, znw. vr. Bevochtiging. 
Bedde, bet, znw. o. Verkleinw. beddekijn. i) Bed; 
een zieke b., ziekbed ; te b. vallen, bedlegerig worden 
; een b. maken, opmaken, maken ; dat b. breken, 
tebreken, een opgemaakt bed in wanorde brengen 
door het te beslapen, te bed gaan ; een tebroken b., 
een gebruikt, beslapen bed ; een b. decken, een bed 
voor iemand spreiden ; bed als uitdrukking van het 
domicilie (doer een te bedde gaet ende ohstaet). 2) 
huwelijksbed, huwelijksgemeenschap, ook : het huwelijk; 
een geheel b., een niet ontbonden huwelijk; 
geschoort b., gescheiden b., ontbonden huwelijk; gescheidens 
b., buiten huwelijksgemeenschap ; van geheelen 
b., volle (broers en zusters); getrouwet b., 
wettig huwelijk; eens b. gemene werden, het huwelijksbed 
met iemand deelen (als man of vrouw); 
beddegelije, bedde beddegelike, staaksgewijze (bij erfstellingen). 
3) rustbed, canapé ; vgl. d r a e c h b e d d e. 
4) leger, winterleger, plaats waar de visschen kuit 
schieten. 5) bedding, laag. 6) b. lants, stuk land, 
akker; bed in een tuin, bed van aarde tusschen 
voren. 7) waterkeering, dam, ophooging van een 
rivieroever, dijk. 8) nierbedde, de streek om de nieren. 
Beddeboom, znw. m. Rand van het bed, plank 

voor aan het bed. 
Beddebuur, znw. Matras. 
Beddedeken , znw. vr. Beddedeken. 
Beddedeosel, znw. o. Beddedeken of dekbed. 
Beddeganc, znw. m. Bedtijd. 


58 BEDDEGENOOT. 

Beddegenoot, znw. m. Bedgenoot, echtgenoot, 
zoowel man als vrouw. 
Beddegescheit, bed-, znw. o. Ontbinding van 

een huwelijk. 
Beddegewant, znw. o. Beddegoed. 
Beddehu


re bed-, znw. vr. Geld voor het huren 

van bedden. 


Beddecamer, znw. vr. Slaapkamer; vleeschelijke 
gemeenschap. 
Beddeeleet, znw. o. Deken, sprei; mv. bedde 

beddegoed. -cleder, 
Beddemaker, bed-, -weker, znw. m. Beddemaker. 
Bedden, zw. ww. — I. Intr. i) Te bed liggen. 

2) een bed opmaken. --II. Trans. i) Te bed brengen, 
kinderen; naar de slaapplaats geleiden, volwassenen 
; 'gebeddel sijn, te bed liggen, slapen. 2) 
rechthoekig houwen of maken, steenera. 

Beddenoot, znw. m. Hetz. als b e d d e g e n o o t.

Beddepanne, bed-, znw. vr. 
Beddeplanke, znw. vr. Hetz. als b e d d e b o o m. 
Beddepotte, znw. vr. Waterpot. 
Bedderede, bed-, -redieh, bederde, bnw. Bed


legerig. 
Bedderedich. Zie b e d d e r e d e. 
Bedderie, znw. m. Echtgenoot, man van. 
Beddesac, znw. m. Beddezak. 


-Beddesehout, -schull, znw.. vr. Huwelijksge


rneenschap. 
Beddesieke , znw. m. Bedlegerige. 
Beddesponde, znw. vr. Hetz. als b e d d e boom. 
Beddestatfstede, znw. vr. Bedstee. 
Beddestroo, -bed-, znw. o. Onser vrouwen bedt


stroo, eene plant. 
Beddetiecte, bed-, -tijc, znw. vr. Beddetijk. 
Beddetol, znw. m. Tol op beddegoed. 
Beddevast, bnw. Bedlegerig. 
Beddinge, znw. vr. i) Slaapgelegenheid, bed. 2) 

mv. Benoodigdheden voor een bed. 
Bede. Zie beide. 
Bede, znw. vr. i) Gebed tot God ; ene b. geven, 

een gebed doen ; ter b-n vaen, varen, een gebed beginnen 
; Ier b-n, in beden vallen, zich op de knieën 
werpen om te bidden. 2) verzoek aan een mensch; 
ui alle b., in 's hemels naam; met beden, bi der 
beden, op verzoek; ene b. doen, een verzoek doen, 
ook : een verzoek inwilligen, eig. volbrengen ; ene 

b. geven, hetzelfde, ook : een verzoek om iemand 
voort te helpen, aanbeveling. 3) verzoek om geld, 
van vorsten, eig. vrijwillige opbrengst, very. belasting; 
inzameling van giften, collecte, van bijzondere 
personen; Ier b. gaen, Bitten, bedelen; metier b. ge,
winnen, giften inzamelen. 4) gebod, bevel. 
Bedeboec , znw. o. en m. Gebedenboek. 
Bedebrief, znw. m. Schriftelijk verzoek, aanbe


velingsbrief. 
Bedechte. Zie b e d i c h t e. 
Bedechtich. Zie b e d a c h t i c h. 
Bededach, znw. m. Biddag, bededag.
Bededingen, -degedingen, -degdingen, zw. ww. 

tr. i) Langs gerechtelijken weg beslechten, vereffenen. 
2) tot stand brengen, bewerken. 3) bekrachtigen, 
bepalen. 4) in rechte aanspreken. 5) aan 
brengen, over de tong laten gaan. Vgl. b e d a d i n g e n. 

Bedeel, znw. o. Gerechtsbode, bode. Vgl. b e d e 1. 
Bedeelt) deelw. van bedelen ; b. sin aen, aan


deel aan iets hebben, recht hebben op een deel. 
Bedeentt. Zie bedemen. 
Bedegelt, znw. o. Opbrengst eener bede. 
Bedegen. Zie be dien. 

Bede AAS, znw. o. Bedehuis, tempel; verklw. 

bedehuuskjfn, -gen. 

Bedelhit. Zie bedemen. 
Bedeg, znw. o. Dekmantel. 
Bedecamer, znw. vr. Bidvertrek, binnenkamer. 
Bedeeken, zw• ww. tr. i) Bedekken. 2) geheim 


houden. 
Bedeclocke, fes. vr. Klok die de menschen

l 

oproept tot het verrichten van devotie. 

BEDERMAN. 

Bedecsel, znw. o. Bedekking, deksel. 

Bedact, deelw. bnw. — I. Van bedeeken, tr. 
i) Geheim, verborgen. z) moeilijk te vinden, niet in 
het oog vallende. 3) onkenbaar door het gestoten 
vizier van den helm ; bedacts anschns, geblind doekt. 
4) in de scheede zijnde, van het zwaard. — 

II. Van bedecken, wederk. i) Omzichtig. 2) loos, 
geveinsd, listig. 
Bedeetelike, bijes. Bedekt, in het geniep. 
Bedeetheit, znw. vr. i) Verborgenheid, geheim; 

in b., in het geheim. 2) omzichtigheid. 3) loosheid, 

geveinsdheid. 
Bedel, znw. m. Hetz. als b e d e e 1. 
Bedelare, -aer, -er, znw. m. i) Bidder. 2) bedelaar. 
Bedelarie, -ry, znw. vr. Bedelarij. 
Bedeldach, znw. m. Bededag, biddag. 
Bedelen, zes. ww. tr. i) Bidden. 2) bedelen. 
Bedelen, -deelen, -deilen, zw. ww. tr. z) Bedee


len, toedeelen. 2) deelen, indeelen. 3) verdeelen, 

goederen ; hem b., eene onderlinge scheiding maken. 
Bedelerse, znw. vr. i) Bidster. z) bedelares. 
Bedelf, znw. o. i) Verschansing, borstwering. 2) 

de door het opwerpen van aarde ontstaande kuil. 
Bedelfte, znw. vr. Borstwering; wat daarachter 

ligt, erf. 
Bedelieden znw. m. mv. Belastingplichtigen. 
Bedelije, bnw. i) Verzocht, vrijwillig. 2) tot de 

belastingen of beden behoorende, financieel ; ene 

bedelike dinc, eene belastingquaestie. 
Bedel ^^ e, bnw. Verbiddellijk. Vgl. o n b e d e 1 ij c. 
Bedelike1 bijw. Op eene deemoedige, smee


kende wijze. 
Bedelinge, -deelinge, znw. vr. Het iemand toebedeelde 
aandeel. 
Bedelcamer, znw. vr. Bidvertrek. 

Bedelven, st. ww. tr. i) Met aarde bedekken, 
bedelven. 2) afdammen, afleiden, water. 3) verschansen, 
door een wal omringen.

Bedelster, znw. vr. i) Bidster. 2) bedelares. 
Bedem, znw. m. Steunbalk, stut. 
Bedeman. Zie bede1iede. 
Bedemen, zw. ww. intr. Duister worden; deelw. 


bedemei, bedeemt, bedeimi, duister. 

Beden, zw. ww. tr. i) Een gebed doen tot God, 
bidden; beden ende bidden. 2) belasten; schatten 
ende beden. 

Bedenkelike, bijw. Op eene boosaardige wijze.

Bedenken, bedinken, zw. onr. ww. — I. Trans. 
i) Zijne gedachten vestigen op, gedenken. 2) slechte 
gedachten hebben van, verdenken. 3) gedachten 
hebben op, verwachten. 4) zich te binnen brengen. 

— II. Intr. i) Denken aan of over iets. 2) te binnen 
schieten, voor den geest komen. 3) berouwen. --
III. Onpers. i) Zich bedenken, bij zich zelf overleggen. 
2) in iemand opkomen, zich te binnen brengen. 
3) medelijden hebben. — IV. Wederk. i) Zich 
bedenken ; eene afwachtende houding aannemen. z) 
bedenken. 3) berouw hebben. 4) een vermoeden 
hebben, (slechte) gedachten over iets hebben. s) als 
uitdrukking van eene werking van het denkvermogen. 
a) denken, zijn verstand gebruiken. b) gedachten 
op iets hebben, op de gedachte komen. c) tot het 
besluit komen. 6) van het gemoed, te moede zijn. 
7) van het bewustzijn. a) bij zich zelf, zijn zinnen 
zijn. b) van een waan terugkomen. c) zich bezinnen, 
zich iets te binnen brengen. 
Bedenkenisse, znw. vr. i) Overdenking. 2) 

herdenking, gedachtenis. 3) achterdocht. 
Bedenker, znw. m. Beschouwer. 
Bedenking e, znw. vr. Overdenking.
Bedepacht, znw. vr.. Belasting; bede, voorge


steld als eene soort van pacht of cijns.
Bederg znw. m. Bidder. 
Bederde. Zie bedderede, bedrede. 
Bederf. Zie bederve. 
Bederfeljj c, e.a. Zie bede r v e 1 ij c. 
Bederman, znw. m. (oostmnl.). Braaf, degelijk 

man ; man van eer. 


BEDERVE. 

Bederve, -darve, -daerve, -derf, -darf, -durf, 

znw. vr. en o. i) Behoefte, levensbehoefte, levensonderhoud. 
2) nut, voordeel, belang ; in (te) bederven, 
ten nutte; b. werken, gewinnen, werven, zijn 
voordeel doen, slagen, een goede uitkomst verkrijgen; 

b. doen. a) voordeel behalen, winst doen. b) slagen, 
iets uitrichten, verder komen. c) nut, dienst doen; 
doen hetgeen noodig is. 3) geldelijk voordeel, inkomsten. 
4) genot, het genieten van. 5) plicht, sine 
b. doen, zijn 'plicht vervullen. 6) taak, onderneming. 
Bedervelije, feljc, bnw. Verderfelijk. 
Bedervelbc, -daerflijk, -derfeljc, bnw. Nuttig. 
Bederven, st. en zw. ww. — I. Trans. In het 
verderf storten : ombrengen, ruïneeren ; van sine 
eren b., onteeren. 2) verwoesten, plunderen. — II. 
Intr. i) Schade lijden aan het lichaam, verminkt 
worden ; onbruikbaar worden, van trek- en lastdieren. 
2) om het leven komen, sterven ; b. van den live; 
als znw., dood. 3) te gronde gaan, geruïneerd worden 
; te niet gaan, verloren gaan ; schipbreuk lijden, 
in dtr see b.; van hem b., van zich zelf vallen. 

Bederven, -darven, -dorven, -durven, onr. ww. 
ï. I. Intr. i) Behoeven, noodig hebben. 2) noodig 
zijn of vereischt worden, een vereischte zijn. -- II. 
Onpers. i) Het is noodig, het is noodzakelijk (voor 
iemand). 2) het is plicht, het is goed, het betaamt; 
als bedarf, zooals vanzelf spreekt, natuurlijk is. 

Bedervenisse, znw. vr. Ondergang, verderf. 
Bedervinge, znw. vr. Ondergang, het te gronde 
gaan ; b. van der see, schipbreuk. 
Bedeschoudich, -schuldick, bnw. Belastingplichtig. 


Bedesetter, znw. m. Zetter, schatter, ontvanger. 

Bedesettings, znw. vr. Het bepalen van elks 
aandeel in bede of belasting, het aandeel zelf. 
Bedesside, voorz. met den eden of 3den nv. 
Aan deze zijde van. 
Bedeswijn, znw. o. Als belasting opgebracht 
varken. 
Bedenderen, -duederen, zw. ww. tr. Ten val 
brengen. 

Bedevaert, bevaert, -van, -vert, znw. vr. i) 
Bedevaart; als bijw. verbonden met gaen, varen, 
rillen, reizen, tien, senden e. a. 2) buitenlandsche 

reis. — Bedevaertganger.

Bedevaertsreise, znw. vr. Bedevaart, 

Bedeven, zw. ww. intr. Passen, betamen (?).

Bedevri, bnw. Vrij van het opbrengen van belasting. 
Vgl. schatvri. 
Bedewerdieh, bnw.; b. dach, dag voor gebeden 
afgezonderd, heilige dag. 
Bedhere. Zie beddehure. 
Bedi, bedie, bidie, bedien, bidien, bijw. en voegw. 

— I, Bijw. i) Daardoor, ten gevolge daarvan. 2) 
daarom, b. omdat, want, daarom, omdat; b. dal, 
hetz.; niet b. dat, niet omdat; niet b., gevolgd door 
een onkennenden zin : niet dat — maar, niet omdat 
ik daarom wil zeggen dat niet, daarvan niet. 3) 
voegw. bijw., immers. -- II. Voegw. Omdat, want. 
Bedichte, bi-, -dechte, bnw. en bijw. — I. Bnw. 
Zwaar, hevig. — II. Bijw. i) In de nabijheid, van 
nabij. 2) onophoudelijk, telkens weer, dicht. 

Bedichten, zw. ww. tr. i) Bezingen, in dicht 

beschrijven. 2) beschrijven, te boek stellen.-maat 

Bedie. Zie b e di. 

Bediede, bijw. Duidelijk. 

Bediede 9 znw. vr. en o. i) Verklaring, uitlegging. 
2) beteekenis. 3) gebeurtenis, zaak. 
Bediedelije, bnw. i) Duidelijk, klaar, helder. 2) 
verklaarbaar, voor uitlegging vatbaar. 

Bediedelike, bijw. Op eene duidelijke wijze.

Bedieden, beduden, bediën, zw. ww. — I. Trans. 
i) Duidelijk maken, verklaren, uitleggen; iet ie wonder 
b., als een wonder uitleggen, voor een wonder 
houden ; vertalen, afteekenen, aanduiden, noemen; 
bedoelen, te kennen geven. 2) vertellen, mededeelen, 
iem. iets herinneren, op het gemoed drukken, voor 

Baten.-schrijven. 3) beteekenen. — II. Intr. 

BEDORFTE. 

Bediedenisse, -dudenisse, -die/nine, -diënisse, 

znw. vr. i) Verklaring. 2) beteekenis, bedoeling.
Bedieder, znw. m. z) Verklaarder. 2) tolk. 3) 
vertaler. 
Bediedinge, bedudinge, znw. vr. Verklaring, uit 
2 j beteekenis.-legging. 

Bediën, st. en zw. ww. intr. i) Worden ; signs selfs 
bediën, meerderjarig, mondig worden; te niewele 
bediën, te niet gaan. 2) komen (op) versterven (op), 
van een land. 3) groeien; bedegen sin, gegroeid, opgegroeid 
zijn. 4) vooruitkomen, goede zaken maken, 
slagen ; bedegen sin in, gevorderd zijn in ; bat bediën, 
betere gevolgen hebben, nuttiger zijn. 3) verbeteren 
; beter, edeler worden. 

Bediën. Zie b e d i e d e n. 

Bedien. Zie b e d i. 

Bedienelijo, bnw. Dienstbaar, tot het verrichten 
van bepaalde diensten verplicht. 

Bedienen, zw. ww. -- I. Trans. i) Bedienen, 
waarnemen, een ambt; den dienst waarnemen in 
(eene kerk). 2) doen aanzeggen ; overhandigen. --

II. Intr. Dienen, dienstig of nuttig zijn. 
Bedienens, *bedien, voegw. Omdat, want. 

Bediënisse. Zie bed iedenisse. 

Bedienstachtich, -aftick, bnw. Dienstvaardig, 
gedienstig. — Bedienstachticheit. 
Bedienstelije, -heit. Hetz. als b e d i e n s tachtich, 
-heit. 
Bedienstieh, bnw. i) Gedienstig, hulpvaardig. 
2) nuttig, van dienst. 
Bediensticheit, znw. vr. i) Bereidvaardigheid, 
gedienstigheid. 2) dienstbaarheid. 
Bediepen, , zw. ww. tr. In een getuigenis aan


duiden, aanwijzen in rechte. 

Bodies, bijw. Daarom, daardoor. 

Bediet, bedeut, beduyt, znw. o. i) Verklaring, 
uitlegging, aanwijzing; b. doen, maken, de verkla. 
ring geven, uitleggen. 2) vertaling. 3) verhaal, het 
verhaalde, vermelding ; (een) b. doen, maken, mede 

gewag maken. 4) de woorden waarin het-deelen, 
verhaal vervat is, taal, rede. 5) de zaak die ver 

wordt, gebeurtenis. 6) les, voorschrift. 7) be--haald 
teekenis, bedoeling; beteekenis, waarde; liet is 
cranc b., het beteekent niet veel. 

Bediken, bedikenen zw. ww. tr. Bedijken.

Bedinge, znw. vr. i) Het bidden, gebed ; b. doen; 
in b.n liggen, staen, sin ; b. driven, seggen, lesen, 
s,breken ; in bedingen vallen .— in cniegebede vallen. 
2) ootmoedig verzoek, smeekbede. 

Bedingen, zw. ww. — I. Trans. i) Voor de 
rechtbank brengen, in rechte betrekken. z) voor den 
rechter brengen, in rechte doen behandelen, eene 

zaak ; bepleiten, in rechte handelen of pleiten over; 
bij vonnis uitmaken of doen uitmaken ; iet b. met 
vonnis, iets doen uitmaken, zich tot iets doen machtigen 
bij vonnis; recht b., zijn recht bepleiten, voor 
eigen of anderer recht opkomen ; bedingde tale, 
pleitrede. 3) een gerechtelijken eisch instellen, ook 
van het vragen van een vonnis ; cracht b. ane enen, 
een eisch tot lijfsdwang tegen iem. instellen, hem 
dien bij vonnis doen opleggen. 4) bij overeenkomst 
bedingen. — II. Intr. In rechte behandeld worden, 
dienen, voorkomen. 

Bedingen. Zie bedenken. 

Bedle erieh, bnw. Vgl. b e d d e r e d e. 

Bedoctet enz. Zie b e d a c h t. 

Bedoen, onr. ww. tr. Zie b e d a e n. 

Bedoyen, zw. ww. tr. Bevochtigen, nat maken. 
Vgl. bedouwen. 
Bedonkert, bnw. Verduisterd, van licht beroofd, 

van het oog. 

Bedoorte. Zie bed o r f t e. 

Bedoren, zw• ww. tr. Verdwazen, op een dwaal 

brengen. -spoor 
Bedorent, bnw. Met dorens begroeid. 
Bedorfte, -dorste, -dorte, -doorte, -dune, znw. 

vr. r) Nood, behoefte, hetgeen men noodig heeft. 
2) levensbehoefte. 3) plicht. 


6o BEDORSTE. 

Bedorste. Zie bed o r f t e. 

Bedorstelijc, -dursielijc, bnw. Op . den juisten 
tijd gedaan, aangebracht (hulp). 
Bedorstelike, -durstelike, bijw. Ter juister tijd. 
Bedotte. Zie b e d o r f t e. 
Bedorve, znw. vr. i) Behoefte; nooddruft, de 

kost. 2) nut, voordeel. 
Bedorven, zw. ww. intr. Behoeven ; ook: noodig 
zijn. 

Bedorven, deelw. bnw. i) Gebrekkig, beroofd 
van het gebruik van ledematen. 2) woest, onbebouwd, 
eig. verwoest. 3) slecht, verdorven. — Bedorvenheit. 


Bedouwen. Zie bedauwen. 

Bedouwen, zw. ww. intr. Wegkwijnen, wegsmelten, 
vergaan. 
Bedouwinge. Zie b e d a u w i n g e. 
Bedoven, deelw. van'beduven. Bedekt, bedolven. 
Bedrabt, bnw. Bemodderd. 
Bedrach, znw. o. i) Beschuldiging, aanklacht. 

2) gerechtelijk bewijs, bewijs van iemands' schuld; 
vol bedrach, volledig bewijs. 3) overeenkomst, zoen. 
4) gedrang, strijdgewoel. 

Bedrachsliede, znw. m. mv. Getuigen. 

Bedracht, znw. vr. en o. i) Aanklacht, beschuldiging. 
2) verklaring in het nadeel van een bedaagde, 
getuigenis ; de getuigen; (te) b. si/en, rechtszitting 
houden tot het hooren van getuigen ; ter b. slaan, 
de toestand van den beschuldigde wanneer bewijs 
tegen hem is toegelaten en hij niet den onschuldseed 
mag doen; te bedrachte zetten, het causatief van 
„ter b. staen", het werk van den rechter. 

Bedrachter, znw. m. Getuige.

Bedragen, st. ww. — I. Trans. r) Bedekken, 
overtrekken. 2) voorzien van, vervullen met; met 
slake bedregen, door slaap bevangen of overmeesterd. 
3) in rechte betrekken. a) iem. voor de rechtbank 
brengen, aanklagen, beschuldigen, het bewijs van 
iemands schuld leveren ; hem b., zich zelf beschuldigen. 
b) van een misdrijf overtuigen, het bewijs 
leveren dat iem. schuldig is, iem. schuldig verklaren. 
4) belasteren. 5) iem. in het ongeluk storten ; deelw. 
bedragen, treurig, ongelukkig. 6) bedriegen. 7) bewerken, 
uitwerken. 9) bedragen, beloopen. — II. 
Wederk. Zich gedragen, het maken, zich houden. 

Bedragen, st. (eig. zw.) ww. trans en wederk. 

— I. Trans. Voeden, onderhouden. — II. Wederk. 
i) Zich voeden, in zijn levensonderhoud voorzien. 
2) zich vergenoegen met, zich behelpen met. 
Bedragenisse, .dregenisse, znw. vr. Uitkomst 
van een gerechtelijk onderzoek. 

Bedranginge, znw. vr. (oostmnl.). Overlast. 

Bedrangen, zw. ww. tr. Dringen, in het nauw 
brengen. — Bedranger.

Bedranc, znw. o. i) Het dringen, gedrang, strijdgewoel. 
2) ophooping van menschen. 3) het drukken, 
in het nauw brengen. 

Bedrede , -dich. Zie bed d e r e d e. 

Bedreech. Zie b e d r e i c h. 

Bedreoren. Zie bedreigen. 

Bedreich, bedreech, znw. o. Bedreiging.

Bedreigen, -dregen, zw. ww. tr. Bedreigen, het 
toeleggen op. 
Bedreigingen -dreeginge, znw. vr. 
Bedretsen, zw. ww. tr. Bevuilen. 
Bedrichten, zw. ww. tr. Bebouwen, land. 
Bedriech, znw. o. i) Bedrog, misleiding. 2) 

schelmstuk, schurkenstreek. 

Bedriechitjc. Zie b e d r i e g e l ij c. 

Bedriechster, znw. vr. 

Bedriechte, znw. vr. i) Bedrog, bedriegerij. 2) 
mv., listen en lagen, streken. 

Bedriegeljc, -driechlijc, -driegenljc, bnw. Bedrieghjk, 
valsch, schoonschijnend. — Bedriegelike, 
bijw. 

Bedriegelijcheit, znw. vr. Bedrog, arglistigheid; 
bedrieglijk karakter. 
Bedriegen, st. en zw. tr. i) Bedriegen, mislei-

BEDROGELIJC. 

den, in den strik of ten val brengen; b. van ere 
sake, in iets teleurstellen, van iets afbrengen ; hem 
(niet) over bedrogen houden, zich (niet) teleurgesteld 
gevoelen. 2) bedrieglijk veranderen, verkeerd voorstellen, 
vervalschen. 3) misleiden, verleiden-4) ver 

-schalken. 

Bed tegenesse, -driecknesse, znw. vr. Bedrog. 

Bedrieger, -ere, znw. m. 

Bedriegich, bnw. Bedrieglijk. 

Bedrieginge, znw. vr. Bedrog, valschheid. 

Bedrif, znw. o. Bedrijf, de plaats waar men heer 
en meester is, boerderij. 
Bedrift, znw, o. District, gebied. 
Bedrijf, znw. o. i) Het handelen, de praktijk 

van iets ; dat meeste b. hebben, de voornaamste rol 
spelen. 2) landbouw, de verrichtingen of het bedrijf 
van den landbouw. 3) gebied, rechtsgebied ; sign b. 
bedriven, alle functies in een bepaald gebied verrichten 
; binnen den bedrive van, binnen het ressort 
van. 4) heerschappij, macht, invloed, vaderlijke macht. 

Bedrijflijc, bnw. Bedrijvig, aktief. — Bedrff1jichest.


Bedringen, st. ww. tr. i) Dringen, drukken, 
verdringen, tegen iemand aandringen. 2) in het 
nauw brengen, íem. overlast aandoen. 

Bedrinken, -drenken, st. ww. wederk. Zich bedrinken, 
zich aan drank te buiten gaan. 
Bedriven, st. ww. tr. i) Doen, uitvoeren; uit 

uitvoer brengen, tot stand brengen, be--voeren, ten 
werkstelligen; ene boodschaji b., eene zending verrichten 
een huweljc b., bewerken; enen coo6 b., 
doen; een leven b., leiden; orber, rofj/t b., voordeel 
doen, bewerken ; druc b., berouw hebben, rouw 
bedrijven ; j5aescken b., vieren ; raet b., te rade gaan 
met, een plan beramen ; ene schouwe b., verrichten ; 
een ambt b., waarnemen ; sinen wille b., zijn wensch 
verkrijgen. 2) bewerken, land. 3) bewerken, tot stand 
brengen; b. (JAl, bewerken, dat; met eene ontken. 
ning : niets uitrichten, niet vorderen met iets. 4) aan 
het licht brengen, beschrijven. 5) besturen, regelen; 
inrichten, regelen ; iel also, so b. dat, iets zóó inrichten 
dat. 6) brengen, drijven; ergens toe brengen, 
tot eene waardigheid ; ergens toe drijven, aan 

rijven, noodzaken ; enen te wette b., iem. gerech--d 
telijk dwingen in rechte tegen hem op te treden; 
in het nauw brengen ; enen also nauwe b. dat, zóó 
ver brengen dat. 

Bedriver, znw. vr. i) Hij die iets verricht, bekleedt, 
een ambt; amj5tbedriver. 2) bewerker. 3) 
landbouwer. 4) aannemer van openbare werken. 5) 
bestuurder, opzichter. 

Bedroch, znw. o. Bedrog, leugen, bedrieglijkheid. 

Bedrocheljjc, -drochgeljc, bnw. Bedrieglijk. 

Bedrochenisse. Zie b e d r o g e n i s s e. 

Bedrocht, znw. o. List, streek. 

Bedroef znw. o. Droefheid, verdriet, tegenspoed. 

Bedroefde , -drufde, znw. vr. Droefheid. 

Bedroefenisse, -droevenisse, -drueffenisse, znw. 
vr. Droefenis, smart. 
Bedroef heit, znw. vr. Droefheid. 
Bedroefljjc, bnw. Treurig, bedroefd. 
Bedroefnisse. Zie b e d r o e f e n i s s e. 
Bedroeft -drueft, -druechl, bnw. i) Troebel, 

van glans beroofd. 2) in de war, verward. 3) bedroefd, 
bedrukt, jammerlijk. Vgl. b e d r o even. 
Bedroeftheit, znw. vr. r) Droefenis, treurigheid. 

2) verlatenheid, eenzaamheid. 
Bedroeve, bnw. Droef, droevig. 
Bedroeven, -droven, -drueven, zw. ww. — I. 

Trans. i) Verwarren, troebel maken. 2) in de war 
brengen, beroeren. 3) bedroeven, verstoren; hem b., 
bedroeft zijn. 4) beweenen, rouw bedrijven over. 5) 
in het verderf storten, verderven. 6) met God als 
ondw., droefheid, smart, verderf over iem. brengen, 
hem vervloeken ; bedroeft, vervloekt. 

Bedroever, znw. m. Verstoorder (van rust, vrede). 

Bedroevich, bnw. Droevig ; als znw.: bedroefde. 

Bedrogelij c . -droochljc, bnw. Bedrieglijk. 


BEDROGEN. 

Bedrogen, deelw. bnw. i) Van bedriegen, tr. 
Bedrieglijk, arglistig, valsch. 2) van bedriegen, wederk. 
Vol zelf bedrog, waanwijs. 

Bedrogen, zw. ww. tr. Bedriegen. 
Bedrogen, zw. ww. tr. Uitdrogen ; pass., ver


dwijnen, verminderen. 
Bedrogenare , znw. m. Bedrieger. 
Bedrogenheit, -gentheit, znw. vr. i) Bedrieglijk


heid. 2) Eigenwaan; bedrogentheit sins selfs. 
Bedrog enisse, -drochenisse, -druchenisse, znw. 
vr. i) Bedrog. 2) spookverschijning, schim. 
Bedroeken. Zie bedrucken. 
Bedroet, znw. o. Gedrang, ophooping van men. 
schen. 
Bedromen, zw. ww. onpers. Mi bedromet, ik 

droom. 
Bedrongen, -drongen, deelw. bnw. Eng, nauw. 
Bedropen, zw. ww. tr. Bedruipen, bedroppelen, 

besprenkelen, begieten ; deelw. bedroken, gespikkeld. 

Bedroppelt, deelw. bnw. Gespikkeld. 
Bedroven. Zie bedroeven. 
Bedrucht, -drugt, znw. vr. Onstuimige aanval, 


vaart. 
Bedruecht, bedrueft. Zie b e d r o e f t. 
Bedruftich, bnw. Behoeftig, zwak, gebrekkelijk. 
Bedruc. Hetz. als b e d r u c h t. 
Bedruckeljj c, bnw. Bekommerd, bezwaard. — 

Bedruckelike, bijw.

Bedruckelijcheit, -drucljcheit, znw. vr. i) Van 
bedrucken, verdrukking, lijden. 2) van hem b., bekommering, 
het vervuld zijn met iets. 

Bedrucken, -drocken, zw. ww. — I. Trans. i) 
Tegen iets aandrukken; naar beneden drukken. 2) 
verdrukken, in het nauw brengen. 3) ontmoedigen, 
treurig stemmen. 4) onderdrukken. 5) beperken, in 
enge grenzen besluiten. 6) innemen, eene ruimte. 

— II. Wederk. Bedroefd, bedrukt zijn. 
Bedruckenisse, bedrucinisse, znw. vr. Verdruk. 
king, het in druk, verkeeren; lijden, droefheid. 
Bedruckinge, znw. vr. Verdrukking, het brengen 
van anderen in nood of gevaar. 
Bedreet deelw. bnw. z) Verdrukt, in druk verkeerende. 
2)' bedroefd, bedrukt. 3) verfomfaaid, verfrommeld, 
verlept, van bloemen. 
Bedruatheit, bedruc-, znw. vr. i) Verdrukking, 
het verdrukken, kwellen van anderen. 2) het bedrukt 
zijn, droefenis, smart. 

Bedruotnisse. Zie bedruckenisse. 
Bedrapen, st. ww. tr. Bedruipen, op iets druipen, 

door druppelen nat maken. 
Bedruppen, zes. ww. tr. Bedruipen, vleesch. 
Bedrust. Zie bedruusch. 

Bedruusch, bedruyseh, bedruust, bedrust, znw. o. 
i) Het door een snelle, vooral draaiende, beweging 
ontstaande geraas, het snorren van een rad, wiel 
en dgl. 2) iedere snelle, ook draaiende, beweging, 
ook zonder dat daardoor geraas veroorzaakt wordt, 
vaart, snelheid, onstuimigheid ; aandrang, woeste 
aanval. 3) van geweldige natuurverschijnselen, van 
een geweldigen wind : orkaan, onweder, hagelbui. 

Bedrnnst. Zie b e d r u u s c h. 
Bedruustelike, bijw. Met aandrang, met onstui


migheid. 
Bedtiecte. Zie bed d e t i e c t e. 
Beduchten, -dochten, znw. ww. — I. Trans. 

Vreezen, beducht zijn voor. — II. Wederk. Vreezen. 
Beduchtieh, bnw. Omzichtig, behoedzaam. 
Beduden,-duder, e. a. Zie b e d i e d e n enz. 
Bedvederen. Zie bedeuderen. 
Beduer. Zie beduur. 
Bedullen, zw. ww. tr. Iemands hoofd op hol 

brengen. 
Bedunken, zes. onr. ww. intr. Dunken, vooromen 
; met veranderd ondw., meenen. 
Bedunkinge, znw. vr. Meening omtrent iemand, 

faam, naam. 
Beduren, zw. ww. intr. en tr. Borduren. 
Bedurste. Zie bedorfte. 

BEEFACHTICH. 6r 

Bedurstelike. Zie bedorste1ike. 

Bedurte. Zie bed o r f t e. 

Bedurven. Zie bederven. 

Beduurwerken, zw. ww. tr. Borduren. 

Bednes. Zie bedehuus. 

Beduut. Zie bediet. 

*Beduren. Zie bedoven. 

Beduwen, zw. ww. tr. i) Verdrukken, in het 
nauw brengen, bedwingen. 2) overwinnen, eene 
neiging, gebrek. 

Bedwaan, st. ww. tr. Wasschen, reinigen. 

Bedwangelije, -dwenclijc, bnw. Onderworpen, 

onderdanig. 
Bedwingelike, bijw. Met of uit dwang, gedwongen, 
ongaarne. 

Bedwant, znw. o. i) Dwang, noodzaak; a) 
Dwang ons door iem. of iets buiten ons opgelegd; 
ook, minder sterk : drang, aandrang ; bi bedwange, 
gedwongen, genoodzaakt, tegen zijn zin, tegen wil 
en dank; sonder b., vrijwillig, uit eigen beweging. 
b) dwang dien men zich zelf oplegt, zelf beheer sching; 
b. doen, bedwingen. 2) nood, druk, kommer, 
droefheid ; het es b., het is treurig, ellendig. 3) overheersching, 
macht, heerschappij ; in b. liggen, gevangen 
zijn, ook in de strikken der liefde ; macht, 
geweld; b. doen, geweld aandoen, schade toebrengen 
; macht, invloed ; des winters b., de onaangename 
winter ; vgl. g e w o u t ; des kerkers b., de 
ellendige gevangenis. 4) het omvatten of insluiten 
van iets; in sin b. hebben, in zich besluiten, bevatten. 
5) gedrang. Vgl. b e d w o n g e n.

Bedwolemt. Zie bedwelmt. 

Bedwellen, zw. ww. tr. 7.) Van bezinning berooven, 
buiten zich zelf brengen, bedwelmen. 2) 
misleiden, van het spoor brengen, verleiden ; hem b., 
zich zelf misleiden. 

Bedwelm, znw. o. Flauwte, bedwelming. 

Bedwelmen, zw. ww. tr. Verbijsteren, van bezinning 
berooven ; ook : door toovermiddelen in eene 
zekere begoocheling brengen, biologeeren ; enes 
ogen b., betooveren. — Bedwelmer. 

Bedwelmt, bedwelemt, deelw. bnw. In een toestand 
van zinsbegoocheling of zinsverbijstering verkeerende, 
begoocheld. — Bedwelmtheit. 

Bedwesemen, -dweesemen, zw. ww. tr. Hetz. 
als bedwellen en bedwelmen. 
Bedwesemicheit , *bedwesemtheit, znw. vr. Hetz. 
als bedwelmtheit. 

Bedwinen, st. ww. intr. Verdwijnen, te niet gaan. 

Bedwingeli e, bnw. Gedwongen moetende worden 
; ook : bedwongen kunnende worden, tembaar. 

Bedwingen, st. ww. tr. i) Dwingen; bedwongen, 
gedwongen, onvrijwillig; bedwongene dint, dwang; 
als znw., bedwingen, dwang. 2) oproepen, dagvaarden, 
noodzaken te komen, b.v. getuigen. 3) beheerschen, 
overheerschen, overweldigen, onderwerpen; bedwongen 
hebben, in zijne macht hebben, in bedwang 
houden ; in het pass., beheerscht worden, door 
eene ziekte, een hartstocht. 4) belemmeren, in zijne 
bewegingen ; b. van, verhinderen verder te gaan 
met, terugbrengen of afbrengen van iets. 

Bedwingenisse, znw. vr. Dwang. 

Bedwinger, znw. m. Beheerscher. 

Bedwine, znw. o. Dwang, geweld. 

Bedwongen, deelw. bnw. van bedwingen. 
Eng, nauw. 

B edwongenli^j e, geljc, bnw. ; bedwongelike noot, 
kommervolle, treurige toestand. 

Bee. Zie beide. 

Beëbben, be/lebben, zw. ww. intr. Gedurende den 

eb blijven liggen ; deelw. beëbbet, bekebbet, beëbt, 
door den eb overvallen of verhinderd. Vgl. v e rebben. 


Beede. Zie beide. 
Beedjaan, znw. vr. Jonge vogel; nieuweling in 
het eene of andere vak, leerknaap. 
Beefachtich, bnw. Geneigd tot beven, vreesachtig. 



62 BEELDACHTICH. 

Beeldachtich, bnw. Eene zinnelijke voorstelling 
vormende ; beeldachtige dingen, zinnelijke voorstel. 
lingen.

Boeide, znw. vr. Bilze, eene plant.

Boeide, beilde, belde, bilde, beelt, znw. o., m. en vr. 
i) Beeld, gewrocht der beeldende kunst; ook : geschilderd 
beeld, figuur ; verkleinw. beeldekj/n. beeldje. 
2) gestalte, gedaante, ook : vrouw (oostmol.). 3) 
zinnelijke voorstelling van iets in iemands geest. 
4) voorbeeld (oostmol., limb.). 

aver, znw. m. Graveur. 

Beeldehuus, znw. o. Nis. 

Beeldelij% bnw. i) Vgl. o n b e e 1 d e 1 ij c. 2) 
prachtig, verrukkelijk, beeldig.

Beeldelike, bijw. In den vorm van een beeld 
of denkbeeld, zóó dat de geest zich iets denken of 
voorstellen kan. 

Beeldeloos, znw. m. Zonder zinnelijke voorstel 

-lingen.

Beeldemaker, belde-, -meker, znw. m. Hij die 
beelden maakt, in de ruimste beteekenis, beeldhouwer, 
beeldsnijder, schilder, graveur.

Beelden, beilden, bilden, zw. ww. tr. i) Eene bepaalde 
gedaante geven, vormen; hem beelden, een 
spiegelbeeld van zich zelf vormen, zich spiegelen. 2) 
af beelden, voorstellen. 3) eene gestalte verkrijgen, 
den vorm eener zinnelijke voorstelling aannemen. 

Beeldenaer, -er, znw. m. i) Schepper, vormer, 
formeerder. 2) beeld, zinnelijke voorstelling, type. 

Beeldenisse, znw. vr. Verbeelding.

Beeldensaet, belsen-, belsem-, znw. o. Bilzenzaad. 

Beelder, znw. m. Hetzelfde als b e e 1 d e n a e r. 

Beelderie, znw. vr. Beeldwerk, gewrocht van 
b eeldsnij - en-beeldhouw- (ook schilder- ?) kunst. 
Beeldeschriver, znw. m. Schilder. 
Beeldesnider, beelt-, znw. m. Beeldsnijder, vervaardiger 
van beelden van hout. 
Beeldestat, beelt-, -stede, znw. vr. Nis, plaats 
voor een beeld. 
Beeldevaruwer, beeliverwer, znw. m. Schilder 
of verver (vergulder) van beelden. 
Beeldevat, znw. o. Bewaarplaats van beelden, 
een tempel vol afgodsbeelden.

Beeldewerc, beelt-, znw. o. Beeldwerk, het ver-f 
vaardigen van beelden en figuren in den ruimsten 
zin; beeldsnijwerk, beeldhouwwerk, mozaiek.

Beeldewise, -wijs, bijw. Als beeld, in den vorm 
van een beeld. 
Beeldinge, beid., bild-, znw. vr. i) Afbeelding, 
beeld. 21 zinnelijke voorstelling.
Beelfroot. Zie b e l f r o o t. 
Beelc. Zie bul c. 
Beellefroot. Zie b e 1 fr o o t. 

BeeldB'r,

Beelre, ruw. m. Blaffer (hond).

Beelt. Zie b e e l de. 

Beelwite. Zie b e l e w i t e. 

Beelnsah, bnw. Boheemsch. 

Beemt, beurt, bemht, bendt, bambt, znw. m. Weiland, 
weide, aan water gelegen ; verklw. beemdelij/n, 
-ken, land. 

Been, bein, bien, znw. o. i) Been, bot, dat beste 
b., hersenpan (?) ; een b. cnauwen, aan een been 
knagen ; ie beene gaen, ter harte gaan, na aan het 
hart liggen ; ie bene roeren, tot in het been aan 

-tasten,

iemands gemoed geheel vervullen ; int b. 
geboren sin, ingeboren, ingeschapen zijn. Verkleinw. 
beenkm, beentje, botje; dat b. metten merge hebben, 
veel invloed hebben, alles in te brengen hebben (bij). 
2) been, „daer men op gaet"; hem weren met armen 
ende beenen, zich op alle manieren verzetten ; b. 
breken; licht te b., vlug, vaardig; te bene binden, 
zich aantrekken, zich bekommeren ; ant b. b., dragen, 
gezegd van kosten. 3) een voorwerp van been, 
een hoorn van een dier. 

Boenen. Zie b e n ij n. 
Beenenke, -inke, znw. vr. Eene bepaalde been. 
wond. 
Beëngen, zw. ww. tr. i) Benauwen, beëngen, 

BEFORPELEN. 

in het nauw brengen ; nauw insluiten, eene stad. 2) 
eng of nauw maken, eene ruimte; deelw. beënget, 
benauwd, gebrek aan ruimte en lucht hebbende. 

Beengeswel, znw. o. Beengezwel.

Beeng etouwe, znw. o. Het deel der wapenrusting 
dat de beenen bedekte. 

Beeng etnuch, -tuich, znw. o. Hetzelfde. 

Beentlarnasch1harnas, znw. o. Scheenplaat.




-

Beenhouwer, nauwer, znw. m. Slager.

Beengijn, znw. o. Zie b e e n. 

Beeninke. Zie b e e n e n k e. 

Beenlinc, beinlinc, beilinc, znw. m. Beenkleeding, 
broek of kous. 
Beenrich, bein-, bnw. Beenig, knokig. .. 
Beenside, (be-eenside), bijw. Aan de eene zijde. 
Beente, bienle, znw. o. Beenderen, gebeente. 
Beenwonde, znw. vr. Vgl. b e e n e n k e. 
Beer, (oostmnl.). Zie bier. 

Beer. Zie bere. 

B8er, znw. m. Aalt, drek, mest; den beer steken, 
den beer ruimen. Vgl. b e e r s t e k e r. 

Beerboom. Zie p e e r b o o m.

Beerkijn, znw. o. Besje, druif (wijnbezie). 

Beermoeder, znw. vr. (oostmnl.). Buikloop, 
diarrhee. 
Boerst. Zie borst. 
Beersteker, ber-, znw. m. Nachtwerker, beersteker, 
sekreetruimer. 

Beërve , beërf. Zie bederve. 

Beërvet, bow. ; beërft, bearft sijn, een kind of 
erfgenaam hebben bij iemand met wie(n) men gehuwd 
is. 

Beëschen, zw. ww. tr. i) Vernemen, vragen 
naar. Vgl. v e r e s c h e n. 2) vernemen, te weten 
komen waar iets is. 

Beeste. Zie beste. 
Beestbewarer, -bewaerre, znw. m. Veehoeder. 


Beeste, beest, znw. vr. en o. i) Beest, dier 
verkleinw. beestkijn; beeste-mensche, diermensch, het 
beest in den mensch; in het bijzonder a) viervoetig 
dier. b) vee. c) koe. d) paard. 2) aas, kreng. 

Beestel c bnw. i) Dierlijk. 2) beestachtig. 
Beestelljehelt, znw. vr. i) Dierlijkheid, dierlijke 
natuur. 2) beestachtigheid.
Beestelike, bijw. Op eene dierlijke of beestachtige 
wijze.
Beestenmarot, -maerct, znw. vr. Veemarkt. 

Beestenstal, znw. m. Beestenstal, veestal. 
Beestenverbljjf, znw. o. Plaats in eene boerderij 
waar de beesten staan. 
Beestenverwarer, -verwaerre, znw. m. Hetz. 
als beestbewaerre. 
Beestich, bnw. Dierlijk, vleeschelijk. 
Beesticheit, znw. vr. Aard van een beest, dierlijke 
natuur. 
Beestschatter, znw. m. Hij die het vee van 

anderen opsluit, dat op zijn grond schade aanricht. 
Beestsijs, znw. m. Belasting op het vee. 
Beet. Zie bete. 
Beetcole, znw. vr. Biet. 

Beetsch, bnw. Bijterig, van honden. — Beetsahheit, 
.

Beëttert, bnw. Met etter beloopen. 

Beevaert. Zie b e d e v a e r t. 
Beëvelt, bnw. Met eene ziekte behept; ziek, 
ook van vleesch. 
Befamen, zw. ww. tr. Met eene misdaad dood 

een slechten naam brengen, beschuldigen;-verven, in 
deelw. befaemt, door het algemeen gerucht als 
schuldig of de schuldige aangewezen; ter kwader 

naam en faam bekend. 
Beferpelen, forftelen, zw. ww. tr. Bedriegen, 

beetnemen. 

Beffe, znw. vr. Kraag, halskraag; ook: muts. 

Beffen, zw. ww. intr. Blaffen, keffen; beuzelen, 
bazelen, kletsen.
Befit. Zie boffit. 
Beforpelen. Zie b e f e r p e l e n. 


BEFREMEN. 

Befremen. Zie b e v r e m d e n. 

Begaden, begayen, zw. ww. — I. Trans. i) Het 

gelijke bij elkander brengen, ordenen, rangschikken. 

2) in orde brengen, klaarmaken, bewerken, ver 

; het b., iets inrichten, in orde brengen, pre--richten 

pareeren ; hei (die dinc) so (anders) b., de " zaak zoo 

(anders) aanleggen ; lant b., bebouwen, bewerken. 3) 

versieren, opschikken. 4) van het noodige voorzien, 

verzorgen, de noodige zorg aan iets besteden ; oppas


sen, behandelen, een zieke ; gereed maken voor de 

begrafenis, een overledene. 5) in een zekeren toe


stand brengen, behandelen ; vooral : slecht behande


len, mishandelen, toetakelen; ene stoat b., plunderen, 

verwoesten ; een stegereej5 b., bederven, onbruikbaar 

maken. Vooral met bij woorden : jammerlike b., deer


lijk mishandelen; deerlijk toemaken; lachierlike, 

onsiene, onscone, lelike, qualike, onsoete b., geducht 

toetakelen, havenen. — II. Intr. Behagen, bevallen. 

Begaeft. Zie b e g a v e t. 

Begaan, zw. ww. — I. Trans. i) Ten uitvoer 
brengen, volbrengen, bedrijven, goed en kwaad. 2) 
behandelen, in een toestand brengen. 3) bereiken, 
inhalen. a) met een persoon als object; in handen 
krijgen, achterhalen, vangen ; vangen, gerechtelijk 
overtuigen; ontmoeten, aantreffen; bezoeken, aanval 

onverhoeds aanvallen, betrappen ; verraderlijk-len ; 
behandelen, misleiden ; raken. b) met eene zaak als 
obj. ; inhalen, bereiken, verkrijgen ; innen, van boeten; 
bezoeken. 4) een plechtigen omgang ter eere van 
iem. houden. a) een lijkdienst verrichten voor iem., 
zijne uitvaart plechtig vieren. b) vieren, gedachtenis 
vieren van, herdenken ; houden, eene kerkvergadering; 
ook eene bruiloft. 5) rondgaan, omgaan, omgeven. 
— II. Wederk. Zich onderhouden, zich bedruipen 
; het kunnen uithouden. — III. Intr. i) Beginnen, 
gaan. 2) beginnen, aanvangen. 3) te werk 
gaan, zijn wil volbrengen, betijen, begaan. 4) voortgaan, 
handelen zonder tusschenkomst van anderen. 

— IV. Onpers. Iets vergaat of gaat mij (goed of 
slecht), het loopt ... voor mij af. 

Begaen, deelw. bnw. Zie b e g a n g e n. 

Begaer, znw. o. Begeerte, verlangen. 

Begaerdie. Zie b a g a e r d i e. 

Begaert. Zie b a g a e r t. 

Bega9rte, znw. vr. i) Begeerte, verlangen. 2) 

hartstocht, begeerlijkheid. 

Begangen, begaen, deelw. bnw. i) In het nauw 
gebracht, benauwd ; tot het uiterste gedreven ; in 
angst of nood verkeerende ; eig.: omsingeld. 2) ver 

ontsteld; b. sin met, om, met of om iets ver--legen, 
legen zijn. 3) verstoord, toornig. 4) droef te moede; 
jammerlike b., diep verslagen ; begangen sin met, 
medelijden hebben met. 

Begangenisse, -gancnisse, -gankenisse, znw. vr. 
i) Druk, bekommering. 2) processie ; uitvaart. 
Beerane, znw. o. i) Bereik. 2) handelwijze, 3) 

staatsie, plechtige omgang, processie. 

Begankenisse. Zie b e g a n g e n 1 s s e. 

Begapen, zw. ww. tr. i) Aangapen. 2) verslinden. 

3) begrijpen. 4) omvatten, ondernemen, bereiken. 

Begare, znw. vr. Begeerte. 

Begaren, zw. ww. tr. i) Begeren, willen. 2) 
oproepen. 3) enes b., het op iemand gemunt hebben. 

4) met eene zaak als ondw., plegen, gewoon zijn. 

Begaven, zw. ww. tr. i) Stoffelijke gaven schenken, 
begiftigen, 2) geestelijke gaven schenken, met 
onstoffelijke eigenschappen toerusten; ook : beschenken 
met de hemelsche zaligheid ; deelw. begavet, 
begaafd (met). 3) met den geest Gods vervullen, 
bezielen, in geestvervoering brengen. 4) euphemistisch 
: bezoeken, met eene plaag, eene ziekte; met 
God als ondw., vgl. b e g a v e t. 

Begavet, begaefi, deelw. bnw. Vgl. b e g a v e n. 
Ook euphem.: bezocht of aangetast door pest of 
toevallen, aanvallen van beroerte. 

Beg avinge, znw. vr. Bezieling, het vervuld zijn 
met den geest Gods; een aanval van geestverrukking. 
Begeenside, voorz. Aan gene zijde van. 

BEGEVEN. 

Begeer Begeerde, znw. o. Begeerte, verlangen. 

Begeerljjc, bnw. — I. Act. i) Begerig; begeer. 
like cracht, de kracht der begeerte. 2) innig, vurig, 
hartstochtelijk. — II. Pass. Begeerlijk, waardig om 

begeerd te worden. 

Begeerljcheit, znw. vr. i) De zetel der begeerten, 
het gemoed. 2) de hartstocht van het begeren, 
vooral van het zinnelijke. 3) hartstochtelijk 
verlangen, ook : innig verlangen in edelen zin. 

Begeerlike, bijw. Met hartstochtelijk, met innig 
verlangen ; met aandrang, met ijver. 
Begeerloos, bnw. Zonder begeerte naar iets. 
Begeernisso, znw. vr. i) Begeerlijkheid, zinnelijke 
lust; gulzigheid; wellust. 2) Begeerte. 

Begeerre. Zie b e g e r e r. 

Begeert, znw. o. Begeerte, verlangen. 

Begeerte, znw. o. Hetzelfde; een b. doen, een 
verzoek doen, het verlangen kenbaar maken ; sine 
(sin) b. volbringen, zijn doel bereiken ; sine b. sien, 
zien wat men gaarne wil zien ( sinen wille Bien); 

b. van hoocheit, eerzucht. 
Begegenen, begegen, zw. ww. tr. t) Tegenkomen, 
ontmoeten. 2) ontmoeten, overkomen, gebeuren, bejegenen, 
met eene zaak als ondw. 

Begeoken, zw. ww. tr. Voor den gek houden, 
bedriegen ; bespotten, den spot drijven met. 

Begeokinge, znw. vr. Bespotting, het maken 
van iemand tot een voorwerp van spot. 

Begelden, st. ww. tr. Betalen, voldoen. 

Bogen, znw. o. Zie b e g i n. 

Begene, bijw. z) Bijeen, te zamen, met elkaar, 
te gader; al b. 2) vooral, vóór alle dingen, in het 
bijzonder (= met allen) ; in alle opzichten, geheel 
en al; nieman, niet b., niemand, niets ter wereld. 

Wegenen. Zie b e g e g e n e n. 

Regennon. Zie beginnen. 

Wegerde. Zie begeerde. 

Begeren, zw. ww. tr. i) Begeren, verlangen, 
vragen, verzoeken, het verlangen naar iets te kennen 
geven; als znw.: wensch, verlangen; te wesene b., 
ergens gaarne willen zijn. 2) het gemunt hebben op; 
iem. aanvallen, bestoken ; iets treffen, aandoen, zijne 
werking op iets doen gevoelen. 3) in rechte, de 
medewerking of tusschenkomst inroepen van. 4) 
rechten op iets doen gelden. 

Begerer, begeerre, znw. in. Hij die iets begeert, 
(naar) iets verlangt (met den gen.). 

Begeringe, znw. vr. i) Begeerte, wensch; innig 
verlangen naar iemand; innigheid. 2) zondige begeerte, 
begeerlijkheid, aanlokking tot zonde, hartstocht. 

*Begoten, st. ww. tr. In den zin, in de gedachte 
krijgen (het tegenovergestelde van „vergeten"). 

Begeven, zw. ww. — I. Trans. i) Begeven, verlaten 
; met rust laten, vaarwel zeggen ; in den steek 
laten (ook met eene zaak als subj.), een persoon. 
2) verlaten ; nalaten, opgeven, vaarwel zeggen, eene 
zaak ; die werelt b., afstand doen van de wereld, in 
een klooster gaan; sonde, archeit b., nalaten. 3) ophouden 
met, staken, een einde maken aan ; zonder b., 
zonder ophouden. 4) loochenen, verloochenen. 5) van 
zich geven, geven ; den geest b. 6) eene zaak aan 
iem. geven of in handen stellen. 7) uitgeven, in betaling 
geven. 8) regelen, rangschikken, de plaatsen 
aanwijzen aan. 9) huwelijksgoed geven aan (kinderen), 
vgl. o n b e g e v e n, io) zenden, doen gaan, nl. in 
eene orde en dgl., van de wereld afzonderen, monnik 
of non laten worden. — II. Intr. Zijn kracht 
verliezen, verminderen. — III. Wederk. Eig. zich 
zelven afsterven, afstand doen van zich zelven, zijne 
zondige natuur dooden, vervolgens : in een -klooster 
gaan, „der werelt afstaen ende hem moenc (nonne) 
begeven in enen clooster" ; deelw. begeven, van de 
wereld afgezonderd, in een klooster, in eene orde 
opgenomen; begevene liede; een monec b., een b. 
clusenare ; b. ordine, kloosterorde; b. leven, kloosterleven; 
begeven, znw., kloosterling; b. sin = hem 
begeven hebben, in een klooster zijn. 2) (oostmnl.) 
plaats hebben, zich toedragen. 


64 BEGGAERT. 

Beggaert. Zie b a g a e r t; den B. maken, alleen 
in schijn een geestelijk leven leiden. 
Begichten. Zie be giften. 
Begien, zw. ww. tr. Bekennen, belijden, verklaren. 
Begieten begelen, st. ww. tr. Begieten, eene 
vloeistof gieten op of over iets ; bevochtigen. — 

Beetinge. 

egift -gichien, zw. ww. tr. i) Begiftigen. 
2) aan God of een heilige als offer opdragen of 
Wijden, ook: zich zelf. Zie v e r g i ft e n. 

Begiftigen, zw. ww. tr. Beschenken ; een hu 
vastzetten voor.-welijksgoed 
Begiftinge, gichtinge, znw. vr. i) Schenking. 
2) offerave. 

Begin. Zie b agine. 

Beg nhof. Zie b a g ij n hof. 

Begilen, zw. ww. tr. i) Bespotten, voor den gek 
houden. 2) misleiden, begoochelen. 3) betooveren, 
bezweren. 

Begin, znw. o. i) Begin, het beginnen met iets, 
de eerste zijn met iets; int begin, ten beginne, 
al dadelijk ; ook : het eerst, allereerst ; oorspronkelijk; 
na min b., zooals het zich oorspronkelijk voor mij 
liet aanzien. 2) oorsprong ; sin b. nemen, te beginne 
comen, zijn oorsprong nemen. 3) beginsel. 4) 
toegang, ingang. 

Begine. Zie bagine.
Beginnen, st. ww. tr. en intr. — I. Trans. i) 
Beginnen, de eerste zijn om iets te doen, een strijd 
openen; beginnende liede, menschen, beginners, nl. in 
een aan God gewijd leven ; als znw., begin ; in sin 
beginnen dede hi, hij begon met, allereerst deed hij. 
2) over iets beginnen te spreken of handelen. 3) 
vóór hebben, op iets uit zijn, ook met den gen. ; deer 
his began, waar hij heen wilde, wezen wou; iet is 
begonnen om, ingesteld met de bedoeling; het is 
begonnen om, te doen om. 
Beginner, znw. m. Hij die met iets een aanvang 
maakt, de eerste die iets doet, aanlegger, aanstoker 
van iets. 

Beginninge, znw. vr. Begin, beginsel. 

Beginnisse, znw. vr. Begin. 

Beginsel, znw. o. i) Begin ; van beginsel, van 
den beginne af; int b., vooreerst, om te beginnen; 

b. nemen, een aanvang maken. 2) oorsprong; b. 
nemen, oorsprong nemen ; oorsprong van iemands bestaan, 
vader ; beginsel van bloem, plant, vrucht, kiem. 
Beginster, znw. vr. Zij die iets of met iets begint, 
zij die iets aansticht. 
Begoevernanehe, znw. vr. Vertering, kosten. 
Begokelen, zw. ww. tr. Begoochelen, misleiden, 
bedriegen. 
$egomen, zw. ww. — I. Trans. i) Bezien, in 
oogenschouw nemen ; opmerken, letten op ; onderscheiden, 
uit elkaar houden (goed en kwaad). 2) toezicht 
houden over, toezien op ; besturen, regeeren; 
beschermen, verdedigen, bijstaan. 3) Bezorgen, verzorgen, 
aanbrengen ; in orde brengen, regelen; het 
so b., het zóó aanleggen. — II. Wederk. i) Voor 
zich zien, oppassen, zorg dragen. 2) zich voorzien, 
voor zich zelf zorgen. 
Begon, znw. o. Begin. 
Begonnen, zw. ww. tr. en intr. Hetz. als b eginnen. 
Begonside, voorz. Aan gene zijde van. 
Begoodspenningen, zw. ww. tr. Een godspenfling 
of onderpand geven bij gelegenheid van (een koop). 

Begoom, znw. o. Zorg, bemoeiing. 

Begorden, zw. ww. tr. i) Omgorden; omringen; 
bereiden, voorzien van. 2) als met een gordel verbinden, 
aaneenhechten, verbinden. 3) inhouden, 
bevatten : begont hebben, bevatten, in zich bevatten; 
een kint begorden of begont hebben, zwanger zijn van. 

Wegoren, zw. ww. tr. Bevuilen, besmetten. 

B egrachten zw. ww. tr. Van grachten voorzien. 

Begracien, zw. ww. tr. Aan iemand zijne genade 

bewijzen, zijne gunst schenken. 

BEGRIPER. 

$egracijt, bnw. Bemind of gezien bij de menschen. 

$egraftl znw. vr. Begrafenis, uitvaart. 

Begramen, zw. ww. tr. Boosmaken, vertoornen. 

Begraven, st. en zw. ww. tr. i) Begraven, bedelven, 
ook een doode. 2) afgraven, "graven aan iets. 
3) door gracht of sloot insluiten, afsluiten. 4) ver 
versterken ; hem begraven, zich met grach--schansen, 
ten omringen of verschansen ; zich versterken. 5) 
beeldhouwen. 

Begraving e, znw. vr. Begraving, begrafenis.

Begreep,egrijp. Zie begrip. 

b

Be jn znw. o. Kwaad gezicht, grijns. 

Begrijpsam bnw

.; -der reden, voor reden vatbaar, 
verstandig oordeelende. 
Begrinen, st. ww. tr. Een leelijk gezicht tegen 
iemand trekken, grijnzen tegen. 
Begrimen, zw• ww. tr. Zwart maken, met pek 
besmeren, bevlekken. 
Begrip, begr», begrie^, begreep, znw. o. z) Berisping, 
aanmerkingen, vijandige bejegening of aan 

sonder ., zonder dat men verwijten of aanmer--val; 
king maakt of ze te duchten heeft, onberispelijk; 
schande, blaam; knaging, wroeging. 2) onderneming; 
een man van groten begrije, een koen en ondernemend 
man; b. nemen, zijn koers richten, een weg 
inslaan. 3) het omvatten ; omvang, oppervlakte ; gebied, 
macht. 4) omheining. 5) eene voor wonen 
geschikte ruimte ; vesting, sterkte, kasteel; ook : uitbouwsel, 
uitstek aan een huis. 6) inhoud, rapport. 
7) oordeel, beslissing; staen ten begrij5e van enen. 
8) begrip, in de hedendaagsche beteekenis.

Begripel ? bnw. Hetz. als b e g r i p e 1 ij c, 2).
Begripelheit, znw. m. Begrip, het begrijpen of 
doorzien van de dingen. 
Begripelije, bnw. i) Pass. Berispelijk, af te 
keuren. 2) Act. Bevattelijk, schrander, verstandig. 
Begripeltjeheit, znw. vr. i) Bevattelijkheid, het 
vermogen om iets te bevatten, capaciteit. 2) bevat 
begrip, vermogen om te begrijpen of te-telijkheid, 
doorzien, verstand. 
Begripen, zw. ww. tr. i) Aangrijpen, aantasten, 
aanpakken; achterhalen, bereiken ; vijandelijk aan 

llen of behandelen; met God als ondw., straffen,-va 
tuchtigen; met eene zaak als ondw. aantasten, treffen, 
bevangen. 2) voor het gerecht dagen; arresteeren. 
3) gispen, berispen, onder handen nemen, een 

persoon ; aanmerkingen maken op, laken, eene zaak; 
in enes b. sign, door iem. onder handen genomen 
worden. 4) weerleggen, iemands woorden bestrijden. 
5) aanvatten, in de hand nemen ; ter hand nemen, 
op het touw zetten, het plan tot iets vormen ; enen 
weck b., die see b., eene zeereis ondernemen ; aanvaarden, 
vrijwillig op zich nemen; instellen, oprichten 
; stun hovet begri,pen, ene hovetvaert b., een 
tocht doen naar eene hoofdstad of moederstad van 
het recht om in eene twijfelachtige rechtszaak inlichtingen 
te ontvangen of een vonnis te halen. 6) 

ontvangen, aannemen, krijgen ; ene smette b., ene 
crone b., ene in huwelike b. 7) omgrijpen ; omvatten, 
omvangen; inhouden, bevatten; begrejen hebben, 
omvatten, bevatten ; in ere stat begrejen sin, zich 
op eene plaats bevinden ; bevatten, inhouden, vermelden; 
begrepen storen, vermeld zijn, met name 
genoemd worden. 8) bezetten, beslaan, eene ruimte; 
ene stat, ene herberge b., betrekken ; sine woonstaf b., 
zijne woonplaats vestigen. 9) in bezit nemen, eene 
plaats. io) opkomen voor; begrij5en ende vervaen. 
i i) vervullen, iemands geest, in het passief; so begre,
hen, met zulke gedachten vervuld, zoo gestemd; 
begrepen in den wille, het vaste voornemen hebbende 
; in dien begre.pen sin, ergens van vervuld 
zijn, er op uit zijn om, grooten lust hebben om; in 
den rechte begrejien sin, zich met het recht bezig 
houden. 12) vangen, betrappen, overvallen, ook als 
rechtsterm. i 3) begrijpen, verstaan. — II. Wederk. 
Zich vergrijpen. 

Begripenisse, znw. vr. Misgreep, vergrijp. 

Begriper, znw. m. Berisper, vitter. 


BEGRIPINGE. 

$egripinge, znw. vr. Berisping. 

Begrisen, st. ww. tr. bonen door spottende 
gebaren, gezichten tegen iem. trekken; beschimpen.
Begroeyen, zw. ww. intr. Vastgroeien, wortel 

schieten. 

Begroeten, zw. ww. tr. i) Groeten, iem. goeden 
dag zeggen. 2) aanvallen. 3) iem. aanspreken, het 
woord tot hem richten, iem. ergens in kennen ; iem. 
over iets aanspreken, hem er toe aansporen of nopen.

Begronden, zw. ww. tr. Doorgronden, peilen. 

Begroten , zw. ww. — I. Trans. t) Vergoeden, 
schadeloosstellen, het batig saldo eener rekening aan 
iemand uitkeeren. 2) vergrooten, vermeerderen, ver 

Zijn gebied uitbreiden.-hoogen. — II. Wederk. 
Begrotingen znw. vr. Vergoeding, schadeloosstelling. 
Begrusen, zw. ww. tr. Met gruis bedekken, begruizen 
; groezelig of morsig maken, bezoedelen. 
Be ruten^ zw. ww. tr. Gruit gebruiken voor

g


het brouwen van bier. 

Beguten J guyten, zw. ww. tr. i) Voor den gek 
houden, bespotten. 2) bederven, in de war brengen. 
Behacht, beha bnw. s) Schuldig staande aan (?). 
2) belast, bezwaard met iets, gezegd van een goed. 
Behachten, -haften, zw. ww. tr. Vasthouden, 
in hechtenis houden, aansprakelijk stellen; deelw. 
behacht, aansprakelijk; b. goet, in beslag genomen goed. 
Behachhinge, znw. vr. Hechtenis, toestand van 

afhankelijkheid.

Behaech, znw. o. Behagen, welgevallen. 

Behaeehlijc, -heit, -nisse. Zie b e h a g e -. 

Behael, znw• 0. z) Verhaal, schadeloosstelling. 
2) het ophalen, zich verschaffen (voedsel). 3) het 
terugkomen op iets ; dal recht en slaei lot geen b., 
komt niet terug op zijne (des schouts) handelingen. 

Behage , znw. vr. Behagen, welgevallen. 

Behagel, bnw. — I. Van behagen. Aange. 
naam, welgevallig. 2) schoon, sierlijk, het oog aan. 
genaam aandoende. 3) van het karakter, lief, beminnelijk. 
4) krachtig, flink ; ook : sterk, geweldig, 
van natuurverschijnselen. — II. Van hem b e h ag 
e n. i) Stout, fier, kloek, koen. 2) trotsch, laatdunkend 
overmoedig, roekeloos. 

Behagelaert, znw. m. Overmoedige, trotschaard; 
ijdele, ingebeelde gek. 
Behagelheit, znw. vr. i) Behaaglijkheid, aan


genaamheid der verschijning van iem. ; netheid, 
sierlijkheid, opsmuk, tooi. 2) sierlijkheid, kostbaarheid, 
pracht, van zaken. 3) welbehagen, gevoel van welbehagen, 
genoegen, genot, vermaak. 4) zelfbehagen, 
ingenomenheid met zich zelf. 5) dapperheid, fierheid, 
kloekheid, zelfgevoel; hooghartigheid ; vrijmoedigheid 

in woorden. 6) trotschheid, overmoed, euvelmoed. 

B ehag^ e1ij c, haechljc, bnw. i) Welbehaaglijk,

-

welgevallig. 2) sierlijk, keurig. 3) dapper, flink. 
Behagelijcheit, -haechljcheil, znw. vr. z) Aan 


aantrekkelijkheid, bekoorlijkheid. 2) dat-genaamheid, 

wat aan iemand behaagt of hem aantrekt, lust, wel


gevallen. 3) aangenaam gevoel der zinnen, zingenot. 

Behagelike, bijw. i) Op eene sierlijke, keurige 

wijze. 2) met zelfgevoel, waardigheid, fierheid; op 

eene dappere, stoute, moedige wijze. 2) op eene 

trotsche of overmoedige wijze, vermetel, boud. 

Behagen, zww. ww. -- I. Trans. Helpen, be


vorderen, te hulp komen. — II. Intr. i) Behagen 

scheppen in (m. d. gen.); b. (als znw.) maken, hetz. 

2) goedvinden ; oh b. des roots, behoudens nadere 

goedkeuring van den raad. -- III. Wederk. i) Ge


noegen hebben, vroolijk zijn. 2) behagen hebben in 

zich zelf, naar zijne lusten leven. 3) behagen schep


pen in (m. d. gen.). 4) zich iets inbeelden. 5) wel


behagen hebben in (iemand) ; ic hebbe mi wel behaget, 

ic behagede mi, ik heb een welgevallen. — IV. 

Onpers. Behagen scheppen in iem. of iets. 

Behag enisse, -haechnisse, znw. vr. en o. i) 

Goedvinden. 2) aangenaam gevoel. 

Behagentheit, znw. vr. i) Welbehagen ; na 

godliker b. 2) genoegen, vermaak. 

BEHENDELIKE. 

Behager, znw. m. Hij die behaagt (nl. aan God).
Behaginge, znw. vr. Hetgeen iemand behaagt, 

wat hij hebben wil. 
Behalden, -inge. Zie behouden. 
Behalen, zw• ww. tr. i) Verwerven, jardoen b. 

aflaat verkrijgen. 2) bereiken, (in zijne macht) krij gen. 
3) zich op den hals halen, ondergaan. 4) aansteken 
(met eene besmetting). 

Behalende, Behalich, bnw. Besmettelijk, aanstekelijk, 
van ziekten (16de eeuw). 

Behalt. Zie b e h o u t. 
Behaltsam, (nederr.), znw. Verblijf, plaats of 


voorwerp om iets te bewaren.
Behaltsel, (nederr.), znw. o. Hetzelfde. 
Behalven, voorz. en voegw. Eig. bijw.: aan de 

zijde, ter zijde. -- I. Voorz. Behalve, met uitzonde


ring van. — II. Met dat, voegw. ; behalven dat. 
Behandelen, zw. ww. tr. Behandelen, bespreken. 
Behangen, st. ww. tr. s) Behangen. 2) verstrikken. 
Behanginge, znw. vr. Het aanbrengen van 

tapijten en draperieën. 
Behanc, Behancsel, znw. o. Behangsel, draperie. 
Behanttekenen, -handleikenen, znw. vr. Door 

eene handteekening bekrachtigen. 
Behantvesten, zw. ww. tr. Bij handvest als 

privilege verzekeren ; bij handvest of keur beschrijven. 
Beheept. Zie b e h e p e t. 
Behest, znw. o. i) Voorspelling. 2) belofte, toe


zegging ; een b. doen, eene belofte doen, iets beloven, 
ook : eene belofte, schoone woorden en voorspiegelingen, 
goede voornemens; vooruitzicht; toestand. 
3) verzekering. 4) bevel, gebod ; een b. doen, een 
gebod volbrengen. 5) aanbeveling, aansporing. 

Beheffen, st. ww. tr. Verheffen (zich -). 
Behefselt, bnw. Van zuurdeeg doortrokken, 
Beheiligen, zw. ww. tr. Heiligen, wijden. 
Beheimelen, -hemelen, zw. ww. tr. Verbergen. 


Beheimen, zw. ww. tr. Omheinen, omvangen. 
Beheinde enz. Zie b e h e n d e. 
Beheinen, zw. ww. tr. Omheinen, omzetten, om. 


geven. — Beheininge. — Beheintheit.
Beholder. Zie b eh ouder. 

Behelen, st. ww. tr. Verbergen, geheim houden. 
Behelen, -heelen, zw. ww. tr. In orde maken, 
dicht maken. 

Behelpen, st. ww. — I. Trans. Helpen, bevorderen, 
ondersteunen; beholjben sin, met een bijw. 
van hoeveelheid, voordeel trekken uit, --hebben aan. 

— II. Wederk. i) Zich helpen, zich verdedigen, zich 
dekken met, zich beschermen, zich staande houden; 
zich op iets beroepen. 2) hem b. ute, zich bevrijden 
uit, loskoopen van ; zich bedruipen, zich zelf helpen. 
3) gebruik maken van ; zich beroepen op. 4) genoegen 
nemen met. 
Behelpinge, znw. vr. Verdedigingsmiddel, iets 
waarmede men zich helpt, uit eene verlegenheid redt. 

Behels en! zw. ww. tr. i) Omhelzen ; enen behelset 
hebben, iem. in zijne armen houden. 2) omvatten, 
omvademen, ook overdr. 3) bevatten, behelzen. 

Behelsinge, znw. vr. Omhelzing. 
Beheltelike, bijw. Behoudens (oostmnl.). 
Beheltenisse, znw. vr. (oostmnl.). i) Behoudenis, 
zaligheid. 2) inhoud. 3) voorbehoud; als bijw., eig. 
znw. afhangende van (een uitgelaten) net, onder 

voorbehoud van. 


Behem, znw. o. Bohemen. Vgl. b e e m s c h. 
Behemelen, zw. ww. tr. i) Verbergen. 2) om 
-heinen. 

Behemen, zw. ww. tr. Bewonen. 
Behende, bnw. Bij de hand, ervaren. 
Behende , bijw. i) Behendig. 2) nabij. 


Behendeheit, bekent-, znw. List, arglistigheid. 
Behendelije, bnw. i) Met kunst gemaakt of aangelegd. 
2) heimelijk, geheim. 
Behendelike, bijw. i) Op eene behendige wijze. 
2) kunstig. 3) met list. 4) heimelijk. 5) nauwkeurig, 
met zorg. 6) op eene geschikte of passende wijze, 
met overleg, met waardigheid. 


66 BEHENDICH. 

Behendich, bnw. — I. Van personen. i) Schrander, 
handig. 2) verstandig, knap. 3) listig, sluw. 4) 
boosaardig, verdorven. — II. Van zaken. i) Listig, 
slim uitgedacht. 2) fijn, fijn bewerktuigd. 

Behendich, -heindich, -hindich, bijw. Op eene 
listige, sluwe, ook : boosaardige, manier. 
Behendicheit, -heindicheit, -kindecheit, znw. vr. 

i) Schranderheid, overleg. 2) list, sluwheid; listig 
beraamd plan. 3) kunstvaardigheid, talent. 
Behengen, -hingen, zw. ww. tr. Beschikken, het 
aanleggen.

Behentheit. Zie b e h e n d e h e i t. 

Behepet, beheej5t, bnw. Geraakt, getroffen (door 
eene ziekte), er mede behept. 

Beherden, zw. ww. — I. Trans., i) Bekrachtigen, 
versterken, beveiligen. 2) volharden in, een 
langen tijd blijven in (een ambt). —. II. Intr. Aansterken, 
toenemen. 

Beherdinge, znw. vr. Stalen vlijt, volharding. 

Beheren, zw. ww. tr. i) Onder zijn. macht hebben. 
z) beheeren, beheerschen, besturen ; beheert sin, 
een bestuurder, een landsheer hebben. 3) toezicht 
houden ; beheert ofte onbeheert, mei. of zonder opzicht. 
4) zijne rechten op eene zaak doen gelden. 
5) een heer over iets aanwijzen. 

Beheren, zw. ww. tr. Verwoester., met een leger 
doortrekken. 
Behertigen, zw. ww. tr. Behartigen, ter harte 
nemen. 
Behessen, -kissen, zw. ww. tr. Opjagen, wild; 
afjagen, land. 
Beheten, st. ww. tr. i) Noemen, heeten ; doelen 
iets

2) iem. ets van te voren zeggen, aanzeggen, 
voorspellen. 3) vooraf bespreken, bepalen. 4) beloven. 
5) verzekeren. 6) dreigen met iets. 7) berokkenen. 
8) bevelen. 9) aanbevelen, opdragen.

Behevelt. Zie b e ë v e l t. 
Behiliken, zw. ww. tr. Door huwelijk verwerven, 
betrouwen, aantrouwen. 
Behinderen, zw. ww. tr. Verhinderen, beletten, 
lastig vallen. 

Behindieh enz. Zie b e h e n d i c h. 

Behingen. Zie b e h e n g e n. 

Behoede, znw. vr. Hoede, beschEtrming. 

Behoedelike, bijw. i) Voorzichtig, bedachtzaam. 
2) met vele voorzorgen, in het geheim. 

Behoeden -hueden, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Bewaken, zorg dragen voor ; bekoel -- a) beschermd, 
gevrijwaard ; wel be/bet, goed bez Drgd, veilig. b) 
voorzien van. c) vervuld van, behept. met (eene ondeugd). 
2) bewaken, bewaren, opsluiten. 3) in zich 
bewaren, behouden, houden, als richtsnoer van zijn 
leven aannemen. 4) opsluiten, in eene bepaalde 
ruimte houden ; -bekoel houden, opgesloten houden. 
5) verhoeden, beletten, vermijden. 6 letten op, een 
wakend oog houden op. — II. Wederk. Zich in acht 
nemen ; bedachtzaam zijn ; deelw. bekoel, op zijne 
hoede, voorzichtig, ingetogen. -- IL';. Intr. Met den 
gen. Zich hoeden, zich wachten, oppassen voor iets.

Behoedenisse, znw. vr. i) Bewaking, bescherming. 
2) schuilplaats. 

Behoeder, -hueder, znw. m. Bewaker, beschermer; 
b. van den swerde, drager `an het zwaard, 
verdediger.

Behoederse, -huederse, znw. vr. Hoedster. 

Behoedich, bnw. Behoedzaam, voorzichtig ; b. 
van sonden, zich wachtende van, in acht nemende 
tegen het kwaad. 

Behoedicheit, znw. vr. B. doen enen, hem beschermen, 
bewaken. 
Behoedinge, znw. vr. i) Besc serming,. hoede. 
2) veiligheid ; iel in b. brengen, sekuur bergen.

Behoef, behoef, znw. o. en vr. -i) Behoefte, 
gebrek. 2) behoefte, noodzakelijkheid ; na sin b., 
naar den eisch, naar behooren. 3) behoefte, levens 

enen sijn b. doen, hem van het noodige-behoeften; 
voorzien. 4) nut, voordeel; lot (te) eves b., ten nutte, 
ten dienste van iem., in iemands belang; ook : voor 

BEHOUDEN. 

iemand, ten nadeele van hem, voor zijne rekening. 

5) b. zijn, noodig zijn, vereischt zijn.
Behoefenisse. Zie behoevenisse. 
Behoefljc. Zie behoeve1ij c. 
Behoeft, znw. vr. Hetz. als b e h o e f; tonser 

b. ; b. hebben, noodig hebben (deelw. v. behoeven ?). 
Behoefte, -houfte, znw. vr. Nooddruft, wat men 
noodig. heeft; sine b, hebben, hebben wat men noodig 
heeft, wat men best gebruiken kan ; enen sine 

b. doen, iem. van het noodige voorzien. 
Behoeftieh, .ltueflich, bnw. i) Behoefte hebbende 
aan, iets noodig hebbende (met den gen.). 2) behoeftig, 
arm; als znw. mv., de armen. 3) noodig.

Behoeftieheit, znw. vr. Behoefte, kommer, nood. 
Behoeren, zw. ww. tr. Schenden, onteeren. 
Behoet, behoed, znw. o. i) Bescherming, veilig


heid. 2) macht, bezit. 4) behoeder, legerhoofd.
Behoet bnw. Zie behoeden. 
Behoet eit, behuet-, znw. vr. Bedachtzaamheid, 

nauwlettende zorg. 
Behoetster, -koester, znw. vr. Beschermster. 
Behoeve, znw. vr. Behoefte, nooddruft; na b. 

naar den eisch; enen sine b. doen, iem. van het 
noodige voorzien. 

Behoeveljjc, bnw. ij Behoefte hebbende aan 
(met den gen.)..2) behoeftig. 3) noodzakelijk, nuttig, 
dienstig, betamelijk. 

Behoevelijeheit, znw. vr. i) Behoeftigheid, ar moede. 
2) kommer, gevaar. 3) levensonderhoud. 

Behoeven, behoven, boeven, zw. ww. — I. Intr. 

i) Behoeftig zijn. 2) noodig hebben. 3) 'moeten (met 
een onb. wijs met te). — II. Onpers. i) Gebrek 
hebben, arm zijn. 2) noodig zijn. 3) nuttig of goed 
zijn, plicht zijn, betamen. 

Behoevenisse, -hoefenisse, znw. vr. Gebrek; nut. 
Behoevich, bnw. Arm; znw. mv., de armen. 
Behoevicheit, znw. vr. Behoefte, nood. 
Behoevin er znw. vr. Armoede, behoefte. 

Beholdelike. Zie behoudelike. 
Beholenheid, behoolneheit, znw. vr. Verborgenheid, 
geheim. 

Behoor, be/sore, znw. o. i) Hetgeen betaamt; 
na b., naar behooren. 2) hetgeen iemand toekomt.
Behoorlije, bnw. i) Geregeld. 2) hetgeen van 

iem. kan verlangd worden. 3) betamelijk. 
Behoorlhcheit, bnw. vr. i) Gepastheid, beta


melijkheid. 2) recht, bevoegdheid.
Behoorlike, bijw. Naar behooren.
Behoorsam , bnw. Behoorlijk, betamelijk.
Behoorte, bekorte, znw. vr. i) Wat iemand past 

of opgelegd is. 2) wat ergens bij behoort, eigenaardigheid, 
vereischte ; na rechter b., geheel naar behooren, 
zooals vanzelf spreekt. 3) beurt. 

Behopen, zw. ww. tr. Hopen, verwachten.
Behorderen. Zie bohor deren. 
Behordinge. Zie b e o r d i n g e.


Behore. Zie behoor. 

Behoren, boren, baseren, zw. ww. — I. Onpers. 
i) Passen, overeenkomen, behooren bij. 2) betamen. 
3) nuttig, goed zijn. 4) moeten, genoodzaakt zijn, 
aan iemand opgelegd zijn. — II. Intr. Passen, bestemd 
zijn voor. 2) opgelegd zijn, noodzakelijk zijn 
voor, voor iemand zijn weggelegd. 3) iem. toekomen, 
zijn recht zijn; znw.: min b., datgene waarop ik 
recht heb, wat mij toekomt. 4) behooren bij, te pas 
komen. 5) aan de beurt, aan de orde zijn. 6) 
te huis behooren. 7) noodig zijn. 8) toebehooren. — 

III. Wederk. Betamen. — IV. Trans. Vernemen. 
Behorich, bnw. Behoorlijk, plichtmatig. 
Behoude, znw. vr. i) Heil, redding, zaligheid. 
z) bescherming, hoede. 3) veiligheid, toevluchtsoord.

Behonudelike, . behold-, bekell- (oostmnl.), bijw. 

i) Veiliglijk, op zijn gemak. 2) als absolute naamval. 
a) met een gen. of dat., met behoud van. b) met 
een acc., naderende tot de voorz., hetz. c) met een 
voegw., b. dat, b. of, behalve, met dien verstande ; mits. 

Behouden, beholden, (oostmnl.), behouwen, st. 
ww. tr. i) Redden, bewaren ; lot sin einde b., voor 


BEHOUDEN. 

het laatst bewaren, uitstellen ; b. cost, moeite efi 
kosten die niet vergeefsch zijn, die beloond worden 
(tegenover verloren cost) ; deelw. behouden, veilig; 

b. kant, veiligheid. 2) redden, verlossen; enes laf b., 
iemands leven redden, iem. in leven laten ; deelw. 
bnw. behouden, gezond en wel; zalig; met een deelw.: 
weg; b. schulen, wegschuilen. 3) beschouwen, bezien. 
4) houden, houden voor; houden, vasthouden, gevangen 
houden; houden, tegenhouden; houden, in 


eere houden, vieren, heiligen; houden, in bezit houden, 
volhouden, gestand doen, volbrengen ; b. ten heiligen, 
met een eed bekrachtigen, staande houden onder 
cede. 5) onderhouden, steunen ; b. worden, in zijne 
eigen behoeften voorzien, zich generen. 6) verkrijgen, 
winnen; met een pers. als obj., overhalen; met eene 
zaak, ontvangen. — II. Wederk. i) Zich staande 
houden, zich overeind houden. 2) het volhouden, 
het uithouden. 3) zich redden, zich beschermen. 4) 
zich onderhouden, zich ophouden. — III. Intr. i) 
stilhouden. 2) zich vasthouden aan iem., op iem. 
steunen. 

Behouden, deelw. bnw. Zie het vorige woord. 
Absoluut gebruikt met een eden of 3den (ook Oden) 
nv. i) Met behoud van ; b. onser eren, b. dins vreden 
(vredes), met uw verlof; b. dinen goeden moet, 
hetz. ; b. tsijns, met behoud van het zijne, zonder er 
iets bij te verliezen; ondanks zich zelven. 2) zonder 
te kort te doen aan; b. uwer bede, zonder uw verzoek 
in den wind te slaan, met uw verlof. 3) als 
voort., zonder. 4) behouden dat, mits dat. 

Behoudenisse, znw. vr. Redding, zaligheid ; in 

Gods b. varen, den hemel ingaan ; in die b. sin, zalig zijn. 

Behoudens, bij w. ; b. dat, onder voorwaarde dat. 

Behouder, behelder (oostmnl.), znw. m. i) Beschermer. 
a) boedelhouder. 3) houder, van een brief. 
4) redder, heiland; sinen b. ontfaen, het H. Sacrament 
ontvangen. 

Behouderige, znw. vr. Behoedster, beschermster. 

Behouderse, znw. vr. i) Beschermster, beschermvrouw, 
patrones. 2) redster. 

Behoudicheit, znw. vr. Behoud, redding. 

Behoudinge, -holdinge (oostmnl.). Hetz. 

Behout, beholt, behalt (oostmnl.), znw. ©. en vr. 

i) Levensonderhoud. 2) redding. 3) heil, zaligheid; 
hem seleen int b. doen, voor het heil zijner ziel 
zorgen ; in die Gods b. varen, cornen, naar den 
hemel gaan. 4) behouder, redder, vgl. b e h o e t. 5) 
bewaring, hoede. 6) macht, heerschappij, bezit. 7) 
plaats waar men iem. in zijne macht heeft, gevangenis, 
kerker. 8) met een poss., veiligheid; in min 

b. varen, gaan waar men veilig is, zich terug trekken 
; in sin b. brengen, in veiligheid brengen ; in 
s jn b., met een ww., weg; hem in sin b. doen, zich 
in veiligheid brengen, zich weg maken, zich schuil 
houden. 9) schuilplaats, toevluchtsoord. zo) bewijseed 
; sin b. doen, verklaring onder cede. 
Behoutster, znw. vr. i) Redster, behoudster. 2) 

boedelhoudster. 
Behouweliken. Zie behuweliken. 
Behouwen, st. ww. tr. Behouwen, bewerken. 
Behouwen. Zie behouden. 
Behouwen. Zie b e h u w e n. 
Behove enz. Zie behoeve. 
Behuden, zw. ww. tr. Verbergen, wegbergen. 
Behueden enz. Zie behoeden. 
Behullen, zw. ww. tr. Inhullen, sluieren. 
Behulp, znw. o. Hulp, onderstand. 
Behulpeljje2 bnw. Behulpzaam, hulpvaardig. 
Behulpelijoheit, znw. vr. i) Behulpzaamheid; 

b. doen, helpen. 2) hulp, steun. 
Behulpen. Zie behelpen. 
°Behulpenisse, znw. vr. Het te baat nemen, 
gebruik maken van (met een gen.). 
Behulpich, bnw. Behulpzaam, hulpvaardig. 
BekulpiII e, znw. vr. Hulp. 
Behulpsel, z

nw. o. Hulpmiddel, middel. 
Behulpwech, znw. m. Weg waardoor iemand 
gebaat wordt, b.v. weg over een land, toepad enz. 

BEJAERTHEIT. 

Behulsen. Zie onbehulst. 

Behusen, zw. ww tr. z) Met huizen bebouwen, 
grond ; deelw. behuset, behuust, (grond) waarop een 
huis staat. 

Behuwen, behouwen, behuweliken, behouweliken, 
zw. ww. tr. Zich door huwelijk verwerven, betrouwen; 
deelw. behuwet (behouwet, behout, behoudt) 
sone, dochter, oom e. a., behuwd-, aangetrouwd. 

Bei. Zie beye. 

Beyaerden, beyer-den, beyeren, beiaerden, zw. 

ww. tr. De klokken luiden, beieren; ook : het klokkenspel 
bespelen. --Beyaerder. 
Beyaert, beyert, znw. m. Klokgelui; ook: klokkenspel 
; den b. slaen, den bijslaap uitoefenen. 
Beyaert, beyert, beygert, beyer, znw. m. Zieken 
ook : gemeenschappelijke eetzaal in een gast--zaal, 
huis ; passantenhuis. 
Beyaert, bnw. Roodbruin; als znw., roodbruin 
paard, vos : ros beyaerl. Zie b a y a e r t. 
Beyaertmeester, beyert-, beyer-, znw. m. Klokkenspeler 
of klokkenist. 

Beide, bede, znw. vr. i) Het wachten. 2) uitstel, 
oponthoud; sonder b., zonder uitstel; b. maken, talmen. 
3) verblijf, vertoef, het ergens vertoeven ; b. 
doen, vertoeven, ergens stil blijven op eene reis. 4) 
plaats waar men vertoeft, pleisterplaats. 5) gerechtelijke 
termijn, dien men heeft vóór dat men voor 
het gerecht moet verschijnen. 

Beide, bede, telw. Beide; beide -- en-Zde, zoowel 
---als, niet alleen — maar ook; èn — èn (ook bij 
meer dan twee leden) ; beide -- of, of — of. 

Beidegader, bede-, bei-, -gzer, telw. Alle beide, 

b. — ende, zoowel --als. 
Beiden, beden, zw. ww. — I. Intr. Wachten, ver 
sonder b., onverwijld ; beiden en es geen ver-toeven ; 
uitstel is geen afstel; met een gen., of met na,-laet, 
naer, achter, om, op, wachten op, wachten naar; 
met eene zaak als ondw. iem. wachten, voor hem 
aanstaande zijn. — II. Trans. i) Wachten op, afwachten 
; die dool b. 2) iets rekken, uitstellen. 3) 
enen ere dinc b., iemand uitstel geven. 

Beidinge, znw. vr. Het wachten; uitstel. 

Beids, beeds, eig. gen. van beide ; ook als nom. 

Beye, bei, znw. vr. Bei, bes; mv. beieren, bessen. 
Vgl. m o e r b e y e. Verklw. b e i k ij n, van druiven 
gezegd. 

Beven, zw. ww. tr. Betten, eene wonde plek. 

Beyer. Zie beyaert. 

Beyeren. Zie b e y a e r d e n. 

Beyeri nge, znw. vr. i) Klokgelui ; het bespelen 
van het klokkenspel. 2) gesuis in de ooren. 
Beyerktjn, zn^v. o. Hetz. als b e e r k ij n. 
Be 1erman, znw. o. Klokluider of -speler. 
Beigert. Zie b e y a e r t. 
Bei age, znw. vr. Het bijliggen, het uitoefenen 
van gemeenschap (?). 

Beilde enz. Zie b e e l d e. 

Beilc, beelc. Zie b u 1 c. 

Beiline. Zie b e e n l i n c. 

Bein enz. Zie b e e n. 

Beindel. Zie bin del. 

Beitel, znw. m. Bootje, boot. 

Beitel, betel, znw. m. i) Beitel. 2) wig, peg. 

Beiten. Zie beten. 

Bejach, znw. o. i) Jachtbuit, krijgsbuit, buit. 2) 

datgene wat men zich verwerft, voordeel; omme b., 

uit winzucht ; sign b. doen, zijn voordeel doen, winst 

doen; b. hebben aen, genot hebben van, baat vin


den. 3) bezit. 4) datgene wat iem. najaagt, levens


doel, streven ; ook : hetgeen iem. doet, zijne zaken, 

iemands handel en wandel. 5) levensonderhoud; 

broodwinning. 

Be^achte, znw. vr. Het behalen van (jacht)buit. 

Be^aech, znw. o. Broodwinning. 

Bejaert, bnw. i) Van jaren; .jonc b., jong van 

jaren. 2) tot zijne jaren gekomen, mondig. 3) b. ende 
bedae:ht, langer dan „jaar en dag" geleden. 
Bei aerth eit, znw. vr. Mondigheid. 


68 BEJAGEN. 

Bejagen, zw. ww. — I. Trans. i) Bejagen, buit 
maken. 2) verkrijgen, winnen, zoowel: voor zich 
zelven, den eigendom verkrijgen, verbonden met 
„copen", als : voor een ander, verschaffen, bezorgen; 
ene stat b., winnen, bemachtigen; kinder b., krijgen, 
vooral buiten huwelijk ; bejaecht Bone, onechte zoon; 
bejaget si/n, verworven zijn; voorhanden zijn, zijn; 
aen enen b. dat, bij iem. uitwerken dat, van hem 
gedaan krijgen dat. 3) veroorzaken, berokkenen, zich 
zelven op den hals halen, oploopen; anderen berokkenen, 
bezorgen. 4) najagen, trachten te bereiken 
; sin bejach b., in zijn onderhoud voorzien, zijn 
kost oploopen. — II. Wederk. i) In zijn onderhoud 
voorzien. 2) zijn best voor iets doen. 3) te werk gaan. 
Beeager, znw. m. Hij die najaagt, b. van goede. 
Bejaginge, znw. vr. Het najagen van iets, vooral 
van geld en goed, het schrapen er van. 

Bejammeren, zw. ww. tr. Betreuren, beschreien. 

Bejaren, zw. ww. — I. Intr. Verjaren, jaar en 
dag den eigendom van iets bezeten hebben. — II. 
Wederk. Mondig worden. 

Bejegenen, zw. ww. tr. i) Ontmoeten, tegenkomen. 
2) aandoen, treffen, bejegenen. 3) in strijd 
zijn met, zich verzetten tegen. 

Bejegentheit, znw. vr. Kwade bejegening, nadeel 
dat men iemand berokkent, smaad; in bejegent 
ten nadeele. -hede, 

Bejuken, zw• ww. tr. Door geschreeuw verstoren 
(eene rechtszitting). 

Beo, znw. m. i) Bek, mond; honger in den bee 
hebben, honger lijden; bee jegen bee, met zijn beitjes; 
op den bee rillen, over de tong gaan ; verkleinw. 
becskijn, becsijn, beckelkijn, bekje, bek. 2) angel der 
insekten. 3) puntige schulpen of uitsnijsels aan den 
rand van kleeren, punt aan de schoenen ; punt van 
een snijdend wapen. 

Becaent, bnw. Verschaald, bedorven. 
Becaet, bnw. Een ka (kaai), eene waterkeering 
hebbende. 
Becalengeren, zw. ww. tr. Calengeeren, een 
eisch in rechte tegen iemand instellen, bekeuren. 

Becallen, zw. ww. — I. Trans. i) Bespreken, 
afspreken. 2) bepraten, overhalen. 3) bebabbelen, 
belasteren, iemand ; uitbazuinen, iets. — II. Wederk. 
Met elkander spreken of beraadslagen. 

Became enz. Zie b e q u a m e. 

Becant. Zie bekent. 

Becarinen, zw. ww. tr. Betreuren, beklagen. 

Becarmen. Zie b e k e r m e n. 

Beke, znw. vr. Beek, bron ; helsche beke, de hel; 
in ene valsche b. zeilen, in verkeerd vaarwater zijn, 
op den verkeerden weg zijn ; uier minnen b. rinnen, 
uit de liefde voortvloeien of ontstaan. 

Bekeer . bekere, znw. o. i) Bekeering. 2) leiding, 
bestuur; in bekere hebben, onder zijne macht hebben. 

Bekeerlic, bnw. Vlug in zijn bewegingen, snel. 

Bekeernisse, -kerenisse, znw. vr. Bekeering. 

Bekeersam, bnw. B. ten dogeden, gemakkelijk 
tot het goede te brengen, vatbaar voor goede indrukken. 


Bekeersamheit, znw. vr. B. ten dogeden, geneigdheid 
tot het goede. 
Bekeert, deeles. ; als znw., hij die van de wereld 
heeft afstand gedaan, kloosterling. 

Beken, beeken, znw. Zie b a k e n. 

Beken, bekin, znw. o. i) Kennis; na recht b., 
naar juiste kennis, als ik mij niet vergis. 2) kennis, 
iemand dien men kent; ook in het mv. ; clein b. 
hebben, (ergens) weinig kennissen hebben, onbekend 
zijn. 3) eene plaats die men kent, schuilplaats. 4) 
inzicht, begrip. 5) mededeeling; enen b. doen. 6) 
van hem bekennen, bewustheid. 

Bekenlije, -kennelc, kennentlijc, bnw. — I. Actief. 
i) Begaafd met de vatbaarheid om iemand te kennen, 
te herkennen, te onderscheiden (als eigenschap van 
den hond), begripsnamen. 2) erkentelijk. — II. Passief. 
i) Kenbaar, gemakkelijk te onderscheiden. 2) 
gemakkelijk te kennen, bekend. 

BEKEREN. 

Bekenlike, bijw. Blijkbaar, duidelijk. 

Bekenne, znw. vr. Bekentenis. 

Bekennen, :kinnen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Leeren kennen, iemand of iets ; kennis krijgen van, 
vernemen ; bekent hebben, hebben leeren kennen, 
weten ; leeren kennen door aanschouwing, zien, leeren 
kennen door oplettendheid, bemerken; 1, k. 
door den geest, begrijpen, tot eene overtuiging 
komen ; als znw., inzicht; kennis ; 1. k. door studie, 
onderzoeken ; 1. k. door gebruik, gebruiken. 2) ken. 
nis maken met, kennis dragen van, omgaan met 
een man, eene vrouw, ook van de huwelijksgemeenschap 
; ene vrouwe, maget, zeef b. ; enen 
man b. 3) herkennen. 4) kennen, weten ; laten b. 
laten weten ; openbaren, laten blijken ; openbaren, 
uitbrengen, iemand. 5) onderkennen, onderscheiden. 
6) bekennen, belijden, erkennen in rechte, eene 
schuld of eene verplichting. 7) erkennen, van de 
waarde, het recht, de waarheid enz,, overtuigd zijn; 

God b., in Hem gelooven; een vorst b., in zijne 
waardigheid of betrekking tot de onderdanen erkennen 
; iets erkennen, vereeren, gelooven in ; waarde 
hechten aan, acht slaan op; iem. als rechtmatig 
leenheer voor iets huldigen, enen iel b., erkennen, 
verklaren; eene verklaring ten gunste van iem. afleggen, 
hem iets toekennen. 8) iemand in iets kennen, 
het hem toekomende deel van iets geven. 9) in het 
passief, in rechte overtuigd worden, overtuigend bewezen 
zijn. — II. Wederk. i) Zich zelf leeren kennen 
; tot inkeer komen, nederig of ootmoedig zijn. 
2) begrijpen, begrip hebben; (met ane) begrip of 
verstand hebben van, weten van. 3) kennis hebben 
aan. 4) bij zijn kennis zijn. 5) belijden, (zicht verklaren. 
6) in iemand gelooven (met in). 7) tot jaren 
van onderscheid komen ; voor zich zelf kunnen zorgen; 
bekende jaren, mondigheid, meerderjarigheid. 

Bekennenisse. Zie b e k e n n i s s e. 
Bekenner, -kinner, znw. m. i) Kenner, hij die 
iets kent, weet of doorziet. 2) hij die iets erkent. 

Bekenninge, znw. vr. i) Kennis van of aan iets. 
2) bekendheid. 3) kenmiddel, criterium. 4) in rechte, 
het kennis nemen eener zaak, het beslissen in iets. 

Bekennisse, -kennenisse, znw. vr. -- I. Van 
bekennen. i) Kennis; in b., ter kennis, opdat men 
daardoor zou weten ; in waerheit ende in b., als een 
teeken der echtheid. 2) erkenning, in rechte afgelegde 
verklaring. 3) bekentenis, belijdenis. — II. 
Van hem bekennen. i) Bewustheid, helderheid van 
geest. 2) inzicht. 

Bekensam, bnw. Erkentelijk. — Bekensamheit. 
Bekent, bekint, becant, deelw. en bnw. -- I. 
Deelw. Bekend ; b. sin, werden, opgemerkt, ondervonden 
zijn, worden; b. lijn, zijn ; b. werden, worden; 
geschieden. — I1. Bnw. i) actief. Kennende, 

kennis of verstand hebbende, verstandig ; met een 
gen., bekend met, zeker van. 2) passief. a) bekend, 
kond; b. doen, bekend maken ; b. met, bekend bij, 
in aanzien, welgevallig aan ; b) beroemd ; b. met, 
beroemd door. — III. Znw. mv. Bekenden. 

Bekentenisse, znw. vr. i) Hetz. als b e k e nn 
i s s e. z) emolument voor de gerechtsgetuigen (limb.). 

Beker, znw. m. Beker, bokaal. 

Bekere. Zie bekeer. 

Bekeren -keeren, zw. ww. — I. Trans. i) Wenden, 
zoowel: af houden van als vooral : brengen tot, 
leiden; iemand brengen tot het rechte geloof, bekeeren. 
2) iets wenden, richten, overbrengen op; 
iet te rechte b., iets de juiste wending geven, eene 
uitlegging ten goede aan iets geven. 3) tot reden 
brengen. 4) veranderen, verbeteren. 5) aanwenden, 
voor een zeker doel. 6) uitkeeren, teruggeven, geld. 
7) overgeven, spijzen door de maag, braken. - II. 
Wederk. i) Zich keeren. 2) zich begeven naar. 3) 
zich gedragen, zich houden, zich in de eene of 
andere richting ontwikkelen ; hem des b. aen, zich 
in iets aan iemand gedragen. 41 zich zetten tot. 5) 
verkeeren, zich bevinden. — I1I. Intr. i) Zich begeven, 
zich wenden tot. 2) uitloopen op, eene zekere 


BEKERENISSE. 

wending nemen. 3) zich wenden tot, zich overgeven 
aan. 4) zich wenden van eene plaats, zich verwij deren, 
terugkeeren. 5) zich verbeteren. 6) tot het 
rechte geloof komen, christen worden ; tot inkeer 
komen, zijn leven beteren. 7) verkeeren. 

Bekerenisse. Zie bekeernisse. 
Bekerich, bnw. Gemakkelijk te leiden, van 
paarden. 
Bekeringe, znw. vr. z) Bekeering. 2) de crisis 
in eene ziekte. 
Bekermelijo, -carmel(jc, bnw. Klaaglijk, mede 
opwekkende.-lijden 

Bekermen, -carmen, -caermen, -caremen, zw. 

ww. tr. i) Iets zuur verdienen, het bezuren. 2) weeklagen 
over iemand of iets, beklagen ; hem b., weeklagen 
over zich zelf. — Bekerminge . 

Bekersemen, zw. ww. tr. Zalven met heilige olie. 

Bekeuren, -cueren, -doren, zw. ww. tr. i) Eene 
wettelijke verordening maken omtrent of op iets; 
bekuerde wateren, wateren die gerechtelijk geschouwd 
worden. 2) iemand bekeuren; iemand de les lezen. 
Vgl. becoren. 

Bekeurer, bekeerder, znw. m. Hij die eene boete 

oplegt. — Bekeuringe, -coringe. 
Bekiken, st. ww. tr. Bekijken. 
Bekin enz. Zie b e ken. 

Bekiven2 st. ww. tr. Bekijven, uitschelden. 
Beckelkijn, verkleinw. van b e c. 
Boeken, beckin, beckon, znw. o. i) Waschkom, 

bekken, vooral voor het wasschen der handen ; verklw. 
beckenkijn, -ken, beckenigen, beckskin, kommetje. 
2) het bekken, waarmede iets ter kennis van het 
publiek wordt gebracht; b. sleen. 3) schaal om giften 
op te halen. 4) schedel; vgl. h e r s e n b e c k e n. 

Beckon, zw. ww. — I. Intr. Pikken, bikken. — 

II. Trans. Met zijn snavel in iets pikken. 
Beckeneel, beckineel, backeneel, znw. o. i) Bek 
stalen of ijzeren kapje ter bescherming-keneel. 2) 
van de hersenpan; verkleinw. beckeneelkn. 3) helm. 
4) gewapend man. 

Beekenen, zw. ww. tr. Kleppen, eene klok. 

Beckengeslach, znw. o. Het slaan tegen een 
bekken, voor eene bekendmaking. — Boekenslager.
Beekerg beckersche. Zie b a c k e r, b a c


kersche. 

Becket, deelw. voor gebecket. Gepunt, geschulpt. 
Beckijn, beckin. Zie b e c k e n en b e c. 
Bedlach -beclaecli, znw. o. i) Klacht tegen 

iemand, grief, blaam. 2) gerechtelijke aanklacht, b. 
van naerhede, eisch van naasting. 
Bedachte, -clacht, znw. vr. Reden van beklag, 

grief klacht 2) punt van beschuldiging. 3) twist.
Beeladden, zw. ww. tr. Bevuilen. 
Beclaeeh. Zie b e c l a c h. 
Beclaechlijc, bnw. i) Berispelijk. 2) die in rechte 

mag worden aangesproken.
Beclaechlipcheit, znw. vr. Reden van beklag, 
berispelijkheid.
Beciaechlike, bijw. Op eene klagende wijze. 
Beslagen, zw. ww. — I. Intr. Treuren, weenen. 

— II. Trans. i) Betreuren, beweenen. 3) beklagen, 
medelijden hebben met iemand. 3) iets beklagen of 
bètreuren, spijt of berouw over iets hebben; het 
betreuren dat. 4) over iets klagen, eene klacht over 
iets inbrengen, ook bij iem. (met den datief). 5)
enen iet b., berouw toonen aan iemand over iets. 
6) zijne aanspraken op eene zaak in rechte doen 
gelden ; iem. beschuldigen, aanklagen ; eene aan 
tegen iem. inbrengen. 7) aanhouden, in beslag-klacht 
nemen. 8) ene cuere b., eene vergadering bijeenroepen. 
--- III. Wederk. i) Zich beklagen over iem. 

of iets. 2) weeklagen over zich zelf. 3) hem b. van

een vonnis, in beroep gaan, appelleeren.
Beclagenisse, znw. vr. Beklag, klacht. 
Bedlager, znw. vr. Klager; hij die klaagt, mort. 

Beclaginge geninge, znw. vr. i) Het weenen, 
jammeren. 2) reden van beklag. 3) klacht, ook in rechte. 
Beclaeken, zw. ww. tr. Bemodderen. 

BECOMINGE. 

Beclappen, zw. ww. tr. i) Kwaad van iemand 
spreken. 2) verklappen. 

Beclapper, znw. m. Aanbrenger, -verklikker. 

Beelappinge, znw. vr. Het aanbrengen van iets. 

Bedlaren, -eieren, zw. ww. tr. i) Verklaren, uitleggen, 
het recht. 2) verklaren, uitdrukkelijk noemen. 

Bedlat. Zie becladden. 

Beelatteren, zw. ww. tr. Hetz. als b e c 1 a d d e n. 

Beclauwen, zw. ww. tr. Vangen, zich van iem. 
meester maken. 

Beeleden, -cleiden, zw. ww. tr. 1) Bekleeden. 
2) inkleeden, een schoonen schijn geven aan iets. 
3) bekleeden, een ambt; bezetten, een zetel als 
teeken van eene zekere waardigheid ; den raelstoel 

b. 4) beschieten met planken. 
Becleetsel, znw. o. Houtbekleeding. 
Becleiden . Zie bec1eden. 
Beclemmen. Zie b e c 1 i m m e n. 
Becleren. Zie b e c 1 a r e n. 

Becliemen, zw. ww. tr. Met leem besmeren. 

Beclijf, znw. o. i) Voorspoed, welvaart, voordeel. 

2) voortduring, bestendigheid. 

Beclimmen, -cle^nmyzen, st. ww. — Trans. i) Beklimmen, 
bestijgen. 2) beklemmen. Vgi. b e c 1 o mm 
e n. — II. Intr. Oprijzen, opklimmen.

Beelippen, zw. ww. tr. Als in een strik of knip 
vangen, betrappen. 
Becliven, st. ww. — I. Intr. i) Opschieten, 
ontspruiten. 2) voorspoedig zijn, toenemen in wel 
personen; toenemen, van zaken. 3) blijven,-vaart, van 
blijven bestaan, beklijven ; met den dat., iemand bij 

bestendig zijn deel, zijn lot zijn. 4) becleven-blijven, 
sin ane, gehecht zijn aan; becleven sin in, vastgehecht 
zijn; gehecht zijn aan ; onafscheidelijk verbonden 
zijn met iets; een karaktertrek zijn van 
iemand; met in, blijven in; met vie, verwijderd 
blijven van. — II. Trans. Beklimmen. 

Bedlommen, deelw. bnw. Beklemd (oostmnl.). 

b. van kelden, bevangen door de kou. 
Becloven, deelw. Nu en dan met de bet. van 
becleven. Zie b e c 1 i v e n. 
Beenagens st. en zw. ww. tr. i) Knagen aan, 
afknagen. 2) opslikken, verdouwen, van beleedigingen 
en dgl. 3) beknibbelen, beperken. 4) aan iemands 
eer en goeden naam afbreuk trachten te doen. 5)
iem. kwellen, martelen. 6) deelw. becnagen, becnaecht, 
afgekloven, uitgeteerd. 

Becnager, znw. m. Hij die aan iemands eer en 
goeden naam afbreuk tracht te doen, kwaadspreker. 

-- Becnaginge.

Becnauwen, zw. ww. tr. Op of aan iets knabbelen. 
Beenochtelike, -cnoftelike, bijw. Op eene beknopte 
wijze. 
Becnopen, onr. zw. ww. tr. Vastknoopen, aan 
-hechten. 
Becocht. Zie b e c o p e n. 
Bedoelen, zw. ww. intr. i) Bekoelen; ook overdr. 2) 
kalm worden, kalmeeren, van het weder; gaan liggen, 
van den wind. Als znw., kalm weder. 
Becokelen, zw. ww. tr. Begoochelen, iemands 
oog verblinden. 
Becomen, st. ww. — I. Trans. i) Bij iemand 

komen, hem overvallen, in handen krijgen. 2) beschijnen, 
van de zon. — II. Intr. i) Komen, ergens belanden. 
2) tot zich zelf komen, bijkomen van een schrik, 
eene ziekte ; er boven op komen ; becomen werden. 
3) rampen en wederwaardigheden, te boven komen, 
op zijn verhaal komen. 4) opgroeien, opschieten, van 
planten ; wassen, toenemen, van menschen. 5) worden, 
in een toestand komen ; becomen werden, worden; 

b. sin, zijn ; quite b., vrijkomen. 6) met een dat. 
overkomen. 7) aanstaan ; wel b., welbehaaglijk zijn; 
Gode b. 8) gevolgen hebben, van spijzen, als thans; 
ook van daden, goede, slechte gevolgen hebben, 
opbreken. 9) betamen, passen. — III. Onpers. i) 
Het (ver)gaat mij (goed of slecht). 2) het behaagt mij. 
Becoming e, znw. vr. i) Wil, (wel)behagen. z) 
smaak in, wil of genot van spijzen. 


 7 o BECOMMEREN. 

Becommeren, zw. ww. — I. Trans. i) In nood, 
in moeilijke omstandigheden brengen ; iem. lastig 
vallen, iem. in het oog houden, bewaken; deelw. 
becommert, in moeilijke omstandigheden, arm. 2) 
vervullen, het gemoed, meestal met iets slechts; 
deelw. becommert, behept, verstrikt, bevangen, ook 
door eene ziekte ; becommert werden meller dool, 
moeten sterven. 3) eene plaats, bezetten. 4) den tijd, 
besteden. 5) belasten, met schulden enz. 6) een 
persoon, arresteeren; op eene zaak, beslag leggen; 
een becommerde, iem. op wien of op wiens goed 
beslag is gelegd. — II. Wederk. i) Zich bezighouden 
met, de gedachten op iets richten, zijn hoofd 
met iets breken; becommert sijn. 2) zich ophouden 
met, omgaan met iemand. 

Beeommeringe, znw. vr. i) Bezigheden, beslommeringen. 
2) belemmering, dingen die belemmeren, 

b.v. den doorgang. 3) inbeslagneming, arrest. 
Becommerlijc, bnw. Belemmerend, hinderlijk. 
Becommernisse, znw. vr. Bezigheid. 
Beeommorschap, znw. vr. Het „bekommerd" 
zijn, het in arrest zijn. 

Becommertheit, znw. vr. i) Bezigheid. 2) kommer. 
3) hetgeen men behoeft, benoodigdheden. 4) 
het bezwaard zijn met schulden en dgl. 

Becomte, znw. vr. i) Behagen, welgevallen. 2) 
bekomst, genoegen, zooveel men wil. 

Bevonden, zw. Ww. — I. Trans. i) Bekend 
maken, mededeelen. 2) bewijzen. 3) leeren kennen, 
ondervinden, gevoelen; na min b., naar mijn gevoelen. 
— H. Wederk. i) Zich bekend maken aan, 
zich openbaren, zich voorstellen. 2) zich met iets 
bekend maken. 3) onderling kennis maken, zich overtuigen. 
4) zich met iem. meten. 

Becondigen, zw. ww. — I. Trans. i) Verkondigen. 
2) afkondigen, ook iemands naam. — II. 
Wederk. i) Zich bekend maken aan, zich voorstellen. 
2) kennis met iem. maken. 3) zich met iem. meten. 

Becont, bevond, bnw. Bekend, zichtbaar; b. ma. 
ken, doen verschijnen, doen lichten, den dag. 
Becontschappen, zw. ww. tr. Bewijzen. 

Becoorre. Zie b e c o r e r. 

Becopen, onr. zw. ww. tr. i) Omkoopen, voor 
zich trachten te winnen. 2) bij een verkoop winst 
op iem. behalen ; deelw. bevocht, duur gekocht, van 
eene zaak, b.v. eene onderneming; bevocht sin, van 
een pers., bekocht zijn. 3) betalen; boeten voor iets, 
iets ontgelden ; eene boete of straf beloopen. 

Becoren, -citeren, -keuren, zw. ww. tr. i) Proeven, 
smaken ; ondervinden : becoort hebben, ondervinding 
hebben ; die dool b., den dood ondergaan; 
die see b., zich op zee wagen. 2) in verzoeking 
brengen ; zinnelijke begeerten bij iem. opwekken ; tot 
zonde brengen ; becoort te, belust op ; becoort sin, 
in verzoeking zijn om, lust hebben, lust gevoelen; als 
znw. verzoeking. 3) verzoeken, uitnoodigen, vermanen. 
4) beproeven, polsen. 5) iemands geduld op de 
proef stellen, hem prikkelen, kwellen, overlast aandoen 
; becoort, beangst, door gedachten gekweld; 
hem b., zich zelf kwellen, zich voor iets inspannen. 
6) bekoren, aanlokken, aanlachen. 

Beeoren. Zie bekeuren. 
Becorer, -voorre, znw. m. Verzoeker, verleider. 
Vgl. bekeurer. 
Beeoringe, znw. vr. Verzoeking, verlokking ten 
kwade. Vgl. b e k e u r i n g e. 
Becorst, bnw. Met eene korst bezet (van eene 
zweer). 

Becorten, zw. ww. tr. i) Verkorten, bekorten, 
ook een weg, hem snel afleggen. 2) verkorten, te 
kort doen, iem. in zijn recht. 3) een einde maken 
aan een geschil, beslechten; vooral door een gevecht; 
het b., een tweekamp houden, ook een gevecht; 
sin recht b., zijn recht bekampen. 

Beeortinge, znw. vr. i) Verkorting, bespoediging. 
2) tweegevecht. 
Becosten, becostigen, zw. ww. tr. De kosten 
dragen van, de kosten voor iets betalen. 

BELAKEN. 

Becracht, becraft, znw. o. Verkrachting. 

Beerachten, -craflen, zw. ww. tr. i) Met geweld 
ten onder brengen. 2) herstellen in zijn recht. 
3) handhaven, in kracht houden. 

Bevrachter, zw. ww. tr. Hij die zich van iets 

meester maakt. 
Beerachtieh, bnw. Krachtig, sterk. 
Becrachtig en, -creckligen, -creftigen, zw. ww. 

tr. i) Overweldigen, in zijne macht brengen; een 
lant b. ane, terugbrengen aan, weder vereenigen 
met. 2) versterken, bevestigen. 3) bederven ; eig. 
verkrachten. 

Becrachtinge, -craftinge, -crecklinge, znw. vr. 
Onderwerping, tenonderbrenging. 

Beeraft enz. Zie b e c r a c h t. 

Beeraken, zw• ww. intr. B. ob, neerkomen op, 
iem. treffen, van rampen en ongevallen. 

Beeramen, zw• ww. tr. Beslaan, insluiten. 

Beeranken, -crenken, zw. ww. tr. i) Verzwakken. 
2) belemmeren, hinderen. 3) minder maken, 
verminderen in waarde. 

Beerenken. Zie b e c r a n k e n. 

Beerigen, st. ww. tr. i) In handen krijgen, betrappen. 
2) verkrijgen. 
Becringelen, zw• ww. tr. Omsingelen ; deelw. 
becringelt, in het nauw gebracht, in nood zijnde. 
Becriten, zw. ww. tr. Een cirkel trekken om 
iem. of iets; kern b., een cirkel om zich zelf trekken, 
om zich tegen den duivel te beschermen. 

Becroden, zw. ww. wederk. Zich bezighouden met. 

Beeromen, zw• ww. tr. Bekrimpen, beknibbelen; 
Bonder b., onbewimpeld. 

Beeronen, zw. ww. — I. Trans. i) Klagen over 
iets; als znw., (reden van) beklag; het door rechtsmiddelen 
opkomen of in verzet komen tegen iets. 
2) betreuren. 3) aanklagen, beschuldigen. -- II. 
Wederk. Zich beklagen, over iem. of iets. 

Beeroninge, znw. vr. i) Beklag, reden van beklag. 
2) klacht, ook in rechte. 

Becroon, znw. o. i) Klacht, beklag. 2) het belemmeren 
van iets, het opkomen tegen iets door 
rechtsmiddelen. 

Becroonte, znw. vr, Klacht. 

Becrupen, st. ww. tr. i) Bekruipen; eene maagd, 
onteeren. 2) kruipend bereiken, iem. overvallen. 
Becueren. Zie b e c o r e n. 
Becumen, zw. ww. tr. Beklagen, bejammeren; 

heen b., zich iets (te laat) beklagen. 
Becnmmeren. Zie becommeren. 
Becundigen. Zie b e c o n d i gen. 
Beenpen, zw. ww. tr. Misleiden, er in (in de 
val, de kuip) laten loopen. 
Becussen, zw. ww. tr. Met kussen overladen, 
vertroetelen. 
Bel. Zie belle. 
Belabberen, zw. ww. tr. i) Bevuilen. 2) belemmeren 
; ook : met lasten bezwaren ; belabbert sterfkuus, 
met schulden bezwaarde boedel. Vgl. b e c o m m e r e n. 

Belachen, st. en zw. ww. tr. i) Bespotten, beschimpen. 
2) lachen om, zich verheugen over iets. 
3) lachen tegen iemand. 

Belaehinge, znw. vr. Bespotting. 

Belachitjo, bnw. Bespottelijk. 

Beladen, st, ww. — I. Trans. i) Belasten met, 
iem. iets opladen ; belasten met, iem. iets opdragen; 
beladen zijn mei, belast zijn met, verplicht zijn tot. 
2) in nood, in verlegenheid brengen ; beladen sin, 
in verlegenheid zijn, ook: verlegen zijn of zitten (met 
iets) ; door een vijand in het nauw gebracht worden. 

— II. Wederk. i) Zich belasten met. 2) zich be. 
kommeren over, zich bezig houden met. 3) zich zelf 
moeite aandoen, zich kwellen. 
Beladenisse, znw. vr. Bekommering, bezwaar. 
Belast, znw. o. Sluisje, waterloozing. 
Belagen, zw. ww. tr. Lagen leggen ; bi belaech


der lage, in eene hinderlaag; geleider lage, verraderlijk. 
2) bedriegen. 3) in het verderf storten. 
Belaken, zw. ww. tr. i) Berispen, afkeuren. 2) 


BELANGE. 

bekeuren. 3) in hooger beroep komen van (een vonnis), 
appelleeren. — Belakinge.

Belange, bijw. B. niet, bij lange na niet. 

Belangen. Zie b e 1 a n c. 

Belangen, zw. ww. tr. Verlangen. 

Belangen. Zie b e 1 e n g e n. 

Belanc, belange, znw. o. i) Verlangen, begeerte. 
2) voordeel, belang. 3) verhouding; na belanc. 

Belanc, belang, bnw. — I. Attrib. Naastbijkomend, 
naast verwant. — II. Praedic. Belanc sin, 
liggen. i) Verwant zijn, (iem.) in den bloede bestaan, 
familie (van iem.) zijn; na, naer b., na ver 

2) aangaan, ter harte gaan; belangstellen in.-want. 
3) overeenkomstig zijn, overeenkomen met, goed zijn 
voor iemand. 4) betreffen, behooren tot, in betrekking 
staan ; ook : in eene ondergeschikte betrekking 
staan, jegens iemand verbonden zijn. 5) er op aankomen, 
gelegen zijn in, bestaan in, afhangen van. 

Belantmarct, -merci, bijw. uitdr. Van lantrnarke, 
-merke, „landgrens, grens te land" (niet van „lantmarct", 
zooals in het Wdb. staat). Begrensd door. 
Belanimarct, bewalermarci, zoowel van de landzijde 
(de landgrens) als van de waterzijde. 

Belasert , bnw. Melaatsch. 

Belast, deelw. bnw. Bezwaard, bedrukt. 

Belast, znw. o. Zorg, moeite. 

Belasten, zw. ww. tr. i) Bezwaren, een persoon; 
bedroeven, kwellen. 2) bezwaren met een getuigenis 
of eene aanklacht, aanklagen, beschuldigen. 3) goederen, 
bezwaren met schulden ; er beslag op leggen. 
4) met eenen eed belasten, iem. een eed opleggen. 

5) 

aan iem. overlast aandoen ; deelw. belast, bezwaard, 
verlegen. 6) beslaan, eene plaats. 
Belasteren, zw• ww• tr. 

Belastinge, znw. vr. i) Overlast. 2) beschuldiging. 
3) belasting, geldelijke opbrengst. 4) bezwaring 
van goederen met renten enz., verband op een goed. 
5) inbeslagneming.

Belastigen, zw. ww. tr. Bemoeilijken, bezwaren. 

Belaten, st ww. tr. Iemand in een toestand laten, 
zoowel een aangenamen als een onaangenamen; 
qualike belaten (deelw.), er slecht aan toe. 

Belde. Zie b e e l d e. 
Belech , znw. o. Beleg. Vgl. b e 1 e g g e. 
Belechiere, -eiere, -siere, -sier, znw. vr. i) 
Feestmaal, maaltijd. 2) afscheidspartij ; ook : ge 

gegeven bij zijn vertrek, drinkgeld, fooi. -schenken 

Beleden, beleeden. Zie be1eiden. 

Beleeft , belevet, bnw. Ervaren, wereldwijs. 

Beleeftheit, znw. vr. i) Ervaring, doorzicht. 2) 
vriendelijkheid. 
Beleent, bnw. Met leem bestreken of besmeerd. 
Beleent, deelw. v. belenen; door den landsheer 
met een ambt bekleed ; geboren of beleent rechter. 

Belegt. Zie beleit. 

Belegen , deelw. Belegerd. Vgl. b el i g gen.
Belegenheit, znw. vr. Belegering, het belegerd 
worden ; eene belegerde stad, vesting. 
Belegeren zw. ww. tr. Eene nauwkeurige lijst 
iets

legger van ets maken, beschrijven.

Belegge, znw. o. Beleg, belegering. 

Beleggen, zw. ww. -- I. Trans. i) Leggen; 
vast b., vast leggen, vast maken ; klaar maken, in 
orde brengen. 2) bedekken, overtrekken; inkleeden. 
3) belemmeren, versperren, verstoppen. 4) beslaan, eene 
ruimte. 5) bezetten (met gewapenden), in bezit nemen. 
6) vervullen ; beleit met, vervuld met. 7) belegeren, 
omsingelen. 8) overleggen, het aanleggen. 9) 
tot een bepaald doel aanwenden, gebruiken. so) 
beschuldigen, aanklagen. i i) in beslag nemen, vergoeden, 
schadeloos stellen. r 2) bewijzen. — II. 
Wederk. Zich bezighouden met, zich toeleggen op.

Bele .,hinge , znw. vr. Belegering.

Belelden, -leden, -Zeeden, zw. ww. — I. Trans. 
i) Geleiden,iem. den weg wijzen ; leiden, eene andere 
richting geven aan, verleggen ; eene richting 
geven aan, (goederen) vervoeren met een geleibiljet; 
verleiden, eene vrouw. 2) iem. tot iets verbinden of 

BELES. 

verplichten. 3) besturen. 4) behandelen ; het b., te 
werk gaan. 5) ten uitvoer brengen. 6) aanwenden, 
tot een bepaald doel gebruiken. 7) voor het gerecht 
brengen ; voorbrengen, getuigen ; beschuldigen, aanklagen 
; overtuigen, iemands schuld bewijzen; in 
rechte aanvoeren; sine smarte b., aangifte doen van 
eene door een ander gepleegde mishandeling; sine 
smarte b. ob, (iem.) noemen als den schuldige aan 
eene mishandeling ; eene zaak in rechte behandelen, 
in rechte erkennen, voor het gerecht constateeren; 

b. de erve, den rechter op een erf brengen om daarop 
inleiding (inbezitstelling) te doen. 8) b. of beroepen 
ten hovede, het halen van recht in eene hoofd-of 
moederstad van het recht, het raadplegen van het 
rechtsprekende college in eene daartoe aangewezene 
andere stad. 9) schouwen, in oogenschouw nemen. 
io) beslag leggen op onroerend goed voor schuld. 
i r) schouwen, straten, wegen e. a. — II. Wederk. 
i) Zich richten, zich gedragen; wale beleit, zich goed 
gedragende. 2) zich ophouden, het leven leiden. 
Beleider, -leeder, znw. m. Leider, leidsman; 
opvoeder, goeverneur; hoofd, regent, opzichter. — 

Beleiderse, -lederesse. 

Beleidige, leedige, znw. vr. Zij die iets tot

-

stand brengt, aanstichtster.

Beleidinge, -ledinge, znw. vr. i) Leiding, bestuur. 
2) beslag op onroerend goed of op den persoon, 
als middel van rechtsingang of als executie. 
3) schouwing, bezichtiging. 4) bewijs.

Beloit, beleef, znw. o. i) Geleide. 2) leiding, 
regel, wet; dat b. des lichamen, leefregel, levenswijze 
; quaet b. eene slechte levensinrichting, gedrag 
; leiding, invloed, raad ; een beter b. weten, een 
beteren raad weten, eigenwijs zijn. 3) richting. 4) 
het verleggen eener rivier. 5) bestuur, administratie, 
commando; gezag ; ook : de overheid. 6) het gaan 
ter „hoffaert" (zie b e 1 e i d e n, 8). 7) gerechtelijke 
erkenning (van schuld), het verlijden van eene gerechtelijke 
akte daarvoor. 8) eene phase van de 
executie op onroerend goed, waarbij den eigenaar 
het bezit wordt ontnomen. 9) de schepenbrief waaruit 
van die executie blijkt. io) getuigenis.

Beleitheit, znw. vr. Belegering.

Beleitsman, znw. m. Regent, bestuurder, raadsman 
; aanvoerder. 
Beleitster, znw. vr. Bestuurster, leidsvrouw. 
Belecken. Zie b e l i c k e n. 
Beleliken, zw. ww. tr. Beschimpen.
Belemmen, zw. ww. tr. Kwetsen, verwonden. 

(oostmnl.); belemt, zedelijk gebrekkig. 

Belemmer, znw. o. Dat wat iemand verhindert 
of belemmert, bepaaldelijk in het doen van het 
goede, de zonde. 

Belemmeren, zw. ww. tr. Belemmeren, in de 
war brengen ; deelw. belemmert, belimmert. i) Aan 
behept (met eene ziekte). 2) in verwarring-getast, 
gebracht, zonder zelfstandig of eigen oordeel. 

Belemmert. Zie belemmeren. 

Belemmertheit, znw. vr. i) Dat wat belemmert, 
den doorgang belet. 2) bezwaar. 3)-bezigheid. 4) beslommeringen.


Belen, bielen, zw. ww. intr. Blaffen. 

Belenden, zw. ww. — I. Intr. Belanden ; waer 
ic belende, waar ik te recht kom. — II. Wederk. 

Zich ergens heen begeven. 

Belenden, zw• ww. tr. Palen of grenzen aan. 

Belendinge, znw. vr. Aangrenzend land of pand. 

Belonen, -leenen, -lienen, zw. ww. tr. i) In be


leening nemen. 2) in beleening geven. 3) van leengoederen 
en ambten, in leen geven ; een persoon, 
er mede beleenen; beleent, (bij een vorst) in dienst; 
beleent rechter, zie b e l e e n t. 

Belangen; zw. ww. tr. Bereiken, onder zijn 

bereik brengen.

Belent, znw. o. Plaats om te belanden, uitkomst. 

Beleren, zw. ww. tr. Onderrichten ; als wederk.: 

inlichtingen over iets inwinnen. 

Bales, znw. o. Betoovering, bezwering.. 


2 BELESEN. 

Belesen, zw. ww. tr. i) Eene mis over iem. 
lezen, een gebed voor iem. doen. 2) door gebeden 
zegenen, vooral bij eene plechtige inwijding; (in)wijden. 
3) een toover- of bezweringsformulier over 
iemand lezen, vooral : bezweren, belezen ; ook : door 
zijn invloed krachteloos maken, biologeeren.

Beleser, znw. m. Toovenaar, bezweerder; ook: 
duivelbanner. 

Belet, znw. o. 1) Het verhinderen; belemmering 
voor anderen; Bonder b., zonder iem. moeilijkheden 
in den weg te leggen ; b. doen, belemmeren, beletten; 
hinderen. 2) het belemmerd worden ; bezwaren; 
Bonder b., zonder bezwaar. 2) beletsel, hinderpaal 
; ook : beletsel voor zedelijken vooruitgang. 3) 
storing, verhindering in de uitoefening van rechten. 
4) wacht, bewaker, beschermer. 5) uitstel, pauze.

Belet, znw. o. Billet. 

Beletsel, znw. o. Belemmering, bezwaar.

Beletten, zw. ww. tr. i) Verhinderen. 2) iemand 
letsel aandoen. 3) in den weg staan. 4) vertragen. 

5) aanhouden, in arrest leggen. 6) beknibbelen. 

Belettenisse, znw. vr. Beletsel, bezwaar. 

Belettinge, znw. vr. i) Belemmering. 2) arrest. 

Beleven„ zw. ww. tr. i) Beleven, naleven, in 
beoefening brengen. 2) ondervinden. 3) overleven. 
Beleveren, zw. ww. trans. Overleveren. 
Belevet. Zie b e l e e f t. 
Belevinge. Zie b i 1 e v i n g e.

Belewitte, beel-, belu-, znw. m. Benaming van 
bovennatuurlijke wezens, eene soort van elven, oorspronkelijk 
gedacht als goede geesten, later ook als 
tooverheksen. 2) een vrouwelijk monster, zeemeermin. 

Belfroot, beel-, bele-, belle-, bale-, fort, -foorl, 

znw. o. i) Wachttoren, toren. 2) een toren in het 

algemeen, ook : klokketoren. 3) een bolwerk of kas


teel met een toren. 4) ieder voornaam gebouw met 

een toren, in het bijzonder het stadhuis der vlaam


sche steden. Vgl. balfaert en berchvrede. 

Balgade, znw. vr. Gramschap, toorn.

Belgen, st. ww. — I. Intr. i) Opzwellen ; boos 
worden; enen b. doen, iemand boos maken; als znw., 
gramschap. — II. Wederk. Hetz. als Intr. 

Belgenisse, znw. vr. Toorn, ongenade.
Belgensehap, znw vr. en o. Toorn. 


Belginge, znw. vr. Boosheid. 

Beliloen. Zie b i l l i o e n. 

Belichten, zw. ww. tr. Verlichten, toortsen of 
kaarsen laten branden bij eene plechtigheid of voor 
een overledene. 

Belichtinge, znw. vr. Het branden van toortsen 

of kaarsen; het kunstlicht zelf. 

Beliden. Zie b e 1 i ë n. 

Belider, -dinge. Zie b e 1 i ë r, -i n g e.

Belie, znw. o. Belijdenis, geloof.

Belie. Zie b e e f d e (de plant).
Belief, Beliefnisse, znw. vr. Verlof, toestemming.
Beliefs, belieft, znw. vr. r) Welbehagen. 2) goed 
wil. -keuring,

Beliegen, st. ww. — I. Trans. Leugens van 
iem. vertellen. -- II. Wederk. Onwaarheid spreken 
over zich zelf. 

Beliën, beliden, zw. ww. — I. Trans. 2) Belijden, 
bekennen ; eene verklaring afleggen, in rechte; 
beliënde words, de woorden waarin iemand eene 
gerechtelijke verklaring aflegt; als znw., bekentenis, 
belijdenis. 2) (in zijne waarde) erkennen, belijden, 
gelooven in (God) ; in rechte erkennen ; enen eisch b., 
erkennen dat een eisch gegrond is; beliede schout, 
in rechte aangegane schuld. 3) enen iet b., iem. iets 
toekennen. 4) iem. iets aanzeggen, beloven. 5) vermelden, 
spreken van. — II. Wederk. i) Openlijk 
erkennen, belijden. 2) hem enen b., zich jegens iem. 
bij contract tot iets verplichten; (zijn naam) opgeven- 
3) zich voegen tot. 4) in zijn schik zijn.

Bellenfin. Zie belenen. 
Beliër, belider, znw. m. i) Belijder, hij die iets 
bekent. 2) hij die eene verklaring in rechte aflegt. 

BELOF. 

Believelijc, bnw. Aangenaam, welgevallig.

Believen, beleven, zw. ww. — Trans. i) Goedvinden, 
toestemmen in iets. 2) vaststellen. 3) enen iel b., 
iem. iets toekennen. 4) in de verbinding believen no 
belasten, (iets) goed noch kwaad doen, zich volstrekt 
niet met iets bemoeien. — II. Intr. met den dat. 
Aangenaam zijn, behagen.

Believinge, znw. vr. Goedvinden, vergunning.
Believinge, znw. vr. Overschot van eten, kliekje. 
Vgl. r e l i e f (waarnaast ook v e r l i e f).

Beliggen, st. ww. — I. Intr. i) Nederliggen, 
blijven liggen. 2) gelegen zijn, van landerijen; deelw. 
belegen, gelegen. 3) belegen sin, gelegen komen, 
behagen. 4) van water, blijven liggen zooals het is, 
dik worden, bevriezen. — II. Trans. i) Door de 
ligging afperken, begrenzen, in de uitdr. belegen heb 

ook belegen ende belent hebben, belenden ; „een-ben; 
hues, dat her J. belegen heeft aen die ene side", 
waaraan heer J. paalt. 2) in bezit nemen, als krijgsterm. 
3) vervullen, het gemoed; belegen met minne. 
4) belegeren, insluiten; belegen houden, ingesloten 
houden. 5) bevechten, aanvallen. 6) lagen leggen 
aan iemand. 

Beligginge, znw. vr. Beleg. 

Beliinge , belidinge, znw. vr. i) Belijdenis, bekentenis; 
ook : erkenning in rechte; b. der religiën, 
het afleggen der kloostergelofte. 2) het openlijk afleggen 
eener verklaring, het opgeven van zijn naam; 
het verlijden eener akte. 

Beljjsten, zw. ww. tr. Een rand maken om iets. 
Bellcken, -lecken, zw. ww. tr. Belikken. 
Belicken, -lecken, zw. ww. tr. (Een dijk) gelijk


maken door het aanbrengen van (lik)zoden.

Belimen, zw. ww. tr. i) Met lijm besmeren, besmeren 
in het alg.; deelw. belijmt, besmeerd, vuil. 
2) met iets besmeren om te verlokken (het gelaat). 
3) verlokken, verleiden. 

Belimmeren. Zie belemmeren. 
Belinden. Zie belenden. 
Belingen. Zie b e 1 e n g e n.
Belingen, zw. ww. intr. Aangrenzen.
Belinien, zw. ww. tr. Een lijn zetten op, bij of 


onder iets ; met onder: onderstreepen.
Belinnen, blinnen, st. ww. intr. Ophouden met. 
Beliou. Zie b a l i u. 
Beliven, zw. ww. tr. Voor zijn leven opnemen 

(in een gesticht) ; angenomen ende belijft.
Beliven, zw. ww. intr. Blijven.
Belisten, zw. ww. tr. Misleiden. 
Belken, belleken, zw. ww. intr. Bulken, loeien. 
Belle, bel, znw. vr. r) Bel, ook aan den hals van 

vee ; verklw. bellelijfn ; der valscher bellen volgen, 
zich op een dwaalspoor laten leiden; bel van den 
omroeper; condigen metier bellen; in die b. sin, 
onder curateele gesteld zijn, „steêkind" gemaakt 
zijn, aan de diaconie zijn vervallen.

Belle, znw. vr. Kelk, beker. 
Bellechiere. Zie belechiere. 
Belleclinker, znw. m. Klokluider. 
Belleman, znw. m. Omroeper.
Bellemundich. Zie balmondich. 


Bellen, zw. ww. -- I. Intr. Bellen, schellen. — 

II. Met de bel als doorbrenger laten omroepen.
Bellen, zw. ww. intr. Blaffen. 
Bellen, Zie billen. 
Beheren. Zie b a l e r e n. 
Belleric, belric, znw. o. Naam van eene plant. 
Zie bolric. 
Bellesiere. Zie belechiere. 

Bellonc, bijes. z) Geschuinbalkt, geschuinruit 

(wapenk.). 2) in de schuinte, overdwars. 
Beloeken, -louken, zes. ww. tr. Bekijken, nagaan.
Belof, znw• o. i) Belofte; een b. gelden, houden, 

voldoen, eene belofte houden; een b. breken, gebreken, 
laten liden, eene belofte breken ; een b. doen, 
eene belofte, gelofte doen, ook : eene belofte ver 

(vgl. b e d e); in een b. síaen, eene belofte-vullen 
gestand doen ; of een b., onder eene belofte, op het 


BELOFNISSE. 

eerewoord ; zlzn belof, mijne belofte, hetgeen ik 
beloofd heb, en : hetgeen aan mij beloofd is ; in een 

b. comen, iets beloven; dat lent van belove, het land 
van belofte. 2) de vervulling der belofte; ook: het 
beloofde. 3) gelofte, belofte aan God gedaan. 4) 
iedere met eene belofte gepaard gaande handeling, 
overeenkomst; eene met eene belofte gepaard gaande 
onderneming, ridderavontuur. 
Belofnisse. Zie beloofnisse. 

Beloft, znw. o. Belofte. 

Belofte, znw. vr. en o. i) Hetgeen beloofd 
wordt, de inhoud der belofte. 2) overeenkomst, verbond; 
ene b. maken, doen, sellen, sloren, sluiten. 

Beloftocht. Zie b e l o o f t o c h t. 

Beloke, znw. Aardigheidje, cadeautje (?). 

Beloke, znw. o. en vr. i) Omheining, park. 2) 
omheind of afgeperkt grondgebied. 3) ruimte. 4) 
huis, erf. 5) gevangenis. 

Beloken, deelw. van beluken, sluiten. i) Van de 
lucht, gesloten, zóó dat de zon niet door de wolken 
kan breken, somber. 2) gesloten, dicht, van brieven. 
3) gesloten, niet open gewerkt, van kleederen. 4) 
beloken (blokera) ^a$chen, sinxten (^inxten), de octaaf 
van P., de zondag na P., waarop de kerkelijke 
viering van P. gesloten wordt; beloken baesckavont, 
sinxenavont, de avond, de dag voor den zondag 
na P., zaterdag na P. 

Belompen. Zie onbelompen. 

Belonen, zw. ww. tr. Beloonen. 

Beloof, znw. o. Geloof, vertrouwen. 

Beloofde, znw. vr. Belofte, gelofte. 

Beloofuisse, znw. vr. Belofte. 

Beloofte, znw. vr. i) Belofte. 2) verdrag, verbond. 

Belooftenisse, znw. vr. i) Beloftenis, belofte. 
2) verdrag, overeenkomst. 
Belooftocht, znw. vr. Belofte, verbintenis. 
Beloop, bilooi, znw. o. i) Loop, gang; oh sijn b. 

laten staen, op zijn beloop laten, den loop van eene 
zaak afwachten, -er niets aan doen. 2) voortgang; 
dat b. beschudden, den voortgang stuiten. 3) omvang, 
na den b., naar den omvang, de uitgebreidheid (b.v. 
van eene tijdruimte) ; naar evenredigheid ; na b. 
der jaren, overeenkomstig iemands leeftijd ; na beloe 
of gelande van tide, naar evenredigheid van den 
tijd (bij betaling van renten). 

Belopen, st. ww. tr. — I. Trans. i) Begaan, iets 
slechts. 2) bereiken, achterhalen, vangen; iets bereiken; 
verwerven ; zich op den hals halen; ontvangen; 
kerstendoent b. 3) bereiken voor een ander, veroorzaken. 
4) aanvallen, overvallen; met eene zaak als 
ondw., kwellen. 5) door kracht van redenen voor 
zijn gevoelen winnen, overhalen. 6) overwinnen, van 
zijn kracht of macht berooven; belopen van wine, 
door den wijn ontzenuwd. 7) verleiden, ten val brengen. 
8) treffen; indruk maken op iemands gemoed. 
9) omgaan, ómloopen, rondloopen. io) doorkruisen; 
van eene rivier, doorsnijden. i i) omgaan, omgeven. 12) 
overloopen, bedekken, van vloeistoffen ; ook van zand, 
in het passief. i 3) in iets verzonken, vervallen tot (pass.). 
14) het is belopen, het beloop der zaak is geweest, het 
was te voorzien. -- II. Intr. Een bedrag uitmaken, 
bedragen ; beloben oh. .— III, Wederk. Hetz. als Intr. 

Belortsen, zw. ww. tr. Beet pakken, in zijne 
macht houden. 

Beloven, zw. ww. — I. Trans. i) Eene plechtige 
belofte of gelofte doen ; zich tot iets verbinden, in 
rechte; dingen ob beloofde kant, aanspreken onder 
kennisgeving dat er eene gerechtelijke verbintenis 
bestaat; een wort b., een gelofte doen. 2) plechtig 
verzekeren; als znw., verzekering, ernstig voornemen. 
3) prijzen, goedkeuren. 4) danken. 5) gelooven, toevertrouwen. 
6) enen iet b.,aan iem. eene scheidsrechterlijke 
uitspraak opdragen. — II. Wederk. met 
een gen. of van. i) Prijzen, iemands lof verkondigen. 
2) zich beroemen op, roem dragen over. 3) zich verheugen 
over; kern niet b. van, de treurige gevolgen 
van iets ondervinden. 4) aan iem. zijne dankbaarheid 
betuigen, iem. dankbaar voor iets zijn. 

BEMOMMEN. 

Belovenen, zw. ww. tr. Beloven. 
Belovenisse. Zie beloofnisse. 


Belovinge, znw. vr. Belofte. 
Belric. Zie b e l l e r i c. 
Belsemsaet) belsen-. Zie b e e 1 d e n s a e t. 
Belte, belt, znw. Kleine hoogte in een veen, belt. 
Beluchten, zw. ww. tr. Een licht, eene kaars voor 


een overledene laten branden. Vgl. b e l i c h t e n. 

BeludeII zw. ww. tr. i) Enen b., de klok voor 
iem. latenluiden, vooral voor een overledene. 2) 
iet b., de klok bij gelegenheid van iets laten luiden. 

Beludinge, znw. vr. Het luiden der klok bij 
eene plechtige handeling. 
Belue, znw. vr. Monsterachtig zeedier. 
Beluken, st. ww. tr. i) Sluiten; belokenre ogen, 
met gesloten oogen; b. dore, met gesloten deur. 2) 
omsluiten, begraven; beloken hebben, besloten houden, 
vasthouden ; omringen, omsingelen. 3) omsluiten, inhouden. 
4) opsluiten. 5) afsluiten, begrenzen. 

Belucken, zw. ww. tr. Hetz. als b e 1 u k e n. 
Belustigen, zw• ww. tr. Vermaken, amuseeren. 
Belunc, beluyc, znw. o. Hok, verblijfplaats. 

Beluusteren -lusteren, zw. ww. tr. Beluisteren. 
Beluwitte. Lie b e l e w i t t e. 
Bemachten, zw. ww. tr. Bemachtigen. 
Bemachtigen, zw. ww. tr. Machtigen, opdragen.
Bemachtinge, znw. vr. Bemachtiging, overwel 


diging.


Bemaenre. Zie b e m a n e r. 
Bemaest. Zie b e m a s e n. 
Bemaetsen, -metsen, zw. ww. tr. Bemetselen, 


een gemetseld huis zetten op (eene plaats). 
Bemaken, zw. ww. tr. i) Maken ; , wat bemakict 
lane. 2) bedekken, verbergen. 
Bemalen, zw. ww. tr. Beschilderen, schilderen; 
als wederk., zich blanketten. 

Bemanen, zw. ww. tr. i) Van iem. eischep, iem.. 
krachtens zijn recht tot iets aanmanen. 2) bezweren, 
plechtig en dringend smeeken, vermanen. 3) bezweren, 
bannen, den duivel of booze geesten. 

Bemaner , -maenre, znw. m. Duivelbezweerder. 

Bemantelen, zw. ww. tr. Bemantelen, als onder 
een mantel verbergen, bedekken ; als wederk., zich 
bedekken, zich vermommen. 

Bemaren, zw. ww. tr. Bekend maken. 
Bemarken. Zie b e m e r k e n. 
Bemasen , zw. ww. tr. Bevlekken, bederven. 
Bemasschelen, -snasseheren, zw. ww. tr. Zwart 


maken, bevuilen ; bernaschelt met sonden. 
Bomde. Zie beemt. 
Bemeyen, zw. ww. tr. Met meitakken beleggen. 
Bemero, znw. o. Aanschouwing, het opmerkzaam 

gadeslaan van iets ; in elcx b., voor aller oogen; 
int b. sien, in het oog krijgen; sonder b., zonder er 
op te zien of te letten, onverschillig. 

Bemerken, -marken, zw. ww. tr. i) Beschouwen, 
in oogenschouw nemen. 2) besturen, toezicht of het 

oog houden op.


Bemerlant, znw. o. Bohemen. 
Bemeten, st. ww. tr. Afmeten, meten, afperken. 
Bemieden, zw. ww. tr. Huren ; omkoopen.
Bemicken, zw. ww. tr. Tot zijn mikpunt kiezen. 
Bemigen, zw. ww. tr. Bepissen, bewateren. 
Bemodderen , -moederen, zw. ww. tr. Met modder 


bevuilen; bemoddert, -modert, -moedert, bemodderd. 

Bemoeden, zw. ww. -- I. Trans. i) Vermoeden 
of gedachten hebben op, denken. 2) te weten komen, 
vernemen. 3) verstand hebben van (met ane). — 

II. Intr. Ene dinc bemoedet mi, ik heb vermoeden 
van iets. 
Bemoedert. Zie bemodderen. 
Bemoe en! -moyen, zw. ww. tr. Bemoeilijken. 
Behoef deelw. bnw. van bemoeden of bemoeien. 

Vermoeid. 
Bemoeten, zw. ww. intr. Ontmoeten. 
Benoyen. Zie bemoeyen. 
Bedolmen, zw. ww. tr. Vermommen ; besnom t, 

vermomd. 


 BEMORGENGAAFT. 

Bemorgengaeft, deelw. bnw. Eene „morgengave" 
ontvangen hebbende. 
Bemorwelij c, bnw. Zacht te stemmen, licht be. 
wogen tot medelijden. 
Bemorwen, -murwen, zw. ww. tr. Zacht stem


men ; tot iets overhalen ; bemorwet, zacht gestemd. 
Bemorwinge, -murwinge, znw. vr. Vertedering. 
Bemost, bnw. Met mos begroeid. — Bemostheid. 
Bemt. Zie beemt. 
Bemoedert. Zie bemodderen. 
Bemuffen, zw. ww. tr. Verontreinigen, bezoedelen. 
Bemuren, zw. ww. tr. i) Ommuren. 2) als door 

een muur omgeven, verdedigen. 3) opsluiten. 

Bemurmureren, zw. ww. tr. Klagen over iets. 
Benachte bijw. Bij nacht. 
Benachtelike ? bijw. Den nacht over of door. 
Benachten, benachtigen, zw. ww. intr. i) Over


nachten. 2) aanbreken of opdagen voor iem. 
Benaden, zw• ww. tr. Begenadigen. — Benadingo.


Bonaemt, deelw. bnw. Vermaard, befaamd. — 
Benaomtheit. 

Benaeyen, -nayen, -neyen, zw. ww. tr. i) Een 
kleedingstuk door naaien in elkaar zetten. 2) op of 
in iets naaien. 3) in iets naaien, b.v. een lijk. 

Benaerstigen, -neerstigen, zw. ww. intr. Zich 

inspannen. 
Benaesten, zw• ww. tr. Naasten. — Benaestinge.
Benaester, znw. m. Naaster, hij die het recht 

van naasting uitoefent. 
Bonaken, -nepen, zw. ww. — I. Intr. Naderen. 

— II. Trans. Aan iem. toevoegen, iets bij iemand 
brengen. 
Benamen zw. ww. tr. i) Noemen; uitdrukkelijk 
vermelden. 2)' bekend maken. Vgl. b e n a e m t. 
Benamen, bijw. Met name, zonder uitzondering. 
Bonaren, zw. ww. tr. Benauwen, belemmeren. 
Banat, deelw. bnw. Doorweekt. 
Benaut, benauwet, deelw. bnw. Benauwd ; eng. 
Benaute, znw. vr. Nood, verdrukking. 
Benautheit, benaauwet-, znw. vr. Benarde om


standigheden. 

Benauwen, zw. ww. — I. Trans. i) Vernauwen, 
belemmeren. 2) in het nauw brengen, verdrukken. 
3) beperken. — II. Wederk. Zich beperken. 

Benauwicheit, znw. vr. Benauwdheid, nood. 
Benauwinge, -nouwinge, znw. vr. Vernauwing, 
versperring, vermindering. — Benauwer. 
Bende, znw. vr. i) Band, boei. 2) band, streep. 
3} rechterschuinbalk, in de wapenkunde. 
Bende, znw. vr. Bende, vereeniging ; b. van or


dinanci n, geordende bende, het eerste staande leger. 
Bende. Zie b e e m t. 
Benden. Zie binden. 

Benecht. Zie b e ë n i c h t. 

Beneden, benede, bijw. en voorz. — I. Bijw. i) 
Beneden, onderaan, onder, ook van de schaamdeelen, 
evenals nederwaert en van onder; boven ende b., 

overal, overal elders.; hier b., op aarde. 2) van beneden. 
3) naar beneden ; b. gaen, beten, afstijgen; 
die ogen b. slaen. — II. Voorz. i) Onder, lager dan; 

b. den wint, onder den wint; b. der Bonnen, onder 
de zon. 2) aan deze zijde van, dicht bij. 3) minder 
dan, beneden (een zeker getal). 
Benedenane, -aen, bijw. Onderaan. 
Benediden. Zie b e n e d i ë n. 
Benedidichede, znw. vr. Zegenrijkheid, zegen. 
Benodiën, -diden, zw. ww. tr. t) Zegenen, zegen 

schenken aan. 2) zegenen, den zegen over iem. uit


spreken. 3) prijzen, verheerlijken. 
Benediïnge, znw. vr. Lof, dankzegging, eer. 
Benedixie, -dictie, znw. vr. i) (Goddelijke) zegen. 

2) plechtige zegening, door handoplegging. 3) dank


gebed. 
Benoemen, zw. ww. wederk. Den kost winnen. 
Beneersten, beneersligen. Zie b enaerstig en. 
Beneffen. Zie beneven. 
Beneficiant, bnw. Hij die eene beneficie geniet. 

BEOEFENEN. 

Beneficie, znw. vr. Inkomsten uit kerkelijke 

goederen. 
Beneken. Zie b e n a k e n. 
Benelk0jn, verkleinw. van been. Beentje (lat. crus). 
Benemen, st. ww. tr. i) Iets aan iem. ontnemen; 

iemand van iets bevrijden. 2) iemand iets onthouden. 
3) een einde maken aan iets. 4) beletten; enen raet 
b., een plan verijdelen ; die zege b., versperren; 

b. dat niet, beletten dat ; noodzaken, dwingen (beletten 
dat men iets niet doet). 6) vernemen. 
Benen. Zie b e n ij n. 
Benen, beenen, zw. Ww. intr. i) Met woorden 

aanvallen ; spottend zinspelen op. 2) een aanval 
doen op, met daden. 

Beneren, zw. ww. tr. i) In het leven houden, 
voeden; kern b., den kost verdienen. 2) redden, 
zalig maken. 

Benetten, zw. ww. tr. Nat maken. 
Benevelt, bnw. I) Mistig. 2) beneveld, door 
hartstocht verduisterd, van de zintuigen. 

Beneven, -nevene, -neffen, bijw. en voorz. — I. 
Bijw. i) Aan iemands zijde, naast. 2) in de nabijheid. 
3) nabij, ophanden. 4) tegenwoordig, bij. 5) 
daarboven. — II. Voorz. i) Ter zijde van. 2) te 
hulp ; enen b. toesen, iem. ter zijde staan. 3) langs 
(de zijde van). 4) in de nabijheid van, bij. 5) in 
tegenwoordigheid van. 6) benevens. 

Bengel, biegel, bungel, znw. m. (Hals)beugel, 
blok aan den hals van dieren. 

Beniden, st. en zw. ww. tr. i) Iets niet kunnen 
velen. 2) iemand niet kunnen uitstaan; vijandig behandelen, 
3) benijden. 

Benider , znw. m. Mededinger. — Benidersche. 

Benidichelt, znw. vr. Nijdigheid. 
*Benieden, zw. ww. intr. Een gevoel van wel 
hebben. Vgl. g e n i e d e n, onpers.-gevallen 
Beniedtheit, znw. vr. Behaaglijk of aangenaam 
gevoel. 

Beniemaren, zw. ww. tr. i) In opspraak brengen. 
2) Beschuldigen, 3) bekend maken, enen b., 
het gerucht verspreiden dat hij. 

Benjjn, beengin, beenen, bnw. Beenen, van been 
gemaakt; benen werc, voorwerpen of sieraden, uit 
been vervaardigd. 

Bennet znw. vr. en m. i) Mand. 2) ruif. 
Bennen. Zie b i n n e n. 
Bennet. Zie b e e m t. 
Bennevisch, znw. m. Visch die bij de mand of 


het tal wordt verkocht. 
Bennich, bnw. Hetz. als b a n n i c h. 
Benodich, benodicht, bnw. In nood verkeerende. 

— Benodicheit. 
Benodigen, zes. ww. tr. (oostmnl.). Noodzaken. 
Benoegen, -noigen, zw. ww. intr. Genoegen nemen 
in iets; als znw., genoegen. 

Benoemen, -noimen, -nuemen, zes. ww. tr. i) 
Uitdrukkelijk noemen; benoemt, gespecificeerd. 2) 
uitdrukkelijk aanwijzen. 3) bepalen, afspreken; benoemt, 
bepaald, afgesproken. 

Benoemenisse, -nuemenisse. znw. vr. Uitdruk 

aanwijzing.-kelij ke 
Benoorden. Zie b e n o r d e n. 
Benoot, bnw. In nood verkeerende. 
Benooteeden, zw. ww. tr. Iemand een eed op


leggen. 
Benootheit, znw. vr. Nood, gevaar. 
Benorden, bi-, -noorden, bjw. en voorz. -- I. 

Bijw. Aan de noordzijde. — II. Voorz. Benoorden. 
Benosen, zw. ww. tr. Benadeelen, beschadigen. 
Benotelinge, znw. vr. i) Aanteekening, optee. 

kening. 2) voorwaarde. 
Benoten, zw. ww. tr. Bebouwen, land. 
Benotulen, -notelen, zw. ww. tr. Opteekenen.
Benouwen, enz. Zie b e n a u w e n. 
Bent. Zie bant. 
Bentdijc, znw. m. Naam van een bepaalden dijk. 
Bonte, znw. vr. Naam van een bepaalden grond. 
Beoefenen, ZW. ww. tr. i) In beoefening brengen. 


BEOEFENINCE. 

2) bebouwen, bearbeiden. 3) oefenen. Vgl. o n b eoefent. 


Beoefeninge, znw. vr. Beoefening. 

Beogen, -oogen, zw. ww. tr. Verwachten. 

Beoosten, -oisten, boosten, -er, voort. Beoosten. 

Beoosterschelt, bijw. Ten oosten van de Schelde. 

Beoosthalf, bijw. Aan de oostzijde, oostelijk. 

Beordinge, -hordinge, znw. vr. Verordening. 

Bepalen, zw• ww. tr. i) Van palen voorzien, 
vooral tegen golfslag. 2) met grenspalen afzetten, 
afmeten. 3) omschrijven. 

Bepalingen znw. vr. i) Het versterken van (een 
dijk). 2) het meten of afmeten van een erf; grensscheiding. 
3) omschrijving. 

Bepanden, zw• ww. tr. Panden aan, beslag 
leggen op. 

Be eisen j5einsen. Zie b e p e n s e n. 

Bepeken, zw. ww. tr. i) Met pek besmeren. 2) 
bezoedelen. 
Bepelen, zw. ww. tr. Hetz. als b e p a 1 e n. Begrenzen, 
de grenzen afzetten of bepalen van. 

Bepensen, j5einsen, fteisen, zw. ww. wederk. i) 
Peinzen. 2) zich bedenken. 3) bij zich zelf overdenken 
; ic behense mi, het komt bij mij op. 4) bedenken, 
overdenken. 5) overleggen. 6) zich te binnen 
brengen ; ic behense nu, het schiet mij te binnen. 
7) zich bedenken, berouw hebben. 

Bepenset, jenst, jbeinst, deelw. en bnw. -- I. 
Deelw. bebenst werden, een besluit nemen; b. sin, 
besloten zijn; begrijpen; schiere b. sjn, gevat zijn. 

— II. Bnw. Van iets vervuld. 
Bepensinge, Jeisinge, znw. vr. Overpeinzing, 
overlegging. 
Bepinen, zw. ww. trans. i) Handenarbeid, werk, 
voor iets verrichten. 2) moeite doen voor iets. 3) 
pijn of verdriet van iets ondervinden, iets bezuren. 
Beplanken, zw ww. tr. Met planken afzetten. 
Beplanten, zw. ww tr. i) Beplanten. 2) verpanden, 
hypothekeeren. 

Beplaten, zw• ww. tr. Schoeien, den waterkant. 

Bepleiten, zw. ww. tr. Bepleiten, in rechte behandelen. 
Bepleeken, st ww. tr. Beplekken, besmeren. 
Bepinnmt, - f luyint, bnw. Gepluimd, gevederd. 

Bepootsel, znw. o. Plantsoen. 

Bepoten, naeten (oostmnl.), zw. ww. tr. 

Beproeft, deelw. bnw. Als deugdelijk bekend; 
ook : kundig, ervaren. 

Beproeven -(roven, zes. ww. -- I. Trans. i) 

Ondervinden, 2) onderzoeken. 3) bewijzen. 4j de 
proef nemen van. 5) goederen van een schuldenaar 
gerechtelijk uitwinnen en verkoopen. — 1I. Wederk. 
Zich toonen, zich gedragen. 

Beproevingen znw. vr. Gerechtelijk onderzoek. 

Beputten, zw. ww. tr. B. ende behalen, de 
grenzen van een land met putten (kuilen) en palen 

aangeven. 

Bequaken. Zie bequeken. 

Bequame, -came, -quaemn, bnw. — I. Van becoznen, 
behagen. i) Aangenaam voor het oog, liefelijk, 
mooi ; aangenaam voor het oor, liefelijk, welluidend. 
2) rein, heerlijk, van onstoffelijke zaken. 3) welriekend. 
4) lekker van smaak. 5) een aangenamen in


1ruk makende door zijn persoon en innerlijke eigenschappen, 
beminnelijk. 6) van personen : gezien bij, 
dierbaar aan. 7) van zaken, lief, naar iemands genoegen 
; alst u is b., als het u belieft. -- II. Van 
becomen, passen. i) Gepast, netjes. 2) ongeschonden. 
3) passende voor of bij. 4) heilzaam, nuttig. 5) 
geschikt voor iets. 6) bekwaam, knap ; vroel ende 
bequame. 

Bequame, bijw. i) Op eene iemand welgevallige 
wijze; Gode bequame. 2) op eene gepaste wijze. 3) 
op eene verstandige, bekwame wijze. 

Bequanle, znw. vr. i) Zingenot. 2) geestelijk genot, 
vreugde. 
Bequamelheit, znw. vr. Welgevalligheid, schoonheid. 


BERBIER. 

Bequamelij e , bnw. i) Schoon, liefelijk, lief. 2) 
aangenaam, welluidend. 3) welriekend. 4) lekker van 
smaak. 5) aangenaam voor het gevoel, prettig. 6) 
aangenaam, genoeglijk voor iem. 7) overeenkomend. 
8) nuttig. 

Bequameljjcheit, znw . vr. i) Genoegen, genoeglijkheid. 
2) overeenstemming. 
Bequamelike, bijw. i) Op eene aangename, de 
zinnen streelende wijze; welluidend. 2) gepast. 
Bequamen, zw. ww. intr. Behooren, geschikt of 
gepast zijn. 
Bequamieh, bnw. Welaangenaam, geschikt. — 
Bequamicheit.

Bequeken, zes. ww. tr. Opkweeken, verfrisschen, 
koesteren ; tot het leven terugbrengen, bijbrengen. 

Bequecken. Zie b e q u i c k e n. 

Begnelen, st. ww. tr. i) Ten gevolge van iets 

wegkwijnen ; zet b. ende besterven. 2) iets bezuren. 
3) bezwijmen. 
Bequellen, zw. ww. tr. Hetz. als b e q u e 1 e n; 
die doet b., den dood ondergaan. 
Be uicken^ -quecken, zw. ww. tr. Hetz. als

q

bequeken. 


Ber, beer: beir, znw. m. Baron, rijksgroote. 

Beradelije, bnw. i) Wat waard is om overwogen 
of overdacht te worden. 2) huwbaar, 3) van 
kent beraden, overleggend, voorzichtig. 4) bedrieglijk. 

Beraden st. ww. — Trans. i) Raad geven 
aan; riet b., raad geven; negeen b. weten, geen 
raad weten ; raden, aanraden, enen iet b. 2) door 
raad of aansporing tot stand brengen, veroorzaken: 
bewerken, op het touw zetten. 3) bezorgen, voorzien 
van, schenken aan. 4) bezorgen, in orde brengen. 
5) van het noodige voorzien. 6) een huwelijks 

meegeven aan ; uithuwelijken; een onberaden hint,-gift 
nog niet uitgeboedeld, het hem van de ouders toekomend 
erfdeel nog niet ontvangen hebbende. 7) 
iem. beschutten tegen iets. 8) helpen, ondersteunen; 
genade bewijzen (van God); God berade di, moete 
di b. 9) toetakelen. zo) bezorgen, berokkenen; enen 
toren b. — II. Wederk. i) Zich bedenken; overleggen 
; te werk gaan. 2) beraadslagen met een ander; 
te rade gaan met de omstandigheden, te werk gaan. 
3) zich voornemen. 4) zich voorbereiden. 5) voor 
zich zelf zorgen, op zijn heil letten ; in zijne behoeften 
voorzien, zich vrijwaren. — III. lntr. i) Overleggen, 
met zich zelf te rade gaan, zich voornemen; 
te rade gaan met iemand anders. 2) trouwen. 

Beraden, deelw. bnw. van hem beraden. — I. 
Attrib. i) Overlegd, vooruit bedacht ; bi b. rade, 
met voordacht. 2) verstandig, wel b. — II. Praedic. 

B. sin (werden). T) Wel, qualike, erankelike b. s., al of 
niet "verstandig zijn. 2) overleggen. 3) besluiten. 4) 
aan iets gedachtig zijn. 5) ergens op verdacht zijn. 
6) gestemd, gezind zijn. 7) tot iets genegen zijn. 8) 
er op uit zijn om.
Berader, znw. m. i) Raadsman. 2) bestuurder, 
regent. 3) helper, trooster. 

Beradich, bnw. r) Behulpzaam. 2) listig. 3) b. 
sin. a) ener sake, tot iets besloten zijn, iets willen. 
b) sins, met zich zelf raad weten. 

Beraest, bnw. i) Zonder bezinning of bewustheid, 
verdwaasd. 2) razend, woedend. 

Beraet. Zie b a r a e t. 

Beraet, znw. o. i) Uitstel, vertraging, bedenk 

uitstel in rechte. 2) beraadslaging, onderzoek.-tijd, 
3) de vrucht van beraadslaging, besluit. 4) huwelijk. 

Beraetsam, bnw. i) Behulpzaam. 2) opzettelijk. 

Beraetsamheit, znw. vr. i) Dienstvaardigheid-; 
mv., attenties. 2) de gave des raads, een der zeven 
gaven van den Heiligen Geest: onderwerping aan 
Gods wil. 

Beraetster, znw. vr. Helpster, beschermster. 
Beracken. Zie b e r e c k e n. 
Berapen, zw. ww. tr. Verkrijgen. 
Berauwen enz. Zie b e r o u w e n. 
Berbiens. Zie b a e r b e e n s. 
Berbier. Zie barbier. 



76 BERCH. 

Berch, berech, barech, barch, znw. m. i) Berg; 
van berge te dale, van eene hoogte af, naar beneden 
; te berge ende te dale, berth ende dale, overal, 
in alle richtingen; verklw. bergelan, bergekijn, bergelkijn. 
2) gebergte, bergketen : in het bijzonder de 
Alpen en de Pyreneeën ; over berth, over de Alpen. 
3) verhevenheid in de hand, vingerwortel. 4) burg.

Berch, barch, znw. m. Hooiberg, korenberg. 

Berch, barch, borch, znw. m. Beer, mannelijk 

zwijn. Vgl. b a r g ij n. 

Berchachtich, -echtich, bnw. Bergachtig. 

Berchgras, znw. o. Gras dat op hooge plaatsen 
groeit.
Berchhuus, znw. o. Bergplaats, schuur. 
Berehlant, znw. o. Hoog gelegen land. 

Berehloon, znw. m. en o. Bergloon, van strandvond. 
Berchnagel, barch-, znw. m. Nagel of pen in 
de stijlen van een hooiberg.
Berchroede, barch-, znw. vr. Een der stijlen of 

roeden van een hooiberg, waarop de kap rust. 

Berchroke, -rotse, znw. vr. Rots, rotsachtige berg. 

Berchstede, barch-, znw. vr. Schuilplaats ; bergplaats.
Berchsteen, -stein, znw. m. Bergsteen, natuursteen. 
Berehvrede, znw. m. Toren, vooral als verde


digingswerk. Vgl. b e 1 fr o o t. 

Berdax. Zie baerdaex. 

Bardeel. Zie bordeel. 

Berderen, bnw. i) Van hout of planken gemaakt. 

2) brutaal; b. aenschjn, aensichte. 

Borduren. Zie borduren. 

Bare, beer, znw. m. i) Mannelijk zwijn. 2) stormram, 
beer. 
Bare, beer, bare, znw. m. Beer; lat. „ursus". 
Bare, beer, znw. o. Dikke weeke stof; modder, 

drek. Vgl. beersteker. 

Bare, znw. vr. (oostmnl.). Peer. 

Bore, beer, znw. vr. Bes, w nbere; verklnw. 

beerkijn, beyerkijn. 

Bereboom, znw. m. (oostmnl.). Pereboom. 

Berech. Zie b e r c h. 

Berecht, bericht, znw. o. I) Mededeeling, ant


woord. 2) terechtwijzing. 3) bestuur, macht, beschik


king. 4) recht, gerechtigheid; rechtsmacht; recht


bank ; clein b., rechtbank voor zaken van klein be


lang; het berechten of recht doen; recht, aanspraak; 

recht, toepassing der wet; int b. sillen, rechtszitting 

houden. 5) gevecht, veldtocht.

Berechten, -richten, zw. ww. — I. Trans. i) 
Richten, sturen. 2) iemands gangen richten, iem. 
terechtwijzen, in het goede voorgaan. 3) te recht 
helpen. 4) te recht brengen, verhelpen. 5) iem. met 
woorden te recht helpen, hem inlichtingen geven; 
inlichten, onderrichten, leeren, onderwijzen; antwoorden 
op eene vraag ; verhalen. 6) terechtwijzen, 
gispen. 7) regeeren, het opzicht houden over; aanvoeren, 
een leger; besturen, goederen ; regelen, in 
orde brengen. 8) in orde brengen, uitvoeren. 9) inrichten, 
instellen. zo) aan iem. zijn recht geven, hem 
van het noodige voorzien ; van beesten, weiden ; als 
krijgsterm, toerusten; van wonden, verzorgen ; van 
kinderen, hen aan een bestaan helpen, hun een uitzet 
geven. I I) verschaffen, bezorgen ; berokkenen. 
12) bedienen, ten dienste staan, van een ondergeschikte. 
13) in iemands geestelijke behoeften voorzien, 
vooral iem. bedienen, aan iem. de sacramenten 
der stervenden toedienen. 14) in een zekeren toestand 
brengen, behandelen, -met iem. of iets handelen, 
jammerlike, qualike, onsochte, onwerde(like) b. 
15) als rechtsterm. In eene zaak een vonnis vellen, 
eene zaak berechten, haar in rechte beslissen of 
beslechten ; richten, straffen, ook : tuchtigen ; iem. 
recht verschaffen, een onrecht; herstellen ; een boete, 
wijzen en innen; als znw. rechtsspraak. i6) als ridderterm, 
het voor iem. opnemen, door een gerechtelijken 
tweekamp bewijzen of beslechten. -- II. 

BEREC. 

Wederk. i) Zich beheerschen. 2) zich uitrusten ten 
strijde. 3) een zekere gedragslijn volgen. 4) voor 
zich zelf zorgen. 5) zich verdedigen, zijn recht 
handhaven. 6) een tweegevecht houden.

Berechtenisse, -richtenisse, bnw. Bestuur, bewind. 


Berechter, -richter, znw. vr. i) Onderwijzer, 
iem. die een ander het goede voorhoudt of predikt. 
2) regent, bestuurder, ook van God; bewindvoerder; 

landvoogd. 3) rechter. 4) bezorger, bewerker. 
Bereehtinge, znw. vr. i) Bestuur. 2) zorg, verzorging. 
3) terechtwijzing. 

Berechteamer, znw. vr. Rechtszaal. 

Bereden. Zie bereiden. 

Bereden, zw. ww. tr. i) Bewijzen tegenover 

iemand. 2) bewijzen dat men recht heeft iets te 
doen; het gerechtelijk bewijs leveren dat men bevoegd 
tot iets is of recht op iets heeft. 

Beredenen, zw. ww. tr. i) Hetz. als b e r e d e n. 
2) bepalen, afspreken.
Beredenisse, znw. vr. Getuigenis, het aanbieden 
van het leveren van het gerechtelijk bewijs.

Beredinge. Zie b e r e i d i n g e.

Beredinge, znw. vr. Bewijsvoering. 

Bereet, enz. Zie b e r e i t. 

Beregenen, -reinen, zw. ww. — Trans. Beregenen; 
deelw. beregent, bereint, bereent, doorweekt 
van den regen. — II. Intr. Aan den regen blootgesteld 
zijn. 

Beregeren, zw. ww. tr. Beheeren, besturen. 

Berehnnt, beer-, ber-, znw. vr. Berenhuid. 

Bereide, bijw. Volgaarne, bereidwillig. 

Bereideljj e, .redeij/c, bnw. Bereidvaardig, voorkomend. 
Bereiden. Zie breiden. 
Bereiden, -reden, zw. ww. tr. — I. Trans. i) 

Gereed maken, toebereidselen maken voor ; sine 
vaerl b., ' zich voor een tocht gereed maken ; iemand 
uitrusten. 2) verzorgen, van het noodige voorzien. 
3) in een zekeren (slechten) toestand brengen ; een 
land, verwoesten ; liet b., het bont maken ; iem. toetakelen, 
met iemand leven ; iem. in een zekeren 
zielstoestand brengen, betooveren. -- II. Wederk. i) 
Met te, zich begeven naar, zich zetten tot. 2) zich 
toerusten of uitrusten ; zich uitdossen of kleeden. 

Bereiders -reder, znw. m. i) Verzorger, bestuurder. 
2) lakenbereider, appreteur.

Bereidinge, -redinge, zn^v. vr. i) Bereiding, ook 
van spijzen ; benoodigdheden, levensbehoeften. 2) 
versiering; versiersel.

Bereiken, zw. ww. tr. Bereiken, binnen zijn bereik 
krijgen; metten swerde b. 

Berennen. Zie beregenen.

Bereint. Zie b e r e n t e n. 

Bereit, bereidet, bereet, deelw. bnw. i) Klaar, 
gereed ; b. ende beraden, klaar en gereed ; b. sin 
enen. a) ter vrije beschikking staan; b) gemak 

vallen; c) iemand te wille zijn. 2) geschikt.-kelijk 

3) geneigd; b. sin tot enen, neiging tot iem. gevoe


len, van iem. willen weten, zin hebben in iemand. 

4) bereidwillig, hulpvaardig. 

Bereft, znw. m. Verzorger, bestuurder. 

Bereit, znw. o. ; b. van straten, straatschouwing. 

Bereitheit, znw. vr. i) Gereedheid, ontvankelijkheid 
voor goede indrukken. 2) bereidwilligheid. 
Bereitschap, bereet-, znw. vr. i) Gereedheid, 
bereidvaardigheid ; het gereed zijn. 2) toebereidselen; 

b. maken ; enen b. snaken, toebereidselen maken voor 
iemands ontvangst. 3) hetgeen men voor een bepaald 
doel noodig heeft, voorraad. 4) geriefelijkheid; b. 
van rechte, snelle afdoening van zaken. 
Bereitsel, -reetsel, znw. o. i) Toebereidsel. 2) 
bevordering, hulpmiddel. 3) kleedij, versiersel; toerusting 
ten strijde, wapenrusting.

Bereitwi hich, bnw. Bereidwillig, hulpvaardig. 
Beret, znw. o. i) Toebereidselen, wat toebereid 
is, gerei, praeparaat; oh zijn b. zijn, op streek met 


BEREKENEN. 

iets zijn, van iets voorzien zijn. 2) rechtspraak, 
rechtsmacht; clerc van den berecke, schepenklerk; 
plaats waar recht gesproken wordt of een bestuurslichaam 
zitting houdt. 3) gevecht, veldtocht. 

Berekenen, zw• ww. tr. i) Rekenschap afleggen 
of verantwoording doen van iets. 2) ter verantwoording 
roepen ; iemands beheer nagaan ; betrappen 
op een tekort. 

Berecken, zw. ww. -- I. Trans. i) Leiden, 
voorgaan, in het goede onderrichten. 2) besturen, 
regeereu. 3) in orde maken. 4) van het noodige 
voorzien ; toerusten ; kleeden ; behandelen, zieken; 
iemand de laatste eer bewijzen, iem. gereed maken 
voor de begrafenis. 5) iem. de laatste sacramenten 
toedienen. 6) in een zekeren toestand brengen; versieren; 
mishandelen, toetakelen. -- II. Wederk. i) 
Zich zelven beheerschen, zijn leven inrichten. a) 
voor zich zelf zorgen. 3) zich ten strijde toerusten. 
4) zich uitdossen, zich kleeden. 

Berecker, znw. m. Bestuurder, verzorger. 

*Beren, st. ww. tr. Vgl. geboren. 

Beren. Zie b a r e n, ww. 

Beren g bnw. Zie b e r ij n. 

Berenhort, znw. m. Hond voor de berenjacht. 

Berenjager, baren-, -jeger, znw. m. 

Berennen. Zie berinnen. 
Berenten, -reinten, zw. ww. tr. i) Van renten 


voorzien, uit de opbrengst van een kapitaal bekostigen 
of uitkeeren ; berent, bereint, renten trekkende. 
2) met renten of rentebrieven bezwaren, verpanden, 
hypothekeeren. 

Berepsen. Zie berispen. 

Bereren, zw. ww. tr. Betreuren, beweenen, ver 

iets hebben. -driet van 

Beresteker. Zie b e e r s t e k e r. 

Beresten, zw. ww. -- I. Tr. Laten rusten. — 

II. Intr. Zie berusten. 
Berestinge, znw. vr. Des rechts b., stilstand van 
het recht. 

Beret, znw. vr. Baret, muts. 

Bergven, deelw. bnw. Samengebonden, samen 


genaaid. 

Berf, berve, bnw. i) Goed in zijne soort, goed 

in orde, bruikbaar. 2) braaf, eerlijk. Vgl. bed e r v e, 

bnw. en bederman. 

Berft, berfvoets, bnw. Zie b a e r v o e t (s). 

Bergelverken, znw. o. Speenvarken. 

Bergen, zw. ww. tr. en intr. Steeds verbonden 

met dalen. — I. Trans. In de hoogte brengen; 

b. ende dalen, (grond) bebouwen, al de verrichtingen 
van den landbouw er op uitoefenen ; ook: 
iem. in het volle gebruik van een goed stellen. --
II. Intr. In de hoogte gaan, rijzen. 
Bergen, st. en zw. ww. tr. i) Bergen, verbergen, 
ook : bedelven, begraven ; als wederk., zich ver 
2) bergen, in veiligheid brengen. -bergen. 

Bergich, bnw. Bergachtig.

Bergjjn, bargain, bergen, bnw. Van een berch, 

of barch, d. i. een gesneden varken. 

Berginge, znw. vr. i) Het bergen of verbergen. 

2) voorraad, provisie. 

Bench. Zie b e r c h. 

Bericht enz. Zie berecht. 

Benden, st. ww. tr. i) Berijden, rijden op. 2) 

met ruiters bezetten ; rijdende afloopen. 3) aangrijpen, 
bestormen, eene stad. 4) rijdende of te paard 
inhalen; achterhalen ; -zonder obj., strooptochten 
doen. 5) achterhalen, narijden, vervolgen ; ballingen 
b., hen die onder den ban liggen door gewapende 
ruiters doen vervolgen en opsporen ; ballingen of 
schuldigen opsporen en maatregelen van executie 
tegen hen nemen, bepaaldelijk met maréchaussées 
of „berijders". 6) (eene landstreek) te paard doortrekken 
om er de rechtsmacht uit te oefenen, dijken 
en wegen te schouwen ; een district berechten. 7) 
regeeren, besturen, regelen, inrichten, organiseeren; 

een lornoy benden. 

Bender , znw. m. De persoon die door den bal-

BERNAGE. 

mw gemachtigd wordt om in een bepaald district 
de rechtsmacht uit te oefenen en hen die in gebreke 
zijn na te rijden, maréchaussée, gerechtsdienaar te 
paard, dienaar van den baljuw. — Beriderschap.
Beridinge, znw. vr. Het opsporen van ballingen 

en misdadigers.

Bene, berrie, borie, znw. vr. Draagbaar; (mest)kar. 

Berieden, zw• ww. tr. Met riet bedekken. 

Berieganc, znw. m. Een pad waarschijnlijk voor 

mestvervoer. 

Berieven, *beriven, zw. ww. tr. Gerieven, helpen. 

B erieken, zw. ww. tr. Aan iets ruiken. 

Berielegger, znw. m. Hij die met een stalletje 
op de markt staat, uitstaller. 

Berijf, znw. o. Voorraad, gemak, gerief. 

Beriin, beren, beeren, bnw. Van een beer, beren-. 

Berijuswel, berin-, znw. o. Varkenszwoord; 
varkensvleesch, spek. 

Berijt, znw. o. i) Aanval, 2) strijd, veldtocht. 
3) het opsporen van ballingen of gedaagden, van 
allen die in gebreke zijn ; bergt doen oh enen, hetz. 
als enen benden. 4) bet ij ddag, rechtsdag waarop 
zij die door den „berijder" beklaagd waren, voor 
de vierschaar van het Vrije (van Brugge) geroepen 
werden om zich te verantwoorden. 5) het te paard 
doortrekken van een district, om er de rechtsmacht 
uit te oefenen. 6) de rol of lijst, waarop de namen 
der beklaagden geplaatst waren. 6) het district waarover 
de op deze wijze uitgeoefende rechtsmacht zich 
uitstrekt. 7) macht, heerschappij. 8) omvang. 9) 
grondgebied ; in (ute) eves bende, op (niet op) iemands 
terrein, in (uit) iemands nabijheid. 

Berikel, -cole, znw. m. Beril, edele steen. 

Berille, beril, -let-ir/een. Hetz. als b e r i k e 1. 

Berimpelin eg znw. vr. Rimpeligheid. 

Berimpeltr bnw. Rimpelig, van het gezicht. 

Beriugelen, zw. ww. tr. Bedwingen, aan ban


den leggen ; met dorst beringelt, door dorst over


meesterd. 

Beringen, zw. ww. tr. i) Omgeven, omsluiten; 
met ongenoechten berinct, vol van bezwaren, van 
den ouderdom; als znw.: kring, omvang. 2) omsingelen, 
insluiten. 

Beringen, zw. ww. tr. Dwingen, iem. ergens toe 

krijgen. 

Beringet, bnw. Van ringen voorzien. 

Berinne, znw. vr. Berin. 

Berinnen, st. ww. tr.; berennen, zw. ww. tr. — 

I. Trans. Bestormen, eene stad (st.). 2) met eene vloeistof 
overdekken ; net bloei beronnen, berant, beloopen; 
met nevel beronnen, bedekt. 3) in het pass. 
van iets vervuld. — II. Intr. i) Met eene vloeistof, 
vooral bloed, beloopen worden. 2) stollen. 
Berisp, beresj5, znw. o. Gebrek; iel beresjbs, iets 

berispelijks, verkeerds. 
Berispelije, berust-, bnw. Berispelijk, verkeerd. 
Berispen -resjben, -rehsen, -rusten, zw. ww. tr. 

i) Schelden. 2) onder handen nemen, straffen. 3) be


schuldigen ; ook van het geweten. 4) over iets onder


houden ; wederk., zich zelf beschuldigen. —Berisper.

Berispingen znw. vr. i) Kastijding, bestraffing. 

2) wroeging. 3) berisping. 

Beriven. Zie berieven. 

Bero (boomschors). Zie b arc. 

Berke, znw. vr. Berkenboom. 

Berke. Zie b a r k e. 

Berken , *berkijn, bnw. Van berkenhout. 

Berkenboem, znw. m. Berk. 

Berchaen, -hinne, -hoen, znw. m., vr., o. Veld


hoen, patrijs ; korhoen. 

Bercoen. Zie b a r c o e n. 

Bercoren, berkeren, znw. o. Eene soort van vat. 

Berle, znw. Keel. 

Berle, berlle, znw. Wijnvat, ton. 

Bernage, -aedse, -agie, znw. vr. Bernage, ber. 

nagie, eene plant. 

Bernage, barrage, -naye, znw. vr. Ridderschap, 

ridders of groote heeren. 


78 BERNARDIET. 

Bernardiet, barn-, znw. m. Cisterciënser monnik. 
Berne. Zie borne. 
Berne, in de uitdr. in berne werden, in brand 
vliegen. 
Bernegelt, barne-, znw. o. Geld voor het bran. 
den of merken der tot de gemeene weide gerechtigde 
koeien. 
Bernehout, bern-, znw. o. Brandhout. 
Bernecamer, znw. vr. Smeltkamer, de munt. 
Berneli j e, bern-, barn-, berrende-, berrent-, 
berre-, bnw. i) Brandbaar. 2) brandend, vurig. 
Bernelike, bijw. Vuriglijk, hartstochtelijk. 
Berrien, berrenen, barnen, st. en zw. ww. — 

I. Intr. i ) Branden, vlammen; branden in de hel; 
b. ende blaken. 2) gloeien, overdrachtelijk. 3) verbranden, 
tot asch verteren. 4) flikkeren, fonkelen. 
5) aanbranden. — II. Trans. i) Branden, een brandoffer 
brengen ; (kalk) branden. 2) verbranden, tot 
asch verteren, ook : lijken ; door brand vernielen; 
b. ende schatten. 3) iemand eene brandwond toebrengen 
; door branden veroorzaken (eene wond, in de 
geneeskunde) ; iem. brandmerken. 4) door branden 
doen ontstaan; met ute : door branden doen ver 
afbranden, land. 6) door branden zacht-dwijnen. 5) 

of bruin maken. 7) smelten, van metalen. 
Bernende, bernent, bnw. Gloeiend, bezield. 
Bernendelike, bernent-, barnent-, bijw. Harts


tochtelijk, vurig. 
Bernentheit, bernt-. znw. vr. Innigheid, gloed. 
Berner, bernre, znw. m. Brander, hij die iets aan


steekt. 
Bernewjjn, .bern-, znw. m. Brandewijn. 
Bernewipnsijs, znw. m. Accijns van brandewijn. 
B ernhont. Zie b e r n e h o u t. 
Bernier, znw. m. Opzichter over de jachthonden. 
Bernin 0, barninge, borninge, znw. vr. i) Het 

branden of verbranden, het toebrengen van eene 

brandwond, ook in de geneeskunde. 2) brandstof. 
Berninchout, barninc-, znw. o. Brandhout. 
Berninesteen, barninc-, znw, m. Gele amber, 

barnsteen. 
Berniser, -iseren, znw. o. Brandijzer. 
Bernsteen, -sleyn, znw. m. Gele amber, barn. 

steen. -- Bernstenen, bnw. 
Bernwjjn. Zie bernewijn. 
Beroem, znw. m. Pralerij, grootspraak. 
Beroemelip C , beroete-, bnw. Pralend, blufferig. 

-- Beroemeljjcheit.
Beroemelike, bijw. Met praal, in glorie. 

Beroemen -rommen, zw. ww. --I. Intr. i) Pochen, 
pralen. 2) roem dragen op, roemen. — II. Wederk. 
i) Zich beroemen. 2) prijzen (met een gen. of van). 

Beroemer , znw. m. Bluffer, grootspreker. 
Beroemich, bnw. Blufferig, laatdunkend. — Beroeminge.


Beroep, berouj , znw. o. i) Gerechtelijke uitdaging 
van iemand die zich heeft vergrepen, uitdaging 
tot een tweekamp. 2) appel. 

Beroepen -rojben, -rouhen, st. en zw. ww tr. 
i) Er bij roepen, uitnoodigen. 2) met roepen afleggen, 
roepende bereiken, een afstand. 3) uitroepen, 
aankondigen, meestal door middel van een omroeper 
of heraut; enen camb b., een strijd, tweekamp, 
aankondigen, iem. tot een kamp uitdagen. 4) uitdagen 
; te cam,be b. ; enen b. van ere misdael, iem. 
van een misdrijf betichten. 5) als den dader aanwijzen; 
berucht sin, werden, beticht worden van, 
beschuldigd, aangeklaagd. 6) smadelijk bejegenen, 
barsch toespreken. 7) zich in hooger beroep wenden 
tot, appeleeren; die beroepen schepenen, die schepenen 
op wie men appeleert; een vonnis b., van een 
vonnis appeleeren; beroej6en vonnissen, vonnissen 
waarvan men in hooger beroep komt. -- II. Wederk. 
Zich beroepen op, appeleeren. 

Beroeper, znw. m. i) Heraut. 2) uitdager, hij 
van wien eene uitdaging tot een tweekamp uitgaat. 
3) hij die appeleert. 

Beroepinge, znw. vr. i) Oproeping; oproeping 

BEROUWEN. 

om voor het gerecht te verschijnen. 2) eisch. 3) appèl. 
4) smaadwoorden, aanleiding tot het verbreken van 
een zoen. 

Beroer, znw. o. i) Beweging, lawaai, geraas, 
opschudding. 2) ontsteltenis. 
Beroerde, znw. vr. Beweging, het bewogen 
worden ; b. des bloets. 
Beroeren, -roren, -raseren, -ruren, zw. ww. 

I. Trans. i) Aanraken, aanpakken; aanroeren, bespreken 
(een plan, eene zaak) aanpakken. 2) verroeren, 
bewegen; als znw. beweging; b. geven, 
zich bewegen ; wederk. hese b., zich bewegen; 
beroert werden, hetz. 3) roeren, indruk maken op. 
4) opwekken ; aanzetten ; beroert werden, lust krijgen. 
5) ontstemmen, prikkelen. 6) veroorzaken, aanstoken. 
7) betreffen. — II. Wederk. en Intr. i) Zich bewegen, 
leven. 2) in beweging geraken, schudden; 
doen b., schokken, in beweging brengen ; als znw.: 
beweging. 3) aangedaan, geschokt worden ; doen b., 
schokken, iemands gemoed ; als znw. a) gemoedsbeweging, 
hartstocht. b) stemming, gemoedsgesteldheid. 
4) opgewekt, geprikkeld worden. 5) betrekking 
hebben op (met van). 
Beroerer , -roerre, znw. m. Aanstoker. 

Beroeri eh, -ruerich, bnw. i). Beweeglijk, lichtgeraakt. 
2) spoedig in hartstocht ontvlamd, ontvankelijk 
voor zinnelijke indrukken. 

Beroericheit, znw. vr. Lichtgeraaktheid. 

Beroeringe, -roringe, -rueringe, znw. vr. i) 
Aanraking. 2) beweging, het vermogen om van 
plaats te veranderen; beweging, schok. 3) gemoedsbeweging. 


Beroerlijc, -rnerljc, bnw. i) Beweeglijk, zich 
snel kunnende bewegen. 2) roerend, van goederen. 
3) oproerig, roerig. 

Beroerlipcheit, -rucerlicheit, znw. vr. Beweeg


lijkheid, vlugheid van beweging. 
Beroernisse, -ruernisse, znw. vr. Beweging. 
Beroert, beruert, bnw. -- I. Van beroeren. Los, 

beweeglijk. — II. Van Item beroeren. i) Bewogen. 
2) ontsteld, verlegen. 3) ontstemd, verbitterd. 4) in 
zinnelijken lust ontbrand. 

Beroerte, znw. vr. i) Oploop, oproer. 2) ontsteltenis, 
verbijstering. 3) vgl. beroerde. 
Beroertheit, znw. vr. i) Beweging, onrust. 2) 

beroerte, opschudding.
Beroest, berost, bnw. i) Roestig. 2) vuil, versleten. 
Beroesten, zw. ww. intr. Verroesten. 
Beroft. Zie berucht. 
Beroken, zw. ww. tr. i) Bewalmen, berookén; 

deelw. berooct, berookt, bewalmd, vuil. 2) den geur 
doen inademen van. 
Beroeken, zw. ww. tr. Berokkenen, aanstoken, 

veroorzaken. 
Berommen enz. Zie beroemen. 
Berompelt, -rumfielt, deelw. bnw. Gerimpeld, 

verschrompeld. 

Berompen. Zie b e r i m p e n. 
Beronnen. Zie berinnen. 
Beroofster, znw. vr. Roofster. 


Berooft, deelw. bnw. i) Beroofd, geplunderd, 

ellendig. 2) beroofd van zijn verstand, buiten zich zelf. 
Berooft bnw. Een roof hebbende (van eene wond). 
Berooftheit, znw. vr. Ellende, rampzalige toe


stand. 
Berooyt, -out, bnw. 

Berooct. Zie beroken. 

BeroSt. Zie beroest. 
Beron. Zie b e r o u w e. 
Berounesse. Zie b e r o u w e n e s s e. 
Berouwe, berou, znw. o. Berouw, droefheid over 


bedreven kwaad of over de zonde; berou(w)hebber, 

berouwhebbend zondaar. 
Berouwel @e e , bnw. Berouwvol, ootmoedig. 
Berouwen Cheat mow. vr. Berouw, ootmoed. 
Berouwen, -rauzen, -ruwen, st. en zw. ww. — 

I. Trans. t) Een reden tot droefheid en berouw 
zijn voor. 2) over iemand treuren. -- II Intr. Be

BEROUWENISSE. 

rouw hebben over, betreuren. -- III. Onpers. Berouw 
hebben; mi es berouwen, ik heb berouw; als znw., 
berouw; b. hebben, winnen, ontfaen, berouw heb 
krijgen ; mi werl een b., ik krijg berouw.-ben, 

Berouwenisse, znw. vr. Berouw. 

Berouwet, berout, berouwich, deelw. bnw. Be


rouwvol, ootmoedig.

Berouwicheit, znw. vr. Berouw, ootmoed. 

Beroven, zw. ww. tr. i) Stelen, rooven. 2) ontrooven, 
iets aan iemand. 3) berooven, uitplunderen.
Berover, znw. m. Hij die iets rooft of iem. berooft, 
roover. 
Berovingen znw. vr. i) Het berooven. 2) het 

beroofd zijn van iets, gemis.
Berrelije. Zie b e r n e 1 ij c k. 
Berren, st. en zw. ww. Uit bernen. -- I. Intr. 

i) Branden, van vuur en licht ; van vuurspuwende 
bergen. 2) branden, gloeien. 3) aanbranden. — II. 
Trans. i) Branden, doen branden, ook : brandoffers. 
2) verbranden, tot asch verteren; in de asch leggen, 
verwoesten ; ook : te vuur en te zwaard uitroeien, 
ongeloof. 3) smelten, metalen. Vgl. b e r n e c a m e r. 

Berrende, berrent, bnw. Brandend, vurig.
Berrenen. Zie bernen. 


Berrenlike, bij w. Hetz. als b e r r e n d e 1 i k e. 

Berrie. Zie bene. 

Berringe, barr-, borr-, znw. vr. i) Het branden, 
verbranden. 2) dat wat brandt of gebrand wordt, 
brandstof. Vgl. b e r n i n g e.

Bersen, zw. ww. intr. Jagen, op de jacht gaan, 
zoowel met speurhonden als jachtvogels ; het wild 
opsporen, van de honden. 

Berste, barste. Zie b o r s te, borst. 

Berste, borste, barste, burste, znw. vr. i) Barst, 
berst. 2) gebrek, ongemak. 3) gemis. 4) het in gebreke 
blijven, het niet kunnen volhouden of staande 
houden van eene aanklacht. 

Barstel. Zie borstel. 

Bersten, barsten, st. ww. intr. i) Vaneenscheuren, 
bersten, breken. 2) voortspruiten. 3) gebrek 
hebben, als tinpers. ww. Vgl. g e b e r s t e n.

Berstinge, barst-, znw. vr. i) Het bersten, 

opengaan. 2) gekraak, een krak.

Bert, een zeevisch. Zie bar t. 

Bert, bort, bart, znw. o. i) Plank, lat. ; verklw. 
berdehin. 2) paneel, houten bord waarop men schildent. 
3) houten bord, zwart bord, voor afkondigingen 
en bekendmakingen. 4) (vuur)scherm. 5) bedelaars klep. 
6) voetenplankje of -bankje. 7) speelbord. 8) 
tafel, ook : tafel, waarop iets wordt uitgestald; uj5t 
bert (bardt) bringen, ter sprake brengen.

Berteren, berieringe. Zie b a r t e r e n enz. 

Berthouwer, bard-, znw. m. Plankenzager.

Berthouwerschap, znw. o. Het ambacht van 
„berthouwer".

Bertoen, znw. m. Een engelsch schip.

Bertoensch, bort-, bnw. Bretonsch, Britsch.

Bertouden zw• ww. tr. De haren afsnijden (in 
de lakennijverheid).

Bertsafrer, znw. m. Hetz. als b e r t h o u w e r. 

Bertsplker, bort-, berfrj5ikinc, znw. m. Spijker.

Baru. Zie barouwe. 

Berucht, -roft, znw. o. Gerucht, beschuldiging. 

Beruchten, -rechten, -ruften, zw ww. tr. i) 
Berucht, verdacht maken ; in een slechten naam 
brengen; deelw. beruchtet, berucht, beruft, verdacht, 
in een slechten naam staande, onder verdenking 
liggende, door de openbare meening als de dader 
van iets aangewezen. 2) beschuldigen, aanklagen.

Beruchtich, bnw. Verdacht, in een slechten 
naam staande. 
Beruchtigen, zw. ww. tr. Als den dader aanwijzen, 
voor den dader houden. 

Berume. Zie b e r u, u m. 

Berumpelt. Zie b e r o m p e l t.

Berungen, zw. ww. tr. (nederr.). Bedwingen.

Beres enz. Zie berisp. 

Berusten zw. ww. intr. i) Rusten, blijven lig-

BESCHAEMT. 

gen, niet behandeld worden, van eene rechtszaak. 
2) rusten, uitrusten, ophouden met iets; enen laten b., 
iem. met rust laten; deelw berust, ongemoeid, rustig.

Berut, bnw. Geruïneerd, op, aan lager wal. 

Beruum, -rume, znw. o. i) Ruimte ; of sin b. 
se/ten, iemand ruimte of vrijheid van beweging geven. 
2) vertrek, aftocht. 

Berge. Zie be r f. 

Bervelike , berf , birf-, bijw. Op eene eerlijke 
wijze, naar plicht en geweten.
Bervicheit, barvich-, birvich-, znw. vr. Braaf


heid, eerlijkheid.
Bes, voorz. (oostmnl.). Tot. Vgl. bet. 
Bes, znw. vr. Bes, bezie. 
Besachten, -saften, zw. ww. tr. Verzachten, 

bedaren. 
Besaden, zw. ww. tr. Verzadigen, vervullen met. 
Besaden, zw• ww. tr. Bezaaien, bewerken, een 

akker. 
Besaedde, znw. vr. Te veld staande oogst.
Besaeyen, -sayen, zw. ww. tr. Bezaaien ; be


strooien, bezetten ; deelw. besaeit, bezet. 
Besaeilujc, bnw.; -Zant, zaailand, bouwland. 
Besaeitheit, besaet-, znw. vr. Te veld staande 

oogst.
Besaen, znw. vr. Gelooide schapenhuid. 
Besaet. Zie b e s a t e. 
Besaetheit. Zie b e s. a e i t h e i t. 

Besaetse , bescage, bisaetse, znw. vr. Bedelzak. 
Besaetsel, znw. o. Hetz. als b e s a e i t h e i t. 
Besa en, zw. ww. tr. Met zagen bewerken.
Besaken, zw. ww. tr. i) Verloochenen, verzaken. 

2) aanklagen, voor het gerecht dagen ; deelw. znw. 
besaecle, gedaagde, aangeklaagde. 3) eene zaak tegen 
iemand in rechte behandelen. 4) bestrijden, opkomen 
tegen. 5) bewerken, veroorzaken. Vgl. s a k e n. 
Besaluwen, zw. ww. — I. Trans. Bezoedelen. 

— II. Intr. Vuil worden. 
Besalven, zw. ww. tr. Met zalf of vet besmeren. 
Besamenen, zw• ww. tr. (oostmnl). Verzamelen, 
oproepen.
Besanden, zw. ww. intr. Verzanden, met zand 

bedekt of door zand verstopt worden.
Besane. Zie b e s a e n. 
Besanier, znw. m. Looier van schapevellen.
Besant, znw. m. Zie bisant. 
Besant , znw. m. Naam van een stadsgebouw in 

verschillende Vlaamsche steden. Hoofdwacht (?).

Besanter, znw. m. Naam van een stedelijk 
ambtenaar, een politieambtenaar in verschillende 
vlaamsche steden, hetzelfde als elders p a i s i e r, 
paisierer, persmaker of vredemaker. 
Besarken, zw. ww. tr. Van een zerk voorzien. 
Besate, -saet, znw. vr. Arrest, beslaglegging.
Besaten, zw. ww. — I. Trans. i) Besturen, re


gelen. 2) bezetten, beschermen. 3) beslag leggen 
(oostmnl.). 4) waarschijnlijk ook : stillen, tot bedaren 
brengen. — II. Wederk. i) Zich gereed maken, zijne 
zaken regelen. 2) zich toeleggen op, zich zetten tot iets. 

Besatigen, (oostmnl.), zw. ww. tr. Hetz. als 
besaten, 3).
Besatinge, znw. vr. (oostmnl.). Arrest, beslag 

-legging.
Besboomtgen, znw. o. Bessenboompje.
Besehaden, zw. ww. tr. Beschaduwen. 
Besehaden, zw. ww. tr. Beschadigen, benadeelen. 
Beschadewen. Zie beschaduwen. 
Beschadigen, zw. ww. tr. i) Benadeelen, be


lemmeren, iem. lastig vallen. 2) enen b., iem. in 

rechte aanspreken ; iet b., beslag leggen op.
Besehadinge, znw. vr. Beschaduwing, schaduw.
Beschadinge, znw. vr. Schade, nadeel. 
Beschaduwen, -even, zw. ww. tr. Beschaduwen. 
Beschaduwinge, -dewinge, znw. vr. Schaduw. 
Besohaemt, bnw. i) Te schande gemaakt. 2) 

verlegen, verslagen. 3) van toestanden, zorglijk, 
waar men geen uitweg ziet. 4) in verlegenheid brengende, 
makende dat men zich schaamt. 


8o BESCHAEMTE. 

Beschaemte, znw. vr. Schaamte, schande. 

Beschaemtenisse, znw. vr. Beschaming, schande. 

Beschaemtheit, znw. vr. Hetzelfde als b eschaemte. 
Beschaerm enz. Zie b e s c h e r m. 
Beschaetheit, znw. vr. Schade, geldelijk nadeel. 
Beschaffen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Uitvoeren, 

uitrichten. 

Beschamen, zw. ww. — I Trans. Beschaamd 
maken. — II. Intr. Beschaamd worden. — III. 
Onpers., mi beschaemt, ik schaam mij. — IV. Wederk. 
Zich schamen ; blozen. 

Beschamenisse, znw. vr. Beschaming, schande. 
Beschampen, zw. ww. tr. i) Bespotten, schimpen. 
2) bedriegen, benadeelen. 
Beschampen, zw. ww. tr. Bevrijden, vrijstellen 

van eene verplichting. 

Beschampinge, znw. v. Smaad, bespotting. 

Beschampoopen, zw. ww. tr. Bij een verkoop 

of koop benadeelen of bedriegen. 

Beschanden , zw. ww. tr. Schande aandoen; 
deelw. beschandel, beschant, aan zonde schuldig, 
straf baar. 

Bescharen. Zie bescheren. 

Bescharen, -scheren, zw. ww. tr. i) Opstellen, 
regelen. 2) met scharen of troepen omringen. 3) ene 
meente b., eene gemeene weide naar „scharen" ver 

er een bepaald aantal grazende dieren op-deelen, 
brengen. 
Beschatten, zw. ww. tr. Iem. een schatting of 
belasting opleggen, geld afpersen. 
Beschatter, znw. vr. Hij die schatting int; hij 
die geld afperst. 
Beschattinge, znw. vr. Schatting, belasting; 
geldafpersing. 

Beschauwen enz. Zie beschouwen. 

Beschaven, st. ww. tr. Uitmergelen, berooven, 

een persoon; uitplunderen, platbranden, een land ; 

deelw. beschaven. a) kaal, versleten, van zaken; b) 

kaal, berooid, van personen. 

Bescheden. Zie bescheiden. 

Bescheernen. Zie b e s c h e r e n e n. 

Bescheiden, -scheden, st. en zw. ww. -- I. Trans. 

i) Scheiden, afscheiden. 2) onderscheiden, afdeelen. 
3) afdeelen, verdeelen ; den tit b., korten, klein 
maken. 4) toedeelen. 5) onderscheiden, juist beoordeelen. 
6) beslissen, beslechten, ook als rechtsterm; 
tot een vergelijk brengen; als znw. beslissing, verzoening, 
vergelijk. 7) bepalen, vaststellen; duidelijk 
aanwijzen ; enen b., iemand oproepen op eene bepaalde 
plaats en tijd; deelw. bescheiden, bepaald, 
vastgesteld. 8) orde stellen op, besturen ; dat jaer b., 
den duur van het jaar vaststellen ; de tijdrekening 
bij jaren bepalen. 9) voor een ander duidelijk onder. 
scheiden ; uitdrukkelijk verklaren ; duidelijk maken; 
omschrijven, uiteenzetten, vertellen. io) beteekenen. 
I i) als znw. a) grens. b) afstand. — II. Intr. Scheiden, 
vertrekken. 

Bescheiden, -scheden, bnw. en bijw. -- I. Bnw. 
i) Afgescheiden, eenzaam. 2) met oordeel des onderscheids 
toegerust. a) redelijk, met rede begaafd. 
b) verstandig, met oordeel handelende, van personen; 
door verstand bestuurd, van zaken ; b. in, verstandig, 
knap in iets. 3) matig. 4) duidelijk aangewezen. 
5) duidelijk. -- II. Bijw. Op eene verstandige wijze. 

Bescheidenheit -scheden/leid, znw. vr. i) Oordeel 
des onderscheids, a) redelijk en zedelijk bewust 

b) verstand, juist oordeel; te bescheiden/leden-zijn. 
komen, tot oordeel des onderscheids komen. 2) matigheid. 
3) oordeel, beslissing, in jur. zin; lot eves 
b., volgens iemands beslissing. 4) uitspraak van 
het geweten, overtuiging; oh sine b., op of volgens 
zijn geweten. 5) duidelijkheid. 6) onderscheidend 
kenmerk. 

Bescheidenisse, znw. vr. z) Oordeel (des- on


derscheids), denkvermogen. 2) bepaling, duidelijk uit. 

gedrukte of uitdrukkelijke voorwaarde.

Bescheidenlijc, -scheideij/c, -schedenljc, bnw. i) 

BESCHERMENISSE. 

Passend, redelijk. 2) duidelijk, zichtbaar. 3) duidelijk 
uitgedrukt, nauwkeurig. 

Bescheidenlike, -scheidelike, -schedenlike, bijw. 
i) Afzonderlijk. 2) nauwkeurig. 3) op eene verstandige 
wijze; met oordeel. 4) op eene billijke, recht 

wijze. 5) duidelijk, blijkbaar.-matige 
Bescheider, -scheder, znw. m. Hij die bepaalt, 
beschikt ; bezorger, beschikker. 
Bescheidich -schedick, bnw. Verstandig, wijs. 
Bescheidicheit, -schedicheit, znw. vr. Oordeel, 
overleg. 

Bescheidinge, znw. vr. Bepaling, verordening. 

Bescheinen, zw. ww. tr. Toonen. 

Bescheit, bescheet, znw. o. i) Scheiding, afscheiding. 
2) grens, scheiding. 3) verdeeling. 4) aandeel, 
toegewezen deel. 5) onderscheid. 6) oordeel des 
onderscheids, inzicht, oordeel; met, bi bescheide; 
Bonder, buten bescheide. 7) beslissing, uitspraak, vooral 
als rechtsterm ; bewijsgrond, argument ; int b. geen, 
tusschenbeide komen. 8) voorwaarde, afspraak. 9) 
redelijkheid, billijkheid. io) wettelijk bewijs. II) recht; 
te bescheide, bescheits helpen, iem. recht doen wedervaren 
; als bnw., billijk, rechtmatig. i z) verklaring, 
inlichting, nauwkeurig verhaal; mededeeling, antwoord 
; bericht ; b. doen, bericht geven. 13) zeker 
bericht, waarheid. 

Bescheiden, st. ww. — I. Trans. i) Uitschelden, 
tegen iem. uitvaren. 2) waarschuwen, bestraffen. 3) 
straffen. 4) aanmerkingen maken op; een ordeel b., 
tegen een vonnis opkomen, er van appeleeren. — 

II. Intr. Schelden, beleedigende of afkeurende 
woorden uiten ; b. tegen, tegen iem. uitvaren, met 
iem. twisten. 
Bescheldenisse, bescheldinge, znw. vr. Bestraf 
strafpredicatie.-fing, 
Beschellen, zw. ww. tr. Schillen; een boom, 
ontschorsen, blikken. 
Beschemen, -schiemen, zw. ww. tr. Beschaduwen, 
overschaduwen. 

Beschemert, bnw. Schemerachtig. 

Bescheminge, znw. vr. Overschaduwing; godlike 

b., de inwerking van Gods geest. 
Beschempen, zw. ww. tr. Beschimpen, hoonen. 
Vgl. beschompen. -- Beschemper, znw, m. 
Beschempt, deelw. bnw. Te schande gemaakt, 
beschaamd. 
Beschenken, zw. en st. ww. tr. Beschenken. --
Beschenker. 

Beschepen, zw. ww. tr. Inschepen. 

Bescheren. Zie bescharen. 

Beschoren, st. ww. tr. i) Scheren ; vooral van 
de tonsuur. 2) berooven, plukken. 

Beschoren, zw. ww. tr. Bespotten. Vgl. b escherenen.-

Bescheren, -scharen, zw. ww. tr. Toedeelen, 
bepalen, oorspr. van het noodlot en de voorzienig. 
heid ; deelw. bescheert, beschoren ; mi is bescheert, 
voor mij is weggelegd, van welkome en onwelkome 
gebeurtenissen. 

Bescherenaer, -schernaer, znw. m. Spotter.

Bescherenen, -scheernen, -schernen, zw. ww. tr. 
Voor den gek houden, bespotten ; enen b. van, 
iemand plagen met. 

Bescherenisse, -scheernisse, -schernisse, znw. 

vr. Bespotting. 

Bescheringe, znw. vr. Lotsbeschikking, noodlot. 

Bescherm, -schirrn, znw. o. Bescherming, hoede. 

Beschermde, znw. vr. Bescherming. Vgl. b e

schermte.-

Beschermei -schaerme, znw. vr. Hetzelfde. Van 

een persoon, beschermer, regent. 

Beschermelijc, bnw. Beschermelike wapenen, 

wapenen van verdediging. 

Beschermen, -schaermen, -schermen, zw. ww. 

tr. i) Beschermen. 2) verdedigen. 3) afweren, ver


hoeden. 4) afstooten. 

Beschermenisse, znw. vr. i) Bescherming. 2) 

verdediging. 3) borstwering, verdedigingswerk. 4) 


BESCHERMERSE. 

beschermer, verdediger. 5) het gebied eener stad, 
hetz. als v r 1h ei t. — Beschermer. — Beschermerege, 
-zie, znw. vr. (wvla.). 
Beschermerse, znw. vr. Beschermvrouw, beschermster. 
Bescherminge,znw. vr. i) Bescherming, verdediging, 
afwering. 2) verdedigingswerken. 

Beschermschilt, znw. o. Hetz. als s c h e r ms 
c h i 1 t. Beschutting, bescherming ; ook van een 
persoon gezegd. 

Beschermsel, znw. o. Hetzelfde. 
Beschermte, znw. vr. Bescherming, hoede. 
Beschernaer. Zie b e s c h e r e n a e r. 
Beschernen. Zie bescheren en. 
Beschernisse. Zie b e s c h e r e n i s s e. 
Beschertsen (oostmnl.'), zw. ww. tr. Bespotten. 
Besohide, bnw. (oostmal.). Verstandig. 
Besehien, -scheen, -schieden, zw. ww. intr.; met 
een dat., ten deel vallen, geworden. 
Beschieten, st. ww. -- I. Trans. i) Door schie


ten beproeven, afschieten, een boog, een vuurwapen. 
2) er bij inschieten, verliezen. 3) bedekken, afschieten 
; b. met j5lanken; met eene ontkenning, helpen, 
baten. 4) overvallen, bevangen. — II. Intr. I) Opschieten, 
gedijen. 2) helpen, bevoordeelen, baten, met 
eene ontkenning. — III. Onpers. Het baat, het helpt. 
Beschijn, .znw. o. i) Het beschijnen, het lichten, 

licht. 2) bewijs. 
Beschjnsel, znw. o. Licht, schijnsel. 
Beschi,jnte, znw. vr. Hetzelfde. 
Beschic , znw. o. Beschikking. 
Beschicken, zw. ww. tr. — I. Trans. i) Be


schikken, regelen, ook van voorzienigheid en noodlot; 
enen iet b., toedeelen; beschict (beschicht) hebben, 
de beschikking hebben over. 2) uitrichten (oostmnl.). 

— II. Wederk. Zich gereed maken, toebereidselen 
maken. 
Beschiekinge, znw. vr. i) Beschikking, verordening; 
lotsbeschikking. 2) gereedheid, geschiktheid. 
Beschimmelt, bnw. Beschimmeld. 
Beschimpen. Zie beschempen. 

Besehinden, -schennen, -schinnen, zw. ww. tr. 
Uitschudden, een doode. 


Beschinen, st. en zw. ww. — Trans. i) Beschijnen 
; als znw., schijnsel, licht, ook : werking der hemellichamen. 
2) als schuldig bewijzen, in rechte 
overtuigen; iet b., in rechte bewijzen. — II. Intr. 
Blijken, duidelijk zijn (limb.). 

Besehinigen, zw. ww. tr. Overtuigend bewijzen. 
Besehininge, znw. vr. Het leveren van het gerechtelijk 
bewijs. 
Beschinnen. Zie b e s c h i n d e n. 

Beschiten, zw. ww. tr. i) Met drek bevuilen; 
hem b. ; bescheten, bevuild; ook als scheldwoord, 
allerverachtelijkst. 2) bedriegen. 

Beschiter, znw. m. Bedrieger. 
Besehiwen. Zie b e s c h u w e n. 
Beseholtsehatten, -scholschatten, zw. ww. Een 
waf b., onder het storten van eene bepaalde som 
plechtig aan iem. verbinden of verzekeren. 
Beschompen, zw. ww. tr. Hetz. als b e s c hemp 
e n. 
Beschonen, zw. ww. tr. Sparen, verschoonen. 
Beschoopt, bnw. Van een „schop" of deksel voorzien 
; gedekt, bewaard. 
Besehoppen, zw. ww. tr. Een loopje nemen met 
iemand. 

Beschoren. Zie bescheren. 
Besehorenheit, znw. vr. Het noodlot. 
Beschot, znw. o. i) Beschot, van planken. 2) 

opbrengst of hoeveelheid van iets. 
Beschoten, zw. ww. tr. De hoeveelheid eener 
lading (turf, graan en dgl.) aangeven, begrooten. 
Beschouden, -schouwen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Met heet water overgieten. 2) zengen, branden. 

— II. Wederk. i) Zich branden, schroeien. 2) zijn 
handen branden, de treurige gevolgen van iets ondervinden. 
BESCHUDDE. 8r 

Beschouder. Zie beschouwer. 

Beschoudich. Zie beschuldich. 
Beschoudigen. Zie beschuldigen. 
Beschoudinge, znw. vr. Het branden, schroeien, 

het zich zengen ; brandwond door zengen of schroeien. 
Beschout, beschult, bnw. i) Met schulden bezwaard, 
behoeftig. 2) met schuld beladen, misdadig. 
Beschoutheit, -schautheit, znw. vr. Hetz. als 

b e s c h o u d i n g e. 

Beschouw, beschou, beschau, znw. o. Het zien, 
het beschouwen ; een b. doen op, iets in oogenschouw 
nemen. 

Beschouwelijc, bnw. Wat beschouwd of gezien 
kan worden, aanschouwelijk. 
Beschouwen, beschauwen, zw. ww. tr. i) Zien, 
opmerken; beschouwen. 2) met weglating van „God": 
zich aan overpeinzingen van God en het goddelijke 

overgeven ; dat beschouwende leven, het (God)schouwende 
leven. 3) voorzien in. 4) aanzien, bezien. 5) 
wederzien. 6) in genade neerzien op, iem bescher


men. 7) iem. in het oog houden. 8) nagaan, inspec. 
teeren ; ene core b., inspectie houden of de bepalingen 
eener keur worden nageleefd. 

Beschouwen. Zie b e s c h o u d e n. 
Beschouwenisse, znw. vr. Beschouwing. 
Beschouwer, -schouder, znw. m. i) Opzichter. 
2) hij die eene schouw verricht. 3) schouwer, hij die 
zich aan godsdienstige overpeinzingen wijdt. 
Beschouwerinne, znw. vr. Het vrouwelijk van 
beschouwer, 3). 

Beschouwinge, -scltauwinge, znw. vr. i) Beschouwing. 
2) schouwspel. 3) godsdienstige overpeinzing. 
4) visioen. 

Beschransen, zw. ww. tr. Verschansen (16de 

eeuw) ; hem beschransen. 
Beschreielije, bnw. Betreurenswaardig. 
Beschreien , -schreiden, zw. ww. tr. Beweenen, 

iemand beschreien ; iets betreuren ; als znw., droefheid. 

Besehriden, st. ww. tr. i) Bestijgen, een rijdier; 
een ors beschreden hebben, te paard zitten of rijden; 
een ors beschreden bringen, komen aanrijden. 2) in 
één stap overspannen, nl. een bepaalde ruimte. 3) 
aanvallen. 

Beschriën, st. ww. tr. (oostmnl.). Door geschreeuw 
kenbaar maken, eene misdaad ; uitbrengen, een 
misdadiger, ten einde in rechte getuigen te hebben. 

Beschrieuwen, -sehriewen, zw. ww. tr. Be


sproeien. 
Beschrimpen. Zie b e s c h r o m p e n. 
Bescriptie,. znw. vr. Verbastering van „praes


criptie", verjaring. 
Beschrive, znw. o. Beschrijving, schildering. 
Beschriven, st. ww. tr. — I. Van schriven, 

schrijven. i) Schrijven, beschrijven, opschrijven; 
beschreven recht; boek houden van iets, op schrift 
brengen ; enen b., zijn naam opschrijven : ten santen 
b., onder de Heiligen opnemen ; in des dorjers brief 
beschreven werden, met een „dorper" gelijk gesteld, 
er voor gehouden worden; vogelvrij verklaren. 2) 
schriftelijk toewijzen ; bij testament vermaken. 3) 
door een geschreven stuk bewijzen of verklaren; 
uitmaken, erkennen. 4) schriftelijk gelasten te verschijnen. 
5) toeschrijven; iet oh enen beschreven. 6) 
omschrijven, beperken. 7) verordenen; schriftelijk 
gelasten. — II. Van schriven, schilderen. i) Beschilderen 
; beschreven cleet, geschilderd behangsel. 
2) afschilderen, uitschilderen. 3) afbeelden, in kleuren 
voorstellen. 

Beschriver, znw. m. Schrijver. 
Besehrivinge, znw. vr. Nauwkeurige opgave. 

Beschroden, zw. ww. tr. i) Besnijden, besnoeien, 
vooral munten ; hem b., zich besnoeien, het uitstekende 
afsnijden. 2) bekrimpen. Vgl. o n b e s c r o o t. 

Besehrompen, deelw. bnw. Verschrompeld ; mismaakt, 
onkenbaar. 
Beschroven, deelw. bnw. Achterafgezet, teruggedrongen. 
Besehudde. Zie beschut. 


82 BESCHUDDEN. 

Besehudden, zw. ww. tr. i) Beschermen, iem.; 
beveiligen, eene zaak ; beschermen, verdedigen, in 
rechte ; wederk., zich verdedigen, zich beveiligen. 
2) gewapend verdedigen, iem. te hulp komen ; ver. 
dedigen, eene plaats ; in enes b. sin, tot iemands 
verdediging gereed zijn. 3) beveiligen, bergen, ver 

enen b. van der dooi; in veiligheid brengen,-lossen, 
eene zaak. 4) bewaren, behouden. 5) lossen, ver 

goederen ; naasten. 6) schutten, weren, be--panden, 
letten ; sijn scade b., maken dat men geene schade 
ondervindt, de ondervonden schade door vergoeding 
te eischen herstellen ; boete b., de betaling van boete 
voorkomen ; sin onscout b., den zuiveringseed door 
betaling der geeischte geldsom onnoodig maken. 7) 
een voorwendsel aan iets ontleenen om aan eene 
verplichting te ontgaan ; wederk., zich verontschuldigen. 


Beschuddenisse, znw. vr. en o. Bescherming; 
ook : het zich verschuilen achter iets, het listig te baat 
nemen van een verweermiddel, tegenwerping, verzet. 

Beschudder, znw. m. z) Beschermer, verdediger. 
2) hij die recht van naasting heeft. 

Beschudderse2 znw. vr. Beschermster. 

Beschuddicheit, znw. vr. Verdediging. 

Besehuddinge, znw. vr. r.) Bescherming, steun. 
2) een middel waardoor men iem. van zich af houdt, 
schutting. 3) lossing van te pand gezette goederen. 
Beschulden, zw. ww. tr. i) Beschuldigen, aanklagen. 
2) zich schuldig maken aan, begaan. 

Beschuldich, -schoudich, ook beschuldicht, bnw. 
Schuldig ; hem b. geven, schuld bekennen. 
Beschuldicht. Zie b e s c h u 1 d i c h. 
Beschuldigen, zw. ww. tr. i) Beschuldigen; 

enen b. jegen, iem. verdacht maken bij. 2) een onroerend 
goed met schulden bezwaren. 
Beschuldinge, znw. vr. 7) Beschuldiging, verwijt. 
2) misdrijf. 
Besehulen, zw. ww. tr. Wegbergen, verstoppen; 
enen bescholen sin, voor iem. weggekropen zijn. 

Beschult. Zie beschout. 

Besohult. Zie b e s c h u 1 d e n, 2); b. hebben, op 
zijn geweten hebben. 
Beschumet, bnw. Beschuimd. 
Beschuren, zw ww. tr. Dekken (in de steen


bakkerij.
Beschut, beschud, znw. o. i) Beschutting, bescherming 
; beschut doen. 2) bezetting, versterking. 

exceptie, uitvlucht, voorbehoud, tegenspraak. 4) 
lossing van een verpand goed, naasting van een 
goed dat verkocht wordt. 

Besehutbrief, znw. m. Brief die den toets van 
het recht niet kan doorstaan. 

Beschutnisse, -scilultenisse, znw. vr. i) Verdediging, 
steun. 2) verweermiddel, middel om vrij te 
komen van eene verplichting of eene straf. 

Beschutten, zw. ww. tr. i) Verdedigen, behouden; 
sin borgerscha5 b., het burgerschap behouden 
zonder schade te lijden. 2) schutten, eene afsluiting 
maken ; afweren, den voortgang stuiten (van iets) ; 
enen iet b., iem. iets afsnijden, onderscheppen. 

Beschuttenisse. Zie beschutnisse. 

Besehuttinge, znw. vr. Wering, demping, 

Beschuwon, besciliwen, zw. ww. tr. i) Schuwen, 
een afschuw hebben van (iets). 2) vermijden, ontkomen 
aan. 3) voorkomen, tegenhouden. 

Besdoin. Zie bisdom. 

Bose, znw. vr. Bes, bezie. 

Besebuc, znw. m. Beëlzebul, een helsche geest. 

Besech, -heit. Zie b e s i c h. 

Beseenden, zw. ww. tr. Door eene kerkelijke 
vergadering (seeni) beboeten. 
Beseert, bnw. Bedroefd, beangst. 
Beseeut, bezeeut, bnw. Door zeewater bedorven. 
Besefelijo, bnw. i) Voelbaar, merkbaar. 2) be


grijpelijk. 3) actief : gevoelig. 

Beseffelijcheit, znw. m. i) Verstand, inzicht. 
2) gevoeligheid, zoowel van het lichaam, als van den 
geest; het ontvangen van indrukken, indruk. 

BESEREN. 

Beseffen, st. ww. — I. Trans. z) Smaken, 
proeven. 2) gevoelen, ondervinden ; genieten, aange. 
name gewaarwordingen ; ondervinden, smaken, onaangename 
gewaarwordingen ; beseven hebben, gesmaakt 
hebben, ondervinden. 3) gevoelen, de uit 

iets in zich waarnemen, zoowel ten-werking van 
opzichte van het lichaam als van den geest ; hem 
gesont b. ; den brant der minnen b. ; met een af h. 
zin, inzien; als znw., gevoel, indruk. 4) begrijpen, 
bemerken ; vroetschajb b., verstand, begrip hebben; 
denken aan, opvatten, beschouwen ; beseven hebben, 
begrijpen, kennen, weten. 5) bemerken, iets wat 
buiten ons plaats grijpt ; beseven Worden, blijken; 
beseven sin, zijn, aanwezig zijn, zijn in verband 
met den waarnemer gedacht; beseven hebben, hebben, 
bezitten. 6) trachten. 7) vernemen, hooren ; hebbic 
beseven, zooals ik vernomen heb. 8) Hetz. als b ek 
e n n e n, eene vrouw. — II. Intr. i) Gevoel hebben. 
2) verstand of begrip hebben; beseffen in, verstand 
hebben van ; beseven hebben, besef hebben ; als znw., 
besef, begrip, oordeel des onderscheids. - III. 
Wederk. Besef of begrip hebben, bij zijn verstand zijn. 

Beseffeninge, znw. vr. Gewaarwording. 

Beseffentheit, znw. vr. Gevoeligheid. 

Besegelen, zw. ww. tr. z) Zegelen, het zegel op 
iets drukken. 2) eene akte van eene zegel voorzien 
om haar bewijskrachtig te maken ; door zegeling 
zijne goedkeuring aan eene zaak schenken; b. ende 

beschriven; enen iel b., iem. iets toekennen bij ge


zegelde akte. 

Besegelinge, znw. vr. Verzegeling. 

Besegelt, deelw. bnw. i) Op zegel; b. hebben, 
op schrift hebben. 2) afgesloten, aan het gemeene 
gebruik onttrokken. 3) vast, bestendig. 

Besegelte, znw. vr. Bevestiging onder zegeling; 
ook : wat met een zegel voorzien is; bezegelde akte, 
overeenkomst. 

Besegeltheit, znw. vr. Hetzelfde. 

Besegeltocht, -lucht, znw. vr. Gezegelde overeenkomst. 


Besegen. Zie bes igen. 

Beseggen, -zegen, zw. onr. ww. tr. i) Iets van 

of over iem. zeggen, vooral: iets aan iem. te laste 
leggen. 2) door een scheidsrechterlijke uitspraak beslissen 
; enen iel b., iem. door eene scheidsr. uitspraak 
iets opleggen; in het pass., door eene scheidsr. 
uitspraak in het ongelijk gesteld worden. 3) iem. 
iets beloven. 4) deelw. beseget, beseit: a) verstrikt in, 
b) voorzien van, begaafd met. 5) weigeren, ontzeggen.

Beseiken, zw. ww. tr. Bewateren, bepissen.

Beseinden. Zie besenden. 

Beseinen, *besegenen, zw. ww. tr. i) Zegen over 
iem. afsmeeken, iem. wijden. 2) eer aan iets be


zen. 

Besekeren, zw. ww. tr. i) Beveiligen. 2) enen 
iel b., iem. iets verzekeren, hem iets plechtig verklaren.
3) enen zeef b., haar plechtig verloven (aan).

Beselewen. Zie b e s a l u w e n. 

Beselschap, znw. o. Gezelschap, huwelijk.

Besenl? bessem, znw. m. Bezem. 

BeSen, zw. ww. tr. i) Bezigen, gebruiken. 2> 
noodig hebben. 

Besenden, zw. (en st.) ww. tr. i) Zenden ; zich. 
doen vertegenwoordigen door iemand. 2) om iem. 
zenden. 3) enen iel b., aan iem. door een bode laten 
weten ; hem laten b., eene weet ontvangen.

Besendinge, znw. vr. i) Vergadering van afgevaardigden. 
2) het zenden van een bode, doen van 
eene weet. 
Besengen, -zingen, -sengelen, -singelen, zw. ww. 

wijze n.

— I. Trans. Zengen, verschroeien, zwart branden; 
deelw. besenget, besingel, pikzwart; besingelt, besmet. 
— II. Intr. Zengen, door aanraking met vuur of 
vlam zwart worden. 
Beseren, zw. ww. tr. i) Iem. zeer doen; hem 
leed of pijn veroorzaken ; iem. pijnigen, kwellen; 
wederk. hem beseren; als znw., pijn, smart; ene siectevan 
b., eene pijnlijke ziekte. 2) schade doen aan; 


BESERICH. 

als znw., schade, nadeel ; wederk., zich benadeelen, 

zich rampen op den hals halen. 

Beserich, besericlht, bnw. Bedroefd, beangst.

Beserigen, zw. ww. tr. i) Bezeren, wonden; 
znw. die beserzchde, de gewonde. 2) kwellen, bedroeven 
; 3) enes sake b., iemands zaken ter harte 
nemen of behartigen.

Beset, beselie, znw. o. z) Garnizoen. 2) beleg. 
3) benoeming. 4) beslaglegging, gijzeling, arrestatie. 
5) verpanding, onderpand, aanwijzing van een pand, 
verband. 6) beschikking, beleid, regeling. 7) eene 
iem. bij uitersten wil opgelegde verplichting, verbonden 
aan eene ten gunste van hem gemaakte 
bepaling.
Beset, deelw. bnw. i) Met menschen bezet, bewoond. 
2) vast in iets geworteld. 3) ordelijk; waardig, 
wijs; netjes, beleefd; onbeset, plomp. 4) woonachtig; 
in iemand zijnde, van ondeugden.

Besete, znw. vr. Bezitting.

Beseten, deelw. bnw. i) Gezeten; b. bueren, 
ingezetenen; personen die hoewel geen burgers als 
inwoners der stad zijn toegelaten. 2) bevolkt; bewoond. 
3) door eene kwaal aangetast; bezeten, van 
den duivel bezeten, krankzinnig; een beseten, een 
krankzinnige.

Besetheit, znw. vr. Waardigheid, wijsheid. 

Besetman, znw. m. Persoon aangewezen bij het 
verlij (de hulde, eed en manschap) van een beleende, 
die niet zelf daarbij kan optreden.

Besettelgelt, znw. o. Kosten van het arresteeren 
van een persoon of het beslagleggen op een goed. 

Besetten zw. ww. — I. Trans. i) Bezetten, 
vullen ; met menschen bezetten, ook: met gewapenden 
; vervullen, ambten ; vervullen, voorzien ; toerusten. 
2) bezetten, in bezit nemen. 3) omsingelen, 
insluiten; als znw., belegering; omsluiten, inperken; 
beperken ; in het nauw brengen, kwellen. 4) vasthouden, 
vastzetten; beslag (laten) leggen op den 
persoon met wien men wil procedeeren ; beslag leggen 
op diens goed. 5) beletten. 6) vaststellen ; van 
te voren afspreken ; bepalen, inzetten, beschikken; 
instellen ; die maminorie b., den Mohammedaanschen 
godsdienst vestigen, invoeren; vaststellen, overtuigend 
bewijzen ; bij testament bepalen ; eene geldsom, rente 
vastzetten, zekerheid geven voor eene vordering 
door ze te vestigen op een onroerend goed ; ene 
boete, core b., zekerheid stellen voor eene boete. 7) 
een vonnisse b., in den vereischten vorm constateeren, 
dat het vonnis aldus is gewezen. 8) enen iet 
b., eene testamentaire beschikking maken ten gunste 
van iem., iem. iets vermaken. 9) eene gunstige geldelijke 
beschikking maken voor iem, aan iem. toedeelen 
of toevoegen, hem voorzien van, 10) vaststellen, 
door iets op schrift te brengen, te boek 
stellen. i i) vaststellen, iets op de daarvoor bepaalde 
plaats brengen, ordenen ; regelen, rangschikken ; orde 
stellen op (zijne zaken, een land); in orde brengen, 
gereed maken ; ten uitvoer brengen, uitvoeren ; schikken, 
inrichten ; bezorgen ; leiden, besturen. 12) vergoeden, 
vergelden. z 3) zetten, bepalen, bevelen ; 
bezetten ane, opdragen, overdragen, aanbevelen; 
opdragen, aan iem. eene zaak ter overweging geven; 
zetten, plaatsen in een werkkring; uitzetten, besteden, 
geld ; aansporen, ergens toe brengen ; brengen op 
de hand van iem. ; na (te, aen) enes bant b., aan 
iem. onderwerpen ; richten, een tocht naar of tegen 
iemand. — II. Wederk. i) Zich beperken, zich beheerschen. 
2) zich bekrimpen. 3) zich gereed maken, 
zich toerusten. 4) zich tot iets zetten; het plan vorrnen 
; zich zelf ergens toe brengen ; hem b. te geven, 
zich tot geven zetten, blijven geven ; hem beset hebben, 
ergens toe komen ; zich op iets toeleggen, zich 
bezighouden met iets. 

Besetter, znw. m. i) Beslaglegger, hij die op 
iemands persoon of goed beslag legt. 2) hij die 
iemand bij testament iets vermaakt. 3) bijzitter, assessor, 
in een raad of rechtbank (in Vlaanderen).

Besettinge, znw. vr. i) Gijzeling, arrestatie van 

BESIGEN. 

een persoon, beslag op goed. 2) verpanding. 3) vestiging 
van eene schuld of rente op onroerend goed; 
ook : de aldus verzekerde vordering of rente. 4) testamentaire 
beschikking. 5) levensinrichting, levenswijze 
(van hem bezetten).

Beseven, zw. ww. tr. i) Smaken, ondervinden. 
2) voelen, gevoelen. 3) inzien. 4) beproeven. 5) vernemen. 
Vgl. beseffen.

Beseven (voor besevet?), bnw. Van levenskracht 
voorzien. 

Beseveren, zw. ww. tr. Bekwijlen.

Besibberen, zw. ww. tr. Bezoedelen, bevlekken.

Besibbet, besibt, bnw. Verwant, vermaagschapt, 
verbonden. 

Besich, bnw. — I. Van een pers. i) Werk 
hebbende ; b. sin met ene wive, gemeenschap oefenen 
met eene vrouw. 2) druk, veel te doen hebbende 
; hem b. maken met, zich druk maken met 
iets. 3) vervuld met iets. 4) druk, dartel. — II. Van 
eene zaak. i) Druk, veel werk gevende. 2) nuttig, 
noodig, ook met den datief: voor iemand. 

Besich, imper. van besien. 

Besicheit, znw. vr. i) Drukte, bereddering. 2) 
drukte, overkroptheid met werkzaamheden. 3) taak; 
zaak; rechtszaak; feit; datgene waarmede iemands 
gemoed is vervuld. 4) noodzaak, noodzakelijkheid. 
5) nut, belang; negene b. doen, niets van belang 
doen, niets uitwerken. 

Besichtigen, zw. ww. tr. Schouwen, inspecteeren, 
bezichtigen (oostmnl.).
Besichtiginge, znw. vr. Schouwing, schouw; 
lijkschouwing (oostmnl.).

Besiden, beside, bijw en voorz. — I. Bijw. i) 
Ter zijde, op zij ; van b., van ter zijde ; enen b. 
leiden, voeren, trecken, nemen, iemand ter zijde of 
apart nemen tot een afzonderlijk gesprek; hem b. 
doen, op zij gaan ; b. steken, in den zak steken, d. i. 
iets wegmoffelen, iets verduisteren. 2) op zijde af, 
achteraf. 3) naast. 4) afzonderlijk; b. staen, buitenstaan, 
niet meedoen (bij eene deeling), er slecht of 
treurig aan toe zijn. — II. Voorz. i) Ter zijde van, 
naast. 2) in de nabijheid van, langs. 3) buiten; b. 
staen van, verstoken zijn van. 4) elliptisch voor b. 
der waerheit; b. seggen.

Besie, znw. vr. Bes ; ook : druif, tros druiven; 
wzjnbesze, druif; besie over see, aalbes. 

Besieden, st. ww. tr. Met kokend water begieten.

Besieken, zw. ww. intr. Ziek worden. 

Beslect, deelw. bnw. i) Ziek, in het algemeen; 
ook van het vleesch van dieren ; ongezond. 2) in 
het bijzonder: a) jichtig. b) waanzinnig. c) melaatsch.
Besiectheit, znw. vr. 1) Ziekte. 2) melaatsch


heid. 

Besien, st. ww. — I. Trans. z) Zien ; laten b., 
laten zien, verhalen, verklaren; zien, bemerken. 2) 
bekijken; int besien van, ten aanzien van. 3) opzoeken. 
4) het oog vestigen op iets, opmerken, op 
iets letten ; besich, beziet, let op, merk(t) op. 5) iem. 
in het oog houden, op iemands bewegingen letten. 
6) in oogenschouw nemen, keuren, beoordeelen, inspecteeren 
; onderzoek doen naar ; ook b. te ; dat 
waer ere dinc b., de waarheid eener bewering onder 

als znw., onderzoek; als rechtsterm, een-zoeken ; 
onderzoek over eene zaak instellen ; dat besien 
ambocht, de betrekking vaa keurmeester. 7) naar 
iets uitzien. 8) overwegen. 9) toezien op, zijne opmerkzaamrheid 
schenken aan iets, zich iets aantrekken. 
i o) verzorgen. — II. Intr. Toezien, zorg dragen. 

— III. Wederk. z) Zien, uitkijken, een kijkje nemen. 
2) inzien, bemerken. 3) tot inkeer komen. 4) zich in 
acht nemen. 5) toezien, opletten.
Besien, deelw. bnw. Gezien, geëerd.
Besiener, -sienre, -sierre, -siere, znw. m. i) Opzichter. 
2) keurmeester, visiteur. 
Besiennisse, znw. vr. en o. Beschouwing.

Besigelen. Zie b e s e g e 1 e n.
Besigen, zw. ww. tr. i) Gebruiken, tot een bepaald 
doel, gebruik maken van iets ; eten ; besteden; 


84 BESINGELEN. 

in praktijk brengen, uitoefenen ; een waf b., gebruiken. 
2) bedrijven, plegen. 3) noodig hebben. 
Besiiigelen, zw. ww. tr. Omsingelen, insluiten; 
besingelt net, omringd met, vol van iets. 
Besingen. Zie besen gen. 

Besingen, st. ww. tr. i) Zingen, een liet. 2) ene 
kerke b., den dienst in eene kerk waarnemen, er de 
mis dienen; een outaer b.; ene cajelrie b., voor een 
gestorvene een lijkmis zingen; enen doden b., voor 
een gestorvene eene lijkmis zingen, zijne uitvaart 
vieren ; een kint b., zingen voor een kind om het in 
slaap te maken. 

Besinken, st. ww. intr. Bezinken. 

Besinnen,st. en zw. ww. — I. Trans. i) Verzinnen. 
2) begrijpen. 3) overwegen, nagaan. 4) zijne 
zinnen op iets zetten, beminnen. — II. Wederk. i) 
Ergens op bedacht zijn, gedenken; besonnen sin, 
bedacht zijn. 2) zich rekenschap geven, over iets 
nadenken. 3) over iets zijne gedachten laten gaan. 

Besinnet, bnw. Gezind, gestemd. 

Besit , znw. o. i) Beleg. 2) bezit. 

Besitster, znw. vr. Bezitster, eigenares. 

Besittelije, bnw. i) Tot het bezit behoorende. 

2) gehecht aan het aardsche. 
Besittelijcheit, znw. vr. i) Bezit, eigendom, 
bezittingen. 2) gehechtheid aan het aardsche. 

Besitten, st. ww. — I. Trans. i) Op iets zitten; 
enen stoel b., op een troon, den pauselijken stoel 
zitten ; een rat b., geradbraakt worden ; een ambt 
bekleeden. 2) voor het eene of andere doel zitting 
houden ; een hof b., hof houden ; als rechtsterm, 
recht b. ; ordeel b., eene rechtszitting houden ; die 
waerheit, ene stille waerheit b., zitting houden voor 
het doen van een onderzoek, het houden van eene 
enquête, het nemen van „precedente informatie". 
3) de ruimte van iets innemen, in iets zijn, enen 
corf b., eene plaats bewonen. 4) door zitten bekomen, 
oploopen (tegenover belojben). 5) op iets gaan 
zitten, het bezetten of in bezit nemen; den aften 
stoel b. ; den wettigen stoel, den rechterstoel innemen 
; eene plaats innemen ; een land, eene stad, 
veroveren ; een hart, veroveren ; het bezit over iets 
verkrijgen. 6) iemand in zijn bezit krijgen, in zijne 
macht brengen ; ook met den duivel als ondw. ; 
bezeten met, van den viant; aantasten. 7) in het 
pass., vervuld met, in minnen, metier doget, met 
honger b. ; met arbeide van kinde b., door barensweeën 
gekweld. 8) be-in den zin van om-, insluiten, 
belegeren, eene stad, de bewoners. 9) beperken. io) 
bezitten; ook eene onaangename zaak, armoede bezitten. 
— II. Intr. i) Zitten. 2) zich ergens vestigen; 
bezeten borger, gezeten burger.

Besittenisse, znw. vr. Inbezitneming, bezetting.

Besitter, znw. m. i) Bezitter. 2) bijzitter.

Besittige, -ege, znw. vr. Bezitster, boedelhoudster 
(wvlaamsch).
Besittinge, znw. i) Bezitting, bezit. 2) bezitting, 
vast goed.

Beslabben, -slabberen, zw. ww. tr. i) (Met eten 
en drinken) bemorsen ; hem b., zich bevuilen. 2) verontreinigen, 
besmetten, te schande maken. 

Beslach , znw. o. i) Beslag, met Bene vloeistof 
aangemengd en geklopt meel. 2) beslag, bedeksel, 
datgene waarmede men iets bedekt of versterkt; 
beslach van iseren. 3) benoodigdheden. 4) versiersel, 
belegsel. 5) net, zegen.

Beslacholeet, znw. o. Pakkleed, dekkleed. 

Beslachteile, znw. vr. Beslagpot.

Beslaen, st. ww. — I. Trans. i) Iem. of iets 
slaan, kloppen ; kalk, meel, beslaan ; een paard beslaan. 
2) door handslag bekrachtigen, omtrent iets 
bij handslag overeenkomen. 3) bezetten, eene ruimte 
innemen, in bezit nemen. 4) beslag leggen op (iets). 
5) aanraken, bereiken, inhalen. 6) bedekken, overdekken; 
eene stof overtrekken; met een metaal beslaan 
of versterken ; eene versiering van goud of 
zilver op iets aanbrengen ; net goude beslegen, met 
goud opgelegd, bewerkt; met bloede b., met moder b., 

BESLUTEN. 

bedekt, bevlekt. 7) sluiten; enen b., iem. opsluiten ; 
in boeyen beslaen; in eene kist sluiten, bijzetten, een. 
lijk; lant b., afsluiten, afpalen, omheinen; enen boom 
b., omrasteren, met hout omgeven. 8) ene kerke b., 
eene kerk sluiten, den dienst in eene kerk verbieden; 
ook een lent beslaen. 9) inwikkelen, een persoon; 
inpakken, eene zaak. i o) verwikkelen, maken dat 
iem. door eene ramp wordt getroffen. r i) afsluiten, 
keeren, water. 12) opslaan, in elkaar slaan, oprichten 
; die vierschare b., de vierschaar spannen, recht 
spreken. i 3) inrichten, in orde brengen. 14) in beslag 
nemen, bezighouden. — II. Wederk. Zich bezighouden 
of afgeven met. 

Beslaep} znw. o. Bijslaap.

Beslapen, st. ww. tr. i) Bij iemand slapen; 
malcanderen b., bij elkaar slapen ; een waf b., eene 
vrouw beslapen ; den man b., slapen bij haren man. 

Beslaven, zw. ww. tr. Hard en moeilijk werk 
voor iets verrichten. 

Beslechten. Zie b e s l i c h t e n. 

Beslemmen, zw. ww. tr. Vuil maken, een weefsel. 

Beslemtheit, znw. vr. Het bevuild of smerig 

gemaakt zijn, smerigheid, van een weefsel. 
Beslet, znw. o. Belemmering van een terrein, 
rommel. 
Besloteren, zw• ww. tr. Benadeelen, achteruitbrengen 
(eig. belemmeren).
Besletsen, zw. ww. tr. In beslag nemen, bezig 
houden. 

Besletten, zw. ww. tr. i) Binden, verbinden; in 
eigendoeme beslet, in slavernij verbonden. 2) verbinden, 
vereenigen ; beslei met, met iets verbonden of 
vereenigd (b.v. land met een dijk). 3) binden, verstrikken; 
met sonden beslet; metten afgoden beslet, 
in den dienst der afgoden verstrikt. 4) beslaan, innemen, 
eene plaats.

Beslichten, -slechten, zw. ww. tr. Beslechten, 

uitmaken. 

Beslikon, zw. ww. tr. Bevlekken. 

Besliet, besljct, bnw. Bemodderd. 

Beslimen, zw. ww. tr. Met slijm bedekken; 
deelw. beslijmt, slijmerig.

Besliten, st. ww. tr. Beslissen, uitwijzen. 

Beslopeiike, -slohenlike, bijes. Op eene sluipende 
of gluipende wijze.

Beslot, znw. o. i) Omheining, afsluiting; ook 
van een klooster; verbod om het klooster te verlaten; 
in één b. sluten, in één adem noemen met iets anders, 
gelijkstellen. 2) afgesloten ruimte ; een voorwerp dat 
kan worden gesloten, geldkist. 3) besluit, sluitrede. 

Besloten, deelw. bnw. i) Sluitende, om het 
lichaam sluitende, van kleederen. 2) vast, bepaald; 

b. antworde, uitsluitsel. 3) wel b., goed sluitende, 
logisch, verstandig. 4) b, orde, kloosterorde; b. joncfrouwe, 
non, kloosterzuster. 
Beslupen, st. ww. tr. Iem. sluipende overvallen, 
iem. van achteren aanvallen. 

Besluten, st. ww. — I. Trans. i) Sluiten; beslotene 
brieven, het tegenovergestelde van o6ene 
brieven; besloten tic/tame, lef, hardlijvigheid ; beslotenre 
(-enen) dore (doren), met gesloten deur(en) ; 
beslotenen grave, terwijl het graf gesloten was. 2) 
onvruchtbaar maken, de baarmoeder toesluiten, gezegd 
van eene vrouw met God als ondw. ; besloten, 
besloten maget, maagdelijk, ongerept. 3) sluiten, een 
einde maken aan. 4) binnen eene bepaalde of beperkte 
ruimte sluiten, opsluiten ; enen in een lant b., 
iem. ergens eene bepaalde woonplaats aanwijzen; 
buten b., buitensluiten. 5) sluiten, wegbergen; inpakken; 
bijzetten, een overledene; verbergen, verborgen 
houden, eene gemoedsstemming of neiging. 
6) insluiten, omsingelen. 7) omsluiten, omheinen; 
omringen, bewaken ; verzekeren, beveiligen ; baten, 
helpen, met eene ontkenning. 8) afsluiten, versperren. 
9) uitzonderen, uitsluiten ; besloten tit, tijd waarop 
geen recht mag gedaan worden ; tijd waarin bepaalde 
kerkelijke plechtigheden niet mogen plaats 
hebben, waarin geen huwelijk mag worden gesloten. 


BESLUTENISSE. 

io) omvatten, bevatten ; als znw., samenvatting, kort 
begrip. I i) besluiten, een besluit trekken ; cortelike 
besloten, om kort te gaan. — II. Wederk. i) Zich 
opsluiten ; besloten, van de wereld afgezonderd; 
besloten ordene, kloosterorde ; hem besluten in, in 
iets opgaan. 2) zich afsluiten, zich verschansen, zich 
in staat van tegenweer brengen. — III. Intr. i) Een 
einde nemen, eindigen, uitloopen in iets. 2) sluiten 
met, overeenkomen, met iemands aard overeenstemmen. 
3) baten, helpen; ook: baat of voordeel hebben; 
steeds met eene ontkenning. — IV. Onpers. Het 
besluut, het baat, het helpt. 

Beslutenisse, znw. vr. Insluiting; besluit (conclusie). 
Besluter, znw. m. i) Hij die sluit, sluiter. 2) 
slotenmaker, smid. 
Besluterinne, znw. vr. Sluitster, zij die den 
toegang tot iets afsluit. 

Beslutinge, znw. vr. z) Afsluiting, versperring. 
2) besluit, slot. 3) besluit van eene redeneering, 
sluitrede. 

Besluut, znw. o. en m. i) In de uitdr. in sin 

houden,ingesloten,ngesloten, in zijne macht houden. 2) 
gevangenis. 
Besmaken, zw• ww. tr. Proeven, eten. 
Bosmaren, zw. ww. tr. Bestrijken, besmeren, inwrijven 
; zalven. 

Besmekelij o, bnw. Vermurwend, genade (van

; 

God) hopende. 

Besmeken, -smeyken, zw. ww. tr. i) Met zachte 
woorden of vleiend toespreken, iem. trachten over 
te halen. 2) vermurwen, vertederen. 

Besmelten, st. ww. intr. Wegsmelten; wegkwijnen. 
Besmelten, st. ww. tr. Met drek bevuilen, met 
een vogel als ondw. 

Besmeren, zw. ww. tr. i) Met eene vette zelfstandigheid 
bestrijken of inwrijven. 2) iem. honing 
om den mond smeren, trachten te verleiden. 

Besmerten, st. ww. — I. Trans. Onkenbaar, leelijk 
maken. - II. Intr. Leelijk worden, bezoedeld worden. 

Besmet, deelw. bnw. i) Bevlekt, onrein. 2) gevlekt. 

Besmet , znw. o. en m. Vlek, smet, onreinheid. 

Besmetheit,, znw. vr. i) Hetz. als b e s m e t, 
znw. 2) besmettelijke ziekte. 

Besmetten, -smitten, zw. ww. tr. — I. Trans. 
i) Bevlekken, bevuilen; verkrachten, bi crachie b., 
ontheiligen, bevlekken, verontreinigen ; besmet, door 
de eene of andere misdaad of ondeugd bezoedeld. 
2) de smetstof eener ziekte overbrengen; besmetlelike 
siecte, besmettelijke of overerfelijke ziekte. 3) aan 

aanraken, treffen ; met nide besmet oh, ver-tasten, 

nijd jegens ; in viantschej5e besmet, in vij--vuld van 
andschap gewikkeld. — II. Wederk. Zich bezoedelen, 
zich bevlekken, eig. en overdrachtelijk. -- III. 
Intr. vuil worden, eene smet ontvangen, ook, in 
zedelijken zin ; smetstof in zich opnemen. 

Besmettenisse, znw. vr. Smet, onreinheid, ook 
in zedelijken zin. — Besmetter. 

Besmettinge, znw. vr. Besmetting, bezoedeling, 
verontreiniging, ook door het overbrengen eener 
ziektestof. 

Besmeuderen, -smuederen, zw. ww. tr. Besmetten, 
bezoedelen ; deelw. besmeudert, -syrmuedert, bevlekt, 
onrein. 

Besmeuren, zw. ww. tr. Hetzelfde. 

Besmit enz. Zie b e s m e t. 

Besmodden, -smorsteren, zw. ww. tr. Bevlekken, 
bevuilen, ontsieren; deelw. besmoddet, besmot, besmut, 
bevlekt, onrein, stinkende. 

Besmorten, deelw. van b e s m e r t e n. 

Besmuederen, -smuderen. Zie b e s m e u deren. 

Besneden , deelw. bnw. — I. Van besniden. i) 

Nauw, beperkt, eng. 2) streng, strikt; besneden recht. 
3) cort besneden, kort, beknopt. 4) beschaafd, fijn, 
schoon, welgevormd. 5) volmaakt, afgewerkt. — II. 
Van hem besniden, karig, schriel; nauwe besneden. 

Besnedenheit, znw. vr. Het besneden zijn (van 
de besnijdenis) ; de besneden voorhuid. 

BESOENGE. 

Besnedenlike, -snedelic, bijw. i) Op eene juiste, 
fijne, doeltreffende wijze. 2) afzonderlijk. 
Besniden, st. ww. -- I. Trans. i) Besnijden, 

besnoeien, snoeien, een boom; besnijden, de voorhuid 
; bestrijden, ondeugden en gebreken. 2) besnoeien, 
zich een deel van iets toeeigenen. 3) besnoeien, 
de waarde van iets verminderen ; iet is 
besneden, het is in waarde verminderd. 4) beperken, 
aan banden leggen ; bekorten, beknopt voordragen 
of voorstellen ; besneden tit, , nauw beperkte rechtstermijn. 
5) bepalen, bestemmen, voor een bepaald 
doel afzonderen; sin leven b., aan zijn leven eene 
bestemming geven, het inrichten. 6) door snijden 
bewerken, beschaven, fatsoeneeren; deelw. besneden, 
fijn, beschaafd ; met dogeden besneden, met deugden 
gevormd, er mede begaafd. -- II. Wederk. Zich 
inhouden. 

Besnidenisse, znw. vr. i) Besnijdenis ; de afgesneden 
voorhuid. 2) beperking. 
Besnidinge, znw. vr. Hetz. als b e s n i d enisse, 
i). 

Besnoeyen, zw. ww. tr. Beperken, inkorten. 

Besnollen, zw. ww. tr. Verschalken, bedriegen. 

Besnuwet, deelw. bnw. Met sneeuw bedekt; het 
is besnuwet, -sneuwet, er ligt veel sneeuw. 

Besocht, besucht, deelw. bnw. i) Beproefd, proefhoudend 
gebleken, van zaken en personen. 2) ervaren 
; wel besocht, verstandig, slim. 

Besochtheit, znw. vr. Ervaring. 

Besoee, besouc, besuec, znw. o. i) Aanval. 2) nasporing 
; b. doen. 3) onderzoek, enquete ; over b. 
si/ten, b. Bitten, zitting houden voor eene enquete; 

b. niet Pinen doen, iem. met pijnigingen onderzoeken 
; huiszoeking. 4) het stuk of proces-verbaal, 
opgemaakt van eene enquete. 
Besoeken, -soken, -sueken, -souken, onr. zw. ww. 

— I. Trans. i) Zoeken, opzoeken, uitlokken; sine 
schande b., zelf bewerken, er als het ware om vragen; 
avonture b., op avontuur uitgaan. 2) bezoeken, ergens 
heen gaan. 3) vijandelijk aanvallen, aantasten; kwellen, 
afmatten. 4) doorsnuffelen ; iem. fouilleeren. 5) 
onderzoeken, nasporen ; onderzoeken naar (met den 
gen.) ; peinzen, studeeren (zonder uitgedrukt obj.). 
6) opsporen, nauwkeurig letten op ; nauwe bezoekende, 
nauwlettend. 7) aan een ambtelijk, ook : gerechtelijk 
onderzoek onderwerpen; ook als scheidsrechter; inspecteeren, 
schouwen, iets ; verhooren, iemand; iem. 
examineeren ; enen b. net binen, iem. onderzoeken 
op de pijnbank; b. met binen an enen, foltering op 
iem. toepassen, folteren. 8) aanzoeken, beproeven, 
polsen ; ene van minnen b., eene vrouw om hare 
hand verzoeken of tot een minnehandel trachten 
over te halen. 9) vragen, vernemen naar. io) ver 
zoeken. i i) eischen, vereischen, noodig-langen, 
hebben. 12) op de proef stellen; de proef nemen, 
probeeren; in rechte trachten gedaan te krijgen, 
gedaan krijgen. 13) bij ervaring weten. 14) bevinden, 
door eene gebeurtenis of een onderzoek leeren 
of te weten komen. 15) vernemen. z6) vinden, 
leeren, uitdenken ; verzinnen. -- II. Wederk. Probeeren. 


Besoeker, -souker, -sueker, znw. m. i) Hij die 
iets zoekt of verlangt, naar iets dingt. 2) onderzoeker; 
hij die onderzoekt of naspoort ; hij die met een 
bepaald onderzoek is belast. 2) hij die de hand houdt 
aan voorgeschreven wetten en reglementen, opzichter, 
inspecteur. 

Besoekinge, -suekinge, znw. vr. Onderzoek; ook 
pijnlijk onderzoek (op de pijnbank). 

Besoenen, -suenen, zw. ww. tr. — i) Verzoenen, 
door een zoen of vergelijk ten einde brengen, uit 
den weg ruimen, een twist; verzoenen, iemand. 2) 
iem. in een zoen opnemen ; enen b. ob een goet, een 
zoen aangaan ten gevolge waarvan aan iem. het 
ongestoord bezit van een goed verzekerd is. 3) als 
sehadevergoeding beloven, eene bepaalde som. 

Besoenge, znw. m. Zaak, aangelegenheid, bezigheid 
; moeilijke zaak, affaire. 


86 BESOENGEREN. 

Besoengeren, boesoeng., besong-, -ieren, zw. ww. 

intr. i) Handelen, onderhandelen. z) handel of zaken 
doen met (met een). 
Besoeten zw. ww. tr. Genieten, de vruchten 
plukken van iets. 
Besoeven zw. WW. tr. Doen smaken, doen 
proeven; versch

affen. 
Besoldert, bnw. Van eene zoldering voorzien. 
Besonden , -sunden, zw. ww. — I. Trans. Door 

zonde bevlekken. — II. Wederk. Zich bezondigen, 
zonde in iets doen, zijn geweten bezwaren. 
Besonder, bijw. i) Afzonderlijk. 2) bijzonder, in 
het bijzonder; buitengewoon, bijzonder. 

Besonderen, zw. ww. tr. i) Afzonderen, voorbehouden. 
2) tot een bepaald doel afzonderen; vergaderen, 
een leger. 3) scheiden, afzonderlijk of afgezonderd 
houden. 

Besonderlike, bijw. Hetz. als b e s o n d e r 1 i n g e. 

Besonderlinge, besunderlinge, bijw. Afzonderlijk. 

Besonderne, bijw. Hetzelfde. 

Besondert, deelw. bijw. Hetzelfde; elc besondert. 

Besondich, -sondicht, bnw. Zondig, met zonden 
behept of beladen ; als znw., zondaar, zondares. 
Besondicheit, znw. vr. Bezondigdheid, zondigheid. 


Besondigen, zw. ww. — I. Trans. Bevlekken, 
bezoedelen. — II. Wederk. In iets misdoen, zich 
bezondigen; hem b. mei, ongeoorloofde gemeenschap 
hebben met. 

Besongen, Besongeren. Zie b e s o e n g e enz. 

Besonnen. Zie b e s i n n e n. 

Besopen, zw. ww. tr. Doen verdrinken, over.
stroomen. 

Besorch, znw. o. i) Zorg, bijstand, behartiging 
der belangen van een persoon of een land; enen b. 
doen, moeite voor iem. doen. 2) bestuur, bewind; in 

b. hebben, nemen, het bestuur hebben, aanvaarden. 
3) bescherming, zorg. 4) bezorging, onderstand, instandhouding. 
5) het in orde brengen. 6) gemak, 
sin b. nemen. 7) verzekering; verzekerde bewaring. 
8) hetgeen in orde te brengen is; irovoost van den 
bezorgen, zaakwaarnemer, zaakgelastigde. 9) strijd, 
oorlog. io) bezorgdheid, vrees, pijnlijke onzekerheid. 
Besorchaehtichlike, -echtichlic, bijw. Op eerie 
bezorgde of zorgvuldige wijze. 

Besorehdelike, bijw. Met voorzorg of voorzichtigheid. 


Besorchlijc, bnw. Vreesachtig, angstig. 

Besorchsam, bnw. i) Zorgzaam; zorg of bezorgdheid 
hebbende voor (iem.). 2) bezorgd. 
Besorchsamheit, znw. i) Zorgzaamheid, zorgende 
liefde. 2) bezorgdheid. 
Besorcht, besorgel, deelw. bnw. i) Bezorgd, bekommerd. 
2) voorraad hebbende van iets (met van).

Besorchtheit, znw. vr. Bezorgdheid. 

Besorgen, zw. ww. — I. Trans. i) Zorg dragen 
voor (iem. ofiets) ; behoeden, iem. van het noodige 
voorzien; voor iets zorgen, zijne gedachten over iets 
laten gaan, het behartigen. 2) verschaffen, zien te 
krijgen. 3) enen iet b., bezorgen, berokkenen. 4) in 
een toestand brengen; deeles. bezorgd, in een zekeren 
toestand ; besorget sin, sitten, in een onaangenamen 
toestand verkeeren. 5) besturen, regeeren. 6) bewaren. 
7) bevreesd zijn voor iets ; deelw. bezorgd, in (angstige) 
onzekerheid. -- II. Intr. Zorgen, zorg dragen. 

Besorgenen, zes. ww. tr. Berokkenen, bezorgen. 

Besorger, znw. m. z). Bestuurder, opzichter; 
inspecteur; voogd; b. van den gilde. 2) verzorger. 

Besorginge, znw. vr. z) Behartiging van eene 
zaak of een belang ; provoost van b., zaakgelastigde, 
zaakwaarnemer. 2) het waken over iemand, nauwlettende 
zorg. 

Besouten, zw. ww. — I. Trans. Door zeewater 
bederven. — II. Intr. Met zout doortrokken worden. 
Bespaersen , -s arsen, -sj5ersen, zw. ww tr. i) 
Besprenkelen. 2) bestrooien. 3) bespatten, bevlekken. 
Bespanget, bnw. Met een spang (gesp, haak) 

bezet of versierd. 

BESPRENGEN. 

Besparen, Besparren. Zie b e s p e r r e n. 

Besparsen. Zie b e s p a e r s e n. 

Bespelen, zw. ww. tr. i) Voor den gek houden, 
bedriegen. 2) bespelen, een muziekwerktuig. 3) beslapen, 
eene vrouw. 

Bespellen, zw. Ww. — I. Trans. i) Bespreken, 
verhalen. 2) beteekenen. — II. Intr. Besproken, bedoeld 
worden. 

Besper, znw. o. Het gevangen zijn, hechtenis, 
gevangenis. 

Besperen, -inge. Zie b e s p e r r e n, -i n g e. 

Besperren, -sjbarren, -sparen, -sfteren, zw. ww. 
tr. i) Belemmeren, iem. de uitoefening zijner functiën 
beletten. 2) versperren, eene ruimte, eene rivier, 
een weg. 3) enen iel b., iem. iets beletten, in iets 
tegenwerken. 4) opsluiten, vangen. 5) aanspraak in 
rechte op iets maken 

Besperringe, -steringe, -sftieringe, znw. vr. 

Belemmering, tegenwerking. 

Bespersen. Zie b e s p a e r s e n. 

Bespeven, zw. ww. intr. Baten, gelukken. 

Bespien, zw. ww. tr. i) Bespieden. 2) beschouwen, 
opmerken. 3) acht geven op, het op iets toeleggen. 


Bespiën, st. ww. tr. Bespuwen. — Bespiïnge.

Bespiere, -spier, znw. m. Bespieder, spion. 

Bespieren, zw. ww. tr. (oostml.). Verhinderen. 

Bespijt, znw. m. Minachting, smadelijke bejegening. 
Vgl. d e s p ij t. 
Bespisen, zw. ww. tr. Proviandeeren. 
Bespoeyen, zw. ww. tr. Besproeien, bevochtigen. 
Bespot, bnw. Gevlekt. 
Bespot , znw. o. Bespotting, spot. 
Bespotheit, znw. vr. Bespotting, smaad. — Be


spottinge.

Bespotteli e, -shotljc, bnw. Belachelijk. 

Bespotten, zw. ww. — I. Trans. i) Bespotten, 
hooreen. 2) misleiden; bespot van lone, in zijn loon 
verkort. — II. Intr. Spotten, schimpen. — Bespotter 
, bespotster.

Bespottenisse, znw. vr. Spot. 

Bespouwen. Zie b espuwen. 

Bespraeyen, -ereyen, zw. ww. tr. i) Besproeien, 
besprenkelen, doorweeken. 2) bespatten, bevlekken. 

Bespraeyenisse, -sbraeyinge, -sj5reyinge, znw. 

vr. Besproeiïng, besprenkeling. 
Bespreee. Zie besprec. 

Bespreiden, -sj5reden, zw. ww. tr. Bedekken, 

overspreiden, bekleeden, bestrooien. 

Bespreyen. Zie b e s p r a e y e n. 

Besprec, bes 5reec, znw. o. i) Het bespreken van 
iets, ruggespraak, beraad, beraadslaging. 2) het besprokene 
of verhandelde. 3)_ gerechtelijke eisch. 4) 
overeenkomst, voorwaarde. 5) testamentaire beschik king. 
6) arrest, beslaglegging. 

Besprekelt, bnw. Gespikkeld, gevlekt. 

Bespreken, zw. ww. — I. Trans. i) Spreken 
over iets of iemand. 2) in rechte aanspreken; be. 
schuldigen ; op iem. iets te zeggen hebben, iem. in 
eene bepaalde hoedanigheid wraken; een eisch tegen 
iem. instellen. 3) aanspreken, dagvaarden. 4) verklaren, 
mededeelen, met den dat. van den persoon; 
voor iemand bespreken. 5) met iem. spreken in eene 
zekere hoedanigheid, met iem. handelen of onderhandelen. 
6) door spreken met iem. hem kalmeeren. 
7) afspreken, overeenkomen, onderling bepalen ; een 
bes,hroken gelt. 8) met zich zelf uitmaken, overleggen. 
9) zich voornemen, uitdrukkelijk verklaren iets te 
zullen doen, beloven. io) bij testament vermaken. 
I i) in rechte eischen. 12) een tooverformulier over 
iets uitspreken, het betooveren. — II. Wederk. i) 
Gemeenschappelijk over iets beraadslagen. 2) met 
zich zelf te rade gaan. 

Besprekinge, znw. vr. Testamentaire beschikking. 
Besprongen, -dringen, zw. ww. tr. i) Besprenkelen, 
besproeien; door besprenkelen wijden. 2) bezoedelen, 
bevlekken, bespotten. 3) bestrooien ; deelw. 
besftrenget, besj5renct, beshrinct, bestrooid, bezaaid. 


BESPRENGENISSE. 

Besprengenisse, -renginge, -sj5ringinge, znw. 

vr. Besprenkeling. 
Besprenkelen, -sjbrinkelen, zw. ww. tr. Besprenkelen, 
besproeien. — Besprenken.

Bespringen. Zie b e s p r e n g e n.

Bespringen, zw. ww. tr. Aanvallen, bespringen.

Besprin inga. Zie b e s p r e n g i n g e.

Besprinkelen. Zie besprenkelen.

Besprinken. Zie besprenkelen.

Besproeyen, -sroyen, zw. ww. tr. 

Bespuwen, -gen, -s6ouwen, zw. ww. tr. Bespuwen. 
Vgl. b e s p i ë U. — Bespuwinge, -Binge.
Besschop. Zie bisschop.
Besse 9 bes, znw. vr. Bes, bezie, bei; olive besse. 
Bessem. Zie b e s e m. 

Best (Bast eenmaal in het rijm), bnw., znw. 
en bijes. Super?. bij Boel. — Bnw. i) Best; het best, 
dat beste let, het hoofd ; dat beste been, zie b e e n; 
dat beste hovel, caleil, het beste stuk vee uit de 
kudde; best sin met, hoog aangeschreven bij; dat 
beste . recht, het hoogste, strikte recht; na minen 
besten wane, naar alle waarschijnlijkheid. 2) meest; 
dat beste deel, het grootste deel, de meerderheid. 

— II. Znw. a) ml. die beste, die best. r) De beste, 
de aanzienlijkste. 2) de dapperste. b) ónz. dat beste, 
dal best. i) Wat goed voor iem. is, iemands voordeel, 
belang; om des besten (bestens) wille, om best 
wil; sin (enes) beste doen, zijne (iemands) belangen 
behartigen, in zijn (iemands) voordeel handelen; sijn 
best doen mei, over iets beschikken ; te enes besten, 
zoo goed iemand kan; ten besten, zoo goed moge 
goed iemand kan ; zoo gelukkig mogelijk;-lijk, zoo 
ten besten niet, niet al te best; tenes besten sin, tot 
iemands dienst zijn; dat beste hebben, het voordeel, 
de bovenhand hebben; int beste slaen, ten goede 
uitleggen ; iets goed opnemen ; int beste sftreken, 
een goed woord voor iem. doen ; ob dat beste voegen, 
tot een goed einde brengen ; vor dbeste nemen, 
zich schikken in ; op (over) sin beste houden, in 
sines beste(n) nemen, iets naar zijn beste weten 
aannemen, niet beter weten of. 3) het goede, de 
deugd. 4) het meeste; te besten, zooveel mogelijk. 
5) spoedig, na sin beste, met al den besten, zoo 
spoedig mogelijk. — III. Bijw. Beste, best. i) Het 
best ; beste geschapen, geschej5en, schoonst ; op de 
beste, meest geschikte wijze; wi vlien best, wij 
doen het best te vluchten ; die ierst, die best, hoe 
eerder hoe beter. 2) best(e) geboren, aanzienlijkst van 
geboorte. 3) het meest. 4) het spoedigst ; so hi best 
motste. 5) het liefst. 

Bestadbomen, -stabbomen, zw. ww. tr. Schoeien 
(den waterkant).

Bestade-ambacht, znw. o. Het beroep van besteedster, 
verhuurster van dienstboden. 

Bestadelijo, bnw. Huwbaar. 

Bestaden, zw. ww. — Trans. i) Plaatsen, eene 
plaats aanwijzen aan. 2) (weg)brengen ; ter erden, 
moeden b., begraven. 3) ter harte nemen. 4) toewijzen, 
toezeggen. 5) plaatsen, van de hand doen. 6) 
uithuwen; b. ter ee (echt). 7) weggeven, geven ; hels 
wel bestaet, dat hi level, het hem geschonken leven 
is aan een waardige besteed, hij is een sieraad van 
de mensehheid ; iet is wel aen enen bestaet, iets is 
(goed) aan iem. besteed, het is bij hem in goede 
handen. 8) besteden, gebruik maken van. 9) aanbesteden. 
io) goedkeuren, b.v. een post in eene rekening. 
i i) bestellen, ter bewerking geven. 12) een vordeel 
aen enen b., het opmaken van een vonnis aan iem. 
opdragen. -- II. Wederk. Zich verhuren ; bestadet, 
bestaet zijn, in iemands dienst zijn.

Bestadenisse, znw. vr. Plaatsing.

Bestadigen, zw. ww. tr. Bevestigen, bekrachtigen, 
eene zaak; bevestigen, versterken, een persoon.
Bestadinge1 znw. vr. i) Plaatsing ; uithuwelij 


king. 2) aanbesteding. 3) bekrachtiging. . 

Bestaen, st. ww. — I. Intr. i) Blijven staan. 2) 
blijven, vertoeven. 3) laten b., laten blijven, met iets 
ophouden ; sijn recht laten b., in een proces uitstel vors 

BESTEDIGEN. 87 

deren. 4) blijven, voortdurend zijn ; zijn, er zijn, leven. 
5) b. met, bestaanbaar zijn met. 6) beginnen. 7) iemand 
of iets bijblijven, bij iem. of iets blijven, er bij staan. 
8) bestand zijn tegen, iem. aandurven. 9) betrekking 
hebben op, te pas komen bij. io) aangaan, te maken 
hebben met. i i) mi bestaet iet, iets komt mij van 
rechtswege toe ; ik heb recht of aanspraak op iets. 
I 2) toebehooren aan ; met eene eigenschap als ondw. 
13) passen, betamen; moeten. 14) passen, dienstig 
zijn voor. i) in den bloede bestaan: enen na b., 
nauw verwant zijn. — II. Trans. i) Eene houding 
aannemen om iemand te treffen of te raken, iem. 
of een land aanvallen, teisteren. 2) een voorwerp 
beetpakken. 3) iemand aanranden of in het nauw 
brengen. 4) aanklampen, aanspreken. 5) overvallen; 
onverhoeds aanvallen. 6) overvallen, aantasten met 
eene ziekte, plaag of ongemak als ondw.: wat bestaet 
u, wat mankeert u, hoe komt gij er toe ? 7) 
eene zaak aanpakken, aanvatten, beginnen; als znw., 
begin ; met een ander ww., gaan ; Naesten b., hard 
gaan loopen, beginnen. 8) aanvaarden, aanpakken, 
eene moeilijke of gevaarlijke taak; ondernemen, op 
zich nemen ; enen wets b., een weg inslaan, eene 
reis ondernemen ; die vaert b., enen dat b., enen 
camp, strot, wijch, een oorloge b. ; aanvaarden ; beproeven 
; wagen. 9) verrichten, ten uitvoer brengen, 
doen; roof b., rooven, plunderen, fine b., moeite 
doen; den dienst, dat ambt b., het waarnemen, ver 

eves raet b., den raad opvolgen, ten uitvoer-vullen; 
brengen; als znw., bezigheid. io) opzoeken, bezoeken. 
II) uitstaan, te verduren hebben. 12) iemands 
uitvaart vieren. Zie b e g a e n. z 3) bestaen sijn, met 
den gen., tot iets, de betaling eener boete, gehouden 
zijn; des gerechtes b. sin, voor den rechterstoel moeten 
verschijnen. — III. Onpers. Mi bestaet van enen, 
ik heb met iemand te maken, hij gaat mij aan.

Bestaken, zes. ww. tr. i) Met ijzeren of houten 
stijlen bezetten. 2) staken, een einde aan iets maken. 

Bestal , znw. o. Bijstand. Vgl. b i stal. 

Bestallen. Zie bestellen. 

Bestammet, bnw. B. goet, leengoet, hofgoet, goed 
dat aan den stam van den bezitter werd verknocht 
geacht. 

Bestanden, st. ww. — I. Intr. i) Behooren tot 
of bij. 2) verwant zijn. — II. Trans. i) Aanvallen. 
2) durven. 

Bestanden , zw. ww. intr. Een bestand sluiten. 

Bestandenisse, znw. vr. Plechtige uitvaart, lijkdienst. 
Bestandicheit. Zie b i s t a n d i c h e i t. 
Bestant, znw. o. Het op zijne plaats blijven, 

het zich onthouden, het schorsen van vijandelijk 
wapenstilstand, bestand; mv. bestanden; liet-heden, 
is bestant, er is een wapenstilstand.
Bestantbrief, znw. m. Geschreven stuk aangaande 
het sluiten van een bestand. 

Bestarfte. Zie b e s t e r f t e. 

Bestarcheit, znw. vr. Sterkte, kracht.

Beste. Zie b e s t. 

Beste. Zie b e e s t e. 

Besteden, zw. ww. — I. Trans. i) Plaatsen, aan 
iets of iemand zijne plaats aanwijzen; in enes herte 
bestedet sin, in iemands hart geplaatst, gegrondvest 
zijn. 2) wegbergen ; te bestedene geven, in bewaring 
geven. 3) in zijn gemoed wegleggen, ter harte 
nemen. 4) ter erden b., ter aarde bestellen, begraven. 
5) plaatsen, van de hand doen. 6) geven, wegschenken 
; sine herte b. 7) eene woonplaats aanwijzen aan 
iemand, vooral aan een minderjarige; een kind ter 
verzorging toevertrouwen, uitbesteden (aan iem). 8) 
uithuwen ; te huwelike b. 9) besteden, schenken als 
eene gunst ; pass., iets is aan iemand besteed. 
Vgl. b e s t a d e n. i o) verrichten, doen. ii) aan besteden, 
uitbesteden. 12) bestellen, laten gereed 
maken. --- II. Wederk. Zich verhuren ; met enen, 
bij iemand.

Bestedigen, zw. ww. tr. i) Bevestigen, bekrach. 
tigen. 2) versterken. 


88 BESTEDIGINGE. 

Bestediginge, znw. vr. Bevestiging, bekrachtiging. 


Bestedinge, znw• vr. i) Veilige plaatsing. 2) 
aanbesteding. 

Bosteee. Zie b e s t e c. 

Besteent , bnw. Waarin een edele steen is gezet. 

Besteetster, znw. vr. Hetz. als b e s t e e t s t er 
i g e (vlaamsch). Besteedster. 
Bestec, besleec, znw. o. Bestek, ontwerp. 
Bostehovet, znw. o. Het beste stuk vee uit 

eene kudde. 

Bestoken, -steiken, st. ww. — I. Trans. i) Met 
een scherp werktuig steken, aantasten ; aanvallen. 
2) met palen bezetten, een veld; met takken sieren, 
de vensters. 3) de diepte en breedte meten (van een 
water). 4) ontwerpen, een bestek maken. 5) listig 
beramen. 6) iem. iets inblazen, iem. door listige 
woorden heimelijk voor zich winnen. 7) bezetten, 
opvullen. 8) prikkelen, drijven tot iets. 9) stikken, 
zoomen. — II. Onpers. Het besleect mi, ik voel mij 
tot iets geprikkeld. 

Bestel, znw. o. i) Beschikking, bestuur. 2) ver 

gedrag of karakter (van hem bestellen).-zorging. 3) 

Bestelen, st. ww. tr. i) Stelen, ontstelen ; enen 
dat laf b., iem. op eene listige wijze van het leven 
berooven. 2) wegstoppen. 

Bestelgelt, beslelle-, znw. o. Het geld dat men 
den gerechtsdienaar of bode betaalt voor het arresteeren 
van iem. of het beslag leggen op iets. 

Bestelike. Zie b e e s t e 1 i k e. 

Bestellen, -stallen, zw. ww. tr. i) Bezetten, 
vooral met gewapenden ; van bezetting voorzien; 
belegeren. 2) bezetten, betrekken, de wacht. 3) orde 
stellen op, inrichten, zorgen of maken dat. 4) beheeren. 
5) besturen, onderrichten. 6) voor iets moeite 
doen, zich toeleggen op. 7) in een zekeren toestand 
brengen, behandelen ; deelw. bestelt, in een zekeren, 
vooral slechten toestand verkeerende, ongelukkig 
gestemd, gehumeurd. 8) besteden, gebruik maken 
van. 9) beslag leggen op. — II. Wederk. i) Zich 
gedragen, zich houden. 2) zich gereed maken, zich 
in staat van tegenweer brengen. 3) zich begeven in, 
zich zetten tot iets ; zich met iets bezig houden. 

Besteller, -stelre, znw. vr. Hij die iets beschikt 
of regelt. 
Besteuin*e, znw. vr. Inbeslagneming, van zaken; 
gevangenneming, van personen. 

Bestelt, bnw. (van hem bestellen). Kalm, waardig. 

Bestem, znw. o. Datgene wat men bepaalt of 
goedvindt, goedvinden, wil. 

Bestemmen. -stimmen, zw. ww. trans. i) Aan 
iets, vooral aan geld, eene zekere bestemming geven. 
2) tot zijne bestemming, ter bestemder plaatse brengen. 
3) tot zijne bestemming brengen, leiden, richten. 
4) beheeren. s) bepalen, enen lach bestemmen. 

Bestenloeder, znw. vr. Grootmoeder. 

Besten, zw• ww. tr. Rijgen, toerijgen, met groote 
steken vastmaken ; ene mouwe b., de mouw over de hand 
dichtrijgen. Vgl. fri. „besteldraad", d.i. „rijgdraad". 

Bestenen, st. ww. tr. Zich iets beklagen, de 
treurige gevolgen van iets ondervinden. 

Besterf, znw. o. Erfenis, versterf. 

Besterfeljjo, bnw. B. goet, goed door erfenis 
op iemand overgaande. 

Besterfenisse j -sterfnisse, -sterftenisse, -storfnisse, 
znw. vr. i) Het erven, erfrecht. 2) erfenis ; 
recht van b., recht dat geheven wordt van erfenissen 
in de stad, die aan personen daarbuiten toevallen. 

Besterfte, znw. vr. i) Dood, overlijden. 2) het 
openvallen van iets door overlijden. 3) het erven, 
erfrecht. 4) erfenis ; successierechten. 

Besterftenisse. Zie b e s t e r f e n i s s e. 

Besterven, st. ww. — I. Intr. r) Sterven, van 
personen. 2) te niet gaan, vervallen ; bestorven lfrenten, 
lijfrenten die door den dood zijn vervallen. 
3) bestorven sin, zijne familie door den dood verloren 
hebben, zonder familie zijn. 4) goed bij zijn 
dood nalaten, van den erflater; bij iemands dood 

BESTOTEN. 

zijn goed erven, van den erfgenaam; bestorven kinder, 
kinderen die geërfd hebben van hunne ouders, 
die door de beide of een der ouders een eigen vermogen 
hebben. 5) vererven, door erfrecht op iemand 
overgaan, aan iem. komen als erfgoed, erven ende 
besterven. — II. Trans. i) Erven. 2) het b., ten 
gevolge van iets sterven, voor iets boeten met den 
dood, door eigen schuld of die van anderen. 

Bestier, znw, o. r) Leiding, onderrichting, opzicht. 
2) regeling, bestuur, administratie. 3) hoede, 
bescherming. 4) leefwijze, gedrag (van hem bestieren). 
5) gebeurtenis. 6) leidsman, -vrouw, beschermer, -ster, 
bestuurder. Vgl. b e 1 e i t, b e h o e t. 

Bestier, bnw. Zie b i s ti e r. 

Bestieren, zw. ww. — I. Trans. i) Leiden, besturen, 
brengen tot iets; onderrichten, tot rede brengen 
; leiden, verleiden tot; zijn leven b., leiden, inrichten. 
2) regelen, rangschikken; als znw., bestuur, 
leiding. 3) inrichten, aanleggen. 4) zenden, plaatsen. 
5) besturen, beheerschen, zijn wil, zijne woorden. 6) 
iem. een verkeerden weg wijzen, hem misleiden, 
bedriegen. — II. Wederk. i) Zich richten op iets; 
zich ergens op toeleggen, werk van iets maken. 2) 
zijn leven inrichten, zich gedragen. 

Bestierer, -stierre, znw. m. Leidsman ; administrateur. 


Bestieresse, znw. vr. Leidsvrouw, bestuurster. 

Bestierige, -igge, -egge, znw. vr. (wvlaamsch). 
Bestuurster. 

Bestiernisse, znw. vr. Bestuur, opzicht. 

Bestiers, znw. o. (wvlaamsch). Bestuur, bewind. 

Bestiersen, zw. ww. tr. (wvlaamsch). Besturen, 
ordenen. 
Bestioken, zw• ww. tr. Op iets stikken of naaien. 
Bestillen. Zie bestellen. 
Bestimmen. Zie bestemmen. 
Bestinge, znw. vr. Het rijgen of hechten van goed.
Bestinken, st. ww. tr. Stinkend maken. 
Bestofferen, zw. ww. tr. Voorzien van. 
Bestoken, zw. ww. tr. i) Aanvallen, de hand 

slaan aan een pers. of eene zaak. 2) onderwerpen. 

Bestokinge, znw. vr.. Aanval, aanvechting. 

Bestonken, deelw. bnw. Stinkend. 

Bestoornisse, znw. vr. Onstuimig geweld (van 
den wind). 

Bestoppen, zw. ww. — I. Trans. i) Verstoppen, 
dicht maken, een venster met glas ; den mont b., 
stoppen ; die oren b., sluiten, dichthouden ; den 
licharne b., de ontlasting belemmeren ; bestojbt, hardlijvig; 
bestoj5j5ede borst, benauwde borst, belemmerde 
ademhaling. 2) toedekken, onder de dekens stoppen. 
3) afsluiten, omheinen, een terrein; keeren, afsluiten, 
water. 4) geheim houden. 5) verschalken, foppen. — 

II. Jntr. Verstopt worden. — III. Wederk. Zich in. 
stoppen, omhullen, het gelaat onkenbaar maken; 
bestobt, vermomd. 
Bestoppinge, Bestoptheid, znw. vr. Verstopping, 
verstoptheid. 
Bestopt. Zie bestoppen. 
Bestoren, zw. ww. tr. i) Krachteloos maken, 
verzet doen tegen iets. 2) bekeuren. 

Bestorf enz. Zie besterf. 

Bestoringe, znw. vr. Het ontnemen der rechts


acht aan iets. 

Bestormen, zw. ww. tr. Bestormen, eene* stad; 
als znw., het doen van eene bestorming of vijandelijken 
aanval. 

Bestorten, -slur/en, zw. ww. tr. x) Overgieten, 
begieten ; deelw. bestort met, druipende van, doorweekt 
met. 2) overstorten, bedekken; met duusternissen 
bestort, m. d. overtogen. 3) voorzien van. 4) 
bestort met, aangetast, door eene ziekte. 

Bestoten, zw. ww. -- I. Trans. i) Tegen iets 
aanstooten, het beuken, van den wind ; kneuzen, 
kreuken, knakken. 2) bestoken, aantasten; tbestoten 
der fortunen. 3) plagen, kwellen, in beroering bren. 
gen, het gemoed ; deelw. besloten, ontroerd. — II. 
Onpers. Mi besloot, het dunkt mij goed ; ik heb lust. 


BESTOTINGE. 

Bestotinge, znw. vr. Het beroeren, beroering. 

Bestouwen. Zie bestuwen. 

Bestoven, bestaeven (oostmnl.), bnw. i) Bestoven. 
2) stinkende, verrot. 

Bestraffelije, bnw. Berispelijk.

Bestraffen, -strafen, zw. ww. tr. Weerleggen.

Bestraffinge n -stravinge, znw. vr. i) Berisping, 
beschuldiging. 2) bestraffing, straf.

Bestralen zw. ww. tr. Bestralen. 

Bestranct^hede, bestranc-, znw. vr. Benauwdheid, 
nood. 

Bestravinge. Zie bes t r a f f i n g e. 

Bestree , znw. o. Uitgestrektheid, omvang. 

Bestrecken, zw. ww. — I. Intr. i) Zich uit 

rusten, gelegen zijn. 3) verdeelen, om--strekken. 2) 
slaan, nl. lasten. 4) gebruiken, besteden, geld. — II. 
Wederk. Hetz. als Intr. i) en 2). 

Bestrecken. Zie b e s t r i c k e n. 

Bestreosam, bnw. Spaarzaam, zuinig. 

Bestriden, st. ww. tr. Aantasten, bestrijden. 

Bestrides st. ww. tr. i) Beschrijden, beklimmen. 

2) aantasten, ben

auwen. 

Bestriën, Bestriewen, zw. ww. tr. Bestrooien. 

Bestriken, st. ww. tr. i) Langs de oppervlakte 

van iets strijken. 2) (be)strijken, (be)smeren. 

Bostrieken, zw. ww. tr. z) (Vast)strikken. 2) in 

een strik vangen. 3) in een val of hinderlaag lokken; 
beet hebben, met woorden vangen; verstrikken, verlokken. 
4) (ver)binden. 5) insluiten, benauwen; bestrict, 
benauwd, nauw, eng. 

Bestrooyen, Bestrouwen, bi-, zw. ww. tr. 

Bestrooien. 
Besturen. Zie bestieren. 
Besturten. Zie bestorten. 


Bestuur, besluyr, bnw. Zie o n b e s t u u r. 

Bestuven, st. ww. — I. Trans. i) Met stof of 
zand bedekken, vgl. b e s to v e n. 2) bedekken. 3) 
bestoven, een kleinen roes hebbende, aangeschoten. 

— II. Intr. Met stof of zand bedekt worden. 
Bestuwen, -stouwen, zw. ww. tr. Bedwingen, 
dresseeren. 


Besubben, zw. ww. tr. (oostmnl.). Bevlekken. 
Besubbinge, Besubdicheit, zw. ww. tr. Vuil


heid. 
Besubt, bnw. Vuil, vies. 
Besuchten, zw. ww. ; een stichten b., een zucht 
slaken. 
Besuden, -sude, -Buut, voorz. Ten zuiden van, 
bezuiden ; besuder Merwede. 
BeSAeC enz. Zie b e s o e c. 
Besuect, besuket, besuct, bnw. Melaatsch. Vgl. 

b e s i e c t. 

Beseffen, -zufen, zw. ww. tr. Bepeinzen. 

Besumich, -suymich, bnw. In gebreke. 

Besunden, -sunder. Zie besonden, -sonder. 

Besuren, -stieren, zw. ww. — I. Intr. i) Beder


ven, verzuren. 2) moeite kosten. — II. Trans. I) 

Zuur maken, vergallen. 2) kwellen, doen lijden ; enen b., 

maken dat iemand kwelling of verdriet heeft. 3) ergens 

moeite voor over hebben. 4) met moeite iets doen; iets 

doen dat met bezwaren gepaard gaat; met moeite 

tot stand brengen, uitwerken ; met moeite uithouden, 

volhouden; met moeite verwerven; met moeite en 

inspanning doorbrengen ; doorworstelen ; iets gevaar 

ondernemen. 5) lijden, ondervinden; te lijden-lijks 

hebben; ene j5lage b., die dooi b., den dood onder


gaan, sterven; doorstaan, verduren; om (ne)geen 

bezuren. al moet men er nog zoo veel om lijden;; 

als znw., smart, lijden. 6) ergens voor lijden, boeten; 

het sere b., het hard te verantwoorden hebben. 

Besusen, -suysen, zw. ww. tr. Sussen, een kind. 

Besuut. Zie besuden. 

Beswaerlijc, bnw. Schadelijk, nadeelig. 

Beswaernisse, znw. vr. i) Overlast. 2) grief. 

Beswaren, -sweren, -swairen, zw. ww. — I. 
Trans. i) Zwaarder maken; sine bant b. oh, zijne 
hand doen drukken op, druk op iem. uitoefenen. 2) 
last aandoen, benadeelen, verongelijken, bedroeven; 

BET. 89 

bezweert, bedroefd; enen b. tegen enen, iem. met 
een ander in moeilijkheden of oneenigheid brengen; 
met God als onderw., straffen, beproeven. 3) bezwaren 
met schulden; te pand zetten. 4) verstoppen, 
den vrijen loop (van water) belemmeren. 5) aanklagen, 
in rechte betrekken. — II. Intr. Bedroefd worden; 
doen b., bedroeven. 

Beswaringe, -sweringe, znw. vr. i) Last, bezwaar; 
moeilijkheden, oneenigheid. 2) last iemand aangedaan, 
kwelling. 3) bezwaring, belasting. 

Besweerre. Zie beswerer. 

Besweet, bnw. Met zweet bedekt of doortrokken. 

Beswelgen, zw. ww. tr. Inslikken, inzwelgen. 

Beswelmt, bnw. Berookt, bewalmd; vuil. 
Beswelten, st. ww. intr. i) Van honger sterven. 
2) bezwijmen. 
Beswendelen, -swindelen, zw. ww. intr. Duizelen, 
een gevoel van duizeligheid hebben ; deelw. 
beswendelt, duizelig. 

Besweren. Zie beswaren. 

Besweren, st. ww. tr. i) Door een eed binden 
of verplichten; besworen sin, verplicht zijn, verbonden 
zijn door eed of eerewoord; als znw., samenzwering. 
2) een eed doen op of ter bekrachtiging 
van iets, iets bezweren, de waarheid van iets met 
een eed bevestigen, zweren ; besworen kerf, wettige 
bede. 3) onder eede iem. als schuldige of medeplichtige 
aanwijzen. 4) ene stede b., den eed doen 
op de rechten en vrijheden eener stad. 5) een tooverformulier 
over iem. of iets uitspreken; een boozen 
geest er door uitbannen. 

Besweringe, znw. vr. i) Onderlinge verbintenis 

onder eede, samenzwering. 2) uitbanning van een 

boozen geest door een tooverformulier, (duivel)be


zwering. 

Beswerot, bnw. Bewolkt. Vgl. b e s w o r k e n. 

Besweten, zw. ww. tr. Ten koste van zwaren 

arbeid bekomen. 

Beswetinge, znw. vr. Inspanning voor iets. 

Beswetten, zw. ww. tr. Begrenzen, afperken. 

Beswichten, zw. ww. tr. Inwikkelen, omhullen. 

Beswijo, znw. o. Afval, verraad, ontrouw, het 

overlaten van iemand aan zijn lot; Bonder beswijc, 

onbezweken ; beswijc doen — beswiken. 

Beswigen, st. ww. — I. Trans. Verzwijgen, 

onder zich houden, een vonnis. — II. Intr. Van 

zich zelf vallen (oostmnl.). 

Beswiginge, znw. vr. Flauwte, bezwijming; 

zinsverbijstering, exstase. 

Beswiken, st. ww. — I. Trans. i) In den steek 

laten, afvallig worden van iemand ; eene zaak, laten 

varen. 2) met eene zaak als ondw., ontzinken, in 

den steek laten (misschien is het vnw. hier niet als 

acc., maar als datief op te vatten) ; min bloei be


swijci mi, het bloed wijkt uit mijne aderen, van 

iem. die doodsbleek wordt. — II. Intr. In onmacht 

vallen, bezwijmen. 

Beswikinge, znw. vr. Het bezwijken of bezwij


men van het vleesch, der zinnelijke natuur. 

Beswimen, st. en zw. ww. — I. Intr. Bezwij


men ; deelw. beswijmt, dwaas, onzinnig. —11. Trans. 

Dol maken. 

Beswindelen. Zie beswendelen. 

Beswinken, -swijnken, zw. ww. tr. Begieten; 

eig. iem. eene vloeistof toeslingeren (?). 

Beswoegen, zw. ww. intr. Flauw vallen. 

Beswoenen, zw. ww. tr. i) Verzoenen, in eene 

goede verstandhouding brengen met iem. 2) in een 

zoen of vrede opnemen of begrijpen; enen b. ojb een 

god, een zoen aangaan, waarbij aan iem. het onge


stoord bezit van een goed verzekerd wordt. 3) eene 

bepaalde geldsom als schadevergoeding beloven. 

Besworken, deelw. bnw. Hetz. als be s w e r c t. 

Bet. Zie bedde. 

Bet, bet/i, bat, bij w. Comparatief bij wel en god. 

Eene enkele maal als positief („een dat bat geraectste 

wijf'). i) Beter; bet geboren, van aanzienlijker ge


boorte ; bat staende, van beter houding of uiterlijk; 


90 BET. 

ani wort bet, ik word beter, het gaat mij beter; bet 
(bat) hebben, beter worden, herstellen ; het beter 
hebben ; bet sijn met, hooger aangeschreven zijn bij; 
bet varen, genezen ; gelukkiger zijn, er beter aan 
toe zijn ; ic gave, ginge enz. bet, ik deed beter te 
geven, te gaan enz. ; de, die, te bet, te beter, des 
te beter; te bet hebben : a) baat bij iets hebben, er 
iets aan hebben. b) beter worden, genezen. c) ergens 
verheugd over zijn. d) nog te vorderen hebben; te 
bet mogen des, er des te beter aan toe zijn; te bet 
sin, in een beteren toestand of gelukkiger zijn; 
voordeel van iets hebben ; er iets aan hebben ; mi 
es te bat, het baat mij ; enen te bet doen, het goed 
met iem. meeoen; te bet varen, er beter aan toe zijn, 
te bet werden des, met den dat. van den pers., ergens 
te beter aan toe zijn, ergens iets aan hebben. 2) 
beter, nauwkeuriger, in bijzonderheden. 3) beter, 
meer: a) in grootere mate, b) meer, bij getallen, bet 
dan hondert man. c) meer, bij een trans. en intr. 
ww.; bet mogen, meer vermogen; emmer bet willen, 
steeds meer verlangen; in gheer niet bet, ik verlang 
niets meer ; d) meer, ter vervanging van den comp. 
van bnw. en bijw. bat out, ouder; bat geslade, vroet, 
gereet e. a. e) meer, bij een bijw. van ruimte of 
richting; b. acht, achter, meer naar achteren, terug; 

b. an, verder voorwaarts, naderbij, ook met den 
dat.; bet af, achterwaarts, terug; achteraf, verder 
verwijderd ; verder verwijderd van (met den dat.) ; 
b. buten ; b. lanen, meer op een afstand ; b. gins, 
verder weg; later; b. hare, meer hier naar toe, 
naderbij ; b. in, inwaert; b. na, naer, naerre, naderbij, 
dichter bij, naar toe; b. neder, nederre, neder 
naar beneden, lager; b. oost, nort; b. oh hore,-waert, 
terug ; b. over, nog later ; b. ute, verder weg ; b. 
vort : a) verder op ; bet vort stellen, vertragen ; b) 
wederom; te bet, te meer. 5) meer, langer. 6) liever; 
vele te bat, veeleer; bet meer dan min, eer meer 
dan minder. 7) liever, lat. otius. 8) gemakkelijker. 
9) eerder. io) verder, lat. ullerius, Porro. i t) 
later, in het vervolg. 

Bet, voorz. (oostmal. ; hd. bis). Tot. 

Betael, znw. m. Betaling. 

Betaeldie, -taelge, -gie. Zie b a t a e 1 g e. 

Betaelre. Zie betaler. 

Betaem. Zie b e t a m e. 

Betaemte, -taemj5te, znw. vr. i) Betamelijkheid. 
2) hetgeen betaamt ; zedelijke verplichting ; na sine 
betaemie, gelijk het hem betaamt. 3) hetgeen noodig 
is. 

Betafelen, zw. ww. tr. Inschrijven in een register. 

Betaken, st. ww. tr. Beetpakken, vermeesteren. 

Betalen. -telen, zw. ww. — I. Trans. i) Betalen; 
betalen of hangen, boete betalen; varen ende b., 
afreizen na afrekening; der dooi sine schout b., den 
tol betalen aan de natuur ; dat laf vor enen b., opofferen 
; enen b., iem. raken, duchtig onthalen ; enen 
sware b., iem. overlast of verdriet aandoen. 2) ontgelden. 
3) vergelden ; danc b. ; betaald zetten ; vergoeden. 
4) begiftigen, iets ter beschikking van iem. 
stellen. 5) loskoopen, verlossen. 6) afkoopen. 7) terugkoopen, 
-krijgen. 8) zich kwijten van eene ver 

die getiden b., een testament b., uitvoeren;-plichting ; 
van ridderschaj5e b., zich van de gelofte van ridder 

kwijten. 9) een gerechtelijken eisch instellen-lijkheid 
tot verkrijging van iets ; de vrije beschikking over 
iets hebben. io) enen name b., een prijs betalen om 
een naam te mogen dragen, een naam eer aandoen. ii) 
doen gelden als, gelijkstellen met. 12) te woord staan, 
inlichten. — II. Intr. Gelden als, doorgaan voor. 

Betaler, znw. m. i) Hij die betaalt. 2) vergelder. 
— Betalinge.

Betame, -taem, -tam, bnw. i) Voegzaam, enen 

b. lijn, iemand voegen. 2) aangenaam. 
Betame, znw. vr. Betamelijkheid; na b., gelijk 
het betaamt; na eens a., naar het iem. past; na 
goeder betamen, in het ordentelijke. 

Betamelij c, -temeljjc, bnw. Passend voor. 
Betamen, zw. ww. intr. i) Betamen. 2) het werk 

BETEREN. 

zijn van (van eene iem. niet vereerende handeling). 
3) behagen, aanstaan. 4) toekomen, verschuldigd zijn. 

Betaminge, znw. vr. Betamelijkheid. 

netalt, bnw. Tanden hebbende ; wel b. sin, 
goede tanden hebbende. 
Betasten, zw. ww. tr. Betasten. — Betastinge.
Bete , znw. vr. Beet, bete ; van goeder bete, goed 
kunnende klooven (vgl. b i t e n), scherpsnijdend. 
Bete, znw. vr. Beet, de plant. 
Bete, znw. vr. Naam van een ziekte, ingewandskramp, 
vgl. b u u c b e t e; ook : watervrees, door 
den beet van een dollen hond veroorzaakt. 
Bete, znw. vr. Water waarin looiers vellen bereiden. 


Beteert, deelw. bnw. Beteerd, kleverig. 

Beteest, bnw. Verward, verstrikt. 

Beteken, zw. ww. tr. Hetz. als b e t e k e n e n. 

Betekenare, znw. m. Uitlegger, duider. 

Betekende, -teikende, znw. vr. Beteekenis. 

Betekenen, -teikenen, zw. ww. tr. z) Enen iet 
b., iem. kennis geven, iem. iets kenbaar maken, iem. 
eene gerechtelijke aanwijzing doen omtrent iets. 2) 
verklaren, aanwijzen, bedoelen, kenschetsen (bi of 
met ere dinc). 3) opteekenen, 4) vaststellen, tijd en 
plaats; een betekende dach. 5) iets van een teeken, 
ook ijkteeken, voorzien; hem b., zich in eene zekere 
hoedanigheid kenbaar maken. 6) beteekenen, beduiden. 
7) onderteekenen. 

Betekeninge, beteyken-, znw. vr. i) Kenteeken. 
2) voorteeken. 3) uitlegging. 4) beteekenis. 

Betekenissep -teykenisse, znw. vr. i) Getuigenis. 
2) voorteeken, voorspelling. 3) gelijkenis. 4) beteekenis. 


Betekinge, -leykinge. Zie b e t ek e n i n g e. 

Betel. Zie beitel. 

Betemelio, bnw. Geschikt voor, ervaren in. 

Betellen, st. en zw. ww. — I. Onpers. i) Betamen, 
ook met den dat. 2) toekomen. 3) gelegen 
komen. — II. Intr. i) Betamen. 2) toekomen. 3) passen, 
behooren bij. 

Betemmeren. Zie betimmeren. 

Beten, beten, beiten, zw. ww. intr. i) Van een 
rijdier of wagen afstijgen; ter neder b., beneden b. 
2) zich nederzetten of neervlijen. 3) aan eene woning 
afstappen; wonen in ; laet miltheit in u b. 4) nederdalen, 
van Christus, nederdalen op aarde, in den 
schoot van Maria. 5) vallen; vervallen tot. 6) tot 
iets overhellen, zich tot iets zetten. 7) op de valken 

acht gaan. — Een trans. beten, zie bij n e d e r--j 
b e t e n, iem. naar de laagte halen. 
Betengen, zw. ww. tr. (oostmnl.). i) Beginnen. 
2) dwingen. 

Beter, bnw. en znw. Comparatief bij goet. — I. 
Bnw. i) Beter; b. tit, b. coo goedkooper. 2) meer; 
den derden jenninc b. 3 31/s °10 meer. 3) aanzienlijker. 
4) ander. — II. Znw. a) ml. Iemands meerdere; enes 
beter. 2) onz., om beters wille, om best wil; een beter, 
iets beters. — III. Bij w. Beter vrome — vromer. 

Beterare, -ere, znw. vr. Verbeteraar. 

Beterden, -treden, st. ww. tr. i) Betreden. 2) 
den voet zetten op een grond, dien men voor achterstallige 
schuld wil uitwinnen. 

Beterdinge, znw. vr. Afmeting van een afstand 

door de treden of schreden te tellen, opmeting. 

Beteren, zw. ww. — I. Trans. i) Beter maken, 
in orde maken, toestanden, ziekten, rampen, ongevallen 
; enes verlies b., aan iemands verdriet een 
einde maken ; herstellen ; God betere mi, God beware 
mij ! b. ende niet argeren, sin leven b. 2) iem. schadeloosstellen, 
boete voor iets betalen ; sine sonden b., 
zijne zonden uitwisschen door boete ; sine schout b. 

jegen, zijne boete betalen aan : als znw., schadeloos 

boete; als rechtsterm, boete betalen, aan de-stelling, 

beleedigde partij vergoeding geven. 3) verbeteren, 

iets beter doen. 4) doen boeten. 5) verzoenen. 6) 

vermeerderen. 7) veranderen. — II. Wederk. z) Zich 

verbeteren. 2) door boete zich met iemand verzoenen. 

3) op zijne woorden terugkomen. — III. Intr. i) 


BETEREN. 

(Zedelijk) beter worden. 2) beter worden, vooruit 
toenemen.-komen. 3) 
Beteren, -theren, zw. ww, tr. Vernielen, ver 

-scheuren. 
Beterheit, znw. vr. Schadeloosstelliug.
Beteringe, znw. vr. i) Verbetering, herstelling. 

2) hervorming. 3) schadevergoeding vooreene misdaad. 
4) verzoening ; te b., om iem. te verzoenen, gunstig 
voor zich te stemmen. 5) overwaarde. 

Betercoop , bnw. en bijw. Goedkooper.
Beterlijc, bnw. Voor verbetering vatbaar.
Betermen, zw. ww. tr. Beschikken, bestemmen. 
Beternisse, znw. vr. Vergoeding, boete. 
Beterschap, znw. vr. Voordeel, batig slot; het 

bedrag waarmede gedurende den huurtijd de waarde 

van een verhuurd goed is vermeerderd; overwaarde. 
Betersins, bijw. Op eene betere wijze.
Betertieren, bnw. Zachtzinniger. 
Beticht, znw. vr. Aanspraak in rechte, beschul


diging. 
Betichten, betichtigen, zw. ww. tr. Beschuldigen.
Betichtige, znw. m. Beschuldigde, hij die in 

gebreke is; ook belichtichde. 
Betichtingen znw. vr. Aanklacht, aanspraak in 

rechte. 
Betide, bijw. Bijtijds, vroeg.
Betiden, bijw. i) Somtijds. 2) om beurten. 
Betiden, ww. Zie b e t i ë n. 
Betiden, zw. ww. wederk. Zich ergens toe zetten. 
Betidinge. Zie b e t i ï n g e.
Betiën, st. ww. tr. Ook betiden, zw. ww. tr. 

i) Beschuldigen. 2) enen iet b., iem. iets te laste 
leggen ; iel b., iets berispen ; iets aan iets wijten.

Betien, st. ww. — I. Intr. Begaan, betijen; enen 
laten b. — II. Trans. i) Iet b. op, iets op iets betrekken, 
toepassen, uitleggen als iets bedoelende. 2) 
om iets trekken of maken. 3) betrekken, overtrekken 
; betogen met, met iets overtrokken, bedekt. 4) 
in rechte betrekken, een pers. ; voor het gerecht 
brengen, eene zaak. 5) besturen, bepalen. 6) af beelden. 
7) beschilderen 8) vermelden. 9) schulde b., 
schulden maken. 

Betogen, st. ww. tr. Beschuldigen.
Betiinge, -tidinge, znw. vr. Beschuldiging, verwijt.
Betjjnst, bnw. Met belasting bezwaard. 
Betimmeren -temmeren, zw. ww. tr. i) Tim


meren, bouwen; timmeren op een grond, dien door 
bouwen bezetten. 2) voltooien, aftimmeren. 3) door 
het timmeren of bouwen van vestingwerken ver 

bouwen van eene versterking-sterken. 4) door het 
in het nauw brengen.
Betinghout, znw. o. Hout voor eene beting 

(scheepst.).
Betochten, -toehtigen, -tuchtigen, zw. ww. tr. 

Eene lijftocht geven aan (iem.). 
Betogen, deelw. van bellen. 
Betogen, betogenen, zw• ww. tr. i) Toonen, 

laten zien, te voorschijn brengen; hem b., zich too


nen, zich aanstellen als. 2) bewijzen.
Betogenisse, znw. vr. Bewijs, bewijsstuk. 
Betomen, zw. ww. tr. i) Betoomen. 2) vrijwaren 

tegen iets (met van). 3) versieren. 
Betonen, zw. ww. tr. i) Toonen. 2) bewijzen, 

schriftelijk bewijs brengen van. 
Betonie, znw. vr. Naam van eene plant.
Betooch, znw. o. i) Het betoogen of aantoonen; 

belooch doen, aantoonen. 2) vertooning, visioen. 3) 
bewijsstuk. 4) verantwoording, sin belooch doen. 

Betoon, znw. o. i) Bewijs. 2) bewijsstuk. 3) ver 
-klaring, mededeeling.
Betoonnisse, -tonisse, znw. vr. Bewijs, bewijs 

-stuk. 
Betorinenten, zw. ww. tr. Pijnigen.
Betoveraer, -rere, znw. m. Toovenaar, hij die 

iemand betoovert. 
Betoveren, zw. ww. tr. Betooveren, iem. het 
hoofd op hol brengen. -- Betoveringe.
Betovertheit. znw. vr. Het betooverd zijn. 

BETUCHTINGE. 

Betraehtelijc, bnw. Wat met den geest kan 
worden waargenomen of uitgedacht. 
Betrachten, zw. ww. tr. Waarnemen met den 
geest, beschouwen. — Betrachter, Betrachtinge.

Betrap, znw. o. Het in bezit nemen of vangen; 
te eens betrafte sin, aan iemand staan om het in 
bezit te nemen. 

Betrapen, zw. ww. tr. r) Enen b., iemand betrappen, 
in zijne macht krijgen. 2) iets machtig 
worden. 

Betreden, st. ww. tr. i) Vinden, betrappen, in 
handen krijgen, met een pers. of eene zaak als obj. 
2) betreden. 3) vertreden. Vgl. b e t e r d e n. 

Betrec, znw. o. i) Omvang. 2) ontwerp. 3) het 
betrekken voor eene rechtbank, dagvaarding. 4) beroep 
op eene hoogere rechtbank.

Betrecbaer, bnw. Hetz. als b e t r e c k e 1 ij c, i).
Betreckelijc, bnw. i) Voor den rechter geroepen 
kunnende worden. 2) gerekend wordende tot 
iets te behooren. 
Betrecken, -treken, -Irucken, st. en zw. ww. — 

I. Trans. i) Overtrekken; bekleeden, ook met hout. 
2) betrekken, in eene zaak wikkelen of deelgenoot 
maken. 3) verlokken, verleiden. 4) iem. belasteren. 5) 
besturen, aan de eene of andere macht onderwerpen; 
als znw., Gods b., Gods bestuur, leidingen. 6) 
afbeelden ; ontwerpen. . 7) besteden, gebruiken. 8) 
iem. in rechte betrekken. 9) een vonnisse b., tegen 
eene zaak opkomen. — II. Wederk. i) Zich voort 
2) zich bedienen van iem. of iets, aanwen--trekken. 
den. 3) zich terugtrekken, vooral uit de wereld, zich 
aan een geestelijk leven wijden; hem b. ten religioene. 
4) overgaan tot, zich begeven ; hem b. te 
huwelike. 5) zich gereed maken, tot iets zetten. 

Betreeker, znw. m. Aanklager.

Betreckinge, znw. vr. i) Bedekking. 2) kwaadsprekendheid.
Betrent, voorz. Omtrent, in de nabijheid van (iets).
Betronen, zw. ww. tr. Verleiden, meetroonen. 
Betrouwe, belrou, znw. vr. Trouw, vertrouwen. 
Betrouwe bnw. i) Trouw. 2) aangenaam. 

Betrouwe jjc , bnw. Rustig, vertrouwend.
B etrouwelj cheit, znw. vr. Vertrouwen. 


Betrouwelike,bijw.w. Rustig, kalm.
Botrouwen, -trouwen, -truwen, zw. ww. — I. 

Intr. i) Vertrouwen, zich verzekerd houden. 2) vertrouwen 
stellen in (met den dat.) ; als znw., vertrouwen 
; in enen en es geen betrouwen, men kan 
op iemand niet aan. 3) in iets op iem. vertrouwen 
stellen : a) iem. in iets gelooven. b) iets van iem. 
hopen ; met eene ontkenning, iets niet achter iem. 
zoeken; enen alre ere, dogel, al goels b., alles goeds 
van iem. verwachten. — II. Trans. z) Toevertrouwen 
; pass., de vrije beschikking hebben. 2) gelooven. 

— III. Wederk. i) Zich veilig achten; als znw., 
zelfvertrouwen, het zich zelf veilig achten. 2) ver 
stellen (met te, in, op) ; iemand als leids--trouwen 
man of voorbeeld nemen. 
Betrouwenisse, -Iruwenisse, znw. vr. i) Vertrouwen 
op een ander, geloof.

Betrouwich, bnw. Vertrouwend, geloovig.

Betrouwinge, znw. vr. i) Vertrouwen. 2) trouw, 
waarheid. 
Botst, bnw. Superl. bij goel. Best (limb.).
Betstapel, znw. vr. Een der vier pooten waarop 

een bed rust; binnen, in sinen vier b-en liggen, 
bedlegerig zijn, op zijn laatste ziekbed liggen.
Betstede, znw. vr. 

Betstro, -strode, znw. o. 

Betten, zw. ww. tr. Betten (met warm water) ; 
nat maken, netten. 

Better, enz. Zie bitter. 

Bettiecte, znw. vr. Beddetijk.

Bettinne, znw. vr. Geit. 

Bettoen. Zie bottoen. 

Betuchtigen , zw. ww. tr. Zie b e t o c h t e n. 
Betuchtinge, -tochtange, znw. vr. Huwelijksgoed, 
douairie. 


92 BETUGE. 

Betugen, -tuygen, zw. ww. tr. Iets met getuigen 

bewijzen. i) Tegenover iemand door getuigen be


wijzen; het bewijs leveren dat iemand schuldig of 

onschuldig is ; in het pass. (door getuigen) van 

schuld overtuigd worden. 2) betuigen. 

Betugenisse, znw. vr. Getuigenis. 

Betuginge, znw. vr. Het aanvoeren van ge. 

tuigen. 

Betunen, -luynen, zw. ww. tr. Omtuinen ; enen 

den weck b., iem. den weg versperren. 

Betuninge, znw. vr. Omheining. 

Beturen1 -meren, zw. ww. tr. Door turen af


kijken, bespieden (16e eeuw). 

Betuschen, -tuuschen, zw. ww. tr. Bedriegen. 

Betwerf, bijw. Meermalen. 

Betwisten, zw. ww. tr. Afkeuren, bestrijden. 

Beult. Zie b u l c. 

Beulinc (buelinc). Zie b o d e lm n c. 

Beurde, enz. Zie borde. 

Beuren. Zie b o r e n. 

Beurse. Zie borse. 

Bout. Zie buut (buit). 
Banter, (bueter). Zie boter. 
Bevaen, -vangen, st. ww. tr. i) Grijptn, pakken; 


vangen, betrappen; verstrikken. 2) op zijne zijde 
brengen ; iem. verbinden, binden, ook door een eed; 
in wige b., in den strijd gewikkeld ; hem b. houden, 
zich gebonden achten. 2) bereiken; binnen stage b. 
3) verwerven. 4) ontvangen. 5) bevoelen. 6) aan 

bestoken. 7) beginnen, ondernemen. 8) om--grijpen, 
vatten, omhelzen, . arm ende arm b. ; sine borst b., de 
handen op de borst leggen; een waf b., eene vrouw 
omhelzen, euphem. ; omvatten, tot stand brengen; 
omgeven, eene ruimte; in (binnen) iet b. sin, ergens 
in besloten zijn. 9) begrijpen, in iets besluiten, opnemen 
(met in). zo) in zich bevatten, bezitten. 
I i) bevatten, begrijpen. 12) overleggen, overpeinzen. 
13) bezetten, eene ruimte; bezetten, met gewapenden; 
bedekken; vullen, voorzien; met kinde b. (bevangen), 
zwanger. 14) bedekken, overspreiden. 15) vervullen : 
a) den geest; b. sijn in, met iets vervuld of bezig zijn; 
met minnen b., met liefde vervuld; met vare b., 
bevreesd ; met wondere b., verwonderd; mei sericheden 
b., bedroefd ; met (in) gebense b., in gepeinzen 
verzonken ; met (in) vrouden, blischajb b., verheugd; 

net (in) nidecheden b., van nijd vervuld; in schamen, 
in toren, in node(n), in Borgen, anxt, iwivele ; met 
sinne, in den wille b., vervuld met het voornemen; 
met ledichede b., in ledigheid verzonken ; in slake 

b. sin, in slaap zijn; in slake b. worden, in slaap 
vallen ; met rade b. worden, het besluit nemen. 
b) van een lichamelijken toestand; met siecten, siecheden 
b., met ziekten behept ; met honger b., grooten 
honger hebbende; met lancevel b., pleuris hebbende, 
i6) bevaen, deelw.: a) gestemd. b) bevreesd, beangst. 
c) verliefd. d) verblind. i 7) rechtsterm : sin hovet b., 
gaan naar de juridische moederstad om aldaar een 
vonnis te halen. 
Bevaert. Zie bed evaert. 

Bevallen, st. ww. — I. Intr. i) Vallen zóó dat 
men niet kan opstaan. 2) te bed gaan liggen met 
het vooruitzicht het niet spoedig te verlaten (met 
den gen. of van, van kinde bevallen). 3) bezwijken, 
te kort schieten. 4) te kort schieten in zijn bewijs, 
in het ongelijk gesteld worden (ook met van); in 
ere sake (dint) b., in den onrechte b., in het ongelijk 
gesteld worden, zijn zaak verliezen ; ook int onrecht 
bevallen werden ; in ene core b., schuldig bevonden 
worden aan vergrijp tegen eene keur; b. van ene crone 
(klacht), schuldig bevonden worden aan een vergrijp; 
in ene , borchtochte b., verplicht zijn den borgtocht te 
storten; in den rechte b., in zijn actie in het ongelijk 
gesteld worden ; in eenre orconde b., in het gebreke 
blijven in het bijbrengen van de vereischte getuigen; 
in ede b., te ko schieten in het doen van een eed, 
nl. doordat de/eed niet in den bepaalden vorm 
wordt uitgesproken. 5) gebeuren ; te dele b., ten deel 
vallen. 6) uitvallen, afloopen. 7) een inval doen. 8) 

BEVELLEK. 

aanstaan, bevallen ende behagen. -- II. Onpers. i) 
Te beurt vallen, gebeuren. 2) geschapen staan. --

III. Trans. Op iemand vallen, iem. of iets bedelven. 
2) aanvallen, ook met eene ziekte als ondw. 3) overvallen, 
vinden ; overvallen, verrassen. 
Bovalijjc, bnw. i) Bevallig. 2) welgevallig.

Bevallij C elt, znw. vr. Welgevalligheid ; ge 

-scbiktheid. 

Bevangen. Zie b e v a e n. 

Bevangenisse, bevanc-, znw. vr. Verslagenheid. 

Bevanc, znw. o. i) Omvang; in b. hebben, om


vatten. 2) (rechts)gebied (vgl. b i v a n c); iemands 

bijzonder rechts-of grondgebied, besloten ruimte; 

binnen den bevange eenre kerken, in eene kerk. 3) 

macht, heerschappij. 4) gemoedsstemming. 5) sonder 

b., zonder achterhoudendheid. 

Bevankelijo, bnw. i) Vatbaar. z) met de zinnen 

waarneembaar. -- Bevankeljjcheit.

Bevaren, st. ww. -- I. Intr. Belanden, blijven, 

in met waer beginnende zinnen. — II. Trans. i) 

Binnen zijn bereik krijgen, vangen. 2) aantreffen, 

vinden; een beter b. an enen, iets beters vernemen, 

te weten komen van iemand. 3) aanvallen; de hand 

slaan, aan een goed ; deelw. bevaren, ontsteld. 

Bevaren, zw. ww. tr. Bevreesd maken. 
Bevaren, deelw. bnw. Ervaren. — Bevarenheit. 
Bevaringe, znw. vr. Het slaan van de hand 
inbezitneming.

een goed, nbezitneming. 

Bevaruwen. Zie beverwen. 

Bevasten, zw. ww. tr. Vastmaken. 

Bevaten , zw. ww. tr. i) Beetpakken; innen. 2) 

beperken, doen ophouden. 3) omvatten. 4) b. met, 

opvullen, vullen met. 

Bevechten, -vichten, st. ww. tr. Bevechten; 
eene stad aantasten ; dat niet te bevechtene en es, onneembaar. 


Beveden, zw. ww. tr. Beoorlogen, vijandelijk 

behandelen. 

Bevedet, beveet, bnw. In vijandschap met iem. 

Beveel. Zie bevele. 

Beveelnisse, -velenisse, znw. vr. i) Bevel. 2) 

aanbeveling, het zich opdragen aan de bescherming 

van God of een heilige. 3) hetgeen iemand toever


trouwd is. 

Beveelre. Zie beveler. 

Beveinoten. Zie bevennoten. 

Beveinsen. Zie beven sen. 

Bevel, znw. o. Hetzelfde als b e v e l e. 

Bevels, beveel, znw. o. i) Macht. 2) bevel, opzicht.

Bevelen, st. ww. tr. i) In iemands gemoed wegleggen, 
iem. aanmanen ; iem. op het gemoed drukken, 
iem. iets aanbevelen ; ellipt. (eig. bevelen te sine) 
iem. gelasten ergens te zijn en te blijven ; iemand 
doen leggen in eene gevangenis. 2) opdragen, iem. 
de zorg voor iem. of iets aanbevelen ; een bevolen 
dint, iets dat men iem. in bewaring heeft gegeven; 
een bevolen ambacht, de taak, het ambt dat aan 
iem. is opgedragen; aan iem. toevertrouwen, een 
geheim; enen ene maget b., haar aan iem. uithuwen; 
enen te Gode b., iem. en zijne belangen aan God 
opdragen ; iem. vaarwel zeggen, bij het heengaan 
den zegen over iem. uitspreken ; Godevolen, als 
zegenwensch; duvelvolen, als verwensching; enen 
den vrede b., iem. den vrede Gods toewenschen; 
hem b. in den vrede, zich zelf de zegeningen van 
den vrede Gods toewenschen ; iet den duvel b., het 
vervloeken, verwenschen. 3) overlaten. 4) gelasten.

Bevelenisse. Zie b e v e e l n i s s e. 

Beveler, -veelre, -veelder, znw. m. i) Lastgever; 
hij die last geeft tot eene arrestatie. 2) gebieder, 
opziener. 

Bevelhebber, znw. m. Bevelhebber, opzichter.

Beveljjc, bnw. Verschrikkelijk. Van beven. 

Bevelinge, znw. vr. i) Opdracht. 2) lastbrief. 
3) aanbeveling, het opdragen van zich zelf of een 
ander aan God of een heilige. 4) bevel.
Bevelleng zw. ww. tr. i) Ten val brengen; die 
sonden b., overwinnen. 2) een einde maken aan iets; 


BEVELLIKE. 

iets stuiten, tot bedaren brengen ; enes blame b., 

iemands slechten naam tegengaan. 3) belemmeren. 

Bevallige. Zie b e v a l l i k e. 

nevelt. Zie beëvelt. 

Beven, zw. ww. — I. Intr. i) Beven, van eerbied, 
van angst, bibberen; als znw., angst. z) sidderen. 
3) ergens tegen op zien, een afkeer hebben 
van iets. 4) dreunen, schudden van den grond, de 
aarde. 5) zich bewegen, heen en weer gaan ; van 
water, kabbelen, vloeien. — II. Trans. Doen beven, 
de aarde (van God) ; enen b., iem. doen beven, hem 
vrees aanjagen; die bevende doemsdach, dat b, ordeel, 
de verschrikkelijke oordeelsdag. 

Bevonden. Zie b e v i n d e n. 

Bevenelle, znw. vr. Pimpernel, steenbreker. 

Bevennoten, -weinoten, zw. ww. tr. Iemands 
vennoot worden, eene verbintenis met iem. aangaan. 
Bevensdelike, : veinsdelike, bijw. Valschelijk. 
Bevensen, -veansen, zw. ww. tr. Veinsen, ook 

hem bevensen; deelw. bevenset, -veinst, geveinsd, 

valsch. 

Bevensinge, -r'ensicheit, znw. vr. Veinzerij. 

Bevenst. Zie bevensen. 

Bevenstheit, -veinstheit, znw. vr. Geveinsdheid, 

valschheid. 

Bever, znw. m. Bever, het dier; bevervel. 

Beverden, zw• ww. tr. i) Beslechten, een twist; 

den vrede herstellen tusschen. 2) beschermen. 3) 
beletten. 4) afbrengen, afhouden (met van). 5) zorgen 
voor, besturen. 

Beverijn, -en, bnw. Van bevervel gemaakt, 
kastoren. 
Beversoul, znw. m. Bevergeil; de teelbal van 
den bever, als geneesmiddel gebruikt. 
Beversijn, znw. m. Hetz. als b e v e r s c u l; be


versijnolie.. 

Bevert. Zie bed e v a e r t. 
Beverwamme, znw. vr. Buik van het bevervel. 
Beverwen, *-varuwen, zw. ww. tr. Beschilderen, 
kleuren ; rood verwen, met bloed. 
Bevesten, zw. ww. tr. z) Bevestigen, eig. enoverdr., ook als krijgsterm ; hem b., zich versterken 

tegen een aanval. 2) bevestigen, verzekeren. 3) bevest 
sin met, iets bevatten; met iets verbonden zijn; 
drachtig zijn. 

Bevestigen, zw. ww. tr. Hetz. als b e v e s t e n, i). 

Bevestinge, znw. vr. Bevestiging, versterking. 

Bevichten. Zie bevechten. 

Bevicken, zes. ww. tr. Treffen, raken. 

Bevillen, zes. ww. tr. Afvillen. 

Bevinden, st. ww. tr. i) Vinden. 2) schuldig bevinden. 
3) uitdenken. 4) vernemen ; opgeteekend 
vinden. 5) ondervinden, gevoelen; doorleven. 6) onderzoeken, 
navorschen. 7) bezoeken. 

Bevinge, znw. vr. i) Beving, trilling; het beven, 
het schudden van den grond, vgl. e r t b e v i n g e. 
2) siddering. 

Begint, znw. o. Bevind, waarneming ; Ibevind 
van der sake (16de eeuw). 

Bevisschen, zw. ww. tr.; een water b., over de 
geheele uitgestrektheid er de vischvangst in uitoefenen. 
Bevleehten, st. ww. tr. i) Omvlechten, omkron


kelen. 2) bij wijze van vlechtwerk omgeven. 
Bevlees(ch)t, bnw. Met vleesch begroeid, door' 
vleesch bedekt (van inwendige deelen van het lichaam). 

Bevleeken, zvr ww. — I. Trans. Bevlekken; 
ook wederk. -- II. Intr. Vuil worden ; in een slechten 
naam komen. 

Bevleeker, znw. m. Hij die iem. tot zonde brengt, 
een smet is voor anderen. 

Beviechinge, znw. vr. i) Bezwalking van iemands 
goeden naam, slechte naam. 2) verontreiniging van 
iemands gemoed of geloof. 

Bevlect, deelw. bnw. i) Bevlekt, eene vlek of 
vlekken hebbende, van eene akte. 2) bezoedeld, on


rein. — Bevlectheit. 

Bevliegen, st. ww. tr. i) Vliegende bedekken, 
overstuiven. 2) om iets heen vliegen. 

BEVREDINGE. 

Bevliën, st. ww. tr. Netjes leggen (vlijen) op of 

onder iets. 

Bevlieten, st. ww. tr. Bevloeien, overstroomen, 
overgieten ; deelw. bevloten met, met iets overgoten, 
nat van iets. 

Bevloeyen, -vloyen, -vloeden, zw. ww. -- I. 
Trans. i) Nat maken; bevloedel met tranen, nat 
van tranen. 2) overstroomen. — II. Intr. i) Nat 
worden, gedrenkt worden. 2) onderloopen, onder 
water staan. 
Bevoegelijo, -voechljk, bnw. Handelbaar, vreedzaam. 
Bevoegen, -vuegen, zw. ww. tr. i) Iem. leiden, 
richten, brengen ; een gemoed, in eene zekere stemming 
brengen. 2) iets toevoegen, aanbrengen. 
Bevoel, znw. o. Gevoelen, meening; gramschap 
die met b. van redene staat, waarvoor men meent 
eene gegronde reden te kunnen aanvoeren. 
Bevoelen, -vuelen, zw. ww. tr. i) Gevoelen; als 
wederk., zich gevoelen, in zich gevoelen dat men 
iets is. 2) gevoelen, overtuigd zijn. 3) gewaar worden; 
ronder b., ongemerkt, ongevoelig. 4) begrijpen ; als 

znw., begrip, verstand, inzicht. 5) ondervinden. 

Bevoelentheit, znw. vr. Gevoel. 

Bevoelicheit, znw. vr. Hetz. als b e v o e 11 ij c


h e i t. 

Bevoelinge, znw. vr. i) Aandoening, gewaar


wording. 2) meening, inzicht; dunk aangaande zich 

zelven. 3) gevoel. 

Bevoellij e, -voelijc, bnw. i) Gevoelig, merkbaar. 

2) gevoel hebbende, fijn ontwikkeld. 

Bevoelljjcheit, znw. vr. Gevoeligheid, gevoel. 

Bevoelllke, -voelike, bijw. Duidelijk, zóó dat 

ieder het voelen of begrijpen kan. 

Bevoeren, zw. ww. tr. Vervoeren, wegbrengen. 

Bevoetstapt, bnw. Voetstappen vertoonende, 

van den grond. 
Bevogeden, -voochden, zw. ww. tr. Een voogd 
aanstellen over. 
Bevogelen, zw. Ww. tr. Een water b., er de 
jacht op waterwild mogen uitoefenen. 
Bevolgen, zw• ww. tr. Vervolgen; iet an (bi) 
enen b., goedkeuring voor iets van iem. vragen. 

Bevonnissen, zw. ww. tr. i) Een schuldbrief 

voorzien van een vonnis om de uitwinning van een 

pand ten uitvoer te leggen. 2) vonnissen, iemand. 

Bevoochden. Zie b e v o g e d e n. 

Bevorderen, -voorfleren, zw. ww. tr. Bevoor


deelen. 

Bevoren, Bevorents, bijw. Eertijds. 

Bevorewerden, -voorwaerden, zw. ww. tr. Be


dingen, bij contract bepalen. 

Bevormen, zes. ww. tr. Vormen, afbeelden. 

Bevonden, zw. ww. tr. Wikkelen; hem b. in, 

zich wikkelen of verstrikken in iets. 

Bevrachten, -vrechten, zes. ww. tr. Bevrachten, 

een schip ; laden, goed in een schip. 

Bevrachtinge, znw. vr. Bevrachting. 

Bevragen, zw. ww. tr. Onderzoek doen bij iemand. 

Bevredebrief, znw. m. Een schriftelijk stuk ten 

bewijze dat tusschen twee partijen een voorloopige 

vrede is tot stand gebracht.

Bevreden, z^v. ww. tr. i) Bevredigen, tot rust 
brengen ; enen doden b., eene zielmis laten doen voor. 
2) strijdende partijen, tot vrede brengen, iem. vrede 

verschaffen ; eenen rechtdach, een recht b., een vrede 

voor een rechtdag afkondigen; ook bevredigen. 3) 

ten einde brengen, uitmaken. 4) beschermen; be


schermen tegen, verlossen van (met van, vore of 
jegen), bevrijden. 5) iem. de naleving van iets ver 

bepaling naleven. 6) afsluiten. 7) aan-zekeren, eene 

het algemeen gebruik onttrekken, heiligen, wijden. 

8) besturen, administreeren. 9) voorkomen. Io) te 

niet doen, kwijtschelden. 

Bevreder, znw. m. Bestuurder, opziener. 

Bevredigen. Zie b e v r e d e n. 

Bevredinge, znw. vr. i) Geruststelling, opwek 

vrede brengen van-king. 2) het van hooger hand tot 


BEVREEST.

 

twee strijdende partijen. 3) het afkondigen van een 

vrede voor een rechtdag of rechtszitting. 
Bevreest , deelw. bnw. 
Bevreestheit, znw. vr. Vrees. 
Bevremden. -fremen, zw. ww. wederk. Zich 

bevreemden, zich verwonderen. 
Bevreschen, zw. ww. tr. Uitvorschen, opsporen. 
Bevresen, zw. ww. — I. Trans. Bevreesd maken, 

verschrikken ; ini gevaar brengen. — II. Intr. Vreezen. 

Bevriën, zw. ww. tr. i) Beschermen. 2) om ei= 
nen, afzetten. 3) afweren. 4) iem. vrij houden. 5) b. 
in een ambocht, iem. de vrije uitoefening van zijn 
beroep toekennen; iem. machtigen tot het uitoefenen 
van een bedrijf. 6) bevrijt zijn in enes geest, in 
iemands geest, met uitsluiting van anderen, woning 
hebben, van God. 

Bevrienden, -vrenden, -vrinden, zw. ww. we


derk. Zich vrienden verwerven. 
Bevriesen, st. ww. intr. Bevriezen, vastvriezen. 
Bevr}jt , bevriet, bnw. Veilig. 
Bevrjtheit, znw. vr. Veiligheid. 
Bevrinisse, znw. vr. Bevrijding. 
Bevroeden , -vroden, zw. ww. — I. Trans. i) 

Iem. onderrichten, inlichten ; hem laten b., zich laten 
inlichten. 2) mededeelen, leeren. 3) begrijpen; 
als znw., meening; bevroet sin, ingelicht zijn, zeker 
zijn, weten; niet bevroel sin, niet goed onderricht 
zijn, verkeerd handelen. — II. Intr. Verstand hebben. 
— III. Wederk. i) Verstandig zijn, inzicht 
hebben; verstand hebben van (met ane). 2) begrijpen. 
3) weten. 4) zeker zijn van iets. 

Bevroedicheit, znw. vr. Beteekenis. 
Bevroedom, znw. o. Zienswijze, advies. 
Bevroet, znw. o. i) Verstand, inzicht. 2) mede


deeling; bevroel doen, mededeelen. 
Bevroet, deelw. bnw. van b e v r o e d en. Wijs, 
verstandig. -- Bevroetheit. 
Bevronen, zw. ww. tr. In beslag nemen (door 

er een kruis op te zetten). 
Bevroochden, zw. ww. intr. Zich verheugen. 
Bevroren, zw. ww. tr. Doen bevriezen. 
Bevroren, deelw. bnw. Koud, ongevoelig. 
Bevrucht, deelw. bnw. Bevreesd, bang, 
Bevrucht, bnw. Bevrucht, zwanger. 
Bevruchten; zw. ww. tr. Bevruchten, bezwan


geren.
Bevruchten, zw. ww. wederk. en intr. Bevreesd 

zijn, vreezen. 
Bevruchtinge, znw. vr. Bevruchting. 
Bevulen, zw. ww. tr. Bevuilen. 
Bevuren, zw. ww. tr. Aanvuren. 
Bewaehten, zw. ww. — I. Trans. i) Bewaken; 

terughouden van (met van). 2) beveiligen ; vrijwaren 
voor (met van). 3) opzicht houden over, regeeren. 
4) bel©eren. 5) letten op, zuinig zijn op, den tijd. — 

II. Wederk. Zich ergens voor wachten. 
Bewachter, znw. m. Beschermer. 
Bewachtsam, bnw. Behoedzaam, op zijne hoede 
tegen (met van). 
Bewaeyen, -wayen, -veeyen, zw. ww tr. i) Aan


waaien, waaien tegen. 2) streelen, b. met ydele hope. 
Bewaec, znw. o. Wacht, toezicht. 
Bewaen . znw. m. Twijfel. 
Bewaent, -waynt, deelw. bnw. i) Verdacht. 2) 

valseh, ijdel. 3) waanwijs, verwaand (van hem bewonen). 

Bewaerheiden, bewareden, -wareiden, -wanden, 
-wareten, zw. ww. tr. Enen b., het overtuigend bewijs 
leveren, dat iem. zich aan een misdrijf heeft 
schuldig gemaakt; iet b., het in rechte bewijzen. 

Bewaerljjc, bnw. Bewaard kunnende worden. 
Bewaernen. Zie b e w a r e n e n. 
Bewaernisse, znw. vr. i) Bescherming. 2) be


schutting. 3) instandhouding. 4) verdediging. 5) bevestiging, 
bekrachtiging. 6) bewaking, gevangenhouding. 
7) waarborg. 

Bewaerre. Zie b e w a r e r. 
Bewaerstede, znw. vr. Bewaarplaats.
Bewaert. Zie b e w a r e n, ie en 3de art. 


BEWARER. 

Bewagen, st. ww. tr. Gewagen van. 

Bewaken, st. ww. tr. Een wakénd oog houden op.

Bewallen, zw. ww. tr. Omwallen, ommuren. 

Bewandelt -wandent, bnw. i) Bereisd. 2) zich 
met iem. ophoudende. 
Bewanderen, zw. ww. tr. i) Beloopen, oploopen. 
2) bewandelen, bewonen. 

Bewandert. Zie b e w a n d e l t. 

Bewanen, zw. ww. — I. Trans. i) Wanen, 
meenen ; houden voor ; enen wis bewanen. 2) vermoeden. 
3) verdenken. Vgl. b e w a e n t. — II. 
Wederk. i) Meenen. 2) verwachten; met eene ont. 

kenning, geen vermoeden hebben op ; geen hoop 
hebben op. 
Bewaninge, znw. vr. i) Meening. 2) vermoeden. 
3) verdenking, argwaan. 

Bewant, znw. o. z) Bestuur, macht; rechtsgebied. 
2) toestand. 3) het laten blijven in denzelfden 
toestand, uitstel. 4) vrije tijd, gelegenheid (oostmnl.).

Bewant, bnw. i) Gesteld, in een zekeren toestand 
zijnde. 2) verwant. 3) als znw., onderhoorige, 
die onder eene plaats ressorteert. 

Bewantheit, Bewantnisse, zn*. vr. i) Gesteldheid. 
2) verwantschap, vriendschappelijke gezindheid. 
Bewapenen, zw. ww. tr. Ten nadeele der schuldeischers 
overdragen (een goed). Vgl. v e r w a p enen. 

Bewarden. Zie b e w e r d e n. 

Bewaren, zw. ww. -- 1. Trans. i) Toezicht 
houden, inspecteeren. 2) het oog houden op iets, iets 
administreeren. 3) het bevel voeren over. 4) letten 
op. 5) het oog over iemand of iets laten gaan, beschermen; 
enen bewaren metten sacrament, iem. beschermen, 
beveiligen tegen den duivel door enz.; 
beschermen tegen (met van, vore) ; deelw. bewaert, 
beschermd ; veilig, gerust; bewaerde kant, eene 
veilige plaats. 6) eene plaats versterken; iem. uitrusten, 
wapenen ; deelw. bewaert, gewapend. 7) iem. 
verzorgen ; deelw. bewaert, gediend met iets, tevreden. 
8) gereed maken. 9) voorzien van ; deelw. 
bewaert, voorzien van, begaafd (met van, met) ; van 
ridderschade b., met ridderlijke eigenschappen toegerust. 
io) iets in orde brengen. i i) ten= uitvoer 
brengen; een termijn waarnemen; behandelen, eene 
rechtszaak; zijn recht doen gelden; nakomen, eene 
verplichting, verordening. 12) enes stede b., iemands 
functiën waarnemen. 13) bij of van iemand gedaan 
krijgen; van iem. verwerven (met ane, met). 14) 
waarborgen ; bewaert sin met, door iets gewaarborgd 
zijn; die weert sal zitten gast b., moet voor 
zijn klanten opkomen. 15) beleggen, veilig plaatsen, 
geld. i6) besteden, plaatsen, aanwenden. 17) een 
recht b., het handhaven, de eene of andere daad 
doen om te maken dat men dat recht niet verliest. 
i8) ene schouwe b., eene schouw of een onderzoek 
behoorlijk kunnen doorstaan. — II. Wederk. i) Zich 
betoomen. 2) zich in acht nemen. 3) zich beschermen 
tegen (met van). 4) zich in staat van tegenweer 
brengen ; deelw. bewaert, in staat van tegenweer, 
op zijn hoede. 5) zich van het noodige voorzien, 
zich toerusten met iets (met van). 6) zich 
voorbereiden; deelw. bewaert, voorbereid. 7) eené 
wettige verontschuldiging aanvoeren ; zich het behoud 
van zeker recht waarborgen. 

Bewaren, zw. ww. tr. Hetz. als b e w e r e n. 
Afweren, voorkomen. 

Bewaren, bewarigen, -weren, zw. ww. tr. 
Eene zaak overtuigend bewijzen; deelw. bewaert, 
gewaarmerkt, echt. 

Bewarenen, -warenen, zw. ww. — I. Trans. 
i) In staat van tegenweer brengen; bewarent, toegerust. 
2) toerusten met. — II. Wederk. Zich voorzien 
van (met met). 

Bewarenen, -wannen, zw. ww. intr. Waarschuwen, 
opkomen tegen. 

Bewarent. Zie b e w a r e n e n. 

Bewarer, -waerre, znw. m. i) Bewaarder ; kellenaerb., 
kelderwachter ; ambachtsb. ; z. aid. 2) regent, 
bestuurder. 3) beschermer, van Christus. 


BEWARINGE. 

Bowaringe, znw. vr. i) Bewaring. 2) bescherming. 
3) veiligheid. 4) wapening. 5) versterking, 
sterkte. 6) wettige verontschuldiging. 
Bewarmen, -roermen, zw. ww. -- I. Trans. Ver 

koesteren. — II. Intr. Warm worden.-warmen, 

Bewarp. Zie b e w e r p. 

Bewarven. Zie b e w e r v e n. 

Bewasemend zw. ww. tr. Door een dampbad 
tot ontspanning brengen, een ziek lichaamsdeel. 
Bewassen, st. ww. intr. Begroeien ; deelw. bewassen, 
begroeid. 
Bewateren, zw. ww. tr. Besproeien ; deelw. bewatert, 
van water voorzien, besproeid. 

Bewatermarot. Zie b e l a n t m a r c t. 

Bewedemen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Eene lijfrente 
toekennen aan (eene vrouw). 

Bewederen zw. ww. intr. Een onweder (slecht 
weer, storm enz.) doorstaan ; deelw. bewedert, door 
slecht weer belemmerd, op gunstig weder wachtende. 

Beweent, bnw. Beschreid, in tranen. 

Beweert. Zie bewaert bij bewaren, 3de Art. 

Beweerte, znw. vr. Belemmering; b. doen, beletten. 


Bewegeljjc, bnw. i) Beweeglijk, beweegbaar. 
2) hetgeen iem. in een anderen (gemoeds)toestand 
brengt. 3) roerend. 4) iemand ergens toe brengende; 
bewegelike oirsaken. 

Bewegelij cheit, znw. vr. i) Beweegbaarheid, 
beweeglijkheid. 2) ontroering. 
Bewegen, zw. en st. ww. i) Van plaats of toe


stand doen veranderen, iets of iem. ergens naar 
toe brengen; bewegende orsaken, beweegredenen. 
2) overwegen, deelw. beweget, beweecht, ook bewegen, 
vastberaden. 3) in beweging brengen ; treffen, 
er toe brengen; deelw. bewegen, bewogen, geroerd; 

b. met barmherticheit, met medelijden bewogen; 
b. tot medeliden; b. tot, bewogen of gebracht tot iets. 
Bewegen , zw. row. — I. Trans. i) Op weg 
brengen, gelei den. 2) besturen, regelen. — II. Wederk. 
Zich op weg begeven ; beweget sijn, onder weg zijn. 

Bewegenisse, znw. vr. Beweeggrond. 
Beweger, znw. m. Hij -die iets beweegt of in 
beweging brengt, van God. 
Beweginge, znw. vr. i) Beweging, het in beweging 
brengen. 2) beweging, roersel. 

Bewekel o, - eycl jc, bnw. Zachtaardig. 

Beweken, -weaken, zw. ww. tr. Zacht maken of 
stemmen. 
Bewecken, zw. ww. tr. Opwekken, verontrusten. 
Beweldigen, zw. ww. tr. Zich meester maken van. 
Bewelf, znw. o. Gewelf, dak, verwulft; huis. 
Bewellen, zw. ww. tr. Bedekken, overdekken. 
Bewelt, znw. o. Macht, bezit. 
Bewelven, -wulven, zw. ww. tr. Een verwelf 

of verwulft maken aan een huis; deelw. bevelvel, 
-wulvel, verwelfd, gewelfd ; bewulvede heldenaren. 
Bewenden, -winden, zw. ww. — I. Intr. Wenden; 
deelw. bewant, gekeerd ; bereid (met te). — 

II. Trans. i) Richten, brengen. 2) inrichten, regelen. 
3) onderwerpen, dwingen. 4) toepassen. -- III. 
Wederk. i) Zich wenden. 2) een keer nemen, met 
eene zaak als ondw. ; deelw. bewant, in een zekeren 
toestand zijnde; het is bewant, de toestand is van 
dien aard ; deer en is niet aen bewant, dat geeft niets. 
Bewenen, -weinen, zw. ww. — I. Trans. Rouw 
bedrijven over, betreuren, beweenen, beklagen ; als 
znw., rouw, droefheid. -- II. Wederk. Zich beschreien 
; vooral deelw. beweent, nat van tranen. — 

III. Intr. Weenen. 
Beweninge, znw. vr. Geschrei. 
Bewenc. Zie b e w i n c. 
Bewentelon, zw. row. tr. Rondwentelen ; van 
iets

kanten in ets wentelen; een varken int sljc 
bewentelt. 
Bewerden, -warden, zw. ww. intr.; enen laten 
b., iem. laten geworden. 
Bewerden, Bewerdigen , zw. ww. tr. Bekleeden 
met een ambt of waardigheid. — Bewerdinge. 

BEWINDEN. 95 

Beweren, zw. ww. tr. z) Beletten, afweren. 2) 

vermijden. 3) verdedigen. 
Beweren. Zie b e w a r e n, iste en 3de Art. 
Bewerenen, zw. ww. tr. Beschermen. 
Bewerf, znw. o. Sin b. maken, toebereidselen 

maken. 
Bewerken, zw. row. tr. i) Bearbeiden. 2) veroorzaken. 
3) omheinen, insluiten ; vgl. b e w r achten. 
Bewerp, -wart, znw. o. i) Ontwerp, vooral in 
de bouwkunde. 2) schets, patroon. 3) concept, ontwerp.
Beverpen, -moorhen, st. ww. --- I. Trans. i) Iem. 

met iets werpen. 2) met eene laag van de eene of 
andere stof bestrijken; pleisteren, verven; afzetten met 
edele metalen. 3) begraven. 4) ingriffen, uithouwen 
(met in). 5) ontwerpen, schetsen; overleggen. 6) 
bezwaren ; met servituut beworhen. — II. Wederk. 

Zich toevertrouwen aan, zich verlaten op, zich vervoegen 
bij iemand. 
Bewerpinge, znw. vr. Schildering, het schilde


ren ; b. van beelden. 
Bewerren. Zie b e w o r r e n. 
Bewerven, -warven, st. row. — I. Trans. i) 

Verwerven ; bezorgen, aan de hand doen. 2) ver 
zich verschaffen. — II. Wederk. Zich-oorzaken. 7) 
toeleggen op. 

Bewessen, wissen ; ook bewesten, zw. ww. — I. 
Trans. i) Ten uitvoer brengen. 2) van het noodige 
voorzien (met van of met) ; deelw. bewest, voorzien 
of vervuld van. 3) besturen. — II. Wederk. i) Zich 
beschermen tegen (met van). 2) zich van het noodige 
voorzien, zich voorbereiden ; zich voorzien van (met 
van, met). 3) voor zich zelf zorgen. 

Bewest, voorz. Ten westen van (met den dat.).
Bewesten. Zie b e w e s s e n. 
Bewesten, voorz. Hetz. als b e w e s t. 
Bewesthalf, bijw. en voorz. Aan de westzijde (van).
Beweten, onr. ww. wederk. Bij zijne kennis zijn.
Bewetten, zw. ww. tr. In rechte behandelen. 
Bewettlg en zw. ww. tr. i) Berechten, eene 


zaak. 2) de wetten toepassen op, straffen. 3) bekrachtigen. 
4) machtigen. 5) zich beroepen op eene 
gepriviligeerde hoedanigheid. 

Beweven, st. ww. tr. i) Wevende bedekken. 
2) doorweven, doorzaaien; fijn bewerken, netjes inrichten, 
zijne woorden. 3) enen b., vervullen, met 
eene zaak als ondw. ; enen bewevet die schalcheit, 
hij is van boosheid vervuld, doortrokken. 4) op het 
touw zetten, uitvoeren, tot stand brengen. 5) vormen, 
inrichten; het is bewenen met, het staat geschapen 
met. 6) verschaffen, zich bezorgen. 

Bewien, zw. row. tr. Wijden (met gewijd water).
Bewiere2n, zw. row. tr. Zich met iets bezig houden.
Bewieroken, zw. ww. tr. Wierook branden ter 

eere van (een god). 
Bewigen, zw. row. tr. Bestrijden, aanvallen.
Bewijncopen, zw. ww. tr. Door den vorm van 

wijnkoop eene overeenkomst sluiten. 

Bewijs, .znw. o. i) Aanwijzing, leering; bewas 
doen, aanwijzing doen. 2) aanwijzing, verantwoording. 
3) aanwijzing eener betaling. 4) aanwijzing en 
uitkeering van een erfdeel. 

Bewilen, bijw. Somtijds. 
Bewillecoren, zw. ww. tr. Toestaan. 
Bewilligen, zw. ww tr. i) Overhalen. 2) toestaan, 
in iets toestemmen. -- Bewillinge.
Bewimpelen, zw. ww. tr. i) Met een wimpel, 

d. i. sluier, bedekken ; wederk., zich sluieren; ver bloemen, 
ergens doekjes om winden. 2) bedekken, 
inwikkelen. — Bewimpelinge.
Bewin, znw. o. Het telen of fokken ; het aantal 
jonge dieren dat men in een jaar aanfokt. 

Bewinden, st. row. — I. Trans. i) Inwikkelen, 
omwinden met iets (met in, met) ; bewimpelen, verbloemen. 
2) verbergen, dat in devangelie bewonden 
leget. 3) verstrikken, vooral deelw. bewonden. — II. 
Intr. i) Zich onderwinden, iets ondernemen. 2) zich 
ergens toe zetten. 3) beproeven, zich moeite geven. 
4) zich bemoeien met, aan iets deel nemen; als 


96 BEWINDER. 

znw. bewinden, leitel b-s., het zich niet bemoeien met 
dingen waarmee men niet noodig heeft. 5) zich het 
lot aantrekken van iem. 6) zich bezig houden met 
iets. 7) ten uitvoer brengen, doen. 8) zich iets aan 

-matigen of toeeigenen. 

Bewinder, znw. m. I) Bewindvoerder. 2) hij die 

iniemand.emand. 

Bewindich, bnw. Bemoeiziek, wijsneuzig. 

Bewinc, -*wenc, znw. m. Wenk, knik; leiding. 

Bewinnen, st. ww. tr. Bebouwen. 

Bewint, znw. o. i) Administratie, bewind. 2) 
macht, gezag. 3) rechtsgebied ; omvang van eene 
bezitting. 4) betrekking, bediening. 

Bewinteren1 zw. ww. intr. Overwinteren. 

Bewiseljjc, -w?jslijc, bnw. i) Bewijsbaar, wat 
kan worden aangetoond, ook in rechte. 

Bewisen, st. en zw. ww. tr. i) Wijzen. 2) aanwijzen; 
als znw., aanwijzing, uiteenzetting; iem. eene 
plaats aanwijzen, uitdrukkelijk noemen. 3) aantoonen, 
mededeelen ; door zijn voorbeeld toonen ; bispel bewisen, 
een voorbeeld geven ; met een boek of geschrift 
als ondw., verhalen. 4) onderwijzen ; der 
naturen b., hetgeen de natuur aan een dier leert 
of ingeeft, instinkt. 5) regelen ; als znw., regels. b) 
toewijzen. 7) goederen aanwijzen waarop de schuld 
kan worden verhaald, ze daarvoor verbinden (met 
oj); een cijns, eene rente op iets vestigen; een kapitaal 
of onroerend goed aanwijzen en de rente 
daarvan of een gedeelte voor een bepaald doel bestemmen 
; in het pass., eene assignatie hebben op 
iemand. 7) uitkeering doen aan iemand. 8) ergens 
voor instaan. 9. aan den dag leggen, bewijzen; als 
znw., bewijs, kenteeken; in bewisen, ten teeken, ten 
bewijze. to) verschaffen, eene welkome zaak; enen 
ene aelmoesene b. ; aandoen, eene onaangename bejegening; 
enen quaet, schande, onrecht b. II) volbrengen, 
doen ; goede werken b. --II. Wederk. 
Zich gedragen, zich toonen. 

Bewisenisse, znw. vr. Aanwijzing, vooral de 
aanwijzing van een goed tot zekerheid; de aldus 
verzekerde vordering. 

Bewiser, znw. m. I) Hij die aantoont, toonder. 

2) hij die iets bewijst, bekrachtigt. 

Bowisinge, znw. vr. i) Uitwijzing, uitspraak. 
2) aanwijzing, opgave. 3) verantwoording; rekeninge 
ende b., rekening en verantwoording. 4) toewijzing 
van een bepaald goed, b.v. als erfdeel, aanwijzing 
tot zekerheid, ook de zekerheid zelve, assignatie. 
5) uitkeering. 6) bewijs : a) kenmerk. b) waarheidsblijk. 
7) onstige b., het bewijzen van gunsten, genegenheid. 
8) het doen of tot stand brengen ; b. 
van werken, het doen van werken ; daden. 

Bewissen. Zie b e w e s s e n. 

Bewissen, zw. ww. -- I. Trans. Bewijzen. — 

IÍ: Wederk. Zich vergewissen. 

Bewisten. Zie b e w e s s e n. 

Bewoesten, zw. ww. tr. Vredeloos leggen. 

Bewolct, bnw. Bewolkt. 

Bewonderen, zw. ww. intr. Zich verwonderen. 

Bewonen, zw. ww. tr. i) Bewonen. 2) een recht 

b., een recht behouden door op eene bepaalde plaats 

te wonen. 

Bewoner,. -woonre, znw. m. Bewoner. 

Bewoonlijo, bnw. Bewoonbaar. 

Beworp enz. Zie b e w e r p. 

Beworren, st. deelw. van *beverren. Verward, 

ingewikkeld. 

Bewortelen , st. ww. intr. Wortel schieten; 

deelw. bewortelt, vast geworteld ; bewortelt steen, 

geworteld zijn in. 

Bewouden, st. ww. wederk. Zich schikken in 

iets, met iets tevreden zijn. 

Bewraehten, -wrochten, zw. ww. tr. i) Afslui


ten, versperren. 2) wegbergen, begraven. 3) opsluiten. 

Bewriven, st. ww. tr. Wrijven over de geheele 

oppervlakte van iets. 

Bewroeten, zw. ww. tr. Grond omwoelen, van 

varkens gezegd. 

BIBRENGEN. 

Bewrongelen, zw. ww. tr. Doen stremmen, eene 
vaste massa doen worden. 

Bewrnchten, zw. ww. tr. (oostmnl.). Hetz. als 
bewrachten. 

*Bewuegen. Zie b e v o e g e n, i). 

Bewulvet. Zie bewelven. 

Bi, voorz. en bijw. — I. Voorz. I) Uit de oorspr. 

bet. „rondom" ontwikkelt zich die van ,,omtrent"; 
a) ten opzichte van. b) met betrekking tot. c) wat 
betreft; bi getale. d) ongeveer; achten bi, achten 
op ; wals deer bi, wat doet dat er toe. 2) van 
plaatselijke nabijheid. a) bij ; bi enen eten, eten met, 
in gezelschap van iem. (daarentegen eten met enen, 
bij iemand ten eten zijn). b) van --af; bi. j'herusalem 
milen drie. c) langs; bi der strate gaen. d) naar; 
trecken bi den coninc; senden bi den j5aus. e) voor, 
ten gevalle van ; god ende bloei bi enen laten. f) 
bider herten, uit het hoofd, van buiten (kennen). g) 
bider hant hebben, aan de hand houden. h) op — na, 
uitgezonderd ; die tit was omgecomen bi twee uren. 
3) overdr. a) bi seuwe ende bi lande, te zee en te 
land. b) bi west, oost, westelijk, oostelijk. c) bi nachte, 
bi dage (ook benachie, bedage), bij nacht, bij dag. 
d) in het bezit van; bi siere ere bliven; bi gelde, 
goed bij kas. e) bi hem, heer, slechts bij of met 
zich zelven, afzonderlijk. f) in vergelijking van. g) 
met een dat. van een lichaamsdeel of een deel der 
kleeding waarop eene werking wordt toegepast; 

biden hare trecken, enen hangen bider kelen. 4) 

van gelijktijdigheid. a) ten tijde van, gedurende; 
bi ouden tiden; nu bi dage. b) bi zeilen, bij wijlen; 
bi sterden, bij gelegenheden, bij horten en stooten. 
c) op --af, precies; bi enen dage vijftien jaer, 5) 
van omstandigheid en wijze; bi manieren, op de 
eene of andere wijze, op de gebruikelijke wijze, naar de 
mode; bi staden, op zijn gemak; bi namen, met een 
naam (-heten) ; met name, uitdrukkelijk; bi rade, 
met overleg; bi aventuren, misschien. 6) van oor 

-zaak,

reden, aanleiding : a) door, uit; eng. by; bi 
avonture, door, bij toeval; bi engiene, barate, orlove; 
bi rade, door den raad, de inblazingen van ; leven bi 
iet, van iets leven. b) door het voorbeeld van; hem 
bi enen anderen castiën, zich aan een ander spiegelen; 
bedieden, beschriven, betekenen bi, duidelijk 
maken door het beeld of de vergelijking van; ver 

bi, er onder verstaan, er het beeld in zien-staen 
van ; bi dien vissche mach men verstwen den sondare. 
c) volgens den wil van ; obdat bi den coninc ware. 
d) volgens, bij ; een zeef nemen bi der wet; bi costume. 
e) hierbi, daerbi, hierdoor, daardoor; bi des, 
bidien, bidie, daardoor ; bi dat, daardoor, omdat; 
daarmede of daardoor dat; als voegw., doordien; 
bi also dat, voor het geval dat; bi al dien dat, bij

f) om, van reden. g) ten gevolge van, van-aldien. 
aanleiding, 7) ter aanduiding der oorzaken van de 
kennis, bij ww. van kennen. 8) bij bezweringen en 
eedsformulieren, als in de tegenwoordigheid van. 9) 
op verbeurte van. — II. Bijw. Nabij, van plaats, 
tijd en omstandigheden ; verre of bi, ver of nabij; 
van bi, van nabij ; daer bi, aen ende over sin, bij 
eene plechtige handeling tegenwoordig zijn als daartoe 
verzochte getuigen ; het is deer bi dat, het 
scheelt weinig of; van --af, twee milen bi, op twee 
mijlen afstand. 

Biacht, biachter, biachtvader, enz. Zie b i e c h t e. 
Bialdien, bijw. Waert bi al dien dat, als het 

geval zich voordeed dat. Zie ook bij bi. 

Bialso, bijw. Met dien verstande. Vgl. bi. 

Bibele bible, bibel, znw. vr. Bijbel. 

Bibeisch, bibels, bnw. Bijbelsch; Boet bibels, bij


belvast. 

Bibliveljj cheit, znw. vr. Volharding. 

Biblivende, deelw. bnw. Volhardend. 

Bibliven, st. ww. intr. i) Volharden. 2) bij iets 

stilstaan. 3) bij iem. blijven; als znw., tegenwoor


digheid. 4) toestaan (oostmnl.). 

Biblivich, bnw. Verbonden met (met den dat.). 

Bibrengen, -bringen, zw. onr. ww. tr. r) Iem 


BIBRENGINGE. 

iets aanbrengen of toevoeren, bij iem. brengen. 2) 
iem. iets aantoonen, mededeelen ; rechten b„ zijne 
rechten op iets bewijzen; als znw., aanwijzing, betoog. 
3) verklikken. 4) tot stand brengen. 5) inkleeden, 
nl. woorden. 

Bibrenginge, znw. vr. Mededeeling, betoog.

Bichteenz. Zie biechte. 

Biddelen, zw. ww. tr. Bedelen. 

Biddelerse, znw. vr. Bedelares. 

Biddelijc, bnw. i) Wat gevraagd kan of mag 
worden. 2) zacht gestemd jegens (met obi).

Bidden, st. ww. tr. i) Bij iem. op iets aandringen 
; ene bede b., een verzoek doen ; B. ende lesen, 
God aanroepen, bidden en bijbellezen ; biddende 
dienst. 2) bedelen ; broot b., bedelen ; „dat nyemant 
voortmeer bidden en sal in der kerken" ; bidden bi 
den husen (zonder uitgedrukt obj.). 3) iem., een onderdaan, 
een verzoek doen om geld; iem. belastingen 
opleggen. 4) liefdegaven inzamelen in de kerk. 5) 
verzoeken, Ier brulocht, ie like b., ter bruiloft, ter 
begrafenis noQdigen. 

Bidder, -ere, znw. i) Hij die bidt, vraagt. z) hij 
die giften inzamelt. 3) bidder, aanspreker.
Bidderse, znw. vr. i) Zij die verzoekt. z) zij die 
uitnoodigt (ter begrafenis). 
Biddingo, znw. vr. i) Bedelarij. 2) gebed, het 
bidden. 
Bide, znw. vr. Het wachten, uitstel; bide doen, 
wachten. 
Biden, st. ww. -- I. Intr. Wachten, dralen; 
ronder biden, onverwijld; wachten op (met na, om). 

— II. Trans. i) Afwachten. 2) iets uitstellen. 
Bidien. Zie b e d i. 
Bidster , znw. vr. Noodigster ter begrafenis.

Bidsterige, -sirige, -stregge, znw. vr. (wvlaamsch). 
z) Hetzelfde als b i d s t e r. 2) zij die gaven vraagt, 
eene inzameling houdt. 

Bie , znw. vr. Bij ; niet twee bien, volstrekt niets. 

Biebuuc, -buc, -boc, znw. m. Bijenkorf ; vgl. 
buuc en buken. 

Biecht. Zie biechte. 

Bieehtdochter, znw. vr. Zij die bij een geeste


lijke te biecht gaat, vrouwelijke biechteling. 

Biechten biachte, biecht, bocht, bieckde, znw. vr. 

Biecht; biechte skreken, zijne biecht doen ; b. nemen, 

horen, de biecht afnemen ; te biechten gaen, te biecht 

gaan, te enen, bij iemand. 

Biechten, biachten, bichten, zw. ww. — I. Intr. 
i) Iemand de biecht afnemen. 2) belijden, niet uit 
aan een geestelijke. — II. Wederk. Biech--sluitend 
ten ; hem biechten te, jegen, biechten bij.

Biechter, biachier, znw. m. i) Biechtvader. 2) 
belijder : a) geloovige. b) confessor, belijder, iem. 
wiens geheele leven eene belijdenis des geloofs is, 
doch die niet het voorrecht geniet om het met den 
marteldood te eindigen.

Biechthere, znw. m. Biechtvader. 

Biechtinge, znw. vr. Belijdenis van zonden. 

Biechtvader, biacht-, znw. m. Biechtvader. 

Biechtvenster, bocht-, znw. vr. Het venster 

waardoor de biecht wordt aangehoord.
Biedegelt, znw. o. Het loon van den bode voor 
het doen van eene dagvaarding.
Bieden, st. ww. -- Trans. i) Doen weten ; goeden 
lack, g. avont, sinen groet b., iem. goeden dag, 

g. avond zeggen. 2) gelasten ; ruminge b., gebieden 
een gebouw of omheining af te breken. 3) aanbieden; 
wedde b., in een proces een weddenschap aangaan 
omtrent zijn recht door het aanbieden van een pand; 
,onschuld b., zich verontschuldigen ; aanbieden den 
onschuldseed af te leggen ; 'ande b., panden die 
men wil executeeren, ter terechtzitting aanbieden 
aan wie daarop meer recht kan doen gelden. 4) aan 
een god, opdragen. 5) beloven, bieden ende bidden, 
door verzoeken en beloften iets trachten gedaan te 
krijgen. 6) dat kovel b., het hoofd in den schoot 
leggen ; die kant (kende) b. ; enen den rugge b. ; iet 
Ie monde b., iets in den mond steken ; slimme b., (de 
BIERMATE. 97 

achterpanden van zijn kleeren laten zien), met de 
noorderzon vertrekken ; dat sere b., de speer tegen 
iem. richten ; enen jbijl b., afschieten. 7) ontbieden, 
dagvaarden. 8) aan iemand zijne goede of slechte 
gezindheid toonen; enen ere b., lof b., enen (dat.) dienst 

b. ; enen onwerde, schamfr, schande bieden. 9) iets 
ergens brengen. — II. Wederk. i) Zich beschikbaar 
stellen. 2) zich aanbevelen (— hem gebieden). 3) zich 
voordoen ; hem b. te, zich aanbevelen aan. 
Biediger, znw. m. Gebieder, naam van een meteen 

bepaald gezag bekleed persoon in de Duitsche Orde. 
Biedingen znw. vr. Dagvaarding.
Bieen -ene, bijw. Bieen ; van bieen, uiteen. 
Bieelkven, st. ww. intr. Bij elkander blijven.
Bieenbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. Bij


eenbrengen, verzamelen. 
Bieendoen, znw. vr. Vergaderen, te samen 

brengen.
Bieendriven, st. ww. tr. Samendrijven.
Bieenhouden, st. ww. tr. Bijeenhouden, bij el


kaar houden (b.v. zijne knieën).
Bieenconien, st. ww. intr. Samenkomen. 

Bieennemen, st. ww. tr. Doen bijeenkomen.
Bieenrinnen, st. ww. intr. Samenloopen, stollen.
Bieenroej en, st. ww. tr. Bijeenroepen.

Bieenschicken, st. ww. tr. (Netjes) bij elkaar 

leggen.
Bieenschriven, st. ww. tr. Per brief bijeenroepen.
Bieentien, zw. ww. intr. Bijeenkomen. 
Bieentreeken, st. en zw. ww. tr. Bijeentrekken.
Bieenvliën, st.ww. tr. Hetz. als b i e e n s c h i c k e n. 
Bieenvoegen, zw• ww. tr. Bijeenvoegen.
Biecaer, znw. o. Bijenkorf.
Biecorf , znw. vr. Hetzelfde. 
Biel, Bielen. Zie bile, b i l e n. 
Bien. Zie been. 

Bionalleye, znw. vr. Goede reis ; afscheidsfeest. 
Bieneter, znw. m. Naam van een vogel.
Bienhuve, znw. vr. Bijenkorf.
Biencaer, znw. o. Hetzelfde. 
Blenooninc, znw. m. Bijenkoning. 
Beenmeester, znw. m. Opzichter over de bijen


korven (?).
Bienmoeder, znw. vr. Bijenkoningin.
Bienstede, znw. vr. Plaats voor bijenkorven.
Bienswerm, znw. m. Bijenzwerm.
Bienviucht, znw. vr. Het uitvliegen der bijen (?).
Bier, znw. o. Bier; een bier, eene bepaalde hoe


veelheid bier ; verklw. bierkien ; van énen biere drinken, 
hetzelfde lot ondergaan ; bier brouwen, een 
plan beramen; enen bier brouwen, iem. eene kool 
stoven. 

Bierassise, znw. vr. Bieraccijns.
Bierberrie, znw. vr. Berrie voor biervervoer. 
Bierbesehooyer, -schoyer, znw. m. Hij die 


tappers voorziet van van buiten ingevoerde bieren.

Bierboom, znw. m. Boomgeld van het bier, geld 
dat bij het in- en uitvaren van de haven voor bierschuiten 
moest worden betaald. 

Bierbroot, znw. o. In bier gedoopt brood, 
bierenbrood (?).
Bierbuse, -buise, znw. vr. Eene groote bierkan 

met twee handvatsels. 
Bieredic, znw. m. Bierazijn.
Bieren, zw• ww. intr. Bier verkoopen.
Biergeit, znw. o. Accijns op het bier.
Biergr Ate, znw. vr. Mout. 
Bierkerke, znw. vr. De kroeg.
Bierhnus, znw. o. Bierhuis. 
Bierkijn, -kin. Zie bier. 
Bierolocke, znw. vr. De klok waarmee wordt 

aangekondigd dat de bierhuizen moeten worden 

gesloten.
Bierlaerse, -leerre, znw. vr. Dronkaard, bierbuik. 
Bierman, znw. m. Koopman in bier : mv. bier


liede, -lude. 

Biermate, znw. vr. i) Biermaat, eene bierkan 
van een bepaalden inhoud. 2) de hoeveelheid bier, 


98 BIERPLAGGER. 

die bij verordening voor eene bepaalde som moet 

worden verkocht. 
Bierplagger, znw. m. Bierslijter. 
Bierproever, znw. m. Keurmeester van bier. 

Biersehult, -schout, znw. vr. Onbetaalde verteringen 
in de herberg.

_ 
BierS^j] s, znw. m. Bieraccijns. 
Bierslede, -slee, znw. vr. Slede voor biervervoer. 
Biersop, znw. o. Hetz. als b i e r b r o n t. 
Bierstal, znw. m. en o. Bierkraam. 
Biersteker, znw. m. i) Biertapper. 2) hetz. als 

b i e r b e s c h o o y e r. 

Biertapper, znw. m. Kastelein. 
Biertaverne, -taveerne, znw. vr. Bierhuis, kroeg. 
Biertol, znw. m. De tol, het tolhuis waar inko


mende rechten op het bier worden betaald. 

Biertonne, -/on, znw. vr. Bierton, biervat. 
Biervat, znw. o. Hetzelfde. 
Biervliege, znw. vr. Drinkebroer. 


Biervoerer, -voerder, -voerre, znw. vr. Hij die 
bier aanvoert. — Biervoerderschap. 
Biervoget, znw. m. Opzichter over het bier en 
het nakomen der daarop betrekkelijke verordeningen. 
Bierve. Zie b e r v e. 
Bierwisch, -wesch, znw. m. Stroowisch uitge


stoken ; op eene plaats waar bier wordt verkocht. 
Biesachtich, -echtich, bnw. Op bies gelijkend. 
Biesacker, znw. m. Akker met biezen. 

Biese, bies, znw. vr. Bies ; niet een b., niet het 
minste ; volstrekt , niet. 
Biese, bies, znw. vr. Versiersel. aan kleedingstukken, 
boordsel ; verkleinw. .bieskijn. 

Biesgelt, znw. o. Geldelijke bijdrage voor hete 
bestrooien van den vloer van een. kerkgebouw met 
biezen bij feestelijke gelegenheden. 

Blos n, biezen, bnw. Biezen, van bies gemaakt. 
Biest, znw. vr. (m. ?). De eerste melk der koe 

na het kalven ; misschien ook: kaas. 
Biet, znw. m. Eunuuch, gesnedene. 
Bife, znw. vr. Beuzelarij. 
Bigaen, st. onr. ww. — I. Intr. -Bij iem. gaan, 

iem. begeleiden. — 11. Onpers. Hei gaet mi bi, het 

gaat mij. 
Bige 9 znw. Formeel (van metselaars). 
Bigebringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. Aan 


toonen, in rechte aanvoeren. 
Bigeduren, znw. o. Int b., op den langen duur. 
Bigelegen, bnw. Nabijgelegen, omliggend. 

Bigeleggen. Hetz. als b i g e b ringen. 
Bigen, st. (?) ww. tr. Doen buigen, naar beneden 
doen gaan. 
Bigenaken, zw. ww. intr. Nabijkomen. 

Bigesehicte. Zie b i s c h i c k e n. 
Bigestaen, st. ww. intr. Bijstaan. 
Bigichte, znw. vr. Verklaring, stellige verzeke


ring. Vgl. b i e c h t e. 
Bigichter, znw. m. Hetz. als b i e c h t e r. 
Bigordel, znw. m. Geldtasch, reistasch; bigor


delsacsk jn. 

Bihebben, zw. ww. - intr. met den dat. Bij zich 

hebben. 
Blhelt, znw. vr. Nabijheid. 
Bihouden, st. ww. tr. Hem enen b., iemand bij 

zich houden. 

Bijl. Zie bile. 
Bijldrager, bilendreger, znw. .m. Bijldrager, lictor. 
Bijihouwer, znw. m. De werkman die met de 


bijl arbeidt, timmerman. 

Bijster, bister, bijstier bestier, bnw. i) Losloopende, 
rondloopend, verbijsterd. 2) uitzinnig; bijsier 
siere sinne ; ook: verbijsterd (als uitdrukking van het 
gelaat). 3) verwilderd, onbegaanbaar; b jstert, wildernis 
; bijster tiende, bijstere tiende, tiende van 
„bijster"land b jstervélt, b jstiervelt, hongerland. 4) 
woest, "niét " onderhouden ; -slecht, -vervallen,. berooid; 
alre huZj5en b., van alle hulp verstoken. 5) -buiten


: Bijsterel1 zw. ww. — I. Trans. Tot armoede 

BILLIOEN. 

brengen ; gebijstert, tot armoede vervallen. — I"I. 
Intr. Wild rondloopen. 
Bjj sterheit, znw. vr. Onherbergzaamheid, naar


heid. 
BVsterie, znw. vr. Het wild heen en weer loopen. 
B j steringe. Hetz. als b ij s t e r i e. 

Bijsterlike, bister-, bijw. i) Verwonderd. 2) 
wanhopig.

Bij sterlopende, Bijsterlopich, bnw. Her en 

der dwalende. 
Bijt, znw. o. en m. Bijt, in het ijs ; dal helsclze 

bijl, des duvels bijt, de hel. 
Bijt-evel, znw. o. Kramp in de ingewanden. 
Bptsel, znw. o. Jeukte. 

Bic. Zie bicke. 
Bicamere, -carver, znw. vr. Bijvertrek. 
Blcans, bicants. Hetz. als b i c a n t. 


Bieant, bijw. Bijna, in tongvallen becant. 

Bloke, znw. vr. Werktuig om te bikken, bikhamer. 
Biekelaer, znw. m. Steenhouwer. 
Biokelen, zw. ww. intr. Met bikkelsteenen spelen. 


Biokeisteen, znw. m. Bikkelsteen, bikkel. 
Bieken. Zie b e c k e n. 
Bieken, zw. ww. tr. i) Houwen, steken. 2) aan 


pikken (van vogels). -vallen. 3) 
Biokerf znw. m. Hetzelfde als b i .c k e I a e r. 
Bickers, -eers, znw. o. Blikaars. 
Bicomen, st. ww. intr. r) Geschieden. 2) met 

een dat., nabijkomen, naderen ; met een verzoek 
lastig vallen. 3) ter oore komen. 
Bicomste, -comst, znw. vr. i) Bijeenkomst. 2) 
samenscholing, complot. 
Bilage, znw. vr. i) Bewaargeving. 2) hetzelfde 

als ongelt. 3) vgl. beilage. 
Bilanges, voorz. met den datief. Langs. 
Bilant znw. o. Aangeslibd land. 
Bilde, Bilden. Zie b e e l d e, beelden. 

Bile, bijl, biel, znw. m, Het oogenblik waarop 
het gejaagde hert tot het uiterste wordt gebracht; 
te bile slaen. 2) tegenweer, strijd ; te bile, om strijd. 

Bile, bijl, znw. vr. Bijl. Verklw. bilk jn. 

Bileggen, zw. ww. tr. z) Iets bij iem. of iets 
brengen of leggen. 2) aanvoeren, een feit in rechte ; 
als znw., aanspraak, bewijs in rechte. 3) er bij leggen, 
voor iem. op het spel zetten. 

Bilen , zw. ww. intr. Blaffen. 
Bilenden, Bilent. Zie belenden, b e l e n d e t. 
Bileve, Bileven. Hetz. als b i 1 e v i n g e, 2). 
Bilever, znw. m. Vruchtgebruiker. Vgl. t o. c h


tenaer. -
Bllevige, znw. vr. Vruchtgebruikster. 
Bilevinge, znw. vr. i) Levensmiddelen, levens 

levenslang vruchtgebruik.-onderhoud. 2) 
Bilgat. Zie b i 11 e g a t. 
Bilerioen, Bilgoen. Zie b i 11 i o e n. 
Bilichte, bijw. Bij geval. 

Biliden, st. ww. intr. Voorbijgaan. 
Biliggen, st. ww. intr. Bij iem. of -iets liggen, 


ook van den bijslaap. 
Bile, beelc, bulc, buelc, znw. m. Weiland. 
Kille, znw. vr. Bil, aarsbil. 
Kille, znw. vr. Uitgégroefde molensteen (?). 

Bille, znw. vr. Wissel. 
Billegat, bilgat, znw. o. Aarsgat. 
Billen, zw. ww. tr. Slaan, houwen; scherpen, een 


molensteen. 
Billencruut, znw. o. Hetz. als b i 1 s e n c r u u t. 
Billet. znw. o. Billet, briefje. 
Billij o, bijw. Billijk. 
Billij c8, billikes, billix, billei, bilies, bilos, bile, 

bijw. Billijkerwijs, zooals vanzelf spreekt. Nu en 
dan als bnw. 
Billike(n), =l jc, bijw. Hetz. als b i 11 ij c s. 

Billioen, bilgioen, bulioen, bolioen, belgioen, balióen, 
znw. ó. Goud en zilver met andere metalen 
vermengd, en minder karaten edel metaal bevattende 
dan bij verordening bepaald was; valsch goud, 
valsch geld. 


BILLIOEN. 

Bi21ioen, bilgoen, bei oen, biloen, znw. o. of m. 
Schuins bewerkte kant van hout, steen of metaal, afschuining; 
ook : schuins bewerkte steen. 

Bilode, bilo, tusschenw. Bijlo, waarachtig. 

B110ke, znw. vr. i) Gevangenis. 2) kluis, klooster 
; ook een bepaald klooster te Gent. 
Biloken. Zie beloken. 
Bilse, znw. vr. 'Eerre giftige plant, bilzenkruid. 
Bilsencruut, znw. o. Hetzelfde. Ook belsemcru,uí. 
Bilsensaet, znw. o. Bilzenzaad. Ook belsensaet, 

beeldensael. 

Bi1t, belt, znw. vr. of m. Hoogte, heuvel, belt. 

Bin, binne, voorz. met den dat. Hetzelfde als 
binnen. 

Bina, bijw. i). Bijna. 2) ongeveer. 

Blnachte. Zie b e n a c h t e. 

Binachten. Zie b e n a c h t e n. 

Bin aer , bijw. Hetz. -als b i n a. 

Binaest, -naeste, -naesten, bijw. Hetz; als b in a. 

Binalijcs, -nalécs, bijw. Bijna, haast. 

Biname, znw. m. en vr. Bijnaam. 

Binamen, bijw. Uitdrukkelijk. 

Binalnén, zw. ww. tr. Iem. een bijnaam geven. 

Binde, znw. vr. i) Platte ijzeren lat op de velgen 
van een wiel. 2) batid, streep. Vgl. b e n d e. 
mindol, znw. m. I) Bundel. 2) riem, datgene 
waarmede " men bindt. •1 

Binden, st. ww. — I. Trans. i) Binden, vastmaken. 
2) -boeien, knevelen ; enen leeu, enen bere b., 
temmen. 3) verstrikken, vooral in het pass. ; gebonden 
in sonden, met Bonden ; Ier hellen gebonden, voor 
de hel bestemd. 4) kwellen ; met evele gebonden. 
5) tot slaaf maken; enen in eigz^ndoeme binden. 
6) binden aan de eischen van maat en rijm. 7) omwikkelen. 
8) kleederen en wapenen, aanbinden; baziere 
b., eene vlag voeren. g) bevestigen, beslaan; 
kuipen; binden, een boek; win b., wijn persen; 
wijn in vaten doen. io) verbinden, ml. wonden. II) 
verplichten ; wederk., zich verbinden tot iets ; ver 

verplichtend verklaren. 12) verbinden-bindend of 
door eene trouwbelofte ; (in huwelike) gebonden sin. 
13) gebonden tit, hetz. als b e b o n d e n, gesloten 
tij t. 14) binden, belemmeren. -- II. Intr. Gebonden, 
dik worden. -Bindinge 

. 

Binder, znw. m. i) Hij die iets bindt; vgl. 
v a t b i n d e r, kuiper. 2) hij die knevelt, boeit. , 

Bineden, bineven. Zie beneden, ben even. 

Bindien. Zie b e n e d i ë n. 

Bindseel. Zie b i n t s e e 1. 

Bingelcruut, -cruyl, znw. o. Bingelkruid. 

Binnen, binne, bin, voorz. en bijw. — I. Voorz. 
met dat. en gen.; binnen des hofs. i) Van plaats. 
Binnen de grenzen van eene bepaalde ruimte ; b. slage, 
binnen het bereik van een slag; b. den sonden liggen, 
geheel en al in zonden liggen; b. balen sin, in het 
voordeel zijn ; b. velen, zelfs niet binnen " een grooten 
afstand, d. i. op verre na niet. 2) van tijd : a) binnen 
de grenzen van eene bepaalde tijdruimte; B. Bonnen. 
schon, tusschen het op- en ondergaan der zon; 

b. middelen lidgin, ondertusschen. b) gedurende; 
niet en eten b. drien dagen, b. dezer core, gedurende 
den tijd dat deze keur van kracht is. c) in, op, bij, 
onder, ter uitdrukking van gelijktijdigheid; b. énen 
dage waren si geboren ; b. dien avonimale ; b. sijnre 
tit, sinen jaren, in zijn tijd ; hier b., daer b., b. 
dezen, b. dien, ondertusschen; hierenbinnen ; b. den 
eersten, zoo spoedig mogelijk. -- II. Bijw. Binnen; 
in eene stad ; die van b., de bewoners eener stad; 
in (te) b., binnen in ; in enen for b., in Babylonian 
b., in sine bant b., in hare schrifturen b. 3) b. 
hebben : a) opgegeten hebben. b) in zich hebben, 
bezitten. c) bevatten, opleveren. d) besloten houden; 
b. houden, verzwijgen. 4) te b. ; te b. sin, op de 
hoogte zijn, van iets overtuigd zijn ; Ie b. werden, 
bemerken ; te b. maken, op de hoogte brengen, inlichten 
; ie b. maken, doen, te binnen brengen,-herinneren. 
5) van binnen, inwendig; in zijn hart. 6) 
in iets begrepen. 7) b. sin, in het nauw gebracht 
BISCHOOT. 

zijn; --tonder zijn (het tegenovergestelde -van ndl. 

„binnen zijn" — er boven op zijn).
Binnenbacken, bijw. Binnen de stad gebakken. 
Binnenbinder, binne-, znw.m. Rietdekkersknecht. 
Binnenbliven, st. ww. tr. Niet buiten de stad 

verkocht worden. 
Binnenburger, -burger, znw. m. Een in de stad 

wonend, inwonend burger. 
Binnenbuucs, -bucs, bnw. en bijw. Inwendig. 
Binnenbuur, -beer, znw. m. i) Inwoner. 2) binnen 

een bepaalde plaats wonende buur. Zie b u u r. 
Binnendienre, znw. m. Knecht in eene herberg. 
Binnendijx, bijw. Binnendijks. 
Binnendore n -door, -deer, bijw. Binnendoor, 

langs een binnenweg of binnenwateren (in tegen stelling 
met bulenom). 
Binnenezejjs, _ znw. o. Accijns betaald van in 

eene stad gemaakt goed. Vgl. b u t e n e x c ij s. 
Binnen àen, st. ww. intr. Binnentreden. 
Binnen antsgilde^ znw. vr. en o. Het tetegen


gestelde van butenlanisgilde. Te Amsterdam, hetzelfde 
als binnenlantsvaerdersgilde.

Binnenlantsvarer, binne-, znw. m. Een schipper 
van de binnenlandsche vaart ; binnenlantsvaerdersgilde, 
ook genoemd binnenlanisgilde. 

Binnenliede binnen-, -lude, znw. m. mv. Binnenlanders, 
zij din het land zelf wonen. 

Binnenmonts, -smonis, bijw. 
Binnenregenen , zw. ww. intr. Inregenen. 
Binnensluten, st. ww. tr. Binnensluiten, insluiten. 
Binnensluter, -sluiter, znw. m. Knecht van den 

gevangenbewaarder (te Antwerpen). 
Binnenstat, znw vr. Het binnen de muren gelegen 
gedeelte eener stad. Tegenover butenstal. 
Binnenste, bnw en znw. — I. Bnw. Binnenst, 
innigst. — Ii. Znw. mv. De binnenste deelen van 

het menschelijk lichaam ; het diepst van het -gemoed.
Binnentreden, st. ww. intr. Naar binnen gaan. 
Binnenvallen, st. ww. intr. In eene stad dringen.
Binnenvisch, znw. m. Riviervisch. 
Binnenwech, znw. m. Binnenweg. 

Bin orden. Zie b e n o r d e n. 
Binsohen, zw. ww. intr. Lawaai maken, gieren, 


van den wind. 
Binse, znw. vr. (oostmnl.). Bies. 
Bint, znw. o. Bundel, bos. 
Bintader, znw. o. Een ongemak aan de tong; 

ook corlinge geheeten. 
Binthout, znw. o. Rijshout, bijeengebonden hout. 
Bintseel, bind-, znw. o. Bindtouw, -garen. 
Bintsel, binsel, znw. o. Band, al wat iets bindt 

of verbindt, ook van de zenuwen en spieren in het 

menschelijk lichaam. 
Bintvoeder, znw. o. Wagenlading, voer.
Bipant, znw. m. Nadere pandstelling. 
Binden, st. ww. intr. met den dat. i) Bij of 

naast iem. rijden. 2) rijdende naderen. 
Birivinge, znw. vr. Behoefte. 

Biroepen, st. ww. tr. met den dat. Bij zich roepen. 
Birre, znw. m. (nederr.). Kameraad, rotgezel (?). 
Birreet. Hetz. als b a r e t. 
Bis, voorz. (oostmnl.). Tot, tot aan. Vgl. bet. 
Bis, Bisse, Bissen, znw. o. Naam van eerre 


fijne stof, fijne boomwol. 
Bisaetse, bisaeche, bezaetse, znw. vr. Een dub


bele zak, reiszak. 
Bisac, -Backe, znw. m. Bijzak, losse zak. 
Bisant, besant, znw. m. i) Eene byzantijnsche 

gouden munt, ook eene zilveren munt. 2) in de wapenkunde, 
eene ronde gouden of zilveren ° schijf. 
Bischerden, -scharden, -sehaerden, zw. ww. intr. 
met den dat. Naast iemand stappen.

Bisehicken, zw. ww. tr. met den dat. i) Iem. 
aan een ander toevoegen tot hulp. 2) aan iem opdragen= 
eene zaak te onderzoeken ; bigeschicie, zij die 
voor een der beide doeleinden worden aangewezen. 

Bischoot, bischuut, -bischot, biscol, bischuyl, buscuul, 
znw. o. Beschuit. 


100 BISCHOP. 

Bischop. Zie b i s s e h o p. 

Bisdom, znw. ó. Bisdom. Vgl. b i s s c h op dom. 
Bisdommer, znw. m. Bewoner van een bisdom. 
Bisdomm.er, znw. m. Plaatsbekleeder, stadhou


der; lat. „vicedominus" ; mhd. „viztuom". 
Bisdomstoel, znw. m. Bisschoppelijke zetel. 
Bischolen, znw. vr. Bijschool, bijzondere school. 
Bischoolmeester, znw. m. Meester der bijschoof. 
Bischuut, bischuyt. Zie b i s c h o ot. 
131se, znw. vr. Hinde, fra „biche". 
$foe, znw. m. Noordenwind, koude wind. 
Bjoe, bize, bnw. Zwart of donkerbruin. 
Biregelen. Zie besegelen. 
Biregen, -seggen. Zie b e s e g g e n. 
Bisen, zw. ww. intr. i) Wild rondloopen, van 

vee, dat door vliegen gestoken is. 2) op een dwaal


spoor zijn. 3) rondzwerven. 
Bisenden, zw. WW. tr. met den dat. Toezenden. 
Bleetten, zw. ww. tr. i) Bij iets zetten. 2) bij 


voegen, ook : zijn inzet vermeerderen, bij een spel. 
3) iem. aan een ander toevoegen. 4) iem. met het 
onderzoek eener zaak belasten. 5) aanvoeren, bij brengen 
; ook: eene klacht doen in rechte. 

Birex, znw. m. Schrikkeljaar. 
Bisiden. Zie b e s i d e n. 
Bisiende, bnw. De oogen half sluitende om beter 


te kunnen zien. 
Bisienich, bnw. Met half dichtgeknepen oogen. 
Bisijn, st. onr. WW. met den dat. i) Iemand 

nabij zijn ; als znw., bijzijn. 2) iem. bijblijven, niet 

worden vergeten. 
Bisingen, st. ww. intr. m. d. dat. Meezingen met. 
Bisinnich, bnw. Uitzinnig. 

Bisitten, st. ww. intr. Te recht zitten ; als znw., 
terechtzitting. 
Bisitter, znw. m. i) Bijzitter, assessor. 2) hij 
die bij iets tegenwoordig is. 

Bisiach, znw. m. r) Valsche munt; munt vervaardigd 
met eene afwijking in den stempel naar 
het voorbeeld van die van andere landen ; ook bislacht. 
2) al wat buiten aan een gebouw wordt toegevoegd 
: uitstallingen, stoepen, luifels en dgl. 

Bislaep, znw. m. Bijslaap, huwelijksgemeenschap. 
Bislapen, st. ww. intr. met den dat. Bij iem. 
slapen. Ook hetz. als b e s 1 a p e n. 
Bislapersehe, znw. vr. Bijzit, concubine. 
Bisonder, besonder, -ere, -eren, bijw. i) In het 

bijzonder, inzonderheid, vooral. 2) afzonderlijk. 
Bisonderheit, znw. vr. Bijzondere soort. 
Bisonderilige, znw. vr. Uitzondering. 
Bisouderlinge, besonder-, bisunder-, bijw. i) 

Afzonderlijk, een voor een. 2) vooral. 3) bijzonder. 

Bispel, -s.pil, znw. o., verkleinw. bicbeelkijn. -) 
Eene vertelling met eene zedelijke strekking; eene 
fabel; eene gelijkenis of parabel; hetz. als e x e mp 
e 1. ?) zedeles, leering, al wat iemand tot leering 
zegt of schrijft; leerboek; zedepreek. 3) spreekwoord, 
zedespreuk. 4) voorbeeld. 

Bispleen, zw. ww. tr. Iem. van iets voorzien. 
Bisprake, znw. vr. i) Gelijkenis. 2) spreekwoord. 
Bisproke, znw. vr. Hetz. als b is p r a k e. 
Bisschop, bischojb, znw. m. Bisschop ; b. eitien, 

den bisschoppelijken zetel bekleeden, ook : heidensch 
priester zijn. 2) onderwijzer, opziener over eene school. 
3) naam van den hoofdpersoon van een feest. 

Bissehopdoem, bisschoftjbe-, bischbdoem, bisdoent, 

znw. o. i) Bisschoppelijke waardigheid. 2) bisdom, 

het gebied van een bisschop. 
Bisschopcleet, znw. o. Bisschopsgewaad. 
Bisschopliic, bnw. Bisschoppelijk. 
Bissehoplike, bijw. Als een bisschop. 
Bisschopschip, znw. vr. en o. Bisschoppelijke 

waardigheid. 
znw. vr. Mijter 
Bissebopshoet, znw. m. Mijter. — Bisschopsstaf. 


Blssohopsstede, znw. vr. Bisschopszetel. 
Bissehopsstoel, znw. m. Hetzelfde. 


BIWESEN. 

Bisse, bissen, znw. Zie bis. 
Bissen, bnw. Zie b is s ij n. 


Bissen, zw. ww. intr. Hetz. als b i s e n. 
Bissiju, bissen, bnw. Van ,,bis" of fijne boomwol 

gemaakt. 

Bistaen, st. ww. intr. i) Staan bij. 2) helpen. 
Bistaenre. Zie bistander. 
Bistal, znw. m. Bijstand, hulp. 


Bistander, -staender, -slaenre, znw. m. i) Om


stander. 2) helper. 3) ambtenaar bij den vischver


koop (in sommige steden). 
Bistandich, bow. Behulpzaam. 
Bistandicheit, znw. vr. Bijstand, hulp. 

Bistant, znw. m. i) Bijstand, .hulp. 2) bestand. 
Bisteken, st. ww. trans. Er bij halen. 
Bistond ch, -zien/is/s. Hetz. als b is t a n d i c h. 
Bistier. Zie b ij ster. 
Bistierich, bnw. Verstoken, beroofd (met van). 
Bit, voorz. (limb.). Zie bet. 
Bitab, znw. vr. Beschuldiging. 
Bite. Zie bijt. 
Biteken, -leikeu, znw. o. i) Teeken, kenteeken. 


2) symboliek, prophetie in symbolische termen. 
Bitelijc, bnw. Bijterig. `. 
Bites, st. ww. tr. i) Snijden, klooven; vgl. bij t 

en b e t e ; kwetsen ; deelw. bitende, strijdbaar. 2) 
met de tanden klooven ; deelw. bitende, verscheurend; 
sine landen te gader (samen) b., tandenknarsen ; 
enen breidel b., op een breidel knauwen, doen wat 
men niet laten kan ; ene slants cant b., het land 
afbreuk trachten te doen ; die es-de b., in het zand 
bijten. 3) zijne tanden in iets zetten, er van proeven. 
4) bijten (op het lichaam), bitende medicine. 

Biteil, zw. ww. tr. Eene bijt in het ijs maken. 
Bitende. Zie bij b i ten. 
Biter, znw. m. i) Bijter, hij die bijt; ook als 
geslachtsnaam (eig. hij die snijdt, klooft?). z) mis 
ook als benaming van een visch met scherpe-schien 
tanden, snoek (?). 

Biticht, znw. vr. (Valsche) beschuldiging. 
Bitide, betide, bijw. Bijtijds, vroegtijdig. 
Bitinge, znw. vr. i) Het bijten, beet. 2) snijding, 

kramp. 

Bitrecken, zw. ww. intr. met den dat. i) Naderen. 
2) naloopen. — II. Trans. met den dat. Tot 
zich trekken, zich inlaten met. 

Bitster. Zie b i d s t e r. 

Bitter, better, bnw. i) Snijdend, scherp ; overdr., 
van biecht, berouw. 2) bitter, van smaak. 3) verbitterd. 
4) treurig. 5) bijterig. 

Bittoren, zw. ww. --- I. Trans. Bitter maken. 

— II. Intr. Bitter worden. 
Bitterheit, better-, znw. vr. i) Bitterheid. 2) ver 
-bitterdheid. 
Bltterlije, better-, bnw. i) Treurig; billerlike 
tranen. 2) verwoed, wreed. 
Bitterlike, better-, bijw. t) Op eene treurige 
wijze. 2) verbitterd; streng. 3) scherp, luid. 4) 

vurig. 

Bittermoedich, bnw. Verbitterd. 
Bitume, znw. o. Aardhars ; jodenlijm. 
Bitouch, znw. o. Valsche getuigenis. 
Bivallen, st. ww. intr. met den dat. i) Zich 


voegen bij. 2) ergens op aanvallen. 3) zonder dat., 
zich vereenigen met iets, er vóór zijn. 

Bivang, znw. m. Een afgepaald stuk land. i) 
Iemands erf ; het gebied waarbinnen hij den huisvrede 
geniet, zijn rechtsgebied; de ruimte binnen 
eene kerk ; ook : het kerkhof, het bij eene kerk behoorende 
gewijde grondgebied. 2) grondgebied rondom 
eene stad, de stadsvrijheid. 

Bivancsmau, znw. m. Bewoner van het grond 
stad.-gebied eener 

Bivliën, st. ww. tr. Bijvoegen. 

Bivoegon, zw. ww. tr. Bijvoegen, toevoegen. 

Bivoet, znw. m. Bijvoet, Sint Janskruid. 
Biweseltjcheit, znw. vr. Omgang, gezelschap. 
Bi-weseni, st. ww. intr. met den dat. Bij iem. 


BIWONEN. 

zijn ; als znw., bijzijn, gezelschap, omgang ; tegen 

,; ten b., in tegenwoordigheid (van).-woordighheid 

$iwpnen, zw. ww. intr. met den dat. Bij iem. 
of iets blijven. 
Biwoningen znw. vr. Tegenwoordigheid. 
Biwort, -woon, znw. o. i) Spreekwoord. 2) adverbium. 
3) woorden niet ter zake dienende. 

$la, bnw. Blauw. 

Bladelassehe , znw. m. Basilisk. Vgl. b 1 a r a s c h. 

Bladelose 9 -loos, znw. vr. Sint-Janskruid. 

Bladen. Zie blaeyen. 

Bladen, zw. ww. tr. De vruchten inzamelen; 
ook met weglating van het obj. ; bladen op, teren 
op, leven van iets. 

Bladen, zw. ww. intr. In het blad komen. 

Blader, znw. vr. Blaar ; verkleinw. bladerkijn. 

Blader, znw. m. Vruchtgebruiker. 

BladeraChtich, bnw. Blaarachtig. 

Bladeren, zw. ww. intr. Blaren krijgen. 

Bladinge, znw. vr. i) De opbrengst van het land. 
2) de rente van een kapitaal. 3) vruchtgebruik. 
Blaeyen, blagen, zw. ww intr. i) Waaien. 2) 
wapperen. 3) zwaaien. 4) heen en weer gaan, op 
en neer gaan. Vgl. b 1 a k e n. 
Blaec. Zie b 1 a k e. 
B1aec0 en, zw. ww. intr. Met de oogen blaken; 
oogen hebben die vonken schieten van toom. 
Blaemte, znw. vr. i) Schande, kwade naam. 2) 
smaad. 
$laar? znw. Zie b 1 a der. 
Blaer, bnw. i) Met een witte vlek aan het voorhoofd, 
bles; die blare, de zondebok. 2) kaal van 
hoofd. 3) kaal, bloot; berooid; woest. 
Blaerde, bnw. Hetz. als b 1 a e r, i); een swarle 
blaerde (= swart-blaerde) coe. 

Blaes, znw. m. Windbuil, pochhans. 

Blaes. Zie blase. 

Blaesbaleh, blase-, -bale, znw. m. Blaasbalg; 
orgelpijp; overdr. van eene vrouw die iemands gemoed 
in vlam zet. — Blaesbalcmaker. 

Blaesh^jn, -ken. Zie b 1 a s e. 
Blaespipe, znw. vr. Blaaspijp (schietwerk tuig). 
$laat, znw. m. Eene soort van havik. 
Blaat, znw. m. Grootspraak. 
Blaeu. Zie blaze. 
Blaexerne, blaexsesne, blaxem, znw. vr. Vlam, 
vuurgloed. 
Blaffaert, -art, -en, znw. m. r) Register, lijst 
met officieele opgaven en cijfers. 2) naam van eene 
munt, hetz. ongeveer als b l a n k e. 

Blaffaert, -art, znw. m. Zwetser, eerroover. 

Blaffen, zw. ww. intr. i) Blaffen. 2) zwetsen, 

schimpen. — Blaffinge.

Blac, znw. m. (?y. Inkt. 

Blake, blaec, znw. vr. Gloed, vlam ; blaec no brant. 

Blaken, zw. ww. intr. Waaien, wapperen. Vgl. 
b1aeyen. 
Blaken, zw. ww. — I. Intr. i) Branden, in gloed 
staan. 2) schitteren. -- II. Trans. In brand steken; 

blaken ende branden. 

Blaker, znw. m. i) (Hang)lamp. 2) vuurpan, 
ijzeren pan waarin des nachts vuur of licht brandt. 
3) kandelaar. 

Blakeren, zw. ww. intr. Vuren branden of stoken. 
Vgl. bakeren. 
Blachorn, znw. m. Inktkoker. 
Blacken zw. ww. intr. Flikkeren, ontvlammen.

Blacken, 
Blame, znw. vr. i) Slechte naam. 2) ze delijke 
smet of vlek, zonde; ronder b., onberispelijk. 
3) schande, toestand van eerloosheid. 4) schandelijke 

handeling of handelwijze. 5) (lichaams)gebrek, ongemak. 
6) het brengen van schande over iemand, oneer 
; enen b. doen ; enen b. sfreken, beschimpen. 
Blameerlike, bijw. Op eene smadelijke wijze. 

Blame3"G, bnw. Smadelijk. 

Blamelike, bijw. Op eene schandelijke, hoonende 
wijze. 

BLAUBLOEME . so' 

Blamen, zw. ww. tr. i) Lasteren, God. z) schande 
van iem. spreken, iem. minachten. 
Blameren, zw. ww. tr. i) Lasteren. 2) berispen.

Blanden, zw. en st. ww. tr. Mengen ; mede b., 
honingwijn mengen; spreekw., een drankje voor iem. 
in gereedheid brengen, hem er in laten loopen. 

Blander, znw. m. Menger. Zie m e d e blander. 
Blandereel, blanc-, -dureel, znw. m. Hetz. als 
branderee1. 

Blanc, bnw. Blinkend wit, blank; wit, blanc win; 
„si wart dickewile root ende blanc" ; als znw., blanke, 
vel wit papier. 

Blanke , blanc, znw. m. Zilveren munt, blank, alb. 
Blanket, znw. o. Blanketsel. — Blanketten. 
Blanketachtich, bnw. Vol blanketsel. 

Blancheit, znw. vr. Schitterende witheid ; b. 

des snees. 

Blancmengier, znw. o. De eene of andere 
lekkere spijs. 

Blanowijn, znw. m. Witte wijn, rijnwijn (?). 

Blansen,..zw. ww. tr. Plansen, morsen met eene 
vloeistof; wijn, overgieten. 

Blarasch, znw. o. Basilisk. Vgl. b 1 a d e 1 a s c h. 

Blare. Zie b l a e r. 

Blaren, zw. ww. intr. Waaien, wapperen. 

Blaren, zw. ww. intr. Kaalhoofdig zijn. 

Bias, bnw. Geldgebrek hebbende. 

Blass znw. m. i) Geblaas. 2) roem. 

$las; Zie blassaert. 

Blase, blaes, znw. vr. i) Blaas, bobbel; niet ene 
blase, geen zier ; verklw. blasekijn, blaeskijfn. 2) 
blaas, lichaamsdeel. 

Blasebaleh. Zie b l a e s b a l c h. 

$laself st. ww. — 1. Intr. i) Blazen, ook van 
een dier dat woedend is, blazen, sissen, sijfelen. 2) 
pochen; zijn trots of nijd luchten tegen iemand (met 
oj). 3) trompetten. 4) geblazen worden, zijn geluid 
doen hooren, van een blaasinstrument. — II. Trans. 
i) Door trompetgeluid aankondigen. 2) blazen, een 
muziekinstrument; ook van een orgel, trappen. 3) 
vleesch b., het opblazen, om er een beter aanzien 
aan te geven. 4) snorkend verkondigen. 

Blaseneren, blasineeren, zw. ww. intr. en tr. 
i) De geslachtswapens uitleggen. 2) uitleggen in 
het algemeen. 3) parade houden. 

$laser, bleser, znw. m. i) Trompetter. Vgl. b as 
u u n b 1 a s e r; blaser -aszetter foyten. 2) orgeltrapper. 
3) glasblazer. 4) ophitser, opstoker. 5) blaasbalg. 

Blasfemeren, fameren, zw. ww. tr. Lasteren, 

God. — Blasfemelijc, bnw. — Blasfemerer, 

-meerre. --Blasfemeringe. — Blasfemie. 

Blasinge, znw. vr. i) Het blazen. a) grootspraak. 
Blasoen, znw. o. en vr. Schild, wapenschild. 
Blassaert, znw. m. Blespaard, bles. 
Blasse, znw. vr. Eene witte vlek aan het voorhoofd, 
bles. 
Blasuun, znw. vr. Bazuin. 
Blat, blad, bled, znw. o. i) Blad, boomblad ; niet 
een b., niet het minste. 2) blad in een boek. 3) blad 
in eene deur, paneel ; deur. 4) blad van metaal of 
hout ; hemraelblat, plank voor een plafond. ) het 
vlak van de hand ; het plat van het zwaard. 6) tong; 
ook tongenblat. 7) andere voorwerpen op een blad 
gelijkende; blat van de lever; schijfje, van eetwaren. 
Blat, znw. o. i) Opbrengst van den oogst. 2) 
vruchtgebruik, rente van kapitaal of vaste goederen. 
Blaten, zw. ww. intr. Loeien, brullen. Vgl. b 1 a e t. 
Blatinge, znw. vr. Het blaten, geblaat. 
Blau, blaeu, bnw. i) Blauw; blaze oge, door slaan 
of werpen ; blast ende (of) bloedich, blond (bont) en 
blauw; blauwe puke, een blauwe muts, een symbool 
van bedrogen echtgenooten ; blauwe steen, de plaats 
voor openbare tepronkstelling te Leiden. 2) blauw 
met het bijdenkbeeld „valsch" ; blauwe devotie, 
valscha vroomheid; blauwe sac, de zak waarin men 
onrechtmatig verkregen winst bergt; ene blauwe 
glose, een verzinsel ; als znw., blauw, blauwe kleederen. 
Bl aubloeme, znw. vr. Korenbloem. 


102 BLAUHEIT. 

Blauheit, blauwe-, znw. vr. Blauwe kleur. 
Blauvaruwer , -verwer, znw. m. Blauwverver. 
B1auvaruwlch, bie-, -verwich, bnw. Blauw. 
Blauvoet, bla-, blawe-, znw. m. Steen- of kwar


telvalk. 
Blauvoetich, bnw. Blauwe pooten hebbende. 
Blauwen. Zie blouwen. 

Blauwen , blaeuwen, zw. ww. -- I. Trans. Blauw 

maken. — II. Intr. Blauw worden. 
Blauwer , blaeuwer, znw. m. Blauwverver. 
Blauwerie, blaeuwerie, znw. vr. Blauwververij.
Blavoet; Zie b 1 a u v o e t. 
Blawen enz. Zie b l a u w e n. 
Blaxem. Zie b 1 a e x e m e. 
Bled. Zie b l a t en .b l e t. 
Bledse, znw. vr. Blad van hout; blad van een 

roeiriem. 

Bleec, bleic, bnw. i) Bleek, kleurloos. 2) vaal. 
3) mat, zonder gloed; bleec scinen, sin (van,jegen), 
mat schijnen in vergelijking van iets, bij iem. of 
iets wegvallen. 

Bleecheit, bleic-, znw. vr. Vaalheid. 
Bleecrodich, .root, bnw. ° Mat, flauw, licht rood. 
Bleecsteen, znw. m. Eene soort van tichels. 
Bleeester, Bleecsterige, znw. vr. Bleekster. 
Bleecvaruwich, -varwich, bnw. Bleek of vaal. 
Bleecvelt, bleic-, znw. o. Bleekveld. 

Blei bley, znw. vr. Blei, eene visch. 
Blelfsel, znw. o. Overblijfsel, vooral van eten. 
Bleiken. Zie bleken. 
Bleine, znw. vr. Blaar, puist; verklw. bleinkijn.
Bleinen, zw. ww. intr. Blaren krijgen.
Bleinlcheit, znw. vr. Blarigheid, eene puist of 


blaarachtige aandoening. 
Bleisteren, znw. vr. Flikkeren, glinsteren.
Bleiven, zw. ww. tr. Overlaten, eten. 
Bloc, blic, znw. o. i) Land dat slechts even bo


ven water uitsteekt. 2) een terrein, een erf, een 

werf. Vgl. molenblic. 
Bloc, znw. m. Vlek. 
Blee. Zie b ii c. 
Bleke, bleec, znw. vr. Veld, vlakte (oostmnl.). 
Bleken, zw. ww. intr. ' i) Bassen, blaffen, van 

honden. 2) schimpen, van menschen. 

Bleken, bleeken, bleiken, zw. ww. — I. Intr. 
Bleek worden. -- II. Trans. i) Bleek maken. 2) 
bleeken, linnengoed. 

Bleker, bleiker, znw. m. Bleeker. 
Blecke, znw. vr. Bliek. Vgl. b 1 e c k ij n. 
Blerken, zw. ww. tr. r) Ontvellen, deelen van 


het menschélijk lichaam; de schors afnemen, van een 

boom. 2) iem. villen, uitplunderen.
Blacken. Zie blieken. 
B1eckjn, znw. o. Bliek, blei, witvisch. 
Bleckinge. Zie b 1 i c k i n g e. 

Blenden. Zie blinden. 
Blenken. Zie blinken. 
Blent enz. Zie b 1 i n t. 
Blaren, zw. ww. intr. Schreeuwen ; van een ezel, 


balken ; ook : blaten, loeien. 
Bleringe, znw. vr. Geblaat. 
Bles, bnw., verb. nv. blese. _ Met een bles. Vgl. 

blassaert en blaer. 
Blespaert, znw. m. Een bles. 
Blessaert. Zie blassaert. 

Blesschen. Zie b 1 u s s e h e n. 
Blessen. Zie b 1 i x e m e. 
Blesset, blest, bleist, bnw. (odstmnl.). Een bles 
hebbende. 

Blot, bled, znw. o. i) Blad, of bled van hout, 
vooral van den roeiriem. Vgl. b 1 a t. 2) een lichaamsdeel, 
schouderblad (?). 

Bleten, zw. ww. intr. i) Blaten. 2) janken, jam


meren, van menschen. 
Bleus. znw., o. Vet van eene kaars.; walm. 
Bleveline, znw. m. Overblijfsel; b. van graen, 

het na de markt overgeblevene, onverkochte graan.
Blexem, bleze,ne. Zie b 1 i x e m e.. 

BLICKEN. 

Bli, znw. o. Lood. 

Bh. Zie b l i d e. 

Bliaut, znw. o. i) Eene kostbare, meestal rood, 
zijden stof, vaak met goud doorweven. 2) een kleedingstuk 
van die stof; een zijden onderkleed of 
hemd ; een kostbaar statiekleed. 

Blidaehtich, bnw. Opgewekt. 

Blide, biijl, bij/d, bli, bnw. i) Vroolijk, hem b. 
maken, zich vermaken; metten b-n sin, vroolijk zijn; 
metten b-n. togen, er opgewekt uitzien. 2) helder, 
stralend, van het weder, de oogen. 3) gelukkig; 
metten b-n varen, tot (bij) de gelukzaligen zijn, in 
den Heer ontslapen. 4) gelukkig, heuglijk ; b. dach. 
5) blijde ; over iets (met gen., van, om, te). 6) goed 

welgezind (met den datief).-gunstig,

Blide , blië, znw. vr. Blijdschap, vreugde. 

Blide , znw. vr. Blijde, ballist. 

Blideborse, znw. vr. Waarsch. de aan de blijde 
bevestigde zak, waarin de steen hangt. 
Blidehout, bliden-, znw. o. Hout van eene blijde. 
Blidehnns, znw. o. Het huis waar de 'blijden 

bewaard worden, tuighuis. 
Blidelijc, bnw. Vroolijk, genoeglijk. -- Blidelike. 


Bliden, zw. ww. — I. Intr. Vroolijk worden. — 

II. Trans. fem. verblijden, iem. genoegen doen. 
Blidenagel, bil-, znw. vr. Blijdenagél. 
Blideroede, znw. vr. Staak of balk voor eene blijde. 

Blideschare, blidenschere, znw. vr. Blijdeschaar, 
een deel van de constructie eener blijde. 
Blidesteen, bliden-, znw. m. Steen door eene 
blijde geslingerd.
Blideswengel, bliden-, znw. m. Zwengel aan 

eene blijde. 

Blidewerc, bliden-, znw. o. De blijde. 

B1idewerper, bliden-, znw. m. Hij die eene 
blijde bedient. 

Bile, znw. o. Kleur, bep.: gelaatskleur. 

Bliec, znw. vr. Bliek, blei, witvisch. 

Bliën, zw. ww. intr. Kleuren; gebliét, een (zekere) 
gelaatskleur hebbende. 
Bliën, bli-fin, bnw. Looden. 
Bliesch, znw. o. Vlies. 
Bliewen. Zie blouwen. 

Blijf, znw. o. i) Het blijven; een blaf doen. 2) 
het blij

ven, bestendigheid. 3) het achterwege blijven; 
des (het) es een b., er komt niets van in ; een b. 
(des) laten, iets achterwege laten. 4) het staken ; het 
(des) is een b., er is een einde aan; des een b. maken, 
er geen melding van maken ; ook : een einde aan 
iets maken. 5) uitstel. 6) Bonder b., zonder twijfel, 
zonder mankeeren, zonder uitstel. 

. B1ip$ipc, bnw. Blijvend, duurzaam. --Blijf1ij 
ch eit: 

Bljjflike, bijw. Blijvend, voorgoed. 

$l thelt, znw. vr. Vreugde, blijdschap. 

Bljtscbap. Zie b l i s chap. 

Blptsmoets, bijw. uitdr. Goedsmoeds. 

Blic, znw. m. Lichtstraal, bliksemstraal. 

Blic. Zie blec. 

Bile blec, bnw. Ontveld, blik -. 
B1ic, blec, znw. vr. Zilverschoon ; blicsche assche, 
als loog gebruikt.
Blike, znw. vr. Schijnsel van de zon. 
Blikelic, bnw. Blijkbaar, duidelijk. — Bllkelike. 


Blikgin, st. ww. intr. 1) Schitteren, schijnen, 2) 
schijnen, te voorschijn komen, zich vertoonen, zichtbaar 
zijn aan (met den dat.) ; van moreele eigenschappen, 
gevonden worden. 3) zich voordoen als, 
4) aan den dag komen, deelw. blikende, werkelijk 
bestaande, zich vertoonende ; blikende geboorte, levende 
nakomelingen. — II. Wederk. Zich vertoonen. 

Blickelkijn, znw. e. Blikje, bliekje; een kleine 
blei of witvisch. 

Blieken, blacken, zw. ww. intr. i) Schijnen, 
schitteren ; deelw. blickende, schitterend ;.. als znw., 
schittering, schijn. 2) in het oog vallen, zichtbaar 


BLICKEN. 

worden; deelw. blickende, blijkende, duidelijk uitkomende. 
3) bleek zijn. 
Blieken, blecken, zw. ww. tr. Glanzen, glanzig 
maken. 

Blieken, zw. ww. intr. Blikken werpen, lonken. 

Blickich, bleckich, bnw. Flikkerend, schitterend 
(van de oogen). 

B1ickinge, bleckinge, znw. vr. Glinstering, glans. 

Blicsen. Zie blixeme. 

Blievaruwer, blecverver, m. Glanzer, hij 
die stoffen glanzig maakt(?). 
Blindelike, bijw. Blindelings. 
Blindelings, blend,-,, bijw. Blindelings; van nature, 
vanzelf. . 
Blindeman, znw. m. Blindeman ; den b. leiden, 
erotische uitdrukking. 

Blinden, blenden, zw. ww. tr. r) Van het gezicht 
berooven, blind maken voor iets. 2) iets door de 
vingers zien. 

Blindicheit , znw. vr. Blindheid. 
Blinken, blenken, zw. ww. intr. Blinken, schitteren.. 
— Blinkende, blenkende. 
Blinkening , blenk-; Blinkenisse, bienk-; 
Blinkinge, blenk-, znw. vr. Glans, heerlijkheid. 
Blinkentheit, blenkent-, znw. vr. Schittering, 
glans. 

Blinosel, blenc-, znw. o. Schijnsel, straal van de zon. 

Blinnen. Zie belinnen. 

Blint, blent, bnw. i) Blind; blinde slack, een niet 
door het vleesch gaande slag; verblind, geblinddoekt; 
blint oj5, blind voor. 2) ondoorschijnend, zoodat men 
er zich niet in (in een spiegel) zien kan. 3) dom, 
dwaas, onverstandig; onbegrijpelijk. 4) ene blinde 
vele, eene weet aan het domicilie pro forma; blint 
goes, onwillens en onwetens ten onrechte bezeten 
goed; blint onrecht, onwetens aangedaan onrecht; 
blinde cast, onvoorziene kosten. — Blintheit. 

Blintpael, znw. m. Blinde paal, paal onder water. 

B1isehap, bloc-, blot-, blide-, znw. vr. Vreugde, 
genot; oorzaak van vreugde, ook in het mv., mingenot 
; zaligheid. 

•Blisken. Zie b1usschen. 
Bliven, st. ww. intr. r) Blijven ; enen b., bij iem. 
blijven, hem bijblijven; b. oft, an iet, bij iets blijven; 
in hem seleen b., zijn bewustheid behouden; des b. 
an, zich bepalen tot; des b. met, bi, zich houden 
aan, zich vereenigen met ; oh één b., overeenkomen; 
Ie (naei) Gode b., aan God aanbevolen blijven ; enen 
:iet laten b., iem. laten blijven in het bezit van 
iets; blivende boorte, kinderen die bij den dood der 
ouders nog in ' leven zijn ; mi es bleven, ik heb over; 
mi blijft, mij behoort toe ; bij een college aanhangig 
blijven ; blivende rael, vroedschap, erfraad, een college 
waarvan de leden voor hun leven benoemd 
werden; in den rechten bliven, een proces winnen 
(vgl. ndl. „in zijn recht -blijven"). 2) overblijven. 3) 
bewaard zijn. 4) uit-, wegblijven. 5) uitblijven, niet geschieden 
; ronder b., zonder mankeeren ; iet laten b., 
iets nalaten ; gestaakt worden. 7) worden en blijven;; 
verloren b., onherroepelijk verloren gaan, van een 
pers. ; op niets uitloopen, van eene zaak ; te nie(a)te 
b., te niet gaan (ook zonder „te nieute"); dooi b., 
sterven. 8) sterven ; b. in den cainb. 9) van enen b., 
uit iemand geboren worden. io) eens kinis, van enen 
.kirde b., bevallen (ook alleen „bliven"). i i) als rechtsterm, 
des b. an, in, oh, Ie enen, te enen waerl, zich 
aan iemands (scheidsrechterlijke) uitspraak onderwerpen 
; B. ter wet weert eenre stat, zich houden 
aan eene uitspraak; hel b., hetzelfde (ook in het 
pass.); eens seggens b., in eene uitspraak berusten; 
als znw., scheidsrechterlijke uitspraak; verdrag; bestand. 


Blivens, bijw. (uit „blivends"), blijvende, overblijvende 
; netto. 
znw. m. Langstlevende der echtgenooten; 

vr. bliznge. 
Blivinge, znw. vr. Inwoning, vast verblijf. 
Bliwage, znw. vr. Loodlijn, paslood. 

BLOET. 103 

Bliwit, znw. o. Loodwit. 

B1ixeme, blixenz, blixene, blixine, bliesenme, 
blexem, blessem, blessen, znw. m. i) Bliksem, weerlicht. 
2) geschut. 

Blixemen, blixenen, blicsinen, blicsenen, blicsen, 
blixen, zw. ww. onpers. en intr. i) Bliksemen. 2) 
flikkeren. 3) lichtglans verspreiden, 

B1ixemslach,, znw. m. Bliksem die inslaat. 
Blode, bloot, bnw. i) Gebrek aan moed of geestkracht 
hebbende, laf; als die B. (= blodelike), bevreesd. 
2) bleu, bedeesd. 

B1odeijic, bnw. Hetz. als b 1 o d e. 
Blodellke, bijw. i) Laf. 2) verlegen. 
Blodich. Zie b 1 o e d i c h. 


Blodich bnw. Hetz. als b 1 o d e. 
Blodicheit , znw. vr. Lafheid,


heid, verlegenheid. 
Bloedachtich. Zie b 1 o e t a e h t i c h. 
Bloedelije, bnw. Bloeds-; B. verbant, banden 

des bloeds. 
Bloedelike, bijw. Met verbittering, . hevig. 
Bloedelinge, bijw. Van nature, met het bloed; 

„die nature gevet enen iet blendelinge ende bloede 
-linge." 

Bloeden, bloen, blueden, zw. ww. intr. Bloeden; 
jbassiën ende bloeden, bij de passie en het bloed 
van Christus iets beweren of bezweren. 

Bloederoot. Zie b 1 o e t r o o t. 

Bloedich, blodick, bnw. i) Bloedig, bebloed, 
waaraan bloed kleeft; swetick ende B. loon. Vgl. 
h a n t b 1 o e d i c h. 2) bloedrood, blozend. 

Bloeyen, bloyen, bloen, zw. ww. intr. i) Bloeien; 
van planten enz. ; ook van menschen, krachtig zijn; 
als znw., het bloeien ; bloemen b., bloemen dragen; 
groeyen ende B. ; als znw., de baten die een onroerend 
goed oplevert; deelw. bloeyent: a) jeugdig. b) 
fleurig, zonnig; deelw. gebloeit : a) bloeiend ; gebloeit, 
gebloel slaen, in bloei staan ; dal gebloeide velt, het 
paradijs, de Elyseesche velden. b) verwant; effen 
na geboren ende gebloeit. 2) blozen. 3) roosten, 
schroeien. 4) maandzuivering hebben. 

Bloeyende, deelw. bnw. Bloeiend. 
B1oeyonisse , bloeinisse, bloy-, znw. vr. Het 
bloeien, de bloei. 
B1oeylis. Zie bloeysel. 

B1oeysam , bloy-, bnw. Bloeiend, welig tierend. 
Bloeysamheit, znw. vr. Bloei. 

Bloeysel, bloysel, bloeisel, bloeiles, -lis, znw. o. 
Bloesem. 

Blos sein, znw. o. Bloei ; ook : der jeugd. 
Bloeken. Zie b l o k e n. 
Bloemachtieh, -ecklich, bnw. Op eene bloem 


gelijkende. 
Bloemdrachtieh, bnw. Bloemdragend. 

Bloeme, blome, blomme, bloem, bloom, blom, 

znw. vr. i) Bloem, ook : gewerkte bloem in stoffen; 
die hemelsche bloemen, de hemelvreugde; bloemen 
leren, verbloemende uitdr. voor „zijn gevoeg doen". 
2) bloesem. 3) het beste van iets ; ook bloem der 
bloemen : a) eene voortreffelijke persoonlijkheid; iem. 
op wien men trotsch is ; B. van ridderschade, van 
kerstenhecle. b) de schoonste plaatsen uit een schrijver 
; der naturen, der historiën b., schoonheden uit 
het boek der natuur, der geschiedenis. c) bloemmeel. 
d) quintessens. 4) bloei der jeugd, toppunt van roem, 
eer. 5) de maandstonden der vrouw. 6) een gezwel. 

Bloemenacker, bloem -, znw. m. Bloembed. 

Bloemenhoef, znw. m. Bloemkrans. 
Bloemich, bnw. Vol bloemen. 
Bioemleser, znw. m. Bloemenplukker, hij die 


kransen vlecht. 

Bloesem, bloesam, bloesen, blossen, znw. m. en 

vr. i) Bloesem. 2) bloedverwantschap. 
Bloessel. Zie b l o e y s e 1. 
Bloester , znw. m. Notedop. 

Bloei, bloot, bloyt, znw. m. i) .Bloed; dat seize 
bloei zelve wall, het bloed kruipt waar het niet gaan 
kan ; bloei laten Ier adere, bloei laten, laten, laten, 
vgl. b 1 o e t 1 a t e n; bloei ende. sweet smeren, zwe



104 BLOETACHTICH. 

ren bij het zweet en bloed van Christus; bloei ter 
carnere gaan, bloeddiarrhee hebben; nut heten bloede, 
in eene vlaag van drift; met coelen bloede, in koelen 
bloede. 2) gelaatskleur, vgl. b 1 i e ; sijn bloei ver 

blozen : sin bloei verwandelen, bleek worden.-halen, 
3) geslacht, familie ; maagschap, bloedverwantschap; 
adellijk of vorstelijk bloed ; heren van den bloede, 
verwanten van den keizer; na bloei, een na verwant. 
4) persoon, mensch. 5) lijfstraffelijke rechtspleging; 
clerc (schriver) van den bloede, griffier van een 
college voor lijfstraffelijke rechtspleging; over bloei 
silten, terecht zitten of recht spreken in crimineele 
zaken. 

Bloetachtich, -ecllich, bnw. Bloedig, bloedrood. 
Bloetacker, znw. o. Akker des bloeds (N. T.). 
Bloetader, znw. vr. Ader. 

Bloetdadich, bnw. Bloeddorstig, bloedgierig.
Bloetdorstich, Bloetdronhen, bnw. Bloed


dorstig.
Bloetevel, znw. o. Bloedvloeiïng, eerie vrouwen 

Vgl. bloetsocht.-ziekte. 
Bloetganc, znw. m. Buikloop, dysenterie. 
Bloei ierich, -gerich, bnw. Bloedgierig. 
Bloetil g znw. m. Bloedzuiger. 

Bloetcole, znw. vr. Roode kool (?). 
Bloetlake, znw. vr. Bloedzuiger. 
Bloetlaten, zw. ww. tr. Laten, de geneeskun


dige bewerking.
Bloetlater, znw. m. Chirurgijn, later ; vr. bloetlaterse, 
-lange, laatster. 
Bloetlatinge, znw. vr. Lating. 

B1oet1aul -laeu, bnw. Bloedlauw. 
Bloetlekinge, znw. vr. Bloedvloeiïng. 
Bloetloop, znw. m. Bloedstorting. 
Bloetpekel, eeckel, znw. m. Bloedpekel, de 
eigen pekel van de haring. 
Bloetrasten, znw. o. Hetz. als b 1 o e t r e i s e n. 
Bloetreest. Zie b l o e t r e i s e. 
Bloetreise, -rese, -reisen, -reest, znw. vr. Eene 
bloedende wond of schram. 
Bloetreisen, -risen, zw. ww. tr. Iemands bloet 
storten of doen vloeien, iemand eene „bloetreise" 
toebrengen ; ook als znw. (zie het volg. woord). 
Bloetreisinge, -resinge, znw. vr. Bloedstorting, 
het toebrengen van eene bloedige wond of schram. 
Bloetrenne, -rinne, znw. vr. Bloedige wond, 
bloedstorting. 
Bloetrespen, zw. ww. tr. Hetz. als b 1 o e tr 
eisen. 
Bloetrise, -ris, znw. vr. Hetz. als blo e t r e i s e. 
Bloetrissene, Bloetritse, znw. vr. Hetzelfde. 
Bloetronninge, znw. vr. Bloedstorting. 
Bloetroot, bloede-, bnw. Bloedrood. 
Bloetroven, zw. ww. tr. Hetz. als b 1 o e t


r e i s e n. 
Bloetsel, bloit-, znw. o. Geslacht, afkomst. 
Bloetseiken, -Beken, zw. ww. intr. als znw. 

Bloedwateren, bloedurine. 
Bloetsiecte, znw. vr. Hetz. als b i o e t s u c h t. 
Bloetsipende, deelw. bnw. Waaruit bloed druppelt 
(eene wond). 

Bloetsocht. Zie bloetsucht. 
Bloetsporea znw. vr. Bloedspoor. 
Bloetspuwinge, znw. vr. 
Bloetsteen, znw. m. Bloedsteen, een roode edel


steen. 

Bloetstorter, znw. m. Bloedvergieter. 
Bloetstortinge, znw. vr. Bloedstorting. 
Bloetsucht, -sochi, znw. vr. i) Hetz. als b 1 o e t_ 

e v e 1. 2) bloeddiarrhee, dysenterie. 
Bloetsuchtich, bnw. Aan „bloedzucht" lijdende. 
Bloetsuger, znw. m. Bloedzuiger. 

Bloetsuper, znw. m. Bloedgierige. 
Bloetswere, znw. vr. Bloedzweer. 
Bloetvaruwich, -varwicla, bnw. .Bloedkleurig, 

bloederig. 
Bloetvoget, -voocht, -voicht, znw. m. Voogd, 
gekozen uit de bloedverwanten van een minderjarige. 

BLOOT. 

Bloetwakele, znw. vr. (?). Bloedzweer. 
B1oetwal, znw. m. Naam van een ziekelijk ver 

-schijnsel, „bloetwal in daensichte". 
Bloetwonde, znw. vr. Bloedige wonde. 
Bloetwonden, zw. ww. tr. Zwaar verwonden. 
Bloetwondinge, znw. vr. Verwonding ten bloede 

toe. 

Bloc, bluc, znw. m. i) Blok, stok, een werktuig 
waarin men de beenen der misdadigers sloot. 2) eerie 
kist ; offerblok, doodkist. 3) balk, boomstam, tronk, 
stronk, blok hout; bloc des booms. 4) een door Bene 
gracht of heining afgesloten akker. 5) klomp, holsblok. 
6) blok, van metaal, klomp. 7) een bijgebouw, 
schuur, aan een ander huis gebouwd. 8) eene bepaalde 
hoeveelheid van sommige waren ; van hout, 
stapel. 

ocachtich, bnw. Als een blok, kort en dik. 
Blocdeel , znw. o. Blok hout, eiken blokje.
Blokemaker, znw. m. Doodkistemaker. 
Bleken, zw. ww. tr. Kisten, (een lijk) in eerie 

kist leggen.
Bloken, zw. ww. intr. Blaffen. 
Blokinge, znw. vr. Geblaf. 
Blochnus, znw. o. i) Het huis met het „bloc", 

gevangenhuis. 2) blokhuis, versterkingswerk. 
Blockeel, znw. o. Hetz. als b 1 o c k e t. 
Blocken, zw. ww. . I. Trans. i) Verminken. 

2) in blok of stok sluiten, nl. misdadigers. 3) bevestigen. 

Bl

— II. Intr. Blocken ob, sluiten of grenzen, belenden 
aan (een land). Vgl. bloc, 4).
Blockerbort, -boort, znw. o. Naam van eene 
bepaalde soort van planken. 
Blocket, znw. o. Klein vierkant stuk hout, dat 
men in een muur metselt om er eene kram, duim 
te slaan. -ijzer enz. in 
Blooketten, zw. ww. tr. Van „blocketten" voorzien. 
Blockiste, znw. vr. Sluitkist, gesloten kist. 
Blocloot, znw. o. Lood aan blokken in den han 


del gebracht. Vgl. r o 11 o o t. 
Blocmaker, znw. m. Klompenmaker. 
Bloemeester, znw. m. Benaming van een ambte


naar in sommige steden, te vergelijken met den 
wijkmeester. 
Bloomuur, znw. vr. Stevige of dikke muur of 
muurwerk. 
Bloeschrage, znw. vr. Eene bepaalde soort van 
schragen of drievoeten. 
Blocsehrine, -schrien, znw. o. Sluitkast, geslo


ten kast. 
Blocslot, znw. o. Een groot hangslot. 
B1ocslotel, znw. m. Een sleutel van een „bjok


slot". 

Bloctin, -tinne, znw. o. Tin aan blokken. 
Bloewagen, znw. m. Naam van een voertuig. 
Blocwere, -weer, znw. vr. Eene zekere hoeveel


heid bij elkander behoorend land. 
Blonden , zw. ww. intr. Blond of geel worden, 

eene gele plek krijgen door een toegebrachten slag. 
Blondicheit, zn^v. vr. Blondheit. 
Blonc, bnw. i) Stomp, niet scherp ; stomp van 

hoeken. 2) plomp, dom. 
Blonken, zw. ww. intr. Afstompen, stomp worden. 
Blont, bnw. i) Blond ; geel; gelu blont; ook: 

peper. en zoutkleurig, grijsachtig; jfierde van blonden 
hare; van eene gekneusde plek; vgl. b l o n d e n; 
blont ende blau werden. 2) troebel, van water. 3) vaal, 
rossig. 

Blontachtich, -echtich, bnw. Een weinig „blond". 

Blontvaruwich, -varwich, bnw. Blondkleurig. 

Bloot, bnw. i) Bloot, ongedekt: a) zonder kleeren, 
naakt; als znw., eene bloote plek. b) zonder veeren 
of haar, kaal. c) ongedekt, zonder tafellaken. d) ongezadeld. 
e) bloot, kaal, zonder middelen. f) zonder 
scheede, bloot, ontbloot, van een zwaard. g) ongewapend; 
als znw., eene ongewapende plek; een bloole 
slaen, oh dat bloole slaen, iem. op eene ongewapende 
plek, in zijne zwakke zijde, aantasten; geen eer met 


BLOOT. 

iets inleggen ; nutteloos werk doen ; aan het kortste 
eind trekken, zich in zijne hoop bedrogen zien; 
des (van iet) bloot slaen, hetzelfde ; bloot weden, 
bedrogen uitkomen. 2) bekend, openbaar. 3) open, 
vlak; die blote see. 4) kaal, behoeftig; die blote, de 
armen, tegenover die goede mannen ; arm aan, zonder 
(met den gen. of van) ; enen (van) ere dinc bloot 
maken, iem. van iets berooven. 5) rein, eenvoudig; 
slechts; een bloot niet, een louter of puur niet; dat 
blote laf ontdragen, niets dan het leven redden. 6) 
duidelijk, eenvoudig. 7) blote side, van een muntstuk, 
de zijde waarop de waarde staat aangegeven, 
tegenover cruusside. — II. Bijw. i) Klaarblijkelijk. 
2) onomwonden, bij ww. van „zeggen". 3) slechts. 

Bloot. Zie b 1 o d e. 

Blootheit, znw. vr. Flauwhartigheid, lafheid. 

Blootheit, znw. vr. Blootheid, naaktheid. 

Blootshovets, bijw. uitdr. Blootshoofds. 

Blootvoetich, bnw. Barrevoets. 

Blose, bnw. Blozend van gelaat. 

Blosen, bluesen, zw. ww. intr. i) Blozen. 2) 
bloeien. 3) rood worden, eene roode plek krijgen 

door een toegebrachten slag. 

Blossen, znw. m. Zie b 1 o e s e m. 

Blote. Zie bloot, i ). 

Blote, znw. vr. Eene schapenvacht, waar de wol 
af geschoren is. 
Blotelike, bijw. Blootelijk, eenvoudig.
Bloten, zw. ww. -- I. Trans. i) Ontblooten; 

openbaren, blootleggen, berooven ; eene rivier van 
water berooven. 2) ontdoen, verlossen. 3) de vruchten 
van een land inzamelen. 4) verwoesten, in een 
slechten toestand brengen ; breken noch bloten. 

II. Intr. i) Uitvallen, van het haar. 2) vervallen. 
Bloter, znw. m. Bewerker of gebruiker van een 
land. 

Blotinge, bluetinge, znw. vr. i) Pacht. 2) inkomen. 

Blotten, zw. •ww. tr. Plukken, het haar uit iets 

trekken. 

Blouwel, blauwel, bluwel, znw. m. Een werk. 
tuig om te slaan, te stampen of te kloppen ; een 
houten hamer, stamper. 

Blouwen blauwen, bluwen, bliezen, st. ww. tr. 

Ranselen, afrossen. 

Bluffen, zw. ww. tr. Slaan, kloppen. 

Bluoken, zw. ww. tr. Plukken, berooven. 

Blu. Zie geblu. 

Blusschen, blesschen, zw. ww. — I. Trans. i) 

Blusschen, vuur en licht. 2) lesschen. 3) stelpen, te 

niet doen ; armoede, schult, een gebrec, enen twist 

lesschen. — II. Intr. i) Uitgaan, uitgedoofd worden. 

2) gelescht worden, overgaan, van dorst. 

Blusscher, znw. m. i) Domper. 2) hij die iets 
bluscht (een vuur) of stelpt, doet ophouden of te 
niet doet. 

Blusschinge, blesschinge, znw. vr. i) Blussching, 
van vuur. 2) lessching, van dorst. 3) het stelpen van 
iets, - het doen ophouden van iets. 

Blutse, znw. vr. Blaar, buil. 

Blutsen, zw. ww. tr. Slaan, kloppen. 

Blutte, znw. m. Domoor, botterik. 

Bo. Zie b a en b u ; ba noch bo spreken. 

Bobaert, znw. m.; den b. met enen maken, iem. 

om den tuin leiden. 

B obb e , znw. Blaar, buil. 

Bobbel , bubbel, znw. m. i) Bobbel, waterblaas; 

waterstraal ; plaats waar het water uit den grond 

borrelt. 2) blaar, buil. 

Bobbjjn, znw. m. Hetz. als b a u b ij n. Baviaan. 

Boch, znw. m. Bluf. 

Bochuus, botseus, bootseus, bnw. Bultig, gebocheld. 

Bodde. Zie b is d d e. 

Boddinge. Zie bottinge. 

Boddrager. Zie b o t d r a g e r. 

Bode, znw. m. Verkleinw. bodekiin, -ken. i) Bode, 
afgezant, boodschapper, de persoon die de eene of 
andere zending verricht; ml. ook van eene vrouw; 
goet bode sijn ere dinc, eene opdracht doen slagen 

BOEDELEET. 105 

door de wijze waarop men haar voordraagt ; sonder 
bode, in persoon ; selve bode sin, iets in persoon 
behandelen ; afgevaardigde ; seker, gewis, gewaer 
bode, gevolmachtigde ; gewaerde bode, machtbode, 
gemachtigde, gerechtsbode ; der stat bode, de persoon, 
die een bevel van een overheidspersoon overbrengt, 
hij die iem. dagvaardt ; der sceken gesworen 
bode; gesworen bode (te Utrecht waarschijnlijk hetzelfde 
als des schouten cnaj5e, schoutendienaar, diender); 
bode Gods, engel. 2) knecht; dienstbode; 
Gods b., Ons Heren b., man Gods. -- Bodekijn.

Bode, znw. vr. Tijding ; in rechte, dagvaarding, 
oproeping om voor het gerecht of een regeeringscollege 
te verschijnen. 

Bode. Zie b o e d e. 

Bodeambocht, bood-, znw. o. Bodeambt. 

Bodebrief, znw. m. De door een gemachtigde 
getoonde stukken. 
Bodegelt. Zie b o d e n g e l t. 
Bodeker. Zie boedeker. 
Bodecovel, znw. vr. Kapmantel voor een bode. 
Bodel, znw. m. Gerechtsbode; beul. 
Bodel. Zie boedel. 
Bodelen, zw. ww. tr. Mishandelen; doorsteken; 

dorebodelen, zenuwen of pezen der paarden doorsnijden. 
Bodeline, bolinc, bouwelinc, znw. m. i) Darmen, 
ingewanden. 2) worst. 

Bodem, bodom, bodumn, boden, boom, znw. m. x) 
Bodem, grondlaag, ook : zolder ; vol van bodem tot 
bodem, vol van den bodem van een vat tot boven 
aan toe ; grond ; grom ende boden ; bodem ende boort, 
van land ; te bodem geen, ondergaan, van de zon. 
2) grondgebied. 3) bodem of het onderste van eene 
wond. 4) buik van een geslacht dier. 

Bodem , bodene, znw. m. Vat, ton. 
Bodembrief, znw. m. Bodemerijbrief, akte van 
bodemerij op een schip of op de lading. 
Bodemen, bomen, zw. ww. intr. Geld schieten 
op een schip. 
Bodemgelt, znw. o. i) Inkomend recht op bier. 
2) op bodemerij geschoten geld. 
Bodemloos, bnw. i) Bodemloos, zonder bodem. 
2) grondeloos, met het bijdenkbeeld van onverza


delijk. 

Boden, zw• ww. tr. i) Dagvaarden. z) uitnoodigen. 

Boden. Zie bodem. 

Bodenbroot, boom-, znw. o. Het loon voor het 

brengen eener goede tijding, drinkgeld, fooi. 

Bodene. Zie b o d e m, ede Art. 

Bodengelt, bode-, Bodeloon, znw. o. Bodeloon, 
de bezoldiging van een bode of afgevaardigde. 
Boderoede , znw. vr. Het kenteeken van den 

bode, zijn staf. 

Bodeschap. Zie boots chap. 

Bodinge, znw. vr. i) Opontbod; dagvaarding, 
2) de terechtzitting zelve. 
Bodsehap. Zie bootschap. 
Boe, boo. Zie bode. 
Boe, tusschenw. Ach ! Och Heer ! ; boe no ba, 
zie b a. 

Boech, zni'. o. De (voor)schenkel van dieren. 

Boech, znw. m. Boeg van een schip. 

Boechline, znw. vr. Boeglijn, de voorste der 
kabels waarmee men een schip meert. 
Boede, bode, buede, znw. m. Een klein huisje; 
kraam, tent, loods, vat. 

Boedeleer, bodeker, znw. m. (oostmnl.). Kuiper. 

Boedel, ..znw. m. en o. i) Huis en hof, grondbezit; 
gewijzigd tot: bezit in roerende goederen; 

meestal: een vermogen. 2) boedeling, uitzet. 

Boedelaer, boellaer, znw. m. Boedelhouder. 

Boedeleednle, -cedele, znw. vr. Inventaris van 

een boedel, overgelegd door een „boedelberde". 
Boedeldinc, boel-, -dinge, znw. o. Een proces 
over iemands nalatenschap. 
Boedeleet, boel-, znw. m. Een eed ten gevolge 
van eene boedelscheiding opgelegd, de eed waar



ioó BOEDELEN. 

mede de „boedelherde" de waarheid der „boedel 
bezweert.-cedele" 
Boedelen, zw. ww. tr. Uitboedelen ; vgl. o n geboede1t. 
Boedelgave, boel-, -geef, znw. vr. Huwelijksgift, 
uitzet. 
. Boedelgoot, bodel-, buedel-, znw. o. Goed tot 
iemands uitzet behoorende. 
Boedelherde, bodel-, -herder, znw. m. Boedelbewaarder, 
bewaker, „boedelhouder", zie het volg. woord. 

Boedelhouder, boel-, znw. m. Hij aan wien de 
bewaking van den boedel toevertrouwd is, hij die 
in het bezit . er van blijft totdat de boedel onder 
de erfgenamen is verdeeld. 

Boedelhuus, boel-, -huys, znw. o. Verkooping 
van roerende goederen in een sterfhuis, boelhuis. 
Boedelinge, bodel-, boedel-, boel-, buel-, znw. 
vr. Uitkeering uit den boedel, bosdeling. 
Boedelrecht, boel-, znw. o. Het voor een boedel 
geldende recht. 
Boedelvervolger, znw. m. Hij die tot boedel 
aanspreekt, die recht op het geheel of een-scheiding 
gedeelte van den boedel beweert te hebben. 
Boedestede, znw. vr. Plaats voor het opslaan 

van . eene tent of kraam. 

Boef. Zie behoef. 

Boef, boeve, bouve, znw. m. t) Knaap, dienaar; 
verkleinw. boefkijn. 2) boef, vlegel. 
Boefgelt, znw. m. Geld met dobbelen of andere 
verboden spelen gewonnen. 

B.oefolooke, boeve-, bove-, znw. vr. Avondklok, 
poortklok, de tijd wanneer de stadspoorten gesloten 
worden. 

Bob$ ]C, óove-, boeve-, boef,, bofe-, bnw. Sehandelijk, 
snood. -- Boe$ike, bijw. 

Boefs el spul, znw. o. Dobbelarij. 

Boefte, boufte, znw. vr. Behoefte. 

Boege boegre, boesge (ofra bouge), znw. Reiszak. 

$0ege , bouget, bouszet (bousjet), znw. m. Het


zelfde. 

$oegetmaker, znw. m. Taschmaker. 

Boeye, boye, boey, znw. vr. Boei, keten. 

Boeye, boye, boey, znw. vr. Boei, scheepsterm. 

Bosyen, boyen, zw. ww. tr. In boeien slaan. 
Boegen, boyen, zw. ww. tr. Het scheepsboord 
met planken ophoogen. 
Boe er, boyer, .znw. m. Een klein soort van 
koopvaardijschip. 
Boeyinge, znw. vr. Ophooging van het scheepsboord. 


Booikjin znw. o. Schuitje (boeier ?). 

Boeyline, boy-, znw. vr. Boeitouw, boeilijn. 

Boeyspiker, boy-, znw. m. Eene soort van spijkers 
van eene bepaalde grootte. 

Boeyte. Zie boete. 

Boe ten boyten, zw. ww.. intr. Zie b u t e n, 
ww. ; jairlen of boyten. 

Boeytinge. Zie b u tinge. 

Boet, bout,, boot, buec, znw. m. en o. i) Boek; 
verklw. boecsk Jn, boekelkijn ; de bijbel; boec des levens. 
2) ambtelijk stuk, akte; bieden, handen, afhalen metten 
boeke, iem. dagvaarden, panden of door panden iets 
afnemen met het register, waarin de eisch aangeteekend 
is. 3) boek papier. 

Boec, znw. m. Bok, het dier. 

Boer„ boic, znw. m. Beukenoot. 

Boec , (toeken). Zie voreboec en bokijn. 

Boecbeterer, -belerre, znw. m. Hij die boeken 

opknapt. 

Boeebewaerster. Zie b o e c b e w a r e r. 

Boeebewarer, boeken-, -bewaerre, znw m. -Boek 

een klooster. In een vrouwenklooster-bewaarder, in 
is dit ene boecbewaersier. 

Boecbinder, bout-, znw. m. Boekbinder. 

Boecblat, znw. o. Bgekblad. 

Boeebret, znw. o. Boekenplank. 

Boeke , boec, boke, znw. vr. Beukeboom. 

Boekel, buekel, znw. m. Teeken, voorteeken. 

BOERDEMAKER. 

Boekeijic, bokeljjc, bnw. Uit boeken verkregen. 

Boeke1ge, bnw.; boekel jc cracht, de kracht van 
een voorteeken hebbende. 
Boeken, znw. Zie b o k ij n. 
Boeken, bnw. Zie b o e k ij n. 
Boeken, zw. ww. tr. ; ook boekenen. Te boek 

stellen, door inschrijving in eens anders vermogen 

overbrengen ; misschien ook : legateeren. 
Boekenboom, znw. m. Beukenboom. 
Boekenen. Zie b o e k e n. 
Boekeren, boekeeren, bokeeren, zw. ww. tr. 

Boeken. 

Boechouder, bouc-, znw. m. i) Hij die de boeken 
van de eene of andere vereeniging bewaart en 
bijhoudt. 2) bankier, kashouder. 

Boekijn, boeken, bouken, bueken, bnw. Beuken, 
van beukenhout. 

Boek fin, znw. Zie b o k ij n. 

Boekinge, znw. vr. Inschrijving'; de handeling 
van het boeken ; het geboekte. 
Boeckas, znw. vr. Boekenkast. 
Boecpant, znw. m. Een pand, bestaaxlde in een 
boek, een als onderpand gegeven boek (?). 

Boecsac, znw. m. Een tasch om een gebeden of 
getijboek in te dragen. 
Boeeschriver, bouc-, znw. m. Schrijver. 
Boecstal/e, bouc-, -staef, znw. m. Letter, letterteeken. 


Boeostavelijc, bnw. Letterlijk, schriftelijk. 

Bootstaven, zw. ww. tr. i) Spellen. 2) verkondigen. 
Boeostede, znw. vr. Librije, bibliotheek. 
Boecstede, znw. vr. Plaats waar beuken zijn. 

Boeeverbeterer, -beterre. Zie b o e c b e t e r e r. 

Boeoverooper, znw. m. Boekverkooper. 

Boeeversierer, -sierre, znw. m. Hij die boeken 
versiert (illustreert), verluchter. 
.Boecverwarer, -waerre, znw. m. Boekbewaarder. 
Boeewarer, -waerre (vr. -ster), znw. m. Hetzelfde. 

Bootweit, znw. m. Boekweit; boecweilslaní, boecweiienmeel. 


Boel enz. Zie boedel. 

Boele, boel, boils, znw. m. i) Naam voor de 
naaste verwanten, volle en halve broeders, zwagers 
(oostmnl.). 2) geliefde (ook ml. van eene vrouw); ook 
van geestelijke betrekkingen. 3) minnaar, minnares. 

Boele (beul). Zie bode1. 
Boelen, bolen, zw. ww. intr. Blaffen, van 'een 
hond ; loeien, als een stier. 
Boelen, boilen, Boeleren, zw. ww. intr. Boeleeren. 
— Boelerie. 

Boelenbedde, znw. o. Gemeenschap buiten echt. 
Boeler, boelre, znw. m. Vrijer; minnaar, boeleerder. 
Boelsohap, znw. vr. Liefdebetrekking, vooral 
ongeoorloofde. 

Boelsiach, bol-, znw. m. Waarschijnlijk een slag 
waardoor iemand een bult of buil bekomt. Vgl. 
buulslach en buulslagen. 

Boen. Zie b o n. 

Boonel boen, znw. m. en o. Zoldering, zolder, 
verhoogde vloer; boenenmaker. Ook : kastje, bun 
(op een schip). 

Boenen, zw. ww. tr. Schuren, boenen. 

Boenre, buener. Zie b o n d e r. 

Boer, znw. o. Teeken, spoor.

B0er, znw. o. of m. Een standje, getier om iem. 

uit te jouwen, het plegen van verzet. Vgl. b o r e. 
B0er (berrie). Zie b o r i e. 
Boerde, buerde, borde, bourde, boert, buerie, znw. 

vr. i) Spiegelgevecht, steekspel. 2) klucht, grap; 
in boerden, voor de grap ; sine b., hebben met, ergens 
een grapje van maken. 3) een verdicht verhaal. 
4) verzinsel, leugen, bedrog. 

Boerdeli j e, boerieljc, bnw. t) Een b. stel, een 
steekspel. 2) schertsend, speelsch. 3) schertsend, grappig. 
4) leugenachtig, verzonnen. 
Boerdemaker,. boert-, znw. m. Grappenmaker. 


BOERDEMENT. 

Boerdement, znw. o. Klucht(spel). 
Boerden., buerden, boerten, zw. ww. intr. Schertsen. 
Boerder, buerder, boei-ter, znw. vr. i) Vechter. 


2) grappenmaker; hij die iets uitdenkt of verzint. 
3) romanschrijver. 

Boerderen, bourderen, borderen, zw. ww. intr. 
i) Een steekspel houden. 2) schertsen met iemand; 
zich met iem. vermaken ; met iemand spotten, zich 

ten koste van iem. vermaken ; als znw., scherts ; 
met enen b. houden, zich met iem. vermaken., 3) ver 

uitdenken, schrijven; als znw., het opstellen-halen 
of schrijven daarvan. -- II. Trans. Bespotten, een 
loopje met iem. nemen. 

Boorderer, -eerre, znw. m. r) Grappenmaker. 

2) romandichter. 
Boerderieh, -eerich, bnw. Spotachtig, spotzuchtig. 
Boerderse, znw. vr. Het vr. van boerder. 
Boerdich, buerdich, bnw. Grappig. 
Boerdinge, boerlinge, znw. vr. Scherts, spel. 
Boorel, borèl, znw. m. Mand. 
Boeren, boren, zw. ww. tr. Iemand een standje 

maken, iem. aanvallen; zich feitelijk tegen iemand 

verzetten. Vgl. b o r e en b o r e n. 
Boerman, znw. m. Boer. 
Boersch, bnw. Boersch; als znw., gecleel oh sin 

.boersché. 

Boert. Zie b o e r d e. 
Boertelije, Boerten enz. Zie b o e r d e 1 ij c enz. 
Boertinge. Zie b o e r d i n g e. 
Boerwere. Zie buurwerc. 
Boesom, boseen, biresem, boesen, znw. en vr. i) 


Boezem, ook als scheepsterm. 2) familiebetrekking; 
,00k : de bloedverwanten. 3) boedel; in gemenen 
(gemeenre) boesem bliven si/ten. 

Boesemen, zw. ww. intr. Een uitweg vinden, 
gelegenheid hebben om zich te ontlasten. 
Boesemgat, Boesemsplit, znw. o. Split in een 

Jleedingstuk. 
Boesge. Zie b o e g e. 
Boet, znw. m. en vr. i) Schadeloosstelling, boete. 

2) verbetering, herstel ; boet doen, verbeteren; van 
.enen schake boel doen, de gevolgen van het schaakzetten 
herstellen door den koning te dekken. 

Boet, znw. Einde. 
Boetachtich, bnw. Boetschuldig. 
Boete, buete, bole, znw. vr. i) Verbetering, ge


nezing; enen boete doen, iem. genezen ; vergeving 
van zonden ; kwijtschelding, eener straf; van een 
persoon gezegd, hij die genezing aanbrengt. 2) baat, 
voordeel. 3) goedmaking van een misdrijf, boetstr..af, 
eene aan den rechter te betalen som; boete of ban; 
íe boeten sit/en, op boete zitten ; in boete(n) geen, 
in boeten staen. schadeloosstelling geven voor iets. 
4) geneesmiddel, middel, voorbehoedmiddel, tegen 

-gif. 5) toovermiddel, tooverij. 
Boete (inhoudsmaat). Zie boot. 
Boete (laars). Zie b o te. 
Boetement, znw. o. Boete. 
Boeten, boten, bueten, zw. ww. — I. Trans. i) 

Beteren, repareeren ; den schaec boeten, een stand 
waarin men schaak staat beteren, zich dekken. 2) 
stillen, bevredigen. 3) schadeloosstelling geven voor 
iets. 4) als boete verbeuren; verliezen. 5) betooveren. 
6) lubben, ontmannen. -- II. Intr. Tooveren, 
waarzeggen. 

Boeten, bueten, zw. ww. tr. Aanleggen, vuur. 
Boeten. Zie boten (vlas). 
Boeter, boe/eer, znw. m. i) Hersteller, vgl. o. a. 

ketelboeter. 2) waarzegger, wichelaar, toovenaar. 
Boetersehe, znw. vr. Tooveres, wichelaarster. 
Boetgadinc, bout-, -godinc, -gedinc, -gedinge, 

znw. o. Een „gadinc" of „godinc", d. i. een landschapsgericht, 
waarin over boeten in crimineele zaken 
wordt recht gesproken. 

Boothout, znw. o. Brandhout(?). 
Boetich, bnw. Tot boete verplicht. 
Bootinge, znw. vr. Tooverij, wichelarij. 
Boetloos, bnw. Zonder boete. 


BOYLINE. 507 

Bootoen. Zie b o t t o e n. 
Boetpennino, znw. m. Emolument van . den ge 
-rechtsbode. 
Boetsehoudich, -schuldich, bnw. Tot het betalen 

eener boete veroordeeld of verplicht. 
Boetse, znw. vr. Puist, buil. 
Boetseel. Zie b u t s e e 1. 
Boetwerdieh, bnw. Hetz. als b o e t s c h o u d i c h. 
Boeve. -1ijo. Zie b o e f, -1 ij c. 
Boeveclooke. Zie boefclocke. 
Boeven, boven, zw. ww. — I. Intr. Het leven 

leiden van een boef of lichtmis; ondeugend zijn. — 

II. Intr. Iem. voor boef uitschelden. 
Boeven. Zie behoeven. 
Boeverie, boverie, buverie, znw. vr. i) Het wezen 
of de daden van een boef, schelmerij ; kwájongensstreken 
; ontucht. 2) dobbelpartij ; in dezen zin 
ook boeveriesjbel. 

Boeverie. Zie boverie. 

Boevich, bnw. Schandelijk, gemeen. 
Boevinne, znw. vr. Ontuchtige vrouw. 
Bof. Zie b o f f e. 
Bofelijo, Zie b o e f l ij c. 


Bofet, bofit, bofit, befit, bavit, znw.. o. Buffet. 

Boffe , buffe, bof, buf, znw. m. t) Dik gezicht; 
buffen maken, de wangen opblazen. 2) slag, klap. 
3) smak. 4) verbreking van een koop. 

Boffen, buffen, zw. ww. intr. i) Zich opblazen; 

bluffen. 2) een koop verbreken. 
Boffer, znw. m. Bluffer. 
$ogaort, znw. m. Boomgaard. 
Bogaert. znw. m. Zie b a g a e r t. 
Bogaertman. Zie b o o m g a e r t m a n. 
Bogage, znw. vr. Bagage. 
Bogo, booch, znw. m. i) Boog, het schietwerk


tuig; verkleinw. bogeskijn, boochskijn; den boge s/nannen 
; vgl. b o o c h s p a n n i n g e. 2) boog, gewelf, 
onder eene brug ; ook als woonplaats. 3) boogschutter. 


Bogehout, znw. o. Hout voor een boog. 
Bogecoker, znw. m. Koker voor een boog. 
Bogol, biregel, znw. m. Beugel, ijzeren ring; ver 


kleinw. bogelkijn, -ken. 
Bogelen, buegelen, beugelen, zw. ww. intr. Een 

soort van kolfspel ; ook bogelslaen geheeten. 
Bogeljjc, bnw. Buigzaam; teer. -- Bogeljjoheit.
Bogeliser, znw. o. Beugelijzer. 
Bogemaker, booch-, znw. m. Boogmaker. 
Bogen, bougen, zw. ww. -- I. Trans. i) JDoen 

buigen, een voorwerp; krommen, zijn rug. 2) nederbuigen, 
het gemoed. 3) neigen, gunstig voor zich 
stemmen. 4) onderwerpen, vernederen. 5) neerhalen, 
ter neder werpen, een muur. 6) dresseeren, een 
vogel ; den aard wijzigen, van een mensch. 7) sine 
kende te heng wert b., de handen aan zich zelf slaan. 
8) ruilen (nederr.). — II. Intr. i) Buigen, eigenlijk 
en overdrachtelijk. 2) overhellen ; eene bepaalde, 
ook : eene andere, richting nemen ; neiging gevoelen, 
zich nederbuigen tot iem. of iets, zich zetten tot iets 
(met te). 3) afwijken van zijn plicht. — III. Wederk. 
i) Zich buigen. 2) overhellen, zich zetten tot (met te). 

Bogen, zw. ww. intr. Zich beroemen. 
Bogenaer znw. m. Boogschutter. 
Bogeschote, bogen-, znw. m. en vr. ; -schoot, 

-schot, znw. o. i) Boogschot; een boogschots afstand. 

2) pijl. 

Bogestede, bogen-, Bogestelle, bogen-, znw. 

vr. Gewelf dat als woonplaats verhuurd werd. 

Bogeverwarer, bogen-, -verwaerre, znw. m. 

Opzichter over de bogen in een leger. 
BO iII e, znw. vr. Buiging, kromming. 
Bohorderen, zw. ww. intr. Een spiegelgevecht 

of steekspel houden.
Boy, bijw. ; het hevet mi b., ik heb het land; 

iets is mij onverschillig; hem b.-maken, zich ergeren. 
Boy, znw. m. Hetz. als b o d e. 
Boye , -en, -er. Zie b o e y e enz. 

Boyline. Zie b o e y 1 i n e. 


io8 BOC. 

Boe, buc, znw. m. Bok, het dier ; verkleinw. 
bocsk^n ; samenst. bocsbloet, boxbloet; bocs-, bucsgalle; 
boeshaer, bux- ; bocshoren, bucshorn ; bocvel; 
bocsbone, lupine, bockenroet, bokkevet. 

Boe, znw. m. Bok, ondiep vaartuig. 
Boke. Zie b o e k e. 
Bokel, buckel, znw. m. i) Eene verhooging in 


het midden van het schild, knop ; ook : eene verhevenheid 
op andere voorwerpen ; gesp, als haarversiersel 
e.a. 

Bokelare, buekelare, boekel-, znw. m. en vr. 
Beukelaar, schild (met een bokel). Verkleinw. bokelaerkijn, 
-Zerken. 

Bokemole, znw. vr. Beuk-molen, stampmolen. 

Boen, bnw. Zie b o e k ij n. 
Bogen, znw. Zie b o k ij n. 


Bogen , zw. ww. tr. Beuken, slaan, kloppen. 
Bogenboom. Zie boekenboom. 
Bokengelt, znw. o. Bakengeld. Vgl. b o k ij n. 

Boker, znw. m. Een werktuig om vlas, koren 

enz. te dorschen ; beuker, stamper. 
Bokerael. Zie b o c r a e n. 
Bokeren, bokeeren. Zie b o e k e r e n. 
Bokjjn , boekgin, boken, znw. o. i) Teeken, baak, 

signaal. Vgl. b o k e n g e 1 t. 2) teeken, voorteeken, 
zoowel door wonderverschijningen als door droomen 
den mensch geopenbaard. 3) monster. 4) voorbeeld. 

Boeken. Zie b o c k ij n. 
Boeken. Zie b ucken. 
Boekinc. Zie b u c k i n c. 


Bockijn, bocken, bnw. Van een bok, bokken-; 
bockenroete, -ruete, bokkevet. 

Booraen, bocrael, boucraen, bolcraen, bockerael, 
bokerael, znw. m. Eene uit geitenhaar geweven stof, 
eene fijne stof; bocraenvaruwer, -vaerwer. 

Bocranen , bocralen, bnw. Van „bocraen". 

Bocsbloet, e. a. woorden met bocs.. Zie bij b o c. 
Booseh, bucsch, bnw. Van een bok, bokken -. 
Boeshorn, box-, bux-, -horen, znw. m. Bokking. 
Bol, bnw. i) Bol, min of meer opgeblazen. 2) 

los, niet vast of stevig, ondicht; bol lent. 3) zeldzaam. 
Bol. Zie bolle. 
Bolachtich, bnw. Bolachtig, ondicht. 
Bolbaken. Zie bollebaken. 
Boldavit, znw. o. (?). Zeildoek, boldavit. 
Bolderen, bulderen, zw. ww. intr. Bulderen, razen. 
Bolderich, bnw. Rumoerig. 

Bolderinge, bulderinge, znw. vr. Gebulder, lawaai. 
Bole (beul). Zie bode1. 
Bole. Zie boel. 
Bolersen, -aersen, zw. ww. intr. Hals over kop 


op den grond rollen. 
Bolst, znw. o. Afgesproken teeken, wachtwoord. 
Bolge, znw. vr. Lederen zak. Vgl. b o e g e. 
Bolgen , zw. ww. tr. Vertoornen. Vgl. b e 1 g e n. 
Bolgenheit , Bolgenschap, znw. vr. Verbol


genheid, kwaadwilligheid. 
Bolie, znw. vr. Huisraad. 
Bolinc. Zie b o d e l i n c. 
Bolioen. Zie b i l l i o e n. 

Bole, bollic, bulc, znw. m. Eene soort schelvisch. 
Bolken, zw. ww. intr. Bulken, loeien. 
Bollaert, znw. m. Gerechtsbode, beul. 
Bollaert, znw. m. Windbuil, pocher, zwetser. 
Bolle, bol, znw. m. i) Bol, bolrond voorwerp; 

bolvormig gebakken brood ; langwerpig ronde bal; 
ijzeren of boden bal, als wapen gebezigd ; van het 
hoofd ; van den buik; verklw. bollekijn, buikje. 2) 
blaas, blaar ; verklw. bollekn. 3) boomtronk. 4) 
knot of knoop in het vlas (nederr.). 

Bolle , znw. vr. Naam eener plant, wilde haver(?). 
Bollebaken, znw. o. Eene soort van baak, boei. 
Bolleboge, znw. m. Eene soort van boog. 
Bollement, znw. o. Hoofd. 

Bolletkijn, boldeikijn, bolnettek n, znw. o. Mutsje, 

kalotje. Vgl. b o n e t t e. 
Bollewere. Zie b o 1 w e r c. 
Bollich, bnw. Bol, pafferig. 

BONGERSCHE. 

Bolric, belleric, belric, znw. o. Bolderik, eene plant. 
Bolslach. Zie boelslach en buulslach. 
Bolster, bulster, znw. m. i) Kaf, zaadstroo. z> 

bulster, stroozak; een bos stroo. 3) bolster, bast van 
eene noot. Vgl. b o u s t e r. 
Bolt. Zie bout. 
Bolwero, bolle-, znw. o. i) Bolwerk, borstwering. 
2) zeedijk. 
Bolwerken, zw. ww. tr. Met bolwerken ver 
-sterken. 

Bombaerde, -bare, znw. vr. i) Werktuig om 
steenen te slingeren ; later eene soort van kanon. 2) 
een muziekwerktuig, eene soort van hobo. 

Bombaerdesteen, bombaer-, znw. m. Een groote 
steen om uit eene „bombaerde" te slingeren. 
Bombaerdier, znw. m. Kanonnier, hij die eene. 
„bombaerde" bedient. 
Bombare. Zie bombaerde. 
Bomen, bnw. Van een boom, boom-. 
Bomen, ww. Zie bodemen. 
Boloen, boonsen, zw. ww. tr. Garen aan den weversbooin 
brengen. Vgl. b o o m. 

Bomevrucht. Zie boomvrucht. 
Bommekjjn, znw. o. Vaatje. 
Bommelgat, znw. o. Galmgat, van een toren. 
Bommenaer, Bommerg Bomspeelre, -seulder, 


znw. m. Trommelslager. Zie b o n g e n a e r. 

Bon, znw. o. en vr. (westfriesch). i) Een gedeelte 
van een dijk dat men moet onderhouden, dijkvak, 
hoefslag. 2) deel eener stad, wijk, kluft. 

Bon. Zie ban. 
Bondaehtieh, band-, bnw. Bindend, verbindend, 


van kracht (oostmnl.). 
Bondekjjn. Zie b o n t. 
Bondel, znw. m. Bundel, bos; verklw. bondellèijn. 

Bonder, boenre, boender, bunder, buender, znw. 

o. Bunder. 
Bondich, bundich, bnw. Bindend, geldig in rechte. 
Bondinc, znw. m. Bundel, bos. 
Bondoneren, band-, zw. ww. tr. Prijs geven, 


abandonneeren. 

Bone, boon, znw. vr. Boon; ook gebruikt -bij 
stemmingen en verkiezingen ; coninc van der bone, 
hij die bijv. door eene boon te vinden in zijn deel 
eener taart tot koning wordt verklaard (te Gent) ; 
niet ene bone, min dan ene bone, volstrekt niets. 

Bone. Boene, znw. vr. Bonn, de stad. 
Bonegroot, znw. o. (?). De grootte van eene boon; 
een b. driaclen (tegengif). 
Bonelat, znw. vr. Stutlat voor boonen. 
Bonen, boonen, zw. ww. intr. en tr. Met boonen 
stemmen of verkiezen. 
Bonenfant, bonifant, znw. m. i) Koorknaap. 2) 

vondeling. 
Bonenmeel, znw. o. Boonenmeel. 
Bonenspel, znw. o. Een spel dat met boonen 

gespeeld wordt of waarbij eene boon getrokken wordt. 
Bonenstede, znw. vr. Plaats waar boonen groeien. 
Bonepole, znw. vr. Peulvrucht. 

Bonette, bonst, bonnet, znw. vr. i) Hoed, muts; 

verkleinw. bonetkijn, vgl. b o 11 e t k ij n. 2) naam 
van een klein zeil (nederr.). 
Bonettemaker, borrel-, znw. m. Vervaardiger 

van petten of mutsen. 
Bongart. Zie boomgaert. 
Bongat, bonds-, bonne-, znw. o. Bomgat. 
Bonge, znw. vr. Bom, houten stop voor een vat. 
Bonge , znw. vr. Trommel. 
Bongelaer, znw. m. Hetz. als b o n g e n a e r.-
Bongelersehe, znw. vr. Eene vrouw die de 

trommel slaat. 
Bongemaker, znw. m. Trommelmaker. 
Bongen, zw. ww. intr. De trommel slaan ; ook 

als erotische term. 
Bongenaer, bungener, znw. m. Trommelslager. 
Bongenspeelre, bangen-, znw. m. Hetzelfde. 

Bonger, znw. m. Hetz. als b o n g e n a e r. 
Bongersche, znw. vr. Hetz. als b o n g e 1 e r s c h e. 


BONGNET. 

Bonnet, znw. m. Beignet. 

Bonifant. Zie b o n e n f a n t. 
B oniger, znw. m. Bunsing. 
Bollis, znw. m. (oostmnl.). Lading. 
Bonke, bons, znw. m. Been, ook : het kakebeen. 
Bonne, znw. vr. Uit bonde. Stop op een vat, 


+deuvik; ene bonne boren in eenre vat, in erotischen 
zin. Vgl. bonge. 
Bonne, hunne, znw. Opgeslagen kraam of tent. 
Vgl. boene. 
Bonnen, zw. ww. tr. Stoppen, eig. met eene 

„bonne" ; een einde maken aan iets. 
Bonnet, znw. Zie b o n e t t e. 
Bonrie, bonry, znw. vr. Berrie, burrie. 
Bonsch, Bonisch, bnw. Van Bonn (Bone, Boene) ; 

.bon(t)sche mate; een Bonsche quarle Tiels biers. 

Bonsinc, znw. m. Bunsing. 

Bont, znw. m. en o. Bundel; verklw. bondekijn, 
.hundek jn, bundeltje ; dal b. van mirren, titel van 
mnl. mystieke werkjes. 

Bont, bunt, bnw. i) Veelkleurig. 2) bont, van 
bont gemaakt; boni ende gran ; bonte mu/se, dracht 
van bepaalde geestelijken, vooral kanunniken en 
diakenen. 3) innerlijk strijdig, inconsequent ; ene 
redene bont, eene vreemde zaak, eene tegenstrijdig 

. -heid

. 4) zwak, schemerig, van de oogen. 5) bont 
geven, verwondering of verontwaardiging opwekken. 

Bont, znw. o. Pelswerk, bont ; bont ende gran, 
bont, oorspr. van het vel van dieren die deels effen 
grijs, deels wit en grijs zijn ; bont dragen, bont ende 

,graze dragen, teeken van adellijke geboorte of ver 
doctoraat ; clein bont, het bont van kleine-worven 
dieren, als : eekhorens, marters. 
Bonthout , znw. o. Talhout. 
Bontieheit, bunt-, znw. vr. Bontheid, veelkleu


righeid. 
Bontmuts, znw. vr. Bonten muts. 
Bontvoeder, -voder, -voderse, -voders, znw. o. 

Bonten voering. 
Bontwerc, znw. o. Bont, bontwerk. — Bont


werker.

-

Booch. Zie b o g e. 

Boochachtichs bnw. Gebogen. 
Boochde, znw. vr. Buiging. 
Boochlpjo Zie b o g e l ij c. 
Boochllne, znw. vr. Koord van een boog. 
Boochmaker. Zie b o g e nv a k e r. 


B000hsam, -saem, -som, bnw. Buigzaam, ge-
schikt voor iets. 
Booehspanninge, znw. vr. Het spannen van 

,een boog, het mikken op iem. met pijl en boog. 
Boodschap, -schabj'en. Zie b'o o t s c h a p enz. 
Boom, znw. m. i) Boom. Vgl. s c h a d u w e


b o o m ; in den boorree, onder een boom (rechtszitting 
houden) ; der minnen boom, de linde. 2) sluitboom; 
het geld dat van waren als in- en uitvoerrecht geheven 
wordt (_ boomgelt) ; der sieken boom, de 
-sluitboom waarbij zij die in de stad kwamen, 
werden onderzocht of zij ook behept waren met 
eene besmettelijke ziekte, vooral melaatschheid ; paal, 
balk ; boom van het kruis ; waterboom, de sluitboom 
die een water afsluit. 3) stut, steunbalk. Zie ook 
b o o r b o n m. 4) disselboom. 5) ladderboom. 6) weversboom. 
7) scheepsboom, boom. — Vgl. s a d e 1boom, 
beddeboom, poyboom. 

Boom. Zie b o d e m. 
Boomachtich, bnw. Boomrijk, voor boomgroei 


geschikt. 
Boomacker, znw. m. Boomgaard. 
Boomassohe, znw. vr. Eene soort van potasch. 
Boombernersdach, znw. m. Koppermaandag. 
Boomfruut fruyt, froyt, znw. o. Boomvruchten. 
Boomgaerder, boomgardre, znw. m. Tuinman. 
Boomgaert, bomgaert, bongart, bog-, boong., 

znw. m. i) Bosschage, lusthof, warande ; ook gezegd 
van Maria („den edelen bogaert, dat edel vat") ; 
.en es boomgaert vuul maken, iemands huwelijksbed 

schenden. Vgl. bij b o s c h. 2) boomgaard. 

BOOTHURE. 

Boomgaertman, bogaert-, znw. m. Tuinman. 
Boomgans, znw. m. Eene soort van wilde eend. 
Booingelt, znw. o. Geld als in- of uitvoerrecht 

geheven. 
Boomhooch, bnw. Zoo hoog als een boom; bijw. 
op boomshoogte. 
Boomhouder, znw. m. Hij die op den sluitboom 
te water past, havenmeester. 
Boomhouwer, znw. m. Zadelboomhosiwer, ver


vaardiger van den romp van zadels. 
Boomolie, znw. m. Boomolie, olijfolie. 
Boomrnpse, znw. vr. Rups, boomrups. 
Boomsluter, znw. vr. Boomsluiter, hij die de 

haven met den boom afsluit. 
Boomte, znw. o. Geboomte. 
Boomvrucht, borne-, booms-, znw. vr. Boomvrucht. 
Boomwolle, znw. vr. Boomwol. 
Boon. Zie bone. 
Boonacker, znw. m. Boonakker. 
Boongripinge, znw. v. Loting met boonen. 
Boonhof, znw. m. Hetz. als b o o n a c k e r. 
Boonlote -loot, znw. vr. en m. Loting met boo


nen, vooral bij magistraatsverkiezingen. 

Boonmael, znw. o. Het maal gehouden bij gelegenheid 
der jaarlijksche magistraatsverkiezing, die 
met boonen geschiedde. 

Boonmeel, znw. o. Meel van gedroogde boonen. 
Boonmete, -met, znw. o. Boonakker. 
Boonsaet, znw. o. Land met boonen bezaaid. 
Boonschale, znw. vr. Booneschil. 
Boor, znw. vr. Boor. 
Boor. Zie bore. 
Boorboom, znw. m. Hevel. 
Boorlije. Zie behoorlij c. 
Boort, bort, bord, znw. m., vr. en o. i) Boord, 


rand, van boorde te boorde, van den eenen kant tot 
den anderen ; rand van de lippen ; oeverstreek, boord, 
rand van eene klok; die clocke aen één boort lullen, 
slaen, kleppen ; bodem ende boort, het geheele huis; 
eggen ende enden, bodem ende boort (een land met 
zijn -); oever. 2) boord of rand van een kleedingstuk, 
versiersel. 3) scheepsboord ; aent lager boort 
helden, den verkeerden kant uitgaan, de slechtste 
zijde kiezen ; aen enes boort seilen, zich met iemand 
vereenigen ; over boort, eter boort weren ; aen b. 
leggen, aanpakken, beginnen. 

Boort. Zie b o r t. 
Boort, boert, buert, bort, znw. vr. i) Geboorte. 
2) afkomst. 3) nakomelingschap. 

Boorte, boirte, borte, znw. vr. i) Geboorte. 2) 
afstammelingen; blivende, blikende boorte, zie b 1 ik 
e n en b 1 i v e n; wettelike b., wettige kinderen.

Boorte, znw. vr. Beurt. 
Boortich, bnw. Edelgeboren. 
Boos, bose, bois, bnw. i) Slecht, gering. 2) slecht, 


wat niet deugt. 3) dom. 4) zedelijk verdorven; als 
znw., die bosen, de boozen ; die bose ende die schalke. 
Boosachtich, bnw. i) Beuzelachtig. 2) verdor 


ven, kwaadwillig. 
Boosachtichheit, znw. vr. Beuzelarij, beuzel 

-achtigheid. 
Boosheit, -Tiede, znw. vr. Boosheid, snoodheid. 
Booslike, bijw. Op eene slechte wijze. 
Boosman, boots-, znw. m. Bootsman. 
Boosselbane, bosel-, znw. vr. Kegelbaan. 
Boosselen, boselen, zw. ww. intr. Kegelen. 
Boossen, bosen, zw. ww. intr. Hetzelfde. 
Boosten, beoosten, bijw. Oostelijk, ten oosten; 

voorz. met den dat., ten oosten van ; boosterschelt, 
beoosterschelt. 

Booswicht, znw. m. Booswicht, schelm. 

Booswillich, bnw. Kwaadwillig. 
Booswoorts, bnw. Brutaal, boosaardig. 
Boot, znw. m. Boot ; verklw. bootkim, bootje. 


Vgl. beitel. 
Boot, bote, znw. m. Ton. 
Boot. Zie b o t. 
Boothure, znw. vr. Huur voor eene boot. 



 11 o BOOTSCHAP. 

Bootscha , bood-, bod-, bol-, bode-, boos-, bos-, 
-schejt, -schee, znw. vr. i) Zending, plechtige opdracht 
; enes b. doen, iemands woord doen, zijne 
belangen behartigen ; ene b. dragen, eene zending 
vervullen. 2) tijding. 3) aankondiging van de ge 

Christus, Maria Boodschap.-boorte van 
Bootschapdrager, znw. m. Afgezant, apostel, 
bode ; vr. booischa^dragerse, bodes, bodin. 

Bootschappen, bood-, -schaffen, -scheen, zw. ww. 
tr. i) Boodschappen. 2) aankondigen (iemands komst). 
Bootschapper, -scha,per, znw. m. Boodschap. 

per, verkondiger. — Bootschapperse, -schajerse. 
Bootschappinge, -scha^inge, -scheiange, znw. 
vr. Zending. 

Bootse, boe/ze, znw. vr. i) Bult, uitwas. Zie 
b o e t s e. 2) uitstekende en begroeide punt van eene 
rots. 3) type, patroon. 

Bootse, znw. vr. Grap, scherts. 
Bootsen, zw. ww. tr. Rond maken (nederr.). 
Bootsenmaker, znw. m. Potsenmaker. 


Bootsgeselle, znw. m. Bootsgezel, schepeling. 
Bootsman. Zie b o o s m a n. 
Bor-. Zie bore-. 


Borage, borade. znw. vr. Bernage, ossentong (plant). 
Borbelen, zw. ww. intr. (Op)borrelen. 
Borch, borech, boorch, burch, znw. vr., m. en o. 


I) Vlek, stad. 2) burcht ; borge in S, aengen, lucht 

-kasteelen. 
Borch, znw. m. Zie b e r c h (berg). 
Borch , berch, znw. m. Gesneden zwijn, beer. 
Borchbrugge, znw. vr. Slotbrug. 
Borchdijc, znw. m. Dijk bij een burcht of om 

eene stad. 

Borchdinc, znw. o. en vr. Of : eene terecht. 
zitting voor de onderhoorigheid van een kasteel, of: 
eene burgervergadering, eene stedelijke terechtzitting. 

Borchdore, znw. vr. Slotpoort. 
Borchgenote, znw. m. Deelgenoot aan een 

„borchleen". 
Borchgracht, znw. vr. Slotgracht. 
Borchgraefnede, -nedinne, znw. vr. i) Slot


voogdes. 2) vrouw van een burggraaf. 
Borchgraefschap, -greefscha^, znw. vr. Het 
ambt van burggraaf of kastelein. 
Borchgrave, burch-, -greve, znw. m. Burggraaf, 
slotvoogd ; borchgraveambt, borchgravescha^, borchgrevie; 
vr. borchgravinne. 
Borchgrave, znw. m. Stadsgracht. 
Borchieen, znw. o. Een goed dat men in leen 
ontvangt voor de verdediging van eene versterkte 
plaats; ook: een leen waarvoor dezelfde regelen 

golden als voor zulk een leen. 
Borchllj e , bnw. Tot een burcht behoorende. 
Borehman, znw. m. ; mv. -liede. i) Man behoo


rende tot de bezetting van een burcht. 2) hij die een 
„borchleen" heeft. 

Borchmeester, burch-, buerch-, znw. m. i) Be, 
velhebber van een burcht, slotvoogd. 2) burgemeester. 
Zie borgermeester. 

Borchmieke, znw. vr. Een mik (brood) als op 
het kasteel gebakken wordt, een fijne mik (?). 
Borchrecht, znw. o. Het gerecht dat rechtspreekt 
in zaken van „borgleen". 
Borehrinc, znw. m. De ijzeren ring aan de poort 

van een burcht. 
Borchroede, -rode, znw. vr. Hooibergroede. 
Borchsant, borchshant (?), znw. m. Borgtocht, de 

verzekering van het zoengeld voor de door een maag 
beganen doodslag of verwonding. Vgl. bij b o r g e. 
Borchsate, -sele, znw. m. i) Burchtvoogd, slot


voogd, kastelein. 2) mv., de bewoners of de bezet 

een burcht.-ting van 
Borchschap, znw. vr. Borgtocht, het borg zijn. 
Borchstede, znw. vr. Omvang van een burcht. 

Borchstorm, buerch-znw. m. Het in beroering 
brengen van of veroorzaken van opschudding in een 
burcht (te Brugge). 

Borcht, znw. m. Burcht. 

BOREEL. 

Borchtale, znw. vr. Borchtocht. 
Borchtocht, borech-, boorch-, boor-, -tucht, znw 
vr. Bochtocht; b. doen, borg stellen. 
Borchtochten, zw. ww. tr. Cautie of borgtocht 
doen stellen. 
Borchvoet, znw. m. De voet, het benedenstedeel 
van een burcht. 
Borchvrede, znw. m. Het tegengestelde van, 
„borchstorm". 
Borchwal, burchwal, borgel, znw. m. Burgwal, 

ringmuur; de stadsgracht. 

Borohwere, znw. vr. Verdedigingswerken. 

Borchwerc t znw. o. Leenheerendienst, karwei. 

Borchwerker, znw. m. Vestingbouwkundige. 

Borde. Zie boerde. 

Borde, boorde, burde, buerde, znw. vr. i) Lastr 
vracht. 2) verplichting om iets te doen. 3) vracht,. 
menigte. 

Bordes beurde, buerde, znw. vr. Mand. 

Bordeel, bourdeel, berdeel, znw. o. i) Hut, krot. 
2) bordeel; b. houden, in een bordeel zitten; bor-deel/
mus, bordeelverhuurder, bordeelvrouwe (Per 
deelsvrouwe, bordeelhoudster; ook : lichtekooi). 

Bordeelaerster, znw. vr. Bordeelhoudster. 

Bordeelinge, znw. vr. Het bordeelhouden. 

Bordehouwer, borí-, bert-, znw. m. Houtsnijder.. 

Bordelen, zw. ww. intr. (Op)borrelen. 

Bordelijc, znw. m. Zwaar, bezwarend. 

Bordemande, buerde., znw. vr. Draagmand,. 
vischmand. 
Borden, bnw. Uit planken gemaakt. 
Borden, boorden, znw. vr. Hetz. als b o r d e en 
b o r d e n e; verklw. bordenkn. 

Borden, zw. ww. tr. Bevrachten. 

Bordenaer, buerd., burd-, znw. m. Vrachtdrager,. 
vooral van visch. 

Bordene, bordine, boord-, burd-, znw. vr. i) 
Last, eig. en overdr. ; ane ene b. lien, zich met iets 
inlaten, zich een last op den hals halen, zich met 
iets bezwaren; verklw. bordekijn, -ken, vrachtje. 2) 
last, verplichtingen ergens uit voortvloeiende. 

Bordenen, zw. ww. tr. Beladen, te dragen geven; 
deelw. gebordent, belast en beladen; gebordent sin,_ 
den last van iets ondervinden, er onder gebukt. 
gaan. 

Border mv. van bon, plank. 

Borderen.Zieboerderen enbohorderen. 

Borderen, -eeren, zw. ww. tr. Boorden, om


boorden. 
Borderer. Zie boerderer. 
Bordesel , burd-, znw. m. Lastezel, pakezel. 
Bordessehe, bardessche, bant-, bert-, znw. o. 

Luifel. 
Bordoen, znw. m. i) Pelgrimsstaf. 2) lans met. 
eene stompe punt. 

Bordoen, barduyn, znw. o. De baspijp in een 
orgel, de lage orgeltonen ; eene bepaalde melodie. 
Borduur, buyrduyr, brouduur, znw. o. Borduur


werk. 
Borduursleet, buerduer-, znw. vr. Een geborduurde 
doek, fijn bewerkt kleed. 
Borduurwere, barduur-, znw. o. Elk vrouwelijk 
handwerk van smaak. 
Borduurwerken, zw. ww. intr. Handwerken; 
ook : haarwerken. — Borduurwerker. 
Borduren znw. vr. en m. Belegsel van een kleedingstuk, 
galon. 

Bore-, bor-, boer-, bure-, buere-, buer-, versterkende 
partikel. Slechts verbonden met eene ontkenning, 
die ook wordt verzwegen. (En)bore, (ne) 
bore, boor, niet in hooge mate ; (en) bore wat, niet veel. 

Bored znw. vr. Boor. 

Bore, znw. m. Het beuren, wegnemen ; slechts 
in sinen b. hebben, iets maar voor het kiezen of 
nemen hebben. 

Bore, buere, buer, znw. m. (oostmnl.). Twist, gevecht 
; bore, buer doen, vechten. 
Boreel, znw. m. Haarwrong. 


BOREN. 

Boren, boeren, beuren, bueren, zw. ww. tr. i) 

Beuren, optillen. 2) heffen, van renten, tollen e.a. 

— Samenst. aenboren, beuren, in ontvangst nemen 1). 
Boren, zw. ww. tr. Boren, eene ronde opening 
maken, vooral in hout ; ook in erotischen zin ; in den 
grout boren. 

Boren, bueren, buren, zw. ww. onpers. i) Gebeuren. 
2) ten deel vallen : a) te beurt vallen. b) 
overkomen. 3) toekomen. 4) passen, betamen (in 
deze bet. samengevallen met boren uit „behoren"). 
5) uitvallen (?). 

Boren, bueren, zw. ww. intr. (oostmnl.). Vechten. 
Boren, deeles. van „beren", hetzelfde als g eb 
o r e n. Vooral in samenstellingen, nieuboren e.a. 

Borge, boorge, borch, znw. m. i) Borg; in borge 
bant hebben, tot borg hebben. 2) onderpand. 3) koop 
op crediet. 

Borgel (te Kampen). Zie b o r c h wal. 
Borgeljc, bnw. Bórgelike caulk, borgtocht. 
Borgemeester. Zie b o r c h m e e s t e r en bor. 

g e r m e e S t e r. 

Borgen, zes. ww. — I. Trans. i) Beschermen, 
redden. 2) borg stellen voor iets; borg 'zijn voor 
iemand. 3) als borg voor iets worden aangesproken; 
voor iets boeten. 4) voorschieten. 5) op crediet 
koopes. 6) geld opnemen. — II. Intr. i) Uitstel van 
betaling geven. 2) schuldig blijven. 

Borger, burger, znw. m. Poorter, burger. 
Borger, znw. m. Geldschieter, schuldeischer. 

Borgergelt, znw. o. i) De som door een burger 
bij zijne aanneming als zoodanig te betalen. 2) hoofdgeld 
door de burgers eener stad op te brengen. 

Borgerhuuskijn, -ken, znw. o. Huisje van een 

burger. 
Borgerinne, burger-, znw. vr. Burgeres. 
Borgerlije, burger-, bnw. Burgerlijk; ook als 

vertaling van „civiel" tegenover „crimineel". 
Borgerlijcheit, znw. vr. Burgerlijkheid (civilitas). 

Borgermaeltijt, burger-, znw. vr. Openlijke of 
gemeenschappelijke maaltijd der burgers eener 
stad. 

Borgermeester, borge-, burger-, -meisier, znw. 

m. Burgemeester. Ook borgemeester (barge-, borck-). 
Borgermeestersbrief, burgermeislers-, znw. m. 
Een-door burgemeesters geteekend schriftelijk 
bewijs. 

Borgermeestersehap, burger-, borge-, burge-, 

-meister, znw. m. De waardigheid van burgemeester. 
Borgerschap, burger-, znw. vr. Burgerrecht. 
Borgersche, burger-, znw. vr. Burgeres. 
Borginne, burg-, znw. vr. Burgeres (misschien 

is te lezen „burgerinne"). 
Bonie, _ borrie, znw. vr. Hetz. als b e r i e; 

draechborze (nederr.). 
Boringe, znw. vr. Heffing, inkomst. 
Borelocke, buer-, znw. vr. Brandklok; ook: 

alarmsignaal in het algemeen. 
Borlebuer, znw. m. Bullebak. Vgl. b a r 1 e b a e n. 
Borten, burlen, burrelen, zw. ww. intr. Brullen, 

schreeuwen. 
Borne, born, boors, barn, bern, znw. m., vr. en 

o. i) Bron, fontein ; verklw. bornekijn, -ken, put; 
bron, oorsprong (met een gen.). 2) bronwater, drinkwater; 
bom(e) ende broot, water en brood; te borne 
ende te brode leggen, liggen, op water en brood 
zetten, zitten. 
Bornedrager , znw. m. Waterdrager. 
Borneganc, borre-, znw. m. Waterloop, water


gang. 
Borneeamer. Zie, bernecamer. 
Bornecanne, znw. vr. Waterkan. 


Borneo zw. ww.' - I. Intr. Branden, ook overdrachtelijk. 
-- II. Trans. i) Branden, vuur en licht; 
(kalk) branden; sniden ende bomen, door een heelmeester. 
2) verbranden. 

Bornentheit, znw. vr. Vuurgloed. 

1) Op bl. 9 verzuimd op te geven. 

BOS. III 

Bornepit, born-, borne-, borre-, -Juf, znw. in. 

Welput. 
Bornestoop, znw. m. Waterkruik. 
Bornevat, znw. o. Hetzelfde ; verklw. bornevaelkijn, 
-ken. 

Bornewech, znw. m. Een weg waarlangs water 
wordt aangevoerd. 

Bornhout, znw. o. Brandhout. 

Borninge, borringe, znw. vr. Brandstof. 

Bornputten ,hui, znw. vr. Waterput. 

Bornwater, znw. o. Bronwater, drinkwater. 

Borre, borren. Zie b o r n e. 

Borre, bor, tusschenw. Brr! 

Borse, barse, buerse, boerse, bourse, znw. vr. i) 
Geldbeurs, -kas; te burse sin, den geldzak betreffen, 
op de beurs neerkomen ; in borsen gaen, vallen, 
gangbaar zijn, in betaling worden aangenomen; 
genge in borsen, gangbaar, van munten. 2) de lederen 
zak aan de blijde, waarin de steen ligt ; het 
zakje aan eene clisteerspuit; het zaadhuisje bij planten; 
zaadzak, bij mensch en dier, die borse, die 
borse ronder naei ; geheime bergplaats, kastje. Vgl. 
baniereborse. 

Borsedrager, born-, znw. m. Kassier. 
Borsegelt, borsse-, znw. o. Klein geld ; gangbare 
munt. 
Borselen, zw. ww. tr. Kruimelen; vaneenborselen. 
Borselinge, znw. vr. Kruimeling, het breken 
van iets aan kleine stukjes. 

Borsemaker, znw. m. Maker van beurzen. 

Borsesnider, burse-, znw. m. Beurzensnijder, 
zakkenroller. 
•orsier, bours2er, znw. m. Rentmeester, kashouder. 


Borst , burst, barst, berst, znw. vr. i) Borst, het 
lichaamsdeel ; ook in het mv. ; ook : moederborst; 
verkleinw. borslekijn. 2) een deel der wapenrusting. 

Borstbeelden -byld, znw. o. Borstbeeld. 

Borstbeen, znw. o. Borstbeen; borstbeenharnas. 

Borstdoes, znw. m. Borstdoek. 

Borste, berste, borst, znw. vr. en m. i) Gebrek, 
behoefte, ook aan iets (met een gen.). 2) berst, breuk; 
mankement, gebrek ; wolkenborst, wolkbreuk. 

Borstel, bursiel, znw. m. Haar van een varken 

of wild zwijn, stekelhaar. 
Borstelachtich, bnw. Borstelig. 
Borstelen, zw. ww. tr. Borstelen. 

Borsten, zes. ww. intr. Hetz. als b e r s t e n. 

Borst ordeli znw. m. Borstgordel, borstriem. 

Borstkers8 -keerse, znw. vr. Eene bepaalde 
soort van kaarsen, die voor dooden gebrand worden. 
Borstpels, j5elts, znw. Kleedingstuk voor het 

bovenlijf. 

Borstriem, znw. m. Borstriem. 

Borstsnoer. znw. o. Borstsnoer. 

Borstspanne, -sban, znw. vr. Een borstsieraad. 
Borstwere, znw. vr. Borstwering, een steenen 
onderbouw boven den grond. 

Bort, boort, znw. o. i) Bord, plank. 2) dek van 
een schip. 3) speelbord ; te borde comen, aan het 
spel meedoen, vooruitkomen ; te borde bringen, op 
het spel zetten ; ook : geld, te voorschijn brengen, 
betalen. 4) paneel. 5) schaal voor offergaven. 6) 
etensbord. 

Bort. Zie boort (rand). 

Borte. Zie b o o r t e. 

*Bortenen, zes. ww. tr. Borrelen, opborrelen, 

opbruischen (?), of znw. borlene, spongat; het gaei 

u te b -n out, het (vat) loopt bij u over, gij gaat 

ver buiten de maat ? 

Borthouder, -houwer, znw. m. Houder van een 

speelbord of dobbelhuis. 

Bortoen. Zie bertoen. 

Bortoensch, bnw. Britsch. 

Bortspiker, bors-, bor-, znw. m. Spijker voor 

planken. 
Bos. Zie , b u s s e. 
Bos, bus, busch, znw. m. Bundel. 



 I I 2 BOSAEN. 

Boseen, bossaen, znw. o. Schapevel, schapeleder. 

Bosant. Zie besant. 
Bosbomon , bus-, bnw. Palmhouten. 
Bosbomenhout, bus-, znw. o. Palmhout. 


Bosboom, bus-, bosch-, busch-, bosse-, znw. m. 
Bosboom, taxis. 
Bosch. Hetz. als b o s s e. 
Bosch, busch, bossche, bussche, znw. m. en o.; 
verklw. bosckkijn, bosschelkijn, bussclaelkin; dure enes 

b. jagen, iemands eigendomsrechten schenden ; dore 
eenre b. jagen, iemands maagdom nemen. 
Boschachtich, -eclhtich, bnw. Bosscbig.
Boschesel, znw. m. Wilde ezel. 
Bosohgelt, znw. o. i) Opbrengst van een bosch (?). 

2) geld geheven voor het gebruik van een bosch. 
Boschhaen. Zie b o s c h h o e n. 
Boschhoeder, znw. m. Boschwachter. 

Boschhoen, busch-, znw. o. Fazant. 

Bosohhonich, znw. m. Wilde honing. 
Bosobool, znw. vr. Wilde koe. 


Boschlant, znw. o. Boschland, ontginning. 
Boschmate, znw. vr. Maat van Den Bosch. 

Boschosso , znw. m. Wilde os, buffel. 
Boschrecht, znw. o. Gerecht dat oordeelt over 

zaken bosschen betreffende. 
Boschsneppe, znw. vr. Houtsnip, snip. 
Boschule, busch., znw. m. Boschuil. 
Boschvogel, Busch-, znw. m. Vogel die in de 

bosschen leeft. 

Boschwachter, znw. m. Boschwachter. 
Bose. Zie boos ; znw., die bose, de duivel. 
Bose znw. vr. Boosheid. 
Boselbane, Boselen. Zie b o o s s e 1 b a n e. 
Boselihe, bijw. Op eene schandelijke wijze. 
Bosem. Zie boesem. 
Bosen, zw. ww. tr. — I. Trans. Boos maken. 


— II. Intr. slecht worden. 
Bosen. Zie boossen (kegelen). 
Bosicheit, znw. vr. Boosheid. ^. 
Bosine, busine, znw. vr. Bazuin. —Bos nblaser. 
ok bosschaelge, bossclie, busschaelge, 
znw. vr. i) Boschhout, bosch, als generieke 
naam. 2) een bosch, een woud. 

Bossphalie. Zie bosschage. 
Bosschelijc, bnw. Bosschig.
Bosschen, zw. ww. intr. Houthakken. 
Bosschor, bosscherf, -aert, znw. m. i) Hout


hakker, eigenaar van een bosch. 2) houtvester. 
Bosscherlinc, znw. m. Boschmensch, 
Bosschich, bus-, bnw. Bóschachtig, boschrijk. 
Bosschinge, busschinge, znw. vr. Struikgewas. 
Bosse enz. Zie b u s s e. 


Bossele, znw. m. Bundel, schoof, bussel. 
Bostaart. Zie bastaert. 
Bostel, znw. o. Schillen, afval, afval uit de brouwerijen. 
Bostelschip, znw. o. Schip voor het vervoer 
van bostel. 
Bostelstege, znw. vr. Steeg, waar bostel neer 
wordt.-geworpen 

Bot, znw. o. I) Bekendmaking. 2) gebod, ook: 
verbod ; gebied, macht. 3) eene bepaalde geldsom 
die men voor eene zaak biedt, bod; te bode storen, 

sillen ; te love ende te bode storen, int bot stellen, 

iets veilen, aan den meestbiedende verkoopen ; ook 
van den kooper of huurder. 4) opontbod ; te enes 
bode lijn, storen, tot iemands dienst zijn. 5) als 
rechtsterm : oproeping voor de schepenbank; gemeene, 
meine, meere bot, dagvaarding voor de gewone 
terechtzitting; de gewone rechtdag; cleine, 
suckle bol, dagvaarding waarop bij niet-voldoening 
de geringste boete staat. 6) eene partij van het eene 
of andere spel, eig. inzet of inleg; sj5elen te grote 
boods, spelen om een groot het spel. 

Bot, but, znw. o. Bot, been. 

Bot, boot, znw. m. Hetz. als b o t d r a g e r; niet 
een b., geen duit; verklw. botkijn, butkjn, -ken, 
botje (in „botje bij botje"). 

BOTTEN. 

Bot (de visch). Zie b o t t e. 
Bot. Zie botte. 
Bot, bnw. Bot, niet scherp, stomp, ook van het 


verstand. Vgl. bottaert en bottecroes. 
Botachtich, but-, bnw. Een beetje stomp van 

verstand. 
Botbrief, znw. m. Oproepingsbrief. 
Botdach, znw. m. Dag voor terechtzitting door 

bekendmaking aangewezen. 
Botdrager, znw. m. Manddrager, sjouwerman.
Botdrager, bod-, -dreger, buddrager, znw. m. 

Naam van een muntstuk ; ook van eene zilveren munt. 

Vgl. bot en aid. botkijn. 
Bote, znw. vr. Bene soort van grove schoenen. 
Bote, znw. vr. Knot, van vlas. 

Bote, boete (vat, ton). Zie b o o t. 
Bote. Zie boete. 
Boten. Zie boeten. 
Boten, boo/en, zw. ww. tr. Slaan, kloppen. 
Boter, botre, botter, butter, znw. o. en vr. Boter. 
Boterachtich, bnw. Vet of versch, van kaas. 
Boterbanco botter-, znw. vr. De bank op de 


markt waar boter verkocht wordt. 
Boterbrine, znw. vr. Pekel van boter. 
Botergulden boteren-, znw. vr. In boter op te 

brengen pacht.
Boterham -am, znw. m. Boterham (róde eeuw).
Botercamera bueter-, znw. vr. Boterhuis. 
Boterliede, botter-, znw. m. Boterverkoopers; 

enkv. boterman. 
Botermate, botter-, butter-, znw. vr. Botermaat. 
Botermelc, znw. vr. Karnemelk. 
Botermeter, znw. m. Boterweger, botermeter.
Boterschitte, znw. vr. Kapel, vlinder. 
Boterschotel, znw. m. Boterschaal. 
Botersmout, znw. o. Botervet. 

Boterstande, znw. vr. Boterkuip, boterkarn. 
Botervat znw. o. Botervat, boterton. 
Botervliege, znw. vr. Vlinder. 

Boterwage, botter-, znw. vr. Boterweegschaal. 
Boterwegge, znw. m. Boterklont. 
Botgelt , znw. o. Emolument voor den gerechts


bode van de door hem gedane dagvaardingen. 
Botkijn, -ken, znw. o. Zie bot en b o t d rag er. 
Botleggen, zw. ww. intr. als znw. Het leggen 

van een gebod op een dijk. 
Botschip, bui-, znw. o. Botschip, vaartuig voor

botvangst. 
Botschap. Zie bootschap. 
Botschoen, but, znw. m. Naam van eene soort

-

grove schoenen. Vgl. b o t e. 

Botse, botsehe, ook boetse, boo/se, znw. vr. i) 
Pestbuil; besmettelijke ziekte, epidemie. 2) buil, 
kwetsuur. Vgl. b u t s e. 

Botseel. Zie b u t s e e i. 
Botseus, bootseus, bockeus, bnw. Gebocheld. 
Botshovet, jbotshovet, buts-, znw. m. Een visch 


met dikken kop, -zeepadde. 
Bottaci e. Zie bataelge. 
Bottaert, znw. m. Domoor, botterik. 
Botto, znw. vr. Knop van bloemen en vruchten. 

Vgl. bote. 
Botte, znw. vr. Bos, stroobos. 
Botte, butte, but, bud, znw. vr. Draagkorf; ook: 

koffer. 
Botte? butte, znw. m. Bot, de visch. 
Bottelne, znw. vr. Laarsje. 


Bottecroes znw. m. Botmuil. 
Bottel, buitel, znw. m. Kornoelje. 
Bottelboom, znw. m. Kornoeljeboom.
Botteldoren, znw. m. Wilde roos, egelantier(?). 
Bottelier, znw. m. Opperschenker aan een hof; 


vr. bottelgiere, bouteliere. 

Bottelike, bijw. Plotseling. 
Bottelrie, znw. vr. De grafelijke kelder, bottelarij. 
Botten, zw• ww. intr. Knoppen hebben of krijgen, 


van bloemen, heesters e.a. 
Botten, zw. ww. intr. Botsen, tegen elkaar stootera. 


BOTTEN. 

Botten, Botteren, zw. ww. intr. Valsch spelen. 
Botter, znw. m. Valsche speler. 
Botter enz. Zie b o ter. 
Botteren, zw. ww. intr. Botsen. 
Botterie, mow. vr. Valsch spel. 


Botticheit, -echeit, znw. vr. Plompheid. 

Bottinge, boddinge, boedinge, znw. o. en vr. 
Naam van eene belasting, die in den graventijd in 
een groot deel van ons land om de drie jaren geheven 
werd. 

Bottoen, boeloen, znw. m. Knop, bloem, zaadbeginsel; 
niet een b., niet het minst. 
Botvasten, -vaste, -vast, znw. vr. Voorgeschre


ven of geboden vasten.
Bou. Zie bouw. 
Bouachtich, bnw. Bouacktich Zant, bouwland. 

Bouambacht, ambocht, znw. o. Landbouwbedrijf. 
Boude. Zie b a u d e. 
Boude, baude, bout, bijw. i) Onbeschroomd, kalm; 


-onversaagd. 2) spoedig; also boude als, zoodra als. 
Boude., bouwde, znw. vr. Oogst. 
Boudelike, bouwelike, bijw. i) Gerust, rustig. z) 

,lapper. 

Bouden, zw. ww. intr. Zich verstouten. 
Boudinge. Zie b o u w i n g e. 
Bouf. Zie behoef. 
Bougen, zw. ww. intr. Wonen ; inboughen, be


iwon en. 
Bou Inge, znw. vr. Vast verblijf. 

Bouhof, znw. m. en o. Hoeve, boerenplaats. 
Bouhuus, znw. o. Hetzelfde. 
Bono. Zie b o e C. 
Boucke. Zie b o e k e (beuk). 
Boucweit. Zie b o e c w e i t. 
Boulant, znw. o. Bouwland. 
Bouleen, bu-, znw. o. Leen in bouwland be


staande. 
Boumaent, znw. vr. Hooimaand. 
Bouman, bouw-, buw-, znw. m. i) Landbouwer, 

mv. bouliede. 2) tuinman, wijngaardenier. 

Bommeester, znw. m. Bouwmeester, opzichter 
over de openbare gebouwen; te Groningen, vertegenwoordiger 
van een gild bij het stadsbestuur. 

Boumisse, znw. vr. Hetz. als b a m i s s e. 
Bouneringe, znw. vr. Landbouw. 
Bousater, znw. m. Landman. 
Bousch. Zie b u y s c h. 
Bouster, znw. m. Bolster, vooral van eene noot. 
Bout, boud, balt, boude, bounce, bnw. i) Stout; 


.alse die boude, hetz. als b o u d e 1 i k e. 2) rustig, 

gerust, zeker ; vast van iets overtuigd (met den gen.). 
Bout, bijw. Zie boude. 
Bout, bolt, bult; znw. m. ; boute, znw. m. en vr. 

i) IJzeren of houten bout. 2) pijl ; verklw. boutkijn. 
3) de voor-of achterschenkel van een dierlijk lichaam, 

bout. 4) teellid. 
Bout, afleidingsuitgang in d r o n k e n b o u t. 
Boute. Zie bout. 
Boute, bouwle, bouwt, znw. vr. Bouw, oogst. 
Boutelier. Zie b o t te 1 g i e r. 
Boutheit, znw. vr. Stoutheid, zelfvertrouwen. 
Boutijt, bouwtijt, znw. vr. Tijd van koren-of 

hooibouw, oogsttijd. 
Boutli m, znw. m. Eene soort lijm. 
Boutnagel, znw. m. Ijzeren nagel, spijker. 

Bouvellich, bu-, bnw. Bouwvallig. 
Bouw, bauw, bou, bu, znw. m. ; bouwe, bauwe, 


znw. vr. i) Bouw, het bouwen ; nootbouw(e), noodzakelijke 
herstellingen aan een bouwwerk. 2) het 
inzamelen van den oogst, de oogst zelve. 3) (geluk


kige) toestand ; wijze van doen ; bu houden jegen 
enen, iemand vijandig zijn; enes bu houden, op 
iemands hand zijn. 

Bouwambacht -ambocht, znw. o. Landbouw. 
B ouwe. Zie bouw. 
Bouwehuus, -lapt. Zie b o u h u u s, b o u l a n t. 


Bouwelinc. Zie bodelinc. 

Bouwen, bauwen, huwen, zw. en st ww tr. i) 

BOVENHALEN. 

Bouwen, oprichten. 2) kweeken, bearbeiden, vruchten 
en land ; zaaien, quaetheid b. ; die werelt b., de 
wereld bevolken, tot de instandhouding der wereld 
medewerken. 3) bewonen, zich ergens in bevinden; 
den hemel b., in den hemel zijn; die helle b., in 
de hel zijn; zijn, rijden, varen op of in eene plaats; 
die werelt b., zich met de wereld bezig houden. 4) 
aankweeken ; in beoefening brengen; genoechie b., 
vreugde smaken. 5) den fijt b., den tijd besteden. 
6) enen b., iemand verheerlijken. 7) gelove in enen 
b., vertrouwen in iemand stellen. 

Bouwen , zw. ww. tr. Kneden, met de eene of 
andere vloeistof aanmengen ; vooral : was kneden. 
Bouwen, znw. vr. Een vrouwenkleedingstuk van 
eene kostbare stof, overrok. Vgl. b a u d e. 

Bouwer , buwer, znw. m. Boer. 

Bouwerie, znw. vr. Grond waar koren verbouwd 
wordt, akkerland, landbouw. 
Bouwich, bnw. In goeden staat. Het tegenovergestelde 
van „bouvellich". 

Bouwinge, boudinge, buwinge, znw. vr. i) Het 
bouwen, bouw. 2) landbouw, korenbouw ; het land. 
bouwbedrijf. 3) boerderij. 

Bouwman. Zie b o u m a n. 

Bouwte. Zie boute. 

Boven, voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Van 
plaats en ruimte. a) zich in de ruimte hooger dan 
iets anders bevindende, boven, over; ook gebruikt 
wanneer onmiddellijke aanraking plaats heeft; „hi 
nam een ors ende satter b."; b. moude, op aarde; 
„hi hadde boven (over) sire platen een tornikeel"; 
„ene bare daer twee dode boven lagen". b) gesteld 
over, over ; enen b. (over) hem selven gebot geven. 
2) van tijd, over, meer dan. 3) boven, te boven 
gaande, meer dan ; b. gelove, meer dan men geboven 
kon ; „dat pert was wert b. allen goude"; 

b. mate, nature; b. recht, meer dan goed was ; b. 
hoge ende b. neder, boven alle omstandigheden, geheel 
en al; b. schuit, eens b. schuit, meer dan het 
passief bedraagt; wonder b. wonder, het grootst 
mogelijke wonder; rouwe b. rouwe, schande b. schande, 
jbine b. alle jinen ; b. al (te voren), bovenal. 4) behalve, 
buiten. 5) buiten, verder dan. 6) tegen, tegen — 
in, in weerwil van ; b. recht ende redene; b. nature; 
b. haren danc; „spelen boven haren man", echtbreuk 
plegen; „tors boven allen orsen grijnt", het paard 
weent tegen de natuur van alle paarden; dier b., in 
weerwil daarvan; b. dien, in weerwil daarvan. — 
II. Bijw. i) Van plaats. a) op een hooger punt in 
de ruimte ; van b. aen; al b. henen, ver weg; bo 
ven water; b. ende beneden, in alle opzichten, overal; 
„op dat huus clemmen boven" ; „sij n haer op sijnhovet b .", boven — op ; b) naar boven. 2) meer dan, 
onder of b., meer of minder (dan een bepaald getal. 
3) meer dan iem. in macht; b. sin, iemands 
meerdere zijn, het van iem. of iets winnen, iem. de 
baas zijn ; b. comen, met den gen., iemand de baas 
worden ; b. bliven, in iets de baas blijven (met den 
gen.) ; enen b. brengen, iem. er bovenop helpen, 
iem. er uit redden. 4) te boven ; te b. bliven, de 
overhand behouden ; zijne zaak winnen; te b. comen, 
de overhand krijgen ; zijne zaak winnen ; te b. gaen, 
liggen, werden, de bovenhand behouden ; te b. bliven, 
hetzelfde ; met een gen., overhouden. 5) b. dat, in 
weerwil dat; te b. gaen, anders handelen dan beloofd 
was, zijn woord breken. 
Bovenbinden, st ww. intr. De baas zijn. 

Bovenbliven. Zie b o v e n. 

Bovendien, bijw. Bovendien ; in strijd daarmede. 

Bovendragen, st. ww. intr. De bovenhand hebben. 

Bovendriven, st ww. intr. Drijven op de oppervlakte 
van het water. 
Bovengaen, st. ww. — I. Trans. Overtreffen, te 

boven gaan. — II. Intr. Het winnen, de baas zijn. 

Bovengaende, deelw. bnw. Buitengewoon. 

Bovengans , znw. m. i) Het uitmunten in iets. 

2) het buiten zich zelven zijn (lat. excessus). 
Bovenhalen, zw. ww. tr. Verheffen, een- leen. 


 BOVENKIEL.

"4

Bovenkiel, znw. m. Boven de kleederen gedra


gen kiel. 
Bovensleet, znw. o. Overkleed, hoes. 
Bovenclimmen, -clemmen, st. ww. tr. Hooger 

stijgen of klimmen dan ; overtreffen. 
Bovencomen, st. ww. intr, i) Boven water komen. 
2) de baas zijn. 

Bovenman, znw. m. Hij die een geschil beslist 
als de „seggers" of scheidslieden het niet eens kun. 
nen worden. Vgl. o v e r m a n. 

Bovenrisen, st. ww. intr. Zich verheffen boven. 
Bovensari er, znw. m. Hij die eene hooge 

zangstem heen. — Bovensingen.
Bovensant, znw. m. Hooge zangstem.
Bovenschinen, st. ww. intr. Uitblinken boven. 
Bovenschrift, znw. o. Opschrift, titel. 
Bovenschreven, st. ww. tr. (Een opschrift of 

titel) boven iets stellen of zetten. 
Bovensetten, zw. ww. tr. Bovenstellen. 
Bovenslaen, st. ww. intr. Het winnen, de over


hand behouden. 
Bovenstaen, st. ww. intr. Aan het hoofd staan. 
Bovenste, bnw. Bovenste, hoogste.
Bovensweven, zw. ww. intr. Overtreffen. 
Boventien , st. ww. tr. Naar boven trekken; 

eene rechtszaak verwijzen naar een college of scheids


lieden, die in een bovenvertrek zitting houden. 
Boventreden, st. ww. tr. Uitmunten boven. 
Boventrecken, zw. en st. ww. tr. Naar boven 

trekken, verheffen ; voortrekken. 
Bovenvliegen, st. ww. tr. Hooger vliegen dan; 
hoog uitsteken boven.
Boverie, boeverie, znw. vr. Koestal ; melkerij, 

boerderij.
Bovier, znw. m. Koewachter, veehoeder. 
Bovijste, znw. vr. Bovist, eene ronde sponsvor


mige soort van stuifzwam met bloedstelpend ver


mogen, wolfsveest. 
Boxbloet, bux-, znw. o. Bokkebloed, boksbloed. 
Boxgalle, -haar, -horen. Zie b o c. 

Boxhoren, bux-, -horn, znw. m. Bokking. 
Bra. Zie brade. 
Bra , in o g e b r a. Wenkbrauw; wimper.
Brabant, znw. o. Brabant; ook : de souvereine 


Raad van Brabant. 

Brabantsch, bnw. Brabantsch ; als znw., naam 
van eerie kleine munt. Ook in de vormen bramentsch, 
braemsch, bramsch, brabensch, brabinsch. 

Brabbelaer, -are, znw. m. Brabbelaar, suffer. 
Brabbelen, zw. ww. intr. Brabbeltaal uitslaan. 
Brabbelinge, znw. vr. i) Onzin, brabbeltaal. 

2) gekijf.

Brachiere, znw. vr. mv. (brachieren, britsieren, 
rzchieren). Een kleedingstuk dat onder den wapen 
gedragen werd, vest. -rok 
Brachs. Zie bras. 

Brade, braeye, bra, znw. vr. i) Kuit. 2) spier, vezel. 
$rade, in o g e n b r a d e. Wenkbrauw, wimper. 
$rade, znw. m. Gebraad, harst. 
Bradege , znw. vr. (wvla.). Braadvrouw, kokkin. 
Bradeketel. Zie braetkete1. 


Braden, braen, st. ww. — I. Trans. i) Braden, 
vleesch aan een spit of op een rooster. 2) levend 
verbranden, roosten, menschen ; verbranden, zaken. 

— II. Intr. i) Braden, gebraden worden. 2) branden, 
verbranden ; branden, van het gefolterde gemoed. 
3) aanbakken, van bloed aan het lijf. 4) gaande 
zijn, broeien.
Braden, znw. m. Houder van een gaarkeuken. 
Braderie, znw. vr. Gaarkeuken. 
Bradich, bnw. Vezelachtig, vezelig.
Bradinge, znw. vr. Het braden. 
Braec. Zie brake. 


Braeye. Zie b r a d e. 
Braeccouter, znw. m. en vr. Braak liggend land. 
Braecmaent, bra(e)maent, braechmaent, znw. 


vr. en m. Juni. 
Braecvogel, znw. m. Lijster. 

BRANDESNOOT. 

Braem. Zie b r a m e. 
Braembere , znw. vr. Braambes, braam.
Braembosch, znw. m. Braambosch. 
Braemdorn, -doren, znw. m. Braamstruik. 
Braes, znw. m. Zeearm ; Senle Joris braes, ook 


alleen braes, de Dardanellen, de Hellespont.
Braetketel, brade-, znw. m. Braadketel. 

Braetpanne, znw. vr. Braadpan.
Braetpot , znw. m. Hetzelfde. 
Braetspit, -vete, znw. o. Braadspit.


Braetverken, -varken, znw. o. Braadvarken, 

speenvarken.
Braetvleesch, znw. o. Gebraden vleesch. 
Braetworst, znw. vr. Braadworst, saucijs.
Braeuwe, Braeuwen. Zie b r a u w e, -e n. 

Bragen, bregen, znw. o. Hersenen, brein. 
Bragenpanne, znw. vr. Hersenpan.
Bragenwonde, znw. vr. Hersenwond. 
Brageren, braggeren, -eeren, zw. ww. intr. Pra


len, een hoogen toon aanslaan. 
Bragman, znw. m. Bragmaan.
Bras, bnw. i) Onbruikbaar, wrak. 2) brak, zout


achtig, van water. 
Brae. Zie bracke. 
Brake, znw. vr. i) Het verbreken ; brake van 

vorewerden; vooral in samenstellingen, b.v. soen (soendine-) 
brake, vredebrake, gevangenisbrake e. a. 2) 
gebrek, gemis. Vgl. b e r s t e. 3) boete (oostmnl.); 
vgl. b r o k e. 4) misdaad. 5) een werktuig om iets 
te breken, vooral van vlas. 6) stuk, brok. 7) een 
werktuig om paarden vast te zetten die beslagen 
worden ; ketting, kinketting (van paarden) ; ook als 
sieraad. 7) verkoudheid, eig.: gebrek in de gezondheid.

Brake, braes, znw. vr. Braakland. 

Braken, zw. ww. — I. Trans. i) Radbraken; 
raden ende breken, radebraken. 2) breken, braken, 
van vlas. 3) Zant braken, het bouwland ploegen doch 
onbezaaid laten om het rust te geven. 3) (uit)braken. 
-- II. Intr. i) Een aanval doen, eene bres trachten 
te maken. 2) woeden, aangaan. 3) nachtbraken, in 
de uitdr. waken ende braken ; b. met, met iem. op 
en neer gaan; met eene zaak als ondw., op ééne 
lijn gesteld worden. 4) misdoen tegen, zich vergrijpen 
aan (met aen). 5) braken, overgeven.

Bracheit, znw. vr. Brakheid, ziltheid. 
Brachont znw. m. Hetz. als b r a c k e. 
Brakinge, znw. vr. Braking, het overgeven.
Bracke, bras, bres, znw. m. en vr. Brak, speur


hond; schoothondje, verklw. bracskijn, brecskijn.
Brackenwint, znw. m. Hetz. als b r a c h o n t. 
Brackoen, brancoen, znw. m. Balk, steunbalk. 
Bramaent. Zie braecmaent. 
Brame, braem, znw. vr. i) Braamstruik; doorn; 

an die Brame bliven, met moeilijkheden of bezwaren 
te worstelen hebben, een noodlottig einde vinden. 
2) vrucht van den braamstruik, braam; niet ene b., 
zoogoed als niets. 

Brames, znw. o. Een verboden mes. 
Bramensch, Bramesch, Bramsch. Zie b r a


b a n t s c h. 
Brammen, zw. ww. intr. Brommen, knorren. 
Brandeel. Zie brand ereel. 

Brandel , znw. m. Brandijzer, haardijzer ; mis 
ook hetzelfde als b r a n d e r e e 1.-schien 

Branden zw. ww. — I. Trans. i) Verbranden. 
2) branden, ijken, door inbranden merken. — II. 
Intr. Branden, in brand staan, ook : gloeien, branden 
van liefde, van begeerte. -- III. Onpers. Het brandet, 
er is brand; het branden over, de brand slaat over. 

Brander, brender, znw. m. i) Hij die brandteekens 
op iets aanbrengt; ijker. 2) brandijzer,. 
haardijzer, waarschijnlijk ook hetzelfde als bra nd 
e r e e 1. 3) brandstichter. 

Brandereel, branded, znw. m. Looden bal verbonden 
aan een riem, dien men zwaaide om daarmede 
slagen toe te brengen ; vgl. 1 o o t w a p p e r.

Brandesnoot, zaw. vr. Gevaar, door brand ontstaan, 
-brand (niet „brandgevaar"). 


BRANDEWIJN. 

Brandewijn, brant-, znw. m. Brandewijn ; ook 
gebrande, gebarnde win en bernwijn.
Brandewijnbarner, znw. m. Brandewijnstoker, 
-brander. 
Brandewi jnexcij s, znw. m. Accijns op den 
brandewijn.

Brandich, bnw. i) Wat brandt, ook : wat de werking 
van vuur heeft, gezegd van venijn. 2) brandend, 
van koorts. 3) vurig, van liefde. 

Brandingen znw. vr. i) Het branden. 2) brandstof. 
Brandoen, znw. m. Toorts, fakkel. 
Branke, znw. vr. Tak, twijg.
Brancoen. Zie b r a c k o e n. 
Brant, znw. m. i) Vuur, haardvuur ; root als 


een b., vuurrood ; enen den b. (dat.) leveren, iem. 
doen verbranden ; den b. steken aen of in iel; te 
brande doen, te vuur (en te zwaard) verwoesten; 
brand, het in brand staan van eene woning; ook 
als uitroep; roof ende b. stichten; roof ende (of) b. 
doen ; mort ende b. ; vgl. m o r t b rant, m o r tb 
r a n d e r. 2) geestdrift, gloed, hartstocht; van een 
persoon, hij of zij die de oorzaak is van den eenen 
of anderen gloed. 3) doodstraf door vuur of brandstapel, 
het verbranden van iemand. 4) brandstapel. 5) 
een brandend stuk hout, brandhout; swari als een b., 
zwart als een verkoold hout, als eene kool. 6) fakkel. 
7) het recht om het huis van een misdadiger te verbranden. 
8) wat door branden ontstaat: a) brandwond. 
b) brandmerk, ijkteeken, waarmerk; het inbranden 
van een merkteeken bij vee ten blijke dat 
dit op de gemeene weide mag worden gedreven; 
ook : de dag waarop dit plaats heeft. 9) smeltkamer 
voor edele metalen. io) brandvogel ; zie b r a n tv 
o g e 1. l i j het flikkerende wapen, het zwaard. 

Brantelle, znw. vr. Eene geijkte el, eene el met 
het brand- of ijkteeken.

Brantgelt, znw. m. i) Geld gegeven aan hen 
die een brand helpen blusschee. 2) geld betaald 
voor het waarmerken van laken. 

Brantgeruchte, znw. o. en m. Brandgerucht, 
ingeval

; alarm dat ngeval van brand moet ge


maakt worden. 
Branthake, -haec, znw. m. Brandhaak. 
Branthere, -heer, znw. m. Brandmeester. 
Branthette, znw. vr. Brandende hitte. 
Brantiser, znw. o. i) Brandijzer, haardijzer, 

waarop de brandstof op den vuurhaard gelegd wordt. 
2) ijzer waarmede het eene of andere brandteeken 
wordt aangebracht.

Branteamer, znw. vr. Smeltkamer voor edele 

metalen. 
Branteloche, znw. vr. en m. Brandklok. 
Brantladder, -ledder, -leder, -leer, znw. vr. 

Brandladder. 

Brantmeester, znw. m. i) Brandmeester. 2) 
beambte belast met het toezicht op domeingoederen 
op de Veluwe. 

Brantmure, -muer, znw. vr. Zijmuur, afzonder 

muur.-lijkeBrantredey znw. vr. Brandijzer, haardijzer.
Brantroede, -rode, -rolde, znw. vr. Hetzelfde. 
Brantrucht, znw. vr. Hetz. als b r a n t g e


ruchte. 
Brantsae, znw. m. Natte zak, om op den rug 

te leggen bij brandblussching.
Brantsalve, znw. vr. Zalf voor brandwonden. 
Brantschat, znw. m. Brandschatting ; het geld 

gegeven tot af koop van brandstichting en plundering.

--- Brantschatten. — Brantschatter, — -inge.

Brantseil, znw. o. Brandzeil. 
Brantsilver, znw. o. Zuiver zilver. 
Brantsperringe, -Oaringe, znw. vr. Het blus 


schen of beteugelen van brand. 
Brants Tegel, znw. m. Brandspiegel.
Brantstede, znw. vr. Plaats waar brandend hout 

wordt bewaard, kolk.

Brantsteken, znw. o., Brantstekinge, znw. 

vr., Brantsticht , znw. o. Brandstichting. 

BREECBILE. ii 5 

Brantstichten, zw. ww. intr. Brandstichten. — 

Brantstichter. — Brantstichtinge.

Brantstoken, zw. ww. intr. Brandstichten. — 
Brantstoker. — Brantstokinge.

Brantstorer. -sloorre, znw. m. Brandstichter. 

Brantstoor, znw. o. (m. ?). -- Brantstoringe, 

znw. vr. Brandstichting.
Brantteken, ,;-lee/een, -teiken, znw. o. i) Het 
teeken der stedelij

ke keuring van maten, gewichten 
enz., ijkteeken. 2) het loodje dat uitgereikt werd 
aan ieder die bij een brand was behulpzaam geweest. 
3) brandmerk. 

Branttouw, znw. o. Touw dat bij een brand 
gebezigd wordt.

Branttrappe, znw. vr. Brandtrap, stoep, plaats 
waar in de straat treden zijn aangebracht aan den 
waterkant. 

Branttroch, znw. m. Waterbak om bij brand 
te gebruiken, brandbak.
Brantvlalnme, -vlam, znw. vr. Vlam van gestichten 
brand. 
Brantvogel, znw. m. Brandvogel, stormvogel, 
eene soort van meerkoet; verklw. branlvogelkijn, -tgen.

Brantwere, -weer, znw. vr. en m. Brandblussching, 
brandweer. 2) middel of gereedschap tot 
blussching van brand.

Brantweringe, znw. vr. Middel tot wering of 

beperking van brand.

Bras, braes, brachs, braesge, znw. o. Vadem. 

Bras, znw. m. Rommel, boel, bras ; alle den bras. 

Brasdenier, znw. m. Braspenning. 
Brasem, braessem, bressem, breesen, znw. m. 
Brasem. 
Braseren, -eeren, zw. ww. tr. Aan metaal door 
branden eene goudkleur geven.
Braspennine, znw. m. Braspenning, eene kleine 
zilveren munt ter waarde van io duiten. 
Brassage, znw. vr. Kosten van het maken der 
munten, percenten van den muntmeester. 

Brassen, brasschen, Brasseren (in de bet. i), 
zw. ww. intr. i) Slempen, zwelgen, brassen. 2) lawaai 
maken. 

Brassen, zw. ww. tr. i) Brouwen, eigenlijk en 
overdrachtelijk. 2) mengen, vervalschen. 
Brasser } znw. m. Slemper, brasser. — Brasseringe, 
Brassinge.

Bran. Zie b r o u. 
Brauspiker,,.braeu-, breeu-, znw. m. Naam van 


een grooten spijker.

Brauturf. Zie b r o u t u r f. 

Brauwe, braeuwe, znw. vr. Wenkbrauw. 

Brauwe, braeuwe, braze, znw. vr. Rand, kroonlijst.
Brauwen. Zie brouwen. 
Brauwen, braeuwen, zw. ww. tr. i) De oog


leden van jonge jachtvogels met naald en draad 
aaneenhechten. 2) een kleed zoomen, met borduursel 
of pelswerk versieren. 3) breeuwen, de kanten en 
naden van een schip dichtstoppen, kalfateren.

Brawe. Zie b r a u w e. 

Brecht, bnw. Zie o n b r e c h t (onhelder).

Brecht, znw. Zie v o r e b r e c h t (borstriem aan 

een zadel). 
Brede, breede, breide, znw. vr. Breedte. 
Breden, breeden, breiden, bereiden, breien, zw. 

ww. -- I. Trans. i) Verbreeden. 2) uitbreiden, uitzetten. 
3) vergrooten, vermeerderen. 4) bekend maken. 
— II. Wederk. Zich uitbreiden ; neerstrijken. 
„hem neder breiden op die erde". — III. Intr. i) 
Breed of breeder worden. 2) zich uitbreiden. 3) 
bekend worden. 

Brederen, bnw. Van planken gemaakt, houten.

Bredewege (eene plant). Zie w e g e b r e d e.

Bredinge, breid-, znw. vr. Verbreeding, vergrooting.
Breef. Zie brief. 

Breeebile, breke-, brec-, znw. vr. Breekbijl, 
breekijzer. 


BREECISER.116 

Breeciser, brec-, znw. o. Breekijzer. 

Breeches, breemes, breemmes, znw o. Hakmes, 
wiedmes, snoeimes. 

Breecnisse. Zie brekenisse. 

Breocsem. Zie b r e x e m. 

Breecster, znw. vr. Verbreekster, schendster; 

b. der even (wet). 
Breemse, bremse, inw. vr. Naam van een insekt, 
thans : paardevlieg, in het zuidndl. der middeleeuwen: 
sprinkhaan of kever. 

Breeschen. Zie b r i e s c h e n. 

Breesem. Zie brasem. 

Breet, breit, bnw. i) Breed. 2) wijd, ruim; ook 

van tijdsbegrippen : „langer dan enes lijf breet is". 
3) groot, machtig; hem van talen b. maken, een 
groot woord hebben. 4) in de uitdr. b. maken, 
werden, bekend maken ; verbreid worden. 

Breet, breit, bijw. z) In de breedte, b. ende lanc, 
over b. ende over lanc, in de breedte en in de lengte, 
geheel en al. 2) verre, wijd ; bi ende breet, heinde 
en ver. 

Breetachtich, bnw. Een weinig breed. 

Breetheit, znw. vr. i) Breedte. 2) voornaam


heid, aanzien.
Breetschouderich, bnw. Breedgeschouderd. 
Breetvlakes, bijw. In de breedte (oostmnl.). 


Breetworm, breit-, znw. m. Padde. 

Breexem. Zie b r e x e m. 

Bregen. Zie b r a g e n.

Brefrge enz. Zie b r u g g e. 

Breide. Zie b r e d e. 

Breidel, znw. m. i) Toom, teugel; verklw. brei 

palfenier; enen bi den-delkijn ; geselle ten breidele, 
breidele nemen, iemands paard leiden; sinen b. bi/en, 
op zijn gebit knabbelen, met zijn figuur verlegen 
zijn ; een enen b. cuwen, op een gebit (moeten) bijten, 
eene bittere pil slikken; enen b. te sinen monde 
doen, een wacht voor zijn lippen zetten. 2) hoofd


stel. — Breidelmaker. 

Breideldief, znw. m. Hij die een „breidel" gestolen 
heeft (uit de gesch. van Brandaen). 
Breidelen, zw. ww. tr. i) Breidelen, een paard. 

2) beteugelen. 

Breidelingen znw. vr. Beteugeling. 

Breiden, -inge. Zie b r e d e n. 

Breiden, (st. en) zw. ww. tr. Weven, vlechten. 

Breieren, -eeren, zw. ww. vr. Eene bewerking 

van het laken, appreteeren. Vgl. b r i ë r e n. 

Brein, znw. o. Hersenen. Vgl. b r a g e n. 

Breinwonde, znw. vr. Hersenwonde. 

Brec, znw. o. i) Gebrek. 2) in samenstellingen, 
het breken, braak. Vgl. h u u s b r e c. 
Brecbile, znw. vr. Hetz. als b r e e c b i 1 e. 
Breker znw. vr. i) Gebrek, ook : gebrek aan iets. 

2) behoefte, gemis. 3) vergrijp. 4) boete. 

Brake, znw. vr. Braakland. 

-brake, znw. m. Breker. Zie 1 a n t b r e k e. 

Brekelijo, breec-, brec-, bnw. i) Breekbaar. 2) 
in gebreke, schuldig aan overtreding van een rechts. 
voorschrift; schuldig in het algemeen. 3) enen b. 
zijn, iemand ontbreken ; met veranderd onderw.: te 
vorderen hebben. 4) wat kan verbroken worden. 

Brekelijcheit, breckeljcheit, znw. vr. Breekbaarheid, 
zwakheid ; ook : zwakheid van het vleesch. 

Breken, st. ww. — I. Trans. i) Breken, klein 
maken : a) breken ; benninc b., een zinnebeeld bij 
sommige overeenkomsten, b. v. bij een huwelijk. 
b) stampen, fijn maken. c) scheuren, rukken. d) afbreken, 
vernielen; een hues b., ene borch b., ter 
neder b., in stukken breken. e) enes lede b., enen b., 
iemand radbraken. Vgl. r a d e b r e k e n, -braken. 
f) die helle b., de poorten der hel openbreken (van 

Christus bij de nederdaling ter helle). g) in het klein 

verkoopen, smaldeelen. li) enes sin b. no maken, 

geen invloed hebben op iemands geest. i) lent b., 

bewerken, aanbreken. k) een bedde b., er op gaan 

liggen. 1) visch b., van de ingewanden ontdoen en 

kerven. m) noten b., coloratuur zingen. n) laken b., 

BREUWEN. 

laken snijden. o) enes ogen b., iemand dooden, doen 
sterven. j5) zonder uitgedrukt voorwerp (lans), steekspel 
houden ; steken ende b. q) zonder uitgedrukt 
voorwerp (bank), failliet gaan. 2) vernietigen, te niet 
doen : a) eene belofte verbreken of schenden, ' haar 
niet vervullen, b) krachteloos maken, verijdelen. 
c) zondigen tegen ; ee b., echt breken. d) een 
einde maken aan iets, zoowel : staken als : doen 
staken. e) van woorden, taal enz., ze inhouden; ook: 
die van een ander doen staken, iemand tot zwij gen 
brengen f) vuur, blusschen. g) storen, in de 
war brengen, gepeins. h) dat minste metten swaersten 
b., de lichtste straf vervangen door eene zwaardere, 
in evenredigheid met de misdaad. 3) bedwingen, 
den tegenstand breken ; een wort ute enen b., 
er een woord uitkrijgen; van (fegen) enen ene bede b., 
van iem. de vervulling van een wensch afpersen. 
4) voor den dag brengen; eig.: doen aanbreken. 5) 
als rechtsterm,. verbeuren, boetvallig worden; vhf 
marc b., ter stat behoef r o pont b. 6) als heraldische 
figuur. Een wapen breken, een reeds bestaand 
wapen wijzigen door de kleuren of het getal der 
figuren te veranderen of er nieuwe bij te voegen. 

— II. Wederk. i) Zich dwingen, zich ergens toe 
zetten. 2) zich losrukken, zich verwijderen (met van). 
— III. Intr. i) Breken ; van het hart gezegd, als 
gedacht gevolg van sterke aandoeningen, van rouw, 
van vreugde ; doorbreken, van zweren ; stuk stooten, 
van schepen ; schipbreuk lijden, van schepelingen. 
2) met in, inbreken, zich met geweld den toegang 
verschaffen. 3) ophouden: a) een einde nemen. 
b) met iets ophouden (met van). c) te niet gaan. 
d) van woorden, gesmoord, niet geuit worden; 
in de keel blijven zitten. 4) afnemen, zwakker worden 
; ook : afnemen, van de maan. Vgl. w a n e n. 
5) ontbreken, te kort schieten, ook met den datief 
van den persoon; Bonder b., zonder mankeeren. 6) 
aan het licht komen; ontstaan; van geheimen, uitlekken. 
7) uitbreken ; in weene b. 8) onrecht doen. 
9) zich verheffen, van de golven. 
Breker} znw. m. t) Hij die breekt, in het bij zonder 
hij die visch van ingewanden ontdoet en 
kerft. 2) inbreker. Vgl. 1 a n t b r e k e r. 3) hij die 
iets schendt of tegen iets zondigt; breker van den 
rechte. Vgl. e e b r e k e r. 4) een werktuig om te 
breken of klein te maken; breekijzer, mortier.

Brekersche. Zie eebrekersche. 
Brekich, bnw. Schuldig, misdadig. Vgl. e eb r ekich. 
Brekinge znw. vr. i) Breking, het klein maken 
van iets. 2) ban

kbreuk. 3) het verbreken of schen


den van iets. Vgl. e e b r e k i n g e. 4) braking.

Breclser, -isen. Zie b r e e c is e r. 

Brecken, zw. ww. tr. Breken. 

Brem. Zie bremme. 

Brems. Zie bremme. 

Breme bremme, znw. vr. Traliedeur. 

Bremelse. Zie brewelse. 

Bremen, zw. ww. tr. Boorden, omranden. 

Bremen. Zie b r e m m e n. 

Bremme, brimme, brem, breme, znw. m. Brem, 
ook als verzamelwoord : bremstruiken, doornstruiken. 

Bremmen, brimmen, bremen, breimen, zw. ww. 

intr. i) Brommen, grommen. 2) loeien, van den 

leeuw en andere dieren. 

Bremse. Zie breemse. 

Brender, znw. m. Brandstichter. 

Brengen. Zie b r i n g e n.

Breschen, zw. ww. intr. Brieschen van woede. 

Brese, znw. vr. Kool, vuurkool. 

Bresem. bresen. Zie b r a s e m. 

Bresil, brisiel, znw. Brezielhout; als roode verf


stof gebezigd. Ook breselie-, bresiliën-, briseliënkout.

Bret, znw. o. i) Bord, tafel, plank. Vgl. b e r t. 
2) speeltafel, speelbord. 3) bord om aalmoezen op 
te halen, schaal. 

Brete, bretle, brute, znw. vr. Aardkluit 

Brouwen. Zie b r a u w e n. 


BREVIER. 

Brevier, bruvier, znw. o. Gebedenboek, brevier, 
getijdenboek. 
Brewelse, znw. Voor *bremelse. Rand, boord, 
vooral: van bont. 
Brexem, breexem, breecsem, znw. m. Braak, 
doorbraak in een dijk. Vgl. i n b r e x e m. 
Bri, brie, znw. m. Brij ; in den bri comen, het 
vet van den ketel krijgen. 

Brichiere. Zie b r a c h i e r e. 

Bride, znw. vr. Brigitta, Brecht. 

Brieden, zw. ww. tr. Brouwen. 

Brieder, znw. m. Brouwer. 

Brief, breef, znw. m. ; verkleinw. briefkm, brievekijn. 
z) Brief. 2) schrift, opschrift. 3) opschrijfboek; 
der vorders b., het geschiedboek; b. van den jbaradise, 
boek des levens ; enen langen b., tellen, een 
lang verhaal doen ; in waren brieve, in waarheid, 
zoo waar als in een boek ; sonder b., zonder geschreven 
schrift voor zich, uit het hoofd; in enen 

b. slaen, op eene lijst staan, gerekend worden tot 
eene bepaalde soort ; in énen brieve schriven, tot 
dezelfde soort rekenen. 4) schriftelijke akte; roomsche 
b., pauselijke brief of breve; slapende b., verjaarde 
titel; die oudste brieve (rechten) hebben; brief jlacaert, 
plakkaat; b. van gelove, geloofsbrieven ; b. 
van state, staatsstuk ; segele ende b., een gezegelde 
akte. Vgl. ban-, hilics-, schepen -, dage -, 
vange-, statbrief e. a. 
Brief , bnw. Kort, kortaf. 
Briefbode, znw. m. Brievenbode, hij die iem. 
eene schriftelijke tijding brengt. 
Brief busse p breef-, znw. m. en vr. Doos of bus, 
waarin een bode brieven draagt. 

Briefdrager, znw. m. Bode. Vgl. b r i e f b ode. 

Briefgelt, znw. o. Kosten eener akte. 

Brieflesinge, znw. vr. Vonnis tot inbeslagneming 
na kennisneming der schepenbrieven. 
Briefl}j o, bnw. Schriftelijk. 
Briel, znw. m. Plein, markt. Groene b., houtbriel. 
Brieren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. Ook bri


gieren, breyeeren. Naam van eene bewerking van 
laken, pappen. 

Brieschen, breeschen, brisschen, brischen, zw. 

ww. intr. i) Brieschen, brullen, huilen, van dieren 
en booze geesten. 2) brieschen van woede. 3) schallen, 
van muziekwerktuigen. 

Brieschinge, brischinge, brisschinge, breesschinge, 
znw. vr. i) Geloei, gebriesch. 2) het brieschen 
van woede. 

Briete, znw. vr. Aardkluit, turf kluit. Vgl. b r e t e. 

Brieven, zw. ww. tr. i) Schrijven, opschrijven. 
2) voorschrijven. 3) mededeelen. 
Briever, znw. m. Schrijver, geheimschrijver. 
Brigandine, znw. vr. Eene soort maliënkolder. 
Brigant , znw. m. Lichtgewapende soldaat; mv., 
onordelijke, in der haast samengeraapte manschappen. 

Brigge. Zie b r u g g e. 

Bricke, brike, znw. vr. Tichelsteen, brik. Ook 
bricsteen. 
Bril , znw. m. i) Bril. 2) bril van het geheim gemak.
Brillen, zw. ww. tr. Bedriegen, misleiden. 
Briman znw. m. Brabantsche zilveren munt. 
Brimeel, znw. o. Brijmeel, meeldenbrij. 
Brimme. Zie b r e m m e. 
Brimmen. Zie b r e m m e n. 
Brindel, znw. m. Pak, bundel. 
Brine, br jn, znw. vr. Pekel. 
-bringer -brenge, znw. m. Brenger. Vgl. a e n


brenge. 

Bringen, brengen, zw. onr. ww. tr. i) Brengen, 
medebrengen ; dat Si brochien, hetgeen zij (strijders) 
meebrachten (in den strijd), d. i. het leven ; ten 
hoochsten b., (een goed) aan den meestbiedende ver 

een, brengen op of tot iets ; met op,-koopen ; met(iemand) tegen een ander ophitsen ; met van, afbrengen, 
verwijderen ; met om, berooven; te voren b.: 
a) aanbrengen, zaken; voorbrengen, personen. b) 
voor den geest brengen. c) aan het verstand bren-

BROEDEN. "7 

gen ; vore hem b., meebrengen, aanbrengen ; te 
borde (berde) b., te voorschijn brengen ; met een 
voltooid deelwoord : gedragen (gedregen) b., iets 
brengen dat men draagt, met iets komen aandragen 
; cleder aengedragen b., kleeren aan hebben; 
enen slack gedragen b., een slag toebrengen; geleit 
(geleel) b., meebrengen, aanbrengen ; gevoerl b., 
meebrengen, meevoeren ; gedreven b., opjagen, voortdrijven 
; gejagel b., hetzelfde ; gerovel b., als roof 
meebrengen ; gevaen b., gevankelijk brengen ; bescreden, 
gereden b., komen aanrijden op (een paard) ; 
gelrecl, gelogen b., met een wapen als obj., komen 
met uitgetrokken zwaard, met gevelde lans of speer; 
verheven b., opheffen, een wapen ; gewaeit b., iemand 
plotseling bij een ander brengen. 2) in een zekeren 
toestand brengen ; donker b., verduisteren ; mare b., 
verbreiden ; in dien b., in eene zekere stemming 
brengen ; met vruchie b., bevruchten; ie manna b., 
uithuwelijken; te dwase b., verdwazen, in de war 
brengen ; te gelde b., te gelde maken ; ter dool b., 
de oorzaak van iemands dood zijn, ook iem. doen 
sterven (niet als thans van een gerechtelijken dood) ; 
met een onvolt. deelw., gelovende b., doen gelooven; 
gaende b., aan den gang maken; slaende b., tot staan 
brengen ; wel slaende b., in een goeden toestand 
brengen. 3) als rechtsterm, tegenover iem. bewijzen. 
4) aanbrengen, berichten. 5) doorbrengen, slijten, 
tijd. 6) medebrengen, doen vermoeden, met eene 
zaak als ondw. 7) voortbrengen, baren, opleveren; 
ter werelt b. 8) medebrengen bij de geboorte, ge


boren worden met (iets). 

Bringer, brenger, znw. m. r) Brenger ; der 
valscheit b., verspreider van valsche geruchten. 2) 
bode, eig. „brenger van brieven". 

Bringersche, -se, znw. vr. Brengster. 
Brinc, znw. m. Rand, grasrand ; ook : grasveld, 
plein, marktveld (oostmnl.). 
Brinesprake, znw. vr. Plechtige behandeling 
eener zaak op den brink. 

Brinetijns, znw. m. Pachtgeld van een brink, 
het geld dat men betaalt voor de vergunning om 
er vee te laten grazen. 

Brinnen , st. ww. intr. i) Branden, in gloed 
staan ; het brinnet, er is brand. 2) flikkeren, gloeien. 

Brischen. Zie brieschen. 

Briselen, zw. ww. — I. Trans. Stuk maken, 
fijn maken. — II. Intr. Stuk gaan. 

Briselie. Zie bresi1. 

Briselinge, znw. vr. (Brood)kruimels. 

Briselpepere, znw. m. Fijne peper. 

Brisprakich, bnw. De letter r of 1 niet goed 
kunnende zeggen, brijende of brouwende. 

Brisschen, Brisscen. Zie b r i e s c h e n. 

Brisure, znw. vr. Breuk, schaard ; knak of nadeel, 
iem. toegebracht. 
Britaensch, bnw. Britsch. 
Britser znw. vr. Damschijf.
Britse, brits, znw. vr. i) Doekspeld. 2) plaat, 

borstplaat, misschien ook : armplaat of armring.
Britse , brits, znw. vr. Latwerk, ook : scherm. — 
Britsenmaker. 

Britse!, znw. m. Een hard gebak. 

Britsier. Zie b r a c h i e r e. 

Broche. Zie broke. 

.Brode, broede, znw. vr. Jus, vleeschnat. 

Brodegoom. Zie b r u d e g o o m. 

Brodecneeht, brool-, znw. m. Knecht die bij 
iem. in den kost is ; inwonende bediende. 
Brodeloos , bnw. Zonder brood, zonder voedsel. 
Broden, zw. ww. tr. Iemand den kost geven of 

iem. in den kost hebben. 

Brodet. Hetz. als b r o d i c h. 

Brodich, bnw. ; brodich onecht, gesinde, gesinne, 

huusgesinde, dienaar. Hetz. als b r o d e c n e c h t. 
Broeden, broeden, broeyen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Uitbroeden, als znw., broeding. 2) koesteren, ver 
vermeerderen. — II. Intr.-zorgen. 3) aankweeken, 
i) Broeden, jongen telen en opkweeken, ook van 


118 BROEDER. 

bijen. 2) broeien, van hooi. 3) broeien, in het geheim 
werken. 
Broeder, brodèr, brueder, broer (vgl. „c r u u sbro 
er" naast ,,cruusbroeder"), znw. m.; ver 
broederkijn, broderkijn. i) Broeder, geheel b.,-kleinw. 

b. van gehelen bedde, volle broeder; van de kinderen 
van een regeerend stamhuis, prins ; die joncste
b. van Brabant; van zaken ; des woekers b., iets dat met 
woeker gelijkstaat; jenninc penninges b., hetz. als 
p. p. g e 1 i k e, penning pennings gewijze. 2) ambtsbroeder. 
3) ordebroeder, kloosterbroeder; minderbroeder, 
cellebroeder. 4) lid van eene corporatie. 5) 
broeder, naam van den laagsten rang in eene geestelijke 
ridderorde. 6) hij die in een liefdadigheidsgesticht 
wordt opgenomen. 7) gezel, gelijke. 8) 
medemensch, naaste. 
Broederdeel, znw. o. Het aan Tederen broeder 
toekomend deel eener erfenis of nalatenschap. 
Broederkint, znw. o. Broederszoon; mv., broers. 

kinderen. 
Broederljc, broder-, bnw. Broederlijk. 
Broederlijcheit, broder-, znw. vr. i) Broederlijke 

liefde. 2) broederschap. 
Broederlike, breder-, bijw. Broederlijk. 
Broederschap, breder-, brueder-, znw. vr. en o. 

Broederschap, iedere corporatie, geestelijk of wereldlijk; 
ook : het lidmaatschap daarvan. 

Broederscheiding-e, znw. vr. Boedelscheiding 
tusschen broers en zusters; met b. gedeelt, als het 
ware bij erfenis tusschen verschillende personen 
verdeeld. 

Broederslachtich, bnw. Schuldig aan broeder


moord. 
Broedersone, breder-, -soon, Broerszoon, neef. 
Broedse, broedze (broche). Zie b r o k e. 
Broedtijt, brued-, znw. vr. Broedtijd. 
Broeyen, broyen, broen, zw. ww. — I. Trans. 

Branden, schroeien, met kokend water begieten, 

broeien. — II. Intr. Geroosterd worden, in de hel. 
Broeyingea broyinge, znw. vr. Broeiing, zenging. 
Broec, brozc, brouc, bruec, znw. o. en m. Moe


ras, poel; laag land, weiland ; dat lhelsche b., het 

helsche moeras, de hel. 
Broec, brouc, broeke, znw. vr. Broek. 
Broecachtich, bnw. Moerassig, laag gelegen. 
Broecaren, znw. m. Moerasarend, purpervogel.
Broecdijc, brouc-, znw. m. Dijk om een broek. 
Broeke. Zie b r o e c, 2de Art. 
Broeke. Zie broke. 
Broeken, zw. ww. tr. Zie b r o k e n. 
Broeker brouker, znw. m. Bewoner van een 

„broek" of laag land. 
Broekete, znw. o. Moeras ; moerassig land. 
Broecgordel, znw. m. Broekriem. 


Broecgras, znw. o. Gras dat bij water groeit. 

Broecgrave, broic-, -greve; Broechere, -heer; 
Broechoeder, znw. m. Opzichter over een broek 
of mersch. 

Broeclant, broke-, znw. o. Laag, moerassig land. 
Broecljjc, bnw. Moerassig. 
Broeclhsch, broic-, -luesch, -lissche, znw. o. Moe


raslisch, rietgras. 
Broecmergelen, zw. ww. tr. Met mergel mesten. 
Broecriem, bruec-, -rieme, znw. m. Broekriem, 

gordel. 
Broecriet, broic-, znw. o. Riet. 

Broecsch, bnw. Moerassig. 
Broecslacke, broic-, -slecke, znw. vr. Slak. 
Broectiende, rnw. vr. Tiende van broekland. 
Broelgeren, ieren, zw. ww. tr. Ingewikkeld


-

maken, bederven ; die saken broelgieren.
Broom, broum, znw. m. Schuim, broes. 
Broom, brom, znw. m. Brem. 
Broemaent, znw. m. en vr. Juni (limb.).
Broen. Zie broeden en broeyen. 
Broenelde, znw. vr. Ver Broenelden strate, de 

melkweg. 
Broer. Zie broeder. 

BROOT. 

Broese. Zie b r o s e n. 
Broeseme. Zie broseme. 
Broet, znw. o. i) De jongen van vogels, gebroed. 
2) broeding. 3) sin b. leggen in, zijne eieren leggen 
in (een nest) ; zich een vast verblijf kiezen. 

Broetent, bruedant, znw. vr. Broedeend. 

Brostgans, bruet-, znw. vr. Gans die op eieren 
broedt of jonge kuikens heeft. 

Broethenne, bruet-, znw. vr. Broedhen. 

Broetsel, znw. o. Broedsel, gebroed. 

Brogge. Zie b r u g ge. 

Broc, znw. m. Ook brocke, znw. vr. Afgebroken 

stuk, vooral van eten ; stuk dat niet door het keelgat 
kan. 
Brocaet, brockaet, znw. o. Een met goud of 
zilver geborduurd plechtgewaad. 

Brokachtich. Zie b r o o c a c h t i c h. 

Broke, broeke, broocke, brueke, znw. vr. I) Breuk, 
scheur, spleet. 2) bankbreuk. 3) inbreuk op anderer 
rechten, misdrijf. 4) ondeugd, gebrek. 5) boete. 6) 
verbeurdverklaring. 

Broke, znw. vr. Borduurwerk, patroon, werkje. 

Broke, broche, brootse, brootze, bruise, brutsche, 
bruetse, brossche, znw. vr. i) IJzeren haak, stok met 
een ijzeren punt, breekijzer. 2) als sieraad gedragen 
haak, speld ; misschien ook : armring, halsring. 

Brokeachtich. Zie b r o o c a c h t i c h. 

Brokeij]c, breuk-, bnw. i) Breekbaar, buigbaar. 
2) strafbaar. 
Brokeloos, bnw. Niet straf baar, straffeloos. 
Broken, broocken, broeken, brueken, bruecken, 

zw. ww. — I. Trans. i) Breken, buigen, een voor 
vermurwen, het gemoed. 2) kappen, boomen.-werp ; 
3) schenden, een gebod. 4) verbeuren, eene boete. 

— II. Intr. Inbreuk maken op anderer rechten, 
misdoen. 
Broker, broeker, znw. m. Overtreder der wet. 
Brokevellich. Zie b r o o c v e l l i c h. 
Brokich, broockick, broekich, bruekich, breukich, 

bnw. In gebreke ; misdadig; als znw., overtreder. 

Brokigen, zw. ww. intr. Hetz. als b r o k e n, 2). 

Brocke. Zie b r o c. 

Broeken , zw. ww. tr. Brokkelen, inbrokken. 

Brom. Zie b r o e m. 

Bronie, znw. vr. i) Borstharnas (?). 2) broek. 

Brons, znw. m. In bronc : i) In somberheid, met 
neergeslagen oogen. 2) deftig, fier ; in b. sitten, zich 
op een afstand houden. 
Bronken, zw. ww. intr. i) Pruilen. 2) fier zijn, 

snorken ; van paarden, hoog draven. 

Bronst, brunt, znw. vr. Brand, gloed.

Brooc. Zie broke. 

Broocachtich, broke-, bruec-, -echtich, bnw. 
Hetzelfde als b r o k i c h. 
Broocedich, -eedich, bnw. Meineedig. Vgl. e e tbrokich. 


Broocmeester, breuc-, znw. m. Boetmeester, hij 
die belast is met het straffen van vergrijpen en 
het innen der daarop staande boeten ; bij feesten, 
ceremoniemeester. 

Broocvellich, broke-, breuc-, bnw. Boetschuldig, 
boetvallig; als znw., overtreder van wet of voorschrift. 

Broosch, broesch, brosch, bnw. i) Breekbaar, 
broos. 2) zwak van karakter. 3) vol verleiding, van 
de wereld. 

Brooscheit, broosscheit, znw. vr. i) Breekbaarheid 
; onzekerheid (van een borgtocht). 2) zwakheid, 
in zedelijken zin. 

Broosscheljjc, -ike, bnw. en bijw. Zwak, licht 
verleidbaar. 
Broosschelijoheit, znw. vr. Zwakheid, zoowel 
van het lichaam als van den geest. 
Broot, brot, znw. o. i) Brood, als benaming van 
verschillende uit meel gebakken spijzen; brood, 
pastei; verkleinw. brodekijn, broodje, stukje brood; 
heerenbroot, fijn brood ; cramicbroot ; tarwebrood; 
roggenbroot, weitenbroot, tarwenbroot , satheit des 
broots, brooddronkenheid ; der engelen b., Christus. 


BROOTATE. 

2) de kost, levensonderhoud ; b. ende bier, eten en 
drinken; om b. geen, b. bidden, b. soeken, zijn brood 
verdienen met bedelen ; enes b. eten, door iemand 
onderhouden worden, zijn brood eten ; mitten brode 
liën, huylen ende , flateren, iemand naar den mond 
praten ; in enes brode siin, bij iemand in den kost 
zijn; van dienstbaren; ook van minderjarigen ; ute 
sloten brode doen, meerderjarig verklaren; an, in, sin, 
enes b. comen, het middagmaal gebruiken, vooral 
van hen die bij iemand in dienst zijn. 3) suikerbrood. 
4) boedelgemeenschap. 

Brootate, znw. m. Kostganger, vooral inwonende 
bediende ; ook brootatick cnecht. 
Brootassise, -asijnse, znw. vr. Accijns op het 
brood. 
Brootbagaert, znw. m. Leekebroeder die met 

bedelen den kost verdient. 
Brootbaeker, znw. m. Brootbakker, bakker. 
Brootbane, znw. vr. Broodstal, de bank op de 

markt waarop brood werd verkocht. 
Brootbedelaer, Brootbidder, znw. m. Bedelaar. 
-- Brootbidster, biddester, znw. vr. 

Brootbiddinge, znw. vr. Het bedelen, bedelarij. 
Brootdisch, znw. m. Hetz. als b r o o t b a n c. 
Brootdragerl znw. m. Broodbakkersknecht, 

broodbrenger. 
Brootdronken, bnw. Broodbronken. 
Brootdronkensohap, znw. vr. Brooddronkenheid. 

Brootganger, znw. m. Bedelaar. 

Brootganc, Bange, bnw. Om brood gaande, 
doodarm. 

Broothere, -heer, znw. m. Heer, meester, vooral 
met betrekking tot bedienden; hij die aan iemand 
den kost geeft. 

Broothuus, znw. o. Gildehuis der bakkers. 
Brootjong, znw. m. (?). Een broodmes zonder 
scherpe punt. 
Brootcamere, znw. vr. Kraam in de hal waarin 

brood verkocht werd. 
Brootenecht. Zie b r o d e c n e c h t. 
Brootoorn, -coren, znw. o. Graan waarvan brood 

wordt gebakken, rogge, tarwe. 
Brootcorf, znw. vr. i) Broodmand. 2) reistasch. 
Brootliede, -lade, znw. m. mv. Zij die van aal


moezen leven. 
Brootlinc, znw. m. Bediende, kostganger. 
Brootmaker, znw. m. Broodbakker. 
Bro otmeester, znw. m. Hetz. als b r o o there. 
Brootmes, brood-, znw. o. Broodmes. 
Brootsac, znw. m. Bedelzak; verklw. brootsacskijn. 
Brootsehapra, znw. Broodkast (16de eeuw).
Brootse. Zie b r o k e. 
Brootspise, znw. vr. Brood. 

Brootstal, znw. m. Hetz. als b r o o t b a n e. 
Brootstede, znw. vr. Plaats waar het brood 

wordt bewaard. 
Brootsuker, znw. o. Suikerbrood. 
Brootsusterhuus, znw. o. Oude-vrouwenhuis. 
Brootteken, -leyken, znw. o. Merkteeken op brood. 
Brootwage, znw. vr. Het bij verordening voor


geschreven gewicht van het brood. 

Brootweger, znw. m. Broodweger, keurmeester 
belast met de zorg voor het nakomen der bepalingen 
betreffende het brood. 

Brootwicht,. znw. o. Broodgewicht, de door de 

stedelijke regeering geijkte gewichten voor het brood. 
Brootwinninge, znw. vr. Broodwinning. 
Brosem, broseme, brosme, znw. vr. (Brood)kruimel. 
Brosen, broesen, znw. vr. mv. Laarsjes, schoen


es ; verkleinw. broseken. 
Brot. Zie broot. 
Bron, znw. m. Brouwsel. 
Brouaedse, bruwaet, znw. o. Eene zoutsoort, 

zout van Brouage (bij La Rochelle). 
Brouduer, -ure, znw. Borduurwerk. 
Brouet. Zie brouwet. 
Brougetouwe, brouwe-, znw. o. Benoodigdheden 

voor het brouwen. 

BRUKE. 

"9 

Brougewande, brouwe-, -gewant, znw. o. Al 

wat men voor het brouwen noodig heeft. 
Brouhuus , bru-, znw. o. Brouwerij. 
Brouketel, bru-, znw. m. Brouwketel. 
Broustis, znw. m. Accijns op het bier. 
Brouster, brouwesler, znw. vr. Bierbrouwster. 
Broususter, znw. vr. De kloosterzuster, belast 

met het opzicht over de brouwerij. 
Bronti brouwet, znw. o. Brouwsel. 
Broute, znw. vr. Hetzelfde. 
Broutouwe , brouwe-, znw. o. Zie b r o u g e to u w e, 
Brouturf, brau-, bru-, -torf, znw. vr. Turf voor 

de brouwerijen. Men onderscheidde brauturf en 
bruturf. 

Bronwen, brauwen, bruwen, st en zw. ww. tr. 
i) Brouwen ; enen (datief) bier brouwen, een plan 
beramen of smeden ten nadeele van een ander, ook 
met verzwijging van het obj. bier. 2) beramen, over. 
leggen ; veroorzaken, in de hand werken. 

Brouwer, brauw-, bruw-, znw. m. (Bier)brouwer. 
Brouwergelt, brauwer-, znw. o. Bieraccijns. 
Brouwererilde, znw. vr. Brouwersgild. 

Brouwerie, znw. vr. x) Brouwerij. 2) het smeden 

van snoode plannen. 
Brouwersenape, znw. m. Brouwersknecht. 
Brouwet, , brouet, bruwet, bruët, znw. m. of o. 

Vloeibare spis, bouillon; aftreksel. 
Brouwet. Zie b r o u t. 
Brouwette, bruw-, znw. vr. Kruiwagen, stortkar. 
Bronwetten brawette, buette, znw. vr. Klokpan, 

groote breede dakpan. 
Brouwige, -ege (wvlaamsch). (Bier)brouwster.
Bru znw. m. i) Brouwsel. 2) brij, soep, pap. 

elen, zw. ww. intr. Bobbelen, borrelen. 
Brucht (borclht). Zie v o r e b r u c h t. 
Brude. Zie b r o d e. 
Brudegome, brode-, -goom; brudecome, -corn, 

Brabb

znw. m. Bruidegom. 
Bradecleet. Zie bruutcleet. 
Brudecom(e). Zie brudegome. 

Brudelen, zw. ww. tr. Tooien als eene bruid. 
Bruden, zw. ww. tr. Tot vrouw nemen; eene 
vrouw beslapen, gemeenschap met haar oefenen. — 

Brudinge, Breder. 

Brueder, bruder. Zie b r o e d e r. 
Brueke, Broeken. Zie b r o k e, b r o k e n. 
Brnekich. Zie brokich. 
Bruel. Zie bruut. 
Bruet. Zie b r o u w e t. 
Brugge, brigge, bregge, brogge, znw. vr. i) Brug; 


verkleinw. bruggeskijn, bruchskin. 2) brug op een 
schip. 3) brug om eene dakgoot te dragen. 4) staaf 
die twee tegenovergestelde punten aan de bovenzijde 
van eene maat verbindt. Vgl. (o n) g e b r u g g e t. 

Bruggegelt, bruch-, znw. o. i) Bruggegeld, 
tolgeld voor het overgaan eener brug, of ook : het 
geld betaald voor het pachten eener brug. 2) brug 

hoofdelijke omslag voor het onderhoud der-belasting, 
bruggen in een waterschap. 
Bruggehuuskip n, - huesken, znw. o. Brugwachtershuisje. 


Brugg emeester, brug-, breg., -meister, znw. m. 

i) Opzichter over de bruggen in een waterschap. 

2) brugwachter. 
Bruggenhovet, -koot, znw. o. Bruggenhoofd. 
Bruggenagel, znw. m. Lange spijker. 
Bruggeslach, znw. m. Omslag voor de kosten 

eener nieuwe brug. 
Bruggestoc, brick-, znw. m. Smal bruggetje 

voor voetgangers. 
Bruggewachter, bruch-, znw. m. Brugwachter. 
Bruggewater, znw. o. Het water in eene brug


gesloot, dat verpacht werd voor visscherij. 
Bruhuus. Zie brouhuus. 
Bruy, bnw. Bedorven, van haring; bruyharinc. 
Bruisen, zw. ww. intr. Bruischen, gisten. 
Bruke, znw. vr. of m. Gebruik; not ende bruke, 

vruchtgebruik. 


BRUKEN.

120 

Bruken, bruiken, zw. ww. tr. i) Gebruiken, zich 
bedienen van : laten b., laten uitoefenen, niet belemmeren 
in de uitoefening van iets; enen laten b., 
iemand laten doen wat hij wil, ook iemand „sinen 
wille" laten doen. 2) genieten. 3) land in gebruik 
of in huur hebben. 4) in het klein verkoopen, slijten.

Bruker, bruiker, znw. m. i) Hij die goed van 
een ander gebruikt als pachter, het huurt, of krachtens 
een anderen titel. 2) hij die in het klein verkoopt, 
slijter.

Brukinge, bruikinge, znw. vr. Gebruik.' 
Bruliede. Zie b r u u t l i e d e. 
Brullen, ZW. ww. intr. Brullen, ook van geluiden 


van andere dieren, b.v. van een hond. — Brullinge.

Brulocht, bruut-, bruul-, brul-, -lucht, -loft, 
brulft, znw. vr. Huwelijksfeest, trouwplechtigheid, 
bruiloft, huwelijk; b. houden, maken, doen, driven, 
bruiloft houden. 

BrulochtelI jee -loclhtel jc, bnw. Echtelijk, huwelijks-.


Brulochten, -loften, zw. ww. tr. Trouwen, in 
den echt verbinden; ook : zich in den echt verbinden 
(intr.).

Brulochtich, -loftich. Zie b r u 1 o c h t e 1 ij c. 
Brulochtsbedde , brulofts-, znw. o. Bruidsbed. 
Brulochtsgordel, brulofis-, znw. m. Maagden 


gord el. 
B nlochtshuus, brulofts-, -huys, znw. o. Huis 

waar eene bruiloft gehouden wordt.
Brulochtscleet, znw. o. Bruiloftskleed. 
Br ulochtsman, znw. m. Hofmeester, ceremo


nieme ester. 

Bruloohtsliet, bruloft-, znw. o. Bruiloftslied ; ver 
bruloehtliedekn, bruloftlieken. -kleinw. 
Brulochtsane, bruloft-, znw. m. Hetz. als b r u

lochtsliet.-
Brumese. Zie breemse (bremse).
Brunuue1, znw. o. of m. Bremstruik. 
Brammen. Zie b r o m m e n. 
Brun. Zie bruun. 
Bruneelkijn, brune-, znw. o. Eene brunette. 
Brunelle, znw. vr. Eene geneeskrachtige plant, 

bruinelle. 
Brunen, zw. ww. — I. Trans. Bruin maken. — II. 

Intr. Bruin worden of bruin zijn.
Bruneren, zw. ww. tr. Glanzen, polijsten.
Brunet , znw. o. Eene fijne donkerkleurige stof.
Brunicheit, znw. vr. Donkerheid, van kleur. 
Brunken. Zie bronken. 
Brusch, brusc, brusk, znw. m. Struikgewas, tak 

-kebossen. 
Bruschaert , znw. m. Schuimwijn.

Bruschen, bruiseken, brusschen, bruisen, zw. ww. 
intr. i) Bruisschen, schuimen ; bruschende won. 2) 
stormen, van den wind. 

Bruselacht, bnw. Brusselsch. Vgl. b r u u ns1acht. 
Bruseliën, znw. mv. Vruchten waarvan zoowel 

de kern als de schors gebruikt kan worden.
Brasen , bruysen, zw. ww. intr. Slempen, brassen.
Brusselen, *brisselen, zw. ww. tr. Tot gruis of 

kruim maken. 
BrutSe, bruetse, bruische, Zie b r o k e (b r o c h e).
Bruturf. Zie bij b r o u turf. 
Brnnclant, bruyc-, znw. o. Huurland, land dat 

men in pacht heeft.
Bruucsam, bruycsaem, bnw. Bruikbaar. 
Bruncware, bruyc-, -ware, -were, znw. vr. i) 

Het gebruik of bezit van landen, huizen enz., in 
tegenstelling met den eigendom. 2) de have, vooral: 
de levende have waarmede iem. landbouw drijft, 
ook : de hoeve zelve, bruiker (in de iade eeuw).

Brunewarer, bruyc-, -weerre, -waerder, znw. 

m. Bezitter, huurder. 
Brunoweeh, bruyc-, znw. m. Een geschikte weg, 
weg geschikt voor het gebruik.
Bruucweerre. Zie b r u u c w a r e r. 
Bruucwere. Zie b r u u c w a r e. 

BUEKEL. 

Bruul, bruel, bruil, briel, bru(e)le, znw. m. 
Weide, beemd; verkleinw. bruelkn, -ken.
Bruun, bruyn, brun, bnw. i) Bruin. 2) donker. 

3) glanzend, gepolijst; bruun stalgin.
Bruun, znw. m. Naam van den beer. 
Bruunachtich, bnw. Bruinachtig, donkerkleurig.
Brnnnllj c, bnw. Hetzelfde. 

Bruunpers, bnw. Donkerpaars.

Bruunroot , bnw. Donker rood. 
Bruunslacht, brunslachie, bnw. Brusselsch. 
Bruunsteen, znw. o. Bruinsteen, mangaan.
Brnnnvarnwieh, -verweek, bnw. Bruin van kleur. 
Bruunvisch, bruyn-, znw. m. Bruinvisch. 
Bruussohen, bruusken. Zie b r u s c h e n. 
Bruusten, zw. ww. intr. Bruischen, opborrelen. 
Bruut, bruyt, znw. vr. i) De verloofde zoowel 

als de jonggehuwde vrouw ; te brude ontbieden, tot 
eene bruiloft uitnoodigen ; sduvels, sviants b., de 
prooi van den duivel. 2) bijslaapster, bijzit. 

Bruut, bruyt, znw. Drek, uitwerpselen. Vgl. 
b r u u t w e c h. 
Bruut, bnw. Dom, onnoozel ; als znw., onnoozele 

bloed. 
Bruutbedde, znw. o. Bruidsbed. 
Bruutgave, bruyt-, znw. vr. Morgengave, ge


schenk van den man aan zijne jonggehuwde vrouw.
Bruuthoet, znw. m. Bruidskrans. 
Brnnteamere, znw. vr. Slaapkamer van jong


gehuwden.
Brnntclocke , znw. vr. De klok die bij eene 

trouwplechtigheid geluid wordt ; bruutcloctjt.
Brnnterone, znw. vr. Bruidskrans. 
Bruutleider, znw. m. Getuige bij een huwelijk.
Bruutliede, bruliede, znw. m. mv. Bruidsgelei


ders, getuigen bij het huwelijk.
Bruntlije, bnw. Bruids-, van of als eene bruid 

of jonggehuwde.
Bruutloft enz. Zie b r u 1 o c h t. 
Bruutman, bruyt-, znw. m. Hetzelfde als b r u u t


1eid er. 
Brnntpant, znw. m. Verlovingsgeschenk ; mor


gengave. Vgl. bruutgave.
Bruutsano, znw. m. Bruiloftszang, -vers, -lied. 
Bruutschat, bruyt-, znw. m. Bruidschat. 
Bruutspel, znw. o. Bruiloft. 

Bruuutstuc, bruyt-, -s/ic, znw. o. Huwelijksgeschenk. 
Bruutstoel, znw. m. Bruidstoel, de zetel der 
jonggehuwde vrouw. Vgl. w e d u w e s t o e 1. 
Brnutwech, bruud-, bruyd-, znw. m. Een weg 

voor mestvervoer, mestweg, beerweg.
Bruutaet. Zie brouaedse. 
Brulden enz. Zie b r o u w e n. 
Bruwet. Zie b r o u w e t. 
Bruwette. Zie b r o u w e t t e. 
Bruwier. Zie b r e v i e r. 

Bruxstoc. Zie bruggestoc.
Bu, tusschenw. Zie b a. 
Bu, znw. Zie bouw. 
Bubbel. Zie b o b b e 1. 
Bucht, znw. m. Geld (16e eeuw).
Budder znw. m. Spook (oostmnl.).
Buddrager. Zie b o t d r a g e r.
Budel, buydel, znw. Buidel, zakje : a) geldbuidel, 


beurs; in budel gaen, gangbaar zijn ; vgl. b o r s e; 
budel maken, inzameling houden; uien budel gade 

doen, hoofdelijken omslag doen. b) van andere-ringe 
zaken; buil, waarin meel gebuild wordt; penszak; 
dat budelkj/n sonder naei, de balzak. 

Budeldrager, znw. m. i) Lastdrager, zakkedrager. 
2) hij die de beurs of den geldzak draagt, kassier.
Budelen, buydelen, buien, zw. ww. tr. Door een 

zak van de eene of andere stof zeven; builen. 
Budelgane, znw. m. Collecte langs de huizen. 
Budelseve, znw. vr. Zeef. 

Budelsnider, znw. m. Beurzesnijder.
Buegel. Zie b o g e 1.
Buekel. Zie boekel. 



 

BUEL.

BAel. Zie b o e 1. 
Buelo . Zie b i l c. 


Boender. Zie b o n d e r. 
Boenen, znw. Plaatsnaam. Boulogne. 
Buer (twist). Zie b o r e. 
Biter. Zie b u u r. 
Buer. Zie beddebuur. 
Buerch. Zie b o r c h. 
BAerde. Zie boerde. 
Buerdene. Zie b o r d e n e. 
Buere, bijw. Zie bore. 


Bueren. Zie boren. 
Buëren, -eeren, zw. ww. tr. Beeldhouwen, cise


leeren, uitbeitelen. 
Buerstel. Zie borstel. 
Buert. Zie boort. 
Buerte. Zie boerde. 
Buste enz. Zie b o e t e. 
Bueter, znw. m. Bot, de visch. 
BAette. Zie brouwette, ede Art. 
Bnf, buffe, buffen. Zie b o f enz. 
Bufel, buffel, bucfel, znw. m. Buffel. 
Buffelinne, bufel-, znw. vr. Vrouwelijke buffel. 
BAffelsch, bnw. Buffelsch. 
Buffet, znw. o. Buffet. Vgl. b o f e t. 
Bugel, znw. m. Buffel. 
Bugelij c, buych-, bnw. Buigzaam ; meegaande met, 

ten speelbal aan. 

Bugen, st en zw. ww. — Trans. i) Buigen, 
krommen. 2) van richting doen veranderen, wenden, 
bugen van, afkeeren van ; bugen in, ergens heen 
wenden; linen troost b., zijn vertrouwen stellen in 
of op iets. 3) onderwerpen. 4) vermurwen ; in het 
pass., medelijden gevoelen. — II. Wederk. i) Zich 
buigen, buigen. 2) zich wenden, zich richten, eene 
zekere richting nemen. — III. Intr. i) Buigen, voorover 
hellen. 2) overhellen, neiging gevoelen voor 
(met le). 3) neigen, overdr.: zich schikken, voor iem. 

onderdoen (met den datief of vore). 
Bugger , znw. m. i) Ketter. 2) sodomiet. 
Buggerie, -n10, znw. vr. i) Ketterij. 2) sodomie. 
Buginge, znw. vr. Buiging, nijging. 
Buggle, znw. vr. Naam van een geneeskrachtige 

plant.
Buyken. Zie b u k e n. 
Baysen. Zie buien. 
Buysch, buysche, znw. vr. Naam van eene aken 

munt, ook in Limburg in omloop.-sche 
Buc. Zie buuc. 

Buc. Zie b o c. 
Buke, buuc, znw. vr. Loog. 
Buken, buyken, zw. ww. tr. In loog wasschen. 


Buken, buyken, zw. ww. intr. Buiken of vieren 
maken van een geslacht dier.-deelen 
Buken , zw. ww. tr. In eene korf doen, van bijen. 
Vgl. biebuuc. 
Bukich, buykich, bnw. Buikig, eene zekere ron


ding hebbende (van een schild). 
Bucken, bocken, zw. ww. intra Bukken. 
Buokenroete. Zie b o c k ij n. 

Buckinc, buckem, znw. m. Bokking, gerookte 

haring.
Buichte, znw. Bult, gezwel. Vgl. b u 1 g e. 
Bulderen. Zie bolderen. 
Bulderinge. Zie b o 1 d e r i n g e. 

Bule, buyle, znw. vr.; buyl, znw. m. i) Buil. 2) 

deuk. 3) blaas. 4) bult, bochel. 
Buien. Zie budelen. 
Buien, buylen, zw. ww. intr. Eene buil maken, 

opzwellen. 
Bulge, znw. m. i) Blaas, gezwel. 2) ingewanden 

van een gestorven beest. Vgl. g e b u 1 c h t e.
Buigen, zw. ww. intr. Zwellen, zich uitzetten. 
Buigen, zw. ww. intr. Rochelen, aanhoudend 

hoesten. Vgl. b u 1 s e n. 

Bul inga, znw. vr. Zwelling ; gezwel. 
BIIlloen. Zie billioen. 
Bulioen, balioen, znw. m. of o. Slechte meekrap. 


12 r

BUSSE. 

Bult. Zie b o 1 c. 

Buic. Zie b i 1 c. 

Buile, bul, znw. m. Bul, stier. 

Bulb, znw. vr. i) Waterblaas; ook : golf. 2) het 
zegel van eene oorkonde; de oorkonde zelve, bul, 
verordening. 3) boomstronk (oostmnl.).
Bullen, zw. ww. intr. Borrelen. Vgl. o p bullen, 
utebullen. 
Bullen, bulleren, -eeren, zw. ww. tr. Met een 
zegel voorzien, zegelen.

Bullen, zw. ww. intr. Razen, tieren. 

Bnilioen. Zie bulioen en bilioen. 

Bolsen, buissen, zw. ww. intr. Rochelen, aanhoudend 
hoesten; Nulsen ende bullen. 
Buisich , bnw. Hoesterig. 
Bulslach. Zie buulslach. 
Buislagen. Zie b u u 1 s 1 a g e n.
Buist, znw. Dwarshout in eene stellage. 
Buistenge, -stringe, -sleringe, znw. i) Dwars


hout in eene stellage; vla. „bulsterhout". 2) korenschoof 
(in dezelfde bet. bultinge).
Bulster. Zie bolster. 

Bulsteringe, -stringe. Zie b u 1 s t e n g e.

Bult (boll). Zie b o u t (pijl).

Bult. Zie b u l t e. 

Bultachtich, bnw. Bultig, gebocheld. 

Bulte, bull, znw. vr. i) Bult, buil ; ook : bochel. 
2) stroozak. 
Bulte , znw. Paddestoel. 
Bultèl, znw. m. Doek die als filtreer wordt gegebruikt, 
zeef. 

Bultenaer, znw. m. Bultenaar. 

Bultereren, jureren, zw. ww. intr. Opzwellen,

-

een bult of buil worden of maken. 
Bundel. Zie b o n d e 1. 
Bunder, buender. Zie b o n d e r. 
Bundinc. Zie b o n d i n c. 
Bunge. Zie b o n g e.
Bungel, bengel, znw. m. Halsblok voor dieren. 
Bun en. Zie b o n g e n. 
Bunke. Zie b o n k e. 
Bunsinc. Zie b o n s i n C. 

Burat, bourat. Zie b u r r e. 

Burch, enz. Zie b o r c h. 

Burden -en, -ene. Zie b o r d e enz. 

Burdesel. Zie bordesel. 

Burdoen, znw. m. Muildier. 

Bure, bijw. Zie b ore. 

Buren. Zie b o r e n. 

Burengericht. Zie b u u r g e r e c h t e. 

Burger enz. Zie b o r g e r. 

Burinne , znw. vr. Burin, buurvrouw. 

Burn. Zie born. 

Burnet. Zie b r u n e t. 

Barre , bare, znw. vr. Eene grove wollen stof. 

Borrelen, burlen. Zie b o r r e 1 e n. 

Bursa. Zie b o r s e. 

Bus. Zie b u s s e. 

Busant. Zie b is a n t. 

Busboom. Zie bosboom. 

Busch. Zie b o s c h. 

Buse, buyse, znw. vr. Buis, kanaal. 

BAs e, buusse, buysse, znw. vr. Eig.: vaas, beker; 
very.: een klein schip voor de haringvangst bestemd. 
Busecooi, buyse-, znw. vr. Buiskool, kabuiskool. 
Buseloren, znw. vr. mv. Beuzelende leugen


praatjes, bedrieglijke beuzeltaal. 

Bustin, buysen, zw. ww. intr. Sterk drinken, zuipen, 
slempen. — Bitser. 

Busine. Zie b o s i n e. 

Businge, znw. vr. Drinkgelag.

Busins. Zie b u n s i n c. 

Buskenbiaser. Zie bij b u s s e. 

Busschaelge. Zie bij b o s s c h a g e. 
Busschop enz. Zie bisschop.
Busse, bosse, bus, bussche, bossche, znw. vr. en 


m. i) Bos, bus, als middel om iets te bewaren; 
geldbus, offerbus ; verklw. buskm, bulken, busschel

122 BUSSEGAT. 

kin, busje (met verjongingsmiddelen ; vandaar buskenblaser, 
de man die in de bus blaast). 2) vuurroer. 
3) laatbus, als medisch werktuig. 4) een gouden 
of zilveren versiersel, lat. bulla. 5) insigne. 

Bussegat , bus-, znw. o. Schietgat. 
Bussegelt znw. o. Geld dat in eene bus gedaan 
wordt, potgeld. 
Bussegeschot, bus-, -geschut, znw. o. Kogels 
uit eene „bus" geschoten. 
Bussehere, bus-, znw. m. Hetz. als buss emeester, 
2). 
Bussecarre, znw. vr. Affuit. 

Bussecloot, bus-, znw. m. Steenen of looden kogel. 
Bussecruut, bussen-, bus-, -cruyl, znw. o. Buskruit. 
Busselade, znw. vr. Affuit. 
Bussele. Zie bossele. 


Bussemeester, bus-, -meister, znw. m. i) Opzichter 
over het geschut, artillerie-officier. 2) betaalmeester; 
hij die eene kas bestuurt. 

Bussenhuus, -buys, znw. o. Tuighuis, arsenaal. 
Bussepoeder, bus-, znw. o. Buskruit. 
Busseschieter, bus-, znw. m. Hij die het ge


schut bedient, kanonnier ; busschietersloon. 
Busseslot, bus-, znw. o. Hangslot. 
Bussesteen, bus-, bos-, znw. m. Steenen kanons. 
kogel. 
Bustwere, bost-(wvlaamsch), znw. .r. Hetz. als 

b o r s t w e r e. Steenen onderbouw aan een muur. 
But. Zie b o t. 
Butachtich. Zie b o t a c h t i c h. 
Bute (buut, „buuts lants"), voorz. Buiten. 
Butelboom. Zie bottelb oom. 

Buten. Zie boeten. 
Buten, buyten, voorz. en bijw. — I. Voorz. met 
den dat. en acc., soms met den gen. ; buten lanis, 

b. this, b. sinnes. i) Van plaats. Buiten, buiten de 
grenzen van, zich niet bevindende binnen den omtrek 
van iets. 2) afgezonderd, verwijderd van iets. 
3) buiten, zonder; b. hole. 4) tegen; buiten de toestemming 
van. — II. Bijw. i) Buiten, buiten de stad; 
die van b., de belegeraars ; b. af, op eenigen afstand, 
afzonderlijk; b. doen, uitzonderen ; hem enes b. doen, 
iemand verloochenen; buiten huwelijk ; b. winnen. 
2) naar buiten. 3) van buiten; b. connen, weten, van 
buiten kennen. 4) te b., in de uitdr. te b. doen, -geen, 
met gen. en acc., afstand doen van ; 4/ns selfs te b. 
geen, zich zelf verloochenen. 
Buten, buiten, zw. ww. tr. i) Verruilen, ver 
verdeeles. 3) buit maken.-kwanselen. 2) 
Butenbacken, deelw. bnw. Buiten de stad gebakken 
(van brood). 
Butenbliven, st. ww. intr. Uitgesloten zijn(met van).

Butenborger, -burger, znw. m. Burger die bui


ten den stadsmuur woont. 
Butendacs, bijw. Onder den blooten hemel. 
Butendoen, wederk. ww. Zie buten. 
Batendijcs, bijw. Buitendijks. 
Butendrinker, znw. m. Hij die zich in kenne


lijken staat van dronkenschap op straat vertoont. 
Butenexc}js, znw. m. Accijns van wat van buiten 
komt. 
Butengaen, st. ww. intr. - Met den gen., ver 
afstand doen van.-loochenen, 
Butengebuur, znw. m. Buitenbuur, bewoner 

eener buitenbuurt. Vgl.i n b u u r. 
BIItengebuurte, znw. vr. Buitenbuurt. 
Butenkeren, buiten-, zw. ww. tr. Aftrekken, 

afwenden. 

Butenlandich, -lendich, bnw. i) Uitlandig zijnde. 
2) niet binnen een bepaald rechtsgebied behoorende, 
forens (ook butenlander). 

Butenlant, znw. o. Het buiten een dijk gelegen 
land. 
Butenlantsgilde, bute, znw. vr. en o. Te Am


sterdam. Hetzelfde als butenlantsvarersgilde. 
Vgl. binnenlantsvarer. 
Butenlaten, buiten-, st. ww. tr. Uitademen. 

BUUCOEVEL. 

Butenliede, buiten-, -luck, znw. m. mv. i) Buitenlui. 
2) zij die niet tot eene bepaalde corporatiebehooren, buitenstaanders. 

Butenman, znw. m. Hetzelfde als buten 1 a n


der (zie butenlandich).
Butenmensche, znw. vr. Vreemdeling. 
Butenomme, -om, bijw. i) Buitenom, van den 

rechten weg af. 2) langs een omweg, buitenom. . 
Butenommeganger, - zn w. m. Waker die door 
de buitenwijken der stad gaat. 
BIItenporte, buiten-, znw. vr. Buitenpoort, poort 
aan de buitenzijde van eene vesting. 
Butenporter, ftoorter, znw m. Hetz. als b utenborger.-

Butenschap, buiten-, znw. vr. Ruiling (oostmnl.).
Butensluten, st. ww. tr. Uitsluiten, buitensluiten. 
Butensluter, buiten-, -sluiter, znw. m. Hij die 

uit-of buitensluit; ook : deurwachter, knecht van den 

gevangenbewaarder (te Antwerpen).
Butenstaen, st. ww. intr. Buitenstaan. 
Butenstat, znw. vr. Het deel der stad buiten 

den stadsmuur. 
Butenste , bnw. superl. Buitenste. 
Butensteken, st. ww. tr. Uitzonderen, achter


houden. 


Butenvisch, znw. m. , Zeevisch. 
Butenwech, buiten-, znw. vr. Weg om de stad 


heen, singel.
Boter, buiter, znw. m. Ruiler, kwanselaar. 
Eater, voorz. Buiten. 
Butertieren, buiter-, bnw. Ontaard, snood, ver 

Vgl. putertieren.-dorven. 
Butineren, • eeren, zw. ww. tr. Verdeelen (van buit). 
Butinge, buit-, znw. vr. Buitenstad, voorstad, 

gehucht ; ook buileny. 
Butinge, buit-, znw. vr. i) Ruil, ruiling. 2) ver 

buit.-deeling. 3) 
Butkjn. Zie bot en botdrager. 
Butoor, znw. m. Roerdomp. 
Butse, botse, znw. vr. i) Buil, kwetsuur. 2) knop, 

ronde verhevenheid, knoop. 

Butseel, boetseel, znw. m. i) Lederen wijnzak; 
pens, vleeschzak, het menschelijke lichaam. 2) ronde 
lijst of bies met een plat kantje onderaan (schrijnw.). 

Butsen, zw. ww. intr. Stooten, botsen ; veel poeha 

maken, pralen. 
Butshovet. Zie b o t s h o v e t. 
Butte. Zie botte. 
Buttel. Zie bottel. 
Bnuchsam , -seem, bnw. Buigzaam ; meegaande. 
Buuchsamheit, buck-, -saemheit, znw. vr. Buig


zaamheid ; inschikkelijkheid. 
Buuc, buyc, buc, buke, znw. m. r) Buik; maag;

, 

verklw. buucsk^n, bukelkn ; moederlijf. 2) de rompvan het menschelijk lichaam, het geheele lijf; enen 
dat hovel van den buke sloren. 3) de helft van een 
geslacht dier, eene zijde of ook : een vierendeel. Vgl.
b u k e n. 4) buik, ronding. 5) bijenkorf. Vgl. b i'eb 
u u c en b u k e n. 6) de gemeente, de stemgerechtigde 
leden eener gemeente; het lichaam eener ge. 
meente; hetgeen zij aan eigendommen bezit. 7) 
huwelijk ; b. gebroken, ontbonden huwelijk, b. geheel 
gebroken, waar vader en moeder overleden zijn; b. 
kalf gebroken, waar een der ouders nog leeft. 8) 
bloedverwantschap; comen van vriën buke, afkomen 
van een vrijen meester in het ambacht of gild. 9)
bedding van wateren. zo) beuk eener kerk. 

Buuc (loog). Zie buke. 
Buucachtich, bnw. Buikig. 
Buurbete, buyc-, znw. vr. Buikpijn, krampen in 
den buik. 
Buucbindel, znw. m. Buikriem. 

Buucevel, buyc-, -ovel, -oevel, -koevel, znw. o. 
Dysenterie, diarrhee, cholera, roode loop; ook r o d e 
buuceve1. 

Buurgordel, buyc-, znw. m. Buikriem ; gordel.
Buncluse, buyc-, -luys, znw. vr. Platluis. 
Buucoevel, -koevel. Zie b u u c e v e 1. 


BUUCSOCHT. 

Buucsocht, buyc-, znw. vr. Buikziekte. - Buucsuchtich, 
buyc-. 
Buucsteke, buyc-, znw. m. Steek of kramp in 
den buik. Vgl. b u u c b e t e. 
Buucswellinge, buyc-, znw. vr. Buikgezwel. 
Buucvast, .buyc-, buc-, bnw. B. si/ten, wonen, 
bliven, ergens zijn vaste woonplaats of domicilie hebben. 

Buuowas, znw. m. Huwbaarheid, huwbare jaren(?). 
Buni, buyl, znw. vr. Bult, bochel.' Vgl. b u 1 e. 
Buulrug et, -rigget, bnw. Gebocheld. 

 Buulslac bul-, znw. m. Het toebrengen van 

eene buil. --^Buulslagen, bul-, zw. ww. tr. 
Buunre. Zie bonder. 
Buunrevat, zuw. o. Opbrengst van graan aan 

den leenheer naar gelang van het aantal bunders. 
Buur, buer, znw. o. of m. Huis, schuur. 
Buur. Zie b e d d e b u u r. 
Buurt buer, buyer, znw. m. i) Inwoner, meestal 

hij die als inwoner in rechten en verplichtingen 
deelt (soms ook: burger). 2) buurman. 
Buur, bure, znw. vr. i) De gezamenlijke inwo


ners. 2) buurt. 
Bnnrbanc^ znw. vr. Zie b u u r g er e c h t e. 
Buurbrief znw. m. i) Geschreven stuk of brief, 

waarbij iemand wordt erkend als „buurman of buur" 
(ingezetene). 2) een geschreven stuk, inhoudende 
recht voor of door de „buren" opgesteld. 

Buurbjjt, buer-, znw. m. ; -bite, znw. vr. Eene 
bijt voor eene bepaalde buurt of getal huizen, voor 
een zeker aantal buren. 
Buurbrinc, znw. m. i). Dorpsplein. 2) de daar 
gehouden vergadering. 
Buurdinc, buyr-, -ding, znw. o. Hetz. als b u u r. 
g e r e chte. . 
Buurdincdach, znw. m. De dag voor een burengerecht. 
Buurgat, buer-, znw. o. Gemeenschappelijke 

toegang of doorgang. 
Buurgelt. Hetz. als burgergeit. 
Buurgerechte, buer-, buyr-, buren -, -gerecht; 

ook -recht, znw. o. i) Het recht van inwonende in 
een dorp. 2) recht van ingezetenschap (vgl. b u u rb 
r i e f). 3) gerecht van dagelijksche zaken waarin 
de buren vonnis vellen, burengerecht.

Buurgerucht, -geruft, znw. o. Burengerucht, 
het oproepen der buren in geval van nood of gevaar. 
Vgl. buurroep.

Buurheerschap, burherschoh, znw. o. Het bestuur 
of toezicht over eene buurschap, boerrichterschap. 
Buurhere, buer-, znw. m. Hetz. als b u u r


m e e s t e r. Burgemeester.
Buurherder buir-, -heerd, znw. o. Herder der 
kudde van de gezamenlijke buren. 
Buurhuus, buyrhuys, znw. o. Huis van een 
buurman. 
Buurkerke, znw. vr. Kerk voor eene bepaalde 

buurt of parochie. 
Buurkint, buer-, znw. o. Buurkind. 
Buurclocke, buer-, znw. vr. Dorpsklok, ge


meenteklok. 

CELLE. 123 

Bnnrcnape, buer-, znw. m. Hetzelfde als b u u r 
adé Art. en buurman. 

Buurliede, znw. m. mv. Buren, personen die tot 
denzelfden rechts-en bestuurskring behooren, of 
personen, die het „buurmael" (het recht van ingezetenschap) 
hebben verworven. 

Buurlijo, buer., bnw. Wat de buren betreft, van 
de buren; enen vrede, een lant b. maken, zijn land 
door eene omheining van dat der buren afscheiden. 

Buurmael. Zie bij buur 1 i e d e. 

Buurman, buyr-, buer-, znw. m. i) Inwoner, en 
als zoodanig rechtsgenoot. 2) ingezetene. 3) rechtsprekende 
in het burengerecht. 

Bnnrmarke, znw. vr. i) Gemeenschappelijk bezit 
der buren of markgenooten. 2) de brink van 
het dorp. 

Buurmeester, buer-, -meister, znw. m. i) Hij 
die het bestuur of het toezicht heeft over eene buurtschap, 
boerrichter (te Groningen). 2) hetzelfde als 
b o r g e r m e e s t e r. 

Bnnrmeesterampt, -schap, znw. o. Het ambt 
of de waardigheid van „buurmeester". 
Buurput, znw. vr. Gemeenschappelijke put van 
een bepaald aantal buren. 
Buurraet, znw. m. Rechter, raad uit de buren, 
recht sprekende in het burengerecht. 

Buurrecht. Zie buurgerecht.

Buurrechter, znw. m. Hetz. als buurmeester. 

Buurroep, -roe,pt, znw. m. Hetz. als b u u rgeruchte.-

Buurschap, znw. vr. Gemeente; dorp, buurtschap. 

Buurschattinge, znw. vr. Schatting door het 
burengerecht.

Buurschot, buyr-, znw. o. Dorpslasten, omslag. 

Buursegginge, znw. vr. Uitspraak van het 

burengerecht.

Buursprake, buer-, -sftraec, znw. vr. Vergadering 
der buren ter wetgeving, ook : het aldaar vastgestelde 
(dat in een buurshraecboec werd opgeteekend). 

Buurte, buerte, buyrte, znw. vr. Buurt, gebuurte. 
Bnnrtnnch, znw. o. Verklaring der tot een zeker 
doel opgeroepen buren. 
B uurvierschaer, znw. vr. De vierschaar of 
rechtbank der buren. Vgl. b u u r g e r e c h t e, 3). 
Buurwake, znw. vr. Wacht gehouden in eene 
bepaalde buurt. 

Buurwech, znw. m. Gemeenschappelijke weg. 

Buurwerc, buer-, -warc, znw. o. Arbeid voor de 
gemeente (graven van grachten, waken enz.). 
Buurwijf, znw. o. Buurvrouw. 
Buurwilcore, buer-, -wilcoor, -wilker, znw. vr. 

Besluit of vonnis van het burengerecht. 

Buusschen , bruischen, zw. ww. intr. Slaan, kloppen 
; leven maken. 

Buust, buyst, znw. Knuppel. 

Bnverie. Zie b o e v e r i e. 

Buwe. Zie bouwe. 

Buwe, in schaehsbuwe. Hetz. als b u u c (2). 

Buwer. Zie bouwer. 

Buwette. Zie buëtte en brouwette. 

C. 
Cedele, cedel, ceel, cheel, znw. vr.: verkleinw. Cederijn, cederin, cedrjn, bnw. Cederhouten. 

cedelkijn, ceelkijn. i) Lijst. 2) akte, schriftelijke ver Cedewer. Zie s e d e w a r e. 
-klaring. Cedule. Hetz. als c e d e l e. 
Ceder, Cederboom, Cederenboom, znw. m. Ceedse (zetel). Zie s e e d s e. 

Ceder. Ceiser (jalmwijn). Zie s e i s e r. 
Cederenrps, znw. o. Tak van een ceder. Celebreren, zw. ww. tr. Ene misse c., of ook 

Cederensalve, znw. vr. Zalf uit den ceder ver-alleen celebreren, eene mis opdragen. 

kregen. Cello) chelle, znw. vr. i) Cel, kloosterkamertje. 
Cederenvrucht, znw. vr. Appel van den ceder. 2) loge, kleine afgesloten ruimte in een schouwburg, 


124 CELLEBROEDER. 

verklw. eellekn. 3) verblijf, woning; die hoge celle, 
de hemelwoning, de hemel. 4) kleiner klooster, afhangende 
van het moederklooster. 5) kelder. 

Cellebroeder, znw. m. Lid eener kloosterorde, 
ook Alexianen en Lollarden geheeten. 

Cembeel, chembeel, znw. o. Slag, slagorde; cembeel 
driven, vechten, zich weren, eene slachting 
aanrichten. 

Cement , znw. o. Cement, pleisterkalk. 
Cenakel, znw. o. en m. Eetzaal, eetkamer.. 
Cenatuer. Zie s e n a t u e r. 
Cens. Zie c ij s. 


Censer. Zie c i s e n a e r. 
Centaurea, centauwer, znw. vr. Duizendgulden 


-kruid. 
Centauroen, znw. m. Centaur. 
Centenaer, -are, znw. m. Centenaar. 

Centrum, znw. o. Middelpunt; ook: een kompas. 
Cepter. Zie s c h e p t e r. 
Ceraste, znw. m. Hoornslang. 
Cerkemanage. Zie cherkem anage. 
Cerken. Zie c h e r k e n. 
Certein, bnw. Zeker, gewis. 
Cessant, znw. m. Een failliet. 
Cesse, ces, znw. o. en m. i) Het schorsen van 


kerkelijke of maatschappelijke plechtigheden of ver 

eerste geval : interdict ; voor het-richtingen ; in het 
tweede gebruikte men ook ces van wette. 2) afstand ; 
ces van goede, afstand van goed door een schuldedenaar 
(in de i7de eeuw: akte van faillietverkiaring). 


Cessen, chessen, cissen, chissen, sissen, zw. ww. 

— I. Intr. Ophouden; tot bedaren komen; sender c., 
zonder ophouden. — II. Trans. i) Iets doen ophouden; 
van twist, bijleggen; van bloed, stelpen. 2) 
iemand tot bedaren brengen. 
Cesseren, sesseren, sissieren, zw. ww. — I. Intr. 
i) Wijken, terugtrekken. 2) ophouden ; sonder c., 

— II. Trans. i) Staken, doen ophouden. 2) zonder 
uitgedrukt object : a) verzachtend werken, van geneesmiddelen. 
b) kerkelijke of maatschappelijke 
plechtigheden of verrichtingen doen stilstaan; het 
interdict af kondigen. 
Cessinge, znw. vr. Het stilstaan of doen stil


staan van iets ; stilstand ; staking. 
Cetere, ceter, teler, znw. m. Schurft. 
Cetj]n (sittimhout). Zie s e t ij n. 
Chaerse. Zie s a r g e. 
Chammerande, znw. vr. Lijstwerk, omlijsting 

om deuren, vensters enz. 
Chantement, znw. o. Tooverspreuk. 
Chanteren, zw. ww. tr. Zingen. 
Chapeel, sa75eel, tsajbeel, znw. m. Hoed ; krans. 

Ook cafteel, cabj5eel, samjbeel, -iel. 
Chartres chaertre, sartere, tsaertere, znw. m. 
Ieder officieel stuk, de eene of andere formeele ver 
overeenkomst bevattende ; oorkonde;-klaring of 

plechtige belofte, verbintenis. 
Chartres chaertere, znw. m. Gevangenis. 
Chartroysj sartr-, saerir-, tsaertr-, -troyser, 

znw. m. Karthuizer. Vr. tsaerireusinne (chartroysinne). 


Cheel. Zie c e d e l e. 
Chemeneie, znw. vr. Schoorsteen. 
Chens. Zie c ij n s. 


Cherke, znw. Ronding; waarschijnlijk: ijzeren of 
metalen ring of hoepel. 

Cherkemanage, cerke-, Iserke-, -managie, znw. 
vr. Grensbepaling; gerechtelijk onderzoek omtrent 
een eigendom met bijroeping van belanghebbenden, 
buren en deskundigen. 

Cherken (cerken, scerken, scherken), zw. ww. intr. 

i) Rondgaan. 2) de ronde doen. 
Cherubin, znw. mv. Cherubijnen. 
Chevael, znw. o. Paard. 

Chevaelrie, znw. vr. Hoedanigheid van ridder, 
ridderlijkheid. 
Chevauchie, znw. vr. i) Ridderlijke heervaart 

CIMENT. 

of krijgstocht, expeditie van ruiters. 2) ruiterafdeeling, 
gevolg van ruiters. 

Chibole. Zie c i p e 1. 

Chieftein. Zie c i v i t e i n. 

Chiege (zetel). Zie s e e d s e. 

Chieragiën, znw. mv. Sieraden, sieradiën. 

Chiere, eiere, schiere (sjiere), znw. vr. i) Gelaat, 
vooral van de uitdrukking er van, steeds verbonden 
met een bnw. ; blide, felle, quade, vrome, treekende 
chiere. 2) „enen goede, grote chiere doen", iem. een 
vriendelijk gelaat toonen, iem. goed ontvangen; 
hier ook zonder bnw.; onthaal. 3) feest; goede sier; 
chierkjjn, feestje. 

Chiere, chieren enz. Zie s i e r e, sieren. 

Chieren, ehieringe. Zie schieren, schier 
i n ge. 

Chiment. Zie c e m e n t. 

Chingel. Zie cm n gel. 

Chinxendach, chinxene. Zie c i n x-. 

Chiphonie, znw. vr. Een muziekwerktuig. 

Chirographer znw. vr. Eene met iemands eigene 

hand onderteekende oorkonde; vooral eene handvest 
tweemaal op hetzelfde blad geschreven met 
eene tusschenruimte, waarop o.a. het woord „chirographe" 
geschreven werd ; van dit dubbelschrift bekwam 
elk der beide partijen de op de andere juist 
passende helft; schuldbekentenis. 

Chirogril, cyro-, znw. m. Stekelvarken, egel; 

ook benaming van andere dieren, o.a. het konijn. 
Chirurgie, cyr-, znw. vr. Heelkunde, chirurgie. 
Chirurgljn, cyrurgijn, cyrgiin, syroergien, znw. 

m. Chirurgijn, heelmeester. 
Chiteit. Zie c i t e i t. 
Chivaetsie. Zie chevauchie. 
Chockeren, tsockeren, zw. ww. intr. Samenstoo


ten, tegen elkander aanbonzen in een gevecht. 

Choor. Zie c o o r. 

Chore. Zie core. 

Christen, Christenmensch. Zie K e r s t e n. 

Ciborie, cyborie, znw, m. Kelkvormig vat met 
een gewelfd deksel, waarin de H. Hostie bewaard 
wordt, ciborie. 

Cicero, znw. vr. Erwt, dial. keker. 

Cier, Cierage, enz. Zie s i e r. 

Cifac, syfac, syMac, znw. Een deel van het 
buikvlies. 

Cifer cipher, znw. Cijfer. 

Ciferboec, znw. o. en m. Rekenboek. 

Ci]ns, chins, cheins, diens, chins, eins, sis, tseins, 
Isens, eens, cis, tsijs, znw. m. i) Schatting of grond 

betaald door den eigenaar, of eene vergoeding-rente 
betaald door den landgebruiker aan den eigenaar, 
of een hoofdgeld betaald aan een. heer, of eene belasting 
aan het openbaar gezag; c. gebieden, eene 
belasting uitschrijven; c. ledigen, zijne belasting voldoen 
; c. gelden, geven, betalen ; c. nemen, inzamelen, 

ontvangen ; c. sellen oh, iem. schatting opleggen; 
den c. nederleggen, afschaffen; enen te c jnse setten, 
iem. op cijns stellen; enen (dat.) te cj/nse staen, aan 
iem. schatplichtig zijn; overdr. geven, betalen c., den 
tol aan de natuur betalen. 2) landpacht. 3) verplichting. 
4) belooning, geschenk; die hemelsche c., de 
hemelsche gelukzaligheid. 

Cijnsdach, chi ns-, cheins-. znw. m. Betaaldag. 

Cijnselijc, cijns-, cis-, bnw. Schattingplichtig. 

Cjnsenaor, znw. m. Rentheffer. 

Cijnser, censer, tsenser, znw. m. i) Cijnsplichtige. 
2) ontvanger. 

Cjjnsgelt, cijs-, znw. m. Accijns. 

Cijnsgoot, znw. o. Cijnsschuldig goed. 

Cijnshere, -heifer, znw. m. Rentheffer. 

Cipnslant, znw. o. Cijnsschuldig land. 

Cijnsmeester, cis-, znw. m. Ontvanger der accijnsen. 
Cjjnsrente, znw. vr. Erfpacht. 
Cimbele, cymbel, znw. vr. Cimbaal, klankbekken. 
Ciment, chiment. Zie c e m e n t. 


CINAMOME. 

Cinamome , mijn, -ma, znw. o. Kaneel. 

Cindael. Zie 
-
s i n' d a e 1. 
Cindel , ciníel, znw. m. Hamerslag.
Cingele, cingel, cingle, chingel, singele, znw. m. 


i) Buitenste muur van eene stad, een burcht enz.; 
de grens van het grondgebied, grenslijn. 2) buikriem, 
gordel voor paarden. 3) gordelroos.

Cinglatoen, singl., znw. o. Benaming eener zij


den stof; een dekkleed of tapijt van die stof. 
Cinc, znw. m. De vijf op den dobbelsteen. 
Cinoper, cinoi el, cinober, znw. o. Rood, ver


miljoen.
Cineel. Zie c i n d e 1. 
Cinxenavont, znw. m. Dag voor pinksteren.
Cinxendach, sinx-, tsinx-, chinx-, znw. m. 

Pinksterdag.

Cinxene, cinxen, chinxen, tsinxen, znw. m. Pink. 
steren ; beloken c., de zondag na P., de octaaf van P. 
Cinxene, tsinxene, znw. Kraan, zwengel aan 

eene pomp, wip.
Cinxenweke, sfinx-, znw. vr. Pinksterweek. 
Cipan, cybau, syî5au, tsiau, znw. m. Krans als 

versiersel gedragen (vgl. c h a p e e 1) ; toilet; c. maken, 

doen, toilet maken, zich optooien, pronken.
Cipel, cytel, syjbel, chibole, znw. vr. Ui, ajuin.
Cipersch, bnw. Cyprisch.
Cipher. Zie c i f e r. 
Cipier, chebier, znw. m. Cipier.
Cipresse, cij5res, cybres , ci iressenboom, znw. m. 

Cypres ; cihressenvrucht. 
Cypren, znw. o. Cyprus.
Cyprijn, cyhren, bnw. Van den Egyptischen 

cyprusboom; olie c. cyprusolie of -zalf. 

LJ 


Dabondant, bijw. Bovendien. 

Dacha znw. m. r) Dag; des ander(s) dages (vgl. 
a n d e r d a g e s) ; eens dages, eens ; naest dagen, eerst. 
daags; anders daechs, anderen dages ; d. over d., 
den volgenden dag; den d. blazen, luden, roepen, het 
aanbreken van den dag aankondigen ; scone d., 
helder dag; alre dage gelike, eiker daghelike, alle 
dages, dagelijks; een hoge d., een hooge feestdag; 
goede d., feestelijke dag ; ten joncsten (nl. dage) ; 
open d., een dag, waarop ambtelijke handelingen 
kunnen plaats hebben; nieuwe d., nieuwjaarsdag 
(tegenover nieuwe avont, oudejaarsavond) ; goede d., 
zegenrijke dag; bi den goeden dage, bij Gods gunst; 
goeden d. hebben, gelukkig zijn ; enen (datief) goeden 

d. ontbieden, bidden, iem. goeden dag zeggen, des 
hemels zegen over iem. afsmeeken ; quade d., ramp. 
spoed ; blide d., heuglijke dag; droeve d., ongeluksdag, 
ongeluk. 2) het daglicht, het (zonne)licht; met 
claren dage, rond en eerlijk; onder (den) dien d., 
hier op aarde. 3) tijd, tijdperk; nu bi dage, nu ter 
tijd ; vooral in het mv. in de bet. van leeftijd ; te 
sinen dagen comen, mondig worden ; sine dage hebben, 
.onder sine dage sin; van dagen sin, op jaren zijn; 
nout min dage, nooit in mijn leven. 4) een bepaald 
aangewezen of geregeld wederkeerende dag : a) een 
kerkelijk feest ; ook : feest, naamdag ; b) dag waarop 
de eene of andere rechtshandeling plaats heeft, dag 
waarop iem. voor een (rechterlijk) college behoort 
te verschijnen ; d. sellen, leggen, nemen, stellen, 
maken, een termijn voor eene rechtshandeling bepalen; 
enen enen d. leggen, iem. dagen; enen d. van 
rechte leggen of besceiden, een rechtdag voor iem. 
bepalen ; enen enen dach van den hoechsten rechte 
leggen, iem. in een crimineel proces voor het gerecht 
dagen ; ook d. maken, d. leggen, dagvaarden ; later 
als één geheel dackleggen, dackseilen, dackstellen, 
.00k als tr. ww en in het passief ; iem. rendez-vous 
DACHHOUDER. 

Cirat , znw. Steenen tentje, hutje (?).
Cyrgie, cyrgyn. Zie c h i r u r g i e, -g ij n. 
Cirkel, cyrkel, cierkel, cerkel, tsirkel, znw. m. 


i) Cirkel, kring, ring; des cirkels troon, het uit


spansel. 2) passer. 3) (hoofd)wrong, diadeem. 
Cirkelen, zw. ww. tr. Cirkels maken, ronden.
Cirkelinge, znw. vr. Ronding, kromming.
Cirkelront, bnw. Cirkelrond, rond.
Cirkelsgewise, -wise, bijw. Kringsgewijze.
Circomanage. Zie c h e r k e m a n a g e. 
Cirograef. Zie c h i r o g r a e f.
Cirogril. Zie chirogri1.
Cirone, znw. vr. Waspleister.
Ciroop. Zie siroop.
Cyrurgien. Zie c h i r u r g ij n. 
Caseine. Zie s i s e i n e (eene munt).
Cisoor, znw. m. Schaar. 
Cissen. Zie cessen. 
Cisterne, sis-, -taerne, -teerne, znw. vr. Water. 

put, regenbak, vergaderbak voor water. 
Citatie, -cie, znw. vr. Dagvaarding voor eene 

geestelijke rechtbank.
Citeit, chiteit, chyteit, tsiteit, znw. vr. Stad. 
Citeren, -ieren, zw. ww. tr. Dagen voor eene 

geestelijke rechtbank.
Citernaet. Zie c i t r o n a e t. 
Cit01e, cyl-, sit-, znw. vr. Eene soort cither. 
Citoolre, -toler, znw. m. Citherspeler.
Citrjn, cyt-, bnw. Citroengeel.
Citronaet, -ternaet, znw. vr. Apels van citer 

citroenen. -naten,
Citrulle, znw. vr. Pompoen.
Civetein, chief/em, znw. m. Kapitein, aanvoerder. 

geven. 5) de vergadering die tegen een bep. tijd en 
met een bep. doel wordt uitgeroepen, rechtszitting; 
enen d. leggen, set/en, maken, nemen, eene vergadering 
beleggen ; d. houden, leysten, eene conferentie 
houden ; enen (dat.) d. houden, iem. vertegenwoordigen 
in rechte ; den d. doen, den d. vervaren, voor zich 
zelven of voor een ander verschijnen. 6) de laatste 
dag van eene bepaalde tijdruimte; termijn; een d. 
van berade, een termijn waarbinnen men besluiten 
moet ; corte d., een korte termijn ; uterste d., een 
uiterste termijn ; d. ende stonde, dag en uur; d. verdragen, 
een termijn toestaan ; goet te dage set/en, goed 
verkoopen op crediet ; jaer ende d., eenjaar, zes weken 
(en drie dagen) ; hondert jeer ende enen d., levenslang, 
voorgoed; d. hebben, een termijn hebben: a) 
voor eenige rechtshandeling. b) van gevangenen en 
gijzelaars ; ook d. gecrigen, vercrigen, de bepaling 
verkrijgen van den dag, waarop men zal worden 
terechtgesteld, ook: tijdelijk ontslagen worden ; in 
deze laatste bet. ook d. geven. 7) vervaldag, betaaldag, 
verjaringsdag. 8) uitstel, uitstel van vijandelijkheden 
of rechtspleging ; dach geven. 9) strijd, slag.

Dach , voegw., dial. uitspraak van doch. 

Dachbrant, znw. m. Brand bij dag aangestoken 
of uitbarstende. 
Dachdroom, znw. m. Sul, sukkel. 
Dachfart. Zie d a c h v a e r t. 
Dachgelt, dage-, znw. o. i) Het geld, dat iem. 

per dag, voor de op één dag gemaakte kosten, of 
het op één dag gedane werk, ontvangt. 2) van dach 
in den zin van termijn. Interessen wegens niet 
tijdige nakoming eener verbintenis (ex mora).

Dach rake, dag-, znw. vr. Morgenschemering.

Dachhelder• Zie d a c h h o u d e r. 

Dachhouden. Zie d a c h, 5).

Dachhouder, -helder (oostmnl.), znw. m. Verdediger, 
advocaat. 


3126 DACHHURE. 

Dachhure, -huere, znw. vr. Dagloon.
Dachhurer, dachuerer, znw. m. Daglooner. 
Dachclocke, znw. vr. De klok, die 's morgens 

geluid wordt, om het begin van den burgerlijken 

dag bekend te maken, morgenklok.
Dachoortinge, znw. vr. Tijdverdrijf, pleizier.
Dachcost, znw. m. Dagloon. 
Dachoosten, znw. m. mv. Hetz. als d a c h s p i s e. 
Dachleggen. Zie d a c h, 5). 
D achljj c. Zie d a g e l ij c. 
Dachlime, -lieme, znw. vr. i) Dageraad, mor 

avondschemering.-genschemering. 2) 
Dachloon, dageloon, znw. m. Dagloon. 
Dachmael, znw. o. Stuk land, zoo groot als in 

één dag beploegd kan worden, vierde deel van een 

bunder. 
Dachmaerct. Zie d a e h m a r c t. 
Dachmaet, znw. o. Een stuk grond, dat in één 

dag kan worden afgemaaid. 
Dachmarct, -maerct, znw. m. en vr. Een op 

een bepaalden dag gehouden markt. 
Dachmoes, znw. o. Ontbijt.
Daehreise , -reine, znw. vr. Dagreis. 
Dachschelle, znw. vr. Vgl. d a c h c 1 o c k e. 
Dachseilinge, znw. vr. Een dag zeilens. 

Dachspise, znw. vr. Proviand voor één dag, 

teerkost. 
Dachsterre, znw. vr. De morgenster. 
Dachstonde, znw. vr. i) Een bepaald uur van 

den dag. 2) een bepaalde dag, vervaldag, termijn. 
3) wapenstilstand, bestand (nederrijnsch).
Dachter. Zie d o c h ter. 

Daehvaert, fart, -vert, -nerd, -yard, daffaert, 
znw. vr. i) Dagreis; ene, sine d. riden, eene dagreis 
rijdende afleggen. 2) reis-en teerkosten. 3) afstand 
van een dag gaans. 4) tocht, onderneming; 
(boos) opzet; veldslag; goede d., eene goede reis, 
geluk. 5) de voor eene gerechtelijke of plechtige 
handeling bepaalde dag of termijn, ook: termijn in 
't alg. 6) de tegen een bepaalden dag uitgeschreven 
plechtige vergadering, rechtszitting, ook : landdag. 
7) eene vriendschappelijke bijeenkomst, vooraf bepaald, 
rendez-vous. 

Dachverst , -vorst, znw. vr. Uitstel van een dag. 
Dachwaerde, znw. vr. Wacht bij dag, dag 
-wacht. 
Dachwaerheit, -bede, znw. vr. Een tegen een 

bepaalden dag aangekondigde of gehouden enquête. 
Daehwake, znw. vr. Hetz. als d a c h w a e r d e. 
Daehwaker, -waecker, znw. m. Hij die bij dag 

de wacht houdt. 
Dachwant, dage-, znw. o. Hetz. als d a c h


mael en dachmaet. 
Dachwenne, znw. Dagwerk, taak. 
Dachwerc, znw. o. Dagwerk, dagtaak; werk 

voor dagloon. 
Dachwerker, -wet-lee, -wrochte (oostmnl.), znw. m. 

Daglooner, daggelder. 
Dade, znw. vr. Hetgeen men doet. 
Dade, Jaye, dadele, daítele, znw. vr. Dadel. 

Verklw. dadek^
, 
n, dayekijn, dayken.
Dadeboom, daey-, day-, znw. m. Dadelboom, 

palmboom.
Dadels. Zie d a d e, ede art. 
Dadelboom. Zie d a d e b o o m. 
Dadelsteen, daden-, znw. m. Dadelpit. 
Dadich, bnw. Ijverig, werkzaam.Vgl. o n d a d i c h. 
Dadinge, dedinge, znw. vr.; Dadine, dading, 

dainc, znw. o. i) De tegen een bep. dag aangekondigde 
gerechtelijke handeling, gerechtstermijn; 
rechtszitting; conferentie. 2) minnelijke overeenkomst; 
verdrag. 3) twist, geschil. 4) redeneering; praatje. 

Dadingen znw. vr. Het doen, plegen. 

Dadingen, dedingen, dage-dege-, deech-, deg-, 
dadigen, zw. ww. — I. Intr. i) ' in rechte optreden, 
pleiten. 2) onderhandelen over een vergelijk ; een 
vergelijk treffen. -- II. Trans. i) In rechte vervolgen. 
2) bij transactie bepalen. 3) onderhandelen 

DAERTUSSCHEN. 

over iets, door onderhandelingen bewerken, bevrijden. 
4) bijleggen, bemiddelen.
Dadingesliede. Zie het volg. Art. 

Dadingesman, wings-, dedinx-, dadinx-, znw. 

m. Scheidsrechter. Vooral in het mv. dadingesliede.
Daechbrief. Zie d a g e b r i e f. 
Daecdicht. Zie d a c dicht. 
Dael, Daelkijn. Zie dal. 

Daelwaert. 'Lie d a l e w a e r t. 

Iaen. Zie danen. 

Daenof. Zie d a n o f. 

Daer, dare, dar, da(?), bijw. -- I. Als aanwijz. 
bijw. i) Van plaats : a) Daar, op die plaats; ook: 
op eene zoodanige plaats; d. Ier (stal) stede; hier 
ende d., hare ende d., haren/are ; dare (daer) ende 
hier, overal ; van d., hetz. als d a n e n, d a n o f 
en d a e r o f; d. ende weder, hier en daar ; daer. 
laten, in het midden laten ; daer als voornw. bijw. 
daerute, daerloe, daerin, daersonder e. a. evengoed 
gebruikt van een persoon als van een zaak; meermalen 
wordt dit vnw. bijw. daer niet uitgedrukt 
(„dat si niet en seiden af”, voor „sire") : dais daer, 
dat is tot daarentoe. b) bij ww. van richting, daarheen 
; haer no dare, herwaarts noch derwaarts. c) 
van tijd, toen, bij die gelegenheid ; ook : aldaar. — 

II. Als relat. bijw., waarvoor thans waar gebruikt 
wordt ; ook aldaer, van daer, van waar; (al)daer hi 
stoet, daer hi sat, ter plaatse waar hij stond of zat, 
of: terwijl (zie III) hij stond. Ook als vnw. bijw.: 
waarvan, waaraan, enz. — III. Als voegwoord. i) 
Voorzoover. 2) terwijl, toen. 3) daar, dewijl.
Daarachter, -after, bijw. i) Van tijd, daarna, 
2) van plaats, daarachter. 3) daarnaar. 

Daeraf , -of, -ave, bijw. zoowel aanwijzend als 
betrekkelijk en van personen en zaken gebruikt. 
i) Daarvan (waarvan, van wien). 2) daarover; vro 
daeraf ; ook : daardoor, waardoor, door wien. 3) als 
bij . van plaats, van daar. 4) op grond daarvan.

^aerane, -aen, deran, daeran, bijw. i) Daaraan, 
daarbij ; waaraan, aan (bij) hem (haar, enz.) ; aan 
wien. 2) daarin, waarin. 3) daarop, daarna. 

Daeranevolgende, daeraen-, bijw. Daarna. 

Daerave. Zie d a e r a f. 

Daerbeneden, bijw. i) Daaronder. 2) in eene 
lager gelegene plaats, in eene benedenstad. 
Daerbeneven, bijw. Daarnevens ; bovendien. 
Daerbesiden, bijw. Daarnaast. 

Daerbevoren, bijw. Daaraan voorafgaande.

Daerbi, bijw. r) Daarbij (waarbij), bij hem (bij 
wien); ook: bovendien. 2) daarom, daardoor; niet 
daerbi, in dezelfde opvatting als niet bedi (zie be d i). 
3) bovendien, daarbij. 4) daaromtrent; daarheen 
(bij gaen).

Daerbinnen, ..bijw. i) Van plaats, daarbinnen, 
daarin. 2) van tijd, intusschen, ondertusschen. 
Daerboven, bijw. i) Daarboven; in den hemel. 
2) bovendien. 3) in strijd met iets. 

Daerbuten, bijw. Daarbuiten; ook: naar buiten. 

Daerde. Zie derde. 

Da-orde, znw. vr. Potaarde, klei. 

Daerdoen (oostmnl.), st. onr. ww. tr. Aantoonen, 
bewijzen. 
Daerdore, -door, -doer, -dure, -duere, bijw. 
Daardoor, waardoor. 

Daerenbinnen, dairen-, deren-, bijw. i) Intusschen. 
2) binnen de grenzen van een zekeren 
graad van bloedverwantschap.

Daerenboven, -beven, bijw. i) Daarboven. 2) 
daartegenin, in weerwil van eene verbodsbepaling.
Daerentegen, -liegen, -Leghens, bijw. i) Daerentegen. 
2) in het vooruitzicht, met het oog op iets. 

Daerentenden, -leinden, -tends, -tendens, dairen-, 

bijw. Hetz. als d a e r te n d e n. i) Aan het einde van 
een zekeren termijn; na verloop van dien tijd, daarna. 
2) aan het einde van eene zekere ruimte, verderop. 
3) bovendien ; niet d., verder niet, niet meer.

Daerentussehen, deerinlusschen, -twisken, bijw. 

Intusschen. 


DAERGAERDE. 

Daergaerde. Zie d a r e m g e r d e. 

Daergie, znw. vr. Werpspiets. Vgl. d a e r t. 

Daerhenen, -bene, -heen, -hen, bijw. Daarheen, 
daar. 
Daerinne, -in, bijw. Daarin (waarin), in hem 
(haar), in ween; ook : binnen (bij richting). 

Daerjegen, jegens, bijw. i) Er tegen (met of 
zonder vijandelijke bedoeling), er jegens, er mede; 
ook: jegens of tegen (met) hem (haar). 2) in vergelijking 
daarmede. 3) in de buurt. 

Daerlanges, bijw. Daarlangs. 

Daerlaten. Zie bij d a er. 

Daerm. Zie darm. 

Daermede, der-, -met, bijw. i) Daarmede, daardoor 
(waarmede, waardoor), met hem (hen, haar), 
met wien (wie) ; daer met adiey, en hiermee (zeg ik 
u) vaarwel ! 2) daarbij, bovendien. 

Daerna, -naer, -nare, -naren, bijw. Daarna, 
daarnaar (waarna, waarnaar) ; daer na dat, nadat. 

Daernaest, bijw. Daarnaast. 

Daernaestcomende, deelw. bnw. Eerstkomende. 

Daerneen, bijw. Zoo niet; zoo neen. 

Daerneder, der-, bijw. Naar beneden, ter neder; 

d. leggen, neerleggen ; d. houden, onderdrukken; 
d. steken, doodelijk wonden ; d. weren, storten, 
vellen ; d. riden, rijdende vellen ; d. sfringen, tume-
Zen, slaen, liggen. 
Daerneven, bijw. Daarnaast, nabij. 

Daeromme, -ombe, -om, bijw. i) Daarom (waarom), 
daardoor; wat is mij daerom, wat kan 't mij 
schelen ; d. dat, omdat ; ook : op hoop dat ; d. 
want, omdat. 2) omstreeks dien tijd. 

Daeromtrent, -trini, bijw. i) In de buurt. 2) 
ongeveer. 
Daaronder, bijw. Daaronder, waaronder. 

Daeroppe, -op, -uP, deroh, bijw. i) Daarop 
(waarop), op (tot) hem (hen, haar), op (tot) wien 
(wie). 2) daarna. 

Daerover, bijw. I) Daarover, daarvoor (waarover, 
waarvoor), over hem (hen, haar), over wien 
(wie). 2) daar boven, van leeftijd. 3) er bij tegen 

er tegenover. 5) in strijd met iets, in-woordig. 4) 
weerwil van een verbod. 
Daersonder, der-, bijw. Daarbuiten, zonder hem 
(hen, haar), wie ; d. bliven, ergens niets van krijgen. 

D aart, dart, daergie, znw. m. Werpspiets. 

Daartegen, -tegens, bijw. Daartegen, waartegen, 
met het oog daarop of waarop. 
Daartenden, -leinden, bijw. i) Daarna. 2) verderop. 
3) bovendien. 
Daertevoren, dair-, bijw. Te voren, daarvóór. 
Daartoe, bijw. i) Daartoe (waartoe). 2) daarbij, 
bovendien; d. mere, d. mee. 3) daarheen. 
Daertusschen, bijw. Daartusschen, van tijd en 
plaats. 
Daerute, -nul, bijw. i) Daaruit (waaruit), uit 
hem (hen, haar), uit wien (wie). 2) daarbuiten, naar 
buiten. 

Daervan, lair-, bijw. Daarvan. 

D aerven. Zie derven. 

Daervore, -voor, -voren, bijw. i) Daarvoor 
(waarvoor), ook van plaats; voor hem (haar, hen), 
voor wien (wie). 2) te voren. Vgl. d a e r t e v o ren. 

Daerwaert, dare-, -waerts, bijw. Daarheen; 
aldarewaert, ook : daar, aan dien kant ; daarheen, 
waar ; d. henen, dien kant uit. 

Daerweder, bijw. Daartegen. 

Daes, dase, znw. vr. Paardenvlieg. 

Daes bnw. Dwaas; d. cahroen, zotskap. 

Daesbollen, zw. ww. intr. Suizebollen, een weinig 
bedwelmd zijn. 

Daesheit, znw. vr. Dwaasheid. 

Daet, znw. vr. i) Daad; rael no d, raet of d.; 
metten verseken daden, op heeter daad; wat men 
doet, in 't alg., daden ; sine d. hebben met enen wive, 
te doen hebben met haar. 2) aangelegenheid. 3) 
kracht. 

D aet. Zie date. 

DAL. 127 

Dagebrief, daech-, znw. m. Het schriftelijk stuk 
waarbij iem. gedagvaard wordt. 

Dagedingen, daech-, dege-, zw. ww. intr. Zie 
d a d i n g e n. i) In rechte handelen, pleiten. 2) 
onderhandelen; ook: twisten bijleggen. 

Dagedinc, -dinck, znw. o. De op een bep. dag 
vastgestelde gerechtelijke behandeling eener zaak. 

Dagehuus, -buys, znw. o. Een huis in de stad, 
waar aan iemand die buiten woont eene weet kan 
gedaan worden, aanzeghuis. 

Dagelijo, daech-, dach-, -lax, -lix, bnw. i) Dagelijksch, 
wat elken dag geschiedt, voor of van 
iederen dag. 2) dagelijks voorkomend, alledaagsch, 
gewoon; dagelijx gerechte, lage rechtbank. 

D agelij c, bnw. Die wettelijk kan of mag gedagvaard 
worden. 

Dageljjcheit, daech-, znw. vr. Dagvaarding. 

Dagelij x, -lijcs. Zie dage 1 ij e en dage 1 i k e. 

Dagelike daech-, -lac, -lax, daechlijx, .locs, 
dagelics, bijw. I) Dagelijks; elken, elke(r) d., eiken 
d., elkes d., alle, aller d. 2) over dag. 

Dagelinge, bijw. Dagelijks. 

Dageloon. Zie dach1oon. 

Dagement, znw. o. Dagvaarding. 

Dagen, zw. ww. — I. Intr. i) Dag worden. 2) 
van God, iem. verschijnen, voor iem. opdagen, iem. 
genadig zijn, hem behoeden. Vgl. b e d a g e n. 3) 
toeven: a) verwijlen, zich ophouden, ook: (blijven) 
leven. b) d. na, om, of met een gen., wachten. 
c) dralen, talmen; sonder d. — II. Trans. i) Doen 
uitrusten (een paard) ; deelw. gedaget, uitgerust, 
frisch. 2) laten wachten, iem. uitstel geven. Vgl. 
b e i d e n. 3) iem. op een bep. dag bescheiden : a) 
oproepen. b) voor het gerecht dagen. 4) iem. aanmanen, 
aan iets herinneren. 

Dageraet, dag-, .raert, -rolt, dagerheit, znw. vr. 

Dageraad ; quade d., ongeluk. 

Dagerake, znw. vr. Dageraad. 

Dageslicht, daechs-, daighs., znw. o. Daglicht; 

binnen d-e, vóór dat de avond valt. 

Dagesterre. Zie d a c h s t e r r e. 

Dagestont. Zie d a c h s t o n d e. 

Dagetijt, znw. vr. Een bepaalde tijd van den 
dag, ook : een der kerkelijke getijden. 
Dag ., e, znw. vr. Korte degen. 
Daginge, daginc, znw. vr. Oproeping, dagvaar


ding. 

Dace dec, znw. o. i) Dak; de dakstoel van een 
huis ; in rake ende lake houden, (een huis) in goede 
orde en dakdicht houden ; hart d., pannen dak, 
tegenover weec d., rieten dak. 2) dakstroo, riet. 

Dacdieht, daec-. Dicht van dak, zóó dat het niet 
lekt. 

Day. Zie d a d e (dadel). 

Da booln. Zie dadeboom. 

Daken, daecken, zw. ww. intr. Nevelachtig, beneveld 
zijn. 
Daken, bnw. Rieten (dak, wand). 
Daken, zw. ww. tr. i) Vast zijn aan, hechten. 

2) daken oj5, rusten, berusten, neerkomen op, ne


derdalen. 

Dakere, daker, deker, znw. m. Een tiental (huiden). 

Dakergelt, znw. o. Tolgeld van huiden. 

Dakeren, zw. ww. intr. Waaien, wapperen. 

Dac-gaer, bnw. Hetz. als d a c d i c h t. 

Dac-huus, znw. o. Een huis met riet gedekt(?). 

Dacliste, znw. vr. Daklijst, kroonlijst. 

Daemaker, znw. m. Dekker. 

Dactegel. Zie d e c t e g e 1. 

Dal, dael, znw. o. en m. i) Dal, vallei, ook: 
schoone landstreek; bij uitbreiding: a) van de aarde; 
tranendal. b) van de hel. c) van het vagevuur. 
d) van de plaats van het jongste gericht; te dale, 
ie dael, tale, dale, dael, ter daele, naar beneden, 
neder ; dael se/ten, neerzetten ; dael laten, neerlaten; 
ook: beneden, omlaag; overdr.: naar beneden, achteruit; 
in den dale vallen, eer en aanzien verliezen; 
te dale waert, talewaert, dalewaerl, dalwaerl, naar 


128 DALE. 

beneden ; oh ende te dale, oh ende tale, op en neer, 
in alle richtingen, ook van tijd : herhaaldelijk. 2) 
grond ; diepte. 3) kuil, gat ; kuiltje in • het gelaat, 
vklw. daelkifn. 

Dale, te dale, bijw. Zie d al, i). 

Dalen, zw• ww. intr. en tr.-- I. Intr. i) Dalen, 
zinken, ook in zedelijken zin : zich verlagen, zich 
vernederen; laten d., neigen (het oor). 2) afstijgen. 
3) afstammen, voortspruiten. 4) spruiten, zijn oor 

nemen. — II. Trans. Doen dalen, doen-sprong 

zinken. 
Dalen, znw. m. mv. Dadels. Vgl. d a d e 1. 
Dalewaert, dael-, te dale-, bijw. Naar beneden. 
Dalfjn,n, dauj5hijn, znw. m. Naam van den 

troonopvolger in Frankrijk, dauphin. 
Dalingen znw. vr. i) Laagte, vallei. 2) daling. 
*Dallinc, dalinc, dagelanc (oostmnl.), bijes. He


den, vandaag. 
Dalmatike, znw. vr. Priesterkleed met wijde 
mouwen. 

Dam, znw. m. z) Dam, dijk. wal, verhoogd voetpad 
langs het water; pad. 2) erf, werf, grondgebied 
; der hellen dam. 

Damas, damascil, dammes, znw. o. Damast. 
Dambese, dan-, -beste, -bere, znw. vr. Jeneverbes. 
Damgelt, znw. o. Geldelijke bijdrage voor het 

onderhoud van een dam. 
Dame, znw. vr. Vereerende benaming voor eerre 

gehuwde vrouw van rang. 
Dame, damme, damne, znw. m. Damhert. 
Damiseel. Zie damosee1. 
Damlooper, znw. o. Benaming van een zeker 

vaartuig, barge, pakschuit. 
Damme, damne. Zie dame, 2de Art. 
Dammaat. Zie d a c h m a e t. 
Dammen, zw. ww. -- I. Intr. Een dam leggen. 

-- II. Trans. i) Afdammen. 2) aandammen, plempen. 
Dammer. Zie damwere. 
Damneren, dam -eeren, zw. ww. tr. Ver


oordeelen. 

1 

Damoseel, damiseel, damoyseel, znw. m. Jonkheer. 

Damosele, damoi-, znw. vr. Jonkvrouw. 
Damp, znw. m. Damp. — Dampen, ww. 
Damper , bnw. Wrang, bitterzuur. 
Damperheit, -bede ; damhericheil, dem6-, znw. 

vr. Wrangheid.
Dampich, -heit. Zie d e m p i c h, heit. 
D ampicheit, znw. vr. Hetz. als d a m p e rh e i t. 

Dampte, znw. vr. Aamborstigheid. 
Damsater, znw. m. Hij die op of aan een dijk 
woont. 
Damwere, damweer, dammer, znw. m. (en o.?). 

Een akker bij een dam. 
D amwilt, danwilt, damhert. Zie d a m e en d e i n. 
Dan, danne, bijw. en voegw. -- I. Bijw. i) Als 

bijw. van tijd. Dan, vervolgens; d. ter tijd; van d., 
van toen af; alsdan; alse nu ... alse d. of ende d., 
nu eens, dan weder; nochtan, noden (nodanne), z. 
.afd. Soms staat dan in de bet. van toen, evenals 
omgekeerd doe in de bet. van dan voorkomt. 2) als 
bijw. gebruikt, om den voortgang in de redeneering 
aan te geven, dan, nu. 3) bij uitroepen en vragen, 
het ongeduld uitdrukkende van iem., die geen tegen. 
werpingen verwacht. Vgl. w a t t a n. 4) ten minste, 
dan toch. — II. Als voegw. i) Na een comparatief 
.als vergelijkende conjunctie, dan. Zie a 1 s. Ook na 
woorden met de bet. van een comp., anders, els, 
enz., soms ook (onlogisch) na een positief en na een 
superlatief. Na dit dan wordt de conjunctie dal, waarmede 
een zin bij ons wordt ingeleid, niet uitgedrukt. 
(„Hine sprac anders clene no groot ... dan 
hi seide"). a) Dan staat gelijk met ons dan en 
eene hypothetische conjunctie, dus met ndl. dan als. 
(„hets mere wonder ... dan die hemel nederviele"). 
.b) een conjunctie van tijd, ndl. dan toen („Dat was 
hem meerre verdriet, dan hi was in den torment"). 
c) eene causale conjunctie van tijd, ndl. dan (om).,
dal. („Dan es si beseten van enen coninc ... omme 

DANKELIJC. 

gheen ander dinc, dan hise gerne name te wive"). 
2) na een ontkennend woord : dan, behalve, slechts; 
ook zonder ontkenning: behalve, op-na. 3) het mnl. 
laat met dit dan in de bet. van behalve eene vrijere 
constructie toe dan onze taal. De uitzondering kan 
nl. van eene andere soort zijn dan het vooropgestelde 
geval, zoodat dan het mnl. dan bij ons moet 
worden weergegeven door : maar, maar alleen. („Hine 
liet kijnt noch broeder, dan enen oem"). 4) dan 
wel, of wel, bij eene tweeledige vraag. 5) maar, doch. 

Dan, znw. m. en o. i) Wouddal, weinig bezochte 
door bosch omringde plaats. 2) schuilhoek, leger van 
wilde dieren. 

Dan, bijw. Zie danen. 

Dan, znw. Zie d a n n e. 

Dan. Zie d a n t. 

Danaf. Zie d a n o f. 

Danbere. Zie d a m b e s e. 

Dane. Zie danen. 

Daneel, daniel, znw. m. Persoonsnaam, Daniel. 

Daneisen, zw. ww. Een spel (overigens onbekend). 

Danen, dannen, danne, danent, lane, daen, dan, 
denen, bijw. i) Als aanw. bijw. Van -daar, daarvandaan 
; ook van dane(n), van danne(n), van daen, 
van dan; hetz. als d a n o f, hiervan. 2) van danen 
voort : a) van plaats, van daar af. b) van tijd, van 
toen af; van daen dat, sedert. Danen dat, hetz. als 
w a n e n (z. aid.), van waar. 3) als betr. bijw., van 
waar ; daarheen (van) waar. 

Danendoen, onr. zw. ww. Wegdoen, verwijderen. 
Danenrinnen, danerinnen, st. ww. Wegrennen, 
rijden. 
Danenwaert, danewaert, bijw. Daarvandaan; 

van daar waar. 
Dangereus , dangerois, bnw. Trotsch, verwaand. 
Dangler, daengier, dengier, znw. o. i) Macht, 

geweld; gevangenis. 2) vertoon van macht : a) aanstellerij 
; praal, trotschheid. b) onbeschoftheid : bi 
dangiere, eigenmachtig ; d. maken, drukte maken. 
3) verzet, bezwaar; sander d., gewillig. 4) gevaar, 
gevaarlijke of treurige toestand. 

Dangieren, zw. ww. intr. en wederk. Zich ver 

-waardigen. 

Dane znw. m. i) Gedachte, meening. 2) zin, 
wil; an(e) sinen (minen, uwen) d., tegen zijn (mijn, 
uw) zin; sonder sinen d., hetzelfde; ook sonder d.: 
a) gedwongen. -b) mijns ondanks, bij ongeluk; jagen 
tegen, tegens sinen d., hetz.; weder haren d., tegen, 
haar zin ; boven haren d., tegen haar zin ; bi uwen d., 
met uw genoegen; na minen d., naar mijn zin; dore 
minen, uwen d., om mijnentwille enz. ; mijns (dins, 
sins, haers) dankes, dancs, vrijwillig, uit eigen beweging 
; dancs of ondancs, willens of onwillens ; te 
danke : a) naar hartelust, zoodat men zelf tevreden 
is; Ook in danke. b) tot genoegen van een ander; 
enen te danke dienen, zoo dienen, dat men reden 
van tevredenheid geeft. 2) dank, de uitdrukking van 
iemands dankbaarheid ; d. hebt ; d. weten ; te danke 
ontfaen, nemen, in d. (danke) nemen, in dank aannemen; 
voor danke nemen, voor lief nemen; sonder 
d., zonder er dank voor in te oogsten; d. hebben 
eenre dinc, ergens dank voor inoogsten ; te danke 
dienen, voor niet dienen, het bij een bedankje laten; 
zoo ook te danke eten, ontfaen. 3) loon, vergelding; 
sonder d., zonder loon; te danke geven, hetz. als te 
lone geven, ten geschenke geven; d. weten, beloonen. 
4) prijs, roem; een prijs, geschenk bij een wedstrijd 
; d. van binnen, de prijs uitgeloofd door de 
stad, waar het tornooi plaats had ; d. van buten, 
door hen die van buiten af aan den kamp deel 

-namen. 

Dancbaer, -barich, bnw. i) Aangenaam, welgevallig. 
2) dankbaar, erkentelijk. — Dancbaerlijc,
Dancbaerlike. 

Dancbaerheit , -bede, znw. vr. Dankbaarheid; 
ook: bewijs van dankbaarheid. 
Dankelijc, danclijc, -lac, -lic, bnw. i) Welgevallig, 
d. houden, voor lief nemen. 2) dankbaar. 


DANKELIJCHEIT. 

Dankelije,heit, danclicheit, -lecheit, -bede, znw. vr. 
i) Welgevalligheid, voorkomendheid. 2) dankbaarheid. 

Dankelike, bijw. i) Met dank, gaarne; enen d. 
ontfaen, nemen, iem. gaarne ontvangen. 2) in voldoende 
mate, zóó dat men met iets tevreden kan zijn. 

Danken, zw. ww. intr. i) Enen (datief) danken 
eenre dine (of met van), iem. danken voor iets; ook 
ironisch : wijten, inpeperen. 2) met daden danken: 
a) beloonen. b) betaald zetten. 

Dankinge, znw. vr. Dank. 
Danesam, -saem, -samicli, bnw. Dankbaar. — 


Danesamicheit, Dancsamheit, Danesamlike. 

Danowere, znw. o. Werk der dankbaarheid. 
Danne. Zie d a n, iste Art. 
Danne, znw. vr. Denneboom. 
Dannetele, znw. vr. Hennepnetel (plant).
Danof, daenof, danaf, bijw. In bet. gelijk daeraf, 


daerof, doch de richting „van waar" wordt door dane 
duidelijker dan door daer uitgedrukt. i) (Ten opzichte) 
daarvan, daarover ; danof dat, waarvan, 
waarover. 2) daardoor, ten gevolge daarvan. 3) van 
daar, als bijw. van plaats. 

Danouwe, Dunouwe, znw. vr. Donau. 
Dans, znw. m. Zie d a n t. 
Dans, znw. m. Dans, rei ; aen enen danswillen; 


gaen, aan iets meedoen ; iets ondernemen ; aen enes 
dans geen, zich met iem. inlaten ; doodendans. 
Dansen, danssen, dantsen, zw. ww. intr. Dansen. 

— Danser1 Dansersche. 
Danserie, znw. vr. Het dansen. — Dansinge . 
Danshans, znw. o. Danshuis, danszaal. 
Dansinge, znw. vr. Het dansen, gerei; gejuich; 
danspartij. 
Dansleider, znw. m. Dansmeester. 
Dansspel, -s15oel (oostmnl.), znw. o. Danspartij. 
Dante dans, dan, znw. m. Heer, titel van gees


teiijken en heiligen. 
Dant, znw. m. Losbol. 
Dante , znw. vr. Loszinnige vrouw. 
Dantelorie, znw. vr. Ijdeltuit, modepop. 
Danteren, daníeeren, zw. ww. tr. Uittanden; 

gedanleerd, uitgetand. 
Dantse, dansse(?), znw. Tapijt, kleed. 
Dapper, bnw. i) Snel, vlug. 2) flink, forsch ge. 

bouwel. 3) van haar gezegd : dicht in een, vast. 4) 

moedig, dapper (nog zeldzaam).
Dapperheid, -bede, znw. vr. Snelheid, vlugheid. 
Dapperlike,. •lac, -liken, -leke, bijw. i) Vlug, 

snel ; d. vlien, ijlings op de-vlucht gaan; spoedig; 
also d. als, zoodra als. 2) flink, met kracht. 3) met 
moed, dapper (nog zeldzaam).

Dar, Dare. Zie daer. 

Dardaif, darde, dardendeel. Zie der d al f, enz. 
Dare, znw. Droogoven. Zie d a r r e. 
Dare, znw. vr. Hetz. als der e. i) Letsel, pijn, 


subjectief. 2) leed, dat men iemands gemoed aandoet, 

smaad, objectief.
Dare(m)garde, -gerde. Zie d a r m g e r d e.
Daren, zw. ww. tr. en intr. -- I. Met den 4den 

nv. (ook zonder regeering). r) Pijn doen, bezeeren. 
2) verdriet doen. -- II. Met den 3den nv. (ook 
zonder regeering), benadeelen ; met eene zaak (of 
het) als onderw., opbreken, slecht bekomen. 

Darenbinnen, Darenboven, enz. Zie d a e r-. 
Darewaert. Zie d a e r w a e r t. 
Dart', dane, darich, daring, daringe, znw. m. 


Een soort zwavelachtige veensoort, als brandstof en 
tot zoutbereiding gebruikt; derrie. 
Darinebarner, -berner, znw. m. Veenbrander, 

werkman, die uit „darinc" zout stookt. 
Darinespade, darie-, znw. m. Derrieschop.
Dariole, znw. vr. Roomtaartje.
Darm, daerm, darem, derm, znw. m. Darm; 

verklw. darmekijn. 
Darmgerde, darem-, daren-, dare-, daregarde, 

dargarde, daergaerde, dargaerde, deregarde, derre


garde, deregaerde, dergaerde, dergerde, daremgare, 

znw. vr. Buikriem van een paard, cingel. 

DAT. 129 

Darne(n)llke, bijw. Heimelijk, onverwachts. Vgl. 

dernen. 

Darre, dare, znw. Droogoven, eest. 

Darren. Zie dorren. 

Darsch, Darschen. Zie d e r s e h, d e r s e h e n. 

Darst, darsten, darstich. Zie d o r s t, enz. 

Dart. Zie d a e r t. 

Darters. Zie derten. 

Dartich, dartien. Zie d e r t i c h enz. 

Darven, behoeven. Zie d o r v e n. 

Darven, missen. Zie d e r v e n. 

Dag. Zie dat. 

Das, 2de nv. van dat, als voegw. gebruikt. i) 

Hetz. als d e s en t e s (z. ald.), totdat. 2) omdat. 
Vgl. dies en des. 
Das, znw. m. Das, het roofdier. — Dassen, bnw. 

Dassensmeer. 

Dase (paardenvlieg). Zie d a es. 

Dasaert, znw. m. Gek ; deugniet. 

Daschm^ker. Zie taschmaker. 

Dase, znw. vr. Loose trek, streek. 

Dasen , zw. ww. intr. Dwaas doen. 

Daserie, znw. vr. Streek. 

Dat, da/te, onz. van het aanw. vnw. Dat, ook: 

zulk. Hier wordt het znw. behandeld ; over het bijv. 
dat, zie bij die. 

Verbuiging en gebruik. -- Nom. dat, ook als predicaat, 
slaande op ml. en vr. znw. enkv. en mv. 
(„dats al uwe bate"); dat es, samengetr. tot dats; 
dat en, samengetr. tot dan ; dat en es, samengetr. 
tot dannes, dans, dat nes ; dat (voegw.) dat, samen. 
getr. tot da/lat; ende dat, namelijk, te weten.--2 
de nv des, dies, das, dos, dis, des, af hangende van een 
znw., daarvan ; als obj. gen., afh. van een bnw. of 
ww., daarvan, daarover; des en is niet, daar is niets 
(van) aan; zeer gewoon is deze 2e nv. in den vorm 
es of s, welke zich enclitisch aan een voorafgaand 
woord aansluit ; dais voor dat es, dans voor dan des, 
ees of eis voor es(is) des ; waes, ook was, voor was 
des, wases, vas's ; seek voor sal des. Over des, afh. 
van niet, zie bij niet. Meermalen wordt dit des 
(es, s), aan een ww. toegevoegd, ook indien de regeering 
reeds is uitgedrukt, om het verband met het 
voorafgaande nog nader aan te duiden. („alle dies hem 
hilden an hare") ; des te, met een comp., in onze bet., 
zooveel te, des te ; des, dies es (leden), het is geleden. 
Zie verder d a s en d e s. Das was vooral in het, 
rijm gebruikelijk bij allerlei ww. en uitdr. die vroeger 
den eden nv. regeerden of het nog doen. Meermalen 
vindt men des, das, dies, dis waar men een 
anderen nv. verwachten zou; deze gen. is dan op 
te vatten als „ten opzichte van, wat dat betreft", 
(„hi geboot hem vaste des, dat hi nie niemene ... 
die dine ondecke") ; zoo staat ook de acc. dat in 
plaats van een anderen nv., vooral van een eden., 
faes, neens, zie j a en n e e n. Bij voorzetsels, die uitsluitend 
den gen. van een vnw. regeeren, staat das, 
enz. in : na des, na das, neer des, naer dis, na dies, 
naer das, oh des, dor das, dor des, omme des, bi des, vor 
das, omme dies, enz. — Dis komt uitsluitend in het rijm 
voor. -- 3e nv. dien, vooral in verbinding met voor 

nv. regeeren, bi dien, mei dien,-zetsels die den 3den 

in dien, te dien dat enz. -- 4de nv. dat, dalle ; ook 

wanneer een bijzin met dat volgt, en het aanw. vnw. 

bij ons niet uitgedrukt wordt („geestelec manne ... 

die dat ontsaghen, dat des menschen sin, enz."); 

zoo wordt ook dat gebruikt als hervatting van vroe


ger genoemde znw., onverschillig van welk geslacht 

of getal („der kercken scat, twi soudic vercopen 

dal"); dat staat als onbep. nv. bij allerlei ww. en 

uitdr., die eigenlijk geen 4den nv. kunnen regeeren; 

zie boven bij des ; dit ende dat (dalle), dat ende 

dit, het een en ander; dit of dat, dat octet dille, 

het een of ander, iets ; dit no (noch) dat (datie), no 

dit no dat, dat no dit, niets hoegenaamd ; ook dat 

alleen als znw, : een „maar", een gebrek („gheen 

.man en mach sonder dat sijn".) ; dat door voorzet


sels geregeerd (waarvoor thans het voornw. bijw. 


130 DAT. 

wordt gebruikt), in : op dat, na dat, om dal, in dat, 
voor dat, ndl. daarop, daarna, daarom, daarin, daar. 

voor. 

Dat, onz. van het betr. vnw., oorspronkelijk één 
met het aanw. vnw., doch in verbinding met de 
relat.. partikel dat tot een betr. vnw. geworden. 

Verbuiging en gebruik. — iste nv. dat, ook in den 
zin van : wat, hetgeen, en (in den i en en 4en nv.) op 
personen en meervoudige znw. betrekkelijk „ghene 
saken dat se dronken mochte maken" ; „man oft 
waf dat ic sack comen". — ede nv. dies, des, wies, 
wes, wiens, welkes, welks, waarvan, waarover, waarop; 
de vormen des, dies en wes worden meermalen gebruikt 
voor een anderen nv., nl. als ie en 4e, in 
den zin van ons dat wat, meestal na een voorz., 
vooral na van („een sacrament, des wel es bekent"). 
-- 3de nv., dien, mien. — 4de nv. dat, zoowel ndl. 
dat, hetwelk, als ndl. hetgeen; als adv. acc., afhangende 
van een intr. ww. („met alder cracht dat hi 
gheconde").

Dat, voegw. i) Het relatieve (zinslid)woord, dat 
evenals fra. que twee zinnen aan elkaar verbindt; dit 
dat kan evenals thans worden uitgelaten ; „ic wilde 
di die duvel haelde". 2) dat staat expletief als aankondiger 
van het subject, nl. als dit niet vooraan 
staat; zoo ook na maer, doch en sonder; want dat, 
omdat. 3) de rel. partikel dat dient om aanwijzende 
woorden tot betrekkelijke te maken; zoo worden: a) 
aanw. en vragende vnw. tot betrekkelijke ; ook wordt 
het begrip onbepaaldheid (ndl.: ook) door dat uitgedrukt, 
evenals door so ; wie dat .— wie so, d. i. 
alwie. b) aanw. bijw. worden tot vragende in een 
afh. zin; danen dat = wanen, vanwaar; daerwaert 
dat = werwaarts. Zie d a n e n, d a e r w a e r t e. a. 
c) aanw. of vrag. bijw. worden tot voegw. ; daerom 
dat, bedi dat, omdat; daerna dat, nadat; onder 
dien dat, terwijl, ter tuilen dat, dermilen dat, die 
mile dat, hetz. ; tote dien dat, tot dat; na dien dat, 
na dat, in dien dal, indien, terwijl; te dien dat, 
mits, ook : opdat; oh dien dat, op voorwaarde dat; 
nochtan dat, hoewel ; altemet dat, al naarmate, enz. 
De eigenlijke naamval door het voorz. in de bijw. 
uitdr. geregeerd, kan worden weggelaten; zoo staat 
omdat, voor om dat dat; in 't Mnl. zijn ook meer 

werkelijk dit voornw. dat en het voegw. dat-malen 

uitgedrukt; soms is het relat. dat weggelaten, bijv. 

tote, voor tote dat; vore, voor vore dat. d) de par


tikel dat dient om, buiten verbinding met andere 

woorden, relat. bijw. uit te drukken, en allerlei volg


woorden („in dien heerfst dat (als het) waeit on. 

sachte"). 4) toen. 5) indien ; zelfs al. 6) als, zooals. 

7) omdat. 8) doordat, doordien. 9) zoodat. zo) opdat. 

ii) voor zoover. 12) totdat. 

Date, daet, znw. m. en vr. Dagteekening. 

Dattel, Dattelboom, znw. vr. Dadel, dadel


boom. Vgl. d a d e 1. 

Datselve, vnw. Dat met nadruk : juist dat.

Datum , znw. o. en m. Dagteekening. 

Datwelc, datwelke, onz. v. h. betr. vnw. diemelke, 

gebruikt in de bet.: hetgeen, hetwelk. 

Dau, dou, dauw, dauwe, douwe, znw. m. Dauw; 

d. afslaen, dauwtrappen, den ganschen nacht zwie. 
ren ; ook overdr.: vocht. 
Dauwen, bnw. Van dauw; dauwen water, dauwwater. 
Dauwen, douwen, zw. ww. intr. Dauwen, ook: 
zich als dauw vertoonen. 

Dauwen. Zie douwen. 

Dauwilt. Zie d a m w i l t. 

Daveren, zw. ww. intr. i) Daveren, dreunen. 2) 

flikkeren (oostmnl.). 3) opbruischen, opborrelen 

(oostmnl.). — Davering e.

De, andere ; oorspr. als dee uitgesproken, vorm 
van het aanw. vnw. die, ook als lidw. gebruikt. De 
vorm de komt in den i en en Oden iv. m. en vr. 
enkv. en mv. voor ; 2de nv. des (s), der, des (s) ; 3de 

den (deen), der (deer), den (deen) ; 4de den (deen), de, 
dat; mv. ie en 4e nv. de (voor alle gesl.); ede nv. der, 

DEELRE. 

3de nv. den. Naast dit verbogen de staat een onverbogen 
de. Sommige namen van maanden worden 
met het lidw. (of aanw. vnw.) de verbonden, de (die) 
Afrit, Mei, Maerte; ook bij getallen : „5o haertsteden, 
daarof de 20 arm sijn". 

De betr. vnw.; oorspr. één met het vorige woord; 
de verb

uiging is dezelfde als die van het aanw. vnw. 

De, bijw., eigenlijk instrumentalis van het aanw. 
vnw. de (die). Te, uitsluitend bij den comp. van een 
bnw. of bijw., deste, zooveel te; de bat, de mere, 
de langer. 

Debat, znw. m. Woordenstrijd, twist, geschil.

Debatteren -eeren, zw. ww. tr. i) Wraken, 
nl. getuigen. 2) feiten, bewijsgronden, betwisten. 3) 
een eisch, verwerpen, afwijzen. 

Deceptie, znw. vr. Bedrog. 

Dedinge, Dedine. Zie d a d i n g e, d a d i n e. 
Dadingen. Zie dadingen. 
Deduut, dieduut, dedud, duut,znw. o. Genoegen, 


pleizier; s jn d. hebben van iet of eenre dine, volop 
hebben van iets; sin d. leggen an iet, zijn genot 
zoeken in iets; sonder d., in een ellendigen toestand; 

ook : iets dat genot geeft. 
Deech, znw. o. Deeg. -- Deeehtroch,
Deech. Zie de g e. 
Desch, bnw. Week, gaar; deech broot, te zacht 
gebakken brood. 
Deeehdingen. Zie d a dingen. 
Deel, dele, znw. o. (Iem. toekomend) deel; dal 
beste d., het grootste deel; sonder d., geheel en al; 
te sinen dele : a) voor zijn deel. b) voor zijn part, 
als men het voor het zeggen heeft; te dele enen se/ten, 
iem. tot eene keus noodzaken. c) als zijn eigendom, 
prooi; te dele vallen ; te (sinen) dele hebben, in eigen


dom hebben, ook: bevatten. Te dele senden, geven, 
zenden, geven om te houden; God hebbes (hebs), 
moets hebben d., God zij gedankt; die duvel hebs 
d., de duivel zij (gedankt,) vervloekt ; twint no 
deel(e), te dele niet, volstrekt niet; (dat) meeste d., 
grootsdeels, grootendeels; eens deels, gedeeltelijk;
int heel ofte d., geheel of gedeeltelijk; in als of 
in deels, in al oft in deele, hetz. ; een d., in een 
deels, voor een deel; een groot d., grootendeels; in 
groten dele, in hooge mate; niet een d., volstrekt 
niet. 2) eene onbepaalde hoeveelheid; ook als bijw. 
uitdr., eenigszins ; voor een deel, gedeeltelijk ; in 
dat d., in zoo ver, in dat opzicht. a) bij begrippen 
van tijd, een poosje, b) van plaats, een 
eindje, c) van hoedanigheid en graad, nogal; ook 
verklw. een deelkm. 3) aandeel, bep. in schepen. 
4) partij ; een d. maken met, gemeene zaak maken. 
5) deeling (onder erfgenamen). 6) bedeeling, uitdeeling. 
7) onderdeel. 8) streek, plaats. 9) bedeeling. 
io) streek, trek; vgl. d o o t d e e 1. i i) oordeel, beslis


sing ; rechtsdistrict (in vooral friesche plaatsnamen).
Deel. Zie dele. 
Deelachtich, del-, delechtich, bnw. Deelhebbend 

aan, zoowel aan iets goeds als aan iets onaange


naams ; medeplichtig. — Deelachticheit. 
Deelbaer, -bair, bnw. Deelbaar, verdeelbaar. 
Deelban, znw. m. Proces tot boedelscheiding.
Deelboes, znw. o. Een boek, waarin ,,deelbrie 


ven" geschreven worden. 
Deelbrief, znw. m. Oorkonde of geschreven be


wijsstuk over eene boedelscheiding, boedellijst.
Deelbroot, znw. o. Uitgedeeld brood. 
Deeldach, znw. m. Dag van eene boedelscheiding.
Deellame. -name, znw. m. Deelgenoot.
Deellike, bijw. Gedeeltelijk; heellike of d. 
Deelloos, bnw. Van de deeling uitgesloten.
Deelman, znw. m. i) Rechter of scheidsman in 

zake van boedelscheiding. 2) te Brugge, lagere bank 

van rechters of scheidsmannen, in grensgeschillen.
Deelnare, znw. m. Deelgenoot, medestander.
Deelnemer, -ere, znw. m. Deelhebber, gerech


tigde, erfgenaam, ook van eene vrouw. 
Deelre, deilre, znw. m. i) Verdeeler. 2) vennoot, 
compagnon. 3) scheidsrechter. 


DEELROLLE. 

Deelrolle, znw. vr. Staat van goederen in een 

sterfhuis. 
Deels, deils, bijw. Deels. 
Deelsam , -seem, bnw. Verdeelbaar, deelbaar. 
Deelsamheit, znw. vr. Het onderworpen zijn 

aan verdeeling tusschen erfgenamen. 
Deelschap -schik, znw. o. Deelgenootschap; 
aandeel; boedelscheiding. 
Deemster, demster, deimsier; deemsterljc, bnw. 
Duister. 

Deemsterheid, deim-, diem., dem-, demj5-, -hede, 
znw. vr. i) Duisternis; ook deemsternisse, -nesse; 
2) nevel, mist. 

Deemt. Zie deimt. 
Deen, bnw. Deun, schriel. 
Deer, deere, deeren. Zie der e enz. 


Deer voor de heer, de here. Zie der. 
Deer ijc, Jere-, der-, bnw. i) Schadelijk, nadeelig. 


2) bedroefd, droevig; aandoenlijk. 3) ongelukkig. 
Deerl jj^ eheit, znw. vr. Schadelijkheid. 
Deerlik8 bijw. i) Tot iemands schade. 2) jam


merlijk. 
Deernesse, -nisse, znw. vr. i) Smart, verdriet. 

2) deernis, medetijden. 
Deern, deerne. Zie d i e r n e. 
Deerre, derer, deerer, znw. m. Hij die schade 

aan iets toebrengt. 
Deertich, deernen. Zie d e r t i c h, derven. 

Deester, andere vorm voor dies/er, duister. 
Deeus ! Deus ! tusschenw. God ! ook Deus God! 
Defalkeren -ieren, zw. ww. tr. Aftrekken, korten. 

Defensatjjf^ def., defensijf, bnw. en znw. Afdrijvend 
(geneesmiddel). 
De$ëren, -eeren, zw. ww. tr. Uitdagen. — 
De$ance. 

De$8ie, defexie, znw. vr. Nederlaag, slachting. 
Defro eren, deffr-, zw. ww. tr. De kosten voor 
iem. betalen, iem. vrijhouden. 
Deftich, deef-. Zie d i e f t i c h. 

Dege, deech, znw. m. en vr. Aanwas van kracht 
of welvaart; te degen, naar behooren; ter dege, ter 
dege ; dal hebdi ie dege, dat ziet gij goed in ; iet 
van dege, iets van belang. 

Degedinge. Zie d a d i n g e. 
Degel, znw. m. Test, pot. — Degelmaker.
Degelje, bnw. i) Voortreffelijk, voornaam ; De


gelijchelt. 2) kloek, flink. 
Degelike, -lijc, -liken, bijes. Goed, flink. 
Degen, bijes. Geheel, volkomen. 
Degen, delgen, znw. m. i) Knaap, koningszoon. 

2) ridder, held. Vgl. ook d e i n. 
Degen, dolk. Zie d e g g e en dagge. 
De ,, ene, diegene, degone, vnw. — I. Aanw., 

gene, hij. — II. Determ., degene. 
D egenl jj e, bnw. en bijw. Zie d e g e n 1 ij c. 
Degenhke, -lijc, bijw. Als een kloek strijder, 

vol moed. 
Deger, bijw. Geheel, volkomen. 
Degerlike, -lijc, -lec, bijw. In hooge mate. 
Degge , deggen, znw. m. Dolk, degen. 
Degraderen, -eeren, zes. ww. tr. Verlagen in 

rang, afzetten. 
Dell. Zie deel. 
Deimt , deymt, deymjbt, deemt, deymd, demat, 

znw. o. (Dagmaat,) zooveel land als iem. in één dag 

kan afmaaien ; deimtdeimis gelike. Zie d a c h m a a t. 
Dein, deen, define, dene, znw. Damhert. 
Dein, znw. m. i) Hetz. als d e g e n, ede Art. 

2) vrek, gierigaard. 
Deinsen. Zie deisen. 
Deide, znw. Droogoven. 
Deisen, deinsen, zes. ww. intr. Terugwijken; 

achierwaert deisen. 

Deisom. Zie desem. 
Dec, znw. o. Bedekking; dak; dekmantel. 
Dec. Zie d i c. 
Deken, znw. vr. Deken. --Dekenwever. 
Deken, znw. m. i) Als geestelijk ambt : deken, 


DELEN

. '3' 

hoofd van het kapittel; ook van God, die hoge de


ken, die deken, en van den duivel. 2) als wereldlijk 

ambt: het oudste lid, opperhoofd van een gild. —

Dekeninne, Dekensche. 

*Deken, zw. (st. ?) ww. tr. Hetz. als d e c ken, 

zie aldaar. 

Dekenie, znw. vr. i) De-waardigheid van de. 

ken. 2) het kapittel. 3) goederen van het kapittel.

Dekenier, znw. m. Overste over tien man. 

Dekenschap -schik, znw. o. De waardigheid 

van deken ; dat d. van den meede, het ambt van 

opzichter over den meede-accijns.

Deker. Hetz. als d a k e r e. Een tiental (huiden). 

Decke. Zie d i c k e. 

Deckel, deckels, znw. o. Deksel. 

Decken, zw. ww. tr. z) (Een dak) maken, 

dichten ; rietdekken. 2) dekken, bedekken ; de tafel 

dekken ; (een bedde) d., een bed spreiden. 3) toe


dekken. 4) beschermen, verdedigen, vooral wederk. 

hem d.: a) eigenlijk, meestal met de toevoeging van 

metten scilde, of onder sinen scilt. b) overdr., zich 

verschuilen achter. 5) verduisteren, de waarde van 

iets verkleinen. 6) verstoppen, ook wederk.; de onbep. 

wijs decken (voor hem d.), het zich verschuilen. 7) ver


borgen houden, verbloemen, bemantelen ; wederk.: 

a) zich onbekend houden, zich vermommen, b) zijn 

ware bedoelingen trachten te verbergen.

Deckenisse, znw. vr. Bescherming, bedekking.

Deekere, decker, znw. m. Dakmaker, rietdekker. 

Deckinge, znw. vr. i) Dekking, bedekking. 2) 

beletsel om te zien. 

Deccleet, znw. o. Dekkleed, deken. 

Declaken, znw. o. (Bedde)deken.

Declareren -eeren, zw. ww. tr. Verklaren, uit 

onderrichten.-leggen, 

Deenaelde, znw. vr. Eene soort van naald bij 

het maken van rieten daken gebruikt. 

Decpanne, znw. vr. Dekpan.

Deeplanke, znw. vr. Dekplank.

Decreet, znw. o. i) Raadsbesluit (Gods). 2) wets


bepaling uit het kanonieke recht, vooral in het mv. 

decrele ende decretale, het kanonieke recht. 3) bevel 

der overheid ter uitvoering van een vonnis tot uit


winning van een goed. 

Decretale, znw. o. mv. De verzameling pause


lijke besluiten en constitutiën. 

Decsel, dexel, deckels, znw. o. i) Dak. 2) deksel, 

elk voorwerp dat dient om iets te dekken. 3) al wat 

dient om iem. te dekken, tegen koude enz.; dek


(kleed) ; ook : dek van een bed. 4) dekking, milit. 

term. 5) deksel, verzachtende of verhullende taal; 

ronder decsel (in duidelijk proza) die waerheit schriven. 

6) voorwendsel, dekmantel. 

Decsteen, -stien, znw. m. Deksteen. 

Dectegel, znw. m. Dektegel, dakpan. 

Decal e. Zie dicwi1e. 

Del. Zie delle. 

Delay, dylay, znw. o. i) Uitstel, belemmering, 

tegenspraak. 2) rechtstermijn. 

Dele, deel, znw. vr. i) Plank, 2) vloer. 3) wand, 

muur. 

Dele. Zie deel. 

Delectabel, bnw. Schoon, liefelijk. 

Deleetatiens, bnw. Aangenaam, beminnelijk.

Delecteren, zes. ww. intr. Genoegen smaken.

Delen, dellen, deelen, dielen, zw. ww. — I. Trans. 

i) Deelen : a) in stukken, afdeelingen verdeelen; 

veile d., de gekochte vellen (tusschen de verschil


lende lastgevers verdeelen ; hem d., zich splitsen; 

d. ende kiesen, kiesen ende d.: a) de baas zijn, P) 
eene keus doen. b) in evenmatige deelen verdeelen, 
vooral als rechtsterm, van erfenissen ; vgl. d e e 1m 
a n ; een eisch, splitsen ; dat sj5el d., een 
sjel d., het spel gelijk verdeelen, zóó dat de eene 
partij geen voordeel boven de andere heeft; gedeelt 
sj5el, gelijke strijd, tegenover ongedeelt sj5el ; een sj el 
d., een kamp vaststellen; ook met den 3den nv. 

van den pers., een kamp voor iem. bepalen ; een 


132 DELEN. 

trek spelen; de keus geven. c) enen d., iem. in 
stukken snijden, hetz. als o n t 1 e d e n. d) uitdeelen, 
schenken, ook ironisch; enen gaen d., enen d. ende 
geven (ni. slage, enz.), iemand slagen toedienen. e) 
mededeelen ; sender deilen iet hebben, iets alleen 
voor zich zelf hebben ; sin (heer) lijf delen met 
enen wive (enen manne), vleeschelijke gemeenschap 
hebben met iem. ; wort (tale) delen mil enen, met 
iem. spreken ; verscheiden wort d., verschil met 
iemand hebben. f) verdeelen, ordenen. g) indeelen, 
bijv. een wapen in velden. h) uit verschillende bestanddeelen 
samenstellen; in gedeelden rade, in gemengden 
raad. 2) scheiden: a) verdeelen (bijv. een 
erfenis). b) afscheiden, afzonderen ; ook wederk.: 
hem d. van eenre dinc. c) van een twist of geding; 
uitmaken, beslechten ; vore (een) recht d., bij vonnis 
voor recht verklaren ; een ordeel d., een vonnis uitspreken 
; ook in fig. zin ; beslissen, bepalen ; vgl. 
d e e 1, I I). d) oordeelen, beoordeelen. — II. Intr. i) 
Zich verdeelen, splitsen. 2) met eene bep. met aen, 
in of op, aandeel in iets hebben, vooral als handelsterm; 
vgl. aendelen en aendeel; d. ane, ook 
in den zin van : deel nemen in ; gedeelt sa^n ane, 

aandeel hebben in of aan. 3) d. met enen, gemeenschappelijk 
met iem. handelen. 4) met den 3den nv. 
van den persoon; bedeelen. -- III. Wederk. Hem 
delen, zich verdeelen, verdeeld zijn (over). 

Delen, zw. ww. Een vloer leggen. Zie d e 1 i n g e. 

Deler. Zie deelre. 

Delersse, znw. vr. Uitdeelster. 

Delewen. Zie d e 1 u w e n. 

Delf, dilf. Zie delve en vgl. delft. 

Dolfijn, znw. m. Dolfijn. 

Delft , znw. vr. Gracht. 

Delieh, deelich, bnw. Deelbaar. 

Deligen, delegen, zw. ww. tr. Verdelgen; uitdelgen, 
te niet doen. — Deliginge. 

Delicious, delisieus, bnw. Heerlijk. 

Deliën. Zie d e 1 u w e n, 2de Art. 

Delft, znw. o. Genot; vgl. d e d u u t; Bonder d., 
treurig. 

Delicaet. Zie delicaetlike. 

Delicaetlike, bijw. Teeder, zorgvuldig. 

Delinge, deilinge, znw. vr. i) Verdeeling, scheiding; 
Buster d., uitkeering van het erfdeel, dat eene 
zuster toekomt. 2) uitdeeling. 3) aandeel; ook : in 
de uitrusting van een schip ; contract waarin de 
voorwaarden (eener vennootschap bijv.) zijn omschreven. 
4) beslissing, uitwijzing. 

Doings (onjuist deilinge), znw. vr. Bevloering, 
vloer. Zie d e 1 e. 

Delivereren , delivreren, dilevereren, zw. ww. tr. 
i) Iet d., iets afleveren. 2) enen d., iem. bevrijden; 
zie ook telivereren. 

Delivranee, znw. vr. Leverantie. 

Dolle, del, znw. vr. Laagte, dal; ter d., hetz. als 
t e d a 1 e, op den grond, naar de laagte (oostmnl.). 
Dolle, meisje. Zie d i 11e. 
Dellp*jn, -en. Verklw. van d a 1 (oostmnl.). 

Dellinge, znw. vr. Hetz. als d e 11 e. Laagte, 
vlakte. 

Delta, dilte, znw. m. (?). Hooizolder. 

Delovie. Zie d i l u vie. 

Delutën. Zie deluwen. 
Deluvie. Zie di1uvie. 
Deluw, delu, bnw. Bleek, vaal (16de eeuw). 
Deluwen, deluen, delewen, deeluen, zw. ww. intr. 
Vaal worden, verflensen, wegkwijnen ; te niet gaan. 
Deluwen, deliën, zw. ww. tr. In vergetelheid 
brengen, te niet doen. 
Deluwer, znw. m. Hij die doet verwelken, ver 
dood).-dorren (God, de 
Delve, dilve, dilf, znw. vr. Gracht, sloot. 
Delven, st. ww. intr. en tr. — I. Intr. Delven, 
graven; d. Bonder sj5it, graven, zonder dat er een 
spit aarde verplaatst wordt, niets verder komen. — 
II Trans. I) Graven, door graven tot stand brengen; 
een shit d., een gat graven ; (dat) onderzjbit d., de 

DERDEMAY. 

onderste lagen in eene mijn enz. losmaken; bedrogen 
uitkomen ; in dezelfde bet. dat ondershit graven. 2) 
bedelven, met aarde bedekken, van zaken en van 
personen; ook als znw., begrafenis; levende d., levend 
begraven. 

Delvers, delver, znw. m. I) Graver, aardwerker. 
2) doodgraver. 
Delvinge, znw. vr. i) Het delven, graven. 2) 
veengrond. 

Demon, zw., ww. intr. Duister worden. 

Demoedich, bnw. Onderdanig, onderworpen. 

Demoet, znw. vr. Onderdanigheid. 

Dempen, zw. ww. tr. i) Verstikken, smoren, 
worgen. 2) dempen, te niet doen, een einde maken 
aan iets. 
Dempiehs -eck, bnw. Benauwd, aamborstig. Vgl. 
damp. 
Dempich, bnw. Hetz. als d a m p e r. Scherp, 

wrang. 

Dempicheit, damft-, znw. vr. Aamborstigheid. 

Den (boomsoort). Zie d a n n e. 

Denen, onjuiste vorm voor d a n e n. Vandaar, weg. 

Denen, dennen, zw. ww. intr. Uitstrekken, spannen, 
folteren. Zie v e r d e n e n. 

Denier. Zie dan gier. 

Denier, znw. m. Penning. De gewone afkorting 

was d., doch daar dit teeken ook voor 5enninc gebruikt 
werd, kan men er evengoed j enninc voor 
lezen als denier; selverine, zware, gouden deniers. 

Denj^] sZ znw. m., naam van een heilige. Sente D. 

DenkeltjC bnw. Denkbaar. 

Denken, . deincken, deneken, dincken, zw. ww. 
intr. — I. Intr. Denken, peinzen; denken op, ook bedacht 
sin, denken aan, ook : bedacht zijn, uit zijn 
op; als znw., gedachte; met den eden nv., denken 

aan. --II. Trans. i) Meenen, de gedachte koesteren, 
met een objectszin met dat; anders denken, van 
eene andere meening zijn. 2) bedenken, in gedachte 
houden. 3) beramen. 4) uitdenken, verzinnen. — III. 
Onpers. i) Te binnen schieten, mi hevel gedacht, 
het is mij in den zin gekomen. 2) heugen. Vgl. g e-. 
denken. 

Denkenisse, dinke-, -esse, znw. vr. Het denken 
aan iem. of iets. 
Denkinge, znw. vr. i) Gedachte, meening. 2) 
het denken aan. 

Dencliken, dial. voor d a n k e 1 i k e, in dank. 

Denne. Zie d a n n e. 

Denne, znw. Vloer, dek van schepen. Zie g e d en t. 

Dennen, bnw. Van dennenhout. 

Dennen, zw. ww. tr. Bergen, laden (op een 
zolder). 

Dennen. Zie den e n. 

Dennenboom, znw. m. — Dennenhout, o. 

Denouwe, znw. vr. Donau. Ook D a n o u w e. 

Densendach. Zie d i n x d ach. 

Depoost, znw. m. Bewaargeving. 
Deputeren, doh-, -eeren, zw. ww. tr. Houden 
voor, achten. 

Der, dere, deer, znw, m. Samentrekking van -de 
her, die here, eeretitel (oorspr.) van adellijken en 
ridders ; 2de nv. ser, seer, seren. 

Der, toonl. vorm van deer, er. Zie de samenstellingen 
bij d a e r. 

Derdaeh, znw. Uit derde) deck; slechts in den 
adv. gen. (s)derdages (des derds dages). Ten derden 
dage. 

Derdalf, dar-telw. Derdehalf; ook als bnw. 

Derde, derde, daerde, darde, ranggetal. Derde; 
mi (hem, uwer) derde, derder, dordere, ik (gij, hij), 
met twee anderen. --Derderhande. 

Derdeel, derdel, deirdel, dordeel, znw. o., voor 
derda'eel. Derde deel. 
Derdeline, znw. m. Een neef in den derden 

graad, achterachterneef. Vgl. d e r d e s w e r e. 

Derdeline, znw. m. Naam van een bepaald weefsel. 

Derdeman, dordeman, znw. m. i) Scheidsrechter, 
2) deelnemer of vennoot voor een derde. 


DERDENDEEL. 

Derdendeel, darden-, dorden-, dorndel, dorndeel, 
derendeel, derndeel, derdendele, znw. o. Het derde 
gedeelte. 

Derdeswere, derdswere. Hetz. als d e r d e l i n c. 

Derdewerf, dardewaerf, derdewerven, -wierven, 
bijw. Ten derden male, in de derde plaats. 

Deren deer, uit de here. Zie d e r. 

Deren deere, znw. vr. ; ook deer, m. en onz., en 
dare, zie ald. Al wat iem. deert, pijn, verdriet. 
1) Lichaamssmart. 2) droefheid, smart, zieleleed; 
zedelijke smart; ook : schande, oneer, die men zich 
op den hals haalt; te deren comen, tot een oorzaak 
van leed worden ; in deren nemen, niet kunnen 
verdragen, het met leede oogen aanzien. 3) objectief, 
leed dat men een ander aandoet, schade, nadeel. 
4) medelijden. 

Deregarde. Zie d a r m g e r d e. 

Deren, deeren, deyren, zw. ww. tr. en intr. Met 
den 3den of 4den nv. (in de bet. 3) ; ook in den 
vorm d a r e n, zie ald. i) Pijn doen, schaden (nl. 
het lichaam) ; ook met het als onderw. ; de onbep. 
wijs als znw., smart, pijn. 2) leed doen, droefheid 
veroorzaken, ook met het als ondw.; kwellen, lastig 
vallen; de onb. wijs, droefheid, smart. 3) schaden, 
benadeelen; ook met het als ondw., en absoluut; 
de onb. wijs, nadeel, krenking. 4) medelijden heb. 
ben ; als znw., medelijden. 5) ontbreken, schorten. 

Derer. Zie-d e e r r e. 

Deringe, deerringe, znw. vr. Verdriet, nadeel. 

Derf, bnw. Ongezuurd, niet gerezen. 

Derljj c. Zie d eer 1 ij c. 

Derm. Zie darm. 

Dermast , znw. Damast. 

Derndeel. Zie derdendeel. 

Derne, deern. Zie d i e r n e. 

Derven , zw. ww. tr. Stoppen, dichten. Vgl. 
darnelike. 

Derp. Zie d o r p ; derf'elude, dorpelingen. 

Derregelike, dergeljc. Zie d e s g e 1 ij c. 

Derren. Zie dorren. 
Dersch, darsch, dorsch, dorch, droch, znw. m. 
Een zeevisch. 
Dersch, darsch, znw. m. Dorschvloer; ook derschdele, 
-deel, vr. 
Derschen, dersgen, derssen, darschen, dorschen, st. 
en zw. ww. Dorschen ; ook : slaan, kloppen. 
Derschere, derscher, darscher, znw. m. Dor 

-scher. 

Derscherie, znw. vr. Dorschvloer. 

Derschinge, derscinge, znw. vr. Het dorschen. 

Derschvloer, foer, znw. m. Dorschvloer. 

Derst, znw. m. Dorst. 

Dorsten, onpers. ww. Dorsten. Zie d o r s t e n. 

Derten, darten, dertel, bnw. i) Wellustig. 2) 
lichtzinnig, dartel. — Dertenlike. 
Dertenheit, dertel-, -hede, znw. m. i) Wellus 
2) weelderigheid, verwijfdheid, dartelheid.-tigheid, 
3) vermetelheid, driestheid. 
Dertich, dar-, dor-, deer-, hoofdtelw. Dertig. — 
Dertichsterhalf, Dertichmael.

Dertichste, dar-, dor-, ranggetal. Dertigste. 
Ook als znw., de dertigste dag, bep. na iemands 
begrafenis, waarop de laatste zielmis wordt gelezen, 
ook : de zielmis zelf. — Dertichwerf, -weer/t. 

Dertien, dar-, dor-, telw. Dertien; Dertiende,
-ste, Dertienmael. 
Dertienavont, dar-, dor-, znw. m. De avond 
voor dertiendach, z. ald. Ook dertiende avont. 

Dertiendach, dar-, dor., znw. m. Drie-Koningen, 
de I3de dag na Kerstmis. Ook dertiende d.: dertienmisse, 
dertiende-missendach. 

Dertiendehalf, dor-, -dalf, telw. Dertiendehalf ; 
ook als benaming van een holl. munt, i 2 112 stuiver, 
dertiend'half. 

Dertieneboete, znw. vr. Eene dertienvoudige 
boete. 

Dertlenmisse znw. vr. Hetz. als d e r ti e n d a c h. 

Dertienste. Zie dertiende. 

DESTRUEREN. 

I 3 3 

Derven. Zie dorven. 

Derven, darven, deernen, daerven, zw. ww. 
intr. en tr. i) Derven, ontberen, missen, met een 
2den nv. of van (soms ook met den 4den nv.) ; met 
een bep. met van in de bet. : afstand moeten doen 
van; de onb. wijs als znw., ontbering. 2) vrijwillig 
afstand doen van iets, ook in rechte. 

Dervinge, darvinge, znw. vr. Ontbering; het 
niet hebben (met een gen. of van). 

Derwaert. Zie darewaert. 

Derwilen, voorz. Terwijl, ' zoolang als ; in dez. 
bet. ook dewile, diewile dat. 
Des, ade nv. m. en onz. van het aanw. en betr. 
vnw. die en dat. 

Des, voegw. i) Totdat, zoolang als; hetz. als t e s. 
2) omdat. 3) zoodat. 4) in dien, als. Zie ook d i e s. 
Des, bijw., eig. onz. v. h. aanw. vnw. dat. 

Daarom, daardoor. 

Des, in de uitdr. des te. Zie d e s t e. 

Desalniettegenstaende, voegw. Niettemin. 

Deseenderen, -eeren, zw. ww. intr. Nederdalen. 

Desch. Zie d i s e h. 

Descipel, Descipline. Zie d is c i p e 1, -p t i n e. 

Dese, aanw. vnw. Deze, zoowel zelfst. als bijv. 
gebruikt. Ook in de bet. van : de nu regeerende; 
de tegenwoordige, de hedendaagsche ; de eerstvolgende, 
binnen desen seven jaren. Vaak tweemaal in 
één zin („te desen tide van deser nacht"). Dese en 
zijn naamvallen smelten vaak samen met te tot tese, 
lesen, teser, enz. 

Deselke, zelfst. aanw. vnw. Sommigen. 

Desem, deesem, deysom, znw. m. Zuurdeesem. 

Desemen, deesemen, zw. w. tr. i) Zuurdeeg doen 
in iets. 2) tot deeg maken, kneden. 

Deselve. Zie dieselve. 

Desergelike. Zie d e r g e 1 ij c. 

Desert, bnw. i) Verlaten, woest. 2) als rechtsterm, 
niet meer ontvankelijk. 

Desgelijo, diesgeljc, -like, zelfst. vnw. onz. Iets 
dat daaraan gelijk is, dergelijke (dingen), vaak met 
al versterkt; 2de nv. als part. genit., af h. van (een 
soms uitgelaten) iet, vele. Als bijv. vnw. des (dies) 
gelike, vaak achter het bepaalde woord. Desgeljc, 
diesgelike, dergelike, desergelike, derregelike, dergeljcs, 
desgelikes, diergelj/cs, als bijw., desgelijks, eveneens. 
Dies gelijcs dat, zooals, gelijkerwijs. 

Deslnaels. Zie d i e s m a e 1 s. 
Desniettegenstaende, voegw. Zie d e s a 1n 
i ettegenstaende. 
Desolaet, bnw. i) Onbebouwd, van land. z) verwoest. 
Desperacie, desj5iracie, znw. vr. Radeloosheid. 
Despereren, -eeren, zw. ww. intr. Wanhopen. 
Despijt, znw. o. i) Smaad, minachting; a) Actief, 
smaad, smadelijke bejegening ; in enes d., desbite, 
om te hoonen ; ten desf'ite, ten spijt; d. doen, bieden, 
smaden ; in despite vertrecken, ergens schande van 
spreken ; in d. nemen, minachting voor iets opvatten; 
kwalijk nemen. — b) Passief, minachting, verachting, 
die men ondervindt. 2) spijt, wrok. 
Desputeren, desputeringe. Zie d i s p u t e


ren, -enge. 
Despiracie. Zie d e s p e r a t e e. 
Despointement, znw. o. Belemmering. 

Dessel. Zie dissel. 

Desside, bijw. uitdr. Vgl. bedesside en beg 
o n s i d e. Aan deze zijde, steeds door een voorz. 
voorafgegaan (in, van, aen, oft, of), en met een 
2den of 3den nv. verbonden. 

Deste , bijw. v. graad. Deste. 

Destel, Destelvinc. Zie distel, d i s t e l v i n c. 

Destoer, znw. m. List. 

Destorberen, -eeren, zw. ww. tr. In de war, in 
opstand brengen. 
Destorbance, destourbanche, znw. vr. Oploop. 
Destrier, desterier, znw. m. (Strijd)ros. 

Destrneren, destruweeren, zw. ww. tr. Verwoesten. 
a) een land, stad. b) de bewoners, een 


134 DESTRUERINGE. 

partij, verdelgen. c) een rijk, ten onder brengen. 

d) een persoon, te gronde richten. 
Destr ëringe, znw. vr. Ondergang, verderf. 
Detriveleren zw. ww. tr. Bevrijden, verlossen. 
Deuchdachte{tjc, deuchdachticheit. Zie do. 

gedachtelij c, enz. 

D euchdelj j c,deachdeliher deuchdeljj cheit.

Zie dogedelijc, enz. 
Deucht, deuchtgelt. Zie doget, dogetgelt. 

Deuit. Zie duit. 
Denny bnw. Zie d o o n. 
Deun, Deunen. Zie done, donen. 


Deere, bijes. en znw. Zie d o r e. 
Deuvel, duevel, devel, znw. m. Pin, pen; ook: 
stop, deuvik (?). 
Deurwaerder. Zie dorewaerder. 

Deus , znw. m. God; in gebruik om een sterke 
aandoening te kennen te geven, zoowel blijdschap 
als droefheid. Vaak met God verbonden, zelfs met 
here God. — Voc. Deus, Deeus 1 eenlettergrepig. 

Deuskijn, -ken, znw. o. Twee aas (gewicht). 
Deusaes. Zie a e s. 
Densdedit, znw. Eigennaam. Godsgeschenk, 
Deodaat. 

Devel. Zie deuvel. 
*Doven. Zie bedeven. 
Devjjn. Zie divij n. 


Devise, divine, znw. vr. i) Kenteeken. 2) soort, 
manier; onderdeel. 3) vonnis, uitspraak. 

Deviseren divisieren, zw. ww. tr. i) Uiteenzetten. 
2) in orde brengen, ook : verordenen, en: 
versieren. 

Devoor, znw. o. Plicht; godsdienstplicht. 
Devoot, devoet, devotich, bnw. Vroom, innig, 
godvruchtig. 
Devotelike, -leke, bijw. Met innigheid, gods. 
dienstig. 

Devoticheit, devotie, devocie, znw. vr. Toewijding 
aan God, godgewijde stemming. Devotie 
doen, uiterlijke plichten der godsvereering vervullen. 

Dewelke, betr. vnw. Dewelke. Gewoonlijk ge 
die. -volgd door het aanw. vnw. 
Dewile, diewile, bijw. uitdr. Onderwijl; met dat 
(dat ook weggelaten wordt), voegw., terwijl. 
Dexel. Zie decse1. 

1 nv. van d u. 
Di, bez. vnw. Hetz. als d ij n. 
Diacitre, dyacitre, znw. o. Citroensap. 
Diadente, diodeme, znw. m. (?). Diadeem. 
Diadragant, znw. o. Het sap of een drankje 

van de dragant (plant). 
Diaken, dyaken, diake, diaec, znw. m. Diaken, 
bekleeder van een kerkelijk ambt. — Diakencleet, 
-schap.

Dialectike, znw. vr. Redeneerkunde, logica. Ook 

daalectacum. 

Dialoge, znw. vr. en o. Samenspraak; ook 

dialogus, o. 
Diamant, diamas, znw. m. Diamant. Vgl. a dam 
a n t; diamantsla)5er(e). In de wapenkunde, zwart. 
Diamargaritoen, znw. o. Geneeskrachtig sap 

uit de parelschelp. 
Diatrias. Zie diamant. 
Diamoroen, diamaroen, diameroen, znw. o. Moer 

-beisap. 
Diasandali, znw. o. Geneeskr. sap uit sandelhout. 
Diasinsiber, diazinziber, znw. o. Geneesdrankje 

uit gember. Vgl. g i n g e b e r. 
Dicendach. Zie dinsd ach. 
Dicht, dichte, bnw. en bw. -- I. Als bnw. i) Dicht, 
massief. 2) samengedrongen. 3) dicht, ineengedrongen; 
vgl. g e d i c h t e. 4) gesloten. — II. Als bijw., 
meer gewoon in de samenstellingen gedichte en 
bedichte. Dicht opeen, vast. 
Dicht, znw. o. i) Ieder geschrift, zoowel in proza 
als in versmaat; verkleinw. dichtkm, -ken. 2) rechterlijke 
uitspraak. 
Dichte, znw. vr. Het opstellen van een geschrift. 

DIEFRECHT. 

Dichten, zw. ww. tr. i) Dicteeren; vóórzeggen. 
2) een werk (ook : een brief) samenstellen, soms 
in tegenstelling met schriven. 3) uitdenken, overleggen, 
beramen. 

Dichter(e), znw. m. Schrijver, zoowel dichter 

als prozaschrijver. 

Dichtheit, znw. vr. Dichtheid, veelvuldigheid. 

Dichtinge, znw. vr. Beschrijving. 

Die, aanw. vnw., vr. die, onz. dat ; de toonl. vorm 
van dit die is het lidw. de (tusschentrap dee, dé) ; vgl. 
d e, d e s, d i e s en d a t. Die heeft demonstr. kracht, 
en staat gelijk met ons lidw. Een 2e nv. scheidt 
vaak het lidw. die van zijn zelfst. nw., vooral in 
oude formules („die Gods sone") ; het lidw. die 
wordt voorafgegaan door het telw. een, vooral wanneer 
op het lidw. een superl. volgt („ene die meeste 
overdaet") ; zie e e n. Ook staat die voor een znw. 
dat door een bez. vnw. gevolgd wordt („die sone 
sine) ; het lidw. staat in 't mnl. bij eigennamen, die 
Cyjio, die Magdalene, ook vóór sommige namen van 
maanden, vgl. d e. Bij telw. beteekent het lidw. een 
bep. gedeelte van een grooter aantal („die tweedeel", 
twee derden). Het aanw. vnw. herneemt een 
voorafgenoemd znw. zooals nog thans („hare werke 
die volghen hem"). Soms staat die ook na een 
pers. vnw. („hi die saelt u seggen"). Bij twee hoedanigheidswoorden, 
die aan eene zelfstandigheid 
worden toegekend, wordt het lidw. die herhaald, 
(„die jonge ridder ende die goede"). 

Die, betr. vnw. Het betr. vnw. volgt vaak, in tegenstelling 
met ons gebruik, het natuurlijk, en niet het 
gramm. geslacht; tscoonste waf die; ook na een voorz. 
gebruikt, waarvoor bij ons slechts de vorm van het 
vragend vnw. wordt gebruikt („die daghe comen, 
in dien si sullen secgen"). Sin die, eene omschrij ving 
van een volgend ww. („ic ben, diet weten 
wille sekerlike"). Een relat. zin met die heeft meermalen 
de bet. van een onderstellenden zin („diet 
wel besiet").

Die, instr. van het aanw. vnw. die, in 't mnl. bij 
comparatieven in de bet.: te, deste, vgl. d e, 3de Art. 
Die, znw. vr. en onz. Dij. — Dieader, Diego


werf (heupgewricht). 
Diode. Zie diet. 
Diode, dude, znw. vr. Verklaring. 
Dieden, diden, duden, duyden, zw. ww. tr. en 

intr. ; vgl. b e d i e d e n. — I. Trans. i) Uitleggen. 
2) vertellen. 3) beteekenen. — H. Intr. t) Van beteekenis, 
van kracht, geldig zijn. 2) helpen, baten, 
vooral met eene ontkenning; d. an iet, an enen, 
uitwerking hebben op iem. of iets; ook: aan iets 
helpen; d. jegen, te beteekenen hebben in vergelijking 
met. 

Diedenisse, dude-, duyt-, znw. vr. Verklaring. 

Diedinge, znw. vr. Hetzelfde. 

Dief, znw. m. i) Dief. 2) schelm, misdadiger. 
Ook als bnw., gemeen. Vklw. diefkiin. 
Diefachtich, bnw. Diefachtig. 
Diefachtichlike, diefachtelike, bijw. Op eene 

slinksche wijze. 

Diefbrief, znw. m. Het register, waarin (in Zeeland) 
de wegens diefstal veroordeelden werden opgeteekend. 


Diefde, difde, znw. vr. Oorsp. vorm van d i e f t e. 
Diefegge, dievegge, diefvege, deefegghe, die


vigge, znw. vr. Dievegge. 

Diefhanger , -henger, znw. m. Beul. 

Diefinne, dievinne. Hetz. als d i e f e g g e. 

Diefclocke, znw. vr. De klok, waarmede de 

nacht wordt aangekondigd, poortklok. 
Dieflijc, dieffelijc, -tic, bnw.; d. goet, gestolen 
goed. 

Dieflihe(n)3 dievelike, dief(e)like, bijw. Op eene 
slinksche wijze; in het geheim, onverhoeds, steelsgewijze. 


Dief ut , znw. m. Onderaardsche kelder. 
Diefrecht, znw. o. Het recht dat op een dief 
of misdadiger wordt toegepast. 


DIEFSTE. 

Diefste. Zie d i e f t e. 

Dieftale, znw. vr. Diefstal. 

Dieftalieh, bnw. Gestolen. 

Diefte, dieft, deefte, duifte, diefste, znw. vr. Vgl. 
d i e f d e. i^ Diefstal: a) de misdaad van het stelen. 
b) het gestolen goed. 2) schanddaad, schurkerij. 

Dief el j o, bnw. Hetz. als d i e f1 ij c, gestolen.

Dieftelike, -leke, lac, -lic. Zie d i e f1 i k e. 

Dieftich, deef-, def., bnw. Gestolen. 

Diegelike, bijw. Van die gedaante, desgelijks. 

Diegene, bepalingaankondigend en aanw. vnw.; 
ook in de vormen die gone en diegenige. 
Di•1, znw. o. of m. Verblijf ; rechthuis (?). 
Dielen. Zie delen. 
Dieline, djflinc, znw. m. Een kleedingstuk dat 

de dijen of lendenen bedekte. 
Diemaels, di-, bijw. Hetz. als d i e s m a e l s, 
tote d. dat, totdat. 
Dieetere, diemeer. Eig.: te meer; ook voeges. bijw. 
evenwel, nochtans. 
Dien, zw. ww. intr., ook met den 3den nv. Dienen, 
ook ironisch, iem. iets betaald zetten. 
Diën, dien, di/ten, zw. en st. ww. intr. i) 
Groeien en bloeien, in aanzien toenemen: a) eigen 

dieren en planten, (op)groeien.-lijk, van menschen, 
b) toenemen in aanzien enz. c) toenemen in gewicht 
of omvang; uitdijen. d) toenemen in getal, voorttelen. 
2) worden in het alg., meer, grooter worden, 
zelfs : minder worden, met eene bepaling met tote. 
3) d. op enen, op iem. overgaan. 

Dienaer. Zie dien e r. 

Dienaersse, znw. vr. Dienares. 

Diender, znw. m. Bediende ; zie d i e n e r. 

Diendwale, -dwele, znw. vr. Servet, een doek 
bij het tafeldienen gebruikt; verklw. diendweelken. 
Dieneline. Zie d i e n l i n c. 
Dienen, dien (z. aid.), zw. ww. intr. en tr. Absoluut 
of met den 3den nv. -- I. Intr. i) Dienen : a) eeren, 

dienen, God, den duivel, enz. b) aan een mensch 
ondergeschikt zijn; den leenheer bepaalde diensten 
bewijzen, ook van vrouwendienst (in het ridderwezen). 
c) een ambt vervullen, een bepaalden dienst verrichten, 
in dienst zijn, ook als ambtenaar en in rechte, pleiten, 
optreden ; vooral van tafeldienen, ook met eene 
bep. met vore. d) een dienst, oplettendheid bewijzen. 2) 
nuttig, dienstig zijn; geschikt zijn voor; geldig zijn. 3) 
in eene zekere betrekking staan tot ; ergens op slaan; 
met eene bep. met obi, te of in; dienen te, er voor 
zijn om, behooren ; op eene bepaalde plaats uitloopen, 
uitzien. 4) bepaald zijn voor, strekken tot zekere 
rechtshandeling, vóórkomen, van eene rechtszaak; 
gehouden worden, van eene vooraf aangekondigde 

vergadering, ook van eene markt; van een kerkelijk 
feest, gevierd worden. 5) iem. bedienen, voorzien 
van iets, bep. : stukken inleveren ter terechtzitting; 
met eene bep. met met of van, vooral ironisch, 
onder handen nemen; enen van logenen d., iem. 
leugens wijs maken. — II. Trans. z) Verdienen, 
ook : zich op den hals halen. 2) bedienen ; over eene 
zaak gesteld zijn. 3) eene verschuldigde belasting, 
pachtsom uitkeeren ; pass., het geld ontvangen. 

Diener, dienere, dienre, dinre, dienare, diender, 

znw. m. Dienaar, bediende, knecht, bode van een 

raad, gerechtsdienaar; vr. dienersche, verklw. die


nerkijn.

Dieninge, znw. vr. Bediening, ambt. 

Dieninca znw. m. Hetz. als dien 1 i n c. Dienaar. 

Dienlit, deenlit, znw. o. Een lid (v. h. lichaam), 

dat de verrichtingen van andere mogelijk maakt. 

Dienlij e, bnw. Dienend, ondergeschikt. 

Dienlinc, dienelinc, znw. m. i) Dienaar ; vgl. 

d i e n i n c. 2) pensionaris. 
Dienniettegenstaande, voeges. Desniettegenstaande. 
Dienre. Zie d i e n er. 
Dienresehe, dienersche, dynresehe, znw. vr, 
Vrouwelijke bediende. 
Dienrocke. Zie dienstrocke. 

DIEPEN. '35 

Dienst, dienste, znw. m. en o. i) Al wat men 
ten gevalle van een ander doet : a) van de godsvereering, 
den kerkelijken dienst, vooral van het 
misoffer. b) van den toestand van ondergeschikte 
aan een mensch ; ook van alles waartoe men als 
leenman verplicht is ; enen d. doen, den d. doen; 
iem. (als gast, zieke) verzorgen ; enen d. Benden, iem. 
iets zenden om hem genoegen te doen. c) bediening, 
aan tafel. 2) ambt, bedrijf, bediening; vgl. vooral 
a m b a c h t, 5); souls een lager ambt in tegenstelling 
met „ampt, ambacht" ; dienst doen, eene 
betrekking bekleeden; ook van geestelijke bedieningen 
; hetgeen iem. verricht, onderneemt. 3) een 
op een onroerend goed rustende last. 4) knecht, 
dienaar, dienstbode. 

Dienstacht. Zie d i e n s t a c h t i c h. 

Dienstachtelike, -aftelike, bijw. Op voorkomende 
wijze. 

Dienstachtich, -aftech, -acht, bnw. i) Hulpvaardig, 
ook met een 3den nv. 2) onderdanig.

Dienstachtieheit, -eeheit, -bede, znw. vr. i) 

Onderdanigheid, dienstbetoon, welwillendheid. 2) 
dienstbaarheid. 
Dienstbode, znw. gemeensl. Dienstbare man of 
vrouw. 
Dienstdach, znw. m. Dag voor een bepaalden 
heerendienst. 

Dienstdierne , .-deerne, znw. vr. Dienstmaagd.

Dienstel j o, -t c, dienstli c, bnw. i) Hulpvaardig. 

2) in de uitdr. d. were, beroepswerk. 3) dienstig.
Dienstelipcheit, -bede, znw. vr. z) Nut. 2) dienst. 
vaardigheid. 3) dienst. 
Dienstelike, -lijs, bijw. i) Op eene hulpvaardige 
wijze. 2) onderdanig. 

Dienster, znw. gemeensl. Dienstknecht, -maagd.

Diensterse, znw. vr. Dienstmaagd. 

Dienst oet, -geel, znw. o. Leengoed. 

Dienstigere, znw. m. Kamerheer. 

Dienstich, bnw. i) Dienstvaardig. 2) in de uitdr. 

d. lede, de leden (des lichaams) die de verrichting 
van andere leden mogelijk maken. Vgl. d i e n l i t. 
Dienstjonewijf, znw. vr. Dienstmeisje ; ook: 

dien s jonfer, ,offrouzewe.
Dienstenape , -knahe, znw. m. Dienstknecht. 
Dienstenecht, -knecht, znw. m. Hetzelfde. 

Dienstliede. Zie d i e n s t m a n. 

Dienstmaerte, znw. vr. Dienstmaagd. 

Dienstmaget, -maecht, -macht, znw. vr. Dienst


maagd. 

Dienstman, znw. m. ; my dienstliede, -lude. 
Dienaar, zoowel hij die zich aan Gods dienst verbindt, 
als hij die een mensch dient; dienstbode; d. 
duidt soms den stand van hoorigheid aan, soms die 
van den adel. — Dienstmanschap.

Dienstrecht, znw. o. Het bijzondere recht van 

den stand der dienstmannen. 

Dienstridder, znw. m. De ridder, die zich in 

den dienst van eene jonkvrouw stelt, iemands ridder. 

Dienstrocke, dient-, dien-, znw. Ambtsgewaad, 

vooral van een geestelijke. 

Dienstvrij bnw. Vrij van de eene of andere 

verplichting. 

Dienstwjjf, znw. o. Dienstmaagd, eigenl. en overdr. 

Ook in de jur. opvatting, als vr. van d i e n s t m a n. 

Diep, diepe, bnw. i) Diep. 2) ondergeloopen, moe


rassig, nat. 3) dik; 24 dumen diebe. 

Diep, znw. o. Vaarwater. 

Diepde, dihde, znw. vr. Diepte. 

Diepdenkelijo, bijw. Diepdenkend, peinzend. 

Diepe, znw. vr. Diepte. 

Diepe, diep, bijw. Diep; dieb(e) drinken, zwaar 

drinken ; d. sweren, hetz. als diere sweren (z. d i e r e), 

plechtig zweren ; vgl. hoge. 

Diepelike(n), diqelike, -lac, bijw. Plechtig, 

ernstig ; hetz. als ho g e l i k e. 

Diepen, zes. ww. -- I. Trans. Uitdiepen. — II. 

Intr. Diep worden ; sprkw. ten conde hem d. noch 

drogen, het kon hem niet schelen. 


136 DIEPHEIT. 

Diepheft, diheit, znw. vr. Diepte; ook: afgrond. 

Diephertelij cheit, znw. vr. Diepzinnigheid. 

Diepicheit, znw. vr. Diepte. 

Diepinge znw. vr. Het uitdiepen. 

Diepmoedioheit, znw. vr. Ootmoed. 

Diepsinnich, bnw. Diep, ernstig; van gedachten, 

diepzinnig.

Diepte. Hetz. als d i e p d e.

Dier, znw. o. en ml. (mv. diere, dier). i) Levend 

wezen, dier, viervoetig dier, roofdier ; die helsche diere, 

de monsters der hel. Vklw. dier(e)/ij/n. 2) hert. 

Dier, znw. o. Meisje.

Dier bnw. Zie d i e r e. 

Dierbaar, duer-, duyer-, bnw. Kostbaar, kostelijk. 

Dierbaerheit, duer-, znw. vr. Kostbaarheid, 

kostelijkheid.

Diere, dier, duere, dure, duer, duyere, bnw. i) 

Kostbaar, kostelijk, duur; d. cook (bijw. acc.) co6en, 

hetz. als diere cohen, duur koopen ; er slecht aan toe 

zijn ; d. tit, diertijt, dure tijd, hongersnood. 2) dier. 

baar. 3) van personen, voortreffelijk. 4) schaarsch, 

vooral met den dat. ; iet enen (hem) d. maken, maken, 

dat iem. (hij zelf) iets niet gemakkelijk krijgen kan; 

enen d maken, het iem. moeilijk maken; (hem) des 

d. maken, zijne waar op geld houden; hem des niet 
d. maken, ergens niet tegen op zien. 5) met den 
2den nv. der zaak en een pers. als ondw., duur 
met iets zijn ; ook, zonder den 2den nv., teruggetrokken, 
zich niet uitende. 
Diere, dier, dure, duer, bijw. i) Duur, tegen een 
hoogen prijs; kern d. vercoben, zich dapper weren ; 

d. coslen, iem. duur te staan komen. 2) plechtig, 
met nadruk. 

Dieregaert, dire-, znw. m. Diergaarde. 

Dieregelije. Zie d i e r g e l i k e. 

Dieren zw. ww. intr. Duur worden. 

Dier elikey geljjc, dieregelike, bijw. Eveneens. 

Dierheit, -bede, znw. vr. i) Kostbaarheid, waarde; 

een voorwerp van waarde. 2) duurte. 

Dierhont, znw. m. Naam van een jachthond, 

ook voor de hertenjacht. 

Dierhunt, znw. vr. Dierenhuid. 

Dierlike, bijw. Plechtig. 

Dierne, deerne, derne, deern, znw. vr. i) Dienstmaagd; 
d. Gods, d. ons Heren, dienstmaagd des 
Heeren, non; ook van Maria. 2) maagd, jong meisje; 
vklw. deernekijn, deernken. 3) lichtekooi. 

Dierte , znw. vr. Duurte der levensmiddelen. 

Diertein, znw. o. Een grove stof, half wol half 
garen. 
Diertjjt. Zie bij diere. 
Dies, dis, bijw. en voegw. — I. Als bijw., daarom, 

ook: waarom, weshalve. — II. Als voegw. i) Totdat. 
2) daarom, dat, omdat, want. 

Dies, dieus. Heere God 1 Vgl. D e u s. 

Diesch. Zie d i e t s c h. 

Diesohinkel, znw. m. Dijbeen. 

Dieselfde, bnw. Dezelfde. 

Diesdach (dis-). Zie d i n s d ach. 

Dieselke, diesulke, onbep. vnw. i) Sommigen, 
menigeen, zoo iemand. 2) zulk. 

Dieselve, deselve, aanw. vnw. Ndl. dezelve, in 
de bet. van : die, juist die, zelfs die; onz. dit selve, 
dat selve, selve dal. 

Diesgelike, bijw. Eveneens. 

Diesmaels, dys-, des-, dis-, diesmale, dismale, 

bijw. i) In bijw. uitdrukkingen („vor d.", vroeger). 
2) in voegw. uitdr. („tote d. dat", totdat). 
Dieste, bijw. van graad; hetz. als d e s t e. Zoo


veel te, des te. 

Diestel. Zie distel. 

Diesulke. Zie d i e s e l k e. 

Dieswille, bijw. uitdr. Slechts in de uitdr. omme 

d. dat, daarom dat, omdat. 
Diet, diede, znw. o. en vr. i) Volk, lieden, de 
volksklasse; ook : krijgsvolk. 2) één persoon uit het 
volk, kerel ; ook : held, geloofsheld, vrome ; eene 
enkele maal ook van vrouwen, aanzienlijke dame. 

DIJCCOST. 

Diëte, znw. vr. Reis- en teerkost. 
Dieten, st. ww. intr. Schallen, klinken. 
Diets, dyets, bnw. Enen iet d. maken, hem iets 


op de mouw spelden. 

Dietsch, diedsc, duisc, duutsc, diesch, bnw. i) 
Germaansch, in den ruimsten zin ; dietsce, duutsce 
longe, duitsche taalstam. 2) (middel)nederlandsch ; 
die d. Caloen, de mnl. Cato ; die d. Doctrinale, een 
leerboek voor . Nederlanders; die d. tale, de algemeene 
mnl. taal. 

Dietsch, duutsc, dieisch, duytsch, diedsch, znw. 
Hetz. woord als het bnw., doch als zelfst. gebruikt 
in den zin van i) Die d. tale, de alg. landtaal van 
Nederland in de Middeleeuwen. 2) een Nederlander. 

Dietsohen, duutscen, duytscen, zw. ww. tr. 

Vertalen (in het mnl.) ; verklaren. 
Dietschlant, die/slant, , znw. o. Nederland. 
Diens. Zie d i e s, ede Art. 
Dievegge. Zie d i e f e g g e. 
Dieve t dievelsch. Zie duvel, d u v e 1 s c h. 
Dievelike?licke. Zie d i e f1 i k e. 
Dievelinge, 
-
bijw. Steelsgewijze. 
Dieverie, znw. vr. i) Dieverij. 2) gestolen goed. 
Dievewinkel, znw. m. Roovershol; ook dievenhol. 
Dievige, -ege, -egge. Zie d i e f e g g e. 
Dievinne, znw. vr. Diefegge. 

Diewelke , betr. vnw. zelfst. en bijw. Dewelke, 
welke. Ook door het aanw. die gevolgd. 

Diewile, diew 1, bijw. en voegw. Als bijw., 
Onderwijl; als voegw., d. (dat), zoo lang als, gedurende 
dat. 

Diffameerlipc, bnw. Lasterlijk.
Differentie, znw. vr. Onderscheid. 
Differeren, -eeren, zw. ww. intr. Uitstellen. 
Diffamoos, bnw. Onteerend. 

Digen. Zie d i ë n. 

Digesten, znw. mv. Iedere geordende verzameling, 
bep. de op last van Justinianus geordende verzameling 
wetten. 

Di.gniteit, znw. vr. Waardigheid, hoog ambt. 
Djc, znw. m. i) Dijk, dam; d jc ende dam. 2) 
poel, moeras; vijver. 
D cage, Dij catinge. Zie d i k a g e, dij c h a


tinge.
DM cavelinge, znw. vr. Hetz. als a v e 1 i n g e. 
Di cboec, znw. o. i) Register met de namen der 

dijkplichtigen en de aanwijzing der dijkvakken die 
zij te maken hadden. 2) boek waarin het dijkgerecht 
is opgeteekend. 

Dijodelinge, znw. vr. Verdeeling van den dijk 
over dijkplichtige landen. 
Dijodelve, -dilve, znw. vr. Sloot aan de binnenkant 
van den dijk. 

Djjcettinge, znw. vr. Het recht om zijn vee op 
een dijk te doen grazen, om een dijk te beweiden; 
het recht op het . grasgewas van een dijk. 

Djjcgave, znw. vr. De uitspraak, waarbij bij dijksverlating 
de goederen werden aangewezen, waaraan 
de kosten van den dijk konden worden verhaald.

Dij cgelt, znw. o. Geld dat opgebracht moet worden 
voor het onderhoud van een dijk. 
DjCgoet, .znw. o. i) Land aan een dijk gelegen 
en aardplichtig. 2) dijkplichtig land. 

Dijcgraefschap, -greefscajb, graessca i, znw. vr. 
en o. i) Het ambt van dijkgraaf. 2) het district 
waarover de macht van den dijkgraaf zich uitstrekt. 

Dieg rave, znw. m. Dijkgraaf, de door den graaf 
of landsheer aangestelde ambtenaar, die met het 
toezicht op de dijken in een bepaald district is belast. 
— Dtj cgraefschouwe , -schou. 

Dijchater, -kalere, znw. m. Dijkbeschadiger. 
Djjchatinge, znw. vr. Dijkbeschadiging. 
Dip cheemraet, -rader, znw. m. Een lid van het col


lege, dat met den dijkgraaf belast is met de zorg voor 
en het toezicht op de dijken in een bepaald district. 

Dijocost, znw. m.; ook in het mv. dijccosten. 
Hetgeen men voor het maken en onderhouden van 
dijken moet opbrengen ; dijkgeld. 


DIJCLANT. 

D$clant, znw. o. Het bij een dijk behoorende 
land, dijkaveling ; land dat onder een dijk ligt en 
dus .dijkplichtig is. 

Djj cineester, znw. m. i) Persoon . aangesteld om 
den hoefslag van een dorp voor de gezamenlijke 
dijkplichtigen uit dat dorp te onderhouden. 2) dijkwerker. 
— Dijcmeesterschap.

D}jcplichtich, jlechíig, bnw. Verplicht om een 
dijk te onderhouden. 

Dijcpont, jbuent, znw. o. Dijkbelasting. 

Dgcpotinge, znw. vr. Beplanting van een dijk. 

Dij cput, znw. m. Het gat dat gevormd wordt door 
het uitgraven van aarde ten behoeve van den 
dijk. 
Dijcrecht, znw. o. Dijkrecht; de som der rechts 
dijkzaken geldende.-rege len, inDi jcrechter, znw. m. Hij die in dijkstaken heeft 
recht te doen. 
Djjcroede, znw. vr. en m. Roede dijks die men 
te onderhouden heeft. 
Dijeschepen, znw. m. Vooral in het mv. dcscebenen. 
Hetz. als d ij c h e e m r a d e n. 

Dijcsohot, znw. 0. Dijkgeld, polderlasten. 

Dijcsehouwe, znw. vr. Dijkschouw, het van overheidswege 
ingestelde onderzoek naar den staat der 
dijken, tevens rechtspraak op den dijk. 

Dfiesehouwen, zw. ww. intr. Dijkschouw houden. 

Dicschrodinge, znw. vr. Het verdeelen van een 
dijk in verschillende vakken, met betrekking tot den 
onderhoudsplicht. 
Djjcschnit, -schout, znw. m. Schuld die het maken 
of herstellen van dijken betreft. 

Dijeslach, znw. m. Het gedeelte van een dijk, 
dat aan elken eigenaar of dijkplichtige tot onderhoud 
wordt aangewezen ; vandaar gedijcslaecht. 

Djj estal, znw. m. De grond waarop de dijk 
ligt, dijkgrond. 

Dij ctuuch, znw. o. De uitspraak van naastgelanden 
of naastgehoefslaagden over de vraag ten 
laste van welk land een dijk was. 

Di j eveilinge, znw. vr. Beveiliging van een dijk; 
ook: bijdrage in geld voor het onderhoud van dijken; 
ook dijcvellinge geheeten. 

Dijovri , bnw. Vrij van dijk- of polderlasten. 
Djjowalekign, znw. o. Waaltje of kolkje bij doorbraak 
van den dijk door ontgronding ontstaan. 
Djjcwerc, znw. o. i) Het werken aan dijken en waterkeeringen. 
2) specie waarvan de dijk gemaakt wordt. 

Dij ewerker, znw. m. 

Djjcwrecht, znw. m. Dijkwerker. 

Dijn , bezitt. vnw. van den eden pers., uw. 
Dijsdach, dijsendach, dijssendach, vormen voor 
Dinxdach (z. ald.) 

Die. Zie dicke. 
Die, dec, deck, znw. o. Andere benaming voor 
honing. 

Die, dicke, bnw. z) Dik, ondoordringbaar, stevig; 
ook : niet vloeibaar, troebel; ook dicachtich. 2) van 
eene rij, eene slagorde, diep. 3) dicht opeenstaande. 
4) veelvuldig; dicwile. Vgl. d i c k e. 

Dicage, dijckaege, dijckaedge, dijckaetge, dijckaedze, 
dijccaedze, dijccaidze, dikaetse, znw. vr. i) 
Het maken, onderhouden of beheeren van den dijk. 
2) de dijk zelf, bedijking. 

Dicagerecht, znw. o. De rechten en verplichtingen 
betr. het maken en onderhouden van dijken. 
Diken, dijcken, zw. ww. intr. en tr. — I. 

Intr. i) Aan een dijk werken ; graven. 2) de ver 
hebben om een deel van een dijk te onder--plichting 
houden. — II. Trans. Indijken. 
Dikerf dikere, znw. m. Dijkwerker. 
Dichelt, dickeit, znw. vr. Vgl. d i c k i c h e i t. 
i) Dikheid, uitgebreidheid. 2) dichtheid. 
Dikinge, znw. vr. i) Het maken of het onder


houden van een dijk; sine volle d. hebben, geheel 
en al voltooid zijn, van een dijk. 2) het indijken, 
bedijken; de ingedijkte ruimte, bedijking; het dijks


district. 

DINC. 137 

Dicke, znw. vr. Dikte. 

Dicke, decke, dick, dic, ducke, disc, dicken(t), 
bijw. Dikwijls ; . also (alse) d. als, zoo dikwijls als; 
dicker(e), vaker; dicste, dicst, decste, meestal. 

Dickedinne znw. vr. Benaming van een stuk 
laken van 3o ellen (te Gent). 

Dicken. Zie dicke. 

Dicken ,, zw. ww. intr. Dik, vast, stevig worden. 

Dickenbler, znw. o. De betere biersoorten. 

Dickent. Zie d i c k e, bij w. 

Dickewlle. Zie dicwile. 

Dickicheit, znw. vr. Verdikking; dikheid, dichtheid. 
Dickin e, znw. vr. Verdikking. 
Dicmaels, bijw. Hetz. als dicke en dickew 
i 1 e (z. ald.) Dikwijls. 

Dicte, znw. vr. Dikte, ook : dikke vloeistof. 

Dicteren, dictieren, zw. ww. tr. Hetz. als d i c ht 
e n, z. ald. 

Di cwerdinge, znw. vr. Verdikking. 

DieWile, dickewile, decwile, deckwyle, dicwilen, 
decwijl, dicwil; ook dicwijls, dicwils, diewels, dickels, 
bijw. Dikwijls. 

Dilay. Zie delay. 

Dildo. Zie d u l d e. 

Dilevereren. Zie d e l i v e r e r e n. 

Dilf, dilve. Zie d e l f, d e 1 v e. 

Dil'en. Zie d e l i g e n. 

Diligentie, znw. vr. Ijver, inspanning ; sine d. 
doen, zijn best doen. 

Dille, znw. vr. Dille (plant). 

Dine, delle, znw. vr. Babbelaarster, ook : meisje 
in 't alg. ; verklw. dillekijn, -ken. 
Dillen, zw. ww. intr. Snappen, praten ; waer d., 

de waarheid zeggen. 
Dillensap, znw. o. Sap van de dille. 
Dilovie. Zie d i l u v i e. 
Diltheit. Zie d u l t h e i t. 
Diluvie, dilovie, deluvie, delovie, dolunie, dolouwe, 

lovie (z. ald.), znw. vr. Zondvloed. 

Dinden, st (?): ww. intr. Zwellen, opzwellen 
(nederr.). — Dindinge.
Dingebanc, ding-. Zie din c b a n c. 
Dine. Zie d ij n. 

Ding, dinge. Zie d inc. 

Dingement, dynge-, znw. o. Geding, rechtsstrijd. 

Dingelij e, bnw. Wat tot een rechtszitting, proces 
of pleidooi behoort; d. voocht, proces-voogd. 

Dingen, zw. ww. intr. en tr. — I. Intr. i) 
Rechtszitting houden : a) van het gerecht of den 
rechter : recht doen, rechtszitting houden ; den ban d., 
dat dinc b., zie bij b a n. b) van strijdvoerende partijen, 
eene zaak bepleiten; in rechte handelen, ook: 
een eisch in rechte instellen ; oft enen d., tegen iem. 
strijden ; over vonnisse, over oerdeel d., na uitspraak 
van een vonnis op nieuw over de zaak een geding 
aanvangen. c) van den advocaat, pleiten voor iem. 
2) praatjes maken, talmen, ook: lawaai maken. 3) 
spreken met eene zekere plechtigheid, het woord 
voeren. 4) streven, pogen, trachten. 5) eene overeenkomst 
sluiten ; brandschatting eischep, vgl. d i n ct 
a 1 e , 2). — II. Trans. i) Iet d., eene zaak in 
rechte behandelen. 2) iets (be)pleiten. 3) iel d., op 
iets dingen, een bod doen. 4) enen d., iem. brandschatten. 


Dinger, dingere, znw. m. i) Rechter. 2) pleiter. 

Dinginge, znw. vr. Terechtzitting. 

Dine, dync, ding(e), znw. o. en vr. z) Gerecht, 
rechtspraak; te dinge si/len, rechtspreken. 2) rechtszaak. 
3) zaak in 't algemeen; gewijt dinc, gewijde 
voorwerpen; verklw. dingekijn, dincskijn; enes dincsijn, 
iemands zaak zijn, naar zijn zin zijn ; ook : werk, bezigheid; 
sine dinc (dingen) doen: a) zijne zaken verrichten. 
b) zijn plicht doen. 3) vleeschelijke gemeenschap 
oefenen; dat solte d., de bijslaap. 4) om die d., 
daarom ; gene dinc, niets; ander dinc, iets anders; 
nieuwe d., iets nieuws ; ware d., de waarheid; in 
waerre (ware) dinc (dingen), inderdaad, in waar



138 DINCBANC. 

heid ; mei lichten dingen, gemakkelijk, licht; diis te 
horene vremde d., wonderlijk; als dincs (dencs), geheel 
en al; vele dincs, veelal; someger d., eenigermate; 
starker dinge, in sterkere mate. 5) oorzaak. 
6) verhaal ; praatjes. 7) euphem. voor: teellid. 8) 
beding, voorwaarde ; vgl. ook s o e n d i n c. 

Dincbanc, ding-, dinge-, znw. vr. i). Rechtbank. 

2) gebied van een gerechtshof. 
Dincdach, dinge-, znw. vr. Gerechtsdag, pleitdag. 
Dinken. Zie denken. 
Dinken. Zie dunken. 
Dincgelt, znw. o. Geld ter bestrijding van ge


rechtskosten. 
Dincgrave, ding., znw. m. Voorzitter van eene 

rechtbank. 
Dinchnns, dinge-, znw. o. Rechthuis, raadhuis. 
Dincman, znw. m. Getuige. 
Dincmeoster, ding-, znw. m. De beambte, die 

„dinctale" int. 
Dincplichtelihe, ding-, j5lechtelike, bijw. Met 
de vormelijke woorden, in rechte vereischt. 

Dincplichtich, dinglechtig, bnw. i) Verplicht 
om bij eene rechtszitting te verschijnen ; dincj5lechíige 
woort (woorde, woorden), de vormelijke woor


den van een geding, hetz als d i n c t a 1 e. 2) van 

goederen : waarover geprocedeerd wordt. 
Dincslite, znw. Verstoring der terechtzitting. 
Dincspel, dinx(s)5el, znw. o. Rechtsgebied, 

ban (z. aid. 6) ; benaming der landgemeenten in 
Drente. 
Dlnestal, dingstal, znw. m. Rechtplaats, ook: 

rechtbank waaronder iem. ressorteert. 
Dinestat , dingestat, znw. vr. Hetzelfde. 
Dincstoel, dingstoel, dinge-, znw. m. Rechterstoel. 
Dincstoringe, znw. vr. Verstoring der orde 

ter terechtzitting. 

Dinctale, ding-, dinge-, dingetael, znw. vr. i) 
De bij een geding voorgeschreven uitdrukkingen, 
procestaal; ook : de geschreven processtukken. 2) 
eene te voren overeengekomen som, waarvoor men 
vrijstelling van iets bedingt; oorlogsbelasting, brand. 
schatting; ook : het opleggen van brandschatting. 

Dinctijt, ding(e)tijt, znw. vr. De tijd voor het 
rechtdoen bestemd : a) de tijd van den dag waarop 
recht gedaan mag worden, en vandaar : de vroege 
morgen. b) de rechtsdag. 

Dinctrone, dinge-, znw. m. Rechterstoel. 
Dincvluchtich, ding-, bnw. Zich aan de gerechtelijke 
behandeling zijner zaak onttrekkende. 
Dincwaerder, ding(e)werder, znw. m. Degene 
die voor den houder der rechtsmacht optreedt. 

Dincwerf, -warf, dingewarf, -waerfte, znw. m. 

Rechtszitting, berechting.
Dinner binnen. Zie dunne, dunnen. 
Dinre. Zie dienre. 
Dinre, znw. m. Eene munt, denarius. 
Dinren, zw. ww. intr. Klinken, schallen. — 

Dinringe.

Dinsdach. Zie din xdach. 
Dinsen, st. ww. tr. Sleuren, sleepen (oostmnl.). 
Dinst. Zie dienst. 
Dinxdach, dinxen-, dinsen-, dincen-, disen-, 


disens-, dicen-, dijsen-, dissen-, dis-, dins-, densen


znw. m. Dinsdag. 
Dinxspel. Zie dincspe1. 
Diodeme. Zie d i a d e m e. 
Dipsade, znw. vr. Eene giftige slang. 
Diptane, diblamus, znw. m. Citroenkruid. 
Diptheit. Zie d i e p h e i t. 
Dire. Zie diere. 
Dirne. Zie d i e r n e. 
Dischl dysch, desch, znw. m. i) Tafel, werktafel; 

scheerdisch, droogscheerderstaf el ; eettafel ; ook : de 
tafel des Heeren ; enen d. cleeden, rechten, stellen, 
uitdeeling houden aan de armen. 2) maaltijd. 3) 
armbestuur. 

Disehlaken, dis-, znw. o. Tafellaken. 
Dischmeester, znw. m. Armmeester. 


DIVISE. 

Discipel; descej5il, znw. m. Leerling. Vr. discij5elster. 
Discipline, dissi discijl n, disce lin, desci


5line, znw vr. i) Leer, les. 2) tucht. 3) kastijding. 

Disel. Zie dissel. 

Disen, zw. ww. intr. Vlas opwinden, inpalmen(?). 

Disendach. Zie d i n x d a c h. 

Diseneer. Zie dissenier. 

Discant, znw. m. De bovenstem in den zang; 
discanteren, den d. zingen; harmonische samenstemming 
van verschillende stemmen. 

Discoort, -coert, -cort, znw. m. Gebrek aan 
overeenstemming, twist; d. saeyen ; in d. vallen, on• 
eenij worden. 

Discorden -coorden, zw. ww. intr. Hetz. als 
d i s c o r d e r e n. Afwijken, verschillen. 

Discorderen, discoordeeren, zw. ww. intr. Twisten, 
van personen ; verschillen, van zaken ; als znw., 
tweedracht, oneenigheid. 

Discordinge , znw. vr. Tweedracht. 
Discretie, discretie, znw. vr. Oordeel des onder 
oordeel; juistheid.-scheids, 
Dispensatie, znw. vr. Uitdeeling, ook van gunsten; 
toelating van hetgeen eigenlijk ongeoorloofd is. 

Dispenseerre , disj5ensier, znw. m. Huisbestuurder, 
hofmeester. Vr. disjz5enseresse; disftenserigge van 
gratien, beschikster over, uitdeelster van genade 
(van Maria). 

Dispenseren, -eeren, zw. w. tr. i) Beschikken 
over, besteden ; ook : eene schikking maken ; het huis 
besturen; administreeren. 2) bij uitzondering toelaten. 
Dispera.ntie, desj5erancie, znw. vr. Verslagenheid. 
Disponeeren, zw. ww. tr. Beschikken, regelen. 
Dis lutacie, discitatie, znw. vr. Samenspraak. 

redetwist. 
Disputeren, des-, zw. ww. intr. Redetwisten. — 
Dis^uteerre. — Disputoerljjc.

Disputeringe, des-, znw. vr. Woordenstrijd. 

Disputioen, -caoen, znw. vr. Hetzelfde. 

Dissel, diessel, dessel, znw. m. Kromme bijl, 
houweel. 

Dissel, diesele,, disel, znw. m. Wagenboom, dissel. 

Dissenier, dyssemier, disenier, decenier, znw. 

m. Hoofdman over tien. 
Disside. Zie d e s s i d e. 
Dissipline. Zie discipline. 
Dissoltlut? bnw. Losbandig, weelderig. 
Dissolutelike, bijw. Losbandig. 
Distel, diestel, destel, znw. m. Distel. — Dis


telachtich. — Distelbloeme. 
-

Distelvinc, desiel-, znw. m. Distelvink. 

Distorberen, disturbieren, zw. ww. tr. i) Verstoren, 
in de war brengen ; enen d., van den rechten 
weg afbrengen. 2) verwoesten. Zie ook s t o rberen. 


District, znw. o. Grondgebied, rechtsgebied. 

Dit, ditte, onz. v. d e s e (z. ald.). Dit kan op een 
mv. object slaan ; 2e nv. deses, *dis ; 3e nv. desen, 
slechts afhangende van voorzetsels; 4e nv. dit, meer 

-malen

verbonden met dat; dit ende dat, het een en 
ander, alles ; dit ofte dat, dit noch dat ; binnen dit, 
intusschen ; vooral na „tusschen". 

Diurnael, duurnael, znw. o. Een boek, waarin 
de voor iederen dag bestemde gebeden staan opgeteekend, 
journaal. 

Divel. Zie duvel. 

Divers, diversch, dyversch, diveers(ch), bnw. 
i) Verscheiden. 2) dwars, grillig. — Diversiteit(
schap), verscheidenheid. — Diverschelike. 

— Diverschheit. 
Diving dyvyn, znw. m. Propheet, wichelaar. 
Divin, dev jn, znw. o. i) Gedachte. 2) uitspraak, 
oordeel. 
Diversorie, .znw. o. Herberg. 
Divine, div jn, znw. vr. i) Godgeleerdheid. 2) 
prophetie. 

Diviniteit, , znw. vr. Godgeleerdheid. 

Divise,divlseren. Zie devise, deviseren. 


DIVISIE. 

Divisie, znw. vr. Indeeling. 
Do, bijw. en voegw. Bijvorm van doe. Als bijw.: 


toen, op dat oogenblik : als voegw.: toen, ten tijde dat. 
Dobbe, znw. vr. Kuil, groeve. 
Dobbs , znw. vr. Stop, prop, spie (oostmnl.). 
Dobbel, dubbel, dubbelt, dobel, bnw. I) Dubbel, 

2) dubbelhartig, valsch a dobbele rede, dubbelzinnigheid. 
Dobbel, dobbele, dobble, znw. m. Naan van ver


schillende gouden en zilveren munten. 
Dobbel, znw. m. Dobbelspel. 
Dobbelare, -ere, -aer, znw. m. Dobbelaar. 

Dobbelbert, -brei, znw. o. Speelbord. 

Dobbeldoor, dubbeldoorn, dubbeldoer, dobbeldorn, 

znw m. (?) Munt ter waarde van 2 schellingen. 
Dobbeleel, dobbleel, znw. m. Een stevige dwars


balk, die de steekbalken draagt. 
Dobbelen. Zie dubbelen. 
Dobbelen dobelen, doblen, zw. ww. intr. Dob


belen. — Dobbelinge, het dobbelen; speelhuis. 
Dobbeleren, dubbeleeren, dobbelieren, dobbleren, 

intr.

ww. tr. en ntr. — I. Intr. Verdubbelen, twee 
maal grooter worden. -- II. Trans. i) Twee maal 
grooter maken. z) in duplo schrijven. 

Dobbelet, dobblet, znw. m. Een soort van kleedingstuk 
met omslagen of opslagen, of: een gevoerd 
kleedingstuk. 

Dobbelgelt, zuw• o. Met dobbelen verloren geld. 
Dobbelheit znw. vr. i) Valschheid. 2) twee


slachtigheid. 
Dobbelice. Zie d o b l i t s e. 
Dobbelcore, znw. m. Boete op het dobbelen 

gesteld. 
Dobbelmeester, -meister, znw. m. Ambtenaar 
belast met het toezicht op het dobbelspel. 
Dobbelmoedich, bnw. Dubbelhartig. — Dobbelmoedicheit. 


Dobbeloen , dubbeloen, znw. vr. Een gouden munt. 

Dobbelredieh, bnw. Dubbelzinnig. 
Dobbelsehole, -schoel, znw. vr. Speelhuis. 
Dobbelsindael, znw. vr. Neteldoek. 


Dobbelsonne, znw. vr. Tweede zon, bijzon. 
Dobbelspel, doj5 elsfiel, -spil, znw. o. Dobbelspel. 

Dobbelsteen, znw. m. Dobbelsteen, teerling. Zie 
taerninc. 

Dobbeltongich, bnw. Dubbeltongig. 
Dobben. Zie dubben. 
Dobber, znw. m. Hout van het anker; ton, boei. 
Dobbliche. Zie d o b l i t s e. 


Dob(e)len. Zie dobbelen. 
Doblier, dobblier, znw. m. Schaal, schotel. 
Doblitse, dobblielhe, dobbelice, dobbeliche, dobblise, 


znw. vr. Eerie kaars met twee pitten. 

Doch, dach, docht. I. Als bijw. (voegw. bijw.). 
i) Toch, immers, althans; werkelijk, inderdaad. 2) 
soms weinig in bet. verschillend van doe, ndl. „toen". 

— II. Als voegw. (bijw. voegw.). i) Evenwel, nochtans; 
doch dat, hetz. als maer dat, n o c h t a n 
d a t: a) doch, maar ; zoodat eindelijk. b) hoewel, 
ofschoon. 
Docht. Zie ducht. 
Docht. Zie d o g e t. 
Docht, dacht, znw. o. Gedachte. 
Docht, andere vorm voor doch. 
Doeht(e), doft, dochtbanc, znw. vr. Roeibank. 
Dochte, Dochten. Zie ducht, duchten. 
Dochter, znw. vr. Dochter; dochter van (Clais


dochter); geestelijke dochter; jonge dochter, meisje; 
prinses ; verklw. dochterkm, dochterljn. 
Dochtplane. Zie dochtbanc, bij doch te. 
Dodgy bnw. Gek, dwaas (oostmnl.). — Dodden, 
zw. ww. intr. Dwaas zijn. 
Dode, dooi, znw. m. (ook wanneer het van eens 
vrouw wordt gebruikt). Doode, lijk. 
Dodebare, doden-, znw. vr. Lijkbaar. 

Dodebedde , znw. o. Doodsbed. 
Dodeel, dodel. Zie dootdee1. 
Dodegraf, dodengraf, znw. m. Graf. 
Dodehuus, -huis, znw. o. Sterfhuis. 


DOEM. t39 

Dodeltjc, doodelijc, doot(e)lijc, -lic, bnw. i) Sterfelijk. 
2) den dood ten gevolge hebbende; dootlike 
(dodelike) Bonden, doodzonden. 

Dodelike, dootlike(n), bijw. i) Als een doode. 2) 
zóó dat de dood volgt ; vreeselijk. 
Doden, dooden, doeden, zw. ww. tr. i) Doodmaken, 
ook van een deel van het menschelijk li 
doen versterven. 2) te niet doen, on--chaam : het 

geldig maken. 
Dodenambt, znw. o. Lijkdienst. 
Dodenbare. Zie d o d e b a r e. 
Dodenbedde. Zie dodebedde: 
Dodendrager, znw. m. Drager (van eene lijk


baar). 
Dodengebeente, -biente, znw. o. Doodsbeen


deren. 
Dodengraf. Zie d o d e g r a f. 
Dodengraver, znw. m. Doodgraver. 
Dodenisse, znw. o. Het dooden (van zich zelf), 

het onderwerpen zijner lagere natuur. 

Dodenroeper, znw. m. Aanspreker, bidder. 
Dodensanc, znw. m. Lijkzang. 
Dodensarc, znw. m. Steenen doodkist. 
Dodenvat, znw. o. Doodkist. 


Dodenvuur, znw. o. Brandstapel. 
Doder, dodre, door, znw. m. en vr. Door van een ei. 
Doder, znw. m. Doodslager. 
Dodewonde, znw. vr. Doodelijke wond. 
Dodingen znw. vr. i) Het dooden. 2) het krachte


loos maken van eene vroegere (rechts)handeling; de 
akte waardoor men eene vroegere akte krachteloos 
maakt. 

Doe, do (z. aid.), bijw. en voegw. — I. Als bijw. 
i) Toen, op dat oogenblik : doe te tiden, toentertijd; 
doe ter ure, op dat oogenblik; recht doe in desen 
dingen, juist in dienzelfden tijd. 2) dan, van een 
onbepaald en niet uitsluitend verleden tijdstip; ook 
van de herhaalde werking gebruikt. — II. Als 
voegw. Toen, ten tijde dat. 

Doe, due, tusschenw. Toe ! eig. imperat. van doen. 
Doeeht. Zie d o g e t. 
Doechsaem. Zie doochsam. 
Doef, znw. Een deel van het orgel, waarschijn


lijk: de prestant. 
Doofde. Zie doofde. 
D o even. Zie d o o y e n (ie en 2 e Art.). 
Doeyen, doien, doyen, bijvorm van doen. 
DOec , douc, duec, doeke, znw. m. en o., verklw. 

doekelkijn, duekel-, dukel-, dou(e)kel-, dokel-, doeker-, 
doeke-, doec-, doecs-, doecsken, mv. doeke, doekeren. 

I) Doek, bewerkte stof. 2) doek als kleedingstuk: 
a) hoofddoek. b) als overkleed, vgl. o m m e d o e c. 
c) luier. d) de vrouwelijke kleedij in 't algemeen. 
3) draagster van de doek, vrouw. 4) een lapje. 5) 
vlies, ook als benaming van eene oogziekte : een 
vlies over het oog. 

Doecassise, znw. vr. Accijns op „doek". 
Doeken, zw. ww. tr. Uit doek vervaardigen; 

met doek bespannen. 
Doeken bnw. Van doek gemaakt. 
Doecco fare, znw. o. Koffer voor linnengoed. 
Doecsnider, znw. m. Lakensnijder. 
Doectange, znw. vr. Zegeltang voor doek. 
Doeevolre, znw. m. Voller. 
Doel (doele, vr.), znw. m. en o. i) Greppel, als 

grens tusschen twee landen, vgl. doe 1 p u t. 2) 

schietbaan. 3) strijd, gevecht. 
Doelen. Zie dolen. 
Doelen, zw. ww. intr. Schijfschieten. 
Doelhuus, znw. o. Gildehuis der schutters. 
Doelmeester, znw. m. Ambtenaar belast met 

het opzicht over de schietbanen en het schijfschieten. 

— Doelmeesterschap.
Doelput, ,Pit, znw. m. De greppel tusschen twee 

akkers. Vgl. doel, i). 
Doelwachter, znw. m. Hetz. als do e 1 meester. 
Doelwaerde, -wairder, znw. m. Hetzelfde. 

Doem. Zie d o o m (damp). 


1.410 DOEM. 
Doem, doom, znw. m. Naaf van een wiel. 

Doem , doum, znw. m. i) Oordeel, vonnis. 2) 
rechterlijke uitspraak, vooral: de uitspraak van het 
volk, tegenover die van den vorst. 

Doem , dome, doeme, znw. m. Domkerk. 
Doembier,--beer, znw. o. Emolumenten aan den 
rechter in bier te betalen. 
. Doemdeken, dom-, znw. m. Deken van een 
kapittel, oudste der domheeren. 

Doeme , znw. vr. Veroordeeling ; schande. 

Doomelsdach. Zie d o e m s d a c h. 

Doemen, duemen, domen, dommen, zw. ww. tr. 
i) Oordeelen over; vooral van het laatste oordeel; 
ook zonder uitgedrukt object: rechter zijn; als znw., 
rechtsmacht; ook wederk., zich beoordeelen. 2) ver. 
oordeelen, afkeuren; ook wedenk. 3) straffen. 4) uitschelden, 
kwaad zeggen van iem. ; lasteren (God) ; 
enen iet d., iem. iets ten laste leggen, ook zonder obj. 
5) verkwisten, doorbrengen (oostmnl.). — Doemer,
doeminge. 

Doemen. Zie domen. 
Doomenisse, doemnisse, -esse, znw. vr. i) Oordeel, 
beoordeeling. 2) veroordeeling. 
Doemer, domer, -ere, znw. m. i) (Be)oordeelaar, 
rechter. 2) veroordeelaar, berisper. 
Doemesdach. Zie doemsd ach. 

Doemhere, domhere, znw. m. Domheer, kanunnik. 

Doemkerke, doom-, dom-., znw. vr. Domkerk. 

Doemproost, doomhroost, dombrovest, domf roofst, 
domj5roost, znw. m. Proost van een domkapittel. 

Doemproostie, ;^rovestie, domhroofstie, znw. vr. 

De waardigheid van domproost. 

DoemnissQ. Zie doemenisse. 

Doemsdach, doemes-, doms., domes-, dooms-, 

dome-, doemels-, znw. m. Oordeelsdag, zoowel: de 
dag van het „judicium personale," sterfdag, als van 
het judicium generale, het laatste oordeel; sinen d. 
hebben, den genadeslag ontvangen ; die bevende d., 
de vreeselijke oordeelsdag. 

Doemsdeel, znw. o. Het over iem. gesproken 

vonnis. 

Doomsel, znw. o. Veroordeeling. 

Doen, doon, duen, onr. hulpww. en tr., intr. en 
wederk. ww. Geb. wijs doe, doch; deelw. gedaen, 
daen. — I. Als hulpww. i) Met een ander ww. verbonden, 
drukt doen den tijd uit van het ww. in welks 
dienst het staat („als natuer hem doet bewisen", zich 
openbaart). 2) als vervangend hulpww., bekleedt het 
de plaats van elk te voren genoemd ww. („Die 
hebbic also lief, als iemen sine kindre doet"), vandaar 
dat ic doe ook de bet. aanneemt van : dit is 
met mij het geval. 3) doen wordt als hulpww. in de 
bet. van het koppelwoord verbonden met een bnw. 
(„het doet goed met ghemake leven"), zijn (ook 
zonder bnw.). — II. Als trans. ww. i) Doen, verrichten 
: a) (iel) d. met enen, iem. iets nadoen; 
iet d. te, iets toedoen tot ; te doene hebben met : a) 
hebben aan, te maken hebben met, vleeschelijke 
gemeenschap hebben met; het wale d., zich dapper 
weren; schijnbaar intr. staat doen met een 3den nv. 
in de bet. behandelen („wat hi sinen perde (d. i. „met 
zijn p.") doen soude"). b) met een znw. in den 4den 
nv. verbonden, is d. eene omschrijving van een ww. 
(„ghebede doen"); so vele d. dat, bewerken, tot 
stand brengen; so (vele) d. ane enen, bij iem. uit 

pers. in den 3den en eene zaak in-werken. c) met den 
den 4den nv., iem. iets aandoen, bewijzen, zoowel 
iets goeds als iets kwaads ; soms met eene bep. met 
jegens oft of an in plaats van den 3den nv. d) in de 
uitdr. en doe, en dede (en doel) en dede, en (ne) 
hadde gedaen, indien (een persoon of zaak) het niet 
had gedaan, het niet had belet; ndl. „zonder". 2) 
doen, maken dat, veroorzaken : a) met . een onbep. 
wijs verbonden : doen, laten. Meermalen is doen in 
deze bet. verbonden met een ww. dat in intrans. 
opvatting moet worden genomen („dat hi dat velt 
bedauwen doet", bevochtigt); d. verstaen, mede 

een voorwerps- of onderwerpszin-deelen. b) met 

DOGEDELIJC. 

met dal; dat doel dat enz. kan èn beteekénen „dat 
komt omdat" èn „dat maakt dat” al naarmate de 
.zin met dal subject of object is. 3) doen, laten, gelasten, 
in deze bet. met een onbep. wijs verbonden. 
Meermalen is doen d. nog met een derde ww. verbonden, 
zoodat een van de beide ww. niet vertaald 
kan worden („dus dede (hi) ... Merlyne nu soeken 
doen"). 4) maken, in een zekeren toestand brengen; 
te gemake doen. s) zenden, brengen, plaatsen, 
(„hi hadde tfolc in dat lant gedaen") ; ook verbonden 
met voorz.: ane, achterwaert, ave, met, onder, oh, 
te; ter erden d., ter aarde bestellen. 6) volbrengen, 
ten uitvoer brengen ; in de samengestelde tijden: 
voltooien. 7) schoonmaken, in orde brengen. 8) geven, 
ook : van zich geven; gedaen, aan het einde van 
eene verordening. .9) bedragen, uitmaken. io) te 
doene hebben, noodig hebben ; het is te doen(e), het 
is noodig; wat d. en hebben, niets te maken hebben 
. met; en es wat d., er is geen reden voor. ii) over 
het deelw. gedaen, z. aid., vgl. ook d o e n d e (gerundium). 
— III. Als intr. ww. i) Handelen, te 
werk gaan, vooral wale d., goed handelen ; dikwijls 
met een volg. zin met ende, zoo goed zijn om. 
(„nu doet wale ende bringet enz."). 2) met een 
3den nv. van den pers. en een bijw., doen, aandoen, 
(„du doets mi wee"). 3) het doen, het stellen. 4) 
varen, het maken; wel d., welvarend zijn, de onbep. 
wijs goeldoen, als znw., welvaren. 5) baten, afdoen. 
6) waard zijn, gelden. 7) d. te ere dinc, bezig zijn 
over iets. -- IV. Als wederk. ww., . oneigenlijk, en 
steeds verbonden met eene bepaling. i) Zich maken, 
zich aanstellen; hem te voren d., zich onderscheiden, 
zich op den voorgrond plaatsen. 2) met eene door 
verschillende voorzetsels ingeleide bepaling; met 

achter, ane, ave, buten, binnen, in, onder, te, tote, 
ute, van, zich plaatsen, zich begeven, zich voegen, enz. 

Doen, znw. o. i) Het handelen, doen ; de daden. 
2) zaken, aangelegenheden ; ook : bezittingen. 3) 
wijze van handelen, levenswijze, aard, natuur. 4) 
wijze, manier. 5) zaak, feit, 6) d. wordt meermalen 
gebruikt als omschrijving („et stopt des lichamen 
doen", d. i. den lichame; „vechten met stouten 
doene", met dapperheid). 7) toestand („der joncfrouwen 
doen", de maagdelijke staat. 8) tijd. 9) nut, 
dienst. io) macht. z i) drukte, beweging. 12) naam, 
faam. 

Doen, bijw. en voegw., hetz. als d o e. — I. Als 
bijw. i) Op dien tijd, toen. 2) dan. — II. Als voegw. 
Toen, ten tijde dat. 

Doen, bnw. Zie d o o n. 

Doen, znw. Zie done. 
Doende, bnw. Bedrijvig, werkzaam, levendig. 
Doende, gerundium van doen; in dal doende, 


door dat te doen. 
Doenen. Zie d o n e n. 
Doener. Zie doenre. 
Doenlije bnw. Hetz. als doende, i). 
Doenliehe


it, znw. vr. Vlugheid, bedrijvigheid, 

levendigheid. 
Doenre, doener, znw. m. Werker, dader. 
Doensam, bnw. Hetz. als doende i). 
*Doereh. Zie d o r e, 3e Art. 
Doerselen. Zie d o r s e 1 e n. 
Doest, znw. m. Een graansoort, spelt. 
Dof horn, znw. m. Doffer. 
Doft, Doftbane. Zie docht, d o c h t b a n c. 
Doft, znw. Wachthuis (nederr.). 
Dogedachtelijc, doochd-, deuchd-, bnw. Deug


delijk, sterk. 
Dogedachtich, doochl-, dueged-, bnw. Deugdzaam. 


Dogedachticheit, deuchd-, doochd-, doocht-, 
dueged-, dueeht-, dogend-, -hede, znw. vr. Deugd, 
voortreffelijkheid; edele daad, goed werk. 

Dogede, znw. vr. Deugd; verdienste. 

Dogedelij e, doechd-, deuchd-, duechd-, duegd-, 
duechtelje, dogendeljc, dogenilijc, doochdenilje, doeehdeniljc, 
duegentljc, bnw. en bijw. — I. Als bnw. 


DOGEDELIJCHEIT. 

deugdzaam, edel; dogedelike werke, werken van 
godsvrucht en deugd. 2) deugdelijk. 3) nauwgezet. 

— H. Als bijw. dogedelike, -lic, -liken, -leke, dogendelike. 
i) Met kracht, gezag. 2) krachtig, luid. 3) 
nauwgezet; iet d. keren, goed opvatten. 4) oprechtelijk, 
in alle eer en deugd. 
Dogedeljjcheit, deuchdelicheit, deuchdeljcheit, 
doegd(e)lijckeit, -bede, znw. vr. Voortreffelijkheid; 
vriendelijkheid. 

Do edich, dogendich, doogdich, doechdiclh, bnw. 

Deugdzaam. 
Dogedich, bnw. Lijdzaam. 
Dogedicheit, doochd_, -bede, znw. vr. Voortref 

deugdelijkheid.-felijkheid, 
Dogedicheit, -bede, znw. vr. i) Lijdzaamheid. 
2) lijden. 

Dogelijc, doechgeljc, doegeljc, doockljc, bnw. 
i) Krachtig werkend. 2) uitstekend; dogelike werke 
(zaken), goede werken. 

Dogelijo, doockljc, doechljc, -lec, bnw. Lijdzaam 
; voor lijden vatbaar. 

Dogelijcheit, dooch-, doech-, -bede, znw. vr. 
Voortreffelijkheid; d. seggen van enen, lof spreken 
van iem. 

Dogeljjcheit, doochl-, doechl-, -bede, znw. vr. 

.ij dzaamheid, geduld. 
Dogelike, -lac, bijw. Krachtig, flink. 
Dogen, onr. ww. intr. perf- praesens (doock, 

doochs, doock (doech, doch, doockl) ; dogen, dockle; 
gedocht, gedogen. i) Deugen, waarde, beteekenis, 
hebben : a) van personen ; niet d. dat, niet waard 
zijn dat. b) van zaken, ook in jur. zin, gelden; vaak 
met een bep. met te of met een 3 nv. : a) goed, 
nuttig zijn voor. b) goed, geschikt zijn voor. 2) baten, 
helpen ; wat doock ? waartoe dient ? 3) goed, geschikt, 
gepast zijn ; betamen ; vooral met een volt. 
deelw., eene elliptische uitdrukking („en dochte 
ghespaert,” er diende niet gedraald te worden). 

Dogen, doegen, zw. ww. tr. i) Lijden, gebukt 
gaan onder leed ; d. met enen, mededoogen hebben 
met iem. ; d. van breken, gebrek lijden. 2) gedoogen, 
toelaten. 

Dogen, znw. o. i) Lijden, smart; te d. siin met, 

in smart zijn over. 2) lijdelijk zijn. 
Dogendachticheit. Zie d o g e d a c h t i c h e i t. 
Dogende, doegende, duegende, doegent, Boegend, 

duegent, bnw. Deugdelijk, voortreffelijk. 
Dogendelijc. Zie d o g e d e l ij c. 
Dogendich. Zie d o g e d i c h. 
Dogent. Zie d o g e n d e. 
Dogentheit, -bede, znw. vr. Deugdzaamheid, 

edel karakter, deugdelijkheid. 

Dog et doeget, doocht, doecht, deucht, doegt, due. 
get, duegt, docht, dogent, dogede, znw. vr. i) Deugd, 
deugdzaamheid ; riddereer ; o,p d., met een beroep 
op iemands riddereer; dor d., bij iemands riddereer. 
2) in 't alg., het goede, iets goeds (moreel en materieel); 
enen in dogeden sj5aren, iem. in het leven 
en in het bezit van de geluksgoederen laten ; in 
dogeden (hem) keren, op het goede gericht zijn ; iet 
in doechden verzinnen, verstaen, nemen, iets goed 
opnemen ; iet in dogeden, dore doget doen, iets doen 
uit edele beweegredenen; om d., om best wil; enen 
te dogeden seggen, tot lof spreken van iem. ; d. van 
enen sj5reken, horen. 3) goedheid, gunstbetoon, van 
God en menschen, vooral van hooggeplaatste personen; 
dore d., uit goedheid, weldadigheid; ook 
concreet : gunstbewijs; (an) enen (ene) d. bewisen, 
iem. eene gunst, dienst bewijzen. 4) kracht : a) wel• 
doende kracht, invloed. b) mannelijke kracht, dapperheid. 
c) sluimerende (genees)kracht. d) innerlijke 
kracht; ter d., ter dege ; ter d. Betten, inspannen, 
ten top voeren. 5) goede eigenschap, ook van dieren 
en zaken, b. v. van een jachtvogel. 6) iedere groote 
daad ; groote daden, ook : goede werken. 

Doget, dooget, znw. vr. Lijden Hetz. als dogen, 
3de Art. 
Dogetgelt, duecht- deucht-, znw. o. Eene be-

DOLINGE. 

'4' 

boning gegeven voor goed, deugdelijk werk, bij de 
lakenbereiding. 
Dogetheit, doeget-, znw. vr. Voortreffelijkheid, 
ook : goede eigenschappen. 

Dogetsam, doecht-, doeck-, -seem, -saemljc, 
doechtsamij/c, bnw. Deugdzaam. 

Rogge, znw. m. (o. ?). Vischschuit. 

Dogf er, znw. m. Hij die met een sleepnet vischt(?).

Do ch, doegech, dogech, bnw. Lijdzaam. 

Doien, doeyen, bijvorm van doen, ww. 

Doyen, Doyentlike. Zie d o o y e n, enz. 

Doys, deus, znw. m. De twee op den dobbelsteen. 

Doyt. Zie duit. 

Doc. Zie docke. 

Doke. Zie doec. 

Docke, znw. vr. Pop. 

Docke, doc, znw. vr. Klos, blok. 

Docke, znw. vr. Benaming van allerlei planten, 

hoefblad, -plompe, kliskruid, wilde zuring. 
Docke , znw. vr. ; doc, dock, znw. o. Scheepsdok. 
Dockelen, zw. ww. intr. Zie d u c k e 1 e n. 
Doeken. Zie d u c k e n. 
Dockenspel, dockesj5el, -sj5ul, -sj5il, znw. o. 

Poppenkast, marionettenspel. 
Docsael, doxael, znw. vr. Galerij in de kerk, 
vooral voor de koorzangers; oksaal. 
Doctoor, -eur, znw. m. Geleerde, leeraar. — 
Doctoorschap. Doctoraat. 
Doctrinale, -nael, znw. m. Leerboek, bep. voor 
zedekunde. 
Doctrine, -trjn, znw. vr.; die hemelsche d., 
benaming van Christus en Maria. 

Doctrineren, zw. ww. tr. Onderwijzen.

Dol, znw.. Zie dol Ie. 

Dol, dul, bnw. Dom, dwaas, onnoozel; dol, gek: 
dolle liede, kranzinnigen; dol van, dol op, verzot 
op ; van dieren, dom, redeloos. — Dol, dul, bijw.
Dol, dul, znw. m. Een dul, een zot, dwaas; eene 
zottin ; die dulle, het onverstandige volk.
Dolbomen , zw. ww. tr. Ene schute d., van roeipennen 
of dollen voorzien. 

Dolael, dolail, znw. Eene soort aal. 

Dola e. Zie dootlage. 

Doleg d lc, znw. m. Wond (friesch).

o 

Dolchmate , dolix-, Eene wond van een bepaalde 
grootte (friesch). 
Dole, znw. vr. i) Onzekerheid aangaande den te 

volgen weg; in (aen) d. gaen, aan het dwalen gaan; 
ook: doolweg. 2) onzekerheid, onrust. 3) de toestand 
van den geest, waarin men zich zelf geen 
meester is : a) bedwelming, bewusteloosheid. b) verwarring, 
verbijstering. 

Dole. Zie dool. 

Dolege. Zie d o o t l a g e.

Dolen, zes. ww. intr. i) Dwalen, onzeker zijn 
omtrent den weg, van den weg af raken. 2) onzeker 
zijn omtrent iets (gen.). 3) dwalen, feilen, zich 
vergissen ; een misslag begaan ; ook : zich verspreken. 
4) zijne bewustheid verliezen. 

Dolen, zw. ww. tr. (oostmnl.). i) Verdragen, dulden. 
2) gedoogen, zich schikken in iets. 
Dolendranc, dolende dranc, znw. m. Bedwelmende 
drank, slaapdrank. 
Doleren, doleeren, zw. ww. intr. Onzeker zijn, 
dwalen. 
Doleren (hem-), zw. ww. wederk. Zich beklagen, 
klagen over. 
Dolfijn, doljbhijn, do jo, delfijn. t) Dolfijn. 2) 
kaproen, kap. 

Dolheit, dulheit, dulhede, dullede, znw. vr. 

Dwaasheid, domheid, zinneloosheid, waanzin. 
Dolhernich, bnw. Waanzinnig (oostmnl.). — Dolhernicheit. 
Dolhuus, dul-, -buys, znw. o. Dolhuis, krank 
-zinnigengesticht. 
Dolinc, dailinc, znw. m. (oostmnl.). Een vlug, 
levendig mensch. Vgl. d o o 1, bnw. 
Dolinge, znw. vr. i) Dwaling, onzekerheid aan



 

142 DOLC.

gaande den weg. 2) verkeerde meening. 3) vergis 

misslag. 4) bedwelming, flauwte.-sing; 
Dolti (wond). Zie d o 1 c h. 
Dolcoene, dul-, -coen, bnw. Vermetel, roeke


loos. — Dolcoenheit, dul-. 
Dollaert, dullaert, znw. m. Dolkop, domkop, 

domoor. 
Dolle, dol, znw. vr. Roeipen, dol. 
Dolle, znw. m. en vr. Dolk, degenstok. — 

Dolmesse. 

Dollen, dullen, zw. ww. intr. i) Razen, dol zijn. 
2) Duizelig zijn. 
Dollike, dullike, bijw. Op eene domme, gekke, 

onverstandige wijze. 
Dolouve. Zie diluvie. 
Dolphin. Zie dolfijn. 
Dolscha}, -schefte, znw. vr. Razernij. 
Dolsinnich, dul-, bnw. Dolzinnig, krankzinnig. 
Dom, *domb, domti, bnw. Dom, dwaas. 
Dom (domkerk). Zie d o e m. 
Dom (oordeel). Zie doem. 
Domdeken. Zie d o e m d e k e n. 
Dome , doeme (domkerk). Zie d o e m. 
Domeinen, dem-, znw. o. mv. i) Heerlijke goe


deren. , 2) heerlijke rechten. 3) de gezamenlijke eigendommen, 
rechten en inkomsten van den Staat. 

Domen, doemen, zw. ww. intr. i) Vochtig worden 
of zijn. 2) nevelachtig zijn, dampen. 3) dampen, 
uitwasemen. — Domende, Dominge, Domich, Domicheit.


*Domen, zw• ww. tr. Onderwerpen, bedwingen.
Domen, Domer. Zie doemen, doemer. 
Domesdach. Zie d o e m s d ach. 
Domino, znw. m. vocatief. Mijnheer! heer!
Dommel. Zie d u m a e 1. 
Dommelen, zw. ww. intr. Een dof geluid geven, 


brommen. — Dommelinge.
Dommelike, domheli e, domjilike, dummelike, 

bijw. Op eene domme, dwaze, onverstandige wijze. 

Dommelinotten, znw. vr. mv. Een bepaalde 
kerkdienst op Goeden Vrijdag, metten die van een 
zeker gedruisch of leven vergezeld gaan. 

Dommelweke, znw. vr. De week voor Paschen. 
Dommen, dummen, zw. ww. — I. Trans. Dom 

maken. — II. Intr. Dom zijn. 
Dommen. Zie doemen. 
Dommen, domen, zw. ww. intr. Dreunen, een 

dof geluid maken; ook: donderen. 
Domp. Zie dom. 
Domp, znw. m. Damp, walm. 
Dompelen. Zie indompelen.
Dompen. Zie v e r d o m p e n (verstikken).
Dompelike. Zie d o m m e l i k e. 
Dompen. Zie dommen (3de Art.).
Dompheit. Zie d o m h e i t. 
Domp horens znw. m. Snuiter; ook : roerdomp.
Domkerker Domproost. Zie doen. 
Donaat, znw. m. i) Een leek die zich en zijne 

goederen ter beschikking van een klooster stelde; 
vr. Donalinne. 2) een leesboek op scholen. 
Dondeine, -deyne, znw. vr. Een belegeringswerktuig, 
een soort blijde. 

Donder, dondere, donre, znw. m. z) Donder, 
ook: donderslag; eeusche donder, de hel. 2) hetz. 
als do ndercruut, buskruit. 

Donderbaer(t), znw. vr. Naam van eene plant, 

huislook; ook donderbone, donderlooc. 
Donderblat, donre-, znw. o. Hetzelfde. 
Donderbussen donre-, -bosse, -bus, znw. vr. Alg. 

naam van vuurwapenen, bep. kanon, vuurmond. — 

Donderbuscloot, -crnnt, -poeder, -steen, 

-schieter. 
Donderbusmeester, donre-, znw. m. Artillerie 
ook dondermeester. -officier; 
Donderdach, donre-, doenre-, dunre-, donres-, 
donders-, znw. m. Donderdag.
Donderen, donren, onpers. en intr. ww. — I. 
Onpers. Donderen. — II. Intr. Dreunen. 

DOOF. 

Donderinge, donringe, znw. vr. Gedreun, gedruisch. 
Dondersloot, donre-, znw. m. Looden of steenen 
kanonskogel. 

Donderernnt, znw. o. Buskruit. 
Donderschuer, znw. m. Donderbui. Zie s c h u u r. 
Donderslach, donre-, znw. m. i) Donderslag; 

ook: bliksemstraal. 2) de bliksem, als wapen van Jupiter. 
Dondersteen, donre-, znw. m. Dondersteen, 
donderkeil. 
Dondersteen, donre-, znw. m. Hetz. als b u ss 
e s t e e n en b u s s e c l o o t, steenen kanonskogel. 
Donderweder, dondre-, znw. o. Onweer. 
Done, doop, znw. m. en vr. i) Zangwijze, deun; 
vklw. doonk jjn, -ken, -ke, deunken, liedje. 2) toon, 
stem, geluid. 3) ene lange doene, een langen tijd. 
Done, doon, doen, duene, duen, bijes. i) Stijf, 

vooral van spanning. 2) vast, stevig. 3) zeer, hard. 
4) spoedig. 5) vlak tegen, vlak bij. 
Donen, deunen, duenen, zw. ww. intr. i) Dreunen, 

ook : weergalmen. 2) woeden, tieren. — Doninge.
Dong, donge, znw. Mest, vuil. 
Done, znw. m. (vr. ?). i) Onderaardsche kelder, 

dienende om te weven of om graan te bewaren. 2) 
hooger gelegen woonplaats in een laag land. 
Donkel, donckel, bnw. i) Donker, zonder glans. 
2) onbekend, duister. -- Donkelheit, Donkelike. 

Donkelen, zes. ww. — I. Trans. Donker maken, 
verdonkeren, van licht : uitdooven. — II. Intr. 
Donker worden. 

Donken. Zie dunken. 

Donker, doncker, bnw. en bijw. — I. Als bnw. 
i) Donker, waar geen licht is. 2) duister, onduidelijk; 
d. verstani, moeilijkheid in het verstaan, onduidelijkheid. 
3) verborgen, geheim. 4) van de stem, 
dof. 5) streng, somber, van het gelaat. — H. Als 
bijw. Donker. 

Donker, znw. o. i) Duisternis. 2) punt van geschil. 
Vgl. donkerheit, 3). 
Donkerachtich, bijw. Een weinig donker gekleurd. 
Donkeren, zw. ww. tr. en intr. — I. Trans. 
Verdonkeren. -- II. Intr. Donker worden. 
Donkerheit, doncker-, znw. m. Y) Duisternis. 2) 

onbekendheid. 3) onduidelijkheid, punt van geschil. 
Donkercamere, znw. vr. Donkere gevangenis. 
Donkeringe, znw. vr. Schemering. 
Donkerljjcheit, -bede, znw. vr. Donkerheid. 
Donkerlike, bijw. Onduidelijk. 
Donkerlinge(n), bijw. Bi d., in het donker. 

Donkernisse, -nesse, znw. m. i) Duisternis. 2) 
duisterheid, onduidelijkheid. 
Donne. Zie doon. 
Donnen, zw. ww. intr. Uitrekken, spannen. — 
Donninge.

Donre. Zie donder. 
Donse. Zie d o n s t. 
Donslach, donsslach, dontslack, dunslach, dust


slack, znw. m. Een slag waardoor een buil ontstaat 
doch geen bloed gestort wordt, vuistslag. 

Donst, dunst, dust, doelt, Joust, znw. :) Stuif


meel. 2) dons, plantenhaar; ook donse. 
Doochdelij c, Doochdentl i c. Zie d o g e d e l ij c. 
Doochdich, Doochdichede. Zie d o g e d i c h. 
Doochdachticheit. Zie d o g e d a c h t i c h e i t. 
Doochsam, doochtsam. Zie d o g e t s a m. 
Doochsam , doecksam, bnw. Lijdzaam, geduldig. 
Doochsamheit. Zie dogetsamheit. 
Doochsamheit, doochsamicheit, znw. vr. Lijd


zaamheid. 
Doochsiec, bnw. Naam van eene ziekte van 
rundvee. 
Doof, doove, douf, doef, bnw. -- I. Van personen, 
Verstokt, gevoelloos; stompzinnig; enen d. maken, 
hem in de war brengen. 2) gek, dwaas. 3) doof, 
geen gehoor hebbende. — II. Van zaken. i) IJdel, 
onnut. 2) dof. 3) levenloos, dor; doof/lout (oostmnl.), 
dood hout, brandhout. 4) doof, van kolen. 


 

DOOF.

Doof, znw. m. i) Een krankzinnige. 2) een doove. 
Doofde, doefde, znw. vr. Krankzinnigheid. 
Doofheit , znw. vr. Doofheid. 
Doofsmakioh, bnw. Smakeloos. 
Dooget. Zie doget. 
DOOL. Zie doe C. 


Dooyen, doyen, zw. ww. intr. Wegkwijnen, 
smachten, ook van verlangen, liefde. 
Dooyen, doyen, zw. ww. intr. Dooien, smelten, 
van ijs. 
Dooyentlike, doyenilike, bijw. Smachtend, innig, 

smeltend teder. 
Dooi, dole, znw. m. Kleine kraai. 
Dool, dail (nederr.), bnw. Vlug, levendig. 
Doolage. Zie d o o t l a g e. 
Doolnesse, mow. vr. Dwaling. 
Doolwech, znw. m. Doolweg, dwaalspoor. 
Doom, doem, znw. m. Damp, wasem. 
Doom (naaf). Zie d o e m. 
Doon2 doen, duen, don, donne, bnw. Gespannen, 

strak , stijf. 
Doop. Zie dope. 
Doopsel(e), doebsel, znw. o. Doop. Dal d. ane


vaen, zich laten doopen. 
Door, en de samenstellingen, voorz. en bijw. 

Zie dor e. 
Door, doer, znw. o. Deur, poort. Zie dor e. 
Door, doer, dure, bnw. Dwaas, gek. 
Door, doer, dore, doere, znw. m. Een dwaas, gek. 

ook : lichtzinnige dwaas. 
'Doorachtich, dorachtick, bnw. Dwaas, dom, on


verstandig. 
Doorch, doerch. Zie d o r c h. 
Doorgader , znw. m. (oostmnl.). Valdeur. 
Doorgebint, duergebint. znw. o. Samenstel van 

balken (ook van een houten sluis) waarin de deuren 
hangen. 
Doorhangel, doer-, znw. m. Deurhengsel, scharnier 
; ook doorhake. 
Doorheit, doer-, dor, -bede, znw. vr. Dwaasheid, 

lichtzinnigheid; ook: eene (zotte) verschijning. 
Doorhoeder, znw. m. Deurwachter. 
Dooriser, doryser, znw. o. Kram, hengsel. 
Doorsleet, duer-, znw. o. Deurbehangsel, portière.

..

DoorlC' doer., dor-, bnw. Dwaas, gek. 
Doorll e, doer-, dor-, bijw. Dwaaslijk. 
Doorn, Doornijn, enz. Zie d o r n, d o r n ij n. 
Doorpi Doorper, Doorperheit. Zie d o r p, enz. 
Doorpel , Doorpale. Zie d o r p e 1. 
Doorpost, dore., znw. vr. en m. Deurpost. 
Doorstile, dore-, doerstjl, znw. vr. Deurstijl, 

-post. 
Doort, doirt, znw. m. Dolik. Doortich, vol dolik. 
Doorwachter, doer-, dure-, dore-, znw. m. Por


tier. Vr. doorwachtige. 1 

Doorwaerder(e), doer-, dore-, dure-, dor-, doorwaerder, 
doorweerdere, doorwardere, dorwarder, dorwerde(
r), znw. m. Deurwachter, portier. 

Doorwaerdesse, dorewaerdesse, -waerresse, doorwaerdige, 
doerwaerdege, dor-, doerwerdige, znw. 
vr. Het vrouwelijk van doorwaerder. 

Doot, doel, dood, znw. vr. en m.; mv. dode, wijzen 
van sterven, sterfgevallen. i) Dood; ter d. bringen, 
den dood doen vinden, de oorzaak zijn van iemands 
dood ; oh die d. sin, op sterven liggen; veeg zijn; 
ter d. halen, doodelijk haten ; ter d. gewond, doodelijk 
gewond ; quader d. (gen.) sterven : ter eerster 
(ierster), ter Lester d., bij den dood van den eerststervende, 
bij of tot den dood van den langstlevende. 
z) met verschillende ww. verbonden. Die (den) d. doen, 
sterven ; die (den) d. liden, hem ondergaan; in dez. 
bet. ook die (den) d. smaken, Plegen, kiesen, ver kiesen, 
onlfaen, nemen, werven. 3) in de uitdr. te d. 
en ter d., met een ww. verbonden ; te(r) d. slaen, 
doodslaan, dooden ; te d. steken, doemen, jugieren, 
schieten, stenen, bringen, vriesen, vallen ; van live 
ier doof, varen, bringen, comers. 

Doot, doodt, doet, bnw., eig. deelw. i) Dood, le-

DOOTSLACHTINGE. 

I 4 3 

venloos. a) van levende wezens ; vooral in de uitdr. 
d. sin en d. hebben ; d. sin : a) gestorven zijn. P) 
gedood zijn. y) verloren zijn; d. hebben, gedood 
hebben. b) van levenlooze zaken; doode namen, namen 
van overledenen, de overledenen zelf; dode 
stroom, eb; dode bant, rechtsterm : a) dagen Metter 
doder kant, wanneer een moord gepleegd was, 
werd in plaats van het geheele lichaam des verslagenen 
de hand als „corpus delicti" voor het gerecht 
vertoond (soms eene hand van was). P) dode kant, 
ook in een ander geval vertegenwoordiger van den 
persoon eens overledenen, dus : een overledene; ook: 
eene schuldvordering jegens een overledene. y) met 
kant in de bet. van zijde (van verwantschap) bet. 
dode bant de verwanten van een verslagene. J) 
dode kant, als symbool der onvervreemdbaarheid; 
goede in der doden bant, goederen behoorende aan 
zedelijke lichamen of geestelijke gestichten ; dode 
hals, een doode ; een doden hals beseften, enen doden 
besetten, borgstellen, indien men een doodslag heeft 
gepleegd. 2) te niet gedaan, nietig, krachteloos, van 
rechten. 3) dode cole, doove kool (tegenover levende 

cole). 4) bleek, van het gelaat; comp. dooder. 

DOOI, znw. m. Hetz. woord als het vorige als 
znw. gebruikt in den sterken vorm ; ook in den 
zwakken vorm dode. Een overledene. 

Dootban, eig. -bant, -bande, -banede (friesch), 

znw. Aanklacht wegens doodslag; ook: de doodslag zelf.
Dootbare, doodsbaar. Zie d o d e b a r e. 
Dootbedde, znw. o. Sterf bed. Vgl. do d eb e d d e. 
Dootbier, znw. o. Lijkmaal (oostmnl.). 
Dootdeel, dodeel, doeldeel, doedel (gron.), znw. o. 

Manslag. 
Dootdrachtich, bnw. Doodaanbrengend, moord 

-dadig. 
Dootdrager. doden-, znw. m. Lijkdrager, drager. 
Dootgebeente, -gebeent, gebient, znw. o. Doods


beenderen. 

Dootgelt, znw. o. Het geld dat door ieder lid 
in de kas eener vereeniging moet worden gestort 
als tegemoetkoming voor de bij overlijden door de 
broederschap te bekostigen zielmissen. 

Dootges ,gen -geslegen. Zie d o o t s 1 a g e n. 
Dootgewont, bnw. Doodelijk gewond. 
Dootgraf, znw. o. Graf. Vgl. d o d e graf. 
Dootgravere, doden-,- graver, greyer, znw. m. 

Doodgraver. 
DoQtkiste, znw. vr. Doodkist. 
Dootcleet, doet-, znw. o. Doodkleed, lijkwade. 
Dooteoop, doetcoeb, znw. m. Eene zekere som 

gelds, die betaald moet worden als het leen bij den 
dood van den leenman in andere handen overgaat. 
Dooteussen, znw. o. Kussen, waarop een doode 

rust, lijkkussen. 

Dootlage, doodlage, dool-, dolage, dolege, ook: 
doollaeck, znw. vr. Moeras, slijkpoel. Van lake, lage, 
poel. 

Dootlijo, dootlike. Zie d o d e 1 ij c. 
Dootnepe, znw. vr. Doodvlek, blauwe plek op 

het lijf. 
Dootquale, doet-, znw. vr. Doodelijke ziekte. 
Dootschrene, -schrine, -schrjn, znw. m. Doodkist. 
Dootschult, doodschult, doelschout, znw vr. i) De 

uit den dood van iem. voortvloeiende kosten. 2) bepaaldelijk 
het bij versterf of opzegging van lidmaatschap 
verschuldigde geld aan eene broederschap, 
waarvan iem. lid was. 3) die d. betalen, overlijden. 

Dootshovet, -hooft, znw. o. Doodshoofd. 
Dootschutte, znw. m. Doodelijke pijl, pijlschot. 
Dootsiec , bnw. Doodziek. 
Dootsiecte, znw. vr. Doodelijke ziekte. 
Dootslach, doet-, znw. m. t) Doodelijke slag; 


den d. ontfaen. 2) manslag; enen in enen d. leggen, 
iem. schuldig verklaren aan een doodslag. 
Dootslachte, -slacht, znw. vr. Hetz. als d o o t. 
s l a c h; ook dootslaginge. 
Dootslachtinge, znw. vr. Slachting. 


144 DOOTSLACHTICH. 

Dootslachtich, bnw. Een manslag begaan heb 

-bende. 
Dootslaen, dootsteken enz. Zie bij d o o t, bnw. 
Dootslagen. Hetz. als d o o t s 1 a e n; z. ald. 
Dootslagen, -stegen, -geslagen, -geslegen, deelw. 

en bnw. — I. Als deelw. Doodgeslagen. -- II. Als 

bnw. Doodelijk hatende ; d. viant, geslagen vijand. 
Dootslager, doel-, -sleger, znw. m. Doodslager. 
Dootslaginge, znw. vr. Doodslag. 
Dootsnicke, -snucke, znw. m. Doodsnik; die 

dooisnucken halen. 

Dootsonde, znw. vr. Doodzonde. — Dootsondeljj 
c.

Dootstat, znw. vr. Sterf huis. 
Dootsteke, znw. m. Doodsteek. 
Dootvaer, -varu, bnw. Hetz. als d o o t v ar 
uwich. 
Dootvede, doelveede, doolveele, znw. vr. Bloed 

vijandschap.-veete, doodelijke 
Dootvaruwe, -verwe, znw. vr. Doodskleur. 
Dootvaruwich, -verwick, bnw. Doodsbleek. 

Dootval, znw. m. Dood door een noodlottig toeval. 
Dootvat, znw. o. Doodkist. 
Dootvete. Zie dootvede. 


Dootviant, doetviand, znw. m. Doodvijand. 
Dootwaert, doed- (Te(r)-), bijw. uitdr. Ten doode. 
Dootwonde, doet-, znw. vr. Doodelijke wond, 


genadeslag. Vgl. d o d e w o n d e. 
Dootwondich, bnw. Doodelijke wonden toe


brengende. 
Dootwont, doet., bnw. Hetz. als d o o t g e w o n t. 
Dop, dojb e, dui, znw. m. i) Schotel, pot. 2) bast, 

schil, doch steeds van iets dat min of meer rond is. 

4) tol. 5) knop, knoop, als versiersel. 
Dope, doeje, znw. vr. Doop, indompeling. 
Dopen , doohen, doeben, zw. ww. tr. i) Doopen; 

hem d., zich laten doopen. 2) indoopen. — Doping e. 
Doper, dobere, znw. m. Dooper. 
Doppe. Zie dop. 
Doppen, indoopen. Zie d o p e n, 2). 
Doppen, zw. ww. intr. Tollen. 
Doppen, zw. ww. tr. Van den dop ontdoen. 
Dor. Zie dorre. 
Dorachtich, dorechtich. Zie d o o r a c h t i c h. 
Dorch. Zie dor e. 
Dordat, voegw. i) Om reden dat, omdat. 2) opdat. 
Dorde. Zie derde. 
Dordeel, Dordendeel. Zie derdendee1. 

Dore, znw. m. Dwaas. Zie d o o r, 4de Art. 

Dore, doer, dure, doere, door, znw. vr. Deur. 
Vklw. dorekijn, doorkm. Beslotenre dore, beslotenen 
doren, beloken(r)e dore (absolute nv.), met gesloten 
deur; obenre doren, met open deur; over die derde 
dore (of: dat derde huus) gaen, drie deuren ver 
gaan ; enen dore ende dorpel wisen, iem. de deur 
wijzen, rechtens bevelen het huis te verlaten ; dore 
van hemelrike, gezegd van Maria. 

Dore, dor, doer, dur, dure, duere, doorch, dorch, 

voorz. met den 3den en 4den nv. en bijw. — I. 
Als voorz. i) Door, door-heen, in den zin van: eene 
ruimte doorloopende tusschen twee zelfstandigheden. 
2) ondanks, in weerwil van; vooral in dore dat, 
dure al dat, niettegenstaande. 3) vanwege, om reden 
van : a) om, terwille van, ter uitdr. van een beweeggrond 
buiten ons, met den 3den of 4den nv. van 
een persoon of eene zaak; d. Gode (geven), om 
Gods wil (geven); d. dat, daarom; d. das (des, dies), 
daarom ; d. dies wille dat, d. das dat, d. dat, daarom, 
omdat ; ook : opdat. b) wegens, uithoofde van, een 
beweeggrond of reden uitdrukkend in ons zelven; 

d. enes wille, om den wille van iem.; d. liefte wille, 
uit genegenheid; d. (die) noot, uit noodzaak; d. 
gene(n) noot, in geen enkel geval. — II. Als bijw. 
i) Door door -heen, van ruimte; ook met een 
voorz. verbonden ; al d. ende d. a) van plaats, door 
en door. b) van tijd, voortdurend. 2) door, lang, van 
tijd, vgl. a 1 d o r e. 3) in hooge mate, zeer; d. ende 
d.; dorearm, dorebequame, doreblode (zeer bang), do-
DOREDEVELEN. 

rediejb, dorediere (zeer prachtig), doredroge, doredronken, 
-drunken, doreëdel, doredel: a) van personen, 
zeer edel. b) van stoffen en voorwerpen, zeer 
fijn ; dorefel: a) van personen, zeer boos, b) van 
zaken, zeer hevig; dorefier, zeer trotsch zeer schoon; 
doregerne (-gaerne), doregoet, doregram, doregrau, 
doregroot, dorehart, dorehai (zeer gehaat), doreheet, 
dorekerslijn (zeer christelijk), doreclare, doreclene, 
dorecont, dorecuusch (dorkusch), dorelief, doremenich, 
doremoedernaect, dorenaect, dorenauwe, doreout 
(stokoud), dorehackers . (erg melaatsch), dorehrecieus, 
dorequaet, dorerene (dorereine), dorerike, doreroot, 
doreschone, doresere (bovenmate), doresimhel, doresnel, 
doresoet (doresuet), doresondich, doresiarc (-staerc), lorestranc 
(zeer sterk), doresware, doreswart (doreswert, 
dorswert), doretrouwe(like), . dorevast, dorevlitelike, 
dorevol, dorewale (dorewel), dorevolmaect, dorewelgeraect 
(voortreffelijk), doreweec, dorewit, dorewreet. 

Dorearbeiden, doer-, zw. ww. tr. Folteren, pijnigen. 


Dorearm, dorarm. Zie d o r e, bijes. 3).

Dorebalct, bnw. Een d. schik, hetz. als een 
schik met een . doorgaende balc, zie b a 1 c, 2). 

Dorebequame, dorbequame. Zie d o r e, bijw. 3).

Dorebersten, st. ww. intr. Openbarsten, splijten. 

Dorebicken, doer-, zw. ww. tr. Doorsteken, 
doorstooten. 
Dorebiten, doer-, dor-, st. ww. tr. scheidb. en 
onscheidb. Doorbijten, doorknagen. 
Doreblenken, doerblinken, zw. ww. intr. scheidb. 
Dóórschijnen. 

Doreblicken , zw. ww. intr. Dóórschijnen. 

Doreblode, doerbloot, doerbloet. Zie d o r e, bijw. 3). 

Dorebloet, bnw. Van bloed doorweekt. 

Doreblutsen, zw. ww. tr. onscheidb. Stuk kneuzen. 

Dorebodelen, zes. ww. tr. onscheidb. Doorsteken, 
dooden. 
Dorebootscappen, door-, zw. ww. intr. onscheidb. 
Hetz. als d o r e p r e d i k e n (z. ald.). 
Doreboren, doorboeren, zw. ww. tr. scheidb. en 
onscheidb. Doorboren. — Doreboringe.

Dorebouwen, zw. ww. tr. onscheidb. Doorploegen, 
of ook : doorkneden ; met drucke ende liden doorbouwet 
werden. 

Dorebouwet, deelw. bnw. Overal bebouwd, sterk 
bevolkt. 
Dorebraden, door-, st. ww. tr. en intr. — I. 
Trans. Gaar braden. — II. Intr. Gaar worden. 
Dorebraken, door-, zw. ww. intr. Door iets heen 
breken, zich een doortocht banen. 

Dorebranden , door-, zw. ww. tr. onscheidb. 

Verbranden, platbranden. (Een lant) doreheriën ende 

d., doreroven ende d., te vuur en te zwaard ver


woesten ; liede dorewonden ende d., , te vuur en te 

zwaard vervolgen. 

Dorebrandieh, deur-, bnw. Verterend, van vuur. 

Dorebreken, door-, dor-, st. ww. tr. en intr. 
scheidb. — I. Trans. i) Doorbreken, vooral als krijgsterm 
; ene scare dórbreken of dorbréken, eene leger 

wanorde brengen, vernielen. 2) door--afdeeling in 

wonden, toetakelen. — II. Intr. Door midden bre


ken ; van dijken, doorbreken ; doirbrekich werden. 

Dorebringen, door-, -brengen, zw. onr. ww. tr. 

i) Doorbrengen, den tij d. 2) het d., het zoo ver 

brengen, iets gedaan krijgen. 

Dorebroeyen, door-, zes. ww. tr. i) Met kokend. 

water begieten. 2) een gemoed, in vlam zetten. 

Dorebusen, duer-, zes. ww. tr. Water d., water 

door eene buis laten loopen. 

Doredelen, dor-, zes. ww. tr. Middendoor deelen, 

splijten. 

Doredelinge, dueredelinge, znw. vr. Afdeeling, 

doordeeling. 

Doredelven, doir-, dore-, st. ww. tr. onscheidb. 

Dóórgraven en doorgráven. 

Doredevelen. Kuipersterm; enen bodem d., met 

het klinken van de hoepels om een ton den bodem 

doorslaan. Vgl. 'deuvel (d e vel). 


DOREDOEN. 

Doredoen, door-, st. onr. ww. tr. Doorhalen, 
uitdoen. 
Doredolon, door-, zw. ww. tr. onsch. Doordwalen. 
Doredragen, doer-, dor-, st. ww. tr. onscheidb. 
Doortrekken, vervullen. 
Doredrenken, door-, zw. ww. tr. Iem. (iets) met 
iets begieten ; doortrekken, drenken. 
Doredrillen, dor-, zw. ww. tr. Doorboren met 
een drilboor. 
Doredringen, st. ww. tr. en intr. — I. Trans. 
Doorietsets heen dringen. Doordringe-
Bij o, doordringbaar. — II. Intr. Doordringen. 

Doredrinken, duer-, dor-, st. ww. — I. Trans. 
onsch. Doortrekken, doordringen ; vooral in het deelw. 
doredronken, doordrongen, doortrokken ; vervuld. 

— II. Intr. Dóórdrinken, opdrinken. 
Doredriven , dor-, zw. ww. tr. onscheidb. — I. 
Onsch. Doordringen, vervullen. — II. Scheidb. i) 
Vee, door eene plaats drijven ; goederen, vervoeren. 
2) tot stand brengen, volvoeren (ook onscheidb.). 3) 
tot iets drijven, aansporen. 

Doredromen, duere-, zw. ww. — I. Intr. Doórdringen. 
— II. Trans. Doordrijven. 
Doredronken, bnw., zie d o r e, bijw. 3). — Deelw., 
zie doredrinken. 

Doredrucken, zw. ww. tr. Uit iets persen ; met 
geweld, door drukken of steken met een scherp voorwerp, 
te voorschijn brengen. 

Doredrupen, door-, st. ww. — I. Intr. onsch. 
Doordruipen, (door)lekken. — II. Trans. Doortrekken. 
Doredubben, doir-, zw. ww. tr. onsch. Door


graven, ondergraven. 

Doreëdel, doredel. Zie dor e, bijes. 3). 

Doreëren, -eriën, zw. ww. tr. onsch. Doorploegen. 

Doreërgen. Zie d o r e h e r i ë n. 

Doreersnoer, znw. o. Vergulde haarband of lint. 

Doreëten, dorelen, st. onr. ww. — I. Trans. 

onscheidb. Dooreten, verteren. — II. Intr. Dóóreten, 
opeten. 
Dorefel, Dore$er. Zie d o r e bijw. 3). 

Doreflammen. Zie d o r e v l a m m e n. 

Doreformen, doer-, zw. ww. tr. Doortrekken. 

Doregaen, door-, dor-, duer-, dorgangen, onr. 
st. ww. tr. en intr. — I. Trans. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Door iets heen gaan, doorreizen. 2) 
doordringen, vervullen. 3) doorboren. 4) lijden, doorstaan. 
— II. Intr. i) Doormidden gaan. 2) dóórgaan, 
dóórloopen ; doorgaan, plaats hebben, geschieden 
ende doirgaen. 3) dóórdringen. 

Doregaende, door-, duer-, doer-, doir-, bnw 
i) Doordringend, scherp. Als rechtsterm doregaende, 
deur-, duer- waerheit, de eens in een jaar in bepaalde 
districten plaats hebbende enquête naar misdaden, 
die daar waren gepleegd. 2) doorlóópend, 
zich van één punt tot een ander onafgebroken uitstrekkend; 
doorgaende Poelen; doorgaende vensteren, 
vensters die de geheele breedte van een muur beslaan 
; doorgaende wonde, diepe tot op het been 
doordringende wond. 3) gemiddeld. 

Doregaende, deur-, doir-, bijw. Gemiddeld. 
Doregaens, door-, doer-, doir., dorganes, doreganges. 
i) Onafgebroken, aldoor ; overal ; tot aan 

het einde. 2) gemiddeld. 

Doregaerne. Zie dor e, bijw. 3). 

Doregaet. Zie d o r e g a t e n. 

Doreganger, znw. m. Een spijs of drank, die 

goed werkt op de spijsvertering. 

Doregangich, gengich, bnw. Waar een door


-

gang is. 

Doreganginge, znw. vr. Spijsvertering. 

Doreganc, oer-, dor-, duere, znw. m. i) Eene 

plaats waar men kan doorgaan, doorgang. 2) door


reis. 3) spijsvertering. 

Doregat, doer-, znw. o. i) Eene diepe, tot op 

het been doorloopende wond. z) schietgat. 

Doreg aten, door-, dor-, doer-, zw. ww. tr. scheidb. 

en onscheidb. Een doorloopend gat in iets maken; 

DORECLOVEN. 

'45 

doorboren; dore(ge)gaet, -gateí, met openingen, opengewerkt. 
— Doregateren, Doregatert, Dore


gatinge.

Doregatich, doer-, bnw. Een gat of opening 
hebbende (waar die niet behoorde te zijn). 
Doregaticheit, doer-, znw. vr. Holheid, van 

tanden en kiezen. 
Doregerne. Zie dor e, bijw. 3). 
Doregeselen, doir-, zw. ww. tr. Ten bloede toe 

geeselen. 
Doregieten, doer-, door-, st. ww. tr. Overgieten. 
Doreginge, doer-, dor-, dur-, bnw. Hetz. als 

d o r e g a e n d e. i) Streng, krachtig; doreginge 
wonde, zware of diep doordringende wond ; d. waerhede, 
rechtsterm. 2) laxeerend. 3) als znw., naam 
van eene plant. 

Doregingel, doer-, bnw. Doordringend. 
Doregloeyen, doer-, zw. ww. tr. Doorgloeien, 
gloeiend maken. 

Doregoet. Zie dor e, bijw. 3). 
Doregoten, deelw. bnw. Overgoten, vervuld. 
Doregraen. Zie dor e, bijw. 3). 
Doregram. Zie d o r e, bijw. 3). 

Doregraven, dor-, st. ww. tr. i) Ondergraven, 
door graven zich ergens toegang verschaffen. 2) 
doorgroeven, doorboren. 

Doregroeven, dor., zw. ww. tr. i) Etsen, graveeren. 
2) doorgroeven, wonden. 
Doregronden, zw. ww. tr. Peilen, doorgronden. 
Doregrondich, dor-, bnw. Diepgaand ; d. van 

rouwen, in droefheid wegzinkende, verzonken. 
Dore root. Zie d o r e, bijw. 3). 
Dorehaet, bnw. Zeer gehaat. Vgl. d o r e h a t. 
Dorehalen, dor-, zw. ww. tr. Doorscheuren, 

openrijten. 
Dorehart. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorehat. Zie d o r e h a e t, en d o r e, bijw. 3). 
Doreheet, bnw. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorehegen, dor-, zw. ww. tr. Nauwkeurig be


waken ; ene antworde d., het goed onthouden. 
Dorehelen, deur-, -heelen, zw. ww. tr. Totaal 
genezen. 

Doreheriën, dor-, dorehergen, -ergen, zw. ww. 

tr. Met een leger doortrekken, platbranden. 
Doreheten, doerheiten, zes. ww. tr. Door en 
door verhitten, doorgloeien. 

Dorehorten, duerhurten, zw. ww. tr. Hetz. als 
d o r e b r e k e n (z. ald., 4). In verwarring brengen. 
Dorehoolt, door-, deelw. bnw. Geheel uitge


hold of hol. 
Dorehoren, zw. ww. tr. Door het gehoor geheel 
in zich opnemen.

Dorehouwen, doer-, dur-, dor-, -houden, st. 
ww. tr. i) Doorhouwen, stukhouwen ; dlani d., verwoesten. 
2) doorwonden, toetakelen. 3) uithouwen, 
in marmer, steen, enz. ; bewerken, opleggen. 

Dorehnppen, duer-, zw. ww. tr. Doorhuppelen. 
Dorejagen, duer-, zw. ww. tr. Doorjagen. 

Dorejager, duer-, znw. m. Slokop, veelvraat. 

Dorecaerden, duer-, zw. ww. tr. :) Scheidb., 
laken onder het kaarden beschadigen. 2) onscheidb., 
iem. over den hekel halen. 

Dorekennen, -kinnen, zw. ww. tr. Door en door 

kennen. 
Dorekerven, st. ww. tr. Doorwonden. 
Dorekerstijn. Zie dor e, bijes. 3). 

Doreclaer. Zie dor e, bijw. 3). 
Doreclaren, doer-, zw. ww. tr. Geheel en al 
verhelderen, verlichten ; deelw. doorclaert. 
Doreclemmen, -climmen, st. ww. tr. Doorklim


men, een afstand klimmende afleggen. 
Doreclene. Zie dor e, bijes. 3). 
Doreclieven, doer-, st. ww. tr. Doorklieven, 

klooven. 
Doreclooyen, door-, doreclouwen, zw. ww. tr. 
Doorzoeken. 
Dorecloven, dor-, zw. ww. tr. scheidb. en onscheidb. 
Doorklooven. 

I0 


146 DORECNAGEN. 

Dorecna'en, st. ww. tr. i) Doorknagen. 2) bevitten, 
uit nijd verkleinen. 
Dorecnauwelen, dor-, zw. ww. tr. Doorknagen, 
opeten. 
Doreenauwen, duer-, zw. ww. tr. Doorknagen, 
verteren. 
Dorecnopen, onr. zw. ww. tr. Vastknoopen ; verbinden. 
Dorecomen, dor-, st. ww. — I. Intr. Doórdringen. 

— II. Trans. i) Te boven komen. 2) doordringen, 
vervullen ; d. van blinthede, stekeblind. 
Dorecant. Zie dor e, bijes. 3). 
Dorecretsen, dor-, zes. ww. tr. Stukkrabben. 
Dorecrucen, door-, zes. ww. tr. onscheidb. Af


martelen. 
Dorecruden, dor-, st. ww. tr. en intr. — I. 
Trans. Uit elkaar jagen. — II. Intr. Doordringen. 
Doreerupen, doer-, dor-, st. ww. tr. en intr. — 

I. Trans. Doorkruipen, ook : nagaan. — II. Intr. Dóórkruipen. 
Dorecnssen, dor-, zes. ww. tr. Elkander onophoudelijk 
kussen. 

Dorecuusch. Zie dore, bijw. 3). 

Dorelaeyen, -layen, duer-, zes. ww. tr. Door


branden, verteren. 

Dorelasers, bnw. Door en door melaatsch. 

Doreleet, bnw. Hoogst onaangenaam. 

Doreleiden, dorleden, zes. ww. tr. i) Rondleiden. 

2) tot een bepaald punt brengen. — Doreleidinge, 

znw. ; d. des voelsels ten leden. 
Doreleken, st. ww. intr. Doorlekken. 
Dorelelije, bnw. Afzichtelijk. 


Dorelesen, st. ww. tr. Met rimpels :doorgroeven. 
Dorelichten, doer-, -luchten, zes. ww. tr. onsch. 
Doorstralen. 
Doreliehtieh, duer-, duerluchtich, -lu, ftich, bnw. 

i) Doorluchtig. 2) doorschijnend. 3) rein, oprecht. 
Dorelichticheit, doer-, znw. vr. Reinheid van ziel. 

Doreliden, dor-, doer-, door-, duere-, deure-, 
doir-, st. ww. tr. en intr. — I. Trans. i) Doortrekken, 
-reizen (onscheidb.). - 2) geheel in iets door


dringen. — II. Intr. Door iets gaan, passeeren. 
Dorelief. Zie dor e, bijes. 3). 


Dorelijt, duerlji, duerljdi, znw. m. Het passeeren 
; het doorgevoerd worden, van waren naar 
elders. 

Doreloep, znw. m. Onderzoek. 

Dorelopen, duere., dor-, doer-, st. ww. tr. en 
intr. i) Doorloopen ; doorstroomen. 2) (door)kruisen. 
3) ondergraven; onderzoeken. 4) doorschieten, doorsteken, 
doorboren. 

Doreluchtich, bnw. De lucht doorlatende. 

Doreluchtich. Zie dorelichtich. 

Doreluden, zw. ww. tr. Met geluid vervullen. 

Doreluteren, dorlutteren, zes. ww. tr. Geheel 
en al louteren. 
Doremaken, doer-, zw. ww. tr. Bewerken, van 
metalen. 
Doremalen, dor-, zw. en st. ww. tr. Beschilderen 
; iemands lichaam met sporen van gepunte wapenen 
als het ware beschilderen. 

Doremenen, dormeenen. Hetz. als d o r e m e nn 
e n Met paard en wagen stuk rijden, een land; 
het verwoesten. 

Doremenieh. Zie dor e, bijw. 3). 
Doremennen, doer-, dor-, zw. ww. tr. Zie d or 
e m e n e n ; enen weck d., een weg stuk rij den. 

Doremerken, dor-, zw. ww. tr. Oplettend bekijken, 
beschouwen ; aandachtig doorlezen, een boek. 
Doremineren, dor-, duere-, -ieren, zw. ww. tr. 

Geheel en al -ondermijnen. 
Doreminnen, dor-, zw. ww. tr. Hartstochtelijk 
lief hebben. 
Doremoedernaect. Zie dor e, bijw. 3). 

Doremorden, doermoorden, zes. ww. tr. Ver


nielen, doorboren. 
Dorem(p)ter. Zie d o r m t e r. 
Doren. Zie d o r n. 

DOREROVEN. 

Doren , doeren, zw. ww. intr. en tr. -T-I. Intr. 

Dwaas zijn. — II. Trans. Voor den gek houden. 

Dorenaect. Zie dor e, bijw. 3). 

Dorenaeyen, doernayen, dorneyen, zw. ww. tr. 

Doornaaien ; deelw. doornayt, stevig. 

Dorenagelen, doernegelen, zw. ww. tr. Door


nagelen. 

Dorenauwe. Zie dor e, bijw. 3). 

Dorenlake, znw. o. Vensterluik. 

Dorentore, du(e)renture, doorentoor,.do(e)renture, 
dorendure, -toren, -dore, dore en tore(n), bijw. en 
voorz. — I. Bijw. Door en door: a) van ruimte, 
door, overal. b) van tijd, voortdurend, altijd door. 
c) van graad, geheel en al, door en door; al d. iet 
lellen, in bijzonderheden. — II. Als voorz. Door: 
a) van plaats, doorheen, overal in. b) van tijd, gedurende. 


Doreorlogen, doer-, zw. ww. tr. (Een land) met 

eene krijgsmacht bestoken. 

Doreout. Zie dome, bijw. 3) 

Dorepackers. Zie dor e, bijw. 3). 

Dorepassen, dor-, doer-, zw. ww. tr. Doorgaan, 

afleggen (een weg). 

Dorepasseren, duer-, -ieren, zw. ww. tr. Door


gevoerd worden, van waren. 

Dorepeeken, dor-, doerhieken, zw. ww. tr. Door 

en door pikken. 

Dorepinen, duer-, doer-, -j5inigen, zw. ww. tr. 

Ter dood martelen. 

Doreplamen, deur-, doer-, zw. ww. tr. Door


schrappen. 

Dorepletsen, dor-, zw ww. tr. Stuk beuken. 

Doreporren, deur-, j5urren, zw. ww. intr. Zich 

bewegen. — Doreporringe.

Doreposte. Zie doorpost. 

Doreprecieus. Zie dor e, bijw. 3). 

Doreprediken, dor-, zw. ww. tr. Predikende 

doortrekken. 

Doreproeven, dor-, zw. ww. tr. i) Door en door 

leeren kennen. 2) op eene sterke proef stellen, in 

sterke verzoeking brengen. — Doreproevinge.

Dorequaet. Zie dor e , bijes. 3). 

Dorequecken, dor-, zw. ww. tr. Door en door 

verkwikken. 

Dorequellen, door-, zw. ww. tr. Ter dood toe 

martelen. 

Dorequetsen, doer-, zw. ww. tr. Zwaar kwetsen. 

Doreregenen, -reinen, zw. ww. intr. Doorre


genen, lekken. 

Dorereine, -rene. Zie dor e, bijw. 3). 

Dorereisen, zw. ww. tr. Op eene reis voorbij


of doorkomen. 

Dorerennen, zes. ww. tr. Doorvliegen, door


stroomen. 

Doreren, doreeren, zw. ww. tr. Vergulden; met 

goud versieren; met eigeel bestrijken. 

Doreriden, dor-, door-, doer-, duer-, st. ww. tr. 
en intr. scheidb. en onscheidb. — I. Trans. i) Rij dende 
doorgaan, een land; bep. met een vijandelijk 
oogmerk, verwoesten; met orlogen d. 2) door iets 
heen rijden ; (een vijandelijke schare) in wanorde 
brengen. 3) overrijden, vertrappen. 4) doorsteken. 5) 
(eene wetenschap) dóórwerken. -- II. Intr. Door 
iets heenrijden. 

Dorerike. Zie d o r e, bijw. 3). 

Dorerinnen, dor-, door-, doer-, st. ww. — I. 
Trans. Vgl. d o r e r e n n e n. i) Doorloopen, doortrekken, 
vooral met vijandelijke oogmerken; plunderen. 
2) de gelederen van een leger doorbreken. 
3) doorsteken, doorboren. 4) doordringen, vervullen. 

— II. Intr. DóOrdringen. 
Doreroeyen, dorroyen, zw. ww. tr. Roeiend te 
boven komen. 
Doreronnen, dor-, doer-, i) (Een land) door* 
trekken met gewapenden. 2) bestoken. 

Doreroot. Zie dor e, bijw. 3). 

Doreroven, dor., doer-, doir-, zw. ww. tr. Plun


derend doorkruisen. 


DORESAEYEN. 

Doresaeyen, doer-, zw. ww. tr. Doorzaaien, 
doortrekken, vervullen. 
Doresagen, zw. ww. tr. Doórzagen, door midden 
zagen. 

Doresehenen, door-, deelw. bnw. van dor es 
c i n e n. Hetz. als d o r e s c h i n i c h, doorschijnend. 

Doreseheren, zw. en st. ww. tr. Laken bij het 

scheren beschadigen. 
Doreschepen, duer-, zw. ww. tr. Doorvaren, 
Bene ruimte ; het leven, doorbrengen ; doorleven. 

Doreschieten, doer-, door-, dure., st. ww. tr. en 
intr. scheidb. en onscheidb. — I. Trans. i) Doorschieten 
; met een pijl, een minneschicht doorboren. 
2) doordringen. 3) bij boedelscheiding, een huis of 
erf in gelijke deelen verdeelen ; doorschieten, in 
twee deelen deelera, een huis. — II. Intr. Dóórschieten, 
zich verspreiden in iets. 

Doresehinen, door-, deur-, dor-, doer=, st. ww. 
tr. en intr. — I. Trans. Doorschijnen (klemtoon op 
het ww.), geheel en al verlichten. — II. Intr. i) Dóórschijnen, 
zichtbaar worden. 2) doorschijnend, helder 
zijn. 3) duidelijk zijn. 

Doresehinieh, doer-, dor-, door-, duer-, bnw. 
i) Doorschijnend, doorzichtig. 2) helder, schitterend 
wit. 3) doorluchtig, roemrijk. 

Doreschinicheit, doer-, znw. vr. Doorzichtigheid, 
doorschijnendheid. 
Doreschijnlijc, door-, bnw. Hetz. als dor es 
c i n i c h. — Doreschjjnljjcheit.
Doresohooyen, doer-, -schoyen, zw. ww. intr. 
Doorglijden, naar binnen glijden. 

Doreschone. Zie dor e , bijw. 3). 

Doresehoren, door-, doer-, -schueren, zw. ww. 
tr. onscheidb. Geheel en al scheuren, dódrscheuren. 
Doreschouden, door-, zw. ww. tr. Met kokend 
water overgieten. 
Doresehouwen, door-, zw. ww. tr. Met den 
klemtoon op het ww. i) Ten einde toe schouwen, 
inspecteeren. 2) doorzien, doorschouwen. 
Doreschouwer, doir-, znw. m. Hij die doorschouwt, 
kenner. 
Doreschrappen, doer-, zw. ww. tr. onscheidb. 

i) Door iets krassen. 2) dóórschrappen, uitschrappen. 

Doresehrepelen, duer-, zw. ww. tr. Uitschrappen. 

Doresehrepen, doer-, st. ww. tr. Geheel en al 

schrappen, afschrappen. 

Doreschriven, doer-, zw. ww. tr. Uitschrappen. 

Doresehueren. Zie dor eschoren. 

Doresere, Zie dor e, bijw. 3). 
Doreseilen, dorselen, zw. ww. tr. i) Doorzeilen, 
zeilende bezoeken. 2) midden door zeilen. 

Doresichtich, doer-, bnw. — I. Pass. i) Doorschijnend. 
2) doorzichtig, duidelijk. — II. Act. 
Scherpzichtig, scherpzinnig. 

Doresichticheit, doer-, znw. vr. Het vermogen 
om te doorzien, een diepe blik. 
Doresieden, dor-, door-, st. ww. tr. Verbranden, 
verzengen. 

Doresien, dor-, door-, doer-, onr. st. ww. tr. 
i) Door iets heen zien. 2) doorzien ; ook : onderzoeken, 
nazien. — Doresiener. 

Doresiën , st. ww. tr. Doorzeven. — Doresiïnge.

Doresienich, -sienljc, bnw. i) Doorschijnend. 

2) scherpzinnig, scherpzichtig. — Doresienlike. 

Doresimpel. Zie dor e, bijw. 3). 

Doresinken, dor-, st. ww. intr. Doórzinken, 

doordringen. 
Doresipen, st. ww. intr. Doordruipen. 
Doreslaeh, door-, duer-, doir-, doer-, znw. m. 

i) Het doorslaan, het maken van eene opening in 

iets ; ook : het werktuig waarmee dit geschiedt ; kel. 

dergang, waardoor twee huizen met elkaar of een 

huis met het water gemeenschap heeft. 2) vergiettest, 

zeef. 3) hij die den boel er door slaat, doorbrenger. 

Doreslachiser, duer-, znw. o. Merkijzer voor 

het merken van laken en andere stoffen. 

Doreslachtich, duer-, bijw. Geheel en al, vol


slagen (oostmnl.). 

DORESTRIKEN. 

Doreslaen, dor-, door-, doer., dur-, duer-, st, 
ww. tr. scheidb. en onscheidb. i) Door slaan een& 
opening in iets maken ; door slaan vaneenscheiden; 
een nagel drijven door iets; olie d., oliezaad dorschen. 
2) enen d., iem. door midden. slaan ; onthoofden, 
ten bloede wonden. 3) beslaan; met edele metalen, 
ivoor, enz. bezetten. 4) doordringen. 5) kruisen, 
doorsnijden. 6) doorbrengen, opmaken, zijn goed. 

D oreslagen, -slegen, deelw. bnw. i) Met gaten 
of openingen (in eene haag), misschien ook doreslachtich. 
2) in de wapenkunde, gedwarsstreept. 

Doresla er, znw. m. Doorbrenger. 
Doreslekeren zw. ww. tr. Doorsluipen, door


glijden. 
Doreslieken, zw. ww. tr. Doorslikken. 
Doreslinden, st. ww. tr.; -slonden, -slonnen, 

zw. ww. Verzwelgen, inzwelgen. 
Doreslupen, door-, st. ww. intr. Doorsluipen, 
ontkomen. 
Doresmaken, dor-, doer-, zw. ww. tr. Goed 

proeven, genieten met de tong. 
Doresmiten , dor-, doer-, st. ww. tr. Afranselen. 
Doresnel. Zie dor e, bijw. 3). 
Doresniden, doer-, dor-, st. ww. tr. i) Door


snijden, eig. en overdr. ; treffen, het gemoed. 2) met 

kleuren of stoffen afzetten, inleggen. 
Doresnidende, doersnident, bnw. Scherp, snijdend. 
Doresoeht, door-, doer-, deelw. bnw. Doorzocht 

hebbende, ervaren in iets. 
Doresoeken, door-, dor-, zw. onr. ww. tr. i) 

Doorzoeken. 2) onderzoeken. 
Doresoet. Zie dor e, bijw. 3). 
Doresondich. Zie dor e, bijw. 3). 

Dorespeten, dor-, door-, zw. ww. tr. Doorsteken, 
doorboren. 
Dorespinnen, st. ww. tr. (De vingers) met spin. 
nen stukmaken. 
Dorespliten, doer-, dor-, st. ww. tr. i) Doorsplijten. 
2) innemen, bezielen. 

Dorespreiden, dors reden, zw. ww. intr. Met 
een adv. acc. Vervullen, zich verspreiden door eene 
ruimte. 

Dorestare. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorestat, znw. (Wijk bij) Duurstede. 
Dorestee, mor-, -s/ic. Zie bij het volg. Art. 
Doresteken, dor-, doer-, door-, duer-, duere-, 


st ww. tr. en wederk., scheidb. en onscheidb. — 

I. Trans. i) Door en door steken: a) met den 
4den nv. der zaak; ook als znw. („dat d. van der 
Mase") ; ook van de werking der zon ; fig. doorgloeien. 
b) met den 4den nv. van den persoon, 
iem. doorsteken, bep. met zwaard of speer. 2) iets 
door iets anders heensteken, doorsteken ; enen brief 
d., een brief door een anderen heensteken (ter ver 
bewijskracht van een vroeger op--lenging van de 
gemaakten schepenbrief) ; de brief zelf is de d. brief, 
dorestec of tranfixbrief. 3) coren d., het peilen. 4) 
bedriegen. 5) doorbrengen, verbrassen (oostmnl.). — 

II. Wederk. Hem d., zich haasten. — III. Intr. 
Zich wegpakken (oostmnl.). 
Doresteker, -kere, znw. m. Peiler van koren. 
Dorestile. Zie d o o r s t i 1 e. 
Dorestorten, zw. ww. tr. Overstorten, vervullen. 
Dorestorven, deelw. bnw. Geheel gestorven, 

verstorven, van een lichaamsdeel. 
Dorestoten, zw. ww. tr. Doorstooten, doorboren. 
Dorestotinge, znw. vr. Het stukstooten van iets. 
Dorestralen, . , door-, duer-, zw. ww. tr. Door


boren met een pijl, ook met een minneschicht. 
Dorestranc. Zie dor e, bijes. 3). 
Dorestriden, dor-, st. ww. tr. (Een land) strij


dende doortrekken. 

Dorestriken, door-, dor-, duere-, st. ww. tr. en 
intr. scheidb. en onscheidb. — I. Trans. i) (Een 
land) doortrekken, vooral met vijandelijke bedoelingen. 
2) door iets heen breken. 3) doorstreepen, 

uitschrappen. — II. Intr. i) Ddórsluipen. 2) laten 
d., laten voorbijgaan (den tijd). 


148 DORESTUDEREN. 

Dorestuderen, zw. ww. tr. Door en door be


studeeren. 
Doresuet. Zie dor e , bijw. 3). 
Doresngen, dor-, st. ww. tr. Iets met aandacht 

proeven.


Doresware. Zie dor e, bijw. 3). 
Doreswart. Zie dor e, bijes. 3). 
Doreswemmen, st. ww. intr. Door iets heen 
zwemmen. 
Doresweten, dor-, zw. ww. intr. Doorzweten; 
d o r e s w e e t, van zweet doortrokken, 
Doretiën, door-, dor-, st. ww. tr. i) Doortrekken, 
doorkruisen; ook: doorsnijden. 2) doortrekken, doorweeken 
; doretogen, doortrokken van ; ook : doortrapt. 

Doretoge, znw. vr. Overweg, doortocht (?). 
Dorotouwen, zw. ww. tr. Gereed maken. 
Doretraliet, deelw. bnw. Met tralies bezet. 

Doretrecken, dor-, -trucken, zw. ww. tr. scheidb. 
en onscheidb. i) Dóórtrekken, in stukken scheuren. 
2) doortrekken; deelw. dore(ge)trect, -truct, doortrokken 
; ook : a) vervuld van. b) bewerkt ; side met 
goude door/red. c) doortrapt. 

Doretrouwelike. Zie dor e, bijes. 3). 
Dorevaert, door-, deur-, znw. vr. Doorvaart. 
Dorevallen, doir-, st. ww. tr. Vallende doorboren. 


Dorevaren, dor-, door-, doer-, st ww. tr. en 
intr. -- I. Trans. i) Doorgaan, doorreizen; overdenken. 
2) (een land) doortrekken met een leger; 
(eene slagorde) door er doorheen te rijden in ver 

brengen. — II. Intr. i) Dóórgaan, zijn weg-warring 

vervolgen; doordringen. 2) dóórvaren, voorbijvaren. 
Dorevarende, dor-, bnw. Doordringend. 
Dorevaruwen, -verwen, zw. ww. tr. Geheel 

kleuren; doortrekken. 
Dorevast. Zie d o r e, bijw. 3). 
Dorevechten, door-, dor-, st. ww. — I. Trans. i) 

Vechtende doortrekken, een land. 2) vechtende dóórbreken. 
— II. Intr. Ten einde toe strijden. 
Doreveni jnt? deeles. bnw. Van venijn of gif 
doortrokken, zeer vergiftig. 
Doreverseren, -eeren, zw. ww. tr. Doorwonden, 

overal kwetsen, het lichaam. 
Dorevilen, zw. ww. tr. Geheel vijlen; zuiveren. 
Dorevinden, dor., st. ww. tr. Geheel en al on


dervinden, begrijpen. 
Dorevlammen, duer-, zw. ww. tr. Geheel in 

vlam zetten. 
Dorevlammich, bnw. Verlicht. 
Dorevlechten. Zie d o r e v l o c h t e n. 
Dorevliegen, doer-, dor-, st. ww. tr. i) Door


vliegen, door iets heen vliegen. 2) doorschieten,. 
doorboren. 3) enes moet d., enen d., iem. vervullen. 
4) (een land) met een leger doortrekken en plunderen. 


Dorevlien, st. ww. tr. Vluchtende doortrekken 
(eene ruimte). 
Dorevlieten, dor-, -vliten, st. ww. tr. Door


stroomen. 
Dorevlitelike. Zie dor e, bijes. 3). 
Dorevloeyen, door-, doer-, dor-, -vloyen, -vloeden, 

zw. ww. tr. en intr. — I. Trans. Doorvloeien, 
doorstroomen ; ook overdr., doorstroomen, vervullen. 

— II. Intr. Wegsmelten. 
Dorevlochten, doervluehten, zw. ww. -vlechten, 
st. ww. tr. Dooreenstrengelen; deelw. doorvlochten, 
vast ineen-of dooreengestrengeld. 

Dorevoeren, zw. ww. tr. Door iets heen voeren, 

b.v. door eene sluis. 
Dorevoet, deelw. bnw. Doorvoed ; ook als znw. 
Dorevol. Zie d o r e, bijw. 3). 
Dorevolgen, zes. ww. tr. ; sine edelkeil d., zijn 
hoogen stand ophouden. 
Dorevolmaect. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorevragen dor-, zw. ww. tr. Vragen tot men 

zijn doel bereikf. 
Dorevreten, door-, st. ww. tr. Doorvreten, uitvreten. 


DORPEL. 

Dorewaden, door-, doer-, duer., dor-, st. ww. 
intr. en tr. — i. Trans. i) Doorwaden ; (iets) doorworstelen. 
2) vervullen, doordringen. =- II. Intr. 
Dóórdringen. 

Dorewaeyen, zw ww. tr. Doorwaaien, eene 
ruimte. 
Dorewale. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorewandelen, doir-, dor-, -zesanderen. — I. 

Trans. i) Doorwandelen, bereizen. 2) vervullen. — 

II. Intr. Reizende komen tot een punt (met te). 
Dorewapenen, dor-, zw ww. tr. Van top tot 
teen wapenen. 
Dorewaerder, -verder. Zie d o o r w a e r d e r. 
Dorewassen, dor-, st. ww. tr. i) In iets vast. 

2) doorietsets heen groeien. 
Doreweec. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorewel. Zie dor e, bijw. 3). 
Dorewegen, zw. ww. tr. Met het verstand 

doorzien. 
Dorewegich, bnw. Toegankelijk. 
Dorewelgeraect. Zie dor e, bijw. 3). 
Doreweken, dorweeken, zw. ww. tr. Doornat 

maken. 
Dorewerpen, st. ww. intr. Ingooien (glazen). 
Doreweten, doer-, onr. st. ww. tr. Grondig kennen. 
Doreweven, dor-, zw. ww. tr. i) Door en door 

weven. 2) doorweven, vervullen. 
Dorewiën, dorwien, zw. ww. tr. Doorwroeten, 
doorvorschen. 
Dorewinnen, dor-, st. ww. tr. Doorstrijden, 

vechtende doortrekken. 
Dorewit. Zie dor e, bijes. 3). 
DoreWoesten, doer-, st. ww. tr. Geheel en al 

verwoesten; deeles. dorewoest, verwilderd, ook van 
het haar. 

Dorewonden, mor-, doer-, dor-, zw. ww. tr. 
Door en door verwonden ; deelw. dorewond(et), 
doodelijk gewond. 

Dorewracht, deelw. bnw. Doorwerkt, gestikt. 
Dorewreet. Zie d o r e, bijw. 3). 
Dorewroeten, door-, zes. ww. tr. i) Doorwroe


ten. 2) fig., doorworstelen. 
-dorft2 -droft, znw. vr. Gebrek ; ndl. -druft. 
Dorftich, bnw. Behoeftig. 
Dorheit, znw. vr. Droogte, uitdroging, ook door 

dorst ; dorheid. 
Doricheit, -bede, znv. vr. Dwaasheid. 
Doringen, znw. o. Thuringen. 
Dorc, dorric, znw. m. i) Plaats in een schip waar 

het vuil vergadert. 2) durk, kielwater, drab, droesem. 
Dorkelen, Dorken. Zie d u r k e l e n, d u r k e n. 
Dormael, znw. vr.; verklw. -kijn. Een soort 

kleine aal. 

Dormter, dor(e)mjter, dormiter, doormier, dormter, 
dorme, znw. m. en o. Slaapzaal, vooral in een 
klooster. Verklw. dormterkijn. 

Dom, doorn, doren, dorm, znw. m. i) Doorn, stekel. 
2) doornstruik, braamstruik ; ook : hagedoorn. 3) 
overdr. al wat iem. kwetst of schendt; enen den d. 
.planten, iem. onteeren. — Dornaehtich, -echtich. 

Dornboom, doren-, znw. m. Hagedoorn, meidoorn 
of hagebeuk; in het alg., doornstruik, de eene 
of andere wilde boom. 

Dornbosch , doorn-, znw. m. Doornbosch. 
Dorndel. Zie derden deel. 
Dorne, znw. vr. Eene soort bij. 


Dorneerone, doerne-, znw. vr. Doornenkroon. 
Dorn n door-, doer-, dore-, -nen, bnw. Van 

dorens gemaakt, doornen -, 
Doruich, doernich, bnw. Doornig, stekelig. 
Dornsche, znw. vr. (oostmnl.). Kamer met stook. 

gelegenheid, verwarmd vertrek. 

Dorps door dorhe, der15, darj5, durh, znw. o. 
i) Akker, hoeve, landgoed. 2) dorp; verklw. dortlijn, 
-ken. 

Dorpberader, znw. m. Dorpsburgemeester. 
Dorpel doer,pel, duerjel, dur^el, door ale, znw. 
Dorpel ; d re ende domel (vgl. d o r e) ; ten roert 


DORPELIJC. 

lore noch d., het raakt kant noch wal; enen vrede 

leggen ok enes dorpel; ook: grens, landpaal. 
Dorpelipo, doorj5el jc, bnw. Schandelijk. 
Dorpelike, bijw. Op eene schandelijke wijze. 
Dorpelsteen, znw. m. Steenen drempel. 
Dorper, dorjbere, doorher, doerjber, znw. m. i) 

Dorpeling, boer. 2) onbeschoft mensch; iem. zonder 
opvoeding. 3) een eerlooze, schurk, gemeene vent. 
Dorper, bnw. i) Dorperlijk, onbeschaafd. 2) laag, 
gemeen ; van personen, dieren en zaken. 

Dorp erheit, door-, doer-, .pede, znw. vr. i) Onbetamelijkheid, 
onbeschaafdheid. 2) oneerbaarheid. 
gemeenheid, slechtheid; ook : iets schandelijks; 

d. doen, enen d. doen, iem. schande aandoen ; d. 
leggen, iets schandelijks zeggen ; enen d. leggen, iem. 
oneerbaar toespreken ; van enen d. leggen, enen d. 
liën, schandelijke dingen van iem. vertellen, ze hem 
ten laste leggen ; d. Bingen, vuile liedjes zingen ; d. 
J einzen, onreine gedachten koesteren ; enen wive d. 
anesoeken, haar tot onkuischheid trachten over te 
halen ; iet in d. Irecken, merken, keren, verstoren, 
kwaad in iets zien. 
Dorperie, znw. vr. Snoodheid. 
Dorperlije, -lic, -lec, -lees, bnw. Schandelijk, 
snood, subjectief; smadelijk, objectief. 

Dorperlike, . door., -leke, -leken, -lac, -lec, bijw. 

i) Op ruwe wijze. z) op een den persoon zelven of 
een ander onteerende wijze; schandelijk, snood; 
smadelijk. 

Dorpernie, door-, znw. vr. Laagheid, snoodheid, 
schandelijkheid, gemeenheid ; d. doen, jSeinsen, leggen; 
ook: smadelijke bejegening; Bonder d., te goeder trouw. 

Dorpliede, dorj5lude. Zie d o r p m a n. 
Dorpheemraet, -rader, znw. m. Lid van het 
bestuur eener dorpsgemeente. 
Dorpkermisse, -mis, znw. vr. Het feest van 

den naamdag der dorpskerk. 
Dorpmaer, bnw. Door het geheele dorp bekend. 
Dorpman, znw. m. ; mv. dorhliede, -lode. i) Hij 

die eene pachthoeve bestuurt. z) dorpeling, boer. 
Dorpmarct, znw. vr. Marktvlek. 
Dorpsch, bnw. Dorpsch, van een dorp. 
Dorptwiïnge, znw. vr. Twist over de grenzen 

tusschen twee dorpsgemeenten. 
Dorpwijf, znw. o. Boerin. 
Dorre, dor, durre, dur, bnw. Dor, droog, van 
bloemen en planten; uitgedroogd, zonder levens 
-sappen.

2) smakeloos. 3) stug, teruggetrokken. 4) 
zonder hulpbronnen ; dorre geselle, arme stakkerd. 
5) zedelijk dood (oostmnl.). 

Dorren, onr. st. ww. perf.-praesens. i) Durven. 
2) heeft d. de bet. van andere hulpww. van wijze: 
a) hehoeven, moeten. b) mogen, kunnen. 

Dorren, zw. ww. intr. Verdorren, uitdrogen. 
Dorrieheit, znw. vr. i) Dorheid. 2) gebrek aan 
zedelijke kracht. 
Dorri e. Zie d o r c. 
Dors, znw. m. Omslag, keerzijde, van een brief; 
eig. : rug. 

Dorsale, dosale, doorsele, doersele, znw. o. Het 
behangsel achter den bisschopszetel ; ook : lappen, 
vodden. 

Dorsch, dorch, derck, znw. m. Eene soort schel 
-visch. 
Dorschen, dorscher, Zie d e r s e h e n, d e r

seher. -
Dorschvloer. Zie d e r s c h v 1 o e r. 
Dorst) derst, dorst, durst, znw. m. Dorst. 
-dorst, znw. vr. Gebrek. 
Dorste, dorst, znw. vr. en m. Moed, durf. 
Dorsten, dersten, dorsten, dursten, zw. ww. oppers. 

en intr. -- I. Onpers. Ik heb dorst. -- II. Intr. Ik 

verlang, dorst naar iets. 
Dorstinge, znw. vr.. Begeerte, verlangen. 
Dorstich, dar-, dorstrich, bnw. i) Dorstig. 2) 

be eerig naar. -- Dorstichltjc.
orstich, bnw. Vermetel, stout. — Dorsticheit 
dur-. — Dorstichlike. 

DRACHTICH. 

Dorstlant. Eene soort noordsch bier. 

Dort , bijw. Daar (nederrijnsch). 

Dortich, dortien. Zie d e r t i c h, dertien. 

Dortiendach. Zie d e r t i e n d a s h. 

Dorven, durven, onr. st. ww praet. praes. i) 

Behoeven, noodig hebben ; met den eden nv. 2) 

mogen, moeten. 3) durven. 

Dos, bijw., andere vorm voor dus. Zoo. 

DOS, andere vorm voor das, ede nv. van dat. 

DOS, znw. m. Kleeding, dos. 

Dosale. Zie dorsale. 

Dosdaen, dostaen. Zie d u s d a e n. 

DOSe, znw. vr. Doos. Verklw. dooskijn, doelgen. 

— Dosemaker. 
Dosen. Zie d o s s e n. 

Dosich, dosech, bnw. Duizelig, suf, versuft. 

Dosine, dusine, dossijn, znw. vr. en o. Dozijn. 

Dossend dolen, zw. ww. tr. Slechts in gedossen, 

stukstooten (z. aid.). 

Dost, roeibank. Zie docht. 

Dostaen, dosleen. Zie d u s t a e n. 

Dote, znw. vr. Dwaasheid. 

Dotegelt, znw. o. Vergoeding in een gild te 

betalen door een meester die tot den knapenstand 

vervallen was en weer meester wordt. 

Doten, zw. ww. intr. Krankzinnig, ijlhoofdig zijn, 

ook van pijn, smart. 

Dou, douwich. Zie d a u w, d a u w i c h. 

Doteren , -eeren, zw. ww. tr. Begiftigen. 

Douarie, Douariën. Zie duwarie, duwa


riën. 

Done. Zie doe c. 

Dousenier, -zenier, znw. m. Een van een college 

van twaalf. 

Douwen. Zie dauwen, duwen en dooyen. 

Douwen, zw. ww. intr. Wegsmelten, wegkwijnen. 

Dove. Zie doof. 

Doven, zw. ww. intr. Dol, krankzinnig zijn; d. 

an iet, zich als een dwaas aanstellen in iets. 2) razen, 

woedend zijn. 3) doof worden, niet hooren. 

Dovende, -dick, bnw. i) Heftig bewogen. 2) 
krankzinnig. 3) woedend, dol. -- Dovendieheit. 

Dovenisse , znw. vr. Waanzin. 

Doxael. Zie docsae1. 

Dowarie. Zie d u w a r i e. 

Dra. Zie d r a d e. 

Dra, bnw. Een gevoel van walging hebbende of 
opwekkende (nederr.). 
Drabben, zw. ww. intr. Druk heen en weer 
loopen. 

Drabclocke, znw. vr. De avondklok, geluid 
als sein voor de werklieden om met werken te 
eindigen. 

Drach (drage ?), znw. m. Vrucht. 

Drachbaer. Zie d r a e c h b a e r. 

Drachbedde, drage-, znw. o. Draagbed, draag


stoel. 

Drachljje. Zie dragelij c. 

Drachme, -mus, znw. Drachme. 

Drachmon, drackmont, dragmont, znw. m. Een 
soort snelzeilend schip. 

Dracht, drachte, drecht, znw. vr., m. en o. i) 
Het dragen, van wapenen en kleederen ; van een 
kind zwanger zijn ; baring ; drie kinder dragen Leenre 
dracht. 2) de vrucht zelve ; spruit, boomvrucht, het 
jong; vooral van het kind Jezus. 3) persoon. 4) last, 
vracht. 5) al wat aangedragen wordt voor de ver 

een bepaald punt, of tot-sterking of ophooging van 
demping eener gracht, specie. 6) aandrang, geweld. 
7) zet, trek, in een spel. 8) poosje. 9) toedracht eener 
zaak. so) kleederdracht. i i) etter. 12) belang; van 
cleinre drachten sin. 

Drachtelje, -lic, bnw. Met eene bep. met van. 
Overvloed he bende van. 

Draehteljjcheit, - hede,znw. vr. Vruchtbaarheid. 

Drachtich, drechtich, -ech, bnw. i) Vruchtbaar; 
met eene bep. met van : overvloed hebbende aan. 
2) zwanger ; zwaar beladen. 


150 DRACHTICHEIT. 

Drachticheit, -bede, znw. vr. Vruchtbaarheid; 
het dragen van vruchten. -- Drachtichltj cheit.

Drade, draey, drede, dra, bijw. Vlug, spoedig; 
also d. als, zoodra. 
Draechbaer, drach-, bnw. Vruchtbaar. — 
Draechbaerheit. 

Draechbedde, drack-, drage-, znw. o. Draagbed, 

draagstoel.
Draechberie, -borie, znw. vr. Berrie. 
Draechboom, znw. m. Draagboom.

Draecheit, znw. vr. Traagheid. 
Draechg elt, draeg-, drae-, znw. o. Dragersloon; 


ook draechloon. 
Draedachtich, draet-, drad-, bnw. Vezelig.
Draey. Zie d r a d e. 
Draeyboom, dray-, drey-; drie-, znw. m. Slag


boom, balie. 
Draeyen, drayen, dreyen, zw. ww. — I. Intr. Zich 
draaien, wentelen ; loden, gaen d., er van door gaan. 

— II. Trans. Draaien. — Draeyinge.
Draeyer, drayer, dreyer, -ere, znw. m. Draaier, 
houtdraaier, enz. 
Draeyich, drayich, -ecu, bnw. Draaiend. 

Draeynagel, dray-. Zie d r a e t n a g e 1.
Draeyschamele, drayschamel, znw. o. Steun 


balk of traveel van een wagen.
Draeyse(e)ler, drayselere, znw. m. Touwslager.
Draeytop, znw. Tol. 

Draal, Draalg ast, znw. m. Klaplooper; makker. 
Draep, znw. Terp, hoogte (nederr.). 
Drast, znw. m. Draad, draadnagel; verklw. dra 


-dekijn, -ken, draeyken.
Draetnagel, draeynagel, znw. m. Draadnagel. 
Draetrecht, bijw. Lijnrecht.

Draf, znw. m. Draf, snelle loop.
Draf, znw. m. i) Draf, afval. 2) bezinksel, drab. 


— Draftonne, Drafschip.
Drafsac, znw. m. Een zak met draf gevuld; 

dikbuik. 
Dragant, znw. m. Plantennaam, boksdoorn. 
Dragee znw. Zie d r a c h. 
Drage draech, draegh, bnw. Traag. —Draecheit. 
Dragebe

dde. Zie d r a e c h b e d d e. 
Dragelijc, drachel jc, bnw. Draaglijk. 
Drageltonne, znw. vr. Een ton, die gedragen 

worden kan. 
Dragelvat3 znw. o. Draagvat.
Dragen, andere vorm voor tragen, vertragen, 

verslappen.
Dragen , dregen, st. ww. tr., wederk. en intr. — 

I. Trans. i) Dragen : a) een vracht, last ; driven of 
d., voeren (vee) of dragen (roerende goederen) ; den 
steen d., als straf voor de eene of andere wetsovertreding; 
enen doden d., een doode uitdragen; over 
hem d., bij zich hebben. b) dragen, meestal in den 
zin van : brengen; bootscha] d., eene tijding overbrengen, 
eene boodschap doen ; d. ule, wegbrengen, 
wegnemen. c) van al wat men aan het lijf heeft, 
kleederen, wapenen, enz.; ook van wonden, kwalen; 
van lichaamsdeelen; venijn d., vergiftig zijn ; den 
moet hoge d., het hart hoog dragen ; hooch (hoge) 
dragende, hooghartig; den adem hoge d., een langen 
adem hebben ; die crone d., koning zijn; hof houden; 
de kroon spannen; enen schon d., den schijn hebben 
van iets ; een geljc (gelike) d., het beeld dragen. c) 
van vruchten, voortbrengen ; ook van mensch en 
dier; (kint) d., zwanger zijn ; ter wereld brengen. 
d) dragen, koesteren ; in sinen waen d., de meening 
koesteren ; rouwe d., droefheid gevoelen ; énen 
moet d., het over iets eens zijn; die Persse d., het 
in een gevecht uithouden; schepen d., bevaarbaar zijn; 
de onb. wijs dragen als znw.; last, verdriet. 2) bevatten, 
inhouden. 3) bedragen, beloopen. 4) bewe


gen, richten, brengen, iel. 5) leiden, voeren, enen. 
6) werpen ; iel d. ute ere dinc, met geweld iets uit iets 
verwijderen. 7) dragen, steunen, enen; enen minder d., 
iem. benadeelen ; opvoeden. 8) ondersteunen, iet. 9) 
opdragen, overdragen; iel (an) enen d. ; aen hemd., 

DRANKEN. 

op zich nemen ; enen lant in handen d., iem. den 
eigendom van een land overdragen ; iet an scej5enen 
d., iets aan de uitspraak van schepenen onderwerpen 
; iet een scebenen kennesse d., het ter kennis 
brengen van schepenen ; iet d. aen die wet, in rechte 
doen beslissen. so) aanbrengen, mededeelen ; sine 
worde d., enes tale d., zijn zaak voordragen ; lunch, 
getuuch, gelugenesse, orconde, orconiscah d., getuigenis 
afleggen ; consent d., toestemmen. I I) met 
daden toonen. 52) trekken; iel ane hem d., iets aan 
zich trekken ; so vele aen hem d., zich aanmatigen. 
13) aanbrengen, toebrengen ; enen slack d. of gedragen 
bringen. 14) wegdragen, ontvangen. 15) aanwenden. 
16) toepassen op ; ane hem iet d., zich 
iets aantrekken. 17) een vonnisse d., de uitspraak 
uitstellen. -- II. Wederk. hem d. i) Zich voegen, 
zich begeven, zich richten ; hem d. ane enen, zich 
bij iem. voegen ; hem d. ane iel, zich naar iets gedragen; 
hem d. van iel, met iets ophouden; hem d. 
onder enen, zich voegen onder iem.; hem d. oft iet, 
op iets steunen. 2) zich gedragen, zich houden; 
hem d. te, gestemd zijn jegens ; hem stout d. op, 
zich op iets verlaten. 3) zich verheffen. -- III. Intr. 
i) Het deelw. dragende, wat men draagt, of : wat 
gedragen wordt; dragende ofte drivende god, roerende 
goederen of vee. 2) bedragen, beloopen. 3) 
zich houden. 4) als uitdr. eener snelle, gelijkmatige. 
beweging : a) wapperen, b) draven, c) vliegen, d) 
zweven, e) snel doordringen, f) snel verloopen ; hem 

d. boven, zich verheffen, g) schieten, zich snel voortbewegen 
; udewert, ojbwert d. 5) zich verdragen 
met; overeen d., gemene d., wel (wale) d., op een d., 
overeenstemmen ; in sinen rael d., het met zich 
zelven eens zijn ; in tween d., niet overeenstemmen; 
d. jagen enen, tegen iem. hebben. 6) de strekking 
hebben : a) van kracht zijn, geldig zijn, b) ten doel 
hebben, beteekenen ; tegen enen d., tegen iemand 
gericht zijn; die sin (die rael) draecht, het gemoed 
helt er toe over. c) ten gevolge hebben; aent lijf d., 
met lijfstraf gepaard gaan, d) uitloopen op ; ook: 
neiging gevoelen voor, e) dragen legen iel, jagen 
enen, in iel, inbreuk maken op iets, iemands recht; 
betreffen, aangaan. 7) baten, helpen. 8) van een 
gezwel, etteren, dragen.
Dragen, zw. ww. — I. Trans. Opdragen, ge


lasten. --- II. Wederk. Zich gedragen.
Dragen, znw. o. i) Smart, last. 2) steun. 
Drager, dragere, dreger, znw. m. i) Drager, 

pakkedrager ; hij die (eene ondeugd) in zich draagt. 
2) brenger. — Dragersgilde.

Dragie, dragye, znw. vr. Suikerwerk, specerijen.
Draginge, znw. vr. Het dragen, het brengen. 


Dragioor, znw. m. Dessertschaaltje.
Dragoen , ztlw. m. Draak ; basilisk. 
Draguncia, znw. vr. Drakensteen (edele steen). 


Drayboom. Zie draeyb oom. 

Drayen. Zie d r a e y e n. 
DraYnagel. Zie draetnage1. 
Drake, znw. m. Draak : ook van den duivel. ge


bruikt. Verklw. draexk Jn, drakeljn ; vr. drakinne. 
Drakenbloet, znw. o. Een plantenvocht. 
Drakencrnnt, znw. o. Eene plant, dracontea. 

Drakenveltsteen, znw. m. Grauwe baksteen, 

steen uit den Drachenfels. 
Draket, znw. o. Kleine draak, als veldteeken. 
Dralaert, znw. m. z) Talmkous. 2) tafelschuimer(?). 
Dralen, zw. ww. — I. Intr. Talmen. — II. 

Trans. Plagen, tergen.
Drammen, zw. ww. intr. Lawaai maken. — 

Dramminge.

Dranc, drang, znw. m. i) Aandrang, drang, dwang. 
2) het dringen, gedrang; het zoeken van twist. 

Dranc, znw. m. Drank; in enes ale ende dranke 
zijn, bij iem. in den kost zijn; geneesdrank; sterke 
drank; bi dranke sin, dronken zijn. 

Drankaert. Zie d r a n k e r. 
Drankeloos, bnw. Zonder drank. 


Dranken , zw. ww. ti Te drinken geven. 


DRANKER. 

Dranker(e), drenker(e), drankaert, znw. m. 
Drinker. 
Drancwijn, znw. m. Wijn voor eigen gebruik,
niet voor den verkoop, bestemd. 
Drapeniere, drahenierder, trajbeniere, -nierder, 

znw. m. Lakenwever. 
Drapenieren, -eren, zw. ww. intr. Laken weven. 
Draperies draj5jbarie, Ira erie, znw. vr. De la


kenbereiding. 
Draperier, znw. m. Lakenwever. 
Draperiere, znw. vr. Bewaarplaats van laken. 
Drapier, irab er, znw. m. Lakenfabrikant, -kooper; 

vr. drab erege ; ook : de opzichter over de stoffen, 

noodig voor de kleederen in een gesticht. 
Drapieren, zw. ww. intr. Laken bereiden, weven. 
Draven zw. ww. intr. Draven ; die viande dra


ven door adat lapt; spreekw. noot doet oude quenen 

draven; draven van, snel afdalen van. — Dravinge.
Dravic, znw. vr. Eene grassoort. 
Drawonkel, znw. m. Een kwaadaardig gezwel; 

drawonkeloge, negenoog. 
Drawonkelen, zes. ww. intr. Ontstoken zijn.
Dre. Zie drie. 
Drechljj e. Zie d r e i g e 1 ij c. 
Dracht. Zie d r i c h t en drift. 
Drecht, znw. Overvaart, veer. 
Dracht, Drechtich. Zie dracht, drachtich. 
Drechtjjn. Zie d r o c h t ij n. 
Drede. Zie d r a d e. 
Dreechllj e. Zie d r e i g e l ij c. 
Dreelinc. Zie 'd r e t e l i n c. 
Dreesch. Zie d r i e s c h. 

Dreet, znw. m. Wind, scheet ; hoerendreet, luchtig 
gebak ; niet een dreet, niets hoegenaamd. 
Dreffen, drifen, zw. ww. intr. Hetz. als d r ep 
e n. Behooren, betamen. 
Drefschuer, dreef-, znw. vr. Hageljacht, hagelbui. 
Drefsnee, draf.-, znw. vr. jachtsneeuw, sneeuw


storm. 
Dreftjjt. Zie drifttij t. 
Dre ft. Zie drift. 
Dregeljjc, Drogen. Zie dreigelij c, dreigen. 
Dregen, Drogere. Zie dragen, dragere. 
Dreggen drecge, znw. vr. Haak; baggerbeugel. 
Dreggen, drecgen, zw. ww. intr. Dreggen, bag


geren. 
Dreven. Zie d r a e y e n. 
Dreigade, znw. vr. Bedreiging. 
Dreigelij el dre(e)geljc, driegl jc, dre(e)chij/c, bnw. 

Dreigend, uitdagend. 

Dreigelike , dreegelike, drechlike, driechlike, -ij/c, 

-lie, bijw. Op boonende wijze. 
Dreigement, dreegement, znw. o. Dreigement. 
Dreigen, dregen, driegen, zes. ww. tr. (Be)drei


gen, 06k: zij n hart voor iem. vasthouden ; op het 
punt zijn om. Spreekw., een gedreicht man leeft 
wel dertich jaer. 

Dreigenisse, driegenisse, dregenisse, -esse, znw. 

vr. Het dreigen, bedreigingen. -- Dreigewort.
Dreiger , -ere, znw. m. Dreiger, afperser. 
Dreigerie, dregerie, znw. vr. Bedreiging. 
Dreiginge, drieginge, znw. vr. Bedreigingen. 
Drec, dreec, znw. m. en o. i) Bezinksel, heffe. 

2) drek. — Dreckich. 
Drecstede, znw. vr. Mestvaalt. 
Drecworm, znw. m. Slak (nederr.). 
Drammen, zw. ww. tr. Kwellen, drukken. 
Drempel. Zie dreppel en drumpel, en 

vgl. dorpel. 

Dren ell. Zie d r i n'g e n , 2de Art. 
Drenke znw. vr. Wed, drinkplaats voor vee. 
Drenkelinc, znw. m. Drenkeling. 

Drenken, drinken, zw. ww. tr. en intr. -- I. 
Trans. i) Drenken. 2) verdrinken. 3) nat maken. --i 

II. Intr. Verdrinken. 
Drenken. Zie drinken. 
Drenker. Zie .d r.. a.n k e r. 
DRIEMOGENTHEIT. 

'5' 

Drenkinge, znw. vr. Het drenken. Zie sv ap 
e n d r e n k i n g e. 
Drensen, zw. ww. intr. Kniezen, drenzen ; ook 

drenten. — Drensinge.
Drenten, drenlinge. Zie drinten, drintinge. 
Drepe, znw. vr. Slag, plaag. 
Drepelike, bijw. Voortreffelijk (oostmnl.). 
Drepen, st. ww. tr. i) Slaan, treffen. 2) treffen,. 

raken; vgl. aendrepen. 
Droppel, znw. m. Drempel. 
Dreselen, dreesselen, zw. ww. tr. Draaien (het 
ambacht). — Dreselaer, Dreselinge.

Dresene, znw. Plantennaam, aardveil, onderhave. 
Dreteline, dreetelinc, dreelinc, znw. m. ; verklw. 

dreelinxkn. Troetelkind. 
Dretsoor, dritsoir, tretsoir, znw. m. Buffet. 
Dreumes Dreumelaken. Zie d r o m e, d r o


m elaken. 
Drove, dreef, znw. m. Dreef; oj5 sinen dreve sin, 
op dreef zijn. 
Dreven znw. vr. z) Drift, vaart, geweld. 2), dreef, 
laan. 
Drevel, znw. m. r) Drijfhamer (voor kuipers). 

2) laadstok voor een kanon. 3) metalen pen. 
Drip dry. Zie drie. 
Driakel. Zie t r i a k e 1, tegengif. 
Dribbe, znw. vr. Kwaadaardige vrouw, valsch 

wijf. 

Dribbelen, drubbelen, zw. ww. intr. Trippelen, 
dansen ; ook benaming van een kinderspel. -- Dribbelaer 
(drubbelaer). 

Dribben, zes. ww. intr. Lasteren, kwaadspreken. 
Dricht, drecht, znw. vr. en m. i) Vaart. 2) dis


trict. 3) bewerking van bouwland. 4) weiland, weide.
Drie, dre, dri, dry, telw. Drie. 
Drieangel, znw. m. Driehoek. 
Driebeen, znw. o. Houten gestel om zware voor


werpen op te lichten ; bok. 
Drieblat, znw. o. Klaverblad. 
Drieboete, znw. vr. Driedubbele boete. 
Drieboom, dri-, znw. m. Draaiboom, slagboom; 

windas, kraan; bi rechten driebome, in eene rechte 
lijn. --Driebomen, zw. ww., recht toeloopen op, 
van landerijen. 

Drieborde , bnw. Met drie planken, dekken. 
Driedagich, bnw. Driedaagsch. 
Driede. Zie derde. 
Driedeel, znw. o. (en m. ?). Drie kwart. 
Driedraedde, bnw. Driedraadsch. 
Drieël, znw. vr. Lengtemaat van drie ellen (?). 
Drieërhande, -leis, -sins. Zie d r i e r h a n d e 


enz. 
Drieformich, -vormich, bnw. Drieledig van 

vorm of gedaante. 
Driegen. Zie dreigen. 
Driegen, st. ww. tr. Bedriegen. 
Driegen, zw. ww. tr. Hechten, rijgen. 
Driegevoudlch, bnw. Drievoudig. 

Driehande. Zie d r i e r h a n d e. 
Drieheit, dryheit, -Ihede, znw. vr. Drieëenheid. 
Driehoec, znw. m. Driehoek. — Driehoekich,


-hakich. 
Driehoest , -houd, -hoekede, bnw. Driehoekig. 
Driehoofdich, -hornich (driehoekig), -jarich,

-cameriCh (met drie verdiepingen). 
Driecant canlich, -ech, bnw. Driekantig. 
Drieclufterich, bnw. Drievoudig. 
Drieconingen, gendach, znw. vr. Benaming

-

van 6 Jan. als kerkelijken feestdag; ook d€rtiendach. 
Drielander, drylander, znw. m. Naam van eene 

zilveren munt. 
Drieledich, bnw. Drieledig. 
Drielino, znw. m. Een erf tusschen een heel 

een half instaande, 314 erf. 
Driemaal, drymael, bijw. Driemaal. 
Driemaendich! -nachtich, -ordich (met drie 

punten), -poentich.
Drieinogentheit, znw. vr. Driedubbele macht. 


152 DRIEREKEDE. 

Drierekede, bnw. In drie rijen. 
Drierhande, dr ieër-, driere-; drie(r)ande, telw. 


Drieërhande. — Drierconne, hetz. 
Drierleie, drierlye, telw. Drieërlei. 
Driersins, driesins, drie(h)ersins, bijw. In drie 

verschillende richtingen, in drie opzichten. 
Driesch, dreesch, dries, znw. m. Braakland; on


vruchtbare plek; grond. — Drieschaeker. 
Drieschat, -schatte, znw. m. Eene driedubbele som. 
Driesilbich, bnw. Van drie lettergrepen. 
Drieslinc, znw. m. De eetbare paddestoel. 
Driesprone, znw. m. Driesprong. 
*Driest. Zie d r ij s t. 
Driestal -slael, znw. m. Stoeltje op drie pooten. 
Driestrengede, bnw. Uit drie strengen be


staande. 
Drietant, bnw. Met drie tanden. — Drietandich, 
-tongich, -varnwich, -verwich. 

Drietien. Zie dertien. 
Drievoet, dryvoel, znw. m. Drievoet (tafeltje; 
treeft). — Drievoetieh. 
Drievoudich, -vuldich, -voldich, -veldick, bnw. 
Drievoudig. 
Drievoudicheit , -vuldic/ieil, -voldicheit, znw. 
vr. Drieëenheid. 
Drievoudichlike, -dechlike, bijw. Op drie manieren. 
Drievout, znw. o. Het drievoud. — Drievou


digen, -vuldagen, ww. 
Driewegich, bnw. Waar drie wegen zijn. 
Driewerven, -waerven, -werf, -waerf, -warf, 

bij w. Driewerf. 
Drif, bnw. Doorweekt. 
Drif, znw. m. i) Weg voor veevervoer. 2) het 

recht om het gemaal te halen en thuis te brengen. 
Drifgoet. Zie drijfgoet en driftgoet. 
Drifts dreft, dricht, drecht, znw. vr. i) Onstui


migheid, hartstocht. 2) ijver, drift; aandrift. 3) drift, 
kudde, van vee. 4) district. Vgl. d r e c h t. 5) doorwaadbare 
plaats. 

Drifteroet, znw. o. Strandgoed. 
Driftich, bnw. i) Op het water drijvende. 2) 


haastig, onstuimig, driftig; vurig. 
Drifticheit, znw. vr. Aandrift; haast. 
Driftt jt, driftgit, dreftijt, znw. m. De tijd van 

den dag bestemd voor veevervoer ; ook : de tijd van 
het jaar waarin het vee naar de weide gaat. 
Drl en, rijgen. Zie d r i e g e n, 3de Art. 

oet drifgoet, znw. o. Strandgoed. 
Draf OAt, drifholt, znw. o. Wrakhout. 
Drijfnet, znw. o. Drijfnet, sleepnet. 
Drijftouwe, znw. o. Drijfnet. 
Drjjfwech, znw. m. Weg voor veevervoer.
Dlgt, bnw. Driest, vermetel, overmoedig; te (to) 

dr,ste(n) steen of dringen, eene te dreigende hou 
aannemen ; ook: hem verweren to dryste (oostmnl.).-ding 
--Drjgsticheit.

Dril, drille, dryl, znw. m. i) Ronde opening, 
boorgat. 2) drilboor. 
Drillen, drilen, zw. ww. tr. i) (Door)boren. 2) 
zwaaien. 

Dringen, st. ww. tr. en intr. — I. Trans. i) 
Drukken, iets in of tegen iets anders klemmen. 2) 
lastig vallen. 3) persen, afpersen. 4) met eene bep. 
met van, scheiden. -- II. Intr. i Dringen, met 
geweld zich een doortocht banen ; gedrongen comets, 
zich door iets heen slaan. 2) drukken, zich klemmen 
aan. 3) sijpelen uit (met ute). 

Dringen, drengen, zw. ww. tr. Doen (dóór)


dringen. 
Dringende, dringent, bnw. Kwellend, lastig. 
Dringer, znw. m. Dreiger, dwingeland. 
Dr*n nge, znw. vr. Persing, aandrang.
Dik , drinc, znw. m. Zooveel van een drank, 

als men voor eigen gebruik in huis heeft. 
Drincbaer, -hair, bnw. Drinkbaar. 
Drinkeljjc, bnw. Drinkbaar. 

Drineborn, -borren, znw. o. Drinkwater. 

DRIVEN. 

Drinkebuuc, znw. m. Drinkbuik, drinkebroer. 
Drinkelbier, drinke-, drinken-, drinc-, znw. o. 
Bier voor eigen gebruik, niet om te verkoopen. 
Drinkeline, znw. m. Ondergeloopen of waterig 
land (?). 
Drinken. Zie drenken. 
Drinken, drenken, st. ww. tr. en intr. — I. 
Trans. i) Drinken ; etende ende drinkende waren; 
lijfcoeb d., den gesloten koop met een dronk bevestigen 
; sat (dronken) d., zich zat (dronken) drinken; 
de onbep. wijs als znw. gebruikt : a) het drinken, 
b) drank. 2) (leed) ondervinden. 3) verdrinken. — II. 
Intr.Dóórdringen.Vgl. doredronkenbij dore. 
d r i n k e n. 
Drinker, drinkere, znw. m. Drinker, bezoeker 

van een herberg. . 

Drinegelt, znw. o. Drinkgeld, fooi. 

Drinchuus, znw. o. Kroeg. 

Drinkinge, znw. vr. Het drinken. 

Drinecop, znw. m. Beker. 

Drinccroese, -croes, znw. m. Kroes. 

Drincnap, znw. m. Nap. 

Drincpenninc, znw. m. Geschenk in geld, om 
de kosten van een maaltijd, of van drank, te bestrijden. 


Drincput, -:Pit, znw. m. Drinkwaterput. 

Drincpot, znw. m. Drinkvaas, kelk ; verklw. 
drincjbotkijn. 

Drincschale, znw. vr. Drinkschaal, bokaal. 

Drincschult, znw. vr. Onbetaalde verteringen. 

Drincstue, znw. o. Alles waaruit men drinkt, 

mits van groote afmetingen. 
Drinevat, znw. o. Een voorwerp waaruit men 
drinkt, beker. 
Drincwater, znw. o. Drinkwater. 
Drincwijn, znw. m. Wijn voor eigen gebruik, 
niet om te verkoopen. 

Drinten , drenten, st. ww. intr. (Op)zwellen. 

Drintende, drentende, deelw. bnw. Gezwollen, 
opgeblazen. 
Drintinge, drent-, znw. vr. Gezwollenheid, 
gezwel. 

Drintich, bnw. Opgeblazen. 

Drite, znw. Scheet, dreet; als scheldwoord, verachtelijke 
vrouw; drilensone, hoerekind. 
Driten, st. ww. intr. Zijn gevoeg doen. 
Drits, znw. m. Drek, koedrek. 
Driven, st. ww. tr. en intr. — I. Trans. Drijven, 

jagen, voeren : a) in de hedendaagsche beteekenis; 
enen tol d., vgl. ndl. „drijftol'; in elenden d., in 
ballingschap zenden ; te banne d., in den ban doen; 
enen te scherpe (te sj5otte) d., den spot met iem. drij ven 
; d. vee, vee vervoeren ; enen wagen d., rijden;; 

d. ende dragen, vee en roerend goed vervoeren; 
verhuizen ; te sterven d., iem. er toe brengen dat 
hij zich doodt; gedreven bringen, voor zich uit 
drijven. b) meevoeren, wegsleepen.; meesleepen, 
gedreven werden op, zich aangetrokken gevoelen tot. 
c) enen te vonnesse, te doeme d., iem. oproepen tot 
het wijzen van een vonnis. d) iet te gader d., het 
op allerlei wijzen bijeenbrengen. e) iets in iets drijven. 
f) behandelen, ook : mishandelen ; in het nauw 
drijven. 2) werken, uitwerken, doen ; ter neder d., 
naar beneden halen, vernielen ; voortzetten. 3) uit 
de bet. „zich bezig houden met iets", ontwikkelt 
zich het gebruik, dat d. met allerlei objecten wordt 
verbonden, waarbij het de bet vertoont van : doen, 
maken, werken, aan den dag leggen, in praktijk 
brengen, naar buiten openbaren; „bi den barate, 
die ic hem sach d.", de drukte die ik hem zag maken 
; ,, d. rouwe, mesbaer" ; „verdriet, bilschap, vroude, 
feeste enz. d." ; uiten ; valsche orconde driven. 
-- II. Intr. i) Heen en weer gaan, zich bewegen; 
roerende ende drivende, drivende of dragende goede, 
roerend goed; drivende were, voertuig. 2) drijven: 
a) op het water. b) doornat zijn. c) drijven, jagen, 
van het zwerk. 3) dringen. 4) te werk gaan; bezig 
zijn ; sloven, tobben ; d. ende droeven. 5) zijn gang 


DRIVER. 

gaan; laten d., op zijn beloop laten. 6) snellen, 
stormen ; comen gedreven, met vaart aankomen ; ook: 
naderen. 7) te voorschijn komen; komen. 

Driver, drivere, znw. m. Drijver. 

Dro , bnw. Droog. 

Drobel, bnw. Troebel. 

Droch, znw. o. i) Bedrog, leugen. 2) bedrieger, 
leugenaar. 3) spookgestalte. 

Droch(e&like. Zie d r o g e 1 i k e. 

Drocherie. Zie d r o g e r ie. 

Drochsate. Zie d r o s s a t e. 

Drocht. Zie d r u c h t. 

Droeht, znw. m. i) Bedrog. 2) spookgestalte. 

Drocht ^j] n. drochie(n), drecht n, znw. m. en o. 
Legerhoofd ; heer der heerscharen; die hemelsche d., 
God ; die helsche d., de duivel. 

Droef. Zie droeve. 

Droefheit, druefheit, droufheit, znw. vr. i) Droefheid. 
2) troebelheid, droesem. 

Droeflije, droevelj/c, drueffeljc, droufoc, bnw. 
Bedroefd ; van zaken, treurig, droevig. 

Droeflike, drove-, droof-, drouf-, droufelic, 
-liken, -lic, bnw. Op eene treurige wijze. 

Droefnisse, znw. vr. Droefenis. 

Droefsane, znw. m. Klaagzang, treurzang. 

Droefte, znw. vr. Vaart, snelheid. 

Droeyen, droyen, zw, ww. intr. Groeien, gedijen. 

Droelen, droilen, droeylen, drullen, drulen, zw. 

ww. intr. i) Den gek steken, spotten. 2) spelen, 
stoeien, ook van mingenot. 
Droelgast, droil-, znw. m. Tafelvriend, tafel 
Vgl. d r a e l g a s t.-schuimer. 

Droese, droes, drose, druse, droesine, droesen, 
drosene, droessine, droeseme, znw. vr. i) Droesem, 
heffe. 2) zweer, gezwel (nederr.). 

Droesen, zw. ww. intr. Buiten adem zijn (?). 
Droesich, bnw. Drabbig. 
Droessenvat, znw. o. Een bepaalde soort van 
vat (te Gent). 
Droetich, druetich. Zie d r o t i c h. 
Droeve, droef, drueve, druef, drove, druve, 
drouve, drouf, bnw. i) Zonder licht, duister. 2) 
troebel. 3) van den geest: a) van personen, sombcr, 

bedroefd, boos. b) van zaken, treurig, ellendig. 
Droeve drove, znw. vr. Droefheid. 
Droevehj c, droevelike. Zie d r o e f 1 ij c, -1 i k e. 

Droeven, droven, drueven, drouven, zw. ww. intr. 
Bedroefd zijn, spijt hebben; de onbep. wijs als znw., 
droefheid ; deelw. droevende, treurig. 

Droevenisse, drove-. Zie d r o e f n i s s e. 
Droevich, drovich, bnw. Van personen en zaken: 
bedroefd, neerslachtig ; d. oh enen, boos op iem. ; 
pijnlijk. 
Droevicheit, znw. vr. i) Droefheid. 2) tegenzin. 
Droevinge, znw. vr. Droefheid. 
Drof , samengetr. vorm van derof, d. i. dezer af. 
Droft, druft. Zie -dorft en nootdorft. 
Droftich, drofticheit. Zie n o o t d o r f t i c h(h e i t). 
Drogachtich, droechachtich, bnw. Bedrieglijk, 
leugenachtig. 

Droge, drooch, droege, droech, druech, druge. i) 
Droog, niet nat ; ook: gedroogd ; d. dijc, slaperdijk; 
dorstig. 2) dor, verdord ; onvruchtbaar, woest ; dat 
droge, het droge zand, de woestijn. 3) slap, krachteloos, 
verstorven. 4) eenvoudig, bloot; eene d. gewoonte, 
sleur; d. gelt, contanten, klinkende munt. 

Droge, znw. vr. Droogte; ook drogede. 
Droge, bijw. i) Droog. 2) droge betalen, contant 


betalen. 
Droge, droege, znw. vr. Bedrog. 
Droget c, bnw. Bedrieglijk. 
Drogeldoee znw. m. Droogdoek. 
Drogelike, , droch(e)like, -lac, -lic, bijw. Op eene 

bedrieglijke wijze. 

Drogen, zw. ww. tr. Dreigen. 

Drogen, droegen, zw. ww. tr. en intr. — I. Trans. 
i) Drogen, afdrogen. 2) droog maken. — II. Intr. 
Droog worden, uitdrogen, verdorren, verschroeien, 

DROOM. '53 

ook : droog zijn; ten can mi dieten noch d., het is 

mij onverschillig. 
Drogen, droegen, znw. o. Tering. 
Drogenachtich, bnw. Bedrieglijk. 

Drogenare, droegnare, drogenere, drugenair, 

znw. m. Bedrieger. 
Drogene, droegene, znw. vr. Bedrog. 
Drogenisse, droechnesse, drochnesse, znw. vr. i) 

Bedrog. 2) geestverschijning. 
Drogerie, droclierie, znw. vr. Bedriegerij. 
Drogerie , -ide, znw. vr. Drogerij, specerij. 
Drogernie, drochernie, znw. vr. Bedrog. 
Droget , droechet, bnw. Uitgedroogd. 
Drogich, bnw. Bedrieglijk, valsch. 
Dro'ieheit, znw. vr. Droogheid, dorheid. 
Drollen. Zie d r o e 1 e n. 
Droc J Droekelicheit, Drocken. Zie d r u c, enz. 
Drolle, drol, znw. m. Alf, kaboutermannetje. 
Drom. Zie d r oom , 2de Art. 
Drom, druem, dreum, drome, znw. o. De trommel 

aan een weefgetouw ; het eind der draden van een 
weefsel, het afgesneden overschot van de ketting, 
nadat het stuk afgeweven is. 

Dromedare, dromidaris, drommedarjs, dromme


dael, znw. m. Dromedaris. 
Dromel g droemel, znw. Hetz. als drom, 2de Art. 
Dromelaken, dreume-, drueme-, znw. o. Laken, 

uit de afgeknipte einden van draden geweven. 
Dromen, droemen, zw. ww. onpers. en intr. Droomen; 
mi dromet omme, ik droom over, van. 

Dromen droemen, zw. ww. intr. en tr. — I. 
Intr. Dringen; d. na of omme iet, naar iets streven; 
dromen in, in iets dringen, zich onder iets mengen; 
enen dooi d., iem. dood dringen. — II. Trans. 
Dringen, jagen. 

Dromich, bnw. Droomerig. 
Drominge, znw. vr. Het droomen. 
Dromer, dromere, znw. In. i) Droomer. 2) Wi


chelaar. 
Drommen zw. ww. intr. Dringen. 
Drommer^ drummer, znw. m. Steunpijler. 
Dromminge, znw. vr. Gedrang. 
Drone. Zie d o r n e. 
Dronen, zw. ww. — I. Intr. Dreunen. — II. 

Trans. Schudden (nederr.). 
Drone, znw. m. Dronk, wat men in één teug 

uitdrinkt ; verklw. droncskijn. 
Dronkaer, -aert, znw. m. Dronkaard. 
Dronken, dronkijn, drunkijn, drunken, dronke, 

deelw. bnw. van drinken. Dronken. — Dronken


makende. 
Dronken, znw. m. Hij die dronken is. 
Dronkenaehtieh, bnw. Die vaak dronken is. 
Dronkenaer, znw. m. Dronkaard. 
Dronk®asbont, znw. m. Dronkaard. 

Dronkenheit, znw. vr. Dronkenschap. 
Dronkenschap, dronke-, -schift, znw. vr. 


Dronker(e), znw. m. Dronkaard ; vr. dronkersse. 
Dronkich, bnw. Hetz. als d r o n k e n a c h t i c h. 
Dronten, zw. ww. intr. Hetz. als d r e n t e n. 

Zwellen. 
Drooch. Zie droge. 
Drooehdoec, droich-, ook drogel., znw. m. 
Droocheit, droecheit, znw. vr. i) Droogheid, 

droogte ; dorheid. 2) slapheid, krachteloosheid, mach


teloosheid. 
Drooehmaken, zw. ww. tr. Drogen. 
Droochsehare, znw. vr. De schaar van den 

,,droochscherer". 


Droochscherer, droechscheriër, -scheerder(e), 

druuchscheerre, znw. m. Lakenbereider. 
Drooehstrote, znw. m. Stotteraar. 
Droochsvoets, bijw. Droogvoets. 
Droochte, droechte, znw. vr. i) Droogte. 2) 

droogheid, opdrogend vermogen. 

Droom, droem, drome, znw. m. Droom; ook: iets 
onbeduidends ; iets wonderbaarlijks ; dais d., dat beteekent 
niets. 2) sage. 


 1 54 DROOMDIEDER. 

Droomdieder, droem-, -bedieder, -speller, znw. 

m. Droomuitlegger. 
Drooplepel, znw. m. Een lepel om spijs te be. 
druipen. 
Droopsel, znw. o. Oogdroppels. 
Drop, andere vorm van dorp. 
Drops draf,P, drojbe, znw. m. Droppel. 
Drops, znw. vr. i) Het druppelen, dakdrop. 2) 

jicht. 3) schurft. 4) waterzucht. 5) vlek, smet. 
Dropel, znw. m., drohele, vr. Droppel, verklw. 
drojbelkijn. — Dropelen. 
Dropen, drooen, droe^en, zw. ww. — I. Trans. 
Doen druipen. — II. Intr. Druppelen. 
Dropich, bnw. Jichtich. 
Dropicheit, znw. vr. i) Schurft. 2) waterzucht. 

3) jicht. 
Droplike, -linge, bijes. Bij droppels. 
Droppe , drujbe, znw. vr. Droppel. 
Droppel, druj el, znw. m. Hetzelfde. 
Droppel, andere vorm van d o r p e 1. 
Droppelpisse, znw. vr. Droppelpis, pijnlijke 

waterloozing. 
Droppen, druppen, zw. ww. tr. Druppelen, lekken, 
sijpelen. 
Droppings, drujfinge, znw. vr. i) Het druppelen. 
2) zinking. 
Dropstal, -stede, znw. Ruimte voor den dak


drop. 
Dropsteen, znw. m. Eene soort bouwsteen. 
Dropte, drukte, drugpet, znw. m. Dakdrup, ruimte 

naast een huis. 
Dros. Hetz. als d r o e s e. 
Drossel, droossel, znw. m. Meerl. 
Dro s sate , drussate, drossaet, drossete, drozete, 

drochsate, drost, drossaert, znw. m. i) Hof beambte, 
met de zorg voor de tafel belast; ook : intendant. 2) 
hofmeester. 3) rentmeester. 4) legeraanvoerder. 5) 
stadhouder. 6) rechterlijk ambtenaar (elders land. 
drost, of baliu) ; vr. drostinne. — Drossateampt^ 
drossaet-, drost-, -ambt, -amt, znw. o. — Drossateschap, 
znw. vr. 

Droten, zw. ww. intr. Dreigen. 
Drotich, droetich, druetich, bnw. Preutsch, pre


tentieus. 
Drouwen. Zie d r u w e n. 
Drubbelen. Zie dribbelen. 
Drucht , drocht, znw. vr. Vaart, aandrang, on


stuimigheid. 
Druden, zw. ww. tr. Alleen in het afgeleide znw. 
Drudinge, znw. vr. Bijslaap. 
Druegenaer. Zie drogenaer. 
Drueme. Zie drom. 
Druge, druuch, drugen. Zie d r o g e enz. 
Druysch. Zie druus ch. 
Druc , droc, znw. m. Bezwaar, angst, benarde 

omstandigheden ; bedruktheid. 
Drucheit , znw. vr. Druk, benauwdheid. 
Druckelijc, drockelijc, bnw. i) Bedrukt, benauwd. 

2) drukkend. 
Druckel4jcheit, drock-, znw. vr. Benauwdheid. 
Druckelike, -ken, -lac, bnw. Klaaglijk, harts


tochtelijk. 

Drucken , drocken, druycken, zw. ww. tr. en 
intr. — I. Trans. i) Drukken, benauwen ; als znw., 
druk. 2) enen d., iem. dwingen. 3) drukken, persen. 
4) een boek drukken. — II. Intr. i) Drukken. 2) 
rusten, pleisteren. 

Druckenisse, znw. vr. Druk, lijden. 
Drucker , znw. m. Verdrukker, vervolger. 
Druckich, bnw. Bedrukt, droevig. 
Druckinge, znw. vr. i) Persing. 2) verdrukking, 


geweld. 
Drucsalich, bnw. I) In , druk zijnde. 2) droevig. 
Drucwater, znw. o. Binnendringend water, vloedgolf. 


Drulen. Zie droe1en. 
Drummer. _Zie .. d r o m m e r. 
Drunc, drunken. Zie d r o n c enz. 


DUKEN. 

Drumpel, znw. m. Drempel. 

Drupen, st. ww. intr. i) Druipen, lekken. 2) neerdalen; 
laten d., doen neerkomen ; van iets komen, 
uit iets voortspruiten. 3) glooien van een dijk. 4) 
af hangen, bungelen. 

Drupinge, znw. vr. Het druipen. 
Drupuesen, zw. ww. intr. Druipneuzen. 
Druppel, druppen. Zie droppel, droppen. 

Drustich Drusticheit. Zie d r u u s t i c h. 

Drunch. Zie droge. 
Drauf. Zie d r u v e. 
Drnnsch, druusc, znw. m. of o. Geweld, gedruisch. 
Druust, drust, druyst, druest, znw. vr. Kracht, 


aandrang, geweld, snelheid, vaart; metier d. 
Drnnstich , druystich, drustich, bnw. Onstuimig. 

— Drnnsticheit , druysticheit, drusticheit, znw. vr. 
Druustinge, druysting, znw. vr. Geweld, vaart. 
Drnnt, druyt, znw. m. z) Vriend, vriendin, ook 
in geestelijken zin; minnaar. 2) kwant, snaak. 
Drnntsman, trudsman, druudsman, znw. m. 

Tolk. 
Druvef druuf, znw. vr. Druif ; druiventros. 
Druwe, znw. (oostmnl.). Strik, val. 
Druwen, drouwen, drogen, zw. ww. tr. i) Dreigen; 

waarschuwen. 2) iet d., iets uitdrukkelijk verklaren. 

— Druwinge.
Druwere, drouwer, znw. m. Dreiger. 
Druwewoert, drouwewoert, druwort, znw. o. 

Bedreigingen. 
DAS pers. vnw. van den eden pers. enkv., gij. 
Duarte. Zie d u w a r i e. 
Dubbel, dubbelt. Zie do b bel. 

Dubbelen, dobbelen, duppelen ; Dubbeleeren, 
zw. ww. tr. Verdubbelen ; hem d., dubbel worden; 
gedubbelt, gedufrjbelt, dubbel, uit twee gelijke zelfstandigheden 
bestaande. 

Dubbelheit. Zie dobbelheit. 
Dubbeloen. Zie d o b b e l o e n. 
Dubben, zw. ww. intr. In het onzekere zijn. 
Dubben, dobben, zw. ww. tr. i) (Onder)dompe


len, verdrinken. 2) uitdiepen, graven. 3) duwen. 
Ducentich. Zie d u s e n t. 
Duchte, ducht, docht, znw. vr. en m. i) Vrees. 

2) gevaar. — Duchteljjc . 
Duchten, dochten, zw. ww. tr., wederk. en intr. 
Vreezen. 
Duchtich bnw. Wat deugt, goed is in zijn soort, 
flink. — Duch

ticheit. 

Dude, Doden. Zie diede, die den. 
Dnecht. Zie doget. 
Dnechdelip c, duegd -, duegent-. Zie doge. 


d e 1 ij c. 

Doemen. Zie do e m e n. 
Duen, bnw. Zie d o o n. 
Duer , znw. m. Stier (oostmnl.). 
Duerbaer, Duere. Zie dierbaer, diere. 
Duere en de samenstellingen. Zie d o r e. 


Dueren , Duereren. Zie duren, d u r e r e n. 
Duerp el. Zie dorpel. 

Duert. Zie d o o r t. 
Duertj]t. Zie d i e r t ij t. 
Duffelsch, bnw. Van duffel; duffelsche lakenen; 


ook dufelaer. 
Duffen, doffen, zw.ww. tr. Slaan, doffelen (oostmnl.). 
Dufsteen, durf, duef-, znw. m. Tufsteen. 
Dug e, znw. vr. Duig, hoepel ; in dugen smiten, 

vernielen, tonnen enz.; Dnuchheel, goed van duigen. 
DAifte. Zie diefte. 
Duiselen. Zie duselen. 

deyt, doyt, dueyt, znw. m. Kleine koperen 

munt ; vrklw. duitkjfn. 
Ducas, ducaet, znw. m. Dukaat. 
DAC, Duck. Zie dicke. 
Dukelen, duykelen, zw. ww. — I. Intr. Duiken. 

— II. Trans. Dompelen. 
Dukeldam, duuckel-, znw. m. Lage dam v©ór een 
dijk in zee, om aanslibbing te bevorderen. 
Duken, duycken, st. en zw. ww. intr. i) Duiken, 


DIJKER. 

bukken. 2) zich verbergen, 3) zich dompelen in eene 
vloeistof. 
Duker, dukere, znw. m. r) Duiker. 2) duikvogel. 
3) duiker, verlaat. 
Ducke. Zie dicke. 
Disckelen , dockelen, zw. ww. intr. Duikelen, aan


houdend bukken. 


Ducken, zw• ww. intr. Duiken, bukken. 
Ducken, zw. ww. tr. Andere vorm voor drucken. 
Dal, enz. Zie d o 1. 

Dal, dull. Zie dolle. 
Dolde, dilde, dull, dilt, dul, dil, bnw. i) Nietswaar 
gering; ane den dilisten (dilsten, dulsten) sin, aan-dig,
het kortste eind trekken. 2) laag, gemeen. 3) bouwvallig. 
'Duldelike, bijw. Geduldig, lijdzaam. 
Dulden, zw. ww. tr. Verdragen, ondervinden, 
op zich toegepast zien (recht); intr. geduld hebben. 
DIIldich, bnw. Geduldig. 

Dalent zw. ww. intr. Huilen, brullen. -- Dulinge.
Dalheit. Zie dolheit. 
Dulhuus. Zie d o 1 h u u s. 
DA1c1 aanw. vnw. Zoodanig. 
Dulcoene, Dulcoenheit. Zie d o 1 c o e n e. 


Dullaert. Zie d o l l a e r t. 
Dulle s dul, dille, znw. vr. Buisvormig deel van 
een schop enz. waarin de steel wordt bevestigd. 
Duilede. Zie dolhede. 

DAllen, zw. ww. intr. Dom, dwaas zijn. 
Dullike ? -lac, -lic, bijw. Dwaselijk. 
Dultheit, diltheit, -bede, znw. vr. Nietswaar 

- iigheid. 
Dume, duum, duym, znw. m. Duim ; iel draeit 
op manen dume, ik heb over iets te beschikken; 
onder den dume, heimelijk; vele o f sinen dume 
hebben, veel in de melk te brokken hebben; in dumen 
sien, eene tooverij. 

Dume, bnw. ; een dueme, duinre bont, een dolle 
hond. Zie d u u m. 
Dumelinc, dumer-, znw. m. Duimeling, duim 
-leder. 
Dumemael, duummael, duymmael, dumael, duymel, 
duwel, znw. m. De lengte van een duim. 
Dummelike, Dummeni Dumheit. Zie d o m


melike, enz. 

Dunachtich, bnw. Een beetje dun. 
Donder. Zie donder. 
Dundoec, znw. m. Doek van dunne stof. 
Dune, duun, duyn, znw. o. Duin ; coren buien 


dunen saeyen, vergeefsch werk doen. 
Dunegge. Zie dunninge, ede Art. 
Dunheit, dinkeit, dinneit, znw. vr. Dunheid. 
Dunken, dinken, donken, zw. ww. intr. our. 

Dunken, toeschijnen; met veranderd ondw., meenen, 
vinden, gevoelen ; mi dunke, dinke, ik zou meenen, 
ik meen; goed dunken, behagen; hem selven d. boven 
anderen. Verbonden met een onbep. wijs zonder te 
{„hem dochte sine herte breken") ; met een tgw. 
deelw. („het dochte hem sijnde een wout") ; met 
een volt. deelw., door uitlating van de onbep. wijs, 
(„wat dinct u ghedaen te recht") : hem laten d., 
zich verbeelden, zich voorstellen. 

Dunken, znw. o. Meening, gedachte. – Dunkinge.

Dunne, dinne, dun, din, bnw. i) Dun; van eene 
slagorde, lang en ondiep; schaarsch, zeldzaam. 2) 
gering, weinig waard; gering, onbeduidend. 

Dunne , dinne, bnw. Dun ; weinig, dunne regenen. 
Dunnebierg znw. o. Een soort slecht bier. 
Dunnehudichi bnw. Dunhuidig. 
Dunnen, dinnen, zw. ww. -- I. Intr. Dun wor


den of zijn ; dunnen, van gelederen. — II. Trans. 

Verdunnen. 
Dunnicheit, -bede, znw. vr. Dunheid. 
Dunninge, znw. vr. Verdunning. 
Dunninge, dunnige, dunegge, znw. vr. De slaap 

van het hoofd. 
Dunouwe dunauwe, znw. vr. De Donau. 
Dunst. Zie d o n s t. 
Dup. Zie dop. 


DUUFHUUS. 

'55 

Dupe, duyj5e, duyften, znw. m. Sukkel. — Dnypen


achtich (16e eeuw). 

Dnppen, doOen, do^)5e, doh, znw. m. Pots 

Dur. Zie dore. 

Dur, Durre. Zie dorre, bnw. 

Durachtich. Zie duurachtig. 

Dure, bnw. Zie diere. 
Dure' bijw. Zie d o r e. 
Duren. Zie dorren. 
Duren, dueren, duyren, zw. ww. — I. Intr. Met 


eene zaak als ondw.: a) duren, aanhouden. b) duurzaam 
zijn. c) zich uitstrekken, voortgaan. d) bijblijven. 
2) met een persoon als ondw.: a) blijven, 
vertoeven ; zonder d., zonder uitstel. b) bestendig 
zijn, voortgaan, met eene bep. met bi, oh, in of 
over ; ook : volharden. c) het uithouden, vooral met 
eene bep. met vore of jegen. — II. Trans. Verduren. 

Durende, duerende, deelw. Gedurende : a) als 
bnw., voortdurend, eeuwig. b) als bijw., gedurende 
den tijd. c) als voorz., gedurende.

Dureren, duereren, zw. ww. intr. Hetz. als 
duren (z. ald.). 

Dureren. Zie doreren. 

Durich, bnw. i) Langdurig. 2) bestendig, duurzaam. 
--Duricheit. 

DIIrin e, znw. vr. Duurte (oostmnl.). 

Durkelen, dorkelen, zw. ww. intr. Aarzelen, 
schromen. 

Darken, dorken, zw. ww. intr. Zich verschuilen. 

Durre. Zie dorre. 

Darren. Zie dorren. 

Dorpel. Zie dorpel. 

Durst, enz. Zie d o r s t. 

Durven. Zie d o r v e n. 

Dus, dos, bijw. en voegw. — I. Bij w. Aldus. — 

II. (Bijwoordelijk) voegw. Daarom. 
Dusdaen, dusiaen, dusteen, aanw. vnw. Dusdanig. 
Dusdanich, dustanich, dustenich, -ecu, aanw. 
vnw. Dusdanig. 

Duse , duyse, znw. vr. Bijzit. 

Duselen, duyselen, zw. ww. intr. i) Duizelen, 

draaien van het hoofd. 2) tuimelen. 

Dissent, dusant, duren, duust, duyst, dusentick, 
ducentich, telw. Duizend. — Dusentfout, -maal, 
-werven. 

Dasenterhande, dusenierande. Zie d u s e n

tichsterhande.-

Dusentfoutconstich, bnw; Van alle markten 
thuis ; znw., duizendkunstenaar'; dusentfoutkunstige 
bedrieger, duivelskunstenaar, de duivel. 

Dusenthere , znw. m. Hoofdman over duizend. 

Dusentichste, -echste, ranggetal. Duizendste. 

Dusentichster(h)ande , telw. Duizenderlei. 

Dusentjarich, bnw. Duizend jaar oud of durende. 

Dusentste, ranggetal. Duizendste. 

Dusentstont, dusenstont, bijw. Duizendmaal. 

Dusgedaen, dusgedanich, aanw. vnw. Dusdanig. 
Dusgedane wijs, op deze wijze. 
Dusich, duysick, bnw. ; d. vleesch, vleesch van 

dieren die wild geworden zijn. 

Dusine, znw. o. Hetz. als d o s i n e. 

Dusinc, duysinc, dueysingh, znw. m. Een met 

schelletjes voorziene gordel. 

Dusch, dusc, aanw. vnw. Zoodanig. 

Dasschedaen, duschedaen, aanw. vnw. Dusdanig. 

Dust. Zie d o n s t. 

Dusthout. Zie d u u s t ho u t. 

Dustslach. Zie donslach. 

Duswert, aanw. vnw. Zoodanig. 

Dutseolve, znw. Zeegras. 

Dutten, zw. ww. intr. Razen, woeden. 

Dutten, zw. ww. tr. Kloppen, tikken, slaan. 

Duuf. Zie d u v e en de samenst. 

Duufg at, znw. o. Duiventil. 

Duuf horn, -hoern, duvoor, znw. m. Doffer. 

Duuf hues, duyf-, znw. o. Duiventil. — DIInf


huusduve, duif waarvoor aan wettelijke voor 

voldaan.-schriften is 


156 DUUCKELDA VI. 

Dnnckeldam. Zie d u k e 1 d a m. 
Duum. Zie dume. 
Duum, duem, duim, bnw. Wild, dol, vooral van 
honden (Gron.). 
Duumbert, duumbard, znw. o. Plank van een 
duim dik. 
Duumbreet, duym-, bijw. Duimbreed. Ook als 
znw. m. en o. 

Dnnmcrnnt, znw. o. Geld. 
Duumiser, -zseren, znw. o. Handboei; duimschroef. 
Duumiseren 9 zw. ww. tr. Enen d., iem. de 


handboeien aanleggen. 
Duumsteke, znw. m., -stede, znw. vr. Indruksel 

met den duim. 
Dunn. Zie dune. 
Dnnnherde, -herder, -heerder, znw. m. Opzichter 

over de duinen; ook duunmeyer, -waerder, -hoeder, 
-houder. 
Duurachtich, duer-, dur-, bnw. Duurzaam; 
ook duurljc. 
Duurbaer. Zie dierbaer. 

Duurnael. Zie d i u r n a e 1. 

Duurte , duerte, znw. vr. Duurte, hooge prijs. 
Dnnrt jt. Zie die r t ij t. 
Duusch, Duust. Zie d u s e n t. 
Duust. Zie donst. 


Duuster, duster, duyster, deester, dies/er, bnw. 
i) Duister. 2) onduidelijk. 3) dom. 4) verschrikke. 
lijk. -- Dnnsteraehtich, schemerachtig. 

Duuster , znw. o. Duisternis. 
Duusterhoit, duister-, znw. vr. i) Donkerheid, 


duisternis. 2) onduidelijkheid. 
Dnnsterlij e, bnw. Duister. 
Dnnsterlike, bijw. i) Donker. 2) onduidelijk. 
Dnnsterlinge, bijw. In het donker. 
Dnnstermaent, znw. vr. December. 
Dnnstermetten, znw. m. mv. Vroegmetten. 
Duusternisse, duyster-, -nesse, znw. vr. Duis


ternis. 
Duusthout, duushoul, duesholt, duiszholl, znw. 

m. Slecht, sponzig hout. 
Daustich. Hetz als d u s e n t i c h, duizend. 
Dunt, znw. m. Genoegen, pleizier. Zie d e d u ut. 
Dnntsch, duyisch, bnw. Nederlandsch en Ger. 
maansch. Een Dulisch(e), Nederlander; dat Duutsche, 
al wat Duitsch (Ndl.) spreekt; als znw. dat d., het 
Nederlandsch. 

Dnntsehen, zw. ww. tr. Verduitschen. 
Duutsehmakén, duyl-, zw. ww. Diets, wijs 
maken. 
Duve, duuf, znw. vr. Duif. Verklw. duvek n, 
duveken, duyfken. 

Duvej one, duvenjonc, znw. o. Jonge duif. 
Duvekervel, znw. vr. Aardrook, grijzekom (plant). 
Dnveeot, znw. o. Duivenhok. 
Duvel, dievel, divel, znw. m. Duivel; verklw. 

duvelk n, -ken; samenst. duvelrjonc. 
Duvelarie. Zie duvelerie. 
Duvelbevolen. Zie duv elvolen. 

Duvelbeswerer, -sweerre, znw. m. Duivelbezweerder. 
— Duvelbesweringe, znw. vr. 
Duvolerie, duvelrie, duvelarae, znw. vr. Duivels. 

kunsten, tooverij. 
Duvelheit, znw. vr. Duivelachtigheid. 
Duvelie, duvellie, duvlie, znw. vr. i) De invloed 

van den. duivel; duivelskunsten. 2) duivelsche boos. 

heid. 
Duvelji c, duvelij/c, bnw. Duivelsch. 
Duvelinne, znw. vr. Duivelin. 
Duvelsdrees znw. o. De uitwerpselen van den 

duivel; ook als geneesmiddel. 

Duvelsjonc, znw. o. Duivelskind. 
Duveiseh, duvels, dievelsch, bnw. Duivelsch. 
Duvelvolen, -bevolen, bnw. Aan de bescherming 


van den duivel aanbevolen ; ten d. gaen, naar den 

duivel loopen, naar de hel gaan. 
Duvenei, znw. o. Duivenei. 
Duvenjonc. Zie duvejonc. 

DWEESTEN. 

Duvenmes , znw. o. Duivendrek. 
Duvequaet, duvenquaet, znw. o. Duivenmest, 
ook duvenstront. 
Duver, Duveric, Duverinc, znw. m. Doffer. 

Duvoor. Zie duufhorn. 
Duwagiere, dwagiere, duwagierege, znw. vr. 
Eene vrouw met weduwgoed. 

Duware, duwarie, duarie, douarie, dowarie, douwarie, 
znw. vr. Lijfrente voor eene vrouw; huwelijks 
weduwgoed.-gift, 
Dnwariën, zw. ww. tr. Een kapitaal voor een 
lijfrente voor eene vrouw vastzetten. 
Duwe(e)ren, dueeren, zw. ww. tr. Bij huwelijk 
som vooriem.em. vastzetten. 
Duwen, douwen, zw. en st. ww. tr. en intr. 
Drukken, duwen, knijpen. 
Duwerg znw. m. Eene soort van blijde, belegeringswerktuig. 
Duwiere, duomier, znw. vr. Schuilplaats, spelonk, 
krocht, hol; konijnenhol. 

Duwiet , znw. m. Spelonk, krocht. 

Dwadelinge , znw. vr. Worsteling, strijd. 

Dwael. Zie dwale. 

Dwaelreeke, -rec, znw. o. Handdoekrek. 

Dwaen, dwagen, st. ww. onr. tr. Wasschen, 
schoonmaken, reinigen, zuiveren. Schijnbaar intr.: 
a) in den zin van hem d., een bad nemen. b) in de 
bet.: zijne handen wasschen ; vore d., den voorrang 
hebben bij het handenwasschen. 

Dwaep, znw. m. Nar, zotskap. 

Dwaers. Zie d w e r s. 

Dwaes, bnw. Dom ; krankzinnig. 

Dwaes , znw. m. en vr. Een dwaas, domoor; 

krankzinnige. 
Dwaesege, dwasige, dwasegge, znw. vr. Het vr. 

van dwaes. Dwaze vrouw. 

Dwaes$er,, -licht. Hetz. als d w a e s v i e r. 

Dwaesheit, dislas-, -hede, znw. vr. Dwaasheid, 
onverstand. 

Dwaeslike(n), bijw. Dwaselijk, onbehoorlijk. 

Dwaasvier, -fier, znw. o. Dwaallicht. 

Dwaesvogel, znw. m. Nachtraaf. 

Dwaïnge, dze aninge, znw. vr. Wassching; watertje. 
Dwale, dwael, dwele, znw. vr. en m. Handdoek; 
servet. Verklw. dwaelkijn, dweelkijn.
Dwale, dwael, znw. vr. Dwaalspoor; in de uitdr. 

in dwale ; ook dwaelwech. 

Dwalen, zw. ww. tr. Afwisschen. 

Dwalen, zw. ww. intr. ; dwelen, st. ww. (oostmnl.). 
Dwalen, dolen. -Dwalinge, znw. vr. 

Dwanerer, znw. m. Onderdrukker, knevelaar. 

Dwaninge. Zie d w a ï n g e. 

Dwane, znw. m. Macht, drang, dwang; molen 

verplichting om het meel te laten malen in-dwanc, 
den banmolen (dwancmolen). 
Dwancslot, znw. o. Kerkerslot, waarmee men 
iem. in bedwang houdt. 
Dwancsoene, -swoene, znw. vr. Gedwongen 
verzoening. 
Dwapen, dwepen, zw. ww.. intr. In de war zijn, 
ijlen, niet wel bij het hoofd zijn. 

Dwar. Zie d w e r. 

Dwarree. Zie d w e r r e e. 

Dwars, dwarsnacht. Zie d w e r s, d w e r snacht. 


Dalas, znw. o., in de uitdr. te dwase. i) Dwaasheid 
; te dwase worden, tot d*aasheid vervallen; 
enen te dwase bringen, in de war brengen. 2) nietigheid, 
iets dat slechts in schijn bestaat; ie dwase 
maken, verwoesten, vernietigen. 

Dwasen, zw. ww. — I. Intr. i) Dwaas, gek zijn, 
waanzinnig zijn. z) te niet gaan. -- II. Trans. Bespotten. 


Dwasnesse, znw. vr. Domheid, dwaasheid. 

Dwasegge, dwasege, dwasige. Zie d w a e s e g g e. 

Dweers. Zie d w e r s. 

Dweesten, dwesten, zw. ww. tr. en intr. — I. 

F


DWELEN. 

Trans. Onderwerpen ; van land : bewerken. — II. 

Intr. Zich onderwerpen. 
Dwelen. Zie dwalen. 
Dwelier, znw. vr. Handdoekrek. 
Dweilen, zw. ww. tr. Doen dwalen; kwellen. 
Dwellinge, znw. vr. Begoocheling, het op een 

dwaalspoor brengen. 
Dwelme, znw. vr. ; dwelm, znw. m. i) Be. 
dwelming, flauwte. 2) dwaas ; hij die verbijsterd 
van zinnen is. 
Dwelmen, zw. ww. tr. Van zijne bezinning be


rooven ; naar beneden werpen.
Dwepen. Zie d w a p e n. 
Dover1 dwar. Zie dwerree en dwers. 
Dwerbile, -dijc, -grave, -naet. Zie d w e r s.. 
Dwerch, dworch, dweerch, znw. m. i) Monster, 

ook : reus. z) dwerg, vr. dwerginne. 
Dwerelen, zw. ww. intr. Draaien in een kolk. 
Dwerree, dwarree, znw. vr. Dwarsgreppel. 
Dwers, dwersch, dweers, dwars, dwaers, bnw., 

bijw. en voorz. — I. Als bnw. Zijwaartsch gelegen, 
dwars. — II. Als bijw. In de dwarste; d. Bien, met 
schele oogen zien ; over d., overdwars. — III. Als 
voorz. Dwars over, in, door. 

Dwars , dwars, znw. o. Dwarshout. 
Dwersbalc, znw. vr. Dwarsbalk; ook dwershout. 
Dwersbile, dwer-, znw. vr. Tweesnijdende bijl. 
Dwersdach. Zie d w e r s n a c h t. 
Dwersdije, dover-, znw. m. Dwarsliggende dijk. 
Dwersen, dweersen, zw. ww. tr., intr. en wederk. 


— I. Trans. Iet d., het kruisen. — II. Intr. Ob 
enen d., iem. van ter zijde aanvallen. -- III. Wederk. 
Hem d. van, zich losmaken van iets. 
Dwersgrave, znw. vr. Dwarsgracht. 
Dwersgreppe, gribj5e, znw. vr. Dwarsgreppel. 

Ebbe, znw. vr. Ebbe. 
Ebben, hebben, zw. ww. intr. Ebben, afloopen 


na den vloed. 
Ebben, Ebbinge. Zie hebben, hebbinge. 
Ebeen, eybeen, znw. o. Ebbenhout. 
Ebeensch, bnw. E. boom, ebbenboom. 
Ebenus, znw. m. Ebbenboom. — Ebenushout, 

Ebenushouten. 

Ebich, znw. o. Klimop. 
Ebreensch, ebreusch. Zie h e b r e e u s c h. 
Ebruen, znw. o. Nieskruid. 
Echel, egele, eggle, echijn, znw. vr. Bloedzui


ger, echel.
Schenen. Zie eigenen.
Echt, hecht, bijw. i) Naderhand, daarna ; ver 

weldra; nu ende echt, steeds ; ook : nu en-volgens ; 

dan. 2) andermaal, op nieuw. 
Echt, bnw. i) Wettig. 2) door huwelijk verbonden.
Echte, hechte, echt, necht, znw. vr. Huwelijk.
Echte, znw. m. en vr. Hetz. als a c h t e. Stand, 

rang ; meestal van hof hoorigen ; goet van echte, 

hofhoorig goed.
Echte. Zie hechte. 
Echte, znw. vr. Vervolging overeenkomstig een 

bevel van hooger hand, ban.
Echte, bijw. Daarna, dan. 
Echteljc, bnw. z) Wettig. 2) echtelijk. 
Echtelike, -lac, -lec, bijw. In huwelijk. 
Echteloos, bnw. Niet door een wettig huwelijk 

verbonden. 
Echten, zw. ww. tr. Verbannen, vogelvrij verklaren. 
Echten, zw. ww. tr. Trouwen ; deelw. geëchtet, 
in wettig huwelijk verwekt of verbonden. 
Echten, zw. ww. tr. Wettigen. 

E. 
EDELINC. 157 

Dwershuns, dweershuus, znw. o. Dwars gelegen 

huis.' 
Dwerslove, znw. m. Zijluifel, afdak. 
Dwersnacht, dwars-, dweers-, -nachte, znw. vr. 

en m. De tusschenin liggende nacht, de termijn 
van één dag; als bijw. ook overdwersnacht, den 
volgenden dag; over d. recht doen, binnen 24 uren 
recht doen ; later ook : termijn van een dag (ook 

dwersdach). 

Dwersnaet, dwer-znw. m. Dwarsnaad. 
Dwerssloot, znw. vr. Dwarssloot. 
Dwerstuun, znw. m. Heining over de breedte 

van een dijk. 
Dwarswateringe n -weteringe, znw. vr. Dwars


wetering. 
Dwerswech , znw. m. Dwarsweg. 
Dweselachtich, bnw. Verbijsterd van zinnen. 

Dwesschen, dwisschen, zw. ww. tr. Blusschen. 
D winen, st. ww. intr. Verdwijnen, slinken, weg


kwijnen, bezwijmen. 
Dwinen , zw. ww. tr. Doen verdwijnen. 
Dwingelant, znw. m. Dwingeland. 
Dwingeljj c, bnw. Dringend, dwingend.
Dwingen, st. ww. — I. Trans. i) Drukken, knij 


pen ; enen an hem d., iem. tot zich trekken; kwellen. 
2) bedwingen, onderwerpen; naar zijn pijpen laten 
dansen ; an sine hant d., onderwerpen ; hem d., zich 
zelven beheerschen, ook : zich zelf onder de macht 
van een ander stellen. 3) stelpen, bloed. 4) dwingen, 
noodzaken. — II. Intr. Benauwd zijn.

Dwinger, dwingere, znw. m. Beheerscher, dwin


geland ; vr. dwingerinne. 
Dwinc, znw. m. Macht,bedwang; in eves dzvinge sijn. 
Dwinchaeo, dwinghaec, znw. m. Stevige haak. 
Dwisschen. Zie d w e s s c h e n. 

Echten, Echtenesse. Zie hechten, hech


t e n e 5 S e. 
Echter, efter, bijw. i) Later, daarna. 2) op nieuw. 
Echter, znw. m. Vervolger, vijand. 
Echterst. Zie achterst. 
-echtich, uitgang van bnw. Hetz. als -a c h t i c h. 

Echtschap, echschajb, exschaj5, esschaj, -schib, 

znw. vr. en o. i) Huwelijk. 2) echtgenoote. 
Edder. Zie e d e r. 
Edec. Zie e d i c. 
Edeken, Edekeren. Zie e d e r i c k e n. 
Edel, edele, eidel, bnw. i) Van personen; van 

aanzienlijke afkomst; ook met vri verbonden; vniedel; 
edel, voortreffelijk. 2) van zaken, voortreffelijk, 
kostelijk, heerlijk. — Als bijw. Kunstig.

Edel, znw. m. Een e., een edele. 
Edelaerdich, bnw. Van een edelen aard. 
Edeldom, eeldom, znw. m. Adeldom. 
Edelen, zw. ww. tr. i) Adelen, adellijk maken. 


2) edel maken, veredelen. 3) wettigen. 
Edelenbrief, znw. m. Kadaster. 

Edelheit, -bede, znw. vr. i) Adeldom, edelheid; 
edele daad; (sine) e. (edelhede) doen; aanzien, roem. 
2) de adel, aanzienlijken. 3) als titel. 

Edelhont, znw. m. Jachthond. 
Edelij c, edelloc, bnw. Edel, ook van gemoed; 
mv. edelike, adelijken. 

Edelike, edellike, -lac, -liken, -leec, bijw. i) E. 
geboren sin, uit een edel geslacht voortspruiten; e. 
huwen. 2) op eene edele wijze; e. gemaect, gedaen, 
een edel voorkomen hebbende. 3) op eene voortreffelijke, 
eervolle wijze, met eere. 4) op een kun 

sierlijke wijze.-stige, 
Edelinc, edeling, eelinc, znw. m. Iem. uit een 
adellijk geslacht ; meestal mv., edelinge. 


158 EDELJONCFROUWE. 

Edelonofronwe^ jonfer, znw. vr. Jonkvrouw. 
Edel int, znw. o. Wettig kind. 
Edelcnape, znw. m. Edelknaap. 
Edelman, znw. m., mv. edelliede, edellude, Edelman. 
Edelsteen, edelstein, znw. m. Edele steen. 
Edeltnnch, znw. o. Het in rechte geleverd be


wijs, dat men behoorde tot den stand der welgeboren 
mannen. 

Edelvri, bnw. Voornaam. Vgl. v r i ë d e 1. 
Eden. Zie heden, 
EdeII (h)eeden, eyden, zw. ww. tr. Enen e., iem. 


beëedigen; iet e., iets onder eede bevestigen. 
Eden, znw. o. Het paradijs. 
Eder, edder, voegw. Of (oostmnl.). 
Edere, edre, znw. vr. Klimop ; ederenboom. 
Ederic, ederec, znw. m. Het (vermogen om te) 

herkauwen. 

Ederieken, edereken, edekeren, edeken, edriken, 
irricken, zw. ww. tr. Herkauwen. 
Edercauwen, eercauwen, -couwen,zw. ww. tr. i) 
Herkauwen. 2) overpeinzen. — Edercauwinge. 
EdiC edec, etic, znw. m. Azijn. — Ediodranc 
Edicvat, Edicmate, Edicexcijs.

Edicachtich, bnw. Azijnig, rinsch. 
Edicken, zw. ww. tr. Met edik mengen. 
Edinge, eidinge, eedinge, znw. vr. Het afnemen 


van den eed. 
Edtlant. Zie e t l a n t. 
Edoch. Zie endoch en iedoch. 
Edwijt, eedwit, etw t, znw. o. of m. Smaad, hoon. 
Fe, bijes. Vroeger, eer. 
Fe , znw. vr. Water. Slechts in plaatsnamen. 
Ee, znw. vr. i) Wet; die oude, nieuwe, ee, het 

oude, nieuwe testament; die oude ee, de oude be


deeling, oude tijd. 2) huwelijk. 
Eebreken , znw. o. Het plegen van echtbreuk. 
Eebreker(e), znw. m. Echtbreker; vr. eebrekerse. 
Eebrekich, bnw. Overspelig. 
Eebrekinge, znw. vr. Overspel ; ook eebroke. 
Eechenen. Zie eigenen. 
Bed en de samenstellingen. Zie eet. 
Eeden. Zie e den, iste Art. 
Eegde. Zie e g e d e. 
Eec, znw. o. Azijn. 
Eecappel, eetre. Zie e i c a p p e 1, eike. 
Eehaft, bnw. (oostmnl.). Hetz. als e c h t, bnw. 
Eeke. Zie eike. 
Eec-excij s, znw. m. Zie e d i c.e x c ij s. 
Eekerenval, eekerenwasse. Zie e k e r e n-. 

Eechof, zw. m. Bewaarplaats van hout ; timmerwerf. 
Eethout, znw. o. Eikenhout. 
Eeckel. Zie eik e 1. 
Eeckijn. Zie e i k ij n. 
Eetoren? ecorn. Zie e e n c o r e n. 
Eeet, snoek. Zie h e e c t. 
Seldom. Zie ede 1 d o m. 
Eelijo, -lijc, -hg-k, bnw. Wettig. 
Eelt. Zie e 1 C. 
Eeloos, bnw. Ongehuwd. 
Eeliede, ehelude, znw. m. mv. Echtelieden. 
Eemer. Zie e m e r. 
Eemke, eemskijn, eemsken, eemkijn, znw. o. Krekel. 
Eempaerlike, eemperlike. Zie e e n p a e r 1 i k e. 


Eemte, eemt, mier. Zie a m e t e. 

Een, telw. a) Bonder een, op een na; meer dan 
een, verscheidene ; alene, allene, alleen ; al moeder 
ene, moederziel alleen ; een ende een, een voor een; 
deen weder, een van beide ; een ende al, alles te 
zamen ; al een, met een znw., een en al. b) met 
eene ontkenning verbonden ; een niet, niet één. c) 
verbonden met een znw., voorafgegaan door een 
overtr. trap en een aanw. vnw. ; thans een part. 
gen. („een die edelste voghel"). d) ook volgt op 
een een znw. met een bezittelijk vnw., („een sijn 
dochter"). e) ook in andere gevallen staat een of 
een met een samengesteld woord, als praedic. bep. 
(„met tormente menech een"). f) tegenover ander 
staat een, meestal voorafgegaan door het bep. lidw. 

EENHORN. 

de; een ende ander, allerlei dingen. g) zelfstandig 
gebruikt, één man, één ding. h) een en dezelfde. 
i) voorafgegaan door voorzetsels beteekent een : elkander; 
achtereen, achter elkander; aen een comen, handgemeen 
worden ; bi een, jegen een, in een ; ineen 
werden, comen, overeenkomen; ook beteekent in een: 
aldoor; alineen, alleneen, alneen, voortdurend; langzamerhand 
; zeer; een na een, een voor een ; oj5 een 
comen, op dezelfde plaats komen ; des op een comen, 
o1 een dragen, omtrent iets overeenkomen; op een 
houden, ééne lijn trekken; onder een, onder elkan. 
der ; over een, door elkander ; (al)tenen gader, geheel 
bn al, steeds ; van een, uiteen ; tenden een, 
achtereen. 

Een, en, lidwoord. a) Het staat in 't Mnl. waar het 
thans niet gebruikt wordt, bij namen van maanden; 
bij sommige (thans abstracte) znw. : een leet, een 
vaer, bij stofnamen, vooral in vergelijkingen, een 
snee, een regen ; een gras ; wanneer één znw. twee 
bnw. bij zich heeft, wordt het eene vóór, het andere 
achter het znw. geplaatst en het lidwoord één herhaald 
(„het was een sterc hout ende een jonc"). 
b) achter so ; so schonen rose. c) een wordt in 't Mnl. 
meestal uitgelaten, in zinnen met eene algemeene 
strekking, ook in ontkennende zinnen. d) een znw. 
met een verbonden dient met het ww. sin tot omschrijving 
van het ww. („hi wart op hem een vechtre"). 
e) soms heeft een de bet. van het aanw. vnw. die, 
vooral bij vermelding van vorstelijke of edelgeboren 
personen. 

Een, onbep. vnw. — I. Als zelfst. vnw. Iemand, 
mv. sommigen ; een of geen, iemand of niemand, 
men. iets ; een noch (en)geen, volstrekt niets. — II. 
Als bnw., een zekere, iets ; een beter, iets beters. 

Een, voorz. Zie e n. 

Een, ene, bijw. Eens, eenmaal; nemmer een, in 
het geheel niet ; een noch geen, in het geheel niet; 
een vore al, eens voor al. 

Een. Hetz. als eigen. 

Eenander, vnw. Elkander (oostmnl.). 

Eenbaerlijcheit, -barich. Zie e e n p a er 1 ij c, 
-parich.
Eenboete, znw. vr. Eenmaal eene bepaalde boete.
Eenboren, -baren (oostmnl.), deelw. bnw. Eenig


geboren.

Eencedel. Zie e e n s e d e 1. 

Eendagich, bnw. Van één dag. 

Eende, Eenden. Zie ende, en den. 

Eendeel, eindeel, bijw. Gedeeltelijk. 

Eender, bnw. en bijw. Eenderlei.

Eendracht, znw. vr. i) Overeenkomst, vennootschap 
; complot. 2) eenstemmigheid.

.Eendracht, bnw. Eendrachtig. 

Eendrachtelike. Zie een drachtich1ike. 

Eendrachtich, -drechtick, bnw. Eendrachtig. 

Eendrachticheit, -drechtecheit. znw. vr. i) 
Eendracht. 2) overeenkomst, verdrag ; verordening. 

Eendrachtichlike, -drecht-, -drachtelike, bijw. 
Eendrachtiglijk. 

Eendrachtigen, zes. ww. tr. Bijleggen. 

Eendrage, (-drach, o. ?), znw. vr. Eenstemmigheid. 

Een-ede. Zie ene d e. 

Eenegget, eenegd, bnw. Een eenegde swaert, 
zwaard met één snede. 

Eenelij c. Zie een 1 ij c. 

Eenen. Zie v e r e e n e n. 

Eenen. Zie enen. 

Eenendetwintich, Eenendedertich, enz. teles. 

Eenformich, bnw. Eenvormig, gelijkvormig. 

Eengebet, znw. o. (Afzonderlijk) gebed, dat men 
doet met één persoon. 

Eengeboren , bnw. Eeniggeboren. 

Eengeltj c. Zie el c. 

Een er. Zie eniger. 

Eenhellich, bnw. Eenstemmig (oostmnl.). 

Eenheit, znw. vr. i) Eenheid. 2) eenzaamheid. 

Eenhertich , -hartich, bnw. Eensgezind. 

Eenhorn, -hoorn, -koren, znw. m. en o. Eenhoorn. 


EENIC. 

Eenic, eenc. Dial. vorm van e n i c h. 

Benj arich , bnw. Van één jaar. 

Eenlel. Zie enkel. 

Benkine, bijw., verklw. van een. Slechts door al 
versterkt; al e., langzamerhand. 
Eenclipt, bnw. Ongehuwd.
Eencoren, znw. o. Eenhoren. 

Eentoren, eencorn, eecoren, znw (m. en) o. Eekhoren. 
--Eencorensvel . 
Eencregel, bnw. Eigenzinnig, koppig. — Een


er elheit.

Zenledich, znw. m. Eenledig.

Eeniijc, eeneljc, eneljc, -like, bnw. Eenzaam, 
buiten de bewoonde wereld ; in eenzaamheid levende; 
op zich zelf staande ; verlaten, eenzaam ; eenlike 
sjrake, vertrouwelijk gesprek.

Eenlo cheit , -hede, znw. vr. Eenzaamheid. 
Eenlike, bijw. Slechts in gebruik met het versterkende 
al; al e., alleenlike, alleenlijk; ook eenlinge.
Eenloper eenloof, eenloben(de), eenlobich, bnw. 

Ongehuwd.

Eenluftich, eenluchteck, bnw. Ongehuwd. 

Eenmael, ein-, telw. Eens. 

Eenmoedich, bnw . i) Eenparig, overeenstemmend. 
2) eigenzinnig, koppig. 3) standvastig. — Eenmoe


dicheit. 

Eenode, eennode, einode, enode, -oede, znw. vr. 

en o. Woestijn; onherbergzaam oord. 
Eenogich, bnw. Eenoogig. 
Eenpaer, bijw. Gelijkmatig; steeds. 
Eenpaerlijc, eenherljc, eenbaerljc, bnw. Gesta


dig, aanhoudend; onveranderlijk. — Eenpaerlijc 
een j4erlicheit, znw. vr.-heit,
Eenpaerlike, eenj5eerlike, eenj5arlike, eemjerlike, 

bijw. i) Gelijkmatig. 2) aanhoudend. 
Eenparich, eemharich, bnw. i) Gelijksoortig. 2) 
gestadig. — Eenparicheit. 
Eenparich,, bijw. Gestadig.

Eenpartelike, perte-, -jert-, bijes. Eend achtig, 
eenparig (oostmnl.).
Eenpassich, kessich, bnw. Onverzettelijk, kop pig. 
— Eenpassicheit, znw. vr. 
Eenradelike, -hjc, bijw. Gestadig.

Eenra,dieh, bnw. Standvastig; eenradige begeerte, 
aanhoudend verlangen.
Eenradicheit, eynr-, znw. vr. i) Standvastig


heid. 2) samenzwering, complot.
Eenradigen. Zie geëenradigen.
Eenrande. Zie e e n r e h a n d e. 
Eenransch, -sicheit. Zie e e n r e h a n t s c-. 
Eenrehande, eenrande, erande, eer(le)ande, een


derhande, erehande, bijw. uitdr. Van eene zekere 
(merkwaardige) soort; ook onbep. vnw. met de bet.: 
een zekere, een. 

Eenrehandicheit, eenrandicheit, znw. vr. Dwaasheid 
; gekkernij.

Eenrehantsch, eenrantsch, eenranch, bnw. Zonderling 
; koppig. — Eenrek antsioheit, -ranisiclt eit, 
-ranssicheit. 

Eens , eenx, bnw. en bijw. — I. Als bijw. I) 
Eenmaal, eens. 2) eens, ereis. 3) in eens ; in eens, 
aan kapitaal ; eens boven ze/zult, boven toste, kapitaal, 
na aftrek der schulden. 4) voor de eerste maal. — 

II. Als bnw., meest praedicatief gebruikt. i) Gelijk, 
eender ; ook al eens. 2) van het zelfde gevoelen, 
eens ; des eens werden, over iets tot eenstemmigheid 
geraken. 3) 'overeenkomstig bepaalde voor 
-schriften. 
Bensam,. -saem, bnw. Eenzaam, verlaten.

Eensamheit, -like. 

Eensamelike, -samentlike, -saemdelike, bijw. 
Gemeenschappelijk, gezamenlijk. 

Eensater, znw. m. Kluizenaar. 

Eenschat, eenschatte, bnw. en bijw. Eene bepaalde 
som éénmaal. 
Eensdeels, eendeels, bijw. Gedeeltelijk, een weinig.
Eensedele, -sedel, -cedel, -zedel, znw. m. Klui


zenaar ; ook eensedelinc. 

EER. 159 

Eenselvich bnw. Een en de (het) zelfde, gelijk.
Eenselvicheit, znw. vr. Eenheid, gelijkheid. 
Eensganx, bijw. Rechtstreeks. 
Eenegeljj C, Eensgemoet, bnw. Gelijk, een


stemmig, gelijkgezind. 
Eensilbich, bnw. Eenlettergrepig.
Eensinnich. Hetz. als eenwillich. 
Eenshede, znw. vr. Overeenkomst, gelijkenis. 
Eeneins. Zie eenssins. 
Eenskine. Zie a l l e n k i n e en e e n k i n e. 
Eensmaels, bijw. Eenmaal. 
Eenspanniger, eins znw. m. Een paard 

dat gewend is alleen in het tuig te loopen.
Eenssins, eensins, bijw. E. ende andersins, naar 

(aan) den eenen en naar (aan) den anderen kant. 
Eenssprekent, -de, bnw. Eensluidend. 
Eenstijts, eenstjds, bijw. Eens op een tijd.
Eenstemmich, bnw. Eenstemmig.
Eenstrekelike, bijw. Rechtstreeks. 

Eenstribbich, bnw. Koppig.

Eenswille, znw. m. Eenswillendheid. 

Eent, ent, eynt, znw. m. Eend. — Eentvogel. 
Eenter. Hetz. als e n t e r en a n t e r. 
Eenthoeveel. Zie enthoevee1. 
Eentoe. Hetz. als e n t o e en i t o e. 
Eenvaerdich, -verdiclt, -veerdich, bnw. Eenpa


rig, gelijk. — Eenvaerdelike -verdelike. 

Eenvaer -varuwick, bnw. Eenkleurig, effen. 
Eenva e^# bnw. Koppig (oostmnl.).
Eenveldlch , eenvoldich. Zie e e n v o u d i c h. 
Eenvorme, eenforme, yefforme, informe, znw. 

Onderlegger of stutpaal. 

Eenvormelijo, bnw. Eenvormig.
Eenvoude, znw. vr. Eenvoudigheid, eenvoud. 
Eenvoudich, -vuldich, -veldich, -voldick, evel


dich, bnw. en telw. — I. Als bnw. a) van zaken: 
glad ; ongekunsteld ; enkel, van stoffen. b) van personen 
: één in zijn wezen, oprecht, naief. c) bloot, 
louter. — II. Als telw. Eenmaal. 

Eenvoudich, -vuldeck, bijw. Oprechtelijk. 
Eenvoudicheit , -vuldicheit, -voldicheit, -echeit, 

znw. vr. i) Oprechtheid van gemoed. 2) eenzaamheid. 
Eenvoudichlike, -delike, bijw. Eenvoudiglijk.
Eenvoudigen, eenvoldigen, zw. ww. tr. Eenvou


dig maken ; ook : rein maken ; apart houden. 
Eenvout, eeneelt, envelt, bnw. i) Eenvoudig. 2) 

enkel. 
Eenweder. Hetz. als a n t e r en e n w e der. 
Eenwerf, -waerf, -warf, -warven, -waarvan, 

-werven, ene -, enerwerven, bijw. i) Eenmaal, eens. 
2) ereis. 3)
.. '
aan kapitaal. Vgl. e e n s. 

Ch e(e)wijch, znw. m. Tweegevecht. 
Eenwill e , eenwil, znw. m. en vr. Eigenzinnigheid, 
koppigheid. 
Eenwillich , emn-, bnw. Eigenzinnig, koppig. --

Eenwp 

Eenwi licheit. 

Eenwillich, bnw. Eensgezind. — Eenwillich


heit. 

Eenwinter, bnw. Eenjarig, van dieren. 

Eenwissel, (e)enwisselt, bnw. i) Op één rij 
staande. 2) enkel, eenvoudig : a) door eene enkele 
bereiding verkregen. b) van enkele grootte. c) één


maal eene waarde vertegenwoordigend.
Eenwivich, bnw. Eéne vrouw hebbende. 
Eer, ere, znw. o. Koper, metaal. 
Eer, ere, eere, bijw. i) Vroeger, voorheen ; niet 

lanc ere, een lettel .eer, niet lang geleden; wileneer, 
eer wilen, weleer. 2) te voren, eerst. 3) eerder. 4) 
liever; niet te eer, te ere, tere, niet des te liever; 
mi eer (= mi liever), ik had liever dat. 5) eer — eer: 
a) liever — dan, b) eer, eerder — dan. c) het eerste 
blijft onvertaald, het tweede wordt door „voor dat" 
weergegeven. d) hoe — des te. 

Eer, voort. Voor; eer iet lanc, lange, eerlang; 

ook: aanstonds. 
Eer, voegw. Voordat. 
Eer, bnw. Zie e e r r e. 
Eer, znw. Zie e r e. 


i6o EERACHT. 

Eeracht bnw. Eervol. 
Eerachtich, erachtich, erechtich, bnw. Eerwaar 
geëerd. — Eerachticheit, erachticheil, erech--dig, 

techeii, znw. vr. 
Eeraut. Zie heraut. 
Eerbaar, eerber, eerbair, bnw. i) Eerlijk, fatsoen


lijk ; voornaam. 2) kuisch. 
Eerbaerheit, eerbairheit, znw. vr. a) eerlijkheid, 
fatsoen ; aanzien, pracht. b) eene edele daad. 

Eerbaerlike, -ljc,. -liken, bijw. Op eene wijze 
waaruit iemands eerlijkheid, kuischheid enz. blijkt; 
op eene eervolle wijze; ook : met plechtigheid, statie. 

Eerbarich, -ecu, bnw. Fatsoenlijk, edel. — j;+ erbaricheit. 


Eerbaerlijc, bnw. Eervol, fatsoenlijk. — Eerbaerlike. 


Eerbiedingen znw. vr. Vereering, eerbied. — 

Eerbieden. 

Eerdaet, znw. vr. Eervolle daad. 
Eerdagen (ww,). Zie e r d a g e n.
Eerde, Eerdbeve, Eerden. Zie e r d e, enz. 
Eerder, een visch. Zie h e r d e r. 
Eerei Eeren. Zie ere, eren. 
Eerend, -en, boodschap. Zie e r e n d. 
Eerflujc, Eerfscheider, enz. Zie e r f-. 
Eergetouwe, znw. o. Ploeg.


Eergier, -gierich, bnw. Eergierig. — Eergie


richeit. 
Eergisteren, -gis/ren, bijw. Eergisteren. 
Eer ande. Zie eenrehande. 

Eerheit. Zie erheit en heerheit. 
Eerheit, .bede, znw. vr. i) Braafheid. 2) eer. 
Eerijn. Zie er ij n. 
Eerlant, znw. o. Ploegland, bouwland. 
Eerlei znw. m. Pijl. 
Eerlijs, -lic, lac, bnw. i) Van personen, braaf, 


fatsoenlijk; aanzienlijk. 2) van zaken, eervol, vereerend, 
loffelijk; eerlis enen (dat.), zóó dat aan iemands 
eer voldaan is; ook zonder dat., nuttig, gepast; 
edel; luisterrijk; heilig, hoog, van de Hostie. 
Eeriijcheit, znw. vr. i) Eer, roem. 2) eerlijkheid.
Eerloos, erenloos, bnw. Eerloos. — Eerlosieheit. 
Eerlike, eerelike, bijw. Op eene edele, betamelijke 

wijze; luisterrijk, schitterend. 
Eermaels, bijes. Eertijds. 
Eermelike, Eermoede. Zie arme 1 i k e, a r


m o e d e. 
Eerra st. Zie ernst. 
Eeronderen, znw. Voormiddag ; e. broot, tweede 

ontbijt. 
Eeronthout, znw. m. Heraut. 
Eerre. Zie e r r e. 
Eerre, bnw. Vroeger, vorig. 
Ears en de samenstellingen. Zie e r s. 
*Eersalieh, bnw. Eervol, braaf (?). 
Eersam, -saem, bnw. Eerzaam. i) Van personen, 

edel, braaf; eerwaardig; geëerd, heerlijk. 2) van 
zaken, rein, heilig; prachtig, sierlijk; verstandig, 
nuttig. 

Eersamheit, -samhede, znw. vr. i) Eervol gedrag. 
2) bewezene of ontvangene eer. 
Eersamich -ecu, bnw. i) Edel, braaf; geëerd; 
rein. 2) aanzienlijk, ook van eene stad. 
Eersamicheit, -hede, znw. vr. Braafheid ; mv. 
goede gewoonten. 
Eersamltjc, eersam(e)ljc, bnw. i) Eervol, braaf. 
2) aangenaam, welgevallig. 3) prachtig, sierlijk. — 

Eersam(e)1jjcheit. 

Eersamli$e, eersamelike, eersomlike, bijw. i) 

Deugdzaam. edel. 2) plechtstatig, ook : deftig. 
Eersatre, Eersatrie. Zie arsatre, arsatrie. 
Eersch. Zie ertsch. 
Eerschap. Zie erschap en heerschap. 
Eerschap, eerschik, heerschap, znw. vr. en o. 

Eer, aanzien. 
Eersdarm. Zie e r s d arm. 
Eerselen, Eersen. Zie e r s e 1 e n, e r s e n. 
Eerssater. Zie a r s a t r e. 


EETSTAT. 

Eersswerc. Zie e r s s w e r c. 

Eerst, eerste, erst, fierst, irst, telw. van rangorde. 
Eerst; als ml. znw., de eerste; dat eerste, deerste, 
voor het eerst ; in den eersten, vooreerst ; metten 
eersten, zoo spoedig mogelijk, (dat eerst), teerst, 
tierst, ten eersten : a) eerst. b) het eerst. c) in het 
eerst; te eerst, ten eerste, eerst; ten eersten in, dadelijk; 
van eerst, van iersten : a) in den beginne. 
b) van het begin af. c) al dadelijk. 

Eerst, bijw. Zie e e r s t e. 

Eerst , znw. Zie ernst. 

Eerstboortich, bnw. Eerstgeboren.

Eerste, eerst, eersten, ierst, bijw. i) Eerst, vroe


ger. 2) in de eerste plaats. 3) het eerst; so (als) ic 
eerst(en) mach, zoodra mogelijk. 4) voor het eerst. 
5) teerst dat, teersten dat, te(n) eerste dat, talre 
eerst dat, allereerst dat, talre eersten dat, teerste 
als, teerste(n), teerst, zoodra als, zoodra. 

Eerstda'es , bijw. Eerstdaags. 

Eerstelt c, bnw. Vooraan staande. 

Eerstelike. Zie e r n s t e l i k e. 

Eerstgeboren, bnw. Eerstgeboren; ook: de rechten 
aan de eerstgeboorte verbonden. — Eerstge


borenschap.


Eersticheit, iersticheit, -bede, znw. vr. De eerste 
beginselen. 

Eerstcoops, eerstcoe^s, bijw. Uit de eerste hand. 

Eerstcomende, bijw. Eerstkomende. 

Eersttijts, bijw. In den beginne, in den eersten 

tijd. — Eersttidich. 

Eerstwerven, eerstewerf, ierst-, -waerven, 
-verve, -waerf, -warf, bijw. i) De eerste maal. 2) 
het eerst. 3) in de eerste plaats. 

Eertbeve, Eertrike, Eertsch. Zie e r d b eve, 
erdrike, ertsch. 

Eertsette. Zie bij e r w e te. 

Eertijts, bijw. i) Te voren. 2) voor den tijd. 

Eertvast. Zie e r d v a s t. 

Eervachticheit. Zie e r v a c h t i c h e i t. 

Eervarejaren, eerverjaer, bijw. Voorverleden 
jaar. 

Eerwerde, eerweerde, znw. vr. Eerbewijs, eer. 

Eerwerdelike, eerwaerd., bnw. Eerbiedig. 

Eerwerdieh, eerwaerdich, bnw. Eerwaardig. 

Eerwerdicheit, eerwaerdicheit, eerweerdiclieit, 

-bede, znw. vr. Eerbied, eerbewijzen.

Eerwere, eren-, znw. o. Koperwerk. 

Eerwilen, bijw. Eertijds. 

Eeseha , znw. vr. Huwelijk. 

Eesch Eeschen. Zie eisch, eischen. 

Eesetter, znw. m. Wetgever. 

Eeste, eest, est, znw. Droogoven. 

Eestre, (h)eester, znw. o. Tuin met vruchtboomen 
of plantsoen. 

Eet, eed, eit, eyd, znw. m. en vr. i) Eed, plechtige 
verklaring, gerechtelijke eed; eet ten heiligen, 
eed op de reliquieën; quade e., valsche eed, meineed; 
e. staven, den eed voorzeggen. 2) vloek. 3) 
gild; deken en hoofdmannen van een gild; vergaderkamer 
van een gild. 

Eetbaer, bnw. Eetbaar. 
Eetberstieh, eedberstich, bnw. In gebreke blijvend 
om een opgelegden eed te doen. 

Eetbrokieh, eide-, bnw. Meineedig. 

Eetgereehte, znw. o. Gerecht. 

Eet swan, znw. o. Eetwaren. 

Eethuus, eethuis, znw. o. Eethuis. 

Eetcamere, etecamer, znw. vr. Eetzaal van een 
klooster in een afzonderlijk gebouw. 
Eetlepel, znw. m. Eetlepel. 
Eetmanschap, znw. vr. (en o. ?). Hulde onder 

Bede gedaan. 


Eetsgenoten , znw. m. mv. Eedgenooten. 

Eetspel, eetsjul, eytshul, eedtsjil, edel, znw. o. 
r) Eedsformulier. 2) ambt, bij welks aanvaarding 
men een eed aflegt. 3) rechtsgebied, district. 

Eetstat, eedstat, eytstadt, znw. vr. Het doen van 
den eed. 


EETSTEDE. 

Eetstede -slat, znw. vr. Eetzaal. 
Eetswerer, eedsweerre, -sweerder, znw. m. 

Gezworene. 
Eettafel, znw. vr. Eettafel, disch. 
Eetvat, znw. o. Een stuk van een eetservies. 
Eetwaren -waer, znw. vr. Eetwaar. 
Eou(w) en de samenstellingen en afl. Zie e w e. 
Eenseh, eusch, eeuwsch, bnw. Eeuwig. 

Eeuselinc, eeusselinc, eeussel, znw. m. ; eeute, 
znw. o. Eene (door bosschen ingesloten ?) weide. 
Waarschijnlijk is de bet. dezelfde als van 

Eewas, znw. m. Laag gelegen weiland, dat bij 

hoogen waterstand onderloopt.
Ef, eff, dialectvorm voor of. Zie o f t e. 
Effen, bnw. i) Gelijk, gelijkmatig. 2) glad, vlak. 

3) even, van getallen. 4) kalm. 5) onpartijdig; billijk, 
eerlijk; van eene weegschaal, zuiver. 6) met den 
grond of rand van iets gelijk. 

Effen, bijw. Zie effene. 
Effen, ww. Zie h effen. 
Effenare, effenaer, effenere, hefenare, znw. m. 


i) Scheidsrechter; vriendelike e., hij die eene zaak 
in der minne schikt. 2) een soort van weefgetouw. 
3) weegschaal. 

Effene, effen, bijw. i) Gelijkelijk, gelijkmatig. 2) 
glad. 3) gelijkelijk, bij bnw. en bijw. 4) kalm. 5) juist, 
precies ; e. comen, juist van pas komen. 

Effenen, heffenen, zw. ww. — I. Trans. i) Effen, 
gelijk maken. 2) vereffenen, afrekenen. — II. Intr. 
Gelijk, effen worden. 

Effenger , Efger. Hetz. als a v e g a e r.

Effenheit, -bede, znw. vr. i) Gladheid, gelijkheid, 
ook van een waterspiegel. 2) gelijkmatigheid, 
billijkheid.

Effenicheit, znw. vr. Evenheid, van getallen. 
Effeningen yfeninge, znw. vr. i) Gelijkmaking, 

effening. 2) schikking, vereffening van een geschil.
Efenlike, effeljc, bijw. Billijk. 
Ellens , bijw. Evenzoo, gelijkelijk ; al effens, te 

gelijk ; effensche, tegelijk, in eens. 
Effentamicheit, znw. vr. Billijkheid.
Effenwel , bijw. ; al e., evengoed, niettemin.
Efter , bijw. i) Later, daarna. 2) wederom. . 
Egalike, egaellike, bijw. Gelijk, op dezelfde wijze. 
Egede, eegde, eechde, eichde, egde, znw. vr. Egge.

-- Egedemaker.

Egeden, eegden, zw. ww. tr. Eggen. 
Egedisse, egelisse, eggedisse, znw. vr. Hagedis.
Egeen. Egeenrewijs. Zie en geen, e n g e e n


r e w ij s. 
Egel, eigel, igel, znw. m. Egel. -- Egelseh, bnw. 

Egel, echel, eggle, znw. Bloedzuiger.
Egelentier. Zie e g 1 e n tier.
Egeljje. Zie iegelij e.
:E gen, andere vorm voor jegen, voorz. 
Egen. Zie eigen.
Egenode, Jegen-, znw. vr. Landstreek. 
Egenwordich, jegen-, bnw. Tegenwoordig.
Eger, eiger, reiger. Zie h e i g e r.
Egesprene, enge-, -s6ronc, znw. Tegenaan


springende (tegen den dijk geworpen of gewassen) 

landen, buitendijks langs het water gelegen.
Egester. Zie e x s t e r. 
Egge, ecke, hegge, znw. m. en vr. i) De scherpe 

kant van een wapen, het scherp van tanden. 2) 
iedere spitse punt, hoek, grens ; met eggen ende 
enden, (een goed) met alle hoeken en kanten ; van 
egge Lorde, van het begin tot het einde ; van het 
eene eind tot het andere. 3) zelfkant. 4) partij, in 
eene rechtszaak (friesch).

Egge znw. vr. Egge. Zie e g e d e. — Eggen.
Eggelich. Zie e g g i c h. 
Eggen, zw. ww. tr. Scherpen, wetten. 
Egger, znw. m. Navegaar, boor. 


Eggerich. Zie e g g i c h. 
Eggesteen, eg-, ecsteen; znw. m. Hoeksteen. 
Eggich, egich, eckich, eggerich, eggelich, bnw. 


Hoekig, puntig; stomp, van tanden. 

EIGENSCHAP. X61 

Eglentier, egelenlier, eggelentier, egglentier, -tere, 

znw. m. Wilde roos. 
Egypsch, egyjs(ch), bnw. Egyptisch; zigeunsch.
Egryptien, znw. m. Egyptenaar ; Zigeuner, heiden.
El, ey, znw. o. Ei; niet een ei, niet van enen 

eie, niet zóóveel; slaen na dat ey (fey), een blinde


mansspelletje.

Ei , Ey, tusschenw. Ei, hé! 

Eibene. Zie e b e n e. 

Eichdach. Zie g i c h t e d ach. 

Eide , eye, znw. vr. Egge. Vgl. e g e d e. 

Eidel. Zie e d e 1. 

Eidi Eiden. Zie eet, eden. 

Eidoder, eisdoder, znw. o. Eierdoor. 

Eidom, znw. m. Schoonzoon. 

Eidope, ei(s)dojb, znw. m. Eierdop. 

Eierclaer, znw. o. Eiwit. 

Eierschale, eischale, znw. vr. Eierbast. 

Eieren, zw. ww. intr. Eieren leggen. 

Eierpaender, znw. vr. Eiermand ; ook eiercorj. 

Eigedom, eigels] e. Zie eigendom, e igenlij 
c. 

Eigen, eegen, zw. ww. tr. en intr. — I. Trans. 
i) Moeten hebben, krijgen. 2) eigen te, behooren, 
verplicht of gerechtigd zijn. — II. Intr. i) Toebehooren. 
2) passen, voegen. 

Eigen, eigin, egen, eg n, eigin, bnw. Eigen. i) 
Aan een ander onderworpen, onvrij, lijfeigen; eigen 
man, eigenman, lijfeigene ; ook : slaaf van zich zelven, 
van de wereld ; van eene zaak, iemands eigendom. 
2) wat van ons zelven is, ons toebehoort. 3) eigenlijk, 
werkelijk. 

Eigen, eygijn, egen, znw. m. en o. i) Eigendom, 
grondeigendom. 2) die eigen, eigenaar. 3) lijf 

-eigenschap. 

Eigen. Hetz. als eigenen. In beslag nemen. 

Eigen. Andere vorm voor j e g e n. 

Eigenaer, znw. m. Eigenaar. 

Eigenbehagen, znw. o. Zelf behagen. 

Eigendach, znw. m. De rechtdag, waarop de 
schout den eigendom toewijst. 

Eigendom, eigijndom, egindom, eigedom, egendom, 
znw. m. i) De toestand van lijfeigenschap. 2) 
eigendom, eigendomsrechten. 3) eigenaardigheid. 4) 
eigenaar. 

Eigendommen, (h)eigindommen, zw. ww. tr. 
Den eigendom overdragen of toewijzen; in rechte 
den eigendom verkrijgen. 

Eigendommer, znw. m. Eigenaar. 

Eigenen, egenen, echenen, zw. ww. tr. i) In 
rechte den eigendom van iets toewijzen. 2) zich den 
eigendom in rechte doen toewijzen. 3) arresteeren. 
4) voor een bepaalden dienst aanwijzen, afzonderen; 
geëigent, verplicht, genoodzaakt.

Eigenervet, egenarvet, bnw. Een eigen erf 
hebbende ; als znw., eigenerfde. 

Eigengenoot, znw. m. Standsgelijke. 

Eigenheit, eagentheit, -bede, znw. vr. Dienst 

schatplichtigheid. 2) eigenliefde, zelfzucht.-baarheid ; 
3) eigenaardigheid. 4) eigendom, grondbezit, vrij 
goed.

Eigeninge, znw. vr. i) Toewijzing van eigendom 
in rechte ; verkrijging van eigendom door die 
toewijzing. 2) beslaglegging. 

Elgenisse, -esse, znw. vr. Hetz. als e i g e n i n g e. 

Eigenlije, ezgelje, eigen(t)li c, bnw. Eigen, van 
ons zelf ; e. Boet, goed waarop iemand eigendomsrecht 
heeft. 2) eigenaardig. 3) werkelijk, juist. 

Eigenlike, eiclae-, eige-, eigent-, bijw. i) Op de 
wijze van een „eigen"man, in dienstbaarheid. 2) uit 
gehechtheid aan het vergankelijke. 3) in eigendom. 
4) in werkelijkheid. 

Eigenman, znw. m.; mv. eigenliede. Hoorige. 
Eigenode, znw. vr. Hetz. als j e g e n o d e. 
Eigenschap, -schip, znw. vr. en o. i) Lijfeigenschap. 
2) gehechtheid aan het aardsche. 3) eigen 
a) eigendomsrecht ; brieve van e.,-dom, m. en onz.: 
eigendomsbrieven. b) wat men in eigendom heeft. 

II 


162 EIGENSOEKELIJCHEIT. 

4) gerechtelijke toewijzing van den eigendom. 5) 
eigenschap, kenmerk. 

Eigensoekelij cheit? suekeljckeil, -soecljcheit, 
znw. vr. Zelfzucht. — Eigensoekinge.

Eigenwillieh, bnw. Eigenzinnig, zijn zin willende 
hebben. 

Eiger. Zie h e i g e r. 

Eisappel , eec-, .znw. m. Galnoot. 

Eike, eke, eec, eic, heike, heke, znw. vr. en m. Eik. 

Elke , heike, heyke. Zie i eke. 

Eikel, ekel, eeckel, znw. m. Eikel, aker. Vklw. 
eikelk n (ekelk n). —Eikelboom, teken-, eekenboom. 

Eikelachtich, ekel-, bnw. Op een eikel gelijkend. 

Eikenboom. Zie bij e i k ei. 

Eikenbosch, znw. m. en o. Eikenbosch. 
Eikenbroes, znw. o. Laag land, beplant met 
akkermaalshout. 
Eikenbrugge, znw. vr. Eikenhouten brug; 
verklw. eikenbrugsk jn. 
Eikenhout, -holt, znw. o. Eikenhout. 
Eikenloof, znw. o. Eikenblad. 

Eikenmei, eikemei, znw. vr. Eikentak met groen 
loof. 

Eikenoot, eke-, ekel-, znw. vr. Eikel. 

Eikjjn , eiken, eken, eekin, bnw. Van eikenhout. 

Eichof, eichout. Zie eechout, eechof. 

Eicoeke, znw. m. Eierkoek, pannekoek. 
Eikinge. Zie i k i n g e. 
Eilaes, tusschenw. Helaas 1 
Eilander, znw. m. Eilandbewoner. 
Eilant, eylant, heylant, znw. o. Eiland. Ook als 
vertaling van den fr. stedenaam Lille. 
Eiloof, znw. o. Klimop. 
Eimer. Zie e m e r. 

Em. Zie een. 

Einde, eindelike, enz. Zie e n d e, enz. 

Einke. Zie i n k e. 

Einseljje. Zie e i s e t ij c. 

Einser, einsel, znw. m. Unster. 

Sint. Zie e e n t. 

Einte. Hetz. als e n t e. 

Eintelike. Zie ende 1 i k e. 

Eintwer. Zie e n t e r. 
Einwillich. Zie een w i l l i c h. 


Eiplaester, znw. m. Een wondpleister. 

Eiseh, eesch, heeselh, eisclhe, znw. m. i) Vraag; 
oproeping. 2) wensch, begeerte; ener e. doen, iemands 
verzoek inwilligen ; te eenen den e. hebben, verlan


gen naar iem. hebben; te sinen e., rijkelijk; Bonder 
e., zonder tegenstribbelen; Bonder e. of bede, zonder 
dat men het behoeft te vragen; Bonder e. ende 
wederbot, zonder dat iem. het belet ; sinen e. hebben, 
hebben al wat men noodig heeft; die (vuile) e., volop. 3) 
eisch, als rechtsterm; ook de akte; vordering. 4) 
eene bepaalde som gelds, waarvan een zekere be


lasting moet worden betaald. 
Eisehale. Zie e i e r s c a l e. 
Eischen, eeschen, eisgen, esschen, eisken, heischen, 

heeschen, zw. en st. ww. tr. i) Vragen; o,b enen e., 
naar iem. vragen. 2) verlangen, verzoeken; enen e., 
iem. ontbieden, oproepen; eischende, met aandrang. 
3) eischen, vorderen, in rechte; enen e., iem. uitdagen. 
4) vereischen, noodig maken, noodwendig 
maken. 

Eischen. Zie e s s c h e n. 
Eisehere, eisscher, heysscher, znw. m. Eischer, 
vooral in rechte. 
Eischige, heeschegge, heischige, znw. vr. Eischeres, 
in rechte. 

Eischinge, eisschinge, esschinge, eesschinge, hees 
-schinge,

znw. vr. i) Gebed, bede. 2) verlangen. 3) 
als rechtsterm, eisch, vordering ; bevel. 4) oproeping, 
noodiging. 

Eisdoder, Eisdop. Zie eidoder, eidop. 
Eise. Zie a i s e. 
Eisel, eisijl. Zie a is ij 1. 
Eiselij o, .eischeij/c, einselijc, heiseij/c, bnw. Vree 
afschuwelijk.-selijk; 

ELGER. 

Eiselij eheit, eisi j cheit, einselijcheit, znw. vr. 

Ijselijkheid, afschuwelijkheid. 
Eiselike, einselike, bijw. Vreeselijk. 
Eisen, zw• ww. oppers. Ijzen, gruwen. 
Eisenisse, eisnesse, znw. vr. Gevaar, vrees. 
Eisinge, znw. vr. i) Vrees, afgrijzen. 2) afschu


welijkheid ; iets afschuwelijks, een gruwel. 
Eisnesse. Zie eisen esse. 
Eisupen, znw. o. Kandeel. 

Either, dialectvorm van a n t e r of e n t e r. 
Eiwit, znw. o. Eiwit. 
Ej uun znw, o. Ui, knoflook. 
Eck. Zie egge. 
Eke. Zie e i k e. 
Ekel, Ekelachtich. Zie eikel, ei k e l ach. 


t ich. 
Ekel, znw. m. Hekel, weerzin. — Ekelen. 
Ekel. Zie eikel. 

Ekelnoot. Zie e i k e noot. 
Eker. Zie a k e r, iste en 2de Art. 
Ekerenval, znw. m. De afgevallen eikels. 
Ekerenwas, znw. m. De eikels die aan een 
boom groeien. 
Esker, znw. m. Andere vorm voor a c k e r. 
Eclips, znw. vr. Verduistering van zon of maan. 
Eclipseren, -eeren, zw. ww. intr. Verdwijnen. 
Scorn. Zie e e n c o r e n. 
Eesteen. Zie e g g e s t e e n. 
Ecstre. Zie e x t e r. 
Ecnlie, znw. m. en vr. Pijnbank. 
El, vnw. Ander, anders. El dan, niet anders dan; 
iet el(s), iets anders ; Temen els, iem. anders ; els 
niet, niet anders ; el niet dan, slechts ; el nieman, 
nieman el, niemand anders ; el ieman, ieman el, 
iem. anders; el negeen, geen ander. 
El, bijw. i) Anders : a) verbonden met een ander 
bijw. van plaats ; el viewer, nieweren, nergens 
anders; el (h)iewer, iegerinc el, ergens anders. b) 
op eene andere wijze. c) anders, in het tegenovergestelde 
geval. 2) el dan, behalve dat. 

Slane in de uitdr. e. so mere. Zie bij i e en 1 a n c. 
Elant. Zie e 1 en. 
Elas, tusschenw. Helaas! 


Elder, Eldere, Eldre, Elders. Zie e 1 r e. 

Elderenboom. enen-, znw. m. Els. 
Elderwaert. Zie e l r e w a e r t. 
Elder, Eldermoeder, -vader. Zie o u d e r, enz. 
Elec. Zie el c. 


Elect, znw. m. Gekozen, maar nog niet gewijde, 
bisschop. 
Electrum , znw. o. Geelkoper. 
Electuarie, electuarjs, lactuarie, znw. m. Lik


kepot. 
Element, znw. o. Grondstof der natuur; de lucht. 
Elena ellen, znw. m. Eland. 
Elende, Elendich, enz. Zie e 11 e n d e , enz. 

Elenhnnt, helenhuul, znw. vr. Elandshuid. 
Elenvel, znw. o. Elandsvel. 
Elephant, eikant. Zie e l p e n b e e n en e 1


n d i e r.p eElephantenbeen. Hetz. als e 1 p e n b e e n. 
Elevene, telw. Elf. 
Elf znw. Zie a 1 f, 2de Art; metten, elven 4/n, 
zijn

van zijn verstand beroofd zijn. 
Elf, elve, y f, elevene, ellevene, telw. Elf; elve, 
een lid van een college van elf personen (te Utr.). 

— Elfdusent. Elfhondert, Eifdalf, Elfjarich,
Elfmael. 
Elfscheide. Zie h e l f t s c h e i d e. 
Elfsgedroch(te), znw. o. Hetz. , als a l f s gedrocht. 


Elfschute. Soort vaartuig voor de elftvangst (?). 
Elfst, elft, eist, helfsi, znw. m. Elft. 
Elfstewerven, ellefste-, -wierf, -waerf, bijw. 

Voor de elfde maal. 
Elfterhande, bijw. uitdr. Elfderlei. — Elfterleye.


Elger, ellegaer, znw. m. Aalvork. 


ËLHO1Z & 

Elhorn, znw. m. Vlierboom (oostmnl.). 

I;+ lj o. Zie e e 1 ij c. 

Eipt. Hetz. aIs e 1 e c t. 

Elic, elix. Zie e 1 c, e 1 x. 

Elinc. Zie e d e l i n c. 

Elc, ellic, elec, elic, eelc, ilc, illic, vnw. Als bijv. 
vnw., elk, ook in het mv., al; zelfst. gebruikt, iedereen 
; (te) eiken male, telkens ; eiker dagelike, eiker 
dageljc, elkes dagelike, dagelijks ; eiker oegste gkelike, 
bij iederen oogst; elke . twee, om den anderen ; elc 
geen, geen van beiden ; elc ander, elkander. 

E1keljj e. Zie e 1 k e r 1 ij c. 

Eigen, Elkenmale. Zie elc en telken. 

Elkerhande, elkerande, bnw. Allerlei. — Elkerleye.


Elkerlbc, -lic, -like, -1 jcs, elcl jc, vnw. Elk van 
allen, van hen ; een e., een iegelijk, ieder mensch. 

Elkermael, bijw. Telkens. .. 

Elkermale, -mallic, -malic, -mnanl Jc, vnw. Ieder. 

Elkertiere, bnw. Allerlei. 

Elelije. Zie elkerlij c. 

Elciegelijc, elker-, ygelijc, vnw. zelfst. en bijv. 
Ieder. 

Eleman, vnw. Iedereen. 

Eles. Zie el x. 

Elosins, bijw. i) Overal, in alle richtingen. 2) in 
elk opzicht. 
Elle. Zie helle. 
Elle, znw. m. en vr. Mededinger, -ster ; boel 

(oostmnl.). 

Elle. Zie elne. 

Elleboge. Zie ellenboge. 

Ellef, ellefste, eliefstewerf. Zie e 1 f, enz. 

Ellegaer. Zie e 1 g e r. 

Ellee1 ellic. Zie e 1 c. 

Ellen. Zie elne. 

Ellenboge, elleboge, elmboge, ellenbooch, znw. m. 

Elleboog. 

Ellende, elende, ellinde, alinde, elleinde, allinde, 
ollende, elleni, ellini, znw. vr. en onz. i) Een ander 
land. 2) het verblijf aldaar, ballingschap; in e. ver 

varen, gaen. 3) treurige toestand,-senden, driven, 
droevig lot, rampzaligheid, ongeluk. 
Ellende, elende, elent, bnw. Verbannen ; rampzalig, 
ellendig. 
Ellendelike, alendelike, bijw. Vreeselijk ; op eene 

ellendige wijze. 
Ellenden , elenden, zw. ww. tr. Verbannen. 
Ellendich, allendick, elendich, alindich, bnw. i) 

Uitheemsch, vreemd. 2) verbannen. 3) rampzalig, 
verlaten. 

Ellendieheit, elleindicileit, elendieheit, znw. vr. 
I) Een vreemd land ; vreemdelingschap. 2) ballingschap. 
3) rampzalige toestand. 

Ellendigen, zw. ww. tr. Verbannen. 

Ellenmate, znw. m. De van overheidswege vastgestelde 
lengte der el. --- Ellenstoc. 
Ellevene, ellevenste. Zie e 1 f. 
Ellewaert, ellewaerts. Zie e 1 w a e r. 
Eller(e). Zie e Ire. 
Elluwe, znw. Naam van een insekt : kever, worm, 
rups. 

Elmis. Zie aelmoesene. 

Elmissenier. Zie aelmoesenier. 

Elne, ellen, elle, znw, vr. De onderarm, als maat 
gebruikt, el. -- Ellenmaker. 
Elne, alaen, znw. m. Alantswortel. 
Elnen, zw. ww. tr. Meten met de el. 
Elp, znw. m. Olifant. 
Elpenbeen, znw. o. Ivoor. Ook elisbeen, eljf'


been, eljbsgebeenle, eijdianisbeen, elebhantenbeen. 

Elpenbenen , bnw. Ivoren. 

Elpendier, heldendier, znw. o. Olifant. 

Elphant. Hetz. als e 1 e p h a n t. 

Elphantbeen, Elpsbeen, Elpsgebeente. Zie 

elpenbeen. 
Etre, eldre, eldere, elder, ellere, bijw. Elders; 
naar elders. 

ËMMERTOÈ. 

Elrewaer, elderware, elderswaer, bijw. Elders. 
Elrewaert(s), elrewaerde, elrewert, elrewarde, 
elder(s)waert, elderwarder, bijw. Naar elders. 

Els, 2de nv. van het vnw. el („iement els") ; 
els, vóór een znw. geplaatst, vervangt de plaats 
van het verbogen vnw. el („els ghene dine"). Als 
bijw.: anders, op eene andere wijze; op een anderen 
tijd; overigens; in het andere geval; els dan, anders 
dan, behalve, zonder. 

Elsate, znw. m. De Elzas. 
Elsate, znw. Elzenhout. 
Elsbosch, znw. vr. Elzenbosch. 
Elsbroec, znw o. Laag land, met elzen beplant. 
Else, znw. m. Elzeboom. — Else(n)boom, El


senhout. 

Else. Zie e l s e n e. 
Eisen. Zie e 1 s ij n. 
Elsenaer, znw. m. Hij die met de els werkt, 
schoenmakersgezel. 
Elsene, elsne, eisen, else, alsene, znw. vr. Els, 
priem. 
Elsenhout, -holt, znw. o. Elzenhout. 

Elsjjn, elsin, eisen, bnw. Van elzenhout. 
Elst, Hetz. als e l s e en e i s e n e. 
Elswaer, elsware, bijw. Elders. 


Elt. Zie helft. 
j'i lu , bnw. Geel, vaal. 
Einon, zw. ww. intr. Vaal zijn. 
Elve, znw. vr. De Elbe. 
Elve. Zie e 1 f, telw. 
Elve, znw. m. Heft, bijlsteel. Zie helve. 
Elvinne, znw. vr. Vrouwelijke elf. Zie a l v i n n e. 
Elwaer, ellewer, elwaert, ellewaert, elweris, el


lewaerts, bijw. Elders. 

Elwaert(s) bijw. Naar elders. 
E1á. Zie e is. 
Elg, elics, elcs, vnw. Eigenl. 2de nv. van elc, 


doch ook als nom. gebruikt in de bet. van elk. 

Eman. Zie ieman. 
Ember. Zie emmer, 2de Art. en ammer. 
Ember en de samenst. Zie e m m e r , 3de Art. 
Embracheren, enb-, -ieren, zw. ww. tr. (Het 


schild) aan den linker arm houden, om een slag te 

pareeren. 
Emeke. Zie e e m k e. 
Emende, znw. vr. Boete, vooral: geldstraf. 
Emer, eemer, emmer, eimer, ymmer, emere, 

heemer, znw. m. i) Emmer. 2) inhoudsmaat voor 

natte waren. 3) naam van een vaartuig, schuit. 
Emeraude, amiraude, znw. m. Smaragd. 
Emermaker, emmermaicker, znw. m. Maker 

van lederen brandemmers. 
Emermeester, emmermeesier, znw. m. Hij die 
belast is met het toezicht op de brandemmers. 

Emersade, amersade, esnmersade, znw. vr. Benaming 
eener oude Groningsche en Drentsche 
landmaat. 

Emmen. Zie h e m m e n. 
Emmer. Zie e m e r. 
Emmer, znw. Barnsteen. Zie a m m e r. 
Emmer, ecomeer, ember, immer, ommer, ummer; 


emmers, immers, ommers, ummers, bijw. I) Steeds, 
telkens weer ; ooit. 2) in elk geval, tot elken prijs, 
vooral ; met eene ontk., emmer(s) niet, volstrekt niet. 
3) immers, althans. 

Emmeraen, emmeran, bijw. Altijd door. 
Emmerdaer, -dan, bijw. Altijd door. 
Emmerkjjn, znw. o. Addertje. 
Emmermaker. Zie emermaker. 
Emmermere, ember-, immer-, ommer-, -meer, 


-mee, bijw. i) Voortaan, voor altijd. 2) in elk ge


val, zeker. 
Emmers. Zie emmer. 
Emmersade. Zie e m e r s a d e. 
Emmerso, bijw. Voorzeker (oostmnl.). 
Emmertoe, emberloe, ommertoe, immerloe, b'ijw. 

I) Altijd door, gestadig; voorgoed. 2) in elk geval, 
zeker. 3) reeds, nu. 


-164 EMMERTOOS. 

Emmertoos , -toes, bijw. Stellig, ongetwijfeld; 
ook emmer altoos. 
Emmervort, emmervoort, embervorl, bijw. i) 

Altijd door; voorgoed. 2) in elk geval, zeker. 

Empireiis, embyrus, znw. m. De zetel Gods. 

Emplaester, znw. m. Wondpleister. 

Em e. Zie e e m t e. 

En. Zie ende. 

En. Zie een. 

En. Zie e n e (enclytisch vnw.). 

En , een, voorz. -- I. Als voorz. met den 3den 

en Oden nv. In, op. Vooral bij tijdsbepalingen („en 
kersdage"); en waerheit, waarlijk; en trouwen, 
wezenlijk; en zege, en weclh, op weg; en kenne 
doen, bekend maken. — II. In samenstellingen met 
znw. en bijw. („enwaerheit, daarenbinnen e. a."); 
soms is alleen de n bewaard gebleven („al neen, 
navonds"). 

En, ne, bijwoord van ontkenning, meestal met 
een ander ontkennend woord verbonden, met niet, 
nooit, niemen, enz. a) Niet wordt bij en uitgelaten, 

b.v. in het tweede lid bij een tweeledigen zin, overeenkomende 
met ndl. zinnen met : „hetzij of niet"; 
in korte antwoorden en bij weten als een vraagw. 
volgt : ook bij zinnen die met Jane of ja en worden 
ingeleid („dede ocht en dede"; „hine wiste wat doen"). 
Ook wanneer de voorwaardelijke of onderstellende 
conjunctie wordt uitgelaten ; en doe, en dede, indien 
... het niet doet, deed ; en si, en ware, ten zij, ten 
ware ; ook en alleen heeft de bet. van tenzij", door 
weglating van de voorwaardelijke partikel of. b) en 
wordt reeds soms uitgelaten. c) bij andere woorden 
staat ne of en, waarin een ontkennend begrip ligt, 
zooals maer en cume. 
En, voegw., verbindt een ontkennenden hoofdzin 
met een af h. bijzin, en kan door ndl. of worden 
vertaald. Soms wordt dit en uitgelaten; vaak moet 
het door „maar" worden weergegeven.

En, als voegw. met de bet. indien. Zie e n d e. 
Enbieden, -breken e.a. Zie o n t b i e d e n. 
Enbinnen, inbinnen, bijw. Binnen in. 
Enbore, nebore, nebuere, bijw. Niet zeer. Zie 

b o r e. 
Enboven , bijw. Van boven, boven op. 
Enbuten(e), bijw. Buiten, van buiten. 

Endach. Zie endedach. 

Ende, end, enn, en, voegw. i) En, alg. tot verbinding 
van woorden en zinnen ; met andere woorden 
samengesmolten entijn (ende din), ente (ende de), 
entare, entie, entese ; ende die, en (dat) wel. 2) ende 
is ook tegenstellend voegwoord, maar ; ende of, maar 
als. 3) ende dient tot inleiding van een tweede lid 
na beide, in den zin van : zoowel als. 4) ende dient 
tot verbinding van twee ww., waarvan het eerste 
een lichamelijken toestand, het tweede eene werking 
uitdrukt („ic sta ende wachte", sta te wachten). 
5) ende dient tot verbinding van twee gelijkluidende 
telwoorden en het znw. j5aer („twee ende twee", 
„paer ende paer"). 6) ende staat aan het begin van 
zinnen die een uitroep of eene vraag inhouden (vgl. 
ndl. „en als ik nu eens weiger ?") 7) bij ende worden 
sommige woorden uitgelaten, b. v. de voornaamw. 
bijw. daer en waer; hoe; de relat. part. dat; 
vooral een pers. of aanw. (soms betr.) vnw. („al es 
sijn broeder die soudaen, ende (d. i. ende hi) es 
nochtan heyden"); deze uitlating is regel in 't mnl., 

wanneer een vnw. of znw. in een verbogen nv. voorafgaat, 
en het in den asten volgt: („mi jammerde 
sijn karmen ... ende (ic) halp hem"). 8) door deze uitlating 
van een vnw. bij ende heeft het woord ende 
zelf eene relatieve kracht gekregen, zoodat het dikwijls 
met het betr. vnw. die gelijk staat, („dat goet 
metten dieven bleef ende voeren wech"). 9) ten gevolge 
van die relatieve kracht van ende kon het door 
uitlating der partikels zelve gebruikt 'worden voor 
relat. partikels, en wel: a) voor de relat. part. dal 
(„so wetti wale ende die hertoge es doet"). b) voor 
het voegw. terwijl, terwijl toch, ter bepaling eener 

ENGELHÉIT. 

omstandigheid. („ende wi alle sijn kinder sijn"). c) 
voor het grondaanduidende voegw. dewijl, daar toch. 
d) voor het onderstellende voegw. als, indien. e) voor 
de tijdsbep. voegw. wanneer, toen. f) voor de toegevende 
voegw. hoewel, (zelfs) al. g) voor het doel 

opdat, om. h) voor het gevolgaan--uitdr. voegw. 
duidende voegw. dat. 
Ende, einde, kende, eende, inde, ent, int, znw. 

o. en m. i) Rand, zoom; eggen ende enden, met 
kanten en randen. 2) grens, uiteinde ; plaats, oord;
ob (of in) allen enden, in alle opzichten, in elk geval; 
omme tende, omme dat ende, om Lende, om 
dende, over 't geheel, kortom. 3) eind, gedeelte. 4) 
de punt, het uiteinde van een voorwerp ; over ende 
staen, zich roeren, in de weer zijn ; van e. (inde) 
torde (toorde, toerde), van a tot z ; aen danger e. 
sin, aan het slechtste eind zijn. 5) het achterste van 
een mensch. 6) einde (tegenover : begin), vooral van 
begrippen van tijd ; verklw. endekijn, eindeken ; ende 
nemen, eindigen; ten e. bringen, volbringen (ookdat lijf), voltooien ; te (tenen) goeden e. bringen; 
een e. geven ere dinc, een einde maken aan ; sonder 
e., eindeloos; int e., in den ent, ten laatste; 
ten e., ten slotte ; het einde des levens, de dood ; 
sinen e. doen (of nemen), den dood vinden ; enen 
sinen e. doen, iem. dooden; sin e. kiesen; sin (sinen) 
e. ontfaen (crigen), Boeken. 7) gebied. 8) afloop eener 
zaak ; e. nemen, afloopen ; uitkomst, resultaat. 9) 
doel, bestemming. 

Endedach, endlach, kendedach, endark, ind(d)ach, 

znw. m. Sterfdag. 
Endelange. Zie e n d e 1 i n g e. 
Endeldarm, eindel-, znw. in. Endeldarm. 
Endeldoor, eindel-znw. vr. Verst verwijderde 

deur. 

Endelf e , indelf/e, eindelijc, enteljc, Intel jc, bnw. 

Beslissend, definitief, eind -, laatste. 
Endelike, einde-, inde-, bijw. i) Eindelijk. 2) 
vooral, in elk geval, volstrekt ; met alle kracht ; ook 

endelinge. 
Endeiclocke, hendel-, znw. vr. Doodklok. 
Endeloos, einde-, inde-, bnw. Zonder einde, 

eindeloos. 
Endelste, eind-, bnw. superl. Uiterste ; ook als znw. 
Endelvers, eindel-, -veers, -vaers, znw. o. De 

gebeden voor het heil der ziel van een stervende. 
Endemaker, znw. m. Hij die iets eindigt.
Enden, einden, inden, kenden, zw. ww. — I. 

Trans. Een einde maken aan, eindigen ; sin leven, 
dat laf e., sterven ; sin doen e., hetz. ; die avonture, 
die queste e., de overwinning behalen, zijn doel bereiken 
in . eene gevaarlijke onderneming (van ridders); 
als rechtsterm, beslechten ; dat seggen e., door eene 
scheidsrechterlijke uitspraak een geschil beëindigen. 

— II. Intr. Eindigen, een einde nemen ; als znw., 
einde ; sterven ; als znw., dood ; belanden, terecht 
komen. 
Endensmout, znw. o. Eendevet. 
Endi, znw. o. Indië. 
Endigen, eind-, zw. ww. tr. Beëindigen, beslissen.
Endinge, eind-, znw. vr. Einde, beslissing.
Endivie, znw. vr. Andijvie. 
Endoch, voegw. Doch, maar. 
-ene, -en, -ne, enclitisch pers. vnw. I3em; ook 

wederk., zich. 
Enede, eenede, znw. vr. Eegade. 
Enen, eenen. Zie v e r e n e n. 
Enen, eenen, zes. ww. tr. Vereenigen ; pass., één 

worden met. 
Eng. Zie enk. 
Enge , inge, bnw. i) Eng, nauw; beperkt; kort. 

2) beperkt van geestvermogens. 3) angstvallig, nauw


gezet. 
Engeen. Zie n e g e e n. 
Engel, ingel, znw. m. Engel; naam van Bene 

gouden munt. 
Engelant , znw. o. Weiland, grasland.
Engelheit, ingel-znw. vr. Bovenaardsche deugd. 


ENGELIJC. 

Engeltje, ing-, bnw. Engelachtich, als van een 

engel.
Engelsch, ing-, bnw. Engelachtig, van engelen.
Engelsch, ingelsch, bnw. Engelsch, als znw., 

benaming van eene kleine zilveren munt; ook naam 
van een klein gewicht voor goud en zilver. 

Engen, ingen, zw. ww. — I. Trans. i) Vernauwen, 
eng maken. 2) iem. benauwen, kwellen; dwingen, 
noodzaken. — 11. Intr. In een punt of smal 
toeloopen. 2) zich kwellen, afsloven. 

Engesprene. Zie e g e s p r e n c.
Engicheit, znw. vr. Engheid, nauwheid, smalheid. 
Engien, ing-, eng-, ensien, znw. o. i) Vernuft, 


geest, talent; bi heiligen engiene, uit heilige geestdrift; 
ook van een persoon: een talent. 2) kunstvlijt, 
kunstvaardigheid. 3) list, bedrog. 4) kunststuk, machine; 
uitvindsel, vond; belegerings-, krijgswerktuig; 
folterwerktuig. 5) kunstgreep, kunstmiddel; list, 
streek, strik. 6) middel; bi enegen engiene, op eenigerlei 
wijze; bi negenen e., op geenerlei wijze. 

Engienmoester, znw. m. Officier van de genie. 
Enginge, znw. vr. Vernauwing, 
Engoen. Zie e n i o e n. 
Enich, enech, ienich, onbep. telw. en vnw. — 


I. Zelfst. vnw., iemand, de een of ander; camee., leiel 
e., bijna niemand; e. ander, iemand anders ; die 
enige, die andere, sommige(n), andere(n) ; onz., iets, 
het een of ander. — II. Bijv. vnw., eenig, de (het) 
een of ander; luttel e., bijna geen; een; nu en dan 
moet het woord door het bijw. soms, misschien 
worden weergegeven; of hi (Smerdis) hadde enige 
oren ; nu moochdi Bien of Reinaerl heeft enige magen 
! ook : ergens, er; die meeste vrese, die enech is 
van allen eresen. 

Enich, bnw. i) Eenig, waarvan er maar één is, 
enkel. 2) eene eenheid vormende. 3) eenzaam. 

Enicheit, znw. vr. i) Eenheid. 2) eendracht. 3) 
overeenkomst, vennootschap. 4) eenzaamheid, verlatenheid; 
eenzame plaats, woestijn. 

Enichlike, bijw. i) Alleenlijk. 2) in eenzaamheid. 
Enichman, vnw. De een of ander. 

Enichsins, -sens, bijw. Op de eene of andere wijze.
Enichte, znw. vr. Woestenij. 
Eniehwerven, eneclh-, -warven, -warf, bijw. 


Op den eenen of anderen tijd. 
Enige, -en, bijw. Uitsluitend, eeniglijk.
Enigen, enegen, zw. ww. tr. i) Tot eene een


heid maken; pass., een worden met. 2) afzonderen; 
wederk., zich afzonderen; zich afscheiden (met van). 
Enigerhande, -conne, -leye, -slacht, -fiere, bijw.

uitdr. Eenig^rlei, eenig. 
Enigewelke, vnw. mv. Hoedanige ook, welke ook.
Eninge, een-, ien-, znw. vr. i) Vereeniging, het 

één zijn met. 2) verbond, overeenkomst; trust, komplot. 
3) vergadering voor eene enquête; ene e. besitten, 
zulk eene vergadering houden. 4) rechtsgebied 
onder een zelfde landrecht. 

Enincline, znw. m. (oostmnl.). Kleinzoon. 
Enioen, eniuun, enguun, engoen, ongoen, an-, in-, 

oniuun, znw. o. en m. Ajuin, ui. --Enioensap . 
Ene„ eng, znw. m. Bebouwd veld, bouwland. 
Enke, inke, znw. m. Duim, vooral: eene wond 

van een zekeren omvang, van een duim in omtrek; 

vleeschenke, beenenke. 
Enkel, inkel, telw. i) Enkel, een eenig. 2) enkel, 

enkelvoudig. 
Enkel, bijw. (oostmnl.). Juist ; ook enkede. 
Enkel, Enclau. Zie a n c 1 i e f. 
Enkel eenkel (limb.). Zie e n i n c 1 i n c. 
Ennich, oostmnl. voor e n i c h. 
EnodeZie eenode. 
Enoech. 
. Hetz. als g e n o e c h. 
Enorm, bnw. Buitengewoon.
Ensi, voeges. Tenzij. 
Ent. Zie ende , znw.
Ent. Zie eent en aent. 
Entachtich eiut-, -aftich, bnw. Eindachtig, 

beslissend, eind-. 

ERBLINDEN. 

Entachtich, eint-, bijw. Spoedig (oostmnl.).
Enter inte, znw. vr. Ent, jonge boom. 
Entegen, entiegen, int-, -tegens, bijw. en voorz. 

— I. Bij w. Tegen, tegenin ; e. gaen, tegen het 
belang zijn van ; enen e. gaen, iem. tegenloopen, 
ongunstig voor iemand uitvallen.
Entekerst. Zie a n t k e r s t. 
Entelmoes, -mes, znw. o. Nagerecht. 


Enten, in/en, hen/en, zw. ww. tr. Enten ; geënt, 
Bekent, gehint in, geworteld, gegrondvest in, vast 
staande in ; als wederk., zich planten, zich doen 
gelden. 

Enten, in/en, zw. ww. tr. Eene wond peilen, 
sondeeren. 
Enter, einier, einiwer, bijw. Hetz. als a n t e r; 

enter — ofte (oft, of), of—of. 
Enter, znw. o. Eenjarig dier. 
Entgriffel, int-, znw. vr. Hetz. als ent e 

(oostmnl.).
Enthoeveel, eent-, onb. telw. Een zeker aantal 

of hoeveelheid (vlaamsch, 16de eeuw).
Entj egen. Zie en tegen.
Entkerst. Zie a n t k e r s t. 
Entoe, eenfoe, bijw. Nu. 
Entremes, znw. o. Gerecht, spijs. 
Entrouwen, -trauwen, bijw. Inderdaad, waar


achtig.
Entrent. Hetz. als o m t r. e n t. 
Entsehap, eynt-, znw. o. Beëindiging, beslissing.
Entsel, int-, insel, znw. o. Einde. 
Entstoc, znw. m. Hetz. als ent e (oostmnl.). 
Entusschen, bijw. Tusschen; vooral in daeren


tusschen. 

Entvogel. Zie e e n t v o g e 1. 
Entwaren, bijw. Hetz. als e n t r o u w e n. 
Entwee. Hetz. als ontwee. 
Entwent. Hetz. als e e n t w i n t. 
Enuchterne, bnw. Nuchteren. 


Envare, een vaartuig. Zie ever. 
Envies znw. vr. Nijd, afgunst. 
Enwaerheit. Hetz. als e n t r o u w e n. 
Enweeh, in-, -wock, -weech, -vege, bijw. Weg, 


heen; enwechdoen, -geven, -bringen, -dragen, -drivén, 
-leiden, -geen, -lopen, -voeren, -Benden, -tien, 
-vloeyen, -weren e. a. 

Enwechvaerdich, -varich, bnw. Op reis, onder 

zijnde.-weg 
Enwechwerpinge, -worpinge, znw. vr. Verwerping. 
Enweder, voegw. Noch. 

Enxt enz. Zie a n x t. 
Epidimia, znw. vr. Eene heerschende, besmet


telijke ziekte. 
Epilencie, znw. vr. Aanval van beroerte, toeval. 
Epistel, ej5istele, -ole, znw. vr. Brief, bep. van 

de brieven uit den bijbel ; een gedeelte van den 
kerkdienst, het voorlezen van een tekst of gedeelte 
uit de Brieven. -- Epistelboecgen. 

Epistelaer, ejbistolaer, -er, znw. m. Hij die het 
gedeelte of den tekst uit de Brieven voorleest, subdiaken 
; ook : schriftgeleerde.

Eppe, znw. m. Eppe, de plant ; eppensaet, 
eppensop.

Er, bijw., enclitische vorm van d a e r. 
Erachtich , -heit. Zie eerachtich, -heit. 
Erande. Zie e e n r e h a n d e. 
Erarnen , zw. ww. tr.. Ontgelden (oostmnl.).
Eraut. Zie h e r a u t. 
Erbarmen, zw. ww. intr. Ontfermen (oostmnl.). 


-- Erbarmich. 

Erbeven, zw. ww. intr. (limb.). i) Beven, trillen. 

2) vreezen, schrikken voor. 
Erbidden, st ww. tr. Afbidden (oostmnl.). 
Erbieden, st. ww. wederk. (oostmnl.). i) Zich 

aanbieden, zich beschikbaar stellen. 2) zich gedra


gen, zich houden. — Erbiedinge.
Erbliden, zw. ww. wederk. Zich verheugen (limb.). 
Erblinden, -blenden, zw. ww. tr. Verblinden(limb.). 


x66 ERCH. 

Erch , enz. Zie a r e h. 

Erehier. Zie a r c h i e r. 
Erdachtich, eerd-, aerd-, bnw. Aardkleurig. 
Erdagen , eer-, zw. ww. tr. Verdagen. 
Erdappel , znw. m. Alruinwortel, mandragora; 


ook : varkensbrood, cyclamen Europaeum. 
Erdbere, -bes, znw. vr. Aardbei. 
Erdbeve , eert-, aerd-, -beven(e), -bevinge, znw. 

vr. Aardbeving. 
Erdbodem, znw. m. Aardbodem. 
Erdboge, znw. m. Ondergrondsch gewelf. 
Erddijc, znw. m. Aarden wal. 
Erde, eerde, aerde, airde, znw. vr. en o. i) 

Aarde, klei, leem. 2) aarde, grond ; enen Ier erden 
bringen, leggen, op den grond werpen ; de schoot 
der aarde ; enen ter erden doen, bringen, begraven 
; minder gewoon en minder edel Ier erden 
helen, steken. 3) de aarde; boven, in der erden, 
op aarde. 

Erdelije, bnw. Aardsch. 

Erden, eerden, aerden, zw. ww. tr. i) Aanaarden. 
2) begraven. 3) eene bewerking van laken, 
de wol met volaarde van de vetdeelen zuiveren. 

Erdenken, : dinken, zw. onr. ww tr. i) Herdenken. 
2) verzinnen, uitdenken (vooral oostmnl). 

— Erdenkenissef herdenking. 
Erdenpot, znw. m. Aardewerk, vaatwerk van 
klei. — Erdenpotbacker, -maker, erdenpotter, 
pottebakker. 
Erderikef eerde-, aerde-, es-t-, znw. o. Aardrijk, 

de aarde. 
Erdersch, bnw. Aardsch. 
Erderschbisschop, znw. m. Aartsbisschop. 

Erdhoevel, znw. m. Aardhoop, heuvel. 
Erdhuus, znw. o. Woning in den grond, hol. 
Erdieh, aerdich, eerdich, bnw. i) Van de natuur 

van aarde, naar aarde smakende, van aarde. 2) 
aardsch, wereldsch. — Erdicheit. 
Erdijn, aerdijn, eerdijn, -en, bnw. i) Aarden. 
2) vleeschelijk, aardsch. 
Erdeule, znw. vr. Hol. 

Erdmate, znw. vr. Landmaat. 

Erdmeter, znw. m. Landmeter. 
Erdnetele, znw. vr. Naam van eene plant. 
Erdnote, znw. vr. Hetz. als e r d a p p e 1; ook: 


aardaker. -
Erdom , znw. m. Dwaling (limb.). 
Erdritinge, znw. vr. Scheuring van de aarde, 

aardbeving. 

Erdsch, er/ach, eerdsch, aertsch, as-lach, ardsch, 
bnw. Aardsch ; van de aarde ; van aarde. -- Erdschheit. 


Erdschelijc, bnw. Wereldsch, aardsch. 
Erdschorin e, znw. vr. Hetz. als e r d r i t i n g e. 

Erdslecht, bnw. Met den grond gelijk. 
Erdstandeljje, -standel, -slandich, bnw. Te veld 

staande, van graan. 
Erdvaruwich, -verwick, bnw. Aardkleurig. 
Erdvast, eerd-, es-t-, eent-, bnw. Aardvast; erd


ende nagelvast; e. ende buuevast, ergens vast verblijf 
houdende. 
Erdveste, aerd-, -vest, znw. vr. Aarden wal, 
vest. 
Erdwerc, werd-, eerd-, es-t-, znw. o. Aardwerk; 
aarden wal, verhoogd voetpad en dgl. 

Erdwinne, eert-, znw. m. Landbouwer. 
Erdwinninge , znw. vr. Landbouw. 
Ere, metaal. Zie e e r. 
Ere, bij w. Zie e e r. 
Ere, eere, eer, znw. vr. i) Eer, objectief als be


jegening; eer die men bewijst, vereering, eerbied, 
gunst, hulde, ook in het mv. ; dor enes e.. ter eere 
van iem., ins duvels e., voor den duivel, of : naar 
den duivel ; eer die men geniet, achting, aanzien, 
roem; met eren, zonder aan zijn naam te kort te 
doen ; ere van der werelt, wereldsche eer, werd/ere; 
van een vorst, heerscherswaardigheid. 2) eer, subjectief, 
als toestand : hetgeen men aan zich zelf ver-

ERFGRAVE. 

plicht is, eergevoel, fatsoen; sine e. bewaren, zijn 

fatsoen ophouden ; sine e. verliesen. 
Ere, znw. m. Dorschvloer, vloer. Zie eren. 
Erechtich. Zie e e r a c h t i c h. 
Erechst. Zie a r c h , bnw. 
Erefat. Zie h e r f s t. 
Erehande. Zie eenrehande. 
Eremitage, herm-, znw. Afzondering; kluis. 
Eremite, es-mile, lies-mile, znw. m. Kluizenaar. 
Erend bnw. Zie er ij n. 
Eren, ere, znw. m. Vloer, bodem ; dorschvloer. 

Verklw. erekin, -ken. 
Eren, eeren, zw. ww. tr. Eeren, vereeren, huldigen. 


Eren, eeren, eriën, heren, heriën, zw. ww. --

I. lntr. Ploegen. — II. Trans. Beploegen. 
Erenberch, erem-, erm-. Andere vorm van 
a r m b e r c h. 
Erend, eerend, znw. Boodschap (oostmnl.). — 
Erenden , eene boodschap doen. 
Eren ier, -gierick, -gerick, bnw. Eergierig. 
Erenloos. Zie eerloos. 
Erenat enz. Zie ernst. 
Erenwero, yeren-. Zie e e r w e r c. 
Erf. Zie erve. 
Erfacht, bnw. Hetz. als e r fa c h t i c h, i). 
Erfachtelike, bijw. Erfelijk.
Èrfachtich, es-v-, eery-, aery-, - echtich, bnw. 

i) Ervende, aan een erfgoed deel hebbende, erfgenaam. 
2) iets houdende krachtens een vererfelijk 
recht; e. grave, meyer. 3) Geërfd, gegoed. 4) e. god, 
vast of onroerend goed. 

Erfachticheit, ery-, as-v-, znw. vr. i) Erfelijkheid, 
erfelijk bezit. 2) erfrecht. 3) nalatenschap; 
versterf, erfdeel. 4) erf, onroerend goed. 

Erfborchgrave, -greve, znw m. Erfelijk burg


graaf.
Erfborgen -bus-ge, znw. m. Borg.
Erfbrief, znw. m. Akte over iemands recht op 

een onroerend goed. 
Erfbroedergescheit, znw. o. ; -scheidinge, znw. 
vr. Boedelscheiding tusschen broeders. 
Erfbuur, as-f., znw. m. Naast gelande; die soven 

arfbueren. 
Erfcijns -chins, znw. m. Erfpacht, erfelijke rente.
Erfdeel, znw. o. Erfdeel. 

Erfdelingen -d4eilinge, znw. vr. Boedelscheiding.
Erfdochter, znw. vr. Erfdochter. 
Erfdoem, -dom, znw. m. i) Eigendom. 2) heer


lijke bezitting.
Erfdrager, znw. m. Eigenaar. 

Erfelije, es-v-, as-v-, aerf-, erfloc, bnw. i) Erfelijk. 
z) voortdurend. 3) erfrecht hebbende; een erflic 
oir, wettig erfgenaam. 4) tot het erf, onroerend 
eigendom, behoorende. 

Erfelipeheit, cry-, eery-, znw. vr. i) Erfrecht. 
2) erfdeel, erfgoed. 3) grondbezit, onroerend eigendom. 
4) elfcijns. 

Erfelike, bijw. i) Krachtens erfrecht, bij erfopvolging. 
2) vererfelijk. 3) voortdurend. 
Erfenisse. Zie e r f n i s s e. 

Erfexen ervexe, -ecse, znw. m. (oostmnl.). Eigenerfde.
Erfgeborene bnw. Erfelijk, door geboorterecht 
verkregen hebbende. 
Erfgedingen -dine, znw. o. Erfrecht ; contractueel 
recht op een goed na eens anders dood.

Erfgename, erve-, ecrve-, as-f-, -genaem, znw. 

m. i) Erfgenaam. 2) ingeland, eigenaar.
Erfgenote, -noot, znw. m. z) Erfgenaam, mede 
2) medeëigenaar. 3) deelgenoot in de-erfgenaam. 
regeering. 
Erfgescheit, znw. o. Toewijzing van grond aan 
twistende partijen ; ook : grensbepaling.
Erfgever, znw. m. Hij die grond in erfpacht 
uitgeeft. — Erfgevinge, erfpacht. 
Erfgoet) •znw. o. i) Erfgoed. 2) onroerend goed.
Erfgraver -greve, znw. vr. Erfelijk graaf. 


ERFGRONT. 

Erfgront, znw. m. De grond van iemands eigendom, 
grondbezit.
Erfhaveljjc, -haefijc, bnw. ; e. god, aangeërfd 
roerend goed.
Erfhere, keer, znw. m. i) Erfelijk, wettig heer 
of vorst. 2) eigenaar van een grondstuk.

Erfhofmeester, -hofineister, hove-, znw. m. 

Erfelijk hofmaarschalk.
Erfhure, arf-, -huur, -buyer, znw. vr. i) Huur 
van een erf. 2) erfpacht.
Erfhuurlant, znw. o. Land dat in erfpacht gegeven 
is. 

Erfhuus, -huis, znw. o. i) Opengevallen boedel; 
boedelscheiding. 2) erfhuis, boelhuis. -- Erfhuusmeester, 
erfhuismeester. — Erfhuusrecht, de 

rechtsregelen voor een erfhuis geldende.

Erfcamerlinc, -kemerlinc; -kenlener, kemme


ner, znw. m. Erfelijk kamerheer. 
Erfkint, znw. o. Erfzoon of erfdochter. 
Erfelage, znw. vr. Aanklacht met betrekking 

tot een onroerend goed. 
Erftoop, erve-, znw. m. Erfkoop, waardoor ei


gendom voorgoed overgaat. 
Erfton nier, znw. m. Erfelijke rente. 
Erfeoren, nerf-, znw. o. Erfrente in graan.
Erfrusten, znw. Verbintenis op een erf geves


tigd, ook cusíinge van erve. 

Erflaet, znw. m. Erfelijk cijnsman.
Erfleen, znw. o. Erfelijk leen. 
Erflint, znw. m. Erfgenaam (oostmnl.).
Erflij o. Zie e r f e l ij c. 
Erfmaer. schulc, znw. m. Erfelijk maarschalk. 
Erfmagescheit, -maechgescheit, znw. o. Toe


wijzing van erf aan de verschillende magen van 

denzelfden erflater; ook erfmagescheidinge.
Erfman , znw. m. Eigenaar. 
Erfmarkeneedule, znw. vr. Aloud reglement 

voor het gebruik van Bene mark. 
Erfmombaer, -boor, znw. m. Voogd door erf 
krachtens bloedverwantschap tot de voogdij-recht, 
geroepen.
Erfmouder, -mauwer, znw. o. en m. Erfelijk 
recht op een „mouder" graan.
Erfname , erve-, arf-, znw. m. Erfgenaam. — 
Erfnaemschap.

Erfnemer, znw. m. Hij die een goed in erfpacht 
krijgt. -- Erfnemen. 

Erfnissen erve., erfe-, arve-, -nesse, znw. vr. i) 
Erfenis, het recht van erven; hetgeen men erft, 
nalatenschap, erfdeel ; die ewige e., de hemelsche 
gelukzaligheid. 2) vast goed, grondeigendom. 3) 
plechtige of gerechtelijke inbezitstelling; erfenisse 
ende onterfenisse. 

Erfpacht, znw. vr. i) Erfpacht, erfhuur; erf 
2) erfrente.-pachtgoet, -brief.

Erfpant, znw. o. Onroerend goed.
Erfpennine, znw. m. ; mv., erfrente. 
Erfgorter, -oortor, znw. m. Erfelijk poorter.
Erfraat, znw. m. Raad, zittende krachtens erf


recht. 
Erfrecht, znw. o. Erfpacht.
Erfrente, znw. vr. Vaste rente, die niet met den 
dood van den renteheffer vervalt. 
Erfrogge, znw. vr. Hoeveelheid rogge die jaarhjks 
als cijns of pacht moet worden uitgekeerd.
Erfsake, znw. vr. Rechtszaak over een onroe


rend goed.
Erfschap, znw. o. Erfenis, nalatenschap.
Erfschare, znw. vr. Het erfelijk gebruiksrecht 

of erfpacht van eene weide. 
Erfscheider, eerf-, -scheder, znw. m. Landmeter 
; rooimeester, grensbepaler.
Erfscheidinge n znw. vr. i) Afpaling van vaste 

goederen. 2) verdeeling eener nalatenschap.
Erfscheit. Hetz. als e r f g e s c h e i t. 
Erfscheitbriefz znw. m. Akte over verdeeling 

van onroerend goed. 
Erfschenker znw. m. Erfelijk schenker. 

ERINGE. 167 

Erfschot, znw. o. Erfelijke landrente aan den 
landheer verschuldigd.
Erfside, arf-, znw. vr. De zijde waarvan een 
goed aangeërfd is. 

Erfsoene, erf-, eerf-, znw. vr. Een deel van de 
som, die voor een verslagene als zoengeld betaald 
wordt. 

Erfsonde -sunde, znw.. vr. Erfzonde. 
Erfsone , eerf-, znw. m. Erfzoon. 
Erfst. Zie h e r f s t. 
Erfstocgoet, znw. o. Erfelijk familiegoed.
Erfsworen, znw. m. Gezworene uit de eige


naars in de mark. 
Erfsworen , znw. m. Erfelijk gezworene.
Erftal, eerf-, -tale, znw. vr. Erfdeel, vooral in 

vaste goederen ; grondeigendom.
Erfte, znw. vr. Geslacht. 
Erftins, znw. m. r) Erftijns, vaste uitkeering uit 

een onroerend goed te betalen aan den eigenaar. 
2) het goed dat tegen zulk eene uitkeering wordt 
uitgegeven. -- Erftinsbrief, -goat.

Erfutinge, znw. vr. Uitkeering eener nalatenschap.
Erfvoget, znw. in. Erfelijk voogd of bevel


hebber. 
Erfvolger, znw. m. Erfgenaam.
Erfvorewerde, -waerde, znw. vr. Erfelijke over


eenkomst, die niet ophoudt te werken met den dood 
der contracteerende partijen.
Erfvorster, znw. m. Erfelijk vorster. 

Erfvrouwe, znw. vr. Wettige vorstin.
Erfwagen, znw. m. Het jaarlijks leveren van 
een bespannen wagen, als leenplicht.
Erfware, znw. vr. Erfelijke marke- of weide 
-gerechtigdheid.
Erfwech, znw. m. Erfelijke toegang tot een omsloten 
stuk land. 
Erfwinningenznw. vr. i) Het verkrijgen van 

.

onroerend hof hooreg goed. 2) de som bij de ver 

er van aan den hofheer te betalen.-krijgingErfwissel, znw. m. Ruiling van onroerend goed. 
Erg aen, onr. st. ww. (oostmnl.). — I. lntr. Ge


schieden. -- II. Onpers. ; enen ergeet wale, het gaat 

iemand goed.
Ergeli st. Zie a r g e l i s t. 
Ergen. Zie h e r g e n.
Ergen. Zie argen.

Ergens, ergent, ergen, ergenis, bijw. Ergens. --
Er enswaer, ergens; ergentwaert, ergens heen. 
rger1 znw. m. Ergernis, verbittering (oostmnl.).
Ergeren. Zie a r g e r e n; ook : plunderen, ver


woesten. 
Ergerens, bijw. Ergens; ook ergerincx.
Ergeringe. Zie a r g e r i n g e; ook: ergernis, 

aanstoot (oostmnl.).
Ergerlinc, znw. m. Iemand die niets velen kan, 
aan alles aanstoot neemt (oostmnl.).
Ergernisse. Zie a r g e n i s s e. 

Ergetsen, zw. ww. tr. Vermaken (oostmnl.). --
Er etsinge. 

rgeven, st ww. wederk. (oostmnl.). i) Aan 
zijn, boven het hoofd hangen. 2) zich over--staande 

geven of wijden aan. 3) zich begeven.
Ergeven, bnw. Overgegeven, gewijd. 
Ergeweren. Zie a r g u ë r e n.
Ergien, zw. ww. tr. Bekennen, verklaren (oostmnl.).
Erhangen, zw. ww. tr. Ophangen (oostmnl.). 
Erheffelije, bnw. Gewichtig (omnl.). 
Erheffen, st. ww. tr. Verheffen (omnl.).
Erheit, erre-, er/lede, znw. vr. Toorn, boosheid, 

drift. 
Erhitten, zw. ww. intr. Verhitten (omnl.).
Erhogen, zw. ww tr. i) Verhoogen, verheffen; 

ook wederk. 2) verheerlijken (omnl.).
Erhoren, zw. ww. tr. Aanhooren (omnl.). 
Eriën, eerzen, zw. ww. tr. Zie e r e n. 
Erjjn, eren, eeren, bnw. Metalen, koperen.
Eringe, eerr-, znw. yr. Vereering, hulde. 


168 ERINNEN. 

Erinnen, zw. ww. -- I. Trans. Inprenten ; er


inninge. -inneringe. — II. Intr. In zich opnemen. 
Erit. Zie e r w e t e. 
Erke, znw. vr. Ark, van Noach. 
Erkennen, zw. ww. tr. (oostmnl.). i) Erkennen, 

leeren kennen. 2) de waarde van iets inzien, waardeeren. 
— Erkenninge, -kentenisse, waardee


ring; taxatie (oostmnl.). 
Erkiesen, st. ww. tr. (oostmnl.). i) Verkiezen, 

uitkiezen. 2) willen, verlangen. 
Ercoelen, zw. ww. tr. Verkoelen (omnl.). 
Erooren, deelw. bnw. (omnl.). Uitverkoren. 
Ercouden, -cauden, zw. ww. tr. (omnl.). Verkoelen. 
Ercrigen, st. ww. tr. Verkrijgen (omnl.). 
Erlangen, zw. ww. tr. Zich verwerven (o.). 
Erlaten, st. ww. tr. Kwijtschelden (o.).
Erlaven, zw. ww. tr. Verkwikken (o.). 
Erledigen, zw. ww. tr. Verlossen ; wederk., zich 

vrijmaken (o.). 
Erleggen, zw. ww. tr. Neerwerpen, op den 
grond werpen; kastijden (o.). 
Erlesen, st. ww. tr. Door lezen te weten komen 
(o.) ; wederk., zich verdiepen. 
Erlichten, zw. ww. -- I. Trans. Verlichten, ont


steken. — II. Intr. Aan den dag komen. 
Erliggen, st. ww. tr. Bezwijken (o.). 
Erlike, erre-, eer-, bijw. Toornig, driftig. 
Erloofnisse, znw. vr. Verlof, vergunning (o.). 
Erlosen, -lossen, zw. ww. tr. Verlossen, bevrij


den (o.). — Erlosenisse, erlosinge, erloser (o.).

Erm enz. Zie arm. 
Ermaken, zw. ww. tr. Herscheppen (o.). 
Ermanen, zw. ww. tr. Vermanen (o). 
Ermeren, -meeren, zw. ww. tr. Vermeerderen. 
Ermerijn, ermbn. Zie h e r ni e r ij n, -mijn. 
Ernaren, -neren, zw. ww. tr. Onderhouden; 


ook wederk. (o.). 
Ernisse, znw. vr. i) Toorn, drift. 2) dwaling (in 
deze bet. omnl.). 

Ernst, erenst, eernst, eerst, aernsl, arenst, aersi, 
znw. m. i) Strijd (verouderd), strijdlust (zeldzaam); 
ten ernste, met eene vijandige gezindheid, om iemand 
te kwetsen of te hoonen. 2) ernst, inspanning, ijver; 

sinen e. doen; e. hebben ; e. leggen, geven aen; 

begeerte, aandrang. 3) ernst, ernstigheid. 
Ernst, bnw. i) Volhardend, ijverig. 2) streng. 
Ernstaehti.ch, eernsi-, erensí-, -acht, -echtich, 

bnw. i) Ijverig, volhardend. 2) streng. — Erenstachticheit. 


Ernstel j c, eernsi-, bnw. i) Ernstig, volhardend; 
ernsteljjeheit. 2) ernstig gemeend ; ene ems/dike 
wete, eene peremtoire aanzegging. 

Ernstelike , bijw. i) Ijverig, volhardend. 2) met 
ernst, met gestrengheid ; met zorgvuldigheid. 

Ernstich, bnw. i) Volhardend, naarstig; e. te, 
begeerig naar. 2) in ernst iets meenende ; van eene 
zaak, ernstig gemeend. 

Ernstieheit, znw. vr. Volharding, ijver; aan


drang, vuur; sane e. doen, zijn best doen. 
Ernuwen, zw. ww. tr. Vernieuwen (o.). 
Erondere. Zie eerondere. 
Erpel, znw. m. Mannetjeseend, woerd. — Erpel


stert , eendestaart, kort staartje, pruikje. 
Erpensen, fteinsen, zw. ww. tr. Bepeinzen, bedenken. 
Er Aecken -quicken, zw. ww. tr. i) Levend 
maken, op

wekken. 2) verkwikken (o.). 
Erre, pand. Zie arre. 
Erre, eerre, arre, er, bnw. i) In de war, op een 

dwaalspoor; wanhopig. 2) boos, vergramd, woedend; 
met (van) erren moede, in een vlaag van toom of 
drift, met een boozen kop. 3) spijtig, verontwaardigd; 
erre werden ere dine, spijt hebben van. 

Erre, arre, znw. m. Een driftige, gramstorige. 
Erre(he)de. Zie e r h e i t. 
Errelike. Zie e r 1 i k e. 
Erremoede (in-), hetz. als in erren moede. 
Zie erre. 

ERVAREN. 

Erren, zw. ww. — I. Trans. i) Doen dwalen, 
op een dwaalspoor brengen. 2) ophouden, hinderen. 
3) boosmakeii, ergeren. — I1. Intr. Van den 
weg afdwalen ; ook : uitweidingen maken, uitvluchten 
zoeken. — 111. Wederk. i) Zich boos maken, ergeren. 
2) ontstemd, neerslachtig zijn. 

Erren, zw. ww. tr. Panden, een pand van iem. 

invorderen. 
Errenen, ernen, zw. ww. tr. Boos maken. 
Error, -ere, znw. m. Verdoolde. 
Erreren, -eeren, -ieren, zw. ww. intr. Dwalen. 
Erreschap. Zie e r s c h a p. 
Errich, bnw. Boos, gramstorig. 
Erringe, arm-, irr-, znw. vr. i) Dwaling (o.). 2) 

oneenigheid, twist. 
Errisen, st ww. intr. Opstaan, zich verheffen. 
Errix, znw. m. Blad papier. 
Ers, aers, eers, znw. m. Aars, achterste. 
Ersadie , Ersater, enz. Zie a r s e d i e, enz. 
Ersbille, ars-, -bil, znw. vr. Bil; ook ersbacke. 
Erschap, erre-, ar-, eer-, znw. vr. i) Toorn, 

woede, boosheid. 2) neerslachtigheid, ontstemdheid. 
Erschieten, zw. ww. intr. Verschieten, ver 

-bleeken (o.). 
Erschinen, st. ww. intr. Verschijnen (o.). 
Erschricken zw. ww. intr. Schrikken (o.). — 

Erschrickelijc, Erschrickinge, Erschrict.

Ersdarm, eers-, aers-, znw. m. Endeldarm. 
Erseigen, zw. WW. tr. Toonen, aan den dag 
leggen (nederr.). 
Erselen, eers-, aers-, ars-, zw. ww. intr. Ach


teruitgaan, terugwijken. -- Erselinge.
Erselmaent, znw. vr. October. 
Ersen, eersen, zw. ww. intr. Achteruitkrabbelen. 
Ers'at, eerscal, znw. o. Aarsgat, achterste. 
Ersien, st onr. ww. tr. In het oog krijgen (o.). 
Erscrouwe, eens-, -crau, znw. Het krauwen van 

den aars ; achternaraet is e., naberouw kan eene zaak 

niet ongedaan maken. 
Erslaen, st. onr. ww. tr. Verslaan, dooden (o.). 
Ersocht, suchl, deelw. bnw. Ervaren. 
Ersoeten, zw. ww. tr. Verzoeten (o.). 
Erspringen, st ww. intr. Opspringen (o.). 
Ersswere, eers-, znw. m. Pijn in den aars. 
Erst. Zie eerst. 
Erst. Zie ernst. 
Erste, -en. Zie r e s t e, -e n. 
Erstaen. Zie o p (h) e r s t a e n. 
Ersterven, st. ww. intr. Sterven, versterven (o.). 
Erstoren, zw. ww. tr. Vergoeden, herstellen (o.). 
Erstriden, st. ww. tr. Winnen (o.). 
Erswisch, znw. Iets waarmede men zich den 

aars veegt. 
Erts , egel. Zie h e r t s. 
Ertsbisscop, arche-, ards-, erdsch-, erds-, er 

— Erts--dersch-, ertsche b., aerlsche b., znw. m. 
bisschopdoem, -stat, Ertsbisschopie, -bis 
-schoppelijc.

Ertsdiaken, znw. m. Aartsdiaken. --Ertsdiakenschap.
-

Ertsdrossate, znw. m. Oppertafelmeester. 
Ertsengel , -canselier, -maerschalc.
Ertshertoeh, znw. m. Aartshertog. --Erts


hertochdoem. 

Ertspriester, znw. m. Aartspriester, vicaris van 

den bisschop. 
Ertsschenker, -schinker, znw. m. Opperschenker. 
Ertsviant znw. m. Aartsvijand. 
Ertvelt. Zie h a r t v e l t. 
Ervachtich enz. Zie e r f a c h t i c h. 
Ervallen, st. ww. intr. Vervallen, toevallen aan 

iem., ook door den dood ; ervallen sin, in eene 
boete vervallen zijn, als boete moeten doen (eene 
bedevaart) (oostmnl.). 

Ervangen, zw. ww. wederk. Zich verbinden 
(limb.). 
Ervaren, her-, st. ww. — I. Trans. Vinden; 
bemerken ; bereiken. — H. Wederk. Onderzoek doen 


ERVAREN. 

n aar (met oj) ; deelw. ervaren, ondervinding opgedaan 
hebbende. — Ervarenheit. 

Ervaren, -veren, zw. ww. — .I. Trans. Vrees 
aanjagen. — II. Wederk. Vervaard worden; deelw. 
ervarel, -vaerl, -veert, beangst. — Ervaringe, 
verschrikking. 

Ervarmen, st ww. wederk. Zich ontfermen (limb.). 

Erve, arve, aerve, eerve, znw. o. 1) Erfgoed, erfdeel 
; dal hemelsche e., de hemel ; e. nemen van, van 
iemand erven; als bnw., erfelijk. 2) vast goed, grondstuk 
; erve ende have ; verklw. ervekijn, klein erf; al 
de bezittingen van iem. ; iets waarop men staat kan 
maken; ouderve, oud erfgoed, familiegoed. 3) erf, 
grondgebied. 

Erve, znw. * vr. r) Erfdeel, erfgoed ; het land 
Gods, Palestina. 2) grondstuk. 

Erve, znw. m. Erfgenaam ; daltel goel erven sal 
van erve te erven; erve des hemels sjn, den hemel 
beërven. 

Ervelike. Zie e r f l i k e. 

Ervelinc. Zie erf 1 i n c. 

Erven, arven, eerven, areven, herven, zw. ww. 

— I. Trans. i) Iets op iem. doen vererven, het 
hem nalaten. 2) iem. den eigendom van iets toewijzen; 
erven ende onterven ; iem. aan iets helpen, 
het hem bezorgen ; in het passief, in het bezit van 
iets gesteld zijn ; onderworpen zijn aan ; hem erven 
in, zich in iets vastzetten (in moeilijkheden). 3) iem. 
ergens zijne eigene plaats aanwijzen, hem ergens 
in opnemen. 4) iets erven, door erfenis verkrijgen. 
— II. Intr. z) Met eene zaak als ondw., door erfenis 
overgaan op ; ten deel vallen. 2) met een pers. 
als ondw., heer en meester zijn, te beschikken hebben 
over. 
Ervende, ervede, deelw. znw. Erfgenaam ; erees 
ervenden, iemands erven. 
Ervenisse. Zie erfnisse. 

Erver, -ere, znw. m. i) Erfgenaam. 2) eigenaar. 
3) erver ende onlerver, de meier, wiens ambt het 
was te „erven ende onterven". 

Erveren. Zie e r v a r e n. 

Ervinden, st ww. tr. Bevinden ; wederk., zich 

bevinden ; bevonden worden (o.). 

Ervoeden, -vueden, zw. ww. tr. Voeden; we


derk. zich voeden (o.). 

Ervolgen, zw. ww. tr. i) Vervolgen, nazetten; 

sinen eisch e., in rechte (o.). 2) uitvoeren, nakomen. 

Ervollen, -vullen, zw. ww. tr. i) Vervullen, 

bevredigen. 2) tot stand brengen, volbrengen, vol 

-doen. 

Ervrouwen, zw. ww. wederk. Zich verheugen (o.). 

Ervueden, -vullen. Zie e r v o e d e n, -vollen. 

Erwackeren, -weckeren, zw. ww. tr. Opwek


ken; ook wederk. (o.). 
Erwandelen, zw. ww. tr. Veranderen (o.). 
Erwarmen, zw. ww. tr. Verwarmen (o.). 
Erwassen, -wasschen, zw. ww. intr. Ontsprui


ten (o.). 
Erwecken, zw. ww. tr. Aansporen, ook ten 
goede (o.). 
Erwelen, zw. ww. tr. Uitkiezen (o.). — Erwelingo.


Erwerven, zw. ww. tr. i) Vangen, te pakken 
krijgen, iemand. 2) verwerven, iets (o.). 

Erwete, -weele, -wale, -wette, -wile, arm-, erril, 

orret, znw. vr. Erwt. -- Erwetachtich, -schode 

(peul, oostmnl.), erwetsette (gereedschap om erw


ten te poten, plantijzer), erwethage, -hauw (peul). 

Es gen. van et (het). 

Esbatement. Zie abatement. — Esbate


menten, osbatementspeler.

Esch. Zie e s s c h e. 

Esch, znw. m. (oostmnl.). Bouwland bij eene ge


meente, dat aan verschillende eigenaars toebehoort. 

Eschbroec, znw. o. Broekland met esschen 

beplant. 

Esdorn, asdoorn, znw. m. Eschdoorn. 

Esel, znw. m. Ezel; verklw. eselkijn ; ook van 

ETHIKE. 169 

een mensch gezegd ; een stom e. — Eselachtich, 

traag. 
Eselbisschop. Zie e s e l p a e u s. 
Eselbordene, znw. vr. Molensteen; esels


molensteen. 

Eselen, zw. ww. tr. Slaan, kloppen, laken (?). 
Eselfeeste. Zie e s e 1 p a e u s. 
Eseldriver, -hoeder -leider, znw. m. — 


Eseldriversche, znw. vr. 
Eselich, bnw. Ezels-. 

ESseliC, bnw. Hetzelfde. 
Esel}le. Zie e i s e l ij c. 


Eselinne, znw. vr. Ezelin. 
Eseloor, znw. o. Ezelsoor. 
Eselpaeus, -bisschop, znw. m. Naam van den 


hoofdpersoon van een hier en daar in Zuid-Neder 
land gevierd feest, waarin verschillende gebruiken 
en plechtigheden der Katholieke kerk werden geparodieerd. 


Eselrie, znw. vr. Domheid. 
Eselsch, bnw. Dom. 
Eselsmelc, znw. vr. Ezelinnemelk; ook naam 


eener plant. 
Eselsvleeseh, znw. o. Ezelvleesch. 
Esel(s)touwer, znw. m. Ezeldrijver. 

Eselvoeder, znw. m. Ezelhouder. 
Esemen, -inga. Zie asemen, -i n g e. 
Escadre, znw. o. Eene troepenafdeeling. 


Esconfieren, zw• ww. tr. Verslaan. 

Esmael, znw. o. Email, geëmailleerde plaat. 
Esen. Zie as en. 
Espe , znw. m. Espenboom; ook esjbenboom. -


Es,p enloof. 
:s


pe ye, znw. vr. Degen. 
Espei. Zie eetspel. 
Espelinc, esbinc, znw. o. Boot, sloep. 
Espentijn, znw. m. en o. Eenhoorn. 
Essalgeren. Zie a s s a l g e r e n. 
Essanchon, znw. m. Schenker. 
Essohe, esche, esch, znw. m. Esch. — Esschen


boom. Esschenhout. 

Esschenijn, essch n, -en, bnw. Van esschenhout. 
Esse, znw. Wezen; in e. bliven, houden, in een 

goeden staat blijven, houden.
Esso, znw. vr. Vuurhaard: 
Est. Hetzelfde als a s t, tak. 
Este, est, znw. vr. Eest, droogoven. 
Esterlinc, verkort ester, znw. Naam van eerie 

kleine munt. 

Estric, esteric, znw. m. Gebakken vloersteen, 
estrik ; ook : ingelegde vloer. — Estricsteen, 
Estricwerc, Estricmaker. 

Estricken, ester-, zw. ww. tr. Met estrik be


vloeren, met estrik dekken, een graf. 
Et, pers. vnw. o. Het. 
Etaet, znw. vr. Leeftijd, tijdperk. 
Etecost, znw. m. Voedsel. 
Etelen, zw• ww. tr. Knagen. 
Etelij o, bnw. Eetbaar. 


Etelcorn, -goren, znw. o. Koren voor eigen ge


bruik bestemd. 
Etelware, -waer, znw. vr. Eetwaar. 
Eten, ei/en, ellen, st. ww. tr. (oostmnl.). i) Eten; 

sat e., zijn genoegen eten; leven van. 2) opeten, 

verslinden. 
Eten, znw. o. Eten, spijs; maaltijd. 
Etenslust, znw. m. Eetlust. 
Etenspise, znw. vr. Spijs. 


Etenstede, znw. vr. Eetkamer. 
Etentijt, znw. vr. en in. i) Maaltijd; feestmaal. 
2) etenstijd. 
Eterie, znw. vr. Strooperij, landlooperij ; ook 

etinge. 

Etgras, znw. o. Het tweede gras, of ook : gras 
dat niet gemaaid wordt om te hooien. 
Etgroede, znw. vr. Het tweede grasgewas. 
'- Ethike, znw. vr. Logica. 
Ethike, znw. vr. Jicht. 


170 ETINGE. 

Etinge, znw. vr. i) Het eten. 2) spijs, gerecht. 

3) kostgeld. 
Etlant, edt-, znw. o. Weiland. 
Ethic. Zie i t 1 ij c. 
Etmaal, znw. o. Zie a t m a e 1. 
Etmersch, -meersch, znw. vr. Weiland. 
Etseline, znw. m. Flard, afgescheurd stuk (i 6de 

eeuw). 
Etstoel, znw. m. Stoel van den ette of rechter 

(in Drente) ; het hoogste gerechtshof (ald.). 
Etta znw. m. Rechter (in Drente) ; fri. alle. 
Etteljjc. Zie i t 1 ij c. 
Etter, hellen, zw. ww. tr. Doen afgrazen, af


weiden. 
Etter, znw. o. Zie a t t e r. — Etteren Etterachtich, 
Etterich, Ettericheit. 

Ettinge, znw. vr. i) Recht van beweiding. 2) weide. 
Etvelt, -fell, znw. o. Weideveld, weiland. 
Etwan, bijw. Soms (nederr.). 
Etwat vnw. Iets, ietwat (oostmm.). 
Etweide, znw. vr. Weiland. 


Eulsaet. Zie h e u l s a e t. 
Eusch. Zie eeusch. 
Enselkjjn. Zie e e u s e l k ij n. 
Eusendrop, Eusie. Zie o s e n d r o p. 


Evel, ovel, oevel, bnw. i) Slecht, verdorven. 2) 
boos, gramstorig; evele moet, gramschap, verontwaardiging; 
oneenigheid, twist; kwade luim; evele 
gunst, kwade gezindheid. 3) slecht, ongelukkig. 4) 
naar, onaangenaam.

Evel, ovel, oevel, znw. o. i) Kwaad, zedelijk 
kwaad. 2) kwaad, als bejegening ; iel in e. nemen, 
iets euvel opnemen. 3) kwaad door God gezonden, 
ramp ; vooral : ziekte, euvel, kwaal ; ook gezegd van 
verliefdheid; dal grote, aware evel, toevallen, eene 
beroerte, ook : vallende ziekte ; Sinte Jans e., val 

ziekte; swalers e., het water; buucevel (z. ald.);-lende 

lancevel, pleuris. 4) kwaadheid, woede. 
Evelharen, znw. m. De duivel ; ook evelschalc. 
Eveldadich, bnw. Zedelijk verdorven. 
Eveldaet, znw. vr. Euveldaad, misdrijf. 
Eveldich. Zie eenvoudich. 
Evole, evel, oevele, ovele, bijw. i) Op eene boos


aardige wijze. 2) op een nootlottige wijze; hem ware 

e. geschiet, het zou slecht met hem afgeloopen zijn. 
3) slecht, niet best, kwalijk ; e. behagede hem dal. 
4) euvel, kwalijk; evele nemen. 5) in eene slechte 
verstandhouding. 
Evelen, oevelen, zw. ww. intr. Iem. kwaad doen, 
beleedigen ; wonden, kwetsen ; enen e. van siren 
live; vooral: dreigen, iem. vrees aanjagen. 

Evelgane, nevel-, znw. m. ; in e. gaen, den eigendom 
zijner goederen geheel of gedeeltelijk aan 
iem. overdragen tegen den last van levenslang onderhoud 
(Drente, Groningen). 

Evelfronst. Zie bij e v e 1, bnw. 
Evellke, evell-, bijw. Kwalijk, euvel. 
Evelmoedich, bnw. Vergramd, ontstemd. 
Evelmoet, znw. m. Toorn, gramschap. 
Evelsehaic. Zie e v e l b a r e n. 
Evelsinnich, bnw. Boos, vertoornd. 
Even bnw. i) Glad, gelijk. 2) juist. 3) even; e. 


of oneven, raden. 4) even, gelijkstaande met; siren 

evenen menschen. 5) even, gelijkmatig. Vgl. effen. 
Even, bijw. Zie eve n e. 
Evenaer, znw. m. Evenaar. 
Evenbortich, -bordich, -boorlich, bnw. Gelijk 

van geboorte, van stand. — Evenborticheit. 

Evene , even, bijw. I) Gelijk, gelijkmatig ; even 
gaen, zich gelijkmatig bewegen, passen maken. 2) 
even, evenzeer. 3) zoo; al even, zoo zeer; even lane 
dat, zoolang als; even verre dat, voorzoover. 4) 
juist; van pas; evene gaen, comen : a) uitkomen, 
gelegen komen. b) te pas komen, van nut zijn. 

Evenei eivene, even, znw. vr. Zwarte haver. 
Eveneens, bijw. Geheel op dezelfde wijze. 
Evenen, even, zw. ww. — I. Trans. Gelijk ma


ken-. — II. Intr. Uitkomen, gelegen komen. -

EWANGELIER. 

Eventin, bnw. Zie e v e n ij n. 
Evenewelijc, -ewich, bnw. Even eeuwig als God 
(van Christus). — Eveneweljjcheit, -ewieheit.

Evengelijc, bnw. Geheel gelijk — Evengelike, 
bijw. 

Even eweldich, bnw. Even machtig (als). 

Evenheit, znw. vr. Gelijkheid, gladheid. 

Evenhoge, bnw. bijw. Even hoog (als). 

Evenhoge, znw. Een belegeringswerktuig, houten 
stormtoren. 

Evenijn, -en, bnw. Van haver gemaakt, haver. 

Evenkerstijn, -kersten, -christen, znw. m. Even


mensch, medemensch, naaste. — Evenkerstjjnmensche. 


Evenkinder, znw. m. mv. Eva's kinderen, de 
menschen. 
Evencnie, znw. m. Gelijke van geboorte; mv. 
magen in denzelfden graad. 
Eveneomen, st. ww. intr. Gelegen komen. — 
Evencominge, -comstich.

Evenlange, -linge, znw. vr. Altaarkaars van 
eene bepaalde lengte. 

Evenlancé -lange, bijw. Zoo lang; e. dal. Zie 
e v e n. 

Evenlijf, bnw. Gelijk, evenveel. 

Evenmaent, znw. vr. September. 

Evenmakingen znw. vr. Gelijkmaking. 
Evenmate, znw. vr. Gelijke verhouding; verhouding. 
Evenmate, znw. vr. Maat voor haver en andere 
granen. 
Evenmensche, znw. m. Medemensch, naaste; 
ook evene mensche. 

Evennacht, znw. vr. Gelijkheid van dag en nacht. 

Evennachtich, bnw. Gelijk zijnde, van dag en 
nacht. 
Evennaeste, -naersle, znw. Evennaaste, naaste. 
Evenode, znw. vr. Vlakte. 
Evenorde, znw. m. Tijdgenoot; zoogbroeder, 
-zuster; schertsend, mannelijk teellid. 

Evenout, bnw. Gelijk van jaren. 

Evenrente, -schuit, znw. vr. Schuld of rente, 
in haver uit te betalen. 
Evens, bijw. Evenzoo, eveneens. 
Evenschoof, znw. m. Haverschoof. 
Evensester, znw. m. Bepaalde maat voor haver. 
Eventiet. Zie heventijt. 
Eventure. Zie a v e n t u r e. 
Evenverre, bijw. Zoover; e. dal, zie even ; 

ook : in geval dat; naar gelang dat, naarmate. 

Evenwel , bijw. Evengoed. 

Evenwicht, -weckt, znw. o. Hetzelfde gewicht 
als iets anders, zijn gewicht aan iets. 
Ever, bijw. (oostmnl.). i) Weder. 2) daarna. 3) 
eerst, pas. 4) bovendien. 5) intusschen. 
Ever, znw. m. i) Ever, wild zwijn. 2) naam van 
een vrachtschip. 

Everaert, znw. m. Since-Everaertsorde, volksbenaming 
eener orde van zwervende bedelmonniken. 
Everbere, -beer, znw. m. Mannelijk everzwijn. 

Everhuns, znw. o., -schare, znw. vr. Zwijnestal, 
varkenskot. 

Everman, znw. m. Veerman. 

Everschip, znw. o. Een vrachtscheepje ; ook: 
roeiboot, veerboot. 
Everswtjn, znw. o. Wild zwijn. 
Ewaerheit. Zie enwaerheit. 
Ewangelie, znw. vr. en o. 1) Evangelie, het 

bijbelverhaal van Jezus' leven ; woorden der waarheid. 
2) het Nieuwe Testament. 3) evangelieles, 
tekst, gedeelte der evangeliën, dat bij den openbaren 
eeredienst wordt voorgelezen. 4) het woord 
dat op een dossier processtukken geplakt wordt, ten 
teeken dat al de stukken aanwezig zijn. 

Ewangeliaer, -are, -boet, znw. o. en m. Evangelieboek, 
een Nieuw-Testament. 
Ewangelier, znw. m. Hij die bij den openbaren 
eeredienst de evangelieles voorleest. 


EWANGELISEREN. 

Ewangeliseren, evang-, zw. ww. tr. Nauwkeurig 
verzamelen en onderzoeken (een dossier processtukken). 


EWangeliste, znw. m. Schrijver van een der 
evangeliën.

Ewe, eewe, euwe, eeu, ee, znw. vr. en m. i) 
Onbepaalde tijdruimte of tijdperk ; eeuwigheid; van 
even lezen, van eeuwigheid tot eeuwigheid, van 
geslacht tot geslacht. 2) zedewet; ook : de Mosaische 
wet; geloof. 3) huwelijk. 4) aard, natuur. 

Ewebreker, znw. m. Echtbreker. 

Ewech , -zege. Zie e n w e c h. 

EWeinich, ïwenich, telw. Een weinig, eenigszins.

EWelp , bijw. Eeuwig, altijddurend.

E Weli eheit, znw. vr. Eeuwigheid, onsterfelijkheid 
; ook ewichduricheil. 
Ewelike, eew-, eeuw-, bijw. Eeuwig, tot in 
eeuwigheid; altijd door. 
Ewer. Hetz. als e n w e d e r ; e. --of, of — of 
(oostmnl.).
Ewesetter, znw. m. Wetgever.
EWich, ewech, eeuwich, bnw. i) Eeuwig, eindeloos, 
voortdurend. 2) rein, kuisch, eerbaar. — Ewichheit. 

EWich, ewige, bijw. Voor eeuwig, voorgoed.

Ewichliko, bijw. Hetzelfde. 

EWigen , eew-, eeuw-, zw. ww. tr. Eeuwig maken, 
doen voortduren; ook wederk., blijven bestaan.

Ewjj ch : Zie e e n w ij c h. 

Exaction, znw. o. mv. Belastingen.

Examen, znw. o. Onderzoek, verhoor, vooral op 
de pijnbank.
Examinatie, znw. vr. Onderzoek, verhoor; 
scherj5e e., verhoor op de pijnbank. 

Examineren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. i) Een 
onderzoek naar iets instellen. 2) ondervragen, ver hooren, 
iemand. --- Examineringe.

Excellent, bnw. Verheven, schitterend ; ook 
naam van eene gouden munt. 
Excellentie, znw. vr. Voortreffelijkheid ; die 
hoochste e., de hemel. 

Except , znw. o. Voorschrift. 

Exceptie, znw. vr. Uitvlucht. 

Exces, nw. m. i) E. van sinne, zinsverrukking. 
2) geweldd

adigheid. 

F. 
Fabels fabule, fabel, znw. vr. Verdichtsel, fabel. 
Vgl. f a v e 1 e. — Fabelenspreker (fabulen-), 

voordrager van verdichte verhalen. 
Fabrijcmeester, znw. m. i) Opzichter over eene 
werkplaats. 2) beheerder van eene kerkfabriek, de 
bijzondere kas voor bouw, herstelling en versiering 
eener kerk. 
Fabrike, fabr jc, znw. vr. Werkplaats ; kerkfa 

ook fabrike van der kerken. -briek ;

Fabule. Zie fabele en ía vele. 

Faceel. Zie f a s c e e 1. 

Facelment, fachel -, znw. o. i) Vaatwerk, vooral 
kostbaar vaatwerk. 2) kleine gereedschappen en be. 
noodigdheden.

Fade, fad, znw. vr. Gelaat, gezicht.

Padde. Zie v a d d e. 

Faddel, bnw. Vadsig, lui. -- Faddelheit. 

Fael, znw. Feil, misslag, gebrek.
Faelgant , fae jant. Zie v a 1 i a n t. 
Faelge, faelgie, faelie, faille, fale, falge, falgie, 


znw. vr. i) Gebrek, schaarschte. 2) fout, misslag, 
sender f., zonder fout, zonder mankeeren ; ter f. 
keren, een verkeerd besluit nemen, een misslag begaan. 
3) bedrog, valschheid ; sonder f., zonder bedrog..
4) slechte afloop, mislukking ; (een stel) ter f• 
stelen : a) het spel verliezen, het onderspit_ delven, 

FAELGIERT. 

'7' 

Exe. erfexe. 
Excjj g , exs js, exch js, exchins, znw. m. Belas 
accijns, vooral op levensmiddelen.-ting,
Excjjsmeester, znw. m. Ambtenaar belast met 
het innen der „excisen .
Excisenaer, exis-, exs js-, -are, znw. m. Pachter 
der accijnsen; ook exciser. 

Executie, znw. vr. i) Gerechtelijke tenuitvoerlegging 
van een vonnis; enen e. doen, iemands 
rechtszaak tot een einde brengen. 2) terechtstelling. 

Executoor, znw. m. Executeur, van een uitersten 

wil en van een vonnis. 

Exel. Zie he cse1. 

Excommunicatie, znw. vr. Kerkelijke ban ; ook: 
een vonnis waarbij die werd uitgesproken.

Excusatie, znw. vr. Verontschuldiging, uitvlucht. 

Exempel, znw. o. en m. i) Voorbeeld. 2) verhaal 
met eene zedelijke strekking; leerzaam verhaal; 
verklw. exempelk j`n ; gelijkenis, parabel. 3) eene 
zaak die tot voorbeeld dienen kan, zaak in `t algemeen. 
4) het volgen van een zedelijk voorbeeld; 
karakter, stempel.

Exernpelaer, jblaer, flare, znw. m. en vr. (o. ?). 
i) Voorbeeld, model. 2) hij die een voorbeeld geeft, 
een voorbeeld ; vr. exemtelarige.

Exemplaer, bnw. Voorbeeldig.

Exequiën, znw. vr. inv. Uitvaart, lijkdienst. 

Expeditie, -cie, znw. vr.; enen e. doen, iem. gelegenheid 
geven om te vertrekken, hem laten gaan.
Experiment, -ferment, znw. o. Proef, toover


middel, -kunst. 
Expert, bnw. Ervaren ; ook als znw., deskundige. 
Exponeren -eeren, zw. ww. tr. Uitleggen. — 

Expositie, -cie. 

Expresselijc, bnw. Uitdrukkelijk; ook bi ex-
J5resse. 
Exter, aexier, aesler, haexsier, znw. m. Ekster;
Externest, Exteroge, eksteroog.

Extract, znw. o. Uittreksel. 

Exue, znw. vr. Recht door het stedelijk bestuur 
geheven van erfenissen in de stad die aan personen 
daarbuiten toevallen. -- Essuëre, Issnemeester, 
de heifer en beheerder van het recht van „exue" 
of „issue". 

de nederlaag lijden. b) voor de grap, uit gekheid 

vechten. 
Faelge. Zie falie. 
Faelgen, faelgiën, faliën, falgen, zw. ww intr. 

i) Te kort schieten in kracht, bezwijken ; van den 
live /., het leven laten ; in iets te kort schieten, 
achteruitgaan ; enen (dat.) f., iem. in den steek laten. 
2) in gebreke blijven, ontbreken, mankeeren; sonder 

faelgen.
Faelgen, falen, felen, zw. ww. intr. Naam van 
een spel; ook Ier faly (sj5elen). 

Faelgeren, falg-, felg-, fael-, faill-, fal-, -ieren, 
zw. ww. — I. Intr. i) In gebreke blijven, te kort 
schieten ; achteruitgaan, verzwakken ; bezwijken; 
van de ledematen, zijn dienst weigeren; het onderspit 
delven, het afleggen; bezwijken, breken, van 
wapenen ; te kort schieten in zijne verplichtingen. 
2) enen (dat.) f., iem. in den steek laten, van hem 
afvallen. 3) eindigen, ophouden, te niet loopen; ook: 
tot een einde gebracht worden, van avonturen. 4) 
ontbreken, ontgaan ; sonder f., zonder mankeeren. 
5) missen, gebrek hebben ; missen, mis zijn ; missen, 
niet uitkomen ; mislukken, slecht uitvallen ; missen, 
niet slagen. -- II. Trans. i) Overwinnen, onderdoen. 
2) toetakelen, stuk breken, een wapen. 

Faelgiert, deelw. bnw. Valsch..



172 FAEM. 

Paem. Zie f a m e. 
i'+ aerge, znw. Spelt of rogge. 
Faersen, faesen, zw. ww. tr. Opvullen met, ge


zegd van spijzen. 
Facts. Zie v a s e. 
Faesche, i faesse, faes, faessche, znw. Rechter


schuinbalk, n de wapenkunde. 
Fiaestaen. Zie fustein. 

Faetsoen. Zie fatsoen. 
Faeute. Zie faute. 


Fagoot, fagot, znw. Takkenbos ; ook fagge. 
Fayerie, znw. vr. Tooverij. 
Fainen. Zie feinen. 
Faisaen, faisant. Zie f a s a e n. 
Fait, faitijs. Zie feit, feitijs. 


Faiture, -en. Zie f e i t u r e, -e n.
F+ ac. Zie vac. 
Fackele, Tackel, fackule, znw. vr. Fakkel. 
Faeonde, znw. vr. Welbespraaktheid.
Factoor, znw. m. i) Zaakgelastigde, tusschen


persoon, makelaar. 2) dader, van eene misdaad; vr. 
facteresse. 3) dichter van eene rederijkerskamer. — 

Factoorschap.

Faculteit, znw. vr. Vermogen. 
Falacie. Zie f a l l a c i e. 
Pale. Zie falie. 
Falen, zw. ww. intr. i) Te kort schieten ; te kort 


komen, schade lijden. 2) enen (dat.) f., iem. in den 
steek laten. 3) ontbreken; Bonder f., zonder mankeeren, 
zeker. 4) missen ; ook onpers. gebruikt.

Falie, faelge, fale, znw. vr. Mantel, huik, sluier. 
Faliën. Zie f a e 1 g e n.
Falie, bijw. Faliekant, verkeerd ; voor niet. 
Faliecant, znw. Een niet rechte hoek, een scheeve 

kant. 
Faliecanten, zw. ww. tr. Enen dijc f., een dijk 
afschuinen, schuins afsteken. 

Falien, zw• ww. intr. Falen, feilen ; missen. 
Falise 9 znw. vr. Rots, klip, rotspad. 
Fallacie, falacie, znw. vr. Bedrog, bedriegerij. 
Fallant, znw. Hij die in gebreke 'blijft (om zich 

voor den rechter te stellen). 
Faloerde, znw. vr. Verzinsel, logenverhaal. 
Faloerde, fall-, znw. Takkenbos. 
Falsaris, znw. m. Booswicht. 
Fame, faem, znw. vr. i) Faam, naam ; vois ende 

f., f. ende mare (doen geen, maken, uitstrooien) ; 
fame ende name, roejb ende f. 2) gerucht; die f. 
sjbrinct, het gerucht gaat.

Familie, znw. vr. i) Onderhoorigen, gevolg; 
personeel ; ook : huisgezin. 2) kudde. 
Famoos, bnw. z) Eerroovend; famose libellen, 

schotschrift. 2) berucht, befaamd. 
Fanchoen. Zie fa u t s o e n. 
Fantaseren, zw. ww. intr. Overleggen, peinzen 

over iets. — Fantaseerre. 

Fantasie, znw. vr. Droombeeld, hersenschim, 
muizenissen ; aanval van zwaarmoedigheid. — Fantastici 
, zwaarmoedigen. 

Fantasme, znw. o. Spook, geestverschijning. 

Fantome fantoom, znw. o. i) Hetzelfde als 
fantasme. 2) zinsbegoocheling, droombeeld ; zinsbedrog. 


Fardeel, znw. m. en o. Last, vracht, pak, paket. 
Farisens, -eens, znw. m. i) Farizeër. 2) huichelaar, 
falsaris. 
Fasaen, faisaen, fassaen, feisaen, vesaen, znw. 

m. Fazant. 
Pasceel, znw. o. Bos ; takkebos. -- Fasceelhout, 
kneppelhout, dikke stokken. — Fasceelstoc, knuppel. 
— Fasceelines, snoeimes. 

Fasen. Zie f a e r s e n. 

Fatsoen faetsoen, znw. o. i) Vorm, maaksel; 
ook van kleederen : a) uiterlijk, gestalte, van menschen. 
b) fatsoen, model, van zaken. c) het wezen, 
de kracht van iets. 2) manier van doen, handelwijze.

Fatsoen, faetsoen. Zie f a u t s o e n. 
Fanceren, zw. ww. tr. Vervalschen, vernielen. 

FEITUREN. 

Faute, faut. Zie v a u t e. 

Faute faeute, faulte, foute, znw. vr. i) Gebrek, 
gemis; bi (van) faute(n) van, door gemis van, uit 
gebrek aan. 2) gebrek, mankement ; lichaamsgebrek; 
toeval. 3) gebrek, tekortkoming, schuld ; in fauten, 
in gebreke ; bi fauten van, door de schuld van; 
ter oorzake van ; faute maken in Tsamhaengen, 
bankroet gaan ; f. sloren, mislukken. 

Fauteltj c, bnw. Ontbrekend ; bi f. water, door 
het ontbreken van water. 

Fautsoen, fantsoen, fatsoen, fansoen, znw. m. 

Een verboden wapen, ponjaard, degen ; zwaard, 
slagzwaard, sikkelvormig zwaard. 
Fauvisage, fovisage, znw. Mombakkes, masker; 
vermomming. 

Favelaer, -are, znw. m. i) Fabeldichter. 2) verteller, 
verhaler van verdichtselen; ook: hij die leugens 
vertelt. 

Favele, favel, znw. vr. i) Fabel. 2) sprookje, 
vertelsel, romantisch verhaal. 3) verhaal van. eene 
ware geschiedenis. Vgl. fa b e l e. 

Favelen, Faveleren, zw. ww. intr. i) Babbelen, 
praten. 2) vertellen, gewagen. 

Favelie, znw. vr. Leugenverhaal. 

Fax, znw. o. Hoofdhaar (friesch). Vgl. v a s. 

Faxvanc, znw. m. (friesch). Het uitrukken van 
iemands hoofdhaar. Vgl. h a e r r o p e n. 
Feauteit, feault-, -heit, znw. vr. Manschap, 
leenhulde. — Feauteitschap.

Feer. Zie v e e r. 

Feerband. Zie v e r d e b a n. 

Feeste, feest, znw. vr. i) Feest, feestelijkheid; jaarmarkt; 
feestelijke ontvangst; feestdag; staatsie. 2) 
vreugde, genoegen, genot: ook van de hemelvreugde; 
met f-n, in eene opgewekte stemming; f. hebben, vermaak 
scheppen; f. driven, maken, zijne blijdschap 
toonen; ook : genoegen hebben, zich verheugen ; 
enen feeste doen, maken, iem. vriendelijk behandelen, 
welwillend ontvangen ; iem. aanhalen, ook met 
een dier als ondw.; met enen in f-n zijn, met iem. 
in zijn schik zijn; mingenot, minnehandel; ook : oorzaak 
van iemands vreugde, bron van genoegen, 
voorwerp van iemands genegenheid. 3) vreugdebetoon, 
luidruchtige uiting van genoegen ; rumoer, geschal. 

Feestedach, znw. m. Feestdag. 
Feestel"'C, -l2c, bnw. Feestelijk; feestelike dach. 


— Feesteli]chelt, fest-, plechtigheid.
Feestelij,C, -lic, znw. o. Feest. 

Feestelike, feestlike, bijw. Op eene feestelijke 
wijze; op eene plechtige wijze.

Feesten, zw. ww. tr. — I. Intr. Feest vieren. 

— II. Trans. i) lem. eer bewijzen. 2) vieren, een 
feestdag. 

Feesteren. Zie f e s t e r e n. 

Feye, znw. vr. Fee, toovenares. 

Feiferen, fiferen, zw. ww. intr. Fluiten, pijpen.

Feilen, felen, zw. ww. intr. Gebrek hebben; 

met veranderd ondw., ontbreken. 

Fein, feinen. Zie f ij n, f i n en. 

Feinde, znw. vr. Veinzerij, bedrog. 

Peilen, fainen, zw. ww. intr. Veinzen; sonder 
feinen. 
Feisaen, feishaen. Zie f a s a e n. 
Feit, fait, feet, fet, znw. o. Daad, bedrijf, han


deling; quaet f., misdaad ; leljjc, vilein f., schande. 

lijke misdaad ; vuulf., sodomie ; ook : hetgeen iemand 

doet, manier van doen, daden ; feit met wapenen, 

wapenfeiten. 2) gewelddadigheid. 

Feitelike, fait-, -lac, bijw. Op eene geweld


dadige wijze. 

Feitjj s, faits, fetijs. — I. Bnw. Welgevormd, 

schoon, bevallig, van personen ; schoon, bekoorlijk, 

van zaken. — II. Bijw. Op eene schoone, beval


lige wijze. 

Feiture, fait-, znw. vr. Uiterlijk, gelaat, aangezicht. 
Feitnren, fait-, zw. ww. tr. Duidelijk maken, 
uitbeelden. 


 

FEL.

Fel, bnw. i) Wreed, onmeedoogend, hard ; krach 

geducht; driftig, opvliegend ; fel enen ; fel te,-tig, 
op, jegen enen, wreed jegens, vijandig of hard tegen; 
van dieren, wreed, wild, bloeddorstig; van zaken, hard, 
van wreedheid getuigende; felle aerl, nature; fel 
vonnisse; daventure fel. 2) boos, boosaardig, ontaard 
; boos, gramstorig. 3) verbitterd, hevig, heftig, 
fel. 4) verschrikkelijk, onstuimig, fel, van natuur-en 
weersverschijnselen. 5) erg, buitengewoon, sterk. 6) 
gevaarlijk. 7) moeilijk, lastig. 

Pol, znw. m. i) Wreedaard, gevoellooze, hardvochtige. 
2) booswicht, gewetenlooze.
Pel, znw. o. Kwaadaardigheid, kwade trouw; 
Bonder f., te goeder trouw, in alle oprechtheid.

Pel, bijw. Fel gemoel, kwaadaardig, boosaardig.

Polen. Zie feilen en f aelgen. 

Felheit felle-, znw. vr. i) Wreedheid, meedoogenloosheid.
2) boosaardigheid, verdorvenheid ; kwaad. 
aardigheid, toorn ; schanddaad, laagheid, enen f. 
doen, iem. hoonen; f. doen, kwaad, nadeel doen. 
3) vreeselijkheid; f. des vonnis (in het jongste gericht). 

Fellaert, znw. m. Booswicht. 

Fellicheit, znw. vr. Hetz. als f e 1 h e i t. 

Fellike, -4/c, -lic, -liken, bijw. i) Wreed, op 
eene onmeedoogende wijze. 2) boosaardig, uit boozen 
lust. 3) met geweld. 4) hevig, in hooge mate. 

Felloen, znw. m. Booswicht, falsaris; als bnw., 
boosaardig. 
Femele, fommele, -eele, znw. vr. Vrouw; ook: 
wijfje, van dieren. 
Fenecol, venecol, znw. Venkel. -- Fenecolwater. 


Feniee, fenix, znw. m. Fenix; paradijsvogel.

Penieren. Zie f i n i e r e n. 

Fenigreee, -griec, znw. o. Eene soort van venkel. 

Fenipn. Zie venijn. 

Pent. Zie v e n t e. 

Feodael, bnw. Het leenrecht betreffende. 

Ferdeel. Zie fardee1. 

Ferdeban, forden, ferdloos. Zie v r e d eb 
a n enz. 

Feretre. Zie fiertre. 

Ferie, feërie, znw. vr. Fee. 

Ferie, znw. vr. Rusttijd, vacantie. 

Fermenteit, znw. vr. De gruittol, recht geheven 
van de graansoorten, waarvan gegiste dranken werden 
bereid. 

Fermerie. Zie firm e r i e. 

Eernieren. Zie fineren. 

Eerpel, forel, firhel, verftel, znw. m. Arglistig 

kwade trouw. — Ferpelie.-heid,

Eerren. Zie verren. 

Ferteit, znw. vr. Sterkte, bolwerk. 

Eertel. Zie fiertre. 

Forting, fertoen, znw. m. Naam van eene 
kleine zilveren munt. 
Pestent. Zie fustein. 

FeStele. Zie f i s t e l e. 

Posteren, feest-, -ieren, zw. ww. — I. Intr. Feest 
vieren, vroolijk zijn. — II. Trans. Iem. uiterlijke eer 
bewijzen, hem feestelijk ontvangen, feteeren. 

Festnke, znw. vr. Pimpernoot, pistache. 

Fever, znw. Koorts. 

Fevrier, znw. m. Februari. 

Pi, 1, tusschenw. i) Foei ! bah ! ; ft seggen, ver


achten ; al fi oj5 enen rieken, den neus voor iem. 

optrekken. 2) wee ! ach! 

Fieber, znw. Koorts. 

Piel, znw. m. Fielt. 

Flenten , zw. ww. tr. Van mest en drek reinigen. 

Fiere, fier, bnw. i) Wild, woest, van dieren. 2) 
woest, trotsch, onhandelbaar ; hooghartig ; ingebeeld, 
vol zelfvertrouwen ; fier van, trotsch op ; hem f. 
maken, doen, inbeelding hebben ; enen f. sin, hard 
tegen, wreed jegens iem. zijn ; boos, kwaad ; in zijn 
schik, verheugd. 3) stout, dapper, manmoedig, fier 
ende frisch. 4) hevig, geweldig, erg in zijne soort; 
enen f., verschrikkelijk voor iemand. 5) schoon, 

FINEREN. '73 

fraai, rijk, van opschik, tooi; niet alle fier, in ar 

6) een fiere, znw., een trotsche gek.-moedige kleeding. 

Fiere, fier, bijw. i) Trotsch. 2) schoon, sierlijk.

Fieren, zw. ww. intr. Trotsch, hoogmoedig 
worden. 

Fierheit, znw. vr. i) Trotschheid; hooghartigheid; 
hoogheid, waardigheid. 2) zelfvertrouwen, dapperheid. 
3) sierlijkheid, pracht. 

Fiericheit, znw. vr. Trotschheid. 

Fier1 c, bnw. Schoon, welgevormd. 

Fierhke, bijw. i) Op eene trotsche, fiere, hoog


hartige wijze. 2) moedig, onverschrokken. 3) sierlijk, 
schoon (uitgedost). 
Fiertre, fierter, fietre, feretre, fertele, znw. i ) 
Lijkkist. 2) reliquieënkastje. 
Fifer, fifer, znw. m. Pijper. — Fifel, klein 

dwarsfluitje. — Fifelen. 

Fige, znw. vr. Vijg. -- Figeblat, Figeboom.

Figure, figuer, znw. vr. i) Gestalte, vorm; gesteldheid, 
wezen. 2) lichaam, ding, wezen ; menschelike 
f., mensch ; ook van eene vrouw, een meisje, 
een kind. 3) beeld, afbeelding; teeken (van den dierenriem); 
gelijkenis, zinnebeeld, zinnebeeldige voorstelling. 
— Figuurljj c, bnw. — Fignnrlike, bijw.

Figureren, zw. ww. tr. Afbeelden. 

Pc , znw. Fijt. 

Fjebone, znw. vr. Wolfsboon, lupine. 

Fijn, znw. m. i) Einde; f. nemen, f. doen; sonder 
f., in den f., ten fine, eindelijk, ten slotte; 
tallen finen, in alle opzichten. 2) dood ; f. nemen, 
doen, sterven ; ten fine comen, aan zijn eind komen; 
enen sinen f. doen, iem. dooden. 3) slot, slotsom 
de hoofdzaak, de hoofdzakelijke inhoud ; het volmaakte, 
het uitgedrukte beeld van iets; het fijne 
van eene zaak. 4) beëindiging eener zaak ; het ver 

schuld door eene leening; geldleening;-effenen eener 
enes f. maken, iemands rekening afdoen, voor hem 
betalen. 5) doel, strekking ; ten fine dat, opdat. 

F n fein, bnw. z) Volmaakt in zijne soort; afgewerkt, 
voortreffelijk, keurig; rein, zuiver, goed in 
zijne soort; van het gemoed, vroom, rein ; godvruchtig, 
trouw; van het uiterlijk, welgevormd, edel, 
schoon. 

Fijn, bijw. i) Geheel en al, volkomen. 2) fijn, 
schoon. 

Fiinheit, znw. vr. Volmaaktheid, van God. 

Fjjnlike bijw. Hetz. als f ij n, bijw. i). 

Pieken, zw. ww. tr. Slaan, beuken (oostmnl.). 

Filaterie, znw. vr. Een doosje met eene reliquie 

als amulet. 
Fileti znw. vr. Draadje; lofwerk. 
Filet out, znw. o. Gouddraad ; cantillegoud. 
Fimele fiineel, femeel, fumeel, znw. i) Korte 

hennip; touw. 2) zeef (oostmnl.). 

Fimelen, zw. ww. intr. Hennip pluizen, kaarden. 

Finalike, -1 jc, bijw. Eindelijk, ten slotte. 

Finament, -ement, znw. o. Opbrengst van geldmiddelen. 
Finaneie, znw. vr. Het opnemen van geld tegen 
(woeker)rente ; f. doen, geld schieten. 

Fine, znw. vr. Schoone. 

Fineersel, znw. o. Fijn bont, klein bont. 

Finement, znw. o. i) Zie f i n a m e n t. 2) einde. 

Finen feinen, zw. ww. -- I. Intr. i) Eindigen, 
ophouden. 2) dralen, talmen. — II. Trans. i) Betalen, 
boeten voor. 2) met woekerrente leenen. 3) 
sluiten, een koop. 

Finen, zw. ww. tr. Zuiveren (goud, zilver).
Fineren, -ieren, zw. ww. tr. i) Zuiveren, reinigen. 
2) fineert, gefineert bont, fijn bont, kostbaar bont( ?).

Fineren, -ieren, zw. ww. — I. Intr. i) Eindigen, 
ophouden. 2) dralen, talmen. — II. Trans. i) 
Betalen, geld opbrengen, boeten. 2) geld opnemen; 
gefineerde, fineerde schout, tegen woeker opgenomen 
geld. 3) geld aan een ander leenen tegen rente.

Fineren, zw. ww. intr. Op iets uit zijn, iets 
beoogen of bedoelen. 
Fineren, zes ww. tr. Vinden. 


174 F1N + RER. 

Finerer, -eerre, znw. m. Hij die iets (edel metaal) 
zuivert of reinigt. 
Fineringe, znw. vr. Het opnemen van geld. 

Fingeren -ieren, zw. ww. tr. Voorwenden, 
veinzen. — Fingeringe.

Fiole, znw. vr. Viooltje; verklw. fiëlet, fioletie, 
violette, violet. — Fiolenbloeme, (fool-). 

Fiole, znw. vr. Flesch met langen hals, fool; 

verklw. fioolkj/n ; fiolen laten sorgen. 
Piselmie, znw. vr. Gelaatkunde. 
Firmament, znw. o. Uitspansel. 
Firmerie, ferinerie, znw. vr. Infirmerie, zieken


zaal in een klooster. 
Fisicien, fisie n, fisisien, jl1isicien, znw. m. i) 
Dokter, arts. 2) natuurkenner, sterrenkundige. 
Fisike, jhisike, znw. vr. r) Geneeskunde, 2 na


tuurkennis, natuurkunde. 
Fisikere, visikere, -er, znw. m. Dokter, arts. 
Pistele , festele, znw. vr. Fistel. 

Fisteleren, Fistelen, zw. ww. intr. Inwendig 

zweren. — Fisteleringe, verzwering. 
Fitoen, znw. m. Geest die dooden kan oproepen. 
Fitsau, vilsau, fassau,.fisse, znw. o. en m. Bunsing. 
Pig , bnw. Sterk, krachtig. 
Flahuut, flaunt, znw. m. Geblaas. 
Flaioteren, zw. ww. intr. Fluitspelen. 

Flake. Zie v l a k e. 

Flaekeren, zw. ww. intr. Fladderen ; f. mei 
enen, om iem. heen fladderen, hem naar den mond 
praten. 

Plackeren, -eerera. Zie f1 a n k e r e n. 
Flambeer, znw. m. Flambouw, toorts. 
Pi lamijn, -ten, znw. o. Flanel (?). 
Plankeeren, zw. ww. tr. Verminderen, verkorten. 
Flankeeren, flackeren, -eeren, zw. ww. tr. Zich 


aan de zijde bevinden van ; als znw., zijde, hoek (?).
Pi lassaerge, fassaert, znw. vr. en m. Wollen 
lap, wollen kleed, dekkleed ; paardedek. 
Flassehe, flessche, flets, znw. vr. Flesch. 
Flatteren,-acteren, -eeren, zw. ww. tr. Vleien. — 
Flatterer (-eerre). — Flatteringe.

Flan, flaeu, vlau, _,lou, bnw. r) Mat, flauw, uit


geput. 2) flauw, laf, bloode. — Flauheit. 
Flauwelike, bij w. Uitgeput, krachteloos. 
Planwen, zw. ww. intr. i) Zijne kracht of be


wustheid verliezen. 2) verzwakken, verflauwen. 
Flaumoedich , bnw. Zwak van karakter. — 

Flanmoedicheit. 

Flauwiel. Zie fluweel. 
Fiauwij n, -ire. Zie f1 u w ij n, -i n e. 
Fledercijn, znw. o. Jicht, podagra. 


Fleeuwen, fleemoen, fleuwen, vleuwen, lw. ww. 
tr. Vleien, fleemen. — Fleeuwin e. 
Pleite, Pleiten, Zie flute, fluting e. 
Flee. Zie v l e c. 

Flemaet. Zie f 1 e u m a e t. 
Fles, bnw. Weldra, spoedig (16de eeuw). 
Flessehe, fiets. Zie f1assche. 
Fietsen, zw. mow. tr. Vleien. 


Pleuma, fleume, fluma, flume, znw. m. en o. (i). 
i) Fluim, snot; een der vier hoofdvochten in den 
mensch, waardoor zijn „temperament" bepaald wordt; 
het karakter van hem die overmatig fleuma heeft, 
het flegmatieke temperament. 2) verstoptheid in het 
hoofd, verkoudheid. 

F1eumaet, flemaet, flumaet, znw. m. Hij die 
onder den invloed van „fleuma" staat. — Fleumaticus, 
Fleumatich, Fleumich, Fleumicheit. 

Floers, znw. o. (2). Fluweel. — Floerseh, foers, 

bnw. 
Floite, f oeyte. Zie flute. 
Flockefiere, znw. m. Flikflooier, pluimstrijker. 
Floeken, zw. mow. tr. Vleien, fleemen. 
r+ loskeren, -ieren, zw. ww. tr. (Het haar op


maken (nederr.). 
Flooy'en, Toeyen, zw. ww. tr. Vleien, flikflooien. 
Floreren, -ieren, zw. mow. — I. Intr. Bloeien, 

toenemen. -- II. Trans. i) Letters, versieren ; een 

FONTEINE. 

boek, verluchten; forature, bloemversiering. 2) die 

stemme floreren, coloratuur zingen. — Fioriture. 
Florettier. Zie f o r e t tier. 
Florjjn, znw. m. Florijn, gulden. 
Flortsen, }torsen, zw. ww. intr. Knoeien, oneer


lijk zijn. — Fiortser. 
F1ou. Zie f l a u. 
Floute. Zie flute. 


Flueren, -inge. Zie vloeren, -inge. 
Finëren, -eeren, zw. ww. intr. Vloeien. 
Flume, znw. m. en vr. Stroom, rivier.
Plume, -maat. Zie fleume, -maet.
Fluntse , znw. Mannelijk teellid.
Flute, foute, leute, , floyte, fleyte, znw. vr. Fluit. 


Vgl. f1 a (h) u u t. — Flutenmaker, Flutens eler.

Pluten, floyten, floeyten, fleuyten,Houten, fieuten, 
fleyten, zw. ww. intr. Fluiten. — Plutinge, fleitinge, 
floeytinge. — Plutere, fluter, floyter, fluitspeler. 

Fluvie, znw. m. Stroom, rivier. 
Fiuwe, .ouwe. Zie v 1 u w e. 
Fluweel, vlueel, velueel, flauwiel, znw. o. Flu


weel. — Fluweeljin (flueelen, vluëlen), Pin


weelsch. 
Fluwijn, fauwijn, znw. o. Marter; marterbont. 
Fluwlne, flauwine, flume, fluijn, znw. Kussen


sloop.
Flux, flucs, bnw. Voortvarend, vlug (z 6de eeuw).
Fnase. Zie vnase. 

Friesen, zw. ww. intr. Fniezen, niezen. 
Fnuken, vnuken, zw. ww. tr. Kortwieken. 
Fobaerdie, foberdie, znw. vr. Guiterij, zotternij, 
scherts ; grap ; f. doen. 
Fobaert, znw. m. Nar, dwaas; den f. maken 

met, den gek steken met. 
Fobitasie , znw. vr. Grap, klucht. 
Poelen. Zie f o l e n. 
Foelge, fulge, foelie, folie, fuelge, znw. vr. i) 

Een blad geslagen metaal, foelie, foeliesel. 2) foelie, 

het vlies over den eersten bast der muskaatnoot. 
Foelge, foelgie, fulgie, znw. vr. Loof hut, prieel. 
Poelg aslager, znw. m. Hij die bladzilver of 

bladgoud slaat. 
Foor, foertse. Zie fore, fortse.
Foyauteit, znw. vr. Manschap, leeneed.
Foéarie , znw. vr. Bijzit van een geestelijke. 
Focariste 3 znw. m. Een geestelijke die in con


cubinaat leeft. 
Foken, feucken, zw. ww. tr. Laven (oostmnl.). 
Focharinc, znw. m. Gezouten haring die niet 

lang goed kan blijven. 
Foeke, foc, znw. vr. Klein zeil, voorzeil. 
Focken, vocken, zw. mow. tr. Een loopje nemen 

(met iemand). — Foekert, Pokert (oplichter?). 
Polen foelen, zw. ww. intr. Gekheid maken, 
boerten, sche

rtsen ; stoeien ; spotten. 
Poleren, -eeren, zw. mow. tr. Mishandelen, toeta


kelen. 
Folie. Zie foelie. 
Folie , znw. vr. Dwaasheid. 
Fomfelen, zw. ww. tr. Knuffelen. 
Fondacie, fundacie, znw. vr. Stichting; inrichting. 
Fondament, fonde-, funda-, znw. o. i) Grond


slag, onderbouw, fondeering; basis, van een driehoek 
; oorsprong, aanleiding. 2) achterste, aars. 

Fonderen, funderen, -eeren, zw. mow. tr. — I. 
Trans. Stichten, grondvesten. -- Ponderer, -eerre; 
Fondersse. — 1I. Wederk. Hem f. in, óh, -zich 
op iets toeleggen, werk van iets maken ; gefondeert, 
goed onderlegd, knap, bekwaam. 

Pone, znw. vr. Zuidwestenwind. 
Fontanelle, znw. vr. Fontenel, eene opzettelijk 


in het lichaam aangebrachte opening.
Fonts, font, font, znw. vr. Vont, doopvont. 
Fonte , fointe, znw. vr. Het storten of vergieten 

van bloed. 

Fonteinen -aine, znw. vr. i) Bronwater, welwater, 
drinkwater. 2) bron, springbron ; ook : oorsprong. 
Verklw. fonteinekijn. 


FONTEINEN. 

Fonteinen, zw. ww. tr. Met water mengen, ergens 
water bij doen. 
Ponteinstoop, fontain-, znw. vr. Waterkruik of 
kan. — Fonteinpot.

Fonteinllic, bnw. Als eene bron ontspringende. 

Fooye, ,eye, fey, voye, voy, znw. vr. i) Reis, 
weg, tocht; in alle voye, op alle manieren, iin elk 
geval. 2) weg, ruimte waarlangs men gaat; bep.: 
omgang, omloop op een dak, een toren, torentrans. 
3) schoorsteenval; verklw. fooytgien. 4) afscheidsmaaltijd 
; sijn fooy (foy) besetten, een afscheidsmaal 
gereedmaken, geven. 

Foolkijn, -ken, znw. o. Grapje; sijn f. houden 
met enen, iem. voor . den gek houden. 

Foorehe, Foortse. Zie f o r t s e. 

Foraedse, znw. m. Fourage, levensbehoeften. 

Fordse. Zie forge. 

Fore foer, fuere, znw. (geslacht afwisselend). 

i) Markt. 2) marktprijs, prijs; ook : huurprijs ; ten 
fuere, fore, naar gelang; gefuert, geprijsd. 

Foreel, forel, znw. m. Foedraal. 

Foreest, znw. o. (en vr. ?). Wildernis, woud, 

bosch, boschland ; jachtterrein. 
Forefeit. Zie forfeit. 
Forein fourain, foraen, bnw. Foreine jartie of 
cost, buiteng

ewone uitgaven (in rekeningen); als znw., 
vreemdeling. 

Foreren, -eeren, zw. ww. intr. Fourageeren. 

Forestier, foreestier, znw. m. Opzichter over een 
jachtveld, een domein ; jagermeester ; ook : boschwachter. 
— Forestiersehap.

Forst, furet, znw. o. Fret. 

Foret, znw. o. Boortje; kleine boor, fret. -- Poretmaker. 


Foretteren, -eeren, zw. ww. intr. Jacht maken 
op konijnen met fretten. — Forettier. 
Forfeit, fore-, fait, znw. o. i) Geldstraf, geldboete. 
2) pand, onroerend pand. 
Forfeiture, furfail-, znw. vr. Boete. 

Forge , fordse, forie, forgie, fourgie, foyrie, znw. 
vr. i) Werkplaats, schuur, winkel van handwerkslieden. 
2) smederij ; ook : het onderhoud van het 
hoefbeslag. 

Forgier. Zie f o r t s i e r. 

Forme, Formen. Zie v o r m e, vormen. 

Forme, bnw. Eerste, vroegere (noordoostmnl.). 

Pormerie. Zie firm e r i e. 
. Pormente, Formenteit, znw. Meelbrij.

Formeren, -ieren, zw. ww. tr. Vormen, bewerken. 
— Pormeringe.

Formij e, znw. vr. Mier. 

Pormine, znw. Valsch goud. 

Forminge. Zie v o r m i n g e. 

Formore, -oor, znw. m. Scalpel, ontleedmes ; 
graveermes, holle beitel. 

Forneise, -nayse, -nese, -noys, -nees, -nays, 
-naes, znw. vr. en o. Oven, fornuis ; ook : de hel. 
Pornicatie, znw. vr. Onkuischheid, vleeschelijke 
zonde. 
Forset, furset, znw. Naam van eene stof (16de 
eeuw). 

Forsjjn. Hetz. als f r a n c ij n. 

Forel. Zie f e r p e 1. 

Porteresse, -tresse, .tretse, znw. vr. Fort, vesting, 

versterkt kasteel. 

Fortse, forche, foortse, foirise, znw. vr. i) Kracht, 
macht, krachtsbetoon. 2) misbruikte kracht, geweld. 
Fortselike, Portseling e, foortse-, forche., bijw. 
Met geweld. 

Fortsier, forsier, forchier, foortsier, znw. o. 

Kist, ijzeren kist, met ijzer beslagen koffer. 

Fortsier, znw. m. Geweldenaar, geweldpleger. 

Fortsieren, forsieren, zw. ww. -- I. Trans. Ver 

stuk breken. — H. Intr. Breken, verbrij--brijzelen, 

zeld worden. 

Fortune, znw. vr. Wisselvallige kans ; gevaar op 
zee; als persoon, godin van het goed geluk, de 
goede kans. 

FROY. 175 

Fortuneloos, bnw. Berooid, arm. 

Fosse2 znw. vr. Krocht, kuil, put. 
Fosseit, znw. o. en vr. Gracht. 
Fosset, znw. o. Schelle of hooge stem. 
Fostein. Zie f u s t e i n. 


Fourayn, -em. Zie f o r e i n. 
Fourier, znw. m. Beambte belast niet de zorg 


voor logies.
Foute. Zie faute. 
Povisage. Zie fauvisage. 
Fraey, fray, vray, bnw. i) Opgewekt, levendig, 

flink, frisch, bij de hand; f. van, flink in, knap in. 
2) uitgelaten, dartel; pronkerig, zelfbehagen hebbende. 
Fraeyen, frayen, zw. ww. wederk. Zich mooi 

maken, zich oppronken. 
Fraeylike, fraye-, bijw. Op eene sierlijke wijze. 
Frait. Zie fret. 

Francijn, froncijn, forchijn, forsijn, frolsijn, znw. 

o. Perkament. — Franeinen, bnw. 
Frandie, (range. Zie fr i n g e. 
Franeaert, znw. m. Eene graanmaat. 
Franke, franc, vranke, znw. m. Naam van eene 
zilveren munt. 
Fransoys, -soeys, -soos. — I. Bnw. Fransch. — 

II. Znw. a) o., Het Fransch. b) m., een Franschman. 
Frasche, znw. Loof, boomtakken (?). 
Fratseren, -ieren, zw. ww. tr. Zie fr o t s e r en. 
Fraude, znw. vr. Bedrog. — Fraudieh. 
Freiel. Zie friee1. 
Freit. Zie fr e t. 
Preit, znw. Schoormuur, steenen beer tegen een 

muur. 
Frecaert. Hetz. als f r a n c a e r t. 
Fremen, zw. ww. tr. (friesch). Volbrengen, vol


voeren. 
Eremineur, frere-, -meneur, -eer, znw. m. Min


derbroeder. 
Frendi e. Zie fr i n g e.
Frenesie, znw. vr. Waanzin, zinsverbijstering. 

— Frenesieachtich. 
Freres znw. m. Kloosterbroeder ; minderbroeder. 

— Freremineur. Zie f r e m i n e u r. 
Prerie, znw. vr. Broederschap eener vrije kloosterorde. 
Prese, znw. vr. Aardbei. — Freseboom, een 
heester, aardbezieboom. 
Pret. Zie f o r e t. 
Fret (reit, frail, znw. m. Rente, interest, winst; 

mv., onkosten. 
Pretoen. Zie f e r t o e n. 
Pretoen, frelon, znw. m. Naam van eene maat 

voor vloeistoffen. 

Fretteleren, fert-, -eeren, zw. ww. tr. Van 

schuinsche ruiten voorzien. 
Frotteren. Zie foretteren. 
Freut, znw. Zie fruut. 
Prieel, frayel, freyel, froyeel, fryel, znw. m. 

Mand, biezen mat, voor verzending van vruchten. 

— Frielign (frey-, froy-), bnw., biezen. 
Fricken, zw. ww. tr. Hetz. als f r i t e n (nederr.). 
Fringe, frenge, frendie, frange, frand2e, frenje, 
frense, znw. vr. i) Franje, belegsel. 2) rand of zoon 
van een kleed; slip. 3) vezel, pluis. 

Fringen, frangen, fraengen, fringeren, zw. ww. 

tr. Met franje afzetten of versieren. 
Friseren. Zie f r o t s e r e n. 
Frisch, frisc, fris, vrisch, fresc, bnw. i) Frisch, 

bloeiend : a) van menschen, levenslustig, opgewekt, 
jeugdig, flink, schoon. b) van zaken, frisch, bloeiend, 
-krachtig, bekoorlijk. c) versch, pas bereid, van spijs 
en drank. 

Frissehaert, znw. m. Jonggezel, jonkman. 
Frisschelike, fressch-, bijw. i) Jeugdig, krach 
kloek. 2) sierlijk, bevallig, schoon.-tig, 
Friten, froylen, zw. ww. tr. Roosten, braden, 
fruiten. — Frijt .anne. 
Fritseren. Zie f r o t s eren. 
Froy, frooy, bnw. Hetz. als f r a e y, I). 


176 FROYEEL. 

Proyeel. Zie friee1. 

Proisseren. Zie frotseren. 

F+royt. Zie fruut. 

Froyten. Zie f r u t e n. 

Froc, znw. m. Overkleed van geestelijken; overkleed, 
rok, staatsiekleed. — Froelaken. 
Froekenaer, znw. m. Hij die een overkleed, 

zijne bovenkleeding, van de stad ontvangt. 

Froljjc , bnw. Vroolijk, lustig. 

Fronicke. Zie veronica. 

Fronse, znw. vr. Rimpel, vouw, plooi. 

Fronsen, zw. ww. tr. Vouwen, plooien, rimpelen.

Fronseren. Zie f r o t s eren. 

. Front, znw. o. Loof. 
Frotseleren, fruts-, Hetz. als f r o t s e r e n. 
Frotseren, (roots-, fross-, frils-, fris-, frois-, 

forts-, fronc-, -ieren, zw. ww. — I. Trans. Kneuzen, 

kwetsen, vernielen, verbrijzelen ; f. van, rukken, 

scheuren. — II. Intr. Stuk gaan, breken. — Frot


seringe, Frotsure.

Fruten. Zie friten. 
Frutenier, frutier, froyt-, znw. m. Fruithandelaar. 
Fruterie, znw. vr. Fruitkelder. 
Fruut, froyt, freul, fruit, znw. vr. en o. i) Fruit, 
ook : ooft, boomvruchten ; ook enkv.: vrucht, boomvrucht. 
2) vrucht, heilrijk gevolg. 
Fruutboom , froyl-, fruit-, znw. m. Vrucht


boom. 

Fruweel. Zie fluweel. 

Fruweren. Zie f u e r e n. 

Fu, tusschenw. Foei; als znw., schande, blaam. 

Fu, znw. Gelofte. 

G. 
Ga gay, bnw. I) Snel handelend, haastig, voort. 
varend, gauw; ook : onbedachtzaam, overijld, voor 

van Lorne ga, licht geraakt. 2) van zaken-barig; 
snel, iem. overvallende, onverwacht; met/er gayer 
doof geslagen ; van vruchten, niet kunnende duren, 
kortstondig. 

(Ga, bijw. Spoedig, schielijk, gauw. 

Ga , znw. Zie gade. 

Gabaes, znw. m. Spotter, lichtzinnige. 

Gabben , zw. ww. intr. Gekheid maken, spottend 

of smadelijk lachen. — Gabber, gabberie, gab


berdie. 

Labelle, gabeele, znw. vr. Inkomend recht, belasting; 
tolgeld.

Gachten. Zie g e a c h t e n. 

Gade, znw. m. en vr. De een van een paar; ook: 
echtgenoot, -e, mannetje of wijfje van hetzelfde dier. 
Verkleinw. gadekijn. 
Gade, gaye, ga, znw. vr. Zorg, aandacht; g. 
slaen, letten op, zijne aandacht schenken aan. 

(adelen, zw. ww. intr. Snappen. 

Gadelijo, bnw. i) Behaaglijk, bevallig. 2) aangenaam, 
welgevallig; enen is iel g., het staat hem aan, 
hij heeft er zin of lust in. 3) geschikt, gepast ; . passend, 
voegzaam. 

Gadelike, bijw. Op eene gepaste, geschikte 

wijze.

Gadeline, znw. m. Verwant. 

Gademe, gadem, znw. o. of m. i) Huisje, gebouwtje, 
stalletje, winkeltje. 2) kamer, vertrek; slaapkamer; 
te g. gaen, te bed gaan, ondergaan, van 
de zon. 

Gaden, gaeyen, zw. ww. — I. Intr. i) Zich paren 

met, overeenkomen, behooren bij ; deelw. bnw. ge


gaeyi (16de eeuw). 2) belangstellen in, zich bekom


meren om. 3) behagen, aanstaan ; voegen, lijken; 

als znw., luim, welbehagen, wil. -- II. Trans. i) 

GADERCOMSTE. 

Fner. Zie f o r e. 
Fuëren, fru-, -eeren, zw. ww. intr. Eene gelofte 
doen, zich plechtig tot iets verbinden. 
Puke, fuucke, fuycke, vuycke, znw. vr. Fuik. --^Fukevi'sch. 


Fulg1e. Zie foe 1 g i e. 
fuum, fuym, znw. m. Rook, damp, ook: 
de in het lichaam opstijgende damp.

Fumeye , znw. vr. Damp, walm ; vooral : de uit 
bedwelmende dranken opstijgende dampen, die het 
denkvermogen benevelen. 

Fumele. Zie f i m e 1 e. 
Fumich, fumoos, bnw. Damp veroorzakend, 


bedwelmend. — Famositeit. 
Fundament. Zie f o n d a m e n t. 
Funderen, -inga. Zie f o n d e r e n, -i n g e.
Furet. Zie f r e t. 
Farijn, bnw. Vuren(hout); als znw., pijnbosch. 
Fustalie, znw. vr. Vaatwerk voor wijn, fusten, 

tonnen. 
Pustein, fost-, fest-, fast-, faest-, vast-, -am, 

-aen, znw. o. Bombazijn. 
Pate, fuite, znw. vr. (?) List, streek, uitvlucht. 
Futselare, znw. m. i} Beuzelaar, tijdverknoeier. 

2) knoeier, kwaadstoker. 
Futselboee, znw. o. ; dat f. soeken, uitvluchten 

zoeken. 
Futselen, zw• ww. intr. Beuzelen, knoeien. 
Futselinge,znw. vr. i) Beuzelarij, beuzelpraat, 

onzin. 2) nesterijen, zaken van weinig waarde. --

Futseltol, tol van kleine waren. 
Fuum. Zie fume. 
Fuweren. Zie f u ë r e n. 


Gelijkstellen, vergelijken. 2) voegen, schikken, beschikbaar 
stellen. 3) schikken, inschikken, toestaan. 
4) in een zekeren, vooral slechten, toestand brengen, 
toetakelen ; in zedelijken zin, schenden, onteeren; 
wederk. zich bezoedelen, zich bevlekken.

Mader, znw. Hek, traliedeur (oostmnl.). 

Gaderaer, znw. m. i) Verzamelaar, ook van geld, 
potter, schraper. 2) hij die belastingen heft, ontvanger.
Gaderboee, znw. o. Boek waarin de zettingen 

en omslagen zijn opgeteekend.
Oadere gader, gaer, bijw. Te zamen; vgl. 
b e i d e g a dte gader, te zamen, te Bader,

e r, al-; 
te g. doen, bijeenbrengen ; te g. dragen, overeenkomen 
; te g. comen, bij elkaar komen ; elkander 
vijandelijk naderen; van landen, vereenigd worden; 
te g. loten, bijeenkomen; op elkaar inrennen ; te g. 
slaen, bijeenvoegen; te g. trecken, tr., bijeenbrengen, 
bijeenhouden; intr. samenkomen, zich ver 

paren; te g. vallen, op elkaar inrennen; te-eenigen, 

g. voegen, vereenigen; pass., aan elkaar palen, grenzen, 
van landen. 
Gaderen, Bederen (oostmnl.), garen, zw. ww. --

I. Trans. Vergaderen, verzamelen, bijeenbrengen; 
inzamelen, innen; g. uyt den buydel. — II. Wederk. 
Bijeenkomen, zich verzamelen ; strijdkrachten bijeentrekken. 
-- III. Intr. Hetz., ook : samenscholen. 
Gadergelt, znw. o. Aandeel in een hoofdelijken 
omslag. 
Gadergoet, znw. m. Gierigaard, schraper. — 
Gaderpenninc, (kadergout.

Gaderinge, gederinge, garinge, znw. vr. i) van 
gaderen, inzameling, hoofdelijke omslag. a) van hem 
gaderen, bijeenkomst, vergadering; samentrekking 
van strijdkrachten; samenscholing, oploop, complot; 
samentreffen, gevecht. 3) vergadering tot het on


derzoek naar de grenzen van een leen. 


Gadereomste, znw. vr. Samenkomst. 


GADERLEGER. 

Gaderleger, Baer., znw. m. Compagnieschap. 
vaderloop, znw. m. Volksoploop. -- Gader-
Ior11 e. 
t aderluken, gaer-, st. ww. intr. Stevig geslo. 
ten zijn. 
Gadermeester, znw. m. Ontvanger van belastin 
en. 
1 adersprake, -sprekinge, znw. vr. Samenspreking, 
bespreking, ook van gemeentezaken. 

Gadervoeginge, znw. vr. Samenvoeging, ver 

-binding. 

Gadinge2 gayinge, znw. vr. i) Paring. 2) wel 

kooplust, gading; sine g. maken van,-behagen, lust ; 
zijn voordeel doen met. 3) volop, zooveel als men 
maar wil. 4) soort, van natuurvoortbrengselen. 

0ading e, gadinc, godinc, gaudinc, znw. o. Gooi-, 
gouwgericht, in versch. streken meestal driemaal in 
't jaar gehouden onder voorzitterschap van den 
gooi-of gouwgraaf.

Gadoot, gay-, gau-, gee-, znw. vr. en m. Plotselinge, 
schielijke dood: a) beroerte. b) pest. 
GradooP, gee-, znw. m. Schielijke doop, nood doop. 
-- Gadopen.

Gadsat, -ten, Zie g o d s a t, -ten. 
(tae . Zie gay. 
(tae derie, znw. vr. Galerij. 
Gaem. Zie gamel. 
Gaen, onr. st. ww. -- I. Intr. A. Met een pers. 
als ondw. i) Gaan, loopen, herhaaldelijk verzwegen; 
ende so, ende so henen, en hij weg; met een ander 
ww. verbonden als omschrijving van den tijd; g. 

scouwen, rusten, siriken, schaven, schuven ; laten g., 
laten varen, laten loopen ; bedevaert g., pelgrimage 
g. ; banloke, walergange g., rondgaan om ze _te 
schouwen ; siere straten, s. verde g., zijns weegs 
gaan ; te nieute, niewete, g., te niet gaan ; met kinde 
g., groot (van kinde) g., zwanger zijn. 2) komen; 
wandelen ; te werk gaan. 3) met voort. ; g. ane, 
overgaan tot, beginnen ; aangaan, verwant zijn; 
des g. aen, de scheidsrechterlijke beslissing overlaten 
aan; g. aen ene scehenkennisse, het onderzoek eener 
zaak door schepenen verzoeken ; niet g. aen enes 
gebot, zich (niet) aan iem.'s bevel storen ; g. in sin 
geel, in 't bezit van zijn goed hersteld worden; 

g. in hem selven, tot zich zelf inkeeren ; in bant 
(enes bande) g., zich onderwerpen ; in arbeit g., 
barensweeën krijgen; g. jegen, zich verzetten, tegen. 
gaan ; g. met, omgaan; g. na (naer), staan naar, 
streven naar; enen te na(er) g., iemand in het nauw 
brengen ; te na komen ; g. om, najagen, uit zijn op; 
om broot g., bedelen ; g. ot, steunen op, afgaan op; 
g. oh sijn recht, zich op zijn recht beroepen; desg. 
o1 enen = des g. aen enen; g. over, zich met iets 
inlaten ; over een ordeel g., een vonnis wijzen ; g. te, 
zich begeven, zich wenden tot; ten swaerde g., door 
het zwaard gedood worden ; g. ute, van, zich ver 
g. vore, doorgaan voor. -- B. Met eene-wijderen; 
zaak als ondw. i) Gaan, loopen, verloopen; te nieute 
g., te niet loopen, verdwijnen. 2) komen, zich richten 
; doelen op ; palen aan (een land) ; heen en weer 
gaan, rondgaan ; in medicinen g., in de apotheek 
voorkomen ; gangbaar zijn, van munten, in borsen g.; 
weggaan, heengaan ; in zwang gaan, plaatsgrijpen; 
opgang maken ; van water, vloeien, stroomen ; m. e. 
dat., komen aan, iem. toekomen. 3) met voorz.; 
g. aen, beginnen, betrekking hebben op, ergens mede 
gemoeid zijn, raken, aangaan; g. boven, staan boven; 
te boven gaan; in bant g., op handen zijn; 
m. d. dat., overvallen ; g. jegen, gericht zijn tegen; 
halen bij, g. na (naei), ter harte gaan ; g. oj5, toegang 
geven tot; doelen op ; neerkomen op, opbreken 
; staan aan, afhangen van ; g. over, neerkomen 
op, iemand treffen ; te gode g., ondergaan, van de 
zon ; g. te, betrekking hebben op ; passen, behooren 
bij ; aangaan, raken. -- II. Onpers. i) Het gaet, de 
zaak neemt een zekeren loop ; het gaet achterwaert. 
2) met voorz., het g. aen, het gaat ter harte; het 
staat aan iem. ; het heeft betrekking op iets, iets is 
GAYLIKE. 177 

er mee gemoeid ; het g. in bant, het loopt mee; 
het gaat (iem.) aan, hij heeft recht op ; het gaet 
met mi, ik ben voorspoedig ; het gaet jegen mi, het 
loopt mij tegen; het g. off, het wordt ernst met; 
het gaet over, komt neer op, treft; het gaet uten 
stele, het wordt ernst voor, ziet er leelijk uit met. 
-- III. Eene enkele maal als tr. ww. ; die see g., 
op de zee loopen.

Gaen , znw. o. i) Tocht, reis ; ténen Bane, achtereenvolgens, 
2) weg. 3) gaens hebbende, aan de 
hand hebben, eene bezigheid, een geschil.

(wende, deelw. i) in enes g-n live, zoo lang 
iem. op de been en gezond is. 2) vergankelijk, wis 

-selvallig. 
Gaenlijc, bnw. Begaanbaar. 
Gaer. Zie gad e r. 
Gaer, bnw. z) Klaar, gereed; gaar, van spijzen, 

van bier, van brood. 2) in goeden staat ; dacgaer, 

3) bereidwillig, bereid. 
Gaer, bijw. Geheel en al, volkomen, geheel. 
Gaer, znw. Begeerte.
Gaer , znw. Wapenrusting. 
Gaerbraderie, znw. vr. Gaarkeuken. 
Gaerdachtich, gard-, -atich, goordotick, bnw. 

Gortig, van varkensvleesch. 

Gaerde, garde, gerde, geerde, gaert, znw. vr. i) 
Tak, twijg, rijs; vklw.gaerdekijn. 2) stok, roede, geeselroede, 
prikkel; gaertstoc, stok met een prikkel 3) 
roede, als maat; de engelsche el. 

GaerdeJ gairde, garde, gerde, gaert, znw. vr. en 

m. Tuin, hof; otter gaerden (ohten garden) lopen, 
landlooper zijn, op den boer loopen, gaarden.
Gaerde , znw. vr. Wachter, lijfwacht. 
Gaerdelant, znw. o. Tuinland, moesgrond. 

Gaerdemeester, znw. m. Hovenier, tuinman. 
Gaerden, zw. ww. intr. Tuinieren, den tuin be


arbeiden. 
Gaarden, zw. ww. intr. Plunderen, stroopen. 
Gaerdenare, gerde-, gairde-, -naer, -niere, 

-nier, znw. m. Hovenier, tuinman. Vr. Gaerdeniere 
(gard-,), Gaerdenierster (gard-), Gaerdenersse. 


Gaerderie, znw. vr. Tuinderij, warmoezerij. 
Gaerdvoet, znw. m. Roedevoet, eene bep. maat. 
Gaerfang, geerfong, znw. m. Harpoen (friesch). 
Gaerlike, bijw. Geheel en al. 
Gaerlukon, - com ste. Zie g a der-. 
Gaermeester, leger. Zie g a d e r-. 


Gaern. Zie g a r e n. 
Gaernate. Zie g a r n a t e. 
Gaerne. Zie g e r n e.
Gaarne, grane, znw. m. ; mv. granen, ger


nen ; verklw. gaerneline, baardharen, knevel (van 

dieren).
Gaernijn, bnw. van garen. 
Gaernsterege, znw. vr. Spinster.

Gaars, G7 aersoen. Zie gars, g a r s o e n. 
Gaert , znw. m. Prikkel, puntig voorwerp ; staaf 
met prikkels, scherpe roede. -- Gaertstoc. 
t+aert, znw. m. Tuin, hof. Vgl. b o o m-, w ij n


g a e r t.
faerweeamere. Zie g e r w e-. 
Gaeuweloos, gaeuwon. Zie g a u w-
Gaffanoen. Zie gonfanoen.
Gaffel , gafel, -ele, znw. m. Gaffel, vork. 
Gagaet, gagates, znw. m. Git. 
Gage , gaye, znw. vr. Bezoldiging, wedde. 
Gagel, znw. o. Gagel, mirtedoorn; Gagelbosch, 

-ereut, -lant, -olie, -saet. 

Gay, gaey, bnw. Opgewekt, lustig, levendig.
Gay, gaey, znw. m. Gaai, de vogel.
Gay, gaey, znw. m. Papegaai, mikvogel. -- Gay


dach, dag waarop naar den gaai wordt geschoten. 

— Gayfeeste.
Gaydoot. Zie g a d o o t.
Gaye. Zie gade en gage. 
Gaylike, bijw. In eene opgewekte, vroolijke 


stemming. 


:178 GA.YLIKE. 

Gayllke. Zie galike. 
Gain e. Zie gadinge. 
GayOle, gayool, znw. vr. i) Kooi. 2) gevangenis. 
Gtakelen, zw. ww. intr. Schateren. — Gakelaer. 


( alanga, Zie g a l i g a e n. 
Galant, znw. m. Alantswortel. 
Galant, znw. m. Eene soort wijn. 
tlalbaen, znw. o. Welriekende hars. 


Galchhoel. Zie g a l g e h o e 1. 
Gale, znw. m. Vurige plek aan de huid, huid uitslag 
; verklw. gaelk yn. 
Galeye, galei, geleye, galeide, znw. vr. Galei; 

ook : roeiboot. 
Galeye, -eide, znw. vr. Woonstede. 
Galeye, .gallye, znw. vr. Galerij, zuilengang. Vgl. 

g a e 1 d e r 1e.
Galeyer, -leider, znw. m. Roeier eener galei; 
zeeroover. 

( aleyer. Zie g 1 e y er. 
(alen, gaelen, zw. ww. intr. Verlangen, begeeren. 
G abn, zw. ww. intr. Misbaar maken, aangaan. 
Gtalentine, 1, znw. vr. Visch of vleesch in 


gelei. — Galentinen, ww.; snoec galenlinen. 
galerie. Zie g a e l d e r i e en g a l e y e, 3de Art.
Galgaert, znw. m. Galgenaas, schandbrok. 
(alge, galch, znw. vr. Galg; dutte ende g., het 

halsrecht, recht om doodstraffen toe te passen, die 

g. des crucen, cruces, het dwarshout van het kruis. 
Galgenaes, znw. m. Hetz. als g a 1 g a e r t.
Galgehoel, galch-, znw. vr. Galgeveld; ook 
galgevelt. 

Galgenaer, -are. Hetz. als g a 1 g a e r t. 
Galgenberouwe, -berou, znw. o. Galgenberouw. 
Gal$estoo , znw. m. Dwarshout van het kruis. 
Gallaert, bnw. Stout, vermetel, krachtig. 
Galigaen, galiga, galange, galanga„ znw. Wel. 

riekende wortel, dien men at als thans gember. 
}alge. Zie B a d e l ij c. 


Ga1j C, gaylijc, bnw. Plotseling, onverwacht. 
Galike, gaylike, bijw. Schielijk, plotseling. 
Ualilien, znw. m. Galileër. 
Galinge, bijw. Hetz. als g alike. 
ealioen, znw. Galjoen. 


Oalioot, -ole, galiol, znw. m. Roeier van eene 

galei, matroos; zeeroover. 
Galiote, gaillioot, znw. vr. Galjoot, een roeischip. 
Galla gal, znw. vr. Gal; g. ende alsem : die 

dune en hevet gene g. ; sonder g., zonder kwaad, 

zonder erg; blischaj5 sonderg., onvermengde vreugde. 
Galloye. Zie g a 1 e y e, ede Art. 
Gallen, zw. ww. tr. Met gal mengen ; die shise 

gegallet.

eallich, bnw. Met gal vermengd, vergald. 
Galm, znw. m. Klinkend geluid, galm. 
Galmgat, znw. o. Galmgat van een toren. 
Galnote, -noot, znw. vr. Galnoot, galappel. 
Galoys, galoos, waloos, bnw. Galliër, Waal. 
Galootse, -lotse, znw. vr. Lederen overschoen. 
Galpen, zw. ww. intr. Schreeuwen, gillen, van 

dieren. 

Gamalien, -leon, znw. m. Cameleon. 
Game , znw. o. Streek, leelijke grap, spot. 
Gamel, bnw. Oud; nachtgamel, nachtgaem, een 


nacht oud, van haring. 
flange, genge, bnw. Gangbaar, gange ende gave. 
Gangen, zw. ww. intr. Gaan (meestal in het rijm).
(langer , -ere, znw. m. Wandelaar, reiziger. 
Gangich, gengich, bnw. In werking (v. e. molen). 
Ganginge, znw. vr. Processie ; bedevaart. 
Ganc, znw. m.; gange (genge), znw. vr. -- A. Van 

levende wezens. i) Gang, wijze van gaan. 2) •het 
gaan, het vermogen om, ook : het recht om (ergens) 
te gaan. 3) het gaan, het loopen; enen g. goren, 
lopen, doen, maken ; den g. hebben, zich begeven; 
zich bevinden, ophouden; den g. nemen, heengaan; 
enen den g. benemen; sinen g. Betten te, zich zetten 
tot. 4) gang, spoed, vaart; dits ganc, daar ga ik, 
zal ik u maar voorgaan ? ; het te gange hebben, het 

GARDENIER. 

naar den zin hebben. 5) tocht, reis, gang; aen sinen 
g., onder weg; ter loops; aen énen gange, onmiddellijk 
daarna; tsinen gange, zijns weegs; ie 
Bange staen, gelegen zijn, geschapen staan met; 
me/te ganc, onderwijl, intusschen; eensganges, rechtstree 
; eene vacatie, vacatiegeld, -kosten ; maal, 
keer, reis ; streek, list, hinderlaag ; buien gange, het 
spoor bijster. 6) wijze van doen, manier. -- B. Van 
zaken. i) Het gaan, gang, beweging, loop; g, heb 

gangbaar zijn. 2) spoed, voortgang. 3) wijze,-ben, 
houding ; het en houdet (hevel) en genen g., het 
heeft geen houding, komt niet te pas. 4) de juiste 
maat, breedte. 5) prijs. 6) gang, doorgang, doorloop; 
onderaardsche gang, loopgraaf; riool, gancvager, 
rioolveger. 7) loopplank. 8) hengsel. 9) een gedeelte 
van den ketting in een weefsel als eenheid genomen, 
een zeker aantal (meest 40) draden in den 
ketting. 

Gancacht, bnw. In goeden staat. 

Gancachtich, gang., geng-, genc-, -aflich, bnw. 
i) In goeden staat, kant en klaar. 2) gangbaar, 
geldig, van munten. 

Gancbaer, genc-, bnw. i) Begaanbaar. 2) gangbaar. 


Ganogave, bnw. Gangbaar, eig. gange ende gave.

Gancpat, znw. m. Voetpad, looppad. 

Ganevoer, -voir, bnw. Op het punt van te vertrekken, 
gereed tot den aftocht. Vgl. k e r c v o e r. 

Gans, znw. vr. Gans; te gansen werj5en, op het 

ganzebord spelen; benaming eener munt. -- Gans


bradere, Gansebloet, Gansei, Gansemarct, 

-lake (poel); -menger (koopman); -panne, -pipe= 

-smout, -viogel. 
Gans, in basterdvloeken, Gods. 
Gans, gants, ganisch, ganisc, gantz, bnw. i) Ge


zond : a) welvarend; genezen, hersteld ; gans ende 

gesoni; b) gezond, heilzaam.' 2) in zijn geheel, on


geschonden, gaaf; ganser huut, heelhuids. 3) oprecht, 

zuiver, rein, standvastig in het goede ; mei ganser 

sinne, betrouwbaar; hi en is niet gans, men kan 

niet op hem aan ; heilzaam voor 's menschen ziel; 

van gansen rade, die goede, nuttige besluiten neemt. 

4) in zijn geheel, volkomen, gansch. 

Gans , bijw. Geheel en al, volkomen. 

Gansbancstede, znw. vr. Recht op eene plaats 

op de banken, waar ganzen verkocht worden. 

Ganse, znw. vr. Genezing, herstel. 

GanseCIIle, znw. vr. Kuil waarin ganzen be


waard worden (?). 

Ganselike , gansch-, bijw. Volkomen, geheel en 

al; oprechtelijk. 
Ganson, zw. ww. intr. Ganzen vangen.— Ganser. 
Ganson ganssen, ganisen, gancen, genen, zw. 

ww. tr. i) ^Heelen, gezond maken, genezen. 2) rei


nigen, zuiveren, goed maken voor het gebruik, van 

water. 3) voltooien, volmaken. 

Ganserecht, znw. o. Het recht om ganzen te 

houden. 

Gansheit, znw. vr. Goede toestand, gezondheid. 

Gansinge, znw. vr. i) Genezing, herstel. 2) ge


neesmiddel, geneeswijze. 3) voltooiïng, volmaking.

Glansmaker, znw. m. Heiland. 

Gantel, znw. m. en vr. Kreek. 

Gapaert, gayer, znw. m. i) Gaper, hij die met 

open mond staat te kijken, kijker. 2) domoor. 

Gapen, zw. ww. intr. Gapen, een open mond. 

hebben ; g. op, aangapen; g. na, snakken naar, jagen. 

naar, op iets uit zijn. — Gapinge, gaping, spleet.. 

Garant , znw. m. en o. Borg ; borgtocht. 

Gardatich. Zie g a e r d a t i c h. 

Garde. Zie g a e r d e.

Gardebras, znw. m. Armplaat, een deel der, 

wapenrusting.

Garde!, znw. m. IJzeren duim; anker, bout. — 
Gardelsteen, de steen waarin de „gardel" geslagen 
wordt. 

Gardelant. Zie g a e r d e 1 a n t.

Gardenier. Zie gaerdenier. 


GARDIAEN. 

Gardiaen, znw. m. Overste der kloosters van 
bepaalde orden, kloostervoogd. 
Gardich, bnw. Gortig, van varkensvleesch. 
Gardine. Zie gordine.

Gare, gaer, znw. m. Begeerte, aandrang, ijver.
Gare, bijw. Zie g a e r, bijw.
Gare, gaer, znw. vr. Wapenrusting, uitrusting.
Gareel. Zie g o r e e 1.
(laren, gaern, garn, znw. o. i) Garen. 2) (oostmnl.), 


net. 

Garen. Zie gad eren. 
Garen, bijw. Zie g e r n e.
Garen , zw. ww. tr. Begeeren. 
Garenboom, gaern-, znw. m. Weversboom. 


Garenhuus, znw. o. Garenhal. 
Gareneoper, Znw. m. Koopman in garens. 
Garenwinde, Barn-, gaern-, -twinde, -windel, 


znw. vr. i) Haspel. 2) garenwinder. 
Gargari serene zw. ww. intr. Gorgelen. — Gargarisatie.


Garigoensch, znw. o. Jargon, koeterwaalsch. 
Garioffel. Zie geroffel. 
Garite, garrite, galite, znw. vr. Wachthuisje op 


een muur, wachttoren ; huisje aan de vest of den 
muur, ook : de gewelven aan een stadsmuur. — 
Gariten, van „gariten" voorzien. 

Garlande, ger-, -lange, znw. vr. Krans, bloem


slinger; bloemrand om kleederen. 
Garlen. Zie garrelen. 
Garnate. Zie g e e r n a e r t (garnaal). 
Garnate, gaernate, grenale, znw. m. Granaat


appel ; ook aj5j5elgarnate en jumegarnate. — Garnate(
n)boom.

Garnate, garnaet, gernale, znw. m. Granaat 

(edele steen). 
Garnate, gernate, znw. m. Een witte zoete wijn. 
Garnement, znw. o. Kleedij, kleeding. 

Garnisoen, gern-, znw. o. i) Voorraad, krijgsvoorraad 
; in g. leggen, in een voorraadschuur leggen. 
2) garnizoen, bezetting. 

Garnissement, znw. o. Versiersel. 

Garoffel. Zie geroffel. 
Garrelen, gerrelen, garlen, zw. ww. intr. Snap. 


pen, snateren ; brommen, knorren. 
Garren, gerren, zw. ww. intr. Hetzelfde. 
Gars. Zie g e r s. 
Garser, garsinge. Zie g e r s e r, -i n g e. 

Garsoen, fiers-, gaers-, gans-, garch-, znw. m. 
i) Schildknaap, page; knecht, bediende. 2) man uit 
het volk, vent. 3) knaap, jongeling; herdersknaap. 

Garst. Zie g e r s t.
Garst, gast, znw. Viertal, gast (dial.) ; een viertal 
garven gemaaid graan. 
Garsten, gasten, zw. ww. tr. Het graan aan 
„garsten" zetten. 
Garstich, gardstich, gerstich, bnw. Garstig, gortig, 
van vleesch en visch. 

artery znw. Eene botermaat (friesch).
aarstip n. Zie g e r s t ij n. 
Garve, garve, znw. vr. Garf, schoof. 
Garucamer. Zie g e r w e c a m e r. 
Garwe. Zie g e r w e (eene plant). 
Gascoenge, garsc-, znw. m. Een wijn uit Gascogne. 
Gaspe, znw. i) Haak. 2) gesp. 
(passe, gas, znw. vr. Straat (oostmnl.).
(rast, znw. m. i) Vreemdeling; des hemels g., 

uit den hemel geslotene; sins lives g. sin, van het 
leven beroofd zijn. 2) gast; bezoeker van een herberg, 
klant. 3) vijandelijk krijgsman, vijand. 4) persoon, 
manspersoon. 5) gastheer (zeldzaam). 6) handelsgezel, 
vennoot, of lastgever (?). 

Gast (viertal schooven). Zie g a r s t. 
Gast, bnw. Garstig, bedorven, van vleesch. 
(astdinc, znw. m. ; -dinge, znw. vr. Vorm van 


proces voor vreemdelingen. 
Gastebot, gastbot, znw. o. Dagvaarding van een 
burger door een niet-burger. 
Gastelij c, bnw. Gastvrij, herbergzaam. 

GAVELINE. 

Gasten. Zie gars ten.

Gasteren, -eeren, zw. ww. tr. Plunderen, ver 

-woesten. 

Gasterie, gastrie, znw. vr. i) Het houden van 
herberg of gaarkeuken ; de gemaakte verteringen, 
het leveren van eten en drinken. 2) gastvrijheid; 
het verleenen van gastvrijheid ; inkwartiering. 3) 
logeerkamer. 

Gast edine. Zie gastdinc. 
Gasthuus -buys, znw. o. i) Een huis tot opneming 
en verpleging van vreemdelingen. 2) godshuis, 
armenhuis. 3) gasthuis, ziekenhuis. 4) logement, her


berg. — Gasthuusclocke, -erve. 

Gasthuusboef, znw. m. Landlooper. 
Gasthuusmeester, znw. m. i) Bestuurder van 
een „gasthuis". 2) logementhouder, waard. 
Gasthuusvoget, znw. m. Hetz. als g a s t h u u smeester, 
i). 

Gastich. Zie garstich.

Gastcamera znw. vr. Kamer in een klooster, 
waarin vreemdelingen worden opgenomen.
Gastmeester, znw. m. Hij die in een klooster 
met de ontvangst van vreemdelingen is belast. 
Gastrecht, znw. o. i) Rechtsbedeeling voor 
vreemden ; kort recht. 2) hetz. als g a s t d i n c. — 

Gastrechter. 

Gastwaerder, -verder, znw. m. Gastheer, hij 
die vreemdelingen ontvangt. 

Gat, ghat, znw. o. i) Open plaats in een voorwerp, 
opening ; verklw. gaelkijn, gale-, mv. gaterkine 
; een gat in sine kant hebben, goedgeefsch zijn; 
kant sonder gal hebben, gierig zijn ; opening, bres, 
toegang. 2) doortocht, doorgang; poort, deur; zeegat, 
haven ; weg; tallen gaten, allerwege ; achter 

uitweg. 3) hol, kuil, spelonk, krocht; hok-deurtje, 
(duufgal), middel om te ontsnappen; kerkerhol, ge. 
vangenis, gat. 4) opening, kanaal in het dierlijk 
lichaam; ademgal, keelgat, nesegal, ersgat (gal); 
ook : porie, zweetgat.

(laten, zw. ww. tr. Gaten in iets maken ; gegaet, 
met gaten; doregaet; ook: doorwonden. 
Gaterich, Gatich, bnw. Gaten hebbende, met 
gaten : ook : zweetgaten hebbende, poreus. — Gaticheit. 


Gatsatten. Zie godsatten. 

Ganderen, -eeren, zw. ww. intr. Het genot of 
gebruik van iets hebben. 
Gaudine, znw. vr. Wild, ongedierte. 
Gaudlnc. Zie g a d i n c. 
0 audoot. Zie ga d o o t. 
Gauge, znw. vr. IJkmaat. 
Gaugedinc, Gaudinc, znw. o. Hetz. als g a


d i n c. Gouwrechtbank, landschapsgericht. 

Gaugeren, -eeren, zw. ww. tr. Peilen, roeien (wijn).

Gauw. Zie ga. 

Gauwediefj gouwe-, znw. m. Gauwdief. 

Gauwe1oos gaeuw-, bnw. Slordig, achteloos, 
zorgeloos. — Gauweloosheit.

Gauwen, gaeuwen, zw. ww. intr. Zich bekom 

om.-meren 

Gauwicheit, znw. vr. Gauwheid, slimheid. 

Gave, znw. vr. i) Gift, gave, geschenk; verkiw. 

gavekijn, gaefkijn, presentje; die g. Gods, euphem. 

pest, toeval, beroerte. 2) toewijzing van het onder


houd van een dijkvak.

Gave, geve, bnw. — A. Van zaken. i) Onge


schonden, gaaf; gans ende g. 2) geschikt om te ge


bruiken, gezond, onschadelijk. 3) gangbaar, geldig; 

gauge (genge, Binge) ende g. 4) volmaakt, voortref


felijk; van het gemoed, waarachtig, oprecht. — B. 

Van personen. Voortreffelijk, uitmuntend, oprecht. 

Jave, znw. m. Gever, in raetgave, raadsman. 

ve, bijw. Op eene volkomen wijze, voldoende. 

Gavel. Zie gaffel. 

Gavele, gavel, znw. o. Belasting op verschillende 

stoffen, b. v. zout; belasting, cijns; leg. staen, schat 

zijn.-plichtig 

Gaveline, znw. vr. Werpspiets, speer. 


^8o GAVELOTE. 

Gavelote, znw. vr. ; gaveloi, o. Hetzelfde. 
Gavemilde, bnw. Goedgeefsch, mild. 
Gaven, zw. ww. tr. Begiftigen, beschenken. 

Gayer, znw. m. Gever, hij die gaven schenkt 

(God) ; ook gavegever. 
GaWech, znw. m. Looppad, voetpad. 
Ge., vóór een ww. als uitdrukking van het be


grip, ,,perfectief". De meeste niet-samengestelde 
infinitieven hebben duratieve beteekenis. 
-gei enclytisch vnw. Ze. 

a:e toonlooze vorm van gi. 
Geabiteert. Zie gehabiteert.
Geachemeert. Zie a c h e m e r e n. 
Geacht, gehackt, deelw. bnw. r) Geacht, gezien. 
2) geacht hebben, van plan zijn. 3) geachte tale. Zie 

achten. 


Geachten, zw. ww. tr. i) Schatten, taxeeren. 

2) achten, eeren. 
Geadelnen, zw. ww. intr. Ademen. 
Geadert, bnw. Aderen hebbende, geaderd. 
Geaenbeden, geane-zw. ww. Aanbidden. 
Geaenschjjnt (gean), Geaensicht, bnw. Een

-

menschelijk gelaat hebbende. 

Geaerft. Zie geërvet. 
Geaerket. Zie gearket. 
Geaermt. Zie gearmt. 
Geaert, bnw. Aren hebbende. 
Geaetsenleert. Zie achemeren. 


Geaffalgeert. Zie affelgeren, 2). 
Gealseert, -iert, bnw. Zie a is e r e n. 
Geamaleert. Zie g e a m e l g e e r t. 
toeambacht bnw. Met een ambt bekleed ; met 

eene ambachtsheerlijkheid beleend. 
Geamelgeert, deelw. bnw. Geëmailleerd; ge


schilderd. 


GFeanden, gehanden, zes. ww. tr. Wreken. 
Geanget, bnw. Angel(s) of stekel(s) hebbende. 
Geankert, deelw. bnw. i) Geankert liggen, voor 

anker 1. 2) bevestigd, vast verbonden, verknocht. 

Geantworden, gant-, -werden, -woirden, zw. 
ww. tr. en intr. i) Antwoorden. 2) zich verantwoorden, 
in rechte. 3) beantwoorden aan, erkentelijkheid 
betoonen voor iets. 

Geappoenteren, zw. ww. tr. Schikken, bijleggen. 
Gtearket, -aerkel, bnw. Met kruisbogen of ge


welf bogen. 
Gearmgaet, bnw. Een armsgat hebbende. 
Gearmt, -aermt, bnw. Armen hebbende. 
Gearnen, zw. ww. tr. De vruchten van iets 

plukken : a) van iets voordeel, baat hebben. b) voor 
iets boeten. 
Geauctoriseert, geaut-, bnw. Door geloofwaardige 
getuigen bevestigd, uitgemaakt; authentiek.

Geaventuurt, bnw. In gevaar verkeerende. 
Gebaelget, -bailget, deelw. bnw. Omheind, afgezet.
Gebaer. Zie g e bare.
Gebaerde, -baerd, -bard, -berde, -beerde, znw. 


vr. Wijze van zich voor te doen; misbaar, leven. 
Gebaerresse, znw. vr. Moeder. 
Gebaert, bnw, Een baard hebbende; als znw. 

gebaerde ende ongebaerde, mannen en vrouwen. 
Gebaert. bnw. Op de lijkbaar liggende; in de 
kist liggende.
Gebaerte, -bene, znw. vr. z) Houding, uiterlijk, 

manieren. 2) leven, rumoer, helsch kabaal. 
Gebaf, znw. o. Geblaf, gekef. 
Gebat, znw. o. Gebak, brood. 
Gebaichte. Zie gebulchte. 
Gebalct, bnw. Met balken voorzien ; van een 

schip, met een verdek. 
Gebalengeert, deelw. bnw. Voorzien van een 
ankerboei. 
Geban, znw. o. Plaats waar iemand thuishoort, 
domicilie. 

Gebandet, Gebandeert, bnw. (wapenk.). Met 

een rechterschuinbalk ; schuins, in de schuinte. 
Gebannen, deelw. ; g. vierschare, gedinc, sf rake. 
Zie bannen. 

GEBENEDIERN. 

Gebannen, st. ww. tr. Den ban uitspreken over, 
vervloeken. 

Gebant, znw. o. i) Wat saamgebonden is, bundel, 
pak. 2) Dat waarmee men bindt of verbindt, 
verbinding. 

Gebarbacaent, -barbelcane, bnw. Met een voormuur 
of buitenwerken versterkt. 
Gebare, -here, -baer, znw. vr. r) Wijze van zich 

voor te doen, houding, manieren; zijn g. verliezen, 
zijn tramontane, de kluts kwijt raken; g. doen, eene 
houding aannemen ; g. maken als of; g. hebben als 

of. 2) uiterlijk, gedaante, vorm; in dier g., op die 
wijze, zooals ; ook : als of ; in der selver g., juist 
alsof. 3) geraas, rumoer, getier, misbaar; quad g. 
maken, rumoer of een oploop veroorzaken. 

Gebaren, -beren, zw. ww. intr en wederk. (zeldz.). 
i) Eene zekere houding aannemen : a) zich vertoonen 
zooals men is, zich houden; te werk gaan, 
handelen ; enen laten g., iem. laten begaan. b) zich 
vertoonen, er uit zien; zich aanstellen. c) eene 
schijnbare houding aannemen, zich voordoen, zich 
houden alsof. 2) te keer gaan, zich verzetten, aangaan, 
razen, tieren ; een geluid maken.

Gebaren , zw. ww. tr. Ter wereld brengen. — 

Gebarersche, Gebaerresse, Gebaringe.

Gebareert, bnw. Gestreept.

Gebarsten -barsten. Zie g e b e r s t e, -e n. 

Gebast znw. o. Geblaf, gebas; enen honig. Benden, 
honden op hem afsturen ; niet eens honis g. hebben, 
geen kik geven, geen blaf te zeggen hebben. 
Gebataelg eert, gebatl-, -iert, deeles. bnw. i) In 
slagorde geschaard. 2) in staat van tegenweer, ver


sterkt. 


Gebaten, zw. ww. intr. Baten, voordeel doen. 

Gebbe, znw. Eene soort van visch. 

Gebeddet, -bedt-, -bed, bnw. i) Van bedde. Van 
een bed voorzien. z) van hem bedden, te bed liggende. 
Gebede , znw. vr. en o. i) Bede, gebed, voorbede. 
2) bidcel. 

Gebeden. Zie gebeiden. 

Gebeden, zw. ww. intr. Bidden; tote ic gebede, 
tot ik gebeden heb.
Gebedinge, znw. vr. Smeekgebed; dankgebed. 
Gebeelde, -belde, -bilde, znw. o. i) Beeld, beel


tenis, geschilderd, gebeeldhouwd enz. 2) wezen, gewrocht 
der schepping, gestalte, gedaante. 3) voorbeeld. 
Gebeelden, zw. ww. tr. In beeld uitdrukken, af


beelden. 

Gebeeldet, -beelt, -belt. i) bnw. Met beelden of 
figuren doorwerkt, geborduurd. 2) deelw. van beelden, 
gevormd, geschapen.

Gebeen ? -beene, znw. o. Gebeente. 

Gebeenharnascht, bnw. Scheenplaten aanhebbende. 
Gebeent, bnw. Beenen hebbende (als). 
Gebeente -biente, -beent, -beinie, znw. o. Gebeente 
; beenderen, botten van dieren. 

Gebeer. Zie gebaer. 

Gebeet, znw. o. Van bi/en. Gebit. 

Gebeet , raw. o. Van beten. i) Hellend pad, pad 
naar beneden. 2) valkenjacht ; ook : jachtterrein.
Gebeide, -bede, znw. Het wachten; in g. liggen, 
eene afwachtende houding aannemen.

Gebeiden, -beden, -beyen, zw. ww. — I. Intr. 
Wachten, afwachten, blijven wachten. — II. Trans. 
Beleven, aanschouwen. 

Gebeidich, bnw. Geduldig, lankmoedig. --Ge


beidicheit. 

Gebeine, -beinte. Zie gebeen, -beente. 

Geboet, -becket, bnw. Een bek of snavel hebbende 
(als) ; met scheepsnebben. 

Gebel, znw. o. Geblaf, gebas. 

Gebelde, -belt. Zie gebeelde, -beeldet. 

Gebenediën, -diden, zw. ww. tr. i) Zegenen,
van God. 2) zegen over iem. afsmeeken, iem. zijn 
zegen schenken. 3) den zegen over iem. uitspreken, 
zegenen, wijden. 4) loven, verheerlijken. — Gebe


nediinge. 


GEBENEDIJT. 

Gebenedi jt, deelw. bnw. i) Gezegend, zalig. 2) 

geloofd, geprezen; heerlijk. 

Geberchte, znw. o. Bergketen, gebergte; berg


land, woest oord; kleine bergjes. 

Geberdert, bnw. Met planken afgeschoten, be


timmerd. 

Gebaren. Zie gebaren, ie en ede Art. 

Geberge, znw. o. Hetz. als g e b e r c h t e. 

Geborgen, st. en zw. ww. tr. i) Wegbergen, 

wegstoppen; wederk., zich verschuilen. 2) in veilig


heid brengen, redden, herbergen. 

Gebernet, -berrent, -bert, deelw. bnw. Gebrand. 

leberste , znw. Onvolkomenheid. 

Geberstelt. Zie geborstelt. 

Gebersten, -barsten, -borsten, st. ww. intr. Ont. 

breken ; noodig zijn, een vereischte zijn. — Geber


stinge.
(ebert. Zie geberrent. 
Geberte. Zie gebaerte. 
Gebet, znw. o. i) Gebed ; verklw. gebedekijn ; 

een g. streken, een gebed doen. 2) verzoekschrift. 

Gebeten, deelw.; dat g-e, de beet, het indruksel 

der tanden. 

Gobeteren, -belren, zw. ww. tr. i) Herstellen, 

goed maken, verbeteren ; boeten voor. 2) verbeteren, 

iem. beter maken. 3) verbeteren, aanmerkingen maken 

op iem. 4) veranderen, ergens iets aan doen kunnen. 

Gebeuren, -beurte, enz. Zie geboren, -boort e 

enz. 

Gebidden, st. ww. -- I. Intr. Bidden, smeeken; 
geb. of gebieden. — II. Trans. i) Iem. om iets bidden 
of smeeken ; door bidden verkrijgen, uitwerken. 
2) bedelen. 3) iem. tot zijne zijde overhalen. 

Gebiden, st. ww. tr. i) Afwachten. 2) beleven; 

aanschouwen; enes dooi g., iemand overleven. 3) 

bewaren, behouden. 

Gebieehten, zes. ww. tr. De biecht afnemen; 

wederk., hem g., de biecht afleggen. 

Gebiedeli) o, bnw. Gebiedend, meesterachtig. — 

Gebiedelike. 

Gebieden, st. ww. -- I. Trans. i) Bekend maken, 

laten weten, afkondigen ; kerevaerl g., de leenmannen 
met hunne manschappen ten strijde oproepen; 
enen g., iem. oproepen, dagvaarden, ontbieden ; in 
. gevankenesse g., in de gevangenis zetten ; te levene 

g., ook gebieden alleen : in het aanzijn, het leven 

roepen, met God als ondw. 2) gebieden, verordenen, 

gelasten, voorschrijven; met een ontkennenden bijzin, 

verbieden. 3) willen, verlangen, met een pers. als 

ondw., iet g. mei enen, iets met iem. voorhebben; 

iet g. over enen, iets over iem. beschikken ; of gijt 

gebiet, als het u behaagt of belieft ; met uw wel


nemen ; vorderen, vereischen, het medebrengen, met 

eene zaak als ond., alle die tit geboot, toen de tijd 

daar was. 4) aanbieden ; ook : bieden, te koop; 

wederk., zich presenteeren. 5) een wapen, een lich


aamsdeel, richten, iem. toekeeren, uitsteken. 6) 

iets laten komen, bestellen. 7) aanbevelen; wederk. 

hem gebieden, zich recommandeeren ; ic gebiede mi 

iuwaert. --- II. Intr. Bevelen geven of uitvaardigen, 

heerschen; g. te, bevelen, beschikken over; als znw., 

macht, gezag. 

Gebieder, -ere, znw. m. Heerscher, gebieder, 

meester. --Vr. Gebiederinne, Gebiederse.

Gebiedinge, znw. vr. z) Dagvaarding. 2) heer


schappij, gezag. 

Gebiet, znw. o. i) Bekendmaking, boodschap. 

2) bevel, beschikking. 3) aanbod, voorstel. 4) aan 

vordering.-spraak, 

Gebiprareert, bnw. Geruit. 

Gebijt, znw. o. i) Gebijt, het verscheuren van 

iem. of iets met de tanden of den bek; gemartel, 

pijniging. 2) toom, gebit. 

Gebinaemt, bnw. Een bijnaam hebbende. 

toebinden, st. ww. tr. Binden, verbinden. 

Gebint, -bent, znw. o. Bundel ; verband ; een 

balk die twee andere verbindt, dwarsbalk; balk


werk, gebinten. 

GEBONT. 181 

Gebisanteert, bnw. Met bisanten (besanten, 
gouden of zilveren schijven) versierd, van een schild; 
vooral van hen, die eene reis naar het H. Land 
hadden gedaan. 

Gebit, znw. o. Gebit, toom. 

Gebiten, st. ww. tr. Bijten, doorbijten. 

Gebladerte gebladet, bnw. Bladeren hebbende, 
gebladerd. 
Gebladerte bnw. Blaren hebbende. 
Geblaem, znw. o. Blaam, schandvlek. 
Geblaas, znw. o. Geblaas, gefluit. 
Geblameren, zw. ww. tr. Te schande maken, 

aan de kaak stellen. 

Geblanket, deeles. bnw. Geblanket. 

Geblas , znw. o. r) Geblaas; het blazen op een 
muziekwerktuig ; het blaasinstrument ; 2) blazing, 
adem. 3) geblaat. 

Geblasineert. Zie b l a s e n e r e n. 

Gebleec, Gebleet, znw. o. Geblaat. 

Geblec , znw. o. Geblikker, geflikker. 
1 Geblect, deelw. bnw. Ontveld. 

Gebles, znw. o. Hetz. als g e b 1 a s, 3). 

Gebletse, znw. o. Gesnap, gebabbel (oostmol.). 

Gebliët, bnw. Gekleurd, van het gelaat; blozend. 

Geblf, znw. o. i) Het blijven, vertoef. 2) wat over


u 

blijft. 3)het achterwege blijven, wat nagelaten wordt; 
wat ophoudt, einde. 4) het opdragen der beslissing 
over eene rechtskwestie aan een scheidsrechter. 

GFebliken, st. ww. intr. Blijken, duidelijk zijn. 
Gebliven, st. ww. intr. i) Blijven. 2) blijven bestaan. 
3) achterwege blijven. 
Gebloeyen, zw. ww. intr. i) Bloeien. 2) „Bloemen", 
d. i. maandzuivering, hebben. 

Gebloeyt, bnw. i) Bloeiend, in bloei; dat gebloeide 
velt, het paradijs. 2) verwant. Vgl. b 1 o e y e n 
en bloesem. 

Gebloemt, bnw. Gebloemd, bloemen hebbende 
of dragende ; ook van stoffen. 

Gebloet, znw. o. Bloedverwantschap. 

Gebloket, deelw. bnw. In de kist liggende, gekist. 

Gebloct , bnw. Een blok dragende. 

Geblu, bnw. Verlegen, in de war, verbouwereerd. 

Geblu, znw. o. Gelaatskleur; sijn g. vervaen, 
van kleur verschieten. 
Geblusschen, zw. ww. tr. Blusschen, dooven. 
Geboeht,Gebod. Zie geboget, gebot. 

Geboden znw. vr. i) Tijding, boodschap. 2) gebod, 
bevel. 3) macht, gezag, gebied. 4) wat men 
verlangt; lis dine g., gij hebt het maar voor het 
zeggen. 

Gebodegelt, znw. o. Geld betaald voor eene 
afkondiging of bekendmaking van iets. 

Geboedel. Zie i n g e b o edel. 

Geboedelte, znw. o. i) Inboedel. 2) ingewanden. 

Geboefte, znw. o. Gemeen volk, gespuis. 

Gebooyon, zw. ww. intr. Vertoeven, op dezelfde 

plaats blijven. 
Geboeyt, bnw. Met een opgehoogd scheepsboord. 
(beboer. Zie gebuur. 
Geboernisse. Zie g e b o o r n i s s e. 
Geboesemte, -bosemie, -busemie, -boeseme, znw. 

vr. en o. Afstammelingen in rechte linie; ook: kinderen. 
Geboeten, zw. ww. tr. Verbeteren, goedmaken; 
boeten voor iets. 

Gebogen, zw. ww. tr. i) Buigen. 2) van meening 
doen veranderen, in eene zekere stemming brengen; 
ook wederk. 

Geb0 et geboocht. --I. Bnw. Een boog of gebogen 
lijn vormen

de. -- II. Deelw. bnw. i) Van 
bogen, gebogen. 2) van hem bogen, neergebogen, 
deemoedig. 

Gebolt , bnw. Bolvormig. 

Gebonden, deelw. bnw. i) Gehuwd. 2) g. schoen, 
sandalen. 3) bnw., stevig, sterk, vast. 

Gebont1 -bunt, znw. o. i) Bundel; verklw. gebondekijn, 
gebundeken. 2) band, bindsel; verbinding 
van de ledematen. gewricht. 3) verbond. 


182 GEBONT. 

Gebont, -tel, bnw. i) In bont gekleed. 2) bont, 
veelkleurig. 
,.Geboochljc, bnw. Buigzaam. --Geboochlj 
j cheit. 
Geb000hsam, -saem, bnw. i) Buigzaam. 2) minzaam. 
--Geboochsamheit . 

Geboocht. Zie geboget. 

Geboomte, znw. o. Geboomte. 

Geboorde. Zie geboorte. 

Geboordel^'^C, -teli c, bnw. Behoorlijk, betamelijk. 

( eboordelike1 -bordelike, bijw. In behoorlijken 

vorm. 
Geboordich, -bordich, bnw. (met ane). Behoo


rende tot. 
Geboorl lo, -borljc, -buerlijc, bnw. i) Behoorlijk, 
betamelijk, billijk. — Geboorlike . 
Geboornisse, gebor-, gebore-, geboorte-, -nesse, 

znw. vr. Geboorte, het gesternte, waaronder iem. 
geboren wordt en dat, naar het volksgeloof, zijn 
levenslot bepaalt. 

Geboort, geboord, deelw. bnw. Geboord, omboord, 

een rand hebbende van de eene of andere stof. 

Geboorte, -buerte, -bone, -beurte, -boerte, znw. 
vr. i) Beurt. 2) volop, zooveel men wil, eig. wat 
iemand toekomt. 3) betamelijkheid, behoorlijkheid. 

Geboorte, -boirte, -bone, -borde, -boorde, -boort, 
-bot-t, znw. vr. i) Geboorte, het geboren worden; 
het gesternte waaronder men geboren wordt. 2) 
geboorte, geslacht, stand; geboorte en de daaraan 
verbonden voorrechten. 3) geslacht, generatie; voorvaderen; 
nakomelingen; wellelike, zoetachtige g.; 
blikende, blivende g., kinderen die bij den dood van 
een der ouders nog in leven zijn; zoon of dochter 
van een regeerend vorst, erfopvolger, -ster, prins, 
-es; dese jonge g., dit kleine kind. 4) erfgenamen, 
erven, rechthebbenden. 

Geboortelijcheit, znw. vr. Geboorte. 

Geboortenlsse. Zie geboornisse. 

Geboortich, bnw. i) Van eene zekere geboorte, 
uit een bepaalden stand; van aanzienlijke geboorte; 
edelboortich, schiltboortich. 2) door geboorte gerechtigd 
tot een goed, tot de troonopvolging; wettig; 
als znw., de naaste erfgenaam van een troon. — 

Goboorticheit (gebuerticheit). 

Geboos. Zie gebose. 

( ebootschapen, -sche.pen, zw. ww. tr. Boodschappen. 
Geborde. Zie geboorte. 
Gebordelike. Zie geboordelike. 
(rebore, -bure, znw. vr. (oostmnl.). Behooren, 

betamelijkheid; na g., naar behooren; na g. van, 
naar gelang van. 

Geboren, boren, deelw. van beren. Geboren. i) 
geboren sin, werden; g. hebben, het aanzijn schenken 
aan; g. aen enen, door zijne geboorte vermaagschapt 
aan ; gebloeyl endeg. sin, in een zekeren 
graad van bloedverwantschap staan (met iemand) ; 

g. te, krachtens geboorte recht hebbende op; met 
eene zaak als ondw., aangeboren. 2) geboren als 
attrib., die geboren blinde, de blindgeborene; geboren 
mombaer, door zijne geboorte aangewezen, natuurlij 
ke voogd ; met een bij w., van een zekeren rang 
of stand, wel, hoge, edel geboren ; ook welboren; 
welgeborenschajb (welborenschajb). 
Geboren, zw. ww. tr. Boren, een gat. 

Geboren, -boeren, -boiren, -bueren, -buren, -beuren, 
zw. ww. intr. i) Geschieden, gebeuren; als des 
noot geboorl, als er noodzakelijkheid toe bestaat. 2) 
met een dat., voor iemand geschieden : a) ten deel 
vallen, te beurt vallen. b) overkomen, treffen. 3) iem. 
toekomen; met veranderd ondw., recht doen gelden 
op, aanspraak maken op. 4) behooren, betamen. 

Geborenisse, Geborenheit, -icheit, znw. 

vr. Geboorte. 
Geborstelt, -bersielt, -burs/ell, bnw. Borstels 

hebbende, van een zwijn. 
Gebornt, bnw. Met water aangelengd. 
Geborst, bnw. Een borst hebbende (als). 

GEBREKEN.. 

Gebose, -boos, bnw. a) Van personen. Boos, zedelijk 
verdorven; valsch, bedrieglijk. b) van zaken. 
i) Beuzelachtig, onbeduidend. 2) valsch, bedrieglijk. 
3) slecht, onaangenaam. 

Gebosemte. Zie g e b o e s e m t e. 

Gebote geboot, gebo(o)d, ybod (wvla.), znw. o. i) 
Bekendmaking, afkondiging: kercgebot. 2) gebod, 
bevel; een g. doen : a) een gebod uitvaardigen. b) 
een gebod volbrengen, iem. onderdanig zijn : g. doen 
te, over iets te zeggen hebben ; enen g. -geven, over 
iem. gebieden ; enen een g. geven, iem. een bevel 
geven, medegeven; sin g. leggen aen, een gebod 
in eene zaak uitvaardigen; g. van enen houden, 
iemands macht erkennen, hem dienen ; enes g., een 
woord, een wenk van iem. ; „u g. mach mi geven 
lijf ende doot" ; „God, van dies g. du ziel ende lijf 
ontfangen heves" ; „God, onser salicheit gebot", die 
onze zaligheid in zijne hand heeft. 3) aanbod, voorstel. 
4) oproeping, opontbod; dagvaarding; te enes 
gebode sin, slaen, voor iemand klaar staan, steeds 
tot zijn dienst zijn ; iem. onderdanig zijn. 5) dag 

macht, gezag ; g. hebben ; in sin g.-vaarding. 6) 
hebben, winnen (krijgen). 7) gebied. 8) belasting, 
accijns. 

Gebot, bnw. i) Opgeroepen, gedagvaard. 2) on


derdanig, gehoorzaam. 

Gebout, deelw. bnw. Gekneed, gemengd, van was. 

Gebouwe, gebou, gebu, znw. o. i) Woonplaats. 

2) gebouw, woning. 3) toestand. 
Gebouwen, zw. en st. ww. tr. Bewerken, bearbeiden. 
Gebraden, deelw. znw. Gebraden vleesch; gesoden 
ende gebraden. 

Gebraet, znw. o. Gebraad. 

Gebrant, deelw. ; gebrant zeen, water, brandewijn; 
gebrantwijnexcijs. 

Gebras, znw. o. Gebroed, ongedierte. 
GebreeckelijC. Zie gebrekelijc. 
Gebreecte. Zie gebrecte. 
Gebrees, znw. o. Geraas, rumoer. 
Gfebreidelen, zw. ww. tr. Breidelen. 
Gebreiden, -breden, zw. ww. tr. Uitbreiden. 
Gebreidet, gebreil, deelw. bnw. Verbreid. 
Gebreidet, gebreil, deelw. bnw. Geweven. 


Gebreit, znw. o. Weefsel. 
Gebrec, -bred, -brech, ybrec (wvla.), znw. o. — 


A. Abstract. i) Gebrek, gemis. 2) treurige toestand, 
ongemak; g. van brande; g. van minnen, de lastige 
minne, de ziekte der min. 3) inbreuk op iemands 
recht; g. hebben, in zijne rechten verkort zijn; aent 
g. sin, in gebreke sin (aen), te kort komen (aan). — 
B. Concreet. i) Het ontbrekende. 2) lichaamsgebrek, 
ziekte, kwaal; zedelijk gebrek; misslag, fout, tekortkoming. 
3) gebrek aan eene zaak, mankement. 4) 
schuldvordering ; het bedrag er van ; achterstallige 
schuld. 5) grief, reden van beklag; oneenigheid, 
geschil. 
Gebreke, znw. (geslacht afwiss.). i) Gebrek, gemis. 
2) tekortkoming, tekort. 3) schuldvordering. 

Gebrekelij c, -breckeij c, -breclijc, -breeckeljc, 
bnw. i) Nalatig, in gebreke ; g. sin te, nalaten, 
verzuimen te. 2) ontbrekende. 3) gebrekkig, waaraan 
iets ontbreekt ; van het lichaam ; ook : zwak, 
machteloos; van den geest, zwak, licht verleid baar, 
tot het kwade geneigd, zondig; van zaken, 
slecht, wat niet deugt; schandelijk, onteerend (b.v.. 
slavernij). 

Gebrekeljcheit, gebreck-, znw. vr. i) Onvolkomenheid, 
gebrek. 2) gebrek, nooddruftigheid. 3) 
verzuim, tekortkoming. 4) zwakheid van karakter. 
5) oneenigheid, geschil. 

Gebreken, ibreken (wvla.), st. ww. — I. Trans. 
i) Breken, stuk maken, vernietigen ; belemmeren, 
beletten; een gebot g., verbreken; een geschil, beslechten 
; een strijd, er een einde. aan maken. 2) 
iem. bedwingen, aan zich onderwerpen. -- II. Wederk. 
Zich dwingen ; met eene ontk. en te, iets niet 
over zich kunnen verkrijgen, er niet toe kunnen 


GEBREKEN 

besluiten. -- III. Intr. i) Stuk gaan ; te niet gaan; 
-een einde nemen ; bedaren, minder worden, van een 
storm. 2) bewusteloos worden, bezwijken. 3) ontbreken, 
niet aanwezig zijn ; mi gebreect iet, ik heb 
iets niet; niet in orde zijn, haperen; enen niet laten 
g., iem. van het noodige .voorzien. 4) missen, falen. 
5) schorten, schelen, deren. 6) met een dat., ontvallen. 
7) blijven steken; met een dat., moeilijk voor 
iem. zijn, door iem. niet gedaan (kunnen) worden. 8) in 
gebreke blijven, in verplichtingen te kort schieten. 9) 
noodig zijn, een vereischte zijn, ook : voor iemand. 
10) te kort schieten, niet toereikend zijn ; verkort 
worden in zijn recht, schade lijden ; iet gebrect enen 
an, iem. komt aan een ander te kort, heeft nog 
van hem te goed; de ander heeft jegens iem. een 
onrecht gepleegd dat nog niet „gebeterd" is. — 

IV. Onpers. i) Het ontbreekt; enesgebreect, iemand 
is er niet meer; sterft, is gestorven; gebrake sins, 
onzer, als hij mocht overleden zijn. 2) gebrek lijden; 
m. e. ontk., het scheelt weinig of. 3) het schort aan, 
het ligt aan. 4) mij ontvalt, ontgaat; ik verlies. 5) 
mij ontschiet, ik schiet te kort. 6) het blijft achterwege. 
7) het gebrect mi aen enen, iem. staat bij mij 
in het krijt, hij heeft jegens mij misdreven.
Gebreken, znw. o. Rampzaligheid, treurige toestand. 


Gebrekenisso, gebreck-, znw. vr. z) Gebrek 
(aan). 2) behoefte, benoodigdheid. 3) tekortkoming, 
zonde ; afval. 4) tekort op eene schuld ; achterstallige 
rente. 

Gebrekich, bnw. In gebreke; enen g., nog aan 
iem. schuldig ; znw. ; een gebrekige, hij die in gebreke, 
(in iets) nalatig is. 
Gebreckeljj c, -heit. Zie g e b r e k e 1 ij c. 
Gebrecte, -breecte, -brect, znw. o. i) Gebrek, 
mankement. 2) schuldvordering; het bedrag eener 
schuld. 
Gebren,gen. Zie gebringen.

Gebriefte, znw. o. Schriftelijk bevel. 
Gebriesch, -br sch, znw. o. Gebriesch, gebrul; 
des vianis g., de hel. 

Gebringen, -brengen, zw. ww. tr. i) Brengen; 
iem. ergens toe brengen, in een zekeren toestand 
brengen. 2) bijeenbrengen. 3 begeleiden, iem. uit 

doen.-geleide 

Gebrinc, znw. o. i) Dwang, overheersching; enen 

g. doen, iem. noodzaken. 2) het leveren van het 
wettig bewijs. 
Gebrodet, Gebrodich, -broedecli, bnw. Die bij 
iem. in den kost is. 
Gebroeden, -bru(é)den, zw. ww. tr. Geheim 
houden, verbergen. 

Gebroedere, -brodere, -broederen, -broeder, znw. 

m. mv. Gebroeders. — Gebroederschap.
Gebroederlike, gebrueder-, bijw. Broederlijk, 
als tusschen broeders betaamt; g. ende gesusterlike. 

Gebroeken. Zie g e b r u k e n. 

Gebroecte, znw. o. Moeras. 

Gebroet, Gebroetsel, znw. o. Gespuis. 

Gebroke, .: breucke, znw. o. Misdaad, vergrijp. 

Gebrokeljj c. Hetz. als g e b r e k e 1 ij c. 

Gebrokelij cheit, znw. vr. Gebrek, wat niet is 

zooals het hoort. 

Gebroken , deelw. bnw. Gebrekkig, ziekelijk. 

Gebrokenheit, znw. vr. Mankement (aan de 
kleeding). 

Gebronc, znw. o. Gepruil, geklaag; onmin, on


eenigheid. 
Gebroct, bnw. Gekruimeld; ook gebrosemt. 
Gebroocsam, -seem, bnw. Onderdanig, volgzaam; 

g. in, geneigd tot, gemakkelijk te brengen tot. 
Gebroseert, deelw. bnw. Geborduurd. 

Gebrotte, znw. o. Krot, kavalje. 

Gebrou, znw. o. z) Brouwsel ; ook gebroute. 2) 

datiem.em. brouwt, onheil dat hij sticht.

Gebrouwen, -bruwen, zw. ww. tr. Brouwen. 

Gebruden, zw. ww. intr. Vleeschelijke gemeen


schap oefenen. 

GEBUURLIEDE. r g3 

Gebrn(e)den. Zie g e b r o e d e n. 

Geblugget, bnw. i) Door een brug verbonden, 
tot een brug geworden (van ijs); ook van maten. 
Zie brugge. 

(ebrnyen, zw. ww. intr. ; enen laten g„ iem. 
zijn gang laten gaan. 
Gebrukeljjc, bnw. i) Genotvol, verheffend, zalig. 
-- Gebrnkeljjcheit. 2) genietende. 3) gebruikelijk. 


Gebruken, -bruiken, -broeken, zw. en st. ww. 
trans. en intr. (met den gen.). i) Genieten, smaken, 
vooral van liefde ; genot hebben, vruchten van iets 
zien; smaken, ondervinden, iets onaangenaams (zeldz.). 
2) iemands omgang genieten ; gemeenschap hebben 
met (God); als znw., omgang, gemeenschapsoefening. 
3) de vrije beschikking hebben over iets; enen laten 
g., iem. de vrije beschikking laten; iem. zijn gang 
laten gaan, hem zijn zin laten doen. 4) gebruik 
maken van, gebruiken, in praktijk brengen ; in acht 
nemen, leven naar (eene wet), enes rechts g., in de 
uitoefening van een recht niet belemmerd worden; 
enen laten g. 5) zich bezig houden met, zich aan 
iets wijden. 

Gebruker(e), -bruikere, znw. m. Pachter, huurder. 

Gebrukich, bnw. i) In het genot van ; g. sin 
van, genieten (geluk). 2) meester over ; sijns g., zijn 
eigen baas; over zich zelf kunnende beschikken. 3) 
gebrukiclh werden, uitoefenen, bedienen (een ambt). 

Gebrukenisse, -esse, znw. vr. i) Omgang; gemeenschapsoefening 
(met God). 2) gebruik. 

Gebrukinge, -bruikinge, znw. vr. i) Genot; 
zielsgenot, zaligheid. 2) beschikking over. 3) gebruik, 
gewoonte. 

Gebruneert, bnw. Gepolijst; glanzig, glimmend. 

Gebruseert, deelw. bnw. Goudgestikt. 

Gebruuc, znw. o. i) Genot. z) vrije beschikking. 

Gebruiicsam , bnw. Hetz. als g eb r u k e 1 ij c, i). 

Gebruncsamheit, gebruc-, gebruyc-, znw. vr. 
i) Het genot van eene zaak, het recht van gebruik. 
2) het oefenen van gemeenschap. -- Gebruucsamicheit. 


Gebruucsterige, znw. vr. (vla.) van g e b r u k e r. 

Gebruusch, -bruysch, znw. o. Geloei, van den 
wind ; gebrul, van wilde dieren. 
(zebu. Zie g e b o u. 
Gebudelt, deelw. bijw. Gebuild (brood). 

Gebuer. Zie gebore en gebuur. 

Gebueren, -te. Zie geboren , geboorte. 

Gebuerte. Zie g e b u u r t e. 

Gebugen, st. ww. — I. Trans. Buigen, krommen. 
— II. Intr. Voor iemand buigen, nijgen. 
Gebuket. Zie g e b u u c t. 
Gebucken, zw. ww. intr. Buigen, nijgen. 
Gebulchte, -bullichte, -balchte, znw. o. Darmen 

en pens (van een dier), aas, kreng. 
Gebulleert, Gebullet, deelw. bnw. Van een 
„bul" of zegel voorzien.
Gebult, bnw. Bultig, oneffen; ook: gebocheld, 
een bult hebbende; als znw., bultenaar. 
Gebure. Zie g e b uur. 

Geburen. Zie geboren. 

Geburich, bnw. Naburig, nabijgelegen. 

Geburinne, znw. vr. Buurvrouw. 

Geburst, -borstelt. Zie g e b o r s t, -borstelt. 

Gebuuchsam, -buychsem, bnw. Volgzaam, min


zaam. 
Gebusemte. Zie geboesemte.
Gebuurt , -buket, -bud, -buyct, bnw. Een buik 

hebbende (als). 

Gebuult, bnw. Een bult hebbende, gebocheld.

Gebuur,-buer, -boer, znw. m. i) Medewoner, 
buurman, nabuur : a) een vriendelijk, hulpvaardig 
mensch ; een goede kennis, vriend. b) een lastig 
mensch, vijand ; wederpartij ; enen te na gebuur 
werden, iem. te na komen, hem aanvallen. 2) medeburger, 
burger, ingezetene. 3) plattelandsbewoner, 
dorpeling, boer. 

Gebuurliede, -lude, znw. m. mv. Buurlieden. 


2 84 GEBUURLIJC. 

Gebuurljic, bnw. De buurt betreffende; gebuerlcke 
rechten. 

Oebnnrljj c. Zie . g e b o o r 1 ij c. 
Gebnnrman, znw. m. Buurman. 
Gebnnrnede, znw. vr. Geburin, buurvrouw. 


Gebnnrsam, -bursaem, bnw. i) Naburig. 2) vriendelijk, 
dienstvaardig. — Gebnnrsamheit. 

Gebnnrsehap, gebuer-, geboer-, znw. vr. i) 
Buurt, de gezamenlijke buren; buurtschap, gehucht. 
2) nabuurschap, nabijheid. 

Gebuurte, -boorie, -bone, znw. vr. i) Buurt, 

plaats waar iemands buren wonen. 2) plattelands 

buurt, nabijheid.-bevolking. 3) 
Gebuertich. Zie g e b o o r t i c h. 
Geeedewaert, bnw. Met „seduare" gekruid (wijn). 
Gecele. Zie gesele. 
Geces, -cis, -chis, znw. o. Einde. 
Gecessen. -cissen, -chissen, zw. ww. — I. Intr. 

Eindigen, ophouden ; tot rust komen. — II. Trans. 

Tot bedaren, tot rust brengen. 
Gechiert. Zie g e s i e r t. 
Gechis. Zie geces. 
Gecing elt, -singelt, bnw. Schurftig. 

. Geda6ht znw. o. ; gedachte, -dochie, -dechte, 
znw. o. endvr. i) Denkvermogen ; geest, gemoed, 
zin; stemming; in min g., int g., in mijn geest, 
in of bij mij zelven; in zijn g. tomen, zijn best doen. 
2) gedachte, werking van het denkvermogen; ook: 
gedachten. 3) plan, voornemen, opzet. 4) herinnering, 
gedachtenis; saliger gedachten, ter goeder gedachten. 
5) oogenblik. 

Gedachtelj c , bnw. Onzinnelijk, abstract. 
Gedaehtelieheit, znw. vr. Gedachte, voorstelling. 
Gedachtenisse, gedecht-, znw. vr. i) Gedachte. 

2) geheugen, herinnering; gedachtenis. 

Gedachtich, gedecht-, gedocht-, bnw. i) Gedachtig, 
gedenkende. 2) denkende ; quaeígedachtich, 
quaetdachtich. 3) bedachtzaam, verstandig. 

Gedading en, -dedingen, zw. ww. -- I. Intr. 
Onderhandelen, een vergelijk treffen. — II. Trans. 
Door onderhandelingen tot stand brengen. 

Gedades. -daea, -fiets, bijw. Steeds, bestendig, 

aanhoudend ; al gedades. 
Gedaecht, gedaect. Zie gedaget, gedaket. 
Gedaan, deelw. v. doen; naectgedaen, uitgekleed; 

gedaen sin om, te doen zijn om. 

Gedaen, deelw. bnw. Eene zekere gedaante, 
vorm hebbende; wel g., schoon, keurig; hoe g., so g., 
dus g., aldus g., e.a., hoe-, zoodanig; g. als, na, er uit 
ziende als, gelijkende op. 

Gedaen , znw. Zie gedane. 
Gedaende, gedende. Zie g e d a e n t e. 
Gedaenheit, znw. vr. Gedaante, uiterlijk. 
Gedaente, -deente, -dente, -de, znw. vr. Gedaante, 


uiterlijke vorm, voorkomen; hoedanigheid ; aard, van 

een misdrijf. 
Gedaentelijc, bnw. Uiterlijk. 
Gedaermte. Zie gedarmte. 
Gedaets. Zie gedades. 
Gedaetschelike, •daedscelike, bijw. Voortdurend, 

bestendig, aldoor. 
Gedagedach, znw. m. Rechtdag. 
Gedagelike, bijw. Dagelijks. 

Gedagen, zw. ww. — I. Intr. i) Zich opdoen, gevonden 
worden. 2) stand houden, het uithouden. — U. 
Trans. In rechte dagen of oproepen. — Gedaginge.

Gedaget, hecht, deelw. bnw. Van dagen. Frisch, 
krachtig, vurig, van paarden. 
Gedaget, -daecht, bnw. Van dack. Bedaagd, op 

leeftijd gekomen, bejaard, oud. 
Gedaket , -deed, bnw. Van een dak voorzien. 
Gedalsch, znw. o. Leven, beweging, rumoer; 

ook mv., het rumoer der wereld. 
Gedamast, bnw. In damast gekleed. 
Gedampt, deelw. bnw. Gedempt. 
Gedane, znw. vr. Gestalte, uiterlijk; gelaat. 
Gedangeren, -eeren, -ieren, zes. ww. intr. Zich 

verwaardigen. 

i

GEDENKEN. 

Gedanicheit, znw. vr. Hoedanigheid. 
Gedanke, znw. m., Gedanc, znw. o. Gedachte. 
Gedanken, zw. ww. tr. Danken. 
(bedaren. Zie g e d e r e n. 
Gedarijt, bnw. i) Uitgemoerd, verveend, van 


land. 2) „dary of veen opleverend. 
Gedarmte, -daermte, -dermhte, znw. o. Gedarmte, 
ingewanden. 

Gedarven. Zie g e d erven. 
Gede, znw. vr. Belijdenis, van het geloof.
Gede, znw. Schoffel, werktuig om te wieden. 

(bededingen. Zie g e d a d i n g e n. 
Gedeel, -deil, znw. o. i) Deel, gedeelte; in ge 
ten deele; een aantal; bijw., een gedeel, nogal,-deele, 
eenigermate. 2) het iem. toekomend deel, aandeel. 
3) deeling, verdeeling; g. gebieden, erfgenamen oproepen 
; sche/enen vangedeele, te Gent, een college dat 
vooral boedelscheidingen te beredderen had ; sche.
penen clerc van gedeele, secretaris er van ; bensionaris 
van g., rechtsgeleerd raadsman er van; bode 
van g. 
Bedeelt, -deilt, deelw. bnw. z) Gelijk verdeeld, 
gelijk; gedeelt sjbel, gelijke kans; ook : een goede 
kans. 2) niet eenstemmig, verdeeld. 3) afgezet, uitkomende 
tegen, van geruit of uit banen van ver 
kleuren bestaand goed; „tschaecbert dat-schillende 
was lasure ende van goude gedeilt", geschakeerd. — 
Gedeeltheit, in de bet. 2). 
Gedeelte, -dcilte, znw o. Gedeelte; sustergedeelte, 

aandeel der dochter(s) in eene nalatenschap. 
Gedeente. Zie gedaente. 
Gedegen, deelw. bnw. Wel gedegen : i) Gezond 

van lijf en leden. 2) schoon. 3) voortreffelijk. Vgl. 

ongedegen. 
Gedeil, -deilen, -deilte. Zie g e d e e 1; enz. 
Gedeinsen, zw. ww. intr. Achteruittrekken; de 

wijk nemen. 
Gedeisemt. Zie gedesemt. 
Gedecken, -deken, zw. ww. tr. Verbergen, ge 
houden; verbergen, verstoppen.-heim 

Gedect, bnw. i) Gedekt, met een helm op. 2) 
een dek hebbende, van een paard. 3) verborgen, 
niet voor het oog zichtbaar. 

(edele, -deele, -deel, znw. m. Deelgenoot, mede 
een boedel) ; ook gedeelgenooi. -gerechtigde (tot 

(edelen, -deelen, -deilen, zw. ww. tr. i) Onderling 
deelen, verdeelen. z) ordenen, regelen ; tot stand 
brengen. 

Gedeif, znw. o. i) Gracht, vaart. 2) het opgegravene. 


Gedelich, -deelich, -deilich, bnw. i) Mededeelzaam, 
mild. 2) in deelen gaande, deelbaar ; g. sf/n, 
onder verschillende gerechtigden verdeeld worden; 
ook gedeellijc. 3) deelachtig, gerechtigd tot het deelen 
in iets ; met aen of een gen. 

Gedeljc. Zie gadelijc. 
Gedelinc, -deelinc, znw. m. Deelgenoot, mede 


ook medegedelinc. -gerechtigde ; 
Gedelinc. Zie gade 1 i n c. 
Gedolven, st. ww. tr. i) Graven, 2) begraven. 
Goden, zw. ww. intr. Wieden. — Gedereetsehap.
Gedenc, -dint, znw. o. i) Het bedenken, na


denken. 2) gedachte. 
Gedenke, bnw. Gedachtig. Vgl. o n g e d e n k e. 
Gedenke znw. vr. of o. Gedachtenis, herinnering. 
Gedenkei jc, bnw. De herinnering van iets be


warende. 

Gedenkelijeheit, -dinke-, -denclf/c-, znw. vr. 
i) Herinnering, het gedenken aan. 2) geheugen. 3) 
gedachte, voorstelling. 

Gedenken -deinken, -dinken, zw. ww. — I. 

Intr. i) Denken. 2) gedachtig zijn. 3) in zijn geheugen 
bewaren; zich herinneren; een goed geheugen 
hebben. 4) met eene zaak als ondw., heugen, in 
de herinnering blijven; met een pers. als ondw., 
zich iets te binnen brengen, uit zijn herinnering 
weten. 5) vermelden. — II. Onpers. i) Ik denk aan, 
het komt in mij op. 2) ik herinner mij.; het heugt 


GEDENKEN. 

mij ; lael di gedenken, herinner u. -- III. Trans. i) 
Denken aan, over. 2) bedenken, met zijn denkvermogen 
omvatten. 3) bedenken, in de gedachten 
krijgen,_ verzinnen. 4) bedenken, indachtig zijn. 5) 
zich herinneren, zich te binnen brengen ; iets niet 
vergeten. 6) vermelden. — IV. Wederk. Zich herinneren, 
gedenken. 

Gedenken, znw. o. i) Het denken, nadenken; 
gedachte. 2) verwachting, waan. 3) geheugen. 4) 
herinnering, geheugenis. 

(edenkenisse, gedink-, gedencn-, znw. vr. i) 
Geheugen. 2) herinnering, gedachtenis : a) het blijven 
denken aan; in g-n een, tot een aandenken 
aan ; gedachtenisviering, herinneringsfeest, ook van 
de geboorte van Christus; een aandenken, gedachtenis. 
b) het voortleven in de herinnering, nagedachtenis. 
3) in het leenrecht, belasting of cijns in 
natura boven het gewone leenheffingsrecht aan den 
leenheer te voldoen. 

Gedenkich , bnw. Gedachtig. 

Gedent, -dend, bnw. Een verdek hebbende, van 
een schuit. 
Geder, znw. m. Wieder; gederse, wiedster. 
Gederen. Zie g a d e r e n. 
Gederen, -deeren, -dorren, zw. ww. tr. i) Kwet


sen, bezeeren. 2) kwaad doen, benadeelen, schaden; 
beleedigen. 

Gederinge. Zie g a d e r i n g e. 

Gedermte. Zie gedarmte. 

Gederse. Zie g e d e r. 

Gederven, -Barven, zw. ww. tr. Missen, ontberen 
; buiten i ets kunnen ; moeten missen, verliezen. 
Gedesemt , -deisemt, bnw. Gezuurd, van brood. 
Gedestrnëren, -weren, zw. ww. tr. Vernielen, 

verwoesten. 

Gedichte, -dicht, bnw. i) Dik, dicht. 2) dicht, 
stevig ; dicht (van een zeef; eene sluisdeur). 3) dicht 
opeenvolgend, menigvuldig. 4) groot van omvang, 
zwaar. 

Gedichte, -dicht, bijw. i) Dicht bij. 2) onophoudelijk, 
herhaaldelijk, telkens; in dichte drommen; 
even g., zeer dikwijls ; in zeer sterke mate. — Ge dichtelike. 


Gedichte, -dicht, znw. o. Al wat te boek gesteld, 
op schrift gebracht wordt; de geschreven 
bron waarop iemand zich beroept. — Gedichtspreker.


Gedichten, zw. ww. tr. i) Op schrift brengen, 
beschrijven. 2) verzinnen, uitdenken. 

Gedichticheit, znw. vr. Dichtheid. 

Gediede, bnw. Voorkomend, welwillend. 

Gediede, -dijde, bnw. Vreemd, van buiten ; als 
znw., vreemdeling, niet-burger. 
Gedieden, zw. ww. intr. Baten, van nut zijn. 
Gedieden (-duden), zw. ww. tr. Verklaren, uit 

-leggen. 

edle"'n, st. en zw. ww. intr. i) Groeien, opgroeien; 
uitgroeien, gedijen. 2) toenemen in grootte, 
getal, omvang, kracht. 3) vooruitkomen, voorspoedig 
zijn, zedelijk beter worden. 4) worden; g. van, 
voortspruiten. 5) het gedeech (ie), het kwam (tot) ; 
het liep uit op. 

Gedienen, zw. ww. -- I. Intr. i) Dienen, zijn 
dienst verrichten. 2) aanstaan, behagen. — II. Trans. 
Met den 3den en Oden nv. Bedienen, iem. ten 
dienste staan. 

Gedienstachtich, gedienstich, bnw. Enen g., 
tot iemands dienst bereid, dienstwillig voor iemand. 

-- Gediensticheit. 

Gedierte, znw. o. Gedierte. 

Gediet, bnw. Zie g e d i e d e. 

Gedist, -diede, znw. o. i) Volk, volksmenigte; 

het mindere volk ; krijgsvolk ; lieden ; ook : geslacht. 
2) menigte, aantal. 
Gedietschen, -duutschen, zw. ww. tr. In het 
Dietsch vertalen. 
Gediffineren, -ieren, zw. ww. tr. Bepalen, beslissen. 


GEDORREN. r 8 5 

Gedijcslaecht, bnw. Verplicht om een dijkvak 
te onderhouden ; ook ged jcsiaeft. 

Gedijct, bnw. i) Bedijkt, van een dijk voorzien. 
2) met onderhoud van een dijk bezwaard. — Gedijcte, 
znw. 

Gediken, zw. ww. tr. Bedijken, indijken. 

Gedicke, bijw. Herhaaldelijk, telkens weer. 

Gedilt, bnw. Met dille gekruid. 

Gedinge, -dinc, znw. o. i) Rechtsgeding; het 
voeren er van; de rechtszitting; plechtige vergadedering 
voor hooge aangelegenheden ; int g. tomen, 
in rechte verschijnen, een geding voeren; gemene 
g., de op de bepaalde dagen gehouden rechtszitting; 
voorspraak; in enes g. sin, iemands partij opnemen, 
een goed woord voor iem. doen ; sonder g., zonder 
twist; ook: strijd, spiegelgevecht, tornooi. z) rechtsgebied; 
rechtszitting; rechtbank. 3) verdrag, accoord. 
4) geraas, drukte, gewoel. 5) oponthoud, uitstel. — 

Gedingehuus, -stoel, -tale. 

Gedingen, zw. ww. intr. Een rechtsstrijd voeren, 

pleiten. 

Gedinc, -dinken. Zie B e d e n c, -denken. 

Gedochte, -ich. Zie gedachte, -ich. 

Gedochtich, bnw. Geduldig, lijdzaam. — Ge 


dochticheit (-ducht-).

Gedoden, zw. ww. tr. Dooden; te niet doen. 

Gedoemen1 -lumen, -domen, zw. ww. tr. Oor 

-deelen, beoordeelen. 

Gedoen, -doon, st. onr. ww. — I. Vervangend 
hulpww. — II. Trans. i) Doen, verrichten. z) maken, 
doen, laten, veroorzaken. 3) in een zekeren toestand 
brengen. 4) doen, brengen, ergens. — III. Intr. i) Handelen, 
te werk gaan. 2) het doen of stellen met. 3) te 
doen, te maken hebben. 4) het maken, het hebben. 

Gedoente, znw. o. Gedoente, bedrijf. 
Gedoge. Zie gedooch. 
Gedogeljjc, gedooch-, bnw. i) Lijdzaam, geduldig; 
zachtzinnig. 2) te gedoogen, te dulden, ver 

— Gedogelike, bijw. (in de bet. i). -draaglijk. 
Gedogen, -doogen, zw. ww. — I. Trans. i) Dulden, 
lijden, verduren: als znw., lijden. 2) gedoogen, 
toestaan, toelaten. — II. Intr. i) Lijdelijk zijn, eene 
lijdelijke rol spelen; als znw., lijdelijkheid ; zich verdedigen, 
pareeren (een aanval). 2) lijdzaam, geduldig 
zijn. 3) het uithouden. — III. Wederk. i) Geduld 
hebben, zich inhouden ; met van, zich onthouden; 
lad u g., heb geduld. 2) gedoogen, toestaan. 

Gedogen, onr. st. ww. intr. i) Goed zijn, geschikt 
zijn. 2) met het als ondw., goed zijn voor iem. 
Gedogenisse, gedooch-, znw. vr. Toestemming, 
goedvinden. 
Gedogich, bnw. Lijdzaam, geduldig. — Gedogicheit.
Gedoginge, znw. vr. Het verduren of uitstaan 
van iets. 

Gedolen, zw. ww. tr. Dulden, verdragen (oostmnl.). 

Gedolen, zw. ww. intr. Dolen, dwalen. 

Gedolinge, znw. vr. Dwaling, verwarring, beroering. 
Gedonden, deelw. bnw. Opgezwollen. 
Gedooch, znw. o., Gedoge, o. (en vr. ?). i) 

Lijden, pijn. 2) het toelaten, het niet beletten. 3) 
verlof, toestemming, wil; bi uwen gedoge, met uw 
verlof, met uw welnemen ; bi den gedoge ons Heren, 
bi Gods gedoge, bij de gratie Gods. 

Gedoochlijc, enz. Zie g e d o g e 1 ij c. 

Gedoochsam, -samich, bnw. i) Lijdzaam, geduldig; 
van God, goedertieren, lankmoedig. 2) lijdelijk, 
volgzaam. — Gedoochsamheit, -samicheit 
(in de bet. z), Gedooehsamlike.

Gedoon, znw. o. Geklank, geluid, gezang. 

Gedoot, geedoot. Zie g a d o o t. 

Gedoot , deelw. bnw. ; znw. Gestorvene. 

Gedoothelt, znw. vr. Algeheele vernietiging of 

onderwerping der zinnen aan den geest. 
Gedornet, -dornt, -dorent, bnw. Met dorens of 
stekels bezet. 
Gedorren, onr. st. ww. intr. Durven. 


 

z86 GEDORSTEN.

Gedorsten, zw. ww. intr. Dorst lijden. 
liedos, znw. o. Een pak kleeren ; een bonten 

mantel (?). 
G}edossen, zw. ww. tr. Stuk slaan of stooten. 
Gedout -dolt, znw. o. i) Geduld. z) geestkracht, 

uithoudingsvermogen ; kracht, macht. 
Gedrach, znw. o. i) Gedrang. 2) bedrag, beloop; 
na Bedrage, naar gelang, in verhouding. 
Gedracht, znw. vr. Getuigenis in het nadeel 
van iemand. Vgl. b e d r a c h t. 
Gedrachtich, bnw. Vruchtbaar; g. van vruchten. 
Gedraet, bnw. Zulke draden hebbende als door 
eene bepaling wordt aangewezen. 
Gedraeyt, -drayt, -draet, deelw. bnw. Gedraaid; 

door draaien bewerkt, op de draaibank gemaakt. 
(bedrage, znw. Toestand, positie. 
Gedragen, st. ww. — I. Trans. i) Dragen; ver


dragen, in zich hebben, koesteren. 2) bevatten, behelzen, 
inhouden. 3) baren, voortbrengen. 4) bedragen, 
beloopen. — II. Intr. i) Zich uitstrekken, zich 
richten. 2) gestemd zijn; te samen g., overeen g., 
overeenstemmen. 3) als wederk. — III. Wederk., 
hem des g. ane, te enen, in een bepaald geval naar 
iemand verwijzen. 

Gedranc, -drenke, -drenc, znw. o. De eene of 
andere drank. 

Gedrane, -drang, znw. o. i) Gedrang, toeloop 
van menschen. 2) drang, dwang, geweld. 3) benauwd. 
beid, nood, angst. 

Gedreich, -Breech, znw. o. Bedreiging. 
(bedrei en, zw. ww. tr. Dreigen. 
GedrenTke. Zie g e d r a n e. 
GFedrepen, st. ww. tr. Treffen, roeren. 


edrie, telw. Drie bij elkaar. 
Gedringe, znw. o. Gedrang, toeloop van volk. 
Gedringe. bnw. Eng, nauw (oostmnl.). 
Gedringen, st. ww. — I. Trans. i) Dringen, 

iem. trachten weg te duwen. 2) dringen, door drang 
ergens toe brengen. 3) opdringen, aansmeren. — 

II. Intr. i) Indringen of opdringen tegen iem. 2) 
door eene menigte heendringen. 
Gedrinken, st. ww. tr. Drinken. 

Gedriven, st ww. tr. i) Drijven, jagen. 2) maken, 
bewerken, tot stand brengen. 
Gedroch, znw. o. i) Bedrog. 2) bedrieglijke verschijning, 
spook; droomgezicht; alfsgedroch. 
Gedrochnisse. Zie gedrogenisse. 

Gedrochte, -drocht, znw. o. Spookverschijning, 
visioen ; benauwende droom. 
Gedroeven, zw. ww. intr. Bedroefd, terneer


geslagen zijn. 
(bedrogen, zw. ww. tr. Drogen, afdrogen. 
Gedrogenisse, gedroch-, znw. vr. Spookverschij. 

ning, droomgezicht. 
Gedroget, -droocht, deelw. bnw. Gedroogd; 
gedrogede - herinc. 
Ged]rom, -droom, znw. o. Gedrang. 
Gedromen, zw. ww. tr. Dringen, doen door


dringen. 
Gedromen, zw. ww. tr. Droomen. 
Gedronken, deelw. bnw. Dronken. 
Gedronten, deelw. bnw. Gezwollen, opgezwollen. 
Gedroom. Zie gedrom. 

( edropelt, -drobj5elt, -droit, bnw. i) Gespikkeld. 
2) als een droppel, in droppels ; g. aen dat gras 
hangen. 

Gedru, znw. o. Gedreig. 
Gedruc, znw. o. i) Geweld, op iem. geoefende 


druk. 2) druk, droefheid, leed. 
GedruckeII zes. ww. tr. Verdrukken. 
Gedruckiche

it, *gedruckinge, znw. vr. Verdrukking. 


Gedrunsch, -drusch, -druus, -druys, znw. o. i) 
Gedruisch, geraas. 2) vaart; onstuimigheid. 3) stormwind, 
wervelwind. 4) gedrang. 

Gedsat. Zie g o d s a t. 
Geducht, deelw. bnw. i) Van duchten. Gevreesd, 
geducht. z) van hem duchten. Beducht, bevreesd, bang. 

GEEL. 

Geduchtich, bnw. Hetz. als geducht, i). 

Geduchticheit. Zie g e d o c h t i c h e i t. 

Geduer. Zie geduur. 

Gedulden, zw. ww. tr. Dulden, verdragen. 
Geduldich, bnw. Geduldig, lijdzaam. — Geduldicheit. 


Gedult, znw. vr. en o. Geduld. 

Gedunken, zw. onr. ww. onpers. Dunken. 

Geduppelt, deelw. bnw. In tweeën verdeeld. 

(beduren, zw. ww. intr. — I. Met een pers. als 
ondw. i) Het uithouden, standhouden; hetgeduren; 

g. vore, jegen, tegenover iem. standhouden; vore iet 
g., iets doorstaan. 2) blijven; blijven leven; stil blijven, 
vertoeven; met iets voortgaan, volharden; enen 
laten g., iem. met rust laten. — II. Met eene zaak 
als ondw. i) Duren, voortduren ; int g., op den duur. 
2) het uithouden, bestand zijn. 3) blijven bestaan, 
in wezen blijven; doen g., in stand houden ; goed 
blijven, niet bederven. 
Gedurende , deelw. bnw. van Beduren. i) Bestand 
tegen den tijd. 2) voortdurend, eeuwig; als 
bijw. ; van ruimte, aldoor, overal; „van Biervliet tot 
Bone (Boulogne) toe ghedurende". 

Gedurende, deelw. bijw. van duren. Durende, 
achtereen. 
Gedurentheit, znw. vr. Voortduring; tot eeuwiger 
g., ten eeuwigen dage. 

Gedurich, geduer-, bnw. i) Volhardend, standvastig; 
stout, onverschrokken, flink. 2) bestendig, 
duurzaam; ewich g., voorgoed, voor eeuwig. — Geduricheit. 


Geduur, -duer, znw. o. ; Gedure, znw o. (en 
vr. ?). i) Bestendigheid, duur; int g., op den duur. 
2) bestendigheid, rustige stemming. 

Geduurijic, bnw. Van duur, duurzaam. — Ge 


duurljjcheit.

Ged[lurlike, bijw. Met volharding, met moed. 

Geduurnisse, Geduer-, znw. vr. Duur. 

Geduut , znw. o. Heldere klank; genoegen (? vgl. 
m e 1 o d i e). 

Geduutsehen, -duytschen. Zie gedietschen. 

(bedwade. Zie B e d w e d e. 

Gedwaen, st. ww. tr. Wasschen, reinigen. 

Gedwanc, znw. o. Dwang, last, kwelling. 

Gedwas, znw. o. i) Dwaasheid, ijdelheid. 2) 

droombeeld, hersenschim, zinsbegoocheling; een niet; 

alfsgedwas. 
Gedwasnisse, gedwes-, znw. vr. Hetz. als g edwas. 
Gedwede, -dwade, -dwee, bnw. Mak, zachtzin. 

fig, meegaande, gedwee. 

Gedweerst. Zie dwersen. 

liedwegen, deelw. bnw. Rein, zuiver ; sierlijk, 
netjes gekleed. 
t edwesnisse. Zie gedwasnisse. 
Gedwingen, st. ww. tr. i) Beheerschen, overheerschen, 
dwingen tot zijn wil. 2) dwingen, noodzaken. 


Geëbbet, deelw. ; het is g., het is eb. 

Geëcht, geëchtich, deelw. bnw. Echt, wettig, van 
kinderen en gehuwden. 
Geechtet, deelw. bnw. Van eene zekere rech


telijke soort. 

Geedoot. Zie g a d o o t. 

Geëenradigen, zw. ww. wederk. Vast besluiten; 
deeles., vast besloten. 

Geeert. Zie e r d e n. 

Geëert, geert, geheert, deeles. bnw. Geëerd, gezien, 
eer genietende; ook als vereerende toevoeging. 

— Geëertheit. 
Geeiert, bnw. Met eieren toebereid. 
eëin ell. Zie g e ë n d e n. 
Geëischen, -eeschen, -heischen, zes. ww. tr. i) 

Eischen, vorderen, vragen. 2) vernemen, bevinden. 
Geel. Zie geheel. 
Geel. Zie geil. 
Geel, gelu, bnw. Geel ; blond ; gelu blont. 


-Geelhut (gelu-). 

GEELACHTICH. 

Oeelachtich, gele-, bnw. Geelachtig. 
Geelgast, bnw. Bedorven, van haring. 
Geel eter gelu-, znw. m. Geelgieter. 


Geelgorse , gelgurse, znw. Geelgors, een vogel. 
Geelstr pt, gelu-, bnw. Geelgestreept. 
Geelsuc t, gelu•, znw. vr. Geelzucht, geluw. — 

Geelsuchtich. 

Geelvarnwich, -varwich, bnw. Geelkleurig.
Geen. Zie g e n e. 
Geen, Bien, onb. vnw. Geen. Uit n e g e e n, z. aid.; 


een noch geen, in het geheel niet. 
Geenbec, znw. m. Gaper. 
Geënde, -en. Zie g e h e n d e, -e n. 
Geënden, -einden, -benden, zw. ww. — I. Trans. 

Ten einde brengen, eindigen; doen ophouden. — 

II. Intr. Ten einde loopen, ophouden. 
Geënge. Zie geïnge en gehinge. 
Geëngient, bnw. Van verstand, van zin, wis 
geëngient (16de eeuw). 
Geenich. Zie genich. 
Geenrehande, -rande, -bye, -conne, bnw. 

Geenerlei. 
Deens, bijw. Niet eens. 
Geenside, bijw. Aan gene zijde (van). 
Geenssins, -sens, bijw. Geenszins. 
Geenst. Zie genst. 
Geenstijts, bijw. Nooit. 
Geent. Zie gent. 
Geënt. Zie enten. 
Geënt, gehent, bnw. Een achterste hebbende (als); 

ghehent na den lioen. 

Geer, znw. Zie g e r e. 
(leer, bnw. Zie g e h e e r. 
Geer, znw. m. i) Speer, werpspiets; navelteer, 


celgeer. 2) in een punt uitloopend stuk land of strook 

grond ; verklw. geerkijn. Vgl. g e r e. 
Geerde. Zie g a e r d e. . 
Geerde, znw. vr. Sinte G., de heilige Gertrude, 

patrones der reizigers ; Sinte Geerden minne, naam 
van een afscheidsdronk. 
Geerde, gerde, znw. vr. Begeerte, verlangen. 

eëren, geëeren, zw ww. tr. Eeren, vereeren. 
{veeren. Zie geren. 
Geeren, bijw. Zie g e r n e. 
Geërf, geërfde. Zie g e ë r v e, g e ë r v e t. 
Geërfgename, geërve-, -naem, znw. m. Mede 

ook : erfgenaam. -erfgenaam; 
Geërfnesse, gerf-, znw. vr. Te verdeelen erfe


nis ; erfenis. 
Geërft. Zie g e ë r v e t. 
Geërgeren, zw. ww. tr. Slecht maken ; als 

wederk., slecht worden. 
Geeringe. Zie gaderinge. 
Geercamer. Zie g e r w e c a m e r. 
Geerme, geerne. Zie g e r m e, g e r n e. 
Geernaert, gernaet, znw. vr. Garnaal. 
Geërren, zw. `vw. tr. Boos maken. 
Deers, gaarst. Zie g r a s, g e r s t.
Geert. Zie geëert. 
Geerte, gene, znw. vr. Begeerte. 
Geerusel. Zie g e r w e s e 1. 
Geervalke, ger-, gere-, gier-, znw. m. Geervalk, 

giervalk. 
Geërve, gerve, znw. m. Medeërfgenaam; erf


genaam. 
Geërve, geherve, geërf, znw. o. Erfdeel. 
Geërven, zw. ww. tr. Eene vaste woonplaats 

bezorgen aan. 

Ge@rvet, Beërft, gearft, bnw. Geërfd, een erf of 
vast goed in eigendom hebbende; znw. m. mv., eigenaars 
van onroerende goederen, ingelanden. 

teerwen. Zie g e r w e n. 
Geesele. Zie g e s e l e. 
Geest, znw. m. i) Geest, van God en het den


kend en voelend wezen in den mensch. 2) het levens 

dier. 3) het hoogere leven-beginsel in mensch en 
in, den mensch, in tegenstelling met het leven der 
zinnen, het vleesch. 4) aangeboren aanleg, zoowel 

GEGAEN. 587 

om het bovennatuurlijke te vatten als het stoffelijke, 
geest., verstand, vernuft, talent; iemand met ver 
vernuft. 5) een hooger wezen, Heilige Geest,-stand of 
ook : liefdadigheid ; liefdadigheidsgesticht, Heilige 
een geest, spookverschijning.-geesthuis. 6) 

Geest, znw. vr. en m. Dorre onvruchtbare grond; 
hooge en droge grond, hooge zandgrond, vooral 
langs de duinen. 

(Geste geste, yeeste, geest, znw. vr. i) Geschiedverhaal, 
geschiedenis; geesten malen, historiestukken 
schilderen. 2) geschiedkundig feit, voorval, 
gebeurtenis. 

Geestelijc, geestloc, gest-, bnw. i) Geestelijk, 
slechts met den geest waarneembaar. 2) naar den 
geest. 3) tot den geestelijken stand behoorende of 
daarop betrekkelijk ; znw. geestelike. 4) geestelijk 
levende, vroom, godvruchtig. 

Geestelijcheit, znw. vr. i) De wereld der onzienlijke 
dingen. 2) geestelijkheid, geestelijke stand. 
3) vroomheid, godsvrucht, geestelijk leven. 

Geestelike, bijw. i) Naar den geest, geestelijk. 
2) vroom, godvruchtig. 

Geesten, zw. ww. — I. Intr. Ademen, (door een 
geest) bezield zijn. — II. Trans. Met den heiligen 
geest vervullen. 

Geesthuus, znw. o. Heiligegeesthuis, liefdadig 

-heidsgesticht. 
Geestich, bnw. Geestelijk, onzinnelijk, godvruchtig 
; dat geestige, het geestelijk element in den mensch. 

— Geesticheit. 
Geestinge, znw. vr. Bezieling door den geest. 
Geestlant, znw. o. Geestgrond. 
Geesttiende, znw. vr. Tiende van geestgrond. 
Geet, Geeten. Zie geit, g e i t ij n. 


(Get, znw. o. Wacht, nachtwacht. Vgl. a w e e t. 
Geëten, :eeten, -heeten, st. ww. tr. Eten; doe hi 
geat, toen hij gegeten had. 
Geeuwen, geuzen, zw. ww. intr. Geeuwen, ga


pen..— Geeuwer, Geenwinge.
Geewicht, deelw. bnw. Levenslang aangesteld. 
Gefaelgeert, falgiert, deelw. bnw. Valsch, trou


weloos. 
Gefalen, zes. ww. intr. Afwijken, afdwalen. 
Gefaescht, Gefenijnt. Zie g e v-. 

Gefigureert. Zie figureren. 
Gefiguurt, -uerl, bnw. Eene zekere gedaante 


hebbende. 
Gefineert, deelw. bnw. Fijn. 
Gefinen, zw. en st. ww. intr. Ophouden, uit


scheiden. 
Gefineren, zw. ww. tr. i) Leveren, bijeenbren


gen. 2) leenen, geld ; eene leerring sluiten. 
Gefluweelt, bnw. In het fluweel gekleed. 
Gefondeert, deelw. bnw. i) Gegrondvest. 2) van 

menschen, vast in, gehecht aan ; in Gode gefundeert; 

in iets doorkneed. 
Geformeren, zw.ww. tr.Vormen, maken, scheppen. 
Gefortuneert, bijw. Door het geluk begunstigd, 

fortuinlijk. 
Gefreteleert, -ferteleert, bnw. Geruit. 
Gefringet, bnw. Met franje bezet. 
Gefriseert. Zie f r o t s e r e n. 
Gefronst. Zie f r o n s e n. 
Gefuert, bnw. Geprijsd. 
Gefugelt. Zie gevogelt. 
Gegade, -gaet, znw. m. i) Genoot, gelijke; son


der g., weergaloos, onvergelijkelijk. 2) mannetje of 
wijfje van mensch en dier. 3) (manlike) gegaden, 
gegaen, teelballen. 

Gegade, znw. o. Soort, gezegd van voortbrengselen 
der natuur. 
Gegademe, -gadene, -gaden, znw. o. Kamer, 
vertrek, of: kelder. 

egaden, zw. ww. intr. Paren. 
Gegaderen, zw. ww. tr. Vergaderen, verzamelen. 
Gegaeft. Zie g e g a v e t. 
Gegaen, -gangen, onr. st. ww. intr. Gaan, loopen; 

tote ic aldaer gega, gegaan ben. 

i


i88 GEGAER. 

Gegaer. Zie gegare.

G8gaet, deelw. bnw. Met gaten, gaten hebben de. 
Geganst, deelw. bnw. Hersteld, gezond. 
Gegar, bnw. Klaar, gereed. 
(legare, ..-gaer, znw. o. i) Wapenrusting. 2) klee


ding, kleed^^ ; ambtsgewaad, ornaat; ook gegerwe 

(oostmnl.). 
Legalt, bnw. Met gal gemengd. 
Gegape , znw. o. Het opsperren van den muil. 
(begeert, bnw. Met geeren (van een kleed). 
Oogeest, deelw. bnw. Bezield, vervuld. 
kegelden, st. ww. tr. Betalen, voldoen. 
kegelt, bnw. Van geld voorzien. 
degen (zeldz.), voorz. Hetz. als j e g e n. 
Gegenode, Gegenwaert. Zie j e g e n-. 
Legerstelt, deelw. bnw. Gegist. 
Legerwei -garve, -gorwe. Zie g e g a r e. 
Gegeselen, zw. ww. tr. Geeselen. 
Gegeven, st. ww. tr. Geven. 

Gegieten, st. ww. tr. Gieten, eene vloeistof, 

metaal. 
Gegift, deelw. bnw. Met geschenken begiftigd. 
Gegissen, zes. ww. tr. Gissen, vermoeden. 
Geglent, bnw. Omrasterd, omheind. 
Gegloeyet, -gloeyt, gloyt, deeles. bnw. Gloeiend. 
Geglosen, zw. ww. tr. Verklaren, uitleggen. 
Gegod, bnw. Vol van God (myst.). 
Gegoeden zw• ww. tr. Goederen aan iem. toe 


wijzen; iem. iets schenken. 
Gegoet, bnw. Goed met elkaar, weer goed op 
iemand. 
Gegoet, deelw. bnw. i) Vaste bezittingen hebbende 
; als znw., grondeigenaar. 2) een zeker inko


men hebbende ; snode g., weinig te verteren hebbende; 
in kerken g., eene kerkelijke bediening hebbende. 


Q'egomen, zes. ww. tr. Zorg dragen. 
E egoenen, oer. st. ww. tr. Vergunnen, toestaan. 
Gegorde, znw. o. Gordel; buikriem, singel. 
(legorden, zes. ww. tr. Gorden. 
Gegort, bnw. Een gordel of riem dragende. 


Gegorwe. Zie gegare. 
Gegoten, deeles. bnw. Van gegoten ijzer of 


metaal. 
Gegout, deeles. bnw. Verguld. 
Gegraven, -grenen, deeles. bnw. Gegraveerd, 

geciseleerd, gedr

even. 
Gegraven, st. ww. tr. z) Graven. 2) begraven. 
i

3) graveeren, in steen snijden; ook gegraveren. 

Gegreint, deeles. bnw. Rood geverfd, rood. 
Gegrieven, zes. ww. tr. Kwetsen, verwonden. 
Gegripen, st. ww. tr. Aangrijpen, vastgrijpen, 

beetpakken ; sine vaert g., ondernemen ; met eene 

zaak als ondw., overvallen, aangrijpen.
Gegroeft, deeles. bnw. Uitgehold, hol. 
Gegroeyen, zes. ww. intr. Groeien, wassen. 
Gegroeyt, bnw. Begroeid, groen. 
Gegroete -gruel, deeles. ; weest gegroet. 
Gegroet, znw. o. Het maken van buigingen 

voor iemand. 
Gegroete, znw. vr. Hartelijke groet.
Gegroeten, -gruelen, zes. ww. tr. Groeten, aan


spreken. 


Gegronden, -gronderen, zes. ww. tr. Gronden, 
peilen; doorgronden, begrijpen.
Gegroten, zes. ww. tr. Begrooten, de hoegroot


heid eener som bepalen. 
Gegroveert. Zie g r o v e r e n. 
Gehabiteert, -abiteert, bnw. Gekleed ; in gala,

in vol ornaat. 
Gehachelt. Zie gehackelt.
Gehacht. Zie achten en hach ten. 
Gehachten. Zie geacht e n. 
Gehaeyen, -Itayen, zes. ww. tr. Uithouden, ver


dragen.


Gehaefdich, yhaefdich, -havedich, -havich(t), 

bnw. In goeden staat, aan de vereischten voldoende. 
Gehacot , mow. Van een haak (haken) voorzien. 

GEHEER. 

Gehaemt, bnw. Van een haak of hengsel voor


zien. 
Gehaenbalot, bnw. Hanebalken hebbende (van 

een huis).
Gehaer, znw. o. De hoofdharen. 
Gehaer, bnw. Gehaard. 

Gehaerden. Zie g e h e r d e n.
Gehaerschaert, gehaert-, deeles. Gepijnigd, ge


marteld. 
Gehaert, -beert, -hart, bnw. Gehaard. 
Gehaest, deeles.; g. hebben, bespoedigen.
Gehaesten, zes. ww. intr. Zich haasten. 
Gehaet, deeles. i) Pass., gehaat. 2) Act., gehaet 

hebben, haten. 
Gehayen. Zie g e h a e y e n. 
Gehackelt, -hachelt, deeles. bnw. Uitgetand, van 

wapens.

Gehalen, zes. ww. tr. i) Halen. 2) bijeenhalen. 
3) behalen, verkrijgen. 4) in rechte bewijzen, staven. 
Gehalsbant, bnw. Een halsband of ketting om


hebbende. 
Gehalsbercht, bnw. Geharnast. 
Gehalset, -halst, bnw. Een hals hebbende (als); 

g. als een Paert, na den drake. 
Gehalsslaecht. Zie halsslagen. 
Gehamen , zes. ww. tr. Bevatten, begrijpen. 
Gehamert, bnw. Met een strijdhamer gewapend.
Gehanden. Zie g e a n d e n. 
Gehange, znw. o. Deurhengsel, scharnier. 
Gehange, bnw. Genegen, overhellende tot. 
Gehangen, st. ww. tr. Omhangen, behangen. 
Gehanset, deeles. bnw. ; gehansede liede, leden 


van eene hanse of gild. 
Gehant, bnw. Handen hebbende (als) ; lange g.; 
geaermt ende gek. na den man. 

Gehantsam, bnw. Gemakkelijk te behandelen, 
handig, handzaam. --Gehantsamheit. 
Gehantsamltjc, bnw. Handelbaar, handzaam.-
Gehantsamlike.

Geharden, -harmen. Zie geherden, -hermen. 
Geharnascht, nast, -nist, bnw. Geharnast.

-

Geharst, Gehart. Zie geherst, gehertet. 
Gehart, deeles. bnw. Gehard, bestand tegen ont


bering.
Gehartich. Zie g e h e r t i c h. 
Gehat, -hadt, bnw. i) Act., vijandschap koeste


rende jegens; met een mv. ondw., in vijandschap,
in veete. 2) pass., gehaat (bij, in den datief of met 
eene bep. met van of met). 

Gehaten , zw. ww. tr. Haten. 
Gehatich, bnw. Hatelijk, onaangenaam. 
Gehavent, deelw. bnw. Schoon, netjes, sierlijk. 
Gehavet, bnw. Have hebbende, gegoed. 
Gehavich(t). Zie g e h a e f d i c h. 
Gehebben , zw. onr. ww. — I. Trans. Hebben. 


— II. Intr. Stand houden, tegen iem. op kunnen. 
Gehebbet. Zie e b b e n. 
Geheefselt, bnw. Gezuurd, van brood. 
Geheel geel, bnw. i) Gezond, welvarend. 2) 
gaaf, ongeschonden; ongerept, maagdelijk. 3) in zijn 
geheel, waarvan niets is afgenomen, gansch ; int 
geheile, ganschelijk; g. hoir, erfgenaam voor het 
geheel ; enen g. zijn, zich geheel naar iem. schikken. 
4) onkreukbaar, trouw, oprecht; in dogeden geel, vol 
goede hoedanigheden. 5) zuiver, louter. 

Geheel , -heil, geel, bijw. Geheel en al, volkomen. 

Geheelheit, znw. vr. i) De gezamenlijke som. 
2) eenheid, het vormen van een geheel. 3) zuiverheid, 
reinheid, van het lichaam en den geest.

Geheelhertich, bnw. Innig.

GFeheellike, gekelike, geheilike, geellike, gehe


lent-, gehelich-, bijw. Geheellijk, geheel en al. 
Geheelsain. Zie o n g e h e e l s a m, ongeneeslijk. 
Geheelt, deelw. bnw. i) Vereenigd, verbonden, 

2) in zijn geheel, onverdeeld, volkomen. 
Geheer, bnw. i) Van personen, aanzienlijk; roem. 
rijk. 2) van zaken, heerlijk, uitstekend, voortreffelijk.
Geheer. Geheert. Zie g e h i e r e, heren. 


GEHEET. 

Geheet, -heit, znw. o. Gebod, bevel; wil, van God. 
Geheet, geëet, deelw. Beëedigd. Zie e den. 
Gehefdeecht , bnw. Gezuurd, van brood; ook 

geheffel, gehefselt (-heefselt). 

Geheffen, st. ww. tr. Optillen. 
G}ehoget. Zie h e gen. 


Geheyen, zw. ww. tr. Bespringen (eene merrie). 
Gehemde. Zie gehende. 
Geheilicheit. Zie g e i 1 i c h e i t. 


Geheilicht, bnw. Geheiligd, gezegend; door God 
uitverkoren; heilig. -- tl eheilieh(t)heit.

Gehelde, znw. vr. Bewaring. 
toehelden, zw. ww. tr. Neigen, op iets richten. 
Gehele. Zie g e h e e 1, bij w. 


Gehelen, zw. ww. tr. Verzwijgen, verhelen; zon. 
der obj., zwijgen. 
Gehelieht. Zie geheilicht. 
Gehelmt, bnw. Met een helm op ; ook : door 
een helm gedekt, van een geslachtswapen. 
Gehelpelipe, -hulleljc, bnw. Behulpzaam. 

( ehelpen, gelen, -kuren, st. ww. tr. en wederk. 

— I. Trans. Helpen, bijstaan ; helpen, baten. — II. 
Wederk. i) Voor zichzelf zorgen. 2) hem g. met, 
zich bedienen of gebruik maken van. 3) zich vergenoegen, 
tevreden zijn met. 
Gehelper , -hulj5er, znw. m. Medehelper. 
Gehelpich, : hul ich, -heljbsam, bnw. Behulp


zaam, hulpvaardig. — Gehelpsamicheit (gehulj5-). 
Gehelt, deelw. bnw. Geneigd, genegen. 
Gehemel , znw. o. Hemel, dak, zolder. 
Gehemelte bnw. Eene zoldering of hemel heb


bende. 
Gehemelte, -hemelt, znw. o. Zoldering. 

-Gehemt, bnw. Een hemd aanhebbende. 
Gehende, -hinde, -ïnde, -heinde, gehent, yhende, 
gende, g-inde, bijw. en voort. — I. Bijw. Nabij, in 
de buurt; op — na; in corten tiden gehinde, op een 
kort poosje na; in velen, in verren gehinde, op verre 
na, bij lange na niet ; bi niewete gehinde, zoo dicht 
mogelijk, op zoogoed als niets na; van tijd, nabij. 

— II. Voorz. Nabij. 
Gehenden, -hinden, zw. ww. tr. Ter hand stellen 
; toezenden. 
Gehenden, -hinden, -ënden, zw. ww. intr. Naderen, 
komen bij. 
Gehenge, -hinge, znw. vr.; gehene, o. i) Toestemming, 
verlof; zijn g. doen : a) zijne toestemming 
geven. b) door zijn wil tot stand brengen. 2) wat 
men wil, zooveel als men wil. 3) macht. 

Gehenge, znw. Hengsel (oostmnl.). 
Gehenge, -hinge, bnw. Aangenomen, erkend. 

Vgl. genge (ginge). 
Gehengeli j e bnw. Toegevend, inschikkelijk. 
toehengen , -hingen, zw. ww. tr. i) Gedoogen, 

toestaan, verdragen, uithouden ; goedvinden, bepalen, 
als znw., wil, toestemming; met God als ondw., 
gehengen, laten geschieden ; met een dat., toelaten, 
toestaan, veroorloven; inwilligen, genoegen doen; 
enen rechts g., iem. recht laten wedervaren. 2) iets 
uitwerken, tot stand brengen. 

Gehengenisse, gehinge-, gehenc-, geheng-, znw. 
vr. i) Toelating, lijdelijkheid. 2) toestemming, ver 
gunst. 3) macht, kracht, met een gen.,-gunning, 
kracht tot iets. 
Gehengent, -hingent, bijw. Met een vischhaak 

of hoek voorzien. 
Gehenger , -hinger, znw. m. Hij die iets toelaat. 
Gehengieh, -hingich, bnw. Ondergeschikt, onder. 

danig. 
Gehent. Zie enten. 
Gehenxt, bnw. ; wel g., op een flinken hengst 

rijdende. 
Geherbergen, zw. ww. — I. Trans. Herbergen. 

— II. Intr. Een onderkomen vinden, gehuisvest 
worden. 
Geherde, bijw. Hard, luid. 
Geherden, -harden, -haerden, -heerden, zw. 

ww. tr. — I. Trans. Uithouden, uitstaan, verduren; 

GEHOOR. 189 

volhouden. — II. Intr. Stand houden, tegenstand 

bieden. 
Geherdich, bnw. Flink, tegen vermoeienis bestand. 
Geberm, znw. o. Rust; themelscheg., de eeuwige 

rust. 

Gehermen, -barmen, -haermen, zw. ww. -- I. 
Intr. Rusten, rust genieten ; enen laten g., iem. met 
rust laten ; iet laten g., iets laten rusten, laten blijven. 
-- II. Wederk. Rusten, zich rustig houden. 

Gehermich. Zie o n g e h e r m i c h, onrustig. 
Geherst, -harst, bnw. Met hars besmeerd. 
Geherst, deelw. bnw. ; geherst broot, geroosterd 

brood. 
Gehort. Zie herten. 
Gehertet, -hert, -hart, bnw. i) Een hart hebbende 

(als). 2) moedig, onverschrokken. 
Gehertich, -hartich, bnw. Hetz. als g e h e r


tet, 2). 
Geheten. Zie g e ë t e n. 
Geheten, heeten, st. ww. tr. Bevelen, gelasten. 
Geheuchnisse. Zie gehoochnisse. 

Geheven, deelw. bnw. 1) Gerezen, gezuurd. 2) 
gezwollen, opgezet. 3) g. ambacht, een in leen ontvangen 
ambachtsheerlijkheid of schoutambacht. 

Gehiere, -hier, -heer, -huer, ghier, bnw. Lief, 
zachtzinnig, vriendelijk ; liefelijk, zacht; lief, dierbaar. 
Gehilict, deelw. bnw. i) Gehuwd. 2) behuwd, 

aangehuwd. 
Gehinde, -en. Zie g e h e n d e, -e n. 
Gehinderen, zw. ww. tr. Hinderen, deren. 
GFehinge, -en. Zie g e h e n g e, -e n. 
Gehint. Zie gehende en enten. 
Gebitsich , bnw. Voortvarend, driftig (oostmnl.). 

— Gehitsicheit. -
Gfehitten, zw. ww. --- I. Trans. i) Treffen, er 
in slagen iets te krijgen. 2) iets gedaan krijgen. --

II. Intr. Het geluk hebben te. 
Gehiwen. Zie gehuwen. 
Gehochte, -huchte, znw. o. Gehucht; gesticht, 
de gezamenlijke bij elkaar hoorende gebouwen. 
Gehoeden, -hueden, -hoen, zw. ww. — I. Trans. 
Behoeden, beschermen. -- II. Intr. Zich wachten of 
op zijn hoede zijn voor (m. d. gen.). — III. Wederk. 
i) Zich in acht nemen; zich hoeden, zich wachten 
voor (m. d. gen., of van, vore, tegen); zich onthouden 
van, iets nalaten. 2) ergens op verdacht zijn, 
iets vermoeden of verwachten. 

Gehoet , -hoedt, bnw. Een hoed ophebbende. 
Gehoect , bnw. i) Een hoek makende. 2) hoekig. 
Gehoefslaecht, deelw. bnw. Zie hoe f s 1 a g e n. 
Gehogen, -hoegen, -huegen, -heugen, zw. ww. 

— I. Intr. Zich herinneren, gedachtig zijn aan. — 

II. Trans. Zich te binnen brengen. — III. Onpers. 
Ik herinner mij, mij heugt. 
Gehogen. Zie geogen. 
Gehoget, -hoocht, -huecht, deelw. bnw. van 

hogen. Verheven, groot, geëerd. 
Gehoget , -hueget, -hoocht, deelw. bnw. van gehogen 
; g. 4/n, ergens op bedacht zijn. 
Gehoict, -huyct, -huuct, bnw. Een kapmantel 

omhebbende. 
Geholt, -hult, -poolt, deelw. bnw. Uitgehold, hol. 
Gehonen, -hoonen, zw. ww. tr. Misleiden, be. 

driegen ; verleiden, te schande maken. 
Gehonicht, bnw. Met honing gemengd of bereid; 
honingzoet, liefelijk. 

Gehooehltje, -hueehlijc, bnw. ;gehoochlike cracht, 
de kracht van het geheugen. — Gehoochlike, in 
of met het geheugen ; g. houden. 
Gehoochnisse, gehoge-, gehueeh-, geheuch-, 

znw. vr. i) Geheugen. 2) geheugenis, gedachtenis; 
herinnering, herdenking; middel tot opscherping van 
het geheugen. 

Gehooft. Zie gehovet. 
Gehooftstoelen. Zie gehovetstoe1en. 
Gehoopt, y-, deelw. bnw. i) Opgehoopt, op 


hoopen liggende. 2) opgehoopt, boordevol. 
Gehoor, znw. o. i) Het gehoor. 2) het hooren of 


190 GEHOORLIJC. 

luisteren naar ; dat g. hebben, het oor hebben, met 
aandacht worden aangehoord. 3) verhoor, het ge. 
hoord worden. 4) gehoorzaamheid, onvrijheid. 

Gehoor1 ^'^c, bnw. Gehoorzaam, onderdanig. 

Gehoornt. Zie g e h o r n e t. 

+ehoorsam, gehoir-, gehor., ' -saem, bnw. Gehoorzaam, 
volgzaam, onderdanig; luisterende naar, 
gehoor gevende aan ; als znw., onderdanige dienaar, 
vereerder; g. sin, iem. ten dienste staan, aan zijne 
verplichtingen jegens iemand voldoen. --Gehoorsamheit, 
-lijc, -like.

Gehoorsam, znw. m. Gehoorzaamheid. 
Gehoorsamen, gehor-, zw. ww. intr. Gehoor. 
zaam zijn. 
Gehoorsainich, -heit. Hetzelfde als g e h o o rsam, 
-heit. 
Gehoort, -hort, -hoiri, deelw. bnw. Geacht, ge. 
zien, in tel; wel g. zijn, hoog staan aangeschreven. 

Gehordeert. Zie hor deren. 

Gehordijst, geord-, bnw. Verschanst, van palissaden 
voorzien. 

Gehoren, zw. ww. — I. Trans. i) Hooren, verstaan. 
2) luisteren naar, gehoor geven aan; verhoorer.. 
3) hooren, vernemen. — II. Intr. i) Gehoor. 
zamen. 2) behooren, betamen. 3) toebehooren aan, 
behooren bij. 

Gehorich, bnw. i) Gehoorzaam, onderdanig. 2) 
hoorig. -- Gehoricheit. 

Gehornet, -hoornt, -horens, bnw. i) Gehoornd. 
2) gehoekt, hoekig; ook gehornict (-hoornict). 
Gehoset, -hoost, bnw. Met „holen" (kousen, of 
een broek) aan. 
Gehoude, -kouwe, -hulde, -hout, -hou, bnw. 
Getrouw, genegen, houw en trouw. 
Gehouden, -handen, -balden, (oostmnl.), st. ww. 

— I. Trans. i) Houden, vasthouden, besloten houden, 
dicht houden; bewaren, beschermen; in een 
bepaalden toestand houden ; bevatten, inhouden; 
volhouden, niet opgeven ; houden, in acht nemen, 
een gebod; houden, volgen, een weg; in stand 
houden, houden, tegenhouden, volhouden, bewijzen, 
staande houden, eene aanklacht ; het g., het uithouden. 
— II. Intr. i) Stand houden. 2) stil houden. 
--- III. Wederk. Zich houden, gedragen ; zich in 
stand houden, voor zich zelf zorgen ; zich houden in 
of bij iets, er bij blijven; zich weerhouden, bedwingen 
; zich houden alsof. 
Gehouden , deelw. van houden. z) Gehouden, 
verplicht, verbonden ; g. sin in enen, jegens iem. 
verbonden zijn; aan iem. ter verzorging aangewezen 
zijn, voor iemands rekening komen. 2) met eene 
zaak als ondw., g. sin, eene verplichting of nood 

zijn. 3) bewaard, weggeborgen; iet g.-zakelijkheid 

leggen. 4) weggelegd voor (dat.), voorbeschikt, door 

het noodlot bepaald. 

Gehouden, deelw. bnw. van hem houden; wel g., 

welvarend, welgesteld. 

Gehoudich, bnw. Goedgunstig, genegen. 

Gehout, -kalf,..znw. o. i) Inhoud. 2) het leveren 

van het gerechtelijk bewijs; het bewijs; de bewijs


eed. 3) schikking, wijze. 4) gedrag. 5) ontvangsten. 

Gehout, Gehouw. Zie g e ho u d e. 

Gehouw, -hou, znw. o. Het houwen, toebrengen 

van wonden, ook met de tong. 
Gehouwen, st. ww. tr. Houwen. 

Gehovet, -hooft, bnw. Een hoofd hebbende (als). 

Gehovet, -hooft, bnw. Een hof, erf hebbende. 

Gehovetsmalt, gehooft-, bnw. Uitgesneden aan 

den hals (van kleederen). 

Gehovetstoelen, gehooft-, zw. ww. tr. Den in


koopsprijs er uit halen, zijne kosten goedmaken. 

Gehu, -huw, -houw, znw. o. Geschreeuw, krijgs


geschreeuw, krijgsrumoer, wapenkreten; s/n g. ma


ken, rumoer, beweging maken. 

GFehuchte. Zie gehochte. 

Gehuden, zw. ww. tr. Verbergen, geheim houden. 

GFehueden, -huegen. Zie g e h o e d e n, -hogen. 

Gehueren. Zie g e h u r e n. 

GECAPT. 


Gehulde, -huldich. Zie g e h o u d e, -h o u


d i c h. 
Gehulpelijc,-hulpent enz.Zie gehe1pe1ij c enz. 
Gehulp sam, bnw. Behulpzaam. 
Gehult, -huldt, deelw. bnw. i) Ingehuldigd. 2) 

gehulde man, leenman. 
Gehuren, zw. ww. tr. Huren. 
Gehusen, zw. ww. tr. Huizen, ergens verblijf 

houden. 


Gehuset, -huust, bnw. i) Een huis hebbende, 
eigenaar zijnde van een huis; aengehuusde, eigenaar 
van een belendend huis. 2) met huizen bezet, 
van grond. 

Gehuuft. Zie gehuvet. 
Gehuuc, -huyc, znw. o. Geschreeuw; krijgsrumoer. 
Gehuuct, -huict, -hoict, bnw. Een huik aan


hebbende. 


Gehuul, -hule, znw. o. Gehuit, gekrijsch. 
Gehuusch, -lkusche, znw. o. Geslacht, familie. 
Gehuust. Zie h u u s c h e n. 
Gehuut, bnw. Eene huid hebbende (als). 
Gehuwen, biwen, -houwen, zw. ww. -- I. Intr. 


Huwen; van dieren, paren. — II. Trans. Uithuwelijken. 
Gehuwet , -huut, deelw. bnw. Gehuwd; behuwd; 

als znw., gehuwd man, vrouw ; mv., echtelieden. 
Ge^^^,st bnw. Met ijs, waar ijs is. 
Geiket, deelw. bnw. Geijkt, van maten. 
Geil, geel, bnw. i) Vroolijk, lustig. 2) weelderig, 

dartel, wulpsch. 3) geil off, belust op. 4) vruchtbaar, 
welig. 
Geilheit, geilicheit, znw. vr. i) Wulpschheid. 

2) vruchtbaarheid, weligheid. 
Geilsucht. Zie g ee 1 s u c h t. 
Geingient. Zie g e ë n g i e n t. 
Geïnnen, zw. ww. tr. Innen. 
Geinre-, Gelns. Zie (n e) g e e n r e-, gins. 
Geinster, (beisel. Zie genster, gesel. 
(eisen, zw. ww. tr. Behandelen, genezen. -^ 

Geisinge, Geiser (geslachtsnaam). 
Gellert bnw. Van ijzer of staal voorzien. 
Geist Leister. Zie geest, genster. 
Geit, geel, znw. vr. Geit ; verklw. geiik n, geel


-kin ; geitsbele, -haer, -horn, -co/el, -melc, -vel,. 
-voel; geitencolel, -vleesch, -horn, - -berde, -stal, 
-verwaerre. 

Geitadere, geel-, znw. vr. Halsader. 

Geitebaert, znw. m. Sik; het schaamhaar. 
Geitjn, geiten, bnw. Geiten-, geile-. 
Geitsvoet, znw. m. i) Zie geit. 2) een van 

voren . gespleten breekijzer. 
Gelach, znw. o. i) Strijdgewoel, gedrang. 2) 
jachtbuit, vangst. 
Gejachte, znw. o. i) Hetz. als g e j a c h, z). 2) 

jachtveld, warande. 
Gejaert, bnw. ; out g., bejaard ; outst gejaert. 
Gejage, znw. o. Wat iemand najaagt, plan. 

Gejagen, zw. ww. -- I. Trans. Jacht maken op, 
opjagen. -- II. Intr. Aanstormen, aanrennen op (?). 

Gejanc, znw. o. Gejank, klaaglijk geluid. 
Glei o1e. Zie ge o 1 e. 
Gei tinnen, st onr. ww. tr. Vergunnen, toestaan. 


Gej onstich, joonstich, bnw. Gunstig. — (g 

j onsticheit, goedgunstigheid. 
Gee, bnw. Gek, dwaas, dol. 
Gee, znw. m. i) Een gek, dwaas. 2) nar. 
Decal, znw. o. Gesnap, zotteklap. 


Gecameloot, bnw. In kamelot gekleed. 
Gecamert , bnw. Gewelfd, gezolderd. 
Gecammet, -kemmet, bnw. Een kam hebbende, 

van dieren. 
Gecampt, bnw. Een kamp land in eigendom_ 

hebbende. 
Gecanceleert. Zie o n g e c a n c e l e e r t. 
Gecant, bnw. Kantig, hoekig. 


Gecapt, bnw. Een kap dragende. 


GECARTEELT. 

Gecarteelt, bnw. Van karteelen of borstweringen 
voorzien. 
Gecasseren, zw. ww. tr. Te niet doen, uitwisschen, 
delgen, schuld. 
Gecasteelt, bnw. „Topkasteelen" hebbende, van 
schepen. 

Gecasteleert, bnw. Gekanteeld, van wapens. 

Gecastiën, zw. ww. tr. Kastijden, iem. de les lezen. 

fecauchiet, bnw. Bestraat. 

Gekeer, -here, znw. o. ; g. doen, wederkeeren. 

Gekemmet. Zie g e c a m m e t. 

(bekennen -kinnen, zw. ww. tr. i) Kennen, 
herkennen. 2) erkennen. 3) te weten komen. 
Gekepert, bnw. Gekeperd, van wapens. 

Ge keren, zw. ww. — I. Trans. i) Keeren, in 
eene zekere richting sturen. 2) afkeeren, beletten. 
--- II. Intr. Keeren, wenden. 

Gekerm, -carm, -carem, znw. o. Gekerm, misbaar. 
Gekernt, -kereni, deelw. bnw. ; gekernde melc, 
karnemelk. 
Gekerstent, deelw. bnw. Gedoopt, tot het christendom 
overgegaan. 
G eketent. bnw. Door een ketting of keten ge


bonden of verbonden. — Geketentheit. 
Gekeurt, deelw. bnw. Waarop eene keur of verordening 
gelegd is. 
Gecheit, znw. vr. Dwaasheid, zotheid, domheid, 
onzinnigheid; zedelijke verdorvenheid. 
Gekiesen, st. ww. tr. z) Verkiezen, liever hebben. 
2) kiezen, benoemen. 

Gekijf 
GekijGekfijfznw. o. Twist, oneenigheid; mv., geschillen. 

ekinbact, bnw. Een kinnebakken hebbende (als). 

Gekiven, zw. ww. intr. Kijven, twisten. — Ge


kivinge.

Gecke1^^p^C , bnw. Dwaas, gekkelijk; onzinnig, mal. 

— Geckle ike bijw.
Gecken, zw. ww. — I. Intr. Gekheid maken ; g. 
met, den spot drijven met. — II. Trans. Begekken, 
bespotten ; wederk., zich zelf misleiden. 

Geckerdie, geckerie, geckinge, geckicheit, 
znw. vr. Dwaasheid, domheid, dolheid, onverstand. 

Geckinne, znw. vr. Zottin. 

Gfeclaeh, znw. o. i) Geklaag, 2) klacht; aan


klacht. 3) reden tot beklag, jammer, ellende. 4) lot, 
toestand ; een ongeljc, swaer, hart g. ; oh sin g. 
tomen. op zijn verhaal komen, in den (goeden) toestand 
komen om iets te doen. 

Geelachten znw. o. i) Klacht, beklag. 2) klacht, 
aanklacht, eisch in rechte. 

Geclagen, zw. ww. intr. Klagen, ook in rechte. 

Gedane, znw. m. i) Klank, stemgeluid, muziek. 
2) gedruisch, rumoer, wapengekletter. 
Geclap, znw. o. Gezwets, geklap; geklapper. 
Geclas, znw. o. Gedruisch, geraas; geklots. 
Geclauwet, bnw. i) Klauwen hebbende (als). 2) 

geklauwd, afzonderlijk gekleurde klauwen hebbende, 
van dieren op wapens. 
Geeleden, zw. ww. tr. z) Kleeden; ook wederk. 
2) bekleeden, met hout beschieten. 

Geoleet, gecleit, gecliet, deelw. bnw. — I. Deelw. 
Gekleed, kleeren aanhebbende; g. hebben, aanhebben. 
— II. Deelw. bnw. i) Gekleed; wel, qualike, 
oevel g., ingekleed, voorzien ; g. sin in, bekleed zijn 
met, recht hebben op. 2) van kleederen voorzien, 
vol met kleeren ; dat recke (de kapstok) is gecleet. 

Geclemmen, -climmen, st. ww. — I. Intr. Klim 

opklimmen ; zich verheffen. — II. Trans. Be--men, 
klimmen, bestijgen. 
aeclinc, znw. o. Geluid door slaan veroorzaakt. 
Gi eclisset, bnw. In een klis zittende, verward. 
Gecliven, st. ww. intr. Klimmen, opklimmen. 
Geclontert, bnw. Gewrongen; ineengeclontert, 

ineengedraaid ; gestold, geronnen. 

Gecloostert, deelw. bnw. In een klooster gedaan. 

Geclop, geclujb, znw. o. Geraas, gedruisch.

Geeloven, deelw. bnw. van olieven. Gebarsten, 
een kloof of kloven hebbende. 

GECROCH. 

'9' 

Gecnaept, bnw. Bedienden of knapen hebbende,

Gecnede, znw. o. Kneedsel, het kneden. 
Geoneden, st. ww. tr. Kneden. 
Gecnielen, zw. ww. intr. Knielen. 
Gecnocht, -cnoft, -cnojt, -cnuht, deelw. bnw. 


i) Geknoopt, vereenigd, onderling verbonden. 2> 
geknoopt; geknujbte netten. 3) geknoopt, met knoopen. 
4) van pezen of spieren voorzien, gespierd. 

Geenoos, -cnose, znw. o. Kraakbeen. 
Geenoppet, -cnobi, bnw. Met knoopen versierd. 
Gecnorch, znw. o. Geknor, gebrom. 
Gecnort, bnw. Knoestig. 
Gee-nose, znw. m. Gekneus; een gek, zot, dwaas. 
Geenose. Zie g e c n o o s. 
Gecnoselt, -cnoset, -cnosich, bnw. Uit kraak


been bestaande. 
Gecnupt. Zie gecnocht.
Gecooien, zw. ww. — I. Trans. Koelen, ver 

Koel worden, verkoelen.-koelen. — II. Intr. 
Gecoelti -cuelt, deelw. bnw. Koel; met gehuelden sinne, in koelen bloede. 
-
Gecomen, st. ww. tr. Komen; komen in het bezit. 
(met aen) ; in handen komen (met den datief) ; uit de 
handen komen van (met van) ; strekken tot (met te).. 

Gecomplexiet, bnw. Een (zeker) lichaamsgestel 
hebbende. 
Gecondet, gecundt, deelw. bnw. Gekruid, van 

spijzen. 
Geeonformeren, zw. ww. tr. Gelijkvormig maken.. 
Geconforteren, zw. ww. tr. Versterken, be


moedigen. 
Geconne, znw. o. Geslacht. 
Geconnen, -kunnen, st. onr. ww. — I. Als mo


daal ww. Kunnen, in staat zijn om. — II. Als trans. 
ww. i) Vermogen, in staat zijn tot. 2) kennen,. 
verstand hebben van. 

Geconterfeiten, zw. ww. tr. Nabootsen. 

Gecopen, zw. onr. ww. tr. Koopen. 
Decorent, -cornt, -coirnt, bnw. (Een zekeren> 

voorraad van graan hebbende. 


Gecorrumpeert, deelw. bnw. Verdorven. ---
Gecorrumpeertheit. 

Getorst, bnw. Een korst hebbende. 
Gecorten, zw. ww. tr. Korten; bekorten. 
Gecostumeert, bnw. Gewoon. 


Gecostumeren,gecust-, zw. ww. intr. Gewoon zijn. 
Gecoust, bnw.; g., gescoeyt, met kousen en; 

schoenen aan. 
Gecovelt, bnw. Een keuvel of kap ophebbende.. 
Gecraey, znw. o. Geraas, lawaai. 
iecrac, znw. o. Gekraak, geraas ; praatjes, ru


moer ; strijdgewoel. 
Gecrake, -craec, znw. o. Gekraak; gedruisch. 
Geerammet, -tramjet, bnw. Een ring door den 

neus hebbende, van varkens. 

fecrasset, deelw. ; dat gecrassede, kras, schram. 
Gecrei , gecree, znw. o. Geroep, geschreeuw. 
Gecreit, deelw. bnw. Geplaagd, getergd. 
Geeri, znw. o. i) Geschreeuw; wapenroep, strijd


leus. 2) toejuichingen ; pass., roem, roep die van iem.. 

uitgaat. 
Gecriel, znw. o. Gekrioel. 
Gecrigelpc, bnw. i) Te pakken, te krijgen, van. 

personen. 2) te krijgen, te verwerven, van zaken. 

Gecrigen, st. ww. tr. i) Met eene zaak als obj.,. 
krijgen, bekomen; een kint g.; ondervinden, smaken. 
2) met een pers. als obj., krijgen, een vriend, helper;
in handen krijgen; iem. ergens vandaan krijgen:
(met van) ; iem. ergens toe krijgen (met een bijzin).. 

Geerjjch, znw. o.; enen g. doen, maken dat iem.. 
krijgt, verschaffen. 
Geerij seh, bnw. Qekrijsch, woest geschreeuw; 
tandgeknars. 
GeCri]t, -trite, znw. o. Gekrijt, geschreeuw; 

geschrei, gejammer. 
Gecrisel, znw. o. Tandgeknars. 
Geerlspet, -kersj5el, bnw. Gekruld, van haar-
GecroCh, znw. o. Gesteen, gekerm. 


192 GECROMMET. 

Gecrommet , -crom(j5)t, bnw. Krom, gebogen. 

Gecrone. Zie g e c r o o n. 

Gecroneert, bnw. Gekroond, van wapens. 

Matronen zw. ww. tr. Kronen. 

Ge cronkelt, bnw. Gekronkeld ; gekruld, kroes. 

Gecroon, -crone, znw. o. Geklaag; klacht; reden 
van beklag. 
Gecroont, bnw. Eene kroon dragende; ook van 
wapens. 

Oecroos, -crose, znw. o. Kraakbeen. 

Gecrucet. Zie gecruset. 

Gecrade, -cruut, znw. o. i) Moeskruiden. 2) 
specerijen, kruiderij. 

Gecrudet , deelw. bnw. Gekruid. 

Gecrudich, bnw. Welriekend. — Gecrudicheit. 

Gecrult, bnw. Gekruld, van haar. 

aecrunet, -cruunt, bnw. Eene „crune" hebbende, 
de tonsuur hebbende ondergaan. 

Gecruset, gecrucet, gecruusi. — I. Deelw. van 
crusen, kruisigen. — II. Deelw. bnw. ; g. liggen, 
kruiswijs, in den vorm van een kruis, met uitgestrekte 
armen, op den grond liggen. -- III. Bnw. 
i) Een kruis dragende, als zinnebeeld van het chris. 
tendom ; ook van kruisvaarders. 2) een kruis (lichaamsdeel) 
hebbende (als). 

Gecrnuft, gecruunt. Zie g e c r u v e t, g ecrunet. 


Gecruust, bnw. Gekroesd. 

Gecruuste, znw. m. De gekruisigde, Christus. 

Gecruvet, -cruuft, bnw. Gekruld, van haar; ook 
van boombladeren. 
Gecsmare, -maer, znw. vr. Gekkepraat, beuzeltaal. 


Gecsprakich, bnw. Zotteklap uitslaande. 

Gecuddet, gecut, bnw. Geschaard. 

Gecusse, -cus, znw. o. Gekus; kus. 

Gecussen, zw. ww. tr. Kussen. 

Gecust , deelw. bnw. Tevreden, rustig; m. e. 
gen., gerust op, tevreden met. -- Gecustheit. 

(eensten, zw. ww. — I. Trans. Tot rust brengen, 
tevreden stellen. — II. Wederk. i) Zich rustig 
houden, tevreden zijn. 2) zich troosten met (met 
een gen.). 

Gecut. Zie gecuddet. 

Gelaboren, -laburen, zw. ww. tr. Bewerkstelligen. 

Gelach, ook gelage, znw. o. — I. Van liggen 
(geliggen) iin de bet. „liggen". i) Ligging, gelegenheid 
; mv. met allen, anderen, g., met al wat er 
(verder) gelegen is. 2) nachtverblijf, logies. 3) geschikte 
ligging; te enes gelage, binnen iemands bereik. 
4) hulp, bijstand. 5) hinderlaag; valschheid. 6) 
gesteldheid, toestand, vooral een onaangename. — 

II. Van geliggen in de bet. „samenliggen". i) Geld 
om op gezamenlijke kosten te eten ; kosten voor 
gemaakte verteringen ; dat g. gelden, betalen, de ver 
ring betalen, schuld aan eten en drinken voldoen,-te 
ook overdr., schuld voldoen, tol betalen; den tol aan 
de natuur betalen ; zich moeten verantwoorden, in 
het jongste gericht; het hard te verantwoorden heb 

in enes g., op iemands kosten, ten koste van-ben ; 
iemand. 2) het eten en drinken, vertering, kost; 
goet gelach, lekker maal; een goed leventje, eene 
goede behandeling. 3) maaltijd, drinkgelag; vroolijke 
bijeenkomst, een gezelschap van vroolijke maats; 
ook : gevecht, en ; plechtige vergadering, rechtszitting. 


Gelach, znw. o. Gelach. 

Gelacheert, -chiert, deelw. Vastgebonden; den 
helm g., met vastgebonden helm, ten aanval gereed. 

Gelachen, st. ww. intr. Lachen. 

Gelachte, -laclzt, znw. o. Vadem. 

Celachten, deelw. bnw. i) Gesmaad, veracht. 
2) afgekeurd, van een dijkvak. 

Gelade, znw. o. Uitnoodiging. 

Geladen., deelw.; geladen zijn (met) : i) gekweld 
zijn. 2) belast zijn. 
Geladen, st. ww. tr. Opladen, bevrachten. 
Geladen, zw. ww. tr. Uitnoodigen. 

GELATEN. 


Gelaechsam , bnw. Goed of gunstig gelegen. 
Gelaechaamicheit, znw. vr. In het mv., al wat 

in een bepaald geval noodig is. 
Gelaechte, znw. vr. Ligging, gelegenheid. 
Gelaect, deelw. bnw. Door de overheid afgekenrd. 
Gelaerst. Zie gele erst. 
Gelaes-. Zie glas-. 
Gelaet, znw. o. i) Wijze van zich voordoen, 

voorkomen, uiterlijk; valsch g., een g. driven, de 
eene of andere stemming door zijn uiterlijk laten 
blijken ; g. togen, laten blijken ; met gelate, gelaten, 
door de wijze van zich voor te doen, met gebaren; 
sin g. houden met enen, zich op hoofsche wijze 
onderhouden met iem. ; sa^n g. houden met ere dinc, 
zijn fatsoen of stand met iets ophouden; g. van 
minnen, uiterlijke teekenen van verliefdheid; uit 

g. togen, maken, het uiterlijk-drukking der oogen; 
of de houding aannemen, zich houden alsof; ook 
van dieren en voorwerpen, uiterlijk, gedaante. 2) 
wijze van doen, manieren, gedrag; lijn g. verliesen, 
niet houden, zijne zelfbeheersching verliezen, de 
kluts of zijn tramontane kwijtraken; in enen gelate 
zijn, leven, in een zekeren toestand verkeeren. 3) 
misbaar, uitwendige teekenen van hartstocht. 
Gelaf, znw. o. i) Lafenis. 2) laafdrank. 
(pelage. Zie gelach. 
Gelage, bnw. i) Gunstig gelegen; nabijgelegen, 


aangrenzend. 2) geschikt, wat den tijd betreft. 
Gelagel}jc, bnw. Gepast, in een bepaald geval 
noodig. 
Gelagelijcheit, znw. vr. Geriefelijkheid; mv., 
al wat vereischt wordt of gepast is. 
Gelagelike, gelaeck-, gelach-, bijw. i) Op eene 

geschikte plaats. 2) op een geschikten tijd. 
Gelagen, zw. ww. tr. Belagen, lagen leggen aan. 
Gelagesman , znw. m. Deelgenoot aan een ge


lag of gemeenschappelijken maaltijd. 
Celaken, zw. ww. tr. Laken, berispen. 
Gelaye. Zie g 1 a v i e. 
Gelande, znw. m. en vr. Evenredig aandeel, 

evenmatig deel ; na, naer (die) gelande, naar evenredigheid 
; na g. dal, naarmate ; ook gelandelike, 
-gelike. 

Gelande, znw. m. Landeigenaar. 
Gelande, znw. m. Belendende eigenaar, mede


eigenaar.
toelanden, zw. ww. intr. Landen, aan land komen. 
(+elanden, zw. ww. tr. Iem. ergens toe krijgen 

of overhalen. 
Gelandet, gelant, gelent, bnw. Eigenaar zijnde 
van een zeker grondstuk. 
Gelange, znw. o. ; na gelange, naar gelang, naar 
evenredigheid. 

Gelangen, -lengen, zw. ww. — I. Trans. t) Bereiken, 
reiken tot. 2) bereiken, beet krijgen; ontvangen, 
bekomen. — II. Intr. Reiken tot een zeker punt. 

Gelangen, zw. ww. onpers. Verlangen; mi en 
can niet g. om, ik verlang niet naar. 
Gelancsam, -langsaem, bijw. Geleidelijk, lang 

-zamerhand. 
Gelant. Zie g e l a n d e t. 
Gelappet, -lalt, bnw. Gelapt, versteld ; haveloos. 
Gelardeert , bnw. Gelardeerd, opgevuld. 
Celas , Gelasjjn. Zie glas, g l a s ij n. 
Gelast, deelw. bnw. Bevracht, beladen; ook: 

belast, bezwaard met (geldelijke) lasten; vervuld.
Gelasnnrt, bnw. Hemelsblauw. 
Gelat. Zie g 1 a t. 
Gelateijic, bnw. Bedaard, zachtaardig, innemend. 

-- Gelateljjcheit. 

Gelatelike. Zie gel atenlike. 

Gelaten, deelw. bnw. i) Onderworpen, eenswillend 
met God, geduldig onder rampen. 2) gelaten 
wille, onderworpenheid. 

Gelaten, deelw. bnw. Alleen gelaten, verlaten. 

Gelaten, st. ww. -- I. Intr. i) Laten, toelaten. 
2) nalaten, laten ; verloochenen. 3) laten varen, in 
den steek laten, aan zijn lot overlaten. — II. We



GELATENHEtT. 

derk. i) Zich vertoonen, zich voordoen; hein g. of, 
al of, als of, zich gelaten, houden alsof, 2) zich 
houden, zich gedragen; zich weren, in een strijd; 
zijne wereld verstaan, zijne contenance bewaren; 
hem connen g. met, weten hoe men met iem. of 
iets moet omgaan. 3) zich aanstellen, te keer gaan. 
4) zich verloochenen, berusten; kalm zijn. 5) hem 
des (in iet) gelaten, voor iets geschikt zijn; zich 
veroorloven, de vrijheid nemen; zich tot iets zetten, 
iets over zich verkrijgen. — III. Intr. i) zich ver 

zich voordoen. 2) zich houden, zich gedra--toonen, 
gen. 3) zich aanstellen, tieren. 
Gelatenheit, znw. vr. i) Lijdzaamheid, berusting. 
2) vriendelijkheid, voorkomendheid.

Gelatenheit, znw. vr. Verlatenheid. 

Gelatenlike, -lalelilee, bijw. Op eene geduldige 
wijze, gelaten.

Gelatich, bnw. Welgemanierd, zedig, innemend ; 
een goed uiterlijk hebbende. 2) gelaten, berustend, 
onderworpen. -- Gelaticheit. 

Gelauwe, -louwe, znw. m. Greep, klauw.

Gelauwen, -louwen, st. en zw. ww. tr. i) Pakken, 
grijpen, beet krijgen. z) ontvangen, deelachtig 
worden, genieten; met een pers. als obj., krijgen, 
een minnaar. 

Gelaven, zw. ww. tr. Laven, verkwikken. 

Gelavie. Zie g 1 a v i e. 

Geldachtich, geit-, bnw. ; g. goet, goed, waar


van eene bepaalde geldsom moet worden opgebracht.

Gelddaeh, geit-, znw. m. Betaaldag, vervaldag. 

Gelde gelt, bnw. Onvruchtbaar, ondrachtig, van 

land en dieren. — Geldelant. 

Geldeloos, bnw. Zonder geld.

Geldelijc, geit-, bnw. i) Geldelijk. 2) betaalbaar. 

Gelden, st. ww. — I. Trans. r) Betalen ; dal gelach 

g. (zie ge 1 a c h); iem. op eene onaangename wijze behandelen, 
hem overlast, moeite aandoen; doen smaken, 
ondervinden ; toebrengen, lof, dank; zonder uitgedrukt 
object, zijn aandeel in iets bijdragen. 2) vergelden, 
vergoeden, beloonen ; iem. iets betaald zetten, 
hem iets inpeperen. 3) iets ontgelden, boeten 
voor iets. 4) opbrengen. -- II. Intr. i) Gelden, 
waard zijn, kosten. 2) gelden, gemunt zijn op (16de 
eeuw).
Gelder(e), znw. m. i) Betaler. 2) vergelder.

Geldinge, znw. vr. i) Betaling, voldoening eener 

schuld. 2) schatting, opbrengst in geld.

(1elech, znw. o. Toestand, toedracht (oostmnl.). 

Gelede, -leden. Zie geleide, -en. 

Geledert, bnw. Met leer overtrokken. 

Geledet, geleel, bnw. Leden hebbende; goel, 

wale g., een goed figuur, eene schoonti gestalte 

hebbende. 

Geleeft , -level, bnw. Ervaren. 

Geleeint, -lielnt, deelw. bnw. Met leem besmeerd. 

Celeer. Zie gelere.

Geleerst. Zie g e l e r s t. 

(beleert, deelw. bnw. i) Knap, ervaren ; geleerd, 

boekenkennis hebbende; als znw., beschaafd, welop


gevoed man; geleerde, ook als titel, van geestelijken; 

rechtsgeleerde. 2) zeker, overtuigd (met een gen.). 

3) gewoon, gewend (met een gen.).

Geleersam, bnw. Ervaren, geleerd. — Geleersamheit. 


Geleeste, -leesl, znw. vr. ; iet te siere g. hebben, 

over iets de beschikking hebben.

Geleesten, -leisten, zw. ww. tr. i) Tot stand 

brengen, praesteeren; een gelof g., eene belofte ver 

al dat ic g. mach, wat ic g. can f zoo goed-vullen ; 

als ik kan, als waartoe ik in staat ben. 2) opleveren; 

kunnen geven; mededeelen (met van). 3) bijeen


brengen, versemelen. 4) aan den dag leggen, be


wijzen.

Geleesteren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. Hetz. 

als geleesten, i).

Gelege, znw. o. (?). i) Hetzelfde als g e 1 age 

(g e 1 a c h) ; sin g. quiten, zijn tol betalen, zich van 

zijn plicht kwijten. 2) kasteel, huizing ; vgl. g e s ate. 

GELEDEN. TO 

Gelegen, deelw. bnw. i) Gelegen sin : a) gelegen 
zijn. b) zijn gaan liggen, van den wind. c) 
geschapen staan. 2) gelegen sign, bevallen zijn (ook 

g. s. van kinde), van „geliggen". 3) als bnw.: a) geschikt 
gelegen. b) behoorlijk, gepast. c) so g., zoodanig.
Gelegenheit, gelegent-, znw. vr. Toestand, stand 
of staat van zaken ; na der g., overeenkomstig den 
toestand, de toedracht der zaak. 

Gelegenisse, -esse, znw. vr. Hetzelfde. 

Celegge, znw. Korenschoof, garf.

Geleggen, zw. onr. ww. tr. i) Leggen, plaatsen. 

2) iel oh enen g., iets aan iem. toeschrijven ; toekennen 
; ten laste leggen. 

Geleide, -lede, znw. o. en vr. ; geleel, -egt, znw. o. 
i) Leiding, begeleiding; buien g., zonder geleide, 
alleen ; leiding, bestuur ; leiding van eene onderneming. 
2) geleide : a) leidsman, aanvoerder. b) geleide 
als verzamelwoord, bedekking, escorte. 3) gezelschap. 
4) bescherming op een tocht; vrijgeleide; 
binnen, buten g., binnen den tijd waarvoor, het ge. 
bied waarop, iemands persoonlijke veiligheid is ge. 
waarborgd; oh enes g., onder iemands persoonlijke 
bescherming, zóó dat iem. zich daarvoor verantwoordelijk 
stelt; in enes, Gods, g., in iemands bescherming, 
hoede; in Gods g. goren, op goed geluk 
er op uitgaan ; enen nemen in sin g., iemand nemen 
tot geleider of beschermer; letteren van g., brieven 
van vrijgeleide. 5) bescherming, verdediging; verantwoordelijkheid. 
6) veiligheid; macht, vrije beschikking; 
van een persoon, gebieder, gebiedster. 
7) fourageertocht, strooptocht. 8) het geld dat voor 
de veiligheid van personen of den vrijen doorvoer 
van waren wordt betaald, convooien en licenten; 
eene plaats waar tol geheven wordt. 

Geleidebrief, geleides-, geleids-, znw. m. Brief 
van vrijgeleide. 
Geleiden , -le(e)den, zw. ww. tr. i) Iem. geleiden, 

hem uitgeleide doen; ook met God en den duivel 
als ondw. 2) brengen op eene bepaalde plaats. 3) 
afbrengen, verwijderen (met van). 4) iel g., iets 

inrichten, (zoo) aanleggen. 5) den tijd, doorbrengen.
Geleidegelt. Hetz. als g e l e i d e, 8).
Geleidenisse, geleil(e)-, znw. vr. i) Gerechte 

-

lijke schouwing (limb.). 2) gerechtelijke inbezitstel


ling, beleening. 

Geleider, -le(e)der, -ere, znw. m. i) Leidsman, 

aanvoerder; hoofdaanlegger. 2) ambtenaar die in 

het bezit is van het geleiderecht van koopwaren. 

3) tolheffer. 

Gi'eleye. Zie g l a v i e. 
Geleye, znw. vr. Zangwijze, melodie.
Geleyer. Zie g 1 e y e r. 
Geleise (spoor). Zie 1 e i s e. 
Geleisich, bnw. Gewoon. 


Geleist, -en. Zie g e l e e s t, -e n.

Geleit, znw. m. i) Inbezitneming. 2) afgrenzing, 

afpaling. Zie ook g e l e i d e. 

Geleit, deelw. i) Van leiden. Geleid, van boom


takken. 2) van leggen. Ingesteld, gewoon, gebrui


kelijk.

Geleitsman, geleels-, znw. m. Leidsman, gids.

Geleken, st. ww. intr. Vloeien, leken ; voort 

voortspruiten.-vloeien, 

Gelecken, -lichen, zw. ww. tr. Likken, belikken.

Geleetrjjnt, bnw. Van een lessenaar voorzien 

(van eene kerkbank).

Gelenden, -linden, zw. ww. intr. Afloopen met, 

worden van ; weert (hoe het) metten man gelinde.

(belenen, zw. ww. intr. Leunen ; hem neder g., 

zich nederbuigen. 

Geleisen zw. ww. tr. Leenen. 

Gelengen, -lingen, zw. ww. tr. Verlengen, 

uitrekken. 
Gelengen. Zie gel angen.
Gelent gelende, gelinde, glent, glint, znw. o. 

Balustrade, hekwerk ; omheining, schutting, afsluiting. 
Gelopen, glejben, zw. ww. intr. Leepoogen heb 
-bende. 


z3 


194 GELERE. 

Gelere, Beleer, znw. vr. en o. (?). i) Leering. 2) 
invloed, werking (der minne). 

Geleren, -leeren, zw. ww. tr. i) Leeren, onderwijzen. 
2) leeren, zich iets door onderwijs of oefening 
eigen maken. 3) nagaan, te weten komen. 

Gelerich, -leerich, bnw. Weetgierig. 
Gelerst, -leersi, laerst, bnw. Gelaarsd ; gelerst 
ende gesj5o0ri. 

Geles, znw. o. Evangelieles, tekst uit de Evangeliën. 
Geles, lnw. i) Zeker van iets. 2) gewoon. 3) 
bereid. 
Gelesen, deelw. bnw. Gevouwen, geplooid ; gerimpeld. 


Gelesen, st. ww. tr. i) Verzamelen. 2) samen leggen, 
vouwen, plooien. 3) lezen. 4) bidden. 5) 
voorlezen ; mededeelen ; beschrijven, verhalen. 

Gelessehen, -leschen, zw. ww. — I. Intr. Uitgaan, 
uitgedoofd worden. — II. Trans. Blusschen, 
uitdooven. 

Geletten, zw. ww. tr. Belemmeren, beletten, 
hinderen. 

Gelettert, bnw. Geletterd, geleerd. 

Gelen. Zie g e e 1. 

televen, zw. ww. -- I. Intr. Leven, blijven leven. 
— II. Trans. Beleven. 
Geleveren, zw. ww. tr. Overleveren. 
Gelevert, bnw. Gestold, dik geworden. 
Gelevert, bnw. i) Lever hebbende. 2) leverkleurig, 
geel. 

televet. Zie geleeft.

Gelf. Zie gelve. 

Gelfslach, znw. m. Golfslag. 

Gelheit. Zie geelheit. 

(deli, znw. Stroo, glui. Vgl. g l o y. 

Gelieencieert, bnw. Naam van een academi. 
schen graad, eenigszins te vergelijken met ndl. can


didaat. 

Gelichten, -luchten, zw. ww. intr. Licht geven. 

Geliehten, zw. ww. tr. Lichten, troepen. 

Geliden, st. ww. — I. Intr. i) Voorbijgaan, pas


seeren ; gaan ; voorbijgaan, vergankelijk zijn ; te 
nieule g., te niet gaan. 2) gaan, heen en weer gaan, 
glijden. — II. Trans. i) Iem. voorbijkomen of -gaan. 
2) door iets heen gaan. 3) doorbrengen, slijten, 
den tijd. 

Geliden, st. ww. — I. Trans. Lijden, dulden; 
gedoogen, verdragen, uithouden. — II. Wederk. 
i) Geduldig zijn, zich staande houden. 2) zich weerhouden, 
zich inhouden (met een af h. zin). 

Geliden. Hetz. als g e 1 i ë n. 

Gelief bnw. Luw, tegen wind beschut. 

Geliede, znw. m. mv. Bij elkander behoorende 
manschappen. 
Gelief, gelieve, bnw. Door onderlinge liefde verbonden; 
znw. mv., gelieven, een minnend paar. 

Geliefte, znw. vr. Welbehagen, zin, lust, believen. 

Geliefte, znw. vr. Onderlinge liefde. 

Leliegen, zw. ww. intr. Liegen. 

Geliemt. Zie gele emt. 

Celion, zw. ww. tr. Belijden, bekennen, ergens 

voor uitkomen ; verklaren, vertellen. 

(leliën. Hetz. als g e 1 i d e n, voorbijgaan. 

Gelieve. Zie gelief. 

Gelievelijo, gelief-, bnw. Liefelijk; eneng., wel 

aangenaam. — Gelievelj]cheit.-gevallig, 

Gelieven, zw. ww. — I. Intr. Aangenaam zijn; 
enen g., iem. ter wille zijn ; hem voldoening, schadeloosstelling 
geven ; met eene zaak als ondw., behagen 
; hem laten g., zich laten welgevallen ; na min 
g., naar mijn welbehagen. — II. Trans. Enen ietg., 
iem. iets aangenaam maken. 

Geliggen, -leggen, st. ww. intr. i) Blijven liggen 
; gaan liggen, van den wind. 2) blijven liggen 
in het kraambed, bevallen. 3) van een weg, liggen, 
gericht zijn, leiden, voeren. 4) van een bepaalden 
dag, een feest, plaats hebben, invallen. 5) met eene 
zaak als ondw., gelegen zijn (in); gelegen zijn aan, 

GELIKE. 

verbonden zijn met, bestaan in ; met veranderd 
ondw., hebben, bezitten ; het geleget ene, het hangt 
af van, komt aan op; van belang zijn, gelegen zijn 
aan, voor iem. verbonden zijn met, voortvloeien uit. 
6) te vinden zijn, staan (in een boek). 7) toebehooren. 
8) gelegen komen. 9) gelegen zijn, gunstig zijn; 
het medebrengen, zich toedragen; gesteld zijn, zijn. 

iel ft, bnw. Lichamelijk, substantie hebbende. 
(telijftochticht, -lucklicht, bnw. Een lijftocht of 
lijfrente hebbende. 

GelijC, gelike, bnw. i) Gelijk, onderling gelijk, 
even groot. 2) glad, effen. 3) kalm, effen. 4) billijk, 
rechtmatig ; gepast, geschikt; enen geliken dach ramen 
; ene gelike herberge, een geschikt of gepast 
verblijf; gelijc man, een ondergeschikte of leenman 
die zijn plichten trouw nakomt. 5) met een dat., gelijk 
aan, gelijkende op, overeenkomende met; genen g., 
uitmuntende boven alien. 6) het is gelijc te, het is te 
vermoeden, te vreezen, te wachten dat ; er is kans 
of vrees dat, vermoedelijk of waarschijnlijk zal. 

Gele, bijw. en znw. Zie g e l i k e. 

Gel-c, znw. o. Recht, billijkheid, gelijk. 

Gell]C2 onb. vnw. Iedereen : a) van personen, 
onsergelij'c, ieder van ons; uwer gelijc, uwerljc, 
haergeljc, haerljc, ieder van hen ; elkerlijc (z. ald.), 
maul jc (uit manneljc), z. ald. b) van zaken, tenninge 
geljc, ieder der penningen; vooral van tijdsbepalingen 
; alre dage gelike, alre tide gelike, jaergelijcs, 
elfeer dagelike, alle dagelike, alle nacklelike; 
vgl. ndl. „jaarlijks, maandelijks e. a." 

Gelije , gelike(n), voegw. i) Van eene werkelijke 
gelijkheid, gelijk, als. 2) van eene vermeende gelijkheid, 
alsof. 

Geljjcformelijc, -formich, -vormeljc, -vormich, 
bnw. Gelijkvormig. -- Gelijeformicheit.

Gelijcheit, znw. vr. i) Gelijkheid. 2) g. des gemoe/
s, gelijkmoedigheid. 3) uiterlijk vertoon; ene g. 
doen, den schijn aannemen. 4) billijkheid. 

G
GGeleijj eludinge, -luydinge, znw. vr. Harmonie. 
Gelljcmakinge, znw. vr. Het aanbrengen van 
evenwicht. 
Geiijcmoedelijc, : moedich, bnw. Gelijkmoedig. 

— Gelijcmoedicheit, -like.
Gelijcnachtelijc, -nachtich, bnw. Op de nachtevening 
betrekkelijk. 
GeljCsam, bnw. Gelijk, gelijkvormig. 
GeljCsamen, zw. ww. tr. Gelijk maken. 
Geliesenen, zw. ww. intr. Huichelen. — Ge 


lij csenare.
Gelijcstemmieh, bnw. Eenstemmig. 
Gfeljctidelijc, bnw. Gelijktijdig. 

Gelijst, bnw. Vleesch hebbende, voor het vleesch 
levende. 
Gelijste, znw. vr. Gelijkheid; na der g., overeenkomstig. 
Gelijst, bnw. Van een rand voorzien, geboord, 
omboord. 

Gelike, -lijs -liken, bijw. i) Op gelijke wijze, 
gelijkelijk; gi shreci haer (dat.) boven mate gelijc, 
gij lijkt sprekend op haar in uwe spraak; gelike 
slaen, dragen, onpartijdig zijn ; ook (met een datief): 
gunstig zijn. 2) op de wijze van, op eene gelijke 
wijze als ; als (als vergelijkend voegw.) ; ghelijc der 
zee vint menne snel. 3) op evenmatige wijze, naar 
evenredigheid; dat gelt sal men roede roedegelj/c 
betalen; j4onl j5ont gelike, pondpondsgewijze. 4) te 
gelijk, ter zelfder tijd. 5) evenzeer, even; gelike sere, 
even zeer ; gelikewel (z. afd.). 6) eveneens, desgelijks. 
7) met kalmte, met een effen gemoed. 8) versterkende 
bepaling bij alle, also, of, dat. 

Gelike, voegw. Zie g e 1 ij e. 

Gelike, geljc. i) znw. m. en vr. De, een gelijke 
van; zonder g., onvergelijkelijk, zonder wedergade, 
enes g. sin, gelijken op, te vergelijken zijn 
bij. 2) znw. o., het gelijke van : hetzelfde ; hetgeen 
iets nabijkomt ; deze gelike, in dier voege ; des-, dies-, 
diergelike. 

Gelike, gelijc, znw. o. i) Gelijkenis, overeen



GELI KË. 

komst. 2) het uiterlijk voorkomen van iemand, zijn 
beeld, evenbeeld ; afbeelding ; beeld, voorstelling. 3) 
gedaante, uiterlijk. 4) gelijkenis, een verhaal met 
eene zedeles. 

Gelike, geljc, znw. vr. i) Gelijkheid, overeenkomst; 
in geliken, op gelijke wijze; in dezer, 
dier, die g., op deze zelfde wijze ; in des g., insgelijks, 
in die (dier) g. dat, op zoodanige wijze als; 
te, na geliken, gelijkelijk, naar recht en billijkheid; 
van geliken, op dezelfde wijze ; insgelijks; bi geli. 
ken, gelike, op dezelfde wijze; bi g. dat, zooals; bi 

g. of, alsof; bij benadering, zoowat ; waarschijnlijk, 
wellicht. 2) uiterlijke schijn; g. doen, maken, togen, 
tonen, eene houding aannemen, zich houden alsof, 
veinzen ; met eene ontkenning, ontveinzen, zich 
houden alsof --niet. 3) een zweem. 4) uiterlijk blijk; 
else degene die gelike van slcije doet, die klaarblij kelijk 
slaapt. 5) het uiterlijk voorkomen van iets: 
a) beeld, model. b) gestalte, gedaante : ridders g., 
op de wijze van een ridder. c) beeld, afbeelding. 
d) beeld, iets dat schoon is. e) beeld, zinnebeeldige 
voorstelling. f) voorstelling der beeldende kunst. 6) 
beeldspraak, zinnebeeldig verhaal ; voorbeeld. 
Gelike, vnw. Zie g e l ij c. M a n n e g e l i k e, 
iedereen. 
Gelikelijc, bnw. z) Te vergelijken. 2) gelijkvormig, 
gelijksoortig. 

Gelikelijchede, znw. vr. Gelijkmoedigheid. 

Gelikelike, bijw. i) Gelijkelijk, naar evenredigheid, 
2) op dezelfde wijze, eveneens. 3) in dezelfde 
mate. 4) redelijk, tamelijk. 

Geliken, , zw. en st. ww. — I Trans. i) Gelijk 
maken : a) wist zoo maken als iets anders. b) effen 
maken, effenen. 2) vergelijken, gelijkstellen. 3) In 
rechte iemand verzoenen, een geschil vereffenen. 
-- II. Intr. i) Gelijk zijn aan, gelijken op, overeenkomen 
met. 2) behagen, aanstaan. 3) blijken. 4) 
toeschijnen. 

Gelikenen , zw. ww. — I. Trans. Vergelijken. 

— II. Intr. Gelijken op, overeenkomen met. 
Gelikenisse, -esse, znw. vr. i) Overeenkomst, 
gelijkenis. 2) vergelijking; gelijkstelling. 3) uiterlijk 
voorkomen, gedaante ; gestalte ; beeld, voorbeeld. 4) 
gelijkenis, zinnebeeldig verhaal; big., in beeldspraak. 

Gelikerhant, bijw. uitdr. Gelijk, te gelijk, gemeenschappelijk. 
Gelikerwise, bijw. uitdr. Op dezelfde wijze, 
eveneens; g. als, dat, evenals. 
Gelikewel, -wale, -wal. — I. Bijw. Even zeer, 
even goed. — II. Voegw. Evenwel, niettemin. 
Gelikich, bnw. Gelijk. — Gelikicheit. 

Gelikinge} znw. vr. Gelijkstelling. 

Gelimpe, -liinh, znw. vr. en m. i) Voegzaam 

betamelijkheid, fatsoen; met g., met fatsoen,-heid, 
op Bene betamelijke wijze. — Gelimpelijc, Gelimpelike 
(oostmnl.). 

Gelimpen, st. ww. intr. Voegen, passen, beta


men (oostmnl.). 

Gelinden, -lingen. Zie g e l e n d e n, -1 e n gen. 

Gelingen, st. ww. intr. (oostmnl.). i) Gelukken, 

naar wensch gaan. 2) te beurt vallen. 3) aanstaan, 

behagen. 

Gelinsteren. Zie g l i n s t e ren. 

Gelit, znw. o. Gelid. 

Gellecone, znw. vr. Eene vrouw die eene koop


waar schreeuwende vent, omroepster. 

Gellen, st. en zw. ww. intr. Gillen, schreeuwen. 

Gelo ch, znw. o. Hetz. als g e 1 a c h. 

Gelochenen, -loochenen, -logenen, zw. ww. tr. 

Loochenen, ontkennen. 

Gelodet, bnw. Met een boden knop. 

Gelodet, deelw. "bnw. Gesproten; van een zeke


ren stand. 

Gebogen, zw. ww. wederk. Zich schikken in, 

met iets genoegen nemen. 

Geloey, -by, znw. o. Geloei. 

Gelogen, zw. ww. intr. Gloeien. — Geloyende;

Geloyentheit. 

GELOVE. 595 

Geloeyt, -loyt, -loyet, bnw. Gloeiend. 

Geloeme. Zie g e 1 o m e. 

Gelof, znw. o. z) Goedvinden, wil; openlijke be


kendmaking; te enes gelove, tot iemands dienst, 

bereid om aan een opontbod gehoor te geven. 2) 

belofte ; een g. doen : a) eene belofte doen. b) eene 

belofte vervullen ; een g. breken, tebreken, niet ge


stand doen; min gelof : a) hetgeen ik beloof. b) 

hetgeen aan mij beloofd wordt; gelofte. 3) verbin


tenis, overeenkomst; betalingsbelofte ; dat g. van der 

tafelronde, de ridders van de tafelronde, die zich 

onderling verbonden hadden de graal op te sporen; 

eene onderneming waaraan eene belofte, eene be


boning verbonden wordt. 

Gelof, znw. o. Lof, eer. 

Gelofast, -vast, bnw. Door eene belofte of ge


lofte verbonden. 

Gelofnisse, -loffenisse, -loofnisse, -lovenisse, -esse, 

znw. vr. Belofte ; verbintenis, verplichting die men 

op zich genomen heeft. 

Gelofte, znw. vr. i) Belofte ; verplichting die 

men in rechte op zich neemt; betalingsbelofte. 2) 

gelofte. 

Gelogene deelw. bnw. Onwaar. 

Gelogenen. Zie g e l o c h e n e n. 

Gelogeren, -ieren, zw. ww. intr. Gehuisvest 

worden. 

Gelogenlijo, bnw. Leugenachtig, onwaar. 

Geloy, -loyet. Zie geloey, geloeyet. 

Geloken, deelw. bnw. Gesloten ; aaneengesloten, 

• ongespleten, van hoeven. 
Gelome, -loeme, -loume, bijw. i) Aanhoudend, 

vaak. 2) in overvloed, weelderig; g. bloeyen. 

Gelonen, zw. ww. tr. Beloonen. 

Geloof. Zie gelove. 

Geloofde, -lovede, znw. vr. Belofte, in rechte 

aangegane verplichting. 

Geloof heit, znw. vr. i) Vermoeidheid. 2) laf


heid, laaghartigheid. 

Gelooflijc. Zie gelovelijc. 

Geloofnisse. Zie g e l o f n i s s e. 

Geloofsah, -lovesam, bnw. Geloofwaardig. 

Geloofsamheit, znw. vr. Vertrouwen, crediet; 

ook geloo fsamicheit. 

Gelooft, deelw. bnw. i) Vertrouwd, in aanzien. 

2) crediet hebbende. 

Gelooft, -lovet, deelw. bnw. Door de overheid 

goedgekeurd. 

Gelooft, bnw. Loof hebbende, geloverd. 

Geloofte, -looft, znw. vr. z) Belofte, eene ver


plichting die men vrijwillig op zich neemt; plech


tige afspraak; verplichting in rechte. 2) gelofte.

Gelooftocht, -tucht, znw.-vr. Eene in rechte 

afgelegde belofte of aangegane verplichting. 

Geloop, znw. o. i) Geloop; toeloop; loop, van 

hemellichamen. 2) drukte, gewoel; strijdgewoel, ge


drang; oploop, standje; strijd. 3) verloop, van den 

tijd. 4) beloop, bedrag; na gelojbe, naar gelang. 

Geloot. Zie gelodet en loten. 

Gelopen, st. ww. — I. Intr. z) Rennen, loopen; 

vloeien, stroomen. 2) vervallen, van renten. — II. 

Trans. Beloopen, bedragen. 

Gelorie enz. Zie. g 1 o r i e. 

Gelose. Zie g 1 o s e. 

Gelose, znw. vr. Leus, wachtwoord. 

Gelosen, zw. ww. tr. i) Loslaten; moeten los


laten, prijsgeven. 2) loozen, kwijtraken. 3) van de 

hand doen, verkoopen. 4) aflossen, schuld. 5) ont


trekken, ontnemen. 

Gelosen. Zie g 1 o s e n. 

Gelossen, zw. ww. tr. i) Loslaten. 2) kwijtraken. 

3) lossen, loskoopen. 

Gelost, deelw. bnw. Losgemaakt, vrijgelaten, vrij. 

Gelost. Zie g al u s t. 

Gelotternie. Zie g l o t t e r n i e. 

Gelouwen. Zie ge1auwen. 

Gelove, -loof, znw. o. Belofte, eene vrijwillig 

aangegane verplichting of verbintenis. 


196 GELOVE. 

Gelove, -loof, znw. vr. en o. i) Vertrouwen, 
dat men stelt, en : dat men geniet, krediet, gezag; 

dat g., al tg. hebben bi enen ; van g. zeesen, sin: 
a) geloofwaardig zijn, het vertrouwen genieten. b) in 
eene bepaalde betrekking erkend worden; brief, letleren 
van g., lastbrief, machtigingsbrief. 2) het gelooven 
van iets, het vertrouwen op de waarheid van 
iets, overtuiging; boven g., meer dan gelooflijk is; 

g. hebben, geloof hechten of slaan, van iets overtuigd 
zijn. 3) godsdienstig vertrouwen, geloofsvertrouwen, 
geloof. 4) geloofsleer, belijdenis. 5) vertrouwen 
in geldzaken, krediet; in geloven ontfaen, 
een goed op zijn naam doen zetten, om het voor een 
ander te bezitten ; in geloven sin, op naam van 
een ander staan. 6) trouw; bigeloven, op mijn woord. 
Gelove, bnw. Doodmoe, •uitgeput; g. liën, zich 
overwonnen verklaren, zich onderwerpen ; g. maken, 
iem. dwingen tot onderwerping. 

Gelovebreker, znw. m. Verbreker eener belofte. 

Gelovebrief, znw. m. Lastbrief, machtigingsbrief. 

Gelovede.Zie geloofde, -t e. 

Gelovelijo, -looflijc, bnw. i) Geloofwaardig, betrouwbaar, 
van personen en zaken; geconstateerd, 
in rechte bekrachtigd. 2) vertrouwd ; enes vorsten 
gelooflike rael. 

Gelovelljc, -loofcc, -loflijc, bnw. Ambtelijk goed 

gewaarmerkt.-gekeurd, 

GFelovelijcheit, -looflijcheit, znw. vr. i) Geloofwaardigheid, 
aannemelijkheid, betrouwbaarheid. 2) 
geloof, vertrouwen; godsdienstig geloof. 

Gelovelike, -loofbic, bijw. i) Op eene geloofwaardige, 
betrouwbare wijze. 2) in trouwe, op iemands 
woord. 

Gelovelike. -loo, floc, bijw. Op eene prijzenswaardige 
wijze, zooals het behoort. 
Geloven, gloven, (oostmnl.) gelaven, zw. ww. —

I. Intr. i) Vertrouwen stellen in iemand; enen ere 
dinc g., iem. tot iets in staat achten ; enen des g., 
berusten in iemand(s uitspraak), ergens genoegen 
mede nemen. 2) vertrouwen stellen in iemands woorden 
; des gelovet mi, ik verzeker het u. 3) geloovenin God en zijn woord ; als znw., geloof. — II. Trans. 
i) Gelooven, voor waar houden. 2) crediteeren, leenen, 
borgen. 3) veroorloven, vergunnen. 
Geloven, zw. ww. tr. i) Loven, volprijzen, iemand;
iem. verschoonend behandelen. 2) iets prijzen ; inhet pass., goedgevonden, bepaald zijn. 3) inwilligen, 
toestemmen ; verzekeren, verklaren, ook in rechte. 

Gelovende, deelw. bnw. ; cont g., ergdenkend. 

telover, -ere, znw. m. i) Hij die eene belofte 
doet. 2) hij die zich tegenover een ander tot iets 
verbindt; borg. 

telovenisse. Zie gelofnisse. 

Gelovert, bnw. Met loof bezet, geloverd. 

Geloverte, znw. o., Struikgewas. 

Gelovich, bnw. i) Geloovig, godsdienstig geloof 
hebbende. 2) betrouwbaar, geloofwaardig. 

Gelovich, bnw. i) Uitgeput, afgemat. 2) overwonnen 
in een tweekamp; g. doen liën, g. bringen, 
maken, iem dwingen om zich te onderwerpen, ongelijk 
te erkennen. 3) lafhartig, laaghartig. 

Gelovichede, znw. vr. i) Geloovigheid. 2) ge. 
loofwaardigheid. 3) geloof, godsdienstige overtuiging. 
Gelovigen, zw. ww. tr. Waar maken ; bewijzen, 
aan den dag leggen. 

Girelp, bnw. Welig, weelderig, geil. 

Gelpen, st. ww. intr. Schreeuwen, gillen ; loeien, 
brullen. 
Gelpsch, bnw. Schreeuwerig, drukte makende(oostmnl.). 

Gelresch, bnw. Geldersch. -- Gelrelant. 

t.*elpelike, bnw. Op eene overmoedige of brutale 
wijze. 
Gelsterachtich, galsier-, bnw. Vettig, stinkend, 
een onaangenamen reuk verspreidend. 

Geit, geld, gilt, geld, gull, znw. o. i) Vergelding; 
betaling; loon, belooning. 2) geld; ongave g., dat 
niet gangbaar is ; droock g., contanten ; licht g., 

GELUUT. 

geld van minder allooi; dal g. sellers, den koers van 
het geld bepalen; eene som gelds; verklw. geldekijn, 
geldje. 

Geit, geld, bnw. Onvruchtbaar, van dieren. 
Geltamt, znw. o. Beheer van geld. 
Geltborer, -boorre, znw. m. Ontvanger. 


Geltbroke, -breucke, znw. vr. Geldboete. 
Geltbudel, znw. m. Geldbuidel, beurs ; ook geltborse. 


Gelte, znw. vr. Gesneden wijfjesvarken ; zeug; 
verklw. geltekijn, gelikijn. 
Gelte, gilte, znw. vr. Eene maat voor vloeistof


fen, vooral wijn en bier; geltej5ot. 
Geltgierich, bnw. Hebzuchtig. 
Gelthuus, glt-, znw. o. i) De munt. 2) schatkist. 
Geltmeester, znw. m. Betaalmeester. 
Geltpacht, znw. vr. In penningen op te bren. 

gen pacht. 
Geltpene, znw. vr. Geldboete. 
Geltrente, znw. vr. Rente in geld. 
Geltsac, znw. m. Geldzak. 

Geltsehout, -schult, znw. vr. Geldschuld, schulden. 

Geltsiaen, st. ww. intr. Munten. 
Geltsucht, znw. vr. Geldgierigheid. 
Geltswert, -waert, znw. Iets dat eene zekere gelds


waarde heeft. 

Geltwisselaer, znw. m. Wisselaar, bankier. 
Gelu enz. Zie g e e 1.
Gelubt , deelw. bnw. Ontmand, gelubt. 
Gelucht, deelw. bnw.; g. sin, zijn lucht (of licht) 


ontvangen. 
Geluchte, znw. o. Uitspansel. 
Geluchten, zw. ww. tr. Uitstaan, de nabijheid 

verdragen. 
Geluchten. Zie g e 1 i c h ten. 
Geluchtieh, bnw. Licht hebbende of gevende, 

van sterren. 
Gelude. Zie g e l i e d e en geluut.
Geluden, zw. ww. tr. Luiden (de klok). 
Geiuye. Zie g 1 o y.
telufert , deelw. bnw. Gelubt, van een paard. 
Gelugieter, -heit. Zie gee 1-. 

Geleken, st. ww. tr. i) Sluiten, dicht maken. 
2) besluiten, omsluiten; vangen, tot zijn gevoelen 
overhalen. 

Gelucke, -luuc, -luyc, -luc, gluc, znw. o. Geluk, 
gelukkig lot, voorspoed, fortuin. 
Geluckel lic, bnw. Gelukkig, voorspoedig. — 
Geluckelijc eit, Geluckelike.

Gelucken, zw. ww. intr. Gelukken, goed uitvallen 
; mi geluct, ik slaag ; het gaat mij goed ; ook 
met een pers. als subj., er in slagen. 

Geluckich, bnw. en bijw. Gelukkig, voorspoe


dig ; van plaatsen, gezegend. — Geluckicheit. 
Gelusièc, -te. Zie geel-. 
Gelust, -lost, znw. vr. r) Lust, begeerte, trek. 

2) lust, genot, genoegen. a elust, -lost, bnw. (Eet)lust hebbende. 
Gelustelijc, bnw. Aantrekkelijk, smakelijk, appe


tijtelijk. 

Gelusten, zw. ww. — I. Onpers. Ik heb lust, 
trek; ik schep behagen. -- II. Intr. Lust hebben, 
verlangen. — III. Trans. Trek hebben (in spijs of 
drank). 

Gelustich, -loslick, bnw. i) Gretig, trek_ heb 
2) pass., smakelijk. -bende. 
Gelusticheit, -lost-, znw. vr. Lust, begeerte, 
verlangen; zinnelijke lust, weelderigheid, wellust. 
Gelusucht. Zie gee 1-. 

tieluuC. Zie g e l u c. 
Gelnnssehen, -lusclzen, zw. ww. intr. Schuilen, 
veilig zijn. 

Geluut, -luyt, znw. o. en vr. i) Geluid, in den 
ruimsten zin ; rumoer. 2) gelui. 3) gerucht, faam. 4) 
hetgeen iem. zegt, woorden, gezegde; ook: gewag; 

geluut maken. 
Geluut, bnw. Rumoerig, luidruchtig; g. werden, 
in beroering gebracht worden. 


GELUWE. 

Geluwe, znw. vr. Geelzucht. 
Geluwen, zw. ww. tr. Geel verven. 
Delve, gelf, golve, znw. vr. Golf. 
Delven, zw. ww. intr. Golven, stroomen. — Gel


.

vinge.
Gemachte, -macht, -mecht, znw. o. De teel 
gemechikijn. -deelen, de lies; verklw. 

Gemachtich, -mecklich, bnw. Gemachtigd, volmacht 
hebbende ; ook gemachíicltt ; znw. gesnachtichde. 


Gemaech, znw. en bnw. Zie g e in a g e. 
GFemaechschap, znw. vr. Maagschap. 


Gemaecht. Zie g e m a g e t. 

Gemaeehtaelt, bnw. Verwant. 
Gemaecsel, znw. o. Gestalte, gedaante. 
Gemaect, deelw. bnw. i) Er uitziende (als). 2) 


afgericht. 3) gemaecle sloc, met ijzer beslagen staf 
of gescherpte stok. 
Gemaectheit, znw. vr. Inrichting, eigenaardigheid. 


Gemael, gernale, znw. o. Het gemalen koren, 
gemaal ; het malen van graan, ook : het recht daar 
toe, en : het gebied waarvoor de „banmolen" geldt. 

Gemaelde, znw. o. Schilderstuk ; ook gemaelt, 
gemeelt. 

Gemael elt, znw. o. Belasting op het gemaal. 
Gemaelt, deelw. bnw. Geschilderd, gekleurd. 
Gemaent, bnw. Manen hebbende, van dieren. 

Gemaet , bnw. en znw. Zie g e m a t e. 
Gemaetheit, znw. vr. Matigheid, ingetogenheid. 
Gemage, -maige, -magen, znw. m. mv. Bloed


verwanten ; na, nauwe gemagen. 
Gemage , -rnaech, bnw. Verwant, vermaagschapt. 
Gemaget , -maecht, bnw. Verwanten hebbende. 

Gemagistreert, deeles. bnw. Den titel ,, magister" 
hebbende. 

Gemae, bnw. i) Verbonden met. 2) zacht, stil, 
van het weer. 3) gemaakt ; g. sin, toebereid zijn. 4) 
met den dat., aangenaam, welgevallig (oostmnl.). 

Gemac, -macke, znw o. i) Toestand van rust 
en vrede, genoegen, aangename stemming; zijns 
gemakes Plegen, goed voor zich zelf zorgen ; met 
gemake, met genoegen, in rust en vrede, in eene 
behaaglijke stemming; ook : goedschiks; te gemake, 
tevreden, opgeruimd, in zijn schik; enen te gemake 
doen, iem. van het noodige voorzien ; Item te gemake 
doen, zich op zijn gemak zetten, zich te goed doen; 
hem te gemake stellen, zich tevreden stellen ; in sin 
g., rustig ; g. nemen, sin g. houden, rust nemen. 2) 
voordeel ; sijn g. doen met, het juiste oogenblik, 
kans op voordeel. 3) verzorging, verpleging; enen, 
hem seleen g. doen. 4) kalmte, bedaardheid ; het 
niet doen van rustverstorende feiten. 5) nut dat men 
doet. 6) behoefte, nooddruft; levensbehoeften. 

Gemake, znw. o. Gedaante, uiterlijk. 
Gemakeljjc. Zie g e m a c k e 1 ij c. 
(remaken -maecken, zw. ww. tr. i) Maken; 


scheppen. 2) herstellen, maken. 3) volbrengen. 4) 
bewerken, veroorzaken. 

Gemackelijo, -makelijc, -meckelijc, bnw. i) Kalm, 
rustig, vreedzaam; mak, tam. 2) gemakzuchtig. 3) 
geschikt, eigenaardig. 

Gemackel ^j,cheit, znw. vr. Gemak. 

Gemackelike, -makelike, -meckelike, bijw. i) 
Kalm, rustig, in vrede; op eene bedaarde wijze, 
voorzichtig ; zachtjes, stilletjes ; langzaam, op zijn 
gemak. 2) op eene passende, geschikte wijze; van 
kleederen, passende, keurig (zittende). 

Gemacheit znw. vr. Verbondenheid, het bij 

elkaar hooren of één geheel vormen. 
Gemacsam- bnw. Rustig, kalm. 
Gemale. Zie gem a e 1. 
Gemaleert. Zie maleren en amelgeren. 
Gemalen, deelw. bnw.; g. gout, goud in poeder. 
Gemalen, deelw. bnw. (voor gemaelt). Gekleurd, 

bont, veelkleurig. 
Gemalen , st. ww. trans. Malen (graan). 
Gemaisch, -mals, bnw. i) Stout, overmoedig. 2) 

GEME. 197 

drukte of beweging makende. 3) druk bezig, ijverig 
in de weer. 

Gemalsch, -mnals, znw. o. Drukte, beweging; g. 
maken, drukte maken; ook: zijn kracht doen gevoelen, 
opspelen, ook van zieke deelen van het 
lichaam. 

Gemammet, bnw. Borsten hebbende (als). 

Leman. Zie geliede. 

Gemanen, zw. ww. tr. Aanmanen, herinneren 
aan eene verplichting, ook: aan eene geldelijke. 

Gemangeert, -ier, deelw. bnw. Verminkt, ge 

-brekkig. 

Gemanier(de)like, bijw. Naar den eisch, vol 

-komen. 
Gemaniert, bnw. Manieren hebbende, zedig. --
Gemaniertheit. 

Uemanc, -mang, -menc, -mine, znw. m. en o. 
i) Menging. 2) vermenging : a) gezelschap, aanraking 
met menschen; vijandelijke ontmoeting. b) gemeenschap 
; vleeschelijke gemeenschap ; overeenkomst 
in natuur of aard. 3) groote voorraad, massa; bij 

vergadering, samenscholing. 4) gezel. 5)-eenkomst, 
int g., in het algemeen. 

Gemane, ymanc, gemanct. _ I. Bnw. i) Gemengd. 
uit verschillende deelen bestaande, onder iets anders 
gemengd ; verbonden, vereenigd ; allerlei. 2) uit verschillende 
soorten afkomstig of gesproten. 3) samengaande, 
overeenkomende met. 4) afhankelijk van, 
nauw verbonden met. -- II. Bijw. i) Ondereen, te 
samen ; g. — ende, zoowel — als, niet alleen --maar 
ook. 2) gezamenlijk; ook: geheel en al. — III. 
Voorz. Tusschen, onder. 

Gemancheit, znw. vr. Vermenging, vereeniging; 
vleeschelijke omgang. 

Gemanccorn, znw. o. Tweeërlei koren ondereen. 

Gemancschap, gemene-, znw. vr. Vleeschelijke 
omgang. 

Gemanct. Zie g e m a n e. 

Gemannet, -mant, deelw. bnw. i) Ten huwe


lijk gegeven ; getrouwd. 2) van gewapende mannen 
voorzien. 

(bemant, vnw. Zie g i e m a n t. 

(bemantelt, bnw. Een mantel omhebbende. 

(eremare, bnw. Vermaard, beroemd. 

Gemarke, -merke, znw. vr. Mark, district ; mv., 
landpalen. 
eremarken . Zie gem erken. 
Gemartiliet. Zie m a r t i 1 i ë n. 

Gemast, bnw. Een mast hebbende. 

Gecoate, -maet, bnw. — A. Van personen. i) 
Maat houdende, de juiste maat kennende, ingetogen; 
vriendelijk; mak, zachtzinnig. 2) middelmatig van 
stand, aanzien; onaanzienlijk, arm; ook als znw. — 

B. Van zaken. i) Middelbaar, gemiddeld ; klein; 
melljc no g., niet gering. 2) gematigd, niet in 
uitersten vervallende. 
Gecoate, znw. vr. i) Matigheid. 2) matiging, be. 
scheidenhei d. 
Gemate, znw. o. Maat; int gemate, gemaet, met 
mate ; te g., tamelijk, vrij. 

*Gemate, znw. m. Maat, kameraad. 
Gematelheit, znw. vr. Matigheid. 
GematelUj e, bnw . Gematigd. — Gemateljj cheit. 
Gematelike, bijw. i) Op eene gepaste, doelmatige 
wijze. 2) gematigd, zedig, nederig. 3) met mate. 

Gematen, zw. ww. — I. Trans. i) Matigen, intoomen 
; met van, terughouden ; enen g., iem. klein 
krijgen, onderwerpen. 2) iets verkleinen, verminderen. 
— II. Wederk. i) Zich matigen, inhouden. 2) 
nederig of bescheiden zijn; zich onderworpen of 
deemoedig gedragen ; met van, zich onthouden van, 
iets nalaten. 

Gematich, bnw. i) Matig, gematigd ; nederig; 

ook gematicht, -meticht. 2) gematigd, middelbaar, 

van zaken. — Gematicheit. 

Gematinge, znw. vr. Matiging, ingetogenheid. 
Gematten, zw. ww. tr. Onderwerpen, klein krijgen. 
Geme, znw. Spel ; grap, streek. 


198 GEMECHTE. 

Gemechto, -mechtich. Zie g e m a c h t e, -i c h. 

Gemeen, -me(e)ne, -mein(e), -mien, bnw.; comp. 
gemeender, -meinder. i) Gemeenschappelijk; dal g. 
leven, een leven voor de belangen eener gemeen


schap; van allen gemeenschappelijk ; dat g., het gemeenschappelijk 
eigendom ; g. hebben, te zamen 
hebben; iets te maken of uit te staan hebben. 2) 
voor allen gezamenlijk, algemeen : a) alle of de meeste 
menschen betreffende, bij hen bekend, geldende enz.; 
algemeen, openbaar, voor algemeen gebruik bestemd; 
dal g., het algemeen belang, welzijn, het gemeene 
best; het algemeen, het volk; int g., in het algemeen, 
in algemeene trekken; in het openbaar, openlijk 
; int g. gaan, algemeen eigendom worden ; van 
eene vrouw, in een bordeel gaan. b) algemeen, geheel; 
gezamenlijk, al; die g. joorieren, de burgerij; 
int g., in het geheel, over het algemeen. 3) gewoon, 
alledaagsch. 4) gemeenschap hebben, in betrekking 
staande tot. 5) deelachtig, deel hebbende aan ; g. 
werden ere dinc, in het bezit van iets komen, iets 
meester worden ; behoorende tot, deel uitmakende 
van. 6) gemeenzaam, vriendelijk. 

Gemeende, -meinde, znw. vr. i) Gemeenschap. 

2) gemeente. 

Gemeenderhant. Zie g e m e n e r h a n t. 

Gemeenheit, znw. vr. i) Gemeenschap, omgang. 

2) het volk, de gezamenlijke burgers. 

Gemeenicheit. Zie g e m e n i c h e i t. 

Gemeenlije, -rneinljc, bnw. i) Algemeen. 2) 
gewoon, alledaagsch. 3) gemeenzaam. 
Gemeenlijcheit, -mein-, znw. vr. i) Algemeenheid, 
openbaarheid. 2) gemeenschap. 
Gemeenlike, gesnein-, bijw. i) Gemeenschappe


lijk. 2) in algemeene trekken. 3) gezamenlijk, te 
zamen. 4) over het algemeen, gemeenlijk, gewoonlijk. 
Gemeenlinge, bijw. Hetz, als g e m e e n l i k e, 3). 

Gemeenliede, -lade, -luyde, znw. m. mv. De 
leden eener gemeente, vooral voorzoover zij deel 
hebben aan het bestuur. 
Gemeensam, gemein-, -seem, bnw. i) Gemeenschappelijk. 
2) gemeenzaam, vertrouwelijk. 
Gemeensamheit, znw. vr. Gemeenzame omgang, 
gemeenschap. 

Gemeenschap, gemen-, gemein-, gemeint-, 
-schajbe, znw. vr. i) Gemeenschappelijkheid, onderling 
verbond of verband. 2) gemeenzaamheid. 3) 
gemeenzame omgang; vleeschelijke omgang. 

Gemeensenape, znw. m. Gemeentebode. 
Gemeente, gemein-, gemien-, -meent, -meynt, 

znw. vr. en o. i) Gemeenschap. 2) samenkomst, 
vergadering, raadsvergadering; ook : samenscholing. 
3) de burgerij, de ambachten en neringen eener 
stad, in tegenstelling met de „geslachten" ; het geheele 
volk. 4) gewoonte. 

Gemeenteliede, -lade, znw. m. mv. Leden eener 
gemeente; ook gemeentenaren. 

Gemeenterp znw. m. i) Deelgenoot. 2) gemeentenaar. 


Gemeentman, znw. m. Een man uit het volk. 

Gemeentocht, -lucht, znw. vr. i) De ge


meente, het volk. 2) Gemeenschappelijk bezit, gemeenschap. 
Gemeesteren, -meisferen, zw. ww. tr. Vermeesteren; 
iem. dwingen tot zijn wil. 
Gemeet, -melt, bnw. Vroolijk, levenslustig; ook 

als vereerende toevoeging. 

Gemeenwijf , znw. o. Publieke vrouw. 

Gemeetsamheit, *gemedesa,n-, znw. vr. i) Ge


meenschap. 2) gemeenzaamheid, vriendelijkheid. Vgl. 

m e d e s a m. 

Gemeerscht, -merscht, bnw. Weiland bezittende. 

Gemein enz. Zie g e m e e n. 

GemekelijC. Zie g e m a c k e 1 ij c. 

Gemeken, zw. ww. tr. Beteugelen, betoomen. 

Gemeckeljje. Zie gemackelijc. 

Gemecken, Zie g e m i c k e n. 

Gemelije, bnw. z) Zonderling, wonderlijk. 2) 

Knorrig, slecht gehumeurd. 3) kluchtig, grappig. 

GEMINLIKE. 

Gemelike, gemen-, bijw. Op een knorrige, booze 
wijze. 
(-emelt, deelw. bnw. Getrouwd, echt, van eene 
vrouw; echt, wettig, van kinderen. 

Gemene -meire, bijw. i) Gemeenschappelijk. 2) 
in het algemeen. 3) gezamenlijk; met elkander, met 
zijn beiden; en ook, tevens; geheel en al; (al) g. dal, 
alwat. 

Gemene -meine, -meen, znw. vr. en o. i) Gemeenschap, 
2) gezelschap. 3) vergadering; de ver 
4) volk, volkshoop.-gaderden. 
Gemenebest, znw. o. Het algemeen welzijn 
(r Ede eeuw). 
Gemenen, -meenen, -meinen, zw. ww. tr. Mede 
zijn lef g. met, gemeenschap oefenen.-deelen;
Gemenen, -meenen, -meinep, zw. ww. tr. Mee


nen, bedoelen. 
Gemenen. Zie gemennen. 
Gemenerhant, -meender-, bijw. Met gemeen 

overleg. 
Gemeng(e). Zie g e m a n c. 
Gemengeltheit, znw. vr. Vermenging, mengsel. 
Gemengen, -mingen, zw. ww. — I. Trans. Men


gen. — II. Wederk. Omgaan met, zich inlaten met. 

Gemenget, -mingel, -mengt, -mend, -minei, 
-meyzget, deelw. bnw. i) Gemengd, samengevoegd, 
uit verschillende deelen. 2) verschillende kleuren 
vertoonende, bont, van stoffen. 

Gemenicheit, -meenich-, -meinich-. znw. m. 

Gemeenschap. 
Gemenichte, znw. vr. i) Volkshoop, menigte. 

2) menigte, aantal. 
Gemeninge, -meininge, znw. vr. Gemeenschap. 
Gemenc, -schap. Zie gemanc, -schap. 
Gemencsel, -mancsel, znw. o. Mengsel. 
Gemennen, -menen, zw. ww. — I. Trans. Bestu


ren, mennen. — II. Intr. Rijden met paard en wagen. 
Gemercht, -mergel, -morget, bnw. Merg hebbende. 
Gemeren, -meeren, zw. ww. intr. Vermeerderen. 
Gemerc, -meere, -merke, znw. o. i) Het opmer


ken, overweging. 2) opmerkzaamheid, aandacht; g. 
nemen off , iets in aanmerking nemen ; opwerkingsvermogen, 
oordeel. 

Gemere, znw. o. Teeken, zichtbaar bewijs. 
Gemerke. Zie g e m a r k e. 
Gemerken, - meerken, -maerken, zw. ww. tr. Op, 


merken, waarnemen. 
Gemerctheit, znw. vr. Opmerkzaamheid. 
Gemerro, znw. o. Oponthoud. 
Gemes, -messen. Zie gemis, -missen. 
Gemessen, -mesten, zw. ww. tr. Vetmesten; 

hem g., zich te goed doen. 
Gemet, ymel, znw. o. i) Naam van eene inhoudsmaat 
en Bene landmaat. 2) maat in het algemeen. 
Gemeten, st. ww. tr. i) Meten, berekenen. 2) 

inzien, begrijpen. 3) genieten, zijn deel ontvangen van. 
Gemiddelen, zw. ww. tr. Bemiddelen, bijleggen. 
Gemieden, zw. ww. tr. Beloonen ; met geld voor 

iets winnen; omkoopen. 
Gemien, -te. Zie gemeen, -t e. 
Gemic, -micke, znw. o. i) Oogmerk, bedoeling. 

2) wat iem. verlangt of beoogt. 3) de juiste maat 
of de juiste plaats. 4) raming, schatting. 

Gemic, bnw. i) Gepast, geschikt, eigenaardig; 
geschikt voor, van deelen der kleeding ; enen g. zijn, 
iem. passen; enen g. comen, iem. van pas komen. 
2) klaar, gereed; bereidwillig, op iemands wenken 
lettende. 

Gemickelijc, -mickich, bnw. Handelbaar. 

Geinicken, -mecken, zw. ww. — I. Trans. i) 
Beramen. 2) tot stand brengen, gedaan krijgen. 3) 
berekenen, te weten komen. — II. Intr. Iem. van 
pas komen, passen. 

Gemineren, -eeren, zw. ww. tr. Ondermijnen. 
Gemini, znw. m. mv. De tweelingen, in den die


renriem. 
Gemme, -mingen. Zie gemanc, -mengen. 
Geminlike, bijw. Zie g e m e e n l i k e. 


GEMINNEN. 

Geminnen, zw. ww. tr. Beminnen. 
Geminsam, bnw. Minzaam. 
Gemint, deelw. bnw. Geliefd, dierbaar. --Ge mintheit. 


Gemirret, bnw. Met mirre gemengd. 
Gemis, -mes, znw. o. • i) Gebrek, fout; sonder g., 
zonder fout, zonder mankeeren. 

Gemissen, -messen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Missen, derven. 2) missen, niet raken. — II. Intr. 
i) Missen, falen. 2) mis schieten; zijn doel niet bereiken. 


Gemisten. Hetz. als g e m e s t e n. 

Genlme, gimme, znw. vr. i) Knop, van bloem 
en blad. 2) edele steen; juweel; kleinood. — Gemmesteen. 


Gemodereren, zw. ww. tr. Regelen, schikken. 

Gemoede, -moede, -mode, -moey, znw. o. en vr. 
i) Verlangen, wensch; Ie enes g., naar iemands zin; 
te, bi sinen g., naei g., met genoegen, gaarne ; ge 

zonder tegenkanting. 2) gunst, genegenheid;-laten, 
toestemming, vergunning ; bi, te enes g., met iemands 
toestemming; enes g. hebben, iemands vergunning 
hebben ; in borgers g. si/ten, als burgers beschouwd 
worden, met de burgers gelijkgesteld zijn. 3) gezindheid 
van het hart; het gemoed ; „dat gemoede 
des geestes". 

Gemoede, -muede, bnw. Zacht gestemd, teder 
(nederr.). 

Gemoeden, -inueden, -moden, zw. ww. tr. i) Bedenken, 
gedachtig zijn aan. 2) vermoeden. 3) voldoen 
aan eene verplichting. 

Gemoedet. Zie g e m o e t. 

Gemoedich, ymoedich, bnw. i) Kalm, gemoedigd; 
bezadigd. 2) driftig, voortvarend. — Gemoedicheit. 

Gemoeyt, deelw. bnw. Afgemat, vermoeid. 

Gemoert, -mourt, bnw.; als znw., eigenaar van 
moerland. 

Gemoese, -muese, znw. o. Moeskruid, groente 
(oostmnl.). 

Gemoet, znw. o. Vergunning, verlof. 

Gemoet, znw. o. en m. r) Ontmoeting, het iem. 
of iets tegenkomen ; gezelschap. 2) aanwezigheid van 
twee personen op dezelfde plaats; in enes g., in 
iemands tegenwoordigheid; in min, dijn enz. g., 
mij, u enz. te gemoet ; te gemoete, te gemoet, tegen; 
in de tegenwoordigheid of nabijheid van; op iemands 
weg, in den weg (van hindernissen) ; tegen, tegenover. 
3) vijandelijke ontmoeting, treffen; enen (dat.) 

g. doen, iem. aanvallen ; enen g. houden, aan iem. 
weerstand bieden ; een schoon g. doen, zich dapper 
weren. 4) bejegening. 5) wederwaardigheid; kwade 
kans (in het spel). 
Gemoet, -moedet, bnw. i) Eene zekere gemoedsstemming 
hebbende, -gemoed ; blide, evel, gram, 
groot, hoge enz. g. ; wel g., opgewekt ; kalm, rustig; 
aangenaam gestemd ; welgezind, welwillend ; quaet, 
fel g., kwaadaardig, boosaardig; geljc g., gelijkmoedig 
2) gestemd, gezind. 3) moedig, flink. 4) geaard. 

Gemoeten, -mueten, -moten, zw. ww. tr. i) Ontmoeten, 
tegenkomen. 2) te gemoet gaan, vriendschappelijk 
en vijandelijk, tegengaan; zich verzetten, 
in strijd zijn met. 3) aan iets te gemoet komen, er 
in voorzien. 

Gemoetinge, -mnuetinge, -motinge, znw. vr. Ont


moeting. 

Gemoetsel, znw. o. Hetzelfde (16de eeuw). 

Gemogen, st. onr. (perf.-praes.) ww. Mogen. 

GFemonden, zw. ww. intr. Smaken, aanstaan. 

Lemont, bnw. Een mond hebbende (als). 

(remorden, -moorden, zw. ww. tr. Dooden. 

Gemorget. Zie g e m e r c h t. 

Gemout, bnw. Voor mout bestemd, gezegd van 

koren. 

Gemouwet, bnw. Met mouwen. 

Geniude, -inuede. Zie g e m o e d e. 

Gemuet, -mueten. Zie gemoet, gemoeten. 

Gemul, -mulle, znw. o. Stof; opgeveegd vuil; 
verklw. gelnztllekijn, gemulken, stofje. 

GENAKEN. 599 

Gemult, znw. o. Tumult, rumoer. 

Gemunt, -moet, -muynt, deelw. Gemunt; als 
bnw., een stempel hebbende; g. sin te, het toeleggen 
op. 

Gemureert, deelw. bnw. Muren hebbende, ommuurd. 


Gemute, -munt, znw. o. Muiterij ; rumoer. 

Gemuurt, bnw. Muren hebbende, ommuurd. 

Genaberen, znw. m. mv. De gezamenlijke buren 
(oostmnl.). 
Genabert, bnw. Naburig, aangrenzend (oostmnl.). 
Genachtdach, genecht-, znw. m. De dag aan 

het einde van een bepaalden termijn, rechtdag. 

Genachte, -nacht, -nechie, znw. o. i) Een bepaald 
aantal nachten of dagen; ook naam voor een 
lijkdienst; tdartich genachte. 2) de halfmaandelijksche 

termijn tusschen twee voor dezelfde zaak bestemde 
rechtdagen. 3) rechtsdag. 4) rechtszaak, de behandeling 
der zaak in laatsten termijn. Ook genachtinge 
(limb.). 

Genade, -nede, -naeye, genaed, gnade, znw. vr. 
i) Rust, al wat het leven veraangenaamt; enen te 
genaden werden, iem. goed doen. 2) vrije gunst, onverplichte 
goedheid, genade van God; teg-n comen, Gods 
genade smeeken, zich voor Hem verootmoedigen; 
ter g-n varen, in den hemel komen ; gunstige of 
welwillende stemming, van menschen ; te g-n comen, 
iemands genade afsmeeken, zich op genade aan iem. 
overgeven ; zich verootmoedigen of onderwerpen; 
ob g., in de hoop op genade; op deemoedigen toon ; 
omme g., onder voorwaarde van lijfsbehoud; gunst, 
welwillendheid; te g-n, ten gunste (van) ; te g-n comen, 
iem. te pas komen ; niet g-n, met toestemming, 
verlof. 3) hulp, bijstand ; baat, troost, opluchting. 
4) vrije beschikking, vrije macht of wil; teg n 
sijn, in iemands macht zijn; enen te g-n bringen; 
eene straf die men krachtens macht of recht kan 
opleggen ; voorrecht, privilege. 5) de stemming van 
den mindere jegens den meerdere, ootmoed, deemoed. 
6) dankbaarheid; dank; enen g. seggen. 

Genadelijn, genal c, bnw. i) Genadig; genadelike 
jbine. 2) genadelike sonde, zonde waarvoor genade 
of vergiffenis te krijgen is, dagelijksche zonde. 

Genadelike, bijw. z) Met lust, met trek. 2) op 
eene ootmoedige, deerniswaardige wijze. 3) genadiglij 
k. 

Genadeloos, bnw. Door God verlaten, ramp. 
zalig. 

Genaden, zw. ww. intr. Begenadigen, genadig 
zijn, met God als ondw.; vergiffenis schenken, van 
menschen. 

Genaderijer bnw. Genaderijk. 

Genadich, -nedich, bnw. i) Genadig, goedertieren; 
een g. teken, een teeken van genade. 2) voorkomend, 
goedgunstig. 3) zacht, genadig, van straffen 
en vonnissen. 

Genadieheit, genedick-, znw. vr. i) Genadigheid, 
genade; varen ter g., naar den hemel gaan; 
in Gods g. vallen, zich aan God overgeven. 2) genade, 
vergiffenis, van menschen. 

Genadichlike, genedech-, bijw. Genadig, van 
God ; liefderijk, van menschen. 
Genadigen, zw. ww. intr. Genadig zijn, van God. 
Genadiger, znw m. Hij die begenadigt; vergever 
(van zonden). 

Genaeyen, -neyen, -nayen, zw. ww. tr. Naaien. 

Gonaem, bnw. en znw. Zie g e n a m e. 

Genaemt, bnw. Genaamd, geheeten ; met name 
genoemd. 

Genaest , bnw. Naastbij wonende (buren). 

Grensgeit, bnw. i) Met nagels, spijkers, pennen 
voorzien ; met (gouden of zilveren) knoppen. 2) met 
kruidnagelen bereid; g. wijn, kruidenwijn. 
Genaken, -nekera, -naeyen, zw. ww. intr. i) Nabij 
komen, naderen ; aanbreken, van den tijd. 2) aan 

ook van vleesebelijke aanraking; enen wive-raken; 
g., enes live g., van de vrouw. 3) in aanraking komen 
niet; omgaan met. 4) in het bezit geraken van, 


200 GENAME. 

iets deelachtig worden; sinen wille g., zijn zin krij gen. 
5) raken, betreffen. 

Gename, -naem, -neme, bnw. Aangenaam, wel. 
gevallig; u sa g., waerl u g., als gij het goedvindt; 
in eene aangename verhouding staande. 

-gename, -genaem, znw. m. Hij die krijgt, ont


vangt ; in erfgename. 
Gename, bijw. Op eene aangename wijze. 
Genameljjc, geneme-, bnw. Welgevallig. — ( e


nameljjcheit.

Genamen , zw• ww. tr. Aangenaam maken. 
Genamene, znw. m. en vr. Naamgenoot. 
Genamich, bnw. Aangenaam. — Genamicheit. 
Genanne, znw. m. en vr. Naamgenoot ; vr. ge


nanninne. 

Genant, deelw. bnw. z) Genaamd. 2) bekend. 
Genaren. Zie g e n e r e n. 
Genatuurt, bnw. Geaard, eene bepaalde natuur 


of aard hebbende. — Genatuurtheit. 

Gende. Zie gekende. 
Gender. Zie g i n d e r. 
Genet gone, goene, guene, geune, vnw. -- I. 


Aanw. Gene, die daar, de gindsche, de straks ge. 
noemde, bijvoegl. en zelfst. — II. Bepalingaankon 
digend ; die (de), datgene, degene, hij ; datgene, dat. 

Genebt , -nibt, bnw. Van nebben voorzien. 
Genechte. Zie gen a c h t e. 
Geneden. Zie genieden. 
Genederen, -nedren, zw. ww. tr. Vernederen; 


als wederk., zich verootmoedigen. 
Genedich enz. Zie g e n a d i c h. 
Geneesster, znw. vr. Heelmeesteres. 
Genegelt. Zie gen agelt. 

Genegen , deelw. bnw. Genegen, geneigd. 
Geneichdel ie, bnw. Neiging hebbende (tot). 
Geneicht, -heit. Zie g e n e i g e t, -heit. 

Geneye, znw. o. Gehinnik. 
Geneigelije, -neichljc, bnw. i) Geneigd. 2) toegenegen. 
— Geneigelbcheit.
Geneigen , zw. ww. — I. Trans. Nederbuigen, 
doen overhellen. -- II. Intr. Zich neerbuigen, neigen. 
Geneiget, -neicht, deelw. bnw. i) Voorover 
2) geneigd, genegen. — Geneigetheit-gebogen. 

(geneichtheil). 

Geneken. Zie gen aken. 
Geneme enz. Zie g e n a m e. 
Genomen, st. ww. tr. z) Nemen. 2) wel g., met 


een welgevallig oog beschouwen, van God. 3) be


nemen, beletten. 
Genen , zw. ww. intr. Geeuwen, gapen. 
Gevende, -pinde, -nent, znw. vr. i) Stoutheid, 

moed, onverschrokkenheid ; eene stoute daad ; net g., 
met moed ; vrijmoedig, onbeschroomd ; met kracht, 
geweld ; niet kracht, ijver, innigheid; met spoed, 
ijlings. 2) o15 enesg., op iemands verantwoordelijkheid. 

Gevende, -inde, bnw. Koen, dapper; bijw.genende. 
Genendelike, -nindelike, bijw. Stout, kloek, onverschrokken 
; met ijver, inspanning. 

Genenden, -ninden, zw. ww. intr. en wederk. 
i) Wagen, zich verstouten; zich verstouten te zeggen, 
durven zeggen (met een bijzin); moed scheppen 
(zonder bijzin). 2) zich tot iets zetten, iets op zich 
nemen ; ook : eene verantwoordelijkheid. 

Genendich, -nindich, bnw. Dapper, stout; g. Ie, 
kracht hebbende om. — Genendichlike. 
Genendicheit, -nindicheit, znw. vr. Stoutmoe


digheid, onversaagdheid ; eene koene daad. 
Genennen , zw. ww. tr. Noemen. 
tienent. Zie g e n e n d e. 
Generen , -naren, zw. ww. — I. Trans. i) Red


den, behouden. 2) onderhouden, in het leven houden. 
3) voeden, zoogen ; laten groeien. 4) genezen. — 

II. Wederk. i) Zijn leven onderhouden, den kost 
winnen of verdienen. 2) voedsel ophalen; zijn voedsel 
zoeken, azen ; g. aen, zich aan iets te goed doen. 
3) werken voor zijn brood ; zich bezighouden, in 
beoefening brengen; hem g. metten sonden, met 
kwade praktijken omgaan; zich gedragen. 4) het 
GENITTEN. 

houden, uithouden ; stand houden. - - III. Intr. i) 
Den kost winnen, nering doen ; al ; znw., broodwinning, 
de kost ; q. g. hebben, er slecht aan toe 
zijn. 2) zich onderhouden. 

Generael, bnw. Algemeen ; als znw. o., inl 
generael; als znw. m., generaal, der minderbroeders; 
dal ambacht generale, het ambt van g. — Generalike. 


Genereren, zw. ww. tr. Verwekken ; veroor


zaken, doen ontstaan. 

Geneselie, bnw. Geneeslijk. 

Genesen, st. ww. — 1. Intr. i) In het leven 

blijven, een gevaar te boven komen, er boven op 
komen ; der dooi g., er het leven afbrengen ; ook 
sins lives, metten live g. 2) met betrekking tot 
ziekten, genezen, weer beter worden, bijkomen; 
verlost worden van eene vrucht, bevallen ; met eene 
ontk., niet tegen iets kunnen ; zalig worden, behouden 
blijven. — II. Trans. i) Redden, behouden; 
iemands leven redden; ook: iemands ziel redden, 
iem. behouden of zalig maken ; iets goedmaken, de 
schadelijke gevolgen van iets wegnemen. z) genezen, 
beter maken. — Geneser, Genesinge.

Genestelen, zw. ww. tr. Zijn nest maken. 

Geneset, bnw. Een neus hebbende (als). 

Genet, znw. o. Genet, klein Spaansch paard. 

Genet , znw. vr. en o. Genetkat, civetkat. 

Genetten, zw. ww. tr. Nat maken. 

Genevelt, bnw. Nevelachtig. 

Geneven, znw. m. mv. Neven van elkaar; ver


wanten. 
Genever, jenever, geniver, znw. vr. Jeneverstruik, 
jeneverbes (de plant); ook geneverbesie, -boom. 

Genge , ginge, gange, bnw. i) Gangbaar, geldig; 
Bange ende gave, genge ende geve (oostmnl.). 2) begaanbaar. 
3) gangbaar, veel voorkomend ; algemeen 
erkend ; in vollen gang. 4) in trek, gezien, van personen. 


(}enge , znw. vr. Gang, loop ; loopbaan. 

Gengeber, -ver. Zie g i n g e b e r. 

Gentre1j C, bnw. Gangbaar (oostmnl.); ook gengich. 

Genich, geenich, onb. vnw. Geen. 

Genichelt, bnw. Mct spijkers of nagels. 

Genichten, -niflen, znw. vr. mv. Nichten van 

elkaar. 

Genieden, -neden, zw. ww. — I. Intr. Zich 
verstouten, het wagen; zich inspannen, zijn best 
doen ; verlangen, willen ; zich verwaardigen. — II. 
Wederk. Zich verstouten. — III. Onpers. Mij behaagt; 
ik schep behagen ; ik verwaardig mij. 

Geniedich, bnw. Verlangend, belust. 

Geniemaert, bnw. Den naam hebbende van. 

Genies, znw. o. Het niezen, een nies. 

Geniet, -neet, znw. o. i) Genot, het genieten; 
dal hoge g., de hemel. 2) voordeel, winst; geldelijk 
voordeel. 

Genieten, -neelen, zw. ww. — I. Trans. i) Binnen 
zijn bereik, in zijne macht krijgen; gedaan 
krijgen; des niet mogen g. 2) tegen iets bestand zijn, 
iets doorstaan, vooral met eene ontk. 3) gebruiken, 
gebruik maken van; des hoves g., aan het hof komen 
; jboortreclhts g., met de burgers gelijkgesteld 
zijn. 4) genot of voordeel hebben; de goede gevolgen 
van iets ondervinden, veel of weinig aan iets 
hebben; als znw., voordeel, winst; iets aan iem. 
hebben, iemands hulp, steun, bescherming ondervinden, 
partij van iemand trekken ; als znw., genot, 
zingenot. 5) smaken, proeven, ondervinden; der 
aventuren g., zijn lot afwachten. 

Geniet(e)like, bijw. Op eene voordeelige wijze. 

Genigen, st. ww. — I. Intr. Buigen voor iem., 
iem. onderdanig zijn. — II. Wederk. Bukken. 

Genjichtheit, znw. vr. Geneigdheid. 

Genip , znw. o. Pijn door nijpen of knijpen. 

(lreninde enz. Zie g e n e n d e. 

Genipen, st. ww. tr. Beet krijgen, in het nauw 
brengen. 

1 Genitten , zw. ww-. tr. Gedaan krijgen. 


GENOECH. 

Genoech, -nouch, -nuech, -noch, gnoech, gnoch. 

— I. Als onb. teiw. Genoeg, zooveel als men verlangt 
of noodig heeft ; vaak met een gen. ; si hevel 
mans genoech an haren kinderen, zij vervullen bij 
haar de plaats van den man ; g. sin, voldoen, 
beantwoorden aan ; g. doen, voldoening geven; voldoen, 
tevreden stellen ; genoechdoen, als znw., voldoening, 
boetedoening. — II. Als bijw. i) Genoeg, 
in voldoende mate ; bij niet wordt „genoech" soms 
uitgelaten ; „dat mi niet verwonderen en conste". 
2) vrij, grootelijks, in hooge mate ; genoegzaam, even. 
3) nagenoeg, ongeveer; zoogoed als; het toonlooze 
„wel". – III. Als bnw. Toereikend; genoegen nemende 
met, zich aansluitende bij, met een pers. 
als ondw. 
Genoechde, -nuechde, -nuchde, znw. vr. en o. 

i) Overvloed. 2) genoegen. 
Genoechdoen. Zie genoech. 
Genoechdoeninge, znw. vr. Genoegdoening. 
Genoechheit, znw. vr. Overvloed, rijkdom. 
Genoechlijc, -noegelc, -nouchljc, -nuechljc, 

bnw. i) Aangenaam, ook : in den omgang; levenslustig. 
3) met den dat., welgevallig. 3) voldoende, 
toereikend. 

Genoechlijcheit, -nouch-, -nuech-, znw. vr. 
Aangename stemming of gevoel; streeling der zin 
genoegen; g. hebben in, behagen scheppen in.-nen, 
Genoechlike, bijw. i) Met genoegen. 2) bij 
minnelijke schikking. 
Genoechnisse, -nochnesse, znw. vr. Aangename 
indruk. 

Genoechsam, genuech-, bnw. z) Tevreden, weinig 
behoeften hebbende. 2) voldoende, waarmede 
men vrede hebben kan. 

Genoechsam , bijw. Genoegzaam. 

Genoechsamheit, genuech., znw. vr. Tevredenheid. 


Genoechte, -nuechte, -nuchie, znw. vr. i) Genoegen, 
aangename stemming, vreugde ; g. driven 
niet, pret maken met; een genoegen, vermaak ; mv., 
genietingen ; verklw. genuechtkn, pleiziertje. 2) vermakelijkheid, 
van muziek of tooneelspel; klucht; 
een g. doen, maken, een vroolijk deuntje spelen. 3) 
tevredenheid, vergenoegen. 4) genoegzame voorraad. 

Genoechtelije, bnw. Genoeglijk, aangenaam. — 
Genoechtelijcheit, Genoechtelike, bijw. 

Genoechtich, bnw. i) Matig, ingetogen. 2) toereikend 
; overvloedig. 3) aangenaam gestemd, verheugd. 

— Genoechticheit. 
Genoege, znw. vr. i) Tevredenheid, vergenoegen 
; bi g., bij minnelijke schikking, eendrachtig. 2) 
voldoende voorraad, overvloed. 

Genoege, bnw. Toereikend, juist op zijn maat. 
Genoegen, -nougen, -pogen, -nuegen, -nugen, 

zw. ww. — I. Wederk. i) Tevreden zijn, zich tevreden 
stellen; hem laten g., hetzelfde. 2) behagen 
scheppen in. — II. Onpers. i) Ik neem genoegen, 
ben tevreden met. 2) Het behaagt mij ; ik heb een 
welgevallen in. — III. Intr. i) Voldoende of toereikend 
zijn. 2) voldoen, aanstaan, behagen ; laten g., hetz. 
3) behagen scheppen in. 4) genoegen nemen, gelieven. 
— IV. Trans. z) Goedvinden, bewilligen. 

Genoeginge, znw. vr. Lust, genoegen. 
Genoemen, -nonnen, -nzceren, zw. ww. tr. Noemen, 
opsommen. 
Genoemt, deelw. bnw. Uitdrukkelijk genoemd, 
bepaald. 
Genoyeert, bnw. Hij die het christelijk geloof 
afgezworen heeft. 

Genoffel. Zie geroffel. 

Genomen. Zie gen o e men. 

Genoot genole, znw. m. i) Door geboorte gelijk 
in stand, rang (ook met den landsheer); mv. de 
hooge adel,_ de rijksgrooten ; prinsen van den bloede. 
2) iemands gelijke ; iem. van dezelfde soort. 3) gezel, 
gezellin ; wederpaar, de andere van een paar, 
van dieren en soms van menschen. 4) wedergade, 
evenbeeld; sonder g., weergaloos, onvergelijkelijk. 

GEORDENT. 

5) genole, jonkman. 6) in samenstellingen, bedde-, 
heus-, erf-, eet-, schotelgenoot e. a. 
Genoot, znw. o. i) Vrucht, opbrengst. 2) stand, 
rang. 3) vereeniging, samenzijn ; vleeschelijke ver 

genools jblien, paren; der minnen-eeniging, paring; 
genoot stelen. 4) geslacht, kroost. 5) vee, levende 
have; vgl. quicgenoot (naast quickenoot). 
6) partij. 

Genoot, deelw. bnw. Op muziek gezet. 

Genootdruct, deelw. bnw. Genoodzaakt. 
Genopen, zw. ww. tr. Aanroeren. 
Genot, znw. o. i) Opbrengst van het veld. 2) 


gebruik. 3) voordeel, winst. 

Genoten, zw. wlv. — I. Trans. Vereenigen, verbinden. 
— II. Wederk. Zich aansluiten of voegen 
bij ; eene huwelijksverbintenis sluiten. — III. Intr. 
i) Gelijk zijn, evenaren. 2) hetz. als wederk. 

Genotinne, znw. vr. Gelijke, rechtsgelijke. 
Genouch. Zie g e n o e c h. 
liens. Zie gins. 
Gense, gensse, gen/se, jentse, znw. Een soort van 


mes of sabel. 
Gensen, Genslike. Zie g a n s e n, g a n s e l i k e. 
Genst, gensle, znw. vr. Brem. — Genstbos


schelkijn.

Genster, geensler, geinster, gels/er, znw. vr. 

Vonk. — Gensteren (geinst-), vonkelen. 
Gent. znw. m. Mannetjes gans, gander. 
Gent, jent, bnw. en bijw. Edel, lief, bevallig, 

schoon. — Gentelike, genleljc. 

Gent@z jenle, znw. vr. Verbinding, voeg. 
Centel; bnw. Edel. 
Gentelike. Zie gent, bnw. 
Gentinne, znw. Het vr. van g e n t, znw. 
Genuchte. Zie g e n o e c h t e. 
Genuchterheit, znw. vr. Nuchterheid, onthou 


spijs en drank.-ding van 
Genuegen enz. Zie g e n o e g e n. 
Genut, znw. o. i) Voordeel, opbrengst. 2) batig 

saldo. 
Genutten, zw. ww. — I. Intr. Genot hebben. 

— II. Trans. Nuttigen. 
Geoefenen, -zufenen, zw. ww. tr. Beoefenen. 
Geoefent, deelw. bnw. i) Door oefening verkregen. 
2) geoefend. — Geoefentheit. 

Geoevert, bnw. Oevers hebbende; steilgeoeverl. 
Geofferen, zw. ww. tr. Offeren; ten offer brengen. 
Geogen, zw. ww. tr. Naoogen.
Geoget, bnw. Oogen hebbende. 


Geoirdelen, -oirloven. Zie g e o r d e 1 e n; 

-orloven. 
Geoirt. Zie geordent. 
Geole, geool, giole, znw. vr. i) Kooi. 2) gevangenis. 
Geoliet, deelw. bnw. Met olie besmeerd, in olie 

gedoopt. 
Geometrie , znw. vr. Meetkunde. 
Geonderwisen, zw. ww. tr. Onderrichten, er


gens toe brengen. 
Geonneert, gonneert, deelw. Te schande gemaakt, 
onteerd ; vervloekt. 
Geonnen, onr. ww. perf.-praes. — I. Trans. 

Gunnen, vergunnen. — II. Intr. Iem. genegen zijn. 
Geonsient, deelw. bnw. Gehavend, haveloos. 
Geonstieh , bnw. Gunstig gezind, welwillend. — 

Geonsticheit. 
Geoochsten, -oeslen, -ons/en, zw. WW. tr. Oogsten. 
Geootmoedicht, deelw. bnw. Nederig, klein in 

eigen oog. 
Geopenbaert, deeles. bnw.; g. sijn, aangebroken 
zijn, daar zijn, van een tijdpunt. 
Q eopenbaren, zw. ww. — I. Trans. Openbaren, 
bekend maken. — II. Intr. Bekend worden. 
Geordelen, geoird-, zw. ww. tr. Oordeelen, ver 

-oordeelen. 
Geordent, geordel, geoort, geoirl, bnw. Geordent; 
als znw., geordend geestelijke ; ookgeordene, -ordine.
Geordent, deelw. bnw. Ordelijk, ingetogen. — 

Geordentheit, geordentlike, bijv. 


202 GEORDIJST. 

Geordijst. Zie gehordijst. 
Geordineert, -ordeneert, deelw. bnw. i) Uitgerust, 
uitgedost. 2) geneigd (tot). 

Geordineren, zw. ww. tr. In orde brengen. 
Georet, -oort, -hoort, bnw. Ooren hebbende (als). 
Georloven, -oorloven, zw.. ww. — I. Trans. 

Veroorloven, machtigen. — II. Intr. i) Geoorloofd 
zijn, vrijstaan. 2) de vrijheid nemen. 
Georlovet, -oorlovel, -orloofl, -loft, deelw. bnw. 
Veroorloofd, rechtmatig. 
Georlovet, bnw. Vergunning hebbende (voor het 
uitoefenen van een ambt), gelicentieerd. 
Goorst, bnw. Een paard hebbende; wel g.; g. 

sijn, te paard zitten; g. werden, te paard stijgen. 
(Gort, bnw. Overgebleven, van eten. 
Geousten. Zie g e o o c h s t e n. 
Gepaeyen, -j5ayen, zw. ww. tr. i) Tevreden 

stellen, geruststellen. 2) afbetalen; ook gejaeyeren. 
3) tot bedaren, tot rust brengen. 

Gepaeyt , -,bayt, deelw. bnw. Tevreden; g. oft 
enen, tevreden over ; hem g. houden, zich voldaan 
rekenen. — Gepaeytheit.

Gepaelt, ftaall, deelw. bnw. Van palen voorzien. 
Gepaer, znw. o. Paar, echtpaar. 
G8 a Sen ftaeysen, zw. ww. tr. i) In orde 


brengen, bijeggen, een geschil. 2) tevreden stellen,

l 

verzoenen. 

Gepayst, deelw. bnw. Tevreden. 
Gepac , znw. o. Vrachtgoed, reisgoed. 
Gepacken, zw. ww. tr. Inpakken ; g. ende ge


sacken (r 6de eeuw). 
Gepaleert, deelw. bnw. Gesierd, getooid. 
Gepanden, zw. ww. tr. Panden, beslag leggen op. 
Gepangel, znw. o. Wissel, ruil. 
Gepantsamheit, znw. vr. Loondienst. 
Gepareert, deelw. bnw. Hetz. als g e p al e e r t. 
Geparen, zw. ww. intr. Tegen iem. opkunnen. 
Geparceelt9 ftarseelt, deelw. bnw. In hoofd


stukken verdeeld. 
Gepanetieren, zw. ww. tr. Bakken (brood). 
Geparelt, -te. Zie g e p e r e 1 t, -t e. 
Gepars, ftaers, znw. o. Gespuis. Vgl. g e p e r te. 
Gepassen, zw. ww. — I. Trans. Passen, meten; 

peilen, doorgronden. — II. Onpers. Schikken, behagen. 
Gepasseren, zw. ww. tr. Overkomen (klemt. 

op „over", voorbijkomen. 
Gepassjjt. Zie p a s s i ë n. 
Gepassineert, deeles. bnw. Verstoord, boos. 


Gepast, deeles. bnw. en bijw. — I. Deelw. bnw. 
I) Eng, nauw. 2) gepast, behoorlijk; braaf, zedig. 

— II. Bijw. Op eene geschikte, bekwame wijze. 
Gepaveert, deelw. bnw. Geplaveid, bestraat. 
Gepaveyen, zw. ww. tr. Plaveien. 
Gepeilen, zes. ww. tr. Peilen, meten. 
Gepeinsen enz. Zie g e p e n s e n. 
Gepeket, .peecl, deelw. bnw. Met pek besmeerd.
Gepelt, deelw. bnw. Zonder schil of bast. 
Gepennet. Zie g e p i n n e t. 
Gepens, Reins, -jbins, eis, znw. o. i) Gedachte; 
gedachten, gepeins. 2) gedachte, zin, gemoed ; ge. 
dachte, wil, voornemen; gedachten, denkvermogen, 
bewustheid. 

Gepenselije, gefteins-, bnw. Met het verstand te 
vatten. 
Gepensen, fteinsen, ftinsen, fteisen, zes. ww. 

— I. Intr. Denken, peinzen. — II. Trans. Met het 
denkvermogen omvatten; zich een denkbeeld van 
iets maken. 
Gepensicheit, -j5eisicheit, znw. vr. Muizennesten, 
bekommering. 
Gepensinge, ,beinsinge, eisinge, znw. vr. i) 

Hetz. als g e p e n s i c h e i t. 2) overpeinzing. 
Gepepert, bnw. Met peper toebereid. 
Geperelt, .Parelt, bnw. Met parels getooid.
Geperelte, jbarelle, znw. o. Parels (r6de eeuw). 
Ge erst -barst, j5orst, deelw. bnw. Gedrukt, 

benauwd . —' Geperstheit.
Gepert, fterdt. Hetz. als g e o r s t; wel gefterdt. 

GEPROEVEN. 

Geperte, znw. o. Bende, gespuis. Vgl. ge pars. 
Gepertich, bnw. Flink, levendig, kloek. 
Gepetich, bnw. Geneigd tot, zich toeleggen


de op (?). 
Gepeupelte, znw. o. Gepeupel (16de eeuw). 
Gepijn, znw. o. Moeite, inspanning; verdriet; 

last, pijn. 
Gepjntheit, znw. vr. Leed, moeite; pijniging, pijn.
Gepijp, znw. o. i) Gefluit, gepijp. 2) gepiep, 

gekerm. 
Gepinen, zw. ww. — I. Trans. Pijnigen, martelen. 

— II. Intr. Zijn best doen. 
Gepinet, deelw. bnw. ; enen (dat.) enen g. maken, 
iem. een ander tegen maken. 
Gepingeert, deelw. bnw. Geschilderd. 
Ge innet ,hennet, bnw. i) Gepunt, puntig. 2) 

Een pen of pin hebbende, van gewaarmerkte maten. 
3) eene pen door den neus hebbende, van 
varkens. 

Gepins enz. Zie g e p e n s. 
Geplaeyen, ftlayen, zw. ww. tr. Door den modder 
waden. 
Geplaent, deelw. bnw. Waarop niets geschreven 

is, onbeschreven. 
Goplaet, bnw. Met houten platen beschoten. 
Geplaneert, deelw. bnw. Gepolijst. 
Geplanot, bnw. Met planken beschoten.
Geplankiert, bnw. Van eene schoeiing voorzien. 
Geplanten, zw: ww. tr. Planten. 
Geplat. Zie g e p 1 e t. 
Geplegen, st. onr. ww. tr. i) In beoefening 

brengen, in acht nemen. 2) ervaren. 
Gepleget, deelw. bnw. Gewoon, gewend ; ge


ftleget sin. 

Gepleit , znw. o. Het pleiten, het aanvoeren van 
rechtsgronden. 1 
Geplet, -ftlat, deelw. bnw. i) Plat, plat uitgestrekt. 

2) geperst, gedroogd, van druiven. 
Geplooyt, -ftloyt, deelw. bnw. Geplooid. 
GepluC en, zw. ww. tr. Plukken. 
Gepluct, deelw. ; g. linnen, pluksel. 
Geplumen, zw. ww. tr. Plukken, een vogel, plun


deren, een mensch. 


Geplumet, ftluumt, bnw. Gevederd, gepluimd. 
Gepluumte , znw. o. Gevederte. 

Gepoentelike, ftoini-, bijw. Naar den eisch. 
Gepogelije, bnw. Zijn best doende (voor). 
Gepogen, zw. ww. — I. Intr. Zijn best doen 

voor, iets gedaan krijgen. — II. Wederk. Zich inspannen. 
Gepoliciert, ftollzcierl, deelw. bnw. Gepolijst, 

glad. 
Gepoliert, ftaliert, -ftolijst, deelw. bnw. Hetzelfde. 
Gepols. Zie g e p u t s. 
Geporren, -porrenen, zw. ww. tr. Van zijn 

plaats brengen. 
Geporst. Zie g e p e r s t. 
Geposen, zw. ww. tr. Den tijd vinden, de ge 

hebben.-legenheid 
Geprant , znw. o. Gegrijp, gegris. 
Geprediken, zw. ww. tr. Prediken, door pre


diken bij iem. uitwerken. 

Geprenden. Zie g e p r i n d e n. 
Geprent, deelw. bnw. Uitgedrukt, duidelijk. 
Geprenten, zw. ww. tr. Indrukken ; inprenten. 
Gepreuten. Zie geproten. 


 ftrise, znw. o. Prijs, loftuiting.

G@P r"^l S ^ 

Geprike, znw. o. Trots, ijdelheid. 
Geprinden,ftrenden, zw. en st. ww. tr. Beetpakken, 
grijpen. 
Oeprisen, zes. ww. tr. i) Volprijzen, prijzen. 2) 

schatten, taxeeren. 
Gepriset, ftrijst, deeles. bnw. Van waarde. 
Geproeft, deelw. bnw. i) Bewezen, zeker. z) 

beproefd, tegen verleiding bestand of gehard. 

Geproeven, ftroven, ftrueven, ftrouven, zw. 

ww. tr. i) In rechte bewijzen ; de waarheid van 
iets bevinden; deugdelijk bevinden. 2) de proef 


GEPRONC. 

nemen van. 3) beproeven, trachten te verleiden. — 

II. Intr. Blijken waar te zijn. 
aepronc, znw. o. Gepruil, onmin, ruzie. 
Geproten, -free/en, zw. ww. tr. Babbelen, kallen. 
Geprovent, rovent (klemt. op fro), -j5rovel, 
bnw. Eene prebende of prove (preuve) genietende. 
Gepuls, -.pols, znw. o. Polsslag. 
Gepulvert, deelw. bnw. Fijn gestampt, gemalen. 
(fie puren, -Bueren, zw. ww. tr. Reinigen ; als 

wederk., zich zuiver houden. 
Gepuren, j5oren, zw. ww. tr. Iets uit iets halen 
of peuren. 
Gepurgeert, siert, deelw. bnw. i) Zuiver, rein. 
2) voortreffelijk, fijn. 
Gepurperd j5uerrer1, deelw. bnw. In purper 

gekleed. 
Gepuurt, jbuert, deelw. bnw. Zuiver, fijn; g. silver. 
Gequaet, deelw. bnw. Bedorven, geschonden. 
Gequarteleert, deelw. bnw. Met vier tot een 

geheel vereenigde wapenschilden, gevierendeeld. 
Gequel, gequil, znw. o. Gekwel, pijn, smart, 
kwelling, ramp, leed. 
Gequellen, zw. ww. tr. Iem. leed, pijn, last 
aandoen. 

Fequellet, deelw. ; gequelde, lijders. 
Gequenke, znw. o. Praatje, babbelpraatje. 
Girequets, znw. o. Kwetsuren. 


Gequetsen, zw. ww. tr. Kwetsen, wonden. 
Gequetst, deelw. ; als znw., gekwetste. 
Gequicken, -quecken, zw. ww. tr. Vervroolijken, 

opwekken. 
Gequiten, zw. ww. tr. i) Iem. van iets bevrijden. 

2) iets voor iem. betalen. 3) inlossen, een pand. 
Gerade. Zie gerat. 
Geraden bijw. x) Rechtstreeks, dadelijk, snel; 

also g. als, zoodra. 2) juist, uitsluitend. 
(Ierade, znw. o. i) Raad ; als bnw., geraden. 2) 

hulp, bijstand. 3) voorraad, benoodigdheden ; lijfgoed. 
Geradeheit, znw. vr. Vlugheid, snelheid (oostmnl.). 
Geraden, -reden, st. ww. — I. Trans. i) Raden, 

gissen; oplossen, een raadsel. 2) raden, met raad 
bijstaan ; hem laten g., naar raad luisteren. 3) iem. 
door raad ergens toe brengen ; met ave, iem. van 
iets afbrengen. 4) beramen, klaarspelen. 5) bezorgen, 
besturen. 6) berokkenen. — II. Intr. i) Naar iets 
raden, gissen. 2) beraadslagen, overleggen. 3) verder 
komen, vooruitkomen; goed uitvallen; slagen, gelukken 
; in iets slagen, het gedaan krijgen ; slecht 
afloopen met. 

Geraden, deelw. bnw. Raadzaam, geraden. 
Geradenisse, znw. vr. r) Raadgeving. 2) raadsel. 
Gerader, znw. m. Waarzegger, wichelaar. 

Geradich, -redich, bnw. i) Goeden raad gevende. 
2) behulpzaam. 3) verstandig, scherpzinnig. — Ge radicheit. 


Geradicheit, znw. vr. Radheid, behendigheid. 

Geraect, deelw. bnw. Goed in zijn soort, voor treffelijk; 
Wel g., schoon, welgemaakt; van zaken, 
keurig, fijn, mooi, uitstekend. 

Geraectheit, znw. vr. Voortreffelijkheid, begaafdheid. 
Geraem, znw. o. i) Overleg, plan, ontwerp. 2) 
onderlinge overeenkomst; metg., met gemeen overleg. 

Geraemte, -reemle, znw. o. i) Samenstel, gestel 
van hout; rasterwerk, latwerk, staketsel, katafalk, 
rouwstellage. 2) de gezamenlijke lakenramen, 
droogramen. 

Geraes, znw. o. Geschreeuw, getier. 
Geraet, znw. o. Het raden, inblazing; kwaad 


-aardigheid. 
Geraetsam, bnw. Dienstwillig, behulpzaam. 
Geraetsel, znw. o. Raadsel; onduidelijkheid. 
Gerac, znw. o. z) Hetgeen men noodig heeft, 

waaraan men behoefte heeft. 2) gemak ; enen g. doen, 
iem. ten dienste staan. 3) goede toestand, goede orde; 
in gerake houden. 4) de juiste tijd, het juiste oogenblik; 
goed geluk; bi, met gerake: a) juist van pas. 
b) op goed geluk. 

GERECHTBOEC. 

Gferakelljc, bnw. Gemakkelijk. 
Gerakelike, bijw. Op zijn gemak. 
Geraken -raecken, -raicken, zw. ww. — I. Trans. 


i) Aanraken, aanroeren. 2) raken, treffen. 3) er in 
slagen te bekomen; in handen krijgen, iemand; ver 

iets; ook: beloopen. 4) iets naar den eisch-krijgen, 
verrichten ; tot stand brengen, afwerken ; naar den 
eisch beschrijven of afmalen; zoo gelukkig zijn te 
vinden ; vinden. — II. Intr. i) Slagen, vooruitkomen ; 
opschieten, gedijen ; in een goeden toestand zijn. 
2) het geluk hebben ergens te komen of ergens 
vandaan te komen; wel gereed (gerocht) sin, goed 
aangeland, goed bezorgd zijn. 3) reiken, zich uitstrekken; 
in betrekking staan tot. 4) er in slagen 
te ; beginnen. 

Geraket, -reed, deelw. bnw. Aangestoken, van 
vruchten. 

Geracheit, znw. vr. Goede toestand. 

Geralde, znw. m. Potsenmaker, kunstenmaker. 
Geramen, zw. ww. tr. i) Bereiken, gedaan krijgen, 
tot stand brengen. 2) door overleg vinden, 

uitdenken. 

Geramponeert, deelw. bnw. Vernield, aan stuk. 

Gerande. Zie geenrehande. 

Gerande. Zie geralde en gerende. 

Derangeert, deelw. bnw. Fijn, uitstekend. 

Geranct, bnw. Gerand, geboord; ook gerant. 

Oerapen, zw. ww. tr. Opzamelen. 

Gerappe, znw. o. Geknars (oostmnl.). 

Gerarchie, znw. vr. Hierarchie. 

(eras chi -ras, bnw. en bijw. — I. Bnw. Snel, 
vlug. — II, Bijw. Snel, schielijk. 

Geraschheit, znw. vr. Vlugheid. 

Gerast, -rest, deelw. bnw. Uitgerust; gerust, 
rustig, tevreden; met een gen., in zijn schik met. 
Gerasten,..-resten, zw. ww. intr. Rusten ; talen g., 
tot rust, op zijn verhaal laten komen. 

Gerastich, bnw. Rustig, gerust. 

Gerat, gerade, bnw. i) Rad, vlug, rasch. 2) flink, 
degelijk, voortreffelijk. 
Gerat, gerad, znw. o. Vischslijm, kuit van visch 
eitjes door mannelijk zaad bevrucht. 

Gerde, gordel. Zie daringerde. 

(Gerdes roede, twijg. Zie g a e r d e. 

Gerde, begeerte. Zie g e e r d e. 

Gordon. Zie g o r d e n. 

Gerdenaer. Zie gaerdenaer. 

Gerei geer, ger, znw. m. en vr. i) Begeerte, verlangen, 
trek ; na enes g., overeenkomstig zijn wil of 
wensch; vleeschelijke lust; sinen g. hebben, zijn lust 
boeten ; het voorwerp van iemands begeerte ; sinen 

g. hebben, krijgen wat men verlangt. 2) ijver, vurigheid, 
ingenomenheid. 
tere, znw. m. Geer, schuin toeloopend pand van 
een kleedingstuk ; slip ; onder den gere, onder het 
hart, in den schoot. 2) rand, strook, zoom. 3) het 
in een kleedingstuk gemaakte boezemgat; zak, tasch; 
riem, gordel. 4) kleed, mantel; lijkkleed. 5) een 
spits toeloopend grondstuk, eene strook lands. 

Gerebbet, -ribbet, -rist, bnw. i) Ribben hebbende 
(als). 2) van ribben of sparren voorzien. 

Gerecht, bnw. i) Recht. 2) rechtop, recht 
staande. 3) goed in zijn soort, juist, volkomen, recht, 
echt, een bepaalden naam verdienende ; soms hetzelfde 
als een bijw., juist, precies ; in alle opzichten, 
eng. quite; goed in een slecht soort, volleerd, vol 

rechtvaardig, nauwgezet ; rechtmatig, bil--slagen. 4) 
lijk. 5) wettig, met wettig gezag bekleed; bij de 
wet bepaald of voorgeschreven ; volgens wet en 
recht iem. toekomend. 

Gerecht, deelw. Gericht; opgeheven, in de hoogte 
gestoken ; ten aanval gereed ; skiere g., met gevelde 
speer ; dal s. g. bringen, de speer geveld hebben. 

Gerecht, bnw. Recht hebbende, gerechtigd. 

Gerecht znw. en bijw. Zie g e r e c h t e. 

Gerechtbanc, znw. vr. Aanrechtbank. 

Gerechtboec, znw. o. en m. Een door de recht


bank gehouden boek of register. 


204 GERECHTBRIEF. 

Gerechtbrief, gerichte-, znw. m. Eene door of 
voor een rechtbank opgemaakte akte. 

Gerechtdach, znw. m. Rechtdag. 

Gerechte, znw. m. en vr. Een rechtvaardige, vrome. 

Gerechte, -richte, -recht, znw. o. — I. Van 
rechten, in orde maken. i) Gerecht, gereedgemaakte 
spijs ; dat hoge g., het H. avondmaal, de H. hostie; 
die leste gerechten, de Sacramenten der stervenden. 
2) huisraad; werktuig, gereedschap. 3) het recht 
maken van iets dat verkeerd is; genezing, wonderdadige 
genezing. — II. Van recht, znw. i) Recht; 
dat hoge g., halsrecht ; recht, hetgeen iem. toekomt; 
bevoegdheid om iets te bezitten. 2) oordeel, vonnis. 
3) rechtbank ; college van bestuur; dat hoge g., het 
college dat de lijfstraffelijke rechtspraak bezorgt. 
4) rechterlijk gezag, rechterambt; rechtsgebied, district. 
5) terechtzitting. 6) rechtszaak. 7) plaats der 
terechtstelling; galg. 

Gerechte, -recht, -rickle, bijw. i) Geheel en al, 
volkomen, naar den eisch; ook gereckles. 2) oogenblikkelijk. 


Gerechtelije, bnw. I) In goeden staat. 2) gerechtelijk, 
in rechte geschiedende. 
Gerechtelike, gerichte-, gerecht-, bijw. i) Recht 

g. leven, een godzalig leven leiden. 2)-vaardiglijk ; 
met reden, op goeden grond, te recht. 3) in rechte. 
Gerechten, -richten, zw. ww. tr. i) Recht buigen 
of maken. 2) oprichten; als wederk., zich oprichten, 
opstaan. 3) richten, vellen, een speer. 4) rechten 
over, in rechte beslissen. 

Gerechtenisse, znw. vr. Wonderdadige genezing. 

Gerechters richter, znw. m. Rechter. 

Gerechtes. Zie g e r e c h t e, bijw. 

Gerechtheit, znw. vr. i) Gerechtigheid, god


zaligheid. 2) gerechtigheid, wat geeischt of verlangd 
worden kan. 
Gerechthuns, znw. o. Rechthuis. 

Gereehtich, bnw. z) Volkomen, goed in orde; 
echt, een naam verdienende. 2) gerechtig, recht 

echt, wettig, van-vaardig, van God en menschen. 3) 
personen en zaken. 4) het onderwerp van een rechts. 
strijd uitmakende, betwistbaar. 

Gerechticheit, znw. vr. i) Rechtvaardigheid, 
van God en menschen; godvreezendheid, godsvrucht. 
2) recht, bevoegdheid ; g. zeggen, recht doen. 3) 
recht dat men op iets heeft; straf, kastijding. 

Gerechticht, bnw. Recht hebbende, gerechtigd. 

Gereehtigen, zw. ww. tr. Rechtvaardig maken. 

Gereehtsbode,gerichts, znw. m. Gerechtsdienaar.

-

Gerechtsboete, gerichts-, znw. vr. Eene aan 
het gerecht verschuldigde boete. 
Gerechtsbrief. Zie g e r e c h t b r i e f. 
Gerechtschijn, znw. o. Een schriftelijk bewijs 
dat in rechte dient. 
Gereehtsgelt, gerickls-, znw. o. Gerechtskosten; 
ook gerechtscosten. 
Gerechtsgenoten, znw. m. mv. Schepenen. 
Gerechtslieden gerachts-, znw. m. mv. Bijzitters 
van den rechter; ook enkv. gerechtsman. 
Gerechtstede, gericht-, znw. vr. Rechtplaats. 
Gerechtsweers, znw. m. mv. Volle neven van 
elkander. 

Gerechtverdicheit, znw. vr. Gerechtigheid. 

Geredden , zw. ww. tr. Redden; als wederk. 
zich in veiligheid brengen ; zich legeren, kampeeren. 

Gerede, bijw. i) Gereedelijk; zonder moeite; weldra, 
spoedig, voort; wel gerede. 2) zonder zich te 
bedenken ; stellig, zeker, volkomen; zonder twijfel, 

voorzeker. 
Geredelike, bijw. i) Zonder moeite. 2) vlug, 
schielijk. 3) . volkomen, nauwkeurig, klaar, helder; 
met eene ontk., volstrekt niet. 

Gerede, -reden. Zie gereide, -reiden. 

Gereden, deelw. van riden; te paard zittende, 

g. coren, te paard komen ; g. man, ruiter; g. vole, 
ruiterij ; wel g.: a) op een goed paard zittende. 
b) een uitstekend ruiter zijnde; als znw. mv., ruiters. 
Geredent, bnw. Redelijk, verstandig. 

GEREC. 

Gereder , -inge. Zie g e r e i d e r, -inge. 

Geredich. Zie g e r a d i c h. 

Gereemte. Zie geraemte. 

Gereet, -reit, bnw. i) Gereed, klaar; g. te, klaar 
om; ook: aanleg hebbende, voor eene ziekte; velg., 
kant en klaar, voortreffelijk. 2) bereid, geneigd, gereede 
aelmoesene, gaarne gegeven aalmoes. 3) bij 
de hand, gemakkelijk te bereiken of te krijgen. 4) 
voor de hand liggende, duidelijk; eenvoudig. 5) gemakkelijk. 
6) bij de hand, flink, kordaat. 7) wat 
gemakkelijk in geld kan worden omgezet ; die gereetste 
Pande ; g. gelt, baar geld, contanten. 

Gerest, gereit, bijw. i) Gereedelijk, zonder moeite; 
aanstonds, terstond, weldra. 2) zonder te twijfelen 
of te aarzelen ; zonder omwegen of voorbehoud ; 
ongetwijfeld, stellig, vaak om het rijm gebruikt ; met 
zekerheid, nauwkeurig, volkomen, volledig; bij ,,zien": 
duidelijk, helder, scherp ; bij „verzoeken" en ,,aanbevelen" 
: nadrukkelijk. 3) in gereed geld. 

Gereetschap, gereit-, gerees-, -schip, -schehe, 
znw. vr. en o. i) Gereedheid; geneigdheid. 2) bereidvaardigheid 
; enen g. doen, iem. ten dienste staan; 
dienstverrichting, van handwerkslieden. 3) voortgang, 
spoedige afdoening of beëindiging eener zaak. 4) 
toebereidselen. 5) benoodigdheden ; gereedschappen. 

Gereformeren, zw. ww. tr. Hervormen, een 
klooster. 

Geregelt, deelw. bnw. Geregeld. — Geregel

naar bepaalde regels. -delike, 

Geregeltheit, znw. vr. Orde, regelmaat. 

Geregeren, -regneren, zw. ww. — I. Trans. 
Regeeren, besturen. — II. Intr. Regeeren, heerschen. 

Gereide , -rede, -rei, znw. o. i) Benoodigdheid; 
tuig; paardentuig, het zadel; int g. sin, onder weg 
zijn. 2) wapenrusting. 3) sieraad. 4) toerusting, toebereidselen 
; voorraad, overvloed. 5) snit van een 
kleedingstuk. 6) behoefte, te enes g. 

Gereidecamere, gerei-, znw. vr. Sacristie, kleed


kamer van den geestelijke. 
Gereidemaker znw. m. Zadelmaker. 
Gereiden , -re., en, greiden, zw. ww. — I. Trans. 

i) Gereedmaken, in gereedheid brengen; toebereiden, 
spijzen; ook: kruiden, overdr. ; bewerken, maken, 
koopwaren; optuigen, optoomen, een lastdier; 
uitrusten, een schip ; bereiden, van abstr. zaken; 
sine vaert g.; een orloge g.; sin geynac g., het voor 
iem. geschikte oogenblik waarnemen. 2) afwerken, be. 
schaven, polijsten; overdr., words g., woorden zacht 
inkleeden. 3) in orde brengen, op het touw zetten. 
4) herstellen, opknappen. 5) iem. uitrusten, van het 
noodige voorzien. 6) iemands lijk voor de begrafenis 
in gereedheid brengen. — II. Wederk. i) Zich gereedmaken, 
o. a. voor eerie reis. 2) zich uitrusten 
voor een strijd; zich kleeden. 3) zich opmaken, 
zich begeven; zich zetten tot, zich toeleggen op. 4) 
zich wapenen, tegen het kwaad; zich goed gedragen, 
een godvruchtig leven leiden. — III. Intr. 
Hetzelfde als wederk. i), 2) en 3). 

Gereiden, znw. o. Voorbereiding; bereide weg, 
gemakkelijke tocht. 

Gereiden , zw. ww. tr. Zadelen. 

Gereidenisse, -redenesse, znw. vr. Hetz. als g B reiden, 
znw. 

Gereider, -reder, znw. m. Hij die stoffen gereed 
maakt voor verzending, appreteur. — Gereiderie, 
de plaats waar dit gebeurt. 

Gereidinge, znw. vr. Uitrusting, toerusting. 

Gereiken, zw. ww. — I. Trans. i) Bereiken. 2) 
binnen zijn bereik krijgen. — II. Intr. Reiken tot. 
Gereimeren, -renveren, zw. ww. tr. Loskoopen. 
Gereinen, zw. ww. tr. Reinigen, ook wederk.; 

ook gereinzgen. 
Gereinen. Zie g e r i n e n. 
Gerec, znw. o. i) Benoodigdheden, tuig. 2) goede 
staat ; te gereke : in een goeden toestand, van de 

gezondheid ; ook van den geest, over zijn geestvermogens 
beschikkende ; in zijn schik ; van de omstandigheden, 
in goeden doen; van de kleeding, goed 


GER1C. 

gekleed. ook : voorzien van het noodige, goed toegerust, 
van zaken, vooral van gebouwen, in een 
goeden toestand ; te goeden gereke houden, te gereex, 
gereecs, gereix. 3) de juiste tijd, het juiste oogenblik, 
goed geluk. 

Gerec, znw. o. Bestuur, legercommando. 

Gerec, bnw. Goed in orde. 

Gerecheit, znw. vr. Benoodigdheden. 

Gereken, st. ww. tr. i) G. aen hem, tot zich 
trekken. 2) binnen zijn bereik, in handen krijgen. 
3) in orde, in een goeden toestand brengen. 

Gereken, zw. ww. tr. — I. Trans. Bereiken, 
reiken tot. -- II. Intr. Reiken tot, zich uitstrekken tot. 
Gerekenen, zw. ww. tr. i) Berekenen, uitrekenen. 
2) beschouwen; ook wederk. 
Gerekent, deelw. Afgerekend, vereffend ; hels 
met heng g., het is gedaan, uit met hem. 

Gereckeljjc, gerec-, bnw. Fatsoenlijk, ordelijk. 

Gereekelike, bijw. i) Op eene betamelijke wijze. 
2) met ernst, nadrukkelijk; hevig, zeer. 3) in ernst, 
in werkelijkheid. 4) krachtens iemands recht. 

Gereeken, zw. ww. — I. Trans. i) Voor den 
dag halen. 2) gereed maken, in orde brengen; als 
wederk., zich uit-of toerusten. 3) beetpakken, beetnemen, 
misleiden. — II. Intr. Zich uitstrekken, in 
tijd en ruimte. 

Gerect, deelw. bnw. Lang, rank. 

Gerempt. Zie g e r a e m t e. 

Geren, zw. ww. tr. i) Begeeren, verlangen ; als 
znw., begeerte, wensch; na sin g. 2) verlangen naar 

iem., hem zoeken ; ook vijandelijk: op iem. losgaan. 
Geren. Zie g e r n e. 
Geren, zw. ww. intr. Gisten. 
Gerende, deelw. ; g. liede, gerenden, rondreizende 

muzikanten, goochelaars, kunstenmakers enz. 

Gerenen, deelw. bnw. Geraakt, verstoord, boos; 

lichte g., lichtgeraakt. 

Gerent, -rentel, bnw. Renten hebbende, ver 

-mogend. 

Gerepeteren, zw. ww. tr. Herhalen. 

Gerept. Zie g e r e b b e t. 

Geree)SChlp. Zie g e r e e t s chap. 

Geresen, deelw. bnw. i) Wassende, toenemende. 
2) opgeheven; thovet g. dragen. 
Gerest, -resten. Zie g e r a s t, -r a s t e n. 
Geret , znw. o. Plunje, bagage ; gerei, tuig.
Geretiere. Zie geen r e t i e r e. 
Geratst, deelw. bnw. ; g. broei, half wit brood; 
brood gebakken van grof bloem. 

Gerfsel, znw. o. Misgewaad. 

Gerfcamere. Zie g e r w e c a m e r e. 

Gerfaisse. Zie g e ë r f n i s s e. 

Geribt. Zie g e r e b b e t. 

Gerich. Zie g i e r i c h. 

Gerichte enz. Zie g e r e c h t e. 

Geriden, st. ww. — I. Intr. Rijden. — II. Trans. 
i) Berijden. 2) in een riddergevecht veroveren; enen 

den scull van den liaise geriden of riden. 
Gerief. Zie gerij f en grief.
Geriën, st. ww. tr. Rijgen. 
Gerieken, st. ww. tr. Ruiken. 
GeriemeII zw. ww. intr. Roeien. 
Gerist, gerit, deeles. bnw. Geregen ; geriëde schoen. 
Gerigget. Zie g e r u g g e t. 
Gerijf, gerief, znw. o. Genot, genoegen; zinge


not ; voordeel, winst ; min g., mijn gading, wat naar 
mijn genoegen is, zooveel als naar mijn zin is ; te enes 
g., naar zijn wensch. 

Gerij$ijc, -riveljc, bnw. i) Dienstvaardig. 2) 
aangenaam. 
erl^ fsam, gerief-, bnw. Hetzelfde als g e r ij f1 
ij c. 
Gerijfsamheit, gerief-, znw. vr. i) Dienstvaar


digheid. 2) gemak ; voordeel. 

Gerinljcheit, znw. vr. Aanraking.

Gerjp. Zie g e r i p e. 

Ger] t. Zie g e r i ë t. 

Gerinen, -reinen, grinen, zw. ww. tr. i) Aan


G%ROCT. 205 

raken, aanroeren ; als znw. aanraking ; raken, beet 
krijgen; drukken, benauwen. 2) beroeren, schokken, 
in beweging brengen ; indruk op iem. maken, hem 
aan het hart gaan. 3) zich inlaten met; een onder 

aanroeren; zich zetten tot, toeleggen op iets.-werp, 
Gerinen. Zie grin e n. 
Geringe, bnw. Licht, niet zwaar ; vlug, snel; 

vaardig, ergens gauw bij. 

Geringe, bijw. i) Snel, schielijk, spoedig. 2) spoedig, 
weldra, welhaast; niet g., niet dadelijk; also g. 
als, zoodra. 

Geringe, geeringe, znw. vr. Begeerte, verlangen; 

g. der were/I, het zoeken van de wereld. 
Gerir gelike, bij w. Hetz. als g e r i n g e, bij w. i). 
Geringet, bnw. Een ring dragende ; van varkens, 
een ring door den neus hebbende. 
Geringheit, geringicheit, znw. vr. Vlugheid. 
Gerinnen, st. ww. intr. i) Samenloopen, stollen. 

2) hard loopen, loopen. 
Geripe, -rij , bnw. Rijp, bezadigd. 
Gerisen, st. ww. intr. i) Passen, betamen ; be


hagen, aanstaan. 2) gevallen ; lane g., lang vallen, 
lang duren. 3) opstaan, zich verheffen, ontstaan. 4) 
zich verheffen, oprijzen ; vooruitkomen. 

Gerit, znw. o. i) Het rijden; een tocht te paard. 
2) een troep ruiters. 

Gerive, ,-r f, bnw. en bijw. Mild, onbekrompen. 
Gerivelp c. Zie g e r ij f1 ij c. 
Geriven, zw. ww. -- I. Intr. i) Aangenaam zijn, 


behagen. 2) van dienst zijn, ten dienste staan ; ge rijft 
worden, bediend worden; moo. sin met, gediend 
zijn met. 

Gerkij n , znw. o. Augurkje. 
Gerlande, znw. vr. Krans, bloemkrans. 
Germe, geerine, znw. vr. Ooi die nog niet ge


lammerd heeft. 
Gernate. Zie gran ate. 
Gerne, gaerne, geerne, geren, bijw. i) Met aan


drang, ijver, vuur ; met ingenomenheid, met ge


noegen. 3) gemakkelijk, lichtelijk; veelal, gewoonlijk. 
Gernen. Zie g r a n e. 
Gernier, grenier, znw. m. Graanzolder. 
Geroch , znw. o. Vischkuit, zaad. 
Gerocht. Zie g e r u c h t e. 
Gerocht, -rochte. Hetz. als g e r e c h t, -t e. 
Geroe, bnw. Rustig, bedaard. 
Geroep znw. o. Rumoer, opschudding. 
Geroechte. Zie geruchte. 
Geroedet, -roidt, bnw. Een roede of roeden heb


bende. 
Geroef. Zie g r o f. 
Geroeft, bnw. i) Een roef of dakvormig deksel 

hebbende, van eene doodkist. 2) verwelfd. 

Geroeken, zw. onr. ww. intr. i) Zich bekommeren 
over, belangstellen in ; zich inlaten of ophouden 
met. 2) zich ergens toe zetten, er op uit zijn; 
het wagen. 3) genoegen nemen met, goedvinden, 
zich verwaardigen. — Geroekinge. 

Geroemen, -romen, zw. ww. tr. Roemen. 
Geroen, zw. ww. intr. Rusten ; ophouden met iets. 
Geroep, znw. o. Geschreeuw. 
Geroepen, zes. ww. — I. Intr. i) Schreeuwen. 


2) een kik geven. — II. Trans. Roepen ; in het 
leven terugroepen. 
Geroer, znw o. i) Beweging, opschudding, rumoer. 
2) het in beweging, in werking brengen.
Geroeren, -roeren, -ruren, zw. ww. tr. i) Be 
verroeren. 2) aanraken. 3) schokken, beroeren.-wegen, 
Geroerieh, -ruerich, bnw. Beweeglijk; in de 

kracht van het leven, frisch en gezond. 
Geroert, deelw.; lichte g, lichtgeraakt. 
Geroffelsbloeme, genoffels-, genobels-, znw. vr. 

Nagelbloem. 
Geroffelsboom, groffels-, znw. m. Kruidnagel 


boom. 
Geroffelsnagel, gariofel-, znw. m. Kruidnagel. 
Gerokert, deeles. bnw. Gerookt "(vleesch). 
Geroet, bnw. Een onderkleed aanhebbende. 


206 GEROCT. 

Geroet, deelw. bnw. Op het spinrokken gewonden 
(vlas). 
Gerompelt, bnw. Gerimpeld. 
Geronnen, deelw. bnw. Gestold, dik. — Geronnenheit. 


Geronselt, deelw. bnw. Gerimpeld, ook van water. 
Geronst, -runt, (deelw.) bnw. Gerimpeld, met 

vouwen of plooien zittende, ook gerunscht (geruunscht). 
Geroost. Zie gerokert. 
Gerooft. Zie g e r o v e t. 
Gerot, znw. o. Oploop, samenscholing. 
Gerotten, zw. ww. intr. Rotten, tot bederf over


gaan. 
Gerouwen, st. en zw. ww. intr. Berouw hebben. 
Gerote, -roof, znw. o. Afval van een dier, vooral 

van een gans. 
Geroven, zw. ww. tr. i) Berooven. 2) rooven, 
wegnemen. 

Gerovet, -rooft, deelw. bnw. i) Geroofd, door 
roof verkregen. 2) beroofd, bestolen; als znw., die 
geroofde. 

Gerren, Gerrelen. Zie g a r r e n, g a r r e 1 e n. 
Gers. Zie gras. 
Gerruwe, gei-uwe, znw. vr. Eene plant, mille 


-folium. 

Gers e, geerse, Barse, gaerse, grase, Beers, gers, 
znw. vr. Naam van eene landmaat, 11.3 morgen of 
200 roeden ; gers gers gelike, verdeeld naar het aantal 
„gersen", gezegd van lasten, gersengelt; weiland, 
grasland. 

Gersem, gorsem, bnw. Grof. 
Gersemlike, bijw. Op eene grove wijze, niet fijn. 
Gersen, zw. ww. tr. Laten grazen (eene koe). 
Gerser, garser, znw. m. Grasmaaier. 
Gerserie, znw. vr. Grasopbrengst. 
Gersinge, znw. vr. Grasland, weiland ; ook gers. 


Zant. 

Gersoen. Zie g a r s o e n. 
Gerstale, znw. vr. Het aantal „persen", waarnaar 
een hoofdelijke omslag wordt berekend. 
Gerste, garste, geerste, gorste, gerst, znw. vr. 
Gerst. Gerst}jn, -en ; gerstenbier -brig -bloemen 

bloem van gerstenmeel; -broot, -oaf, -corn, 
-korrel; -maent, September, -mele, -mout, -stro, 
-water. 

Gerstich, gerst. Zie g a r s t i c h. 
Gerstijn, -en. Zie bij g e r s t e. 
Geruchten -rockte, -tufte, -zucht, -ruechte, -reef/c, 


-roefie, znw. o. i) Geschreeuw, rumoer, leven, ook 
van vogels; geruisch. 2) openlijke bekendmaking. 3) 
ruchtbaarheid. 4) beweging, opschudding; een standje, 
samenscholing; strijdgewoel, gedrang; moeite, onaangename 
toestand. 5) de roep, die van iemand in 
omloop is, faam ; dal g. hebben, de eer van den dag 
hebben, algemeen toegejuicht worden; enen dal g. 
geven, iem. den eerepalm toekennen ; g. hebben, over 
de tong gaan, in opspraak zijn; sonder mans g., zonder 
in opspraak te komen met betrekking tot de ge boorte 
van haar kind (van Maria). 6) de openbare meefling. 
7) gerucht, losse praatjes. 8) gesnor, rommel. 

Geruchtelijc, bnw. Wiens naam op aller lippen is. 
Geruchtich, bnw. Rumoerig, luidruchtig. — Gerachticheit. 


Gerueken. Zie g e r o e k e n. 

Gerueren ,-ruerieh. Zie g e r o e r e n, -i c h. 
Gerugget, bnw. Een rug hebbende (als). 
Geruft, gerell, deelw. bnw. Grof gemalen, gepeld. 
Geraken. Hetz. als g e r i e k e n. 

Gerume, -ruum, bnw. i) Ruim, uitgestrekt. 2) 
mild, kwistig ; overvloedig. 3) laks, lauw. 4) vrij, 
onbedwongen. 

Gerume, -ruum, bijw. Ruim, overvloedig. 
Gerume, -ruum, znw. o. i) Ruimte, het vrije 
veld ; alt g., de wereld. 2) ruimte van tijd, gelegenheid. 
Gerumen,. zw. ww. tr. i) Ruimen, ontruimen, 

verlaten. 2) ruimen, vrij makel. 
Gerune, -men, znw. o. Gefluister, gemompel. 
Gerunen, zw. ww. intr. Fluisteren. 

GESAMENT. 

Geru5el, znw. o. Het snorren, gesnor. 

Gerasel, geruwsel. Zie g e r f s e 1. 

Gerust, deelw. bnw. i) In de uitdr. gerust zijn: 
a) rusten op. b) vertrouwen stellen in. c) uitgerust 
zijn, tot rust gekomen zijn; g. werden, tot rust komen. 
d) in rust zijn; op zijn gemak zijn; kalm zijn. 2) 
als adj., uitgerust, versch, krachtig. 

Gerust, deelw. bnw. Uitgerust, toegerust, klaar 
(voor een aanval) ; flink, kloek. 
Gerust, bijw. Kalm, rustig, gerust. — ( erAS 
telike. 

Gerusten, zw. ww. intr. i) Tot rust, bedaren 
komen. 2) in eene kalme, rustige stemming zijn; 
enen Zaten g. 3) rusten ; met iets ophouden. 

Gerastheit, znw. vr. Rust, kalmte. 

Gerustich, bnw. Kalm, bedaard. 

Geruum. Zie g e r u m e. 

Geruusch, -ruysclh, -ruys, znw. o. i) Geruisch, 
gedruisch. 2) oploop, samenscholing. 
Gernnsschen, -ruschen, zw. ww. intr. Gedruisch, 
leven maken. 

Geruut, znw. o. i) Gegons, gesnor. 2) gejoel. 

Geruwaert, -rouwaert,.deelw. bnw. Met „ruwaer", 

d. i. rijsbeslag enz. bekleed, van een dijk. 
Gerve. Zie garve en geërve. 
Gerwe, garve. Hetz. als g e r r u w e. 
Gerweeamer, geerwe-, garwe-, gerw-, garu-, 
gerf-, znw. vr. Sacristie, kleedkamer van den priester. 

Gerwen, geerwen, geruwen, gaerwen, zw. ww. 
tr. i) Kleeden, tooien, vooral den dienstdoenden 
priester ; gegerwel, in ordegewaad of ornaat gekleed. 
2) looien, huiden. 3) in orde brengen. 

Gerwer , znw. m. Leerlooier. 

Gerwsel, geerwsel, geru(w)sel. Hetz. als g e r f s e 1. 

Gesach, znw. o. z) Gezag, rechtsbevoegdheid. 2) 

gevangenis, gevangenschap, hechtenis; ook gesacht. 
3) staat, toestand. 
Gesacht, gesaeclht, deelw. bnw. Bedaard, stil. — 

Gesachtheit. 

Gesachten, zw. ww. — I. Trans. i) Zacht stemmen, 
kalmeeren, iemand ; tot bedaren brengen, een 
hartstocht. 2) verzachten, pijn, gewonde leden. — 

II. Intr. Bedaren, verzachten, verminderen, van pijn, 
hartstocht. 
Gesachticheit, znw. vr. Rust, onverstoorbaarheid. 
Gesadelike, gesaedd-, bijw. Rustig, stemmig. 
Gesadelt, bnw. Van een zadel voorzien. 
Gesaden, zw. ww. — I. Trans. Verzadigen. — 

II. Intr. Zich verzadigen. 
Gesadet, gesaedt, gesaet, deelw. bnw. Verzadigd. 
Gesadieheit, znw. vr. Verzadigdheid. 
Gesadigen , -sedigen, zw. ww. tr. Tevreden stellen. 
Gesaecht, deelw. bnw. Gezaagd;gesaechde berdere. 
Gesaeyen, -sayen, zw. en st. ww. tr. i) Zaaien. 
2) bezaaien. 

Gesaeyt, -sayl, deelw. bnw. ; z) dunne g., zeldzaam. 
2) gesaeyde brief, strooibiljet. 
Gesaemt. Zie g e s am e n t. 
Gesaet. Zie g e s a d e t. 
Gesast, bnw. Zaad hebbende, zaad dragende 

(als), van planten. 

Gesast, gesatet, deeles. bnw. T) Gekalmeerd; 
kalm, rustig, berustend, tevreden. 2) zedig, ingetogen, 
nederig. 3) niet door beweging troebel gemaakt, 
helder, van water. 

Gesaetheit, znw. vr. i) Gemoedsrust, berusting. 

2) stilte, rust ; windstilte. 

Gesaet. Zie ges ate. 

Gesagen , zw. ww. tr. i) Zeggen. 2) beschrijven. 

Gesacken. Zie g e p a c k e n. 

Gesact, bnw. In een zak gepakt. 

Gesalicht, bnw. Zalig. 

Gesalven, zw. ww. tr. Zalven. 

Gesamen, zes. ww. tr. Zaaien. 

Gesamenlike, bijes. Gezamenlijk. 

Gesament, -saeml, deelw. Vereenigd ; in gesa 


m enden bedde, iin het huwelijksbed ; gesarnende kant, 
het gezamenlijke, het geheel; (mei) gesamender kant, 


GESAMENTHEIT. 

zóó dat de leden eener gemeenschap jegens elkander 
onderling deelhebbers zijn, terwijl zij met betrekking 
tot anderen eene eenheid vormen, solidair ; gezamenderhand, 
gemeenschappelijk. 

Gosamentheit, znw. vr. Vereeniging, gezelschap; 

met g., gezamenlijk, in grooten getale. 
Gesanc, gesenge (oostmnl.), znw. o. Gezang. 
Gesant. Zie s e n d e n. 

Gesat. Zie s e t t e n. 
Gesate, -sele, -saet, -seet, znw. o. en vr. i) Woon 


woning ; heerenhuis, kasteel ; gebouw ; zaal,-plaats, 
vertrek ; die (dal) henaelsche g., de hemel. 2) zitplaats. 
3) misschien : zitdeelen van den mensch, het 
kruis (in een broek); broek (oostmnl.). 4) ieder onroerend 
goed waarop men woont, erf bij een woonhuis. 

Gesate, bnw. Nederig, ootmoedig. 
Gesatelike, bijw. r) Nederig, geduldig. 2) fatsoenlijk, 
matig, ingetogen. 3) op eene betamelijke 
wijze, gelijk het behoort. 
Gesaten, zw. ww. — I. Trans. Bedaren, stillen. 

— II. Wederk. i) Zich kalmeeren, bedaren. 2) zich 
zetten tot; zich tot iets laten bewegen ; zich wijden 
aan. 
Gesatich, bnw. i) Kalm, bedaard, nederig; ook 

als znw. 2) ingetogen, fatsoenlijk. -- Gesaticheit. 
Gesaviet , bnw. Met salie vermengd. 
Gesehaeh , znw. o. Geschater, uitbundig gelach. 
Geschachte, -schacht, -schafte, znw. o. Daad, 

handeling. 
Gesehaden, zw. ww. Benadeelen; . beschadigen. 
Geschaect , bnw. Geruit; ook geschaectafelt. 
Geschaemt, deelw. bnw. Beschaamd. 
Geschaept, bnw. Eene zekere gedaante of vorm 

hebbende, er uit ziende. 

Gesehaer en. Zie g e scherp e n. 
Geschaert, deelw. bnw. Geschaard, geordend. 
Gesehaert, bnw. Een schaard (schaar, kerf, breuk) 

hebbende, van een wapen ; met een hap uit het staal. 
Geschaf, -schef, znw. o. i) Bedrijf, handeling. 

2) drukte, gedoente; rumoer. 
Geschaffen. Hetz. als geschapen. 
Geschakeert, deelw . bnw. Geruit. 

Geschal, -schalle, znw. o. i) Geraas, rumoer; 
gezang der vogels ; sonder g., in stilte, rustig. 2) 
gemor, gemompel; Bonder g., zonder tegen te stribbelen. 
3) ophef, grootspraak. 4) opschudding, beroering. 
5) geluid, stem. 6) gesnor, rommel. 

Geschamen (hem -, oostmnl. sick -), zw. ww. 
wederk. Zich schamen. 
Gesehandaliseert, deelw. bnw. Geërgerd, ge


belgd. 

Geschapen, -scheen, -schaffen (oostmnl.), deelw. 
van scheeen. i) Geschapen, aardsch. 2) verwekt; 
sine erven van sinen live geschapen. 3) gevormd, een 
zekeren vorm of gedaante hebbende; er uit ziende; 
wel g., schoon, welgemaakt; van kleederen, gemaakt, 
gesneden ; wel geschej5en, sierlijk, net ; wel g. na, 
naar iemands lijf gemaakt. 4) in een zekeren toestand 
zijnde; zijnde; het is (slael)g., het staetgeschahen, 
het is gesteld (met); wat enen geschapen es, dal 
werf hem, wat iemand beschoren, door het noodlot 
bepaald is, kan hij niet ontgaan. 5) het slael g., het 
staat er naar, het ziet er naar uit ; hel slael g. te, 
er is kans of vrees dat, waarschijnlijk (zal, was e. a.). 

Geschapenheit, znw. vr. i) Het wezen van een 
persoon of zaak. 2) het geschapene, de schepping-
Gesehapenisse, gescheten-, znw. vr. Hetz. als 

geschapenheit, i). 
Gescharen, zw. ww. tr. Scharen ; ook wederk. 
Geseharpen. Zie gescherpen. 
Gesehede, -den. Zie g e s c h e i d e, -den. 
Geschedelt, bnw. Met eene haarscheiding. 
Geschedet, -scheel, bnw. In eene scheede zittende. 
Gescheel, -schele, znw. o. Verschil van gevoelen, 

oneenigheid ; ruzie. 
-Gescheelt. Zie g e s c h e l t.
Gescheept, bnw.; wel g., in goede schepen (ver 

-voerd). 

GESCHIEN. 

Geseheert, deelw. Toebedeeld ; g. steent (sijn), 

hetz. als geschapen staen. 
Gescheert, van laken. Zie s c h e r e tn. 
Gescheet. Zie g e s c h e i t. 
Gesehefde, -te, znw. vr. en o. ; gesclieft, znw. 

o. z) Werk, bezigheid. 2) zaak, daad. 3) strijd, tegenkanting; 
Igesehefle der forlunen. 
Geschelde. Hetz. als g e s c h e i t. 
Gescheiden, -scheden, zw. ww. — I. Trans. 

i) Scheiden, afscheiden, verwijderen; wederk., zich 
splitsen, verdeelen. 2) onderkennen. — II. lntr. 
Scheiden, zich verwijderen. 

Gescheidenheit, znw. vr. Afzondering. 

Gescheit, -scheel, znw. o. i) Verwijdering, het 
wegzenden of verstooten (van Bene vrouw) ; het scheiden 
van strijdende partijen. 2) scheiding, splitsing, 
verdeeling. 3) oordeel, beslissing; scheidsrechterlijke 
uitspraak, rechtspraak; overleg, verstand. 4) het 
scheiden of zich verwijderen van iem., afscheid ; een g. 
doen, afscheid nemen; van hier g. doen, verscheiden. 
5) grensscheiding, grens. 6) eene plaats waar twee 
wegen uiteengaan, kruispunt. 7) einde, liet ophouden 
van iets. 8) verschil; oneenigheid, tweedracht. 

Gescheitsbrief, znw. m. i) Akte van boedel 
akte opgemaakt van eene scheidsrech.-scheiding. 2) 
terlij ke uitspraak. 
Gescheitsliede, -lode, znw. m. mv. Scheids


rechters. 
Geschal. Zie geschil. 
Gescheiden, st. ww. tr. Schelden, uitschelden. 
Geschellet, -schelt, bnw. i) Geschubd ; ook ge


schelhet. 2) geschild. 

Gesehelt, -schilt, -scheelt, znw. o. Het schelden, 
het uitschelden van of uitvaren tegen iem. ; g. doen, 
maken, houden, (iem.) uitschelden ; oneenigheid, een 
standje. 

Geschemen (hem -), zw. ww. wederk. Zich 
schamen. 
Geschonden, zw. ww. tr. Schenden, in 't verderf 

storten. 
Gesehene, -schencl, znw. o. Geschenk, gift. 
Geschenken, zw. ww. tr. Schenken, een drank. 
Geschent, -schend, znw. o. Schending, onaan


gename bejegening, rustverstoring. 
Gesehente, znw. o. Schande, verlies van eer. 
Geschep, -sehebe, -schip, znw. o. i) Vorm, maak


sel, bouw. 2) het geschapene, de schepping. 
Geschepen, zw. ww. tr. Inschepen. 
Geschepen, -enisse. Zie geschapen , 

-enisse. 
Geschapen, deelw. van scheeen, putten. 
Gescheppen, st. ww tr. i) Scheppen, voort


brengen. 2) putten. 
Geseheppenisse, -schejbnesse, znw. vr. en o. i) 

Het scheppen, voortbrengen ; het tot stand of ten 
uitvoer brengen ; werk, taak. 2) vorm, gedaante, 
maaksel, constructie. 3) gesteldheid, aard, wezen. 

Gescher, znw. o. Huisraad, vaatwerk (oostmnl.). 
Gescherme, -scherm, znw. o. Het schermen. 
Geseherpen, -selaaerften, -sehar^en, zw. WW. tr. 

Scherpen. 
Gescessen. Zie g e c e s s e n. 
Geschicht, schichte, znw. (oostmnl.). i) Wat 

geschied is, feit. 
-
2) geschiedenis. 
Geschichte, -schicht, znw. o. Pijl, schicht. 
Geschien, -scheen (oostmnl.), -schieden, st. en 

zw. ww. intr. i) Geschieden, gebeuren. 2) wals geschiet, 
wat er ook van kome, het ga hoe het wil, 
tot elken (met eene ontk.: geenen) prijs; wal sal 
mans g., wat zal er van mij worden. 3) met een 
dat., gebeuren, geschieden aan, overkomen, te beurt 
vallen ; ani es geschiel, het staat met mij. 4) mi 
geschiel, iets geschiedt mij, overkomt mij als handelend 
wezen, ik doe (iets verkeerds), iets op zijn 
geweten hebben; dal den inensche sonde geschiel, 
dat hij zondigt. 

Geschien, znw. o. i) Gebeurtenissen, feiten. 2) 
lotgevallen, wedervaren. 3) daden, handelingen. 


208 

GESCHIlNISSE. 

Geschienisse, znw. vr. i) Het gebeuren, een 
geval, geschiedenis. 2) wording, ontstaan. 3) lotgevallen, 
wedervaren. 4) geschiedenis, geschiedverhaal. 

Geschiente, -schiete, znw. i) Gebeurtenis, geval. 2) 
lotgevallen, wedervaren. 3) feit, voorval ; mv. geschiedenis. 


Geschieren, zw. ww. tr. Verdeelen, plaatsen op 
verschillende punten (manschappen). 

Gesehierlike, bijes. Juist verdeeld, billijk. 

Gosehiet, znw. o. Het herhaalde schieten. 

Geschiet, znw. o. Gebeurtenis. 

GeSChiete. Zie g e s c h i e n t e. 

Geschieten, st. ww. — Trans. i) Afschieten. 2) 
doorschieten. 3) met schieten bereiken. — II. Intr. 
Toeschieten, ijlen. 

Geschjjn, znw. o. Glans. 
Geschicken, zw. ww. tr. i) Inrichten, in orde 
brengen. 2) toezenden. 
Geschickenisse, znw. vr. Inrichting, versiering; 
tooi, opschik. 
Gesohict, -schickel, deelw. bnw. i) Ordelijk, 

.voegzaam. 2) knap, ook van uiterlijk. 3) geschikt (voor). 

GesChiot, -schic, znw. o. Aangewezen plaats, post. 

Gesohicte, geschicten, znw. m. mv. i) Ambte


naren die voor de behandeling eener zaak worden 
aangewezen, gecommitteerden. 2) met een bepaald 
doel uitgezonden personen. 

Gesehictheit, znw. vr. Voegzaamheid. 

Geschil, -schille, -schel, -schilde, -schilt, znw. o. 
i) Verschil, onderscheid. 2) geschil, oneenigheid, 
scheuring; g. snaken, twist maken. 3) rumoer, opschudding. 
4) onzekerheid, twijfel. 

Geschillen, zw. ww. intr. i) Verschillen. 2) ge 

hebben, oneenig zijn. — Geschillinge.-schil 

Gesehinen, st. ww. — I. Intr. i) Schijnen, licht 
geven. 2) duidelijk blijken. — II. Beschijnen. 

Geschinc. Zie g e s c h e n c. 

Geschint. Zie g e s c h e n t. 

Gesohip. Zie geschep. 

Geschippen, zw. ww. tr. Bevaren, met een schip 
oversteken. 

Geschoeysel , -schoeyte, -schoete, -sclhoente, 
znw. o. Schoeisel, schoenen. 
Geschoeyt deelw. bnw. Met schoenen aan. 
Gesehoffeert -iert, deelw. bnw. i) Ontdaan, 
ontsteld. 2) zedeli

jk verdorven, slecht. 

Geschofferen, zw. ww. tr. Verslaan, een leger. 

Geschonen, zw. ww. tr. i) Schoonmaken, reinigen. 
2) verschoonen, verontschuldigen. 
Gesehooft, deelw. bnw. i) In schooven gebonden. 
2) met duigen verbonden. 
Gesohoont, deelw. bnw. ; g. veesen, schoone kleeren 
aanhebben. 
Geschoorde -schuerde, znw. vr. Breuk (lichaamsgebrek). 


Geschoort, -scoirl, -scuert, -scort, deelw. bnw. 
i) Gescheurd, van kleeren ; gebroken, van ledematen; 
eene breuk hebbende ; als znw., hij die eene breuk 
heeft; verbrijzeld, uiteengeslagen, van schepen. 2) 
gescheiden, ontbonden, van een huwelijk. 

Gesehoort, deelw. bnw. ; g. staen, steunen op, 
berusten op. 

Geschoortheit, geschort-, znw. vr. Eene breuk. 

Gesohoot, deelw. bnw. Schuin afloopend, van 

steenen. 

Geschoren, -schueren, zw. ww. tr. Vaneenrijten, 

splijten. 

Geschort, geschorst, deelw. bnw. Opgeschort, 

met opgenomen kleeren. 

Gesehot, znw. o. z) Al wat geschoten wordt, 
werptuig, schiettuig; binnen gesclhote, binnen netbereik 
der pijlen; het verschieten eener ster, sterrengeschut. 
2) een steek,• scheut (lichamelijk ongemak). 
3) opbrengst in geld, belasting, „schot". 4) opbrengst 
van het land, beschot. 

Geschonden, zes. ww. tr. Broeien, met kokend 

water begieten. 

Gesehouder, znw. m. Schuldenaar. 

GESEINT. 

Geseboudert, bnw. Geschouderd. 
Geschouwe, -schou, znw. vr. Aanblik. 
Geschouwen, -schauwen, -schuwen, zw. ww. tr. 

i) Aanzien. 2) beschouwen. 3) zien, opmerken, waarnemen. 
Geschrame, znw. o. Gekrab, het schrammen; 

dat kelsche g., de helsche pijn. 
Geschreeuwsel, znw. o. Geschreeuw (16de eeuw). 
Geschrefte. Zie g e s c h r i f t e. 
Geschrei, znw. o. r) Geschreeuw, rumoer. 2) 

geschrei, geweeklaag. 
Geschreien, zw. ww. intr. Schreien. 
Geschrep, znw. o. Schraapsel, afval. 
Geschreven, deelw. ; dal g. dine, het geschrift; 

dat geschrevene, het schrift; ook: de schrift. 
Geschriden, st. ww. intr. Schrijden, stappen; 
te paard stijgen. 

Geschriften -scilrichte, -schrefie, -schrijfte, 
yschrifte, znw. o. r) Al wat geschreven is, het 
schrift, geschrift, schriftuur; ook : de schrift. 2) al 
wat geschilderd is, schilderwerk. 

Geschrijf , znw. o. Het schrijven. 
Geschrinken, st ww. intr. In zijn schulp krui


pen, zich terugtrekken. 
Geschript, znw. o. Geschrift. . 
Geschriven, st. ww. tr. z) Schrijven, opschrijven; 

schriftelijk mededeelen of opsommen. 2) beschrijven, 
afmalen. 
Geschroden, ook geschrodel, -schroot, deelw. bnw. 

Gesnoeid, van geldstukken. 
Geschronden, deelw. bnw. Gebarsten, gespleten. 
Geschudden, zw. ww. tr. Schudden. 
Geschueren, geschuert. Zie g e s c h o r e n, 

geschoort. 
Gesehuldigen, zw. ww. tr. Beschuldigen. 

Geschut, .schutte, znw. o. Al wat geschoten 
wordt, werptuig, pijl; buien geschutte, buiten het 
bereik der pijlen (vgl. g e s c h o t). — Geschutmeester. 


Geschut, znw. o. Het opvangen of schutten van 
vee, dat eens anders eigendom beschadigt. 
Geschut, deelw. bnw. Opgevangen, van vee ; als 

znw., geschut of opgevangen vee. 
Gesohutsel, znw. o. Afschutsel, beschot. 
Geschutten, zw. ww. tr. Beletten. 
Geschuuf , znw. o. Geschuif, geschuifel. 
Gesohuult, deelw. ; g. sin, zich verstopt hebben. 
Geschuumt. Zie s c h u m e n. 
Geschuwen. Zie g e s c h o u w e n. 
Geschuwen, -schouwen, zw. ww. tr. Schuwen, 

ontwijken, vermijden ; ontgaan. 
Gesedet, -seedt, -seet, bnw. Een bepaalden (goeden 
of slechten) aard of karakter hebbende; qualike 

g. ; wel g., braaf; ook : bepaalde manieren hebbende; 
wel g., fatsoenlijk, beschaafd. — Gesedetheit. 
Gesedewaert, bnw. Met „sedeware" gekruid; 
gesedewaerde zeen, kruidenwijn. 
Gesedich, bnw. Een goeden aard of karakter 
hebbende, fatsoenlijk. 
Gesedicheit, znw. vr. Goedaardigheid; fatsoenlijkheid, 
beschaving. 
Gesedicht, bnw. ; qualike g., slecht geaard. 
Geseedt. Zie g e s e d e t. 
Geseelt, bnw. Een zeel of halster hebbende. 
Geseerte, znw. vr. Zeere plek, pijnlijke plaats. 
Geseet. Zie gesate. 
Gesegel(e), znw. o. Zegel. 
Gesegelt, deelw. bnw. Van een zegel voorzien. 
Gesegen, zw. ww. intr. Zegepralen. 
Gesegenen, zw. ww. tr. Zegenen. 
Gesegent, deelw. bnw. Gezegend, gewijd. 
GeSegge, znw. m. LTitspraak, beslissing. 
Geseggen, zw. ww. tr. Zeggen, noemen; op


sommen, beschrijven. 
Geseilen, zw. ww. intr. Zeilen. 
Geseilte, znw. o. Al de zeilen van een schip. 
Geseint, gesegent, deelw. bnw. Gezegend, ge


wijd. 


GESEKERT. 

Gesekert, deelw. bnw. i) Verloofd, ondertrouwd. 

2) vertrouwd, gemeenzaam. 

Ge(e)sel. Zie gesele. 

Gesel. Zie geselle. 

Geselare, znw. m. Geeselbroeder, flagellant. 

Gesels, gesel, geesel(e), geisel, gecele, znw. vr. 
Touw met knoopen of prikkels, geesel ; Al/lila, die 
geisel Gods ; die gesele van erdrike (Alexander). — 

Geseldrager. 

Geselen, gees-, geis-, geselen, zw. ww. tr. Geeselen, 
met roeden slaan; tuchtigen, kastijden. 
Geselinge, gees-, znw. vr. Geeseling; tuchtiging; 
kwelling, pijniging. 

Geselle, -sel, -iselle, znw. m. i) Gezel, makker, 
ook van vrouwen (ook gesellinne, geselnede), verklw. 
gesellekijn; g. met enen, goed vriend van iemand; 
reisgenoot; wapenbroeder ; vennoot, compagnon; 
gildebroeder; ambtgenoot; medeplichtige, heler; een 
van een gezelschap of genootschap ; handwerksgezel; 
deelgenoot aan een feest; goede gesellen, vroolijke 
kwanten. 2) iemands gelijke of evenknie; gelijke, evenbeeld, 
van zaken. 3) jong persoon; persoon, mensch; 
mv., lieden, meestal met eene eenigszins ongunstige 
bijbeteekenis. 4) snaak, klant, kwant. 5) benaming van 
Bene munt, waarde 6, 7, 71/ 

Gesellede. Zie geselnede. 

Gesellen, zw. ww. — I. Trans. Iem. eene plaats 
aanwijzen bij een ander, hem brengen in het gezelschap 
van ; met, aen hem (zich) g., aan zich ver 

als gezel of dienaar; iem. zich tot vriend maken;-binden 
zaken, verbinden, vereenigen ; deeles. gesellel, verbonden, 
vereenigd, in gezelschap van ; gesellel sijn 
aen, mei, omgaan met; in kuwelike gesellel, in hu welijk 
vereenigd. -- II. Wederk. i) Zich aansluiten, 
zich voegen bij, zich mengen onder; omgaan met, ook 
van huwelijksgemeenschap. 2) zich met iets inlaten. 
3) een verbond of vennootschap met iem. aangaan. 

— III. Intr. i) Hetzelfde als wederk. i) en 2). 2) 
zich vereenigen met. 3) met aen, iets evenaren, de 
gelijke zijn van. 
Gesellet, deelw. van gesellen en hem gesellen, 

z. ald. — Als bnw. Gezellig ; die mensche 'es een 
g. dier. 
Gesellich, bnw. i) Gemeenzaam omgaande met. 
2) gemeenzaam, vertrouwd. 3) hetzelfde als g e s e 1let, 
bnw. 

Gesellicheit, znw. vr. Gemeenzame omgang. 
2) gevoel van verbondenheid. 3) verbond, overeenkomst. 


Gesellijs, -lic, bnw. i) Hetzelfde als g e s e 11 
i c h, i) en 2). 2) hetzelfde als g e s e 11 e t, bnw. 
3) vriendschappelijk, vriendelijk. — G8Sellike, volgens 
de eischen der samenleving. 

Gesellinea geessel-, znw. vr. Geeseltouw. 

Gesellinne, znw. vr. i) Gezellin. 2) geliefde, 
vriendin ; echtgenoote. 

Geselnede, -lenede, -lede, znw. vr. Hetz. als 
gese11inne. 

Geselnesse, znw. vr. Gezellin, vriendin. 

Geselriem, geesel-, znw. m. Geeselriem. 

Geselsam, bnw. Hetz. als g e s e 11 i c h. — Geselsamheit, 
geselsamlijc, -like. 
Geselschap, geselle-, -schib, yselsclha^, znw. vr. 

en o. i) Vriendschapsverbond; vriendschappelijke 
gezindheid, gezelligheid. 2) genootschap, club; samenscholing, 
complot. 3) gevolg; gewapend gevolg. 4) 
vennootschap. 5) maatschappij, samenleving. 6) ver 

schepenen, schepenbank;-eeniging, college; van de 
van de rekenkamer e.a. ; gild ; besloten gezelschap, 
vriendenkring. 7) gevoel van verbondenheid, hulpvaardigheid; 
enen g. doen, iem. bijstand verleenen. 
8) maaltijd, gezellige bijeenkomst. 9) schaar, partij, 
afdeeling; expeditie; eskader; een troepje menschen; 
gezelschap op reis, geleide; drom menschen; g. 
houden, een drom vormen, zich aaneensluiten ; bende, 
van roovers. io) omgang, gezellig verkeer; enen, te, 
met enen g. houden, met iem. gezellig verkeeren ; 

g. leiden, hanteren ; geselschabs jlegen, gemeenzamen 
GESINNEN. 209 

omgang hebben. i i) omgang van gehuwde lieden, 

huwelijk ; huwelijksgemeenschap. 12) gezellin ; echt 

-genoote. 

Geselschappen, -schejben, zw. ww. tr. Verge 


zeilen ; geselsc aj5t, verzelschapt, vergezeld. 

Geselslach, geesel-, znw. m. Geeselslag. 

Gesenden, : seinden, -sinden, zw. ww. tr. Zenden. 

Gesenge. Zie g e s a n c.

(lesenken , -sinken, zw. ww. tr. Doen zinken. 

Gesent. Zie gesint. 

Gesere, -seere, znw. o. Wond, pijnlijke plek. 

(beset, znw. Zie g e s e t t e. 

Gelet, -sat, deelw. bnw. i) Bepaald, vastgesteld.

2) bepaald, eene zekere maat niet overschrijdende. 3) 

eene bepaalde neiging hebbende ; eene voorbeschikt 

hebbende (voor een ziekte); ic ben also g., het-heid 
is met mij aldus gesteld. 4) volgroeid, volwassen; 
goed uitgegroeid. 5) gesteld op iets, zijne zinnen 
zettende op. 6) standvastig, geworteld in. 7) gelegen, 
liggende. 8) gekant tegen, vijandig. 

Gesete. Zie g e s a t e. 

Leseten, deelw. bnw. i) Bedaard, gekalmeerd.
2) eigendom hebbende aan onroerend goed ; g. sin, 
gevestigd, woonachtig zijn. 3) gelegen, van eens 
stad. 4) bepaald, vastgesteld.

Gesetheit, znw. vr. Gesteldheid. 

Gesette , geset, znw. o. z) Bindend voorschrift, 
bepaling. 2) wetsbepaling, verordening, wet. 3) gezang, 
strophe, couplet, rijmpaar (oostmnl.). 

Gesette. Zie g e s i t t e. 

Gesette, znw. m. mv. Leden van een stedelijken 

raad, aan wie het berechten van bepaalde overtre


dingen wordt opgedragen. 

Gesetten, zw. ww. tr. Zetten, plaatsen. 

Gesibbe, bnw. Verwant. — Gesibschap. 

Gesichte 9 -sicht, znw. o. i) Gezicht, gezichtsvermogen. 
2) oog, blik, gezicht. 3) aangezicht. 4)
het zien van iets; wat gezien wordt, gezicht, droom


gezicht. 

Gesichtelije, bnw. Zichtbaar. 

Gesiede, znw. o. Kooksel. 

Gesieden, st. ww. tr. Koken. 

Gesielt, bnw. Bezield, eene ziel, d. i. leven, 

hebbende. 


Genien, st. onr. ww. — I. Trans. r) Zien, bemerken, 
in het oog krijgen, opmerken, waarnemen, 
ook abstracte objecten. 2) den aanblik van iets 
verdragen, aanzien. 3) zien, aanschouwen. 4) inzien, 
begrijpen. 5) beschouwen, overwegen. 6( voorzien, 
voorspellen. — II. Intr. Zijne oogen gebruiken, 
kijken. 

Gesien, deelw. bnw. In aanzien staande, gezien. 

— Gesienheit. 
Gesiene, -sien, bnw. i) Schoon voor het oog. 2) 
goed, heilzaam, nuttig; eervol; dat gesiensle, het 
grootste voordeel. 

Gesiert, -tiert, -schiert, deelw. bnw. Versierd, 
schoon ; znw., die getierde, de schoone. 

Ges ]n onr. st. ww. intr. Zijn, wezen. 

Geslnde^ -sinne, znw m. Reisgezel; huisgenoot; 
huusgesinde. 
Gesinde -sinne, -sin, znw. o. i) Reisgezelschap;
ridderlijk gev

olg. 2) hofhouding, hovelingen; bedienden, 
dienstboden. 3) iemands omgeving; verklw. 
gesindekijn, klein gezelschap. 

Gesinden. Zie gesen den. 
Gesingen, -sengen, st. ww. tr. Zingen. 
Gesinc, znw. o. Gezang; een g. maken, een gezang 
aanheffen. 
Gesinken, st. ww. intr. i) Zinken, wegzinken. 
2) zakken, dalen; sines rouwe laten ges., laten varen, 
matigen. 

Gesinken, zw• ww. tr. Zie gesenken. 

Gesinlj] c, bnw. Verstandig. 

Gesinlike, bijw. Op eene verstandige wijze, kalm, 
bedaard. 
Gesinnen, st. ww. tr. Begeeren, verlangen; als 
znw., zin, goeddunken. 

z4 



210 GESINNEN. 

Gesinnen, zw. ww. tr. Zijne zinnen zetten op iem., 
iem. 'beminnen. 
Gesinnet. Zie g e s i n t. 

Gesinnich, -sindich, bnw. Verstandig. — Ge 

Hetz. als g e s i n 1 i k e.-sinniehlike. 

Gesinninge, znw. vr. Wil, zin, goeddunken. 

Gesint, gesinnet, gesent, bnw. I) Gezind, gestemd; 
wel g., vroom, godsdienstig gestemd ; gram g., boos; 
fel g., wreed. 2) verstandig; gesinde sjtrake; velg., 

geestrijk. 3) met o0, gesteld op. 

Gesint, bnw. Eene wettige verontschuldiging of 
verhindering hebbende ; wettelike g. sin. 

Gesissen. Zie g e e e s s e n. 

Gesitte, -se/fe, znw. o. Zitplaats, aan tafel ; rij 
roeibanken, op een schip (nederr.). 

Gesitten, st. ww. intr. i) Bijeenzitten, vergaderen. 
2) gaan zitten, zich neerzetten ; zitten. 3) tot 
bedaren komen, bedaren ; gaan liggen, van den 
wind. 4) bezinken, op den bodem blijven liggen. 

Leslach, znw. o. i) Het herhaaldelijk slaan op 
iets ; hant-, becken-, clockgeslach. 2) pols, plaats waar 
een slagader is. 

Geslacht, -slecht, bnw. Afkomstig, geboortig. 

Geslachte, -slechte, znw. o. i) Afkomst, geslacht, 
geboorte. 2) geslacht, nakomelingschap: van 
dieren, jongen; aanzienlijk geslacht, volksstam. 3) 
soort, geslacht, ook van voorwerpen. 

Geslachte, -slechte, znw. o. Ingewanden van 
een geslacht dier. 
Geslachtichede, znw. vr. Geslacht. 

Geslaen, st. onr. ww. -- I. Trans. Slaan, hard 
slaan ; treffen ; te gronde g., doorgronden ; met van, 
afwenden (de oogen). — II. Intr. i) Slaan, een 
slag geven. 2) schieten. 3) met oh, betrekking hebben 
op, in betrekking staan tot.' 

Geslagen, -slegen, deelw.; die geslagene, hij die 
geslagen of neergeveld is. 2) verlamd, met jicht geplaagd. 
3) gebaand, effen, van wegen. 4) g. viant, 
vijand op leven en dood, geslagen vijand. 

Geslapen, st. ww. intr. Slapen, rustig slapen. 

Geslechte. Zie geslachte. 

Geslepen, deelw. bnw.; g. waben, wapen met 
scherp. 
Geslepen -sleeken, zes. ww. tr. Sleepen. 
Geslipnoost, bnw. Een gespleten neus hebbende, 

van paarden. 

Geslipt, deelw. bnw. Gespleten. 

Gesliten, st. ww. tr. Beslissen, beëindigen. 

Lesloc, znw. o. Waaraan men slokt of zich te 
goed doet. 
Geelooft, bnw. Met een omslag of overslag voorzien, 
van eene muts. 
Gesloot, bnw. Een slot of kasteel bezittende of be


wonende. 

Geslot(e), znw. o. Aangegane verbintenis. 

Gesloten, deelw. bnw. Vast, verzekerd; geloovig, 

vertrouwend. 

Geslupen, st. ww. intr. Sluipen ; met ute, ont


snappen. 

Gesleten , st. ww. tr. i) Sluiten, dichtmaken. 2) 
sluiten, tot stand brengen. 3) besluiten; een besluit 
trekken uit; beslissen. 
-+. Gesmac, znw. m. Smaak, etenstrek. 

(lesmaken, zw. ww. — I. Intr. i) Zijn smaak 
gebruiken, proeven. 2) verstandig zijn, verstand hebben. 
3) smaken, aanstaan, met den dat. — II. Trans. 
i) Smaken, proeven. 2) smaken, genieten, smaak 
hebben in; smaken, ondervinden, eene onwelkome 
zaak. 3) ruiken. 4) begrijpen, inzien. 

Gesmakich, bnw. Smakelijk. 

Lesmeet, -smeic, znw. o. Gevlei, vleierijen. 

Gesmeet, deelw. bnw. ; g. iser, bewerkt ijzer. 

Gesmeken, zw. ww. tr. Vleien. 

Gesmerten, zw. ww. tr. Pijn doen, leed veroor


zaken. 

Gesmetten, zw. ww. tr. Besmetten, bevlekken. 

Gesmide, znw. o. Al wat in metaal bewerkt 

wordt: a) met metaalbeslag bewerkt paardetuig; 

GESOUTEN. 

het zadel. b) de ridderlijke wapenrusting; kleedij, 
dos ; ook : plunje. c) allerlei kostbaarheden of kleinooden, 
van goud en zilver; sieraad. 

Gesmidich, bnw. Geschikt voor bewerking, 
smijdig. 
Gesmiede, bnw. Smijdig, zacht; ook van het 
karakter. 

Gesmieden, zw. ww. — I. Trans. Smijdig maken, 
verzachten ; van gezwellen, het doorbreken bevorderen. 
— II. Intr. Rijp worden, van zweren ; minder 
worden, van pijn. 

Gesmoort, deelw. bnw. Opgepropt. 

Gesmoren , zw. ww. tr. Smoren, onderdrukken. 

Gesmout, bnw. Gevet, met vet bereid, van spijzen. 

Gesmouten, deelw. Gesmolten ; deelw. bnw., 
brandend heet, vurig. 

Gesnaerti bnw. Snaren hebbende, besnaard. 

Gesnater , znw. o. Gebabbel, gezwets (16de eeuw). 

Gesnavelt, bnw. Een snavel hebbende (als). 

Gesneden, deeles. bnw. Gesneden, van vleesch e.a. 

Gesneeuwet, deelw. ; het is g., gesnuwel, ge


snout, gesnijt, er is sneeuw gevallen, het heeft gesneeuwd. 
Gesniden, st. ww. -- I. Trans. Snijden. — II. 

Wederk. Met van. Zich , afzonderen. 

Gesochten. Zie ges achten. 

Gasoden, deelw. bnw. Met kokend water ge


drenkt ; als znw., gekookte spijs ; g. ende gebraden. 
Gesoeehi -souch, znw. o. i) Gezwoeg, gehijg. 
2) geraas ; gehuil van den wind. 
Gesoec, znw. o. Het zoeken van iem. of iets; 

dal eigen g., zelfzucht. 

Gesoeken, zw. ww. tr. Zoeken, opzoeken. 

Gesoenen, zw. ww. — I. Trans. Verzoenen, bij leggen, 
een twist. — II. Intr. Een vergelijk of zoen 
treffen, zich verzoenen. 

Gesoeten, zes. ww. tr. Bevredigen, zacht stemmen. 

Gesoget, deeles. ; g. sin in, van iets doortrokken 
zijn, b.v. slechtheid. 

Gesoccorreren, zw• ww. tr. Bijstaan. 

Gesoct, bnw. Met sokken of lage schoenen aan. 

Gesolveren, -eeren, zw. ww. tr. Oplossen. 

Gesommen, zw• ww. tr. Opsommen, optellen ; ook 

gesommeren. 

Gesonde, gesunde, ysonde, znw. vr. i) Iemands 
wel en wee, behoud. 2) het beschikken over alle 
lichamelijke vermogens, welzijn; gezondheid; de 
herkregen gezondheid ; geestelijke gezondheid ; goede 
toestand van het gemoed. 3) gezondheid, heilzaamheid. 


Gesondelike, bijw. Gezond. 

Gesonden, zw. ww. tr. i) Gezond maken, hee 

2) heilwenschen, iem. ten afscheid groeten.-len, 

Gesondert, deelw. ; niemene gesondert, niemand 
uitgezonderd; als bijw., afzonderlijk; bovendien nog; 
als voorz., behalve, uitgezonderd. 

Gesondertheit, -der/zeil, znw. vr. Afgezonderdheid, 
afstand. 
Gesondieheit, znw. vr. Welvaren, welstand; gezondheid. 


Gesondigen, zw. ww. intr. Zondigen. 

Gesonken, deelw. bnw. Ingezonken, slank, van 

leden. 

Gesont, gesunt, bnw. i) Behouden, in levenden 
lijve; behouden ten opzichte van de ziel; g. werden 
enes kindes, bevallen. 2) in het volle bezit van lichame. 
lijke vermogens; ongedeerd, genezen; gezond; blijftg., 
sit g., vaarwel. 3) gaaf, ongeschonden. 4) goed voor 
de gezondheid, heilzaam. 

Gesontheit, znw. vr. Welstand, herstel uit eene 
ziekte, gezondheid. 
Gesontmaker, znw. m. Heiland, zaligmaker; 

hersteller, hervormer. 

Gesontmakinge, znw. vr. Genezing. 

Gesoolt, bnw. Gezoold. 

Gesouten, deelw. bnw. i) Gezouten, gepekeld. 

2) tegen bederf gevrijwaard ; van een lijk, gebalsemd. 

3) zilt, zoutachtig. 


GESPADICH, 

Gespadich, bnw. Laat. 
Gespaer. Zie g e s p a r. 
t-espaeriike, bij w. Omzichtig, verschoonend, zorg 
-zaam. 

Gespaers. Zie g e p a r s. 
Gespaerset. Zie gesparset. 
Gespan -sbanne, znw. o. — A. Concreet. r) 


Gezelschap, gevolg. 2) troep, bende; legerafdeeling. 
3) bij de gilden, een meester met twee knapen. 4) 
tuig en paarden. 5) het samenstel van balken waarop 
het dak rust, dakstoel. 6) al wat uitgespannen wordt, 
tent, scherm. 7) probleem, vraagstuk. — B. Abstract. 
i) Gezelschap, omgang; in één g., te zanten met 
iemand; in sin g. hebben, in zijn gezelschap of gevolg 
hebben. 2) verbond, overeenkomst; huwelijksverbintenis, 
liefdebetrekking ; samenzwering, aanslag. 

Gespan, 4ange, znw. o. i) Broche, gesp, agrafe. 
2) ring, spang. 

Gespannen, deelw. i) g. liggen, in boeien lig 
2) g. recht, de op wettige wijze geopende rechts-gen. 
-zitting. 
Gespannen, st. ww. tr. i) Binden, aanbinden, 
aangorden, die crone, een swerl. 2) spannen, rekken. 
Gespant , znw. o. i) Op het raam gespannen la


ken, weefsel. 2) dakspar. 

Gespar, -sJaer, bnw. i) Verbonden, verkleefd 
aan ; ingenomen met, belust op. z) vijandig, vijandig 
overstaande, met jegen (en aen). 

Gesparen, zw. ww. -- I. Trans. i) Sparen, in 
het leven ; behouden ; beschermen. 2) sparen, zuinig 
met iets zijn. 3) ontzien, jbine. — 11. Intr. Talmen, 
dralen. 

Gesparich, bnw. Spaarzaam, zuinig. — Gespa


richeit, Gesparichlike. 
Gesparet, -sj5aercl, bnw. Fonkelend. 
Gesparset, -shaersel, deelw. Verspreid, uitge


spreid. 
( esparto -Sjbaert, -surd. Hetz. als g e s p a r. 
Gaspe, gesp, gis e, znw. vr. Gesp, haak. 

Gespeelne, -spelne. Hetz. als g e s p e 1 i n n e. 
Gespeelnoot, gesjbeil-, znw. m. Speelnoot. 
Gespeelschap, znw. vr. en o. Speelgenootschap, 

kameraadschap. 
Gespeent, deelw. bnw. Gespend. 
Gespeert, bnw. Met eene speer gewapend. 
Gespeerte. Zie gesperte. 

Gespeet, deelw. bnw. Aan een braadspit geregen. 
Gespekelt , -sheckelt, bnw. Gespikkeld. 
Gespeet, bnw. i) Spek hebbende, van dieren. 

2) vet; van eene beurs, gespekt. 
Gespelden. Zie g e s p e l l e n. 
Gespelen -deel, -sj5ole, znw. m. en vr. Speel


noot ; kameraad, vriend, -in, gezel ; verklw. gesjeel


kn, -ken ; van dieren, makker. 
Gespelen, zw. ww. intr. Spelen. 
Gespelinne, znw. vr. Speelgenoot, vriendin. 
Gespellen, -sjtelden, zw. ww. tr. i) Verklaren, 

uitleggen. 2) beduiden, aan het verstand brengen. 

3) spellen, een woord. 
Gesperret, -set. Zie g e s p a r s e t. 
Gesport. Zie gespart en gespar, i). 
Gesperte, -sheerie, znw. o. Geestverschijning, 

spook. 
(bespiegelt, bnw. Met spiegels behangen. 
Gespien, zw. ww. intr. Verspieden, loeren. 
Gespin, -shinne, znw. o. Spinsel, weefsel; spin


rag, coj5engesjin. 
(lespinnen, st. ww. tr. Spinnen, weven. 
Gespiset, -sHsi, bnw. Van spijs voorzien. 
(lespitten, zw. ww. tr. Spitten. 
Gespjet. Zie gesplit. 
Gespleten, deelw. bnw. i) Gespleten, van li 

g. li , hazelip. 2) untie zee gespleten,-chaamsdeelen ; 
schipbreukig ; als znw., schipbreukeling. 3', opengerukt, 
door geweld veroorzaakt, van wonden. 4) verdeeld, 
ten halve zijnde ; gesplitst; g. leen, een leen 
waarvan een deel aan een ander in leen (achterleen) 
gegeven is. 5) voortgesproten, afkomstig. 
GESTADELIKE. 2 I Y 

Gesplintet, bnw. Van een splint, een stukje ijzer 
of metaal, voorzien, van pijlen. 
Gesplit, -sjblet, deelw. bnw. i) Gespleten, van 
lichaamsdeelen. 2) afkomstig (?). 
Gespmakere, znw. m. Maker van ringen, haken, 
gespen. 
Gespoeden, zw. ww. — I. Intr. Overkomen, gebeuren. 
— II. Wederk. Zich spoeden, haasten. 

Gespoel, znw. o. Spoelsel, draf. 

Gespole. Zie g e s p e 1e. 

Gespoort, bnw. Met sporen aan; geleersi ende 
gesj5oorl. 

Gesporen, -sjueren, zw. ww. tr. i) Bespeuren. 
2) nasporen. 

Gespot znw. o. Spotternij. 

Gespouden, deelw. ; g. cabeliau, stokvisch ('1); 

g. ael (?). 
Gespraeyt, deelw. bnw. Verstrooid. -- (espraeytheit.


Gespraeesam, bnw. i) Spraakzaam. 2) welbespraakt. 
— Gespraecsamheit, gespreecsamheit. 


Gespraect. Zie g e s p r a k e t. 

Gesprake, -Sjz5raec, -sjbreke, -sbreec, bnw. i) 
Welsprekend, welbespraakt. 2) voorkomend, spraakzaam. 
— Gesprakeheit (gesjraec-, gesj5reke -), Gesprekicheit.


Gesprake, -4reke, znw. vr. Gesprek, openlijke 
bespreking. 
Gesprakelijc, bnw. Hetz. als g e s p r a k e. — 
Gesprakelike, bijw. 
Gespraket, -spraect, bnw. Welbespraakt; ook 
welgesj5raecl. — Gespraectheit.
Gesprakich, bnw. Hetz. als g e s p r a k e. — Gesprakicheit.


Gespranct, -s rencc, bnw. Gespikkeld. 

tespreiden? -sjreden, zw. ww. tr. Verspreiden, 
verbreiden ; als wederk., zich verbreiden. 
Gespreit, -street, deelw. bnw. i) Verstrooid. 2) 
gespreid, van een bed. — Gespreitheit. 

Gespree, -spreker -heit. Zie g e s p r a k e. 

Gesprekelt, bnw. Gespikkeld. 

Gespreken, st. ww. — I. Intr. i) Spreken ; met 
van, melding maken. — II. Trans. i) Zeggen, uiten. 
2) uitspreken, ten volle zeggen; in woorden uitdrukken, 
afmalen. 3) afspreken, bepalen. 4) enen g., tem. 
spreken. 5) door woorden overhalen ; hem laten g., 
zich laten bepraten. 

Gesprenct. Zie gespranct. 
Gesprenct, -shrinct, deelw. bnw. Gezouten. 
Gespringe, -s4rinc, znw. o. Bokkesprongen; g. 
maken, zich verzetten. 

Gespringen, st. ww. intr. Springen, ook van water. 
Gesproken, deelw. bnw. i) dit was g. ende gedaen, 
zoo gezegd zoo gedaan. 2) afgesproken, bepaald. 
{ espruten, st. ww. intr. Voortspruiten, ontkiemen. 

Gespuys, znw. o. Gespuis (16de eeuw). 

Gespurt -short, bnw. Met sporten. 

(bespuwen, st. ww. tr. Spuwen ; braken. 
Gespuwinge, znw. vr. Uitbraaksel. 
Gessen. Zie gissen. 
(hest gist, znw. m. Gist, zuurdeeg; droesem, 
bezinksel; damp, uit het lichaam opstijgende. 
Gestade, -stede, bnw. i) Bestendig, duurzaam; 
van rechtstoestanden, van kracht; g. houden, bekrachtigen 
; van een kamp, met volharding gevoerd, 
hardnekkig, hachelijk; vast. waarop men staat kan 
maken; vast ende g., onverbrekelijk. 2) als karaktereigenschap, 
standvastig, bestendig ; getrouw ; g. 
bliven, volharden. 3) kalm, bedaard, zich zelf beheerschende 
; ernstig, deftig. 4) goed gehumeurd; 
vriendelijk, voorkomend. 
Gestade, bijw. Kalm, met waardigheid. 
Gestadelijc, bnw. i) Bestendig, duurzaam. 2) 
standvastig, trouw; ook (jonger) gestaljc. 
Gestadelike, geslede-bijw. i) Bestendig, gestadig; 
met standvastigheid, volharding, trouw. 2) met 
kalmte, waardigheid. 


212 GESTADEN. 

Gestaden, zw. ww. — I. Trans. i) Toestaan, 
vergunnen; met God als ondw., geheugen, gedoogen 
; ook : toezenden ; droefheil die God oh ons 
gestaden wille ; iets over zich verkrijgen ; als znw., 

vergunning; wat vergund of toegelaten wordt. 2) 

genoegen doen, believen. 3) aanbesteden. — II. Intr. 

Post vatten, den strijd aanbinden. — III. Onpers. 

Mi gesladet, ik heb tijd, gelegenheid. 

Gestaden, zw. ww. tr. Bevestigen, bekrachtigen. 

Gestadet, -staedt, -sleet, bnw. ; g. sin, in de 

gelegenheid zijn, bij machte zijn (om, in den gen.); 

want si te sterven es geslael, de tijd van sterven 

is voor haar gekomen. 

. Gestadich, -stedich, bnw. i) Duurzaam, besten


dig; van kracht, geldig. 2) standvastig, bestendig; 

trouw. 3) vast, van de stem. 4) kalm, zich zelf 

beheerschend, vast beraden. 5) vriendelijk, inne


mend. 

Gestadich, bnw.; des g. sin, in de gelegenheid, 

bij machte zijn om. 

Gestadich, bijw.; g. durich, bestendich, 

brekelijk. 

Gestadicheit, gestedich-, znw. vr. i) Duurzaamheid, 
bestendigheid; van het weder, vastheid, bestendigheid. 
z) volharding; trouw; vastheid van 

karakter; rijpheid van verstand. 3) kalmte, bezadigdheíd, 
vastberadenheid. 4) vriendelijkheid. 

Gestadiger, -egen, geslagen, zw. ww. tr. -Bekrachtigen; 
bevestigen, in een bezit, ambt ; iemands 
gezag bevestigen. 

Gestaeft, deelw. ; g. eet, een voorgezegde (en 
vervolgens nagezegde) eed. 
Gestaect, deelw. bnw. Bepaald, duidelijk aangewezen, 
vastgesteld. 
Gestaect, bnw. Met staken; si quamen geslocl 
ende geslaect (16de eeuw). 

Gestaen, -standen, deelw.; g. sin, staande zijn, 
staan; gelegen zijn; in een toestand zijn. — Als deelw. 
bnw. i) Standhoudende, duurzaam. 2) standvastig, 
volstandig. 

Gestaen, st onr. ww. — I. Intr. i) Staan. 2) 
vaststaan; blijven staan, in stand blijven; bestand 
zijn, met vore of jegen; blijven staan, post vatten; 
stand houden, het uithouden; van kracht zijn. 3) 
volharden, blijven in of bij. 4) blijven in een ambt. 
5) er afkomen met, volstaan of voldoen met. 6) 
doen g., gestand doen, staande houden, verdedigen, 
opkomen voor iets. -- II. Trans. r) Iem. staan, het 
tegen iem. uithouden. 2) iets doorstaan. 3) enen (dat.) 
iel g., iem. voor iets borg staan, zich voor iets aansprakelijk 
stellen. 4) toestaan, toekennen. 5) verklaren, 
getuigen. 6) bijstaan, helpen. 

Gestaen, znw. o. z) Het blijven leven. 2) het 
voortdurend zijn. 

Gestaende, bnw. Bestendig, duurzaam, van kracht. 

tlestaerken. Zie g e s t e r k e n. 

Gestaet. Zie g e s t a d e t. 

Gestaet gestaedt, bnw. i) In een zekeren toestand 
verkeerende. 2) gegoed, bemiddeld (16de eeuw). 
Gestaetheit, znw. vr. Staat, stand ; vermogen. 
Lestaken, zw. ww. tr. Vastmaken, aan iets zijne 
bepaalde plaats aanwijzen. 
(festal, znw. o. Gesteldheid, wezen, lichamelijke 
toestand. 

(festal , znw. o. Voetgestamp ; rouwmisbaar. 

Gestalt. Zie geste 1 t. 

Gestalt, znw. vr. i) Gesteldheid, toestand. 2) 
gestalte. 

Gestaltenisse, znw. vr. i) Gesteldheid, toestand. 
2) uiterlijke gedaante, vorm, figuur; een figuur. 
Gestamp, znw. o. Getrappel.
Gestampen, zw. ww. tr. Stampen ; ingestayn^en, 
inprenten. 

Gestampt, deelw. bnw. Gestampt, fijn. 

Gestande, bnw. Staande, zich bevindende. 

Gestande. Zie g e s t a n t. 

Gestande, -stende, znw. m. ; mv. geslenden, helpers, 
bondgenooten. 

GESTICHT. 

Gestandelike, geslende-, bijw. Standvastiglijk, 

bestendig. 

Gestanden. Zie gestaen.

Gestandenisse, znw. vr. Gesteldheid, toestand. 

Gestandich, -stantich, -slendiclh, bnw. i) Be


stendig, duurzaam; van kracht, van waarde; g. bliven, 

in stand blijven. 2) beginselvast. 3) volhardend, 

standvastig. 4) behulpzaam, dienstvaardig. 

Gestandicheit , znw. vr. z) Bestendigheid, duur


zaamheid. 2) standvastigheid.

Gestandichlike, bijw. i) Bestendig, voortdurend. 

2) standvastig. 

Gestanc, znw. Stank. 

Gestant, -scande, -stante, znw. o. en vr. i) Stand, 

stilstand, het blijven in denzelfden stand of toestand; 

standvastigheid. 2) staat van zaken ; omstandigheden, 

toestand. 3) stand, rang. 4) hulp, bijstand ; dellen 

oft geslant doen. • 

Gestantenisse, znw. vr. i) Kracht, stevigheid. 

2) vastheid van karakter. 

Gestantich, -heit. Zie g e s t a n d i c h, -heit. 

Gestapo znw. o. Wijze van gaan, van stappen.

Gestapelt, bnw. Ernstig, standvastig, bestendig; 

ook gesla^eleert (16de eeuw). — Gestapeitheit.

Gestaren, zw. ww. intr. en tr. Aanstaren, turen 
op, naoogen. 

Gastarken. Zie gesterken. 

Geste. Zie geeste. 

Geste. Zie g e s t. 

Gestede, -like. Zie g e s t a d e, -like. 

Gestedich, -heit. Zie gestadich, -heit. 

Gesteen. Zie g e s t e n e. 

Gesteent, bnw. ; wel g., van een molen, waarvan 
de maalsteenen in goeden staat zijn. 

Gesteente, -steent, -stienle, znw. o. Gesteente (verzamelwoord) 
; ook : edele steenen, edelgesteente (enkv.). 
testeert. Zie g e s t e r t. 
Lesteken, st. ww. — I. Trans. i) Een steek 

toebrengen aan. 2) stooten, duwen. — II. Intr. i) 
Een steek toebrengen. 2) strijden in een steekspel; 
strijden, ook met woorden. 

Gestolen, st ww. tr. Stelen. 

Gestelle, gestel, znw. o. i) Stelling, stellage, gestel 
; samenstel, bouw, vorm. 2) werktuig, machine. 
3) wagendissel (oostmnl.). 

Gestellen, zw. ww. tr. i) Stellen, plaatsen. 2)
in orde brengen, regelen ; herstellen. 3) verordenen, 
voorschrijven ; hoe men Forlunen gene wet g. can. 

Gestelnisse. Hetz. als g e s t e l t e n i s s e. 
Gestelpen, -sturen, zw. ww. tr. Stuiten, stremmen, 
tegengaan. 

Gestelt, -slellet, -stall, deelw. bnw. t) Gesteld; 
geschapen, geaard. 2) geneigd, belust, gesteld op.
3) vijandig gezind, gekeerd tegen iem. 

Gesteltenisse, gestell-, gesteln-, znw. vr. i) Gesteldheid, 
toestand. 2) gestalte, vorm, gedaante. 

Genten, gisten, zw. ww. intr. Gisten. 

Gestendich, -slenlick. Zie g e s t a n d i c h. 

Gestene . -steen, -steine, znw. o. Edelgesteente. 

Gesterfte, -sterft, -steerft, znw. Sterfte. 

Gesterie. Zie g a s t e r i e. 

Gesterken, -s/arisen, -slaerken, -sleerken, zw. 

ww. — I. Trans. Sterken, kracht geven aan ; versterken, 
bevestigen, ook in eene waardigheid, een 
voorrecht. — II. Intr. z) Kracht ontvangen, sterk 
worden. 2) g. oh enen, zich schrap zetten tegen. 

Gesterkenisse, geslark-, znw. vr. Versterking, 
bevestiging. 
Gesternet, -slernt, -sterrel, bnw. i) Met sterren 

bezet. 2) fonkelend. 

Gesternte, -sterte, znw. o. Gesternte,.sterrebeeld. 

Gestort, -steert, -staeri, bnw. Een staart hebbende, 
ook van eene staartster; van steenen, in een 
punt uitloopende.

Gestertelt, bnw. Met veters of schoenriemen. 

Gesterven, st. ww. intr. Sterven. 

Gesticht, deelw. bnw. Versterkt of opgebouwdin het geloof. 


GESTICHTE. 

Gestichte, -slechte, -stifle, -sticht, znw. o. i) 
Gesticht, gebouw, bouwwerk ; dat hemelsche g., het 
hemelpaleis ; verdedigingswerken. 2) gewijde stichting; 
gebied van een kerkvorst, sticht, bisdom. 3) 
werkplaats, smidse. 

Gestichtelijo, bnw. Voorbeeldig, stichtelijk; opbouwend 
in het geloof. 
Gestichten, zw. ww. tr. Bouwen, opbouwen; 
een begin g., een grond leggen. 
Gestichtich , bnw. Hetz. als gestichte 1 ij c. 

— Gestichticheit. 
Gestichtsch, bnw. Tot een geestelijk gebied 

behoorende; die -en, de Utrechtenaars. 
Gestiet , bnw. Een stuit hebbende (als). 
Lesti] te, znw. o. Palissade, omheining. 
Gesticket, deelw. bnw. Afgepaald, uitgezet, ge


traceerd. 
Lesticket, gestici, deelw. bnw. Gestikt (vrouwe


lijk handwerk). 
Gast] cte, znw. o. Stiksel, fijn naaisel. 
Gestille, -stil, znw. o. i) Het ophouden, het 

bedaren, ook: het doen bedaren, stillen van iets. 2) 
stilte, rust, kalmte. 3) stilte, stilzwijgen; een g. maken, 
doen : a) zijn mond houden, zwijgen : ook van iets 
(met een gen. of van). b) stilte gebieden. 

Gestille, bnw. Stil, rustig. 
Lestillen, zw. ww. tr. Tot bedaren, tot zwijgen 


brengen. 
Gestillet, -stilt, deelw. bnw. Gekalmeerd, rustig. 
Gestilnisse, znw. vr. Stilte, stilzwijgen. 
Gestilte , -stilt, znw. vr. Stilte, rust; windstilte. 
Gestoelt, -s/steil, bnw. Een stoel hebbende; van 

zetels voorzien. 

Gestoeld, deelw. bnw. Toegewezen, tot onderhoud 
aangewezen, van dijksvakken; als znw., gestoelde, 
hij die in een dijk „gestoeld" is, dijkslast heeft. 

Gestoelte, -stuelle, znw. o. Gestoelte, verheven 
zetel. — Gestoelsel, koorbank. 
Gestof, znw. o. Stof. 
Gestoken, zw. ww. tr. i) Stoken, aanstoken. 2) 

bestoken, aantasten. 
Gestoct, bnw. Met stokken gewapend. 
Gestolen, deelw. bnw. ; als bijw. Steelsgewijze. 
Gestolinge, bijw. Hetzelfde. 

Gestooc, znw. o. Aanstoken, toedoen. 
Gestoornisse, znw. vr. Verwoestingen, aangericht 
door orkanen, aardbevingen e. a. 

Gestoort stuerl, bnw. i) Ontsteld, in verwarring 
gebracht, beroerd, bedroefd. 2) troebel. 3) van hem 
storen, boos, verstoord, ontstemd. — Gestoortheit. 

Lestoot, znw. o. Gedrang, botsing. 
(lestoppen, zw• ww. tr. i) Stoppen, dichten. 2) 
keeren, tegengaan. 
Lestoren, -s/sieren, -sturen, zw. ww. tr. i) Storen, 
beroeren. 2) verwoesten. 
Gestorme, -storm, znw. o. Storm, krijgsrumoer; 
strijd, oorlog. 
Gestormt, deelw. bnw. i) Beroerd, onstuimig, 

van de zee. 2) woedend, hartstochtelijk. 
Gestort, -sturt, bnw. Bestort, overgoten. 
Gestorten, zw. ww. tr. Storten, uitgieten. 
Gestorven, deelw. bnw. Afgestorven, zich zelven, 

der zonde. 
Gestorvenheit, znw. vr. i) Geestelijke dood. 

2) het dooden der zinnelijke natuur. 
Gestoten, st. ww. tr. Verstooten, verjagen. 
Gestoten, deelw. bnw. Met de horens stootende. 
Gestraet, deelw. bnw. Bestraat, geplaveid. 
Gestraffen, st. ww. tr. Berispen, gispen. 
Gestracs, -strax, bijw. Straks, dadelijk. 

Gestreept, bnw. Gestreept. 
Gestreken, deelw. bnw. Gelijk gestreken, tot aan 
den rand toe vol (van maten). 
Gestrecken, zw. ww. — I. Intr. Zich uitstrek 

reiken ; gestreel liggen, zich uitstrekken, van-ken, 
landerijen enz. 2) toereikend, voldoende zijn. — II. 
Wederk. Zich uitstrekken. — III. Trans. Enen weck 

g., afleggen, ten einde brengen. 

GESWERC. 213 

Gestreeket, -strect, deelw. bnw. ; gestreckets hals, 

met uitgerekten hals, in gestrekten draf. 
Gestreckich, bnw. Slank, rijzig. 
Gestrenge, bnw. Streng, gestreng. 
Gestriden st. ww. intr. Strijden, kampen. 
Gestrjcsei, znw. o. Smeersel, blanketsel. 
Gestr pt, -stribl, bnw. Met streepen of banen 

van verschillende kleuren. 
Gestrijt, znw. o. Strijd, oneenigheden; aanval; 

strijdschrift; tegenstrijdigheid, paradox (2).
Gestrjjt. Zie s t r i ë n. 
Gestricket, -strict, deelw. bnw. i) Gestrikt, ver


bonden, vast. 2) gestrict comen, ongemerkt komen, 

naderen; aanbreken, van den dag. 
Gestruëren, -eeren, zw. ww. tr. Verwoesten. 
Gestubbe, -stub, znw. o. Stof; een stofje, vuiltje. 
Gestubbich, bnw. Stoffig. — Gestubbicheit. 

Gestuderen, zw. ww. intr. Studeeren. 
Gestuelte. Zie gestoelte. 
Gestuert. Zie g e s t o o r t. 
Gestueke, -slicke, znw. o. Een tijd, poos. 
(lestulpen. Zie gestelpen. 


Lestune, -stuud, znw. o. Tegenkanting. 

Gestunen, zw. ww. intr. Zich verzetten, kanten 
tegen ; met eene zaak als ondw., te vergelijken zijn 
met, het uithouden tegen (met jegen) . 

Gestunget, -slungl, deelw. bnw. Opgepropt 

(oostmnl.). 
Gestupen, zw. ww. intr. Buigen, bukken. 
Gesture, -stuur, znw. o. Gevaarlijke tocht, hache


lijke onderneming, gevaar. 
Gesturen. Zie g e s t o r e n. 
Gesturen, zw. ww. tr. Sturen, een schip. 
Gestauf, -stuyf, znw. o. i) Het stuiven. 2) stof, 

zand; stofje, zandkorrel. 3) het uiteenstuiven van 

menschen, overhaaste vlucht. 
Gestuun, (bestuur. Zie g e s t u n e, gesture. 
Gesubmitteren, zw. ww. tr. Onderwerpen. 
Gesucht, -suckle, znw. o. Het zuchten, gezucht. 
Gesucht, znw. o. Ziekte, ziekelijke aandoening. 
Gesuchten, zw. ww. intr. Zuchten. 
Gesueken. Zie gesoeken. 

Gesuylt. Zie g e s u u l t. 
Gesukert, bnw. Suikerzoet, gesuikerd. 
Gesult, znw. o. Ingelegde vruchten (oostmnl.). 
Gesullen, st. onr. ww. perf.-praes. Zullen. 
Gesunde, -suet. Zie gesonde, gesont. 
(resus , znw. o. Geheim. 
Gesuster, -Ire, -tere, znw. vr. mv. Gezusters 


verklw. gesuslerkens. 
Gesusterlike. Zie g e b r o e d e r 1 i k e. 
Gesuult, -suyll, bnw. Met zuilen of kolommen. 
Gesuun, -sane, -suyne, znw. o. Gezicht, blik 

(oostmnl.). 
Gesustineren, zw. ww. intr. Helpen, bijstaan. 
Gesuveren, zw. ww. tr. Zuiveren, reinigen. 
Geswade, znw. o. Troep, bende. 
Geswaert. Zie g e s w e r t. 
Geswaert, deelw. bnw. Pijnlijk, ziekelijk. 
Geswaert, deelw. bnw. i) Ene geswaerde kant, 

eene hand niet iets zwaars er in. 2) dine haul is 
op mi geswaerl, uwe hand drukt mij, ik gevoel uwe 
straffende hand. 

Geswager, -sweger, znw. m. en vr. Iemands 
schoonbroeder, -zuster. 

Geswaselijc, bnw. Geheim. 
Gesweer, -swere, znw. o. Verzwering. 
Geswegen, deelw. bnw. Zwijgend. 
Geswelle, -swel, znw. o. i) Gezwel, 2) zwil, eelt. 


3) opgeblazenheid. 

Gesweleh, -swilch, znw. o. Slokdarm, keel. 
Geswel en, zw. ww. tr. i) Slikken. z) verkroppen. 
Geswelligen, zw. ww. intr. Eeltig zijn. 
Geswellinge, znw. vr. Zwelling, gezwel. 
Geswelt, bnw. Eeltig. 

(leswemmen, -swimmen, st. ww. intr. Zwemmen. 
Gesweren, st. ww. tr. Zweren, een eed. 
Geswero, znw. o. Donkere wolk; wolkgevaarte. 


 GESWERT. 

eeswert, -swaert, bnw. Met een zwaard gewapend. 
Geswichtet, deelw. bnw. Opgerold, van de zeilen 
eener molenroede. 

Geswide, znw. vr. Schoonzuster, zwagerin. 

Geswigen, st. ww. — I. Intr. Zwijgen, den 
mond houden. — II. Trans. Verzwijgen. 

Gesw ich, znw o. Stilzwijgen, stilte. 

Geswinde, znw. vr. Snelheid, vaart. 

Geswint, bnw. (oostmnl.). Geweldig groot, bui 

-tengewoon.

Geswoech. Zie gesoech. 

Geswoenen zw. ww. — I. Trans. Verzoenen, 
den vrede herstellen. — II. Intr. Een zoen treffen 
met iemand. 
Geswoent, deelw. bnw. In goede verstandhouding 
met iemand gebracht of zijnde. 
Geswollen, deelw. bnw. Gezwollen; opgeblazen. 

— Geswollenheit. 
Gesworen, -swaren (oostmnl.), deelw. bnw. — I. 
Bnw. i) Beéedigd, gezworen; g. viant, gezworen 
vijand, hij die zich met een eed verbindt om zich 
op iem. te wreken. 2) passief, bezworen. — II. Znw. 
Gesworen, -sworene, -swoorne, een gezworene. 

Gesworenschap, znw. vr. De betrekking van 
gezworene. 

Get, znw. o. Git. 

Getafelt, deelw. bnw. In een register of inhoudsopgave 
vermeld. 
Getafelt, bnw. Geruit. 

Getaken, zw. ww. — I. Trans. i) Aanraken, 
raken. 2) vatten, pakken, in handen krijgen. 3) 
vatten, begrijpen. — II. Intr. i) Raken aan, reiken 
tot. 2) raken aan, zich bevinden dicht bij iem. of 
iets. 

Getacket, -tact, bnw. i) Getakt, takken hebbende; 
van boomen en horens. 2) puntig. 

Getal, -tael, -tel, znw. o. i) Getal, getelde hoeveelheid 
; bi (rechten) getale, ten getale van ; met 
getale, met elkaar; een g. van, een stuk of; g. houden, 
eene bepaalde waarde vertegenwoordigen; zijne 
waarde houden ; boven, buien, uten getale, ontelbaar; 
Bonder g., ontelbaar, oneindig veel, van telbare en 
niet-telbare voorwerpen, ook als bijw. van graad, 
oneindig; oneindig groot, onmetelijk, onbeschrijfelijk. 
2) aantal, tal, van eene onbepaalde hoeveelheid ; int 
getal, in het geheel ; met eene ontkenning, in het 
geheel niemand, niet, niets. 

-getal, bnw. Geteld, gerekend ; in liefgetal, goetgetal, 
ook min juist lief int getal. 

(betalen, zw. ww. tr. Trachten te verkrijgen; 
ook : verwerven. 

(lefah, -tame, bnw. Tam, mak, gedwee. 

Getam, bnw. Betamelijk, fatsoenlijk. 

Getale, bnw. i) Fatsoenlijk, geschikt; ook misschien 
van het uiterlijk, welgevormd ; met een dat., 
geschikt voor. 2) schoon, mooi, met eene zaak als 
ondw. 3) betamelijk, gepast, met het als ondw. 

Getamen, zes. ww. intr. Betamen, passen, voegen 
; wel g., een aangenamen indruk maken. 

Getandeert, bnw. Uitgetand, in de wapenkunde. 

Getant, bnw. Getand, tanden hebbende (als). 

Getappen, zw. ww. tr. Tappen. 

Getassen, zw. ww. tr. Ophoopen. 

Getast, znw. o. Aanraking. 

Getasten, zw. ww. tr. Tasten, aanraken. 

Getauwe. Zie g e t o u w e. 

(betekent, deelw. bnw. Bepaald, duidelijk aangewezen. 
Getekent, -teykent, bnw. Gemerkt, geteekend. 
(}stel, znw. o. -Telling. 
Getelde. Zie getelt.

(netelen, zw. ww. tr. i) Gedaan krijgen, slagen 
in iets ; des raets, den raet g., een plan ten uitvoer 
brengen. 2) Gehengen, doen plaats grijpen. 

Eetel et, bnw. Getakt. 
Getellen, zw. ww. tr. i) Tellen, opsommen. 2) 
vertellen, beschrijven. 

GETIDICH. 

Getelt, -telde, znw. o. i) Tent, legertent. 2) de 
tenten ; sin g. slaen, zijne tenten of legerplaats opslaan. 


Getelt, -tellef, deelw. bnw. i) Gereed, contant 
(geld). 2) geacht, in tel; hoge g., hoog aangeschreven. 
3) gerekend, meegeteld; g. bliven met, geacht 
worden te behooren , tot. 

Geteme, bnw. Hetz. als g e t a m e. 

Getemen, st. ww. intr. i) Passen, voegen, betamen. 
2) passen, deugen voor. 3) zich verwaardigen, 
iets gepast voor zich achten ; iets behaagt aan (God).

Getemmen, zw. ww. tr. Temmen. 

Getemmer. Zie g e t i m m e r. 

Getemperdelike, bijw. Matig, met mate; op 
eene kalme, bezadigde wijze. 

Getempereert, deelw. bnw. Gematigd. 

Getemperen, zw. ww. tr. Bewerken (metaal). 

Getempert, -timpert, deelw. bnw. i) Goed 
gemengd, goed bewerkt, van metalen voorwerpen. 
2) gemengd, vermengd. 3) gematigd ; zacht, zoel; 
lauw. 4) gematigd, bezadigd, kalm, van personen en 
zaken. 

Getempert , bijw. Op de juiste maat, tamelijk. 

Getempertheit, znw. i) Zachtheid, gematigdheid. 
2) de juiste maat. 3) gematigdheid, bezadigdheid, 
kalmte. 

Getempteren, zw. ww. tr. Verzoeken, op de proef 

stellen. 

Getemt, deelw. bnw. Tam, mak. — Getemtheit . 

Gaten, deelw. v. eten; halfgeten; ene getene sjinne, 

eene spin die men doorgeslikt heeft. 

Getenten, znw. vr. mv. De tenten, legerplaats. 

(beterde getert, znw. o. Eene plaats waar veel 
geloopen word

t, drukke weg ; voetgeterde. 

Geteren, zw. ww. tr. Verteren. 

Getermenti]nt, deelw. bnw. Met terpentijn bestreken. 
Getermet, deelw. bnw. Bepaald. 
Gates, znw. o. r) Nooddruft, behoefte; het voor


zien van het noodige, verpleging, verzorging. 2) lust, 
zin, smaak, welbehagen, genoegen. 

Getes, bnw. I) Geschikt, vatbaar; zich overgevende 
aan. 2) geschikt, gepast; overeenkomstig 
iemands aard of aanleg. 3) zich voegende of schikken 
de naar, onderdanig, gedwee. 4) gemeenzaam, 
vriendschappelijk. 5) aangenaam, welgevallig. 

Getesen, zw. ww. als znw. Lust, welbehagen. 
Getessel}joheit, znw. vr. Zorgvuldige behandeling, 
oppassing, verzorging. 
Getessen, zw. ww. intr. Zich voegen, zich schikken 
; gedwee, stil zijn. 
Getesuwet, deelw. bnw. Gerangschikt, in eene 
rij geplaatst; aan de lijn staande, van paarden. 
Getichte, znw. o. Beschuldiging, het ten laste 
gelegde. 

Getide, ytide, znw. o. i) Iedere tijdruimte, kort 
en lang; tijdstip; getij, dag; quaetg. hebben, ongeluk, 
onaangenaamheid.. 2) een bepaalde tijd, een 
gezette tijd ; elc wachte wel sin g., den afgesproken 
tijd ; een op gezette tijden terugkeerend oogenblik; 
verjaardag van het overlijden van een heilige, de 
kerkelijke viering daarvan ; de mis ter nagedachtenis 
van een gestorvene; vgl. ook g e t i d e m e e s t e r; 

jaergetide, kerkelijk feest; de dagelijks wederkeerende 
tijden voor een kerkdienst, biduren ; die seven getiden : 
metten, jbrirne, tercie, sexte, poene, vesjber, en coníblete 
of comblie; gebed, lofzang ; verklw. getidekijn. 3) 
uur. 4) geschikte of juiste tijd, gunstige gelegenheid. 
Getideboec, znw. m. en o. Getijboek, brevier. 

Getidel ^jo, bnw. Tijdelijk, vergankelijk. 

Getidelike, bijw. i) Op zijn tijd, ter rechter tijd; 

op gezette tijden, herhaaldelijk. 2) tijdig, vroegtijdig. 

Getidemeester, znw. m. Beheerder van het 
vaste goed, uit welks opbrengst de mis ter nagedachtenis 
van een gestorvene wordt bekostigd. 

Getiden, zw. ww. intr. Vertrekken, zich begeven; 

ook wederk. 

Getidich, bnw. i) Juist van pas, zooals iets wezen 


GETIDICHEIT. 

moet, goed in zijne soort; gezond, van spijs en 

drank ; g. weder, gunstig weer. 2) vroegtijdig. 
Getidicheit, znw. vr. De juiste, de beste tijd. 
Getien, st. ww. — I. Trans. i) Trekken, van 

trekdieren. 2) trekken, lokken. — II. Intr. Trekken, 

vertrekken. 
Getiene, telw. Tien bij elkaar. 
Getimmer, -lemmer, znw. o. i) Bouwwerk, ge


bouw, al wat gebouwd of getimmerd is; stellage; 

vuurtoren. 2) timmerhout. 
Getimmeren, zw. ww. tr. Bouwen. 
Getimmert, bnw. Eene woning hebbende. 
Getimmerte, znw. o. Hetz. als getimmer. 
Getimpert-heit. Zie getempert, -heit. 
Getinneer1, deelw. bnw. Gekanteeld, term in de 

wapenkunde. 
Getoch, znw. o. i) Het optrekken van een leger. 

2) al wat door trekdieren getrokken wordt. 
Getocht, znw. o. Hetz. als g e t o c h, i). 
Getoe t9 -louft, deelw. bnw. Vertroeteld. 
Getoenaemt, bnw. Gebijnaamd. 
Getoge, -tooch, znw. o. i) Het toonen, aan 

den dag leggen. 7) aanwijzing, beschrijving. 3) van 
hem logen, verschijning. 
Getogen, zw. ww. tr. 1) Toonen, laten zien. 2) 
beschrijven, uiteenzetten. 3) bewijzen, in rechte. 

Getogen, deelw. bnw. i) Opgevoed, geboren ende 
gelogen. 2) welopgevoed, beschaafd. 3) verheven, 
aanzienlijk, machtig. 4) bewerkt. 

Getogenheit, znw. vr. Welopgevoedheid, be


schaafdheid. 
Getogenljc, bnw. Goed gemanierd. 
Getogeni e, bijw. Op eene nette, beschaafde 

wijze. 
Getoget, -toochl, deelw. bnw. Duidelijk, openbaar. 
Getonen, zw. ww. tr. i) Toonen, later. blijken. 

2) beschrijven, duidelijk maken. 3) bewijzen, in rechte. 

Getonget, -tongt, -lend, bnw. Eene tong heb bende 
(als) ; ook van een leeuw op een wapen, met 
uitgestoken tong. 

Getonst, -lunst, znw. o. en vr. Verdrag, verbond; 

huurcontract. 
Getooch. Zie g e t o g e. 
Getoocht, znw. o. Bewijs, in rechte. 

Getoon , znw. o. i) Toom, teugel. 2) tuig, uit


rusting. 
Getoomt, bnw. Met een toom. 
Getoond _ znw. o. Vertooning. 
Getoont, deelw. bnw. Wat in het oog valt, ui 

-terlij k. 
Getoot, bnw. Een tuit hebbende. 
Getorden, deelw. van terden (treden) ; cater nut


ten g., buitensporig. 
Getornet, -tornt, -torent, -lorrel, bnw. Van to


rens voorzien. 
Getornt, deelw. bnw. Vertoornd. 
Getout, -touwet, deelw. bnw. Bereid, geappre


teerd, van laken. 

Getouwe, -lauwe, -louw, znw. o. r.) Ieder werktuig 
of gereedschap, noodig voor een handwerk, 
tuig; weefgetouw, jachtgereedschap, schrijfgerei, 
vischtuig, enz. ; scheepsgereedschap, want; voertuig; 
de geslachtsdeelen. 2) werk, arbeid ; stof. 3) uitrusting, 
tooi. 

Getrachte , znw. o. Listen en lagen. 
Getrahujnt, -trant, deelw. bnw. Doorslepen, 

valsch, verraderlijk. 
Getralie , znw. o. Traliewerk, rasterwerk. 
Getraliet, -íraljt, -traelst, -traelt, bnw. I) Ge


tralied. 2) getralliel laken, gegomd, glimmend laken. 
Getrap, znw. o. Getrappel. 
Getrede, Zie g e t e r d e. 
Getreden, deelw. bijw. Begaan, veel betreden. 
Getreden, st. ww. — I. Trans. Vertreden. — 

II. Intr. Treden; met site of van, zich verwijderen. 
Getrec„ znw. o. i) Het trekken, trans., rukken. 
2) het trekken, intr., het gaan, het ergens langs 
komen. 3) gevolg, legertrein. 

GETUYCH. 213 

Getrecken, st en zw. ww tr. i) Trekken; lokken, 
overhalen. 2) binnen krijgen, opzuigen. 3) als wederk., 
hem g. van, zich onttrekken, ontrukken, 

Getrect, deelw. bnw. Geschetst, in enkele trekken 
aangegeven. 

Getriakelt, bnw. Met tegengif gemengd. 

Getrielt, bnw. Hetz. als g e t r a 1 i e t. 

Getroeken, deelw. z) getrockens (ook ge/reds) 
swerts, met getrokken zwaard. 2) bewerkt; g. gout, 
silver. 
Getronct, -trunct, deelw. bnw. Geknot ; ge/ronde 
boom, geknotte boom, b.v. knotwilg. 

Getroost, deelw. bnw. Vertrouwend, gemoedigd, 
gerust; met een gen., gelaten. — Getroostheit,
Getroosteljj cheit.

Getroosten, zw. ww. — I. Trans. i) Moed 
geven, vertrouwen inspreken ; troosten; iem. te gemoet 
komen, bevrijden van. 2) eene geleden schade, 
goedmaken, herstellen. — II. Wederk. i) Vertrouwen, 
moed hebben of scheppen, gerust zijn. 2) met 
eene bep. (met van, in, ob, om, te), vertrouwen stellen 
in of op, zich verlaten. 3) zich verstouten, den moed 
hebben, durven. 4) tevreden zijn; getroost, bemoedigd 
zijn. 5) zich schikken in, getroost zijn in. 6) 
zijn best doen, zich inspannen. 

Getroostenisse, znw. vr. Versterking, bemoediging 
Getroostich, bnw. Bemoedigd, vertrouwend; 
dapper. — Getroosticheit. 

Getropt, bnw. In een troep, dicht opeen. 

Getros, znw. o. Legertros ; legertrein. 

Getrot, -trod, znw. o. Verzet, vijandige houding. 

Getrout. Zie getrouwet. 

Getrouwe , -trauwe, -Irae, -tree, -tru, bnw. i) 
Eerlijk, oprecht. 2) trouw, getrouw. 3) vertrouwend, 
geloovig. 4) betrouwbaar. 5) in den echt verbonden, 
getrouwd. 

Getrouwe, znw. vr. Trouw. 

Getrouwe , bijw. Op eene trouwe wijze. 

Getrouweheit, getrou-, znw. vr. Trouw. 

Getrouweljjc, bnw. Eerlijk, oprecht, trouw. 

Getrouwelike, getrauwe-, ge/ruwe-, bijw. i) 
Getrouwelijk, getrouw, in oprechtheid. 2) zóó dat 
men van iets Beker is. 3) getrouw, nauwkeurig. 

Getrouwen, -/rauzen, -/ruwen, zw. ww. — I. 
Intr. Gelooven, vertrouwen. 2) enen iet (des) g., 
iemand iets toeschrijven, van hem verwachten. — 

II. Trans. Toevertrouwen. — III. Wederk. r) Hem 
g. te, in, aen, vertrouwen stellen in, zich verlaten 
op. 2) hem des g., iets wagen, ondernemen. 

Getrouwen, znw. o. Vertrouwen. 

Getrouwet, -truuuet, -trout, deeles. bnw. i) g. 
hebben, getrouwd zijn met. 2) wettig, echt, van 
echtelieden en kinderen ; geëcht, gewettigd ; g. bedde, 
huwelijksbed. 

Getrouwich, -irauwick, bnw. i) Oprecht, betrouwbaar. 
2) trouw, getrouw. 3) vertrouwend, geloovig. 


Getrouwicheit, -trauwicheit, znw. vr. i) Trouw, 
2) vertrouwen, betrouwen. 
Getrouwichlike, bijw. Met trouw. 

Getrouwinge, znw. vr. Vertrouwen. 

Getru, -helt. Zie getrouwe, -heit. 

Getruc, -truckan. Hetz. als g e t r e c, -t r e c k en. 

letten, bnw. Gitten, van git. 

Getuge, -touch, -tuych, znw. o. Getuigenis; ver 

rechte.-klaring in 

Getuge, -lunch, znw. m. Getuige. 

Getugen, zw. ww. — I. Intr. Getuige zijn, eene 
verklaring in rechte afleggen. -- II. Trans. i) Getuigen, 
verklaren. 2) bijbrengen, kunnen dragen, 
eene geldelijke bijdrage. 

Getugenare, znw. m. Getuige. 
Getugenisse, getuuch-, getuych-, znw. vr. Getuigenis, 
getuigenverklaring; getuigenverhoor ; schepenkennis, 
getuigenis van schepen. 

Getuger, -ere, znw. m. Getuige. 

Getuych. Zie getuge en getuuch. 


216 GETUC. 

Getut, znw. o. Gevolg, trein, tros. 
Getunen, zw. ww. tr. Omheinen. 
Getunst. Zie getonst. 
Geturbeert, deelw. bnw. In de war, beroerd. 
Geturbelt, deelw. bnw. Troebel. 
Getnnch. Zie g e t u g e. 
Getuuch, -tuych, -luge, znw. o. i) Een stuk goed, 


stof. 2) gereedschap; de mannelijke geslachtsdeelen 
(ook manlike geluychnisse). 3) al wat tot iemands 
uitrusting behoort. 4) uitgeruste schaar. 

Getuucht, -luycht, bnw. Van het noodige voorzien, 
uitgerust. 
Getuunt, -luynl, deelw. bnw. Omheind ; met 

teenen bekleed, van wanden. 
Getuunt, -luynt, bnw. Een erf hebbende. 
Getuunte, -luynie, -toente, znw. o. Heining; om


heining, borstwering. 
Getuut, znw. o. i) Getoet, het blazen op een 

blaasinstrument. 2) geschal, geraas. 
Getwaelve, telw. Twaalf bij elkaar. 
Getwede, -tweede, deelw. bnw. ; g. broeder, -sus-

Ier, halfbroeder, -zuster. 
Getwee, telw. Twee bij elkaar. 
Getweernt. Zie t w e r n e n. 

etwige, znw. o. Loof, twijgen. 
Getwist, deelw. bnw. Gescheiden, afzonderlijk. 
Getwiget, bnw. Getakt. 

Getwintige, telw. Twintig bij elkaar. 
( etwivelen, -twifelen, zw. ww. intr. Twijfelen. 
Geule, geul, guelle, znw. vr. Geul, groeve, kil; 

gat in een dijk.
(leur. Zie gore. 
Gejlseert, -huseert, deelw. bnw. i) Gewoon, ge


bruikelijk. 2) gewoon, gewend. 
Ge-uten, zw. ww. tr. Uitdooven, blusschen. 
Gevader,. -ere, znw. m. i) Peetvader, doopvader. 

2) peetemoes, doophefster. 3) vriend, vriendin, ka


meraad; verklw. gevaerken, vrindje (r6de eeuw). 
Gevaderlinc (gevaer-). Zie g e v e d d e r 1 i n c. 
Gevaderschap, znw. vr. i) Peetschap. 2) peet. 
Gevadersche, znw. vr. Doopmoeder. 
Gevaecht, deelw. bnw. Zuiver, rein. 
Gevaen, st. ww tr. i) Vangen, in handen krj


gen. a) omarmen. 

Gevaen, gevangen, deelw. van vaen ; g. voeren, 
nemen, leggen e. a. ; g. houden, omklemd houden; 
gevangen bant, gevangenschap ; als znw., gevane, 
gevangene, gevangen, gevangene, gevangenen. 

Gevaer. Zie gevader. 
Gevaerde, -verde, -veerde, znw. vr. Arglistigheid, 
kwade trouw. 
Gevaerde, -verde, -veerde, znw. m. Tochtgenoot, 
reisgezel. 

Gevaerde, -eerde, -narde, -veerde, znw. o. en 
vr. — I. Van varen, „gaan". i) Tocht, reis, weg. 
2) wijze van gaan, gang. 3) gezelschap, geleide; in 
enes g. sin, iem. geleiden ; iemands gezelschap, gezellen, 
volgelingen. 4) vijandelijke ontmoeting, treffen, 

gevecht, twist. — II. Van varen, „handelen." i) 
Werktuig, gereedschap, toerusting. 2) wijze van doen, 
leefwijze; uiterlijke wijze van doen, manieren; gebaar, 
misbaar. 3) bezigheid, taak; moeilijke taak. 
4) gesteldheid, toestand. 5) drukte, beweging. 6) feit 
of daad die de aandacht trekt, die vreemd is. 7) eene 
wonderlijke verschijning, een vreemd ding. — III. 
Van gevaren, „wedervaren". Het met iem. voorgevallene, 
lotgevallen, geschiedenis. 

Gevaerdich, bnw. Geneigd, gereed. — Gevaerdicheit. 


Gevaerkjjn. Zie g e v a d e r. 
Gevaerlinc. Zie g e v e d d e r l i n c. 
Gevaernisse, znw. Hetz. als g e v a e r d e, III. 
Gevaerschap. Zie g e v a d e r s c h a p. 
Gevaerwet. Zie g e v a r u w e t. 
Gevaescht, bnw. Met een rechter schuimbalk 


(wapenk.). 
Gevaest, bnw. Met franje bezet of omzoomd. 
Gevagen, zw. ww. tr. Afvegen, schoonvegen. 

GEVEERSTEN. 

Gevac, znw. o. Vak, stuk; een deel dat met geweld 
van het lichaam is geslagen. 

Geval , znw. o. i) Slachting; g. doen, eene slachting 
aanrichten. 2) lot, lotsbeschikking; geluk, voorspoed 
; ongeluk, tegenspoed ; kans, uitzicht op. 3) 
toeval; noodlottig toeval. 4) geval, toedracht eener 
zaak. 5) toevallige baten, emolumenten, verval. 

Gevallen, st. ww. intr. i) Vallen; vervallen, van 
een termijn. 2) voorvallen, gebeuren ; laten g., laten 
loopen; het geviel dal, omschrijving van het volgende 
ww. ; het g. dal hi quame in Moriane, vroeger 
was hij eens in Moorenland geweest ; gevielt 
dal ic voere, ingeval ik ging. 3) met een dat., iem. 
gebeuren ; te beurt vallen, overkomen. 4) mi gevallet, 
ik doe, bega. 5) voorvallen, zich voordoen. 6) uitvallen, 
afloopen. 7) aangenaam zijn, bevallen ; als 
znw. welgevallen, wil. 

Gevallen, deeles, bnw. Op het invallen staande. 

Gevallich, -vellick, bnw. i) Geschikt, gepast. 
2) door het geluk begunstigd. 3) toevallig. 4) aangenaam, 
bevallig, welgevallig. 

Gevallike, bijw. Bij geval, toevallig. 
Gevalsch , znw. o. Valschheid, bedrog. 
Gevalscht, deelw. bnw. Vervalscht, slecht, an 

levensmiddelen. 
Gevange, znw. o. Gevangenis. 
Gevangen. Zie g e v a e n. 
GFevangenisse, gevanc-, gevenke-, gevenc-, znw. 

vr. i) Gevangenschap. 2) gevangenis. 3) het gevan


gene, jachtbuit. 
Gevangenhuus, znw. o. Gevangenis. 
Gevanc, znw. o. Jachtbuit. 
Gevanc, znw. m. (?). Vang van een molen. 
Gevankelike, gevanc-, gevenc-, bijw. In gevan


genschap, in de gevangenis. 
Gevancnisse. Zie gevangenisse. 
Gevaren, st. ww. — I. Intr. i) Gaan, reizen; 

g. Jegen enen, te gemoet gaan; ook vijandelijk. 2) 
varen. 3) varen, het hebben, het maken. 4) handelen, 
te werk gaan. — II. Onpers. Het gaat, de zaken 
nemen een zekeren loop. Vgl. g e v a e r d e, III. 
Gevaren, znw. o. Wedervaren, lotgevallen. 
Gevaren, deelw. i) G. tomen, komen aanrijden. 

2) hel is g., het staat geschapen, de toestand is. 
Gevarenisse. Zie gevaernisse. 
Gevarieert, deelw. bnw. Van verschillende 

kleuren. 

Gevaruwen, -vaerwen, -verwen, zw. ww. — I. 

Trans. Verven, kleuren. — II. Intr. Eene bepaalde 
kleur aannemen of krijgen. 
Gevaruwet, -vaerwet, -verwet, deelw. bnw. Ge


kleurd, ook van de gelaatskleur. 
Gevasten, zw. ww. intr. Vasten. 
Gevaten, zw. ww. tr. Bevatten, omvatten, om


vangen.
Geve. Zie gave. 
Geve, znw. vr. ; te geve(n), te geef, voor niet. 
Gevechte, -vickle, -vecht, znw. o. i) Gevecht, 

vechtpartij; strijd; oorlog; sender g., in der minne; 

g. dragen, houden jegen, strijd voeren tegen. 2) onaangename 
toestand. 
Gevechten , zw. ww. intr. Vechten, strijd leveren. 
Gevechtsel, -vexel, znw. o. Vechtpartij. 
Gevedderlinc, gevader-, gevaer-, znw. m. i) 

Neef. 2) doopvader, -moeder. 
Geved e, znw. vr. ; enen g. doen, iem. als vijand 

behandelen. 
Gevedere, -veder, znw. o. Gevederte. 
Gevederen, zw. ww. intr. Veeren krijgen. 
Gevedert, bnw. Gevederd ; gevleugeld. 
Gevedet, deelw. bnw. In veete of vijandschap 

zijnde; gehaat. 
(levee, bnw. i) Iem. hatende, vijandig gezind 
jegens. 2) gehaat bij. 3) onderling vijandig. 
Geveecht, deelw. Vernietigd ; eig.: aan den dood 

gewijd (oostmnl.). 
Geveerde, -veert. Zie g e v a e r d e. 
Geveersten. Zie geversten. 


GEVEINSEN. 

Geveinsen enz. Zie g e v e n s e n. 
Gevel, znw. m. en o. i) Gevel. 2) nok van een 


huis. 3) Rondboog boven een venster. 
Gevelde, znw. o. Veld. 
Gevelgelt, znw. o. Premie op het bouwen van 

een steenen gevel aan een nieuw huis. 

Gevellen, zw. ww. tr. i) Vellen, nederwerpen; 
iem. in het zand doen bijten; iets omverhalen. 2) 
iem. ten val brengen, tot zonde verleiden. 3) een 
einde aan iets maken. 

Geven , st. ww. — I. Trans. i) Geven, schenken; 
giften, aalmoezen, geschenken geven ; mild zijn (zonder 
uitgedrukt object); ten huwelijk geven; geven, 
opgeven, overgeven ; toekennen ; enen iet gewonnen, 
verloren geven, eigenlijk van den rechter ; iemand 
eene zaak toewijzen, ontzeggen ; enen iet gewonnen 
geven, ook : iem gelijk geven ; vergunnen, toestaan; 
toebrengen, eene wond, den doodsteek enz., ook met 
uitlating van slage; toevoegen, scheldwoorden; geven, 
betalen ; recht g. ende nemen : a) in rechte optreden; 
b) zijn lot afwachten ; geven, de beschikking over iemand 
of iets. 2) geven om, waarde hechten aan, zich bekommeren 
om. 3) van zich geven, enen lach, sanc, 
een zuchten g. ; ordel g., eene conclusie nemen, in 
rechte; met eene levenlooze zaak als subj., doen: 
enen val, spronc geven. 4) ingeven, doen denken, 
met herle, sin als ondw. ; ini gevet hieraf min waen, 
ik houd mij overtuigd ; lust, neiging, gevoelen. 5) 
eene zekere richting geven, richten ; sine sinne g. te, 
er toe zetten. 6) brengen, voeren; enen Ier erden g. 
7) medebrengen, overeenkomen met ; also lange als 
die tit geeft (nl. het) : recht gaeft, het was gewoonte. 
8) zijn ; alst geeft tit, als het tijd is; het geeft maniere, 
het is gepast. 9) hebben ; liet gevet mi wonder, 
vremde, het geeft mij vreemd, verwondert mij. lo) 
toeschrijven aan ; iet sijnre crancheit g. ; toepassen 
op; een wort van Paulus op enen g. mogen. i i) die 
vlucht g., de vlucht nemen. — II. Wederk. I) Zich 
geven, zich opofferen. 2) zich overgeven; hem gevangen 
g. 3) verklaren dat men is, met een praedieaat, 
hem sehuldich g. 4) zich begeven; hem g. op 
die vaert. 5) zich zetten tot, zich wijden aan. 6) zich 
gedragen, zich betoonen, met een praed. ; hem enen 
dienstelic geven. — III. Intr. Baten, nuttig zijn. 

Geven, znw. o. Gift, geschenk. 
Gevonden. Zie gevinden. 
Gevenijnt, gefeniint, deelw. bnw. i) Vergiftig. 
2) giftig, venijnig. 
Gevenineert, bnw. Vergiftig. 

Geveninen, zw. ww. tr. Vergiftigen. 
Gevencnisse e. a. Zie g e v a n c n i s s e. 
Gevens, -veins, znw. o. Veinzerij, onware voor


stelling. 
Gevensdelike, gevenstlike, bijw. Onoprecht, ge


veinsd. 
Gevensdicheit. Hetz. als g e v e n s t h e i t. 
Gevensen, -veinsen, -veisen, zw. ww. — I. Trans. 

Verzinnen, uitdenken. — II. Wederk. Veinzen, zich 

vermommen. 
Gevensicheit. Hetz. als g e v e n s t h e i t. 
Gevenst, deelw. bnw. — I. Van vensen. i) Ver


dicht, verzonnen. 2) voorgewend, gehuicheld, valsch. 

— II. Van hem vensen. Geveinsd, huichelachtig, 
valsch. 
Gevenstert , bnw. Met vensters. 
Gevenstheit, -veinst-, -veist-, znw. vr. Geveinsd


heid, onoprechtheid. 
Gevenstschap, geveinst-, znw. vr. Hetzelfde. 
Gevers gevere, znw. m. Gever, uitdeeler ; vr. 

(vlaamsch) geverige. 
Geverde. Zie g e v a e r d e. 
Geversten, -veersten, zw. ww. — I. Intr. Uit


stel geven (aan). -- II. Trans. Uitstellen. 
Geveruwet -verwet. Zie g e v a r u w e t. 
Geverwen. Zie g e v a r u w e n. 
Gevest deelw. bnw. i) Vast, sterk. 2) vast, ver


bonden aan ééne plaats; geveste sterren. 3) gehecht, 
verkleefd ; geworteld in. 

GEVOECH. 217 

Gevest, znw. o. i) Versterkte plaats. 2) verbond, 
verdrag. 

Gevesten, zw. ww. — I. Trans. i) Vastmaken, 
vestigen, ook den blik. 2) vastmaken, sluiten, een 
verbond. 3) hechten, boeien; enen minnare an hare 

g. — II. Intr. Zich hechten aan; zich vastklampen 
aan, vat op iem. krijgen. 
Gevesticht, deelw. bnw. i) Sterk, versterkt, van 
steden. 2) geworteld (in). — Gevestichtheit, -vesticheit. 


Gevestigen, zw. ww. tr. Vastmaken, versterken. 

Gevetert, deelw. bnw. Geboeid. 

Gevettet, -vet, deelw. bnw. Gevet, met vet ingesmeerd. 


Gevexel. Zie gevechtsel. 

Geviande(n), znw. m. mv. Vijanden van elkander. 

Gevieren, zw. ww. tr. Iets laten loopen, vrede 
hebben met iets. 

Gevierendeelt, deelw. bnw. Gevierendeeld. 

Gevierhoect, bnw. Vierhoekig; ook gevierhornect. 

Geviercant, bnw. Vierkant. 

Geviert. Zie g e v u u r t. 

Gevijit, deelw. bnw. Gevijld, glad gemaakt. 

Gevilen, zw. ww. tr. Vijlen. 

Geviltet, -vilt, deelw. bnw. i) Met vilt bekleed. 2) 
gefiltreerd. 
Gevimmet, -vimt, bnw. Aren hebbende. 
Gevinden, -vendee, st. ww. tr. I) Vinden; krij 

2) terugvinden, -krijgen. 3) bevinden; tot het-gen.
besluit komen. 4) ontdekken, te weten komen. 5) 
vinden, uitvinden. 

Geviuge, znw. vr. Het geven of schenken. 

Geviseren, -ieren, zw. ww tr. i) Uitdenken, 
verzinnen, zich voorstellen; onder woorden brengen, 
beschrijven; in beeld brengen. 2) overleggen, beramen. 

Geviseert, -iert, deelw. bnw. i) Uitgedacht, 
verzonnen. 2) goed overlegd; geschikt. 3) beschikt, 
voorbeschikt. 

Gevitten, zw. ww. tr. Klaar maken, in orde 
brengen; duidelijk maken. 

Gevlechtsel, znw. o. Vlechtwerk. 

Gevleescht, bnw. Vleezig; als deelw., ontvleescht, 
verwond. 

Gevlegelí. Zie v 1 a e n. 

Gevlect, bnw. Gevlekt, gespikkeld. 

Gevliegen, st. ww. intr. Vliegen. 

Gevlien, st. ww. tr. Vluchten, ontkomen. 

Gevlieten, zw. ww. intr. Vloeien ; voortvloeien, 
voortkomen. 
Gevioch, -vluch, bnw. Vlug, levendig. 
Gevloeyen, zw. ww. intr. Vloeien. 
Gevloe t, deelw. ; het is g., het is vloed. 
Gevloeken, -vloken, zw. (en st.) Ww. tr. Ver


vloeken. 

Gevloect, deelw. bnw. Vervloekt. 

Geeloen. Zie v 1 i e n. 

Gevloert, Hoert, bnw. Gevloerd ; gevloert estric, 

vloersteen, vloer. 

Gevlogelt, bnw. Gevleugeld. 

Gevluchtich, bnw. Voortvluchtig. 

Gevoech, -vouch, -vuech, znw. o. — I. Van gevoegen. 
i) Span, verbinding. 2) gewricht, 3) samenloop, 
-werking. — II. Van voegen. I) Wat iemand 
voegt of past, benoodigdheden, levensbehoeften; enen 
(dat.) g. doen, iem. van het noodige voorzien. 2) 
(natuurlijke) behoefte ; sin g. doen. 3) voordeel, nut. 4) 
plicht, taak. 5) wat iem. past of voegt, wil, wensch, iet 
es min g., het is juist wat ik noodig heb of verlang; 
het is een kolfje naar mijne hand ; sin g. hebben, 
zijn wensch vervuld zien ; sin g. doen, doen wat 
men wil ; ook : vleeschelij ke gemeenschap hebben; 
naer enes g., overeenkomstig zijn verlangen ; ook 
als bnw., voordeelig, gunstig. 6) zijn genoegen, volop, 
bekomst. 7) de juiste maat, juiste wijze; Ie gevoege: 
a) op eene gepaste wijze. b) op eene voor iemand 
anders passende wijze ; met g., gevoege ; bi, int gevoege, 
gepast, gevoeglijk; int gevoech: a) naar behooren. 
b) op de juiste maat, genoeg. c) op de 


2 r8 GEVOECH. 

juiste wijze. d) gemiddeld, ongeveer. 8) goede hoedanigheid, 
al wat iem. goed staat of hem aanbeveelt; 
van kleederen, sieraad. 9) (goede) toestand. io) gepaste 
wijze van doen, rechtvaardigheid, billijkheid. 

i) minnelijke schikking, met gevoege gáen aen enen, 
met iem. in eene schikking treden; middeling, schikking; 
middelweg, 

Gevoech, -vouch, bnw. i) Voegzaam, buigzaam; 
meegaande, plooibaar. 2) voegzaam, gepast, betamelijk. 
3) geschikt, zooals iets wezen moet. 4) middelbaar, 
juist in de maat zijnde. 5) aangenaam, iem. 
naar den zin. 6) in overeenstemming met. 7) gevoegd 
in, gegrond in, verbonden aan. 

Gfevoechljc, gevouch-, gevueck-, bnw. i) Behoorlijk, 
betamelijk. 2) geschikt, bekwaam. 3) geschikt, 
gunstig. 4) welwillend, inschikkelijk. 5) tamelijk, 
schappelijk. 

Gevoechljjcheit, gevoege-, znw. vr. i) Geschiktheid, 
betamelijkheid. 2) evenredigheid, overeenstemming. 
3) mv., aangenaamheden des levens. 
Gevoechlike, gevouck-, gevuech-, bijw. i) Op 
eene betamelijke wijze. 2) op eene geschikte, passende 
wijze. 

Gevoechnisse, znw. vr. Voeg, verbinding. 

Gevoechsam, bnw. i) Inschikkelijk, voegzaam. 
2) aangenaam, welgevallig; ook gevoechsamich. — 

Uevoochsamheit. 

Gevoecht. Hetz. als gevoech en gevoechte. 

Gevoechte, -vouchte, -voecht, znw. vr. en o. i) 
Wensch, begeerte; genoegen, zinnelijke lust, sine g. 
driven met. 2) wijze, manier, voege. 3) de juiste 
maat ; int g. 4) enen g. doen, iein. van het noodige 
voorzien. 5) instelling, schikking; ruzie es ene nootsakelike 
gevouchte. 

Gevoechtheit, znw. vr. Verbondenheid, nauwe 
band. 

Gevoeden, -vueden, zw. ww. tr. Den kost geven 
aan ; wederk., den kost winnen ; eene lamp, van olie 
voorzien. 

Gevoedert, deelw. bnw. Gevoerd, van kleederen; 
met bonten g., uitgedost. 

Gevoege, -vouge, -voge, -vuege, znw. vr. en o. 
I) De juiste maat; int gevoege. 2) goede hoedanigheid. 
3) billijkheid, het handelen naar omstandigheden. 
4) minnelijke schikking. 5) wijze, manier, voege. 

Gevoege, -voge, -vuege, bnw. i) Voegzaam, gepast. 
2) gedwee, voegzaam. 

Gevoegen, -vougen, -vuegen, zw. ww. — I. Trans. 
r) Voegen, schikken, ordenen. 2) schikken, regelen, 
met het als obj. 3) vereenigen, verbinden. -- II. 
Wederk. i) Zich voegen, zich schikken in of naar 
iets. 2) zich voegen bij of onder ie-m. 3) zich zetten 
tot. 4) zich vereenigen, ook vleeschelijk. — III. Intr. 
i) Schikken, gelegen komen. 2) betamen, passen. 3) 
aanstaan, behagen. 

fl evoegen, znw. o. i) Behagen, lust, zin. 2) over


eenstemming. 

Devoe Inge, znw. vr. Instemming. 

Gevoel, znw. o. Gewaarwording. 

Gevoelen, -vuelen, zw. ww. tr. i) Gevoelen; 

Gods g., Gods nabijheid gevoelen. 2) bemerken, gewaarworden. 
3) meenen, denken. 

Gevoelen, znw. o. i) Gevoel, als zintuig. 2) gevoel, 
als zetel der gewaarwordingen. 3) het gevoeld 
worden. 4) meening, denkwijze ; ongelike gevoelen. 

Gevoelich, bnw. i) Gevoel hebbende. 2) teder, 
liefderijk. — t+evoelicheit. 

Gevoelijo, -voelloc, bnw. i) Voelbaar, merkbaar. 
2) gevoelig, innig; voor indrukken vatbaar. 3) onder 
den indruk van iets, aangedaan. — Gevoelijoheit.

Gevoelnisse, znw. vr. Gevoel, vatbaarheid voor 
indrukken. 
Gevoelsam, bnw. Vatbaar voor(goede) indrukken; 

g. der waerheit. 
Gevoelte, znw. vr. Gevoel, hetgeen iem. gevoelt. 
Gevoere, -voer, znw. o. i) Handelwijze, wijze 
van doen. 2) gevoeg ; sin g. doen. 
toevoeren, -vueren, zw. ww. — I. Trans. Voeren, 

GEVRIENDET. 

geleiden ; meenemen. — II. Wederk. Zich redden. 
Gevoers, -voersen (wvla.). Hetz. als ge v o e r e, 

-voeren. 
Gevoort. I-Ietz. als gevoedert. 
GFevoet, bnw. Voeten hebbende (als). 
Gevoet, -voedet, deelw. bnw. ; wel g., krachtig, 

flink en gezond van lichaam. 
Gevogelte, -vugelle, -vockelte, znw. o. i) Gevogelte. 
2) vruchtbeginsel in het ei. 

Gevolch, -volge, znw. o. i) Gevolg, volgelingen. 
2) het met een ambacht verbonden rechtsgebied. 3) 
het met iemand eens, van hetzelfde gevoelen zijn; 
overeenstemming, minnelijke schikking ; dat meesteg., 
meerderheid van stemmen ; dat volle g., eenparigheid 
; met vollen, metten meesten gevolge ; met g., 
met toestemming. 4) uitvoering; enen g. doen van, 
zich kwijten van een plicht jegens iem. 

Gevolchlijc, -volgeljc, bnw. i) Eenstemmig met, 
iemands partij kiezende ; g. sin eenre soepen, zich 
verklaren voor een zoen. 2) behulpzaam, onderdanig. 

Gevolchnisse, znw. vr. i) Toestemming, instem


ming. 2) hulp, bijstand. 3) nakomelingschap. 
Gevolchsaln, bnw. Gehoorzaam, onderdanig. 
Gevolgen, zw. ww. tr. i) Volgen. 2) navolgen. 

3) opvolgen, luisteren naar. 4) toejuichen. 
Gevolger , znw. m. Nalooper, hoerenlooper. 
flevolgich, bnw. z) Volgende, luisterende of han


delende naar; worde dier hi hein genoech g. was, 
waarop hij hem het antwoord niet schuldig bleef. 
2) eenstemmig, instemming betuigende. 3) behulpzaam 
onderdanig. 

Gevolginge, znw. vr. Instemming, toejuiching. 
Gevolet, bnw. Inwoners hebbende, bevolkt. 
Gevolt, -vollet, deeles. bnw. Gevold, van laken. 

Gevonnissen, zw. ww. tr. Vonnissen. 
Gevorderen, zw. ww. — I. Trans. Bevorderen. 

— II. Intr. Vorderen, vooruitkomen. 
Gfevorehovet, bnw. i) Een voorhoofd hebbende 
(als). 2) een (bepaald) front aan zijne woning hebbende. 
Gevorenoemet, deelw. bnw. Voornoemd. 
Gevorket, -vorct, bnw. Zich in takken verdee


lende. 
Gevormen, zw. ww. tr. Vormen. 
Gevormt, bnw. Gevormd, een bepaalden vorm 

hebbende. 
Gevormtheit, znw. vr. Vorm, gedaante. 
Gevorschen , zw. ww. tr. Uitvorschen. 
Govort , deelw. bnw. Verrot. — Gevortheit. 
Gevoede, -vout (?), znw. o. Vouw; schikking, 

regeling. 
Gevoeden, deelw. bnw. i) Gevouwen. 2) uitge


dost, opgeschikt. 
Gevonden, -vouwen, st. ww. tr. Plooien. 
Gevrach, znw. o. ; g. doen, navraag doen ; om 


vraag doen. 
Gevragen, zw. ww. tr. Vragen. 
tevreden, -vreën, zes. ww. — I. Trans. Be


middelen; (een twist) bijleggen. — II. Intr. Zich 
verzoenen. 

Gevredet, -vreet, -vreit, deelw. bnw. r) Tevreden 
gesteld, voldaan. 2) rustig, kalm; met een gen., 
gerust op, zeker van. 

Gevredet, deelw. bnw. Omheind, afgesloten. 
Gevredieh, bnw. Vredig, vreedzaam. 

GFevreesehen, -vreischen, zw. en st. ww. tr. i) 
Vragen, vernemen (naar). 2) vernemen, te weten 
komen. 3) opsporen. 4) trachten te verkrijgen. 

Gevreest, -vreset, deelw. bnw. i) In gevaar ver keerende. 
2) bevreesd, benauwd ; beducht; het is g., 
er is gevaar. 

Gevreet. Zie g e v r e d e t. 
Gevriën, -vriden, zw. ww. tr. Bevrijden, vrijmaken. 
Gevriën7 zw. ww. tr. Vrijen naar, voor zich 
winnen (man of vrouw). 
Gevriende(n), znw. in. mv. Vrienden van elkaar. 

Gevriendet, deelw. bnw. Bevriend, verbonden; 
ook gevrient. 


GEVRIJT. 

Gevrijt, deelw. bnw. In vrijheid gesteld; vrij. 
Gevroeden, -vroen, zw. ww. — I. Trans. Begrijpen, 
bevroeden; als znw., meening, inzicht. — 

II. Intr. Verstand, inzicht hebben. — III. Wederk. 
Verstand hebben (van). 
Gevromen, zw. ww. intr. Baten, voordeelig zijn. 
Gevrouwen, zw. ww. tr. ; hem g., zich verheu


gen (oostmnl.). 

Gevrosen, deelw.; het was g., het vroor. 
Gevrucht, bnw. Vruchtdragend. 
Gevuchelte. Zie gevogelte. 
Gevuech enz. Zie g e v o e c h. 
Gevneren. Zie g e v o e r e n. 
Gevuert. Zie g e v u u r t. 
Gevullen, zw. ww. tr. Vullen. 
Gevuurt, -viert, bnw. Vurig. 


Gevuurt, deeles. bnw. Gesneden, ontmand. 
Gevuust, bnw. In de vuist hebbende. 
Gewach, znw. o. Melding, gewag; g., een g. 

doen, gewagen ; zeggen, spreken (van) ; g. ma/een; 

g. koren, melding hooren maken, hooren spreken 
over. 
Gewach, znw. o. i) Nood, druk, hetgeen op iem. 
drukt (weegt). 2) beweging.
Gewachten, zw. ww. — I. Trans. i) Bewaken, 
behoeden. 2) bespieden, beloeren. 3) wachten, afwachten. 
— II. Wederk. I) Zich hoeden, wachten 
(voor). 2) zich onthouden van, iets nalaten, vooral 
met eene ontkenning. 

Gewade, znw. o. Ondiepte, voor schepen gevaarlijke 
plaats ; gevaarlijk water. 
Gewaden, st ww. intr. Vloeien, van bloed uit 

wonden. 
Gewaeyen, -wayen, z yv. ww. intr. Waaien. 
Gewaent, deelw. bnw. Denkbeeldig. 
Gewaer. Zie g e w a r e. 
Gewaer, -weer, -ware, bnw. Waar, oprecht, echt, 

betrouwbaar; trouw (aan).
Gewaerachtich, gewar-, bnw. Hetz. ; als bijw., 
werkelijk, waarachtig.

Gewaerachticheit, gewair-, znw. vr. Oprecht


heid, waarheidsliefde. 
Gewaerde (-bode). Zie g e w a e r t. 

(*ewaerden. Zie gewerden en gewoorden. 
Gewaerheit, znw. vr. Waarheid. 
Gewaerlj]c, bnw. Waarachtig, waar. 
Gewaerlike, gezever-, gewair-, bijw. i) Waarlijk, 


zekerlijk ; also g. als, zoo waarachtig als ; geweer11/
eer dinc, inderdaad, in waarheid. 2) naar waar 

oprechtheid. -heid; in 
Gewaernisse, znw. vr. Waarborg, zekerheid.
Giewaersam, znw. Verblijfplaats (oostmnl.). 

Gewaert, -weert, -wairt, -wart, deelw. bnw. --

I. Van personen. i) Van eene behoorlijke instructie 
voorzien, wettig erkend ; gewaerde bode, gemachtigde 
; g. rechter, wettig rechter, met eene bepaalde 
volmacht voorzien ; gewaerde cnahe, gerechtsbode ; g.
sin, gevolmachtigd zijn, met een gen., tot iets gerechtigd 
zijn. 2) verzekerd, rustig ; des g. sin, van 
iets verzekerd zijn, waarborgen voor iets ontvangen 
hebbende ; van iets overtuigd zijn; enen g. houden, 
iem. vrij houden, laten; van een plicht ontslagen 
achten, zich voldaan rekenen ; hem g. houden, zich 
tevreden stellen, volstaan met; enen g. laten, hou den, 
doen, iem. te zijnen opzichte ontslagen achten, 
met iets genoegen nemen. -- II. Van zaken. Veilig, 
zeker; gewaerde bant, veiligheid ; in g. hant stellen, 
leggen, waarborgen. 
Gewaert, bnw. Mark- of weidegerechtigdheid 
hebbende. 

Oewaet, -wade, znw. o. i) Kleed, kleeding ; loof 
van boomen. 2) ingewand ; geslachtsdeelen. 3) koopwaar. 


Gewa$eert, deelw. bnw. Een koksterm ; gewafleerde 
softten (?). 

Gewagen, st. en zw. ww. intr. en tr. (met een 
gen. of acc., en met van). Gewag maken, vermelden 
; met eene zaak als ondw., vermelden, inhouden; 

GEWASSEN. 219. 

Bonder g., zonder dat er een woord gesproken wordt; 
als znw., melding; bespreking. 

Gewagen, zw. ww. tr. i) Wagen, ondernemen. 
2) wagen, in de waagschaal stellen; kans loopen iets 
onwelkoms te ondervinden. 

Gewaken, st. en zw. ww. intr. Waken, wakker 

blijven. 
Gewalden, -walt. Zie g e w o u d e n, -w o u t. 
( ewan, znw. o. Ongelukkig geval. 
Gewande, znw. vr. i) Landgoed, boerderij. 2) 

goede gesteldheid, voorraad, rijkdom. 

Gewandelen, zw. ww. — I. Intr. i) Wandelen, 
gaan; omgaan (met). 2) aanwezig zijn, van eene 
zaak. — II. Trans. Veranderen. 

Gewanderen . Hetz. als gewande 1 e n. 
Gewanderich, -drich, bnw. Buigzaam, mee 

-gaande. 
Gewanen, zw. ww. tr. Meenen, gelooven. 
Gewanc, znw. o. Twijfel, onzekerheid. 
Gewant, ywant (vlaamsch), znw. o. i) Stof; klee


derstof. 2) kleeding; wapenrusting. 3) al wat men 
voor een bepaald doel noodig heeft ; want, scheepstuig. 
4) koopwaren ; de lading van een schip, de 
uitrusting der passagiers. 5) ' ingewand ; geslachtsdeelen. 


Gewanthnns, znw. o. Lakenhal. 
Gewantliede, znw. m. Zij die lakens of stoffen 
verkoopen. 
Gewantmaker, znw. m. Lakenwever. 

Gewantsnider, znw. m. Laken(ver)kooper. 
Gewapen, bnw. Gewapend; als znw. gewapende. 
(bewapenen, zw. ww. tr. Wapenen. 
Gewapent, deelw. bnw. Gewapend ; (met) gewa


^ender bant; als znw., gewapende. 

(beware, -weer, -war, -zeer, bnw. i) Oplettend, 
opmerkzaam ; met den dat., hulpvaardig, voorkomend. 
2) levendig, wakker. 3) spoedig gereed, voortvarend; 
met jegen, voorbereid op. 4) met werden, opmerken, 
bemerken, waarnemen. 

Geware, bnw. Verzekerd (van). Hetzelfde als 
gewaert, 2). 

Geware, -waer, znw. vr. ; g. nemen: a) ergens 
op letten. b) zorg dragen voor. c) van de gelegenheid 
gebruik maken. 

Geware, -were, znw. m. Waarborg, hij die tot 

vrijwaring verplicht is. 
(bewaren, zw• ww. tr. Ontwaren, opmerken. 
(bewaren -weren, zw. ww. tr. i) Vrijwaren, 

waarborgen.,2) toestaan, verleenen. 3) tot stand, ten 
uitvoer brengen. 
Gewaren -weren, zw. ww. intr. Voortduren, 
blijven bestaan. 
Gewarent, deelw. bnw. ; gewarende hant, veilig


heid. 
(*ewarachtich. Zie g e w a e r a c h t i c h. 
Gewarich, bnw. I. Van personen. r) Waarach


tig, waar, echt. 2) oprecht, betrouwbaar. 3) echt, 
wettig ; gewarich bode, hetz. als g e w a e r t b o d e. 

— II. Van zaken. r) Echt, zuiver; in rechte erkend. 
2) geloofwaardig, betrouwbaar. 
Gewarich, bnw. Opmerkzaam; met den gen., 
voorbereid op. 
Gewarich, werich, bnw. Duurzaam, stevig.
Gewaricheit, znw. vr. i) Waarachtigheid. 2) 

oprechtheid, trouw.
Gewarichlike, bijw. Waarlijk, in waarheid ; also 

g. als, zoo waarachtig als. 
Gewarige, -gen, bijw. Hetzelfde. 
Gewarigen, zw. ww. tr. Waar maken, bewijzen, 
bevestigen. 

Gewas, -wasse, znw. o. i) Al wat groeit; wilt 
gewasse. 2) gewas, het te veld staande graan ; ook 
mv. gewassen. 

Gewassehen, st. ww. tr. Wasschen; wederk. 
een bad nemen. 
Gewassen, st ww. intr. i) Opgroeien, opwassen. 
2) wassen, groeien. 3) oprijzen, ontstaan. 
Gewassen, deelw. bnw.; groot g., in aanzien 


220 GEWAST. 

toegenomen ; als znw., wale gewassene, welgemaakte, 

schoone. 

Gewast, bnw. Met was bestreken, gewast. 

Gewas, znw. o. i) Voord, doorwaadbare plaats; 

eene plaats waar men eene rivier kan doorwaden. 

2) overhaal, veer; enen dat g. maken, iem. over 

eene rivier zetten, hem den weg voorschrijven. 3) 

gevaarlijke plaats in het water met een sterken 

stroom ; dat diepe g., de diepte van iets, ook van de 

liefde; der cunsten g., de diepste opvatting der 

kunst; moeilijke toestand of omstandigheden. 4) gracht; 

kade, ligplaats voor schepen. 5) bedding eener ri


vier. 6) wed, drinkplaats voor paarden. 

Gewatert, bnw. i) Van water voorzien, wale, 
qualike g., waterrijk, arm aan water ; afwatering 
hebbende. 2) met water gemengd of aangelengd. 

Gewebbe, znw. o. Weefsel. 

Geldecht. Zie g e w e g e t. 

Gewedde, znw. o. Geldboete aan den rechter 
te betalen. — Gewedden, ze betalen. 
Geweder(e), -wederte, znw. o. Weder. Zie 

ongeweder, -te. 

Geweech. Zie g e w e g e. 

Geldeed, -weicc, -wieci, deelw. bnw. Geweekt. 

Geweefte, znw. o. Weefsel. 

Geween, -wene, znw. o. Geschrei, geween. 

Geweent, deelw. bnw. Schreierig. 

Geweer. Zie gewere. 

Geweerde, -den. Zie gewerde, -den. 

Geweert. Zie g e w a e r t. 

Gebleet. Zie geweide. 

Gewege, -weeck, znw. o. Het wegen. 

Gewagen, st. ww. — I. Intr. i) Een zeker ge


wicht hebben ; deelw. gewegen (z. aid.). 2) passen, 
betamen. — II. Trans. i) Wegen. 2) overwegen, 
nagaan. 

GeWegen, deelw. bnw. i) Zwaar, gewichtig. 2) 

K. slaan, in evenwicht zijn, tegen elkaar opwegen. 
3) geneigd, bereid. 4) nuttig (oostmnl.). 
Gewagen, zw. ww. — I. Intr. i) Aanlanden, op 
den (rechten) weg komen. z) samenloopen, van landgrenzen. 
— II. Trans. i) Op den rechten weg brengen, 
leiden; wederk., zijn weg nemen. 2) te recht 
helpen, helpen. 3) op weg zenden. 4) iets leiden, 
besturen. 5) iets zenden, doen toekomen. 6) iem. 
ergens toe brengen, overhalen. 

Geweget, -zesecht, bnw. Geneigd, bereid. 

Geweget, -weecht, deelw. bnw. i) G. sin, zich 
richten tot, eene zekere richting nemen. 2) g. conzen, 
langs een zekeren weg komen, komen. 

-geweget. Zie o n g e w e g e t. 

Geweide, -wede, -weet, znw. o. Weidegrond. 

Geweide, znw. o. Ingewanden. 

Geweigeren, zw. ww. tr. Weigeren. 

Geweinden. Zie gewenden. 

GeWeit, deelw. bnw. G. melt, melk waarvan de 
wei afgenomen is. 

Geweken -weiken, zw. ww. tr. Gedwee maken, 
tot zijn gevoelen overhalen; vermurwen, zacht stemmen; 
hem laten g., zich laten leiden. 

Gewecken , zw. ww. tr. Wekken, opwekken. 

Geweldelij c, gewell-, bnw. ; geweldelike saken, 
gewelddadigheden. 

Geweldelike, gewell-, bijw. i) Met macht, krachtig 
; met groote strijdkrachten ; met uiterlijk vertoon 
van macht. 2) met geweld. 

Gewelden, zw. ww. tr. Vermeesteren. 
Ge Welder, -ere, znw. m. i) Oppermachtig gebieder. 
2) geweldenaar. Vr. gewelderinne. 

Geweldich, -weeldich, bnw. i) Machtig, krachtig; 
g. here, soeverein vorst; geweldige bode, gevolmachtigde; 
met een gen., van of over, meester over, 
de beschikking hebbende over; van zaken, krachtig, 
sterk. 2) hartstochtelijk, heftig. 3) gewelddadig. 

Geweldicheit, znw. vr. i) Oppermacht, gezag. 
2) gewelddadigheid. 
Geweldichlike, bijw. i) Met macht. z) met geweld. 


GEWERDICHEIT. 

Geweldigen, zw. ww. tr. i) Overweldigen, bemachtigen. 
2) bekrachtigen; aan iem. de uitoefening 
van een recht verzekeren. 

Gewelf, -welve, -welft, -wuift, znw. o. Gewelf, 

verwulft. 

Gewelfsel, -wulfsel, znw. o. Hetzelfde. 

Gewelft. Zie gewelf en gewelvet. 

Gewelf e, - wulfte, znw. vr. Gewelf. 

Gewelle, -wel, znw. o. Deegbal, pil waarmee 

vogels gemest worden. 

Gewellecomen, -wille-, zw. ww. tr. Plechtig 

begroeten. 

Gewellich. Zie gewi11ich. 

Gewelt, -weell, -wilt, -welde, znw. o., m. en vr. 

i) Macht; soevereiniteit; legermacht; beschikking 

over (m. d. gen.) ; met g., gewelde, met macht, kracht; 

met aandrang, snelheid ; in enesg., in zijne macht, onder 

zijne bevelen ; in siere g. sin, zijn eigen baas zijn; 

in S. g. trecken, gaan waar men niets te vreezen 
heeft; rijk, gebied. 2) kracht, macht, de vrije beschikking 
over vermogens, lichaamskracht; in siere g. 
sin, gezond van hersenen zijn ; kracht die van iets 
uitgaat, geneeskracht. 3) sin g. doen met, doen met 
iem. wat men wil; sin g. crigen, zijn zin krijgen. 
4) geweld; g. doen, feitelijk verzet plegen; enen, 
ere dinc g. doen, iem. storen in de uitoefening van 
rechten of vermogens ; g. doen enen wive. 

Geweltmeester, znw. m. Gevangenbewaarder. 
Gewelvet, -welft, -wolft, -wuift, deelw. bnw. 
Gewelfd, met gewelven gebouwd. 

Gewen, znw. Zie g e w i n. 

Gewen (geewen), ww. Zie g e e u w e n. 

Gewende, znw. o. i) Akkerbed ; de ophooging 
van aarde tusschen twee voren. 2) eene bepaalde 
landmaat; als lengtemaat, ioo pas. 
Gewenden -weinden, zw. ww. tr. i) Wenden, 
keeren. 2) afwenden, beletten. 

Geldenen, -veeenen, zw. ww. intr. Weenen. 

Geldenen, zw. ww. tr. Hetz. als g e w e n n e n. 

Gewenlijc, bnw. Gewoon. 

Gewennen, -wenen, zw. ww. tr. Gewennen. 

Gewennen. Zie g e w i n n e n. 

Gewenschen, -weinschen, zw. ww. tr. Wenschen. 

Gewenschet, -wonschet, -wenscht, deelw. bnw. 
Gewenscht, welgevallig. 
Gewent, -wend, -weint, deelw. bnw. Gewoon. 
Gewente, znw. vr. Gewoonte. 
Gewepen, zw. ww. intr. Helpen, baten; of : beschermen. 


Gewer, bnw. Zie g e w a r e. 

Gelder, -war, -zoor, znw. o. Verwarring, opschud 

-ding. 

Gewerch, znw. o. Gewricht. 

Gewerde, -waerde, znw. Borgstelling, borgtocht. 

Gewarde, znw. vr. Waarde (oostmnl.). 

Gewerdelike, bijw. Op eene waardige wijze. 

Gewerden, -weerden, -waerden, -warden, -worden, 
-woorden, -wairden, st. ww. — I. Intr. i) 
Worden. 2) geboren worden, het aanzijn ontvangen; 
gemaakt worden, van levenlooze dingen ; als znw., 
wording; laten g., in het aanzijn roepen, scheppen. 3) 
geschieden; met een gen., worden van, komen van, 
gebeuren met ; met een dat., ten deel vallen ; ook: 
overkomen. 4) te werk gaan ; laten g., laten begaan, 
geworden. 5) een zekeren loop nemen ; laten g., op 
zijn beloop laten. — II. Onpers. Bekomen, goede 
gevolgen hebben ; wel gewerde des di, iets hebbe 
goede gevolgen voor u, gij moet het zelf weten. 

Gewerden, -weerden, -waerden, zw. ww. I. — 
Trans. i) Waardig keuren, waardig achten. 2) iets de 
moeite waard achten, het niet beneden zich rekenen 
; zich verwaardigen te, zoo goed zijn om. — II. 
Onpers. Behagen, gelieven, aan God. 

Gewerderen, zw. ww. tr. Schatten, waardeeren. 

Gewerdich, -waerdich, bnw. i) Waardig, eerwaardig. 
2) met een gen., waardig, waard. 

Gewerdicheit, znw. vr. Het zich verwaardigen; 
van God, genade. 


GEWERDIGEN. 

Gewerdigen, -weerdigen, -waerdigen, zw. ww. 

— I. Trans. Iets niet beneden zich achten, zoo genadig 
zijn te doen, van God ; zoo goed zijn te doen, 
van een mensch. — II. Wederk. Zich verwaardigen. 
-- III. Onpers. Gelieven, behagen. 
Gewerdinge, -waerdinge, znw. vr. Genade, goedheid. 


Gewere, -weer, znw. o. en vr. i) Tegenweer, 
verdediging; in g. bliven, zich dapper blijven verdedigen; 
sonder g., zonder dat er iets aan te doen 
is. 2) verdedigingswerk ; afdeeling soldaten. 3) dam, 
waterkeering. 4) wapen; als verzamelw., wapenen, 
wapenrusting. 

aewere, znw. vr. Een in rechte erkende eigendom. 

+ewere, znw. m. Waarborg, borg. 

Gewere, znw. vr. Vrijwaring. 

Geweren, zw. ww. — I. Trans. i) Iem. afweren. 
2) verdedigen, beschermen ; met een dat., afhouden 
van iem. 3) iets beletten, weren; eene 
redeneering, ontzenuwen; met den dat., weigeren, 
ontzeggen ; als znw., tegenweer. — II. Wederk. i) 
Zich verweren. 2) zich inhouden, betoomen; zich onthouden 
(van); als znw., tegenstand. 

Geweren, inwilligen.. Zie g e w a r e n. 

Geweren, duren. Zie g e w a r e n. 

Geweren, zw• ww. tr. Waarborgen voor iets 
geven, iets bewijzen. 
Gewerenen, -wernen, zw. ww. tr. Weigeren, 
ontzeggen. 

Gewerf, -verve, znw. o. en vr. i) Wervel, schar. 
nier; gewricht. 2) bezigheid, bedrijf. 3) onderhandeling. 
4) winst, geldelijk voordeel; gewin ende gewerf. 

Geweringe, znw. vr. Vrijwaring. 
aewere, -ware, -waerc, -weerc, ywerc, znw. o. 
i) Werk, werkstuk; bouwwerk; boek(werk). 2) maak 
fabrikaat; bouwstof, stof; de bouw ; van bezielde-sel, 
wezens, aanleg. 3) daad, handeling; in gewerke 
leggen, ten uitvoer, in praktijk brengen ; werking. 
Gewerken, -waerken, -weerleen, -werken, zw. 

onr. ww. tr. r) Scheppen, in het aanzijn roepen. 2) 
tot stand brengen, verrichten. 

GFeweresel, znw. o. Bouwwerk, gebouw. 

Gewernen. Zie gewerenen. 

toewerpen, st. ww. — I. Trans. Werpen ; ver 

van of ule). — II. Wederk. Zich er.-wijderen (met 
gens toe zetten, tot iets overgaan. 

*ewerren, zw. ww. tr. Verwarren, beroeren. 

Gewertschap, gever-, znw. vr. en o. Gastznaal. 

Gewerve. Zie g e w e r f. 

(}ewes. Zie g e w i s. 

Gewesen , st. ww. intr. r) Blijven in of bij iets, 
volharden. 2) het uithouden ; blijven staan of bestaan, 
van eene zaak. 3) zijn, bestaan. 
Gewesenlike, gewese-, -entlike, bijw. i) Wezen. 
lijk, werkelijk. 2) weliswaar, namelijk. 
Gewesent, bnw. Een wezen of substantie heb 
bepaalde gestalte aangenomen of ver-bende ; eene 
hebbende. — Gewesentheit.-kregen 

Geweste, -wiste, znw. o. i) Staat, toestand. 2) 
streek, landstreek (16de eeuw). 3) deden van een 
gebouw, de hoeken en kanten (16de eeuw). 

Gewet, -wed, -weddec, deelw. ; gewedde bant, 
een door handslag aangegane verbintenis ; gewedde 
schult, door handslag aangegane schuld. 

Gewet, -wed, znw. o. Gevaarlijke plaats of toestand. 

Geweten, onr. ww. tr. i) Weten, kennen; begrijpen 
; willen g., erkennen. 2) te weten komen. 

Geweten, deelw. van when ; g. hebben, iets tegen 
iemand hebben. 

-gewetich. Zie o n g e w e t i c h. 

Gewichtei -weckte, znw. o. z) Gewicht, weeg 

gewichten. 2) bezwaar ; g. der conscienciën-schaal en 
(oostmnl.). Gewichtschale, -wage.

GEewiehtich, bnw. Zwaar; belangrijk. — Ge wichticheit. 
Gewieden, zw . ww. tr. Van onkruid zuiveren; 
schoonmaken, kleederen. 
Gewiel, znw. o. Kolk, modderpoel. 

GEWISSE. 221 

Gewiën, zw. ww. tr. Wijden. 

Gewist, -wit, deelw. bnw. Gewijd, heilig; eene 
wijding, de priesterwijding ontvangen hebbende; 
dal gewiede, gewijde grond. 

Gewijft, deelw. bnw. Eene vrouw hebbende, getrouwd. 


Gew.c , znw. o. Het terugwijken, vlucht. 

Gewijlt, -wielt, bnw. Gesluierd, van nonnen. 

GenUs. Zie g e w i s e. 
Gewjjs, znw. 0. Vonnis, gewijsde. 
GeWij st, -visel, deeiw. bnw. i) Wel g., goed 
onderricht, geoefend in iets. 2) gewijsde, voor gewisede 
dine, vonnis; gewisede misdael, een misdrijf als zoodanig 
door een rechterlijk vonnis uitgemaakt. 
Gewiken, st ww. intr. i) Wijken, uit den weg 
gaan. 2) voor iem. onderdoen. 

Gewilde, -welde, znw. o. Wildernis, jachtterrein. 

GeWille, znw• m. of o. Wil. 

Gewillecoren, -wilcoren, zw. ww. tr. Er in toestemmen, 
iets goedvinden. 

Gewillecoort, deelw. bnw. Aangewezen, benoemd 
; gewilcoorl geit, eene afgesproken som ; g. 
rechter, krachtens overeenkomst bevoegd. 

Gewillelike, -willike, bijw. Vrijwillig ; met ingenomenheid, 
ijver, vuur; met kracht, op Bene wijze 
die van ijver getuigt. 

Gewillen, onr. ww. tr. Willen, willen doen. 

Gewillich, bnw. Gewillig, ijverig ; vurig, harts


tochtelijk. --Gewillieheit, -like.

Gewilligen, zw. ww. tr. Tot zijn dienst bereid 
maken, ergens toe krijgen. 

Gewilike. Zie gewillelike. 

(bewimpelt, bnw. Vermomd; onverstaanbaar, onbegrijpelijk. 


Gewin, -wen, znw. o. 1) Strijd. 2) winst, voordeel, 
vruchten van den arbeid; te gewinne ende te 
verliese siíten, in gemeenschap van winst en verlies 
getrouwd zijn ; levensonderhoud. 3) al wat men zich 
verwerft, aanwas van goederen, van macht ; des lijfs 
g., levensbehoud. 4) macht, vrije beschikking. 5) 
nieuwe beleening met een leengoed (bij dood of 
eindigen van den termijn), de erkenning van den 
leenman. 

Gewinachtich, bnw. Voordeel hebbende. 

Gewinden, st. ww. tr. Winden, wikkelen. 

Gewinden, zw• ww. intr. ; mi gewindel, er waait 
voor mij een (gunstige, ongunstige) wind. 
Gewinken, st. ww. intr. Zwenken, uitwijken. 
Gewinnen, -wennen, st. ww. tr. i) Door moeite 

of inspanning verkrijgen, verdienen; klein krijgen, 
meester worden; in handen krijgen, iemand. 2) door 
een strijd winnen, vermeesteren ; een spel, winnen; 
hem seleen (dat.) g., zich zelf bevoordeelen ; het g., 
het winnen. 3) verkrijgen, krijgen, ook iets enge 

terug krijgen, los krijgen, in handen-wenschts. 4) 
krijgen; in dienst; eigendom, ten huwelijk krijgen; 
gedaan krijgen; bij zich krijgen, ontbieden ; iem. 
voor eene zaak winnen (met Ie). 5) enen lief g., leed 
g., iemand lief krijgen, een hekel aan hem krijgen. 
6) bereiken, halen. 7) voor een ander krijgen, bezorgen. 
8) telen, kweeken, eene plant enz. ; voortbrengen, 
van de natuur ; verwekken, van den man, 
voortbrengen, van de vrouw. 9) bebouwen, land. 

Gewintbrauwet, gewin-, bnw. Wenkbrauwen 
hebbende (als). 

Gewis, -wes, -wisse, bnw. Zeker, vertrouwd ; gewisse 
bode, gevolmachtigde ; zeker, gewis ; g. werden 
maken, doen; g. kouden, voor zeker houden. 

Gewis, znw. o. Zekerheid. 

-^gewise, -gewis, bijw. Op de wijze van. 

Gewisegen, zw. ww. tr. Aanwijzen. 

Gewisen, zw. ww. tr. i) Wijzen, aanwijzen. 2) 
inlichten, op het hart drukken. 3) besluiten, bepalen. 
4) leiden, besturen; hem g., zich beheerschen, bedwingen. 


Gewisschen, zw. ww. tr. Ontvluchten, ontgaan. 

Gewisse. Zie g e w i S. 

Gewisse, -wesse, -wis, bijw. Zekerlijk, gewis. 


222 GEWISSELIKE. 

Gewisselike, gewis-, bijw. Gewis, zeker; althans, 
ten minste, zeker. 

Gewissen, znw. o. Geweten (oostmnl.). 

Gewiste. Zie g e w e s t e. 

Gewiten, st. ww. tr. Wijten, verwijten. 

Gewoest, ywoest, deelw.; g. ballinc, een balling, 
wien bij vonnis het land wordt ontzegd; deelw. 
bnw., woest, verwilderd. 

Gewoestheit, znw. vr. Woestenij. 

Gewogen, deelw. in alsol. nv. Met het oog op, 
uit hoofde van. 

GeWolt, bnw. Wol dragende, van dieren. 

Gewon -wonne, bnw. i) Woonachtig. 2) gewoon. 

Gewonde, znw. m. Gekwetste. 

Gewonden, zw. ww. tr. Verwonden. 

Gewone, -woon, bnw. i) Woonachtig. 2) omgang 

hebbende met. 3) gewoon, gewend ; g. maken, van 
dieren, tam maken ; g sin, plegen ; met een gen., 
gewoon aan ; iets veel gezien, vaak ondervonden 
hebbende; gewend aan, zich ophoudende met; der 
doltel, der eren gewone, deugdzaam, edel. 

Gewone, bijw. Gewoonlijk. 
Gewone, znw. vr. i) Omgang, ook : vleeschelijke. 
2) gewoonte; eene goede gewoonte, rechtsgebruik. 
Gewonen, zw. ww. — I. Trans. i) Gewennen. 2) 
tam maken, dieren. — II. Wederk. Zich gewennen. 

— III. Intr. i) Wonen. 2) gewoon zijn. 
Gewonnen, deelw. I) g. geven, iemands eisch 
toewijzen ; eene stad overgeven. 2) verwekt; g. ende 
geboren. — Gewonnen(t)heit.

GieWOnt, -wonde, znw. vr. Toegebrachte wonden. 

Gewoonde, znw. vr. Gewoonte; verkregen rechten. 

Gewoonheit, znw. vr. Gewoonte. 

Gewoonlijo, bnw. — I. Attrib. i) Gewoon. dagelijksch; 
alledaagsch. 2) gebruikelijk. — II. Praed. 
Gewoon, gewend ; g. sin te doen. 2) gebruikelijk 
(zijn), met eene zaak als ondw. 

(ewoonlijcheit, znw. vr. Gewoonte, het zich 
gewennen. 
Gewoonsam, bnw. Woonachtig, of : gewoon, gewend. 
Gewoonsamheit, znw. vr. Gewoonte. 

Gewoonte deelw. ; g. sin: a) woonachtig zijn. 
b) gewoon zijn. — Gewoontheit, Gewoontlije.

Gewoonte, woont, znw. vr. i) Gewoonte, aanwensel; 
gebrik. 2) gewoonterecht. 
Gewoonteljjc, bnw. i) Gewoon (attrib.). 2) ge


bruikelijk, gewoon (praedic.); so dal g. is. 

Gewoontich, bnw. Gewoon, gewend. 

Gewoorden, -worden, -waerden, zw. ww. tr. On


der woorden brengen, uitdrukken. 

Geworden. Zie gewerden. 

Gewormte, znw. o. Wormen, gewormte ; ongedierte. 
Gewortelt, deelw. bnw. Geworteld, vast (in). 
Gewonde, znw. vr. Hetz. als g e w o u t. 
Gewonden, st ww. intr. en tr. i) Beschikken, 

regelen; te zeggen hebben over; laten g., de beschikking 
over iets overlaten aan. 2) iets toelaten, 
gedoogen. 3) volhouden, verdragen. 4) tot stand 
brengen, bewerken ; laten g., maken dat iem. iets 
doet. 

Gewout , -volt, -walt, znw. o. en vr. i) Macht, 
mogendheid; soevereiniteit, legermacht; vrije beschikking 
(over) ; sins zelfs g. hebben, zijn eigen baas 
zijn ; in die Gods g. varen, eene onzekere toekomst 
te gemoet gaan ; ook : de eeuwigheid ingaan ; iel in 

Gods g. set/en, aan God overlaten. 2) kracht, sterkte; 
lichaams-, geestkracht; kracht, weerstandsvermogen; 
geneeskracht. 3) met een adj. gelijkstaande ; des 
somers g., de warme zomer ; des winters g., de 
strenge winter ; der siecheit g., eene hevige ziekte. 
4) maat, omvang. 5) wensch, zin, wil. 6) geweld; 
enen g. doen; zie g e w e 1 t. 7) heil, redding; veilig 

schuilplaats, toevluchtsoord, plaats of toestand-heid ; 

waarin men baas over zich zelf is. 

Gewracht, deelw. bnw. I) Bewerkt, van voor


werpen en waren. 2) wel g., welgeschapen, flink, sterk. 

GIERHEIT. 

lewrac, znw. o. Wrok, het in stilte iem. ben'adeelen. 


Gewranc, znw. o. i) Het wringen der handen; 
pijn, lichaamssmart. 2) het zich wringen, worsteling; 
ook : woordenstrijd. 

Gewrechte, -wrecht, -wruehte, znw. o. Omheining. 


Gewreken , st. ww. — I. Trans. i) Wraak nemen 
over iets, op iemand. 2) iem. wreken. — II. Wederk. 
Zich wreken. 

Gewreste, -wriste, znw. o. (Enkel)gewricht. 

Gewriehte, znw. o. Gewricht. 
Gewr jcht, deelw. bnw. Krom, verdraaid. 
Gewriste. Zie gewreste. 
Gewriven, st. ww. tr. Wrijven. 


Gewrocht. Hetz. als g e w r a c h t, i). 
Gewroehte, -wrocht, znw. o. Gewrocht, werkstuk. 
Gewroech, znw. o. Wroeging. 

Gewroegen, zes. ww. tr. Beschuldigen. 
Gewrongene deelw. bnw. Ineengedraaid. 
Gewronc, znw. o. Worsteling, strijd ; ook: woor


denstrijd. 
Gewulft. Zie gewelf.
Gi , ge, pers. vnw. Gij. 
Gibe, znw. vr. ; sjelen miller gibe of gz5gen, 

naam van een onbekend spel. 
(Jicht. Zie g i f t e. 
Gicht znw. vr. Jicht. --- Gicht bnw. Jichtig. 
Gicht,t gich e, yeckle, gifie, znw. vr. Bekentenis; 

eene in rechte afgelegde verklaring. 
Gicht, jecht, bnw. In rechte erkend. 
Gichtebrief, yeckie-, znw. m. Eene gerechte


lijke akte. 
Gichtedach, yeckle-, jechl-, znw. m. Dag be


stemd voor de eene of andere verklaring in rechte. 
(dichten. Zie giften. 
(dichten! zw. ww. intr. Aan jicht lijden. --- Gich


tinge.

Giehten, yechten, zw. ww. tr. i) Eene verklaring 
afleggen, vooral in rechte. 2) iem. tot eene bekentenis 
brengen, vooral met de pijnbank. 

(lichter, znw. m. Hij die iem. tot eene beken 
brengt, beul.-tenis 
Gichter. Zie g i f t e r. 
Gichtich, jichtich, jecklich, bnw. Jicht hebbende, 
verlamd door jicht; als znw., jichtlijder, verlamde. 

Gichtich, yechtich, bnw. Eene verklaring afleggende 
of bekentenis doende ; tot eene bekentenis 
gebracht, van een persoon; in rechte erkend, van 
eene zaak. 

Gichticheit , gecht-, jacht-, znw. vr. Jicht ; verlamming. 
Gichtinge, jecht-, jicht-, znw. vr. Eene in rechte 

afgelegde verklaring. 
(hiel, znw. m. Muil, geopende bek. 
Gielnant, ge-, gi-, -man, -ment, -men, onb. vnw. 

i) Iemand. 2) niemand, vooral met eene ontk. verbonden. 


Glen, zw. ww. tr. en intr. Eene verklaring afleggen; 
iem. (dat.) iets mededeelen, duidelijk maken. 
2) bekennen, belijden ; erkennen ; zonder obj., iemands 
meerderheid erkennen, liën ende gien; gien ane, 
iem. telij den, in iem. gelooven ; g. met, het met 
iem. eens zijn. 

Gier, znw. m. Gier. 
Gier, bnw. Gretig, inhalig, hebzuchtig, geldgierig; 
hartstochtelijk; van zaken, ook in goeden zin, bui 
groot.-tengewoon 
Gier, giere, znw. i) Hebzuchtige. 2) gulzigaard, 

lekkerbek. 
Gier, znw. m. Begeerte, lust; honger, geehonger. 
Gier, bnw. Uit g e h i e r; z. ald. 
Gier, znw. m. Gruit, most, gist. 
Gieralt, -ant, znw. m. Potsenmaker, goochelaar. 
Gierbesant, znw. in. Schraper. 
Gieren, zw. ww. tr. Heftig verlangen. 
Gieren, zw. ww. intr. Knorren, van het varken. 
Gierheit, znw. vr. Hebzucht. 


GIERICH. 

Gierich, girich, bnw. Begeerig, gretig; inhalig. 
hebzuchtig; g. omme wrake, wraakgierig; enes g. sin, 
iem. tot zijn mikpunt kiezen; verlangend, brandend, 
innig, in gunstigen zin. 2) vraatzuchtig. 

Gierich, -ige, znw. m. i) Hebzuchtige, schraper. 
2) gulzigaard, vraat. 
Giericheit, gerich-, bnw. i) Begeerigheid, be


geerte. 2) hebzucht. 3) eerzucht. 4) gulzigheid. 
Gieriehl ]c, bnw. Gretig. 
Gieriehllke, bnw. i) Hartstochtelijk. 2) gulzig. 

3) als een gierigaard of vrek. 

Gierichlijcheit, znw. vr. Gretigheid. 
Gierigare2 znw. m. Gierigaard.
Gierliehelt, znw. vr. Gretigheid, gulzigheid. 
Gierllke, bijw. i) Met gretigheid, hartstochtelijk. 


2) met graagte, gulzig. 
Giervalke. Zie g e e r v a l k e. 
Gierse. Zie g e r s e. 
Gieteline, znw. m. Gieteling, meerl. 
Gieten, zw. ww. — I. Trans. i) Gieten, uitstor


ten ; storten ; werpen, eene vloeistof. 2) Gieten, metalen. 
-- II. Intr. Vloeien. 
Gieter, znw. m. i) Gieter van metalen. 2) gieter, 

het voorwerp. 
Gietinge, znw. vr. Het gieten, uitstorten; vloeien. 
Gietvat znw. o. Schenkkan ; gieter, emmer.
Giftbaer, bnw. Goederen tot overdracht waar 

-van „gifte" (2) noodig is.
q-^fte,' gf ^ g ^a t achte g fe le znw. vr. i) Gift,, g 


e 
schenk, ook om iem. om te koopen ; ook : offer, aan 
God, gave, van God; geestesgave, talent. z) opdracht 

of overdracht van een vast goed in den voorgeschreven 
vorm; der sevene g., het toekennen van 
een vast goed door het zeventuig; het recht om een 
vast goed ondanks den kooper over te nemen voor 
de verkoopsom. 3) liet begeven van ambt, post enz.
Giftebrief, znw. m. Akte van opdracht of over


dracht van een onroerend goed.
Giftegever, znw. m. Uitdeeler van geschenken.
Giften, zw. ww. tr. i) Begiftigen, 2) den eigen. 

dom van een onroerend goed overdragen aan iemand. 
Giftenare, znw. m. Van giften, 2); vgl. gifte, 2).
Gifterg glchter, znw. m. r) Hij die het recht heeft 

tot het begeven van een kerkelijk ambt. 2) Hetz. 

als giftenare. — Vr. giftesse.
Gifthouder. znw. m. Hetz. als g i ft e n a r e. 
Giftich, bnw. Gaaf, deugdelijk; wichtig ende g. 

broei ende bier leveren. 

Giftigen, zw. ww. tr. Geven, schenken ; de opbrengsten 
uit een onroerend goed aan iem. in eigendom 
opdragen.

Giftinge, znw. i) Schenking, vooral van eene 
lijfrente (oostmnl.). 2) het toewijzen van goederen, 
veelal door een zeventuig. 
Gigant, znw. m. Reus ; held, kloek strijder. --

Gi antinee, reuzin. 
Gige, znw. vr. Luit of viool. — (bigen (tiger. 
(bigen zw. ww. intr. Eene ziekelijke aandoening, 

hikken of nie

zen. 

Gil, znw. o. Bier dat in de tweede kuip overgepompt 
en nog niet uitgegist is; een gil te gaderslazen, iets brouwen (overdr.). — ( lea

^] pe.

Gijibrief, znw. m. Bedelbrief ten behoeve van 

een liefdadig doel. 
Giïnge, znw. vr. Belijdenis, bekentenis. 
Gis, bijw. Hetz. als g i n s. 

Gifare, g?jlre. Zie g i 1 e r. 
Gilde galde, znw. o. en vr. i) Gild, broeder schap 
; ge

zelschap. 2) gildemaal; het drinkgezelscháp.
Gildeboee, gulde-, znw. o. Gildeboek. 
Gildebrief, znw. m. Statuut voor een gild. 
Gildebroeder, znw. m. Lid van een gild. 
Gildedeken, guldedeken, gulddeken, znw, ns. De


ken of hoofdman van een gild ; ook : Gildehovet man 
(- hooftman), Gildemeester, bestuurder van 
gild of broederschap. 

Gildegelt, znw. o. Gildegeld ; vaste som door 
de leden te betalen aan de kas van een gild. 

GISEL. 223 

Gildehal, guide-, znw. vr. Lakenhal. 

Gildehuus, znw. o. Gildehuis, vereenigingsge


bouw van een gild. 

Gildecamere, znw. vr. Gildekamer, waar het 

bestuur van het gild vergadert. 

Gildekerse, znw. vr. Kaars door een gild ge


schonken bij den dood van een lid. 

Gildelegger, znw. m. Register van een geld.

Gilden. Zie g e l d e n. 

Gildereeht, znw. o. i) Het recht om lid van 

een gild te zijn; te Groningen, het recht om met 

vreemdelingen handel te mogen drijven. 2) gilde 


bestuur. 

Gilderechter, gilt-, znw. m. Bestuurder van een 

gild. 

Gildeschap, znw. vr. en- o. i) Gild. 2) lidmaat


schap van een gild.

Gildesprake, znw. vr. Vergadering der gilde 


broeders, morgenspraak.

Gildesuster, znw. vr. Vrouwelijk lid van een gild.

Gildetortse, -loorise, znw. vr. Toorts door een 

gild geschonken bij eene processie. 

Gildevri, gulde-, bnw. Geen lid zijnde van een 

ander gild. 

(file, znw. vr. Wijle. 

(file, gil, znw. vr. en m. i) Spotternij, gekheid; 

wonderlike g., iets dat op een verzinsel lijkt; sonder 
g., in ernst; sine g. houden, gekheid maken, gekscheren; 
sine g. houden, maken, den spot drijven 
met ; pleizier, pret; eene grap; iets van minder be. 
lang; bedrog, list, fopperij. 

(uilen, zw. ww. intr. r) Spotten, gekheid maken; 

den gek steken met; sonder g., in allen ernst. 2) 

Iem. (dat.) bedriegen, misleiden. 

(uilen, zw. ww. tr. Bedelen. 

(uilen, zw. ww. intr. Dartel, uitgelaten zijn. 

(uilen, zw. ww. intr. Zieden, schuimen, gisten. 

Giler, galre, Bilare, znw. m. Bedrieger. 

Giler, znw. m. Bedelaar, boef. --Gilersprake,

dieventaal. — Gilerstede. 
Gilerie, znw. vr. Bedelarij.
Gtilespel, znw. o. Spot, scherts, grap. 
Gillen. Zie gellen. 
Gimme, -steen. Zie gemme, -steen. 
Q-inde. Zie gehende. 
Ginder, gander, gender, gonder, bijw. i) Ginder, 

ginds ; van g., van daar ; hier ende g., hier en daar; 
hier of g., ergens ; bij ww van richting, daarheen; 

g. ende weder, heen en weer. 2) straks, daarna, daarop. 
(hinge. Zie genge. .
Gingebare, ginc-, -baer, -ber, -beer, -here, znw. 

m. Gember. — Gingebaerboom, gemberstruik. 
Gingebraes, znw. m. Eene soort gember. 
-ginnen. Zie beginnen en ontginnen. 
(fins, gens, geyns, bijw. Naar gene zijde, der


waarts ; hare ende g., her en der; gins ende weder, 
heen en weer; ginds, daar; hier ende gins, hier en 
daar ; ook : her- en derwaarts. 

Ginster, znw. Brem, bremstruik. 

Ginster, vonk. Zie genster.

Ginswaert, gens-, -were', bijw. Naar gene zijde. 

Gint, aanw. vnw., onz. , van gene; als znw., dat. 

Gint, deelw. uit geini. Zie e n d e n. 

Giole, geole, gayole, znw. vr. i) Kooi ; verklw. 

gioolkijn. 2) gevangenis. 
Gipen, zw. ww. intr. Een open mond hebben; 
gaj5en ende g., snakken. 
Gipen, zw. ww. intr. Hetz. als k i p e n. Staren, 

turen. 


Gips, znw. o. Gips.

Girich enz. Zie g i e r i c h. 

Giroffel. Zie geroffel. 

Gisaerme, -sarme, -saerne, -serne, -seerne, -sane, 

znw. vr. Tweesnijdende strijdbijl. 

Oise , gyse, znw. vr. Wijze van doen, wijze. 

Gisel giesel, znw. m. Gijzelaar; een door schepenen 
aangewezen persoon, die dienen moest als 
waarborg van nakoming van den vrede tusschen bij. 


224 GISELAER. 

zondere personen ; te gisele, als gijzelaar, in gijzeling; 

g. houden, op eene aangewezen plaats (eene herberg) 
op eigen kosten vertoeven („inliggen"), totdat aan 
eene verbintenis of een bevel zal zijn voldaan (mis schien 
is gisel hier znw. o. met de bet.: gijzeling). 
Giselaer, znw. m. Gijzelaar, hij die moet „inliggen." 
Giselen, zw. ww. tr. i) Iemand eene plaats aan 

waar hij moet vertoeven (zie bij g i s e 1);-wijzen 
een laai g., zich verzekeren van een land, van de 
trouw daarvan aan den landsheer door het nemen 
van gijzelaars. 

Giselhuns znw. o. Huis waar gijzelaars op eigen 
kosten „inliggen" ; ook giselsteen. 

Giselinge, znw. vr. i) Het „inliggen" in afwachting 
van een vonnis, gijzeling. 2) het stellen van 
gijzelaars of borgen, borgtocht. 

Giselcost, znw. m. De door den „gijzelaar" te 
betalen verblijf kosten. 
Giselsaey, -say, znw. o. Saai uit Gistel (in W.-
Vlaanderen) ; eig. gisielsaey. 
Giselpalen, znw. vr. mv. Ruimte waarbinnen 
een gegijzelde zich vrij bewegen mag. 

Giselsehap, znw. vr. en o. Het gedwongen verblijf 
in een „giselhuus"; g. schuwen, zich aan de gijzeling 
onttrekken; g. leggen, het nemen van gijzelaars 
door schepenen (zie g i s e 1) ; gevangenschap. 

Giselvrede, znw. m. Voorloopige vrede of wapen 
schepenen door het nemen van gijze--stilstand, door 
laars aan partijen opgelegd. 

Giserme, erne. Zie g i s a e r m. 

Gispen, zw. ww. tr. Afranselen (r6de eeuw). 

Gissehe, gisse, znw. vr. ; metier gisschen, op den 

gis, op den tast; bi der gissen, in het wild, op den gis. 

Gissehen, zw. ww. intr. Snakken, snikken, naar 

adem hijgen. 

GiSSe. Zie gissche. 

Gissen , gessen, zw. ww. intr. en tr. i) Op iets 

bedacht zijn, vermoeden hebben. 2) peinzen, denken 

over; met een acc., bedenken, overleggen; uitden


ken, kunnen vinden ; van plan zijn ; hi gis/ene te 

makene keiser. 3) zijn zinnen zetten op, er prijs op 

stellen. 4) vermoeden, raden, gissen ; als znw., het 

geel biwilen buten gissen, uit den gis. 5) ramen. 

Gissinge, znw. vr. i) Aandacht, opmerkzaamheid. 

2) raming, begrooting. 

Giste (met palataal-g), znw. vr. Het recht van 

een leenheer om eenige dagen met zijn gevolg zijn 

intrek te nemen bij een leenman. 

Gist, gisten. Zie gest, gesten. 

*Gisten, zw. ww. intr. ; g. omme, snakken, hijgen 
naar (?). 
Gisterdach, -dage(n), bijes. Gisteren. 
Gisteren, -tere, -ter, bijw. Gisteren. 


Gisternacht, bijw. Gisteren nacht. 

Git, Gitten. Zie get, getten. 

Giterne, -arne, -eerne, gisterne, znw. vr. Gitaar, 

harp. — Giternare, -ner, -niere. 

Givegave, znw. vr. Nesterij, beuzeling; sprookje, 

zotteklap. 

Glade, znw. Vlek, plek, smet. 

Glaer, glar, bnw. Schitterend, helder, van de oogen. 

GlaeS-. Zie g 1 a s e-. 

(Maya, gleye, gelaye, znw. vr. Lans ; ook : lancier, 

lansknecht. 

Glandich, bnw. Klierachtig. 

Glans, znw. m. Glans, schittering. — Glansen, 

Glansende. 

Glans, bnw. Glanzig, schitterend. — Glansheit. 

Glaren, zw. ww. intr. Schitteren, glinsteren, van 

de oogen. 

Glariet znw. vr. Eene vette kleverige zelfstan


digheid. 

Glas, gelas, znw. o. i) Glas, als stof; een stuk 

glas; vensterglas, de vensterruit-; niet een glas, geen 

stuk glas, niet het minst; spiegelglas; spiegel. 2) 

voorwerp van glas, een stuk glaswerk, een drinkglas. 

3) átglas; der Bonnen g., de zon. 

GLINSTER. 

Glasemaker, glaes-, gelaes-, znw. m. i) Glasblazer. 
2) Glazenmaker. 

Glasen. Zie g 1 a s ij n. 

Glasevenster, glees-, gelaes-, glese-, gles-, -vein


ster, znw. vr. Glasvenster. 
Glasewerc, glese-, znw. o. Al wat van glas wordt 
gemaakt, glaswerk. 
Glasewerker, gelas-, glas-, znw. m. Glaswerker; 

ook : spiegelmaker en : glasschilder. 
Glasich, bnw. Doorschijnend. 
GlaSijn, gelasijn, glasen, glesijn, bnw. i) Van 

glas, glazen. 2) glazig, doorschijnend. 

(flat, glad, gelat, bnw. i) Glad, glibberig. 2) 
uitglijdende, niet op dezelfde plaats blijvende; wat 
onzeker of onbetrouwbaar is, waarop men geen 
staat kan maken. 3) glinsterend, schitterend, van de 

oogen. 

Glavie, glavi, glove, gelavie, glaive, glaye, gelaye, 
znw. vr. i) De staalspits aan de lans, speer ; hant-, 
ride-, banierglavie, lans of speer waaraan banier of 
wimpel is bevestigd ; standaert-, penioenglavie. 2) 
een met eene lans gewapend strijder; een ridder 
met zijne bediening, eene kleine afdeeling ruiterij. 

Glaviedrager1 -dreger, znw. m. Lancier. 

Glaviegelt, glavien-, znw. o. Soldij der lanciers. 

G7 lavieiser, znw. o. Spits van de lans; ook: 
pijl uit een 
-
belegeringswerktuig. 

Glavieschacht, glavi-, gelavie-, -schaft, znw. vr. 
en m. De lansschacht, het hout waaraan de lanspunt 
bevestigd is. 

Glaviote, -ooi, -olie, znw. vr. Kleine lans ; ook: 
pijl uit een belegeringswerktuig. 
(}lede, znw. vr. Glid, verbinding van lood met 

zuurstof. 

(leep. Zie glepe. 

Gley. Zie g 1 o y. 

(Meyer, znw. m. Pottebakker, maker van ver


glaasd aardewerk. 

Gleinster, -eren. Zie g l e n s t e r (genster). 

Glenden, glinden, zw. ww. tr. Rasterwerk aan 


brengen aan, of: stoppen, dichten, een muur. 
Glenster, gleinster, glinster, znw. vr., m. (?). Vonk. 
Glensteren, glinst-, gleinst-, gelinst-, glist-, zw. 

ww. intr. Vonkelen, schitteren, glanzen. 

Glent glint. Zie g e l e n t. 

Olentsen (nederr.). Zie g 1 a n s e n. 

Glope, znw. i) Steen met eene schuine zijde, met 

één hellend vlak. 2) reet, spleet (16de eeuw). 

Glepen, zw. ww. Of: scheel zijn, of: druipen 

(— gelejen), van de oogen. 

GleS, glesijn. Zie glas, glasij n. 

G1eSte, znw. vr. Gloed (oostmnl.). 

Gli. Zie g l o y. 

Glidelije, bnw. Onvast op zijn beenen, ook in 

zedelijken zin. 

Gliden, st ww. intr. i) Glijden, uitglijden, vallen. 

2) instorten, wegzakken. 3) gaan, voorbijgaan, van 

den tijd ; laten g., laten varen, laten schieten ; met 

dore, door(heen) gaan ; met in, afdalen, zinken in 

(het graf), vergaan, te niet gaan. 

Gliden. Zie geliden. 

Glidende, -dent, bnw. i) Glad, glibberig; waar


aan men geen houvast heeft. 2) vergankelijk, spoe


dig gedaan of voorbij ; onbetrouwbaar, van het ge


heugen; ook gliderich. 

Gljjssen , zes. ww. (oostmnl.). — I. Trans. i) Glad 

maken, polijsten. — II. Intr. i) Glimmen, een schoo


nen schijn hebben. 2) huichelen. 

Glijssenaer, znw. m. (oostmnl.). Huichelaar. 

ERgsser , znw. m. (oostmnl.). Polijster. 

G1i serie, znw. vr. (oostmnl.). Veinzerij, huiche


larij . 

Glimmen, st. ww. intr. Glimmen; aanbreken, van 

den dag; schitteren, van de oogen; glimmende, glan


zend, glad. 

Glinden. Zie g l end en. 

Glinderen, zw. ww. tr. Glanzig maken. 

Glinster, -eren. Zie genster, -eren. 


GLINSTEREN. 

GlinstereII zw. ww. intr. Glinsteren, flikkeren. 

— Glinsterende, Glinsteringe.
Glint. Zie gelent. 
Glippe, znw. vr. Reet, spleet. 
Glis , znw. Naam van eene waterplant, iris ; ook: 
waterplant in het alg. 
GFlisteren. Zie g e n s t e r e n. 
(elite, znw. Kuil. 

klitten, zw. ww. intr. Glimmen, glinsteren. 
Gloede, geloede, znw. vr. Gloed ; het helsche vuur. 
(Moede, znw. vr. Vuurtang, tang. 
Gloeden. Zie gloeyen. 
Gloedich, bnw. Gloeiend. — Gloedicheit. 
Gloeyen, gloyen, geloyen, ook gloeden, zw. ww. 


— I. Intr. Gloeien ; schitteren ; als znw., gloed, vlam. 
— II. Trans. Gloeiend maken, heet maken. 
Gloeyende, deeles. van gloeyen. — I. Als bnw., 
gloeiend, heet. — II. Als bijes. Gloeiend. 
Gloem, gloom, glome, gloym, bnw. i) Nevelachtig, 
schemerachtig. 2) troebel. 
Gloem, znw. o. Bezinksel. 
Gloemen, glomen, zw. ww. tr. Verduisteren. 
Gloemich, bnw. Nevelachtig. — Gloemicheit. 
Gloet, geloei, znw. m. en vr. Gloed. 
Cloy, gley, gly, gluy, geluye, glay, gleu, znw. o. 

Stroo van goede hoedanigheid. — Gloydecker,
Gloyschove.
Gloom. Zie gloem. 
Gloren, zw. ww. intr. Gloren. 
Gloriaeie, znw. vr. Roem, lof, verheerlijking. 
Glorie, gelorie, glore, znw. vr. Roem, glorie; 

verheerlijking ; ook : heerlijkheid ; die hemelsche glorie; 
(fidele) glorie, praalzucht, zelfbehagen, mnl. roem; 
des g. hebben, er roem op dragen. 

Gloriëren, gloreeren, gelorieeren, zes. -ww. — I. 
Intr. Zich beroemen, roemen ; zich verlustigen. — 

II. Trans. Roemen, verheerlijken. 
Glorificatie, znw. vr. Verheerlijking; heerlijkheid. 
Glorificeerlipc, bnw. Godverheerlijkend. 
Glorificeren, -eeren, zw. ww. tr. Verheerlijken, 

iemands naam groot maken; als wederk., zich beroemen. 


Glorioos, -eus, gelorioos, bnw. Roemruchtig, heerlijk 
; g. maken, roemen, verheffen ; van heiligen, ge. 
zaligd. 

Gloriooslike, bijw. z) Op eene roemruchtige 
wijze. 2) vol praalzucht of zelfbehagen. 
Gloss gloosse, gelose, gloos, znw. vr. en m. i) 
Verklaring

, opheldering ; eene voor een geschrift 
geschreven verklaring, commentaar, (rand)glosse. 2) 
opmerking; schoone schijn, voorwendsel, uitvlucht.

Glosemaker, glees-, znw. m. Uitlegger. 
Glosen, gelosen, zes. ww. tr. z) Verklaren, uit 

2) over iets nadenken, peinzen,-leggen; mededeelen. 
op iem. of iets letten (ook met oh of een gen.) ; 
als znw., voornemen, streven. 3) uitvluchten zoeken 
voor, verbloemen. 

Gloseren, geloseren. Hetz. als g 1 o s e n. 
Gloserer, -eerre, znw. m. Uitlegger. 
Glosinge, znw. vr. Uitlegging, verklaring. 
Glot, bnw. Gulzig, lekkerbekkig; glot in, gretig 

naar, belust op. — Glotheit. 
(Got, znw. m. Gulzigaard. 
Glotternie, gloternie, glout-, gebit., golt-, znw. vr. 

Gulzigheid, lekkerbekkerij. 
Glottoen, gloloen, znw. m. Gulzigaard; zwelger, 

slemper; smeerlap, schoelje. 
Gloved Gino. Zie gelove, geluc.
Glut'. Zie g l o y. 
Glumende, deeles. bnw. Nijdig, valsch, van honden. 
glnpen, gluien, zes. ww. intr. Loeren, gluipen, 

heimelijk en met slechte bedoelingen naderen. 
( lnnp, glui, gluyj5, bnw. Nijdig, valsch, iem. 

onverwachts overvallende, van honden. 
(made. Zie genade. 
Gnerren. Zie g n o r r e n. 
Onieten, Gnoech, Gnoegen, Gnoot. Zie gen -. 

GODHELP. 225 

Gnorren, gnerren, zw. ww. intr. Knorren, van 

varkens ; grommen, van menschen. 
Gobelen, zw. ww. tr. Spuwen, braken (16de eeuw). 
Gobioen, znw. m. Grondeling. 
God, got (zeldzaam), znw. m. God ; dore, om Gode 

geven, om Gods wil geven, voor niet geven; te Gode 
(weert) sin, overleden zijn ; te Gode geen, sin, van 
de zon, ondergaan, onder zijn; onder Gode, op aarde; 
Christus; God van Nazarene; het lichaam van Christus, 
de hostie ; Gode, Gods lichame ontfaen ; heidensche 
god ; oude god, kluizenaar. 

Godale. Zie goed ale. 

Godanc, uit Gode danc; ook Goddanc. 
Goddeljjc. Zie g o d e 1 ij c. 
Godderen , -eeren, zw. ww. intr. Schertsen. 


Goddienst. Zie g o d e s dienst. 

Goddienstich. Zie god edienstich. 
Goddinne. Zie g o d i n n e. 
Gode, goede, znw. vr. Peetmoeder, doopmoeder; 


ook godele, goedele. 
Godebehagelijc, god-, bnw. Gode welgevallig. 

Godedienstachtich, god-, -dienstick, -diensieljc, 
bnw. Godsdienstig, godvruchtig. — God(e)dienstachticheit, 
•diensticheit. God(e)dienstelike.

Godeformich. Zie godevormich. 
Godegelaten, god-, bnw. Zich aan God over


gevende. 
Godeheilich, god., bnw. Godzalig, godvruchtig. 
Godele goedele. Zie g o d e. 
Godelijc, goddeij/c, goodljc, godljc, bnw. t) God


vruchtig, godzalig ; met de goddelijke wet overeenkomende 
; rechtvaardig; christelijk. 2) goddelijk. 

Godelijcheit, godde-, god-, golljcheit, znw. vr. 
I) Godzaligheid. 2) goddelijkheid. 3) godgeleerdheid. 
Godelike, godde-, god-, bijes. Godvruchtig; chris


telijk. 
Godelsteen, goedel-, znw. m. Eene soort zand


steen ; ook godelscheider steen. 
Godelinc, -loos. Zie goede 1 i n c, -loos. 
Godeloos, godde-, -losich, bnw. Goddeloos. 
Godeminnende, god-, bnw. Vroom. 
Godensdach. Zie goedensdach. 
Godert, znw. Een in Gelderland gangbare gul


den ; ook : stamprooische gulden. 
Godertieren. Zie goedertieren. 
f odesdenier, gods-, ook -heller, -geil, Jenninc, 

znw. Godspenning. 
Godesdienst, goods-, gods-, znw. m. Godsvereering, 
godsdienstoefening ; mis. 
Godeshuus, goods-, gods-, znw. o. i) Godshuis, 
tempel. 2) liefdadigheidsgesticht. 
Godeshnnsberader, godshuus-, znw. m. Bestuur


der van een godshuis. 
Godeshuusliede, gods-, znw. m. mv. Laten, hoorigen 
van een godshuis. 
Godeshuusmeester, godshuis-, znw. m. Kerkmeester, 
kerkvoogd. 

fodeschouwende, god-, -schouweljc, bnw. Godschouwend, 
schouwend, de hoogste trap der devotie. 
Godescamere, goods-, gods-, znw. vr. Een huisje 

van de diaconie. 
Godeslachtich, bnw. Schuldig aan Christus' dood, 

van Judas. 
Godessone, znw. m. De Godszoon, Christus. 
Godeswijn, gods-, znw. m. Wijn geschonken aan 

de armen, om Godswil. 
Godeswille, (om -), bijes. uitdr. Om Gods wil. 

Godevaer, god-, bnw. God gelijk. 
Godevolen, bnw. Aan Gods bescherming bevolen. 
Godevormich, god-, formich, bnw. Godgelijk. 


— Godevormicheit. 
Godevruchtich, good-, god-, gods-, -frucklich, 

bnw. Godvreezend. 
Codeweet. Zie g o d w e e t. 
Godewillich, bnw. Aan God overgegeven. 
Godheilich. Zie godeheilich. 
flodheit, znw. vr. i) Godheid. 2) godgeleerdheid. 
Godhelp, znw. Armhuisje, huisje van de diaconie. 

i5 


226 GODHOUT. 

Godhout, golhoude, een zegenwensch ; eig. God 
boude (beschermti) di (u) ; dal Godhouden, het toewenschen 
aan iemand van Gods zegen. 

Godinne , goddinne, znw. vr. Godin. 
Gtodmoeder, znw. vr. Hetz. als g o d e (goede). 

Godsat, godsbat, ga/sat, ged-, -set, znw. m. Gods 
toorn; g. hebben, vervloekt zijn; g. verwerven, zich 
Gods toorn op den hals halen; vervloeking, vloek; 
smaad, hoon. — Godsatten. 

Godsat, godsbat, bnw. Door God gehaat; gehaat. 

Godwouts, -wouds, bijw. uitdr. God woude des, 
God beschikke er over, het staat aan God ; als vloek, 
God betere het. 

Goede. Zie go d e. 
Goede, znw. m. Goed, braaf, eerlijk man ; recht 
aanzienlijken.-geloovige; mv., de 
Goede, guede, znw. vr. i) Goedheid, goedertierenheid 
; enen g. doen, iem. diensten bewijzen, goed 
voor iem. zijn. 2) voortreffelijkheid, deugd. 3) goede 
verstandhouding; inder goeden, in der minne (limb.). 
Goedelijo, goet-, goeie-, guede-, goel c, bnw. i) 
Innemend, vriendelijk. 2) bevallig, schoon. 3) aan 
lekker, van reuk en smaak. 5) geschikt,-zienlijk. 4) 
deugdelijk; het is mi g., het is mij goed, komt mij 
gelegen (oostmnl.). 
Goedel cheit, goel-, goede-goel^c-, znw. vr. i) 
Vriendelijkheid; eene vriendelijkheid, een geschenk. 
2) schoonheid, bevalligheid. 
Goedelike,.goet-, guede-. geel-, bijw. i) Op eene 
vriendelijke wijze; iel g. verdragen, zachtmoedig. 2) 
met ingenomenheid, gaarne; met goed fatsoen; goed 
zonder moeite ; niel g., goedeljx, kwalijk,-schiks. 3) 
nauwelijks. 3) schoon, netjes; aangenaam, liefelijk, 
lekker. 
Goedelinc, gode-, znw. m. Goede geest, genius. 
Goedeloos, gode-, bnw. Van zijn goed beroofd, 
berooid, arm. 
Goeden, goden, zw. ww. tr. i) Iem. goed, vast 
goed of de inkomsten er van verschaffen ; een vast 
goed aan iemand toedeelen, goeden ende ontgoeden ; 
iem. zalig maken, van God. 2) bevoordeelen, begunstigen. 
3) vergoeden.
Goedendach, znw. m. Eene puntige van voren 
met ijzer beslagen knots. 
Goedensdach, godens-, godes-, goens-, znw. m. 
Woensdag. 
Goedenisse, znw. vr. Eigendomsrechten op onroerend 
goed ; opdracht, overdracht. 

Goederen, zw. ww. tr. Hetz. als goeden, i). 

Goederhande, bnw. Goedaardig, weldenkend; 

vriendelijk (met den dat.). 

Goedertiere, gueder-, -tieren, bnw. i) Edelaar


dig. 2) zachtzinnig, zacht; van dieren, mak. 3) goe


dertieren, barmhartig.

Goedertiere, znw. vr. Zachtheid. 

Goedertierenheit, goeder-, -tierheit, znw. vr. 

i) Edele gezindheid. 2) zachtzinnigheid, welwillend


heid. 3) goedertierenheid, van God. 4) nederigheid, 

deemoed. 

Goedertierenlike, gueder-, -tierlike, bijw. i) 

Op eene welwillende, zachtaardige wijze ; genadig


lijk, van God. 2) goedschiks ; gerust (bij „gelooven"). 

Goedertierieh , bnw. Welwillend, goedgunstig. 

— Goedertiericheit. 
Goedewerde, -waerl, znw. Goed dat eene zekere 
waarde vertegenwoordigt. 
Goedich , bnw. i) Edelaardig. 2) zachtaardig. — 
Goedicheit. 

Goedinge, znw. vr. i) Schenking of toedeeling 

van een vast goed of de inkomsten er van. 2) het 

overgedragen goed; mv. vaste goederen, landerijen. 

3) vergoeding, schadeloosstelling. 

Goeifre, znw. vr. Maalstroom ; afgrond. 

(}oogje, gouge, znw. vr. i) Een met ijzer besla


gen stok. 2) beugeltasch. 

Goegiaer, -gaer, znw. m. Een met een „goegie" 

(i) gewapende. 
Goelj c enz. Zie goede 1 ij c. 
GOETHEIT. 

Goene. Zie gene, aanw. vnw. 
Goestgen , znw. o. Broodje, kadetje. 


Doet, goed, guet, goit, bnw. — A. Van personen. 
I) Goed in zijne soort, deugdelijk; dapper; goet geselle, 
vroolijke snaak; g. sijn vore, goed zijn voor 

eene aangegane verplichting, van borgen ; enen so g. 
hebben dat, iem. ergens toe verplichten; goet Aertvelts, 
heers sin, Artevelde, een heer aanhangen (16de eeuw). 
2) goed in zedelijken zin; g. van levene, als een man 
van eer bekend; die goede schaker, de berouwvolle 
moordenaar aan het kruis. 3) in het volle bezit van 
burgerlijke rechten ; goede manne, liede, cnaie ; goet 
man, betrouwbaar persoon, man van eer, die geroepen 
wordt als deskundige, bemiddelaar, getuige. 4) lief, 
beminnelijk; goedig; welwillend jegens (met een dat.). 

— B. Van zaken. i) Goed in zijn soort, deugdelijk; 
ene goede boerde, een kostelijke grap ; gangbaar, 
geldig; g. vore, eene zekere waarde vertegenwoordigende; 
m. een gen., waard ; geschikt, gepast ; ter 
goeder tit, ter juister tijd, vroeg genoeg; zoo dra 
mogelijk; ook Ier goeder uren, wilen-; goeden tit, 
hetz. 2) goed, vroom ; van kerkelijke feesten, heilig; 
goel vridach. 3) aanzienlijk, voornaam. 4) ruim, groot; 
also goel (= vele) als. 5) gemakkelijk. 6) nuttig. 7) 
gunstig, gezegend ; goede lach, goet jaer; voordeelig; 
goeden coot, goecooj (16de eeuw); goede tit, vruchtbare 
tijd, goeden tit, goedkoop, gemakkelijk te krijgen; 
Ier goeder tit, -uren, op een gelukkig oogenblik 
; a la bonne heure, welaan ! 8) aangenaam, naar 
iemands zin. 
Q oet, guel, znw. o. i) Wat goed is volgens de 
zedewet. 2) zegen ; goed, goede behandeling ; nut, 
voordeel ; goede gevolgen ; dore goel, met een goed 
doel; ook in (int) goede ; in goede nemen, verslaen, 
goed opnemen; ten goede uitleggen; als goede munt 
opnemen, zich in iets schikken; met goede, in rust 
en vrede, met rust; dat si met goede, met uw welnemen 
; te goede, ten goede, te goed ; te goede ver 

werden, ten zegen gedijen ; ten deel vallen;-gaen, 
te goede werden, ten dienste staan; enen te goede 
doen, iem. verzorgen ; enen iet te goede doen, iemand 
iets geven; te goede comen, ten goede komen ; ie 
goede nemen, genoegen nemen ; te goede maken, tot 
een goed einde brengen; te goede houden, ten goede 
houden ; te goed houden ; te goede schelden, kwijtschelden. 
3) goed, eigendom ; dat goel vr jl den man, 
een schuldenaar mag niet aangehouden worden zoolang 
er verhaal is op eenig goed ; om geen goel, voor 
geen geld van de wereld ; ondergaen van goede, tot 
den bedelstaf komen ; here van goede, rijk heer; vast, 
onroerend goed; levende have, vee; roerende goederen, 
koopwaren ; batig saldo ; Zettel goel(s), heel 
weinig; negeen g., niets. 4) geld. 

Goet , bij w. Goed, wel ; als bij w. van graad ; goel 

ront ; also goel als, zoogoed als. 
(roetdader , -deder, znw. m. Weldoener. 
Goetdadieh, bnw . Weldadig. — Goetdadicheit. 
Goetdaet, znw. vr. Goed werk; weldaad. 
Goetdochte, -duchle, znw. Goeddunken. 
Goetdoen, st onr. ww. — I. Trans. i) Vergoe


den. 2) goedkeuren. — II. Intr. Goed doen, weldoen. 
Goetdoen, znw. o. i) Gunstbewijs. 2) belooning, 

douceur. 3) vergoeding. 4) welvaart. 
t+oetdoener, znw. m. Weldoener. 
Goetdunkel, guel-, bnw. Waanwijs. — Goet


dunkelheit, dunkenheit.

-

Goetdunken, -denken, -donken, -dinken, znw. o. 
Meening, gevoelen ; de door een college uitgesproken 
meeping; iets wat men wil (geven, doen e.a.). 

— Goetdunkinge. 
Goetgetal, bnw. Goed aangeschreven.
Goetgonnich, -gunnich, bnw. Goedgunstig, vrien


delijk. 
Goetgrondich, bnw. Rechtschapen. 
Goethellich, bnw. Hetz. als g o d e h e i 1 i c h. 
Goetheit, geel-, znw. vr. i) Goedheid, van God; 

goed karakter; weldadigheid, van menschen. 2) het 
zedelijk goede, deugd. 


GOETHERE. 

Goothere, gietheer, znw. m. Landeigenaar 
(oostmnl.). 
Goethertieh, bnw. Edelaardig; welwillend, innemend. 
— Goetherticheit. 
Goetcoop, goe-, bijw. uitdr. (zie g o e t) ; als znw., 

overvloed van (met een gen.). 
Goetljj e enz. Zie g o e d e l ij c. 
Goetman, znw. m. Fatsoenlijk man, man van 

eer. 
Goetmoedich, geel-, bnw. i) Goedsmoeds, opgewekt. 
2) minzaam. — Goetmoedicheit. 
Goetront, bnw. en bijw. Openhartig. 
Goetruchtioh, -ruftich, bnw. In een goed ge


rucht staande. 
Goetsalieh, guel-, bnw. Edelaardig. 
Goetsmoets, bijw. uitdr. Opgewekt. 
Goetstjjts. Zie g o e t, bnw. 
Goetwero, znw. o. Goede werken. 
Goetwillentlike, bijw. Gewillig, goedschiks. 
Goetwillich, guel-, bnw. z) Vriendelijk, goed. 

gunstig; gewillig. 2) in eene goede of heilige stem


ming zijnde. — Goetwillicheit, Goetwillichlike. 
Goevrouwe, znw. vr. Vroedvrouw. 
Goffanoen. Zie g o n f a n o e n. 

ograve. Zie gouwgrave. 

y, uit Gode, ook als vloek; om g. gaen, bedelen. 
Goy. Zie g o u w. 
Goyen. Zie g o o y e n. 
Goysen, zw. ww. intr. Gutsen, stroomen. 
GO ten goten, guy/en, zw. ww. intr. Smalen, 

schimpen; g na enen, hem scheldwoorden toeroepen. 

Gokelaer, goge-, guke-, coke-, znw. m. Toovenaar, 
duivelskunstenaar ; goochelaar. — Gokelaerster, 
gokelerse. Gokelen. — Gokelie, -rie. 

Goken, zw. ww. tr. Misleiden, bedriegen. 
Gob, znw. vr. Opengesperde mond of keel. 
Golf. Zie g o l v e. 
Golge, zuw. vr. Golf. 


Goliaert, znw. m. Slemper, wellusteling; als bnw., 

losbandig; potsenmaker, hansworst; ook goliaes. 
Golternie. Zie g l o t t e r n i e. 
Golve, golf, znw. vr. Golf, baar ; ook gelee, golge. 
G olve, golf, znw. vr. Golf, zeeboezem. 
Golven, -inge. Zie g e 1 v e n, -i n g e. 
Gom. Zie gomme. 
Gome, goom, znw. m. i) Feestelijk onthaal. 2) 

opmerkzaamheid, aandacht; met g., met aandacht, 
ijver, vuur; goom nemen : a) achtslaan. b) zorg dragen. 
c) deelnemen aan; goom slaen (zeldzaam). 3) 
meening, waan. 

Gomen, zw. ww. tr. — I. Trans. i) Bezien ; leften 
op ; opmerken ; denken over ; verdacht zijn op. 2) 
zorg dragen voor; zich moeite geven, ergens naar 
streven. 3) er voor houden, meenee; als znw., overtuiging. 
— II. Wederk. In zijn behoeften voorzien. 

Gomen, zw. ww. tr. De ingewanden doorboren 
(i 6de eeuw). 
Domme, gom, gum, znw. vr. Gom ; hars. — Gom


mich. 
Gonder. Zie g i n d e r. 
Gonderave, -Brave, znw. vr. Hondsdraf (plant). 
Gone. Zie gene. 

Gonfanier, goff-, znw. m. Banier-, vaandeldrager. 
Gonfanoen, goff-, gaff-, znw. o. Banier, vaandel. 
Gonneert. Zie g e o n n e e r t. 
Gonnen gunnen, onr. ww. perf.-praes. — I. 


Trans. i) Gaarne zien dat iem. iets heeft of ontvangt, 
het hem schenken; als znw., gunst, genade. 
2) vergunnen, toestaan; gehengen, van God; goedvinden. 
— II. Intr. Genegen zijn, iem. begunstigen 
(met den dat.). 

Gonner, gunner, znw. m. Begunstiger. 
Gonninge, gunninge, znw. vr. Toestemming. 
Gonsdach. Zie g o e d e n s d a c h. 
Gonside, gene zijde ; an g., begonside. 
Gonste, gonst, gunst, jont, znw. vr. Gunst, gun


stige gezindheid, genegenheid; partijdigheid, voorkeur. 


GORT. 227 

Gonstelijc, gonst-, gunst-, bnw. Goedgunstig, toe. 
genegen. —Gonsteljjehelt.
Gonstelike, jonst-, gunst-, bijw. Goedgunstiglijk; 
genadiglijk. 
Gonstich, jont-, gunst-, bnw. i) Genegen, welwillend. 
2) welgevallig, in gunst staande. 
Gonsticheit, jonst-, znw. vr. Welwillendheid; 
genade, gunst ; partijdigheid ; begunstiging. 

Gonstiger, gunst-, znw. m. Begunstiger. 
Goods-. Zie g o d e s-. 
Gooc, znw. m. Domoor, gek, zot. 
Gooyen, goyen, zw. ww. — I. Trans. Gooien, 


werpen. — II. Intr. Stroomen, vloeien. 
Go om. Zie g o m e. 
Goonrehande. Zie (n e) g e e n r e h a n d e. 
Goont, aanw vnw., o. van gone. Zie g e n e. 
Goor. Zie gore. 
Goor, bnw. Vuil, vies. Vgl. g o r e n. 
Goordatich, gord-, gaerd-, -do/ic/i, -douch, -ech


lick, bnw. Gortig, van vleesch. 
Goorgrave, znw. m. Moddersloot. 
Goorsprake. Zie g a d e r s p r a k e. 
Gootsch, bnw. Zie g o te. 

Gope, znw. Manen van een paard (?). 
Gordo gerde, znw. vr. Gordel, riem, buikriem. 
Zie d a r m g

m r d e, -g e r d e. — Gorderiem. Gorde 
as , riemgesp (voor paarden). 

Gordel, gordel, znw. o. en m. Gordel, riem; buikriem 
; verklw. gordelkm. — Gordelmaker, gordelrieme. 


Gordelstate gorde-, -stede, znw. vr. Het middel. 
Gordelsteken, znw. o. Riemsteken, een spel. — 

Gordelsteker (16de eeuw). 
Gordelwebbe, znw. o. Borduursel voor een gordel. 
Gorden, goorden, gorden, guerden, zw. ww. tr. 

i) Gorden, omgorden ; een buikriem aanbinden; 
wederk., zich gorden; hem nederwaerig., een toontje 
lager spreken ; gegorl, een gordel aanhebbende ; slajb 
gegort, licht, van meisjes. 2) gorden, aangorden, aan 
den gordelriem bevestigen. 

Gordon, znw. o. Gordel, riem. 
Gord}jn, *gardiyn, znw. m. Werkman, oppasser. 
Gordinage, znw. vr. Gordijnen. 
Gordine, gard-, znw. vr. Gordijn. — Gordijn


roede. Gordijnmette, bedsermoen. 
Gordinge , znw. vr. i) Omheining, gording. 2) rij 
palen ; dwarshout waarmee palen verbonden worden. 
Gore, znw. vr. ; goor, o. i) Slik, drek, vuil ; visch


zaad, vischslijm. 2) moddersloot; laagland, broek. 
Gore, Biere, genre, znw. m. en vr. Geur, reuk. 
Gore, goere, znw. Mol (oostmnl.). 
Goreel, gorreel, znw. o. Gareel, halsjuk. — Go


reelmaker. 

Gorelle, grelle, znw. vr. Krijgstrompet. 
Goren, zw. ww. tr. Bevuilen, vies maken; wederk. 

zich besmetten, hem g. in doolsonden. 
Goren , gueren, zw. ww. intr. Geur van zich geven. 
Gorgel, znw. Gorgel, keel; pijp. — Gorgelpipe, 

hevel. 
Gorgelen, zw. ww. intr. Een klokkend geluid 
maken, van water in de keel. 
Gorgelen, zw. ww. tr. Gorgelen, de keel spoelen. 

— Gorelinge.
Gorgiere, znw. vr., gorgier, m. Halsstuk of keelstuk 
aan eene wapenrusting. 
Gorgoen, -goel, -gone, znw. m. Afvoerbuis, goot. 
Gorne, znw. vr. Pens, lijf; enen grien bi linen 

gornen, bij de lurven, kladden. 
Gorre , znw. vr. i) Moeras, stinksloot. 2) oude 

knol. 3) vischslijm, eitjes van visschen en andere dieren. 
Gorren, zw. ww. intr. Knorren, van varkens. 
Gorsam. Zie g e h o r s a m. 
Gors. Zie g r a s. — Gorshure, -stringer -lant. 
Gorsboom, znw. m. Jeneverstruik. 
Gorse. Zie g e e l g o r s e. 
Gorsem, gursem, gersem, bnw. i) Dik, drabbig. 

2) grof, van stoffen. 3) machtig, zwaar, van voedsel. 
Gort, goon, znw. m. Gordel. — Gortketene. 


228 GORT. 

Gort , gorte, znw. Gort, grutjes; pap. 
Gortich, bnw. Gortig. 
Gortier. Zie g o t i e r. 


Gosprake, znw. vr. Gooi-, gouwgericht. 

Gosseler, benaming eener oostmnl. munt, ter 
waarde van 8 plakken, genoemd naar de stad 
Goslar. 

Gote, goyte, goeie, znw. vr. i) Het gieten of 
storten eener vloeistof; die g. der tranen, tranenvloed. 
2) afvoerbuis, goot; riool; greppel ; verklw. 

goolkijn. 
Dote, znw. vr. Droppel; die grote g., jicht; rode 
g., belroos (?). 
Gote, znw. m. Volksnaam. Got, Goot. Goten, 
landnaam. Zweden (?). Gotsch, Gootsch, Gotisch. 
Gotiere 7 gort-, znw. vr. Goot, afvoerkanaal voor 

water, riool. 
Goublet, znw. m. Beker. 
Gouden. Zie g o u d ij n. 
Goudemer, gold-, znw. Geelvink. 

Go uderde, bnw. ; ene wit g. coe, roodbont (?). 

Goudjjn, gouden, guldijn, -en, gouwen, bnw. Gouden 
; ene werelt g., uitdr. voor : de grootst denkbare 
rijkdom; root goudgin; gulden cruut, gedroogd, geurig 
kruid ; goudgeel, goudblond ; met goud gestikt. 

Gout, gaut, golt, znw. o. Goud. 
Goutadere, znw. vr. Ader die goud bevat. 
Goutbant, znw. m. Diadeem. 

Goutblat, znw. o. Een blad goud. 
Goutbloeme, goud-, -bloume, znw. vr. Goudgele 

bloem ; kleine zonnebloem of ook : goudsbloem. 
Goutbloemede, bnw. Goudgebloemd. 
Goutbort, -boort, znw. m. Goudboordsel, goud


galon ; met goud doorwerkte stof; riem of band met 
goudborduursel, diadeem. 
Gontdraet , znw. m. Gouddraad. 
Goutdropel, -drojj5el, znw. o. Goudstippel; ver. 

klw. goutdrojelkijn. 
Goutgelt znw. o. Goudgeld. 
Gout gewi,hte znw. o. Goudschaal.

c 

Goutgroeve, golt-, znw. vr. Goudmijn; ookgout


cule. 
Goutcruut, golt-, -cruyt, znw. o. Affodil. 
Goutgulden, golt-, znw. m. Goudgulden. 

Goutmaker, znw. m. i) Alchimist. 2) goudsmid. 
Goutnaelde, znw. vr. Borduurnaald. 
t+outplate, znw. vr. Goudplaat, bladgoud. 
Gootpulver, znw. o. Stofgoud. 
Goutrinc, znw. m. Gouden ring. 
Goutroot , bnw. Goudgeel. 
Goutschale, znw. vr. Goudschaal. 
Goutschuam, znw. o. Goudschuim, halfgoud. 
Goutsla erf znw. m. Vervaardiger van bladgoud. 
Goutsmit, golt-, znw. m. Goudsmid; vr. gout


smederse. — Goutsmisse, Goutsmitsampt.
Goutsnider, znw. m. Ciseleur. 
Goutspange, znw. vr. Gouden gesp of haak. 
Goutstoffe , golt-, znw. vr. Grondstof van goud. 
Goutstrijpt, bnw. Met gouden streepen. 
Gouttee, znw. m. De teen naast den kleinen toon. 
Goutvaer, goltvar, bnw. Goudkleurig; ookgout


varuwich, -verwach. 

Goutvaruwe, znw. vr. Goudkleur. 
Goutvinger, znw. m. Ringvinger; ook goutdrager. 


Goutworm, znw. m. Glimworm. 

Goutwortel, znw. vr. Goudwortel (plant). 
Gouvernael, znw. o. Roer. 
Gouvernancie, znw. vr. Bestuur, bewind; ook 


gouvernement. 
Gouvernere, -eerre, -rere, -eur, znw. m. Gouverneur, 
bestuurder van een gewest, regent; vr. 

gouvernesse, gouvernerige. — Gouverneren. 
Gouw. Zie ga en vgl. gauwedief en gauw 
i c h e i t. 
Gouw, gou, gau, go, gooy, znw. o. Landstreek, 
landschap. 
Gouwdach. Hetz. als g o u w d i n C. 

GRAMARIE. 

Gouwe, gouw, gou, znw. vr. en o. Weg langs 
een water, kanaal, sloot; watering, sloot. 
Gouwdinc, -gedinge, znw. o. Gooigericht, gouw


gericht. 
Gouwen. Zie g o u d ij n. 
Gouwgrave, go-, -greve, znw. m. Voorzitter van 

het gouwgericht. — Gouwgraveschap.

Gra, bnw. Grauw. 
Grabbelen, zw. ww. tr. Grijpen; grabbelen. 
Grabben, zw. ww. tr. Hetzelfde. 
Gracelijc, graze-, graci-, bnw. i) Dun, tenger. 


2) bevallig, innemend. — Gracelike. 
Gracelij cheit, znw. vr. Innemendheid ; welgevalligheid, 
gunst. 
Gracht, graft, znw. vr. en o. i) Grafstede. z) 

gracht, kanaal ; stadsgracht, wal. 2) groeve, insnijding. 
Grachtdelver, znw. m. Graver, spitter. 
Grachtwech, znw. m. Stadsgracht, de straat 

langs eene gracht. 
Q racie gratie, graci, znw. vr. i) Genade, gunst, 
van God; deugd die men door Gods genade ver 

jaer van graciën, jubeljaar. 2) vergunning,-krijgt; 
verlof; vrijstelling van belasting en andere plichten; 
gratificatie. 3) dankfeest. 

Gracielijc, graci-, bnw. i) Genadig. 2) door Gods 

genade bewerkt; gracielike werke. 
Gracieloos, bnw. Van Gods genade verstoken. 
Gracioos, gratioos, gracieus, bnw. i) Minzaam, 

bevallig. 2) aangenaam, welgevallig. 3) genadig. 
Gracleuse. znw. Naam van eene plant. 
Gradich, gredich, bnw. Graag, hongerig (oostmnl.). 
Graduael, gradael, znw. o. Koorzang, tusschen


zang bij de mis; een boek waarin zulke liederen staan. 
Graaf. Zie g r a v e. 
Graefdine, -gedinc, -gedinge, znw. o. De een


maal in 't jaar gehouden rechtdag, die door den 
graaf (of zijn vertegenwoordiger) werd geleid. 
Graefgelt, znw. o. Geld waarmee afgekocht wordt 

de verplichting om te graven aan delf stadswal. 
Graehser, znw. o. Graveerijzer, steekpriem. 
Grae$u] c , -heit. Zie gravelij c, -heit. 
Graefnede, grafe-, grave-, -nedinne, znw. vr. 

Gravin. 
Graefspade, znw. vr. Spade. 
Graal, znw. o. Schaal, schotel, bep. de schotel 
gebruikt bij de instelling van het Avondmaal, waarin 
Jozef van Arimathea het bloed van den gekruisigden 
Christus zou hebben opgevangen ; een juweel, een 

schat. 
Graan, knevel. Zie g r a n e. 
Graen. znw. o. i) Korrel, zandkorrel, zaad -, 

graankorrel ; grein ; verklw. graenkijn. 2) pit, merg, 
het beste van iets ; het puik, de keur ; van één persoon, 
een talent, vernuft, kraan. 3) graan, koren. 

Graender, graenre. Zie g r a n e r. 

Graet, graed, znw. m. en o. i) Schrede, trede; 
trede van een trap, sport van eene ladder; rang, 
stand; die hoochsle grade, de hoogste stand, positie. 
2) trap, ladder; van den grade gliden, in het ongeluk 
gestort worden ; opgaande weg, steil pad ; des 
crucen g., het kruis. 3) graad, trap ; graad van bloed 

graad als afstandsmaat. -verwantschap. 4) 
Graat, znw. m. Vischgraat. 
Graf znw. o. i) Graf, grafstede. z)steenen doodkist. 

— Grafstede, Grafsteen.
Graft. Zie gracht. 

Grayeel, znw. o. Halsjuk. 
Grake, znw., in d a c h g r a k e. 
Graken, zw. ww. intr. Grauwen, schemeren (van 


den morgen). — Grakinge.

Gram, bnw. Boos, vergramd; gramme wille, sin, 
moet, gramschap ; eene vlaag van toorn; enen gran 
doen, -naken, iem. boos maken. 

Gram, znw. m. Gramschap, toorn. 
Gramachtich, bnw. Kwaadaardig. 
Gramarie gramm-, znw. vr. Kunst van goed 
lezen en goed schrijven, van het juist gebruik der 
taal; geleerdheid. 


GRAMARIEN. 

eramarien, gramm-, -ijn, znw. m. Taalkenner, 

redenaar, geleerde. 
arame, znw. vr. Gramschap, toom. 
(hamen, grammen. Zie v e r g r a m e n. 
Gramheit, znw. vr. Gramschap, verbittering ; ook 

gra^nmicheat. 
Grammelij o, grame-, gramlijc, bnw. Vertoornd, 
woedend. — Grammelipcheit, grammelike.

Gramschap , -schij5, znw. vr. Toorn. 
Granaat. Zie garn ate. 


t*ran8 graen, get-ne, znw. vr. Knevel, snorrebaard, 
vooral mv.; sine granen oosteken, een toon 
aannemen ; verklw. graneljn, gaerneljn. 

araner, graenre, graender, znw. m. Graanzolder, 

korenschuur. 
Gransen, zw. ww. intr. Grommen (oostmnl.). 
Granter, grenter, znw. m. Bedelaar, landlooper; 

oude g., oude boef, of : wellusteling, snoeper (?). 
Grapen, zw. ww. tr. Grijpen, grissen. 
ras, gars, gers, gres, gors, gaers, Beers, znw. o. 

i) Gras; ten nieuwen grase, in de lente; alse g. ende 
griet, ontelbaar (als gras en grof zand). 2) grasspriet; 
verklw. grasekfjn ; niet een g., niets hoegenaamd; 
biezen, stroo ; grasveld ; dat er/ache g., dal armeg., 
het aardsche leven; gors, aangeslibd land, zee- of 
rivierkleiland. 3) eene landmaat, vooral in Groningen. 

(*rasborger, znw. m. Bewoner eener voorstad. 
(frasen, zw. ww. intr. Grazen, weiden. 
*rasgeit, znw. o. Weidehuur, landhuur. 

Grasgroene, gers-, bnw. Grasgroen. 
Grashof, gres-, znw. o. en in. Tuin, lusthof; 
grasplein, weide.
GFrashure, gars-, geers-, gors-, -huyr, znw. vr. 

Hetz. als g r a s g e 1 t. — Grashureware, hetz. 
Grasich, bnw. Grasrijk. 
e rasinge, gers-, gors-, znw. vr. i) Grasgewas. 

2) Hetz. als g r a s g e l t.
Graslant, znw. o. Weiland, hooiland. 
Grasmaent, znw. vr. April. 

Grasval, gars-, gers-, znw. m. Het afslaan of 
af houwen van een lid van het lichaam tfriesch). 

Grasvallich, gres-, gers-, bnw. i) Afgehouwen, 
van ledematen (fri.). 2) straffeloos, zonder boete. 3) 
van een boedel, met algemeen beslag gelegd ; van 
een persoon, failliet. 

GraA graeu, gra (z. ald.), bnw. i) Grijs; grijs 
bont; bonte of grauwe cleder; van de oogen, lichtblauw. 
2) grauw, donkergrijs, vooral van de kleeding; 

grau monnic. 

1rau, znw. o. i) Grijs bont; boni ende grau. 2) 
grauwe stof, gedragen door geestelijken en geringe 
lieden. 

Graubroeder, znw. m. Franciscaner monnik; vr. 

graususler. 
Grauheit, graeu-, znw. vr. Grijsheid. 
Grauwele, znw. m. (?). Steengruis, kiezelzand; 

worstelperk. 
Grauwen, graeuwen, graven, zw. ww. intr. Grijs 

worden, grijzen. 
Grauwen. Zie gruw e n. 
Grauvaruwich, -verwich, bnw. Grijs van kleur. 
G}rauwere, graeu-, znw. o. Bontwerk, vooral van 

grijs bont. — Grauwerker, Grauwerkergilde, 
-sis, de door de bontwerkers te betalen accijns van 
door hen gebruikte artikelen ; Grauweretouwer, 

— grauwerker. 
Grauwicheit, grave-, znw. vr. Grijsheid. 
Grave, greve, graef, greef, znw. m. Graaf, koninklijk 
ambtenaar; hij die namens den vorst de 

rechtspraak leidt. 
Grave, graef, znw. vr. Graaf, schop. 
Grave, graven, znw. m. i) Gracht, sloot. 2) kuil. 

3) graf. 
Graveelachtich, bnw. Zandig. 
Gravele, -veel, znw. m. Kiezelsteen ; mv., kiezelzand, 
steengruis. 
Graveijjc , bnw. Grafelijk. 
Gravelicheit, graef-, greef-, znw. vr. Grafelijke 

GREVEL. 229 

waardigheid, ook : de daaraan verbonden rechten. 
2) graafschap ; ook : de vertegenwoordigers van den 
graaf. 3) het grafelijk bestuur.

Graven greven, st ww. tr. i) Graven, delven; 
graven na, zoeken naar iets in den grond ; iets 
trachten te doorgronden. 2) begraven, bedelven; 
levend begraven ; als znw., begrafenis. 3) graveeres. 

Graven, zw. ww. intr. Eene gracht maken, vestingwerken 
aanleggen. 
Gravenschilt, znw. o. Eene Vlaamsche munt, 
ter waarde van 24 groot.
Graver grever, znw. m. Graver, aardwerker. 2) 
begraver. 3) graveur; ook graveraer (graveeraer). 
Graveren, -eeren, zw. ww. intr. Graveeren, steen snijden, 
plaatsnijden. 
Graveren, -eeren, zw. ww. -- I. Intr. Verergeren, 
achteruitgaan. — I1. Trans. Benadeelen. 
Gravernie, znw. vr. Het aanleggen van aard 
-werken. 

Gravesehap, greve-, graaf-, Braes-, gra-, znw. 
vr. Grafelijke waardigheid; znw. o., grafelijk gebied. 
Gravinge, znw. , vr. i) Het graven, delven. 2) 

graveerkunst. 
Gravinnen grevinne, znw. vr. Gravin. 
Grebbe, znw. vr. Greppel, goot ; verklw. greb 

-bekijn. 

Grede gree, znw. Bovengrond, grond waarin iets 
groeit, (fri.) Broed (in „Waard-en-Groed" ; vgl. ofri. 
gred, fri. greide, greidhoek). 

(reef enz. Zie g r a v e. 
(rees. Zie gruus. 
Green. Zie grein. 
(ereenken. Zie greniken. 
Greep. Zie grepe. 
(freepsein, znw. m. Greep, handvol.
gref$e, griffie, greffe, znw. o. i) Schrijfstift. 2) 


priem. 3) griffie, secretarie. 
Greffiën, zw. ww. tr. Griffen, ingriffen. 
Grey, znw. o. ; greye, vr. Wil, welgevallen. 
Groyen, Breiden, gereiden, zw. ww. intr. Bevallen, 

behagen ; als znw., hetz. als grey. 
Greyen,grayen, zw. ww. intr. Schreeuwen, roepen. 
Grein grain, greine, znw. o. i) Korrel, zaad -, 

graankorrel ; zaad; graan. 2) paradijskoren, cardamom. 
3) pit, kern; vruchtbeginsel ; helmknop van 
eene bloem. 4) scharlakenbes; karmijn, scharlakenrood. 
5) eene soort van zijde. 6) het puik, de bloem 
of keur van iets; van één persoon, een parel, een 
juweel. 7) naam van een klein gewicht. 

Greinen, zw. ww tr. i) Met bloemen doorwerken. 
2) roodverven. 

(reis. Zie gruus. 
(Gel. Zie gril. 
Grellen, zw. ww. tr. Zie v e r g r e 1 1 e n. 
Grem, bnw. Zie g r i m. 


Gremelen, zw. ww. tr. Bevlekken, bevuilen; 

gremelende salve. 

Gremen, boos maken. Zie v e r g r e m e n. 
Gremil, gremilsael, znw. o. Steenzaad, parelkruid. 
Gremmelij e. Zie g r i m m e 1 ij c. 
Grammen. Zie g r i m m e n. 
Grendel, greindel, grindel, grundel, grondel, -ele, 


znw. m. i) Draagstok, handboom. 2) grendel, deur 


bout. — Grendelen. 

(gene. Hetz. als g r e i n e, graan. 
Greniken, greenken, greinken, zw. ww. intr. 


Meesmuilen, grinniken. --Grenikinge, grinkinge. 
Grensen, greinsen. Zie g r i n s e n. 
Grensine, znw. m. Eene plant, potentilla. 

Grepen greep, znw. m. en vr. i) Greep, het grijpen 
met de hand ; de open vuist. 2) greep, mest 
omvang, uitgebreidheid.-vork. 3) 
Greppe , griftjbe, znw. vr. Goot, greppel; riool.

. 
Gresel o, bnw. Ontzettend, ijzingwekkend. — 

Gresel joheit.

Gresen, zw. ww. tr. Doen ijzen (oostmnl.). 
Greve -er. Zie grave, -er. 
Grovel, znw. m. Das, het dier (oostmnl.). 



230 GREVEREN. 

Ereveren , -eeren. Zie g r i e v e r e n. 
Griedlant, znw. o. Grasland, weiland (friesch). 
Grief,gerzef, znw. o. en m.i) Leed, krenking, smaad; 

pijn, letsel; nadeel, last; te grieve staen, met gevaar 
dreigen ; van gebouwen, op het invallen staan; inbreuk. 
2) leed als toestand, leedgevoel, droefheid ; pijn, smart. 

Grei$lj e. Zie g rieve 1 ij c. 
Griefsamheit. Zie g e r i e f s a m h e i t. 
Grieken, zw. ww. intr. Aanbreken, van den dag. 
-- Griekinge.

Grielk}jn, -ken, znw. o. Trompet. Zie go r e 11 e. 
Griendinge, znw. vr. Zanderij. 
Grient, griend, greent, znw. m. Zandgrond; strook 


grond met boomen beplant, tuin, ook: de buiten 
gronden, die met rijshout (wilgen enz.) be--dijksche 
zet zijn, langs de benedenrivieren. 
Griet, znw. o. Grof zand, steengruis ; else gers 
ende griet, ontelbaar; strijdperk. 
Grietman . znw. m. Overheidspersoon aan het 
hoofd der plattelandsgemeente in Friesland. — (riet


manschap. 
Grietsele, -sel, znw. o. Egge; hark. — Grietselen. 
Grietwaerder, -verder, znw. m. Opzichter en 
rechter over de gerechtelijke tweekampen. 
Grievelije, grief-, bnw. i) Bezwarend, lastig; 
hoonend, smadelijk. a) gestreng, zwaar, van straffen. 

-- Grievelike. 

Grieve a, gerieven, zw. ww. tr. Beschadigen, eene 
zaak; verwonden, kwetsen, een persoon; als znw., 
kwetsing. 

Grieveren, grey-, -eeren, zw. ww. tr. Bezwaren, 

het iem. lastig maken ; benadeelen. 
Grifelen, zw. ww. intr. Glimlachen, gniffelen. 
Griffel, greffel, griffieel, -ele, znw. vr. i) Schrijf


stift. 2) ent. 
Griffie. Zie g r e f f i e. 
Griffier, znw. m. Griffier. 

Griffoen, znw. m. Grijpvogel, een fabeldier; gier; 
mv., de Grieken (in den Trojaanschen oorlog); eene 
zilveren munt. — Griffoensilver. 

Grifte, znw. vr. Gegraven vaart. 
Griften, grichten, zw. ww. tr. Met grachten om


geven. 


Grijn, znw. m. Grijns; grijnslach; grijns, momaanzicht. 
Grijp, griffe, znw. m. Hetz. als g r i f f o e n; 

vogelgr^ 5 ; naam van eene munt. 
Grijplam, bnw. Verlamd, van de hand (friesch). 
Grijs, bnw. Grijs ; int grise keren, van haar; 

vaal, van de gelaatskleur. 
Grijs, znw. — I. znw. ml. Grijsaard. — II. znw. o. 
Grijs bontwerk. 
grel, bnw. Opvliegend, driftig. 
Grill, znw. vr. Gril, kuur (16de eeuw); sine 

grillen togen, zijn kunsten vertoonen. 
Grillen, zw. ww. intr. Grommen. 
Grim, grem, bnw. Grimmig, boos, toornig. 
Grime, znw. Masker. 
Grimen, zw. ww. tr. Bevuilen, zwart maken ; zie 

begrimen. 
Grimme, znw. vr. Grimmigheid, verbittering. 
Grimmelijo, grem-, bnw. Grimmig. — Grim


melike. 

Grimmen, gremmen, zw. ww. intr. i) Toornig 
zijn, woeden ; wrokken, mokken ; als znw., spijt; 
woede ; wrok; rondloopen als een bezetene. a) grijns 

brullen, loeien.-lachen. 3) 
Grimmich, bnw. Verbitterd, grimmig. 
Grimminge, znw. vr. Woede, grimmigheid. 
Grinds grint, znw. vr. Uitslag, schurft. — Grin


dich, grindi

cheit. 

Grindel. Zie grendel. 
Griner znw. vr. Vermomming, schijngelaat. 
Grinen. Zie g e r i n e n. 


Grinen, st. en zw. ww. intr. i) Schreien, krijten; 
huilen ; brullen, brieschen, van een dier. z) grijnzen, 
grijnslachen. — Grininge. 

GROENVISCH. 

Grinken. Zie g r e n i k e n. 
Grinse, znw. vr. Mom, grijns, grins. 
Grinsen, grenen, greinsen, zw. ww. intr. Grijn


zen ; grimmig zin ; brullen, huilen, van een dier. 
Gripeljjcheit, znw. vr. Roofzucht. 
Gripen, st. ww. tr. i) Grijpen, pakken. 2) opvat 
beginnen te gevoelen, eene aandoening; nit,-ten, 
berou, lhael g. ; in den sinne g., een plan opvatten. 

Gripende, deelw. bnw. Roofgierig. 

Griper, znw, m. Roover, geweldenaar. 

Gripich, bnw. Roofzuchtig. 

Gripinge, znw. vr. Het grijpen; rooverij, geweldenarij. 
Grippe. Zie g r e p p e. 
Grippelhant, znw. vr. Grijpklauw. 
Grip pen , -inge (oostmnl.). Zie grip e n, -i n ge. 
Grisaert, znw. m. Grijskop, paai. 
Grisecom, znw. Aardrook, duivekervel (plant). 
Gri selen, zw• ww. intr. Gruwen. 
Griselijo, bnw. Afgrijselijk, griezelig. -- Gri


selike. 

Grisen, st. ww. onpers. en intr. Afgrijzen hebben, 
gruwen. 
Grisen, zw. ww. intr. i) Grijnzen ; uitvaren; den 
muil opensperren; den neus optrekken. z) grijnslachen. 

Grisen, zw. ww. intr. Grijs worden, grijzen. 

Grisicheit, znw. vr. Grijsheid. 

GrisiD ge, znw. vr. Het grijnzen; grijnslach. 

(ritsel. Zie grietse1. 

Grobben, zw. ww. intr. Grabbelen, schrapen. 

Groede, znw. vr. Groei, wasdom; aangeslibd land 
boven vloedhoogte, waarop al iets groeit. 
Groef. Zie grof. 
Groef haee, znw. m. Steekpriem met eene kromme 

punt. 
Groeft, deelw. bnw. Gegroefd ; gedreven, geciseleerd. 
Groeyelijc,, bnw. Groeikracht hebbende. — 
Groeyel 0elleit. 

Groeyen, groyen, zw. ww. — I. Intr. i) Groeien; 
wassen in kracht, omvang, getal; g. ende bloeyen. 
2) groenen. 3) g. in, genot van iets smaken, behagen 
scheppen in. — II. Trans. Doen groeien, voortbrengen. 


Groeynisse, znw. vr. i) Groei, spruit, plant. 2) 
groenheid. 
Groeysam, -seem, bnw. Groeiend en groenend, 
welig tierende. — Grooysamheit. 
Groeysel, groysel, znw. o. Wat groeit : spruit; 
loof. 
Groene gruene, grone, groen, bnw. i) Groen; 
groene Dond

erdag, witte Donderdag (oostmnl.). 2) 
jeugdig, frisch ; onervaren ; versch, van spijzen, tegenover 
ingelegde, gerookte enz. 

Groene, grove, gruene, znw. o. Groen, de kleur; 
het veld, de wei ; loof, kruid ; groente ; stoffen van 
eene groene kleur. 

Groenen, zw. ww. intr. Groen worden; groen 
zijn ; in het blad staan, van boomen. 
Groen(e)visseher, znw. m. Hij die versche visch, 
ook : zoetwatervisch, verkoopt. 

Groenheit, gruen-, znw. vr. i) Het groen zijn; 
de groene kleur. 2) frischheid; jeugdigheid, frissche 
kracht. 3) loof, groen gewas. — Groenicheit. 

Groeniaert. Zie g r o n g a e r t. 

Groenine, znw. m. Naam van een appel. 

Groense. Zie B r o e s e. 

Groensela znw. o. Eetbaar loof, groente. 

Groenel, znw. o. Groenvink. 

Groententers, znw. m. mv. Bende plunderaars 
(in 1451 in Vlaanderen). 
Groenswerde, -weerde, -waerde, znw. vr. De 
begroeide bovengrond of aardkorst, ook : terrein, 
maaiveld. 

Groente, znw. vr. Groene kleur, groenheid. 

Groenvaruwich, -verwich, bnw. Groen van kleur. 

Groenvisch, znw. m. Versche visch, zoetwatervisch. 



GROEPE. 

Groepen gruehe, groj5e, groot, znw. vr. Greppel, 
goot. 
Groese, gruese, znw. i) Het jonge groen ; gras


zode. 2) weiland. 3) afgesneden gras. 
Groesevelt, groes-, znw. o. Grasveld, weide. 
Groesewaerde, groes-, znw. vr. Laag en vrucht


baar weiland. 

froete, gruete, znw. vr.; groet, znw. vr. en m. 
i) Groet, begroeting; sonderg., met eene vijandelijke 
gezindheid ; die hemelsche g., de hemelsche gelukzaligheid. 
2) vijandelijke aanval. 

Groeten gruelen, groten, zw. ww. tr. i) Opwekken, 
uitnoodigen. 2) in rechte aanspreken (saks., fri.). 
3) groeten, begroeten; sonder g., met eene vijandelijke 
gezindheid; den dach g., het daglicht begroeten; 
ook : den dag aankondigen ; met God als ondw., 
zegenen; als znw., groet, begroeting. 2) aantasten, 
aanvallen ; bestoken, een land. 

Groetenisse, znw. vr. Groetenis, groet. 
Groeter, grueler, znw. m. Hij die groet; wijs 

-vinger (nederr.). 
Groetinge, znw. vr. Groet. 
Groeve, grove, znw. vr. Kuil, vore, geul, sloot, 

greppel; graf; begrafenis. 

Groeven, groven, grouven, zw. ww. — I. Intr. 
Eene groeve, insnijding, uitholling maken. — II. 
Trans. i) Doorboren, een gat in iets maken. 2) graveeren. 


Groever, znw. m. Hij die gaten in planken boort. 
Groeveren, -eeren, zw. ww. tr. Graveeren, in 
metaal of steen bearbeiden. — Groeveringe.

Grof, groef, grouf, gerouf, bnw. i) Dik, zwaar; 
zwaar, van de stem. 2) zwanger. 3) groot, overvloedig, 
groot, zwaar, van onaangename aandoeningen 
; sterk. 4) grof, niet fijn ; van zaken, grof, 
ordinair; van personen, plomp, onbeschaafd ; ook: 
zinnelijk; als znw., lomperd, onbeschaafd mensch. 
5) lomp, beleedigend. 

Grof, bijw. i) Dik. 2) groot. 3) grof. 4) sterk, in 

hooge mate. 
Grofachtich, bnw. Niet bijzonder fijn. 
troffel. Zie geroffel. 
Grofgrein, gro-, znw. o. Halfzijde; ook : kamelot. 
G roiheit, grouf-, znw. vr. z) Dikheid. 2) grof


heid, van stoffen. 3) onbeschaafdheid, plompheid; 
ook: vleeschelijke gezindheid. 
Groflike, grouf-, groffe-, bijw. i) In hooge mate, 

overvloedig. 2) op eene plompe wijze. 
Groflivich, bnw. Zwaarlijvig. 
GrofsInit, znw. m. Grofsmid, smid van groote 

ijzeren voorwerpen. 
Grofstemmich, bnw. Met eene zware stem. 
Grofweiten, bnw. Van grove weit gebakken. 
Grogneren. Zie g r o n geren. 

Grollen, zw. ww. intr. Grommen, pruilen.
Grom, grome, znw. o. Ingewand, vischgrom. 
Gromel, grumel, znw. Graveel, kleine steentjes 

in de blaas. 
Grommen, zw. ww. tr. Van grom ontdoen, schoonmaken, 
visch. -(,brommer. 
Grommen, grummen, zw. ww. intr. i) Grommen. 

2) brullen. — Gromminge (grumminge). 
Grondel. Zie g r e n d e 1. 
Grondel(e), znw. vr. Grondeling. 
(rondelen, zw. ww. intr. Den grond raken. 
GrondelijC grund-, bnw. Grondig. 
Grondels e, grund-, bijw. i) Tot den grond toe. 

2) in den grond, grondig. 

Grondelinc, znw. m. Grondeling. 
Grondelinc, bnw. Volkomen, volledig. 
Grondeloos, bnw. i) Grondeloos, bodemloos. 2) 


onuitputtelijk. 3) onverzadelijk. — Grondeloosheit,
Grondelosicheit. 
Grondeloos, bijw. i) Geheel en al, grondig. 2) 
onmetelijk. — Grondelooslike. 
Gronden, zw. ww. — I. Intr. Den grond raken. 

— II. Trans. i) Peilen, onderzoeken; doorgronden. 
2) wettelijk in het bezit stellen van iets. 
GROOT. 231 

Grondenaer, znw. m. Grondeigenaar. 
Gronderg znw. m. Onderzoeker. 
Gronderen, -eeren, zw. ww. — I. Trans. Pei


len, onderzoeken ; doorgronden. — II. Intr. Doordringen 
in iets. — Gronderinge.
Grondich, bnw. Volmaakt, volkomen. 
Grongaert, groniaert, groeniaeri, znw. m. Brompot, 
knorrepot; als bnw., grommig; ellendeling, beroerling. 
Grongeren, -eeren, ook Brongen, zw. ww. intr. 
r) Grommen, brommen. 2) brullen, brieschen, van 
dieren. 
Gront, grunt, znw. m. i) Grond, bodem; te gronde 
gaen, zinken, naar de laagte gaan ; der hellen g., 
het diepste der hel; der herten g., het diepste van 
het gemoed; Bonder g., bodemloos, grondeloos, oneindig; 
ook : tot in het oneindige ; grond. 2) diepte 
eener zaak; grondslag, oorsprong; te gronde, tot op 
den grond der zaak ; geheel en al ; uien gronde, 
volkomen ; oorspronkelijk; van gronde, geheel en al; 
comen van gronde, zijn oorsprong nemen; van g. te 
g., zonder uitzondering. 3) het fijne, de bijzonderheden 
eener zaak. 4) binnenste, gemoed ; gemoedsstemming. 
5) grondvest, grondslag. 6) aardlaag, humus 
; stuk grond, erf, grondeigendom. 
Grontbalc, znw. m. Vloerbalk. 

Grontbrec, znw. m. Val, het wegvallen van 
grond uit den oever (vooral in Zeeland); ookgrontbrexem. 


Grontcijns, -cis, znw. m. Grondbelasting, grondrente. 


Grontdam, znw. m. Dam. 

Grontdelinge, znw. vr. Verdeeling of scheiding 
van landerijen, van onroerende goederen. 

(front oet, znw. o. Grondeigendom. 

(fronthere grund-, -heer, znw. m. Landheer. 

Gronthertich, bnw. Hartgrondig, innig. 

Grontiser, -zseren, znw. o. Puthaak. 

Grontootmoedich, bnw. Nederig van hart; of: 
door en door nederig. — Grontootmoedicheit. 

Grontplate, znw. m. Planken vloer. 

Grontrente, znw. vr. Grondrente. 

Grontrike, bnw. Van een rijken inhoud, vruchtbaar. 
(frontroeren, znw. o. Het aanraken van den 

grond, het in beweging brengen van iemands gemoed. 
Grontroeringe, -rueringe, -roere, -mere, znw. 
vr. Het aan den grond raken van een schip ; stranding; 
g. doen, stranden ; beslag door den landheer 
gelegd op goed, dat door een ongeluk met een wagen 
of door eene zeeramp met den grond in aanra


king kwam. 

Grontschalc , znw. m. Doortrapte booswicht. 

Grontscheidinge, znw. vr. Hetz. als g r o n td 
e 1 i n g e. 

Grontsop, znw. o. Bezinksel, drab. 

Grontswaerde, znw. vr. Begroeide aardkorst. 

Grontvestinge, znw. vr. Grondvest, fundement. 

frontwals, znw. vr. Gat door den vloed geslagen 
in een dijk. 
Grontwerc, znw. o. Fundement. 
Grontwater, znw. o. Het overtollige water van 

weide en veld. 

Grontwortel, znw. m. Grondoorzaak. 

Groofde. Zie grove d e. 

(droop. Zie grope. 

Groot, groet, grol, groyt, bnw. — A. Van personen. 
i) Groot, van lichaamsbouw, niet uitsluitend 
lang. 2) groot, machtig, aanzienlijk, verheven ; g. 
met enen, hoog aangeschreven bij iem.; als bijnaam 
van vorsten; enen g. maken, iemands naam verheffen 
; groot, in eene soort die niet deugt ; een groot 
sondare ; groot in eigen oog, grootsch ; g. van worden, 
een hoogen toon aanslaande. 3) dik, van lichaam, 
ook door zwangerschap; g. van (met) kinde, g. (met 
kinde) gaen. 4) in groot getal aanwezig, talrijk. 5) 
op jaren gekomen, oud ; grote vader, moeder ; als 
bijnaam, Jacob die grote, de oudere. 6) g. ende smal, 


232 GROOT. 

iedereen ; g. no clene, niemand. — B. Van zaken. 
i) Groot van omvang, afmetingen, inhoud enz.; g. 
goet, waren die groot van stuk zijn, die bij het stuk 
worden verkocht ; groot, sterk, hevig, erg ; gewichtig; 
erg, zwaar, van ziekten en natuurverschijnselen; 
edel, van daden ; groot, afdoend, van rechtsgronden 
en redenen; g. tit, hoog tijd. 2) kostbaar, fijn. 3) 
dik, van lichaamsdeelen en voorwerpen ; die trane g.; 
hoog, gezwollen, van water; vol, van het gemoed. 
4) aanzienlijk, hoog; grote geborle. 5) veel, bij gelds. 
waarden. 6) g. ende smal, alles zonder uitzondering; 

g. no clene, niets. 
Groot, znw. o. ; in groots, in het groot. 
Groot, bijw. Zie g r o t e. 
Groot, znw. m. Naam van een muntstuk ; verklw. 
grotekijn, -ken, grootgen. 
Grootachtich, groit-, -echtich, bnw. i) Een beetje 
dik. 2) voornaam doende. 
Grootbaerdich, -borstich, -bukich, -hovet, 

-lichamich, -nasich, -orich, -ruggich, -tongich, 
bnw. Met grooten, dikken, langen, Breeden 
enz. 

Grootbarende, -barent, bnw. Blufferig. 

Grootdad2 ch , bnw. Groote daden verrichtende. 

— Grootdadichoit. 
Grootevel, znw. o. Beroerte; vallende ziekte. 
Grootgen. Zie groot, znw. 
Grootheit, znw. vr. i) Dikte. 2) grootte. 3) grootheid, 
aanzien. 4) grootschheid, trots. 

Groothere , grote-, znw. m. Grootvader. 

Grootherticheit, znw. vr. i) Zielegrootheid. 2) 
trotschheid, hooghartigheid. 
Grootlike. Zie grote 1 i k e. 
Grootmaehtieh, bnw. Zeer aanzienlijk; als znw. 
mv., de grooten der aarde. 
Grootmaken, zw. ww. tr. Verheerlijken. — Grootmakinge.
Grootmeester, znw. o. Grootmeester, eener geestelijke 
orde. 
Grootmeesterige, -*meesteresse, znw. vr. 
Bestuurster eener geordende vereeniging. 

Grootmoedich, bnw. i) Groot van karakter. 2) 
trotsch, hooghartig; overmoedig. — Grootmoe dicheit. 


Grootpoker, joicker, -reder, -spreker, znw. 

m. Pocher, grootspreker. 
Grootsch, bnw. Trotsch. -- Grootschheit. 
Grootsdeels, bijw. Grootendeels. 
Grootschip, znw. o. Zeeschip. — Grootschipper.


Grootsinnich, bnw. Scherp van verstand. 

Grootsprake, znw. vr. Grootspraak. 

Grootswaert, -waerde, znw. vr. Iets van de 
waarde van een groot. 
froottidieh, bnw. Hoog bejaard. 
Grootvrouwe. Zie grotevrouwe. 
GFrootwerdieh, -weerdich, bnw. In hooge eer 
zijnde, van een ambt. 

Grope, gro6pe, grof en (oostmnl.), znw. m. Vaas, 
pot, ketel. — Gropenmaker, -meker. 
Gros, bnw. Grof, groot, zwaar. 
Gros, grosse, znw. o. i) In gros, in 't groot. 

2) de inhoud in hoofdtrekken ; tgrosse ; in gros, in 
hoofdtrekken, in het algemeen. 
Grosser, znw. m. Grossier; hij die in het groot 
iets doet ; der sonden grosser. 
Grosseren, -eeren, zw. ww. tr. i) In het groot 
schrijven, ook : in het net schrijven (tegenover „mi 
2) in het groot verkoopen. -nuteren"). 
Grosserie, znw. vr. Grof werk, o.a. grof goud


smidswerk. 

Grot. Zie groot. 

Grote, munt. Zie groot, zntiv. 

Grote, groot, bijw. Zeer veel; cleine no g., g. no 
smal, in geenen deele, in 't geheel niet; g. ende 
smal, geheel en al. 

Groteljo, bnw. Groot, hevig. 

Grotelike, groot-, bijw. i) Grootelijks, zeer. 2) 

GUDSEN. 

met ingenomenheid, met de eer aan iemands rang 
verschuldigd. 

Groten, zw. ww. — I. Trans. i) Groot maken, 
verheerlijken. 2) de grootte van iets schatten, begrooten. 
— II. Intr. Groot worden, vooruitgaan. 

Grotevrouwe, znw. vr. Grootmoeder. 
Groticheit, znw. vr. i) Grootte. 2) grootheid. 
Grotinge, groott-, znw. vr. Begrooting, taxatie. 
Grou. Zie g r a u. 
Groef. Zie grof. 
Grouw-. Zie gruw-. 
Grouwen, grauwen, zw. ww. intr. Snauwen, 


grauwen. 
Grove. Zie groeve. 
Grovel znw. vr. Drek, uitwerpselen; ook grove 

urine. 
Grovede, groofde, znw. vr. Dikte. 
Grovelike. Zie groflike. 
Groven, sw ww. intr. Dik, stevig worden. — 

Grovinge.
Grovicheit, znw. vr. i) Dikheid, zwaarheid; mv., 
grove, onverteerbare deelen. 2) onwetendheid, onbeschaafdheid. 


Gm. Zie gruw. 
Grunt. Zie gront. 
Grunte, znw. (oostmnl.). Grondeling. 
Grupel, gruyhel, znw. (oostmnl.). Puist. — Gru


pelich, -heit. 

Grunselen, grunds-, zw. ww. intr. Grommen, 
brullen. 

Grusen, gruysen, zw. ww. intr. (oostmnl.) Vreezen. 
Grusinge, gruselinge (oostmnl.). Angst. 
Grute, gruut, gruyt, znw. vr. Gruit, eene stof 

voor het brouwen van bier gebruikt; het recht van 
de gruit. 
Groten, gruyten, zw. ww. tr. Het mengen van 

gruit in (het brouwsel). 
Grutenaer. Hetz. als g r u t e r. 
Gruter, gruyter, znw. m. De persoon belast met 

de levering van de gruit en `de menging er van in 

het brouwsel. 
Gruterkjjn, znw. o. Eene kleine munt. 
Gm us, gruis, groys, grein, grees, greeus, znw. o. 

i) Gruis, grof zand, kiezelzand. 2) grof gemalen ko


ren ; zemelen, iets van weinig waarde.
Graat. Zie grute. 
Gruutampt, -amt, znw. o. Het opzichterschap 

over de gruit. 
Gruutbier, gruyt-, znw. o. Bier met gruit bereid. 
Grootcijns, znw. m. Accijns op de gruit. 
Gruutgelt, znw. o. Geld verschuldigd voor gruit, 

ook : accijns op de gruit. 
Gruuthuus, gruithuis, znw. o. Huis waar gruit 
bewaard en verkocht wordt. 
Gruutcamere, znw. vr. Hetz. ; ook : de kamer 

waar gruit wordt gemengd. 
Grnutmeester, znw. m. Hetz. als g r u t e r. 
Gruutreeht, znw. o. Recht betaald van de gruit. 
G7 ruutstat. Hetz. als g r u u t h u u s.
Gruw , gru, znw. m. Afkeer, afgrijzen ; gruwel, 

ijselijkheid. 
Gruwel, gruel, znw. m. Schrik, afgrijzen. 
Gruwelen, gruëlen, grouw-, grauw -, zw. ww. 

onpers. z) Gruwen, afgrijzen of afschrik hebben van. 
2) bezorgd . zijn voor. 
Gruwell]c, Brouw-, gruëij/c, bnw. Afschuwelijk. 

— Gruweljjcheit.
Gruwelnisse n znw. vr. Afgrijzen. 
Gruwelike, bijw. r) Op eene schrikwekkende 
wijze. 2) met afgrijzen, schrik, vrees.
Gruwen, Brouwen, zw. ww. onpers. Hetz. als 
gruwelen. 
Gnchelen, gagel-, gukel-, zw. ww. intr. i) Smaad 


woorden richten tot (met na). 2) goochelen. 
Guchelinge, znw. vr. Hoon, bittere spot. 
Guchte. Zie g i e h t e. 

lidsen, zw. ww. intr. Stroomen, overstroomen. 

— Gudsinge. 

GUET. 

Guet. Zie g o e t. 
Guf, bnw. Verkwistend, overdadig. — Gufheit, 


Guffelike. 

Gngelen. Zie gu che1en. 
(luit, guut, znw. m. Guit. 
Guiten, goilen, guten, zw. ww. intr. Spotten, den 


gek steken (met). 

Gukelare. Zie goke1are. 
Lulde. Zie g i 1 d e ; ook : complot, samenspanning.
Guide, znw. vr. (oostmnl.). Betaling ; g. of recht 


doen, iem. voldoen of onschuld zweren; rente, inkomen 
; betaling in vaste termijnen, grondrente. — 
Guiddaeh, guldach, vervaldag eener rente. 

Gulden, ww. Zie gelden. 
Gulden, bnw. Zie g o u d ij n. 
Gulden, -fin, znw. m. Naam van een oorspron


kelijk gouden, later zilveren munt; gulden van Flo


rensen, florijn. 
Guldendoec, znw. o. Goudlaken. 
Guldenj aer, znw. o. Jubeljaar. 
(nldenwert, gulde-, gul-, znw. vr. De waarde 

van een gulden, de gulden in den handel. 

Ha, tusschenwerpsel van verwondering en ver 
-rassing. 
Habben, zw. ww. intr. Happen, bijten naar ; van 

honden, keffen. 
Habberguyl. Hetz. als h a 1 s b e r g o e 1. 
Kabel. Zie a b ei. 
Habijt. Zie ab ij t. 
Rabilement, znw. o. Kleeding. 
Rabitakel, znw. o. Woning. 
Habitueeren, -luweren, zw. ww. tr. Kleeden. 
Haboardaen, znw. Stokvisch. 
Hackie, haetse, znw. vr. Bijl, strijdbijl. 
Hachgelen. Zie h a g e 1 en 
Haehte. Zie a e h t e. 
Hachte, lhaechte, hackt, echte, znw. vr. i) Ge


vangenschap, hechtenis; boeien, gevangenis. 2) ge


vaar, hachelijke omstandigheden. 
Haehtels, zuw• o. Gesp, haak, broche. Zie h e c s e 1. 
Haehten. Zie a c h t e n. 
Nachten, achten, hechten, zw. ww. — I. Intr. 

Zich hechten aan. — II. Trans. i) Vasthechten, vastmaken. 
2) gevangen nemen of houden, opsluiten. 
Hachtinge, achtinge, znw. vr. Beslaglegging, ge


vangenneming. 
Hachtmoeder, znw. vr. Koliek (oostmnl.). 
Hadelaer, znw. m. Kijver, twistzoeker (oostmnl.). 
Nadelen, zw. ww. tr. Kibbelen, twisten (oostmnl.). 
Haderi e , haderec, hadrec, hederic, znw. m. Naam 

van een onkruid. 
Hadernetele, heder-, znw. vr. Brandnetel. 
Haechboeke, -buecke, znw. m. Kornoeljeboom. — 

Haechboecboom. 
Haeehdisse. Zie h a g e t i s s e. 
Haeehdorn. Zie h a g e d o r n. 
Haeehdroese, -drois, znw. Klier ; ook : eene be


paalde onderbuiksklier. 
Haefdich, bnw. In goeden staat, in orde. 
Haeflujc , -meester. Zie h ave 1 ij c, -meester. 
Haefsch. Zie a e f s c h. 
Haeybeten, bnw. Door een haai gebeten; ver


minkt, geschonden, van haring. 
Haeye, haey, znw. m. Haai. Zie t a n t h a e y e. 
Haeyen , aeyen, ayen, Nayen, zw. ww. tr. i) Be


geeren, verlangen. 2) verdragen, verduren. 
Haec. Zie hake. 
Haeeaehtich, -echtich, bnw. Als een haak, krom. 
Haecbusse, hake-, haech-, -bus, znw. vr. Hand


bus, vuurroer. 

HAERGELIJC. 

Guldijn. Zie goudijn en gulden.
(yule, geul, gull, znw. m. Hengst; oude knol, 

bonk. 
Gullekijn, znw. o. Kleine kabeljauw of: schelvisch. 
Gulst bnw. Gulzig, vraatzuchtig. -- Guisheit, 

Gulselike. 

Gulsenaer, znw. m. Gulzigaard. 
Gulsich, bnw. Hetz. als g u 1 s ; ook als znw. 
gulzigaard ; ook: met graagte gebruikt, van spijs. — 

Gulsicheit. 

(ample. Zie g o m m e. 
Gunnen. Zie g o n n e n. 
taupe, znw. vr. Onderkleed. 
(uurdel. Zie g o r d e 1. 
Gursem, -heit. Zie g o r s e m. 
(fuse, znw. vr. Een gezicht dat men tegen iemand 


trekt. 
Gust , bnw. Onvruchtbaar, nog niet gedragen 

hebbende, van koeien. 
Gutterose, znw. vr. Belroos. 
Gauch, gulch, znw. vr. Hetz. als g u s e. 
GuWe, znw. Kaak, kinnebak ; kieuw. 


H. 
Haecgaern, garn, znw. o. Rand aan de breedte 

van een stuk laken. 
Haecse. Zie a e x. 
Haecte , haect, bnw. Van een haak voorzien. 
Hael, hale, znw vr. en o. IJzeren hengsel, ketel


haak in den schoorsteen. 
Hael, bnw. Uitgedroogd, dor, schraal. 
Hael , bnw. Verborgen, heimelijk (oostmnl.). 
Haellechter. Zie h a t c h ter. 
Haelsoene, eel-, -sane, znw. vr. Een geschenk 

waarmede men iemand omkoopt. 
Haem, haemmaker. Zie ham e. 
Haerilrepe, -ree', znw. vr. Riem aan een lede


ren halsjuk van dieren. 
Haen. Zie h a n e. 
Haen (oostmnl.). Hetz. als h a v e n, hebben. 
Haen zw. ww. intr. (oostmnl.). Hangen. 
Haenbalke. Zie h a n e n b a l k e. 
Haeneraet. Zie h a n e n c r a e y. 
Haer. Zie h a r e. 
Haer, hair, hare, znw. o. i) Haar van het men


schelijk en dierlijk lichaam; sin haer lieti wassen, 
als teeken van rouw ; dat haer sliten, zich de haren 
uittrekken, van wanhoop ; haer van den bont, geneesmiddel 
tegen hondsdolheid ; liet giet hem (een 
misdadiger) te hude ende te hare, aan het leven ; 
dat haer roj5en, j5lucken, zich zelf of iemand anders 
de haren uitrukken; gelu h., blond haar; kersh h., 
krul haar ; grau, gris h., grijs haar ; het haar van 
kleederen; eene kleinigheid, eene nesterij ; niet een 
hier, niet van enen hare, volstrekt niets, volstrekt 
niet. 2) wol. 

Haer, pij. Zie h a r e. 
Haer, heer. Zie here. 
Haer, leger. Zie h e r e. 
Haer, bijw. Zie here. 
Haerachtich, hair-, bnw. Met haar begroeid. 
Haerbringen. Zie h e r b r i n g e n. 
Haereheit. Zie a r c h e i t. 
Haerde. Zie h e r d e. 
Haerden. Zie herden. 
Haerderen. Zie h a r d e r e n. 
Haerdicheit. Zie h a r d i c h e i t. 
Haerdinge. Zie a e r d i n g e. 
Haerdoec, znw. m. Weefsel uit haar, haren doek. 
Haerendetare. Zie h a r e n t a r e. 
Haergelijc, ook hareljc, haer-, hore-, hoir-, onbep. 


vnw. Ieder hunner, elk van hen ; ook : elk van beiden. 


23 HAERCOMEN. 

Haercomen,-comste. Zie h e r c o m e n, -c o in s t e. 
Haercroke, znw. m. Haartooi, pruik.
H aercrnlle, -crol, znw. vr.. Krul. 
Haerlantsch, bnw. Inheemsch. 
Raerljjc. Zie h a e r g e 1 ij c. 
Haerljjo, bnw. Stemhebbend. Vgl. h a r e n. 
Haerm. Zie arm. 
Haermaker, znw. m. Haarwerker. 
Haermen. Zie h e r m e n. 
Haernasch. Zie h a r n a s c h. 
Haernisse. Zie h e r n e s s e. 
Haerplocken, j4lucken, zw. ww. intr. Iemands 


haar uittrekken; ook: iemand bij de haren trekken. 

— Haerplockinge.
.Haerrisinge, znw. vr. Het uitvallen van het haar. 
-Haerropen, haerohen, haroften, zw. ww. intr. 
Hetz. als haerplocken. 
Haerschare, znw. vr. Schaar om schapen te scheren. 
Haerseharen, teert-, zw. ww. tr. Martelen, pij


nigen. 
Haerseheren, st. ww. Het haar snijden of knippen.
Haersneppe, znw. vr. Haarsnip, strandloopertje.
Haersnoer, znw. o. Haarband. 

Haerstede, znw. vr. Begroeide plek op het 

menschelijk lichaam. 
Haert. Zie h a r t. 
Haert, haard, en de samenst. Zie h e r t. 
Haert, bnw. Gehaard. 
Haertant, znw. m. Scherpe tand.
Haertien, st. ww. intr. Hetz. als h a e r plo c ken. 
Hael toe. Zie h e r t o e. 
Haerts , egel. Zie h e r t s. 
Haertstede. Zie h e r t s t e d e. 
Haervlecht, hair., znw. Vlecht. 
Haarwever, znw. m. Maker van haren kleeden. 
Haerworm , znw. m. Haarworm; ook : schurft


achtige huiduitslag. 
Haes. Zie h a s e. 
Haaesch. Zie h e es ch. 
Haeshont, znw. m. Eene soort van hazewind; 

winthonden ende haeshonden. 

Haessae. Zie aessac. 
Haessene, heessene, pasen, znw. vr. Kniepees.
Haessenen, pasenen, liesenen, zw. ww. tr. De 


kniepezen doorsnijden van (een paard).
Naest, bnw. Haastig, snel, voortvarend.
Haest, haeste, bijw. i) Haastig, schielijk. 2) snel, 

spoedig, dra; also h. als, zoodra; so haesl niet -of, 
niet zoo dra - of. 

Haeste, haste, Naest, aesle, znw. m. en vr. Haast, 
spoed, overijling ; quade h. es al onshoet, haastige 
spoed is zelden goed.

Haesteljjc , bnw. i) Vlug, snel, voortvarend. 2) 
haastig, overijld. 3) onverwacht, plotseling.

Haestelike, aesle-, kaste-, bijw. i) Haastig, overijld. 
2) schielijk, snel; plotseling; also h., zeer spoedig 
; also h. als, zoodra. 2) op eene verkwistende wijze.
Haestelinge, bijw. Schielijk, spoedig ; plotseling, 
onverwachts; niet so haestelinge - en, niet zoo dra - of. 
Haesten, kasten, aeslen, zw. ww. - I. Intr. 
Zich haasten, voortmaken. - II. Trans. i) Ver 
bespoedigen, iets. 2) tot spoed aanmanen,-haasten, 
iemand. - III. Wederk. Zich haasten ; haast hebben. 

Haestich, hastich, aestich, bnw. A. Met een pers. 
als ondw. i) Gehaast, haast hebbende. 2) haastig, 
gejaagd, voortvarend, snel handelende. 3) opvliegend, 
driftig. 4) spilziek, verkwistend. - B. Met eene zaak 
als ondw. i) Haastig, overijld. 2) snel, vlug; haestige 
wet, snel werkende justitie. 3) plotseling, onverwacht, 
snel opkomend ; haestige dooi, siecte, beroerte, ook: 
pest. 

Haesticheit, kast-, znw. vr. i) Haast, snelheid, 
voortvarendheid; h. van, haast met; enen h. doen, 
korte metten met iem. maken ; in eenre h., in een 
oogwenk. 2) overhaasting, onbedachtzaamheid; h. 
doen, iets overijlds doen ; het gulzig naar binnen 
slokken van spijzen. 3) toorn, drift. 4) spilzucht. 

HAKEN. 

Haestigen, zw. ww. intr. Zich haasten. 
Haestinge, znw. vr. i) Haast, spoed. 2) bespoe. 

diging, het verhaasten van iets. 
Haeswinde. Zie h a s e n w i n t. 
Haet, bnw. Gehaat. Vgl. h a t. 
Haet. Zie h a te. 
Haetsch. heetsch, bnw. i) Nijdig. 2) gehaat.
Haetschap, eel-, znw. vr. Haat; mv., onaan


genaamheden. 
Haetsemeren. Zie a c h e m e r e n. 
Haf, znw. o. Zee, oceaan. 
Haffen, zw. ww. intr. Aangaan over iets, kabaal 

maken. 
Haffenen, zw. ww. tr. In orde brengen, opknap


pen. Vgl. havenen. 
Haffenen, zw. ww. tr. Ophijschen.
Hafteel, znw. o. Houweel. 
Haften. Zie hachten. 
Haftieh, bnw. Kloek, flink. 
Rage, hagen, znw. m. en vr. Haag; bosch van 

laag hout, van doornstruiken; ook: doornstruik. 
Hagebesie, znw. vr. Braambes. 
Hagebusse. Zie haecbusse. 
Hagedochte, age-, haech-, ave-, ace-, -docht, 

znw. vr. Onderaardsch gewelf, krocht; hol, krot, 
spelonk. 
Hagedorn, hagen-, haech-, -doorn, znw. m. i) 

Dorenhaag. 2) hagedoorn, meidoorn. 
Hagehout, znw. o. Laag hout, kreupelhout.
Hagel , pegel, znw. m. Hagel ; hagelbui. — Ha 


gelachtich.

Hagelen, hachelen, hachgelen, haglen, kegelen, 

zw. ww. onpers. Hagelen.
Hagelgans, ook haelgans, znw. m. Wilde gans.
Hagelcruns -cruys, znw. o. IJzeren kruis op 

een langen paal (oostmnl.).
Hagelslach, znw. m. Hagelslag, hagelbui.
Hagelsprake, znw. vr. Volksvergadering (Drente).
Hagelsteen, -stein, znw. m. Hagelsteen, hagel 

-korrel. 

Hagelvier, -vuur, znw. o. Een op een bepaalden 
dag ontstoken vuur ter eere van een heilige of ter 
herinnering aan de eene of andere kerkelijke ge


beurtenis. 
Hageinunt, hegh-, znw. vr. Slechte munt. 
Hagen, zw. ww. intr. Behagen.
Haeporter, joorter, znw. m. Burger eener 

stad, die daar buiten woont ; buitenpoorter.
Hagespel , znw. o. Kleinere voorstelling en feest 

eener rederijkerskámer, tegenover „landjuweel ". 
Hagetisse, znw. vr. Hagedis.
Hagetisse, znw. vr. Heks, tooverkol. 
Hagetronc. Zie a v e t r o n c. 
Hahay, tusschenw. Ach! 
Nayen. Zie haeyen.
Hayman, znw. Waarschijnlijk: Geheel of gedeel


telijk door duinen ingesloten gronden.
Haymanslanden, znw. o. mv. Landen in ge


deelten van Zeeland, die vrij waren van dijklasten.
Hae. Zie h a c k e. 
Hac, znw. m. Kleinhandelaar, vooral in samen


stellingen ; hac comt immer an sin gesnac, soort 
zoekt (vindt) soort.

Hac, znw. m. Houw, steek; den h. werpen ob 
enen, het op iem. gemunt hebben, iem. de schuld 
van iets geven. 

Haebert. Zie h a e k e b e r t. 
Hake, haec, znw. m. Haak ; verklw. ka.ecskijn 
(naex-), Nakelk jn ; sprw. het cromt vroech dat te 
hake sal (nl. dogen), men moet iem. in zijn jeugd 

leiden, later baat het niet meer. 
Hake , haecke, znw. m. Zandplaat.
Hakelgaern, znw. o. Hetz. als h a e c g a e r n.
Hageltakel, znw. o. Lompen, vodden, oude plunje.
Haken, zw. ww. intr. Met het houweel werken, 

spitten, graven.
Haken, zw. ww. intr. Vurig verlangen, naar iets 
haken ; als znw., begeerte ; A. na, omme.Vgl. h a e yen. 


HAKEN. 

Haken, zw. ww. — I. Trans. Haken, aanhaken, 
aan een haak ophangen. — II. Intr. i) Krom worden, 
zich krommen tot een haak. 2) zich vasthechten 
aan iem. of iets. 

Raker, znw. m. Hij die haringen ophangt om ze 

te rooken. 
Hakich, bnw. Gekromd, hakig.
Hakinge, znw. vr. Haak. 
Hacke, hac, znw. m. Hak, hiel. 
Hacke , hac, znw. vr. Houweel. 
Hackebret, hack-, -bert, -bon, znw. o. Een mu


ziekwerktuig. 

Hackel, znw. m. (oostmnl.). Scheur (in kleeren). 

Hackelen, zw. ww. tr. Scheuren (oostmnl.). 

Hackeneie, znw. vr. Telganger. 

Racken, zw. ww. tr. Hakken, klein maken. 

Hacken, zw. ww. tr. Met een houweel bewerken. 

Hal alne, Halehter. Zie a l l a m e, h a l f t e r. 

Halde. Zie helde en ho u d e. 

Halden. Zie houden. 

Haldinge, znw. vr. (vooral oostmnl.). Vertrouwen 
; h. hebben in, hechten aan. 

Hale, ale, znw. vr. i) Verborgenheid; in stilre 
h., in alle stilte, in het geheim. 2) stilzwijgendheid, 
geheimhouding ; sender h., zonder iets te verbergen, 
onbewimpeld ; uitdrukkelijk. 

Halen, alen, zw. ww. tr. i) Trekken; adem h.; 
dat sell h., het zeil optrekken ; met van, scheiden, 
afzonderen ; enen h., iem. trekken, lokken ; met te, 
nopen. 2) tot of aan zich trekken, het machtig wor. 
den ; bi crackle h., buit maken ; jande h., panden; 
met van, wegnemen. 3) halen ; halen noch brengen; 
recht, ordel h., een vonnis gaan halen in eene juri. 
dische moederstad ; enen h., iem. ontbieden, thuis 
halen; tot zich trekken, aan zich verbinden, tot zich 
nemen, halen (met God als ondw.). 4) behalen, zich 
verwerven. 5) met rile, vertalen. 6) opnemen, geld.

Half, ballef, alf, bnw. Half; h. Maerle, Meye, 
wedemaent, niet half; h. min goel; halve broeder, 
luster; h. bedde, bloedverwantschap van broers en 
zusters alleen van vaders-of moederszijde ; een h. 
j5aerl, een muilezel ; een h. man, de helft der som 
die als weergeld, zoengeld voor een manslag, moet 
worden betaald; h. ende h., een der beide helften 
van een geheel voor ieder van twee partijen; anderhalf 
(onderhalf), derdalf, dertiendalf enz. ; als 
znw., de helft; ten halve(n), ie halven, voor de helft. 

Half , bijw. Half, voor de helft. 

Half bilat , bnw. Blind aan één oog.

Half broeder -broder, znw. m. Halfbroeder; 
ook : iem. die nog slechts gedeeltelijk lid is van eene 

broederschap of orde. 

Halfcirkel, znw. m. Halve cirkel. 

Halfdeel. Hetz. als h a l f s c h ei d e. 

Halfdelich. Grondvorm van h a 1 i c h; z. ald. 

Halfdelingen -deilinge, znw. vr. Deeling in twee 
gelijke helften.

Halfdoot, bnw. Half dood. 

Halfedel, bnw. Alleen van vaders-of van moe 

adellijke geboorte.-derszijde van

Halffasten. Zie h a l f v a s t e n e. 

Halfgot, znw. m. Halfgod.

Halfhere, znw. m. Wien slechts de helft eener 
heerlij kkeid toekomt. 
Halfhout, znw. o. Eene soort brandhout. 
Hal l carne, znw. vr. Halve kan (maat).
Halflaken, alf-, znw. o. Halflaken, laken met 

katoenen ketting en kaardwollen inslag.

Halflevende, bnw. Halfdood. 
Haifline, znw. vr. Een halve „line" (landmaat).
Halfmaent, alf-, znw. m. Het midden der maand. 
Halfman, znw. m. Zwakkeling.
Halfmane , bnw. Half gemengd.
Halfnaect, bnw. Half naakt. 


Hallogest, -oesl, -oust, -oegst, znw. m. Half 
Augustus. 

Halfonderen, -ondern, -onder; ook halfonder1 
jt, alfonder-, alvonder-, znw. m. en vr. De tijd 

HALMELNIERE. 

tusschen zeven en negen uren des morgens; ook: 
eene op dien tijd gevierde kerkelijke mis.

Halfoom, znw. m. Oudoom. 

Halfpellen, znw. o. Halfpellen, voor de helft 
met figuren doorwerkt.
Halfrinc, znw. m. Halve cirkel, halfrond. 
Halfs, bijw. Voor de helft. 
Halfscheide, lielf-, elf-, -scheil, halscheil, -schede, 
znw. vr. Helft ; ook halfscheidinge. 

Halfschepel, alf-, znw. o. Eene maat voor droge 
waren. 
Halfsinnich, bnw. Onnoozel, half wijs (oostmnl.).
Halfslange, znw. vr. Veldslang (geschut). 
Halfster. Zie h a 1 ft e r. 
Halftake, znw. vr. Eene halve „take" (maat voor 

vloeistoffen). 
Halfte, kalft, znw. vr. Helft. 
Halfterp halckler, haelchler, keel/er, helchier, 

helfíer, halter, halfster, halster, znw. m. Lederen 
halsriem voor paarden, halster. — Halftergelt

(halster-).
Halfteren, halteren, zw. ww. tr. Met een halster 
binden. 

Halfvastene, -vasline, ha ffaslen, halfasten, znw. 

vr. Halfvasten, de donderdag van de derde week 
der vasten. 
Halfvat, znw. o. Een half vat (maat voor vloei 

-stoffen). 

Halfvoeael, znw. vr. Halfklinker. 

Half vege, bijw. Halfweg. 

Halfwin, znw. m. Opbrengst van de helft der 
vruchten als pachtsom. 
Halfwinne r znw. m. Compagnon voor de helft; 
ook halfwinner. 
Halfwinninge, helf-, helft-, teelecht, -wenninge, 
znw. vr. Pacht ten bedrage van de helft der vruchten. 

Halich, bnw. Aan ieder van twee eigenaars voor 
de helft toebehoorende (friesch); eig. halfdelicti. 
Haliet. Zie a 1 i e t. 
Hali1]ge, bijw. Heimelijk, in het geheim.
Hallame. Zie a l l a m e. 
Hallant. Zie a 1 a n t. 
Halle, znw. vr. Overdekte ruimte of markt, hal; 

die h. vercojen, vercheinsen, de verkoopbanken in 
de hal verpachten. 
Hallegebot, znw. o. Afkondiging of bekendmaking 
in de hal. 

Hallegelt , znw. o. i) Geld betaald voor bank 
of plaats in de hal. 2) in de hal gebruikelijke munt. 
Hallehere, hal-, alhere, znw. m. Opzichter over 
de hal. 

Hallecnape, znw. m. Knecht van den „hallehere".

Hallemeester, Hetzelfde als h a 11 e he r e. 

*Hallen, zw. ww. intr. Weerklinken. Vgl. h e 11 e n. 

Hallepaeye, alle-, bijw. Volgens den aan de hal 
gevolgden koers.
Haller, znw. m. Penning.
Hallewaerder, znw. m. Bewaarder of portier der 

hal. 

Halline, halinc, allinc, hellinc, znw. m. i) Halve 
penning, mijt; gouden h., eene gouden munt ter 
waarde van 27 stuivers. 2) een klein gewicht. --
Hallinebroot. 

Hallincborse, hellinc-, -buerse, znw. vr. Klein 
beursje. 
Hallinewerde, hellinc-, -werl, znw. vr. en o. 
Iets ter waarde van een halling, eene kleinigheid.
Halm, hallem, alm, znw. m. en o. i) Halm, sten 

gras, riet, stroo, graan; ook als rechtssym--gel van 
bool : door het wegwerpen van een halm werd aangeduid 
het plechtig afstand doen van een goed dat 
men verkoopt of wegschenkt, eene nalatenschap die 
men niet wil aanvaarden ; door het overgeven er van: 
de inbezitstelling. 2) overdracht van goed.

Halinelike, bijw. Door middel van den halm 
(als zinnebeeld van afstand van eigendom); ook: 
halmelinge.

Halmelniere. Zie a e l m o e s n i e r e. 


236 HALMEN. 

Halmen, almee, zw. ww. intr. en wederk. Plechtig 
van iets afstand doen, het overdragen; plechtig 
afzweren, verloochenen. 

Kalmer, znw. Heinsloot, grenssloot tusschen twee 
landen (noordholl.).
Kalmeren, zw• ww. tr. Heinen, de „halmeren" 
op eene behoorlijke breedte brengen. 
Halminge, alminge, znw. vr. Het op plechtige 
wijze afstand van iets doen. 

Hals, als, znw. m. i) Hals, van mensch en dier; 
te liaise bringen, op de schouders dragen; oh sinen 
hals halen, zich op den hals halen ; door linen hals 
liegen, van a tot z liegen ; over (den) hals, onverhoeds; 
enen over den hals vallen, het iemand lastig 
maken ; verklw. halskin. 2) overdr., het dunnere of 
nauwere bovengedeelte van iets. 3) figuurlijk voor: 
a) het leven. b) het lichaam. c) een persoon.

Halsaderen znw. vr. Nekspier. 

Halsbant, znw. m. Halsketting, als sieraad; halsband, 
voor honden ; verklw. kalsbandekijn.

Halsbeen , znw. o. Halswervel, halsbeen. 

Halsberch, kale-, als-, znw. m. Pantser, pantserhemd, 
maliënkolder. 

Halsbergier, znw. m. Pantsermaker. 

Haisbergoel, znw. o. Verkleinw. van halsberch. 

Halsberchrinc, halse-, znw. m. Een ring of malie 
van het pantser. 
Halsdoec, znw. m. Halsdoek. 
Halseigen, bnw. Over wiens leven een ander 
naar willekeur beschikken kan. 
Ralson, hellen, zw. ww. tr. i) Onthalzen, onthoofden. 
2) omhelzen. 
Halsgereehte, gerecht, -gericht, znw. o. Het

-

hooge gerecht, halsrecht.
Halsgeweer, znw. o. Een wapen dat op den hals 
gedragen wordt, lans, spiets.
.Halshouwer, -hugger, znw. m. Beul. 

Halshere, znw. m. Hij die over iemands leven 
en dood beschikken kan ; heer eener heerlijkheid 
met halsrecht. — Halsheerlijcheit.

Halsiser, -iseren, znw. o. Ijzeren band om den 
hals van misdadigers ; halsbeugel. 

Halsj oc , znw. o. Halsjuk.

Halssleet, znw. o. Schouderbedekking, halsdoek. 

Halseleinoot, -clenoot, znw. o. Kostbaar halssieraad. 
Halscnocke, halse-, znw. m. Halswervel; harde 
halscnocke, zinnebeeld van hardnekkigheid. 
Halslosseninge, -lossinge, znw. vr. Het afkoo


pen van eene rechtmatige doodstraf. 

Halsseel, -zeel, znw. o. Zeel of touw om den hals. 

Hals siecte, -suycle, znw. vr. Ziekelijk verschijnsel 
in den hals. 

Halsslach, halslach, alslach, -slacht(e), znw. m. 

Slag in den hals ; ridderslag; oorveeg, kinnebakslag; 
zwaardslag. 
Halsslaen, -slagen, zw. ww. tr. Iem. halsslagen 
of oorvegen geven.

Halster. Zie halter. 

Halster, alster, haelster, znw. o. Schepel. 

Halt. Zie hout. 

Halter, Halteren. Zie h a 1 f t e r, h a 1 f t e r e n. 

Halve , half, aloe, alf, znw. vr. i) Zijde, richting, 
streek; beoost-, beweslkalf, in allen(t)kalven, aan 
alle kanten. 2) van — halven, van de zijde, van den 
kant van; onsenthalven, van quaden halven, van 
den duivel; van goeden kalven, van goede familie. 

Halvelinge, bijw. Ten halve, voor de helft. 

Halven, zw. ww. tr. Halveeren. 

Halvenare, znw. m. Pachter die eene hoeve 
bebouwt tegen het genot van de helft der vruchten. 

Ham, znw. m. Afgeperkt of omheind stuk land; 
weide, beemd, hetzelfde als m e r s c h; verklw. kammekijn, 
hemmekin, dorpsgemeente; hammeester, hetz. 
als borgermeester. 

Ham. Zie h a m m e. 

Hamborger, znw. m. Hamburgsch bier. 

Hame. Zie a m e. 

HANECOC. 

Hame, haem, znw. vr. Achterschenkel, vooral van 

dieren ; ook : ham. 
Hame, znw. m. Bedekking. In 1 i c h a m e. 
Hame, znw. Vischhaak; gelhaeml, geaemt, van een 

haak voorzien. 
Kame, znw. m. Lederen of houten halsjuk van 
paarden. -- Haemmaker, kamaker. 
Namelde, hameede, amende, amede, kameye, ho


meye, znw. vr. i) Boom, slagboom, sluitboom, traliehek 
; grendel; bout, pin ; ook : stormpaal ; verklw. 
kameidekjjn (ameide-). 2) afgeperkte of afgesloten 
ruimte; hofstede; groep hoeven, gehucht.

Nameiden. Zie v e r h a m e i d e n. 
H4me11 znw. m. Hamel. — Hamelvel, -vleeseh.
Hamelijn, -en, bnw. Van een hamel, hamels-. 
Hamen, zw. ww. tr. Vatten, grijpen, vangen.
Hamer, znw. m. Hamer; metten hamere vercoi 
en, onder den hamer brengen ; verklw. hamerkm, 
hemerkijn. 

Hamer, bnw. ; h. voel, eene maat. 
Hameraer, hamerre, hamere, znw. m. Smid. 
Hamereep, znw. m. Streng, van trekdieren. 

Hameren, zw. ww. intr. Met den hamer werken, 
smeden. 
Hamerordnnn, znw. o. Gruis van hardsteen of 

arduin. 
Hamerslac,h, znw. m. Slag met den hamer. 
Hamerslach, znw. o. Afval van ijzer.
Hame-rsla er, -sleger, znw. m. Smid. 
Hamerstate, znw. vr. Hamersteel. 
Hamersteen, znw. m. Hardsteen of steengruis.
Hammei kam, znw. i) Kniebuiging; schenkel, ham. 

2) bocht in een water, inham. Vgl. h e m. 
Hammeester , znw. m. Zie ham. 
Hamineye. Zie hameide. 
Hamtic, hemric, hemmeric, znw. (fri.). Dorps


mark, dorpsgemeente, het dorp en zijn gebied. 
Hampelaer, kamj5ler, znw. m. Twistzoeker 
(oostmnl.).
Hampelen, hamhlen, zw. ww. intr. Kibbelen, 

twisten (oostmnl.). — Hampelinge.
Han, znw. m. Johan, Jan; manskerel. 
Handaex. Zie h a n t a e x. 
Hande. Zie an de. 
-handei in eenrekande, íweerhande enz., alre-, 

eniger., veelre-, selker-e.a. ; watkande ; goeder-, 

quader-. Van kant in de bet. „soort". 
Handebant. Zie h a n t b a n t. 
Handel, znw. m. Handvatsel. 
Handel, znw. m. Behandeling, het handelen over 

iets. 
Handelaer, znw. m. Bemiddelaar, zaakwaarnemer.
Handelen, zw. ww. — I. Trans. i) In de hand 

nemen, behandelen; betasten ; wie konich handelt, 
vinger led. 2) behandelen, verrichten, ten uitvoer 
brengen ; handelen over, bespreken ; besturen ; iem. 
behandelen. 3) omgaan met, hanteeren. — II. Wederk. 
Zich gedragen, zich houden. — III. Intr. Handelen, 
te werk gaan.

Handelfje, bend-, bnw. i) Handelbaar, geduldig, 

tevreden. 2) minzaam. 
Handelike, bijw. Met de hand; h. ende mondelike. 
Handelinge, bend-, znw. vr. i) Lichamelijke 

aanraking, handtastelijkheid. 2) behandeling eener 
zaak, bestuur, beleid. 3) omgang. 4) handel. 5) onderhandeling, 
behandeling of bespreking eener zaak. 
6) behandeling van een persoon. 7) handeling, daad, 
feit; werk, bezigheid.

Handelingen bijw. i) Met de hand ; h. ende 
mondelinge. 2) spoedig, aanstonds; zoo even, van 
het verledene. 

Handen , zw. ww. tr. Besturen, regeeren. 
Handich, bnw. Handig, bedreven.
Hane, hesen, znw. m. i) Haan; verklw. hanekijn, 


haneken ; gelubt bane, kapoen. 2) de haan aan een 
vat, de sleutel aan eene kraan. 3) haan op een toren, 
weerhaan. 4) losse kwant. 

Hanecoc, znw. Alikruik. 


HANENBALC. 

Hanenbale , kane-, teaen-, znw. m. Hanebalk, 

horizontale balk tot versterking van den dakstoel. 
Hanendrec, znw. m. Hanedrek. 
Hanengeeraey , liane-, znw. o. Hanegekraai, 

de tijd voorafgaande aan het aanbreken van den dag. 
Hanenhaver. Hetz. als h a v e r c o r e n. 
Hanencam, znw. m. Hanekam; ook benaming 

van verschillende planten. 
Hanencoren, liane-, koren-, -corn, znw. o. Voeder 
voor haan en kippen ; ook als uitkeering voor 
het pachten van sommige heerlijke landerijen. 
Hanencraey, bane-, koren-, -cray, znw. m. Hanegekraai; 
ook: het krieken van den dag; ook dat 
hanencraeyen, hanencraet. 

Hanenvoet, znw. m. Ranonkel. 

Hanep. Zie hennep. 
Hangdief. Zie h a n c d i e f. 
Hangs 9 znw. vr. Hengsel. 
Hangele, hangel, znw. m. i) Haak, hengsel. 2) 


hengel, angelroede. 
Hangelen, zw. ww. tr. Hengelen. 
Hangeles. Zie h a n g s e 1. 
Hangeman. Zie h a n c m a n. 
Hangen, st. ww. — I. Trans. i) Hangen, op


hangen, een persoon of eene zaak; h. aen, te koste 
leggen, besteden ; h. in, te, vestigen op, zetten op, 
het oog, zijne zinnen. — II. Intr. i) Hangen, han. 
gende zijn, van personen of zaken ; daer hanct meer 
aen, daar is meer aan vast. 2) . hangende, onbeslist, 
onzeker zijn; h. aen, aanhangen, gehecht zijn; afhankelijk 
zijn, verbonden zijn; behooren bij; h. ob, 
afhangen van, berusten op ; h. na, verlangen. 3) 
gehangen sin, hangen ; gelegen zijn. 

Hangende, onvolt. deelw. -- I. Als bnw. i) 
Neerhangend, van de deelen van het gelaat; pruilend, 
beschaamd ; h. aensichte. 2) h. wagen, koets, 
overdekt rijtuig. -- II. Als znw. Steile helling. — 

III. Als voorz. Gedurende, hangende. 
Hanger, znw. m. Beul, scherprechter. 
Hanginge, znw. vr. Het ophangen. 
Hangiser. Zie h a n c i s e r. 
Hand hang, znw. m. i) Een voorwerp dat hangt; 
hanger, als heraldische term. 2) voorwerp waaraan 
iets hangt ; hengsel, kram ; har. 3) vischrookerij. 
Hanedief, hang-, bange-, znw. m. Beul, scherp 

-rechter. 
Hanedief, znw. m. Galgenaas. 
Ranke, hanc, znw. vr. Heup, schenkel. 
Hanken, zw. ww. intr. Kooten, met kooten spelen. 
Hanker, anker, znw. m. Hij die haring of bok -

Icing ophangt in den hang, om ze te laten rooken. 
Hancharich, hang-, bnw. Met loshangend haar. 
Hancharinc , hang-, znw. m. Gerookte haring. 
Hanciser, hang-, znw. o. IJzeren ketting met 

haak, vooral din den schoorsteen. 
Haneelocke , -cloc, znw. vr. Hangklok, torenklok. 
Hanclnan, bange-, hang-, znw. m. Beul, scherp


rechter. 
Haneroeder, znw. o. Hangend of uithangend roer. 
Hangstede, hang-, znw. vr. Plaats waar iets 

kan gehangen worden, hang. 
Hanesel, hangsel, kansel; ook hangels, hangeles, 

znw. o. i) Hengsel. 2) draperie, behangsel. 
Hanevat, znw. o. Een vaatwerk dat hangen kan. 
Hannes hannen, hannin, znw. m. Jan ; ook: een 

hals, sul. 
Hans, znw. m. Hans; ook : groote heer, sinjeur. 
Hansche. Zie h a n t s c h o e. 
Hansa, anse, hense, znw. vr. i) Gild, koopmans


gild. 2) inleggeld of entree van een gild. 
Hansebroeder, anse-, znw. m. Lid eener gilde 

met bepaalde rechten. 
Hansestat, -stede, znw. vr. Hanzestad. 
Rant , hand, znw. vr. — A. Eigenlijk. Hand; 

rechte, beste, tesewe h., rechter hand ; linke, ander, 
werse, lufter (luchter), zinster h., linker hand ; ver 
handekijn, pendek n, -ken; metier h., eigen--klw., 
han_dig; Ier h. bringen, ter hand stellen; dode h., 

HANTBECKEN. 

zie d o o t; lauwe, warme h., zinnebeeldige voor 

„iemands levende lijf"; miller warmer-stelling van 
h.. bij iemands leven ; enen ene beloken h. maken, 
iem. in zijne gesloten hand eene zekere som als 
schadeloosstelling aanbieden ; die h., hande bieden, 

geven, zich overwonnen verklaren, zich onderwerpen; 
(die) h. doen, slaen aen, de hand slaan aan ; sine 
h. doen, aftrecken van, afzien van zijne aanspraken 
op iets ; die handen slaen, wriven, wringen, de handen 
tegen elkander slaan, ze wringen; die h. keren, 
van partij veranderen ; die hande, h. obheffen, zijne 
hand ten hemel heffen ; ook : opheffen tot het doen 
van eed of plechtige belofte ; die h. opheffen, steken 
jegen, zich openlijk verklaren tegen; sine bande 
te Bader leggen, de handen vouwen; die h. lichten, 
weren van, ontheffing verleenen van; sine h. leggen 
op, zegenen ; enes h. vervullen, iem. het noodige 
geven, hem iets uitbetalen ; aen handen sin, gaande 
zijn, onder handen zijn; aen handen hebben, in 
handen hebben; bi bande, aan de hand (geleid) ; 
het gaet mi in h., het gaat mij gemakkelijk af; 
metter h., in eigen persoon, eigenhandig; ob die h. 
geven, op voorhand geven, ten einde iemand tot 
iets te verbinden ; te(r) hande slaen, tien, ter hand 
nemen, beginnen; uter h., onderhands; spoedig, 
onverwijld; goet van siere h., dapper, stout; vore h. 
hebben, iets belangrijks mede te deelen hebben, met 
eene groote zaak vervuld zijn; vore bande comen, 
voorkomen, zich voordoen. — B. Figuurlijk. i) Hand 
van schrijven. 2) Handvat van een kolf staf.. of 3) Hand,
vooral in rechtsuitdrukkingen, als vertegenwoordiger 
of plaatsvervanger van den persoon; h. jegen h., 

man tegen man ; beladen h., opgeroepen persoon; 
gewaerde, ongewaerde h., persoon die rechtens 
al dan niet de macht heeft. 4) hand in de bet.: 
partij, kant zijde; sjbeerhant, sj5indelhanl, zwaard 

dode h., de verwanten van een-zijde, spillezijde; 
doode; maag, bloedverwant; van liever h., van 
bevriende zijde ; ter goeder h., aan een betrouw


baar persoon; die kerstine, jootsche, roomsche h., 
het christendom, jodendom, de Romeinen; geestelike 
h., de geestelijke stand ; van siere h., uit eigen 
naam. 5) hand in de bet.: soort. Vgl. h a n d e. 6), 
hand in de bet.: wijze; over alle h., op alle manieren; 
geliker h., op dezelfde wijze. — C. Hand 
als zinnebeeld : a) van kracht en geweld ; metter h., 
met krachtige hand, met dapperheid. b) van macht 
of gezag; dwingen een enes h. ; in h. gaen, zich 
onderwerpen, zich iem. ter beschikking stellen; zich 
schikken naar ; iet enen in die bande setten, iem. de 
macht of beschikking over iets geven ; enen in die h., 
in kende dragen, iem. iets opdragen, ook : in leen; te 
siere h. setten, onder zijne macht of gezag brengen. c) 
van nabijheid, in de ruimte; enen voor handen hebben, 
iem. voor zich hebben ; van bande, van der 
hout, weg, heen ; van hande slaen, van de hand 
wijzen, verwerpen; enen van der h. slaen, iemand 
de deur wijzen ; van der h. planten, op zij zetten, 
niet willen weten van ; in h. gaen, naderen, invallen 
; die avont ginc in h. ; van tijd ; pant in bant, 
langzamerhand meer, hand over hand. d) van bijstand, 
hulp. e) hand, als het middel tot het afleggen 
van eene plechtige belofte of verbintenis, ook 
tot het doen van een eed ; met éénre h., door een 
eed van den persoon alleen ; aen enes h. loven, beloven, 
Bekeren; sweren, tasten ; beloofde, gewedde h., 
vormelijke verbintenis; h. ende mont doen te. f) de 
beide handen als zinnebeeld van gemeenschappelijkheid 
; samende, gesamende h., zie g e s a m e n t; 
gemeenre h., hetz. ; éne, van eenre (eere) h. worden, 
zich vereenigen, samenwerken. g) hand als het zin 

veiligheid, verzekerde bewaring ; in be--nebeeld van 

houdenre, bewaerder h. 
Hantaexe, -aex, znw. vr. Hetz. als h a n t b i 1 e. 
Hantarbeit, znw. m. Handenarbeid. 
Hantarst, znw. m. Heelmeester, chirurg. 
Hantbant, znw. m. Handboei. 
Hantbecken, znw. o. Handenwaschkom. 


238 HANTBESIENINGE. 

Hantbesieninge, znw. vr. Eene soort van wichelarij 
uit de lijnen in de hand. 

Hantbetoon, znw. o. Schriftelijk bewijsstuk met 
zegel of handteekening.

Hantbile, znw. vr. Handbijl, een oorlogswapen.

Hantbloedich, bnw. Met eene hand waaraan 
bloed kleeft. 
Hantboec, -bouc, znw. m. en o. Handboek; dagboek. 
Hantboge, and-, znw. m. i) Handboog. 2) armband 
(nederr.).
Hantbogeschutte, -er, znw. m. Handboogschutter. 
Hantboom, znw. m. Paal waarmede men iets stuk 
rammeit. 
Hantbrede, znw. vr. De breedte der vier vingers, 
de vlakke hand ; ook hantbreel. 

Hantbusse, -bus, znw. vr. Vuurroer. 

Hantdadich, hand-, bnw. Gewelddadig, geweld plegend 
; enen h. maken, iem. wegens eene misdaad 
aanklagen.
Hantdadige, znw. m. De dader van een strafbaar 
feit, misdadiger, geweldenaar.

Hantdaet, znw. vr. Gewelddaad. 

Hantdoec, znw. m. ; $antdwale, -dwele, -dwael, 
znw. vr. en m. Handdoek. 
Kanteken. Zie hantteken. 
Hanteren, anteren, hamheren, -eeren, ieren, zw. 

ww. — I. Intr. Omgang hebben, ook : verboden 
omgang hebben; als znw., omgang. 2) handel drijven. 
— II. Trans. a) Met den acc. van den pers. 
i) Omgang met iem. hebben. 2) met iem. leven, 
hem behandelen ; behandelen, betasten ; behandelen, 
verplegen; h. over, beschouwen als. 3) eeren, ver 

b) met den acc. der zaak. 4) vaak ergens-eeren. 
komen, bezoeken. 5) omgaan met, in praktijk of in 
beoefening brengen, begaan, bedrijven; minne h., 
liefde toonen en wederliefde vinden, een minnehandel 
hebben; vleeschelijke gemeenschap oefenen, verboden 
omgang hebben met; solaes h., wereldsche 
genoegens najagen; geselschab h., in de wereld ver 

die werelt h., een wereldsch leven leiden,-keeren; 
in de wereld verkeeren ; ene neringe h., een bedrijf 
uitoefenen ; zich overgeven, aan eene gemoedsaandoening 
of .de uiting er van. 6) in acht nemen, in 
het oog houden, plichten, voorschriften. 7) gebruik 
maken, zich bedienen van, iets toepassen. 8) doen, 
ten uitvoer brengen. 9) regelen, besturen, inrichten, 
io) hanteeren, de werking of het gebruik van een 
werktuig kennen. — III. Wederk. Zich gedragen.

Hanterer, -eerre, ierre, znw. vr. Hij die met 
iets omgaat, een bedrijf uitoefent. 

Hanteringe n ant-, -ieringe, znw. vr. i) Omgang, 
der werelt h., h. van vrouwen. 2) handel, koophandel. 
3) behandeling. 4) gebruik, vrije beschikking. 
5) bedrijf, daden; ook: gedrag (van hem hanteren).

Hantfeste. Zie hantveste. 
Hantfol. Zie hant vol. 


Hantgat, znw. o. Split in een kleedingstuk.
Hantgebare? -gebere, -gebeer, znw. o. Wat men 
in de hand draagt, stok, staf.
Hantgedaet, znw. o. i) Bewerking, uitvoering. 
2) werktuig.

Hantgelt, -geelt, znw. o. Jaarlij ksche rente. 

Hantgelnael, znw. o. Handmerk, handteekening; 
huismerk; het stamgoed of grondstuk dat den schepenbaar 
vrijen toebehoort.

Hantgemene, -gemeen, bij w. i) Gemeenschappelijk, 
gezamenlijk, in eene vriendschappelijke verhouding. 
2) handgemeen, in eene vijandelijke aanraking.

Hantgemere, znw. o. Handteekening, waarmerk. 
Hantgeschrifte, znw. o. i) Onderteekening, 
handteekening. 2) onderteekende verklaring, onder 
akte.-handsche 
Hantgeslach, znw. o. r) Het handenwringen, 
gejammer, geweeklaag; h. maken ob : a) rouw bedrijven 
over. b) zijn nood klagen over, ook : bij 
iemand. 2) jammer, ellende, oorzaak van rouw. 

HANTSLAGEN. 

Hantgetouwe, znw. o. Gereedschap.
Hantgetrouwe, znw. m. De volvoerder van een 
testament. 

Hantgewerke, ant-, -geweerke, -geweerc, znw. 

o. i) Gewrocht of werk der handen, schepping, 
maaksel, vooral van den mensch ; handenarbeid ; de 
verschillende wijzen waarop God zijne macht toontaan 
de menschen: rampen, ziekten. 2) handwerk, bedrijf, 
ambacht. — Hantgewerostrate f ambachtsstraat. 
Hantgewranc, znw. o. Rouwmisbaar, geweeklaag.
H&ntgifte, -gzchte, znw. vr. Geschenk, nieuwjaarsgeschenk; 
giftbrief; godspenning; de eerstelingen 
van den oogst.

Hantgiften, -gichten, zw. ww. intr. Eene hand


gift, eene eerste gift of geschenk aan iemand geven.

Hantglavie , znw. vr. Lans voor voetknechten. 

Hanthaftieh -eft, bnw. Met de hand gegrepen 
; die hantháflige dad, de pas gepleegde daad.
Kanthave, znw. vr. Handvatsel, heft. 
Kanthaven, zw. ww. tr. De hand slaan aan, 

iemand of iets. 
Hanthouden, -holden, st. ww. tr. Handhaven, 
beschermen (oostmnl., 16de eeuw).

Hautiser, -iseren, znw. o. i) Handijzer, een 
gloeiend ijzer dat tot bewijs van schuld of onschuld 
in de hand moest worden gedragen. 2) handboei. 

Hantkerse, -kersse, znw. vr. Eene groote in de 
hand gedragen kaars.
Hantkiker, znw. m. Handwichelaar. — Hantkikinge.


Hantenape, znw. m. Helper, knecht. 

Hantcoop, znw. m. Geld dat bij het sluiten van 
een koop tot bevestiging der overeenkomst gegeven 
wordt. 

Hanteraeht, znw. vr. Dapperheid in den strijd.

Hantouste, -beste, znw. vr. Overeenkomst bij 
handslag aangegaan.

Hantlaken, znw. o. Handdoek. 

Hantleirg inge, znw. vr. Handoplegging.

Hantleidinge, znw. vr. Het leiden met de hand, 
begeleiding.

Hantleen, -lene, znw. o. Leen dat men rechtstreeks 
van den leenheer ontvangt, zonder erfrecht.
Hantlichtinge, znw. vr. Het afstand doen van 

eene vordering of rechten. 
Hantlofte , znw. vr. Belofte met handslag bekrachtigd 
; ook hantloftenisse. 
Hantmolene, -muelne, -molen, znw. m. en vr. 

Handmolen. 

Hantpalme, znw. vr. De breedte der vier vingers.

Hantplichten, zw. ww. tr. i) Iet h., van iets 
als eigenaar of rechthebbende gebruik maken ; een 
recht h. 2) enen h., iem. arresteeren, in verzekerde 
bewaring brengen.

Hantreiken, zw. ww. — I. Trans. Overhandigen, 
leveren. — II. Intr. Iem. (datief) de behulpzame 
hand bieden. 

Hantreikinge, znw. vr. Hulp, ondersteuning.
Hantsam, -som, bnw. i) Handelbaar. 2) handig, 
bedreven. 

Hantschoe, hantsche, hansche, znw. m. i) Handschoen 
; ook als zinnebeeld bij de overdracht van 
sommige onroerende goederen ; bij een proces of 
tweekamp als pand voor den ernst van den eisch 
of de getrouwe vervulling van het voornemen om 
met iem. een strijd aan te gaan. 2) beurs, buidel. 

— Hantschoemaker, -werker.
Hantschrift, znw. o. en vr. i) Eigenhandige 
onderteekening, handteekening. 2) onderteekende. 
verklaring of akte ; een onderhandsche akte : ook 
hanischrivinge.

Hantslach, znw. m. z) Hetz. als h a n t ges l a c h. 
2) klap, oorvijg. 3) handslag, als teeken van trouw. 
Hantslaen, zw. ww. intr. i) De hand slaan aan 

of leggen op. 2) als znw., handgeklap.
Hantslagen, zw. ww. intr. i) De handen wringen. 
2) in de handen klappen. — Hantslaginge.

-slaninge. 


HANTSLUTINGE. 

Hantslutinge, znw. vr. Beslag. 

Hantspel, znw. o. i) Snarenspel. 2) dobbelspel. 
3) goochelspel, handgebaar.

Hantsutter, -sitter, -setter, znw. m. Kleermaker. 

Hantswile. Zie h a n t w i 1 e. 

Hanttafele, znw. vr. Houten bord waarop geschilderd 
wordt. 

Hanttastinge, znw. vr. Hetz. als h a n t s 1 a c h, 3). 

Hantteken, -teaken, znw. o. i) Handmerk, handteekening. 
2) onderteekende akte of verklaring, schuld 
-bekentenis. 
Hanttekenen, zw. ww. tr. Onderteekenen. — 
Hanttekeninge.

Hanttortse, -toirsse, znw. vr. Toorts, flambouw. 
Hanttouwe, hand-, hantouw, znw. o. Gereedschap, 
tuig. Vgl. hantgetouwe.
Hanttrouwe g znw. vr. Hetz. als h a nts 1 a c h , 3). 

— Hanttrouwen, trouwbelofte geven. 
Hantvane, -vaen, znw. vr. en m. Breede band 
aan den linkerarm van den priester die de mis dient. 
Hantvast, bnw. i) Vast van hand; met eene 
sterke hand. 2) in verzekerde bewaring, gevangen. 
Hantvat , hand-, znw. o. Vaatwerk met een 
handvat, schenkkan, lampetkan. 
gantveste, hand-, -vest, -Jest, znw. vr. i) Handvat, 
gevest. 2) eigenhandige bevestiging eener oorkonde, 
handteekening. 3) onderteekende akte of 
oorkonde; vooral: eene door den landsheer uitgevaardigde 
akte, waarbij een recht wordt vastgesteld 
of bepaalde voorrechten en rechten toegekend; 
schuldbrief, schuldbekentenis. — Hantvestinge.

Hantvestene, znw. vr. Hetz. als h a n t v e s t e. 

Hantvestigen, zw. ww. tr. Door eene handteekening 
bekrachtigen, bij handvest bepalen of 
verordenen. 

Hantvingerlijn, znw. o. Vingerring. 
Hantvolle, -vol, -vul, -fel, znw vr. Eene hand 
vol; een troepje; bussel, bundel.

Hantvrede, -eerde, znw. m. en vr. Een door 
handslag bekrachtigde vrede tusschen twee strijdende 
partijen.

Hantvredebrake, znw. vr. Het verbreken van 
een „kantvrede". — Hantvredebreker. 

Hantvullinge, -vollinge, znw. vr. Het voldoen 
van een schuldeischer; ook : eene voorloopige bevrediging 
van een eischer hangende het proces, 
behoudens nadere uitspraak; ook hanivervullinge.

Hantvoudinge, -valdinge, znw. vr. Het vouwen 
der handen. 
Hantwapen, znw. o. Wapen dat men in de hand 
draagt.
Hantwater, lamde-, znw. o. Waschwater, handwater. 


Hantwere, znw. o. i) Werk of gewrocht der 
handen ; schepsel. 2) bezigheid, taak ; handwerk, beroep 
; bijstand, ondersteuning.

Hantwerker, -wercman, znw. m. Handwerks


man ; mv. hantwercliede. 
Hantwile, hauls-, znw. vr. Een oogenblik.
Hantwilich, bnw. Kortstondig.
Hantwissel, znw. m. Heerlijk recht bij den 

overgang van vaste goederen op een nieuwen eigenaar 
aan den heer betaald. 
Haperen , zw. ww intr. i) Stotteren, in zijn 
woorden blijven steken. 2) oneenigheid hebben. — 

Haperinge.

Hapertasch, znw. vr. Balzak. 
Hapcoop, znw. m. Koop of verkoop onder gelag 
en zonder overleg gesloten en daarom vernietigbaar. 
Happe, znw. vr. Hakbijl, snoeimes; verklw. habkijn, 
hajkin. 

Happen znw. Zie m is h a p p e.

Happeren, -eeren, zw. ww. tr. Rooven. 

Harapen. Zie h a e r r o p e n. 

Harde , arde, haerde, herde, hart, bijw. i) Zeer, 
sterk, in hooge mate; stijf. 2) niet licht; ic wane dat 
herde was sign gelike. 

HARINCVAERT. 

Harde, herder. Zie h e r d e. 
Hardelike, bijw. i) Op eene harde, scherpe, onvriendelijke, 
norsche wijze. 2) ernstig, met inspanning.

Harden, herden, haerden, heerden, zw. ww. — 

I. Trans. z) Harden, hard maken. 2) uitstaan, verduren. 
3) volhouden, volharden in. 4) opwekken, 
aanvuren. — II. Intr. Voortduren, blijven bestaan; 
met een pers. als onderw., bij iets blijven.
Harder. Zie h e r d e r. 
Harder, herder, erder, eerder, znw. m. Herder, 
barbeel, een rivier-en zeevisch. 

Harderen, haerd-, herd-, and-, -eeren, zw. ww. 

— I. Trans. i) Uitstaan, verduren. 2) volhouden, 
doorzetten. — II. Intr. Volharden, bij iets blijven.
Hardicheit, herd-, znw. vr. i) Hardheid, verharding. 
2) hardheid van het gemoed, strengheid, 
onvriendelijkheid; harde of ongepaste woorden; 
strenge maatregelen ; onaangenaamheden, ruzie. 3) 
gehardheid ; een leven van ontbering.

Hare, znw. vr. i) Eene harige wollen stof. 2) 

haren boetkleed, pij.
Hare, leger. Zie here. 
Hare, znw. vr. Scherpe wind, doordringende koude.
Hare, bore, huer, keur, bezitt. vnw. Haar. 
Hare, haer, hair, here, bijw. i) Van ruimte. 

Hierheen, herwaarts ; h. ende dare, h. ende gins 
(gens, geins), her en der. 2) van tijd, tot nu; tote 
k., tote h. toe; van outs h. ; haertoe,; la. bringen, 

h. comen, sedert onheuglijke tijden bezitten, bestaan. 
3) hier; hier ende h. ; la. ende dare (harentare) ; h. 
no dare ; h. of dare; h. ende gins, overal. 
Harech. Zie arch. 

Haregen. Zie a r g e n.

Harem, znw. Zie arm. 
Haren, znw. m. Zie aren. 
Haren, bnw. Zie h a r ij n. 


Haren, zw. ww. — I. ' Intr. Scherp of doordringend 
zijn, van wind en weder ; alst fellike uten 
oosten haert, als er een scherpe oostenwind waait. 

— II. Trans. Scherpen, wetten. 
Haren, zw. ww. tr. Den naam uitroepen of afkondigen 
van een gekozene; zijne stem op iem. uitbrengen 
; iem. stemmen, ook: bij loting aanwijzen, 
verkiezen. Zie h a e r 1 ij c, bnw. — Haringe.

Harenbinnen, bijw. Ondertusschen.
Harenborst, -berste. Zie a r m b o r s t. 
Harentare, -taer, -dare, -taren, bijw. i) Her 

en der, overal heen. 2) hier en daar, aan alle kanten, 
overal. 

Harewaert, haer-, kar-, - waerd, -waerts, - warts, 

bijw. i) Herwaarts, hierheen. 2) tot nu toe, tot 
heden ; die lande van h. (over), de Nederlanden; 
als bnw., superl., het meest aan deze zijde gelegen.

Harich, bnw. Harig, ruig.
Harijn, harin, haren, bnw. Van haar gemaakt, 
haren. 
Harijnseel, harin-, zeel, znw. o. Touw van haar 

vervaardigd.
Haric, znw. o. Onkruid. 
Harinc, herinc, hareng, znw. m. Haring. — Ha


rincmaret, .schip, -smeer, -smout, -smaut. 
Harincassise, znw. vr., -asins, m. Inkomend 
recht op de haring.

Harincbanc, hering-, znw. vr. De bank op de 
markt waarop-de haring werd verkocht, en die 
verpacht werd.

Harincgaren, znw. o. Touw voor haringnetten.
Harincgelt, znw. o. Belasting op de haring.
Harinckinnetgen, znw. o. Haringtonnetje.
Harincman, znw. m. Hetz, als h a r i n c m e n g e r.
Harincmenger, znw. m. Haringkoopman ; vr. 

harincrengersche.

Harincteelt, znw. vr. Haringvangst.
Harinctijt, znw. vr. De tijd der haringvangst.
Harinctol, znw. m. Accijns op de haring.
Harinctnnn, -tuyn, znw. m. Omheinde of afge


zonderde plaats, waar de haring bewerkt wordt. 
Harincvaert, znw. vr. Haringvaart. 


240 HARKE. 

$arke, znw. vr. Hark. — $arken. 
Harken, herken, horken, zw. ww. tr. en intr. 

Hooren, luisteren naar. 

Harm, znw. m. Leed, nadeel (oostmnl.). 

$ar'meljjn. Zie hermelijn. 

Harmonie, armonie, znw. vr. Concert, samen 
verschillende tonen; welluidendheid,-smelting van 
melodie ; naam van een muziekwerktuig. 
Harmsehare, haer-znw. vr. Kwelling, pijniging, 
marteling. 
Harmvogel, znw. m. Vogel die zijne rust neemt, 
in den ruitij d. 
Ham, haren, znw. m. Pis (oostmnl.). 
Harnasch, harnas, kern-, am-, aern-, -nis, 
-nes, znw. o. i) Uitrusting, benoodigdheden, legertros, 
tuig, bagage ; larnasch, toegerust, voorbereid. 
2) wapenrusting, wapenen ; wel te harnassche, goed 
gewapend. 3) netwerk van een gotisch venster. 
Harnaschdrager, znw. m. Wapendrager. 

Harnasehhose, znw. vr. Metalen beenstukken, 
scheenplaten. 

Harnaschmaker, znw. m. Wapensmid. 

Harnaschstede, znw. vr. Tuighuis. 

Harnaschtuuch, -tick-, znw. o. Wapenrusting. 

Harnaschveger, barnis-, znw, m. Zwaardveger. 

Harper haerhe, herjbe, harj5, znw. vr. Harp. — 
Harpen , harpenaer, Harper, Harpspeler 
(-s,beelre), Harpenspel, snaer.

Harpie, arde, aerjze, znw. vr. Harpij. 

Harpoen, haerj5-, aerh-. znw. m. Harpoen. 

Harpois9 herjb-, -uis, znw. o. Harpuis. 

Harpoyse, znw. vr. Walvischvaarder. 

Harre, herre, znw. vr. Har, hengsel, scharnier; 
reetje, spleet, kier.

Hars, hers, haers, ars, ook harst, arst, barse, 

znw. vr. en o. Hars, harst. — Harsich. 

Hars, hors. Zie o r s. 

Harren, herren, zw. ww. tr. (oostmnl.). Verwachten, 
afwachten. 
$arst, arst, aerst, kerst, znw. m. en vr. Rugstuk 
van een geslacht dier. 

Harsten, hersten, zw. ww. tr. Braden. 

Hart, haert, hert, keert, bnw. I) Hard, niet zacht. 
2) sterk, stevig, vast; hevig, sterk, groot in zijne 
soort. 3) hard, lastig, wreed, onaangenaam; gevoelloos, 
onmeedoogend; hardnekkig, onhandelbaar, 
onleerzaam, onvatbaar voor goede indrukken. 

Hart, haerl, bijw. i) Met kracht, stevig, sterk. 2) 
zeer, ; hart bi, dicht bij. 

Hart, hert. Zie h e r t. 

Hartachtich, bnw. Een beetje hard. 

Hartbenich, bnw. Hard van been. 
Hartheit, haert-, hert-, art-, znw. vr. i) Hardheid. 
2) onmeedoogendheid; onhandelbaarheid; eerhardheid, 
onvatbaarheid voor goede indrukken. 3) 
onaangenaamheden, geschil. 4) bezwaar, moeilijkheid 
; nadeelig gevolg. 
Harthertich, bnw. Onmeedoogend, gevoelloos, 

met een hard hart of gemoed. 
Hartmaent, znw. vr. Januari. 
Hartnackieh, hert-, -neckich, -necket, bnw. 

Hardnekkig, halsstarrig. — Hartneckelike, -nacke. 
like; Hartnackicheit, -neckicheit. 

Hartpeper(e), znw. m. Peper niet aan korrels. 

Hartsinnich bnw. Hard van gemoed, eigenzinnig. 
— Hartsinnicheit. 
Hartsteen, hert-, keert-, znw. o. Hardsteen, arduin. 
Hartwill ich , bnw. Eigenzinnig, halsstarrig. — 
Hartwillicheit. 

Harwaert. Zie h a e r w a e r t. 

Hasaert, znw. m. Kans, worp op goed geluk. 

Hase , ase, znw. m. Haas ; verklw. hasekijn, Naes-, 
kees-, -ken. — Hasenvel, hasensmont.
Hase (oostmnl.). Zie h o s e. 
Hasel, znw. m. Hazelaar, hazelnotenstruik. — 
Haseiblat, haselwortel.

Haseljjn, bnw. Van een hazelaar. 

HAVEN. 

Haselin , bnw. Van een haas, hazen-. 

Haselnote, kase-, -noot, -not, znw. vr. Hazelnoot. 

Hasen, hasene. Zie h a e s s e n e. 

Hasenen, de kniepezen doorsnijden. Zie h a e ssenen. -
Hasenhaer, kase-, znw. o. Hazenhaar. 
Hasenhont. Zie h a s e n wi n t. 

Hasenschicht, base-, znw. vr. Jachtspriet. 

Hasenvoet, znw. m. Naam van verschillende 
planten, hazevoet; naam van sommige dieren, o.a. 
van een uil. 

Hasenwint, base-, kaes-, znw. m. Hazewind. 
Hasijn, basen, hesen, bnw. Van een haas, hazen; 
ook hasich. 
Naspe, znw. vr. i) Kram, grendel, sluithaak. 2) 
streng garen; ook: garenwinder, haspel. 
Haspel, znw. m. z) Haspel. 2) hengsel, haak, 
deurhaak. 

Haspelen, zw. ww. intr. Haspelen, garenwinden. 

Haspen, zw. ww. — I. Intr. Garen op den haspel 
winden. — II. Trans. Opwinden. 
Hassaert. Zie h a s a e r t. 
Hastel}jc. Zie h a e s t e l ij c. 
Hat, kadt, haet, bnw. i) Act. Vijandschap koesterende 
jegens, hatende. 2) Pass. Gehaat. 

Hat, znw. m. Haat, vijandige gezindheid, wrok; 

h. ende (of) nit; enen h. doen, iem. onaangenaamheid, 
verdriet aandoen. 
Hate, ate, haet, znw vr. en m. Haat, vijandige 
gezindheid, wrok ; vervolging. 
Hatebuur, -buer, znw. m. Lastig buurman, nijdigaard. 
Hatelijc, bnw. i) Hatelijk, gehaat. 2) afkeer inboezemend, 
leelijk. — Hateli cheit. 
Hatelike, bijw. Op eene hatelijke, afschuwelijke, 
weerzinwekkende wijze. 
Haten, zw. ww. tr. i) Haten, vijandschap of 
wrok tegen iemand koesteren; iet h., een hekel aan 
iets hebben, er tegen op zien. 2) een dijk, beschadigen. 

HateDit, znw. m. Haat en nijd, haat. 

Hater, znw. m. Hater. 

Hateren, beteren, zw. ww. tr. Mismaken, toe


takelen. 
Hatich , bnw. i) Hatende, hatelijk, nijdig ; als 
znw., nijdigaard; vijand. 2) gehaat, afschuwelijk. — 

Haticheit. 

Hatie, haettie, znw. vr. Uitdaging, terging ; haat, 
nijd ; wrok ; geschil, oneenigheid. 

Hatlne, atine, znw. vr. Vijandelijke gezindheid. 

Hatinge, znw. vr. z) Vijandelijke gezindheid, 
nijdigheid; reden voor haat. 2) beschadiging, nadeel 
aan iets (een dijk) toegebracht. 

Han, tusschenw. Kijk, zie eens, zeg eens, hei daar! 

HautaBil s, znw. m. Sluipmoordenaar. 

Hauw, haeuw, znw. Scheede of peul van peulvruchten 
; ook : de peulvrucht zelf. 
Hauweet, kauwet. Zie a w e i t. 

Hauwen-Zie houwen. 

Have. Zie ave. 

Have, znw. vr. Have; eigendom ; vooral aan 
roerende goederen ; geld ; kostbaarheid, kleinood; 
vee; kosten. 

Have, znw. vr. Handvat, heft. 

Have, znw. vr. Haven. 

Havel}] e, haeliic, bnw. ; h. Boet, roerend goed; 
goederen die iem. ontnomen kunnen worden; havelike 
saken, rechtszaken over roerende goederen; 
havelike (eig. hovelike) dienst, dienst als onderhoorigen 
van een hof, hofdienst. 

Havelinge. Zie a v e 1 i n g e. 
Haveloos, aveloos, bnw. Zonder geld en goed, 
arm ; gering, schamel, van zaken ; als znw., arme. 

— Haveloosheit. 
Haven, zw. ww. tr. Hebben (oostmnl.). 

Haven, znw. vr. Zie h a v e n e. 

Haven, zw. ww. tr. Bearbeiden, bewerken. 

Haven, zw. ww. intr. Ankeren, in een haven 
binnenloopen. 


HAVEN. 

Haven (oostmnl.). Zie h o v e n. 
Havendjje, znw. m. Havendam. 


Havenei haven, avene, ook have, znw. vr. Haven. 
Havenen, zw. ww. tr. i) Met zorg behandelen, 
bearbeiden, verzorgen, schoon maken of schoon 
houden ; iem. verzorgen, van het noodige voorzien; 

een zieke, behandelen; een gestorvene, voor de begrafenis 
gereedmaken. 2) herstellen, vergoeden, in 
orde brengen. 

Havenen, zw. ww. — I. Intr. In een haven 
ankeren of binnenloopen. — H. Trans. In een haven 
brengen, goederen uit een schip in veiligheid brengen. 

Havengelt, znw. o. Recht betaald voor het ankeren 
in een haven. 

Haveninge, znw. vr. Verzorging, zorg voor eene 
zaak ; oppassing, bediening van een persoon ; ook 
havenisse ; ndl. dial. „havesehap". 

Havenportee znw. vr. Poort die toegang geeft 
tot de haven. — Havenstege.
Haver, (h)avere, znw. m. Haver. — Havergarve, 
-camp -coper, -lapt, -mout, -meel, -stro, 

-schoof. 

Haverbier, -beer, znw. o. Bier uit haver. 
Haver tutte, znw. vr. Haverdegort. 
Ha,verjn, -en, bnw. Van haver gemaakt, haver-. 
Havervoren, -corn, znw. o. Haverkorrel. 
Haverpacht, znw. vr. Belasting in haver. 
Havertuun, znw. m. Afgeheind stuk land waarop 

haver groeit. 
Havesate, hove-, znw. vr. Ridderhofstede. 
Havic, havec, avec, havech, znw. m. Havik; 

verkiw. havicsijn. — Havicsvoet. 
Havinge. Zie h o v i n g e. 
Havinge, znw. vr. Bediening, verzorging; ook 
van het lichaam ; het vleesch. 
Havot, znw. m. en o. Naam van eene maat voor 

natte en droge waren, '1S4 vat. 
He. Zie h i. 
Hebbelijc, liebljc, bnw. i) Zich goed gedragende, 

wellevend, beschaafd ; innemend, een aangenamen 
indruk makende. 2) geschikt, bekwaam. 3) overeenkomstig 
iemands aanleg of natuur. 4) verdraagzaam, 
geduldig. 

Hebbelijcheit, znw. vr. i) Van hem hebben, 

goede manieren, beschaafdheid, wellevendheid. 2) 
geschiktheid. 3) een uitvloeisel van iemands natuur, 
gewoonte. 4) van hebben, bezit van aardsche goe


deren. 
Hebbelike, bijw. Overeenkomstig iemands aan 
natuur.-leg of 

Hebben, ebben, zw. ww. — I. Trans. i) Hebben, 
bezitten; ane iet h., a) recht of aanspraak hebben 
-op. b) ergens iets aan kunnen doen. c) zich met 
iem. of iets inlaten ; iet in iet h., deel in of aan 
iets hebben. 2) houden; voortdurend of voorgoed 
hebben; vasthouden, in de armen houden ; gevangen 
nemen of houden ; in het oog houden, in acht nemen. 
3) hebben, verbonden met een volt. deelw. of 
een bnw. met de bet. daarvan, enen gemint, gehad, 
lief, leel h. ; iet verwaten h., een afschuw hebben 
van; mare, waerl; onmare, onwaerl h., op prijs 
-stellen ; minachten, verachten. — II. Wederk. Zich 
houden, zich gedragen ; als znw., gedrag, houding. 

— III. Intr. i) Het hebben, in een zekeren toestand 
verkeeren ; het stellen met. 2) halen bij, te vergelijken 
zijn bij; h. bi enen. 3) met een onbep. wijs 
zonder te, behoeven, reden hebben om; met te, hetz.; 
-ook : kunnen; moeten, verplicht zijn. 4) te enen h., 
voelen voor. -- IV. Onpers. ; het hevel mi wonder, 
vremt, het verwondert mij ; het hevel mi toren, ik 
ben boos. — V. Hulpww. Met hebben worden vervoegd, 
in afwijking van het mnl. spraakgebruik, o.a. 
bliven, vallen, sterven, omvallen, groeyen, sin, afnemen. 
Hebbende, onvolt. deelw. van hebben, intr. Welstaand, 
welvoeglijk; wel h., een goed uiterlijk heb 
beschaafd, welgemanierd.-bende, 
Hebbenisse, znw. vr. Vorm, leest, houding. 

HEEMRAETSCHAP. 

Hebber, znw. m. Houder, bezitter. 
Hebbinge, znw vr. i) Het hebben ; bezit. 2) 
van hem hebben, uiterlijk, gestalte. 
Hebreeuseh, ebreeusch, bnw. Hebreeuwsch. Ook 
als znw. a) onz. enkv. Het Hebreeuwsch. b) ml. mv., 

de joden. 
Hecht. Zie echt. 
Hechte, hecht, heffe, heft, znw. o. en m. Hand


vat, gevest, steel, heft, hecht ; greep. 
Hechte, hichte, hecht, znw. vr. i) Hechtenis, 
gevangenschap; hechte van gevangenisse; ook : ge 
2) macht.-vangenis. 

Hechten, echten, heften, hiehten, zw. ww. — I. 

Trans. i) Vastmaken, vasthechten. 2) vastzetten, in 
de gevangenis zetten. — II. Intr. i) Hechten, blijven 
steken. 2) zich aansluiten bij, steun zoeken bij. 

Hechten , zw. ww. tr. Van een heft voorzien. 
Hechtenisse, echt-, znw. vr. Gevangenschap, 

hechtenis. 
Hechtinge, znw. vr. Verbintenis. 
Hechtsel. Zie hecse1. 

Hede. Zie heide. 
Hede, heden, znw. vr. (oostmnl.). 1) Werk, vlas 


2) gras dat op straat groeit (?).-vezels. 
Hede, bijw. Hetz. als h e d e n, bijw. 
Hedemeer. Zie h e d e n m e e r. 
Heden, hede, eden, hedent, bijw. Heden, vandaag; 

als znw., op h., van h.; tegenwoordig; h. oj5ten

dach, heden ten dage. 
Heden, ww. Zie e den. 
Hedendages, -daechs, bijw. Heden ten dage.
Redeneer, -ere, bijw. Heden, vandaag, vooral 

van hetgeen op den dag zelf reeds heeft plaats ge


had ; daar straks. 
Hedenesse. Zie h e i d e n i s s e. 
Hedenmere, -meer, -mee, bijw. Vandaag nog, 

nog heden ; in een historisch verhaal, daarop, toen. 
Hedent. Zie heden. 
Hederie. Zie had e r i c. 
Hedernetel, heider-, znw. vr. Brandnetel; ook 

herennetel. 

Heedlant. Zie h e i d e l a n t. 
Heefdeeeh. Zie h e f d e e c h. 
Heel, hiel, bnw. i) Gezond, welvarend ; geheeld, 


genezen. 2) ongeschonden, gaaf. 3) geheel, onverdeeld 
; een h. bedde, een niet ontbonden huwelijk; 
ook : kinderen van dezelfde ouders ; als znw., int lz., 
in of voor het geheel. 4) rein, zuiver, trouw, oprecht.

Heel, znw. Zie h e i 1. 
Heel , heele, hele, bijw. Geheel en al. 
Heelbaer, bnw. Wat verzwegen moet worden, 


geheim. 
Heeldoem. Zie h e i 1 d o e m. 
Heelen. Zie helen. 


Heelgeselle, znw. m. r) Vertrouwd vriend, hij 
die iemands geheim bewaart. 2) heler, medeplichtige 
aan diefstal. 

Heelheit, znw. vr. i) Geheelheid. 2) ongeschondenheid. 
3) zuiverheid. 
Heelinge, heelicheit. Zie h e 1 i c h e i t, h e


lin ge. 
Heellike, helike, bijw. Geheel en al. 
Heelre. Zie heler. 
Heelt. Zie helet en helft. 
Heeltschede. Zie h e l f t s c h e d e. 


Heem, heim, znw. o. Woonplaats, vaderstad, 
huis; te heime, hein, te huis, in zijn eigen land of 
erf, afgescheiden of afgeperkt grondstuk; woonplaats; 
heim, iem. bezoeken (limb.). 

Heemaal. Zie h e i m a e 1. 

Heemraat, heme-, heira-, hiem-, znw. m.; mv. 
heemraden, -raders. Raad of (mv.) de raadslieden 
die de bijzondere belangen van het heim (dorp, kerspel), 
ook van de dijken, afwateringen enz., behartigen 
(het laatste in bepaalde streken). 

Heemraetbrief , znw. m. Een door een heemraad 
geteekend stuk. 
Heemraetsehap, heemrader-, znw. o. i) Waar


i6 


242 HEEMRECHT. 

digheid of ambt van „heemraet". z) ambtsgebied van 
den ,,heemraet". 
Heemrecht, znw. o. Het recht, de rechtspleging 
in dijks- en waterschapszaken. 
Heemse,. heems, heemst, hemst, znw. m. Wilde 
malva. 

Heemsoekinge , helm-, -sokinge, znw. vr. Het 
verstoren of verbreken van den huisvrede, het dringen 
in iemands huis met eene vijandelijke bedoeling. 

Heemstede, heme-, znw. vr. i) De plaats waar 
het gericht over bijzondere landsaangelegenheden 
gehouden wordt; ook: de terechtzitting of rechtbank 
zelve. 2) woonplaats, domicilie. 

Heelrit, heemd. Zie h e m d e. 

Heen. Zie henen. 

Heer. Zie here. 

Heer, here, bnw. Verheven. Vgl. g e h e e r. 
Heerachtich. Zie eerachtich. 
Heerachtich, her-, bnw. Zich als een heer aanstellende, 
trotsch, hoogmoedig. 
Heeraexe, -haexe, znw. vr. Strijdbijl; ook heerbile, 
-bil. 

Heerban, heir-, znw. m. Oproeping van alle 
dienstplichtigen tot alle openbare aangelegenheden, 
vooral tot den krijgsdienst. 

Heerbracht, -bringen. Zie h e r.. 

]Keerde. Zie h e r d e. 
Reorder. Zie herder en harder. 
Hoeren, ww. Zie h e r e n. 
Heereb , vloer. Zie e r e n. 
Heerfst. Zie herfst. 
Heergowade, her-, gewaet, heerwaet, ' -wade, 


znw. o. i) 'Krijgsuitrusting. 2) de uitkeering door den 
leenman aan den leenheer gedaan, telkens wanneer 
een nieuwe leenvolger optreedt. 

Heergewelt, znw. o. Legermacht. 
Heergrave, znw. m. Legerhoofd. 
Heerhamer , znw. m. Strijdhamer. 
Heerheit, heir-, znw. vr. Heerlijkheid, majesteit. 
Heerheit, heir-, here-, hereit, ereit, eereit, znw. 


vr. Verhevenheid, hooge rang of staat; heerlijke 
rechten ; bi heerhede, krachtens de heerlijke macht. 

Heeringe. Zie k e r i n g e. 

Heeroog e, znw. vr. en m. Galei, convooischip. 

Heereracht, here-, heire-, -craft, znw. vr. Legermacht, 
leger. 
Heerle. Zie eerie. 

Heerlijc, bnw. Heerlijk, kostbaar, van zaken; 
aanzienlijk, voornaam; ridderlijk; van personen; 
voortreffelijk, buitengewoon. 

Heerlijc, eerlijc, bnw. Van een heer, heerlijk, 
vorstelijk, zooals het een heer betaamt ; heerachtig. 

Heerljc. Zie eer 1 ij c. 

Heerlijcheit, eerloc-, here-, znw. vr. Staat of 
stand van hem die krachtens eigen recht binnen 
zekeren kring het gezag voert ; dat gebied, heerlijkheid, 
heerlijke rechten ; heerschappij, het landsheerlijke 
gezag, -hoogheid ; de heer zelf. 

Heerlike , bijw. Op eene prachtige, heerlijke, 
feestelijke wijze. 
Heerlike, eer-, bijw. "Als een heer; manmoedig, 
dapper. 
Heermacht, znw. vr. Hetz. als h e e r s c h a p sg 
e b o t. 

Heermacht, znw. vr. Legermacht. 

Heerpanne, dan, znw. vr. IJzeren pan, waarin 
's nachts vuur , brandde tot verlichting in een leger. 
Heerpert jteerl, znw. o. Legerpaard, paard 
voor den krijgsdienst. 
Heerrecht, znw. o. Heerlijk gerecht, gerecht 

"gehouden in naam van den landsheer. 

Heerreise, heir-, znw. vr. Krijgstocht. 

Heersam. Zie e e r s a m. 

Heersam, her-, bnw. Heerlijk; aanzienlijk, voor


naam. 

Heersamicheit,, znw. vr. Heerschzucht. 

Heerscha bnw. i) Trotsch. 2) heerlijk. 

Heerschap. Zie eerschap. 

HEFFEGELT. 

Heerschap, here-, heir-, her-, eer-, znw. vr. en 

o. i) De rang of stand van heer. 2) heerschappij, 
bewind. 3) de heerera, zij die boven ons staan. 4) 
de streek waarover iemand gezag voert, het gebied van 
een heer, heerlijkheid; het rechtsgebied eener stad. 
Heerschapdoem, herschep-, znw. m. en o. Een 
met eenig gezag of macht verbonden ambt. 
Heerschapen, zw. ww. intr. Heerschen, heer


schappij voeren. 

Heerschapheit , znw. vr. Heerlijkheid, luister. 

Heerschapje, her-, eer-, -sehaj5j5ie, znw. vr. i) 

Heerschappij, macht. 2) overheidspersoon. 3) eene 
heerlijkheid. 
Heersehapsgebot, znw. o. Landsgebod, een 
bevel van den landsheer. 
Heersehaptol, znw. m. Tol ten voordeele van 
den landsheer. 

Heerschare, znw. vr. Legermacht. 

Heerschen, zw. ww. intr. Heerschen. 

Heersehheit, znw. vr. Heerschzucht, trotschheid. 

Heerschilt, znw. m. Teeken en zinnebeeld van 
adeldom en ridderschap; teeken van het recht tot 
oproeping ten strijde, van den heerban. 
Heerschouwen, znw. o. ; -schouwingen znw. 

vr. Wapenschouwing. 

Heersep heersen. Zie herse, hersen. 

Heerstrate, her-, heyr-, -sirael, znw. vr. Legerweg, 
heerweg, heerbaan; breede weg. 
]Keert. Zie hert. 
Heerteken, znw. o. Wapenschild. 
Heervaert, her-, heyr-, here-, eer-, znw. vr. i) 

Krijgstocht, expeditie; h. stichten op, een krijgstocht 
doen tegen. 2) de ten strijde opgeroepen gewapenden; 
het landsheerlijke recht om ten strijde op te 
roepen, heerban, h. gebieden, bannen; leger, legermacht. 
3) opbrengst in geld om de .kosten van een 
krijgstocht te bestrijden of de levering van manschappen 
af te koopen ; ook heervaerigelt. — Heer 

(hetz.); -kiste-vaertfroc(wapenrok); -waerdecoos 
(kist met benoodigdheden voor een veldtocht); -cleet, 
heervaertsch; herevaerische Tiede, de ten strijde 

opgeroepen mannen. 
Heervluchtich, bnw. Zich onttrekkende aan de 
plichten jegens den landsheer. 
Heerwade, here-, her-, -waed, -wede, znw. o. 
Zie heergewade. 

Heerwaert. Zie h a r e w a e r t. 

Heerwech, here-, eer-, znw. m. Legerweg, heerbaan; 
breede weg. 
Heesch, heisch, haesch; ook hees, haes, bnw. 
Heesch, schor. — Heescheit, heeschelike. 

Heesch, znw. Zie e is c h. 

Heeschen, -schar, -schinge. Zie e i s c h e n enz. 

Heester , heister, eesler, znw. m. i) Heester. 2) 
tuin, lusthof. 
Heet, heed. Zie e e t. 
Heet, heed, znw. o. Heide; afgesneden heide, 

heideplant. — Heetmaeyer, -meyer. 

Heet, heil, bnw. i) Heet, zeer warm; dat hele 
ongemac, evel ; die hele siecte, de pest, ook: typhus () ; 
warmbloedig, cholerisch, bloedrijk. 2) vurig; hartstochtelijk, 
driftig, verhit; woedend, verwoed; boos, 
verbitterd op (met een datief). 3) voor iem. onaangenaam. 
4) versch, pas gebeurd. - Heetheit. 

Hebt, heil, znw. o. Hitte ; koortsgloed. 

Heet, bijw. Zie hete. 

Heets, -eng -elike. Zie hete enz. 

Heethonger, znw. m. Geehonger. — H8ethongerich. 
Heetlijc, -lijcheit. Zie h a t e 1 ij c, -h e i t. 
Heetmoedich, bnw. Hartstochtelijk, aan driften 
ten prooi. 

Heetste, heilsle, znw. vr. Hitte (oostmnl.). 

Hefdeech, heef-, znw. o. Zuurdeesem, gist. 

Heffe, znw. vr. en m. Droesem, bezinksel. 

Heffegelt, effe-, znw. o. Geld betaald voor het 

wegen, ook : voor het laden en lossen van koopmansgoederen. 



HEFFEL. 

Heffel, znw. m. Hetz. als h e f f e. 

Heffen, effen, st. ww. -- I. Trans. i) Heffen, 
opbeuren, optillen ; enen cranke h. ende leggen, oppassen, 
verzorgen ; een kint h. (Ier vonten), ten doop 
houden ; uien doojsele h., doopen; Onsen Here h., 
de hostie in de hoogte heffen (bij de mis) ; h. ende 
sloren, een slag toebrengen; ook enen slack h. ; ab 

de oogen, den geest. 2) wegnemen, ne--waerts h., 
men. 3) aanheffen, beginnen. 4) verheffen, verhoogen. 
5) heffen, beuren, in ontvangst nemen; iel h. oh, 
het verhalen op. 6) iem. opbeuren, opvroolijken. 7) 
een ambacht h., eene ambachtsheerlijkheid of erfelijk 
schoutambacht in leen ontvangen. — II. Intr. i) 
Zich opheffen ; van brood, rijzen ; van deelen van 
het lichaam, zwellen, opzwellen ; ook van water. 2) 
oprijzen, opkomen, van luchtverschijnselen ; ook van 
onaangename toestanden, oneenigheden. 3) zich 
verheffen, hoovaardig worden. 4) opstaan, zich verzetten 
(met jegen). 5) h. oren, aanheffen (een lied). 
6) zich verheffen, opstaan. — III. Wederk. i) Zich 
opheffen, zich verheffen. 2) opzwellen. 3) zich opheffen, 
trotsch zijn. 4) opstaan (tegen). 5) beginnen, 
ondernemen (met oren). 6) opstaan van een zetel; 
zich verwijderen. 

Heffenare. Zie e f f e n a r e. 

Heffene, znw. vr. Hetz. als h e f f e; oft die h-n 
gaen, aan het grondsop of het onderste gekomen 
zijn. 

Heffenen, zw. ww. tr. i) Opheffen, opbeuren. 2) 
innen, beuren. 
Heffer, znw. m. i) Hij die heft, optilt. 2) heffer, 
hij die heft of int. 3) aanlegger, beginner. 

Hef$Ch, bnw. Drabbig, troebel. 

Heffieheit, znw. vr. Zwelling, verdikking. 

Hefmoeder. Zie h e v e m o e d e r. 

Hefsel, znw. o. Zuurdeeg, gist. 

Hefselen, zw. ww. tr. (Meel) met gist vermengen. 

Heft, Heften. Zie hecht, hechten. 

Hoge (oostmnl.). Zie h age. 

Hegel, Regelen. Zie hagel, hagelen. 

liegen, zw. ww. tr. i) Met eene haag of heg 

omgeven, afsluiten ; een gerichte h., de rechtsplaats 
afheinen, vierschaar spannen ; ge/zegel gerichte, eene 
in den vorm gehouden terechtzitting. 2) schoonmaken, 
reinigen. 3) iem. van het noodige voorzien, 
verplegen (oostmol.). 4) tergen (oostmnl.). 

Regenen, zw. ww. tr. Hetz. als h e g e n, 2). 

Roger. Zie heiger.

Hegge , znw. vr. Haag, heining. 

Hei. Zie heide. 

Hei, bnw. Heet, droog. In h e i w e d e r. 

Heli znw. Hitte, droogte.

hei, znw. vr. Hui, wei. 

HeidB bede, hei(e), znw. vr. i) Heide, onbe


bouwde zandgrond ; vlakke veld, vlakte ; Ier heiden 

geen, naar buiten gaan, zich vermaken in het vrije 

veld. 2) heideplant, heide. 

Heide , znw. m. Heiden. 

Heidelant - heed-, znw. o. Heidegrond. 

Heidelbesie, znw. vr. Boschbes, blauwbes. 

Heideljc, bnw. Heidensch. 

Heideman, znw. m. Dorpeling, veldbewoner. 

Heiden. Zie h e i d ij n. 

Heidenisse, heidenesse, znw. vr. Het heidensche 

land; het oosten; de heidenen. 

Heidensch, heidenschap. Zie h e i d ij n s c h, 

-d ij nschap. 

Heidetreeker, znw. m. De werkman die hei 

steekt.-plaggen

Heidijn, heidin, hedijn, heiden, bnw. Heidensch, 

afgodisch.

Heidijn, heiden, heidin, hedijn, znw. m. Platte


lander ; heiden, afgodendienaar. 

Heidijndoem, heiden-, znw. o. De heidenwereld, 

de heidenen. 

Heidijnlije, heiden -, Heidensch. -- Heidhjnlike. 

Heidjjnsch, -densch, bnw. Heidensch. 

Hei.dinsehap, heiden-, znw. vr. en o. i) Buurt-

HEIMELIJC. 

schap die eene heide gemeen heeft. 2) de heiden wereld. 
3) heidendom, heidensche godsdienst. 

Heye , znw. vr. Heiblok. 

Heyen, heiden, zw. ww. tr. Heien ; instampen, 
vaststampen. 
Reiger, Neger, eiger, znw. m. Reiger. 
Heigeren, zw. ww. intr. Hijgend verlangen, 
smachten. 

Heijaer, znw. o. Heet jaar, jaar van groote hitte. 

Helke. Zie ieke en hoyke. 

Heil, bnw. Gezond, welvarend ; al h., wees in 
alle opzichten gezegend, van harte gegroet. 

Heil, heile, hele, heel, znw. o. i) Gelukkige toestand, 
heil en zegen ; enen te heile, tot iemands 
geluk. 2) opgewekte stemming, vroolijk gejuich. 

Heil, bnw. Heilig. 
Heilant, eilant, znw. m. Redder, behouder 
(oostmnl.). 
Heilbaer, bnw. i) Zalig; heilbaerheil. 2) heilzaam, 
nuttig ; ook heiligebaer. 

Heildoem, heel-, -dom, znw. o. i) Heiligdom, 
heilige plaats. 2) heilig voorwerp ; reliquie ; heildoemscamere, 
sacristie;. heildoemsvaert, bedevaart naar de 
reliquieën van een heilige; heildoemkermisse, het feest 
ter eere der reliquieën van den patroon eener kerk. 

Heilgever, znw. m. Redder, heiland. 

Heilich, helich, hillich, elich, bnw. i) Gelukzalig, 
gelukkig, zalig. 2) zieleheil aanbrengend, zaligmakend. 
3) heilig, geestelijk volmaakt of daarnaar 
strevende ; vroom. 4) voor God en zijn dienst bestemd, 
aan het gemeene gebruik onttrokken, in 
heilige eer moetende gehouden worden ; heilige dach, 
heilige avont, heilich., avond, ook : dag, voor een 
kerkelijk feest. 5) h. vier, belroos. 

Heilichdach, znw. m. Kerkelijke of godsdienstige 
feestdag. 
Heilichdoem, helich-, hillich-, -doom, -dom, 
znw. o. i) Heilige plaats. 2) heilig voorwerp, hos 
ook heilichdoemle. -tieschotel ; reliquie ; 
Heilichdoemsvaert, znw. vr. Bedevaart naar 
eene plaats, waar eene reliquie bewaard werd. 
Heilichede, helich-, hillich., znw. vr. i) Geluk 

2) heiligheid : a) geestelijke volmaaktheid-zaligheid. 
of het streven er naar; opbouwing in het geloof. b) 
eerwaardigheid. 3) heilig voorwerp. 

Heilichlicht-sondach, znw. m. Zondag vóór 

Driekoningen. 

Heilichlijc, bnw. Heilig. — Heilichlike. 

Heilichmaent, znw. vr. December. 

Heiliehmaken, zw. ww. tr. Heilig maken. —Heilichmaker 
(van God gezegd), zaligmaker; hij die den 
mensch tot volmaking brengt. — Heilichmakinge.

Heiliehmisse, znw. vr. Allerheiligen. 

Heilige, helige, hillige, znw. m. i) Enkv. Heilige. 
2) mv., heilige voorwerpen, beelden, vooral: reliquieën; 
ten heiligen sweren. Vgl. v a n c h e i 1 i g e n (van 
ten heiligen veen, de reliquieën aanraken). 

Heiligegeest, heiligeest, znw. m. "Heilige geest; 
christelijke liefdadigheid ; liefdadigheidsgesticht; ook 
heiligegeesthuus; de opzichter daarover heet heilige geestmeester.


Heiligen, heligen, zw. ww. tr. i) Zalig spreken 

of maken. 2) heiligen, vieren (feestdagen). 3) heilig 

maken ; heilig verklaren ; deelw. geheilicht, heilig. 

-- Heiliginge.

Heilic, hil2c. Zie h u w e 1 ij c. 

Heillover, heilover, znw. m. Ooievaar. 

Heilsaal, bnw. Heilbrengend, zaligmakend. — 

Heilsamheit. 
Heim. Zie h e e m. 
Heimael , heemael, heimel, znw. o. Vierschaar; 

rechtsdistrict. 
Heimede. Zie h e i m o d e. 
Heimelen. Zie h e m e 1 e n. 
Heimelljc, hemelcc, bnw. i) In het huis zijnde, 
tot het huis behoorende, verwant. 2) van dieren, 
tam, mak. 3) voor huiselijk gebruik bestemd. 4) eigenaardig. 
5) gemeenzaam, intiem, vertrouwd; een h. 


244 HEIMELIJCHEIT. 

orient; vertrouwelijk, innig; van nabij bekend; genegen, 
goedgunstig, vriendelijk jegens (met den datief). 
6) innig, vurig. 7) verborgen, geheim ; heimelike 
slont, oogenblik waarin men alleen, van de 
menschen afgezonderd, is; dat heimelike gemac, noot, 
het geheim gemak. 8) geheimen bewarende. 9) als 
znw. : a) ml., huisgenoot, bekende. b) onz., geheime 
of afgezonderde plaats ; geheim ; geheim gemak; 
geheimhouding, stilzwijgendheid.

Heihel}] cheit , hemelde-, heimljc-, znw. vr. 

A. Abstract. — i) Huiselijkheid. 2) eigenaardigheid. 
3) gemeenzaamheid, vertrouwde omgang; gemeenschap 
met God; nauwe betrekking, enge familieband 
; sine h. hebben, gemeenschap oefenen ; minzaamheid, 
vriendelijkheid. 4) heimelijkheid, afzondering; 
in (der) heimeljckeden. 5) verborgenheid, geheimenis; 
geheime gedachte. 6) geheimhouding, stilzwijgendheid. 
7) natuurlijke behoefte. — B. Concreet. 
i) Geheim ; eene verborgenheid ; geheim der kunst, 
der natuur, der wetenschap. 2) geheim plan, list, 
laag. 3) geheim vertrek, kabinet; geheim gemak. 4) 
geslachtsdeelen. 
Heilnelike, hemel-, heiml-, bij w. z) Verwant. 2) 
stil, zachtjes. 3) vertrouwelijk, gemeenzaam ; enen h. 
kennen, iem. van nabij kennen. 3) heimelijk, in het 
geheim.

Helmen, zw. ww. tr. Afheinen, afperken. 
Heimen, zw. ww. tr. Bergen, stoppen. 
Heiminge, heminge, znw. vr. Omheind grond


stuk ; huisstede. 
Heimk n, -ken, znw. o. Krekel (oostmnl.). 
Heimode, -oede, -oei, znw. vr. i) Vaderland, ge


boorteplek; hetz. als h e e m s te d e. z) geheim vertrek. 
Heilnsch , bnw. Inheemsch (oostmnl.). 
HeiInstede. Zie heemstede. 
Heinmvaert, znw. vr. Thuisreis, thuiskomst; ook: 

het aanlanden in het hemelsch vaderland. 
Heintwaert, -werf, bijw. (oostmnl.). Huiswaarts. 
Heimwerf. Zie h e e m w e r f. 
Hein znw. m. Afscheiding van landerijen, hei 


ning, of ook : scheisloot, greppel.
Heinden, zw. ww. tr. Eene afscheiding plaatsen 
tusschen twee erven. 
Heindinge, znw. vr. i) Het maken van eene af


scheiding tusschen twee erven. 2) heining. 
Heindmnnr, znw. m. Scheidsmuur. 
Heindsloot, hein-, znw. vr. Seheisloot ; ook: 

heinslool, heindilve. 

Heinen, zw• ww. tr. Een erf afsluiten of afscheiden, 
door muur, schutting, heining, ook : door een 
greppel of sloot. 

Heininge , znw. vr. Hetz. als h e i n d i n g e. 
Heinsel, beisel, eisel, einsel, znw. Unster, ro


meinsche balans. 
Heinst. Zie hengst.
Heisch. Zie h e e s c h. 

Heisollen. Zie eis chen. 

Heise, znw. vr. en m. Handvatsel, oor. 
Heiseljj c. Zie e i s e t ij c. 
Helsene. Zie haessene. 
Heister, hetz. als h e e s t e r; ook : boomstam, 


knuppel, knots. 
Heiten. Zie heten. 
Heitsen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Gloeien. — 

Heitsich, Heitsicheit.

Heitste, znw. vr. Gloed (oostmnl.).
Heitsten, zw. ww. intr. (oostmnl.). Hetzelfde als 


h e i t s e n. 
Heitte, znw. vr. Hittegloed.
Heiweder, -weer (16de eeuw), znw. o. Zomer


hitte, droogte, heet weder.
Hoc. Zie hecke. 
Hekel, hekele, ekel, znw. m. Prikkel, stekel, vlas


kam ; hekelmaker; ook naam van sommige planten.
Hekel, znw. vr. Heks. 
Hekelaer, znw. m. Hij die prikt of aandrijft; 

vlas-, hennepkammer; vr. hekelsler, Thekelsterige, -igge, 
(wvlaamsch). — Hekelen. 

HELLE. 

Hekerlinc, heecker-, znw. m. Aanhanger van 

de partij der Heekerens (in Gelderland). 
Hekets heeet, hecht, eect, heict, znw. m. Snoek. 
Hecke, hec, hecken, znw. o. Hek, latwerk; val


deur in eene poort, valpoort; ook als scheepsterm: 
het deel van den scheepsspiegel boven het wulf. — 
Heekepost, post of stijl van een hek, Heclatte. 

Hoeken, zw. ww. tr. Van een hek of latwerk 
voorzien. 

Hecsel, kexel, hechsel, hechtsel, hechtels, hefisel, 

znw. o. Naam van verschillende sieraden, gesp, 
agrafe ; halssnoer, armring ; verklw. hecselkijn. —

Hecselmaker. 

Hecsteen, hetz. als e c s t e e n, e g g e-, hoek 

-steen. 
Hel, bnw. en bijw. Helder. 
Helachtich, -echtich, bnw. Heisch, verdorven. 
Heleht, Zie helft. 
Helde, keelde, kilde, balde, znw. vr. Boei, voetboei. 
Helde, znw. vr. Hetz. als h u 1 d e. i) Genade, 

gunst. 2) eerbiedsbetoon. 
Heldecoppen, zw. ww. intr. Knikkebollen. 
Helden, vooral oostmnl. vorm van houden. 
Helden, hellen, zes. ww. — I. Intr. i) Hellen, 

overhellen ; dat fieldende, steilte; enen h. an sin boort, 
iem. aanklampen. 2) neiging of begeerte hebben. — 

II. Trans. Neigen, buigen. 
Helder. Zie elder (e l r e). 
Helder , vooral oostmnl. vorm van houder. 
Held ich, bnw. Hellend, steil. 
Heldinge, znw. vr. Helling; neiging. 
Hele, bijw. Zie heel. 
Hele. Zie heile en heil. 
Hele, znw. vr. Stilzwijgendheid, geheimhouding. 
Helech. Zie h e i l i c b. 
Heiecht. Zie h e 1f t. 
Helen, heelen, heilen, hielen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Heelen, gezond maken. 2) heel maken, in een 
vorigen ongeschonden staat terugbrengen. 3) tot een 
geheel of eenheid maken ; h. met, één maken of 
verbinden met. — II. Intr. i) Gezond worden. 2) één 
worden, onderling verbonden worden; vastzitten, 
vastkleven aan (met aen). 

Helen, heelen, heilen, st en zw. ww. tr. i) Ver 

geheim houden; zonder obj., zwijgen; Bonder-bergen, 
helen; als znw., ook wel helen, de kunst van zwij gen, 
het bewaren van geheimen. 2) voor iemand 
verbergen, vooral: gestolen goed.

Helende, bnw. In w e 1 h e 1 e n d e, goed kun


nende zwijgen.
Helénde. Zie ellende. 
Helenhunt. Zie elenhuut. 
Helenisse, znw. vr. Het verzwijgen of verber


gen van iets. 
Heler, heeler, heelre, teelare, znw. m. Genezer, 
gezondmaker; heiland. 
Heler, heelre, znw. m. Heler, hij die iets geheim 
houdt. 
Helot , heelt, keilt, kilt, helt, znw. m. Held, dapper 
strijder; gewapende.

Helft, helcht, teelecht, belicht, helleft, heleft, heelft, 

heelt, helt, elt, helfte, helfde, znw. vr. Helft. 
Helften, helichten, zw. ww. tr. Halveeren. 
Helf'ter. Zie h a l f t e r. 
Helftscheide, -dinged znw. vr. Hetz. als h a 1 f


scheide, -dinge.

Helftwinninge , helt-. Zie h a l f w i n n i n g e.
Helich. Zie heilieh. 
Helicheit, heel-, znw. vr. Geheelheid, ongeschon


den staat. 
Helicht, -echt, -en. Zie helft, helften. 
Helle. Zie heellike. 
Helinge, heelinge, znw. vr. Genezing.
Helinge, znw. vr. Het verbergen of verzwijgen 

van iets. 

Helle, kille, olie, hel, znw. vr. i) Graf, het doodenrijk. 
2) hel; rampzalige toestand, toppunt van 
ellende. 3) bergplaats (?), 


HELLE. 

Helle, hel, bijw. Helder; luid. 

Holle. Zie e 11e. 
Helle , helde, znw. vr. Helling; steilte ; kuil, diepte.
Hellebaerde. Zie h e l m b a e r d e. 
Helleft. Zie h e 1 f t. 
IHellehont, hel-, znw. m. Helhond, cerberus; 


duivel. 
Hellegront, znw. m. en vr. Bodem of diepte der 

hel. 
Hellen, zw. ww. intr. Klinken, weerklinken. 
Hellen. Zie helden en vgl. hellinge. 
Helleputtee j5ut, znw. m. De put of afgrond 

der hel. 
Heller, znw. m. Halve penning ; ook : eene nog 
kleinere munt. 
Helleteve, znw. vr. Duivelin, helleveeg; ook: 

hellevege (r6de eeuw).
Hellewaert, znw. m. Hellevoogd, duivel. 
Hellewert. Zie hellincwert. 
Hellich, killich, bnw. (oostmnl.). i) Afgejaagd, 

uitgeput 2) wild, woest. 
Heiligen, hilligen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Uit


putten, vermoeien, kwellen. 
Hellinge, znw. vr. Klank, weerklank; echo. 
Hellinge, heldinge, znw. vr. Helling; ook : scheeps


timmerwerf. 
Hellinc. Hetz. als h a 11 i n c. 
Hellincvat, znw. o. Een half viertel, eene in


houdsmaat voor natte waren. 
Hellincwert, helle-, -weert, znw. De helft van 
een „pennincwert ; ook als biermaat. 
Helms hellem, znw. m. Helm ; ook als benaming 
eener gouden munt, gulden helm. 

Helm, znw. m. Steel, roerstok op een schip. 
Helm, hellem, znw. Duingras, duinriet. 
Helm. Zie halm. 

Helm, znw. m. Galm, weerkaatsing van een geluid. 
Helmaex, znw. vr. Bijl met langen steel, strijdbijl. 
Helmbaerde, helle-, znw. vr. Hetzelfde. — Helm


baerdier. 
Helmelinge. Zie halm elinge. 
Helmen. Zie halmen. 
Helmen, zw. ww. intr. Galmen, weerklinken. 
Helmet, znw. o. Helm.
Helmriet, znw. o. Helm, de plant. 
Helmslager, -sleger, znw. m. Helmmaker. 
Helmstoc, helme-, znw. m. Helmstok. 

Helmteken -leiben, znw. o. Een kenteeken op 

den top van den helm ; ook : wapenschild, wapen. 
Helne. Zie elne. 
Hefre. Zie el r e. 

Help , voor hele, conj. van h e 1 p e n ; haerliic 
(hoorlje) help anderen, ook helt lac ander, door 
elkaar geslagen, gemiddeld. 

Helpe, helt, elke, hulde, hulk, znw. vr. i) Hulp, 
bijstand ; ook in het mv. ; h. roepen ; te helen, 
huljben, telen, tulen, met een dat., in het belang 
van, voor ; enen h. doen, hulp verleenen ; in enes h. 
sin, staen, hetz.; als rechtsterm, bewijs, vooral door 
!schepenen of getuigen ; oh h. dingen. 2) helper. 3) 
hulpmiddel; in rechte, bewijsmiddel, vooral door ge 

-tuigen. 
Helper hulfte, tusschenw., eig. conj. van helen, 
verkort uit so helhe mi God. Mijn hemel, mijn help! 
Helpelije, hulhe-, hulb-, bnw. i) Behulpzaam. 


2) nuttig, dienstig. — Hel elijcheit.
Helpeloos, hulde-, el?e-, bnw. Hulpeloos ; als 
znw., arme, behoeftige. 

Helpen, hulben, st ww. tr. en intr. i) Helpen, 
bijstaan; vgl. h e l p en h e l p e. 2) iet h., het verhelpen, 
herstellen. 3) met eene zaak als ondw., baten, 
helpen ; goed doen, dat mi halft int herle. 

Helpendier. Zie e1pendier. 
Helpenisse, znw. vr. Hulp, bijstand.
Helpers huljber, znw. vr. Helper, bondgenoot, 


medestander; vr. heljerinne, helherse, herige, hel/ster. 
Helperhelper, huljerhulj5er, znw. m. Hij die 

HEMMELEN. 

zijdelings aan een strijd of veete deelneemt door de 

rechtstreeksche deelnemers of vijanden te steunen. 
Helpgelt, znw. o. Geldelijke bijdrage. 
Helpgeroep, hult-, -gerouj5, znw. 'o. Hulpgeroep. 
Helpich, huljich, bnw. Hetz. als h e 1 p e 1 ij c. 

— Helpicheit.
Helpredene, hulj5-, znw. vr. Uitvlucht, voorwendsel. 


Helsch, elsch, hellsch, hilsch, bnw. Helsch, uit 
de hel, als uit de hel; helsche viant, here, drake, 
hont, de duivel; h. bil, Vis, coude (cout), wal, dal, 
^it (j4u1), omschrijvingen van „de hel" ; helsche coninginne, 
de trotschheid. 

Helschap, znw. o. Bewoners der hel, duivels. 
Helschouwinge, znw. vr. Zwarte kunst, tooverij. 
Helschudde, znw. m. Helsche schurk (i6de eeuw). 
Helsel, zw. ww. tr. Omhelzen ; als znw., om


helzing; ook als euphemisme, eene vrouw omhelzen; 

gehelset liggen, arm in arm liggen. — Helsinge. 
Heister. Zie halfter. 
Helt. Zie h e l e t en helft. 
Helte, kille, halte, znw. vr. ; hell, hilt, m. Greep, 

heft, gevest. 
Heltkijn, hel-, -ken, znw. o. Eene kleine maat 

voor droge waren. 
Helve , elve, znw. o. en vr. Steel, bijlsteel. 
Helvekjjn, -kin, -ken, znw. o. (oostmnl.). i) 

Halve penning. 2) eene kleine maat voor natte waren. 

Hem, znw. m. Akker, afgeheind of door eene sloot 
omgeven stuk land; ook als tweede deel van plaatsnamen. 
Vgl. ham. 

Hemde, hemede, heemde, himmede, himde, hemet, 
heemt, znw. o. Hemd ; verklw. hemdekijn : a) 
hemdje. b) zakje. 

Hemdsdraet, hems-, znw. m. ; niet so vele als 
een h., niets hoegenaamd. 

Hemel , hemmel, Kimmel, znw. m. z) Hemel : a) 
Uitspansel. b) verblijfplaats der gelukzaligen ; God 
van hemele, de hemelsche Vader; te hemele voeren, 
ten grave dragen. 2) hemel van een troon, draag


stoel ; hemel, zoldering ; gehemelte.
Hemelblat, znw. o. Plank voor of van eene 
zoldering. 
Hemelblau, bnw. Hemelsblauw ; als znw., hemelsblauwe 
stof. 
Hemelbloeme, znw. vr. Uitverkorene onder de 
gelukzaligen. 

Hemelen, hemmelen, zw. ww. tr. i) Wegbergen, 
wegstoppen. 2) netjes leggen, vlijen, opstapelen. 3) 
opknappen, schoon maken. 4) omheinen, door heg 
of heining afscheiden. 

Hemelen, himmelen, zw. ww. tr. Van een hemel 
of zoldering voorzien, plafonneeren. -- $eIIie 
liII e, zoldering, plafond. 

Hemelrike, -roc, znw. o. De hemel. — Hemelrjjcsch, 
hemelsch. 
Hemelront, himmel-, bnw. Bolvormig. 
Hemelsch, bnw. Hemelsch. 
Hemelsela znw. o. Hemel, zoldering, baldakijn, 

troonhemel. 
Hemelt, znw. o. Hetz. als h e i m a e 1. 
Hemelte, znw. o. r) Zoldering, plafond. 2) troon


hemel. 3) gehemelte. 
Hemelteken, -leihen, znw. o. Teeken aan den 
hemel. 

Helnelyaert, hemmel-, hemele-, znw. vr. Hemelvaart. 
— Hemelvaertsdach, -avont (de dag voor 
hemelvaartsdag). 

Hemelvaer, -var, ook -varuwich (-verwich), bnw. 

Hemelsblauw. — .$emelvaruwe. 
Hemelwaert (te -), bijw. Hemelwaarts. 
Hemelwater, znw. o. Regenwater. 

Hemen. Zie heimen. 

Hemer, znw. Zie e m e r. 
Hemer, bijw. Hetz. als h e d e n m e e r. 
Hornet. Zie hemde. 
Bemin ge. Zie h e i m i n g e. 


Hemmelen. Zie h e m e 1 e n. 


246 HEMMEN. 

Hemmen, kimmen, zw. ww. intr. Kuchen, hemmen. 


Hemmen2 kimmen, emmers, zw. ww. — I. Trans. 
Ophouden, belemmeren. — II. Intr. Blijven steken, 
niet verder kunnen. 

Hemmeric. Hetz. als h a m m e r i c. 
Heiast, znw. m. Eéne plant. Hetz. als h e e m s e. 


Ren, bezitt. vnw. Hun. 
Henaf, -of, bijes. Hiervan. 
Rende, znw. Zie ende. 


Rende,, bijw. Nabij, in de nabijheid. 
Hendelb e^ -like. Zie ende 1 ij c , -like. 


Renden, zw. ww. tr. Gehengen, gedoogen. 
Handen. Zie en den. 
Renderen. Zie h i n d e r e n. 


Henderwaert. Zie h i n d e r w a e r t. 
Hendeste, bender-, kent-, bnw. Uiterste. 
Hendinge. Hetz. als h e i n d i n g e. 


Henen, heinen, bene, kenree, heen, lien, kin, 
bijw. i) Van plaats: van hier, van daar, hier van 
daan ; van henen, van hier; so henen, hij er van 
door, er op uit; op een bepaalden afstand van den 
spreker : weg, verwijderd ; niet ver henen ; dal schilt 
es henen milen wive. 2) van tijd, van het tegenwoordig 
oogenblik af in het verledene ; van h. vort, 
van toen af, voor het vervolg. 3) hieruit, hiervan, 
daarvandaan; eng. hence. 

Henenblasen, st. ww. tr. Te niet doen gaan. 
Henenbringen, st. ww. tr. Onderhouden, in 
wezen houden. 
Henendoen, heen-, st. onr. ww. tr. i) Wegdoen, 
opruimen. 2) uit den weg ruimen ; verjagen, uit de 
gemeente bannen. 
B enendragen, st. ww. tr. i) Wegdragen, wegbrengen 
; eens h-s, in eens te ontvangen of te betalen; 
met zich dragen, meenemen. 2) te gronde 
richten. 
Henendraven, bene-, zes. ww. intr. Heendraven, 
zich ergens heen spoeden ; laten h. (een paard nl.), 
snel wegrijden, een paard de sporen geven. 
Henendriven, st. ww. tr. z) Wegdrijven, weg 
wegspoelen, meevoeren, met water als ondw.-jagen. 2) 
Henengàen, bene-, heine-, kin-, st. onr. ww. 
intr. " r) Heengaan, weggaan ; laten h. (een paard), 
een paard de sporen geven. 2) met eene zaak als 
ondw. a) eene zekere richting hebben ; op een bepaald 
doel gericht zijn. b) gekeerd zijn, gewend 
zijn ; ten oosten h. - c) met het als ondw., staan aan, 

afhangen van. 
Henenganc, hene-, znw. m. Vertrek; dood. 
Henengeven, hen-, st. ww. tr. Weggeven.. 

Henengliden, st. ww. intr. Voorbijgaan, van 
den tijd. 

Henenjagen , hene-, zw. ww. — I. Trans. Weg 
Zich wegspoeden, vooral te paard.-jagen. — II. Intr. 
Henenkeren, hene-, hezzne-, -kieren, zw. ww. 

— I. Trans. Heenwenden. — II. lntr. Heengaan; 
sterven. 
Henencleet, znw. o. Doodkleed, lijkwade. 
Henencomen, st. ww. intr. i) Wegkomen, ont


snappen; om een goet h. lien. 2) het stellen of doen, 

het goed hebben of maken. 
Henenerigen, st. ww. intr. Zich op weg begeven. 
Henenlaten, st ww. tr. Achterlaten. 

Henenleggen, zw. ww. tr. Afleggen, wegleggen. 
Henenleiden, zw. ww. tr. i) Iem. ergens brengen. 
2) den tijd, doorbrengen. 
Henenliden, heen-, st. ww intr. i) Voorbijgaan, 
te niet gaan. 2) vervliegen, van den tijd. 
Henenlopen, bene-, heen-, st. ww. intr. Weg 
wijk nemen.-loopen, de 
Henenmaken, zw• ww. wederk. en intr. Zich wegmaken, 
zich heenspoeden. 
Henennemen, hen-, kin-, st. ww. tr. Wegnemen, 

afnemen. 
Henengnellen, zw. ww. intr. Heensukkelen. 
Henenrinnen, bene-, st. ww. intr. Wegsnellen; 

heengaan; sterven. 

HENNEPEN. 

Henenrumen, zw. ww. tr. Ontruimen, verlaten. 
Henenschaven, st. ww. intr. Maken dat men 
weg komt. 
Henenseheiden, bene-, -scheden, st. ww. intr. 
Zich verwijderen, heengaan ; sterven. 
Henenschieten, st. ww. intr. Wegschieten, (door 
een stroom) worden meegevoerd. 
Henensehraven, zw . ww. intr. Hetz. als h e n en5 
c h a v e n. 
Henensenden, zw. ww. tr. Wegsturen. 

Henensetten, zw• ww. tr. Van zich zetten, uit


stellen. 
Henensettinge, znw. vr. (oostmnl.). Verpoozing. 
Henensln en, st. ww. intr. Wegsluipen. 
Henensteken, st. ww. tr. Verstooten. 
Henenstreken, zes. ww. intr. Zich uitstrekken of 

loopen over (een zekeren tijd). 
Henenstriken, bene-, st. ww. intr. Zijn biezen 
pakken. 
Henenstuven, st ww. intr. Heenstuiven, zich 

snel verwijderen. 
Henentiden, zes• ww. intr. Zich op weg begeven. 
Henentreden, st. ww. intr. Wegstappen, daar


heen treden. 

Hen tintreken, st. ; -trecken, zw. ww. intr. Wegtrekken. 
— Henentreckinge.
Henenvaert, bene-, znw. vr. De dood. 

Henenvaren, bene -, st. ww. intr. i) Heengaan; 
heenrijden ; van den tijd en van het aardscha, voorbijgaan. 
2) zich ergens door heen slaan, zijn doel 
bereiken. 

Henenvliegen, st. ww. intr. Wegvliegen. 

Henenvoeren, zw . ww. tr. Wegvoeren, wegbren


gen. 
Henenwaert, heen-, bijw. Den anderen kant op. 
Henenweiden, zw. ww. intr. Zich uit de voeten 

maken. 
Henenwiken, st. ww. intr. De wijk nemen. 
$enge. Zie h e n g e n e. 
Hengel, pingel, engel, znw. m. en vr. i) Hengsel; 

haak. 2) hengelroede; ook hengelroede. 
Hengel, hangel, angel, znw. m. Vischhaak. 
Hengelen, pingelen, zes. ww. tr. Van een heng


sel voorzien. • 
Hengelen, zw. ww. intr. Met -een hengelroede 

of ook : met een vischhaak visschen. 
Hengeles, -lisse, -else, -elsche. Zie h e n g s e 1. 
Hengemunde, heng-, znw. vr. (geld.). Een land 

hetzij door water hetzij door eene heining afgesloten. 
Hengen, hingen, zw. ww. tr. Gehengen, dulden; 
met den dat., toestaan, toelaten. 
Hengene, hingene, hengen, hingen, znw i) Haak, 
hengsel. 2) angelroede. 
Hengenisse, heng-, hinge-, znw. vr. Toestemming, 

verlof; lotsbeschikking.
Honger, znw. m. (oostmnl.). Beul. 
Hengst, henxt, kent, hingst, hinxt, hengste, 

znw. m. Hengst ; hengstj5ert, kenxt-, heynstheert. 

Honken. Zie h i n ken. 
Hanker, hinken, znw. m. Beul, scherprechter. 
Hellegelt, znw. o. Kosten van terechtstelling met 

de galg. 
Hencsel, hengsel, heinel, hengeles, hengelse, znw. 

o. i) Hengsel, handvat; haak, scharnier. z) weegschaal. 
3) sluier; wimpel. 
Henne , hinne-, znw. vr. " Hen, kip ; verklw. hennekijn, 
hinne-, -ken.. 

Hennebete, znw. vr. Naam van eene plant, ge 
muur, hoenderbeet. -meene 
Hennekijn, -ken, znw. o. (oostmnl.). Naam van 
een klein zeil. 
Hennenmele, znw. vr. Hoendermelk, iets onmogelijks.
Hennensmont, kinnen-, znw. o. Hoendervet. 
Hennep, hennij5, panneb, hanejb, znw. m. Hennep. 

— Hennepsaet, Hennepolie. 
Hennep en, bow. Van hennep gemaakt. — Hen nepich, 
Hennepsch. 


HENNEPIER. 

Hennepier, heneh-, henj5-, znw. o. Foedraal voor 
kostbare voorwerpen.

Hennetaster, hinne-, znw. m. Losbandige, wel 

-lusteling.
Hennewier, znw. m. Henegouwer. 
Hennijn, hennin, kinnen, kennen, bnw. Henne-, 

kippe-. 

Henof. Zie henaf. 

Heuse. Zie ha n s e. 

Hense, znw. vr. Handvat, hengsel. 

Henst. Zie h e n g s t. 

Rent, boent, kenle, ken, Ikent, tent, voorz. en 
voegw. (vooral oostmnl.). Tot; kent dien dat, kentdertjt 
dal, ken/dal, kent, voegw., tot dat. 

Heetste. Zie h e n d e s t e. 

Henxt. Zie h e n g s t. 

Hope. Zie h e u p e. 

Hepen hee hiejb, znw. vr. Snoeimes. 

Her, bijw. Zie h a r e , bijw. 

Her, znw. o. Zie h e r e , o.

Her, kar, znw. m. Hetz. als h e r e , znw. m. Heer, 
vooral gebruikt in den voc. ; der, dker, de heer; mijnher, 
m(o)ker, mijn heer; ser, des heren; Sinter Claes, 
Menen, Sint heer Klaas, Maarten. 

Herachtich. Zie h e-e r a c h t i c h. 
Herademen, zw. ww. intr. Herademen, weder 
adem scheppen. 
Heraf, hiraf, bijw. (oostmnl.) . Naar beneden, van 
ruimte en afstamming. — Herafhangen.

Heralt. Zie heraut. 
Heranderen, zw. Ww. tr. Veranderen; 
Heraut, heralt, herout, eraut, herault, znw. m. 


Heraut, wapenkoning. 

Herbeelden, zw. ww. tr. Zich voorstellen, verbeelden 
; als wederk., zich in eene bepaalde gestalte 
of beeld vertoonen. 

Herberge, -barge, znw. vr.- i) Onderkomen, logies, 
nachtverblijf; plaats of huis waar men overnachten 
kan; (sine) h. nemen, zijn intrek nemen; k. 
hebben met, logeeren ' bij ; h. winnen, gewinnen, verwerven, 
een nachtverblijf vinden, krijgen; ene k. beslaen, 
besetten, het voor iem. in gereedheid brengen; 
plaats waar men in gijzeling ligt, die men niet mag 
"verlaten vóórdat men aan eene verbintenis of een 
bevel heeft voldaan. 2) woning, verblijf. 3) herberg; 
quade h., slecht huis. 4) onderhoorigen, bedienden ; 
zij die bij iem. inwonen; huisgenooterr, gezelschap. 

Herbergelhouder, znw. m. Logementhouder. 
Herbergelijeheit, herberck-, znw. vr. Herbergzaamheid, 
gastvrijheid. 
Herbergen; ' zw. ww. — I. Intr. Huisvesting vinden,. 
logeeren. — II. Trans. Huisvesten. 
Herberger(e), znw. m. Hij die gaarne gastvrijheid 
verleent. 
Herb ergerie, znw. vr. Herbergzaamheid ; herbergerie 
houden, nachtverblijf verleenen. 

Herbergiep znw. vr. i) Logies of verteringen in 
eene herberg. 2) kerbergie houden, logement of herberg 
houden. 

Herbergier, bnw. Herbergzaam, gastvrij.

Herbergiere, -gierre, -gier, znw. m. i) Hij die 
lieden-herbergt. 2) herbergier, kastelein; vr. herbergieresehe. 


Herbergingen znw. vr. Gastvrijheid.

Herbinden, st. ww. -tr. Vastmaken, deelen der 
wapenrusting. 
Herboren, deelw. bnw. Wedergeboren.
Herbringen, haer-, hare-, -brengen, zw. our. ww. 

tr. Van ouds in bezit gehad of bezeten hebben, vooral 

van privilegiën ; deelw. herbraeht ; van h-e, volgens 

of krachtens overgeleverd recht. , 

Herbrin gen, haer-, hare-, znw. o. i) Langdurig 
bezit, bezit van ouds her. 2) hetgeen door gewoonte 
verkregen of van ouds her overgeleverd is, 
voorrecht, privilege ; ook als verzamelbegrip : privi-
legiën.

Hercheit, znw. vr. Hetz. als e r c h-, a rc h e i t. 

Herdachtich, bnw. Gedachtig, indachtig. 

HERENGELT. 

Herdaehtinge, znw. vr. Vermelding; h. doen van. 
Herdei bijw. Zie harde. 
Horde, keerde, kaerde, harde, kirde, znw. m. Her


der ; schaejherde e. a. ; verklw. herdekijn, heerdekijn ; 
bewaker, behoeder.. - Herdsch, bnw. (oostmnl.).
Herdeeken, zw. ww. tr. Opnieuw dekken, het 

deksel weer op iets zetten. 
Herdelike. Zie h a r d e l i k e. 
Herdeloos , keerde-, bnw. Zonder herder. 
Herden. Zie h a r d e n. 
Herdenkelije, bnw. Gedachtig, aan iets blijvende 

denken. 

Herdenken , -dinken, zw. onr. ww. — I. Trans. 
Denken aan ; zich te binnen brengen, in het geheugen 
houden ; als znw., herinnering; in desen herdenken, 
ter herinnering hieraan. — II. Intr. Zich 
toeleggen op (met te). III. Onpers. Zich-herinneren. 

— Herdenkenisse , herdenkich.
Herdensac, herdo-, znw. m. Herderstasch, tasch. 
Herder, visch. Zie h a r d e r. 
Herder, harder, heerder, birder, znw. m. Herder, 


bewaker, opzichter ; verklw. herderkijn. 
Herderen, -eeren. Zie h a r d e r e n. 
Herderike. Zie e r d e r i k e. 
Herderschap, herdesohap, herd-, bird-, znw. 

vr. en o. De gezamenlijke herders. 
Herdestoc 9 keerde-, zow. m. Herdersstaf. 
Herdicheit. Zie hard icheit. 
Herdichten, *erdichien, zw. ww. tr. Uitdenken, 

dichten. 
Herdingen, st. ww. tr. (Eene rechtszaak) op 

nieuw behandelen. 
Herdopen, zw. ww. tr. Opnieuw doopen. 
Herdragen, st ww. tr. (Het zwaard) opheffen 

tot een tweeden slag. 
Herdstede. Zie - h e r t s t e d e. 
Herdvast. Zie h e r t v a s t en-er -dv ast. 
Here , -hare, keer, haer, herre, znw. m. i) Heer, 

van God, vorsten, voorname personen ; Onse Here, 
de heilige hostie, het misoffer; bij namen van familiebetrekkingen 
; here neve, neve here ; here oom , here 
man ; bij diernamen, here Bruun, her Isengrjn ; bij 
scheldwoorden, here dief, her dritensone. 2) landsheer, 
vorst; hoofd over iem. of iets; eigenaar eener heerlijkheid 
; heer, tegenover de bedienden; legerhoofd, 
geestelijk heer; baas, oppermachtig gebieder; gemaal, 
echtgenoot; held, dapper ridder; heer; ic ware een 
-here, het heertje. 3) degene die eene ondeugd in zich 
draagt ; nit en shaert ooc sinen h. niet. 

Here, hare, heerre, heyre, heer, haer, heyr, her, 

znw. o. -Heer, leger, troep, verzamelde menigte.
Here, heere, bijw. Hierheen ; hier. Zie h a r e. 
Here , znw. vr. Pij. Zie h a r e. 
Hereban. Zie heerban. 
Herebrant, heer-, znw. m. Verwoesting door den 

krijg of een leger aangericht. 
Heregel, hergen. Zie h e r e n, ie Art. 
Hereheit. Zie heerheit. 

Herecracht. Zie h e e r c r a c h t; ook: geweld 

door eene gewapende bende gepleegd.
Hereloos, lieer-, bnw. Zonder heer, hoofd,eigenaar.
Heremite, ere-, znw. -m. Kluizenaar. — Here 


miteljj c.

H eren, keerera, hergen, beregen, heriën, zw. ww. 

tr. Met een leger verwoesten, plunderen, platbranden. 
Heren. Zie e r e n. 
Heren, heergin, haeren, zw. ww. tr. Een heer over 

iets, een stuk land in geschil, aanwijzen; ene smarte 
-h., eene verklaring in rechte afleggen aangaande den 
toebrenger eener verwonding; ene smarte k. oj.' enen, 
iem. in rechte als den dader eener verwonding aan 

die tuych h., eene beëedigde verklaring af--wijzen ; 

leggen in zake van toewijzing van landbezit. 
Heren, keeren, zw. ww. intr. Heerschen, heer zijn.
Herenbroot , znw. o-. Fijn brood. 
Herendienst, znw. m. i) Verplichte dienst, hee 


rendienst. 2) Gunst der aanzienlijken.
Herengelt, znw. o. i) Door een landsheer ge



248 HERENGOET. 

slagen geld. 2) ten bate van een heer geïnde belas 
opbrengst.-ting of 
Herengoet, znw. o. Onroerend goed van den landsheer. 
Herengroot, znw. m. Een door den landsheer 

geslagen groot. 
Herencleder, znw. o. mv. Liverei. 
Herenhofstede, znw. vr. Heereplaats. 
Herennoot, here-, znw. m. en vr. Een zoodanige 

dienst, jegens een heer verplicht, die iem. verhindert 
voor het gerecht te verschijnen. 
Herenoot, znw. m. en vr. Schade of verwoesting, 
door een leger aangericht. 
Herenveder znw. vr. Eene veete of wraakoorlog 

van den heer met een zijner vijanden.
Herenwech. Zie h e e r w e c h. 
Hereschare, -schouwinge. Zie h e e r-. 
Heresie, znw. vr. Ketterij. 
Heresien, herisien, znw. m. Ketter; ook heretike. 
Herfhuus, Herfluje enz. Zie e r f h u u s enz. 
Herfst, hervest, heerfst, kerest, kerft, erft, he


rust, heraft, herfste, znw. m. Herfst. — Rerfstljj c. 
Herfstbede, znw. vr. Najaarsbelasting, ook herfstschot. 


Herfstdij c, znw. m. Dijk tot keering van herfst


water. 
Herfstmaent, znw. vr. September. 
Herfsttijt, znw. vr. en m. Herfsttijd. 
Hergaen, st. onr. ww. intr. Gaan en weer gaan, 

aanhoudend gaan; alle hergangen laken, alle herhaaldelijk 
plaats gehad hebbende feiten ; na alle 
hergangen Baken, nadat alle formaliteiten waren 
vervuld. 

Hergedinken, zw. onr. ww. intr.; als znw. Her


innering. 
Hergen. Zie heren, ie Art. 
Hergeren, zw. ww. tr. Verwoesten. Zie ergeren. 
Hergissehen, -gessen, zw. ww. intr. Benauwd 

zijn, herhaaldelijk naar adem snakken. 
Bergorden, zw. ww. tr. Den buikriem van een 
paard aantrekken, stijver snoeren. 

Herhalen, zw. ww. tr. i) Achterhalen, inhalen. 
2) terughalen; linen loot h., het paard achteruit 
trekken om een aanloop te nemen. 3) terugroepen, 
terugkrijgen, den tijd ; terug roepen, ongedaan maken, 
eene daad. 4) dat swert h., het zwaard op nieuw tot 
een slag richten. 

Herhangen, heer-, zw. ww. tr. Anders hangen, 
verhangen. 
Herheffen, st. ww. tr. In de hoogte heffen, die 
maechscha,p h., den familieband versterken. 
Herhuwen, -houwen, zw. ww. intr. Hertrouwen 
met (met aen).

Herich, bnw. (friesch). In goeden staat, van zaken. 
2) in het volle genot van zijne burgerlijke rechten, 
van personen. 

Herie, znw. vr. Rang of waardigheid van heer of 

gebieder. 
Heriën. Zie eren. 
Heringe, keer-,znw. vr. Toewijzing van eigendom; 

ook hetz. als sevengifte. 
Herinc. Zie h a r i n c. 
Herincomen, st. ww. intr. (limb.). Binnenkomen. 
Herisie. Zie heresie. 
Herite, znw. m. Ketter ; sodomiet, schobbejak, 

smeerlap. 
Hereauwen, -ouwen, zw. ww. tr. Herkauwen. 
Herken. Zie harken en vgl. ho r k e n. 

Herken, zw. ww. tr. Begeeren, verlangen naar. 
Herkier, erkier, arkier, znw. o. Boogvormige uitbouw, 
wachttorentje. 
Herkiesen, st. ww. tr. Eene andere keus doen; 

ook : eene vroegere meening verwerpen. 
Herelaren, zw. ww. tr. Ophelderen. 
Hereleden, zw. ww. tr. ; als znw., het aandoen 

van een nieuw gewaad; het vernieuwen van den innerlijken 
mensch. 
Herrogge. Zie heercogge. 

HERSE. 

Hercomen, haer-, heer-, st. ww. intr. (klemt. op 
her). Herkomstig zijn; als znw., herkomst. 2) gebruik, 
gewoonte ; gewoonterecht; voorrecht, privilege. 

Hercomen, st. ww. intr. (klemt. op het ww.). Bij 


komen uit eene ziekte, bezwijming; herstellen. 
Hercomst, haer-, znw. vr. Gewoonterecht. 
Hereracht. Zie h e e r c r a c h t. 
Hererigen, st. ww. tr. Herkrijgen. 
Herouwen. Zie h e r c a u w e n. 
Herlangen, zw. ww. tr. Inhalen, bereiken. 
Herlaven, zw. ww. tr. Verkwikken. 
Herleden, deelw. van h e r 1 i d e n. Voorbijgegaan, 

verleden. 

Herlesen, st. ww. tr. Herlezen. 
Herlichten, zw. ww. intr. Schitteren, uitblinken. 
Herli] e. Zie heerlij c. 
Herlopen, st. ww. intr. Laten A. (dat ors), (op 


nieuw) het paard de sporen geven, op elkaar inrijden. 
Herladen, haer-, -luiden, zw. ww. intr. Weergalmen, 
dreunen. 

Hermagen, zw. ww. tr. i) Vernieuwen, herscheppen, 
ook den innerlijken mensch. 2) vermaken, herstellen, 
eene zaak; verkwikken, laven, een mensch. 

— Hermakinge.
Hermanen, zw. ww. tr. Op nieuw melding van 
iets maken. 
Herhel, harmel, barmal, hermal, znw. m. en o-
Hermelijn; verklw. hermelkijn, -ken. 
Hermelijn , harm-, ermeljn, -len, znw. m. Het. 
zelfde; ook : hermelijnsvel. 
Hermeljjnsvel, hermels-, hermers-, znw. o. Hermelijnbont. 
Hermen, zw. ww. intr. Rusten. Vgl. g e h e r m en. 

Sonder h., voortdurend. 
Hermenie. Zie h e r m ij n. 
Rermerjn, ermerjn. Zie h e r m ij n. 
Hermerijn, bnw. Hermelijnen, met hermelijn ge


voerd. 
Hermetsen, zw. ww. tr. Weer opbouwen (muren). 
Hermijn, -merjn, znw. o. ; hermenie, znw. vr. 

Hermelijnbont. 
Hermine, ermine, znw. vr. Hermelijnstaartje, heraldische 
term. 

Hermitage, -agie, znw. vr. i) Kluis; het kluizenaarsleven. 
2) de woestijn, de eenzaamheid; een 
vreemd land. 

Hermite. Zie heremite. 
Hermonteren, -eeren, zw. ww. tr. Weer op het 


paard helpen. 
Hermorden, -moorden, zw. ww. tr. Vermoorden. 
Hernaeyen, -nayen, zw. ww. tr. Vernaaien. 
Hernasch. Zie h a r n a s c h. 
Herne znw. vr. en o. (oostmnl.). Hersenen ; her


ne^p anno, kern-; hernschedel. 

Herneder, haer-, bijw. Naar beneden. 

Hernemen, st. ww. tr. i) Hernemen; sine vaert 
h., zijne reis voortzetten. 2) nog eens noemen of 
vermelden, herhalen. 

Hernesse, heern-, haern-, znw. vr. (vlaamsch). 

1) Kudde. 2) weide, beemd. 
Hernoemen, zw. ww. tr. Nog eens noemen. 
Herodie, znw. vr. Aanzien naar de wereld. Hetz. 

als wereltere. 
Herout. Zie her a u t. 
Herpensen, zw. ww. tr. Bepeinzen, overpeinzen. 
Herpoliten, zw. ww. tr. Op nieuw polijsten. 
Herqueeken, zw. ww. tr. Opkweeken, koesteren. 

— Herqueckinge. 
Herre. Zie harre. 


Herrekenen) zw. ww. tr. Opsommen. 
Herrenscheit. Zie h o r n s c h e i t. 
Hersam. Zie h e e r s a m. 
Herschap -schepie. Zie heerschap, -scha


p ie. 
Herscheppen, st. ww. tr. Herscheppen. 

Hersehilt, -schouwinge. Zie h e e r s c h i 1 t enz. 
Herschriven, er-, st. ww. tr. Overschrijven. 
Horse, znw. (oostmnl.). Gierst. 


HERSEGGEN. 

Serseggen, er-, zw. onr. ww. tr. Herhalen; 
navertellen. 
Hersene, heers-, hersine, harsen, ersine, znw. 
vr. Hersenen. — Hersenbeen, -beckon, -bac.
Hersenier, harsen-, heersen-, hars-, znw. m. 

Metalen kapje onder den helm gedragen. 
Herseneoppijn, -cojbin, znw. o. Hersenpan.
Hersenloos, heersen-, bnw. Hersenloos ; enen h. 

maken, iemand van het leven berooven. 
Hersenwoedich, bnw. Waanzinnig. 
Hersetten, haer-, zw. ww. tr. Opnieuw plaat


sen ; verstellen, vernieuwen. 
Hersine. Zie h e r s e n e. 
Hersitten, st. ww. intr. Verzitten. 

Herslaen, st. onr. ww. tr. 1) Opnieuw slaan. 2) 
verslaan, vermoorden. 
Hersoeken, zw. onr. ww tr. z) Opnieuw be


zoeken. 2) verslaan, vermoorden. 
Hersoen. Zie artsoen. 
Harst. Zie h a r s t. 
Herstaen, st. onr. ww. intr. Verstaan. 
Herste, erste, rust. Zie r e s t e. 
Herstede. Zie h e r t s t e d e. 
Hersten, roosten. Zie g e h e r s t.
Herstoten, st. ww. intr. Opnieuw stooten of duwen. 
Herstrate. Zie h e e r s t r a t e. 
Hert. Zie hart. 
Hert, beert, hart, herle, znw. m. en o. Hert; 

verklw. hert(e)kijn, -ken; vliegent hert, vliegend hert, 
een kever. 
Hert, beert, heerd, haerl, znw. m. r) Haard, stook


plaats; ook als zinnebeeld van het stamgoed, hofstede.
Hert. Zie herte. 
Hertadere, beert-, -ader, znw. vr. Hartader. • 
Hertbeiere, ent-, znw. vr. Hetz. als e r d b ere. 
Herte, harte, hert, hart, znw. o. en vr. i) Hart, 

als lichaamsdeel; dat h. ontvalt, onisinct mi, ik bezwijm; 
vgl. h e r t o n t s i n c; dat (die) h. breket, zie 
b r e k e n; ook als zinnebeeld van het leven : levenskracht, 
levensbron. 2) hart als zetel van gemoedsaandoeningen 
en eigenschappen der menschelijke natuur 
: a) hart, gemoed, ook als zetel der liefde; enen 
hout van 'herten, hartelijk genegen; met (goeder) herten, 
van harte, innig ; van herten, van harte ; h. 
dragen, in eene zekere gemoedsstemming zijn; (te) 
enen een h. dragen, iem. eene zekere gezindheid 
toedragen ; sine h. Betten, geven, stellen, voegen, leggen 
te, zijn hart zetten op, zich wijden aan ; ietgaet 
mi ter herten, ik trek mij iets aan, gevoel smart over 
iets, zal er werk van maken. b) hart, als zetel van het 
denkvermogen; iet ter herten nemen, geloof aan iets 
slaan ; van herten onbekent, van een beperkt verstand; 
weder te sire herten comen, tot nadenken, tot inkeer 
komen. c) hart, als uitdrukking van het geheugen ; bi 
(der) herten, uit het hoofd, uit de herinnering. d) hart 
als zetel van lust, begeerte ; na al horen sharten lust, 
naar hartelust, volop ; des h. hebben, er lust in hebben; 
geen h. en hebben te, geen lust hebben om ; sine h. leggen, 
setten een, zijn zinnen zetten op; mi steet mine 

h. oh, mijn hart gaat uit naar, ik ben gesteld op. e) 
hart als zetel van den moed ; herte maken, nemen, 
moed grijpen; enen dat h. maken, iemand moed inspreken 
; dat h. valt enen in sine knie, het hart zinkt 
hem in de schoenen; enen een h. int laf spreken. 
4) Herte nadert tot de bet.: mensch, goede, vrome, 
trage herten; vgl. ndl. „een vrome ziel" ; goey herte, 
lieve vriendin. 4) iets in den vorm van een hart; 
verklw. hertalon ; versiersel in den vorm van een hart; 
ook: naaldekoker. 5) het midden van iets; verklw. 
hertekijn, van eene plant; in dat herte van den wintere, 
in het hartje van den winter. 
Hertebloet, herten-, znw. o. Hartebloed, hart; 
hetgeen iem. voor zijn leven niet kan missen. 
Hertebreken, znw. o. Het breken van het hart, 
de dood; hertebrekinge.

Hertebreker, herten-, znw. m. i) Hartenbreker, 
hij die iemand het hart doet „breken", het leven beneemt. 
2) hij die iemands gemoed kneedt. 

HERVE. 249 

Hertejonc, harte-, znw. o. Jong hert. 
Herteleet, hert-, -leit, znw. o. Zieleleed. 
Hertelief, bnw. Teerbemind. 
Hertelief, znw. o. Teergeliefd voorwerp; beminde. 
Hertelijc, hart-, bnw. i) Hartelijk, innig. 2) het 


hart of gemoed treffende, hevig. 
Hertellke, harte-, hert-, bijw. i) Met hart en ziel. 
2) zeer, hevig. 
Herteloos, bnw. i) Zonder lichaamskracht, uitge


put. 2) zonder verstand, gek. 
Herten, bnw. Zie hertij n. 
Herten, zw. ww. tr. Doodsteken ; hem h., zich 

van kant maken. 
Hertenminne, znw. vr. Innige liefde. 
Hertevel, harte-, -evele, znw. o. Hartziekte, be


roerte (?). 
Hertgane, *berde-, znw. o. Het deel van eene 
dorpsgemeente waarop het vee gezamenlijk weidt, 
meent. 
Hertgelt, beert-, znw. o. Belasting naar de haard


steden of bebouwde eigendommen. 
Hertgrondieh, bnw. Hetz. als g r o n t h e r t i c h. 
Hertheit. Zie h a r t h e i t. 
Hertich, bnw. Moedig, flink. 
Hertich, znw. Zie h e r t o c h. 
Hertien, st. ww. tr. (Het zwaard) weder trekken. 
Hert jn, herten, harten, bnw. Van hertsleder. 
Hertinne, znw. vr. Het vrouwelijke hert, hinde. 
Herterunt, herte-, znw. o. Hartkruid, eene 

plant.
Hertoer kaer-, -to, bijw. Tot hier toe, tot nu toe. 

Hertoebringen, zw. onr. ww. tr. Hetz. als h e rb 
r i n g e n; hertoegebracht hebben, iets bij overlevering 
bezitten. 

Hertoge, -toch, -tick, hartich, znw. m. i) Legerhoofd. 
2) bestuurder van een hertogdom, hertog; 
opperhoofd, bevelhebber; aanvoerder, leidsman; vr. 

hertoginne. - Hertogedoem, -tike (hertoehrjc), 
-schap.

Hertontsinc, znw. m. Flauwte, bezwijming. 

Hertrecken, zw• en st. ww. tr. Op nieuw trekken 
(een wapen). 
Harts, heer/s, haerts, erts, ierts, znw. o. (vlaamsch). 
Egel, stekelvarken.
$ertseer, herte-, herten-, znw. o. Zieleleed. 

:ii ertshorn -hoorn, 


horen, znw. m. Hertshoorn, 
ook als geneesmi

ddel ; ook hertshovet, -hoift (oostmnl.). 
Hertshnnt, znw. vr. Hertenvel. 
Hertsier, znw. m. Hetz. als a r c h i e r. 
Hertsnident, bnw. Hartverscheurend. 
Hertstede heert-, haert-, herd-, eerd-, her-, 

znw. vr. Haardstede ; stamgoed, iem.'s huis en hof. 

Nertstics, hart-, bijw. Hartsteken (dood). 
Hertstongen znw. vr. Hertstong, miltkruid 
Nertsvel, znw. o. Hertenvel. -- Hertsvleeseh. 
$ertsweer, hart-, znw. m. Hartepijn ; ziele 


leed. 
Hertvane, hart-, herten-, znw. m. Benauwdheid, 
bezwijming; toeval; die leste h., doodsstrijd. 
Hertvast, herd-, heerd-, eerd-, bnw. Buucvast 
ende h., eene vaste woonplaats hebbende. 
Hertwerc, znw. o. Harteleed. 
Hertwillich. Zie h a r t w i l l i c h. 

Hartwortel, znw. Naam van eene geneeskrachtige 
plant. 
Hertwortel, znw. m. De middelste wortel van 
boom of plant.
Heraut, haer-, hare-, -ute, bijw. Voor den dag, 

te voorschijn (oostm.). 
Heruutragen, zw. ww. intr. Uitsteken. 
Heruutsenden, zw. ww. intr. Uitzenden. 


Herautspringen, st. ww. intr. Voortkomen, ont


springen. 
Hervachtieh. Zie e r v a c h t i c h. 
Hervaen , st. ww. tr. Opnemen, ontvangen. 
Hervaert. Zie h e e r v a e r t. 
Hervaren. Zie ervaren. 
Hervel herven. Zie erve, erven. 



250 HERVEGEN. 

Hervegen, zw. ww. tr. (Een zwaard) nog eens 

vegen. 
Hervaruwen, -verwen, zw. ww. tr. Ververven. 
Hervest. Zie herfst. 
Hervolgen, zw. ww. tr. Achtervolgen, inhalen. 
Hervore, -voor, bijw. (oostmnl.). Te voorschijn. 

-- Hervorespringen.

Hervoremaels, -vormaels, bijw. (oostmnl.). Te 

voren, voorheen. 
Hervragen, zw. ww. tr. Op nieuw vragen. 
Herwaert(s), bijw. Zie h a r e w a e r t. 
Herwandelinge n znw. vr. Verandering. 
Herwapenen, zw. ww. wederk. Zich anders, met 

nieuwe wapenen, wapenen. 
Herwassen, st. ww. intr. Weder uitgroeien; volt. 

deelw., uitgegroeid. 
Herwech. Zie h e e r w e e h. 
Herwede. Zie heerwade. 
Herweder, bijw. Weder terug (comen). 
Herwerken, zw. onr. ww. tr. Overdoen. 
Herwerven , st. ww. tr. Verwerven, bekomen. 
Herwete. Zie e r w e t e. 
Herwringen, st. ww. tr. Verwringen, deuken. 
Hesehen. Zie h i s s c h e n. 
Heseken hesiken, zw. ww. intr. Rillen, bibberen, 

huiveren. — Hesikinge.

Hesene, -en. Zie h a e s s e n e, -e n. 
Hespen esjie, znw. vr. i) Gewricht; heupgewricht; 

ham, schenkelstuk. 2) hengsel, scharnier (oostmnl.). 
Hes alen zw. ww. tr. Haspelen. 
HespinZie e s p i n c.

c. 
Hesse, hessche (oostm.). Zie h a e s s e n e. 

Het , pers. en onbep. vnw. o. Het. -- I. Pers. vnw. 
a) Het staat als praed. zonder overeenstemming met 
het ondw. b) het staat overtollig als aankondiger van 
ondw. of voorwerp. c) het staat als niet nader aan 

voorwerp der werking, het becojen, hei be--geduid 
suren, het becorten, hel hebben. d) het staat als 
grammatisch ondw. „het was een dief die huwen 
soude". — II. Onbep. vnw. bij onpers. ww. Het 
sneuwet, vriesel, dauwel, ebbel, vloeyet. — III. Bep. 
lidw. ; het hof. In Noordndl. komt het als lidw. 
vroeger voor naast dal dan in de zndl. tongvallen. 

Hete, heele, heet, bijw. Heet, brandend. 
Hete, heele, heite, hiete, znw. vr. Hitte, gloed. 
Hete, heete, heel, znw. o. Gebod, bevel. 

Hetelike, heet-, bijw. i) Vurig, innig. 2) driftig, 
boos, toornig. 
Heten. Zie e ten. 

Heten , heelen, heilen, st. (en zw.) ww. — I. Trans. 
t) Plechtig of nadrukkelijk verklaren ; enen h. liegen. 
2) noemen, aan iem. of iets een naam geven. 3) 
heeten, gebieden, gelasten. 4) beloven, toezeggen. 

— II. Intr. Heeten, genoemd worden ; gezegd wor,
den ; als hi comen hiel, als men zei dat hij kwam. 
Heten , heeten, heilen, hielen, zw. ww. — I. Trans. 
Heeten, heet maken. — II. Intr. Warm of heet 
worden. 

Hetenisse, -esse, znw. vr. Bevel. 
Heteren, haleren, zw. ww. tr. Toetakelen, mismaken. 
Hetsi, eisi, voeges. Hetzij. 
Hette, hellen, znw. vr. Hitte, gloed ; liefdegloed. 
Hettelijo, bnw. Brandend. 

Hetten. Zie e t t e n. 
HetWe1C, betr. vnw. Dat. 
Hetwj] t. Zie e d w ij t. 
Heuchnisse. Zie h o g e n i s s e. 


Heufschede. Zie h o v e s c h e d e. 
Heuke. Zie h o y k e.
Heul, huel, znw. Lot. — Heelspel.
Heal, eel, znw. m. Papaper, maankop. 
Heule, znw. vr. Zie ho 1 e. 
Heulen, zw. ww. intr. Met schijven of ballen spelen. 
Heppe. Zie hope. 


Heuscheit. Zie h o v e s c h e i t. 
Heusie. Zie o s i e. 
Heuvel. Zie hovel. 


HIERBENEVEN 

Hove, znw. Gist, zuurdeesem. 

$eve, znw. vr. i) Vracht, hetgeen een man dragen 
kan; manheve. 2) het opheffen van de roede als begin 
eener gerechtelijke handeling; schouw. 3) opzwelling 
der huid, buil. 4) smet, vlek op iemands karakter. 

Hevedanc, znw. m. Plasdank. 
Hovel. Zie hovel en eve1. 
Hevel, znw. m. Hefboom. 
Heveldeech, znw. o. Zuurdeeg, gist. 


Heveldraet, znw. m. De trommel aan een weef


getouw. 
Hevelmoeder, heve-, hef-, znw. vr. Vroedvrouw. 
Hevemoeder, znw. vr. Baarmoeder; ook: opzwel 


ling of uitzetting er van. 
Heven. Zie e v e n. 
Hoven, st. ww. tr. (oostmnl.) Heffen, beuren. 
Heven. Hetz. als h e v e n e n. Belasten. 
Heven, znw. m. (nederr.). Hemel. 
Havana, havene, heven, znw. vr. Eene landmaat 

van 200 meten of gemeten, vooral in Zeeland ; ook 

heveninge. 

Hovene. Zie e v e n e. 
Hevenen heven, zw. ww. tr. Aanslaan in de belasting. 
— fievenmge.
Hevenmeester, 
-
znw. m. De persoon belast met 
het regelen der zettingen en omslagen, zetter. 

$eventijt, znw. vr. en m. Een tijd van zeven jaar, 
gedurende welken de zettingen en omslagen naar denzelfden 
maatstaf worden geheven. 

Hevich, bnw. i) Zwaar, moeilijk. 2) heftig, driftig. 

— Hevich, bijw.; hevicheit. 
Hexe, znw. vr. Heks, tooveres. 
$eater. Zie e x t e r. 
$i, he, pers. vnw. Hij ; ook als znw.' („mijn vrient 


is een ander ic ende ic ben een ander hi"). Ook als 

aanw. vnw., hi van Egyjten, de Egyptenaar. 
Hichte, Hichten. Zie hechte, hechten. 
Hichten, zw. ww. intr. Zwaar en moeilijk adem 

diep hijgen. -halen, 
Hichten, zw. ww.' tr. Koppen. 
Hiden, bijw. (limb.). Zie h e d e n. 
Hiden, zw. ww. tr. Verbergen, verstoppen. Ge


woner is huden. 
H dropjjc, bnw. Waterzuchtig. 
Hië, hi, ye, znw. m. z) Huisgenoot; hofhoorige, 

hij die uit dien stand als gezworene optreedt. 2) man, 
echtgenoot; het mannetje van dieren; verklw. hiekijn, 
bieken. 

Hie, znw. vr. Het wijfje van 'dieren ; ooi. 
H1e, bijw., zeldzame bijvorm van hier. 
Hieke, znw. Steel, handvat. 
Hieke, znw. Schol. 
hele, hiel, znw. m. en vr. Hiel; oh enes hielen 


hangen, iemand op de hielen zitten. 
Hielen. Zie helen. 
Hielic, -Beken. Zie h i 1 i c, -ken. 
Hielte, kille, znw. vr. Vischfuik. 
Hiemen. Zie i e m a n. 
Hiemraet, -werf. Zie heemraet, -werf. 
Hiën, zw. ww. tr. Beslapen. — Hiër. 
Hiëne, hyene, znw. vr. Hyena. 
Hiep. Zie h e p e. 
Hiepel, Hiep eiboom, znw. m. Kornoeljeboom. 
Hier, hiere, bijw. i) Van plaats. Hier; deze dogel 

hier, de hier bedoelde deugd. z) van tijd. Nu. op dit 
oogenblik ; lusschen hier ende Paschen. Vgl o n th i e r. 
3) als vnw. bij w., hierojt, hiermede enz. 

Hierachter, -after, bijw. i) Hierachter. 2) hierna, 
later, in het vervolg, voortaan. 
Hieraf, -ave, -of, bijw. Hiervan, hierover, dien


aangaande. 
Hierane, -aen, -an, bij w. Hieraan, hierop, hierbij. 
Hierarchie, jher-, jar-, gar-, znw. vr. Orde van 

in rang afdalende waardigheidbekleeders ; bij de 

geestelijkheid, den krijgsdienst, de engelenkoren. 
Hieraut. Zie h i r a u t en heraut. 
Hierbeneden, bijw. Hieronder. 
Hierbeneven, biiw. Hiernaast. 


HIERBEVOREN. 

Hierbevoren, -ens, ents, bijw. i) Hierboven. 2) 

vroeger, eertijds. 
Hierbinnen, bijw. i) Hierbinnen. 2) ondertusschen. 
Hierboven, bijw. r) Hier boven. 2) bovendien. 

3) hiertegen, in strijd hiermede (met eene verbodsbe


paling).
Hierde. Zie h e r d e. 
Hierenbinnen, bijw. Intusschen. 
Hierenboven, bijw. Hetz. als h i e r b o v e n. 
Hierenjegen, -jegens, bijw. Hiertegen, in tegen 

hiermede.-stelling 
Hierentare, bijw. Hier en daar, overal. 
Hierentegen, -tegens, bijw. Hiertegenover; hier


tegenin. 
Hierentenden, -thenden, bijw. i) Na verloop van 
dezen tijd, hierna. 2) eindelijk, ten slotte. 
Hierentusschen, -inlusschen, bijw. i) Hiertus


schen. 2) intusschen. 
Hierinne, -in, bijw. Hierin ; hierbinnen. 
Hierinbinnen ,-intussehen. Zie h ie r e n-. 

Hierjegen, bijw. Hiertegen; hiertegenover, in 

tegenstelling hiermede.
Hierlantsch, bnw. Ierlandsch, Iersch. 
Hierlantsch, bnw. Inheemsch. 
Hiermede, bijw. Hiermede. 

Hierna, -naex, bijw. Hierna, naderhand. 
Hiernamaels, bijw. Later, naderhand. 
Hierneder, her-, bijw. i) Naar beneden. 2) hier 

beneden, op aarde; hier in de buurt. 
Bierneven, bijw. Hiernaast, hierbij ; in den le


venden boec h., in het naastvolgende, zevende, boek. 
Hieromme, -om, bijw. Hierom; hierdoor. 
Hieromtrent, bijw. Hier in de buurt. 
Hierop, bijw. Hierop; hierop steunende of ver


trouwende. 
Hierover, bijw. Hierover; bovendien. 
Hiertebinnen, bijw. Hierbinnen, binnen deze 

grens ; ondertusschen, middelerwijl 
Hierteboven, bijw. Tegen deze verbodsbepaling in. 
Hiertegen, -tjegen, -tegens, -tegenst, bijw. Hier


tegen, in strijd hiermede.
Hiertevoren, bijw. Voorheen, vroeger. 
Hiertoe, bijw. i) Hiertoe. 2) bovendien. 
Hiertusschen, bijw. Intusschen.
Hierute, bijw. Hieruit, hierbuiten. 
Hiervan, bijw. Hiervan. 
Hiervore, -voor, bijw. Hiervoor, van tijd en plaats. 
Hiervoremaels, -voormaels, bijw. Voorheen; ook 

hiervoorijfts. 
Hierwaert, -werf, bijw. Hierheen; hier, hier op 

aarde. 
Biet. Zie h e e t en i e t. 
Rieten. Zie heten. 
Higen, zw• ww. intr. Hijgen, met moeite adem


halen. 
Hljfte , haft, znw. Klimop. 

Hje. Zie ic. 
H1C , znw. m. Hik. 
Hicken, zw. ww. intr. Den hik hebben. 
Hicken, zw. ww. intr. Koppen zetten. 
Hicken, zw. ww. tr. Pikken, hakken; ontwee kicken. 


Vgl. onikicken, ontginnen; uiekicken, uitbroeden. 
Hickevlieme, znw. vr. Een werktuig tot koppen 

bestemd, kopmes ; ook hiciser. 
Hil. Zie h i l l e. 
Hilde. Zie helde. 
Hilden, helden. Zie h ouden. 
Hilijc, -licken. Zie huwelijc, -liken. 
Kille, bil, kul, kilt, znw. m. Heuvel; duin; verklw. 

hillekijn, -ken ; hoog aangewassen grond ; eiland. 
Rille. Zie h e 11 e. 
Hillich. Zie h e i l i c h en h e l l i c h. 
Rilt. Zie h i l l e en helft. 
Hilt, hell, znw. m. en o. Heft, gevest. Vgl. h e 1 t e. 
Hilte. Zie helte en hielte. 
Hilten, hiltiken, bilteken, zw. ww. intr. Kooten; 

hiltike, hyltinge, koot. 
Hielde. Zie hemde. 


HITTE. 251 

Himelte. Zie heme1te. 

Himmel, himmen. Zie h e m e 1, h e m m e n. 
Hymne, ymmene, ymne, ymme, znw. vr. Lofzang.
Hen,. Zie henen. 
Hinde, znw. vr. Hinde, ook hertinne; verklw. 


hindekijn. — Hindenealf,, hinne-. 
Hindelike. Zie end e 1 i k e. 

Hindelope , znw. Wilde chicorei. 
Hinden, bijw. (nederr.). Achter. 
Hinden, ww. Zie e n d e n. 
Hinder, bijw. (oostmnl.). i) Achter. 2) achteruit, 


in het ongeluk. Hetz. als h i n d e r w a e r t. 
Hinder, inder, znw. m. en o. Hinder, letsel, kwel 
overlast, verdriet; in bindere, om te smaden,-ling, 
te hoonen ; te hinder, tot last, tot nadeel. 
Hinderen, bindren, inderen, benderen, zw. ww. 

— I. Trans. Achteruitbrengen, benadeelen, hinderen; 
den vrede h., verstoren ; te gronde richten. — II. 
Intr. Achteruitgaan, schade lijden. 
Hinderinge, znw. vr. Hindernis, belemmering. 
Hinderlbc, bijw. Hinderlijk, lastig; schadelijk, 
nadeelig; m. d. dat., onaangenaam, ongevallig. 
Hindernisse, -nesse, znw. vr. Verhindering, be


lemmering; schade; weerstand, tegenstand. 
Hinderste, bnw. superl. Achterste. 
Hinderwaerde, znw. vr. Achterhoede. 
Hinderwaert , bender-, inder-, bijw. Achter


waarts ; achteruit, in eene verkeerde richting ; h. 
varen : a) met eene zaak als ondw., verkeerd uitkomen 
; een slecht gevolg hebben of einde nemen, 
te niet gaan. b) met een pers. als ondw., verloren 
of ten verderve gaan, naar de hel gaan ; enen h. 
doen varen, iem. naar de andere wereld sturen. 

Singe. Zie inge. 
Ringel. Zie hengel en engel. 
Hingen, ww. Zie h e n g e n. 
Hingen, -ene, znw. Zie h e n g e n e. 


Hinke, znw. vr. Vergrijp, misdaad. 
Hinken, henken, zw. ww. intr. Hinken, mank 


gaan. — Hunker, hinkevoet.
Hinne. Zie h e n n e. 
Hinnen. Zie i n n e n. 
Hinsbere, *hindsbere, *hinde-, hinne-, znw. vr. 

Framboos. 
Hint, hinten. Zie h e n t, e n t e n. 
Hint, bijw. (nederr.). Van nacht. 
Hinxt. Zie hengst. 
Ripen, zw. ww. intr. Morren, klagen. 
Hypoeras, znw. m. Een geurige morgenwijn. 
Hypoerijtschap , yjo-, znw. o. Huichelarij. 
Hypocrite, -cr jt, znw. m. Huichelaar, veinzaard. 
Hippelen, zw. ww. intr. Springen, huppelen.
Hippelcoren, -coorne, znw. m. Sprinkhaan. 
Hiraudie, hyr-, znw. vr. Armoedige kleeding, 

plunje.

Hiraut, hyraut, hier-, yer-, -out, -aude, znw. m. 
Speelman, muzikant; tafelschuimer, fatsoenlijke bedelaar. 


Hirde, hirder. Zie h e r d e, h e r d e r. 
Hischen, st. ww. tr. Hijschen.
Hisel, hiselen. Zie i s e 1, i s e 1 e n. 
Hiser. Zie i s e r. 


Hissehen, zes. ww. intr. Naar adem snakken of 
hijgen. 

Hissen , hessen, hisschen, kussen, zes. ww. — I. 

Intr. r) Fluiten, blazen; van slangen, sissen; hisser,
hissinge. 2) jagen, jacht maken. — II. Trans. i) 
Opjagen, vervolgen. 2) ophitsen, opzetten, vooral een 
dier. 

Histerment. Zie instrument. 
Historie, yslorie, znw. vr. Geschiedenis, de ver 
historische feiten ; de bron-melding of opteekening van 
waaruit een schrijver put (in werkelijkheid of in zijne 

verbeelding) ; schilderwerk, voorstelling van een persoon. 
- Historiel ] c, historisch ; historieschriver, 
geschiedschrijver; historieschilder.

Hitte, Hit, znw. vr. Gloed, hitte ; hartstocht, toorn, 
drift ; h. van bloede. — Hittelike. 


252 HITTEN. 

.gitten , zw, ww. — I. Trans. Verwerven, verkrij 


gen. — 11. Intr. Slagen, zijn doel bereiken. 
Hitten, zw. ww. tr. Heet maken, verhitten. 
Hittich , bnw. i) Heet. 2) Vurig; hartstochtelijk. 

— Hitticheit. 
Hiweljj c, Hiwen. Zie h u w e 1 ij c, h u w e n. 
H0. Zie hoe. 
Ho, bnw. en bijw. Hoog. 
Ho 9 tusschenw. Ho, genoeg! 
Hobant. Zie hovetb ant. 
Hobbelen , Nobelen, zw. ww. intr. Draaien, wentelen. 
— Hobbelrei naam van een dans (oostmnl.). 
Hobrede. Zie h o v e t b r e d e. 
Hoddebec, znw. m. Naam van verschillende vogels. 

Kropgans, pelikaan, waterhoen, roerdomp. 

Rode, znw. vr. Teelbal. 
Hodelinge. Zie hoofde linge. 
Hodevare. Zie o d e v a r e. 
Hoe, ho, bijw. — I. Bijw. i) Van wijze. Hoe; op 


welke wijze; op welken grond, waarom; voor hoeveel, 
tot welken prijs, op welke voorwaarde. 2) van graad, 
vooral bij een comp., hoe ; hoe so, so hoe, al hoe, ooc 
hoe, hoe ook. — II. Voegw. i) Vergelijkend, zooals. 
2) toegevend, hoezeer, hoewel. 

Hoedaen, hoedanich, vragend enbetr. vnw. Hoe


danig. 
Hoedat, voegw. Hoewel. 
Hoede , huede, hoeye, hoe, znw. vr. -- A. Van 

hoeden. i) Bewaking, toezicht, bescherming, hoede; 
sekere h., veiligheid, rust, geluk ; cranke h., onveiligheid, 
treurige toestand ; h. enes nemen, zorg voor 
iem. dragen; Bonder h., weerloos. 2) bewaking, verzekerde 
bewaring. 3) militaire bescherming, bezetting; 
vorste h., achterhoede ; schildwacht. 4) macht, heerschappij 
; voorspoed; bezit van aardsche goederen. 
5) voorzorg, behoedzaamheid voor anderen ; quade 

h. 6) van personen : a) wacht, wachter. b) wacht, 
bezetting. 7) bewaarplaats, verblijfplaats. 8) hinderlaag; 
h. leggen. 9) aandacht, opmerkzaamheid. io) 
vrees die men iem. aanjaagt, het maken dat iem. 
op zijne hoede moet zijn. — B. Van hem hoeden. 
I) Voorzichtigheid, omzichtigheid, behoedzaamheid; 
o,h die h. liggen, sin, bliven ; in, an, oh der hoeden 
sin ; ob sine h. zijn. 2) veiligheid, veilige plaats; 
rust en vrede, kalmte. 3) vrees, het zich voor iem. 
of iets moeten hoeden. 4) sonder h,, zonder kwade 
bedoeling, argeloos. 

Hoede , huede, Node, znw. Een klein vrachtschip, 
ook : jacht, boeier; ook hoedeschi^ en hoedenaer (huedenaer). 


Hoede , bnw. Linker. 

Hoedelaer, Node-, -lare, znw. m. i) Lapper, 
knoeier, stumper. 2) nietswaardige, leeglooper. 3) zoetelaar, 
iem. die negotie doet; die op minder eerlijke 
wijze aan den kost komt. — Koedelen. 

Koedelikeshuede-, bijw. Voorzichtig. 
Hoedemakerz Noel-, hoey-, znw. m. 
Hoeden, hueden, Noden, zw. ww. — I. Trans. i) 


Hoeden, behoeden, beschermen, bewaken; voor iem. 
waken, op iem. passen ; ook van vee ; h. van, vore, 
jegen, beschermen tegen; vrijwaren voor; enen lach 
h., een wettelijken termijn in het oog houden, hem 
niet voorbij laten gaan. 2) bewaken, in verzekerde 
bewaring nemen, opsluiten. 3) houden, bewaren, een 
pers., enen in enen slael h. ; eene zaak, gewoonte, 
gebruik, aan iets de hand houden. 4) verhoeden, beletten. 
— II. Wederk. i) Zich hoeden, zich wachten, 
op zijn hoede zijn. 2) zorg dragen. 3) verdacht zijn 
op iets, erg in iets hebben. — 1II. Intr. Hetz. als 
wederk., i). 

Hoeder, hueder, znw. m. i) Opzichter, aanvoerder; 
hoeder, bewaker; gevangenbewaarder. 2) bezitter, 
houder; vr. hoederinne. 

Hoedinge, znw. vr. i) Bewaking. 2) bewaar 

hem hoeden. Voorzorg.-plaats. 3) van 
Hoef hoof, znw. m. Hoef, ook : hoef blad. 
Hoef Zie hoeve. 
Hoefenen, -inge. Zie oefenen, -inge. 

HOER. 

Hoefgelt, znw. o. Belasting omgeslagen over de 

hoeven of boerderijen. 

Hoefgelt, hoof-, hooft-. Zie h o v e t g e 1 t. 

Hoefisen, -iser, znw. o. Hoefijzer ; verklw. hoef 

-iserkijn. 
Hoefnagel pouf-, hoeve-, znw. m. Hoefnagel, 
spijker aan een hoefijzer. 
Hoefslach, hoeve-, znw. m. Hoefslag, spoor van 
paardehoeven. 

Hoefsiach, znw. m. Gedeelte van kade, weg, 
dijk enz., waarvan de onderhoudsplicht oorspronkelijk 
waarschijnlijk naar de hoeven berekend werd; eene 
bepaalde aan iem. aangewezen plaats. 

Hoefslaen, -slagen, zw. ww. tr. Een dijk, weg 
enz. naar den onderhoudsplicht in vakken ver 

-deelen. 

Hoefslager, huef-, znw. m. Hoefsmid. 

Hoegedaen, -gedanich, bnw. Hoedanig. 

$0 ey, hui. Zie h o y. 

HOey, hooi. Zie h o o y. 

Hoeg, vrachtschip. Zie ho e d e, 2de Art. 

Hoec, houc, ouc, huec, znw. m. en o.; verklw. 
hoecskijn, hoekelkijn. i) Hoek; van hoeke t(h)oeke, 
van den eenen hoek tot den anderen, aan alle kanten. 
2) schuilhoek, schuilplaats; van hoeke te hoeke, 
te canle; hoeke ende broeke; ook: winkel, veilige 
plaats op de markt waar men waren uitstalt. 3) streek, 
hoek, oord ; verblijfplaats. 4) hoek, vischhaak. — 

Hoecachtich; hoekelip c (hoekeljc huus). 
Hoec, znw. m. Aanhanger van de partij der 
Hoekschen. 
Roetboot, houc-, hoeke-, houke-, znw. m. Visch


schuit, bomschuit. 

Hoeken. Zie hoekij n. 

Hoeken, houken, zw. ww. — I. Trans. In een 
hoek dringen. -- H. Intr. Hoekig of hakig zijn, van 
wonden. 
Koeker, znw. m. Kleinhandelaar, negotiedoener; 

vr. hoecster, hokester. 

Hoechuus, houc-, -huys, znw. o. Hoekhuis. 

Hoekich, bnw. Hoekig. 

Hoekijn, houk-, huek-, -in, -en, znw. o. Bokje, 
geitje ; verklw. huecskijn, hoecsj/n. 
Hoecsch, houcx, bnw. Hoeksch (tegenover Kabel


jauwsch). 

Roetschip, znw. o. Hoeker (vischschuit). 

Roetstede, znw. vr. Hoekplaats, plaats op of in 
een hoek. 

Hoecsteen, znw. m. ; hoectant, znw. m. ; hoec 

znw. vr.-tegel,

Hoecte , houcte, hoekede, bnw. Hoekig; met eene 
kromme lijn loopende. 
Hoectouwe, znw. o. Hoekwant, vischnet met 
hoeken of angels, beug. 

Hoela kool. Zie h o 1e. 

Koelde, oostmnl. Zie h o u d e. 

Hoelsaet. Zie o o l s a e t. 

Koelen. Zie holen. 

Hoemst, huemst. Hetz. als h e e m s t. 

Hoen znw. o. Hoen; sine hoenre vaen, zijne bezigheden 
verrichten. — Hoenderdief, -geit, belasting 
op te brengen in hoenders; -corf, -couwe, 
-kooi; -toper, -coperigge, -cuts, opkooper van 

hoenders; -menger, hetz•; -rennel kippenloop; 

-smout; -vanger.

Hoene, bnw. Linker (gron.). 

Hoeneer , poneer, bijw. en voegw. Wanneer. 

Koerit. Hetzelfde als h e n t. 

Hoep , hout, hoop, znw. m. Hoepel. — Hoepwise. 

Roepbinder, houj-, hoeden-, znw. m. Kuiper; ook 
hoejber. 

Hoepe, heup. Zie hope. 

Hoepich, bnw. Hoepelvormig, rond. 

Hoepnet, znw. o. Een groot net voor de palingvangst, 
vastgemaakt aan een ijzeren hoepel en waardoor 
eene sloot afgesloten wordt. 
Hoer, hoor. Zie o i r. 
Hoer, hoor („op hoor"). Zie h o r e. 


HOERACHTICH. 

Hoerachtich, -eclatich, -echte, bnw. Hoere-, hoe


ren-; als znw., hoereerder. 
Hoeraerg -are, znw. m. Hoereerder. 
Roerbaren, znw. m. Hoerekind. 
Hoorbaren, znw. o. Een vaatwerk, kruik of vat. 
Hoerdoem, -dom, znw. m. Hoererij, overspel. 
Hoerdomen, zw. ww. intr. Hoereeren. 
$nero, bore, hoer, znw. vr. Hoer; als bnw., wulpsch, 

wellustig; enen wive quade k. geven, aan een vrouw 
het scheldwoord „gemeene hoer" toevoegen. 
Hoeren, hoeren, horen, zw. ww. — I. Intr. Hoe


reeren. — II. Trans. Voor hoer uitmaken. 
Hoeren. Zie huren. 
Hoerendochter, hueren-, znw. vr. Onecht vrou


welijk kind. 
Hoerenhuus, boers-, hoer-, hoer-, znw. o. Bor. 
deel ; ook : hoerencol. 
Hoerenjager, horen-, jeger, znw. m. Hoeren 

— Hoeren, acht. -looper. 
Hoerenkint, znw. o. Onecht kind. 
Hoerencater, znw. m. Hoerenwaard of ook : hoereerder. 
Hoerenloon, znw. o. Hoerenloon. 
Hoerensone, koren-, znw. m. Onechte zoon, ook 

hoerenstronte. 

Hoerenvoere, znw. vr. Hoerenmanieren. 
Hoerenwort? -waert, znw. m. Hoerenwaard; vr. 

hoerenwerdinne ; ook hoerenvogel. 
Roerier, znw. m. Hetz. als h o e r a e r. 
Hoerkerle, -keerle, -kaerl, znw. m. Hoerelooper. 
Roerlust, -lost, znw. m. Wulpschheid. — H0er


lusten, hoerlustich. 

Hoerpranc, j5rang, znw. m. Het houden van 

hoeren ; ook ; de gehouden hoeren. 
Hoersch. Zie h o o r s c h. 
Hoertoeht, -lock, znw. m. Het lokken van meisjes 

met ontuchtige bedoelingen. 
Hoesch. Zie h o v e s c h. 
Hoeseer, voegw. Hoe zeer; ook: hoezeer. 
beste, hoest, oest, koust, znw. m. en vr. Hoest. 

— Hoesten, hoestinge.
Hoesulc, vrag. en betr. vnw. Hoedanig. 

Roet, hoot, boel, znw. m. i) Hoed; verklw. hoedekijn 
; hoed of muts van den goochelaar; onder den 
h., in het verborgen, in het geniep ; helm, ook iserkoel, 
ijzeren of metalen kapje onder den helm, hetz. als 
coe, beckeneel, salade. 2) krans, bloemkrans ; den 
boel dragen, prijken met een krans, gekroond worden; 
een bepaald aantal gebeden, een rozenkrans 
of rozenhoedje. 

Roet, koot, huel, znw. o. Hoed, inhoudsmaat voor 

droge waren, vooral voor steenkolen en kalk. 
Hoetse, znw. vr. Hoes, overtrek; foedraal. 
Hoeve, hove, hoef, znw. vr. Een stuk land van 

eene bepaalde grootte, hoeve; hofstede, het bij eene 
boerderij behoorende land. 
Hoeveel, -vele, -voel, onbep. en vrag. telw. Hoe


veel. 
Hoevel. Zie hovel. 
Hoevelinc. Zie hovelinc en hovetlinc. 
-hoeven. Zie behoeven. 
Hoevenaer, znw. m. Pachter of gebruiker eener 

hoeve, bouwman; vr. hoevenersse. 
Hoever. Zie oever. 
Hoever, znw. m. Knobbel, bult. 
Hoewel, -wale, wael, voegw. Hoewel. 
Hof. Zie of. 
$ot, znw. o. en m. i) Omheinde ruimte, plaats; 

verklw. hovekijn, hoofkjfn, hofkm, -ken, achterplaats, 
binnenplaats, voorhof, voorplein; omsloten ruimte met 
woningen, bagijnhof, monnichof, klooster. 2) boerewoning, 
boerderij, hofstede ; huus ende hof, huis en 
erf; kous ende k. houden, huis houden, samenwonen; 
te hove bringen, inbrengen, de vruchten van den 
arbeid; te hove goren, ondergaan, van hemellichamen. 
3) woning van de aanzienlijken, heerenhuis, kasteel, 
lustslot; woning van den vorst, hof, paleis; dat hof 
hebben, alles te zeggen hebben bij een vorst ; te kove 

HOFVAERT. 

comen, zijne opwachting maken bij een vorst, hem 
eer bewijzen ; ook van God, Hem dienen ; hofhouding. 
4) hof, tuin. 5) hoffeest, hofdag. 6) plechtige terechtzitting, 
waar de vorst of zijn vertegenwoordiger 
recht deed. 7) kring om de maan. 

Hofbewarer, -waerder, waerre, znw. m. Opzichter 
over een park of een tuin, hovenier. 
Hofboec, znw. m. en o. Boek met de namen van 
hofgenooten en hofhoorigen. 
Hofboete, znw. vr. Boete aan den graaf verschuldigd. 
Hofbroot, znw. o. Brood voor of op een hof gebakken. 
Hofdach, znw. m. De jaarlijksche dagvaart der 
hoorigen (oostmnl.). 
Hofdans, znw. m. Dans aan het hof gewoon ; dans 
die in de mode is, rondedans. 
Hofdienst, znw. m. Een jegens een hof of heer 
verplichte dienst, heerendienst, corvee. 
Hofdinc , znw. o. De door den graaf of zijn ver 

gespannen vierschaar. -tegenwoordiger 

Hoffaert. Zie hofvaert. 

Hoffenen , zw. ww. tr. Oppassen, verzorgen. 

Hofgenote, znw. m. Hij die met een ander tot 
een hof behoort en met hem in één hofgericht zitting 
heeft. 
Hofgerichte, znw. o. Het gerecht van een hof 
over zaken, die naar hofrecht zijn te beslissen. 

Hofgesinde, znw. o. Hofhouding. 

Hofgoet , znw. o. Een goed dat naar hofrecht 
wordt bezeten. 

Hof horich, bnw. Aan een hof heer ondergeschikt 
en door het hofrecht beheerscht. — Hofhoricheit. 
Hof huren -kuur, -huyr, znw. vr. Huur van eene 
hofstede. 

Hofcamp, znw. vr. Een aan een hof behoorend 
stuk land. 
Hofkerse n znw. vr. Tuinkers, sterrekers. 
Hofcleet, znw. o. Hof kleedij ; ook: kleeding op 
een bagijnhof gebruikelijk. 

Hofcrnnt, znw. o. Moeskruid, tuingroente. 

Ho$adic, hoef-, -ladich, znw. vr. Klis, klit (plant). 

Ho$ant, hove-, znw. o. Land van den vorst; 
land tot een hof behoorende. 

Hofman, hoof-, hove-, of-, znw. m. i) Dienstman, 
hofhoorige; landbouwer, boer. 2) hoveling, gevolgsman. 
3) tuinman, hovenier. 4) hofmeester. 

Hofmeester, -meister, znw. m. i) Opzichter over 
eene hofhouding, hofmaarschalk. 2) hoofd of leider 
van een gezelschap of vereeniging. 3) tafelmeester, 
ceremoniemeester. 4) tuinman. 

Hofmeyer, znw. m. r) Hofmeier. 2) hij die in 

een hof den heer vervangt. 

Hofinente, znw. vr. De munt die in tuinen groeit.

Hofrecht, znw. o. Het recht van de hoorigen 

onder een hof behoorende; leen-en dienstrecht. 

Hofreide, hove-, koof-, -rede, znw. vr. (nederr.). 

Het erf bij een hof; hofstede, boerderij. 

Hofslutinge, znw. vr. Verbod aan een gerechts


hof om kennis te nemen van eene zaak. 

Hofstede, kove-, hoof-, -stade, -stat, hostede, 
boslat, znw. vr. i) De grond waarop een hof en zijne 
bijgebouwen staat; boerewoning, hofstede. 2) huistins. 
— Hofstedehure. 

Hofsterkinge n -slarkinge, znw. vr. Aanvulling 
van het hof met meer dingplichtigen; ook hofstoringe. 

Hofswerdich, kof-, hoves-, -waerdich, bnw. Bevoegd 
om voor een hof, een leenhof, als partij op te 
treden. 

Hofswjjn , znw. o. Aan een hof of heer op te 
brengen varken. 
Hof veerde, znw. m. Hij die in eene rechtsquaestie 
in hooger beroep komt. 
Hofvaert, hoffaert, koffert, znw. vr. Een verplichte 

tocht naar een (gerechts)hof als plicht van vazallen; 

het vragen van eene beslissing omtrent eene twijfel


achtige rechtsquaestie door het gerecht eener plaats 

aan dat van eene andere, meestal die, waar het moe



254 HOFVENKEL. 

derrecht ontstaan is ; ook hovetvaert; ene h. sellen, 
een rechtdag zetten voor het hoogste gericht, eene 
zaak in hooger beroep aanhangig maken voor een hof. 

Hofvenkel -vennekel, znw. vr. Tuinvenkel. 

Hofvonnissen -nesse, znw. o. Vonnis van een hof. 

Rotwijf, znw. o. Hovenierster. 

Hofwinne, -winner, -winre, znw. m. Tuinman. 

Hofwonde, znw. vr. Eene verwonding die door 
een hof wordt berecht; ook hovetwonde. 
Hoge. Zie o g e.
Hoge, hoege, heuge, huege, znw. vr. en m. i) Ge


dachte. 2) herinnering ; mi es te hoge, hogen, huegen, 
ik herinner mij, ik weet iets nog; eene kleine geldsom 
aan getuigen gegeven ter opscherping van hun 
geheugen ; de som bij het verlijden eener overeenkomst 
in rechte gegeven aan schepenen. 3) beraad; 
het nadenken over eene zaak, overleg. 4) opgewekte 
stemming, levenslust, vroolijkheid; in hogen, opgewekt, 
vroolijk, in zijn schik. 

H oge , znw. — I. Ml. en vr. Een aanzienlijke, 
hooggeplaatst man of vrouw. — II. Onz. i) Het hooge 
of hoogere gedeelte van iets, de hoogte ; de lucht, 
de hemel. 2) verbonden met neder; dor la. no dor 
neder, om hoog noch laag, om niets ter wereld. 3) 
met h. ende mei lage, met halsrecht en de lage gerechten. 


Hoge, znw. vr. Hoogte. 

Hoge, hooch, bijw. i) Hoog; hoog, van rang, geboorte. 
2) hoog, zeer, in hooge mate ; h. drinken, 
sterk drinken ; h. suck/en, diep zuchten. 3) hoog, luid, 
met luider stem. 4) ver, ver gevorderd in tijd; h. op 
den Bomer, h. aen den deck. 5) voor een zeker bedrag 
in geld ; niet hoger spelen dan ; koe hooch die 
scejbenen wisen mogen. 6) plechtig ; enen h. manen; 
zoo dat men iets als heilig beschouwt, iel k. wreken; 
het legel mi int kerte hooch (diep). 7) moeilijk, diep, 
zwaar ; du vrages hoge ; dits hooch vers/aen (deelw.). 

Hogeboren, uit ho geboren of uit hogegeboren, 
bnw. t{ooggeboren. 

Hogede, hooclule, hogde, hoochíe, znw. vr. i) 
Hoogte. 2) het hoogste gedeelte van iets, verheffing 
van den grond. 3) zwelling, ronding (van den buik). 

Hogedragende, -dragent, bnw. Groot van karakter, 
ridderlijk, fier; trotsch, opgeblazen; van zaken, 
voornaam, aanzienlijk, trotsch. — Hogedragentheit.

Hogegeboren (hooch-). Hetz. als h o g e boren. 

Hogegelovet, -gelooft, bnw. Hooggeprezen. 

Hogegemoet, bnw. Hoogmoedig. 

Hogegetide, znw. o. Hoogtijd, hoog kerkelijk feest. 

Hoge , znw. m. Ketelhaak. 

Hogelijc, hooch-, bnw. Geëerd, in aanzien. 
Hogelijc , hueg-, heug-, bnw. i) Opgewekt, ver 
2) plechtig.-heugd. 
Hogelike , hooch-, kocke-, bijw. i) Hooglijk, zeer, 
in hooge mate. z) op eene plechtige wijze, met eerbetoon. 
3) op eene voortreffelijke, uitnemende wijze. 
Hogelike, huege-, heuge-, bijw. Op eene opgewekte 
wijze, irs eene verheugde stemming. 
Hogelippich, hooch-, bnw. Dikke, ronde lippen 
hebbende. 

Hogemachtich, hooch-, bnw. Grootmachtig. 

Hogemare , znw. vr. Groote naam. 

Hogemeester, ho-, znw. m. Grootmeester eener 
orde. 

Hogemisse. Zie h o o c h m i s s e. 

Ho-gemoet, znw. o. Opgewekte stemming, genoegen. 


Hogen , hoogen, koegen, zw. ww. — Trans. i) 
Hoog maken, verhoogen, ophoogen. 2) opheffen, optillen. 
3) de stem, verhoogen, luider maken. 4) eene 
geldsom verhoogen; o een hogen, bij opbod, in auctie; 
enen h., iemands bezoldiging of lasten verhoogen; 
den ban h., eene zwaardere geldboete opleggen ; h. 
ende nederen. 5) verhoogen, verheffen; iemands naam 
groot maken. — II. Wederk. i) Zich hooger plaatsen; 
hooger worden (van eene plaats, den grond). 2) 
zich verheffen of vooruitbrengen ; zich op den voorgrond 
plaatsen. # — III. Intr. r) Hooger worden .. of 

HOLEN. 

komen, eene hoogere plaats of stand innemen. 2) 
vermeerderen, vergrooten, van personen (in macht, 
rang, aanzien enz. toenemen) en zaken. 

Hogen, huegen, heugen, zw. ww. — I. Intr. I)
Aan iets denken, op iets bedacht zijn. 2) verlangen 
naar. 3) zich herinneren. 4) een bewijskrachtige verklanng 
omtrent een feit in rechte afleggen. 5) zich 
verheugen, in hogen (znw.) sijn.--II. Onpers. i) Zich 
herinneren, heugen. 2) verlangen. 3) verheugen. — 

III. Trans. i) Iem. iets herinneren. 2) iem. verheugen, 
vroolijk of opgewekt stemmen. 
Hogen, st. ww. perf.-praes. (wfriesch ; vgl. eng. 
„to owe"). Hebben, rechtens bezitten. 

Hogenisse, znw. vr. Verhooging van een bod. 

Hogenisse , hooch-, huege•, znw. vr. i) Geheugenis, 
heugenis, gedachtenis, herinnering. 2) getuigenis 
of verklaring over iets dat vroeger is voorgevallen. 
3) emolumenten voor schepenen, soms ook 
voor den schout. 4) vreugde, blijdschap. 

Hogeren , zw• ww. tr. Hooger maken, verhoogen. 

Hogeschip, znw. o. Diepgaand schip. 

Hogeschoutete, -teil, znw. o. Hoogschout. 

Hogesprekende, -shrekent, ook -sj5rekich (-sj5rakick), 
bnw. Grootsprekerig, blufferig. 

Hogetide, hooch-, -tit, znw. o. Hoog kerkelijk 
feest; wereldlijk feest; feestelijkheid, plechtigheid; 
feestviering ter eere en gedachtenis van iemand. 

Hogetidelijo, hooch-, bnw. Plechtig, feestelijk; 
ook hogelidich. — Hogetideljjoheit, hogetidelike. 


Hogetjjtgelt, hooch-, znw. o. Het geld aan den 
geestelijke betaald bij gelegenheid der communie. 

Hogewerdich, hooch-, -waerdich, bnw. Zeer eerwaardig, 
van personen; zeer heilig, hoogwaardig, 
van het sacrament. 

Hoginge, znw. vr. i) Verhooging, ophooging. 2) 
opheffing, het in de hoogte brengen van iets. 3) ver 

vermeerdering.-hooging, 

Hoy. Zie h o o y.

Hoy, koey, znw. Hui, wei. 

Hoike, hoycke, hoye, heycke, heucke, heuycke, 
hoeycke, Nuke, znw. vr. en m. Huik, kapmantel, 
falie ; verklw. hoicskijn, hueckijn, hoickjfn ; kouten 
hoike, een strafwerktuig. Spreekw., die hoyke 
tegen den wint hangen, de huik naar den wind hangen; 
enen ene blauwe hoike aenhangen, íem. bedriegen, 
vooral: iem. tot een bedrogen echtgenoot 
maken. 

Hoielaken, znw. o. Laken voor een huik, kaplaken. 


Hoicmaker, znw. m. Huikmaker, mantelmaker. 

Hoir, hoor, znw. m., vr. en o. i) Erfgenaam. z) 

geslacht; van ore tore, van geslacht tot geslacht, bij 

erfopvolging. 

Hoir (op-). Zie h ore. 

Hoirie, porie, orie, oirie, znw. vr. i) Erfrecht, recht 
van erfopvolging ; van hoirie te hoirie, bij erfopvolging. 
2) erfenis. 3) de erven of erfgenamen. 

Hoirnie. Zie h o r n i c. 

Hocke , znw. vr. Hoop graan dat op het veld 
staat te droger.. 
Hol, bnw. i) Hol, gewelfd, rond. 2) hol, leeg. 
Hol, hole, kool, znw. m. i) Holte, inham, gat, 

kuil; diepte van eene sloot; bedding; scheepslol; 
dat h. der Bellen. z) hol, grot, spelonk. Verklw. holkijn. 
Holachtich, bnw. Een weinig hol; ook : vol holen 
en gaten. 

Holde, holden. Zie h o u d e, h o u d e n. 

Hole, znw. o. Het holle, van voet en hand. 

Hole, kool, koel, huele, heule, knel, heul, znw. vr. 
i) Open riool; duiker; ook : een open riooltje tot 
afvoer van spoel-en keukenwater. 2) houten of stee 
boogbrug over eene sloot of andere waterleiding.-nen 

— Holebrugge, heul-. 
Holegelt, znw. o. Geld besteed aan liet maken 
of vernieuwen van „holen". 
Holen, hollen, zw. ww. tr. Uithollen ; deelw. bnw. 
gehooll, geholt, hol. 


HOLENDERE. 

Holendere, lhollend-ere, holentere, znw. m. Vlierboom. 
Holeworte, hol-, -wort, znw. vr. Hofwortel, eene 

geneeskrachtige plant, aristolochia clematitis. 
Holfter, znw. Foedraal ; pijlkoker. 
Holheit, znw. vr. Holheid, holte ; een hol. 
Holich, bnw. Hol. — $olicheit. 

Holic. Zie h u l c. 
H01 0lige, znw. vr. Uitholling ; holte, kuil. 
$olla, tusschenw. Hola, basta (r6de eeuw). 
Hollen, zw. ww. tr. Zie h o 1 e n. 
Hollen, zw. ww. intr. Hollen, op hol gaan of zijn. 
Holm, znw. m. Hetz. als h e 1 m. 
$Olm, znw. m. i) Eiland in eene rivier, waard. 


2) hoogte, heuvel. 
Halpe. Zie helpe en hulpe. 
Holpelen, huljelen, zw. ww. intr. Strompelen, 

zich ongelijkmatig of met horten en stooten bewegen. 
Rolpen. Zie h e 1 p e n. 
Holscher holsch, znw. Muil met houten zool, klomp 

(oostmnl.). 
Holt. Zie hout en de samenstellingen. 
Rolwortel. Zie h o 1 e w o r t e. 
Homage, gie, znw. m. Leenhulde ; hulde. 
Homachtich, hooch-, -mechlich, bnw. Zeer mach


tig. 
Roman. Zie hovetman. 
Home, andere vorm van Neme, datief van hi. 
Homeester, znw. m. Grootmeester van de Duit 

Orde.-sche 
Homel. Zie hommel. 
Homisse, -messe, znw. vr. Hoogmis. — Homis


setjjt.

Hommel, znw. Hop, de plant. 
Hommel, homel, hummel, znw. m. Hommel. 
Hommelen, hummelen, zw. ww. tr. Brommen, 


gonzen, als de bij. — Hommelinge.
Hommich, bnw. Muf, duf, vuns, van koren. 
Homoedich, -modish, bnw. Trotsch, hoogmoedig; 
ook hoochmoedich. 
Homoedicheit, oomoedich-, znw. vr. Hoogmoed, 

trotschheid ; ook : overmoed. 
Homoedicheit, omoed-. Zie o o t m o e d i c h e i t. 
Homoet, hoo-, znw. m. Hoogmoed ; overmoed; 

ook : gewelddaad, wederrechtelijke handeling. 
Homoet, omoet. Zie o o t m o e t. 
Hompelaer, znw. m. Stumper, knoeier. — Hom


pelen.

Homste, znw. Hetz. als h e m s t. 
Hon, bezitt. vnw. Zie hun. 
Hondehuus, -huys, znw. o. Schuur voor de jacht


honden. 
Hondekijn, -ken, znw. o. Naam van een geldstuk. 
Hondecoren, znw. o. Tiendkoren tot voeding der 

honden van den heer; eene uitkeering in graan aan 

den landheer. 
Hon deereeft, znw. m. Hondenslager.Vgl. c r e e f t. 
Hondelijc, bnw. Hondsch ; rampzalig ; beestachtig. 
Hondert, ondert, honder, honderlich, telw. i) Hon


derd ; honderdtal. 2) eenheid van vermogen op sommige 
plaatsen aangenomen bij de beden. 3) maat 
voor zout, te Amsterdam. 4) eene landmaat ; vgl. 
h o n t. — Hondertdusent (-dusenlich), -tichste,
-foudich , -fout, -mael, -werf, -jarich, -steg

hondertichste. 
Honderthere, znw. m. Hoofdman over honderd. 

Hondertliede, -manne, znw. m. mv. Personen, 
een uit elke honderd, gekozen voor zekere publieke 
functiën. 

Hondescovele, honts-, -covel, -vogel, znw. vr. 
Metalen hoofddeksel. 
Hondeslager, hont-, znw. m. Hondenslager; vilder 
;. hij die de orde in eene kerk bewaart. 

Hondijn, honden, hunden, bnw. i) Hondsch, als 
een hond ; hondijn leven, een leven als een dier, 
zonder hoogere behoeften. 

Hondinne, hund-, znw. vr. Teef. 
Hone, hoon, znw. m. en vr. i) Het benadeelen 


, 

HONICHVLOEDICH. 

van iemands eeuwige belangen, het verlagen van 
iemands zedelijke natuur, verleiding; enen in die h. 
brengen ; een valt in die h. 2) middel dat men aanwendt 
om iemand te verleiden, bedrog, list; dat wat 
iemand bedrogen doet uitkomen, iets bedrieglijks; 
die erdsche h., de bedrieglijke wereld. 3) al datgene 
waardoor men zich zelf verlaagt, schanddaad. 4) 
schande, toestand ten gevolge van eene verrichte 
schanddaad. 5) verstoring van iemands geluk, nadeel, 
schade; ook: het nadeel dat men zich zelf 
toebrengt. 6) rechtskrenking. 7) krenking, hoon, grievende 
beleediging. 

Hone, bnw. Zie h o o n. 

Honen, hoonen, zw. ww. tr. i) Schade doen aan 
iemands ziel, iem. tot schande brengen, onteeren; 
tot zonde brengen, verleiden, ten val brengen. 2) 
bedrogen doen uitkomen, misleiden, bedriegen. 3) 
benadeelen, schade toebrengen aan een pers. of eene 
zaak; iem. verongelijken, verkorten in zijn recht. 

Honer, hoonre, znw. m. Verleider; bedrieger. 

Honger, hunger, znw. m. i) Honger; h. liden ; 
geesteljc h. ; hongers noot, erge, nijpende honger ; 
seer groot h. ; ook honth., heelh., gierh., noothonger, 
razende honger, geehonger. 2) hongersnood ; ook 

hongerhl, dierljt. 
Honger, bnw. Hongerig; als znw., hongerige; den 
hongeren den honger stelpen. 

Hongerachtich, bnw. Hongerig. 

Hongerbeen, znw. o.; dal h. cluven sonder shise 
te frueven, zich onthouden van vleeschelijk genot, 
hoewel men in de gelegenheid is. 

Hongerdoes, hunger-, -doic, znw. m. Een zwarte 
doek waarmede in de vasten het schilderwerk van 
het altaar wordt bedekt. 

Hongerdoot, znw. m. Hongerdood. 
Hongeren, hungeren, ongeren, zw. ww. onpers. 
en intr. Hongeren, honger hebben, smachten. 

Hongeren, ongeren, znw. m. mv. Hongaren ; mv. 
Hongarije. — Hongersch (ongersch, ungersclz), 
Hongerie.

Hongerich, hungerich, bnw. Hongerig; verlangend, 
begeerig ; h. goren na den gelde, vurig, hartstochtelijk 
; van een tijd, schraal, onvruchtbaar. 

Hongerjaer, znw. o. Jaar van mislukten oogst, 
mager of schraal jaar. 
Hongernoot, znw. vr. en m. Hongersnood ; ook 

hongertut. 
Honich, honech, honinc, honinch, huenic, znw. 

m. en o. Honing, honig. — Honichachtich, -ljjc.
Honichdau, honech-, -dou, znw. m. Honingdauw, 
eene ziekte der planten. — Honichdauwen, -dauwish. 
Honichdranc, znw. m. Een zoete drank, met 
honing bereid. 
Honiehdropel, -droj5fte, -drujtjbe, znw. m. Een 
droppel honing. 
Honichcoeke, soes, znw. m. Honingkoek, zoete 
koek. 
Honichmate, -morel, znw. vr. De door de overheid 
vastgestelde maat voor honing. 
Honichrate, -rad, -rote, -root, znw. vr., m. en o. 
Een met honing gevulde schijf in eene bijenkorf, 
honingraat ; verklw. honichraetkijn ; ook naam voor 
Maria. 

Honichriet, znw. o. Suikerriet. 

Honichrosaet, znw. o. Mengsel van rozewater 

en honing; ook rosenhonich. 
Honichseem, -sense, znw. o. Het vette van den 

honing. 

Honichsijs, znw. m. Accijns van honing. 

Honichsoet, -suet, bnw. Honingzoet; h. aj5j5el, 
ook honichajbj5el. 

Honiehspise, znw. vr. Verrukkelijk eten. 

Honichvat, znw. o. Vaatwerk voor het bewaren 
van honing. 

Honiehvlietende, -vloeyende, -ent, bnw. Heerlijk, 
verrukkelijk; ook honichvlotich. 

Honichvloedich, bnw. Zachtzinnig, zachtaardig. 


256 HONICHVLOET. 

Honichvloet, znw. m. Een stroom van honing, 
mystieke term voor hetgeen 's menschen ziel in ver


rukking brengt; ook honichvlote, lhonichader. 
Honiehvlooye, -vlooy, znw. vr. Vlinder, kapel. 
Honiehwijn, znw. m. Hetz. als h o n i c h r o s a e t. 

Honingeg znw. vr. Verleiding, misleiding. 

Honc, znw. Hoek, schuilplaats, honk. 

Ronne, hunne, znw. m. Naam van een rechterlijk 
ambtenaar (in de oostelijke streken) . — Hontsehap . 

Honneren, -eeren, -ieren. Zie o n e r e n (o n e eren). 

Honschot. Zie h o n t s c h o t. 

Hont, hunt, znw. o. i) Naam van eene landmaat, 
een onderdeel van een morgen. 2) naam van eene 
inhoudsmaat, o. a. voor graan. 

Hont, hond, znw. m. i) Hond; verklw. hondekijn; 
„Die hont es coender vele die op sijn messie is geseten, 
dan enige andere vremde sijn"; „dieghene die 
mint den man, dat hi sinen bont goets an" (is vriendelijk 
jegens zijn hond). 2) ellendeling, onmensch; 
die helsche h., de duivel. — Hontachtich. 

Hontdage, bonts-, znw. m. mv. De hondsdagen. 

Hontgebas, znw. o. Geblaf. 

Houthonger, znw. m. Razende honger, geehonger; 
ook hontsaj e%t. 
Hontsbete, znw. vr. Hondsbeet; ook kontscheide, 
-schole. 

Hontsbloeme, znw. vr. Naam van verschillende 
bloemen, o. a. van de paardebloem. 

Hontsbroot, znw. o. Hondenbrood. 

Hontsch, bnw. i) Honds-van een hond. 2) 
hondsch, onbeschaamd. 3) vrekkig. 
Hontschap, hunt-, znw. vr. en o. Dorpsgemeente 
(oostmnl.). Vgl. h o n n e. 
Hontschot, konschot, znw. o. Naam van eene 
wollen stof. 

Hontsdine, znw. o. Schaamdeel van een hond. 

Hontscovel. Zie hondescovele. 

Hontscruut, znw. o. Naam van eene plant, waarschijnlijk 
hetzelfde als hondstong, cynoglossum officinale. 


Hontslager. Zie h o n d e s l a g e r. 

Hontslooc, znw. o. Wilde knoflook. 

Hontsribbe, -rebbe, znw. vr. Naam van eene 
plant, hondsribbe, smalle weegbree. 

Hontstant, znw. m. Oogtand. 

Hontsterre, znw. De Sirius, in het sterrebeeld 
„de Groote Hond". 
Hontstront, znw. Hondsdrek. 
Hontstonge, znw. vr. Zie h o n t s c r u u t. 

Hontsvliege, znw. vr. Naam van eene groote 
vlieg. 
Hontvoeder, znw. m. Opzichter over jachthonden 
; ook hontverwarer, -verwaerre. 

Hooch, hoge, bnw. i) Hoog; dat hoge rike, die 
hoge sale, sate, de hemel; knies hooch; als znw., van 
hogen, uit de hoogte. 2) hoog, groot, heerlijk, een 

hooch jbrosent; groot, hevig, van natuurverschijnselen; 
hoge storm; die h. see, de wilde zee; erg, zwaar, 
hevig, van ziekten ; hoge zieke, melaatsche ; groot, 
hoog, van geldswaarden; hoog, groot, van abstracte 
begrippen ; hoge ere, die hoochste doget; belangrijk, 
voornaam ; een hoge strot ; dat hoochste bot (gebod) 
is minne; hoog, van God (den in den hemel zetelende 
of den voor den mensch onbegrijpelijke). 3) luid, hoorbaar, 
met klem geuit ; trotsch, laatdunkend ; hoge 
tale ; si lieten haer hoge s^reken; in hoger sfraken, 
met verontwaardiging; hoge sjbroken s-preken, eene 
uitdagende houding aannemen. 4) aanzienlijk, hooggeboren, 
voornaam ; hoge minne dragen, een meisje 
beminnen uit een hoogen stand. 5) edel, fier, hooghartig, 
ridderlijk; hoge moet (ook: verhoogde stemming 
en : trotschheid). 6) als rechtsterm : die hoge, 
die lage bant, de rechtbank die halsrecht uitoefent, 
en : die welke kleinere misdrijven en civiele zaken 
berecht; dat hoochste recht, de rechtsmacht in crimineele 
zaken. 7) wat iem. na aan het hart ligt, 
dierbaar ; hoog, heilig ; een herde hooch dach. 8) ver 
gevorderd, van den tijd; „si ontspranc ende wart 

HOOFWIJF. 

geware dat hoge dach was" ; „hi reet toter hoger 
vespertijt." 9) voortreffelijk, uitstekend. io) hoog, 
verheven, diepzinnig. i i) hoog, steil, moeilijk te bereiken 
; een hoge wench, een ideaal. 

Hoochaltaer, znw. o. Hoogaltaar. 

Hoochbailliu, znw. m. Voorname of voornaamste 
baljuw, baljuw in eenige groote deden van Holland 
en Zeeland, b. v. in Rijnland. 

Hoochboete, znw. vr. Hoogeboete. 

Hoochboort, -bort, znw. o. Een schip met een 
hoog boord. 

Hoochbootsman, znw. m. Op een schip, hij die 
in rang op den opperstuurman volgt. 

Hoochde. Zie hogede. 

Hooehdragende. Zie h o g e d r a g e n d e. 

Hoochgeest, znw. Hooge geestgrond. 

Hoochgemoet, bnw. i) Hoog gestemd, fier. 2) 
hooghartig, trotsch. 
Hoochgetide. Hetz. als h o g e g e t i d e. 
Hooehhalsich, bnw. Met opgeheven hoofd gaan


de, zonder deemoed. 
Hoochheerlijcheit, znw. vr. Hooge heerlijkheid, 
halsheerlijkheid. 

Hoochheit, znw. vr. i) Hoogte. 2) hooge rang, 
hoogheid, aanzien, hooge post, aanzienlijk ambt; van 
God, majesteit; van een land, hoogheid, macht; ook 
als titel. 3) de aan eene vorstelijke waardigheid ver


bonden rechten, hoogheid van het gezag. 4) hoogheid, 
hooghartigheid, hoogmoed. 5) plechtigheid, feestelijkheid; 
enen h. doen, iem. eer bewijzen; de hemelvreugde. 


Hoochhuns, znw. o. Slot, kasteel. 

Hooehkerke, znw. vr. Hoofdkerk. 

Hoocheoor, -choor, znw. o. Priesterkoor, de plaats 
waar het hoogaltaar staat. 
Hoochlije, -machtich, -meester. Zie h o g e-. 
Hoochmisse, -messe, znw. vr. Hetz. als h om 
i s s e. — Hoochmissetbt, de tijd voor het opdragen 
der hoogmis bepaald, omstreeks i i uren in 
den morgen. 
Hoochmoedich , bnw. Trotsch, laatdunkend. — 
Hoochmoedicheit. 
Hoochmoet, znw. m. Hoogmoed; overmoed; eene 
daad van overmoed of geweld. 
Hoochnodich, hoick-, bnw. Hoog of dringend 
noodig. 
Hoochschole, znw. vr. School voor meer gevorderde 
leerlingen; gymnasium ; hoogeschool. 
Hoochschouderich, -schourich, bnw. Hoog van 
schouders, met een hoogen rug. 
Hoochsel, hoichsel, znw. o. i) Ophooging van 
den grond. 2) verhoóging, vermeerdering eener geldsom 
; ook : de som waarmede men eene andere ver 
hoogste stand van een hemellichaam.-hoogt. 3) 
Hoochspreken, znw. o. Grootspraak. 
Hoochst, superl. van hooch; als znw., die hoochste, 
God, de Allerhoogste. 
Hoochstammich, bnw. Uit een hoogen stam ge


sproten. 

Hoochte. Zie hogede en hoochde. 

Hoochtjjt. Zie h o g e t ij t. — Hoochtjjtsdaeh.

Hoochtidelijc, feestelijk. Hoochtidelijcheit, -ti


delike. 
Hoochwater, znw. o. Vloed. 
Hoochwech, znw. m. Hooge weg. 
Hoochwerdich. Zie hogewerdich. 
Hoofdekijn, znw. o. Naam van een muntstuk. 
Hoofdelij e, bnw.; hoofdelike misdaet, halsmisdaad. 
Hoofdelike, bij w. Hals over kop ; ook koofdelinge. 
Hoofdelinc. Zie hovetlinc. 
Hoofdeloos, bnw.; enen h. maken, iem. van het 

leven berooven. 
Hoofdicheit, znw. vr. Heethoofdigheid, drift. 
Hoofkjjn. Zie hof. 
Hooflinc. Zie h o v e t 1 i n c. 
Hoofman e. a. Zie h o v e m a n enz. 
Hooft en de samenstellingen. Zie h o v e t. 
Hoofwijf. Zie hovewijf. 



HOOY. 

Hoog, hoey, hoy, oey, hey (oostmnl.), znw. o. 
Hooi; een hooi, een hooispriet; niet een h., niet het 
minst, niets. 

Hooibroec, znw. o. en m. Laaggelegen hooiland. 
Hooyen, hoyen, zw. ww. intr. Hooien ; een Zant 
h., een land hooien, er hooi winnen. 

Hooigaff el(e)gy -gavel, znw. m. Hooivork. 
Hooihoop, znw. m. Opper, hooistapel; ook hooitas. 
Hooicoper(e), znw. m. Hooikooper. 
Hooilant, znw. o. Hooiland ; ook hooibeemt, 


-made, -maet. 

Kooimaent, znw. m. en vr. Hooimaand, Juli. 
Hooischracke, hoy-, znw. m. Sprinkhaan; ook 
hooisftrinc, -sjronc. 
Hooischuddere, hoy-, znw. m. De werkman die 
het hooi dat ligt te drogen omkeert, hooischudder. 

Hooischuere, znw. vr. Hooischuur. 
Hooitijt, hoy-, znw. vr. Tijd van den hooibouw. 
Kooiwa en, znw. m. Hooiwagen. 
Hooiste e, hoy-, znw. vr. Plaats waar hooi be


waard wordt. 
Hoolachtich. Zie h o l a c h t i c h. 
Hoolbecken, znw. o. Een diep bekken. 
Hoolbloc, znw. o. Holblok, klomp ; ook holsche 

(uit *holtschoe, oostm.). — Hoolblocmaker. 

Hoolkijn, znw. o. Holletje, gaatje. 
Hoolvat, znw. o. Hol of diep vat. 
Hoolwortel. Zie h o 1 e w o r t e en h o l w o r t e 1. 
Hoorn. Zie oom. 


Hoon, hone, bnw. Gevaarlijk, verraderlijk, bedrieg 

-lijk. 
Hoonde, znw. vr. Smaad, hoon, schande. 
Hoonlijo, bnw. Smadelijk, hoonend. 
Boonre. Zie honer. 
Hoonsprake, znw. vr.; -Wort (hone-), znw. o. 

Schimpende taal, beleedigende of smadelijke woorden. 
— Hoonsprakich. 
Hoonte, znw. vr. Misleiding, bedrog. 
Hoop, hoib, hoed, oob, znw. m. i) Groote hoeveelheid, 
ook van vloeistoffen en van levende wezens, 
troep; die meerre, meeste h., de meerderheid ; die 
minre, minste h., de minderheid; verklw. hoo^kijn, 
hoftelkjjn. 2) in de bijw. uitdr. te hoe, bijeen, te zamen; 
te hoj5e comer; te hope geven, door het huwelijk 
verbinden (oostmnl.) ; te hoe vallen : a) handgemeen 
worden. b) neervallen, neerstorten, ineenzakken of 
ineenzinken (ook tenen holte vallen) ; over hoop, te 
samen, bijeen ; over hooi steken (intr.), man tegen 
man vechten; enen o. h. riden, omver rijden. 
Hoop. Zie hope. 
Hooplike, hoihlic, bijw. Hoopsgewijze. 
Hoopmate, znw. vr. Eene opgehoopte maat, maat 
met een kop er op, tegenover strjcmate. 
Hoopnet. Zie h o e p n e t. 
Hoopsam, bnw. Hoop hebbende. 
Hoopsene, znw. Hoopje, handvol, eene kleine 
hoeveelheid van iets. 
Hoopt, znw. Hetzelfde als h o o p. 
Hoopte, hojbtoe, naamsvormen van den hoppe. 
Hoopwerc, znw. o. Aangenomen werk; ook taswerc. 


Hoor, erfgenaam. Zie h o i r. 

Hoor (op -). Zie ho r e. 
Hoor, vnw. Zie h o r e. 
Hoorachtich, bnw. Hoorig, afhankelijk. 


Ho ordene. Zie o r d e n e. 
Hoorcamere, -camer, znw. vr. Gehoorzaal ; ook 
hoorhuus. 

Hoorken. Zie ho r k e n. 
Hoorlijc. Zie haerlije en haergelijc. 
Hoorlodium. Zie h o r 1 o y.
Hoorn en de samenstellingen. Zie h o r n. 
Hoorre. Zie h o r e r. 
Hoorsam, horsaem, bnw. Gehoorzaam; de kloos


tergelofte (o. a. der gehoorzaamheid) afgelegd heb 

geordend.-bende, 
Hoorsax, -saem, znw. m. Gehoorzaamheid. 
Hoorsame, znw. vr. Gehoorzaamheid. 

HORE. 257 

Hoorsamen, zw. ww. intr. Gehoorzamen. 
Hoorsamheit, hor-, oor-, -saemheit, znw. vr. 
Gehoorzaamheid ; trouw aan de kloostergelofte. 
Hoorsamich, bnw. Gehoorzaam. — Hoorsamicheit. 


Hoorscha hornsch, hernsch, bnw. Boosaardig, 
slecht, verdorven. — Hoorscheit (hornscheit, horensch-, 
hernsch-, herrenscheit), boosaardigheid ; ook: 
een gemeene streek. 

Hoorsuster, znw. vr. De kloosterzuster die de 

menschen te woord staat. 
Hoosvat. Zie o o s v a t. 
Hoosveter. Zie hoseveter. 
Hop. Zie hoppe.
Hop, znw. o. Inham, haven. 
Hope. Zie hoop. 
Hope, hoof, znw. vr. en m. Hoop, verwachting, 

ook in het mv. ; vreugde, vervulling der hoop. 
Soper hoej4e, heujbe, huej5e, ook he e, znw. vr. 
en m. Heup ; van een dier, achterschenkel ; ham. 
Hopel*c. Zie o pen 1 ij c. 
Hopeli]0 bnw. i) Act. Goede hoop hebbende. 2) 

Pass. Waarop men hopen mag. 
Hopeloos, bnw. Wanhopig, zonder hoop. 
Hopen. Zie o p e n. 
Hopen, zw. ww. -- I. Trans. Hopen, verwachten. 

— II. Intr. Vertrouwen stellen (met in, obi, te, aen). 
Hopen, hoohen, zw. ww. — I. Trans. Ophoopen, 
opzamelen ; vermeerderen, vergrooten ; deelw. bnw. 
gehoopt, yhoojt, opgehoopt, vol. — II. Intr. Zich ophoopen, 
tot een hoop worden. 

Hopenisse, znw. vr. Verwachting; ook hojbinge. 
Hopoker, znw. m. Pocher, grootspreker (oostmnl.). 
Hoppe, znw. m. Hop, de vogel. Vgl. h o o p t e. 
Hoppe, huphe, hooi, znw. vr. i) Hop, de plant. 

2) bier uit hop gebrouwen. — Hoppecruut . 
Hoppedrager, hob-, znw. m. Sjouwerman bij 
den hopoogst. 
Hoppegelt, ho,h-, znw. o. Hopaccijns. — Hoppegeltgaerder.


oppemeester, hoi-, hoj5 en-, znw. m. Opzichter 
over den hop, keurmeester van hop. 
Hoppelant, holt-, znw. o. Land waar hop wordt 
verbouwd ; ook hohhengaerde. 
Hoppenbier, hoj e-, znw. o. Hetz. als ho p p e, 
2) ; ook hohpedranc. — Hoppenbierverooper. 
Hoppengroen, znw. o. Het groen of loof van 

den hop. 
Hoppenpot, znw. vr. Groot bierglas. 
Moppensijs, znw. m. Hetzelfde als h o p p e g e l t. 
Hoppeschip, znw. o., -stake, znw. vr., -tonne, 

znw. vr. 
Horber. Zie orb ore. 
Horde, huerde, berde, huyrde, znw. vr. Mat van 

gevlochten teen, horde; staketsel; tribune, stellage 

— Hordebreyer, horder.
Horden, zw. ww. tr. Met horden bezetten. 
Horden. Zie h o r d ij n. 
Horderen, orderen (-eeren), zw. ww. tr. Van pa


lissaden voorzien, versterken. 
Hordeslager, znw. m. Hij die teen kapt of hakt 

voor horden. 


Hordijn, horden, bnw. Van mat- of vlechtwerk, 

teenen. 


Hordewerc, hort-, hoorde-, znw. o. Vlechtwerk 
van horden, schanskorven. 
Hordijs, kordijtsce, ordijs, znw. o. Palissade, ver 

borstwering. — Hordisen, hordijtsen. -schansing, 
More. Zie ho ere. 
Hore, hor, znw. ni. Slijk, drek, vuil. Vgl. h o r e


m a e n t. 

Hore, Noire, hoir, hoor, znw. Slechts in oh here: 
a) op weg, weg. b) terug, achteruit ; oh h. houden, 
slepende houden. c) ter zijde, op zij ; ojb h. setten, 
laten slaen, ter zijde zetten, laten rusten ; ob h. staen, 
ter zijde gesteld, afgeschaft worden. 

Horen hoor, pers. vnw. en bezitt. vnw. Haar, hun. 
More. Zie ore. 


258 HOREEST. 

Horeest. Zie o r e e s t. 
Horeljj c. Zie h a e r 1 ij c. 


Horemaent, horen-, znw. vr. December, eig. 

slikmaent. 
Horen en de samenstellingen. Zie h o r n. 
Horen, hoeren, hoeren, zw. ww. — I. Trans. i) 

Hooren, vernemen ; horen met, omme, luisteren naar. 
2) gerechtelijk iem. hooren, hem in het verhoor 
nemen. 3) verhooren, het oor leenen aan. 4) gehoorzamen. 
— II. Intr. i) Hooren, luisteren. 2) met te, 
behooren tot, in betrekking staan ; toebehooren ; met 
zn, deel van iets uitmaken. 3) met een dat., toekomen 
aan, eigendom zijn van. -- III. Onpers. Hooren, 
betamen, passen. 

Horen, znw. o. i) Het hooren, het gehoor. 2) het


geen men hoort, wat vernomen wordt, gerucht. 
Horenscheit. Zie h o o r s c h e i t. 
Horer, horere, hoorre, znw. m. Hoorder. 
Horieh, -ech, bnw. I) Gehoorzaam, onderdanig. 

2) onderhoorig, onderworpen ; bepaaldelijk : als halfvrije 
aan iem. onderworpen en naar hofrecht levende. 

— Horicheit. 
Horie. Zie h o i r i e. 
Hori c, horec, znw. m. Hoek ; ook : een deel van 
den kop (van een varken). 
Horinge, znw. vr. i) Het hooren, het gehoor. 2) 
het hoeren van iemand, in rechte. 
Horinc, znw. m. Hetzelfde als h o r n i c. 
Horken, hoorken, hurken;-liuerken, zw. ww. intr. 

Luisteren, het oor leenen, toehooren. 
Horloy, orloy, znw. o. en vr. Klok, uurwerk. — 
Horloymaker, -meester. 

Horloywiser, liorloygewise7 -e, znw. m. Wijzer


plaat. 
Horme, orme, znw. vr. Olm. 
Horn, hoorn, horen, horren, burn, znw. m. i) 

Hoorn, van dieren; verklw. hornkijn, borne-, hoorn -, 
horen-; drinkhoorn ; blaashoorn ; inkthoorn, inktkoker. 
2) spits, punt; hoek, uiteinde; hoek, plaats waar twee 
lijnen samenloopen; kant, zijde, vlak. 

Hornbeeste, hoorn-, horen-, -beest, znw. vr. Een 
stuk hoornvee ; ook hornde beest. 
Hornblaser, horen-, znw. m. Hoornblazer. — 
Hornblasen. 
Hornboge, horen-, znw. m. Een boog van hoorn; 
of: een boog met hoornen (uitstekende gebogen 

punten). 
Hornede, hornde, bnw. Gehorend. 
Hornen. Zie h o r n ij n. 


Horndrager, znw. m. Dier met horens. 
Hornete, hoornete, hornte, znw. Horzel ; ook: 
wesp. 
Hornhuut, horen-, znw. vr. Hoornachtig vlies aan 

het oog. 
Hornich hoornich, bnw. Hoekig. 
Hornijn, korven, hoornen, bnw. Hoornen. 
Hornig, hoornic, hoirnic, hurnic, horninc, liorinc, 

znw. m. Hoek. — Horniesteen. 
Horninc, horning, znw. m. Een kind in overspel 

verwekt. 
Hornscheit. Zie hoorseheit. 
Hornse, znw. vr. Hetz. als ho r n e t e. 
Hornspeler, -sjbeelre, znw. m. Hetz. als h o r n

blaser. -
Hornsteen, znw. m. Hoeksteen. — Korntichel. 

Hornvee, znw. o. Hoornvee. 
Horoloy, -ley, -logiunz. Hetz. als h o r 1 o y. 
Horre, tusschenw. Vooruit, allo! 


Horre, horren, znw. vr. (oostmnl.). Hoer, of: hoe


rekind (= horninc ?). 
Horreest. Zie o r e e s t. 
Horren. Zie h o r n. 
Horribel, err-, bnw. Afschuwelijk; van wapenen, 

ongeoorloofd, verboden. 
Horribelheit, orribel-, orribelich-, znw. vr. Af


schuwelijke handeling, overtreding. 
Hors, Horsbare. Zie ors, o r s b a r e. 
Horse!, hursel, huersel, ursel, znw. m. Horzel. 

HOUD ELIJC. 

Horst, hurst, znw. vr. i) Struikgewas, kreupelhout, 
bosschage ; begroeide hoogte. 2) groot en ruw 
nest van een roofvogel. 

Hort. Zie o r t. 
Hort, hurt, znw. m. i) Hort, stoot, botsing. 2) 
vijandelijke ontmoeting, aanval, bestorming. 3) kneu 

-zing. 
Hort, hoirt, znw. vr. Hetz. als h o r d e. 
Hort, hoort, oort, oirt, znw. m. Schat, op een 

persoon toegepast (oostmnl.). 
Hort, hurt, huerl, bijw. Hort ende hout, hot en 
haar, herwaarts en derwaarts ; hort, voort, weg! 

Horten, horten, huerten, zw. ww. — I. Trans. 
Stooten, rukken, duwen; aanzetten, een paard. — II. 
Intr. i) Tegen iets stooten, bonzen ; van den wind, 
stooten. 2) met jegen, tegen iem. stooten in een strijd, 
vijandelijk op iemand aanrennen; zich verzetten, tegenspartelen. 
3) ten strijde rennen, zich in het strijdgewoel 
mengen. — Hortinge.

Hose, hoosse, hose (oostmnl.), znw. vr. Beenbekleeding, 
van het dijbeen af, ook : van de knie af; 
kous; laars. — Harnaschhosen, lederen scheen platen 
(?). 

Hose , huese, heuse, znw. vr. Steel, stang, handvat. 

Hosele, -eel(e), znw. vr., mv. Hooge laarzen, of: 

broek. 

Hoseniont. Zie osemont. 

Hosestertel, hoesstertel, hostertel, znw. De band 

waarmede de „hosen" worden vastgemaakt of ook: 
broekriem, draagband, bretel; ook: hoseveter, hoos-, 
hos-, hosenrie,n. — Hos(e)vetermaker.

HOSeVoeteline, haisen-(oostml.), znw. Sok, 
kous(?,. 
HOSpitael, znw. o. Gasthuis; hotel ; weeshuis. — 
Hospitae1meester, -hans, hospitaelsverwarer.

Hospitaler, -ier, znw. m. Hetz. als g a s t h u u s


m e e s t e r; ook : hospitaalridder, ridder van St. Jan. 

Hostat. Zie hofstede. 

Hosteel, bosteil, znw. o. Onderkomen, toevluchts


oord ; s jn h. nemen, zijn intrek nemen. 

Hostelier, -tillier, -tilier, -tellier, -telgier, oste


lier, znw. m. Herbergier. — $ostelierschap.

Hostellerie, hostelrie, ostelrie, znw. vr. Nacht 

logies; ook hetz. als h e r b e r g e.-verblijf, 

Hostertel. Zie hosesterte1. 

Hostie, znw. vr. i) Offer, slachtoffer. z) misoffer. 

Hosveter. Zie hose veter. 

Hot, bijw.; her oft hot, hierheen of daarheen, hot 

of haar, herwaarts of derwaarts (16de eeuw). 

Hotte, znw. Geronnen, gestremde, dikke melk. 

Hotten, zw. ww. — I. Intr. Dik worden, van 

melk. — II. Trans. Schudden, hutsen. 

Hou. Zie houw. 

Hou, tusschenw. Hei daar ! eig. : sta stil! 

Houchieringe, houd-, znw. vr. i) Schabrak; 

ook : ridderkleedij. 2) bekleeding, draperie. 

Houde, hulde, holde, joelde (oostmnl.), znw. vr. 

i) Gevangenschap, hechtenis. 2) handvat, houvast. 

3) het recht om iets aan zich te houden, bep.: om 

een huis dat verkocht wordt te naasten. 4) dat wat 

iets houden of bevatten kan ; huls, peul, schil ; aar. 

Houde. Zie o u d e. 

Houde , oude, znw. vr. i) Genegenheid, welwil


lende gezindheid, gunst; goede h., oprechte genegen


heid ; enen, te enen h. dragen, iem. een goed hart 

toedragen ; goede verstandhouding, eensgezindheid. 

2) genade, gunst van een meerdere jegens een min


dere ; dor eves h., om iemands genade of gunst te 

verwerven. 3) hoede, bescherming. 4) trouw, aan


hankelijkheid, van een mindere jegens een meerdere. 

Houde, genegen. Zie hout. 

Houde, holde, znw. m. Getrouwe, vriend ; goed 

houden (holden), goede geesten, beschermgeesten. 

Houde, oude, bijw. i) Gaarne ; houder, liever. 2) 

spoedig, weldra; so h., zoo spoedig; zeer spoedig, 

dadelijk, oogenblikkelijk; also h. als, even spoedig 

als ; zoo spoedig als, zoodra. 3) gemakkelijk, licht. 

Houdeljj c, bnw. Te houden, houdbaar. 


HOUDELIKE. 

Houdelike, bijw. i) Gaarne; comp., liever. 2) goedgunstig. 


Houden, handen, houwen, holden, poelden, halden, 
helden (oostmnl.), st. ww. — I. Trans. i) Bewaken, 
behoeden, het oog laten gaan over; weiden, 
wacht houden over (vee) ; passen op, bewaken. 2) 
beschermen ; met van, behoeden tegen, redden van; 
verdedigen, eene plaats; hoeden ende h., verordenen 
dat iets (eene bepaling, bevel enz.) wordt nageleefd. 3) 
behandelen, verzorgen, oppassen ; onderhouden, voeden; 
houden, er op na houden; onthalen, fêteeren; onderhouden, 
in een goeden staat brengen, zaken ; als 
znw., onderhoud, kost. 4) bewaren ; met van, vrijwaren 
; met een dat., voor zich houden ; voorbehouden, 
reserveeren ; houden, voor zich houden; 
hout, hier hebt ge, neem aan ; vóór zich houden, 
verzwijgen ; bewaren, in acht nemen, zich houden 
aan, een regel enz. ; als waar aannemen ; bewaren, 
gestand doen ; sin wort h., voor iets instaan ; opvolgen, 
naleven, een voorschrift enz. ; Gods wort h., 
bewaren, handhaven ; sinen slaet h., zijn stand ophouden 
; houden, volgen, een weg ; stede h., stand 
houden ; sine stede h., op zijn plaats blijven ; gelegen 
zijn, liggen, plaats grijpen, invallen ; eves stede 
h., iemands plaats bekleeden, hem vervangen. 5) 
deelw. gehouden, beschikt, door het noodlot bepaald. 
6) in een zekeren toestand houden. 7) besturen, regeeren, 
als vorst; in leen houden of hebben, iemands 
vasal zijn; iet la. van Gode, iets van God, als een 
genadegift, ontvangen hebben; om iem. of iets geven, 
zich aan iem. of iets gelegen laten liggen; ophebben 
met ; een voorbaer man daer men vormaels 
vele hielt ave. 8) bezitten, hebben ; h. ende hebben, 
besillen ende h. ; h. van — hebben aen, recht hebben 
op. 9) opmerken, zien ; vermoeden, beschouwen, met 
over en vore, als ; in dien h., het er voor houden. 
ro) houden, vasthouden; ten doop houden; ook Ier 
doen, Ier vonten li.; bij zich houden ; tegenhouden 
; binden, boeien, gevangen zetten; zedelijk binden 
; gehouden, verplicht. i i) inhouden, behelzen. 
12) zich bezighouden met; taverne, hof, nael It.; 
die schole h., op school gaan ; sj5rake, shot, gelael h. 
enz. ; (een tijd) doorbrengen. 13) staande houden, 
bezweren. 14) iet aen enen h., iem. voor iets aansprakelijk 
stellen, iets op iem. verhalen, hem voor 
iets straffen. — II. Wederk. i) Zich bewaren, zich 
hoeden, met van, voor. 2) zijne krachten sparen. 3) 
zich verdedigen, zich verweren, met jegen. 4) zich 
houden, zich gedragen. 5) zich houden, beschouwen, 
met over, als. 6) zich ophouden, blijven, zich houden. 
7) het uithouden ; „daer jegen (tegen een hert) hem 
cume een vogel hilde te vliegene". 8) zich vasthouden 
; zich houden aan ; zich richten naar; zich 
ophouden, afgeven met. — III. Intr. i) Zich houden, 
zich staande houden; bestand zijn, met jegen. 
2) van kracht zijn, gelden; „daer noot is, hout geen 
wet". 3) blijven staan, niet verder kunnen. 4) zich 
aansluiten bij, iem. aanhangen ; zich houden aan, 
zich richten naar; het houden met. 5) zich houden, 
in een zekeren toestand zijn. 6) zich verzetten, met 
jegen (legen). 7) zich bezighouden, ophouden of afgeven 
met. 8) zich bevinden, zich ophouden ; geschaard, 
geposteerd zijn, post vatten ; pal staan, 
stand houden; stil staan, stil houden ; hout, sta stil, 
stil, wacht even ! ; verblijven, vertoeven ; te gader, 
samen houden, bij elkaar blijven. 9) met het als 
ondw. ; het hout al elder, er zit iets heel anders 
achter. 

Houden. Zie h o u w e n. 
Houdenisse, hout, hou-, hell-, holt-(oostmnl.), 
znw. vr. i) Bewaring; ook : verzekerde bewaring. 2) 
opvoeding, ouderlijke macht; onderhoud. 3) inhoud. 
4) gebruik, gewoonte. 
Houder, hauder, holder, helder (oostmnl.), znw. 

m. i) Bewaarder, hij die iets bijeenhoudt; „nae den 
goeden holder comt een goet verterer". 2) houder, 
bezitter; pachter. 3) bekleeder van een ambt. 4) 
gedaagde, verweerder. 5) een voorwerp waarin iets be-
HOUTIIITE. 

waard wordt, vischkaar. --Vr. Iiouderesse (houdersse), 

houderigge (vlaamsch), houtster, houdster, bezitster. 
Houderinge, mv. Zie oud e r i n c. 
Houdevare. Zie o d e v a r e. 
Houdiïige, znw. vr. i) Het houden, bewaren. 2) 

opvoeding, onderhoud. 3) h. ere craem, (heimelijke) 
kraamuitlegging, bevalling van een onecht kind. 4) 
het inachtnemen of opvolgen van een gebod. 5) het 
bewijzen van iets in rechte, bewijseed. 6) van heat 
houden, houding, gedrag. Vgl. h e b b i. n g e. 

Houdman. Zie houtman. 

HOU,. Zie hoec. 
Houke. Zie h o y k e. 
Housohemaker, znw. m. Maker van hoessen (hoe


zen) of overtrekken. Vgl. h o u c h i e r i n g e. 
Houster. Zie h o u t s t e r. 
Hout. Zie o u t. 
Hout, halt, bnw. Verminkt, gebrekkig; kreupel, 

mank. 

Hout, houd, hold, (oostm.). bnw. i) Gunstig gezind, 
welwillend ; enen (dat.) h., genegen, op de hand 
van iemand zijnde. 2) goedgunstig, genadig, van een 
hooger geplaatste jegens een mindere. 3) voorkomend, 
dienstvaardig, getrouw, van een ondergeschikte 
; hout ende getrouwe, hou en trouw. 

Hout, tusschenw. Zie h o u d e n , Intr. 

Hout, hand, holt, znw. o. t) Hout. 2) bos hout, 
eind hout, stuk hout; verklw. houtkm; boom; een 
voorwerp van hout gemaakt. 3) bosch. 

Hout, hout, holt, hoell, (oostm.), znw. o. i) Bewijseed. 
2) het recht om een koop aan zich te houden. 
3) landbezit; dat wat iedere eigenaar of ingeland 
in een polder bezit. 4) van houden, intr.: a) 
verblijf. b) hinderlaag (oostmnl.). 

Houtaer. Zie o u t a e r. 
Houtappel, znw. m. Boschappel, wilde appel. — 
Houtappelboom.

Houtbreker(e), znw. m. i) Houtkooper, timmer


man. — Vr. houlbrekige, -igge (vlaamsch). 
Houtbriel, znw. m. Houtmarkt (te Gent). 
Houtdino, holtdinc, hollirrc, znw. vr. en o.; ook 

holldinge, hollinge, znw. vr. Een gericht over bosch


aangelegenheden, het markegericht; ook houlgerichte. 
Houtduve, znw. vr. Houtduif. 
Houtemer, -hemer, znw. m. Houtschuit. 
Houten, hallen (oostm.), zw. ww. intr. Kreupel 

of mank zijn, hinken. 

Houten, zw. ww. — I. Trans. Van hout voorzien, 
met hout bekleeden. — II. Intr. Hout hakken of 
vervoeren. 

Houten, bnw. Zie h o u t ij n. 
Houtster, znw. m. Houteter, naam van verschil


lende insecten. 
Houtgerichte, holt-, znw. o. Zie h o u t d i n c. 
Houtgewerke, znw. o. Hetz. als h o u t w e r c. 
Houthoop, holt-(oostm.), znw. m. Houtmijt. 
Houthouwer, znw. m. Houthakker. 
Houthuus, znw. o. Houtschuur. 
Houtljn, houten, holljn, hullijn, holleren (oostmnl.), 

bnw. Houten, van hout gemaakt. 
Houtic, znw. Naam van een visch, houting. 
Houtingen hollinge, znw. vr. Houthouw, de houw 

of kap van hout in bepaalde tijden van het jaar, 
ook : het recht daartoe. 
Houteamp, znw. m. Een stuk land waarop hout 

opgeslagen wordt. 
Houtcole, holtkole, znw. vr. Houtskool. 
Houtcoper, znw. m. Houtkooper. 
Houtlant, znw. o. Boschgrond. 
Houtmakige, -erige, znw. vr. Zie o u t m a k i ge. 
Houtman, boute-. Hetz. als h o u t c o p e r. 
Houtman, houd-, znw. m. Ingeland, landeige


naar. 
Houtmarke, znw. vr. Gemeen bosch. 
Houtmarket, -marct, -merci, znw. vr. en m. Hout 

-markt. 
Houtmenger, holt-, znw. m. Timmerman. 
Houtmite, znw. vr. Houtmijt. 


26o HOUTPINER. 

Houtpinei , out-, fijnre, znw. m. De arbeider 
die hout aandraagt. 
Houtrechter, holtrichter, znw. m. Voorzitter van 
een „houtgericht ". 

Houtroof, holt-, znw. m. Houtroof, het met geweld 
wegnemen van eens anders hout, het schenden 
van eens anders bosch. 

Houtsager, hell-, -sagere, znw. m. Houtzager. 
Koutschat, znw. m. Pachtsom voor boschgrond. 
Houtschaver, holt-, znw. m. Houtschaver. 

HOutschoe, znw.m.Holblok, klomp. Zie h o is c he. 
Houtschute, -schuyte, -schuyt, znw. vr. Hout


schuit, schuit voor houtvervoer. 
Houtsijs, znw, m. Invoerrecht van hout. 
Houtstuit, holt-znw. m. Timmerman. 
Routsneppe, -snijjte, znw. vr. Houtsnip. 
Houtsnider, holt-, -snidere, znw. m. Hij die tim


merhout bewerkt-sof klein maakt, timmermansknecht. 
Houtsprake, znw. vr. Hetz. als h o u t d i n c. 
Houtstede, holt-, znw. vr. Opslagplaats van hout. 
Houtteller, -telre, znw. m. Houtteller, hij die 
van overheidswege het hout telt dat verkocht wordt. 

Houttuun, -tuyn, znw. m. Timmerwerf. 
Hontvereoper, znw. m. Hetz. als ho u t c o p e r. 
Houtvester(e), znw. m. Houtvester, de ambte. 

naar belast met de handhaving van bosch- en jacht 

een bepaald district.-recht in 
*Houtvorsten, -voester. Hetz. als houtvester. 
Houtvoet, holt-, znw. m. Een bepaalde maat, een 

voet van die waarmede hout gemeten wordt. 
Houtwagen, znw. m. Wagen voor houtvervoer. 
Houtwas, znw. m. Opbrengst aan hout van een 

bosch. 
Houtwech, hou-, znw. m. Boschweg. 
Houtwerc, haul-, houle-, -weerc, -ware, znw. o. 

Houtwerk; een voorwerp van hout. 
Houtwerker, out-, znw. m. Timmerman. 
Houtworm, holt-, znw. m. Houtworm. Vgl. h o u t


eter. 
Houvast, znw. o. Zware kram. 
Houw, hou, kouwe, znw. m. i) Houw, slag met 

een scherp werktuig. 2) het houwen of hakken van 
hout ; het recht daartoe. 
Houwaexe, hau-, -aex, znw. vr. Naam van een 

gereedschap of wapen. Lang snoeimes; krom zwaard(?). 
Houwbanc, znw. vr. Vleeschbank. 
Houwe, houw, znw. o. Hooi. 
Houwer hauwe. Zie h o u d e, ie Art., 4). 
Houwe, znw. vr. Een werktuig om te houwen, 

houweel. 
Houwech, znw. m. Zie h o u t w e c h. 
Houweel, znw. o. Pikhouweel. 
Houwelijo, bnw. Voor bewerking door hakken 

of houwen vatbaar. 

Houwen, hauwen, houden, st. en zw. ww. tr. i) 
Houwen, hakken, klein of in stukken hakken; snoeien, 
kappen, afhouwen; steken, plaggen, zoden; kappen, 
omhouwen, boomen ; afbreken, neerhalen, bouwwerken 
; uithouwen; behouwen, doorhakken of houwen 
in hout of steen bewerken; steenhouwen, beeldhouwen. 
2) slaan, met sabel, zwaard enz. ; met s5oren 
h., hetz. als met sporen s l a e n, spoorslags rijden, 
rennen. 3) snijden, opereeren. — HOAWinge. 

Houwen. Zie houden. 
Houwer, Nauwer, houder (in vleeschouder), znw. 


m. i) Houthakker; steenhouwer; chirurg. 2) Ploegmes. 
3) wild zwijn (oostmnl.). 
Houwhamer, hou-, how-, znw. m. Moker. 
Houwiser, znw. o. Groefijzer, beitel. 
Houwmesse, hou-, -mes, znw. o. Hakmes, snoei


mes. 
Houwtant, houwe-, znw. m. Slachttand. 
Hovaerde, hoverde, hovarde, hoveerde, or'-, znw. 

vr. Hoovaardij, trotschheid ; sonder h., op eene alles 
behalve eervolle, op eene schandelijke wijze; praal, opschik 
; eene daad waaruit „hoverde" blijkt ; als ver 

lui, de bloem van den adel; ook-zamelw., de groote 

lzovaerdicheit. 

HOVESCHEIT. 

Hoyaerde, -verde, znw m. Trotschaard. 
Hovaerdelijc, -ve(e)rdelije, bnw. Trotsch, overmoedig. 
Hovaerdelike, hoverde-, hoveerde-, bijw. Op Bene 
hoovaardige wijze, uit trotschheid of praalzucht. 

Hovaerdieh, hoverd-, hoveerd-, overd-, bnw. 
Trotsch, hoovaardig; ook: fier; hooghartig; als znw. 
trotschaard. — Hovaerdicheit; ook : pracht, praal. 

— Hovaerdichlike. 
H09aerdie, hoverdie, hoveerdie, znw. vr. Hoovaardij, 
trotschheid, overmoed. 
Hovaerdigen, hoverd-, zw. ww. intr. Zich ver 

-hoovaardigen. 

Hovaert, -vart, znw. vr. Trots, overmoed. 

Hovedaeh, lzofdach, znw. m. Een dag waarop 
„hof" gehouden wordt; de jaarlijksche dagvaart der 
hoorigen. 
Hovedegelike, hoode-, bijw. uitdr. Naar het aantal 
hoofden, zóó dat ieder even veel krijgt. 

Hovedelinc. Zie h o v e t 1 i n c. 

Hovedeloos, hoofde-, bnw. Zonder hoofd. 

Hoveden, hoofden, zw. ww. intr. i) Aen enen h., 
iem. als zijn hoofd erkennen, hem gehoorzamen, ook 
met betrekking tot God ; hetzelfde als hovethalen 
een (zie h o v e t, 5). 2) ane iet h., bij iets behooren, 
in iets betrokken zijn. 

Hoveden, hoofden, zw. ww. tr. Onthoofden. 
Hovedinc, hoofdinc, znw. m. i) Hoofdman; hoofd 
eener broederschap ; dorpshoofd. 2) hoofddader. 

Hovel, hoevel, huevel, hevel, znw. m. i) Heuvel. 
2) bult; uitwas, bochel. — Hovelachtich Hovelich. 
— Hovelachticheit. ? 

Hovel, znw. m. Eene bepaalde soort van bijl, dissel. 
Hovelacker, znw. m. Op eenheuvel gelegen akker. 
Hoveleren, zw. ww. intr. Hetz. als h o v e r e n. 
HOYeljjc, bnw. Hoofsch, van het hof of der groote 
wereld; hoffelijk, beleefd; welopgevoed, beschaafd. 

— Hovelij cheit, hovelike.
Hovelinc, hoofinc. Zie h o v e t 1 i n c. 

Hoveman, hoofman. Hetz. als ho f m a n. 

Hovemeester, hoof-, -meister. Hetz. als h o fm 
e e s t e r. — Hovemeesteramt. 

Hoven, haven, zw. ww. — I. Intr. i) Hof houden 
; feest vieren, een vroolijk leven leiden, verteringen 
maken. 2) aanzitten aan een feest, dineeren, 
ook : eten. 3) wonen, verblijf houden; omgang hebben. 
4) bij een zeker hof hoorera, er onder ressorteeren. 

— II. Trans. Aan iem. eene woonplaats aanwijzen, 
hem een onderkomen of schuilplaats verschaffen; 
enen husen ende hoven. 

Hovenare, znw. m. Hovenier, tuinman. 

Novenen, havenen (oostmnl.), zw. ww. tr. Hetz. 
als ho v e n. Ook hoveneren. 
Hover, znw. m. Hetz. als ho v e 1, bult. 
Hoverecht. Zie hofrecht. 
Hovereide. Zie h o f r e i d e. 
Hoveren, -eeren, -ieren, zw. ww. intr. Hetz. als 
h o v e n. 

Hoveringe , znw. vr. Feestmaal, slemppartij. 

Hovesam, hoofsam, bnw. Welopgevoed, wellevend. 

Hovesate, znw. vr. Een onder een hof ressor


teerende woning ; hofstede. 
Hovesbode, hoofs-, znw. m. Bode, gezant of afgevaardigde 
van het hof of den landsheer. 

Hovesch, hoofsch, hoosch, huefsch, huesch, heusch, 

bnw. i) Beschaafd, fijn van manieren, welopgevoed, 
wellevend; van zaken, heusch, wellevend, beleefd; 
hovesche messe, messen die geen groot kwaad kunnen 
doen, b.v. de messen die men aan den gordel 
droeg; hovesche vangenesse, eene gevangenschap met 
veel vrijheid. 2) goed in zijne soort, deugdelijk, geschikt. 
— Hoveschel ic -Í}j cheit, -like.

Hoveschaert, hoo/ch-, znw. m. Welopgevoed 
man. 

Hovescheit, hoofscheit, hooscheit, huefscheit, 
heuscheit, znw. i) Fijne vormen, beschaafde manie ren, 
welopgevoedheid ; op h., op hoop of in de verwachting 
van iemands wellevendheid, met een beroep 


HOVESCHEN. 

op iemands welwillende gezindheid ; ook : uit wellevendheid 
of vriendelijkheid; enen h. doen, iem. beleefdheid, 
welwillendheid bewijzen; van God, genade, 
goedheid. 2) daad of woord waaruit „hovescheit" 
blijkt, eene beleefdheid ; ook : een bewijs van iemands 
welwillende gezindheid, geschenk; gratificatie, douceur, 
fooi ; geven in, te hovescheden; enen ene h. doen. 
Hovesehen , hoofschen, zw. ww. tr. Beleefd zijn. 

Hovescherinne, hoofsch-, znw. vr. Courtisane. 

Hovestat, have-, znw. vr. Hofstede. 

Hoveswerdich. Zie h o f s w e r d i c h. 

HOYet hooft, hoi hoot, hood, znw. o. i) Hoofd, 
lichaamsdeel, verklw. hoofdek n ; enen te hoofde loden, 
spreken, iem. smaden of hoonen; hoofdschedel, schedel; 
ten hovede, hoveden, aan het hoofdeneind. 2) 
het hoofd, als zetel van het denkvermogen. 3) hoofd 
als zinnebeeld : a) van een persoon, ook voor een 
dier; een stuk vee ; manshovet, manspersoon ; dal 
beste hovel, het beste stuk vee ; over h., het eene door 
het andere gerekend, door elkaar. b) . van het leven. 
c) van het begin, den oorsprong. d) van het einde; 
te hovede comen, bringen. 4) hoofd, overdrachtelijk. 
a) het bovenste, het hoogste; het hoofd of bovenste 
van een schild. b) een uitstekend punt; havenhoofd; 
aanlegplaats. c) het voorste deel van iets; hovel maken, 
front maken. 5) hoofd, opperhoofd; rechtelijk 
hoofd, bep.: het rechterlijk college, waaraan men in 
twijfelachtige gevallen om voorlichting gaat vragen; 
de juridische moederstad, waarbij men een vonnis 
gaat halen ; sin h. halen te of oen enen, vonnisse 
halen te haren hovede. 

Hovetader(e), hoofl-, znw. vr. Eene ader in den 
arm, die rechtstreeks met het hoofd in verband heette 
te staan. 

Hovetambacht, hoofl-, -ambocht, znw. o. Hetz. 

als hovetneringe. 

Hovetballin, hooftbaliu, znw. m. Hoofdbaljuw. 

Hovetbaniere, hooft-, znw. vr. Veldheersteeken. 

Hovetbanc, hooft-, hoot-, znw. m. i) Hetz. als 
h o g e b a n c, rechtbank die halsrecht uitoefent. 2) 
het rechtscollege der moederstad, waarbij men voorlichting 
vraagt. 

Hovetbant, hoofl-, znw. m. Hoofdband, haar


band, diadeem. 

Hovetbeeste , hoofl-, -beest, znw. vr. Stuk vee. 

Hovetbintsel, hoi znw. o. Halster. 

Hovetbisschop, hooft-, znw. m. Aartsbisschop. 

Hovetbrugge, znw. vr. De hoofd-of voornaamste 
brug; zoo ook hoveldogel, -borch, -lor, -gilde, 
-grave (hoofdvaart), -huus, -camb, -kerke, -keper, 
-linie, -mast, -outaer, port (hoofdstad), -ree, e. a. 

Hovetbrede, hooft-, hoot-, ho-, znw. vr. De 
breedte waarmede het hoofd van eene weer lands 
tegen den dijk aanschoot. 

Hovetcijns, hooft-, -chins, -cheins, znw. 

Hoofdgeld. 

Hovetdeosel, hoift-, znw. o. Hoofddeksel. 

Hovetdiof, hoofl-, znw. m. Aartsdief. 

HOvetdi]c, znw. m. z) Voorname dijk, zeedijk, 
buitendijk. 2) het deel van een dijk dat aan eene 
gemeente in onderhoud is toegewezen. 
Hovetdoec, hooft-, znw. m. Hoofddoek, kap, een 
vrouwenklee din gstuk. 
Hovetende, hooft-, -einde, znw. o. Hoofdeneind; 
een hemel aan het hoofdeinde van een bed. 
Hoveterve hoofl-, znw. o. Een voornaam vast 
pand, een heel huis. 

HOvetgat, hooft-, hoot-, znw. o. De opening aan 
den hals der kleedingstukken, waardoor het hoofd 
gestoken wordt. Vgl. h o v e t s 1 o p. 

Hovetgavele, hoofl-, -gavel, znw. Hoofdgeld. 

Hovetgelt, hooft-, znw. o. z) Hoofdsom, kapitaal. 
2) hoofdgeld, omslag voor de kosten aan hoofden 
(kribben). 

HOVetgestichte hooft-, znw. o. Aartsbisdom. 
HOVetgewaet, hooft-, -gewant, znw. o. Hoofdbedekking, 
al wat op het hoofd gedragen wordt. 
Hovetgilde, znw. vr. Hetz. als h o v e t n e r i n g e. 

HOVETSAKE. 26! 

Hovetgoet, hooft-, znw. o. Kapitaal. 

Hovetgrave, hooft-, -graven, znw. m. Hoofdwetering, 
in een waterschap. 

Hovethaer, hoofl-, znw. o. Hoofdhaar. 

Hovetheemraet, hooft-, znw. m. Lid van een 
college van algemeene heemraden, in tegenstelling met 
de heemraden van een ambacht, dorp e.a. 

Hovetheerschap, hoofl-, znw. vr. en o. i) Hoofdmanschap, 
patronaat. 2) het „hoofdheer" of principaal 
zijn, het aansprakelijk zijn. 

$ovetheffer, hoofl-, znw. m. Hoofdaanlegger, 
hoofddader; ook hoofthebber. 

Hovethere, hoofl-, znw. m. i) Hoofdman, aanvoerder, 
patroon ; principaal. 2) hoofddader, uitlokker. 


Hoveteleet, hoofl-, znw. o. Hoofddoek, sluier, 
kap. — Hovetcleetlaken, -maker, -wever. 
Hovetconinestavel, hooft-, znw. m. Hoofdbevelhebber, 
hoofdopzichter. 
Rovetcovel, hooft-, hoot-, hoots-, znw. vr. en m. 
Hetzelfde als hondescove1. 
Hovetoussijn, cessen, znw. o. Hoofdkussen; gewoner 
is oorcussin. 
Hovetlaken, znw. o. Hoofddoek, kap, sluier. 
Hovetlant, hooft-, hooi-, znw. o. Hoofdperceel, 
een der perceelen waarin de gronden na eene bedijking 
verkaveld worden ; het tegendeel van v o 1g 
e r 1 a n t, de daarbij behoorende stukken, meestal 
van mindere hoedanigheid. 
Hovetlettere, znw. vr. Hoofdletter. 
Hovetlinc, hooft-, hovelinc, znw. m. Hoofdman; 
benaming van de hooge standen, den adel (in Friesland). 
Hovetlose, znw. vr. Het lossen van het hoofd 
(redden van het leven) door het betalen eener boete, 
ook : de som zelve. 

Hovetman, hooft-, Hoofts-, hoot-, homan, hoofman, 
oofman, znw. m. i) Hoofdman, opperste, bevelhebber; 
hoofd van eene stadswijk, van eene parochie; 
h. over honderl, over tien. 2) principaal, hetz. 
als h o v e t h e r e; voornaam persoon, raadsman. 

Hovetmanschap, hooft-, homan-, znw. vr. en o. 
i) Waardigheid van „hooftman". 2) afdeeling gewapenden 
onder een hoofdman. 3) district of gebied 

waarover een hoofdman gezag voert; het dijkspark 
aan een onder een hoofdman staand onderdeel van 
het dorp toegewezen. 

Hovetmeester, hooft-, znw. m. i) Grootmeester 
van de Duitsche Orde. 2) ambtenaar die voor aanleg 
en onderhoud van hoofden zorgde en ze beheerde. 

Hovetmesse, hooft-, -misse, znw. vr. Hoogmis. 
HOvetmisdaet, hooft-, -mesdaet, znw. vr. Zware 

misdaad, of ook: misdaad waarmede het leven gemoeid 
is. 
HOvetnagel, Hooft-, znw. m. Spijker met een 
breeden kop. 
Hovetneringe, hooft-, znw. vr. Voornaamste 
gild, een der belangrijkste gilden. 
Hovetpennine, hooft-, znw. m. i) Kapitaal,hoofdsom. 
2) hoofdelijke belasting; ook hovelslach. 

Hovetpine, hooft-, znw. vr. Hoofdpijn. 

Hovetpoluwe, hoofl-, -/elu, j5uelu, eluwe, 
beulwe, znw. m. Peluw, groot hoofdkussen. 
Hovetpriester, hoofl-, znw. m. Opperpriester, 
priester eener hoofdkerk. 
Hovetraet, hooft-, znw. m. Eerste overheidspersoon, 
consul (te Rome). 
Hovetredenare, hooft-, -redenaer, znw. m. Rekenmeester, 
rentmeester. — Hovetredenaerschap.

Hovetredeninge, hooft-, znw. vr. Rekening en 
verantwoording van een rentmeester; camere van 
hovelredeninge. 

Hovetroeper, hooft-, znw. m. Omroeper, wijn 
tegenstelling met den knecht).-roeper (in 
Hovetrover, hooft-, -rovere, znw. m. Rooverhoofdman. 
Hovetsake, hoofl-, znw. vr. i) Hoofdpersoon in 
eene rechtszaak. 2) hoofdzaak. -Hooftsakelike. 


262 HOVETSCHAT. 

HOYBtsohat, hooft-, znw. m. Hoofdsom; ook ho


velsomme. 
Hovetsohedol , hooft-, -scheidel, znw. m. Kruin. 
Hovetsohlp, hooft-, znw. o. Groot schip. 
Hovetsehouwo, hooft-, znw. vr. Voornaamste 

schouw, vaak in tegenstelling met voor-en naschouw, 

de eigenlijke schouw. 
Hovetsende. Zie hovetsonde. 
Hovetsiecte, hoifi-, znw. vr. Ongemak in het 

hoofd. 

Rovetsieringe, lioifl-, znw. vr. Haartooi. 
Hovetsiop, znw. o. Hetz. als ho v e t g a t. 
Hovetsloot, znw. vr. Breede sloot die het water 

naar de molensloot voert; ook hovel/acid. 
HOYetsonde, -sende, znw. vr. Hoofdzonde; hovelsondelike 
doel. 
Hovetstal, hooft-, hoof-, -stel, hofstel, znw. o. 
Kapitaal, hoofdsom. 

Uovetstat, hoof t-, -stede, znw. vr. i) Voornaam. 
ste plaats, zetel van het een of ander bestuur. 2) 
hoofdstad ; moederstad van het recht. 

Hovetsteen, hoofl-, znw. m. Hoeksteen. 
Hovetstoel, hooft-, znw. m. i) Hoofdzetel van 
een vorst. 2) hetz. als h o v e t s t a 1. 3) deel van het 
paardentuig, waarschijnlijk : hoofdstel. 
Hovetstoelen, hooft-, zw. ww. tr. Iets (eene 
waar) geven voor een bepaalden prijs, het er voor 
doen; ook: bijbrengen, betalen. 
Hovetstucke, hoofl-, -stuc, znw. o. I) Hoofdeneind. 
2) groot stuk geschut. 
Hovetsweer, hoofl-, hoot-, -swere, -sware, znw. 

m. en vr. Hoofdpin; ook hooftsweringe. 
Hovettale, hooft-, znw. vr.; bi h., naar het aantal 
hoofden, ieder voor zijn deel. 
Hovettijns, hoofl-, znw. m. Hoofdgeld. 
Rovetvaert, hooft-, hoof-, znw. vr. Tocht naar 
eene juridische moederstad om voorlichting in eene 
twijfelachtige rechtszaak ; misschien ook : hooger beroep. 
Hovetvleesch, hoofl-, -vleisch, znw. o. Vleesch 
van den kop (van een geslacht dier). 
Hovetvonnisse, hooft-, znw. o. Vonnis van de 
schepenbank eener moederstad. 
Hovetvrouwe, hooft-, znw. vr. Beschermvrouw, 
patrones. 
Hovetwapene, hooft-, znw. o. Wapen ter bescherming 
of bedekking van het hoofd ; ook : het 
eene of andere verboden wapen. 
Hovetwonde, hooft., znw. vr. Hoofdwond; ook 
hetz. als hofwonde. 
Hovewaert(te-), bijw. uitdr. Ten hove, tot of naar 
het trof. 
Rove Wij f hoof-znw. vr. Tuinierster. 
Hovich, bnw. Hetz. als h o v e s c h. 
Rovinge , znw. vr. i) Hofhouding; gastmaal, feest. 


2) tuingrond.
How , znw. m. Houtworm. 
Hu, instrum. van het vragend vnw. ; hoe. 
Hu. Zie U. 
Hu, znw. m. Gil, schreeuw; strijdkreet. 
Hubaer. Zie huwbaer. 
Hubbelen, ubbelen, zw. ww. intr. Huppelen, 

springen. 
Hudeljj c, bnw. (oostmnl.). Huidig ; uh dessen hued. 
lichen doch. 
Huden, hoyden, nude, bijw. Heden. Hudendages, 
-eer, -meer. Zie h e den. 
Huden, hz yden, zw. ww. tr. Verbergen, wegstoppen 
; begraven; hem h., zich schuil houden. — Ruder. 
Hudes}js, znw. m. Accijns van van buiten aan 

huiden.-gevk,erde 
Hudevetter, znw. m. Leerlooier. 
Hudieh, bnw. Huidig, van heden. 
Haede, hueden. Zie hoede, hoeden. 
Huefenen, -inge. Zie o e f e n e n, -i n g e. 

Huegen, -genisse. Zie h o g e n, -g e n is s e. 
Huec, hueke. Zie h o e c, h o e k ij n. 
Heel, huele. Zie hole, holen. 


HURRE. 

Huerbuer. Zie o r b o r e. 
Huerten. Zie horten. 
Hueverste. Zie oeverste. 
luifel, znw. m. Heuvel; verklw. hufelkijn. 
Huffen, zw. ww. tr. Duwen, porren.
Hegge, znw. vr. Naijver, afgunst (nederr.). 
-hugger. Zie halshugger. 
HAyke. Zie h o y k e. 
Huykevaecster, znw. vr. Koppelaarster. 
Huysel. Hetz. als h e i s e t (h e i n s e 1). 
Hu vo. Zie h u v e. 
Hake, Zie hoyke. 
Huken, uken, zw. ww. intr. Schreeuwen; oh enen 


h., iem. uitjouwen. 
Haken, zw. ww. intr. Hurken ; ook hucken. 
Hulde. Zie h o u d e. Ook : verbond. 
Hulden, hullen, zw. ww. -- I. Trans. Huldigen, 

eer bewijzen, trouw zweren; als znw.: a) huldebetoon. 
b) inhuldiging. — II. Intr. Een verbond sluiten. 
Huldenaer, znw. m. Huldeplichtige, leenman; ook 

hulder(e). 

Huldi eh, bnw. Onderdanig, hulde verschuldigd aan. 
Huldigen, zw. ww. tr. Enen iet h., iem. iets met 
een eed van trouw beloven. 
Huldin gei znw. vr. Huldiging, het doen van den 
eed van trouw. 

Hulen, uien, huylen, zw. ww. intr. i ) Huilen; 
ook : luid schreien ; h. metten bro(e)de, iem. naar den 
mond praten, huilen met de wolven. 2) knappen, 
sissen, op het vuur. — Hulinge.

Hulic. Zie h u w e l ij c. 
Hule, holc, huelc, znw. m.; hulke, znw. vr. Vrachtschip, 
een groot en log koopvaardijschip. — Hulc


schip, -tolree. 
Halle. Zie h i l l e. 
HQ118, hul, znw. vr. i) Hul, kap ; cajt,he of hulle 

des hemels, het uitspansel. 2) huls, schil. 3) deksel. 
Hullen. Zie huid e n. 
Hallen, zw. ww. tr. Hullen, bedekken; verber


gen, ergens doekjes om winden. 
Halpe, znw. vr. Hetz. als h e 1 p e.
Hulpen, hulpen enz. Hetz. als h e lp e n, h e 1 p e r. 
Hulpich, -icheit. Zie helpich, -heit. 

Hulpster,znw. vr. Helpster. 
Huis, huie, znw. m. Hulst, steekpalm. — Hulse 
boom, -bosch.

Halsei huis, znw. vr. Huls, peul. 
Hulsen, zw. ww. intr. Luid schreeuwen; rochelen; 


h. ende buisen. 
fluisteren, zw. ww. intr. Verstoppen, verduisteren.
Halte. Zie helte (kilte).
Hul ten. Zie hout ij n. 
Humore, humoor, uuroor, humuer, umuer, znw. 


o. en m. Vocht; ook: de vochtmenging in het menschelijk 
lichaam. 
Humpelen, -aer. Zie h o m p e 1 e n.
Hun. Zie h u n e. 
Hun, hou, pers. en bez. vnw. Hen, hun. 
Hune, huyne, hunne, hun, znw. m. i) Reus. 2) 

Hun, volksnaam. — Huunsch, hunsch. 
Hune, znw. vr. Mars van een schip. 
Hunger, enz. Zie h o n g e r. 
Hunt, landmaat. Zie h o n t. 
Huppelen, zw. ww. intr. Hetz. als h u b b e 1 e n. 
Huppelinc2 huhlinc, znw. m. Kikvorsch. 
Happen, .zw. ww. intr. Springen, huppelen. 
Hupsch, hubsch, u6sch, bnw. i) Beleefd. 2) vroo


lijk. 3) sierlijk, schoon. — Hupschelike (16de eeuw). 

Hupschheit (schoonheid, oostmnl.). 
Horde. Zie h o r d e en h o r t. 
Hure. Zie u r e. 
Hure, huere, huur, huyer, znw. vr. Huur, pacht; 

loon, dagloon. 
Huron, hoeren, huyren, zw. ww. tr. Huren, iets 

of iemand. — Huringe.
Hurer, huurre, znw. m. Zie d a c h h u u r r e. 
Hurken, hurnic. Zie h o r k e n, h o r n i c. 
Uurre, tusschenw. Er op los ! 


HURSEL. 

Hursel, hurt, harten. Zie horse 1, hort(en). 
Busch, huisch, huussche, znw. Huisgezin; ook 
huuschab. 

Husohen. Zie h u s s c h e n. 
HAselem. Zie h u u s a 11 a m e. 
Huselj]c, heus-, buys-, bnw. Huiselijk. 
Huselinge, huis-, bijw. Bij huizen, huis voor huis. 1 
Huseloos, huyse-, hues-, bnw. Zonder huis of dak. 
HAsen, huysen, zw. ww. — I. Intr. i) Een huis 


bouwen. 2) wonen. 3) feest houden, slempen. — II. 
Trans. i) Bebouwen, grond. 2) onder dak brengen, 
in huis halen, den oogst. 3) in een huis jagen of drijven. 
3) in zijn huis opnemen, herbergen, huisvesten; 

enen husen ende hoven. 
Hnsere, -eere, znw. m. Huzaar (16de eeuw). 
Hnseren. Zie user e n. 

HAsinc, huysinc, znw. Dun touw (16de eeuw). 
Husinge, huys-, znw. vr. Huis, gebouw, huizing. 
HASSchen, bussen, zw. ww. tr. Zie h i s s e n; ook 

«( p)husteren. - Russinge.

Rustijn, hoestgin, hutin, znw. o. Twist, oneenigheid 
; rumoer, lawaai; strijdgewoel, gedrang ; een h. 
doen, een aanval doen. 

Hustineren, zw. ww. intr. Strijden met woorden, 

ook: met wapenen. 
Hute, haten. Zie u t e, u t e n. 
Hutsecrusen, -cruyssen, zw. ww. intr. Kruis of 

munt spelen, een dobbelspel. 
Hutselen, hutsen, zw. ww. — I. Trans. Schudden, 
schommelen, omroeren. — II. Intr. Met munt 

dobbelen.-stukken 
Hntte, huelle, znw. vr. Hut, schuurtje. 
Huuch, znw. m. Huig, het lelletje in de keel. 
Huuf. Zie h u v e. 
Hnufde, znw. vr. Hetz. als h u v e. Stormhoed. 

Huue, HCluomaker. Zie h o y k e. 
Huuc, znw. m. Schreeuw, strijdkreet. 


Raul, huyl, znw. m. Huilend geschreeuw. 
Huunsch. Zie bij h u n e. 
Huur. Zie hure. 


Huurbrief, znw. m•, -cedele, znw. vr. Huur 
huurceel, huurcontract.-akte, 
Huurgave, pure-, znw. vr. Het betalen van huur; 
d e pachtsom zelve. 
Huurhofstede, znw. vr. Gehuurde hofstede. 
HAArhnns, -hays, znw. o. Huurhuis. 

Hunronape, -cnaeh, znw. m. Gehuurde knecht. 
Huurlant, znw. o. Land, dat men pacht. 
Hnnrline, znw. m. Huurling; ook: huurder van 

een huis. 
Huurman, znw. m. ; mv. huurliede. Huurder, 
pachter. 
Huurmeester, huere-, znw. m. Huurder. 

Huurre, hurer. Zie d a c h h u u r r e. 
Huurpert, buyer-, -l5aert, znw. o. Huurpaard.

A

Huursehap, znw. o. Huur; geld als huur betaald. 
Huursen , zw. ww. tr. Huren (wvlaamsch). 
Huurstal , znw. m. De tijd waarvoor men iets 

huurt of zich verhuurt. 

Huur ware , buyer-, -were, -waer, -weer, znw. 
vr. i) Het gebruik van land, huizen, enz. ; het vaste 
goed dat men in pacht geeft ; huurcontract. 2) ver 

verpachting.-huring,

Hung, hues, buys, znw. o. i) Huis, gebouwde woning; 
hues ende hof; hurts ende hof houden met enen 
wive, met eene vrouw samenwonen, vooral buiten 
echt ; verklw. huuskn, huse-, -ken. 2) bij uitbreiding: 
a) burcht, kasteel. b) raadhuis, stadhuis, vergader


zaal. c) tempel, bedehuis. d) tent, verklw. husehijn. 
e) kap, deksel. f) huisgezin, familie. g) geslacht, vorstengeslacht. 
h) hof houding, gastmaal. i) een bepaald 
gedeelte van den sterrenhemel ; Maers zinde int hzius 
van Luna. 

Huns, hues, znw. m. Eene soort van steur. 
Hunsaensprec, znw. m. Aanspraak in rechte op 
een huis. 
Hnnsallame , -alame. -allaem, -elem, znw. m. 
Huisraad ; verklw. huusalaemkj/n. 

HUUSMAN. 

Huusarme, buys-, -aerme, znw. m. Huiszittende 
arme ; ook huusweke. 

Huusbaeken, bnw. In huis gebakken ; ook in 
huis opgemaakt en bij den bakker gebakken. — Huusbackenbroot, 
huisbak. 

Hunsbant, znw. m. Man, echtgenoot. 
Huusblase, hues-, -blies, znw. Visehlijm; vgl. 

hu us, 2de Art. 
Huusbode, znw. m. Dienstbode. 
Huusbrake, -braec, znw. vr. Aanval op het huis 

van een vijand, het neerhalen van iemands huis; 

ook huusbrec. 
Huusbrant, znw. m. Het verbranden van een huis. 
Huusbreken, -brecken, zw. ww. intr. Huisbraak 

doen of plegen. — Huusbreker. 
Huusdiener, -dienre. Hetz. als h u u s b o d e. 
Hunsdrinker, znw. m. Hij die thuis belastbare 

dranken drinkt. 
Hilusduve, -duuf, znw. vr. Tamme duif. 
Huusgans, znw. vr. Tamme gans. 
Huusgeboren, bnw, ; h. man, hetz. als h u u s


m a n. 
Hunsgedoemte, -gedoemi, znw. o. Huisraad. 

Huusgelt, znw. o. Opbrengst in geld over de 
huizen omgeslagen, huisgeld; omslag over de weefgetouwen 
(te Gent). 

Huusgenoot, znw. m. i) Huisgenoot; vertrouwd 
vriend, na verwant; h. des geloofs, die met iemand 
van hetzelfde geloof is. 2) medeleenman; hij die 
met een ander tot hetzelfde hof behoort; dienstman 
die in een klooster den monniken ten dienste moet 
staan, of bevelen van den abt moet ten uitvoer leggen. 
— Huusgenootschap, verplichte dienst. 

Huusgerade, znw. o. Huisraad ; ook huusgerec. 
fuusgeseten. bnw. Inwonend, in hetzelfde huis 
wonende ; ook huusseten. 
Huusgesinde, huys-, -gesinne, -gesin, znw. m. 
Huisgenoot; een uit het gevolg van een vorst; kamerheer. 
Huusgesinde, huys-, -gesinne, -gesin, znw. o. i) 
De gezamenlijke dienaren, bedienden of onderhoorigen, 
aan een huis verbonden. 2) huisgezin. 
Huusgesitte, znw. m. en vr. Huiszittende arme; 
ook huussille. 
Huusgestoot, znw. o. Hetz. als huusstotinge. 
Hnnsbere ,kuys-, -heer, -her, znw. m. i) Heer 
des huizes. 2) eigenaar van een huis. 

Huushoen, znw. vr. Tam hoen; ook huushane. 
Huushont, znw. m. Huishond. 
Huushout, znw. o. Huishouding. 


Huushure buys-, -huer, znw. vr. Huishuur; enen 
sine h. geven, iem. onder handen nemen, hem de hem 
toekomende portie geven. -Huushurer, -huurre, 

-huerder(e). 

Huuscateile, znw. o. Huisraad. 
Hnnseavelinge, huys-, znw. vr. Verdeeling van 
een huis tusschen verschillende gerechtigden. 
Huuskesten. Zie huuscusten. 

Huuscommenduer, znw. m. Huisbestuurder (bij 
de Duitsche Orde). 
HAASCoop, znw. m. Het koopen van een huis; 

ook: de koopsom. 
Huuscost, znw. m. Huishoudelijke uitgaven. 
Huuscusten, -keslen, znw. vr. Zakelijk verband 

rustende op een huis.' 
Hnnsenape, znw. m. In huis geboren slaaf of 

knecht. 
Huuslage, znw. Huisgeld (friesch). 
Huusleggen, •*liggen, znw. o. Huiselijke toe


stand en omstandigheden. 
Huusliede. Zie h u u s m a n. 
HAAslio, -loos. Zie huselij c, -loos. 
HAAslooc, znw. o. Huislook, donderbaard. 


Hnnsmaerschalc, znw. m. Opperceremoniemeester. 
Huusmaker, huys-, znw. m. Timmerman, de 
werkman die deelen van huizen maakt. 
Huusman, znw. m. ; mv. huusliede, -lude. Land



264 HUUSMEYER. 

man, akkerman, boer; bestuurder eener boerderij; 
een onedel man. 
Huusmeyer, znw. m. Huisbestuurder, opzichter 

over eene huishouding. 
Hnnsmoeder, znw. vr. Moeder van het gezin. 
Huusmuur, znw. vr. Naam eener plant. 


Huuspau, -^auw, znw. m. Tamme pauw. 

Huusraet, znw. o. en m. i) Hetz. als h u u s g er 
a d e. 2) huishouding, huisbestuur; den h. houden, de 
huishouding doen; h. houden met, samenwonen met, 
vooral van man en vrouw buiten echt. 

Huusruminge, znw. vr. Afstand of ontruiming 
van een huis. 
Huussche, huusschap. Zie h u s c h. 

Hnnssehen. Zie h u s s e h e n. 
Hnnssehriver(e), znw. m. Decoratieschilder, hij 
die wanden en zolderingen der huizen beschildert. 
Huusseel, huseel, huuszeel, znw. o. Bindtouw, 

of: teen. 
Huusseten. Hetz. als h u u s g e s e t e n. -
Huussettinge. Hetz. als h u u s s t o t i n g e. 
Huussitte, znw. m. ; mv. huussitten. Hetz. als 

h u u s g e s i t t e. — Huussittenmeester, -voget.

Huussittende, bnw. i) Ingezetene. 2) huiszit


tende, aan huis gebonden. 
Huussitter, znw. m. Hetz. als h u u s d r i n k e r. 
Huussoeke, huis-, -soke, -zouke, znw. vr. Hetz. 

als huussoekinge. 
Huussoeker(e), znw. m. Hij die met geweld in 
iemands huis dringt, verstoorder van den huisvrede. 

Huussoehinge, znw. vr. Het verstoren van den 
huisvrede door het huis met geweld en gewapend 
binnen te dringen; enen thuus Boeken. 

Huusstede, znw. vr. Erf waarop een huis staat. 
Huusstekinge. Hetz. als h u u s s t o t i n g e; 

ook : huusstokinge, -storinge. 
Huusstoter. Hetz. als h u u s s o e k e r. 
Huusstotinge. Hetz. als h u u s s o e k i n g e. 


Huusswin, znw. o. Tam zwijn, varken. 
Huust, nuysi, znw. Hoop; huysi van coorn (nederr.). 
Huustehen, -teyken, znw. o. Huisteeken. 
Huustimmerman, znw. m. Timmerman. 
Huusvechtinge. Hetz. als h u u s s t o t i n g e. 
Hunsvestich, bnw. Gezeten, een eigen huis heb


bende. 
Ruusvestinge, znw. vr. Vast verblijf, huisvesting. 
ffuusvliege, znw. vr. De gewone vlieg. 
Huusvrede, znw. m. i) De veiligheid in het be


woonde eigen huis. 2) soms ook : het verbreken van 
den huisvrede. 
Kuusvrouwe, znw. vr. Vrouw des huizes ; echtgenoot, 
gemalin; ook : het wijfje van dieren. 
Huuswaert, -vert, -weert, znw. m. Heer des huizes. 

Ruuswaert (te -), bijw. uitdr. Huiswaarts. 
Huusweke. Hetz. als h u u s a r m e. 

Ruuswere, -weer, znw. vr. Erf, huisstede. 
Huuswere, znw. o. Bouwmateriaal, al wat voor 

het bouwen van een huis noodig is. 
Huuswinninge. Hetz. als h u u s s t o t i n g e. 
Huut, huud, huyt, huet, znw. vr. i) Huid, vel; buut 

ende haer, de geheele persoonlijkheid; straffe te Nude 
ende te hare, lijfstraf. z) vel perkament; schors, bast. 
Huutslager, znw. m. Leerlooier. 

HAYe, kuyve, huuf, znw. vr. i) Hoofddeksel, 
voor mannen en vrouwen ; helm, stormhoed ; haarband, 
wrong; verklw. huvekjfn, huvelijn. 2) bij uitbr. : 
a) kap, waarmee jachtvogels geblinddoekt worden. 

ICHTESWAT. 

b) bekleedsel over een voorwerp. c) koepeldak. d) 
bijenkorf. e) ijzeren potje. 3) nethuid, vlies. 

HAvecovel, znw. vr. Huif, kap. 

HAYel, znw. m. Heuvel, oneffenheid of hobbelig

terrein ; verklnw. kuffelkijn (huvelkijn). -heid van 

Huvelich, bnw. Heuvelachtig, oneffen, hobbelig. 

HAven, zw. ww. tr. Iemand eene huif opzetten; 
een jachtvogel eene kap opzetten; iem. blinddoeken, 
misleiden. 

Huvette, -vete, znw. vr. Muts ; vrouwenmuts. 

Huvevaruster, verwester, znw. vr. Verfster van

-

huiven. 
Huwbaer, hubaer, bnw. Huwbaar. 

Huwdach, huwe-, hu-, znw. m. Trouwdag; een 
dag geschikt voor het sluiten van een huwelijk; 
ook : de leeftijd voor het huwelijk geschikt. 

Ruwe, uwe, znw. m. en vr. Huisgenoot, familie


lid. Vgl. h i ë. 
Huwe, znw. vr. Huwelijk, echt. 
Huwede , huwet, deelw. bnw. Behuwd -. 
$uwel (uwel). Zie ouwel. 
Huwelije, hulic, hilic, hielic, znw. m. en o. i) 

Huwelijk, echtverbintenis; een h. maken, een huwelijk 
in orde maken, het werk der familie. 2) 
vleeschelijke gemeenschap. 

Huwelijo, bnw. Den echt betreffende, huwelijksch; 
huwelijic ordene, het huwelijk; ook huweij/csch, -lax. 
Huweljjcsbrief, hijlix., znw. m. Akte waarin het 
huwelijk en de huwelijksvoorwaarden zijn vermeld. 

HIIWelijosgelt, znw. o. Eene bepaalde geldsom 
die bij het sluiten van een huwelijk aan eene broederschap 
of corporatie betaald werd; ook • huwelcsj5enninc. 


Huwelij esgo et, znw. o. Bruidschat; ook : hetgeen 
men den bruidegom medegeeft; ook kuweljcsmedegave. 


Huweljjcsliede. Zie huwe1ij csman. 

Huweljcsmaker, znw. m. Hij die namens den 
man het meisje ten huwelijk vraagt; huwelijksgetuige, 
bruidsjonker ; ook : vriend en geleider van den 
bruidegom. 

Huweljjcsman , hilix-, znw. m. Bloedverwant of 
vriend van iemand die in het huwelijk treedt en die 
als getuige tegenwoordig is bij de wisseling der huwelijksbeloften 
en de vaststelling der huwelijksche 
voorwaarden; mv. huweljcsliede.. 

Huwelij esvorewerde, hilics-, killix-, hilicla-, 
-voorwaerde, znw. vr. Huwelijks -, huwelijksche voorwaarde 
; ook huweljcsche (hilicsche) voorwaerde. — 
Huweljj es vorewaerdebrief, de akte waarin zij

is vervat. 
Huweljjeswerc, znw. o. Vleeschelijke gemeenschap. 
Huweliken , houwel-, hiel-, hill-, kil-, zw. ww. 

— I. Intr. i) Trouwen. 2) vleeschelijke gemeenschap 
oefenen, paren ; ook als znw. — II. Trans. i) lem. 
huwen. 2) beslapen. 3) uithuwelijken. 
Huwen, houwen, biwen, kiën, zw. ww. -- I. 
Intr. Hetzelfde als h u w e 1 i k e n, z), 2). — II. Trans. 
Hetzelfde als h u w e 1 i k e n, Trans. 3). 

Huwen, huën, zw. ww. intr. Schreeuwen, een 
krijgsgeschreeuw aanheffen. 

Huweraen, huwerhaen, uwerhaen, znw. m. 

Nachtuil. 
Huwessche, hetz. als h u u s s c h e; zie h u s c h. 
Huwet. Zie h u w e d e. 
Huwsiee, hu-, bnw. Trouwlustig. 

I. (v). 
T, tusschenw. van vrees of gespannen verwachting. Ichtebrief. Hetz. als g i c h t e b r i e f. 
lbo , znw. vr. Ibis. Ichtedach ic/It-, biecht-,hiech-. Zie g i c h t e d a c h. 
Ibot, wvla. voor g e b o t. Ichteswanneer? bijw. (oostmnl.). Te eeniger tijd. 
Ich, hd. gekleurde vorm van i c. Ichteswat , onb. vnw. (oostmnl.). Ietwat, eene 

Ieht, onb. vnw. (oostmnl.). Iets. kleine hoeveelheid. 


ICHTINGE. 

Iehtinge. Zie gichtinge. 

Iehtie , jichlich. Zie g i c h t i c h. 

Ichtich, iechtich, bnw. Klein, nietig. 

Ides znw. De 13de of i 5de der maand, lat. Idus. 

Ide, yde, znw. vr. Aanlegplaats voor schepen, 
ankerplaats, „de werf" (in zeedorpen).
Ide, znw. vr. Ooi. Zie i e. 
Idee, znw. vr. Denkbeeld. 
Idel ydel, hydel, bnw. i) Ledig, met ledige han


den ; idel maken, ontruimen ; hol ; idel van, ontbloot 
van, zonder. 2) licht in het hoofd. 3) loshoofdig, 
lichtzinnig, ijdel ; idele tuiten, ijdeltuiten. 4) dun, ijl. 
5) nietig, nietswaardig, onbeduidend, ijdel, van zaken. 
6) ijdel, ingebeeld, opgeblazen.

Idelbalch , znw. m. Leegbuik, hongerhals.
Idele, idéle, znw. Afgod.
Idelen, ydelen, laidelen, zw. ww. tr. i) Ledigen; 


zuiveren, bevrijden van kwade stoffen, het lichaam; 
ontlasten, verwijderen, de kwade stoffen zelf; zuiveren, 
reinigen ; een kous i., ontruimen. z) plunderen, 
uitschudden. 3) te niet doen, verijdelen.

Idelheit , fidele-, znw. vr. Leegte; het hebben van 
te weinig bloed ; leeg gevoel, leege maag. 2) loszinnigheid, 
wuftheid. 3) nietigheid, beuzelarij, ijdelheid; 
nietswaardige dingen, beuzelarijen. 4) ijdelheid, ijdele 
praatjes, wereldsche liedjes. 5) ingebeeldheid. 

Idelhernieh, bnw. (oostmnl.). Leeg van hersenen. 
Idelreder, znw. m. Snapper, kletser. — Idelredich. 


Idelij e, bnw. IJdel, wuft, lichtzinnig.
Idelike, bijw. i) Lui, ledig. 2) op eene wufte, 
lichtzinnige wijze. 3) op eene ijdele wijze, ingebeeld.

Idelinge, znw. vr. i) Lediging, zuivering, aftapping 
van bloed ; verwijdering ; ook idelmakinge. 2) 
leegheid, het niet aanwezig zijn van iets. 

Idelnisse, znw. vr. Hetz. als i d e 1 i n g e, i). 

Idelplaetse, jlaetche, znw. vr. Onbebouwd of 
ledig terrein. 
Idelspreker, znw. m. Beuzelaar. 
Idioot, znw. m. Onontwikkelde, weetniet. 
Idoch. Zie i e d o c h. 
Idoon, idone, ydoin, bnw. Geschikt, goed in zijne 

soort. — Idoniteit. 

Idrope 3 kydrooe, znw. vr. Waterzucht. 

Idropij e, bnw. Waterzuchtig.

Ie , ye, fie, bijw. i) Ooit, te eeniger tijd; altijd, 
steeds; oft ende ie, steeds; cume ie, bijna nooit, zelden 
; ie seder, sider, sint, sedert dien tijd, van toen 
af, steeds. 2) van graad, ie -ie, ie - so, ie so - so, 
hoe - deste ; ie (in) lanc so, hoe langer hoe. 

Ie, ye, ide, znw. vr. Vrouwtjesschaap, ooi.

Ie. Zie hie. 

Ie, westfr. voor ee, water. 

lechten. Zie g i c h t e n. 

Ieder, yder, vnw. Uit ieweder. Ieder. Zeldzaam en 
waarschijnlijk tot het oostmnl. beperkt.
Lederman , yder-, vnw. Iedereen (oostmnl.). 
Iedoeh , idoch, voegw. i) Edoch, echter, evenwel, 
toch, nochtans. 2) vooral, in elk geval (limb.). 

lef , gif, znw. Inslag in een weefsel. 

Iefforme. Zie e e n v o r m e. 

Zegedage, bijw. Iederen dag, dagelijks. 

Iegelie, ygeljc, egelijc, vnw. Elk, ieder, bijvoeg


lijk en zelfstandig, ook iegeljcs, -lics, -lix (nom.). 

Iegeren, igeren, -rent, -rinc, -renc, -rincs, -rinx, 
iewerincs, bijw. Ergens; in het eene of andere opzicht, 
soms; ook . als vnw. bijw., yewerincs mede, 
yegerincs af. 

Iegewelc2 jege-, -welk, vnw. Elk, ieder, zelfstandig 
en bijvoeglijk.

Ieke, ieeke, hieke, elke, heike, znw. vr. Vettigheid 
van de wol; wolle metier leken, iecwolle, iekige 
(hiekige) wolle (wulle).

Ieke, yeke, hyeke, znw. Platvisch. 
Iekich. Zie bij i eke. 
Ielanc. Zie ie. 
Ielio, vnw. Elk, een iegelijk.
Ieman, lemen, iemene, iemant, -ment, -mont, 


IKEN. 265 

iemnanis, -mans (nom.), vnw, Iemand, een zeker iemand, 
wie ook maar; i. goeder, goeders, een der goede 
menschen, een man van eer, een braaf mensch ; Zettel 
i., came i., niet vele i., bijna niemand. 

Ion. Zie een. 

Ier, yer, eir, znw. vr. (wfri.). Vloeibare mest, koepis, 
ier. 
Ier. Zie hier. 
Ierant. Hetz. als g i e r a 1 t. 

Tergen, -ent, bijw. Ergens. 

Ierst. Zie e e r s t. 

Ierts. Zie h e r t s. 

Iessehen, yesscken, zw. ww. intr. Hikken, den 
hik hebben. Vgl. g is s c h e n. 

Iestooc, iestoch, iestooet, znw. o. Waarschijnlijk 
hetz. als g e s t o o c. Het doen van een aanval op. 
iemand, het beginnen van handtastelijkheden.

lot , biet, vnw. en bijw. — I Vnw. Iets; ietwat, 
llwes, fetes iet, iets iet, iets, wat; als znw., 
wezen. — II. Bij w. i) Eenigermate, eenigszins, op 
eenigerlei wijze; eer iet (iets) lanc, vóór een eenigszins 
lange tijd (zal voorbij zijn), eerlang ; soms, wel 

ook iets, ietswat. 2) ooit; Belden iet, bijna nooit.-licht; 
Ietes, iets. Zie i e t. 
Ietoe, itoe, bijw. Nu; reeds, al. 
Ietoewaert , Ito-, into-, -wart, -ward, -weit, 

bijw. Reeds, alreeds ; nu. 

Ietsont, ytzont, bijw. (nederr.). Nu, reeds. 

leve, Zve, iewe, znw. Aardveil, onderhave. 

Ieveldaet. Hetz. als e v e 1 d a e t. 

Levers. Hetz. als i e w e r s. 

Iewaer, fewer, hiewer, -waers, - warts, -weren, 

-zewerinc, - werincs, e werinx, bij w. Ergens ; ergens 
heen ; eenigszins, in eenig opzicht; ook als vnw. bijw., 
el ieweren met, met iets anders ; fewer neer, eenigermate, 
ten naasten bij. 
Ieweder. Zie i e w e r en ieder. 
Iewelc , iewelic, jewelic, vnw. Elk, ieder, zelfstandig 
en bijvoeglijk. 
Iewont, iewet, vnw. en bijw, hetz. als i e t. a) 
iets. b) soms, wellicht, misschien. 

Iewer(s). Zie i e w a e r. 

Iewer, voegw. ; fewer — of, of — of. 

Iewerelt, -went, bijw. Ooit ter wereld, ooit te 

eeniger tijd.
Iewet. Zie iet. 
Iffenon, -inge. Zie effenen, -inge. 

Igel. Zie egel.
Igo, iget, igut, igat, tusschenw. (basterdvloek). 
Bijlo, sakkerloot. 
Ihaefdich. Zie g e h a e f d i c h. 
IJf. Zie ie v e. 
IJf, znw. m. Palmboom. — IJfs-lot, palmtakken. 
IJl, znw. m. ; ook file, znw. vr. Bloedzuiger; 
bloetijl.
IJs, his, Ise, znw. o. IJs ; ook mv., die use; coot 
als een ijs; vergankeljc gelijc den Ise ; dat kelsche 
ijs, de helsche koude, de hel. 

IJsbeen. Zie is e b e e n. 

IJsberch, znw. m. Ijsberg. 

IJsbree, znw. m. Inbrekend ijs. 

IJsdacke, znw. IJskegel, -pegel. 

IJsgane, -gang, znw. m. Het losraken van het 
ijs in de rivieren. 
IJslijc, iselijc, bnw. Ijs-, lat. glacialis. 
IJsmare, znw. IJsschol, schots. 
IJsspore, his-, znw. vr. IJsspoor; mv., ijsploeg, 
ijsbreker. 

IJsvogel, znw. m. Alcyon, ijsvogel. 

IJswater, Ise-, znw. o. IJswater, water waarin 

ijs ligt.
Ie, icke, hic, vnw. Ik; icic, in zndl. tongvallen, 
als znw., min vrient es een ander ic. 
Ike, ijcke, znw. vr. De van overheidswege goedgekeurde 
maat. 

Iken, ijcken, zw. (en st.) ww. tr. IJken, (maten) 
waarmerken; meten,begrooten, eene wond; ook ikenen, 
ikeren. — Iker. Ikerstede. Ikersehap. ;. 


266 ICKE. 

Icke, joker. Zie i c, n i c k e r. 
Ilacen, tusschenw. Helaas! 
Tie, yle, znw. vr. Haast, spoed (zeldzaam).
11e, bloedzuiger. Zie ij 1. 
Ile„ 'le, znw. vr. Eiland. 
Ilede. Zie geleide. 
lien, ylen, zw. ww. intr. IJlen, zich haasten, 


zich beijveren (soms wederk., limb.). — fling e.
Illumineren, zw. ww. tr. Illustreeren, een boek; 

er versierselen en miniaturen in aanbrengen. 
Illusie, znw. vr. Hersenschim ; booze inval. 
Iloof. Zie eiloof. 
Image, imagie, ymaedse, imagene, imagine, znw. 

vr. Beeld, schilderstuk, portret; beeld, gelijkenis. 
Imagineren, -ieren, zw. ww. tr. Afbeelden, uit 
beeld of onder een beeld voorstellen;-beelden, in 
vormen ; zich verbeelden, zich voorstellen. — Ira


ginatie.

Imac, Imanc. Zie g e in a c, g .e m a n c. 
Imaes, ymaes, ymaus, znw. Hetz. als a m a u s. 

Email; geemailleerde plaat.
Imbans, Imbare. Zie i n b a n s, i n b are. 
Imber, Imbljt. Zie e m m e r, i n b ij t. 
Imboedel, Imboorlinc, Imborst. Zie i n b-. 

Imme, ymme, yme, znw. vr. Bij. — Immeeare,
-corf, -stoc, -have, -sworm.

Imme. Zie y m n e. 
Immer. Zie e m m e r. 
Immers, ymmers, ommers, ummers, bijes. 2) ooit, 


te eeniger tijd; altijd, steeds. 2) vooral, volstrekt. 3) 

immers, toch. 
Immertoe. Zie e m m e r t o e. 
Ymne, imne, ymme, ymmene, znw. m. Hymne, 

lofzang.
Imoedicheit. Zie g e m o e d i c h e i t. 


Impetreren, imjtutreren, zw. ww. tr. Verkrijgen, 

winnen, zich verwerven.
In, bijw. van graad bij een comp. Zie i e. 
In, voegw. Indien, als. 
In, yn, voorz. en bijw. -- I. Voorz. met den 3den 

en 4den nv. i) Bij begrippen van ruimte. In, van 
hetgeen zich bevindt binnen eene besloten ruimte: 
,00k : op, aan, van eene werking aan de oppervlakte 
of de buitenzijde van iets, een ring in den vinger, 
helm int hovel; enes name in steen schriven ; in die 
bare (in baren) liggen; bloemen int javement sirooyen; 
in (aen) iet hebben, recht of schuld aan iets hebben; 
in (an) schine, blijkbaar ; in (aen) Porre, op weg; 
in beweging ; slack in (oft) slacis slaen ; bij begrippen 
van richting, te, naar, tegen ; sine ogen in den hemel 
slaen ; bij begrippen van afstand, binnen ; in 
tien milen niegeren naer; met ndl. „uit" gelijkstaande; 
drinken in enen nafr, in ene riviere ; in sine male 
reken enen cob; dietseh in iet leren. 2) bij begrippen 
van tijd, in, op; in Sint fans feeste ; in Borten dage, 
binnenkort ; in desen, intussehen ; scejbenen in der tit 
vesende, op een niet nader te bepalen tijd in de 
toekomst, de schepenen die er dan zullen zijn ; in 
goeden Vridage; ook : over, na; van morgen in acht 
dagen; in lange stonden, na langen tijd; ook: gedurende; 
in langen liden. 2) ter uitdr. van den toestand 
waarin of de wijze waarop iets geschiedt ; in 
erren moede ; in dien gelate ; in dien sin, werden, 
in zulk een toestand of stemming zijn of komen; in 
twee, in stuk; in waer, in waarheid; int zeker, voorzeker 
; in arge, in goede nemen, verslaen e. a. ; in 
Bulken merken, op die wijze opvatten ; in also vele, 
voor zoover; soms wordt de wijze waarop : oorzaak, 
door, met; in sonden, in echtschab gebonden, geschent 
sin in meerren torment ; vro in den wine. 3) in 
de bet. „met betrekking tot, ten opzichte van"; enen 
gelzjc in mildeliken gevene ; in allen, in alle opzichten; 
in desen, hierin ; in dat, daarin dat. 4) uitdrukking 
van een doel; tol, in enes hulbe bereit sin ; in geiugenisse 
der waerheil; kiesen in, kiezen tot; in enes 
hulfte, geleide sijn, iemand tot steun, tot geleide zijn, 

d. i. iem. helpen, geleiden. 5) uitdrukking eener richting, 
vijandelijk, tegen ; vriendschappelijk, jegens; 
INBOORLINC. 

sine eracht togen in enen ; hem quiien in sine here. 
6) in, bij, van gelijktijdigheid, in den wige, in dien 
doene. 7) in de hoedanigheid van, als ; ic, in man 
ende ridder, onibiede u minen dienst; enen ontfaen 
in scoulelen. — II. Bijw., ook inne. i) In, bij ww. 
begrippen; u es de duvel in ; wie so wilde, ginc in 
ende of (in en uit); die weerden sin in (ingeloopen, 
ondergeloopen) ; in willen ; in laten ; clop ben om in 
(om binnen gelaten te worden) ; binnen, naar binnen; 

weder keren in ; soe ginc Ier jboorte ende riep in. 2) 
in samenstellingen : a) met deelwoorden, inbacken, 
inbrouwen, in de stad gebakken enz.. b) met naamwoorden, 
inboedel, ingedoemle, inbuur; z. d. woorden. 
c) met bnw. en bijw., zeer, in hooge mate, inherlelike, 
ingloedieh e. a. 

Inabel, -babel, bnw. Door en door bekwaam; 
als bijw., op meesterlijke wijze. 
Inabel, -babel, bnw. Onbekwaam, ongeschikt, 

hetz. als o n a b e l; fra. „inhabile". 

Inademen, zw. ww. tr. Inademen. 

Inader(e), znw. o. i) Ingewanden, van mensch 
en dier. 2) het binnenste, het diepste van het gemoed. 

Inaes, znw. o. De in een offerdier aanwezige drek. 

Inasen, -esen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Vetmesten. 

Inaure, znw. vr. Oorring, oorbel. 

Inbannen, zw. ww. tr. i) Bij openlijke verklaring 
verlof geven tot den terugkeer in het vaderland. 
2) iemand plechtig den eigendom van iets toewijzen. 

— Inbanninge.
Inbans, inban, im-, bnw. Gerechtigd om weer in 
het vaderland terug te keeren. 

Inbare, im-, znw. vr. Lijkbaar in een catafalk, 
de vaste baar waarop het lichaam van een overleden 
vorst werd tentoongesteld. 

Inbeelden, zw. ww. tr. (Zich) een beeld van iets 
vormen, zich eene voorstelling van iets maken. 
Inbeeldingen znw. vr. Voorstellingsvermogen, 

verbeelding. 

Inbeet, znw. m. of o. Ontbijt. 

Inbegraven, st. ww. tr. Bedelven. 

Inbehouden, inne-, -behalden (oostmnl.), st. ww. 

tr. Inhouden, bewaren, voor een ander of zich zelf. 

Inbernen, zw. ww. tr. Inbranden. 

Inbevreden, zw. ww. tr. Insluiten, omheinen. 

Inbieden, zw. ww. tr. Bevelen om in de stad te 

komen ; ook : bevelen om „in te liggen" (zie g is e 1).

Inl4jt, imbijt, znw. o. Ontbijt. 

Inbinden, st. ww. tr. i) (Iem. iets) in het ge


moed prenten, op het hart drukken (oostmnl.). 2) 

enen dijc i, een dijk binnenwaarts verleggen. 3) 

(stroo) op het dak bevestigen (?). 

Inbinder, znw. m. Naam van den knecht van 

een rietdekker. Hij die het stroo op een dak vast


maakt(?).

Inbinnen, bijw. Hetz. als e n b i n n e n; van i., 

van binnen; schar] van i., scherp van verstand. 

Inbiten, im-, st. ww. intr. Ontbijten; ook: een 

kleinen maaltijd gebruiken; des acklernoens als si 

gingen inbilen. 

Inblasen, st. ww. — I. Intr. Blazen in iets. — II. 

Trans. z) Iem. door blazen iets instorten (leven, adem, 

geest!. 2) inblazen, in het oor blazen, influisteren. 

Inblaser, znw. m. ; Inblasinge, znw. vr. Van 

i n b 1 a s e n, i), ingever; ingeving, bezieling. 

Inblic , znw. m. i) Blik in iets. 2) het schijnen 

van een licht in iemands gemoed, bestraling. 

Inbliven, st. ww. intr. met den dat. of in. In 

iem. blijven. a) eig., sodal negheen sjbise hem in en 

bleef. b) in geestelijken zin. — Inblivende, in eene 

godgewijde stemming. 

Inboedel, imboedel, inboel, imboel,. znw. m. en o. 

Inboedel, de roerende goederen in een huis. — In


boedelinge, hetz. 

Inbogen, zw. ww. tr. Inbuigen. 
Inboordich, -bordich, bnw. Ingeboren, in het land 
geboren.
Inboorline, im-znw. m. Ingeborene; iem. die 
ergens thuis hoort. 


INBOREN. 

Inboren, im-, deelw. Hetz. als i n g e b o r e n; 
als znw., lid van eene familie die in eene stad thuis 
-hoort. 

Inboren -Bueren, -beuren, zw. ww. tr. Innen, 
ontvangen, beuren.
Inborste, im-, -borst, -berst, znw. vr. i) Inwen. 
dige gloed, hartstocht, drift. 2) aard, inborst. 

Inborstich, -bornstich, -burstich, -bustich, bnw. 
Vurig, gloeiend; hartstochtelijk; ene inbustige innicheit. 


Inbrake, znw. vr. Inbreuk, het verbreken of 
schenden van iets. — Inbraker (oostmml.). 

Inbrec, imnbrec, znw. m., vr. en o. i) Doorbraak 
van een dijk. 2) inbreuk, het zondigen tegen iets. 
Inbreken, inne-, zw. ww. — I. Trans. i) Verbreken, 
stuk breken of maken ; zonder obj., inbreken 

in een huis) ; vernielen, verwoesten. 2) verbreken, te 
niet doen, inbreuk maken op, zondigen tegen iets; 
als znw., inbreuk, overtreding. -- II. Intr. i) Breken, 
doorbreken, van dijken; van het water, indringen; 
van het land, overstroomd worden, onderloo. 
pen; het bred in, er is een doorbraak, er ontstaat 
een kuil of diepte door eene aardstorting. 2) een 
inval doen, zich met geweld een doortocht verschaffen, 
een inval doen in een land; met een dat., op 
iem. losstormen. 3) in gebruik komen ; binnendringen, 
zich toegang verschaffen. 4) in onbruik raken, van 
verordeningen ; schade lijden, in waarde verminderen, 
van geldsoorten.

Inbreker(e), znw. m. Schender, verbreker, vooral 
van een vrede ; overweldiger, geweldenaar.

Inbrekinge, znw. vr. i) Het inbreken of doorbreken 
van dijken, doorbraak, overstrooining. 2) inbreuk, 
verbreking of schending van een gebod. 3) 
het doen van geweld aan iem., het berooven van 
iemand van zijne zedelijke vrijheid.

Inbreesem, -brexem, -brexen, znw. m. Doorbraak. 


Inbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. i) In eene 
stad terugbrengen, terugvoeren, een verbannene ; iem. 
aan een ander overleveren ; eene zaak in rechte, aan 

aanhangig maken. 2) inbrengen, opleveren,-brengen, 
geld, rente. 3) aanbrengen, veroorzaken, opleveren. 
4) in zwang brengen, oprichten, stichten. 5) inbrengen, 
in rekening brengen. 6) in den geest brengen: 
a) zich voor den geest brengen, uitdenken. b) een 
ander in den geest brengen, hem iets ingeven ; iem. 
iets duidelijk maken, voor den geest brengen.

Inbroke, znw. vr. Inbreuk, schending, van wet, 
verordening enz. ; inval, schending van grondgebied.

Inbrokich, -bruekich, bnw. i) Inbreuk makende 
op, zondigende tegen, een gebod enz. 2) verminderende, 
zijn goeden naam verliezende, van zaken. 3) 
mnb. werden, in onbruik raken ; met veranderd ondw., 
zich aan iets niet houden. 

Inbrouwen deelw. bnw. In de stad gebrouwen. 

— Inbroawensijs (eig. „inbrouwenbier-sijs"), accijns 
van het in de stad gebrouwen bier. 

Inbrunstich. Zie i n b o r s t i c h. 

Inbuur , -beer, -buyr, znw. m. Inwoner van stad 
of gemeente.

Indachte, znw. o. (vr. ?). Hetz. als i n g e d a c h t e.

Indachtich, -deck/ic/i, bnw. i) Indachtig, de her


innering aan iets bewarende ; enen van iet i. houden, 
iem. aan iets herinneren, iets aan zijne aandacht aan 
2) goed in het geheugen liggende, bekend.-bevelen. 
Indagen, zw. ww. tr. Dagen, voor het gerecht 
roepen. 

Indat, bijw. en voegw. — I. Bij w. Daarin. — 
iI. Voegw. i) In zooverre dat, doordat. 2) wanneer, 
in geval dat, indien. 3) omdat. 

Inde, indelike. Zie e n d e, e n d e 1 i k e. 

Inden. Zie enden. 

Inden, znw. m. mv. Indiërs; Indië; bnw., inden, 

indigokleurig, blauw ; ook indsch, inisch (ook ,,indigo"). 
— Indenlant, incise, indi, eredi. 
Indenken, zw. onr. ww. intr. Doordenken, met 
zijn gedachten in iets doordringen. 

INEISCHEN. 

Indenkich, -dinkich, bnw. i) Indachtig, in zijne 
herinnering bewarende. 2) aan iem. bekend, in het 
geheugen blijvende. 

Inder. Zie hinder en inner. 

Inderen, -inge. Zie h i n d e r e n, -i n g e.

Inderlije. Zie i n u e r 1 ij c. 

Indien, -deen, bijw. en voegw. r) In dien, in die 
zaak, daarin, hierin ; in dien dat, in hetgeen; in dien 
toestand ; in dien dat, in zulk een toestand als; in 
dien begrepen werden, zoo gestemd worden, het plan 
maken ; op zulk eene wijze ; in dien dat, in zoo 
verre als ; aangezien. 2) als bijw., indien : a) op dien 
tijd, toen. b) intusschen, ondertusschen. c) aldus, zoo. 
d) in dat geval. e) daarom, om die reden ; niet indien 
hetz. als niet bedi. 3) als voegw. (uit indien dat; 
vgl. i n d a t) : a) terwijl, terzelfder tijd dat. b) zóé dat. c) 
ingeval dat, wanneer, indien; op indien, in geval dat. 
d) mits, op voorwaarde dat. e) als redengevend 
voegw. ; van oorzaak, doordien ; van reden, omdat, 
van grond, daar, naardien. f) opdat, in de hoop dat. 

Indje, znw. m. Binnendijk.

Indiken, zw. ww. tr. Bedijken, door een dijk 
omgeven.
Indinkich. Zie i n d e n k i c h. 
Indoen, st. onr. ww. tr. — A. Met den acc. der 

zaak. i) Iets in iets anders doen ; spijs of drank in 
de maag brengen ; indijken, bedijken. 2) aanbrengen, 
voordeel. 3) enen iet i., iem. in het bezit stellen; 
enen in iet i., iem. het recht op iets bezorgen. — 

B. Met den acc. van den pers. i) Inlaten, binnen 
2) iem. ergens plaatsen; in de gevangenis zet--laten. 
ten. 3) iem. in eene stad drijven, een vijand terugdrijven 
; in het nauw brengen. 

Indopen , -dooj5en, zw. ww. tr. Indoopen.

Indracht, znw. vr. i) De inslag van een weefsel. 
2) schade, af breuk ; tekortkoming in eene verplichting. 
3) verwarring, tweedracht (oostmnl.).

Indraeyen, -drayen, zw. ww. tr. Iets in iets vastzetten. 


Indragen, inne-, -dregen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Opdoen, inslaan, bergen; in huis brengen, opbergen 
; in zich dragen, bevatten. 2) als inslag in 
een weefsel brengen. 3) in de war maken, in verwarring 
brengen (oostmnl.). — II. Intr. Indringen, 
met geweld in iets doordringen ; inbreken ; als znw., 
geweld.

Indrift, znw. vr. i) Het drijven van vee in eene 
weide, een bosch enz. 2) aandrift, gloed. 
Indringen , st. ww. intr. 13 nnendringen ; als we derk., 
zich indringen. 
Indrinken, st. ww. tr. Inzuigen, in zich opnemen, 
eene vloeistof. 

Indriven, st. ww. — I. Trans. Indrijven, drijven 
in eene weide, een bosch ; terugdrijven, een vijand 
in eene stad. — II. Intr. Binnendringen.

Indruc , znw. m. Stempel of merk dat op iets 
wordt gedrukt, indruksel.
Indrucken, zw. ww. tr. i) Indrukken, doen in


dringen. 2) inprenten, op het hart drukken. 

Indruckenisse, znw. vr. Indruk, impressie.

Indruckinge, znw. vr. 1) Het indrukken of doen 

doordringen van iets in iets anders. 2) indruk, impressie.
Indrupinge, zw. ww. intr. Invloed van het bovenaardsche 
; ook dat indruhen. 

Indruppen, zw. ww. tr. Indruppelen.

Indseh, intsch. Zie i n d e n. 

Ineen, bnw. I) In a 1 i n e e n (z. aid.). 2) bij 
ww. (ineen, in of aan elkander); ineenbinden, -backen, 

-dragen (overeenstemmen), -crimj5en, -crimbinge, 
--schieten (zich verbinden, tot elkaar komen), -Betten, 
-slaen (tr., stuk slaan; intr., zich vereenigen), -smelten, 
-smeltinge, -versamen (samenloopen, van rivieren), 
-vouden, -walken (ineendraaien, tot een klomp 

maken), -wassen. 

Ineischen, zw. en st. ww. tr. i) Binnen laten 
komen ; tot zich trekken of lokken. 2) in rechte roepen, 
dagen. 


268 INERVEN. 

Inerven, inne-, zw. ww. tr. i) Iet i., door erfe. 
nis een goed op iem. of aan iets (een klooster b.v.) 
brengen. 2) enen i., eigendom aan iem. overdragen.

Lieten, st. onr. ww. tr. Inslikken, opvreten.

Infele, fel, fule, znw. vr. Mijter, bisschops


muts. 
Infenaer, znw. m. Wijnmenger, wijnkleurder (?).
Inferen, -eeren, zw. ww. tr. Wijnkleuren (?). 
Infirmeren. Zie informeren. 
Informatie, -acie, znw. vr. i) Ambtelijk onder


zoek. 2) mededeelingen, toelichting. 

Informeren Eermeren, fremeren, fr-meren, zw. 

ww. tr. Onderrichten, leeren; ophitsen; iem. ergens 

toe brengen, opstoken (met tote).

Infracteur, znw. m. Hetz. als inbreker; 

ook infringerer, -eerre. 

Ingaderen, zw. ww. tr. Inzamelen. 

Ingaen, inne-, -gangen, st. onr. ww. — I. Intr. 
i) Ingaan, binnengaan; tot enen i., bij iem. komen, 
hem bezoeken ; als znw., toegang; treden in een gild; 
komen op eene door rechtbank of overheid aangewezen 
plaats; ingaen in der becoringe, zich overgeven 
aan de verleiding. 2) in het gemoed gaan, ter 
harte of aan het hart gaan; met veranderd ondw., 
belang stellen in, ooren hebben naar iets. 3) aanvangen, 
beginnen, een ambt aanvaarden; als znw., 
ingang, aanvang, begin. 4) stuk gaan, breken ; van 
dijken, doorbreken; van het land, door eene doorbraak 
overstroomd worden. 5) gebruikt worden voor, 
besteed worden aan ; sin goet sal daervoor ingaen. 

— II. Trans. i) In iets gaan of komen ; in iets (een 
gild) treden. 2) aangaan, een verbond. 

Ingangen. Zie i n g a e n. 

Inganger, znw. m. Hij die in- of binnengaat.

Inganc, -gang, znw. m. i) Ingang: a) abstract, 

het in- of binnengaan; het opgenomen worden in 
een gild of broederschap; het geld daarvoor betaald, 
intreegeld. b) concreet, ingang, toegang; bres; plaats 
waar men in een land komt, grens ; weg of middel 
om tot iets te komen. 2) aanvang, begin.

Inge. Zie enge. 
Inge, innige. Zie i n n i c h. 
Ingebet, gebede, znw. o. Innig gebed.
Ingebieder, inne-, znw. m. Gerechtsbode, ge


meentebode (die dagvaardt). 

Ingeboedel, -buedel, -boedelt, -bodeli, znw. o. 

Inboedel. 
Ingeboorlinc, -gebaerlinc (oostmnl.), znw. m. Ingeborene. 
Ingeboortich, -boirtich, -bortich, bnw. i) Inge. 
boren, inheemsch. 2) ingeboren, van nature eigen.

Ingeboren , inne-, bnw. z) Van eene bepaalde 
plaats afkomstig, er in geboren. 2) ingeschapen, aangeboren.


Ingebot, znw. o. Het recht om iem. voor zijn 
rechterstoel te dagen.
Ingebreke, -breecke, znw. Inbreuk. 

Ingebringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. i) Naar 
binnen (in de keel) krijgen. 2) Iem. iets aan (in) het 
verstand brengen, eene duidelijke voorstelling van 
iets geven. 

Ingedarmte, znw. o. Ingewand. 

Ingedenkich, -din/dc/i, bnw. Indachtig.

Ingedachte gedochte, znw. o. Iemands diepste 
of geheimste gedachten. 
Ingedoeme, -dome, -dom, znw. o. i) Ingewanden. 
2) Huisraad, inboedel. 

Ingedoemte, -do(e)mhie, -dom(e)le, -duemjbte, -doemet, 
znw. o. i) Ingewanden, schoot; dat i. der leerleen, 
de schoot der kerk, de gemeenschap der geloovigen. 
2) binnenste, gemoed, hart; gemoedsbeweging; 
van een mensch, teder beminde, lieveling. 
3) inboedel. 

Ingeerft, deelw. bnw. Rechthebbende. 

Ingeesten, zw. ww. tr. i) Bezielen, ingeven, inspireeren 
; als znw., bezieling, inspiratie. -- Ingeestinge; 
ook : levensgeest, adem.

Ingegieten, zw. ww. tr. Ingieten, inzwelgen. 

INGIFTINGE. 

Ingegraven, deelw. bnw. Ingesneden, uitgehouwen; 
ingegraven steen.
Ingehoolt, deelw. bnw. Doorgraven, waarin een 
gat is gemaakt. 
Ingehout, -kant, -hall (oostm.), znw. Inhoud; 
na ingehout, naar luid (van).

Ingekeert, deelw. Ingekeerd tot zich zelf, zich 
met zijn zieleleven bezig houdende. — Ingekeertheit. 


Ingecomen, deelw. bnw. Van elders gekomen; 
een i. man, een vreemdeling. 

Ingecrigen, st. ww. tr. i) Binnen krijgen, in 
eene stad krijgen, b.v. gewapenden. 2) inkrijgen, 
meester worden. 

Ingel. Zie engel en hengel. 

V 

Ingelant, bnw. Landbezit hebbende in (een streek, 
waterschap, polder) ; als znw., ingeland.

Ingeleiden, zw. ww. tr. Binnenleiden. 

Ingelijc. Zie e n g e l ij c. 

Ingelijos, ins-, -1 jx, -like, bijw. Evenzoo, eveneens. 
Ingelt, znw. o. Rente, gevestigde renten.
Ingelt, znw. o. Geld betaald voor het innen van 
betaalde schuldvorderingen. 

Ingen, Ingene. Zie hengen , h e n g e n e.

Ingeneichtheit, znw. vr. Geneigdheid, genegenheid. 


Ingenoot, znw. m. Ingezetene. 

Ingenomenheit, znw. vr. Het bevangen of be


zield zijn met den geest Gods, term der mystieken.

Ingeprenten, inne-, zw. ww. tr. Inprenten, overplanten 
in iemand (een denkbeeld). 
Inger, enger, znw. Afpersing, knevelarij. 
Inger, znw. m. Inner van boeten. 
Ingesehiet , znw. o. Inslag in een weefsel. 
Ingeschrifte, -schrift, znw. o. Inschrift, opschrift. 


Ingesegel, -sigel (oostmnl.). Zegel; klein zegel.

IngeSet, deelw. bnw. Opzettelijk, vooraf beraamd.

Ingeset, znw. Zie i n g e s e t t e. 

Ingeseten, znw. m. Ergens woonachtig; ergens 
in huis wonende; als znw., ingeselen, -ene, inwoner, 
ingezetene, ook zonder burger te zijn. 

Ingesette, -gesel, znw. o. i) Instelling, inzetting, 
verordening, besluit; verdrag. 2) bepaling van eene 
verordening, een vrede enz. 

Ingesien, deelw., als absol. nv. In aanmerking 
genomen.
Ingesinde, gesinne, znw. o. De gezamenlijke 
bedienden in een huis; huisgenooten, huisgezin.

Ingesinde, znw. m. Dienaar, bediende. 

Ingeslagen, deelw. bnw. Ingevallen, uitgeteerd.

Ingoslupen, st. ww. intr. Binnensluipen.

Ingestampen, zw. ww. tr. Instampen, inscherpen.

Ingetogen, deelw. bnw. In zich zelf gekeerd, in 
gepeinzen aan het hemelsche verzonken; ook ingetrocken. 


In.gevalle,_ voegw. Voor het geval dat, ingeval.

Ingeven, enne-, st. ww. tr. i) In handen stellen, 
overhandigen ; ede- ende ingeven, uitgeven en ontvangen 
of innen. 2) iem. iets in het gemoed geven; 
als znw. : a) bezieling. b) inblazing. 3) Instorten, geven, 
aanbrengen, eene eigenschap. — Ingevinge,
Ingever.

Ingewade, gewaet, znw. o. Ingewand; ook ingewant 
(-gewan), ingeweide (-wei, -wede).

Ingewinnen, st. ww. tr. i) Inkrijgen, binnen krijgen, 
boeten, schuld. 2) inkrijgen, ergens in krijgen, 
een paard in een schip. 

Ingewortelt, deelw. bnw. Geworteld of vast in 
iets, met een pers. als ondw. 

Ingien. Zie e n g i en. 

Ingieten, st. ww. -- I. Trans. Ingieten, instorten. 
-- II. Intr. Binnenstroomen. 
Ingietinge, -gelinge, znw. vr. Overstorting, instorting 
van den H. Geest. 
Ingiftinge, znw. vr. Vergiftiging, ook in zedelijken 
zin. 


INGLOEDICH. 

Ingloedich, bnw. Vurig, brandende in een gees• 
telijken gloed. — Ingloedicheit.

Ingloeyende, -gloyent, deelw. bnw. Door en door 

gloeiend, brandend heet. 
Ingraven, st. ww. tr. Graveeren, in relief bewerken. 
Ingraven, (st. en) zw. ww. tr. Binnen eene gracht 

brengen, om iets eene sloot of gracht maken. — 
IIIgravinge, omwalling. 

Ingroene bnw. i) Hoog groen. 2) naam van 
verschillende planten, immergroen. 
Ingunn. Zie enioen. 

Ingromancie. Zie n i g r o m a n c i e. 

Inhalen, inne-, zw. ww. tr. i) Innen. 2) inhalen, 
innemen. 3) inademen. 4) inslikken. 5) in zich opnemen. 
6) aandammen, aanplempen; uitgezakten grond, 
ophalen. 7) binnenhalen, binnenbrengen. 8) inhalen, 
feestelijk ontvangen.

Inhangen, zw. ww. intr. Onafscheidelijk ver 
ijn met (iets of iemand).-bonden z 

Inhebben, zw. onr. ww. tr. I) Inhebben, inhouden; 
bij zich, in zich houden. 2) in zijn bezit heb. 
ben. 3) beteekenen. 

Inheemsch, -hems, bnw. z) In huis wonende, in


wonend. 2) ingeboren, inlandsch. 
Inheffen, st. ww. tr. Heffen, beuren, innen. 
Inhertelike, bijw. Zeer hartelijk, innig. 
Inhertich, bnw. Vurig, innig. 
Inhibitie , znw. vr. Akte van een rechter waarin 

hij verklaart dat iemand zich onder zijne rechtsmacht 
heeft gesteld, en waarbij dus aan andere 
rechters verboden wordt zich rechtsmacht over hem 
aan te matigen. 

Inhoekede, bnw. Uitspringende hoeken hebbende. 
Inholich, bnw. Ingezonken, ingevallen, hol. 
Inhorten, zw. ww. intr. In den strijd rijden, zich 

in een strijd mengen. 

Inhouden, inne-, -houwen, -hoilden, -balden 

(oostm.), st. ww. tr. i) Inhouden, bevatten; als znw., 
inhoud..2) inhouden, bezet houden. 3) inhouden, niet 
uitbetalen, geld.

Inhoudinge, -haldinge, -holdinge, znw. vr. Inhoud 
; ook inhout (inhalt, oostmnl.). 
Inhouwe, -houw, znw. m. Insnijding, keep; ook 
inkouwinge.

Inhouwen, st. en zw. ww. tr. Inhakken, insnij den. 
Inhouwen. Zie inhouden. 
Inhuren, -lhuyeren, zw. ww. tr. i) Een huis huren 


in eene stad. 2) opnieuw huren.

Inich, bnw. Hetz. als i n n i c h. i) Dóórdringend 
tot in iemands binnenste, doordringend (klemt. op 
drin). 2) inige dijc, binnendijk.

Injegenwerdich, bnw. Tegenwoordig.

[no. Zie inct. 
Incant, znw. m. Binnenkant, -zijde.
Incarcereren , zw.


zw. ww. tr. Inkerkeren. 
Incarnacie, -zoen, znw. vr. Vleeschwording of 
menschwording van Christus, Christus geboorte.
Inke, verwonding van eene bepaalde grootte. Zie 
enke. 
Inkeer, znw. m. Inkeer in zich zelven, het zich 

verdiepen in zijn gemoedsleven.
Inkel, znw., enkel. Zie a n c 1 a u en e n k e 1. 
Inkel, bnw. Zie e n k e 1. 
Inkelike, bijw. Enkellijk, alleenlijk.
Inken, zw. ww. tr. (Eene wond) meten. 
Inkeren, -keeren, zw. ww. — I. Intr. i) Ergens 

zijn intrek nemen, naar huis gaan. 2) tot zich zelven 
inkeeren. — II. Trans. Doen terugkeeren in (een 
stad enz.). — III. Wederk. Hetz. als intr., 2). 

Inkerven, st. ww. tr. Inkerven, insnijden.

Inket. Zie i n c t. 
Inkiken, st. ww. intr. In-, naar binnen kijken. 
Inclaveren, -eeren, zw. ww. tr. Insluiten. 
Incleden, zw. ww. tr. i) Inkleeden, kleeden in 


een gewaad. 2) bekleeden met een ambt. 
Inclimmen, st. ww. intr. In-, binnenklimmen. 
Inclocken, zw. ww. intr. Op eene hoorbare wijze 

ingezwolgen worden. 

INLEIDER. 269 

Incloppen, zw. ww. tr. Kloppen om ingelaten te 
worden (= clojften om in). Vgl. i n r o e p e n, Intr.

Inclouwen, znw. o. Hetz. als a n c I a u, enkel. 

Incloven, zw. ww. tr. Inhouwen, inhakken.

Incluus , -cluis, bijw. Ingesloten, ergens in begrepen, 
inkluis. 

Incnoppen, -cnujbjben, zw. ww. tr. In iets knoopen.

Incomelinc, -commelinc, znw. m. Vreemdeling; 

ook incomendelinc. 

Intomen , inne., -commen, st. onr. ww. intr. i) 
Inkomen, binnenkomen, zijn intocht houden; als znw., 
intocht; komst. 2) in rechte verschijnen; ook „inliggen" 
(zie g i s e 1). 3) lid worden van eene broederschap 
of corporatie ; als znw., intrede in een gild, 
en : intreegeld ; ook incomgelt. 4) beginnen. 5) bin. 
nenkomen, van den oogst; ook met een dat., iem. 
ten deel vallen, aankomen. 6) overkomen. 7) in iemand 
opkomen. 

Incominge, -comminge, znw. vr. Opbrengst, inkomsten; 
ook incom(m)eninge.

Incomstè, znw. vr. Inkomst, intocht; blide i., 
intocht van een vorst in eene stad na zijne inhuldiging. 


Incopen, zw• onr. ww. tr. Inkoopen, inslaan. 

Incrachtelike, bijw. In hooge mate. 

mengen, zes. ww. — I. Trans. Binnenkrijgen, 
in zijn bezit krijgen. — II. Intr. Zijn intrek nemen, 
ergens heen gaan. 
Incrimpen, st. ww. intr. Inkrimpen, verschrompelen. 


Incrommen, zes. ww. tr. Krommen, buigen.

Incruden, st ww. tr. i) Enen i., iem. in iets 

drijven of jagen, b.v. in een strijd. 2) iet i., iets in 
iets drijven of doen doordringen.

Incrnp en, st ww. intr. Naar binnen, in iets kruipen.

Inct, Znket, inc, int, hint, znw. m. en o. Kleurstof 
om te schrijven, inkt; inktvisch. 
Incthorn, inc-, int-, -horen, znw. m. Inktkoker. 
Inctvat, znw. o. Inktpot.

Incubus, znw. m. Booze geest, die nachtmerrie 
veroorzaakt, eene vrouw bezwangert.
Inladen, st. ww. tr. Laden, koopwaren ; spijs in 
groote hoeveelheid gebruiken.
Inladen, zw. ww. tr. Tot zich doen komen, tot 
zich roepen. 

Inlage, znw. vr. i) Nieuwe dijk (inlaagdijk), ge. 
legd achter een dijksvak, dat vermoedelijk niet meer 
te houden is ; ook : de oppervlakte tusschen den inlaagdijk 
en den ouden dijk. 2) al wat in iets bewaard 
wordt, kostbaarheden, kleinooden. 

Inlands, znw. m. en vr. ; inlant, znw. o. Het 
recht om in een land te wonen, herroeping van bal 

-lingschap.

Inlander , -lender, znw. m. Ingeborene.

Inlandsch, -lanisch, bnw. Binnenlandsch. 

Inlant. Zie i n l a n d e. 

Inlagen, zw. ww. tr. Inslurpen.

Inlaten, st. ww. tr. i) In-, binnenlaten. 2) (wijn) 

gieten in een vat. — Inlatinge, het brengen van 

spijs in de keel. 

Inleesten, zw. ww. tr. In gijzeling liggen.

Inleggen, Zetgen, zw. ww. tr. i) Inleggen, de


poneeren. 2) inslaan, opdoen, opslaan. 3) iem. in 

gijzeling leggen. 4) inbrengen, bijbrengen, getuigen. 

5) dichtmaken, sluiten, een slagboom, eene sluis. 

Inlegger. Zie i n l i g g er. 

Inlegger, znw. m. i) Hij die een polder indijkt. 

2) beambte belast met het toezicht in de waag.

Inleiden, -leden, zw. ww. tr. i) Inleiden, binnenleiden; 
doen binnengaan; ook : plechtig in de kerk 
brengen, eene bruid ; installeeren, raadsleden ; brengen 
tot het rechte begrip van iets, inleiden in een 
vak ; iem. inrekenen. 2) iem. gerechtelijk stellen in het 
bezit van iets, een goed, eene erfenis enz. — In


leidine (-ledinge).

Inleider, znw. m. i) Hij die iem. ergens brengt; 
ook : tot iets brengt. 2) hij die zich gerechtelijk in 
iets doet inleiden. 


270 INLEKEN. 

Inleken st. en zw. ww. intr. Indringen, doorsij 
pelen, van water. 

Inlems!ch), bnw. Inheemsch, ingeboren. 

Inlesen, st. ww. tr. Inzamelen ; bijeenzamelen, 
schrapen. 
Inleveren, zw. ww. tr. Eene opgave doen aan 
de overheid. 
Inlichamen, zw. ww. tr. Inlijven, in zijn lichaam 
of in het eene of andere lichaam opnemen 

Inlichten, -luchten, zw. ww. tr. Verlichten, bestralen; 
als znw. bestraling, het doordringen van het 
goddelijke licht in het menschelijk gemoed. — Inlichtinge.


Inliggen, inne-, -leggen, zw. ww. intr. i) In het 
kinderbed liggen. 2) op bevel van het gerecht liggen 
(logeeren, op eigen kosten verblijf houden), op 
eene bepaalde plaats totdat aan een bevel of eene 
verbintenis zal zijn voldaan, in gijzeling liggen. 3) 
logeeren. 4) enen i., met eene zaak als ondw., in 
iemand (zijn geest, gemoed) gelegen zijn. 
mugger, -legger, znw. ni. Hij die in vrijwillige 
gijzeling, leistang, ook : huisarrest, ligt. 
Inloop, znw. m. i) Het inloopen, betreden van 
eens anders gebied. 2) aanval, aanvechting. 
Inlopen, st ww. intr. i) In den strijd gaan. 2) 
doorbreken, bezwijken, van dijken. 3) van laken, 
krimpen. 
Inlosen, -lossen, zw. ww. tr. Inlossen. 
Inluchten. Zie inlichten. 
Inluchticheit, -lichticheit, znw. vr. Openbaring. 

Inluden, -luyden, zes. ww. tr. Inluiden. 

Inmaeyen, zw. ww. tr. Oogsten. 

Inmanen, zes.. ww. tr. i) Invorderen, boeten, schul


den enz. 2) iem aanzeggen dat hij zich voor een 
gerecht stellen, of op eene bepaalde plaats inliggen 
moet; aanmanen om te betalen. 3) iem. aanmanen 
om tot hem te komen. 4) enen iet i., iem. iets op 
het hart drukken of inprenten. 

Inmengen, zw• ww. tr. Onder iets mengen. 

Inmennen, zw. ww. tr. Op wagens binnenbrem en. 

Inmeten, st. ww. tr. Door meten krijgen (van 
den kooper, tegenover uutmeten, van den verkooper); 
van land, opmeten, uitmeten. 
Inmidden, voorz. met den dat. In het midden 
van, middenop, middenin; ook inmids, inmits. 
Innarenstelike, -nerenstelike, bijw. Ernstig, met 

aandrang. 
Inne, bijes. Zie i n; inne werden, maken, op de 
hoogte komen, brengen. 
Inne, znw. vr., in de uitdr. in (an) inne, met 
ww.: In I. werden, bemerken, gewaar worden ; in 

I. sin, weten, kennen, ergens van overtuigd zijn; in 
I. maken, doen, doen weten, bekend maken. 
Inneigen, zes.. ww. intr. Overhellen tot; als znw., 
neiging. — Innelginge.

Innelijc, inlj/c, bnw. Innig, vurig. — Ijnelike 
(finlike).

Innemen, inne-, st. ww. tr. i) In ontvangst nemen, 
innen; als znw., ontvangsten; met van, op, bijeenbrengen 
uit de opbrengsten van. 2) iem. opnemen 
in (een huis, stichting enz). 3) bezetten, bezet houden. 
4) in zich opnemen. 5) zich iets aantrekken, 
iets bedenken; iet diepe i., iets zwaar opnemen. 6) zich 
voornemen. 7) opmaken, nagaan, met ute (oostmnl.). 
8) innemen, eene vracht, lading enz. 

Innemen znw. m. Ontvanger. 

Innemingen znw. vr. Aanneming, aanvaarding. 

Innen, hinnen, zw. ww. tr. Invorderen, innen; inzamelen 
; verkrijgen, verwerven. 
Innentljj c, bnw. (oostmnl.). Innig, vurig. — Innentlijcheit, 
-like.

Inner, comp. van i n n e; als bnw. Innerlijk, inwendig; 
na den inren menschen. 
Inneren, zes. ww. tr. Iem. iets aantoonen en het 
in rechte tegenover hem bewijzen. 

Innerlije, inre-, ander-, bnw. Innerlijk, inwendig. 
— Innerlike (Inde,.—), inniglijk, uit het diepst 
van het gemoed. 

INSAEYEN. 

Innerst, inderst, incest, bnw. Binnenst, innerlijkst, 
het minst naar buiten blijkende ; dat innerste. 
het binnenste deel van iets ; ook : het binnenste, het 
gemoed. 

Innich, inich, bnw. i) Inwendig; innerlijk; innige, 
inzge weck, innichweck (inning-), binnenweg; 
innige dijc, binnendijk; enen I. blizven, iem. bijblijven, 
hem in het geheugen blijven; dat innichste, het binnenste. 
2) innig, vroom, devoot. 3) oprecht, uit het 
diepst van het gemoed opwellende of daar zetelende. 

Innieheit, znw. vr. i) Vroomheid, innigheid,. 
devotie ; vurigheid van geest. z) warme genegenheid, 
innigheid. 

Innichlike, inneck-, bijw. I) Van binnen, in zijn 
gemoed, bij zich zelven. 2) met heiligen ijver, innig,. 
vurig. 3) uit innige liefde. 

Inningdijc, -wech. Zie bij i n n i c h. 

Inninge, znw. vr. i) Inning, inzameling. 2) ontvangst. 


Innocent, bnw. Onschuldig; als znw. mv., de 
onnoozele kinderen, die in den Bethlehemschen Kindermoord 
zijn omgebracht. 

Innoden, zw. ww. tr. Tot zich roepen of noodigen 
; als znw., uitnoodiging, drang. 
Inpanden, inne-, zw. ww. tr. Door panding innen 
of invorderen. 
Inplanten, zw. ww. tr. Inplanten, in den grond; 
ook : in het gemoed. 

Inplokede, znw. vr. Roerende goederen, inboedel. 

Inporre, bijw. In beweging, op weg. 

Inporter, -j5oorter, znw. m. Burger eener stad, 
die daarin woont. 
Inpoten, zes. ww. tr. Inplanten, in den grond 
zetteil. 

Inprenten Printen, zw. ww. tr. r) Indrukken, 
een beeld of stempel in iets drukken. z) inprenten, 
in het gemoed. 

Inprentingen jbrintinge, znw. vr. Indruksel, stempel, 
type. 

Inqueste, en-, znw. vr. Ambtelijk onderzoek. 

Inraden, st. ww. tr. Inblazen; als znw., inblazing. 

Inradinge, znw. vr. i) Bezieling, inspiratie. 2 
inblazing. 

Inrederich. Zie in r i d i c h. 

Inredich, -redende, -rittich, - r-idick, bnw. Open


gescheurd ; ene I. wonde, eene open wond (?).

Inregenen, zw. ww. intr. Inregenen. 

Inrekenen, zw• ww. tr. Er in begrijpen ; lagerekent, 
er onder begrepen, inkluis. 
Inrelijc, inrent. Zie innerlij c, innerst. 
Inriden, st. ww. — I. Intr. i) Inrijden, in eene 

stad rijden. 2) zich in een strijd mengen. 3) in een 
land plunderen, huishouden. 4) hetz. als i n 1 i g g e n, 
2). — II. Trans. i) Bestoken, een inval doen in (een. 
land). 2) schout, boeten i., executeeren, hen die in 
gebreke zijn gewapenderhand dwingen ze te voldoen. 
3) gezegd van een dijksbestuur, gaan (Inriden) in de 
herberg op kosten van den nalatige, totdat een niet. 
behoorlijk gemaakt dijksvak in orde is gebracht ; dit 
geschiedde op de „inridende schouw." 

Inridich , -redich, -rederich, bnw. Door vijandelijke 
aanvallen verwoest, plat gebrand. 

Inridich. Zie i n r e d i c h. 

Inridinge, znw. vr. Krijgstocht, strooptocht. 

Inrinnen , st. ww. tr. Inloopen, met een aanval 
verbreken of vernielen. 
Inrisen, st. ww. intr. Met den dat. In iemand 
opkomen.

Inroepen, -roken, -ruehen, st. ww. — I. Trans. 
i) Iem. om hulp of steun aanroepen. 2) dagvaarden, 
oproepen. 3) iet i., door omroepen bekend maken. 

— II. Intr. Roepen om ingelaten te worden. 
Inrumen, ww. tr. Toestaan, aan iem. gele iets


genheid tot ets geven; iem. toestaan een eed te doen. 
Inrunen, zw. ww. tr. Influisteren ; inblazen ; als 
znw., bezieling, inspiratie. 
Insaeyen, -sayen, zw. ww. tr. Inplanten, poten 
in (den grond). 


INSACKEN. 

Insacken, zw. ww. tr. In een zak doen. 

Insate, znw. vr. Hetz. als i n 1 a g e. i). 

Inschaffen, zw. ww. tr. Indoen. 

Inschel, -schellich, bnw. Dol, razend, krank


zinnig.

Inschenken, -schinken, zw. ww. tr. Inschenken. 

Inschepen, zw. ww. tr. In een schip laden. 

Inschieten, st. ww. — I. Trans. i) Naar binnen, 
in eene bepaalde richting schieten, een werptuig. 2) 
snel iets ergens in brengen ; iets in een kuil werpen; 
als weversterm, den inslag maken ; snel inslikken, 
naar binnen schieten, gulzig eten, spijs. 3) verliezen, 
er bij inschieten. — II. Intr. Snel binnenkomen ; met 
een dat., binnenvliegen, er in vliegen, den mont der 
hellen inschieten. 

Inschijn, znw. m. Het schijnen in iets, het bestralen 
van het gemoed met goddelijk licht. 
Inschilt, znw. o. Een schildje in het midden van 
een schild, hartschild ; verklw. inschildekijn. 

Inschicken, zw. ww. tr. In iets doen of brengen. 

Insehine, -schon, bijw. Blijkbaar, duidelijk; inschine 
sin, doen, maken. 

Insehinen, st. ww. intr. In iets schijnen, iemands 
gemoed bestralen. 

Inschinich , bnw. Helder verlicht, schitterend. 

Inschone, bijw. Op eene zeer schoone wijze. 

Inschoren, zw. ww. tr. Inscheuren, havenen. 

Insehout. Zie inschult. 

Inschouwen, zw. ww. tr. Schouwen of zien in. 

— Insehouwer der herten, God. 
Inschriven, inne-, st. ww. — I. Trans. i) Inschrijven, 
opteekenen, in een boek, eene lijst e. a. 
2) bekladden, knoeien in een geschreven stuk. — 

11. Wederk. Zich schriftelijk verbinden (oostmnl.). 
— Inschrivinge.
Inschuldich, bnw. Schuldig. 
Inschult, -schout, znw. vr. Schuld die nog geïnd 
moet worden, dien men nog te vorderen heeft, credit. 

Insehuppen, -schoppen, zw. ww. tr. Met een 
schup of schop in iets doen. 

InSegel. Hetz. als i n g e s e g e 1. 

Inseggen, zw. onr. ww. tr. Door eene plechtige 
verklaring aan een balling vergunning geven om in 
zijne woonplaats terug te keeren. 

Inseilen, zw. ww. tr. In of naar iets zeilen. 

Insekeren, zw. ww. tr. In zekere bewaring nemen, 
inrekenen. 
Insel, inisel. Zie e n t s e 1. 
Insenden, -seinden, -sinden, zw. ww. tr. i) Iem. 

zenden, opzenden, ergens heen zenden, bep. naar 
een overheidspersoon. 2) iel i., iets in iem. of iets 
doen gaan of doen komen ; ingeven, instorten ; iets 
goeds; als znw., invloed of werking van God; inblazen. 


Insender, znw. m. Hij die den mensch eene gedachte 
of stemming instort, van God. 
Insendinge, znw. vr. Ingeving, inspiratie; inblazing. 


Insenken, zw. ww. tr. Doen inzinken of nederdalen, 
onderdompelen ; wederk., zich verdiepen in, 
zich door studie geschikt maken voor iets. 

Inset, znw. m. i) Opzet, beraamd plan; gewapende 
onderneming. 2) inzetting. 

Insete- Hetz. als i n s a t e en inlage.

Inseten. Hetz. als i n g e s e t e n. 

Insetten , zw. ww. tr. i) Iets in iets zetten ; een 
pijl, speer, richten, afschieten ; een gebroken lid zetten 
(op zijne plaats). 2) instorten, in iem. zenden, 
hem toedeelen, van God. 3) inzetten, instellen, verordenen. 
4) vaststellen, bepalen; beramen, op het 
touw zetten. 5) in orde brengen, klaarmaken; eene 
rechtszaak instrueeren. 6) opleggen ; eene straf of 
penitentie opleggen. 7) verpanden, als onderpand 
zetten. 8) hetz. als i n 1 e i d e n , z) ; hem in iet laten 
i., zich (door een proces) in het bezit doen stellen 
van iets. 

Insetter, znw. m. Beginner, stichter; ook: aan 

aanstoker.-stichter, 

INSPRAKE. 

Insettinge, znw. vr. i) Inzetting, wettelijk voor 

besluit.-schrift. 2) 

Instel ^^CS. Zie ingelij cs. 

Insicht, znw. o. Inzicht, bedoeling. 

Insieden, st. ww. — I. Intr. Verkoken, door koken 
verminderen. — II. Trans. Laten verkoken. 

Insien, st. onr. ww. — I. Intr. i) Goed toezien; 
als znw., aandacht, opmerkzame beschouwing. 2) 
naar binnen zien, zich zelf tot het voorwerp van 
zijne beschouwingen maken; als znw., godsdienstige 
zelfbespiegeling. — II. Intr. Inzien, inzage nemen 
van iets. 

Insijn, st. onr. ww. intr. Zijn in, zich bevinden 
in ; als znw., verblijf, het wonen in iem. of iets. 
Insinkelijo, -senclijc, bnw. Moerassig, waar men 
licht inzakt. 

Insinken, zw. ww. -- I. Intr. i) In den grond 
zinken. 2) in iets zinken of doordringen. 3) in de 
diepte van iets doordringen ; als znw., het wegzinken 
in iets, het geheel van iets vervuld zijn. — II. 
Trans. Doen nederdalen of afdalen, zijn geest in 
iets ; wederk., zich verdiepen. 

Insitten, st. ww. intr. In iets zitten ; in de kraam 
liggen. 

Inslach, znw. m. — A. Van i n s 1 a e n, tr. i) Inslag 
in een weefsel. 2) het inslaan van inondbehoeften 
; voorraad, voedsel ; veevoeder. 3) het brengen 
van vee in eene weide. — B. Van i n s 1 a e n, Intr. 
i) Het wegzinken, mystieke term. 2) beroering van 
het hart door Gods geest tot bekeering.

Inslaen, inne-, st. ww. — I. Trans. z) Inslaanr 
iets in iem. of iets slaan, met geweld doen doordringen 
; ook : enen inslaen, iem. slaan zóó dat de 
slag in hem doordringt. 2) insluiten ; iem. in boeien 
sluiten of klinken ; een paard, inspannen ; valen i., 
met bedrog te werk gaan (eig. "vale paarden inspannen"); 
(een weiland) afzetten, omheinen. 3) inslaan, 
den inslag maken in een weefsel. 4) (voorraad) 
opdoen, inslaan. -- II. Intr. i) Ergens in rijden, 
zich te paard ergens in begeven, vooral in een 
strijd ; enen i., op iemand inrijden ; ingeslagen comen, 
hard komen aanrijden. 2) van werklieden, op het 
werk komen, beginnen te werken. 3) snel ergens 
binnenkomen, naar binnen ijlen ; van het licht, ergens 
indringen. 

Inslepen, zw. ww. tr. (Zware vrachten) ergens 
in brengen. 
Inslicken, -sliekeren, zw. ww. tr. Inslikken, 

inslokken. 

Inslinden, st. ww. tr. Hetzelfde. 

Inslingen, st. ww. intr. (oostmnl.). Insluipen. 

Insliten, st ww. tr. Een vonnis vellen waarbij 
aan iem. vergund wordt in de stad terug te komen. 
Inslocken , -slonden, -slorpen, zw. ww. tr. 
Inslokken, inslurpen. 

Inslupen, st. ww. intr. Binnensluipen 

Insluten, st. ww. tr. Insluiten, in iets opsluiten. 

Insmiten, st. ww. tr. Ingooien, inwerpen.

Insniden, st. ww. tr. Ergens eene snee of een 
keep in maken. — Insnidinge.
Insoenen, inne-, -suenen, zw. ww. tr. Bij een 
zoen iem. vergunnen weder in de stad te komen; 
in het pass. en als intr., dat recht verkrijgen. — 

Insoeninge.
Insonderlike, bijw . Afzonderlijk, in het bijzon


der; ook insonderheit (-sunderheit). 

Insouten, zw. ww. tr. Inzouten, vleesch. 

Inspannen, st. ww. tr. Inspannen, een trekdier. 

Inspoten, zw. ww. tr. Met een scherp werktuig 
een gat in iets maken. 
Inspiracie, -sheracie, znw. vr. Ingeving, inwerking 
van Gods geest op het gemoed.

Insplissen, zw. ww. intr. Scheiding maken tusschen 
de deelen van één gebied, als een wig er in 
schieten. 

Inspraken znw. vr. Inspraak, de stem Gods in 
het gemoed ; aanspraak, het spreken tot iemands 
gemoed. 


INSPREKEN.272 

Inspreken, st. ww. — I. Intr. i) Spreken in 
iemands gemoed ; als znw.: a) inspraak van God, 
inspiratie. b) inblazing van den duivel. — II. Intr. 
Enen iet i., iemand iets ingeven. — Insprekinge.

Inspringen, st. ww. tr. Inspringen.
Inspuwen, -skiën, -skihen, st. ww. tr. i) In iets 
spuwen. 2) inzwelgen, naar binnen slokken.
Instaen, st. onr. ww. intr. i) Nabij zijn, ophanden 
zijn. 2) instaan voor, borg staan.
Installich bnw. ; i. werden, ergens (te lang) ge. 
plaatst zijn ofd liggen.
Instammen, -stampen, zw. ww. tr. Instampen, 
inprenten.
Instandicheit, znw. vr. ; Instant, znw. m. Borg


stelling.

Instant bnw. Het volgende (oogenblik).

Instantelike, bij w. Met aandrang. 

Instaren, zw. ww. intr. Naar binnen zien; staren 
in het gemoed; ook : staren in de godheid, zich 
overgeven aan beschouwingen over de godheid ; ook 
als znw. 

Instekelinc, znw. m. Ondergeschoven kind ; hij 
die zich zelf de heerschappij aanmatigt.

Insteken, st. ww. tr. — A. Van steken, „steken". 
z) Door steken een gat of opening in iets maken; 
een wapen in iemands lijf steken; een dijk doorsteken. 
2) enen i., iemand aanvallen ; ook met woorden, 
aandurven. 3) iets in iets steken of vastmaken; 
een pijl op een boog. — B. Van steken, „stooten''. 
i) Iets in iets steken of bergen ; een wapen in de 
scheede steken. 2) Uk-noch in-, verzwijgen (weglaten) 
noch toevoegen. 3) enen iet i., iem. iets insteken 
of inblazen. 4) iem. ergens plaatsen; ook 
waar hij niet hoort. Vgl. i n s t e k e l i n c. 

Insteker, znw. m. Inblazer, aanstoker. 
Instellen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Ter sprake 
brengen.
Insterven, st. ww. intr. met den dat. Door iemands 
dood iemands eigendom worden.
Instieren, zw. ww. tr. Toezenden, den mensch, 

met God als ondw. 

Instippen, zw. ww. tr. Indoopen.

Institutie, znw. vr. Het recht om ergens binnen 

te komen, intrede. 

Instoppen, zw. ww. tr. Induwen, volstoppen.

Instorten Znne-, zw. ww. tr. Iets in iets over


gieten of overs

torten ; de eene of andere deugd of 

stemming in het gemoed teweegbrengen of overstor


ten. — Instortinge, bezieling; ook: instigatie, aan


stichting.

Instoten,-zw. ww. tr. Iem. in eene waardigheid 

inschuiven. VgL instekelinc.

Instriken, zw. ww. intr. Ongemerkt in iets ko


men, binnengaan.

Instrnëren, -eeren, zw. ww. tr. Onderrichten. 

Instrument, inter-, instre-, is/er-, hinter-, znw. 

o. Werktuig, instrument ; ook : middel in Gods hand; 
muziekinstrument; een wapen; teellid. 2) wettelijk 
bewijsstuk, akte.
Insugen, st. ww. tr. Inzuigen; ook insuken. 

Insupen, st. ww. tr. Inzwelgen ; ook inswelgen.

Inswemmen, st. ww. tr. In of naar iets zwemmen. 

Int. Zie i n c t en ende. 

Intart. Zie intert. 

Intasten, zw. ww. — I. Intr. i) Een vijande


lijken inval doen. 2) in een boedel tasten, deel. 

gerechtigd zijn. — II. Trans. i) Instippen, indoopen. 

2) van binnen onderzoeken. 

Into. Zie e n t e. 

Intebreken, st. ww. intr. i) Inbreken, vijande


lijk doordringen, in een land. 2) doorbreken, van 

dijken ; overstroomd worden, van land. 

Integen, -liegen (tjegen). Hetz. als e n t e g e n.
Integenwordich, bijw. Tegenwoordig. — In


tegenwordicheit.

Intekenen, -leykenen, zw. ww. tr. In iets aan teekenen 
of opteekenen.
Intelike. Zie e n d e l i k e. 

INVALLEN. 

Intellierencie, znw. vr. Een geestelijk wezen.

Intentie, znw. vr. Bedoeling.

Interden, inne-, -treden, st. ww. — I. Intr. i) 
Intreden, ergens den voet zetten, ingaan ; als znw., 
ingang. 2) stappen doen tot, overgaan tot. 3) tusschen 
beide komen. 4) met te, op iemand inloopen, hem 
te keer gaan. — II. Trans. Intrappen ; vertreden. 

Interdict, -dijt, -dicht, znw. o. De ban, uitgesproken 
over een zeker grondgebied, het verbod om 
ergens kerkelijke plechtigheden te verrichten en de 
sacramenten toe te dienen; als bijw. uitdr., onder 
interdict. 

Interdinges znw. vr. Het betreden van een grond, 
het ergens in of optreden, ten teeken van inbezitneming.


Interest, znw. m. Schade. 

Interlocntorie, znw. vr. Interlocutoir, tusschenuitspraak.


Interrogatorie,.. znw. vr. Lijst van vraagpunten 
door een der partijen overgelegd, om daarop de 
andere te hooren. 

Intert, -terd, -tart, -laeri, znw. m. i) Intrede, 
het binnenkomen, -treden; ook als zinnebeeld van 
inbezitneming of eigendomsverkrijging; i. doen in 
een sterfhuus, eene erfenis aanvaarden, zich in het 
bezit stellen van eene nalatenschap. 2) i. van jbaise, 
tusschenkomst van derden ten einde vrede te bewerken. 


Interval, znw. o. Tusschentijd; tijd dat men vrij 
is van eene koorts. 
Intien, st. ww. — I. Intr. Intrekken, naar binnen 
trekken. — II. Trans. Naar binnen brengen.

Intijts, bijw. Bijtijds, intijds.

Intoe , bijw. i) Nu, thans, reeds; ook inloewaert. 

Intochten -tocht, znw. vr. Tocht of sloot in een 

polder, die op de molensloot uitkomt. 

Intoge, -tuege, znw. vr. Dwarsbalken of houten 

aan eene schoeiing.

Intrede, znw. vr. Intocht, intrede; ook intreye 

(= fra. entrée).

Intreden. Zie i n t e r d e n. 

Intree , znw. o. Voorbehoud, tegenspraak; uitstel.

Intrecken, zw. en st. ww. — I. Trans. i) In


trekken, naar binnen halen. 2) intrekken, tot zich 

trekken. 3) (den mensch) bij zijn gemoed bepalen; 

ook : (iem.) in zijn wezen opnemen; als znw., term 

der mystieken. -- II. Intr. Intrekken, binnentrekken 

met een leger.

Intreckinge, znw. vr. Tegenspraak, exceptie.

Intricaet, bnw. Ingewikkeld, moeilijk.

Introïte, znw. m. Deel van de mis, een beurt


zang die door het koor gezongen wordt, terwijl de 

priester naar het altaar gaat.

Introniseren , zw. ww. tr. Een nieuwen geeste


lijken waardigheidsbekleeder geleiden naar zijn troon; 

hem feestelijk inhalen.

Intrucken , zw. ww. intr. Hetz. als i n t r e c k e n. 

Intruckich, bnw. Ingetrokken, teruggetrokken.

Intsch. Zie bij i n d e n. 

Intsel. Zie e n t s e 1. 

Intunen, -tuynen, zw. ww. tr. Omtuinen, om


heinen. 

Intusscben, -twisschen, bijw. en voorz. — I. 

Bij w. Intusschen, ondertusschen. — II. Voorz. Tus


schen. 

Intwee , bijw. In tweeën, aan stuk, gebroken.

Invaert, znw. vr. i) Het invaren; de vrijheid 

om ergens met een schip te komen ; de plaats waar 

men eene rivier invaart of landt. 2) de plaats waar 

men in- en uitgaat; deer sin uutvaerl ende syn in


vaert is, waar iemands gewone verblijf is. 

Inval, znw. m. i) Het in iets vallen. 2) invallende 
gedachte, zoowel ten goede als ten kwade 
leidende ; doe creecla die guede abt een inval van Gode. 

Invallen, inne-, st ww. intr. i) In iets vallen. 
2) invallen in een land. 3) invallen, instorten. 4) ergens 
zijn intrek nemen. 5) inkomen, binnenkomen, 
van renten e. a. 6) invallen, van gedachten. 7) 


INVALLINGE. 

(oostmnl.) tegenstand bieden; als znw. tegenspraak, 
verzet. 
Invallinge , znw. vr. Hetz. als i n v a 1, 2). 
Invaren , st. ww. — I. Intr. i) Binnengaan; bin


nenvaren, invaren; binnenrijden. 2) zijn intrek nemen. 
3) zich mengen in een gevecht. 4) hetz. als 
i n 1 i g g e n, 2). — II. Trans. In iemand varen, met 
eene gemoedsaandoening of den duivel als ondw. 

Invaten, inne-, zw. ww. tr. (Spijs) in groote 
hoeveelheid nuttigen of stouwen. 
Invechten, st. ww. tr. Bevechten, bestormen, 
eene stad; als znw., bestorming. 

Inventie, -cio, znw. vr. Het vinden van het kruis 
van Christus, kruisvinding; de dag der herinnering 
daaraan is 3 Mei. 

Inventoir, znw. m. Inventaris, boedelbeschrijving. 
Inverlichten, zw. ww. tr. Van binnen (het gemoed) 
bestralen ; ook als znw. 
Inversieden. Hetz. als i n s i e d e n. 

Inversoenen. Hetz. als i n s o e n e n. 

Invertreden, st ww. tr. Intrappen, vertrappen. 

Investen, zw. ww. tr. i) In iets vastmaken ; iel 

in sijnre herten i., van vast. 2) in eene veste of 
bemuurde stad brengen (van veste), of: vasthouden 
(van vast). 

Investigen, zw. ww. tr. i) In iets vastmaken of 
vestigen. 2) eene stemming of aandoening, in iemand 
instorten, van God. 

Invier, -vierich. Zie invuur, -vurich. 

Invitatorie, znw. o. Naam van een kerkgezang, 
dat bij de vroegmis gezongen werd. 
Invieeschen, zw. ww. tr.; ingevleescht werden, 
vleesch worden (van Christus). 

Invliegen, st. ww. intr. Naar binnen vliegen; 
met kracht of snelheid in iets dringen; van water, 
binnenstroomen. 

Invlien, znne-, st. ww. intr. In eene stad vluchten. 
Invlieten, st. ww. intr. Invloeien, onmerkbaar in 
iemand vloeien of komen, myst. term; ook als znw. 
Invlietinge , znw. vr. Invloed, onbewuste wer


king op iemands gemoed. 

Invioedieh, bnw. Onderloopende, van land. 

Invloeyen, -vloyen. Hetz. als i n v 1 i e t e n; ook 
hetz. als b e v 1 o e y e n en v 1 o e y e n (trans.), overstroomen. 
— Invloeyinge ; ook : invloed. 

Invloet, znw. m. i) Het invloeien van water. 2) 
onmerkbare en onbewuste werking op het gemoed, 
invloed. 

Invoegen, -vuegen, zw. ww. tr. Invoegen. 

Invlot, znw. m. Het vloeien der rivieren naar de 

zee, uitwatering. 

Invlote, -vloot, znw. m. Hetz. als i n v 1 i e


tinge. 

Invoer, -vuer, znw. m. Het naar binnen, in huis, 

in eene schuur enz. voeren of brengen van iets. 

Invoeren, -vueren, zw. ww. tr. Naar binnen 

brengen. 

Involgen, zw. ww. tr. Iem. vervolgen tot in eene 

stad. 

Invollen, zw. ww. tr. Door vollen krimpen, laken. 

Invorderen, zw• ww. tr. Innen, invorderen. 

Invouden, -vouwen, zw. ww. tr. Inwikkelen. 

Invoudinge, -vouwinge, znw. vr. i) Inwikkeling. 

2) windsel, zwachtel. 

Invoer, -vier, znw. o. Vuur dat in huis is; brant 

van inviere, tegenover : brand door hemelvuur, den 

bliksem. 

Invurich, -vierich, bnw. Gloeiend, inheet; ook 

van den geest en zijne werking; vurig, gloeiende 

van ijver, blakende van innigheid. — Invurichlike, 

-vierieklike. 

Inwaden, st. ww. intr. Binnenstroomen, van men


schen. 

Inwaer, inwaers, bnw. en bijw. ; i. doen, bewij 


zen, waar maken. 

Inwaert, -wert, bnw. Binnenwaarts gelegen ; die 

inwertsle forte ; als znw., dat inwertste, het binnenste 

deel van iets. 

YPOCRISIE. 

Inwaert, inne-, -wert, -ward, -waeris, -werts, 
bijw. Inwaarts, naar binnen ; i. roeten, i. drinken. 
Inwaren, -weren, zw. ww. tr. Gerechtelijk in 
het bezit stellen. — Inw * ge, -weringe.
Inwassen, st. ww. intr. Groeien in, samengroeien 

met. 
Inwater, znw. o. Binnenwater. 
Inwech, znw. m. Binnenweg, weg in een polder. 
Inwech. Hetz. als e n w e c h. 
Inwegen, st ww. tr. Afwegen, eene koopwaar. 

Vgl. inmeten. 
Inwelten, -welteren, zw. ww. tr. Inwikkelen. 
Inwendelike, bijw. Van binnen, innerlijk, in het 

gemoed ; innig. 
Inwendich, -weindich, -windick, bnw. Inwendig, 
innerlijk; bijw., van binnen, in het gemoed; ook inwendicklike. 


Inwendicheit, -windickeit, znw. vr. Gemoed, het 
binnenste; gemoedsleven, het leven naar den geest, 
het afgekeerd zijn van de wereld. 

Inwenken, -winken, zw. ww. tr. Door wenken 
binnenlokken of tot zich roepen. 
Inwentelen, -wintelen, zw. ww. tr. Inwikkelen, 

inrollen. 
Inweren, -weringe. Zie i n w a r e n, -w a r i n g e.
Inwerken, zw. ww. — I. Intr. Van binnen wer


ken, werken op 's menschen gemoed. ^werkinge. 

— II. Trans. Eene stof, in iets werken; (letters) 
op iets aanbrengen. 
Inwerpen, -wor.pen, st. ww. tr. i) Naar binnen 
werpen. 2) inboezemen, instorten, eene gedachte, 
stemming. 3) ingooien, door werpen vernielen. 4) 
verwerpen, te niet doen, een koop. 

Inwerven, st. ww. tr. Inwinnen, innen; trachten 
terug te krijgen. 
Inwesen, st. ww. intr. In iem. of iets zijn; als 

znw., wezen, aard. 
Inweven, st. ww. tr. Inweven, in iets weven. 
Inwinden, st. ww. tr. Inwikkelen. 
Inwinnen, st. ww. tr. Innen, invorderen ; eerre 

bewijskrachtige verklaring afleggen en daardoor invorderbaar 
maken. 2) inkrijgen, zich meester maken 
van iets. 3) enen i., iem. met rechte brengen in, doen 
veroordeelen tot, doen verklaren voor; geen joorter 

i. van borckiocht van dootslagen. 
Inwinst, znw. vr. Aanspraak in rechte, vordering. 

Inwisen , zw. ww. tr. i) Onderrichten, -wijzen. 
2) Eene bepaalde woning aan iemand als verblijfplaats 
aanwijzen, hem gelasten in eene bepaalde 
plaats te blijven; enen een goet i., iem. verlij geven 
van een leengoed. — Inwisinge, ook : verklaring 
bij rechterlijke uitspraak dat men ergens in mag 
gaan, ,,inbanninge". 

Inwonen, zw. ww. tr. Inwonen, ergens vast verblijf 
houden; in heng selven i., myst. term, in zich 
zelven gekeerd en van de wereld afgekeerd zijn. 

Inwonende, deelw. bnw. Inwoner; iem. die wel 

woont in eene stad, doch er niet het burgerrecht heeft.
Inwoner, -woonre. Hetz. als i n w o n e n d e. 
Inwonich, bnw. Inwonend ; mv. znw., inwoners. 
Inwoniger, -inger. Hetz. als i n w o n e r. 
Inwoninge, znw. vr. i) Inwoning, het wonen in 

eene stad; woning. 2) het leven in God, het met den 

geest wonen of verblijven in het hemelsche. 
Inwoonlinc, -wonelinc, znw. m. Inwoner. 
Inworpen. Zie i n w e r p e n. 
Inwortelen, zw. ww. — I. Intr. Wortels schieten. 

Vgl. i n g e w o r t e 1 t. — II. Trans. Wortels doen 
schieten, ook in het gemoed, zich (eene deugd) eigen 
maken. 

Inwriven, st. ww. tr. I) Stuk of fijn wrijven. 2) 
enen iet i., inpeperen. 
;ro, io, yo, bijw. (oostmnl.). Hetz. als i e. Altijd, 
steeds ; in elk geval, vooral, toch.
Ypocras, znw. m. Hippocrates, de beroemde 

Grieksche arts; kruidenwijn, hipocras. 
Ypocrjjtschap, znw. vr. Huichelarij, veinzerij. 
Ypoerisie, znw. vr. Hetzelfde. 


274 YPOCRITE. 

Ypoerite, -crjt, znw. m. Huichelaar. veinzer. 

Ypoeritieh, bnw. Huichelachtig, geveinsd. 

Yraudie. Zie h y r a u die. 

Iris, znw. Een wit edelgesteente. 

Irregulaer, -leer, -lier, bnw. Strijdig met den 
regel ; ook met een kloosterregel ; als znw., iemand 
die buiten den regel der kerk staat, een ongeordende; 
ook : handelende in strijd met een voorgeschreven 
regel of orderegel. 

Irringe. Zie e r r i n g e.

Isebeen, ijs-, znw. o. Heupbeen ; heiligbeen. 

Isele, isel, znw. m. IJzel. — Iselen. Iselinge, 
het ijzelen, ijzel.
Iselich, bnw. IJzig, kilkoud. 
Isel ^pjo, bnw. IJselijk, verschrikkelijk. Iselike, 

Iee!jjcheit.

Iselsteen, znw. m. Steen, gebakken van klei uit 
den Ysel. 
Isen, zw. ww. intr. IJzen, een killen schrik ge


voelen. 

Isen, znw. o. Hetz. als i s e r. 

Isenagel, znw. m. Spijker van ijs (iets onbestaanbaars). 
Isenbaert, -bart, znw. m. Naam van een vogel, 
goudleeuwerik, geelvink (oostmnl.). 
Isentruut, znw. m. Kerel, vlaamsche boer (Y). 
Isere Isere, htser, znw. o. i) IJzer. 2) naam van 

voorwerpen van ijzer : a) ijzeren plaat, plaat. b) ijzeren 
boei, de boeien. c) wapenrusting, harnas. d) het 
staal of scherp van de speer, pijl. e) een gereedschap 
van ijzer. f) een folterwerktuig, het gloeiende ijzer 
dat bij de godsoordeelen gebruikt werd. g) hoefijzer. 
h) een stempel. i) spijker, nagel. Zie ook a r m i s e r, 
duumiser, hec-, lasch-, tingel-, lijf-, 
hoef-, b r e c-, q u a r e e l i s e r. Verklw. iserkijn.

Iserbitere, znw. m. Ijzervreter. 

Iserbrant, znw. Brandmerk. 

Isere. Zie i s e r n e. 

Iseren, isern. Hetz. als i s e r. 

Isergelt, znw. o. Geld door een gevangene te 
betalen aan den ambtenaar die hem in boeien sloeg, 
en ze hem, wanneer hij in vrijheid gesteld werd, 
weer afdeed. 

Iserhart, iserne-, -hert, znw. m. Gemeene of 
wilde verbena, hardijzer, eene geneeskrachtige plant. 
Iserhoet, -huet, znw. m. Het metalen kapje onder 
den helm; helm.
Iserich, bnw. IJzerachtig. 

Ja„ joe, bijw. r) Ja, als bevestigings-partikel; ook 
als znw., en vooral verbonden met een volgend vnw., 
waarmede het tot eene eenheid wordt; jai, jaei 
(--ja hi, spr. „jaai"), jaes, jael. 2) ja, ja zelfs, ook, 
zelfs. 3) voorzeker, ongetwijfeld, stellig; jane, dan 
niet ? niet ? immers ? toch wel ? ook ja bet. „immers". 
4) althans, ten minste. 5) Ja ? wezenlijk ? zoo? 

JabO e, tusschenw. Te drommel, sakkerloot! 

Jachhont -huur. Zie j a g e h o n t, -h u u s. 

Jacht, jaget, jaecht, jachte, znw. vr. i) Het jagen 
of vervolgen van iem., vervolging; aanslag. 2) het 
opjagen van wild, jacht. 3) het najagen of bejagen 
van iets; een evel jagen, een schandelijk doel beoogen. 
4) jacht, snelheid, vaart.

Jachthont, znw. m. Jachthond. 

Jacinct, znw. m. Eene soort van robijn. 

Jacincti]n, bnw. Van ,^jacinct" gemaakt; hemelsblauw. 


Jaer , jair, znw. o. Jaar ; verklw. jaerkijn ; te 
sinen uren tomen, volwassen worden ; nu bi jare, 
in den tegenwoordigen tijd ; in doude j, in den 
ouden tijd ; over j, een jaar lang; nu tjaers; Jaren, 

JAERGANC. 

Iserijn, bnw. i) IJzeren, van ijzer; iserine schoen, 
schaatsen; z. verken, ijzeren varken, iserine beeste, 
een dier dat, zoodra het sterft, door een ander moet 
worden vervangen. 2) krachtig, sterk. 3) hardvochtig, 
wreed; onverzettelijk, hardnekkig.

Iserie, znw. vr. IJzerwerk. 
Isereleet, znw. o. IJzeren wapenrusting; ook 


iserjanser. 

Isermael, znw. o. IJzerroest, ijzermaal. 
Iserman, znw. m. i) Koopman in ijzer. 2) hij 

die ijzer bewerkt. 
Isermenger, znw. m. Hetz. als is e r m a n , r).
Isermine, znw. vr. IJzermijn.
Iserne, isere, znw. vr. IJzerkruid, verbena. 
Iserroest, znw. Hetz. als isermae1. 
Iserproever, rover, znw. m. Keurmeester van 

het ijzer.
Isersehare, iserenschere, znw. vr. Schaar waar


mede men ijzer vasthoudt dat gloeiend gemaakt wordt. 
Isersmit, znw. m. IJzersmid. 
Iseranider, znw. m. Stempelsnijder. 
Iservonc, iseren-, znw. Hamerslag. 
Iserwere, znw. o. IJzerwerk. 
Isich , bnw. IJzig; isige coutheit, vrieskou. 
Isonde. Zie g e s o n d e. 
Isop , ysoh, ysoj5e, znw. vr. Hysop; hysopolie. 
Isschen, hikken. Zie g is s c hen. 
Ieee, iss (oostmnl.). Hetz. als ij s. 
Issue, issuwe, znw. vr. en m. Hetz. als e x u e. 
Issnër(e), issuemeester. Zie bij e x u e. 
Istich bnw. Wezenlijk, werkelijk bestaand (philos. 

term). —^ Istieheit.

Istorie. Zie historie. 

Item, bijw. Het gewone woord waarop een (volgende) 
post op eene rekening wordt ingeleid. Evenzoo, 
eveneens ; als znw., post eener rekening.

Itoe, itoewaert. Zie i e t o e, -w a e r t. 
Itljj c, etlijc, vnw. i) Ieder, elk, zelfst. en bij v. 


2) ettelijk, menigvuldig.
Itonwe. Zie g e t o u w e. 
Ivoren, zw. ww. tr. Iem. vervolgen, verbitteren, 

het hem lastig maken. 
Ivoere. Zie gevoere. 
Ivoren -voor, -vore, -voren, -vorie, -vorien, -fin, 

znw. o. Ivoor. — Ivorjjn, bnw. ; ivorijnbeen, 

-taut (ivorentani). 
Iwo, uwe, , znw. 'Hetz. als ij f, palmboom. 
Iwerine, .Wert. Zie iewerinc, iewaert. 

J. 
van 't jaar; vorejare, verjare, verleden jaar; eervore 
voorverleden jaar; ons Heren jeer, het jaar--jare, 
cijfer ; lojbel-, schoudel-, schout- (schalt) ; schrickel


jaer, schrikkeljaar; eens jeers, eertijds, weleer; een 
liedekijn van eens sjaers, uit den goeden ouden tijd; 
een liedekijn van desen jaer, een nieuw liedje; een 
goel, salich ! een zegenwensch; een quael, droeve, 
droevich j., eene verwensching; wat quael j., wat 
duivel ! een quael j., een ongeluk, een ellendeling; 
dat j. van graciën, jubeljaar, eeuwjaar; j: ende loch, 
de gewone verjaringstermijn, een jaar, zes weken en 
drie dagen; een geruime tijd.

Jaerbede, znw. vr. De den landsheer toegestane 
jaarlijksche belasting. 
Jaerbeganc, znw. o. Een jaarlijksche lijkdienst 
voor de ziel van een overledene. 
Jaerboec, -boic, znw. o. Jaarboek; ook jaergeschichte 
(oostmnl.). 
Jaercjjns. Zie j a e r s ij s. 
Jaerdach, znw. m. i) De na verloop van een 
jaar wederkeerende dag. 2) tijdsverloop van een jaar. 
daergan e, znw. m. Hetz. als j a e r d a c h, 2). 


JAERGEDINGE. 

Jaergedinge, -gedinc, znw. o. Naam van eene 

terechtzitting; dat j. besillen, het j. houden ; ook 

hetz. als g o u w g e d i n g e; ook: eene akte bevat


tende eene verklaring omtrent hetgeen in het jaar


geding heeft plaats gehad. 

JaergelijCs, -lax, bijw. Jaarlijks. 

Jaergelt, znw. o. Eene bepaalde som gelds, die 

per jaar betaald moet worden of ontvangen wordt, 

meestal in den vorm van rente of tijns. 

Jaerg etal, znw. o. De jaren van het menschelijk 

leven of van een tijdperk daarvan. 

Jaergetidej jaritide, jarichtide, •tit, znw. o. i) 

De op een bepaalden tijd van het jaar wederkee


rende dag; de verjaardag van iemands dood en de 

kerkelijke viering van dien dag; de mis op dien dag 

voor de ziel van den overledene gelezen ; des duvels:, 

volksbenaming voor : een onweer. 2) de tijd van een jaar. 

Jaergulde, znw. vr. Jaarlijksche rente; jaarlijksch 

inkomen. 

Jaereoeke, znw. m. Een feestgebak of op nieuw


jaarsdag of op den verjaardag. 

Jaercost, znw. m. Jaarlijksche contributie. 

Jaerlanc, -lang, bijw. Gedurende dit jaar, in dit 

jaar ; weldra, straks ; ook jaerlancmee ; als znw., jaar; 
over twee jaerlanc. 

Jaerlijc, bnw. Jaarlijksch, van elk jaar, ieder jaar 

wederkeerende; ook jaerljfcsck. 

Jaerljics, fare-, -likes, -lies, bijw. Jaarlijks. 

Jaerllke, bijw. Jaarlijks, ieder jaar. 

Jaerloon, znw. m. Jaarwedde. 

Jaerloop, znw. m. De loop van een jaar, tijds


verloop, een zeker gedeelte van een jaar. 

Jaermael, znw. o. (oostmnl.). Tijd van een jaar, 

bepaalde tijd van een jaar, vooral als huur-en 

pachttermijn. 

Jaermarket, -maerct, -marot, -merct, -meert, 

znw. m. en vr. Jaarmarkt, de eens in 't jaar gehou


den markt of mis, kermis. --Jaermarctdach, -tol, 

geheven van hen die met koopwaren ter jaarmarkt 

gaan. 

Jaermisse, -messe. Hetz. als j a e r m a r k e t. 

Jaerpacht, znw. vr. en m. Jaarlijksche pacht of 

huur. 

Jaerpensie, znw. vr. Jaargeld, jaarrente. 

Jaerrecht, znw. o. Hetz. als j a e r g e d i n g e. 

Jaerrente, znw. vr. Jaarlijksche rente ; grond


rente. 

Jaersanc, znw. m. De eenmaal 's jaars plaats 
hebbende zingende mis of lijkdienst voor een afgestorvene; 
hetz. ongeveer als j a e r g e t i d e. 

Jaersavont, znw. m. De kerkelijke viering op 
den dag voor nieuwjaar; oudejaarsdag. 

Jaerschare, -schaer, znw. vr. i) Tijdsverloop 
van een of meer jaren, rij van jaren; vooraf bepaald 
aantal jaren, termijn voor pacht, eene verbintenis 
enz. 2) jaaroogst, opbrengst van een jaar; de jaar 

opbrengst der belastingen. 3) huur, opbrengst-lijksche 
van bepaalde goederen die bij termijnen betaald 
wordt ; te jaerscharen geven, voor een bepaald aantal 
jaren verhuren. 

Jaerschot, znw. o. Hetz. als j a e r b e d e. 
Jaersdach, znw. m. De eerste dag van het jaar 
(Paaschzondag, Kerstdag, i Januari), nieuwjaarsdag, 

nieuwe jaersdach. 
Jaersijs, -cans, znw. m. Accijns, die voor een 

jaar werd verpacht. 

Jaersnacht, znw. vr. Oudejaarsnacht. 

Jaerstont, znw. m. en vr. Hetz. als j a e r g e t i d e. 

Jaertal, -tale, znw. vr. (en m.). Tijd van één 

jaar, van meer jaren (vooral oostmnl.); tijd waarop 
men meerderjarig wordt. 

Jaertjjt, fare-, znw. vr. en m. Tijd van een of 
meer jaren, gedurende welke eene overeenkomst of 
een contract geldt; de jaren der mondigheid. 2) 
Hetzelfde als j a e r g e t i d e, i). 

Jaerverste, -vorste, -vorst, znw. vr. Uitstel van 
een jaar. 
Jaervrede, --eerde, znw. m. Vrede voor een jaar, 

JAMERHEIT. 

een wapenstilstand gesloten tusschen bijzondere per


sonen. 

Jaerwaerheit, znw. vr. Eene eens in het jaar 

plaats hebbende „waerheit" of onderzoek (enquête) 

en uitspraak aangaande bepaalde misdaden ; ook 

jaerlijesche waerheit. 

Jaes, Jaet. Zie bij j a. 

Jageanit, znw. o. Het ambt van jagermeester. 

Jagehont, jaech-, znw. m. Jachthond. 

Jagehuas, jaech-, jack-, znw. o. Jachthuis. 

Jagen, zw. ww. — I. Trans. i) jagen, op-, naja


gen, vervolgen; ketsen ende J, hetzelfde ; sloren ende j,, 

iem. nazetten, eig.: nazetten en (als men kan) dood


slaan ; j. ende dwingen, dwingen ende j., naar zijne 

hand zetten of anders wegjagen, iem. in zijne macht 

hebben ; jagen ende olien, vervolgen en terugwijken; 

ook als znw., hetz. als jacht ende vlucht. 2) jagen, 

jacht maken op wild, ook zonder uitgedrukt object; 

te winde j., met windhonden jagen; ketsen ende /,

op de jacht gaan. 3) najagen, beoogen, verlangen 

naar ; quaet j., slechte bedoelingen hebben ; als znw., 

streven; -ook : veroorzaken, na zich sleepen. 4) drij 


ven ; schaei f. ; geel te Kobe / ; enen seent (kerk


vergadering) te samen j. ; te care J, in de engte 

drijven. 5) ten uitvoer brengen, tot stand brengen ; 

bootsclhajb f; ene voere ^., orloge j — II. Intr. i) 
Jacht maken, met op, na, omme; ook : streven naar, 
zijn best doen voor. 2) spoed maken, ijlen ; als znw., 
jacht, vaart. 

Jager, znw. m. Jager, hij die jacht maakt op 

wild. 

Jagerande, znw. vr. Vervolging van een vijand, 

hardnekkig gevecht. 

Jagerhorn, -horen, znw. m. Jachthoorn. 

Jagerspiet, jegers-, znw. m. Jachtspriet. 

Jagertabbaert, znw. m. Jachtgewaad. 

Jagestede,znw. vr. Jachtterrein. 

Jaget. Ziej a c h t. 

Jagewagen, jaech-, jack-, znw. m. Jachtwagen. 

Jagewero, znw. o. De bezigheid der jacht. 

Jaginge, znw. vr. Jacht. 

Jacket, lac, znw. vr. Wambuis, schobbejak, pant


ser ; verklw. jackelkijn. 
Jackeloos, bnw. Zonder wambuis. 
Jackeloos, -ens (klemt. op oos), bnw. Jaloersch. 
Jacob , znw. m. De apostel Jacobus ; Sinte Jacob, 
bedevaartsplaats (Sante Jago in Spanje); tSinte jacobs 
gaen ; Sent _Jacobs weck, de melkweg. 
Jacobijn, -jS n, -bit, znw. m. Jacobijn, geestelijke 
van de orde van den H. Dominicus, predikheer. 
Jaleye, znw. vr. Gelei. 
Jaloers, jaloes, jalous, bnw. Ijverzuchtig, ja


loersch ; ook ; het kwade niet kunnende verdragen; 
belangstellende, van ijver brandende in hetgeen of 
voor iem. dien men liefheeft. — Jaloerscheit. 

Jaloesie, -lousie, -losie, znw. vr. Ijverzucht, jaloerschheid; 
ook: edele ijverzucht, edele zorg of belangstelling. 


Jalpen (i6de eeuw). Hetz. als g a 1 p e n. 

Jamer, jammer, jamber, znw. m. en o. Jammer, 
rouw, hartzeer, zieleleed; zoowel hetgeen men ondervindt, 
als dat wat men iemand aandoet; J doen, 
jammer om zich heen verspreiden. 2) uiting van 
jammer of rouw, rouwmisbaar, gejammer, geweeklaag. 
3) jammer, oorzaak van droefheid; jamer ende sonde, 
zonde en jammer. 

Jamerdal, jammer-, znw. o. Jammerdal, tranendal, 
de aarde, het aardsche leven. 

Jameren jammeren,jamberen, zw. ww. — I. Intr. 
i) Zielesmart of harteleed hebben. 2) rouw bedrij ven, 
jammeren, weeklagen. 3) met den dat., droefheid 
aandoen. — H. Onpers. Het doet mij leed ; ik 
gevoel smart of leed, ik betreur. 

Jamerheit , jammer-, jamber-, znw. vr. i) Jammer, 
ellende, hartzeer, diepe smart; ook: het onheil 
dat men over anderen brengt; ook: leedgevoel, deernis. 
2) gejammer, rouwmisbaar. 3) oorzaak van groote 
droefheid, reden tot jammeren. 


276 JAMERHERTICH. 

Jamerhertieh,jammer-, bnw. Medelijdend, deer


nis hebbende, licht geroerd. 
Jamerieh, bnw. Ellendig, deerniswaardig. 
Jamericheit, jammer-, camber-, znw. vr. i) Ei


lende, deerniswaardige toestand ; weemoedig verlangen 
(met een gen.). 2) geweeklaag, gejammer. 
Jamerljjc, jammer-, bnw. i) Jammerlijk, deer


niswaardig. 2) roerend. — Jamerlike. 
Jamerschrel, jammer-, znw, m. Jammerkreten. 
Jan, znw. m. Johannes ; Sint Jan, Johannes de 

dooper: zijn herinneringsdag is 24 Juni; Sint jansgell, 
pacht die op Sint Jan betaald wordt of vervalt; 
Sint Jan (Johan) evangeliste, 27 December. 

J angelen, zw. ww. intr. i) Morren, jengelen. 2) 
pingelen, sterk afdingen op eene koopwaar. 
Jangeler, znw. m. Naam van eene munt, ter 
waarde van een botdrager of vlaamsche plak. 
Janken, zw. ww. intr. Janken, een klagend geluid 
maken. 

Jarieh, jaerrich, bnw. i) Van dit jaar, van het 
laatste jaar, voor één jaar; één jaar durende ; één 
jaar oud, jarig. 2) Tot zijne jaren gekomen, mondig. 

Jarichtide. Zie j a e r g e t i d e. 
Jasmijn, jesminne, znw. vr. Jasmijn. 
Jaspis jas5er, jas-e, jas, znw. m. Jaspis. 
Jawor,, -woon, znw. o. Toestemmend antwoord, 


toestemming. 
Je. Zie i e. 
Jecht(e). Zie g i c h t. 


Jechten, -Inge. Zie g i c h t e n, -i n g e. 
Jechtieh, -heit. Zie g i c h t i c h, -heit. 
Veere, -Were, znw. vr. Hetz. als e r e (e e r), e r e


w e r c (koperwerk). 
Jeeste. Zie g e e s t e. 
Jegelijc. Zie i e g e 1 ij c. 


Jegen, iegen, gegen, voorz. en bijw. — I. Voorz. 
i) Tegen, tegenover; tegenover, naar iemand toegekeerd, 
ook vijandig; in tegenwoordigheid van, voor. 
2) te gemoet, tegen. 3) tegen, vijandelijk ; gaen j., 
gericht zijn tegen ; strijdig zijn met ; staen j., duren 

I, bestand zijn tegen; j. een, tegen elkaar; j. een 
dragen, onderling vijandig zijn, overhoop liggen ; steken 
j., zich verzetten tegen. 4) in strijd met ; tot 
wering, voorkoming, genezing van; tegen, tegen -in, 
tegen-op; j. stoel, zonder gelukkig gevolg, vergeefsch; 
ongelukkig; dine I. spoel, verloren moeite. 5) tegen, 
van tegen elkaar afstekende kleuren. 6) ten opzichte 
van ; met het oog op, met betrekking tot, wat betreft; 
wegens, om ; door ; j. die sonne, dat sonneschijn, door 
het zonlicht, in de zon; jegens. 7) als uitdrukking 
eener betrekking tusschen een persoon en eene werking; 
sf reken j.; versoenen j., delen j. (met), spelen 
f; hem wachten j. (voor), gruwen j.; helend., sjaren 
f; verdienen j. (aan), verraden j. (bij), verboren j, 
vercrigen j: (van), huren, cojben, onderkennen j. (van), 
enz. 8) van het tegen over elkaar stellen of tegen elkaar 
opwegen, ruilen van twee zaken ; roof j. roof, brans 

1. brant ; al al se/ten, aventuren, alles (tegen alles) 
op het spel zetten ; in vergelijking met ; in verhouding 
tot; jegen (dien) dat, naarmate, naar gelang dat. 
9) van tijd, bij de nadering van, tegen. so) tegen, op, 
van eene werking die tegen iets stuit. i i) naast; in 
de nabijheid van; bij iem. of iets tegenwoordig; int 
boschelkijn, Baer sal ic Beker jegen u sin. — II. Als 
bijw. i) Tegenover. 2) tegemoet, tegen, vriendschappelijk 
en vijandelijk; mi es iet . j., ik heb een afkeer 
van iets; in strijd zijn met, gemenen oorbare j. sin, 
ook te jegen, jegens. 3) in het eene of andere opzicht. 
4) mede, bij begrippen van deelen, vergelijken. 5) 
naar verhouding, naar de mate. 6) zóó dat iets tegen 
iets stuit of aankomt. 7) er bij, tegenwoordig. 
Jegenbringen, zw. onr. ww. tr. Tegemoet dra 

aan iem. brengen.-gen, 
Jegende. Zie j e g e n o d e. 
Jegendragen, st. ww. intr. Strijdig zijn met. 
Jegendraven, zw. ww. intr. m. d. dat. Te ge


moet draven. 
Jegenen, zw. ww. Zie b e j e g e n e n. 


JESMINE. 

Jegengaen, st onr. ww. intr. Tegengaan, weerstreven. 
Jegengeset, deelw. bnw. Tegengesteld ; als znw., 
ten fegengeselle of ter contrariën, in tegendeel. 
Jegenheit, znw. vr. i) Tegenspoed, wederwaar


digheden. 2) landstreek. 
Jegeninge, znw. vr. Hetz. als j e g e n o d e. 
Jegenkiven, st. ww. intr. Strijden tegen iem. 
i egeneomen, st. ww. intr. Te-gemoet komen. 
Jegenlopen, st. ww. intr. Te gemoet gaan. 
.Tegenode , egen-, eigen -, -hode, jegende, znw. vr. 

Omstreek, het omliggende land ; landstreek. 
Jegenprigen, zw. ww. intr. Tegenstand bieden. 
Jegenriden, st. ww. intr. Te gemoet rijden, een 

vijand. 
genrinnen, st. ww. intr. Te gemoet loopen of 
gaan. 
Jegenrolle, znw. vr. Boek voor de controle van 
rekeningen, contraboek. 

Jegens, voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Ten opzichte 
van ; van (bij begrippen van ontleening) ; huren 
j., coven, ontlenen j. ; deen j. dander afgetrocken; 
aan (als aanduiding van de richting, waarin de 
werking zich beweegt) ; lenen, beteren, verboren f 
2) tegen, vijandelijk. 3) tegenover. 4) tegen, voor, 
met het oog op ; van zalme jeghens defeeste. — II. 
Als bijw. Tegen ; enen jegens s jn, vallen. 

Jegensake, znw. m. Tegenstander, tegenpartij. 
Jegenslaen, sege(n) -, st. ww. intr. Zich verzetten. 
Jegenspoet, znw. m. Tegenspoed, wederwaardig


heden. 
Jegensporich, bnw. Weerspannig, onhandelbaar. 
Jegenspreken , st. ww. intr. Antwoorden. 
Jegenstaen, st. onr. ww. intr. Weerstaan. 

Degensteken, st. ww. intr. Een aanval op iem. 
doen, ook met woorden. 
Jegenstriden, st. ww. — I. Intr. Tegen iem. 
strijden, tegenstaan ; als znw., tegenstand, strijd. — 

II. Trans. Bestrijden, bevechten. 
Jegenvaren, st. ww. intr. Te gemoet gaan of 
rijden, vijandelijk. 
Jegenveehten, st. ww. tr. Aanvallen, aantasten, 
bevechten. — Jegenvechtinge.
Jegenwerpen, -mor,hen, zes. ww. tr. i) Iets vóór 
iets houden, ter afwering van een aanval, bep. het 
schild. 2) tegen iets opkomen, cene tegenwerping 
maken. — Jegenwerpinge, -wor^inge. 

Jegenworde, -voorde, -zomerde, -waerde, znw. vr. 
i) Het omliggende land, de omstreken; landstreek. 
2) tegenwoordigheid ; te (in) jegenworden, tegen.
woordig; ook"zonder voorz., jegenworden, -woorden, 

-werden. 
Jegenworde, -woirde, -wort, bnw. Tegenwoordig. 
Jegenwordelike, bijw. i) Op staanden voet, 
oogenblikkelijk. 2) tegenwoordig, in den tegenwoordigen 
tijd; ook jegenwordeljcs, -dicklike, -dickljcs, 

Jegenwordich, jege-, ege-, -werdick, -weerdick. 

-woordick, -ordich,. bnw. Tegenwoordig, van tijd en 
ruimte, aanwezig, ergens bij ; ook te jegenwordick; 
met van, in tegenwoordigheid van; ook van een tijd 
die op een verleden oogenblik tegenwoordig was; 
van den jegenwoordigen dage, van dien dag (16de 
eeuw). -- Jegenwordicheit, jege-, -ordicheit. 
Jegenwordige, -werdige, znw. vr. Tegenwoordigheid, 
aanwezigheid. 
Jegenworp, ,lege-, -woorj5, znw. m. i) Het voorwerp 
eener werking, object. 2) het onderwerp der 
gedachten. 

Jegeordich. Zie jegenwordich. 
Jegewele. Zie iegewelc. 
Jegewerde, znw. vr. Hetz. als j e g e n w o r d e, i). 


Jehen, nederr. Zie g i e n. 
Jena, znw. vr. Hyena. 
Jenever en de samenst. Zie g e n e v e r. 
Dense. Zie g e n s e. 
Jent. Zie g e n t. 


Jerde (fri., saks.). Zie g e r d e (landmaat). 
Jesmine, -minne. Zie j a s m ij n. 



JESOEN. 

Jesoen3 znw. m. Jezus. 

Jesschen. Zie g i s s c h e n. 

Jeste. Zie g e e s t e. 

Jester, jeester (vla.). Hetz. als h e es t e r. 

Jesueel, znw. o. Het kind Jezus ; ook : een beeld 

van het kind Jezus. 

Jeuchden, Jeucht. Zie j o g e d e n, j o ge t. 

Jeuken, Jeucte. Zie joken, jo o c t e. 

Jeweel. Zie juweel. 

Jichtei Jichten. Zie g i c h te, g i c h t e n. 

Jo (oostmnl.). Hetz. als j a. 

Job, znw. m. Een man, wiens geduld groot is, 

doch eindelijk uitgeput raakt. 

Joachimdaler, jocilim-, znw. m. Eene zilveren 

munt (oostmnl.). 

Jochant, jocant, jagonce, jogonte, znw. m. Hetz. 

als jacinct. 

Joeht. Zie j o g e t. 

Jode, juede, jeude, znw. m. Jood. 

Jodenbisschop, znw. m. De joodsche hoogepriester. 
Jodenhoet, znw. m. Een spitse hoed met breederi 
rand. 
Joderie, juede-, jeude-, znw. vr. Jodenbuurt; de 
Joden. 
Jodesch, joodsch, juedsch, jeudsch, bnw. Joodsch. 

— Jodinne. 
Jodute, znw. Alarm. 

Joeste, joest, joste, znw. vr. Riddergevecht, kamp 

met de speer van twee te paard zittende ridders. 

Joesteerspel, znw. o. Wapenspel, steekspel. 

Joestement, znw. o. Hetz. als j o e s t e. 

Joesten, zw. ww. intr. Kampen in een steekspel, 

vechten met de speer. — Joesteren, -eerera. ^JOes


terer, -eerre. 

Joesterie, znw. vr. Vaardigheid in ridderlijke 
wapenoefeningen, heldenfeiten in een steekspel. 
Joestnre, znw. vr. Hetz. als j o e s t e. Joestnren. 
joslueren. 
Jof, voegw. Hetz. als o f, onderschikkend en ne


venschikkend. 

Joffrouwe. Zie joncvrouwe. 

Jogedelijc, joochd-, jueged-, juechd-, jeuchd-, 
jogetlijc, jogel jc, bnw. Jeugdig. — Jogedelike.

Jogeden, _Ieuchden, juechden, zw. ww. intr. Jeug


dig zijn ; passen bij de jeugd ; dat juecht wale. 

Jogedich, juechdiclh, bnw. Jeugdig, frisch ; schoon. 

Joget, joocht, juecht, jeucht, jouget, jocht, jucht, 

jogede, joochde, juechde, znw. vr. i) Jeugd, jeugdige 
leeftijd. 2) de jeugd, jongelieden. 3) bloei der jeugd; 
dartelheid, levenslust ; maagdom. 4) genot, zaligheid. 
5) een jonge man of vrouw, jonkman, jongeling: 
jonkvrouw, meisje : ook : jonge getrouwde vrouw; 
ook van Maria. 

Jogetborne, jooclht-, juecht-, -born, -borren, znw. 

m. Verjongingsbron. 
Jogonte. Zie j o c h a n t. 
Joys, joie, znw. vr. Vreugde, genoegen, blijdschap; 
die lange Hoye, de eeuwige vreugde ; ook : mingenot. 

Joyen, soyen, goyen, zw. ww. -- I. Intr. Genot 
smaken, zich vermaken; vleeschelijke gemeenschap 
oefenen. — II. Trans. Hetz. als b r u d e n. — Joyer, 
hetz. als b r u d e r. 

Joylyc, joil jc, bnw. Vroolijk. 

Joyten, yoylen, zw. ww. intr. Joelen, juilen ; ook: 
juichen. 
JOC,jocke, znw. Grap, scherts; eene onaardige grap. 
Joe, juc, znw. o. i) Juk, halsjuk, voor mensch en 

dier. 2) span, van trekdieren. 3) gestel of geraamte 
van steunbalken ; paal, vooral : in het water geslagen 
paal. 4) eene landmaat ; een morgen, zooveel land 
als men met een juk ossen in één dag ploegen kan; 
ook: spanbreedte, noodig voor een juk ossen. 

Jokelachtich, joockel-, bnw. Zoo zijnde dat men 
zich gaarne jeukt of krabt. 

Joken, joocken, juecken, jocken, jucken, zw. ww. 
intr. Jeuken ; lust tot jeuken opwekkende ; als znw., 
jeukte, jeuk. 

JONCGESELLE. 

Jokenisse, znw. vr. Jeuk ; ook jokinge. 
Jocken, jucken. Zie j o ken. 
Joeken, zw. ww. intr. Schertsen. 
Jocken, jucken, zw. ww. tr. i) Bijeenvoegen, ver. 


binden. 2) palen slaan, vooral in het water. 
Joekeren (met fra. j. = zj), -ieren, zw. ww. intr. 
Tegen iem. of elkander aanbonzen, in een gevecht. 
Jockinge, juckinge, znw. vr. Het slaan van palen 

in het water, om den stroom te breken. 
Jocspel, znw. o. Jokkernij, gekheid. 
Jocte, jutte. Zie j o o c t e. 
Jocwech, juc-, znw. m. Een weg, waarlangs een 

span paarden of ossen gaan kan, landweg. 
Jolen, zw. ww. intr. Joelen, juichen. 
Jolig bnw. Vroolijk, blijde. 
Jolier. Zie juwelier. 
Jolijf, znw. Hetz. als j o 1 ij t. 
Joli]s, bnw. i) Vroolijk, opgewekt. 2) galant, van 

eene verliefde natuur. 3) schoon, bekoorlijk; aangenaam 
voor de zinnen; als bijw., keurig. 

Jolijt, sol jt, znw. o. Vreugde, blijdschap, genot, 
genoegen; ook: mingenot; int j, voor de aardigheid 
; dat hoge, hemelsche, ewige j:, de hemelvreugde. 
Jolijt, bnw. i) Opgewekt, vroolijk. 2) galant, ver 

-liefd. 
Jolisel jc, bnw. Schoon, bekoorlijk. 
Joliselike, bijw. Schoon, keurig. 
Jolivicheit, znw. vr. Vroolijkheid, opgewektheid. 
Jonde, znw. vr. Genegenheid, gunst. Hetz. als 

jonste. 
Jonge, znw. m. i) Jonge man, jongeling; verklw. 
jongek jn, jongelkijn, jongel jn, jongesk jn. 2) leerling, 
kweekeling. 
Jonge, znw. o. Jong van een dier; verklw. jon


gek jn, jongelk jn. 
Jong el }j^e joncl^c, bnw. Jeugdig, jong. 
Jongellke bijw. Op de wijze van een jong mensch, 

onnadenkend. i 

Jongelinc, znw. m. Jong mensch van beiderlei 
geslacht; ook, o., het jong van dieren; een klein 
kind, zuigeling. 

Jongelincheit, znw. vr. Jongelingsjaren. 
Jongen, znw. m. Jongen (16de eeuw). 
Jongen, zw. ww. intr. i) Jong worden, verjon


gen. 2) jongen werpen. 

Jonger, -ere, znw. m. x) Jonkman, jongeling ;jon-gen; 
klein kind; jong van dieren. 2) leerling, scholier, 
kweekeling. — Jongerschap . 

Jonges (van -),jongs, jonx, bijw.; ook vanjonges 
een, oj, van jongs af. 

Jonc, bnw. i) Jong, niet oud ;jonge dochter, kleindochter 
; longe wijl, zie j o n c w ij f ; out ende jonc, 
als verzamelbegrip. 2) in den superl., laatst; ten 

joncsten, te joncst, joncsten, bij het jongste gericht 
of laatste oordeel. 
Jonc, znw. o. i) Jong kind, kind ; prins, kroon 

jong van dieren; verklw. jonck jn, joncsk jn.-prins. 2) 
Joncbaert, znw. m. Het eerste baardhaar, dons, 
Jonker. Zie j o n c k e r. 
Joncfere,joncfer, jonfer, znw. vr. Hetz. als j o n c


f r o u w e. Jonkvrouw, ongehuwde vrouw, jong meisje, 
juffer; ook : eene getrouwde vrouw van stand ; ver 
joncferk jn, jonfer-, meisje, juffertje.-klw. 
Joncferendach, znw. m. Feestdag, gewijd aan 
eene heilige maagd. 
Joncferl )C, jonfer-, joffer-, bnw. Jonkvrouwelijk, 

maagdelijk. — Joncferlipcheit, -like.

Joncferschap, jonfer-, znw. vr. Maagdelijkheid, 
ongehuwde staat. 

Joncfrouwe, jonf , ion-f-, jouf , joff-, juff , 
-vrouwe, -vrauwe, -vrou(w), znw. vr. Ongehuwde 
jonge vrouw, jong meisje; meisje van goeden stand; 
ook: eene getrouwde vrouw van stand; ook : kamermeisje, 
kamenier; verklw. joncfroukijn, joncfrouweijjn. 

Joncfrouwelije, -heit. Hetz. als j o n c fe r 1 ij c, 

-heit. 
Joncfronschap. Hetz. als j o n c f e r s c h a p. 
Jonegeselle, znw. m. Jonggezel. 


278 JONCGRAVE. 

Joncgrave, jong-, -greve, znw. m. Jonge graaf; 

opvolger in een graafschap. 

Joncheit, znw. vr. r) Jeugd, jonge jaren; jonk


heid ; j. draven, de genietingen der jeugd najagen. 

2) dartelheid, jeugdige onbezonnenheid. 

Jonchere, jong-, -heer, -her, znw. m. Jong edelman, 
nog niet geridderd adellijk jonkman, jonkman 
van aanzienlijken stand; jonker, heertje; jonge meester; 
verklw. joncherekijn, joncheerkijn. 

Jonehert, junc-, znw. m. Hinde, jong hert. 

Jonchoen, znw. o. Kuiken. 

Joneker, jonker, znw. m. Hetz. als j o n c h e r e; 
ook : jongere zoon van een edelman ; droge jonker, 
nar, potsenmaker. 

donekerie jonker-, znw. vr. De jonkerstand, de 
gezamenlijke jonkers in hofdienst. 
Jonekerschap, jonker-, znw. vr. Toestand van 
jongeren zoon eens edelmans. 
J onekint, znw. o. Jonggeborene. 
Joneman znw. m. Jonkman. 

Jonewbf, jong-, znw. o. Jonge vrouw uit den 
minderen stand ; dienstmaagd ; iedere vrouw die voor 
loon arbeidt ; ook : fabriekarbeidster. 

Jonne, znw. vr. Gunst, genegenheid. 

Jonnen. Hetz. als go n n e n. 

Jonste, -lijc,-ich. Zie gonste, -1 ij c, -ich. 

Joodscha foot-, jued-, znw. o. en vr. i) Het 
joodsche geloo

f, jodendom. 2) het joodsche volk. 

. . 

Joocsel, znw. o.; ^oocte, ^ooctheit, znw. vr. 
Jeuk, jeuking, schurftachtige aandoening. 
y Jopenbier, znw. o. Bier uit Dantzig. -Jopen-

Joodschelijc, bnw. Joodsch. — Joodschelike.

Jorneye,journeye, journede, znw. vr. Wapenrok. 
Josephs-tranenboom, znw. m. IJspegel. 

Joste enz. Zie j o e s t e. 

Jou, verb. nv. van het pers. vnw. gi. 

Jou, bezitt. vnw. Uw. 

Jouwe, znw. vr. (friesch). Gift. 

Jouweel. Zie juweel. 

Jovjjn, znw. m. Jupiter. 

Ju, verb. nv. van het pers. vnw. gi ; julieden. 

JU , bezitt. vnw. U. 

Jubee, jube, znw. vr., te, Ier jube comers. Zich 
onderwerpen (16de eeuw). 
Jubel, znw. m. Groote vreugde, zielsverrukking. 
Jubet, znw. o. Galg. 
Jubilacie, jubel-, jubul-, znw. vr. Zaligheid, zielsverrukking 
; ook : gejubel. 

Jubileerlij e, bnw. Jubelend ; God verheerlijkend. 

Jubileren, zw. ww. intr. Jubelen, juichen; God 
verheerlijken ; als znw., onuitsprekelijke vreugde, zinsverrukking. 


Juche, -en, znw. vr. Vleeschnat, soep, bouillon. 

CACHTEL. 

Jucht, -ieh, -icheit. Zie g i c h t enz. 
Judascus, znw. m. Judaskus. 
Juechdelij e, -dich. Zie j o g e d e 1 ij c en z. 
Juecht. Zie j o g e t. 
Juede enz. Zie j o d e. 
Juffrouwe. Zie j o n c f r o u w e. 
Juge, jugie, judie, znw. m. Rechter. Jugement,


oordeel ; het laatste oordeel ; Jugeren, -eeren, oor 
ook : ter dood.-deelen,- veroordeelen, 
Juichen, juichten, zw. ww. intr. Roepen, 

schreeuwen. 
Jujube, znw. vr. Jujube. 
Juc , jucken. Zie j o c, j o c k e n. 
Jueken. Zie joken. 
Juekinge. Zie j o c k i n g e. 
Juleye, znw. vr. Gelei. 
Julep, znw. m. Een verkoelende drank. 
Jummermere (oostmnl.). Hetz. als e m m e r mere. 
Juniperen znw. vr. Jeneverstruik. — Juniperen


boom. 

June, juun, znw. Ajuin, ui. 
Junfer, junffer enz. Zie j o n c f e r e. 
Juncture joncture, znw. vr. Gewricht. 
Jupe, gure, znw. vr. Wambuis, kiel, van mannen; 


japon, van vrouwen. 
Jupeel, znw. o. Kiel, wapenrok. 
Jupen, zw. ww. intr. Spotten met iemand. 
Juper(e), znw. m. Nachtuil, nachtraaf; verklw. 

juj5erkijn. 

Jupetijn , znw. m. Jupiter. 
Juridictie, jure-, znw. vr. Rechtspleging. 
Juriste, znw. m. Rechtsgeleerde. 
Justicie, znw. vr. i) Rechtsspraak, rechtspleging. 


2) terechtstelling. 
Justicier, znw. m. Een met rechtsspraak belast 
of met rechtsmacht bekleed ambtenaar. 
Justiciëren, -eeren, zw. ww. intr. Een doodvonnis 
aan iem. voltrekken. 

Juten, juyten, zw. ww. intr. Joelen, juichen. 
Jutte, znw. vr. Liefkoozende vorm van Judith. 
Juun, ajuin. Zie j u n e. 
Juust, just, bnw. Rechtvaardig ; juist, nauwkeu


rig ; dits j., dat treft. 
Juuste, juust, juyst, bijes. Juist, precies; juist van 

pas, op het juiste oogenblik. — Juustelike. 
Juusten, zw. Ww. tr. Stempelen, ijken, maten. 
Juweel, ,houweel, jouwel, juwiel, juëel, znw. o. t) 

Snuisterij, speelgoed. 2) kostbaarheid, pronkstuk, 

kleinood ; verklw. juweelkijn, juwel-, -ken. 
Juweelwarer, -ze.aerder, znw. m. Schatbewaarder. 
Juwelier, julier, jolier, znw. m. Handelaar in 

kostbaarheden. 
Juweren, -eci en, zw. wcv. intr. Spelen ; genoegen 
smaken. 

C. (K). 
Ca, cae, caeye, znw. vr. en in. Kaai, kade. 
Ca, znw. vr. Kerkkauw, torenka, eene kleine 
kraai. 
Cabaret, caberet, cabret, znw. o. Wijnhuis, drinkhuis, 
gaarkeuyen. ---Cabarethouder, Cabarettier . 

Cabas, cabaes, znw. m. Mand, hengselmand, kabies 
; verklw. cabasekijn. 

Cabas, cabbas, cabaes, znw. m. of o.; sin (den) c. 
maken, slagin (ute), winst maken, zich verrijken. — 
Cabassen, Cabasseren, geld verduisteren, stelen. 

Cabauwen, zw. ww. intr. Naam van een verbo den 
(dobbel ?)spel. -- Cabauwer. 
Cabbelen, zes. ww. intr. Kibbelen, kijven — Cabbelinge. 


Cabel, cabele, znw. m. Kabeltouw, ankertouw. 

Cabelen, -baer. Hetz. als c a v e 1 e n, -b a e r. 

Cab elgaern, -garen, -gem, znw. o. Garen of 
touw voor kabels. 

Cabeliau, cabbel-, cabal-, cabbelau, cablau, znw. 

m. Kabeljauw. 
Cabeliauwer, cabbelj-, cabellauwer, znw. m. Kabeljauwvaarder, 
-vanger. - Cabeliauschip, -teelt 
(vangst). 

Caboel, znw. o. Rumoer, leven; twist, oneenigheid. 
Cabootse, znw. Een visch met een grooten kop. 
Cabuse, cabuus, znw. vr. Voorraadkamer op een 
schip, keuken op een schip, kombuis. — Cabuser, 
naam van eene soort schepen. 
Cabuuscole, cabuys-, -cool, znw. Kabuiskool. 
Cache, cackle, znw. vr. i) Vervolging. 2) kaatsbaan 
; baan, veld. 
Cachtel, znw. o. Veulen ; verklw. cachtelkijn. 


CADAS. 

CadaS, znw. Afval, uitschot. 
Cade. Zie c a. 
Cade znw. vr. Kade, korstje van geroosterd vet; 


overblijfselen van dierlijke lichamen; ook caen, wal 


vischvet. 
Cadet, znw. vr. Jongere zoon; een heertje. 
Cadijc, cae-, caey-, znw. m. Smalle dijk of kade 

langs het water. 
Cadtj n, znw. in. Nap, schotel. 
Caech, znw. m. Buitendijksch stuk land. Vgl. 

-cooch. 

Caefvager, znw. m. Schoorsteenveger. 
Caey. Zie c a. 
Caoyen, zw. ww. tr. Met keien beleggen, be


straten. 


Caecbeen. Zie c a k e b e e n. 

Caecharinc, znw. m. Van de „kaken" (zie c ak 
e n, 3de Art.) en het grom ontdane, vervolgens 
gezouten en ingelegde haring. 

Caecsmete, znw. vr. Kinnebakslag. 

Caectonne, znw. vr. Ton voor gekaakte haring. 
Caeld}]c, znw. m. Hetz. als schaar-of s c h o o r


dijc. 
Caellewen. Zie c a 1 u w e n. 
Caelliau , caliau, znw. m. Keisteen. 
5Caem. Vgl. c a m i c h. 
Caemp, Caenp, Caempjjn . Zie k e m p, k e m p ij n. 
Caep. Zie cape. 
Caepgelt, znw. o. Bakengeld. 
Caeplaken, znw. o. Tapijt, behangsel. 
Caepspel, -spil, znw. o. Schouwspel. 
Caer, care, znw. o., vr. en m. i) Een vaatwerk. 

a) korf; bijenkorf; biecaer, immecaer; korf of ben 
voor het vangen of bewaren van visch; in enes c. 
vallen, iem. in handen vallen ; enen in sinen c. hou 

in zijne macht houden. Vgl. m e s c a e r, mest--den, 
vaalt. 


Caer, bnw. i) Lief, dierbaar; als znw., care, caer, 
Caren, vriend, vriendin; vr. carinne; verklw. caerkijn. 
2) liefhebbend, teder. 3) duur. 

Caerde, carde, znw. vr. i) Kaarde, kaarddistel. 
2) wolkam, wolkaarde. — Caerdemaker. 

Caerden, Carden, cairden, zw. ww. tr. i) Eene 
stof, met de kaarde bereiden of bewerken. 2) hekelen, 
doorhalen. — Caerder, Caerdster. 

Caerker, caerï(e). Zie c a r k e r, k e r f e. 

Caerlinc, znw. m. Karoling, afstammeling van 
Karel (den Groote) ; verklw. caerlinkin, naam van 
eene kleine munt. 

Caerliede,-lade, znw. m. Zie c a r 1 i e d e. 
Caermen, -inga. Zie k e r m e n, k e r m i n g e.
Caerminne, znw. vr. Geliefde vriendin. 
Caerschip, znw. o. Vischschuit, schip met een kaar. 
Caerse. Zie k e r s e. 

Caersgaern, -geit, -gieter. Zie k e r s-. 

Caerte, carte, znw. vr. Schriftelijk stuk, akte; 
handvest; speelkaart, landkaart; hoeve, pachthoeve 
(in Limburg). 

Caerten, zw. ww. intr. Kaartspelen. 

Caertenare , cartenaer, znw. m. (limb.). Rentmeester, 
opzichter over rentegevende eigendommen; 
ook caerlineester, -meister. 

Caertspel, znw. o. Kaartspel. 
Caes. Zie case. 


Caes , znw. o. en m. Geval; ongeluk, ongeval; 
geluk; fortuintje. 
Caesbanc, case-, hese-, znw. vr. Bank op de 
markt, waarop kaas verkocht werd en welke ver 
werd.-pacht 
Caeshuus, znw. o. Huis of gebouw aan eene 
kaasmarkt voor het bewaren van kaas. 

Caescamer, caoscrame, caesmarct , caescorf, 
caesnap (kaasvorm), caessticker (kaaskooper), 
caostaerte (-tarte) ; caesvat (kaasvorm). 

Cao-sticker, znw. m. Kasteker, kaaiwerker. 
Caetsbane, -baen, znw. vr. Kaatsbaan. 
Caetsbal, znw. m. Kaatsbal; ook: caelsebolle 

(i 6de eeuw). 

CALANGEREN. 

Caetse, znw. vr. i) Vervolging van een vijand; 
jacht op een wild dier, van een wild dier op een 
mensch. 2) kaatsbaan; eindpaal, worp van een bal; 
veld. 3) baantje, winstgevende bezigheid. 

Caetsen, zw. ww. tr. Kaatsen, balslaan. Vgl. 
k e t s e n, vervolgen . — Caetser, Caetshuus ( speelhuis), 
Caetsspel.

Caf, znw. o. Kaf, korenhuls, zaadstroo ; iets dat 
waardeloos is ; niet een (cleine) caf, niet een (clein) 
caefkijn, niet het minste, niets hoegenaamd ; niet 
twee cave, niet van enen cave, hetzelfde. 

Caffa, znw. Eene zijden stof. 
Caffoor, cafoor, znw. o. Komfoor, vuurpan. 
Cafcoen, znw. o. Schoorsteen, schouw; Cafeoen 


schoorsteenmantel (?) ; Cafcoengelt . -steen, 
Cafsac, znw. m. Een zak met kaf gevuld ; dikbuik. 


Cage. Zie c a e c li. 
Cage, cagie, znw. vr. Kooi, gevangenis. 
Cahorsijn, cahoorsijn, caorcijn, cauwersijn, znw. 


m. Woekeraar, geldschieter; vr. cahorsine. 
Caittjf enz. Zie k e i t ij f. 
Cajacke (spr. cazjacke), znw. vr. Overkleed met 
wijde mouwen, mantel. 
Cacabo, kakebo, znw. m. De ketel waarin een 
misdadiger gekookt werd; de hel, het helsche vuur. 
Cacad(r)u1, znw. m. Helledraak; eig. krokodil. 
Cake, caec, znw. vr. Kaak, kinnebak, wang; mv., 
mond ; hoofd. 
Cake, kake, caec, znw. vr. ; caec, znw. in. Schand paal, 
schandzuil met een breed bovenvlak, waarop 
misdadigers te pronk werden gezet; ob die cake setten, 
slaera (zeer zeldzaam an den caec). 
Cakebeen, caec-, znw. o. Kakebeen. 
Cakelbont, znw. o. Bonte opschik. 
Cakel(e) caeckel, znw. (nederr.). Kachel. — Ca


keloven (r6de eeuw). 
Cakelen, hekelen, zw. ww. intr. Kakelen, snappen, 
snateren. — Cakelinge. 

Caken, caecken, zw. ww. — I. Intr. Snappen, 
babbelen (z6de eeuw). — II. Trans. Enen c., iem. 
uitschelden ; iet c., iets afkeuren. 


Caken, zw. ww. tr. Op eene kaak of schandzuil 
te pronk zetten. 
Caken, zw. Ww. tr. Harinc c., de haring ver 

behulp eener insnijding bene--duurzamen door met 
den den linker kieuw of „kaak" een deel van het 
inwendige te verwijderen. 

Cachuus, Cacken, Cacstoel.

Calabre2 znw. vr. Muts van Calabrisch bont. 
Calachtich, call-, bnw. Snap-, babbelachtig. — 
Calachticheit. 

Calamel, Zie calme1. 
Calamml,ent, znw. vr. Wilde polei, kattekruid. 
Calamer, -niaer, znw. o. Schrijfgereedschap, ook: 


inktkoker. 
Calander, znw. vr. Stofglanzer, eene soort van 

mangel. 
Calander, znw. m. Korenworm. 
Calander, -dre, znw. vr. Eene soort van leeuwerik. 
Calander, znw. o. i) Eene broederschap of gees


telijk gild; ook calande, calende; Calandehuus, 
-broeder. 2) een feestmaal van eene dergelijke broederschap 
; slemppartij, uitgelaten vroolijkheid. — 
Calanderen, zich aan luidruchtige vroolijkheid overgeven. 


Calanderaer, -draer, znw. m. Glanzer, hij die 
stoffen glanst of glad maakt. 
Calange, call-, -laenge, -laenye, -lainge, znw. vr. 
i) Eisch in rechte, aanspraak; ook: een onrecht 

vordering; tegenspraak, aanmerking -matige eisch of ; 
onrechtmatige inbezitneming, geweldenarij. 2) twist, 
oneenigheid. 3) last, overlast, moeilijkheden iem. aangedaan 
door hem in rechte te betrekken ; berisping, 
scherpe vermaning. 4) rechtszitting, plechtige verga dering 
; ook : kerkvergadering. 

Calangeren, calaeng-, caleng-, calleng-, - eere^^ . 
-ieren, zw. Ww. tr. r) Iem. aanklagen, een eisch in rechte 


280 CALANGERINGE. 

tegen iem. instellen, eene boete van iem. vorderen. 

2) iets opeischen, als eigendom reclameeren, aan


spraak op iets maken. 3) iem. in bescherming nemen, 

voor hem opkomen. 4) berispen, bestraffen ; iem. he


kelen ; tegen iets opkomen, ook in rechte. 

Calangeringe, caleng-, znw. vr. Eisch, aanspraak; 
eisch in rechte, vordering, eisch tot boete; de akte 
waarin de eisch is vervat. 2) het bemoeilijken van 
iem., het aandoen van overlast. 

Calangierer, -gierre, -gierrere, znw. m. Eischer 
in rechte, aanklager. 

Calant, caland, clant, znw. m. i) Hij die bij een 
bepaald persoon zijne winkelwaren koopt; klant. 2) 
gezel, jong mensch; snaak, kornuit, klant. 

Calcedone calcid-, znw. m. Eene soort van topaas, 

een blauw-of gro

enachtige edele steen. 

Calchiede, -den. Zie cautsiede, -den. 

Cale, cael. Zie c a 1 u. 

Calende, calande. Zie bij c a 1 a n d e r. 

Calendier, -drier, talengier, znw. o. Kalender, 
kerkelijke almanak ; lijst, naamlijst; lijst van de stukken 
in een proces, dienende als grondslag voor den 
inventaris. 

Calf, znw. o. i) Het jong van het eene of andere 
groote dier; het jong van eene koe, kalf; domoor, 
onnoozele bloed. 2) dwarslijst, dwarshout, balkstuk, 
bij timmerlieden. — Calfshovet. -voet. Calfvleesch, 
-stort; Calfsch. 

Calfvel, znw. o. Kalfsvel ; bereid kalfsvel, perkament; 
ook naam van sommige verordeningen, op 
kalfsvel geschreven. 

Caliant, znw. m. Keisteen. 

Calich(h)eit, znw. vr. Kaalheid. 

Caljjt, znw. o. en m. Praalbed, draagbed; rustbed, 
bed van een aanzienlijk persoon. 

Cale, znw. m., o. en vr. i) Kalk. 2) krijt ; het 
krijt waarmee men iemands geldelijke verplichtingen 
opteekent. — Caleberner, -dobbe (kuil waarin men 
kalk bluscht) ; -lesscher (kalkblusscher), -man', -put(.Pit), -mate, -meter, -oven, -sijs -steen, -voeder 
(een voer kalk). 

Calken, kelken, zw. ww. tr. Met kalk bestrijken. 

Calcoen, znw. m. Paardenhoef; de neergebogen 
achtereinden of punten aan de hoefijzers ; omgebogen 
ijzer, ijzeren haak. 
Calculeren, zw. ww. tr. Berekenen, in rekening 
brengen. 
Calle , znw. vr. Naam van verschillende vogels; 
klappei, babbelaarster; liefje; snol. 

Calle, znw. vr. Goot, afvoerbuis voor water. 

Callen, zw. ww. — I. Intr. i) Spreken, praten; 
over iets spreken, ook in eene vergadering; als znw., 
gepraat; iemands woorden. 2) babbelen, snappen, 
klappen ; als znw., gesnap, beuzeltaal. — II. Trans. 
i) Zeggen, vertellen, verhalen. 2) uitbrengen, verklappen. 
— Caller, Callinge, Callich.

Calmel, calamel, znw. m. Rietstengel ; suikerriet. 
Calmjjn , kelmijn, calamijn, znw. vr. Kalmijn, 
galmei, zinkspaath.

Calu, eig. tale, cael, bnw. i) Kaal, zonder haar, 
zonder veeren; kaal, berooid, arm ; van een dijk, 
zonder voorland; bloot, ontvleescht; als znw., een 
kaalkop. 2) kaal, poover, armelijk; caellewe Prosenlen. 


Caluaert, caluwaeri, znw. m. Kaalkop. 

Calnheit, caluwe-, cael-, znw. vr. Kaalheid. 

Calnmme. Zie c o 1 o m m e. 

Caluwe, znw. vr. z) Kaalheid, kale plek. 2) aard 

bovengrond. -korst, 

Calnwen, ealewen, caellewen, zw. ww tr. i) 
Kaal maken. 2) uitplunderen, kaal maken; der lieder 
borsen caellewen. 

Caluwich, -heit. Hetz. als c a 1 u, -h e i t. 

Calven , zw. ww. intr. Een jong werpen ; kalven. 

Calverdarm, -hunt, -vel; calverjjn.

Cam, camme, camb (camp), znw. m. en vr. Kam; 
wolkam ; weverskam; kam aan een kamrad ; brouwerij, 
waarschijnlijk naar een op een kam gelijkend 

CAMERCLARINGE. 

ijzer, waaraan de brouwketel hing; kam van een 
dier, helmkam ; kam op 'een strijkinstrument. 
Camahu, camahieu, camehu, camiu, gamaiu, znw. 

m. Een in relief gesneden edelgesteente met twee 
verschillende kleuren, camee. 
Cambreye, cambree, znw. vr. Kameraadschap, 
span. 

Cambret, znw. m. Kroeg, gaarkeuken. 

Cambnnscole. Hetz. als c a b u u s c o 1 e. 

Cameel, caméle, camel, kemel, znw. m. Kameel, 

kemel. — Cameisroet, -ruet (kameelsvet), Cameeldriver. 


Camecate, camme-, camcate, -cael, camf caet, 
camecas, camocate, znw. o. Zijde met goud doorwerkt, 
ook : een kleedingstuk van die zijde vervaardigd. — 
Camecatijn, bnw. 

Camelaer, -Ier. Zie c a m e r a e r. 
Cameleon, camelionie, gamaleon, znw. m. Kameleon, 
eene soort van hagedis. 
Cameloot, camme-, -lot, -laat, znw. o. Eene stof 
van kemelshaar gemaakt. 
Camenade. Hetz. als k e m e n a d e. Kamer; ook: 
slaapkamer. 
Cameneye, znw. vr. Een voor stookplaats be


stemd gewelf, oven. Zie k e m e n e y e. 
Cameniere. Hetz. als c a m e r i e r e. 
Cameraerg -are, -aeri, camenare, camelare, cc


meier, znw. m. i) Kamerheer, -dienaar. 2) schatbewaarder, 
thesaurier ; een stedelijk ambtenaar belast 
met het geldelijk beheer; overste c., ledige (leege) c., 

c. van den sac, c. van der jtenne, te Utrecht. 
Cameramt, znw. o. Het ambt van „cameraer." 
Camerboec, znw. m. en o. Een boek met rechtsvoorschriften, 
dat in eene raadkamer berust. 

Camerbrant, znw. m. Brandstof voor een kamerhaard. 
Camerdore, camere-, -dure, znw. vr. Kamerdeur. 
Camere, tamer, znw. vr. en m.; verklw. camer


kijn. i) Gewelf; stookplaats; zoldering; verdieping. 
2) kamer met stookgelegenheid; slaapkamer; ter cameren 
gaen, in de binnenkamer, de eenzaamheid 
gaan ; schatkamer. 3) gevangenis; die donker c., een 
kerkerhol zonder licht; schuur, loods; woonhuisje, 
woonhuis; pothuis, kelder, winkeltje; bestekamer; 
Ier cameren gaen; ook : cleine camere; bloei ter cameren 
gaen, bloeddiarrhee hebben ; ontlasting, stoelgang. 
4) raadkamer, schepenkamer. 5) al vat een 
aanzienlijk persoon voor zich zelf (kleeding, maaltijd 
enz.) noodig heeft. 6) ameublement; gordijnen en 
tapijten voor eene slaapkamer; draagbed. 7) het 
deel van een vuurwapen, waarin de buskruitlading 
komt te liggen, de kamer; ook: de achterste holte 
in de bus, waarin de werpsteen ligt. 8) afdeeling, 
bepaald gedeelte, van water en land; van eene be-' 
paalde soort manschappen. 

Cameren, zw. ww. tr. In eene „camere" brengen 
; turf cameren. 

Cameresse. Hetz. als c a m e r i e r e. 

Cameret, camerret, znw. vr. en m. Wijnhuis, 

herberg, gaarkeuken. — Cameretier, Cameret


ster. 

Camerganc, znw. m. Stoelgang, ontlasting; uitwerpselen. 
Camergesinne, -gezin, znw. o. Kamerbedienden. 
Camergewant, znw. o. i) Kleederen of doek 

behoorende tot de schatkamer of kostbaarheden van 
een aanzienlijk persoon ; ook : hetgeen van dien aard 
op eene reis wordt meegenomen ; beddegoed. 

Canierhangel, znw. m. Haak of hengsel voor eene 

kamer. 
Camerhure , - huyre, znw. vr. Kamerhuur. 
Canierië. Hetz. als c a m e r i e r e. 
Cameriere, -rier, cameniere, znw. vr. Kamer


vrouw, hofdame; kamenier; ook camerierster. 
Cámerjoncfrouwe, joffrouwe, znw. vr. Kamerdienares. 
Camercatte, znw. vr. Bijzit. 
Camerclaringe, znw. vr. Terechtzitting door den 


CAMERCNAPE. 

bisschop in zijne kamer gehouden ter behandeling 
van zaken, meestal in hooger beroep. 

Camerenape, -onecht, znw. m. Kamerdienaar. 
Camercoop, znw. m. (friesch, drentsch). Een in het 
geheim gesloten, niet behoorlijk aangekondigde, koop. 
Camererone, -croon, znw. vr. Lichtkroon, luchter. 
Camercruut, -cruyt, znw. o. Welriekende krui


den, waarmede een kamervloer werd bestrooid. 
Camerlingage. Hetz. als c a m e r l i n c g e l t. 
Camerlinc, kemer-, kemmer-, cammer-, znw. m. 

i) Kamerdienaar, kamerheer. 2) schatbewaarder, 
thesaurier. 3) hoorige of halfvrije van eene bepaalde 
klasse, wiens opbrengsten kwamen ten bate van 
's heeren „kamer". Vgl. c o o r m i e d i c h. 

Camerlinegelt, znw. o. Hetgeen de nieuwe leenhouder 
of leenvolger den heer verschuldigd was, 
wanneer een leen door overeenkomst (wandelcooh) 
of door overlijden (sterfcooh) in andere handen overging. 


Camermaget, znw. vr. Kamerdienares, kamenier. 
Camermeester, znw. m. Bestuurder der kamerinkomsten 
of geldmiddelen, ontvanger. 
Camerpot, znw. vr. Kamerpot; verklw. canzerj5olgen. 


Camerreeht, znw. o. Wat in de schepenkamer 
als recht wordt uitgesproken of geldt. 
Camerspel, znw. Eene soort tooneelvertooning, 
hetz. als esbatement. 
Camersuster, znw. vr. Geestelijke zuster die met 
eene andere dezelfde slaapkamer heeft. 
Camertiende, znw. vr. Tiende, gestort in de 
„kamer" of bijzondere schatkist van den heer. 
Camerwagen, znw. m. De wagen die op reis 
de vorstelijke „kamer" (kleeren, zilverwerk enz.) ver 

-voerde. 
Camerwant. Hetz. als c a m e r g e w a n t.
Camerwarer, -waerder, -waerre, ook: -waerde, 

znw. m. i) Kamerbewaarder, -dienaar, -heer, deurwachter. 
2) bediende in de schepenkamer, deurwaarder. 


Camerwjjf, znw. o. Kamervrouw, kamenier. 
Camfer, canfer, znw. m. Kamfer. 
Camhout, znw. o. Hout van een kamrad. 
Camich, bnw. Met „caem" bezet, beschimmeld. 
Camijn, Camille. Zie comijn, camomille. 
Camiu. Zie c a m a h u. 
Cammaker znw. m. Maker van wolkammen. 
Cammen, dammer. Zie kemmen, kemmer. 
Camomille, camille, znw. vr. Kamille. 
Camoos, znw. o. Gemsleder. 
Camore, znw. m. Kameel ; of gems (?). 


Camp, camjbe, znw. m. Kamp, akker : verklw. 

camj5kijn, -ken, eamj5ekijn, e. a. 
Camp (camb). Zie cam. 
Camp, hennep. Zie c a n e p. 
Camp, camjbt, kembl, znw. m. Kamp, strijd; 

tweekamp ; in enen camj5 goren, ook hetz. als j o e s t e. 
Campaenseh, bnw. Landelijk, veld-. 
Campange, -j'anje, ftaenge, j5aenje, -tanie, znw. 
vr. Veld, vlakte. 
Campe. Hetz. als k e m p e. 
Campeet, znw. m. De eed aan den tweekamp 
voorafgaande ; gerechtelijke bewijseed. 
Campelijo, canth-, kemj5-, bnw. i) Hachelijk, 
verwoed, van een gevecht. 2) cane elike voorde, uit 

een tweekamp.-daging tot 
Campellhe, bijes. i) ITachelijk, gevaarlijk. 2) In 
of met een gerechtelijken tweekamp ; enen c. groe


ten, wens.preken, iem. tot een tweekamp uitdagen. 
Campernoele, -lie, znw. o. Paddestoel. 
Camperwonde, znw. vr. Eene zware wond van 

eene bepaalde diepte of afmeting, waarvoor men een 

gerechtelijken tweekamp verlangen mag. 
Campinge, znw. vr. Wedstrijd, kampstrijd. 
Campioen, kemp-, kimj-, znw. m. Kampvechter, 

hij die in een gerechtelijken tweekamp voor iemand 
optreedt, voorvechter, verdediger. 
Camplijs. Zie caplij s. 

CANON. 281 

Campreeht, znw. o. Het bij gerechtelijke tweekampen 
geldende recht. 

Campschilt, znw. m. Schild voor den gerechte lijken 
tweekamp. 

Campsier, znw. m. Wisselaar. 

Campspel, znw. o. Kampstrijd. 

Campvast, bnw. Tot een kamp verplicht of ge 

zich tot het voeren van een tweekamp ver--rechtigd, 

bonden hebbende. 


Campvecht, came-, znw. m. Kampstrijd. — 
Campvechten, -vechter -vechtinge.

Campwort, -woon, znw. o. Uitdaging tot een 
tweekamp. 
Camscherper, -scheerjer, znw. m. Hij die kammen 
scherpt, bestemd voor de lakenweverij. 

Camtant, znw. m. Naam van een (verboden) wapen. 

Camuus, camus, caznuis, bnw. Met een platten 
neus ; als znw., potsenmaker, hansworst. 

Camwolle, znw. vr. Afval van wol. 
Canael, znw. o. Kanaal, waterleiding. 
Canceleren, cansel-, cancell-, canselgeren, zw. 


ww. tr. Doorschrappen, uitschrappen ; doorscheuren, 
vernietigen. 
Canceleren , cansel-, canselgeren, zw. ww. intr. 
Wankelen, op het vallen staan. 

Cancellier, caneelier, canselier, -eer, znw. in. 
Hoofd van eene canselarij, uitvaardiger van regeeringsoorkonden 
en grootzegelbewaarder. 

Cande , znw. vr. Eene plaats waar men kennissen 
heeft en bekend is. 
Candeel, *caldeel, znw. Een warme en zachte 
drank. 
Candeeldach, znw. m. De dag die volgt op dien, 
waarop men een trouwfeest of huwelijksmaal heeft 

gegeven. 


Candelare, -eer, znw. m. Kandelaar ; ook : kroonkandelaar, 
luchter. 

Candi, candy, znw. Kandijsuiker. 

Canebeen, caen-, znw. o. Borstbeen. 

Caneel, caniel, celnel, znw. m. Waterloop, bedding, 
kanaal. 

Caneelboom, znw. m. Kaneelboom. 

Caneelstake, canele., znw. m. Pijpkaneel. 

Canefbeen, znw. o. Luchtpijp, borstbeen; misschien 
ook : kakebeen. 

Canele, caneel, cneel, znw. m. i) Riet, pijpriet; 
niet een c., geen rietje, niet het minste. 2) kaneel; 
een pijp kaneel. 

Canep canne f , caenjb, eaemj, camj, kenneb, 
Iaennejbe, kenij, znw. m. Kennep, hennep. — Canepsaet.


Canep}jn, caenj-, caezn'-, kenne6-, Iaem^-, -en, 
bnw. Hennepen, van hennep gemaakt. 

Canesie , eanisie, canosie, *eanonesie ; ook canonicsdie, 
-nancsdie, znw. vr. Kapittel van kanunniken; 
geestelijke broeder-of zusterschap; het kapittelhuis. 

Canevas, caenne-, cani-, -fas, -vets, -vaets, znw. 

o. Kanefas, grof uit hennep vervaardigd linnen. 
Caneve, znw. vr. Kaak. 
Canfer. Zie c a m f e r. 
Cangant, cangeant, znw. Stof met een weerschijn. 
Can'el, znw. m. Schenkel, dijbeen (? limb.). 
Cann. Zie c o n ij n. 
Cams, znw. m. Eig. hond; ook als scheldwoord, 
hetz. als k e i t ij f. 

Canis, znw. m. Korf, mand, mars. 

Canker, tankere, znw. m. en o. Kanker; kan. 
kergezwel ; een woekergezwel. — Cankerpuust. 
Cankeren, zw. ww. intr. Kankeren; invreten, 
voortvreten. 

Cannes can, znw. vr. Kan ; verklw. cannekijn, 
-ken; vercoj5en snifter canne, iets met wijnkoop, dus 
met zekere formaliteiten, verkoopen. — Cannegieter 
, -hure, -maker.

Cannesmac, -Worp, znw. m. Worp met eene kan. 

Canon, canoen, conoen, znw. o. Regel, richtsnoer; 
ook : een boek waarin regels voor kerkelijke diensten 
of geestelijke orden geschreven zijn, wetboek. 


282 CANONIC. 

*Canonesie. Zie c a n e s i e. 

Canonic, canoonc, canoenc, canuenc, znw. m. 
Koorheer, domheer, kanunnik; een geestelijke die 
lid is van een kapittel en als zoodanig eene prove 
of prebende geniet; vr. canon•kersse, stiftsdame, 

-vrouw. 
Canoniseren, -eeren, zw. ww. tr. Heilig verklaren. 
Canoniesdie, -ninxdie. Zie c a n e s i e. 
Canse, cans, znw. vr. Een gelukkige worp bij het 
dobbelspel ; een gelukkig toeval. 

Canse, znw. vr. Maat, cadans. 

Cant, znw. m. i) Kant, zijde, rand; grens; oever; 
cant legen cant slaende, overeind staande tegen elkander; 
de ontstoken rand vleesch om eene wond, 
schilferachtige zijde van een gekwetst lid ; rand, 
lijst; aen den cant van, bijkans; van canle sjelen, 
van kant maken of helpen ; van hoeke te canle, van 
den eenen hoek naar den anderen, naar alle kanten 
of richtingen ; als omschrijving: der werelt cant, de 
wereld ; der edelkeil cant, zielenadel. 2) streek, 
landstreek. 3) stuk, brok, homp, vooral van brood. 
Verklw. eantkijn, -ken. 

Cant, znw. m. Zang, kerkzang; zangstem ; ook : eene 
bepaalde wijze van zingen, bovenstem; ook tantum. 

Cant, bnw. Scherp, hoog van toon. 

Cant, bnw. Hetz. als con t, bekend. 

Canteel, znw. m. en o. i) Uitstekend deel van 
iets, kant, rand. 2) uitgetand metselwerk op stadsen 
burchtmuren, borstwering, tinne, kanteel ; ook: 
de omloop op een toren. 

Canton, zw. ww. tr. Aan een kant leggen, apart 

houden. 


Canter, znw. m. Zanger, voorzanger in den kerkelijken 
koorzang ; vr. canlersche. 

Cantertease, -kese, znw. vr. Komijnekaas. 

Cantestaf, znw. m. Naam van een (verboden) 
wapen. 
Canthout, -holt, znw. o. Kanthout, timmerhout. 
Cantike, canteke, znw. m. Gezang; bep.: het 

Hooglied. 

Cantilene, -leine, -lein, znw. vr. Lied, gezang. 

Cantoor, contoor, -oir, znw. o. Gesloten kast voor 

het bergen van papieren en waarde, een stuk huis


raad. 

Caorsjjn. Zie c a h o r s ij n. 

Caos, znw. m. Chaos, baaierd. 

Cape, cae^, znw. Baak, signaal, vuurtoren. 

Capeel , caj5beel, cahiel, znw. m. Krans, ook als 

hoofdversiersel. 
Capel (klemt. op ca), verklw. cahelkijn. Zie c a


pelle. 

Capelette, znw. vr. Kruidnagel. 

Capelier, cabell-, camj5-, znw. m. Kapelaan. 

Capellaen , cabbell-, cajelaen, caj5laen, znw. m. 
Een geestelijke die aan eene kapel is verbonden; 
die den pastoor in de uitoefening van zijn ambt be- . 
hulpzaam is ; ook eaj5ellaer, caj5ellelaen. 

Capelle, cao-, cá75el, znw. vr. Kleine kerk zonder 
sacramenten, bedehuisje; verklw. caftellekijn, cajbelkijn; 
huisje, gebouwtje, kluis; de gezamenlijke 
geestelijken van een bisschop. — Capellemeester, 
opzichter over eene kapel. 

Capellenvogel, znw. m. Vlinder; ook cabelle en 
jbennenvogel (ellen -) ; verklw. cahellekijn. 

Capelrie, cajellerie, znw. vr. Stichting ter bezol


diging van een kapelaan; capelrielant, capelle


camp, uit welker opbrengsten zij werd gevonden. 

Capement, znw. o. Kapwerk, bekapping. 

Capon, zw. ww. intr. Kijken naar, staren op, 

turen. — Caper.

Caper, znw. m. (?). Kap, kaper. 

Caper, znw. m. Kapper, de bloesemknop van den 

kapperboom. 

Capestander, -slant, znw. m. Kaapstander, staand 

windas. 

Capiteel, znw. o. i) Kapiteel eener zuil. 2) hoofd


stuk. 

CARDEN. 

Capitein, cabeteinz, ca/iileinre, znw. m. Hoofdman, 
aanvoerder, bevelhebber. — Capiteinschap. 

Capital , ca^ittel, eajb -, cabelel, znw. o. i) Kapittel, 
hoofdstuk ; ook : hoofdstuk (of passage) uit de 
Heilige Schrift, dat bij de mis wordt voorgelezen. z) 
de artikelen of hoofdstukken waarin eene wet of verordening 
is verdeeld. 3) de vereeniging van kanunniken 
; de door hen en ook door kloosterlingen gehouden 
vergadering ter bespreking en bestraffing der 
vergrijpen tegen den kloosterregel; c. leggen, eene 
vergadering van geestelijken bijeenroepen; slemme, 
vois int c. hebben, eene stem hebben in een kapittel 
van geestelijken; generael c., eene gemeenschappelijke 
vergadering van verschillende capittelen; vergadering 
van afgevaardigden uit verschillende kloosters; cleine 
c., eene vergadering van geestelijken of kloosterlingen 
uit eene bepaalde dioecese; mv., huis of zaal waarin 
kapittel gehouden wordt; ook cabi(t)telstede, -knus. 

Capital , ca/ni/el, znw. o. Het capitool te Rome. 
Capitelaer, caftitulaer, cajbittelaer, znw. m. Lid 
van een kapittel. 

Capitelen, cabillelen, zw. ww. — I. Intr. Kapittel 
houden, eene zitting houden van het kapittel. — II. 
Trans. Iem. de les lezen, hem kapittelen. 

Capiteltiende, znw. vr. Tiende op te brengen 
aan een kapittel. 

Capitalaer, bnw. Of :. met versierde of geïllustreerde 
hoofdletters, óf : in hoofdstukken verdeeld; 
een missael cahitulaer; waarsch. ook als znw., een 
boek waarin de hoofdletters versierd zijn; ook caailularjs, 
cahitelarjs.. 

Capleder, znw. o. Leder voor kappen van laarzen. 
Capl}js, caj'ljts, cam znw. o. Hardnekkig 
gevecht, bloedbad. 
Capmesse, -mes, znw. o. Hakmes. 
Capoen, caijoen, caftjone, caj5une, cajuyn, znw. 

o. Kapoen, gesneden haan; verklw. caboenkijn, cap1 
een -; arme cabuyn, arme stakkerd (16de eeuw). 
Capoensteen, znw. m. Kapoensteen, een edel 
gesteente. 
Cappaert, znw. Iemand met een kap op; kloosterbroeder. 
Cappare. Hetz. als c a p p e r en c a p e r. Vrucht 
van den kapperboom. 
Capper cart, znw. vr. i) Kap, mantelkap ; monnikskap, 
nonnekap ; verklw cajbftekijn. 2) kap, deksel 
van iets, des hemels cappe ; bovendeel, kruin, top. 

Cappel znw. vr. Hetz. als c a p e 11 e. 

Cappeliette. Zie c ape 11 e t t e. 

Cappen, zw. ww. tr. Kappen, klein snijden. 

Ca en zw. ww. tr. i) Eene kap opzetten. 2) 

een bovenk op iets zetten.

stu 

Capper, znw. vr. Hetz. als caper en c a p p a r e. 
Capricorne, znw. m. Steenbok. 
Capriool, -oel, znw. m. Ree. 
Caproen, bijvorm van c a p o e n. 
Caproen, cabtroen, cajbruun, cajbruyn, znw. m. r) 


Kap, hoofddeksel van mannen en vrouwen; muts; 
monnikskap ; mantel met kap ; den c. afstriken, afsíeken, 
afdoen, lichten, de muts afnemen; cabroensvoeder, 
voering voor een kaproen; verklw. cahroenkijn; 
kap voor een jachtvogel die afgericht wordt. 2) kapje, 
overtrek, hul ; ook van de voorhuid. 

Caraet, corael, crael, trait, znw. o. Gewicht van 

edele metalen. 

Caradrius, een vogel. Zie c a 1 a n d e r, 3de Art. 

Caracter, znw. Tooverschrift, -teeken ; letter


teeken. 

Carbeel. Zie corbee1. 

Carbonkel, -bunkel, znw. m. i) Karbonkel, hoog 

robijn. 2) roode puist, karbonkel. — Carbon--roode 

keisteen. 

Carcey. Zie k e r s e y. 

Carcereren, caerc-, zw. ww. tr. Kerkeren. 

Cardamoms, cardomome, znw. o. Eene specerij, 

waarschijnlijk paradijszaad ; ook greinharadijs. 

Carde, Cardeel. Zie caerde, cord eel. 

Carden. Zie c a e r d e n. 


CARDEWAEN. 

Cardewaen,-waaier. Zie cordewaen, -anjer.
Cardinael, cardenael, kerdinael, bnw. Voornaam, 
hoofd-; ook cardinaelsch ; als znw., kardinaal . Car


dinaelschap.

Cardriver, carre-, znw. m. Voerman. 

Care, bnw. Zie c a e r. i) Bemind, lief. 2) met een 
gen., zuinig op, op iets prijs stellende ; als znw., 
vriend, vriendin; beminde, liefje; verklw. caerkn. 

Care, znw. o. Hetz. als c a e r , o.

Care, znw. vr. Kar, wagen met twee wielen. 

Careel, carreel, znw. m. i) Tichelsteen, gebakken 
steen. 2) pijl, schicht. Vgl. q u a r e e 1. — Careel steen. 


Carel. Zie k e r l e. 

Carene, znw. vr. Eene vasten van veertig dagen, 
eene boetedoening.
Carent. Zie c o r e n t. 
Carich, bnw. Zuinig, spaarzaam; gierig, schriel; 

als znw. carage, vrek. Caricheit, Carichlike . 

Carina carjn, carrjn, carren, znw. o. en m.(?). 
Wagen, fourage-, transport-, troswagen; als verzamelw., 
legertros, legertrein. --Caripnpert, -wagen. 

Carine, znw. vr. i) Eene vasten van veertig 
dagen. 2) pijn, smart; smartgevoel en de uiting er 
van; lichaamspijn, zieleleed. 

Carinen, zw. ww. tr. Kwellen, pijnigen.

Carinne, znw. vr. Vriendin. 

Cariot, znw. m. Wagen, reiswagen. 

Cantate, -tael, znw. vr. i) Liefde, christelijke 
liefde, liefde van en tot God, liefde tot den naaste; 
bi c., bij de liefde Gods ; in c-n, om godswil. 2) 
,christelij ke liefdadigheid ; een werk der barmhartigheid; 
liefdegave, aalmoes. — Caritateljjc, -tich,
liefdadig, liefderijk. Caritaticheit, Caritatelike . 

Carkant, znw. m. Halssnoer van edelgesteenten. 

Carker, carkar , enz. Zie kerker. 

Carle. Zie k e r l e. 

Carliede, -lude, znw. m., mv. van c a r m a n, karreman, 
voerman, karrevoerder. 
Carmen, Carmisse . Zie k e r m e n, kermisse. 
Carmer, caermer, kermer, znw. m. Karmeliet, 

naam van een lid eener monnikorde. 
Carmijt, znw. o. Gekerm, lawaai. 
Carnacioen, znw. vr. Hetz. als i n c a r n a c i o en. 
Carnael, bnw. Vleeschelijk, zinnelijk.
Carneel, kerneel, carpel, kernel, znw. m. en o. 

Pit van eene vrucht, merg; verklw. carnelekijn, car-
nellekijn ; de pit of het merg van iets, de diepe zin. 
Carnier, znw. o. Kuil waarin lijken begraven 
werden ; beenderhuis, knekelhuis. 

Carnier, znw. o. (?). Scharnier, hengsel. 

Carnmele. Zie k e r n e m e l c. 

Carnoffel, -noufel, -nofels, znw. m. Netbreuk, 
liesbreuk. 

Carolus(gulden), znw. m. Naam van een gulden, 

geslagen door Karel den Stoute. 

Carpandine. Zie c r a p a u d i n e. 

Carper, care, znw. m. Karper.

Carpiteel, znw. o. of m. Een stuk goed van eene 
grove stof en bewerking, vloerkleed.

Carre, kerre, car, znw. vr. Kar, tweewielige 
wagen; verklw. karrekijn, -kin, -ken; de stadskar, 
waarmede het koren naar den molen en het mout 
naar de brouwerij werd gebracht; ook: het daarvoor 
betaalde geld. — Carreman, Carreliede 
(carliede), Carrenloon, -wech; Carrepert, -recht 

(tol geheven van doorrijdende karren), -tolle, Carretier 
= Carrevoerer (-voerre, karrevoerder, karreman).


Carrel, carl, znw. vr. Vlas. 

Carren, zw. ww. tr. Met eene kar vervoeren, 
karren. 
Carren, intr. Zie k e r r e n. 
()arruge, caruke, znw. vr. Gedroogde vijg. 
Cars-. Zie kers-. 
Carst, znw. Hak, houweel (nederr.). 
Carstaenge. Zie c a s t a e n g e. 
Carsufel. Zie casufe1. 

CASTELRIE. 28, 

Carteel, cocci-, kent-, znw. m. Borstwering, bolwerk 
; tinnen van een muur. - Carteelen, ww, 
Carteelinge, het bouwen van eene vestingmuur.
Cartelen, kenden, zw. ww. tr. Kartelen, uit 
-tanden. 
Cartier. Hetz. als q u a r t i e r. 
Caruke, carruke, caroke, znw. vr. Wagen, vrachtwagen.
Carveel, znw. m. Karveel, klein en snelzeilend 
schip voor de haringvangst. 
Carvi, znw. vr. Karwij, komijn. 
Cas. Zie c a s s e. 
Cas, znw. m. Geval, zaak ; wat iemand aanstaat; 
naar inn cas, naar mijn zin, in mijn belang. 
Cas, casse, bnw. Netjes, geschikt, keurig; wakker, 
flink (nederr.). 
Case, kese, caes, kees, znw. m. en o. Kaas. — 
Casebanc, caes (op de markt) ; Casecorf, Case 


-

pennine, belasting op te brengen aan den landsheer 
voor den afkoop van kaas ; Casesteen, steen 
voor het persen van kaas, Casewei, wei, hui. Zie 
caeshuus, -camer, -crame, -rnarct, -nap, 
-sticker, -taerte, -vat. 
Case, znw. vr. (fri., drent.). Vechtpartij ; in cli^be 
ende case, in eene kloppartij. 
CaSele, casel, casule, znw. vr. ; ook casugle en 
casufle, znw. vr. Kazuifel, priesterkleed, misgewaad. 

— Casnulmakige (wvla.).
Casenbroot, uit case ende broei, de leus eener 
oproerige beweging tegen het eind der i 3de eeuw; 
ook : die beweging zelve. 

Caspel. Zie kerspel. 

Casse, cas, znw. vr. en o. Kist of kast voor bergplaats 
van reliquieën ; de ark des verbonds ; lijkkist 
voor een heilige ; geldkist ; bewaarplaats van visch ; 
gevangenis, kast. 

Cassea, znw. vr. De welriekende schors van een 
oosterschen boom. 

Cassel, casselrie . Zie casteel, casteirie. 

Cassenaer, znw. m. Bedelaar, bedelmonnik; hij 
die met „reliquieën-Gassen" rondgaat, om er den 
kost mede te verdienen. Vgl. m u u 1 s t o t e r. 
Casseren, -eeren, zw. ww. tr. Buiten werking 
stellen, iets ; afdanken, iemand. 

Cassidone, cassedonie, znw. in. Hetz. als c a 1c 
e d o n e ; Cassidonien, -fin, bnw., uit een calcidoon 
vervaardigd. 

Cassie, znw. vr. De vrucht van den cassieboom. 

Cassiede. Zie c a u t s i e d e. 

Cassine, znw. vr.; Gassim, znw. o. Deur-, vensterkozijn 
; vensterluik, tralieraam ; venster; paneel, 
lambrizeering ; steenen raam of rand, nis ; iets waarin 
iets anders sluit; ook : het affuit van een stuk 
geschut. 

Cassioen, cassoen, znw. m. Gebroken suikerbrood, 
lompsuiker. 

Cassioen, znw. m. Snoer, koord, snaar. 

Castaenge, carst-, kerst-, -lange, -laaie, znw. 
vr. Kastanje; niet twee c-n, niet het minste. — Castaengeboom, 
-panne; castaengier, kastanjeboom. 
Castel cast, znw. vr. Korenschuur; magazijn. 
Casteel , caslèl, castele; ook cáslel, cássel, znw. 

o. en m. i) Versterkt huis, slot, burcht; Gastalen (of 
borge) in Shaniën, luchtkasteelen. 2) versterkt of 
verschanst gedeelte van een schip ; achtercasteel ; 
totcasteel. 3) vesting; vlek, opene plaats, kleine stad; 
verklw. casteelkijn. 
Castelein , caslellein, castelain, znw. m. Slotvoogd, 
burchtvoogd, burggraaf; vr. casleleine, casteleinige 
(wvla.).

Casteleinschap, znw• vr. en o. i) Ambt van 
den kastelein. 2) gebied van den kastelein. 

Casteleren, zw. ww. tr. ; deelw. bnw. gecaste 


leert, gekanteeld, als de tinne of trans van een gebouw 
niet kanteelen voorzien (in de wapenkunde). 
Castelet, znw. o. Klein kasteel, fort; ook sees


telei (sastelet). 
Castelrie, casselrie, znw. vr. Ambt, waardigheid 


284 CASTIEN. 

of leen van den kastelein, kastelenij. 2) het gebied 

van den kastelein, burggraafschap. 

astiën, caestiën, ook : castigen en castiden, zw. 
ww. — I. Trans. i) Iem. leeren, vermanen, onderrichten, 
terecht wijzen ; iet c., voorhouden ; met eene 
zaak als ondw., iem. aansporen, bewegen ; als znw., 
het voorhouden van het goede, vermaning, zede preek; 
onnoodige praatjes, sermoen. 2) onder handen 
nemen, onderhouden, berispen; iem. eene straf of 
boete opleggen ; als znw., berisping. 3) tuchtigen, 
door straf tot verbetering brengen ; zich zelf kastij den; 
als znw., tuchtiging, straf. 4) kwellen, pijnigen, 
martelen. 5) in bedwang houden, het vleesch, de 
zinnen; ook : het door een ander gestichte kwaad. 
6) met God als ondw., iem. beproeven ; aan iem. beproevingen, 
rampen toezenden. 7) prediken, het woord 
Gods ; leeren, prediken, leerstellingen, ook kettersche. 

— II. Intr. Het evangelie prediken ; als znw., prediking. 
— III. Wederk. i) Zich zelf eene waarheid 
voorhouden, zich spiegelen aan iem. (bi enen). 2) 
zich verbeteren. 3) zich wachten. 
Castigatie, znw. vr. i) Preek. 2) waarschuwend 
voorbeeld. 
Castlunge, caslidinge, castiginge, znw. vr. i) Berisping. 
2) kastijding. 3) kwelling, marteling. 

Castiment, -liement, -lidement, znw. o. i) Leering, 
vermaning. 2) berisping. 3) kastijding, tuchtiging. 
4) afschrikkend voorbeeld. 

Castreren, -eeren, zw. ww. tr. Van teelkracht 
berooven. 

Castroen, znw. m. Gesneden ram. 

Castume. Zie c o s t u m e. 

Casufle, -soffle, carsufel, corsufel, casugele, ca


sule, znw. vr. Hetz. als case 1 e. 
Casute, znw. vr. Schuurtje, loods. 
Casuulmakige, znw. vr. (wvla.). Kazuifelwerkster. 

Cataloge, znw. m. Lijst, register. 

Cataracts, znw. vr. Waterval, -vloed ; sluis. 

Cataracte, chateract, znw. Grauwe staar; cata


ract. 
Catarre. Zie c a t e r r e. 
Cataste, znw. vr. Folterwerktuig. 
Cateile, cateele, ca/ell, catteil, cal/eel, ca/el, znw. 

o. i) Stuk vee, een jong veulen (vgl. c a c h t e 1) ; 
als verzamelw., vee, levende have. 2) een roerend 
goed; mv., have, roerende goederen; verklw. cateilkijn, 
catelkijn, mv. cateilkine, inboeltje, boeltje. 
Cateiljj c 5 bnw. ; c. goet, roerende goederen van 

allerlei aard. 

Catel, znw. o. Eene kleinigheid, nesterij. 

Caténe, znw. vr. Ketting, keten. 

Cater. Zie c o t e r. 

Cater, -ere, znw. m. i) Kater. 2) naam van den 
duivel ; scheldwoord, een duivel, gemeene kerel; 
ook : wellusteling. 3) naam van een oorlogswerktuig. 

Cater, znw. m. Proviandmeester, spijsbezorger. 

Catermulen, znw. m. Naam voor eene bewerking 
van laken. 
Caterol, catarol, catrolle, ca/rol, znw. m. Katrol, 
schijf. 
Caterre, catarre, znw. vr. Zinking, gevatte koude 

op een der leden van het lichaam. 

Catijf. Zie k e i t ij f. 

Catrep el, znw. m. Achterbuurt eener stad. 

Catside. Zie c a u t s i e d e. 

Catte, cat, znw. vr. r) Kat ; verklw. cattekijn, 
catkin; ook van eene heks. 2) een beweegbaar schutdak 
waarop de blijde staat; een werktuig om stee 
te slingeren.-nen 
Cattenbiter, znw. m. Iemand die voor geld met 

katten vecht (?). 
Cattengout , znw. o. Mica. 
Cattenmente, -munte, znw. vr. ; Cattencruut, 

znw. o. Kattenkruid. 

Cattenseel, znw. o. ; enen metten c. leiden, iem. 
honing om den mond smeren. 

Cattenstaert, znw. m. Staart eener kat; ook naam 

eener bloem ; niet enen c., niet het minste, geen zier. 

CAVE(N)STEDE. 

Catter, -ie. Zie ketter, -ie. 
Catteribbe, cattenrebbe, znw. vr. Katterib; benaming 
van een voorwerp van ijzer. 
Catti jn, ca//en, bnw. Katten-; c. vel, kattevel. 

Cattinne, znw. vr. Hetz. als c a t t e, i). 

Cauchie enz. Zie c a u t s i e. 

Caufoor, znw. o. Komfoor. 

CauSe, -gauze, znw. vr. i) Oorzaak. 2) reden, grond; 
grond van veroordeeling, schuld. 3) zaak, rechtszaak. 
Causeren, -eeren, zw. ww. intr. Eene actie instellen. 
Cautérie, znw. vr. Brandijzer; het branden van 
wonden, in de heelkunde. 

Cautie, znw. vr. Borgstelling, borgtocht. 

Cautioen, znw. vr. i) Hetz. als c a u t i e. 2} 

schuldbekentenis, schuldbrief. 
Cautioenen, zw. ww. intr. Zekerheid geven, borg 
stellen. 

CautSie, cautsiede, -side; ka/side, ketsie, cauchie, 
-chiede ; casszë, -eie, •iede, calsië, -siede ; kelchiede, 

znw. vr. i) Bestrate of geplaveide weg, straatweg, 
steenweg; straatsteen, kei. 2) straatgeld, straatbelasting; 
ook cautsiegelt. — Cautsieloon, -maker, 

-meester, opzichter over een straatweg, -steen,
-tol. 

Cautsieën, -sieden, causieden, kelchieden, calceyen. 
zw. ww. tr. Bestraten ; intr., straatmaken. — Cantsiër, 
-sieder, cauch-, cals-, ketsiër, straatmaker. 

Cauwe, cauw, znw. vr. Kauw, kleine kraai. 

Cauwe, cave, znw. vr. Kaak, kinnebak; ook 
muil, bek. 

Cauwe, couwe. Vat, fust. Zie c uwe. 

Canwen, zw. ww. tr. Kauwen; herkauwen, overpeinzen. 
Vgl. c o u w e n. 
Cauwersjjn. Hetz. als c a o r s ij n (c a h o r s ij n). 
Cauwetter, cawetter. Het ml. van c a u w e t


s t e r; ook waarschijnlijk in de bet.: koppelaar, souteneur. 
Cauwetster, cawetster, znw. vr. Kwaadspreekster, 
lasteraarster. 

Cauwoerde, caw-, cuw-, -woirde, -worde, -warde, 

znw. vr. Pompoen, kauwoerde, kalebas, kolokwint ; 
ook : flesch. 
Cage, znw. vr. Hetz. als c a f. Kaf, stroo ; een 
strootje; en doods niet een cave. 

Caye, znw. vr. Schoorsteen, schouw. 

Cavel. Hetz. als c a b e 1. 

(Tavel, cavele, znw. vr., m. en o. i) Lot, loting; 
noodlot, lotsbeschikking. 2) een door het lot bepaald 
deel of afdeeling; deel, aandeel; aandeel in grond, 
in landsbezit, het door het noodlot aan iem. aangewezen 
deel; afdeeling; dijksvak, hoefslag. 

Cavel, znw. m. Kaak, van mensch en dier; kieuw, 
van visch. 

Cavelbaer, bnw. Verdeelbaar. 

Cavelbrief, znw. m. Eene akte van boedelscheiding; 
ook cavelcedule. 
Caveldach, znw. m. Dag waarop geloot wordt. 
Cavelen, zw. ww. — I. Intr. Loten, het lot wer


pen. -- II. Trans. i) Loten om iets, bij loting ver 
toewijzen; ook : toedeelen. 2) onderscheiden;-deelen of 
nauw letten op iets, iets in het oog houden ; oor 

achten, schatten ; beoordeelen, tot een punt-deelen, 
van besprek maken , onderzoeken ; uitwijzen, die 
redene cavelt ende wist; ramen, berekenen, begrooten. 

Cavelgeselle, znw. m. Rotgezel. 
Cavelinge, znw. vr. i) Loting, het loten. 2) lotsbedeeling. 
3) deeling, verdeeling. 4) beslissing; een 
beslissende strijd. 5) raming van kosten, begrooting, 

taxatie. 

Cavellatie. Zie c a v i 11 a t i e. 

Caven, zw. ww. tr. i) Die ere c., de eer, zijne 
eer ophouden of bewaren. 2) begrooten, ramen, berekenen. 
3) beslissen. 

Caven, zw. ww. tr. Van kaf ontdoen of zuiveren. 

Caverne, znw. vr. Hol, gat, spelonk ; het achterste. 

Caverne , misschien hetz. als c a r v a n e. 

Cave(n)stede. Hetz. als c o v e n s t e d e. 


CAVESTEDE. 

Cavestede, znw. vr. Plaats waar kaf en stroo 

bewaard werd. 
Cavetster. Zie c a u w e t s t e r. 
Cayie, znw. vr. Hok, hol. 
Cavillatie, cavell-, znw. vr. Spitsvondige rechts


grond, chicane. 
Caville, znw. vr. Enkel. 
Cavinge, znw. vr. Begrooting, berekening of ra


ming van onkosten. 
Cable. Zie Gauwe. 
Cawetster. Zie c a u w e t s t e r. 
Kebbelen. Zie kibbelen. 
Kebbich, bnw. Overvloeiende van, rijk aan 

(nederr.). 
Bede, keden, kedene, znw. vr. Ketting, keten 
(oostmnl.). 
$edel, kidel, keel, , znw. m. Kiel, wijd en kort 

overkleed. 
Bedel, znw. m. Kiel (?), een groot schip. 
Keder, znw. m. (friesch). Hetz. als s c h o ut e te. 
Kadin e, ke'inge,znw. vr. (friesch). Bekendmaking, 

weet. — eden, bekendmaken. 
K8e, ke, key, basterdvloek, uit „Christus". 
Keefe-. Zie k e v e s-. 
Keel. Zie k e d el en kele. 
Xeelberch, znw. m. Halsband, halsketting. 
Keelgat, znw. o. Keelgat; ook: halsgat aan klee


dingstukken. 
KeelsieCte, znw. vr. Keelziekte. 
Keer, kere, znw. m. i) Draai, wending; bocht, 

draai in een weg; keer doen, omwegen zoeken, aan 
eene vervolging trachten te ontkomen ; de loop der 
hemellichamen, kringloop. 2) einde; sonder k., onophoudelijk, 
altijd. 3) verandering, veranderlijkheid; 
,den k. doen, veranderen ; van den wind, keeren; 
.sonder k., onveranderlijk, onverbiddelijk, standvastig; 
onvoorwaardelijk, in elk geval. 4) lotswending, lotgeval, 
lot. 5) richting, koers, streek ; uien (buien) 
keer (keere) : a) verbijsterd van schrik. b) bedwelmd, 
in zwijm, ook als gevolg van slaap en dronkenschap. 
c) buiten zich zelven, zinneloos; dwaas, onverstandig; 
b. k. bringen, werjben, slaen, maken ; b. k. staen, 
zijn ; sonder k., zonder koers, buiten zich zelf. d) 
buiten zich zelf van toorn, woedend. e) buiten zich 
zelf van radeloosheid, wanhopig. f) met eene zaak 
als ondw., van den rechten weg of de gewone maat 
afwijkende. g) b. k. steken, slooten, achteruit of achteraf 
zetten. 6) gang, reis, weg; sinen k. doen van 
enen, van iem. heengaan. 7) keer, gelegenheid; in 
.den (dien) kere, bij die gelegenheid, toen; beurt; 
ten (metten) k., op zijne beurt, van zijn kant; terug. 
8) wijze van doen, handelwijze; wijze, manier; mv., 
manieren, ook: ridderlijke manieren; in allen, tallen 
kere, op alle manieren, in alle opzichten, volkomen; 
in, bi, mei, van (ne)genen keere (keer), op geenerlei 
wijze, volstrekt niet; in menigen kere, in vele opzichten 
; in, mei enigen kere, op eenigerlei wijze; 

van nenegen kere, allerlei. 9) weg of gelegenheid 
,om iets te doen. io) list, streek; eene lage of ver 
daad ; nuk, gril, luim. ii) bedoeling, strek -achtelijke 

12) toestand. 13) bekeering. iq.) terugkeer; den-king. 
keer doen, geven ; in kere werden, comen ; ten kere 
gaen ; hein ten kere Betten, doen, maken, terugkeeren. 
15) het keeren of afwenden van een stoot, slag of 
.steek. 16) middel van verweer tegen een eisch. 

Keerbesem, -bessem, znw. m. Bezem. 
Keerden, zw. ww. tr. Hetz. als keren, vegen. 
Keergereetschap, -reitsch4, znw. o. Het eene 

-of andere werktuig om te vegen, bezem. 
Keen. Zie k e r 1. 
Keerlie, bnw. Beweegbaar, beweeglijk; k. ende 

wendeljc. - - Keerljj cheit, beweegbaarheid ; ook: 

beweeglijkheid, handigheid. 
Keermessen keerne. Zie kermisse, kerne. 
Keerquaet, znw. o. Vuilnis ; uitvaagsel. 
Keerse. Zie k e r s e. 
Keersliede, -lude, znw. m. mv. Scheidsrechters. 
Keeshorde, -Gamer, -corf. Zie c a e s-. 

KELDE. 285 

Keest , znw. m. en o. ; keeste, znw. vr. De pit, 
merg, he fijnste, de bloem van iets; ook van een persoon, 
een uitgelezene ; den hoghen keest, Christus; 
als verzamelw., de bloem. 

Kefuwe, znw. vr. Bedrieglijk praatje. 

Kefschen. Zie keveschen. 

Kogel, znw. m. i) Keg, wig. 2) kegel, pop in het 
kegelspel. 3) kei. 

Kegelaer, znw. m. Kegelspeler; ook: naam van 
een krijgswerktuig, kei-, steenwerper; ook : eene machine 
die vuurpijlen werpt in eene belegerde stad.
Kegelbanen -schole (kegelbaan); Kegelen.

Kegelsteen, znw. m. Keisteen. 

Ke'ge, znw. vr. Kegge, ijzeren wig.

K8i, kay, znw. m. Keisteen ; ook in uitdrukkingen, 
die de bet. hebben van: malen, ijlhoofdig zijn (16de 

eeuw). 

Kei, keye, znw. Basterdvloek, uit „Christus." 

Kel. Zie ca (c a y). 

Keyaert, znw. m. Zot, dwaas (16de eeuw).

Keyen, zw. ww. intr. Met een steen naar een 

doel werpen (een spel). 

Keil, znw. m. Hetz. als k e g e 1, z) en 2). 

Keilbane. Hetz. als k e g e l b a n e. 

Keilen, zw. ww. intr. Hetz. als k e g e l e n; ook 
benaming van een ander spel. 
Keimen. Zie k e m m e n. 
Keiser , keser, znw. m. Keizer; verklw. keiserkjfn, 

nietige keizer. — Keiserdoem (keizerlijke waardigheid), 
-crone, -tike; Kelserinne (ook van Maria; 
eene geliefde), Keiserljjc , -like.

Keiserlinc, znw. m. Keizer, iem. van keizerlijke 
af komst. 
Keisermarot, znw. vr. Naam van een dobbelspel. 
— Keisermarcten. 
Keiserpeer, znw. vr. Naam van eene fijne peer; 
ook keiserinne. 

Keiserrecht, keisers-, znw. o. Het recht van den 
keizer uitgegaan ; ook het Corpus Juris (van keizer 
Justinianus). 

Keiserschilt, znw. m. Naam van eene munt, 
geslagen door Lodewijk van Beieren. 

Keisersdach , znw. m. Een termijn van uitstel. 

— Keisersoleet, -roede ; keiserstat.
Keisot, bnw. Stapelgek. 

Keisteren, zw. ww. tr. Hard bakken. 

Keisterlinc, znw. m. Naam van eene soort hard 
gebak. 

Keitijf, cailijf, catijf, ketijf, kettijf, bnw. i) Krijgsgevangen, 
gevangen ; beroofd of verstoken van (met 
den gen.). 2) ellendig, rampzalig, zoowel van een 
lichamelijken als een geestestoestand, van zijne zinnen 
of bewustheid beroofd, buiten zich zelven. 3) 
nietswaardig, ellendig. 

Keitjjf enz., znw. m. i) Een (krijgs)gevangene; 

k. versenden, in ballingschap zenden. 2) een ongelukkige, 
rampzalige ; stakkerd, stumper, tobber ; ook 
van de ter helle verwezenen ; van dieren ; als uitroep 
: ik (mij), ongelukkige! In het bijzonder : a) iem. 
die in een treurigen lichaams- of geestestoestand 
verkeert. b) iem. die aan het noodige gebrek heeft. 
c) de uit een zedelijk oogpunt zwakke, de zondige 
mensch. 3) een nietswaardige, een ellendeling; een 
heiden. — Keitivinne. 
Keitivelijo , Gait-, cat-, bnw. Ellendig, rampzalig. 

— Keitivelike. 
Keitivich, Gait-, cat-, bnw. i) Krijgsgevangen 
gemaakt. 2) ellendig, rampzalig. 3) nietswaardig, 
nietig, van zaken. 4) nietswaardig, zedelijk verdorven. 
5) koudbloedig. -- Keitivicheit. 

Kakel, kekele, znw. m. IJskegel, ijspegel. 

Kekelen, zw. ww. intr. Kegelen. — Kekelinge,
het kegelspel. 
Kekelen , zw. ww. intr. Hetz. als k a k e 1 e n. 
Koker, kecher, znw. Eene soort van erwt; dri


kante eritten s. kecheren (nederr.). 
Kekeren, zw. ww. intr. Stamelen, stotteren. 
gelde, znw. vr. Hetz. als c o u d e. 


286 KELDER. 

Kelder, keller, kelre, znw. m. ; ook kelnare, keldenare, 
kellenare, -oer, znw. m. Kelder; herberg, 
wijnhuis ; onderaardsche kerker. Verklw. kelre(s)kijn, 
kelnarekijn. — Kelnaredore (kelre-) ; -hure. 

Kelderen, kelleren, kelren, zw. ww. tr.. In den 
kelder bergen, kelderen. 
Kelderie, kelrie, znw. vr. De zorg voor de mondbehoeften 
in een klooster. 
Kelderleeuwe n kelre-, -lewe, znw. m. Baas in 
het drinken. 

Kelderwarer, kelre-, -waerre, znw. m. Kelder


meester, in een klooster, opzichter over het eten en 

drinken ; vr. kelderwaerster. 

Kele, keel, keile, znw. m. en vr. i) Keel, hals; 

verklw. keelkm; hangen bi der kelen. 2) muil of bek, 

ook van een dier. 3) overdr.: a) bergpas. b) het nauw 

van een aalkorf. c) buis . waardoor een vijver van 

water wordt voorzien. 4) stem, geluid ; ene lange k., 

een lange adem. 

Kele, keel, znw. vr. en o. Rood, in de wapen


kunde. 

Kele, keel. Hetz. als k e d e 1(e). Kiel. 

Kele , keel, znw. o. Scheplepel, pollepel. 

Kelebant, znw. m. Halsband, van een hond. 

Kelc, keelc, kelec, kelic, kilc, kelct, keelct, znw. 

m. Kelk, drinkbeker; miskelk. 
Kelegat, keel-, znw. o. Keelgat. 
Kelen, zw. ww. tr. Iem. de keel afsnijden, doorboren 
of dichtknijpen, iem. kelen ; iem. ruïneeren. 
Kellen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Koud zijn, vriezen. 
— Kellinge, pijn door koude. 
Bellenare. Zie k e 1 n a r e. 
Kelnare. Zie k e 1 d e r, ook de samenstellingen. 
Kelnare, kellenare, znw. m. Keldermeester, opzichter 
over de voorraadskamer, vooral in een klooster; 
ook : bestuurder van de inkomsten van een 
klooster; vr. kelnarinne, kelnersche. 
Kelnaren, zw. ww. tr. Hetz. als k e 1 d e r e n. 
Kelre,kelrie. Zie kelder, k e l d e r i e. 
Keltchie. Zie cautsie. 

Kelter, znw. m. (oostmnl.). Wijnpers. — Kelteren, 
Kelterboom (de stang waarmede de wijnpers 
in werking werd gebracht). 

Kemben, kimben. Zie k e m m e n. 

Kernel, kemeel, znw. m. Kameel; k. cursael, 

cursar js, dromedaris. — Kemelinne, Kemelsch ;

Kemeljager (kameeldrijver), Kemelshaer, -harijn,


 -haren. 

-Kemenade, camen-, kimmen-, kemmen-, kemin-, 
kemn-, znw. vr. i) Kamer met eene stookplaats; 
kamer. 2) hofstede, boerenwoning; woning. 

Kemeneye, znw. vr. Stookplaats, oven ; schoorsteen 
; ook keminel. 

gemener. Zie c a m e r a e r. 

Kemerline. Zie camerlinc. 

Kernmen, keymen, kerven, kimmen, (kernben), 
kimben, zw. ww. tr. Kammen, het haar, wol. — 

Kemmer(e), Kemmerse, wolkamster. 

Kernmijn, kimmijn, znw. o. Gebit, stang. 

Kemp. Zie c a n e p. 

Kempe, kemb, kimbe, keimje, znw. m. Kamp


vechter, kampioen ; strijder ; gehuurde vuistvechter, 
voorvechter; ook van eene vrouw; ook kemj5er. 
Kempe, kemb, znw. vr. Bijzit. — Kemj5ekint, 
kenij-, kemj5t-, bastaard. 

Kempen , kimben, campen, zw. ww. — I. Intr. 
Een (gerechtelijken) tweekamp met iem. voeren; 
tegen iem. kampen in een tweegevecht; strijden, 
vechten. — II. Trans. Iemand in zulk een tweegevecht 
bestrijden ; ook : er toe uitdagen of noodzaken. 


Kemp jn, kempen, bnw. Hennepen. 
Kempioen, kimj5-, camh-, znw. m. Kampioen; 

voorvechter, beschermer. 

Kempt. Zie c a m p. 

Kernster, znw. vr. Hetz. als k e m m e r s e; ook 
kemsterige. 

Kemwolle, znw. vr. Kamwol. 

KENNISSE. 

Kene, znw. vr. Reet, spleet, barst. 

Kene, keen, znw. vr. Vaas, kruik, kan. 

Kenen, zw. ww. intr. Kiemen, ontspruiten. 

Kenlije, kenne-, kin-, kent-, kenie-, bnw. i) Kenbaar, 
herkenbaar. 2) bekend, openbaar, duidelijk; 

cont ende k. ; k. doen, maken ; die kennelike armen;. 

kenloc maken, ook: bewijzen, in rechte. 3) merkelijk,. 

aanmerkelijk, in het oog vallende, belangrijk. 4) act; 

zijne bewustheid hebbende, bij zijne zinnen zijnde. 

Kenlijeheit, kin-, znw. vr. i) Bekendheid, openbaarheid. 
2) act., kennis, het weten of met iets bekend 
zijn; dat wat iem. weet of kentin een bepaald 
geven ; eene afgelegde verklaring, in rechte ; in, bi,. 
met kenljcheden van, ter kennisse van, zoo dat iemand 
omtrent iets getuigenis kan afleggen. 

Kenlike, kenne-, kin-, bijw. Zóó dat iets bekend 
is, blijkbaar, op eene duidelijke wijze. 

Kenne, kinne, znw. vr. i) In, te k. doen, sellen, 
in kennis stellen, bekend maken. 2) oordeel, uitspraak. 
Vgl. k e n n i n g e, 2). 

Kennebacke. Zie k i n n e b a c k e. 
Kenneloos , kinne-, bnw. Zonder kennis ; ook 
zonder bewustheid van het geestelijke, het onzienlijke. 

Kennen, kinnen, zw. ww. — I. Trans. Kennen, 
van nabij bekend zijn met iem. of iets; te kenne(n) 
doen, geven, bekend maken ; hem te k. doen, toonen 
wie men is, wat voor iemand men is; enen niet k., 
niet van iem. willen weten; k. vore, onderscheiden 
van ; een waf die curve twee voir drie kinde. 2) als. 
man en vrouw met elkaar omgaan. 3) weten, op de 
hoogte van iets zijn ; als znw., na onsen k., naar ons 
(beste) weten. 4) oordeelen, eene overtuiging aangaande 
iets hebben; kennis nemen van eene rechtszaak 
; recht k., zich een oordeel vormen over het 
recht. 5) inzien, begrijpen, opmerken; doen k., doen 
zien, toonen; als znw., bewustzijn. 6) aangaande iets 
dat men weet eene verklaring afleggen, getuigen; 
bep.: getuigenis geven, door schepenen over de 
rechtshandelingen die voor hen hebben plaats gehad 
; iet oh enen k., ten opzichte van iem. eene 
mondelinge of schriftelijke verklaring afleggen. 7) 
erkennen ; ook : de rechten van iemand ; erkentelijk 
zijn ; enen k. van ere dinc; k. over, vore, erkennen 
als. 8) bekennen, belijden. — II. Wederk. i) Zich 
zelf kennen, nederig zijn, zich verootmoedigen. 2) 
met eene plaatsbepaling, ergens bekend zijn. 

Kennegelt, • znw. o. Hetz. als k e n n e p e nnin 
c, 2). 

1 

Kennenisse. Hetz. als kennisse, i) en 4). 
Kennep, znw. m. Hetz. als c a n e p en hennep. 

— Kenneptiende.
Kennepenninc, ken-, znw. m. i) Een penning of 
kleine geldsom ter erkenning van leenroerigheid of 
schotbaarheid. 2) eene kleine som aan schepenen 
gegeven voor de kennisneming van eene voor hen 
afgelegde verklaring. 

Kenner(e), znw. m. Hij die iets kent of weet, 
kenner; oordeelaar.-
Kennewe, -ve, znw. vr. Houten halsbeugel voor 
runderen. 
Kenninge, kenning, znw. vr. i) Begrip. 2) ver 

schepenkennis, - de schriftelijke opteekening-klaring, 
van eene uitspraak van schepenen ; getuigenverhoor; 
vrije bewijslevering; datgene waarover eene partij 
zulk eene „kenninge" verlangt; de verklaring van 
schepenen omtrent de uitkomst van een getuigenverhoor 
; oordeel, vonnis ; kennisneming. 3) erkenning, 
toestemming, bekentenis. 4) kenteeken. 

Kenningeboec, kenning-, znw. o. en m. Boek 
waarin „kenningen" (ald., 2) zijn opgeteekend. 

Kenningerecht, kenning-, znw. o. Rechtspleging, 
waarbij men wil medewerken tot vrije bewijslevering. 


Kennissep znw. vr. i) Kennis. 2) een persoon 
dien men kent, een kennis ; herkenningsteeken ; (Zant) kennisse, 
een teeken dat uit de zee kan worden.gezien; 
sine k. nemen aen iet, zich aan iets oriënteeren; 
een k. verre, zoover men de dingen kan ken



KENSE. 

nen of onderscheiden, zoover het oog reikt. 3) kennisneming, 
in rechte; Ier k. van, ter beoordeeling, 
begrooting van. 4) oordeel, verklaring; eène verklaring 
afgelegd door een ambtenaar, bep. door schepenen 
aangaande een hun bekend feit, schepenkennis; 
de schriftelijke opteekening daarvan. 5) getuigenis, 
getuigenverklaring ; een getuige ; de getuigen ; in k-n 
der weer/zeil, tot bevestiging der waarheid, tot vermeerdering 
der geloofwaardigheid of rechtskracht 
eener overeenkomst; in k-n van enen, ten aanhooren 
of overstaan van iemand ; geschreven getuigenis; 
eene kleine geldsom gegeven aan een overheidspersoon 
voor eene voor hem plaats gehad hebbende 
rechtshandeling. 6) erkenning, erkentenis. 7) bekentenis. 
8) berouw. 

Kense, kens, znw. vr. Hetz. als c a n s e, ie Art. 

Kepi znw. m. Voetboei. 

Koper, znw. m. r) Keper, dakspant, zolderrib; 
zoldering; mow. keheren, kepers in een dak aanbrengen 
; keberhout. 2) in de wapenkunde : twee platte 
banden in den vorm van een winkelhaak of half open 
passer. 

Keppeler, znw. m. (oostm.). Hij die een kap 
draagt, een geestelijke ; ook : een monnik van eene 
bepaalde orjie. 

Kerellaken, znw. o. Laken voor een (kerle) 
„kerel" of overkleed. 

Keren, keeren, kieren, zw. ww. — I. Trans. i) 
Keeren, wenden, omkeeren; braden, bakken; eene 
andere richting aan iets geven, iem. tot inkeer brengen 
; wentelen ; met van, afwenden van ; iet ten 
besten k„ de schadelijke gevolgen eener zaak voor 
iemand wegnemen ; om sine vinger (mv.) k. ; enen 
wenden ende k., met iem. leven naar welgevallen. 
2) vertalen, in eene andere taal overbrengen. 3) veranderen, 
wijzigen. 4) richten, sturen ; inrichten, besturen. 
5) aanwenden, besteden. 6) uitleggen, verklaren 
; alle dine int arc/isle keren. 7) van zich doen 
uitgaan, overgeven, overleveren ; uitkeeren, betalen; 
doen terugkeeren daarheen van waar iets gekomen 
is, teruggeven ; vergoeden, goedmaken. 8) overgeven, 
uitbraken ; shise uier magen, uier kelen keren. 9) in 
een zekeren toestand brengen, maken ; buten sinne 
gekeerl werden; iel in den branl keren. 10) zenden, 
sturen, sijn kinl Ier scholen keren. i i) iets aan iem. 
overlaten of opdragen; een vonnisse aen enen keren; 
eene beslissing aan iem. opdragen, hem als scheidsrechter 
kiezen ; iel k. aen Gode, God tot getuige 
roepen. 12) te keer gaan, beletten; tegengaan ; jbande 
k., door rechtsmiddelen de panding beletten; afstand 
doen van iets, iets weigeren. — II. Wederk. i) Zich 
keeren, wenden, omkëeren. 2) zich bekeeren; met 
acte of ave, in iets tot andere gedachten komen, zich 
van iets laten afbrengen. 3) met aen of te, zich wenden 
tot iets om het zich toe te eigenen ; ook : om 
het te doen, zich tot iets zetten ; belang stellen in, 
zich aan iets laten gelegen zijn ; hem k. aen enen 
dat enz., vertrouwen van iemand dat hij enz. ; hem 

k. in, zich tot iem. als scheidsrechter of „keersman" 
wenden ; met eene ontkenning, zich niet bekommeren 
om, niet geven om. 4) zich gedragen. — III. Intr. 
i) Hetz. als wederk. 2) Zich keeren, zich richten, 
met te of aen; zich wenden tot, zich aansluiten bij; 
zich toeleggen op; met ute of van, zich afwenden 
of afkeeren van; met eene zaak als ondw., k. oh, 
neerkomen op; k. te, gaan volgens. 3) zich bekeeren. 
4) gaan; te nieulen k., te niet gaan; gaan of reiken 
tot, van een gebied ; komen ; worden; in asschen 
keren ; sin heser keert int grise. 5) verkeeren, veranderen. 
6) terug-, wederkeeren; ook van spijzen. 
7) ontstellen, eig. „veranderen" ; van de oogen, breken. 
8) opdragen, overlaten aan. 
Keren, keeren, kerren, keriën, zw. ww. — I. 

Intr. Vegen. — II. Trans. Opvegen, vegende schoonmaken, 
den vloer keriën. 

Keren basterdvloek. Bij Christus! 

Kerenàe, deelw. bnw. i) Veranderlijk. 2) tweesnijdend, 
van een wapen. 

KERKESCHOUT. 

Kerf. Zie k e r v e. 

Kerfaexe, -aex, znw. vr. Een kleine bijl. 

Kerfsage, znw. vr. Eene soort van groote zaag. 

Kerfstoc, znw. o. Een stok of hout waarin kerven 
of insnijdingen worden aangebracht, bep.: een 
stok die het afrekeningsboek vervangt bij personen 
die niet schrijven kunnen; vooral voor winkelschulden, 
ook voor den omslag gebruikt ; schuldeischer 
en schuldenaar hadden ieder zulk een stok, die te 
gelijk gekerfd werden; de kerfsloc ende de moedersloc 
die daerof is; den k. met enen dooi rekenen, met 
iem. afrekenen ; ook overdrachtelijk. 

Berl@D. Zie keren. 
geringe, znw. vr. i) Het keeren, tr. en intr.; 
het wegkomen, ontsnappen. 2) braking, walging. 
Kerebon, znw. o. Kerkbuurt ; ook kercbuurle, 
-buyrt. 

Kerebreker(e), kerken -, -brecker, znw. m. Kerk roover, 
kerkschender, vernieler van kerkelijke gebouwen 
of sieraden; ook kercdief. 

Kerkdac, kercd}jc (dijk bij eene kerk of die naar 
eene kerk voert), kercdore, kerke-, -duere, -deure; 
kercdienaer, -dienster. 
Kerke, keerke, kirke, kerc, znw. vr. Kerk, het 

gebouw; ook : de geestelijke gemeente der geloovigen 
; ook van de synagoge ; soms ook van een 
heidenschen tempel ; te kerken gaen, haar kerkgapg 

doen; over die kerke streken, iets in de kerk bekend 
maken. Vgl. k e r c g e b o t. Verklw. kereskijn, kerkelkijn. 


Kerke, znw. m. Kerker. Vgl. k e r c w a r e r. 
Kerke, - karke, znw. vr. Een gewicht van vier 
centenaars. 
Kerkebrant, znw. m. Het in brand steken van 
eene kerk. 

Kerkebrugge, -fabrike, -fabrjjcmeester,

-laen, -lant.

Kerkelije, kercljc, bnw. Kerkelijk, kerk-. — Kerkelike 
, zooals in de (eene) kerk behoort. 

Kerkenaer, -ner, -nare, znw. m. Kerker. 

Kerkenaer, znw. m. Kerkendienaar, koster. 

Kerkenarmenmeester, znw. m. Armverzorger, 
diaken. 
Kerkenbede , znw. vr. Inzameling ten behoeve 

van een kerkgebouw. 

Kerkenbreker, znw. m. Zie k e r c b r e k e r, 

Kerkenbrief, znw. m. Eene akte in het kerkelijk 
archief. 

Kerkendienaer, -dienre; -goet, -camere, camer; 
-kiste, -rover -schouder, -schendinge.

Kerkenleen, znw. o. Een leen waarvan eene 
kerk het voorwerp is. 

Kerkenrecht, kerc-, znw. o. i) Het in de kerk 
geldende, geestelijk recht. 2) datgene waartoe men 
jegens de kerk verplicht is, vooral van geldelijke verplichtingen. 
3) de rechten en voorrechten die de kerk 
geeft, de sacramenten, vooral: die der stervenden, 
kerkerechten. 

Kerkenschinder, -schinre, znw. m. Kerkschender, 
heiligschender. 
Kerkensprake, -sf raec, znw. vr. Openlijke afkondiging 
in de kerk. 
Kerke-onderwindingen znw. vr. Kerkelijke administratie, 
kerkbestuur. 
Kerker, kaerker, caerker, znw. m. (en vr.). Kerker 
; die helsche k., de hel ; ook van eene vogelkooi 

en van de banden (boeien) der min : een swaer 
karker ende soele. — Kerkerdore, kerkeren, 
kerkereren, -eeren. 

Kerkerhoeder, Barker-, ook kerc-, -hueder, znw. 

m. Gevangenbewaarder, stokbewaarder; ook kerke 
-rier, kerkerwarer, corker-, kerc-, -waerre, -waerder. 
Kerkeringe, znw. vr. Kerkerstraf. 
Kerkercnape, znw. m. Gevangenoppasser. 
Kerkerleven, znw. o. Verblijf in eene gevangenis. 
Kerkersteen, znw. o. Kerker, gevangenhuis. 
Kerkerwarer, kerc-. Zie k e r k e r h o e d e r. 
Kerkesehout, znw. vr. Schuld van of aan eene kerk. 


288 KERKEVOGEDIE. 

Kerkevogedie, -voget, -wech.
Kercgangen, zw. ww. tr. Malcanderen k., het 
huwelijk met iem. kerkelijk laten inzegenen. 

Kercganc, keerc-, znw. m. Kerkgang, het bijwonen 
van een kerkelijken dienst ; sinen k. hebben te, 
kerkelijk behooren te ; de eerste kerkgang eener herstelde 
kraamvrouw; de plechtige kerkgang ter inzegening 
van een huwelijk. — Kereganedaeh.

Kereganc bnw. Hetz. als k e r c m a e r. 
Kercgebol , znw. o. Eene openbare afkondigingof bekendmaking van iets in de kerk. 
Keregelt, znw. o. Kerkelasten; ook: iedere opbrengst 
ten behoeve van de kerk. 
Kercgifte, znw. vr. Collatierecht, het recht om 
kerkelijke ambten te begeven. 
Kerchere , znw. m. Pastoor. 

Kerchoeder. Zie kerkerhoeder. 

Kerchoec, znw. m. Parochie. 

Kerchof, kerke-, kercof, znw. o. en m. De ommuurde 
of anders afgeperkte ruimte om eene kerk; 
ook als begraafplaats; der dieve k., de begraafplaats 
voor misdadigers ; dat ellendige k., voor vreemdelingen; 
sin k. gecrigen, niet ronder k. bijeen, eene 

eerlijke begrafenis deelachtig worden. 

Kercman, znw. m. Geestelijke. 

Keremaer, bnw. In alle kerken bekend (gemaakt) ; 

k. ende lanimaer. 
Keremeester, kerke-, carc-, her-, -meister, znw. 
m. Opziener over eene kerk, kerkvoogd. — Kercmeesterschap.
Kercmisse. Zie kermisse. 

Keremoeder, -moder, znw. vr. Kosteres. 

Keromure, kerke-, -muur, znw. vr. en m. Kerkmuur 
; ook : kerkhofmuur. 
Kercrecht. Zie kerkenrecht. 
Kercroep, keercrout. Hetz. als k e r c g e b o t.
Kercroo , znw. m. Het rooven van heilige voor


werpen uit eene kerk. -- Kercrover. 

Kereslach, znw. m. Interdict. 

Keresloot, znw. vr. Sloot bij eene kerk of die 

op eene kerk uitloopt. 

Kereslotel, znw. m. Sleutel der kerk. 

Keresoekinge, zokinge, znw. vr. Kerspel, parochie 
(wfriesch). -
Kercsolre, -sufre, znw. m. Zolder eener kerk of 
van een met de kerk verbonden huis. 
Keresparre, znw. vr. Waarschijnlijk: groote sparof juffer. 
Kerespel, -sprake. Zie k e r s p e 1, k e r k e nsprake. -

Kerestege, znw. vr. Kerksteeg. 

Kerestoel, znw. m. Stoel of plaats in eene kerk. 

$erestorm, znw. m. Schending van eene kerk. 

Kerestrate, -toren, -venstre, -wech, -nl. 

Kerctor, znw. m. Kerktoren. 

Kerctuun , -tuen, znw. m. Heining om het kerkhof. 
Kercvoer(e), bnw. Kerkgaand, in staat om ter kerk 
te gaan ; k.-, slralevoer of lavernevoer sin. 
$erevrede, znw. m. Een vrede gedurende een 

kerkelijk feest. 

Korcwedeme, kerke-, znw. vr. Pastorie. 

Kercwerc, znw. o. (Koper)werk voor eene kerk, 

kerksieraden. 

Kerewerf, znw. m. Een erf of werf, waarop eene 

kerk staat, kerkwerf. 

Kercwiinge, -widinge, znw. vr. Kerkwijding;

het feest ter herinnering daaraan jaarlijks op den 

naamdag van den beschermheilige gevierd; jaar


markt, kermis. — Kerewiingedach, her-. 

Kerle, kaerle, keerle, kerel, kerf, kaerl, keerl, znw. 

m. Een vrij man van lage geboorte, boer, dorpeling, 
plattelander; ook met het bijdenkbeeld „ongelikt", 
dal liet van den kaerlen (of kerels). 

Kerle, keerle, kierle, kerel, kaerl, znw. m. Een 

lang overkleed voor mannen en vrouwen, tabbaard. 

Kerle, keerle, karle, kerf, znw. m. Pit, kern; 

zaadkorrel ; verklw. kerlekijn. 

Kerilaken. Zie kerellaken. 

KERSEGELT. 

Kerliede. Zie c a r l i e d e. 

Kerlieh, kaerlich, bnw. Onbeschaafd, ruw. — 
Kerlicheit. 

Kermeester. Zie kercmeester. 
Kernre, znw. vr. Gekerm, geweeklaag. 
Kermelije, carzn-, bnw. Klagend, jammerend. — 


Kermelike. 

]Kermen , carmen, caermen, zw. ww. intr. Kermen, 
weeklagen, uiting geven aan zielelij den en 
lichaamspijn; als znw., gekerm, luide klachten; dat 
ewick k., de hel. 

Kermesmaker, znw.. m. Vervaardiger van kermes 
(karmozijn). 
Kerminge, caerm-, znw. vr. Gekerm, geweeklaag. 
Kermisavont, znw. m. De avond, ook : de dag 
aan de viering der kerkwijding voorafgaande. 
Kermisdaeh. Hetz. als k e r c w i i n g e d a c h. 

Kermisgelt, znw. o. Geldelijke bijdrage voor de 
viering van het feest der kerkwijding. 
Kermisrijs, znw. o. Meitak tot opluistering van 
het feest der kerkwijding. 

Kermisse, keerm-, carmn-, kirm-, ook kerc-, 
-messe, -mis, znw. vr. i) De plechtige mis bij de 
j aarlij ksche viering van het feest der kerkwijding. 2) 
jaarmarkt bij die gelegenheid; feest in 't alg. 3) een 
klein geschenk bij die gelegenheid gegeven of op 
eene kermis of jaarmarkt gekocht; gewijd geschenk,
reliquie; ook: geschenk in het algemeen, een presentje. 
Verklw. kermiskin. 

Kerne, keerne, kern, znw. vr. Kern, pit, zaadkorrel; 
verklw. kernekijn; overdr., pit, merg,' het 
fijne van iets; ook op een persoon toegepast; korrel 
; zoutkorrel, zout. 

Kerne, keerne, znw. vr. Karn, karnton. 
Kerne, znw. vr. Kruik, vaas, fiesch. 
Kerne, znw. vr. Kloof, spleet, reet (oostmnl.). 
Kernecote, kerre-, znw. vr. Zoutkeet(?). Vgl. c o r. 


necote. 
Kernel, cornel, kerneel, znw. m. i) Pit, kern. 
Vgl. carnèl, -nee1. 2) grof meel. 
Kernemelt, kern-, keerne-, karn-, -melic, znw. 
vr. Karnemelk. 

Kernen, keernen, tarnen, caernen, zw. ww. tr. 
en intr. Karnen, boter maken ; gekerende melt, kerrende 
melt, karnemelk. 

Kernhuuskijn, znw. o. Klokhuis (in ooft).
Kernmele, znw. o. Bloem van meel. 


Kerre. Zie carre en akerre. 
Kerrecote. Zie kernecote. 
Karren. Zie k e r e n, vegen. 


Karren, zw. ww. intr. Kraken, knarsen, piepen. 

Kersavont, kars-, hors-, -avent, znw. m. De 
avond vóór de kerkelijke viering van het kerstfeest, 
kers(t)avond. 

Kersboom. Zie kerseboom. 
Kersdach, heers-, hors-, znw. m. Kers(t)dag. 
Kersdom. Zie crisdom en kerseme. 
Kersdoem.Hetzelfde als (kerstdoem,) kers 


tendoem. 

Kerse, keerse, kerce, caerse, keers, caers, znw. vr. 
Kaars; onzer Vrouwen deck alle men kersen draget,
Maria Lichtmis ; bi bernender kersen behouden, eigenaar 
van iets worden bij een openbaren verkoop. 

k
k
Kerse, keerse, karse, znw. vr. Kers, de boom. 
vrucht; verkiw. kersekijn. --Kerseboom, -boomKerselare, 
Kerseltere, kersenboom.
Mrse, kersse, korsse, znw. Tuinkers, sterrekers. — 
Kersesaet, Kerscruut.
Kerseberninge, kers-, -barninge, znw. vr. Het 
branden eener kaars, ook bij openbare verkoopingen. 
Kersedrager, kers-, heers-, znw. m. Hij die bij 
een kerkdienst de brandende waskaarsen in de hand 
houdt. 


Kersegarn, hairs-, -garen, znw. o. Kaarsepit, 

lemmet. 

Kersegelt, znw. o. Bijdrage in geld ter bestrijding 
der kosten van het branden van waskaarsen bij 
kerkelijke diensten en feesten. 


KERSEGIETER. 

$ersegieter, keers-, kers-, kaerse-, znw. m. Kaar 
-aenmaker. 
Kersey, karse v, caersey„ znw. o. Karsaai, grof 

gekeperd laken. 
Kersecorf , kers-, znw. o. Kaarsenmand. 
Kerselicht, kers-, keers-, znw. o. Kaarslicht. 
Kerselsteen -znw. o. Kersepit. 
Kersemaker. Hetz. als k e r s e g i e t e r. 
Kerseme, kersme, crisme, znw. o., m. en vr. i) 

Heilige zalfolie. 2) dioecese. 
Kersemen, zw. ww. tr. Met heilige olie zalven. 
persemoes, kers-, znw. o. Gestoofde kersen. 
Kersene, basterdvloek uit „Christus ". 
Kersepipe, kers-, znw. vr. Koperen pijpje om 

Bene kaars in te zetten. 

Kersesnutter, keers-, znw. ni. Kaarssnuiter. 
Kersestoc, kers-, znw. m. Kandelaar. 
Kers jn , -en, bnw. Van eene kaars; keerss n ws. 
Kersiude, Zie keersliede. 
Kersmisse, znw. vr. Kerstmis. — $ersnaeht, 


.eerst-, cors-. 

Kersoude, cors-, cars-, -sar de, -ouwe, znw. vr. 
Madeliefje; ook toegepast op een meisje; ook van 
Maria. 

Kersp, carsj, bnw. Krullend, kroes, van haar. 

Kerspel, kar-, kir-, keer-, keir-, znw. o. Kerspel, 
parochie, kerkdorp. — $erspelkerke, -man,
-liede, -pape.

Kerspelbuur, -buer, znw. m. Kerspelbewoner; 
ook waarschijnlijk : een buiten eene stad wonend 
burger dier stad. 

Kerspelle, -stele, -sbiele, znw. vr. Dunne pannekoek, 
flensje; kersftelcrulle, opgerold pannekoekje. 
Kerspelseg el) znw. o. Het kerkelijke zegel van 

een kerspel of parochie. 
Kerspen, zw. ww. intr. Krullen, van haar; deelw. 
bnw. kerstende. 
Kerspendoec, karsfte-, znw. m. Doek van krip, 
-floers. 
Kerspette, cars-, cors-, et, Pannekoek; 
ook: naam voor fijn brood, wittebrood. 
Kerspijn, -in, -en, kesbijn, bnw. Van krip of 

-floers, krippen. 
Kersse. Zie k e r s e. 
gerst, keersi, carst, corst, znw. m. Christus. 
Kerstael, cars-, -tal, crislal, znw. o. Kristal. — 

Xerstaljj n.

fierste, kerstelich. Zie c o r s t e, c o r s t e 1 i c h. 
$erstelijC, keerst-, corst-, bnw. Christelijk; k. 
name, doopnaam. — Kerstelike, bijw.
Bersten, zw• ww. tr. Hetz. als kerstenen. 

Kerstenen, keersi-, eerst-, corst-, kersten, zw. 

Ww. tr. Doopen. — Kersteninge.
Kerstijn, kersten, bnw. Christelijk, christen-. 
Kerstijn, kersten, kirsten, kerstent, znw. m. Chris


ten ; enen k. doen, iem. doopen ; mensch in het alg., 
.evenkers/ju, evenmensch. — $erstijndoem, -gelove, 
-gelovich, -laat, -ljjc, -lijcheit, -like,
-man, -mensche, -name, -rake, -siele, -vorste, 

-wet. 

Kerstjjnheit, kersten-, cars/en-, znw. vr. en o. 
i) Het christendom. 2) de christenheid; de christelijke 
kerk, de christenwereld, de christenen. ) sa 

heilige zalfolie. 4) de kerk eener be--crament; de 

paalde gemeente. 
Kerstdach , -mis. Zie k e r s d a c h, -m i s s e. 
Kersterunt , znw. o. Zwarte nieswortel. 
Kerstvormich, bnw. Aan Christus gelijkvormig, 

myst. term. — $erstvormicheit. 
Kersvat, znw. o. Een vaatwerk voor het bewasen 
van kaarsen. 

Korte, carte, znw. vr. Ijzeren of koperen band 
-om de naaf van een wiel, eene paal e. a. — Korten, 
een „kerte" om iets leggen. 

Kerteel, kertelen. Zie c a r t e e 1, c arte 1 e n. 
$erge znw. vr. ; kerf, keerf, carf, znw. vr. en m. 
I) Kerf, insnijding, ook op den kerfstok; onderdeel of 
eenheid van hetgeen in Bene gemeente aan belastingen 

KEVESCHEN. 2 80 

moet worden opgebracht; aandeel in het maag-of 
zoengeld. 2) afgesneden deel, stuk, brok ; eene bepaalde 
hoeveelheid of partij. 3) kerfstok. 

Kervel , znw. vr. of m. Kervel, de plant. 
Kervelspaen, znw. o. Spaander.
Kerven, caerven, keerven, careen, st. ww. — I. 


Trans. Kerven, insnijden ; doorsnijden, stuk snijden; 
het maken van insnijdingen op den kerfstok; rekenen 
; bepalen welke boete, welk maaggeld iemand 
zal hebben te betalen; aan iem. bij vonnis zijn lot 
of verblijfplaats aanwijzen. 2) te niet doen, op zij 
zetten. — II. Intr. Sneden krijgen, gekorven worden. 
$ervinge, znw. vr. Zetting, omslag, van belas tingen. 


Kese. Zie case. 

Kesel, keis-, -ele, znw. m. Kiezelsteen, kei; ook 

keselinc, keselsteen. 
Kasen, keesen, zw. ww. tr. Kauwen. 
geste, -en, -ene, znw. vr. (fri.). Rente getrokken 

krachtens een zakelijk verband, rustende op een onroerend 
goed. 

Kasten, znw. (wvla.). Hetz. als kersten. 

Kastel]., zw. ww. tr. (fri.). Koopen. 

Kete, keel, znw. vr. Keet, hut, schuur. 

Ketekijn, uit ketenkijn. Zie keten. 

Ketel , znw. m. Ketel ; watervat in het alg.; 
brouwketel ; verklw. ketelkm ; ook gebruikt voor 
„ketelmuziek", b.v. om vee te verjagen; als benaming 
van eene straf voor valsche munters, die in 
kokend water werden gekookt; gewsí te ketele ; ook 
bij godsoordeelen, waarbij de beklaagde in een ketel 
kokend water moest grijpen of een ring of steen er 
uit halen ; ook gezegd van de helsche straf; die helsche 
ketel, de hel. 2) een door hooge bergen ingesloten 
dal. 

Ketelaer , znw. m. Ketelsmid; ook ketelmaker. 
Ketelboeter, -boeter, znw. m. Ketellapper. 
Ketelen, zw• ww. tr. Kittelen, kriebelen. — $etelinge.
Ketelgelt, znw. o. Het recht van de gruit (ke. 
tel in de bet. „brouwketel"). 

Ketelhoet, znw. o. Stormhoed, helm. 

Ketelich, bnw. Prikkelbaar, dartel. 

Ketelenape, znw. m. Knecht bij het verversambacht. 
Ketelspise, znw. vr. Het metaal of koper waarvan 
ketels gemaakt worden.
Keteltrommel, znw. m. Keteltrom, pauk; ver klw. 
keteltrommelkijn. 
Ketone, het/ene, keten, ketten, znw. vr. Keten, 
ketting, ook van een weefsel. — Ketenen, het/enen. 
Ketijf. Zie k e i t ij f. 
Ketsen, caetsen, zw. ww. — I. Trans. Drijven, jagen. 
-- 11. Intr. Heen en weer loopen, zich inspannen 
om een doel te bereiken; ook: jagen, jacht maken 

op wild.
fietser, -erie. Zie k e t s e r, -e r i e. 
$etser, znw. m. Onderverkooper. 
Kettel, cat/el. Zie c a t e i 1 e. --$etteldreve, 

veeweg, drift. 
Katten, het/ene. Zie k e t e n e. 
Ketter, ketser, kettzer, cat/er, znw. m. Ketter. — 

Ketterie (ke/serie), Ketterige, Kettermeester,
Ketterstraffer, Kettersch.

Hettinc, znw. Ketting.

Keur. Zie c o r e. 

Keute. Zie koyte.

Keutel, Keuter. Zie c o t e 1, c o t e r. 

$euwe, znw. Vat, kuip. Zie c uwe. 

Kevel, znw. m. Kaak, kinnebak; tandvleesch ; 
gehemelte.
Kevel, bnw. Tandeloos. 
Kever, znw. m. Kever. 
Keveren, zw. ww. intr. Kauwen, herkauwen. 
$evesch, kenes, bnw. Onecht, van zonder huwe


lijk samenwonenden en kinderen; ook van munten. 

Kevesehen, keefschen, zw. ww. intr. Overspel 
doen. — $eveseher, keefschei 

-. 

Ig 


290 KEVESDOCHTER. 

Kevesdochter, keefs-, znw. vr. Onechte dochter. 

— Kevessone, -kant. 
Kevesdoem, keefs-, kefs-, keifs-, keis-, -dom, 
znw. o. Overspel. — Kevesdoomlij e,
Kevese, znw. vr. Overspel. 
Kevie , znw. vr. •x) Knip of val om dieren te vangen. 
2) de kop van een regenbak of put. 
gewen (oostmnl.). Zie c a u w e n. 

Kibbelen, kebb-, zw. ww. intr. x) Kibbelen, kijven, 
met elkaar overhoop liggen. 2) Knibbelen, op 
loon, op een prijs. — Kibbelaer, Kibbelachtich, 
Kibbelich, Kibbelinge.

Kidel. Zie k e d e 1. 

Kiekelen. Zie kikelen. 

Kiekjjn, -kin, -ken, cuken, znw. o. Kuiken ; ver 

kiecskijn. — Kiekendief, -marot.-klw. 

Kiel, znw. m. Groot schip, zeeschip. 

Kiel, znw. m. ; kiele, znw. vr. Diepte ; kuil; die 

helsche kiel, kiele, de hel. 

Kieme, kome, znw. vr. Kiem, uitspruitsel. 

Kiepeg znw. vr. Korf, mand. 

Kiepen, zw. ww. (oostmnl.). Gunnen, vergunnen. 

Kiepinge, znw. vr. Gunstbetoon, -bewijs. 

Kierebus, kieribus,znw. m.; k. nej5en, zotte streken. 

Kieremier, znw. Naam van eene lakensoort. 

Kieren. Zie k e r e n. 

Kies, znw. m. i) Keus, verkiezing; enen den k. 
geven ; van kiese, uitgekozen, uitgezocht ; enes herten 
k., wat het hart begeert; ook : iemands uitverkorene. 
2) wil, wensch, zin; sinen k. hebben, zijn zin hebben, 
zijne wenschen vervuld zien; al wat men maar wenschen 
of begeeren kan; der werelt k., die erische k.: 
a) het bezit van al wat de wereld geven kan. b) 
het beste wat de wereld heeft. 

Xieseljj c, bnw. Keurig. 
Kiesel, Kieselinc. Zie k e s e 1; ook kieselingesteen. 
. 

Kiesen, st. ww. tr. i) *Smaken, *proeven; smaken, 
ondervinden; lijden, ondergaan; bezitten of verwerven, 
eene gewenschte zaak. 2) keuren, onderzoeken 
; kiezen, uitkiezen ; aannemen, tot zoon ; k. of 
delen, eene beslissing nemen, eene keus doen ; k. ende 
delen, zie d e 1 e n. 3) die vlucht k., de vlucht nemen. 
4) willen, ook met eene ontk., niet verkiezen; als znw., 
wil; vrijwillig opvolgen, zich gedragen naar; enes 
rael kiesen. 

Kieser, znw. m. i) Keurder, beoordeelaar. 2) kie 

keurvorst ; k. van den rike. -zer ; 

Kiesetant, znw. m. Kies, baktand. 

Kiesinge, kesinge, znw. vr. i) Verkiezing. z) keus, 
het kiezen tusschen verschillende personen of zaken. 
Kiespant , znw. o. Uitgekozen pand. 
giet. Hetz. als c u t e. 
Kieuwen znw. Kaak van den mensch ; kieuw van 

een visch. 

Kievetain, -lein. Hetz. als civetein. 

Kievit, kivit, znw. m. Kievit. 

Kijf, znw. m. en o. i) Gekijf, geschil, oneenigheid 
; k. houden, ruzie hebben; sonder k., zonder tegenspraak, 
zonder twijfel ; in kive staen, sin, in strijd 
zijn, niet overeenstemmen ; te kive liggen, een punt 

van geschil uitmaken ; te kive sellen, in twijfel trekken. 
2) twistgierigheid, het verstoren van iemands 
rust ; enen k. doen, iem. oneer, schande aandoen ; 
tweestrijd, onzekerheid. 3) strijd, gevecht; straatgevecht, 
kloppartij ; rechtsstrijd, proces ; wedstrijd. 

Kijfachtich, bnw. Twistziek; k. werden jegen, 
ruzie krijgen met. 

Kijfli]C, bnw. i) Twistziek, lichtgeraakt; k. wort, 
smadelijke, beleedigende taal ; iet k. maken, iets in 
rechte aanhangig maken, voor den rechter brengen. 

Kiflike, bijw. Op eene van strijdlust getuigende 
wijze, uit twistziekheid of lichtgeraaktheid. 
Kijepisse, znw. m. Piskijker, wonderdokter, kwak 
-zalver. 
Kijfwaert, -weert, znw. m. Een waard of stuk 
ingedijkt land, waarover geschil is. 
Kijnsch, Kijnschelije. Zie kintsch. 

KINNEBACKE. 

Bikelen, kiekelen, zw. ww. intr. Aldoor uitkijken 
Kikelen, zw. ww. intr. Gichelen. 
Kiken, kieken, st. ww. intr. Kijken, zijne oogev. 


gebruiken, zijne blikken richten ; k. ende cahen ; k. 
ende gapen ; ook kicken ; gaj5en ende kicken. — 
Kiker ; verklw. kikerkijn, een kijkertje, een voorwerp 
om door te kijken. 

Kicken, zw. ww. intr. Een nauwlijks hoorbaar' 
geluid, een kik, geven ; k. noch micken, geluid geven 
noch zich verroeren, niet het minste geluid geven.. 

Kil, bnw. Zeer koud, kil. 
Kilden. Zie killen. 
Kile, kijle, znw. Wig; ook : homp, brok. 
Kilen, zw. ww. tr. Een wig in iets slaan. 
Kille, znw. vr. Kil, waterdiepte, bedding een-er 


rivier. 
gillen, *kilden, zw. ww. intr. Koud zijn, ijskoud. 

zijn. 
Killicheit, znw. vr. IJskoude, kilheid. 
Killings, *kildinge, znw. vr. Hetzelfde. 
Kilnisse, znw. vr. Kilheid, koude. 

Kime. Zie k i e m e. 
Kimme, kim, znw. vr. Rand van een vat. 
Kimmel, znw. Hetz. als k e m m ij n. 
Kimmen) Kimmbn. Zie k e m m e n, k e m m ij n.. 
Kimpe. Zie k e m p e. 
Kinbacke. Zie kinnebacke. 
Kindekijn, kinnekijn, kintkijn, znw. o. en 
Vaatje, ton, kinnetje. 
Kindelbedde, znw. o. Kraambed ; ook kinisbedc e,


kinderbedde, ook: bevalling. 
Kindelbier, znw. o. Doopmaal. 
Kindeloos, bnw. Kinderloos; ook kinderloos. 

Kinderdaeh, znw. m. Aller-kinderendag, 28 December. 
Kinderdeel , znw. o. Kindsgedeelte, het een kind. 
toekomend deel eener nalatenschap. 
Kinderdragerse, znw. vr. Kraamvrouw. 

Kinderheit , znw. vr. Kindsheid. 
Kinderhaffen, znw. o. Het ten doop houden va_. 
een kind. 
Kinderhuus, znw. o. Kinderhuis, stichting waar 
kinderen worden verpleegd en onderwezen. 
Kinderkint, znw. o. Kindskind, kleinkind; ook: 

kintskint. 

Kinderlieven znw. vr. Kinderliefde, liefde van en 
tot kinderen. 
Kinderloos. Zie kind eloos. 

Kinderlij C, bnw. Kinderlijk, van een kind. — 
Kinderlipcheit.
Kinderman, znw. m. Kraamheer. 
Kinderman, znw. o. Hetzelfde als k i n d e r 
manstuc. 
Kindermanstuc, -s/ic, znw. o. Tractatie bij gelegenheid 
van de inwijding der luiermand, of ook: 

doopmaal. 
Kindersiele, znw. vr. Kinderziel. 
Kinderspel, -hul, znw. o. Kinderspel ; het en es 

geen k., het is een allesbehalve gemakkelijke taak; 
tormenten voor k. rekenen, pijnigingen als niets achten. 
Kinderwort, -woont, znw. o. Kindertaal (mv.?.. 

Kindersanc, znw. m. Wiegedeuntje. 
Kindoec, znw. m. Doek om de kin van overledenen. 
Kine kin, znw. vr. Reet, spleet. Hetz. als k e n e. 

— Kinen, splijten, scheuren, vooral van den grond. 
door droogte. 
Kinchorn, -horen, znw. m. Spiraalvormige slak, 
huisjesslak; ook : een voorwerp om uit te drinken. 
Kinne , kin, znw. m., vr. en o. Kin ; het bene denste 
deel van het gezicht; sinen kin fierlike te 
enen dragen, iemand met een trotsch gelaat bejegenen 
; niet van iem. willen weten ; binnen kinne, binnensmonds. 
Verklw. kinnekn. 

Kiene . Zie kenne. 
Kinne, znw. o. Verwant ; hint ende k., man ezncL 
W iJf. 
Kinnebaeke, kenne-, -bac, -backen, znw. vr. ems. 


KINNEBACBEEN. 

o. Het onderste van het aangezicht, kinnebak, wang, 
kaak, ook van dieren; ook : houten getimmerte waar uit 
men schoot. — Kinnebacslach, •smete.
K.innebacbeen, znw. o. Kakebeen; ook kinnebeen. 

Kinnen. Zie kennen. 
Kinreep, znw. m. Hetz. als k e m m ij n. 
Kint, znw. o. i) Kind ; het kind Jezus ; van kinde, 


van kind af; verklw. kindekijn, kindeljn, kindelkijn, 
mv. kinderkine, -ken, kind voor en na de geboorte; 
Ier missen goren van kinde, haren kerkgang doen; 
mei kinde werden, zwanger worden ; k. dragen, zwanger 
zijn ; kind van ; een hevel kint no craet, kind 
noch kraai ; soms : het jong van een dier. 2) aan 

jongen of meisje ; jong ridder, jongste zoon-komende 
van aanzienlijken huize; jong man van edele geboorte; 
prins, kroonprins; knecht, dienaar; die kindere van 
der stede, de stadsdienaars of -boden, veldwachters, 
politiedienaars e. a. ; leerling; schoolkind. 3) overdr., 
kint der naturen, de natuurlijke mensch; een kint 
Gods, een engel; lieve kinder, een schrijver tot zijne 
lezers ; goede kinder, goede geesten, beschermgeesten 
; kint des doofs. 

Kint, bnw. Jong van jaren, kinderlijk; onontwik


keld, dom, onnoozel, kinderachtig.
Kintdrachtich, bnw. Zwanger.
Kintgebaresse, -gebeeresche, znw. vr. Kraam


vrouw. 
Kintgebaringe, gebering, znw. vr. Bevalling.


-

Kintheit znw. vr. Kindsheid. 
Kintlijo, bnw. i) Als een kind, jeugdig. 2) als 


van een kind, kinderlijk. — Kintlike, bijw. 
Kintsbedde. Hetz. als k i n d e 1 b e d d e. 
Kintsch , kinsch, kzjnisch, kints, bnw. i) Kindsch 

(in de uitdr. „kindsche jaren"), jeugdig. 2) als een 
kind handelende, onnoozel, dom, dwaas ; k. ane iel, 
dol op iets, er op verzot. 3) krachtig, flink, manne


lijk. — Kintschelije, Kintschelike.

Kintschel eheit, znw. vr. Kindsheid, jeugd.

Kintscheit , kinsch-, kindesck, kin/s-, znw. vr. 
i) Kindsheid, jeugd. 2) kinderachtigheid, onverstand; 
eene dwaze of kinderachtige daad, eene dwaasheid. 

Kintsehoen , znw. m. Kinderschoen ; sinen k. 

zaal versleten hebben, de kinderjaren voorbij zijn.
Kintsdeel. Hetz. als kinderdeel. 
Kintshovet, kinder-, -hooft, znw. o. Kinderhoofd. 
Kintskint. Hetz. als k i n d e r k i n t. 
Kip, kijj, znw. o. i) Pak of bundel, van huiden, 

ook van vlas e. a. 2) strook hout aan een ploeg.
Kip, znw Knip; voetboei. Zie k i p p e.
Kipen, zw. ww. intr. Zich inspannen, er op uit 

zijn ; ook : turen, op de loer liggen (?) ; k. met, zich 

afgeven met. 
Kiperwijn, znw. m. Cyprische wijn.
Kippe, kip, znw. m. Knip, strik, val; voetboei.
Kippen, zw. ww. tr. Broeden, uitbroeden. 
Kippen, zw• ww. tr. Vangen, betrappen.
Kipstoc, znw. m. Rongstok, stok waartegen de 

wagenladder steunt ; ook : balk die heen en weer 

bewegen kan (?).
Kir, tusschenw. 0 Heer! 
Kyriël, znw. o. Eene bepaalde soort van litanieën, 

oorspronkelijk beginnende met kyrie eleyson, o Heer, 

erbarm u (mijner).
Kirmes, kirspel. Zie kermes, kerspel.
Kissen, zw. ww. intr. Een sissend geluid maken.
Kistdam , znw. m. Kistdam. 
Kiste, kist, znw. vr. Kist; ook : doodkist ; kast; 

der stal k., eene kast met laden waarin charters, 
boeken, het zegel der stad enz. bewaard werden. 
Verklw. kistkijn. 

Kistegelt, znw. o. Geld dat in eene (schat)kist 
bewaard wordt; tempelschat.
Kistemaker, kist-, znw. m. Schrijnwerker, kaste 


maker, pakkisten-, doodkistenmaker. 
Kistensitter, znw. m. Waarschijnlijk : kommies. 
Kistenwere, znw. o. Eene rondloopende bank 

met hoogen rug.
Kistlijm, znw. m. Kastemakerslijm. 

CLAFFEN. 295 

Kistenverwarer, kist-, -verwaerre, znw. m. Hij 

die de stadskist (zie k i s t e) bewaart, archivaris. 

Kitte 9 kil, znw. vr. Kruik, kan. 

Kittelen, -inge. Zie k e t e 1 e n, i n ge.

Kivaetsch, bnw. Twistig, bits.

Kivaetse, -aedse, -aels, -age, znw. vr. Kijvage, 

gekijf.

Kiven, st. en zw. ww. intr. i) Kijven, twisten, 
vechten ; ook : met wapenen strijden ; met jegen, zich 
verzetten, opkomen tegen ; als znw., gekijf, tweedracht, 
gevecht, ook met wapenen. 2) redekavelen, 
beraadslagen ; strijden tegen het kwaad, den booze. 

-- Kiver. 

Kivich, bnw. Twistziek. 

Kivinge, znw. vr. Gekijf, getwist, verzet.

Kivitein. Hetz. als c i v e t e i n. 

Cla , znw. vr., mv. claen. Hetz. als c 1 a e u w e. 

. Clabot, znw. Korenworm. 

Clach, znw. m. Klacht; geklaag, geweeklaag.

Clachljjc, -heit. Zie c 1 a g e 1 ij c, -h e i t. 

Clachtelic. Hetz. als c 1 a c h t i c h. 

ClachtiC , bnw. Klagende, klaaglijk, verwijtend. 

Claddaert, znw. m. Smeerlap, vuilpoes; ook van 
een zedelijk onreine. 

Cladde, znw. vr. Vlek, klad, modder of ander op 
iemand geworpen vuil, klodder : ook : klad in een 
geschrift. 

Cladden, zw. ww. tr. I) Kladden, vlekken, be


vuilen. 2) van kladden ontdoen, schoonmaken. 

Gladder, znw. m. Kleerborstel, schoenborstel. 

Claechachti chi bnw. Morrend, ontevreden. 

Claer, bnw. i) Schitterend, glanzend, licht, hel


der, van de zon e. a., het licht, de lucht, het water, 
de oogen, glas, metalen enz. ; als znw., het licht. 2) 
vroolijk, opgewekt. 3) helder, luid. 4) helder, scherp, 
verlicht, van het verstand, het denkvermogen. 5) 
heerlijk, als met een lichtkrans omgeven, van hemelsche 
wezens, heiligen ; luisterrijk, schitterend, van 
zaken. 6) in aanzien, gezien. 7) klaar, rein, zuiver; 
claer tarwe, rogge ; die slare waerheit ; oprecht, 
eerlijk ; van eene schuld, aangezuiverd, betaald ; smetteloos, 
zedelijk rein; hem slare maken, zich zuiveren 
(van eene schuld). 8) klaar, helder, duidelijk ; 
waarover geen verschil kan bestaan ; onloochenbaar; 
bekend; int slaere, duidelijk; c. maken, verklaren. 
9) zeker van, verzekerd. so) louter, bloot, klaar, klinkklaar. 
I I) klaar, gereed (nog zeldzaam) ; c. maken, 
bereiden; int c. stellen, in orde maken, gereed maken 
; ene historie int c. stellen, haar beschrijven.

Claerblinkende, znw. vr. Helder blinkend; prachtig. 


Claerheit, znw. vr. i) Glans, lichtglans, helderheid, 
klaarheid ; ook : de hemelsche heerlijkheid, de 
hemel; ook van de oogen en het water. 2) helderheid, 
van de stem. 3) helderheid van den geest. 4) schoonheid. 
5) duidelijkheid, klaarheid.

Claerheit. Zie c 1 a r e i t. 

Claerc. Zie c 1 e r e. 

ClaerlUjc, bnw. Duidelijk, klaar, helder.

Claerlike, bnw. i) Op eene duidelijke wijze. 2) 
in alle oprechtheid, volgens het geweten. 3) duidelijk, 
ontwijfelbaar. 4) geheel en al, volkomen; met 
eene ontkenning, volstrekt niet.

Claerluchtich, bnw. Helderblinkend. 

Claernisse, slare-, clere-, -nesse, znw. vr. t ) 
Duidelijkheid, vastheid, zekerheid. 2) opheldering, 
verklaring, uitlegging. 3) het in orde brengen of beslissen 
eener rechtsquaestie, vonnis. 

Claerre. Zie c l a r e r. 

Claersen, clarsen, zw. ww. (wvla.). — I. Trans. 
Zuiveren, reinigen. — II. Wederk. Zich zuiveren, 
van eene schuld, een smet. 

Claescoeke, -soek, znw. m. Sinterklaaskoek (16de 
eeuw).

Claeu. Zie c 1 a u w e. 

Claffe, znw. m. (oostmnl.). Klapper, kwaadspreker.

Claffen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Babbelen, snappen. 



 

292 CLAFTER.

Claf ter, znw. (oostmnl.). Vadem. 

Clage, claech, znw. vr. i) Klacht, jammerklacht, 
geklaag, beklag; rouwmisbaar, rouwbeklag; klaagzang, 
treurzang. 2) klacht over iemand, grief. 3) 
klacht in rechte, aanklacht; ene hoge c., eene aanklacht 
in lijfstraffelijke zaken; oordeel, het jongste 
gericht. 

Clagebaer, bnw. ; c. wonde, eene zware verwonding, 
waarover alleen in het „heymael" (voor de 
hooge vierschaar) mocht worden geklaagd. 

Clagebrief, znw. m. Schriftelijke aanklacht. 
Clagedach, claecli-, znw. m. Rechtdag; ook clachtdach. 


Clagelijc, claech-, bnw. i) Klagend, klaaglijk. 2) 
van clagen in rechte: a) c. sake, een vergrijp waarop 
men een eisch kan gronden. b) clagelike worde, de 
woorden der aanklacht, de eisch; c. goet, waarover 
de aanklacht loopt. 2) beklagenswaardig, treurig. — 

Clagelipcheit, Clagelike.

Ciagen, zw. ww. — I. Intr. i) Klagen, eene 
klacht of klachten uiten. 2) zich beklagen over, grieven 
hebben tegen; c. ob, over. 3) eene aanklacht 
inbrengen, tegen iemand. --II. Trans. Iem. beklagen 
; iets betreuren ; zijn beklag over iets doen. 

Clager, znw. m. i) Klager, ontevredene. 2) eischer, 
aanklager. 

Claginge, znw. vr. i) Geklaag, geweeklaag, beklag. 
2) klacht in rechte, de eerste terechtzitting 
waarop de zaak dient. 

Claykjj n, -kin, cleyke, znw. o. Benaming van 

eene kleine munt, ter waarde van 7 hollantsche. 
Clacke , clac, znw. i) Klad, vlek. 2) ratel. 
Clackeloos, clacloos, bnw. Zonder in iets te kort 

te schieten, onvoorwaardelijk, geheel en al; ook 

clacs (clax). 

Clacmerse, znw. vr. Klatergoud. 
Clam, bnw. Vochtig, klam, kleverig. 
Clam , znw. (m. ?). Twist, ruzie. 
Clambert. Zie c 1 a m p b e r t. 
Clamtlijc, znw. m. Dijk waarover geschil is. 
Clametsen, zw. ww. intr. Babbelen, keuvelen. 
Clammen, zw. ww. intr. Twisten, kijven. 
Clammen, zw. ww. tr. Vasthaken, vasthechten. 
Clainminge, znw. vr. Benauwing, benauwdheid. 
Ciampbert, clan-, znw. o. Plank of stuk hout, 


dat voor klamp moet dienen (?). 
Clampe , clamp, znw. i) Haak, kram, klamp; gemeenz.: 
klauw, vinger. 2) hoop, schelf, stapel. 

Clampen, zw. ww. tr. i) Met klampen bevesti. 
gen of stevigen. 2) een varken c., df vastleggen of 
het een haak door den neus slaan, om het wroeten 

te beletten. 
Clamvogel, clew -, znw. m. Roofvogel, vooral een 

die tot de vogeljacht wordt afgericht. 
Clange, znw. vr. Hetzelfde als c a 1 a n g e. 
Clane, znw. Vlek, smet (oostmnl.). 
ClauC, znw. m. Klank, helder klinkend geluid. 
Clanelike, bijw. Hetz. als c 1 a c k e 1 o o s. 
Clant. Zie cal ant. 
Clap , znw. m. i) Gesnap, gebabbel; van minnen 

en hebbic meer den c., ik kan er slechts over praten. 
2) klap, klep, voorwerpsnaam. 

Clapachtich, bnw. Babbel-, snapachtig. 
Clap-al, znw. m. Flapuit, ook : lasteraar. 
Clapbane, znw. vr. Praatbank, klapbank. 
Clapboge, znw. m. Lastermond. 
Claphout , znw. o. Klein stuk gekloofd eikenhout, 


kleine eikenplank. 
Clapoor, clahpoor, -oir, znw. Eene booze zweer, 
vooral een venerisch gezwel in de lies. 
Clappaert, znw. m. Snapper, babbelaar; kwaad 
-spreker. 
Clappage, -aedse, -orgie, znw. vr. Geklap, babbelarij 
; mv., praatjes. 
Clappeye, znw. vr. Klappei. 

Clappen, zw. ww. — I. Intr. Klappen, snappen; 
als znw., gesnap, gebabbel; deelw. claftjbende, babbelachtig, 
praatziek. 2) klapperen, klepperen. 3) klop-

CLAD. 

pen ; ook claben. — II. Trans. t) Uiten, vertellen; 

quaet c., kwaad spreken. 2) verklappen, uitbrengen. 

3) kleppen, eene klok; als onpers., eert gecl i is. 

Clapper, clefrer, znw. m. i) Hetz. als c 1 a pp 
a e r t. 2) hij die met een klap loopt of een zeker 
geluid maakt; ook : klap, klep. 3) klikbek, verklikker 
; verklw. clajbjberkn.

Clapperen, zw. ww. intr. Een herhaald klappend 

of kleppend geluid makend. 

Clapperie, znw. vr. Hetz. als c 1 a p p a g e.

Clappinge, znw• vr. i) Hetz. als c 1 a p p a g e. 

2) het maken van een, klappend of kleppend geluid.

Clap poor. Zie c l a p o o r.

Clapsch, clebsch, bnw. Snapachtig.

Clapspaen, znw. m. Klap, klep; de klap van een 

melaatsche, lazarusklep. 

Clapstoel, znw. m. Praatstoel ; ob sinen c. Bitten. 

Claptafel, znw. vr. Klopper ; de klep waarmede 
het begin en het einde van den werkdag werd aangekondigd. 


Clare, claer, bijw. i) Schitterend, helder, van 
licht ; helder, scherp, van het gezicht. 2) stralend, 
glanzend, van het uiterlijk. 3) helder, duidelijk, van 
geluiden; hoog, van de stem. 4) zuiver, oprecht. 5) 
klaar, duidelijk. 6) geheel en al, volkomen. 7) orate. 
genzeglijk, ontwijfelbaar. 

Clareit , claerheit, znw. o. en m. Kruidenwijn. 
— Clreitsac, elareitster, maakster of verkoopster 
van „clareit 
, 
. 

Claren, cleren, zw. ww. — I. Trans. i) Schitterend 
maken, (als) met een lichtglans omgeven ; deelw. 
geclaert, verheerlijkt; verlichten, vroolijk maken ; 
win claert die ziele. 2) helder of zuiver maken ; een 
huus c., een huis vrijmaken of vrijhouden; met van, 
van allen calaingien ; zuiveren, reinigen, den geest c., 

die ziele c. van sonden. 3) in orde of tot een goed 
einde brengen; een duister punt of eene rechtsquaestie 
door eene beslissing oplossen, vonnissen, vooral 
in hooger beroep ; recht doen in het hoogste ressort. 
4) vaststellen, verordenen. 5) verklaren, verkondigen. 
--= II. Wederk. i) Helder of zichtbaar worden, gaan 
schijnen, van de zon. 2) zich zuiveren, reinigen, heiligen; 
zich zuiveren van eene schuld. — III. Intr. 
i) Helder worden, licht worden; dag worden, met 
het als ondw. 2) helder of zuiver worden, van eene 
vloeistof. 

Clarenisse. Zie c l a e r n i s s e. 

Clareren , -eeren, zw. ww. tr. z) Verhelderen, 
verlichten. 2) reinigen, zuiveren. 3) duidelijk maken, 
verklaren, bewijzen.

Claret, znw. Trompet. — Claretter. 

Claret. Zie s l a r e i t. 

Clarprie. Zie c l e r g i e. 

Claricheit, znw. vr. Helderheid ; schittering, van 

de zon. 
Clarifieeren, -eeren, zw. ww. tr. i) Helder of 
zuiver maken. 2) verheerlijken.

Claringe , cleringe, znw. vr. i) Verklaring, opheldering. 
2) beslissing, vonnis, uitspraak, vooral in 
appèl. 

Claroen, znw. m. Trompet. — Claroener. 
Classeznw. vr. i) Klis, klit. 2) vuiligheid, klodder. 
— Classich, clessich. 
Classes, zw. ww. intr. Kletteren; kabbelen, klotsen. 
-- Classinge. 
Clater, znw. m. r) Geraas, gekletter. 2) ratel; 
mond, snater. 3) klad, klodder. 

Clater, znw. (oostmnl.). Vadem. 

Clateren, zw. ww. — I. Intr. Kletteren. — II. 
Trans. i) Bevlekken, bezoedelen. 2) doen rammelen, 
ratelen, weerklinken. ---Clateringe, geraas. 
Clatermerse, -meerse, znw. vr. Een klaterend 
versiersel, klatergoud. 

Clatte, znw. vr. i) Klodder, vlek, smet. 2) klomp, 
klit ; sneeclatte; te c., in massa, in eene groote hoeveelheid. 
— Clattich. 

Clatten , zw, ww. tr. Bekladden, bevuilen. 

Clan. Zie c l a u w e. 


CLAUSCHERP. 

Clauscherp, -sclaarft, bnw. Met scherpe klauwen. 

Clause, znw. vr. i) Afgesloten plaats. 2) redeneering, 
een punt in quaestie waarover eene redeneering 
loopt. 2) couplet of strophe van een gedicht. 

Clausule, clausele, znw. vr. i) Een bepaald afgebakend 
gedeelte uit een geschrift, een excerpt; ook 
clause. 2) Hetz. als c l a u s e , 2). 

Claustrael, znw. m. Een tot eene bepaalde orde 
behoorend monnik. 
Clauvogel. Hetz. als clamvoge1. 
Clauwaert, znw. m. • Klimmende leeuw op een 

wapen. 
C1auwe? claeuwe, clau, clawe, znw. vr. Klauw. 
Clauwe, znw. vr. Deel van een dorpsgebied; 

hetz. als c 1 u f t (gron.). 

Clauwen, slawen, claeuwen, zw. ww. — I. Trans. 
Van klauwen voorzien ; de klauwen van dieren op 
een wapen afzonderlijk kleuren. — II. Intr. Klimmen. 

Clauweren, zw• ww. intr. Klauteren, klimmen. 
C1auwier, clavier, znw. m. Haak ; ook clau woen. 
Clauwier. Zie clavier. 
Clave. Zie clove. 


Clave (clove?), znw. vr. (oostmnl.). Rist, bundel, 
van vlas. 
Claverblat, znw. o. Klaverblad ; drietal (16de 

eeuw). 
Clavere, slaver, znw. vr. Klaver. 
Claveren, zw• ww. intr. Klauteren. 
Clavier, clauwier, znw. m. Toets van klavier of 

orgel. 
Clavicordie , -dium, znw. Klavecimbel, klavier. 
Clax. Zie clackeloos.. 
Clebber , znw. Gom, lijm. 
Clebberich, bnw. Kleverig, lijmig. 
Cleden, sleeden, cleiden, zw. ww. -- I. Trans. i) 

Kleeden, van kleederen voorzien; iem. een ordegewaad 
aantrekken, in een klooster opnemen ; aandoen, 
omdoen, een kleedingstuk; als znw., kleeding. 2) bekleeden, 
bedekken ; versieren, een ding ; inkleeden, 
omkleeden, eene zaak. —1I. Wederk. Zich kleeden ; 
zich uitdossen. — III. Intr. i) Zich kleeden. 2) passen, 
(iem.) goed staan. 

Clederbesem, eleider-, cleer-, -bessen, znw. m. 

Kleerborstel. 
Clederbleker, znw. m. Bleeker. 
Clederen, zw. ww. tr. Kleeden ; ook wederk. 
Cledereoper, znw. m. Kleerkooper; oude-cleder


co ber. 

Clederlapper, znw. m. Kleerenlapper. 

Cledermaker, znw. m. Kleermaker. 
Cledereasse, znw. vr. Kleerkast. 
Cledermale , znw. vr. Koffer. 


Cledermande, znw. vr. Kleermand. 
Cledermeester , sleet-, -meester, znw. m. Opzichter 
over de kleederen in een klooster ; onder 
-cleelmeester. 
Cledersehaft, eieer-, znw. Kleerkast, ook -schrine, 
-schrjn. 
Cledersehriver, cleer-, znw. m. Doekschilder, 

behangselschilder. 
Cledersnider, znw. m. Kleermaker, snijder. 
Clederstede, znw. vr. Kleerkamer. 
Cledei solder, cleer-, -solre, znw. m. Droogzolder. 
Cledervercoper, znw. in. Hetz. als c 1 e d e r-

C o p e r; oude-clederverco6er. 
Clederverwarer, -waerre. Hetz. als c 1 e d e 
in e e s t e r; vr. elederverwaersler, clederwaerster. 
Clederwasscher, znw. m. Kleerenwasscher. — 
Clederwasschinge.

Clederworme, cleer-, - worm, znw. m. Mot. 
Cledinge, cleidinge, znw. vr. Kleeding, kleedij; 

de kleederen. 
Clee, znw. m. Klaver. — Cleeblat. 
Cleefiser, cleíf•, znw. o. IJzer tot verbinding of 

steun (?). 
Cleem, znw. o. Klei, leem. — Cleemmuur, -put, 

-voerder, kleirijder. 
Cleen, eleenen. Zie cleine, cleinen. 

CLEINOOT. 

Cleer-. Zie c l e d e r-. 
Cleerc, cleergie. Zie c l e r c, c l e r g i e. 
Cleerlike. Zie e1aer1ike. 
Cleet , cleed, cleií, znw. o. i) Stuk of lap van eene 


zekere stof; doek ; hooficleel, schootcleet, naam van 
eene oogziekte, vgl. d o e c; ook van tafel-en beddegoed; 
schotelcleel; van tapijtwerk en behangsel; 
doodkleed ; swart als een cleel. 2) kleed, kleedingstuk; 
dat naesle cleet, het hemd; aert es een vast 
sleet, zijn aard kan een mensch moeilijk veranderen; 
enen iet aen sin sleet wriven, iem. iets inpeperen; 
enen bi den slede nemen, iemand bij zijn 
kleed grijpen, eene symbolische handeling in rechte; 
ordekleed ; liverei. 

Cleetdoec, -Tonus, znw. m. Voorschoot. 
Cleetcamere, cleií-, cleider-, znve. vr. Kleedka 
voor een geestelijke, kerkekamer, consis--iner, bep. 
torie. 

Cleetsel, cleitsel, znw. vr. i) Bekleeding met of 
het aannemen van een ordegewaad. 2) bekleedsel, 
van planken. 

Clef. Zie c l i f. 
Clefvast, bnw. Verkleefd aan, geworteld in. 
Cleer. Zie dagen. 
Clef, znw. m. en o. ; cleie, vr. Klei, leem. — Clei


baggert, Glei 
, 
ch,cleilant.
leinachtsamheit, cleen-, znw. vr. Geringschat 
(beter cleinachtinge). -ting 
Cleinbroot, znw. o. Fijn brood ; ook : een bepaald 
gebak, marsepein (?). 

Cleine , Ilene, clein, cleen, bnw. i) Fijn, keurig, 
blank, schoon. 2) fijn, fijn gemalen. 3) fijn, slank, 
dun. 4) licht, van spijzen. 5) gering, onaanzienlijk; 
onbeduidend ; cl. goet, nietig bezit; weinig; min; 
gering in aantal, schaarsch; c. achten, gering schatten 
; c. doen, vernederen. 6) klein van stuk, klein 
van persoon ; C. camere, geheim gemak. 7) nederig, 
bescheiden, klein in eigen oog. 8) niet in aanzien, 
niet in tel. 9) klein, laag, laaghartig; ie c. doen, verkeerd 
doen ; hen te C. doen, zich verlagen, vergooien. 


Cleine, znw. -= I. Znw. o. i) Weinig. 2) het 

kleine. -- II. Znw. m. mv., die Ilene, de geringen. 
Cleine, znw. vr., clein, o. Geheim gemak. 
Cleine, clene, clein, bijw. In eene geringe mate, 

niet zeer, weinig; c. of groot, op eenigerlei wijze; 

C. ende groot, op alle wijzen; c. no groot, in het geheel 
niet. 
Cleine, znw. vr. Klei, leem. 
Cleinent clenen, zw. ww. tr. Verkleinen, vermin


deren. 
Cleinet. Hetz. als c 1 e i n o o t. 
Cleinheit, cleen-, znw. vr. i) Schoonheid, fijn


heid. 2) geringheid, onbeduidendheid. 3) kleinheid. 
Cleinich, bnw. Kleiïg. 
Cleinicheit, cleen-, znw. vr. i) Geringheid, niets 

2) vernedering, verkleining; eene be--waardigheid. 

leediging; ook cleinichte. 3) kleinheid, kleinte. 
Cleincamere , znw. vr. Bestekamer. 
Cleinkine, -kene, bijw. Weinig, in geringe mate; 

als znw., een beetje. 

Cleinlijc, cleen-, bnw. i) Fijn, keurig. 2) schoon, 
zuiver, rein ; schoon, netjes, zindelijk. 3) fijn van 
lichaamsbouw, teeder; verwend, weelderig, delicaat. 
4) licht, van spijzen. 5) klein van stuk. 

Cleinlijeheit, znw. vr. Teederheid, fijnheid. 
Cleinlike, cleen , bijw. i) Op eene fijne, keurige 
wijze. 2) op eene zuinige wijze, in eene geringe hoeveelheid. 


Cleinmoedich, cleen-, bnw. Kleinmoedig, bevreesd, 
bedeesd, terneergeslagen. — Cleinmoedicheit; 
ook : nederigheid. 

Cleinmolen, znw. vr. Molen waarin leem of klei 

tot bouwstof wordt verwerkt. 
Cleinmondich, bnw. Bescheiden in zijn woorden. 
Cleinoden, zw. ww. tr. ; sleden ende c., van klee


ren en lijfsieraden voorzien. 
Cleinoot, clen-, -ode, znw. o. i) Een klein ge



294 CLEINSEN. 

schenk, eene snuisterij, een presentje. 2) een voorwerp 
van waarde, eene kostbaarheid ; verklw. cleinodekijn; 
de kostbaarheden eener kerk, reliquieën. 

Cleinsen, cleensen, clensen, clinsen, zw. ww. tr. 
Zuiveren, reinigen, schoon maken, ziften. — Cleinsinge, 
ook : het doorgezeefde nat. 

Cleipoel, znw. m. Poel waar klei of leem uitgegraven 
wordt. 

Clekerbille, znw. vr. Lichtekooi (r6de eeuw). 

Clemen, zw. ww. tr. Met klei of leem bestrijken. 


Clemmen, climmen, st ww. intr. Klimmen, stijgen, 
de hoogte ingaan ; climmende vogel, roofvogel, 
vooral : die tot de jacht afgericht is ; ook van de zon; 
van tonen ; toenemen, vooruitgaan ; met boven, overtreffen 
; opklimmen, geraken, komen tot. 

Clemmen, clemen, zw. ww. --- I. Intr. Kleven, 
vastzitten, zich vasthechten. — II. Trans. Vasthouden, 
knijpen, klemmen ; bedwingen, bevangen, met 
minne als ondw. 

cl emmer, slimmer, znw. m. Klimmer; ook naam 
van eepe munt. 

Clemminge, clemnb -, znw. vr. Beklimming. 

Clemvogel. Hetz. als c 1 a m v o g e 1. 

Clensen. Zie c l e i n s e n. 

Clepboee , znw. o. Boek met een klep of overslag. 

Clepel, cle jbel, cli^j3el, znw. m. i) Klepel eener 
klok of schel. 2) klopper op eene deur. — Clepelriem. 


Cleppe, clef, znw. m. i) Lazarusklep. 2) klep of 
overslag. 

Cleppel, cliJjbel, znw. m. Knuppel. 

Cleppen, cli^J5en, zw. ww. — I. Intr. Kleppen, 
klepperen, klapperen. — II. Trans. i) Kleppen, eene 
klok; ook zonder uitgedrukt object. 2) met klokgeklep 
verordenen of afkondigen. 

Clepper, znw. m. Hetz. als c 1 a p p e r. 
Clapper, clzjfter, znw. m. Naam van eene munt. 
Cleppertanden, cliijey -, eleJ-, zw. ww. intr. 

Klappertanden. 

Cleppespaen. Hetz. als c l a p s p a e n. 

Clepsch. Zie c l a p s c h. 

Cleren. Zie c I a r e n. 

Clergesse, -ersse, znw. vr. Geestelijke zuster. 

Clergies clargie, cleergie, znw. vr. i) Geestelijkheid, 
de geestelijke stand. 2) beoefening der wetenschappen; 
theologie; wetenschap, geleerdheid, kennis 
; de beginselen der wetenschap, die men op 
school opdoet; wetenschappelijke geschriften, boeken; 
de geleerde stand, de geleerden. 

Clergiet, znw. o. Geestelijkheid. 
Clericaster, znw. m. Prulschrijver. 
Clere, cleerc, claerc, cleric, clerke, znw. m. i) 
Geestelijke; vooral: hij die alleen de lagere geestelijke 
wijdingen heeft ontvangen, en die, zonder 
priester te worden, soms zelfs gehuwd, zich op de 
studie toelegt en dikwijls verschillende betrekkingen, 
vooral lagere in de geestelijke hierarchie, bekleedt. 

2) al wie zich met wetenschappelijke studie bezighoudt, 
een man van wetenschap, een geleerde, een 
godgeleerde, rechtsgeleerde, natuur -, geneeskundige, 
wijsgeer; ook : dichter ; een knap man ; iem. die de 
kunst van lezen en schrijven verstaat; een gestudeerd 
persoon ; ook: iemand die nog geen meester" 
is in eene wetenschap. 3) schoolmeester. 4) schoolknaap, 
leerling ; student. 5) hij die van lezen en 
schrijven een beroep maakt, geheimschrijver; clerc 
(ook mean) van den bloede, griffier van een rechtscollege 
voor lijfstraffelijke rechtspleging ; schekenelerc, 
secretaris van het schepencollege : clercambacht, het 
ambt van schepenklerk, van secretaris eener stad. 

— Clerkeboec, -hant, -Gamer. 
Clerkehuus, clerc-, znw. o. Een huis, door „clerken" 
bewoond ; te Groningen, het fraterhuis van de 
broederschap des gemeenen levens. 

Clerkeljje, bnw. Geestelijk. — Clerkelike, 
Clerkelij cheit.
Clerkenstaet, znw. m. Geestelijke stand. 

CLINKE. 

Clerkerse, -ersse, znw. vr. Eene geleerde vrouw. 

Clereschap, znw. vr. en o. i) De geestelijkheid. 
2) betrekking van „clerc", ook : het ambt van schepenklerk. 
3) geleerdheid, studie. 

Cleringe. Zie c 1, a r i n g e. 
Clasen. Hetz. als cleinsen, clensen (r6de 
eeuw). 

Clesie, clesi, cleysie, znw. vr. De kerk ; de hooge 
geestelijkheid. --Clesiesehilt, naam van eene 
zilveren munt. 

Clesse, Clette. Zie c 1 i s s e, e 1 i t t e. 
Cleuteringe. Zie c 1 o t e r i n g e. 
Cloven, zw. en st. ww. — I. Intr. A. Met eene 


zaak als ondw. i) Kleven, aan iets, vast zitten ; 
blijven zitten of steken in iets, zitten aan iets. 2) 
verbonden zijn of gepaard gaan met, in iem. of iets 
blijven. — B. Met een pers. als ondw. i) aankleven, 
aanhangen, verkleefd zijn. 2) verbonden zijn aan of 
met iets, bij iets blijven, ergens in volharden ; als 
znw., verbondenheid, nauwe of innige vereeniging. 
3) klimmen ; opklimmen, in aanzien, macht enz. 
stijgen ; clevende, oploopend, van eene hoogte. — 

II. Trans. Doen hechten of kleven. — III. Wederk. 
Zich hechten of vastklemmen aan iets. 
Cloven, zw. ww. — I. Intr. Splijten, vaneengaan. 

— II. Trans. Splijten, klieven, klooven. 
Clevenote, clenote, clovenole, znw. m. Buurt -, 
wijkgenoot, genoot der „kluft" (gron., drent.). 
Clever, -blat. Zie c l a v e r. 
Clevinge, znw. vr. Verkleefdheid, gehechtheid. 
Clevinge, znw. vr. Het bekomen van spleten of 


kloven. 
Clië, sly, znw. vr. i) Zemelen, mv. cliën. 2) huid


schilfer. 
Clieder, znw. m. Klier, kliergezwel. 
Clieder, znw. o. Kraag, op kleedingstukken. 
Clief beitel, znw. m. Beitel. 

Clief bloc , znw. m. Hakblok. 

Chore, slier, znw. vr. Klier, klierachtig gezwel. 
Chester , Glister, znw. vr. Ui of wortelbol van 
look enz.; knol, van knolvruchten; bol, van bolge 


wassen. 
Clieve, znw. vr. Kloof, spleet. 
Clieven, st. ww. -- I. Trans. Klooven, splijten; 

splitsen. — II. Intr. Splijten, vaneensplijten, bersten. 
Cliever, znw. m. Houthakker. 
Clievinge, znw. vr. Het splijten of bekomen van 

kloven. 
Clif, clef, znw. o. Helling, rotshelling, steilte, klip. 
Clijnsout, znw. o. Zout uit daring of derrie ver 
Vgl. set, selsout. -kregen. 
Clijsteren, cljslren, zw. ww. intr. Helder klin


ken, schetteren, snerpen, van geluiden. 
Chit, clite, znw. vr. Klei, kleiaarde. 
Clieharinc, znw. m. Uitgeschoten of overgescho


ten haring. 
Clicke, slis, znw. (oostmnl.). Kerf, insnijding. 
Clieken, zw. ww. intr. Helpen, baten, voldoende 

zijn; met eene ontkenning, niet halen bij, niet in 

vergelijking komen bij (met jagen). 
Clickeni zw. ww. tr. Verspieden ; verklikken. 
Climaet, znw. o. Luchtgesteldheid ; ook : lucht


streek, aardgordel. 
Climmen enz. Zie c l e m m e n. 
Clinge, znw. vr. Hoogte, heuvel. 
Clingen, st. en zw. ww. — I. Intr. Klinken, 

weerklinken, schallen; met een pers. als ondw., zijne 
stem verheffen, schallen, juichen. — II. Trans. Doen 
klinken, doen weergalmen ; luide verkondigen of bekend 
maken. 

Clingen, zw. ww. intr. i) Kleven, blijven vastzitten. 
2) blijven in of bij iets, -volharden in. 3) verwelken, 
verdorren, verschrompelen ; afnemen, minder 
worden, verouderen. 

Clinkaert, clinke7-t, -art, znw. m. i) Eene bourgondische 
goudmunt. 2) klinker, tichelsteen. 
Clinke, clinc, clenke, clenc, znw. vr. i) IJzeren 
staafje of bout om iets vast te zetten, tegen te hou



CLINKEN. 

den of af te sluiten. 2) vallend deurijzer, deurklink, 
klink ; die clinke tien, trecken, aankloppen ; die c. 
slaera, hetz. ; ook: den toon geven; clinken slaen, 
straatslijpen; eig. aan alle deurklinken trekken; die 

c. slael ojbten dunne, ojb die kende, de deur is op 
slot, het is met iets of iem. gedaan. 3) balk, plank, 
een planken vloer of balkon; clinkensleen, vloersteen. 
4) spleet, reet, voeg. 5) in die clinken vallen, naar 
,den zin zijn, in de flank vallen. 
Clinken, st en zw. ww. - I. Intr. Klinken, 
weergalmen, weerklinken. - II. Trans. r) Doen 
-klinken ; kleppen, luiden, eene klok; zonder uitgedrukt 
object, galmen, juichen, pleizier maken. 2) om 

bekend maken; met klokgeklep of bekken-roepen, 
afkondigen.-slagClinken, st. ww. intr. Vastzitten, blijven steken, 
of: zitten in iets. 2) afnemen, verminderen. 
Clinker, znw. m. i) Hetz. als c 1 i n k a e r t. 2) 
omroeper. — Clinkerschap.
Clinker, znw. m. Naam van een vaartuig. — 
Clinkerboot. 

Clinket, znw. o. Schotdeur, valdeur, eene kleine 
deur in eene poort. 
Clinchake, -Izaec, znw. m. De haak of het ijzer 

.aan de klink van eene deur. 
Clinkinge, znw. vr. Het klinken, klank, geluid. 
Clineslot znw. o. Een bepaald soort van slot, 

-slot met een ijzeren staafje of boutje ; Clineslotel, 
een sleutel daarop (?). 
Clinesnoer, znw. o. Een koord, waarmede eene 

deurklink van binnen werd opgetrokken. 
Clip, elipeelap. Zie c 1 i p p e, clip clap. 
Ciipclap, znw. o. Kuiphout, klaphout. 
Clipclappen, zw • ww. intr. Keuvelen, babbelen; 

heen en weer drentelen. 
Clipper cli^, znw. vr. Klip, rots in zee ; rots, 
s/ecnclz/5he ; grot, hol. 

Clipper znw. vr. Klap, slag ; kloppartij ; in c. ende 
.case met enen sin, met iem. aan eene vechtpartij 
deelnemen (drent.). 

Clippel. Hetz. als clepe1. 
Clippen, zw. ww. intr. i) Zie c l e p p e n. 2) 


, drentelen, heen en weer loopen. 
Clipper. Zie c l e p p e r. 
Clippich, bnw. Rotsachtig. 
Clippinc, znw. m. Geschoren vellen. 
Clipspander, -tanden. Zie c 1 e p p e s p a e n, 

clap-), cieppertanden. 
ClisSe, clesse, znw. vr. en m. i) Klis, klit. 2) warklomp. 
3) leem, kleiïge aarde. 

Clissen, clessen, zw. ww. - I. Intr. In elkaar 
zitten, een klis vormen. — II. Trans. Vastmaken, 
vasthechten. 

Clisteer, znw. o. Hetz. als c 1 i s t e r i e. 
Clister, -eren. Zie cliester, clijsteren. 
Clister, elfester, znw. vr. (?) ; ook clisteer, clistier 

en clisterie, znw. vr. Lavement, klisteer. -- Clis


terpipe, klisteerspuit. 
Clittel vlette, clit, znw. vr. Klit, klis. 
Cliven, st. ww. intr. i) Kleven, blijven vastzit


ten; wortel schieten, gedijen, opschieten. 2) klimmen, 
stijgen; ook: afstijgen, afdalen; cliven op, bestijgen, 
beklimmen, een vrouwelijk dier, ter bevruchting; 
toenemen, stijgen in eer, macht enz. ; komen tot; 
met site, voortkomen. 

Clo eht. Zie c 1 u c h t. 

k.Cloec, clone, clooc, sloe, bnw. i) Slim, gevat, behendig; 
dapper, sterk van geest, kloek. 2) fijn, net, 
zuiver (limb.). Ook als bijw. 

Cloekelike, cloak-, bijw. i) Op eene schrandere, 
listige wijze ; op eene verstandige wijze ; op eene 
krachtige wijze, met aandrang. 2) op eene aardige, 

fijne wijze. 
Cloecheit, clout-, znw. vr. z) Slimheid, gevat 
behendigheid ; verstand; instinct; een kunst--heid, 

reep, list; mv., streken. 
Cloekieheit, clout-, znw. vr. Behendigheid. 
IJloen. Zie sluwen. 

CLOMME. 2Q5 

Cloete, cloel, cluel, znw. m. en vr. i) Kloet, 
schippersboom ; beslegen, verhoornde eloet. 2) rond 
voorwerp ; bol, bal, knop op een stok, appel op een 
zwaard en dgl. ; drol. 

CbOeten, zw. WW.. tr. i) Boomen, met een kloet 
een vaartuig voortduwen. 2) tzr.rf c., op hoopen of 
stapels zetten. Vgl. c 1 o t e n. 

Cloever. Zie clover. 
Clof, znw. o. i) Kloof, spleet. 2) het huisje van 
de weegschaal. 

Clofhamer, znw. m. Kloofhamer. 

Cloflooc, clzrf-, znw. o. Knoflook. 

Cloft, Cloven. Zie clucht, clooyen. 

Cloc. Zie clocke en cloec. 

Clocgat, -gaslach. Zie clockegat, clockengeslach.-

Cloehere, znw. in. Hetz. als c l o c k e r (e). 

Clochuus, -hvvs, znw. o. Klokketoren. 

Clocke, cloe, znw. vr. en m. i) Klok, om te luiden 
; ban-, bram-, stede-, storen-, wercclocke e. a. ; 
Ier eerster vloeken, bij de eerste gelegenheid dat 
met klokgelui of -geklep iets afgekondigd wordt: 
die cl. slaen, luiden ; als die c. int lant geslagen 
wort, als bij algemeenen nood het landvolk bij klok 

-gelui

wordt opgeroepen ; die c. slaen aen den (of 
een) boort, de klok kleppen ; ook cloj5f n ; ook : bel; 
die c. loden, erotische uitdr. 2) uurwerk (in de latere 
middeleeuwen). 3) voorwerp in den vorm eener 
klok; glazen klok, stolp; distilleerklok. Verklw. clocskjn, 
clockijn, klockien, clocszjn. 

Clocke, znw. Mantel, overkleed, reismantel. 

Clockegat, cloc-, znw. o. Galmgat. 

Clockegelunt, znw. o. Klokgelui. 

Cloekeluder. Zie clocluder. 

Cloeken, zw• ww. intr. Een keelgeluid maken, 

klokken. 

Cloekenaer , znw. m. Klokluider, koster. 

Clockengeslaeh, cloc-, znw. o. Klokgelui. 

Clockengieter, znw. m. Klokkenmaker, -gieter. 

Clockencamer, znw. vr. Het deel van den toren, 

waar de klok hangt. 
Cloekenline, clocke-, znw. vr. Klokketouw. 
Clookenluder, clocke-, (doe-), -ludere, znw. m. 
Klokluider. — Cloekenludinge.

Clockenman , clocke-, cloe-, znw. m. Opzichter 
over de torenklok; ook: plaatsvervanger, iem. die 
bij het luiden der klok, d. i. van regeeringswege 

opgeroepen, verschijnen moet. 

Clockenmeester, cloche-, cloe-, znw. o.Opzich


ter over het gieten eener klok ; ook : opzichter over 

eene torenklok of ook over eene andere klok of schel; 

te Groningen, benaming van een ambtenaar, belast 

met innen van de door de raadsleden verbeurde 

boeten. Vgl. vluchtmeester. 

Cloekenreep, cloc(ke)-, -rei, znw. m. Klokketouw; 
ook clocriem, clockenseel, clot-, -seil; iet aent c. 
hangen, aan de groote klok hangen. 

Clockenslach, cloc(ke)-, znw m. i) Klokgelui; 

het luiden van noodklok of stormklok; klokgelui bij 

openbare afkondigingen. 2) het recht om bij klok 

weerbare manschap op te roepen ; de bij-gelui de 

klokgelui opgeroepen manschappen, de heerban ; het 

gebied waarover de „clockenslach" van landsheer 

of stadsregeering zich uitstrekt. 

Cloekenspise, cloc-, znw. vr. Klokspijs, het me


taal waarvan eene klok gegoten wordt. 

Clockensolder, clocsolre, znw. m. Het klokken


huis in den toren. 

Cloekensteller, cloc(ke)-, -slelre, znw. m. De 

stedelijke beambte, belast met het regelen en schoon 

houden van het uurwerk in den toren. 

Clockentoren, cloc(ke)-, -toorn, znw. m. Klokketoren. 
Clockenvenster, cloc(he)-, -veins/er, znw. vr. 
Galmgat. 

Clocker, znw. m. Klokluider. 
Clocluder, -seel, -slaah, -toren. Zie c 1 o c k e n -
Clomme. Hetz. als c o 1 o m m e. 



296 CLOMPE. 

Clompe, clomp, znw. m. Klomp, klont, kluit, blok; 
ook : blok, stok, strafwerktuig waarin de beenen van 
misdadigers gesloten werden ; ook : klomp, holsblok. 

Clomper, clumjer, znw. m. Waarschijnlijk: klom. 
penmaker. 
Clonen, cluenen, zw. ww. intr. Klappen, snappen. 

(16de eeuw). 
Clou eng zw. ww. intr. Klinken, weergalmen. 
Clonken, zw. ww. tr. Doen klinken, luiden, eene 

klok of schel. 
Clout , znw. m. Klomp, kluit, hoop ; eene harde 

zelfstandigheid ; die C. van een geswel. 
Clonter. Hetz. als c 1 o n t. 
Clonterachtich, bnw. Klonterig, geklonterd. 
Clonteren, clunler-, clonder-, zw. ww. intr. Een 

klont of klonter vormen, samenpakken ; hotten, stremmen, 
van melk; aan elkaar hangen, nauw aan elkaar 
verbonden zijn. 

Clooyen , cloyen. Hetz. als c 1 o u w e n. 
Clooc. Zie cloec. 
Clooster, cloister, znw. o. en m. i) Klooster; 
het bestuur van een klooster. 2) sluitmiddel, slot. — 
Verklw. cloosterkijn. 
Cloosteraer, znw. m. Kloosterling; ook cloosteriere, 
cloostrier. 

Cloosterbier, znw. o. Bier dat in een klooster 
gebrouwen is. 

Cloosterbroeder, -here, -jonevrouwe, -joffer 
-mensche.

Cloosteren, zw. ww. tr. In een klooster doen. 
Cloostergoet, znw. o. Bezittingen van een klooster. 
Cloosterhof, znw. o. en m. De ruimte en gebouwen 
bij een klooster behoorende. 
Cloosterhout, znw. o. Sluithout. 

Cloosterie, znw. vr. Klooster. 
Cloosterkerke, znw. vr. Kloosterkerk. 
Cloostercatte, znw. vr. Smulpaap. 


Cloosterclocke, znw. vr. Kloosterklok, -bel. 
Cloostererune, znw. vr. De op kloosterlingen 

toegepaste tonsuur. 
Cloosterleven, znw. o. Het leven in een klooster. 
Cloosterlijc, bnw. Tot een klooster behoorende, 

klooster-. 
Cloostermole, znw. vr. Een bij een klooster be


hoorende molen. 
Cloosterordene, -orden, znw. vr. Kloosterorde. 
Cloosterpant, znw. o. en m. Zuilengang in een 

klooster. 
Cloosterput3 dit, znw. m. Kloosterput, de put 
of regenbak van een klooster. 
Cloosterpine, znw. vr. De ontberingen aan het 

kloosterleven verbonden. 
Cloosterporte, znw. vr. Kloosterpoort. 
Cloosterprovene, znw. vr. Wat iemand tot le


vensonderhoud in een klooster verstrekt wordt; het 
kapitaal waaruit de prebende betaald wordt. 
Cloosterrinc, znw. m. Gezelschap of kring van 

kloosterlingen. 
Cloostersede, znw. m. Orderegel. 
Cloosterspise, znw. vr. Het eten in een klooster. 
Cloosterstede, -stal, znw. vr. Het klooster als 

gebouw, klooster. 
Cloostervespertijt, znw. vr. De avonddienst in 

een klooster ; de tijd van zes uren 's avonds. 
Cloostervrouwe, znw. vr. Non. 
Cloosterwinninge, znw. vr. Het verwerven van 

een aandeel aan de in een klooster gedane goede 
werken ; c. doen, in geval van doodslag door eene 
uitkeering aan de kloosters in eene bepaalde landstreek 
den verslagene inkoopen in hunne broederschap. 

Cloot, snw. m. z) Klomp, kluit; hoop, b.v. van 
turf. 2) een massief rond voorwerp, bal, bol, kogel; 
teelbal. 3) bal om te spelen, speelbal, schietbal. 4) 
steenen of ijzeren kogel ; verklw. clootkijn. 

Clootbane, znw. vr. Schietbalbaan, rolbaan. 
Clootboge, znw. m. Boog waarmede men kogels 
schiet of werpt. 

CLUCHTICHLIKE. 

Clootspel, znw. o. Balspel. 
Clop, znw. m. Klap, klop, zware slag ; tenerrcloj5jie: 
a) met één klap, te gelijk. b) eensklaps, onverwachts. 
Verklw. clo,bkijn, -ken. 
Clops znw. vr.; ook clojbsuster. Klopje, geestelijke 
zuster, non. 
Clopbert -boet, znw. o. Klopper, ratel. 
Clophamer, znw. in. Eene soort hamer. 
Cloppel, znw. m. Werktuig om te kloppen of te 
slaan, knuppel. 
Cloppen, cloj5en, zw. ww. — I. Intr. i) Kloppen, 
slaan, met kracht slaan; ook op eene deur; geraas 
maken; als znw., geklop, aan eene deur. 2) geklept 
worden, van eene klok. — II. Trans. i) Slaan; 
borst c., zich op de borst slaan ; enen dooi c., doodslaan 
; door kloppen of slaan fijn maken. 2) eene 
klok kleppen ; het is geklojbt, er is geklept. 3) iet in 
sinen hals c., voor sinen mout c. (iet ? ), iets herroepen, 
een leugen of scheldwoord weer inslikken of 
opeten. 4) lubben, van teelkracht berooven. 
Clopper, cluj er, znw. m. Hij die klopt, bij zijn 
handwerk; een werktuig waarmede men klopt, deur. 
klopper. 
Cloppinge, znw. vr. Het kloppen of slaan, ook. 
van de slagaderen. 
Clopslach, znw. m. Eén slag van den klepel tegen 

eene klok. 

Clopsuster, znw. vr. Zie c 1 o p. 

Closbane. Hetz. als c l o o t b a n e. 

Closse, clos, znw. vr. i) Bal, rolbal, schietbal. 2) 
klomp, blok (?). 
Clossen, zw. ww.. intr. Met den bal spelen in 
rol-of beugelbaan. 

Clot, znw. m. i) Bol; verklw. elotkijn, -ken, bolletje, 
ronde borstel, ragebol (?). 2) klomp, ook : vleesch-klomp. 


Cloten, zw. ww. -- I. Trans. i) Tot een bal. 
maken, samenballen. 2) op een hoop brengen, opstapelen, 
turf. — II. Intr. Met den rol-of schietbal 
spelen. 

Cloten, zw• ww. tr. Knotten, snoeien, boomer;. 
kortwieken, vogels. 

Cloter, znw. m. Balspeler. 

Cloteren, zw. ww. tr. i) Kloppen, roeren, doer 
klonteren of stremmen, melk. 2) kloppen, klein ma


ken. 3) timmeren. 

CloteriIIg e, znw. vr. Kleinigheid. 

Clotte, Clotteren. Zie clot, ote ren.

d 

Clotich, bnw. Bolrond. 

C10AWe. Zie c 1 u w e. 

Clouwen, cloven, zw. ww. tr. Krabben, krauwen. 

Clove, znw. vr. en m. i) Kloof, spleet, reet. z} 
knip, klem, val ; strikken van den duivel, de hel. 3) 
het huisje van het tongetje der weegschaal. 

Cloven, zw. ww. — I. Trans. i) Klooven, splijten. 
2) splitsen, scheiden; c. van, scheiden, afzonderen. 
3) scheiden, verdeelen. — II. Intr. Barsten, splijten, 
opengaan; deelw. clovende, gespleten, eene inzinking 
of inzakking vertoonende. — Clovinge.

Clovenier, znw. m. Schutter, scherpschutter. 
C1ovenote. Hetz. als c 1 e v e n o t e. 
Clover, cluever, cloever, colovere, znw. vr. Een 


groote boog, voetboog of armborst. — Cloverschot.. 

Cloveren, zw. ww. tr. Klooven, splijten. 

Clovet, deelw.; C. hout, talhout. 

Clubber. Hetz. als c 1 e b b e r. 

C1ACht, cluff, cloft, clufte, znw. vr. i) Afdeeling 
van de burgerij, onderdeel van een buurtschap of 
van een geslacht, buurschap (vooral friesch). z) graad,. 
lid, generatie, geslacht. 3) klucht, grap. 

Cluchtelike. Hetz. als cluchtichlike. 

Cluchten, duf/en, zw. WW. -- I. Trans. De 
„cluchten" oproepen ; een land in „cluchten" verdeelen. 
— II. Intr. Bijeenkomen. 

Cluchtich, bnw. r) Verstandig, bekwaam, behendig; 
neiging hebbende tot mingenot. 2) ruim, overvloedig; 
hartstochtelijk, van liefde. 

Cluchtichlike, clochtick-, clofticli-, bijw. i) In 


CLUCHTINGE. 

ruime mate, overvloedig. 2) op eene flinke, kloeke 
wijze. 
Cluchtinge, cluji-, znw. vr. Eene vergadering 
waarvoor eene „clucht" (i) wordt aangewezen. 

Cluchtliede , cluft-, znw. m. mv. De gezworenen 
aangewezen tot het aanbrengen van bepaalde misdrij 
ven in hunne „clucht" (i) begaan. 

Cleft. Zie clu cht. 

Cluyn. Hetz. als c 1 u w e. 

Clump, clunderen, -teren. Zie c 1 o m p enz. 

Clumpne. Zie c o 1 o m m e. 

Cluppel, znw. m. Knuppel. 

Close, znw. vr. i) Kluis, kluizenaarshut, monnikskluis. 
2) iedere afgesloten ruimte : a) eene afgesloten 
kamer. b) een kelder. c) enge woning ; het 
lichaam (de cel waarin de ziel is besloten). 

Clusenaer, znw. m. Kluizenaar. — Clusenaerster, 
Clusenerse, Clusenige, Clusige. 

Cl, Ate, cluet, cluyt, znw. vr. i) Kluit, klont; clule 
van snee; verklw. cluulkijn. 2) bal, kogel. 3) grap, 
aardigheid, zotternij ; eene klucht, eene ten tooneele 

gevoerde grap. 


Clutenaer, znw. m. Grappenmaker, hij die „cluten" 
maakt of vertelt. 

Cluts, znw. m. Houtblok (?). 

Clutsen, zw. ww. tr. Kloppen, schudden, klutsen. 

Clun$ooc, znw. o. Knoflook. 

Chien, cluyn. Zie c 1 u w e. 
Clnnster, cluyster, cluester, cluster, znw. o. i) 
Slot, hangslot. 2) ketting. 
Cluusterslot, znw. o. Een slot dat met een hangslot 
gesloten wordt. 
Cluutboge, cluyt-, znw. m. Boog om boden ko


gels mede te schieten. 

Chive, cluyve, cluuf, znw. vr. Klauw. 

Cluven , cluyven, zw. Ww. tr. Kluiven, vleesch 
van een been ; dal hongerbeen c., zie h o n g e rb 
e e n ; zonder obj., rukken en plukken ; huishouden, 
te keer gaan, woeden. 

Cluvinge, znw. vr. Lekker beetje. 
CluWe, sluwen, cluwijn, clouwe(n), cluen, cluyn, 
cloen, znw. o. Kluwen. 
Cluwen, zw. ww. intr. Hetz. als c 1 a u w e n, 

klimmen. 
Cnacht. Zie ene c h t. 
Cnaen. Hetz. als c n a g e n. 

Cnaepambaeht, cnaij-, -ambt, znw. o. Het ambt 
van schoutendienaar of gemeentebode. 
Cnaepgelt, znw. o. Geld, uitbetaald aan een 
handwerksgezel in een gild ; ook cnaej5loon. 

Cnaepschap, znw. o. i) De staat van een ongehuwd 
jonkman. 2) de toestand van den dienstman of 
knecht; ook : van den handwerksgezel in een gild. 
3) de betrekking van schildknaap. 

Cnaepvaruwer , -varwer, znw. m. Leerling in 

het lakenverversgild. 

Cnaerhont. Hetz. ongeveer als e l a p ho u t. 

Cnagen, st. en zw. ww. -- I. Intr. Knagen, 

knabbelen, ook van het geweten en van den nijd. 
2) knibbelen, knijpen, in geldzaken. — II. Trans. 
Afknagen, knagen aan iets, peuzelen, doorknagen; 
van den grond door water; ook : aan iem. knagen, 
van hetgeen 's menschen gemoedsrust bederft. 

Cnager, znw. m. Nijdigaard. 
Cnaginge, znw. vr. Knaging, eig. en overdrachtelijk, 
wroeging. 
Cnaken, zw. ww. tr. Stukbreken, knakken ; ook 

cnacken. 

Cnape, cnaeb, cnaejit, ook cnaj5je, znw. m. i) 
Jong nian, meestal ongehuwd ; verklw. knae^gen. 2) 
kind van het mannelijk geslacht; jongen, !knaap; 
ook leerling, leercnahe. 3) dienaar, bediende, knecht; 
ook diencnaj5e; gewapende dienaar, dienaar van het 
gerecht; ftoortenae, speren cna^ge, der stat cna^en, 
hoge c. of dorewarers, lage c. of dienres; des schou


2L'rz c., schoutendienaar, gerechtsdienaar. 4) handwerksgezel. 
5) schildknaap.
Cnapekint, znw. m. Kind van het mannelijk ge-

CNIEGEBEDE. 

slacht; ook cna el; cnabelijc kiel, sons; cstapelijii 
(cnefielijn), cnajelijn kint, cna/eline, enabelkijn, cnahelkint. 


Cnapeneleder, znw. o. inv. Liverei. 
Cnapenroe, znw. in. Rok voor een dienaar of 

een schildkr aap. 
Cnapcoeke , -coec, znw. m. Knapkoek. 
Cnappe. Zie en ape. 
Cnappen, zw. ww. — I. Intr. Knappen, een knap


pend geluid geven. — II. Trans. Stuk bijten met 
de tanden. 
Cnapper, znw. m. Tand. 

Caateren, zw. ww. intr. Brommen, mompelen. 
Cnauwen, cnaeuwen, cnouwen, cnuwcn, zw. ww. 

— 1. Intr. Knauwen, knabbelen, knagen. — 1I. 
Trans. i) Op of aan iets knagen of knabbelen, knauwen, 
kluiven ; sinew breidel c., met zijn mond vol 
tanden staan. 2) stuk bijten, vermalen. 3) enen ietc., 
iem. iets voorkauwen. 4) overwegen, overpeinzen. 
Cnauwinge, cnouwinge, znw. vr. ij Het vermalen 
of fijn kauwen van spijzen. 2) knagende pijn. 
3) het bijten of de scherpte van een geneesmiddel. 

Cnecht, cnacht, znw. m. i) Jongeling, jonkman, 
jonggezel, ook: een gehuwd jong man; verklw. cnechtkun, 
-ken, -gen ; leercneclit, leerling ; man in het 
algemeen; man uit het volk. 2) knaap, jongen, aan komende 
jongen ; ieder kind van het mannelijk geslacht; 
pasgeboren -knaapje. 3) een dienstbare of 
ondergeschikte, dienaar; soms ook: lijfeigene, slaaf, 
mv. knechle(n), knechtsen; dienaar van het gerecht; 
krijgsknecht, soldaat; lanscnecht, waftencnecht. 4) 
handswerksgezel in een gild. 5) wapendrager van 
een ridder, schildknaap. 

Cneehtelipic, bnw. Slaafsch, knechtsch, slaven -. 

— Caechteljcheit.
Cnechtenloon, cnechtsen-, znw. o. en ni. Knechts-, 
arbeidsloon. 
Cnechterie, znw.vr. Minder volk, ondergeschikten. 
Cnechtschap, znw. vr. en o. Knechtschap, dienst 

-baarheid. 
Cnechtschole, znw. vr. Jongensschool. 
Cneehtspesse, -skiesse, znw. vr. Spiets voor een 

voetknecht. 
Cneden, st. ww. tr. Kneden, dooreenmengen, deeg. 
Cneder, znw. m. Bakker. 
Cneel, cnele. Hetz. als c a n e 1 e. 
Cneesten, zw. ww. intr. Kniezen, brommen, mor


ren. Vgl. c n i t s e n. — Cneestinge. 

Cnelle, znw. vr. Eene soort van fuik. 
Cneppel. Hetz. als cleppel, cluppel. 
Cneppelen, zw. ww. tr. Knuppelen, met een knup


pel slaan.
Cnerbelbeen. znw. o. Kraakbeen. 
Cnersachtich , bnw. ; c. been, kraakbeen; ook 
cnerselich, cnerse[ cheit. 

Cnerselinge, znw. vr. Knarsend geluid. 
Cnersen, zw. ww. — I. Intr. Knarsen. — II. 
Trans. Verbrijzelen, vermorzelen. — Cnersinge, 

cnirsinge. 

Cnerstelen, zw. ww. intr. Knersen. — Cnerstelinge.


Cnensen, eneuteren. Zie c n o s e n, c n o t e


ren. 
Cneuvel . Hetz. als c o v e 1. 
Cnevelen, zw. ww. tr. Binden, toebinden. 
Cnibbelen, zw. ww. intr. Kibbelen, kijven. 
Cnie, cne(e), znw. o. en vr. i) Knie, lichaams


deel. 2) kromming eener rivier; elleboog van een 

pijp ; knie; kromhout. 
Cnie , znw. o. Geslacht, lid, verwantschapsgraad. 
Cniebede. Hetz. als c n i e g e b e d e. 
Cniebanc, znw. vr. Knielbankje, in eene kerk. 
Cniebuginge, -buyginge, znw. vr. Het buigen 

der knieën als teeken van eerbied of onderdanigheid; 
ook cnieboginge, -bogen, -bolter, -bogel c (oostmol.).

Cniegebede, cnien-, cniebede, znw. o. Knielend 
uitgesproken gebed ; (in) c. vallen, op de knieën 
vallen om te bidden. 


 

298 CNIECNOKE.

Cnieenoke, znw. m. Kniegewricht. 

Cnieën, cnzen, zw. ww. intr. Knielen. 

Cnieën, cnien, kneen, zw. ww. intr. (gron.). Elkaar 
in den bloede bestaan. 

Cnielen, zw. ww. intr. Hetz. als c n i e ë n (i). — 
Cnielinge.

Cnieline cne-, znw. m. Kniestuk, kniebedekking 
(van leer off

Cnieschive, znw. vr. en o. Knieschijf. 

Cniesen, zw. ww. intr. Knijzen, grommen, brommen 
; ook cneeslen. 
Cniewiet, znw. o. Perzikkruid. 
Cnijf, cnief, znw. o. en m. Lang en puntig mes, 
dolk, ponjaard. 

Cnij phake, cnib-, -haec, znw. m. Brandhaak. 

Cnjjt. Hetz. als c r ij t. — Cnidich, 

Cnie, znw. o. Knik, teeken van toestemming. 

Cnicken, zw. ww. — I. Trans. Neigen, buigen, 
het hoofd, de knieën; gecnicl, geknield. — II. Intr. 
Knikken, met het hoofd. 

Cnicken, zw. ww. tr. Knieken, knakken, half 

doorbreken. 


Cnieprocessie, znw. vr. Eene processie die eindigde 
met drie kniebuigingen voor het beeld van 

O. L. Vrouw van Aardenburg. 
Cnipbusse, znw. vr. Handbus, vuurroer. 
Cnipernnt, znw. o. Eene soort van buskruit (voor 
eene knipbus), ook cnihbussencruut. 

Cnippe, cnih, znw. vr. Knip, val. 

Caippeles, cnitjbels, znw. o. Afval van wol. 

Cnippen, •zw. ww. tr. i) Knippen, ook het haar. 
2) in het nauw brengen. 

Cnippinc. Hetz. als c 1 i p p i n c. 

Cnipschare, -schere, -scheer, znw. vr. Schaar, 
ook van den haarsnijder. 
Cnirsinge. Zie c n e r s i n g e. 
Cniselen. Hetz. als c r i s e 1 e n. 
Onisen. Zie c n i e s e n. 
Cnitsen, zw. ww. intr. Knijzen, morren, grommen. 

Vgl. cneesten. 
Cnodde, znw. Knot, knobbel ; knoop; ook cnode. 

— Cnodden, knoopen. 
Cnoersebeen, znw. o. Kraakbeen. 
Cnoersel-. Zie c, n o r s e l-. 
Cnoes, znw. o. Kraakbeen. — Cnoesich . 
Cnoesel, cnoessel, cnosel(e), znw. m. en vr. Enkelgewricht, 
enkel. 
Cnoest, cnust, znw. m. Knoest, kwast, uitwas aan 
een boom. — Cnoestich. 

Cnoke, znw. m. Bot, been ; knobbel ; wervel, gewricht, 
geleding ; verklw. cnoocskijn. 

Cinoflooc, znw. o. Hetz. als c 1 o f1 o o c. 

Cnokel, znw. m. en vr. Wervel, gewricht, vooral: 
het gewricht der vingers ; ook: vingerlid. 
Cnokenhouwer, znw. m. Been-, vleeschhouwer, 
slager. 
Cnocke, cnoc, znw. m. Wervel, gewricht ; van 
planten, knoop. 
Cnockel, znw. m. Knokkel, gewricht; vooral: 
vingergewricht. 
Cn01, znw. Dunnebier; ook : zwaar bier; ook cnolleert. 


Cnol, zn^v. m. Hoogte, heuveltje, eene kleine ver 

grond.-heffing van den 

Cnollerie, znw. vr. Brouwerij van knol (ie Art.). 

Cnoop, cnobe, znw. m. en vr. i) Knoop ; die 

c;zo^e (ook ereode) der Bonden ontbinden, aan de 
zonde ontkomen. 2) band, verband; gevoel van ver 

knobbel, bobbel, de eene of andere-bondenheid. 3) 
oneffenheid, ingezet stuk. 4) gewricht; van rietgewassen, 
knoop ; ook benaming van eene lengtemaat. 
;) knop, ook van bloemen enz. 6) massa, klomp. 

Cnoop2 znw. m. Het knoopen. 

Cnoopiser, znw. o. Naam van een vuurwapen. 

CnoOplues, znw. o. Dagge. 

Cnootbaer, bnw. Geschikt om geknot te worden, 
van wilgen. 
Cnopen, zw. ww. regelm. en onr. — I. Trans. 

CODE. 

r) Knoopen; verbinden, vastmaken; aan een galg 
hangen, opknoopen ; vlechten, ineenvlechten. 2) verbinden, 
hechten; int herte cnofen, in zijn hart dragen 
(het beeld eener geliefde); vereenigen ; erees woo;-de 
c., iemands woorden verdraaien ; verstrikken; 
wederk., zich hechten. 3) knoopen, het handwerk; 
weven ; op het touw zetten ; ene kenninge c., eene overeenkomst 
aangaan tot het houden eener „kenninge" ; 
geit ute iet c., zijde bij iets spinnen, geld met iets 
verdienen. 4) iet cnoben in, iets in iets bergen. 5) 
knotten, snoeien. — II. Intr. Zich hechten, hechten. 

Cnopenaer, cnojSer, znw. m. Minderbroeder; ook 
benaming van een klooster te Utrecht. 

Cnopet, deelw. Geknoopt, of met knoopen bezet 
of met knoopen dicht gemaakt, geregen ; knobede 
mouwen. 

Cnopich, bnw. Vol met knoopen ; van hout, vol 
met uitwassen, knoestig. — Cnopicheit. 

Cnoppe, cno)S, znw. m. r) Knop of bot van bloem, 
blad en vrucht. 2) knobbel; adamsappel, die cnoh 
van der kele ; stuit. 3) klomp, knot. 4) knoop (fra. 
„noeud" en „bouton"). 

Cnoppeldoec, cnuel-, znw. m. ; verklw. cnoh1 
eldoecsk jn, cnujbj5el-, -doecgen, knoopdoekje ; zakje 
of builtje om geld in te bewaren. 

Cnoppen , cnujbj5en, zw. ww. — I. Trans. i ) 
Knoopen, door een knoop vastmaken, verbinden; 
iets in iets knoopen. 2) knoopen op of aan iets zetten. 
— II. Intr. Knoppen, knoppen zetten of hebben. 

Cnorhout, znw. o. Dunne eiken planken (?). 

Cnorre, cnor, znw. vr. Knoest, kwast, uitwas; 
bult, knobbel, puistje; kraakbeen (misschien ook 
cnorch, cnorf). Verklw." cnorrekijn. 

Cnorren, zw. ww. intr. i) Knarsen, tandeknar 

; knorrende, nijdig. 2) grommen, brommen, knor--sen 

ren. -- Cnorachtich. 

Cnorrich, bnw. Vergroeid, knoestig. — Cnorricheit. 


Cnorsel, znw. o. Kraakbeen. — Cnorselachtich . 

Cnorselinge, cnoers-, znw. vr. Het knersen of 

kraken ; C. van been, kraakbeen. 

Cnorsen, zw. ww. intr. Knarsen, tandeknarsen. 

Cnosel. Zie c n o e s e 1. 

Cnosen, cnuesen, eneusen, zw. ww. — I. Trans. 

Kneuzen ; verbrijzelen, vermorzelen; beuken, fijn of 
stuk maken ; vlas, braken. — II. Intr. Verpletterd 
of vermorzeld worden. 

Cnote, cnotte, znw. vr. Knoest, klomp, dot. 
Cnoten, zw. ww. tr. Tot een knoest of tronk 
maken, knotten, een boom. 
Cnoteren, cnuet-, cneut-, zw. ww. intr. Kneute


ren, brommen, morren ; ook cnotelen. 

Cnonwen, -lage. Zie c n a u w e n, -i n g e. 

Cnovel, znw. m. Gewricht, enkel. 

Cnovelen, zw. Ww. tr. Strikken, vaststrikken. 

*Cnuppel. Zie cluppe1. 

Cnuppeldoec, enuppen . Zie c n o p p-. 

Cnntten, zw. ww. tr. Knoopen ; vastmaken. 

Cnuust , cnuyst, znw. m. T) Knoest. 2) knots. —

Cnnnstich, Cnuusticheit, cnuisticheit. 

Cnuut, znw. Kraai. 
Cnuwen. Zie c n a u w e n. 
Cobbe, cob, cobe, znw. m. Vuil in de ooghoeken.
Cobebe. Zie cub e b e. 
Cob out, coubout, cobbout, znw. m. Huisgeest. 


COCK, Zie cooch. 
Coehen , coecken, zw. ww. intr. Kuchen, hoesten; 
zuchten, stenen. 
Codde , znw. m. en vr. Knots, knuppel, kodde (in 
„koddebeier"). — Coddehout, -kun, .maker. 
Codde, znw. vr. Vlek, smet (oostmnl.). — Codden, 
bevlekken, bezoedelen. 
Coddenaer, znw. m. Een met een knots gewa. 
pend strijder. 
Code znw. vr.. Keu, jong varken ; verklw. code


kijn, eoodde-, kudde-, -ken. 

Code, znw. vr. Kwee. — Codeappel, cod ^ el, 
kweepeer. 


CODER. 

Coder, znw. m. Kwab aan den hals van een 
rund, kossem. 
Coderen, codren, zw. ww. intr. (oostmnl.). Babbelen, 
snappen. 

C00 , coeye, couwe, znw. vr. Koe ; iserine c., zie 
i s e r ij n ; Coebeest, -dief, -driver, -herder (-her. 
de, -hee;-der) , -drec, -horn, -haer, -hunt, -camp, 

-0 auwe, -mes (mis), -schite (schitte), -stal, 

-sterte, -stront, -vleesch. 

Coebrant, znw. m. Het merk waarmede eene 
koe ingebrand wordt, ten bewijze van het recht tot 
grazen in de gemeene weide. 

Coefer, confer, znw. m. Kist waarin iets bewaard 
of verzonden wordt. 

Coegane, znw. m. Een stuk weiland van eene 
bepaalde grootte (meestal 1i2 morgen) ; een stuk land 
waarop eene koe in een zomer genoeg gras voor 
zijn voedsel vindt. 

Coegelt, znw. o. Geld betaald voor het recht om 
eene koe te laten grazen in eene gemeene weide. 

Coegras, znw. o. Hetz. als gras, gars, g e e r s, 
113 morgen. 

Coehooy, znw. o. Hooi voor eéne koe. 

Coehure, -huur, znw. vr. Weidegeld. 

Coehuus, znw. o. Koestal. 

Coeye. Zie c o e en c o o y e. 

Coeyen , bnw. Zie c o e y ij n. 

Coeyenboter, -melc, -mes. 

Coeyijn, coeyen, coyer, bnw. Van koehuid gemaakt, 
koeien-; coeyenschoe, schoen van koeleder; 
coeyenschoe-maker, -sulfer (schoenmaker), coeyensuller, 
coyn-, con-; -lasch. 

Coeke, toet, couke, coke, znw. m. i) Koek, taart, 
gebak ; verklw. coeckijn, coekelkijn, cokel-, -ken. 2) koek, 
verharding in of aan de oppervlakte van het inenschelijk 
lichaam. 3) voorwerp in den vorm van een 
koekje; op een wapen, een rond schijfje van kleur, 
koek (van metaal : penning, bezant). 

Coeken, zw.. ww. tr. Koek bakken (oostmnl.). 

Coeken , znw. Zie c o k e n e. 

Coekenbacker (coeke-), -bacster. 

Coekenersse, token-, znw. vr. Bakvrouw. 
Coekerel, -kerle, znw. m. Koeherder, -drijver. 
Coecoec , coccoec, coccuuc, cucuuc, cuuycuvc, znw. 

ni. Koekoek. 

Coelachtieh, bnw. Een beetje koel. 

Coelbac, znw. m. Koelvat. 

Coelde, znw. vr. Koelte. 

Coele, tole, coel, cuel, bnw. i) Koel, matig koud. 
2) kalm, bedaard. 

Coele, coel, znw. vr. Koelte, verkoeling. 

Coelen, colen, coulen, cuelen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Koelen, koel maken; verfrisschen, schoon maken, 
een beker; wederk., zich verkoelen of verfrisschen. 
2) koud of kil maken ; als wederk., zich ongesteld of 
onaangenaam gesteld gevoelen, eig. door gevatte 
kou. 3) tot bedaren brengen, kalmeeren, verlichten; 
siren moet c., zijne kalmte herkrijgen; ook (met 
Bene andere bet. van „moet"): zijne woede koelen, 
wraak nemen ; enes moet c., iemands begeerte inwilligen; 
sinen lust c., zijn lust boeten of bevredigen. 
4) vergoeden, kosten ; herstellen, schade. -- II. 
Intr. i) Koel worden of ook: koel zijn ; afkoelen. 2) 
koud of kil worden. 3) kalm worden, bedaren, tot rust 

komen. 

Coeiheit, znw. vr. Koelte; ook coelnisse. 

Coeliinge, znw. vr. Verkoeling. 

Coellnc, culinc, cuilinc, znw. m. Een kleine baars. 

Coelsinnieh, bnw. Bedaard, gelijkmatig. 

Coelvat , cuel-, znw. o. Hetz. als c o e 1 b a c; 

ook coellobbekn. 

Coene, toen, cone, cuen, bnw. i) Moedig, onverschrokken, 
vol zelfvertrouwen ; vermetel, driest; als 
znw., den Boenen helt die avenlure ; alse die coene 

— coenlike. 2) rustig, gerust, vertrouwend; coene sin 
oh iet, op iets rekenen of staat maken. 3) fier, trotsch. 
Coenheit, coene-, cone., znw. vr. i) Onverschrokkenheid, 
stoutheid ; vermetelheid, overmoed. 2) eene 

COGGESCHULT. 

moedige, kloeke daad. 3) vertrouwen, gerustheid. 4) 

trotschheid, fierheid. -- Coenieheit. 

Co enl}j c, bnw. Rustig. 

Coenlike, bijw. i) Stout, moedig; driest, vermetel. 
2) met vertrouwen, gerust, vrijmoedig. 
Coer, koyr, znw. m. Zie c o e r e r (oostmnl.). 
Coere, cure, znw. vr. Uitkijk, wacht; ook: wacht 

een punt van waar men den omtrek kan-torentje, 
overzien. — Coerwaehte. 
Coeren, cueren, coren, curen, cuyren, zw. ww. 
intr. De wacht houden, op den uitkijk staan. 
Coerhuus, Cuer-, -huys, znw. o. Wachttoren. 
Coerer, coerre, cuerre, coer, coir, znw. m. Wachter, 
torenwachter; ook coerwachler (cuerwackler). 
Coers, znw. m. Koers, het gangbaar zijn van het 
geld. 
Coeschattinge, znw. vr. Belasting opgebracht 
naar het aantal koeien ; ook coeslach. 
Coeseel, znw. o. Touw waaraan eene koe wordt 

geleid. 


Coesmule, znw. vr. Koeienkop. 
Coesteren, zw. ww. tr. Opkweeken, verkwikken. 


— Coesteringe, (ook opcoesteringe).
Coet, cuut, znw. vr. Koet, de vogel. 
Coeter. Zie c o t e r. 
Coetsbedde, znw. vr. Rustbed, rustbank. 
Coetse, coets, znw. vr. Leger, legerstede ; der


lenheit van herten dat is des duvels coelse ; verklw. 

coetskijn. 

Coeve, Coevenaer. Zie cove, c o v e n a e r. 

Coevenne, coeyen-, coyen-, znw. vr. Een weiland 
van eene bepaalde grootte (waarschijnlijk 1 12 
morgen). 

Coever, couver, cover, znw. o. en m. i) Voorraad, 
overvloed. 2) kracht, macht, vermogen, middelen. 


Coever, znw. Mand, korf, ben. 
Coever, bnw. Overvloedig, veelvuldig. -- Coeverheit. 


Coevereren, cover-, -eeren, zw. ww. tr. Terug 

herwinnen.-krijgen, 

Coeverkief, couver-, cover-, cover-, znw. m. 

Hoofddoek. 

Coeverture, couver-, cover-, coffi-, toffel-, coffer-, 
-luer, -toere, -lone, znw. vr. i) Al wat tot beschutting 
dient van mensch en dier; deken ; paar 

schabrak; zijden overkleed ; overtrek, voor-dedek, 
een wapen. 2) bedeksel, beschutting. 3) geveinsdheid, 
achterhoudendheid. 

Coevoet, znw. m. Koeienklauw; ijzeren hefboom, 
handspaak. 

Coeweide, cue-, -wei, znw. vr. Weiland ; ook hetz. 
als c o e v e n n e; het recht om koeien op een land 
te w eiden. 

Cof, toff, zn^v. vr. (?). Stal, schuur. 
Coffer, cofer, cofre, cofere, znw. m. en o. Koffer, 
kist met een gewelfd deksel, kist, doodkist; verklw. 

cofferkijn, coferken. 

Coge, znw. m. Pest, besmettelijke ziekte, vooral: 
ziekte onder het vee. — Cogesch (coochsch), Ce 


gich.

Coge. Zie tooth. 
Cogele, cogel, znw. m. Kap, mantelkap ; mantel 
met kap. 
Cogole, cogel, znw. m. Stok, stang, stok met een 

kogelvormig uiteinde. 

Cogelaer, znw. m. Blauwe linnen doek. 

Cogge, cocge, znw. m. en vr. Een breed platrond 

schip, voor oorlog doch ook voor koopvaardij. — 

Coggeschip.

Cogge, cock, znw. Landelijk district in Noord-
Holland. 
Coggeliede, -lude, znw. m. mv. Bemanning van 
eene kogge. 
Coggemeester, znw. m. Opzichter over de wer


ken van een „kogge" in de Vier Noorder Koggen. 

Coggeschult, znw. vr. Belasting geheven voor 

de vaart en visscherij op het Almere. 


3©o COGGEWACHTER. 

Coggewachter, znw . m. Bewaker van eene kogge. 
Coyer. Zie c o o y e r. 
Coyeren, zw. ww. intr. i) Wandelen, kuieren; 


omgaan, ook met God. 2) babbelen, keuvelen (oostmnl.). 
C0y$e, eofie, coffie, cuffie, eufie, coyfe, znw. vr. 

IJzeren kapje gedragen onder den helm. 
Coyme. Zie c u m e. 
CO t8 coyt, kueyle, keute, kent, znw. vr. en in. 

Kuit, Bene biersoort. — Coytebrouwer. 
COC, coot, coke, znw. m. Kok; houder van een 

gaat keuken. 
COCA znw. m. Zeehaan, groote poon, knorhaan. 
Cocatrbs, znw. m. Krokodil. 


Coccinen, -sinen, bnw. Scharlakenrood. 
Coke. Zie coc en coeke. 
Coke. znw. vr. Hetz. als c o k e n e. 
Cokedril, cocke-, -drul, znw. m. Krokodil. 
Cokelaer, coukelaer, znw. m. i) Toovenaar. 2) 


goochelaar. --Cokelarie, Cokelen, Cokelie. 
Cokelbuse, znw. vr. Goochelbeker; naam van 
een vrouwenkleedingstuk, eene vrouwenmuts (?). 

Coken zw. ww. tr. i) Koken, braden, bakken; 
ook zonder uitgedrukt object; iem. (een valschen 
munter) in kokend water verbranden. 2) beramen, uit 
klaar spelen ; als znw., plannen, maat-denken, 
-regelen. 
Cokenallame, znw. o. en m. Keukengereeds':hap. 
Cokenboec, znw. o. en m. Boek van de rekening 
en verantwoording van den keukenmeester of keukenschrijver 
van een vorstelijk of aanzienlijk persoon. 

Cokene, coekene, cuekene, ook coke(n), znw. vr. en 
in. Keuken ; smaken van coder c., lekker smaken ; ene 
vette c., lekker eten; Ier c-n gaen, er aan moeten 
gelooven, gezegd van een dier dat tot spijs bereid 
wordt; des duvels c., des ongenadig-en c., de hel; al 
wat tot de keuken behoort; armoedige woning, klein 
huisje met één vertrek. 

Cokengewant, coke-, cooc-, -gewan, znw. o. 

Keukengerei. 
Cokenenecht, znw. m. Koksjongen. 
Cokenernnt, : cruyt, znw. o. Specerijen in de 

keuken gebruikelijk. 
Cokenmaerte, -niaget, znw. vr. Keukenmeid. 
Cokenman, znw. o. Hij die eene gaarkeuken 

houdt, kok. 

Cokenmeester, coke-, cooc-, -meister, znw. m. 
Opperkok, de beambte belast met het toezicht over 
de keuken van een voornaam persoon of in een 
klooster. 

Cokenmesse, coke-, -mes, znw. o. Koksmes. 
Cokenoot, cokenael, znw. o. Levende have. Hetz. 
als quekenoot. 
Cokenschriver, koicken-, znw. m. Hij die het 
„cokenboec" houdt, boekhouder in de keuken van 
een aanzienlijk persoon. 
Cokensuster, znw. vr. Kloosterzuster waaraan 
keukenwerk is opgedragen. 
Cokentrijs, znw. (o. en ?) m. Basilisk. 
Cokenvat, znw. o. Een stuk keukenvaatwerk. 
Cokenwaerster, znw. vr. Eene kloosterzuster 
niet het opzicht over de keuken belast. 
Cokenwant, znw. o. Hetz. als c o k e n g e w a n t. 
Coker, znw. m. Koker; pijlkoker; naaldekoker; 
verklw. cokerkijn. 
Cokerdnnnsch, bnw.; c-e souter, een boek met 
onechte, niet erkende of verboden psalmen. 
Cokerellen, zw. ww. intr. Luidruchtige vreugde 
bedrijven, joelen; voor iem. zingen, hem eene serenade 
brengen. 
Cokerie, znw. vr. Brij, vloeibare spijs. 

Coket, cocket, znw. o. Bootje; vooral : het bootje, 
dat langs den mast van een schip werd opgeheschen, 
en waarop het „topcasteel" rustte. 

Coket, cocket, znw. o. Belastingstempel, tolzegel, 

tolbriefje, geleibiljet. 
Cochuus, znw. o. Gaarkeuken. 
Cokiuge, znw. vr. i) Het koken. 2) kooksel, af


treksel. 

COLLERETTE. 


Cokinne, znw. vr. Kokkin, kookvrouw. 

Coekaenge, znw. Luilekkerland ; dat lant van C_ 

Coekaert, znw. m. Suffer, onnoozele bloed. 

Cockatrijs. Zie c o c a t r ij s. 

Cocke, znw. Scharlakenkleur; scharlaken. 

Cocket. Zie c o k e t. 

Cocketoys, znw. m. Booze geest. 

Cockijn, cok jn, cocken, znw. m. Leeglooper, lui


aard; landlooper, nietswaardige schelm. — Cocki


neren Cockinerie (cocken-) 

' '

Coc Ii]en, bnw. Perlemoeren. 

Cockille, cockyelge, znw. vr. Schelp ; als bij w.,. 

in schelpvorm; een voorwerp in den vorm van eene 

schelp; naam van een gebak, (waarschijnlijk) ge


roosterd brood met boter; cockylgebrader. 

Cocknnt, cockuyt, cucuut, cochuut, znw. m. I)^ 
Koekoek. 2) doeniet, leeglooper. 
Cocodrille, coke-, -dril, znw. m. Krokodil. — 
Cocodrillenbete. 

COCSpise, znw. vr. Gekookte spijs. 

Col, colle, znw. Bles, witte plek op het voorhoofd 
van paard of rund. 
Cole, cool, znw. vr. Kool, de groente. 
Cole, cool, znw. vr. Kool vuur; steenkool; mv., 
gloed. 

Cole, cool, znw. ni. Nicolaas; ook : St. Nicolaas. 

Coleman, znw. m. Kolenbrander; ook colenberner. 

C01en, coolers, zw. ww. tr. Doorzeven, doorzijgen ; 

ook coleren (-eeren), coleringe. 

Colera, znw. vr. Een der vier hoofdvochten van 
den mensch, waardoor zijn karakter bepaald werd; 
hartstocht, het hartstochtelijke of cholerieke temperament; 
ook als benaming eener ziekte, buikloop. — 

Colerich, colerjc, bnw. Colerien, 1, znw., hij 
die een dergelijk karakter heeft. 
Coif bane, znw. vr. Kolf baan. 
Colfdrager, coke-, znw. in. Een met een kolf 
gewapend dienaar, kolfdrager. — Colfdragerse. 

Colfmaker, znw. m. Vervaardiger van kolven. 

Colfslach, coke-, znw. m. Kolfslag. 

Coit hout, ook cloofhout, znw. o. Kinkel, botterik 
; ook van eene vrouw. 
Colon, bnw. ; colijn vier, kolenvuur. 
Colacompassie, znw. vr. Koliek. 
Colissiehout, znw. o. Zoethout. 

Colc, culc, znw. vr. en m. Kolk, diepte met water 
gevuld; diepte; diep, doorvaart; ook kuiltje; die colc 
van den herle, en : diepte, overdr. ; der minnen colc. 

Collacie, cola-, -alle, -ad, znw. vr. i) Samen 

gesprek over een godsdienstig onderwerp;-spreking, 
gesprek, sollecollacie, zotteklap. 2) stichtelijke toespraak, 
predicatie, preek; verklw. collaciekijn; geeslelike 
c., geestelijk onderricht. 3) lichte avondmaaltijd 
; c. drinken ; ook buiten de kloosters ; ene c. doen. 
4) conferentie ; ook : het onderwerp daarvan ; het beraadslagende 
lichaam, vooral de gemeentelijke raad, 
te Gent; gezellige bijeenkomst; de plaats daarvan; 
eene voorstelling of uitvoering van het eene of andere 
spel. 5) de voorlezing of vergelijking van eene 
akte, collationeering. 

Collaclen, -liën, zw. ww. — I. Intr. i Eene 
stichtelijke toespraak of preek houden. 2) een maaltijd 
of collation houden. — II. Trans. Vergelijken,. 
overlezen, collationeeren, eene akte. — Collaciër, 
een lid der schepenbank, daarmede belast. 

Collant, znw. m. Hetz. als c a 1 a n t. 

Collaterael, bnw. Zijwaartsch, zijdelingsch, vooral 
van verwantschap ; znw. mv., die collateralen, erfgenamen 
in de zijlinie. 

Collatoor, znw. m. Hij die het recht heeft van 
collatie, het begeven van een kerkelijk ambt. 

Colle. Zie c o 1. 

Collede, bnw. Met een kol of bles. 

Collecte, collect, znw. vr. Een kort gebed, dat 
aan het dienen der mis voorafgaat ; ook : het gebed 
waarmede de dienst wordt besloten. 

Coller, colre, znw. o. Ringkraag. 

Collerette, colretle, znw. vr. Kraag, halskraag. 


COLLETTE. 

Collette, collet, znw. Hetzelfde. 
Collier, znw. m.; colliere, vr. en m. i) Halskraag, 
-ringkraag. 2) halsdoek, -kraag, voor vrouwen. 
Colloite. Zie c u l i o t e. 

Colomme, cal-, -omne, -omme, -omme, -umbe, 
-elomme, znw. vr. Zuil, paal; stijl van een hek, tralie 
voor een venster; vurige c., vuurkolom, myst. term 
voor zeer innige devoten. 

Colore calore, caloor, znw. Kleur. — Coloreren. 
Co torien, -fin. Zie bij col e r a. 

Colovere, colover, coul-, -euver, -euvre, znw. 
vr. Klein kanon met langen en dunnen loop ; vuurroer; 
ook colovenerine. -- Coloveriner, eolove-

Tier (-verenier), kanonnier, en : scherpschutter. 
Coloverloot, couleuver-, znw. o. Looden kogel. 
Colpoen, znw. m. Stuk, brok. 
Colre, znw. Hetz. als c o I e r a. 
Colre, colse. Zie c o 11 e r, c o u s e. 
Colter. Zie c o u t e r. 
Colswijn, -zwin, znw. m. Kolzwijn, kolsem, tegen 

-kiel. 
Colt , coltheit. Zie c o u t, -h e i t. 
Coltier , znw. m. Agent, makelaar; de tusschen-
persoon of makelaar bij den paardenhandel. 
Colve, coif, znw. vr. Kolf, knots, knuppel ; cor:
toise, turcozse, cords-, cordoiscolve, een oorlogswapen 
; geloodde c., met lood beslagen kolf; geinde c., 
kolf met een ijzeren punt ; kolf in het kolfspel. 
Colve , znw. vr. Besloten gezelschap, societeit; 
,eene geldelijke bijdrage door een nieuw lid van eene 
club gegeven voor een maaltijd of drinkgelag; bijdrage 
voor de kosten eener vergadering. 
Colvedach, znw. m. Clubvergadering, vergader 

-dag. 
Golven, zw. ww. intr. Kolven, het spel. 
Colven, zw• ww. intr. Club of vergadering houden. 
Colvenaer, -ier, znw. m. Een met een kolf ge


wapende, kolfdrager; misschien ook hetzelfde als 
aclovenier, coloverier. 
Comaf, znw. o. ; des een c. maken, er een einde 

.aan maken. 
Coman, -schap. Zie coopman, -schap. 
Comate, znw. vr. Komeet. 
Comber, -beren. Zie co m m e r, c o m m e r e n. 
Comen, commen, st. onr. ww. intr. — A. Met 

.een pers. als ondw. i) Komen; geslegen c., spoor-
slags komen aanrijden ; gesmeten c., komen aanrij den; 
gevaren c., komen aanrijden óf komen aanloopen 
óf varende komen ; wel (wale, wele) comen, willecomen, 
welle-, -come, welkom; met am, ontmoeten, 
_aantreffen, komen bij ; op iem. stooten, iem. overvallen 
; iem. aanraken ; bij iets komen, het naderen; 
.aan iets raken, zich met iets inlaten; in handen 
krijgen ; ergens toe geraken, er in slagen ; met eene 
ontk., iets niet over zich kunnen verkrijgen, er niet 
toe kunnen besluiten ; aen enes vrede c., enen legenaden 
c., zich aan iem. onderwerpen, de door hem 
gestelde voorwaarden aannemen ; met boven, boven 
enen c., hem overvleugelen; met in, in dien c., er 
-toe komen, er in slagen ; des in een c., overeenkomen; 
met jegen, zich tegen iets verzetten; met na 
(naer), op iemand af komen ; met op, op iemand 
volgen, hem opvolgen ; iem. vijandig naderen ; met 
.ie, te wive, te wanne c., trouwen ; te woorden c., 
woorden vinden; met van, van heng selven c., zijne 
bezinning of bewustheid verliezen ; iets kwijtraken; 
.ie hem selven c., het tegenovergestelde; als znw., 
komst. 2) komen, opkomen, voortspruiten ; als znw., 
opkomst, bloei, eerste jeugd. 3) afkomen, afstammen. 
4) worden. 5) blij ven ; des aen enen c., zich aan 
iemands uitspraak onderwerpen. 6) imper. cow, welaan, 
eilieve ! c. ende, heengaan en (overtollig). — B. 
Met eene zaak als ondw. i) Komen ; worden ; te 
rcieute c. ; te borde c., voor den dag komen ; enen I. 
voren conzen, in de gedachte, voor den geest komen; 
zich aan iem. voordoeih; le hoenle, le jlasse c., gelegen 
komen ; te weten cores ; enen te goede, te quade c., 
goed of slecht voor iemand uitvallen. 2) enen (dat.) 

COMMONIE. 

c., iemands deel worden; met veranderd ondw., 
krijgen. 3) voortkomen, voortspruiten. 4) opkomen, 
ontspruiten. 5) gebeuren, geschieden. 6) omschrijving 
van het ww.; c. te slaen. — C. Met het als ondw. 
i) Komen. 2) gaan, vergaan, met den dat.; mi es 
wel, evele comen, ik ben er goed, slecht aan toe. 
3) geschieden, gebeuren; hoe comt dat gi enz. ? 4) 
passen, betamen. 

Comen. Hetz. als c o m a n. 

Comeninge. Hetz. als c o m i n g e. Komst ; ook 

comenisse. 

Comer. Zie c o m m e r. 

Comer, znw. rn. Nakomeling. 

Comére. Zie c o m m é r e. 

Comestavel, conestable, znw. m. Bevelhebber, 
legeraanvoerder. 

Comete, znw. vr. Komeet. 

Comi n, comin, camin, comen, znw. m. Komijn. 

Cominge, znw. vr. Komst. 

Comite, comfit, znw. m. Gezagvoerder, kapitein. 

Comeaerden, zw. ww. tr. Vollen (van wollen 
stoffen) ? 

Comeommere, znw. vr. Komkommer. 

Commandement} znw. o. Gebod, ook van God. 

Commanderielant, znw. o. Land van de commanderij 
of onderdeel eener geestelijke orde (commanderij 
van St. Jan, Duitsche orde van St. Jan). 

Commandoor, comen-, commen-, commel-, -duer, 
znw. m. Commandeur, waardigheidsbekleeder bij de 
vroegere geestelijke ridderorden. — Commandeurs 

, hoorige wonende op een „commanderielant",-laet 
-molen, staande op het gebied eener commanderij. 
Comme, corn, znw. vr. i) Kom, diepe schotel; 

verklw. commekjin, -ken, -Igen. 2) kuip, vooral: vol 

kist; ook: de kist waarin eigendommen-lerskuip. 3) 
eener gemeenschap worden bewaard. 4) eene door 
bergen ingesloten diepte of vlakte. 

Commendatie, znw. vr. Het opdragen van een 
stervende aan God, gebed voor een stervende of 
overledene. 

Commensael, znw. m. Tafelgenoot. 

Commensaelge, znw. vr. Gemeenschappelijk 
maal; ook: -gevecht, strijd. 
Comment, znw. o. Commentaar. 
Commer, comer, Bummer, comber, znw. m. i) 

Belemmering, hinder, last iem. aangedaan. 2) belemmering 
in rechte; arrestatie, gijzeling; beslag, arrest. 
3) schuld, rentelast, lastpost; bale ende c., geldelijke 
voordeelen en lasten ; onkosten, uitgaven. 41 nadeel 
iem. toegebracht. 5) moeite of last dien men ondervindt, 
zorg, druk, kommer; gebrek, behoefte; hem 
selven c. leggen, zich er in werken ; ook : onbevredigde 
hartstocht, minnepijn. 

Commerachtich, bnw. Door den eenen of anderen 
last bezwaard. 
Commerage, -asie, znw. vr. Omgang, conversatie; 

c. hebben met enen, zich afgeven met iem. 
Commére, commeere, comere, znw. vr. Doopmoeder, 
peet; vriendin, goede kennis. 
Comméren, -eeren, zw. ww. intr. Vriendschappelijk 
kouten, keuvelen. 
Commeren, comberen, zw. ww. intr. i) Belemmeren, 
hinderen, kwellen. 2) arrest of beslag leggen 
op iets, iem. arresteeren. 

Commergelt, znw. o. Kosten van een gerechtelijk 
beslag. 
Commerlijc, bnw. Lastig, moeilijk; treurig, zorg 

— Commerlike, kommerlijk.-lijk. 
Commerloos, bnw. i) Zonder dat men iets 
hoeft te betalen. 2) onbelast, onbezwaard, van goederen. 


Commerrecht, znw. o. Recht van beslag of arrest. 
Commervri, bnw. Hetz. als c o m m e r 1 o o s, 2). 
Commissarijs, -ris, znw. vr. Gelastigde. 
Commissie, znw. vr. Opdracht. 
Commonie, comoenge, -mmaoenie, -monde, znw. vr. 


i) Burgerij, volk. 2) gemeene weide, communaalbezit, 
meent. 


302 COMMONIEMEESTER. 

Commoniemeester. Hetz. als b u r g e r m e e s 


t e r , ook commoniemeyer. 

Commotie, -cie, znw. vr. i) Opstand, oproer. 2) 

gemoedsbeweging, ontroering. 

Commnniseren zww ntr. Communie of hoog


tijd houden. — domivai^iseringe, het bedienen 

en gebruiken van het H. Avondmaal. 

Commuun, comuun, commuyn, znw. o. i) Ge


meente, burgerij, bevolking; int c., onder het volk, 

met anderen. 2) int c., in of over het algemeen, in 

den regel. 

Compaen, combein, cumjz5aen, znw. m. Gezel, 

makker. 

Compaenge, j5ainge, znw. vr. Kampanje, op 

een schip. 

Compact, znw. m. Overeenkomst, afspraak. 

Compana'e, j5inage, znw. Toespijs. 

Compangle, cum-, -aengie, Janie, znw. vr. 
Compareren, zw. ww. intr. Te voorschijn komen; 
geraken, komen. 

Compareren, zw. ww. — I. Trans. i) Gelijk 

stellen. 2) door vergelijking duidelijk maken, uiteen


zetten. 3) in één adem noemen. — II. Intr. De ver


gelijking kunnen doorstaan, in één adem genoemd 

worden. 

Compareringe, znw. vr. Verlichting. 

Compas,jhasse, znw. m. en o. i) Cirkel; me 


daillon pn ro d gebouw, koepel. 2) passer; bi c., als 

met een passer, met groote nauwkeurigheid, 3) juiste 

maat, regelmaat, evenredigheid ; middele c., middel


maat, middelweg. 4) kompas. 

Compasselijo, bnw. In den vorm van een cirkel, 

rond. 

Compasseljc, bnw. Beklagenswaardig. 

Compassen, zw. ww. tr. i) Nauwkeurig, (als) 

met een passer afmeten, ontwerpen ; scheppen (met 

God als ondw., in r e c o m p a s s e n). 2) overwegen. 

Compassie, znw. vr. Medegevoel, medelijden. — 

Compassieli]C, beklagenswaardig. 

Compere, znw. m. Doopvader; vriend, kameraad. 

Complende, znw. vr. Gebed waarmede de mis 

besloten wordt. 
Com lets jleten, jbleet, znw. vr. De laatste der 
getijden (ho

rae canonicae), omstreeks 7 uren in den 
avond, waarmee de viering van den kerkelijken dag 
besloten wordt. — Compleettijt. 

Complexie, znw. vr. De vochtmenging in het 
menschelijk lichaam, lichaamsgestel, karakter, humeur. 
— Complexielije. 
Complie, znw. vr. Hetz. als c o m p l e t e. — 

Complietijt.

Componeren jboseren, -eeren, zw. ww. intr. Eene 
schikking maken, transigeeren. 
Compositie, znw. vr. Schikking, verdrag. — Compositiegelt. 


Compost, -oost, znw. o. Ingemaakte vruchten, 
confituren, confiturentaart. — Compostpoeder, 
-sauce. 

Compromis , znw. o. Hetz. als c o m p o s i t i e. 
Compromitteren, zw• ww. tr. (Eene rechtszaak) 
aan de beslissing van een scheidsrechter opdragen. 

Comptoor. Hetz. als c a n t o o r. 

Compunet, deelw. bnw. ; c. werden, tot inkeer 
komen, wroeging of berouw gevoelen. 
Compnnctie, znw. vr. Gewetenswroeging, berouw. 
Comst(e), coomst(e), znw. vr. i) Komst, aankomst. 
2) afkomst, afstamming ; geslacht, stamhuis. 

Comstich, cumjbslich, bnw. Toekomend ; mi es 
iet c., mij staat te wachten. 
Concent, -eren. Zie c o n s e n t, -e r e n. 
Concierge, znw. m. Stadhuisbediende. 
Concile9 -ille, -ie, znw. i) Kerkvergadering. 2) 

vereeniging, gezelschap. 

Conde, cunde, znw. vr. i). Bekendheid, het bekend 
zijn. 2) kennis, van eene zaak of een persoon; 
iet in c-n maken, ter kennis brengen ; enen in c-n 
hebben, iem. kennen ; c. maken aen, jegen, kennis 
maken met, bekendheid met eene (land)streek of 

CONFONDEREN. 

vaarwater ; als verzamelw., bekenden, kennissen. 3)

vertrouwde omgang, vertrouwen. 5) betrouwbare tij 


ding, zeker bericht. 5) in rechte afgelegde verklaring,. 

getuigenis; getuigen. 

Conde, znw. m. i) Een kennis, bekende. 2) des


kundige; een gids, loods. 3) getuige. 4) verspieder. 

Conde, bnw. Hetz. als c o n t. 

Conde, cunde, znw. o. en vr. Hetz. als c o n n e. 

i) Geslacht, sekse. 2) geslacht, familie, gezin. 3) ge


slacht, afstamming, afkomst. 

Condeldaeh, znw. m. Huwelijksgeboden. 

Condelijc, cunde-, cunt-, bnw. Hetz. als c o n


d i c h. i) Kundig. 2) bekend, openbaar; condelike 

saken, wetenschap, kennis. 

Condelike, cundelike, bijw. i) Op de wijze van 

een kenner, met een kennersoog. 2) op eene trotsche, 

pedante wijze; op eene minachtende of smadelijke 

wijze. 

Condemnatie, znw. vr. Veroordeeling; acte van 

c., vorm van gerechtelijke schulderkenning, willige 

condemnatie. 

Condemneren, zw. ww. tr. Veroordeelen. 

Conden, zw. ww. tr. Bekend maken, mededeelen.. 

Condens cunden, zw. ww. tr. Kruiden. 

Condor, znw. m. Ondier, wangedrocht. 

Condich, cundich, bnw. — A. Act. i) Kennis of 

verstand van iets hebbende, kundig. 2) trotsch, aan


matigend; fier; waanwijs, pedant, eigenzinnig. — B. 

Pass. Bekend; c. doen, maken, bekend maken. 

Condichboec, znw. o. Boek welks inhoud (stads


rechten, keuren) wordt afgekondigd. 

Condicheit, cundich-, znw. vr. i) Kennis, wijsheid. 
2) aanmatiging, trots ; fierheid, gepast gevoel 
van eigenwaarde. 

Condichlike, bijw. i) Op eene fiere wijze, vol 
zelfgevoel of zelfvertrouwen, heldhaftig. 2) trotsch, 
hoovaardiglijk. 

Conditie, -cie, znw. vr. Voorwaarde; toestand; 
eigenschap (in het mv.). 
Condigen, cund-, zw. ww. tr. Verkondigen, atkondigen. 
— Condiger , cundiger. 
Condinge, znw. vr. Bekendmaking, aanzegging, 

weet. 

Condsel, znw. o. Kruiderij, specerij. 

Condsman, znw. m. Gids; loods. 

Conduut , -duit, znw. m. en o. i) Kanaal, pijp íáf 

buis voor afvoer van eene vloeistof; fontein, springbron, 
ook overdr. ; de vocht-en luchtwegen in het 
lichaam. 2) onderaardsche gang of gewelf, geheime 
gang. 

Cone, znw. vr. Hetz. als q u e n e. i) Vrouw, getrouwde 
vrouw; wijf. 2) onvruchtbaar vrouwelijk dier. 

Conelkijn, znw. o. Winterkoninkje. 

Conan. Zie connen. 

Conestavelen. Zie conincstavelen. 

Confedereren, zw. ww. intr. Een verdrag of 
verbond sluiten. 
Confect, znw. o. Konfijtsel, confiture. 
Confectie, znw. vr. Hetzelfde. 
Confessie, znw. vr. Biecht. 
Confessoor, znw. m. i) Biechtvader. 2) een vrome. 

wiens leven ééne belijdenis van geloof is, maar niet 
door een marteldood eindigt ; belijder. 
Confieeren, . -eeren, zw. ww. tr. Bereiden, mengen, 
nl. artsenmen. 
Confijt, znw. o. Hetz. als c o n f e c t. — Confiten, 
Confiter, -ier. 

Conijt, znw. o. Loog, loogwater; het mengsel 
dat overblijft in de volderskuip na het vollen. 

Confirmeren, zw. ww. tr. Bekrachtigen, eene 
zaak ; bevestigen, een persoon : a) in de gemeente 
der geloovigen opnemen. b) een geestelijke wijden 
tot een ambt. 

Confirm.erer, -eerre, znw. Hij die iets bekrachtigt, 
eene keus, benoeming; hij die eene akte mede 
-onderteekent. 
Confonderen, zw. ww. tr. In verwarring brengen. 
te schande maken ; ook wederk., zich verontrusten. 


CONFOOR. 

Confoor, comfoor, znw. o. Hetz. als c a f f o o r. 

Confoort, -fort, znw. o. Versterking, vermeerdering 
van kracht; hulp, bijstand; troost, bemoediging; 
dat opperste c., de eeuwige troost, de zaligheid. 

Conformeren, -fermeren, zw. ww. tr. Vormen, 
scheppen ; ook hetz. als c o n f i r m e r e n. 
Confortatijf, bnw. Versterkend, van spijzen en 
dranken ; ook conforleerljc. 
Confortelijchede, znw. vr. Opwekking, vertroosting. 
Conforteren, zw. ww. tr. Versterken, bemoedigen 
; wederk., zich sterken, troosten ; iem. moed ge 

iets aanzetten. — Confortacie.-ven, tot 
Conforterige, znw. vr. Troosteres, van Maria. 
Confrerie, -frarie, znw. vr. Broederschap, eene 

wereldlijke of geestelijke corporatie. 

Confuseljj e, confuus-, bnw. i) Verward. 2) verwarrend; 
angstwekkend; verlegen makende, beschamend 
; schandelijk. — Confaselike. 

Confusen, zw. ww. tr. Beschaamd maken, te 
schande maken. 
Confusieheit, znw. vr. Schande die men iem. 
aandoet, smaad, hoon. 
Confusie, znw. vr. Schandelijke, smadelijke, vernederende 
behandeling. 
Confusinge, znw. vr. Beschaamdmaking, vernedering. 


Confuus, bnw. i) Verward, niet geordend. 2) in 
verwarring of verlegenheid gebracht ; dom, onwetend; 
van alles verstoken; te schande gemaakt, vernederd. 

Confuus, confuys, znw. vr. en o. ; confuse, vr. i) 
Verwarring, verschil van gevoelen, ruzie; schandaal; 

C. maken, schandaal maken, zich in opspraak brengen. 
2) verwarring van denkbeelden, domheid. 3) 
beschaamdmaking, schande, smaad. 4) verderf, ondergang. 
Conich. Hetz. als c o n i n c. 
Conijn, connijn, cuenijn, canon, znw. o. Konijn; 


Conijnscruut, wilde latuw. — Coninenvleesch. 
Coninenberch, znw. m. Konijnenberg. 
Coninenwarande, co,ijjn-, znw. vr. Konijnenperk, 

omheinde plaats waar konijnen gehouden worden. 
Coninenwere, znw. o. Bewerkte konijnenvellen. 
Conineren, zw. ww. intr. Konijnen houden. 
Coninginne, znw. vr. Koningin; gebiedster over 

iemands hart; de koningin der dieren, leeuwin; de 
koningin in het schaakspel; bij een spel of feest; 
de hemelkoningin, Maria; koningsdochter, prinses. 

— Coninginneschap.
Coninijn, coninen, conijn, bnw. Konijnen; ook: 
van konijnevel gemaakt; ook conijnsch. 

Conine, cueninc, *conic, conich, znw. m. Koning; 
ook der dieren, der bijen; bij feesten en spelen ; in 
het schaakspel ; romesche c., koning van Rome, 
Roomseh-Koning ; van God en Christus ; c. van den 
herauten of wapenen, wapenkoning ; c. van den ribanden, 
geweldige provoost, politieambtenaar bij het 
leger; hij die het oppertoezicht heeft over de uit 

vonnissen van een krijgsraad.-voering der 
Conincfeeste, znw. vr. Driekoningenfeest. 
Conincgelt, znw. o. Bijdrage voor een feest, 

waarbij een koning wordt gekozen. 

Conincgewaet, conincs-; -crone, -riks, -schap,

coninesdochter, -name, -cleet, -roede, -cone, 

-trone. 

Conincljje, cueninc-, coninge-, bnw. Koninklijk, 

groot, machtig. — Coninclike, -lijcheit.
Conincljjn, znw. o. Een groot heer. 
Conincsevel, znw. o. Naam van een gevaarlijken 

en besmettelijken huiduitslag, melaatschheid. 
Coninesilver, znw. o. Naam van zilver van het 
gewone gehalte; minder zuiver dan „fijn silver" en 
beter dan „billioen". 
Conincskijn, conincsijn, znw. o. Een groot heer, 
een aanzienlijk man ; naam van het winterkoninkje 
en van den koningsslang of basilisk. 
Conincskint, znw. m. i) Prins. 2) gerechtsdienaar, 
politieagent (in -sommige vlaamsche steden). 

COISCIENCIE 

Conincspel, znw. o. Een vragen.en-antwoordenspel, 
waarbij een koning of koningin gekozen werd, 
die de vragen deed. 

Coninesschilt, znw. o. Naam van eene zilveren 

munt ; ook vrancrijcsche schilt. 

Coninestavel, conest-, coast-, znw. m. i) Legeraanvoerder, 
bevelhebber; commandant van eene stad. 
2) hoofdman over een grooter of kleiner aantal ge


wapenden; hoofdman over honderd, ook: over tien 
man ; soms ook : hoofdman van een gild. 4) hoofd 
van de politie, hetz. als coninc van den ribauden. 

Coninestavele, -slavel, znw. vr. i) Afdeeling 

van tien man. 2) de gezamenlijke bevelhebbers of 

hoofdofficieren. 

Conincstavelen, conestavel-, zw. ww. — I. Trans. 

In hopmanschappen of afdeelingen van tien man 

verdeelen. — II. Intr. „Conincstavel" zijn. 

Conincstavelie, conest-, const-, znw. vr. i) Op


perbevel, commando. 2) legerafdeeling. 3) afdeeling 

van tien man, compagnie; ook conincstavelerie. 

Conincstoel, znw. m. i) Troon. 2) residentie. 

Coninestroom, znw. vr. Eene rivier over hare 

volle breedte. 
Conjurament, znw. o. Toovermiddel. 
Conjuratle, -isoen, znw. vr. Bezwering, too


verkunst, tooverformulier ; ook conjure. 

Conkel, can/eel, znw. Naam van een vaartuig. 

Conkel, conkele, znw. m. Onderaardsche gang. 

*Conkel, znw. Fijne doek ; ook conke. 

Conkel, znw. Maalstroom, draaikolk. 

Conkelen, zw. ww. tr. Ineendraaien, dooreenslin


geren. 

Conkereren, -eeren, zw. ww. tr. Veroveren. 

Conclave, znw. o. Vergaderzaal ; vergadering van 

paus en kardinalen. 

Conclusie, -se, znw. vr. Slot; besluit, slotsom; 

uit een verhaal getrokken zedeles. 

Concordantie, -cie, znw. vr. i) Boek of register 
van gelijkluidende plaatsen uit den bijbel. 2) harmonie, 
accoord. 

Concorderen, -eeren, zw. ww. intr. Overeenstemmen 
in toonaard; overeenkomen. 
Concorden, zw. ww. tr. Doen overeenstemmen; 

ook concorderen. 

Concordie, znw. vr. Overeenstemming. 

Concubine, 1, znw. vr. Bijzit. 

Conmande, znw. vr. Eene soort van mand. 

Conne r cunne, znw. vr. en o. i) Geslacht, maag. 
schap, afkomst. 2) de leden van één geslacht of familie 
; dat menschelike c., het menschengeslacht, de 
menschheid. 3) geslacht, sekse. 4) soort, geslacht ; 

alre-, eniger-, negeenreconne, walconne, -cunne. 5) 

soort, manier. 
Conne, kunne, znw. vr. Kennis. — Conneloos, 
cunne-, zonder kennis. 

Conners, cunnen, conen, onr. ww. perf.-praes. i) 
Kunnen, in staat zijn; c. legen, opkunnen tegen. 2) 
verstand of kennis hebben van iets, het kennen, met 
aen en van; ook Ie en mei; als znw., kennis. 3) 
weten. 

Conner, conre, znw. m. Kenner, hij die iem. kent 
of van iets kennis heeft. 
Connich, cunnich, bnw. Kundig, ervaren ; knap 
in eigen oog, eigenwijs. 

Conreiden, coon-, -reyen, znw. in. i) Bereiden, 
stoffen. 2) sieren ; wederk., zich opsieren ; ook : sierlijk, 
fraai worden, van eene zaak. 3) oppassen, verzorgen, 
van het noodige voorzien. 

Conreider, znw. m. Lederbereider, looier. 

Conroot, coon-, -roet, -royt, -reit, znw. o. en vr. 
i) In slagorde staande schaar; eene schaar, troep 
ongewapenden. 2) aanhang, gevolg. 3) vereeniging; 
in één c., te gelijk; met elkaar ; si werden een c., 
zij spannen samen. 

Conseiëncie, -ciëncie, znw. vr. i) Geweten; gewetenszaak; 
Baer en maken si (ne)gheen c. of. 2) 
bewustheid, het weten. — Conseiëneielij c, gewetens-. 



304 CONSECREREN. 

Consecreren, zw. ww. tr. Wijden, heiligen. 
Conselie. Hetz. als con s i ii e. 
Consent, concent, znw. o. i) Vergunning, toestemming, 
vrije wil. 2) wil, stemming, gezindheid; 
met enen concenie, eenstemmig. 3) het toegeven van 

den mensch aan den lust der zinnen, gezindheid of 
wil tot het kwaad ; c. van gronde, voorbedachte raad. 
Consenteren, eeren, -ieren, zw. ww. tr. Vergunnen, 
toestemmen ; toegeven aan eene neiging, 
inwilligen ; goedkeuren, zich tot iets verbinden ; in 
iemands verkiezing bewilligen; c. te (intr.), genoegen 
met iets nemen, zijne toestemming tot iets geven; 

C. mei, iemands partij of zijde kiezen. — Consenteringe.
Consilie, -sile, -eilie, -selie, znw. o. en vr. i) 
Raadgeving. 2) raad, raadsvergadering; kerkvergadering, 
algemeen of provinciaal kapittel; sin c. hou 

in geestelijke zaken den staf voeren. -den van, 

Consistorie, znw. vr. Plechtige vergadering van 
geestelijken, kerkeraad; geestelijke rechtbank; de 
rechtbank van den officiaal des bisschops te Utrecht; 
enen dagen in der e-n; ook : eene vergadering van 
een wereldlijk bestuur en van een rechtscollege. 

Consolatie, znw. vr. Vertroosting, bemoediging. 

Consorte, -soorte, znw. m. Medestander. 

Consoude. Hetz. als kersoude, cor-. 

Conspiratie, -ci, znw. vr. Samenzwering. 

C onst, znw. Andere vorm van c o m s t. 

Co nst. Zie c o n s t e. 

Constavel, -olie. Zie conincstavelie. 

ConSte, cunste, Bonst, cunst, coesi, cousi, znw. vr. 
en m. i) Kennis, kunde; ook: een vak van weten 

studie. 2) kennis in de praktijk, bekwaam--schap of 
heid, kunstvaardigheid, talent; behendigheid, list, 
sac van consten, goocheltasch. 3) handwerk, ambacht. 
4) wat iemand vermag, zijne kracht; wijsheid, alvermogen, 
van God. 

Consteli e vunst-, bnw. :) Kunstvaardig. 2) kun 

kunstmatig, aangeleerd. -- Constelike.-stig. 3) 

Constelijcheit, vunst-, znw. vr. i) Kunstvaardigheid, 
ervarenheid. 2) kunst waarmede iets bewerkt 
is; een met kunst bewerkt voorwerp. 

Constenaer, vunst-, znw. m. Iemand die zijn vak 
verstaat ; een dusenivoudich c., een duizendkunstenaar; 
ook : iemand die voorstellingen geeft, goochelaar, zanger 
enz. ; vr. constenarige, kunstenares. 

Consteloos, bnw. Dom, onwetend. 

Conster, cunster, znw. m. Hij die een vak van 
kunst of wetenschap, ook : een handwerk, verstaat. 

Constieh, vunst-, cuusi-, cuyst-, bnw. i) Bekwaam, 
kundig, talentvol. 2) bezonnen, verstandig. 3) kunstig, 
met kunst gemaakt. 4) bekend. 

Constichede, znw. vr. Wijsheid. 
Constipatijf, bnw. Stoppend, van spijzen enz. 
Constrente, constrent, znw. vr. Dwang, gebod 
van hooger hand. 

Cont, bnw. i) Bekend; vont, conder werden ; coot 
doen ; coat, conder maken. 2) bekend, vermaard. 3) 
bekend met, kennis hebbende van of aan; met conden 
ogen, met alles ziende oogen (van God); enen c. 
maken ere disc, maken dat iem. kennis van iets krijgt. 

Conte , znw. vr. Het vrouwelijk geslachtsdeel. 
Contelpant. Zie c o n terp ant. 
Contemplatie, -cie, znw. vr. i) Beschouwing, 
godsdienstige bespiegeling. 2) het letten op de omstandigheden, 
het in aanmerking nemen van iemands 
toestand. 
Contempleren, zw. ww. tr. Beschouwen, bespiegelen, 
vooral het hemelsche. — Contemplerer, 
-eerre, -inge.
Contenance, znw. vr. Houding, uiterlijk. 

Content, znw. o. Strijd, twist, oneenigheid. 

Content, bnw. Tevreden, gelaten. 

Conterbrief, znw. m. ; -cedule, znw. vr. Eene 

akte die met eene andere onmiddellijk in verband 

staat, doordat zij deze ontzenuwt, of er een ver 

duplicaat, of een authentiek afschrift of afge--plicht 

sneden helft van is. 

CONVENTUAEL. 

Conterfeit, contrafait, bnw. i) Nagemaakt, onecht. 
a) mismaakt, misvormd, ook geconterfeit. 

Conterfeiten, contra-, -fallen, zw. ww. tr. i) 
Namaken, nabootsen. 2) namaken, vervalschen. 3) 
afschilderen, beschrijven. — Conterfeitinge.

Conterfoort , znw. o. Hielbelegstuk, achterleder. 

Contermeester, znw. m. Onderstuurman. 

Conterpandinge, znw. vr. Het leggen van beslag. 

Conterpant, con/re-, eon/el-, znw. m. Pand, onderpand. 


Conterpoos contre,5ois, znw. o. Tegenwicht. 

Contersegel, znw. m. Klein zegel. 

Contersomme, contrasumme, znw. vr. Boeking 
ter bevestiging eener rekening. 

Continueren, -eeren, zw. ww. tr. Verdagen (eene 
rechtszaak). 

Contoor, -oir; ook cantoor, comj5toor, znw. o. 
Kast, kist of koffer, waarin men kasboeken e. a. bergt, 
kast op een kantoor. 

Contract, znw. o. Contract, overeenkomst; avontuerljc 
c., kansovereenkomst. — Contracteren, ook 
contraheren. 

Contraer , -are, bnw. In strijd zijnde met, vij andig 
staande tegenover iem. of iets. 
Contraera znw. o. Tegenstrijdigheid ; oneenigheid, 
tweedracht ; het tegendeel van iets. 
Contrare, bijw. In eene tegenovergestelde richting, 
tegen elkander in. 
Contrarie, bnw. Hetz. als c o n t r a e r; als voorz., 
in strijd met, • tegen het belang van. 

Contrarie, znw. o. i) Hetz. als c o n t r a e r, 
znw.; ook: het tegenovergestelde; de tegenovergestelde 
streken of plaatsen der aarde ; wat anders is 
dan men verwacht of wenscht. 2) ramp, wederwaardigheid. 


Contrarie, bijw. Hetz. als c o n t r a r e, bijw.; 
ook : in eene verkeerde richting, kwalijk. 
Contrarieheit, znw. vr. Tegengesteldheid; tegenstrijdigheid. 
Contrarielike, bijw. Tegen iets in; c. leggen. 
ontrarien, zw. ww. intr. Tegenstrijdig zijn; in 
strijd zijn met iets. 

Contreye, znw. vr. Landstreek. 

Contritie, znw. vr. Wroeging, diep berouw. 

Controleur, -trolleur, znw. m. Ambtenaar belast 
met het toezicht op geldelijk beheer, controleur. 
Controversie, znw. vr. Rechtsstrijd, geschil. 
Contschap , cunt-, con-, can-, znw. vr. i) Ken


nis, bekendheid met iem. of iets. 2) eene verklaring 
in rechte afgelegd aangaande een aan iem. bekend 
feit, getuigenis; getuigenverhoor. 3) de persoon die 
eerre verklaring aflegt ten voor-of ten nadeele van 
iemand. 4) spion, verspieder (oostmal.). 

Contumaeie, znw. vr. Weerspannigheid tegen de 
wet, het niet verschijnen in rechte. 
Convenanee, -anse, znw. vr. Overeenkomst, ver 
-drag. 
Convenant, covenant, znw. o. Stemming, verhouding; 
toestand, staat van zaken. 

Convent, covent, covint, znw. o. i) Bijeenkomst, 
vergadering, gezelschap. 2) de vergaderden; in één c., 
bijeen ; dal gebenedide, hemelsche c., de gelukzaligen; 
de hemel. 3) de samenwoning in een klooster, eene 
geestelijke vereeniging van mannen en vrouwen; de 
kloosterlingen; het klooster. 4) afspraak, overeenkomst; 
ob sulc c., op zoodanige voorwaarde; oh sulc 

C. dat, opdat. 5) staat van zaken, toestand. 6) slim 
plan, list. 
Conventdach, znw. m. Dag waarop men werklieden 
in dienst neemt. 
Conventelij o, bnw. ; c. gesinde, de kloosterlingen. 
Conventen, coventen, covinten, zw. ww. tr. Eene 

overeenkomst sluiten omtrent de levering van iets; 
iem. door eene overeenkomst tot iets verbinden; 
gecovint sin, te boek staan. 

Conventer, znw. m. Hij die een werk op bepaalde 
voorwaarden aanneemt. 
Conventnael, bnw. en znw. — I. Bnw. Tot een 


CONVENTWERC. 

klooster behoorende ; ene kerke c., kloosterkerk. --

LI. Znw. Kloosterbroeder of -zuster, monnik, non. 
Conventwerc, znw. o. Aangenomen werk. 
Convers? -veers, -vaers, -viers, znw. m. Leekebroeder, 
niet geordend monnik die in een klooster 

dient; vr. conversinne. 
Conversatie, znw. vr. Verkeer, omgang. 
Convoyeren, zw. ww. tr. Begeleiden. — Con


voycergelt, convooigeld. 

Cooch, colds, cock, znw. m. Stuk land dat buiten 
tegen den hoogen dijk aan zee of buiten een binnen. 
dijk of kade aan een sneer gelegen was, buitenland. 

Cooehlen , -ler, znw. m. Zie c o k e 1 e n, -1 a e r. 
Coochrader , znw. m. Lid van een dijksbestuur, 
van een „cooch" (op enkele plaatsen). 
Cooye, coye, znw. vr. Kooi; schaapskooi ; eenden


kooi; de kudde. 
Cooyer, coyer, znw. m. Eendenhouder. 
Cooc, coke. Zie c o C. 
C000stede, znw. vr. Kookplaats, keuken. 
Coocte, znw. vr. Scheerling, kervel. 
0001, -Berner. Zie c o l e, -b e r n e r. 
Coolbiat, dole-, znw. o. Koolblad. 
Cooidrager, znw. m. Tuinmansknecht. 
Coolgaert, dole-, coil-, -gcaerde, znw. m. Moes


tuin; ook doolhof. 
Coolgruus, -grays, znw. o. Kolengruis. 
Coolhout , znw. o. Hout waaruit houtskool ge


brand wordt. 
Coolhouwer, dole-, znw. m. Kolenmijnwerker. 
Cooleruut, -cruyí, znw. o. Moeskruid, groente. 
Coolman, -dole, znw. m. Warmoezenier, groen


boer. 
Coolmose, -mees, znw. vr. Koolmees. 
Coolmetery znw. m. Meter van kolen, kolendra


ger ; ook coolschudder. 
Coolmoes, znw. o. Kool, als gerecht. 
Coolpanne, j5an, znw. vr. Vuurpan. 
Coolplante, znw. vr. Koolplant. 
Coolrupe, -ruyj5, znw. vr. Koolrups. 
Coolsaet, znw. o. Koolzaad, de plant. 
Coolsac, znw. m. Kolenzak. 
Cooisch, colsch, bnw. Keulsch. 
Coolsprone, -sbrunc, znw. m. Sprinkhaan. 
Coolschuppe, -scho]j5e, -schuij, znw. vr. Kolen


schop. 

Coolstoc, znw. m. Koolstronk; ook coolstronc. 
Cooltuun , -luyn, znw. m. Moestuin. 
Coomst(e). Zie comst. 

Coon, znw. vr. Kaak, wang; kieuw. 

Coop, znw. m. i) Handel. 2) het verkrijgen van 
een leen krachtens ruiling, schenking, koop of erflating; 
het bij die gelegenheid aan den leenheer 
verschuldigde recht ; ook heerlike c. ; te vollen, hal 

tegen betaling van het volle, halve over--ven coje, 
gangsrecht; wandelcooj5, sterf-, doolcoob e. a. 3) koop, 
vore-, naer-. erf-, win-, lijfcoojb (z. ald.) ; te cote; 
goeden c. ; goet, goeden c. hebben, den besten c. hebben, 
er goed, het best aan toe zijn ; dieren, quaden 

C. ; quaden, den quaetsten c. hebben ; eerstes cotes, 
eerstcoohs, bij koop uit de eerste hand, zonder inachtneming 
der kosten die boven den eersten koop 
op de zaak gekomen zijn; alles coops, in éénen 
koop. 4) verkoop ; staents, staens coos, gedurende de 
verkooping. 5) afkoop. 6) koopprijs; sonder c.. voor 
niet; den c. ontfangen, de koopsom ontvangen; 
krijgen wat men verdient, iets bekoopen. 7) koopwaar. 
Coopbrief, znw. m. Koopakte. 

Coopbacker, -brouwer, znw. m. Bakker, brouwer 
die bakt, brouwt voor den verkoop, niet voor 
eigen gebruik. -- Coopbroot.

Coopdach, znw. m. Dag voor een openbaren ver


koop. 
Loopgave, bnw. Geschikt om te verkoopen. 
Coopgeselle, znw. m. Lid van het kooplieden 


gild, koopman. 
Coopgoet, -znw. o. Door koop verworven goed. 

COOR. 305 

Coophuns , znw. o. Huis waar handel gedreven 
wordt, winkel, hal; verklw. coofthuuskijn. 

Coo j aer, znw. o. Jaar waarin iets gekocht wordt; 
duer%t ende costelike coobjaren, jaren van duurte. 
Coopelocke, znw. vr. Marktklok, waarmee het 
begin van den verkoop werd aangekondigd. 

Cooplaken, znw. o. Laken bestemd voor den 
handel; coolaken-assise. 
Cooplant, znw. o. Land door koop verworven. 
Coopman, cope-, coman, domen, znw. m.; mv. 

coojliede. i) Handelaar, koopman ; groothandelaar; 
reizend koopman, hij die met handelswaren de groote 
marktplaatsen bezoekt ; loven als een c., zich verbinden 
als hoofdschuldige of principaal ; coojbmans 
,bayment, onder kooplieden gebruikelijke of gangbare 
munt. 2) kooper. 

Coopmanschap, coman-, domen -, come-, cojien-, 

znw. vr. i) Koop en verkoop, handel, groot-,kleinhandel, 
koopmanschap; om (in) sine c. varen, voor 
handelszaken op reis zijn ;; ook c. varen. 2) de koopmansstand; 
ook: één koopman. 3) handelswinst, 
winst; winstbejag. 4) koop; een c. doen, een zaakje 
doen, iets waarmee wat te verdienen valt. 5) kans 

brief van c., schriftelijk bewijs eener-overeenkomst; 
overeenkomst. 6) handelswaar, koopwaar, winkelwaar. 


Coopmanschappen, domen -, zw. ww. — I. Intr. 
i) Handel drijven. 2) aangaande iets overeenkomen. 
-- II. Trans. Met handeldrijven verdienen. -- Coop


manschapper.

Coopmansgilde, gelde, znw. o. en vr. Koop 


-

mansgild, vooral : het lakenweversgild ; ook : de poorterij. 
Coopmansgoet, znw. o. i) Koopwaren, handels 
2) deugdelijke, leverbare waren.-artikelen. 
Coopmanspert, comans-, znw. o. Karrepaard, 

trekpaard. 
Coopmanseneeht, znw. m. Koopmansbediende. 
Coopmanstrige, coman-, -slrigge, -stregge, znw. 

vr. (wvla.) Koopvrouw ; winkelierster. 
Coopschat, znw. m. i) Koopwaren ; kostbaarheden. 
2) koopsom. 
Coopschip, znw. o. Handelsvaartuig, koopvaardijschip. 


Coopschute, znw. vr. Vrachtschip. 

Coopsiach, znw. m. De handslag, waarmede een 
koop wordt bekrachtigd ; handelszaak, handel. 

Coopslagen, -slaen, zw. ww. intr. Een handslag 
geven ter bekrachtiging van een koop ; handel drij ven. 
— Coopslager.

Coopstat, -stede, znw. vr. i) Verkoopplaats, ver 
hal of markt. 2) marktplaats, handelsplaats,-koophuis, 
koopstad. 3) bedrijfskapitaal. 
Coopstrige, -igge, znw. vr. Koopvrouw, winkelierster. 


Coopsware, -waer, -vair, znw. vr. Koop of verkoop 
; in c. domen, in het openbaar verkocht worden, 
te koop komen. 

Coopvaerder , znw. m. Reizend koopman, han 
Co opvaerderie, koopvaart.-delsreiziger. — 
Coopvaerdich, bnw.; C. goet, koop-, handelswaren. 
Coopvaert, znw. vr. Het maken van eene handelsreis 
; C. varen, voor handelszaken op reis zijn. 

Coopvast, bnw. Geldig, van kracht, van een koop. 

Coopware, znw. vr. Koopwaar; co)waerl c 
Boet, handelswaren, koopmansgoederen. 

Coopwerc, znw. o. Werk gemaakt op risico, om 
verkocht te worden, tegenover werk op bestelling. 
Coopwjjf, znw. o. Handelaarster, ook : winke


lierster. 

Coor, choor, clioer, cuer, znw. m. en o. i) De 
afgeschutte ruimte in eene kerk, aan welker einde 
het altaar staat, koor ; schip . eener kerk. 2) rij van 
zangers, rei ; schare van engelen ; de negen verschil 

orden van engelen; die tiende door, de ver-lende 
gelukzaligen, do plaats waaruit Lucifer-blijfplaats der 
en de zijnen verdreven waren ; eene enkele maal 


306 COORACHTICH. 

ook van duivelen. 3). -naam van een muziekwerktuig. 
4) binnenplaats, open erf achter een huis. 
Coorachtich, ' ,cuer-, -afticdi, bnw. i). Van pers. 
In boete vervallen. 2) Van zaken. Waarop boete staat. 

Coorbaer, cuer-, keur-, bnw. i) Van core, keus. 
Wat verdient uitgekozen te worden, uitgelezen. 2) 
van _ core, keur ; schuldig aan de overtreding eener 
keur; ook als znw.; van zaken, bij eene keur bepaald, 
omschreven of verboden, strafbaar gesteld; coorbare 
wonde, coorwonde, eene wond van bij de keuren 
bepaalde grootte, waarop bijzondere straf is gesteld. 
Coorbisschop, hoor-, znw. m. Hetz. als e r t sd 
i a k e n. Wijbisschop. --Coorbisdom, zijne waar 
-digheid. 

Coorboec, keur-, cuer-, -bouc, znw. m. en o. 
Keurboek, boek met plaatselijke verordeningen ; een 
boek met de namen der wegens overtredingen daar 


van bekeurden. 


Coorboeke, -boke, znw. vr. (oostmnl.). Uitgelezen 
beuk; ook Coorboom (oostmnl.). 
Coorboete, cuer-, keur-, znw. vr. Bij eene keur 

vastgestelde boete. 
Coorbrief , znw. m. Eene beschreven keur. 
Coorbroeder, keur-, znw. m. Gildebroeder; poor


ter (in vlaamsche steden) ; Coorbroederschap, burgerrecht 
(t. a. p.). 
Coorbroot, znw. o. Brood dat aan de bepalingen 
der keuren voldoet. 

Coordach, znw. m. i) Kiesdag, dag voor de eene 
of andere verkiezing. 2) dag waarop eene verordening 
wordt gemaakt of afgekondigd. 

Coordeken, znw. m. Koordeken, domdeken. 
Coorgedinge, keur-, znw. o. Maandelijksche 
rechtszitting voor zekere burgerlijke zaken. 

Coorgelt,z.nw. o. Geld verschuldigd voor de 
door verordeningen voorgeschreven verbeteringen van 
dijken. 

Coorgerechte, cuer-, keur-, znw. o. i) Onder


zoek naar overtredingen der keuren. 2) stadsgebied. 
Coorgeselle, znw. m. Koorzanger. 
Coorgoet, znw. o. Een aan het recht van ncoor


miede" onderworpen goed. — Coorhoeve. 
Coorhere, cuer-, znw. in. i) Schepen. 2) keurder, 

deskundige. 
Coorhere, hoor-, znw. m. Kanunnik, domheer. 
Coorhoet, znw. o. Baret. 

Coorcamme, keur-, -cam, znw. vr. Bij keur voor 
weverskam. -geschreven 

Cooriser, cuer-, znw. o. Merkijzer, werktuig 
waarmede een waarmerk of keur op iets wordt aangebracht. 


Coorcappe, choor-, znw. vr. Priestermanteltje, 

koorkap. 
Cooroleet, znw. o. Koorkleed, priesterkleed. 
Coorlaken, znw. o. Fijn laken. 
Coormaent, znw. vr. Maand gedurende welke 

iemand „coormeester" is. 

Coormage, znw. m. Verwant voor een bepaald 
doel gekozen, als eedvolger, om iemands onschuld 
te bewijzen. 

Coormeester , core-, coir-, cuer-, znw. m. i) Van 
core, keur. Ambtenaar belast met het berechten van 
de vechtkeuren e. a. ; de raadsleden die die berechting 
leidden ; hij die de overtredingen bij den raad 
aanbracht. 2) Van coren. Keurmeester, belast met 
het toezicht op de levensmiddelen en het fabrikaat 

(„coorwerc"). 

Coorniiede core., cuer-, -mede, znw. vr. Opbrengst 
van het ,,bestehooft" of „cateil", het beste 
stuk -uit de nalatenschap van een hoorige, „keurmedige", 
door den heer krachtens zijn recht te kiezen; 
misschien ook : stedelijke verordening met eene boete 
als strafbepaling. 

Coormiedich , cuer-, -medich, bnw. Tot „coormiede" 
verplicht, daaraan onderworpen; c. recht, 
het récht-van „keurmiede"; ook eoormietseh, cuer-, 
-meedsch, -muetsch, -moetsch; c. recht. — Coormiedieheit. 


COPPEL. 

Coormietsliede, Boer-, -mieds, -lude, znw. m. 
mv. Hetz. als coormiedige liedti. 
Coormieke , znw. vr. Eene mik, brood van fijn 

roggemeel, gebakken volgens de verordeningen. 
Coormoet, keur-, znw. m. Moedwil, boos opzet. 
Coornote, keur-, -noot, znw. m. Keurgenoot, 

rechtsgelijke (oostmnl.). 
Coorpiper , choir-, znw. m. Fluitspeler in een 
koor of orkest. --Coorspeler. 
Coorpont, keur-, znw. o. Bij keur bepaalde waar


de van een pond. 


Coorre. Zie corer. 

Coorsanc, choor-, znw. m. Het zingen van een 
koor bij eene kerkdienst; eenti bepaalde wijze van 
zingen, eenstemmig ; koorzang, kerklied. — Coor


sanger.

Coorstemme, znw. vr. Bij eene verkiezing uit. 
gebrachte stem. 
Coorstoel, znw. m. Zetel uit een koorbank, koor


stoel. 
Coorts. Zie cortse. 
Coorvorst, keur-, cuer-, -vorster, -uursier, -veur


sier, znw. m. Keurvorst; ook: naam van eene gouden 

munt. 
Coorwaerhede. Hetz. als c o o r g e r e c h t e, i). 
Coorwere , znw. o. Werk, dat aan bepaalde ver 

bij keuren vastgesteld, moet voldoen.-eischten, 
Coorwonde. Zie bij c o o r b a e r. — Coorwon


den, ww. 
Coot, cootkijn. Zie c o t e. 
Cop, cohhe, znw. m. r) Vaatwerk van metaal of 

steen, schaal, schotel; mengvat, koelvat; drinkschaal, 
nap, beker; verklw. coftkijn (-tgen), laatkop. 2) hersenpan, 
schedel met het er op groeiende haar; top, 
kruin, ook van een berg. 3) maat voor natte en 
droge waren ; verklw. cobkijn. 4) ronde verhevenheid, 
knop. 5) vorm, voor pastei, taart; vaas. 

Copdraeyer, -Breyer, znw. m. Draaier. 
Copeljjc, coot-, bnw. Geschikt om gekocht of 
verkocht te worden. 
Copelinc, ruw. m. i) Slaaf. 2) hij die poorter 
geworden is door koop. 
Copen, zw. onr. ww. tr. i) Koopen; c. jegen, koopen 
van. 2) bekoopen, iets ontgelden. — Copenen 

(16de eeuw). 
Copenschap. Zie c o o p m a n s c h a p. 
Coper, znw. m. i) Handelaar, kooper om te ver 

samenstellingen), winkelier, kleinhandelaar.-koopen (in 
2) kooper; vr. cooerige, coohster-, -ege, -egge. 
COper, coj5j5er, cuejer, znw. o. Koper. — Coper


draet. 
Coperrooc, co^jz5er-, znw. m. Vitriool. 
Coperroot, cofrjber-, znw. o. Koperroest; vitriool. 
Coperrose, coberose, znw. vr. Koperrood; zink -, 

ijzervitriool. 
Coperslaeh, znw. o. Afval van koper. 


Coperslager, cojbj4er-, znw. m. Koperslager, kopersmid 
; ook cojbersmit. 
Coperspise, znw. vr. Het metaal waarvan klok


ken e. a. gegoten worden. 
Copertorie, Coperkel, znw. o. Omslag, kapitorie. 
Copervile, znw. vr. Kopervulsel. 
Coperwere, znw: o. Koperwerk. 
Cophnve, znw. vr. Helm; ook iohhuve. 

Copie, co^j5ie, znw. vr. i) Overvloed,. voorraad. 
2) eensluidend afschrift; iets dergelijks, als iets anders. 
— Copieboee, Copiëren . 

Copinge, znw. vr. i) Handel, koopmanschap. 2) 

het koopen, de koop. 3) koop-, handelswaren. 
Copeasteel. Hetz. als. t o p c a s t e e 1. 
Coppe, znw. vr. i) Kruin, met haar begroeide 

schedel. 2) ronde top, bol. 3) spin, spinnekop. 
Coppedraeyer. Hetz. als c o p d r a e y e r. 
Copps espen, copen-, znw. o. Spinrag; netvlies. 

Coppeke

n, coj iken, znw. m. (oostmal.). Het 
vierde van een penning, een halve hailing; hetz. als 
vierdonc, vierlinc. 

Coppel, coftel, code, coj4/ele, znw. vr. en o. i) 


COPPELAER. 

Band, juk, koppel. 2) paar van aan elkander gebonden 
dieren, vooral jachthonden; troep, hoop, kudde, vooral 
van schapen. 3) maat voor droge waren en vloei stoffen. 
4) reglement, iets waardoor iemand gebonden 
is. 5) gemeenschappelijke weide (oostmnl.); jaarlijksche 
opbrengst in geld of koren ; belasting van hoorigen 
aan hunnen heer. 

Coppelaer, znw. m. Koppelaar ; vr. co^ftelerse, 

eobjelaerster. — Coppelaerdie.

Coppeldach, znw. m. Koppermaandag. 

Coppeldraeyer , znw. m. Koppelaar. 

Coppelen, cohelen, zw. m. tr. i) Verbinden, vast. 
maken; koppelen, jachthonden, trekdieren in een 
troep of kudde vereenigen ; c. aen, stapelen op, misdaden 
aen misdaden coj5jelen. 2) verbinden, samenvoegen, 
menschen ; wederk., zich aaneensluiten ; gecoj5jel1, 
aaneengesloten ; tot elkaar brengen, met 
elkaar in betrekking brengen ; koppelen. 

-Coppeleren, -eeren, zw. ww. tr. Bijeenbrengen uit 
schrijvers, compileeren. 
Coppelinge, znw. vr. i) Verbinding; gewricht(?). 
2) verbintenis; reglement. 
Coppelsnoer, znw. o. Touw of riem waarmede 
een paar dieren aaneengekoppeld worden. 

Coppeispin(ne), znw. Hetz. als c o p p e g e spin. 

Coppen, zw. ww. tr. i) Toppen, een boom. 2) 
koppen zetten bij iem., koppen. . 

Coppenole, o), pin-, znw. Naam van eene zilveren 
munt (in -Vlaanderen, 1488). 

Coppengawi, znw. Laten wij er op los gaan 
(cof en vocatief 't); hem dunct c. z'esen, zij gevoelen 
hun moed versterkt. 

Coppespinne, cojben-, cob-, znw. vr. i) Spin


nekop. 2) spinrag. 

Coppier, znw. m. Haan. 

Copstuc, znw. o. Naam van eene kleine munt 
(limb.). 
Corael, crael, znw. m. Koorzanger, -knaap ; verklw. 
coraelkijn. 

Coraei, znw. o. Koraal, kraal. 

Coraet, creel, znw. o. Karaat, gewicht van edele 

metalen. 

Coralijn, -en, bnw. Kralen, van kralen gemaakt 

of er uit bestaande. 

Corangeline -fin, znw. m. Cornalijn. 

Corbeel, cart -, -iel, znw. m. Steunlat, ingekeepte 
balk ter ondersteuning van een anderen schoorbalk; 
buiten een gebouw uitstekende balk , kraagsteen, 
console. 

Corbesche, corbes, znw. (oostmnl.). Pompoen. — 
Corbeschensaet. 

Corde, coorde, znw. vr. Touw ; strik, snoer, koord, 
tres; enen aen sine c. hebben, iem. aan het lijntje, 
op zijne zijde hebben ; verklw. cordeki n. — (ierdomaker. 


Cordeel, carded, znw. m. Koord, dik of dun koord 

of touw. 

Cordenspeler, -speelre, znw. m. Snarenspeler. 

Cordewagen. Zie c r o d e w a g e n. 

Cordoyse, -eyse. Zie bij c o 1 v e. 

Corduaen, -uwaen, -ewaen, znw. o. Cordovaansch 
leder, geitenleer ; Corduaen, bnw., Corduaensch; 

C. vellen, vellen van Spaansche geiten waarvan leer 
werd bereid ; ook Cordenleder. 
Corduanier, -uwanier, -ewanier, -ewanner, znw. 

m. Maker van geitenleeren schoenen of chevreaulaarsjes, 
schoenmaker. — Cordewaniergilde . 
Corer coire, cuere, kenre, coor, coir, znw. vr. en 

m. i) Keus van eene zaak; den, die c. hebben ; tol 
core (kuer), naar keuze ; ter c., cure : a) zeer, in 
hooge mate; bijzonder; wel Ier c. b) zooals men 
wenscht, zeer goed, juist; op de juiste maat, in de 
juiste verhouding. 2) keus van een persoon; van ver 
gunste van iem. optreden, de keus van-wanten die ten 
iem. voor het eene of ander ambt, door stemming ; de 
uitgebrachte stem. 3) vrije keus, vrije wil, beschik 

keurigheid, strengheid in het beoordeelen.-king. 4) 
5) persoon of zaak die men kiest. 6) wet of hand-

CORNBLOEME. 

vest door den landsheer aan eene bepaalde plaats 
gegeven. 7) verordening door eene stad vastgesteld; 
besluit van het stadsbestuur, waarbij iets geboden of 
verboden wordt; het college waaraan de handhaving 
der keuren is opgedragen, polderbestuur ; verordefling, 
bevel, gebod in het algemeen ; ook van bij zondere 
genootschappen, gilden. 8) bevoegdheid 
om keuren en verordeningen te maken ; coren houden, 
rechtsmacht uitoefenen ; rechtszitting ; schouw ; macht, 
gezag. 9) gebied waarbinnen eene keur geldt. so) 
straf bij eene keur bedreigd ; boete. I I) overtreding 
tiener keur ; c. soeken, onderzoek doen naar de overtredingen 
eener keur. 

Coreel, careel, znw. m. Tichel. 

Coreel, careel, znw. m. Pijl, schicht. 

Coren, znw., en de samenstellingen. Zie c o r n. 

Coren, citeren, curen, keuren, zw. ww. tr. i) 
Proeven, keuren. 2) smaken, ondervinden. 3) keuren, 
onderzoeken, de deugdelijkheid, echtheid, gehalte; 
beoordeelen. 4) kiezen. 5) bij keur bepalen, verordenen, 
verbieden, door het stadsbestuur, gilden e. a.; 
ook : bepalen, verordenen in het alg. ; een besluit 
nemen, zich voornemen. 6) beproeven, verzoeken. 7) 
kwellen, pijnigen. 

Coren, zw. ww. — I. Intr. Braken, overgeven. 

— II. Trans. Opgeven, uitbraken, uitspuwen. 
Corenen. Zie c o r n e n. 
Corente, coreni, carenl, -int, znw. vr. Krent. 
Corfu coorf, turf, corft, znw. m. Korf, mand; 
ook: gesloten mand, koffer van vlechtwerk; vogel. 
kooi; schanskorf; verklw. corf-, corve-, curve-, -kijn., 
-ken; te corve varen, op de haringvangst gaan. 

Corfdrager, -dreger, znw. m. Sjouwerman ; ook: 
marsdrager, kramer. 
Corfgoet, -gilet, znw. o. Waar, die bij de mand 
of ben verkocht wordt. 
Corf harine, -kerinc, znw. m. Haring, die bij de 
mand verkocht wordt. 
Corfmaker, znw. m. Mandemaker; ook corfrercober. 


Corfseisene, znw. vr. Haverzeis, eene zeis met 
een werktuig om de gemaaide haver bijeen te houden. 

Corfstal, znw. m. Aalstal. 

Coriander, coliander, cal-, znw. m. Koriander. 

— Coriandercon$jt, -sast. 
Conch, bnw. Hetz. als c o o r b a e r (w a n d e). 
Corie. Zie curie. 
Corier, znw. m. Schepen. 
Coringe , cueringe, keuringe, curinge, znw. vr. 
i) Keus. 2) keuring, onderzoek. 3) verzoeking, ver


leiding. 4) kwelling, die men ondervindt. 

Coringe, znw. vr. Het overgeven, braking. 

Core, znw. m. Kurk. --- Corciser, kurketrekker. 

Corcdeken , znw. vr. Bekleeding met kurk. 

Coyle, corl, znw. vr. Pit, van vruchten; kern, 

quintessens ; graankorrel. Verklw. corlekijn ; ook cornlekijn. 


Corliaen, curl-, cuerl-, znw. m. Lomperd, kinkel; 
ellendeling, schoelje ; als bnw., ellendig, beroerd. 


Cormer, carmer, znw. De vrucht van den sorbeof 
sperwerbezieboom, waaruit men een gistenden 
drank bereidde. 

Corn, coorn, coirn, toren; corne, znw. m. i) Kor


rel; zaad -, graankorrel; niet een c., geen greintje, 
niets hoegenaamd ; ook : zoutkorrel (vgl. k e r n e en 
e o r n e c o t e) ; een zweertje, wit korreltje op de 
tong; een schuimvlokje of blaasje op de urine. 2) 
koren, graan; kart c., rogge, weit en gerst; weet c., 
haver; corn alleen ook : rogge en : haver (vgl. o r sc 
o r e n) ; korenaar ; korenveld. 3) pit, in vruchten; 
verklw. cornekijn. 

Cornaer, coren-, znw. o. Korenaar. 

Cornaert, coorn-, coren-, znw. m. Korenmarkt. 
Cornberch, coren-, znw. m. Korenberg. 
Cornbiter, znw. m. i) Korenworm. 2) graanop


kooper ; vr. cornbitige (vlaamsch). 
Cornbloeme, coren-, znw. vr. Korenbloem. 


308 CORNCEDELE. 

Corncedele, coorn-, coren-, -cedel, znw. vr. 
Schuldbrief voor verkocht graan. 
Corndrager, coorn-, -dreger, znw. m. Koren


drager. 
Cornalijn. Zie c o r a n g e l ij n. 
Coyne, corn, corre, znw. m. i) Bast, romp, lijf. 

2) lichaam van een dood dier, kreng ; als scheld


woord, kreng, galgenaas.
Come, znw. vr. Kornoelje. — Corneboom. 
Corneel, znw. Kanteel, uitgetand metselwerk in 

stads-en burchtmuren. 

Cornecote , corre-, cor-, znw. vr. Zoutland, de 
grond waaruit zout werd gestookt; ook: zoutkeet(?). 
Vgl. kernecote. 

Cornecoten , coorne-, zw. ww. tr. Zout uit den 

grond halen of stoken. 
Cornel , znw. Grof meel, zemelmeel. 
Cornelis (Sink-), znw. m. Een heilige, die aan 


gebeden werd om genezing van toevallen en val 

lende ziekte; vallen van dat evel van Since C. 
Cornellijn, -en, bnw. Van „cornel" gebakken. 
Cornemuse, znw. vr. Pijpzak, doedelzak. — Cor


nemuser. 

Cornen, toornen, corenen, zw. ww. — I. Trans. 
Voederen. — II. Intr. Gedijen, goed groeien, van 
graan ; tcoorn toornt wel. 

Cornen, corenen, zw. ww. tr. Hetz. als c r o n e n, 
soms ook als c o r e n. i) Klagen, eene klacht over 
iets inbrengen bij het gerecht. 2) afkeuren, een dijk. 

— Corninge, reden van beklag, klacht. 
Cornerde, znw. vr. Bouwgrond. 
Cornet, cornette, znw. m. De officier die bij eene 
compagnie ruiterij het vaandel droeg, kornet. 
Cornette, znw. vr. Hoorntje; een hoofddeksel 
met zijstukken in den vorm van hoorntjes. 
Corngaffel, coorn-, -gafele, -gavel, znw. m. 
Korengaffel, graanvork. 
Corngelt, coren-, znw. o. Korenrente, opbrengst 

in koren ; ook corngulde. 
Cornhalle, coren-, znw. vr. Graanhal. 
Cornhoeder , come-, -hueder, znw. m. Opzichter 

over het te veld staande graan. 
Cornhnns, coorn-, -huys, znw. o. Korenschuur; 

ook : graanhal. 
Cornhnnst,. -liuyst, znw. m. Korenhoop, -schelf. 
Cornier , -Zere, znw. m. Een hoek aan een ge


bouw ; hoek of punt van eene baal, waarin de eene 

of andere handelswaar wordt verpakt. 
Cornike. Zie c o r o n i k e. 
Corninge. Zie bij c o r n e n. 
Cornclocke, coorn-, znw. vr. Bel op de graan


hal, waarmede de opening van de korenmarkt werd 

aangekondigd. 
Corncorle, -correl (?), znw. Graankorrel. 
Corncoop, coren-, znw. m. Graanprijs; na den 

corencoojb. 
Corncoper, coorn-, znw. m. Korenkooper; ook 

corncnts, -man, -vereoper; vr. corncutsege (vla.). 
Corneorf, coren-, znw. m. Korenmand. 
Cornlant, coren-, znw. o. Bouwland. 
Cornmarot, coren-, -merci, znw. vr. en m. Graan


markt. 
Cornmate, coren-, znw. vr. Korenmaat; de van 

overheidswege geijkte graanmaat. — Cornmeter. 
Cornmente, -mile, znw. vr. Kattenkruid. 
Cornmolen, toren -, -muelen, znw. vr. Korenmolen. 
Cornpipe, coren-, ,bo, znw. vr. Graanhalm. 
Cornraper, znw. m. Nalezer van korenaren. 
Cornrente. Hetz. als c o r n g e l t. 
Cornrike, coorn-, -roc, bnw. Rijk aan graan, 

vruchtbaar. 
Cornroof, znw. m. Het rooven van te veld staand 
graan. 
Cornschoppe, coren-, -schujjbe, -schoehe, znw. 

vr. Korenschop. 
Cornsehove, come-, -schoof, znw. vr. Korenschoof. 
Cornschure, coorn-, -schuur, -schuyr, znw. vr. 

Korenschuur. 

CORTE. 

Cornsolre, -solder, -sulder, znw. m. Graanzolder. 
Cornspiker , znw. m. Korenschuur. 
Cornstrekel, znw. m. Strijkstok. 
Corntas, coren-, znw. m. Graanhoop. 
Corntiende, coren-, znw. vr. Korentiende. 
Cornute, znw. vr. Hoorn ; ook als hoofdsieraad; 


zie cornette. 
Cornunt, cornuyl, znw. m. i) Sukkel. 2) kinkel, 

vlegel. 
Cornvelt, coren-, znw. o. Korenveld. 
Cornwerc, znw. o. Het graan als grondstof van 

er uit bereide dranken. 
Cornwert, toren-, -weert, -waert, znw. m. Korenland 
door eene rivier bespoeld, waard waar graan 

verbouwd wordt. 
Cornwevel, znw. m. Korenworm; ook cornworm. 
Coronael, znw. o. Kroon. 
Coronel, znw. m. Kolonel. 
Coronike, -iste. Zie c r o n i k e, -i s t e. 
Corper. Zie carper. 

Corporael, -erael, znw. o., m. en vr. Fijn linnen 
altaardoek, kelkdoek. — Corporaelburse, -sac.

Corporeren, corjereren, zw. ww. tr. Inbinden. 
Corps, tors, znw. o. Het lichaam eener gemeente, 

gemeente. Vgl. b u u c. 
Corre. Zie c o r n e. 
Correcote, -toten. Zie c o r n e c o t e, -e n. 
Correctie, -rexie, znw. vr. i) Verbetering; lot 

uwer c., onder uwe verbetering. 2) straf voor het ple


gen van een misdrijf, boete. — Corrigeren, straffen. 
Corren, zw. ww. intr. Hetz. als k e r r e n. 
Corrigeren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. Aan 

iem. eene straf of kerkelijke boete opleggen. — Corri 
rer, -eerre; Corrigeerster.
Srrosijf, coro-, cori-, bnw. Uitbijtend, bijtend, 
van geneesmiddelen. 
Corrumpeerljjc, bnw. Bederfelijk. 
Corruptie, znw. vr. Bederf, een treurige toestand 
van het lichaam en den geest. 
Corsavont. Zie k e r s a v o n t. 
Corsel, bnw. Korzel, lichtgeraakt. 
Corsene, cursene, znw. vr. Pels, pelsrok. 

Corset, znw. o. Keurs, keurslijf. 
Corsier, toursier, znw. m. Renner, harddraver. 
Corspet, Corst. Zie kerspet, Kerst. 


Corste, -torst, curst, kerste, znw. vr. i) Korst; 
elc bocht de torste maer niet de crume, ieder ver 

zijn innerlijk wezen. 2) plank (vla.). — Corstich.-bergt 
Corstelich, kerst-, bnw. Kraakbeenig. 
Corstelinge, znw. vr. Korst, ook op eerre zeere 

plek. 
Oorsten. Zie kersten. 
Corsufel. Zie cas.ufele. 
Corti curt, bnw. i) Kort, van zaken; corie rocke; 

corte roede, korte staf; corieroede, stadsbode, gerechtsdienaar 
; van personen, klein ; c. ende cleine ; van 
tijdsbegrippen, kortstondig; cork dach, korte termijn; 
van werkingen waarvoor weinig tijd noodig is; leringe 
tort ende clene ; met torten voorde. 2) enen 

c. houden, iemand in zijne vrijheid van bewegingen 
belemmeren, kort of krap houden; iem. het vuur 
aan de schenen leggen; c. sin, kort gehouden worden 
; te c. vallen, te kort schieten in zijn plicht; te 
c. gaen, bliven, te kort komen ; te c. doen ; te c. geschien 
m. d. dat., in zijne rechten verkort worden, 
3) sterk, krachtig, vooral van dranken; van de stem, 
scherp, doordringend.
Cort, znw. o. i) Mellen cortsten, zoo kort mogelijk; 
kortom ; uht tort, in het kort. 2) van tijdsbegrippen 
; binnen tort; oht torte, oh een tort, spoedig, 
weldra. 

Cortarm, bnw. Met korte armen. 
Corte, znw. vr. Kortheid. 
Corte, znw. Naam van eene kleine biljoenen en 


koperen munt. 

Corte, bij w. I) Kort. 2) korten • tijd ; in korten 
tijd; na korten tijd; binnen kort; ook eorteliko,
cortelinge. 


CORTELIJC. 

Corteljjc, bnw. Kort, beknopt. 
Cortelinge, znw. m. mv. Afkortsel, afknipsel, 
pluksel en dgl. 
Corten, cur/en, zw. ww. — I. Trans. i) Korten, 
korter maken, afkorten ; knotten ; kortwieken ; ver 

bekorten ; beslissen, beslechten ; verkorten,-kleinen ; 
iemands leven; beperken, eene ruimte; korten, afhouden 
van (eene geldsom). 2) afkappen, afhouwen. 3) 
bespoedigen; enen raet c., spoedig een besluit nemen. 
-- II. Intr. i) Korter worden, kort worden. 
2) verminderen, afnemen, kleiner worden. 

Corteribbe, -rebbe, znw. vr. De korte rib. 
Corthalsde, bnw. Kort van hals. 
Cortheit, znw. vr. Kortheid, korte duur ; ook: 


bespoediging; ook corlicheit. 
Cortine, corij/n, znw. vr. Gordijn, voorhangsel. 

— Cortjjnroede.
Cortinge, curtinge, znw. vr. i) Verkorting, bekorting. 
2) korting in geld. 3) verkorting van den duur, 
bespoediging, spoedige beëindiging. 4) onteigening. 

Cortlippich, bnw. Met kleine lippen. 
Cortmele, -meel, znw. o. Gebuild meel, kort. 
Cortois, bnw. Hoffelijk, fijn beschaafd; welle


vend, beleefd; naam van een schoothondje in den 

Reinaert. Zie c o 1 v e. — Cortoisie. 
Cortouwe, -auwe, znw. Kartouw, stuk geschut. 
Cortpoten, zw. ww. tr. De pooten korten (van 

bijthonden). 
Cortreeht, znw. o. Recht op korten termijn. 
Corts, curls, bijw. i) Korten tijd. 2) eerlang, 

binnen Kort. 3) sedert kort, kort geleden, onlangs. 
Cortse, cur/se, torts, coons, znw. vr. Koorts. — 
Cortsen. 
Cortse, curise, znw. (oostmnl.). Pels, deken. — 
Cortsenaer, pels-, bontwerker. 
Cortstert, bnw. Met een korten staart; ook: 

met-een korten steel, van ooft. 
Cortstondieh, bnw. Kort van duur (16de eeuw). 
Cortsweges, -weecks, bijw. Hetz. als c o r t s. 
Corttiden, cortiden, zw. ww. intr. Den tijd korten. 
Cortwjjn, znw. m. Sterke, krachtige wijn. 
Cortwile, znw. vr. Tijdkorting, tijdverdrijf. 
Cortwilich (tor/s-), bnw. (oostmnl.). Kort geleden. 
Corvenaer, znw. m. Haringvisscher, -jager; ook 

corner, korverschip, haringjager. 

Corweide, coor-, corre-, -weye, znw. vr. Heeren. 
dienst, een werk of last ten dienste van een heer, 
waaraan men zich niet mag onttrekken. 

Corweiden, -eyen, zw. ww. intr. Zekere gedwon


gen verplichtingen vervullen jegens een heer. 
Cose, keuse, znw. vr. en m. Keus; de gekozenen. 
Cose, znw. vr. Zaak. 
COSe, znw. Gevlei, zoete woordjes. 
Cosen, zw. ww. intr. Spreken, praten ; vertrou


welijk met iemand spreken ; ook als znw. ; cosende 
rede, vertrouwelijk gesprek. — Coser, Coserige,
-igge, babbelaarster (vla.). 

Cossate *cotsate, cass-, -sele, -sad, znw. m. Hij 
die een „cot" of „cote", eene armelijke woning, 
bewoont, een „toter". — Cossategelt, belasting 

op te brengen door den „cossate". COSSatelant. 

Cost, toste, coest, znw. m. en vr. i) Het voor 
eene, zaak uitgegeven geld, kosten ; ob enes, sinen 
cost ; ten toste van, op kosten van; te cosle werden, 
op groote kosten te staan komen ; te cosle liden, 
uitgaven te doen hebben ; c. ende jbine, arbeit, moeite 
en kosten ; c. verloren, verloren moeite, moeite te 
vergeefs ;. behouden c., moeite die niet verloren is; 
cost ende oncost, alle soorten van kosten. 2) uitga 

verteringen; lhuus van coslen, plaats waar men-ven, 
in gijzeling ligt, hetz. als h e r b e r g e; geldsom die 
men voor iets noodig heeft ; rente, interest ; schuld; 
te c. hebben, te betalen hebben ; prijs, waarde ; den 

c. leggen aen, waarde hechten aan, prijs stellen op. 
3) levensonderhoud, kost ; maaltijd. 
Costbaer, znw. m. In de kosten meedragende, 
betalend, contribuabel. 
COSte, cost, znw. vr. Landstreek, kust, kuststreek. 

COTER. 309 

COSte, znw. vr. Wilde mariolein of majoraan. 
Coste, znw. vr. Mand. 
COSteel, bnw. Kostelijk, kostbaar, duur; dierbaar. 


— Costelheit, kostbaarheid, pracht. 
Costellier, -Celier, -sillier, znw. m. Ruiter gewapend 
met dolk of ponjaard, fra. „coustille". 
Costelije, cusie•, coslen-, cost-, bnw. i) Kostbaar, 
duur. 2) groote uitgaven doende; prachtlievend, 
royaal. 

Costelipeheit, znw. vr. i) Kostbaarheid, pracht. 
2) kostbaarheid, hooge waarde. 3) prachtlievendheid, 
weelderigheid ; mv., uitspattingen. 

Costelike, bijw. z) Met groote kosten, tot een 
hoogen prijs. 2) op eene kostbare wijze, met pracht 
en praal. 

Costeloos, bnw. Zonder dat men kosten behoeft 
te maken ; zonder schade te lijden ; enen c. ende 
scadeloos houden. 

Co sten,.. custen, zw. ww. intr. Kosten, waard zijn, 
te koop zijn voor; ook getost sin ; hem laten coslen, 
iets gaarne voor iets over hebben ; c., diere c., duur 
te staan komen, opbreken. 

Coster, custer, znw. m. Koster, sacristijn, verklw. 

costerkijn ; c. van enen afgol, bewaarder van een 
afgodstempel. — Costeresse, Costerinne, Costerse, 
Costerigge, in een klooster. 

Costerie, cult-, znw. vr. i) Het ambt van koster. 
2) sacristie; bezittingen of landerijen van eene sacristie. 
3) recht der benoeming van een koster. 

Costerschap, znw. o. Hetz. als c o s t e r i e, i). 

Costgave, bnw. Gaaf, zuiver, zonder gebreken. 

Costgelt, znw. o. i) Contributie. 2) verblijfkosten, 
geld ter bestrijding van gemaakte verteringen, 
ook door een ambtenaar in functie. 

Costigen, zw. ww. tr. Bekostigen. 

Costj onevrouwe, juffer, znw. vr. Eene juffrouw 

bij wie iemand in den kost is. 
Costrijc, bnw. Kostbaar; ook : prachtlievend. 
Costpennine, znw. m. Hetz. als c o s t g e 1 t, 2). 
Costume, cuss-, cousl-, cast-, -uyme, znw. vr. ii 

Gewoonte, gebruik; wijze van doen, handelwijze; 
van c-n, bi c-(n), volgens gewoonte of gebruik; 
vegen c., tegen de gewoonte; in c-n hebben, gewoon 
zijn; costumen, goede c., goede zeden of manieren; 
c., quade c-., slechte gewoonten, onbehoorlijk gedrag, 
geweldenarij. 2) verordening die door gewoonte tot 
recht wordt, gewoonterecht. 3) eene geldsom op te 
brengen volgens oude verordeningen, tolheffing. 

Costumelij c, cuss-, -tuymeljc, bnw. i) Gewoon, 
gewoonlijk. 2) gebruikelijk, gebruik. 
Costumelike, bijw. Volgens gewoonte of het ge 

-woonterecht. 

Costumeren, zw. ww. wederk. Zich gewennen. 

Costumier, cust-, znw. m. i) Ervarene in -oude 
gewoonten en gebruiken, kenner van etiquette en 
hofgebruiken. 2) tolheffer. 
Costverloren, bnw. Waaraan kosten verloren, 
zijn, bestede moeite vergeefsch is. 

Cot, znw. o. Kot, hutje, armelijk verblijf; verklw. 
cotkijn ; kooi, schuur, hok ; te cote driven, jagen, in 
het nauw brengen; gevangenis; hol, aan het oog 
onttrokken verblijf; ook van de hel. 

Cote, znw. vr. en o. Hut, huisje; verklw. coolkijn ; 
stal, schuur, kooi ; binnen der c. hebben, in zijne 
macht hebben. 

Cote, coot, znw. vr. Gewricht, wervel, verklw. coolkijn 
; knokkel, koot; bikkel; die toten wer6en, kooten, 
bikkelen ; niet ene c., geen zier, niet het minst. 
Cote, znw. vr. Overkleed, mantel; in t o g e c o t e. 
Cotel, cue/el, znw. vr. Keutel ; verklw. cotelkijn. 
Coten, coollen, zw. ww. intr. Met kooten spelen, 

bikkelen. 
Coten, zw. ww. tr. Kwellen, plagen, martelen; 
eig. stooten, porren ; ook misschien : graven. 
"Cotes, zweren ; Cote, zweer. Zie o n d e r c o


t i e h. 
Coten, znw. m. Hetzelfde als c o t e, ie Art. 
Coter, cotter, keuter, cater (oostmnl.), znw. m 


310 COTEREN. 

Bewoner van eene kleine boerderij, die zijn eigen 
land moet bebouwen om een bestaan te hebben, 
kleine of geringe boer, keuterboer. 

Coteren, cotren, zw. ww. tr. Stoken, peuteren, 
vooral de tanden ; ook intr. c. aen sine lande. 
Coteren, cotren, zw. ww. intr. (oostmnl.). Babbelen, 
snappen. 

Coterrecht, znw. o, ; -tolle, znw. m. Belasting 
of tol, op te brengen door een „coter". — «Jotertolnare. 


Coterstede, znw. vr. Woning van een „coter". 
Cotidiane, znw. vr. Alledaagsche koorts. 
Cotpennino, -bennich, znw. m. Hetz. als c o

terrecht. -
Cotten, zw. ww. tr. Graven, delven ; in o n d e reotten. -
Cottoen, coloen, caul-, coul-, call-, cal-, znw. o. 
Katoen. — Cottoengaren, -spinnige -slager,

katoenwever. 
Conbont. Zie cob out. 
Couche, coche, znw. vr. Draagbaar. 
Coude, colde, calde, znw. vr. en o. Koude ; gevatte 

kou ; een koude rilling, koorts; die helsche c., de hel; 

een c., een koud weder, een strenge koude, vorst. 
Coudeli]C, bnw. Koud, koel. — "Coudelike. 
Coudemisse, -messe, znw. vr. Eene in den win


ter vallende mis of kerkelijke feestdag. 
Coudemule, znw. vr. Breekijzer of breekbijl. 
Couden, couwen, solden, zw. ww. intr. Koud 

worden, verkoelen, eig. en overdr. 

Coudetrape, caude-, -tratje, eig. souse-, znw. 
vr. Een puntig ijzertje, op den grond gelegd om 
iemand, ook een paard, te bezeeren. 

Couleur, znw. vr. Hetz. als c o 1 o r e ; ook : schijn, 
schoone schijn. 
Courtauwe, znw. Rijpaard. 

Couse cause, souse, cousse, colse, znw. vr. i) Lederen 
ofd ijzeren beenbedekking of . broek ; . cousen 
binden, schoeyen, zich de „cousen" aangespen ; ook: 
broek, niet van leer of ijzer. 2) de bekleeding van 
het been beneden de knie, kousen en schoenen of 
laarzen; soms ook: schoen of laars; ook kous; ver klw. 
couskijn, laarsje. — Cousemaker, Couseschepper, 
het,. als cousemaker. 

Cousebant, cousse-, znw. m. Kouseband. 
Couselaken, cons-, znw. o. Laken voor eenebroek. 
Cousen, zw. ww. wederk. Zijn broek aantrekken. 
*Cousen, kaytsen, zw. ww. intr. Snappen, babbelen.
Cousetrape. Zie e o u d. e t r a p e. 
Coaster, znw. vr. Bouwgrond, akker. 
Cousvoetelinc , znw. m. Kous. 


Cout, caul, coil, bnw. z) Koud. 2) kalm, bedaard. 
Coat, znw. o. Koude. 
Cont, caul, znw. m. Gesnap, kout, praatjes. 
Coaten, caulen, zw. ww. intr. Kouten, keuvelen, 
praten. 
Couter(e), cauler, znw. m. en vr. Bebouwd land, 
akker; veld ; verklw. couterkjfn. — Couterlant. 
Couter, znw. m., vr. en o. Ploegmes, ploegschaar, 
kouter. 

Contheit, colt-, znw. vr. i) Koude. 2) koudheid, 
van een door kou aangetast lichaamsdeel, het temperament, 
het gemoed. 

Coutinge, .coytinge, znw. vr. Gesnap, gekeuvel. 
Coutsiede, -sieder. Zie c a u t s i e, -s i ë r. 
Coutseike, znw. vr. Koude pis. 

Coutslaen, st. ww. tr. Koudsmeden. — CoAt


slaerre, koper-of blikslager, ketelmaker. 
Couver-, helt. Zie c o e v e r-, h e i t. 
Couverkel, znw. o. Deksel. 


Couverture. Zie e o e v e r t u r e. 
Couwe, znw. vr. Kooi, kouw. 
COAWe3 znw. vr. Kaak; mv., muil, bek. 


COAWen, cower, keuroen, zw. ww. tr. i) Kauwen, 
knabbelen ; proeven, wijn. a) overpeinzen, overdenken. 
Cove, cave (oostmnl.), coven, znw. m. i) Hut, 

huisje. 2) stal, schuur. 
Coveel. Hetz. als c o v e 1. 


CRAEYEREN. 

Covel, cov(e)le, cuevel, znw. vr. en m. Kap, mantelkap; 
si steken thoaft in énen c., twee handen op 
één buik; muts; halskraag. Verklw. covelkijn. 

Covelaer, znw. m. Geestelijke broeder, monnik. 

Covelaer, znw. m. Blauw linnen. 

Covelende, cuevel-, znw. o. Afhangend einde van 
het dak, afdak. 

Covelesse znw. Afdak (?).

Covelelee^, znw. o. Ordegewaad. 
Covellaken, znw. o. Laken of stof, noodig.voor 
een „covel", kaplaken. 
Coveltimpo, -timj, znw. vr. Kaper, kap, muts; 
c-n met vloeken vollen, honing om den mond smeren. 

Co velwaet, znw. o. Hetz. als c ove 1 l a k .e. n. 

Covenaer, znw. m. Geringe boer, boerenarbeider. 

Covenant Cover . Zie convenant; c o e v e r. 

CoverkieI, -toer. Zie coeverkief, -ture. 

Covine, znw. vr. Geheime afspraak, minnehandel. 

Crabbe , znw. vr. Krab, kreeft. 

Crabbelaer, znw. m. Naam van eene soort -van 
zwaar bier. 
Crabbelen, zw. ww. tr. Krabbelen, krabben. 
Crabben, zw. ww. — I. Trans. Krabben. - II. 

Intr. Krakeelen, vechten. — Crabaehtieh. 

Crasht, crafl, znw. vr. (en m:). i)' Kracht; met 
crackle, met inspanning; geestkracht; met mere 
crackl, zoo goed als ik kan ; moed, mans crackl; 
kracht van de natuur, het geschapene; ook: bovennatuurlijke 
kracht; eene daad waartoe kracht van 
lichaam of geest wordt vereischt; heldendaad; c. 
met een ,den nv., hetz. als sterk, hevig, flink; des 
winters c., de koude winter; c. van venine, een 
sterk werkend gif. 2) snelheid, vlugheid, spoed. 3) 
macht, vermogen. 4) eene macht of groote hoeveelheid. 
5) misbruikte kracht, geweld ; met, bi crackle; 
crasht doen, geweld plegen; enen wive c. doen; gewelddaad; 
drang; enen c.. doen, er ernstig bij: iem. 
op aandringen. 6) verkrachting. 7) geweld tegen 
anderer persoon of goed; halsrecht, het hooge gerecht; 
lijfsdwang; c. aen enen bedingen, een eisch 
tot lijfsdwang tegen iem. instellen; c. doen aen, beslag 
leggen op eene zaak; boete. 

Craehtdoener, -deenre, znw. m. Geweldpleger. 
Crachtelijc, craft-, bnw. i) Krachtig. a) geweld. 
dadig. — Crachtelike. 

Crachteloos, bnw. Zwak, zonder kracht. 

Crashten, craflen, zw. ww. tr. Overweldigen, 

verkrachten. 


Crachter, znw. m. Geweldpleger; c. des rechts, 
rechtsverkrachter. 

Crachtich, craft-, crecht-, bnw. i) Krachtig, 
sterk; moedig. 2) krachtig, sterk, geweldig, van . zaken 
en werkingen. 3) machtig; met een gen., meester 
over. 4) gewelddadig; crachtige boete, boete voor 
eene gewelddaad. — Crachticheit. 

Craclitichli e, bnw. , Hetz. als c r a c h t e 1 ij c. 

— Crachtelike. 
Crachtigen, craft-, zw. ww. tr. i) Sterken, bevestigen. 
z,) geweld doen aan iem. of iets. 

Crade, cra, znw. ,vr. (oostmnl.). Kraai. 

Craeyant, znw. m. Kraaier, morgenwekker. 

Craeybee, crey-, znw. m. Naam van een voor


werp waarmede gespeeld werd. --Craeybecken, 
crey-, -bicken, keybeecken ; ook craeyen, creyen is 
naam van een spel. 

Craeybeeken, zw. ww. tr. (Laken) van een stempel 
of merk voorzien (?). 
Craeye, craye, creye, znw. vr. Kraai. — Craeyenbete 
-nebbe, -nest. 

Craeye, znw. vr. Middenrif. 

Craeyen, crayen, creyen, zw. en st. ww. intr. 

Kraaien; ook: schreeuwen, roepen.

Craeyer , creyer, znw. m. Naam van een schip 

voor den Oostzeehandel. — Craeyerschip . 
Craeyer, znw. m. Roeper, heraut. 
Craeyeren, crayeeren, creyeren, cri-, -geren, zw. 

WW. — I. Intr. Roepen, schreeuwen; c. ph Gode, 
tot God roepen, hem aanroepen ; laten omroepen, 


CRAEYOLE. 

eene afkondiging doen ; c. ten wapenen, roepen om 
iem. te hoonen, iem. scheldwoorden naschreeuwen. 

— II. Trans. Uitroepen, bekend maken, afkondigen, 
omroepen ; ene feeste c.,: ene ware (koopwaar), een 
hof craeyeren.
Craeyole, -ool, znw. m. Schreeuwer, bluffer (?). 
Craeebeen, crac-, znw. o. Kraakbeen. 
Crael. Zie c o r. a e 1. 
Craec. Zie crake. 
Craemhere, znw. m. Kramer, winkelier; ook 


cramerhere. 

Craemcleet, znw. o. Zeildoek. 
Craemmaker, znw. m. Vervaardiger van kramen. 
Craemschenner, -schinner, znw. m. Hij die den 
huisvrede verstoort waar eene kraamvrouw is. 
Craemstede, znw. vr. Ruimte voor eene kraam 
of winkeltent. 
Craemkerse , znw. vr. Eene kaars in kerk of 
kapel voor het herstel eener kraamvrouw. 
Craemvrouwe, znw. vr. Kraamvrouw. 

Craengelt, crane(n)-, znw. o. Een recht geheven 
van kooplieden voor het gebruik van eene kraan bij 
het laden en lossen. 

Craenhals, cranen-, znw. m. Hals van een kraan 
ook een bouwkunstige term.-vogel; 
Craenkint , crane-, znw. m. Werkman of sjouwerman, 
die bij het laden en lossen helpt. 
Craenmoëster, crane-, -meyster, znw. m. Opzichter 
over de wijnkraan. 
Craet. Zie coraet (caraet). 
Craet, crayt, znw. m. en vr. Het kraaien van den 
haan ; ook : de vroege morgen (haencraet) ; de haan 

zelf; in : kint no crael, kind noch kraai. 

Craft. Zie cracht. 

Crage, craech, znw. m. en vr. i) Hals, keel, 

vooral het inwendige van hals en keel, strot, slokdarm; 
fig. het leven; overdr., hals van een flesch. 
2) een deel der wapenrusting; ijzeren halskraag of 
ringkraag. 

Crag en, zw. ww. tr. Kelen, worgen. 

Cragge, znw. vr. Drijvend stuk laagveen, gevormd 
in diepe plassen en meren. 
Crayeren, -ieren. Zie craeyeren. 
Crac, znw. m. Krak; enen c. geven, kraken; een 

krakend geluid geven ; van het hart, breken ; ook 
als tusschenw., krak! 
(gage, craec, znw. vr. Kraak, -schip voor den 
handel op de Middellandschè Zee. 

Crake , znw. m. (oostmnl.). Een. wind. 

Crakebesie, craec-, znw. vr. Boschbes, blauwbes. 

Crakeel, crackeel, znw. o. Rumoer; twist (r6de 
eeuw). 

Crakeline, znw. m. Bol, d. uivekater; waarschijnlijk 
ook andere soorten van gebak, misschien ook: 
de harde stukjes in gesmolten varkensvet, kanen. 

Craken zw. ww. — I. Intr. i) Kraken, een krakend 
geluid maken ; ook van het geluid van een 
wind. 2) lawaai of leven maken, babbelen, snappen; 
als znw., geraas. 3) krakend neerkomen op, van een 
huis; op iemand neerkomen, van rampen. — II. 
Trans. Breken met een krakend geluid; ene noot c., 
eene moeilijke kwestie oplossen ; knappen, oppeuzelèn 
; iem. ledebraken, hem martelen. — Crakinge. 

Crale, cralle, znw. vr. Kraal, als stof-en voor 
Cralijn, gralen, crallen, bnw. ---werpsnaam. — 
Craisteen. 

Crame, craem, znw. m., vr. en o. i) Zeildoek, 
uitgespannen doek, tentzeil. z) met een gordijn afgeschoten 
of beschutte ruimte, winkeltent, kraam; 
mars, draagbaar voorwerp voor het bergen van koop


aren. 3) het met gordijnen afgeschoten veldbed of 
bed, waarop een vrouw haar kroost ter wereld brengt, 
kraambed; in haren, den (die) c. liggen, uien c. o^siaen; 
huis waar eene kraamvrouw is; bevalling; 
kraamvrouw. 4) koopwaar, kramerijen, snuisterijen. 

Crame, znw. Kram. 
Cramen, zw. ww. intr. i) Met eene kraam staan, 
waren uit eene kraam verkoopen ; ook : in een kraam 

CRANCSINNICH. 

koopen (oostmnl.). 2) zich met eene kraam neerzetten, 
en : met eene kraam opbreken ; opkramen ; optrekken, 
vorwert c., naar voren of vooruitkomen ; te 
recht komen ; opkomen, van een ongemak. 

Cramer, cremer, znw. m. Kramer, kleinhandelaar. 

-Cramergilde, -huus, -merse.
Cramerie, cremerie, znw. vr. Kleinhandel ; kramerijen, 
winkelwaren. 
Cramewaerster, -wanster, znw. vr. Kraambewaarster, 
baker. 

Cramie. Zie credemicke. 

Crammer cram, crame (oostmnl.), znw. vr. Kram, 
haak. 
Crammen, zw. ww. tr. i) Met Bene kram bevestigen, 
van eene kram voorzien. 2) een dijk, ter ver 
krammatten bedekken ; Cram jjc, een-sterking met 
aldus gestevigde dijk. -- Crammhnge.
Cramosijn, crammos t, bnw. Karmozijn, van rood 
fluweel. -

Crampe, cram;, crenz e, znw. m. en vr. i) Kramp, 
ziekelijke samentrekking der spieren ; bult op het 
hoofd. 2) haak, kram. — (rampen, krammen. 

Crane, craen, znw. m. en vr. i) Kraanvogel. 2) 
kraan, werktuig om vrachten te verplaatsen; kraan 
van een vat ; verklw. craentgen ; tootlamp ; kaars van 
een bepaalden vorm, dienende om andere kaarsen 
aan te steken. 

Cranekijn, znw. o. Hetz. als a r m b o r s t; Cranekinier, 
hetz. als a r m b o r s t i e r. 

Cranennet, znw. o. Net om kraanvogels te vangen; 
met enen c-te betogen werden, er in zitten, 
niet kunnen ontsnappen. 

Cranc, bnw. i) Zwak, ook door ziekte; als znw. 
m., een zwakke ; als znw. o., iemands zwak, zijn 
zwakke punt; ook van den geest, van strijdkrachten, 
levenlooze zaken, stoffen, abstracte begrippen. 2) zwak 
van karakter, 'licht te verleiden ; c. van gelove, onvast 
in het geloof, overhellend tot ketterij ; bang, 
laf, zonder moed. 3) ziek; ook als znw. 4) onbeduidend, 
nietig, gering; gering in aantal. 5) slecht in 
zijne soort, naar, ellendig ; weinig waard ; van onwaarde, 
ongeldig. 6) armelijk, armoedig, poover; 
ook van spijzen; ongansch, bedorven; licht verteerbaar. 


Crane, bijw. i) Gering, weinig, poover. 2) ellendig, 
afschuwelijk.

Crancachtich, bnw. Sukkelend, 

Crankelijo, bnw. I) Zwak. 2) er slecht aan toe. 
3) armoedig, behoeftig. — Crankelipcheit. 

Crankelike, crenke-, crane-, bijw. i) Op eene 
weinig krachtige wijze, zwak ; met . moeite, zóó dat 
iets iem. lichamelijke inspanning kost; langzaam. 2) 
zonder geestkracht of geestdrift, matig, koel., 3) 111 
geringe mate, weinig. 4) op eene slechte, weinig bevredigende 
wijze. 5) armelijk, armoedig, poover. 

Cranken, zw. ww. -- I. Intr. r) Zwak worden 
of zijn, in kracht afnemen, verzwakken, gaan kwij nen 
van mensch, dier, plant, den geest; verminderen, 
achteruitgaan. 2) een knak krijgen. "3) -ziek 
worden. — II. Trans. i) Verzwakken, , iem. of iets 
in kracht doen versminderen; een leger, uitputten of 
verzwakken. 2) benadeelen, schaden; te niet doen, 
vernietigen ; ziek maken ; krenken. 3) • bederven. 4) 
schenden. 

Crancheit, znw, vr. i) Zwakheid, zwakte; zwakheid 
van het • vleesch en van den geest. 2) ziekte. 
3) nietigheid, onvermogen. 4) slechtheid, onvoldoende 
toestand. 5) armelijkheid, van voedsel en kleeding. 

Cranchnns, znw. o. Ziekenhuis ; misschien cok: 
leprozenhuis. 
Cranchernich, bnw. (oostmnl.). Krank van hersenen. 
Crankicheit, znw. vr. Ziekelijkheid. 
Crancmoedich, -modich, bnw. Moedeloos, neerslachtig; 
ook als znw. 
Cranesienich, bnw. Zoogoed als blind. 

Crancsinnich, bnw. IJlhoofdig, waanzinnig. — 

Cranesinnicheit. 


 

312 CRANCTE.

Cranete, crencte, znw. vr. i) Ziekte, kwaal. 2) 
ontoereikend aantal. 

Crans, cranse, znw. m. Krans; haarkrans, hetz. 
als crune; bladerkroon van een boom; verklw. cransel 
jn, cranskijn, crenseljn, crenselkijn, ' crenskijn, 

kransje ; ook naam van bepaalde gebeden in som 
kerken en kloosters, rozenkransje, rozenhoedje.-mige 
Cranselinc, -stelinc, znw. m. Naam van • een 

koek of gebak, kranseling. 
Crapmede, -mee, znw. vr. Meekrap, mee. 
Crappandeel, erahaudeel, crej4b-, znw. m. Naam 

van eene zekere soort van geschut. 
Crappaudine, -din, znw. m. Paddesteen, een 

edele steen. 
Crappe, craft, znw. vr. Hetz. als c r a p m e d e. 
Greppel crap, znw. Karbonade; gebraden vleesch; 

om een c. zeggen dat die bake stinct, iemands gebreken 
met de el uitmeten. 

Cra pel crab, znw. Haak, kram, duim; deur 
-hengsel. 
Crappelen, zw. ww. intr. Krabbelen met de voor 

een paard.-pooten, van 
Crass tusschenw. Het geluid van den raaf. 
Crasse, znw. vr. Krab, kreeft. 
Crasser znw. Kaarde, werktuig om te krabben 

of te krassen. 
Crassen, zw. ww. intr. Krassen, schrabben. 
Crassier, crasier, znw. m. Vettewarier, handelaar 

in vetwaren. 
Cratsen, zw. ww. intr. Schrappen, krabben, 
schuren. 
Cratte, crat, znw. m. Gevlochten mat, horde; 
wagenkorf. 
Crane crow, crauwe, znw. Krab, schrap ; ook het 
krabben, krauwen ; in e r s c r a u. 

Cransel, crauwsel, znw. o. Plek die men krabben 
wil, of die jeukt; jeukerige zweer of uitslag, 
schurft; ook crauwage. 

Crauwel, craeuel, crauel, trouwel, znw m. i) 
Drietand, haak met omgebogen tanden ; vleeschhaak. 
2) klauw, ook van de hand: crauwelcrom, ongeschikt 
tot grijpen, met verkromde vingers. 

Crauwelen, zw. ww. tr. Aanhaken, met een 
„krauwel" (i) naar zich toe halen. 

Crauwen, craeuwen, erawen ; ook trouwen, zw. 
ww. — I. Intr. Krabben ; zijne nagels of klauwen 
ergens in zetten. — II. Trans. Krauwen, krabben; 
als wederk., zich krabben of jeuken; dal hovel c., 
zijn hoofd krabben, ten teeken van verlegenheid ; c. 
met woorden, streelen; ook wederk., een aangenaam 
gevoel hebben ; als znw., uitslag, jeuk. — Crauwinge.

Crauwen, zw. ww. intr. Kwaken, van kikkers; 

rommelen, van darmen. 
Crauwich, bnw. Schurftig. -
Craveelschip. Zie carvee1. 
Craweye. Zie c o r weide. 
Craweye, crawey, znw. vr. Karwei, omloop, af


val van -een geslacht dier, dierlijke ingewanden. 

Creature, znw. vr. i) Al wat geschapen is, het 
geschapene, de natuur; al wat leeft, de schepselen; 
ook : een levend wezen, mensch of dier;.,verklw. creaturekijn 
; een man, een -jongeling; ook : eene vrouw. 

Creaturen, zw. ww. intr. , Voorttelen ; vleeschelijke 
gemeenschap oefenen. — Creaturinge.
Creatnnrlije, bnw. Behoorende tot den mensch als 
aardsch en zinnelijk wezen. — Creatuurlij eheit.
Crebbe, cribbe, znw. vr. en m. i) Krib; vei-klw. 
cribbekn. 2) kolk of vuilnisput door een rooster ge-. 

dekt; hoofd in eene rivier. — Crebbedam. 
Crechtich. Zie c r a c h t i c h. 
Credo, znw. m. en vr. De geloofsartikelen ; ook 

credo. 
Credemieke, cre-, cramicke, znw. vr. Fijn tarwebrood, 
wittebrood.: . ; 
Credentie, znw. vr. Geloofsbrief, aanbevelings


brief, machtiging. 
Credev-itse, , znw.. vr. Kreeft.: . . , 
Graaft, creift, creft, znw. m. en o...z) .Kreeft; 

CRI. 

ook als teeken van den dierenriem. 2) kolom, voetstuk. 
3) borstharnas; halve, half c., waarschijnlijk 
een zoodanig, dat alleen de voorzijde van het lichaam 
bedekte. — Creeftschale. 

Creeft, znw. m. Hondenslager. 
Crege2 znw. Strijd, oorlog. 
Cregel. Zie eenc regel. 
Creesdoem. Zie c r i s d o e m. 
Cregen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Strijden, twis


ten, oorlogen. 
Crey, znw. m. Het omroepen van iets. 
Creybec, -beckon. Zie craeyb ec, -becken. 
Creinken. Zie c r e n k e n. 
Creiten creten, creiísen (oostmnl.), zw. ww. tr. 

Plagen, kwell

en, sarren, treiteren. 
Cree-znw. m. Hetz. als c r a c. Een wind. 
Creke, znw. vr. Inham, ondiep water, kreek; 

oever, wal, walrand. 
Crekel, criekel, znw. m. Krekel; verklw. crekelk u. 
Crekelen, zw. ww. intr. Grommen, gemelijk zijn. 
Crekeline. Hetz. als c r a k e 1 i n c. 
Cremer, -aria. Zie c r a m e r, -e r i e. 
Crempe. Zie c r a m p e. 
Crempen, crimjben, st. ww. — I. Intr. i) Krim


pen, afnemen, ook van de maan (oostmnl.), ook : ebben; 
zich samentrekken; ineenschrompelen; van een vloeistof, 
minder worden. 2) wegkruipen, zich terugtrekken. 
— II. Trans. Doen krimpen, krimpen, nl. stoffen. 

Crempen, Grim,hen, zw. ww. tr. Samentrekken, 
intrekken. 
Crempinge, crimi-, znw. vr. Samentrekking der 

spieren. 
Crempsel, crimjl-, znw. o. Buikpijn, kramp. 
Crenge , znw. m., vr. en o. Lichaam van een dood 

dier, aas, kreng. 
Crengen, cringen, zw. ww. tr. Doen keeren of 
omkeeren, een voertuig. 
Crenke, znw. vr. Zwakheid, gebrekkigheid; onvoldoende 
toestand. 

Crenken, crinken, zw. ww. — I. Trans. i) Ver. 
zwakken, zwak maken. 2) iemands kracht verminderen, 
iem. in de uitoefening zijner .functiën belemmeren, 
benadeelen aan gezondheid, aanzien enz. 3), 
schade aan iets toebrengen, het bederven. 4) scjienden. 
— II. Intr. i) Zwak of zwakker worden, verzwakken. 
2) benadeeld worden, verminderen. 

Crenkenisse, znw. vr. Het toebrengen van schade 
of nadeel aan iem. of iets. 

Crenate, znw. vr. (oostmnl.). Ziekte, kwaal. 
Crenseljjn, -kijn. Zie c r a n s. 
Crepel , creuhel, crueftel, cruel, bnw. , i) Ver


minkt, gebrekkig. 2) kreupel; als znw., kreupele. — 

Crepelen, verminken. 
Crepelfeeste, znw. vr. Knikprocessie. 
Crepeline, znw. Een kreupele. 
Cresem, -sam, -en. Zie k e r s e m e, -e n. 
Cresmier, znw. m. Balsemboom, cresemboom. 
Cresselen, zw. ww. intr. Een krassend geluid 

geven of maken. 
Crete, creel, znw. m. Kreet, schreeuw, gil. 
Crete, znw. (oostmnl.). Krijt. 
Creten, zw. ww. intr. Schreeuwen, gillen. 
Creten. Zie e r e i t e n. 

Creten, zw. ww. tr. Met krijt wit maken. 
Cretsen, zw. ww. tr. Krabben; ook crelten. 
Creveel. Zie carveel. 
Crevele, znw. Jeukte, kriebeling. 
Crevelen, zw. ww. intr. i) Krielen; zijn hart 


ophalen, dartelen. 2) jeuken, kriebelen, kittelen. — 

Crevelinge.

Crevet, erevil. Zie c r e eft. 

Crevetse, -vilse, kervetse, creveelse, carvitse, znw. 
vr. en o. i) -Kreeft. z) verwulf, boog; een in zulk 
een vorm gebouwde onderlaag van een gebouw. 

Cri, cry, znw. m. en - o. i) Geroep, geschreeuw; 
wapenroep, krijgsgeschreeuw, krijgsleus; Maria, • der 
sondaren c., de persoon op wie zij zich beroepen.; 
in reinheden es - haer (Maria's) cri, dat is haar 


CRIBBE. 

leus, wat haar behaagt; liefelijk geluid; die Mei 
Bomt met een sueten c. (der vogels). 2) banier waarop 
de wapenroep van den heer is vermeld ; strijd, 
gevecht. 

Cribb e. Zie c r e b b e. 
Cribbelen, zw. ww. intr. Knibbelen, afdingen. 
Cribmesse, -mes, znw. o. Schrapmes, krabmes. 
Cridich, bnw. (oostmnl.). Vol krijt, waar krijt is. 
Crieke, crike, znw. vr. i) Kers. z) pruim (oostmnl.) ; 


niet ene e., niet van ere c., niet het minst, niets 
hoegenaamd. — Criekensteen. 
Crieke znw. vr. Krekel. 
Criekeiaer , znw. m. i) Kersenboom. 2) pruimenboom 
; ook criekenboom, criekeíere. 
Crieken, znw. o. ; dat c. van den dage, morgen 
-schemering. 
Criekerie, Znw . vr. Kersenboomgaard; ook: boomgaard. 
Crielen, zw. ww. — I. Intr. Krielen, krioelen. 

— II. Trans. In menigte doen te voorschijn komen. 
Criem, znw. m. Angst, benauwdheid. 
Creme, znw. vr. (oostmnl). Jonge zeug. 
Crieme, znw. o. Misdaad, misdrijf. 
Criemen, zw. ww. — I. Intr. Kermen, klagen. 
— II. Trans. Doen kermen of klagen, pijnigen, 
kwellen. 
Criensen, zw. ww. tr. Wannen, zuiveren, graan. 
Criepen, zw. ww. intr. Klagen, stenen. 
Crieren. Zie craeyeren. 
Crigel , bnw. Den strijd volhoudende, hardnekkig, 

koppig; lichtgeraakt, korzel; dwars, eigenzinnig. — 
Crigelheit , Crigelike.

Crigelich, -ljjc, bnw. Onverzettelijk, weerbarstig. 
Crigeljj c, bnw. Te pakken, te vangen. 
Crigen, st. ww. — I. Intr. i) Zich inspannen, 

zijn best .doen; als znw., inspanning, streven. 2) zich 
begeven, ergens heen gaan, trekken. 3) twisten, 
vechten, ruzie hebben ; c. oj5, op iets te zeggen hebben; 
krijg of oorlog voeren. -- II. Trans. i) Met 
moeite of inspanning verwerven, bekomen ; krijgen, 
winnen; baert C. ; oploopen, schade, schande, anxl; 
enen c., overhalen tot, inpakken. 

Crigende, bnw. Weerspannig, weerbarstig. 
Criger, znw. m. i) Doorzettend mensch. 2) strijder, 
krijgsman. 

Crich, znw. m. i) Inspanning. 2) halsstarrigheid. 
3) strijd, twist, tweedracht, oneenigheid; aanval, ook 
van den duivel ; sinen c. werj5en ojb, bestoken ; oor 

ook : leger.-log ; 
Crjchbaer, bnw. Te pakken. 
Crjs, znw. m. Tandgeknars. 
Crijsch, znw. m. Geschreeuw; krijgsgeschreeuw; 
strijdleus. 
Crijsselen. Zie c r i s e 1 e n. 
Crept, znw. o. en m. i) Kring, cirkel; gebied, 
rechtsgebied ; der hellen c., de hel. 2) kampplaats, 
strijdperk; worstelperk; gevaarlijke toestand of parket; 
gerechtsplaats. 

•Crjt, znw. m. Kreet, gil, schreeuw. 
Cwt,, znw. o. Krijt; crijtloos, niet gemerkt, zonder 
waarmerk. 
Cr^;jtwachter, - waerder, znw. m. Kamprechter. 
Crieke. Zie c r u c k e. 
Cru, Prikkelbaar, driftig (16de eeuw). 

Crimi

neellije, bnw. Lijfstraffelijk. 
Crimmelen, zw. ww. intr. Grimmelen, wemelen. 
Crimmen, zw. ww. tr. Met de klauwen grijpen, 

pakken, vooral van roofvogels. 
Crimminge, znw. vr. Kramp, buikpijn. 
Crimpe, znw. vr. Kramp. 
Crimpen, inge . Zie crempen, -inge. 
Cringel, znw. m. Spiraal, krul; verklw. cringelkijn. 
Cringelen, zw. ww. intr. Krullen. 
Cringelen, zw. ww. tr. Omringen, benauwen. 
Cringen, st. ww. intr. i) Zich samentrekken. 2) 

krommen ; zich draaien of wenden; zich omwenden, 
wederkeeren. 2) zich afwenden, zich afhouden van. 
Crnc, cring, znw. m. Kring (noordndl., nederr.). 

CROKEL. 313 

Crine, znw. m. Hinder; sonder crinc. 

Crinkel, znw. m. Kleine bocht, vouw, plooi. 

Crinkelen, zw. ww. tr. i) In een kring plaatsen. 
2) krullen, doen krullen. 

Crinken. Zie c r e n k e n. 

Cripen. Hetz. als c r i e p e n. 

Crischelen, zw. ww. intr. Schreeuwen, krijschen, 

van vogels. 
Crisehen, crjsschen, zw. ww. intr. Een scherp 
en doordringend geluid geven, krijschen, schreeuwen. 

— Crischer, Crischinge. 
Crisdoem, creesdoem, cristoeni, znw. m. en o. i) 

Heilige zalfolie, het heilige oliesel. 2) bisdom, dioecese. 

Crisel, znw. m. Tandgeknars. 

Criselen, crjsselen, zw. ww. intr. Knarsen, knetteren; 
ook: knarsen met de tanden. — Criselinge,
Criseltanden. 
Crisen, zw. ww. intr. Hetz. als c r i s e 1 e n. — 
Crisenisse, Crisinge.

Crisma , crisme, carisma, znw. o. en m. Heilige 

olie, zalfolie ; balsem, welriekende olie. 

Crismier. Hetz. als c r e s m i e r. 

Crisolijt, znw. m. Naam van een edelen steen; 
ook crisout. 
C,ristal, -ael, znw. o. Kristal. — Cristallich,
Cristalljjn.

Cristen, znw. Hetz. als kersten. — Crist messe, 
-nacht. 

Criten, st. ww. intr. Schreeuwen, huilen, loeien; 
als znw., gegil; dat helsche c., de hel. 
Criten, zw. ww. tr. Een cirkel trekken. In b e


criten. 

Critich, bnw. Hetz. als c r i d i c h. 

Critinge, znw. vr. Gekrijt, geschreeuw; rouw


misbaar. 

Croche. Zie c r o o t s e. 

Crochen, cruchen, zw. ww. intr. Mompelen, mur


melen, brommen, knorren ; stenen, zacht kermen. 
Crocht, croft, znw. vr. Hooge zandgrond, akker 
in de duinen. 

Crocht, croft, cruft, cruchi, crochte, crufle, znw. 

m., vr. en o. i) Onderaardsche schuilplaats, grot, 
hol; der hellen c., de hel. 2) ondergrondsch gewelf 
in eene kerk, krocht, krypt. 

Crocht , crogt. Hetz. als c r o t. 
Crochtkermisse , croft-, -kermis, znw. vr. Jaarfeest 
van de inwijding der krypt. 

Crode, znw. vr. i) Tegenstand, verhindering, last 
dien men aandoet,; moeite, hinder dien men onder. 
vindt; te c. sin, beangst zijn (oostmnl.). 2) hulp, steun. 
3) drom, troep, bende; croden kindere, beroerde 
kerels. 4) kruiwagen. 

Crode, crade, znw. Padde. 
Crodelijc, bnw. Hinderlijk, lastig. — Crodeljjcheit.


Croden, crueden, zw. ww. — I. Trans. Hinderen, 
het iein. lastig maken. — II. Wederk. Hem des 
c., zich met iets inlaten, om iets bekommeren ; zich 
iets aantrekken, zich boos maken over iets. 

Crodewagen, corde-, curde-, crooy-, znw. m. 
Kruiwagen; duw-of schuifkar. — Crodewagenaer. 
Crodewagencruder. 

Croech, znw. vr. Kruik. 

Croeme , croemen. Zie c r o m e, -e n. 

Croendie, croenge. Zie c r o n g e. 

Croes, bnw. Krullend; ook croesich. Croesieheit, 
cruysicheil. — Croeselbesie, kruisbes. 
Croese, crose, cruese, -en, zn\v. m. Kruik, kan, 
drinkschaal, beker ; verklw. croeselijn. 

Croesen, zw. ww. intr. Zuipen. 

Croesen, zw. ww. tr. Doen krullen, liet haar. 

Croesen, zw. ww. intr. Krassen. 

Croc, croeke. Zie c r u c k e. 

Croc, znw. m. Krak, barst. 

Croke, creuke, znw. vr. Kreuk, plooi, rimpel, 
ook in het gezicht; scheur, breuk; zedelijk gebrek. 
Crokel, znw. m. Kreukel, rimpel. — Crokelen ; 

intr. en tr. Crokelich, crokeljc. 


314 CROKEN. 

Croken, zw. ww. -- I. Trans. i) Vouwen, plooien, 

rimpelen, kreuken. 2) breken, knakken, scheuren; 

schenden, verbreken. - II. Intr. i) Kreuken, eene 

kreuk, vouw of plooi krijgen. 2) breken, splijten, een 

breuk of scheur krijgen. 

Crocke, croc, znw. Wilde wikke; ook nachicrocke. 

Crocodil, cocodril, znw. m. Krokodil. 

Crol, crollen. Zie cru 1, c r u l l e n. 

,(dom, cromb, crumb, cromme, bnw. Krom, gebogen 
; scheef, verdraaid; bochtig; desen crommen 
flat; verkeerd, slecht; . gebrekkig, verdraaid van 
lichaam ; cromme staf, kromstaf, bisschopsstaf. 

Cr om, znw. — I. m. en vr. Iem. die niet recht 
van leden is. — II. onz. a) sterk. Onrecht ; c. no 
recht, onrecht noch recht, niets hoegenaamd; in 
rechte ende in cromme, van alle kanten ; ie rechte 
noch te c-e, op geenerlei wijze, volstrekt niet. b) 
zwak. Het kromme; die bant int cromme houden, 
zijne hand gesloten houden, gierig zijn. 

Crum , cromb, cromj5, bijw. Krom, niet recht. 

Crombeen, znw. m. Iem. met kromme beenen. 

Crombeete, crum-, bnw. Met een krommen of 

gebogen bek of snavel ; ook cromgebect. 

Cromde, znw. vr. Kromte, kromming. 

Crome znw. vr. Kruimel; verklw. croomkn, 

croemken. — Cromen, tr. ww. 
Cromhalsede, bnw. Een 'scheeven of gedraaider 
hals hebbende. 
Cromheit, crum-, crumj5-, znw. vr. i) Gebogen 
stand; scheefheid, verdraaidheid. 2) ongerechtigheid. 

Cromhorn, -horen, znw. m. Naam van een blaas 

-instrument. 

Cromhout, cram-, -holt, znw. o. Kromhout, knie


hout, knie. 

Cromhouw, crum mow, znw. m. Dissel. 

Cromlopich, bnw. Bochtig, van eene rivier. 

Cr omme, znw. vr. Kromming, bocht, omweg. 
Crommelike, bijw. Met bochten ; scheef. 
Crominen, crummen, zw. ww. — I. Trans. Krom 
maken, krommen. — II. Intr. Krom worden, zich 
krommen. -- III. Wederk. Omwegen maken, niet 
den rechten weg gaan. 

Crommer , crummer, znw. m. Rechtverdraaier. 

Crommieh, crummich, bnw. Een weinig krom of 
gebogen. — Crommieheit. 

Cromminge, crumm-, znw. vr. Kromming, bocht. 

Cromnasich, -nesich, -nosich, bnw. Met een 

krommen of scheeven neus. 

Cromort , -oort, znw. o. Dolk met een gebogen 
punt of spits. 

Cromp, erompvoet. Zie crom, cromvoet. 

Cromrnggede, bnw. Met een krommen rug. 

Cromstaf, znw. m. Kromstaf, teeken der waardigheid 
van bisschop en abt; prelaat, hooge geestelij 
ke. 

Cromstert, crum-, -start, -steers, -ster, znw. m. 
Eene kleine zilveren munt, genoemd naar een leeuw 
met een naar binnen krullenden staart. 

Cromvoet, cromft-, -voetick, bnw. Scheeve of 
verdraaide voeten hebbende. 

Crone , croon, znw. vr. i) Krans ; c. dragen, vannen, 
de kroon spannen, boven anderen uitblinken of 
geëerd worden; enen (dat.) c. spannen, iem. den zegekrans 
opzetten. 2) kroon, vorstenkroon ; c. dragen, 
koning, koningin zijn; ook : zich tooien met de teekenen 
der vorstelijke waardigheid ; enen die c. sbannen, 
iem. kronen; ook van de doornenkroon, van 
een vleeschachtigen uitwas op den kop van dieren, 
van een versiersel in den vorm eener kroon. 3) vorst, 
koning, koningin ; ook overdr. ; aller vrouwen ene 

C. zijn, de eerste, uitgelezenste zijn van alle vrouwen; 
koningschap, de koninklijke waardigheid ; de regeering; 
het rijk, 4) kroon, lichtkroon; verklw. croonkijn, 
croonken, croontgen. 5) kroon, naam van verschil 
gouden en zilveren munten. 6) krans of kring-lende 
van haar van iem. die de tonsuur heeft ontvangen; 
een kring, rand of lijst om iets; croonkijn, -leen; 
kring of rand van wit om het oog, om den oogappel. 

CROTSE.. 

Crone, croon, croyn, znw. vr. Beklag, klacht. 
Croneernnt, znw. o. Smeerwortel. 
Cronement, znw. o. Kroning, troonsbestijging. 
Cronen, zw. ww. tr. i) Kransen, bekransen. 2) 

kronen. 

Cronen, zw. ww. intr. i) Klagen, kreunen, stenen, 
jammeren. 2) pruttelen, morren, brommen, tegen iets 
opkomen. 3) klagen of zich beklagen over; het (dat) 
c., over iets klagen, ook in rechte; ruzie hebben, 
kijven. 

Croner, croonre, znw. m. KIager; ook: hij die 

eene klacht in rechte indient. 
Croneren, -eeren, zw. ww. tr. Bekransen, kronen. 
Cronet, croont, deelw. bnw. Gekroond. 
Cronge, crongie, eroengie, croendie, znw. vr. Dood 

beest, aas, kreng. 
Cronike, cocon-, corn-, znw. vr. Kroniek, geschiedboek; 
ook cronikel. -- Cronikenschriver; 

cro eiste, coronisíe. 
Croninge, znw. vr. Kroning. 
Croninge, znw. vr. Beklag, klacht. 
Cronkel, crunkel, znw. m. Kronkel, draai, bocht; 

krul. — Cronkelen, tr. 
Crooc, croke, znw. m. Lange of krullende lokken; 
ook: kuif. 
Croon, znw. Hetz. als c r o n e. Klacht. 
Croonachtich , bnw. i) Klagend. 2) kijvend. — 
Croonachticheit. 

Croonbrief, cruen-, znw. m. Schriftelijke klacht 
of aanklacht. 

Croongetal, znw. o. Het getal kronen waarop 
het goed van een belastingschuldige wordt geschat. 
Croongelt, znw. o. Eene belasting in kronen be


rekend. 
Crooncandelaer, znw. m. Luchter. . 
Croos, crose, croes, znw. o. Ingewand, afval van 

een geslacht dier, vooral van ganzen en eenden. 
Croos, crose, znw. o. Kraakbeen. 
Croos, crois, znw. m. (vla.). -Aanwas; interest, 

rente. 
Croos, znw. o. Waterlinze, kroos, eendenkroos. 
Croosenke, znw. vr. Eene verwonding iem. toe


gebracht in het kraakbeen, bep. in oor of neus. 
Croosheemraet znw, m. Heemraad in de dorpen 
van verschillende zuidhollandsche waterschappen. 

Croost. Hetz. als c r o o s, i) en '2). 
Croostel, znw. Kraakbeen. Vgl. c r o s e 1. 
Croot, znw. o. Hetz. als c r o t. 


Crootse, croodse, crotse, Broche, znw. vr. Herdersstaf 
in geestelijken zin. Hetz. als c r o m s t a f, prelaat, 
hooge geestelijke. 

Crop, croApe, znw. m. i) Knoest, knot, een ineengedraaid 
voorwerp ; lijf, lichaam (gemeenzaam). 
2) voormaag van vogels, krop ; kropgezwel onder de 
kin, krop. 3) keel, strot, hals ; gorgel ;. die c. van der 
magen. 4) blaas. 5) knop, bladknop, bloemknop; 
verklw. crobkijn; krop, van salade. — Cropachtich.

Cropel, cruehel, cruhel, bnw. en znw. — I. bnw. 
Verminkt, gebrekkig, kreupel; ook cro-belich. — II. 
znw. Een gebrekkige, verlamde; kreupele. 

Cropelen, creuhelen, zw. ww. tr. Verminken. 
Cropelinc, znw. o. Naam van een gebak niet 

vleesch toebereid, spekpannekoek. 
Cropeline, znw. m. Kleine stokvisch. 
Cropen , zw. ww. Hetz. als c r u p e n. 
Croppel. Hetz. als c r o p e 1. 
Croppen, zw. ww. wederk. Een krop zetten. 
Croppich, bnw. Een kropgezwel hebbende. 
Cropwale, znw. m. Een Waal met een krop, een 

bewoner van het Alpenland in Frankrijk en Zwitserland. 
— Croplant.

Crose. Hetz. als c r o e s e en c r o OS. 
Crosel, crosele, znw. vr. Kraakbeen.. Croselich. 
Crot, crod, znw. o. en m. (oostmnl.). Moeite, last, 


hinder, belemmering, die men. aandoet en onder


vindt; hetz. als c o m m e r. 
Crote, znw. m. Dwerg, ónderkruiper. 
Crotse. Zie crootse. 


CROTTEN. 

Crotten , zw. ww. tr. (oostmni.). Belemmeren. 
Crouwel, trouwen. Zie c r a u w e 1, c r a u w e n. 
Crousol, crouwsel. Zie c r a u s e 1. 
Crouwer , znw. m. (oostmnl.). Krabber. 
Crouwich, bnw. Jeukerig, zich krabbende of 


schurende. 
Croweye. Zie c o r w e y e. 
Crace, cruse, cruyse, cruus, cruys, znw. vr. en 

0. i) Kruis, het strafwerktuig, vooral het dwarshout; 
de rechte paal heette des crucen slake of boom, ook 
cruceboom ; ook : galg. 2) de straf der kruisiging; 
dat c. dragen, ramp, treurige toestand, kruis. 3) het 
kruis als kenteeken van het christendom, kruisbeeld, 
crucifix. 4) het kruis als zinnebeeld van het christelijk 
geloof; dal C. van den toren. 5) het kruis als beschermmiddel 
(tegen den duivel); een c. maken, hem 
metten c. segenen, verklw. crucekijn. 6) kruis als 
zichtbaar teeken gedragen op de kleeding; dat c. 
onífaen, een kruistocht ondernemen. 7) het kruis als 
zinnebeeld van het gezag; buien onser stat vrede 
van den marktvrede; binnen slaende c. van-crucen; 
de marct, gedurende den tijd dat ieder, ook hij op 
Wien het gerecht vat had, er vrij mocht komen. 7) 
het kruis als heraldische figuur; in Biere baniere een 

C. van kelen. 9) het kruis op muntstukken ; c. ende 
munie, een dobbelspel; het muntstuk zelf; c. no 
munie, geen cent. io) het kruis als teeken van geloof 
plaats van eene handteekening.-waardigheid, in de 
.i i) eene kruisvormige figuur; ene, in c., kruiselings; 
hem in C. sirecken, zich plat op den grond werpen 
met wijd uitgestrekte armen ; een kruisboog ; rasterwerk, 
een slot; het kruis als verwijzingsteeken. i2) 
breedte; over c., in doorsnede, in middellijn. 13) 
de stuit, ruggegraat van paard en ezel. 14) een 
tiental (X), bij verpondingen ; naam van een maat 
voor wijn en bier; een tiental huiden. 

Cruceadere, znw. vr. Een ader der hand. 

Cruceavont, cruys-, znw. m. De dag vooraf 

aan een .kerkelijk gevierden „crucedach". -gaande 

Crucebant, znw. m. Kruisband, schoor (bouwk.). 
-- Crucebanden, een dwarshout aanbrengen tot 
stevigheid. 

Crueebedinge, cruus-, znw. vr. Een gebed waar 

(i i) ligt.-bij men „in truce" 
Crucebeelde, cruus-, znw. o. Kruisbeeld. 
Cruceboge, cruus-, -booth, znw. m. en vr. Andere 
naam voor „armborst" of voetboog. 
Cruceboom, cruus-, znw. m. i) De wonderboom 
(wonderolieboom). 2) de in den grond staande kruispaal. 


Crueeboter, znw. vr. De eerste grasboter. 

Crucebroeder, znw. m. i) Kruisvaarder. 2) lid 
eener geestelijke orde; ook : kruisridder. 3) geeselbroeder, 
flagellant. 

Crucedach, znw. m. i) Naam van elk der drie 
dagen voor Hemelvaartsdag, soms ook de beide dagen 
daarna, in de „cruceweke". 2) dag der kruis 

Mei. 3) dag der kruisverheffing, z 4 Sept.-vinding, 3 

Crucedac, znw. o. Kruisdak. 

Crucedrager, znw• m. i) Hij die bij processies 

met het kruis vooraangaat. 2) hij die een kruis draagt 
als boete. 3) kruisvaarder. 
Cruce$geren, cruus-, -eeren, zw. ww. tr. Aan 
het kruis nagelen. 
Cruceganc,.znw. m. i) Processie. 2) zuilengang, 
kloosterhal, kruisgang. 
Crucegelt, znw. o. Geld gegeven aan iem. die 
voor een ander een tocht doet naar het H. Land. 

Crucegetide, znw. o. en vr. Getijde of litanie 

waarbij de gekruisigde Christus wordt aangeroepen. 

Crucehere, znw. m. Kruisridder (Maltezer, Tem


pelier, van de Duitsche Orde). 

Crucehoep, znw. m. Overdwars aangebrachte lat. 

Crucehout, znw. o. i) Hout van het kruis. 2) 

dwarshout. 

Crucecule, znw. m. Twee elkaar onder een zekeren 
hoek snijdende kuilen. --Cruceculen, trues-, 
zulke kuilen maken. 

CRUCWARER. 

Cruceldach. Hetz. als c r u c e d a c -h. 

Crucemeye, znw. m. Hetz. als c r u c e boo m, 2). 

Crucemunten, zw. ww. intr. Kruis-of-muntspelen. 


Crucen, zw• ww. tr. i) Kruisigen. 2) pijnigen, 
martelen. 3) het teeken des kruises op iem. of iets 
maken ; hem (wederk.). c. ende segenen. 4) een kruis 
op de kleeren maken ; hein c., het kruis aannemen. 
5) een kruisje bij iets zetten. 6) den j5enninc c., de 
dubbeltjes omkeeren, op den penning zijn'. 

Cracenaer, znw. m. Kruisvaarder.. 
Crucepenninc, znw. m. Muntstuk met een kruis. 
Crucermarct, znw. m. en vr. De groote jaarmarkt 
(te Leiden). 
Cruceside, cruus-,' znw. vr. Kruiszijde van een 
muntstuk (waarop het kruis of de beeltenis van den 
vorst staat). 

Crucestaf, znw. m. Geestelijke herdersstaf. 

Crucet, cruust, bijw. Dwars. 

Cruceteken, znw. o. Het teeken des kruises; een 
figuur in den vorm van een kruis. 
Crucevaert, znw. vr. Tocht naar het H. Land; 
vooral: Kruistocht. 

Crucevane, znw. vr. Kruisbanier. 

Cruceverheffinge, -vindinge, znw. 'vr. Zie 
crucedach. 

Crueevoute, znw. vr. Kruisgewelf. 

Crucewech, znw. m. Kruisweg. 

Cruceweke, znw. vr. Zie crucedach, x). 

Cruee were, znw. o. i) Kruisbeuk, transept. 2) 
greep, van een zwaard. 

Crucewise, -wis, bijw. In den vorm van een 
kruis, kruiswis; met horizontaal uitgestrekte armen 
(c r u c e, i i ). 

Crucewort, znw. vr. Kruiswortel, kruiskruid, 
springkruid. 

Cruchen, . Crucht. Zie c r o c h e n, c r o c h t. 

Crucifix, znw. o. Kruisbeeld. 

Crucigen, -egen, zw. ww. tr. t) Kruisigen. 2) 

martelen. 

Crucinge, crusinge, znw. vr. i) Van crucen, 
kruisiging. 2) van hem crucen, kruistocht. 3) lijden, 
ellende. 

Crudecoeke, cru-, -toet, -tout, znw. m. Kruidkoek. 


Cruden, cruiden, zw. ww. -- I. Trans. i) Duwen, 
voortduwen ; persen. 2) een handkar voortduwen, 
kruien. — H. Intr. i) Schuiven, opdringen ; drukken. 
2) met een handkar of kruiwagen rijden. 

Cruden, zw. ww. tr. Kruiden, met specerijen bereiden. 
— Crudinge.
Crudenaer, , -ere, -ier, znw. m. Handelaar in 

kruiderijen, drogist. — Crudenersche. 
Cruder, znw. m. Hij die vrachten vervoert met 
hand- of kruiwagen, kruier. 
Crudewagen, znw. m. Duwwagen, schuifkar. — 
Crudewagenaer.

Crudich, bnw. i) Grasrijk. 2) gekruid. 

Cruen-, Cruepel. Zie croon-, crop e 1. 

Cruice, Cruine enz. Zie c r u c e enz. 

Crucgalge, cric-, znw. vr. Galg met een dwarshout, 
in den vorm van een T. 
Cruegebant, cric-, znw. o. Iets in den vormvan 
een kruk, dat tot steviging dient. 
Cruegehange, -gelhanc, ook cruclhange, znw. Eene 
soort van scharnier. 

Cruchouder, cric-, znw. m. Een rechterlijk ambtenaar 
in West-Vlaanderen; hetz. als a in m a n en 
schout. — Cruchouderschap.

Cruge, eruyke, ook crucke, znw. vr. Kruik; ver klw. 
cruucskijn. 

Crucke, cricke, crocke, znw. vr. i) Kruk; haak; 

iets met een dwarshout. 2) stok met een dwarsstuk 

of kruk; kruk waarop men gaat; ook : stel.t,; staf, 

rechterstaf. 

Crucken, zw• ww. tr. Van een kruk voorzien. 

Cruckestoel, znW. m. Krukje. 

Crucwarer, -waerre. Hetz. als c r u c houder. 


 

3 16 CRUCWERC.

Crncwerc, znw. o. Voorwerp in krukvorm. 
Crnl bnw. Krullend, kroes. 
C.11e, crolle, znw. vr. Krul. 
Crullen, crollen, zw. ww. -- I. Intr. Krullen. — 


II. Trans. Rollen, oprollen ; doen krullen. 
Crume, cruum, cruime, znw. vr. i) Binnenste van 
brood, kruim. 2) stuk of brok van het binnenste van 
brood, overgelaten stuk eten; misschien ook : kruimel. 
Verklw. cruumk jn. 

Crnmen1 zw. ww. tr. Brokkelen. 
Crumheit, Crammer. Zie c r o m h e i t enz. 

Crump. Zie c r o m. 

Cmod, cruine, znw. vr. i) Krans van haar bij 
iem. die de tonsuur heeft ondergaan ; de tonsuur. 
2) het kaalgeschoren gedeelte van het hoofd, kop, 
kruin ; ook van een berg en een toren. 

Crunen, zw. ww. tr. Iem. eene „crune" scheren. 

Crupen, cruyhen, zw. ww. intr. Kruipen; op den 
buik gaan ; op handen en voeten gaan ; haast niet 
voortkomen. 2) buigen, zich verootmoedigen. 3) sluipen, 
ongemerkt naderen. 

Cruper, znw. m. Verspieder, spion. 
Crupiere, znw. vr. Staartriem. 
Crusaet, znw. m. Dukaat. 


Crnschen, cruuschen, zw. ww. intr. Schreeuwen; 

krijschen, kermen. — Cruschinge . 
Cruse. Zie c r o e s e. 
Crusemunte, znw. vr. Kruizemunt. 

Crusen, •lage. Zie c r u c e n; -i n g e. 
Crusicheit. Zie c r o e s-. 
Crute, znw. o. Zooveel als te gelijk gekruid of 


op een handkar vervoerd wordt, karrevracht. 
Cruuf, bnw. Krullend, kroes. 
CruA f d, cruufi. Zie c r u v e t. 
Cruus, cruys, bnw. ; ook cruust. i) Kroesharig; 

van planten, met omgekrulde bladen, kruis. z) opvliegend, 
onstuimig, twistziek. — Cruushaer, -harich. 

Cruut, cruyl, znw. o. i) Kruid, gewas, groen ; 
verklw. crudek jn, kruidje, plantje ; quaet c., onkruid. 
2) eetbaar groen, groente; verklw. crudek jn. 3) geneeskrachtige 
plant; geneesmiddel; tooverkruid; toovermiddel. 
4) kruiderij, specerij ; gebacken c., gedroogde 
oostersche vruchten, confituren, reukwerk; 
koloniale waren (16de eeuw). 5) buskruit; ook dondercruut. 


Crnntbedde, znw. o. Groentebed; verklw. cruutbeddekj/
n. 

Cruutbusse, znw. vr. Bus voor specerijen en 
reukwerk. 
Crnntdragende, bnw. Kruiden voortbrengende. 
Cruutgelt, znw. o. Geld gegeven voor den aankoop 
van „cruut . 
Crunthalle, znw. vr. Hal waar „cruut" werd 
verkocht ; o. a. overdekte groenmarkt. 

Crnnthof, znw. m. en o. Moestuin, tuin. 
Cruuthuus, znw. o. Apotheek; ook cruulcrame. 
Cruutcoeke, -coec, znw. m. Kruidkoek, peper


koek. 
Cruntnap, znw. m. Kom voor specerijen, b.v. 
gemberkom. 
Cruutrive, -rijf, znw. vr. Muskaatrasp. 
Cruutsac, znw. m. Kruidzak, kruidenzakje. 
Cruutschove, znw. vr. Schoof van sommige te 
veld staande gewassen. 
Cruutseve, znw. vr. Kruid-of specerijzeef; ook 

cruutsifte. 

Cruutsteen, znw. m. i) Steenen vijzel voor specerijen. 
2) steenen kogel. 

Cruutwiinge, znw. vr. De dag der hemelvaart 
van Maria, 15 Aug., op welken dag allerlei kruiden, 
werden gewijd, welke men als voorbehoedmiddelen 

beschouwde tegen ziekten. 

Cru ve, cruuf, znw. m. Haarkrul, gefriseerde lok. 
Oruven zw. ww. tr. Krullen, friseeren. 
Cr vet, cruufi, deelw. bnw. Krullend, kroes. 
Cubbe , znw. i) Mand, ben. 2) aalfuik, fuik. 3) 


rieten dak; veestal, loods, schuur. -— Cnbbenpost, 
stijl waarop het rieten dak van een stal enz. rust. 

CUPE. 

Cubbinge, znw. Het rieten dak van boerderij of 
veestal; ook: schuur. 
Cubebe, cobebe, znw. vr. Naam van eene indische 

pepersoort. 
Cubite, znw. m. El; ook cubilus. 
Cucben. Zie cochen en crochen. 
Cudde, znw. vr. en o. Kudde; van menschen, 

troep, hoop, bende. 
Cudde, znw. vr. Keu, zeug. Vgl. code. 
Cu dele, cudel, ook cull, znw. m. Bodem van een 

vischnet of vischkorf, kuil, wonderkuil. 
Cuden, cuyden, zw. ww. tr. Ruilen. 
Cederen, zw. ww. intr. Sukkelen, ziekelijk zijn. 
Cudse, znw. vr. Knots, knuppel. 
Cue, CAeillote. Zie c u w e, c u 1 i o t e. 
CAel enz. Zie c o e 1. 
Cuenen. Zie connen. 

Cuerbroeder. Zie c o o r b r o e d e r. 
Cuerhuus. Zie c o e r h u u s. 
Caere, quere. Zie core en cure. 
Cueten. Hetz. als c o t e n. 
Caevel, Cueweide. Zie cove1, coeweide. 
Cuy. Zie c u-. 
Cuken, cuycken. Hetz. als k i e k ij n. 
Cuckuut. Zie c o c k u u t. 
Caculle, cucule, znw. vr. Ordegewaad, mantel 


-met of zonder kap ; monnik, ordebroeder. 
Cucumer. Hetz. als c o m c o m m e r. 
Cacarbite, znw. Pompoen. — Cncurbitensaet. 
Cii1, culle, znw. m. Teelbal ; verklw. cullek jn-z 

ook : zaadbolletje van planten. — Culbalch, cullen-; 
culsac. 

Cale, cuile, cuul, znw. vr. en m. Kuil, groeve; 
diepte in zee, kil; hol, vooral onder den grond; 
gansecule, ganzenkom;. coolcule, houtskoolkuil; c. van 
metale, mijn, ertsgroef; ook : de kuil waarin iem. 
levend begraven wordt; put, waterput. 

Cule, cuul, znw. m. Achterste, aars. 
Cule, cuyle, znw. vr. (oostmnl.). Knots. 
Culiere , znw. vr. Staartriem. 
Culioothuus, calioot-, cay jool-, quelloot-, znw. 


o. Kantoor der „culiote". 
Culiootmeester, call-, znw. m. Ontvanger der 
„culiote". 
CAliote, cuillote, quilliote, cueilliote, caelliote, 
keliote, coilloile, cayllote, -oot, znw. vr. Inzameling 
of heffing van belastingen, ook de belasting zelve; 
vooral : de belasting op levensmiddelen, door Philips 
den Goede ingevoerd in Vlaanderen; collecte, inzameling 
van liefdegiften. 
Culioter, znw. m. Ontvanger der „culiote". 
Cuic. Zie colc. 

Ca1Cte, culct, cuelct, culcsie, culte, culcire, culler, 
znw. vr. en o. i) Matras, kussen, opgevuld zitkussen. 
2) sprei, gestikte deken. — CCtsticker. 

Culloos, bnw. Gesneden, ontmand; ook als znw. 
Calmesse, coul-, -mes, znw. o. . Mes met een 
kromme punt, of: ponjaard. 
CAlter, znw. o. Mes; ploegmes, kouter. 

Cume, euyme, cuum, cuym, come, bijw. i) Met 
moeite, nauwelijks, ternauwernood. 2) bijna; c. ieman, 
bijna niemand; c. enich, bijna geen; c. iet, bijna 

niets; c. ie, ooyt, bijna nooit. — Cumelike. 
Cumen, cuemen, zw. ww. — I. Intr. Stenen, klagen, 
kreunen. — II. Wederk. Hetz. als Intr. — 

Cumer. 

Cumign, summer. Zie c o m ij n, c o m m e r. 
CIImpaen, -post. Zie c o m p a e n, -p o s t. 
Cunde enz., CAnne. Zie c o n d e, c o n n e. 
Cunnen, cnnste. Zie connen, conste. 

peg cuyje, cuuj; cnppe, znw. vr. z) Kuip, 
ton, vat ; ook : badkuip, waschkuip ; ook als inhouds 
maat en strafwerktuig (waarin bepaalde misdadigers 
in kokend water werden verbrand). 2) rondtoren, 
cylindervormige versierselen (bouwk.). 3) grond en 
grondgebied eener stad, het lichaam van eens ge 

een waterschap ; hetz.-meente, het gemeene land, 
als b u u c. Verklw. cu^ek jn. 


CUPEN. 

Capon, zw. ww. — I. Intr. z) Kuipen maken, 
kuipen. 2) het opzicht hebben over de wijnvaten. 3) 
door listen zijn doel bereiken. — II. Trans. Kuipen, 
in eene kuip doen. 

Cuper, cuyber, znw. m. i) Kuiper. 2) kelderknecht, 
bediende in een wijnhuis. 

Cuppe. Zie c o p p e en c u p e. 

Curabel, bnw. Achtbaar. 

Care, cuere. Zie core. 

Care, znw. vr. Vlaag van de eene of andere 
ziekte; vlaag van verstandsverbijstering. 

Cur e, cuere, znw. vr. i) Zorg, verzorging, toezicht 
; aandacht, opmerkzaamheid ; gevaar ; gevaarlijke 
taak, taak. 2) behandeling van den geneesheer, 
geneeswijze ; operatie; zorg voor de ziel, voor iemands 
eeuwig heil ; de waardigheid van pastoor, pastoors plaats 
; de parochie. 

Cureit , cureel, znw. m. Parochiepriester, pastoor. 

— Cureitschap. Cureitjonger, kapelaan. 
Curen. Zie coren en coeren. 
Curers cueren, cuyren, zw. ww. — I. Trans. i) 
Om iets geven, zich om iets bekommeren. 2) iets 
uithouden, verduren, gedoogen. 3) (een zieke) behandelen, 
genezen, cureeren ; als znw., behandeling. 
4) uitrichten, tot stand brengen. — II. Intr. i) Zorg 
dragen, bezorgd zijn voor iets. 2) het uithouden, in 

•denzelfden toestand blijven. 
Cureren, zw. ww. tr. Hetz. als c u r e n, 3). 
Curie, corae, znw. vr. Lederen kolder, soms ook 
,van metaal ; verklw. curiekjn. 
Cur ie, znw. vr. Kooksel, mengsel; een deel der 
ingewanden van een geslacht dier. 
Curinge. Zie c o r i n g e. 

Curioos , bnw. I) Zorgvuldig, angstvallig, bezorgd; 
kieskeurig, veeleischend. 2) zonderling, vreemd. 
3) zorgvuldig gekozen, uitgezocht. -- Curioosheit, 

eurioseljcheit, curiosicheit, curioselike.

Curliaen, eurmede. Zie c o r-. 

Curren , zw. ww. intr. Kirren. 

Cursael , cuer-, bnw. en znw. Harddraver; kemel 

c., cursarjs, dromedaris. 

Curs-. Zie co r s-. 

Curts, curtse. Zie c o r t s, c o r t s e. 

Cus, cusch, znw. m. en o. Kus. 

Case, cuyse, cuese, znw. vr. Knots, kolf; Cusen


drager.

,

,Cissen , cossen, cusschen, zw. ww. tr. Kussen; 

als znw., kus. — Cussinge, cusser.

Cussen, cussijn, cussin, znw. o. Kussen, oorkus 


-sen, zitkussen ; verklw. cussenkijin. 

Cassenblat, cus-, znw. o. Kussenovertrek, de ge


werkte zijde van een zitkussen. 

Cussentike, cussin-, znw. vr. Hetzelfde. 

Cussineel, znw. o. Kussentje,. een met pluksel 

opgevuld of uit zachte stoffen bestaand doekje of 

lapje, dat men op een gewond lichaamsdeel legt; 

ook : breukverband. Verklw. cussineelkijn. 

Cussinelen , zw. ww. tr. Een „cussineel" leggen 

,op (eene Wond). 

Cu st, custe, znw. m. en vr. i) Wat iem. verkiest 

of kiest; keus. 2) wil, wensch. 

Custbaer, cus-, bnw. Wat voldoet aan eene be


paalde verordening, gangbaar; deugdelijk, onge


.schonden, in goeden staat. — Custbaerlijcheit,

-like. 

La, znw. Zie 1 a d e. 
La , znw. Naam der muzieknoot. 
Labay, labbay, labaye, znw. m. en o. Eene oude 


vlaamsche munt, braspenning. 

Labaybroot, znw. o. Wittebrood, fijn brood. 

Labaster, -Ire, znw. o. Albast; ook : een voor


-werp van albast. 

LABEUR. 3 z 7 

Custebot, cust-, cusling-, znw. o. Betalingsbod, 
ook bij openbaren verkoop ; openbare verkooping; 
veiling. 

Custeet znw. m. Eed van een hoofdpersoon en 
zijne eedhelpers, om te bewijzen dat eene aanklacht 
ongegrond is; onschuldseed. 

Custelije. Hetz. als c o s t e 1 ij c, 2). 

Cu sten, costen, zw. ww. tr. i) Iem. voldoen, hem 
gerust-of tevreden stellen ; ook als wederk. 2) iem. 
zekerheid geven door een eed, een bewijs-of zuiveringseed 
doen. 

Custen , costen, custe, znw. m. en vr. Rente getrokken 
uit een zakelijk verband, rustende op een 
onroerend goed ; misschien ook : koopsom, termijn 
van eene koopsom. 

Custenote, znw. m. Medezweerder, eedhelper. 

Custinge, coslinge, znw. vr. i) Rente op een 
onroerend goed gevestigd ; betaling, termijn eener 
koopsom. 2) volgeed ; onschuldseed ; boedeleed. 

Custode, znw. m. i) Opziener, ook : van eene 
kloosterorde in een gewest. 2) doos; ook custodie. 
Cute, cuyle, cuut, cuyt, znw. vr. en o. Kuit; 
milt; het vleezige aan een dierlijk lichaam. 
Cute, cuyle, cuul, kiel, znw. m. en o. Kuit van 
visch, vischzaad. 
Cutemuten, cuyle-, zw. ww. tr. Oneerlijke praktijken 
bedrijven. 
Cuten, zw. ww. intr. Brommen, grommen, schimpen. 
CAtS, znw. m. (vlaamsch). Koopman, venter ; ook 
cutler, kelser ; vr. cutsige. 
Cuupboter, cuyt -, znw. vr. Boter die bewaard 
kan worden, vatboter. 
Cuupsetel, znw. m. Stoel met een geheim gemak, 
stilletje. 
Cuupsijs, znw. m. Accijns van in de stad gebrouwen 
bier (te Utrecht). 
Cuupstro, znw. o. Stroo bij het kuipen ge


bruikt. 
Cnnpwere, znw. o. Kuiperswerk. 
Cansbane, znw. vr. Kolfbaan. 
Cuusch , cuysch, cuus, bnw. i) Zuiver, zindelijk, 

schoon ; schoon, keurig, van vrouwen ; cuusscke smale. 
2) rein,» zuiver, kuisch, eerbaar. — Cuussohelike-

Cuuschbaer, cuus-, cuys-, bnw. Zuiver, behoorlijk, 
in een goeden staat verkeerende. — Cuuschbaerlike. 


Cuusschelijc, cuss-, bnw. i) Netjes, fatsoenlijk. 
2) kuisch, rein, maagdelijk. — Cuusscheljjcheit.
Cuussehen, cuuschen, cusschen, euyschen, zw. 

ww. tr. i) Schoon maken ; opruimen ; als znw., reiniging, 
zuivering. 2) reinigen, heiligen, het gemoed.

Cuuscheit, cusch-, cuysch-, cuus-, znw. vr. i) 
Uiterlijke reinheid, zindelijkheid. 2) fatsoen. 3) reinheid 
van gemoed, kuischheid, eerbaarheid, maagdelijkheid. 


Cuust. Hetz. als c u s e en c u n s t (c o n s t). 
Cuustich, cuystich. Hetz. als c u n s t i c h (con 


stich). 
Cuut. Zie cute en coet. 
Cuwe, Gauwe, couwe, keuwe, ook cuve, znw. vr. 

Kuip, vat. — ,(' Wen, in eene kuip doen. 
Cuwe, znw. vr. Kieuw ; kinnebak, kaak. 
Cuwen. Zie c o u w e n. 
Cuwoerde. Zie cauwoerde. 


L. 
Labberen, zw. ww. tr. Bevlekken, bezoedelen. 
Labbermulen, zw. ww. intr. Likken, kussen. 
Labeel, znw. m. Lap, strook. 
*Laberdaen. Zie a b e r d a e n en h a b o u r d a e n. 
Labeur, laboor, labuer, -eure, -ore, -ure, znw. 


m., vr. en o. i) Werk, arbeid. 2) werk op het land, 
veldarbeid. 3) moeite, pijn, ellende; ook van de hel. 


318 LABEUREN. 

Labeurea? -Bueren, -buren, -boren, zw,. ww. intr. 
Werken, arbeiden; op het land werken. — La


borepert.

Laboreren, zw. ww. intr. i) Te werk gaan. 2) 
gebrek lijden.

Lace , laes, laten, lasen, laesse, lacy, tusschenw. 
Eilaas, helaas ; , o lasen, ey lasen.

Laeeren. Zie lache ren. 

Laeerto, -eerie, znw. vr. Hagedis. 

Lach, znw. m. Lach, lachbui, het lachen ; enen 

lach geven, in lachen uitbarsten. 

Lach, znw. o. i) Laag, hinderlaag; enen 1. leggen. 
2) kosten voor vertering; vertering, gelag; dat 1. betalen, 
het gelag betalen, het kind van de rekening 
zijn. 3) het eten en drinken, vertering. 4) maaltijd, 
drinkgelag; dat hoge l., de hemelvreugde. 

Lachachtich, bnw. Schertsend, niet ernstig ge


meend. 

Laehame. Zie 1 i c h a m e. 

Lachen, lachgen, st. en zw. ww. intr. i) Lachen, 

glimlachen, een vriendelijk of vroolijk gezicht zetten; 

o enen 1., iemand zijfine gunst toones; als znw., lach. 
2) in eene aangename stemming, in zijn schik, geluk. 
kig. zijn ; als znw.,. vreugde, blijdschap; deelw. lachende, 
vroolijk, lachend, van de oogen. 
Laeheren? -ieren, *laceren, zw. ww. tr. Vastbinden, 
vastmaken, vooral den helm. 

Lach-fiere, znw. vr. Lachlust. 

Lachinge, znw. vr. Het lachen; lachlust. 

Laehter, lock/er, znw. m. en o. i) Als toestand, 

schande, gekrenkte eer; 1. moet u geschien, schande 
moge over u komen ; ellende, ramp ; der hellen l., 
het eeuwig verderf. 2) als bejegening, schande, krenking, 
smaad, hoon, door daden en woorden; sinen 

1. wreken ; te enes lach/ere, om iemand te hoonen ; 
enen (dat.) 1. doen, sjSreken, seggen; iet in Zachtre leggen, 
ergens schande van spreken; enen iel te Zachtre 
trecken, iem. iets tot schande aanrekenen. 3) eene 
boete wegens smaad of beleediging. 4) zedelijk kwaad, 
schuld. 5) schandvlek, gezegd van een persoon ; een 
vlek op iemands naam. 
Lachteraer, znw. m. Kwaadspreker. 

Lachteren, lach/ren, zw. ww. tr. Brandmerken, 
schandvlekken, onteeren; afkeuren, berispen; lasteren, 
God ; Item l., zich te schande maken ; iet l., 
schande van iets spreken, wraak over iets roepen; 
enen iet l., iem. iets tot schande aanrekenen, iem. 
van iets een grief maken; iem. iets euvel duiden. 

Laehterheit, znw. vr. Hetz. als l a c h t e r, i). 
Laehteringe, -fringe, znw. vr. i) Het verkorten 
of aanranden van iemands eer, door daden, 
vooral door woorden. 2) aangedane smaad of hoon. 
3) voorwerp van schande, schandvlek. 
Lachterlijc, bnw. Schandelijk; smadelijk, boonend. 
Lachterlike, bijes. Op eene voor iemand zelf 
schandelijke of voor een ander smadelijke wijze.
Lachternie, znw. vr. Smaad, hoon ; voor iem. 
schandelijke of eerroovende woorden. 
Lacy. Zie 1 a c e. 
Ladder. Zie ladere. 
Lade, laeye, laey, la, znw. vr. i) Een houten 
voorwerp waarin iets geborgen wordt, kast, kist, kof fer.; 
verklw. ladekijn, laykijn ; in sine lade sluten, 
in verzekerde bewaring nemen, inpalmen. 2) plank, 
balk (oostmnl. ; misschien is dit een ander woord). 
Lade, znw. vr. Spruit, twijg, teen. 
Lade, znw. vr. Met (bi) liever (lichter) lade(n), 
langzaam, . bedaard, op zijn gemak, geleidelijk (ndl. 
„van lieverlede"). 
Ladebrief, znw. m. Schriftelijke dagvaarding. 
Ladegelt, znw. o. Recht geheven van het ver 
zekere waren.-koopen van 
Lademaker, znw. m. Schrijnwerker, kastenmaker. 
Laden , laeyen, st. ww. — I. Trans. i) Laden, 
op-, inladen. 2) ophoopen, bijeenbrengen; geladen 
siin, in grooten overvloed voorhanden zijn; oppakken, 
meevoeren ; stapelen op, voegen bij iets anders; hi loet 

LAERSE. 

oft sine sonde over/ale ; opdoen, opdragen, van spij zen. 
3) beladen, bevrachten, laden, een vaar-of 
voertuig. 4) bevrachten, beladen, bezwaren ; ruim 
voorzien van ; opvullen, opproppen ; licht geladen, 
onbeduidend ; vervullen, het gemoed ; geladen ; sizn 
met minnen, blischaj5, dogeden. 5) aan iem. een last. 
opleggen; deelw. geladen, onder een zwaren last 
gebukt gaande; iem. een last of taak opleggen of 
voorschrijven ; deelw. geladen, bezwaard vair gemoed. 
6) iem. iets opdragen, iem. met iets belasten; deelw. 
geladen sin, belast zijn met. 7) dragen ; ook geladen 
hebben ; enen anderen last g. h., zich om andere 
dingen bekommeren. 8) opdoen, eene lichamelijkeaandoening, 
eigenschap, ook : ziekte ; dat water l., 
waterzucht krijgen ; ook rouwe l., droeven moet laden. 
9) iem. duchtig onder handen nemen, afranselen, met. 
slagen overladen. 10) met aen („ontleening"), putten. 
uit. I i) bergen, stoppen ; int herte laden. 12) een 
boog, van een pijl voorzien; een vuurwapen, laden 
(16de eeuw) -- II. Intr. Kleven, hechten. — III. 
Wederk. i) Zich beladen. 2) zich bezwaren, gebukt 
gaan. 3) zich voorzien van. 4) zich belasten ; ook: 
met de zorg voor iemand. 5) zich aan iem. gelegen 
laten zijn, zich met iem. inlaten. 

Laden, zw. '(en st.) ww. tr. i) Roepen, oproepen; 
in rechte roepen, dagen. 2) noodigen, uitnoodigen. 
3) uitdagen. 4) lokken. 

Lader, znw. m. Hij die oproept, nl. getuigen ofanderen 
in rechte. 

Laderboom, ladder-, leder-, znw. m. Ladder-boom, 
een der stijlen of boomen, waartusschen de 
laddersporten zijn bevestigd. 

Ladere, lader, ladder, ledder, leider, leder, znw. 

m. en vr. Ladder, leer; brand-, stormladder; galgladder; 
een ladder waarop men werd uitgerekt tot 
dat men een misdrijf bekende.
Ladersprot, leder-, -sjort, znw. vr. Ladder 
sport.
Ladle, -ieke, -eke, -ic/i, znw. m. i) Tamme en 
wilde latuw. 2) waterzuring (vgl. 1 a d i k e n). 3) werk. 
tuig waarmede planten enz. uit het water gehaald. 

worden. 
Ladic, -ike, ledike, -icke, znw. Wilde zuring.
Ladic, znw. m. Verklw. van 1 a d e. Kistje. 
Ladiken, -icken, laycken, leieken, zw. ww. tr. De 

„ladik" wegnemen; (slootkanten en weteringen) zuiveren 
van oeverzuring en ander vuil, (een watery 
schoonmaken. 

Ladingen znw. vr. Het laden, van vaar-of voer-tuig.
Ladinge, znw. vr. i) Oproeping, dagvaarding. 2). 

uitnoodiging.
Laech, bnw. en znw. Zie 1 a g e.
Laechle fier. Zie 1 a g e 1 e g g e r.
Laechheit, leechheit, znw. vr. Laagte.
Laefnesse. Zie 1 a v e n e s s e. 
Laeye, znw. vr. Kistje, doos.
Laeye, laey, lay, znw. vr. Vlam, gloed of schijn-


se der vlam. 
Laeye, laey, znw. vr. Boschweg, bosch (?); grond 

waarop men recht van houw of houtkapping heeft.. 
Laeyen. Zie 1 a d e n. 
Laec. Zie lak e. 
Laecken, Laeckinge. Zie l a k e n enz. 
Laecwijn, znw. o. Wijn die bij het tappen uit 

den tap druipt en opgevangen wordt, goedkoope of 

slechte wijn.
Laen. Zie 1 a n e. 
Laen, oostmnl. Hetzelfde als 1 a t e n. 
Laengout, golf (oostmnl.), znw. o. Bladgoud. 
Laenre, Lanier, znw. m. Steenvalk. 
Laenwere, znw. m. Akker of land bij eene laan(?)..
Laer, bnw. Ledig. 
Laer, znw. m. Woning (?) ; open veld, onbebouwd 

land ; broekland. 
Laer, znw. m. Meeuw. 
Laerdt Laerdier. Zie 1 a r d enz. 
Laerse, Laes. Zie l e e r s e, lace. 


 

LAET.

Laet, late, znw. m. Hoorige, hoorige landgebruiker 
; onvrije cijnsplichtige ; later : vrijgelaten eigenhoorige 
; sterveliic l., een „laat" wiens rechten 
als zoodanig niet vererven ; onderhoorige; vrië laet, 
onderhoorige die aan al zijne verplichtingen heeft voldaan; 
vr. latige, latesse.

Laet, bnw. en bij w. Zie 1 a t e. 
Laet, znw. m. i) Het laten gaan, verlof om te 


gaan. 2) het laten wegvloeien (van water), waterlaet. 
Laat, znw. o. Houding. Hetz. als g e 1 a e t.
Laetavond, znw. m. De late avond. 
Laetbanc, znw. vr. Rechtbank waarin door ,,la


ten" over „laten" en „laatgoederen" werd geoordeeld 
(vgl. 1 a e t).
Laetbrief, znw. m. Verklaring van een lid eener 
„laatbank". 
Laetgoet, -gset, znw. o. Goed aan het „laat


recht onderworpen, cijnsgoed.
Laetheit, znw. vr. Traagheid, lauwheid.
Laethere, -lieer, znw. m. Eigenaar van een „laat


noed", cijnsheer.
Laethof, znw. m. en o. Hetz. als 1 a e t b a n e. 
Laeteop, znw. m. Laatkop, glazen of metalen 

kop om ader te laten.
Laetlant, lalant, znw. o. Land door een „laat" 
bewoond, cijnsland.
Laetmeester, -meister, znw. m. Chirurgijn, heel


meester, barbier. 
Laatmeester (oostmnl.). Zie I o t e in e e s t e r. 
Laetmeyer, znw. m. De voorzitter van een ,,laat


bank" of „laathof". 
Laatpanne, znw. vr. Het deel van een vuurwapen 
waarop het laadkruit gedaan wordt, pan. 
Laatpanne, znw. vr. De pan of het bekken waarin 
bij het laten het bloed wordt opgevangen.
Laetrecht, znw. o. Het voor „laten" (zie 1 a e t) 
geldige recht. 
Laatschap? -schee, -schip, znw. vr. en o. i) 
Toestand van den „laat"; cijnsplichtig leen. 2) gebied 
van een „laatbank". 
Laetschepen, znw. m. Rechter in eene „laatbank". 

Laetse. Zie l e t s e. 

Laatste, laetst, leest, laets, bijw. Laatst, onlangs; 
kort te voren ; het laatst; int laetste, aan het eind 
van het leven, vóór den dood. 

Laatstede, leed-, znw. vr. Laadplaats.
Laetstleden, bijw. Laatstleden, onlangs.
Laeu, laic, bnw. i) Lauw, half warm; aszetter laza


zeer kant, nog bij iemands leven. 2) lauw, onverschillig, 
flauwhartig.
Laeuheit, lee/sell, laeuweit, laweit, znw. vr. Lauwheid, 
eig. en overdr. ; traagheid, onverschilligheid.
Laeulike, laeuwelike, bijw. Op eene koele of 
onverschillige wijze.
Laeuwen, lauwen, zw. ww. intr. Lauw worden 
of zijn; koel of onverschillig worden.

Laeuwicheit, lauw-, lawiclieit, znw. vr. Lauwheid, 
koelheid, onverschilligheid, traagheid, vadsigheid. 


Laf, bnw. Slap, flauw, week, krachteloos. 
Laefnisse. Zie 1 a v enisse. 
Laffen, zw• ww. intr. Babbelen. 
Lagaen, znw. m. of o. Strandrecht. 
Lage , znw. vr. i) Ligging ; houding ; gelegen


heid ; plaats waar men vinden kan hetgeen men 
noodig heeft. 2) nachtverblijf, logies. 3) bergplaats, 
schuur, magazijn. 4) laag; steenlaag ; onderlaag. 5) 
hinderlaag; strik, valstrik; lage leggen, loeren op, 
zijn best doen om iem. in de val te lokken of iets 
te weten te komen of te verkrijgen; ook: zijn best doen; 
de in hinderlaag liggende personen ; lagen leggen, 
gewapenden in hinderlaag leggen ; 1. doen, maken ; 
in die 1. sin, liggen ; bi (met) gelaeckder lage, geleider 
laag, met voorbedachten rade; vijandige aan 

geschiedt van uit een huis ; valsch--val die op iem. 
heid, verraderlijkheid. 6) legerafdeeling, bende. 7) 
toestand, gesteldheid. 8) uitwisseling, ruil; lage ende 
wederlage. 

LAKENBEREIDER. 

Lage, znw. vr. Hetz. als 1 a e y e en l o g e. Gloed. 
Lage. Zie dootlage. 
Lage , laech, lege, leech, bnw. i) Laag, vlak. 2) 

laag bij den grond, niet hoog. 3) laag van stand, 
gering; lage (lege) cameraer, de laagste van de ambtenaars 
belast met geldelijk beheer (Utr.) ; lage (lege) 
cnajen, dienaars van minderen rang ; lage banc, 
gerechte, recht, rechtbank, rechtsmacht in kleine mis 

civiele zaken; lage heerizcheit, hetz. ;-drijven, in 
met hoge ende met l., met halsrecht en de lage gerechten. 


Lage 2 lege, bijw. Laag.
Lagebloc, leech-, znw. o. Laag stuk land, aan 


of in water gelegen akker.
Lagede, legede, leechde, znw. vr. Laagte.
Lagele, lagel, legele, legel, znw. vr., m. en o. r) 

Kruik, urn. flesch; verklw. lagelkijn, legelkijn, lage 


lijn. 2) lederen zak. 3) ton, vat.
Lagelegger, leech-, znw. m. Belager.
Lagen, zw. ww tr. i) Iem. belagen, op iem. 

loeren ; jagen naar iets, zich op iets toeleggen; ook 
intr., lagen na erees laf. 2) leggen ; met gelaechder 
lage (zie 1 a g e). 3) ruilen, verruilen. 

Lagen, laechgen, zw. ww. — I. Trans. i) Laag 
maken, verlagen. 2) verlagen, vernederen. -- H. 

Intr. Dalen, zinken. 
Lagenoot, znw. m. Deelgenoot aan een gelag.
Lager. Hetz. als lag e l e g g e r.
Laginge, znw. vr. Belaging.
Laye. Zie laeye en lade.
Laidingeren, -ieren, zw. ww. tr. Beleedigen, 

smaden, hoonen. 
Layken. Zie 1 adiken. 
Laiseren, -ieren. Zie l a c h e r e n. 
Laitiere. Zie Z i t i e r e. 
Lac, znw. m. en o. i) Gebrek, mankement; vlek, 

smet, in zedelijken zin ; en verstaet hierin engenen l., 
zie er geen kwaad in ; zonder lac, onberispelijk, 
waarop niets te zeggen is, ook als bijw. ; van een 
persoon, schandvlek. 2) blaam, verwijt, beschuldiging 
; enen (dat.) lac zeggen, streken, iem. smaden, 
hoonen. 3) een gebrekkige toestand, kwaad, nadeel.

Lac, znw. o. Strik, snoer. 
Lao, znw. Hetz. als 1 a k e. Meer, plas, zoetwaterplas.
Lac, bnw. i) Loszinnig, dartel, wulpsch. 2) flauw, 

laf, zouteloos; slap, zonder kracht. 3) slap, traag, loom. 
Lao, bnw. Lek. 
Lake, laec, znw. m. i) Gebrek, vlek in zedelij


ken zin. 2) een treurige of slechte toestand. 
Lake, znw. vr. Hetz. als 1 i e k e. Bloedzuiger.
Lake, laec, znw. m., vr., o. i) Pekel. 2) poel, 

plas, meer. 3) een waterloop of beek; scheisloot, 
grens ; misschien vermengd met een ander woord, 
dat merk, teeken, grens" beteekende; vanwaar lakeboom, 
lakesteen.


Laken, zw. ww. — I. Trans. i) Bevlekken, schenden, 
te kort doen aan de eer van iemand of de 
waarde van iets. 2) laken, afkeuren, berispen ; iets 
laken, tegen iets opkomen ; afkeuren hetgeen aan 
bepaalde voorwaarden moeten voldoen, eetwaren, 
dijken e. a., het tegengestelde van loven. — Il. 
Intr. i) Een smet of vlek krijgen, bezoedeld worden. 
2) ontbreken, te kort schieten. 3) minder worden, 
afnemen ; verminderen in gewicht, hoeveelheid, 
waarde gedurende de bewerking (eener stof).

Laken, zw. ww. intr. Lekken, druppelen, vloeien; 
voortvloeien, -spruiten.
Laken , zw. ww. intr. en tr. Vuil uit slooten halen 
; modderen, baggeren.

Laken, lakene, laicken, lake, znw. o. i) Doek 
van linnen stof; tafellaken ; beddelaken ; handdoek; 
dekkleed, vgl. s a c 1 a k e n. 2) laken, de stof; kerlelaken, 
laken voor een „kerle" (tabbaard) ; covel


laken, kaplaken. — Lakenassise,

Lakenbaniere, znw. vr. Banier van laken. 
Lakenbereider, -bereder, znw. m. Bewerker van 
lakenscha stoffen, appreteur of volder. 


 

3 2o LAKENBLEKER.

Lakenbleker, -blekere, znw. m. Linnenbleeker. 
Lakenboeter, znw. m. Kleederlapper. 
Lakengelt, znw. o. In de lakenhal gebruikelijke 

munt. 
Lakenhalle, znw. vr. Overdekte lakenmarkt, 

verkoophuis van laken. — Lakenhuus. 
Lakenijn, -en, bnw. Lakensch. 
Lakencoper, znw. m. Lakenkooper.
Lakenmaker, znw. m. Lakenfabrikant. 
Lakenreider. Hetz. als lakenbereider. 
Lakensnider, lakin-, znw. m. Linnenkoopman; 

lakenkoopman.
Lakenstriker, znw. m. Beëedigd lakenmeter. 

— Lakenstrikerschap.
Lakenvaruwer, -verver, znw. m. Lakenverver. 

Lakinge, znw. vr. i) Vermindering, slijtage, van 
de eene of andere waar of stof gedurende de bewerking 
of door gebruik; ook: het daardoor geleden 
verlies. 2) berisping ; het opkomen tegen iets. 

Lakinge, znw, vr. Het brengen van vuil op de 

kanten van slooten ; het uitbaggeren van slooten. 
Lackay, znw. m. Lakei. 
Lacken, zw. ww. tr. Likken, lekken. 

Lacken, zw. ww. tr. (oostmnl.). Laken, berispen. 
Lacker, bnw. Lekker, smakelijk; walglijk zoet. 
Lacmoes. Zie l e c m o e s. 
Lacrisse, lacar-, lecor., licor-, liquir-, znw. vr. 


Zoethout. 
Lacteke, lack/eke, znw. vr. Latuw. 
Lactuarie, lacklw-, la/it-, znw. vr. Dikke zoete 

medicijn, likkepot.
Lalant. Zie l a e t l a n t. 
Lam, laem, bnw. i) Zwak van leden, gebrekkig, 

lam. 2) slap, flauw, mat, machteloos. 

Lam, lamb, ZarnJ, znw. o. (en m.). i) Lam, het 
jonge schaap; verklw. lammekijn, lamkijn, lemmekijn, 
lemkijn, lernjkijn, -ken, lammetje; mv. lammerkine. 
2) naam van eene gouden munt. Vgl. m o tt 
o e n en ofr. „altnel, agnelet". 

Lambersade, uit „lanspesade'', znw. m. Onder


officier van den laagsten rang (i6de eeuw).
Lambel, Lamble. Zie f e m m e 1. 
Lambjjn. Zie 1 a m m ij n. 
Lambourde, znw. Zolder-, vloerrib, steunbalk. 
Lambrosuere, znw. Lambrizeering, paneelwerk 

(16de eeuw). 
Lambruce, znw. vr. Wilde druif, onrijpe druif. 
Lame, znw. vr. Lamheid, lichaamsgebrek ; zede


lijk gebrek. 
Lamen, lammen, zw. ww. — I. Trans. Vermin


deren, bederven. — II. Intr. Te kort schieten. 
Lamentatie, -cie, znw. vr. Weeklacht. 
Lamenteren, -eeren, zw. ww. intr. Weeklagen, 

klachten aanheffen. 
Lamfeter, znw. m. Lamfer, krip, floers ; ook : de 

kap voor afgerichte jachtvogels (?). 
Lamheit, znw. vr. Lamheid, verlamming. 
Laminge, znw. vr. Verlamming. 
Lammen, zw. ww. intr. Lammen werpen. 
Lammen, zw. ww. intr. Verlammen. Vgl. 1 a m e n. 
Lammerijn, lamb-, lemm-, -en, bnw. Lams-, lam


mer-; van lamsvel gemaakt, wollen . — Lammerijn werker, 
lammijn-, lammer-, de werkman die 
kleederen voert met lamsvellen, foureur; Lammerijnvoeder, 
-wolle. 

Lammertiende, znw. vr. Tiende van blatende 
lammeren, krijtende tiende. 
Lammertijnsteen, znw. m. Naam van een rooden 
edelen steen. 
Lammertine, -ijn, znw. Beetwortel, biet. 
Lammijn, -min, -men, lambijn, bnw. Hetz. als 
1 a m m e r ij n. 
Lammicheit, znw. vr. Hetz. als 1 a m h e i t. 

Lamoen, lemoen, limoen; znw. o. Disselboom met 

twee armen; int Z. sin, in 't gareel loopen. 
Lamogie, lamoegie, lim-, -Isle, znw. Fazant. 
Lampade, znw. vr. Lamp, kaars, fakkel. 
Lampde. Zie t a m p t e. 

LANC. 

Lampe, lamb, znw. vr. Ieder brandend licht, ook: 
kaars, fakkel; ook : een klein lichtje; verklw. lampk 
n (lemjb ), -ken.

Lampensmeer, znw. o. Stof die dient om een 
licht te voeden, b.v. kaarsvet. 
Lampers, lamfer, znw. m. Eene fijne doorschijnende 
stof; ook: een kleedingstuk daarvan vervaardigd. 
Lampet, znw. Handwaschkom, lampetkom ; ook: 
schenkkan, lampetkan. 

Lampraes, znw. m. Konijntje; ook lamj5reel. 

Lampreide, jereide, -ereie, znw. vr. Lamprei. 

Lampte, lambde, znw. vr. Een licht, lamp; ook: 
fakkel ; kaars ; het licht in een klooster. 

Lamptesmout. Hetz. als lampensmeer. 

Lamsbloet, lam- ; Lamshovet; -ore, ook be


naming van eene plant, -smout, -vel, -vleeseh,
-wolle. 

Lamsuchtich, bnw. Verlamd. 

Lamtiende. Hetz. als Jammertien d e. 

Lamwerker. Zie bij l a m m e r ij n. 

Lance, lanche, znw. vr. Lans. 

Lanceren, -ieren, zw. ww. intr. Vooruitschieten. 

Lancetonge, lanse-, znw. vr. Lanspunt.. 

Landen, lenden, zw. ww. intr. i) Landen, aan 
wal komen of stappen. 2) palen, aangrenzen. 
Landenote, znw. m. Hetz. als 1 a n t g e n ot e. 
Landewaert (te -), bijw. uitdr. Landwaarts, naar 
het (platte)land ; op het (platte)land. 

Landegelike, bijw. Naar gelang, naar evenre digheid. 
Landouwe, znw. vr. Landouw, beemd, weilanden. 
Lane, leen, znw. vr. Laan, een weg met boomen; 

ook : een weg tusschen korenvelden ; een weg op 
buitendijksche gronden. 

Lane, znw. (oostmnl.). Leuning. Vgl. 1 a n i n g e.

Langde. Zie f a n g e d e. 

Lange, lang,lanc, langen, bijw. i) Lang, ver; 
over de geheele lengte; lanc ende bred, naar alle 
kanten, overal heen. 2) lang, langen tijd ; altijd door, 
gedurende de geheele tijdruimte van, den nacht Z., 
een jaer lanc; comp. langer, ook lanc; ie (in) Z. so 
mee(r); lancs (lanx) om quader, hoe langer hoe erger; 
allincx so bet (16de eeuw). 

Lange, lenge, znw. vr. i) Lengte. 2) oh die l., 
op den langen duur, gedurende een langen tijd. 
Langeden langde, lengede, lengde, znw. vr. Lengte; 
als bijw., in de lengte. 

Langedurich, langegedurich, bnw. Langdurig; 
als bijw., op den langen duur, gedurende langen 
tijd.

Langen, zw. ww. -- I. Intr. i) Langer worden, 
ook van tijdsbegrippen. 2) raken, aanraken. 3) verlangen 
naar. 4) langen, ook langen in tween borden, 
een spel. — II. Trans. i) Langer maken, verlengen, 
van ruimte-en tijdsbegrippen. 2) uitstellen, verschuiven. 
3) aangeven, aanreiken. 4) voor den dag halen, 
krijgen. — III. Onpers. Iet langet mi, iets valt of 
duurt mij lang; ik verlang. 

Langenisse, znw. vr. Verlangen, begeerte. 
Langérent, bijw. Hetz. als 1 a n c e r e. Voor 
eenigen tijd, voor een poos. 

Langes, lancs, lanx, bijw. en voorz. — I. Bijw. 
In de lengte, overlangs, in zijne volle lengte, rechtuit; 
ook allanges. — II. Voorz. Langs; ook al Zanges; 
al 1. den rugge gestr^ 5t. 

Langetijt , lanc-, lang-, bijw. Langen tijd. 

Langewile, bijw. Hetzelfde. Vgl. l a n c w i l i c h. 

Laninge, znw. vr. Borstwering, kampanje (?). 

Lanc, lang, bnw. i) Lang, van ruimte en af


stand ; voets lanc; groot; een lanc sies (een jacht


hond); een 1. boec. 2) slap, krachteloos, dun, niet 

goed voor het gebruik, van vloeistoffen ; misschien 

ook : dik, drabbig. 31 lang, langdurig; een 1. jaer, 

een groot jaar; die lange weke, een der weken tus


schen Paschen en Pinksteren, misschien : de week 

voor Pinksteren ; die lange vaert, henenvaert, de 

lange reis, de reis naar de eeuwigheid; die lange 


 

LANC.

dooi, ween, de eeuwige pijn. 4) langzaam, lang overdacht 
of voorbereid ; lanc rad. 

Lane, znw. o. i) Onverbogen. Van ruimtebegrippen. 
Lengte ; over 1. ende over bred, in alle richtingen, 
overal; in lancs, in het lange en breede, 
uitvoerig. Van tijdsbegrippen ; eer iet lane, eerlang; 
over lane: a) voor lang, al een geruimen tijd. b) na 
een poos, na een (vrij) langen tijd; eindelijk; over 
niet lane, voor een poosje ; na een poosje; omme l., 
na een geruimen tijd; eindelijk. 2) Verbogen. Het 
lange deel of einde; het gad omt lange, men free/eet 
omt lancste, het spant er, het is er op of er onder; 
in langen, lang; sedert of gedurende langen tijd; 
omme lange, na langen tijd; int lange stellen, opstellen, 
samenstellen, een boek. 

Lancachtich, lang-, -echtick, bnw. Meer lang 
dan breed, langwerpig. 
Lancarm, lang-, znw. m. Iemand met lange 
armen. 
Lancbaerdich, bnw. Met een langen baard; 
znw. lanebaert. 

Lancbeen, lange-, znw. m. Langbeen. 

Lanebeidende, bnw. Geduldig, lankmoedig, van 
God. Vgl. gebeidich. 
Lanedurich. Zie langedurich. 
Lanke, znw. vr.; lane, znw. m. Het weeke deel 

van het onderlijf ; zijde, flank ; heup, lende ; onder 
onderbuik; moederlijf; bi den lanken, bij-lijf, lies, 
de zijden (van Christus) ! 
Lancevel, -oevel, znw. o. Onderbuikspijnen, 
kramp in de ingewanden, koliek. 

Lanegebaert, bnw. Hetz. als 1 a n c b a e r d i c h. 

Lanchals, lang-, znw. m. Langhals. 

Laneheit , lang-, znw. vr. i) Lengte, van ruimte


n tijdsbegrippen. 

Lanclj]c , bnw. Langdurig, veel tijd vereischende. 

Lanclivich, bnw. Lang levend, een hoogen ouderdom 
bereikende. --Lanclivicheit. 
Lanomesse, lang-, -mes, znw. o. Dolk, ponjaard, 
jachtmes, hertsvanger.
Lanemoedich, bnw. Geduldig. — Lanemoe


dicheit. 

Lancnasich, bnw. Met een langen neus. 
Lancoevel. Zie lanceve1. 
Lancrecht, znw. o. Hoog gerecht (drent.). — 
Lanerechter. 

Lancs. Zie l a n g e s.

Lan csam, -saem, -sem, -som, lanssem, lanzein, 
lancsen, lantsem, bnw. Langzaam, traag, lang werk 

hebbende. — Lanesamheit, -like, lancsame, 

-saem, bij w. 

Lancsocht, -sue/el, znw. vr. Hetz. als 1 a n c e v e 1. 

Lancstlevende, znw. m. en vr. Langstlevende. 

Lancte, znw. vr. Hetz. als f a n g e d e. 

Lanetee, lang-, znw. m. Iemand met lange teeën 
of toonen. 
Lanctongieh, bnw. Kwaadsprekend. 
Lansveter, -veder, znw. m. Leizeel, halsterriem ; 
werpriem, bij de vogeljacht. 

Lansvoet, znw. m. Iemand met groote voeten. 

Lanswagen, lang-, lange-, znw. m. Boom waar 

vooras van een wagen aan de achteras is-mee de 
verbonden. 

Lancwarich, lang-, bnw. Langdurig.

Lanewa'^ elt. Zie lancwerpe1. 

Lancwelle, lang-, -well, znw. o. Naam van bier 

,dat op eene zorgvuldige wijze, door lang koken, 
bereid wordt; ook lancwellwort (of zijn hier wellicht 
kruiden bijgevoegd ?). 

Lanewerpel, -mar.pel, -worftel, -elt, bnw. Langwerpig 
vierkant. 

Lancwilich, lang-, bnw. Langdurig (16de eeuw). 
Lanseen. Zie lancsam. 
Lant , land, znw. o. i) Land, tegenover water; 


ie lands legere ende te mannes leverre, zoo lang er 
vaste grond is en er menschen leven ; oever, strand, 
land dat door water wordt bespoeld. 2) land, grond, 
grondbezit; verkiw. landekijn, akkertje; landje; lo-

LANTHONT. 

.pende l., ploegland ; saeyende l., zaailand ; winnende 
l., bouwland ; ban of gebied van eene gemeente; 

1. winnen, veld winnen, voordeel behalen (op) ; lant 
ende sant, bebouwd en onbebouwd land ; ook : al 
wat iemand heeft ; vlak land. 3) land, tegenover de 
steden, platteland ; ten platten lande. 4) land als 
eenheid, rijk, staat; dat lant van Sassen, die Clerc 
uien lagen landen bi der see (Nederland) ; 1. ende 
Tiede, het rijk en de leenmannen ; het land en de 
onderdanen. 5) vaderland : uien lande varen; te lande, 
in (naar) zijn eigen land, naar huis, te huis; te lande 
comen, te recht komen ; des lants verdriven, verjagen, 
verstolen, uit zijn land verbannen; het hemelsche 
vaderland, ook dal ander Zant. 6) de weerbare manschap. 
Lantbloe, znw. o. Stuk land, akker. 
Lantbot. Hetz. als l a n t g e b o t.
Lantbouwer, znw. m. Lantbouwinge, vr. 

Lantbraken, zw. ww. intr. Land voor bebouwing 
geschikt maken. 
Lantbreke, znw. m. Overweldiger, geweldenaar; 
ook lantbreker en bnw. lantbrokick. 

Lantbrief, lants-, landes-, znw. m. Privilege 
door den landsheer aan de bewoners van een gebied 
gegeven.

Lantbrokich, bnw. Zie 1 a n t b r e k e. 
Lantcedele, -cedel. Hetz. als 1 a n t b r i e f. 
Lantchartre, zarter, znw. m. Hetzelfde. 


Lantcijns, -sins, -clhjns, -cheins, -chens, znw. 

m. Grondrente. 
Lantdach, znw. m. Landsvergadering, vergadering 
der Staten van land of gewest: ook lantdachvaert, 
-dachfart. 

Lantdaginge, znw. vr. Oproeping ter vergadering 
van den landdag. 
Lantdeken, lantdeeeken, lan(d)deken, znw. m. 
Deken, een geestelijke aan eene doopkerk (moeder 

toezicht heeft over geestelijken en lee--kerk) die het 
ken in het gebied ; voorzitter van een geestelijke 
rechtbank (seent). 

Lantdelinge, lants-, znw. vr. Verdeeling van 

landerijen tusschen verschillende gerechtigden. 
Lantdjc, znw. m. Dijk met voorland. 
Lantdinc, znw. o. Hetz. als g a d i n g e, 2de Art. 

Lantdrossate, -drost(e), znw. m. Landdrost (in 

Gelderland).
Lantdwinger, znw. m. Straatroover. 
Lanterne, lesterne, latterne, -eerne, znw. vr. en 

m. Lantaarn ; ook : kaars ; verklw. lanternekj/n, lan teern-, 
laterne-, -ken. — Lanternemaker . 
Lantfole. Zie l a n t v o l c. 
Lantganc, znw. i) Strooptocht, landing met het 

doel om te rooven. 2) landsgebruik, landrecht ; na 
lantganc.
Lantganc, -gang, bnw. In het land of algemeen 

gebruikelijk. Vgl. k e r c g a n c.
Lantgebot, znw. o. Gerechtelijke aanmaning. 
Lantgemarke , -gemerke, znw. o. i) Landgrens, 

grens. 2) mark, distrikt, gewest. Vgl. l a n t m a r k e. 
Lantgenachte, znw. o. De gewone terechtzitting. 
Lantgenoot, -genote, znw. m. Een gezeten bur


ger, geërfde, ingeland.
Lantgescheit, -gescheet, znw. o. Grensscheiding, 
afpaling tusschen de landen van verschillende eigenaars. 


Lantgifter, znw. m. Hij die de „gifte" heeft 
van cijns-of tijnsgoed, door wiens tusschenkomst 
het oorspronkelijk moest worden overgedragen.

Lantgrave, znw. m. Landgraaf, hij die namens 
den vorst of ook als soeverein als graaf een bepaald 
land bestuurt. — Lantgravesehap.

Lanthase, znw. m. Haas, tegenover den „seehase". 
Lanthere, lants-, -heer. i) Landsheer, vorst. 2) 

landheer, landeigenaar. 
Lanthoede , znw. vr. Landsverdediging. 
Lanthof, lants-, znw. m. en o. Boerenwoning, 

landhuis, hofstede. 
Lanthont , znw. m. Kettinghond, waakhond (?). 

2I 



322 LANTHOUDER. 

Lanthouder, znw. m. Een burgerlijk ambtenaar, 
bestuurder eener gemeente (in Vlaanderen). 

Lanthouw(e), znw. m. De toepassing van het 
recht van houw of houtkapping naar landsgebruik. 


Lanthure, -huur, -huyr, znw. vr. Landhuur, 
pacht van land. 
Lanthuus, znw. o. Rechthuis, gemeentehuis (16de 
eeuw).
Lantierbo.om. Zie l e i t i e r b o o m. 

Lantjuweel , znw. o. Een plechtige kampstrijd 
van verschillende rederijkerskamers en de daarmee 
gepaard gaande feesten; op het platteland heette 
het „pagespel."

Lanteaerte , -carte, znw. vr. Handvest voor eene 

bepaalde landstreek.

Lantkesten. Zie 1 a n t c u s t e n. 

Lantenecht , lants-, znw. m. Gerechtsdienaar, 

gendarme, maréchaussee.

Lantcommandoor, -commelduur, znw. m. Landcommandeur, 
eene hooge waardigheid bij de gees. 
telijke ridderorden. 

Lanteondich, -cundich, bnw. Door het geheele 
land of overal bekend. 

Lautcoop, lants-, znw. m. i) Prijs of waarde 
van het land, de gewone prijs. 2) koop van land. 
3) wettige koop; na lantscooj5, hetz. ongeveer als na 
lamsrecht, volgens de in het land geldige rechts 

-regelen.

Lantcore, znw. vr. Hetz. als 1 a n t c a e r t e. 

Lanteosten, znw. m. mv. Gemeente-, dorps


lasten. 
Lantcnsten, -keslen, znw. m. ; -custinge, znw. 

vr. Koopsom van land. 
Lantliede, -lude. Zie 1 a n t m a n. 
Lantloper, znw. m. Landlooper, vagebond; vr. 

lantloojbster. 

Lantmaer, -meer. Hetz. als 1 a n t e o nd i c h. 

Lantman, lanis-, lents-, znw. m.; mv. lant(s)liede, 

-lode. i) Buitenman, landbewoner. 2) ingezetene, 

bewoner van een land; medeburger, landsman. 

Lantmarke , -merke, znw. vr. Landgrens. — 

Vandaar belantmarci; z. aid. 

Lantmate, znw. vr. De gewone, inheemsche maat. 

Lantmeester, -meister, znw. m. i) Hetz. als lantcommandoor. 
2) persoon belast met het technisch of 
finantieel beheer in sommige waterschappen (Zeeland, 
Voorne) ; hoofdopzichter in dijkszaken.

Lantmeter, lapis-, znw. m. Landmeter. 

Lantneringe, znw. vr. Het boerenbedrijf, veeteelt 
en landbouw. 
Lantpacht, znw. vr. Landhuur, grondrente, erf


pacht van land. 

Lantpol, znw. m. Boerepummel.

Lantporter, -jboorter, znw. m. Bewoner van het 

platteland die het burgerrecht in eene stad had ver 

-kregen.

Lantraken. Hetz. als 1 a n t r o e r e n. 

Lantreeht, znw. o. Het in een land(streek) gel


dende recht ; ook : het recht der bewoners van het 

platteland ; ten lanirechte liggen, beheerscht worden 

door het landrecht (van land); ten 1. sellen, de voor


schriften er van op iem. toepassen ; te Utrecht: de 

rechtbank, gespannen door den bisschop en zijne 

mannen. 

Lantrechter, znw. m. i) De gewone rechter. z) 
rechter in zaken van landeigendom.
Lantrentmeester, -meister, znw. m. Ambtenaar 
belast met het bestuur der landsheerlijke inkomsten. 

Lantri(d)der, znw. m. Hetz. als 1 a n t s c n e c h t. 

Lantripeste, znw. m. Grootste grondeigenaar, 

voornaamste ingeland.

Lantroede, znw. vr. De in een land(streek) 

gebruikelijke roede; roede waarmee land gemeten 

wordt. 

Lantroeren, zw. ww. intr. Aan land komen; 

landen. 

Lantroeringe, -rueringe, znw. vr. Stranding, 

LANTTELINGE. 

het op het land (of strand) geworpen worden of 
daarmede in aanraking komen ; 1. doen : a) op het 
strand stooten. b) het aan land stappen, landing.

Lantroof, znw. m. Roof op den openbaren weg 
of onrechtmatige inbezitneming van land? 

Lantruchtich, bnw. Alom bekend (oostmnl.).

Lantrumich, bnw. In ballingschap zijnde.

Lantrnminge, znw. vr. Ontruiming van land of 
onroerend goed.
Lantsage, znw. vr. Uitspraak in geschillen over 
grondeigendom, zeventuig.

Lantsake, znw. vr. vooral mv. Geschillen betreffende 
land- of grondeigendom ; de rechtsregelen 
geldende voor alle zaken het land betreffende (belastingen, 
onderhoud der wegen, watergangen enz.); 
ook : eene boete voor overtreding der keuren op de 
landzaken. 

Lantsate,..lansale, -sele, znw. m. Ingezetene des 
lands ; de vrije bewoner van een land maar zonder 
grondeigendom, cijnsboer of pachter. 
Lantsbodinge, znw. vr. Afkondiging van landsverkoop.
Lantschap, -schei, -schik, znw. o. en vr. i) Gewest, 
landstreek, provincie ; landstreek ten opzichte 
van de luchtsgesteldheid ; statenvergadering van een 
gewest. 2) land, rijk. 3) geboorteland, vaderland; 
dat salige l., het hemelsch vaderland. 
Lantscheide, lande-, -schede, znw. vr. Grensscheiding 
tusschen twee grondstukken; ook: tusschen 

twee gemeenten of landstreken. 

Lantscheider, -scheder, znw. m. Landmeter. 

Lantscheidinge, znw. vr. Hetz. als 1 a n ts 
c h e i d e. — Lantscheidingsbrief.

Lantscheit, -scheel, znw. o. Hetzelfde. 

Lantschepen, znw. m. Schepen in eene dorpsgemeente.
Lantschoof, znw. vr. Recht van korentiende, 
schoofrecht. 
Lantschot, znw. o. Verschillende lasten die op 
het morgen worden omgeslagen.
Lantschout, -schuit, znw. vr. Grondlasten, grondcijns.
Lantsede, -zede, znw. m. Landsgebruik; mv., 
de zeden en gebruiken des lands. 
Lants eg ei, znw. o. Landszegel; ook : zegel van 
een ambacht. 
Lantsem. Zie lancsam. 

Lantsende, -einde, znw. m. en o. Landsgrens, 
landsgebied ; ook : land. 

Lantsete. Zie 1 a n t s a t e. 

Lantsettin e, znw. vr. Grondlasten. 

Lantsgebiet, znw. o. Gebied. 

Lantshere. Zie 1 a n t h e r e. 

Lantside, -s ë, znw. vr. i) De naar het land toegekeerde 
zijde. 2) de landzijde, het platte land, tegenover 
„portside".

Lantsenecht, -hof, -man. Zie 1 a n t-. 
Lantserone, znw. vr. Naam van het raadhuis 
te Maastricht. 
Lantsleger. Zie bij 1 a n t. 

Lantsn ame, znw. m. Naam waarbij iemand bij 
ieder bekend is. 

Lantsnede, znw. vr. Landsgrens (oostmnl.). 

Lantsoene, znw. vr. en m. Een zoen of verzoe


ning, het geheele land omvattende; verzoening met 
het openbaar gezag, met het vaderland, van een 
balling.

Lantsprake, znw. vr. Landtaal. 

Lantstege, znw. vr. Landweg, landpad. 

Lantstonge, znw. vr. Landtaal. 

Lantstrate, znw. vr. Openbare weg, de groote. 
weg.
Lantstriker, znw. m. Hetz. als 1 a n t 1 o p e r. 
Lantstueke, lesnis-, -slicke, -stuc, znw. o. Een 
stuk inheemsch laken. 
Lanttale, znw. vr. Het aantal akkers in eene 
dorpsgemeente.
Lanttelinge. Hetz. als 1 a n t n e r i n g e. 


LANTTUUCH. 

Lanttnnch, znw. o. Getuigenis in een geschil 
over landeigendom, zeventuig. 
Lantvast, bnw. Geheel op het land of strand 
liggende, van aangespoelde voorwerpen. 
Landveste, znw. vr. Verankering van landhoofden 
en schoeiingen. 
Lantvluchtich, bnw. Voortvluchtig ; ook vorevlucklich. 


Lantvoet. Vgl. l a n t r o e d e. 

Lantvoget, znw. m. Een met een bepaald gezag 
over eene landstreek, ook : over het platte land, 
bekleed persoon. 

Lantvolc, folc, znw. o. De inwoners van een 
land ; bewoners van het platteland. 
Lantvorste, lands-, -vorst, znw. m. Landsheer; 

• vrijheer, misschien ook : edelman. 
Lantvrede, znw. m. Algemeen vredegebod dat 
een geheel gebied omvat. 
Lantvrouwe, lanis-, znw. vr. i) Landvorstin. z) 
eene vrouw van het (platte)land, boerin. 
Lantwaerts,-averts. Hetz. als 1 a n d e w ae r t (t e-). 
Lantwech, znw. m. Weg over of door land, 

landweg. 

Lantwere, -weer, znw. vr. i) Landsverdediging; 
de vijandelijke aanval; ook: verdediging tegen het 
buitenwater. 2) verdedigingswerken; ook: de ter 
verdediging opgeroepen manschap ; het dijkleger; 
een verdedigingswerk tevens dienende tot grensscheiding, 
barrière. 

Lantweringe, znw. vr. Hetz. als 1 a n t w e r e, i). 
Lantwerc, znw. o. i) Landbouw. 2) allerlei ver


richtingen op het land. 3) inheemsch werk, van laken. 
Lantwijf, znw. vr. Boerin. 
Lantwijn, znw. m. Landwijn (die Zuid-Neder


land opleverde). 
Lantwinne, -wenne, znw. m. Landbouwer. 
Lantwinnen, znw. o. Landbouw. 
Lantwinner, -winre, Hetz. als 1 a n t w i n n e. 
Lantwinninge, znw. vr. i) Land-, akkerbouw. 

2) de te veld staande oogst; bebouwd veld, landerijen. 
3) van land in de bet. „geboortegrond", de 
vrijheid om ongedeerd in het land terug te keeren; 
ook : de uitkeering waardoor zij werd gekocht; 1. 
doen, zijn land terugkrijgen ; ook : zijn land verdedigen 
tegen een vijand. 4) een recht van overgang, 
te voldoen aan den landheer bij verandering van erfpachter 
of cijnsman in geval van overlijden of verkoop.

Lantwise, znw. vr. Landsgebruik. 
Lantwissel, znw. m. Ruiling van land. 
Lantwrake, znw. m. Iemand zonder vast ver


blijf, zwerveling.
Lanx. Zie l a n g e s. 
Lapaert, znw. m. Schooier, een in lappen of 

lompen gekleed persoon. 
Lapaten, znw. Stompbladige zuring of bitterblad. 
Lapen , zw. ww. tr. Likken, slurpen, leppen. 
Laper(e), znw. m. Lepper, slurper, drinker. 
Lapidaer, znw. m. Bewerker van of koopman in 

edele steenen ; ook labidarjs. 
Lapidarijs, znw. m. Een boek over edele stee 
hunne krachten.-nen en 
Lappeg lab, znw. m. i) Lap, van goed, leer enz.; 

een los stuk papier, klad, minuut; een lap grond; 
verklw. labj ekijn, Iep lajb etiaen (noordholl.). 
2) deel van de wapenrusting, waarschijnlijk hetzelfde 

als a r m s c h e n e, 2). 3) een lap stof aan den helm 
die hoofd en hals beschermde tegen de zon. 

Lappen, zw. ww. tr. Lappen, opknappen, linnen. 
goed, boeken, schoenen ; iem. opknappen door geneesmiddelen. 
— Lapper.

Lappinge, znw. vr. Opknapping, het aanbren


gen van herstellingen, ook van houtwerk, b.v. bruggen.
Laps, znw. m. Verloop, bi laj5s van tide. 
Lard, laerd, znw. Spek, varkensvleesch. 
Lardeersel, znw. o. Lardeerspek. — Larderen. 
Lardier, laerdier, znw. o. Bewaarplaats van var


kensvleesch; vleeschkelder, -huis. — Lardiermeester, 
ook largier, largiermeester. 

LASTEREN. 323 

Lare. Zie 1 a e r. 

Laren, zw. ww. tr. Leeg maken; een schip, uit 

-hoozen. 

Largier, znw. m. Zie 1 i g u r i u s. 

Largier, -meester, znw. m. Hetz. als 1 a r


di e r m e e s t e r. 

Las, bnw. Slap, mat, uitgeput ; o wi, o las ! he


laas, eilaas ! 

Lasarus, bnw. Melaatsch. — Lasarussiec,

-siecte. 

Lasch, bnw. Slap, los, zwak. 

Laschiser, znw. o. Een spijker tweemaal zoo 
groot als de „bortspiker" ; dubbel l., van de dubbele 
grootte daarvan. 

Laschnagel, lassche-, znw. m. Spijker, lasch


spijker. 

Lase, Lasen. Zie 1 a c e. 

Laser , bnw. Hetz. als las e r s c h. — Laserheit,
Laserich, Laserpine, Lasersocht, -Schap.

Laserie, lasarie, znw. vr. i) Melaatschheid. 2) 
leprozenhuis ; ook lasariënhuus. 

Lasersch, lasarsch, lasaers, -sars, -saris, bnw. 
Melaatsch; ook malaelsch, ackersiec, j5ackers; en 
utesellich (16de eeuw). 

Lasers, znw. m. Een melaatsche; ook lasersman, 
-mensche, -waf. 

Lassche, lasch, lasse, las, znw. i) Een bepaalde 
soort houtverbinding. 2) geer, schuine lap. 3) strik, 
snoer (?). 

Lasschen, zw• ww. intr. Verslappen, verzwakken, 
minder worden. Vgl. 1 a s c h, bnw. 
Lasschen, zw• ww. tr. Een „lasch" (znw.) aanbrengen, 
samenvoegen, -koppelen, verbinden. 

Lasschinge, znw. vr. Verbinding, voeg. 

Last, laste, znw. m., vr. en o. i) Last, vracht, al 
wat zwaar is of (op) iem. of iets drukt; enen iel te 
laste leggen, iem. iets te dragen geven ; hetgeen een 
mensch draagt of in het gemoed heeft, ook van iets 
niet drukkends ; 1. van minnen ; de aan een boom 
hangende vruchten ; 1. dragen, met vruchten geladen 
zijn ; ook : van veel gewicht zijn, veel beteekenen. 
2) taak, plicht, zorg, verplichting; 1. nemen, op zich 
nemen; burgerplicht, ambtsplicht. 3) opdracht, last, 
mandaat; betrekking, functie; dwingend advies van 
eene hoogere rechtbank aan een lagere. 4) hetgeen 
iem. drukt of onaangenaam is, moeite, last, verdriet, 
verdrietelijkheden. 5) beschuldiging of schuld die op 
iemand rust. 6) aan iets bestede moeite, inspanning. 
7) een gewicht en inhoudsmaat, van koren, visch, 
turf, steen, boter, honing, spek enz., ook: van natte 
waren; inhoudsmaat van schepen.

Lastage, -aedse, -aedze, znw. vr. i) Ballast. 2) 
laad-en losplaats van schepen. 
Lastageboot, znw. vr. Een schuit voor laden 
en lossen gebruikt (?). 

Lastalten, -aedsen, zw. ww. tr. Ballasten. 

Lastelic, bnw. i) Zwaar. 2) lastig, bezwarend, 
tot last zijnde; schandelijk voor iem.; enen (dat.) 

1. sin : a) iem. zwaar vallen. b) iem. lastig vallen. 
Lastelige, bijw. i) Met moeite, moeilijk. 2) op 
eene voor iem. bezwarende of schandelijke wijze. 
Lasteloos, last-, bnw. Vrij van rechtsvervolging. 
Lasten, laste, znw. Eene soort bontwerk. 
Lasten, zw. ww. tr. — I. Trans. i) Beladen, 

laden, bevrachten, vullen ; deelw. gelast, bezield, vervuld, 
met minnen, mei sonden g. 2) iem. bezwaren, 
hem een last opleggen ; iem. bezwaren met eene 
aanklacht. 3) aan iem. lasten of verplichtingen, ook 
belastingen, opleggen. 4) iem. overlast aandoen. 5) 
iem. een last of opdracht geven, iem. iets belasten. 

— II. Wederk. i) Zich belasten met iets, zich moeite 
voor iets geven. 2) zich verbinden, zich verplichten 
tot iets. 
Laster, znw. m. Hetz. woord als l a c h t e r. i) 
Schande als toestand, gekrenkte eer. 2) schande als 
bejegening, smaad, hoon. 3) schandvlek, een voorwerp 
van beschimping. 

Lasteren, lastren, zw. ww. tr. Schandvlekken, 


 3 2 4 LASTERLIJC. 

te schande maken ; afkeuren, berispen ; enen dijc l., 
afkeuren (zie 1 a k e n); wederk., hein l., zijn eigen 
gedrag afkeuren, zich beschuldigen. 

Lasterlt, les/er-, bnw. Schandelijk voor iemand.

e 

-- Lasterlike, bijw. 

Lastgelt, znw. o. Belasting op de schepen naar 
gelang van het aantal lasten. 

Lastich, lestich, bnw. i) Zwaar, een zeker gewicht 
hebbende : a) zwaar, hevig. b) koppig, bezwarend, 
van wijn. c) deftig, ernstig. 2) met moeite gepaard 
gaande, bezwarend, lastig; enen 1. sin, vallen. 

— Lasticheit. 
Lastinge, znw. m. r) Geldelijke lasten. 2) beschuldiging. 
3) last of bevel der overheid. 4) belasting 
of bezwaring van gevangenen. 

Lasttalg, lastalg, znw. vr. Het aantal lasten dat 
een schip inhoudt. 

Lastwagen, znw. m. Vrachtwagen. 

Lasurijn, -en, bnw. Azuren, hemelsblauw. 

Lasuur, -uyr, -uer, -oer, znw. o. Het blauw, 
hemelsblauw ; vooral in de wapenkunde. 

Lat, bnw. Traag, mat, lui, lusteloos. 

Lat, znw. m. Hetz. als 1 a e t , znw. m. 

Late, znw. vr. Onachtzaamheid, nalatigheid (16de 

eeuw). 
Late, znw. vr. Het loslaten, van jachthonden. 
Late, znw. m. Zie 1 a e t, znw. m. 
Late, laet, bnw. Laat; la/er; latest, laesl, lest; 

bijw., laat. 
Latetbloet, znw. o. Door aderlating afgetapt 
bloed. 
Lateltijt, znw. vr. en m. Geschikte tijd voor eene 
aderlating, laattijd. 

Laten, st. ww. -- I. Trans. i) Laten, maken dat 
iem. in een zekeren toestand blijft of komt; enen 
levende 1. ; enen 1. voor dat hi is, iemand in zijne 
waarde laten; enen quite ende vri l., iem. van rechts 

ontslaan ; enen iet quite l., iem. iets-vervolging 
kwijtschelden. z) met een ander ww. (ook met te), 
laten, doen; laten staen, daarlaten. 3) van zich laten, 
eene stof, een geluid; sine orine l., lnenigen traen l., 
die scelle l., de bel doen hooren of luiden; bloei l., 
bloed storten, verliezen; zie bij 13). 4) iem. ongemoeid 
laten, zijn gang laten gaan ; iem. met rust 
laten ; iets laten blijven waar het is. 5) van zich 
laten gaan : a) iem. ontslaan uit zijn dienst. b) loslaten, 
ook : een tot de jacht afgerichten vogel. 6) 
van de hand doen, eene zaak ; afzetten, een koopwaar. 
7) iets aan iemand laten : a) iem. iets laten 
houden. b) iem. de beschikking over iets laten. c) 
iem. opdragen, een leen. 8) overlaten, overig laten, 
niet gebruiken. 9) nalaten, achterlaten, iem., iets. 
zo) nalaten, laten, niet doen; niet meer doen, met 
iets niet voortgaan, het staken; sin kermen 1. ; die 
sonne laet haer schinen. i i) laten, verlaten ; alleen 
laten, in den steek laten; iem. laten loopen, niet 
meer van iem. willen weten .; God, verzaken, verloochenen 
; iets laten varen ; van iets afstand doen. 
I2) toelaten, toestaan, gedoogen; niet laten, beletten; 
ook met eene onbep. wijs : a) toelaten, gedoogen. b) 
veroorzaken, doen ; ook in het pass., daeroh was hi 
(ge)laten gaen; met een dat. die in 't ndl. door door" 
moet worden weergegeven : God lietse (de Joden) 
geeselen den Ammoriten. i 3) tappen; bloei laten (ter 
aderen), aderlaten, -ook : zich zelf aderlaten en : gelaten 
worden (zie bij 4). — II. Wederk. i) Zich 
houden, zich gedragen. 2) zich verloochenen, zich 
onderwerpen aan Gods wil; hem Gode, onder Gode 

1. ; zich onderwerpen, in iets berusten, het er niet 
bij laten (met eene ontk.) ; als znw., zelfverloochening; 
deelw. gelaten als bnw. 3) zich verlaten op. 
4) zich tot iets zetten, iets over zich verkrijgen. — 
III. Intr. i) Er uit zien, zich vertoonen, een zeker 
uiterlijk hebben. 2) zich houden, eene zekere houding 
aannemen. 3) zich gedragen, zich voordoen. 4) het 
laet, het staat, past, van kleeding, manieren, gedragingen. 
5) zich aanstellen, misbaar maken, te keer 
gaan. 6) loslaten, los gaan. -- IV. Hulpw. In den 
LECHGAERDE. 

imperatief, ter omschrijving van den adhortatie 
laet ons vechten; ook reeds laten wi; laten wi in 
Gods geleide varen ; laten wi ons cronen mit rosen. 

Later , znw. m. Hetz. als b 1 o e t 1 a t e r; vr. 

latersse, latigge. 

Later. znw. Vadem. 
Latheit, laet-, znw. vr. Slapheid, traagheid. 
Latijn, znw. o. i) Latijn. 2) eene voor oninge


wijden onverstaanbare taal ; eene geheime taal; dieventaal; 
onbegrijpelijke of duistere woorden; de taal 
der dieren. 

Lat jn, latijnsch, bnw. Latijnsch. 
Latineerre, -ere, znw. m. Tolk. 


Latinge , znw. vr. i) Opdracht van een goed; 
leninge ende l., de paarden, gereedschappen enz., 
die den aankomenden pachter tegen „prisie" (taxatie) 
worden overgelaten. 2) aderlating. 

Latiser, znw. o. Eene bepaalde soort van spijkers, 
latspijker; ook latnagel. 
Latoen, letoen, lettoen, znw. o. Geelkoper, mes 

latoen. — Latoenijn , -en. -sing, 
Latrine, znw. vr. Bestekamer, beerput. 
Latrine. Zie l e c t r i n e. 
Latsure, znw. vr. Strik. 
Latte, lat, znw. vr. i) Lat. 2) daklat, panlat. — 

Latten, van latten voorzien, een dak. 
Latuarie. Zie 1actuarie. 
Latuke, znw. vr.; wilde l., veldsla. 
Latuwe, lattuwe, late, znw. vr. Latuw. — La


tuwensaet. 

Lau, -heit, -like. Zie 1 a e u enz. 

Laumaent, znw. vr. en m. Louwmaand. 
Laurijn, bnw. Olie l., laurierolie. 
Lauwen, tr. Zie 1 o u w e n. 
Lauwen, intr. Zie 1 a e u w e n. 
Lauwer, lauer, znw. m. Laurier; lauwertak. — 


Lauwerboom, -blat. 

Lauwerbacke, znw. vr. Laurierbes. — Lauwer 
-bes. -besse, 
Lavament, znw. o. Een middel, waarmede men 
een lichaamsdeel wascht ; ook lavatie. 
Laye, znw. vr. Lafenis, verkwikking, troost. 
Layeye, znw. ; ter 1. gaen, gaan slenteren; ook 
laveyen, ww. 

Lavel, znw. Kruik. Hetz. als 1 e v e 1. 

Laven, zw. ww. tr. i) Laven, verkwikken, vooral 
met spijs en drank. z) sterken, troosten. 3) doortrekken, 
doorweeken. 

Lavender, znw. vr. Lavendel. — Lavendel 
stoel, de struik.-bloenle, -

Lavendier, -gier, znw. m. Waschmeester. — vr. 
lavendierigge, lavendierster ; lavengierster, lavenierster. 


Lavenisse, la, fen-, laefn-, laeffen-, znw. vr. i) 
Verfrissching, opkweeking, verkwikking; een verkwikkende 
drank. 2) troost, opbeuring; geestelijke 
troost, troost voor de ziel. 3) kwijtschelding van straf. 

Laveren, -eeren, zw. ww. intr. Laveeren, van 
een schip; ook: zeilen, met een onvasten gang loopen, 
van beschonkenen ; si laveren die straten over als 
een seis dat laveert. 

Lavetse. Zie l e v e s t o c. 
Laving@, znw. vr. Lafenis, verkwikking. 
Lavoor, lavoir, znw. o. Waschbekken, -kom; 


badkuip. 
Lavure, -eure, znw. vr. Wassching. 
Laweit. Zie laeuheit. 
Lawerke. Zie l e e w e r i k e. 

Laweit. Hetz. als a w e i t. 
Laxeren, zw. ww. tr. Den stoelgang bevorderen. 


Leal, ligel„ bnw. Hetz. als 1 o y a e 1. 
Lebbe, znw. Onderlip (oostmal.). 
Lebbe, libbe, lib, lift, znw. vr. Stremsel. 


Lech, leg, znw. m. Sehoofreeht (?). 
Lechame. Zie 1 i c h a m e. 
Lechambacht, znw. o. Tapijtweversgild. 
Lechgaerde, leg/i-, -garde, -gerde, znw. vr. Teen 


die voor het maken van daken gebruikt wordt. 


LECHGELT. 

Lechgelt, leg-, znw. o. i) Plok, strijkgeld. 2) 
hetz. als lechpenninc. 

Leehpenninc, znw. m. Rekenpenning., 

Lechschat, leg-, lec-, lex-, znw. m. Aandeel uit 
de opbrengst van uitgedolven moer of darink, te 
betalen aan den landsheer of andere rechthebbenden, 
waarschijnlijk als afkoop van turftiend. 

hecht, Lachten. Zie licht, lichten. 

Lechter. Hetz. als l a c h t e r. 

Lechwerc, -warc, znw. o. Tapijtwerk. — Lechwerken, 
-werker, lech(werkers)ambacht, het 
gild der tapijtwevers, Lechwever. 

Lede , leide, lee, znw. vr. i) Onaangename stemming, 
vijandige gezindheid. 2) leed, verdriet, zoowel 
het leed dat men ondervindt (als toestand), als leed 
dat men iemand aandoet (als bejegening). 

Lede, leede, leide, znw. vr. Waterloop, watergang; 
wetering, afvoerkanaal. 

Lede. Zie 1 a d e (bi lievere-). 

Lede, znw. vr. i) Lid, gewricht; uier lede. 2) 
scharnier. 

Lede, leide, bijw. Op eene onaangename wijze; 
lede doen, pijn doen, zeer doen; verdriet aandoen; 
benadeelen ; comp. leder, leider. 

Lede. Zie 1 i e d e. 

Ledegans, bnw. Gezond van lijf en leden. 

Ledecant, lidecant, znw. o. Ledikant. 

Ledecruut , znw. o. IJzerkruid. 

Ledelam, leden-, bnw. Het gebruik van een of 
meer zijner leden missende. 
Ledel jj,c. Zie 1 e 1 ij c. 
Ledelike. Hetz. als 1 e d i c h 1 i k e. 
Ledemate. Zie l i t m ate. 

Leden. Zie leiden. 

Leden, leeden, leiden, zw. ww. — I. Intr. i) 
Aan iemand onaangenaam zijn, leed doen; iets tegen 
iets hebben (met veranderd ondw.). 2) leed 
ondervinden. — II. Trans. i) Deren, leed aandoen; 
iem. haten, een afkeer van iemand hebben. 2) gehaat 
maken ; in haat doen verkeeren ; des anders 
lieve leiden. 

Ledequetsinge, znw. vr. Verminking. 

Leder, lader, leer, znw. o. Leder, leer; Lederbereider, 
-touroer, -snider; lederijn, -en. 

Leder. Zie leider. 

Leder, leer. Zie l a d e r e. 

Leder, comp. Zie 1 ede. 

Lederboom. Zie l a d e r b o o m. 

Lederen , leideren, zw. ww. intr. Minder dan 
vroeger deelen in iemands gunst. 
Lederhose, znw. m. Lederen broek. Zie 1 e e r s e. 
Ledermarsse, -merse, znw. vr. Lederwaar. 

Ledersmout, znw. o. Vet noodig voor de lederbereiding. 
Ledewise, bijw. Lid voor lid, bij gedeelten; gedeeltelijk. 


Ledich, -ech, bnw. — I. Van personen. i) Vrij, 
onbelemmerd, ongehinderd ; met van of een gen., 
vrij van; Z. sin, bevallen of verlost zijn; enen Z. 
houden, in iemands onderhoud voorzien. 2) zonder 
werk, ledig: a) werkeloos, niets doende uit vrije verkiezing 
; Z. sin, 1. gaen, 1. rinnen, leegloopen. b) 
zonder werk zijnde, werkloos; 1. man, liede ; ook 
ledichman; ambteloos burger, rentenier. 3) van eene 
vrouw: a) ongehuwd. b) licht; 1. waf, lichtekooi. 
4) zich onttrekkende aan, zich vrij houdende van 
iets; 1. staen, zich niet met iets inlaten, ergens niet 
van willen weten. 5) vrij van hoorigheid. — II. Van 
zaken. i) Vrij, van lasten ; vrij, door niets ingenomen, 
van den tijd; ledige lach : a) een dag waarop 
de tegenpartij niet in rechte verschijnt. b) rustdag, 
vierdag. 2) onbevangen, boven het aardsche verheven; 
met ledigen gemoede. 3) vrij, ter beschikking 
staande ; 1. huus, hetz. als open huus, huis van 
een leenman, dat door den leenheer ook tegen zijne 
vijanden mocht worden gebruikt ; van leengoederen, 
ter vrije beschikking staande. 4) zonder berijder, 
van een paard. 5) waaraan niets gedaan is of wordt; 

LEENBINT. 325 

van land, onbebouwd. 6) vergeefsch, vruchteloos, 
nietig. 7) onbeduidend, ijdel. 8) ruim, onbezet, van 
plaats ; ledich maken, ontruimen (oostmnl.) 

Ledichgaen, znw. o. Ledigheid, werkloosheid. 
Ledichganger, leech-, znw. m. i) Leeglooper. 
2) een niet-werkend lid van een gild. 3) hetz. als 
1edichman. 
Ledichgane, znw. m. i) Lediggang. 2) werkstaking; 
verbod om te werken. 3) het niet bekleeden 
van een door de stad bezoldigd ambt, het niet uitoefenen 
van het eene of andere bedrijf. 
Ledicheit, ledech-, leech-, znw. vr. i) Werkeloosheid, 
ledigheid. 2) ijdelheid, tijdverbeuzelen. 
Ledichlijc, bnw. Vrij, door niemand belemmerd, 
van bezit. 

Ledichlike, bijw. I) Onbelemmerd; op eene volkomen 
wijze, geheel en al. 2) in ledigheid, zonder 
iets uit te voeren. 

Ledichman, znw. m. Term in het leenrecht. Een 
van anderen vrij leenman, die zijn heer tot krijgsdienst 
en bijstand verplicht was. 

Ledigen, -egen, zw. ww. — I. Trans. i) Vrij maken, 
bevrijden. 2) lossen, een pand. 3) ruimen, 
wegdoen (oostmnl.). — II Wederk. i) Zich vrijmaken, 
zich ontdoen ; zich verheffen boven het stof 
(myst.). 2) met te, gelegenheid hebben voor. 

Ledigingen znw. vr. Bevrijding, verlossing. 

Lee, znw. Heuvel (in ,Heiligerlee"). 

Leech. Zie ledich en lage. 

Leedsdiep. Zie leetsdiep. 

Leefachtich,levachliclh, bnw. Levend, leven hebbende. 
Vgl. l i v i c h. 

Leefdach, leve-, znw. m. Levenstijd. 

Leeftocht -toocht, -lucht, znw. vr. Leeftocht, 

levensonderhoud ; het leven, levenstijd ; hetz. als 1 ij ft 
o c h t, vruchtgebruik. — Leeftochter. 
Leec, bnw. Niet geestelijk, leeke.. 2) onbeschaafd, 
ongeleerd, onontwikkeld. 

Leec , leic, znw. m. ;) Leek, niet-geestelijke. 2) 
een onkundige in het eene of andere vak van wetenschap. 


Leec , znw. m. Lied. 
Leecbroeder, znw. m. Kloosterbroeder die de 
monniken bedient, een niet geordende monnik. 
Leecman, znw. m. Hetz. als 1 e e c , znw., i). --

LeeCV01C, de leeken. 

Leei(jc, leellijc, Zie 1 e 1 ij c. 

Leem, leme, leim, hem, znw. o. Leem, klei. — 

Leemachtich. 

Leemachtich, bnw. Gratig, van visch. 

Leemde, lem(jb)de. Hetz. als l e e m t e. 

Leemde deelw. Verminkt, gebrekkig. Zie 1 e m en. 

Leem.plaeken, hem-, zw. row. intr. Met leem 
bestrijken. 
Leemplaeker, znw. m. Leemer, hij die muren 
en daken met leem bestrijkt. 

Leemte, Ziemte, lem(jb)te, znw. vr. i) Lichaamsgebrek; 
ziekelijke toestand, ziekte. 2) zedelijk gebrek. 
3) verlamming, het onbruikbaar zijn van een 
lid van het lichaam, verminking. 

Leen, lien, znw. o. en m. t) Een door den heer 
(leenheer) aan een ander (leenman) verleend of ten 
gebruike afgestaan grondstuk, tegen hulde en „manschap" 
en van de rechten der hooge heerlijkheid; 
opbrengsten van onroerende, ook : geestelijke, goederen, 
waarvan aan iem. het genot wordt verzekerd; 
eigen ende l., allodiaal en feodaal goed ; man van 
lene, leenman ; mansman van lene, achterleenman; 
te lene ontfaen, houden, in leen ; tot wederopzeggens 
toe ; sin leen houden van, om iem. of iets geven, 
hetz. als houden van. 2) ambt, bediening; bevoegdheid; 
post; recht van tolheffing. 3) macht, ver 

bezit, bezitting; die hemelsche l., de hemel-mogen ; 

gelukzaligheid; gave, gift; lot, toestand.-sche 

Leenachtich, bnw. Tot een leen of het leenrecht 
behoorende. 
Leenacker, znw. m. Een akker in leen bezeten. 
Leenbint. Zie l e n e m e n t. 


326 LEENBOEC. 

Leenboec, -buec, znw. o. en m. Register van 
leenen ; een klein leenhof. 

Leenboort, znw. m. en o. Leuning. 

Leenbrief, znw. m. Brief van beleening, leenakte. 

Leendrager, znw. m. Leenman. 

Leenset, znw. m. Eed van trouw, waartoe de 
leenman jegens den leenheer verplicht was, leeneed. 
Leonerfname, -erve, znw. m. Leenvolger, opvolger 
in een leen. 
Leengedingen -gedinc, znw. o. Overeenkomst 
over een leen. 
Leengoet, lien-, -guet, znw. o. Leengoed, leen. 
Leenhere, lien-, -heer, znw. m. Leenheer. 

Leenhof, znw. m. z) Gerechtshof in leenzaken. 2) 
hofstede. — Leenhoveboec, register der „leenhoven". 


Leenhorich, bnw. Leenroerig. 

Leenhouder, znw. m. Leenman; vr. leenlhoudige 
(vla.). 
Leencnecht, znw. m. i) Leenman. 2) tolbeambte; 
Leencnechtgelt, inkomend recht op het Zwin. 

Leenman, znw. m. Leenman ; mv. leenmanne, 
leenliede (-lude). 

Leenre. Zie 1 e n e r. 

Leenrecht, znw. o. i) Het in leenzaken geldende 
recht. 2) leengerecht, rechtbank in leenzaken; leen 
rechten en bevoegdheden van leenheer-rechtdach. 3) 
en leenman. 
Leenroerich, -ruerich, bnw. Leenroerig, van een 
leenheer afkomstig en afhangende. 
Leensch, bnw. Als leen, feodaal; in leenscher 
ware, were, bezit als leen. 

Leenschap, znw. o. en vr. i) Beleening. 2) leen. 

Leenschepen, znw. m. Schepen in een ,,leenhof". 

Leenschriver, znw. m. Griffier van een ,,leenhof". 
Leensela znw. o. Stut, steun. 
Leensinninge, znw. vr. Verzoek om met een goed 
beleend te worden (oostmnl.). 
Leensleen, znw. o. Achterleen. 
Leenstoel, znw. m. Leunstoel. 

Leenvinder, znw. m. Ambtenaar bij een leenhof, 
belast met het opsporen van verzwegen en verduisterde 
leenen en met de dagvaardingen. 

Leenvolgér, znw. m. Opvolger in een leen, leen 

vr, leenvolchsier. -erfgenaam; 
Leenwachter, znw. m. Leenman. 

Leenware, lien-, -were, -waerde, znw. vr. en m. 
Het bezitten van iets als leenman. 
Leenwisinge, znw. vr. Aanwijzing van een leenheer. 


Leep , bnw. i) Schuinsch. 2) slecht van gehalte, ellendig. 
3) gevat, sluw, bijdehand ; leehaert (i 6de eeuw). 

Loep, bnw. Leep, van de oogen, druipoogig, 
leepoogig. — Leepheit.

Leer._Zie lere en lerer. 

Leer. Zie ladere en leder. 

Leerhuus, znw. o. School. 

Leerjaer, znw. o. Leerjaar. 

Leerjonge, -jongen, znw. m. Leerling, leerjongen 
(16de eeuw). 

Leerkint, znw. o. Leerling. — Leerkintsgelt. 

Leercnape, -onecht. Hetz. als 1 e e rj o n g e n. 
Leerlijc, bnw. i) Act., leerzaam, vatbaar. 2) Pass., 
leerzaam, waarvan of waaruit men Zeeren kan; leerrijk. 
Leerlinc, lere-, znw. m. Leerling, leerjongen; 
ook lerinc. — Leerlincschap.

Leermaget, -maecht, -megel, -meecht, znw. vr. 
Vrouwelijke leerling. 
Leermeester, -meister, znw. m. Leermeester. 

Leernen, .lerenen, zw. ww. intr. Leeren, zich 
laten onderwijzen; misschien ook : onderwijzen. 

Leernisse n znw. vr. Leering, onderrichting. 

Leerre. Zie lerer. 

Leersant, bnw. Geschikt om te leeren, vatbaar. 

— Leersamheit. 
Leerse, laerse, lerse, leersse, znw. vr. Uit 1 e d e r. 
(h o) s e. Lederen beenbekieeding, laars; verklw. 

leerskijn, -ken. 

LEGER. 

Leerstal, znw. o. Leertijd, leerjaren. 

Leerster, znw. vr. Leermeesteres. 

Lees-. Zie Ie s e-. 

Leeschap. Zie leitschap. 

Leesche. Zie lies c h e. 

Leesster, Zeester, znw. vr. Voorlezeres. 

Leest, leisi, znw. m. Model, vorm; vorm van den 
voet. 
Leesten leiste, leest, znw. m. en vr. Het inliggen,
in gijzeling liggen (oostmnl.). Vgl. i n l e e s ten. 

Leesten, leisten, zw. ww. — I. Trans. i) Iets 
nakomen, gestand doen; ene bede l., aan een verzoek 
voldoen; enen lust l., een lust inwilligen; enen 
dace l., eene conferentie houden. 2) tot stand brengen 
; ene historie l., een geschiedboek of roman 
schrijven, voltooien. 3) verzamelen, bijeenbrengen. 

— II. Intr. z) Ergens „inliggen" (2) of „inleesten". 
2) blijven staan, stilhouden, stilstaan. 
Lesster, leister, znw. m. Hij die „inligt" of in 
gijzeling ligt. 
Leestéren, leistéren, -eeren, zw. ww. tr. Tot 
stand brengen ; wat ic 1. mach, met alle macht, uit 
alle kracht, naar iemands beste vermogen. 

Leestinge, leistinge, znw. vr. i) Het volbrengen 
van eene verplichting, eene belofte. 2) het in gijzeling 
liggen of „inliggen" (2) ; verbintenis tot ,,leesting".


Leestmaker, znw. m. Leestenmaker. 

Loot (leit), bnw. i) Onaangenaam, hatelijk; ver 

afschuwelijk ; dat leetste hint, waarvan men-wenscht, 
het minst houdt; gehaat, geminacht ; met den dat. 
onaangenaam voor iemand, een oorzaak van leedgevoel 
of spijt voor iemand zijnde; het is mi leet; 
leet hebben, haten, een afkeer hebben van, het land 
hebben aan ; enen 1. gewinnen, haat tegen iemand 
opvatten. 2) treurig, droevig. 

Lest, leit, znw. o. i) Leed, subjectief; onaangename 
of treurige toestand; verdriet, kwaad, leed dat 
men ondervindt; maect van uwen lieve niet u leet, 
van uw geluk niet uw ongeluk; ten lede, tot iemands 
ongeluk of verdriet. 2) leed, objectief; kwaad of 
leed iemand aangedaan, met daden en woorden; te 
lede enes, om iemand te grieven. 3) leed, als feit 
gedacht; ramp, nadeel, ongemak; een leet, een ongeluk, 
ongeval; schuld; lichamelijk ongemak, ziekte; 
zedelijk kwaad, zonde. 

Leetgetal, bnw. Gehaat (16de eeuw). 

Leetsam, bnw. Moeite aandoende, hatelijk, lastig 
(met een datief). 
Leetschap, leit-, znw. o. en vr. Leedgevoel, leedwezen, 
spijt, berouw; walging, weerzin. 

Leetsdiep, leeds-, bnw. Een vingerlid diep. 

Leetsijn, znw. o. Leedwezen; ook leetwesen, 

-wesinge. 
Leetverdrijf, leit-, znw. vr. Afleiding; ook van 
een echtgenoot gezegd, troost. 
Leeuwe, leuwe, leve, leeu, leu, znw. m. i) Leeuw; 
Leeuwenhaer, -Water, oppasser van leeuwen, 

Leeuwinne. 2) naam van gouden munten. — Leeuwenhalve, 
halve leeuw. — Verklw. leeukjjn. 

Leewerike, leewerke, liewerke, lawerke, leeuweric, 
znw. vr. Leeuwerik. — Verklw. leuwercxken. 

Left, lefter. Zie 1 u c h t, bnw. 

Legaet, znw. m. Gezant, vooral: van den paus. 

Legel, legelen. Zie 1 a gel. 

Legel, znw. m. Verblijfplaats; (hoofd)kwartier. 

Legelijc,bnw. Geschikt gelegen (drent.). 

Legen. Zie leggen en lagen. 

Legende, znw. vr. De voorlezing van een gedeelte 
uit de Heilige Schrift of uit de levens der 
heiligen ; een boek met heiligenlevens ; het verhaal 
of de verhalen die aangaande één heilige in omlodp 
waren ; het verhaal of de geschiedenis van een persoon 
uit de oudheid. 

Legenheit, legent-, znw. vr. Gelegenheid : a) 
ligging. b) toestand. 
Legenisse, znw. vr. Stand, toestand. 

Leger, znw. o. en m. i) Ligging, het liggen of ge



LEGERACHTICH. 

legen zijn ; ie landes Z-e ende te mannes levene, 
(zie 1 a n t). 2) belegering. 3) plaats waar men ligt 
of gelegen (gelegerd) is. a) leger, legerstede; rustplaats 
na den dood. b) leger van dieren. c) leger 

gewapenden. d) het gelegerd zijn aan-plaats van 
een dijk, dijkleger. 4) beschrijving van vaste goede. 
ren ; een daarvan gehouden register, legger; ook 

legerboec. 

Legerachtich, bnw. Een tijd lang ergens ver 
verblijf houdende. -toevende of 
Legerdaeh, znw. m. Dag waarop dijkleger gehouden 
werd. 
Legeren, zw. ww. — I. Trans. i) Legeren, doen 
liggen ; die bussen l., het geschut stellen. 2) regis. 
treeren (i). — H. Intr. Verblijven, vertoeven ; eene 
legerplaats opslaan. 
Legerstede, -slat, znw. vr. i) Verblijfplaats. 2) 
grafstede. 
Leggaerde. Zie 1 e c h g a e r d e. 
Logge, znw. vr. Legplaats, bergplaats; leger van 
een dier. 
Leggecone, znw. vr. Turfvlijster. 
Leggelt. Zie 1 e c h g e 1 t. 
Leggen, lecgen, legen (zeldzaam), leigen, zw. ww. 
tr. — A. Met eene zaak als obj. i) Leggen, doen 
liggen; begraven. 2) stellen, plaatsen. 3) zetten, vast


stellen, bepalen ; enen deck van rechte 1. ; een caj5illel 
1. 4) besteden, gebruiken, te koste leggen; 
aanwenden, besteden ; sin aen iel Z., zijne aandacht 
aan iets wijden ;zijne zinnen op iets zetten; sine sinne 

Z. aen, zijn gemoed stellen onder (iemands macht). 
5) met oh, toeschrijven aan, op rekening stellen van; 
te laste leggen. 6) met jegen, vergelijken. 7) te boek 
stellen. 8) maken, vervaardigen. 9) rekenen, eene 
rekening opmaken. zo) neerleggen, staken. — B. 
Met een levend wezen als object. i) Leggen; gevangen 
zetten; ook in enen kerker, iem. doen ,,leesten" 
of „inleggen" (2); heffen ende l., (een zieke) 
oppassen; onsen Here heffen ende l., de hostie in 
de hoogte heffen en doen dalen. 2) in rechtsuitdrukkingen; 
enen wetteloos, vredeloos l., iemand stellen buiten 
de wet, den vrede ; enen te wette l., iemand in rechte 
betrekken; met in, iem. betrekken in, aanklagen 
wegens ; een geslagen man l., het aandeel bepalen 
dat elk der bloedverwantenkringen van den doodslager 
in het weergeld zal hebben te betalen. 4) 
vergelijken, gelijkstellen. — II. Intr. Leggen na, 
strikken spannen, er op uit zijn (eig. lagen leggen) 
om iets (een dier) te vangen; na Zeewerken 1. — 
Logger, vogelvanger. 
Leggen, zw. ww. intr. Liggen; begraven worden 
; in gevangenschap liggen. 

Logger, znw. m. Legger, register. 

Logger, znw. m. De onderste der beide molen. 

steenen, ligger. 

Logger, znw. m. Dijkverzorger, gecommitteerde 
tot de dijkszaken. 
Leggeschat. Zie l e c h s c h a t. 
Leggings, znw. vr. Het deponeeren van eene 
zekere som gelds. 

Legieren, zw. ww. tr. Goud met zilver of koper, 
zilver met andere metalen vermengen. 
Legloen, znw. vr. en o. Legioen. 
Legiste, znw. m. Wet-, rechtsgeleerde. 
Legitlme, bnw. Wettig, wettelijk; als znw., le


gitieme portie. 
Lei, ley, bnw. Lui. — Loyaert, Leien, luieren; 
Leifaes, luiaard (16de eeuw). 
Leidac, znw. o. Leien dak. 

Leide. Zie 1 e d e. — Leidebeke, afleidingsbeek. 
Leide, Lei. Zie le y e. 
Leidecker. Zie 1 e y e. 
Leidegatte, leidgat. Hetz. als 1 e i d e w e c h. 
Leidegrave, lei-, znw. m. Hoofdsloot, waterlei 
ook : leidegracht. -ding, 
Leideman, lei-. Hetz. als 1 e i t s m a n. 
Leiden, leden, Zeeden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Leiden, voeren, ergens brengen ; geleil bringen, mee-

LECKEN. 327 

brengen, aanbrengen, brengen ; geleil comen, gebracht 
worden; enen utewaerl Z., iem. leiden ter terechtstelling 
; met, vore hem l., meenemen ; met een wagen 
ergens brengen; water, in eene zekere richting 
leiden. 2) in rechtstermen; enen 1. in iel, iem. in 
het bezit van iets stellen ; getugen Z., voorbrengen. 
3) brengen in een zekeren toestand; leiden, aanvoeren 
; aan de praat houden ; naar zijne hand zetten; 
om den tuin leiden. 4) leiden, regelen; orloge l., 
oorlog voeren; inrichten; zijne woorden naar een 
bepaald doel inrichten; richten, wenden; in een bepaalden 
zin opvatten, woorden. 5) verwijzen naar 
een anderen rechter. 6) leiden, doorbrengen, den 
tijd, het leven; zijn voedsel zoeken of vinden, van 
dieren. — II. Wederk. Hem 1. mei, zich ophouden 
of afgeven met. 

Leider. Zie l a d e r e. 

Leider, leder, leeder, znw. m. Geleider, gids; 
die ogen sin leiders ter herten; aanvoerder; vr. leiderinne, 
leiderse. 

Leider, leder, leyer, tusschenw. Helaas. 
Leidesage, -sterre. Zie 1 e i t-. 
Leidewech, lei-, znw. m. Een rijweg van een 
bepaalde breedte voor het vervoer van graan door 
het land. 
Leidjjc, znw. m. Dijk aangelegd om water af te 
leiden of te keeren. 

Leidinges ledinge, znw. vr. z) Leiding, bestuur. 
2) gerechtelijke inbeslagneming; ook: hetgeen daarvoor 
wordt betaald. 

Lege, lei, lai, leide, znw. vr. Lei; een lei of leisteen 
voor daken gebruikt; schrijflei. — Leidac, 
leyen- ; leidecker, leyen- ; leinagel. 

Leye, lei, znw. vr. Zang, lied; zangwijze; misschien 
ook: blijdschap, genoegen. 
Leye, lei, leide, znw. vr. Soort; alre-, meniger-, 

elker-, geenre-, ander-, drierleye e. a. 

.[ieye, lei, znw. m. Leek. — Leyebroeder.

Leigracht, -grave. Zie 1 e i d e-. 

Leim, leimen, leimde. Zie 1 e e m enz. 

Loins, lens, znw. Verzachting van leed, troost. 

Leinwort, znw. Naam van eene biersoort. 

Loise, lese, znw. vr. Spoor. 

Leire, leisen, leisene, znw. vr. en o. Een, meestal 
kerkelijke, beurtzang, waarin déne stem door alle 
stemmen worden afgewisseld. 

LeisSe, leise, znw. vr. Koppelriem, leiband. 

Leist, leisten enz. Zie 1 e e s t. 

Leisteen, znw. m. Rots, rotssteen. 

Leit. Zie 1 e e t. 

Leithont, leido-, leus-, znw. m. Jachthond, speur


hond. 
Leitierboom, Za/ier-, lantier-, Zitier-, znw. m. 
Stalboom, boom i
iin den stal tusschen de paarden. 
Leitsage, leido-, Zeet-, znw. m. Gids ; loods. — 

Leitsagegelt, loodsgeld. 
Leitschap. Zie leetschap. 
Leitschap, lee-, Ze -, znw. o. Gehucht, buurtschap.
Leitsman, lee/s-, znw. m. Leidsman, gids; be


stuurder, meester. 
Leitster, leid-, znw. vr. Leidster, geleidster; ook 
leitsvrouwe, leitsw^f, leitsterse. 
Leitsterre, leido-, leet-, znw. vr. Poolster, noordster 
; ook van Maria. 
Leittoge, leef-, znw. m. Legeraanvoerder ; stuurman, 
voerman. 

Lee, lac, bnw. Lek, water doorlatende. — Lee, 
lecke, znw., een lek ; plaats in een dijk die water 
doorlaat. 

Lekelijc, bnw. Van een leek of de leeken. 

Leken, st. ww. — I. Intr. i) Lek zijn, eens 
vloeistof doorlaten. 2) leken, vloeien, doorsijpelen; 
druppelen. — II. Trans. Doorlaten, eene vloeistof. 

Leckaetse, leccage, znw. vr. Lekkage. 

Leekebaerden, -berden, zw. ww. tr. Vleien, 

flikflooien. 

Lecken, zw. ww. intr. Lekken, reten hebben. 

Lecken, zw. ww. tr. Overhalen, distilleeren. 


328 LECKEN. 

Lecken , licken, lacken, zw. ww. tr. i) Likken; 
oplikken. 2) likken, flikflooien. 

Locker, bnw. i) Gesteld op lekker eten en drin. 
ken; voor den buik levende, ook: voor het vleesch 
levende, zinnelijk. 2) lekker, lekker smakende. 3) 
blufferig, hoovaardig. — Leckerachtich. 

Lecker, -ere, -aert, -en, znw. m. i) Lekkerbek, 
slemper; vr. leckerse. 2) losbol, wellusteling; smeerlap, 
gemeene kerel ; verklw. leckerkijn ; minnaar, boel, pol. 

Leckerbeetkijn, -ken, -gen, znw. o. Hetz. als 
leckerkijn (bij lecker). 
Leckerdie, -ardie, znw. vr. Leven voor den buik, 
wellust. 
Leckerheit, znw. vr. Het leven voor den buik, 
ook : voor het vleesch ; gulzigheid, zinnelijkheid ; eene 
daad uit wellust voortspruitende. 
Leckerie, znw. vr. i) Hetz. als 1 e c k e r h e i t. 
2) dartelheid, uitgelatenheid, aanmatiging. 
Leckeringe, znw. vr. Onzedelijkheid. 
Leckerli j c, bnw. Hetz. als 1 e c k e r, i) ; ook 

leckerich. 

Leckerlike , bijw. Lekker, zóó dat iemands smaak 
gestreeld wordt; op eene weelderige wijze. 
Leckermensche, znw. m. Lekkerbek. 

Leckernie , znw. vr. i) Lekkerbekkerij, leven 
voor den buik; vleeschelijkheid; wellust, wulpschheid. 
2) lekkernij. 

Leckertonge, znw. m. Lekkerbek; ook leckerkele. 

Lecmoes, leec-, lac-, znw. o. Lakmoes. 

Lecorisse. Zie 1 a e r i s s e. 

Lesplateel, znw. m. Pannelikker, klaplooper. 

Lette znw. vr. Gebrek aan eene waterkeering. 

Lector, znw. (Kerk)lessenaar; ook lecirine, latrine. 

Lectie, znw. vr. Het lezen of voorlezen der H. 
Schrift. 

Leliaert, znw. m. Aanhanger der Franschgezinde 
partij in Vlaanderen, het tegengestelde van 
Liebaert en Claeuwaert; naam eener zilveren munt. 

Lelie, lilie, znw. vr. Lelie; ook van eene engelreine 
vrouw; het wapen der Fransche koningen. — 
Lelieblat, -bloemen -gaert, -kun, -wit. 

Lelieplacke, znw. vr. Een plak (muntstuk) met 
eene lelie. 

Lelijc, leelijc, leellzjc, leedlec, leeilijc, bnw. i) 
Een onaangenamen indruk makende, onaangenaam 
aandoende, afkeer inboezemend, schandelijk, kwet


send, stuitend; Zeeloc feit, schanddaad, onteerend 
feit; soms van personen ; als znw., schandelijke kerel, 
booswicht. 2) onaangenaam, ongunstig, van het gelaat, 
het weder; er leelijk uitziende, van wonden. 3) 
leelijk, mismaakt, wanstaltig; niet mooi. 

Lelijcheit, Zeeloc-, lieljc-, znw. vr. i) Schande 

-lijkheid,

schande. 2) schande, smaad, hoon ; enen Z. 
doen, iem. schande aandoen; iem. leelijk toetakelen; 
enen 1. seggen, s,preken, toespreken, obseggen, iem. 
hoonen. 3) wanstaltigheid, mismaaktheid ; leelijkheid; 
iets dat het lichaam ontsiert. 

Lelike, lee-, Zeel-, bijw. i) Op eene wijze die 
weerzin wekt, op eene onaangename wijze, schandelijk, 
hoonend, leelijk. 2) zóó dat iets zich slecht 
laat aanzien, ongunstig. 3) leelijk, 1. staen. 

Leliken, lee-, zw. ww. — I. Trans. Mismaken, misvormen. 
— II. Intr. Leelijk worden. 

Lem, znw. o. Gebrek, mankement, smet; 1. driven, 
een gebrek of schade veroorzaken ; zonder l., onberispelijk. 


Lemate. Zie Tenement. 

Lemde. Zie leemte (leemde). 

Lemde, znw. Gerucht, roep, naam. 

Lame, leeme, znw. vr. Verminking. 

Lenie, leeme, znw. vr. Graat, vischgraat; stoppels 
van vlas, doppen van koren, zaadstroo en dgl. Zie 
leemachtich, gratig. 
Lemelt, Lement, Lemet. Zie 1 e n e m e n t. 
Lemen, lemmen, zw. ww. tr. Verlammen, ver 
verwonden ; die ere l., de eer schenden.-minken, 
Lemen, Zeemen, liemen, leimen, zw. ww. tr. Met 
leem of klei bestrijken, leemen. 

LEPER. 

Lamer, leemer, liemer, znw. m. Leemwerker, de 
werkman die muren en daken van huizen met leem 
bestrijkt; ook leemmlacker. 

Lemete. Zie leemte (leemde). 

Lemich, leem-, kim-, bnw. Leemig, Kleiïg. 

Lemipn, lemen, Zeemen, bnw. Van leem gemaakt 
of er mede bestreken. 
Leminge, znw. vr. Verminking door het toebrengen 
eener wond. 
Lemmele, lemmel, lemmer, lemmet, znw. vr. en 

o. i) Plaat of blad van metaal. 2) kling. 
Lemmen. Zie l e m e n , ww. 
Lemmer, znw. m. Hinder, belemmering, last. 
Lemmet. Zie lemmer en lenement. 
Lemte, znw. Hetz. als l e e m t e. 
Lende, leinde, linde, lenden, lendine, lindine, znw. 
vr. Lende ; geslachtsdeelen. 
Lende, znw. m.; mv. lenden. Naastgelanden, 
aangelanden ; ook : de aanliggende landen. 

Lenden, zw. ww. — I. Intr. Landen, aan land 
komen. — II. Trans. Een einde aan iets maken 
(oostmnl.). 

Lendenbeen, Zendin-, znw. o. Dijbeen, heupbeen. 

Lendenfrordel. Hetz. als 1 e n d e n i e r. 

Lendenier, lendenaer, znw. m. Gordel, riem; 
broek. 
Lendine, -ene. Zie 1 e n d e, ie Art. 
Lane, leune, lone, lenie, znw. vr. i) Stut, schraag. 

2) leuning. 
Lenement, Zeen-, le-, lemaie, znw. o. Lampepit, 
lampekous, lemmet. 

Lenen, Zoenen, lienen, zw. ww. tr. i) Leenen, te 
leen geven. 2) leenen, in leen ontvangen ; iet van 
Gode houden ende l., God als zijn Heer erkennen. 
3) iem. iets verleenen, toestaan, ter beschikking stel


en; geven; leen mi u leclht, licht mij voor met uwe 
kennis; hem 1. te, zich ter beschikking stellen, zich 
aan iem. of iets wijden. 

Lenen, leinen, Zoenen, leunen, luenen, zw. ww. 

-- I. Intr. Steunen, leunen op of tegen iets of iemand. 

— II. Trans. Doen leunen, rusten of steunen; ook 
als wederk. ww. 

Lenge, linge, znw. vr. Lengte. 

Lengede, lengde, lingede, lingde, lencie, znw. vr. 

Lengte ; over die l., in de lengte ; lengte van tijd; 
afstand. 

Lengen, Zingen, zw. ww. — I. Trans. i) Langer 
maken, lengen, verlengen, van ruimte-en tijdsbegrippen. 
— II. Intr. Langer worden ; langer duren; 
grooter, meer worden. 

Lenie. Zie lene en linie. 

Leninge , znw. vr. i) Het leenen, leening. 2) 
beleening; het begeven van een geestelijk ambt. 
Leningen znw. vr. Leuning, borstwering. 
Lencde, lencte. Zie 1 e n g e d e. 
Lenkine, bijw. Hetz. als a 11 e n k i n e. 
Lense, znw. vr. Hetz. als 1 a n c e. 
Lente, linie, lenten, Zentin, leniene, znw. m. Lente; 

zaaitijd; sine 1. doen, het land in het voorjaar bewerken. 
— Lentenbede, -dacha -Uit. Lentelijs,
lentensch, lentich, lente-. 

Lente, znw. Lins. Zie 1 i n s e. 

Lenten, zw. ww. intr. Hetz. als s i n e 1 e n t e 
d o e n. 
Lenter, linter, znw. m. Hetz. als 1 e n t e, ie Art. 
Lentpenninc, znw. m. Eene vergoeding aan een 
lid van een „zeventuig". 

Lentworm. Zie lindeworm. 

Leoen. Zie 1 i o e n. 

Lepel, Zejbj5el, znw. m. Lepel; l.. lecken, met een 
lepel eten; ook bij sommige spelen gebruikt en als 
graanmaat; deel van een molenrad; verklw. lebelkijn. 
— Lepelmaker.

Lepelaer, znw. m. Naam van een vogel. 

Lepelrecht, znw. o. Het recht om van elk „sester" 
graan één lepel graan te heffen. 

Lepen (van de oogen). Zie g e 1 e p e n. 

Leper, znw. m. Lip (limb.). 


LEPICHEIT. 

Lepicheit, znw. vr. Het druipen der oogen; 
ziekelijk oogvocht. 
jeeppen, zw. ww. intr. Met dikke lippen spreken, 
stamelen. — Lepper.

Lepperkjjn. Verklw. van laftje. 

Leren Zeere, leer, znw. vr. i) Leering, onderwijs, 
leer, geloofsleer. z) les, voorschrift; geschiedboek, 
-verhaal ; leerstelling, beginsel. 3) leering, het zich 
eigen maken van kennis; geleerdheid. 

Lore, leerre. Zie 1 e r e r. 

Leren, leeren, zw. ww. tr. i) Leeren, onderwijzen 
; africhten, ook ane die bant 1. 2) mededeelen, 
verhalen. 3) leeren, onderricht ontvangen, kennis 
opdoen. 4) vernemen. 

Lerenen. Zie l e e r re e n. 

Lerer, leerre, Zere, leerrer, leeraer, znw. m. 
Leeraar, onderwijzer; godsdienstleeraar, prediker; 
vr. leerster, lererse. 

Leringe , znw. vr. z) Leering, onderwijs; in die 

ijn

1. s, in de leer zijn; ook: het niet verder brengen, 
ergens niet ver mee komen ; godsdienstonderwijs, 
opleiding tot den geestelijken stand. 2) les, 
voorschrift; leer, geloofsleer. 3) het leeren, studie. 
Lerinc , znw. m. Leerling. 

Lesarde, lezarde, znw. vr. Hagedis. 

Leschap. Zie l e i t s c h a p. 

Lose, znw. i) Spoor, groeve, vore. Vgl. 1 e i s e. 

in 

2) vore n het gelaat, rimpel; ook lesen. 

Losebanc , lees-, znw. vr. (Kerk)lessenaar. 

LeSelijc, bnw. Leesbaar. — Leselike, bijw.

Lesemeester, lees-, les-, -meister, znw. m. De 

geestelijke belast met het onderwijs der kloosterlin


gen in godgeleerdheid en wijsbegeerte. 

Lesen , st. ww. tr. i) Verzamelen, bijeenbrengen; 
oprapen, lezen, plukken; enen die jblumen l., pluimstrijken 
; wederk., hem l., zich verzamelen, bijeenkomen. 
2) kiezen, uitkiezen ; 1. ute, afscheiden. 3) 
vouwen, opvouwen, plooien; deelw. gelesen, gerimpeld 
4) lezen ; vooral : hardop lezen ; voorlezen ; 1. 
sonder brief, mededeelen, verhalen ; buien boeke l., 
uit het hoofd opzeggen, van buiten kennen ; enen 
ene Jesse l., iem. eene duchtige vermaning geven, 
hem zijn straf aanzeggen ; lesende vinden, vinden 
lenen, in de boeken lezen, vermeld vinden; het lezen 
of opslaan van bepaalde boeken om daaruit een 
geheim te ontdekken, de toekomst te voorspellen 
enz., lezen in de sterren ; als znw., hetgeen de 
wichelaars voorspellen. 5) opzeggen, prevelen, van 
gebeden, litanieën, tooverspreuken e. a. ; bidden; 
lesende misse, waarbij alleen gelezen, niet gezongen 
wordt. 6) onderwijzen, les geven. 7) verklaren, mededeelen 
; 1. ende Bingen, zie s i n g e n ; daer ic af 
las, van Wien ik boven sprak; als znw., een l., een 
zeggen, een gezegde. 8) leeren, studeeren, int herte 
l., in zich opnemen ; 1. na ere dinc, ergens over 
peinzen, door nadenken of studie achter iets trachten 
te komen (hier schijnbaar intr., door weglating 
van boeke). 

Laser, -ere, znw. m. i) Verzamelaar, oogster. 2) 
voorlezer, leeraar. 3) lezer. 
Leserse, znw. vr. i) Oogstster; wolplukster. 2) 

voorlezeres. 3) lezeres; ook lesester. 

Lesestede, znw. vr. Katheder ; leesvertrek. 

Lesestoel, znw. m. Katheder. 

Lesinge, znw. vr. i) Oogst. 2) voorlezing. 

Lessche. Zie l a s c h en l i s c h. 

Lesschen, st. ww. intr. Uitgaan, van vuur; on


geleschen vuur; kwijnen, te niet gaan. 
Lesschen, lescen, lesken, lessen, zw. ww. — I. 

Trans. Verslappen, verminderen in kracht; uitdooven, 
blusschen; te niet doen; delgen; bevredigen, 
stillen, lenigen ; verkleinen (iemands goeden naam). 
-- II. Intr. Te niet gaan ; bedaren, gestild worden; 
uitgaan, van vuur. — Lesschinge.

Lesso, les, znw. vr. en o. i) Lezing, voorlezing; 
voorlezing van een gedeelte der H. Schrift bij kerkdiensten; 
het gedeelte dat voorgelezen wordt; ritueel 
gebed, gebedsformulier. 2) les, voorschrift, ver-

LETTERE. 329 

maning. 3) straf; treurige toestand; enen die (ene) 

1. lesen (zie 1 e s e n) ; ook : iem. in een onaangenamen 
toestand brengen ; enen ene 1. beraden, iem. een kool 
stoven. 4) leering, onderricht. 5) verklaring, mede 
verhaal; geschiedverhaal ; die ware l., de-deeling, 
waarheid ; zeil die lense, aanduiding eener werkelijke 
of voorgewende bron van een schrijver ; die heilige 
lesse, de heilige schrift; in waerre lessen, in waarheid. 
6) formulier; spreuk, spreekwoordelijk gezegde; 
tooverspreuk. 7) les, hetgeen iemand leeren moet; 
ene zelve lesse l., doen wat een ander gedaan heeft. 
9) wetenschap, kennis. 

Lessenaer, -are, znw. m. Lessenaar. 

Lest, leest, list, bnw. superl. i) Laatst, lest; jongst 
(van het jongste gericht); dat leste, het laatste oogenblik, 
de laatste tijd ; int leste, ten slotte; ten lesten, 
te lesten, te lest, ten laatste, eindelijk, ten slotte. 2) 
laatst, minst. 

Leste, bijw. Ten laatste, ten slotte; het laatst. 

Lestent, bijw. Hetzelfde. 

Lestgeleden, -leden, bijw. Laatstleden. 

Lestwerven, -werf, bijw. Het laatst, voor de 
laatste maal ; ten laatste. 
Let. Zie lit. 

Let, znw. o. i) Verhindering, belemmering, beletsel. 
2) hinder, schade. 3) vertraging, verwijl, vertoef; 
sonder l., onverwijld. 

Letanie, znw. vr. Gebedsformule, plechtig gebed; 
processie. 
Letargie, litargie, litaergie, znw. vr. Slaapzucht, 

staat van verdooving. — Letargicien.

Letierboom. Zie l e i t i e r b o o m. 

Letse, lets, -litse, laetse, znw. vr. en o. Snoer, strik; 

snoer, waarmede men den helm vastbindt; snoer, 
waarmede een zegel aan een oorkonde wordt bevestigd; 
riem waaraan jachthonden worden vastgebonden; 
strik om een dier te vangen; strikken van 
den duivel; int 1. bliven, het onderspit delven. 

Letsel, znw. o. Belemmering, letsel. 

Letsen, zw. ww. tr. Knoopen, binden, met eene 
„letsel' vastmaken ; den helm leisen. 
Letst. Hetz. als l a etst en lest. 
Lette, let, znw. vr. i) Belemmering, beletsel; 

Bonder l., rustig, ongestoord. 2) hinder, schade, nadeel. 
3) lichaamsgebrek; zedelijk gebrek, tekortkoming. 
4) oponthoud, tijdverlies, vertraging; Bonder l., 
onverwijld. 

Lettel enz. Zie t u t tel. 

Lettelijo, bnw. i) Actief. Hinderlijk. 2) Passief. 
Die aangehouden of in verzekerde bewaring gezet 
mag worden. 

Letten, zw. ww. -- I. Trans. i) Vertragen, in 
zijne bewegingen belemmeren, beletten, verhinderen. 
2) ophouden, tegenhouden; stelpen, bloed; tegen 

uitstellen, verschuiven ; verbieden. 3) van--werken ; 
gen, opsluiten, aan iem. zijne vrijheid benemen; 
beslag leggen op een persoon of zaak. 4) hinderen, 
schaden, benadeelen; zonder obj., nadeelig of schadelijk 
zijn. 5) hinderen, deren. 6) ontsieren, de (zedelijke) 
waarde verminderen. 7) feestelijk onthalen. — II. 
Intr. i) Talmen, dralen, toeven; niet l., met een 
bijzin, niet wachten met ; sonder l., onverwijld. 2) 
vertoeven, zich ophouden, blijven ; verblijf houden. 
3) wachten, eene afwachtende houding aannemen. 
4) ophouden, stilstaan, halt houden. 5) stilstaan bij 
iets, zijne aandacht op iets vestigen, letten op; letten 
op, ook : het er bij laten ; niet letten -, en, niet 
stilzitten maar. 6) ontbreken, te kort schieten ; sonder 
l., zonder mankeeren, ontwijfelbaar. 

Lettenisse, znw. vr. i) Verhindering, belemmering 
; hinderpaal, beletsel. 2) letsel, gebrek. 
Letterage , lettrage, znw. vr.; mv. Allerlei geschriften; 
wettelijke bescheiden. 

Lettere, littere, letter, znw. vr. 7.) Letter; opschrift 
; verklw. letterkm ; lombaertsche letteren, ro meinsche 
schrijfletters. 2) letteren, geleerdheid, vooral: 
de kunst van lezen en schrijven. 3) brief; 1. van 
afiate, aflaatsbrief, -bul ; 1. van gelove, geloofsbrief; 


 3 3 0 LETTEREN. 

1. van jblaccale, plakkaat. 4) een boek ; boeken ; de 
heilige schrift. 
Letteren, zw. ww. intr. Letters schrijven ; een 
{schuld)brief schrijven. 
Lettergelt, znw. o. Geld betaald voor het opmaken 
eener akte. 

Letterlijc, bnw. Letterlijk. 

Letterwijs, bnw. Ervaren in de kunst van lezen, 
in de letteren. 

Lettinge, znw. vr. i) Belemmering, verhindering. 
2) het leggen van beslag of arrest. 3) getalm, 
verwijl, tijdverlies. 4) oponthoud, tijd die voor iets 
noodig is. 5) het ophouden of gestaakt worden van 
iets. 

Lettrine. Zie l e c t r i n e. 

Leny enz. Zie 1 o y. 

Leunen. Zie lenen en lonen. 

Lovedach. Zie 1eefd ach. 
Level , Zavel, znw. vr. Kruik. 
Levelbecken, znw. o. Waschkom. 
Level,] C, leven-, bnw. z) Levens-; die levelicke 
helle. 2) levend ; bestaand. 3) levenskracht hebbende. 

— Leveli^jcheit, onsterfelijkheid. 
Leven , zw. ww. — I. Intr. i) Blijven leven; 
leven ; Si leven, er zijn er, ik ken er ; sine 1. niet, 
er is niemand (die enz.) ; 1. Ier bede, van aalmoezen 
leven. 2) leven, het leven inrichten, leven naar den 
geest; 1. na, handelen naar; 1. met, na enes rade, 
zich gedragen naar iemands raad. 3) handelen, omgaan, 
omspringen met. — II. Trans. i) Beleven, 
een tijd. 2) naleven, in beoefening brengen. 

Leven, znw. o. i) Het natuurlijke, physieke leven; 
gi sijt mijn 1. ende mijn doot, mijn leven is in 
uwe hand; na (naer) min l., na mijn dood; dit l., 
dat aertsche l.; dat lange l., de eeuwigheid; dat 
helsche l., de hel. 2) zedelijk leven. 3) levenswijze, 
-inrichting ; dat gemene l., gemeenschappelijk leven; 
broederschab des gemenen levens; ohenbaer l., dat 
lichte l., het leven eener lichtekooi; ook deerne van 
den levene. 4) genoegen, genot, leventje. 5) tijd; in 
den ouden levene. 6) omschrijving voor : het gelaat; 
het lichaam, lichaamsbouw ; den persoon (vgl. 1 ij f). 

Levenachtich, -haftich, bnw. In leven (oostmnl.). 
Levende, deelw. — I. Znw. a) m. en vr. In 
leven zijnde; lanxtlevende. b) onz. Dat levende, het 
leven ; gemaect naer dievende. — II. Bnw. i) Levende; 
1. orconde, getuige; 1. bant, de verwanten 
van hem die een doodslag gepleegd heeft, 1. tole, 
glimmende kool; 1. talc, ongebluschte kalk ; 1. water, 
brandewijn; 1. dach, tilt, levenstijd. 2) levenskracht 
hebbende; levendig, krachtig; met levenden ernste 

merken. 

Levende, ji c , bnw. Levend ; krachtig, levendig. 

— Levendelike. 
Levendich, bnw. i) Levend, in leven ; bi onsen 
levendigen tide, bij ons leven. 2) levend, frisch, van 
water; levendige barn, springende bron. 3) krachtig, 
levendig, vlug, wakker. — Levendicheit. 

Levendichmaker, znw. m. Hij die anderen het 
leven geeft. — Levendichmakinge.

Levensboec, znw. o. Het boek des levens. 

Levent , znw. o. Leven (oostmnl.). 

Leventheit, znw. vr. Levenskracht. 

Leverader, levere-, znw. vr. Ader die met de 
lever heette in verband te staan. 
Leveraer, znw. m. Hij die koopwaren aflevert, 
doet toekomen aan hem die ze heeft gekocht. 
Leverantie, znw. vr. Proviand, levensmiddelen. 
Leverbloemen znw. vr. Leverbloem, naam van 
verschillende planten. 
Leverdach, znw. m. De dag waarop iemand 
moet gesteld worden in het bezit van een goed. 

Levere, lever, znw. vr. Lever. 

Levereye. Zie l i v e r e y e. -

Leveren, levren, lieveren, zw. ww. tr. i) Overleveren, 
in handen stellen; enen ter doof l.; hem l., 
zich beschikbaar stellen. z) leveren, overhandigen, 
geven; vergunnen met iets te doen wat men wil; 

LICHT. 

dat oor, die oren l., het oor leenen ; van eene koopwaar, 
leveren, maken dat iem. het gekochte in handen 
krijgt; enen iet l., in rechte, in het bezit stellen. 
3) aanbieden, de gelegenheid tot een strijd ; sir t, 
bataelge, ook velt leveren. 

Leveren, zw. ww. intr.; gelevert, gestold, ge


stremd. 

Levéren, -eeren, zw. ww. Hetz. als 1 a v é r e n. 

Leveringe, znw. vr. i) Levering, inbezitstelling. 

2) liverei ; ook leversoen. 

Levermare, -male, znw. Leverbeuling. 

Leversee, -mere, znw. vr. Een mythische zee 
bestaande uit eene dikke stof, waarin de schepen 
bleven vastzitten. 
Leversocht, -sucht, znw. vr. Leverziekte. — 
Leversuchtich. 

Levervaruwe, -verve, znw. vr. Leverkleur. 
Levestoc, znw. vr. Eene plant; lavas, lubbestok; 
ook livessche en lubbestekel. 
Leyinge, znw. vr. i) Levensonderhoud, levensmiddelen. 
2) levenswijze. 
Levite, znw. m. Leviet. 
Lewes Lewerke. Zie leeuwe, leewerike. 
Lege, leien, lexie, znw. vr. Voorlezing; een 
voorgelezen gedeelte der H. Schrift. 

Lexenaer, znw. Hetz. als 1 e s s e n a e r. 

Liaert, hart, bnw. Appelgrauw; als znw., appelschimmel 
; ook liaertsch. 

Liasse, liache, znw vr. Lias. — Liasseren . 

Libament, znw. o. Plengoffer. 

Libaert, -bart. Zie 1 i e b a e r t. 

Libelle, libel, znw. o. Boekje, klein geschrift; 
famose, diffamose l., schotschrift; naam van ver. 
schillende processtukken.

Libellemeester, libel-, -meister, znw. m. Een 
raadslid aangewezen tot het uitbrengen van rapport 
over eene rechtszaak, door het geestelijk gerecht bij 
den raad aanhangig gemaakt. 

Liberael, bnw. Onbekrompen, mild ; liberale consten, 
de (zeven) vrije kunsten. — Liberaelheit,
Liberalicheit, Liberalike.

Liberteit, znw. vr. Vrijheid ; mv., privilegiën. 

Librarie, liber-, znw. vr. Boekerij, boekzaal; 
ook librie, liberie. 

Librarier, liber-, znw. m. Boekverkooper. 

Librarijs, liber-, znw. m. Afschrijver, ook: boek 

-verkooper.

Licentiaat , znw. m. Benaming van een academischen 
graad, bevoegdheid gevende om in het eene 
of andere wetenschappelijke vak onderwijs te geven; 
ook licentieerf, -teert, -tiert. 

Lichame , lichaem, lachtime, znw. m. en o. i) 
Lichaam, lijf; verklw. lichaemkijn; het lichaam van 
Christus in het H. Avondmaal, de H. hostie. 2) 
romp van het menschelijk lichaam ; lijf, buik; lijf 
ten opzichte der spijsvertering; den 1. hebben, ontlasting 
hebben ; den 1. stoftj5en, de spijsvertering belemmeren 
; moederlijf, baarmoeder. 3) dood lichaam, 
lijk. 4) persoon. 5) lichaam eener gemeente, hetgeen 
zij aan eigendommen bezit; corporatie; stichting; 
huwelijk. 

Lichamelijo, lichaem-, bnw. i) Lichamelijk; 1. 
misdaet, waarop lijfstraf is gesteld ; 1. broeder, volle 
broeder ; 1. erfname, erfgenaam in de rechte lijn; 

1. geselsckaj5, vleeschelijke omgang. 2) zichtbaar, tastbaar, 
een gestalte of uiterlijk waarneembaren vorm 
hebbende. — Lichamelijcheit.
Lichamelike, bijw. i) Naar of met het lichaam. 

2) in persoon. 

Licht, lichte, bnw. i) Licht, niet zwaar ; van 

minder allooi of gehalte, van geld. 2) licht, licht 

verteerbaar. 3) vlug, gezwind; licht, zich gezond 

voelende; opgewekt, vroolijk. 5) gemakkelijk; met 

lichten cope, waar gemakkelijk aankomen aan is; 

gemakkelijk te begrijpen, eenvoudig, duidelijk; met 

lichten (dingen), lichtelijk, allicht; bi lichte, waar 

allicht. 6) onbeduidend, gering, weinig-schijnlijk; 
waard; ene 1. bede, niet nadrukkelijk gedaan, niet 


LICHT. 

dringend. 7) los, loslijvig; loszinnig, lichtzinnig, wuft; 

licht waf, lichte vrouwe. 

Licht , leclhl, bnw. Licht, niet donker, helder; 
den lichten dack; helder, klaar; licht van kleur. 

Licht, hecht, lecht, lucht, Zocht, -te, znw. o. en 
vr. i) Licht; daglicht; licht der hemellichamen ; zon, 
maan; weerlicht; kunstlicht; vier ende l., het stoken 
van vuur en branden van licht, als zinnebeeld van 
een vast domicilie ; kandelaar, luchter ; licht van 
edele steenen; openbaarheid; int l., in het openbaar; 
licht, gezegd van een persoon. 2) licht der oogen, 
Oog. 3) verdieping. 

Lichtavont, znw. m. De avond voor „lichtmesse", 
de eerste Februari (?). 
Lichtbringende, bnw. ; -drager, znw. Lucifer, 
de ster. 
Lichtbroot, -broil, znw. o. Luchtig brood, bol, 
of wit brood, wittebrood. 

Lichtdrager -dreger, znw. m. Hij die bij kerkdiensten 
de brandende waskaarsen draagt, kerkelijk 
beambte die de hoogste der vier lagere wijdingen 
heeft ontvangen, die van „acoluthus". 

Lichte, luckle, licht, bijw. i) Licht, niet zwaar; 

1. geladen. 2) gemakkelijk, zonder moeite; gaarne, 
met genoegen; gauw, spoedig. 3) allicht ; lichte dat, 
misschien; wellicht, misschien; vermoedelijk, naar 
alle waarschijnlijkheid ; ongetwijfeld ; ten naasten bij, 
ongeveer. 4) voor een geringen prijs. 5) lichtzinnig, 
lichtvaardig. 
Lichte, hechte, lucht, bijw. Helder, licht; licht, 

bij kleurnamen. 

Lichte, licht, znw. Long. 

Lichte, znw. i) Hefboom. 2) riem, treklijn. 

Lichtelijc, bnw. i) Licht, gemakkelijk. 2) onbeduidend. 
3) hetz. als 1 i c h t, 6); lichtelike bede. 
Lichtelike, lucht-, bijw. i) Vlug. 2) licht, gemakkelijk; 
gaarne, met genoegen. 3) allicht; misschien, 
wellicht; naar alle waarschijnlijkheid; omstreeks. 
4) in eene geringe mate. 5) op eene licht 
lichtzinnige wijze. 6) zonder veel omslag-vaardige of 
of drukte. 
Lichtemisse. Zie lichtmisse. 
Lichten, luchten, zw. ww. — I. Trans. i) Lich. 
ter maken in gewicht; ook een schip, door er een 
deel der lading uit te nemen. 2) verlichten, minder 
zwaar of drukkend maken; iem. van iets ontheffen; 
iem. bijstaan; lasten noch l., tegen noch vóór iem. 
spreken, in rechte; krijgsvolk, ontslaan. 3) vermin


deren, een prijs. 4) lichten, opheffen, optillen; die 
canne l., de kan optillen (en aan den mond brengen); 
geld, opstrijken; die hant l., zijne hand oplichten, 
opheffen tot het doen van een eed ; ook: 
zijne hand van iets oplichten of wegnemen, symbool 
van het afstand doen van eene vordering of 
een recht; den anker l.; goederen, overladen in eene 
schuit of lichter ; een beleg, opbreken. — II. Wederk. 
i) Zich oplichten, omhoog heffen. 2) zich verlichten ; 
zich ontdoen van iets ; hem 1. van wabenen. — III. 
Intr. i) Lichter, minder zwaar, ook: draaglijker 
worden. 2) goedkooper worden. 3) opgetild worden, 

zich oplichten. 

Lichten, luchten, hechten, lechten, zw. ww. — 

I. Intr. Lichten, licht geven, schijnen; ook van een 
mensch, licht verspreiden, schitteren; illumineeren. 
— II. Onpers. Het licht, het daagt. — III. Trans. 
I) Met kaarsen verlichten, eene plaats; doen branden, 
eene lamp. 2) kaarsen branden voor, een overledene. 
Lichtenisse, znw. vr. Verlichting, ontheffing, 
onderstand ; verlichting of verkorting van de pijnen 
der ziel in het vagevuur. 

Lichter, znw. m. i) Werktuig waarmee men iets 
in de hoogte heft, hefboom. 2) doodkist; baar. 

Lichter, luchter, znw. m. z) Hij die zorgt voor 
het licht bij kerkdiensten ; hij die licht om zich heen 
verspreidt. 2) luchter, kandelaar. 

Lichtheit, znw. vr. i) Lichtheid, vlugheid. 2) 
gemakkelijkheid. 3) lichtzinnigheid, wuftheid; wellustigheid. 


LIDEN. 

33' 

Lichtheit, znw. vr. Lichtheid, helderheid. 

Lichthertich, bnw. i) Opgewekt, onbezorgd.2) 
lichtvaardig, onnadenkend. 

Lichtich, luchtich, bnw. Helder, schitterend. 

Lichticheit, znw. vr. i) Lichtheid, geringe 

zwaarte. 2) levendigheid, van den stijl. 3) lichtzin


nigheid, wuftheid; eene wufte daad, eene dwaasheid. 

Lichtichlike, bijw. Met weinig moeite. 

Lichtingen znw. vr. i) Verlichting, vermindering 
van lasten. 2) heffing, van belastingen. 

Lichtingen znw. vr. Schittering, flikkering. 

Lichtcoop, lichte., bijw. uitdr. Goedkoop ; als 
bnw., lichtvaardig, wuft (ook subst.); als znw. lichtvaardigheid 
(eig. bij het koopen?). 

Lichtladen, bnw. Hetz. als 1 i c h t e g e 1 a d en, 
eig. van een schip ; van een mensch, armoedig. 

Lichtmaken, znw. o. Illuminatie (?). 

Lichtmisse, lichte-, -messe, znw. vr. en o. Maria 
Lichtmis, Vrouwendag, 2 Febr. — Lichtmissedach, 
-avont (zie lichtavont). 

Lichtmoedich, bnw. Lichtzinnig. — Lichtmoedicheit. 


Lichtschip, lichte-, znw. o. Lichter; ook 1 i c h tschute. 


Lichtsterren znw. vr. De poolster. 

Lichtstoc, znw. m. Kandelaar. 

Lichtvat, znw. o. Lamp. 
Lichtverdelike, -vaerdelike, bijw. Op eene licht. 
zinnige wijze. 

Lichtverdich, -vaerdich, -veerdich, bnw. i ) 
Licht in zijne bewegingen, vlug. 2) vluchtig, lichtvaardig, 
lichtzinnig; ook als znw. 

Lichtverdicheit, -vaerdicheit, -veerdicheit, znw. 
vr. i) Vluchtigheid, vergankelijkheid. 2) lichtvaardigheid, 
wuftheid. 

Lichtvoerich, bnw. Beweeglijk, of ook : lichtzinnig, 
wellustig. 
Lichtwaerder, znw. m. Kerkelijke beambte belast 
met de zorg voor vuur en licht, kerkeknecht; 

vr. lichtwaerdige. 

Lichtwijf, znw. o. Lichtekooi. 

Lidei znw. vr. i) Het gaan, gang, tocht, reis. 2) 
ter Zide, in het voorbijgaan, terloops. 3) weg, gang, pad. 

Lidelijo , liden-, l jd-, bnw. i) Act. Voor lijden 
vatbaar; lijdelijk; lijdzaam. 2) Pass. draaglijk, verdraaglijk. 
3) betamelijk, redelijk. — Lideljjcheit.

Lidelf] c, bnw. Voorbijgaand, vergankelijk. 

Lidelike, bijw. Hetz. als t e r 1 i d e. 

Lidelwech, znw. m. Hetz. als 1 e i d e w e c h. 

Liden, st. ww. — I. Intr. i) Gaan ; enen laten l., 
iem. laten loopen; aan zijn lot overlaten; iet laten l., 
iets laten loopen, laten varen ; verzuimen, in den 
wind slaan; staken, ter zijde stellen; opgeven; af. 
stand van iets doen. 2) voorbijgaan, -komen, -rijden; 
laten l., laten passeeren, ontwijken; laten loopen, 
onopgemerkt of ongestraft laten ; van eene tijdruimte, 
deelw. leden ; des is leden, het is geleden (met eene 
tijdsbepaling) ; aan een einde komen ; leden, voorbij, 
om, gedaan. 3) ergens door of af komen, een gevaar 
; goedgekeurd worden, er door gaan, van een 
post op eene rekening; volstaan, kunnen volstaan, 
genoeg hebben. 4) vervallen, achteruitgaan. 5) tegenwoordig 
zijn, daar zijn, van een toekomend oogenblik; 
gebeuren, plaats hebben. — II. Trans. i) Voorbijgaan, 
passeeren, iemand, iets, eene plaats; doorgaan, 
doorkomen ; die werelt l., het leven doorgaan 
met zijne moeiten en verleidingen; overgaan, overtrekken, 
een berg; oversteken, een water; overschrijden, 
eene grens. 2) doorbrengen, een tijd. 3) 
ten einde brengen. 4) doorstaan, verduren. 5) met 
stilzwijgen voorbijgaan, overslaan. 6) voorbijloopen, 
achter zich laten ; voorbijstreven, overtreffen. 7) het 
liden, van iets af -, ergens door komen. 8) het liden, 
standvastig zijn; het met iets doen of stellen. 

Liden, liën, st. ww. — I. Trans. i) Dulden, verdragen, 
gedoogen ; oogluikend toelaten ; een gevoel 
van iets onaangenaams hebben; honger l., honger 
gevoelen ; ook : lust gevoelen, hongeren naar (met 


 

33 2 LIDEN.

om) ; geduldig verdragen, kunnen velen, kunnen tegen 
iets; verschoonend behandelen, iemand. 2) moeten 
ondervinden, moeten verdragen; te verduren of 
te doorstaan hebben; als znw., lijden, smart, leed. 

— II. Intr. i) Eene passieve houding aannemen; 
geduld hebben ; 1. met enen, geduld, ook: medelij den 
met iem. hebben; 1. met ere dinc, met iets tevreden 
zijn; met zachtheid te werk gaan; te 1. sin 
met, medelijden hebben, te doen hebben met. — III. 
Wederk. i) Geduldig wachten, geduld hebben met 
iets. 2) Geduld hebben, zich schikken in, berusten. 
3) zich beheerschen of in bedwang houden. 4) het 
stellen of doen met iets ; hem 1. met, het uithouden. 
5) hem te 1. hebben, iets niet kunnen verdragen, 
ergens leed van -hebben. 
Lidgin, liën, zw. (en st.) ww. tr. i) Bekennen, 
belijden ; oi5 enen l., zich op iem. beroepen ; 1. aen 
sin wort, zijn woord gestand doen. 2) verklaren, 
mededeelen ; met enen l., iem. naar den mond praten; 
1. metten brode, de partij kiezen waar wat te 
verdienen valt. Vgl. 1 i ë n. 

Liden, zw. ww. tr. Leiden, brengen, voeren. Vgl. 
leiden. 
Lidende, deelw. bnw. i) Tijdelijk, vergankelijk; 
dat lidende. 2) licht, van spijzen. 

Lidende, deelw. bnw. Lijdelijk, niet werkzaam. 

Lidenisse, znw. vr. Lijdelijkheid, slofheid, traagheid. 
Lidentheit, znw. vr. Gebrek aan veerkracht, 
slapheid. 

Liderg znw. m. Voetganger. 

Lider, znw. m. Lijder. 

Lider, znw. m. Belijder; ook: schuldenaar. 

Lidesam, lid-, bnw. Lijdzaam, geduldig. — Lide


samheit, -like ; lidesamich, -heit, het bestand 

zijn tegen rampspoed en leed. 

Lidewech. Zie l e i d e w e c h. 

Lidinge, znw. vr. Doorgang, doortocht. 

Lidinge, znw. vr. i) Hartstocht, passie. 2) het 
ondervinden of ondergaan van iets ; lijden, leed, 
smart. 
Lidinge, znw. vr. Het erkennen eener zaak in 

rechte. 

Lidteken. Zie l i c t e k e n. 

L1e. Zie l i e d e. 

Liebaert, li-, -bart, -bard, lubart, znw. m. i) 

Luipaard. 2) leeuw; ook als teeken van den dierenriem 
en (vooral) op wapens; in Vlaanderen, de 
Vlaamschgezinde partij ; patriot (tegenover leliaert) ; 
verklw. liebaerdijn, -dekgin. — Liebaerdich, bnw.; 
liebaerdinne, liebaertshuut.

Liecht. Zie licht. 

Liede , lie, Jude, luide, lede, -en, znw. m. mv.; 
i) Menschen, lieden, lui, -lie (ook enkv. liet) ; die l., 
het volk, de menschen ; enige l., sommigen; 1. een 

ftaer, twee personen ; goede l., notabelen ; bij een 
vnw., wi-, siliede; mv. gen. ook -liedei. Verklw. 
liedekine, -kin, volk, klein van persoon en van 
macht; volkje, lieden, lui; ook enkv. liedekj/n. 2) 
menschen, medemenschen; denkende, redelijke menschen; 
schepselen; mindere lui; mannen. 3) rijks 
vazallen ; onderdanen ; lant ende 1. ; onder-groott.. z, 

gewapende manschappen.-hoorigen ; 

Liedevolc, znw. o. Volk, lieden. 

Liedijc, znw. m. Zie 1 e i d ij c. 

Lief, bnw. i) Lief, geliefd, bemind ; ene(n) 1. 
hebben, ook in het pass. van allen menschen Wert 
si lief gebat; 1. menscke, minnaar, minnares; enen 

1. gewinnen, lief krijgen; als znw., die lieve, de beminde 
; die liefste, de uitverkorene, van mannen en 
vrouwen ; dat lieve, eene oorzaak van vreugde; iet 
1. hebben, iets gaarne hebben, op prijs stellen ; iets 
gaarne zien ; na aan het hart liggende, dierbaar; 
enes liefste wille, iemands vurigste wensch. 2) lief, 
als epitethon; ook als znw., lieve. 3) lief, aange. 
naam, het is mi lief; mi is liever, ik heb `liever. 
Lief, znw. o. i) Wat iem. lief of aangenaam is, 
vreugde, genoegen ; enen 1. doen, iem. genoegen 

LIËN. 

doen; van dienst zijn; enen 1. geven, iem. zegenen; 
met lieve, met genoegen, in vrede; in gezondheid, 
in eene opgewekte, aangename stemming; te lieve, 
tot (iemands) genoegen ; te lieve nemen, voor lief 
nemen ; luttel l., hetz. als luttel goet, heel weinig. 
2) geliefde, beminde; minnaar, uitverkorene; minnares, 
boelin; verklw. liefkijn, lievekijn, liefje; minnares. 


Liefde, znw. vr. i) Aangenaamheid, genoegen; 

1. doen, genoegen doen, van dienst zijn. 2) genegenheid, 
gunstige gezindheid, vriendschap. 3) uwe 
liefde, als vereerende aanspreekvorm van hooggeplaatsten. 
Liefgetal, getael, bnw. Bemind, gezien, welgevallig, 
met met, bi, vore, van, bij of aan iem. ; met 
eene zaak als ondw., aangenaam. — Liefgetalheit,
Liefgetallich, -heit. 

Liefg elt , znw. o. Douceur, geschenk in geld. 
Liefhebben7 zw. ww. tr. Liefhebbende, deelw. 
bnw. 
Liefhebber, znw. m. i) Minnaar; hij die God, 
Christus, zijne medemenschen liefheeft; ook van 
Christus. 2) beminnaar, begunstiger, aanhanger. — 

Lief hebberse, -sche. 

Liefhebbinge, znw. vr. Gehechtheid, genegenheid. 
Liefkint, znw. o. Lieveling, bevoorrecht kind; 

1. maken, het eene kind boven het andere in zijn 
testament bevoordeelen; in den voc., mijn waarde; 
ook liefman. 
Liefcoeke. Zie lij fcoeke. 
Liefoosen, lieve-, zw. ww. intr. Innig of intiem 
met iemand spreken ; ook als znw. 

Lle$}]C liefeljc, lieveljc, bnw. i) Vriendelijk, 
beminnelijk; innemend; bevallig. 2) van zaken, vriendelijk, 
minzaam; aangenaam, welgevallig. 

Lie$ujcheit , lieve-, znw. vr. i) Vriendelijkheid, 
innemendheid, bevalligheid. 2) zoetigheid, lekkernij. 

Lie$ike, liefe-, lieve-, bijw. i) Welwillend, minzaam. 
2) op eene wijze die aangenaam stemt; kalm, 
rustig, in eene aangename stemming. 

Liefmoet, znw. m. (oostmnl.). Vriendelijkheid. 
Liefnisse, liefe-, znw. vr. r) Instemming ; minnelijke 
schikking. 2) geschenk, schenking. 
Liefscha znw. vr. i) Liefde. 2) aangenaamheid, 
aantrekkelijkheid.
Lieftal, -tael, bnw. Hetz. als 1 i e f g e t a 1. — 

Lieftallich. 

Liefte, heft, znw. vr. i) Aantrekkelijkheid. 2) 
liefde, genegenheid ; met lieften, met genoegen, van 
harte. 3) als eeretitel; vgl. 1 i e f d e, 3). 

. Liefte, znw. o. Van lieven. Te enes 1-n, volgens 
iemands wensch, naar zijn welbehagen. 

Liegen, st. ww. — I. Intr. i) Liegen; enen heten 
l., iem. voor een leugenaar uitmaken ; sonder l., 
naar waarheid, voorwaar. 2) enen (dat.) l., iemand 
voorliegen, wat wijs maken; met eene zaak als ondw., 
misleiden, op een dwaalspoor brengen. 3) met het 
als ondw., ontbreken, haperen, schorten; missen, 
falen, mankeeren ; schelen, verschillen ; afhangen van, 
liggen aan. — II. Trans. i) Loochenen, ontkennen, 
2) iet l., (eene afspraak, overeenkomst) verbreken, 
schenden. 

Lieger, znw. m. Leugenaar. 

Lieke, leke, znw. vr. Bloedzuiger. 

Llem enz. Zie leem. 

Lieme. Zie lime en dach1ime. 

Lien enz. Zie 1 e e n. 

Lien, lyen, liken, zw. ww. — Trans. i) Belijden, 
iets kwaads, ook in rechte ; die waerheit l., de waarheid 
opbiechten; in vertrouwen iets mededeelen; 
enen iet doen 1.. iem. tot eene bekentenis dwinken. 
2) erkennen, inzien, eene verklaring of daad van een 
ander als juist of goed erkennen ; dankbaar erkennen 
; erkennen in rechte (eene schuld) ; een gelove l., 
een leerstuk als waar erkennen; Godes l., God belijden 
; enen doen l., iem. dwingen tot de erkentenis 
van iets, vooral door een gerechtelijken tweekamp; 


 

LIEN.

verwonnen, gelove (loves, looft) l., zich voor overwonnen 
verklaren; den strijd opgeven; ook liën alleen 
bet.: zich overgeven, het opgeven ; 1. ende glen, 
zich als den mindere erkennen, de gehoorzame dienaar 
zijn; enen doen l., iemand overwinnen. 3) toestemmen, 
goedkeuren ; enen iet l., iem. iets toegeven, 
toestemmen; in rechte, een eisch toestemmen, ongelijk 
erkennen, schuld belijden. 4) een getuigenis 
of verklaring aangaande iets afleggen ; dat gelove l., 
belijdenis doen van zijn geloof; sins namen l., zijn 
naam openbaren; als znw., verklaringen, mededeelingen. 
5) melden, vermelden, verhalen, gezegd van 
een schrijver en zijne bron. - II. Intr. i) Gelooven 
in (God, een heilige) ; zich beroepen op (iem. of iets) ; 

1. oj5, ane enen ; vertrouwen op, gelooven in iem.; 
1. in enen. 2) ergens in toestemmen; iets gestand . 
doen, vervullen ; 1. een iet, iets goedkeuren ; 1. van 
ere dinc. 3) 1. van, van iets getuigen ; 1. net, het 
eens zijn met iem., iem. aanhangen, zijne partij of 
zijde kiezen ; 1. metten brode, zie li d e n, 3de Art. 
Liën st. Ww. tr. Leenen, in leen geven. 

Liënisse, znw. vr. Bekentenis. 

Lier, here, znw. o. Wang, koon ; ook lier(e) wange. 

Lier, znw. o. i) Borstwering, leuning. 2) houten 
bank voor een huis. 

Liere, lyre, znw. vr. Lier. - Lierenspeler. 

Liere, znw. vr. Vleezig deel van het been, kuit(?). 

Lieseh, liesche, liese, znw. o. Bies. 

Liesche, liessclze, liesse, liese, znw. vr. Lies. 

LieSe , liesse, liesehe, znw. vr. i) Dunne huid, 
vlies. 2) het dunne leder aan den buik van sommige 
dieren. 3) buiksmeer van varkens. 4) zoom, rand, lijst. 

-Liesen. Zie verliesen en *ontliesen. 

Lieste, liest, znw. m. en vr. Lijst, boord. 

Liesten. Zie leesten. 

L1et, znw. o. Lied, deuntje ; ook van een episch 

gedicht ; verklw. liedek n. - Lietspreker. 
Liet, znw. o. Zie bij l i e d e. 

*Lieu, bnw. Luw, tegen den wind beschut. Vgl. 
gelie en luw. 
Lieve , znw. vr. I) Aangenaamheid, genoegen; 
dat wat iemp aangenaam is; mi geschiet l., het gaat 
mij goed ; dat u 1. geschie, God zegene u ; te lieve, 
naar iemands zin of genoegen ; 1. doen, iem. ; Gode 

1. doen, een godgevallig werk doen ; wil, wensch, 
dat wat iem. aangenaam is; enen sine 1. ende wille 
ontbieden. 2) genegenheid, vriendschap, liefde ; het 
voorwerp der liefde ; dore enes l., uit genegenheid 
voor iem., om iemands wil. 
Lieve, lief, bijw. - A. In den positief. I) Met 
liefde, op eene vriendelijke of aangename wijze; mi 
is 1. Ie, ik heb lust, schik, genoegen in iets. 2) met 
liefde, met ingenomenheid, gaarne; 1. comen, welkom. 

-B. In den comp. Liever, aangenamer; men doet 
Gode liever daeran ; liever, eerder; 1. hebben, liever 
willen ; mi liever, op eene voor mij aangenamer 
wijze; het mochle mi 1. sin nacht dan lach, ik had 
liever dat enz. ; gi swegel mi 1. -C. In den superl. 
Het liefst, met het meeste genoegen. 
Lieve, znw. van lief; z. ald. ; ook : eilieve. 

Lievelije enz. Zie 1 i e f1 ij c. 

Lieven, zw. ww. tr. Beminnen. 

Lieven, leven, zw. ww. intr. Lief zijn (met een 

dat.), behagen ; wedert mi lieft oft legit. 

Liever. Zie lieve. 

Liever, znw. m. Minnaar, vriend. 

Liggelt, Zich-, znw. o. Reis- en verblijf kosten. 

Liggen , licgen, ligen, st. ww. intr. - A. Met 

een levend wezen als ondw. i) Liggen; 1. ende, 

liggen te (slapen b.v.); 1. ende, ook zonder veel beteekenis 
; 1. ende haken, naar iets verlangen. 2) te 
bed liggen, van een zieke, eene kraamvrouw; 1. met, 
bi, slapen bij. 3) begraven liggen. 4) in de gevangenis 
zitten. 5) liggen, gelegerd zijn ; enen te na l., 
iem. bestoken, vervolgen. 6) verblijf houden, logeeren 
; Ihuus l., in gijzeling liggen ; zie i n liggen. 
7) in eene hinderlaag of op zijn loer liggen. 8) zich 
bevinden, in een toestand zijn, zijn. 9) op het punt 

LIJFLIJC. 

of in de noodzakelijkheid zijn ; oh sine reise 1. so) 
ergens toe overhellen, er moeite voor doen. - B. 
Met eene zaak als ondw. i) Liggen; liggende orconden, 
geschreven bewijsstukken; bi liggenden heiligen, 
terwijl de reliquieën nog aanwezig zijn. 2) liggen, 
gelegen zijn. 3) plaats hebben, gebeuren. 4) zijn, 
gelegen zijn, zitten ; hi laste doer hem lach define. 
3) staan, van hetgeen in boeken te vinden is ; Nicodemus 
evangelie, daer van Jhesus vele in leghel. 

6) gesteld zijn, geschapen staan. 7) gelegen zijn: 
a) gelegen zijn in, vervat zijn in. b) gelegen zijn aan, 
gepaard gaan niet ; van dinghen daer twifel ane 
leit. c) gelegen zijn in, in de macht zijn van, afhangen 
van; an u laf (leven) legel mijn welvaren. 
d) een gevolg zijn van, met iets samengaan; mesdaden 
daer laf of let (het verlies van 1.) an legel, 
e) eigen zijn aan; met veranderd ondw., hebben, bezitteii; 
den milden man, daer so groot jr(js leit an. f) 
gelegen zijn aan, van belang zijn; aen mine dooi en 
lag/se niet een Iwinl. g) belang inboezemen, kunnen 
schelen ; met veranderd ondw., om iets geven ; wat 
legel mi een den menschen ! h) baten, voordeelig 
zijn, met veranderd ondw., er aan hebben. i) toebehooren, 
toekomen aan. 7) ergens heen gaan of 
voeren, van een weg. 8) gaan liggen, bedaren, van 
den wind. 9) rusten op. io) gelegen zijn in, bestaan 
in. II) ledich l., gestaakt zijn, van het recht. 

Liggenisse, znw. vr. Ligging. 

Ligger, znw. m. Commissionair, agent. 

Ligginge, znw. vr. i) Het (te bed) liggen; Le 


gerstede. 2) belegering; hoofdkwartier. 3) tijdelijke 
staking. 

Lijf,f, znw. o. en m. i) Het leven; 1. hebben, leven 
; dal 1. onthouden, onldragen, verstoren, redden; 
metten live onigaen, hetzelfde ; dat 1. laten, verliesen; 
ene enes 1. goren, iemands leven in gevaar brengen; 
in live, in leven ; te live, in leven ; voor het leven; 
oh sijn laf, op straffe des doods ; 1. legen l., op leven 
en dood. 2) het leven na den dood. 3) zinnelijk 
of dierlijk leven; hooger of geestelijk leven; leven, 
levensinrichting ; levensgeluk ; levensonderhoud. 4) 
lichaam ; 1. ende siele ; zaken den live aengaende, 
lijfstraffelijke zaken; enen moet int 1. sftreken; sin 

1. delen mel, gemeenschap oefenen met ; cnahe van 
den live, lijfknecht, verklw. livek(/n; 1. ende lit, 
lede ; behouden 1. ende lede, op voorwaarde van 
lijfsbehoud ; daller noch 1. noch let een lach, dat het 
geen kwestie van manslag of verwonding was. 5) 
de romp; bovenlijf; onderlijf, maag en ingewanden, 
buik. 6) persoon; van live Ie live, van den een op 
den ander overgaande bij overlijden; een -hebben, 
een - mensch zijn; Pilatus zeef die hadde een harde 
onifermich laf. 

Lijfachtich, liv-, bnw. i) Levenskracht hebbende. 

2) lijfelijk, lichamelijk. 

Lijfdinc, lief-, znw. o. (oostmnl.). Vruchtgebruik 

of erfhuur. 

Lijfgedinge, znw. o. Lijftocht, lijfrente. 

Lijfgewinne, znw. o. Een soort van leen-of 

tijnsrecht. 

Lijfgifte, -gefte, -giflinge, znw. vr. Lijftocht. 

Lifhure, -huur, znw. vr. Huur voor het leven. 

Lifisere, -iser, znw. o. Harnas. 

Lijfcnape, znw. m. Lijfknecht, lijfwacht, trawant. 

Ljjfcoeke, -coec, -couc, znw. m. Zoetekoek, pe


perkoek. - Lipfeoecbaeker. 

Lijfcoop,.*lit-, lit-, liccooft, licooh, znw. m. Wijn


koop (zie w ij n c o o p), handgeld, goodspenning of 

drinkgeld, door den kooper gegeven bij eigendoms


overdracht. 

Lijfcoopsliede, znw. m. mv. Getuigen bij een 

gesloten overeenkomst, vooral bij een eigendomsover


dracht. 

Li$uc, live-, bnw. i) Lichamelijk; zinnelijk, 
aardseh ; hij/like magen ende vrienden, bloedverwanten. 
2) met de zinnen waarneembaar. - Ljjfljjehede. 



LIJFLIKE.

334 

L4j$ike, live-, bijw. i) Naar het lichaam, door 
of met het lichaam; 1. straffen, jiuneren, corrigeren, 
iem. aan het lijf straffen ; 1. roeren, (de reliquieën) 
met de vingers aanroeren bij het doen van een eed; 

Z, sweren. 

Lij$oos, bnw. Levenloos. 

Lijfnere, -nare, znw. vr. Leeftocht, voedsel, levensonderhoud; 
geld daarvoor noodig; jaarlijksche 
rente verschuldigd aan den landsheer (in Vlaanderen). 

-- L"fneringe. 

Ii ijfnoot, lafs-, znw. vr. en m. Levensgevaar. 
L4fpacht, znw. vr. Levenslange huur of pacht. 
Lijfpensi0, jbense, j5encie, znw. vr. Lijfrente. 
Lijfrente, znw. vr. Lijfrente, rente gedurende 

het leven. 
Lijfrenteboec, znw. o. Het boek waarin de door 

de stad verkochte lijfrenten staan opgeteekend. 
Lijfschout, znw. vr. Onbetaalde levensmiddelen. 
L}jfstrafe, -strafe, znw. vr. Doodstraf (16de 

eeuw). 
Lijftier, znw. m. Levensonderhoud. 
Leftocht, -lucht, znw. vr. z) Levensonderhoud. 

2) vruchtgebruik; lijfrente; weduwegift, douairie. — 
L"ftochtrente. 

heftochten, zw. ww. tr. Een kapitaal voor lijf. 
rente voor eene vrouw vastzetten. 
Lijftochtenare, -luchtenaer, -tochter, znw. m. 
Vruchtgebruiker, heller eener lijfrente. 
Lipftochtgelt, znw. m.; -gulden, znw. m. Het 
geld, de gulden ter loopende waarde van den ver 
prijs der lijfrenten.-anderlijken 
Lijftochtigen, -tuchtigen, zw. ww. tr. Aan iem. 
eene lijfrente toekennen. 
Ligfvaruwe, -verve, znw. vr. Vleeschkleur. — 
L varuwich, -verwich.

Tijfvoedinge^ foedinge, znw. vr. Levensonder


houd, kost. 
Lic, znw. o.; like, o. en m. i) Lijk. 2) begrafenis. 
-lij e, in voornaamw. Zie g e 1 ij c. 
Lijs, in znw. Zie huwelijc, vechtelij c. 

Ook in brouweljjc, -lic, brouwsel; backelijc, -lic, 
baksel. 
Lic, bnw. (oostmal.). i) Gelijk. 2) billijk, onpar


tij dig. 
Licbroot, znw. o. Begrafenisbrood. 
Lipcdorn, -doren, znw. m. Likdoorn. 

Lijehare, znw. o. en vr. Het schaamhaar. 
Lijcheit, znw. vr. Billijkheid, onpartijdigheid. 
Ljjchuus, znw. o. i) Sterfhuis. 2) lijkenhuis; 

plaats onder den toren eener kerk waar lijken (van 
misdadigers en zelfmoordenaars) konden worden gebracht. 


Ljjclauwe, lic-, -lawe, znw. o. Litteeken. 
Litman, znw. m. ; mv. ljcliede. Gehuurde schreiers 
of schreisters bij eene begrafenis. 
L4jduoes. Hetz. als lee cmoes. 
Li eselne , lic-, linc-, -sene; Zixeme, -ene, -me, 
znw. vr. Litteeken. 
Ltjcsteen, znw. m. Grafsteen. 

Lifteken, lic-, lit-, -leiken, -tekijn, znw. o. i) 
Litteeken; verwonding met blijkende gevolgen. 2) 
kenteeken, kenmerk, herkenningsteeken ; te (in, tot) 
enen lijctekine, tot een teeken, ten bewijze. 3) geschreven 
bewijsstuk; getuigschrift, kerkelijk getuigschrift, 
attestatie. 4) brandmerk. 5) de sporen of een 
spoor van iets. 6) voorteeken. 7) knik, wenk. 

Lij cweCh, znw. m. Weg naar het kerkhof. 

Lij m, lime, znw. o. i) Slik, slijk. 2) slijm, speeksel. 
^3) lijm. — Lipmachtich, -heit, lijmsiederie, 
-siërie (ióde eeuw), lijmkokerij. 

Lij n. Zie line. 
L' n, znw. o. Vlas. 
Lijnde, znw. vr. Koord, touw. 


Lijnden, linden, bnw. Linnen. 
L jnderecht, -treckinge, -wast. Zie 1 ij n-. 
Lunge, znw. vr. Verklaring. 


Ljjngewaet, lin-, znw. o. Linnengoed. 

LILLEN. 

Lijnlaken, Zin-, linde-, lilaken, Zinaken, znw. o: 

i) Linnen laken. 2) doodkleed, lijkwa. 3) tafellinnen. 
L4jnlant, znw. o. Vlasveld. 
Lijnmeter, znw. m. Vlasmeter. 
Lijnolie, line-, znw. vr. Lijnolie. 
Lijnrechte, *linde-, lint-, bijw. Lijnrecht, regel


recht. 
Lijnsaet, lin-, znw. o. Lijnzaad, vlaszaad; lijnzaadje; 
also groot als een ljnsael. --Lijnsaetcorn,

-olie, -stoppel.
Lijnslager, -touw. Zie line-. 
L4jntreckinge, Zijnde-, znw. vr. Erfscheiding. 

ILbnvolger, znw. m. Nakomeling. 
L4j nwader, -wayer, -wadenier, znw. m. Linnen-
Wever. 

Lijnwaet, line-, linne-, Zin-, Zywael, znw. o. i) 
Lijnwaad, fijn linnen. 2) ondergoed; hemd ; bedde linnen 
; tafellinnen ; de fijne doek waarop bij de mis 
het lichaam des Heeren wordt gelegd; ook corborael; 
doodkleed; banier, vlag. — Ljjnwaethalle. 

Lip nwaetreep, znw. m. Linnenmaat van io el. 
Ljjnwaetsnider, znw. m. Linnenkoopman. 
Lijnwant, znw. o. Hetz. als 1 ij n w a e t. — Lij n


wantcoper.
Lijnwantbanc, znw. vr. Bank op de markt voor 

linnenkooplieden. 
Lijnwerc, lin-, znw. o. Linnengoed. 
L*jpogen, zw. ww. intr. Leepoogen hebben. — 

Lippoget, lijpooch, ligpogich. 

Lijs. Zie use. 
Ljjskjjn, znw. o. Lijsje; lichtekooi. 
Ljjspont, znw. o. Lijflandsch pond. 
L ^j] ste, list, znw. vr. en m. i) Rand, boord, om 


kleederen; zelfkant, rand. 2) rand, lijst, van timmer-
en metselwerk; lijst om een schilderij. 
Lijstedraet, znw. m. Draad waarmede de rand 
van een stuk laken geweven wordt. 
Lijsten, zw. ww. tr. Eene rand of lijst om iets 

aanbrengen. 
Lijsterel lastre, lintre, znw. vr. Lijster. 
Lijt, znw. m. i) Plaats waar men voorbij komt. 

of moet, passage. 2) doorgang. 
Lijtsaln, -heit. Zie 1 i d e s a m enz. 
Like, znw. vr. Uiterlijk blijk, ook: van eene gemoedsstemming. 
Like. Zie 1 ij c. 

Like, liken, ljcke, lac, bijw. i) Gelijkelijk. 2) op 
gelijke of dezelfde wijze (als). 3) naar evenredigheid. 
4) even, in dezelfde mate. 5) juist, precies; enen 1. 
comen, iem. te pas komen. 

Likedach, znw. m. Dag voor het vereffenen van 
geschillen. 
Likedeler, lac-, -deelre, -deelder, znw. m. Naam 

van friesche en oostfriesche zeeroovers (i 5de eeuw). 
Likelijo, lac-, bnw. Billijk, redelijk. — Likelike. 
Liken, zw. en st. ww. — I. Trans. i) Gelijk 

maken ; een dijk, effenen; ook : dekken. 2) vergelij ken, 
gelijkstellen. 3) gelijkelijk toedeelen aan verschillende 
genooten. -- Likinge. — II. Intr. i) 
Gelijken. 2) behagen, lijken. 3) passen, voegen. 

Liken, zw. ww. tr. Een lijk afleggen. 

Likenen, zw. ww. intr. Gelijken op. 
Likenisse, lac-, znw. vr. Uiterlijk voorkomen. 
Likerhant (te -), bijw. Gemeenschappelijk. 
Likermate, bijw. Op dezelfde wijze; ook likerwise. 
Likewel, -wael, voegw. Evenwel. 

Licken , zw. ww. tr. i) Gelijk maken, zie b e 1 i c


k e n. 2) glad maken, polijsten. — Licker. 
Licoop. Zie 1ij fco op. 
Ligoor, znw. m. Vocht, drank. 


Licsode, li c-, znw. vr. Zode om een dijk mede 
gelijk te maken. 
Licware, .lac-, -waer, znw. vr. Aandeel in de 
mark met gelijke rechten als de anderen (?). 
Lllie, -wit. Zie 1 e 1 ie. 

Lillen, zw• ww. intr. Trillen. 


 

LIME.

Lime, znw. Zie d a c h i i m e; ook: avondschemering. 


Limen , zw. ww. -- I. Intr. Slijm of ander kleverig 
vocht afscheiden. — II. Trans. i) Lijmen; te 
samen limen. 2) doen kleven. 

Limich, bnw. i) Slikkig. 2) slijmerig, beslijmd. 
3) kleverig. — Limicheit ; ook liminge. 
Limoen, lemuen, znw. m. Kleine citroen ; sap 
van lymoeny, limoensap. 
Limoge. Zie lam ogie. 
Linddrake, znw. m. Draak; krokodil. 
Linde, lende, znw. vr. Linde; verklw. lindekijn. 

— Lindenbloeisel, lindebloesem; -bloeme, •boom,
-loof, lindeblad; -schorse. 
Lindelaken, lijnde-. Zie lijnlaken. 
Lindewaet. Zie 1 ij n w a e t. 
Lindeworm, lind-, lint-, lent-, -woorm, znw. m. 

Draak of reuzenslang, ook: krokodil. 
Lindi jn, linden, bnw. Van lindenhout gemaakt. 

— Lindencole, houtskool van lindenhout. 
Line, lijn, znw. vr. i) Touw, snoer, koord, lijn; 
verklw. linekijn, scheepslijn ; ene Z. trecken, diefje en 
dieijesmaat zijn; iet aen sine 1. trecken, zich iets toeeigenen 
; bidsnoer (?). 2) meetkoord, meettouw, voor 
erfscheidingen. 3) touw of koord van landmeters ; 
eene landmaat van ioo roeden; onderdeel of vak 
van een dijk. 

Line, znw. vr. Lijn; ook : van verwantschap. 
Line, linne, znw. Naam van een vrachtschip. 
Linedraeyer, znw. m. Lijndraaier, touwslager; 

ook linemaker, -slager. 
Linegaren, -gaern, -garn, znw. o. Garen voor 

het linnenweven. 
Linemenger, znw. m. Linnenkoopman. 
Linen, zw. ww. tr. Met eene „line" richten of 

afbakenen. 
Linenet , znw. o. Linnen doek of lap, ook als 

kleedingstuk. 
Linetouw, lijn-, znw. o. Kabeltouw. 
Linewever, znw. m. Linnenwever. 
Lingo (d. i. linje), tingle, linie, znw. vr. Richt


snoer. 
Lingene, lingne, lingine, znw. vr. Vuilnis, slijk, 

drek, modder. 
Lingenvogel, znw. m. Drekvogel, hop. 
Lin'oot, znw. m. Stuk of klomp gesmolten metaal. 
Linie, lenie, znw. vr. Lijn, regel. — Linien, ww• 
Linijn, Zijnnen, linen, bnw. Linnen; ook als znw. o. 

Linijn, linen, bnw. Van touw gemaakt. 
Linijnamt, linen., znw. o. Het ambacht van lin


nenwever. 
Lini]ndoec, lynen-, -duec, znw. m. Linnen stof. 
Linijnlaken, znw. o. Halflaken. 
Linjjnmenger, linen-, znw. m. Linnenkoopman. 
Linipnweeftouwe, Zijnnen-, znw. o. Weefgetouw. 
Linijnwerc, linen-, znw. o. Grondstof noodig 

voor het linnenweven. 
Linijnwever, linin-, linen-, znw. m. Linnen


wever. — Linjjnweverambacht. 
Linc, bnw. Linker. — Lincsch. 
Linke, znw. Litteeken. 
Linken, zw. ww. tr. Vouwen, ombuigen (oostmnl.). 
Lins, lans, bnw. Zacht, kalm. 
Linsey linze, znw. vr. Lins. 
Lint, lint, lynd, znw. o. Lint, band. 
Lintvel, znw. m. Bovendorpel en kroonlijst van 

deur en vensters. 
Lintjjn. Zie lente. 
Lintworm. Zie 1 i n d e w o r m. 
Ling, lynx, znw. vr. Lynx, los. 
Linxeme. Hetz. als 1 ij c s e m e. 
Lioen, leoen, znw. m. Leeuw. 
Lip. Zie lippe en lebbe. 
Lipen , luben, zw. ww. intr. Scheel zien, schuin 

blikken werpen ; een lip trekken, pruilen. .--sche 
Liper.

Lipich, bnw. Leepoogen hebbende. — Lipicheit. 

LIVESSCHE, 

Lippe 1q5jbe, Zij, znw. vr. Lip ; ook : eener wond; 
verklw.lijbftekijn, lieken. 

Liquoor. Hetz. als 1 i c o o r. 

Lire. Zie 1 i e r e. 

Lissehe, lessche, lesche, lisch, lesch, lies, znw. o. 
en vr. Rietgras, Tisch. 

Lise, lis, znw. vr. i) Bank, zitbank; een bank 
waar kastjes onder zijn. 2) voetbank(je). 
Lise, znw. vr. Hersenvlies. 
Lise, bnw. i) Zacht, kalm. 2) zacht, niet luid. 3) 

zacht, niet snel. 4) licht, gemakkelijk. 

Lise , bijw. z) Zachtjes, zoetjes. 2) stilletjes, ongemerkt. 
3) ongemerkt, zachtjes aan. 4) zacht, langzaam 
(loopen). — Lisekine, -like.

Lisebedde, lijs-, znw. o. Draagstoel. 

Lisebroot, losse-, znw. o. Lijnkoek. 

Lisecleet, lijs-, znw. o. Bankbekleeding, tapijt. 

— Lisecleetwever. 
Lisp, lesti, bnw. Lispelend, stamelend. — Lispelen 
, lesbelen; lispelaer; lispen, leshen; lisper.

List, lisle, lust, znw. vr. en m. i) Kennis, wetenschap, 
kunde. 2) vaardigheid, kunstvaardigheid. 3) 
behendigheid, schranderheid, gevatheid; slim beraamd 
plan, list; bi lisle, op eene slimme wijze. 

Listelij o, bnw. Slim, behendig. — Listelike. 

Listich, bnw. en bijw. — Listicheit, ook: kwade 
trouw, arglistigheid. 

Lit, let, znw. o. i) Lid van het lichaam tusschen 
twee gewrichten, gewricht; uien lede, uit het lid; 
ook uier leden ; verklw. ledekijn ; mv. lede, ledematen 
; lichaam ; laf ende lede, lit ; hoge recht dat aen 
laf ofte lit gaet, dat het leven kan nemen of lijfstraf 
toepassen ; te lede gaen, als een last op de leden 
drukken. 2) lichaamsdeel ; dat beste, liefste l., het 
hoofd (?) ; lid van den vinger ; teellid ; mv. lede ook: 
de beenen (?). 3) lid als uitdrukking van den verwantschapsgraad 
; eerste lit, een bloedverwant die 
iem. bestaat in één achtendeel, door hetzelfde paar 
betovergrootouders; erste lit over, het kind van een 
eerste lid. 4) lid, medelid van een genootschap enz., 
gezel, genoot, medeburger; Gods lede, ons Heren l., 
arme l., de door Christus op aarde achtergelaten 
arme medebroeders, de armen en behoeftigen. 5) lid, 
geleding, van zaken ; schakel, schalm. 6) onderdeel, 
ook : van een proces. 7) afdeeling. 8) opzicht, onder. 
deel; met (in, van) allen leden, in alle opzichten, 
geheel en al ; in (met) vollen leden, volledig (z 6de 
eeuw). 9) artikel. 

Lit, znw. o. Deksel. 

Litaer e, znw. Glid, loodoxyde. 

Litargie. Zie l e t a r g i e. 

Literature, litt-, znw. vr. Letterkunst, kunst van 

lezen en schrijven. 
Litierboom. Zie l e i t i e r b o o m. 
Litiere , leit-, lait-, let-, Zett-, znw. vr. en m. 

I) Ligplaats, slaapplaats; leger van dieren. 2) draagstoel, 
draagbaar. 

Litcoop. Zie l ij f c o o p.

Litlike, bijw.; 1. delen, in stukken snijden. 

Litmate, -maet, znw. Lid van het lichaam; mv., 
ledematen. 
Litse, lijtse, litcke, liche, znw. vr. Verschansing; 

barrikade; het strijdperk zelf. 

Litse , znw. vr. Snoer, strik. 

Littekj]n. Zie 1 ij c t e k e n. 

Littel, Littie. Zie luttel, lu t t i c. 

Livachtich, Livelijc. Zie 1 ij f-. 

Liven, zw. ww. — I. Trans. Op iemands leven 
zetten, op zijn naam overschrijven, eene lijfrente. 

— II. Intr. Liven ende leven, in leven zijn (oostmnl.). 
Livereye,livreie,lev(e)reije, znw. vr. Livrei, ambtsgewaad, 
bovenkleeding vanwege de stad verstrekt; 
ook : een teeken (wapen, insigne) van den landsheer 
door zijne ambtenaren of bedienden gedragen. 

Livereren, lever-, zw. ww. tr. i) Bevrijden, in 
vrijheid stellen. 2) overleveren, overgeven, iets. 3) 
iem. overleveren, doemen tot iets. 

Llvessche. Hetz. als 1 e v e s t o c. 


336 LIVICH. 

Livich, livech, bnw. i) Levenskracht hebbende; 
in het leven zijnde. — Livicheit, 2) substantie hebbende 
; zwaar, van wijn. 

Lobbe , lobben, znw. vr. i) Afhangende strook van 
kant, lubbe, manchet. 2) kwab, klomp. 3) naam van 
een edelen steen. 

Lobeel, znw. Onderste rand van een stuk laken. 
Lochen, zw. ww. tr. Loochenen ; sine wort l., 

zijn woorden intrekken. 
Lochen, znw. (oostmnl.). Vlam. 
Lochenen, -inge. Zie logenen, -inge. 
Locht. Zie 1 u c h t. 
Lochten. Zie luchten en 1 o c h t i n c. 
Loehtenaer, Lochtingier, Lochtincman, znw. 

in. Tuinman. — Loehtingen . tuinieren. 
Loehtinc, Zochten, lochtene, loehluun, znw. m. 

(vla.). Open plaats of tuin bij een huis, tuin, moestuin. 
Lodder, bnw. Dartel, ongebonden, wellustig. 
Lodder, znw. m. i) Ongebondene, wellusteling. 2) 

potsenmaker; gemeene vent, schoft, schavuit; kerel, 
zonder ongunstige bijbeteekenis. 3) landlooper, vagebond. 
— Lodderboeve, Lodderich.

Lodderachtich, bnw. Potsierlijk. 
Lodderen, zw. ww. intr. i) Hoereeren. 2) kun 
potsen maken. -sten vertoonen, 
Lodderheit, znw. vr. Dartelheid, wellust ; vuile 

taal. 
Lodderie. Hetz. als. 1 o d d e r n i e. 
Lodderinge, znw. vr. Vertooning van een pot


senmaker of straatmuzikant. 
Lodderlije, bnw. Wulpsch, dartel. — Lodderlike. 


Loddernie, znw. vr. i) Ongebondenheid, wulpschheid, 
een ongebonden leven; vuile taal. 2) dartelheid, 
uitgelatenheid. 

Lodderseheren, znw. o. Vuile grap. 
Loddich, bnw. ; 1. waf, lichtekooi ; ook loddige, 

znw., loddiginne. 
Lode (bi-), bezweringsterm. Bijlo. 
Lode, ent, twijg, loot. Zie 1 a d e. 
Lode, loo, znw. Geul in buitendijksche gronden. 
Lode, looye, loye, loy, znw. vr. Het voorzien van 

een stuk laken van lood of waarmerk. — Loden,

lo(o)yen, ww., loder. 
Lodemaent. Hetz. als 1 a u m a e n t. 
Loden, looyen, zw. ww. tr. z) Zie bij 1 o d e. 2) sol 

-deeren. 
Lodich , bnw. Zijn vol gewicht hebbende aan fijn 

metaal, zuiver, fijn. 
Lodon, lotijn, loden, bnw. Looden. 
Lodie, lodec, znw. Eene plant, rumex acatus. 
Loech, loots, loge, lueck, znw. m. en o. (friesch). 

I) Plaats. 2) woonplaats, woning; plaats of plein in 
eene stad; kerkerhol; kant, zijde; ook: stapel (van turf). 

Loeder, loder, znw. m. en o. Lokaas, aanloksel; 
plaats waarin iemand gelokt wordt; verlokkende gestalte. 


Loedervogel, znw. m. Een op de jacht afgerichte 
vogel. 
Toegen, logen, leugen, zw. ww. tr. Plaatsen, or


denen, vlijen; schikken, voegen. 
Loey, lui. Zie 1 o y. 
Loeyen, loyen, zw. ww. intr. Loeien, brullen, 

brieschen. — Loeyinge.
Loeken, loken, lonken, zw. ww. intr. Kijken, 

turen, gluren. — Loecogich.
Loeien, zw. ww. intr. Jokken, gekscheren. 
Loeme, Zoem, bum, lomme, znw. vr. Bijt in het ijs.
Loemen, zw. ww. tr. Gaten (in een weg) maken; 

bederven, vernielen. 
Loen. Zie looyen. 
Loen , znw. vr. Leuning. Zie 1 o n e. 
Loente, loonte, znw. vr. Windstilte, gebrek aan 

wind (voor den molenaar). 
Loer, znw. m. Lomperd (16de eeuw). 
Loerdelike, bijw. Op eene grove, plompe wijze,. 
Loeren, lueren,. zw. ww. intr. Loeren, gluren. — 

Loerer, spion. 

LOGENSPREKEN. 

Loerwachter, - weckler, znw. m. (oostmnl.). Nachtwacht. 


Loeseh, luesch, loosch, znw. Eene soort van 
marokijn, aan de eene zijde rood, aan de andere 
wit. 

Loete, loet, znw. vr. Naam van verschillende 
werktuigen, waarmee men schept of krabt, oven


krabber, beerlepel e. a. 
Loeten loeien, znw. m. Botterik, lomperd.
Loeveren, loveren, -eeren, zw. ww. intr. La


veeren, tegen den wind opzeilen.

Lof, znw. m. en o. i) Lof, eer, prijs; verheerlijking, 
van God; enen (datief) lof aenseggen, toeseggen, iem. 
lof toezwaaien ; met (groten) love, tot iemands eer 
of roem; te love, hetzelfde; in enes love slaen, bij 
iem. in eer zijn; van (hogen, goeden, groten) love, 
(zeer) geëerd, beroemd, voortreffelijk ; van cranken 
love, trant van love, niet geëerd, waarvan weinig 
goeds te zeggen is ; ook (als bijw.) : op eene voor 

wijze; des loves ris, lauwertak. 2) loftuiting;-treffelijke 
lofdicht ; lofzang ; lof als kerkdienst. 3) te love ende 
te bode slaen, geveild worden (vgl. loven ende bieden"); 
zie b o t; te enes love (of bode), tot iemands dienst of 
beschikking. 4) toestemming, goedkeuring, verlof.

Lof , znw. o. Loof, bladerdos. 

Lofachtich, bnw. Ter goeder naam en faam 
bekend. 

Lofaensegger, znw. m. Vleier. 

Lofbaer, bnw. Aan bepaalde voorschriften of 

verordeningen voldoende, van waren ; deugdelijk. 
Zie 1ovebaer. 

Lof boee, znw. m. Naam van het Hooglied.

Lofnisse. Zie l o v e n i s s e. 

Lofsins, *loft-, *luft-, bijw. Naar den linker kant. 

Loft (ter lofier hant). Zie 1 u c h t, bnw. 

Lofte, loft, znw. vr. i) Belofte, gelofte. 2) eene 
in rechte aangegane verplichting of verbintenis; betalingsbelofte; 
borgtocht. 3) verloving (oostmnl.).
Loftenisse , loof-, znw. vr. i) Belofte. 2) verbintenis; 
betalingsbelofte. 
Loftich, bnw. Verbonden tot het betalen eener 
schuld. 
Loftjjt , loof-, znw. vr. en m. De tijd van het 

lof (kerkdienst). 
Loftocht. Zie looftocht. 
Loftuten. Zie l o v e t u t e n. 
Lofwerdich , loff-, -weerdich, -waerdich, bnw. 

Deugdelijk, gaaf; betrouwbaar.
Loge, looch. Zie 1 o e c h. 
Loge (met palataal-g). Zie l o o d s e. 
Loge, znw. vr. Hetz. als l o g e n e.
Loge, znw. vr. Loog.
Loge, .loots, znw. vr. Vlam, gloed. Vgl. 1 o c h e n. 
Logel c, luege-, bnw. Leugenachtig, onoprecht. 

— Logelike, bijw. 
Logen (voegen, schikken). Zie 1 o e gen.
Logenachtich, bnw. Logenachtichlike, -ach. 

telike, bijw. 
Logenaer, lugen-, znw. m. ; vr. logenaersche, 
-aerse, -arse. 
Logene , lougene, Zuegene, logen, znw. vr. Leugen, 
onwaarheid. 

Logenen, loc/tenen, lochen, loochnen, leunen 

(nederr.), zw. ww. tr. i) Ontkennen, loochenen. 2) 
eene vroegere bewering of verklaring intrekken of 
herroepen. 3) heeten liegen. 4) verloochenen; linen 
name (sins namen) Z., zijn naam niet willen zeggen, 
verzwijgen; (een plicht) verzaken. 5) verlaten, eene 
plaats (vla., 16de eeuw). 

Logenheit, znw. vr. Leugentaal, leugens. 

Logeninge, Zochen-, znw. vr. i) Ontkenning. 2) 
verloochening, verzaking. 

Logenli] c, bnw. Logenachtig, onwaar. 

Logenmare, -mere, znw. vr. Leugentaal. 

Logenpote, -sehore, znw. Namen voor deden 

van het onderstel van een molen. 
Logenspreken, zw. ww. tr. Hetz. als 1 o g e nstrepen.



LOOENSTE IAEN. 

Logensteken, zw. ww. tr. In loog zetten. 
Logenstjjl, -stuc. Zie 1 o g e s t i k e 1. 
Logenstrepen, leugen-, loge-, -strofen, -struejben, 

-straffen, zw. ww. tr. lem. voor een leugenaar uit


maken, iem. heeten liegen. 
Logenstichter, -vinder, znw. m. Leugenaar. 
Logentale, -tael, znw. vr. Leugentaal; ook mv., 

leugens. -- Logentaler, -talich.
Logeren , (-eeren). Zie l o o d s e r e n. 
Logestikel, logen-, -slijl, -sloc, znw. Hetz. als 

levestoc en livesche. Lavas. 
Logorich, luggich, bnw. Log, lui. 
Logicien , logesijn, znw. m. Redenaar. 

Logie. Zie Joodse. 
Logijs, logst, lootsijs, loodsijs, znw. o. Logies; 
nachtverblijf, verblijfplaats. 
Logike, logijcke, logic, loike, znw. vr. Redekunst, 

redeneerkunde. 
Logisijn. Zie l o g i c i e n. 
Loy, bye, loey, znw. vr. en o. t) Wet, wettelijk 

voorschrift, geschreven wet; geloofsleer, geloof. 2) 
wetboek; rechtsboeken; de Sassenspiegel. 3) rechts 
kennis van het wereldlijk recht.-wetenschap; deLoy, loye, znw. o. Allooi, wettelijk gehalte van 
goud en zilver. 

Loy, loey, leuy, bnw. Lui, traag, vadsig ; wulpsch, 
dartel, licht. — Loyaert, Loyaerdie, Loyheit,
Loyicheit , Loylike.

Loyael, bnw. Eerlijk, trouw, oprecht.— Loyalike.
Loye, znw. vr. Hetz. als 1 o d e. 
Loyen, loeyen, zw. ww. intr. Luieren. 
Logen. Zie 1 o d e n. 
Loafer, los/re, znw. m. Ruin. 
Loïke. Zie logike. 
Loyeren, zw. ww. tr. Uitstellen, vertragen. 
Loyeringe, znw. vr. Uitstel; uitstelzucht. 
Loyernie, luyer-, ook loyerie, znw. vr. Vadsig


heid. 
Loyiser, znw. o. Merkijzer voor laken, ook bylange 
(en prentiser). 

Loive, loiffe, Zo e, Zoeyve, loyfen(e), leufen, Zuifen, 
znw. vr. (en m.). Luifel, afdak, uitstek voor een huis. 
Loo, locke, znw. o. Gat, opening, hol; neusgat, 

ook naselocke, nese-, nose-. 

Loke, Zoick, znw. m. en vr. i) Afsluiting; sluisdeuren 
; heg, haag, heining ; afsluiting of omheining 
eener put. 2) afgesloten of afgedeelde ruimte ; vak, 
loket. 3) paneel, bord, plank, q.) gat. 

Lokei znw. i) Vlok, bos of dot haar. 2) lok, 

haarlok. 
Loke, bnw. Sluik, los. 
Loken, Toeken, zw. ww. tr. i) Sluiten ; bergen, 

verstoppen, inhullen. 2) eene afsluiting of omheining 
maken om (een akker, hofstede). 
Loket, znw. o. Vak, afgedeelde ruimte ; verborgen 
hoekje. 
Lochuve, znw. vr. Korf waarmede men de bijen 

van anderen lokt. 
Lokich, bnw. Naar uien ruikende. 
Locke, lock, loc, znw. m. i) Lok, vlok, bosje ha


ren, pluizen, enz.; stroolocke, stroobos ; klit, klomp; 

sneelocke, sneeuwbal. 2) haarlok, krul. 
Loeken, zw. ww. tr. Lokken, tot zich trekken. 
Locker, bnw. Los, dartel, ongebonden. 
Locsnoer, locke(n)-, znw. o. Het snoer waar


mede -het dakstroo aan het houtwerk wordt bevestigd. 
Locuste, znw. vr. Sprinkhaan. 
Lofbroeder. Hetz. als 1 o 11 a e r t. 
Lolic , znw. m. Naam eener plant, lolium. —

Lolicolie. 

Lollaert, znw. m. Cellebroeder, lid eener ongeordende 
geestelijke vereeniging van „beggaerden" of 
leekebroeders, ingesteld voor ziekenverpleging en 
lijkbezorging. 

Lollecater, lol-, znw. m. Femelaar, prevelaar 
van gebeden. 
Lollen, zw. ww. intr. i) Prevelen, nl godsdienstige 
liederen en gebeden. 2) slapen, dommelen. 

LOON. 

Lombaerde, znw. vr. Bank van leening. 

Lombaert, Zumb-, ook -baerder, znw. m. Lombard 
; geldhandelaar, bankier, wisselaar, woekeraar; 
pandjeshuis. 

Lombaertsch, -bar/ach, bnw. Lombardisch; lom baerlsch 
mes, ook lombaerimes ; Zoinbaertsche letteren, 
romeinsch letterschrift. 

-lome. Zie gelome. 

Lomen. Zie Toemen. 

Lommer, lonzre, znw. vr. Lommer, schaduw. 

Lonce, znw. vr. Lynx, los. 

Lone, loon, Zoen, zuw. vr. Leuning. 

Lonen, bonen, loynen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Loonen, beloonen. 2) vergelden ; goel 1. over quael, 
kwaad met goed vergelden; hem l., zich zelf straffen. 
3) dienen. — II. Intr. i) Loon ontvangen, ergens 
goed of slecht afkomen. 2) met eene zaak als 
ondw., vergolden worden; qualike b., slecht bekomen, 
opbreken. 

Lonen, Zonnen, leunen. (oostm.). Zie 1 o g e n e n.

Lonen. Zoenen, zw. ww. intr. Leunen. 

Loner, boonre, lonare, znw. m. Belooner, ver


gelder. 
Longe, Zongen(e), longer, lungen(e), znw. vr. Long;
pens, penszak. 
Longe (met palataal-g), znw. vr. Riem, halster


riem. 

Loninge, loeninge, znw. vr. Leuning. 

Lonke, lunke, znw. Vlek, smet ; klodder, rochel 
(oostmnl.). 
Lonken, zw. ww. intr. Loeren, gluren; ook: lonken. 
Lonken, lunken, zw. ww. tr. Verontreinigen 

(oostmnl.). 

Lonkich, lunkich, bnw. Vuil, smerig (oostmnl.).
Lonschen, lunschen, zw. ww. tr. Vleien, liefkoozen, 
pluimstrijken (oostmnl.). — Lonscher (bun -), 

Lonscherie (Zunsch-). 
Lonse. Zie 1 u n s e. 
Loo, lo, znw. vr. en o. Bosch ; boschrijke vlakte, 

begroeide plek. 
Loo. Zie lode. 
Loo, lo, znw. o. Run, eek, eikenschors. 
Loodse , loodze, boo/se, loosse, loge, bogie, znw. vr. 

Uitbouwsel, balkon, erker; tent; hut, kluis; verklw. 
Zoodsekijn ; stal, schuur, bergplaats, loods, keet ; hal, 
kantoor. 

Loodseren, loots-, lootg-, Zoodg-, logeren, Zoyeren, 
-ieren, zw. ww. intr. Logeeren, verblijf houden, overnachten 
(vgl. h e r b e r g e n), zijn leger opslaan,
kampeeren. — Loodseringe n het opslaan van tenten 
of legerplaats. 

Loodsewise, -wis, bijw. Uitgebouwd. 

Loodsman. Zie l o o t s m a n. 

Loof, znw. o. r) Boomblad; niet een Z., geen zier;
verklw. mv. lover/sine. 2) gebladerte, loof. 3) versiersel 
in den vorm van een blad. 

Loof, bnw. Zie 1 o v e. 

Loofaehtich, bnw. Bladerrijk. 

Loofs, Loofaam. Zie love, loves a m. 

Loofschouwe, -schouw, znw. vr. Schouw waaropde dijkplichtige beloofde zijn dijk te zullen maken 
naar de keuren, eerste schouw. 

Loofte, znw. vr. en o. Belofte ; ook Zooftenisse. 

Looftochte, lof-, -tocht, znw. vr. Belofte, eene 
in rechte aangegane verbintenis. 

Loofwerc, bij-, znw. o. Loofwerk, lofwerk. 

Looyen, -er. Zie loden,-e r. 

Looyen, Zogen, loën, zw. ww. tr. Met looi, run, 
boomschors bewerken, looien, leer. =- Looycupe, 
-comme, -water ; Looyer.

Loof, Zoke, znw. o. Look, knoflook. — Loocrupe, 
rups; loocbanc, op de markt; -eter, een 

spotnaam. 

Loocshovet, looxhooft, znw. o. Lookbol. 

Loo-cape, lo-, znw. vr. Looikuip. 

Loocvorseh, znw. vr. Een kleine groene kikvorsch. 
Loon, lone, znw. m. en o. i) Loon, belooning, 
verdiend loon, ook dal verdiende loon ; 1. der min



 33 8 LOONBAER. 

tien, wederliefde; enen (dat.) 1. doen. iem. beloonen; 
dienst, verdienste ; te lone, als belooning. 2) vergelding, 
loon; wraak; ook: het loon voor der menschen 
daden, vooral : de hemelvreugde; Gods l., Gods beste 
zegen; te lone, ten geschenke, van menschen; door 
Gods genade, goedheid ; van Gode ie lone. 3) prijs, 
waarde ; prijs, roem, eer. 4) genadegift (oostmnl.). 

Loonbaer, bnw. Verdienstelijk, prijzenswaard. 
Loongever, znw. m. Hij die loon geeft, belooningen 
uitdeelt. 
Loonllie, lone-, bnw. Hetz. als 1 o o n b a e r. 
Loonre. Zie 1 o n e r. 
Loonstaf, Zoen-, znw. m. Staf, stut. 
Loonstede, znw. vr. Leuning. 
Loonswerdich, -wairdich, bnw. Loonwaardig 
of verdienende. 
Loonsam, bnw. Aanspraak hebbende op (met 
een gen.) (?).
L.00nte. Zie Z o e n t e. 
Loop, louj, loje, znw. m. (en vr.). i) Loop, het 
loopen ; gang, tocht, reis, wandeling; snelle loop, 
van dieren; galop, misschien ook: draf; het vermo


gen om (hard) te loopen; sinen Z. verliesen; wedloop. 
2) loop, van levenlooze zaken, van de vochten 
in het menschelijk lichaam; van hemellichamen; van 

den tijd; volgorde, van woorden. 3) geloop; oploop, 
standje. 4) gang van zaken, gang; 1. der naturen; 
der minnen l., de ontwikkelingsgang der liefde ; 1. 
hebben, voortgang hebben ; na den loop van enen 
hove, volgens den aan een hof gebruikelijken, gewonen 
stijl of wijze van berekening van den datum, nl. om 
het jaar te beginnen; stijl of gewone wijze van procedeeren. 
5) loop, gangbaarheid, waarde, koers ; 1. 
hebben, gangbaar zijn; ook: in zwang, in gebruik 
zijn. 6) beloop, bedrag. 7) pad, plaats waar men 
loopen kan ; glooiing, talud. 8) waterloop, kanaal; 
beek, sloot; bedding waardoor water wegvloeit. 9) 
loop van een vuurwapen. 

-loop. Zie n i e u 1 o o p, bnw. 

Loop, eene maat. Zie 1 o p e. 

Loopesse, znw. vr. Loopas, loopende as. 

Loopjaer, znw. o. (drent.). Hetz. als 1 o p e 1 j a e r. 

Loopsch, loisch, bnw. Loopsch, tochtig, van 
dieren. 

Loopsehuttinge , -schutte, znw. vr. Kade tot 
beschutting tegen het overloopende water, kade langs 
eene watering.

Loopstede, znw. vr. Renbaan. 

Loopt, znw. m. Hetz. als 1 o o p. 

LOOT. Zie 1 o r e. 

Loorts, loins, lorts, bnw. en bijw. (nederr.). 
Linksch ; links. 
Loorturf, leur-, znw. vr. Slechte of lichte turf. 
Loos, bnw. i) Los; vrij van een knellenden band; 

zonder, eren l., verwen 1. 2) valsch, onbetrouwbaar, 
arglistig ; ook als znw.; met den dat., ontrouw aan 
iemand. 3) van zaken, bedrieglijk, schijnschoon. 4) 
loos, listig, slim. -- Loosheit, -like.

Loos, znw. Trouweloosheid ; sonder l., zonder 
bedrog, in alle oprechtheid. 

Loosman , znw. m. Valschaard, falsaris. 

Loosse, loisse, znw. vr. Lossing van een pand; 
ook : het recht daartoe. 
Loosse. Zie Joodse. 
Loossen, loissen, zw. ww. tr. i) Lossen, losmaken, 
ook : een pand. z) verlossen, bevrijden. — Loossinge.

Loosten. Hetz. als 1 o o s s e n. 

Loot, lood, znw. o. i) Lood; eene zware taak. 2) 
gewicht aan een uurwerk ; gewicht van goud en 
zilver; naam van een bepaald gewicht. 3) lood, pas. 
lood, waterpas ; te lode slaen, aan een nauwkeurig 
onderzoek worden onderworpen. 4) lood, dieplood. 
5) looden kogel. 6) voorwerp van lood ; een stukje 
lood met een bepaald teeken of merk ; verklw. lodelijn, 
lootkijn, loodje. — Lootaehtich, -Lootgieter.

Loot , tak, twijg. Zie 1 o t e. 
Lootbusse, znw. vr. Vuurwapens voor looden 
kogels. 

LOSBAER. 

Loothamer , - cluppel, znw. m. ; -colve, -cuse(knots), vr.; Wapens met lood gevuld of met looden 
knop. 

Lootlepel znw. m. Lepel om lood in te smelten. 
Lootmael4jt, znw. m. Een maal gegeven bij de 
verkiezing van een nieuw bestuur (van een gild).
Lootnagel, znw. m. Loodspijker, spijker om in 
lood te slaan. 
Lootsiager, znw. m. Waardijn, keurmeester van 
het laken. 

Lootsman, loods-, lots-, znw. m. Loods. 

Lootwapen, znw. o. Een met lood gevuld of 
beslagen wapen. 

Lootwapper, znw. m. Een leeren riem waaraan 
een looden bal was verbonden; ook: een met lood 
gevulde of beslagen knots of kolf. 

Lootwit, znw. o. Loodwit. 

Lope, looj5, lopen, znw. o. en m. Schepel; ook: 
vaatje, tonnetje; ook: naam van eene landmaat, 
honderd roe. 

Lopeline, znw. m. Jonge spruit, uitlooper.

Lopeljaer, znw. o. Schrikkeljaar. 

Lopen, looien, st. ww. — I. Intr. i) Hard loopen; 

galoppeeren of draven, van een paard ; laten loffen 
(nl. dat ors) ; misschien ook : springen (vgl. lojbe jaer, 
loofrjaar). 2) loopen, gaan ; enen lopende houden, 
iem. aan het lijntje houden ; laten l., laten gaen, 
laten varen ; te gader l., te hoop -loopen ; 1. oh enen, 
enen ojlo6en, iem. aanvallen; 1. met enen, weg 

(er van) doorgaan met iem. 3) geslachts--loopen, 
drift hebben; lopende, loopsch. 4) loopen, vloeien, 
stroomen ; lojende water; lojbende bivet, bloed dat 
uit eene wond stroomt; van wijn, getapt worden ; 
van ziekelijke aandoeningen ; lodende ogen, gale 
(wonden) ; van hemellichamen. 5) loopen, verloopen, 
van den tijd ; gaan, van gedachten; tusschen komen, 
plaats grijpen; van een gerucht, eene tijding, zich 
verspreiden. 6) zich uitstrekken, gelegen zijn, van 
geographische begrippen. 7) gangbaar zijn, gelden, 
van munten ; lopende gell. 8) beloopen, bedragen. --

II. Trans. i) Op iets treden, trappen. 2) door „lopen" 
in een toestand brengen ; enen van den orse lopen. 
— III. Onpers. Gaan ; dat hem an sin ere mockle 
lopen. 
Lopende, deelw. bnw. Zie bij 1 o p e n; lopende 
erde, begane grond (?).
Loper , looper, znw. m. z) Hardlooper. 2) bode, 
looper. .3) looper, wandelaar; verklw. lojerkijn ; vr. 
Zooerige (vla.). 

Lopinge, znw. vr. i) Loop; gang, marsch; ook: 
loop, van hemellichamen; van de wolken, het drijven. 
jagen; oploop; vijandelijke inval. 2) strooming, vloeiing 
; ook van de vochten in het lichaam. 

Lop en, zw. ww. intr. Zeldzame bijvorm of intens. 
van lo6en. 

Lore , leure, luere, loor, znw. vr. ; ter 1. stellen, 
sellen, leiden, misleiden, bedriegen; le(r) 1. vallen, 
bedrogen uitkomen, te kort schieten. 

Lore, leure, luere, znw. m. Deugniet, schelm. 

Lorevogel, loor-, znw. m. Lokvogel. 

Lorinen, zw. ww. intr. Leegloopen. 

Lorline , lurlinc, znw. m. Lording, een voorwerp 
waarmee dakstroo wordt vastgemaakt. 

Lormier, loeremier, znw. in. Kleinsmid. 

Lortsen, lorden, zw. ww. -- I. Intr. Oneerlijk 

zijn in den handel. Lortser. --- II. Trans. Trekken, 
sleuren. 
Los, losse, bnw. i) Vrij, onbelemmerd, los; met 
een gen. of van, vrij, ontslagen, bevrijd van; enen 

1. maken, iem. van iets bevrijden; enen iel 1. schelden, 
enen los schelden van ere dine, kwijtschelden. 2) 
beroofd, kwijt, zonder, van iets dat men noode mist; 
enen iet 1. maken, 1. -naken van ere dine, berooven 
van. 3) iel 1. maken, ergens een einde aan maken. 
4) verwijderd, weg ; iel 1. geven, laten schieten. 
Los, bijw. Vrij, onbelemmerd. 
Los , loss, znw. m. Los, lynx. 
Losbaer, bnw. Losbaar, van renten. 



LOSSOORT. 

Losboort, -boirt, znw. Naam van een vrachtschip. 


Losbrief, znw. m. Schriftelijk bewijs van de los 
een pand, losbrief.-sing van 
Losch, lusch, bnw. i) Loensch, scheel. 2) eenoogig. 
-- Losschaert. 
Lose, znw. vr. i) Leus, wachtwoord, parool. 2) 
wapenkreet. 

Lose, loise, znw. vr. Lossing, inlossing van een 
pand ; aflossing van een gevestigde rente ; ook : het 
recht daartoe. 

Lose, loosse, znw. vr. Zeug. 

Lose, znw. vr. Loosheid. 

Losegior. Zie 1osengier. 

Loselike. Zie 1oos1ike. 

LoSen, loosen, leusen, zw. ww. tr. i) Los maken; 
een ,bant l., een pand door het betalen eener geldsom 
vrij maken; eene gevestigde rente afkoopen. 2) 
bevrijden, verlossen ; hem l., zich loskoopen. 3) zich 
vrij maken van eene verplichting door haar te vervullen, 
zich kwijten; sinen eet 1. 4) loslaten wat men 
in de hand heeft; afschuiven, geven. 5) van zich 
laten gaan, loozen, eene stof uit het lichaam ; van 
zich zetten, eene aandoening of stemming. 6) lossen, 
ontladen. 7) verliezen. 8) gilde, vrihede l., zich het 
recht koopen om in een gilde te komen ; betalen. 

Losenen, zw. ww. tr. i) Lossen, een pand, een 
uitgewonnen goed. 2) vrij maken, bevrijden; ook als 
wederk., met ute. 

Losengier, znw. m. Lage vleier; verrader. 

Losengieren, (met palataal-g), zw.ww. intr. Zoete 
woordjes gebruiken om iem. voor zich te winnen. 
Loseninge, znw. vr. Lossing, aflossing. 
Losenisse, znw. vr. Verlossing, bevrijding. 
Losertiere, bnw. Bedrieglijk, arglistig. 
Losich, bnw. Lui, vadsig. — Losicheit. 
Losje, znw. vr. Bedrog, bedrieglijkheid. 
Losinge, loisinge,znw. vr. Lossing, inlossing van 

een pand. 

Losledich, bnw. Vrij, los van anderen. 

Lospacht, znw. vr. Pacht die in bepaalde ge


vallen kan worden opgezegd. 

Losrente , znw. vr. Rente die tegen eene be


paalde som kan worden afgekocht. 

Losse, znw. vr. Lossing van panden, aflossing 

van renten. 

Losse, bnw. Zie 1 o S. 

Lossep] e. Hetz. als 1 o s b a e r. 

Lossen, zw. ww. tr. i) Los maken ; hem l., zich 

losmaken (uit eene omarming) ; lossen, een pand. 2) 

bevrijden, verlossen; loskoopen. 3) afkoopen, aflos


sen, eene rente; onder aanbieding van leenhulde 

verwerven, een leengoed; gilde, vn/lede l., het in


komrecht van een gild betalen ; betalen, eene schuld 

aflossen ; uitdelgen, te niet doen. 4) ledigen, ontla


den, lossen. 5) laten wegvloeien; uitgieten, gieten. 

— Lossinge, ook : ontlasting. 
Lossenen. Hetz. als l o s s e n. — Losseninge.
Losser, znw. m. Hij die aanspraak heeft op erfopvolging 
in een leen. 

Lost enz. Zie 1 u s t. 

Lot, lolt, lod, znw. o. en m. i) Lot, geworpen 

of getrokken lot ; het werpen van het lot, loting, 

ook bij de magistraatsverkiezingen ; te joie (loot) goren ; 

een voorwerp, b.v. een boon, waarmede geloot wordt. 

2) het voorspellen van de toekomst. 3), aandeel in 

het land, grondbezit; toegewezen deel van een erf; 

plaats op de banken van markt en hal voor het 

uitstallen van koopwaren ; loolboec. 4) lotsbestem


ming, levenslot. 5) belasting. 6) natuurwet; noodlot (?). 

7) groote hoeveelheid, menigte; dat menschelike lot, 

het menschengeslacht. 

Lotdine. Zie Z o t t i n c. 

Lote, loot, znw. vr. Spruit, telg, stek ; verklw. 

lootkijn ; spruit, van levende wezens. 

Lotegelt, loot-, znw. o. ; ook lotelgelt, o. Geld 
door schepelingen van een in gevaar verkeerend 
schip betaald aan hem, die bij loting aangewezen 

LOVEN. 

3 39 

wordt tot het doen van eene bedevaart, tot afwending 
van het gevaar. 
Lotemeester, loot-, znw. m. In sommige steden, 
hoofd eener bepaalde afdeeling der burgerij. 

Loten, zw. ww. -- I. Intr. Loten, het lot werpen, 
ook om de staanplaatsen op de markt en in de 
hal ; bij de verkiezing van het stedelijk bestuur tot 
aanwijzing der personen die de keuze zullen doen. 

— II. Trans. i) Verloten. 2) gerechtelijk toewijzen. 
3) door het lot aanwijzen, een persoon. 
Loter, znw. m. Hij die loot; ook :'. die verloot. 

— Lotersehap, ook : het ambt van beëedigde, diein geschillen van lijfrenten uitspraak heeft te doen. 
Loteren, leuteren, zw. ww. — I. Intr. Los zitten, 
waggelen. — II. Trans. Schudden, wiggelen; 
doen wankelen. 

Loterie, znw. vr. Loterij. 

Lotestede, znw. vr. Gelote staanplaats. 

Lotjjn, loten, bnw. Hetz. als 1 o d ij n. 

Lotinge, znw. vr. i) Het trekken of werpen van 
het lot, loting (zie 1 o t e n, Intr.). 2) loterij. 3) aan -
Wijzing van ieders deel of lot in eene boedelscheiding. 

Lotsman, Lotter. Zie l o o t s m a n, l u t e r. 

Lottinc, lotdinc, luttinc, znw. o. en vr. In Drente, 
het hooge gerecht dat driemaal in het jaar door 
drost en 24 etten gehouden werd. — Lottingedaeh.

Lotvisch , znw. m. Eerie soort van makreel. 

Lotwerpinge, znw. vr. Het voorspellen der toekomst. 


Loumaent. Zie 1 a u m a e n t. 

Louwe, znw. m. Vangst, greep. 

Louwen, lauwen, zw. ww. tr. Grijpen, vangen; 

intr. met omme, grijpen naar. 
Louwen, zw. ww. tr. Looien, (leder) bereiden. 

— Louwer, Louwergilde.
Love, loeve, leuve, louve, znw. vr. (en m.). Luifel, 
uitbouwsel, uitstek, voorportaal; schuur, keet, 
pothuis; verklw. lovekijn; galerij, zuilengang, open 
plaats, achter-, binnenplaats, tuin ; een huis met tuin; 
villa; het oude kasteel der graven van Vlaanderen 
te Brugge. 

Love , loof, bnw. Moe, mat, uitgeput; *love, loves 
liën, zich overwonnen verklaren, zich overgeven. 
Love, loof, znw. o. Belofte, eene vrijwillig aan 

verplichting.-gegane 

Love, znw. vr. of o. Geloof. 

Love, znw. vr. en o. (?). i) Gunst waarin men 
staat. 2) het genoegen nemen met iets, welbehagen. 
Lovebaer, bnw. Betrouwbaar, geloofwaardig. 
Lovede, znw. vr. Hetzelfde als 1 o v e , 3de Art. 
Lovelije, loof-, lofe-, lof-, lovent-, bnw. — A. 

Van een persoon. s) Lofwaardig, roemruchtig; van 

God, geloofd, geprezen. 2) deugdelijk, bekwaam. — 

B. Van eene zaak. i) Prijzenswaardig, loffelijk. 2) 
deugdelijk, voortreffelijk; van eene rekening enz., 
deugdelijk bevonden, in orde. 3) loffelijk; dankbaar, 
erkentelijk. — Lovelijcheit, Lovelike, bijw. 

Lovelijc, loof-, Geloofwaardig. 

Loveloos, bnw. Trouweloos. 

Loven, zw. ww. — I. Intr. Vertrouwen stellen 
in iemand, ook: in zijne woorden; godsdienstig geloof 
hebben, gelooven. — II. Trans. i) Gelooven, 
voor waar houden. 2) te goed houden, leenen, borgen. 

Loven, zw. ww. — I. Trans. i) Loven, prijzen; 
deelw. gelooft, gezien, in gunst staande. 2) in eere 
houden, op prijs stellen. 3) goedkeuren, goedvinden, 
instemmen met iets ; zaken, ambtelijk goedkeuren 
die aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen; eene 
benoeming, een besluit, bekrachtigen; goedkeuren, 
vaststellen; enen l., iem. voor een bepaald doel geschikt 
oordeelen. 4) toestaan, veroorloven. 5) beloven, 
toezeggen; eene gelofte doen aan (God of een heilige). 
6) zich verbinden tot iets, in rechte. 7) eene 
koopwaar, aanprijzen ; loven (door den 'verkooper) 
ende bieden (door den- kooper). — II. Intr. Borg 
voor iemand zijn; 1. als een coo coman, zich 
verbinden als hoofdschuldenaar ; voor iem. of iets 
instaan. — III. Wederk. Met een gen., zich ver



340 LOVEN. 

heugen over, in zijn schik zijn met (iets); iron., zijn 
beklag over iets doen. 

Loven, zw. ww. intr. Loof krijgen; ook loveren. 

Lovenaer, znw. m. Naam van eene kleine munt; 
ook lovensche. 
Lovenbecken. Zie level. 

Lovenisse, looffe-, loof-, loffe-, lof-, znw. vr. i) 
Verheerlijking, door een lofzang. 2) belofte; gelofte; 
borgtocht; betalingsbelofte. 

Lover, znw. m. Vleier. 

Loverij C, bnw. Glorierijk, roemrijk. 

Lovesam, loof-, lof-, bnw. Roemrijk, eerwaar 

geëerd, van personen; geloofwaardig; van zaken,-dig, 
voortreffelijk, goed in zijne soort. 

Lovesanc, znw. m. Loflied, hymne. 

Lovesingen, zw. ww. Lofzingen. — Lovesinger. 
Lovesrjjc, bnw. In vollen bladerdos. 
Lovessoke. Hetz. als 1 i v e s s c h e. 
Lovetuten, loof-, loven-, zw. ww. intr. Vleien, 

pluimstrijken ; 1. met, een loopje nemen met iemand. 

— Lovetuter. 
Lovie, luvie, znw. vr. Zondvloed. 
Lovinge, znw. vr. i) Lof. 2) inwilliging van een 
verzoek. 

Lubaert. Zie l i e b a e r t. 

Lubbe, lub, znw. o. en m. Stremsel, leb. 

Lubben, zw. ww. tr. Van teelkracht berooven. 

— Lubber, lubbinge, lubstede.
Lubbestekel , -stoc, znw. Lavas, lubbestok. 
Lubbich, lebbiek, bnw. Leb bevattende, lebbig. 
Lucerne, znw. vr. Lamp, licht. 
Lucht, Tocht, luchte, lc/tie, loft, znw. vr. en m. 
i) Lucht, dampkringslucht; Ier 1. si/en, 1. rapen, een 
luchtje scheppen ; in die 1. hangen, zweven tusschen 
hemel en aarde ; onbeslist zijn ; luchtstroom, ook: 
die - door eene opening komt. 2) bovenlucht; uitspan sel. 
3) luchtsgesteldheid, weersgesteldheid. 4) lucht, 
geur, reuk. 
Lucht, znw. o. en vr. Lucht; in die 1. brengen, 
aan het licht brengen. 

Lucht, luft, loft, bnw. Linksch; luchter bant. 
--Luchtes, links; luchtsins, lof(t)sins, in eene 
linksche richting. 

Luchte, znw. vr. Luchter; lantaarn. — Luchtenmaker. 
Luchtelkjo, tocht-, bnw. Den aard der lucht hebben, 
luchtvormig; als bijw., naar den aard der lucht. 
Luchten, optillen. Zie 1 i c h ten. 
Luchten, zw. ww. tr. Ruiken ; enen niet mogen-l., 
iemands nabijheid (zijn reuk) niet kunnen verdragen. 
Luchten, zw. ww. intr. Lichten, licht geven, licht 

doen branden. 


Luchtende , bnw. Helder, schitterend. 
Luchter, linker. Zie 1 u c h t, 3de Art. 
Luchter, znw. m. i) Luchter. 2) verlichter; vr. 

luckerinne. 

Luchtich, bnw. Schitterend, licht. 
Luchtich , bnw. Luchtvormig ; koel, luchtig. — 
Luchticheit. 

Luchtmaent, znw. m. en vr. Januari. 

LUChts, luchtes, bijw. Links. 

Luchtvenster, znw. vr. Lichtvenster, venster. 

Lucifer, -eer, -ter, znw. m. De morgenster; de 
hellevorst, de duivel. 

Lude , luut, bijw. Hard, luid, duidelijk hoorbaar; 

lude ende stille, op allerlei wijzen; in alle opzichten, 

geheel en al ; 1. of stille, op de eene of andere 

wijze, in het eene of andere opzicht; 1. no stille, op 

geenerlei wijze, in het geheel niet. 

Liade, znw. mv. Zie Tiede. 

Ludegelt, znw. o. Luigeld, betaald voor het lui


den der klok. 

Luden, luiden, zw. ww. — I. Intr. i) Klinken, 

schallen, zingen ; weerklinken ; laten l., laten mer


ken of blijken, openlijk bekend maken ; ook van 

loeiende geluiden en van vogels; wijd en zijd be


kend worden. 2) luiden, een bepaalden inhoud heb. 

LUSTELIJC. 

ben. 31 den schijn hebben, den indruk maken, gezegd 
van woorden. — II. Trans. i) Doen klinken 
of weerklinken, ook zonder het uitgedrukte object 
clocke; te kojbe, te samen l., door klokgelui te sa 
-rren

roepen. 2) afkondigen, bekend maken, uiten. 3) 

vermelden, gewagen. 4) beteekenen.
Luder, znw. m. Klokluider. 
Ludere, luder, laser, znw. vr. i) Doek; doodkleed. 

2) kinderdoek, luier; verklw. luderkine. 
Ludergeer, lode-, -gere, znw. Naam voor het 

mannetje in de maan. 
Ludich, bnw. Welig opschietende (?). 
Ludinge, znw. vr. i) Geluid, lawaai, 2) het lui


den der klok. 
Ludsen, Luegene. Zie 1utsen, 1ogene. 
Lueke, znw. 7,ie 1 u k e. 

Lufer, luifer, znw. m. Ruin, gesneden paard. 

Lufe, znw. vr. Slet. 
Luft, Lufter. Zie 1 u c h t, bnw. 
Luggen, zw. ww. intr. i) Slepen, met vischnet


ten visschee. 2) lui zijn, luieren. 

Luggich. Hetz. als 1 o g g i c h. 
Ley, Iny aerdie. Zie loy, -aerdie. 
Lulde. Zie 1 i e d e. 


Luineg Luipen. Zie Lune, lupen. 
Luister, -en, luit. Zie 1 u u s t e r enz., 
Luck znw. o. Geluk. 
Luke, lueke, znw. vr. Een middel tot sluiting of 


afsluiting; schutting. 

Luken, luucken, luiken, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Toedoen, toeknijpen ; den vinger luken. 2) toedoen, 
sluiten ; eene wond, sluiten, toedrukken. 3) opsluiten, 
iemand ; sluiten, omvatten, ene in sinen armen lu ken 
; insluiten, met azuren l.; met buten, buitenslui ten. 
4) dekken, iets van boven sluiten of afsluiten. 
5) sluiten, eindigen. — II. Intr. i) Dicht gaan, toe 
gaan. 2) blijven zitten of steken. 3) donker zijn (?) 

in den herezel, deter nemmermeer nacht en luuct. 

Luken, st. ww. tr. i) Trekken, een mes, zwaard 

(fri.). 2) (vlas of hennep) pluizen, uitplukken. 
Lukinge, luick-, znw. vr. Afsluiting. 
Lucken. Hetz. als 1 u k e n. 
Lucken, zw. ww. intr. Gelukken. 
Luckeraec, luc of raec, bijw. Misschien, Waar


schijnlijk. 
Lumbeertsch. Zie 1 o m b a e r t s c h; ook : het 

Lonibardisch, als taal. 
),Atria, znw. vr. ; verklw. luumkijn, scherts, grap (?). 
Lumen, zw. ww. tr. Belagen, den voet lichten. 
Lumenarie, znw. vr. Licht, verlichting. 
Lumiere, Tim-, lem-, -eniere, -enier, znw. vr. 

en m. Opening in het vizier. 
Lummel, znw. Onderbuik; buikvet (oostmnl.). 
LumontX znw. m. Goede of slechte naam, roep 

die er van iemand uitgaat (oostmnl.). 
Lunaet, znw. Maanziekte. — Lunatich. 
Lune, znw. vr. Wisselende gemoedstoestand, hu


meur. 
Luninc, liuininc, znw. m. Musch. 
Lunke, lunschen. Zie lonke, lonschen. 
Lupaert , znw. m. i) Luipaard; vr. lujbaerdinne. 

2) leeuw. Vgl. l i e b a e r t. 
Lupen, luijben, lueben, zw. ww. intr. Gluipen, 
loeren, (iem.) verraderlijk overvallen ; deelw. bnw. 

lu/ende; enen lubenden kont. 

Lupen. Zie 1 i p e n. 
Lnpseme, znw. Oprisping. — Lupsemen. 
Luse. Zie 1 u u S. 
Lusen, zw. ww. tr. Van luizen zuiveren; dat 


lobbeken lusen, het geld stelen (16de eeuw). 
Lusich, bnw. Vol ongedierte. 
Lust, list, lost, lusie, loste, znw. m. en vr. i) Lust, 

genoegen. 2) lust, trek, begeerte; eetlust ; aandrang 
tot ontlasting; zinnelijke of vleeschelijke lust. 

Lust, list, znw. Opmerkzaamheid, aandachtig toeluisteren 
; ic gebiede 1. ende verbiede onlust (in rechte 
door den schout). 

Lustelfje , lost-, bnv^. i) Aangenaam, genoeglijk; 


LUSTELIJCHEIT. 

Gode l., God welbehaaglijk. 2) de zinnen aangenaam 
aandoende of streelende; aangenaam voor het oog, 
het gehoor, den reuk, den smaak. 3) levenslustig, 
opgewekt, vroolijk. 

Lnstelijcheit, znw. vr. Levenslust, dartelheid. 
Lustelike, lost-, bijw. i) Schoon, liefelijk. 2) met 
lust, met opgewektheid. 

Lusten , losten, zw. ww. — I. Onpers. i) Mij 
lust, ik heb lust, iets doet mij genoegen; hein laten l., 
genoegen nemen met iets. 2) trek of lust hebben in. 
-- II. Intr. r) Behagen. 2) verlangen, trek hebben, 
ook: in eten. 

Lustich, loslich, bnw. i) Aangenaam, genoeglijk; 
zalig; Gode l., God welgevallig. 2) aangenaam, 
liefelijk; van het weder, schoon, helder; bevallig, 
innemend. 3) vroolijk, levenslustig; dartel, weelderig, 
wulpsch ; aan hartstochten ten prooi ; opgewonden, 
heet gebakerd. 4) 1. sin, lust hebben (oostmnl.).

Lustich, schrander, bekwaam. Zie 1 i s t i c h. 

Lusticheit j lost-, znw. vr. i) Genoeglijkheid, 
aangenaamheid; schoonheid, van een oord; een genoegen. 
2) vroolijkheid, levenslust. 3) zinnelijke lust, 
vleeschelijke begeerte. 

Lustigen, zw. ww. tr. Aangenaam stemmen. 

Lustreren, -eeren, zw. ww. tr. Versieren. 

Lute, luite, luut, znw. vr. Luit. 

Lute, znw. vr. Verkorte vrouwennaam ; siesier Lute, 
eene bagijn; Luien leven, het losse leven van "beggarden 
en bagijnen (%). 
Loten, luiten, bnw. Luitspelen ; als znw. ook: 
mooie praatjes. — Lutenaer, lutenslager, -speler

Luten, zw. ww. tr. Met leem of klei bestrijken.
. 

Luter, Zaaiier, luiter, Zotter, louter, bnw. i) Hel, 
der, louter, zuiver van gehalte; helder, van water, 
van het gezicht. 2) zuiver, niet vervalscht. 3) rein, 
onbesmet, van het gemoed en zijne uitingen. 4) opgewekt, 
vroolijk. — Luter, bijw.; luterheit, -1H]c.

Luteren, lui/eren, zw. ww. -- I. Trans. Zuiveren, 
louteren, reinigen. — II. Intr. Reiner, zuiverder 
worden. 

Lutéren, -eeren, zw. ww. tr. Met leem bestrijken. 
Luterlike, bijw. In alle oprechtheid, zonder voor 
-behoud. 
Lutoren, zw. ww. intr. Met de ooren schudden, 
ze opsteken of spitsen. 

Lutsen, ludsen, zw. ww. — I. Intr. Los zitten, 
heen en weer gaan. — II. Trans. Iets schudden of 
schokken; ook naam van een spel. 

Lutsen, zw. ww. tr. Op krediet koopen, borgen, 
(vla., z6de eeuw), voor lurtsen; zie 1 o r t s e n. 
Luttel, Zittel, leitel, ook luiter, bnw. en bijw. — 

I. Bnw. r) Klein van stuk. 2) klein in aantal; klein 
van kracht, gering; te 1. sin in, in iets te kort 
schieten. — II. Bijw. Weinig, luttel, in geringe mate; 
1. of vele, soms, op eenigerlei wijze; 1. no vele, in 
M. 
klaeereren, zw. ww. tr. Vermageren, doen uit 

vasten en kastijding.-teren, het licháam, door

Machen, machenare . Zie metsen, metsen 
a r e. 

Machgeschien. Hetz. als m a c h 1 i c h t e. 

Machhchte mal-, mel-, -licht, bijw. Misschien, 

allicht ; ook mach

ode, machschien, machschienlike. 

Macht, machte, znw. vr. (en m.). i) Kracht van 
lichaam en geest; teelkracht; snelheid; het vermogen 
om over zijn lichaam en zijn geest te beschikken. 
2) macht, vermogen ; met den eden nv., macht 
over; al mine maclht, bijw., uit al mijne macht,
zooveel ik kan; bevoegdheid krachtens een ambt.
3) macht, kracht, werking; daer geen m. een en leit, 
wat niets om het lijf heeft; gezag, -geldigheid. 4) 

MACHTIN GE. 

het geheel niet; weinig, niet dikwijls, zelden ; 1. 
iemant, bijna niemand; 1. enick, bijna geen ; 1. ander., 

geen ander.
bijZuttel, let/el, li//el, znw. i) Ml. Weinigen. 2) Onz. 
weinig , niet veel; weinig geld, eene kleinigheid; 
bi 1. ende l., langzamerhand, geleidelijk; een l., lui 

een weinig; een tijdje, een poosje; een eindje;-lelkijn, 
eenigszins, eenigermate. 

Luttelgoet , Zettel-, znw. en bijw. -- I. Znw. 
Weinigen; heel weinig, niet veel. — II. Bijw. Niet 
veel, luttel, soms hetz. als eene ontkenning ; zelden, 

1. iemant, bijna niemand; 1. of selden, zelden of nooit. 
Luttelhelt, leitel-, znw. vr. Kleinheid of geringheid 
van aantal; een klein stuk. 
Luttelkijn. Zie luttel en alluttelkij n. 
Luttel^"c, let-, bnw. Weinig. 
Luttel ke , bijw. In geringe mate. 
Lutter. Zie luter en luttel. 
Luttie, lu/ic, bnw., bijw. en znw. -- I. Bnw. 1) 

Klein; gering, onbeduidend. 2) gering in aantal. — 

II. Bijw. Weinig, niet veel, een beetje; een poosje; 
een klein eindje. -- III. Znw. Zie 1 u t t e 1, znw. 
— Lutticheit. 
LAAG. Zie mesluuc en swertluuc. 

Luucsel, luic-, znw. o. Afsluiting. 

Luus, lose, luis, znw. vr. Luis. 

Luusch, luesch, znw. o. Riet, rietgras. 

Luussac, luissac, znw. m. Een kerel die vol ongedierte 
zit (16de eeuw). 
Luussehen, luuschen, lusschen, luischen, zw. ww. 
intr. Schuilen, wegkruipen, zich verbergen. 
Luuster, luister, znw. m. Glans ; ook : glans van 
eene stof. 

Luusteraer, znw. in. Fluisteraar. 

Luusteren , lust-, luisi-, zw. ww. — I. Intr. i) 
Luisteren. 2) fluisteren. — II. Trans. In-, toefluisteren. 
— Luusteringe, luustervinke.

Lout, luud, luit, znw m. en o. i) Geluid; geschreeuw, 
rumoer, gerucht; verklw. ludekijn. 2) klank 
der menschelijke stein ; van een woord ; de stem; 
eene (geheimzinnige) stem ; der meenten l., de openbare 
meening; woord; buien (allen) lude, boven alle 
beschrijving. 3) woordelijke inhoud; na 1. der voorde. 

Luu.t, loud, bnw. i) Luid, duidelijk hoorbaar. 2) 
rumoerig, luidruchtig; all lant wart van hem l., 
had den mond vol van hem. 

Luutbreet, luit-, bnw. Door het gerucht aangewezen 
(als de dader van iets).

Lautruchtich, bnw. — Luutruchticheit.

Luutslach , luit-, znw. in. Naam van eene kleine 
munt, vooral in Limburg. 

Luw, bnw. Voor den wind beschut, veilig.

Luxure, -ie, znw. vr. Wulpschheid, dartelheid, 
wellust; onkuischheid. — Luxurioos, -eus; -ooshelt, 
-eusheit; -osicheit. 

macht, geweld, overmacht. 5) gebied, waarover 
iemands macht zich uitstrekt. 6) belang, gewicht. 7)
tegermacht; groote hoeveelheid. 8) volmacht; machliging, 
het geven van eene bepaalde bevoegdheid; 
een geschreven volmacht; een gevolmachtigde (ook 

mach/bode). 
Machtbrief, -breef, znw. m. Volmachtsbrief. 
Machte, macht, znw. vr. en o. Schaamdeelen, lies. 
Machtel e , bnw. Machtig, vermogend. 
Machtel.tj^chelt, znw. vr. Werking, vermogen.
Maehtelike, bijw. Met kracht, krachtig. 
Machteloos, bnw. i) Krachteloos, zwak; flauw, 

uitgeput. 2) zonder rechtskracht, ongeldig. 
Machten, zw. ww. tr. z) Versterken. 2) machtigen. 
— Machtinge, 


342 MACHTICH. 

Machtich, mechtich, bnw. i) Krachtig, sterk, 
van lichaam en geest; met een gen., gezond van, 

m. sire lede; snel, vlug. 2) machtig, vermogend ; met 
een gen., te zeggen of macht hebbende over; . in 
staat om iets te doen; enen iet m. maken, iem. over 
iets de vrije beschikking geven. 3) bevoegd ; gemachtigd 
; enen m. maken, machtigen. 4) van zaken, 
krachtig, sterk; voedzaam; krachtig van werking. 
Maehticheit , znw. vr. i) Macht; heerlijkheid, 
majesteit. 2) werking, uitwerking. 3) zelfbeheersching.
Machtigen, mechtigen, zw. ww. – I. Trans. 

Machtigen; deelw gemachiicht; ook als znw. — 

II. Intr. In macht of aanzien toenemen. 
Machtinge. Zie m achten. 
Machuwe. Zie m a t s u w e. 
Madachtich, bnw. Vol maden. 
Maddach, znw. m. Een dag maaiens, als ver


plichte dienst. 
Made, maeye, znw. vr. Ingewandsworm, made; 
houtworm ; worm ; bloot als ene m., kaal als een neet. 

Made, mael, mede, meel, znw. vr. i) Weiland, 
hooiland ; verklw. made-, medekm. 2) naam van eene 
landmaat. 

Madebeenit, maey-, -bem5t, znw. m. Weiland, 

hooiland; ook inadelant. 
Madekenharinc. Zie bij m a g e d e k ij n. 
Madelaer, malhe-, znw. m. Zaakwaarnemer, boe


delredderaar; zijne taak heet madelarie, madelrie. 
Madelgeer, znw. Eene plant, hetz. als c r u c ew 
o r t e, kruiswortel, gentiaan. 

Madelstede, znw. vr. Voornaamste woonhuis van 
een overledene met een deel lands als voordeel van 
den jongsten zoon; vereenigingsplaats der kinderen 

van één gezin (?). 
Mademerach) • mael-, maed-, maey-, znw. vr. 

Weiland, hooiland. 
Maden, zw. ww. intr...Vol maden zijn. 
Mader, meder, znw. m. Maaier. 
Maderijn, madrijn, -en, bnw. Ahornhouten. 
Madesoete2 medesuele, znw. vr. Madeliefje; ook 

metsutblume (limb.) en malelieve. 
Madesloot, mae-, znw. vr. Sloot tusschen wei 
-landen. 
Madevelt, maed-, mael-, znw. o. Weiland, gras-, 

hooiland ; ook maifell. 
Madich, bnw. Vol maden. 
Madoln, znw. Knop, bot. 

Maech, maich, mage, znw. m. Bloedverwant; verwant; 
maeck ende man (leenman) ; vriende ende mage. 
Maechdaer, maechder, znw. m. Ongehuwd jonk 

Vgl. m a g e t.-man. 
Maechdoem. Zie m a g e d o e m. 
Maechgelt, maich-, znw. o. Het aandeel door 

de bloedverwanten en magen gedragen in de som, 
waarmee een door een hunner gepleegde doodslag 
wordt geboet. 

Maechgescheit, maich-, znw. o. Boedelscheiding. 
---aeehgeocheitsbrief, akte daarvan; 
-liede , getuigen, bij het opmaken der akte tegen woordig. 


Maeehhont, bnw. Familiezwak hebbende, iem. 
genegen. Vgl. v r i e n t h out. 
Maechlike, mage-, bijw. Als een bloedverwant; 

m. bewant, in den bloede bestaande. 
Maechlinc, mage-, znw. m. (Bloed)verwant. 
Maechschap, mage-, maes-, mae-, znw. vr. en o. 
Bloedverwantschap, maagschap; familieband; een 
bloedverwant of maag; de gezamenlijke bloedverwanten. 


Maeehscheit, znw. o. Boedelscheiding. 
Maechsibbe, znw. vr. Bloedverwantschap. 
Maechsoene, mage-, -soen, -swoene, znw. vr. i) 

Het deel van het zoengeld (maechgelt), in geval van 
doodslag of verwonding, dat aan de magen van den 
verslagene of verwonde wordt betaald. 2) overeen 

verzoening der magen. — Maechsoenen,-komst tot 
zulk eene overeenkomst tot stand brengen. — Maechsoener, 
bemiddelaar er van. 

MAELGE. 

Maechswager, znw. m. Aanverwant. 

]Vlaechswoene. Zie m a e c h s o e n e. 

Maecht. Zie mag e t. 

Maechtale, -tael, znw. vr. ; -tal, o. i) Graad 
van bloedverwantschap. 2) maagschap; van groter 
m., van een aanzienlijk geslacht; de gezamenlijke 
bloedverwanten. 3) hetz. als m a e c h s o e n e (oostmal.). 

— Maeehtalich; m. wezen, familie van iemand zijn. 
Maechtoge. Zie magetoge. 
Maeybeemt, -dach. Zie m a d e b e e m t, m a ddach. 
Maeyen, mayen, meyen, zw. en st. ww. (deeles. 
gemaeyen). — I. Trans. i) Maaien ; koren, ook : het 
land. 2) oogsten, inoogsten. — II. Intr. Zwaaien; 

metten armen maeyen. — Maeyer, 1naeyinge,
maeytjt.

Maeymersch, -Zant. Zie m a d e-. 

Maeebrief, znw. Akte van eene uiterste wilsbeschikking 
(„make"). 
Maecgelt, znw. o. Maakloon ; ook maechure, 
maecloon. 

Maecmaker, znw. m. Hij die een huwelijkscon


tract tot stand brengt. 
Maecnlan. Zie maecsman. 
Maecsel, maexel, maechsel, maxel, znw. o. i) 

Het maken, bewerking; schepping, bouw, ook van 
het menschelijke lichaam; snit, van kleederen; fatsoen, 
mode. 2) gewrocht eener werking. 3) uiterlijk, 
gedaante, vorm ; geslacht, sekse. q.) erfmaking, legaat. 
5) eene roerende of onroerende zaak, aangewezen 
om door den rechter te worden verkocht ten 
einde een schuldeischer te voldoen (Kennemerland, 
West-Friesland). 

Maecsman, make-, maec-, znw. m. Hij die als 
daartoe verzocht getuige tegenwoordig is bij het 
sluiten van het huwelijkscontract. 

Mael, male, znw. m., vr. en o. i) Teeken, kenteeken 
; vlek op het lichaam ; zedelijke smet ; sondelike 
male. 2) teeken, grensteeken ; doel, mikpunt; 
mark, maalschap; mv. malen, markgenooten, de ge 

gerechtigden in een maalschap of mark;-zamenlijke 

malenboec. 3) teekening, vooral met kleuren;, schil


derwerk. 4) tijdpunt, tijdstip, een bepaalde of juist 

aangegeven tijd; te dien male (--tien tide); van 

male te male, smaels, iederen keer, telkens, per 

keer; met énen smaels, op één keer. 5) etmaal; deel 

van een etmaal ; een der twee deelen waarin de 

marktdag was verdeeld, de voormiddag en de na


middag ; morgenmael, avontmael; sin m. houden, 

een bepaalden tijd met eene koopwaar op de markt 

staan ; sjn m. hebben, van de koopwaar, op de markt 

gedurende een zekeren tijd te koop zijn. 6) etens


tijd ; maaltijd ; feestelijk maal; het eten ; slapen vor 

mn., een slaapje doen voor het eten; te mete ende te 

male gaen, zijn maaltijden gebruiken; maal eten. 7) 

eene bepaalde maat; van lengte in dumemael, nagel


mael, vinger merel; van afstand in roejbmael, werp 

lenen male, te gelijk, in eens;-mael, schotmael. 8) 

in een oogenblik; te zamen, te gelijk; ten volle, 

volkomen ; in hooge mate, bij uitstek ; te male niet, 

in het geheel niet; ook : niet geheel ; in alle op


zichten, in hooge mate; zeer. 

Mae!, znw. o. Rechtshandeling, -zitting; in den 
joncsten male, in het laatste gericht (of: het laatste 
tijdsgewricht; vgl. m a e 1, ie art.). 

Maelatich, mal-, bnw. ; m.. ende meelalich, zijn 

middagmaal en brood (ergens) gebruikende, ergens 

zijn vast verblijf houdende. 

Maelboom, znw. m. Boom die tot grens dient. 

Maeldenier, znw. m. Zie m a e 1 g e n i e r. 

Maelderie. Zie maelgerie en malerie. 

Maeldorf, -*derf, znw. Het gemis van de zaak, 

waarover het proces loopt; de daaruit voor den 

eigenaar voortspruitende schade. 

Maeldrager , znw. m. Postbode, courier. 

Maelge, ma/ge, maelgie, malie, malle, znw. vr. 
i) Maas, steek. 2) ring, gesp, haak; een klein metalen 
voorwerp, als middel om iets vast te maken 


MAELGE. 

of als sieraad; pantserring; ring of schalm van een 
ketting. 

Maelge, mailge, malie, znw. vr. Eene kleine munt, 
de helft van een penning; niet ene m., geen duit, 
geen zier; ook als naam van eene zilveren munt. 

Maelge, mailge, znw. vr. Email, een geëmailleerd 
voorwerp; wapenschild. 

Maelgeharnaseh, znw. o. Maliënkolder. 

Maelgelt, znw. o. Belasting op het gemalen koren 
dat gebruikt werd in de bierbrouwerijen. 

Maelgenier, maeldenier, znw. m. Kramerijen koopman, 
winkelier in kleine voorwerpen van metaal. 
Maelgeren, maleren, zw. ww. tr. Van maliën 

voorzien. 

Maelgerie, maillerie, raelle-, maelrie, maelderie, 
znw. vr. Allerlei kleine voorwerpen van metaal, 
vooral: voorwerpen van smaak. 

Maelgerinc, znw. m. Ring of malie van den 
maliënkolder. 

Maelget, rzaeilget, malgel, znw. o. Houten hamer. 

Maelg etten , zw. ww. tr. Met een houten (ook: 

boden) hamertje slaan of kloppen. 
Maelgetter, znw. m. Een met een strijdhamer 
gewapende. 
Maelgoet, znw. o. Aan een „maelman" (2) toe behoorend 
tijnsgoed. 
Maelgoten (d. i. maeloten), inàilloten, zw. ww. 
tr. Inbakeren ; koesteren, vertroetelen. 
Maelhuus, -huis, znw. o. Huis waarin het „mael


gelt" betaald wordt. 

Maellerie. Zie malerie en maelgerie. 

Maelmaker, znw. m. Koffer-, zadelmaker. 

Maelman, Knalman, znw. m. Hij die aandeel 
heeft in de „maelschap" of mark. 
Maeltnan, znw. m. Bezitter van een tijnsgoed; 
iem. die behoort tot den stand der volvrijen of tot 
dien der hofvrijer (oostmnl.). 
Maelpaert, male-, -j5ert, znw. o. Lastpaard, 

pakpaard. 

Maelre. Zie maler. 

Maelrecht, znw. o. Aandeel in eene ,,meelschap" 
of mark; geldsom daarvoor betaald. 

Maelrie. Zie malerie en maelgerie. 

Maelsadel, znw. o. en .m. Pakzadel. 

Maelsac, mail-, znw. m. Reiszak, reistasch. 

Maelschade, znw. vr. Schade veroorzaakt door 
in gebreke zijn. 
Maelschap , znw. vr. en o. Buurschap, gemeente; 
gerechtigdheid in de „maelschap" of mark. 

Maelschat, znw. m. Bruidschat. 

Maelschotsrecht, znw. o. Het in eene mark 

geldende recht om vee te schutten. 
Maalschotten, zw. ww. tr. (Vee dat schade doet 
op eens anders grond) „schutten" (z. ald.). — Maelschottin 
e. 

Maelsei, mail-, meel-, znw. o. Schilderwerk. 

Maelslot, znw. o. Slot aan een koffer, hangslot. 

Maelstat, mail-, -stede, -stelde, znw. vr. i) Ge


rechtplaats; de plaats waar iemand behoort te recht 

te staan. 2) vergadering, conferentie. 3) woonplaats; 

domicilie. 4) een der twee gedeelten van een marktdag. 

Maelsteen, znw. m. Grenssteen. 

Maelteken, znw. o. Vlek op het lichaam, op 

het oog. 

Maeltijt,_ male-, znw. m. en vr. Feestmaal; lijk 


maal; maaltijd, eten; enen in. geven. 

Maeltiden , zw. ww. intr. Maaltijden, aan een 

feestelijk maal aanzitten. 

Maeltote, anal-, znw. vr. Eene onwettige belas


ting of heffing. — Maeltoter. 

Maelvesie. Zie m a l v e s i e. 

Maelvloet, znw. m. Peil, hoogte waartoe het 

wassende water stijgt; boven maelvloede, boven allen 

maelvloeden. 

Maelwaechmeester, znw . m. Waagmeester voor 

het gemaal (?). 

Maelwater, znw. o. Peil van het water. 

Meen. Zie m a n e. 

MAERSE. 343 

Maenbrief, mane-, znw. m. Maanbrief; brief 
waarbij iemand wordt gedagvaard ; ook : om te gaan 
„inliggen" (z. ald.). 

Maendach, manen-, znw. m. Maandag ; ver 
verloren m., koppermaandag, ook raes-,-sworen, 
woef-(weet )mnaendach (oostmnl.) ; goede gin., maandag 
vóór aschdag. — Maendaechsch. 
Maendach, znw. m. Dag waarop men opgeroepen 
wordt om te verschijnen. 
Maendelijcsch, bnw. Maandelijksch. — Maen


_ 

del^^l cs, -1 jx, -lix, bijw. 

Maendewant. Hetz. als in a e n t s t o n t. 

Maenhere, znw. m. Baljuw. 

Maenjaer, znw. o. Maanjaar. 

Maencop, man , znw. m. Papaver ; ook maensaet.

-

Maenre, maender. Zie m a n e r. 

Maenschijn, mane-, manen-, znw. m, i) Maneschijn. 
2) maand. 

Maensiec , -suchtich, bnw. Maanziek, aan toevallen 
lijdende. 

Meent, manet, znw. vr. en m. i) Maand. 2) maan. 

Maentgelt, znw. o. Maandelijksche soldij. 

Maentsiee , bnw. Maandstonden hebbende; ook 

maentstondelijc. 
Maentstont, maen-, -stonde, znw. vr. en o. i) 
Tijd van eene maand, vooral: na iemands dood. 2) 
de dertigste dag na iemands dood, waarop eene 

plechtige zielmis voor den overledene gelezen werd; 
de op dien dag gehouden kerkdienst ; ook dertichste 
en maendewant. 3) een na eene maand wederkeerende 
tijd; maandelijksche zuivering der vrouw; ook 

maentsuveringe. 
Maentverst, ferst, forst, znw. vr. (oostmnl.). 

Hetz. als m a e n t s t o n t, 2). 

Maer, mar, mer, mare, voegw. en bijw.; ook 
nemaer (remare) en neware, newaer, waer. — I. 
Voegw. r) Ten ware, ten zij ; rn dat, indien niet, 
ware het niet dat; behalve dat, uitgezonderd dat. 
2) maar, doch; maer want, meer doch. 3) wel! waer 
bi es dat ? maer het comjbt bi dien enz. — II. Bijw. 
Slechts, alleen, blootelijk; snaer - en ; dat hi maer 
drie j5enningen en hadde. — III. Znw. Eene aan 

tegenwerping, een maar.-merking of 

Maer , znw. o. Zee. 

Maerbel, maeree. Zie m a r b e 1, m e r s e. 

Maergin, maere. Zie m o r g e n, m a r e. 

-maerde. Zie n i e m e r d e en mare, 2e Art. 

Maerdoch, voegw. Nochtans. 

Maerke, maerken. Zie m a r k e, m e r k e n. 

Maerct. Zie m a r c t. 

Maerle. Zie m a r l e en m e e r l e. 

Maerli]c, bnw. In het oog vallend, zeer groot; 
als bijw., fameus (?). 
Maerminne. Zie meerminne. 
Maernoot, znw. m. Schipper of reeder die met 

een anderen vaart voor gemeene risico. — Maernootschap, 
Maernoten.

Maers. Zie merse en mersch. 

Maerschalc, mair-, mar-, znw. m. i) Hoefsmid; 
paardendokter. 2) ambtenaar die het toezicht had 
over legertros, mondbehoeften, stallen enz., stalmeester 
; krijgsoverste, legeraanvoerder ; een der vier 
heilige maarschalken door de kerk vereerd, Cornelius, 
Antonius, Hubertus en Quirinus; maerschalcdach, 
waarop zij vereerd werden. 3) bisschoppelijk ambtenaar 
die op het platteland van het Sticht de hooge 
jurisdictie uitoefent. — Maerschalcambacht ; 
Maerschalkige, -ege, vr. (vla.). 

Maerschalken, mar-, nier-, meer-, zw. ww. tr. 
Een paard behandelen, ook : beslaan ; ook maerschalxiën. 


Maerschalkerie, mare-, nnar-, znw. vr. Al wat 

betrekking heeft op de voeding en behandeling der 

paarden ; al wat noodig is voor den legertros ; ook 

maerschalkie, -schalsie, -schalxie. 
Maersehalkie, mar-, znw. vr. Waardigheid van 
maarschalk. 2) zie bij het vorige woord. 
Maerse. Zie ni e r s e. 


MAERSTAL.

344- 

Maerstal, znw. o. Paardenstal. — Maerstaller, 

stalknecht. 

Maerswijn,Maert.Zie meerswijn, marct. 

Maerte, maert, merle, inert, meert, znw. m. Maart. 

Maerte, merrie, znw. vr. Dienstmaagd; ook Martha. 

— Maerten, als dienstmaagd dienen. 
Maerteel, Maertelaer. Zie m a r t-. 
Maert]lle. Zie martélie. 
Maertog er. Hetz. als m a g e t o g e. 

Maerwant, voegw. Maar omdat, daar echter. 

Maerwijf, mair-, znw. o. Penswijf, eene vrouw 
die beuling verkoopt. 

Maes. Zie ma s e. 

Maeschap. Zie maechschap en maetschap. 

Maesgat. Hetz. als m a s i e r e g a t. 

Maet. Zie mate en mat. 

Maetheit, znw. vr. i) De juiste maat. 2) matiging. 

Maetlant, -mersch. Zie m a d e-. 

Maetroede, mail-, .ruede, znw. vr. Meetstok, 
maatstok, maatstaf. 
Maetsam, mail-, bnw. Matig. — Maetsamheit, 
Maetsamli]c, gematigd. 

Maetsehap, ynaes-, naas-, znw. i) Genootschap, 
vereeniging; vennootschap. 2) een maat, gezel, genoot; 
vennoot; de gezamenlijke handwerksgezellen 
of knechts. 3) besloten gezelschap, club. 4) gemeenschappelijke 
maaltijd, drinkgelag. 

Maetse enz., Maetsuwe. Zie m e t s e, m a ts 
u w e. 

Mage, znw. vr. en m. Maag. 

Mage-, znw. m. Knaap, in magetoge. 

Magedehjjn, maechd-, meechd-, znw. o. i) Maagd, 

meisje; een pas geboren meisje; ook magedijn, megedijn. 
2) ongehuwd jonkman. — Magedekenharinc, 
meechdeken-, madeken-, maatjesharing. 

Magedelijo, maeckd-, meechd-, bnw. Maagdelijk, 
jonkvrouwelijk, ook gezegd van een ongehuwd man; 
van eene dienstbode; m. were, meidenwerk. — Magedeli 
j eheit, ook in de bet.: maagd. 

. Magedelijn, maechd-, znw. o. Maagdelijn. 
Magedencleet, megede-, znw. o. ; mv. megedencleder, 
meisjeskleeren. 
Magedensone, maechd-, znw. m. Christus. 
Magedenwas, maechd-, meechd-, znw. vr. Maagdenwas. 


Magedoem, maech-, znw. m. en o. Maagdelijkheid, 
maagddom ; ook gezegd van een man. — 
Ma edoemheit, Magedoemijjc, -li eheit. 

Magenaes, znw. o. Voedsel, mondkost (oostmnl.). 

Mager, bnw. -- A. Van levende wezens. i) Mager, 
schraal. 2) gering, arm. — B. Van zaken. i) 
Schraal, sober. 2) schraal, dor. 3) treurig, poover; 
mager avonture, ongeluk, gezegd van eerie zeeramp. 

— Magerheit, Magericheit, Magerlije, -like. 
Mageren, zw. ww. — I. Trans. i) Mager maken. 

— II. Intr. i) Mager worden. 2) schraal, dor worden. 
Mageseheit. Zie m a e c h s c h e it en -g e s c h e i t. 
IIagesijn, mnagicijn, znw. m. Toovenaar, waar 
-zegger. 
Magesteit. Zie m a j e s t e i t. 
Maget, maecht, megel, meecht (oostmnl.), znw. vr. 

(en m.). i) Maagd, jonkvrouw; stedemaagd ; de maagd 
Maria; iemand van het vrouwelijk geslacht; prinses. 
2) ongehuwd jonkman. 3) meisje in dienstbetrekking, 
dienstmaagd; dienstjuffer, hofdame; verklw. magelgijn, 
magedijn, magedekijn (z. aldaar.). 

Magetoge, maech-, mach-, znw. m. Opvoeder 
van een knaap, goeverneur, hij die met de zorg voor 
de lichamelijke ontwikkeling van een knaap is belast. 

pagetocht, znw. vr. Opvoeding. 
Magineren. Hetz. als i m a g i n e r e n. 


Magistreren, zw. ww. tr. (Iem.) doctoreeren of 
promoveeren. 

Magneel. Zie mangenee1. 

Magneet, -net, -nes, znw. m. Zeilsteen. 

Mahoen, znw. m. Mahomet. 

Mahomerie. Zie m a m e r i e. 

Mayen, mailgo. Zie maeyen, maelge. 

MAKEN. 

Mainteneren, mant-, ment-, melt-, malt-, zw. 
ww. — I. Trans. Handhaven, bevorderen, staande 
houden ; sin leven m., leiden, besteden. — II. Wederk. 
Zich houden, zich gedragen. 

Mayoleine, znw. vr. Mariolein. 

Mavoer, znw. m. Naam van verschillende overheidsambten. 
Vgl. m e y e r. 

Maisniede. Zie m e i s e n i e d e. 

Majestaet, mages-, -Eelt, znw. vr. Majesteit, hoogheid 
van het gezag. 

lac, znw. o. Vgl. g e m a c. T e make, aangenaam 

gestemd, in zijn schik. 
Mac, bnw. Mak, tam, 
Makade, maeck-, makage, znw. vr. i) Ver 

-vaardiging,

makelij. 2) overeenkomst, schikking. 3) 
legaat, making.

Make, maecke, znw. m. ; Maec, znw. vr. en o. 
i) Het maken of vervaardigen; ook : het scheppen 
van den mensch. 2) overeenkomst, vooral: huwelijkscontract. 
3) legaat of andere beschikking bij uitersten 
wil; ook: beschikking. 

Makel znw. vr. Vlek, smet. 

Makelaer, maeckelaer, znw. m. i) Tusschenpersoon, 
tusschenhandelaar; facteur, makelaar. 2) afzetter. 
3) koppelaar. Vr. makelerse, -ligge, -laerster. 

Makelaer, mekel-, znw. m. Een rechtopstaande 
stijl staande op de bovenste bebalking, waaromheen 
de spits wordt gebouwd. 

Makelaerdie, znw. vr. i) Makelaardij, makelarij; 
het werk van den makelaar. 2) makelaarsloon. 3) 
koppelarij. 4) belasting geheven krachtens het stapelrecht 
; ook makelaerdiegelt. 

Makelgelt, znw. o. Maakloon, makelaarsloon. 
Makeman. Zie m a e c s m a n. 
Maken, maecken, maicken, zw. ww. — I Trans. 


i) Gereed, in orde, klaar maken; dat bedde na.; bewerken; 
houtmaker, houthakker, ook: maker van 
houten voorwerpen. 2) africhten, een dier. 3) iets 
afspreken of bepalen ; vermaken bij uitersten wil. 4) 
maken, vervaardigen; aanleggen, bouwen, stichten; 
maken, doen hooren, een geluid ; maken, opstellen, 
een geschreven stuk; afbeelden, schilderen ; uithouwen; 
dichten; verwekken; scheppen; iem. in een 
zekeren toestand brengen, hem tot iets maken. 5) 
doen; sin doen m., zijne zaken doen; sinen ganc m., 
gaan; gebede m., bidden; urine m., wateren. 6) doen 
plaats hebben, veroorzaken, bewerken ; enen iet onmare 
na., iem. iets tegen maken. 7) weer in orde 
maken, herstellen ; een verlies, weer goed maken; 
verkwikken. 8) winnen; dies maecte hire Godsminne 
mede. 9) verklaren, eene plechtige aanwijzing aangaande 
iem. of iets doen ; een ordeel ongereclht m., 
voor onbillijk verklaren. io) voorstellen, afschilderen; 
aanzien voor, beschouwen als; enen onmare maken 
(— hebben), iem. verafschuwen ; men -make mi onmare, 
beschouwe mij als een nietswaardige. i i) iem. 
voorstellen in een zeker karakter, hem spelen. 12) 
voorwenden; ene bootsclhah die si maecie. 12) opsie. 
ren, opsmukken. i) uitmaken, het wezen uitmaken 
van. 15) maken, eene som vormen. 16) beteekenen, 
beduiden, zijn. 17) het maken, met een dat.; het 
enen noch leder maken; het niet lange en maken. 

i8) ontmannen (oostvla.). — II. Wederk. i) Zich 
gereed maken, zich voorbereiden. 2) zich maken, in 
een zekeren toestand brengen, met eene praedic. 
bepaling; hem diere on., (zie d i e r e) ; hem mals in., 
zich dapper weren. 3) zich begeven, met eene bep., 
hem Ier vlucht, wech m. 4) hem m. Ie, zich opma.
ken of gereedmaken om. 5) eene (gerechtelijke) verklaring 
afleggen aangaande zich zelf; hem onschuldich 

m. 6) zich houden alsof; zich voordoen; zich vermommen. 
— III. Intr. i) Zich opmaken, zich begeven. 
2) met van, dichten, schrijven. 3) te werk gaan. 4)
term van het pandrecht; zie m a e c s e 1, 5) ; maecsel 
m., een goed door den rechter doen verkoopen om 
den schuldeischers te voldoen. — IV. Onpers. Zijn; 
het maecle zult een Boude win/ere dat enz. (vlaamsch16de eeuw). 

MAKEP:RAN C. 

Makepranc, znw. m. Onruststoker; ook: naam 
van een schip waarmee men op vijanden jacht maakt.

Maker, meker, mnaecker, znw. m. i) Hij die iets 
in orde brengt; baertmaker. 2) vervaardiger ; dichter 
; stichter, schepper ; bewerker ; hij die iem. tot 
iets benoemt. 3) bewerker, veroorzaker. 

Makereel, macreel, znw. m. Makreel. 

Makerele, znw. vr. Koppelaarster.
Makerige, makigge. Zie outmakerige.

Makinge, znw. vr. i) Vervaardiging; schepping. 
2) maaksel; schepsel. 3) uiterste wilsbeschikking; 
een op een goed rustend verband. 4) regeling, ordonnantie. 


Mackel e, bnw. Geschikt, eigenaardig.
Mackelike, bijw. Rustig, kalm, bedaard ; lang 
langzaam aan.-zamerhand, 
Hacker, znw. m. Deelgenoot, compagnon ; kame


raad, medehandwerksgezel. --Mackerschap.
Macopijn, znw. o. Hetz. als m a e n c o p.
Mal, mall, bnw. Dartel, brooddronken ; mal, dwaas; 

m. maken, van verstand of bezinning berooven. 
Malade, mall-, bnw. en znw. Melaatsch; een 
melaatsche; ook malate; malaienhzzus. 
Maladerie, znw. vr. Ziekenhuis ; ook : leprozenhuis.
Maladie, znw. vr. Vallende ziekte. 
Malaetsch, mall-, inaell-, mel-, mol-, bnw. 

Melaatsch; ook een malaelsche. — Malaetschap,

malaetscheit, -sicheit.

Malatich. Zie maelatich. 

Malde, malder. Zie m o u d e, m o u d e r. 

Male, meel, znw. vr. i) Reistasch, valies, buidel; 
pelgrimstasch; leeren koffer; verklw. maelkijn, -ken, 
taschje of koffertje. 2) buik van een dier. 

male, vlek. Zie m a e 1. 
Male, in levermala. Zie m a r e en m a e r w ij f. 
Male, teeken, doel, wit. Zie nl a e 1. 
Malediën -diden, zw. ww. tr. Vervloeken. --


Malediér, ldiïnge, -dijt, -dijtheit.

Maledixie, znw. vr. Vervloeking.
Malemesie. Zie m a l v e s i e. 
Malen, st. ww. tr. r) Malen, fijn malen; enen (dat.) 


husen noch hoven, meten noch in., iemand huisvesten 
noch van voedsel voorzien ; so wie fierst ter molen 
coomt, die sal eerst sealen ; mei enen m., het met 
iem. houden. 2) vermalen, verbrijzelen. 

Malen, zw. ww. tr. Merken, teekenen; schilde


ren, malen; ciseleeren, drijven; in kleuren borduren. 
Malen, zw. ww. intr. Zaniken, zeuren (?). 
Malen, znw. m. mv. Markgenooten ; zie m a ei. 
Malengien, znw. o. Arglistigheid, kwade trouw.
Maleren, -eeren, zw. ww. tr. In kleuren borduren. 
Maleren, maelgeren, zw. ww. tr. Emailleren. 
Maleren, maelgeren, zw. ww. tr. Van maliën 

voorzien. 

Malone, znw. vr. Het recht om het koren van 
de bewoners eener bepaalde streek te malen ; het 
daarvoor geheven recht; ook maelgell.

Malfacteur, znw. m. Boosdoener. 

Malichte. Zie mach1ichte. 
Malicie, znw. vr. Slechtheid, boosheid ; rn doen, 
iets gemeens doen.
Malinger znw. vr. Het malen van graan.

Malinge, znw. vr. Het schilderen, het geschilderde. 
Male, marc, snalic, mallic, uit snanl(c, vnw. 
Ieder, elk, ook van twee ; elkermalc, alre-, ieder 
elkander; ook inalcanderen, marc-,-malc; malcandren, 
mere-, -ander. 

Mallen, zw. ww. intr. Dwaasheden uithalen; tijd 
verbeuzelen. — Mallinge (16de eeuw) ; Malline, 
m., malligheid.

Mairovie, meel-, -robie, znw. vr. Malrovekruid. 

Maisch, mals, bnw. i) Overmoedig, laatdunkend, 
praats hebbende, drukte makende; hein vi. maken, 
een hoogen toon aanslaan. 2) in de weer zijnde, van 
iets vervuld zijnde. 3) zacht, week, van spijzen. 

Maluwe, maluë, malve, znw. m. Malve, maluwe. 
-- Maluweblat. 

MANEN. 

Malveseye, mely-, malva-, maleve-, maleme-, 
-sië. Malvezij ; een zoete wijn. -- Malveseycanne,

Mamerle, ma/som-, mamtner-, mamor-, maumer-, 

znw. vr. i) De mahomedaansche godsdienst; afgo


derij. 2) moskee, afgodstempel; ook Mametterie. 
lamet, mammet, snaumet, znw. m. Mahomet. 
Mamme, manmie, znw. vr. i) Vrouwenborst; de 

moederborst; uier. 2) de borst van den man ; verklw. 
mastmek n, memmekijn. 3) voedster. — Manime


bant. 

Mamonet, znw. o. Eene soort van aap. 
Mamorie. Zie m a m e r i e. 
Man, mnanne, znw. m. i) Mensch; yuan ende stic, 


per persoon en per stuk; men. 2) man; mans vorlee, 
het mannelijk geslacht; man (mans) genoech 
zijn, een flink man zijn, veel mannelijke kracht hebben; 
yuans cracht, her/c, mannenmoed; een kloek 
man, een flinke vent; wat mans, wat voor man; 
man jegen maan ; man ende ieerd; verklw. mnannehijn. 
3) knaap; prins M. 4) het mannetje van dieren. 
5) getrouwd man, echtgenoot; te manna bringen, 
uithuwen. 6) leenman, vasal ; die hoge manne ; rn . 
van lane ; sins selves in., onafhankelijk ; man ende 
maech, leenman en bloedverwant; ook spanne, mv., 
leenmannen in verband met de rechtspraak;-bi 
manna vonnesse. 7) dienstman, ministeriaal; onder 

scheidsrechter.-hoorige. 8) 
Man, znw. vr. Mand. 
Manachtieh, rnrann-, bnw. Op een man gelij 

kende ; of: manziek. 
Manatich, bnw. Menschenetend. 
Manbaer, bnw. Huwbaar. 

Manboete. Hetz. als m a n g e l t. 
Manboor, -schap. Zie m o m b a e r, -s c h a p.
Manboort, znw. Kind van het mannelijk geslacht.
Manbrugge, znw. vr. Bruggetje voor voetgangers.
Mandaet, znw. vr. Heldendaden. 
Mandaet, znw. o. Lastbrief, bevelschrift. 
Mandate, mended, znw. vr. en o. De voetwas


sching van Christus op den witten Donderdag; mandate(
n)broot, inandaels-, brood dat op witten Donderdag 
werd uitgedeeld; Mandatenschotel, vian


daetsschollel, een schotel of bord, bij die uitdeelingen 
gebruikt.
Mande, manna, znw. vr. Mand; dare die mande 
vallen, door de ben druipen ; verklw. nzandekijn.

Mande, bnw. (fri., sass.). Gemeenschappelijk; 2nandegoel, 
-howl (holt) ; die mande vriende, de vrienden 
of verwanten van beide partijen, van weerszij. 

Mande, meende (fri. sass.)., znw. i) Gemeenschap, 
gemeenschappelijkheid. 2) vennootschap, bondgenootschap. 


Mandeel, -deil, znw. m. en o. Het aan een be


paald persoon toekomend deel van iets. 
Mandecorf, znw. vr. Mand, korf, ben. 
Mandel, mand(e)re, znw. vr. Hetz. als a m a n


d e 1.— Mandelboom, -noot, -meic c -steen, -pit. 

Mandele , mancel, znw. vr. Een zeker aantal (12 
tot i) schooven graan en bossen stroo. — Mandelschoof, 
een der schooven van een ,,mandel"; 
Mandelen, (het graan) aan mandelen zetten. 

Mandeljjc , bnw. Mannelijk. — Mandelike. 
Mandemaker, znw. m. — vr. mandemnakesíer. 
Mandement, znw. o. Bevelschrift, edict. 
Mander, znw. m. Hetz. als m a n d e. 
Mandoren, -eeren, zw. ww. tr. Opdragen, toe


vertrouwen. 
Mandiet, znw. o. Manvolk, mannen. 
Mandragee -dragee, -dragore, -dragora, znw. vr. 

Mandragora, alruin. 
Mandrager, znw. m. Manddrager, drager van 
manden met visch. 
Malle, maan, znw. vr. ,,Taan ; die lickle in., die 

halve, volle, nieuwe in. ; verklw. mnanek n. 
Mane, znw. vr. Zie m a n e n, mv. 
Manedich. Hetz. als meinedich. 

Maneet, znw. o. Leenmanseed, leeneed. 
Manen, znw. vr. mv. Manen, nekhaar van dieren. 


346 MANEN. 

Manen, zw. ww. tr. i) Iem. aan iets herinneren, 
in het bijzonder: aan eene verplichting; iem. krachtens 
zijn recht tot de eene of andere handeling aanmanen. 
2) ernstig en dringend smeeken, bezweren. 
3) op eene plechtige wijze vragen, een vonnis afvragen, 
manen om recht of eenige gerechtelijke ver 

iets van iem. verlangen. 4) oproepen, ont--richting; 
bieden ; in rechte roepen, rechters; dagvaarden, in 
rechte dagen, een beschuldigde; laten komen, eene 
zaak. 5) den duvel m., den duivel bezweren, door 
tooverformules dwingen tot de eene of andere han. 
deling. 6) eene geldschuld inmanen of invorderen; 
iem. er over aanspreken. 7) aanmanen, aansporen. 
8) vermanen, berispen. 

Maner, rnaenre, znw. m. i) Hij die maant, ver 

aanmaant, iemand aan zijne verplichtingen-maant, 
herinnert. 2) een rechterlijk ambtenaar, die uit naam 
van den landsheer door rechtsprekers een vonnis 
vraagt. 3) ambtenaar met invordering van schulden 
en met executie belast. 

Maneschijn. Zie m a e n s c h ij n. 

Mange , magne, znw. Een soort van katapult of 
blijde; ook inangeneel. -- Mangensteen.

Mangel, znw. m. Handtastelijkheden, twist. 

Mangel, znw. m. Mangel (16de eeuw). 

Mangelen, manglen, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Vermengen, vereenigen (slechts wederk.). 2) ruilen, 
inruilen, verwisselen. — II. Wederk. Zich vermengen, 
zich vereenigen, vleeschelijk. 2) zich inlaten of 
afgeven (met met). — III. Intr. i) (Ruil)handel drijven. 
2) vechten, handgemeen worden ; ook: kijven. 

Mangelen, zw. ww. intr. Ontbreken. 

Mangelinge, znw. vr. i) Ruiling, verwisseling. 
2) contract, handel. 3) handtastelijkheden, gevecht; 
twist, geschil. 

Mangelt, znw. o. Zoengeld voor een doodslag. 

Mangeltocht, -lucht, znw. m. Handelsverkeer, 
-betrekkingen. 

Mangeneel, mangneel, magneel. Hetz. als m a n g e. 

Manger, menger, znw. m. Handelaar, koopman; 

-kooper (vooral in samenstellingen). 
Mangéren (spr. inanzjéren), -eeren, zw. ww. tr. 

Verminken. 
Mangoot, znw. o. Leenhulde. 
Manhaget, znw. Manwijf, virago. 

Manheit, znw. vr. i) Wezen van den man. 2) 
mannelijke leeftijd. 3) mannelijkheid, mannelijke 
kracht, manhaftigheid ; m. doen, dappere daden ver. 
richten. 4) menschheid. 

Manheve a znw. vr. Pak koopwaren, dat door één 
persoon kan worden opgeheven of getild. 
Manhovet, manne-, -hooft, znw. o. en m. Mans. 
persoon, man, vooral in rechte. 
Manhuus, -huis, znw. o. i) Oudemannenhuis. --
Manhnnsmeester. 2) leenhof (limb.). 

Manich, manech. Zie m e n i c h. 

Manich, bnw. Maanziek. 

Manieren men-, main-, znw. vr. i) Wijze van 
doen, levenswijze. 2) wijze, manier; in eenre manie. 
ren, als het ware ; voorwaarde ; in manieren. 3) 
goede of schoone wijze van doen; met m-n, behoor 

het gevel m., het geeft pas, is gepast; regeling-lijk; 
(in rechte). 4) soort. 5) gewoonte, zede. 6) aard, 
aangeboren natuur, aanleg, van mensch en dier; 
eigenaardigheid, merkwaardigheid ; merkwaardige 
eigenschap, van zaken. 7) staat, toestand, gesteldheid 
; klimaat. 8) gedaante, uiterlijk wezen ; houding, 
gebaren. 9) eene kleine hoeveelheid, iets; iets vreemds 
of bijzonders. io) omschrijving van het met maniere 
verbonden woord ; ene dins diere onder der heidene 

m. ; clene ende van stouter m., klein maar dapper. 
Manieren, zw. ww. tr. Matigen, betoomen ; ook 
wederk. 
Manierlije, bnw. i) Fatsoenlijk, zedig, bescheiden 
; ook manzerich. 2) gematigd, op de juiste maat 
zijnde ; zijnde zooals het behoort. — Manierlike. 

Manierlijcheit, znw. vr. Zedigheid, fatsoenlijk


heid. 

MANSCHAP. 

Manifesteren, zw. ww. tr. Bekend maken; iem. 
met eere noemen. 
Manikele, -cle, znw. vr. IJzeren of stalen armstuk 
van het harnas. 

Maninge, znw. vr. i) Eene plechtige vraag, 
vooral van den schout tot schepenen om een vonnis ; 
het vorderen van een vonnis van 's heeren wege. 2) 
oproeping, dagvaarding. 3) het manen om, ook : het 
invorderen van, eene geldschuld. 4) aanmaning, aansporing. 


Manipele, -ftule, -bel, znw. vr. Sieraad van den 
linkerarm van verschillende geestelijken gedurende 
den dienst. 

Mane, bnw. i) Verminkt, gebrekkig. 2) gebrekkig, 
van zaken; in. van, gebrek hebbende aan. 3) 
lam, van de hand; mank, kreupel; m. gaen. 

Mane, znw. Mankement; Bonder m., zonder mankeeren. 
Mane, bnw., bijw. en voorz. (vooral oostmnl.). — 

I. Bnw. Gemengd; manccorn, mancsaet. — II. Bijw. 
Ondereen, dooreen. — III. Voorz. Vermengd onder, 
onder, tusschen, te zamen met. 
Mancander. Hetz. als m a 1 c a n d e r. 
Manken, zw. ww. tr. Kwetsen, verzwakken, 
krenken. 
Manccorn, znw. o. Gemengd koren, koren van 
verschillende soorten ondereen gemengd. 

Mancop. Zie m a e n c o p. 

Mansschap, znw. vr. Gemeenschap. 

Manlage, znw. m. of vr. Iemand die eene koopwaar 
b.v. visch, in eene mand legt, die werk verricht 
bij het ontschepen van visch. 
Manleen, -lien, znw. o. Een leen erfelijk in de 
mannelijke linie. 

Manlijs, manne-, mande-, menlje (oostmnl.), 
bnw. i) Mannelijk; als of van een man of volwassen 
man. 2) mannelijk, kloek, flink, dapper. 

Manl C , vnw. Zie m a 1 c. 
Manlijcheit,, znw. vr. i) Het wezen van een 


man; de mannelijke geslachtsdeelen; lichaamskracht, 
mannelijke schoonheid; mannelijk karakter; man. 2) 
mannelijke leeftijd. 3) mannelijke moed, manhaftig heid; 
in. doen, eene heldhaftige daad of daden doen, 
heldenmoed aan den dag leggen. 

Manlike , men-, bijw. i) Mannelijk, zóó als het 
een man betaamt; manmoedig, dapper, flink. 2) als 
leenman. 

Manna, manne, znw. o. Manna, hemelbrood ; ook 
naam van een sap dat uit boomen vloeit. 

Mannegelike , voornw. Iedereen. 

Mannekijn, -ken, znw. o. i) Mannetje, ook: van 
dieren en planten. 2) poppetje. 3) eene gouden en 
zilveren munt. 

Mannemaet. Hetz. als dachmaet. 

Mannen, zw. ww. -- I. Trans. i) Uithuwelijken, 
2) bemannen. — II. Intr. Een man nemen, trouwen. 

— III. Wederk. Hetz. als intr. 
Mannenclooster, znw. o. en m. Monnikklooster. 
Mannenlijf, znw. o. Zooveel als voor een „mannenlijf' 
(zie mans 1 ij f) wordt geboet, mangeld. 
Manne(n)persone. Zie in a n p e r s o n e. 
Mannetale) -Yo1C, -Wijf. Zie man-. 

Mannenvoere, znw. Manhaftigheid. 

Mannicheit, znw. vr. Mannelijkheid, flinkheid. 

Manninge, znw. vr. Het bemannen, bemanning; 
te leveren manschappen ; in. scheren, schieren, clhieren, 
arbeiders verordenen om aan een dijk te werken 
enz.; ook manscheringe, -schieringe. 

Manordeel, znw. o. Een door leenmannen gewezen 
vonnis. 
Manpat, mans-, znw. m. Voetpad ;pad, weg, 
overdrachtelijk. 
k.k.
Manpersone, manne-, mannen -, j5ersoon,!znw. 

vr. en m. Manspersoon. 

Mansch, bnw. Mannelijk. 

Manschap, znw. vr. i) Leenmanschap, leenplicht. 
2) huldiging van den leenheer door den leenman, 
leenhulde; m. doen ; in. onljaen, nemen. 3) eene 


MANSCHIJN. 

bepaalde jaarlijksche opbrengst of levering door den 
leenman aan den leenheer. q.) leen. 5) de gezamenlijke 
leenmannen. 6) verzoening, vaak met „manschap" 
(2) gepaard gaande. 

Manschijn, znw. ; in m., in de gedaante van, 
vermomd als een man. 
Manse , bnw. Vochtig, nat (nederr.). 
Manselan, zw. ww. tr. Op het touw zetten, 
brouwen, beramen. — Manselinge.
Mansgeboorte, -geboort, znw. vr. Mannelijk oor. 
Manshalven (van -), bijw. Van manswege, van 
iemands wege ; van m. van batten. 
Manshovet. Zie manho vet. 
Manseracht, znw. vr. Kracht van een volwassen 
man. 
Manslacht , -slechte, znw. vr. en o. i) Manslag, 
doodslag. 2) slachting. 
Manslacht, -slecht, bnw. Schuldig aan doodslag; 

ook manslachtich. — Manslachticheit. 
Manslaep, mans-, znw. m. Nachttijd, slapenstijd. 
Manslijf, znw. o. Het leven van een mensch. 

Mansman, znw. m. Achterleenman. 
Mansname, znw. m. Manspersoon. 
Mansoene , znw. vr. Verzoening van een man


slag; ook: het zoengeld. 
Mansoor, -oir, -hoir, znw. o. Mannelijk kroost. 
Manspat. Zie manpat. 
Manspersone. Zie m a n p e r s o n e. 
Mausstat (in-), bijw. Als leenman. 
Mansstoel, znw. m. Leuningstoel. 
Manssurcoot, znw. in. Mantel. 
Manstabbaert, znw. m. Tabbaard. 
Manswerdich, -waerdich, bnw. De waarde of de 

kracht van een volwassen man hebbende; geschikt 
om zwaar werk te doen, krachtig, sterk. 
Mantale, manne-, -tael, znw. vr. Een bepaald 
aantal mannen; ook: leden. 

Mantel, znw. m. i) Mantel; verklw. mantelkm, 
mantelgin. -Mantelsnoer. 2) als zinnebeeld van 
bescherming; van geheimhouding; bij het echten 

van een kind ; hint onder den vi. -- Mantelkint,

(oostmnl.). 3) houten bekleeding. — Mantelhout. 

Mantelend zw. ww. tr. i) Met een mantel bekleeden. 
2) dekken, bedekken; bemantelen. — Mantelinge.


Manteneren. Zie m a i n t e n e r e n. 
Mantrouwe, znw. vr. Eerewoord. 
Manuael, znw. o. Handboek. 
Manvolc, manne-, znw. o. De mannelijke bevol


king. 
Manwaerheit, inanne-, znw. vr. Eerewoord ; bi 
Kniere m., op mijne eer als man. 
Manwijf, mannen-, znw. o. Getrouwde vrouw. 
Maras, marasch, mares, znw. m. Poel, moeras; 

ook: laag land, beemd. 
Maraude. Zie m i r a u d e. 
Marbel, maerbel, znw. Hetz. als m a r b e r. 

Marber, maerber, merber, -marmer, marmer, znw. 

o. Marmer; stuk marmer, marmersteen ; ook marbersteen, 
marbel-e. a. vormen. 
Marberbusse, mermer-, znw. vr. Vaas of bus 
van marmer of albast. 

Marberijn, maerb-, merb-, marbor-, marbrijn, 

marmer-, -en, bnw. Marmeren. 
Marbersnider, znw. m. Steenhouwer. 
Marcerie. Zie m e r s e r i e. 
March, maerch, merch, morch, lnurck, znw. o. 

en vr. i) Merg; ook : in hout. 2) het beste of fijnste 
van iets, pit, merg; het innerlijk wezen, het diepst 
van iemands wezen, van een mensch; de diepste 
grond, eener zaak. 3) pit eener vrucht. -- Marchschenkel, 
mergpijp. 

Marche, maerche, maertse, martse, znw. vr. Grens; 
oord, streek, landstreek; tallen marchen, overal. 
Marcheren, maerts-, marts-, -eeren, zw. ww. intr. 

Grenzen of palen aan. 
Marchepiet, maertse-, znw. m. Vloerkleed. 
Mare, maer, mere, bnw. i) Beroemd, vermaard, 

MARKE. 347 

aanzienlijk, voornaam; m. maken, verheerlijken. 2) 
geëerd, gezien; m. met, in aanzien bij ; welgevallig, 
aan God; in. hebben, hoogschatten;' van eene zaak, 
op prijs gesteld, in waarde gehouden; m. hebben, 
waarde hechten aan iets. 3) roemrijk, iem. tot roem 
en eer verstrekkende. 4) ruchtbaar, bekend, verbreid; 
lent-, street-, here-, molenmaer; m. maken, bekend 
maken, verbreiden ; mededeelen, (verder) vertellen; 
een praatje uitstrooien. 

Maré, maer, mere, znw. vr. (en m.). i) Roem, 
vermaardheid. 2) gerucht, faam, door de faam verbreide 
tijding; goede en slechte naam, voor iem. 
ongunstige of leelijke praatjes; in maren bringen, 
in opspraak brengen. 3) tijding, bericht, eene opzettelijk 
tot iemand gerichte mededeeling; blide, droeve 
en. ; nieuwe in., nieumare, nieuwstijding, nieuwtje; 
vliechmare; enen in rn-n comen, iem. ter oore 
komen; enen te rn-n bringen, berichten, mededeelen. 
4) boodschap; inlichtingen; mededeelingen; praatjes; 
verhaal. 5) rumoer, lawaai. 6) feit dat heeft 
plaats gehad ; gebeurtenis, vooral eene die onverwacht 
of vreemd is. 

Mare, znw. Nachtspook, kwelgeest, nachtgeest, 
die o. a. nachtmerrie (nachtmare) veroorzaakt; ook 
als scheldwoord voor eene vrouw. 

Mare, znw. vr. ; ook marie, merle. Merrie. Vooral 
in maerschalc en lnaerstal, -staller.
Mare, meer, mere, znw. vr. Plas van stilstaand 
water, poel, meer, moeras ; ook : wetering; buiten 

geul.-dijksche 

-mare, in ijsmare, ijsschol, ijsschots.

Mare, znw. Beuling. Zie m a e r w ij f en l e v e r. 
m a r e. 
Mare, bijw. en voegw. Zie m a e r. 
Marellen, -nor-, zw. ww. intr. Een spel dat met 

12 of 9 steenen of schijven gespeeld werd ; ook ne 

— Marellinge, morellinge.-genstucken. 
Mareminne. Zie m e r e m i n n e. 
Maren, zw. ww. tr. Bekend maken, verkondigen. 
Maren, vastleggen (een schip). Zie m e r e n. 
Mareschalc. Zie m a e r s c h a l c. 
Margant, morgant, znw. m. Haak, gesp, spang. 
Margariete, myzargr-, magr-, -etc, -iet, znw. vr. 
Parel; ook van Maria; in de wapenkunde gebruikt 
voor zilver. 
Marge, maerge, margie, znw. vr. Rand, kant 
eener bladzijde. 

Maren. Zie morgen. 

Marie, merie, merrie. Zie mare. 

Mariënbloemkign, -ken, znw. o. Madeliefje.
Marine, margin, znw. vr. Strand, waterkant. 
Marinier, yearn-, niaron-, meeren -, znw. m. Zee


man, matroos; ook : zeeroover, -schuimer. 
Marinne, znw. vr. Vrouwelijke „mare" (3de Art.).
Mariolelne, margellein, znw. vr. Mariolein. 
Marisauchie. Hetz. als maerschalkerie. 
Mare, merc, znw. o. ; merke, maerke, merke, vr. 

Merk, teeken ; handelsmerk. 

Marc, znw. Paard ; in m a r e s c h a 1 k (Kil.) en 
marestaller, hetz. als maerschalc en 
maerstaller. 

Marc, maerc, merc, merke, marct, nmerct, znw. 

vr., o. en m. i) Gewicht voor goud en zilver, een 

half pond van 8 ons; ook m. m. gelike, pondpondsgewijze 
; dusent ni., eene onbepaalde groote som; 
niet omme dusent m., voor geen geld van de wereld. 
2) eene rekenmunt voor gemunt goud en zilver, 
van verschillende waarde. 

Mare merg. Zie m a r c h. 
Marsander. Zie m a 1 c a n d e r. 
Marsboom, znw. m. Grensboom, -paal.
Marge, maerke, merke, maerc, znw. vr. en o. i) 


Grens, grenspaal; landpalen. 2) gebied, rijk, ook in 
samenstellingen; Denemarken. 3) grensland, eene 
landstreek gelegen aan de land - of zeegrens van een 
rijk (vgl. m a r c g r a v e). 4) kleinste gemeenschappen 
ten platten lande met gronden in gemeen gebruik.
5) de onverdeelde grond zelf, behoorende aan de 


348 MARKE. 

leden (gewaarden) van een markgenootschap (Drente, 
Overijsel, de Graafschap, e. e.).
Marke, 1naerke, merke, znw. vr. Merk, eene plant, 
watereppe, waterpeterselie ; ook joffrort»zaerc.
Markebanke, znw. vr. Het gerecht waar ge 
markerecht werden beslist.-schillen van 

Markeboec, marken-, -bouc, znw. o. Boek waarin 
de voor een mark geldende rechtsregelen, ook : de 
rechthebbenden, zijn opgeteekend. 

Markeboete, marct-, merci-, znw. vr. Eene door 
eene „mark" vastgestelde boete. 
Markeeedule, marken., -ccdele, znw. vr. Eene 
akte waarin de voor eene „mark" (}, 5) geldende 
rechtsregelen zijn opgeteekend.
Markegereehte. Hetz. als m a r k e b a n k e. 
Markehout, ,narel-, znw. o. Hout aan de markgenooten 
behoorende. 
Markerecht, marken-, znw. o. Het in of voor eerre 
mark geldende recht; rechtszitting voor markezaken. 

Markereehter, marken-, mere-, -richter, znw. 

m. Rechter in zaken de mark betreffende, hoofd van 
het uitvoerend bestuur eener mark. — Markerechtersebap.
Markescheit, marken-, znw. vr. Grensbepaling 
van Bene mark of tusschen twee marken. -- Markescheitsganc, 
vacatiegeld voor het bijwonen 
daarvan. 

Market. Zie m a r e t. 

Maregelt, raerc-, znw. o. Een deel van den 
prijs van verkocht goed, verschuldigd aan een heer 
of aan het domein. 

Marsgenoten, znw. m. mv. De gezamenlijke 
geërfden of gerechtigden in eene mark. 

Marcgrave, march-, -greve, znw. m. De door 
den vorst aangestelde bestuurder over eene marke, 3) 
of grensland, markgraaf; ook marks, markies; vr. 
mnarcgravinne, -graefnede, -graef nedinne. -- Marcgraveschap.


Marcnote. Hetz. als m a r s g e n o t e.

Marcolif, znw. in. Eene soort van kraai of ekster. 

Marcreehter. Hetz. als m a r c g r a v e. 

Marescheidinge, znw. vr. De grensscheiding, 
de grenzen van eene mark. 

Marssteen, mere-, znw. m. Grenssteen. 

Marot, market, nzaerci, merci, vnaerl, marl, meert, 

marc, znw. vr. en m. i) Markt, marktplein, -plaats; 
ook : marktvlek, -stad; de markt als er gekocht en 
verkocht werd ; bitten vriën mercten, binnen slaende 
ermee der ,narei, buiten, binnen den tijd dat er vrije 
markt gehouden wordt; druk ge-(in samenst., r6de 
eeuw) : loohinerct, drinc-, kif-. z) koop en verkoop, 
handel; het recht van koop en verkoop, stapelrecht. 
3) marktprijs.

Marot, bijvorm van m a r e en m a r k e. 

Marotale, znw. vr. Het aantal „marken" of ponden. 
waarop het belastbare vermogen wordt geschat. 

Marctdach, maerct-, merci-, marc-, mart-, znw. 

m. Marktdag. — Marctdaechsch, op een marktdag 
plaats hebbende.
Marctemer, merci-, znw. Emmer om mee naar 
de (visch)markt te gaan; verklw. marciemerkijn. 
Marcten, maerten, marten, menen, zw. ww. --

I. Intr. Op de markt zijn om te koopen of te verkoopen; 
eens markt bezoeken. --- II. Trans. i) Ter markt 
brengen. 2) koopen op de markt, koopen. 
Marctganc, znw. m. i) Tocht of gang naar eene 
markt. 2) marktprijs.
Marotgelt, znw. o. Staangeld voor eene plaats 
op de markt (?).
Marctgoet, znw. o. Marktwaren. 
Marctgrave, merci-, -greve, znw. m. Markt 

-meester. 

Marctinge, marlinge, znw. vr. Het koopen of 
verkoopen op de markt, het drijven van handel. 
Mareteorf, merci-, znw. vr. Marktkorf, sluitmand, 
kabies. 

Marotlaken, maerct-, znw. o. Laken dat op de 

markt (in de lakenhal) wordt verkocht (?). 

MARTINGE. 

Marctliede, merkei-, -hide, znw. m. mv. Zij die 

met koopwaren op de markt staan. 

Marctmeester, maerct-, .meister, znw. m. 
Maretmoeder, znw. vr. Eene oude vrouw, die 

met het toezicht op of het schoonhouden van de 
markt was belast. 

Marctrecht, merci-, znw. o. De gedurende een 
vrije markt geldende rechtsregelen ; het in eene 
marktstad geldende recht.

Marctridder, merct-, znw. m. Zwendelaar, op


lichter. 
Maretschip, marl-, znw. o. Vrachtschuit, die 
op marktdagen vaart.
Marctstaïnge, znw. vr. Samenscholing van gewapend 
volk op de markt. 
Marcttale, znw. vr. Marktprijs.
Marcttolle, market-, -lol, znw. vr. De bij ge


legenheid eener markt of van de op eene markt 
gebrachte waren geheven invoerrechten of tollen. 

Marotvager, znw. m. Hij die de markt schoon


hout. 

Maretvelt, -felt, znw. o. Marktplein. 

Maretverdieh, bnw. Op weg naar Bene markt. 

Maretvrede, merci-, znw. m. en vr. Het bij ge. 
legenheid van bepaalde (vrije) markten geldende 
recht, markt-emuniteit. 
Marctweeh, znw. in. Weg naar cane markt, van 
Bene bepaalde breedte. 

Marie, maerle, merle, znw. vr. Mergelaarde. --
Marleput, -.pil, mergelgroeve ; Marion, met mergel 
bemesten. 

Marie. Zie merle, merel. 
Marie, snaerle, bnw. Mannelijk, van mensch an 
dier. 
Marmer, marmer, enz. Zie m a r b e 1. 
Marmoset, maerm., -Bette, marmoeyse, znw. o. 

I) Gedrochtelijke figuur, leelijk mombakkes. 2) eene 
bepaalde soort van aap. 

Marmotten mar-, marmot, znw. vr. i) Eene wan. 
staltige figuur. 2) een leelijke aap, ook op een mensch 
toegepast. 

Maroch, znw. Marokko ; in Stroch ende ill., de 
straat van Gibraltar. 

Maroc, znw. m. Nar, zotskap. 

Maronier, marnier. Zie m a r in i e r. 

Marre , marren. Zie mirre, m e r r e n, meren. 

Marsch, marsehalc. Zie in e r s c h, m a e rscha1c. 


MarseInan, mars-. Zie m e r s e m a n. 
Marsepein, marce en, znw. o. Marsepein, aman


delbrood. 

Marsen, zw ww. tr. (Een schip) vastleggen. 

Marser, marserie. Zie m e r s e r enz. 

Marsoen, *morsoen, znw. m. Stuk, brok. 

Marstal, -staller. Zie m a e r s t a 1, enz. 

Martdach, marte. Zie m a r c t-, m a e r t e. 

Marteel, maert-, -iel, -el, znw. m. IJzeren ha


mer; strijdhamer; disselhamer. 

Martelaer, meert-, ment-, -are, znw. m. Martelaar, 
ook van vrouwen ; vr. martelaersche, -laerster, 
-larinne, -lersse, -esse. --Martelen, mnarleelen, 
martelaerschap, martelschap. 

Martéle, znw. vr. De kruisdood van Christus. 
Martélie9, macri-, -ilie, -ille, znw. vr, i) Marteling, 
foltering om het geloof, 2) pijniging, kastijding, 

kwelling. — Martélien. 
Marteliseren, zw. ww. tr. Martelen. 
Marter, meer/er, martel, znw. m. Marter; mar


tervel, marterbont. — Martergijn. 

Martere, marleere, mnartiere, znw. m. Martelaar. 

Martjjn, Mlertjn, Menen, Marten, znw. m. Maar


ten ; Sint M., Sint Maarten, de patroon van Utrecht; 
die herberge Sente Martins, uitstekend logies; 
Sent .31.-s vole, bewoners van het Sticht ; Sint Marlijns 
vogel, verklaring onzeker ; in de dierfabel is 
Martijn naam van den aap. 

Martilie, -liën. Zie m a r t é 1 i e, -liën. 

Martinge. Zie m a r c t i n g e. 


MARTIRE. 

Martire, znw. vr. Marteling, kwelling; ook marhrie. 
Martirologie, wartrilogie, znw. vr. Boek der 

martelaren. 
Martse. Zie marche. 
Martse, znw. vr. Moker, strijdhamer ; of: knots. 

Vgl. matse. 
Maseha . Zie maetschap. 
Naschep mnaesche, inaersche, znw. vr. i) Vlek, 

smet. 2) maas van een net. 
Maschere, mnaschre, znw. Masker. 
Maseheren, zw. ww. tr. Bevlekken, bezoedelen; 

gemaschert an enegen man, schuldig ten opzichte 

van een man (gezegd van eene vrouw). 
Maschien. Zie m a c h s c h i e n. 
Maso, ,naes, znw. vr. Vlek ; ook : maas van een 

net (?). 
Mase , maes, znw. vr. Modder, slijk; drek. 
Nagel, znw. vr. Vlek, smet ; smeersel ; eene door 

de eene of andere ziekte veroorzaakte vlek op de 
huid, mazel, vooral in het mv. naasels, maselen ; ook 
maser. 


Masèl, maisel, maiseel, znw. o. Vleeschhuis, slacht. 
huis, vleeschhal. 


Maselsocht, maser-, -sticht, znw. vr. De eene 
of andere huiduitslag, melaatschheid ; eene schurftachtige 
aandoening. -- Maselsuchtich, meisel-, 
maser-, melaatsch. 

Masan, zw• ww. tr. Smetten, vlekken. 
Maser. Zie masel. 


Maser, znw. m. Knoestige uitwas aan boomera, 

vooral aan den ahorn. 
Maserijn, -en, bnw. Ahornhouten. 
Masersoeht, -suchtich. Zie in a s e 1-. 


Masiere, mnaisiere, znw. vr. i) Leemen of steenen 
muur om tuinen, kerkhoven enz., stads-, scheidsmuur. 
2) spleet of reet in een muur; spleet, reet; 
eene kast in een muur ; bergplaats, kast. 

Masieregat, maisiere-, masier-, nosier-, znw. 

o. i) Opening ir. een muur; schietgat. 2) kast in een 
muur. 
Massa ier. Zie m e s s a g i e r. 
Masseha. Zie maetschap. 
Masschele1


ere. Hetz. als m a s c h e.

-

Masse, znw. vr. Klomp, vooral van (edele) me


talen. 
Masse, znw. vr. Knots. Vgl. matse. 
Masseren, -eeren, zw. ww. tr. Ophoopen, bijeen


schrapen.
Massij s, vnassj/ls, mats s, lnaelclij s, maciz s, bnw. 
Massief. 

Mast, znw. m. ; haste, vr. i) Stang, paal, mast; 
kruispaal, -hout, der crucen mast. 2) mast op een 
schip. — Masteloos. 

Mast, maast, znw. Voedering ; voedsel; varkensvoer, 
eikels; het recht van voedering in eene mark. 
Mastboom, znw. m. i) Boom voor eene scheepsmast 
geschikt, pijnboom. 2) paal, mast; scheepsmast. 

Masteluun, mesle-, naesse-, -min, -lijn, -lioen, 

znw. o. Mengsel van half tarwe en half rogge. 
Masthout, znw. o. Paal (16de eeuw). 
Mastic, znw. m. Welriekende hars van den mas


tikboom. 
Magi n, wastin, znw. m. Dog; ook als scheld


woord, hond. 
Masticot , znw. Naam van eene verfstof. 
Mastsleet, znw. o. Stuk zeildoek. 
Mastledere, -leder, znw. vr. Een hooge ladder. 
Mat, mead, znw. o. Naam van eene landmaat in 

verschillende streken van verschillende grootte. 
Mat, bnw. z) Mat, in het schaakspel ; als znw., 

int mal sin; enen schaes seggen net enen malle. 2) 
machteloos, zonder weerstandsvermogen ; van wondere 
nzal, buiten zich zelf van verbazing; enen in. 
maken, iem. lam slaan. 3) uitgeput, krachteloos ; n2. 
maken, verlammen, fnuiken; verslagen,-overwonnen; 
in. werden, het onderspit delven ; 1n maken, ten 
onder brengen, klein krijgen; vermoeid, moe; be-

MATIGER. 

hoeftig, tot den bedelstaf gebracht; in. van, arm 
aan. 4) oververzadigd ; met eene bep., beu van, genoeg 
hebbende van iem. of iets. 

Mat, znw. in. Grondsteen, vloersteen (?).
Matael. Zie m e t a e 1. 
Mate, mnaete, inaet, znw. vr. i) Maat, meetwerk. 


tuig; Bene bepaalde hoeveelheid; eene inhoudsmaat; 
loon der stadsmeters. 2) de juiste verhouding, evenredigheid 
der deelen : na der malen, naar verhouding; 

boven, uier malen; te (ter) maten (mate), in eene 
juist voldoende mate, juist genoeg; tamelijk, niet zeer 
veel, heel weinig; te pas, van pas; te m. bring-en, 
werden, tot de juiste proportiën brengen, komen; 
sonder ni., oneindig. 3) het in acht nemen van de 

juiste maat, matiging, matigheid, soberheid, ingetogenheid, 
onpartijdigheid e. a. ; die rechte in. dragen, 
stipte billijkheid betrachten; boven in., tegen recht 
en billijkheid. 4) wijze, manier; in gheenre -maten, 
geenszins ; toestand ; goede toestand. 5) maatstaf, 
richtsnoer, regel. 

Mate, znw. vr. (nederr.). Beemd. Vgl. m a d e. 
Mate, meet, znw. m. Maat, makker. 
Mate, n nael, bnw. i) Zich zelf beheerschende, 


nederig, bescheiden ; gematigd, zachtzinnig, vriendelijk, 
minzaam. 2) middelmatig; van verstand, beperkt; 
eenvoudig, simpel; van stand, onaanzienlijk, 
gering; in. van goede, arm. 3) armelijk, weinig waard, 
slecht; iii. wissel, slechte ruil. 4) onbeduidend, klein. 


Mate, znw. nl. en vr. Behoeftige, geringe.

Mate, bijw. Niet al te zeer, tamelijk; niet heel 
best; meer dan ira., zeer, in hooge mate, al te zeer. 
Mateerlijo, -terelije, -terielijc, Jaar-, iizer-, bnw. 

Materieel, stoffelijk, lichamelijk. 
Mateheit, znw. vr. Nederigheid. Vgl. in a e th 
e i t. 
Matelieve, mete-, znw. Madeliefje. -- Matelievenernut, 
het plantje; -hoot, een krans van 
madeliefjes. 

Matolijc, bnw. i) Matig groot, niet zeer groot. 
2) gematigd, bescheiden, zedig. 3) gering, van wei 
waarde. — Mateljcheit.-nig 

Matelihe, bijw. z) Met mate, met bescheiden heid, 
met gematigdheid. 2) redelijk, tamelijk, matig.
Matemaker, -me/eer, znw. m. Vervaardiger van 

maten. 
Mateman, znw. m. Arm man. 
Maten, zw. ww. -- I. Trans. i) Meten, afmeten.

2) matigen, bedwingen, beteugelen ; bekorten ; tammen, 
klein krijgen, onderwerpen. 3) bepalen, met 
iets anders in overeenstemming brengen; gemaet roet, 
in overeenstemming met, gelijkende op. 4) met van, 
afhouden van. — II. Wederk. Zich matigen of beheerschen, 
redelijk handelen. — III. Intr. i) Zich 
matigen. 2) passen, lijken; van pas komen. 

Mater, znw. m. Meter. 
Mater, matere, znw. vr. i) Moeder. 2) klooster 
naam van eene plant, moederkruid.-voogdes. 3) 
Materiael, bnw• i j Stoffelijk. 2) substantie, d. i. 
de eigenschappen van een lichaam, hebbende. 

Materie, znw. vr. i) Stof, bouw-, grondstof. 2) 
ziektestof; etter. 3) stof, onderwerp. 4) de Bene of 
andere weeke stof. 5) substantie. 6) aanleiding, voedsel 
(van eene neiging). -- Materiegieter.

Matewonde, znw. vr. Wond van eene bepaalde 
afmeting, die gemeten wordt ten einde de boete 
voor het toebrengen er van te bepalen. 

Matheit, znw. vr. Matheid, uitputting. 
Matich, mJfetich, bnw. i) Matig, gematigd, zich 
zelf beheerschende. 2) matig, tamelijk, van zaken. — 

Maticheit. 

Matich, ?netich, bijw. Niet al te zeer, met mate. 
Matiere, znw. vr. i) De stoffen in het menschelijk 
lichaam. 2) stof, onderwerp. 

Matigen , zw. WW. tr. i) De maat van iets bepalen. 
2) afmeten, volgens een bepaalden maatstaf 
inrichten of regelen. 3) matigen, temperen, verzachten 
; beperken, intoomen. 

Matiger, znw. in. Hij die iets inricht of regelt. 


350 MATINGE. 

Matinge, znw. vr. Verzachting, tempering. 
Matra se, -trasse, -lerasle, znw. vr. Zitkussen; 

matras; ook maeltraets en matreel. 

Matresse, znw. vr. Maitres, meesteres. 

latr1ce, -se, znw. vr. Moederlijf. 

Matrone, -ooit, znw. vr. Dame op leeftijd. 

Matschuddinge, madt-, znw. vr. Afval van 

graan. 

Matse, maetse, maelche, znw. vr. Knots, strijdhamer; 
ook matsuwe, machuwe. — 14latsnwedrager, 
-dragerse.

Matte , znw. vr. z) Mat, verklw. matkijn. 2) stroo


zak, bulster, slaapplaats, o. a. voor monniken en 

scheepsvolk. 3) eene armzalige kleedij. — Matte


maker. 

Matte, znw. vr. Mot. Zie m o t t e. 

Matten. Zie metten. 

Matten, zw. ww. tr. -- I. Trans. i) Mat zetten; 

dat sjbel m., de schaakpartij winnen. 2) afmatten, 

uitputten. 3) onderwerpen, ten onder brengen; klein 

maken, deemoedig stemmen; eene stad, land enz., 

in zijne macht brengen. — II. Intr. Mat, machte


loos, krachteloos worden. 

Mattenoot, znw. m. Schepeling, matroos. 

Matteren , -eeren, zw. ww. tr. i) Mat zetten; 
kern m., zich zelf in het ongeluk storten. 2) machteloos 
maken ; iemands lichaamskracht benemen ; genialleert, 
machteloos, flauw. 3) verzwakken; overwinnen, 
onderwerpen. 4) iemands geduld op de proef stellen. 

Mattoen. Zie m o t t o e n. 

Maturatijf , bnw. (Een gezwel, zweer) tot rijpheid 
brengend. — Matureren• 

Matvelt felt. Zie m a d e v e 1 t. 

Maufacteur. Hetz. als m a 1 f acteur. 

Mauwen, nzaeuwen, zw. ww. intr. Mauwen, miauwen; 
janken; zijn mond roeren, kwaad spreken. 

Mauwer. Zie mouder. 

Me. Zie snee, mi en men. 

Meehel. Zie meke1. 

Mechtich. Zie m a c h t i c h. 

Med. Zie met. 

Medallen, bijw. Geheel en al; m. niet, in het 
geheel niet. 

Mede, meide, mee (jong mnl.). bijw. i) Mede, met, 
als uitdrukking van verbondenheid, samenwerking. 2) 
mede, van eenstemmigheid; m. volgen, de behulpzame 
hand bieden; enen m. zin, op iemands hand 
zijn, ook: iem. meeloopen, hem ten dienste staan; 
in iemands geest, naar zijn zin doen. 3) mede, bij, 
van lichamelijke tegenwoordigheid. 4) mede, daarbij, 
bovendien, ook. 5) mede, door, als uitdr. van den 
instrumentalis. 

Mede, meede, meed, znw. m. Honingdrank, mee; 
mei. blanden, maken, wasschen (brouwen). 
Mede , meede, meed, mep, znw. vr. Meekrap, ook 
erabmede ; m. blanden, meekrap bewerken. 

Medeabbet, -apostel, -arbeiden, -ballinc. 

Mede Medelant, Zie m a d e, -1 a n t. 

Medeievoelen, znw. o. Medegevoel. 

Medeblander, znw. m. Brouwer van mee. 
Medeblander, znw. m. Bewerker van meekrap. 
Medebonen, zw. ww. tr. Aan eene verkiezing 
(met boonen) deelnemen. 
Medeborgen boren, znw. m. Hij die met een 
ander borg voor iemand is. 

biedeborger, -burger; -bringen, -broeder, 

-burgermeester. 
Medebuten, zw. ww. intr. Meedeelen aan den 
buit. 

Mededeel, znw. o. Deelachtigheid ; in. hebben in. 

Mededeelachtich, mee-, -deilachtich, bnw. Met 
anderen deel hebbende aan of in iets; medeplichtig. 
— Mededeelachticheit.

Mededelen, -deilen, zw. ww. — I. Trans. Iem. 
in iets doen deelen. — 1I. Intr. Deelen in. — Mededelinge, 
het deelen in. 

Mededeler, -deelre, znw. m. Deelhebber; compagnon, 
vennoot. 

MEDELIT. 

Mededienaer, -dienre, znw m. 

Mededoen, st. onr. ww. tr. Meegeven.
Mededogen, zw. ww. intr. Medelijden hebben. 
Mededogende, -dogelije , medelijdend; -do


ginge, .-doochsam, -samich.

ll^edeerfgename, -erve, -eten, -drinken. 
Medeëeuwich, bnw. Eeuwig als God, van Christus 
gezegd. 
Medeëxcijs, meede, znw. m. Accijns op mede 

of honingdrank. 
-
Medeformich. Zie m e d e v o r m i c h. 
Medegaen, st. onr. ww. intr. i) Medegaan, ver. 

gezellen. 2) met eene zaak (ook het) als ondw.: a) 
in iets begrepen zijn. b) in iemands voordeel zijn, 
iem. meeloopen.

Medegaende, bnw. Inschikkelijk, toegevend. — 
Medegaendicheit.

Medeganc, znw. m. Tochtsloot (oostmnl.). 
Medegave, znw. vr. Huwelijksgift. 
Medegebuur, znw. m. Medeburger, buurman. 
Medegedelinc, -deelinc, -deilinc, znw. m. Deel


genoot; deelhebber ; compagnon, vennoot. 
Medegelden, st. ww. tr. Meebetalen. 
Medegeldingen znw. vr. Geldelijke bijdrage. 
Medegelij c, bnw. Volkomen gelijk, aan God, van 
Christus. 
Medegenoot, -genote, znw. m. Metgezel, gelijke, 
evenknie. 
Medegeselle , znw. m. Kameraad; deelgenoot in 
eene handelszaak ; vr. medegesellinne. 

Medegesellich, bnw. i) Omgaande met, 2) deelhebbend 
in eene zaak; ook medegeselljc. — Medegesellicheit.


Medegesuster , -gevangene.

Medegeven, st. ww. tr. i) Meegeven ; iem. eene 
boodschap meegeven; iem. met iets belasten. 2) enen 
iel m., iets (goeds) van iem. vertellen. 3) als znw., 
toestemming. 

ledegevoelich, bnw. Overeenstemmend in gevoel 
of gevoelen. — Medegevoeljjc, -gevoelich


heit, -gevoelicheit.

Med8g evolc , znw. o. Overeenstemming. 

Medehebbers zw. onr. ww. tr. i) Deel hebben of 
nemen in of aan iets; enen coot m., medekooper van 
iets worden. 2) meegekregen hebben; ook : meekrijgen.

Medeheemrader, znw. m. Medelid van het be


stuur eener dorpsgemeente. 
Medehelpen, -helper, -hoir (oor, oir), Mede


erfgenaam. 
Medehuus, -buys, znw. o. Huis waar meekrap 

verkocht wordt. 
Medehuusgenoot, znw. ni. Medeleenman. 
Medeïngeseten, znw. m. Medebewoner eener 

dorpsgemeente. 
Medeeampioen, znw. m. Medestrijder; ook: 

iem. met wien men strijdt, tegenstander. 
Medecanonic, znw. in. Mededomheer. 
Medekijn, znw. o. Kampje land. Vgl. m a d e. 
Medecnecht, -comen, -crigen, -kercmeester.
Medelaet, znw. m. Medelid van een „laathof" of 

„laatbank". 
Medelaten, st. ww. tr. Met iem. aan een ander 

in eigendom overdragen. — Medelatinge.
Medeleiden, zw. ww. tr. Meenemen, -voeren. 
Medelideli j c, bnw. Medelijdend, deelnemend; 

ook : medelidesam, -ljtsarn, -heil. — Medelide

-

ljjcheit . -lidelike.

Medeliden, st. ww. intr. Deelen in iemands leed; 
te in. sin, te doen hebben (met) ; ook als znw. — 

Medelidende, -lidentheit, -lidich, -lidicheit,

-lidin_ge.

Medéliggen, -leggen, st. ww. intr. i) Liggen, 
ook: slapen bij ; als znw., bijslaap. 2) van landerijen, 

aaneenliggen. 


Medeljjftocht, znw. vr. Lijftocht eener weduwe 
bij het scheiden uit den boedel. 
Medelit, -litmate, znw. m. Medelid eener ver 
corporatie.-eeniging of 


MEDELOPEN. 

Medelopen, -loten, -loven, met iem. borg zijn; 
ook : zich verbinden om aan een kind bij. huwelijk 
eene zekere som mede te geven. — Medelover. 

Medeman, znw. m. Medeleenman ; deelgenoot, 
compagnon. 

Medemate, znw. vr. De voorgeschreven en geijkte 
maat voor honingdrank; ook : het meten er van, 
en : het loon er voor aan den stedelijken ambtenaar. 

— Medemeter; -meterinne. 
Medemenginge, znw. vr. Samenmenging. 
Medemensch, znw. m. Evenmensch. 
Medemoeder, znw. vr. Doopmoeder. 
Medemolen, znw. vr. Meekrapmolen. 
Meden, meeden, zw. ww. tr. Met meekrap verven, 


roodverven. 
Medenabuur, znw. m. Gemeenschappelijke buurman. 
Medenemen, st. ww. tr. i) Samen met een ander 

iets koopen. 2) meenemen. 
Medeneringen znw. vr. Meekraphandel. 
Medenonnen -oude, medeouderling ; -packen 

(16de e.). 

Medepant, znw. o. Onderpand. 
Medepart -j5aerl, znw. o. Deel, aandeel. 
Medeparten, znw. m. mv. Consorten. 
Medeparter, j5aerter, znw. m. Deelhebber, com


pagnon. 
Medepaues, znw. m. Tegenpaus. 

Medeplechten -j5lichlen, zw. ww. intr. Deel aan 
of in iets hebben, meedoen; zich mede verbinden. 

Medeplechter, j5leger, znw. m. Deelgenoot, 
compagnon; medestander. 2) medeplichtige. — Medeplichtich.


Medeporter , -oorter, -jboirter, znw. m. Mede 

— Medeporterse, -borlsler. -burger. 
Medepriester, -raet, -rechter, -richter, 
-reder, -rekenen, -riden. 

Mader. Zie m a d e r. 
Medereder, meede-, znw. m. Bereider der uit 


meekrap verkregen verfstof. 
Medereisen, zw. ww. intr. Meetrekken. 
Mederidder, -riller, znw. m. Medesoldaat. 


Medesaeewout, znw. m. Medeprincipaal, -hoofdschuldenaar. 


Medesam, ezel-, -saem, bnw. Vriendelijk, voorkomend. 
— Medesamheit, ook : vriendschappelijke 
omgang; -like. 

Medesameninge, znw. vr. Gemeenschap. 
Medeschepen, scholer, -schoolre. 
Medeschriven, 
-
st ww. tr. Meerekenen. 


Medesegger, znw. m. Medescheidsrechter. 
Medesenden, zw. ww. tr. Meezenden. 


Medeseven, znw. m. Medelid van een ,,zeventuig". 
Medesiden, znw. m. mv. Medebelanghebbenden, 
deelgenooten, consorten. 
Medesoete. Zie madesoete. 

Medesomer. Zie m i d d e s o m e r. 
Medespelen, zw. ww. intr. Meespelen. 
Medespoet, znw. m. Voorspoed. 


Medesprake, znw. vr. Samenspraak. 
Medestaen, st. onr. ww. intr. Tegenwoordig zijn; 
ter zijde staan. — Medestander, -staenre. 
Medesteker, znw. m. Deelnemer aan een steekspel 
(16de eeuw). 
Medestove, meede-, meed-, znw. vr. Stoof waar 
meekrap wordt gedroogd. 

Medestrider, -suster. 
Medestrooms, bijw. In de richting van den 
stroom. 
Medesweren, st. ww. intr. Met anderen een eed 

afleggen. 
Medetellen, zw. ww. tr. Samen-, op-, meetellen. 
Medetreeken, st. ww. -- I. Trans. i) Meetrek


ken, meesleuren. — II. Intr. i) Meetrekken. 2) partij 
trekken voor iem. (m. in enes sake). 
Medetwister, znw. m. Hij die in een twist be


trokken is. 

MEENBOEDEL. 

Medevader, znw. m. Doopvader. 
Medevallen, st. ww. intr. i) Meeloopen. 2) ie


mands partij kiezen. 
Medevaren, st. ww. intr. Meegaan, -rijden, -varen. 
Medevat, meede-, znw. o. Vat voor honingdrank; 

ook : voor meekrap. 
Medevechter, znw. m. Medestrijder, bondgenoot. 
Medeverwinnaer, -winre, -viien, -voelen. 
Medetoeren, -volren, zw ww. tr. Meevoeren, 

-brengen, -nemen. 

Medevolgen, zw. ww. intr. i) Medegaan met 
iem., íem. vergezellen. 2) iemands spoor volgen, hem 
naloopen. 3) instemmen met iem., met iets ingenomen 
zijn; toejuichen. 

Medevolgende, bnw. Behulpzaam, medewerkend. 
Medevolger, znw. m. Aanhanger. 
Medevormeljjc , -vormick, - formich., bnw. Gelijkvormig. 
— Medevormicheit. ,
Medewaerdieh, -werdich, bnw. Gelijkwaardig, 
gelijkstaande met. 
Medewaerdich, -werdich, bnw. Vriendelijk, innemend, 
minzaam. — Medewaerdicheit. 

Medewerken, zw. onr. ww. intr. Medewerken, 

het doel van een ander bevorderen. 
Medewerkende, bnw. Behulpzaam. 
Medewerker, znw. m. Medestander, begunstiger; 

medebelanghebbende. — Medewerester. 
Medewerkinge, znw. vr. Het begunstigen of 
bevorderen van het werk van een ander. 
Medewerschapper, znw. m. Feest-, dischgenoot. 

Medeweten, perf.-praes. tr. ww. Van iets afweten; 
zich bewust zijn (van iets kwaads); als znw., 
bewustheid. — Medewetende; Medewetenheit,
het geweten ; -wetieh. 

Medeweter, znw. m. Hij die in een geheim is 

ingewijd. — Medeweetster. 
Medewinter. Zie m i d d e w i n t e r. 
Medewisen, zw• ww. tr. Een vonnis wijzen in 

iemands voordeel. 
Medewonen, zw. ww. intr. Samenwonen. — Medewoner, 
-woonster.
Mediane, znw. vr. Naam van een ader in het 
midden van den arm. 
Medicijn? -ien, znw. m. Geneesheer ; ook mnedicijnrneesler, 
medicijnre, -ciner, medicus. 
Medicijnboee, -boic, znw. o. en m. Boek over 
geneesmiddelen en geneeskrachtige kruiden. 

Medicinael, bnw. Geneeskundig; geneeskrachtig, 
genezend werkend; in de apotheek voorkomende of 
gebruikt. 

Medicine, medesine, znw. vr. i) Geneeskunde. 
2) geneeskundige behandeling, genezing. 3) geneesmiddel; 
tegengif; middel. — Medicijnvercoper.

Medicineren, -eeren, zw. ww. tr. Geneeskundig 

of chirurgisch behandelen. 
Medicus, znw. m. De middelste vinger. 
Medicus. Zie m e d i c ij n. 

Mediteren, -eeren, zw. ww. intr. Peinzen. 
Medsman, znw. m. Ambtgenoot (van twee).
Mee. Zie mede en meer. 
Meel. Zie m e 1 e. 
MeelaSS.. S' znw. m. Accijns op meel. 
MeelatiC mei-, bnw. ; snaelatick ende in., zie 


m a e 1 a t i e h. 

Meelbri; -budel, buil; -cruke, -sac, -suker, 

-vat. 
Meeldjj c. Hetz. als m i d d e 1 d ij c. 
Meelsichten, zw. ww. intr. Builen. 
Meen, mien, mein, bnw. i) Gemeenschappelijk. 

2) algemeen, openbaar, van algemeen belang; algemeen 
eigendom zijnde; een m. waf. 3) algemeen, 
gezamenlijk, geheel, al; die inene Haan, het algemeen. 
4) gewoon, alledaagsch. 

Meen-, bnw. Zie mein-. 
Meen , znw. Zie m e n e. 
Meenboedel, mein-, -bodel, znw. m. Onverdeelde 


boedel, gemeenschap van goederen. — Meenboedelschap, 
hetz. 


352 MEENDER. 

Meender. Zie m e n d e r. 
Meenedich, -hedich. Zie m e i n e d i c h. 
Meenheit, mein-, znw. vr. Burgerij ; de gezamenlijke 
volgerechtigden. 

Meenlijo, bnw. Vermoedelijk, denkelijk. 

lcenlike, mein-, mien-, bijw. Gezamenlijk. 

leensam . mein-, bnw. Gemeenzaam. 

Meensamheit, znw. vr. Gemeenzame omgang, 
verkeer; ook: geestelijke gemeenschap. 
Meenschap, znw. vr. Hetz. ; ook : vleeschelijke 
gemeenschap ; ook meenschabheit. 
Meensliede, znw. m. mv. Gezworen vertegenwoordigers 
der burgerij. 

geente, miente, znw. vr. i) Gemeenschap; mark, 
markegrond, mark-genootschap, meent. 2) bijeenkomst, 
vergadering; samenscholing. 3) gemeente, burgerij, 
het (geheele) volk. 

Meentebrugge, znw. vr. Brug op den openbaren 
weg. 

Meentegoet, znw. o. Eigendom eener gemeente. 

Meenteman, v. meenteliede, znw. m. Gemeentenaar, 
burger, e ; ook : een lid eener gemeente 
die deelneemt aan het bestuur. — Meentemanschap.


Meenten, ww. — I. Intr. i) Omgaan of ver


iem.,

keeren met em., compagnieschap met iem. hebben; 
huwelijksgemeenschap hebben. 2) zich met iets afgeven 
of inlaten. 3) deel of aandeel hebben in iets; 
met iets gepaard gaan. — II. Wederk. i) Omgaan 
of verkeeren met. 2) zich ophouden (met). 

Meenter , znw. m. i) Deelgenoot, deelhebber; 
medebelanghebbende. 2) gemeentenaar. 

Meentesake, znw. vr. Gemeentezaak. 

Meentevolc, znw. o. Het mindere volk. 

Meentocht, mein-, -tucht, znw. vr. i) De ge


meente, de burgerij ; vergadering van gerechtigden, 
ingelanden e. a. 2) aandeel in een goed ; gemeen 
goederen; compagnieschap, vennootschap;-schap van 
verkeer, gezelschap. 
Meentochter, znw. m. Bezitter in gemeenschap; 
ook meentochtenaer. 

Meenworo, mein-, znw. o. Werk van algemeen 
belang, waartoe de burgers kunnen worden opgeroepen, 
als de wacht, graven, dijk maken. — Meenwerken, 
zulk werk verrichten. 

Meenwijf, znw. o. Lichtekooi. 

Illeer, uit m e h e e r. Heer. 

Meer. Hetz. als m a e r, voegw. 

Meer. Zie m a r e. 

Meer (merrie). Zie m e r e. 

Meer, znw. i) Grenspaal, grens. 2) meerpaal. 

Meer, mere, meerre, ieee, onbep. telw. en bijw. 

— I. Onbep. telw. Meer; nierveer, nemmeer, niet 
meer; noch meer, wat meer is ; (no) in. noch) minder, 
noch meer noch minder, niets ; zonder m„ alleen, 
slechts; zonder complimenten, eenvoudig. — II. Bij w.. 
(mee.; ook meer, eig. bnw.). Meer, in hoogere mate, 
ook bij een anderen comparatief, meer vaster, veel 
harder; so, ie (in) lane so ynee(r) ; die naere, evenwel, 
nochtans; de, te mee(r), des te meer; te meer niet, 
niettemin niet; (no) mee(r) no min, meer noch minder, 
juist, precies; min no mee niet,hoegenaamd niet; 
in. dan tit, hoog tijd ; vi. dan geval, een buitengewoon 
geluk ; wonder in. dan wonder,feeste m. dean 
feeste ; m. ende m., al meer ; dat hi altoos m. en m. 
weende. 2) meer, verder, daarenboven, ook nog; in 
het vervolg, voortaan ; eer — m., eer — ooit weer; 
met eene ontkenning, niet meer, nooit meer; in een 
ontkennenden zin wordt soms en bij meer wegge laten; 
dat hi meer ojstont; meer (mee) bij bijw. 
duidt een toekomstig oogenblik aan (tegenover eer, 
ere) ; hedemee(r), tavonimeer ; iamere ; jaerlancree; 
vortmeer, mneervort, vorewaerlineer. 

Meerbiese, znw. vr. Zeebies. 

Meerblat, znw. o. Waterplompe, -lelie ; ook 
mneerbolle. 
Meerdeel, mere-, nieren-, znw. m. en o. Meerderheid, 
. grootste (grooter) deel. 

MEESTER. 

Meerder, bnw. i) Grooter. 2) ouder. 

Meerderen, zw. ww. -- I. Trans. Vermeerderen, 
vergrooten. — II. Intr. Meer of grooter worden, 
toenemen. 

Meerderheift, znw. vr. Grootste helft. 
Meerdernisse, znw. vr. Vergrooting, vermeer


dering. 
Meerdije, mer-, znw. m. Zeedijk. 
Meere. Zie meer, mere, mare. 
Meerheift. Zie meerderhelft. 
Meercatte, znw. vr. Meerkat. 
Meereruut, .eruit, znw. o. Zeegras, -wier. 
Meerie, rynaerle, merle, merle, znw. vr. Meen, 

zwarte lijster. 
Meerlei niaerle, merle, znw. m. Leeuwerikenvalk. 
Meerline, znw. vr. Meerlijn, -touw. 
Meerliesch, -luesgh. Hetz. als m e e r c r u u t. 
Meerminne, meer-, mer-, mere-. mar-, znw. vr. 

Waterelve, sirene, zeemeermin. — Meerminnensane. 


Meernisse, znw. vr. Vermeerdering. 
Meerradie, meeradic, mer-, mier-, -redic, znw. 

m. Mierik, peperwortel. 
Meerre , Meerren. Zie meren, meren. 
Meersch. Zie marsch. 
Meerschip, znw. o. Zeeschip. — Meerschip maker. 
Meerschuum, -schuim, znw. o. Zeeschuim. 
Meerseel, -zeil. Hetz. als m e e r t i n e. 
Meerseman. Zie m e r s e m a n. 
Meersen, merssen, zw, ww. — I. Trans. Ver 

vermeerderen; verheerlijken. — II. Intr.-grooten, 
Vermeerderen, wassen, toenemen. — Meersinge,
Meersenisse. 

Meersen, zw. ww. tr. (wvla.). Een schip vast


leggen. 
Meersiecte, -sanicte, znw. vr. Zeeziekte. 
Meerspinner znw. vr. Zeekreeft. 
Meersterre, znw. vr. Noordster, poolster. 
Meerswijn, znw. o. Meerzwijn, bruinvisch. 
Meervisch, znw. m. i) Zeevisch. 2) zoetwater-, 

meervisch. 
Meervrouwe, -Wijf. Hetz. als in e e r in i n n e. 
Meerwonder, znw. o. Zeegedrocht. 
Meest, superl. bij meer. — I. Onbep. telw. i) 

zelfst. Het meest; zeer veel; die meesten, de meesten, 
zeer velen. 2) bijvoegl. Meest, grootst in aantal. 
-- 11. Bnw. i) Grootst. 2) voornaamst, aanzien 

hoogst, plechtigst, van kerkelijke feesten. 3)-lijkst; 
oudst. -- III. Znw. i) De grootste; dat meeste. 2) 
de aanzienlijkste, voornaamste; een meeste, een meer 

een voornaamste; dat meeste, het belangrijkste.-dere, 

— IV. Bij w. Zie meeste. 
Meestdeel, meeste(n)-, znw. m. en o. Het grootste 
deel; als bijw., voor het grootste deel. 
Meeste, meest, bijw. i) Het meest, grootendeels, 
vooral, voornamelijk. 2) zoo ver, zoo diep mogelijk. 
3) meest geboren : a) het aanzienlijkst. b) het oudst. 

Meestekerke, znw. vr. Hoofdkerk. 
Meestelike, bijw. Voornamelijk. 
Meester meister, mester, znw. m. i) Meester, 


school-, leerm

eester; leidsman ; sinen m. ontgaen, 
ontlojen, te vroeg van school gaan, zich volleerd 
achten. 2) iem. die in het eene of andere vak ervaren 
is : a) geleerde; geneeskundige, heelmeester; vee 

kunstenaar. c) handwerksman die een proef--arts. b) 
stuk geleverd en van een gild het recht verkregen 
heeft den titel „meester" te voeren ; ook van vrouwen. 
3) naam van een academischen graad; een m. inder 
godheit (theologie); m. van rechte, een gepromoveerde 
in romeinsch en kanoniek recht. 4) hoofdman, gezagvoerder; 
baas, patroon, meester; m. bottelgier, opperschenker; 
m. here, opperheer; m. stierman; m. dief, 
rooverhoofdman ; m. van, baas over ; den in. maken, 
den baas spelen; ook als tweede lid in tal van samenstellingen, 
als rent-, burgermeester e.a. ; patroon 
in eene rechtszaak ; burgemeester. 5) minnaar. 6) 
iemands meerdere. — Meesterampt. 


MEESTEREN. 

Moesteren, sneisieren, mesteren, zw. ww. -- I. 
Trans. i) Iem. onderwijzen. 2) genees-of heelkundig 
behandelen, heelen, genezen ; ook van dieren 
en wederk.; als znw., genees-, heelkundige behandeling. 
3) overmeesteren, beheerschen, meester worden 
; overwinnen, te boven komen. 4) iem. in iets 
overtreffen. — II. Intr. i) Onder geneeskundige be. 
handeling zijn; te m. liggen, leggen. 2) heer en meester 
zijn. 

Meesteresse. Zie m e e s t e r s e. 
Meestergelt, meister-, znw. o. i) Heelmeestersloon. 
2) loon aan een ambachtsbaas verschuldigd. 

Meesterie, meister-, mester-, znw. vr. i) Leermeesterschap; 
leering, onderwijzing; eigenwijsheid. 
2) geleerdheid, wetenschap; geneeskunst; geneesmid 

medicijn; geneeskundige behandeling, gedokter;-del; 
ook: toovermiddel; kunst, talent; kunstgreep; die 
heimelike m., de geheimen der kunst; kunstvlijt, 
-vaardigheid. 3) de graad van meester in een vak 
van wetenschap; de titel van meester verkregen van 
een gild van handwerkslieden ; werkplaats, winkel. 
4) meesterschap, meerderheid, gezag. 

Meesteriegelt. Hetz. als m e e s t e r g e l t. 

Meesterige, -igge-, -(e)ge, znw. vr. (wvla.). i) 
Leermeesteres, gouvernante. 2) eene geleerde of ontwikkelde 
vrouw ; eene kunstenares. 3) eene vrouw 
die van een gild de bevoegdheid heeft verkregen om 
voor eigen rekening een bedrijf uit te oefenen ; ook: 
de vrouw van een meester. 4) meesteres, gebiedster; 
regentes van eene inrichting of stichting; ook als 
titel. 

Meesterinne, znw. vr. i) Meesteres, gebiedster. 
2) regentes, bestuurster. 
Meesterjager, myr.eisler-, jeger, znw. m. Opper


jagermeester. 

Meesterkerke, znw. vr. Hoofdkerk. 

Meesterenape , meister-, znw. m. i) Opzichter 

over eene werkplaats. 2) opziener over eene huishouding, 
intendant, rentmeester. 

Meesterlije, nzeister-, bnw. i) Meesterachtig. 2) 
van of als een meester-handwerksman; meesterlijk, 
kunstig, vernuftig bedacht. -- Meesterlike, ook: 
als een heelmeester. 

Meesterloon , znw. m. Hetzelfde als m e e s


t ergelt. 

Meesterman, znw. m. Baas, ambachtsbaas. 

Meesterraet, znw. m. Opperste raadsman, voor 

bestuurder.-naamste 

Meestersale, znw. m. De groote zaal van een 

kasteel. 

Meesterschap, meister-, znw. vr. en o. i) Ambt 
van meester of leermeester. 2) waardigheid of toestand 
van meester in de andere beteekenissen; titel 
van meester. 3) meesterschap, oppergezag, macht, 
gezag. 4) de geleerden of wijzen; de overheid. 

Meestersehe, meister-, znw. vr. Schoolmeesteres. 

Meesterschenker -schinke, znw. m. Opper


schenker. 

Meesterse, -ersse, -ersche, znw. vr. Hetzelfde als 

meesterige. 
Meet. Zie made. 
Meetroede, -snoer. Zie m e t e-. 


Meeuwe, meeu, mewe, znw. vr. Meeuw; ook: naam 

eener kleine munt. 

Meyavont, znw. m. De avond, ook : de dag, vóór 
den ien Mei. 
Meibede, znw. m. Belasting in Mei op te brengen. 
Meibloemen znw. m. Eene in Mei bloeiende 

bloem ; ook : het lelietje der dalen ; verklw. mei 
-bloeznkijn, -ken. 

Meiboom ineye(n)-, znw. m. Een boom die op 
den eersten Zondag van Mei in de dorpen geplant 
werd. 

Meidach , znw. m. De eerste Mei. 

Meide. Zie m e d e. 

Meidranc, znw. m. Kruidenwijn. 

Meye, met, znw. m. en vr. i) Mei, bloeimaand; 
lente. 2) mei, bloeiende tak; ook: meiboom. 

MEIVISCH. 

Meyen, zw. ww. intr. en wederk. Zich ontspannen 
in de vrije natuur, zich verlustigen, voor zijn 
genoegen uit zijn; varen m., loten m., riden in., 
een speelreisje gaan maken, in grasduinen gaan. 

Meyenvelt, znw. o. Zie m e i v e l t. 

Meyer, mayer, znw. m. i) Hoofd van het personeel 
op eene boerderij, de boer, oorspr. de hoofdknecht, 
zetboer van den heer, die de hoeve zelf be


drijft of bestuurt ; ook : het hoofd van alle hoevenaars, 
optredende als rentmeester en opziener, als vertegenwoordiger 
van het emuniteitsgericht, lager rechterlijk 
ambtenaar ; in smneyers, in de gevangenis, in 
gijzeling. 2) pachter van eene hoeve. 

Meyer. Zie m a e y e r. 

Meyeraen, znw. Mariolein. 

Meyeren, zw. ww. intr. „Meyer" zijn. 

Meyerie, znw. vr. i) Het ambt van ,,meyer"; 
rentmeesterschap. 2) eene door een meyer bestuurde 
hofstede ; het grondgebied van het gezag van een 
meyer, meierij. 

Meyerman, znw. m. Meier, pachter. 
Meyerschap, znw. vr. en o. Ambt en gebied van 
den meyer. 
Meiconinc, znw. m. Meikoning, de persoon die 
gekozen werd tot hoofd van den optocht, waarmede 
in de germaansche wereld de terugkeer van den 
zomer werd gevierd. 
Meilinc, znw. m. Een in Mei geboren dier; ook 

meyerlinc. 

Meimaent, -morgen, -rijs, -schot, -schouwe. 

Mein. Zie meen. 

Mein, meine, meen, bow.; meine eet, valsche eed, 
meineed. 
Mein, znw. o. Moeite. 
Mein znw. o. Het fijne of de bloem van meel. 
Meinachtich, bnw. Leugenachtig, bedrieglijk. 
Meinake, znw. m. Medeplichtigheid aan moord 

en doodslag. -- Meinaker. 

Meinder. Zie m e n d e r. 

Meineder , znw. m. Meineedige. 

Meinedich, bnw. Meineedig. — Meinedieheit, 

-schap.
Meineet, meen-, -keet, znw. m. Meineed. — 
Meineetschap.
Meinersam, bnw. Gemeenzaam, vriendelijk, voor


komend. 
Meinsehe. Zie mens c h e. 
Meischa bnw. Als in Mei; meische boter, meiboter. 
Meisen, ineissen, 7naisen, znw. o. Meisje; een iii. 

kint, een minderjarig meisje ; dienstmeisje ; meisje 
van ; liéfje, minnares. 
Meiskjj n , znw. o. Meisje. 

Meisniede, mais-, nmeise-, -ië, znw. vr. (en o.). 

— A. Als verzamelwoord. i) De gezamenlijke huis 
gezin, de familie met inbegrip-genooten, het geheele 
van het dienstpersoneel. 2) iemands gezelschap of 
partij, de zijnen. 3) iemands onderhoorigen, het 
dienstpersoneel, de booien. 4) hofhouding, de gezamenlijke 
hofbedienden. 5) iemands gevolg; ridderlijk 
gevolg, de aanzienlijken die een vorst of heer in 
den krijg moeten volgen; manschappen, soldaten, 
leger. 6) in Brabant een bepaalde maatschappelijk 
bevoorrechte stand. — B. Als persoonsnaam. i) Lid 
van iemands gezin, huisgenoot. 2) gezel, vriend; 
Gods meisnieden, de armen (= Gods lede). 3) onderhoorige, 
dienstbode, dienaar, bediende. 4) hoveling. 
5) een gewapende, soldaat. — Meisniedeman, 
ook Meisenier (in de bet. 6). 

Meisniere. Zie a e 1 m o e s n i e r e. 

Meispel, znw. o. Een feest, als een meitak geplaatst 
wordt op een in aanbouw zijnd huis (?) ; 
eene tooneelvertooning der rederijkers (16de eeuw). 

Melt, meid, znw. vr. Maagd ; meisje ; verklw. 

meitkijn; ook meis(s)en en meiskin. 
Meiteneren. Zie mainteneren. 
Meivelt, meyenvelt, znw. o. Meiveld, groene 

weide, bloeiende akker. 
Meivisch, znw. m. In Mei gevangen visch; elft 


MEKEL.

354 

Nekel, bnw. Groot; als bijw., veel (bij een comp.). 
Mecop. Hetz. als m a e n c o p; ook mecohijn. 
Melaetsch enz. Zie m a 1 a e t s c h. 
Melancolie, meran-, znw. vr. Droefgeestigheid, 

somberheid. — Melancolijo, -colioos -coleus.

Melancoleren, -iseren, zw. ww. intr. Droefgeestig 
zijn, in zich zelf gekeerd zijn; in gedachten 
verzonken zijn. 

Melancolijn, -ien, znw. m. Iem. met een melan


coliek of zwartgallig temperament. 
Melatich. Zie m a 1 a t i c h. 
Melde , znw. vr. Melde, de' plant. 
Meldebert, znw. o. Boodschappenleitje. 
Melden, zw. ww. tr. i) Iem. verklikken, uitbren


gen; als wederk., zich (tegen de bedoeling) verraden; 
ook: zich aangeven. 2) iets verklappen, uitbrengen. 
3) aankondigen, openlijk bekend maken. 4) 
melden, vermelden, berichten. 

Kelder, znw. m. Verrader, verklikker. 
Meldingen znw. vr. Het aangeven van eene misdaad; 
het verklappen van een geheim. 

Hele, meele, meel, znw. o. Meel; met (ie) mate 
ende m. (ergent sin), ergens al zijne maaltijden 
(middageten en brood) gebruiken. 

Melich, bnw. Meelachtig, van meel. 
Melichte. Zie m a c h l i c h t e. 
Melisoen. Zie menisoen. 


Melisse, znw. vr. Citroenkruid, honingbloem. 
Melc , meelc, melic, mellic, znw. o. en vr. Melk. 

— Melcachtich. 
Melc, mellic, inalc, bnw.; melke coe, eene koe 
die gekalfd heeft. 
Melcander. Zie malcander. 

Melcbnnr, -buyr, znw. Melkhuis, melkschuur. 
Melcdierne, znw. vr. Melkmeisje. 
Melcdistel ; -emer(e), eimer.

-

Melke, znw. vr. Hetz. als m e I c. 
Melkede, melkende, melcie. Hetz. als m e 1 c, bnw. 
Melcte coe. 

Melken, st. ww. — I. Trans. i) Melken. 2) trekken 
: a) aantrekken, aanhalen, spannen, een touw e.a. 
b) lokken, tot zich trekken ; inpalmen. c) drukken, 
in utemelken (etter). — II. Intr. Melk geven ; melk 
laten vloeien, van de vrouwenborst. 

Melkentover. Zie m o l k e n-. 
Melkgevende. Hetz. als m e 1 c, bnw. 
Meiccamer, znw. vr. Melkkelder, plaats waar 


melk bewaard of boter gemaakt wordt. — Melccoe, 

-mate, -pot.
Melcslabberkijn, znw. o. Zuigend kindje. 
Melcspise, -stoop , -teile, -vat.
Melcwarm, bnw. Lauw, warm als pas gemolken 

melk. 
Melcwiet. Hetz. als m e 1 c d i s t e 1. 
Melleye, meleye, mal-, mol-, znw. vr. Strijdge


woel, gevecht van man tegen man. 
Mellen, zw. ww. tr. Trouwen, huwen; gemelde 
kinder, wettige kinderen. 
Mellij c, mellic, melleec, bnw. Middelmatig, " eer 
klein dan groot.
Melm, znw. m.; ook melme, znw. vr. Droge 
aarde, droog zand, stof, molm. 

Melodie, znw. vr. i) Welluidende klank, liefelijke 
muziek. 2) genot, genoegen, vreugde; een genot of 
genoegen; feestelijkheden (mv.); m. driven, juichen; 
genot smaken. — Melodiesanc, hetz. 

Melodioos, bnw. i) Welluidend, schoonklinkend. 
2) genotvol, heerlijk. 

Meloene, melone, meloen, znw. Meloen. 
Melt. Zie milde en milte. 
Molten zw. ww. — 1. Intr. Mout maken. — II. 


Trans. Mout bereiden uit (koren). 
Memm e. Zie m a m m e. 
Memoriael, znw. o. Kladboek, aanteekenboek. 
Memorie , znw. vr. i) Geheugen. 2) hart, gemoed; 

bewustzijn, denkvermogen; overtuiging; voornemen, 
gevoel. 3) herinnering, gedachtenis; nagedachtenis 
van een afgestorvene ; vermelding; zielmis ; de stich-

MENGEN. 

ting ter bekostiging van den kerkdienst ter herinnering 
aan een afgestorvene; renten voor dit doel bestemd 
; de vorming, vooral bij testament, van zulk 
eene stichting. Memoriemeester, hij die haar 

beheert; ook memoriste. 4) gedenkschrift. 5) vermelding, 
gewag. 
Memorieloos, bnw. Zonder bezinning, buiten 
zich zelven. 

Men, onbep. vnw. Men; ook me, mi (limb.). 

Men. Zie min. 

Ken, bijw. en voegw. (oostmnl.). i) Slechts, maar 
(bijes.). 2) maar, voegw. 

Mencioen. Zie mentioen. 

Mender. Zie minder. 

Mender, meender, meinder, bnw. Voorkomend, 
toeschietelijk, gemeenzaam. 

*Mender, bnw. Aandachtig, zich toeleggende op. 

— Menderlike, met gespannen aandacht. 
Menderheit, znw. vr. Gemeenzaamheid ; af hetz. 
als m i n d e r h e i t, nederigheid. 
Men,derlijc, meinder-, bnw. Vriendelijk, toeschietelijk. 
Mendersam, mengder-, meinder-, meiner-, bnw. 
Gemeenzaam. 
Menderschap, znw. vr. Gemeenschap, gezelschap, 
omgang, aanraking. 
Mendicanten, znw. m. mv. Bedelmonniken. 
Mono, meen, meine, znw. vr. i) Meening, gezind


heid. 2) bedoeling, streven. 
Mene, znw. vr. Gemeente. 
Mene, bnw. Zie m e e n. 
Mene. Hetz. als m e n i g e. 
Menedich. Zie m e i n e d i c h. 
Menen, meenen, mienen, meinen, zw. ww. tr. i) 

Beoogen, bedenken, bedoelen ; enen in., het op iem. 
gemunt hebben ; hem selven m., zich zelf zoeken. 2) 
bedoelen, willen zeggen. 3) ic meen iet, het is mij 
ernst met iets, ik meen het. 4) eene goede gezindheid 
te iemands opzichte koesteren, iem. liefhebben; 

m. ende minnen. 5) van plan, voornemens zijn. 6) 
beteekenen beduiden. 7) meenen, denken; wanen; 
oordeelen ; vermoeden. 
Menen, meinen, znw. o. i) Het streven. 2) gezindheid, 
zin. 3) plan, voornemen. 4) gedachte, mee 
denken; stemming.-ning; het 

Menen, zw. ww. (vla.). — I, Trans. Mennen, 
sturen ; ook een wagen ; (den oogst) per wagen vervoeren. 
— I1. Intr. i) Rijden. 2) ijlen, gaan. 

Mener, meiner, znw. m. Voerman. 
Menestraudie menis-, -trandie, -trauderie, znw. 
f 

vr. i) De kunst o het bedrijf van den minnezanger, 
zang en snarenspel. 2) het minnezangersgild, de 
muzikanten. 

Menestrelen menis-, minis-, mens-, -treel, -trere, 

znw. m. i) Iedere persoon aan iemands dienst verbonden, 
bediende; vooral: hij die in dienst of ten 
gevalle van een vorstelijk of aanzienlijk persoon de 
eene of andere kunst ten gehoore brengt, speelman, 
minnezanger, muzikant, sprookspreker; des duvels m., 
hij die des duivels lof verkondigt. 

Menestrie, meenst-, -erie, znw. vr. Kunstvaar 

vooral: de kunst van den „menestrele".-digheid, 
Meneweide, znw. vr. Gemeene weide. 
Menge. Zie menige. 
Mengel, ming-, meing-, -ele, -eten, -elfin, znw. 

o. en m. Eene vochtmaat, gew. : 2 pinten. — Mengelenfiessehe, 
.eene flesch van een „mengel". 
Mongol en mangelen, zw. ww. — I. Trans. Mengen, 
vermengen ; dooreenmengen, verwisselen, verwarren. 

— II. Wederk. i) zich vermengen, zich vereenigen, 
zich voegen bij, omgaan (met met); zich vleeschelijk 
vereenigen. 2) zich mengen in, zich inlaten met iets. 
— III. Intr. Hetz. als wederk., ij. 
Mengelingen mingel-, znw. vr. i) Vermenging; 
mengsel. 2) tweedracht, twist. 
Mengelt ming-, deelw. bnw. Vereenigd, gepaard 
met. 
Mengen, mingen, meingen, zw. ww. — I. Trans. 


MENGER. 

i) Mengen, vermengen ; quad m., kwaad brouwen; 
verven, kleuren, voegen bij, toevoegen aan (met 
jegen en te). 2) vereenigen; vervullen (met). 3) dooreenmengen, 
verwarren. — II. Wederk. i) Zich vermengen, 
ook : vleeschelijk. 2) zich mengen in, zich 
voegen bij. 3) zich inlaten of ophouden met iem. of 
iets. -- III. Intr. i) Zich mengen, vermengen. 2) 
zich voegen bij, ergens bij komen. 3) zich vereenigen, 
één worden. 4) verkeeren, omgaan. 5) zich inlaten 
of afgeven met iem. of iets. 

-menger, znw. m. Koopman, in samenstellingen. 

Mengerael, znw. m. Geehonger. 

Mengéren, -eeren, zw. ww. intr. Knabbelen, 
kauwen op iets. 
Menget, deelw. bnw. Hetz. als g e m e n g e t. 
Menginge, ming-, znw. vr. i) Vermenging. 2) 

mengsel. 

Mengoot, mengnoot. Zie m i n i o o t. 

Mengsant, bnw. Gezellig. 

Mengschap, znw. vr. en o. Gemeenschap, gezelschap, 
omgang; vennootschap. 
Mengsel, menc-, minc-, ook mengels, znw. o. 
Mengsel ; verf, kleur. 
Ienich, manich, mannich, mennich, onbep. teiw. 

— I. Bijv. i) Veel, ook van niet telbare zelfstandigheden; 
mv. vele. 2) menig, mv. ettelijke, vele. — 
II. Zelfst. Menigeen, velen ; m. een ; liede gaderde 
hi m. een; die menige, menigeen; hi hadde den 
menigen dooi. 
Menicheit, znw. vr. Veelheid; menigte. 

Menichmael, bijw. Menigmaal; ook meniclhwerf, 

-waerf, -werven. 

Menichsins, bijw. — I. Bijw. Van verschillenden 
aard of soort, op velerlei wijze. -- II. Bnw. Velerlei, 
veelsoortig. 

Menichte, inanich-, mannich-, znw. vr. Menigte; 

die ?Heerre, meeste m., de (groote) meerderheid. 

Menichvaruwich, -verwich, bnw. Veelkleurig. 

Menichvoude, -vout, -volt, znw. vr. i) Verschei


denheid. 2) onbestendigheid. 

Menichvoude, bijw. i) Vele malen, als bep. van 
inhoud; God loons u menichfout. 2) menigmaal. 3) 
op velerlei wijzen, op verschillende wijzen. 4) in 
hooge mate, zeer. 

Menichvoudelike, -vuldelike, bijw. Op allerlei 
wijzen. 

Menichvouden, menech-, (ouden, zw. ww. — 

I. Trans. Verveelvoudigen, vermenigvuldigen. — II. 
Intr. Zich vermenigvuldigen, vermeerderen. 
Menichvoudich, bnw. i) Veelvuldig, menigvuldig. 
2) verscheiden, verschillend. 3) onbestendig, 
wispelturig; als bijw., op menigerlei wijze; ook menichvoudichlike. 


11 Menichvoudicheit, znw. vr. i) Veelheid, menigte. 

2) eene menigte, een groot aantal. 2) veranderlijk


heid onbestendigheid. 

Menichvoudigen, zw. ww. -- I. Trans. Vermenigvuldigen. 
2) verveelvoudigen, sterk doen toenemen. 
— II. Intr. Sterk vermeerderen. 

Menichvout, bnw. i) Menigvuldig. 2) groot, sterk, 

hevig; van kou, streng. 3) verschillend, verscheiden. 

4) afwisselend ; onbestendig, wispelturig. — Menich


voutheit. 

Menie, minie, znw. Menie, roode kleurstof. 

Menie, znw. vr. Hetz. als m e n i g e. 

lenige, -ege, znw. vr. Menigte, groot aantal; 

die meerre, meeste m., de (groote) meerderheid. 

Menigerhande, bijw. uitdr. als bnw. Velerlei, 

verschillend, veelsoortig. --Menigerhantheit,

-handicheit. 

Menigerconne, -leye, -tieren velerlei. — Me


nigerleiheit, ook : onbestendigheid. 

Meninge, mein-, znw. vr. i) Bedoeling, streven; 

te siere m-n comen, zijn doel bereiken. 2) gezind


heid des harten. 3) zin, gedachten; hetgeen er om


gaat in iemands gemoed ; geweten, zedelijk bewust


zijn, innerlijke overtuiging. 4) ernstige wil, ernst. 5) 

wil, verlangen ; lust der zinnen, hartstocht. 6) ge-

MENTIE. 

negenheid, liefde. 7) plan, voornemen. 8) bedoeling, 
beteekenis. 9) bedoeling, strekking. io) oordeel, uitspraak. 
i i) meening, gevoelen. 

Menisoen, melisoen, znw. o. Buikloop, roode 
loop. 

Menistraudie. Zie menestraudie. 

Menke, meinke, minke, znw. vr. i) Verminking; 
In. doen, verminken. 2) gebrek : a) lichaamsgebrek; 
letsel door verwonding. b) mankement. 

Menken, meinken, minken, zw. ww. tr. — I. Trans. 
i) Verminken, zwaar verwonden ; met van, berooven 
van (een lichaamsdeel). 2) onteeren, krenken; 
ook als wederk. 3) beschadigen, benadeelen; schenden, 
verzwakken. 4) verminderen, aan iets onttrekken, 
van iets afhouden (geld) ; beperken, beknibbelen. 
— II. Intr. i) Verminkt worden, verlies lijden 
van een lid. 2) schade lijden aan eer, goeden naam 
enz. ; in aanzien enz. verminderen. 3) ontbreken, 
mankeeren; Bonder m. 4) minder worden. 

Menkenisse, minc-; menkinge, mink-, znw. 
vr. Verminking; ook mencte, mincte. 

Menciser, znw. o. Hetz. als c o u s e t r a p e. 

Mencschap. Hetz. als m e n g s c h a p. 

Menesel, mincsel, mninxel, znw. o. Verminking; 
letsel door verwonding. 
Mencsel. Zie mengsel. 
Menne, znw. vr. Vervoer per wagen, rit. 
Mennegat, znw. o. Rijweg over het land van 

een ander ; ook : een gat geslagen in een weg door 
wagens of karren. 

Mennen, minnen, zw. ww. — I. Trans. i) Mennen, 
drijven, besturen, een wagen. 2) per wagen 
vervoeren. 3) door wagens bederven of stuk rijden, 
een weg. 4) enen mei valen m., iem. op een dwaalspoor 
brengen, misleiden. — II. Intr. i) Rijden, op 
een lastdier of met een voertuig ; tegen iem. rijden, 
vijandelijk; buien j5ade m., van den rechten weg 
afdwalen; met valen m.: a) kwaad, onrecht doen. 
b) met slinksche streken omgaan, liegen en bedriegen. 
c) trotsch zijn. d) zich in het verderf storten ; Reinaerts 
jbat m., slinksche wegen gaan ; der eren .Pat 
In., het pad der eer gaan. 2) jagen, ijlen. 

Mennepert, men-, jtaert, znw. o. Trekpaard. 

Menneroede, men-, znw. vr. Drijfroede, zweep 
(16de e.). 
Menner, menre, znw. m. Voerman. 
Mennewech , znw. m. Wagenweg, weg waar 

oogst kan worden binnengehaald. -langs de 

Mensche, minsche, meinsche, mensch, znw. m. en 

o. Mensch; lief m., minnaar, minnares; verklw. 
menscheljn, mensckelkjjn. Menschebeeste, het dier 
in den mensch. — Menschelijc, meinsch-, minsch-; 
m. lit, geslachtslid ; Menschelike, bijw. 
Menschelijcheit, znw. vr. i) Menschelijke natuur 
; Christus m., menschwording. 2) de mensch; 
de menschen, de menschheid. 3) het menschelijk 
lichaam. 4) de geslachtsdeelen. 5) menschelijkheid, 
menschelijk gevoel. 

Menschenanxt, znw. m. en vr. Menschenvrees. 

Menschenbioet, -hart, -drec.

Menschendoder, znw. m. Scherprechter. 

Menschensch}jn, znw. m. ; in m., in menschengedaante. 


Menschenvleesch, -vleisch, znw. o. 

Menschheit, minsch-, znw. vr. (en o.). i) Men


schelijke natuur, menschheid. z) menschdom. 
Menschwerdinge, minsch-, znw. vr. De geboorte 
van Christus. 
Mensel , meinsel, znw. m. Beslagring, metalen 
band aan het eind van een stok enz. 
Mensurnale, znw. o. Hetz. als d e r t i c h s t e. 
Ment, bijw. (oostmnl.) ; ment in, ane, tot in, aan; 

m. dat, tot dat ; ook zonder dat, als voegw. 
Mente, mince, munie, muinie, znw. vr. Munt, 
ment, eene geneeskrachtige plant. 
Menteneren. Zie mainteneren. 
Mentie, mencie; ook mentioen, znw. vr. Melding, 

gewag. 


356 MER. 

Ier, voegw. en bij w. Zie m a e r. 

Ier, znw. m. Uit me/ier. Mijnheer. 

Merathe. Zie m e e r r a d i c. 

Meraneolie. Zie m e 1 a n c o 1 i e. 

Merber, ineree. Zie marber, merse. 

Merch. Zie march. 

Merchte, merechte, znw. vr. Vreugde, genot. 

Merchtocht, merech-, -luck!, znw. vr. Hetzelfde. 

Merci, inerchz, meerchi, znw. Genade, barmhartigheid. 
Merdaelge, znw. Drekhoop; ook verachtelijke 
term voor : een troep volk. 

Mere, meer, nier, znw. vr. en o. i) Meer. 2) zee; 
over mere, naar de andere zijde der Middellandsche 
zee ; over ni. varen, een kruistocht of bedevaart doen 
naar het H. Land. 

Zere, meer, znw. vr. Merrie. 

N: ere, znw. vr. Zie m i e r e en mare. 
Mere, meere, znw. vr. Paal; schandpaal. 
Mere, meere, meerre, meer, bnw. en znw. — I. 
Bnw. i) Grooter; m. ende minder, groot en klein; 
In. no minder, met eene ontk., in het geheel niet; 
voornamer. 2) meer in aantal, meer. 3) ouder. — II. 
Znw. a) ml., meerdere in rang, macht enz. b) onz., 
een mere, iets grooters.

Mere„ onb. telw. Zie m e e r. 
Meren, meeren, meerren, merren, zw. ww. — I. 


Trans. Vergrooten, vermeerderen ; uitbreiden ; in 
getal, in aanzien doen toenemen ; eene ondeugd, 
voeden; een naam, verheffen, groot maken; een 
koopprijs, verhoogen; eereen m., iemands geluk of 
aanzien bevorderen. — II. Wederk. Zich machtiger 
maken. — III. Intr. Grooter of meer worden; zich 
uitbreiden; in getal, aanzien enz. toenemen; Bonder 
m., onovertrefbaar. 

Meren, meeren, maren, zw. ww. — I. Intr. Een 
grenspaal zetten; door een paal eene grens aangeven. 
— II. Trans. i) Binden, vastbinden; vastsnoeren 
; aan een touw binden ; hechten, verbinden ; hem 

m. aen, zich verbinden aan, zich voegen bij iem. 
2) (een schip) vastleggen, aan een touw ; ook : aan 
een anker. 
Meren, meerren, zw. ww. intr. Hetz. als m e r r e n. 
Meren, zw. ww. intr. Brood soppen, in wijn of 
water doopen. 

Merenen, meerrenen, merrenen, zw. ww. — I. 

Trans. Vermeerderen, groot maken. — II. Intr. Meer 
of grooter worden. 
Merer, meerre, znw. m. Vermeerderaar, vergrooter 
; ook als vertaling van lat. „Augustus". 

Merer, meerre, znw. m. De ambtenaar belast 
met het afpalen der verschillende grondeigendommen, 
erfscheider. 

Merge (merje), znw. vr. Merrie (oostmnl.). 

Mergel, znw. vr. Mergel, eene meststof. 

Mergelen, zw. ww. tr. Met mergel mesten. 

Mergelijs, bnw. Genotrijk, genoeglijk. 

Mergelicheit, znw. vr. Vreugde, genoegen. 

Morgen, margen. Zie m o r g e n. 

Morgen, morgen, zw. ww. — I. Trans. Vervroo. 
lijken, vermaken. — II. Wederk. Zich verlustigen, 
zich ontspannen. — III. Intr. Hetz. als wederk., 
omme m., voor zijn genoegen. — Merginge. 

Merie, asmerrie, marie, marrie, znw. vr. Merrie; 
verklw. meriekijn, -ken. — Meriënmele, Merie pert.


Meringe, znw. vr. Vermeerdering, toeneming. 

Mere, meers, marc, znw. m. Opmerkzaamheid, 
aandacht; m. nemen, sinen m. leggen, aandachtig 
op iets letten; ira. nemen, gissen, ramen, berekenen. 


Mere, muntstuk. Zie m a r c. 

Mere, marc. Zie m a r c h. 

Merkei merc, grensteeken, -paal. Zie m a r k e. 

Merke, znw. vr. Hetz. als m e r c ; ook : herkenningsteeken; 
m. nemen aen, zijn koers richten naar. 
Merkel, bnw. i) Opmerkzaam. 2) opmerkelijk. 
Merkeli]c, mark-, bnw. i) Merkwaardig, belang-

MERSCH. 

rijk, bijzonder. 2) duidelijk zichtbaar; begrijpelijk, 
klaarblijkelijk. 
Merkelijeheit, znw. vr. Opmerkzaamheid, aandacht. 


Merkelike, bijw. i) Bijzonder, opmerkelijk. 2) 
op eene duidelijk merkbare wijze, zichtbaar; hoorbaar. 


]Werkeloos, bnw. Zonder opmerkingsgave. 

Merken, marken, maerken, meerhen, zw. ww. — 

I. Trans. i) Teekenen, merken. 2) opmerkzaam gadeslaan, 
opnemen. 3) onderzoeken, beproeven, ook 
wederk. ; verspieden ; monsteren ; beschouwen ; als 
znw., beschouwing, contemplatie; nauwkeurig kennis 
nemen van iets; bedoelen ; int oge ni., iem. vast in 
het oog houden, het oog op iem. gericht houden. 
4) letten op, zijne aandacht wijden aan; als znw,. 
opmerkzaamheid, aandacht; zijn m. leggen aen. 5) 
waarnemen ; zorg dragen voor, ter harte nemen; 
met eene ontk., niet om iets geven ; geen acht op 
iets slaan; zich moeite voor iets geven; iets met 
afgunst of nijd beschouwen of gadeslaan. 6) gewaarworden, 
begrijpen, inzien, verstaan; nagaan, 
door nadenken tot eene slotsom komen; als znw., 
verstand, denkvermogen; duidelijk zien. 7) aan merken, 
beschouwen als; iets opvatten, beschouwen 
als een bewijs van. — II. Intr. i) Een teeken, 
teekens geven. 2) aandachtig toekijken; met na, 
omme, te, aandachtig kijken naar; letten op ; gluren, 
loeren. 3) opletten ; opmerken. 
Merkende, deelw. bnw. Opmerkzaam, oplettend. 

Merkenisse, znw. vr. Opmerkzaamheid. 

]Werker, meerk-, -are, znw. m. i) Opmerker, 
beoordeelaar, criticus. 2) vitter, afgunstige. 
Merket. Zie m a r c t. 
Mereiser, znw. o. IJzer waarmee men een merk 
of teeken op iets aanbrengt. 

Merkinge, znw. vr. Overpeinzing. 

Meremeester, -meister, znw. m. De stedelijke 
ambtenaar die het gebakken brood waarmerkt. 

Meresel, merxel, znw. o. Opmerkzaamheid, aandacht; 
sin m. leggen aen, zijne aandacht aan iets 
wijden; ,n. nemen aen, een voorbeeld nemen aan. 

Meresteen, znw. m. Een steen die als teeken 
van iets dient ; grenssteen. 

Merle. Zie meer 1 e. 

Merle, marle, znw. vr. Mergel. 

Merline, znw. m. Wijting, een visch. 

Mormel, mermer. Zie m a r b e r. 

Merminne. Zie m e e r m i n n e. 

Mermotte. Zie marmotte. 

Meronier. Zie m a r o n i e r. 

Merre. Zie mirre en mere. 

Merre, znw. vr. i) Oponthoud, tijdverlies; Bonder 
in., onverwijld. 2) het elders vertoeven, het uitblijven. 

Marren, marren, zw. ww. — I. Trans. i) Iem. 
ophouden, vertragen, belemmeren. 2) hinderen, pijn 
doen. 3) vastleggen, een schip. — II. Intr. i) Talmen, 
dralen, wachten, tijd verliezen; niet m. te, niet 
uitstellen te, niet wachten met; Bonder in., onmiddellijk; 
als znw., het talmen, dralen, uitstellen. 2) 
zich ophouden, vertoeven, blijven ; an die vaerl m., 
onderweg blijven ; als znw., het ergens vertoeven; 
langdurig verblijf. 3) elders vertoeven, uitblijven, 
wegblijven; te laat komen voor iem. (met den dat.); 
als znw., een vi. maken, zich laten wachten. 4) 
wachten ; m. na, wachten op. 5) stil houden, stil 
staan. 6) stilstaan bij, zijne aandacht wijden aan, 
letten op ; ook : zich toeleggen op. 

Morren, merrenen. Zie meren, m o r e n e n. 

Merrie. Zie m e r i e. 

1Merringe, marr-, -ing, -inc, znw. vr. i) Getalm, 
oponthoud, uitstel. 2) het blijven op eene plaats; 
verblijf. 3) het uitblijven. 4) het over iets denken of 

op iets peinzen. 

Mersch , meersch, marsch, maersch, -e, znw. m. 
en vr. i) Beemd, land aan water of door water omspoeld 
; weiland, weide ; het vlakke veld. 2) moerasland, 
broekland ; verklw merschkijn, merschelkijn. 


MERSE. 

Nerse, mersse, meerse, maerse, maers, znw. vr. 
en m. i) Koopwaar, waar. 2) mand of korf voor 
koopwaren, rugkorf. 3) mars van een schip. — Merseclimmer, 
licht matroos ; voremerse, mars inden voormast. 

Merseman, meerse-, rnaers(e)-, znw. m. Koopman; 
vooral: rondtrekkend koopman, koopman in 
kramerijen, marskramer; ook mersenaer. 

Marsen. Zie meersen. 
Mersenarijs, meers-, znw. m. Huurling. 
Mersenier, meers-. Hetz. als m e r s e m a n; 
ook merseraer en znerser. 

Merserie , mercerie, meers-, rnaers-, znw. vr. 
Koopwaar; kramerijen, snuisterijen ; ook : fijne stoffen 
en : kruidenierswaren. 

Mersseil, sneers-, znw. o. Marszeil, bovenzeil, 
topzeil. 
Mersschip, znw. o. Koopvaardijschip met een 

mars, schip voor de groote vaart. 
perssijs, mars-, znw. m. Accijns op kramerijen. 
.Mertes mertelaer. Zie m a e rte, m a r t e l a e r. 
Meru, merwe, bnw. Murw, week, zacht. — Meru


heit, ook: weelderigheid. Meruwen, murw, ook: 

gedwee worden. 
Mes-. Zie mis-. 
Mes, messe, mets, messer, metser, znw. o. Vleeseh


mes ; slagersmes ; dolkmes; mes; aent m., aan het 
vechten ; verklw. meskijn, -ken. 
Mes, 7nesse, mnesch, misch, mest, mist, znw. o. en 

m. i) Uitwerpselen, drek, mest; mesthoop. 2) mest 
als meststof. 3) etter. 4) iets leelijks of weerzinwekkends 
; iet is van seden -mist, is zeer ongemanierd. 
Mesdach. Zie m i s d ach. 
Mesdrager, znw. m. Arbeider op het land, mest 
-drager. 
Mese, sneeze, meise, znw. vr. Mees. 

Mese, meise, miese, znw. vr. Mand, draagmand. 
Mesekiste, znw. vr. Schanskorf. 
Mesecouwe, znw. vr. Meezekooi; ook: een uit


bouwsel aan een vestingmuur. 

Mesel, bnw. In een ellendigen toestand verkeerende, 
melaatsch. — Meseirie, meselsucht, melaatschheid. 


Meson, zw. ww. intr. Meezen vangen. 
Mesen, zw. ww. tr. Inpakken. Vgl. o n g e m e s e t. 
1Vjesgewaet. Zie m i s g e w a e t. 
Mesgrape, -grejbe, znw. m. Mestgreep, -vork. 
Mesh; roeve, mis-, znw. vr. Mest-, beerput. 


Meshake, meis-, -haec, znw. m. Mesthaak. 
Meshoh nis-, znw. m. en o. Mestvaalt. 
Meshope, asnis-, mest-, -hooi, znw. m. Mesthoop; 

ook mescaer. 
Mesje, mosie, meusie, znw. vr. Mug, groote mug, 
steekmug. 
Mesluue, -laic, znw. m. (fri.). Het trekken van 

mes of dolk. 
Mesmaker, nesse-, -meker, znw. m. Messenmaker. 
Mesnat, bnw. Zoo nat als mest, doorweekt. 
Mesniede. Zie m e i s e n i e d e. 

Mespel. Zie mispel. 
Mesplaetse, znw. vr. Mestvaalt; ook znesstede; 


messade, messie, messinc, messene. 

Mesrieke, -rake, znw. m. Mestvork. 
Mesrode, mest-, mist-, znw. m. Hof-, wachthond. 
Message, znw. m. Boodschap. 

:essagler, nsessel-, snessal-, metsagier, znesselier, 

missagier, znw. m. Boodschapper, bode; gezant. 
Messehien. Zie misschien. 
Messche, masse. Hetz. als m e s, ede Art. 

Messe. Zie m e s, ie. Art. en m i s s e. 
Messelaer, .ii. Zie m e t s e 1 a e r, -e n. 
Messen, missen, mesten, messchen, zw. ww. — 

`Ï. Intr. Mest brengen. — II. Trans. i) Mesten, bemesten, 
ergens mest brengen, vuil in werpen; (mest) 
stroo brengen op een terrein (voor een tornooi). 2) 
van mest zuiveren, schoonmaken, ruimen (een privaat). 


Messen. Zie m i s s e n. 

METEGELT. 

Messene, -sine, -sen, znw. vr. i) Mestvaalt; beerput. 
2) mest, ook messinc, znw. m. 

Messich, bnw. Gemest, van land. 

Messinc, niis-, -singe, znw. o. Geel koper. 

Messesteker, znw. m. Messteker, vechtersbaas. 

Mest. Zie meest, mes, mist. 

Meste , miste, znw. vr. Mesthoop, -vaalt. 

Mesteluun, messelioen. Zie m a s t e 1 u u n. 

]lesten, meesten, zw. ww. — I. Trans. Mesten, 
vetmesten; doorvoeden. — II. Intr. Vet worden. 

Mester. Zie in e e ss t e r. 

Mestcorn, -coorn, znw. o. Mestgraan, -voeder. 

Mestogen -tree, znw. Hetz. als m e s 1 u u c. — 

Mestrecken, -treckinge. 

Mestschaap, znw. o. Mestschaap. 

Mestverken, -varken, znw. o. Mestvarken. 

Mesvaelde, mest-, iizis-, -vaelt, znw. vr. Mistvaalt. 

Mesvarer, nis-, -vaerre, -vaerder, ook -voerer, 

-voerre, znw. m. Hij die mist vervoert per schuit 
of kar, mistvaarder, -rijder. 

Meswagen, znw. m. Mestkar. 

Meswondinge, -wonde, znw. vr. Verwonding, 
toegebracht met mes of dolk. 
Met, snit, wed, voort. i) Met, als uitdr. van het 
begrip, samenwerking, gemeenschappelijkheid; sa 

doch wanneer de verhouding der subjecten-menzijn;
tot de werking dezelfde is, gebruikt men ende ; ic 
ende hi waraderen te samen ; van plaatselijke nabijheid 
wordt bi gebruikt: ic ete met enen, ik eet bij 
iem.; ic diepe, ga ter scholen met, bij ; ic ete bi enen, 
ik eet met iem., in gezelschap van iem. ; met kinde 
werden, sin ; net -ende, hetz. als onder -ende ; 
metten bliden, vroeden, keitiven sin, opgewekt zijn 
enz. ; evenals, als; met Judase moetijs, als Judas moge 
het u gaan. 2) aan de zijde, op de hand, ten gunste 
van, vóór; alle de j5relaten waren jagen harefrince 
ende metten coninc. 3) hebbende, bevattende, ; die 
rtddere metten roden schilde ; die sckerhe metten 

juwelen. 4) met, ten opzichte van ; teut men best 

metten kinde dade ; smeken met enen, iem. naar den 

mond praten; met beiden ogen blint; metten lure 

trecken. 5) met, te gelijk met; roettien, mettesen 

metten dage, met het aanbreken van den dag; ook: 

over dag, terwijl het dag is. 6) met als uitdr. der 

wijze waarop; niet eren crone dragen; net sinne, 

met verstand, gevoel, warmte, hartelijkheid, aan


drang; metten seleen, op dezelfde wijze; metten bes 

dat ic can, zoo goed als ik kan. 7) bij ; met ons-ten 

was veilen, onder ons leefde eertijds ; iet met keen 

hebben, bij zich ; van richting, naar; ten lesten voer 

hi met Gode blide. 8) bij, van een bnw. afhangende; 

net allen lieden waert, Bemint, liefgetal ; met Gode 

vercoren ; wale sin m., in gunst staan bij. 9) door 

middel °van. io) door bemiddeling, tusschenkomst 

van. z i) ten gevolge van, door, uit; die riviere was 

vet reine gewassen ; met rade, volgens ; met schaem


ten, uit; met dat, doordien. 12) door, bij het passief. 

'3) met al dien, niettegenstaande dat. 14) met dat, 

terwijl, op hetzelfde oogenblik dat; ook: naardien, 

dewijl. 

Met, bijw. i) Mede. 2) ook, daarbij, bovendien. 

3) mede, bij, bij begrippen van „eindigen" ; hiermet 

indde deze tale. 4) op voorwaarde. 5) met, door, als 

instrumentalis. 6) onder, bij „verstaen". 

Met, znw. o. Naam van een landmaat. 

Met, znw. o. Maat. In altemet en temet. 

Met, znw. Vleesah (?), spijs; te niete ende te male 

Bitten, gaen, aan den maaltijd zitten, zijn eten en 

drinken gebruiken. 

Metaal, mett-, seat-, mot-, -ale, znw. o. Metaal, 

ook : koper. — Metaelsch, metaljn.

Mete, znw. o. Eene landmaat. Hetz. als g e m e t. 

Meteen, mitein, bijw. i) Bijeen, te zamen, met 

of bij elkaar. 2) geheel en al. 3) te gelijk, terzelfder 

tijd. 4) dadelijk, zoo meteen. 

Metegelt, meet-, met-, znw. o. Meetgeld, geld 

betaald aan den beambte belast met het meten van 

bepaalde koopwaren; ook mete^enninc. 


METEGELT.

 

Metegelt, znw. o. Geld per „mete" betaald, aandeel 
in de som die over de eigendommen naar 
„meten" wordt omgeslagen. 

Motel, znw. (fri.). Hetz. als m a e c h t a 1 e. 

Meteljjc, bnw. i) Meetbaar. 2) middelmatig groot. 
Metelleve. Zie matelieve. 
Meten, st. ww. tr. i) Meten; jbalen ende m., (een 


land) afdeelen. 2) toemeten; m. ende malen, met 
een dat., iem. van levensmiddelen voorzien; iem. iets 
vergelden ; volmeten, vullen ; enen weck m., afleggen. 
3) bepalen, verordenen. 4) beoordeelen. 5) onderzoeken. 


Meter meiere, metre, znw. m. i) Meter van 
koopwaren. 2) meetkundige. 3) wichelaar, toovenaar. 
4) beoordeelaar. 

Meter , znw. vr. Meter, doopmoeder; ook meirun. 

Meterie, znw. vr. Het ambt van gezworen meter. 
Meteroede, meel-, znw. vr. Meetstok. 
Metesnoer, meet-, znw. o. Meetsnoer. 

Metevisch, znw. m. Een visch, die in betaling, 
als loon, gegeven wordt. 
Metgaders, mets-, mits-, -gader, voorz. en bijw. 

— I. Voorz. Te zamen met. - II. Bijw. Alsook, 
alsmede, benevens ; m. dat, behalve dat, waarbij 
nog kwam dat. 
Metgelike, bijw. uitdr. Verdeeld over het aan 
„mets" (zie met, 3de Art.), waarover eene be--tal 
paalde som wordt omgeslagen. 

Metinge, znw. vr. i) Meting; landmeetkunde. 2) 
het meten, van toovenaars en wichelaars. 3) aandeel 
in den grond, erfdeel. 

Metrjj n. Zie m e t e r, 2de Art. 

Metsamheit. Zie medesamheit. 
Metschot, znw. o. Hetz. als m e t e g e 1 t, II. 
]Kotse, mets, maetse, mache, znw. m. Metselaar; 

ook metselaer, metsenaer, me/ier. — Metserambacht. 
Metsehamer, mets-, znw. m. Metsel-, bikhamer(?). 

Metseldachhure, znw. vr. Metselaarsdagloon. 
Metselen, maets-, mess-, zw. ww. tr. en intr.; 
ook me/.eren. -- Metselinge, Metselman. 

Metselrie, maetsel-, znw. vr. i) Metselwerk. 2) 
een bepaald soort metselwerk, nis. 3) beeldhouwwerk, 
beeldwerk, bouwkundige ornamenten, in goud 
op schilderijen of om gesneden of gehouwen figuren. 

Metsen, maetsen, mee/dien, zw. ww. tr. i) Neer


slaan, neerhouwen. 2) metselen. — Metsinge.
Metserie, znw. vr. Hetz. als m e t s e 1 r i e, i). 
Metsewero, mets-, znw. o. Metselwerk. 
Metst er, znw. m. (nederr.). Slager. 
MetsIItbloeme, znw. vr. (limb.). Madeliefje. 

Metto , znw. vr. Doopmoeder, meter (16de eeuw). 
Mettebote metten-, znw. vr., mv. Schoenen 
voor de metten of vroegmis, warme pantoffels. 
Mettenboee, .znw. o. Boek waarin de bij de 
metten gebruikelijke gebeden en gezangen staan. 

m.ettene, metten, me/fe, ma//ene, -ine, znw. vr., 
vooral mv. De nachtdienst of vroegmis, die soms te 
middernacht, doch meestal te drie uren in den nacht 
gehouden werd, metten. — Mettensane, Metten 

, middernacht, Mettentjjtwachte, nachtwake.-tijt

Mettesen, -tien, bijw. Op hetzelfde oogenblik, 
onmiddellijk daarop, dadelijk; me/lien dat: a) terwijl, 
op hetzelfde oogenblik dat. b) doordien, naardien, 
dewijl; als voeges., meitien, terwijl nog. 

Metworst znw. vr. Metworst, braadworst. 
Meubel, mobel, bnw. Tilbaar, roerend ; ook als 

znw., huisraad. 
Mondelinge, Mender enz. Zie m o d-. 
Meute enz. Zie m u -i t e. 

Mevrouwe -vrauwe, -vrouw. Zie bij m ij n h e r e. 
Mi, vnw. Hetz. als men. 
Mi, bezitt. vnw. Hetz. als m ij n. 
Michel, migel, mechel. Hetz. als m e k e 1; ook 


micheljc. Michel, bijw., grootelijks, zeer. 

Michiel, znw. m. S. Michiel, de aartsengel Michael, 
die de zielen der gelukzaligen naar den hemel 
geleidde; St.-Michielsdach, 29 September. 

MIDDELVESTE. 

Mid-, bnw. Midden, in samenstellingen. 
Midallen, met allen, bijw. Geheel en al, in alle 
opzichten, zeer. 
Middach, znw• m. i) Middag, twaalf uren; ook 
als naam van een der canonieke uren. z) het zuiden. 

— Middachlijc, -mael, -slaep, -spise, -tijt.
Middachsdages, bijw. Op het midden van den 
dag ; in het openbaar. 

Middagen, zw. ww. intr. Middagmalen. 

Middel, bnw. Midden, van plaats-en tijdsbegrippen; 
superl. middelste, ook als znw.; tusschen 
groot en klein, hoog en laag, oud en jong, goed en 
slecht in staande. 

Middel, znw. o. en m. i) Het midden. 2) het 
juiste midden; middelweg; middelmaat. 3) middel, 
als lichaamsdeel. 4) een persoon of zaak die (midden) 
tusschen twee andere in staat; tusschenpersoon, 
middelaar ; zonder m., onmiddellijk, rechtstreeks ; eene 
zaak die belemmerend tusschen beide komt; Bonder 
m., onmiddellijk, dadelijk, ongestoord, onafgebroken; 
zonder voorbehoud. 5) afstand, tusschenruimte ; afstand, 
verschil. 6) bemiddeling, schikking. 7) toedoen; 
oorzaak, oorsprong. 8) middel, hulpmiddel. 

Middel, bijw. i) Midden. z) middelmatig. 
Middeladeren znw. vr. Hetz. als m e d i a n e. 
Middelaer, znw. m. i) Iets dat in het midden 
gelegen is, de middelste. 2) tusschenpersoon, makelaar 
; bemiddelaar, middelaar, ook van Christus ; vr. 

middelaerster, middelerse, nziddelarige, middelige. 

Middelbaer, bnw. Middelbaar, gemiddeld, het 
midden houdende, , b.v. tusschen goed en slecht, 
klein en groot. Middelbaerheit, -baerljjc,
-barich, -baerlike. 

Middelbode, znw. m. Bemiddelaar, middelaar. 

Middeldijen znw. m. Middeldijk; ook meeldijc. 

Middeldoem -dom, znw. o. en m. Het midden; 

ook : het middel, als deel van het lichaam. 

Middelen, zw. ww. — I. Trans. i) Midden door 
deelen. 2) middenin plaatsen. 3) m. ende enden, tot 
het midden en tot het einde brengen, een werk. 4) 
bijleggen, vereffenen, bemiddelen; verzachten, matigen, 
een eisch. 5) in den weg staan, belemmeren. 

— II. Intr. i) In het midden staan ; middenin gaan, 
het midden houden. 2) tusschen beide komen, bemiddelend 
en belemmerend. 
Middelerdsch, bnw. Middellandsch. 
Middelertjjt, bijw. Middelerwijl. 


Middel emaet, znw. o. Middelmaat, het midden. 
Middelkant, znw. ; die middelhande (mv.) houden, 
het midden houden. 
Middelheit, znw. vr. i) Het midden. 2) het 
juiste midden, de juiste maat; middelstand. 
Middelhout, znw. o. Bindbalk (?) 

Middelij c, bnw. Het juiste midden houdende, de 

middelmaat in acht nemende. 

Middelike, bijw. Op de juiste maat. 

Middelingen znw. vr. Tusschenkomst; bemidde


ling. 

Middelkerke znw. vr. Het middengedeelte eener 

kerk. — Middelcr

ijt, -line, -mate, -matich, het 
juiste midden houdende; ook als bijw.; -nlaticheit. 

Middelmisser znw. vr. Ochtendkerk. 

liddelripf, znw. o. Middenrif. 

Middels, bijw. Midden. 

Middelschot znw. o. Tusschenschot; ook: eene 

afscheiding op de rechtplaats. 

Middelsomer, midden-. Zie m i d d e s o m e r. 

Middelstat, znw. vr. Het midden. 

Middelste. Zie m i d d e 1, bnw. 

Middelt, znw. vr. en o. i) Het midden, van 

ruimte-en tijdsbegrippen. 2) middel, middellijf. 3) 

tusschentijd, -poos. 4) het juiste midden, de middel


maat. 

Middeltijt, znw. vr. en m. Tusschentijd, -poos. 

Middelvaruwe, -varwe, znw. vr. Tusschenkleur. 

Middelveste, znw. vr. Een in het midden gele


gen versterkt stadsgedeelte aan de binnenzijde der 

singelgracht ; ook middelwal. 


MIDDELVINGER. 

Middelvinger, znw. m. Middelste vinger. 
Middelwaert. Hetz. als m i d d e w a e r t. 
-

Middelweeh, ook meelwech, znw. m. i) Middel 

weg. 2) het midden van den weg; ook middelstrate. 
Middemaent znw. m. en vr. Het midden der 
maand. — Midiemaert, -meye.
Midden, bijw. en bnw. Midden. 
Midden, znw. o. en vr. i) Het midden. 2) middellijf. 
3) het juiste midden. 

Middenacht; Middenogest, I S Augustus. 
Middendages, bijw. Op den middag. 
Middendore, -door, bijw. Middendoor. 
Niddentjjt. Hetz. als m i d d e l t ij t. 


Middernacht, znw. vr. Eig. dat. van middenacht, 
midnacht, minnacht. 

Middes, bijw. In het midden, midden. 
Middesomer, midden-, mid-, mede-, znw. m. 
De langste dag; ook: Sint Jan (24 Juni). 
Middevasten, mid-, znw. vr. Halfvasten. 
11Middewaert, midden-, middel-, mid-, mede-, 

-waerde, -roerde, eig. bijw., vooral gebruikt als znw. 

vr. (en o). i) te m., in het midden. 2) zonder te, het 
midden; middellijf; het juiste midden; middelweg, 
ook overdrachtelijk. 

Middewaert, bnw. Middelmatig, tusschen twee 
tegenstrijdige eigenschappen in staande. 
Middewaerts, bijw. In of naar het midden; ook 
als znw., het midden. 

Middewech, mid-, znw. m. Het midden van den 
weg, ook: middelweg; te (ten) middenwege, mid-, 
mids-, -wegen, halfweg, halverwege. 

Middeweke, mid-, znw. vr. en m. Woensdag. 
Middewinter, mid-, mede-, znw. m. De kortste 

dag ; ook : het Kerstfeest. 
Middewinteravont, znw. m. Kerstavond. 
Middewinterdaeh, mede-, znw. m. Kerstdag. 


Mide znw. vr. i) Verwijl, vertoef, schroom, het 
zich bedenken ; sonder m. 2) schande. 
Midel, bnw. Schaamachtig, schuchter, zedig, nederig. 
— Midelheit. 

Midelijo, bnw. Te vermijden of te schuwen. 

Miden, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Vermijden, 
schuwen. 2) nalaten, verzuimen. 3) ontzien, 
sparen; ontwijken, mijden. — II. Intr. Zich op een 
afstand houden, schuw zijn. 2) talmen, dralen ; sonder 
in., onverwijd. 3) zich ontzien of in acht nemen. 4) 
ophouden, gestaakt worden ; ronder in., aanhoudend. 
5) ontbreken, te kort schieten ; sonder *tuiden, mide, 
zonder mankeeren ; iets aan zijn voeten mankeeren; 
mank gaan, hinken. — III. Wederk. Zich onthouden, 
zich vrij houden van iets. — Midinge.

Midenisse, znw. vr. Schande, blaam, oneer. 
Midich, bnw. Schriel, gierig (?). 
Midmaent , -nacht, -meye, -somer, -win


ter. Zie mid d e-. 

Mids, mits, bijw. en voorz. — I. Bijw. In het 
midden, midden; middendoor. — II. Voorz. i) Midden 
in. 2) door toedoen van ; door middel van. 3) door, 

met, als instrumentalis. 4) ten gevolge van, uit, wegens. 
5) om, vanwege, om reden van. 6) benevens. 
7) behoudens, behalve, uitgezonderd. 8) mits dat: 
a) doordat, omdat, dewijl. b) als, indien, ingeval; 
als slechts; ook te mids dat. c) op hoop dat. d) zoodat. 

lidsamheit. Zie m e d e s a m h e i t. 
Midsdien, bijw. Dientengevolge. 
Midsen, bijw. Hetz. als m i d s (16de eeuw). 
Midsgaders. Zie metgaders. 

Bede, mede, mie, znw. vr. i) Loon; huur; rente, 
interest. 2) belooning, vergelding. 3) geschenk, gift; 
vereering, fooi; te (tere) misden, in ere wieden, ten 
geschenke, als een gave. 4) geschenk in geld als 
prijs der omkooping; m. nemen, zich laten omkoopen 
; dat en sal ic laten om gifts noch om m., (in 
eedsformulieren) ; noch met bede noch met in. 5) de 

prijs dien men voor iets betaalt, losgeld, schatting, 
afkoopsom, koopsom; handelswinst; sonder m., voor 
niet, ook : onverdiend, onschuldig, 7) geld ; schat. 

Miedelinc, znw. m. Huurling. 

MILE. 359 

Miedelpennine, znw. m. Goodspenning; ook 

miedejtenninc.

lieden, i,zeden, zw. ww. tr. i) Huren, in zijn 
dienst nemen. 2) bonen, beloonen. 3) beschenken, 
begiftigen; voor zich winnen. 4) omkoopen. 5) verwerven. 


Miel. Zie mile. 
heler, znw. m. Schilder. 
Mielge (mie je), znw. Mijl; ook: halve mijl. 
Mien hetz. als m ij n , vnw. 


Mieracle. Zie miracle. 
Mere, mire, mere, znw. vr. Mier; verklw. miertgen, 
maergen. 

Mies, znw. Mos. 

alge , znw. vr. Pis, water. — Migen, eniger,
migestede , migevat.

Dlligel , bnw. Groot, superl. inigelste. Hetz. als 
michel en mekel. 
Mijn , min, bezitt. vnw. Mijn, attributief en prae


dicatief gebruikt; mijn roeten, mijnen, afmijnen. 
Mgnachtich, bnw. Metaalhoudend. 
Mjngelt, znw. o. Strijkgeld, plok. 

Mijnhere, -heer, -her, znw. m. Titel van den 
landsheer; van een adellijk of aanzienlijk persoon, een 
prelaat, een ridder, een heilige. — Mijnvrouwe.
Mt. Zie mite. 
Mijt. Zie m i d e ; sonder mijt, onverwijld, of: 
zonder mankeeren. 
Mijtswert, mits-, -waert, znw. Iets ter waarde 
van een mijt, voor een mijt aan —. 
Micke, znw. vr. Grof brood, van weit en rogge; 
ook : fijn brood ; vgl. eredemicke. 
Micks, mie, znw. vr. Mik ; ook : een gaffelvormig 
uitloopende paal ; eene gaffelvormige galg; een 
der twee palen of stijlen, waarop het dwarshout 
eener galg rust ; ook : het dwarshout zelf. 
licke, mecke, mie, znw. i) Het turen of het 
richten van den blik op iemand ; m. hebben, acht 
geven op; geven om; m. slaen of', naar iem. kijken 
met loerende of afgunstige blikken; (te) enen m. 
dragen, wrok tegen iemand koesteren. 2) afspraak, 
overeenkomst; handeling voor gemeene rekening. 
Micken, merken, zw. ww. — I. Intr. i) Scherp 

kijken; turen naar; met aandacht op iets letten; m. 
omme, uitzien naar. 2) over iets peinzen of nadenken. 
3) zijne zinnen op iets zetten, loeren; m. off, 
willen; alser een te siene ub meet; als znw., streven, 
toeleg. 4) er op uit zijn, zich erop toeleggen, naar trachten 
of streven ; in m. rijn van, voornemens zijn om, 
den toeleg hebben. 5) letten of acht slaan op; zijne 
aandacht wijden aan iem. of iets; zorg dragen voor; 
met eene ontk., niet geven om, zich niet bekomme. 
ren om. 6) ramen, passen ; gissen. 7) beramen, zich 
voornemen, besluiten. 8) vermoeden, verwachten, verdacht 
zijn op iets, met ojb of omme. — II. Trans. 
i) Opmerken; waarnemen, zien. 2) uitdenken, verzinnen 
; overdenken, bepeinzen. 3) ramen, begrooten, 
taxeeren, als znw., schatting. 4) bedoelen, beoogen; 

m. d. dat., iem. iets toedenken ; besluiten, beschikken, 
met God als ondw. 5) beschouwen, oplettend 
gadeslaan. 6) beschouwen op eene voor anderen 
waarneembare wijze, uiteenzetten, mededeelen. 7) 
met jegen, vergelijken. 8) verwachten, op iets verdacht 
zijn. 
Mil, znw. o. Gierst; ook milie. 

Milde, melde, milt, melt, bnw. i) Zacht, liefderijk, 
barmhartig. 2) mild, milddadig, onbekrompen, 
weldadig, ook van God ; m. s jn sire stage, van sinen 
slagen, iron., er duchtig op los slaan. 3) overvloedig, 
rijkelijk.k. — Milde, bijw. 

Milde znw. vr. Mildheid. 
Mildeljjc, bnw. Hetzelfde als m i 1 d e, 2) en 3). 
Mildelike, melde-, bijw. i) Welwillend, liefde


rijk, zachtaardig. 2) mild, onbekrompen, weldadig. 
3) overvloedig, kwistig; ook mildicklike. 
Mildicheit, meld-. Hetz. als m i 1 t h e i t. 
ale, mijl, znw. vr. i) Mijl; ook in uitdrukkingen 
die met eene tijdsbepaling gelijkstaan; dat men 


36o MILEGELT. 

mockie in die selve wile ene mile gegaen ; grote m., 

geografische mijl. 2) rechtsgebied eener stad. — 

Verklw. mijlkijn. Vgl. m i e l g e. 

Milelgelt, znw. o. Vergoeding van reiskosten. 

Millioen, telw. Millioen. 

Miltadere, znw. vr. Eene ader in den linker arm, 

die met de milt heette in verband te staan. 

Mute, melte, milt, znw. vr. z) Milt; die in, o enen, 

iemands zwaarmoedigheid verdrijven. 2) hom; ook 

vischkuit (?); miller, mannetje van visch. 

Miltheit, melt-, znw. vr. t) Zachtheid, goedheid, 

goedertierenheid. 2) milddadigheid, weldadigheid, 

mededeelzaamheid. — Mildicheit. 

MiltsieC bnw. Aan de milt lijdende; ook miltsucttick. 
— Miltsiecte, -sucht. 

Mimeren, zw. ww. intr. Mijmeren, door sombere 
gedachten gekweld worden; wrokken, mokken (16de 
eeuw). 

Min, men, bnw. (onbep. telw.) en bijw. Minder; 
de (te) min, deste minder ; niet te min, desniettemin 
; (no) min no mee, precies, juist; met eene ontk., 
in het geheel niet; mee(r) of m., eenigermate, ongeveer. 


Mindelike. Hetz. als m i n n e l i k e. 

Minder, minre, mender, bnw. i) Minder, kleiner. 

2) geringer, minder. 3) jonger, minderjarig; als znw. 
a) ml., iemands mindere. b) onz., het mindere in 
omvang, gewicht, beteekenis. 4) zonder compar. 
beteekenis, nederig, minzaam, vriendelijk. 

Minderbroeder, znw. m. Franciscaner monnik. 
Minderdeel , znw. o. en m. Kleiner, kleinste deel; 
ook minderhelft. 
Minderen, minneren, minren, mendren, zw. ww. 

— I. Trans. Verkleinen, verminderen ; klein of stuk 
maken. — II. Intr. Minder, kleiner worden; dunnen; 
afnemen; ook: verduisterd worden, van hemellichamen. 
Minderheit, znw. vr. Nederigheid, geringschat 

zich zelf.-ting van 

Minderinge , minner-, minr-, znw. vr. i) Mindering, 
vermindering, het minder maken en minder 
worden, afneming; van eene geldschuld, aflossing. 

Mindermeente, spinner-, znw. vr. Eene coinmissie 
uit de gemeente (?). 
Mindernisse , znw. vr. Vermindering; verkleining 
van iemands gezag, waarde enz. 
Mine, znw. vr. i) Houding; inborst, aard. 2) 
soort. 3) uiterlijk, gedaante; gebaren. 
Mine, znw. vr. Mijn, ertsader, edel metaal ; ook 

minére. 

Mine, znw. vr. (en m. ?). Openbare afslag. 

Minen, zw. ww. tr. Bij openbaren verkoop, ook: 
bij afslag, iets koopen. 

Minen, zw. ww. tr. Meenen. 

Minere, -eer, znw. o. (en vr. ?). Mineraal. — 
Minerich. 

Mineren, -eeren, -ieren, zw. ww. — I. Intr. 
Eene mijn of loopgraaf aanleggen; eene holte of 
leegte maken in eene spijs, er zich flink aan te goed 
doen. — II. Trans. i) Ondermijnen, -graven. 2) 
verteren. 3) uitgraven. 4) omgraven, verschansen; 
ook wederk. 

Minestreel. Zie menestreel. 

Min $r-, Zie meng-. 

Minloot, minjoot, menjoot, mingoot, meng-, bnw. 
Lief, beminnelijk; bevallig; ook als vereerende toevoeging, 
eerwaardig, of ook : minzaam ; van zaken, 
schoon. 

Minister, znw. m. i) Bediende, beambte. 2) 
voogd of geestelijk bestuurder van een klooster, vr. 
ministersche. — Ministerschap, ministreren, 
dienstbaar maken, aanwenden (m. d. dat.). 

Minke enz. Zie m e n k e. 

Minlijn enz. Zie m i n n e l ij e. 

Minre, min, znw. vr. Aandenken, gedachtenis; 
Sinte Geerden m. drinken, een afscheidsdronk drinken; 
iet ob m. geven, als een aandenken (?). 2)geestelijke 
liefde, van en tot God, den naaste enz.; 

MIRAUDE. 

liefde tot ouders, bloedverwanten, vrienden; tot den 

vorst; vriendschap, genegenheid; oh m., als een be


wijs van genegenheid; eigen m., eigenliefde. 3) liefde 

tusschen personen van verschillend geslacht, ook: 

verboden liefde, minnarij ; enes of ere vrouwen in. 

.plegen, mingenot met iem. smaken; der minnen sj3el, 

vleeschelijke gemeenschap. 4) liefde, begeerte, zucht. 

5) geliefde, beminde, vooral in de aanspraak, beste 

vriend, lieve vriendin, lieve, liefste, geliefde. 6) goede 

verstandhouding, vrede, eendracht; vredevoorslag; 

minnelijke schikking, zoen, verzoening; niet minnen, 

in vrede, in rust, met genoegen ; ook : in der minne, 

bij minnelijke schikking; met minnen ende niet met 

rechte. 7) liefde voor hetgeen men doet, ingenomen


heid ; ook : hartelijkheid ; in. minnen, met genoegen; 

gaarne. 

Minne, znw. vr. Zoogmoeder, min. 

-minne, znw. vr. Vrouw, wijf. In m e e r m i n n e. 

Minnebrief, znw. m. Minnebrief; ook: een brief 

van hulde en trouw. 

Minnekijn, -ken, znw. o. Vriend, vriendin; ook 

beminde, lief, liefje. 

Minneenoop, znw. m. Dooreengestrengeld koord 
in den vorm van een knoop, in deviezen; liefdeknoop 
(fra:.lacs d'amour). 

Mlnnelijc, min-, minnen-, minnent-, minde-, 
bnw. i) Liefderijk. 2) vriendelijk, beminnelijk, minzaam. 
3) tot de min behoorende, minne-; m. bant, 
band der liefde; nn. raet, minnelist; van liefde vervuld 
of stralende, minnend. 4) bemind, lief, dierbaar; 
als znw., geliefde, beminde. 5) verrukkelijk, aangenaam, 
schoon. 6) minnelijk, vreedzaam; minlike dack„ 
een voor eene dading bepaalde dag. 

Minnelijeheit, .min-, znw. vr. i) Liefderijkheid; 
goddelijke, christelijke liefde. 2) vriendelijkheid, welwillendheid, 
liefde. 3) liefde van man en vrouw; 
pand der liefde. 4) beminnelijkheid, lieftalligheid, 
schoonheid. 

Minnelike, min-, mninnent-, bijw. i) Liefderijk. 
2) vriendelijk, minzaam. 3) in, uit, door liefde. 4) in 
vrede, in der minne. 5) in vrede, in rust, met genoegen. 
6) met genoegen, met ingenomenheid. 

Minneloos, bnw. Liefdeloos. 

Minnen. Zie m e n n e n. 

Minnen, zw. ww. intr. Minder worden ; te min 
of te weinig zijn, te kort komen. 

Minnen, mennen, zw. ww. tr. i) Liefhebben, beminnen 
; zonder obj., eene minnarij hebben ; houden 
van (iets); verlangen, begeeren. 2) beslapen. — 

Minnende. 

Minnentlij c, -like. Zie minne -. 

Minner. Zie m i n d e r. 

Minnere , -er, -are, minre, znw. m. Minnaar, hij 

die liefheeft, ook: geestelijk; verklw. minnerkijn, -lijn; 
met een gen., hij die houdt van, gesteld is op, begeerig 
is naar (iets). — Vr. sninnerinne, minperse, 
minster, minnige (vlaamsch). 

Minneslach, znw. m. Liefdevond, -list. 

Minnest , minst. Zie bij m i n d e r. 

Minnevier , znw. o. Liefdegloed. 

Minnichlike. Hetz. als m i n n e l i k e. 

Minninge, znw. vr. Minnarij. 

Minre. Zie minder en minnere. 

Minrebroeder. Zie m i n d e r-. 

Minren, -inge. Zie m i n d e r e n, -i n g e. 

Minsam, minne-, -saem, bnw. Liefderijk; innemend, 
minzaam. — Minsamich, Minsamheit, -sa 
-micheit, Minsamlike. 

Minstrele. Zie men e s t r e l e. 

Minute, menute, minuut, znw. vr. i) Minuut, 
(tijdsbepaling). 2) eerste ontwerp van eene akte, 
minuut. 

Mirael, znw. m. Hetz. als a m i r a e 1. 

Mirakel, mier-, -akele, -acle, znw. vr. en o. 
Wonder, wonderteeken. — Mirakeljjc, wonderdadig, 

Mirancolie. Zie m e 1 a n c o 1 i e. 

Mirande, mer-, mar-, mirande, znw. -vr. en m. 
Smaragd. 


 

MIRE.

Mire. Zie m i e r e. 

Miredich. Zie m e e r r a d i c. 

Mirre, merre, mnarre, znw. vr. Mirre, eene soort 
van gomhars. 
Mis. Zie mes en mest. 
Mis, mes, bnw. i) Mis, verkeerd. 2) ongelijk; van 
getallen, oneven. 

Misachten,.. ?nes-, zw. ww. tr. Voor iets (gen.) 
onverschillig zijn. 
Misachtinge, znw. vr. Verachting. 
Misayse, bnw. Er slecht aan toe zijnde. 
Misantworden, -werden, zw. ww. tr. Een on


j uist, ook : ongepast antwoord geven. 

Misaventure. Hetz. als m is v a 1. 

Misavont, znw. m. De avond of dag, aan een 

kerkelijken feestdag voorafgaande. 
Misbacken, zw. ww. intr. Slecht bakken, anders 
dan de keuren voorschrijven. 

Misbare, nies-, -beer, -beer, znw. o., vr. en m. 
i) Misbaar, lawaai, rumoer; in misbare sin, m. driven; 
in m. werden ob, te keer gaan tegen. 2) rouw, 
droevige toestand, treurige omstandigheden. 

Misbaren, -beren, zw. ww. — I. Intr. i) Misbaar 
maken, aangaan, tieren ; jammeren, weeklagen; 
als znw., rouwmisbaar; razen, woeden, van de zee; 
als znw., onstuimigheid. 2) rampzalig zijn; als znw., 
ellendige toestand, rouw. — II. Wederk. Hetz. als 
intr., i). 

Misbaren, zw. (en st.) ww. intr. Een miskraam 
hebben. 

Misbehagen. Hetz. als m i s h a g e n. 

Misbergen, zw. en st. ww. tr. Aan iem. eene 

schuilplaats verleenen met een slecht oogmerk. 

Misbieden, st. ww. intr. en tr. Iein. hoonen, beleedigen, 
krenken ; kwaad doen ; so wanneer dat 
enen rísgael, so misbiet hem elc man ; als znw., 
smadelijke bejegening. 

Misboes, misse-, mes•, znw. o. en m. Een boek 
met de bij de mis gebruikelijke gebeden en liturgieën, 
missaal, kerkboek, gebedenboek. 

Misboorte, -beurte, znw. vr. Vergrijp, misslag; 
ook misbore. 
Misboren beuren -bueren, zw. ww. --I. Intr. 
Misdoen, misdrijv

en. — II. Trans. i) Zich aan iets 
schuldig maken. 2) verbeuren. 

Misbreken, st. ww. intr. Misdoen, misdrijven. 

Misbroke, znw. vr. Vergrijp, misdrijf. 

Misbroot, misse-, znw. o. Het voor het misoffer 

noodige brood. 
Misbrukelike, bijw. Op eene verkeerde wijze. 
Misbruken, -bruycken, zw. ww. intr. en tr. i) 

Misbruik maken ; misbruiken ; ongeoorloofde gemeenschap 
hebben met eene vrouw. 2) zich aan iets ver 

tegen iets handelen, misdoen; ook als we--grijpen, 
clerk.; deelw. bnw. 7nisbruuct, verkeerd. - Misbruker. 
Misbrukinge, znw. vr. i) Misbruik; verkeerde 
gewoonte. 2) misslag, misdrijf; onrechtmatig bezit. 

Misbruuc, -bruyc, znw. o. r) Misbruik. 2) mis 

misdril f, vergrijp.-slag, 

Misehen, zw. ww. tr. Mengen. 

1Misdaeh, znw. o. Kerkelijke feestdag. 

Misdachticheit, znw. vr. Zinsverbijstering 
(oostmnl.). 
Misdader , znw. m. Kwaad-, boosdoener. 
Misdadich, bnw. Schuldig aan eene slechte daad, 

in gebreke zijnde, zondig; misdadig, eene misdaad 
begaan hebbende ; ook als znw., misdadige; misdadige 
Baken, zaken van eene misdaad afkomstig. — 
Misdadicheit. 

Misdaet , mesdaet, mes/eet, znw. vr. i) Slechte of 
verkeerde daad, verzuim; misdrijf; enen m. doen, 
zich aan iem. vergrijpen; als verzamelw., al wat men 
misdoet; mine m., het jegens mij gepleegde onrecht. 
2) boete (vlaamsch). 

Misdanich. Hetz. als m i s d a d i c h. 

Misdanken, zw. ww. intr. en tr. Misprij zen. 

Misdelen, -deelen, zw. ww. tr. Bij eene deeling 
benadeelen. '— Misdeeld -heit. 

MISHANDELEN. 361 

Misdienen, zw. ww. intr. i) Iem. een slechten 
dienst bewijzen. 2) straf verdienen ; eiken geven na 
sinen verdienen ende misdienen (tekortkomingen) ; 
ook misdienst, -diente. 

Misdoen, onr. st. ww. intr. i) Verkeerd doen of 
handelen ; een misslag, misdrijf begaan ; zondigen; 
enen in. of misseggen, zich door woorden of daden 
aan .iem. vergrijpen; in. met, onkuischheid plegen; 
als znw., misdaad. 2) kwaad doen, deren, met den 
dat.; Bonder (enich) misdoen; nadeel aan iets toebrengen, 
iets krenken; den recht, der eren misdoen. 

— Misdoener, -doenre, -doender. 
Misdraeh, znw. o. Slecht gedrag ; zonden. 
Misdracht, znw. vr. Miskraam. 
Misdragen, st. ww. — I. Trans. Die dracht in., 
een miskraam hebben. — II. Wederk. Zich misdra. 
gen. — III. Intr. Hetz. als wederk. 

Misdunken, -dinken, zw. onr. ww. intr. i) Mishagen 
; met veranderd ondw., af keuren. 2) argwaan 
koesteren; in twijfel of onzekerheid verkeeren. — 

Misdunkich. 

Mise, mise, znw. vr. Gerechtelijke kosten. 
Misedich, -eedick, bnw. Meineedig. --Misedicheit. 


Misel, -sucht. Zie m e s e 1. 

Misel, znw. Stof-, motregen, nevel; dauw. 

Miserabel, bnw. Behoeftig, arm. 

Miserere, znw. De bekendste der Boetpsalmen, 
de 5ie (naar het beginwoord genoemd); eene liturgie 
bij lijkdiensten; ook als tijdsbepaling; twee of 
drie myserere voor hore dooi. 

Miserie, znw. vr. Ellende. 

Misericorde, znw. vr. Dolk, ponjaard. 

Misfal enz. Zie misval. 

Misgaden, zw. ww. intr. Mishagen. 

Misgaen, onr. st. ww. — I. Intr. i) Verkeerd 
loopen, een verkeerden weg inslaan. 2) verdwalen of 
afdwalen in zedelijken zin, misdoen, zich vergrijpen. 
3) missen, van een wapen, een aanval; mislukken. 
4) ongelukkig zijn, niet in iets slagen; m. van goede, 
in verval geraken. — II. Wederk. Hetz. als intr., 2). 
-- III. Onpers. Het gaat slecht (voor iem.), loopt 
mis (met iem.); met veranderd ondw., er slecht aan 
toe zijn. 

Misgang, znw. m. Afwijking van den rechten weg. 

Misgelden, st ww. tr. Misgelden, ontgelden. 

Misgelove, znw. o. i) Wantrouwen. z) wangeloof. 

Misgelt, znw. o. Geld betaald voor eene mis, 
vooral: gelezen op den naamdag van den heilige, 
die patroon is van een gild. 
Misg ewaet, znw. o. Kleeding van den misdienenden 
geestelijke, ornaat. 
Misgonnen, onr. st ww. intr. Misgunnen. 
Misgreep , -greje, znw. Vergrijp, inbreuk op 
anderer rechten. 

Misgrepe. Zie mesgrepe. 

Misgrijp -grifte, znw. m. i) Verwijl, berisping. 

2) dwaling, fout, misstap, zonde. 3) inbreuk, overtreding, 
vergrijp, misdrijf. 

Misgripen, st. ww. — I. Trans. Berispen, aantasten. 
— II. Intr. Eene dwaling of fout begaan, zich 
vergrijpen, zondigen; misdrijven, misdoen; ook als 
znw. — II. Wederk. Hetz. als intr. — Misgripinge.

Misgroeten, zw. ww. tr. Aantasten, aanvallen. 
Mishaech, znw. Onaangenaamheid, moeite, last 
(16de eeuw). 
Mishagelijc, bnw. Met den dat., onaangenaam 
aan, mishagende aan (iem.). 

Mishagelij eheit, znw. vr. Afkeer, mishagen. 

Mishagen, zw. ww. intr. en onpers. Mishagen ; 
onaangenaam zijn voor iem., het iem. niet naar den 
zin maken ; ook als znw. ; ook : verdriet, onaangenaam 
gevoel; berouw. — Mishaginge.

Mishake. Zie m e s h a k e. 

Mishaken. Hetz. als m i s s a k e n. 

Mishandel, znw. m. Kwetsuur, verwonding, mis 

ook : vergrijp, misdrijf.-handeling, of 

Mishandelen, zw. ww. - I. Intr. Zich vergrij 


362 MISHANDELINGE 

pen, misdoen. -- II. Trans. i) Toetakelen, verwonden, 
mishandelen. 2) misbruiken; bederven. — III, 
Wederk. De hand aan zich zelf slaan. 

Mishandelinge, znw. vr. i) Verkeerde handeling; 
vergrijp, misdrijf; kwade trouw, bedrog; ba 
2) kwetsing, verwonding, pijniging.-raterie. 
Mishavenen , zw• ww. tr. Ontsieren; deelw. bnw. 
mishavent, leelijk. 

Mishoeden, -hueden, zw. ww. tr. Slecht bewaken 
of bewaren ; als wederk., zich slecht voor iets 
in acht nemen, in iets dwalen. 

Mishogen, zw. ww. intr. Bedroefd zijn; de uiterlijke 
teekenen van droefheid vertoonen; van dieren, 
een pijnlijk geluid doen hooren. 

Mishoop. Zie m e s h o o p. 
Mishope, -hoop, znw. vr. en m. Wanhoop. 
Mishopelike, bijw. Wanhopig. 
Mishopen, zw. ww. intr. Wanhopen; miskook 
sin, wanhopig zijn. 
Mishonden, st. ww. — I. Trans. Mishandelen. 

— II. Wederk. i) Zich aan zijne smart overgeven, 
rouwmisbaar maken. 2) zich slecht gedragen ; als 
znw., wangedrag. — III. Intr. Hetz. als wederk., i). 
Mishuseren. Zie misuseren. 

Mishuwen, -houwen, zw. ww. intr. Ongelukkig 
getrouwd zijn ; mishouwet, deelw. 
Misjonnen. Hetz. als misgonnen. 
Miscanse, znw. vr. Slechte kans, ongeluk. 
Miscaveren, zw. ww. intr. Verongelukken; ongelukkig 
zijn in zijn zaken, failleeren. 

Miskeer, znw. m. Verkeerde handelwijze. 

Miskeren, -keeren, zw. ww. intr. Verkeerd doen. 

Miskief, meskief, meschief, znw. o. Ongeval, 
onheil, leed, ellende, narigheid; een ongeluk, een 
noodlottig toeval; enen m. doen, iem. leed berokkenen 
; bi meskieve, door een ongeluk; vuur van 
miskieve, brand; te miskieve, tot iemands ongeluk; ook: 
in een treurigen toestand ; ie miskieve sijn, staen, in 
een staat van verval verkeeren ; te m-e comen, ver 
er slecht voor iem. uitzien, gevaarlijk worden.-gaen, 
Miskieven, zw. ww. intr.; als znw., onheil, ongeluk. 


Miscleet. Hetz. als m i s g e w a e t. 

Misclocke, znw. vr. Misklok, kerkklok; ook: 
de tijd wanneer die luidt. 

Miscomen, zw. ww. — I. Intr. i) Overkomen, 
weervaren ; met den dat. der zaak, nadeel ondervinden, 
schade lijden ; slecht bekomen. z) mishagen, 
niet aanstaan, hinderen. 3) met eene zaak als ondw., 
iemands gemoed onaangenaam aandoen, een oorzaak 
van leed of droefheid zijn ; iemands lichaam deren, 
hinderen; met wat of iet als ondw., schorten, mankeeren. 
4) mi mescomt, ik bega iets kwaads. — II. 
Onpers. Met den dat. i) Het gaat iem. slecht. 2) 
mishagen, onaangenaam aandoen. 

Miscopen, zw. ww. onr. intr. en tr. i) Bedrog 
plegen in den handel, bedriegen met een koop (met 
een dat.). 2) iets beneden de waarde verkoopen. 

Miscore, -kenre, -kuere, znw. vr. Overtreding 

eener keur, misdrijf, vergrijp. 

Mislaet, znw. o. i) Uiterlijke teekenen van rouw 

of diepe smart; m. driven, jammeren, weeklagen. 2) 

groote droefheid, hartstochtelijke smart. 

Mislaten, st. ww. wederk. en intr. Misbaar ma


ken, razen, tieren, zich aanstellen; weeklagen, jam


meren ; vreemd doen. 

Misleiden, -Zeeden, zw. ww. — I. Trans. i) Mis 

een dwaalspoor brengen. 2) iem. bena--leiden, op 

deelen, tegenwerken, iem. te kort doen. 3) iel m., 

het verkwisten, verdoen. — II. Wederk. i) Ver


dwalen. 2) zich misdragen, zich te buiten gaan. 

Misleidentheit, -ledent-, -leel-, znw. vr. Inbreuk 

op iemands recht; vergrijp, tekortkoming. 

Misleit, -leef, znw. o. i) Slecht gedrag, tekort 

2) het iem. berokkende nadeel; ongeluk,-komingen. 

ellende. 

Misleven, zw. ww. intr. ; meslevet hebben, zijn 

leven slecht besteed hebben. 

MISPRISEN. 

Mislieven, zw. ww. intr. Mishagen; als znw., 

iets dat iem. niet aanstaat. 

Misliken, zw. ww. intr. Mishagen. 

Misloon, -lone, znw. o. en m. Eene slechte beboning. 


Mislopen, zw. ww. intr. Verdolen, ook in zedelijken 
zin. 

Mislove, znw. o. Ongeloof. 

Misloven, zw. ww. intr. (Iem.) niet gelooven. 

Misloven, zw. ww. — .I. Trans. Misprijzen. — 

II. Wederk. Ontevreden zijn. 
Mislovich, bnw. Wantrouwig. 
Misluden, zw. ww. intr. Slecht klinken ; ook: 
vreemd klinken, onwaarschijnlijk zijn. 
Misluc , znw. o. Ongeluk. 
Misluchen, zw. ww. intr. Slecht gaan ; met veranderd 
ondw., er slecht aan toe zijn. 
Mislusten, zw. ww. onpers. Een onaangenaam 
gevoel hebben. 
MiSluut, znw. m. Wanklank. 
Mismaect, -maket, deelw. bnw. i) In een treurigen 
lichamelijken toestand verkeerende. 2) wanstaltig, 
leelijk ; afzichtelijk, onkenbaar door vuil. 3) 
ongelukkig, rampzalig. — Mismaectheit. 

Mismaken, -maecken, zw. ww. tr. i) Misvormen, 
havenen, toetakelen, ook in een gevecht. 2) mishandelen; 
ook: afmatten, tot het uiterste drijven; ook 
als wederk., zich uitputten; ontsieren, verontreinigen; 
ook in zedelijken zin; mismaken. 3) plunderen, 
verwoesten ; beschadigen, bederven ; het lichaam, kas. 
tijden ; als wederk., zich zelf boete opleggen. 4) 
slecht bewerken, eene stof. 

Mismengen, -mingen, zw. ww. tr. Slecht verven. 
Mismerken, zw. ww. intr. Op iem. letten met 
eene vijandelijke gezindheid. 
Mismoedelike, bijw. Mistroostig, op een neerslachtigen 
toon. 

Mismoedich, bnw. i) Mistroostig, in eene neerslachtige 
stemming zijnde; wanhopig. 2) slecht geluimd, 
toornig, boos. — Mismoedicheit. 

Mismoet, bnw. Hetz. als m i s m o e d i c h, i). 
Mismoet, -moede, znw. m. en vr. i) Mistroostigheid, 
wanhoop. 2) boosheid ; reden tot toorn. 

Mismogen, onr. ww. — i) Met een acc., iem. 
niet kunnen velen of uitstaan, iem.. haten. 2) als 
znw., onvriendelijke gezindheid, afgunst. 

Misname, znw. m. Hatelijke bijnaam. — Misnamen, 
ww. 

Misnieden, zw• ww. intr. ; als znw., verdriet, 
ongeluk. 
Misniemaert, bnw. Ter kwader naam en faam 
bekend. — Misniemaertheit. 
Misniet, znw. o. Ongeluk. 

Misnieten, st. ww. intr. en tr. Iets ontgelden, 

voor iets boeten; als znw., treurige of nadeelige ge


volgen. 

Misnoegen, -nuegen, zw. ww. intr. Mishagen. 

Misoefenen, zw. ww. tr. Misbruiken. 

Misonnen. Hetz. als misgonnen. 

Mispaeyen, zw. ww. tr. Iem. onvoldaan laten; 

deelw. bnw., onvoldaan, ontevreden, ontstemd. 
Mispassen, zw. ww. intr. Slecht voegen of uitkomen 
(aan iem.), iem. hinderen. 
Mispelaer, mesjel-, znw. Mispelboom; ook mis2 
elboom, misjeliere. 
Mispels, mesbele, -el, znw. vr. Mispel; niet een 
m., geen zier, niets hoegenaamd. 

Mispensen jeinsen, j5eisen, zw. ww. intr. Slechte 

gedachten van of met betrekking tot iem. koesteren; 

als znw., onvriendelijke gedachten. 

Misplegen, st. ww. intr. ; als znw., gepleegd 

misdrijf, begane misdaad. 

Misprijs, znw. m. i) Schande, eerloosheid, als 

toestand. 2) schande, smaad, hoon, als bejegening; 

blaam, berisping. 

Mispriseljjc, bnw. Schandelijk, onteerend. 

Misprisen, zw• en st. ww. tr. Schande van iem. 

of iets spreken ; laken, afkeuren ; minachten, ver



MISPRISETALE. 

smaden, geringschatten, ook als wederk. ; iem. iets 
nahouden of verwijten. 

Misprisetale, znw. vr. Smaadrede, smaad.

Ïisput, mes-, znw. m. Mestput, beerput. 

Misquaemheit. Hetz. als m i s q u a m e. 

Mis name -quaem, -came, znw. vr. i) Al Netgeen 
em. overkom

t, ongeval, ramp, leed, verdriet, 
als toestand en bejegening. 2) al wat aan iemands 
geluk ontbreekt, wat hij verlangt; ook : al wat iem. 
deert, ongelegenheid, nood. 3) lichaamsgebrek, kwaal, 
ziektetoestand ; beperktheid of ziekte der geestvermogens. 
4) ongemak, letsel; pijn, smart, als toestand 
; verwonding, kwetsuur. 5) zedelijk gebrek, 
vlek, smet. 

Misquaffi81 C -quaemljc, bnw. Pijnlijk. 
Misquamelipcheit, znw. vr. Ziekelijke aandoe 
ziekte, kwaal.-ning, 
Misraden, st. ww. intr. Slechten raad geven; 
in het pass., hem ontvangen. 

]Wisraect, deelw. bnw. i) In een slechten toestand 
verkeerende. 2) slecht van karakter. 3) mislukt, 
slecht. 4) slecht, tegen eer of plicht indruischende. 

— Misraectheit. 
Misrake, -raec, znw. m. en vr. i) Onzekerheid, 
gevaar, treurige toestand. 2) dwaling, misslag. 
Misraken, zw. onr. ww. intr. i) Zijn doel mis 

verdwalen; eene dwaalleer aanhangen; ver--sen ; 
keerd handelen; slecht weg komen, zich in het ongeluk 
storten. 2) ongelukkig zijn; m. van hare 
drachten, een miskraam hebben. 3) niet gelukken, 
mislukken, slecht uitvallen, met eene zaak als ondw., 
het is mi misraect, ik heb verkeerd gedaan. 

Misreiden, -reden, zw. ww. tr. Havenen, toetakelen. 


Misrekenen, zw. ww. — I. Intr. Eene fout in 
het rekenen maken. -- II. Wederk. Zich misrekenen, 
zich verrekenen. — Misrekeninge.

Misriden, st. ww. tr. Door rijden bederven (een 
paard). 

Misruchtieh, bnw. Berucht. 

Missael, messael, -ale, znw. o. Misboek ; ook 
missaelboec. 

Missagier. Zie mess a g i e r. 

Missaken, -saecken, mesaken, mes/laken, zw. en 
st. ww. intr. en tr. z) Loochenen, ontkennen; liegen 
; ontveinzen ; ontkennen dat men iets bezit, 
achterbaks houden; voor valsch verklaren. 2) ver 

verzaken ; van iets niet willen weten, een-loochenen, 
gebod, eene afspraak; afstand van iets doen, tegen 
iets opkomen, het weigeren ; vermijden, ontwijken, 
een kwaad ; een leen m., het iem. ontzeggen.

Missane, misse-, mes-, znw. m. Gezang bij de 
mis, vooral bij een lijkdienst. 

Missehapen, deelw. bnw. Wanstaltig, misvormd. 

Missche. Zie m is s e. 

Misscheren, st. ww. tr. Eene stof verkeerd 
scheren. 
Misschien. Hetz. als machs chi en. 

Misschien -schieden, st. en zw. ww. intr. i) 
Gebeuren, plaats hebben, van een ongeluk, eene 
ramp ; met den dat., overkomen, weervaren ; met 
veranderd ondw., er slecht aan toe zijn; bep.: onrecht 
lijden, in zijne rechten verkort worden; slecht 

afloopen, met veranderd ondw., de onaangename 
gevolgen van iets ondervinden ; als znw., nadeelige 
gevolgen ; slecht bekomen ; als znw., het kwaad dat 
iemand overkomt, ongeluk; dore m-e, door een nood. 
lottig toeval; met den dat. der zaak, schade lijden, 
nadeel ondervinden ; als znw., nadeel, schade. 2) ontijdig 
bevallen, een miskraam hebben. — Misschlen1SSe. 
3) met veranderd ondw., iets kwaads bedrijven, 
eene misdaad plegen. 

Misschriven, st. ww. tr. i) Verkeerd schrijven. 
2) vervalschen, eene rekening. 

lisle , messe, mis, znw. vr. i) Mis; de daarbij 
voorgeschreven handelingen; die heilige misse; eerste 
m., hooehmisse ; m. doen, Bingen, horen ; lesende m., 
ringende m. 2) het kerkelijke feest ter eere van een 

MISSTAL. 363 

heilige ; de plechtige mis ter viering van den patroon 
eener kerk, ker(c)misse. 3) jaarmarkt. 

Misse, messe, mis, znw. vr. i) Misslag, fout; te 
misse met een ww., mis, verkeerd. 2) ongeluk, tegenspoed, 
ramp. 

]Wisse, missche, messe, znw. vr. Mest, vuilnis. 

Missedicheit, znw. vr. Onbetamelijkheid. 

Misseggen, -legen, zw. ww. intr. en tr. i) Zich 
verkeerd uitdrukken of ongepast uitlaten. 2) beleedigen, 
zich smadelijk of kwetsend over of tegen 
iemand uitlaten. 

DRisselen, misschelen (?), zw. ww. intr. Dobbelen; 

eig. hutselen (de dobbelsteenen) ? — )Iisselinge.

Misselifier. Zie m e s s a g i e r. 

MisseliC, messe-, mis-, bnw. i) Onderling verschillend, 
uiteenloopend, onderscheiden; veelvormig, 
veelsoortig, velerlei; veelkleurig. 2) met verschillende 
gedachten of gepeinzen vervuld, zwaarmoedig, neer slachtig. 
3) waarop geen staat te maken is, onberekenbaar, 
onbetrouwbaar; wisselvallig, hachelijk. 4) 
het is m., het is onzeker, men kan nooit (niet) weten; 
het is mogelijk, waarschijnlijk, niet onmogelijk; 
misschien, wellicht, licht; het is onwaarschijnlijk, het 
staat te bezien, het is de vraag. 5) vreemd, zonderling, 
raar. 6) anders zijnde dan men verwachten 
mag, ongepast, verkeerd; schandelijk, walglijk. 

Misselijeheit, znw. vr. Onzekerheid, hachehjkheid. 


Misselike , messelike, bijw. i) Op verschillende 
wijzen; op allerlei wijze; veelkleurig, bont. z) onberekenbaar, 
onzeker; dat de dinghen m. vallen, vaak 
heel anders uitvallen dan men denkt. 3) op eene 
voor iem. noodlottige, ongelukkige wijze. 4) mogelijk, 
met mogelijkheid. 5) op eene vreemde, wonderbare, 
rare manier; op eene onvriendelijke, barsche 
wijze. 6) verkeerd, anders dan men verwacht of 
hoopt, op eene verkeerde of slechte wijze, schandelijk. 

Misselikerhande, bnw. Menigerlei. 

Missent messen, zw. ww. intr. (en tr.). Y) Missen, 
niet raken ; enen m., iem. niet treffen, hem misloopen. 
2) dwalen, het mis hebben, zich vergissen ; dwalen, 
buiten het spoor gaan; als znw., dwaling, fout; sonder 
m., zijn doel niet bereiken (ook met van). 3) 
missen, niet hebben, ontberen, met een gen. 4) niet 

hebben of houden, iets verliezen; het verliezen, het 
onderspit delven. 5) in gebreke zijn of blijven, te 
kort schieten, te kort komen, ontbreken. 6) missen, 
uitblijven, niet gebeuren. 

Missen. Zie messen. 

Misset, -Betten. Zie missit, -sitten. 

Missetten , zw. ww. tr. Verkeerd stellen, in een 
geschrift ; verkeerd schrijven. 
Missien, st. ww. intr. Niet goed letten op iets, 

slecht op iets passen. 

Missjjfbrief , znw. m. Dienstbrief, missive. 

Missinge, bijes. Faliekant, vergeefs. 

MissinC. Zie messinc. 

Missit, -set, znw. o. Dat wat iemand misstaat of 
ontsiert. 
MiSsitten, -setten, st. ww. intr. i) Iem. misstaan, 
hem ontsieren ; tot schande strekken. 2) niet voegen, 

niet passen, niet betamen, leelijk staan. 

Missmaken, zw. ww. intr. Slecht smaken. 

Missprake, meshrake, znw. vr. Laster. 

Misspreken, st. ww. intr. en wederk. i) Zich 
verkeerd uitdrukken of ongepast uitlaten; als znw., 
ongepaste taal, zondige woorden. 2) beleedigen; zich 
smadelijk, hoonend of kwetsend uitlaten over of 
tegen iem. (met een dat.); lasteren, God. --Misspreker, 
Missprekinge.

Misstaan, zw. ww. intr. i) Misstaan, ontsieren; 
als znw., misstand, gebrek in het uitwendige van een 
mensch; ontsieren, tot schande strekken. 2) niet passen: 
a) niet bij iets behooren. b) ongepast zijn. 3) 
als znw., aan iem. aangedane smaad of toegebrachte 
schade. 

Misstal, znw. m. Smaad, beleediging; hinder, 
schade. 


364 MISSTANT. 

Misstant, znw. m. i) Hetgeen iem. misstaat, van 

het uiterlijk en van het innerlijk. 2) misstand. 3). 

Hetz. als misstal. 

Misstellen, mistellen, zw. ww. tr. Verkeerd of 

slecht bewerken of vormen ; deelw. misstelt, mis


vormd, wanstaltig. 

Mist, mest, znw. m. Mist, nevel, vochtige damp; 

te quiste geren gelijc enen miste; verklw. misíkijn. 

Mist (mest). Zie m e s t. 

Mistale , znw. vr. Verkeerde uitdrukking of on


gepaste uitlating. 

Mistalen, zw. ww. intr. Slecht betalen. --Mis


talinge.

Mistekenen, zw. ww. tr. Met een verkeerd tee


ken merken. 

Mistellen, zw. ww. tr. Verkeerd tellen. 

Mistelven, st. en zw. ww. intr. Niet passen ; ook 

mistamen. 

Misten, zw. ww. onpers. Misten, dampen. — 
Mistich. 

Misten. Zie mesten. 

Misterden. Zie mistreden. 

Misterie, znw. o. Verborgenheid; de Hostie, het 

Sacrament. 

Iistijt, misse-, messe-, znw. vr. en m. Tijd wan


neer de mis gelezen wordt, kerktijd. 

Mistreden -terden, -farden, -lorden, st. ww. intr. 

Een misstap doen, ook in zedelijken zin. — Mis 

misstap, dwaling, zonde.-tredinge,

Mistroost, -troist, znw. m. Neerslachtigheid; 

wanhoop. 

Mistroost. bnw. Wanhopig. — Mistroostelike. 

Mistroosten, zw. ww. — I. Trans. Ontmoedigen; 

tot wanhoop brengen. — II. Wederk. en intr. Tot 
wanhoop vervallen. 
Mistroostich , bnw. Mistroostig ; wanhopig. — 
Mistroosticheit. 
Mistroostinge, znw. vr. Het tot wanhoop brengen 
van iemand, verderf. 
N.istrouwen, zw. ww. intr. i) Wantrouwen, mistrouwen. 
2) ontrouw worden. — Mistrouwinge.
Mistschofel, znw. Mestschop. 
Misusance, -husanc(h)e, znw. vr. Onrechtmatige 
daad, overtreding; ook misuus. 
Misuseren, -kuseren, zw. ww. intr. en wederk. 
Zich misdragen, zich vergrijpen, zich te buiten gaan. 

— Misuseringe.
Misvaer , -vare, bnw. Slecht van kleur. 

Mis vaert. znw. vr. Treurige toestand of lot. 

Misvaart, deelw. bnw. Kleurloos, bleek, vaal (?). 

Misval, mes-, -fal, znw. o. i) Droevig geval, onge


val, onheil, een ramp, noodlottig toeval; treurige 
toestand, tegenspoed ; m. van minnen, eene ongelukkige 
liefde ; -in. van den live, een ontijdige 
dood; ni. van kinde, miskraam. 2) nederlaag. 3) 
lichaamsgebrek, ongemak, ziekte, kwaal. 4) onaangename 
gevolgen van iets. 5) als bejegening : beleediging, 
krenking, smaad, hoon. 6) misstap, dwaling, 
fout. 

Misvallen, mes-, -fallen, st. ww. intr. i) Het misvalt 
mi, mi misvali(iet), het loopt mij tegen, mij 
treft een ramp, met veranderd ondw., ik ben ongelukkig. 
2) ontijdig bevallen, een miskraam hebben. 
3) struikelen, een mispas maken, ook: een misstap 
begaan. 4) mishagen (oostmnl.). 

Misvaren, st. ww. intr. i) Een verkeerden weg 
inslaan, verdolen; verkeerd handelen, misdoen, zondigen. 
2) in zijn ongeluk loopen, in zijn verderf loopen, 
te gronde gaan ; omkomen, rampzalig worden; 
tegenspoed ondervinden, onder iets gebukt gaan, het 
hard te verantwoorden hebben; een lichamelijk ongemak 
, krijgen ; met eene zaak als ondw., verloren 
gaan, te loor gaan ; op niets uitloopen. 

Misvaruwe -varwe, znw. vr. Slechte, leelijke 
kleur. — Misva

ruwich, -vaerwich. 

Misvaruwen, -varwen, -verwen, zw. ww. tr. 
Slecht verven ; de kleur van iets bederven ; deeles. 
misverwet, ontkleurd, bleek, vaal. 

MODE. 

Misvergen, zw. ww. tr. Iets onrechtmatigs of 

vernederends van iemand eischen. 

Misverstant, znw. o. Oneenigheid, tweedracht 

(16de eeuw). 

Misvoegen, -vuegen, zw. ww. intr. i) Niet voe


gen, onvoegzaam zijn. 2) mishagen. 

Misvoelen , zw. ww. intr. Eene verwerpelijke 

meening aankleven. 

Misvoeren, -foeren, .voeren, zw. ww. tr. Mis


handelen ; slecht behandelen ; ongelukkig maken; 

ook misvoersen (wvlaamsch). 

Misvorst, znw. Slecht winterweer. 

Miswaen, znw. in. Verkeerde meening, ijdele 

waan. 

Miswaet, znw. o. Hetz. als m i s g e w a e t. 

Miswanen , zw. ww. intr. i) Eene verkeerde mee 

aangaande iets hebben, wanen ; als znw., ver--ning 

keerde meening, waan. 2) wantrouwen koesteren; 

als znw., wantrouwen. 

Miswaren , zw. ww. tr. Slecht waarnemen, een 

ambt (oostmnl.). 

Miswas, znw. m. Misgewas, mislukte oogst. 

Misweder, znw. o. Slecht of ongunstig weer. — 

Miswederen, ww. 

Miswegen, zw. ww. intr. Verdwalen ; vergaan. 

Miswend8 -weinde, -winde, znw. vr. en o. i) 

Slechte keerdien de zaken nemen ; ongeval, onheil, 

ramp ; treurige toestand, ellende, rampen ; zedelijke 

dood, eeuwige rampzaligheid. 2) als bejegening : kwel 

marteling, pijniging. 3) ommekeer, verande--ling; 
ring; sender m., voortdurend, zonder tugschenpoos; 
eeuwig, voor eeuwig. 4) schanddaad, zondige daad; 
een toestand van schande. 

Miswenden, -winden, zw. ww. — I. Intr. r) 
Een ongunstigen keer nemen; als znw., ellende, het 
eeuwig verderf. 2) van den weg afwijken; sender in., 
zonder van eene belofte of voornemen af te wijken, 
onveranderlijk, vast en zeker. — II. Trans. Ver 

bederven, verderven. -keeren, 

Miswerken, zw. onr. ww. — I. Intr. Verkeerd 
handelen, misdoen, zondigen. — II. Trans. i) Iets 
verkeerd doen. 2) slecht bewerken. 

Miswisselen, zw. ww. intr. Ten kwade ver 

-keeren. 

Mit. Zie m e t. 

Mite, znw. vr. Stapel, hoop, van hout en hooi. 

Mite, znw. vr. Hout-, kaas-, boekworm. 

Mite znw. vr. Mijt, eene kleine koperen munt, 
113 penning; niet ene m., niets hoegenaamd; volstrekt 
niet ; verklw. mijtkijn, -ken. 

Mitebroot) znw. o. Broodje van een mijt. 

Miten, zw. ww. tr. Op mijten stellen, stapelen, 

hout, hooi. 
Miter, mi/ere, mitre, znw. m. en vr. Mijter, bis


schopsmuts. 
Mits. Zie mi d s. 
Mitte , znw. vr. Hetz. als a in i t t e. 
Mobel. Zie meubel. 
Modde, znw. vr. Modder, slik, drek; modderpoel, 

-plas. 
Moddelen, meedelen, meedelen, zw. ww. tr. Modderig 
of troebel maken. 

Moddelinge, znw. vr. z) Het roeren in modder, 
het troebel maken van water. 2) troebelen, opschud ding, 
oploop. 

Modden, mudden, zw. ww. — I. Trans. Modderig 
of troebel maken, bevuilen. -- II. Intr. Vervuilen. 

Modder, ?nudder, snuedre, meudre, moder, moeder, 
znw. vr. en m. i) Modder, slik; drek; leem. 2) 
modderpoel, moeras. 3) droesem, bezinksel. — Modderachtich, 
Modderich. 

Moddere, moeddere, znw. vr. Moederszuster, tante. 
Modderaer, mueder., muëraer, znw. m. Straat 
ook muederkere. -veger; 

Modderen, muederen, zw. ww. — I. Trans. Van 
modder zuiveren. — II. Intr. Modder of slik op den 
kant van het land brengen. 

Mode , znw. vr. Mode, kleederdracht. 


MODEKIJN. 

Modekijn, muedeken, moken, meuken, mueken, 

znw. o. Schepel, vooral maat voor graan en zout. 
Modelen, -inge. Zie m o d d e 1 e n. 
Moden, moder. Zie moeden, moeder. 
Modereren, -eeren, zw. ww. tr. i) Wijzigen, 

verzachten. 2) regelen, besturen. 

Moede , mode, muede, moe, bnw. Vermoeid, afgeinat, 
uitgeput; moede van: a) vermoeid door (ook 
met een gen.). b) iets moede, afkeerig van iets. 

Moede, muede, znw. vr. Vermoeidheid. 

Moede, znw. vr. en m. i) Wil, wensch, verlangen 
; met m., goedschiks, met genoegen. 2) toestemming, 
verlof, vergunning; enes m. hebben; in bergers 

m. si/ten, als burger beschouwd worden (oostmnl.). 
Moedeljjc, bnw. Vermoeiend, lastig. — M0edelike. 


Moedelinge, bijw. In drift, of ook: moedwillig, 

met voorbedachten rade. 
Moedeloos, -loys, bnw. Moedeloos. 
Moeden mueden, zw. ww. — I. Trans. Ver


moeien, afmatten ; iem. moeite of last aandoen. — 
II, Intr. Moe worden; afgemat of uitgeput worden, 
door eene ziekte, bloedverlies enz. 

Moeden, naoden, zw. ww. intr. en tr. i) Denken, 
vermoeden, meenen. 2) vermoeden, verwachten, verdacht 
zijn op; gedachten hebben op; als znw., een 
vermoeden, een duister besef. 3) iets aan iemand 
toeschrijven (met of). 4) verlangen, begeeren (oostmnl.). 

Moeden, zw. ww. tr. i) Bemoedigen, aanmoedi


gen. 2) boos maken, verbitteren. 
MoedeniSse. Hetz. als m o e y e n i s s e. 
Moeder. Zie m o d d e r. 
Moeder, moder, znw. vr. i) Moeder; verklw. 

moederkm ; die m. Godes (Gods), m. des Heren, Maria; 
ook gezegd van de kerk; oude(r)moeder, overouderm. 
gr otena., stiefm.; medemoeder, doopmoeder. 2) zwangere 
vrouw; ook als bnw., bevrucht. 3) het wijfje 
van dieren, moederdier. 4) vrouwelijk hoofd eener 
huishouding of inrichting; opzichteres; gouvernante; 
eeretitel voor eene vrouw van een zekeren leeftijd 
en stand ; verklw. moederkijn ; ook van dieren, b.v. 
bijenmoeder, en van levenlooze zaken; moeder boven 
allen medicinen, het eerste of beste van alle genees middelen. 
5) bron, oorsprong, grondoorzaak. 6) baarmoeder, 
moederlijf. 7) naam van ziekelijke inwendige 
verschijnselen, ook bij mannen, ingewandsziekte, 
koliek (hevemoeder, nachtmoeder, beermoeder). 

Moederader, znw. vr. Naam van een slagader 
bij vrouwen. 
Moederbaren, -beer, znw. o. Menschenkind, 
mensch. 
Moederene, bnw. en bijw. Geheel alleen, moederziel 
alleen; alleenlijk, slechts. 
Moederfonteinen znw. vr. Voedingskanaal eener 
waterleiding. 
Moederkerker moder-, -kerc, znw. vr. Hoofd


kerk, ook : van een kerspel. 
Moederlichamen znw. m. Moederlijf. 
Moederlije, moder-, bnw. Moederlijk, van, of: 

als van eene moeder. — Moederlike. 
Moederlijeheit, znw. vr. Moederlijke staat, moederliefde, 
moederlijk gevoel. 
Moederloos, -maget, -mamme, -morder,

-morderie, -naect, -pert.
Moederslacht, -slachtich, bnw. Schuldig aan 

den dood zijner moeder. 
Moedersone, -soon, znw. m. Onecht kind. 
Moederverken, -swijn, -tale.
Moedich, bnw. Hetz. als m o e d e. In ' onmoedich. 

-- Moedicheit, vermoeidheid, afgematheid. 

Moedich, muedich, bnw. i) Moedig, dapper. 2) 
overmoedig, hoovaardig. — Moedicheit, Moedichlike. 


Moedinge, znw. vr. Vermoeden, gissing. 
Moedinge, muedinge, znw. vr. Afmatting; ook: 
het veroorzaken van last aan iemand. 
Moeye, moye, muye, znw. vr. Moei, tante, ook: 
nicht, en : stiefmoeder. 

MOERWARP. 

Moeye, znw. vr. Moeite, verdriet, last (vooral 
oostmnl.). 

Moeyelijc, moye-, moey-, moy-, bnw. Moeite of 
last aandoende; lastig; moeilijk, met moeite gepaard 
gaande. 

Moeyeii]cheit, znw. vr. i) Het kwellen of verontrusten 
van iemand. 2) moeite, last, beslommeringen. 


Moeyelike, bijw. Met moeite. 

Moeyeloos, moyen-, bnw. Zonder last of moeite; 
enen scadeloos ende in. houden. 

Moeyen, moyen, zw. ww. — I. Trans. i) Iem. 
moeien, het iem. lastig maken, kwellen; pijn doen, 
bezeeren ; gernoeyt, gemoyt, deelw. bnw., verlegen, 
geen raad wetende; iem. in rechte aanspreken ; als 
znw., kwelling, ongemak. 2) kwaad maken, tergen. 
3) afmatten, vermoeien ; vervelen, verdrieten, met 
eene zaak als ondw. — II. Wederk. i) Zich kwellen; 
zich ongerust maken, zich aftobben; gemoeyt 
sijn, bezorgd zijn, zich beijveren. 3) zich bemoeien, 
zich inlaten. 4) zich boos maken. 5) zich vermoeien; 
deelw. gemoeyt, vermoeid, uitgeput. 

Moeyenisse, moyenisse, znw. vr. i) Moeite die 
men iemand aandoet, overlast, onaangename bejegening. 
2) wederwaardigheden, onaangename of 
treurige toestand, tegenspoed. 3) bemoeiïng, moeite 
die men zich voor iets geeft. 4) moeite, inspan 

-ning. 
Moeyenkint, moyen-, znw. vr. Kind van eene 
moei, neef of nicht. 
Moeyinge, znw. vr. Het plagen of kwellen van 
iemand. 
Moeysel, nzoysel, 'znw. o. Moeite, verdrietelijkheden 
; kwaal, letsel. 2) moeite, zorg. 
Moeyte, znw. vr. i) Last, verdrietelijkheid; enen 

m. maken, het iem. lastig maken. 2) vermoeidheid, 
vermoeienis, uitputting. 3) moeite, inspanning. 

Moeytenisse, znw. vr. Hetz. als m o e y t e , 3). 

Moe de, znw. vr. (oostmnl.). Bak, trog.

M0ene, moen, znw. vr. (oostmnl.). Tante, moei. 

Moene, mone, znw. Meun, een visch. 

Moengen, moerre. Zie m o n i g e n, m o n i c. 

Moer, moor, mour, znw. o. en m. i) Slijk, slik; 
veenaarde. 2) veengrond ; moeras ; gemoerde, gemourde, 
ingeland in eene veenderij.

M0er, znw. vr. en m. Andere vorm van m u u r. 

Moer, znw. vr. Moer, bezinksel. 

Moer, znw. m. Moor. 

Moerbeye (beyer), -besie, -besieboom; moer 

-boom, -blat. 

Moerdije, znw. m. In sommige streken, stuk 
grond met een dijk omringd om het te kunnen uitmoeren, 
het moer, veen of darink er uit te halen; 
verklw. moerdijcskijn. 

Moerdiker, znw. m. Vervener. 
Moerei znw. vr. Hetz. als m oer, ie Art. 
Moeren, zw. ww. tr. en intr. Land vervenen, 
venen, uitvenen. — Moeringe, moerlaat. 
Moergeselle, znw. m. Politiedienaar. 
Mo erieh, bnw. Moerassig, moerhoudend. 
Moerkint , -onecht, znw. m. Een opzichter over 
het schoonhouden der straten; coninc van den moerkinderen, 
ook coninc of grave van den ribauden, het 
hoofd der straatpolitie. 
Moerenape , mour-, znw. m. Knecht van den 
,,moermeester". 
Moermael, mormael, znw. o. Een gezwel aan de 
beenen ; een gat of open wond aan het been. 
Moermeester, mour-, mor-, muer-, -mester, 
znw. m. Vertegenwoordiger van den graaf in zaken 
van vervening, opzichter over het moerdelven of de 
veenderij. 
Moermeyer, znw. m. In vlaamsche steden, ambtenaar 
belast met het toezicht op den stadsreinigingsdienst. 
Moerneringe, znw. vr. Veenderij. 
Moerwarp, znw. Eene soort van slecht bewerkt 
laken. 


366 MOERWERC. 

Moerwerc , znw. o. De werkzaamheden met betrekking 
tot het moeren, veenderij. 

Moog, mues, .moil, znw. o. i) Spijs, eten, maaltijd 
; warm eten, gekookte moeskruiden ; moes, brij, 
pap. 2) moot, vooral: van zalm. 

Moesdeel, znw. o. Verdeeling van spijs; ook: 
de helft van den bij de boedelscheiding voorhanden 
mondvoorraad, die aan de vrouw toekomt (oostmnl.). 

-- Moesdelen, die deeling verrichten. 
Moose, moesse, znw. vr. Mindering van het net 

(bij het breien). 
Mossel, znw. Doedelzak. — Moeselaer. 
Moeshuus, znw. o. Eethuis, -zaal (oostmnl.). 
Moescoppen, zw. ww. intr. Stroopen, geld af


troggelen, allerlei praktijken uitdenken om aan geld 
te komen (i6de eeuw). 
Moespot, znw. m. Groentepot; ook : een maal of 
gerecht uit moes bestaande. 
Moesschotele, znw. vr. Groenteschaal. 

Moet, meel, moed, znw. m. i) Hartstocht, drift, 
gemoedsbeweging; sinen m. coelen, zijne kalmte 
trachten te herwinnen ; ook : zijn drift tot bedaren 
brengen door wraak, zich wreken; enes m. coelen, 
iemand kalmeeren door hem zijn zin te geven. 2) 
hoog gestemd zelfgevoel; trotschheid, verwatenheid, 
overmoed; moed, dapperheid, stoutheid; (goeden) 
moet maken, opwekken, bemoedigen, zich zelf of een 
ander; krachtsontwikkeling, inspanning. 3) gemoeds.
stemming. 4) gemoed als zetel van het gevoel; mi 
es te moede, ik heb een gevoel (alsof); mi es te 
moede wee, sochte ens., ik ben droevig te moede of 
gestemd ; hetgeen in iemands gemoed omgaat. 5) 
gemoed, als zetel van den wil, den lust; mis/eet de 

m. na, ik verlang, begeer iets, mijn hart gaat er 
naar uit; sinen m. set/en te, zijn wil richten op. 6) 
gemoed als zetel van het zedelijk bewustzijn, aard, 
inborst, karakter. 7) denkvermogen, verstand, geest; 
te moede werden, bedenken, besluiten ; geheugen. 8) 
meening, overtuiging ; met moede, in ernst. 9) de 
gevoelende, zoo of zoo gestemde of gezinde mensch; 
su^tile moede, fijne geesten; hoge moede, hooggestemde 
gemoederen. io) toestemming, verlof. i i) gemoed 
als lichaamsdeel ; het binnenste ; ook : moederschoot. 
Moet, znw. o. en m. Ontmoeting; in enes m., te 
gemoet, tegen ; in tegenwoordigheid van. 

Moete , muete, mote, moet, znw. vr. (en m.). r) 
Vrije of ledige tijd. 2) tijd, geschikte gelegenheid; 
tsheeren m., wanneer het den heer gelegen komt, 
op een nader door hem te bepalen tijd; bi, met m-n, 
op zijn gemak, kalm; met goeder m-n, hetzelfde. 

Moeten, moten, muelen, onr. ww. perf.-praes. i) 
Moeten; daeran moeten, iets (vooral : zijn dood) niet 
kunnen ontgaan. 2) mogen; met veranderd ondw., 
geoorloofd zijn. 3) mogen, het modaal ww. der wenschende 
wijs. 4) zullen ; kunnen ; behoeven ; soms 
slechts omschrijving van een ww. 

Moeten., moten, mueten, zw. ww. intr. i) Ontmoeten, 
tegenkomen. 2) bejegenen, treffen. 3) vijandelijk 
ontmoeten, te keer gaan. 4) medewerken tot 
de afsluiting van een eigendom; iem. er in te gemoet 
komen. — Moetinge. 

Moetgemene, bijw. Een van zin. 
Moetheit, moed-, znw. vr. Vermoeidheid, uitputting 
; ook moetnisse. 
Moetich, bnw. Vrijen tijd hebbende. — Moeticheit. 


Moetcoors, -cuers, bijw. Uit vrijen wil of ver 

-kiezing. 
Moetcore, -cuere, znw. vr. Vrije verkiezing, -wil. 
Moetsatse, znw. m. Trosjongen (16de eeuw). 
Moetsoene, -swoene, -sore, -suene, znw. vr. i) 

Zoen getroffen door den vrijen wil der strijdende 
partijen; moetsoenbrief, akte daarvan opgemaakt. 2) 
bedrag dat tot verzoening van de inbreuk op iemands 
recht moet worden betaald ; het deel van het zoengeld 
(in geval van doodslag of verwonding) dat aan 

de naaste magen als aanklagers wordt betaald. 

MOGENTHEIT. 

Moetsoenen, zw. ww. intr. Eene „moetsoene" 
sluiten. 
Moetsoener, znw. m. Bemiddelaar van eene 
„moetsoene" ; mv. ook moetsoensliede. 

Moetwille, moed-, moit-, muet-, -wil, znw. m. 
i) Wensch van het gemoed, begeerte (zeldzaam). 2) 
vrije wil, vrije verkiezing; moetwillens, moets willen, 
wilmoets, uit vrije verkiezing, vrijwillig. 

Moetwillich, bnw. i) Vrijwillig. 2) moedwillig, 
baldadig, van een persoon ; opzettelijk, door boos 
opzet ingegeven of veroorzaakt, van eene zaak. --
Moetwillicheit, Moetwillichlike. 

Muffe, muffe, znw. m. Scheldwoord voor vreemdelingen. 
Moffe, muffe, znw. Want, grove handschoen; mof. 

— Moffel, Moffelkijn, mufelkijn, Moffelmaker. 
Moffelaer, moefelaer, znw. m. Blaaskaak; vraat. 
Moffelen, zw. ww. intr. Een grooten mond opzetten. 


Moffen, zw. ww. tr. Wegsteken, wegmoffelen. 

Moge, muege, meuge, znw. vr. i) Macht, heer 

vermogen, datgene waartoe iemand in-schappij. 2) 
staat is. 3) bevoegdheid. 4) rechtskracht. 5) legermacht, 
troepen. 6) genoegen, lust. 

Mogeljjc, mogen -, mogent-, meuge-, bnw. — A. 
Met eene zaak als ondw. i) Mogelijk. 2) wenschelijk, 
gepast, voegzaam, billijk. 3) natuurlijk, begrijpelijk. 
4) geoorloofd. 5) aangenaam, liefelijk ; lekker. — B. 
Met een pers. als ondw. i) Schoon van uiterlijk. 2) 
machtig. 

Mogelijeheit,, mogen-, znw. vr. i) Macht, vermogen. 
2) mogelijkheid. 

Mogelike, mogen-, bijw. i) Mogelijk, met mogelijkheid. 
2) op eene passende of voegzame wijze, 
gevoeglijk; billijkerwijs, naar of met recht. 3) met 
macht. 4) met pracht en praal; prachtig, heerlijk. 
5) met smaak. 

Mogen, moigen, muegen, meugen, onr. ww. perf.praes. 
— I. Intr. i) Krachtig zijn; vermogen, kunnen. 
2) vermogen, macht hebben; m. over, iem. de 
baas zijn. 3) bij machte zijn, ergens in slagen, het 
in zijne macht hebben om; in de gelegenheid zijn, 
kans zien. 4) kunnen, als uitdr. eener mogelijkheid; 

die hoghe es, hi mach vallen neder ; het mach schien, 
macklickte, machode ; ook mach vallen, misschien. 
5) met een gen., er aan kunnen doen, het kunnen 
helpen (met eene ontkenning) ; er iets aan hebben, 
ergens iets mee winnen ; des niet vorebi mogen, er 
niet van tusschen kunnen. 6) de vrijheid hebben; 
met veranderd ondw., geoorloofd zijn, vrijstaan. 7) 
in de bet. van andere modale ww. : a) moeten. b) 
zullen. c) behoeven, hoeven. d) durven. 8) als omschrijving 
van: a) de voorwaardelijke wijs. b) de 
wenschende wijs, gew. moeten. c) de toegevende 
wijs. — II. Trans. r) Kunnen verdragen of uithouden. 
2) lusten. 3) mogen lijden, houden van (iem.) ; 
behagen scheppen in, ophebben met (iets). 

Mogen, meugen, znw. o. i) Macht, gezag. 2) 
machtiging, bevoegdheid. 3) vermogen. 4) (rechts) gebied. 


Mogende , mogent, muegent, bnw. i) Sterk, krach 
lichaam. 2) veelvermogend, aanzienlijk,-tig van 
machtig. 3) vermogend, rijk. 4) bevoegd. 
Mogendeljjc, mogent-, bnw. Hetz. als m ogende 
, 2). 

Mogendel ^je, bnw. Mogelijk. 

Mogendelike, bijw. i) Met kracht, met macht. 
2) met luister, met praal. 3) met eene legermacht. 
4) met krachtige werking, van geneesmiddelen. 
Mogendieh, bnw. Hetz. als mogende, 2). — 
Mo^^ gendicheit. 

Mogentheit, muegent-, znw. vr. r) Lichaamskracht; 
levenskracht; teelkracht; het gebruik der 
ledematen. 2) macht, vermogen ; met m., aanzien; 
gezag, waardigheid; eene waardigheid. 3) majesteit, 
hoogheid van het gezag; luister, heerlijkheid, ook 
van de natuur; luister, staatsie; aanspraak van een 
vorstelijk persoon; . wi bidden uwer mogentheden, 


MOGICH. 

4) macht, krachtige werking, van zaken. 5) macht, 
heerschappij ; in siere m. hebben. 6) mogendheid, rijk, 
gebied. 7) macht, vermogen om iets te doen ; sine 

m. doen, zijn best doen, 8) geweld, machtsuitoefefling 
door zijne positie, pressie of druk, op iemand 
uitgeoefend. 9) vrijheid, -vergunning, mogelijkheid, 
het tot iets in staat gesteld worden. i o) macht, een 
groot getal; krijgsmacht. 
Mogich, moigich, bnw. i) Gezond, krachtig. 2) 

machtig; met een gen., te zeggen hebbende over. 

by enz. Zie m o o y enz. 

Moyt, moyte, moyten. Zie m o e t, m o e t e, 

m u y t e n. 

Mocked znw. vr. i) Zeug. 2) slet, lichtekooi; 

verklw. mocks/ijjn, -ken.

Mol, molle, znw. m. i) Mol, het dier. 2) eene 
schuit met platten bodem, van voren puntig, waarmee 
men grond loswoelde.

Mol, znw. Hagedis, salamander. 

Mol, bnw. Zacht, week (oostmnl.). 

Molage, znw. vr. Maalgeld, maalrecht. 

Molchter, molde. Zie moister, m o u d e. 

Molder, mulder, znw. m. Molenaar. 

Moldewerp, (oostmnl.). Hetz. als m o 1, i). 

Mole, moele, molle. Hetz. als m o l e n e. 

Mole, znw. vr. Een vaatwerk, bak; bol, hoofd, 

brein. 
Molen, zw. ww. intr. Vermolmen, in gruis vallen; 
vergaan, verteren. 

Molenaer, muelen-, moolner, molner, mulner, 
muldener, znw. m. i) Molenaar; vr. molenarinne. 
2) naam van verschillende vischsoorten. 

Molenban , znw. m. Het molenrecht, het berechten 
van overtredingen er van. 

Molenbeke , znw. vr. Molenbeek. 

Molenberch, znw. m. Hoogte waarop een molen 
is gebouwd. 
Molenblie, znw. o. Molenerf, -werf. 
Molenbrief, muelen-, znw. m. Brief of akte, 

waarin door de bevoegde overheid voorschriften 
worden gegeven met betrekking tot de bemaling van 
een bepaald gebied. 

Molencijns, moolne-, -cis, -sis, -cans, znw. m. 
I) Belasting op het gemaal. 2) molenhuur. 

Molendjje, znw. m. i) Polderdijk van een bemalen 
polder. 2) dijk of kade van een molenboezem of 
van een molenwater. 

Molendwane, znw. m. Verplichting om koren in 
een bepaalden molen (den banmolen) te laten malen. 

Molene, moolne, molen, molne, muelne, muelen, 
meulen, znw. vr. en m. Molen ; wind-, hand-, water. 
molen, oliemolen (ook slachmolen); verklw. molenkm, 
moolne-, muelne-, -ken. 

Molenexeijs, znw. m. Hetz. als m o 1 e n c ij n s, i). 
Molengane, meulen-, bnw. Kercganc ende m., 
aan Jan alleman bekend. 
Molengelt, znw. o. i) Accijns van het gemaal, 
ook : op olie en zeep. 2) belasting op het morgen 
ten behoeve der bemaling van een bepaald gebied. 

Molenhere, -huur, -huyr, znw. vr. Molenhuur. 

Moleniser, muelen-, znw. o. i) IJzer dat in den 
daartoe uitgehakten molensteen wordt ingelaten en 
waarin de molenspil bevestigd is, dat dus den boven. 
steen doet ronddraaien; ook als heraldische figuur. 2) 
naam van het eene of andere ijzerwerk in een molen. 

Molencare, znw. o. De vierkanten houten bak, 
waardoor het graan op den molensteen loopt. 
Molencarre, znw. vr. De kar waarmee het gemalen 
graan wordt rondgebracht. 
Molenmaer, mole-, mooi-, -meer, bnw. Aan Jan 
alleman bekend. 

Molenmare, -mere, -meer, znw. vr. Een algemeen 
verspreid gerucht, algemeen verbreide meening 
over een feit. 

Molenmaker, znw. m. Molenmaker. 

Molenman, znw. m. Molenaar. 

Molenmeester, mole-, meule-, -meister, znw. m. 
Opzichter over molens; lid van een polderbestuur. 

MOMMECANSE. 

Molenmersch, -meersch, znw. vr. Wei bij een 

molen. 

Molenpage, znw. m. Molenpaard ; ook molenjert. 

Molenrat, znw. o. Scheprad; ook als heraldische 

figuur. 

Molenrecht, meulen-, mole-, znw. o. i) Rechtsregelen 
omtrent den banmolen. 2) recht betaald voor 
het gebruik van den banmolen. 3) windrecht, het 
recht tot den wind. 

Molenroede, znw. vr. Molenroede. 
Molenslager, znw. m. Hetz. als m o 1 e n m e e ster. 
Molenspel, znw. o. Naam van-een spel, waarschijnlijk 
hetzelfde als m a r e 11 e. 
Molenstal, znw. o., -stat, -stede, znw. vr. 
Molenwerf. 
Molenstandaert, znw. m. Molenstander, spil 
waarop een molen rust. 

Molensteen, 1nw. m. Molenstege, vr. 

Moleutoren, znw. m. Steenen onderbouw van 
een standaardmolen. 
Molenvat, znw. o. Naam van eene kleine korenmaat, 
lts halster. 
Molenvelt, znw. o. Veld of land dat bij een 
molen behoort of waarop een molen staat. 
Molenwater, znw. o. i) Molenbeek. 2) molenboezem. 


Molenwech, znw. m. Weg bij of naar een molen. 

Molenwere, -weer, znw. o. Weer lands bij een 

molen. 
Molenwerf, muelen-, znw. m. Verhoogde grond 
in een polder waarop een molen staat. 

Molenwint, -went, znw. m. Molenwind. i) Wind 
noodig om met een windmolen te malen. 2) het 
recht tot den wind of windrecht. 

Moleren. Zie m a 1 e r e n. 

Molaren, -eeren, zw. ww. tr. Vormen, gieten. 

Moleren, -eeren, zw. ww. tr. Verzachten. 

Molesteren, zw. ww. tr. Het iem. lastig maken. 

— Molestacie. 
Molette, wolel, znw. vr. Het rad van de spoor. 
Molfter, -eren. Zie moister, -eren. 
Molken, znw. o. Melk en wat er van gemaakt 
wordt, wei, room, dikke melk; ook: zuivel. 
Molkenhuns, znw. o. Melkerij. 

Molkentover, znw. m. Hij die koeien behekst, 
die met tooverkunsten aan koeien de melk onttrekt, 
vr. molkenloversche, ook -ireckerse. — Molkentoveren 
-toverschap.

Molkenvat , znw. o. Melkvat. 
Moller Mollem. Zie m o 1, m o l m. 
Molm, mollem, mollen, znw. o. Droge aarde, 
droge stof van turf; droge grond. 
Moloc, znw. m. Afgodsbeeld van Moloch, vogelverschrikker. 
Molre, molder, moelder, meulder, znw. m. Molenaar. 


Molschip, -schute. Hetz. als m o 1, 2). 

Molseln, znw. m. Molm, ook : van verteerd hout. 

Molster, molter, mulsier, muller, mulder, molch-
Ier, molfter, znw. o. Eene bepaalde hoeveelheid gemalen 
graan, maalsel ; vgl. m o u d e r ; ook als maalloon. 
Molsteren, molfteren, zw. ww. intr. Maalloon 
nemen. 

Molt, Molter. Zie mout, mouter. 

Mombaer, -boor. Zie m o n t b o o r. 

Moment, znw. o. Oogenblik. 

Mommarter, -maerler, momorler, znw. o. Pleister, 
cement. 

Momme, mom, mumme (oostmnl.), znw. vr. Mom, 
masker ; iem. met een mom voor, vermomde, gemaskerde; 
gaen voir momme. — Mommesgewise.

Momme, znw. vr. Eene soort duitsch bier. 
Mommecanse, znw. vr. i) Een worp in het mommenspel, 
een door vermomden gespeeld dobbelspel ; 

m. werpen, dobbelen. — Mommecansen. 2) maskerade, 
gemaskerde optocht; enen ene m. bringen, 
iem. eene serenade brengen met gemaskerden. 

368 MOMMELEN. 

Mommelen, mummelen, momj5elen, zw. ww. intr. 
Mompelen, fluisterend of onduidelijk over iets spreken. 

Mommen, mummen, zw. ww. intr. i) Zich vermommen, 
een mom of masker aandoen; eene gemaskerde 
serenade brengen ; een gemaskerd bal of 
avondpartij bijwonen. 2) een verboden dobbelspel 
spelen. 

Mommenaensicht. Hetz. als m o m m e, i). 

Mommer (momber). Zie m o n t b o o r. 

Mommer, znw. m. Iemand met een mom voor. 
-- Mommerscleet. 

Momineren, zw. ww. intr. Brommen, grommen. 

— Mommeringe.
Mommerie, znw. vr. Vermomming; gemaskerde 
of gecostumeerde optocht. 

Momorter. Zie mommarter. 

Mompelen, mumbelen. Hetz. als m o m m e 1 e n. 

— Mompelinge, gemompel, los gerucht. 
Mompelen, zw. ww. tr. Verhullen, wegstoppen. 
Monarchie, znw. vr. Alleenheerschappij. 
Mondate• Zie montade en mandate. 
Monde. Hetz. als m u d e. 
Mondekjn, -lijn, znw. o. i) Mondje. 2) kusje. 
Mondelipn, mund-, znw. o. Onmondige, pupil 
(oostmnl.). 
Mondelike, munil-, bijes. Mondeling; van mond 
tot mond. — Mondelinge.
Monden, zw. ww. — , I. Trans. Mondeling mede 
verklaren, aanbrengen. — II. Intr. Naar-deelen, 
iemands mond zijn, hem smaken. 
Monden, ZW. ww. tr. Als voogd beschermen. — 
Monder (friesch), voogd. 

Mondich, mundich, bnw. i) Macht hebbende. 2) 
meerderjarig, mondig; mondige fare, daeh, dage, 
meerderjarigheid. 

Mone, moene, moenen, znw. m. Naam van den 
duivel. 

Monen. Zie manen en vermonen. 

Monigen, moenigen, munigen, -egen, moengen, 

mongen, ZW. ww. tr. Het avondmaal toedienen, de 
communie geven ; hem m., communie houden ; 'de 
sacramenten aan een stervende toedienen. — Monig_
inge.

Monic, monec, moenc, monc, moninc, munic, 
snunc, znw. m. Monnik, kloosterling; verkiw. monickijn, 
monicskijn, mooncskjjn ; vr. monikinne. 

Moniken, zw. WW. tr. Tot monnik maken (oostmnl.). 

Monikerie, znw. vr. Kloosterleven ; ook monikie. 

Monic'onefrouwe, znw. vr. Non. 

Moniclijo, -sappe, -clooster, -schap.

Monicvrouwe, znw. vr. Eene getrouwde vrouw 
die in een klooster gegaan is. 

Moninge. Hetz. als m o n i g i n g e. 

Monjoye, Wapenkreet der Fransche koningen, 
ook : der Fransche soldaten; banier; wegwijzer, eig. 
vlaggetje. 

Monioot. Zie m i n i o o t. 

Monjou, monju, mon jou, znw. m. De Sint-Bernard 
; ook : de Alpen. 
Monken, zw. ww. intr. Pruilen, grommen. 
Monocorde, znw. vr. Muziekinstrument met ééne 

snaar. 

Monopolie, znw. vr. Plaats waar slechts ééne 
koopwaar wordt verkocht ; eene vereeniging van 
kooplieden die eene waar opkoopt om den marktprijs 
te kunnen betalen ; oproerige vergadering, b.v. 
waar tot eene werkstaking („ledichganc") wordt besloten, 
samenspanning. 

Monster, munster, znw. o. en m. i) Klooster, 
abdij. 2) kloosterkerk, heiligdom ; monslergaen, kerkgaan 
; verklw. monsterk n. 

Monster, munster, znw. o., vr. en m. i) Monster, 
staal. 2) monstering, revue; m. doen, monsteren; 
ook : gemonsterd worden (eig. zijne proeve doen). 

Monster, znw. o. Monster, gedrocht. 
Monsterdore, znw. vr. Kerkdeur. 
Monsteren, zw. ww. tr. Monsteren, inspecteeren; 
op de monsterrol inschrijven, werven. 

MONTSOENER. 

Monsteringen znw. vr. Wapenschouwing,-ook: 
parade ; m. doen, parade houden ; stoet ; jonferlike 
m., een stoet van jonge meisjes (bij eene begrafenis). 

Monsterlijs, bnw. Kloosterlijk. 

Monsterwachter znw. vr. Tempelwacht. 

Monstraneie, znw. vr. Sacramentshuisje, hostie kastje. 
Monstruoos, bnw. Monsterachtig. 
Mont, mond, munt (oostmnl.), znw. m. en -vr. i) 

Mond van mensch en dier (bek) ; rode mont, liefkozende 
naam voor een meisje; ohlen m. liggen, in 
het stof bijten ; enen iet in den mont geven ; als 
lichaamsdeel voor het nemen van voedsel; goeden 

m. maken, goed smaken; mondkost; als zetel van 
het spraakvermogen; met (sine, siere) monde, open. 
lijk, nadrukkelijk, plechtig (bij het begrip „zeggen"); 
si/en monde, uitdrukkelijk, duidelijk (bij ,,zeggen"); 
ule enen (ére) mont, eenstemmig; mont ,jegen mont 
van mond tot mond; van (den) monde slaen, iets niet 
gelooven, tegenspreken, er niet van willen hooren, 
ook : iets daarlaten ; enen in den m. Bien, op iemands 
woorden letten; iem. naar de oogen zien; rael ende 
ni. doen aen, raad geven tot, de hand hebben in; 
in den m. geven, aan het verstand brengen ; enen 
enen quaden m. geven, iemands booze tong in 
beweging brengen ; in sinen m. hebben, uitspreken, 
een vonnis; enen in den m. lopen, iemand tegenkomen, 
in het gemoet komen. 2) in rechtsuitdrukkingen, 
eene plechtige of uitdrukkelijke verklaring. 
3) omschrijving voor : persoon. aen, tot, vore 
enes na., aan iem. in persoon. 4) mond, uitwatering; 
vuurmond ; des sweris m., de scherpte des 
zwaards. 
Mont, znw. m. i) Macht, bevoegdheid, van een 
voogd ; in monde slaen, onder voogdij zijn. 2) voogd 
(fri.) ; balmont (baelmont) ; z. ald. 

Montade, mondace, muntace, znw. vr. Emuniteit, 
de vrijheid, het uit het omringende rechtsdistrict 
uitgezonderde terrein rondom eene kapittelkerk; ook 

montage, -agie, -aenge. 
Montang e, -taenge, -tanie, -lane, znw. m. Berg; 
Montangelant.

Montbaer, -hair, -her; -boor, -bore, znw. m. 
i) Voogd; sins selfs m., meerderjarig. 2) zaakgelastigde, 
gemachtigde; ambtenaar belast met de zorg 
of het opzicht over eene liefdadigheidsinstelling. 3) 
bestuurder met een zeker burgerlijk gezag bekleed, 
over eene gemeente, een land ; vr. moniboorsche, 
montborinne. — Montboorschap, montborie 

(moinb-, momberie, mommerie). 

Monte, monter -enaer. Zie m u n t e, enz. 

Monteren, -eeren, zw. ww. intr. i) Te paard 
stijgen. 2) te paard helpen; hem m., hetz. als i) ; 
gemonteerl, te paard zittende; wel g., een uitstekend 
paard berijdende. 

Montet, montfol. Zie motet, montvol. 

Montgat, znw. o. Opening van den mond. 

Montgemene, bijw. Eenstemmig. 

Monthulle, znw. vr. Monddoek. 

Montcost, znw. m. Mondkost. 
Montoor , -oir, znw. o. Stijgbank, -steen, -blok; 
stellage, tribune. 
Iontre , znw. vr. Wapenschouwing, revue. 
Montschap, mond-, munt-, znw. vr. en o. 
Voogdij. 
Montsoene, -soen, znw. vr. i) De verzoeningskus 
op den mond, dien de misdadige geeft aan den 

„montsoener", aan de beleedigde partij die in de 
„montsoene" bewilligt ; ook : de door een „moatsoene" 
bezegelde verzoening. 2) het derde deel van 

het zoengeld, dat aan den wettelijken „montsoener" 
toekomt. 

Montsoenen, zw. ww. intr. Een zoen bezegelen 
met den mondkus ; een zoen sluiten tusschen den 
naasten maag van een verslagene en den dader van 
een manslag. 

Montsoener, -soepre, -soender, znw. m. De persoon 
(de naaste maag van een verslagene) die be



MONTSPREKENDE. 

voegd is eene „montsoene" te sluiten, de bloedverwanten 
daarbij te vertegenwoordigen. 
Montsprekende, -shrekens, bijw. Mondeling, bij 
monde ; persoonlijk; ook sjbreken(t)s moms. 
Montspreker, znw. m. Hij die eene mondelinge 

boodschap overbrengt, óf: spreker. 
Monttant, znw. m. Voortand. 
Montvol, men/fel, znw. m.; -volle, vr. Mond


vol, eene bete ; verklw. men/folie/een. 

Mooy, moy, bnw. — A. Van personen. i) Sierlijk 
uitgedost, fraai gekleed, keurig; prat, fier, trotsch, 
ook met den gen. (op iets), vol zelfbehagen, jjdel; 
fattig; als znw. mv., fat, pronker. 2) schoon, fijn, 
mooi. — B. Van zaken. i) Mooi, van kleeren en 
opschik ; keurig, sierlijk, elegant; als znw., dat moye, 
sieraden. 2) schoon, keurig, van innerlijke eigen. 
schappen. 

Moog, moy, bijw. Mooi, keurig; ook mooylike. 
Mooyaerdie , moy-, -erdie, znw. vr. Pronkzucht, 
zucht tot opschik , ook : praal, kleerenpracht. 
Mooyaert, moyaert, znw. m. Fat, pronker; den 

m. aszaken, pronken; vertooning maken. 
Mooyheit, moy-, znw. vr. Hetz. als m o o ya 
e r d i e; m. driven, zich oppronken. 
Moonbrief, meen-, znw. m. Maanbrief. 
Moor, znw. m. Moor; verklw. moorkyn; ook: 
naam van eene kleine geldswaarde (limb.). — Moorlant, 
-lantsch, -man, -vole.

Moor-. Zie moer-. 

Moort, moortelie. Zie mort, m a r t é l i e. 
Mor, bnw. Hetz. als m o r w e. 
Moraet, znw. m. Moerbeienwijn. 
Moralipe, bnw. Op de zeden of zedeleer betrek 


hebbende, moreel.-king 

Moraliseren, zw• ww. tr. Eene zedeles trekken 
uit (een verhaal), op het zedelijk leven toepassen of 
overbrengen. 

Moraliteit, znw. vr. Zedeleer; ook : een letterkundig 
voortbrengsel met eene zedelijke strekking. 
Moras. Zie m a r a s. 
Morch. Zie march. — Morchpit (merg),

Morchschenkel (pijp).
Morddadelijc, mnord-, bnw. Moorddadig, misdadig, 
bloeddorstig. — Morddadelike; morddadich,

-heit, ook: het aanrichten van eene slachting. 

Morddaet, mordaet, mort-, meert-, znw. vr. Het 
plegen van moord, een doodslag in het geheim en 
die geheim wordt gehouden (b.v. door het verbergen 
van het lijk). 2) het moorden, aanrichten van eene 

slachting. 3) euveldaad, schanddaad. 
Mordelen, zw. ww. tr. Stooten, stampen, verbrijzelen. 


Mordelije, moord-, bnw. Verraderlijk, misdadig, 
een moord bedoelende of begaande. — Mordelike,
ook: moorddadig. Mordelinge, bijw. 

Morden, moorden, zw. ww. — I. Trans. Vermoorden. 
— II. Intr. Moorden ; een moord begaan.
Mordenare, moord-, -enaer; ook mordere, 
-are, -er, znw. m. i) Moordenaar, roover, struik 
2) misdadiger, snoodaard, booswicht; vr.-roover. 

mordenaerster, -ersse, -esse, morderster, morderige, 
-igge, -erge, morderinne. 
Mordeneren, moord-, -eeren, zw. ww. intr. Moor


den, rooven; ook morderen. 
Morder. Hetz. als m o r t. 
Morderie , moord-, znw. vr. Het moorden. 
Morderlike, -nare. Hetz. als m o r d e 1 i k e, 

-n a r e. 
Mordersch, bnw. Moorddadig, moordend. 
More, znw. Gele raap, wortel (nederr.). 
More, znw. vr. Modder. 
Moreel, morreel, znw. m. Een zwart paard. 
Moreiden, zw. ww. tr. Paars verven. 
Moreit, bnw. Donkerkleurig; donkerrood ; paars; 

als znw., zwart laken. — Moreitijn, moreiden, bnw., 

donkerkleurig ; paars ; zwart. 
Morelle, morele, znw. vr. Nachtschade. 
Morellen. Zie marellen. 


MORSEL. 369 

Morgant. Zie m a r g a n t. 

Morgen, margen, maergen, merges, znw. nl. 
Morgen, ochtend; smargins, tsmargins, morgins, 
smergens, 's morgens; tavoní of morgen, op den 
eenen of anderen tijd. 

Morgen, bijw. Morgen, op den dag die op heden 
volgt, den volgenden morgen; ook: den daarop volgenden 
dag; den dach van morgen ; als znw., negee. 
nen morgen hebben, geen meester zijn over, onzeker 

zijn omtrent de naaste toekomst, een mensch van 
een dag zijn. — Morgendaeh.

Morgen, ?hergen, margen, znw. m. Morgen lands. 

Morgen, ww. Hetz. als m e r g e n. 

Morgenboec , mergen-, -bouc, znw. o. Kadaster. 

Morgenbroot, znw. o. Ontbijt (oostmnl.); ook 
morgeneten. 

Morgengave, mnergen-, marges-, znw. vr. Gift 
door den man aan de vrouw op den morgen na den 

bruidsnacht, doch meermalen reeds voor het huwelijk, 
bedongen, en die als lijfrente of weduwgoed 
vastgezet werd. — Morgengaefbrief, de akte 

daarvan. 

Morgengelt, znw. o. i) Grafelijke schatting die 
op den morgen rustte. 2) polderlasten die over het 
aantal morgens werden omgeslagen. 

Morgen ifte, znw. vr. Hetz. als m o r g e ng 
a v e. — Morg

engiften, ww. 

Morgenkelde, znw. vr. Morgenkou (oostmnl.). 

Morgenlijc, bnw. Op den dag van morgen betrekking 
hebbende. 

Morgenluut, -luyl, znw. o. Morgengelui, het 
aankondigen van het begin van den burgerlijken 
dag, van de markt en dgl. 

Morgenmael, margen-, znw. o. Ontbijt, ook: 
een feestelijk ontbijt. 

Morgenontbiten , -root, -schijn (-licht). 

Morgenschot. Hetz. als m o r g e n g e l t. 

Morgensonne, -sonnenschjjn.

Morgensprake, mergen-, znw. vr. Vergadering, 
vooral van een gild; gemene m., vergadering van 
alle gilden. 

Morgensterre, -stoat, -stonde; ook bijw., in den 
vroegen morgen (die morgenstonde). 
Morgent. Hetz. als m o r g e n, znw. (Ochtend). 
Morgental, znw. o., mv. morgentalen. i) Het 
getal schatbare morgens land, waarop eene gemeente 
gesteld is en waarover eene belasting wordt omgeslagen. 
2) belasting op het morgen. 
Morgentijt, znw. vr. en m. De morgen; des na -s, 
des morgens. 
Morgenwaehte, ook -wake, -wakinge, znw. vr. 

De vroege morgen. 
Morgenwolken, znw. o. Morgenwolk. 
Morprieh, bnw. Merg hebbende. 
N oriaen, znw. m. Moor; vr. morinne. 
Morkelen , murk-, meur/è-, muerk-, zw. ww. intr. 

Morren, pruttelen ; als znw., rumoer, opschudding 
(16de eeuw). — Morkelinge.
MorkeleII zw. ww. intr. Zich inspannen of afmatten. 
— Morkelinge, ook : ingespannen aandacht. 

Mormael. Zie moermae1. 

Mormer, -ereren. Zie m u r m e r, -e r e r e n. 

Morren snor, znw. vr. Snoet. 

Morren znw. Dolk, mes (friesch). 

Morren, morren, mueren, zw. ww. intr. Knorren, 
grommen ; ook van varkens. — Murringe.

Morsdoieh, -dollicli, znw. m. (friesch). Kwetsing 
waardoor het been gekwetst wordt, doch waarvan 
geen open wond komt. 

Morse, morsse, znw. vr. Ter morse, met knoeierij, 
op eene bedrieglijke wijze. 

Morseel , morceel, moorseel, -ele, znw. o. Beet, 
hap ; mv. het eten ; lecker vs., lekker hapje, mv. 
lekker eten; verklw. morseelkijin; stuk, brok, ook 
van niet eetbare zaken. --Morselen, -eelen, verscheuren, 
aan stukken scheuren. 

Morsel, morsele, znw. Een klein stuk van een 
verbrijzeld voorwerp. Verklw. morselkijn. 


370 MORSEL. 

Morsel, znw. m. Mortier. 
Morseleng morsselen, zw. ww. tr. Vermorzelen, 
verbrijzelen. — Morselsteen. 

Mort, mord, moor!, moirt, znw. vr. (en m.). i) 
Dood, vooral: een plotselinge, ellendige, gewelddadige 
dood ; die helsche, ewelike m., het eeuwig verderf. 
2) sterfte. 3) verraderlijke, heimelijke doodslag, 
ook met verberging van het lijk; iedere gewelddadige 
wijze om iem. het leven te benemen; ook: 
de poging, moordplan. 4) slachting, bloedbad; bloeddorst. 
5) gruweldaad, schanddaad, euveldaad; sn. 
-aen iel werken, eene schanddaad aan iets doen; 
ook schandelijke, iem. onteerende taal; m. aen iet 
seggen. 6) schandbrok, schoelje; die m. van Vrede 

van een paard, een ellendige knol. 7) iets-gonde ; 

vreeselijks, verschrikkelijks; iets wat diep te betreu


ren is ; doe star. f hi, dat was grote mort. 

Mortaexe, znw. vr. Strijdbijl. 

Mortberner, -banner, -brander, znw. m. Brandstichter, 
hij die daarbij het leven van anderen in 
gevaar brengt. 

Mortboge , znw. vr. en m. Strijdboog. 
Mortbranden, -brennen (oostmnl.). zw. ww. — 

I. Intr. Brandstichten. — II. Trans. Ten nadeele 
van iemand ; iet m., door brandstichting vernielen, 
verwoesten. 
Mortbrant, znw. m. Verraderlijke, nachtelijke 
brandstichting; ook met de bedoeling om daarbij 
menschen te doen omkomen. 

Morteel, znw. o. Steengruis, puin ; mortel, cement. 
Mortel, moortel, mortele, znw. m. en o. Hetzelfde. 
— Morteltobbe. 

Mortelen, zw. ww. tr. Verbrijzelen, vergruizelen. 
-- Mortelinge, Mortelhamer.

Mortepaye, flay, znw. m. Een uitgediend soldaat, 
die in het garnizoen onderhouden wordt; hij 
die genadebrood eet, doodeter; loszinnige, loshoofd, 
waaghals (16de eeuw). 

Morter, znw. m., vr. en o. Hetz. als m o r t e 1. 

Mortersteen, znw. m. Hetz. (eig. de steen, 

waarvan morter gemaakt wordt). 

Mort 'er, bnw. Bloedgierig, moordlustig. 

Morthol, znw. o. Moordhol: ook morthuus. 

Mortier, znw. m. i) Mortier, vijzel; verklw. mortierkijn. 
2) stuk geschut, mortier, bomketel ; ook : het 

werptuig. 3) een huis gebouwd aan den stadsmuur; 

ook : wachthuis. 

Mortiersteen, znw. m. Steenen mortier. 
Mortierstoc , znw. m. IJzeren stamper in een 
vijzel ; ook mortierstamper, -stoter. 
Morti$eeren,--eeren, zw. ww. tr. Goederen in 
de doode hand brengen, een vast goed tot een geestelijk 
goed verklaren. 
Mortirie, -ire, znw. vr. Bloedbad, slachting. 
Mortoule, moort-, -cuyle, znw. vr. en m. Moordhol. 
Mortplage, znw. vr. Verderfelijke plaag. 

Mortpriem, znw. vr. Moordpriem, dolk. 

Morture, znw. vr. Sterfte; slachting, bloedbad. 

Mortwapen, znw. o. Wapen waarmee men iem. 
doodt. 

Morwe, moruw, moru, muerw, moorw, mueru, 

nareu, meuru, menu, meurw, snor, bnw. — Van zaken. 
i) Week, zacht. 2) teeder, niet tegen eene ruwe 
aanraking bestand; zwak, zonder weerstandsvermogen. 
3) zacht, malsch; teeder, week, van het gemoed, 
de liefde. 4) weekelijk, verwijfd. — B. Van menschen. 
i) Week, zacht, van vleesch. 2) week, teeder, 
niet tegen inspanning en ontbering bestand, zwak, 
krachteloos. 3) zacht gestemd, weekhartig. — MorWeachtich, 
Morwehertich, Morwelijo, -ljjcheit. 

Morweheit , moruwe-, mor-, znw. vr. z) Zachtheid, 
weekheid. 2) weekheid, teederheid. 
Morwelike, morulike, bijw. I) Week, zacht, 
malsch. 2) op eene weekelijke wijze. 3) teederlijk, innig. 

Morwen, moruwen, muerwen, meurwen, murwen, 
zw. ww. — I. Trans. i) Week, zacht, murw maken. 
2) zacht, malsch, eetbaar maken. 3) week of zacht 
stemmen, vermurwen. — II. Intr. i) Zacht, week 

MOUDERTAL. 

worden. 2) zacht, malsch worden. 3) zacht gestemd 
worden. 
Morwenesse, znw. vr. Hetz. als morweheit; 
ook inorwicheil. 
Morwinge, znw. vr. i) Het zacht of week maken. 
2) het zacht of week worden, verweeking.

Mos, mosch, moss, most, znw. o. i) Poel, moerassige 
grond; dat erdsche gin., het aardsche verblijf van 
zonde en ellende. 2) mos, het plantje; schimmelplant, 
schimmel. 3) werk, hd. „werg"; hei (?). 

Mosdeel. Zie moesdee1. 

MoSe, znw. vr. Slijk, modder. — Moosachtich, 

Mosich. 

Mosemeyer, moos-, znw. m. Opzichter over den 

stadsreinigingsdienst. 

Mosje, muesie, moesie, meusie, znw. vr. Mug, 
steekmug. 

Mosiergat. Zie m a s i e r g a t. 

Mossohele, -schel, -sele, -zei, mussel, znw. vr. 
i) Schelp, mosselschelp. 2) mossel. — Mosselaer, 
mosselbanco -mate, -schalei -schelpei -visch 

(schelpvisch, -dier). 

Mosschet, musschet, znw. m. Een soort sperwer. 

Mosse, znw. vr. Dienstmeid; meid (verachtelijk). 

Mossen , zw. ww. tr. Met mos stoppen. 

Most.Zie mos en mostich. 

Most, znw. m. Gistende jonge wijn. 

Mostaert, moest-, -tart, -tent, znw. m. Het met 
most aangemaakte mosterdzaad. 
Mostaerterunt, -maker, vr. -makerige (-z -ge), 
-molen, -quern (molen), ot , -saet, -schotel 
(kom voor mosterdsaus), -vaellkijn. 
Mostdrane, znw. m. Drank uit most bereid. 
Mostdrinker, znw. m. Drinkebroer, zuiplap, ook 

mostsu fter. 

Most1ch, bnw. Schimmelig, beschimmeld. 

Mosttjjt , znw. m. en vr. Tijd van den most of 
nieuwen wijn, de druiventijd, het najaar. 
Mot. Zie motte. 
Mot, znw. o. Molm, gruis. In torf-, steenmot (-mut). 

Mote, znw. vr. Ophooging van den grond, aardheuvel 
; bep.: heuveltje waarop een kasteel staat. 

1Motaljjn. Zie m e t a l ij n. 

Mote, moten. Zie moete, moeten. 

Motet , znw. o. Woorden op muziek gezet; bep. 
een geestelijk gezang. 

Motijf, znw. o. Beweegreden. 

Motoen, mottael. Zie mottoen, metael. 

Motto, mot, mutte, znw. vr. Mot. — Mottegat. 

Motte, muite, znw. vr. Zeug. 

Mottoen, motoen, mattoen, znw. m. Hamel, ge


sneden ram ; eene gouden munt waarop het Lam 
Gods was afgebeeld; nose/lens (roos/een) mottoen, de 
mottoen met eene roos in het hart van het kruis op 
de keerzijde. 

Moude, mouwe, znw. vr. i) Fijne, droge, losse 
aarde; stof, stuifzand; aarde, als benaming der stof; 
stof, uit het oogpunt der vergankelijkheid. 2) aarde, 
grond; het terrein van een slag of strijd; de grond 
waarin iemand is bijgezet; ter m-n doen, bringen, 
begraven; graf, dood. 

Moude, mouwe, mout, molde, malde, molt, znw. 
vr. i) Langwerpig bolronde houten bak uit één stuk 
hout, voor melk en boter; trog, baktrog. 2) schedel, 
hersenpan ; bekken der vrouw. 3) helm. 

Mouder, mouwen, mauwen, molder, maiden, znw. 

o. en m. i) De hoeveelheid graan die voor iem. te 
gelijk aan den molen mag worden gemalen. 2) eene 
hoeveelheid graan als maalloon. 3) maat voor koorn 
en andere droge waren, zak, mud. 4) een bepaald 
aantal. 
Mouderbroot, mouwen-, znw. o. Eigen gebakken 
brood, huisbakken brood. — Mouderbrootoorn. 
Mondere , znw. vr. Hetz. als m o d e r e (m o ed 
e r e). Slijk. 
Moudertal, molder-, znw. o. ; -tale, vr. Een bepaald 
getal mudden of zakken van koren e.a. ; ook 
hetz. als m o u d e r, i). 


MOUT. 

Mout, moud, molt, malt, moult, znw. o. Mout; 
koren (vooral : gerst), dat men heeft laten kiemen en 
daarna gedroogd heeft om er bier van te brouwen. 

Mouter. Hetz. als mouder en mol ster. 

]louter, znw. m. Mouter, hij die mout maakt. 

Monteren. Zie ra u i t e r e n. 

Mouterpacht, molter-, znw. Maalloon. 

Mouterschotel, molter-, -schottel, znw. vr. De 
hoeveelheid gemalen graan, die de molenaar uit een 
zak of „moutervat" mag nemen als maalloon. 

Moutervat, molter-, ook moeder--, znw. o. Een 
zak (?) gemalen graan. 

Moutgelt, znw. o. Accijns op het mout. 

Mouthuus, mollkuys, znw. o. Huis waar mout 
gemaakt (gedroogd) wordt, moutkelder. 

Moutearre, moult-, znw. vr. De stadskar, waarmee 
het mout naar de brouwerij wordt gebracht; 
ook : het daarvoor verschuldigde geld. 

Moutcorn, -maker, -molen, • solre. 

Moutvliege, znw. vr. Een bepaalde vlieg; ook: 
drinkebroer, bierbuik. 
Moutvloer, znw. m. De ruimte waar mout wordt 
gedroogd of bewaard. 

Moutwage, znw. vr. Plaats waar mout wordt 
gewogen ; ook : het wegen van het mout en : het 
daarvan verschuldigde geld. 

Mouwe. Zie m e u d e. 

Mouwe, mauwo, move, muwe, znw. vr. Mouw; 
wa/ene dragen in mouwen, in bosemen, in cousen 
(was verboden); die ridder metier mouwen (eene gewerkte 
mouw, hem als herinnering door eene jonkvrouw 
geschonken) ; verkiw. mouwekijn. 

Mouwe, znw. vr. Dikke lip, vooruitgestoken lip; 
die m-(n) maken, een gezicht of lip zetten om iemand 
te beschimpen; bedriegen, misleiden, ook: paaien; 
waarschijnlijk ook : vleien. 

Moveren, -eeren, zw. ww. tr. Bewegen, roeren. 

]Kudde, mud, medde, znw. vr. en o. i) Inhoudsmaat 
van droge waren, vooral van graan, van verschillende 
grootte; soms ook van natte waren (water, wijn). 
2) grondrente in graan te voldoen. 3) eene landmaat 
(in Drente). Verklw. muddekijn; ook : maat, korenmaat. 

Muddepenninc, medde-, znw. m. Geld betaald 
voor het gebruik van de standaardmaat (?). 

MAde , znw. vr. Monding van rivier of kanaal. 

Muede, mueder. Zie m o e d e, m o d d e r. 

Muelen, muenc. Zie mo1ene, monic. 

Muer, mueren. Zie muur, morren. 

Mueru, moes, muete. Zie m o r w e, m o e s, 

m o e t e. 

MAffel, muffen,, Zie moffel, moffen. 

Muffen, zw. ww. intr. Muffen, stinken. — Muf


brie (stank), muffich. 

Mugge, znw. vr. Mug. -Maggennette.

Muye, muyke, muyl. Zie m o e y e, m u k e, 

muul. 

Mnynte, muynten. Zie m e n t e, m u n t e n. 

Muyeren (mueren ?), zw. ww. intr. In het ge


heim werken, knoeien. 

Muytachtich, 'bnw. Oproerig, muitziek. 

MA te meute, muele, moyte, znw. vr. Oproer, 

opstand. 

Muytemaker meute-, znw. m. Oproermaker. 

Muyten, meuten, moyten, zw. ww. intr. Oproer 

of opstand maken. 

Muytenaer, meute-, meeule-, znw. m. Oproer


maker. 

Muyterie, meu -, moyt-, znw. vr. Opstand, op


roer ; ook samenzwering; ook muytinge. 

Muytetijt, meute-, moyte-, znw. vr. Tijd van 

oproer en troebelen. 

Muke , muyke, znw. Een halm gebruikt om te 

loten; lot; muke tien, trecken, het lot trekken, loten; 

ook : deel, aandeel, portie (?). 

Muke, znw. vr. Heimelijk beraamd plan of mis


daad, sluipmoord. 

Muke, muyke, znw. vr. Ziekte aan de pooten der 

paarden, muik, mopspooten. 

MTJSAERT. 

Muken , zw. ww. tr. Meuken door slaan of kloppen 
(laken). 

Mucke, dial. Hetz. als m u g ge. 

Mul, bnw. Stoffig, mul, droog. 

Mu!, mol, Anil, mulle, znw. o. Mul, stof, droge 
en losse aarde, molm ; der zonden in., het stof der 
zonde, de zonde. 

Muldenaer. Hetz. als m o 1 e n a e r. 

Mule, muyle, znw. vr. Muil, pantoffel. 

Mule , muyle, znw. vr. en m. Muil, bek; verklw. 
muulkijn. 

Mule (muilezel). Zie m u u 1. 
Mulen, muylen, zw. ww. intr. Een muil of snoet 
zetten, een zuur gezicht trekken ; pruttelen, morren. 
Mulenmele, znw. o. Muilezelmelk (iets dat niet 
bestaat). 

Muiheit, znw. vr. Stoffigheid. 

Mullich, bnw. Stoffig. 

Mulinne, muylinne, znw. vr. Muilezelin. 

Mulcter, Multer. Hetz. als m o u t e r. 

Mullem, znw. H etz. als m o 1 m. 

Multeren, *mouleren, zw. ww. intr. Maalloon 
nemen (?). 

Multipliceeren, zw. ww. — I. Trans. Vermenigvuldigen, 
verveelvuldigen. — II. Intr. Vermeerderen; 
in aantal, omvang enz. toenemen. 

Member, Mummen. Zie mombaer, mommen. 

Mummelen, Mumpelen, Mengen. Zie m o mmelen, 
monigen. 
Muniments znw. o. Bewijsstuk. 
Munster. Zie monster. 

Munte , muynie, mnonte, znw. vr. i) Munt, muntstuk, 
geldstuk; cruce no(ch) munte, geen cent. 2) 
muntsoort, geldsoort ; muntslag; de eene zijde van 
een muntstuk, de achterzijde; cruce ende m. werben, 
cruceinunten ; het muntrecht; munt, de plaats waar 
geld gemunt of geslagen wordt ; ook muntstede. 

Munte. Zie mente. 
Munten, muynien, zw. ww. tr. i) Munten, stempelen, 
slaan (geld). 
Munten , zw. ww. tr. Met oh. Zijn koers richten 
naar; het toeleggen op, het gemunt hebben op ; zie 
gemunt. 
Muntenaer, mont-, znw. m. Munter, hij die geld 
slaat. 
Munter, monter, znw. m. Hij die het recht heeft 
geld te slaan en te wisselen, bankier; ook hetz. als 
muntenaer. — Vr. munierse. 
Muntiser, -iseren (oostmnl.), znw. o. Muntstempel. 
Muntmeester, munie-, znw. m. Opziener of op_ 
zichter over de munt; soms ook: bankier. 
Muntslager, znw. m. Munter. 

Murael, znw. o. Muurwerk; ook misrage, -ie. 
Mure, muur, znw. vr., dial. hetz. als m i e r e. 
Muren, mueren, muyren, zw. ww. — I. Intr. 

Muurwerk of metselwerk maken, een muur bouwen, 
metselen. — II. Trans. i) Opbouwen, metselen. 2) 
ommuren ; insluiten ; omschansen ; inmetselen ; beperken. 


Murene, znw. vr. Lamprei.
Murer, muerre, znw. m. Metselaar. 
Mureren, -eeren, zw. ww. tr. Ommuren, ver


schansen. 

Murkelen. Zie m o r k e 1 e n. 

Murmer, enormer, znw. m. Ontevredene, grompot. 

Murmeracie, murmur-, mormer-, znw. vr. Ge


grom, gemor, gemompel, vooral van ontevredenheid. 
Marmeren, mormeren, murmuren, zw. ww. intr. 
Mompelen, morren; ook van dierengeluiden. — Murmeringe.


Murmereren, mormer-, murmur-, zw. ww. intr. 
Morren, murmureeren. -- Murmererer, (eerre), 
Murmererich, Murmereringe.

Murree znw., scurre ende murre, gemeen volk, 

schorriemorrie (?), 

Murren, Murringe. Zie m o r r e n. 

Musaerdie, znw. vr. Domheid, dwaasheid. 

Musaert, znw. m. i) Sukkel, druiloor; domoor, 


 37 2 MUSAIC A. 

dwaas, gek; trotsche gek. 2) gemeene vent, verachtelijke 
kerel, ook als scheldwoord. 

Musaica, znw. Mozaiek, musiefwerk. 

Muse, znw. vr. Zakpijp, doedelzak ; ook snusele. 
-- Musen, ww. 

Musedrec, snuyse-, muys-, znw. m. en o. Muizedrek, 
muizekeutels. 

Museel, znw. m. en o. Snuit, snoet. 

Musehaer, musel-, znw. o. Muizenhaar, vlas 

baard).-haar (v. d. 

Musemele, muyse-, -meel, znw. o. Fijn meel. 

Musen, zw• ww. intr. Op de muizenjacht zijn, op 
muizen loeren. 
Musen, zw. ww. intr. Peinzen, zijne aandacht 
op iem. of iets vestigen; soezen, mijmeren. — Muser, 
Museren, -eeren. 

Musenest, »mus-, musen-, znw. o. Muizennest. 
Musenconine, znw. m. Winterkoninkje. 
Musenpenniuc, znw. m. Naam van een heerlijk 
recht op. graan in Vlaanderen. 
Muse(n)stric, muyse-, znw. m. Eene soort mui 

— Muse(n)valle, muus-, muys-. -zenval. 
Muserie, znw. vr. Muziek. 
Musich, bnw. Zenuwig, vol zenuwen en spieren. 
Musicien, znw. m. Toonkunstenaar; ook mu


siker. 

Musike, znw. vr. Toonkunst. 

Muse, musch, znw. m. Muskus. 

Muscadel, -atel, -andel, znw. m. Muskaatwijn. 

Muscaet, moscaet, -ale, znw. vr. Muskaatnoot. 

— Muscaetnot(e), Iuseaetboom.
Museaetbloeme, znw. vr. Foelie. 
Museaetnagel, znw. m. Kruidnagel. 
Muskel1 znw. m. Muskel, spier. 

MuSkellaet, mosk-, mussck-, znw. o. Muskus 

reukwateren en reukwerken. 

Musket, znw. Een sperwer. 

1Massche, musse, musch, mossehe, mosch, znw. 

vr. Musch, mosch; verklw. snusschelk n. --Musschijn, 
musschen, bnw. 

Mussel-. Zie moss c h e l-. 

Mustele, znw. vr. Wezel. 

Musure, *mesure, znw. vr. Maat, in de muziek. 

Mut. Zie m o t. 

Mute, muyte, muyt, muul, znw. vr. i) Het ruien 
of verwisselen van veeren ; ruitijd. 2) kooi waarin 
de vogels ruien; kooi, vogelkooi; in die m. liggen, 
bliven, in huis blijven, in zijn schuilhoek blijven, 
zich opsluiten ; sine m. verlaten, voor den dag komen 
; in der mule, binnen zijn, in iemands bezit zijn. 
3) een hol; gevangenis, kerker; wachthuis (?). 

Mute, znw. vr. Tol. 
Mute, znw. vr. Kleederpop, eene figuur waarop 
fijne kleederen worden gemaakt en tentoongesteld. 
Muten, muyten, zw. ww. — I. Intr. Ruien. — 

II. Trans. Opsluiten in eene kooi (vogels). 
Muten. Zie muyten. 
Muten, zw. ww. wederk. Zich onderscheiden, 
uitmunten. 
Muter, znw. m. Een jachtvogel die geruid heeft 
en dus minstens een jaar oud is. 
Muter, muyter, znw. m. Naam van een, vooral 

Na, bij w. z) Nabij, van ruimtebegrippen ; van na, 
van nabij ; verre ende na ; obi drie dachvaerden na 
Romen, drie dagreizen van R. af; viewer na, nergens 
na, bij lange na niet; iet gad mi na, te na, 
miere herten na, het treft mij, gaat mij aan het 
hart ; hem iet na nemen, zich iets aantrekken, ter 
harte nemen ; enen (wel) na spreken, iem. met woorden 
te na komen, aanranden. 2) nabij, van tij dsbegrippen, 
dicht bij. 3) nabij, na, van verwantschapsen 
vriendschapsbetrekkingen ; si waren na gerieven, 

NA. 

geldersch, muntstukje (van zeven op een stuiver); 
verklw. muterkijn. 
Muteren, muyteren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. 
Veranderen. 
Mutsaert, mutsert, muiser, znw. m. Takkebos; 
opgestapelde hoop takkebossen ; (later) brandstapel. 

Mutse, mutsche, muts, znw. vr. Een hoofddeksel 
met daaraan verbonden schoudermanteltje; bonten 
muts of hoofddeksel, baret, ook een hoofddeksel van 
vrouwen; iserine mutse, ijzeren kapje onder den 
helm. — Mutsemaker, -reder, -maecster. 

Mutselement, znw. o. Gruizelement (16de eeuw). 

Mutsen, zw. ww. tr. Sieren, optooien. 

Mutsescherer, -scheerder, -scheerre, znw. m. De 

werkman die vellen scheert en bereidt, waarvan 
bonten mutsen gemaakt worden. 

Mutte. Zie m o t t e. 

Muul. Zie mule. 

Muul, muyl, meel, znw. m. Muilezel, muildier. 

— Muulleider, -rider -verwarer (-waerre). 
Muulbant, muyl-, znw. m. Muilband. 
Muulbere, muyl-, -beer, znw. vr. Moerbei (nederr.). 

— Muulbeerboom. 
Muulpere, muyl-, znw. vr. Muilpeer, klap in het 
gezicht. 
Muulrebort, muyl-, znw. o. Eene bepaalde soort 
plank. 

Muulstoter, mule-,. muyl., znw. m. Een oplichter 
die met valsche reliquieën het platteland afloopt 
en daarmede de lieden bedriegt. 

Muultapisserie, znw. vr. Geborduurde pantoffels. 
Muur, muer, muyr, moer, mure, znw. vr. en m. 
Muur. — Muurhuus. 
Muur, muer, znw. vr. Muurkruid, muur. — Muurcruut. 


Muurman, muyr-, znw. m. Metselaar. 
Muurmeester, muyr-, moer-, znw. m. i) Metselaar. 
2) bouwmeester; opzichter over de stadsmuren 
en openbare gebouwen. 
Muurplate n muer-, znw. vr. Houten balk die 
van het eene einde tot het andere op een muur ligt 
en waarop de dakbinten rusten. 
Muursteen, znw. m. Steen voor het bouwen van 
muren. 
Muurvast. bnw. Aan een muur vastzittende, in 
een muur bevestigd. 
Muurwerc, znw. o. Bouw van muren. 

Muus, mues, muys, znw. vr. en m. i) Muis; 
verkiw. muuskijn. 2) spier, vleezig deel aan het menschelijk 
lichaam; ook muse. — Munsachtich,
Musich. 

Muusbiter, znw. m. Muizerd, muizenvalk. 

Muushont, znw. m. z) Kat. 2) wezel. 

MAASCatte, znw. vr. Muizekat, kat. 

Muusvaluwe, -valu, bnw. Muisvaal, muiskleurig. 
Muusvangerf znw. m. Een dier dat op muizen 
jacht maakt. 
MuuSvogel, znw. m. Een vogel, die op muizen 
jaagt. 

Munt. Zie mute. 

Muuthuus, znw. o. Hetz. als m u t e, 2). 

Muwe. Hetz. als m o u w e. 

enen na bestaen, 4) na, nauwkeurig; enen al te na 

scheren. 5) bijna.

Na, voorz. en bijes. — I. Voorz. i) Naar, in de 
richting van ; achterna ; die coninginne heeft na hare 
gezien ; ook verbonden met ww., horen, merken, 
staen, sbien na. 2) achter, na, naast, van volgorde; 
na, van tijd ; na des, das, dies ; nadat, daarna ; na 
al dat, na dit alles ; na desen, na dien, na dan, na 
tgone. 3) naar, volgens, overeenkomstig; na gelande, 
naar verhouding ; na den dage leven, bij den dag 1. 


 

NA.

4) naar het voorbeeld of model van; op de wijze 
van, als; na dat swan gestert, na der baddegedaen. 

— B. Bijw. i) Naar-toe. 2) achter, achteraan, achter 
iemands rug. 3) naast, na, van volgorde. 4) daarna, 
naderhand, later; na ende nu, nu en later, telkens 
weer; vore ende na, telkens; steeds; vore ofte na, 
vroeger of later, op den eenen of anderen tijd.
Na, bnw. Nauw ; na of bred, groot of klein, veel 

of weinig.
Na-aren, zw. ww. intr. Naoogsten, nalezen.
Na-arne, -aerne, -erne, znw. vr. Naoogst.
Naban, znw. m. Achterban. 
Nabedachtenisse, znw. vr. Wrok (oostmnl.). 

Nabedde, znw. o. Tweede huwelijk.
Nabeelden -bilde, znw. Datgene waarnaar iets 
anders gemaakt wordt, voorbeeld. 
Naberouwe , .berou, znw. o. Naberouw; ook 
naberouwen, inf. als znw. 
Nabeschreven, bnw. Beneden, lager, later in 

hetzelfde stuk beschreven. 
Nabesitter, znw. m. Opvolger, nazaat. 
Nabesuren, znw. o. Naberouw. 
Nabig bijw. i) Vlak bij, in de buurt, nabij. 2) 

ten naasten bij.
Nabouwer -bruloft. Zie n a e r-. 

Nabuur, -buer, -bur, -ber, znw. m. Nabuur, buurman. 
— Nabuurljjc, -buurlike, -buurschap.

Nach, Nachgel. Zie n o c h, n a gel.

Nacht, nach, znw. vr. en m. i) Nacht; goeden 
n., ter goeder n. ; des nachts, snachts, snacks, tsnaclhis; 
(no) n. no dach, (no) dach noch n., nooit; bi nachie; bi 
dage ende bi (met) nachte ; over n., gedurende den 
nacht, een nacht over; te nacht, van nacht, van het 
verledene en de toekomst. 2) de nacht vóór een kerkelijk 
feest; sonnacht, zaterdagnacht; vrinacht, de 
nacht van donderdag op vrijdag. 3) dag en nacht, 
etmaal; vierliennacht, veertien dagen; de halfmaan delijksche 
termijn tusschen twee voor dezelfde zaak 
bestemde rechtsdagen; derlichnachien, hetz. als 
d e r t i c h s t e; dwersnacht, de tusschenin liggende 
nacht, een termijn van één dag. Vgl. g e n a c h t e. 

Nachtbacken, zw. ww. intr. Des nachts bakken. 
Nachtbeeste, znw. vr. Verscheurend dier. 
Nachtblaser, -bleser, znw. m. Nachtwaker. 
Nachtboete -bride, znw. vr. Zwaardere boete 

voor een bij nacht gepleegd misdrijf. 
Nachtbrant, znw. m. Nachtelijke brandstichting.
Nachtdief , -doec, -droom (zaadvloeiing). 
Nachteg ale -gael, znw. vr. en m. Nachtegaal. 
Nachtelij c, ' lij cs1 -like1nachtes (alle -). 
Nachtelinc, znw. m. Veter, rijgsnoer.

Nachteten znw. o. Avondeten, nachtmaal. 
Nachtferd. Zie nachtvers te. 
Nachtgaem. Zie n a c h t g a m e 1. 
Nachtgaen, znw. o. Nachtbraken. 
Nachtgamel, -gaem, bnw. Een nacht oud, een 

nacht gestaan hebbende (van visch).

Nachtganger, znw. m. Nachtbraker. 
N achtgast, znw. m. Logeergast, slaper. 
Nachteresichte, znw. o. Visioen. 


Nachtinge, genachtinge, znw. vr. De halfmaan 
termijn tusschen twee voor dezelfde zaak-delijksche 
bestemde rechtsdagen (limb.). 
Nachtkerle, nachts-, -keerle, znw. m. Nachtrok, 

slaaprok; ook nachtcleel. 
Nachtclappe, znw. vr. Ratel van den nachtwacht. 
Nachtslem, -clam, znw. (fri.). Nachtelijk buren


gerucht. 
Nachtclocke, znw. vr. De avondklok, die geluid 
wordt om het einde van den burgerlijken dag be


kend te maken. 
Nachtcrocke, znw. vr. Wilde wikke. 
Nachtlicht, znw. o. ; n. luden, door het luiden 

der klok bekend maken dat men ' de voor verschillende 
ambachten noodige vuren moet dooven; ook: 
de tijd waarop het moet worden gedoofd. 

Nachtluut, -luyl, znw. o. Het luiden der nacht 
na nachtfuut. -klok; 

NADIEN. 373 

Nachtmaeyen, -meyen, znw. o. Het stelen van 

veldvruchten bij nacht.
Nachtmeel. Hetz. als n a c h t e t e n. 
Nachtmare, -meer, -mere, -merie, znw. vr. Nacht


merrie, kwelgeest ; ook als scheldwoord van eene 

vrouw ; nachtmarinne. 
N achtmoeder, znw. vr. Nachtgeest, spook. 
Nachtmutse, znw. vr. Nacht-, slaapmuts.
Nachtrasta. Zie n a chtruste. 
Nachtraven, -rave, -ravel, znw. m. i) Nachtuil. 

2) nachtbraker. 
Nachtridder, znw. m. Nachtrijder, luchtgeest, 

spook. 
N achtroeper, znw. m. Nachtwacht. 
Nachtrover, znw. m. Hij die 's nachts op roof 

uitgaat.
Nachtrusten -raste, znw. vr. Nachtrust, slaap. 
Nachtsanc, znw. m. De laatste der kanonieke 

uren, waarmee de kerkelijke viering van den dag 
besloten wordt; hetzelfde als comblete (comjblie).
Nachtschade, naschade, -schaduwe, znw. Nacht. 
schade (plant). — Nachtschadeblat, -water.

Nachtschamp *nachtsgam. Hetz. als n a c h tgamel 
(-gaem). 
N achtschuttinge, -scholinge, znw. vr. Het 
„schutten" van vee gedurende den nacht. 
Nachtslapende2 -slepende, bnw. ; n. tit, de tijd 
van den nachtslaap of nachtrust; ook nachislaej.
Nachtstonde, znw. vr. ; -stont, vr. en m. Nachtelijk 
uur, uren. 
Nachttabbaert, znw. m. Avondgewaad, gekleed 

costuum; ook: nachtjapon. 
Nachtule, -uul, znw. m. Nachtuil. 
Nachtverste, -fersle, znw. vr. Uitstel van één 

nacht. 
Nachtvisioen, znw. o. Droomgezicht. 

Nachtvrese, znw. vr. Nachtelijk schrikbeeld.
Nachtvrouwe. Hetz. als nachtmoeder. 
Nachtwaerde, znw. vr. Nachtwacht, nachtelijke 

bewaking.

Nachtwake, znw. vr. Hetz.; ook: het doorwaken 
van den nacht; misschien ook: nachtwake, 
een vierde deel van den nacht. 

Nachtwaker, znw. m. Nachtwacht. 

Nachtwandelen. Hetz. als n a c h t g a e n. 
Nachtwicke. Hetz. als n a c h t c r o c k e. 
Nacie, natie, znw. vr. i) Geslacht, volksstam. 2) 

volk, bevolking; volk, natie; ook: land. 3) corpora


tie, gild. 4) wijze van doen, natuur. 
Nadaet, znw. vr. Eene navolgende handeling.
Nadat, bijw. en voegw. — I. Bijw. Daarna, 

daarop, vervolgens, naderhand. — II. Voegw. i) 
Nadat. 2) naardien, nademaal. 3) naardat, naarmate. 
4) voorzoover. 5) zooals, gelijk. 

Nade, nadebi. Hetz. als n a, n a b i. 
Nadedinge, znw. vr. Eene latere overeenkomst 
waardoor eene vorige gewijzigd wordt (drent.). 

Nadelike. Hetz. als genade 1 i k e. 
Nademael, voegw. i) Nadat. 2) naardien. 
Naden, zw. ww. tr. Naaien. 
Nadenken, zw. onr. ww. tr. Over iets dat ge


beurd is denken met spijt; als znw., spijt, leedgevoel. 
Nader, vergr. trap van n a. — Naderheit, vgl. 
n a e r h e i t. 
Nadere, nadre, znw. vr. i) Adder. 2) adderwortel 
; ook vaderwort. 
Naderen, zw. ww. — I. Intr. Naderen. — II. 

Trans. Benaderen, naasten. 
Naderhant, bijw. Daarna, later. 
Naderlinc, znw. m. De naaste bloedverwant, die 

tot iets gerechtigd is, ook naerderlinc, nalinc. 

Naderschap, znw. vr., ook naerder-, naerschajb. 
i) Naaste bloedverwantschap. 2) recht van voorkeur. 
3) recht van naasting. 

N adich, bnw. Vol naden, verstukt, versteld. 
Nadichten, zw. ww. tr. In verzen navolgen.
Nadien, bijw. Daarna. Nadien dat, voegw. I) 


NADOEN.

374 

Nadat. 2) naardien. 3) naarmate. 4) voorzoover. 5) 
zooals. 

Nadoen, onr. ww. tr. i) Voor iemand iets doen, 
die niet meer tegenwoordig is, ook : voor iemand 
die gestorven is. 2) nadoen, nabootsen. 

Nadragen, st. ww. tr. i) Nadragen, op eene reis 
voor iem. meenemen. 2) nahouden (16de eeuw).

Na-een. Hetz. als n a e r e e n. 

Naef. Zie nave. 

Naeyen, nayen, neyen, zw. ww. — I. Intr. Naaien; 
kleederen maken, kleermaker zijn. — II. Trans. 
Naaien, door naaien maken; ook: verstellen; vastnaaien; 
dichtnaaien, eene wond. — Naeyingo.

Naeyen, nayen, zw. ww. intr. Vleeschelijke gemeenschap 
oefenen. 

Naeyer, payer, neyer, znw. m. Kleermaker; hij 
die riet voor daken naait, dekkersknecht; n. der 
logenen, hij die leugens borduurt, verzint; vr. naeyerse, 
naeyster, naeysterige (vla.).

aeycorf, znw. m. Naaimand. 

N aeynaelde, znw. vr. Naainaald. 

Naoysel, znw. o. Maaksel, van kleederen. 

Naeystede, znw. vr. Naaiwinkel; ook : kleermakerswerkplaats; 
ook naeyhuus.

Naact, naket, nakent, naecht (vla.), bnw. — A. 
Van menschen. i) Naakt. Vgl. m o e d e r n a e c t; 
alnaect, spiernaakt; symbolisch, zonder iets dat tot 
een boedel behoort aan het lijf te hebben ; n. uien 
goede gaen; ook als zinnebeeld van onvolledigheid 
of onvolkomenheid van recht; n. erfman, bloot eigenaar 
zonder bezitting of vruchtgebruik ; n. lochtenaer, 
enkel vruchtgebruiker. 2) naakt, berooid; aan 
alles, ook aan het noodigste, gebrek hebbende; n. 
van, beroofd van, ontbloot van ; n. van clederen, 
zonder ; n. van dogeden, redene; bevrijd van (zeldzaam) 
; n. van traecheit, swacheit. 3) ongewapend, 
bloot. — B. Van zaken. i) Kaal, ook : bladerloos. 
2) bloot, ongedekt, n. swaert. 3) onomwonden, 
naakt(e waarheid); hi sjbrac met naectere wort. 4) 
poover, onbeduidend. 5) onvolledig, onvolkomen, in 
rechte ; n. eigendoenz, bloot eigendom zonder vrucht gebruik. 
6) bloot, enkel. — Naectheit, Naec


ticheit. 

N aect, bijw. Onomwonden, duidelijk.

Naectelike, bijw. i) Onbewimpeld, zonder iets te 
verbergen. 2) duidelijk, klaar. 3) blootelijk, alleenlijk. 
4) geheel en al, te eenen male. 

Naelde, znw. vr. i) Naald, naainaald; haarnaald; 
als sieraad ; kompasnaald ; te Brugge, naam van al 
de ambachten die werk met de naald verrichtten; 
verklw. naeldekijn; wondhelersnaald. 2) spits, naald. 

111 aeldecussen, znw. o. Kussen bij borduurwerk 
gebruikt.

Naeldemaker, Naeldenoge.

Naeldere, -er, znw. m. Naaldenkoker; ook nael 
-devoeder. 

Naeldewert , znw. o. Iets dat de waarde van 

eene naald heeft, de kleinst denkbare geldswaarde.
Naem. Zie name en adem. 
Naemachtich, -haftich, bnw. Met name bekend. 

Naemcondich. Zie n a m e-. 
Naemlike, -loos. Zie name-. 


Naen, pane, aen, znw. m. Dwerg; verklw. paan. 
kin ; winterkoninkje. 

Nafin, zw. ww. intr. Naderen. 

Naar, nar, nare(n), bijw. i) Nabij ; verre ende 
n., dicht bij (met een nv.); hergent naer, bij lange 
na niet, op verre na niet; (te) naer gaen, het iem. 
lastig maken, met een pers. als ondw.; so naer 
s'Preken, met woorden te na komen, aanranden; 
treffen, aantasten, lichaam en geest, met eene zaak 
als ondw. ; na aan het hart liggen, aan het hart 
gaan ; hem iet naer nemen, zich iets aantrekken, iets 
onaangenaam vinden ; dichtbij staande, in rang vol. 
gende op ; Si sin harde naer den edelen bien. 2) 
nabij, van tijdsbegrippen. 3) nabij, van verwantschap. 
4) na, nauw, nauwkeurig. 5) bijna, op weinig na; 
ten naasten bij. 

NAERRIDEN. 

Naerg voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Naar-toe. 
2) achter; naast ; na, van volgorde en tijd ; naer 
desen, dien; naer (dien) dat, nadat. 3) naar, volgens; 
met betrekking tot, ten opzichte van ; naer dat, vol


gens hetgeen. — II. Bij w., ook nare, naren. i) 
Voornw. bijw., kiernaer, daernaer, van richting, 
volgorde, tijd, overeenkomst. 2)' achterna. 3) daarna, 
daarachter, achteraan. 4) later, naderhand, vore ende 
(ofte, no) naer. 

Naerg nar, vergr. trap. i) Naderbij. 2) nader, 
meer recht hebbende dan een ander; meer recht 
gevende, van brieven. 

Naer, vergr. tr. Naderbij, dichterbij.
Naer, bnw. Zie n a r e. 
Naerachtich. Zie n e e r a c h t i c h. 
Naerbruloft, znw. vr. Nabruiloft. 
Naerbouwe, -bouw, znw. m. Latere bouw. 
Naerde, nardus. Zie nar d e. 
Naerder. Zie n a e r r e. 
Naerderen, zw. ww. intr. Naderen. 
Naerderhant, bijw. Hetz. als n a d e r h a n t. 
Naerderheit, -llnc, -schap. Zie n a d e r-. 
Naardien, bijw. Daarna; n. dat, voorz. i) Nade


maal, naardien. 2) naarmate. 
Naerduys, znw. o. Tribune, stellage; ook noordeis, 
nordeis, ordeis.

Naereen, bijw. Achtereen, na elkander. 
Naergaen, onr. st. ww. intr. m. d. dat. i) Aan 
-grijpen,

aantasten, kwellen, van eene aandoening 
van het lichaam en het gemoed. 2) kwetsen, krenken.

Naergaen, st. onr. ww. intr. Naloopen, achtervolgen 
; achternazitten, iem. het vuur aan de schenen 
leggen.

Naergangelijc, bnw. Toegankelijk.
Naerheit, naerede, narede, znw. vr. i) Nauwe 
verwantschap. 2) recht van naasting.
Naerhouden, st. ww. tr. Benaderen, zich toeeigenen.
Naerhure, zuw• vr. Huur krachtens recht van 
naasting.

Naerhurer, -huerre, znw. m. Onderhuurder. 

Naercomelinc , -commelinc, znw. m. Nakomeling, 
opvolger; hij die in iemands rechten treedt, een 
latere rechtverkrijgende; ook nacomer; nacome (limb.).

Naercomen, st. ww. intr. Naderen, nabijkomen, 
komen bij ; bij iem. aankomen, zijn intrek bij iem. 
nemen. 

Naercomen, -commen, st. ww. intr. Nakomen, 
later komen. 
Naercoop, znw. m. Koop krachtens naastingsrecht. 
— Naereoper.

Naerliggen, st. ww. intr. i) In iemands nabijheid 
liggen. 2) iem. op de hielen zitten; enen met 
wraken n., iem. met zijne wraak achtervolgen.

Naerlinc. Hetz. als n a d e r 1 i n c. 

Naerlopen, -maech, -maechschap. Zie n a-. 

Naermaels. Zie nam a e l s. 

N aerman, znw. m. Tweede man of echtgenoot. 

Naernst enz. Zie n e r n s t. 

Naerpaehter, -pander. Zie n a-. 

Naerre , nare, narre, narer, naerder. — I. Bij w. 
i) Naderbij, dichter bij, van afstand; n. sijn, met 
den gen., nader tot iets zijn, beter of meer recht 
tot iets hebben ; n. comen, met den dat., iem te na 
komen, overlast aandoen. 2) dichter bij, van tijd. 3) 
nader verwant. 4) nader, nauwkeuriger ; scherper, 
fijner; n. sien, merken. — II. Bnw. i) Naderbij gelegen, 
nader; korter, van een weg. 2) nader, van 
verwantschapsbetrekkingen. 3) znw., een n., iem. die 
meer of beter recht tot iets heeft. 4) nader, nauwkeuriger, 
dieper; hoe naere gelijcheit ; als znw. o., 
een n., iets dat dieper gaat, moeilijker is. 

Naerreheit, naerder-, znw. vr. i) Nadere of 
nauwere verwantschap; nauwere betrekking. 2) het 
hebben van meer of beter recht tot iets. 

Naerrente, znw. vr. Later gevestigde rente.
Naerriden, st. ww. intr. met den dat. Narijden, 
achternarijden. 


NAERRIEKENDE. 

Naerriekende, bnw. Onaangenaam ruikende, 
stinkende. 
Naerroeyen, zw. ww. intr. met den dat. Ach ternaroeien. 
Naerroepen, st. ww. intr. Naroepen, achterna 


schreeuwen. 

Naers. Zie e r s. 

Naerschap , znw. vr. en o. Recht van naasting. 

Naerschieten, st. ww. intr. Achternaschieten, 
pijlen achterna zenden (met den dat.). 

Naerseii, zw• ww. intr. (wvla.). Naderen. 

Naerseggen, zw. ww. intr. Iets achter iemands 
rug zeggen, dat zijne eer raakt.
Naersenden, zw. ww. intr. Achternazenden. 
Naers(t)heit, znw. vr. Nabijheid, nauwe ver


wantschap.
Naersien, st. ww. intr. Achternakijken; tn. hebben, 
iemand, die ontsnapt, kunnen nakijken. 
Naerst, overtr. trap. Het dichtst bij, zoo dicht 
mogelijk bij ; als znw., de naaste (verwant). 
Naerst enz. Zie n e r n s t. 
Naerstelinc, znw. m. Hij die het naast aan iem. 
staat; mv., afstammelingen.

Naerterden, -treden, st. ww. intr. Nader treden. 

Naerterden, -treden, st. ww. intr. Achternatreden. 


Naertrecken, zw. en st. ww. — I. Intr. Nader 
trekken, naderbij gaan ; met den dat., naderen ; ook: 
ergens zijn intrek nemen. — II. Trans. i) Tot zich 
trekken, noodigen. 2) na zich sleepen, meetrekken, 

meesleuren. 4) hem (dat.) enen, iel n., zich iemand, 
iets aantrekken. 5) aan zich verbinden, gemeene 
zaak maken met iem. 

Naertrecken, zw. ww. intr. en tr. (met den dat, 
en acc.). i) Naloopen, achternaloopen, iemand; volgen, 
iets. 2) iem. zoeken, ook om hem te beweldadigen 
; zich op iets toeleggen.

Naertwint. Zie n o r t wint. 

Naervaren, st ww. intr. Achternarijden, rijdende 
volgen.

Naervliegen, st. ww. intr. Achternavliegen.

N aervolgelike, bijw. Vervolgens, daarna (16de 
eeuw).
Naervolgen, ZW. ww. intr. i) Volgen, met iem. 
meegaan, iem. achternaloopen, uit gunst-of winst 

achtervolgen, vervolgen, met vijandelijke-bejag; 
bedoelingen. 2) met eene zaak als ondw., te beurt, 
ten deel vallen. 

Naervolgende, deelw. bnw. Eerstvolgend ; na


volgend, onmiddellijk volgend (in een geschrift). 

Naerwerpen, st. ww. tr. Achternagooien.

Naerwisen, zw. ww. intr. Nawijzen (met den 
vinger).

N aerwissel, znw. m. i) Recht van naasting van 
geruild goed. 2) de tot naasting in geval van ruiling 
gerechtigde. — Naerwisselen. 

Naes, Naesgat. Zie n a s e, n a s e g a t. 

Naest neest. — I. Bnw. i) Naast, naastbijzijnd, 
-gelegen. 2) naast, eerstkomend; ook: naastvorig, 
-voorafgaand. 3) naast, naastbestaand; het naast aan 
iets staande, het meeste recht tot iets hebbende of 
het meest tot iets verplicht. 4) wat ons het naast 
aan het hart moet liggen, eerst, heiligst; welc tnaeste, 
gebot ware. — II. Znw. i) De naaste buurman; de 
in rang of verwantschap onmiddellijk op iemand 
volgende. — onz., ten naeste(n), te naest, het meest 
nabij, zoo na of nauw mogelijk; ten naasten bij, ten 
nauwste. 2) van tijd ; van naesten, naesten(í), onlangs; 
te n-n, welhaast, eerstdaags, eerlang. 3) de naaste 
in den bloede, naastbestaande; naaste, in den zin 
van het christendom; sin n. (onz.) begeren aen iet, 
zijn recht van naasting tot iets doen gelden.

Naest, heest, naeste, naesten(t), bijw. en voorz. 
-- I. Bijw. i) Het dichtst bij ; ook: zeer nabij; 
(alder)naest siere huut, op het bloote lijf; naast, 
nevens; hi sat der vrouwen naest. 2) onlangs, nog 
niet lang geleden; eerlang, spoedig, weldra. 3) naast 
in den bloede; n. geboren te, door geboorte het 

NAGESPRINGEN. 

37 5 

meeste recht hebbende op. 4) zoo dicht mogelijk bij 
(een hoogsten graad). — II. Als voorz. i) Naast, 
nevens. 2) naast, na, van rangorde. 3) onmiddellijk 
na, vlak na. 4) naar, volgens. 

Naesten, zw. ww. tr. Naasten, krachtens naas 

-tingsrecht koopen.

Naestgelant, bnw. Belendend. 

Naestgeseten, bnw. ; als znw., naaste buurman, 

grensbewoner.
Naestheit, Naesticheit, znw. vr. Nabijheid. 
Naestcomende, bnw. Eerstkomende. 

Naestleden , bnw. Laatstleden. 

Naestlest, bnw. Voorlaatst. 

Naestvolgende, bnw. Het eerst (na een bepaalden 
tijd) volgende. . 

Naet, znw. vr. en m. t) Naad, naaisel; naad, de 
plaats waar eene wond wordt gehecht; plaats waar 
rietbossen op een stroodak aan elkaar worden gehecht. 
2) borduursel, borduurwerk; goud-en zilvergalon, 
kostbare belegsels. 

Naet, Naetheit. Zie nat, n a t h e i t. 

Nagaan, st onr. ww. intr. (met den dat.). Onaangenaam 
aandoen, aangrijpen, aantasten, treffen, 
kwellen, van eene aandoening van het lichaam en 
het gemoed.

Nagaen, st. onr. ww. intr. (met den dat.). i) 
Nagaan, volgen; navolgen. 2) naloopen, achter 
vervolgen. 3) nakomen, uitvoeren; be--naloopen, 
trachten. 
Nagave, znw. vr. Latere schenking. 

Nageboren, -gebuur.

Nagedachte, -dochte, znw. o. Het denken over 
iets dat voorbij is. 

Nag el, pegel, nachgel, znw. m. i) Nagel aan het 
dierlijk lichaam; tote ob den n., tot in de kleinste 
bijzonderheden ; verklw. nagelkm, -ken ; symbolische 
uitdr. voor een bepaalden graad van verwantschap, 

en wel den zevenden. 2) nagel, spijker, pin; verklw. 
nagelkm; hoefnagel; pen, knop, als versiersel; nagel, 
duim, om iets op te hangen. 3) nagel, kruidnagel. 
4) een gewicht, vooral van wol. 5) eene oogziekte, 
vlies op het oog. 

Nagelacht -gelage: gelaech, znw. o. Nagerecht. 
Nagelaten, nalaten, deelw. Nagelaten (kinder, 

goede).

Nagelbont, -bolt, znw. m. „Gepinde" kolf. 

Nagelen, negelen, naggelen, zw. ww. tr. Nagelen, 

vastnagelen. — N agelinge.

Nagelgat , znw. o. Spijkergat. 
Nagelhout, znw. o. Hout waarvan nagels, vooral 
voor den scheepsbouw, gemaakt worden.
Nagelmaech, znw. m. Verwant in den zevenden 
(of laatsten) graad. -

Nagelmael, znw. Een nagel lengte. 

Nagelmes, znw. o. Dolkmes, lang mes.

Nagelnaest, bnw. en znw. Allernaast iem. in 
den bloede bestaande; ook : behoorende tot den kring 
der gerechtigden, waarvan de „nagelmaech" de 
laatste is, „nagelmaech" of iem. nader in den bloede 
bestaande. 

Nagelpoeder, znw. o. Kruidnagelpoeder.
Nageisdiep, bnw. Eene bij verwondingen gebruikelijke 
bepaling der maat; ook nagelslanc.
Nagelvast, negel-, bnw. Door een spijker aan 

iets verbonden; aert-ende nagelvast.

Nagemage, znw. m. mv. Na verwanten. 

Nageneven, znw. m. mv. Volle neven; nage


nichten. 

Nagenoemt, bnw. Hierna volgende of genoemd; 

nageschreven.

Nageruumde, -ruymde, znw. m. Hij die een 
ander in zijne vlucht volgt.
Nagepens, -jleins, znw. o. Hetz. als n a g edachte. 
Nageselle, znw. m. 'Vertrouwd vriend ; bondgenoot. 
Nagespringen, st. ww. intr. Naspringen, springende 
nadoen. 


376 NAEGESTAEN. 

Nagestaen, deelw. bnw. Vast aaneensluitende 
(van tanden). 
Nageven, st. ww. tr. Later geven, in eene „gift" 
opvolgen. 
Nagevoelen, znw. o. Het nabij gevoelen, van 
iem. of iets. 
Nagevolgen, zw. ww. intr. (met den dat.). i) 

Najagen, nastreven. 2) navolgen, nadoen. 
Nagewin, znw. o. Later verkregen winst. 
Nagevolgenisse, -volchnisse, znw. vr. Navolging, 

Naggelen. Hetz. als n a g e 1 e n. 
Nagen, zw. ww. tr. Tergen, treiteren. 
Nagingel, bnw. Kwetsend, beleedigend. 
Nahalen, zw. ww. tr. i) Goedmaken, een ver


zuim. 2) er bij halen, naderhand halen. 
Nahant, znw. vr. Hij die tijdens het leven van 
een ander het recht erlangt om hem op te volgen. 

Naheininge, znw. vr. Het deel der afscheiding 
van een erf door den eenen buurman te maken nadat 
de ander met het maken van zijn deel is voorgegaan. 


Naheit, znw. vr. i) Nabijheid, van plaats en tijd. 
2) naheid, van verwantschap. 

Nahouden , st. ww. tr. i) Enen iet n., iem. de 
gelegenheid bieden om een goed te lossen of over 
te nemen tegen een zekeren prijs. 2) er op na houden. 
3) voor iem. bewaren of reserveeren. 4) nalaten, een 
erfgoed. 

Nahuwel je houweli 'c znw. o. Tweede huwelijk. 

Naïchheit, nahicheit, znw. vr. Nabijheid. 
Naïlen, zw. ww. intr. (met den dat.). Nazitten. 
Najaer, znw. o. Jaar van gratie en de daaraan 

verbonden voordeelen. 
N ae, znw. m. ; nacke, m. en vr. Nek; achterhoofd. 
— N acbeen. 

Nacare, acare, znw. vr. Pauk, keteltrom. — Na 
, ww. ; nacarjj n, znw. m.-caren 

Naken, naecken, neken, zw. ww. — I. Intr. i) 
Naderen, komen bij ; over iem. komen, hem bedrei 
deel vallen, voor iem. weggelegd zijn;-gen; ten 
zweemen, gelijken op. 2) raken of roeren aan iets. 

— II. Onpers. Het nadert, loopt naar, met den dat. 
van een tijdsbegrip. — Nakenisse, nakinge.
Nakint, znw. o. Kind uit een tweede huwelijk. 
Naclage, znw. vr. Na eene uitspraak ingediende 

klacht. 
Naclappen, zw. ww. intr. Kwaadspreken achter 
iemands rug. — Naelappinge.

Nacomelinc, znw. m. i) Opvolger, iemands rechtverkrijgende. 
2) hij die later dan een ander geboren 
is, nakomeling. 3) nakómeling, afstammeling. — 

Nacomende, nacomer, nacominc.

Nacomen, st. ww. intr. Nabijkomen, naderen; 
opkomen (als uitdaging). 

Nacomen, st. ww. intr. i) Achterna komen; enen 
n., als erfenis ten deel vallen. 2) na iem. komen, 
volgen; iem. opvolgen. Nacominge. 3) iem. nage


houden, van iem. verteld worden. 
Nacomste ,-coomste, znw. vr. Nakómelingen. 
Naconterfeiten, zw. ww. tr. Nabootsen. 
Natoop , znw. m. Het recht om eene aan een 

ander verkochte zaak tegen den bedongen verkoop


prijs van den verkooper over te nemen. — Nacoper.
Nac-raste, znw. vr. Hoofdkussen. 
Nacrupen, st. ww. intr. Achterna kruipen ; naar 

iem. toe kruipen. 
N alangen, zw. ww. intr. ; als znw., streven, be


geerte. 
N alant, znw. o. Nabijgelegen of omliggend land. 
Nalaten, st. ww. tr. i) Nalaten, achterlaten. 2) 

nalaten, verzuimen. 
Naleiden, -leeden, zw. ww. intr. Meetrekken, 

-zeulen, een dier. 
Nalichts. Zie n a 1 ij c s. 
Nalief, znw. o. Eene gift na een koop gegeven; 

eig. naliefgelt (?). 
Naliegen, st. ww. intr. Leugens van iem. vertellen. 


NAMPTEREN. 

Naliggen, -leggen, zw. ww. intr. met den dat. 
Iem. geen rust laten, hem vervolgen. 
Nalijfrente, znw. vr. Lijfrente verkocht of gevestigd 
na een bepaalden tijd. 

Nalijos, nalics, nalix, nalich(t)s, bijw. i) Nabij. 
2) bijna. 3) nauwelijks; ook nalike, nalinge, nalincs. 

Nalinc, znw. m. Een na verwant; hij die het 

naastingsrecht heeft. — Nalineschap.
Naloeren, -luyren, zw. ww. intr. Heimelijk nagaan 
of spionneeren. 
Nalopen, st. ww. intr. Naloopen, trachten in te 
halen. 
Naluchten, lichten, zw. ww. intr. Bijlichten.

-

Namaech, znw. m. Een na verwant. 

Namaels, -snels, bijw. i) Later, naderhand; hiernamaals. 
2) na den maaltijd, na het eten. 

Namaken, zw. ww. tr. i) Na een bepaalden tijd 
maken; voor een overledene maken (vgl. n a d o e n). 
2) namaken, nabootsen. 

Namalen, zw. ww. tr. Na-, afschilderen. 

Naman , znw. m. Tweede echtgenoot. 

N amaninge, znw. vr. Na een bepaalden tijd ingestelde 
vordering. 

Name, neem. Zie a d e m. 

Name,) neem, znw. m. en vr. i) Naam; n. ende 
toename, met naam en toenaam, nauwkeurig ; bi 
name(n), met (snit) name(n) : a) met duidelijke aanwijzing 
van den naam. b) met name, bepaaldelijk, 
vooral. c) uitdrukkelijk, in het bijzonder, speciaal. 
d) een voor een, afzonderlijk; sonder n., in het algemeen, 
onbepaald; in enes n., in Gods namen; in 
sduvels namen. 2) persoon, vooral der Drieëenheid 
en van Maria; eene vrouw die men vereert; als 
omschrijving bij de woorden man en vrouwe, waf; 
ook mansname, vrouwenname, als samenstelling. 3) 
naam, titel ; titel, rang. 4) naam, roep, gerucht, faam, 
roem ; goede, quade n. ende fame ; klank ; onrecht 
heeft soo wreden naem. 5) stemming, vooral goede, 
aangename stemming. 6) inzicht, bedoeling. 7) dynastie, 
vorstenhuis. 

Name, znw. vr. i) Het nemen; het ontvangen, 
het krijgen. 2) (oostmnl.). het gewelddadig wegnemen 
of rooven van goed, vooral: van vee van den 
vijand, roof, plundering; buit. 

-name, znw. m. Nemer, ontvanger, in erfname 
(erfgename) en (deelname) deellame. 
Nameester, -meister, znw. m. Hij die na een 
ander geneeskundige hulp verleent. 
Namecondich, neem-, ook namecont, bnw. i) 

Met name bekend of genoemd. 2) bij ieder bekend, 
beroemd, van een persoon; gedenkwaardig, heuglijk, 
van een feestdag. 

Namelijc, naem-, nament-, neme-(oostmnl.), bnw.. 
i) Met name genoemd, boven genoemd. 2) uitdrukkelijk 
bepaald, duidelijk aangewezen. 3) die n. dach, 
dezelfde dag; aen der nemeliker stat. 

Namelike, neem-, neme-, nement-, bijw. i) Met 
name, bij „noemen". 2) met name, uitdrukkelijk; 
bepaaldelijk; in het bijzonder, speciaal; uitsluitend;. 
althans, ten minste. 3) namelijk, te weten. 4) op dezelfde 
wijze, evenzoo. 5) in eigen persoon. 

Namelinge, bijw. Vooral, met name. 

Nameloos, naem-, bnw. Zonder naam ; namelose 
vinger, de vierde vinger, ringvinger ; ook goutvinger. 


Namels. Zie n a m a e 1 s. 

Namen, zw. ww. tr. Aan iem. of iets een naam 

geven, iem. noemen; den naam van iem. noemen, 

hem aanwijzen. 

Namennen, -minnen, zw. ww. intr. Naar iem. 

toe rijden; toeschieten.

Namiddach, bijw. en znw. — I. Bijw., ook na


middage, des namiddages. — II. Znw. Namiddag. 

Namondelike , naemmond-, namend-, bijw. Met 

name, bepaaldelijk, uitdrukkelijk; ook: met name, 

letterlijk; ook namondelinge. 

Nampteren , zw. ww. tr. Een eischer voorloopig 

bevredigen; ook nam itiseren. 


NAMPTISSEMENT. 

Namptissement, znw. o. Het geven van onderpand 
ter voorloopige bevrediging. 

Nanacht, znw. vr. De nacht volgende op eens 
anderen; bep. : het verleenen van herberg aan den 
drost c. S. een dag langer dan verplicht was (drent.). 

Nanemen , st. ww. intr. i) Zich iem. aantrekken. 

2) iets gaan halen. 3) buit maken. 
Naneve, znw. m. Eigen neef. 
Nanne, znw. vr. Vrouwelijke naamgenoot (ook 

genanne). 

Nap, nape, nat, a^, znw. m. i) Vaatwerk waaruit 
men drinkt, drinkschaal; beker; dienen van den 
naj be, schenker zijn; waersagers n. es droge, het 
broodje van hen die iem. de waarheid durven zeggen 
is schraal; verklw. najbkjjn, kroes, napje, bakje. 
2) schaal, schotel, bekken, kom; houten bak; schaal 
voor collecteeren, bakje van den bedelaar; in n. 
ontfaen, ophalen ; ontvangen. 3) vaas, of ook : doos. 
Napachter, znw. m. i) Onderhuurder. 2) iem. 
die pachter mag zijn krachtens zijn naastingsrecht. 
Napaden, zw. ww. intr. (oostmnl.). Nasporen, be


lagen. 
Napander, znw. m. Latere beslaglegger. 
Napbinder, znw. m. Krammer van vaatwerk. — 

Napmaker.

Napelen , zw. ww. intr. Valsch spelen (?). 
Naphoeder, znw. m. Schenker. 
Naplogen, znw. o. Het uitoefenen. 
Nappen, zw. ww. tr. Steken, prikken, bijten. 
Naprologen znw. o. en vr. Narede, slot aan een 


tooneelstuk. 

Napte, znw. vr. Naphtha, steenolie. 
Nar. Zie n a r r e en n a e r. 
Naradich , -redick (oostmnl.), bnw. i) Slim, listig. 


2) arglistig, bedrieglijk. — Naradicheit. 
Naraet, znw. m. Te late raad. 
N arde, naerde, znw. Nardus. 
Nare, neer, bnw. i) Nauw, eng. 2) naar, akelig. 

Vgl. benaren en naerriekent. 
Nare. Zie naer en naerre. 
Narede. Zie naerhede. 

Narede, znw. vr. Achterklap, lastertaal. 
Narede, znw. vr. Slotwoord, epiloog. 
Nareden, zw. ww. intr. Kwaad vertellen van 

iemand. 
Nareiken , zw. ww. intr. Enen metten armen n., 

de handen uitstrekken naar iemand die vertrekt. 
Naren, zw. ww. intr. Naderen. 
Naren, narennen . Zie naer, bij w., n a r i n n e n. 
Narenst enz. Zie n e r n s t enz. 
Narente, znw. vr. Zie n a e r r e n t e. 
Narer, naerer(e). Zie nare. 
Narheit, znw. vr. Dwaasheid, zotheid. 
Nariden, st. ww. intr. Achternarijden.
Narinnen, -rennen, st. ww. intr. Narennen. 
Narm, narnst. Zie a r m, n e r n s t. 
Naroeyen, zw. ww. intr. Zie n a e r r o e y e n. 
Naroeyen, zw. ww. intr. Naar toe roeien. 
Naroepen, -ro^en, st. ww. — I. Intr. Naschreeu


wen, naroepen ; enen iel n. — II. Trans. Iets hardop 
nazeggen. 
Naroepen, st. ww. tr. Tot zich roepen, bij zich 

laten komen. 
Narouwe, znw. vr. Naberouw. 
Narracie, znw. vr. Verhaal. — Narreren. 
Narren nar, bnw. Zot, dwaas, onwijs; als znw., 

een zot, een gek ; ook : potsenmaker, nar. 
Narvelsee, nervel-, znw. vr. Middellandsche zee. 
Narwe, naroven. Zie nerwe, nerwen. 
Nasarene, znw. Nazareth; Jesus van N. 
Nasate, -saet, znw. m. Nakomeling. 
Nasch, znw. (nederr.). Doos, kistje. 
Naschen, zw. ww. tr. (nederr.). Bedelen. 
Naschisten. Zie naerschieten. 

Naschicken, zw. ww. tr. Achternazénden. 
Naschouwer znw. vr. Hetz. als a c h t e rschouwe. 
Naschreven. Hetz. als nageschreven. 

NATIIAKINGE. 

Naschrift, znw. vr. en o. Copie, afschrift. 

Naschriven, st. ww. tr. i) Afschrijven, naschrijven; 
uit iemands mond opteekenen. 2) enen iet n., 
iem. iets (een brief) nazenden. 

Nang, naze, znw. vr. en m. i) Neus; si en dencken 
niet verder dan hem die naze lane is. 2) neusgat; 
snuit van den olifant. 3) punt aan den voorsteven 
van een schip. Vgl. n o s e. 

Nasedrop, znw. m. Druppel aan den neus ; het 
druipen van den neus, verkoudheid. 

Nasegat, naes-, znw. o. Neusgat, ook naseloc. 
Naseggen, zw. onr. ww. tr. i) Iets ongunstigs 
of kwaads van iem. vertellen. 2) navertellen, ver 

oververtellen, verklappen. -melden ; 

Nasenden, zw. ww. tr. Achternazenden. 

Nasenden, zw. ww. tr. Naar iem. (toe)zenden. 

Nasetten, zw. ww. intr. Nazetten, vervolgen.

Nasien, st. ww. intr. Kijken naar. 

Nasingen, st. ww. — I. Trans. Nazingen. — II. 
Intr. Na een ander zingen. 
Naslaen, st. ww. — I. Intr. Nazetten, vervolgen. 
— II. Trans. Namaken, munten. 
Naslaen, st. ww. intr. Naar iem. toerennen, op 
iem. inrijden. 

Naslotel, znw. m. Nagemaakte sleutel. 

Nasmake, -smac, znw. m. Nasmaak; ook: een 
aangenaam gevoel na het verrichten eener goede 
daad. 

Nasmiten, st. ww. tr. Achternawerpen. 

Nasoeken, zw. ww. — I. Intr. Onderzoek doen. 

— II. Trans. Aanzoeken, polsen. 
Nasporen, zw. ww. tr. Het spoor volgen van, 
jacht maken op (een dier); iets op het spoor komen, 
ontdekken. 

Nasprake, znw. vr. Achterklap, laster. 

Naspreken, st. ww. — I. Intr. Kwaad van iem. 
spreken ; iem. zeggen wat men tegen hem heeft,, 
hem onder handen nemen ; als znw., het onder handen 
nemen van iemand. — II. Trans. Enen iet n, 
iem. iets nazeggen. 

Naspringen. Zie n a g e s p r i n g e n. 

Nasschade. Zie nachtschade. 

N ast, nasle, ook ast, znw. Droogoven; moutoven, 
mouteest. 
Nastaen, st. ww. intr. Achterstallig zijn. 
Nastel, znw. m. Rijgveter, band of snoer om 

iets vast te maken ; ook nestel, nastelinc, naehielinc. 

— Nastel(inc)maker.
Nasthout, znw. o. Takkebos. 

Nastrijt, znw. m. Een op een anderen volgende 
strijd. 
Naswemen, -sweimen, zw. ww. intr. Napen.
Nasweren, st. ww. intr. Een volgeed doen ; als 

eedvolger iets onder eede bevestigen (trans.). 

Nat, nale, naei, bnw. (verb. nv. Hate, natie). Nat, 
doorweekt, vochtig; met nalen ogen, wangen; natte 
dijc, een dijk die werkelijk tot waterkeering dient, 
door water bespoeld wordt, het tegenovergestelde 
van droge dijc ; als znw., hij die nat of doorweekt is. 

Nat, znw. o. i) Nattigheid, vochtigheid ; water. 

2) nat, vloeistof, vooral als drank; verklw. natkijn. 

Natale, natael, znw. m. Geboortedag (van Chris• 
tus), kerstmis; heiligedag; mv., de drie groote Christelij 
ke feesten ; ook nataeldage. 

Natale, znw. vr. Het aanbrengen van rechtsgronden 
na het uitspreken van het vonnis. 

Nate, natie, bijw. Zóó dat iem. nat wordt. 

Nater, dial. hetz. als n a d e r e. Adder. 

Naterden. Zie natreden. 

Natheit, naet-, znw. vr. i ) Natheid, vochtigheid. 
2) vocht. 
Natie. Zie n a c i e. 
Natien, st. ww. intr. Naar iem. toetrekken, op 
iem. af komen. 
Natimmeringe, znw. vr. Latere herstellingen aan 
een gebouw. 

Natmael. Zie a d m a e 1. 

Natmakinge, znw. vr. Bevochtiging. 


378 NATREDEN. 

Natreden , -terden, st. ww. intr. Iemands voet


stappen drukken, hem navolgen.

Natreoken, zw. en st. ww. tr. Aan zich trekken 

of verbinden ; zich meester maken van. 

Natsam, bnw. Vochtig, van den grond.

Natsehoe, bnw. Natschoen, natte schoenen aan


hebbende. 

Natte. Zie n a t e en nat. 

Natte, znw. vr. Mat. 

Natten , zw. ww. tr. Natmaken ; ook netten. 

Natticheit, natich-, znw. vr. i) Nattigheid, voch


tigheid. 2) vocht. 
Naturael, bnw. Door de natuur gevormd of ingegeven, 
natuurlijk.
Naturaelheit, znw. vr. Taalwetenschap, grammatica. 


Nature, natoer, natuere, znw. vr. i) Natuur, 
scheppende kracht ; het geschapene. 2) natuurwet, 
de in de natuur door God gestelde orde ; sonde tegen 
n., tegennatuurlijke wellust; der n-n schout betalen, 
den tol betalen aan de natuur; natuurlijke zedewet. 
3) werking der natuur, de in de natuur en hare 
voortbrengselen sluimerende kracht; de " behoeften 
der menschelijke natuur, voedsel; ontlasting. 4) het 
door de natuur aan al het geschapene toebedeelde 
wezen ; lichaamsgestel; lichaamskracht; temperament; 
de menschelijke natuur, de vermenging van geestelijke 
en zinnelijke behoeften in den mensch; verklw. 
natuerkijn, -ken, de zwakke menschelijke natuur. 5) 
eigen aard, geaardheid, karakter, aangeboren aard of 
aanleg, natuur, van menschen, dieren en dingen. 6) 
soort. 7) teelkracht; teelvocht, zaad; teeldeel, vooral 
van de vrouw; teling, voortteling; geslachtsdrift; 
oorsprong, geboorte. 8) kennis der natuur, o. a. natuurkunde, 
natuurlijke historie, physiologie; een boek 
over natuurwetenschap. 

Naturen, natueren, zw. ww. intr. Aarden, een 
zekeren aard hebben ; aarden naar; genatuurt, gepaard 
(?).

Naturien,. -fin, znw. m. Natuurkenner. 
Natuurhalt, znw. vr. Natuurwetenschap. 
Natuurlij c, nature-, natur-, natuyr-, bnw. i) 

Op de natuur betrekking hebbende. 2) door de natuur 
en hare wetten voorgeschreven, natuurlijk ; een 
natuurlike dack, een dag en nacht, etmaal; n. recht, 
natuurrecht. 3) een gevolg zijnde van de werking 
der natuur of natuurdrift, natuurlijk. 4) lijflijk, 
vleeschelijk, eigen, van kinderen. 5) aangeboren. 6) 
ongekunsteld, oprecht, onbevangen, open, rechtschapen; 
van dieren, edel. 7) vleeschelijk, zinnelijk. 8) 
op de voortteling betrekking hebbende; die natuurlike 
lede, geslachtsdeelen. 

Natuurlip eheit, znw. vr. i) De kennis van al 
het geschapene. 2) natuurdrift; instinkt. 3) aangeboren 
aard, geaardheid. 4) natuurlijk gevoel, menschlievendheid. 
5) de zinnelijke natuur. 6) het natuur 

geslacht; geschiktheid tot voortteling.-lijk

Natuurlike, bijw. i) Volgens de natuur, of de 
natuurwet, naar den gewonen loop der natuur. 2) 
van nature, uit natuurdrift; instinktmatig. 3) van 
nature, van aard. 4) door geboorte. 5) naar de natuur, 
nagemaakt, kunstig. 6) vleeschelijk; n. sin, 
liggen met, lijfsgemeenschap hebben; met betrekking 
tot de voortteling. 

Nauwe, naeuwe, nouwe, neuwe, bnw. i) Nauw; 
eng. 2) benauwd ; benauwend, drukkend ; beangstigend, 
naar; ter nauwer noot, als de nood nijpt; 
ter nauwer noot kent men sinen vrient; met (ook: 
Ier ?) nauwer noot, met moeite, met de uiterste 
krachtsinspanning, nauwelijks. 3) gevaarlijk, hachelijk. 
4) nauwkeurig. 5) bekrompen, schriel, karig; 
een n. leven, vol ontberingen ; te n. doen, te kort 
doen; krap, gering, van den wind. 6) beperkt, aan 
eene bepaalde grens gebonden, kort. 7) smal; klein, 
gering. 8) klein, laag, min, in zedelijken zin. 9) 
scherp van verstand, fijn, listig, geslepen, uitgeslapen 
op iets ; nouwe om, tuk op; van zaken, goed 
doordacht of berekend. io) vertrouwd, geheim. ii) 

NAVOLGER. 

znw. in den superl., dat nauweste, nauste: a) het 
grootste gevaar; metten musten, met de grootste 
moeite. b) int nauste, zoo nauwkeurig mogelijk; 
niet te(n) nausten, niet in alle opzichten ; ten nausten 
niet, in het geheel niet. c) het scherpzinnigste, het 
fijnst uitgedachte. d) het diepste geheim. 

Nauwe, bijw. i) Nauw, eng, bekrompen ; n. wo 


nen. 2) gevaarlijk, bedenkelijk; het staet mi n. 3) 

slechts in den uitersten nood, met moeite, nauwelijks; 

alte n., met de grootste moeite. 4) scherp, gestreng, 

bij „bewaken, opsluiten" ; uitdrukkelijk, bij ,,verbie


den"; inhalig, schriel. 5) scherp, nauwkeurig; sterk, 

scherp, bij werkingen dér zinnen; zorgvuldig; met 

ijver, ernstig. 6) karig, bekrompen, op eene sobere 

wijze. 7) met list en behendigheid.

Nauwelike, naeu w -, bijw. i) Nauw, eng ; vaste 
ende n. aen hem duwen. 2) nauw, eng, binnen enge 
grenzen; bij „binden". 3) nauwelijks, met (groote) 
moeite, met weerzin, niet van harte; ook nauwelijcs 
(16de e.). 4) scherp, gestreng. 5) nauwlettend, nauwkeurig; 
zorgvuldig. 6) kommerlijk.

Nauwen, naeuwen, nouwen, zw. ww. — I. Trans. 
Vernauwen, verengen; versmallen. — II. Intr. i) 
Nauwer, enger, smaller worden. 2) benauwd worden 
of zijn. 3) opkorten, in kleinen voorraad voorhanden 
zijn. — III. Onpers. Het nijpt, het begint er treurig 
uit te zien, het is of wordt ernst. 

Nauwer, nouwer, bijw. Hetz. als n i e w e r. 
Nergens; ook nauwerinx. 

Nauwheit, nauwe-, znw. vr. i) Nauwheid, engheid; 
engte. 2) benauwdheid. 3) bekrompenheid, 
karigheid, bekrompen omstandigheden. 4) listigheid, 
arglistigheid.

Nauwicheit, naeuw-. Hetz. als n a u w h e i t. 

NauWCoop, znw. m. Schaarschte. 

Nauwte, znw. vr. Nauwte, engte, nauwheid.

Nauwvondich, nau-, -vundich, bnw. (oostmnl.). 
Schrander, scherpzinnig ; misschien ook : spitsvondig. 

— Nauwvondicheit. 
Navaren, st. ww. intr. i) Te paard volgen. 2) 

navolgen. 
Navaren, st. ww. intr. Tegen iem. optrekken.
Nave, naef, naf, znw. vr. en m. Naaf. 
Naveel, naveil, znw. Een vaartuig.
Navegeer, navi-, neffe-, -gaer, -ger, znw. m. 

Groote timmermansboor. — Navigergat.

Naveide, znw. vr. Scheepsvracht, lading.

Navel, nagel, nafle, znw. m. en vr. i) Navel; 
verklw. navelkin. 2) middelpunt. 
Navenant , bijw. Naar evenredigheid.
Naverhael, znw. o. Het verhalen eener geleden 
schade. 

Navervolgen, zw. ww. tr. Scherp vervolgen. 

Navlieten, st. ww. intr. Nazwemmen ; ook : na 

-volgen.

Navoerenj st. ww. tr. Nadragen.

Navolgeljjc, bnw. Niet, nauwe, curve n., onna


volgbaar. 

Navolgen, zw. ww. -- I. Intr. Met den dat. i) 
Volgen, later volgen. 2) na iem. komen, (iem.) achternagaan, 
-loopen. 3) nazetten, volgen met een 
vijandelijk oogmerk. 4) in rechte vervolgen ; n. der 
verscher daet. 5) vervolgen, voortzetten. 6) navolgen, 
doen als. 7) najagen, trachten te bereiken; ontvangen, 
verwerven; si selen der ontf ermherticheit n.; 
behouden (ook met den acc.). 8) te beurt, ten deel 
vallen, met eene zaak als ondw. -- Ii. Trans. t) 
Navolgen 2) najagen. 3) nakomen, in beoefening 
brengen. 4) ten uitvoer brengen ; wrake navolgen. 

Navolgende, deelw. bnw. Daarna of daaraan volgende, 
van tijdsbegrippen; navolgende, in een geschrift. 


Navolgendelike, bijw. Daarna, naderhand. 
Navolgenisse, -volchnisse, znw vr. i) Het volgen 
op iets. 2) volgzaamheid, dienstvaardigheid. 
Navolger, znw. m. z) Nákomeling. 2) opvolger. 
3) navolger, aanhanger. 4) vervolger. — vr. navolgester, 
-volchster. 


NAVOLGICH. 

Navolgich, bnw. ; n. sin, met den dat., nakomen, 
in beoefening brengen. 

Navolginge, znw. vr. i) Navolging, het drukken 
van iemands voetstappen, eig. en overdr. 2) vervol. 
ging, ook : in rechte. 

Navont, navonts, navont, -ent, -ens, bijw. In 
den avond, 's avonds. 

Navorder, znw. m. Opvolger, nakomeling. 

Navrient, znw. m. Intiem vriend. 

Nawake, -waecke, znw. vr. Het latere deel van 
den nacht, de derde en vierde nachtwake. 
Nawaker, znw. m. Hij die in den nanacht de 
ronde doet. 
Nawanderen, zw. ww. intr. (met den dat.). Ach 
-ternaloopen. 
Nawaren, zw. ww. intr. Beloeren, bespieden 
(oostmnl.). 
Naweide, znw. vr. Het beweiden van land na 
den hooibouw ; het recht tot naweide. 
Nawerken, zw. onr. ww. intr. Nawerken, later 

werken. 

Nawj f, znw. o. Tweede vrouw. 

Nawisen, zw. ww. intr. Met den vinger nawijzen 
(als uiting van bewondering of hulde). 
Nawroege, -wroge, znw. vr. Klacht na het uitspreken 
van een vonnis. 

Nawroegen, zw. ww. intr. niet den dat. i) Iem. 
beschuldigen of kwaad van iem. spreken achter zijn 
rug. 2) eene klacht tegen iem. inbrengen na de uitspraak 
van een vonnis. 

Ne , bijw. en voeges. — I. Bijw. van ontkenning. 
Bij niet e. a. ontkennende woorden. Ne uitgelaten 
vooral in vraagzinnen, bij korte antwoorden, bij 
weten ; in doe, inne weet ; ook in zinnen met meer; 
dal hi meer oh stont; ook bij (ne)geen en (ne)bore; 
ne willen, willen van niet; noch; het staat bij woorden 
met eene ontkennende kracht, bij meer, cure, 
nauwe, nauwelike, Belden. — II. Voegw. Ne dient 
ter verbinding van een bijzin aan een ontkennenden 
hoofdzin, of; ook dit ne wordt weggelaten ; vaak 
moet het worden weergegeven door „maar" met 
nevenschikkend zinsverband. 

-neg enclitisch vnw. van den acc. sing.; ook van 
den dat., doe sloech thine enen groten slack; soms 
ook voor het wederkeerig vnw. 

Nebbe, neb, nyb, znw. vr. en m. -Snavel. 

Nebore, nebor. Zie bore. 

:N echte znw. Hetz. als echt. Huwelijk. 

-node, -nedinne, uitgangen ter vorming van 
vrouwelijke waardigheids- en verwantschapsnamen. 
Nedene, neden, bijw. i) Naar beneden. 2) beneden. 
Neder, neider, ned(e)re, bijw. en voorz. — I. 

Bijw. i) Naar beneden, naar onder; si vielen n. ter 
erden ; stroomaf; van boven n. ; oh ende n., naar 
boven en beneden, op en neer; aan alle kanten, 
overal; in alle opzichten, geheel en al; altijd door, 
steeds ; van oh ende van n., van het begin tot het 
einde; ob of n., in eenig opzicht; oh noch n., in het 
geheel niet; te, ter n., naar beneden, naar den 
grond; daerneder, ter neder (z. ald.). 2) beneden, 
op of bij den grond ; hierneder, hier beneden ; hier 
op aarde ; enen ter n. sien, op den grond zien liggen 
; dat oh (dat) n., het onderste boven. 3) laag, 
van plaats en rangorde. 4) van tijd, in de toekomst, 
in het vervolg. — 1I. Voorz. Beneden, onder, van 
plaats, tijd en rangorde. 

Neder, bnw. en bijw. — I. Bnw. i) Laag, laag 

gelegen, aardsch ; in den super!., onderste ; binnen


ste ; diepste ; ook als znw., dat nedersie. 2) laag bij 

den grond, laag gebouwd ; naar den grond gekeerd, 

voorovergebogen. 3) laag, gering, onaanzienlijk ; ook 

als znw. 4) laag, van rangorde; superl., laagst, minst. 

5) zwak, gering, onbeduidend. 6) gering in eigen 

oog, nederig, ootmoedig. 7) laag, van prijzen. 8) 

laag, diep, van toon. — II. Bíj w. i) Van geringen 

stand. 2) nederig. 

Nederbaliu, znw. m. Baljuw van lageren rang. 

Nederbanc, znw. vr. Lagere rechtbank. 

NEDERGERECHTE. 

Nederbeten , -beeten, zw. ww. — I. Trans. i) *Een 
jachtvogel op zijne prooi doen nederdalen. 2) iem. van 
een voetstuk doen afdalen, vernederen. — II. Intr. 

i) Afstijgen van paard of wagen. 2) neerdalen; neerschieten 
op zijne prooi (van jachtvogels) ; nederdalen 
uit den hemel (van Christus) ; afstand doen van eene 
kroon (afdalen van een troon). 

Nederbevellen, zw• ww. tr. Neervellen. 

Nederbogen, zw. ww. — I. Trans. Neerbuigen. 

— II. Wederk. Zich neerbuigen, eigenlijken overdr. ; 
deelw. nedergeboocht, nederig, deemoedig, ootmoedig. 
— III. Intr. Hetz. als wederk. 
Nederbocken, zw. ww. intr. Bukken; in een gebogen 
houding op de knieën liggen. 

Nederbreken, st. ww. tr. Afbreken, slechten. 

Nederbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. Naar 
beneden brengen, naar eene lager gelegen plaats 
brengen, stroom afwaarts brengen, uit den hemel 
op aarde brengen (Christus). 

Nederbogen, zw. ww. intr. — Nederbuginge, 
deemoed. 
Nederdael, znw. m. ; sinen n. maken, neerdalen. 
Nederdalen, zw. Ww. — I. Intr. i) Neer-, af


dalen ; van de zon, ter kim neigen, dalen. 2) afstammen. 
— II. Trans. i) Naar beneden brengen. 2) 
doen dalen ; wederk.: a) zich vernederen of vergooien. 
b) afdalen tot iem. die lager is in stand. — Neder


dalinge.

Ne erdingen, zw. ww. tr. De rechtszitting, ook: 
de rechtsoefening, schorsen ; de zitting sluiten. — 

Nederdinginge.

Nederdoen, st. onr. ww. tr. Naar beneden halen, 
iets ; vernederen ; onderwerpen, iemand. 

Nederdragen, zw. ww. -- I. Trans. i) Naar 
beneden brengen of halen ; dat sere n., vellen, richten 
; dat hovel n., neerslaan. 2) iem. naar beneden 
brengen, voeren naar eene lager gelegen of diepe 
plaats; neerwerpen, vooral: van het paard. — II. 
Intr. Neerkomen. 

Nederdriven, st. ww. — I. Trans. Naar beneden 
drijven of jagen. — II. Intr. Op iets drukken, 
naar beneden gaan. 

Nederdropen, zw. ww. tr. Neder doen druppelen, 
naar beneden doen vloeien. 
Nederdrucken, zw. ww. tr. Neerdrukken; deelw., 
nedergedruct, neerslachtig, mismoedig. 

Nederdrupen, -doken. 

Nedere, znw. vr. Laag gelegen streek, laagte. 

Nederen, nideren (limb.), zw. ww. — I. Trans. 

i) Verlagen, eig. lager maken, naar beneden halen. 

2) verlagen, in aanzien enz. doen verminderen; fnui


ken, vernederen. 3) klein maken in eigen oog, ver


ootmoedigen. 4) zedelijk verlagen. 5) verlagen, een 

prijs; eene som, verminderen. 6) verlagen, een toon. 

— II. Wederk. i) Zich vernederen. 2) zich verootmoedigen. 
3) zich vergooien. --- III. Intr. i) Laag 
of lager worden; een lagen (lageren) stand innemen. 
2) minder worden in rang, aanzien enz. 3) zich 
vernederen. 4) lager worden, verminderen, van een 
prijs enz. 
Nederende, -einde, znw. o. Lager einde. 

Nedergaen, st. oor. ww. intr. i) Naar beneden 

gaan, afdalen, ook zedelijk; stroomafwaarts gaan; 

Eer erden n., op den grond vallen; dalen; ondergaan, 

van een hemellichaam; afdruipen, van bloed. 2) af


dalen, verminderen in macht, aanzien enz. 3) ver


minderen, kleiner worden. 4) zich vernederen. 

Nederganc, znw. m. i) Het afdalen, naar be


neden gaan; het naar beneden stroomen; het dalen 

of ondergaan van een hemellichaam. a) zelfverne


dering, verootmoediging. 3) plaats waar men afdaalt, 

helling. 

Nedergebringen. Hetz. als n e d e r b r i n g e n. 

Nedergebreken. Hetz. als n e d e r b r e k e n. 

Nedergedalen. Hetz. als n e d e r d a 1 e n. 

Nedergedrucket. Zie n e d e r d r u c k e n. 

Nedergeleggen. Hetz. als n e d e r 1 e g g e n. 

Nedergerechte. Hetz. als n e d e r b a n c. 


38o NEDERGESITTEN. 

Nedergesitten. Hetz. als n e d e r s i t t e n. 

Nedergeslagen, deelw. bnw. i) In eene deemoedige 
houding, voorover op de knieën liggende. 
2) terneergeslagen, deemoedig. 

Nedergesteken, deelw. bnw. Geruïneerd 
(oostmnl). 

Vedergevallen. Hetz. als n e d e r v a 11 e n. 

Nedergeven, st. ww. wederk. Zich onderwerpen. 

Nedergewerpen. Hetz. als n e d e r w e r p e n. 

Nedergieten, st. ww. — I. Intr. Neerstroomen, 
-gutsen. — II. Trans. Uitgieten. 
Nedergliden, st. ww. intr. Naar beneden glijden, 
langzaam naar beneden vallen. 

Nederhalen, -hangen.

Nederheemraet , znw. m. ; mv. De ambtelijke 
of dorpsheemraden in Rijnland. 

Nederheit, .znw. vr. i) Laagte, het laag gelegen 
of geplaatst zijn; eene laagte; het aardsche tranendal. 
2) laagheid, geringheid, onbeduidendheid. 3) 
laagheid van stand ; vernedering, ook : zelfvernedering. 
4) ootmoed, nederigheid. 5) laagheid of het 
laag staan in zedelijken zin; tekortkomingen; eene 
lage daad of laagheid. 

Nederhelden, -hellen, zw. ww. — I. Intr. Afhellen; 
als znw., glooiïng, helling. — II. Trans. 
Neerbuigen, neigen. — III. Wederk. Buigen, bukken, 
neerknielen. 

Nederheldich, bnw. Afhellend, glooiend. 
Nederhelfte, -helft, znw. vr. Onderhelft; het 
lager gelegen deel. 
Nederhelpen, st. ww. tr. ; op ende n., ophelpen 
en neerleggen, oppassen, een zieke. 

Nederhof, znw. o. en m. Het bij een kasteel 
behoorend erf met de daarop staande bijgebouwen; 
hetz. als fra. „bassecour". 

Nederhorten , -hurlen, zw. ww. tr. Neerstorten, 
door een stoot of steek van het paard werpen. 

Nederhouden, -holden (oostmnl.), st. ww. tr. i) 
Neerhoudén, neerdrukken. 2) omlaag houden, in 
zedelijken zin. 

Nederhouwen, -houden, st. ww. tr. Neerhouwen, 
-hakken. 
Nederhuken, -huiken, st. ww. intr. Neerhurken. 

Nederhuus. Hetz. als n e d e r h o f. 

Nederinge, znw. vr. i) Eene laagte, moerassig 
land. 2) vernedering, verlaging van iemands roem, 
eer, enz., achteruitgang. 3) nederigheid, ootmoed. 

Nederkeer, znw. m. Het toegeven an de zinnelijke 
natuur. 

Nederkeren, zw. ww. — I. Wederk. Zich naar 
beneden wenden, zich wenden tot het zedelijk lagere, 
toegeven aan de zinnen. — II. Intr. Hetzelfde. 

Nedercleet, -cleft, znw. o. Bedekking van het 
benedenlijf, broek. 
Nederelimmen, -clemmen, st. ww. intr. Af-, nederdalen, 
afstijgen. — Nederelimminge.

Nedercnieën, -cnielen, zw. ww. intr. 

Nedercomen, st. • ww. intr. i) Afstijgen, afdalen; 
afzakken, eene rivier, gaan naar eene geographisch 
lagere plaats. 2) op den grond vallen; zich 
op de knieën werpen; van eene zaak, naar beneden 
gehaald worden. 

Nedererommen, zw. ww. — I. Trans. Neerbuigen. 
— II. Intr. Zich neerbuigen, bukken. 

Nederlage, znw. vr. i) Manslag. 2) nederlaag, 
slachting. 3) schade, nadeel, of ook: schade aan gebouwen 
toegebracht. 

Nederlant, znw. o. i) Laag of aan zee gelegen 
land. 2) het land aan den Nederrijn; Nedersaksen, 
-duitschland, — Nederlantsch Nederduitsch. 
Nederlaten, st. ww. tr. Naar beneden laten, 
laten (af )dalen. 
Nederleggen, zw. ww. tr. i) Neerleggen ; in 

de laagte of naar beneden brengen; iets dat over


eind staat op den grond leggen; eene blijde, uit 

elkaar nemen. 2) neerleggen op eene bepaalde plaats ; 

dat hovel n., gaan slapen; sterven. 3) neerleggen, 

afleggen, wapenen b. v. 4) neervellen, neerleggen, 

NEDERSINKEN. 

iemand; iem. met redeneeringen of bewijsgronden 
doodslaan; iets slechten, afbreken. 5) afzien van, 
staken, ophouden met; die tale n.,; laten varen, laten 
loopen; dat recht n., de rechtsoefening schorsen, 
de terechtzitting sluiten. 6) van kracht berooven, 
een einde aan iets maken, iets vernietigen; eindigen, 
opheffen ; afschaffen, intrekken, een voorschrift; beslechten, 
beëindigen, een twist; verhinderen, verhoeden. 
7) te boek stellen, beschrijven. 

Nederiegginge, znw. vr. Het knielen. 

Nederleiden, zw. ww. tr. Naar beneden brengen. 

Nederliden, st. ww. intr. Zinken, dalen; zakken. 

Nederliggen , -leggen, st. ww intr. i) Nederliggen, 
ook : op het ziekbed ; gaan nederliggen, ziek 
worden. 2) overwonnen zijn, het onderspit delven; 
zijne zaak verliezen; achteruitgaan, zedelijk; met 
eene zaak als ondw., geslecht worden ; te niet gaan, 
bezwijken. 3) geschorst worden, van het recht. 4) 
des n. met enen, met iem. overhoop liggen. 

Nederlijf, znw. o. Onderlijf. 
Nederloop, znw. m. Het afstroomen of afvloeien 
van water. 
Nederlopen, st. ww. intr. i) Naar beneden loopen, 
stroomen, vloeien. 2) afglijden. 
Nedermeester, znw. m. Ondermeester. ; vr. ne. 
dermeesterse. 

Nedermoedicheit, znw. vr. Kleinmoedigheid. 
Nederneigen, zw. ww. — I. Trans. Neerbuigen, 
doen overhellen ; naar beneden houden, neigen (de 
ooren). — II. Intr. Zich neerbuigen, neerzinken ; ook: 
zich buigen voor een meerdere. 
Nedernigen, st. en zw. ww. intr. Zich neer 
ook : voor een meerdere.-buigen, 
Nedernicken, zw. ww. intr. Bukken. 

Nedernisse, znw. vr. Verlaging van een prijs. 

Nedernoene, znw. vr. De late namiddag. 

Nederporte, znw. vr. Of: onderdeur, óf : kleine 
deur in eene groote, wiket. 
Nederregenen, zw. ww. met een Oden nv. ; doet 
dus keselen reinde neder, toen het kiezels regende. 
Nederreisen, zw. ww. tr. Naar eene lager gelegen 
plaats reizen of trekken. 
Nederriden , st. ww. — I. Intr. Naar beneden 
rijden. — II. Trans. Iem. omverrijden. 
Nederrinnen, st. ww. intr. Naar beneden loopen, 
vloeien, stroomen. 
Nederrisen, st. ww. intr. Nedervallen, naar de 
laagte gaan. 
Nederrit, znw. m. Mv. nederrede. Plaats waar 
men naar beneden kan rijden. 
Nederrusten, zw. ww. intr. Zich te slapen leggen. 
Nedersehampelen, zw. ww. intr. Afschampelen, 
langs iets afglijden. 
Nederschieten, st. ww. — I. Intr. Neerschieten, 
zich snel naar beneden storten. — II. Trans. i) 
Neerwerpen, met kracht of snelheid naar de laagte 
brengen. 2) door schieten neerwerpen, muren. 
Nederschieken, zw. ww. wederk. Zich neervlij 
en ; ook : zich ergens neerzetten, vestigen. 
Nederschole , znw. vr. Lagere school. 

Nederschrinkelen, zw. ww. tr. Op den grond 

werpen door iem. een been te lichten. 

Nedersenden, -sinden, zw. en st. ww. tr. i) 

Naar beneden, ook : naar de aarde, zenden. — Ne 

2) in de laagte houden, deemoedig-dersendinge. 

stemmen. 

N edersetten, zw. ww. tr. i) Neerzetten, ergens 

zetten. 2) verlagen in rang; in waarde verminderen, 

de munt. 3) iem. deemoedig stemmen ; ook : tot be


daren, tot rust brengen. 4) afzetten, uit een ambt. 

— Nedersettinge.
Nederside, znw. vr. De lage zijde. 
Nedersien, st. ww. intr. Naar beneden kijken, 
de oogen neerslaan. 
Nedersigen, st. ww. intr. Neerzijgen, uitgeput 
neerzinken. 
Nedersinken, -senken, st. ww. — I. Intr. i) 
Neerzinken, naar de diepte zinken; van een hemel



NEDERSIPEN. 

lichaam, dalen. 2) afnemen, verminderen. — II. 
Trans. Doen nederdalen ; sine siele in die helle n. 
-- III. Wederk. Zich neerbuigen. 

Nedersi en, st. ww. intr. Neersijpelen. 

Nedersitten, st. ww. intr. i) Neerzitten, ergens 
rustig gezeten zijn. 2) perfectief : a) zich neerzetten. 
b) omvervallen. c) gaan liggen, bedaren, van hartstochten. 


Nederslaeh, znw. m. i) Het neerslaan van het 
hoofd. 2) doodslag; slachting. 
Nederslacht, znw. m. i) Hetzelfde als n e d e r


s 1 a c h, 2). 2) daling van een prijs. 

Nederslachtich, bnw. Terneergeslagen. 

Nederslaen, st. ww. — I. Trans. i) Neerslaan, 

neervellen ; doodslaan, dooden, verslaan, een vijand. 
2) platslaan. 3) naar beneden richten, in de laagte 
houden, een voorwerp, het hoofd, de oogen. 4) iem. 
deemoedig stemmen, neerslachtig maken ; deelw. 
nedergeslagen, in eene deemoedige houding neder liggende 
of knielende. — II. Wederk. i) Zich legeren 
; zich ergens nederzetten of vestigen. 2) zich 
verootmoedigen ; deelw., ootmoedig, nederig. — III. 
Intr. i) Neerslaan, met kracht op den grond neer 

gen ; ook : neerslaan, van rook. 2)-komen ; nederzij 
reiken tot een lager punt, nederhangen, afhangen. 
3) hetz. als wederk., i). 

Nedersliten, st. ww. tr. Verwoesten, vernielen. 
Nedersnoffelen, zw. ww. intr. Door struikelen 
nedervallen. 
Nederspringen, st. ww. intr. Naar beneden 
springen. 

Nederstaen, st. ww. intr. Van het paard stijgen. 

Nederstal, znw. m. Eene lager gelegen staanplaats. 
Nederstam, znw. m. Het onderste deel van een 
boomstam. 
Nederstat, znw. vr. i) Eene lager gelegen plaats; 
een lagere rang. 2) benedenstad. 

Nedersteken, st. ww. tr. i) Neersteken. 2) neerstooten, 
neerwerpen ; omverwerpen, -stooten, op den 
grond werpen. 3) ontzetten, uit een ambt. 4) eene 
waar, op een lageren prijs brengen. 

Nederstellen, zw. ww. — I. Trans. Neerzetten. 

— II. Wederk. Zich neerzetten, gaan zitten of liggen. 
Nederstieren, zw. ww. tr. Van het paard werpen. 
Nederstigen, st. ww. intr. i) Afdalen, afstijgen; 
nederdalen uit den hemel. 2) afstammen. — Neder 
; ook : het dalen der stem.-stigingeNederstorten, -sturten, -stourten, zw. ww. -- I. 

Intr. i) Neerstorten, ineenzakken. 2) naar beneden 
vallen ; uitgestort of uitgegoten worden. -- II. Trans. 
Naar beneden werpen, in het water gooien. 

Nederstoten, zw. ww. tr. Naar beneden stooten. 

Nederstreeken, -stricken, zw. ww. — I. Intr. 
Zich uitstrekken naar beneden. — II. Trans. Zich 
neerstrekken, zich neervlijen of -leggen ; deelw., 
nedergestrect, lang uit of plat op den grond liggende. 

Nederstriken, -stricken, zw. ww. tr. Neerstrij ken, 
doen neervallen; van een zeil, strijken. 

Nederstrukelen. Hetz als n e d e r s n o f f e l en. 

Nederstuken, zw. ww. tr. Neerstooten. 

Nedersturten. Zie n e d e r s t o r t e n. 

Nedertant, znw. m. Ondertand. 

Nederterden, -treden, st. ww. tr. i) Neertrappen. 

2) vertrappen, onder den voet treden, in het stof 
treden ; beneden zich achten. 

Nedertien, st. ww. — I. Trans. i) Naar beneden 
trekken ; wegvoeren naar eene lager gelegene 
plaats. 2) iem. tot zijn mindere maken, hem onderwerpen. 
— II. Intr. Naar eene lager gelegene plaats 
reizen of trekken. 

Nedertillen, zw. ww. tr. Neerdrukken, naar be


neden duwen. 

Nedertreden. Zie n e d e r t e r d e n. 

Nedertrecken, -trucken, zw. ww. — I. Trans. 
i) Naar beneden of naar de laagte trekken ; ook: 
zedelijk ; in de diepte, ook : der hel, terecht doen 
komen. 2) in de laagte houden ; maken dat iem. niet 

NEDERWERPEN. 381 

kan opklimmen of vooruit komen ; van eene zaak, 
den bloei belemmeren. 2) onderwerpen, ten onder 
brengen ; dooden. — II. Intr. Wegtrekken, weggaan 
(eig. naar eene lager gelegene plaats). 

Nedertreesel , znw. o. Iets waardoor iemand in 
de laagte gehouden wordt, belemmering of beletsel 
voor zedelijke volmaking. 

Nedertrucken. Zie nedertrecken. 
Nedertugen, zw. ww. tr. Door een getuigenis 
ontzenuwen. 
Nedertumelen, .00k -turnen, zw. ww. intr. 
Neertuimelen, van zijn paard vallen. 
Nederval, nedder-(oostmnl.), -valle, znw. m. i) 
Van levende wezens, het nedervallen, val ; van 
water, val, het neerdruppelen ; ook : het recht op de 
strook gronds naast of voor een huis, die door de 
goot wordt gedekt, tot waar het regenwater uit de 
goot nedervalt of nederdrupt; van takken, het afvallen 
; van gebouwen, bouwval. 2) dood, uiteinde; 
het verslagen worden, doodslag. 
Nedervallen, st. ww. intr. i) Neervallen, naar 
beneden vallen ; ook : op den grond vallen. 2) neder. 
knielen, zich op den grond werpen; nederbukken; 
van het paard stijgen ; gaan zitten, zich neervlijen. 
3) vervallen ; van een mensch, achteruitgaan; van 
een bouwwerk, in puin vallen, geheel of gedeeltelijk 
instorten. 4) sterven, omkomen. 5) ophouden, 
bedaren; een einde nemen. 
Nedervallieh, -velliclh, bnw. i) Tot vallen neigende, 
op het vallen staande ; dreigende ineen te 
zakken, van uitputting; geneigd tot het kwaad. 2) 
eene rechtszaak verliezende, te kort schietende in 
zijne bewijsvoering. 
Nedervallinge , znw. vr. i) Het vervallen van 
een bouwwerk; puinhoopen. 2) verval, achteruitgang. 
Nedervaren , st. ww. intr. -- I. Van varen, 
„gaan". i) Naar beneden, de laagte, de diepte gaan; 
ter helle nederdalen (ook van Christus). 2) weggaan 

(eig. naar eene lager gelegene plaats), een tocht 

doen. — II. Van varen, „varen". Afvaren, eene 

rivier. 

Nedervellen, zw. ww. — I. Trans. i) Doen 
neervallen, neervellen; laten vallen, naar beneden 
doen vallen, werpen, halen ; laten zakken, inhalen, 
vleugels; een gebouw, neerhalen, omverhalen. 2) 
dood doen neervallen, dooden. 3) vernietigen, te niet 
doen. — II. Wederk. Zich neerzetten of vestigen. 
Nedervenster, -veinsler, znw. vr. Benedenraam, 
Nederversinken, st. ww. intr. Wegzinken in 

eene diepte. 

Nederverwerpen, st. ww. tr. Nederwerpen. 

Nederviselen , zw. ww. tr. (Een dak van een 

hooiberg) doen dalen ; het tegengestelde van ojviselen. 

Nedervliegen, -vlieten, -vloeyen.

Nedervloten, zw. ww. intr. Afdrijven, in eene 

rivier. 

Nedervoeren, zw. ww. tr. Neerwerpen, op den 

grond werpen. 

Nedervouden, zw. ww. tr. Vereffenen, in orde 

brengen, een geschil. 

Nederwaeyen, zw. ww. intr. Door den wind 

afgeworpen worden. 

Nederwaert, -vert, -waerts, -waerde, bijw. i) 

Naar beneden, omlaag, nederwaarts; afwaarts, naar 

eene lager gelegene plaats; naar beneden, van rang


orde. 2) beneden, aan de onderzijde, van onderen; 

ook euphem. : ten opzichte van de geslachtsdeelen. 

Nederwegen, st. ww. tr. i) In gewicht over


treffen. 2) neerdrukken. 

Nederwentelen, zw. ww. tr. Naar beneden 

rollen. 

Nederwerpen, - warjben, -worjben, st. ww. — I. 

Trans. A. Met den acc. der zaak. i) Naar beneden 

werpen, op den grond gooien. 2) afbreken, neer


halen. 3) te niet doen, vernietigen. -- B. Met den 

acc. van den persoon. i) Op den grond werpen. 2) 

vernederen. 3) onderwerpen, overwinnen; dooden. 

— II. Wederk. i) Zich nederwerpen, zich op den 

382 NEDERWORPEN. 

grond werpen. 2) nederknielen, zich verootmoedigen. 

— Nederwerpinge.
Nederworpen, deelw. bnw. Deemoedig, nederig, 
onderworpen; geduldig. 

-nedinne. Zie -n e d e. 

Neef. Zie n e v e. 

Neen, nee, bijw. Neen; verbonden met een vol 

neen ic, negi, neent, neens, nees; met-gend vnw., 
niet versterkt ; volstrekt niet ; ofte neen, zoo niet, of 
anders, in het tegenovergestelde geval; iwelc neen, 
hetgeen het geval niet was. 

Neen, onb. vnw. (friesch, oostmnl.). Geen. 

Neer, znw. vr. De tegenstroom die in omgekeerde 
richting van den stroom langs den wal loopt, waardoor 
draaikolken ontstaan kunnen. 

Neerachtich ner-, bnw. i) Werkzaam, ijverig; 
naarstig in zijn bero

ep. 2) met eene zaak als ondw., 
winstgevend. 

Neerenst. Zie n e r n s t. 

Neerloos, bnw. Zonder middel om aan den kost 
te komen, werkloos. 

Nears. Hetz. als e r s. 

Neerst enz. Zie n e r n s t. 

Neesachtich, bnw. Een grooten neus hebbende. 

Naest. Zie n a e s t. 

Neet, nek, nette, znw. vr. Luizenei, neet ; verklw. 
neetkijn. — Neetachtich. 
Neffeger. Zie n a v e g a e r. 
Neffen, Nefens, voorz. Hetz. als n e v e n, 
nevens. 

Negeen, -gein, -glen, engeen, egeen, geen, gein, 

onbep. vnw. — I. Bijv. Geen, geen enkel. — II. Zelfst. 
Geen, niemand; ons., niets ; gheen beter, niets beters; 
een noch g., niets hoegenaamd. 

Negeenrehande, negere-, geenr-, -rande, onverb. 
bnw. en soortgetal. Geenerlei, volstrekt geene. — 

Negeenreconne, -leye, -slachtei -tiers. 

Negeenssins, engeens-, bijw. Op geenerlei wijs, 
in het geheel niet. — Negeenrewij s.

Negeen t, bijw. Te geener tijd. 

Nagel, gègelen. Zie nagel, nagelen. 

Negelentier. Hetz. als e g e 1 e n t i e r. 

Negen, negene, telw. Negen ; dial. ook voegen. — 
Negenste, -dei Negenderleye, negenre., -hands;
negenhondert, -mael.

Negenboete, znw. vr. Negenvoudige boete. 
Negenenthalve,geenent-, bijw. Van geenen kant, 
van geen enkele zijde. 
Negenmannekijn, -menken, znw. o. Naam van 
eene kleine zilveren munt. 

Negenoge, znw. Lamprei, prik. 

Negenoge, znw. Negenoog, bloedvin. 

Negenoget, bnw. Met negen oogen, wien niets 
ontgaat. 
Negenschat, znw. m. Negenvoud, van boeten. 
Negenstucke, -slicke, znw. vr. _Een bepaald figuur. 
Negenstncken, -slicken, zw. ww. intr. Een spel, 
hetz. als m a r e l l e n. 
Ne'entieh, tnegentich, telw. Negentig. — Negentichste, 
-maal. 

Negentien -tiensteg -tienvont, -werf.

Negenvont, -valt; -voudich, -veldach ; -werven. 


Negere -. Zie n e g e e n r e-. 

Negeren, -eeren, zw. ww. tr. Ontkennen, loochenen. 
Negerins. Hetz. als n i e g e r e n. 
Negest (oostmnl.). Hetz. als n a e s t. 
Neger. Hetz. als n a v e g a e r. 
Negiemant, onb. vnw. Hetz. als g i e m a n t. 

Niemand. 

Neyen. Zie n a e y e n. 

Neyen zw. ww. intr. Hinniken. 

Nelgefjjc , neicliij/c, bnw. i) Geneigd. 2) gemakkelijk 
te leiden, ook : te verleiden. — Neigeli] cheit.
Neigen , negen, zw. ww. — I. Trans. I) Neerbuigen, 
neigen ; neerleggen, doen rusten, het hoofd. 

NEMMEE. 

2) in eene zekere stemming brengen. — II. Wederk. 
I) Zich buigen, bukken. 2) overhellen tot, zich toeleggen 
op; zich overgeven aan, zich verdiepen in 
de beschouwing van. — III. Intr. i) Neigen, naar 
omlaag gaan, van het hoofd; zich buigen, buigen, 
bukken; met den dat., voor iemand buigen, nijgen; 
zich verootmoedigen; van den dag, dalen. 2) Hetz. 
als wederk., 2). 

Neigen, neigerine. Zie negen, n i e g e r i n c. 

Neiget , deelw. bnw. Gebogen, van het hoofd. 

Neigieh, bnw. Overhellende, gebogen. 

Neigingen znw. vr. i) Neiging, overhellende 
neiging. 2) toeneiging, genegenheid; liefde tot God. 
Nee, neobeen. Zie necke, nacbeen. 
Neken. Zie n a k e n. 
Necke, nec, znw. m. en vr. Nek, het achterste 

deel van den hals. — Neerieme. 

Necker. Zie n i c k er. 

Nemare, -maer, voegw. en bijw. — I. Voegw. 
Maar, doch ; ne maer dat, ware het niet dat, indien 
niet. — II. Bij w. Maar, slechts. 

Nember, -meer. Zie n e m m e r, -m e e r. 

Nemee, nemelij c. Zie n e m m e e, n ame 1 ij e. 

Nemen, st. ww. — I. Trans. i) Nemen, aanvatten, 
grijpen; tot zich nemen, nemen om er het eene 
of andere gebruik van te maken ; sjbise n., voedsel 
gebruiken. 2) nemen krachtens zijn recht, zich iets 
toèëigenen, aan zich trekken; in beslag nemen; ook 

n. te sinen wille ; innen ; koopen. 3) nemen, vatten; 
enen om den hals n.; nemen met geweld, vijandelijk 
aangrijpen, beetpakken ; met crackle n., gevaen 
n. ; bestoken ; een ors metten sporen n. ; zich meester 
maken van iets; stelen, rooven. 4) ten huwelijk 
nemen, trouwen. 5) kiezen. 6) in verschillende uit 
meer of minder sterk gevoelde-drukkingen met 
kracht der oorspronkelijke beteekenis; in siere hoeden 
n., gemac n., die ewige ruzie n., herberge n., sinen 
weck n., e.a. — goom ; ware n. (acht geven); hoede, 
toesicht n. (toezicht houden); raat n. (beraadslagen); 
val n., vallen ; begin n., ende n., beginnen, eindigen. 
7) krijgen, ontvangen, met eene welkome zaak, loon, 
erve, raet, helhe, orlof n.; met eene ongewenschte 
zaak, een evel, leef, schade, sconfellure, den dooi n.; 
geven ende n., slage (dat ook wordt weggelaten); 
recht geven ende n., zich aan de uitspraak van het 
recht onderwerpen; belernesse geven ende n., een 
aangeboden eisch van schadevergoeding aannemen. 
8) afnemen, ontnemen, benemen. 9) benemen, ver 

Io) aannemen, niet weigeren; te danke,-hinderen. 
in danke (danc) n., gaarne of met welgevallen aannemen; 
aannemen, aanvaarden, aangaan; beginnen; 
op zich nemen; voor lief nemen, tevreden zijn met; 
verhooren, eene bede ; aannemen, onderstellen, het 
er voor houden. II) eene verklaring of bewering op 
zich nemen, er voor instaan ; ic neme op minen eet, 
mine trouwe. 12) iets op eene bepaalde wijze opnemen, 
over iets gestemd zijn ; wel, qualike, evele 

n. ; in goede, arge n. 13) bepalen, beramen, vaststellen 
; enen fris, enen vrede n., een vrede bepalen, 
ook : voorschrijven, opleggen ; enen nael n., 
een plan ontwerpen. 14) als waarheid aannemen, 
vast gelooven. 15) inrichten, voorbereiden ; herberge 
n. ; het. n., het, zijne zaken, inrichten ; het 
seer wiselijc n. 16) bevangen, met eene lichamelijke 
aandoening als ondw.; boven oft hovel nam 
een coude. -- II. Wederk. Hem des n. te,-mene 
iem. over iets aanspreken, hem er voor aansprakelijk 
stellen. 

Nemer(e), znw. m. i) Hij die iets neemt, wegneemt; 
oneerlijke; roover. 2) hij die iets op zich 
neemt, aannemer. 3) hij die int of ontvangt, belas 

boeten. 4) hij die eene gift ontvangt of krijgt.-tingen, 

Neminge, znw. vr. i) Het nemen, tot zich ne


men, gebruiken van iets, van spijs. 2) het in bezit 
nemen; het buit maken; roof; inneming, van eene 
stad. 3) aanneming van aanbesteed werk. 4) het aannemen 
of ontvangen van eene gift. 

Nemmee, nemee, -meer, -mere, nemmer, bijw. 


NEMMER. 

en onb. telw. Uit niet en mee (meer). — I. Bijw. 
Niet meer, niet verder, niet langer; ook : nooit meer. 

— II. Telw. Niet meer, vaak verbonden met een 
partitieven gen. ; niets meer. 
Nemmer, nimmer, nommer, nummer, nember, 
nemmere, bijw., uit nie en mere (meer). i) Nooit 
meer, niet meer, niet langer. 2) nimmer, nooit. 3) 
in geen geval, geenszins, volstrekt niet. 4) door versmelting 
hetzelfde als emmer; eer nemmer lit dese 

naent; so hi rechtste nemmeer can, als hij maar met 
mogelijkheid kan.
Nemmeraen, nemberan, bijw. Nooit weer. 

Nemmereen nember-, bijw. Nooit, volstrekt niet. 

Nemmére, Wémmere. Zie nemmee, nemmer. 

Nemmermee, nimmer-, -meer, -mere, bijw. i) 
Nooit meer, nimmermeer. 2) nimmer, nooit. 3) vol 
niet (meer), in geen geval, nooit. 4) door ver-strekt 
als e m m e r m e e; eer hi n. onigeet;-smelting hetz. 
vele meer dan ic n. gebetren tonde. 

Nemmervort, bijw. Nooit weer, nooit meer. 

Nendelike, nind-, Hetz. als g e n e n d e 1 i k e. 

Nenden (oostmnl.). Hetz. als g e n e n d e n. 

Nendicheit. Hetz. als genen d i c h e i t. 

Nonnen, zw. ww. tr. (nande, genant). Noemen. 

Nepe, need, znw. m. i) Kneep, neep. 2) litteeken 
van een kneep ; een verkeerde vouw in eene stof. 
3) Kneep, streek, list. 

Nepte, ni5te, znw. vr. Kattenkruid. 

Nerachtich. Zie n e e r a c h t i c h. 

Nere, neer, znw. vr. Levensonderhoud : a) nering, 
kostwinning, middel van bestaan. b) middelen, inkomsten. 


Neren, zw. ww. -- I. Trans. Voeden, onderhouden. 
— II. Wederk. In zijn onderhoud voorzien, 
den kost winnen, leven van. — III. Intr. Nering doen, 
een bedrijf uitoefenen. 

Neren, znw. m. Hetz. als eren. Vloer, bodem. 

Nerenst enz. Zie n e r n s t. 

Nergen, norgen, nergens, ner-, nar-, nir-, norgent, 
bijw. i) Nergens; als vnw. bijw., hergen met, 
in, toe. 2) volstrekt niet; n. na, bij lange na niet.

Nergenswaer, bijw. Nergens.

Nergerens, -ent. Zie n e r g e r i n c s en n i egeren.
Nergerines, nirge-, -rinx, -rent, -rens, bijw. i) 

Nergens; ook als vnw. bijes. 2) volstrekt niet. 

Nerich, bnw. Noest, werkzaam, ijverig; tuk op 
winst of om wat te verdienen; n. van coofrmanschaj5.


Neringe, nerr-, nar-, znw. vr. — I. Van neren. 
i) Het voeden en onderhouden van iem. 2) voeding, 
onderhoud. — II. Van hem neren. 7) Het verdienen 
van zijn eigen brood, broodwinning, middel van bestaan; 
bron van inkomst en welvaart. 2) het drijven 
van handel; Ier n. liggen, gunstig gelegen voor den 
handel, voor den afzet van waren. 3 beroep, bedrijf, 
ambacht, handwerk. 4) eene vereeniging van hen, 
die hetzelfde bedrijf uitoefenden, gilde. 5) kost, voed seI, 
het dagelijksch brood, wat men voor eigen onderhoud 
noodig heeft. 6) winst. 7) middelen, inkom 

vermogen. 8) welvaart; eeuwig welzijn.-sten, 
Nerincgelt, znw. o. Contributie van een lid aan 
de kas van het gild.
Nerineloos, bnw. Zonder middel van bestaan, 
broodeloos. 

Nernst, nerenst, neernst, naernst, narenst, naerst, 
neerst, nersi, znw. m. i) Volharding, inspanning, 
vurigheid van geest; m. nernste; den n. doen, leggen; 
hebben, seilen, zijn best doen, zich inspannen, zich 
met ernst aan iets wijden ; godsdienstijver, innigheid, 
vroomheid ; ernstige begeerte, aandrang, nadruk; 
hartstocht, drift. 2) ernst, het tegendeel van „scherts, 
_gekheid" ; lis al naerst ende geen spil; in n. ende 
in stel (spot), ook : op allerlei wijzen, in elk geval 
of opzicht.

Nernst , nernste enz., bnw. i) Ernstig, ijverig, 
volhardend; vurig, ijverende voor geestelijke dingen. 
2) van eene zaak; van ijver, vuur, getuigende; harts-

NETELEN. 383 

tochtelijk; van een verzoek, ernstig, dringend; van 
een onderzoek, nauwkeurig. 3) ernstig gemeend.
Nernstacht , naerst-, bnw. Ernstig, bezadigd; 
ook nernstachtich. — Nernstachticheit, ernst, ijver, 
ijverige bemoeiïng.

Nernstelijc, nerenst-, naersl-, bnw. i) Ernstig, 
volhardend; vurig van geest. 2) ernstig, dringend, 
van een verzoek. — Nernsteljjcheit.

Nernstelike, bijw. i) IJverig, volhardend, met 
ijver, met vuur; vurig, innig ; met lust ; met nadruk; 
met ernst en de noodige zorg, zorgvuldig; nauwkeurig, 
naarstelijk, nauwlettend. 2) in ernst, zóó dat 
iemand het meent. 

Nernsten, nersten, zw. ww. intr. Zich beijveren.
Nernstheit, znw. vr. Ingespannen of volhardende 
ijver, naarstigheid ; zorgvuldigheid.

Nernstich, nerenst-, naernst-e.a., bnw. — A. 
Van een persoon. Ernstig, volhardend ; vurig ; zorgvuldig. 
2) ernstig, gestreng. — B. Van eene zaak. i) 
Van ijver getuigende, vlijtig ; vurig, innig; ernstig, 
dringend, van een verzoek. 2) ernstig gemeend. — 
Nernsticheit, ook : bekommering.

Nerwe, nerve, znw. vr. Nerf, litteeken; teeken 
eener verminking.
Nerwen, zw. ww. tr. Aan iemand een litteeken 

bezorgen door eene verminking.
Nesch, nisch, bnw. Zacht, week, o.a. van eieren. 
Nese, nose, nuese, neuse, znw. vr. i) Neus. 2) 

naam van voorwerpen van ijzer en steen. 
Nesebant, znw. m. i) Band of doek om den 
neus. 2) een aan den helm verbonden ijzeren band, 
waardoor de neus werd beschermd. 

Nesebloet, znw. o. Naam van eene plant.

Nesegat, znw. o. Neusgat; ook neseloc. 

Neselij c, nasen. Hetz. als g e n e s e 1 ij c, g enesen. -
Nesen , zw. ww. intr. Hikken, snikken, zwaar 
adem halen, of ook : naar adem hijgen. 
Nesse, nes, znw. vr. en m. Stuk land van eene 
bepaalde gedaante ; eig. landneus, -tong.

Nest, niste, neest, neste, znw. m. i) Nest, van 
vogels; n. roven, uithalen; leger, van dieren; het 
huwelijksbed; sin n. maken, zijne tenten opslaan; 
hier (op aarde) zijn n., maken, het vette der aarde 
genieten ; verklw. nestekijn, nestken. 2) roovershol; 
rooversnest; verblijfplaats, woning; ule quaden nesten 
tomen, slecht opgevoed zijn. 

Nestel , znw, m. Veter, rijgsnoer. — Nestelaer. 

Nestelen, nistelen, zw. ww. intr. Nestelen ; ergens 
een veilig verblijf vinden. — Nestelinge:
Nestelen, zw. ww. tr. Rijgen, toesnoeren.
Nesteline, znw. m. Jonge vogel, nesteling.
Nestelinc. Hetz. als nestel en nasteline. 
Nesten, nisten, zw. ww. intr. Zijn nest maken. 
Nestesel, znw. m. Nestkuiken, laatst geboren 

kind. 
Nestich , nistich, bnw. Keurig, in de puntjes.

jet, nette, znw. o. en vr. i) Net, strikwerk om 
dieren te vangen, spinneweb ; strikken van den duivel 
; onder roet crigen, in handen krijgen ; onder, in 
met gevaen sijn, er in zitten, er slecht aan toe zijn; 
verklw. neilekijn, netkm. 2) vlies in het menschelijk 
en dierlijk lichaam; nellen, een geslacht jong 
dier in zijn vlies wikkelen (?). 3) armoedige kleeding, 
plunje, lompenpak ; kleeding van bedelaars, misschien 
ook : bedelzak. 

Net, nett, bnw. en bijw. — I. Bnw. Rein, keurig, 
zuiver. — II. Bijw. Zuiver, rein, fijn ; ook : nauwkeurig, 
juist.

Net, znw. Hetz. als n e e t. In Halenel, naam in 
den Reinaert van een aap.

Netboeve, nele-. Zie n e t t e b o e v e. 

Netel , bnw. Kwaadaardig, nijdig, van een stier. 

N eiel, nelele, nettel, znw. vr. en m. Netel, de 
plant; ook: brandnetel. — Netelachtich, Netelbusch, 
-horst, -sast.

Netelen, zw. ww. In brandnetels wikkelen (?) of: 
brandnetels verzamelen ; met brandnetels branden. 


384NETTE.

 

Nette. Zie neet en net. 
Netteboeve, netten-, net-, -bove, -boef, znw. m. 


i) Potsenmaker, hansworst. 2) landlooper, bedelaar, 
een in een net gekleed of van een net (bedelzak ?) 
voorzien persoon.

Nettecleet, znw. o. Oud, vies kleedingstuk.
Nettelike, bijw. Netjes, op eene nette wijze.
Nettemaker, -meker, znw. m. Nettenmaker. 
Netten. Zie net, 2). 
Netten, zw. ww. — I. Trans. Nat maken, be


vochtigen, besproeien; indoopen; doorweeken, veee ken 
; met warm water wasschen of nat maken (den 
baard). — H. Intr. Nat worden. — Nettinge.

Neutrael, bnw. i) Op zich zelf staande. 2) opzijdig, 
onpartijdig, neutraal.

Neutre, bnw. Neutraal, onzijdig. 

Neuwe. Zie nauwe en nieuwe. 

Neve, neef, znw. m. i) Kleinzoon. 2) neef, fra. 
„neveu" en „cousin"; verklw. nevekijn, neefkijn; 
soms ook : vriend, bekende, ook in de aanspraak; 
geloofsgenoot.

Neveger. Zie n a v e g a e r. 

Nevel , znw. vr. Nevel, damp, mist; moerasdamp. 

— Nevelachtich Nevelen Nevelich. 
Nevelinc, znw. m. Neef; verwant. 

Neven, neffen, bijw. en voorz. — I. Bijw. i) 
Naast; aan de zijde van: a ter zijde, vriendschappelijk, 
ook te neven. b) op zij, vijandelijk; enen n. 
comen, iern. aan boord komen, aanklampen. 2) in 
de nabijheid. — II. Voorz. i) Naast, aan iemands 
zijde; naast, van rangorde; ia. enen, enes side, 
comen, iem. op zij komen om hem aan te vallen. 
2) langs de zijde van, langs. 3) in de buurt of nabijheid 
van. 

Nevens, neffens, voorz. Naast. 

Nevinne, znw. vr. Nicht. 

Neware, -waer. Hetz. als n e m a r e en m a e r. 

Neweder, nie-, newer, viewer, vnw. en bijw. — 

I. Vnw. Geen van beiden. — II. Bijw. Noch, als 
eerste lid van een tweeledigen 'disjunctieven zin. 

Ni, ny, bijw. Neen; ofte ni, ochte ni, zoo niet. 

Nyael. Zie noyae1.

Niehelen. Hetz. als n a g e 1 e n. 

Nicht (vooral oostmnl.). Hetz. als n i e t. 

Nichte, nicht, znw. vr. i) Kleindochter. 2) nicht, 
fra. „nièce" en „cousine"; bloedverwante ; verklw. 
nichtekijn, -ken, nichtje; vrouwelijke bloedverwante; 
nichtelijn, niehtele (oostmnl.).

Nichtelinge, Nichtinge, bijw. Onlangs, nog 

niet lang geleden.
Nichtemee, -meer, bijw. Even min, even weinig 
(eig.: niet meer) ; als znw., niets meer. 
Nichtemin, bijw. Niettemin. 

Nide, znw. vr. Drift, hartstocht. 

Nidelike, bijw. Op eene nijdige wijze, grimmig.

Niden, zw. ww. — I. Intr. Van nijd vervuld, 
nijdig zijn; kwaadpraten; misschien ook : hartstochtelijk 
zijn, zijn zinnen op iets zetten. — II. Trans. i) Iem. 
niet kunnen uitstaan, het land aan iem. hebben; 
iem. haten. 2) iets niet kunnen velen, zich aan iets 
ergeren. — III. Wederk. Zich boos maken. 

Niden. Hetz. als n i e d e n. Slaan, klinken. 
Nider, znw. m. Benijder, afgunstige ; ook : nij digaard, 
kwaadspreker.

Nidich, bnw. i) Hartstochtelijk, vurig, fel op iets. 
2) nijdig, vol haat en nijd, afgunstig; ook als znw. 
3) nijdig, boos, verstoord. — Nidicheit, Nidich, 

bijw., Nidichlike. 
Nie, nee, ny, bijw. i) Nooit. 2) in geenen deele, 
in geen geval, nooit. 3) door versmelting hetz als 

ie; wie sack dit wonder nie ! die scoonste die men 
nie gesach.

Nie, Niebacken enz. Zie n i e u w e, n i e u-. 

Nieden, niden, zw. ww. — I. Trans. Begeeren, 
verlangen. — II. Wederk. Volop genieten van. 
Nieden , niden, zw. ww. tr. Slaan, (om)klinken.
Niedieh, bnw. Verlangend, gretig. — Niedicheit.
Niegeren, nig-, -rent, -rinc, -rincs, -rins, niegers, 

NIETMERE. 

bijw. i) Nergens; ook als vnw. bijw.; n. toe Boet; 

n. af, nergens van, d. i. van niemand. i) volstrekt 
niet ; n. na, op verre na niet. 
Niel, bnw. Voorover op den grond geworpen 
of liggende, ndl. dial. nuul; int n., omlaag, op den 
grond. Vgl. vernielen.

Nielicht, -loop, -maer. Zie n i e u -. 

Nlemaels, bijw. Nimmers.

Nieman , -men, -mene, -mant, -ment, -mont, 
-mans (oostmnl.), voornov. Niemand ; n. vroeder, geen 
verstandig mensch; n. goeders, goeder e. a. 

Niemeer, bijw. Uit nie meer en niet meer. Zie 

nemmee en nemmer. 
Niën, bnw. Nijdig, verwoed.
Niene, bijes. Uit niet ne en pie ne. Nooit. 
Nienegeen, vnw. Hoegenaamd geen enkele, geen 

mensch. 
Nient. Uit niewent, in de uitdr. te niente, te niet. 
Niepe, hetz. als (h)iebe. Doornbes ; verklw. nieft


ken (16de eeuw). 
Nierbedden znw. vr. Vet dat de nieren omgeeft.
Nierei nare, znw. vr. Nier; verklw. nierkm. — 

Nierharst, nierstuk; niersiecte. 
Niergent. Zie n i e g e r e n(t) en n e r g e n(t).
Nies, pas, onlangs. Zie nieuwes.
N1es, znw. o. Verzoeking. — *Niesen, in ver


zoeking brengen. 
Niesen, zw. ww. intr. Niezen. — Niesinge.
Niesint, bijw. Nooit daarna of sedert dien tijd.
Niet, vnw., bnw., znw. en bijw. van ontkenning. 

— I. Zelfst. vnw. Niets ; als n., in het geheel niets; 
al niet, volstrekt niets; niet al, met allen n., n. met 
allen, met een part. gen. verbonden, nietgoets, venijns, 
van den gelde; met den gen. van een ww., .hierbi 
en willic uwes blivens niet; mans gaens nes Baer 
niet, ik kan daar niet heengaan ; met sin : dat ic 
uwes wives niet en ben, uwe vrouw niet zijn kan; 
vooral met een gen. van een aanw. vnw., ook subst. 
bij een trans. ww.; ic en kenne des menschen niet, 
ik ken niets van dien mensch; ik hen hem (volstrekt) 
niet; afh. van een voorz., omme n., te vergeefs 
; ook te geef, gratis; over n., als niets; voor n., 
hetz. ; van niete(n), van niets ; te niete(n), te niet, 
met verschillende ww. — II. Znw. i) Nietigheid. 2) 
het niet-zijn. 3) een niet. — III. Bnw. i) Nietig, 
onbeduidend. 2) te niet zijnde of gegaan zijnde. — 
IV. Bijw. Niet; volstrekt niet, in het geheel niet;
niet minnen, haten; één niet, niet één ; niet bedi, 
niet daeromme, niet daerbi, niet dat, niet dat -; 
-daarvan niet ; ook niet alleen ; niet wordt soms 
weggelaten; zie n e; in den bijzin van een ww. met 
eene ontkennende beteekenis wordt niet gebruikt; 
want Nine weren wilde dat hi niet lede door sin 
lent; zoo bij benemen, verbieden, ontraden, gemissen 
e. a. 
Niet, nied, znw. m. of o. 1) Verlangen, begeerte. 
2) verlangen om iem. goed te doen, genegenheid, 
of om iem. te benadeelen ; n. oh enen leggen, iem. 
met zijn haat vervolgen. 3) lust, hartelust ; te niede, 
naar hartelust; sinen niet, zooveel als iemand wil, 
volop, zijn genoegen. 

Niet, -znw. o. Hetz. als geniet. Voordeel.
Nietemeer, -mere, bijw. Niet des te meer, d. i. 

even zoo weinig. 
Niettemin, nieimin, -men, bijw. Niettemin. 
Nieten, st. ww. intr. i) Voordeel uit iets trek


ken. 2) der avonturen nieten, zijn lot afwachten; 

eene kans wagen, wat er van komen mag.
Nieten, zw. ww. tr. Verderven, te gronde richten.
Nieten, neten, zw. ww. tr. Klinken, omklinken.
Nietheit, znw. vr. Nietig-, onbeduidendheid. 
Nietich, bnw. Onnut, waardeloos.
Nietjegenstaende, voegw. en voorz. — I. Voegw. 

N. dat, hoewel. — II. Voorz. met den dat. In weerwil 
van, ondanks, in strijd met. 
Nietlij c, bnw. Hetz. als n i e t i c h. — Niet


ljjcheit.

Nietmere. -meer, bijw. Niet meer, niet anders. 


NIETS. 

Niets, bijes.; niets, nietes niet, volstrekt niet, volstrekt 
niets. 
Nietstel nieste, bijw. Volstrekt niet te (met een 
bnw.). 
Niettegenstaende, -wederstaende, voegw. en 

voorz. 

Nietwerdieh, . -weerdich, bijw. Nietswaardig. 

Nieuavont, naeuweavont, znw m. Oudejaarsdag. 

Nieubacken, nie-, deelw. bnw. Versch, van brood. 

Nienboren, .nie-, nu-, nuwe-, deelw. bnw. Pas 
geboren ; ook nieugeboren. 
Nieudach, nieuwedach, znw. m. Nieuwejaarsdag; 
ook nieujaersdach. 

Nieudoopt, nie-, deelw. bnw. Pas gedoopt. 

Nieudwagen, nie-, -dwegen, deelw. knw. Pas 
gewasschen. 
Nieugehuwet, deelw. bnw. ; als znw. nieugehuwede, 
jonggehuwden. 
Nieuheit, nuwe-, nu-, znw. vr. i) Nieuwheid. 
2) vreemdheid, zeldzaamheid. 3) onervarenheid. 

Nienjaer, nie., znw. o. i) Nieuwjaar; dal n. singen, 
nieuwjaar wenschen aan de huizen. 2) nieuwjaarsgift, 
-geschenk. 

Nieucomelinc, znw. m. Nieuweling in een ge. 
telschap, novitius. 
Nieulant, znw. o. Pas ingedijkt ontgonnen of 
bebouwd land. 

Nieulicht, znw. o. Nieuw licht door eene nieuwe 
geestelijke orde of sekte ontstoken ; naam van verscheidene 
kloosters. 

Niersloop, nie-, nieuwe-, bnw. Het nieuwe najagende, 
wuft, lichtzinnig. -- Nieuloopheit, -10pich, 
-lopichoit, -lopinge.

Nieumane, iiie-, ny-, -maen, znw. vr. Nieuwe 
maan. 
Nieumaerachtich, niemerechtich, bnw. Vermaard. 


Nieumaerde. Zie n i e u m e r d e. 

Niermare , nie-, znw. vr. i) Nieuwstijding. 2) 

een nieuwtje; bericht van iets opzienbarends of indrukwekkends; 
het verhaal van ridderavonturen; 
het avontuur zelf. 3) gerucht, faam; een praatje, 
praatjes; gunstige en ongunstige aangaande iem. in 
omloop zijnde geruchten ; kwade naam, opspraak. 

Nieumaren, zw. ww. intr. Praatjes of een gerucht 
verspreiden. 
Nieumerde, -*maerde, znw. vr. i) Nieuwstijding. 
2) gerucht, faam. 3) kwade naam, opspraak. — 
Nieumerden, ww. 
Nienplechtellke, nij,/lichl-, bijw. Op eene 
nieuwsgierige wijze (oostmnl.). 

Nieuplechtich , nyplichtich, bnw. (oostmnl.). i) 
Op iets nieuws belust. 2) nieuw, jong, onervaren. 3) 
nieuwmodisch. --Nieuplechticheit . 

Nieus ierich, bnw. Hetz. als n i e u 1 o o p. 

Nierving els bnw. Hetz. als n i e u 1 o o p. — 
Nieuvingelheit.

Nieuvont, nie-, -vunt, znw. m. (oostmnl.). Listige 
vond, gemeene streek. 

Nieuwe niewe, niwe, nuwe, nouwe, nie, ny, 

bnw. i) Nieuw, pas verkregen, -gemaakt, -geko


men, -verschenen enz. ; n. mare ; n. avont, oude 

-dag; n. jaer; jonggehuwd. 2) nieuw,-jaarsavond, 
pas voor bebouwing geschikt gemaakt; versch; jong; 
onervaren, groen. 3) nieuwmodisch, nieuwerwetsch; 
vreemd, zonderling; het hevel mi n., het verbaast, 
verwondert mij. 4) als znw. ; iets nieuws, nieuws; 
op een nieu, op nieuw ; in nieuwe, van nieus, -nuwes, 
hetz. ; over nieuwe, nuwe, van voren af aan. 

Nieuwe, niewe, nuwe, bijw. i) Nieuw, met nieuwe 

of frissche kracht. 2) pas, kort geleden; kort te voren. 

Nieuwelijo, nuw-, bnw. Nieuw, vreemd, zon 


derling. — Nieuweligcheit. 

Nieuwelike, niew-, nuw-, bijw. i) Kort geleden, 

onlangs, pas ; kort te voren. 2) spoedig, plotseling; 

ook nieuwelinge, nieuwelincs. 

Nieuwen, nu wen, zw. ww. — I. Trans. Vernieuwen, 
verjongen. — II. Intr. Jong worden. 

NISTICH. 385 

Nieuwes, nuwes, nieus, nies, bij w. r) Op nieuw. 
2) pas, onlangs. 

Nieuwieheit , nuw-, znw. vr. i) Nieuwheid; 
vreemdheid, zeldzaamheid, bijzonderheid. 2) eene 
nieuwigheid, iets nieuws ; iets vreemds. 3) iets ongehoords, 
inbreuk op iemands recht; kwade trouw, 
lage streken. 4) onbedrevenheid, onhandigheid. 

Nieuwinge, bijw. Hetz. als n i e u w e 1 i k e, r). 

Niewaar, -waert, -wens. Zie n i e w e r. 

Nieweder, no-, ne-, vnw. Geen van beiden; als 
voegw., n. - nochte, noch -noch. 
Niewelaer , -are, znw. m. Obliebakker; vr. 
niewelresse, -ster, -strege (wvla.). 
Niewele, nuwele, znw. vr. Oblie, kaneelwafeltje; 
verklw. nuwelkn. 
Niewent, vnw. Hetz. als n i e w e t ; als bijw., 
in het geheel niet. 

Niewer, -waer, -ets, -eren, bijw.i) Nergens ; ook als 
vnw. bijw., dat (dat het) daeromme es ende n. omme 
el. 2) volstrekt niet; n. na (naer), bij lange na niet. 

Niewer, voegw. Hetz. als n e w e d e r. 

Niewerelt, bijw. Nooit in der eeuwigheid. 

Niewerinc, bijw. Hetz. als n i e w e r en n i e gerinc. 


Niewet, onb. zelfst. vnw. (verb. nv. niewele, 
nieute). — I. Znw. Niets ; ute niewele, van n. ; te 
nieute(n), te niet, zoo dat niets overblijft; krachteloos, 
niet meer van kracht; ook met verschillende 
WW. ; t. n. gaen, Bomen, keren, bringen, gaen, varen, 
werden e.a. — II. Bijw. Niet, volstrekt niet. 

Nieweten, nieulen, zw. ww. — I. Trans. Vernietigen, 
te niet doen. -- II. Intr. Te gronde gaan, 
omkomen. 

Nigel' ^j1c, bnw. Geneigd. 

Nigelle, nigel, znw. vr. Nigelle, eene plant. 

Nigen, .st. ww. — I. Intr. i) Hellen, overhellen; 
geneigd zijn; als znw., neiging. 2) buigen, eene buiging 
maken; ook met den dat. en vore; aanbidden. 
3) bukken, het hoofd buigen, de mindere zijn, met 
den dat. — II. Trans. i) Buigen, dat hovet n. 2) 
geneigd of genegen maken. 

Nigromantie, nigrazn-, ingrom-, znw. vr. Gees. 
tenbanning, duivelbezwering, zwarte kunst. — Nigromancien 
, . znw. m. ; nigromantsch.

NM, (nije, nige, oostmnl.). Zie n i e u w e. 
Ngpiser, znw. o. Nijptang. 
Nijpschare , znw. vr. Nijpschaar; verklw. nij5schaerkijn, 
-scheerleen, snuiter. 

jijt, nijd, znw. m. i) Inspanning, vuur, hartstocht. 
2) verbittering, haat, woede; vijandelijke gezindheid, 
wrok; wangunst; oneenigheid, veete ; ha(a)t 
ende nit. 3) woede in den strijd, strijdlust. 4) kwaad


aardigheid, boosaardigheid; spijt, leedgevoel over 
anderer voorspoed ; sonder n., trouwhartig; spijt, het 
boos zijn op zich zelf. 

Njtscharnich, nijdscheernich, bnw. Nurksch. 
Nijtsoh, nijdsck, nidisch, bnw. Nijdig, hatelijk; 

afgunstig. --Nijtscheit. 

N jtspel, znw. o. Strijd, gevecht (bij dichters). 

Nic, znw. m. Hekel, haat, afkeer; oneenigheid. 

Nicken, zw. ww. — I. Intr. r) Buigen, bukken; 
het hoofd buigen. 2) knikken, wenken. — II. Trans. 
Buigen, doen zakken of zinken ; schudden ; dat hovet 
nicken. — Nickinge. 

Nicker, necker, icker, znw. m. Waterelf, water


geest, kabouter. 

Niman, Nimerde. Zie nie rr a n, n i e u m e r d e. 

Nindelike. Zie n e n d e 1 i k e. 

Ninnen, zw. ww. intr. Zuigen. 

Nipen, st. ww. tr. i) Nijpen, knijpen, knellen; 
int vel n., deerlijk toetakelen. 2) aantasten, aanpakken; 
met nagels of tanden verscheuren; nibende, 
bijtend, tergend (n. schriven een enen). 3) met den 
geest vatten, begrijpen. 4) het nf^t, de nood nijpt, 
is hoog gestegen (hier intr.). 

Nipte znw. vr. Nepte, nippe, kattenkruid. 

Nirgen, Nirgerines. Hetz. als n e r g e n. 

Nistich. Zie n e s t i c h. 


 

386 NITICH.

Nitieh, bnw. Kwaadaardig, van een stier. Hetz. 

als netel. 

Niwelil e, lange. Zie nieuwe-. 

Niwent1 niwer. Zie n i e w e n t, n i e w e r. 

No , bijw. en voegw. Hetz. als n o c h. 

Nobel, bnw. Aanzienlijk, edel; naam van den 

leeuw; naam van gouden munten. 

Noch, Hack, bijw. i) Van tijd. Nog, tot nu toe, 

nu nog, nog altijd; alnoch, nu n., tote noch, toen 

nog (van het verledene), nochtoe, nochdoe ; steeds, 

aldoor ; achtereen; reeds; eenmaal, eens, in de toe


komst; nog eens, wederom, andermaal. 2) bovendien, 

daarenboven, ook, nog, zelfs ; nog bij een compa. 

ratief. 3) als voegw. bijw., toch, evenwel. 

Noch, voegw. Noch; noch (no) — noch (no), 
noweder (neoreder) — noch, weder — nosh. 

Nochal, bijw. Hetz. als a 1 n o c h. 

Nochtan, nochtanne, -ans, -ant, bijw. i) Dan 

nog, toen nog, van het verledene en de toekomst; 

in het vervolg, verder, later. 2) buitendien, bovendien, 

daarenboven, nog daarbij ; ook zelfs. 3) althans, ten 

minste. 4) als voegw. bijw., nochtans, evenwel, ech. 

ter, toch ; (al) n. dat, hoewel. 

Nochte, voegw. Hetz. als n o c h. 

Nochten. Hetz. als nochtan en nuchten. 

Noehtien, bijw. i) Nog, toen nog (n. tide). 2) 

bovendien. 3) evenwel, niettemin.-

Nochtoe,. , nochdoe, bijw. i) Toen nog; alnochtoe. 

2) op dien tijd, juist toen, op dat oogenblik; n. dat, 

terwijl nog. 3) nog, met eene ontk., nog niet, nog nooit. 

Nochweder. Hetz. als n o w e d e r. 
Nodan. Hetz. als n o c h t a n; n. dat, alhoewel. 
Node, noode, noye, noo, bijw. i) Uit nooddwang, 


gedwongen, met tegenzin, noode; comp. noder, minder 
gaarne ; superl. nootst ; die mi aldernootst sonde 
gebreken, die ik het minst missen kan ; niet n., heel 
graag. 2) zelden, niet licht. 3) moeilijk, met moeite; 

n. nemen, zwaar opnemen. 4) angstig, benauwd, 
beklemd. 
N odelij c, nootlj/c, notelj/c, bnw. z) Kommervol, 

behoeftig. 2) benauwd; benauwend. 3) door den nood 

veroorzaakt, noodig, noodzakelijk. — Nodelike, 

ook: tot iemands nut ; Nodelinge, noodzakelijk. 

Nodeloos, bnw. Onnoodig (16de eeuw). 

Noden, nooden, zw. ww. tr. i) Dwingen, nood


zaken. 2) dringen, aansporen; (uit)noodigen. 3) op


dringen, aanbieden, eene zaak. 

Nodich, bnw. i) Behoeftig, het schraal hebbende; 
karig, zuinig, schriel; m. e. gen., zuinig met iets; 

n. siere worde. 2) streng, niemand ontziende. 3) noodig, 
vereischt (nog zeldzaam). — Nodicheit. 
Nodigen, zw. ww. tr. Noodzaken ; iem. geweld 
aandoen. 
Nodinge, znw. vr. i) Aansporing; uitnoodiging. 
2) aandrang, van natuurlijke behoeften. 

Nodorft enz. Zie n o o t d o r f t. 

Noech, bnw. Hetz. als g e n o e c h.

Noechachtich, noch-, bnw. Voldoende, toe


reikend, geschikt ; als bijw., genoegzaam, in voldoende 
mate. 
Noege, nuege, znw. vr. (oostmnl.) ; ter n., naar 
genoegen. 
Noegelij e, bnw. en bijw. Hetz. als n o e c ha 
chtich. 

Noegen, pogen, zw. ww. — I. Wederk. Zich 
tevreden stellen. — II. Onpers. Behagen scheppen 
in. — III. Intr. i) Behagen, aanstaan. 2) toereikend 
of voldoende zijn. 

Noele, " znw. vr. Hetz. als n i e w e 1 e. 

Noemelijc, bnw. Noembaar; bijw., met name. 

Noemen, nomen, nuemen, zw. ww. tr. i) Noe


men, benoemen, heeten. 2) een naam noemen of 
uitspreken; vóórzeggen, dicteeren; roemen, prijzen, 
ook dicke n. 3) noemen, met een bepaalden naam 
onderscheiden; genóemt, uitdrukkelijk aangewezen. 
4) vermelden, gewag maken van, vertellen, mede deelen. 
5) beschouwen als, tellen, achten. — Noe


. 

mange. 

NOOT. 

Noendrinken, znw. o. Morgendrank. 

Noenen noen, none, znw. vr. en m. i) De tijd 

van drie uren in den namiddag; middagtijd, middag; 

noenedages, op het midden van den dag; noene eten, 

het middagmaal gebruiken. 2) een der kanonieke 

uren, de middaggodsdienst of middagdienst. 

Noenestonde, noenen-, -stont, znw. vr. (Na)mid


dagtijd; ook noen(e)tijt. 

Noeneten , znw. o. Hetz. als n o e n m a e 1. 

Noenmael, znw. o. Middagmaal; ook noenmaeltijt. 

Noenslaep, znw. m. Middagslaapje. 

Noest, nuest, znw. Knoest, tak. 

Noest, oest, oust (fri.), znw. m. Hoosvat. 

Noyael , bnw. i) Trouw, eerlijk, rechtschapen, 

kuisch, rein ; n. van allen smetten, zuiver van ; 

voortreffelijk. 2) van zaken, eerlijk, trouw, betrouw


baar: voortreffelijk. — Noyaelheit, Noyalike.

Noyeren, -eeren, zw. ww. intr. Afvallig worden 

van den dienst van God, van het christendom. 

Noesch (vla.), Schuinsch. In overnoesch. 

Noyt, noynt. Zie n o o i t. 

NO erboom, znw. m. Noteboom; ook poker. 

Nokernote, znw. vr. Okernoot, okkernoot. 

Nocke, znw. vr. Nok, spits, toppunt. 

Nocken, zw. ww. intr. i) Snikken, hikken. 2) 

zwalpen, op en neer gaan, van eene vloeistof in de 

keel. — Nockinge. 

Nolle , nol, znw. m. en vr. i) Kruin, achterhoofd. 

2) zandheuvel, duin ; bult. 3) in zee uitstekend stuk 

van een ouden, deels weggevallen, dijk (Zeeland). 

Nomber, nomen. Zie no'mmer, noemen. 

Nommer. Zie n e m m e r. 

Nommer, nomber, znw. m. Nommer, getalmerk, 

getal; sonder n., talloos; boven n-e, onnoemelijk veel. 

Nommeren, nombren, zw. ww. tr. Tellen. 

Non, bijw. (fra.). Niet; non fortse, wat kan het 

schelen, wat doet het er toe, enfin! 

None. Zie noene. 

None, znw. vr. De 5de of (in Maart, Mei, Juli, 

October) fide dag der maand. 

Nonnen znw. vr. Non ; verklw. nonnekijn. — 

Nonnencleet , -clooster. 

Nooit (noit, noyt, nooynt, noynt, noyet, noyte), 
bijw. i)Nooit, op geen tijd in het verledene; nooitsint 
(noyt-, noy., -sent), nooit daarna, nooit meer. 
2) volstrekt niet. 3) in bepaalde zinnen hetz. als ooit 
(zie n i e en n e m m e r). 

Noot, nood, noit, znw. vr. en m. i) Geweld of 
dwang, iemand aangedaan ;afbreuk, schade, nadeel, 
last; nooddwang, noodzakelijkheid ; noot breket allen 
strot; noot gheen wet en heeft; noot doet oude 
queuen draven, van der noot ene doget maken ; dore 
noot; bi, met node, gedwongen; van node: a) uit 
nooddwang ; van node niet, onmogelijk. b) noodzakelijk, 
noodwendig; iegewelc Boet werc moet van 
noode hebben vier eigensca,^e. 2) een treurige toestand 
waarin men verkeert, moeilijke of hachelijke 
omstandigheden, zorg, nood, lijden, druk; verbitterd 
gevecht, gevaarlijke strijd, hetz. 'als p e r s e; smart, 
droefheid, hartzeer, zieleleed ; enen sinen n. clagen; 
ene(n) n. clagen, klagen over een algemeenen treu. 
rigen toestand ; toestand van gevaar ; ter noot, te 
node, in benarde omstandigheden, in gevaren ; ter 
(nauwer) noot kent men den vrient; noot met een 
gen. of van; hongers n., nijpende honger; last, onaangenaamheden 
; pijn, smart, ongemak; noot Gods, 
de doodstrijd van Christus; Maria ter noot Gods, 

M. bij het kruis; dood; die ewige n., het eeuwig 
verderf. 3) nood, behoefte; ter n., voor het geval 
dat men iets noodig heeft; n. maken omme iet, niet 
buiten iets kunnen ; des is noot, er is behoefte aan, 
het is noodig ; des n. hebben, behoefte hebben aan. 
4) als bnw. noodzakelijk, onmisbaar; wat iem. te pas. 
kan komen, nuttig; het doet n., het is noodig, nuttig,. 
dienstig. 5) nood, nooddruft, gebrek; waters n. heb ben, 
gebrek aan water hebben ; nooddruft, levensonderhoud. 
6) eene onontbeerlijke zaak; heimelike 
n., het geheime gemak. 

 

NOOT.

11Í00t, znw. o. Vee, rundvee ; een stuk vee, rund. 

Noot, znw. vr. Voordeel, winst. 

Noot, znw. m. Gelijke, genoot, makker. 

Noot (vrucht; muzieknoot). Zie n o t e. 

Nootbede, znw. vr. Eene gedwongen of buitengewone 
bede, brandschatting. 

Nootbehoef, znw. Noodzakelijke behoefte ; ook 

nootbederve. 

Nootbouwe, -buwe, -bouw, znw. m. Het aanbrengen 
van noodzakelijke herstellingen aan een 
bouwwerk ; ook noottimmeringe. 

Nootbrant, znw. m. Gevaarlijke brand; misdadig 
aangestoken brand. 

Nootdach, znw. m. De beslissende dag. 

Nootdadinge -dedinge, znw. vr. Een vergelijk 
waartoe men gedw

ongen wordt. 

Nootdorft, no("ol)torft, nodorft ; -durft, -druft, 
-droft, -dorfte, -dorte, -dorst(e), znw. vr. en m. i) 
Dringende behoefte. 2) behoefte(n), behoeften der 
(zinnelijke) natuur; sine(n) n. doen, in zijne behoef. 
ten voorzien; natuurlijke behoefte. 3) al wat men 
noodig heeft, vooral: levensonderhoud; leeftocht, levensmiddelen, 
kost. 

Nootdorftel}j e, -dorsteij/c. bnw. Behoefte hebbende. 
— Nootdorfteljjeheit.

Nootdorftich, -dorstich, bnw. — A. Met eene 
zaak als ondw. i) Noodzakelijk, noodig. 2) nuttig. 
3) gebrekkig, vervallen ; nooldorftige saken, tegen 

een pers. als ondw. i) Behoefte-spoeden. — B. Met 
hebbende aan (met een gen.). 2) behoeftig. — 
Nootdorftieheit ; ook: levensbehoeften. 

Nootdorst enz., -durst enz. Zie n o o t d o r f t. 
Nootdringen, zw. ww. tr. Dwingen, noodzaken; 
ook nootdrucken. 

Nooteet, -eed, znw. m. Een eed waartoe men in 
rechte verplicht is; een eed door de omstandigheden 
noodzakelijk gemaakt. — Nooteden, iem. een eed 
opleggen. 

Nootgelt, znw. o. Een inkomend recht, te Gent. 

— Noot elder, de ontvanger er van. 
Nootgifte, znw. vr. Verplichte gift. 
Nootgods. Zie bij n o o t. 
Nootheit, znw. vr. Het in gevaar verkeeren, het 
lijden van ontberingen. 
Noothelper, -hulber, znw. m. Helper in den 
nood, redder ; vr. noothelfterinne, -hel ster. 
Noothonger, znw. m. Nijpende of geweldige 
honger. 

Noothoutdinc, -lioltdinc, -lholtinc, znw. o. Buitengewone 
zitting van het markegerecht; 'ook noothoutgerechte. 


Nootciocke, znw. vr. Alarmklok. 

No otlike. Zie nod e l i k e. 

Nootmoet , znw. Hetz. als n o o t m o n t. 
Nootmonden, -munden, -mondigen, -mundigen, 
zw. ww. tr. (oostmnl.). (Eene vrouw) geweld aan 

haar verkrachten of de poging daartoe doen.-doen, 

— Nootmont, -munt, znw. vr. Nootmontschap, 
-mundschajb. 

Nootolie, noitoly, znw. m. Notenolie. 

Nootorbore, not-, -orbare, -oor, -aer, znw. m. i) 
De eene of andere maatregel waarmede iemand zich 
helpt; werk dat geen uitstel lij den kan. 2) nut, voordeel. 

Nootsake -saec, znw. vr. i) Dringende zaak, 
spoedeischende rechtszaak. 2) spoedeischende aangelegenheid, 
zaak van gewicht, noodzakelijke bezigheid. 
3) zaak die iemand belet in rechte te verschijnen 
of aan andere verplichtingen te voldoen; 
wettig beletsel. 4) noodzakelijkheid. 5) een geval 
van nood, toestand van gevaar; ongelegenheid. 

Nootsakelijc, bnw. Noodig, noodzakelijk; ook: 
noodwendig; nootsakelike redenen, redenen van 
wettig beletsel. — Nootsakel}jcheit; ook: eene 
gewichtige reden die iemand in iets verhindert. — 

Nootsakich , Nootsaken.

Nootschale, note-, -schael, znw. vr. Notedop; 
ook : eene kleinigheid ; niet ene n., niet het geringste, 
niets hoegenaamd. 

NORT. 387 

Nootschap, znw. Hetz. als n u t s c h a p. 
Nootschouwe, znw. vr. Buitengewone schouw. 
Nootsin, -sinne, -sin, -suyn, znw. vr. en m. i) 

Dringende zaak, zaak van gewicht, belangrijke aangelegenheid. 
2) wettig beletsel, wettige verontschuldiging. 
3) , behoefte, nooddruft. 

Nootsinninge, znw. vr. Het aanvoeren van een 

„nootsin" (2). 
Nootstal, znw. m. Hoefstal. 
Nootstal, znw. m. Hetz. als o o s t a 1, katapult. 
Nootsterre, -sterne, znw. vr. Staartster. 

Noottimmeringe, znw. vr. Hetz. als n o o t


b o u w e. 
Noottroft, -truft, enz. Zie nootdorft. 
Nootverste, -varsté, -verst, -vorst, znw. vr. i) 

De laatste termijn voor de behandeling eener rechts


zaak. 2) uitstel om geldige redenen. 
Nootvast, bnw. Volkomen betrouwbaar. 
Nootvrient, -vreent, znw. m. Vriend in nood. 
Nootwech, znw. m. Een weg over eens anders 

grond; ook hetz. als n o t w e c h. 
Nootweder, znw. o. Noodweer, gevaarlijk weder. 
Nootwendich, bnw. Uit noodzaak, uit nood


weer (oostmnl., i 6de eeuw). 
Nootweers, -wet-s, bijw. Hetz. als n o o t w e ndich. 
Nootwere, -weer, znw. vr. Noodweer, wettige 
zelfverdediging; ook nootweringe.
Nopen znw. vr. i) Stoot, duw. 2) aanval. 3) opwekking. 


Nopen, zw. ww. — I. Trans. i) Onzacht aanraken 
met een scherp werktuig, steken, prikkelen; 
met sporen n., (een paard). 2) te pakken krijgen, 
aantasten; onder handen nemen; onder voet n., vernietigen 
; kwellen, bestoken, met eene ziekte als 
ondw., ook van de liefde; bezoeken, met God als 
ondw. ; aanvallen in een strijd ; gerechtelijk vervolgen 
; een pand, aanslaan, er beslag op leggen; 
speren heerljcheit n., zich er aan vergrijpen ; knellen, 
drukken ; aan zich drukken, ook als znw. 3) 
stooten, duwen. 4) kloppen, tikken; aanstooten. 5) 
aanraken ; tokkelen. 6) aanroeren, roeren ; indruk 
maken op, treffen; raken, betreffen, aangaan. 7) 
verroeren, bewegen. 8) opwekken, verlevendigen; 
als znw., opwekking; aandrift, aandrang. — II. Intr. 
i) Stooten aan of tegen iets. 2) zich verroeren. 

Nopende, voorz. Aangaande, betreffende; ook 

nojbends. 

Noper, znw. m. Hij die (de snaren) tokkelt. 
Nopinge, znw. vr. z) Aandrang, aandrift. 2) 
aanval. 
Nopiser, znw. o. Een werktuig waarmede men 
„nopt" (2 de Art.). 

Noppe, noj, znw. vr. Wolvlok, -pluimpje; ook: 
de wolligheid van eene stof; oneffenheid in eenig 
weefsel, knoop. 

Noppelaken, znw. o. Laken gemaakt van of 

vermengd met noppen of vlokwol. 
Noppen, zw. ww. tr. Hetz. als n o p e n.
Noppen, zw. ww. tr. Eene stof van „noppen" 

of oneffenheden zuiveren. — Nopper, Nopperse,
N ster.

Vópiplich, bnw. Wollig; ongelijk, vol noppen. 

Nordelij ey noorde-, noort-, bnw. — Nordelike. 
Nordeis. Zie n a e r d u y s en o r d e s s. 
Norden, noorden, bijw. Van of uit het noorden; 

als znw., het noorden, ook : de verkeerde neigingen 

van den mensch. 
Nordensch, bnw. Noordelijk. — Nordenwint. 
Norder, bijw. Naar, in, uit het noorden ; als 

bnw., noordelijk; norderste, noordelijkste. 
Norgent. Zie n e r g e n t. 
Norman, Noorman, znw. m. Noorman. 
Norren, zw. ww. intr. Brommen, grommen. 
Norte noort, bijw. In, naar het noorden; bnw., 

noordelijk ; znw., het noorden ; int nort steen, scheef, 
verkeerd staan van eene muts, als zinnebeeld van 
het humeur 


388 NORT. 

Nort , noort, znw. Hetz. als o r t (o o r t). Hoek;.. 
punt ; vierde deel (van eene munt). 

Nortambacht, -dors, -ende, -cant. 

Northalf, nordalf, bijw. Aan de noordzijde. 

Nortcoor, -oost, -oosten -oosthoec, -oost


side, -oostwaert, -oostwint, -porto.

Nortsch, nordsch, noorisch, noordsch, bnw. 

Nortsch, noris, bnw. en bijw. Norsch, schamper, 
bits. 

Nortsee, -side, -sterre, -sterne, -vaerder,

-volt, -waert, -west, -westen. 

Nortwestende, -westenwint, -wester, -west


hoec. 

Nortwijc, -wegen, Norwegen, znw. Het Norenland. 


NOSe, noyse, znw. vr. (en m.). i) Geraas, lawaai, 
rumoer; strijd, gevecht; een standje, onaangenaamheden. 
2) schade, nadeel; afbreuk; Bonder n., zon 

te benadeelen. 3) toestand waarin men zich-der iem. 
ongelukkig gevoelt, rampen, verdriet; sonder n., 
zonder ongemak te ondervinden, zonder gevaar. 4) 
lichamelijk ongemak, letsel, kwaal; Bonder n., ongedeerd. 


Nose, nuese, neuse, znw. vr. Neus. — Nosegat,

noseloc (neusgat), nosewijs, nues-(16de eeuw). 
Nosel , bnw. Schadelijk, van dieren. 
Noselheit, znw. vr. Vijandelijke gezindheid. 
Noseijic, bnw. Schadelijk; zondig; jammerlijk. 

— Noseljcheit.
Nosen, noysen, zw. ww. intr. i) Schaden, schadelijk 
zijn; met den dat., benadeelen; lichamelijk 
letsel doen; strijden met, van de eene kleur met de 
andere. 2) deren, schorten, hinderen. 3) leed doen, 
aan het hart gaan. — Nosinge, beschadiging, slijtage. 


Koster, znw. m. Neusgat; ook nostric. 

Not, notie, znw. vr. (zndl.). i) Noot, de vrucht; 
niet ene (quade) n., geen zier. 2) haak aan een 
voetboog om de pees te spannen. 

Not, znw. o. en m. i) Opbrengst van het land, 
veldvruchten; nut, voordeel. 2) wat men voor het 
drijven van landbouw en veeteelt noodig heeft ; vee; 
zaad. 3) gebruik, genot; vruchtgebruik. 

Notabel, -bie, bnw. en znw. — I. Bnw. Opmerkelijk, 
bijzonder in zijne soort; aanzienlijk, voornaam. 
— II. Znw. a) m. mv., voorname burgers, 
notabelen; ook superl., die notabelste(n) ; n. burgeren. 
b) onz., gelijkenis, leerrijk verhaal. 

Notabelike, bijw. In bijzonderheden, uitvoerig, 
nauwkeurig. 

Notaries, -arks, -aris, znw. m. Ambtenaar van 
het geestelijk gerecht, notaris. — Notariusbrief, 
notarieele akte ; notariaetsehap.

Notdelinge, znw. vr. Verdeeling van „not" (2de 
Art., i en 2). 

Note, nuete, noot, znw. vr. Noot, de boomvrucht; 
muskaatnoot; verklw. nootkijn ; niet ene (quade) n., 
niet drie n-n, niets hoegenaamd. 2) beker in den 
vorm van eene noot. 3) nootvormige haak aan de 
veer van een armborst, waarachter de gespannen 
pees wordt opgehouden. 4) neut, uitstekende steen 
om balken te steunen. 

Note, noot, znw. vr. i) Opbrengst van het land, 
jaarlijksch akkergewas. 2) bebouwing van het land. 
Note, noot, znw. vr. i) Noot, teeken, aanteeke. 

ving. 2) muzieknoot ; zangwijze, melodie. 

Noteblat, -bast, -bolster, -boom.

Notelaer, -are, znw. m. Noteboom; ook notel


tere. — Notelarjjn, -en, bnw. 

Notele, -ule, -el, znw. vr. Schriftelijk bewijsstuk, 

oorkonde. 

Notelen, zw. ww. tr. Op schrift brengen (een 

ambtelijk stuk). 

Noteljj c. Hetz. als n o d e 1 ij c. 

Notenlusschate , -mosschate, znw. vr. Muskaat


noot ; ook : muskaatboom. 

Noten, zw. ww. intr. Paren, van dieren. 

Noten, zw. ww. tr. i) Bebouwen, bewerken, 

NUWELE. 

land ; n. ende ,ploten, bebouwen en de vruchten (van 
een land) inzamelen; met een gen., genieten, gebruik 
maken van. 2) nuttigen. 

Noten, zw. ww. intr. Noten schrijven; als trans., 
noten schrijven op of voor iets. 
Noter, znw. m.; n. ende hloter, hij die land bebouwt 
en er de vruchten van inzamelt. 
Noteren, -eeren, zw. ww. -- I. Intr. Muziek 
maken. — II. Trans. Aan., opteekenen. — Note


. 

range.

Noter$ujc, bnw. Hetz. als nootdorftelij c. 
Notinge, znw. vr. Opbrengst van land. 
Notkerne, znw. vr. De pit eener noot. 
Notsloester znw. m. Bolster eener noot. 

Notwech, ot', znw. m. Weg tot vervoer van vee, 

oogst, landbouwbehoeften, enz. 
Nouwe, nouwer. Zie nauwe, niewer. 
Novels, znw. vr. Nieuwstijding. 

Noven. Zie oven. 
November, znw. m. De maand. 
Novisijs, novissis, znw. m. Nieuweling; vooral: 


proefkloosterling. 
Noweder, vnw. en voegw. — I. Vnw. Geen van 

beiden. — II. N. — noch (no), noch — noch. 
Noxel, znw. Hetz. als o x e 1. 
:Nu nou, nerve, noe, bijw., znw. en voegw. - I. 

Bij w. Nu, tegenwoordig, heden, thans ; nu — nu, het 
eene oogenblik — het volgende oogenblik ; nu ende 
echt, nu en later, op verschillende tijden; te allen 
tijde, steeds ; nu no echt, nooit; nu mere (zie n um 
e r e) ; nu vort, thans ; van nu af, in het vervolg; 
alnu, alsnu, hetz. als n u. 2) (alse) nu — (alse) nu, 
nu eens — dan weder. 3) nu dient tot voortzetting 
van het verhaal, fra. or. 4) als partikel van opwekking 
; nu hort; nu toe, toe nu! — H. Znw. Punt 
des tijds, oogenblik; in enen nu. — III. Voegw. Nu. 

Nu. Zie nieuwe. 
Nachten, znw. m. Ochtend ; ook nuchtent. — 


Nuchtenstont, -stonde. 
Nuchtens, bijw. 's Ochtends. 
Nuchteren, nocht-, -tren, bnw. ; ook enuchterne, 

enuchteren. i) Nuchter(en), nog niet gegeten hebbende. 
2) matig in het gebruik van bedwelmende 
dranken. — Nuchterenheit. 

Nuegen, noemen. Zie n o e g e n, n o e m e n. 
Nuy e, znw. vr. Muil, bek. 
Nul, bnw. Nietig; n. ende van geenre weerden. 
Naloop. Zie n i e u l o o p.
Numere, -meer, bijw. Nu en verder, nu met be


trekking tot hetgeen nog komen moet, van nu af; 

nu meer vort, vorwaert, voortaan. 
Nummer, -meer. Zie n e m m e r, -m e e r. 
Nusche, nuchssche, znw. vr. Gesp, spang; broche, 

speld, siernaald ; verklw. nuschel. 
Nasint, bijw. Van nu af. 
Nut, znw. m. Hetz. als n o t, 2de Art. ; ook : nut. 
Nutbaer, -ber, bnw. Nuttig, voordeelig; ook nut


baerij/c. 

INutgoet, znw. o. Goed in vruchtgebruik. 
111 utheit znw. vr. Voordeel, nuttigheid. 
Nutsamlleit, znw. vr. Voordeel; gebruik. 
Nutschap , znw. vr. i) Nuttigheid, voordeel, nut; 

inkomsten.

nkomsten. 2) gebruik. 
Natte, nut, bnw. Nuttig, voordeelig. 
Nutteltjc, nutijfc, bnw. I) Nuttig, voordeelig, 

nut aanbrengend. 2) handelbaar, zachtaardig. .--

Nuttelij cheit, nuttelike.

Nuttend zw. ww. — I. Trans. i) Gebruiken, zich 
bedienen van, aanwenden ; genieten. 2) nuttigen; 
proeven, smaken, ook van geestelijk voedsel, ook 
nuttigen. — II. Intr. Nuttig zijn, van nut zijn. 

Nutticheit, znw. vr. Nut. 

Nnttinge, znw. vr. Gebruik; genot. 
Nuver, nuever, bnw. Smeekend, vleierig. 
Naveren, zw. ww. tr. Begeeren, met aandrang 


vragen. 
Nuwe. Zie nieuwe. 
Nuwele. Zie niewele. 



o. 
0, tusschenw. O ; o wi (ouwi), o wach ; o wi ende 
wee. 

Ob, voorz. Hetz. als o p; ob haer bedde. 

0b, voorz. ; ob ander side, aan de andere zijde; 
van den anderen kant; ook of ene side, of ander 
side (ook oh, over). 

Obant. Hetz. als h o v e t b a n t. 

Obediëneie, znw. vr. Onderworpenheid. _ Obediënt, 
obediëren.

Obediëneier, znw. m. Een kloosterbeambte belast 
met het toezicht op kelder, schuur enz. ; ook: 
kerkelijk of geestelijk beambte. 

Oblate, znw. vr. De ouwel bij het misoffer gebruikt; 
na wijding, hostie. 
Oblie, obelie, hoblie, znw. vr. Oblie, dun wafeltje. 

— Oblieïser, -corf; obliër.
Obligeren, -eeren, zw. ww. tr. Verplichten, 
-binden. — Obligatie.
Observant, znw. m. Franciscaan van de derde 
orde. 
Obstinaat , -enaet, bnw. Hardnekkig, verhard. 

— Obstinacie. 
Och (vlaamsch). Hetz. als w o c h (w e c h) ; ook 
als bijw. o. ende weder, her en der, aan alle kanten, 
overal. 

Och, voeges. Andere vorm voor of. 
Och, tusschenw., ook met een gen., och der ellende; 
och leider, och arme, erme(n); och of. 
Acht, ochte, voeges. Hetz. als o f t e (nevenschikkend), 
ook voor of, onderschikkend. 
Ochten, uchten, znw. m. Ochtend. — Ochtenm ael. -
Ode, bijw. Licht, lichtelijk; allicht ; gaarne; gewoonlijk; 
niet o., vooral niet, in geen geval. 

Odebare. Hetz. als o d e v a r e. 

Odelijo, hodeljc, olijc, bnw. i) Gering, nietig, 
weinig waard. 2) suf, onbeduidend. 3) ellendig, berooid. 
— Odeljjcheit.

Oder, voeges. (nederr.). Of (onderschikkend). 

Odere, znw. Hetz. als a d ere ; ook pees, spier. 

0devare, bode-, oude-, oy-, -vaer, oid(e)ver, znw. 

m. Ooievaar; ook odevader, houdevare, adeber, aber. 
-- Odevaersnest. 
Oechen, Oechenen. Zie ogen, ede Art. 
Oeehst. Zie o e s t. 
Oefen. Zie o even. 

Oefenachtich, bnw. Vurig, ijverig in geestelijke 
oefeningen. 

0efenaer , ouf-, znw. m. Vereerder van God en 
het goddelijke;- een ijveraar of devote. 2) beoefenaar. 
3) hij die iets in praktijk brengt of uitoefent. 
4) bewoner. 

Oefenen, uef-, of-, ouf-, hoef-, houf-, huef-, 

zw. ww. — I. Trans. i) Oefenen, uitoefenen, in beoefening 
brengen, ten uitvoer brengen. 2) zich bezig 
houden met landbouw enz., land, een wijngaard enz. 
bebouwen, bewerken; een boom, kweeken. 3) God 
en het goddelijke vereeren; godsdienstige aandacht 
wijden aan iets ; een feestdag, vieren. 4) veelvuldig 
bezoeken; bewonen. 5) iem. verzorgen, oppassen. 6) 
aanwakkeren, een gloed. 7) gebruiken, smaken, ondervinden. 
8) oefenen. — II. Intr. Zijne krachten 
gebruiken. — III. Wederk. Zich toeleggen op iets. 

Oefenerse, znw. vr. Beoefenaarster. 

Oefeninge, uef-, huef-, of-, znw. vr. Y) Beoefening, 
het aanhoudend behandelen van iets; bezigheid, 
werk. 2) bebouwing, bewerking van den grond 
enz. 3) eeredienst, godsvereering; godsdienstige oefening 
en overpeinzing. 4) gebruik, gewoonte. 5) oefening, 
aankweeking van vaardigheid.

Oefenisse, znw. vr. Hetz. als o e fe n i n g e , 3).
Oefenlijs, oefe-, bnw. ; oefelike doget, oefening 
in godzaligheid. 

OFFICINE. 389 

Oefenlike , ufen-, bijw. Op eene vrome, godzalige 

wijze. 

Oefer, Oeferinne. Hetz. als o e f e n a e r, -n e r s e. 

Oefinge, ofinge, znw. vr. i) Oefening, bezigheid. 
2) gewoonte, gebruik. 

Oeken, Oeker enz. Zie o k e n enz. 

Oele, Oelsaet. Zie o f e, o o l s a e t. 

Oensdach (wvia.). Hetz. als w o e n s d a c h. 

Oest, oyst, noest, znw. m. Kwast in hout, knoest. 

flest, oust, ogest, oeugst, hoest, hougst, e. a.; znw. 

m. i) Augustus, de maand. 2) oogst. — Oesttjjt,
-maent. 
0eaten, ousten, housten, zes. ww. intr. en tr. 
Oogsten, inoogsten; nalezen, (aren) lezen. — Oester,
Oestinge.

Oester, hoestre, woester, znw. vr. Oester. — Oesterschale 
, -schelp.

Oeterdije, oett-, znw. m. Hetz. als u t e r d ij c. 

Oevel, uvel, bnw., bij w. en znw. Hetz. als eve 1. 

Oeven, oefen, zw. ww. Oefenen, beoefenen. 

Oever, znw. o. Oever, strand ; over o. werjben, 
in het water werpen ; dam, dijk. 
Oeverste. Hetz. als o v e r s t e. 
Of, nevenschikkend voegw. Zie o f t e. 
Of, off, ofte, ocki(e), onderschikkend voegw. i) 

Voorwaardelijk en onderstellend, ingeval, indien, als; 
of neen, indien niet; bij een wensch, ook och of; 
om of, voor het geval dat ; de hypothetische partikel 
wordt vaak uitgelaten ; es, ware dal sake dat, 
ingeval, indien. 2) toegevend, al, al — ook. 3) alsof; 
ook als of, recht(e) of, geljc of 4) grammatisch-verbindend 
bij ww. die een twijfel of onzekerheid uit 

rukken; aan het hoofd van een vraagzin; of ict-d 
weet? ook elliptisch voor : om te zien of; hi ginc 
oh dander side slaen, of hit daer iet morwer wonde. 

Q f voorz. Hetz. als o b ; of ene, of andere side. 

OE off, voorz. (friesch). Hetz. als a f. 

OE bijut. Hetz. als a f; Of-. Zie a f-.

OF znw. o. Hetz. als hof. 

Offenen, -ner, -ninge. Zie o e f e n e n enz. 

Offer, znw. m. en o. i) Offer, slacht-, zoen-, 
pleng-, brandoffer; offergift, vooral: bij een lijkdienst. 
2) aanbod, aanbieding. 
Offerande, ofrande, offerhande, znw. vr. Hetz. 
als o f f e r; offergeld; geschenk; lijkdienst; het mis 

Gods o., de mis.-offer ; 

Offerbelt, -beert, znw. o. Offerschaal. 

Offeren zw. ww. tr. i) Offeren; het opdragen 
van het misoffer ; het brengen van offergaven bij 
een lijkdienst; aan God opdragen, aan Zijne bescherming 
of genade aanbevelen; ook wederk. 2) 
aanbieden. — Offeringe, offringe.

Offergave, znw. vr. Offergift. 
Offergelt, znw. o. Liefdegift in de kerk, aalmoes, 
offergift aan een behoeftige. 

Offerkerse n -keerse, znw. vr. Kaars, die gebruikt 
wordt bij een lijkdienst, waarmede men tot de 
„offerande" gaat. 

Offerkisten znw. vr. Offerblok ; ook offerstoc. 

Offerman, znw. m. Koster (limb.). 

Offersanc, znw. m. Gezang bij het „offertorie". 

Offertories znw. vr. en m. Een gedeelte der 
mis na het evangelie. Vgl. p a e s. 

Of$ciael, znw. m. Ambtenaar belast met het 
waarnemen der geestelijke rechtspraak, behoorende 
tot het rechtsgebied van den bisschop of van een 
der aartsdiakens. 

Officie, znw. Ambt, bediening, waardigheid. 

Officier, -cider, znw. m. Ambtenaar, zoowel burgerlijk 
als rechterlijk; iem. belast met een deel der 
wereldlijke, ook : der geestelijke rechtsmacht; vr. 
oficierige (wvla.). 

Officine, znw. vr. Werkplaats; mv., de verschil



390 OFMAN. 

lende vertrekken, ook : kelders, van een klooster. 
Ofman, Ofstal. Zie hofman, afstal. 
Ofte, oft, of, ochte, ocki, och, tegenstellend voeges. 

Of; weder --ofte, ofte — ofte, ofte (of) — so, weder 

— so ; énen eet of twee; of anders. 
Ofte, oft, bijw. (nederr.). Dikwijls.
0ge, ooch, ouge, hoge, znw. o. en vr. i) Oog; 
met ogen sien, die ogen ohslaen, ontdoen, luken, sine 
ogen verslaren, zijn hart ophalen ; onder dogen werj5en, 
steken, onder den neus wrijven ; in dogen 
steken ; intr., een doorn in het oog zijn; oge int 
seil houden ; niet een oge, geen levend wezen; 
blikken, gezichtsveld; vliet van tuinen ogen ; vore 
ogen, openlijk; tegenwoordig; aanwezig; blijkbaar, 
in het oog vallend ; vore ogen leggen, uitleggen, ver 

van ogen, afwezig, weg. 2) oog van eene-klaren; 
naald ; oog op den dobbelsteen. 3) ring, beugel. 4) 
dat oge (van den wisere), wijzerplaat (te Brugge). 

Ogeappel, -arsate (.arts), -been. 
0gebra, -brade, -brauwe, -brave, znw. vr. Wim


per ; ooglid ; wenkbrauw. 
Ogedienen, -dienre, -dienst. Zie o g e n-. 
Ogedoec, -duc, znw. m. Oogdoek, zakdoek. 
Ogedruppich, bnw. Druip-, leepoogig. 
Ogeevel, znw. o. Oogziekte. 

Ogegemerc, znw. o. Oogblik. 
Ogekeer, ogen-, znw. m. Oogwenk.
Ogegjjn, ooch-, oochs-, znw. o. Oogje; lonkje; 


ogekijns dragen, lonkjes werpen. 

Ogelike, -lingo, bijw. Met eigen oogen. 
Ogelit, ogen-, -let, znw. o. Ooglid. 
Ogeloos, bnw. Blind. 
Og elukinge, ogen-, znw. vr. Oogluikende toe


stemming (die ogen luken, door de vingers zien) ; 

ogelukinge doen, doen alsof men iets niet ziet. 
Ogemeester, ogen-, -meister, znw. m. Oogarts. 
Ogemero, znw. o. Oplettendheid, aandacht; o. 

nemen oh, acht slaan op, iets in aanmerking 
nemen. 
Ogen, zw. ww. tr. i) Kenbaar maken, aantoonen. 
2) staren naar, turen op.

Ogen , hogen, ook egen, eigen, onr. ww. perf.praes. 
Hebben, rechtens bezitten ; met veranderd 
subj., toebehooren. 

Ogenblic, -bles, znw. m., vr. en onz. i) Oog


blik, oogopslag. 2) oogenblik, oogwenk.
Ogenbliolijc, bnw. Kortstondig. 
Ogenbrant, znw. m. Verliefde blik. 
Ogendienen , zw. ww. intr. (Iem.) naar de oogen 

zien. — Ogendiener, -dienre; -dienst. 
Ogengat, znw. o. Oogholte. 
Ogenclaer, znw. o. Het doorschijnende hoorn


vlies van het oog. 
Ogensalve, znw. o. Oogzalf. 
Ogenopslach, -schijn, -siens. Zie o g e-. 

Ogenschouwer znw. vr. Aanblik, aandachtige 
beschouwing. 
Ogensipen, zes. (st. ?) ww. intr. Druipoogen heb


ben. — Ogensipinge.
Ogensterns, -stern, znw. vr. Oogappel. 
Ogentroost, znw. vr. Naam eener plant, die bij 

oogziekten gebruikt werd (16de eeuw). 
Ogenvel, znw. o. Oogvlies ; cataract; ook ogen 
-vlecke. 

ofOgenvloot, znw. m. Leepoogigheid, het vloeien 
druipen der oogen. 
Ogenwater, -Wee, -Welde (aanblik; lust der 
oogen) ; ook -weidinge. 
Ogenwens j oge-, -zinc, znw. m. i) Oogblik; 
niet een o., niets hoegenaamd. 2) oogenblik. 
Ogenwenken, oge-, -winken, zw. ww. intr. Met 

de oogen knippen. 
Ogenwinkel, znw. m. Ooghoek. 
Ogenwit, znw. o. Witte staar. 
Ogeopsiach, ogen-, oock-, -ubslach, znw. m. i) 

Oogopslag, oogblik. 2) oogenblik; ook ogeobslaen, 
znw. o. 
Ogeput; jit, znw. m. Oogholte, oogkas. 

OLIEBOOM. 

Ogeschalkinge, hoge-, znw. vr. Vleiende woorden, 
oogendienst. 
0geschedel, ooch-, znw. m. Ooglid; ook ogeschele. 


Ogeschijn, ogen-, ooch-, znw. m. Hetz. als ogenschouwe 
; in ogeschine, door iets met eigen oogen te 
zien, met eigen oogen ; int oocksckijn, ook oochschijn, 
klaarblijkelijk; in o. nemen, in oogenschouw nemen. 

Ogesiene, bnw. en bijw. Duidelijk zichtbaar, 
klaarblijkelijk ; ook ogesienlike, -sienlinge, -siens, 
bijw. ; int ogesien(e) (het bnw. zelfst. gebruikt), zóó 
dat iets allen duidelijk is. 

Ogest, ogesten. Zie o e s t, o e s t e n. 

Qgester, oochster, znw. m. Oogster, ook: maaier. 

Ogestmaent, -tijt, -vrucht. 

Ogetraen, znw. m. Oogvocht, traan. 

Ogeweide, -Wens, -wenken. Zie o gen; . 

Ogjj f, znw. o. Ogief, bouwkunstige figuur in den 
vorm van een spitsboog; een gehouwen steen daarvoor 
gebruikt; eene in een bepaalden vorm gesneden 
lijst. 

Oginge, ohem. Zie h o g i n g e, o o m.

Oho, tusschenw. Ei ei, a ha! 

01, tusschenw. 0, oh, ah! (limb.). 

Oir, oyr. Zie oor-, h o i r. 

Oit, oint. Zie o o i t. 

Occident, znw. o. Het westen. 
Oke, znw. Vloed (van de zee). 
Aken, oeken, zw. ww. — I. Trans. Vermeerde


ren, vergrooten ; ook okenen. — II. Intr. Grooter 
worden, toenemen. 
Oker, oeker, znw. m. Vermeerdenaar, hij die tot 
den bloei van iets medewerkt. 

Okernoot, znw. vr. Zie n o k e r n o o t. 

Okesoen. Zie occusoen. 

Oket, okette, ocket, znw. Slinksche streek; bedriegljke 
vond. 

0kinge, oekinge, znw. vr. Vermeerdering, aanwas. 

0ccusoen, ocke-, occis-, occas-, ocs-, -nun, -uen, 

-on, -uin, okoisoen, oxuun, znw. vr., m. en onz. i) 
(Geschikte) gelegenheid, gunstige tijd; tijd; een bepaald 
geval. 2) aanleiding; omme (int) o. van, naar aanleiding. 
3) reden; aangevoerde reden, bewijsgrond. 
4) aanleidende oorzaak; toedoen. 5) reden van beklag, 
grief; twist. 6) verontschuldiging; voorwendsel. 
7) uitvlucht, chicane, list, streek; slimheid; quaet o., 
vergrijp, wandaad. 

Occusoenen, occasunen, zw. ww. tr. Iem. moeite 
veroorzaken, chicanes tegen iem. zoeken. 
Ocsael, oxael. Hetz. als d o -c s a e 1. 
0csele, oxel, znw. vr. Oksel, assel, holte onder 

den arm ; ook : vleugelholte. 

Octave, octaef, znw. vr. en m. De achtste dag 
der kerkelijke viering van een feestdag ter eere van 
Christus of een heilige, waarop die viering werd 
gesloten, octaaf. 

Octèl, óctel, znw. o. Achtendeel van eene bepaalde 
maat. 
October, znw. m. De maand. 
Octroy, Octroyeren. Zie o t r o y. 

01. Hetz. als a 1 en n o 1. 
Olas, tusschenw. Helaas. 
Olden, Older e. a. Zie o u d e n enz. 
Ole, oele, znw. m. Papaver, maankop. 
Olen, zw. ww. tr. Het laatste oliesel aan iem. 
toedienen. Vgl. o o 1. 
Olent, oelent, znw. Uitbouwsel, uitstek. 
Olie, oly, olei, znw. m., vr. en o. Olie ; heilige 

olie ; o. der ontfermicheit, de olie der genade, die 
uit het kruishout op de menschheid zou vedervloeien; 
de genadegaven Gods. 

Olieassisen -assijs, znw. vr. Accijns op olie; ook 
oliesas. 
Oliebaye, znw. vr. Laurierbes; olie van bayen, 
laurierolie. 
Oliebedde, znw. o. Sterfbed, bed waarin een 
zieke ligt die bediend is. 
Olieboom, znw. m. Olijfboom. 


OLIEBUSSE. 

Oliebusse, -droes, -heffe (ook -barme), -coeke 
(ook: lijnkoek), -mate, -molen.. 
Olien , zw. ww. tr. Met olie bestrijken; ook: 
met heilige olie zalven ; ook hetz. als o 1 e n. 
Olieperse, -pipe (vat), -pot, -saet. 

-Oliesel, olyse, olifs, znw. o. Zalfolie, heilige olie, 
vooral: het laatste oliesel. 
Olieslager, -slare, -smout -varuwe (varwe), 
-vat. 

Olietorf, znw. Met olie brandbaarder gemaakte 

turf. 
Olievrucht, znw. vr. Olijf.
Olifant, znw. m. i) Olifant. 2) ivoor; ook : ivoren 

blaashoorn. 


Oli lamme, znw. vr. Rijksstandaard van Fr3nkrijk. 
Olj] e. Zie o d e l ij c. 
Olympiade, znw. vr. Tijdvak van vier jaar (bij 
de Grieken). 
Olinge, znw. vr. i) Zalving met heilige olie. 2) 

de heilige olie zelve. 
Olise. Zie oliesel. — Olisen, hetz.als olen. 
Olive , znw. vr. Olijf. — Olivachtich. 
Olivebesse, -blat, -boom, -gaert.

Olivenhout, -kerne (pit van de olijf) -olie. 
Olivesteen , -tae. 

Olivete, die berth van 0.-n, monte 0., de olijf


berg bij Jeruzalem. 
Olivier, znw. m. Olijfboom. 
Olivijn, -vin, -ven, bnw. Olijfhouten. 
011ant, znw. o. Moeras-, broek-, veenland. 
011ede. Hetz. als o n 1 e d e. 
Olm , znw. m. Molm van vergaan hout; Olmich, 

(ver)olmen. 

Olme znw. Olm, ijp. 
Olt, öltaer, Oltoos. Zie out, outaer, al


toos. 

Om, Ombe, Ombaren :Zie omme, ontberen. 
Ombeiden, -biden -bieden enz. Zie o n t b-. 

Ombrade, znw. vr. Hetz. als o g e b r a. 
Omdach. Hetz. als and ach en octave. 
Omelie, homelie, znw. vr. Preek. 
Omesse, -misse. Zie h o m e s s e. 
Ommacht, ommate. Zie o n m a c h t enz. 
Omme, ombe, om, umbe, umme, voorz. en bij w. 


— I. Voorz., met acc. en dat. (omme dien). i) Van 
plaats. Om, om-heen, rondom; van eene rondgaande 
beweging ; om die huse (aan de huizen) en sel nijeman 
neijen, hij en zij borger; omstreeks, omtrent; 
in de buurt of nabijheid van. 2) van tijd, omtrent, 
om en bij ; o. lane, op een niet nader te bepalen 
tijd in de toekomst. 3) bij verwisselen, verruilen, 
vergelden", om, voor, tegen; dat gi mi enen anderen 
scilt om den sninen lenen wilt. 4) coj5en o. geit; 
geven o. iet, met eene ontk., geen waarde hechten 
aan, geen belang stellen in, niet geven om; omme 
niet : a) voor niemendal, om niet. b) te vergeefs, 
voor niet. 5) ten opzichte van, met betrekking tot; 
het stont nauwe om Floris leven; mi en es niet o., 
het kan mij niet schelen, ik geef niet om; horen o., 
luisteren naar. 6) over, van, gezegd van den beweeg 

werking, vooral van het denkvermo--grond eener 
gen of het gevoel; dromen o.; jteinsen, denken o., 
denken over (thans „aan"); merken, sjz5reken o. 7) 
om, wegens, van een beweegreden; o. dit, tgone; 

o. dat, daarom, ook : daardoor; o. dieswille dat enz., 
o. eves danc, ter wille van iem. ; o. Gode : a) in 
's hemels naam. b) ter wille van God, om Gods wil, 
gratis. 8) door, ten gevolge van; uit hoofde van, 
uitdr. der werkende oorzaak. 9) voor, ten behoeve 
van ; doet of uwen cahroen o. vrouwen; j5rovande 
o. drie dage. lo) van een doel, om; om sine comenschap 
varen; skien, j5inen, dogen enz. om. i i) o. te, 
uitdr. van doel, bestemming, strekking. 12) bij boete 
hi es (waers) o., hij verbeurt. 13) bij-bepalingen, 
bringen en comen nog zeldzaam ; zie o m m e b r i ogen 
en ommecomen. — II. Bijw. i) Rondom, 
in de rondte; aan (van, naar) alle kanten, overal; 
al o.; o. entomme; in de richting van een gebogen 

OMMEDOLEN. 

lijn; melter Bonnen o. ; o. sijn, rond geweest zijn ; 
om -heen; aan de keerzijde; in den omtrek, de 
buurt; o. verre, ergens in de verte, weg; igoet o. 
verre wer/en. 2) van tijd, daaromtrent, omstreeks 
een zekeren tijd. 3) voorbij, om; ten fare o., toen 
het jaar om was. 4) met ww. samengesteld, scheidb. 
en onscheidb. ; soms bet. om niet „omheen", maar 
„door"; ommeftrediken, -wandelen e.a. 

Om(me)armen, -ermen, zw. ww. tr. Omarmen. 

Ommebeeingelen, -singelen, -bedeeken. 

Ommebegaen, st. onr. ww. tr. Omsingelen. 
Ommebegraven, st. ww. tr. Met eene gracht 
omgeven. 
Ommebegrjjp, znw. o. Geheele inhoud, iets in 
zijn geheel. 
Ommebehane, ombekanc (— ommekanc ?), znw. 

m. Behangsel, gordijn; staatsiekleed. 
Ommebehangen, -beheinen, -behelsen (om

-armen), -behelsinge, -becleden.

Ommebeleggen , zw. ww. tr. i) Romdom beleggen, 
omringen. 2) omlegeren, insluiten. 
Ommebeliggen. Hetz. als o m m e b e 1 e g g e n, 2). 
Ommebelijsten, zw. ww. tr. Van een rand, of 
lijst voorzien. 

Ommebellen, zw. ww. tr. Met de bel omroepen, 
overal vertellen. 
Ommebeluken, st. ww. tr. Om-, insluiten. 
Ommebemuren, -beringen, -beschaduwen. 

Ommebeschemen, zw. ww. tr. Omschaduwen. 
-- Ommobescheminge.
Ommebesetten, zw. ww. tr. Omringen; deelw., 
vervuld van, bezet met. 

Ommebesien, -beslaen, -besluten, -bestri


ken. 

Ommebestaen, st. ww. tr. Omringen, omgeven. 

Ommebetien, st. ww. tr. Omgeven, bekleeden; 

een boom met groenen bladeren ombetogen. 

Ommebevaen, st. ww. tr. z) Omvangen, omgeven 
; omvatten ; omboorden. 2) omvatten, omarmen; 

omringen, omsingelen; grijpen, aantasten. 3) bevangen, 
vervullen, van eene gemoedsstemming, in het 
passief. 

Ommebevanc. Hetz. als o m m e b e g r ij p. 

Ommebevloeyen, bevloeren, -bevesten.

-

Ommebernen, st. ww. tr. Schroeien, schrooken. 

Ommebewrachten, -wrochten, zw. ww. tr. Omsluiten, 
omheinen. 
Ommebieden, om-, st. ww. intr. Omroepen. 
Ommebinden, st. ww. tr. Een band om iem. of 

iets heen leggen, boeien. 
Ommebisen, zw. ww. intr. Als een dolle rond loopen. 
Ommebogen, zw. ww. tr. Ombuigen, -krommen. 
-- Ommeboginge.
Ommebringen, om-, -brengen, zw. onr. ww. tr. 
Doorbrengen, verkwisten, maken dat iets te loor gaat. 
Ommebugen, st. en zw. ww. intr. --Omme 
bu ne

Cmgeiuren , znw. m. mv. Omwoners. 

Ommecingelen, om-, -singelen, -Isingelen, zw. 
ww. tr. i) Omringen, omgeven. 2) omsingelen, in. 
sluiten. — Ommecingelin^g e. 

znw. m.Kring,ring, rondte, cirkel. 

Ommedat, ombe-, om-, bjw. en voegw. — I. Bijw. 
i) Daarom, om die reden. 2) daardoor, ten gevolge 
daarvan. — II Voegw. i) Opdat. 2) omdat. 3) mits. 

Ommedecken, -delen, -deilen, zw. ww. tr. Rond 

-deelen. 

Ommedélven, st. ww. tr. Omgraven; verschansen. 

Ommedies, voegw. i) Opdat. 2) omdat; dewijl. 

Ommedijc, znw. m. Ringdijk. 

Ommedoec, -douc, znw. m. Halsdoek. 

Ommedoen, onr. ww. tr. i) Omringen, omgeven, 
omsingelen. 2) omdoen, aandoen, een kleedingstuk. 
3) doen omkeeren, een vijand; overwinnen, onderdoen, 
onderwerpen. 

Ommedolen, zw. ww. intr. Omdwalen, een omweg 
maken. 


392 OMMEDRAEY. 

Ominedraey, znw. m. Verandering in iemands 
gevoelen. 

Ommedraeyen, -drayen, -dreyen, zw. ww. — I. 

Trans. Omwenden. -- II. Intr. Zich in een kring 
bewegen. — Ommedraeyinge.

Ommedragen, zw. ww. tr. — I. Trans. x) Om-, 

ronddragen. 2) rondvoeren, besturen, een schip. -


11. Intr. i) Zich omwenden. 2) omloopen, voorbijgaan, 
van een tijd. 
Ommedriven, st. ww. tr. Doen rondgaan of rond. 
loopen. 
Ommedruoken, zw. ww. tr. Door drukken of 
wringen omverwerpen. 

Ommeëren, zw. ww. tr. Omploegen. 

Ommegaen, st. ww. intr. — A. Met een levend 

wezen als ondw. i) Omgaan, rondgaan, rondloopen; 

de ronde doen, een toer of rondje doen ; om iets 

heen gaan. 2) een omgang houden, rondgaan voor 

eene inspectie, eene schouw. 3) her en derwaarts 

gaan; als znw., het heen en weer reizen. 4) om -

Veeren, teruggaan. 5) van meening veranderen; af


vallen van een landsheer. 6) met met, omgaan, 

verkeeren; zich bezighouden, hanteeren, iets in 

praktijk brengen. — B. Met eene zaak als ondw. i) 

Rondgaan, in de rondte gaan; voorbijgaan, van een 

tijd; rondgaan, van beurten; als znw., kring, omtrek. 

2) zich her en der bewegen, van de oogen. 3) draaien, 

van den wind. 4) zich uitstrekken, van landen. 5) 

in omloop zijn, gangbaar zijn, van geld. 

Ommegaen (klemt. op gaen), st. ww. tr. — A. 

Van een levend wezen. i) Om iets heen gaan. 2) 

doorreizen. 3) omvatten in zijn gemoed. 4) vermij


den, zich op een afstand houden van; verbloemd 

of verzacht uitdrukken; Bonder o., zonder omwe


gen, ronduit. — B. Van eene zaak. — z) Omge


ven, omringen. 2) omsingelen. 3) zich verspreiden 

door iets. 

Ommegaende, deelw. bnw. — I. Bnw. Omge. 

bogen. — II. Bijw. i) In de rondte. 2) ten volle, 

ten einde toe; al o. vijftien jaer. 

Ommegaenre, -gare. Hetz. als o m m e g anger. 
Ommegaens, bijw. en voorz. — I. Bijw. In de 
rondte ; om — heen. — H. Voorz. Rondom. 
Ommegange, -ganc, bijw. i) In de rondte, in 
omtrek. 2) voluit, ten einde toe. 
Ommeganger, genger, znw. m. i) Hij die be


-

last is met eene inspectie of collecte. 2) omzwerver, 
hij die geene vaste woonplaats heeft; reizend muzikant 
of kunstenmaker. 

Ommeganc, znw. m. i) Ommegang, processie; 
optocht; inspectie; schouw ; inzameling; het gewapend 
optrekken der burgerwacht, wapenschouwing. 
2) draaiende beweging; omkeer in eene meening of 
stemming. 3) omgang, verkeer. 4) omloop, kring; tijds. 
verloop, duur. 5) contributie voor een bepaalden 
tijd. 6) verloop, einde. 7) omtrek, omvang. 8) 
uitgestrektheid. 9)' de gewone loop der dingen, gewoonte. 
zo) omweg, zijweg, slingerpad ; listig middel. 

i) omgang, omloop; kruisgang, pand, galerij om de 
binnenplaats van een klooster; buitenste omloop in 
eene kerk ; galerij aan de buitenzij van een gebouw, 
torentrans. 12) gordijn, dat iets in de rondte afsluit. 

— Ommegancsdach, ommeganinge.
Ommegekeert, deelw. bnw. Omgekeerd; verkeerd. 


Ommegeseten. Hetz. als o m m e s a t e. 

Ommegeven, st. ww. tr. i) Rondgeven, omdeelen. 
2) omdoen, een kleed aan een ander. 
Ommegewenden. Hetz. als o m m e w e n d e n. 
OmmeWieten, st. ww. tr. Omwerpen, een met 

eene vloeistof gevuld voorwerp. 
Ommegorden, zw. ww. tr. i) Omgorden. 2) omgeven. 
3) zwanger worden van (eene vrucht). — 

Ommegordinge.

Ommegraven, -greven, st. ww. tr. Omgraven, 
omspitten. 
Ommegráven, st. ww. tr. Met eene gracht omringen; 
verschansen. 

OMMECRUPEN. 

Ommegripen, st. ww. tr. Omvatten ; begrijpen, 

bevatten. — Ommegripinge.

Ommegripende, deeles. bnw. Verscheurend, van 

dieren. 

Ommehacken, zw. ww. tr. Loswerken, den grond.

Ommehalen, zw. ww. tr. i) Omverhalen, omver


werpen. 2) Bonder o., zonder omhaal, omslag, moeite, 

tegenstreven. 

Ommehangen, st. ww. tr. Omhangen, omdoen, 

een kleedingstuk. — Ommehanginge, tooi. 

Ommehángen, st. ww. tr. Behangen, bekleeden, 

tooien. 

Ommehanc, znw. m. Omhangsel, gordijn of gaas 

om bed of meubel, kraam. 

Ommeheimen, -heinen, zw. ww. tr. Omheinen; 

iem. beveiligen. 

Ommehelsen, zw. ww. tr. Omarmen, omhelzen. 

— Ommehelsinge.
Ommeher, nmb-, bijw. (nederr.). Rondom. — 

Ommehersitten, -vliegen.

Ommehoge, om-, bijw. Omhoog. 

Ommehorten, zw. ww. tr. Omverstooten. 

Ommehout, znw. o. Omvang. 

Ommekeer, -kier, -kere, znw. m. —A. Van omme


keren, trans. i) Omkeering, omverwerping. 2) het 

richten naar een anderen kant, van de blikken. — 

B. Van ommekeren, intr. of wederk. i) Omkeer, omwending; 
telken ommekere, elken keer. 2) verandering 
van gevoelen. 3) draai, kromming, bocht in 
een weg. 
Ommekeernisse, znw. vr. Omkeering, omwenteling. 


Ommekeren, ombe-, -keeren, zw. ww. — I. 

Trans. i) Omdraaien, omkeeren, omwenden. 2) om


wenden, zijwaarts of achterwaarts wenden. 3) af


wenden, verhoeden ; afweren. 4) veranderen, ver


keeren. 5) ter zijde stellen, tegen iets handelen. 6) 

verdraaien, vervalschen. 7) het onderste boven wer


pen, verwoesten. — II. Wederk. i) Zich omkeeren, 

zich het onderste boven keeren. 2) zich omdraaien; 

zich ter zijde wenden. 3) omkeeren, teruggaan. 4) 

zich afwenden : a) van het kwade, zich bekeeren. 

b) van het goede, opstaan tegen God. — III. Intr. 

i) Omwentelen, rondgaan. 2, 3) Hetz. als wederk., 2) 

en 3). 4) veranderen van meening, van gezindheid. 

5) te niet gaan, ophouden te bestaan.

Ommekeringe, znw. vr. Omkeering, van tr. en 
intr. ommekeren. 
Ommecleden, zw. ww. tr. r) Omkleeden, bekleeden. 
2) bekleeden, bedekken. -

Ommecleet, -cleft, znw. o. Kleedingstuk, vooral 
een zoodanig waarin men zich kan hullen, mantel. 
2) mantel, als zinnebeeld van bescherming, en van 
geheimhouding, dekmantel. 3) kleedij ; ook gezegd 

van den geest, de deugden waarmede iem. bekleed 
of voorzien moet zijn; stoffelijk omhulsel. 
Ommeclemmen, -climmen, zes. ww. tr. Om


klemmen. 

Ommecnagen, zw. en st. ww. tr. Beknabbelen. 

OmmeComen, st. ww. intr. z) Voorbijgaan, ver 

een tijd; eindigen, afloopen. 2) komen-strijken, van 
over een water of door een land (met een acc. van 
ruimte). 

Ommeodmen, st. ww. tr. i) Onder handen nemen; 
van schuld overtuigen. 2) beetnemen, bedriegen. 

Ommecopen, zes. onr. ww. tr. Omkoopen. 

Ommecrayeren, -crigieren, zw. ww. tr. Omroepen. 
Ommecrengen, zw. ww. tr. Omwenden, een 
wagen. 
Ommecringelen , zw. ww. tr. Een kring of cirkel 
beschrijven. — Ommecringelinge, kromming 

of bocht in eene rivier. 
Ommeerinc. Hetz. als o m m e r i n c. 
Ommecrommen, -crummen, zw. ww. intr. Ombuigen. 
Ommecrupen, st. ww. tr. (klemt. op 't ww.). Kruipend 
naderen, onverhoeds overvallen. 


OMMELAGE. 

Oinmelage, znw. vr. Waarschijnlijk: gordelroos. 
Ommelagen, zw. ww. tr. Belagen. 
Ommelanc, bid w. en voorz. — I. Bij w. ; ook 

ommelancs. i) Op den langen duur, ten langen leste. 
2) gedurende langen tijd, lang, allang. 3) over eene 
zekere uitgestrektheid in de nabijheid, in de rondte. 
4) rondom, aan alle kanten. — B. Als voorz. Overal 
langs, overal door; doe hi lange omlanc den zate 
gewandert Tiadde. 

Ominelant, znw. o. Omgelegen land ; mv., Gro


ninger Ommelanden. — Ommelantsch. 
Ommeleggen, zw. onr. ww. tr. Omkeeren. 
Ommeleggen , zw. onr. ww. tr. i) Omleggen, 

omgeven. 2) omsingelen. 3) bemantelen, verbloemen. 
meleiden, zw. ww. tr. i) Verleiden, overhalen 
tot iets slechts. 2) eene lijn, in de rondte trekken. 
Ommeléiden, -Zeeden, zw. ww. tr. Omgeven, 

omringen. 
Ommeliden, st. ww. intr. i) Om iets heengaan, 
een omweg nemen. 2) voorbijgaan, van den tijd. 
Ommeliggen, st. ww. tr. i) Omlegeren, insluiten. 
2) omringen, omgeven. 
Ommelitsen, zw. ww. tr. Verschansen, barricadeeren. 


Ommeloop , znw. m. i) Omgang, omloop ; aanzegging. 
2) kringloop, omloop, van een voorwerp, 
een hemellichaam, den tijd; cirkel. 3) omvang, uitgestrektheid 
in de rondte. 4) omloop, ron:dloopende 
galerij aan een gebouw. 

Ommelopen, st. ww. intr. i) Omloopen, rond 
ommeloftende, (om)zwervend.-loopen ; deelw. bnw., 
2) omloopen, rondloopen, van een voorwerp, een 
hemellichaam, den tijd. 3) her en derwaarts gaan, 
van de oogen. 4) veranderen, afwisselen. 
Ommelópen, st. ww. tr. Omringen, omgeven, 
omstroomen. 
Ommeloper, znw. m. i) Bode; gerechtsbode. 2) 

zwerveling, zwerver. 
Ommeluden, zw. ww. intr. De kerkklok luiden. 
Ommeluken, luyken, st. ww. tr. Omsluiten, om


-

geven. 
Ommemalen, zw. ww. tr. Rondom beschilderen. 
Ommenaeyen, zw. ww. tr. Rondom benaaien. 
Ommemuren, -planten, -poten.

Ammer. Zie e m m e r. 
Ommerant, znw m. i) Buitenrand. 2) de binnen 
eene bepaalde grens gelegen ruimte. 
Ommereisen, zw. ww. tr. Omtrekken, een om


weg maken. 
Ommeréisen, zw. ww. tr. Doorreizen. 
Ommeriden, .st. ww. — I. Intr. r) Omrijden, rond


rijden. 2) omrijden, langs een omweg rijden. 3) 
weeromrijden. -- II. Trans. Rijdende omtrekken. 
Ommeriden (klemt. op 't ww.), st. ww. tr. i) 
Rijdende doortrekken. 2) te paard omsingelen. 
Ommeringelen, -ringen, zw. ww. tr. i) Omringen. 
2) omsingelen. 
Ommerine, znw. m. i) Kring, ring, cirkel. 2) bui. 
tenrand. 3) de binnen een kring gelegen ruimte. 
Ommerinnen, -rennen, st. ww. intr. Snel omof 
rondloopen, van een hemellichaam, den tijd. 

Ommerinnen (klemt. op 't ww.), st. ww. tr. i) 
Doorloopen, doortrekken, een land. 2) vervullen, 
bezielen. 3) vloeiend of stroomend omgeven; menige 
wonde hem omrent; pass., omronnen van bloede, 
met bloed beloopen. 

Ommeroden, zw. ww. tr. Omspitten, omgraven. 
Ommeroep, znw. m. Openbare afkondiging. — 

Ommeroepen.
Ommermeer, Ommers. Zie emmer (meer). 
Ommeroeren, zw. ww. tr. Omschudden; in op


schudding of beroering brengen. 

0mmesate, -sater, -seter, znw. m.; mv. Omwoners, 
omliggende volken; vorst van een aangrenzend 
land. 

Ommeschaduwen, -inge; -schamen (hetz.), 

-scheminge; -schemeren (hetz.). 

Ommeschansen, zw. ww. tr. (16de eeuw). 

OMMMESPACEREN. 

Ommeschenken, zw• ww. tr. Rondschenken, een 

drank omdeelen. 

Ommesehieten, st. ww. intr. Plotseling van rich. 
ting veranderen, van den wind. 
Ommeschicken, zw. ww. tr. Om-, rondzenden. 
Ommeschinen, st. ww. tr. Met een lichtglans 

omgeven; omschaduwen. — Ommesehjjnsel.

Ommeschouwen, zw. ww. — I. Intr. Rondkijken. 
— 11. Trans. Inspecteeren. 

Ommeschriven, st. ww. tr. Afbakenen, begren


zen. — Ommeschrivinge, negerre o. en es in Gode. 

Ommeschudden, zw. ww. tr. Omschudden. 

Ommeseggen, zw. Ww. intr. Zijne stem uitbren


gen; bi den meesten o-e, bij meerderheid van stemmen. 
Ommeseilen, zw. ww. intr. Her en derwaarts 
zeilen. 
Ommesenden, zw• en st. ww. tr. i) Om-, rondzenden. 
2) terugzenden. 
Ommesénden, zw. en st. ww. wederk. Naar alle 
kanten (om zich heen) zenden (een bode of boodschap). 

Ommeseten, deelw. bnw. Hetz. als o m m e s a t e. 

Ommesetten, zw. ww. tr. i) Enen o., tot andere 
gedachten brengen ; in zijne trouw doen wankelen. 
2) iet o., omslaan, gelijkmatig verdeelen. 
Ommesétten, zw. ww. tr. i) Omringen. 2) omsingelen. 
Ommesettinge, znw. vr. Verandering van over


heidspersonen, het kiezen van nieuwe. 

Ommesichticheit, znw. vr. Alziendheid. 

Ommeside, znw. vr. Buitenrand, -zijde. 

Ommesien, st. ww. — I. Intr. i) Omzien, rondzien, 
vooral; oplettend rondzien; als znw., omzichtigheid, 
voorzorg. 2) omkijken, ter zijde of achter 
zich kijken; ronder o. — II. Trans. i) In oogenschouw 
nemen; opmerken. 2) nagaan, overwegen. 

— III. Wederk. Hetz. als Trans., i) en 2). — Ommesieninge.
Ommesitten, st. ww. tr. i) Zittend omgeven. 2) 
omsingelen ; belegeren, insluiten. 

Ommesitter. Hetz. als o m m e s a t e. 

Ommeslach, znw. m. — A. Van ó m m e s 1 a e n. 

I) Wending, omkeering, vooral: verandering van gezindheid. 
2) omhaal van woorden, omslag. 3) omgeslagen 
of omgevouwen deel van iets ; van een 
papier, overslag, rand. 4) evenredige opbrengst in 
geld, omslag. — B. Van o m m e s 1 a e n. i) Omkleedsel, 
bedeksel; omslagdoek, sjaal. 2) verbloeming 
van een ruwen of harden term ; ronder o., zonder 
ergens doekjes om te winden. 3) uitvlucht, verontschuldiging. 


Ommeslaen, st. ww. — I. Trans. i) Omwenden, 
in de rondte of naar achteren wenden, de oogen, 
het hoofd; omslaan, een blad. 2) uit zijn koers brengen. 
3) omkeeren, omverwerpen; bederven, te niet 
doen, vernietigen. 4) omslaan, omdoen, een kleedingstuk. 
5) naar een bepaalden maatstaf het aandeel 
bepalen in eene belasting, omslaan. 6) den trommel 
o., bij trommelslag bekend maken. — II. Intr. i) 
Zich ter zijde wenden, afdwalen, een misslag begaan. 
2) zich omkeeren; omkeeren, van eene zaak; dat 
blat mocht noch o. 3) veranderen, van gezindheid, 
van houding; verkeeren. 4) omvergeworpen worden, 
omstorten. 

Ommesláen, st. ww tr. i) Omringen, omvatten. 
2) bekleeden, iem. 3) verbloemen, verkroppen. 
Ommesluten, st. ww. tr. i) Omsluiten, omvatten. 
2) insluiten. 

Ommesmiten, st. ww. — I. Trans. Omverwerpen, 
verwoesten. — II. Intr. Zich met kracht of 
snelheid omwenden. 

Ommesniden, st. ww. tr. Door snijden in stukken 
verdeelen, uitsnijden. 

Ommesniden (klemt. op 't ww.), st. ww. tr. Besnijden. 
--Ommesnidinge, besnijdenis. 

Ommesoeken, zw. onr. ww. tr. Doorzoeken. 

Ommespaceren, -skaeieren, zw. ww. intr. Rond 

-wandelen. 


OMMESPADEN.

394 

Ommespaden, -speten, zw. ww. tr. Omspitten. 

Ommespringen, st. ww. intr. Rondspringen. 
Ommestaon1 st. ww. tr. Omgeven, omringen, 
omsingelen. 

Ommestaken, zw. ww. tr. i) Rondom van staketsel 
en palissaden voorzien. 2) (geheel) vaststellen, 
bepalen, inrichten.

Ommestander, znw. m. Omstaander, hij die bij 
iets staat of tegenwoordig is (bij een spel). 
Ommestant, znw. m. Omstandigheid. 

Ommesteken, st. ww. tr. Omstooten, -duwen. 
Ommestellen, zw. ww. tr. i) Omzetten, veran


deren ; ook : van gevoelen of meening doen veranderen. 
2) omslaan, gelijkmatig over belastingschul 
digen verdeelen. — Ommestellinge. 

Ommestéllen, zw. ww. tr. Omgeven, omringen. 
Ommestemminge, znw. vr. Het op de rij af 
uitbrengen van zijne stem. 
Ommestolpen, zw. ww. tr. Het onderste boven 
keeren. — Ommestolpinge.
Ommestorten, zw. ww. — I. Trans. i) Omverwerpen 
; Ommestortinge. 2) van buiten aanbrengen: 

dat hem die hemelsche claerheil buien ommegestori 
was ende noch niet binnen in zin hart. — II. 
Wederk. Ten einde neigen, van een tijd. — III. 
Intr. Omvallen, van een wagen. 

Ommestoten, st. ww. tr. Omverstooten. 
Ommestréeken, zw. ww. tr. Omvatten. 


Ommestriken, st. ww. intr. Zich plotseling omkeeren. 
Ommestricken, zw. ww. tr. Omstrikken, vangen 
als in een strik. 
Ommestrooyen, -strouwen, zw. ww. tr. Rondstrooien, 
om zich verspreiden. 
Ommeswingen, st. ww. intr. Rondzwaaien. 

Ommetasten, zw. ww. intr. Om zich grijpen. 
Ommitende, bijw. In één woord, om kort te gaan. 
Ommetien, st. ww. — I. Trans. i) Meetrekken 

in de rondte. 2) omvertrekken, -werpen. — II. Intr. 
i) Doortrekken, doorreizen (m. een acc. van ruimte), 
ook onscheidb. 2) langs een omweg trekken. 3) om keeren, 
terugtrekken. 

Ommetien (klemt. op 't ww.), st. ww. tr.; deelw. 

omtogen, bekleed, bedekt, omgeven. 
Ommetreden, st. ww. tr. Vertrappen. 
Ommetréden, st. ww. tr. Omsingelen. 

Ommetrecken, st. en zw. ww. — I. Trans. i) 
Meetrekken in de rondte. 2) terugtrekken, met een 
ruk omwenden. 3) vergoeden, eene schade (friesch, 
gron.). — II. Intr. Terugtrekken, omkeeren. 

Ommetrécken, zw. ww. tr. Omsingelen. 

Ommetrent, -trant, -trint, bijw. en voorz. — I. 
Bijw. i) Rond, rondom, in de rondte, in de buurt, 
in den omtrek. 2) aan alle kanten, overal. 3) geheel 
en al, ten volle, ten einde toe ; op alle manieren; 
met eene ontk., in het geheel niet, volstrekt niet. 
4) ongeveer, omstreeks, omtrent. 5) in de nabijheid 
van iem. of iets; enen o. sin, bij iem. zijn, om hem 
te helpen. — II. Voorz. i) Om, rondom ; in den 
omtrek van. 2) omtrent, omstreeks. 3) in de nabijheid 
van, met, bij ; om en bij, met het denkb. van 
toezicht. 4) hier en daar verspreid liggende in; 

eilande die liggen o. der see ; o. firmament sin die 
sterren ende die planeten. 5) aangaande, betreffende 
(zeldzaam). 

Ommetriselen, zw. ww. intr. Ronddraaien. 
Ommetrompen, zw. ww. intr. In een optocht 

of processie op de trompet blazen. 
Ommetroten, zw. ww. tr. Ronddraven. 
Ommetunen, zw. ww. tr. Omtuinen, afsluiten. 

Ommevademen. Hetz. als o m m e v e s s e m e n. 
Ommevaen, -vangen, st. ww. tr. i) Omgeven, 

omringen. 2) omvatten, omvangen; omhelzen. 
Ommevaert, znw. vr. Scheepsreis. 
Ommevallen, st. ww. intr. Omvallen, omvervallen. 
Ommevanginge, znw. vr. Omarming, omhelzing. 
Ommevano, znw. m. i) Omvatting; een geeste


lijke band. 2) omarming, omhelzing. 

O.MMEWRINGEN. 

Ommevaren, st. ww. intr. i) Rondgaan, her- en 
derwaarts gaan; omrijden, omvaren. 2) een omweg 
maken in het gaan, rijden, varen. 3) doorreizen, 
doortrekken ; doorrijden; doorvaren. 4) met met, 
zich bezighouden, ophouden, afgeven met. 

Ommevaren, st. ww. tr. Omsingelen, omtrekken. 

Ommevaten, zw. ww. tr. Omvangen; omhelzen. 

2) omhelzen met den geest, vurig minnen. — Om


mevatinge.

Ommeverre, -warre, -veer, -eerde, bijw. Ver 
weg, weg; o. werpen, ver weg werpen; een bal o. 
werpen, in de verte werpen; omver. 

Ommevessemen, zw. ww. tr. Omvademen, met 

de armen omvatten. 

Ommevesten, zw. ww. tr. Rondom bevestigen; 

omheinen. 

Ommevestinge, znw. vr. Omheining, borstwe


ring, tot steun aangebrachte versterking. 

Ommevlechten, st. ww. tr. Omstrengelen. 

Ommevliegen, st. ww. tr. Met kracht of snel


heid omvervallen. 

Ommevlieten, st. ww. tr. Omvloeien, omstroo


men. — Ommevloeyen (klemt. op 't ww.). 

Ommevloeyen, zw. ww. intr. Omloopen, b.v. van 
het bloed in het lichaam. — Ommevloeyinge. 
0mmevoeren, . -voren, -voeren, zw. ww. tr. Om


voeren, rondleiden ; vervoeren, eene zaak. 

Ommevrage, znw. vr. Eene in eene vergadering 
gedane vraag; rondvraag. — Ommevragen ; ook, 
als znw., hoofdelijke stemming. 

Ommevraginge, znw. vr. Het in het openbaar 
doen van eene vraag, vooral, in eene terechtzitting, 
of iem. eene aanklacht heeft in te brengen. 
OmmewaB en, zw. ww. intr. Omverwaaien. 
Ommewanile

len, zw. ww. intr. Rondwandelen, 
rondloopen. 
Ommewandelen (klemt. op 't ww.), zw. ww. tr. 

Doorwandelen, doorkruisen. 

Ommewanderen, Hetz. als o m me wandelen. 

Ommewech, znw. m. Omweg. 

Ommewelven, st. en zw. ww. — I. Trans. i) 
Omverwerpen, het onderste boven werpen. 2) omwroeten, 
omspitten ; onderzoeken, het binnenste. — 
IL Intr. Veranderen, verkeeren. 

Ommewenden , -winden, -weinden, zw. ww. — 

I. Trans. Omwenden, omkeeren ; het onderste boven 
keeren, ter zijde wenden. — II. Wederk. Zich omwenden; 
heengaan, terugkeeren. — III. Intr. i) Hetz. 
als wederk. 2) een keer nemen, veranderen. 
Ommewent, znw. m. Omloop, kringloop, omwenteling. 


Ommewentelen, zw. ww. — I. Trans. Omwentelen, 
in de rondte doen gaan. — II. Wederk. In 
de rondte gaan. — III. Intr. i) Een kringloop of 
cirkel beschrijven. 2) hetz. als wederk. — OmWentelinge 
; ook: draaikolk. 

Ommewerpen, worden, st. ww. tr. i) Omwer


-

pen, omverwerpen; verwoesten. 2) omkeeren, het 
onderste naar boven brengen. 3) omspitten, omploegen. 
4) met kracht omwenden; schijnbaar intr., van 
koers veranderen, op de vlucht gaan; den breidel, 
dat ors o., den teugel wenden; het paard met kracht 
wenden om den vijand te gemoet te gaan. 5) om 
iets werpen; den reed wer^hi omme, om of over een 
boomtak ; optuigen, optoomen, een lastpaard. — 
Ommewerpinge.

0mmeweven zw. ww. tr. Een rand weven om iets. 

OmmewimpeI, -wem5el, znw. m. Verbloeming. 

Ommewimpelen, ww. tr. Verbloemen, doek


ietsj es om iets winden ; ets inkleeden. 

Ommewinden. Zie o m m e w e n d e n. 

Ommewínden, st. ww. tr. Omwinden, omwikke


len; inhullen, inkleeden; omstrengelen, omvangen. 

Ommewisschen, zw. ww. tr. Omwasschen. 

Ommewoninger, znw. m. Omwoner. 

Ommewo pen. Zie o m m e w e r p e n. 

Ommewringen , st. ww. tr. Met moeite rond


draaien ; als wederk., liggen woelen. 


OMMEWROETEN. 

Ommewroeten, zw. ww. tr. Omwroeten. 

Omnipotent, bnw. Almachtig. 

Omoedich. Zie ootmoedich. 

Omoedich. Zie h o m o e d i e h. 

On.. Hetz. als o n t (totdat) ; on(t) tien male. 

Onabel, -kabel, bnw. i) Ongeschikt, onbekwaam 
tot (iets); onbevoegd. 2) niet zooals iets zijn moet; 
onbegaanbaar, van een weg; onbruikbaar, van een 
terrein ; ook onabelfrc. 

Onabel, bijw. Op eene ongeschikte, onvoegzame 
wijze, ook onabelike. 
Onabelheit, znw. vr. i) Ongeschiktheid. 2) onvoegzaamheid, 
ongemanierdheid. 
Onaehtbaer, -ber, bnw. Gering, onaanzienlijk; 
ook onachleljc. 

Onachtende, bnw. Onbaatzuchtig. 

Onachterhaellijo, -kalijc, bnw. Onbegrijpelijk. 

Onaehtsam, -achsam, -acsam, bnw. i) Geen acht 
slaande op, iets verwaarloozende (met een gen.) ; 
zich niet storende (aan een gebod). "a) niet geacht 
door, niet in tel bij (met een dat.). — Onaehtsamheit 
(zorgeloosheid); onachtsamlike, onachtsamich. 


Onadel , bnw. Onedel. 
Onaendachtich, bnw. Achteloos, zorgeloos. 
Onaencleef'ic,. -clefijc, bnw. Los van iets. --
Onaencleeflwj chelt, -cleveljcheit. 
Onaennemelijo, bnw. Onontvankelijk voor indrukken. 
Onaerdich, -ardick, -eerdiek, bnw. i) Boosaardig, 
boos, ontaard; van zaken, schandelijk, vuil. 2) van 
stoffen, slecht gemaakt of bewerkt. — Onaerdicheit, 
onaerdelike, -dichlike.

0naert, znw. m. Booze aard, verdorvenheid. 

Onaf rondich , bnw. Peilloos diep, onpeilbaar. 

— Onafgrondicheit, ondoorgrondelijkheid. 
Onafkeerlijc, bnw. Waaraan men zich niet ontworstelen 
kan (van zonden). 
Onaflatelije, bnw. Onuitroeibaar. 
Onaft, bnw. (friesch). Onwettig, onrechtmatig. 
Onbandelipc, bnw. Teugeloos, uitgelaten; ook 


onbandick. 

Onbarmhertich , -herticheit. 
0nbate, om-, -bael, znw. vr. i) Schade, nadeel, 
verlies. 2) ellendige toestand naar het lichaam en 
den geest, ziektetoestand, ellende (ook van de hel). 
Onbearbeidet, -beit, bnw. Onbewerkt, onbebouwd, 
van den grond. 
Onbebrievet, deelw. bnw. Waarvan geen schriltelijk 
bewijsstuk is. 

Onbedacht, bnw. i) Onbezonnen, dom. 2) be


wusteloos; van hem seleen o. — Onbedachte, bijw., 

-telike, -telijc, -tich, -ticheit, -sam. 

Onbedadinget, -dedanget, bnw. i) Niet in een 
zoen of „dading" opgenomen. 2) niet in rechte aan


gesproken of aansprakelijk. 

Onbedechtich enz. Zie o n b e d a c h t i c h. 

Onbedeelt, bnw. Zijn deel niet ontvangen heb


bende. 

Onbedegen, bnw. z) Kinderloos. 2) niet uitgegroeid, 
pieterig. 3) treurig, slecht, van de tijdsomstandigheden. 


Onbedeet , bnw. i) Onbedekt, bloot. 2) niet ge


heim gehouden. 3) klaarblijkelijk. — Onbedect, bijw., 

Onbedectelike. 

Onbedelije, bnw. Onverbiddelijk. 

Onbedenkelijc, bnw. Wat men met zijne ge


dachten niet omvatten kan, onbeschrijfelijk. 

Onbederve, znw. vr. Nadeel, schade ; als bnw., 

nadeelig, schadelijk. 

Onbediedelijo, bnw. Onuitlegbaar. 

Onbedient, bnw. Onvervuld (v. e. ambt). 

Onbedtjct,'bnw. Onbedijkt. 

Onbedragen, bnw. In een goeden, gelukkigen 

toestand. 

Onbedreven, bnw. Onbebouwd, van land. 

Onbedriegelige, bnw. Betrouwbaar, zeker; on


bedrieglijk. 

ONBEHOUWEN. 

Onbedroeft, -bedrogen.

Onbedrongen, bnw. Rustig, met rust gelaten. 

Onbedruct, bnw. Onbelemmerd, zich vrij kunnende 
bewegen. 
Onbedructelike, bijw. Vrijwillig. 
Onbeducht, -bedesingeltic. 
Onbedwongen, bnw. i) Vrij, uit vrijen wil handelende 
of geschiedende; vrij, niet onder eene bepaalde 
verplichting staande. 2) aan niemand gehoorzaamheid 
verschuldigd. 3) niet van gezag willende 

weten, onbedwingbaar; ook als znw. 4) onbelemmerd; 
van de stem, helder ; niets te vreezen hebbende (met 
van). — Onbedwongenheit, -like. 

Onbeeldelije, bnw. Geestelijk, los van de beelden 
en voorstellingen der zinnen. 

Onbeërvet , bnw. Geen erven hebbende. 

Onbefaemt, bnw. Onbesproken. 

Onbegadet, -begaet, bnw. i) Slordig, aan wiens 

(wier) uiterlijk en kleeding geen zorg is besteed. 2) 
niet gereed gemaakt voor de begrafenis. 

Onbegangen, bnw. Onbelemmerd, vrij. 

Onbegavet, -gaeft, bnw. Zonder geschenk, niet 
begiftigd. 
Onbegeert, bnw. Niet gewenscht of verlangd. 
Onbegeerlijc , -gerelde, bnw. Geene begeerten 

hebbende, tevreden met hetgeen men heeft. — Onbegeerlijcheit. 


Onbegerieh, bnw. Zonder heilbegeerte. 

Onbegeven, bnw. z) Niet tot eene kloosterorde 
behoorende. 2) nog niet uitgeboedeld, van kinderen 
met betrekking tot hun erfdeel. 
Onbegraven, bnw. i) Onbegraven. 2) niet door 
gracht of sloot ingesloten. 

Onbegrepen, bnw. i) Niet gevangen; onaangetast, 
ongestraft; dies willic o. sin, daarover wil ik 
niet hard gevallen worden; o. iemant, zonder dat 
iem. daarvoor vervolgd kan worden. 2) niet aansprakelijk, 
schadeloos, straffeloos; onberispelijk, vlekkeloos. 
3) zonder fout, zonder mankeeren; te betalene 
ob Bamisse o.; ter goeder trouw, naar iemands beste 
weten ; een gheers Zant luttel min of meer o. 4) onverhinderd, 
onbelemmerd, van een weg. 

Onbegresen, bnw. Ongehoond, onbeschimpt(i6de 
eeuw). 

Onbegripelije, bnw. i) Onberispelijk, onbesmet. 
2) wat het verstand te boven gaat. — Onbegripelijeheit, 
-gripelike. 

Onbegrondeljjc, bnw. Ondoorgrondelijk. 
Onbehacht, bnw. Niet gebonden; niet aansprakelijk, 
schadeloos. 
Onbehaelt , bnw. Hetz. als o n b e h a c h t. 

Onbehagel, bnw. Leelijk. 

Onbehageljjc, -hegeljc, bnw. Onaangenaam (m. 

d. dat.). — Onbehaget, hetz. (met mei, bij). 
Onbeheert, bnw. z) Zonder heer. 2) zonder toezicht. 


Onbehelpieh. Zie o n b e h u 1 p i c h. 

Onbekende, bnw. i) Ruw, plomp, dom. 2) lomp, 

onbehouwen, van zaken. — Onbehendich, -dich


heit. 

Onbehendelike, bijw. Met onbesuisdheid. 

Onbehindert , bnw. Ongehinderd. 

Onbehoedelijc, bnw. Onvoorzichtig. — Onbe


hoedelike. 

Onbehoeftich, bnw. Geen gebrek hebbende aan 

(met een gen. of van). 

Onbehoet , -bekoedet, bnw. — A. Van behoeden. 

i) Onbewaakt, onbeschermd. 2) onveilig, onbetrouw


baar. — II. Van hem behoeden. i) Onbehoedzaam, 

onvoorzichtig; met een gen., niet op zijne hoede 

voor iets. 2) onverhoeds. — Onbehoetheit, -sam. 

Onbehoorlije, bnw. Onbehoorlijk, onbetamelijk; 

zich onvoegzaam gedragende. Onbehoorlike; ook: 

tegen recht en billijkheid. Onbehoorljjeheit; ook: 

ongepaste handelingen; onvoegzaam gedrag. — On


b e horich. 
Onbehoorsam, bnw. Ongeschikt, ongepast. 
Onbehouwen, bnw. i) Niet rondom behouwen, 


396 ONBEHULPELIJC. 

van een boomstam. 2) onbehouwen, ruw, plomp, van 
personen en voorwerpen. 
Onbehulpelje, bnw. i) Ongedienstig. 2) zonder 

hulp zijnde. — Onbehulpeljjcheit.
Onbehulst, bnw. Onomwonden, onbewimpeld. 
Onbehuust, -huset, bnw. Onbebouwd, van eigen


dommen. 
Onbeidich, bnw. Ongeduldig. 
Onbejaert, bnw. Minderjarig. — Onbejaert


heit, jarich, -jaricheit.

Onbecame, -becant. Zie o n b e q u a m e, -b ek 
e n t. 
Onbekeerljjc, bnw. Verhard. 


Onbekenlijc, bnw. i) Pass. Niet te begrijpen. 

2) act., dom, onverstandig. — Onbehenlijeheit.,
Onbekennende, bnw. Stuursch, onhandelbaar. 
Onbekennisse, -kinnesse, -beeantenisse, znw. vr. 

i) Onwetendheid, onverstand. 2) onbekendheid. 
Onbekennich, bnw. i) Dom. 2) ondankbaar. 
Onbekensam, bnw. i) Onhandelbaar. 2) ondank. 
baar. — Onbekensamheit. 

Onbekent, .becant, -bekint, bnw. — A. Pass. i) 
Onbekend; o. van mannen, maagdelijk; ongeacht, 
niet gezien; niet te begrijpen. 2) niet (in rechte) erkend, 
van schuld. — B. Act. i) Onbekend, ergens 
geen kennis hebbende. 2) onwetend, zonder oordeel 
des onderscheids, verhard, verblind; des was ic harde 
o., daar deed ik heel dom aan. 3) ruw, woest, barbaarsch. 
4) ondankbaar, niet erkentelijk. — Onbekentheit 
; ook : eene onbeschaamdheid. 

Onbeclaget, -beelaechl, bnw. Onbesehuldigd; onbesproken 
; zonder dat men over iets in rechte kan 
worden aangesproken; van zaken, niet vervolgd. 

Onbeclokert, bnw. Onbehouwen, lomp, grof 
(vlaamsch, 16de eeuw). 
Onbecomelijc, bnw. Onbehaaglijk. — Onbecomeljjcheit.


Onbecommert, -beeum;pert, bnw. i) Onverhinderd. 
2) onbekommerd, rustig; niet door eene verplichting 
bezwaard ; onbelast, onbezwaard met schulden. 
3) niet in beslag gelegd, van beslag ontheven. 

— Onbecommertheit. 
Onbecoret, -becoort, bnw. Niet verzocht, niet 

verleid. 2) niet bij politieverordening verboden. 
Onbecracht, bnw. Niet tot iets gedwongen. 
Onbeeroont, bnw. i) Niet aangeklaagd. 2) zon


der dat men eene klacht tegen iem. kan inbrengen. 
Onbeladen, bnw. i) Niet voorzien van. 2) niet 
belast of bezwaard. 

Onbelastet, -last, bnw. i) Niet met schuld of 
andere geldelijke lasten bezwaard. 2) veilig, zonder 
bezwaren of moeilijkheden te ondervinden. 3) vrij 
van rechtsvervolging, ongestraft; ook onbelasiicht. 

Onbeleeft, bnw. i) Ongeoefend, geen levens 
hebbende. 2) onbeschaafd, grof, lomp.-wijsheid 

Onbelemmert, bnw. i) Van personen. Niet verhinderd 
of belemmerd, niet bezwaard door iets (met 
den gen.). Onbelemmertheit. 2) van zaken. Niet 
door iets in zijne werking belemmerd, van de inwendige 
deelen van het lichaam. 

Onbelenget, bnw. Ongerept, maagdelijk. 
Onbelet, bnw. i) Ongehinderd, ongestoord, vrij; 

ook: vrijmoedig. 2) ongedeerd, onverlet. 
Onbelistet, bnw. Niet misleid, onbedrogen. 
Onbeloken , bnw. Onbesloten, niet omheind. 
Onbeluut, bnw. Niet door klokgelui afgekondigd. 
Onbemaert, bnw. Niet van iets verdacht, onbe


sproken. 
Onbemannet, bnw. Ongehuwd. 
Onbemeret, -meerct, bnw. i) Niet overdacht of 
nagegaan. 2) act., onopmerkzaam, onoplettend. 
Dbemoedet, -bemoei, bnw. Onverwacht. 

Onbeneden, -benijt, bnw. Onbenijd. 
Onbenodieht, bnw. Geen gebrek hebbende. 
Onbenoemt , bnw. Ongenoemd. 

Onbenoot, bnw. Onbebouwd, van land. 
Onbeoefent, bnw. Ongeoefend. 
Onbequaemheit, znw. vr. r) Leelijkheid, afzich-

ONBESCHEIDEN. 

telijkheid. 2) ongeschiktheid : a) onvoegzaam gedrag. 

b) ongunstige toestand. 

Onbequame, -quaem, bnw. i) Onaangenaam voor 

het oog (teelijk, terugstootend); het gehoor, den reuk, 

den smaak. 2) onaangenaam of slecht van karakter; 

van daden, schandelijk. 3) met een dat., aan iem. 

onaangenaam, hatelijk, gehaat; niet naar iemands 

zin ; onverdraaglijk. 4) ongepast, onvoegzaam ; ont


eerend ; ongepast of nadeelig voor (met een dat.).

Onbequameljje, bnw. i) Onbehaaglijk. 2) onverdraagljk. 
3) ongeschikt, ongepast. — Onbequamelij 
cheit, -like.

Onbequamich, bnw. i) Onaangenaam. 2) ongepast. 
— Onbequamicheit.

Onbequeme enz. Hetz. als o n b e q u a m e. 

Onberaden, bnw. — A. Van b e r a d e n. i) 
Onbeschermd, hulpeloos; van zaken, in een slechten 
toestand zijnde. 2) niet van het noodige voorzien, 
slecht toegerust. 3) niet uitgeboedeld, geene uit 

ontvangen hebbende; niet uitgehuwelijkt,-keering 
ongetrouwd. -- B. Van hem beraden. i) Onberaden, 
onbezonnen; des was si o., daar deed zij 
verkeerd aan; dol, van zijn verstand beroofd. 2) 
radeloos. 3) besluiteloos. 4) zonder zich te bedenken. 
5) niet bereid of gezind. — Onberadenlike, On


beradich, onbezonnen; ook onberaet. 

Onberecht, -bericht, bnw. i) Onbeheerd, onbe stuurd. 
2) nietin
nn rechte behandeld; niet in rechte 
aangeklaagd; onbesproken; ongestraft; onberispt, 
ic wille van u o. zeesen. 3) niet voorzien van de 
sacramenten der stervenden ; geen testament gemaakt 
hebbende. 4) niet te regeeren, niet naar ge 

tucht luisterende ; ook onberechtelj/c. -zag of 

Onbereden, bnw. i) Nog niet getemd (v. e. paard). 
2) nog niet bereden, d. i. nog niet in de grondlasten 
aangeslagen (van nieuw ingedijkte landen). 

Onbereit, -bereet, bnw. — A. Van personen. i) 
Niet gereed, niet klaar. 2) onwillig. 3) niet geschikt, 
niet in een toestand verkeerende om. — B. Van 
zaken. i) Niet bereid of gelooid, van huiden. 2) 
niet voorhanden, onbereikbaar. 

Onberect bnw. Slecht toegerust. 

Onberispeljjc, Onberispet.

Onberoepen, bnw. Onbesproken. 

Onberoerlije, bnw. Onbeweeglijk, roerloos; ook 
onberoerich ; onberoerlike goede, onroerende goederen. 
— Onberoerl}jcheit, ook: onaandoenlijkheid. 

— Onberoerlike. 
Onberoert, -roeret, -ruert, bnw. i) Niet bewogen 
of in beweging gebracht. 2) onaangeroerd, ongerept, 
maagdelijk; niet aangeraakt of besmet door 
(met van). 3) ongevoelig. 

Onberoft, : rooft, bnw. Ongezuiverd, van meekrap. 
Onberouwich, bnw. Verstokt. — Onberouwicheit, 
Onberouwenisse.

Onberovet, -berooft, bnw. Ongeroofd ; iet o. laten, 
het niet rooven ; onberoofd, veilig, rustig (?). 

Onberucht, -rocht, -ruft, -i-oft, -ruchtet, .ruchtiget, 
bnw. Hetz. als o n b e r o e p e n. 

Onberuerlijc, -roert. Zie o n b e r o e r 1 ij c enz. 

Onberve, bnw. Slecht, verkeerd, onhandelbaar. 

Onbesaeet, bnw. Niet aangeklaagd. 

Onbesarket, bnw. Waar geen zerken liggen. 

Onbeschadet, -schadiget, bnw. Ongedeerd, ongeschonden. 
E Onbeschaemt, -bescheemt, bnw. i) Ongeschonden, 
onbevlekt. 2) onbeschroomd, vrijmoedig. 3) 
zonder schaamtegevoel of ootmoed. 

Onbeschant, bnw. Zonder schande. 

Onbeschat, bnw. Niet door geldelijke lasten bezwaard. 


Onbeschaven, bnw. Onaangetast. 

Onbescheidelije, -schedel jc, bnw. i) Niet te 
verstaan, onduidelijk. 2) onverstandig, onredelijk. 3) 
onvoegzaam, beleedigend. — Onbescheidelike,
ook : bovenmate, buitengewoon. 

Onbescheiden, -scheden, bnw. — A. Pass. i) Niet 
gescheiden, ook: onafscheidelijk. 2) onbeslist, on



ONBESCHEIDICH. 

uitgemaakt. — B. Act. i) Ongemanierd, ongelikt; 
onbeschaamd. 2) niet met rede begaafd, dom. — 

Onbescheidenheit, -like. 

Onbescheidich, bnw. i) Ongemanierd; onverstandig, 
dom. -- Onbescheidicheit, ook: onbeschoftheden. 
Onbescheit, -bescheet, znw. o. i) Buitensporigheid, 
onredelijkheid, overmoed ; onbehoorlijk gedrag; 

o. doen, bieden, zich te buiten gaan, onrecht doen. 2) 
dwaasheid, domheid, onverstand. 

Onbescheldelic , bnw. Onberispelijk. 

Onbeschepen, bnw. i) Ongeschapen. 2) misvormd. 
Onbescheppet, bnw. Onversneden, van laken. 
Onbeschermet, bnw. Onbeschut. 

Onbesohicket, bnw. Niet in orde, waaraan iets 
ontbreekt. 

Onbesclioren , bnw. i) Niet de geestelijke wijding 
ontvangen hebbende. 2) ongedeerd, niet benadeeld. 


Onbeschouden, -scholden, bnw. Onberispt, onberispelijk; 
ongestraft. 
Onbeschreven, bnw. i) Niet beschreven. 2) onbeschrijfelijk. 
Onbeschrodet, -schroot, bnw. Onbesnoeid, onbeperkt, 
onbewimpeld, duidelijk; ook bijw. 
Onbeschuldich, -ichl, bnw. Onschuldig; ook 
onbeschult. 

Onbeseert, bnw. Ongeschonden, ongekwetst. 
Onbeseffelijc, -seflijc, bnw. i) Ongevoelig. 2) 
onbegrijpelijk, geweldig groot. 
Onbesegelt, bnw. Ongezegeld, niet gewaarmerkt, 

van laken. 

Onbeseit, bnw. Niet beschuldigd van'(met van). 

Onbeset, bnw. i) Hetz. als o n b e c o m m e r t, 

i). 2) zonder bezetting, onverdedigd. 

Onbeset, bnw. Onbeschaafd, plomp; dom. — 

Onbesetheit. 

Onbeseten , bnw. i) Onbewoond. 2) niet bevangen 
of vervuld met iets (met van). 
Onbesien, bnw. i) Niet beschouwd. 2) niet gekeurd, 
van koopwaren. 
Onbeslagen, -slegen, bnw. i) Zonder beslag van 
edel metaal. 2) onbeslagen, van paarden. 

Onbeslet, bnw. Niet verhinderd of belemmerd; 
niet bezet door iets, van ruimten ; niet door eene 
verplichting bezwaard. 

Onbeslecht, -slicht, bnw. Niet beslist of vereffend. 

Onbesloten, bnw. i) Niet door iets omgeven, 
open. 2) ongesloten, van eene deur. 3) niet de kloostergelofte 
afgelegd hebbende. 

Onbesmet, bnw. Onbesmet, onbevlekt, rein, ook 
in zedelijken zin; maagdelijk; ongeschonden, onge. 
kreukt, van voorschriften; ook onbesmettelijc. — Onbesmetheit. 


Onbesneden, bnw. i) Onbesneden. 2) ongesnoeid. 

3) onbeperkt, oneindig. 4) onbewerkt, niet uitge


werkt. 5) onbeschaafd, onbehouwen. 

Onbesocht, bnw. i) Niet onderzocht. 2) te voren 
niet ondervonden of gesmaakt. 3) ongeoefend, onervaren. 
-- Onbesochtheit. 

Onbesoekelijc , bnw. Onnaspeurlijk. 

Onbesonnen, bnw. Ondoordacht, onbedacht. 

Onbesorget, bnw. i) Onverzorgd. 2) onbezorgd; 

zonder vrees. — Onbesorchtheit. 
Onbespert, -siert, bnw. Onbelemmerd, vrij. 


Onbesproken, bnw. i) Niet in rechte aangesproken. 
2) zonder dat men kan worden aangeklaagd. 
3) onbesproken. 

Onbestadet, -staet, bnw. Niet uitgehuwelijkt. 

Onbestandich, -stendich, bnw. Niet geldig, niet 

van kracht. 

Onbestier, -bestuur, znw. o. Onbehoorlijkheid, 

wangedrag; ook : eene wandaad; onstuimigheid, van 

het weder. 

Onbestier, bnw. i) Bandeloos, onhandelbaar, zich 

onbehoorlijk gedragende. 2) van zaken, niet door 

rede of geweten bestuurd; moeilijk; een boec o. int 

ONBEWETTICH. 

lezen; onstuimig, van het weder. — Onbestierich, 
-stiericheit, -stierlike. 

Onbestiert, -bestuert, bnw. z) Onbestuurd, niet 
geleid of bestuurd. 2) teugelloos, buitensporig; dol, 
uitzinnig. 

Onbestormt, bnw. Niet bestormd, v. e. sterkte. 

Onbestorven, bnw. Wiens ouders nog in leven 
zijn, of ook: nog niet een eigen vermogen hebbende, 
van kinderen. 

Onbestoven, bnw. Niet door stof verontreinigd; 

o. van schanden. 
Onbestraffet, bnw. Onbelemmerd (met van). 
Onbesnnst, bnw. i) Onbehouwen, vormeloos, 

van zaken. 2) onbehouwen, onbeschaafd, onbeschoft. 
Onbeswaert, bnw. Niet bemoeilijkt. 
Onbeswikelijc, bnw. Onbezweken, onkreukbaar. 

Onbeswoent, -soent, bnw. Niet in een „zoen" 
begrepen. 
Onbetaelbaer, bnw. Insolvent. — Onbetaelbaerheit. 


Onbetaelt, bnw. Onvoldaan, niet betaald. 
Onbetaemt, bnw. Hetz. als o n b e t a m e. 
Onbetalinge, znw. vr. Wanbetaling. 


Onbetame, -tamelijc, bnw. Onvoegzaam, onbehoorlijk. 
— Onbetameljjcheit.

Onbeterlijc, bnw. Onverbeterlijk. 
Onbetimmert, bnw. Onbebouwd, van eigendommen, 
ook niet opgebouwd, van een huis. 
Onbetrouwenisse, znw. vr. Wantrouwen, ook 

onbetrouwinge. 

Onbevaert, bnw. Onbevreesd of: zonder gevaar. 

Onbevangen, bnw. i) Niet gevangen, vrij. 2) 
niet door iets ingenomen. 3) Hetz. als o n b e g r epen, 
3). 

Onbevankelilo, bnw. Ondoorgrondelijk. 
Onbevaren, bnw. Onervaren. 
Onbevechteligc, bnw. Onneembaar. 


Onbevedet , -veel, bnw. Niet als vijand behandeld 
(met van). 
Onbevensdelike, -veinsdelf7c, bijw. Ongeveinsd, 

openhartig; ook onbevensi, -veinst. 
Onbevest, bnw. Niet versterkt. 
Onbevindelbc, bnw. Ondoorgrondelijk. 
Onbevlecket, bnw. Onbezoedeld, rein. 


Onbevlinget, bnw. Ongerept, maagdelijk. 
Onbevoell jc, bnw. Ongevoelig, gevoelloos. — 
Onbevoellijcheit -voellike, bijw. 
Onbevolen, bnw. Zonder bevel of lastbrief. 

Onbevolget, bnw. Zonder machtiging tot iets 
gevraagd te hebben (met aen of jegen, van iemand). 
Onbevredet, -vreet, bnw. Hetz. als o n b e


swo en t. 
Onbevreset, -vreest, bnw. i) Onbezorgd, rustig. 
2) onverschrokken. 
Onbevrijt, -vrjdt, bnw. i) Onbesloten, niet om


heind. 2) uitgesloten van het eene af andere privilegie. 
Onbewaent, bnw. Onverwacht. 
Onbewaert, bnw. Van bewaren. i) Onbeschermd, 

niet gevrijwaard. 2) verstoken van hetgeen men behoeft. 
3) van hem bewaren, niet op zijne hoede, onvoorbereid; 
onverhoeds. 

Onbewandelt, -wanden, bnw. Onervaren ; verlegen, 
linksch. 
Onbewarent, bnw. Niet voor een aanval toegerust, 
onvoorbereid. 
Onbewegelejc, -weechljc, bnw. i) Onbeweeglijk. 
2) onveranderlijk. 3) onverzettelijk. 4) gevoelloos 
naar den geest, ongevoelig van gemoed. — Onbew 
egelij cheit.

Onbewegen, bnw. i) Onbewogen; onbeweeglijk. 
2) onaandoenlijk. 

Onbeweget, -beweecht,, bnw. i) Onbeweeglijk. 
2) niet geschokt, van het gemoed; niet vatbaar voor 
aandoeningen, ongévoelig. 

Onbeweget, bnw. Ongebaand, onbegaanbaar. 
Onbewestt bnw. Onvoorbereid, niet toegerust. 
Onbewettich, -ic/it, bnw. i) Niet in rechte be


handeld. 2) niet in rechte erkend, van schulden. 3) 


ONBEWIST.

398 

niet in rechte gehoord, van een persoon ; wederrechtelijk, 
van een zaak. 
Onbewist, bnw. i) Onverwacht; onverwachts. 
2) onbewust, zonder dat men het zelf weet. 

Onbewimpelt, bnw. Onomwonden. 

Onbewise ,-bewijst, bnw. Niet uitgekeerd ; o. 

iemand

goed dat emand niet aangewezen is. 

Onbewogen, bnw. Niet bewogen of geschokt. 

Onbewollen bnw. (oostmnl.). Onbevlekt. 

Onbewoonlijo, onbewoont.

Onbeworren , -werret, bnw. Niet verward of 
verstrikt. -- Onbeworrenheit, zuiverheid van geweten. 


Onbiddelij o, bnw. Hetz. als o n b e d e 1 ij c. 
Onbillijc, bnw. i) Onrechtmatig, onbillijk. 2) onvoegzaam, 
onbehoorlijk. 3) onmogelijk. 

Onbillike , bnw. i) Op eene onrechtmatige wijze. 
2) onnatuurlijk, onwaarschijnlijk; niet o., gelijk men 
begrijpen kan. 

Onblide, bnw. i) Bedroefd, droefgeestig. 2) er 
slecht aan toe zijnde (met een gen., ten opzichte 
van iets); o. sin (werden) ere dinc, iets kwijt zijn 
of raken. 

Onbljjfli*c, bnw. Vergankelijk. 

OnblisChap, znw. vr. Droefheid, droefgeestigheid. 

Onblusschelijo, -blesscheljc, bnw. Onuitblusschelijk 
; onuitdoofbaar, onbedwingbaar. 
Onbogeljjc, -boocklijc, bnw. Onbuigbaar, eig. en 
overdr. 
Onbondich, unbundich, bnw. Niet bindend, ongeldig 
(overjs., drent.). 

Onboochsam, bnw. Gestreng. 

Onbore. Hetz. als e n b o r e, bore. 

Onborger, znw. m. Niet-burger. 

Onbreet bnw. Smal. 

Onbrekeljjo, -breckeljc, bnw. i) Onbreekbaar; 
onverbrekelijk, ongeschonden; ook onbrokeljc. 2) 
onuitputtelijk. -- Onbrekelipcheit, onbrekelike.

Onbrukich, bnw. Geen genot of gebruik hebbende 
van iets. 

Onbruuc, znw. o. ; enen iet o. (tonbruke) doen, 
maken, iem. in het gebruik of de uitoefening van 
iets verhinderen; ere dinc es mi o., ik mis het genot 
of gebruik van iets. 

Onbrnucbaer , -bruicbaer, bnw. ; o. maken, hetz. 

als onbruuc (tonbruke) maken. 

Onbruncsam. Hetz. als o n b r u k i c h. 

Onbugeljjc, bnw. i) Onbuigbaar; stevig. 2) hals 

verhard.-starrig, 

Onbnnchsam, -buychsam, bnw. Onbuigzaam; 
onverzettelijk ; ook onbuuchsamij/c. -- Onbuuchsamheit. 


0nbnnr, -buer, bnw. Iemand die geen »buur" of 
markgenoot is. 

Once, onche, unce, znw. vr. Ons. 

Ondachtelbc, bnw. x) Ondoorgrondelijk. 2) onheuglijk. 
OndaChtieh, bnw. Onnadenkend. 
Ondadeljjc, bnw. Misdadig, snood. — Ondade. 

like, bijw. 

Ondadich , bnw. Misdadig, snood, gewetenloos; 
als znw., misdadiger; kwaadaardig. — Ondadicheit. 

Ondadich, bnw. Werkeloos, krachteloos. 

0ndaet, znw. vr. Booze daad, wandaad, misdaad, 
schanddaad ; soms als verzamelwoord, dat wat men 
schandelijks doet, wandaden. 
Ondaft, znw. o. Onbetamelijk gedrag, straat 

ij. — Ondafticheit.-schender 

Ondanich. Hetz. als o n d a d i c h. 

0ndanc, znw. m. i) Wat iem. onaangenaam is, 
ongenoegen, onaangenaamheden, slechte verhouding 
met iem. ; o. hebben, de treurige gevolgen van iets 
ondervinden; o. hebben van Gode, Gods wraak ondervinden; 
ook: vervloekt zijn; o. Nebbe, met verlof 
van, ironisch (fra. n'en déjlaise à). 2) in verschillende 
bijw. uitdr., tegen iemands zin of wil, ten 
nadeele van iem.; londanke, : ondancs, ook : tegen 
iemands zin, gedwongen. 3) slechte dank, ondank; 

ONDERBEHOUDEN. 

o. Nebbe dies, wij zijn daarvoor weinig dank verschuldigd 
aan. 
Ondanc, voorz. met den dat. en acc. Ondanks, 
in weerwil van. 
Ondanobaer, bnw. i) Onwelgevallig. 2) ondankbaar, 
ook ondancbarich, ondankelj/c, ondancsam, 
-samich. — Ondancbaerheit, -dankelheit,
-dankelocheit, -dancsamheit, -samicheit;
-dankelike, bijw. 

Ondankes , -dancs. Zie o n d a n c. 

Onde, unde, znw. vr. Golf. 

Onde, jonde, znw. vr. Gunst. 

Ondedich enz. Hetz. als o n d a d i c h. 

Ondeelachtich, ondeil-, bnw. Verstoken van; 

vrij of zuiver van (eene ongewenschte zaak). — 

Ondeelachticheit. 

Ondeelbaer, Ondeelljjo, Ondeelsam, -samljjc, 

bnw. Ondeelbaar. 

Ondeerlijc, bnw. Onschadelijk, onschuldig. 

Ondege, znw. vr.; t(e) ondegen, niet in orde ; t. 

willen, den slechten weg op willen; als bijw., niet 
zooals het behoort. 
Ondelich, -deelich, bnw. i) Act. Geen deel hebbende 
aan. 2) pass., ondeelbaar. 

Ondeligeljjc, bnw. Onuitdelgbaar. 

Ondenkelic, bnw. Niet met de gedachten te 
omvatten, onbegrijpelijk, onpeilbaar; als bij w., oneindig; 
o. beter. 

Onder, voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Onder, 
plaatselijk; enen slaen o. sine kaken, vlak voor zijn 
k.; o. den trone, die sonne, die mane, op aarde; o. 
die Bonne, aan den kant waar de zon staat; o. (den) 
wint, aan de zijde waar de wind is; o. dat net, 
in een treurigen toestand ; eig.: gevangen ; o. voet, 
die voete, onder de(n) voet, op den grond ; o. kant 
hebben, onder handen, ook: aan de hand hebben; 
behandelen, ook: een zieke. 2) onder, aan den voet 
van; o. tgeberchte, aan de benedenzijde van. 3) onder, 
bedekt door iets; o. tdecsel van, onder den 
schijn van ; o. den dume, heimelijk ; o. den boet, 
in het geniep. 4) onder, als uitdr. van ondergeschiktheid 
en afhankelijkheid; o. hem doen, onderwerpen; 
ook in de uitdr. o. kant, bande, in zijne macht: 

o. voete werpen, onderwerpen; o. hem hebben, in 
zijn bezit hebben, onder zich houden, ook van geheimen 
; o. justicie, in handen van het gerecht. 5) 
onder het rechtsgebied van. 6) onder als uitdr. eener 
op iem. rustende verplichting; o. vorwerde; hi be. 
swoerne o. eenen eet; o. elcs verbeteren. 7) onder, 
beneden een zekeren leeftijd. — H. Bijw. i) Onder, 
beneden; onderaan; van onderen, ook van onder; 
aan de binnenzijde. 2) ginds; o. ende boven, in de 
omliggende plaatsen ; o. of over mogen, ginds of 
weer kunnen. 3) in een lagen rang; o. sin ; neder 
ende o. bliven. 4) t(e) onder, met ww., ten onder, in 
of naar de laagte, in een toestand van onderworpen 
ellende, t. bliven, bringen, doen, gaen, hebben,-heid of 
houden e. a. 

Onder, ondere, voorz. i) Tusschen, onder; delen, 
mengen onder e. a. 2) onder, te zamen met, met; 
wi selen o. ons tween die vaert bestaen, ook: wi selen 
varen o. mi ende u. 3) onder — ende, zoowel — als, 
en -- en, vooral als specificeering van eene te voren 
aangeduide soort; hondert man, o. ridders ende seriante; 
ook verbonden met bnw. en deeles., o. doof 
ende gewont; met bijw., o. voren ende naer (na), 
bij verschillende gelegenheden ; alles te zamen. 4) 
onder, te midden van ; dat de vader sin was comen 
wonen o. hem; o. ander woorden (onder andere) 
seide hi; ook als uitdr. van den part. genitief, dat 
minste deel o. den kieseren. 5) onder, ter uitdr. der 
gelijktijdigheid ; o. dien, desen, des, dies, intusschen, 
ondertussehen; o. zege ; o. dack ende nacht, bij dag en 
bij nacht : vermuedt o. waken ende vasten. 

Onderambtman, -bailliu, znw. m. Onderambt


man, -baljuw. 
Onderbanen znw. vr. Lagere bank, laag gerecht,. 
Onderbehouden, st. ww. tr. Onder zich houden. 


ONDERBINDEN. 

Onderbinden, st. ww. tr. Onderbinden, steunen 
door een band. 
Onderbinden, st. ww.. tr. Onderling verbinden; 

vereenigen. 
Onderbisschop, znw. m. Onder-, wijbisschop. 
Onderbliven, st. ww. intr. (klemt. op onder). In 

een treurigen toestand blijven; te kort schieten, onderdoen, 
beneden de verwachting blijven; onderdoen 
voor, in het niet zinken bij iets anders ; in zijn bewijs 
te kort schieten, zijn proces verliezen. 

Onderbliven, st. ww. intr. Achterwege -, uitblijven. 
Onderbode, znw. m. Bemiddelaar, boodschapper 

tusschen twee personen. 
Onderboeten, zw. ww. tr. Aanleggen (vuur). 
Onderboginge, znw. vr. Onderdanigheid. 
Onderbreken, st. ww. tr. Verstoren ; onder


werpen. 
Onderbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. Overwinnen, 
op den grond krijgen; onderwerpen. 

Onderdaen, deelw. bnw. i) Onderworpen, ge hoorzaamheid 
verschuldigd (aan); ten dienste of beschikking 
staande aan; aan iets onderhevig. 2) onderdanig, 
volgzaam ; met een dat., naar iemand 
luisterende. 

Onderdaen, bnw. Verschillend, onderscheiden. 

Onderdaen, znw. m. Onderhoorige, ondergeschikte 
(vooral van geestelijke betrekkingen); dienaar, 
van God. 

Onderdaenljjc. Hetz. als o n d e r d a n i c h. 
Onderdac, znw. o. Toevlucht, schuilplaats. 
Onderdanen, znw. m. Smeekeling. 
Onderdanich, -denich, bnw. Onderworpen, volg


zaam, deemoedig (met een dat. en vore), ook met 
betrekking tot God; in dienst staande, ondergeschikt 
aan ; onderhevig, bloot staande aan. — Onderdanicheit, 
-like, bijw.

Onderdaniger .znw. m. Onderhoorige. 
Onderdéel, bijw.; Onderdeelt, deelw. In gemeenschappelijken 
eigendom (toebehoorende). 
Onderdeken , znw. m. Onder-, vicedeken. — 
Onderdekenschap.

Onderdélen, -deelen, -deylen, zw. ww. tr. i) On. 
derling verdeelen. 2) afdeelen, splitsen; ook: eigendomsrechten. 
3) afzetten, kleuren. 

Onderdecsel, znw. o. Stroomat, -matras. 
Onderdelven, st. ww. tr. Ondergraven, -mijnen. 
Onderdenken , zes. onr. ww. tr. Uitdenken. 
Onderdes, -dies, -dien. Zie o n d e r (II), 5). 
Onderdiener, znw. m. Dienaar van lageren rang, 

bode. 

Onderdoen onr. ww. (klemt. op onder). --I. 
Trans. i) Onder iets doen . of plaatsen. 2) aan zich 
onderwerpen. 3) fnuiken, vernederen; ook wederk. 
4) te niet doen ; een einde maken aan iets ; vernietigen, 
in het verderf storten. 

Onderdoen, onr. ww. -- I. Trans. Enen iet o., 
aan iem. de beschikking over iets geven. -- II. 
Wederk. r) Iets onderstaan, zich onderwinden. 2) 
zich belasten met, iets aanvaarden. 

Onderdoen, onr. ww. tr. Ondermengen. Vgl. 
onderdaen (II). 

Onderdorewarer, -duere, -waerre, -waerder, 

znw. m. Onderdeurwachter, -portier. 
Onderdonkelen, zw. ww. tr. Onderdompelen. 
Onderdorpel, znw. m. Onderdrempel. 
Onderdra^^gend st. ww. — I. Trans. Ondersteunen. 
— II. Wederk. Zich onthouden, afzien van. 
Onderdragen, st. ww. (klemt. op onder). -- 1. 

Trans. z) Elkander toedragen (nl. minne). 2) kruisen, 
wapenen. --H. Intr. Overeenstemmen, gemeene zaak 
maken (met). --Onderdragende, -draginge,

-dragenisse,

Onderdringen, st. ww. tr. Onderwerpen. 

Onderdringen, st. ww. tr. Verdringen, wegdringen, 
door dringen afsnijden (den pas aan iem.). 
Onderdriven, st. ww. tr. In het nauw brengen; 
onderwerpen; overwinnen. 

ONDERGRAVE. 

Onderdrucken, zw. ww. tr. i) Naar beneden 

drukken, in de laagte houden ; in een toestand van 

afhankelijkheid brengen, onderdrukken ; overweldigen. 

2) in kracht doen verminderen of afnemen; ten on


der houden. — Onderdruckinge.

Onderdukelen, zw. ww. tr. Onderdompelen. 

Onderduken, st. ww. intr. Onderduiken. 

Onderduwen, zw. ww. tr. (Iem.) naar de laagte 

duwen of in de laagte houden. 

Onderdwingen, st. ww. tr. Onderdrukken. 

Ondere. Zie onder en onderen. 

Ondereen, bijw. i) Onder elkaar, ondereen. 2) 

onder of met elkander, onderling. 3) achtereen, van 

tijdsbegrippen ; tien jaer lanc ondereen. 

Onderen, ondern, onder(e), znw. m. De voormid


dag, de tijd tusschen 9 en 12 uren, vooral het tweede 

gedeelte er van; vgl. half-, eer o n deren. — 

Onder(en)slaep, -stoat, voormiddagtijd. 

Onderen, zw. ww. intr. Een middagslaapje doen. 

Onderende , znw. o. en m. Onder-, benedeneinde. 

Onderenich, -enichs, bijw. i) Achtereen, on


onderbroken. 2) dadelijk, aanstonds (fri.). 

Ondererdsch, bnw. Onderaardsch. 

Ondergaen, onr. st. ww. intr. (klemt. op onder). 

i) Ondergaan, van hemellichamen. 2) in het water 

te loor gaan, zinken; van land, onderloopen. 3) on


der iets gaan, bep.: onder de dekens. 4) dalen, in 

rang of aanzien ; het onderspit delven ; o. van goede, 

tot armoede vervallen. 5) afkomen, van een eisch, 

er iets van laten vallen. 

Ondergaen, st. onr. ww. -- I. Trans. A. Met 
onder in de bet. „onder". i) Zich onder iets plaatsen, 
iets op zich nemen. 2) aan of tot zich trekken, 
veroveren; op eene listige wijze wegnemen; ook 
enen iel o. -- B. Met onder in de bet. „wegneming 
van steun". i) In het geheim naderen om ze (muren, 
wallen enz.) te nemen. 2) onderkruipen, listig benadeelen. 
3) overvallen, verrassen. 4) aantasten, bevangen 
; onder zijne macht of invloed brengen. 5) bij leggen, 
een geschil. -- II. Intr. Met den dat., voor 
iem. bukken of onderdoen. 

Ondergaen, st. onr. ww. intr. (met onder, II). 
i) . Tusschen iem. en een bepaald punt in gaan staan 
om hem te belemmeren of te voorkomen ; enen den 
weck o., iem. den pas afsnijden. 2) voorkomen, beletten, 
verhinderen; enen die sprake o., iem. in de 
rede vallen ; enen enen slach o., een slag van iem. 
pareeren of ontwijken ; enen enen streke o., iem. het 
uitvoeren van eene list beletten. 3) listig ontnemen 
of afhandig maken. 

Ondergaenre, znw. m. Geweldenaar, overweldiger. 
Ondergaenre, znw. m. Tusschenpersoon, bemid


delaar. 

Onderganinge, znw. vr. Belaging, onderkruiping. 

Ondergane, znw. m. i) Ondergang, van hemellichamen. 
2) ondergang, verderf. 
Ondergedoen, onr. ww. tr. Onderdoen, ten onder 
brengen. 
Ondergenoemt , -geschreven, bnw. Beneden 
genoemd of vermeld. 
Ondergerechten -gerichte, znw. o. Lagere recht


bank. 

Ondergeste, -giste, -gist, znw. Ondergist. 

Ondergeven , st. ww. tr. i) Opdragen, toever


trouwen. 2) onderwerpen. 3) m. e. gen., zich aan 
iets geven of tot iets zetten. 

Ondergeven, st. ww. tr. Met hem (dat. refl.) en 
het (uitgelaten) obj. slage, elkander slagen toedienen. 
Ondergieten, st. ww. tr. Ondermengen (vloei


stoffen). 

Ondergilde, znw. vr. en o. Een minder belangrijk 
gild (tegenover hooftgilde). 

Ondergordel, znw. m. Broekriem. 

Ondergorden, zw . ww. tr. Door een gordel onder 

ophouden (kleederen).-steunen (lichaamsdeelen) of 

Ondergramen, zw. ww. wederk. Ruzie hebben. 

Ondergrave, znw. m. Ondergraaf. 


400 ONDERGRAVEN. 

Ondergraven, st. ww. tr. i) Doen instorten, 
ondermijnen. 2) op eene listige wijze inpakken of 
vermeesteren (iemands gemoed). — Ondergra-

Tinge.

Ondergripen, st. ww. tr. i) Onverwachts weg 
2) de werking van iets beletten. --Onder-nemen.gripinge.


Ondergroeten, zw. ww. wederk. Elkaar groeten. 

Ondergronden, zw. ww. tr. i) Peilen, doorgronden; 
ook ondergronderen. 2) trachten te peilen, onderzoeken. 


Onderhalen, zw. ww. tr. i) Inhalen, achterhalen. 
2) herstellen, goedmaken, eene schade. 3) met weg 

sinen loo95, een aanloop nemen.-lating van 
Onderhalf, onderalf, telw. Anderhalf. 
Onderhanttekenen, -teykenen, zw. ww. tr. On


derteekenen. 
Onderhaspe, znw. Verwarring, warboel. 
Onderhaspen, zw. ww. tr. i) Iets winden onder 

iets anders (met den dat.). 2) onderzoeken, een 

weefsel, very.: eene quaestie. 
Onderhaten, zw. ww. wederk. Elkaar haten. 
Onderhave, znw. vr. Hondsdraf, aardveil. 
Onderhavieh, : hevich, bnw. Onderhevig of on


derworpen aan, lijdende aan (met een gen. of van). 
Onderhebben, zw. onr. ww. tr. Onder zich, onder 
zijne berusting, macht of bezit hebben. 

Onderhaffen, -heflenen, tr. ww. Optillen. 
Onderhelsen, zw. ww. wederk. Elkaar omhelzen. 
Onderhoren, zw. ww. intr. Het oor leenen aan, 

naar iem. luisteren (m. d. dat.). 
Onderhoren, zw. ww. tr. Verhooren, ondervragen. 
Onderhorieh, bnw. Onderdanig, onderworpen, 

nederig, gehoorzaam. — Onderhorieheit ; enen 

o. doen, zijne opwachting bij iem. maken als teeken 
van minderheid. 
Onderhorten, zw. ww. wederk. Vijandelijk op 
elkander inrijden. 
Onderhouden, st. ww. (klemt. op onder). — I. 
Trans. i) Naar onder, in de laagte houden. z) onder 
zich houden, een vonnis; ook : bewaren, eene geldsom, 
eene kostbaarheid. -- II. Wederk. Zich klein 
houden. 

Onderhouden, -holden, -balden, st. ww. tr. i) On


derhouden, verzorgen, van het noodige voorzien. 2) 
in stand, in wezen houden; een gebod, nakomen, 
naleven. 3) slepende houden. 

Onderhoudenisse, znw. vr. i) Het in goeden 
staat houden van iets, onderhoud. 2) instandhouding; 

handhaving, nakoming. 3) levensonderhoud. 
Onderhouder, znw. m. Medeplichtige. 
Onderhoudinge, znw. vr. i) Ondersteuning. 2) 

het in goeden staat houden, onderhoud. 3) naleving, 

nakoming. 
Onderhout, znw. o. Middel van bestaan. 
Onderhouwen, st. ww. tr. (klemt. op onder). 

Van onderen houwen, een boom. 
Onderhouwen, st. ww. wederk. Op elkaar inhouwen. 
Onderhovetman, -hoofiman, -homan, znw. m. 
Onderbevelhebber. 

Onderhuren, zw. ww. tr. Onder de hand of op 
eene slinksche wijze huren, iem. of iets een ander 
afhuren. 

Onderhuwen, zw. ww. wederk. Zich verzwageren 
: onder elkaar trouwen ; ook onder/dijken (-hu 
-weliken). 

Onderrarieh, bnw. Minderjarig. 
Onderjoekeliic, bnw. Tembaar. 


Ondercastelein, znw. m. Onderslotvoogd. 
Onderkeiser, znw. m. Onderkeizer. 


Onderkennen., -kinnen, zw. ww. — I. Trans. 
z) Onderkennen, -scheiden. 2) door onderzoek of 
nasporing te weten komen. — II. Wederk. Elkaar 
kennen. 

Onderkennisse, zirw. vr. Kenmerkend onderscheid 
; sekse. 
Onderkeren, zw. ww. — I. Intr. Voor iem. on-

ONDERMAERSCHALC. 

derdoen (met vore). — II. Trans. In het verderf 
storten. 

Onderkeren, zw. ww. wederk. i) Zich bemoeien 
of -inlaten met (met een gen.). 2) zich veroorloven 
of verstouten (m. e. inf.). 

Onderketenen, zw. ww. tr. Door een vasten 
band verbinden. 

Ondersleet, znw. o. Onderkleedingstuk. 

Onderelerke, -clerc, znw. m. Een ondergeschikt 
beambte op een bureau. 
Onderonopen, zw. onr. ww. tr. Bevestigen, bekrachtigen, 
beklinken. 
Onderenopinge, znw. vr. Eng samenhangende 
reeks. 

Ondercoc, znw. m. Tweede kok. 

Ondercomen, st. ww. intr. (klemt. op onder). 

i) Onder iets, b.v. de dekens, komen. 2) verzwakken, 
afnemen. 
Ondercomen, st. ww. — I. Intr. i) Het onderspit 
delven, er onder raken, te gronde gaan. 2) ver 

afnemen in kracht. 3) buiten zich zelf ge--minderen, 
raken. -- II. Trans. Overvallen, bevangen, vooral in 
het pass. 

Ondereoo s, bijw. Onder den prijs of de waarde. 

Ondercoot, -cotich , bnw. Onder de huid voortzwerende. 
— Ondertoten, ww. 

Ondercopen, zw. onr. ww. tr. Onderkoopen, op 
eene slinksche wijze iets koopen zóó dat het een 
ander ontgaat. — Ondereoop.

Ondercopen, zw. onr. ww. tr. Iets koopen als 
tusschenpersoon. — Ondercoper, makelaar. 

Onderposter, znw. m. Onderkoster. 

Ondereotten, zw. ww. tr. Ondergraven, -mijnen. 

Ondercouse, znw. vr. Kous. 

Ondercrigen, st. ww. tr. i) Iem. het beentje 
lichten; bedriegen. 2) in zijne macht krijgen. 

Ondercrupen, st. ww. intr. (klemt. op onder). 
i) Onder iets, de dekens, kruipen. 2) m. d. dat., 
voor iem. kruipen. 

Ondererupen, st. ww. tr. i) Bekruipen, zich van 
iemands gemoed meester maken. 2) onderkruipen. 

— Ondercruper, -cruyjter. 
Ondertussen, zw. ww. wederk. Elkaar kussen. 
Onderlachen, st. ww. wederk. Elkaar toelachen. 
Onderlast, znw. o. Bijgebouwtje, stal of schuur. 
Onderláet, znw. m. of o.; ronder o., zonder ophouden; 
ook: onmiddellijk, zonder verwijl. 

Onderlager -laech, znw. vr. Onderlaag. 

Onderlagen, zw. ww. tr. Belagen. 

Onderlaty znw. Hetz. als o n d e r 1 a e t (I). 

Onderlaten, st. ww. tr. (klemt. op onder). Tijdelijk 
(iets) onder iem. laten, leenera: 
Onderlaten, st. ww. tr. Staken. — Onderlatinge 
tusschenpoos. 

Onderleggen, zw. ww. tr. (klemt. op onder). i) 
Onder iem. of iets leggen. 2) aan zich onderwerpen, 
zijn vleesch. 

Onderleggen, zw. ww. tr. Ondersteunen. 

Onderlecken, -leken, zw. ww. wederk. Elkaar 
likken. 

Onderlesen, st. ww. tr. Uitzoeken. 

Onderlichten, zw. ww. tr. Ondersteunen. 

Onderliggen, st. ww. tr. (klemt. op onder). De 

mindere zijn. 

Onderlinge, -lange, -lane, -Zinc, -lancs, bijw. 
Wederkeerig, onderling. — Onderlino, bnw. Onderlincheit. 


Onderlippe n znw. vr. Onderlip. 

.Onderlopen, st. ww. intr. Onder water loopen. 

Onderlopen, st. ww. tr. i) Inhalen. 2) enen enen 
wets o., iem. den weg, den pas afsnijden. 3) bij 
verrassing vermeesteren, afhandig maken. 4) een 
wapen o., door iem. te voorkomen de werking er 
van beletten of onschadelijk maken. 

Onderlopen, st. ww. wederk. Op elkaar instormen. 


Ondermaerschalc, -mater, -moeder, -mees 

, -meesterse.-ter 


ONDERMAKEN. 

Ondermaken, zw. ww. tr. Door geheime midde


len tot stand brengen. 
Ondermanen, zw. ww. tr. Vermanen. 
Ondermengelen, -mingelen, zw. ww. tr. Onder 

-eenmengen. 

Ondermengen, -mingen, zw. ww. — I. Trans. 

i) Dooreenmengen ; kleuren in verschillende tinten. 
2) vermengen, verwarren. -- II. Wederk. Zich vermengen, 
verkeeren, omgaan. -- III. Intr. I) Hetz. 
als wederk. 2) zich inlaten of ophouden met iets. 

Ondermerke, -marke, znw. vr. Grensteeken, -paal. 
Ondermieden, zw. ww. tr. Onderhuren. 
Ondermineren, zw• ww. tr. Ondermijnen. 
Onderminnen, zw. ww. wederk. en intr. Elkaar 
beminnen. 
Ondermoeten, zw. ww. wederk. i) Elkaar ontmoeten, 
tegenkomen. 2) elkaar te lijf gaan. 
Ondernemen, st. ww. — I. Trans. I) Iets op 
zich nemen, zich onderwinden. 2) ondervangen, opvangen; 
die tale o., het woord nemen of voeren, ook 
voor anderen ; enes tale o., iem. in de rede vallen. 
3) ondervangen, verhinderen, beletten. 4) heimelijk 
ontnemen, afhandig maken. 5) o. ende geven, geschenken 
wisselen. — II. Wederk. Elkaar beetpak 
hem o. metten armen, elkaar omhelzen; hem-ken; 

o. metten handen, elkaar de hand geven. 
Ondernoemen, -namen, zw. ww. tr. Duidelijk 
noemen, met den naam noemen. 

Onderpage, -palfrenier.

Onderpanden, -penden, zw. ww. tr. Door het 
geven van een pand verzekeren. — Onderpandinge.
Onderpander, znw. m. Naam van een rechter


lijk ambtenaar van lageren rang. 
Onderpanne, znw. vr. Naam van eene soort 
dakpan, waarop de „overpanne" wordt gelegd. 

Onderpanty znw. o. Onderpand ; in sommige 
streken (Limb) ; het eigenlijke pand ; in andere: bij pand 
tot het eigenlijke pand (Brab.). 

Onderpensen j5einsen, zw. ww. tr. Uitdenken. 
Onderplatten, zw. ww. wederk. Elkaar klap


pen of tikken geven. 
Onderpolsen, zw. ww. tr. Onderzoeken. 
Onderportier, -prior, -priorinne, -pro


chiaen. 

Onderproeven, -(roven, zw. ww. tr. i) Beproeven, 
onderzoeken. 2) bevinden. — Onderproevinge.


Onderquetsen, zw. ww. wederk. Elkaar wonden. 
Onderrechten, -richten, zw. ww. tr. Terecht


wijzen, inlichten. -- Onderrechtinge.
Onderrechter, znw. m.Plaatsvervangend rechter. 
Onderregen, deelw. bnw. Doorregen, van vleesch. 
Onderrector, -rectoresse.

Onderriden , st. ww. — I. Trans. i) Rijdende 
een weg afsnijden. 2) rijdende voorkomen of inhalen. 
— II. Wederk. Op elkaar inrijden. 

Onderrinnen, st. ww. tr. Bij verrassing vermeesteren. 
Onderroeyen, -royen, zw. ww. tr. Enen den 
weck o., roeiende den weg afsnijden. 
Onderroeren, zw. ww. tr. Tot op den bodem 
onderzoeken. 
Onderrot, -rocke, znw. in. Een onderkleeding-
stuk, ook van mannen. 
Onderroken, zw. ww. tr. Iem. een dampbad 

toedienen. — Onderrokinge.
Ondersaeyen, -sayen, zw ww. tr. Ondermengen. 
Ondersanger, znw. m. Tenorzanger; misschien 

ook : baszanger. 

Ondersate, -sad, -sete, znw. m. i) Iem. die onder 
iemands (ook : geestelijk) gezag staat, onderdaan, 
ondergeschikte. 2) een man uit het volk. 

Ondersate, znw. vr. Steun, stut. 
Onderschakeert, -kiert, deelw. bnw. i) Geruit. 
2) veelkleurig. 

Onderscheidelijc, -schedelijc, bnw. Duidelijk (te) 
onderscheiden, bepaald aangewezen. — Onderscheidelike. 


ONDERSETTEN. 

Onderscheiden, -scheden, st. ww. tr. i) Af


scheiden, afdeelen. a) verdeelen. 3) uit-, afzonderen. 

4) onderscheiden. 5) in bijzonderheden of eigenaar. 

digheden beschrijven of vertellen. 6) vaststellen, be


palen. 7) beoordeelen, beslissen. 8) als znw., onder


scheid, verschil. 

Onderscheiden, deelw. bnw. i) Act. Oordeel des 
onderscheids hebbende. 2) pass., onderscheiden, verschillend. 


Onderscheidenheit, -schedenheit, znw. vr. i) 

Afscheiding. 2) oordeel des onderscheids, overleg. 3) 

onderscheidenheid, veelsoortigheid. 4) onderscheiding, 

onderscheid ; geslachtsonderscheid, sekse. 5) beslis 


sing, oordeel. 

Onderscheidenisse, znw. vr. Onderscheiding; 

onderscheid. 

Onderscheidich, bnw. i) Oordeelkundig, ver


standig; waaruit een goed oordeel blijkt, verstandig, 

van zaken. 2) verschillend. 

Onderscheidicheit , znw. vr. i) Afzondering. 2) 
oordeel des onderscheids. 3) onderscheiding, onderscheid. 
4) verschil. 

Onderscheidinge, znw. vr. i) Verdeeling, schei


ding. 2) onderscheiding. 3) vaststelling, ook : eener 

voorwaarde. 

Onderscheit, -scheet, znw. o. i) Afscheiding, 
tusschenruimte; sonder o., onafgebroken. 2) afzondering, 
eenzaamheid. 3) verschil, onderscheid; verschillende 
soorten; o. hebben, verschillen. 4) verscheidenheid, 
afwisseling; schakeering in het geluid. 5) onderscheidend 
kenmerk, het karakteristieke of ook: het 
fijne van iets ; eigenaardigheden en : bijzonderheden; 
met onderscheide, in bijzonderheden, uitvoerig en: 
nauwkeurig, nadrukkelijk. 6) onderscheidingsvermogen. 
7) oordeel. 8) een gedachtenbeeld. 9) nauwkeurige 
uiteenzetting, verklaring, inlichting, beschrijving. 
zo) vaststelling, bepaling; ook: vastgestelde voor 

-waarde. 

Onderscheiden, -schilden, st. ww. wederk. 

Elkaar uitschelden. 

Onderschepene, -schejben, znw. m. Schepen 

eener lagere bank. 

Onderscheppen, zw. ww. tr. Den pas aan iem. 

afsnijden (r6de eeuw). 

Onderschieten, zw. ww. tr. — I. Trans. i) Door. 
schieten, de eene stof onder de andere weven; ondermengen; 
onderschoten, ondermengd, met of bij 
elkaar, ook van personen. 2) afwisselen, schakeeren. 
Onderschietinge. 4) afschieten, vaneenscheiden. 

— II. Wederk. Op elkaar schieten met pijlen. 
Onderschil , znw. o. Onderscheid, verschil. 
Onderschole, znw. vr. Lagere school, kinderschool. 
— Onderscholemeester. 

Onderschoren, zw. ww. tr. Onderstutten. 

Onderschorsen, zw ww. tr. Onderschorten, (als) 

door een riem ondersteunen. 
Onderschot, -schoot, znw. o. Tusschenschot. 
Onderschouten -schoutete, -scholle, -schulte, znw. 

m. Onderschout. 
Onderschouwen, zw. ww. wederkt Elkaar met 
aandacht bekijken. — Onderschouwinge.
Onderschragen, zw. ww. tr. Onderstutten. 
Onderschriven, st. ww. tr. Onderschrijven, onder 
-teekenen. 
Onderschriven, st ww. wederk. Aan elkander 
schrijven. 
Ondersegelen, zw. ww. tr. Zijn zegel plaatsen 
onder (eene akte). 
Onderseggen, zw. onr. ww. tr. Aanzeggen, mede 
-deelen. 
Ondersekeren, zw. ww. tr. Zich wederkeerig 
tot iets verbinden. 
Ondersenden, -seinden, zw. ww. tr.; boden o., 
gezanten wisselen. 
Onderset, deelw. bnw. i) Onderworpen, onderdanig. 
2) vervuld of voorzien van. 
Ondersetten, zw. ww. -- I. Trans. i) Ondersteunen. 
2) onderwerpen. 3) verpanden, een onroe



402 ONDERSIELE. 

rend goed. — Ondersettinge; ook : inzetting, kloon. 

terregel. 

Ondersiele, -siel, znw. vr. Onderlijfje. 

Ondersien, st. onr. ww. wederk. en intr. Elkaar 

zien; als znw., onderlinge aanschouwing of beschou. 

wing. 

Ondersinken, st. ww. intr. Naar den grond gaan; 

van eene banier, neergehaald worden. 

Onderslach, znw• m. of o. i) Tusschenschot; 

zoldering. 2) opslag, van boomen. 

Onderslaehten, zw. ww. intr. Op elkaar gelijken. 

Onderslaen (klemt. op onder), st. ww. tr. Ter 

neder slaan, neervellen. 

Onderslaen, st. ww. (klemt. op 't ww.). — I. 

Trans. i) Scheiden, vaneenscheiden. 2) uitzonderen, 

uitverkiezen. 3) verduisteren, ontvreemden. — II. 

Wederk. i) Vaneengaan, splijten. 2) elkaar slaan. 

Ondersnede, znw. vr. en m. Kleederen van ver


schillende kleuren. 

Ondersneden, deelw. bnw. i) Van twee verschillende 
kleuren. 2) uitgetand, gekarteld. 
Ondersniden, st. ww. tr. Afsnijden, onderbreken. 
Ondersocht, bnw. Bekwaam, bedreven. — On


dersochtheit. 

Ondersoec, -suec, znw. o. i) Onderzoek, nasporing; 

o. doen, geven, opzoeken, nasporen, onderzoeken; als 
rechtsterm, het opsporen van misdrijven en het instru. 
eeren der strafzaak. 2) uiteenzetting, mededeeling. 
Ondersoekelijc, bnw. i) Voor onderzoek of nasporing 
vatbaar. 2) proefondervindelijk. 

0ndersoeken, -soken, -sueken, -souken, zw. ww. 

— I. Trans. i) Onderzoeken, nasporen, peilen ; als 
rechtsterm, een gerechtelijk onderzoek naar iets instellen 
; enen o., navraag of onderzoek bij iem. doen. 
2) doorzoeken, iets; uitschudden, iem. ; opzoeken, 
zoeken; verzoeken, in verzoeking brengen. -- II. 
Wederk. Elkander zoeken, bestoken. — Ondersoekende, 
weetgierig; Ondersoeker, -soekerse, 
-soekinge.
Ondersoenen, zw. ww. tr. Verzoenen. 
Onderspannen, zw. ww. tr. Met een gesp of 
haak ophouden, de kleederen. 
Ondersperren, zw. ww. tr. Afsluiten, dicht maken. 
Onderspit, znw. o.; o. delven, aan het kortste 
eind trekken. 
Onderspitten, zw. ww. tr. Door spitten onder 
den grond brengen. 
Ondersprake, znw. vr. i) Samenspreking; afspraak. 
2) bemiddeling, tusschenspraak. 
Onderspreiden, zw• ww. tr. Enen iel o., iets 
onder iem. spreiden. 
0nderspree, znw. o. Overeenkomst, accoord, 
voorwaarde. 

Onderspreken, st. ww. — I. Trans. i) Met elkaar 
afspreken, met iem. overeenkomen; bedingen. 
2) bepalen, vaststellen. — II. Wederk. Met elkaar 
spreken ; een (mond)gesprek met iem. houden. — III. 
Intr. i) Hetz. als wederk. 2) onderhandelen. 

Onderstaen (klemt. op onder), st. ww. intr. i) 
Onder iemands gezag 'staan. 2) zich ten nadeele van 
iem. wenden of keeren, van de fortuin. 

Onderstaen, st. ww. (klemt. op 't ww.). — I. 
Trans. i) Ondersteunen, schragen. 2) iem. beschermen, 
bijstaan ; iets voorstaan, bevorderen. 3) onderstaan, 
ondernemen. 4) beproeven, trachten; zich 
voornemen of tot taak stellen ; zich toeeigenen, zich 
het gezag aanmatigen over; doorstaan; dine o. ; 
enes besicheil o., iemands zaken doen of belangen 
behartigen; als rechtsterm: a) te pand staan, aansprakelijk 
zijn voor. b) naasten, benaderen. c) recht 
o., in rechte verschijnen. 5) voor iem. instaan, iemands 
verplichtingen op zich nemen; eene zaak vrijmaken 
van lasten; de schulden voldoen. 6) aanvallen, bestoken. 
7) gemeenzaam omgaan met iem. — II. Intr. 
Zich iemand of zijne belangen aantrekken. 

Onderstaen, znw. o. Onderstand. 
Onderstal, znw. m. i) Onderbouw, fundeering. 
21 onderhoud. 

ONDERVAEN. 

Onderstandieh, bnw. Behulpzaam. — Onder 

-standicheit. 

Onderstant, znw. m. i) Ondergrond, een vaste 

grond. 2) onderstand, hulp, bijstand; steun, helper. 

3) het uitgedrukte wezen van iets. 

Onderste, under-, bnw. en znw. -- I. Bnw. i) 

_Onderst, benedenst, diepst. 2) laagst in rang, onderst. 

II. Znw. o. Het onderste of benedenste deel van iets. 
Ondersteken, st. ww. tr. i) Naar beneden du


wen. 2) onder iets brengen, steken; dal vuer voeden, 

hout o-de. 

Onderstéken, st. ww. tr. (onder in de bet. van 

fra. „sous"). i) Iets steken onder iem. of iets; ene 

adre o., een draad er onder brengen ten einde de 

ader af te binden. 2) onderleggen, van het noodige 

voorzien. 3) peilen, onderzoeken. 4) inblazen, in


steken, 5) eene verplichting, ontduiken. 

Onderstéken, st. ww. (onder in de bet. van fr. 

„entre"). — I. Trans. i) Ondermengen, vermengen; 

van kleuren, afzetten. — II. Wederk. en Intr. El. 

kaar steken of stooten. 

Onderstellen, zw. ww. tr. Onder iets stellen 

of plaatsen. 

Onderstéllen, zw. ww. tr. Onderstutten. 

Onderstellen, zw. ww. tr. ; enen den weck o., 

versperren. 

Ondersti eng -stippen, zw. ww. tr. Onderstutten. 
— Onderstipinge.

Onderstiven, zw• ww. tr. Ondersteunen. 

Onderstoken, zw. ww. intr. Elkaar bestoken. 

Onderstonden, understunden, bijw. Hetz. als 
onderwilen. 
Onderstondenisse , znw. vr. Wisselvalligheid. 
Onderstont, -stunt, znw. vr. Wervelwind, wer


velstorm, windhoos. — Onderstondich. 
Onderstriden, zw. ww. tr. Door strijden ten 
onder brengen, overwinnen. 
Onderstriden, st. ww. wederk. en intr. Met 
elkander strijden. 
Onderstrtjpt, deelw. bnw. Waardoor streepen 
loopen. 

Onderstriken, st. ww. tr. Onderstreepen. 

Onderstrouwen, zw. ww. tr. Strooien onder. 

Onderstutten, zw. ww. tr. Ondersteunen. 

Ondertalen, zw. ww. intr. Te zamen spreken. 

Ondertasten, zw. ww. tr. Trachten te doorgron


den ; peilen. — Ondertastinge.
Ondertekenen, leikenen, zw. ww. tr. Met eerie

-

handteekening bekrachtigen. 

Ondertekenen, zw. ww. tr. Door bepaalde teekens 
doen onderkennen. 
Onderterden. Zie ondertreden. 
Ondertiden, bijw. i) Van tijd tottijd, somwijlen. 

2) ondertusschen. 
Ondertreeken, st. en zw. ww. wederk. Aan 
elkaar rukken of trekken. 

Ondertréden, -terden, st. ww. tr. i) Enen o., 
onderwerpen, in het stof doen bukken ; in het verderf 
storten. 2) iel o., onderdrukken, te niet doen; 
vertrappen, zich aan iets niet storen; die wet ondertreden. 
— Ondertredinge.

Ondertroosten , zw. ww. wederk. Elkander opwekken 
of bemoedigen. 
Ondertrouwe, znw. vr. Onderlinge trouwbelofte .; 
enen o. doen, aan iem. eene trouwbelofte geven. 

Ondertrouwen, zw. ww. tr. i) Aan iem. (man 
of vrouw) eene trouwbelofte geven; onderirouwet, 
verloofd. 2) verloven, trouwbeloften verwisselen met; 
trouwen, in den echt verbinden. — Ondertrouwe


nisse , -inge.

Ondertusschen, bijw. i) Ondereen. 2) over en 
weer, heen en weer tusschen twee plaatsen. 3) tusschen 
in, daartusschen, tusschen beide, tusschen twee 
uitersten. 4) tusschen beide, nu en dan. 5) intusschen, 
ondertusschen. 

Ondervaen, -vangen, st. ww. tr. i) Onderscheppen 
; pass., belet of overvallen worden. 2) onder 
te gemoet komen aan iets.-vangen, 


ONDERVALLEN. 

Ondervallen, st. ww. intr. Onder den voet vallen, 
op den grond vallen; bezwijken, te niet gaan. 

rvallich, -vellich, bnw. Hij die een rechtsgeding 
verliest, in het ongelijk gesteld wordt. 
Ondervatten, zw. ww. tr. Onderscheppen; afweren. 
Onderveehten, -vichten, st. ww. wederk. Elkaar 
bevechten. 

Onderven. Zie onterven. 

Ondervindelije, bnw. Voor onderzoek vatbaar. 

Ondervinden -venden, st. ww. tr. i) Onc'erzoeken 
; navorschen ; nazien ; navragen ; uitvorschen, 
geheimen. 2) leeren kennen, achter iets komen, be


grip van iets krijgen, door onderzoek vinden ; ondervonden 
hebben, ook ondervinden, kennen, weten. 3) 
bemerken, door oplettendheid te weten komen ; vernemen. 
4) bevinden, erkennen als een door waarnemingen 
gestaafd feit; een ondervonden dief, een erkende 
of uitgemaakte dief. 5) ondervinden, ervaren, 
als znw., ondervinding, ervaring. 6) vinden; schuit 
in enen o.; een oordeel uitspreken (vgl. v i n d e n). 

Ondervinden , st. ww. wederk. Elkaar vinden. 
Ondervindenisse, znw. vr. i) Onderzoek, nasporing. 
2) proefneming, proef; bewijs. 
Ondervinder, znw. m. i) Opzichter, keurmees ter. 
2) hij die peilt of doorgrondt, kenner. 

Ondervindinge, znw. vr. i) Onderzoek, naspo


ring; proefneming, proef. 2) vond, bedrieglijke han


deling. 

Ondervint , znw. o. Onderzoek. 

Ondervlechten, st ww. tr. Dooreen-, ineen


vlechten. — Ondervlechtinge.

Ondervlien, st. ww. intr. Ontgaan, ontsnappen. 

Ondervloeyen, -vloyen, zw. ww. intr. Onder 

water loopen. 

Ondervoederen, zw. ww. tr. Van onderen, aan 

de binnenzijde voeren, een kleedingstuk. 

Ondervoegen, -vougen, zw. ww. — I. Trans. 

Op eene bepaalde wijze schikken of ordenen. — H. 

Wederk. Met elkaar uitmaken, onderling beschikken 

of regelen. 

Ondervoet, znw. m. Eene soort van berm aan 

de buitenzijde van een dijk. 

Ondervoet, bijw. Op den grond, ter neder; o. 

Onde

treden, vallen, werpen, doen. 

Ondervragen , zw. ww. tr. i) Onderzoeken, navraag 
naar iets doen. 2) iem. uithooren. — Ondervraginge.


Ondervragen, zw. ww. wederk. Elkander vragen. 
Onderwaert, -wert, •weris, -waerts, bijw. Be


nedenwaarts, naar onderen. 

Onderwaert, znw. m. Kamerheer. 

Onderwassen, st. ww. intr. Ineen-, dooreen


groeien. 

Onderwege , -wegen, bijw. i) Onder weg, op de 

reis of den tocht. 2) achterwege. 

Onderwelven, st. ww. tr. Door een gewelf on


dersteunen. 

Onderwerpen, st. ww. tr. Op den grond wer


pen; ten onder brengen. 

Onderwérpen, st. ww. tr. i) Onderwerpen, voor 

zijne macht doen bukken; wederk., zich vernederen, 

zich aan iem. ondergeschikt verklaren. — Onder 

ook : dienstbaarheid, onderworpenheid,-werpinge, 

verslaafdheid. 

Onderwet, znw. vr. Lager gerecht. 

Onderweven, st. ww. tr. Dooreenweven, weven 

onder eene andere stof; ook : dooreenmengen. 

Onderwieden, zw. ww. tr. Uitzoeken. 

Onderwijs, znw. o. i) Terechtwijzing, vermaning; 

inblazingen. 2) toespraak, troostwoorden. 3) mededee


lingen, inlichtingen. 

Onderwilen, bijw. i) Nu en dan, bij wijlen. 2) 

beurtelings, over en weer. 

Onderwilinge, znw. vr. Verbeurting. 

Onderwinden, -wenden, -weinden, st. ww. — I. 

Wederk. i) Ondernemen, op zich nemen, zich er


gens toe zetten. 2) beproeven, trachten. 3) het wa-

ONDOREDRINGELIJG. 

gen, zich verstouten. 4) zich bemoeien inlaten 
met iets, zich in iets mengen., 5) zich het. lot aan trekken 
van iem., de zorg voor iem. op zich nemen. 
6) zich bezighouden met iets, iets beoefenen, uitvoeren. 
7) iets administreeren, als eigenaar of beheerder 
; over iets beschikken, zijn gezag over iets 
doen gelden; aanspraak op iets maken; zich iets 
.aanmatigen. 8) zich toeeigenen. -- II. Trans. en Intr. 
Met den Oden en eden nv., Hetz. als Wederk. (in 

de meeste opvattingen). 
Onderwinder, znw. m. Zaakvoerder, -gelastigde. 
Onderwinnen, st. ww. Hetz. als o n d e r w i n den. 

Onderwinti znw. o. i) Het zich met allerlei 
dingen inlaten of bemoeien. 2) bezigheid, beroep, 
bedrijf. 3) bewind, beheer. 

Onderwisen, zw. en st ww. tr. i) Terechtwij zen, 
vermanen ; iem. de les lezen, hem iets inpeperen. 
2) (vriendelijk) toespreken. 3) iem. onderrichten, 
inlichten; iem. iets aantoonen, onder het oog brengen. 
4) onderrichten, leeren, leiden, iemands gangen 

richten. 5) overreden, iem. ergens toe brengen. — 

Onderwiser, -wisinge.
Onderwisselen, zw. ww. tr. Afwisselen. 
Onderwonden, zw. ww. wederk. Elkaar wonden. 
Onderworpen, deelw. bnw. i) Onderdanig, on


dergeschikt. 2) verplicht, verbonden. -- Onderworpenheit.
Onderworpen -worpinge. Hetz. als o n d e rwerpen. -
Onderwriven, st. ww. wederk. Tegen elkaar 

.schuren. 
Ondeuchdeljjc. Zie o n d o g e d e 1 ij c. 
Ondevoot , bnw. Niet innig, lauw. 
Ondicht, bnw. r) Niet waterdicht. 2) niet dicht 

of vast. 3) dun gezaaid, niet dicht op elkaar staande. 

— Ondichtheit, -dichticheit.
Ondiepe, bnw. Ondiep; znw., dal ondiej'(e), plaats 
waar het water niet diep is, doorwaadbare plaats. 
Ondiepe, znw. vr. Ondiepte; ook ondiej5le. 
Ondiepen, zw. ww. tr. — I. Trans. Ondiep ma


ken. — *I. Intr. Ondiep worden. 
Ondier, znw. o. Monsterdier; als verzamelw., 
ongedierte. 
Ondierbaer, -duerbaer, bnw. Weinig waard, 
gering. 

Ondiere, -duere, -dier, bnw. i) Weinig waard, 
gering, onaanzienlijk. 2) leelijk, onaangenaam om 
te zien. 3) . weinig geacht, niet in tel. 4) nietswaardig, 
verachtelijk. 5) scheutig, niet zuinig met iets 

(met een gen. of van). 
Ondiere, bijw. Voor weinig geld; o., cohen. 
Ondierheit, -duerheit, znw. vr. i) Geringe waarde. 

2) leelijkheid, afzichtelijkheid. 3) zedelijke verdor


venheid, nietswaardigheid. 
Ondierli,je, bnw. Zedelijk verdorven. 
Ondierlike, bijw. i) Op eene onwaardige wijze. 

.2) onmatig, buitengewoon. 
Ondievelike, bijw. Op eene ellendige manier. 
Ondisereet, bnw. Verward. 


Ondodeljjc, -dootlijc, bnw. Onsterfelijk. 
Ondoenlg e, bnw. Onmogelijk, onuitvoerbaar. 
Ondogedelipc, -duechdeljc, bnw. i) Niet in orde, 

waaraan iets ontbreekt. 2) onwettig, ongeldig. 3) ongepast, 
onbehoorlijk. -- Ondogedelike.
Ondogelij c, -doochljc, bnw. i) Niet bestand tegen 

pijn. 2) niet vatbaar voor lijden. — Ondogeljjcheit.
Ondogentheit, znw. vr. Zwakheid. 
Ondoget, -doocht, -deucht, znw. vr. Ondeugde


lijkheid; ongeldigheid, van eene akte. 2) ondeugd, 
zedelijk kwaad; een zedelijk gebrek; enen o. doen, 
iem. schade of leed doen ; kwaadaardigheid, boosaardigheid. 


Ondom, znw. ; ten ondomme, zonder eenig nut, 
noodeloos; gelt londomme ende te vergeefs verdaen. 
-- Ondomnielike, hetz. (16de eeuw). 

Ondoochsam, bnw. Ongeduldig. 
Ondoot, bnw. Ongestorven. 


Ondoredringelijc, bnw. Ondoordringbaar.

1 


404 ONDOREGANKELIJC. 

Ondoreganke1jjc, -genclijc, bnw. Hetzelfde. 

Ondorecomelijc, bnw. i) Ontoegankelijk, waar 
niet door te komen is. z) ondoorgrondelijk, onbe


grijpelijk. 

Ondorlijc, bnw. Altijd frisch. 

Ondout znw. vr. Hetz. als o n g e d o u t. 

Ondrachljjc, -dracheljc, bnw. i) Onvruchtbaar. 
2) niet bestand tegen pijn. 3) ondraaglijk, onverdraaglijk. 
— Ondrachljjcheit. 

Ondrachtich , -drechtich, bnw. i) Geen vrucht 
dragende ; niet drachtig. 2) onvruchtbaar. 3) ondraag. 
lijk. — Ondrachticheit; ook hetz. als o n e end 
r a c h t i c h e i t. 

Ondrinkelijo, bnw. Ondrinkbaar. 
Onduchteljc 9 -deuchteljc, bnw. Waaraan iets 
ontbreekt, onjuist, verkeerd. 
Onduchtich, -docklich, bnw. Niet flink of krachtig, 
krachteloos, zwak; zonder moed, laf; van zaken, 
niet deugende, slecht. — Onduchticheit. 

Onduerbaer. Zie ondierbaer. 

Onduldelike , bijw. Ongeduldig. 

Onduldich , bnw. Hetz. als o n d o g e 1 ij c. — 
Onduldicheit. 

Ondunne, bnw. Dicht, nauw aaneengesloten. 

Ondure, -duer. Zie o n d i e r e. 

Onderende, bnw. Wisselvallig, onbestendig. 

Ondurich , bnw. i) Hetz. als o n d u r e n d e. 2) 
ongedurig. — Onduurachtich. 
Ondwegen. Hetz. als o n g e d w e gen. 
One, vnw. Accus. van hi (oostmnl.). 
Onechte, bnw. i) Onwettig. 2) onecht, van on


wettige geboorte. 3) ontaard. 
Onechte, znw. Onwettige samenwoning; ook onechtschajb. 


Onechtelike, bijw. Buiten huwelijk. 
Onedel, bnw. i) Niet adellijk van geboorte; onedelman, 
onedel, .van dieren en jachtvogels. 2) onedel, 
laag, van karakter. — Onedelike. 
Onedelen , zw. ww. —1. Trans. Doen ontaarden. 

— II. Intr. Ontaarden. 
Onedelheit, znw. vr. z) Niet-adellijke geboorte. 
2) iets dat in strijd is met hofgebruiken en etiquette. 
3) lage aard, onedel karakter. 
Oneelijc, -lich, bnw. Onwettig. 
Oneendrachtich, -eindrechtich, bnw. Oneenig; 

niet harmonieerend, van geluiden. — Oneendrachticheit, 
-drachtichlike. 
Oneens, -eins, bijw. en bnw. Niet eens, oneenig, 
niet eendrachtig of eenstemmig. 
Oneerachtich, -ecklich: bnw. Verachtelijk, schan. 
delijk. — Oneerachticheit. 
Oneerbaer, bnw. Oneerbaar, onkuisch; van plaatsen, 
door iemand van eer en fatsoen te vermijden. 

— Oneerbaerheit, -baerlijc, -baerlike. 
Oneerbiedinge , znw. vr. Smadelijke bejegening. 

Oneerdlch. Hetz. als o n a e r d i c h. 

Oneerljjc , bnw. i) Onfatsoenlijk, oneerbaar, onkuisch. 
2) schandelijk, onteerend ; onbetamelijk, van 
plaatsen ; iemand in zijne eer tastende, van woorden 
en bejegeningen; oneerbiedig. — Oneerlijcheit, 
oneerlike. 

Oneersam, bnw. i) Onfatsoenlijk, verachtelijk. 
2) schandelijk, iem. tot schande strekkende. 3) smadelijk, 
hoonend. — Oneersamheit, -samich, 
-samicheit, -samlijc, -samlike. 

Oneerwerdich, -waerdich, bnw. Onachtbaar. 

Oneffene, -effen, bnw. i) Oneffen, ongelijk; als 
znw., oneffenheid, bult, bochel. 2) ongelijkmatig, niet 
bij elkaar behoorende of passende. 3) oneven, van 
getallen. 4) overkompleet, overtollig. — Oneffenheit. 


Oneffene, bijw. i) Oneffen, ongelijk. 2) ongelijk 

onbillijk. 3) op eene ruwe, lompe manier. -matig, 

Oneffenstotinge, znw. vr. Vijandschap, tegenstand. 
Oneigén,bnw. Niet eigen, vreemd. 
Oneigenlike, bijw. Niet als eigendom ; iel o. be


zitten. 

ONGEARRESTEERT. 

Onendelbaer, bnw. Waaraan geen eind komt, 
ontelbaar. 

Onendeljjc , -eindelijc, -eintelijc, -indel jc, -hendelijc, 
bnw. Oneindig. — Onendeljjcheit, -endelike; 
onendich, -heit. 

Onere, onnere, -eer, znw. vr. Oneer, schande, 
subjectief en objectief; o. bieden, bewisen, oneerbie. 
dig zijn tegen; schanddaad; smaad, hoon. 

0noren, onneren, honneren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Te schande maken, onteeren, in schande brengen; 
onteeren; in het verderf storten, ruïneeren; geonneert, 
te schande gemaakt, onteerd; gevloekt, ver 

2) iet o., schande brengen over; enes outheit-vloekt. 
o.; verwoesten. -- II. Intr. Bederven, schade lijden. 

Onerich , -ecu, bnw. Schandelijk. 

Onernstachtich, onerenst-, bnw. Niet ernstig, 
niet ijverig. — Onernstachticheit. 
Onervaren, bnw. Onbedreven in iets. 
Onerve, znw. vr. Roerend goed. 
Oneven, bnw. i) Oneffen. 2) ongelijkmatig. 3) 

oneven, van getallen. — Onevenheit. 

Onevene, bijw. Ongelegen, niet van pas. 

Onewelipc, bnw. Onwettig, in zijn plicht te kort 
schietende; ook onewich. 
Onfalende, bnw. Onfeilbaar. 
Onfel, bnw. Edel, onbedorven. 
On$ere, bnw. Nederig. 

Onfij n, bnw. Niet keurig, niet kostbaar ; ook: 
niet edel, van steenen. 
Onfinicheit , znw. vr. Geringe graad van zuiverheid, 
van goud. 

On$aet. Zie onvlaet en onverlaet. 

Ongadelijo, bnw. i) Onaangenaam, lastig. 2) onvoegzaam, 
ongepast. 3) iem. slecht te pas komende. 
Ongaef. Zie o n gave. 
Ongaende, bnw. Hetz. als o n g a n g e. 
Ongaer? -gare, -gar, bnw. i) Niet goed bereid. 
2) ongaar, rauw. — Ongaerheit. 

Ongaerf, bnw. Hetz. als o n g a e r, 2); o. leder. 

Ongange, bnw. Waaraan iets ontbreekt. 

Ongancbaer, bnw. i) Onbegaanbaar, ontoegankelijk; 
ook ongankelijc. 2) niet kunnende loopen, van 
molens (oostmnl.). 

Ongans -gansch, bnw. i) Waaraan iets ontbreekt, 
geschonden, niet gaaf. 2) ongezond, schadelijk voor 
de gezondheid. 3) schadelijk, nadeelig; verder 

-felijk. 

Ongansheit, znw. vr. Ziekte van het vee. 

Ongave, -geve, bnw. i) Waaraan iets ontbreekt, 
gebrekkig; niet gangbaar, van geld; bedorven, slecht, 
van spijzen. 2) slecht, gebrekkig, verdorven; onaangenaam, 
onhandelbaar; slecht, goddeloos; als znw., 
een verdorvene, slechtaard. — Ongave, bijw., op 
eene slechte of gebrekkige wijze. 

Ongeachtet, -geacht, -gehackt, bnw. i) Niet 
geacht, niet in tel; onaanzienlijk; veracht, verworpen. 
2) onopgemerkt, onverwacht. 3) buitengewoon 
groot, onbeschrijfelijk. 4) als rechtsterm; ongeachte 
worde, woorden die niet het gevolg zijn van een 
beraad of consult; ondoordachte, onberaden woorden. 
Ongeachtheit, znw. vr. Verachtheid, versmaad heid. 
Ongeachtsamheit, -like. Hetz. als o n ach tsamheit, 
-like. 
Ongeaert, -gehaert, bnw. Nog geen aren hebbende. 
Ongeaert, bnw. Bovenaardsch. 
Ongeaert. Zie o n g e ë r d e t. 
Ongearbeidet, -arbeit, bnw. Onbebouwd, onbewerkt, 
van den grond. 
Ongearent, -geharent, -garent, -gearnet, -geërnet, 
-geërent, bnw. Zonder iets geoogst te hebben, zonder 
van eene daad de vruchten te plukken ; ook: 
zonder zijn doel te bereiken, onverrichter zake. 
Ongeargert, deelw. bnw. i) Onbeschadigd, ongeschonden. 
2) ongeërgerd, zonder aan iets ergernis 
te nemen. 
Ongearresteert, deelw. bnw. Op wien geen be



ONGEAVIJST. 

slag gelegd is, op vrije voeten, van personen; waarop 

geen beslag gelegd is, van zaken. 

Ongea jj st, deelw. bnw. Zonderberaad of overleg. 

Ong ebich bnw. Ongeduldig, onverdraagzaam, 
niets kunnende velen (?).

Ongebadicheit, znw. vr. Ongeduld, lastigheid, 
het iem. lastig vallen met zijne verzoeken (?). 
Ongebaent, deelw. bnw. Ongebaand. 
Ongebaert, bnw. Geen baard hebbende; als znw. 

mv., gebaerde ende ongebaerde, mannen en vrouwen. 

On ebakert, deelw. bnw. Onbehouwen, ongevormd. 


Ongebacken, deelw. bnw. Niet gebakken, van 
steenen ; onbehouwen, ongemanierd. 

Ongebalsemt, deelw. bnw. Niet gebalsemd. 

Ongebandich, bnw. Toomeloos, ongebreideld. 

Ongebare, gebaer, znw. o. Misbaar. 

Ongebeden, deelw. bnw. i) Ongenoodigd. 2) uit 
eigen beweging. 3) act., zonder te bidden, zonder 
bede. 

Ongebeeldet, -gebeelt, deelw. bnw. Niet vervuld 
of vermengd met zinnelijke voorstellingen. — Ongebeeltheit.


Ongebeet, deelw. bnw. Ongelooid. 

Ongebernt, -gebarnt, deelw. bnw. Niet door het 
vuur of door brand beschadigd ; niet door brand 
vernield. 

Ongebeterlije, bnw. Onverbeterlijk. 
Ongebetert, deelw. bnw. i) Niet verbeterd. 2) 
nog niet door eene boete verzoend. 3) geene scha 
gegeven hebbende.-deloosstelling 
Ongebieehtet, deelw. bnw. Zonder gebiecht te 
hebben. 
Ongeblaemt, deelw. bnw. Onbesproken, onbe


rispelijk. 

Ongebleeet, -gebleicl, deelw. bnw. Ongebleekt. 

Ongeblieket, deelw. bnw. Niet met blik beslagen. 

Ongeblusschet, -gebluscht, deelw. bnw. 

Ongeboden, deelw. bnw. i) Niet opgeroepen, 
ongeroepen. 2) niet in de kerk afgekondigd. 

Ongebodet. Hetz. als o n g e b o d e n, i). 

Ongeboedelt, deelw. bnw. Geene uitkeering uit 
den boedel ontvangen hebbende. 
Ongeboet, deelw. bnw. Zonder tot boete verplicht 
te worden. 
Ongeboet, deelw. bnw. Niet versteld of gemaakt, 
van gescheurd goed. 

Ongebonden, ungebunden, deelw. bnw. — I. 
Van zaken. i) Niet gebonden; niet in iets gewikkeld 
; niet vastgebonden, losloopend. 2) niet verbonden, 
van wonden. 3) vrij, onbelemmerd; o. dach, 
een dag waarop eene rechtszitting mag worden gehouden. 
4) uitgelaten, schaamteloos ; o. worde, onteerende 
of beleedigende scheldwoorden. — II. Van 
levende wezens. i) Ongeboeid; niet met banden, 
boeien, een ketting, vastgehouden of bedwongen. 2) 
niet verbonden, van een gewonde. 3) niet door een 
zedelijken band gebonden; ongehuwd; als znw., 
ongehuwde man, jonkman. 4) vrij van alle banden, 
zijn eigen meester zijnde. 5) uit den band springende, 
teugelloos. — Ongebondenlike. 

Ongeboochlljo, bnw. Onbuigbaar. 
Ongeboordich, -bordich, -buerdich, bnw. Niet 
behoorende tot (met van en aen). 
Ong eboorljje -buerljc, bnw. Onbehoorlijk. — 
Ongeboorlipcheit, -boorlike.

Ongeboort, deelw. bnw. Niet gebeurd of geïnd. 

Ongeboortelije, -boor(t)I! c, bnw. i) Van eeuwig. 
heid bestaande. 2) in een lagen stand geboren, ook 
ongeboortich. — Ongeboorteljjcheit. 

Ongebootsehapt' deelw. bnw. i) Niet bericht 
of aangekondigd. 2) zonder bericht ontvangen of 
boodschap gedaan te hebben ; o. wederkeren. 

Ongeborcht, deelw. bnw. ; ongeborchde schuit, 
schuld waarvoor geen borgstelling heeft plaats gehad, 
die onmiddellijk kan worden geïnd. 

Ongeboren, deelw. bnw. i) Niet geboren; nooit 

bestaan hebbende. 2) van eeuwigheid bestaande, 

ONGEDEGEN. 

van God. 3) nog niet geboren; als 'znw.'mv., de nog 
niet geboren erfgenamen. 4) van lage geboorte. 5) 

o. j orler, iem. die geen geboren burger is, maar het 
later is geworden. 
Ongebouwet, -gebout, deelw. bnw. i) Onbebouwd, 
van eigendommen. 2) onbewerkt, onbearbeid, 
van landerijen. 

Ongebouwet, -gebout, bnw. Ongekneed, ongemengd 
; ongeboude gele was. 
Ongebraden, -gebrant (onverbrand, ook : niet 

van een brand- of ijkteeken voorzien), -gebreidelt;
ook : onbelemmerd ; ontembaar, teugelloos. 

Ongebrekelijo, : brec(ke)Ijc, bnw. i) Onverbreekbaar. 
2) onuitputtelijk. 3) onvergankelijk, -verderfelijk. 
4) waaraan niets ontbreekt, volmaakt. — Ongebrekelijcheit, 
-gebrekelike. 

Ongebrekende. Hetz. als o n g e b r e k e 1 ij c, 2). 
Ongebrekieh, bnw. i) Geen gebrek, niets te 
wenschen hebbende. 2) toereikend. 
Ongebroeit, -gebroyt, bnw. Ongeschroeid, -gezengd. 
Ongebrokeljjc, bnw. Hetz. als o n g e b r e k e1 
ij c, 4). 

Ongebroken, bnw. — I. Van zaken. i) Heel, 
ongeschonden ; ongebroken, zonder break (fra. brisure), 
van wapens. 2) onverbroken, ongeschonden, 
van verbintenissen. 3) onaangebroken. — II. Van 
personen. i) Niet geknakt of gebroken. 2) ongerept, 
maagdelijk. 3) niet vermurwd of verteederd. -- Ongebrokenheit.


Ongebroken, bijw. Onafgebroken, aanhoudend. 
Ongebroocsam, bnw. i) Onbuigbaar, stijf. 2) 
onbuigzaam, halsstarrig. 

Ongebrukelijc, -bruucljc, bnw. Zonder dat men 
het gebruik (van de ledematen) of genot van iets 
heeft. — Ongybrukeljj cheit.

Ongebrukich, bnw. z) Hetz. als o n geb r u k e1 
ij c ; o. sins selves, rampzalig; hem (zich) iel o. 
maken, van zich verwijderen of afzetten. 2) hetz. 
als tonbruuc (maken). Zie onbruke. 

Ongebrukinge, znw. vr. Stoornis, inbreuk op 
iets. 
Ongebrnne, znw. o. Het missen van het gebruik 
of de vrije beschikking over iets, stoornis, inbreuk; 

enen o. doen, maken. 

Ongebrilnct , bnw. Ongebruikt, onbenuttigd. 

Ongebngeljj e, bnw. Onveranderlijk. 

Ongebnneht, bnw. Ongeknakt, ongebogen. 

Ongebnnrsam, bnw. Geen gevoel van buurschap 
hebbende. — Ongebuursamheit. 

Ongedachtich, -dechtich, bnw. Vergeetachtig; 
niet o., denkende aan iets. 
Ongedadich, bnw. Misdadig. 

Ongedaen, deelw. bnw. i) Pass. Ongedaan, on. 
verricht. 2) act., zonder iets te doen of tot stand te 
brengen, onverrichter zake. 

Ongedaen, bnw. i) Heel leelijk, wanstaltig; er 
slecht of naar uitziende; ijselijk, gruwelijk. 2) niet 
in orde, ongesteld; er slecht aan toe zijnde. 3) in 
een treurigen gemoedstoestand, ontdaan, terneergeslagen. 


Ongedaget, bnw. Niet in rechte opgeroepen. 

Ongedanket, bnw. Zonder dank; o. bliven. 

Ongedeelli]c, -gedeilljc, bnw. Ondeelbaar. --
Ongedeelljjch

eit. 

Ongedee t, -gedeilt, bnw. i) Ongedeeld, onverdeeld. 
2) onverdeeld, volkomen. 3) niet verdeeld van 
gemoed, niet door het aardsche afgetrokken. 4) niet 
gelijk verdeeld, ongelijk, vooral van een ongelijken 
strijd; ongedeelde strot, o. sjbel; hachelijk; o. s^el, 
ook : ongelijke lotsbedeeling. 

Ongedeert, bnw. Ongeschonden. 

Ongedegen , bnw. i) Onvolwassen, nog jong. 2) 
niet uitgegroeid, klein van persoon. 3) misvormd, 
onooglijk ; er slecht uitziende, bleek; ongesteld, ziek. 
4) gering; krachteloos, zwak; onaanzienlijk, onbe


duidend. 5) slecht, zedelijk mismaakt; als znw., booswicht, 
slechtaard. — Ongedegenheit. 


406 ONGEDECT. 

Ougedeot, -decht, bnw. Zonder dak ; zonder dek. 
sel, open en bloot. 

Ongedeijic. Zie o n g a d e 1 ij c. 

Ongede e, -ich, bnw. Ongedachtich. 

Ongediede , bnw. i) Woest, barbaarsch, onmenschelijk; 
afgrijseljk, verschrikkelijk; ook als znw. vr., 
van eene door den duivel bezetene, en o., woestenij, 

wildernis. 

Ongediede , znw. o. i) Monsters, reuzen. 2) mon. 
sterdieren, wild gedierte. 
Ongedie e, bnw. Onbehoorlijk; ook : geweldig, 
buitengewoon. 
Ongediot? bnw. Ongedijkt. 

Ongedisponeert, bnw. Niet in een toestand 
zijnde om; gront o. omme enighe vruchten daerob 
te vercrigene. 

Ongedocht, bnw. Ongedoopt (limb.). 

Ongedodet, -geloot, bnw. i) Niet gedood, van 
de zinnelijke natuur. 
Ongedoeve , -gesuf, bnw. i) Ruw, woest, barbaarsch. 
2) wild, onstuimig, van het weder. 

Ongedogelijc, bnw. Onduldbaar, onlijdelijk. 

Ongedog'et, znw. vr. Ondeugd, zonde. 

Opgedolven, deelw. bnw. Onbewerkt, van den 

grond. • 
Ongedooch , znw. o. ; Ongedoge, znw. o. en 
vr. i) Ongeduld, het niet bestand zijn tegen lijden. 
2) onlijdelijk verdriet. 3) ongeduld, weerzin. 

Ongedooehsam, bnw. i) Niet bestand tegen 
lijden ; niet kunnende tegen (met van). 2) onli^delijk, 
onduldbaar. — Ongedoochsamheit, -samich,
-micheit. 

Ongedorschen, bnw. Ongedorscht. 

Ongedoude, bnw. Ondraaglijk, afschuwelijk. 

Ongedout, -gedolt, -gedult, -gedulde, znw. vr. i) 

Gebrek aan lijdzaamheid en geduld ; ongeduld. 2) 
jammerlijke of ondraaglijke toestand, duldeloos leed; 
vrees, groote ongerustheid; wanhoop; met ongedoude, 
wanhopig. 3) uiterlijke teekenen van rouw; rouwmisbaar; 
o. driven, aszaken. 4) o. doen, (iemand) leed 
aandoen, verwoestingen aanrichten; ic vergeve al o. 
allen vrouwen, ik vergeef al het leed waarvan vrouwen 
de oorzaak zijn. 5) eene onduldbare overtreding, 
eene zware zonde ; mine scoude die ic wroclite in 
ongedoude, in een toestand van onvergeeflijke slecht 
-heid. 

Ongedrachtich, bnw. Onvruchtbaar. 

Ongedragen, bnw. t) Niet op menschelijke wijze 
geboren. 2) niet gedragen of ondersteund. 
Ongedreiget, -gedreicht, bnw. Zonder bedrei gingen 
; enen o. laten. 
Ongedroget, -gedroockt, bnw. Niet gedroogd, 
versch. 
Ongedrongen, bnw. Niet lastiggevallen, ongemoeid. 
Ongedronken, deelw. bnw. Zonder te drinken. 
Ongedruet, bnw. Niet gedrukt of geperst; snit 
geh000ter maten ongedruet. 

Ongeduldeljc, -geduldelike, bnw., bijw. 

Ongeduldich , -geduldicheit, bnw., znw.

Ongedult. Zie o n g e d o u t. 

Ongedure, bnw. Hetz. als o n g e d u r i c h. 

Ongeduren, znw. o. t) Afwisselende stemming. 

2) treurige of ondraaglijke toestand. 3) hartstochte


lijk verlangen. 4) het geen meester zijn over zich zelf. 

Ongedurich, bnw. i) Onbestendig, onstandvastig. 

2) niet duurzaam, kort van duur. 3) onweerstaanbaar, 

hartstochtelijk. 4) zoo zijnde dat men geen meester 

is over zich zelf. — Ongeduricheit. 

Ongeduur, -dure, znw. o. Ondraaglijke of on


lijdelijke toestand; een gemoedstoestand waarin men 

zich geen meester is, vooral ten gevolge van een 

onbevredigd of hartstochtelijk verlangen. 

Ongeduurt , bijw. i) Achtereen, zonder tusschen


poos. 2) onmiddellijk, onverwijld. 

Ongedwagen, -dwegen, -dwogen, bnw. i) On


gewasschen; ook: zonder zich gewasschen te hebben. 

2) ongereinigd, ongedoopt. 

ONGEHERMICH. 

Ongedwelte, bijw. Zonder ophouden (?). 

Ongedwongen, bnw. Niet onderworpen; onbedwingbaar, 
woest; o. bliven van enen meesterschafte, 
vrij blijven van een bestuursambt. 

Ongeëchtet, bnw. Ongehuwd. 
Ongeëert, bnw. Ongeëerd. 
Ongeëert, bnw. Niet beploegd, onbebouwd. 
Ongeeigent, bnw. Niet den eigendom verkre


gen hebbende van. 


Ongeëndelije, bnw. Eeuwig, oneindig. 

Ongeëndet, -geeindet, -geënt, -ge/sent, -gein!, 
bnw. i) Niet ten einde gebracht; onbeslist. 2) waaraan 
geen einde komt, steeds vóórtdurend. 3) onmetelijk, 
oneindig groot. 4) act., zonder te eindigen. 

Ongeëndiget. Hetz. als o n g e ë n d e t, i). 
Ongeëntheit, znw. vr. Oneindigheid. 


Ongeërcht, -gehercht, bnw. i) Ongedeerd, on gemoeid. 
2) zonder dat iemands rechten worden 
verkort. 

OII eërdet -geaerdet, -geaert, bnw. Onbegraven. 
Ongeënet. Zie ongearent.

r 

QIIgeërret, Beërft, bnw. Geen eigenaar zijnde 
van een vast goed. 
Ongeesteljc, ge:si(e)lijc, bnw. Zinnelijk, vlee


schelijk; wereldlijk, niet gewijd. 
Ongeëten, deelw. bnw. Zonder gegeten te hebben. 
Ongefaelgeert, falliert, bnw. Ongeschonden; 

volmaakt. volkomen. 
Ongefaelt, deelw. bnw. Zonder mankeeren; zonder 
missen. 

Ongel oreert, bnw. Wanschapen. 
Ongefijnt, bnw. Ongeöindigd ; nutteloos. 
Ongeformeert, bnw. Wanstaltig. 


Ongeformet. Zie ongevormet. 
Ongegecket, deelw. bnw. ; o. bliven van den 
anderen, niet door anderen misleid worden. 
Ongegestet, bnw. Ongegist. 
Ongegoet, -geg7uel, bnw. Zonder vaste bezitting 

of inkomen. 
Ongegoolnt, bnw. Onverzorgd. 
Ongegordet, -gegort, bnw. Ongegord. 
Ongegouden, bnw. Onbetaald; niet in eigendom 

verkregen; onvergolden, onbeloond. 

Ongegraven, bnw . Onbegraven. 
Ongegrieft, bnw. Ongedeerd, niet gepijnigd. 
Ongegroeft, -grouft, bow. Zonder groeven, in


snijdingen of boorgaten. 
Ongegroetet , deelw. bnw. Zonder gegroet te 
worden ; ook act., zonder te groeten. 
Ongegrondst, -gegront, bnw. i) Niet te doorgronden 
of te peilen. 2) grondeloos, onpeilbaar. 
Ongegruut, bnw. Niet met gruit vermengd, van 
een brouwsel. 
Ongebaehtet, -gepacht, bnw. i) Niet gevangen. 
2) niet vooringenomen, onbevangen van gemoed.
Ongehaefdieh, bnw. Niet in goede orde, in een 

slechten staat zijnde.
Ongehandelt, bnw. Onaangeroerd. 
Ongehanteert , bnw. Ongebruikt. 

Ongehat, -ge/tad!, bnw. (Nog) niet bezeten; 
deewighe ding/sen ongehadt zin minste begeert. 

Ongehavent, bnw. Slordig, haveloos. 
Ongeheeht, gebeft, bnw. Op vrije voeten. 
Ongeheel, bnw. Ongestadig, wispelturig; o. van 

herten. 

Ongeheelsam, bnw. Ongeneeslijk. 
Ongeheert, bnw. i) Onbeheerd. 2) zonder heer 
of aanvoerder, bandeloos. 
Ongeheffelt, -gehefe(n)t, bnw. Ongezuurd, zonder 
zuurdeeg. — Ongehefentheit.

Ongeheischt, bnw. Ongevraagd, uit eigen beweging. 
Ongehende, -gepinde, bijw. Ver af ; beneden 
iem. staande, niet met iem. te vergelijken ; si waren 

o. sijnre eracht. 
Ongeherber et, -bercht, bnw. Dakloos. 
Ongehermelike, bijw. Zonder zich rust te gunnen. 
Ongehermich, bnw. Onrustig,. rusteloos. 


ONGEHERTET. 

Ongehertet, -gehert, -ge/tart, bnw. Zonder hart 
of gemoed. 

Ongehertich, bnw. Zonder moed ; flauw, mat. 

Ongeheten, bnw. Eigenmachtig. 

Opgeheven , bnw. Ongezuurd. 

Ongehevent, bnw. Niet in de grondbelasting 
aangeslagen. 

Ongehier(e) , -ge/lure, -gebuur, ongier, onguer, 
bnw. i) Terugstootend, huiveringwekkend, afgrijselijk, 
afzichtelijk. 2) geweldig in zijne werking; onstuimig, 
vreeselijk, van het weder. 3) geweldig groot, 
reusachtig; monsterachtig. 4) onmenschelijk, barbaarsch, 
woest, wreed ; woest, onherbergzaam, van 
plaatsen ; woest, verwoed, woedend ; krankzinnig; 
als znw., woesteling, onmensch. 5) met den dat., 
woedend tegen iemand, iemand vijandig; van eene 
ziekte, iem. grooten last of zware pijn veroorzakende 
; met omme, oh, dol : op, hartstochtelijk verlangende 
naar. 6) weerzinwekkend; dierlijk, beestachtig; 
kwaadaardig. 

Ongehiere , -ge/lure, -gehier, -gehuer, znw. o. 
Monster, schrikwekkende gestalte, spookverschijning. 
Ongehiere, bijw. i) Op eene woeste wijze. 2) 

geweldig. 

Ongehierich , -gierich, -gérich, bnw. i) Walglijk, 
weerzinwekkend. 2) woest, wreed, ook van dieren. 
— Ongehiericheit.

Ongehihot, bnw. Ongehuwd. 
Ongehindert, bnw. Niet gekweld, belemmerd, 
gehinderd (door). — Ongehindertlike.

Ongehoedet, -geboet, bnw. i) Onbewaakt, onbeschermd. 
2) van hem hoeden. Zich niet in acht 
nemende, niet op zijne hoede zijnde. 

Ongehoefslaecht, bnw. Niet op iemand tot 
onderhoud opgelegd, van dijkplicht. 
Ongehoget, -geheucht, bnw. Niet opgeruimd; 
een treurig of ongelukkig leven hebbende. 
Ongeholpen, bnw. Zonder hulp of bijstand. 

Ongehoont, bnw. z) Pass., niet misleid of bedrogen, 
ongedeerd; zeker van de waarheid van iets. 
2) act., ongelogen. 

Ongehoopt, bnw. Onverwacht. 

Ongehoorsam, -gehorsam, -gehoirsam, bnw. i) 
Niet luisterende naar iemands geboden, weerspannig, 
ook jegens God; ongeloovig. 2) onbehoorlijk, 

ongepast. — Ongehoorsamheit, -samich, -sami 
cheit, -samlike.

Ongehoorsame, znw. vr. Ongehoorzaamheid. 

Ongehoort, bnw. i) (Nog) niet gehoord of ver 

ongehoord. 2) waar niet naar geluisterd, niet-nomen, 
op gelet wordt, van zaken; niet gezien, niet geacht, 
van personen. 3) niet verhoord, onverhoord. 4) ongehoord, 
bijzonder, zeldzaam, ijselijk ; zonderling, ongerijmd; 
ongepast, onbetamelijk. — Ongehoortheit.

Ongehorich, bnw. i) Ongehoorzaam, weerspannig. 
2) onbetamelijk, onbehoorlijk. — Ongehoriehheit, 
ook : onkuischheid. 

Ongehouden, bnw. 1) Niet vastgehouden, niet 
gehinderd ; vrij. 2) niet gehouden tot iets. 

Ongehout, bnw. Ongenegen, vijandig. 

Ongehouwen, bnw. i) Niet gehouwen, niet gekapt. 
2) niet bewerkt of uitgehouwen. 
Ongehuldich, -gehoudich, bnw. Vijandig, niet 
goedgunstig. 

Ongehulpich, bnw. Onbehulpzaam. 

O ngehulst, bnw. Onbewimpeld, onverholen. 

Ongehuset, bnw. Niet op eene bepaalde plaats 
wonende. 
Ongehure, gebuur. Zie ongehiere.

-

Ongehuurt , bnw. Onomgekocht. 

Ongehuwet, bnw. ; ook als znw. 

Ongelket, -gekt, bnw. Ongeijkt. 

Ongeeaert , bnw. Minderjarig; ook ongejarich. 

Ongeeaget , bnw. Onvervolgd ; o. laten. 

Ongejonstich, bnw. Ongunstig gezind. 
Ongecalangeert, bnw. i) Zonder door iem. aangeklaagd 
te kunnen worden. 2) onaangevochten, onbestreden. 


ONGELAGE. 

Ongecanceleert, -canseleert, bnw. i) Zonder uit 
insnijdingen, niet door insnijdingen-schrappingen of 
enz. ongeldig gemaakt, van eene akte. 2) onverwrikbaar, 
onwankelbaar. 
Ongecapt, deelw. Niet gehakt, van vleesch. 

Ongecasseert, bnw. Ongeschonden, van akten. 
Ongecastiet, bnw. Ongestraft. 
Ongecavelt, bnw. Niet door loting verdeeld. 
Ongekeert, bnw. Onveranderd. 


Ongekemmet, bnw. Ongekamd. 
Ongekerstent, bnw. Ongedoopt. 
Ongeelaert, bnw. i) Niet helder. 2) niet door 
een vonnis uitgewezen. 

Ong eclaget, bnw. i) Ongeklaagd; o. laten bliven. 
2) onbeklaagd. 3) van personen, zonder dat men 
eene klacht tegen iem. inbrengt; van zaken, zonder 
dat men zich over iets beklaagt. 

Ongecleet, bnw. i) Niet of niet goed gekleed; 
niet eene bepaalde kleedij aanhebbende, ook van de 
ordekleeding. 2) armoedig, poover ; of ook : raar, 
vreemd. 

Ongeclerct, bnw. Niet tot den geestelijken stand 
behoorende. 
Ongecloven, bnw. Uit één stuk bestaande (van 
een steen). 
Ongecnaget, -cnaeclat, bnw. Niet in waarde 

verminderd, niet beknibbeld. 
Ongecneden, bnw. Ongekneed. 
Ongecnoopt, -gecnopt, bnw. Niet geknoopt, 

niet door een knoop verbonden of vastgemaakt. 
Ongecnotet, bnw. Ongekortwiekt ; o. ganse. 
Ongecocht, deelw. bnw. i) Pass. Zonder ge


kocht te zijn. 2) act., zonder iets gekocht te heb


ben ; o. keren van der marct. 
Ongecoevertuurt, bnw. Zonder dekkleed. 
Ongecommert, -gecummerl, bnw. Zonder beslag, 

waarop geen beslag is gelegd. 
Ongecondet, -gecunt, bnw. Niet gekruid, van 

spij zen. 
Ongecondicht, bnw. Niet bekend gemaakt. 
Ongeconfi*t, bnw. Niet in suiker ingelegd. 
Ongecoort, -gecuerl, -gekeurt, bnw. 2) Niet aan 

de bepalingen eener keur voldoende ; afgekeurd; 
van een pers., zich niet aan de bepalingen eener 
keur houdende. 2) de bij eene keur bepaalde boete 
niet schuldig. 

Ongecoppelt, deelw. Niet aan elkaar gekoppeld. 
Ongeeoren, bnw. Niet gekozen of verkoren. 
Ongecorrigeert, bnw. Niet gestraft. 
Ongecorrumpeert, bnw. Ongeschonden. 
Ongecort, -gecorven, -gecouwet, -gecre


gen.

Ongecrammet, bnw. Geen ring door den neus 

hebbende, van varkens ; ook ongecramhet. 
Ongecrenct, -trompen, -croont (ongekroond). 
Ongecrodet, -gecroot, bnw. Ongehinderd, niet 

lastig gevallen. 
Ongecroont, deelw. bnw. Zonder dat men reden 
van beklag heeft. 
Ongecrueet, -gecruust, deelw. bnw. Niet gekruisigd, 
ook van de zinnelijke natuur. 
Ongecrucet, bnw. Zonder het teeken des krui


ses, niet aan een kruistocht deel genomen hebbende. 
Ongecrudet. Hetz. als o n g e c o n d e t. 
Ongecustet, -gecust, bnw. Niet bevredigd, niet 

tevreden, onrustig. — Ongecnstheit.
Angel, ungel, znw. Vet, smeer, talk, reuzel. 
Ongelaeh, znw. o. Treurige toestand. 
Ongelachtert, bnw. Onbesproken. 

Ongeladen, bnw. Niet geladen, van lastdieren 
enz.; niet gedrukt of bezwaard door iets, van personen. 
Ongeladet, bnw. I) Niet uitgenoodigd. 2) niet 

opgeroepen. 
Ongelaet, znw. o. Onbehoorlijke wijze van doen; 

o. driven, aangaan, te keer gaan. 
Ongelag e, znw. o. Ongelegenheid, tegenspoed. 
Ongelage, bnw. Niet gunstig gelegen, niet geschikt 
voor een bepaalden tijd.



408 ONGELAGELIJCHEIT. 

Ongelageljjeheit, znw. vr. Ongelegenheid, on


gerief. 

Ongelaket , -gelaect, bnw. i) Onberispelijk; on


geschonden. 2) onbesproken. 3) zonder dat er iets 

aan ontbreekt, volkomen ; doe o. dat ic ' di lere, 

zonder mankeeren ; ongetwijfeld. 

OIIgelast, bnw. Niet bezwaard, niet aansprake


lijk voor de gevolgen van iets. 

Ongelastert, bnw. Hetz. als o n g e l a c h t e r t. 

Ongelaten , bnw. Niet onderworpen aan Gods 

wil; onhandelbaar, ongeduldig. — Ongelatenheit. 

Ongelatieh, bnw. Onfatsoenlijk, ongemanierd. 

Ongelder , znw. m. Ontvanger van het „ongeld". 

Ongeleeft 9 bnw. Ongeoefend in godzaligheid. 

Ongeleemt, geliemt, bnw. Niet met leem of klei 

bestreken. 

Ongeleerlijc ? bnw. Onbevattelijk. 

Ongeleert, bnw. i) Onwetend; onervaren, on


ontwikkeld. 2) onbeschaafd, ruw. 3) niet onderwezen 

of onderricht. 4) niet aan anderen meegedeeld, on


gehoord, van zaken. — Ongeleertheit. 

Ongeleestet, -leest, -geleisi, bnw. Niet voldaan, 

onafgedaan. 

Ongeleet, bnw. Ongedeerd, zonder letsel. 

Ongelegen, bnw. Voor iemand ongeschikt, te 

onpas. 

Ongelen, zw ww. tr. Met ongel insmeren, vetten. 

Ongelessehen, bnw. Ongebluscht, brandende. 

Ongelettert, bnw. Onontwikkeld, onbeschaafd. 

Ongelettet , -gelet, bnw. i) Onverlet, ongedeerd; 

met van, onbelemmerd. 2) zonder te talmen, onver


wijld. 3) zonder bezwaar te maken; zonder dat er 

iets aan te doen is; zonder mankeeren, zonder twijfel. 

Ongelevert ,. deelw. bnw. Zonder dat aan iem. 

het noodige geleverd is. 

Ongeliefte, znw. vr. Tegenzin. 

Ongeljje, bnw. i) Ongelijk, onderling verschil


lend, ook met een dat., van een ander geslacht; mv. 

onz., ongelijksoortige zaken. 2) oneven, oneffen. 3) 

van eene andere kleur; van eene ongelijkmatige be


werking, van laken. 4) ongelijk in krachten: a) 

zwakker dan een ander, niet tegen iem. opgewas


sen. b) sterker dan een ander, iem. de baas zijnde. 

5) in strijd zijnde met (met een dat.). 6) niet in over


eenstemming met bepaalde regels; onbetamelijk, on


gepast, onbillijk, onrechtmatig; zich onbehoorlijk ge


dragende. 7) vreemdsoortig, vreemd. 8) onvergelijke


lijk, weergaloos. 

Ongeljjc, -like, znw. o. i) Ongelijkheid, verschil. 
2) onbillijkheid, onrechtmatige daad; verongelijking, 
onrecht. 3) o. hebben, verkeerd aan iets doen. 4) 
schade, nadeel ; nederlaag; in ongelike vallen, in het 
ongelijk gesteld worden, zijne zaak verliezen. 

Ongeljjeheit, znw. vr. i) Ongelijkheid, verschil; 
ongelijkmatigheid van humeur. 2) ongelijkheid, oneffenheid; 
wederwaardigheden. 3) gebrek aan overeenstemming. 
4) onvolmaaktheid, zedelijke gebrek 

-kigheid. 

Ongelijcmaticheit, znw. vr. Onregelmatigheid, 
onbillijkheid. 
Ongel mesam, bnw. Onvergelijkelijk. 
Ongelhst, bnw. Zonder „lijst" of rand, van laken. 
Ongelike, znw. o. i) Buil. 2) zie o n g e 1 ij c, znw. 
Ongelike, bijw. i) Op eene ongelijke wijze. 2) 

niet in overeenstemming met (met een dat.). 3) ongelijk, 
verre, oneindig (bij een comparatiefbegrip).
Ongelikel e , bnw. Ongelijkbaar, onvergelijkelijk. 
— Ongelikelike.
Ongeliken, zw. ww. — I. Trans. i) Ongelijk 
maken. 2) verongelijken. — II. Intr. Verschillen. 
Ongelikenisse, znw. vr. Ongelijkheid, verschil; 
ook ongelikicheit.
Ongelimpe, -gelisn^, znw. o. Schandelijk of onfatsoenlijk 
gedrag en bejegening. 

Ongelimpe, . bnw. Onfatsoenlijk, gemeen ; ongepast; 
schandelijk, onteerend. — Ongelimpelijee 
-like. 

Ongelkerse, znw. vr. Vetkaars, smeerkaars. 

ONGEMATE. 

Ongeloont, bnw. Onbeloond, niet beloond of ver


golden. 

Ongeloost, -geloist, bnw. i) Niet gelost, van 

panden. 2) van kommer bevrijd of verlost. 

Ongeloot, bnw. Zonder te loten. 

OII elove -geloof, znw. o. a) Verkeerde mee


fling. 2)of; bijgeloof; kettersche meeningen,

ongeloketterij. 3) kwade trouw, ontrouw, trouweloosheid. 
Ongelove2 ^ bnw. Ongeloovig; kettersch. 

ofl

Ongeloveltjc, -geloijc, bnw. i) Act., onge


loovig; ontrouw, trouweloos. 2) pass., ongeloofelijk, 

onbetrouwbaar. — Ongelovelijeheit, -lovelike.

Ongelovet, gelooft. bnw. i) Ongeprezen, niet ge


prezen. 2) niet goedgekeurd, van zaken. 3) ongeoor


loofd, of ook : afkeurenswaardig. 

Ongelovich, bnw. t) Ongeloovig; bijgeloovig; 

kettersch. 2) ongelooflijk, ongeloofwaardig; onbe


trouwbaar. — Ongelovicheit, -lovichlike.

Ongelt, znw. o. i) Belasting, vooral: op levensmid


delen ; verterings- en gebruiksbelasting. 2) onkosten. 

Ongelubbet, -gelubt, bnw. Ongesneden; o. vleesch, 

vleesch van ongesneden dieren. 

Ongeluc, -gelucke, znw. o. Ongeluk, ramp; on


gelukkig lot, tegenspoed; enen o. doen, iem. schade 

toebrengen. — Ongeluckeljjc, -like, -luckich,

-lncsam. 

Ongelucke , bnw. Ongelukkig. 

Ongeluterty -geluttert, bnw. Ongelouterd, onge


reinigd, onrein. 

Ongemachtieht, bnw. i) Zonder uitwerking of 

vrucht. 2) zonder machtiging of volmacht. 

Ongemaeyt, bnw. Ongemaaid. 

Ong emaect, -maket, bnw. z) Niet door een 

mensch gemaakt of vervaardigd ; ongeschapen, van 

de godheid; niet gedicht; dat davonturen van Rei 

bleven. 2) niet hersteld of in-naerde in dietsche o. 

orde gebracht. 3) niet vervalscht, van wijn. 4) niet 

vermaakt, bij testament. 5) niet van teelkracht be


roofd. 6) ongetemd, buitensporig, uitgelaten. 7) on


opgemaakt, ongetooid; onversierd, eenvoudig. 8) 

mismaakt, leelijk; waardeloos, zonder beteekenis. — 

Ongemaectelike, op eene weinig sierlijke wijze. 

Ongemaelt, bnw. Ongeschilderd. 

Ongemaent, bnw. Zonder eene aanmaning of 

waarschuwing te wachten. 

Ongemaetheit, znw. vr. Onmatigheid. 

0ngemac, znw• o. i) Een onaangename of treurige 
toestand, rampspoed, kommer, gevaar, longemake 
sin, er slecht aan toe zijn. 2) treurige toestand 
van geest en lichaam ; onrust, angst; longe make, 
onrustig, beangst; droefheid, verdriet, leed; 
tongemake, droef te moede, terneergeslagen ; toorn, 
gramschap; tongemake, vertoornd, ontstemd, misnoegd 
; pijn, lijden; ziekte, kwaal, ongemak ; tongemake, 
lijdend aan eene ziekte of kwaal. 3) leed dat 
men iemand berokkent, kwaad dat men iemand 
aandoet, pijn die men iem. veroorzaakt; met ongemake, 
tot iemands leed, schade, schande, nadeel; 

o. doen, leed, verdriet doen ; ook : schade aanrichten. 
Ongemakelijc, -maket. Zie ongemackelijc, 
-gemaect. 
Ongemackelj]c, -makeljc, bnw. Lastig, onaangenaam. 
— Ongemackelike.
0 agemanierljÍ c, bnw. Onfatsoenlijk, onbeschaafd. 

— Ongemanierlike, -manierdelike. 
Ongemaniert, bnw. i) Ongemanierd, plomp, lomp; 
onzedig, onzedelijk; wild, woest, van een dier. 2) 
de maat te buiten gaande. — Ongemaniertheit, 
O n emaniert, bijw. 

fngemannet bnw. Ongetrouwd, van eene vrouw. 

Ongemat, bnw. Niet ten onder gebracht. 

Ongemate, -gemaet, bnw. — I. , Van personen. 

i) Onmatig, buitensporig; niet ingetogen. 2) trotsch, 
stout, vermetel, of ook: harteloos, koud. — H. Van 
zaken. Buitengewoon groot of talrijk. — Ongemate, 
bijw.

Ongeinate, znw. vr.- i) Onmatigheid, buitensporigheid. 
2) wreedheid, hardvochtigheid. 


ONGEMATELIJC. 

Ongematelije, bnw. z) Onmetelijk. 2) zich niet 
wetende te matigen. — Ongematelike . 
On gematieh, bnw. Buitengewoon groot of sterk. 
Ongelnaticht, bnw. Onmatig. 

Ongemeen, -gemene, -gemeine, bnw. i) Ongewoon, 
niet alledaagsch. 2) niet gemeenzaam, niet 
mededeelzaam. — Ongemeenheit.

Ongemeent, -gemeint, bnw. Onverwacht. 
Ongemeert, -geraert, bnw. Niet gemeerd. 
Ongemeldet, -gemelt, bnw. Niet over de tong 

gaande. 

Ongemengelt, -gemingelt, bnw. Onvermengd; 
van de godheid, niet vermengd met het menschelijke 
of sterfelijke. 

Ongemenget, -gemengt, -geminget, bnw. i) Onvermengd, 
zuiver, onvervalscht. 2) onverdeeld. 
Ongemenket, -gemenct, -geminct, bnw. Onge


schonden, waaraan niets mankeert. 
Ongement, ungement, znw. o. Zalf, balsem. 
Ongemerct, bnw. Niet gemerkt of opgemerkt, 

ongemerkt. 
On


gemeteli e, bnw. Hetz. als o n m e t e 1 ij c. 

Ongemeten, bnw. z) Ongemeten. 2) onmeetbaar, 
onmetelijk. 3) oneindig. 4) oneindig groot, onuitsprekelijk 
; buitengewoon groot. 5) onmatig, buitensporig. 
— Ongemetenheit, -tentheil ; ongemetich,

onmetelijk; on aaleten, bijw., o. groot. 
Ongemiddelt, bnw. Onmiddellijk, rechtstreeksch. 
Ongemiedet, -gemiet, bnw. Zonder belooning of 

betaling, voor niet. 

Ongemicke, bnw. Niet op de juiste maat zijnde 
voor iemand, niet voor iemand geschikt (met een 
dat.). 2) buitengewoon groot, kolossaal van afmetingen. 

Ongemieket, -gemict, -gemect, bnw. Niet te 

ramen of te gissen, onbeschrijfelijk. 
Ongemindert, -geminret, bnw. Onverkort. 
Ongemint , bnw. Onbemind; gehaat ; ook als znw. 
Ongemoede, znw. Ontstemdheid, neerslachtig.

h eid ; toorn, gramschap. 

Ongomoeyet, -gemoyet, -gemoeyt, bnw. i) Ongehinderd, 
ongedeerd. 2) onvermoeid; ook ongemoel. 
Ongemoet, bnw. Verdrietig, droef te moede; 

van zaken, droevig, onaangenaam. 
Ongemout, bnw. Waarvan geen mout gemaakt 
of waarbij geen mout gevoegd is. 

Ongemolken; ongemunt, bnw. 

Ongenade, znw. vr. i) Onvrede, beroering. 2) 
wreedheid, ongevoeligheid, hardvochtigheid; met o-n, 
op eene hardvochtige of wreedaardige wijze ; enen 

o. doen, iem. wreedaardig of hardvochtig behandelen 
; onstuimigheid, ruwheid, van het weder. 3) 
snoodheid, het zich vergrijpen aan eer of recht. 
Ongenade, bnw. Wreed, hardvochtig, barbaarsch. 

— Ongenadeli e, -like.
Ongenadich, -genedich, bnw. i) Onbarmhartig, 
wreed, barbaarsch; van het weder, bar, fel, ruw. 2)
snood, misdadig. — Ongenadicheit, -dichlike.

Ongenaeyet, -geneyet, bnw. Zonder naad. 
Ongenaect, genaket, bnw. Onaangetast, ongerept 
(met van). 
Ongenaemt bnw. Ongenoemd ; nameloos, onuitsprekelij 
k. — Ungenaemthelt.

0ngename, -geneme, -genaem, bnw. Onaangenaam, 
ongevallig; een afkeer inboezemende. 
Ongenatuurt, bnw. i) Onnatuurlijk. 2) ontaard. 

3) van het weder, slecht, ongunstig. 
Ongeneiget, ongeneselijc, -neselike.
Ongenestelt, bnw. Zonder veter of rijgsnoer. 
Ongenodet , -genoot, bnw. i) Niet gedwongen. 

2) ongenoodigd. 
Ongenoeehli jc, -genoegeljc, -genuech-, -ge

bnw. i) Onaangenaam. 2) onbehaaglijk, Tee-nouch-, lijk. 
3) ongenoegzaam, ontoereikend. 4) onverzadelijk. 
Ongenoechlipcheit, bnw. Onaangename toe


stand. 
Ongenoochlike, bijw . Met tegenzin. 
Ongenoechsam, bnw. Nooit genoeg hebbende; 

ook ongenoechtich. 

ONGEPROFESSIJT. 

Onenoechte1 -genuechte, znw. vr. i) Onbe


haaglijk of onaangenaam gevoel, weerzin, afkeer, 

verdriet; misnoegdheid; o. koren, iets hooren dat iem. 

onaangenaam is; iet in o-n nemen, iets euvel op


nemen, moeilijk verdragen. 2) ongenoegen, oneenig


heid. 

Ongenoeget, -genoecht, bnw. Ontevreden, on


voldaan. 

Ongenoemt, -genoomt, bnw. i) Ongenoemd, 
waarvan de naam niet bekend of genoemd is; o. 
-net, onbekend bij. 2) naamloos, die ongenoemde vinger, 
de vierde vinger, de ringvinger; waarvoor geen 
naam te vinden is, van God; waarvan men den 
naam liever niet noemt; die o. sonde, sodomie. 3) 

onnoemelijk, ontelbaar; onuitsprekelijk. 

Ongenoost, bnw. Ongehinderd, ongedeerd. 

Ongenoot. Zie ongenodet. 

Ongenoot, -note, znw. m. (oostmnl.). Niet de 

standsgelijke van iemand. 

Ongenoot, bnw. Ongelijk; o. jegen, niet te ver 

verkieslijk boven.-gelijken met, 

Ongenootsaect, bnw. Niet gedwongen.

Ongenuchter, -tert, bnw. Onmatig. — Onge


nuchtertheit. 

Ongenut, bnw. Ongebruikt, ongenuttigd. 

Ongenut, -nutte, bnw. Nutteloos, dwaas. 

Ongeoefent, bnw. Niet bewerkt, onbebouwd; 

wild, woest. 2) niet vereerd of aangebeden, van 

God. 3) onbeschaafd, woest; ongeoefend, onervaren. 

Ongeoget, bnw. Blind. 

Ongeordelike, -oordelike, bijw. Niet naar be


hooren, niet volgens de voorschriften eener orde. 

Ongeordent, -geoordent, bnw. i) Niet volgens 
den regel, onbetamelijk; zondig; onordelijk, niet in 
eene geestelijke orde opgenomen. --Ongeordent

-

heit, - geordentlike.

Ongeordineert, bnw. en bijw. i) Buitensporig, 
onbeteugeld, overmatig. 2) ongeregeld, onbetamelijk; 

zondig. — Ongeordineertheit, neer(t)like, ook: 

tegen de voorschriften eener orde. 

Ongeorlovet, -oorlovet, bnw. Ongeoorloofd. -


Ong'eorlofdelike.

Ongeorloget, bnw. Onbeoorloogd.
Ongepadet, -gehaet, bnw. Ongebaand ; moeilijk 
begaanbaar, gevaarlijk. 

Ongepaeyt, -gefrait, bnw. i) Onbevredigd, onvoldaan. 
2) ontevreden, ontstemd. — Ongepaeythelt 
; ook: onrust, ongedurigheid.

Ongepact; ongepant (zonder beslag).
Ongepenset, j5enst, Deinst, bnw. Zonder over 
iets (te behoeven) te denken. 
Ongeperst, bnw. Niet lastig gevallen of bemoeilijkt. 


Ongepijnt, bnw. — I. Pass. i) Ongestraft, ongepijnigd, 
zonder pijn. 3) ongeperst, van honing enwas. 4) zonder dat aan iets moeite is besteed. — I1. 
Act., deelw. bnw. Zonder zijn best of moeite te doen. 

Ongepiniget, -gebinicht, bnw. Ongekweld, ongestratt. 
Ongepinnet, -geftint, geent, bnw. Geen pin of 
pen door den neus hebbende, van varkens. 
Ongeplaget, -ge^laecht, bnw. Niet gekweld, 
ongestraft. 

Ongeplogen, bnw. i) Niet beoefend of in praktijk 
gebracht. 2) ongewoon : a) waaraan men niet gewoon 
is. b) zelden gezien, onbekend. — Ongeplogenheit. 


Ongepluct, bnw.; o. laten, niet plukken. 
Ongepoortert, -gejortert, bnw. Niet tot burger 
gemaakt, geen burger zijnde. 
Ongepriset, frist, bnw. Ongeprezen ; iet o. 
laten; ook on of resen. 

Ongeproeft, bnw. i) Niet onderzocht, niet ondervonden, 
niet beproefd. 2) act., deelw. bnw., 
zonder bewijzen van iets gegeven, de proef van 
iets genomen te hebben, onervaren. 

Ongeprofess ^j] t, bnw. (Nog) geese kloostergelofte 
gedaan hebbende. 


410 ONGEPUNIERT. 

Qngeuniort, bnw. Ongestraft. -- Ongepu


niertiteit. 

Ongepnnrt, bnw. Ongezuiverd, onzuiver; ook 

ongejtureert. 

OIIgequelt, bnw. Zonder moeite of last van iets 
te ondervinden. 

Ongequetset gequetst, bnw. i) Ongekwetst, 
ongedeerd, zonder letsel; ongerept, maagdelijk. 2) 
ongeschonden, gaaf, onbeschadigd; niet geschondenof bedorven door (met van). 

Onger. Zie honger. 

Anger, Honger, znw. m. Hongaar. — Hongeren, 
Hongarije. 
Ongeradeert. Hetz. als ongeraseert. 
Ongeraden, bnw.. i) Niet opgeroepen of aange


maand. 2) niet bezorgd of gehuwd, van eene dochter. 
Ongeradich, -geredick, bnw. i) Ongenegen om 
iem. met raad bij te staan. 2) onberaden. 

Ongeraect, -geract, bnw. --- I. Van personen. 
i) Leelijk, wanstaltig. 2) onvolmaakt, gebrekkig; on. 
beschaafd, plomp, onontwikkeld; gebrekkig van verstand, 
dom, dwaas; zedelijk gebrekkig, zondig, slecht. 

— II. Van zaken. i) Leelijk, misvormd; onaangenaam, 
voor het gehoor; slecht smakende. 2) dwaas, 
ondoordacht. 3) schandelijk, slecht, zondig. Ongeraectheit.


Ongeraect, deelw. bnw. Ongerept, onaangeroerd; 
zuiver, rein, onschuldig. 

Ongerac, znw. o. Een slechte toestand van het 
lichaam en den geest; tongerake sin, er slecht aan 
toe zijn. 

Ongeraseert , -ier, -een, -gera(e)iseert, bnw. 

Niet door doorhalingen als ongeldig gewaarmerkt. 

Ongerast, bnw. Niet uitgerust, vermoeid, uitgeput. 

Ongerasteert, bnw. Niet gevat of gearresteerd.

Ongerecht, bnw. 1) Niet zijnde zooals iets wezen 
moet of behoort. 2) onrechtvaardig, gewetenloos; 
onrechtmatig. — Ongerechtheit.

Ongerecht, -gericht, bnw. x) Niet gestrekt, krom, 
van een vinger. 2) onbeoordeeld ; o. laten. 3) zonder 
schadeloosstelling te hebben gegeven, niet beboet. 

Ongerechte, -gerecht, znw. o. (oostmnl.). Vergrijp, 
misdaad, eene daad die onder de strafwet 
valt. 

Ongerechtich, bnw. i) Van personen. Onrechtvaardig, 
ongerechtig; zedelijk verdorven, boos, slecht. 
2) Van zaken: a) niet zijnde zooals het behoort. b) 
onrechtvaardig, onbillijk. — Ongerechticheit. 

Ongerede, znw. o. Gebrek. 

Ongeredent, bnw. Redeloos, onverstandig. — 

Ongeredentheit. 

Ongereect, bnw. In een slechten toestand zijnde. 

Ongereet, -gereit, bnw. i) Niet gereed, niet klaar, 
onklaar, niet iin orde; o. te, niet geschikt om. 2) niet 
bereid of bereidwillig; niet voor iemands dienst gereed 
; enen iet o. hebben, iets niet voor iemand over 
hebben; niet uit het hart komende; o. aelmnoesene. 
3) niet bij de hand zijnde of voor de hand liggende, 
niet onder iemands bereik zijnde; ook: weg, zoek, 
in het ongeréede; o. hebben, verloren hebben; enen 

o. sijn, verre voor iemand te zoeken zijn; met veranderd 
ondw., iets of iem. niet meer (bij zich) hebben; 
enen o. werden, iemand ontgaan; voor iemand 
onbereikbaar, niet voor iemand te verkrijgen zijn; 
niet aanwezig of voorhanden; onbereikbaar, onmogelijk. 
4) bezwaarlijk, moeilijk. 5) ongereed, wat niet 
gemakkelijk in geldswaarde kan worden omgezet.
Ongereetschap, -gereitschaa, znw. vr. i) Ongereedheid, 
het niet voorhanden zijn, ontstentenis, gebrek. 
2) een gebrekkige of wanordelijke toestand, 
onheil, ongeluk ; enen o. doen, iem. in ongelegenheid 
brengen, hem last aandoen. 

Ongereformeert, bnw. Niet hervormd of vernieuwd, 
van kloosters en kloosterorden. 
On er8 elt, bnw. Onordelijk, ongeregeld; onbehoorlijk, 
onbetamelijk. --Ongeregeltheit. 
Ongeregen, deeles. Met losse of ongeregen Idee. 
deren. 

ONGESCHAT. 

Ongereimert, bnw. Niet losgekocht, zonder losprijs. 
Ongerec, znw. o. Treurige of ongelukkige toe


stand, onheil, ellende ; enen o. doen, onheil over 
iemand brengen ; tongereke, in een treurigen lichamelij 
ken en geestelijken toestand, er slecht aan toe; 
treurig, terneergeslagen ; niet goed onderhouden, in 
een slechten staat, van een bouwwerk. 

Ongerekelijo, bnw. Slecht, zedelijk verdorven. 

Ongerekent, bnw. i) Nog niet verrekend, nog 
onbetaald. 2) niet medegerekend; niet medegeteld, 
niet in tel. 3) onverwacht. 

Ongerect, bnw. (Nog) niet gerekt, van laken. 

Ongerenen, bnw. i) Onaangeraakt, -geroerd. 2) 
niet geschokt of bezield door, niet vervuld met iets 
(met van) ; vrij van iets. 

Ongerest, bnw. Onrustig, woelig.
Ongerich, -gericht. Zie h o n g e r i c h, o asgerecht. 


Ongerijf,f, -gerief, znw. o. Onaangename toestand; 
nadeel, schade; kommer, ellende; enen o. doen, iem. 
smaad, hoon, leed aandoen. 

Ongerjjfsam, -geriefsam: bnw. Lastig, onaangenaam. 
.— Ongerjjfsamheit. 

Ongerijnlljc, bnw. i) Geene aanraking kunnende 
verdragen, licht geraakt. 2) onbereikbaar. 3) niet te 
schokken, onaandoenlijk voor indrukken. 

Ongeringe , bnw. Langzaam, traag, niet vlug. 
Ongeringelt, -geringel, bnw. Hetz. als o n g epinnet. 

-

On erne^ 
-geerne, -gaerne, bijw. Noode.

Ong 
Ongeroe, bnw. i) Onrustig, in beweging. 2) hevig, 
zwaar, vreeselijk; ook als bijw. 
0ngeroe, znw. vr. Onrust; ook ongeroen, de onb. 

wijs als znw. 
Ongeroedich, bnw . Weerbarstig. 
Ongeroeyt, bnw. Niet geroeid, van wijn.
Ongeroepen, -gerouben, -geroj5en, bnw. Onge


roepen, van personen; zonder dat er iets ter alge 

kennis is gebracht.-meene 

Ongeroert, geruert, bnw. Onaangeraakt, onaangetast, 
ongeschonden. 
Ongerooft, bnw. Ongezuiverd, van meekrap. 
Ongeropt, bnw. Onaangetast, ongedeerd. 
Ongerost, deelw. bnw. Zonder te roesten. 
Ongerovet, -geroofl, bnw.; o. laten bliven, niet 
rooven. 

Ongersch , bnw. Hongaarsch.

Ongeruchte, znw. vr. en o. i) Onaangename 
beroerten, troebelen. 2) kwade naam of faam. 
Ongerust, bijw. i) Zonder te rusten, terstond. 
2) rusteloos, onophoudelijk. 

Ongerusticheit, znw . vr. Onrustigheid; beroering. 

Ongesadeljje, bnw. Onverzadelijk; ook ongesadet. 

Ongerust, bnw. Onrustig, ontrust, rusteloos, woel. 
ziek; niet bedaard, niet in eene kalme gemoedsstemming. 
— Ongerustheit. 
Ongesaeyt, bnw. Onbezaaid. 
On daas -*gesatet, bnw. Niet gestild, onbevredi 
d ; veeleisch

end. — Ongesaetheit . 

Ongesaget, bnw. Ongezegd gezwegen. 

Ongesatich. Hetz. als o n g e s a e t. 

Ongeschadet, •geschaet, bnw. i) Onbeschadigd, 
ongeschonden ; niet beschadigd (met van) ; ongeschent 
ende o. 2) ongedeerd; zonder schadelijke ge. 
volgen van iets te ondervinden ; ook ongesehadicht.
Ongeschaept, bnw. Vormeloos, wanstaltig; of 
ook : lomp, ongemanierd.

Ongeschaert, bnw. Niet in slagorde, zonder orde. 

Ongeschaert, bnw. Geen schaarden hebbende; 
ongeschonden, onaangetast. 
Ongeschapen, gescheten, bnw. i) Ongeschapen, 
van eeuwigheid bestaande. 2) wanschapen, wanstaltig, 
misvormd; onmatig groot; onkenbaar geworden 
door folteringen of verwondingen, afzichtelijk. — 

On eschap enheit. 
On gesehat, bnw. Zonder dat iem. schatting of 
losgeld betaalt of behoeft te betalen. 


ONGESCHAVEN. 

OngeschaTen. bnw. Ongeschaafd, ruw. 

Ongescheiden, -gescheden, bnw., -=- I. Van personen. 
i) Niet gescheiden, vereenigd. 2) verbonden, 
solidair aansprakelijk. 3) niet verdeeld, niet oneenig. 
-- II. Van zaken. t) Onafscheidelijk verbonden. 2) 
onverstoord, innig. 

Ongescheifelt, bnw. Niet vernietigd of vernield. 
Ongeschelt, bnw. Ongeschild, ongebolsterd; ruw, 
onbeschaafd. 
Ongeschendet, -schent, -schant, -schini, bnw. 

I. Van personen. t) Ongedeerd, ongekrenkt ; niet 
gekrenkt of gedeerd (door, met van). 2) niet onteerd; 
een waf o. laten. -- II. Van zaken. Onbeschadigd, 
ongeschonden. 
Ongeschepen. Zie o n g e s c h apen. 
Ongeschiedelt, bnw. Geen „schiedel" of kennewe 
om den hals hebbende, van dieren. 
Ongeschiert, bnw. Niet toebedeeld of toegeween, 
van panden. 

1 

Ongeschift , bnw. Ongescheiden, onverdeeld. 
Ongeschickenisse, znw. vr. Ongeschikte gele. 
genheid, verhindering. 

Ongeschicket , -geschiet, bnw. i) Onvoegzaam, 
ongepast ; onmatig, buitensporig. 2) toornig, boos. 
3) ongeschikt, onervaren; . als bijw., op eene ongeschikte 
wijze. 4) niet in orde; van den smaak, bedorven. 
5) lomp, plomp. --- Ongeschicketheit, 

o ngeschict-. 
Ongesehicket, bnw. Niet tot iets aangewezen 
of bestemd. 
Ongeschoeyt, -geschoyt, -geschoel, bnw. i) On


geschoeid. 2) zonder scheede. 
Ongeschoffeert, bnw. Zonder blaam of schande. 
Ongeschoort, -scheurt, bnw. i) Niet gehavend, 

gaaf. 2) waarvan geen deel afgenomen is. 
Oligesehoren, bnw. i) Ongeschoren. 2) niet las


tig gevallen of gekweld. 
Ongeschonden, bnw. Met ongekrenkte eer. -
Ongeschreven, bnw. i) Ongeschreven. 2) onbe


schreven, niet te boek gesteld. 

Ongeschroden, bnw. Niet klein of fijn gemaakt. 
Ongesedelijc, bnw. Onfatsoenlijk. 
Ongesedet, -geseet, bnw. Slecht geaard. — On


gesedetheit.

Ongeseert, bnw. Ongekwetst, ongedeerd. 
Ongesegelt , bnw. Niet gezegeld, zonder zegel. 
Ongesegent, deelw. bnw. Zonder zich te zege


nen met het kruisteeken. 
Ongeseggelijc, bnw. Onuitsprekelijk; ook als bijw. 
OngesBg geljc, bnw. Weerbarstig. — Onge


se geljjcheit.

Ongeseit, bnw. i) Niet vermeld of beschreven. 
2) niet te zeggen of te beschrijven. 
Ongesekert, bnw. Niet in rechte bewezen of 
erkend. 
Ongesellieh, -geselli] o, bnw. Eenzelvig, niet 

gesteld op omgang. — Ongese11iicheit.
Ongesichtelijc, -sichtich, bnw. Onzichtbaar. 
Ongesielt, bnw. Onbezield. 
Ongesien, deelw. bnw. i) Pass., ongezien, nog 

niet voorgekomen. 2) act., zonder het of iets te zien. 
Ongesien, bnw.—

nw. Niet gezien, niet geacht. 
Ongesienheit.

Qn esiene, -zien, bnw. Leelijk. 
Ongesienlije, bnw. Onzichtbaar, onzienlijk. 
Ongesiert, bnw. Niet sierlijk; leelijk. 
Ongesijt, -siët, bnw. Ongezeefd, ongefiltreerd. 
Ongesinnet, -gesint, bnw. Onzinnig, ontzind; 


krankzinnig ; ook als znw. 
Ongeslacht, bnw. (nederr.). Plomp, ongemanierd.
Ongeslagen, -gestegen, bnw. t) Pass., niet ge 

niet doodgeslagen. 2) act., deelw.-slagen of gegeeseld, 
bnw., zonder te slaan, te dooden, te vechten. 3) niet 
gebaand, niet effen, van wegen.

Ongeslepen, bnw. i) Ongeslepen, van wapenen, 

steenen e. a. 2) bot, dom, onverstandig. 
Ongesleten, bnw. Onbeslist. 
Ongesloten, bnw. i) Niet gesloten, van voor-

ONGESTERCT. 4'! 

werpen, deuren, vensters, eene stad enz. 2) niet op


gesloten, zich vrij kunnende bewegen. 
Ongesmaect, bnw. Ongeproefd. 
Qngesmeert, bnw. Niet gesmeerd of ingesmeerd. 
Ongesmet, bnw. Niet besmet, zuiver. 
Ongesmout, bnw. Niet met vet ingesmeerd. 
Ongesmouten, -gesmolten, bnw. Niet gesmolten.
Opgesneden, bnw. Niet gesneden; ook van 

laken. 
Ongesneoft, -gesneift, bnw. Zonder aan iets te 
kort te doen, zonder mankeeren. 
Ongesocht, bnw. i) Ongezocht, zonder gezocht 
of geroepen te zijn. '2) onbezocht. 

Ongesoden, bnw. Ongekookt. 
Ongesoent, bnw. Niet door een zoen beëindigd. 
Ongesomt, bnw. Onuitsprekelijk (i6de eeuw). 
Ongesonde, znw. vr. Ziekte, ziektetoestand; ook 


tengevolge eener verwonding; ook • ongesondiclheit. 
Ongesondelic, bnw. Ongeneeslijk. 

Ongesondert, -gesundert, bnw. Ongescheiden: 
a) solidair aansprakelijk. b) niet door oneenigheid 
verdeeld. 

Ongesondieht, deelw. bnw. Zonder te zondigen. 
Ongesongen, bnw.; o. laten, niet zingen; ook: 
niet bezingen. 
Ongesont, bnw. i) Ziek, ongezond, lijdend, droef 

terneergeslagen ; slap, zwak ; ook als znw.-geestig, 
2) ongezond, schadelijk voor de gezondheid. — Ongesontheit.


Ongesonten, -gesolten, bnw. i) Niet gezouten, 

zonder zout. 2) onbeschaafd, ongelikt. 
Ongespaent, bnw. Onbeteugeld, onbetoomd. 
Ongespaert, deelw. bnw. i) Zonder te sparen of 

te ontzien. 2) onvermijdelijk, zonder dat er iets aan 
te veranderen is. 3) onverwijld. 4) aanhoudend, altijd 
door. 

Ongespannen, bnw. i) Niet in boeien, vrij. 2) 
niet gespannen. 
Ongesparich, bnw. Niet zuinig of spaarzaam, 

mild. 
Ongespeert, -gesjbert. Zie o n g e s p a e r t.
Ongespleten, bnw. i) Ongespleten; zonder spleet, 

reet, naad. 2) ongesplitst, onverdeeld; ook ongesslit. 
Ongesponnen, Ongespouden.
Ongespraect, bnw. Moeilijk ter tale. 
Ongesprekelij e. Hetz. als o n s p r e k e 1 ij c. 
Ongesprenget, bnw. Niet besprengd (met zout), 

ongezouten. 

Ongestade, -geslede, bnw. i) Niet bestendig, niet 
duurzaam ; van personen, onbestendig, onvast van 
karakter, wuft, onbetrouwbaar. 2) onrustig : a) beweeglijk, 
van zaken. b) gejaagd, rust noch duur 
hebbende, van menschen. — Ongestadelike. 

Ongestade, znw. vr. Onbetrouwbaarheid. 
Ongestadet, -gestaedt, -gestaet, bnw. Ongegoed, 
onbemiddeld. — Ongestaetheit.
Ongestadich, -gestedicli, bnw. Hetz. als o n g es 
t a d e. — Ongestadicheit, -like.

Ongestaet. Zie o n g e s t a d e t. 
Ongestant, znw. o. Slechte of treurige toestand; 
onbehoorlijke feiten of daden. 
Ongestantich, -*dicta, bnw. Onvast van karakter, 
lichtzinnig ; dubbelhartig, onbetrouwbaar. 
Ongestavet, -geslaeft, bnw. Niet voorgezegd, 

van een eed. 
Opgestegen, bnw. Ongetroffen, ongewond. 
Ongestellet, -gestelt, bnw. i) In een slechten 

toestand verkeerende. 2) niet in orde, van streek, 
ongesteld, ook van den geest; o. om, niet in den 
gemoedstoestand verkeerende om. 3) onrustig, in de 
war ; van water, in onstuimige beweging. 4) onooglijk, 
leelijk, afzichtelijk. -- Ongestelletheit, . steltheil. 
-

Ongestemmet, -gestemt, bnw. Onbeteugeld, toomeloos, 
onstuimig; ook ongestemmich, ongeslem 
(oostmnl.). — Ongestemmetheit; ook ongesteu


micheit. 

Ongesterct, bnw. Zonder kracht. 


412 ONGESTICHT. 

Ongesticht, bnw. Niet ,opgebouwd in het geloof; 
niet vast in het geloof; ontsticht. 

Ongestichte, znw. o. Ledige ruimte. 

Ongestiehtich, bnw. Onstichtelijk, ontstichtend, 
een slecht voorbeeld zijnde voor anderen. 
Ongestier, znw. o. Uitgelatenheid, onbehoorlijk 
gedrag. - -, 

Ongestilt bnw. Onbevredigd. 

Ongestofeert, bnw. i) Niet voorzien van last 
of lastbrief. 2) niet beschilderd, van beelden. 
Ongestolen, deelw. bnw. Zonder te stelen, zonder 
diefstal. 
Ongestoort, bnw. Ongehinderd, ongedeerd ; niet 
verontrust, rustig. — Ongestoortheit.

Ongestorven, bnw. Nietgedood, niet uitgeroeid, 
van een gebrek ; niet der zonde gestorven, nog aan 
het aardsche verkleefd. — Ongestorvenheit.

Ongestraft, bnw. i) Niet berispt. 2) straffeloos, 
zonder heillooze gevolgen. 
Ongestreden, deelw. bnw. Zonder dat er gestreden 
wordt. 
Ongestreept, Ongestreken (van stoffen). 

Ongesture, -gestuur, bnw. Onstuimig, stormachtig. 
Ongesture, -gestuur, znw. o. Teugelloosheid, 

onstuimigheid; verwoede aanval. 

Ongesturicheit, znw. vr. Rumoer, lawaai. 

Ongeswicht, bnw. Niet ingekort of opgerold, 
van de zeilen van molen en schip. 
Ongetallijc, -tellije, bnw. Ontelbaar, onmetelijk. 
Ongetame, bnw. Onbetamelijk, ongepast. — Ongetamelj 
j c, Ongetamelike.

Ongetappet , bnw.. Niet afgetapt. 

Ongeteert, bnw. Onverteerd, niet verteerd. 

Ongetekent, bnw. Niet geteekend of gemerkt; 
onherkenbaar. 

Ongetellet} -geteli, bnw. i) Niet geteld. 2) zonder 
te tellen. 3) niet meegeteld of meegerekend. 4) 
niet te tellen ; niet te berekenen; onnoemelijk, onbeschrijfelijk; 
ook als bijw. 

Ongetemmet, -getemt, .getimt, bnw. Ongetemd, 
wild, woest; uitgelaten, buitensporig; niet door de 
rede bestuurd. 

Ongetempert, bnw. i) Niet gematigd; buitenspong, 
onmatig; ook als znw. 2) onstuimig, wild, 
ook van natuurverschijnselen. — Ongetempertheit, 
ook : slechte vochtmenging. 

Ongeten. Zie o n g e ë t e n. 

Ongetermineert, bnw. Niet beëindigd of beslecht. 


Ongetes, znw. o. i) Subjectief. Onrustige of onaangename 
stemming. 2) obj., leed dat men iemand 
berokkent. 

Ongetidelike, bijw. Niet op tijd, ontijdig. 
Ongetidich,-tiïck, . bnw. i) Ontijdig. 2) niet goed 
voor iem. of zijne gezondheid. 3) onbetamelijk. — 

Ongetidicheit. 

ngetiert, bnw. Wild, woest. 

Ongetoemaect, bnw. Niet met ijzer of metaal 
beslagen, zonder „pinnen" en dgl., gezegd van een stok. 
Ongetoomt, ongetoont, ongetrect (van een 
zwaard). 

Ongetoot, bnw. Zonder tuit of toot. 

Ongetouwet, bnw. Niet opgemaakt of geappreteerd.
Opgetreden, bnw. Onbezocht; onbegaanbaar. 
Ongetrocken, bnw. Niet door iem. of iets gelokt. 
Ongetroostet, -getroost, bnw. Onopgewekt, troos


teloos. 
Ongetrou(we)heit, znw. vr. Ontrouw, trouweloosheid. 


Ongetrouwe, -trou, -iruwe, bnw. Ontrouw, trouweloos 
; zedelijk verdorven, gemeen. — Ongetrouwe, 
znw., o. doen, zich laag of gemeen gedragen ; enen 

o. doen, zijne trouw schenden jegens iemand. 
Ongetrouwelike, bijw. Op eene trouwelooze, 
gewetenlooze wijze. 
Ongetrouwet, geiruwet, bnw. Ongetrouwd.

-

ONGEVOEGE. 

Ongetrouwich, -heit. Hetz. als o n getrouwe. 

Ongetruert, deelw. bnw. Zonder te treuren. 

Ongetwiët, bnw. (oostmnl.). z) Ongescheiden, 
van nalatenschappen. 2) o. broeder, volle broeder. 
Ongetwivelt, bnw. Ontwijfelbaar, zeker. 
Ongetitet, -geuut, bnw. Niet uitgesproken. 
Ongevaecht, bnw. Onzuiver, onrein.
Ongeval, znw. o. i) Ongelukkig lot, rampspoed, 

ook van de helsche pijn; dat o., het ongeluk, het 
noodlot. 2) een ongelukkig toeval of voorval, een 
ongeluk; met o-le, door een noodlottig toeval. 3) 
pijn of leed dat men iemand aandoet. 4) schade, 
geldelijk nadeel. 5) misdrijf, misstap. 

Ongevallich, -gevellich, bnw. i) Ongelukkig, 
rampspoedig, ellendig. 2) rampzalig, beklagenswaard, 
door eigen schuld ; onzalig; ongevallige liede, gespuis. 
3) zwak, uitgeteerd. 4) onbevallig, leelijk. — 

Ong evallicheit, -liehlike ; -valli e, -vallike. 

Ongevalsehet, bnw. Onvervalscht, zuiver. 

Ongevangen , bnw. i) Niet gevangen ofte vangen, 
van wild. 2) onbelemmerd, ongehinderd, op Vrije 
voeten, vrij. 3) niet verstrikt door iets. 

Ongevaruwet, -warwel, -verzoet, bnw. i) Niet 
geverfd of gekleurd. 2) kleurloos, bleek. 
Ongevedert, .-geveert, bnw. Zonder veeren, van 
een vogel, een pill. 
Ongevedet , geveet, bnw. Niet om veete of bloed.

-

wraak vervolgd, niet als vijand behandeld ; o. laten, 
niet aanvallen. 
Ongeveeeht, geveicht, bnw. Buiten doodsge


-

vaar. 
Ongeveerljjcheit, znw. vr. Goede trouw, oprechtheid. 
Ongeveerlike, bij w. i) Naar iemands beste weten. 
2) ten naasten bij, ongeveer. 
Ongevensdelike, bijw. Ter goeder trouw. 

Ongevenset, -gevent, -geveinset, -geveist, deelw. 
bnw. Ongeveinsd, oprecht; zonder te veinzen of te 
huichelen, in alle oprechtheid. -- Ongevenstheit.

Ongeviert , bnw. i) Zonder uitstel, onverwijld. 
2) zonder op te houden : a) aanhoudend. b) zonder 
te vertragen. 

Ongevioleert, bnw. Ongeschonden. 

Ongevlieket, bnw. Zonder veeren, van een pijl. 

Ongevochten, deelw. bnw. Zonder strijd of gevecht. 


Ongevoech 2 .gevouck, znw. o. i) Onbetamelijk 
of onbehoorlijk gedrag, schandelijke handelwijze, 
rare manier; een schandaal; o. sftreken, schandelijke 
dingen zeggen ; enes o. sj5reken, schande van iemand 
spreken. 2) onnatuurlijkheid, wonder; dat en was 
geen o.; onverstandigheid, dwaasheid; o. zeggen. 3) 
leed, droefheid, smart, lijden; o. driven, rouw bedrijven, 
misbaar maken; vreeselijk schouwspel, treu. 
rig bericht of verhaal. 4) benarde omstandigheden, 
behoeftigheid. 5) sin o. hebben, Bien, crigen, hebben 
enz. wat iem. niet voegt of past, wat hem onaangenaam 
is. 6) leed enz. dat men iemand aandoet; 
enen o. doen, iem. kwaad doen, hem krenken, hoo. 
nen ; ook : iem. lichamelijk letsel doen. 7) longevoege, 
op eene buitensporige, ook: ongepaste wijze (o. kan 
hier ook bnw. en bijw. zijn). 

Ongevoeehheit, bnw. Onbetamelijkheid. 
Ongevoeehlljc, -gevoegeljc, -gevouchlic, bnw. 

i) Niet buigzaam, stijf. 2) onvoegzaam, onbetamel 
jk. 3) onaangenaam, ongevallig. 4) vijandig, ongunstig 
gezind. — Ongevoechljjcheit, ongevoeehlike. 


Ongevoedert, -gevoert, bnw. i) Zonder voering, 
ongevoerd. 2) zonder foedraal of scheede. 

Ongevoedet, -gevoel, bnw. Zonder voedsel. 

Ongevoege, gevouge, gevoech, bnw. i) Onvoegzaam, 
onbetamelijk 
-
; zich ongepast gedragende ; woedend, 
buiten zich zelven. 2) buiten verhouding groot; 
bovenmatig, buitensporig. 3) onaangenaam, verdrietig; 
dat viel hem o. ; met een dat., ongunstig of 
vijandig gezind. 

Ongevoege, -gevuege, znw. vr. Onbetamelijkheid. 


ONGEVOEGET. 

Ongevoeget, -gevoecht, -gevoucht, bnw. Onvoegzaam, 
onbehoorlijk. 
Ongevoelljjc, -gevoelic, bnw. Gevoelloos, onaan


doenlijk.
Ongevollet, bnw. Ongevold, van laken. 
Ongevordert, bnw. Zonder voortgang; o. bliven; 

o. laten. 
Ongovorinet, bnw. Nog niet aan Christus gelijk. 
Ongevorstet, bnw. Zonder uitstel. 

Ongevraget, -gevraechl, deelw. bnw. Zonder 
dat men naar iets vraagt of behoeft te vragen, ongetwijfeld, 
zeker. 

Ongevredich, bnw. Haatdragend. 
Ongevreset, -gevreest, bnw. Onbevreesd ; stout


moedig ; driest, vermetel. 
Ongevriende, znw. m. mv. Vijanden. 
Ongevriet, bnw. Niet in een gild opgenomen. 
Ongevrijt, bnw. Niet afgesloten of omheind, niet 

in staat van verdediging. 
Ongevroedet, bnw. Onverstandig, dom. — Ongevroetsam, 
-samheit, -vroetschap, -vroetschapheit.


Ongewacht, bnw. Onbewaakt; onopgemerkt, o. 

laten, niet tellen ; ook : aan zijn lot overlaten. 
Ongewade, znw. o. Ondoorwaadbare plaats. 
Ongewaent, deelw. bnw. Zonder dat men be


hoeft te twijfelen, zonder twijfel. 

Ongewaent, bnw. Onverminderd in kracht. 
Ongewaerdeert, bnw. Niet getaxeerd. 
Ongewaerneert, bnw. Niet in staat van tegen 

-weer. 
Ongewaernet, bnw. Ongewaarschuwd, zonder 
op iets voorbereid te zijn. 
Ongewaert, bnw. i) van waren. Onverzorgd. 
2) van hem waren, zonder op zijne hoede te zijn, 
onverwachts. 
Ongewaert, -geweert, bnw. Niet gemachtigd of 

geautoriseerd ; niet tot iets gerechtigd ; ongewaerde 
bant ; (met) ongewaerder kant, zonder tot iets gerechtigd 
te zijn. 2) verboden, van zaken. 

Ongewaert, bnw. Geen mark- of weidegerechtigdheid 
(ware) hebbende; ook als znw. 
Ongewandelt, -wanden, bnw. i) Onveranderd. 
2) onbegaan, onbezocht. 
Ongewapent , bnw. Zonder wapenen, zonder 

verdedigingsmiddelen. 
Ongewarandeert, bnw. Ongewaarborgd. 
Ongeware, bnw. Onwaarachtig, onbetrouwbaar; 

onwaar, gelogen; ook ongewarich. — OngeWaricheit. 


Ongewasschen, bnw. Ongewasschen. 
Ongewassen, bnw. Nog niet volwassen, kinder


lijk, kinderachtig, zwak. — Ongewassenheit. 
Ongewatert, bnw. Zonder uitwatering. 
Ongeweddet, -gewet, bnw. Niet verpand ; on


gewedde schout, schuld niet door handslag aangegaan. 
Ongeweder, znw. o. Slecht of boos weer, wolkbreuk, 
geweldige storm. — Ongewederte. 
Ongeweerachtich, -gewaerachtich, bnw. Niet 
weerbaar. 
Ongeweert, deelw. bnw. Zonder (te behoeven) te 

vechten, zonder strijd. 
Ongoweert. Hetz. als o n g e w a e r t; 2de Art. 
Ongewegen, bnw. i) Ongewogen. 2) zonder 

gewicht, zonder waarde, gering geacht. 3) niet ge


lijk, ongelijk. 4) onberekenbaar. 
Ongewepet, bnw. Onbegaanbaar, ongebaand. 
Ongeweiger, -Beweger, bnw. Eenvoudig, niet 

veeleischend, niet gehecht aan weelde. 

Ongeweldich, bnw. i) Machteloos naar lichaam 
of geest; o. van, het gebruik missende van. 2) geen 
macht hebbende over, niets te zeggen hebbende 
over (met een gen. of van) ;enen ere dinc o. maken, 
iem. van iets berooven. — Ongeweldicheit. 

Ongewelt, -gewilt, znw. vr. en o. i) De toestand 
waarin men de macht mist over lichaam of geest, 
onmacht, bewusteloosheid. 2) een vreeselijke of on-

ONGOEDELIJCHEIT. 

draaglijke toestand, onuitstaanbare pijn; te enes o., 
tot iemands ondraaglijke smart. 3) het niet hebben 
van macht over iets; enen o. doen ere dinc, iem. de 

beschikking over iets benemen. — OngeWelthelt. 


OngeWent, bnw. i) Niet aan iets gewend of ge 

2) niet goed opgevoed, bedorven. -woon. 
Ongewerdich , bnw. Onwaardig, nietswaardig. 
Ongewesenli o , bnw. Levenloos. 
Ongewesent, bnw. Het eigenlijke wezen of leven 

missende. 

Ongeweten , bnw. Onbekend. 
Ongewetich, bnw. Onwetend, dom. 
Ongewiect, bnw. Zonder wiek of pluksel. 
Ongewiët, bnw. Ongewijd; dat ongewiede, onge


wijde grond. 

Ongewille, znw.; vor o. nemen, zeer moeilijk 
verdragen, zeer onaangenaam vinden. — OngeWillich 
(van), boos over iets. 

Ongewillich, bnw. Niet bereidwillig of bereidvaardig, 
met tegenzin iets doende; ook ongewillijc. 

— Ongewillike. 
On ewin, znw. o. Schade, nadeel, verlies. 
Ongewinlije,bnw.Onovertrefbaar; of ook: opper 
-machtig. 
Ongewis, bnw. Onzeker. 

OngeWiset, bnw. Niet door een vonnis uitgewezen. 
Ongewisselt , bnw. Onveranderd, ongewijzigd. 
Ongewivet, bnw. Niet getrouwd, van een man. 

Ongewoestet, bnw. Onverwoest, ongeschonden. 
Ongewonden , bnw. i) Ontrold, van banieren. 
2) niet opgewonden, van een spui. 3) niet omwonden 
of bekleed, bloot. 
Ongewondet, -gewont, bnw. Ongewond; ook o. 
van minnen. 
Ongewone, -gewoon, bnw. i) Niet gewoon of 
gewend. 2) ongew

oon, ongebruikelijk, zeldzaam. 
Ongewone, znw. vr. Ongewoonte, ook : in ontberingen. 


Ongewonnen, bnw. i) Onbebouwd, niet bewerkt, 
van land. 2) niet verwekt, van eeuwigheid bestaande, 
van de godheid. 3) niet verkregen, niet veroverd. 4) 
act., deelw. bnw., onverrichter zake, zonder zijn doel 

bereikt te hebben. 
Ongewont. Zie ongewondet. 
Ongewoonheit, znw. vr. Ongewoonte ; ook ongewoonte. 


Ongewoonhj]c, bnw. i) Niet gewend of gewoon. 
2) ongewoon, vreemd, zeldzaam. — Ongewoon


lijcheit, ongewoonlike. 

Ongewoont. Hetz. als o n g e w o n e; ook onge


woont(e)lijc. 

Ongewoontlijc, bnw. Onbewoond, eenzaam. 
Ongewormte, znw. o. Slangengebroed; schadelijke 
insekten. 
Ongewortelt, bnw. Ontworteld. 

Ongewout, -gewalt. Hetz. als o n g e w e 1 t; o. 
(bnw.) sijn, geen macht hebben over (met een gen.) ; 
in (sin) o. vallen, zóó vallen dat men geen macht 

over zijn lichaam heeft, hals over kop. 
Ongewraeht, 


-gewrocht, bnw. i) Niet gedaan, 
onafgedaan. 2) niet bewerkt. 
Ongewroecht, bnw. Niet beschuldigd. 

Ongewroken, bnw. Ongewroken, ongestraft; o. 
sinen vader, zonder dat hij zijn vader gewroken 

had. — Ongewrokenheit. 
Ongewrongen, bnw. Niet gedraaid of kronkelend. 
Ongiere. Zie o n g e h i e r e. 
Ongioen,ongoen. Zie e n i o e n (o n i o e n).

,. 

Ongissel J o, bnw. Onverwacht. 
Onglorioos, bnw. Ongezaligd, niet gelukkig. 
Ongodedienstich, bnw. Goddeloos, boos. — 


Onodediensticheit. 

ngodeljje, -goddelijc, -godlijc, bnw. Goddeloos; 
ook : ongodsdienstig. — Ongodeljjcheit, ongode1ike. 


Ongodevruchtich, bnw. Hetzelfde. 
Ongoedeli eheit, -guellicheit, znw. vr. Vijandige 


ONGOET.

44 

gezindheid, vijandelijkheid, , oneenigheid. — Qngoedelike. 


QIIg oet, znw. o. i) Kwaad, in moreelen zin. 2) 
kwaad, nadeel ; mei ongoede, in een ongelukkigen 
toestand; iongoede werden, comen, vergaen, slechte 
gevolgen voor iem. hebben, hem opbreken ; tongoede 
maken, bederven; iets ontnemen; doen opbreken, inpeperen. 


Ongonste, gunste, -gonst, znw. vr. Vijandelijke 
of kwaadwillige gezindheid. -- Ongonstich.
Ongraceltjc, bnw. i) Dik, plomp. 2) onaangenaam; 
ook ongracioos. 
Ongrondeerlije, bnw. Ondoorgrondelijk; ook: 
onbeschrijfelijk, bovenmatig. 
Ongrondelijo, bnw. Onpeilbaar; ondoorgrondelijk; 
ook ongrondeloos, ongrondich. 
Ongront, znw. m. (oostmnl.); mit groten o., geheel 
ongegrond. 
Ongaun. Hetz. als e n i o e n. 

Onguur. Zie ongehiere. 

OIIhabel, -lijs. Hetz. als o n a b e 1. 

Onhalinge, bijw. Niet in het geheim, openlijk. 

Onhandelije, bnw. Onhandelbaar, niet gemakkelijk 
te besturen. 

Onhavelij e, bnw. Onroerend. 

Onhavieh, bnw. Haveloos, zonder have. 

Onhebbelij c, bnw. i) Ongemanierd, ongepast; 
onwelvoeglijk. 2) slecht onderhouden. 3) ongeschikt, 
onbekwaam. 4) ongeschikt om te verdragen, die niets 
„hebben" kan. --Onhebbelijcheit, Onhebbelike, 
-1 ic, bijw. 

Onheil , znw. o. Onheil, ramp, ongeluk. 

Onheili ch, Onheilicheit (zeldzaam). 

Onheimelije, bnw. i) Niet gemeenzaam; vijandig. 
2) niet verscholen, open en bloot. 

Onhendeljjc. Zie o n e n d e 1 ij e. 

0nherdelij c, bnw. Zonder weerstandsvermogen, 
week, verwijfd. 
Onhinderljpic, bnw. Niet hinderlijk, onschadelijk. 

— Onhinderlike. 
0nhoede, znw. vr. Gebrek aan voorzorg, verzuim. 

Onhoge, -keuge, znw. vr. Droefgeestigheid. 

Onhogelije, -keugeljc, bnw. z) In droefheid 
zijnde. 2) droefheid veroorzakende. 
Onhoorsam, bnw. Ongehoorzaam, weerspannig, 
oproerig. — Onhoorsamheit, -samich, -sa


micheit, -samlike.

Onhope, znw. vr. Wanhoop. 

Onhopich,. bnw. Ongehoopt, onverwacht. 

Onhorieh, znw. Weerspannig, zich verzettende 
tegen het gezag; ook als znw. 
Onhoude, -hulde, znw. vr. Vijandige stemming; 

ongenade. 

Onhoudelike, bijw. Met of uit kwaadwilligheid. 

Onhout, bnw. Ongunstig of vijandig jegens iem. 
gezind ; enen des o. zijn, op iem. boos over iets zijn; 
ook : iem. iets niet gunnen. 

Onhoveljjc, bnw. Niet geschikt voor het hof. 

Onhovelike, bijw. Op eene onbehoorlijke of onbetamelijke 
wijze. 

Onhovesch, -hoofsch, -hoosch, -huesch, bnw. i) 
Onbeschaafd, ongemanierd; onfatsoenlijk; ook: uit 
den minderen stand; krenkend, hoonend, onteerend, 
van woorden; schandelijk, schandalig, van daden. 
2) ongeoorloofd, verboden, van wapenen. — Onhovesch, 
bijes. ; Onhoveschelike, Onhovescheit, 
ook : eene schandelijke daad of behandeling. 

Onhulde. Zie o n h o u d e. 

Onhuwbaer, -hubaer, bnw. Niet huwbaar. 

Onkel, znw. m. Onyx, eene soort van agaat. 

Onioen. Hetz. als e n i o e n. 

Oninnich, bnw. Niet in eene innige of vrome 
stemming. 

On j arieh, bnw. Minderjarig. 

On.jegenwordich, bnw. Afwezig. — Onjegenwordieheit. 


OnkenlijC, bnw. I) Onbekend. 2) onkundig, onwetend. 
— Onkenlbcheit, -kennenisse. 

ONLEDIGEN. 

Onkenlihe, bijw. In het geheim. 
Onkenne, -kinne, znw. vr. Onbekendheid ; onkinne 
maeci onminne. 
Onkennisse, znw. vr. i) Onkunde. 2) o. zijns 
zelfs, geestvervoering. 
Onkerstijn, -kersten, bnw. Heidensch. -- Onkerstijnljc, 
-like.

Onkinli e enz. Zie o n k e n 1 i* c. 

Onclaer, bnw. i) Niet helder, donker. 2) onhelder, 
onzuiver, troebel. 3) onzuiver, onrein, als ethisch 
begrip. 4) niet helder, onduidelijk. 5) waaraan iets 
ontbreekt, gebrekkig, slecht ; niet aangezuiverd, onbetaald. 
— Onclaerheit. 

Oncleine, -Ilene, -clein, bnw. Onzuiver, vuil, onrein. 
— Oncleinlije, -eleinl"cheit.
Onclerkelijo, bnw. In strijd met de plichten van 
een klerk, ongeestelijk. 
Onclevel}jc , bnw. Niet aan iets verkleefd of gehecht. 
— Onclevelijoheit, onbevangenheid. 
Oncommerachtich, bnw. Door geen last bezwaard, 
onbelemmerd. 
Oneonde, znw. vr. Onbekendheid met iets; o. 

maect onminne; ook onconste. 

Oncondich, -cundich, bnw. i) Onkundig, onwetend 
; onbekend met. 2) onbekend, pass. — Oncondicheit. 


Onconstich, -cunslich, -cuestick, bnw. i) Onwetend, 
onbekwaam. 2) niet met kunst bewerkt, plomp. 

— Onconsticheit. 
Oncont , bnw. i) Onbekend aan. 2) onbekend met. 
Oncoorbaer, bnw. Niet voldoende aan de bepalingen 
eener keur; ook oncoorljc. 
Oncost, znw. m. en o. Bijkomende of buitengewone 
kosten of lasten, ook in het mv. 
Oncostel, -costelije, bnw. Onkostbaar, eenvou


dig, gering van prijs. — Oncostelike. 
Oneracht , znw. vr. Zwakte. 
Oncrachtich, -crechtich, -creftich, bnw. Krach


teloos, zwak, van personen; zonder (uit)werking, 
vruchteloos, van zaken. 

Oneroos , znw. m. Schade, nadeel (vlaamsch). 

Oncrnnt, -cruyt, znw. o. Onkruid; ook in toepassing 
op des menschen gebreken. 
Oneurabel, bnw. Ongeneeslijk. 
Oncuusch, -cuysch, bnw. i) Onzuiver, onzinde


lijk. 2) onkuisch, onrein van gemoed. -- Oncnnsehelij 
c, -like, oncuuscheit.

Oncnnschen, zw. ww. intr. Onkuischheid bedrijven. 
Oncuuscher, znw. m. Onkuische, wellusteling. --
Oncnuscherinne, oncuusschernie.

Oncuustich, -cuestich. Zie o n c o n s t i c h. 

0nlage 2 znw. vr. Treurige, onhoudbare toestand. 

Onlandich, bnw. Moerassig, dras. 

Onlange, bijw. i) Gedurende korten tijd, niet 
lang; binnen o., in den laatsten tijd. 2) kort na of 
voor een ander feit; kort daarna, kort geleden. 
Onlangegedurich, bnw. Kortstondig. 

Onlanges , -langs, -lanx, bijw. Hetz. als onlange; 
onlanges (onlanx) geleden (leden), kort geleden. 

Onlanc , bnw. Niet Iang, kort, van tijdsbegrippen; 
als znw., korte tijd ; dies es o., het is kort geleden. 


Onlant, znw. o. Slecht land ; moerasland. 

Onlantsch, bnw. Vreemd, uitheemsch. 

Onlede , ollede, znw. vr. Ieder werk waarmede 
men zich bezighoudt, ook : spel, ontspanning ; vooral: 
drukke bezigheden of werkzaamheden; aardsche beslommeringen, 
de ijdelheden der wereld. 2) wettig 
beletsel. 3) moeite: a) aan iets besteed, bemoeiïng. 
b) uit iets voortvloeiende, werk. 4) drukte, gewoel, 
rumoer. 5) beweging, onrust, onlusten, troebelen, oneenigheid. 


Onledich, bnw. i) Druk bezig; bezet, het druk 
hebbende ; o. maken, werk geven aan, bezighouden; 
hem o. maken, zich weren of inspannen. 2) druk, 
woelig, onrustig. — Onledicheit. 

Onledigen, zw. ww. tr. Bezig houden. 


ONLEDIGEN. 

Onledigen, zw. ww. tr. (van onlede, 2). Het bij.

 van een wettig beletsel; onlediger.

Onleerlijc, bnw. t) pass. Wat niet onderwezen 
of aangeleerd kan worden. 2) act., onleerzaam, niet 
kunnende leeren. 

Onlesschelij c, bnw. Onbluschbaar. 

Onlest. Zie onlust. 

Onlevende bnw. Niet levende, levenloos. 

Onlichameljjc, bnw. Onlichamelijk. -- Onlichameljj 
cheit.

Onliehtheit, znw. vr. Bezwaarlijkheid. 
Onlidelj]c, bnw. z) pass., Onlijdelijk, onduldbaar; 
onuitstaanbaar. 2) act., niet vatbaar voor lijden. — 

Onlideljj cheit.

Onlidesam, -ij/dsam, bnw. Ongeduldig, niet gelaten; 
kregel. — Onlidesamheit, -sainich, -samicheit 
, -sawlike. 

Onlief, bnw. Onaangenaam, hatelijk. 

Oniiefg'etal, bnw. Niet gezien, gehaat. 

Onlievelijo, -lieflijc, bnw. Onbehaaglijk, leelijk. 

Onlij$i]c y bnw. Onlichamelijk. — Onlijflijcheit.

Onlof, znw. m. en o. Afkeuring, blaam; tonlove, 
niet naar iemands genoegen. 

Onloy, bnw. Niet lui, werkzaam. 

Onlooc, znw. Ui. -- Onloocssaet. 

Onlosselljc, bnw. Onlosbaar; ook onlosbarick. 

Onlovelipe, -Zooflijc, bnw. i) Niet aan de bepalingen 
eener keur beantwoordende ; ondeugdelijk, 
slecht in zijne soort; van dieren, schadelijk, hinderlijk. 
2) afkeurenswaardig. — Onlovelike. 

Onlovelijc, bnw. Ongelooflijk. 

Onlovieh, bnw. Ongeloovig, heidensch. 

Onlue, znw. o. Ongeluk. 

Onlust -lost, znw. m. i) Onlust, onaangename 
of onbehaaglijke stemming. 2) last, moeite; moeite 
aan eene zaak besteed; onaangename gevolgen van 
iets. 3) onrust, opschudding, rumoer. 

Onlust, -list, -lest (fri.), znw. Verstoring cener 
rechtszitting. 
Onlustelijo, bnw. Niet naar iemands smaak, onaangenaam. 


Onlustich, -lostich, bnw. i) Lusteloos, onopgewekt; 
traag, vadsig, zonder geestkracht; geen lust 
hebbende in (met een gen., in en te) ; o. totten 
doochden. 2) onrustig, twistziek. 3) van zaken, onaangenaam, 
van den smaak; woest, eenzaam, van 
plaatsen. — Onlusticheit. 

Onluter, -latter, bnw. Onrein, onzuiver. — Onluterheit. 


Onmacht, ommaclht, -machte, znw. vr. i) Machteloosheid, 
krachteloosheid, uitputting. 2) machte 

gebrek aan macht of middelen; het on--loosheid, 
machtig zijn om aan eene verplichting te voldoen. 
3) onmacht, bezwijming; in o. vallen, gaen; enen 
in o. slaen. 4) zinsverbijstering, zinsverrukking, visionaire 
toestand. 

Onmaehte, -maciht, bnw. Onmachtig, niet tot 
iets in staat; zich zelf niet meester. — Onmachteljj c.

Onmachtich, omm-, -meclhtich, bnw. i) Zwak, 
van lichaam en geest; ongeschikt voor voortteling ; 
machteloos, buiten staat iets te doen, door tijdelijke 
of uitwendige oorzaken; zonder (uit)werking, van 
zaken. 2) machteloos; zonder macht, kracht, middelen; 
ook buiten staat om te betalen. 3) geen meester 
zijnde over iets, van de vermogens van lichaam en 
geest; het gebruik missende van (een lid van het 
lichaam; met een gen.); in een staat van zinsverbijstering 
verkeerende. 4) zich zelf niet in bedwang 
houdende, teugelloos, willekeurig. 5) onmogelijk. --

Onmachticheit, Onmachtigen. ww. 

Onmaniere znw. vr. Ongepast of onbehoorlijk 
gedrag. — Onm

anierli j e, -lijcheit, -like, ook 

onmanierdelike; Onmaniert. 

Onmanlije, -menljc, bnw. Onmannelijk, van het 
uiterlijk. 

0nmare, osnm-, -mere, -maer, bnw. --- I. Van 
personen. z) Niet geacht, niet gezien, niet in tel; 
enen o. hebben, weinig complimenten met iemand 

ONMOEDICH. 415 

maken ; enen o. maken, iem. verdringen, maken dat 

hij niet geteld wordt. 2) veracht, gehaat; o. hebben; 

minachten, verachten ; verfoeien ; o. maken, hetzelfde, 

ook : als onwaardig beschouwen of afschilderen. 3) 

leelijk, afschuwelijk. — II. Van zaken. i) Ongepast. 

2) onaangenaam, tegen den zin zijnde (met een dat.); 

iet o. hebben, ergens tegen hebben, er niet van wil


len weten; iets afkeuren, versmaden, beneden zich 

achten; ook mi hevet o., hetzelfde; iet o. maken, 

hetz. 3) veracht, gehaat, verfoeid; o. maken, hebben, 

van iets gruwen, een afkeer van iets hebben. 4) 

verachtelijk, hatelijk. 

Onmare, -mere, znw. vr. i) Slecht gerucht, kwade 

naam. 2) hetgeen alle beschrijving te boven gaat, 

gruwelen; ook onmaricheit. 

0nmate, ommate, znw. vr. t) Het overschrijden 

van de maat; onmatigheid, gebrek aan gematigd 

onbeschaamdheid, brutaliteit; ongebondenheid,-heid ;' 

uitgelatenheid. 2) het maken van inbreuk op het 

recht van anderen, onrecht, eene daad van wille


keur of geweld ; ongerechtigheid, zonde, boosheid, 

zedelijke verdorvenheid; in de bet. van een bnw., 

onrechtvaardig, onbillijk; met (bi) onmaten, op eene 

onmatige, wederrechtelijke wijze; o. doen, geweld 

plegen. 3) eene daad waardoor men zich zelf ont


eert, schanddaad, schandelijk gedrag, snoodheid; 

een toestand van schande; met de bet. van een 

bnw., schandelijk, snood; met (bi) onmaten, op eene 

schandelijke, snoode wijze. 

Onmate, bnw. i) Onmetelijk ; oneindig. 2) buitengewoon, 
de gewone maat overschrijdende: a) 
reusachtig. b) overmatig, ongemeen. — Onmate(n), 
bijw. 

Onmateerlije, bnw. Onstoffelijk, onlichamelijk. 

Onmatelijc, bnw. i) Bovenmatig. 2) ongepast. 

Onmatelike, bijw. 

Onmatich, -metich, bnw. i) Overmatig, buitengewoon 
groot. 2) onmatig, geen maat of matiging 
kennende. 

Onmatieheitl bnw. Onbeschoftheid, aanmatiging. 

Onmedelideljcheit, znw. vr. Hardvochtigheid. 

Onmedeplichtich, bnw. Geen schuld aan iets 
hebbende. 
Onmedesamheit, znw. vr. Onvriendelijkheid. 
Onmeine, -mein, bnw. Niet valsch, betrouwbaar. 
Onmenieh , onb. telw. Niet vele in aantal, weinig. 
Onmenichte, znw. vr. Geringe hoeveelheid. 
Onmenscheli e, -minscheljc, bnw. 1) Boven 


menschelijk. 2) menschonteerend; gruwelijk, godslasterlijk; 
m. e. dat., voor iemand onuitstaanbaar. 

— Onmenschel" cheit, Onmenschelike. 
Onmerkeljje, nw. Onaanzienlijk. — Onmerkeljjcheit.


Onmerkende, bnw. Onberaden, ondoordacht; 
met een gen., geen acht op iets slaande ; ook onmercsam. 


Onmetel, bnw. Oneindig, onmetelijk. — Onmotelheit; 
Onmetelijc, -lijcheit.
Onmeubel, -mobel, bnw. Onroerend ; als znw. 
mv., onroerende goederen. 
Onmilde bnw. Hardvochtig, ongevoelig; goddeloos. 
-- Onmildicheit. 
Onminljje, bnw. Onvriendelijk; vijandelijk. -
Onminlii cheit, Onminllke. 

Onminne, znw. vr. i) Vijandschap, haat; met 
o-n, met vijandschap, met strijdlust of verwoedheid; 
enen o. doen, iem. vijandelijk behandelen, geweld 
plegen jegens iemand; kwaad, nadeel; enen comets 
tonminnen ; met onminnen, tot iemands ongenoegen 
of nadeel; op eene voor iem. noodlottige wijze. 2) 
slechte verstandhouding, oneenigheid, tweedracht; 

o. maken, ruzie maken, twist zoeken. 3) met onminnen, 
met geweld. 
Onmisdadich, -danich, bnw. Vrij van schuld. 
Onmoede, -muede, bnw. Onvermoeid, onuitputte


lijk in kracht; ook onmoedick. 
Onmoedieh, modich, bnw. Mismoedig, neerslachtig. 
— Onmoedicheit. 


416 ONMOET. 

Onmoet, znw. m. i) Droefgeestigheid, verdrietige 
stemming; spijt, toorn, gramschap. 2) onaangename 
gevolgen, onaangenaamheden. 

OIImoete, znw. vr. Drukke bezigheden, drukte; 
ijver. — Onmoetich. 

Onmogelijc, -mogenijjc, -mugeij/c, bnw. i) Onmogelijk. 
2) ongepast, onvoegzaam. 3) onwaarschijnlijk, 
onnatuurlijk. 4) ongeoorloofd, verboden. 

Onmogeljjcheit, znw. vr. i) Onmogelijkheid; 
iets onmogelijks. 2) onmacht. 
Onmogelike, -muegelike, bijw. i) Onmogelijk. 2) 
op eene ongepaste wijze. 
Onmogen, znw. o. i) Onmacht, onvermogen. 2) 
een gevoel van afkeer van iemand. 

Onmogende, -muegende, bnw. i) Onmachtig, 
zwak ; o. sire lede, het gebruik zijner leden missende. 
2) gering, onaanzienlijk ; met eene bep., niet in staat 
om. --Onmogentheit, ook: onvermogen om te 
betalen. 

Onmogens, bijw. Buiten iemands schuld, bij ongeluk 
; ook onmogende. 

Onmondich, bnw. Minderjarig. 

Onmuedich, -muetich. Zie o n m o e d i c h, 
-moetich. 

Onna, -naer, bijw. i) Ver af, ver weg; met een 
dat., ver van. 2) op verre na niet, bij lange na niet. 
3) niet voor de hand liggende, bezwaarlijk, ook met 
een datief. 

Onnabuurlijc, -naberljc, bnw.; o. veesen, niet 
dicht bij iemand wonen. 
Onnamich, bnw. Wat beter is niet genoemd te 

worden. 


Onnature, -na/zier, znw. vr. Het niet involgen 
zijner natuur, onnatuurlijkheid. — Onnatnnrlijc. 

Onnenperf.-praes. tr. en intr. r) Gunnen, gaarne 
zien dat iem. iets heeft of ontvangt; iemand uit genegenheid 
of als gunst iets verleenen of schenken; 
enen god, goeis o., gaarne zien dat het iem. goed 
gaat ; enen der (alre) dogede o., iem. alles goeds 
gunnen. 2) vergunnen, toestaan. 3) met den dat., 
iem. begunstigen, hem genegen zijn. 

Onneseljjc,. bnw. Ongeneeslijk. 
Onnode, bijw. Gaarne; ook, door misverstand, 
ongaarne. 
Onnoemelijo, -nueineljc, bnw. i) Onuitsprekelijk. 
2) dien of dat men niet noemen kan. 
Onnoyael, bnw. Ontrouw, oneerlijk, niet loyaal. 

— Onnoyaelheit, onnbyalike.
Onnootdorftelijc, bnw. Waaraan geene behoefte 
bestaat, onnoodig. — Onnootdorftelike, onnoot dorftich. 


Onnoots, bijw. Onnoodig. 

Onnosel, bnw. i) Onschuldig, (nog) geen kwaad 
doende ; schuldeloos, onzondig; enen onnoselen vrede 
breken, een vrede breken van welks bestaan men 
niet bewust is. 2) zachtmoedig, zachtaardig; ook van 
dieren. 3) onschuldig, waarin geen kwaad steekt. 4) 
onschadelijk. 5) onnoozel, simpel. — Onnoselheit, 
onnoselicheit, onnoseli j c, onnoselike.

Onnoselijn, znw.; mv. onnoseline, onnoozele kinderen 
(te Bethlehem vermoord). 

Onnut, znw. o. i) Schade, nadeel; lonnuite, 
schadelijk, gevaarlijk. 2) lonnuite maken, onbruikbaar 
maken, bederven ; lonnutte keren, te niet doen. 

Onnutheit, znw. vr. i) Schadelijkheid; slechtheid, 
verkeerdheid. 2) nietigheid, onbeduidendheid. 

Onnutschap , znw. vr. i) Slechtheid; ontucht. 2) 
ondeugdelijkheid van bewerking. 3) onbeduidendheid, 
nietigheid. 

Onnutte, -nut, bnw. A. Als positief begrip. — I. 
Van personen. i) Schadelijk of gevaarlijk voor de 
rust, de belangen van anderen; als znw., misdadiger, 
boosdoener. 2) zich schandelijk gedragende, zondig, 
zich aan de zedewet vergrijpende. 3) afschuwelijk, 
walglijk. 4) onbeschaamd, plomp. — II. Van zaken. 
i) Gevaarlijk, schadelijk. 2) oneerbaar, onkuisch. 
3) verkeerd, zondig, slecht. 4) oneerlijk. 5) gemeen, 
slecht, van kroegen, bordeelen. 6) onbetamelijk; on. 

ONRAET. 

nutte worde, scheldwoorden. 7) ondeugdelijk, slecht 
bewerkt. -- B. Als negatief begrip. i) Onnut, ijdel, 
nutteloos. 2) onbruikbaar, waardeloos; onbeduidend. 

— Onnutteljjc , -lij cheit, -like.
Onnutticheit, znw. vr. i) Schandelijk gedrag, 
zedeloosheid. 2) ondeugdelijkheid. 3) nietigheid, onbeduidendheid. 


Onobediëncie, znw. vr. Ongehoorzaamheid. 
Onoefenachtich, bnw. Onverschillig, lauw. 
Onommeschrivelbc, -schrijfijfc, bnw. Niet bin


nen grenzen te omvatten, van de godheid. 
Onondersoekelij c, bnw. Ondoorgrondelijk ; ook 

onondervindeljc. 

Ononnentlijc, bnw. Ongunstig, van het weder,. 
Ononste, -unste, znw. vr. Ongunst. — Onon


stich, -heit. ,. 
Onontbindeljc, bnw. Onlosmakelijk. 
Onontfankeljc, bnw. Onaangenaam. 
Onontcnoplijc. Hetz. als on o n t b i n d e 1 ij c. 
Onontseget, deelw. bnw. Zonder dat een vrede 

formeel is opgezegd of een veete aangekondigd, 

zonder dat men vooraf den oorlog heeft verklaard. 
Onopdoenljjc, bnw. Niet te openen. 
Onopenbare, bijw. In het geheim. 
Onorbaer, -oir, bnw. i) Schadelijk, nadeelig. 2) 

onnut, ongeschikt. 

Onorborlijc, bnw. i) Schadelijk, nadeelig. z) onnut, 
nutteloos; ongeschikt, onbeduidend; met te, ongeschikt 
voor. — Onorborlij cheit. 

Onorborlike , bijw. Nutteloos, zonder vrucht. 

Onordelijc, bnw. i) Met orde en regel strijdig; 
met de voorschriften eener orde in strijd. 2) niet 
zijnde zooals het behoort, leelijk. --Onordelike . 

Onordene, -ordine, znw. vr. Ongeregeldheid, onbetamelijk 
gedrag. 
Onordeninge, znw. vr. Wanorde; slechte of slordige 
toestand, van kleeren. 
Onordineerlijc, bnw. Onbehoorlijk. — Onordineerlike. 


0npays, ome-, -eis, znw. m. i) Onvrede, oneenigheid 
; oorlog. 2) onaangename stemming, leed gevoel, 
misnoegdheid; lon raise, neerslachtig, droef 
te moede. 3) onrust waarin men iemand brengt, leed 
dat men iemand aandoet. 

Onpaiselijc, bnw. i) Vijandelijk. 2) onverzoenlijk. 
— Onjaisiveljjc, -heit. 

Onpartiich, j5ertiïch, bnw. Onpartijdig, niet tot 
een der partijen behoorende, onbevooroordeeld; m. 

e. gen., ten opzichte van iets; ook onhartiljc. 
Onpas, znw. m. Ongunstige toestand; ton : 
a) ongesteld. b) verstoord. 
Onpenitencie, znw. vr. Onberouw. 
Onpertiïoh. Zie o n p a r t i ï c h. 
Onpenselije, einseljc, bnw. Ondenkbaar. 
Onpijnlijc, bnw. Niet, tegen moeite of inspan


ning bestand. — Onp1)nl}^cheit.
Onplicht , znw. vr. i) Onschuld. 2) vrijstelling. 
Onplichtich, bnw. i) . Onschuldig. 2) vrijgesteld 
van. 
Onpoent, znw. o. ; tonjtoente, op eene ongepaste 
wijze; tonjboente doen, verkeerd handelen. — Onpoentelike, 
Onpoentelijcheit, unteljcheit, 

slordigheid. 
-
OIIp r ^Aj s^ znw. m. i) Blaam, slechte naam. 2)

,

schande. 
Onpriselij , bnw. Afkeurenswaardig. 
Onproeve ijc, f rouvelijc, bnw. Onbewijsbaar. 

Onprofjj t2 .znw. o. Nadeel, schade. 
Onpro$telj)c, bnw. i) Schadelijk, gevaarlijk. 2) 

onnut, ondienstig. 
Onproperltjc, bnw. Oneigenaardig, onjuist. 
Onpuur, bnw. Onrein, onzuiver. — Onpuurheit.
Onradelike, bijw. Op eene ondoordachte wijze. 
Onradich, bnw. Onberaden, onbedachtzaam. 
Onraet, znw. m. i) Slechte raad, onberadenheid, 

dwaasheid. 2) gebrek aan voldoende hulpmiddelen; 
gevoel van onveiligheid, toestand van onrust; ongelegenheid; 
troebelen, onlusten, verdeeldheid ; een 


ONRAETSPENNINC. ONSCHOUT. 

twist, een oploop; een ongeval of ongeluk. 3) schade, Onreisbaer, bnw. Niet geschikt om te reizen; o. 
nadeel; schadelijke gevolgen van oneenigheid; of weder (r Ede eeuw). 
ook: voortspruitende uit eene vijandelijke of on-Onreckelijc, -rackelijc, bnw. i) Onfatsoenlijk, 
rechtmatige daad ; vergrijp ; geldelijke schade of ondeugend, slecht. 2) onbehoorlijk, onbetamelijk, van 


nadeel. 4) geldelijke lasten, belastingen, kosten, onhandelingen.


kosten; (den) o. vervaren, voor de lasten en ongelden 
instaan. 5) benoodigdheden. 6) een lastpost, 
eene taak; verplichting, moeite, inspanning. 7) al 
wat ergens in den weg ligt of belemmert (oostmnl.). 

Onraetspenninc, znw. m. Onkosten. 
Onraste, -rast, znw. vr. i) Onrust, rusteloosheid; 
íonraslen, in een toestand van gejaagdheid en onrust. 
2) oneenigheid, beroerte; strijd. 3) toestand 
van zorg en kommer; lichamelijk lijden, zieleleed; 
lonrasten. 4) objectief, onrust waarin men iem. brengt, 

leed dat men iem. aandoet. 

Onrastelijc, -rastelike, -rastich.

Onrecht, bnw. — I. Van personen. i) Onge


rechtig, onrechtvaardig; ook als znw. 2) verkeerd, 
dwars. 3) aan wiens rechtstoestand iets ontbreekt. 

— II. Van eene zaak. i) Onrechtmatig. 2) verkeerd, 
niet zijnde zooals iets wezen moet. 3) onwaar, valscha 
verkeerd. 4) verkeerd, omgekeerd, averechtsch ; dat 
o. ende, de verkeerde kant, de onderkant. 
Onrecht, -rechte, znw. o. i) Onrecht, onrecht. 
vaardigheid, eene onrechtvaardige daad; enen o. 
doen ; o. hebben, schuld hebben, schuldig zijn ; ook: 
in het ongelijk gesteld worden, zijne zaak verliezen, 
ook in den o-e vallen, bevallen ; o. seggen, iets zeggen 
dat onbillijk is; tonrechte, tegen recht en billijkheid, 
tegen gestelde verordeningen, in strijd met 
plicht of waarheid ; met onrechte, hetz. 2) eene geldelijke 
schade iemand toegebracht. 3) eene verkeerde 
handel-of denkwijze, ongelijk; o. hebben ; tonrechte, 
verkeerdelijk, ten onrechte. 4) toestand van rechteloosheid. 


Onrechte, bijw. i) Op eene onrechtvaardige of 
onrechtmatige wijze. 2) anders dan behoort; o. geboren, 
van onechte geboorte. 

Onrechteiijc, bnw. Onrechtmatig, ongepast. — 
Onrechtelike. 

Onreehten, zw. ww. tr. Onrecht doen tegen. 

Onreehtieh, bnw. Onrechtvaardig, onrechtmatig; 

onrechtige vege, wegen waarop men geen recht 

heeft. — Onrechticheit. 

Onrechtverdich. Hetz. als o n r e c h t i c h. — 

Onrechtverdicheit. 

Onrede. Zie o n r e d ene. 

Onredelijc, -redenlijc, bnw. i) Redeloos. 2) onmenschelijk, 
ontaard, beestachtig; wreed; onbetamelijk; 
o. wort, scheld -, smaadwoord. 3) niet verstandig, 
ongerijmd, dwaas; onredelijk, onbillijk. — Onrede


1}jcheit, Onredelike.

Onredene, -reden, -rede, znw. vr. i) Onbetame


lijk gedrag, eene handeling tegen rede of fatsoen, 

onrecht; ongepaste woorden, scheldwoorden. 2) on


verstand, dwaasheid. 3) onrecht, onbillijkheid. 

Onredich, bnw. Onrechtvaardig. 

Onreet, -rede, bnw. i) Niet in orde, niet voor 

een bepaald doel geschikt of aanwezig. 2) o. goet, 

waarvan de waarde niet gemakkelijk in geld kan 

worden omgezet; reet ende o. goet, gelds- en andere 

waarden. 

Onreine, -rene, -rein, bnw. i) Onzindelijk, vuil. 

2) zedelijk onrein of verdorven, laaghartig, schan


delijk, gemeen : ook : onkuisch, wellustig; als znw., 

gemeene kerel. — Onreine, bijw. Onreinheit. 

Onreinen, zw. ww. tr Verontreinigen. 

Onreinicheit, znw. vr. i) Onzindelijkheid, sme


righeid. 2) vuiligheid, al wat vuil of smerig is, drek, 

etter e. a.; vuil, vuilnis; grove o., stront. 3) zedelijke 

onreinheid of verdorvenheid ; onkuischheid. 4) het


geen iem. verontreinigt; ook: de geslachtsdeelen. 

Onreinigen, zw. ww. tr. Hetz. als o n r e i n e n. 

Onreinlije, onrenljc, bnw. i) Vuil, smerig, mor


sig. 2) schandelijk, onkuisch. — Onreinlike. 

Onreinlijeheit, onreen-, onren-, onrel-, znw. 

vr. i) Onreinheid, onkuischheid. 2) vuil, vuilnis. 

 Onxeckelj cheit, - like.

Onre110cheit. Zie onrein1ij cheit. 
Onreppel} c, bnw. Onroerend. 
Onridderlijc, bnw. Onridderlijk. 


Onrj c, bnw. Arm, behoeftig. 
Onrijp (ook: ontijdig), Onrjpheit.
Onroer , znw. Onroerend goed; roer ende o. 
Onroerbaer, Onroerende, Onroerljjc, On


roerich, , bnw. Onbeweeglijk, ook: roerend, en: 
vergankelijk: — Onroerljjcheit.
Onrustei -rust, znw. vr. i) Onrust, spanning. 2) 
drijfrad, van een uurwerk. 
Onrustelfje , bnw. Onrustig, onrustig zijnde, ook: 
makende. — Onrustelijcheit, Onrustelike, Onrustieh, 
-heit; o. doen, in rep en roer brengen. 

Onruum, -ruyna, znw. o. Wat in den weg lig',, 
den weg verspert, puin en dgl. ; ook onruum dinc. 
Ong pers. vnw. (verb. nv.). Ons; ook onslieden; 

acc. ook us, uus. 

Onsachte, -saechte, -sochte, -safte, -zacht, bnw. 
i) Onzacht, hard, krachtig; geweldig, sterk van 
werking. 2) hard, moeilijk. 3) moeilijk, onaangenaam, 

lastig. 

Onsachte , -saechte, bijw. i) Op eene onzachte, 
gevoelige wijze; onzacht, hard, van werkingen. 2) 
hard, luid, van geluiden. 3) in hooge mate, zeer, 

hevig. 4) op eene onaangename, voor iemand pijnlijke 
wijze; met moeite, in kommer; ic nebbe o., 
mi is o. (te moede) ; o. doen, leed, verdriet doen, 
pijn veroorzaken; iem. onaangenaam of droefgeestig 
stemmen. 

Onsachtelike, bijw. i) Hard, geweldig; ook als 

bijw. van graad. 2) pijnlijk, smartelijk. 
Onsachtich, bnw. Geweldig, vreeselijk. 
Onsachticheit, -socliticheit, znw. Ongemak, kwel 

leed.-ling, 
Onsachtmoedich, bnw. Hard, onhandelbaar, 
wreed. — Onsachtmoedicheit. 

Onsadelijc, bnw. Onverzadelijk. — Onsadelike. 
Onsaelde, -salde, znw. vr. (oostmnl.). Onheil. 
Onsalich, -selich, bnw. i) Onzalig, ellendig, ramp


zalig. 2) in een slechten toestand verkeerende, vervallen, 
armzalig; onbeduidend. 3) rampzalig door 
zonde, diep verdorven, onzalig, doemwaardig; vervloekt, 
verdoemd; ook van zaken. — Onsalicheit, 

1" -like.t'n'sate, znw. vr. Onfatsoenlijkheid, schandelijk 
gedrag. 
Onschadelijc, bnw. Onschadelijcheit,

Onschaic, bnw. Oprecht, eerlijk, argeloos ; ook 

als znw. — Onschalkelike, -schalcheit. 
Onsehanne, bnw. Schaamteloos, onbeschaamd. 
Onschamel, -schemel, bnw. Schaamteloos; on


tuchtig ; onkuisch ; ook als znw. ; van wapenen, ver. 
boden. —,. Onschamel, bijw., onschamelheit, 
-schameltje, -like, -schamach. 

Onschapen. Hetz. als o n g e s c h a p e n, 2). 
Onschatteljjc, bnw. Onschatbaar. 
Onscheidelijc, -schedelcc, bnw. Onscheidbaar, 
onafscheidelijk. — Onseheideljjcheit, -like.
Onscherp, scharjb, bnw. Bot, stomp. 

Onschickelic, bnw. Wanstaltig, misvormd. 
Onschoech, bnw. (wfri.). Onschuldig. 
Onschone, bnw. i) Leelijk, vies, vuil. 2) onrein, 

besmet. 3) schandelijk, onteerend, vernederend. — 

Onschone, bijw. 
Onschonen, zw. ww. tr. Ontsieren. 
Onschotbaer, bnw. Onbelastbaar. 
Onschout, -scholt, -schuit, -schoude, znw. vr. i) 

Onschuld, schuldeloosheid; ongereptheid, vrouwelijke 
onschuld. 2) de erkenning van iemands onschuld, 
vrijspraak, rehabilitatie. 3) schout ende o. schulden en 
baten. 4) onschuldbetuiging, verontschuldiging ; o. 
doen, maken, bieden; eves o, doen, voor iem. in de 


418 ONSCHOUT. 

bres springen. 5) onschuldseed; o. doen, bieden; sin 

o. sweren. 6) verontschuldiging, excuus ; gezochte 
verontschuldiging, voorwendsel, uitvlucht. 
Onsehout, znw. vr. Zware schuld, snood vergrijp. 
Onschouwelij c, -schouljc, -schuweljc, bnw. On. 

zichtbaar; ook als bijw. — Zie o n s c h u w e 1 ij c. 
Onschouweljjc. Zie o n s c h u w e 1 ij c. 
Onschrivel ic, bnw. Onbeschrijfelijk. 
Onsohuldelite bijw. Onschuldig, onverdiend. 
Onschulden, -schouden, zw. ww. — I. Trans. 

i) Vrijpleiten. 2) verontschuldigen, vergoelijken. — 

II. Wederk. Zich verontschuldigen, zijn gedrag recht 
-vaardigen. 
Onsehuldenisse, znw. vr. Onschuldsbetuiging. 
Onschuldich, ont-, -schoudich, bnw. i) Vrij van 

schuld, niets op het geweten hebbende, niet in eene 
misdaad betrokken (met van of een gen.); ongerept, 
maagdelijk. 2) herra o. maken, zich door een eed 
zuiveren van eene beschuldiging. 3) onverplicht; on


schuldige dienst. — Onschuldicheit, onschul


dichlike. 

Onschuldigen , zw. ww. — I. Trans. Onschuldig 
verklaren, vrijpleiten ; verontschuldigen, verdedigen, 
verschoonen. — II. Wederk. i) Zijne onschuld betuigen 
of bewijzen. 2) zich door een eed zuiveren 
van eene aanklacht. 

Onschuldinge, znw. vr. Verdediging, rechtvaar


diging. 
Onschuwe, -schouwe, bnw. Niet schuw, mak. 
Onschuwelijc, -schouweljjc, bnw. Onvermijdelijk, 

noodwendig. — Zie onschouwelij c. 
Onset ons, onzer, bezitt. vnw. Ons. 
Ouse. Zie o n c e. 
Onsede, znw. m. en vr. Eene onbetamelijke, bru


tale, lompe handelwijze; eene daad die strijdt met 
eer en fatsoen. 
Onsedelije, bnw. Onbehoorlijk, onbetamelijk; met 
recht en reden of met het fatsoen in strijd. — On


sedicheit. 
Onsege, znw. m. Nederlaag. 
Onsegelbaer , bnw. Niet geschikt om gezegeld 
of gewaarmerkt te worden, van stoffen. 
Onsegen, znw. m. Onheil, ongeluk. 

Onseggeljjc,., ant-, .segl jc, bnw. i) Onuitsprekelijk, 
onbeschrijfelijk — Onseggelike. 2) ongezeggelijk, 
onhandelbaar, hardnekkig. — Onseggeljjcheit. 
.. 

Onseilljjc, -seilijc, bnw. Onbezeilbaar, onbevaarbaar. 


0nseker, bnw. i) Onzeker, ongewis. 2) onzeker, 
onbetrouwbaar; wuft, veranderlijk; van zaken, aan 
wisselingen onderhevig, onvast. 3) onzeker, onveilig. 

— Onseker, bijw., Onsekerheit, -ljjc, -like.
Onselfmondich, bnw. Minderjarig. 
Onsenthalven (van), bijw. Van onzentwege. 
Onser. Zie o n s e. 
Onserlijc, vnw. Ieder van ons. 


Onsichbaerlipe, bnw. Onzichtbaar, onzienlijk; 
ook onsich(t)l(jc, onsichtich, onsienbaerlijc. — On


sichticheit. 

Onsiene, ont-, zien-, bnw. i) Leelijk; hachelijk, 
gevaarlijk, er leelijk aan toe; schandelijk. 2) onaan. 
zienlijk, gering. 3) dat onsienste, de slechtste of ongunstigste 
toestand ; int o. sin, donsienste hebben, 
er het slechtst aan toe zijn, de nederlaag lijden, 
het verliezen. 

Onsiene, onsiende, bijw. Leelijk, hachelijk, gevaarlijk, 
het o. hebben ; in een slechten of treurigen 
toestand; op eene schandelijke wijze. 

Onsienen, zw. ww. tr. Leelijk maken, mismaken, 

ontsieren, toetakelen. 
Onsienljc, bnw. Leelijk, afschuwelijk, onooglijk. 
Onsienli e, bnw. Onzienlijk, onzichtbaar. — On


sienlike. 

Onsienljje. Zie ontsienli* c. 
Onsienhke, bijw. Hachelijk, gevaarlijk. 
Onsimp els, bnw. Onbetrouwbaar, oneerlijk. — 


Onsimpelhe^t. 

ONSTE. 

Onsin, un-, znw. m. (oostmnl.). Krankzinnigheid. 

Onsinljc, bnw. Onzinnig, waanzinnig. -- Onsinlij 
cheit, -sinlike.

Onsinnich, bnw. i) Zinneloos, waanzinnig. 2) 
onzinnig, dol, dwaas. 3) met oj5, kwaadaardig, woedend. 
— Onsinnicheit. 

Onslachte, bnw. Door geslacht of afstamming 
aangeboren, van nature eigen. 

0nslape, ont-, -slahen, -slaei, bnw.; o. werden, 
in slaap vallen; o. sin, in slaap zijn; ook : ongevoelig, 
als het ware in slaap verzonken. 

Onsmake, znw. m. Leelijke smaak. 

Onsmakelijc, ont-, •smaec-, bnw. i) Niet lekker. 
2) onaangenaam, onaantrekkelijk. — Onsmakeljjcheit, 
-smakende. 

Onsnidelijc, bnw. Hard, van edele steenen. 

Onsober, bnw. Onmatig. — Onsoberheit. 

Onsochte. Zie onsachte. 

Onsoekeli e, bnw. Niet kieskeurig. — Onsoekeljjcheit. 


Onsoete, -sueie, -suet, bnw. -- I. Van personen. 
Hard van gemoed, onhandelbaar, onaangenaam. — 

II. Van zaken. i) Onaangenaam, onvriendelijk. 2) 
vies. 3) tegen de borst stuitende, pijn doende. 4) 
vijandig, wreed. 5) fel, geweldig, gruwelijk. — 
Onsoeticheit. 
Onsoete, bijw. i) Hard, onzacht, met kracht; 
hard, luid ; van geluiden, Jude ende o. roepen. 2) 
op eene gevoelige wijze, met geweld. 3) op eene 
ruwe of wreede wijze. 4) op eene vernederende, 
schandelijke wijze. 

Onsondeljc, bnw. Onzondig, onschuldig. 

Onsondelic, bnw. Ongeneeslijk. 

Onsorehachtich, -ecklich, bnw. Zorgeloos; ook 

onsorfizertich, onsorfsam, onsorchfuldich, foudich. 
Onsout , onsolt, znw. o. (oostmnl.). Zware dienst, 
moeilijk of vermoeiend werk. 
Onspellijo, bnw. Afkeerig van scherts, ernstig 

gestemd. 

Onsplitelij c, bnw. Onscheidbaar. 

Onspoedich, bnw. Ongelukkig. — Onspoedichheit, 
ook: ongemak, onaangenaamheid. 

Onspoet, znw. m. i) Gebrek aan voortgang, getalm. 
2) onspoed, ramp-, tegenspoed; met, in onsboede, 
ons zonder dat men vordert, vruchte 
loos; hei is o., het is te vergeefs, heeft niets te 
beteekenen ; den o. hebben, de nederlaag lij deu ; ook: 
wat in zedelijken zin voor iem. nadeelig is; eest 
dat het ter zielen ooc es o. 3) een ongeluk, eene 
ramp. 

Onsprekeli^je, bnw. i) Niet uit te spreken, te 
zeggen (voor iem., met den dat.) ; wat niet gezegd 
of genoemd mag worden. 2) onuitsprekelijk, onbeschrijfelijk. 
— Onsprekelijcheit, -like. 

Opsprekende, bnw. Nog niet kunnende spreken. 

Onstade, znw. vr. en m. i) Ongeschikte tijd; 
tonstaden, te onpas. 2) ongunstige toestand waarin 
men iem. brengt, schade, nadeel; tonstaden, ten nadeele 
van; t. coznen, steen, nadeelig of schadelijk 
zijn; o. doen. 

Onstade, -stede, bnw. Onvast, onbestendig. 

Onstadelike, -síedelike, bijw. Veranderlijk. 

Onstadich, -stedich, bnw. i) Ongestadig, onbestendig, 
onrustig, onbetrouwbaar; van zaken, wissel


vallig, vergankelijk. — Onstadicheit. 

Onstaet, znw. m. Nadeel, schade. 

Onstandeljjc, -stanteljc, bnw. i) Ongepast, on


betamelijk. 2) niet goed onderhouden. 

Onstandich, -stendich, bnw. Onvast van karak


ter, ongestadig; een zwervend leven leidende. — 

Onstandicheit. 

Onstant, znw. o. Onwelvoeglijkheid, onbetamelijkheid; 
o. driven, bedriven, bewisen; vechtelic of 
anders enich o. dat by nacht geschiede. 

Onstantachtich, bnw. i) Geen stand houdende, 

ongeldig. 2) onstandvastig, veranderlijk. — Onstant


achticheit. 

Onste, onst, znw. vr. en m. i) Gunst, genegen



ONSTEDE. 

heid ; ongeoorloofd gunstbetoon ; quade o., kwaadwillige 
gezindheid. 2) liefhebberij, animo. 
Onstede, -sleide, znw. vr. Zwakheid van karakter, 
ongestadigheid. 

0nstede, znw. vr. ; ions/eden : a) daar waar het 
niet behoort; geel geven 1. b) op een ongeschikten 
tijd, te onpas. 

Onstelijc, bnw. Gunstig gezind, genegen. — 
Onstelike, ook : met ingenomenheid. 

Onsteinmich. Hetz. als ongestemmich. 

Onsterfelij e, -sterfVic, bnw. i) Onsterfelijk. 2) 
onverstoorbaar, waaraan geen einde komt, van zaken. 
3) bij iemands dood op zijne erven overgaande. 

— Onsterfelipcheit, -like.
Onstero, -starc, bnw. Zwak, niet sterk. — Onstercheit. 


Onstich, bnw. i) Gunstig, gunstig gezind, wel 
; enen o. zijn ere dint, iem. in iets behulp--willend 
zaam zijn; ook: partijdig. — Onsticheit9 -lij C. 
Onstichtich, bnw. Onstichtelijk, ontstichtend. — 
On stichticheit. 

Onstont, znw. vr. Ongeschikte tijd ; tonstonde. 
Onstoorlije, bnw. Onverstoorbaar, onverwoestbaar. 
Onstraffelijc, -strafiijc, bnw. Onschuldig, onberispelijk. 
Onstridelije, bnw. Niet strijdbaar; ook onstridick. 
Onstucken, ont-, -slicken, -s/ax; -slits, bijw. 
Aan stuk, in tweeën, stuk. 

Onsturich, bnw. r) Onstuimig; ontembaar, wild, 
woest. 2) ongebonden, teugelloos. — Onsturieheit, 
ook : onstuimigheid van het weder. 

Onstuur, -staler, -stuyr, bnw. i) Onstuimig, uitgelaten. 
2) onstuimig, stormachtig. 3) teugelloos, 
toomeloos. — Onstuurheit, -stuurlike. 

Onstuur, znw. m. (en o.). i) Onstuimigheid, 
woestheid, teugelloosheid, moedwil, baldadigheid; 
lawaai, rumoer; o. driven, bedriven. z) onstuimigheid, 
van het weder. 3) onrust, van gemoed. 

Onsubtij l, bnw. Grof, niet fijn. 

Onsuver, -suyver, bnw. i) Onzindelijk, vies, smerig. 
2) onteerend. 3) onzuiver, onrein, verboden voor 
het gebruik of den omgang. 4) zedelijk onrein; onkuisch, 
wellustig. — Onsuverheit. 

Onsuveren, zw. ww. tr. Verontreinigen, bezoedelen; 
besmetten; onteeren. 

Onsuverlike, bijw. i) Vuil, vies. 2) op eene 
schandelijke, den dader onteerende wijze. 3) wellustig, 
in onkuischheid. 

Onswaert (te -), bijw. uitdr. Te onzen opzichte. 

Onto voorz. en voegw. (vooral oostmnl.). — I. 
Voorz. Tot aan, tot. — II. Voegw. (ook ont dat). 
Totdat. 

Ontaerden, -arden, zw. ww. intr. Ontaarden. — 
Ontaert. 

0ntale, znw. vr., tale ende o., rechtmatige en 
onrechtmatige rechtsgronden; alle mogelijke middelen 
om in der minne een geschil uit den weg te 
ruimen. 

Ontallhjc, bnw. Ontelbaar, onmetelijk; onuitsprekelijk. 
— Ontallike. 

Ontame, bnw. Ongepast, onbetamelijk. 
Ontame, znw. vr. Onbetamelijkheid, onbehoorlijkheid; 
na o., op eene ongeoorloofde wijze. 
Ontamelijo, -temelijc, bnw. Ontameljjcheit,
Ontamelike, ook als bijw. van graad, al te erg, 

boven mate. 
Ontankeren, zw. ww. intr. De ankers innemen. 
Ontbarmen, -bermen, zw. ww. intr. Ontfermen, 

erbarmen. 

Ontbasten, zw. ww. tr. Van den bast ontdoen. 

Ontbeelden, zw. ww. tr. Vrijmaken van beelden 
of zinnelijke voorstellingen. 

Ontbeiden, -beden, zw. ww. intr. en tr. i) Wachten, 
toeven, blijven waar men is; geduld hebben; 
imp. onibeit, wacht maar (bedreiging); ook : wel! (verbazing) 
en : ja wel! (verontwaardiging). 2) wachten 

ONTBLEVENHEIT. 

op, naar (met een gen., acc., na). 3) verwachten, 
te gemoet zien. 4) wachten, opwachten. 5) afwachten, 
iem., iets. 6) ergens op uit of mede bezig zijn. 

— Ontbeidinge.
Ontbeider, znw. m. Vermoedelijke troonopvolger. 
Ontbeidich, bnw. Geduldig, lankmoedig. — Ontbeidicheit. 


Ontberen , on-, -baren, st. en zw. ww. — I. Intr. 
en Trans. i) Zich onttrekken aan, zich onthouden 
van iets, het nalaten of achterwege laten ; iets staken; 
mi en staets niet tontberne, ik mag mij aan eene 
taak niet onttrekken, ik mag iets niet weigeren; 
vrij komen van, iets ontgaan. 2) missen, iets niet 
hebben ; behoefte gevoelen aan (meest met een gen.) ; 
niet mogen (connen) o., niet buiten iets kunnen. — 

II. Wederk. Zich onttrekken aan iets, nalaten. 
Ontberen, st. ww. tr. Ontstelen, ontrooven. 
Ontberinge, znw. vr. Het zich onthouden van iets. 
Ontbernen, zw. ww. intr. Ontbranden, aangaan. 
Ontbersten, st. ww. intr. Ontbreken. 
Ontbesten, zw. ww. tr. Losrijgen. 
Ontbeven, zw. ww. intr. Beven, sidderen. 
Ontbidden, st. ww. tr. Afbidden : a) door bidden 
bevrijden, iem. b) door bidden afwenden, iets. 
c) door bidden trachten te verkrijgen, afsmeeken. 
d) onderkruipen. 

Ontbiden, st. ww. intr en tr. i) Wachten, toeven, 
blijven waar men is. 2) wachten op. 3) verwachten, 
te gemoet zien. 4) opwachten. 5) afwachten. 
6) het uithouden. 7) doorleven, leven in (een 
tijd), iets beleven. 

Ontbider. Hetz. als o n t b e i d e r. 

Ontbieden, st. ww. intr. en tr. i) Aan iemand 
laten weten, mededeelen, berichten, aanzeggen ; ook: 
rechtstreeks aan iem. zeggen, vertellen, verklaren; 
enen strijt o., iem. strijd aanzeggen. 2) iem. van iets 
verzekeren, hem iets doen blijken. 3) gebieden, gelasten 
; dringend verzoeken, op het hart drukken. 4) 
aanbieden; onschout o., den onschuldseed aanbieden. 
5) laten komen, laten roepen, oproepen, ontbieden; 
als znw. opontbod, oproeping; iet o., iets laten brengen. 
6) met omme, zenden om. 7) iem. de eene of 
andere behandeling aandoen ; enen (dat.) goeden Back, 
ere, schemj5 ontbieden. 

Ontbiedenisse, -bedenisse, znw. vr. Mededee


ling, bericht, tijding; ook ontbiedinge. 

Ontbieder, znw. m. Gerechtsbode. 

Ontbeet, znw. o. Mededeeling; mondgesprek. 

Ontbijt , znw. o. Een lichte maaltijd. 

Ontbindelij c, bnw. Wat ontbonden, losgemaakt 

worden kan ; oplosbaar, voor eene verklaring vatbaar. 
Ontbinden, -benden, st. ww. - I. Trans. i) 

Ontbinden, losmaken. 2) ontplooien, ontrollen. 3) 
losmaken, laxeeren. 4) loslaten; sin laf o., een ongebonden 
leven leiden. 5) verlossen, bevrijden, vrijmaken 
; vrijspreken; ontlasten, ontheffen, van eene 
schuld. 6) iets te niet doen. 7) oplossen, verklaren, 
uitleggen. 8) uiteenzetten, bekend maken ; verhalen; 
nauwkeurig mededeelen; enen eet o., een eed afleggen. 
— II. Intr. Losgaan, loslaten. 

Ontbindenisse, znw. vr. Uiteenzetting; ook: 
preek, verklaring van een deel der Heilige Schrift. 

Ontbinder, znw. m. Uitlegger. 

Ontbindinge, znw. vr. i) Ontbinding. 2) uitspatting. 
3) oplossing, uitlegging. 4) mededeeling, 
uiteenzetting; ook : het afleggen van een eed. 

Ontbiten, st. ww. tr. en intr. (met acc. en gen.). 
i) Iets gebruiken, wat eten of proeven; een lichten 
maaltijd gebruiken (niet uitsluitend des morgens), 
met eene ontk., zijn mond niet zetten aan iets, niet 
gebruiken of nuttigen ; als znw., een lichte maaltijd, 
een hapje eten. 2) ontbijten. 

Ontbitentijt, znw. o. Een lichte maaltijd. 

Ontbladen, zw. ww. tr. De vruchten van iets 
plukken ; land, bebouwen. — Ontbladinge.
Ontblader, znw. m. Vruchtgebruiker, pachter. 
Ontblevenheit, znw. vr. Tekortkomingen ; ook 

ontblivelijcheit. 


420 ONTBLIJF. 

Ontbljj f, znw. o. i) Tekortkoming. 2) misrekening. 
Ontbliken, st. ww. intr. Blijken, voor den dag 
komen. 

Ontbliven, st. ww. intr. — I. Met een pers. als 
ondw. i) Wegblijven. 2) achterblijven, niet mee 
kunnen. 3) te kort schieten, in gebreke blijven; als 
znw., gebrek, tekortkomingen. 4) met den dat., iem. 
begeven, in den steek laten. 5) overblijven, behouden 
blijven ; met den dat., ontsnappen, ontgaan; 
mi oniblivet, ik ontvang niet, ik verlies iets of raak 
iets kwijt. — II. Met eene zaak als ondw. i) Uitblijven, 
achterwege blijven. 2) buiten iemands bereik 
of macht blijven, hem niet ten deel vallen; voor iem. 
onbereikbaar zijn. 3) niet door iem. gedaan worden; 
met veranderd ondw., in gebreke blijven. 4) ontvallen. 
5) gespaard blijven. 

Ont,bliventheit. Hetz. als o n t b 1 e v e n h e i t. 

Ontblivinge, znw. vr. Traagheid in het goede. 

Ontbloten , zw. ww. tr. i) Ontblooten. 2) ontdoen 
van het noodige; als znw., afstand van iets. 
3) reiniging of zuivering van het gemoed, als znw. 
4) bebouwen, gebruiken, land. 

Ontbolwerken, zw. ww. tr. Van vestingwerken 
ontdoen. 

Ontbonden, bnw. — I. Van personen. Teugelloos, 
bandeloos. — II. Van zaken. Uitgelaten, ongebonden. 
— Ontbondenheit. 

Ontbondieh, bnw. Vrij van, niet gebonden door. 

Ontbordenen, zw. ww. tr. Ontlasten, verlichten. 

Ontboren, -bueren, zw. ww. tr. i) Iem. iets onthouden, 
hem niet betalen hetgeen men schuldig is; 
ook: ten onrechte heffen (oostmnl.). 2) afbeuren, aftillen. 
— Ontboringe.

Ontborgen, zw. ww. tr. i) Leenen van. 2) beschermen, 
vrijwaren. 
Ontborgeren, zw. ww. tr. Aan iem. het burger. 
recht ontnemen. 
Ontbosen, zw. ww. tr. Op eene bedrieglijke wijze 
ontnemen. 
Ontbreidelen, zw. ww. tr. Van den breidel ontdoen. 


Ontbreken, st. ww. — I. Intr. i) Voor den dag 
komen, doorbreken, uitbreken. 2) wakker schrikken, 
uien slate o. 3) ontgaan ; ontkomen, ontsnappen; 
ontvluchten; vrijkomen van een veroordeelend vonnis. 
4) van iets bevrijd of verlost worden. 5) met iets 

ophouden, het staken of er bij laten. 6) met den dat., 
iemand aan zijn lot overlaten, in den steek laten; 
van iem. afvallen, tegen iem. opstaan. 7) te kort 
schieten in kracht, in gebreke zijn; dal herle ontbreed 
mi, de moed ontzinkt mij. 8) ontbreken, mankeeren. 
— II. Onpers. Het ontbreekt (mij aan, met 
den dat. v. d. pers. en den gen. der zaak). — III. 
Trans. i) Met kracht of geweld losrukken. 2) verlossen, 
bevrijden ; wederk., zich onttrekken of ontslaan 
van. 

Ontbrekinge, znw. vr. Kracht-, machteloosheid. 
Ontbruden, zw. ww. tr.; enen sin waf o., lijfs. 
gemeenschap met eens anders vrouw hebben. 

Ontbraken, -bruyken, zw. ww. tr. Iets ten nadeele 
van een ander gebruiken, het voor hem onbruikbaar 
maken. — Ontbrukinge.

Ontdaen, onlaen, bnw. i) Open, ook van het 
gelaat. 2) ontdaan, buiten zich zelf van droefheid, 
vrees, toorn, liefde; ook van hem seleen o., aan 
zich zelf ontvoerd of onttogen. 3) er slecht aan toe 
zijnde. 4) uitzinnig, razend. 5) in het verderf gestort, 
rampzalig; ic ben o., het is met mij gedaan, voor 
mij is geen hoop meer. 
Ontdalen, zw. ww. intr. Ontzinken. 
Ontdanken , zw. ww. intr. (Iem.) niet dankbaar 
zijn, geen dank weten. 
Ontdansen, zw. ww. intr. Ontspringen, ontsnappen. 
Ontdeisen, zw. ww. intr. Ontzinken, ontvallen. 
Ontdecken, ontecken, zw. ww. — I. Trans. i) Een 
deksel of dak van iets wegnemen, ontdekken, ontblooten; 
het tafellaken wegnemen; als wederk., zich 

ONTDRAGEN. 

ontblooten ; een bedde o., de dekens wegnemen; ook 
hem o., het dek opslaan; bloot-, loswoelen, den 
grond. 2) ontblooten, berooven; ontdecl van, beroofd 
van, zonder. 3) verkennen, een terrein. 4) blootleggen 
hetgeen er omgaat in het gemoed ; iem. iets 
mededeelen of openbaren ; als wederk., zich uitspreken. 
6) openbaren, aan het licht brengen. 7) 
toelichten, verklaren, uitleggen. — II. Intr. i) Gaten 
krijgen in het dak. 2) bloot komen, zichtbaar 
worden. 3) zich bloot geven, zich openbaren. 

Ontdeeker, znw. m. Verkenner. 
Ontdeekinge, znw. vr. i) Mededeeling, bekendmaking. 
2) opsporing. 
Ontdelen, -dellen, zw. ww. tr. (Iem.) van eene 
deeling uitsluiten, ontzeggen, gerechtelijk. 

Ontdelven, st ww. tr. i) Opgraven, uit den 
grond graven; enen weck o., een weg door uitgraven 
onbruikbaar maken. 2) enen iet o., iem. iets 
door graven ontstelen ; ook : ontrooven, ontkapen. 
3) eene rivier door graven afleiden of verdeelen. 

Ontderven, zw. ww. tr. i) In het verderf storten. 
2) bederven, besmetten; sinen name ontderven. 
Ontdienen, zw. ww. — I. Trans. Die lafele o., 

de tafel afnemen. — II. Intr. Ondienstig zijn. 
Ontdiepen, zw. ww. intr. Te zwaar of te moeilijk 
zijn voor (met den dat.). 
Ontdieren, zw. ww. intr. Te duur voor iemand 
zijn (met den dat.). 
Ontdiken, zw. ww. tr. Door dijk maken aan 
iem. ontnemen ; enen een erve ontdiken. 

Ontdingen, onilingen, zw. ww. tr. i) Enen o., 
iemands vrijspraak bewerken, 2) iet o., ontrooven, 
(aan iem.) afhandig maken. 

Ontdinnen, . : *dunnen, zw. ww. intr. Voor iem. 
onbereikbaar zijn (met een dat.). 

Ontdoemen, zw. ww. tr. Vrijspreken. 

Ontdoen, on/teen, onr. ww. — I. Trans. i) Losdoen, 
losmaken. 2) ontbinden, uit elkaar nemen; 
oplossen, een raadsel. 3) ontdoen (van); schoonmaken, 
zuiveren. 4) onttrekken, ontvoeren. 5) open 
doen; openen ; openstellen ; eene opening in iets 
maken; doorboren, doorsteken; onldaen, van het hart, 
in doodsstrijd ; het gemoed, openstellen voor eene 
werking of invloed ; uitbreiden, uitspreiden ; die 
arme, den schoot o.; ontplooien, eene banier; uitpakken, 
eene waar. 6) blootleggen, verklaren. 7) 
ontbinden, doen uiteenvallen; verslaan, vernietigen; 
verwoesten ; verderven; onldaen, ellendig, rampzalig, 
verdorven; iem. in verwarring brengen, zijne bewustheid 
of zelfbeheersching doen verliezen. 8) ontbinden, 
te niet doen ; ongedaan maken. 9) hel enen 

o., het iem. afwinnen of verbeteren. — II. Wederk. 
Zich openen, ontluiken (oostmnl.). — III. Intr. i) 
Loslaten, zich oplossen. 2) zich openen, opengaan. 

Ontdolen, zw. ww. intr. (Door dwalen) voor iem. 
verloren gaan. 
Ontdooyen, -doyen, zw. ww. — I. Intr. Ontdooien, 
eig. en overdr. — II. Trans. Doen ontdooien. 

Ontdoppen, zw. ww. tr. Doppen, pellen. 

Ontdossen, zw. ww. tr. Uitkleeden. 

0ntdraden, onitraden, ontraden, ontreden, ondraden, 
zw. ww. — I. Intr. Vreezen, bang zijn. — 

II. Trans. Bang zijn voor. — III. Wederk. Hetz. 
als Intr. 
Ontdraeyen, -drayen, zw. ww. — I. Intr. i) 
Ontkomen, ontsnappen. 2) ontgaan, niet ten deel 
vallen. — II. Trans. Ontnemen, ontwringen. 

Ontdragen, onttragen, oniragen, st. ww. — I. 
Trans. i) Wegdragen, wegvoeren. 2) ontvreemden, 
ontstelen ; zich heimelijk met iets; ook: zonder te 
betalen, verwijderen; sin gelach o.; enen sin recht 
o., inbreuk maken op iemands recht, het verkorten. 
3) in veiligheid brengen; redden, behouden; dat laf, 
dat leven o. 4) vrijspreken, van verantwoordelijkheid 
ontheffen. 5) vrijstellen van, kwijtschelden. — II. 
Wederk. i) In zijn levensonderhoud voorzien. 2) 
zich staande houden, zich verdedigen. 3) zich ophouden 
met, of ook : het uithouden bij iem. ; zich 


ONTDRAGINGE. 

ophouden, verblijven; hem o. in een leven, een leven 
leiden. — 11I. Intr. Verschillen. 
Ontdraginge, znw. vr. Ontvreemding, verduistering. 
Ontdreigen, zw. ww. tr. i) Afdreigen. 2) door 
bedreigingen beletten. 
Ontdribbelen, . -drubbelen, zw. ww. intr. Vlug 
ontloopen, ontspringen. 
Ontdringen, st. ww. — I. Trans. Ontweldigen ; 
afpersen. — II. Intr. Ontwijken, ontsnappen. 

Ontdriven, st. ww. — I. Trans. i) Wegdrijven, 
rooven; ontnemen. 2) wegjagen, verjagen. 3) berooven. 
4) den rechthebbende op rechtmatige wijze 
onttrekken, ontnaasten. — II. Intr. i) Ontgaan. 2) 
wegdrijven. 

Ontdrneken, zw. ww. tr. Ontweldigen, afpersen. 
Ontducken, zw. ww. intr. Ontsnappen, ontkomen. 


Ontduken, onluken, zw. ww. intr. Hetzelfde; 
Gode o., zich van God af keeren; der maten o., de 
maat te buiten gaan. 

Ontduusteren, zw. ww. tr.; enen iet o., iem. iets 

bedrieglijk ontstelen of onthouden. 

Ontdwalen, zw. ww. intr. Van iem. afdwalen. 

Ontdwinen, st. en zw. ww. intr. Verminderen, 

wegslinken. 

Ontdwingen , st. ww. tr. Afdwingen, afpersen. 

Ontebrekel ic, bnw. Onverbrekelijk; onvergankelijk. 
— Ontebrekeljjcheit.

Ontebroken, bnw. Ongeschonden. 

Ontedelen, zw. ww. tr. Ontadelen, verlagen; 
zedelijk verlagen; ook wederk. 

Onteeschap. Zie o n t w e e s c h a p. 

Ontefenen, -hefenen, zw. ww. tr. Oneffen ma


ken, deuken. 

Ontegankelije, , -gancljc, bnw. Onvergankelijk. 

Ontegenhoudelbe, bnw. Onweerstaanbaar. 

Ontegenwordich, bnw. Afwezig; hetgeen men 
niet ziet. — Ontegenwordicheit.

Onteigenen, zw. ww. tr. In rechte den eigendom 
van iets aan iemand ontzeggen; wederk., zich 
als niets beschouwen, zijne menschelijke natuur verloochenen. 
— Onteigeninge.

Ontekenen. Zie o n t t e k e n e n. 

Ontellijo, -tellich, bnw. Ontelbaar, onmetelijk; 
onnoemelijk, onbeschrijfelijk; als znw mv., ontelbaar 
velen. — Ontellike. 

Ontemeljjc.. Hetz. als o n t a m e 1 ij c. — Ontemeljcheit, 
-like.

Ontedelen, zw. ww. wederk. Van adeldom afstand 
doen. 
Ontemmelijc, bnw. Ontembaar; onhandelbaar; 

ook ontemmichi. 

Onterden, -eerden, -aerden, zw ww. tr. Uit den 

grond halen of te voorschijn doen komen. 

Onteren -eeren, -heeren, zw. ww. tr. i) Onteeren, 
schandvlekken, te schande maken; in het verderf 
storten, te gronde richten, ruïneeren; onteert, 
van eer en goeden naam beroofd ; in het verderf 
gestort, geruïneerd. 2) iet o., ontsieren, leelijk maken; 
een land, verwoesten, ruïneeren; vernielen, afbreken. 

Onterfenisse, -ervenisse, -erfnisse, znw. vr. i) 
Het ontnemen van zijn wettig eigendom aan iemand, 
het verdrijven van een vorst uit zijn land; verlies, 
afstand van onroerend goed. 2) onterving. 

Onterven, -eerven, -herven, zw. ww. — I. Trans. 
i) Iem. van zijn erf, zijn land, zijne onroerende 
goederen berooven; (een vorst) uit zijn land ontzetten; 
erven ende o., eigendom toewijzen en ontzeggen; 
uit een ambt ontzetten. 2) berooven, van iets 
ontzetten. 3) in het verderf storten, ruïneeren ; deelw., 
geruïneerd; in de oogen der wereld onteerd of geschandvlekt. 
4) het recht op een vast goed doen 
verliezen ; verklaren dat het eigendom van een onroerend 
goed op een ander is overgegaan, gezegd 
van een overheidspersoon; erven ende o., wettelijk 
in bezit stellen en overdragen ; wederk., afstand 
doen van zijn recht op een vast goed. Ontervinge. 

ONTGONNINGE. 

5) onterven. — II. Intr. Aan iem. ontgaan, niet aan 
hem komen, van erfgoederen. 

Ontevreden. Hetz. als t e o n v r e d e n. 

Ontf-. Zie o n t v-. 

Ontgaden , zw. ww. — I. Trans. i) Bederven, 
vernielen, mismaken; leelijk maken, ontsieren. 2) 
ongelijk maken. 

Ontgaderen, zw• ww. tr. Verstrooien, verspreiden. 

Ontgadinge, znw. vr. Ontbinding, vernieling, 
van lichaamsdeelen door martelingen. 

Ontgaen, -gangen, onr. st. ww. — I. Met een 
pers. als ondw. i) Weggaan, zich verwijderen; met 
een dat., iem. verlaten, van iem. vandaan gaan; iem. 
moedwillig verlaten. 2) van iemand afvallen, tegen 
iem. opstaan. 3) ontkomen, ontsnappen ; metten live 
o., het leven er afbrengen ; met den gen., aan iets 
ontsnappen. 4) een misstap doen; een misslag begaan, 
eene fout maken; ook met den dat. van het wederk. 
vnw., zondigen, misdoen. — II. Met eene zaak als 
ondw. i) Vergaan, ophouden, eindigen ; verloopen; 
verdwijnen, te niet gaan ; met den dat., iem. ontgaan 
; ontzinken, bezwijken ; min kerte en/geel mi 
in druc; therte ontgaet mi, de moed ontzinkt mij. 
2) iet ontgaei mi, ik verlies iets, raak iets kwijt. 3) 
uitgaan van; hem (wederk.) iet doen o., (woorden) 
van zich doen uitgaan, zich doen hooren. 4) van iets 
vrijkomen. 5) ontbonden worden, losgaan. 

Ontgane, znw. m. Ontsnapping, ontvluchting; 
ook ontganginge. 
Ontgeesten, zw. ww. — I. Trans. Iem. in een 
staat van verrukking of zinsverbijstering brengen. 

— II. Wederk. en Intr. Aan zich zelf ontvoerd worden, 
in een ecstatischen toestand verkeeren. 
Ontgelden, -gulden, st. ww. tr. i) Betalen, opbrengen. 
2) voor iets boeten, het bezuren; het ?netten 
live o., het met den dood bekoopen. 3) boeten 
voor iets dat een ander heeft gedaan, het slachtoffer 
van iets worden; een verbont, ene soene o., niet in 
de voordeelen er van deelen; het o. metten live. 4) 
lijden, ondergaan. 

Ontgeldinge, znw. vr. i) Vergelding. 2) boete. 

0ntgerwen, -geerwen, geruwen, zw. ww. tr. 
Ontkleeden ; wederk., zich ontdoen van zijn (priester)
gewaad. 

Ontgeven, st. ww. tr. i) Van zich geven, uitgeven; 
een regeeringsstuk, uitvaardigen. 2) ontnemen, 
afnemen ; door een vonnis ontzeggen ; enen 
dat laf o., aan iemands leven wanhopen ; in rechte, 
eene beslissing nemen waarbij aan iemand het eigendom 
van een onroerend goed ontnomen wordt; iem. 
iets ontmaken. 3) iemand tot eene andere meening 
brengen ; iem. iets uit het hoofd praten, iem. iets 
opstrij den, heeten liegen. 

Ontgichten , zw. ww. wederk. Op wettelijke 

wijze afstand doen van rechten. 

Ontgieten, st. ww. tr. Uitgieten, uitstorten. 

Ontgilden, zw. ww. tr. Uit een gild zetten. 

Ontgilen, zw. ww. tr. Door streken afhandig 

maken. 

Ontginnen, st. ww. tr. i) Beginnen, een aanvang 
met iets maken. 2) eene opening in iets maken, 
een snee in iets geven; de tanden ergens in 
zetten, iets proeven. 3) een wond, houw enz. aan 
iem. toebrengen ; met eene ontk., geen vat op iets 
kunnen krijgen. 4) aantasten, aanpakken, te lijf gaan; 
aanvallen, een land. 5) den grond beginnen te bewerken, 
er de spa enz. in zetten. 6) eene vrouw, 
bekennen. 

Ontglenden, zw. ww. tr. De afsluiting van iets 

wegnemen. 

Ontgoeden, -goden, -goeden, zw. ww. — I. Trans. 

i) Iem. van zijn goed berooven of ontzetten. 2) iem. 

op wettelijke wijze een goed of zijne rechten daarop 

doen verliezen. — II. Wederk. Zich van zijn goed 

ontdoen, het wegschenken. 

Ontgoedenisse, znw. vr. Roof. 
Ontgonnen, zw. ww. tr. Hetz. als ontginnen. 
Ontgonninge, znw. vr. Begin van deeling. 



422 ONTGORDEN. 

Ontgorden, zw. ww. tr. Van gordel of riem 
ontdoen; dat swert o., het zwaard afdoen van een 
ander of zich zelf. 

Ontgraden, zw. ww. tr. Degradeeren. 

Ontgraven, st. ww. tr. i) Opgraven; uitgraven. 
2) door het maken van eene gracht voor iem. doen 
verloren gaan. 

Ontgrisen, st. ww. intr. met een gen. Afkeer 
hebben van iets. 
Ontgronden, zw. ww. tr. Den (onder)grond van 
eene plaats wegnemen. 

Ontgroten, zw. ww. intr. met den dat. i) (Door 
zijne grootte) te zwaar of moeilijk zijn voor iem. 2) 
te veel zijn, overschieten. 

Ontgroven, zw. ww. tr. i) Voor iem. onbereikbaar 
zijn. 2) te gemeen of onfatsoenlijk zijn voor iem. 
Onthachten, zw. ww. tr. Onthechten, ontbinden, 

losmaken. 
Onthaessenen, zw. ww. tr. De kniepezen doorsniiden 
(van een paard). 

Onthalen, onialen, zw. ww. tr. i) Weghalen, 
wegnemen ; (iem. iets) afhalen, ontwringen. 2) een 
ambtenaar of getuige, bij iets halen of roepen. 3) 
sinen loop o., een aanloop nemen. 4 (feestelijk) inhalen. 
5) vriendschappelijk ontvangen, recipieeren; 
bij zich ontvangen, toelaten ; als znw., ontvangst, 
onthaal; vijandelijk ontvangen. 6) behandelen. 

Onthaler, znw. m. Hij die iem. gastvrij opneemt. 
Onthalfteren, -halteren, zw. ww. tr. Den halster 
afdoen, van een paard. 
Onthalmen, zw. ww. wederk. Op wettelijke wijze 

afstand van iets doen. 

Onthalsen, zw. ww. tr. Onthoofden. 

Onthalsbergen, zw. ww. tr. Van harnas ontdoen. 

Onthangen, st. ww. tr. Iets dat hangt afnemen; 

uit de hengsels lichten : die dore o., eene straf bij 
wanbetaling. 
Ontharen, -hairen, zw. ww. tr. Van haren ontdoen. 
Onthaven, st. ww. tr. Ontheffen, bevrijden van 
de schadelijke gevolgen van iets (oostmnl.).

Onthechten, -hick/en, -heften, zw. ww. tr. Losmaken 
wat gehecht is ; ook : losmaken (van het 
aardsche). 

Ontheet. -heit, -hid, znw. o. i) Belofte. 2) bevel. 
3) machtiging, vergunning. 

Ontheffen, st. ww. tr. i) Uit iets heffen, beuren, 
tillen; heffen, inzamelen, vruchten. 2) bevrijden, verlossen 
; vrijwaren van de nadeelige gevolgen van 
iets, ontslaan. 

Ontheiligen, zw. ww. tr. Ontwijden; oniheilicht, 
ontwijd, besmet, bezoedeld. 
Ontheininge, znw. vr. Wegneming der afscheiding 
van een erf. 

Onthelen, st. ww. tr. Aan het licht brengen. 

O nthelmen, zw. ww. tr. Den helm afnemen. 

Onthelpen, st. ww. intr. en tr. i) Uit iets helpen 
of redden. 2) tegenwerken, benadeelen. 
Onthelsen. Zie o n t h a l s e n. 
Onthemelen, zw. ww. tr. i) Achterbaks houden. 

2) ontvreemden. 

Onthengen, zw. ww. tr. Vergunnen, gedoogen; 
dispensatie geven ; als znw., toelating, toestemming; 
ook onthengenisse. 

Ontheren, -herven. Zie onteren, -erven. 

Ontheten, .henen, st. ww. tr. i) Beloven, toezeggen 
; hem enen o., aan iem. het jawoord geven. 
2) bevelen, gelasten. 

Onthier, bnw. -- I. Voegw. O. dat, totdat; o. 
ende, hetzelfde. — II. Voorz. O. ende, tot aan, váór 
(een tijdstip). 

Onthieken,..zw. ww. tr. Afkapen, ontkapen ; aanbreken, 
aansnijden, entameeren. 
Onthinderen, zw. ww. tr. Ontvreemden. 

Onthoden. Hetz. als o n t h o v e d e n. 

Onthoeden, zw• ww. tr. i) Wegbergen, wegstoppen; 
wederk., zich schuil houden. 2) wegkapen, 
ontstelen. 

ONTHOUT. 

Onthogen, -ogen, zw. ww. — I. Intr. i) Te hoog 
voor iemand zijn, buiten iemands bereik zijn; boven 
iemands begrip gaan. 2) boven de zinnen verheven 
zijn, zich boven het aardsche of zinnelijke verheffen, 
met een dat., hem seleen o., zich boven zijne zinnelijke 
natuur verheffen. 3) overtreffen, te boven 
gaan. — H. Trans. i) Een bod, verhoogen. 2) doen 
stijgen, verheffen, geestelijk. 

Onthogen, -huegen, -heugen, zw. ww. — I. Intr. 
Bedroefd worden. — H. Trans. i) Bedroeven; ontkoget, 
-hoocht, bedroefd; in een treurigen toestand 
brengen, te gronde richten. 2) deelw. onthoget, ontstemd, 
boos; droefgeestig; er slecht aan toe zijnde. 

Onthoiren. Hetz. als o n t e r v e n. 

Onthonen, zw. ww. tr. Iem. op eene oneerlijke 
wijze behandelen, afzetten. 
Onthope, znw. vr. Wanhoop. 
Onthopen, zw. ww. intr. i) De hoop opgeven of 

laten varen, wanhopen; onthobet, wanhopig ; met 
een gen., aan iets wanhopende; teleurgesteld. — 

Onthopenisse, onthopinge.

Onthoren, zw. ww. intr. i) Niet naar iem. luis 
tegen iemands gebod handelen. 2) naar iem.-teren, 
luisteren, hem gehoorzaam zijn. 
0nthornen , -hoornen, zw. ww. tr. De horens van 
een dierenhuid afnemen. 

Onthorten , zw. ww. tr. Afstooten, wegduwen. 

Onthoudebrief, znw. m. Aanstellingsbrief van 
een ambtenaar of „onthouden" dienaar. 

O ntho udeljj e, bnw. i) Ingetogen; bij w., o nthoudelike. 
2) geschikt om in den geest te worden 
opgenomen, bevattelijk. 

Onthouden, -holden, st. ww. — I. Trans. i) 
Tegenhouden, terughouden. 2) onthouden, achterhouden, 
ontzeggen, iets ; gevangen houden, iemand. 
3) iem. bij zich houden, aan iem. gastvrijheid ver 

-leenen, iem. in

zijn huis opnemen; aan iem. een 
veilige schuilplaats verleenen. 4) bij zich houden in 
eene bepaalde betrekking, ambt of bediening; in zijn 
dienst nemen of houden, een ambtenaar, aanstellen, 
benoemen. 5) onderhouden, den kost geven aan iem.; 
opnemen in een gesticht; van dieren, houden; onder. 
houden, in stand houden, met God als ondw. 6) op. 
houden, ondersteunen, in de hoogte houden; dat 
hovel miller bant o. ; staande houden, voor vallen 
behoeden, redden. 7) behouden, bewaren, op eene 
veilige plaats bergen ; met den dat., voor iem. bewaren, 
reserveeren ; dat laf, leven o., zijn lijf bergen, 
redden. 8) houden, vasthouden ; in zijn bezit houden. 
9) onthouden, in het geheugen bewaren. io) bevatten, 
inhouden. ix) uithouden, verduren; het o., het 
vol houden. 12) hem (dat.) iet o., hem (acc.) o. ere 
dinc, zich iets onthouden, het nalaten. — II. Wederk. 
I) Zich bedwingen of inhouden, zich goed houden. 
2) zich binnen de perken houden, matig en ingetogen 
leven. 3) zich onthouden van iets, iets kunnen 
nalaten. 4) zich onderhouden, in zijn onderhoud 
voorzien. 5) zich ophouden, vertoeven. 6) zich staande 
houden, zich voor vallen behoeden. 7) zich staande 
houden, het niet opgeven. 8) zich vasthouden, vastklemmen; 
een iet. — III. Intr. i) Zich betoomen. 
2) zich onthouden, iets nalaten. 3) zich ophouden, 
eene schuilplaats vinden. 

Onthoudenisse, znw. vr. i) Beteugeling. 2) ondersteuning 
; het aanbrengen van steun ; aange 
brachte steun. 3) verblijfplaats; vergaarbak. 4) het 
geheugen. 5) matiging, onthouding. 

Onthouder, znw. m. i) Bewaarder. 2) beschermer; 
handlanger, medeplichtige. 

Onthouden^^g^ e, -holdinge, -haldinge (oostmnl.), 
znw. vr. i) Het ophouden of tegengaan van eene 
lichamelijke behoefte. 2) levensonderhoud. 3) bezitting. 
4) inhoud. 5) het onthouden of in zijn geest 
opnemen van iets. 6) ingetogenheid, zelf beheersching. 
Onthout, -hall, -holt, znw. o. en m. i) Verblijf 

toevluchtsoord. 2) levensonderhoud; brief van-plaats; 
onthoude, een brief waarbij aan iem. een jaargeld 
wordt toegekend. 3) het aannemen van iemand in 


ONTHOU WEN. 

zijn dienst; benoeming, aanstelling; loon, wedde. 4) 
bescherming, ondersteuning, instandhouding ; ook: 
beschermer, verzorger. 5) (verzekerde) bewaring. 6) 
herinneringsvermogen ; het geheugen. 

Onthouwen, st. ww. tr. (Hout) houwen ten nadeele 
van iem. (met den dat.). 

Onthoveden, -hoofden, -boden, zw. ww. tr. Ont. 
hoofden, onthalzen. — Onthovedenisse, onthovedinge.


Onthubbelen, zw. ww. intr. Ontspringen. 
Onthuden, zw. ww. intr. Ontvellen. — Onthudingo.


Onthuden, zw. WW. tr. Verbergen, wegstoppen. 

Ontharen, zw. ww. tr. Onderhuren. 

0nthusen, -Ihuysen, zw. ww. tr. i) Ene erve o., 

een huis afbreken ; enen o., iem. zijn recht op een 
huis ontzeggen; wederk. en intr., zich van zijn huis 
ontdoen. 

Onthuwet, bnw. Ongehuwd. 
Ontidelij e, -ijftlic, bnw. i) Ontijdig. 2) niet voor 
een tijd, eeuwig. — Ontidelike. 

Ontidich, -tich, -tick, bnw. i) Ontijdig, ongelegen. 
2) onrijp. 3) ongepast, onbetamelijk. 4) ongunstig, 
slecht, van weder. 5) vuil, bedorven, van 
eet-en drinkwaren. 

Ontidich, bij w. Ontijdig; te vroeg. 
Ontiere, znw. Onbetamelijk gedrag; schandelijke 
bejegening. 
Ontierich, : tierlijc, bnw. Onbetamelijk, schandelijk. 
.— Ontierlike. 

Ontijt, znw. vr. i) Ongeschikte tijd van den dag, 
waarin het donker is; ontijd. 2) ongeschikt oogenblik 
of tijdstip; tontide, niet op den juisten tijd, ter 
kwader ure. 

Ontilbaer, bnw. Onroerend (goed). 

Ontjagen, zw• ww. tr. i) Wegjagen, verdrijven; 
met den dat., afhandig maken, ontrooven. 2) ontnemen, 
ontzeggen. 

Onto offeren, joncferen, zw. ww. tr. Ontmaagden. 

Onto ogen. Hetz. als o n t b r u d e n. 

Ontcaetsen, zw. ww. tr. Ontfutselen (16de eeuw). 

0ntkeer, znw. m. ; sander o., zonder draaierij of 
leugens. 
Ontkeiseren, zw. ww. tr. Keizer-af maken. 
Ontkennen, -kinnen, zw. ww. tr. — I. Van 

kennen als causatief. i) Onkenbaar maken; als we


derk., zich ontsieren, zich bezoedelen; deelw. ontkent, 

vermomd, onkenbaar. 2) onbekend maken; deelw. 

ontkent, onbekend; ook; de kennis of de bewust


heid doen ophouden of ontnemen ; een exj5rement 

(middel) daer die sin snede werf ontkent. — II. Van 

kennen in de bet. kennen". i) Eene beslissing ne


men waarbij aan iem. in rechte iets wordt ontnomen; 

ontnemen, onttroggelen ; opzeggen, de gehoorzaam


heid. 2) iets voor onjuist of valsch verklaren ; ont


kennen. 3) iem. niet willen kennen; wederk., trotsch 

of hoogmoedig zijn. 4) iem. niet erkennen in eene 

hoedanigheid of waardigheid. 5) (oostmnl.) als waar 

erkennen, voor waarheid bevinden'; Ontkenninge.

6) (oostmnl.) door onderzoek tot de juiste kennis 

trachten te komen. 

Ontkennisse , ontkent-, znw. vr. i) Gedaante 

2) loochening.-verwisseling. 

Ontkenninge, znw. vr. i) Het niet erkennen 

van iets. 2) beslissing. 3) zie o n t k e n n e n , 5). 

Ontkeren, -kieren, zw. ww. — I. Trans. i) 

Afwenden, afkeeren, het gelaat; iets, vervreemden; 

met van, afbrengen van. 2) afwenden, beletten, 

voorkomen ; met dal., iets van iem. afwenden, hem 

er voor vrijwaren; iem. tegenhouden. 3) eene ge


woonte, afwennen ; zich onttrekken aan, eene ver


plichting. 4) iem. verstoken laten van iets waarop 

hij recht heeft; ontvreemden, afhandig maken; ont


zeggen, door eene uitspraak. 5) voor iem. verborgen 

houden. 6) in de war maken, bederven ; schenden; 

on/keen, leelijk, er leelijk uitziende ; van het goede 

afbrengen; ontkeert, ontsteld, ontdaan. — II. We


derk. i) Zich verwijderen, heengaan. 2) zich af-

ONTLAKEN. 

wenden, met van. 3) zich onttrekken aan (een plicht). 
4) zich berooven van. — III. Intr. i) Heengaan. 2) 
ter zijde wijken; van een wapen, uitschieten. 3) met 
den dat., ontsnappen, ontgaan. 4) zich verre houden 
van. 5) afdwalen, een verkeerden weg inslaan ; antkeert, 
verkeerd, afgedwaald. 6) veranderen. 7) bederven. 


Ontkennen, zw. ww. tr. De pit uit eene noot halen. 

Ontkerven, st. ww. tr. Zich aan de betaling 
eener schuld trachten te onttrekken. 

Ontkettenen, -ketenen, zw. ww. tr. Ontketenen. 

Onteleden, -cleiden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Ont., uitkleeden ; uitdoen, uittrekken, kleederen, wapenen; 
een doode, afleggen. 2) ontblooten, ontdoen. 
3) berooven, plunderen; onicleet van, verstoken van. 

— II. Wederk. Zich ontkleeden; zijne wapenen afleggen 
; zich verkleeden. -- Onteledinge.
Ontclemmen , -clinzmen, st. ww. intr. Door klimmen 
aan iemand ontgaan of ontsnappen. 
Ontcnopelipc, bnw. Oplosbaar. 
Ontcnopen , -cnobjben, -cnuj en, zw. ww. — I. 
Trans. i) Losknoopen, een knoop. 2) losmaken, iets 
dat vastgebonden is. 3) ontbinden, oplossen, doen 
uiteenvallen. 4) uiteenzetten, ontvouwen; mededeelen. 

— II. Intr. r) Losgaan. 2) zich openen, opengaan. 
Ontcnopinge, znw. vr. Uiteenzetting, uitlegging. 
Onteomeljjc, bnw. Niet o., onontkoombaar. 
Ontcomen, -cominen, st. ww. intr. Ontgaan, ontvluchten, 
ontsnappen. 
Ontcommer, znw. m. Redding, verlossing; ook: 
naam van eene heilige maagd, Wilgefortis. 

0nteommeren, -comberen, -combren, -cumineren, 
zw. ww. --; I. Trans. i) Redden uit den nood, voort. 
helpen. 2) ontslaan uit gevangenschap. 3) verlossen, 
bevrijden, met een gen. of van. 4) iet o., gereed ma. 
ken, in orde brengen. 5) een goed ontlasten van eene 
er op rustende schuld. 6) het beslag op eene zaak 
opheffen; het op eene kerk rustende interdict opheffen. 
— R. Wederk. i) Voortmaken. 2) zich bevrijden. 
3) zich kwijten van. 4) zich ontdoen of losmaken 
van. 5) zich van iem. afmaken. — Ontconlmeringe.


Onteommertheit, znw. vr. i) Loslating, slaking. 

2) het los zijn van iets. 

Ontconingen, zw. ww. tr. Koning-af maken. 

Ontcopen , zw. onr. ww. tr. i) Iets van iem. 
koopen. 2) door omkooping eene partij doen verla


ten; o. dat, door omkooping verhinderen dat. 3)

vrijkoopen. 4) onderkoopen. 

Onteoppelen, zw. ww. tr. Een koppeljachthonden, 
loslaten. 
Ontcrachten , -craften, -crechten, zw. ww. tr. 
Ontweldigen, ontrooven ; ook ontcrachtigen. 

Ontcrimpen, st. ww. intr. Samenkrimpen, weg


krimpen; met den dat., voor iemand te kort zijn, 

van een kleedingstuk. 

Onterncen, -cruses, zw. ww. tr. Van het kruis 

afnemen. 

Onterupen, st. ww. tr. Ontsluipen; ontsnappen, 

ontvluchten. 

Onteusten, zw. ww. tr. Ontrusten. 

Ontlachen, st. ww. intr. ; o. werden, beginnen te 

lachen. 

Ontladen, st. ww. — I. Trans. i) Ontladen, los


sen. 2) ontlasten, van een last bevrijden. 3) pass., 

bevrijd of verlost worden, van eene vrucht. 4) een 

last afwentelen, van iemands gemoed. 5) bevrijden; 

ontladen, bevrijd, vrijgesproken ; vrij van alle banden, 

ledig. 6) ontvouwen, verduidelijken ; uiteenzetten, 

mededeelen. 7) laden, opladen. — 11. Wederk. i) 

Zich ontlasten, een last afleggen; ontlasting hebben. 

2) zich vrijmaken, met van. 3) zich vrijhouden van 

kwaad; zich zuiveren van eene schuld. 4) zich kwij


ten. — Ontladinge.

Ontlader , znw. m. Bevrijder, verlosser. 

Ontlaetstede, znw. vr. Losplaats. 

Ontlaken, zw. ww. intr. Te kort schieten; ver


kort worden, van het recht. 


4 2 4 ONTLASTEN. 

Ontlasten, zw. ww. -- I. Trans. i) Iem. van 
een last bevrijden; verlichten, ontheffen. 2) verlossen, 
bevrijden; van verantwoordelijkheid of aanspra. 
kelijkheid ontheffen, zuiveren van een blaam, eene 
verdenking; vrijspreken. — II. Wederk. Een geheim 
openbaren. — Ontlastinge.

Ontlaten, st. ww. — 1. Trans. i) Loslaten, -vrij 
laten. 2) losmaken, ontbinden. 3) oplossen, te niet 
doen ; blusschen, een gloed. 4) week maken. — II. 
Intr. Week worden. — Ontlatinge.

Ontlatten, zw. ww. tr. De daklatten wegnemen. 

Ontleeh, znw. m. Uitstel, of: tegenspraak, uitvlucht. 

Ontleden, zw. ww. tr. i) Iem. van een of meer 
zijner leden berooven. 2) een lichaam, in stukken 
houwen of scheuren. 3) ontwrichten, een lichaamsdeel. 
— Ontledinge.

Ontledigen, zw. ww. — I. Trans. Bevrijden, 
ontheffen, ontslaan. — II. Wederk. i) Zich zuiveren 
van, zich vrijpleiten, zijne onschuld bewijzen. 2) zich 
ontdoen of afmaken van iets. 

Ontleersen, zw. ww. tr. De laarzen uittrekken. 
Ontleert , bnw. Vergeten zijnde hetgeen men 
geleerd heeft. 

Ontleggen, zw. ww. tr. i) Wegleggen, verleggen. 
2) wegbergen. 3) wegnemen, verwijderen. 4) van 
zich afzetten of afschuiven, uitstellen ; zich van iets 
afmaken; van zich afzetten, iets tegen iets inbrengen. 
5) iem. iets weigeren of ontzeggen. 6) enen iet o., 
iem. iets uit het hoofd praten. 7) uiteenzetten. — 
Ontleg ger, uitlegger. — Ontlegginge.

Ontleiden, zw. ww. tr. — 1. Met den acc. v. 

d. pers. i) Wegbrengen, wegvoeren. 2) ontvoeren, 
rooven ; schaken ; iem. afkapen, een dienaar, een 
klant. 3) iem. op een dwaalspoor leiden. 4) iem. van 
iets berooven ; onheil, verstoken. — II. Met den 
acc. van de zaak. i) Afleiden, een stroom. 2) rooven; 
de betaling ontduiken, van eene schuld. 3) 
bederven, iets goeds. — Ontleider, Ontleidige, 
znw. vr. Ontleidinge.
Ontlenen, zw. ww. tr. Leenen van. — Ontlener 
, -leninge.

Ontlengen, -Zingen, zw. ww. intr. Boven iemands 
bereik zijn, iem. ontgaan. 
Ontleren, zw. ww. tr. i) Afleeren, iemand iets. 
2) afleeren, verleeren. 
Ontlesen , st. ww. tr. Iem. iets stelen uit zijn 
grond of tuin. 

Ontletsen, zw. ww. tr. Ontknoopen, losmaken. 

Ontlichten, -luchten, zw. ww. tr. Verduisteren. 

Ontliden, st. ww. intr. Ontgaan, ontsnappen. 

Ontliegen, st. ww. tr. Enen iel o., iem. iets 
door bedrog afhandig maken. 
Ontliën, zw. ww. tr. Ontkennen. 
Ontliggen, st. ww. intr. Ontschuilen, m. e. dat. 
Ontljjcsemen , liesemen, -enen, zw. ww. tr. i)

-

Onherkenbaar of onkenbaar maken, vermommen, 
verkleeden. 2) herscheppen. 3) toetakelen, mismaken, 
4) bemantelen, verbloemen, ontveinzen. — Ontljjcsenisse. 


Ontlijsten, zw. ww. tr. De lijst of rand afnemen, 
van een stuk laken. 
Ontliken, zw. ww. tr. Aan iets eene andere gedaante, 
ook: een anderen schijn, geven. 
Ontlikenen, zw. ww. wederk. Zich onkenbaar 
maken, -zich verkleeden. 
Ontlieten, zw. ww. tr. Iets dat gelijmd is losmaken. 
Ontliven, zw. ww. — I. Trans. Dooden, ombtengen 
; ook wederk. ; ontlivel, on/lijft, dood. — 

II. Intr. Omkomen. 
Ontlogenen, zw. ww. tr. Bedrieglijk achterhouden, 
iets waarvan belasting moet worden betaald. 
Ontlogeren, -eeren, -ieren, zw. ww. — I. Intr. 
Opbreken met een leger. — II. Trans. Doen opbreken, 
eene gewapende macht ergens vandaan jagen. 

Ontloeken, zw. ww. tr. Wegtroonen, iemand; 
ontlokken, iets; aanleiding tot iets geven; erheit (toorn, 
gramschap) ontlocken. 

ONTNAESTEN. 

Ontlonen, zw. ww. tr. Iem. in zijn loon of verdiensten 
benadeelen. 

Ontlopen, st. ww. intr. i) Wegloopen ; zich van 
iem. verwijderen (met een dat.); hi ontliep sinen 
meester te saen, hij is te vroeg van school gegaan, 
hij is dom of dwaas. 2) ontvluchten; ontkomen, ont. 
snappen; als znw., ontvluchting; ook onlloj5inge. 3) 
met eene zaak als ondw., ontgaan, met veranderd 
ondw., verliezen. 4) wegvloeien, wegloopen ; met een 
dat., ontvloeien. 

Ontlortsen, zw. ww. tr. Aftroggelen. 

Ontlossen, zw. ww. — I. Trans. i) Losmaken, 
ontbinden. 2) loslaten. 3) verlossen. 4) afkoopen, iem. 
eene schadeloosstelling geven. -- II. Wederk. t) 
Zich losmaken van iets (met van). 2) zich vrijmaken 
of loskoopen. — Ontlossinge, ook: oplossing, als 
medische term. 

Ontloten, zw. ww. tr. Verloten. 

Ontloven, zw. ww. tr. De waarde van iets verkleinen. 
Ontloveren, zw. ww. tr. Van loof ontdoen. 
Ontluken, st. ww. — I. Trans. i) Ontsluiten, 

openen. 2) een gat in iets maken. 3) eene ruimte, 
openstellen. 4) ontrollen, eene banier. 5) ontvouwen, 
openbaren. — II. Wederk. Zich openen, uiteengaan, 
van gelederen. — Ontlukinge.

Ontluusschen, zw. ww. intr. Wegkruipen. 

Ontmachten, zw. ww. tr. Van macht of kracht 
berooven. 

Ontmaelgeren, -maelleren, - mailleren, -ieren, 

zw. ww. tr. De maliën uit een kolder wegslaan, een 
gat maken in een „halsberch". 

Ontmaken, zw. ww. tr. Ontsieren, mismaken, 
bederven; ontmaeci, ontsierd, leelijk; afzichtelijk; 
toegetakeld; er slecht aan toe; armoedig, haveloos. 
2) onteeren, aantasten in eer en goeden naam; in 
den ban doen. 3) onkenbaar maken ; wederk., eene 
andere gedaante aannemen. 4) vernietigen, doen ophouden 
te bestaan, ontmaken, iemand ; opheffen, afschaffen 
; dooden ; verslaan ; vernielen, afbreken. 5) 
beletten, verhinderen, onmogelijk maken. 6) oplossen, 
ontbinden, vloeibaar maken. 8) ontmaken bij 
testament. — II. Wederk. i) Ontvluchten. 2) zich 
ontdoen, van een ambt, een goed. 

Ontmannen, zw. ww. tr. i) Van teelkracht berooven. 
2) ontzenuwen. 

Ontmeersen, zw. ww. tr. Hetz. als o n t m e ren. 

Ontmengen, -mingen, zw. ww. tr. Uit een mengsel 
afscheiden. 
Ontmeren, zw. ww. tr. Een schip, van den kant 
losmaken. 

Ontmeten, st. ww. tr. en intr. Met eene valsche 
maat meten ; aan iem. niet de juiste maat geven; 
bedriegen ; enen sin recht o., iem. niet geven wat 
hem toekomt. 

Ontmetsen, zw. ww. tr. Afbreken, losmaken, 
metselwerk. 
Ontminderen, zw. ww. intr. Verminderen, verdwijnen. 


Ontminnen, zw. ww. tr. Ontvrijen. 

Ontmoeden, -modera, -rooiden, zw. ww. tr. Ontmoedigen 
; ontmoedet, ontrnoe(d)t, terneergeslagen. 
Ontmoet, znw. o. i) Ontmoeting. 2) vijandelijk 
treffen. 3) tegenstelling. 

Ontmoeten, -mee/en, zw. ww. intr. i) Ontmoeten, 
tegenkomen. 2) te gemoet gaan ; op iemand 
afgaan, hem aanvallen. 3) ondervinden, iets onaangenaams, 
deelachtig worden, iets aangenaams. 4) 
tegen iets bestand zijn, het uithouden. — Ontmoetinge.


Ontmomberen, zw. ww. tr. Mondig verklaren. 
Ontnaberen, zw. ww. wederk. (oostmnl.). Zich 
afzonderen (van zijne buren). 

Ontnaeyen, -nayen, -neyen, zw. ww. — I. 

Trans. Lostornen. — II. Intr. Losgaan, van naaisel. 

Ontnaesten, zw. ww. tr. Een koop door naasting 
betwisten; ook oninaderen. — Ontnaester, 
-naestinge. 


ONTNAGELEN. 

Ontnagelen, -nichelen, zw. ww. tr. Iets dat vastgespijkerd 
is losmaken. 
Ontnauwen, zw. ww. intr. Te nauw of eng zijn 
voor iemand ; te moeilijk vallen, onmogelijk worden. 
Ontnemen, st. ww. tr. Ontvreemden, zich onrechtmatig 
toeeigenen, stelen. — Ontneminge.
Ontnieten, st. ww. intr. met den gen. Van iets 

geen genoegen hebben, het ontgelden. 
Ontnieten. Hetz. als o n t n a g e 1 e n. 
Ontnicken, zw. ww. intr. met den dat. Door 

bukken aan een gevaar ontkomen. 
Ontnuchteren, zw. ww. wederk. en intr. Ontbijten. 
— Ontnuchteringe.

Ontoegankeljje, bnw. Waar men niet kan doordringen, 
een oord ; waarin men niet kan doordrin gen 
met het verstand, onbegrijpelijk. 

Ontoeneigeljjc, bnw. Niet overhellende tot. 
Ontogelike, bnw. Onfatsoenlijk. 
Onto'en, zw. ww. tr. Van het gezicht berooven. 
Ontoiren. Zie o n t h o i r e n. 
Ontoonlijc, bnw. Onbewijsbaar. 
0ntoos, *hon-ntoos, bnw. Beschaamd, verontwaar


digd. 
Ontopenen, zw. ww. tr. Ontsluiten; hem o. van 

binnen, zijn gemoed openstellen. 
Ontordinen, zw. ww. tr. Degradeeren. 
Ontorsen, zw. ww. tr. Van het paard stooten 

of werpen. 
Ontpaehten, zw. ww. tr. Onderhuren. 
Ontpaeyen, -ayen, zw. ww. tr. Ontrusten ; ver


ontrusten, hinderen ; ontjbayet, ontjbayl, ontevreden. 

— Ontpaytheit.
Ontpalen, zw. ww. tr. (Iemands land) rooven of 

inpalmen. 
Ontpantseren, zw. ww. tr. Van pantser ontdoen. 
Ontpapen, ZW. ww. tr. Uit de priesterwaardig


heid zetten. 
0ntparen, zw. ww. tr. T) Verdeelen, verstrooien. 

2) scheiden, afzonderen, zaken. 
Ontpecken, -j5icken, zw. ww. tr. Ontrooven. 
Ontpennen, zw. ww. tr. Van slagpennen be


rooven. 
Ontpesen, zw. ww. tr. Ontzenuwen. 
Ontplamen, zw. ww. tr. Inpalmen, ontrooven. 
Ontplecken, -licken. Hetz. als o n t p e c k e n. 
Ontploken, bnw. i) Open; wijd open, open


staande. 2) geopend, uitgebreid, van de armen ; uitgespreid, 
van takken ; ontrold, van banieren. 3) uitgebreid, 
ruim. 4) kloek gebouwd. 5) trotsch, hoogmoedig. 


Ontplokenlike, bijw. Open en bloot, duidelijk. 

Ontpluken, -j5luyken, st. ww. — I. Trans. i) 
Ontsluiten, openen. 2) openstellen, openen, den geest, 
het gemoed; ook: het vroolijk stemmen, verruimen. 
3) den toegang openstellen tot (eene ruimte). 4) openen, 
losmaken, als medische term. 5) een gat in 
iets maken. 6) openen, uitbreiden, uitspreiden; ontplooien, 
ontrollen, vanen, banieren. 7) ontvouwen, 
openbaren, verklaren. — II. Wederk. en Intr. Zich 
openen, opengaan, ontluiken. 

Ontplukenisse , znw. vr. Ontvouwing, ontwar 


ring ; ook ontj5lukinge. 
Ontplukinge, znw. vr. Ontplooiïng. 
Ontplucken, -jblocken, zw. ww. — I. Trans. i) 

Afplukken. 2) afnemen, ontrooven. — II. Wederk. 
Zich ontdoen van (een goed). 
Ontplumen, -Pluynen, zw. ww. — I. Trans. 

Plukken, een vogel. — II. Wederk. Zijn veeren ver 
ruien, kaal worden. -liezen ; 
Ontpinue, jbluyc, znw. o. Mededeeling; bekend 

-making. 
Ontpoenten, jointen, zw. ww. tr. Benadeelen; 
verontrusten, ontstemmen. 

Ontpoorteren, jborteren, j4oirleren, zw. ww. tr. 
Iem. van poorterschap of burgerrecht berooven of 
ontzetten ; als wederk., er afstand van doen. 

Ontprinden, renden, st. ww. tr. Ontnemen; 
afpersen, afdwingen. 

ONTRINNEN. 

Ontproeven, zw. ww. tr. Het tegenbewijs leveren 
van iets. 
Ontquiten, zw. ww. tr. Iem. een vast goed ontnemen. 


Ontraden, st. ww. tr. i) Ontraden, afraden ; iem. 
door raad van iets trachten af te brengen. 2) beletten, 
tegengaan. 3) (een ondergeschikte) overhalen 
om iemands dienst te verlaten. 4) achter iets komen; 
iemand uitvinden of uitvisschen. — Ontrader, 
-radinge.

Ontraden, zw. ww. tr. Als lid van een raad of 
vroedschap afzetten. 

Ontraden. Zie o n t d r a d e n (vreezen). 

Ontraect, -raket, bnw. i) Verdoold ; dwaas, van 
het verstand beroofd. 2) verkeerd, slecht. 3) verkeerd, 
anders zijnde dan behoort, van zaken. 
Ontrage, -iraech, -trege, bnw. Wakker, werkzaam, 
ijverig. — Ontragelike.

Ontraken, zw. ww. intr. i) Zijn doel missen, 
dwalen, eene verkeerde meeping hebben; verdwalen, 
verdolen, eig. en overdr. ; ontrakel (-reed) 
werden, hetz. ; slecht weg komen, in ellende of 
rouw gedompeld worden. 3) ontsnappen, ergens vandaan 
raken. 3) van zaken, op eene verkeerde plaats 
te recht komen; ontgaan, ontsnappen. -

Ontraken, -reken, zw. ww. tr. In een slechten 
toestand brengen ; te gronde richten, verderven. 

Ontrasteeren, zw. ww. tr. Een beslag opheffen. 

Ontrecht, znw. o. (gron.). Scheidsrechterlijke uitspraak 
of beslissing, verzoening. 

Ontrechten, -richten, zw. ww. — I. Trans. i) 
Krommen, buigen, iets. 2) enen iet o., iem. wederrechtelijk 
van iets berooven. 3) geldelijke verplichtingen 
jegens iemand nakomen. 4) verklaren dat men 
aan iets onschuldig is ; een onschuldseed afleggen. 
5) iem. tot rede brengen. — II. Wederk. i) Zich zuiveren 
door een eed. 2) van zijn recht afstand doen 
(oostmnl.). 

Ontreden, zw. ww. — I. Trans. Rechtsgronden 
of wettige redenen ter verontschuldiging bijbrengen. 

— II. Wederk. Zich verdedigen tegen een eisch 
door het bijbrengen van bewijzen, vooral: door het 
zweren van den onschuldseed. 
0ntreet , -reedt, znw. o. Het aanvoeren van 
rechtsgronden of wettige redenen van verontschuldiging. 


Ontregelen, zw. ww. — I. Trans. In wanorde 
of verwarring brengen. — II. Wederk. Zich aan 
onregelmatigheden schuldig maken. 

Ontregelt, bnw. i) Verward, ingewikkeld. 2) 
tegen orde en regelmaat. — Ontregeldelike.
Ontreiden, -reeden, zw. ww. — I. Trans. i) Vrijstellen, 
ontslaan. 2) Hetz. als o n t r e d e n, tr. -- II. 
Wederk. i) Zich ontdoen of ontslaan van. 2) Hetz. 
als o n t r e d e n, wederk. 

Ontreinen, -renen, zw. ww. tr. Verontreinigen, 
bevlekken, bezoedelen, eig. en overdr. ; ook ontreinigen. 


Ontreken. Hetz. als o n t r a k e n, Trans. 

Ontrekenen, -reken, zw. ww. intr. en tr. Valseh 
rekenen; door valsch rekenen iets stelen, en: iemand 
afzetten, hem te kort doen. 

Ontreeken, zw. ww. tr. Ontplooien, uitbreiden. 
Ontreeken, zw. ww. tr. Eene aanklacht weerleggen 
of ontzenuwen. Vgl. o n t r e c h t e n. 
Ontrennen, zw• ww. intr. Snel ontloopen, ontsnappen. 
Ontrentmeesteren, zw. ww. tr. Iemand zijn 
rentmeesterschap ontnemen. 
Ontridderen, zw. ww. tr. Uit den krijgsdienst 
ontslaan, van zijn ridderschap vervallen verklaren. 

Ontriden, st. ww. — I. Intr. i) Wegrijden, met 
een dat., rijdende aan iem. ontsnappen; van iem. 
wegrijden tegen zijn plicht. 2) ontsnappen, ontgaan. 

— .II. Trans. Enen een ors o., met het paard an 
een ander wegrijden. 2) zich rijdende van iem. of 
iets meester maken. 
Ontrinnen , st. ww. intr. i) Wegloopen, ook: 


426 ONTRISEN. 

uit eene betrekking, een klooster, eene orde; o. van 
den gelove, het geloof ontrouw worden ; met den 
dat., van iem. wegloopen. 2) ontloopen, van vloei stoffen. 
3) ontgaan, iem. mislukken, niet ten deel 
vallen. 4) verloopen, van den tijd. 

Ontrisen, st. ww. intr. i) Ontvallen. 2) ontgaan; 
met veranderd ondw., verliezen. 

Ontriven, zw. ww. — I. Intr. Schade toebrengen 
aan iets. — II. Trans. Iem. in ongelegenheid brengen; 
ook wederk. 

Ontroederen, -roeren, zw. ww. — I. Trans. 
Berooven van roer of stuur, ook overdr. — R. Intr. 
Zijn roer verliezen; ontroedert, zonder roer. 

Ontroeyen, zw• ww. intr. Roeiende ontkomende. 

Ontroepen, st. ww. tr. Door roepen tot zich 
lokken. 
Ontroeren. Zie o n t r o e d e r e n. 
Ontronnen, zw. ww. intr. i) Wegloopen. 2) iem. 

ontgaan, met eene zaak als ondw. 

Ontroost, znw. m. i) Moedeloosheid, neerslachtigheid 
; een toestand van rouw ; te sinen ontrooste, 
tot iemands onduldbare smart. 2) het verwekken 
van weerzin of tegenzin. 

Ontroost, bnw. Zie onttroost. 

Ontroostelipe, bnw. Verontrustend, tot wanhoop 
brengen. — Ontroostelike. 

Ontrouwe , -truwe, -trou, bnw. Trouweloos, ver 

dat., ontrouw aan iemand, de-raderlijk; met den 
iem. gedane belofte, ook de huwelijkstrouw, verbrekende. 
— Ontrouweheit, -lije, -like.

Ontrouwe, -truwe, znw. vr. i) Trouweloosheid, 
valschheid; o. doen, zich trouweloos of verraderlijk 
(jegens iem.) gedragen; o. seggen, schandelijk kwaadspreken. 
2) wantrouwen. 

Ontrouwen, -Iruwen, zw. ww. intr. Wantrouwen. 

Ontrouwicheit. Hetz. als o n t r o u w e. 

Ontroven, zw. ww. tr. Ontrooven aan, berooven 
van. 

Ontruchten, -ruften, -ruchtigen, zw. ww. tr. 
In een slechten naam brengen, in opspraak brengen, 
lasteren. 

Ontrueken, -rocken, zw. ww. — I. Trans. Met 
geweld of plotseling iem. ot iets ergens van daan 
nemen, ergens anders heen brengen, wegrukken. — 
1I. Intr. Zich losrukken. — Ontruckinge.

Ontrumen, -ruymen, zw. ww. — 1. Trans. i) 

Ruimen, ledigen. 2) ontruimen. 3) eene ruimte aan 
een ander overlaten. 4) aan iem. eene vrijheid, vooral 
het doen van een eed, toestaan of overlaten. 5) inruimen, 
toestaan, veroorloven. — II. Intr. Het veld 
ruimen, de wijk nemen; voortvluchtig worden, in 
ballingschap gaan. — Ontruminge.

Ontrunen, zw. ww. tr. Iem. iets doen verliezen 
door kwaadsprekendheid. 

Ontrust 9 bnw. Onrustig, in beroering. 

Ontrusten, zw• ww. tr. Verontrusten, in beroering 
of verwarring brengen. 

Ontruwe. Zie ontrouwe. 

Ontsach znw. o. Vrees. — Ontsachlijc, ontsach(
te)like.

Ontsadelen, zw. ww. tr. Een ruiter, uit den 
zadel werpen; een paard, van zadel ontdoen. 

Ontsaecht, bnw. Versaagd, bang, laf. 

Ontsaeyen, -seyen, zw. ww. tr. Enen iet o., een 
stuk grond van een ander wederrechtelijk bezaaien. 
Ontsaet, bnw. Aan gemoedsbewegingen ten prooi, 
ontsteld, in de war. 
Ontsaken, zw. ww. tr. Y) Ontkennen. 2) verloochenen, 
verzaken, verwerpen. 3) weigeren. 

Ontsachen, zw. ww. tr. Uit den zak halen. 

Ontsappen, zw. ww. tr. Sappen aan iets onttrekken. 
Ontsapperen, -eeres, zw. ww. intr. Ontsnappen. 

Ontsate, znw. vr. (oostmnl.). Opheffing van beslag. 
— Ontsategelt, de kosten er van. 

Ontsaten, zw. ww. — I. Trans. In verwarring 
of beroering brengen, uit eene kalme stemming 
brengen, ontstemmen; verstoren, rust, vrede. — 11. 

ONTSEGGEN. 

Wederk. Zijn gemoedsrust of -vrede verliezen; zich 
boos maken; onisaet, -satet, ontevreden, uit zijn 
humeur. 

Ontschaden, zw. ww. tr. Voor schade vrijwaren; 
ontschaet, schadeloos, straffeloos. 

Ontschaken, st. en zw. ww. tr. Ontrooven, ontvoeren 
; met geweld ontvoeren ; schaken ; verkrachten 
; ook als znw. — Ontschaker, -schakinge.
Ontsehaken, st. en zw. ww. intr. en wederk. 
Wegloopen met een man of vrouw, (er van) doorgaan. 
Ontschampen, zw. ww. intr. Ontgaan, ontko


men door ter zijde uit te wijken. 
Ontschapen, -schepen, bnw. Misvormd, wanstaltig, 
wanschapen. 
Ontseharen, zw. ww. tr. (Eene slagorde) in verwarring 
brengen. 
Ontschaven, st. ww. intr. Op den loop gaan, 
ontvluchten. 
Ontseheiden, -scheden, st. ww. — I. Trans. i) 
Scheiden, vaneenscheiden. 2) verwijderen, verdrijven. 

— II. Intr. Scheiden, uiteengaan, tr. en intr. 
Ontschepen, zw. ww. Ontschepen. 
Ontsehepenen, zw. ww. tr. Aan iem. zijn schepenambt 
ontnemen. 
Ontscheppen, st. ww. tr. Misvormen, mismaken. 
Ontschieren, zw. ww. tr. Ontsieren, vuil maken. 
Ontschieten, st. ww. intr. — I. Met een levend 
wezen als ondw. i) Bijkomen uit een toestand van 
verdooving; ontwaken. 2) zich wegmaken, ontsnappen; 
aan eene ziekte of sterfte ontkomen; ontschuilen. 
3) snel ter zijde wijken. — II, Met eene zaak 
als ondw. r) Onverwachts ontvallen. 2) aanbreken, 
van den dag. 3) ontsnappen, ontgaan. 4) ter zijde 
gaan, afstuiten op iets, van een wapen. 
Ontschinen, st. ww. intr. Ophouden te schijnen, 
uitgaan. 
Ontschoeben, -sclaueben, zw. wve. tr. Van schub. 
ben ontdoen. 
Ontschoeyen, -schoyen, -schoen, -schoenen, 
-schoeden, zw. ww. tr. i) Ontschoeien. 2) uit de 
scheede doen ; ontschoeit, bloot, van een zwaard. 
Ontschonen, zw. ww. tr. Mismaken, ook door 
martelingen. 
Ontsehouden, zw. ww. — I. Trans. i) Vergoelijken. 
2) begenadigen, in genade aannemen. — II. 
Zich verontschuldigen, zich vrijpleiten; als znw., 
verdediging ; onschuldseed. 

Ontschreyen, bijw.; o. werden, gaan schreien. 

Ontschricken, zw. ww. intr. Ontkomen. 

Ontschriven, st. ww. tr. Door schrijven (op eene 
rekening of akte) ontstelen ; iem. iets ontzeggen, 
Ontschulden, -igen, zw. ww. — I. Trans. Ver 

iets niet als schuld of misslag beschouwen.-schoonen, 
2) iem. vrijpleiten. — II. Wederk. Hetz. als o n ts 
c h o u d e n; als znw., ook: een grond waarop men 

zich vrijpleit. -- Ontschnldenisse, onschuldsbetuiging, 
rechtvaardiging van zijn gedrag; ook ontschuldicheit, 
ontschuldinge. 

Ontschulen, zw. en st. ww. -- I. Intr. Zich 
verbergen, door wegschuilen zich aan iemands oog 
onttrekken. — II. Trans. Iets ontwijken. — Ontschulinge.


OntsChumen, zw. ww. tr. Schuimen; m. e. dat., 
ontkapen, afhandig maken. 

Ontschuwen, zw. ww. tr. Vermijden, ontgaan. 

Ontsech, znw. o. i) Opzegging van vrede, verklaring 
van oorlog of veete. 2) weigering, verhindering 
(16de eeuw). — Ontseggebrief, -wort.

O atseent, bnw. Ontzenuwd. 

0ntseffen, zw. ww. tr. Gevoelen, gewaar worden. 

Ontseg alen, zw. ww. tr. Het zegel van iets weg. 
nemen of verbreken. 

Ontseggen, zw. onr. ww. tr. i) Afzeggen, op 
iets terugkomen. 2) opzeggen ; enen o., aan iem. 
eene betrekking opzeggen, iem. afzetten uit eene 
zekere waardigheid ; den vrede o., aan iem. den 
oorlog verklaren of veete aanzeggen; ontseide vete, 
vormelijk verklaarde vijandschap of veete ; ook enen 


ONTSEGGER. 

7; enen o. van (an) live (ende van goel), iem. op 
leven en dood bestrijden ; oniseide viant, openlijke 
vijand, verklaard vijand. 3) te vuur en te zwaard 
verwoesten, verdelgen, een land ; als znw., vernieling 
of verwoesting van eigendommen. 4) ontzeggen, 
niet toekennen. 5) weigeren, afslaan, afwijzen; weigeren 
aan te nemen, te geven; iem. iets niet willen 
geven of laten houden ; iet is mi onisegel, het is 
voor mij niet weggelegd. 6) iem. voor het hoofd 
stooten. 7) afwijzen, verwerpen, wraken, enen iet. 
8) iem. opgeven, aan zijn leven wanhopen. 9) tegengaan, 
zich tegen iets verzetten. 

Ontsegger, znw. m. Verwoester, plunderaar. 

OntseK.ginge, znw. vr. Oorlogsverklaring. 

Ontsellen, zw. ww. Zeilende ontkomen, wegzeilen. 

Ontsekeren, zw. ww. tr. Hetz. als o n t s e ggen, 
2). 
Ontsende, onds-, znw. Ondereinde (?); enen slaen 
metten o. van enen slave. 

Ontsenden, zw. ww. tr. Met een dat., iem. van 

iem. wegzenden, van hem verwijderen. 

Ontsenen. Hetz. als o n t s e n u w e n. 

Ontsengen, zw. ww. — I. Intr. Ontbranden, ont


gloeien. — II. Trans. Aansteken. 

Ontsenuwen, -senen, zw. ww. tr. De spieren of 
zenuwen van een dier doorsnijden ; ontzenuwen; 
verzwakken, krachteloos maken. 

Ontset , znw. o. i) Ontzetting uit een ambt. 2) 
hulp, bijstand; ontzet (van eene belegerde stad). 3) 
toevlucht, redmiddel. 4) handlichting, opheffing van 
een beslag. 

Qntset 9 bnw. z) Afschuwelijk. 2) vreeselijk, verschrikkelijk. 
3) gebeten op. 

Ontsetten, zw. ww. — I. Trans. i) Wegzetten, 
iets voor iem. verstoppen of onbereikbaar maken. 
2) iem. van iets verwijderen of scheiden, hem van 
iets berooven; onteeren; ontzet, onteerd, van eer en 
naam beroofd ; ontzetten uit een ambt. 3) iem. van 
iets verwijderd houden; met veranderd voorw., beletten, 
verhinderen. 4) in de war brengen ; ontzet, 
buiten zich zelf, verbijsterd, ontzet ; ongesteld, in 
de war; van streek, onstuimig, van weder. 5) be 
derven, mismaken ; ontzet, verwrongen, van de trekken; 
verdraaid, van de oogen. 6) te niet doen; te 
gronde richten, ruïneeren; on/set, tot het uiterste 
gedreven, geruïneerd. 7) verslaan, afbreuk doen; een 
lichaamsdeel, kwetsen. 8) te_ hulp komen, ondersteunen 
; ontzetten, met een leger. 9) een beslag of arrest 
opheffen. — 1I. Wederk. i) Zich te buiten gaan, zijne 
krachten overschatten. z) zich mismaken. 3) zich bevrijden. 
4) buiten zich zelf zijn, door schrik verbijsterd 
worden. — III. Intr. Hetz. als wederk., 4). 

Ontsettinge, znw. vr. i) Ontzetting uit een ambt. 

2) opheffing van of verzet tegen een arrest of beslag. 

Ontsich, znw. o. i) Vrees. 2) ontzag. 

0ntsichljjc,, bnw. i) Te vreezen, vrees inboeze


mend, ontzaglijk; weerzinwekkend, afzichtelijk. 2) 

ontzag inboezemend, eerbiedwekkend. — Ontsieh


ljj cheit , ontsichlike, -nissen vrees, angst. 

0ntsicht. Hetz. als o n t s i c h. — Ontsichte


ljj c, -like, ontsichtich.

Ontsien, st. ww. — I. Trans. i) Vreezen, bang 

zijn voor. 2) vreezen, ontzag hebben voor; als znw., 

vrees, ontzag. 3) vreezen, bezorgd zijn voor. — 

H. Wederk. i) Bang, beducht zijn. 2) bezorgd zijn. 
3) hem niet o., zich niet ontzien, zich niet geneeren 
om. — III. Intr. i) Vreezen, bang zijn. 2) ontzag 
hebben, ontzien (met een gen.). 
Ontsien, bnw. i) Gevreesd, geducht. 2) geëer


biedigd, geacht, gezien. 

Ontsiende, bnw. Hetz. als o n t s i e n, bnw. 

Ontsienen, zw. ww. — I. Trans. i) Ontsieren, 

leelijk maken, toetakelen. 2) bezoedelen, verontreinigen, 
in zedelijken zin; ontsient, zedelijk verdorven. 
2) beschadigen, bederven; dat spel o., het spel, ook: 
zijne zaken, bederven. — II. Intr. i) Leelijk worden. 
2) er leelijk voor iem. uitzien ; dal stel ontsient mi, 
mijne zaken staan slecht; ook het ontsient mi; deelw. 

ONTSLOTEN. 

ontsient, leelijk, hachelijk; doen o., te niet of te loor 
doen gaan. 
Ontsienisse, znw. vr. i) Vrees, bangheid. 2) 
ontzag, eerbied. 

Ontsienitjc, bnw. i) Geducht, gevreesd, vreeswekkend 
; schrikinboezemend, vreeselijk, ijselijk. 2) 
gevaarlijk. 3) ontzaglijk. –• Ontsienitjcheit, -like.

Ontsieren, -eieren, zw. ww. tr. i) Van sieraden 
ontdoen. 2) ontsieren; toetakelen; schenden, te schande 
maken. 
Ontsigen, st. ww. intr. Ontzinken, ontvallen. 
Ontsin en, st. ww. tr. In een gedicht aan iem. 
de eene of andere goede eigenschap ontzeggen. 
Ontsine, znw. In hertontsinc. 
Ontsinken, st. ww. intr. i) Wegzinken, wegzakken 
; zinken, dalen; neerdalen, vallen, van tranen ; ontzwellen, 
slinken ; inzinken, wegzinken, van de oogen; 
ontzinken, van levenskracht. 2) wegzinken, in den 
grond zinken ; neerzijgen. 3) zwellen, opzwellen. 4) 
wegzinken in den geest door zich te verdiepen in het 
goddelijke; als znw., hetz. als o n t s o n k e n h e i t. 
5) mi ontsinct iet, mij ontsnapt of ontgaat iets, ik 
verlies iets, ik raak iets kwijt. 6) te kort komen of 
schieten in iets; Bonder o., zonder verflauwen of 
mankeeren. 
Ontsinkinge, znw. vr. Nederbuigende goedheid. 
0ntsinnen, -sennen, zw. ww. — I. Intr. en 
wederk. Uitzinnig worden, buiten zijn zinnen geraken. 

— H. Trans. Van het verstand berooven. 
Ontsinnet, -sint, -sent, bnw. i) Zinneloos, uitzinnig; 
woedend, verwoed; Ontsindelike. 2) woest. 
onstuimig, van wolken. — Ontsinnetheit, -sintheit. 


Ontsitten, st. ww. — I. Intr. i) (Te paard) ontkomen. 
2) ontsnappen, ontgaan, van zaken. 3) tot 
rust komen. — II. Trans. Door te blijven zitten of 
niet op te komen laten voorbijgaan, een rechtdag, 
een termijn in rechte. 

Ontslachten, -slechten, zw. ww. intr. Ontaarden. 

Ontslaen, st. ww. — I. Trans. A. Eene zaak. i) 
Uitslaan, ontplooien, b.v. vleugels. 2) wegslaan, losslaan; 
die sli5he o., de slip van zijn kleed uit ie


mands hand slaan (m. d. dat.), zich met geweld aan 

iemands macht onttrekken. 3) stukslaan, uiteenruk


ken, 4) openslaan, -maken, -steken, een pak, vat; 

ook win o. 5) uitstallen, te koop bieden, waren. 6) 

een beslag gelegd op een goed opheffen; het vrije 

gebruik toelaten, van een gemeentegoed, eene kerk, 

vrijmaken van een smet die er op kleeft. 7) te niet 

doen, verijdelen. B. Een persoon. i) Verlossen, be


vrijden. 2) ontheffen, ontslaan; iem. van eene pan


ding, een borgtocht. 3) ontslaan, wegzenden. — II. 

Wederk. Zich bevrijden of ontdoen (van iets, met 

een gen.). 

Ontslaken, zw. ww. tr. Loslaten, losmaken; 

Ontslakin e ; uiting aan iets geven. 

Ontslaninge, znw. vr. Ontheffing. 

Ontslapen, zw. ww. intr. i) Inslapen, in slaap 

vallen; ook van een geestelijke slaap. 2) in slaap 

zijn, slapen. 

Ontslappen, zw. ww. tr. Verslappen. 

Ontslipen. Hetz. als o n t s 1 i p p e n. 

Ontslippen, zw. ww. intr. Ontslippen, ontsnappen. 

Ontsliten, st. ww. tr. Een vonnis of besluit van 

een stedelijken raad vernietigen. 

Ontslopen, zw. ww. tr. Sloopen, omverhalen. 

Ontslopen, zw. ww. intr. Ontsluipen. 

O ntslumeren, zw. ww. intr. In slaap vallen. 

Ontslapen, st. ww. intr. Wegsluipen, ontvluch


ten ; ontglippen, doorslippen ; met een dat., ontsnap 


pen aan. 

Ontsluten, -sluyten, st. ww. — I. Trans. i) Ont


sluiten, openen ; die bant o., aan iem. eene bevoegd


heid geven. 2) in vrijheid stellen ; bevrijden, ver


lossen ; voor den dag halen. 3) beuren, innen. 4) 

verklaren, ontvouwen. 5) iets dat besloten is onge


daan maken, op iets terugkomen ; de slechte ge


volgen van iets wegnemen. -- II. Wederk. en Intr. 


428 ONTSLUTER. 

i) Zich openen, opengaan. 2) losgaan, van een 

knoop. 

Ontsluter, znw. vr. Portier. 

Ontslutinge, znw. vr. Ontsluiting, opening.

Ontsmaken, zw. ww. intr. Tegenstaan. 

Ontsmeken, zw. WW. -tr. i) Door vleierijen af


troggelen, iets, op zijne zijde brengen, iemand (een 

dienaar). 2) door vleien of smeeken iets trachten te 

beletten. 

Ontsneven, st. ww. intr. In het leven blijven. 

Ontsniden, st. ww. tr. Door snijden losmaken. 

Ontsoeten, zw. ww. tr. Verbitteren. 

Ontsonden, zw. ww. tr. Van zonden reinigen. 

Ontsonken, bnw. Aan het aardsche onttogen. — 
Ontsonkenheit. 

Ontsotten, zw. ww. tr. Door zotternijen onttroggelen. 
Ontspaden, zw. ww. intr. Te laat voor iem. worden 
; ook : iem. ontgaan.

Ontspanen, st. en zw. ww. tr. i) Verlokken, weglokken, 
meetroonen; verleiden. 2) verlokken, door 
voorspiegelingen of beloften ergens toe brengen of 
verleiden; van zijne bezinning berooven, aan zich 
zelf ontvoeren, vooral met den duivel als ondw.; 
onder zijne macht brengen. 3) iem. iets ontrooven 
door eene geheimzinnige macht (van den duivel). 

Ontspanen, zw. ww. intr. Ontloken zijn, in vollen 
bloei staan. 

Ontspannen, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Losmaken; 
uitspannen ; outgespen. 2) ontspannen. 3) 
van zich zetten; met veranderd voorw., zich ontdoen 
van (eene zonde). — II. Intr. Loslaten, uiteengaan; 
ook : uiteengerukt worden. 

Ontsparen, zw. ww. tr. i) Oversparen, opleggen. 
2) uitsparen; ute sinen monde, sinen live o., zich 
het noodigste ontzeggen. 

Ontspaventeren, zw. ww. tr. Afdreigen. 
Ontspenen, -s^ennen, -1 innen. Hetz. als o n tspanen.
Ontspliten, st. ww. tr. Uitzuinigen, uitsparen; 
ontwoekeren. 

Ontspoen, zw. ww. tr. Van iets af brengen of 
terughouden; ontsboen, deelw.: a) onder zijne macht 
gebracht. b) gescheiden ; verwijderd.

Ontspreiden, zw. ww. — I. Trans. Uitspreiden, 
ten toon spreiden. Ontspreidinge. — II. Wederk. 
en Intr. Zich uitbreiden, zich ontplooien. 

Ontspringen -sj5rengen, st. ww. intr. — I. Met 
een levend wezen als ondw. i) Wegspringen ; ontsnappen 
; ergens ongedeerd afkomen ; der dooi o., 
den dans (doodendans) ontspringen (16de eeuw). 2) 
van iem. afvallen. 3) aan den band ontspringen, uit 
den band springen, eene maat overschrijden; der 
eren o.; der archeit o., zijne eer, de ondeugd op zij 
zetten. 4) (nut den slae^) o., wakker worden.; ontwaken, 
ook uit een staat van verdooving. — II. 
Met eene zaak als ondw. i) Wegspringen, b.v. ten 
gevolge van een slag. 2) ontspringen; ontstaan. 3) 
losspringen. 4) openspringen, opengaan. 5) ontluiken; 
ontspruiten. 6) aanbreken, van den dag.

Ontsprinc, znw. m. Oorsprong. 

Ontsprone, znw. m. Zonsopgang; het oosten. 

Ontstaden, zw• ww. tr. Van zijne plaats brengen, 
verdraaien, de oogen. 

Ontstaen, -standen, st. ww. — I. Intr. i) Weerstaan. 
2) tegen iets stuiten, op iets afstuiten. 3) blij ven 
waar iets is ; dat helighe water op des blenden 
oge ontstoel. 4) blijven steken, een einde nemen, 
gestuit worden, van een brand b.v. 5) blijven bestaan, 
in wezen blijven, een bestaan vinden. 6) met 
iets volstaan, er mede af komen. 7) weerstandsvermogen 
hebben ; het winnen in een strijd ; ongedeerd 
blijven ; bestand zijn tegen iets, het uithouden ; als 
znw., krachtsinspanning, weerstandsvermogen. 8) vrijgaan, 
vrijkomen; metten live o., er het leven afbrengen. 
9) aan iets ontkomen ; der wraken o., enes 
slagen o. 10) aan iem. ontgaan, hem niet ten deel 
vallen . ii) aanbreken, beginnen, daar zijn, o.a. van 

ONTSWEREN. 

de jaargetijden, het jaar, dag en nacht; worden. — 

II. Trans. Doorstaan, te boven komen. 
-Ontstaken, zw. ww. tr. Ontsteken, ontgloeien.
Ontstarken, -sterken, zw. ww. intr. Te zwaar 
of te moeilijk voor iem. zijn. 

Ontsteken, st. ww. — I. Trans. i) Verstoppen, 
achterbaks houden. 2) ontduiken. 3) ontnemen, ontvreemden; 
iem. aan een ander ontrooven; iem. van 
een ander af keerig maken of doen afvallen. 3) weg 

wegduwen ; iet van hem (zich) o., iets van-stooten, 
zich afzetten. 4) eene redeneering, weerleggen. 5)
opensteken, een vat; ook den win o. 6) ontsteken, 
doen ontbranden ; aansteken ; in brand steken, verbranden. 
7) doen gloeien, het gelaat. 8) doen ontgloeien 
of blaken, het gemoed ; in liefde doen ont. 
branden. — II. Intr. z) Ontbranden, vlam vatten; 
aangaan; alst ontsteken was, toen er brand was; 
verbrand worden. 2) gloeien, verhitten. 3) ontgloeien, 
in liefde ontbranden; in drift ontsteken. 4) ontsteken, 
als ziekelijke aandoening; uitbreken, van besmettelijke 
ziekten ; ontstekenheit. 

Ontsteker, znw. m. Brandstichter. -- Ontste


kerse. 

Ontstekinge, znw. vr. i) Ontvreemding, ontduiking; 
verduistering. 2) het ontsteken van vuur 
en licht. 3) het ontgloeien of ontbranden in een 
hartstocht. 4) ontsteking, als ziekelijke aandoening.

Ontstelen, st. ww. — I. Trans. i) Ontstelen, 
aan iem. (met den dat.). 2) ontduiken, eene betaling. 
3) verbergen, aan iemands oog of macht onttrekken. 

— II. Wederk. en Intr. Zich wegpakken, wegsluipen. 
Ontstellen, -stillen, zw. ww. tr. 1) Bederven, 
beschadigen, eene zaak; bederven, het karakter; 
ontsieren, misvormen, iem. 2) in de war maken, in 
beroering brengen ; van streek maken. 3) met van, 
ontzetten, berooven. 4) ontzetten uit een ambt. — 

II. Wederk. i) Misvormd of mismaakt worden, van 
het gelaat. 2) ontroerd zijn, buiten zich zelf zijn; 
hevige smart, lijden of verdriet hebben. 
Ontsteltheit, znw. vr. Gestoordheid, gekrenktheid, 
van de werkingen van lichaam en geest. 

Ontsterven , st. ww. intr. Door den dood verloren 
gaan; ook: aan iem. ontvallen, voor iem. verloren 
gaan (met een dat.).

Ontstichten, zw. ww. tr. Afbreken, sloopen. — 

Ontstichtinge. 

Ontsticken, -stics, bijw. Zie o n s t u c k e n. 

Ontstoppen, zw. ww. tr. i) Iets dat verstopt is, 
ook : een lichaamsdeel, open maken. 2) de stop ergens 
af nemen.

Ontstriden, st. ww. tr. i) Enen iet o., iem. iets 
uit het hoofd praten; iem. van een ander (eene 
geliefde) afbrengen. 2) iet o., door verzet iets doen 
mislukken. 3) enen (dat.) o., iem. tegenweer bieden. 

Ontstriken, st. ww. — I. Trans. Afkapen, ontvreemden. 
— II. Intr. Aan iem. ontkomen of ontsnappen.


Ontstrieken, -strecken, zw. ww. — I. Trans. Ontknoopen, 
losstrikken. — II. Intr. Los gaan.

Ontstruken, zw. ww. tr. i) Uit den grond halen, 
een boom. 2) bederven; verderven; wederk., 
ontaarden. 3) een leen, in een anderen stam of 
struik overbrengen. 

Ontstegen , st. ww. tr. Door zuigen aan iem. 
onttrekken, bloed. 

Ontsuveren, zw. ww. tr. i) Onzuiver, onzindelijk, 
vuil maken; verontreinigen, ontheiligen. 2) 
schenden, onteeren. 3) zedelijk verontreinigen. 

Ontswaren, zw• ww. intr. Te zwaar of moeilijk 
voor iemand zijn.

Ontswellen, -swillen, st. ww. intr. Slinken. 

Ontswellen, zw. ww. tr. Doen slinken. 

0ntswemmen, -swimmen, zw. ww. tr. Zwem mende 
ontkomen. 

Ontsweren, st. ww. tr. i) Enen iet o., iem. onder 
eede het recht op eene zaak betwisten. 2) onder 
eede loochenen, dat men iets heeft gedaan of tot 
iets gehouden is. 


ONTSWEREN. 

Ontsweren, st. ww. intr. Geen pijn meer doen; 
niet meer zweren. 
Ontswichten, zw. ww. intr. Ontgaan ; voor iem. 
ondoenlijk of onmogelijk zijn.
Ontswigen, st. ww. intr. Weigeren; enen enen 
vrede ontzeggen of ontswigen.

Ontswiken, st. ww. intr. In den steek laten. 
Ontswimelen, zw. ww. intr. Slaperig worden.
-- Ontswimelinge, slaperigheid.
Ontswingen, st. ww. intr. i) Losgaan. 2) ontgaan, 
verdwijnen.

0nttalen, zw. ww. tr. Door het aanvoeren van 
rechtsgronden : a) iem. bevrijden. b) zich iets toeeigenen.


Onttekenen, -leikenen, zw. ww tr. i) Onkenbaar 
maken; wederk., zich vermommen ; onliekeni, 
onkenbaar; vermomd; ook: verwrongen, vertrokken, 
van het gelaat. 2) het waarteeken of zegel van iets 
afnemen. 

Onttellen, zw. ww. tr. In het tellen bedriegen.

Onttemperen, zw. ww. tr. De juiste verhouding 
bederven, verstoren, het gemoed, onrustig maken; 
ontlemjberl, niet in orde, onrustig, ontstemd. — Ont


tempertheit.

Ontterden, -treden, st. ww. intr. i) Weggaan, 
wegloopen. 2) ontsnappen of ontkomen aan (met 
een dat.).

Ontternen, -tornen, zw. ww. tr. Lostornen. 

Onttesen, zw. ww. tr. Rooven, plunderen.

Onttien, st. ww. — I. Trans. i) Onttrekken, wegrukken. 
2) ontvoeren. 3) met een dat., ontnemen; 
zich zelf van iets berooven of bevrijden. 4) onttrekken, 
verbergen; met van, verre houden. 5) het niet 
o., niet nalaten te. 6) afstellen, te niet doen. — II. 
Wederk. i) Zich terugtrekken of verwijderen. 2) 
zich onttrekken aan iets, met dat. of van. 3) zich 
onthouden van. — III. Intr. Hetz. als wederk., i).

Onttingen. Zie o n t d i n g e n.
Onttissen, -bissen, -hessen, zw. ww, tr. Door 
opstoken iemand aan een ander onttrekken. — Ont


tissinge.

Onttomen, zw. ww. tr. Ontbreidelen. 

Onttornen. Hetz. als o n t t e r n e n; ook : van


eenscheuren. 

Onttorsen, zw. ww. tr. Uitpakken. 

Onttoveren, zw. ww. tr. De betoovering van 
iets wegnemen.
Onttreeken, -trucken, -treken, zw. en st. ww. — 

I. Trans. i) Ontrukken, uit de hand trekken. 2) onttrekken, 
verwijderen. 3) afbrengen of af keerig maken 
van. 4) enen iet o., iem. iets onthouden waarop hij 
aanspraak of waaraan hij behoefte heeft. 5) iem. van 
iets berooven. — II. Intr. i) Zich losrukken. 2) iem. 
verlaten (m. d. dat.). — Onttreckinge.
Onttroont, ontroost, bnw. Mismoedig, wanhopig; 
in een toestand van verslagenheid, van diepe smart 
verkeerende. 

Onttroosten, zw. ww. tr. — I. Trans. Ontmoedigen. 
— II. Wederk. Den moed verliezen. 
Onttuderens -tuyderen, zw. ww. tr. Onttuieren, 
van tuier of staak losmaken, beesten. 

Onttugen, zw. ww. tr. Door het afleggen van 
getuigenis iem. zijn recht doen verliezen, of iem. iets 
af handig maken.

Onttuuschen, zw. ww. tr. Door valsch spelen 

afwinnen ; bedrieglijk afhandig maken. 

Ontucht, -tocht, znw. vr. Onbehoorlijkheid, ongemanierdheid; 
weerspannigheid; ook: een gewelddaad. 


Ontuchtich , bnw. Bandeloos, gewelddadig.

Ontuten,..-huten, zw. ww. — I. Trans. Iem. op 
wettelijke wijze stellen buiten het bezit van een goed. 
-- II. Wederk. Zich aan iets onttrekken ; van iets 
afstand doen. 2) zijne onschuld bewijzen, zich zuiveren 
met een eed (oostmnl.).

Ontvaen, ontfaen, st. ww. — I. Trans. A. Met 
den acc. der zaak. i) Opvangen ; onderscheppen. 2) 
in ontvangst nemen, ter harte nemen. 3) ontvangen, 

ONTVECHTEN. 

tot zich nemen. 4) ontvangen, als loon, geschenk 
enz. ; laf, leven o., het aanzijn ontvangen. 5) ontvangen, 
aannemen, zich bereid verklaren iets te doen 
of te aanvaarden. 6) verduren, lijden, ondergaan. 7) 
nemen; begin o. 8) ontvangen, van de bevruchting; 
ook als znw. — B. Met den acc. v. d. pers. i) Opvangen 
; den pas afsnijden ; met van, onderscheppen. 
2) bij zich ontvangen, tot zich nemen; als vrouw 
ontvangen; God(e) o., Gods geest in zich opnemen, 
één worden met God. 31 vijandelijk ontvangen, aanvallen. 
4) toelaten. 5) aannemen, in eene zekere hoedanigheid. 
6) in genade aannemen. — II. Intr. Aanvangen, 
beginnen. 

Ontvallene fallen, st. ww. intr. i) Nedervallen, 

m. den dat., ontvallen ; rechts, recht o., van zijn 
recht afzien. 2) voor iem. verloren gaan. 3) van iem. 
afvallen. 4) te kort komen in iets. 5) zich onderwerpen. 
— Ontvallinge.

Ontvangelije, -vankelje, -fankeljc, fenkeljc, 

bnw. — I. Pass. i) Geschikt om in een gezelschap 
aangenomen of toegelaten te worden. 2) ontvankelijk, 
in rechte. 3) aannemelijk, aangenaam, welgevallig. 

— II. Act. i) Ontvankelijk, vatbaar. 2) bevattelijk, 
verstandig. — Ontvangeljjcheit.

Ontvangelike, bijw. i) Op eene vriendelijke 
wijze. 2) met ingenomenheid, in eene aangename 
stemming.

Ontvangenisse, znw. vr. en o. i) Het ontvangen 
van iets; vergaarbak. 2) het nuttigen of gebruiken 
van iets. 3) leenverheffing. 4) ontvangst; 
inhuldiging, inwijding. 5) aanneming, in eene zekere 

hoedanigheid ; het vrijwillig aanvaarden van iets ; o. 
inenscheliker naturen (door Christus). 6) ontvangenis, 
bevruchting. — Ontvanginge.

Ontvangerg (anger, znw. m. i) Hij die iets 
ontvangt, ook : aanneemt. 2) ontvanger ; rentmeester. 
3) hij die iem. bij zich ontvangt, zijne belangen 
behartigt; van God, verlosser, ontfermer. — Ontvangerie, 
-vangersehap; ook : de toestand van 
leenhouder. 

Ontvane, -fanc, znw. m. en o. i) Feestelijke 
ontvangst. 2) ontvangst, ontvangsten. 3) het ontvangen 
of aannemen van iem. in eene zekere hoedanigheid. 
4) bevruchting.

Ontvancbaer, fancbaer, bnw. i) Ontvankelijk. 
2) vatbaar. -- Ontvancbaerheit. 

Ontvaren, (aren, st. ww. intr. — I. Met een 
levend wezen als ondw. i) Weggaan, zich (snel, 
onverwachts) verwijderen, uit iemands gezicht verwijderen; 
als znw., aftocht. 2) zich onttrekken aan 
iemands bereik of macht, ontvluchten. 3) wegvaren. 

— II. Met eene zaak als ondw. Ontgaan.
Ontfarm, faermn, znw. m. en o. i) Ontferming. 
2) iets dat medelijden, ook: weerzin wekt, gruwel. 
3) groote smart, duldeloos wee; o. driven, rouwmisbaar 
bedrijven; ook ontfarme, znw. vr. 

Ontfarmachtich, bnw. Barmhartig. — Ont


farmachticheit.

Ontfarnlel,gc, bnw. z) Barmhartig. 2) beklagenswaardig. 
— Ontfarmelike. 

0ntfarmen, faermen, fermen, zw. ww. onpers., 
intr., wederk. en tr. — I. Onpers. Medelijden hebben 
; ook : afschuw hebben, gruwen van. — II. Intr. 
en Wederk. (zeldzaam). Hetzelfde. — III. Trans. i) 
Roeren, treffen. 2) beklagen. 3) belang inboezemen; 
met veranderd ondw., iets voor iets voelen, belang in 

iets stellen — Ontfarmenisse -merg -hertelije,

-like, -hertich, : herticheit,'-tichlike, ontfer


mich, -fermieheit, ook: iets dat medelijden opwekt.

Ontvaruwen? farwen, -ferwen, zw. ww. — I. 
Trans. Van kleur berooven, doen verkleuren. — II. 
Intr. Verkleuren ; verschieten ; verbleeken ; ortvaruwet, 
-verwet, bleek, vaal. — Ontvaruwinge.

Ontvechten, -fecklen, st. ww. intr. i) Ontsnappen, 
ontkomen. 2) zich ontworstelen aan. 3) aan 
iem. niet ten deel vallen, ontgaan. 4) aan iem. niet 
gelukken, mislukken ; met veranderd ondw., te kort 
schieten in iets, iets niet kunnen doen. 


430 ONTVEILIGEN. 

Ontveiligen, zw. ww. tr. Onveilig maken. 
0ntveisen, -*veinsen, -*eensen, zw. ww. tr. 
Ontveinzen. 
Ontfengen, (enken, zw. ww. (vooral oostmnl.). 

— I. Trans. i) Aansteken, doen ontgloeien of ontbranden. 
2) ontfonken. — II. Intr. i) Ontbranden, 
in brand vliegen. 2) in geestdrift ontgloeien. — Qntfenger, 
-fenginge, -fengsel, wierook. 
Ontverdigen, -veerdigen, zw. ww. tr. (oostmnl.). 
Ontvreemden. 

0ntverren, -Eerren, farren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Iets verwijderen, ergens vandaan nemen; met den 
dat., aan iem. onttrekken. 2) van zich zetten. 3) vervreemden. 
4) wegnemen, ontvreemden; ontduiken. 
4) enen in of met ere dint o., iem. in of met iets 
benadeelen. — II. Intr. i) Zich verwijderen; zich 
berooven van iets. 2) met den dat., aan iem. niet 
ten deel vallen. 

Ontversen, zw. ww. tr. (vlaamsch). Ontvreemden. 
Ontversten, zw. ww. tr. Enen iet o., iets ten 
nadeele van iem. uitstellen. 
Ontvessemen, zw. ww. tr. Loswikkelen, ontzwachtelen. 


Ontvesten, festen, zw. ww. — I. Trans. Losmaken. 
2) verzwakken. 3) aan het twijfelen of wankelen 
brengen ; onivest, in twijfel of onzekerheid. 

— II. Intr. i) Losgaan. 2) voor iem onbereikbaar 
zijn. 

Ontflertsen, -fiersen, zw. ww. tr. Ontvreemden. 

Ontfigureren, -eeren, zw. ww. tr. i) Van ge


daante veranderen. 2) mismaken, onkenbaar maken. 
Ontvinden, f nden, st. ww. tr. i) Door een 
vonnis ontnemen. 2) door listen of streken aftroggelen. 
3) aan iem. hulp of genegenheid weigeren. 
Ontvisiert, bnw. Met ontbloot aangezicht. 
Ontvlammen, .lammen, zw. ww. intr. en tr. 
Ontvlammen, ontgloeien. 
Ontvlechten, Plechten, st. en zw. ww. tr. i) 

Iets dat gevlochten is losmaken, uithalen, ontknoopen; 
iem. uit een moeilijken toestand bevrijden ; ontwarren, 
Ontvleehtinge. 2) ontplooien, aan den dag 
leggen. 

Ontvleeschen, zw. ww. tr. Het vleesch wegnemen, 
door verwonding of bij operatie. 
Ontvleeuwen, -fleuwen, zw. ww. tr. Door vleien 
of streelen lokken, tot zich trekken. 
Ontvliegen, st. ww. intr. Wegvliegen, ontsnappen, 
ontglippen aan iemands mond. 
Ontvlien, -(lien, st. ww. tr. Ontvlieden, ontsnappen. 
— Ontvlieïnge.

Ontvlieten, st. ww. intr. Ontvloeien ; ontsnappen, 
ontgaan, van eene zaak; met den dat. (ook gen.) 
van een wederk. vnw., aan zich zelf ontvloeien, zich 
met een ander wezen één gevoelen. — Ontvloten, 
-heit (myst.). 

Ontvluchten, zw. ww. -- I. Trans. In veiligheid 
brengen. — II. Intr. Ontvluchten; Ontviuchtich, 
voortvluchtig. 

Ontvoeden, zw. ww. tr. Verteren, wegteren. 
0ntvoegen, Toegen, -vougen, -vuegen, zw. ww. 

tr. — I. Met den acc. der zaak. i) Ontbinden, 
scheiden, uit het verband rukken. 2) in de war ma. 
ken. 3) bederven, in een treurigen toestand brengen. 

— II. Met den acc. van den pers. i) Scheiden. 2) 
op een dwaalspoor brengen; te gronde richten; 
onivoecht, in een slechten toestand verkeerende. 3) 
zedelijk bederven; ontvoecht, verdorven. — Ontvoeginge.
Ontvoeren, -vueren, -fineren, zw. ww. tr. i) 
Wegbrengen, wegdragen ; zijn leven o., zijn lijf 
bergen ; wegleiden, wegvoeren; ontvoeren, schaken. 
Ontvoerer, -ige. 2) met den dat., iem. iets of 
iemand ontvoeren of onttrekken ; enen ene sake o., 
maken dat zijn eisch (in rechte) niet opgaat. 3) 
ontduiken. 

Ontvoeten, zw. ww. tr. De voeten afhouwen. 
Ontvogeden, -voochden, zw. ww. tr. Uit de 
macht van een voogd ontslaan. — Ontvoochdinge. 

ONTWEDDEN. 

Ontvonken, -funken, zw. ww. — I. Trans. i) 
Ontsteken, doen ontbranden. 2) ontvlammen, ontgloeien, 
ontvonken; ontsteken in een onzuiveren gloed. 
3) ontsteken, door eene ziektestof. -- II. Intr. i) 
Ontvlammen, ontbranden. 2) ontgloeien. — Ontvonkinge.


Ontvorderen, zw. ww. tr. Benadeelen. 

0ntvormen, -formen, zw. ww. tr. Van zijn vorm 
of oorspronkelijke gedaante berooven. 
Ontvorsten. Zie o n t v e r s t e n. 
Ontfortsen, forsen, -forceren, zw. ww. tr. Ont


weldigen. 
Ontvouden, -vouwen, (.volden, -valden, oostmnl.), 
zw. ww. tr. i) Ontvouwen, ontplooien. 2) los maken, 

ontbinden, een verbond; te niet doen, dooden, een 
hartstocht. 3) ontvouwen, uitleggen. 4) invouwen, 
inwikkelen. -- Ontvoudinge.

Ontvreden, freden, zw. ww. tr. Iem. van zijn 
gemoedsvrede berooven; ontvredet, onivreet, ontrust, 
ontevreden, verstoord. 

Ontvremden, -vreemden, zw. ww. — I. Trans. 
i) Van zich afzetten, verre van zich houden; ver 

zich vervreemden. 2) ontvreemden,-vreemden ; van 
aan den rechthebbende onttrekken ; iem. onttrekken, 
aan het gerecht. 3) scheiden van iets anders, iets. 
4) iem. van iets ontzetten of berooven. — II. Wederk. 
i) Zich verwijderen, zich elders heen begeven. 2) 
zich vervreemden van, zich verre houden van; ontvremdel, 
vreemd aan iets. — III. Intr. Van iem. 
vandaan gaan. 

Ontvriën, -friën, -vriden, zw. ww. tr. i) Van 
de vrijheid berooven ; iemands wil aan banden leggen. 
2) schenden, eene vrijheid; een smet op iets 
werpen. 3) ontzetten of berooven van de vrijheden 
eener stad of van een maatschappelijken stand; iem. 
uit zijne waardigheid ontzetten. 4) ontrooven; enen 
iet o., iem iets wederrechtelijk ontnemen. 5) iets 
verbeurd verklaren. — II. Wederk. i) Zich berooven, 
ook: van de rechten en voorrechten van een vrije, 
van de rechten van een stadsburger, enz. 

Ontvrien, zw ww. tr. Ontvrijen, enen een wijf o. 
Ontvriesen, st. ww. intr. Ontdooien. 
Ontvroeden, zw. ww. tr. Iem. wijs maken dat 
iets niet is zooals hij denkt. 
0 ntvromen, zw. ww. De vruchten van iets plukken 
of innen. 
Ontvromen, zw. ww. wederk. Den moed verliezen, 
vreezen. 

Ontvruchten, -fruehten, -vroclhten, zw. ww. 
wederk. en intr. Bang zijn, vreezen; als trans., bang 
zijn voor. 

Ontvallen, zw. ww. tr. Ledigen. 

Ontwaehten, zw. ww. tr. Afwachten, te gemoet 
gaan (gron.). 
Ontwaden, st. ww. intr. Ontsnappen. 
Ontwaeyen, zw. WW. intr. Wegwaaien ; met een 

dat., voor iem. verloren gaan. 
Ontwaersen, zw. ww. tr. (vlaamsch). Ontzetten 
van. 

Ontwaken, st. en zw. ww. — I. Intr. Ontwaken, 
wakker worden ; bijkomen, uit eene flauwte, 
eene bezwijming enz. — II. Trans. Wakker maken; 
wekken, in het leven roepen. 

Ontwaken, bijw. Zie o n w a k e. 

Ontwanderen, zw. ww. intr. Zich verwijderen. 

Ontwapenen! -wapen, zw. ww. tr. Ontwapenen; 

ontwaj'ent, ongewapend. 
Ontwaren znw. vr. Het stellen uit het bezit, van 
een pand. 

Ontwaren, -weren, zw. ww. tr. i) Van het genot 
of gebruik van iets ontzetten of berooven. 2) 
opzeggen, een pand. 3) een goel o., het bezit van 
een vast goed aan iem. ontnemen. -- Ontwaringe.

Ontwassen, .zw. ww. intr. i) Ontgroeien ; te 
groot voor iets zijn; boven iets verheven zijn. 2) afnemen. 


Ontwedden, zw. ww. intr. Een pand lossen, zich 
kwijten van iets. 


ONTWEE. 

0ntwee, of/wie, bijw. i) Vaneen, in tweeën, door 
midden; o. barsten, bi/en, breken, hacken, houwen, 
cloven, scheiden, schoren enz.; open, o. barsten, breken. 
2) aan stuk ; o. gaen, schoren. 3) aan gruis, fijn. 

*Ontweesehap, onteeschaj, znw. vr. Tweedracht, 
verdeeldheid. 
Ontwegen, st. ww. tr. Door valsch wegen ontstelen 
; te kort doen in het gewicht. 

Ontwegen, zw. ww. -- I. Trans. i) Van den 
(rechten) weg af brengen. 2) verre of op een afstand 
houden ; verwijderen ; o. te, wegbrengen naar, overleveren 
aan. 3) doen omkomen, in het verderf storten. 
— II. Wederk. i) Den verkeerden weg opgaan. 
2) zich verwijderen of vervreemden van. 3) afwijken 
of verschillen van. — III. Intr. Hetz. als Wederk., i) 
en 2); ook: slecht wegkomen, ten verderve gaan. 

Ontweget, - weeckl, bnw. i) Het spoor bijster, 
van den weg af ; op een dwaalspoor, in eene dwaling 
verkeerende ; in het onzekere. 2) verre van (met 
van). 3) verdwaasd, van zijn verstand beroofd. 4) 
ontdaan, ontsteld. 

Ontweget, bnw. Waar geen weg is. 
Ontweginge, znw. vr. Het maken van omwegen. 
Ontweigeren, zw. ww. tr. Iem. afwijzen ; in 
rechte, niet ontvankelijk verklaren. 
Ontweeken, zw. ww. — I. Trans. r) Wakker 
maken. 2) opwekken; bezielen ; opwinden. — II. Intr. 
i) Ontwaken. 2) opgewekt worden, met geestdrift 
bezield worden. 
Ontwelden, zw. ww. tr. i) Wederrechtelijk ontnemen 
of achterhouden. 2) zich meester maken van. 
Ontweldigen, zw. ww. — I. Trans. i) Hetz. 
als Wederk., r). 2) iem. zijne kracht of macht doen 
gevoelen, hem dwingen. — II. Intr. Iemands kracht 
of geweld ontwijken; van een dier, losbreken. 
Ontwenden, zw. ww. — I. Trans. i) Van zich 
afhouden ; met veranderd ondw., zich niet storen 
aan (een raad). 2) iets van iem. afwenden. 3) ontne• 
men, ontrooven. — II. Intr. i) Den verkeerden weg 
opgaan, afdwalen. 2) ontgaan, ontsnappen; aan 
iemands hand ontglippen. 
Ontwenen. Hetz. als o n t w e n n e n. 
Ontwenken, -vinken, zw. ww. — I. Intr. i) 
Ontwijken. 2) ontkomen, ontsnappen; en/winkel, ver 
wenken of gebaren tot-borgen. — H. Trans. Door 
zich lokken of van een ander aftroonen. 
Ontwennen, -winnen, zw. ww. — I. Trans. Afwennen, 
afleeren (iem. iets). — II. Wederk. en Intr. 
Iets afleeren, afwennen. 
Ontwensehen, zw. ww. tr. Iem. iets niet gunnen.

Ontwerden, st ww. intr. i) Te niet gaan, ophouden 
te bestaan. 2) met een gen., iets afsterven, 
afstand van iets doen. — Ontwerdinge.

0ntwerden, -weerden, -waerden, zw. ww. tr. 
Beneden zich achten, laag neerzien op iem. ; ge ringschatten, 
iets. 

Ontwerden, -weerden, zw. ww. tr. Ontzetten uit 

een ambt of waardigheid. 

Ontweren, zw. ww. tr. Verweren, verdedigen. 

Ontwerken, zw. onr. ww. — I. Trans. Loswer


ken, losmaken, uitdoen; iem. van iem. aftrekken. — 

II. Wederk. Zich onttrekken aan een plicht. 
Ontwerp, znw. o. Ontwerp, losse schets. 
Ontwerpen, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Weg 
zich werpen ; afstand van iets doen;-werpen, van 
zonder obj., een miskraam hebben. 2) opwerpen, 
heen en weer werpen; die scouderen o., omwerpen, 
omkeeren, hooi op het land. 3) door elkaar werpen; 
ontworpen, verkeerd gezet, van een gebroken lichaamsdeel. 
4) omverwerpen, verkeeren; uitroeien; in de 
war brengen; ontworjben, uit zijn humeur, ontstemd. 
5) teekenen, schetsen. 6) ontwerpen ; een denkbeeld, 
vormen, maken. — II. Intr. Zich beginnen te bewegen, 
van bewusteloozen en schijndooden. 

Ontwerren, zw. en st. ww. tr. i) Ontwarren; 
in orde maken. 2) verduidelijken. 
Ontwerven, -warven, zw. ww. tr. Ontwrichten. 

ONVERBEIDENTHEIT. 

Ontwesenen, zw. ww. tr. ; oniwesent werden, 

van aard of wezen veranderen. 
Ontweten, st. onr. ww. tr. Niet weten. 
Ontwettigen, zw. ww. — I. Trans. Buiten de 

wet stellen. — II. Wederk. De grenzen eener wet


telijke bevoegdheid overschrijden. 
Ontweven, st ww. tr. Uithalen wat geweven is. 
Ontweven, -`weiven, zw. ww. tr. Hetz. als 

ontwenken, tr. 
Ontwielen, zw. ww. -tr. Ontsluieren, eene non. 
Ontwiën, zw. ww. tr. Ontwijden, ontheiligen; 

dat recht o., het bezoedelen. 
Ontwjc, znw. m. Toevlucht. 
Ontwii ste. Zie ontwisen. 

Ontwiken, st. ww. intr. i) Wijken, de wijk nemen, 
met een dat., van iemand vandaan gaan. 2) 
ontwijken, iemand; een verzoek. 3) ontkomen, ontvluchten. 
4) vermijden. 

Ontwillen, onr. ww. intr. Niet willen. 
Ontwimpeleni zw. ww. tr. Aan den dag leggen, 
vertoonen. 

Ontwinden, st. ww. -- I. Trans. i) Ontwinden. 
2) loswikkelen, ontvouwen; losmaken, iets dat opgerold 
is, ontplooien. — II. Wederk. i) Zich ontkleeden; 
ontwonden, onbedekt, bloot. 2) zich losmaken 
van iets; ontwonden, ongebonden, teugelloos. 3) zich 
onttrekken aan iets. — III. Intr. i) Zich losmaken van 
iemands gezag, van iem. afvallen. 2) uitschieten, 
van een wapen. 

Ontwinnen, st ww. tr. i) Enen iet o., iemand 
zijn recht op iets doen verliezen ; pass., door een 
vonnis verklaard worden niet aan iem. te behooren. 
2) enen (dat.) enen (acc.) o., iem. een ondergeschikte 

afhuren. 
Ontwisch, znw. m. Ontsnapping. 
Ontwisen, zw. ww. tr. i) Verstooten, niet ont


vankelijk verklaren. 2) veroordeelen. 3) iet o., bij 
vonnis ontzeggen ; verbeurd verklaren. 4) bij vonnis 
vrijspreken of (met van) bevrijden. 

Ontwisen, zw. ww. tr. Van het verstand berooven. 
— Ontwiset -wist, onwijs, dwaas, dol. — 
OntWi]ste, dwaasheid. 

Ontwisschen,: wischen, zw. ww. intr. Ontsnappen. 
Ontwivelachtich, -twifel-: bnw. Ontwijfelbaar, 

ook ontwiveljc. — Ontwivelike. 
Ontwonen, zw. ww. tr. Afwennen. 
Ontworpen. Hetz. als ontwerpen. 
Ontworstelen, zw. ww. wederk. en intr. Zich 

losrukken (van iem., met een dat.). 
Ontwortelen, -wertelen, zw. ww. tr. Ontwortelen. 
Ontwraken. Hetz. als ontwaken. 
Ontwrastelen. Hetz. als ontworstelen. 
Ontwringen, st. ww. — I. Trans. Ontwringen, 

geweld aaniem.em. ontnemen. — II. Wederk. en 

Intr. Zich loswringen, zich ontworstelen. 
Onunste, -ich. Zie o n o n s t e -i c h. 
Onutedoen(de)lijc, bnw. Onverderfelijk. 
Onuteputteljjc, Onutescheppeljio, bnw. On


uitputtelij k. 
Onutesprekelijo, bnw. Onuitsprekelijk. 
Onvaerdieh , -verdick, bnw. Zwak, gebrekkig. 

— Onvaerdicheit. 
Onvaerlije, -verljc, bnw. Onbegaanbaar. — Onvaerlljchest.


Onvallich. Hetz. als o n g e v a l l i c h. 
Onvaste, -z'ast, bnw. i) Slap, zwak, wankel. 2) 
onstandvastig. — Onvasticheit. 
Onveilich, .velich, bnw. Onveilig; o. sins lives. 

— Onveilicheit. 
Onventeljjc, - bnw. Ondeugdelijk. 
Onverachtert , -echterf, bnw. Onbenadeeld. 
Onveranderlijc, -lijcheit.

Onverandersaet, bnw. Onveranderd; ook onverandert. 


Onverantwort, bnw. Onbeantwoord. 
Onverbeeldet, -beelt, bnw. Niet met zinnelijke 
voorstellingen vervuld. — Onverbeeltheit, -like.
Onverbeidentheit, znw. vr. Ongeduld. 


432 ONVERBERNT. 

Onverbernt, -barns, bnw. Niet verbrand. 
Onverbesicht, bnw. Onverbruikt. 
Onverbeten, bnw. Ongedeerd. 
Onverbiddel jjlc, .bnw. Onvermurwbaar. 
Onverblusschelb c, bnw. Onuitdoofbaar ; ook 


onverblusschen. 

Onverboden, bnw. Geoorloofd. 

Onverbolgen, bnw. In eene kalme gemoedsstemming. 
Onverbolgen, bijw. Geweldig. 

Onverbonden, bnw. i) Niet verbonden, van een 
gewonde. 2) niet tot iets gehouden of verplicht: 3) 
van zaken, niet onder het eene of andere verband 
liggende. 4) van woorden, eerroovend. 

Onverboort, -beurt, bnw. i) Straffeloos. z) deelw. 
bnw., zonder zijn recht op iets te verliezen. 
Onverborgen, deelw. bnw. i) Pass. Openbaar, 
zoo dat ieder iets zien kan; ook: bekend; kets Gode 

0. 2) act., zonder iets te verbergen, onverholen. — 
Onverborgenlike.

Onverbrekeljjc, -breckelijc, bnw. i) Onschendbaar, 
vast, van verbintenissen. 2) veerkrachtig, onvermoeid; 
ook onverbrokelijc. - Onverbrokelike, 
Onverbroken, -brokich. 

Onverbroo ct,deelw. bnw. Zonder in iets te misdoen. 

Onverdacht, bnw. i) Argeloos. 2) onnadenkend; 
ook onverdachtich. 

Onverdachtelike, bijw. Ongemerkt. 

Onverdaen, bnw. i) Niet uit den weg geruimd, 
nog in leven. z) onaangeroerd gelaten, van goederen. 

Onverdeellljc, bnw. Een en ondeelbaar. 

Onverdeelt, bnw. Onverdeeld. 

Onverdect, bnw. r) Onbedekt. 2) onomwonden. 

Onverdenkelb c, bnw. i) Ondenkbaar ; als bijw., 

boven mate. 2) onheuglijk. 

Onverderft, bnw. In een goeden staat zijnde, 
onverzwakt, van zaken; in het bezit van eer en 
goeden naam, van personen; ook onverdorven. 

Onverdervelijc, -derfeljfc, bnw. i) Niet aan 
bederf onderhevig. 2) in een goeden staat zijnde. 
Onverdienlc, bnw. Onverplicht, vrij, van gaven. 
Onverdienlike, bnw. Onverdiend, onschuldig. 
Onverdient, bnw. i) Onverdiend. 2) onbeloond, 
onvergolden. 3) onverdienstelijk. 4) deelw. bnw. act., 
zonder iets (goeds of kwaads) verdiend te hebben. 
Onverdiente, -diende (oostmnl.), znw. vr. Het 
iets niet verdiend hebben, onschuld. 

Onverdoemt, bnw. Niet veroordeeld. 

Onverdorrelijc, bnw. Onverwelkelijk. — On


verdorret. 

Onverdrach, znw. o. I) Ongeduld ; iets in onverdrage 
nemen, iets niet kunnen uitstaan. 2) ondraaglijke 
smart, duldeloos leed. 

Onverdrachljjc, -draechljc, bnw. i) Pass. Ondraaglijk, 
onuitstaanbaar; hevig, geweldig. 2) voor 
den inensch te verheven, te majestueus. 3) onaangenaam. 
4) act., ongeduldig, ontevreden. 5) onverdraagzaam. 
— Onverdrachlijcheit, -like.
Onverdrachtich, -drechtich, bnw. en bijw. In 
onmin of oneenigheid. 
Onverdreven, bnw. Rustig ergens wonende. 
Onverdrieteljjc, bnw. Aangenaam aandoend, 
genoeglijk. 
Onverdrietelike, bijw. Onverdroten, ook onverdroten. 


Onverdruet, bnw. Vrij in zijne bewegingen, vrij 
van verdrukking. 
Onverdulde, znw. vr. i) Onlijdzaamheid. 2) 
wanhoop. 
Onverdulde, bnw. Ongeduldig onder leed, wan. 
hopig. -- Onverduldeijjc, -like.

Onverduldieh, znw. vr. i) Niet bestand tegen 
leed, niet gelaten. 2) buiten zich zelf, zich zelf niet 
meester; wanhopig. 3) ongeduldig. — Onverduldicheit, 
-like, Onverdult.

Onverduwel e, -douweljc, bnw. Onverteerbaar. 

Onverduweljj cheit, Onverduwet, -icheit, 

-enge. 

ON VERLOREN. 

Onverduwet, bnw. Onverdrukt. 
Onverervet, bnw. Niet in het bezit eener erfenis. 
Onvergangelijc gancljc, bnw. i) Onvergan


-

kelijk. 2) onuitwischbaar. — Onvergangelijcheit,
-like. 

Onvergetel, bnw. Onvergetelijk. 

Onvergeten, bnw. i) In de herinnering bewaard. 
2) deelw. bnw. act., zonder iets te vergeten, iets 
zeker wetende, zonder twijfel. 

Onvergeveljjc, bnw. z) Pass. Onvergeeflijk. 2) 
act., haatdragend. — Onvergevelij cheit.

Onvergeves, -geefs, ook lonvergeves, bijw. i) 
Zonder vrucht, zonder uitwerking. 2) zonder reden. 
3) voor niet, zonder iets te betalen. 

Onvergifeljj c. Hetz. als o n v e r g e v e 1 ij c. 
Onvergonnen, -vergunnen, bnw. Ongegund. 
Onvergouden, -golden, bnw. i) Onbetaald. 2) 

onvergolden : a) onbeloond. b) ongewroken, onge


straft. 
Onverguldet, vergull, bnw. Niet verguld. 
Onverhaellijc, 
-
-halijc, bnw. Onherstelbaar, ver 

-loren. 

Onverhaven , -verheven, bnw. i) Nederig. 2) 
naar het aardsche gericht, zich boven het aardsche 
verheffende. 3) niet gerezen, ongezuurd. 4) niet opgeblazen 
of hoogmoedig. .5) niet in eene tombe of 
bij het altaar bijgezet. — Onverhavenheit. 

Onverhoedet, -verkoel, -verhuel, bnw. Onvoorzien(
s), onverwacht(s) ; ook onverhoels. 
Onverhoedich, bnw. Onvoorzichtig, onbedachtzaam. 
Onverholen, bnw. i) Openbaar, bekend; duide


lijk. 2) deelw. bnw. act., zonder iets te verbergen; 
onbewimpeld, onverholen. 3) openlijk, in het openbaar. 
4) zonder twijfel. 

Onverhoocht, ..-kogel, -heuchl, bnw. Verdriet 

hebbende, smart lidende. 
Onverhoopt, bnw. Onverwacht. 
Onverhoort , bnw. Onverhoord. 
Onverhorich, bnw. Weerspannig. — Onverho


richeit. 

Onverhuurt, -verhuert, bnw. Niet verhuurd. 
Onverjaret, -jaert, bnw. i) Onmondig. 2) on


verjaard. 
Onverkeerlike, bijw. Onherroepelijk. 
Onverkeert , bnw. Onveranderd. 
Onverelaert, bnw. Niet verhelderd of verlicht. 
Onverclaget, deelw. bnw. i) Zonder dat er eene 

aanklacht tegen iem. wordt ingebracht. 2) act., zonder 
dat men eene actie instelt. 

Onvercocht, -vercoft, bnw. i) Onverkocht; onvervreemd. 
2) deelw. bnw. act., zonder iets verkocht 
te hebben. 

Onvercoevert, deelw. bnw. Niet vooruitgaande 

in iets (met van). 
Onvereort, bnw. Onverkort, onverminderd. 
Onvercrigeljjc, bnw. Niet in handen te krijgen. 
Onverladen, bnw. Niet belast of beladen. 
Onverlaemt, bnw. Ongekwetst, ongedeerd. 
Onverlaat, znw. Vuilnis, vuiligheid. 
Onverlangeljjc, bnw. Verrukkelijk. 
Onverlateljje , bnw. I) Onvergeeflijk; zonder 

pardon. 2) onafzetbaar. 
Onverlaten , bnw. Snood, verdorven; ook onver


lalich (oostmnl.). — Onverlaticheit. 
Onverleemt. Hetz. als o n v e r 1 a e m t. 
Onverleent , bnw. Vrij, niemands leenman zijnde. 
Onverlessehelijc, bnw. Onuitputtelijk. 

Onverlet , bnw. i) Schadeloos. 2) ongedeerd, zon. 
der letsel. 3) onverlet, zonder uitstel. — Onverletheit. 


Onverlicht, bnw. Niet verlicht door geestelijk 
of hemelsch licht. 
Onverljjt, bnw. z) Niet geuit, onuitgesproken.2) 
niet bekend of beleden. 
Onverloost, bnw. Onverlost, niet van de helsche 
straf bevrijd, verloren; als znw., verlorene. 
Onverloren, bnw. Behouden. 


ONVERLOVET. 

Onverlovet, -verlooft, bnw. 1) Geoorloofd. 2) 
zich niet tot iemands dienst verbonden hebbende, vrij. 

Onvermaent, bnw. i) Niet gewaarschuwd, niet 
aan iets herinnerd, van personen; van zelf, zonder 
voorafgaande aarsmaning. 2) onvermeld gelaten, vergeten. 


Onvermaert, bnw. Onbekend, ook : aan of -bij 
iemand (met den dat.). — Onvermaertheit . 

Onvermeden, deelw. bnw. r) Zonder te dralen, 
zonder verzuim ; onverwijld, weldra. 2) zonder zich 
te sparen, moedig, onverschrokken. 3) zonder iemand 
te ontzien; ook onvermijft. 

Onvermenget, -vermninget, -vermenci, bnw. i) 
Onvermengd, zuiver. 2) zelfstandig, op zich zelf 
staande. — Onvermengetheit. 

Onvermenichfoudicht, bnw. Onverdeeld, één. 
Onvermeten, bnw . Ongemeten, zonder dat iets 
gemeten wordt of is, van zout. 
Onvermiddelt, bnw. Vrij van hetgeen de werking 
van God op het gemoed belemmert. 
Onvermidelije, bnw. Waaraan men niet ontko


men kan. 
Onvermjjt. Zie onvermeden. 
Onvermindert, bnw. i) Onverminderd, onver


kleind ; ook : behoudens. 2) onverflauwd. 
Onvermoedelije, bnw. i) Niet met het verstand 
te omvatten. 2) onvoorzien, onverwacht; ook oneer. 
moedel. 

Onvermoedens, bijw. Onverwachts, plotseling. 
Onvermoedet, bnw. Onvermoeid; ook : onverynoeyet, 
-verrnoyet, -vermoeit. 

Onvermogelje, bnw. Onmogelijk. 
Onvermogeli^cheit, znw. vr. Onmacht. 
Onvermogen, bnw. t) Krachteloos, zwak; ook 

onvermogende. — Onvermogentheit. 

Onvermogenheit, znw. vr. Weerzin, afkeer. 
Onvernemelijo, bnw. Onbegrijpelijk. 
Onvernemende , bijw. Boven alle beschrijving. 

Onvernoecht, bnw. i) Niet voldaan of tevreden 
gesteld; onbetaald, niet voldaan, van zaken. 2) onvergenoegd, 
ontevreden. 

Onvernoemt, bnw. Niet met name genoemd. 
Onvernomen, bnw. i) Onvermeld. 2) onopgemerkt. 
Onverordeelt , bnw. Niet veroordeeld. 
Onverpayselij e, bnw. Onverzoenlijk. 
Onverplogen, deeles.; o. schout, niet in rechte 

erkende schuld. 
Onverporret, bnw. Onbeweeglijk. 
Onverre, bijw. i) Niet ver af. 2) een klein eind ver. 
Onverrecht , -verricht, bnw. Niet in rechte be


slist of beslecht. 
Onverroerlije, bnw. Onwrikbaar. 
Onverrottelijc, bnw. Onvergankelijk. 
Onversadelijc, -ljjcheit, -like, -sadet, -sa


dich. 

Onversaget, saeclht, bnw. Onverschrokken. — 
Onversaechdelike. 
Onversch, -varsch, bnw. Bedorven. 
Onverschaemt, bnw. Zonder schande, vrij van 

schande. 
Onverschaven, bnw. Ongeschaafd. 
Onverscheidel}jc, -schedelcc, bnw. i) Een en 

ondeelbaar. 2) onafscheidelijk met iets verbonden. 
3) van een leen, ten eeuwigen dage aan iemand 
blijvende. — Onverscheidelijcheit; -schelde


like. 

Onverseheiden, bnw . — I. Van zaken. i) Met 
iets vereenigd; niet onderscheiden, niet verschillend, 
niet afzonderlijk. 2) onverdeeld. 3) onafscheidelijk. 
4) waarvoor geen verschil of uitzondering gemaakt 
wordt. — II. Van personen. i) Niet met iem. ver 

niet uitgeboedeld. 3) onafscheidelijk met-eenigd. 2) 
iem. verbonden, ook door liefde. 4) ongestorven, 
levend. 

Onverscepen, bnw. Onuitputtelijk; ook onverschetlijc. 


Onverschotet, bnw. Niet voor het schot (belas 
aangegeven.-ting) 

ONVERTALLIJC. 

Onverschrict, bnw. Zonder schrik of vrees. 

Onverschuldet , bnw. Onverdiend, onschuldig; 

ook onverschuldichl. 
Onverseert, bnw. Ongedeerd. 
Onverseget, -sagel, -seechl, -self, deelw. bnw. 

i) Zonder dat aan iemand iets geweigerd wordt. 2) 
zonder dat door iem. op iets aanmerkingen kunnen 
worden gemaakt ; zonder bezwaren van den kant 
van ; o. van den erfgenamen ; onbesproken ; ongeschonden. 


Onverseggelike, bijw. Onbeschrijfelijk. 
Onversekert, bnw. Onveilig. — Onversekert heit. 


Onverselsehapt, bnw. Niet vergezeld, alleen. 

Onversichtich, bnw. i) Onvoorzichtig. 2) onvoorzien. 


Onversien, bnw. — I. Van versiep. i) Aan zijn 
lot overgelaten, onverzorgd, ongetroost. 2) onvoorzien, 
onverwacht. — II. Van hem versiep. i) Niet 
van het noodige voorzien (met van). 2) onvoorbereid, 
niet in staat van tegenweer. 3) onberaden, 
ondoordacht. — Onversienheit. 

Onversien, bijw. Onverwachts. 
Onversienich, bnw. Onverwacht, ook onversienlzjc, 
onversienlzjcs, onversiens. 

Onversienicheit, znw. vr. Ondoordachtheid; 
misdadige roekeloosheid of zorgeloosheid; ook onversienlijcheit. 


Onversienlike, bijw. i) Onverwachts, zonder op 
iets voorbereid te zijn. 2) zonder dat men maatre gelen 
tegen iets nemen kan, buiten iemands schuld. 
3) onopzettelijk, zonder kwade bedoeling. 5) uit onnadenkendheid. 
6) zonder nauwkeurige aandacht, oppervlakkig. 


Onversiert, bnw. Zonder sieraad. 
Onversijst, bnw. Waarvan geen belasting betaald 
is. 
Onversleten, bnw. 1) Zoogoed als nieuw. 2) niet 

door een vonnis beslist. 

Onverslitelije, bnw . Onvergankelijk. 

Onversocht, bnw. r) Onbezocht. 2) onaange


zocht. 3) onbeproefd. 4) act., onbekwaam, onervaren. 
Onversoekeljje, bnw. Onnaspeurlijk. 
Onversoenlije, Onversoent, bnw. Niet door 
het betalen van zoengeld verzoend met de magen 
van een verslagene. 
Onversonnen, bnw. Onbezonnen. _ Onver


sonnenheit. 

Onversout, bnw. Onbezoldigd. 

Onverspleten, bnw. Onverdeeld. 

Onversproken, bnw. i) Onbesproken. 2) onge


schonden ; een o. seen. 

Onverstaen, bnw. Onbegrepen. 

Onverstaert, bnw. Onbeneveld van gezicht. 

Onverstandel, bnw. Onverstandig, dom. — Onverstandelheit. 
Onverstandeljjc, bnw. i) Pass. Onverstaanbaar. 
2) onverstandig, dom ; onredelijk. 3) gekrenkt van 
verstand. 4) twist of ruzie veroorzakend. — Onver


standelike. 

Onverstandenisse, -verstentnisse, znw. vr. Zin 


nelooze smart, wanhoop. 

Onverstandich, -slendich, bnw. i) Onverstan


dig. 2) onverstaanbaar. — Onverstandicheit. 

Onverstant, znw. o. i) Domheid, onwetendheid. 

2) slechte verstandhouding, oneenigheid. 

Onversteken, bnw. Niet veracht, niet verachtelijk. 

Onverstervell]c : -sterfcc, bnw. i) Onsterfelijk, 

eeuwig. 2) vererfelijk, van leengoederen. 

Onverstoorlijc, bnw. Onverstoorbaar, onveran


derlijk. — Onverstoort. 

Onversumelije, bnw. Niet verzuimd mogende 

worden. 

Onversumet, -suymet, bnw. i) Niet door een 

verzuim verbeurd. 2) act., niet in gebreke of nalatig. 

Onverswegen, bnw. Onopgemerkt, onvermeld. 

Onvertallichlije, bnw. Ontelbaar, onnoemelijk. 

Onvertallij c, -tallicla, bnw. Ontelbaar ; onbe



ONVERTEENT.

434 

schrijfelijk, onuitsprekelijk. — Onvertalljjcheit,
-like. . 

Onverteent, bnw. Niet vertind. 

Onverteerlijeheit, bnw. Onverteerbaarheid. 

Onverteert, bnw. i) Onverteerd. 2) gaaf, gezond, 
van het vleesch van het lichaam. 

Onvertogen, bnw. z) Waarvan geen afstand 
gedaan is. 2) act. zonder afstand gedaan te hebben, 
in gemeenschappelijk bezit zijnde. 

Onvertellich, -tellije, -tellike. Hetz. als o ii. 
ve rtallij c enz. 
Onvertient, deelw. bnw. Zonder tiende van iets 
te geven. 
Onvertogelije, -toochljc, -lochlje, bnw.; o. recht, 
hetz. als onvertogen recht. 
Onvertogelikei bijw. Zonder uitstel of vertoef, 
zonder dat men iets op de lange baan schuift. 

Onvertogen, deelw. i) Niet uitgesteld of verschoven 
; o. recht, rechtspraak op korten termijn, 
zonder de gebruikelijke termijnen of „genachten". 
2) act., zonder te dralen of iets te verschuiven, onmiddellijk, 
dadelijk. 

Onvertoget, bnw. Hetz. als onvertogen. 
Onvertoget, bnw. Niet vertoond, niet voor anderen 
zichtbaar. 

Onvertollet, bnw. i) Niet aangegeven voor belasting; 
ook: vrij van belasting, tolvrij. 2) act., zonder 
dat men zijne waren aangegeven heeft. 

Onvertreckelijc, bnw. Onbeschrijfelijk. — Onvertreckelike. 


Onvertreeket, bnw. Hetz. als o n v e r t o g e n. 

On vertroost, bnw. Onopgewekt troosteloos. 

Onvertuget, -luucht, bnw. Waarvan niemand 
getuige is. 

Onvervaerljjc, -veerlijc, bnw. i) Onvervaard; 
van zaken, niet met vrees gepaard gaande, rustig. 
2) geen vrees aanjagend. — Onvervaerlike, Onvervaert, 
-vervaerdelike.

Onvervechtelije, bnw. Onoverwinnelijk. 

Onvervolgeli e, bnw. Onnaspeurlijk. 

Onvervolget, bnw. i) Onnaspeurlijk. 2) deelw. 
bnw. act., zonder vervolgd te hebben, zonder tusschenkomst 
van den rechter. 

Onvervullet, -vervult, bnw. Onvoldaan, onverzadigd. 


Onvervuult , bnw. Onverrot, gaaf. 

Onverwacht, bnw. Onverwacht. 

Onverwaenlike, bijw. Onverwachts. 

Onverwaent, -verveent, deelw. bnw. Zonder 
dat men iets vermoedt. 
Onverwaernt, bnw. Ongewaarschuwd. 
Onverwaert, bnw. i) Van verwaren. Onbe


schermd, onbewaakt. 2) van hem verwaren, onvoorbereid 
; ook : onverwachts, onverhoeds. 

Onverwandel, . bnw. Onveranderlijk; ook onverwandelbaer, 
-lie. — Onverwandelljjcheit,
-like. 

Onverwandelt, bnw. i) Onveranderd. 2) onveran 
derlij k. 

Onverwe, bnw. Slecht gekleurd, kleurloos. 

Onverweent, -waent, bnw. Eenvoudig, sober. 

Onverweten, bnw. Onbekend. 

Onverweten, deelw. bnw. Zonder dat aan iem. 
iets kan verweten worden. 
Onverwilcoort, bnw. Waarover geen „wilcore" 
of toestemming gedaan is ; buiten iemands wil, ook: 
niet gedwongen. 

Onverwinlijc, bnw. I) Onoverwinnelijk. 2) onweerstaanbaar, 
onvermijdelijk. 3) onbereikbaar, on. 
doenlijk. 4) onoverkomelijk, onherstelbaar. -- Onverwinljj 
cheit.

Ouverwiset, -wist, bnw. Van eene geldsom, 
waarvoor geene aanwijzing gedaan is; ook: geene 
bepaalde bestemming hebbende. 

Onverwisselt, bnw. Onveranderd. 

Onverwitelij e, - wijtljc, bnw. Onberispelijk. 

Onverwonnen, bnw. i) Onverwonnen; niet veroordeeld; 
niet bij vonnis opgelegd, van boeten. 2) 

ONVROEDELIJC. 

onoverwinnelijk; buitengewoon krachtig. 3) onoverkomelijk, 
onherstelbaar. 

Onvindelij c, bnw. Onnaspeurlijk. 

Onviseh, znw. Geringe visch, visch van weinig 
waarde. 

Onvlaet, -fleet, znw. Vuilnis ; aas, dood beest. 

Onvladieh, -vledich, bnw. Morsig, vuil ; onrein, 
bezoedeld. 

Onvliedelijc, bnw. Onontkoombaar. 

0nvljjt, znw. in. Zorgeloosheid, onachtzaamheid. 

Onvluchtich, bnw. Niet ontsnappende; o. steens 
(uit de gevangenis). 

Onvoeehljj c, bnw. Onvoegzaam, ongepast. 

Onvoelieh, bnw. Ongevoelig, onaandoenlijk; ook 
onvoelljc. — Onvoelicheit. 
Onvoere, -voer, znw. vr. Onbehoorlijk gedrag. 
Onvolbraeht, bnw. Onvoltooid, onafgedaan. 

Onvoldaen , bnw. Hetzelfde. 

Onvolgouden, bnw. Onafbetaald. 

Onvolcomen, -vulcornen, bnw. Gebrekkig, onvolmaakt. 
— Onvolcomenheit. 

Onvolmaect, bnw. Hetzelfde. — Onvolmaeetheit, -like.
-

Onvoipresen, Onvolpriselijc.
Onvolwassen, bnw. Onvolgroeid. 
Onvorebedaeht, bnw. i) Onopzettelijk. 2) onbedachtzaam. 
Onvoredachtich, bnw. Hetzelfde. 

Onvoresichtich, bnw. i) Onbedachtzaam. 2) 
onvoorzien, onverwacht. — Onvoresiehticheit. 

Onvoresien, bnw. i) Niet voorzien of verstoken 
van iets; onvoorbereid. 2) onvoorzien, onverwacht. 
Onvoresienieh, bnw. i) Onnadenkend, onbedacht. 
2) onvoorzien, onverwacht; ook onvoresienljc. 

— Onvoresienicheit, -like, -siens. 
Onvormelijc, bnw. i) Vormeloos. 2) niet aan een 
aardschen vorm gebonden, geestelijk. — Onvormelij 
cheit.

Onvrame , znw. vr. Ongeluk, onheil, ramp; te 
enes o-n, tot iemands ongeluk; ook onvraeznte. 

Onvrede -eerde,. znw. m. en vr. i) Twist, tweedracht; 
een twist. 2) verdeeldheid, partijschap. 3) 
vijandschap, vijandelijkheid; enen o. doen, iem. vijandelijk 
behandelen. 4) strijd, oorlog; oorlogstoestand. 
5) gemis van gemoedsrust of innerlijken vrede ; te 
o-n, in een onrustigen of geschokten gemoedstoestand 
verkeerende ; ontstemd, gramstorig. 6) treurige 
toestand; hein selves o. doen, zich onaangenaamheden 
op den hals halen. 7) diarrhee. 

Onvredelijo, bnw. i) Lastig van humeur, twistziek. 
2) onrustig. — Onvredelijcheit, -like.
Onvredesam, -vreetsas, bnw. Hetzelfde. — Onvredesamheit. 


Onvredich, bnw. Onaangenaam of somber gestemd. 


Onvreselijc, bnw. Ongevaarlijk. 

Onvri, bnw. i) Onvrij, behoorende tot den stand 

der onvrijen. 2) aan een hartstocht onderworpen; 
door liefde aan iem. verbonden. 3) onveilig, onzeker. 
4) onedel, niet edeldenkend. 

Onvriende, znw. vr. Vijandschap. 

Onvriendeljjc; onvriendelike.

Onvrient, -vrunt, znw. m. Vijand; vr. onvraendinne. 


Onvrientschap, znw. vr. Vijandschap. 

Onvriheit, znw. vr. Onvrijheid; erfdienstbaarheid. 

Onvro, bnw. i) Bedroefd, verslagen; berouw of 

overietsets hebbende (met den gen. of eene bep.) ; 
ook: van iets afkeerig; des o. sijn; ook: geen genoegen 
van iets beleven, de schadelijke gevolgen 
van iets ondervinden ; enen o. snaken, iem. iets doen 
opbreken, in het verderf storten ; o. werden ere dinc, 
iets verliezen ; enen ere dinc o. maken, iem. iets 
ontnemen. 3) verbitterd, vertoornd; verstoord over 
(in. d. gen.). 

Onvroe, bijw. Niet vroeg, laat. 
Onvroedelije, bnw. Onverstandig, dwaas. — Onvroedelike. 



ONVROET. 

0nvroet, -vroit, bnw. I) Dwaas, dom, zot. 2) 
verkwistend ; als znw., verkwister. 3) waanzinnig, dol, 
onwijs. 4) verwoed, woedend. -- Onvroetheit, 
-schap.

Onvrome, znw. vr. Ongeluk, onheil, ramp ; te 
enes onvromen. 

Onvrome, bnw. Slap, zwak, ondeugdelijk. — 
Onvromicheit. 

Onvromelijc, bnw. Schadelijk, nadeelig. 
Onvroude , znw. vr. Droefheid, smart. 
Onvruchtbaer, -baerheit, -ljjc, -barich,

-baricheit, onvruchtelijc.
Onvruchtelij c, bnw. Onbevreesd. — Onvruch


telike. 
Onwaenachtich, bnw. Onverwacht. 
Onwaenlijc, -weenljc, bnw. Gering, onbeduidend, 

nietswaardig. 
Onwaer, bnw. Verzonnen, gelogen. — Onwaerheit. 


Onwaerachtieh, bnw. i) Onbetrouwbaar. 2) on


juist, verkeerd, valsch. 
Onwaerachtich, bnw. Onduurzaam, vergankelijk. 
Onwaerde enz. Zie o n w e r d e. 
Onwake, oní-, -waec, -waken, bijw. Wakker; o. 

werden; o. sin. 

Onwandel, bnw. Slecht van levenswandel. 
Onwandelachtich, bnw. Onveranderlijk ; ook 
onwandelbcaer, -barich, -lac. — Onwandelbaerheit. 
Onware, onl-, -weer, bnw. Oplettend, opmerkzaam; 
o. werden, gewaar worden, bemerken. 

Onwarich, bnw. Onoprecht. -- Onwaricheit. 
Onwat , bnw. Ondoorwaadbaar, diep. 
Onwech, znw. m. i) Verkeerde weg, omweg. 2) 


onherbergzaam oord. 
Onweehsam, bnw. Onbegaanbaar, ongebaand. 
Onweder, -weer, znw. o. Slecht weder, storm


weer. — Onwederich. 
Onwederboochlijc, bnw. Onveranderlijk. — Onwederboochlike. 
Onwederhaellj e, bnw. Niet terug te krijgen; 
onherstelbaar. 

Onwederroepelijc, -sprekelijc, -staenljjc.

Onweeldich, bnw. Ongelukkig, rampzalig. 
Onweerachtich, bnw. Weerloos, niet strijdbaar. 
Onweeskint znw. o. Een kind dat zijne beide 

ouders nog heeft. 
Onweetschap, znw. vr. Onwetendheid. 
Onwegieh, bnw. Onbegaanbaar, woest. 
Onweiger, bnw. met den gen. Onverschillig voor 

iets; van iets afkeerig, iets of iem. moe. 
Onweigerlike, bijw. Zonder tegenstribbelen, gewillig. 
Onweldich, bnw. met den gen. Geen meester 

over. 
Onwelle, -wille, bijw. Op eene gebrekkige wijze. 
Onwendeljjc, bnw. Onveranderlijk. 
Onwenseh, znw. m. Hetgeen men schuwt; leljc 

boven allen o-e, afschuwelijk leelijk.
Onwenschelije, bnw. Wat niet kan verlangd of 
gewenscht worden. 

Onwerde, -weerde, -waerde, znw. vr. — I. Objectief. 
i) Minachting, geringschatting; smaad, krenking 
; in o-n hebben, verachten, minachten ; bi, in, 
te o-n, om iem. te hoonen, tot iemands vernedering; 
met o-n, op eene smadelijke wijze; in o. nemen, 
iets euvel opnemen, over iets verontwaardigd zijn. 
2) afkeer van iets slechts of laags, verontwaardiging; 

o. hebben ere dinc. 3) trotschheid, laatdunkendheid; 
o. hebben, maken te, het beneden zich achten om. 
4) nijd; sine o. werben ob, zijne kwaadwillige gezindheid 
laten blijken aan. 5) toorn, gramschap. — 
II. Subjectief. i) Toestand van vernedering of schande. 
2) nietswaardigheid; waardeloosheid, ongeldigheid, 
onwaarde. 
Onwerde, bijw. i) Smadelijk. 2) verbolgen, ver 

— O.nwerdelike, ook: met weerzin,-ontwaardigd. 
en: op eene onwaardige wijze; iel o. nemen, iets 
zeer euvel opnemen. 
ONWETTELIJC. 

Onwerdelijc, bnw. Van minachting of verontwaardiging 
getuigende. 

0nwerden , -weerden, -waerden, zw. ww. — I. 

Trans. i) Minachten, smaden ; versmaden, geen 
waarde hechten aan. 2) met eene zaak als ondw., 
ontsieren. — II. Intr. z) Nietswaardig zijn; zijn 
naam bevlekken. 2) toornig zijn; verontwaardigd zijn. 

Onwerdieh, -weerdick, -waerdich, bnw. i) Trotsch, 
laatdunkend ; smadelijk, hoonend. 2) toornig, ver ontwaardigd; 
o. ob enen. — Onwerdichlike. 

Onwerdieh, bnw. i) Nietswaardig. 2) waardeloos, 
ongeldig. 3) onwaardig, niet verdienende (met 
een gen.) Onwerdicheit. 

Onwerdicheit, znw. vr. i) Minachting, gering 

in o. hebben, verachten ; in enes o., om-schatting; 

iem. te smaden, uit verachting voor ; met, bi o. 

(zie o n w e r d e); smadelijke, vernederende, oneer


biedige woorden. 2) trots, weerzin, weerbarstigheid. 

3) toorn ; verontwaardiging. 

Onwerdigen, zw. ww. — I. Trans. Beneden zich 
achten, iem. — II. Wederk. Hem niet o. te, het 
niet beneden zich achten om. 

Onwere znw. vr. Nederlaag. 

Onwerich, bnw. Geen weerstandsvermogen hebbende. 
Onwerich, -warich, bnw. Broos, vergankelijk. 
Onwerkelb c, - wercljc, bnw. Lui, vadsig. 

Onwert, bnw. i) Gering van waarde, waardeloos 
; onaanzienlijk, gering; enen o. maken, iem. zijn 
hoogen rang benemen. 2) van zaken, geminacht, veracht; 
leelijk, vies ; iet o. hebben, versmaden, verachten; 
beneden zich achten, voor iets bedanken; 
mi hevel o., ook : boos of verontwaardigd zijn over 
iets. 3) van personen ; niet in tel, niet gezien ; enen 

o. hebben, maken, iem. geringschatten, verachten. 4) 
verachting of minachting koesterende; else die o., 
met minachting of onverschilligheid ; enen o. werden, 
iemand verachten, verfoeien. 5) nietswaardig, verachtelijk. 
6) onwaardig; onverdiend. — Onwertheit, 
-wertschap, ook : grimmigheid, verontwaardiging. 
Onwertsch, -waeríseh, -weertsch, bnw. Laatdunkend, 
vernederend, smadelijk. 

OnweSelijc, bnw. i) Niet bestaande, onbestaanbaar, 
onwaarschijnlijk. 2) onbetamelijk. — Onweselike. 


Onwet, -wette, znw. vr. i) Eene met de natuur-of 
zedewet strijdige handeling; onrechtmatige, onwettige, 
schandelijke daad. 2) daden of toestanden die 
met de zedelijkheid in strijd zijn; overspel, hoererij. 
3) ongeloof, ongodsdienstigheid. 

Onwetachtich, bnw. Hetz. als o n w e t t i c h. 

Onwete, znw. vr. Onwetendheid. 

Onwetelheit. Hetz. als o n w e t e 1 ij c h e i t. 

Onwetelijc, bnw. r) Pass. Verborgen, geheim 
gebleven. 2) act., onwetend; bewusteloos. 
Onwetelijcheit, znw. vr. Onbekendheid; hetgeen 
verborgen gehouden wordt. — Onwetelike. 
Onwetens znw. o. Onkunde; ook: domheid, ver 
-blinding. 

Onweten , -ene, deelw. en bnw. — I. Deelw. 
Niet wetende, onbewust. -- II. Bnw. Onwetend, 
dom; redeloos. — Onwetenlike. 

Onwetende, -welent, deelw. en bnw. — I. Deelw. 

Niet wetende, bij ongeluk; hem o., zonder dat hij 
het wist. — II. Bnw. i) Onwetend, dom. 2) bewusteloos, 
buiten kennis. 3) snood, misdadig. 4) van 
domheid getuigende, onbetamelijk. 5) o. vrede, vgl. 

o n n o s e 1 v r e d e. — Onwetendelike. 
Onwetenisse, znw. vr. Onwetendheid, onkunde; 
ook onwelenheil; ook : dwaasheid, dolheid. 

Onwetens, bijw. In onwetendheid. 

Onwetenschap, znw. vr. Onwetendheid ; ook: 

onbetamelijkheid. 
Onwetich, bnw. z) Onwetend; onbekend met 
(met een gen.). 2) onbekend aan. — Onweticheit. 
Onwettelij e, - willeljc, bnw. i) Onwettig. 21 
schandelijk, snood, misdadig. — Onwettelike. 


43 6 ONWETTICH. 

Onwettieh, -wittich, bnw. I) Zich niet aan de 
zedewet storende, verdorven ; onbetamelijk. 2) ongeloovig, 
kettersch. 3) onwettig, niet tot iets bevoegd; 
onwettig, van geboorte. — Onwetticheit. 

Onwijs, bnw. i) Onkundig, onervaren; met een 
gen., onbekend met. 2) dom, onverstandig. 3) dol, 
onwijs. 4) hetz. als o n w i s, onzeker; met een dat., 
onbekend aan. — Onwijsheit, onwipssehap.

OnWijt, bnw. Smal, niet breed. 

Onwille, -wil, znw. m. i) Hetgeen iemand niet 
wil; mans onwillen, tegen mijn zin, mijns ondanks; 
tonwille, -net enes onwillen, tegen den zin (van iem.) ; 
verzet, weerspannigheid. 2) treurige of onaangename 
toestand, leed, lijden; ook : bedrukte, neerslachtige 
stemming; te tuinen o., tot mijn verdriet of ongeluk 
; sinen o. hebben, er slecht of ongelukkig aan toe 
zijn; sinen o. liden, gedogen, nood lijden, ellende uitstaan. 
3) hetgeen iem. onaangenaam is; sinen o. 
sien, horen ; enes o. seggen, streken. 4) kwaadwilligheid, 
slechte verstandhouding, oneenigheid. 5) krenking, 
beleediging, smaad, hoon. 

Onwillecome, bnw. Onwelkom, niet gaarne gezien. 
Onwillende, bnw.; Onwillens, bijw. Onopzettelijk, 
bij ongeluk. 

Onwillich, bnw. i) Onwillig, niet uit vrijen wil 
handelende ; weigerachtig (om, met een gen.); weerspannig, 
als znw., onwillige, hij die in gebreke is. 
2) kwaadwillig, met den dat. — Onwillieheit, 
-like, onwillike. 

OnWilt, bnw. Handelbaar, zacht. 
Onwinlije, -wenlijc, bnw. i) Niet voor bewerking 
geschikt, van land. 2) onneembaar. 
Onwis, -wes, bnw. i) Onzeker, onvast. 2) met 
een pers. als ondw., onbekend met iets. 

Onwise, znw. vr. Onwijsheid, zinneloosheid. 

Onwise, znw. vr. Onzinnelijkheid; het onzinnelijke, 
bovenaardsche. 
Onwiseljjc bnw. Onverstandig, dwaas. — Onwiselike, 
bijw. 

Onwisselbaer, bnw. Onveranderlijk. 

Onwitsehap, znw. vr. Onwetendheid. 

Onwlttelj e enz. Zie o n w e t t e 1 ij c. 

0nwittich, bnw. Zonder verstand ; o. sines sinner, 
gekrenkt van hersenen (oostmnl.). --Onwitticheit. 

Onwivelije, bnw. Onvrouwelijk. 

Onwoonbaer, bnw. Onbewoonbaar, woest; ook 

onwoonijfc, onwoonsam, -samich, -samlijc. 

Onwoonljc, bnw. Ongewoon. — Onwoonljjcheit. 


00, znw. vr. Ooi. 

Ooh, Zie o g e. Verklw. oochskijn. 

Oochiser, znw. o. Vizier of ijzeren masker. 

Oochst enz. Zie ogest. 

Ooft, ovet, znw. o. Boomvruchten, ooft. — Ooft 
menger (hande--boom, -boomgaert, -mate, laar), 
-schip, -sijs.
Ooy, ooye, eye, hoye, znw. vr. Ooi. — Ooyenvleesch 
(ouwen-, yeden-). 

0oy, ooye, hoye, znw. vr. Weide aan eene rivier. 

Ooy. Zie hooy. 

Ooit, oil, oint, bijw. i) Altijd, steeds ; o. ende ie, 
hetz.; o. ende echt, altijd door; o. sint, seder, siden, 
van toen af steeds, sedert dien tijd ; ooytstiden, altijd; 
van ooylsliden, van ouds her. 2) ooit, te eeniger tijd; 
met eene ontk., nooit. 

Doc, oic, oock, oc, voegw. bijw. i) Ook, bovendien; 
o, mede, o. daertoe. 2) eveneens, evenzeer. 3) 
zelfs. 4) aan den anderen kant, daarentegen, echter. 
5) als uitdr. eener gevolgtrekking, ook, dan ook. 
6) als sterke bevestiging, zeker, voorzeker, inderdaad; 
bij twijfelende vragen, toch wel, inderdaad ? 
7) in zijdelingsche en rechtstreeksche vragen, waarop 
een bevestigend antwoord wordt verwacht; gine 
zoetes ooc niet, dat zoudt gij niet weten! 

Ooc, znw. m.; Ooclant, o. Een klein stuk land 
bij een grooter, doch daarvan door weg of sloot 
gescheiden. -- Ooctiende. 

OOTMOEDELIKE. 

Ool. Zie ole en oele. 

Qom ome, ohein, znw. m. I) Oom; oude oom, 
ouloom, oudoom. 2) grootvader; schoonbroeder, zwager 
(oostmnl.). 3) vereerende toespraak tot bejaarde 
en aanzienlijke personen ; oomkijn, -ken, kameraad. 
4) de bank van leening (r6de eeuw). 

Oomskint, Oomssone, znw. m. Neef. 

Qop. Zie hoop. 
Oor pers. en bezitt. vnw.,, haar (vooral oostmnl.). 
Oor (lichaamsdeel). Zie o r e. 
Oor-. Zie o r-. 


Oor, ore, oir, znw. m., vr. en o. Hetz. als h o o r, 
h o i r. i) Erfgenaam. 2) als verzamelw., erven, erfgenamen. 
3) afstamming, bloedverwantschap. 4) geslacht; 
van ore tore, bij erfopvolging. 

0orbant, znw. m. Een slag om de ooren. 
Oorbuelem, znw. Oorkussen. 
Oorgat, znw. o. Opening in het paalwerk, waar 
men tusschendoor kan varen. 
0orcussen, -cussijn, -cusse, znw. o. Oorkussen; 

verklw. oorcuskijn. --Oorcu$teect, kussensloop. 
Oorlepel, znw. m. Oorlepeltje. 
0orlinc , znw. m.; mv., erfgenamen, iemands 

rechtverkrijgenden of nakomelingen. 
Oorloos, bnw. Zonder oor of ooren; o. dief. 
Oorname, or-, znw. m. Geslachtsnaam. 
Oorrinc, znw. m. Oorring. 
0orruner, -ruunre, znw. m. Oorblazer. 
Oorschalc , znw. m. Vleier; oorblazer, kwaad


spreker. — Oorschalkernie. 
Oorsckult, znw. vr. en m. Erfschuld. 
Oorslach, znw. m. Slag om de ooren. 
Oorsmeer, znw. o. Oorvuil. 
Oorsteker, znw. m. Oorblazer. 
Oorworm, -woorm, znw. m. Oorworm; oorblazer. 
Oose. Zie os e. 
Oosdrop. Zie o s e n d r o p.
Oorpot, znw. m. Waterketel. 
Oost, bijw. Oost, oostelijk, in of naar het oosten; 

als znw., het oosten. 
Oost, oest, znw. m. Augustus. 
Oostai, oeslal, oestel, hoes/al, noistal, znw. m. i) 

Katapult. z) een folterwerktuig, polei, plei. 
Oortal. Hetz. als nootsta1. 
Oostalhaer, oeslel-, znw. o. Haar voor een kata


pult.
Oostalhuus , znw. o. De houten omkleeding, 
waarin een katapult wordt weggeborgen. 

Oostaliser, -note (haak), -pese, -pijl, -schot. 
Oostegge, znw. m. Oosthoek, oostkant. 
Oostel je, bnw. Oostelijk. 


Oosten, oostene, bijw. Van of uit het oosten; ook 
als znw. 
Oostende, -einde, -bende, znw. o. Oosteinde, oost


kant. 
Oostensterre, znw. vr. Morgenster. 
Oostenwint, ooster (oostelijk). 
Oosterera ozstren, znw. (oostmnl.). Paschen. 
Oostercanto -clucht (stadswijk), -lant. 
Oosterlinea znw. m. i) Iem. die uit het oosten 

komt of daar thuis hoort. 2) bewoner van Oostlant 
of Oosterland ; Noord-Duitscher, bewoner van een 
der Noordduitsche Hansesteden. 3) Oostenrijker. 

Oosterrike, oostrike, znw. o. i) Een oostersch 
rijk; het oosten. 2) Oostenrijk. 
Oostersch, bnw. i) Oostersch. a) van of uit Noord. 
Duitschland of de Hansesteden, Duitsch. 
Oosterschip, znw. o. Schip der handelsteden 
aan de Oostzee. 
Oostlant , znw. o. i) Een in het Oosten gelegen 
land. 2) Duitschland; Noord-Duitschland; de Hanze, 
de gezamenlijke Hansesteden. 
Oostmaent. Hetz. als o g e s t m a e n t. 
Oostporte, -side, -snotoost, -veste -waert, 

bij w., -wal. 
Ootdwongel, bnw. Gemakkelijk te temmen. 
Ootmoede, bnw. Ootmoedig, onderdanig. 

Ootmoedelike, bijw. i) Genadig. 2) deemoedig, 


OOTMOEDEN. 

ootmoedig; innig; eerbiedig, zachtaardig, vriendelijk. 
Ootmoeden zw. ww. wederk. Zich verootmoedigen. 


Ootmoedich, -inodich, -muedick, -mudiclh, bnw. 
I) Genadig, goedertieren. 2) deemoedig, onderdanig; 
zachtmoedig, vriendelijk ; als znw. 3) gering, onaanzienlijk. 
--Ootmoedichlike. 

Ootmoedicheit, znw. vr. i) Goedertierenheid. 
2) deemoed, ootmoed; gevoel van kleinheid tegenover 
God, van minderheid tegenover een mensch; 

o. doen; devotie, godgewijde stemming; vriendelijkheid, 
voorkomendheid. 
Ootmoedigen, zw. ww. — I. Trans. Vernederen, 
deemoedig stemmen. — II. Wederk. Zich verootmoedigen. 


Ootmoet, -moede, znw. m. en vr. i) Genade; 
dore o., bij Gods goedertierenheid ; oh o., op (gegronde) 
hoop van genade ; enes o. soeken, iemands genade 
trachten te verwerven. 2) nederigheid, ootmoed, deemoed; 
devotie. 3) nederige daad; bewijs van hulde, 
voetval. 4) ingetogenheid, zedigheid. 5) vernedering. 

0p, uj5, oj5j5e, ujbj5e, voorz. (met den 3den en Oden 

nv.) en bijw. — I. Voorz. i) Op, boven op; bliven 
op, blijven bij, genoeg hebben aan ; opeen, aaneen, 
bliven op tsine, op zijn stuk staan; ob sin berec sin, 
goed van iets voorzien zijn; op sine rust gaen, gaan 
slapen. 2) bij, aan, met betrekking tot water (zee, 
rivier e. a.) ; Colcos legpet oft/er zee ; Lyoens ob die 
Roone; ohter fonteine sal Ysalde. 3) op, bij afstanden 
; oh drie dachvaert na Romen ; daerne was gene 
herberge bi uh ene wile. 4) op, van tijd; of de poene 
quam een bode; op het punt van, bij ; het is oh die 
dagerael; oj5tie dool sin, den dood nabij zijn. 5) 
tote oh, eindpunt eener werking; tot op, ook zonder 
tote ; dat al versoden si op den éénen sloop. 6) op 
als uitdr. van het steunpunt, eig. en overdr. ; die 
wiege stont op stabele eiere; ob enen vertrouwen, 
fier of coene sin, hem vermeten; liën ob, zich op 
iem. beroepen ; op hein seleen, zelfstandig ; op enes 
scat, cost; leven op iet, van iets leven; iet nemen 
oh, betuigen, bezweren bij ; iet nemen ojb sine siele; 
nemen o sinen eet, er een eed op willen doen; 
síaen oj, bliven op, berusten bij, afhangen van. 7) 
onmiddellijk na; oo desen so quam A. (hij volgde hem 
op). 8) boven, over, de meerdere zijnde of: aan het 
hoofd staande ; bailliu up die . jueden ; regeren o; 
basiliscus es coninc up allen venine. 9) op als uitdr. 
van richting, tot, aan, op ; ic kere oh Baven 
weder; ub siere suster quam dat Zant; gaen off, 
uitkomen op, toegang geven tot; oh pore, hoor, ter 
zijde; terug; romen ot sine, mondig worden; des 
gaen ob (aen, in) enen, zich aan iemands scheidsrechterlijke 
uitspraak onderwerpen. zo) op als uitdr. 
van het streven naar een onstoffelijk doel; micken, 
merken op ; letten oj5, stilstaan bij ; gram, wreet, 
goedertieren ojS ; ofr dien dat, ojbdat, met het doel 
om. ii) op als uitdr. van vijandelijke gezindheid; 
striden, vechten oh ; j5roeven ob, bewijzen tegen. 12) 
ten opzichte van, aangaande; over; wenen o5; 
striden of (voor) sijn recht; dits gedicht ob desen 
heren ; beginnen, enden oh, bij ; iet op enen winnen. 
13) op als uitdr. van aanleiding of beweeggrond, 
uit, om; oj5 nit noch wanonste iet doen ; ob dit, op 
dezen grond, om deze reden ; dienen ob soul, voor 
loon. 14) op als uitdr. der wijze waarop; volgens, 
overeenkomstig; oh sin recht, naar den eisch; naar 
het voorbeeld van; op de wijze van; ojb die fransche 
tale antworden; waerop, op welke wijze. i5) op als 
uitdr. eener voorwaarde; ojb dil, dat, aldus, op die 
voorwaarde; ob of, als, indien, voor het geval dat. 16) 
op verbeurte, boete, straffe, verlies van; oh sin laf; 
o0 thoofi ; (des) sin op, iets verbeuren. i) op als 
uitdr. van hoop, vooruitzicht, vertrouwen, met een 
beroep op ; op genade, ootmoet, minne, vrientscha^, 
trouwe, doget, edelbede, hoveschede. -- II. Bij w. i) Op waarts, 
naar de hoogte; oj5 ende tale, omhoog en 
omlaag; herhaaldelijk; op ende neder, op en neer; 

OPDELVEN. 

aan alle kanten ; in alle opzichten, op allerlei wijzen 
; dat o5 (dat) neder, het onderste boven ; o j 
ende weder, hetz. als oj5 ende neder ; op ende onder 
bi enen sin, doen en laten bij iem. zijn; ob ende 
af(sellen, aanstellen en afzetten) ; ob ende uut, op-enduit, 
van a tot z. 2) wel o^, welaan, kom aan! 3) 
op, overeind, uit het bed,.opgestaan. 4) van kinde 
o^, van der wiegen oh, af. 5) open ; ob ende toe. 6) 
al op, geheel en al. 

Opademen , zw. ww. intr. Uitademen. 
Opantword.en, zw. ww. tr. Uitleveren, afgeven. 
Opbacken, zw. ww. tr. Op iets bakken (een 

waarmerk). 
Opbannenl st. ww. tr. Op eene plechtige wijze 
sluiten, die vierschare. 
Opbereiden, zw. ww. tr. De laatste hand aan 
iets leggen. 
Opbersten , -borsten, st ww. intr. Opbarsten; 

uitbarsten, uitbreken, van eene vlam. 
Opbesten, zw. ww. tr. Oprijgen, vastrijgen. 
Opbesterven, st. ww. intr. Aanbesterven. 
Opbetalen, zw. ww. tr. Afbetalen. 
Opbetimmeren, zw. ww. tr. Opbouwen. 
Opbevelen, st. ww. tr. Opdragen. 
Opbieden, st ww. tr. i) Aanbieden, ter iemands 

beschikking stellen ; opgeven, overgeven, ook wederk. 
2) iets laten omroepen of openlijk bekend maken, 
bep. voor een gerechtelijke verkoop. --Opbieder,
Opbiedinge.

Opbinden, st. ww. tr. i) Opbinden, steunen; 

vastbinden. 2) openzetten, eene sluis. 
Opbitinge. Zie o p e n b i ten. 
Opblasen, st. ww. — I. Trans. i) Opblazen, doen 

opzwellen ; ook : vleesch dat men ten verkoop aanbood. 
2) in de hoogte blazen. 3) aanblazen, aan 

opgeblazen maken. — II. Wederk.-wakkeren. 4) 
Opzwellen, dik worden. — III. Intr. i) Hetz. als 
wederk. 2) weerklinken. 3) zich boos maken. 

Opblasenheit. Hetz. als o p g e b 1 a s e n h e i t. 
Opblasinge, znw. vr. i) Opzwelling, zwelling. 

2) uitzetting van den mond. 3) opgeblazenheid. 
Opbliven, st. ww. intr. Iets niet willen ontruimen. 
Opboden. Hetz. als o p b i e d e n. — Opbodinge. 
Opbordelen , zw. ww. intr. Opborrelen. 
Opboren, -bueren, -beuren, zw. ww. — I. Trans. 

i) Opbeuren, optillen. 2) opheffen, in de hoogte 
heffen. 3) beuren, in ontvangst nemen ; als znw., 
ontvangsten. — II. Intr. Zich verheffen of opge


beurd worden. 


Opboringe, znw. vr. i) Het opheffen of in de 

hoogte heffen (van iets). 2) inning van gelden. 
Opbreidelen, zw. ww. tr. Beteugelen. 
Opbreken, st. ww. — I. Trans. i) Opbreken, 

afbreken. z) opbreken, opheffen, eene zitting. 3) openbreken. 
4) openen, een brief. 5) harinc o., de in 
tonnen gepakte haring onderzoeken. --- II. Intr. i) 
Opbreken, als maagwerking. 2) opbreken, oppakken. 
3) openbarsten, opengaan. 4) aanbreken, doorbreken, 
van morgenlicht en dageraad. --Opbrekinge. 

Opbringen , -brengen, zw. onr. ww. tr. i) Opbouwen, 
stichten. 2) grootbrengen, opvoeden; opbrenginge 
. 3) voor den dag halen. 4) aanbrengen 
bij de overheid. 5) uitdenken, verzinnen. 6) in het 
leven roepen, veroorzaken of bewerken. 7) in zwang 
of gebruik brengen, invoeren. 8) opbrengen, geld, 
lasten. — Opbrengst.

Opbroken, zw. ww. tr. Opkappen, hout. 
Opbruusten, -bruisten, zw. ww. intr. Opbruisen. 
Opbulg en, zw. ww. intr. Opzwellen, overvloeien. 
Opbullen, zw. ww. intr. Hetz. — Opbullinge,

bruisende stroom, waterwel. 
Opdagen , zw. ww. tr. Voor het gerecht dagen. 
Opdat, bijw. en voegw. — I. Bijw. i) Op die 

voorwaarde. 2) met dat doel, daarom. — II. Voegw. 
i) Op voorwaarde dat, mits. 2) indien slechts, als 
maar; ingeval; indien, als. 3) opdat. 

Opdelven, st. ww. tr. Opgraven, uitgraven ; ver 
-sperren door graven. 


Open, oj5j5en, hopen ; oostmnl. aten, bases. t) Open, o e-, bnw. Goed verstaanbaar, duide

 
O enlP 11 0,o

niet gesloten. 2) openstaande, waar toegang is; o. lijk. — Openlike, ook: in het openbaar. 
huus, een versterkt huis, waar de leenheer het recht Opensniden, -springen -staen. 
van opening had ; o. hof, hoffeest waar ieder toe-Openwegich, bnw. Toegankelijk. 
gang heeft (wie so wilde, ginc in ende of). 3) voor 0peren, zw. ww. intr. Knechtswerk doen, vooral 


43 8 OPDENKEN. 

Opdenken, zw. onr. ww. tr. i) Over iets (na -) 
denken. 2) enen iet o., iets van iem. denken, hem 
toeschrij ven. 

Opdiken, zw. ww. tr. Dichten, een dijk. 

Opdingen, zw. ww. — I. Trans. i) Aan iem. 
bij vonnis opleggen. 2) erf/leus o., eene actie instellen 
tot het openen (opdoen) van een erf huis en 
het erkennen van zijn recht als erfgenaam. -- II. 
Intr. i) Eene rechtszitting sluiten. 2) een eisch doen 
tot verdaging of uitstel. 

Opdoen, st. onr. ww. tr. en wederk. — I. Ob 
in de bet. „op". i) Ophijschen met eene kraan; lossen. 
2) op het hoofd zetten. 3) opbouwen, bouwen. 
4) een ors o., een paard op stal zetten. K) Wegruimen; 
die lafele o., afnemen. 6) opjagen, wild. — II. Oj 
in de bet. „open". i) Opendoen, openen. 2) opensnijden, 
-steken, ook een vat; opdoener, doender; 
doorboren; obgedaen, vaneengereten, gebroken, van 
het hart; visch, schoonmaken ; dal hei-te o., ook: 
openstellen voor een invloed of inwerking. 3) ontplooien, 
ontvouwen. 4) openbaren, kennis geven van. 

— 0p do eninge , opening. 
Opdracht, up-, znw. vr. — I. Van oj4dragen, 
intr. i) Opzwelling, opgeblazenheid. 2) opgehoogde 
grond. — II. Van opdragen, tr. i) Eigendomsoverdracht 
; het geschreven stuk daarover. 2) formeele 
afstand van iets. 

Opdrachtich, bnw. i) Opdrachtig, rood en opgezwollen. 
2) opgeblazen, trotsch. — Opdrachtichheit. 


Opdragen, uj5-, -dregen, st. ww. — I. Trans. i) 
Opdragen, naar boven dragen; lossen. 2) in de 
hoogte heffen, verheffen, ook : den geest; opslaan, 
de oogen. 3) bovenaan of vooraan plaatsen. 4) opruimen, 
opbergen. 5) opdragen, wijden. 6) overdragen 
in eigendom. 7) een leen of ambt opdragen. 8) 
aan iem. opzeggen of ontzeggen. 9) enen vrede o., 
opleggen, voorschrijven. -- II. Intr. i) De hoogte 
in gaan; stijgen, oploopen, van plaatsen; opzetten, 
opzwellen, van het gelaat. 2) zich verheffen : a) opgeblazen 
zijn. b) het hoogere zoeken. 3) binnendringen. 


Opdragen, bnw. Opgeblazen. 
Opdragende, bnw. i) Zich verheffende met den 
geest, het hoogere zoekende. 2) opgeblazen ; Op


dragentheit.

Opdrager, znw. m. Hij die een goed in eigendom 
aan een ander overdraagt.
Opdraginge, znw. vr. i) Het aanbieden of ten 
offer brengen van iets, offerande. 2) eigendoms


overdracht. 3) afstand van iets. 

Opdri(e)bomen, zw. ww. tr. Opmeten.

Opdrift, znw. vr. Het recht van het drijven van 

vee op een land. 
Opdriftich, bnw. Vurig van geest. 

Opdringen, st. ww. — I. Intr. i) Naar boven 
dringen, zich met kracht verheffen. 2) opdringen, 
voorwaarts dringen. --- II. Trans. Doorzetten, doordrijven. 
Vgl. o p g e d ringen. 

Opdrinken, st. ww. intr. Op iem. drinken. 
Opdrinten, st. ww. intr. Opzwellen; opgeblazen 
worden : ojz5gedronten, opgeblazen.

Opdriven, st. ww. — I. Trans. Opdrijven, opjagen 
; drijven, een voertuig. — II. Intr. Wegdrijven, 
van een vaartuig. 

Opdrommen, -dromen, zw. ww. tr. Opendringen, 
eene poort. 
Opdrucken, zw. ww. tr. (Een zegel) op iets 
drukken. 

Ope, obj5e, oeb, znw. m. (friesch, nederr.). i) Mondvol, 
bete. 2) kus. — Open , oej5en, kussen als znw., 
een kus; minne-, trekkebekken, van duiven. 

Opeen, bijes. Op elkander. 

OPEREN. 

iem. openstaande, van het gemoed ; genegen , toegenegen 
; in vrouden o. in blijde hoop ; met een 
dat., oprecht jegens iem. 4) open, onbedekt; van 
het hoofd, ongedekt. 5) ontplooid, ontwonden. 6) 
opengevallen, onbezet, van ambten. 7) open, niet 
door iets anders ingenomen ; o. fit, waarop bepaalde 
handelingen mogen plaats hebben. 8) openlijk, openbaar; 
o. dach, rechtdach, openbare terechtzitting in 
de schepenbank ; o. brief, haníveste, akte met uit 

zegel. 9) duidelijk; o. doen, verklaren. io)-hangend 
nog niet gesloten of geëindigd. 
Open, bijw. Duidelijk. — Open, ww. Zie o p e 
en openen. 

Open, znw. o. i) Opening, gat. 2) open zee (?).

Openbaer, hopen-, o jben-, bnw. i) Open liggende, 
toegankelijk. 2) open en bloot. 3) voor ieder duidelijk, 
ontwijfelbaar, blijkbaar, verstaanbaar; o. doen, 
aszaken, bekend maken. 4) openlijk. ) overal gangbaar. 
6) tot ieders dienst staande; o. *wijf; o. leven, 
levenswijze eener hoer. 7) in de dichtertaal: a) flink, 
kloek. b) knap van uiterlijk. c) mooi, van dingen, 
het weder. 8) als znw. ; int ojbenbaer. 

Openbaerheit, znw. vr. i) Algemeene bekend heid. 
2) duidelijkheid. 3) uiterlijke tooi, opschik. 
Openbaerl e, bnw. Klaarblijkelijk, duidelijk. — 
Openbaerljjcheat.

Openbaerlike, o)Ven-, bijw. i) In het openbaar. 
openlijk. 2) niet in het geheim. 3) op eene duidelijke 
of duidelijk zichtbare wijze. 4) ontwijfelbaar, stellig, 

zeker. 
Openbaernisse, znw. vr. i) Openbaring, onthul ling, 
verklaring. 2) verschijning, van obenbaren, intr. 

Openbare, ohpen-, bijw. I) Openlijk, in het openbaar. 
2) openlijk, niet in het geheim; stille ende o., 
op allerlei wijzen ; stille no o., in het geheel niet. 
3) blijkbaar, duidelijk. 4) openlijk, onomwonden, nadrukkelijk. 
5) ongetwijfeld, stellig, zeker. 

Openbaren oOen-, oj5em-, zw. ww. — I. Trans. 
i) Openen, open maken. 2) bekend maken, mede 

als znw., aanwijzing. 3) openbaren; ken--deelen; 
baar maken. 4) doen zien, toonen ; geobenbaert sin, 
zich vertoonen. — II. Wederk. i) Zich bekend of 
kenbaar maken, zich doen kennen (als). 2) zich ver 

verschijnen. — III. Intr. i) Duidelijk of be--toonen, 
kend worden. 2) Hetz. als Wederk., 2); ook: (weer) 
voor den dag komen; aanwezig zijn, te zien zijn, 
zijn. 3) blijken. 

Openbaringe n oj5jen_, znw. vr. i) Operatie. 2) 
bekendmaking, _ openbaring. 3) verlichting. 4) het 
zich op bovennatuurlijke wijze openbaren, openbaring. 
5) verschijning.

Openbiten, zw. ww. tr. Openhakken, het ijs; 
Opbitinge *oden-. 

Openbre.en, Opendoen.

Openen, oden, hof enen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Openen, opendoen, -maken, -zetten; deelw. oj5enende, 
laxeerend, losmakend ; enen die humoren o.. 
iem. aderlaten; openstellen, eene ruimte. 2) een gat 
of opening in iets maken; gelederen, laten verbreken. 
3) opening doen van iets, iets mededeelen, uiteenzetten. 
— II. Intr. Open gaan, zich openen. 

Openheit, znw. vr. Het niet gesloten zijn, opening.
Openhertich, -kar/lek, bnw. Rondborstig, zich 
vrij uitende; ook met den dat. van den pers. — 

Openhertichlike, -hertelike.

Openicheit, znw. vr. Openheid, poreusheid. 
Openingen znw. vr. i) Het openen; openmaken, 
-zetten, -stellen van iets; lijkopening, -schouwing; 

o. van hove, inleiding eener zaak ; het openstellen 
van een versterkt huis ten behoeve van een leenheer. 
2) mededeeling, bekendmaking; verklaring. 3) 
opening; . porie, zweetgat. 

OPERMENT. 

voor den metselaar. — Operenape, -cnecht, 
-man. 

Operment, znw. o. Operment, koningsgeel. 
Operven, zw. ww. intr. met den dat. Door erfenis 
op iem. overgaan. 
Opeten, st. ww. tr. Opeten. 

Opgaan, st ww intr. i) Opgaan, in de hoogte 
gaan, opstijgen; zich in de hoogte verheffen, van 
torens, boomen; van den dag, aanbreken, rijzen. 2) 
klimmen, opklimmen. 3) opgaan, zich verheffen; 
streven naar het hoogere. 4) oprijzen, opzwellen. 5) 
rijzen in prijs. 6) ten hemel rijzen, van geluiden. 7) 
in of naar huis gaan; opgebracht worden. 8) landen, 
als znw., landing. 9) opschieten, van kruiden. io) 
opgang maken; veld winnen. i i) opkomen, een aan 

nemen; doen o., instellen. 12) voortgaan, voort.-vang 
loopen. '3) enen (dat.) o., iem. te lijf gaan. 14) 
opengaan. 

Opganc, znw. m. i) Het opgaan, opstijging; 
aanwas, was, rijzing; vloed; het opgaan, van hemellichamen; 
het oosten; de vroege morgen. 2) het 
opklimmen of bestijgen van eene hoogte; opgang, 
als weg. 3) wasdom, groei. 4) landing; den o. winnen, 
eene landing forceeren. 5) oorsprong ; begin. 

Opgebieden, st ww. tr. Dagvaarden (limb.). 

Opgeblasen, bnw. i) Opgeblazen, opgezwollen; 
dik, pafferig. 2) van hem oj5blasen, opgeblazen, hoovaardig. 
— Opgeblasenheit.

Opgebringen, -brengen, zw. ww. tr. Opbrengen, 

geldelijke lasten. 
Opgedaan, bnw. Open gemaakt, open. 
Opgedoen, onr. ww. tr. Openen, opendoen. 

Opgedringen. Hetz. als o p d r i n g e n, tr. 
Opgedronten. Zie o p d r i n t e n. 
Opgedrnct, bnw. Met een bocht naar binnen 

loopende; o-e nose, mopneus. 
Opgeheffen. Hetz. als o p h e f f e n. 
Opgeheven, -haven, bnw. 1) O. were, opgelegd 

werk. 2) trotsch, opgeblazen. 
Opgehouden, st. ww. tr. In stand houden. 
Opgeclimmen, -gecomen, -geleiden (naar 

boven geleiden). 
Opgenomen, st. ww. tr. i) Opnemen, opbeuren. 
2) bijleggen, een §trijd. 3) verstaan, vatten. 
Opgenomen , bnw. Vervoerd, verrukt. — Opge.

nomenheit, zinsverrukking. 
Opgerapen, zw. ww. tr. Van den grond opnemen.
Opgerecht, bnw. i) Overeind staande of gaande. 

2) naar het hoogere strevende. 
Opgereehten, zw. ww. tr. Oprichten, opheffen. 
Opgereiden, zw. ww. tr. Opmaken, laken.
Opgeroert, bnw. Boven gemeld.
Opgescharen. Hetz. als o p s c h a r e n.
Opgeschieten, st. ww. tr. Opwerpen, aarde.
Opgesehorst, -schurst, bnw. Opgeschort; ook 

ojbgeschort; ook : opgetrokken, van den neus. 
Opgeschoten, bnw. Bijna volwassen. 
Opgeschrifte , znw. o. Opschrift.
Opgeseten, deelw. bnw. Te paard zittende ; o. 

sin met eene bep., een paard berijdende.

Opgesichte, znw. o. r) Het slaan van den blik 
op iets. 2) het letten op iets, opzicht, toezicht. 3) 
iets of iem. die het oog trekt.

Opgesitten, st. ww. intr. Opzitten, overeind 

zitten. 
Opgeslaen, st. ww. tr. Opslaan, de oogen.
Opgestaen, st. ww. intr. Opstaan. 
Opgeterden, st. ww. intr. Opklimmen. 
Opgetogen, deelw. bnw. i) In een staat van geest


verrukking zijnde. 2) vooruitgegaan in positie. — 

Opgetogenheit.
Opgetreeken, zw. en st. ww. Optrekken.
Opgetugen, zw. ww. tr. Getuigenis afleggen 

tegen (iem.). 
Opgevallen, st. ww. intr. met den dat. Overkomen. 
Opgeve, znw. vr. i) Opgave, mededeeling. 2) 
vraagstuk. 

OPHEVEN. 

Opgeven, st. ww. tr. r) Een geluid, doen opgaan, 
van zich geven. 2) overgeven, overhandigen. 3) overgeven, 
overleveren, overdragen, ook in rechte; toekennen, 
4) den geest, die ziele o., den geest geven. 
5) overgeven, overleveren, aan een vijand. 6) afstand 
van iets doen. 7) sin wort o., zijn woord intrekken. 
8) aan ieni. ter beschikking stellen of overlaten; ook: 
in Gods hand stellen. 9) mededeelen, bekendmaken, 
schriftelijk of mondeling. so) inboezemen, inblazen; 
opgever. — II. Wederk. Zich overgeven, aan iem., 
aan een overwinnaar, aan God. 

Opgevinge, znw. vr. i) Het overdragen van iets, 
het afstand doen van iets. 2) inblazing, uitstrooiïng 
van een valsch gerucht.

Opgewinnen, st. ww. tr. Onderwerpen, winnen. 
Opgieten, st. ww. tr. Overstorten of overgieten 
(klemt. op 't ww.) met eene vloeistof; ingieten. 

Opgifte, znw. vr. Overdracht in rechte. 

Opgorden, zw. ww. tr. Opschorten, opnemen, 
een kleedingstuk. 

Opgraven, st. ww. tr. i) Opgraven, opdelven; 
iets, ook iem., een begravene ; uitgraven, loswoelen. 
2) opgraven, den grond, uitdiepen; omspitten. — 
Opgravinge.

Opgripen, st. ww. tr. Opvoeren. 

Ophalen, zw. ww. tr. i) In de hoogte brengen, 
ophalen, ophijschen. 2) ten hemel verheffen, ook: 
het gemoed ; ten hemel doen varen, iem. 3) ophalen, 
uit het water. 4) verhoogen, vermeerderen ; op halinge. 
5) vermelden; enen int quade o., minachtend 
van iem. spreken. 6) gaan halen, afhalen ; binnenhalen, 
inpalmen. 7) openhalen, -trekken. 8) ophalen, 
openrijten. 

Ophanden , bijw. O. zijn, aanstaande zijn.
Ophangelijcheit, znw. vr. Het zweven in hoogere 
sferen. 

Ophangen, st ww. tr. i) Ophangen. 2) optrekken 
naar hoogere sferen; intr., in hoogere sferen zweven. 
3) iets ter algemeene kennis brengen ; uitschrijven, 
een wedstrijd. 

Ophebben, zw. onr. ww. tr. i) Iets hebben dat 
als een last op iem. drukt. 2) tegen een ander iets 
hebben. 3) ene husinge o., een huis te zijnen behoeve 
zien ontruimen. 

Ophef znw. Opbrengst. 

Opheffen, st.ww. —I.Trans.i) Opheffen, opbeuren; 
ook van een lijk; ook van een lijk dat wordt opgegraven 
en eershalve bij of onder het altaar wordt bijgezet; 

onsen Here o., de Hostie in de hoogte heffen; ten 
hemel of in de hoogte heffen. z) verheffen, opheffen 
uit een lageren staat. 3) enen slack o., het zwaard 
verheffen tot het toebrengen van een slag. 4) een 
geluid, verheffen, een lied, aanheffen, inzetten ; die 
tale o., beginnen te spreken. 5) beuren, innen, geld. 
6) opheffen, aanwakkeren. 7) wegnemen, wegdragen; 
wederrechtelijk wegnemen. 8) een aanvang met iets 
maken. g) in zwang brengen, invoeren ; instellen, 
verordenen ; oprichten ; beramen ; aannemen, eene 
levenswijze ; bevorderen ; doen ontstaan, opwekken, 
nijt ; ten uitvoer brengen ; begaan, bedrijven. so) 
een leen o., den leenheer manschap doen. — II. 
Wederk. i) Zich in de hoogte heffen, zich verheffen. 
2) oproerig worden. — III. Intr. i) Hetz. als Wederk., 
i) en 2). 2) zwellen. 3) tot bloei komen. 4) 
opkomen, ontstaan, uitbarsten, zich verheffen.

Ophefer, znw. m. i) Hij die opheft, opricht, 
een gevallene. 2) heller, ontvanger. 

Opheffingen znw. vr. Heffing, van lasten enz. 

Ophelpen, st. ww. tr. i) Op de been helpen. 2) 
ondersteunen, er boven op helpen (r6de eeuw). 
Ophemelen, zw. ww. tr. Opbergen, wegleggen.
Opherstaen, -verstannisse (limb.). Hetz. als 

opverstaen, -verstannisse. 
Opheve , znw. vr. i) Het heffen van schatting, 
tol enz. 2) het innen van geldelijke inkomsten. 3) 
opbrengst. 4) opzet.
Opheven, -haven, -geheven, deelw. bnw. i) Op



440 OPHOPEN. 

gelegd, opgewerkt. 2) hoog. 3) verheven, geëerd. 

4) opgeblazen, hoogmoedig. — Ophevenheit.
Ophopen , zw. ww. tr. Ophoopen. 
Ophopich, bijw. Met een kop op eene maat. 
Ophoren, zw. ww. intr. Ophouden. — Opho


ringe , het staken van iets. 
Ophoren, zw. ww. intr. Ophooren (van iets). 
Ophosen, -osen, zw. ww. tr. Uithoozen. 
Ophouden, -balden, -holden (oostmnl.), st. ww. 

— I. Trans. r) Ophouden, opsteken; optillen, opnemen. 
2) steunen, stutten. 3) onderhouden, opkweeken, 
grootbrengen; levensonderhoud geven aan 
iem., die in eene ondergeschikte betrekking is; een 
dier, houden, opfokken. 4) aan iem huisvesting of 
eene schuilplaats verleenen. 5) iem. in het leven 
laten, hem redden. 6) aanwenden als broodwinning; 
herberge, taverne, sclhole, meeslerie o. 7) beslag of 
arrest leggen op eene zaak; iem. gevangen houden. 
8) ophouden, terug-, in-, tegenhouden ; den Logel, 
breidel o.; ook: zich betoomen. 9) ophouden, belemmeren. 
io) inhouden, eene geldsom. i r) open 
houden. — II. Wederk. r) Zich inhouden of betoomen. 
2) zich ophouden, in iets belemmerd worden. 
— III. Intr. Ophouden, uitscheiden met iets ; eindigen, 
tot staan komen. 
Ophoudinge, znw. vr. Beslaglegging, gevangenneming. 
Ophout, znw. m. Vertraging ; verzet ; zonder o. 
Ophouwen, zw. en st. ww. tr. i) Ophouwen, 
opsnoeien, een boom. 2) omhakken. 3) afhakken, 
afhouwen. 4) openhakken. 

Ophusteren, zw. ww. tr. Aan-, .ophitsen. 
Ophnns, -huys, znw. o. Bovenhuis. 
Opinie, znw. vr. i) Meening, gevoelen; ter o-n 


gaen, in raadkamer gaan; sine o. houden, op zijn 
stuk staan; zienswijze, inzicht. 2) naam, reputatie. 
3) gezindheid. 

Opinioen, znw. vr. i) Meening, oordeel, uitspraak. 
2) plan, bedoeling. 3) eene bepaalde mee 
een geschil of strijd; o. houden, ergens vóór-ning in 
zijn, partij kiezen voor. 

Opjagen, zw. ww. intr. Opjagen, wegjagen. 
Opcant, znw. m. Oppervlak, bovenvlak. 
Opkemmen, zw• ww. tr. Opkammen; zuiveren, wol. 

Opkeren, zw. ww. — I. Trans. Het onderste 
boven keeren. II. Intr. i) Zich naar boven richten, 
keeren; ook in geestelijken zin. 2) zich tegen iem. 
wenden of keeren. 

Opkeren zw. ww. tr. Opvegen. 
Opkerven , st. ww. tr. Op den kerfstok opteekenen, 
aankalken. 
Opelieven, st. ww. — I. Trans. Opklooven, openklieven. 
— II. Intr. Opensplijten, -bersten. 

Opelemmen, -climmen, st. ww. intr. i) Opklimmen, 
naar boven klimmen. 2) opstijgen, in de hoogte 
gaan, ook van de zon en met den geest. 3) stijgen, 
van prijzen. — Opelemmer, -clemminge.

Opeliven, st. ww. intr. Opklimmen; opstijgen; 
ten hemel gaan. 
Opeloven, zw. ww. tr. i) Klooven, opensplijten. 

2) splitsen, verdeelen. 
Opcom elinge, -*hinge. Hetz. als o p c o m i n g e. 
Opcomen, -commen, st. ww. intr. i) Opkomen, 

naar boven komen; ook: landen. 2) boven komen; 

o. ten mure. 3) opbreken, bekomen, van spijs; onaangename 
gevolgen voor iem. hebben. 4) opgaan; 
o. Ier ' vierscare. 5) oprijzen, te voorschijn komen; 
ook van de zon ; aanbreken, van den dag. 6) voor 
den dag, te berde gebracht worden; nu es daer 
menege late o. 7) opschieten, van planten ; volwassen 
worden ; als znw., opkomst, bloei ; van een 
gebruik, in zwang komen ; van een boek, opgang 
maken. 8) opschieten, vorderen ; als znw., voortgang. 
9) overeind komen ; opstaan, ook : uit het bed ; overeind 
gezet, opgericht worden. io) met den dat., 
aan iem. te beurt of ten deel vallen, vooral door 
erfenis, iem. aankomen door versterf ; overkomen, 
overvallen. 
OPMAKEN. 

Opcominge, -conzminge, znw. vr. Geldelijke inkomsten, 
opbrengst in geld ; ook: belastingen; ook 
obcomste. 

Opcopen , zw. onr. ww. tr. Opkoopen. 

Opeoppelen, zw. ww. tr. Koppelen, jachthonden. 

Operigen, st. ww. tr. Omhoog krijgen. 

Operimpen, st. ww. intr. Door krimpen korter 
worden. 
Operuden, st. ww. tr. i) Opstuwen. 2) naar boven 
kruien. 
Operupen, st. ww. intr. Naar boven kruipen; 

die traj5ben oocrujen. 

Opladen, st. ww. tr. i) Opladen. 2 opleggen, 
als een last. 3) opdragen. 

Opladiken. Zie o p l a k e n. 

Oplage, znw. vr. i) De op een dijk aangebrachte 
ophooging. 2) inlaagdijk (langs de hoofdrivieren in 
Gelderland en Overijsel). 
Oplaken, zw. ww. tr. Door „ladiken" naar boven 
brengen ; opbaggeren. 

Oplangen, zw. ww. tr. Oprapen. 

Qplatend st. ww. tr. r) Binnenlaten, inlaten. 2) 
overlaten, overdragen, zijne eigendomsrechten aan 
iem. ; Oplatinge. 3) openlaten. 
Oplech, znw. o. i) Wat men iem. te dragen 
geeft; smart. 2) wat opgelegd of gestapeld is, ver 
graan. 3) betaling. -stapeld 

Opleggen, zw. onr. ww. tr. i) Op iem. of iets 
leggen; op de schouders leggen; wilcoor o., iem. 
binden door het vaststellen eener keur. 2) enen (dat.) 
enen o., iem. aan een ander opdringen. 3) enen iet 
o., iem. de eene of andere smet aanwrijven, hem 
iets te laste leggen. 4) bergen, opbergen, wegleggen. 
5) bijeenbrengen ; opslaan, opdoen, inslaan, eene 
koopwaar. 6) betalen, uitbetalen; verschieten, voorschieten, 
bijpassen. 7) aankondigen, afkondigen; 
vaststellen, bepalen. 8) openleggen. 

Oplegger, . ,znw. m. Hij die stapelt, koopwaren 

in een magazijn legt. 

Opleiden, zw. ww. tr. Gevangen zetten. 

Opleeken, zw. ww. tr. Oplikken. 

Oplesen, st. ww. tr. i) Opzamelen, oprapen, 2) 
in plooien opnemen, opvouwen. 3) oplezen, voorlezen. 

Opleveren zw. ww. tr. i) Leveren, eene waar. 

iets

opleveren, ets dat is aanbesteed enz. 3) overleveren, 
eene zaak; uitleveren, een persoon. 

Oplichten, zw. ww. tr. i) Oplichten, optillen; 
ook als wederk. 2) overladen in een schuit of lichter. 
3) opbreken, een leger. 4) beuren, ontvangen; opnemen, 
geld. 5) opbeuren, verlichten, het gemoed. 

Opliggen, st. ww. intr., met den dat. i) Op het 

liggen,iem.em. terneerdrukken. 2) iem. niet met 
rust laten; hem te lijf gaan, iem. met kracht aantasten. 


Oploop, znw. m. i) Stijging van het water; van 
prijzen. 2) het oploopen of aangroeien van rente, 
interest op interest. 3) het opkoopen van groote 
hoeveelheden eener waar om den prijs te kunnen 
doen stijgen. 4) aanval van een vijand ; o. doen. 5) 
aanranding van iemand met woorden; o. doen, uitvaren 
tegen, uitschelden. 6) troebelen, tumult, samenscholing. 
7) twist, oneenigheid, ruzie. 

Oplopen, zw. ww. intr. i) Oploopen, naar boven 
gaan; iem. bezoeken; als znw., omgang, conversatie 
; in de hoogte gaan ; van een leeftijd, klimmen. 
a) rijzen, oprijzen, zich voordoen; met een dat., iem. 
overkomen. 3) stijgen, van prijzen; aangroeien, oploopen, 
van renten. 4) aanvallen, aantasten, ook met 
woorden. 5) openloopen. 

Oplopinge , znw. vr. i) Overstrooming. 2) vijandelijke 
aanval. 3) oploop, opstand. 

Opluken, -luyken, st. ww. — I. Trans. i) Ontsluiten, 
openen. 2) verklaren, ophelderen. — H. 
Wederk. en Intr. i) Zich openen, opengaan; zich 
uitbreiden. — Oplukinge.

Opmaken, zw. ww. — I. Trans. In orde maken, 
herstellen, ook : een dijk ; afwerken. -- II. Wederk. 
Zich gereed maken. 


OPMETSELEN. 

Opmetselen, zw. ww. tr. Optrekken, opbouwen; 
ook ohmetsen, ohmuren. 
Opnaeyen, zw. ww. tr. Opnaaien, (op iets) vastnaaien. 
Opnemen, st. ww. tr. i) Opnemen, opbeuren; 
i

ophelpen. 2) n de hand nemen; iets aan zich trekken, 
een verpacht land. 3) iem. gastvrij opnemen. 
4) onder bepaalde voorwaarden bezit nemen van 
eene plaats ; de bewoners er van als onderworpenen 
aannemen. 5) zich van het bezit van iem. of iets 
verzekeren ; in bezit nemen ; in verzekerde bewaring, 
gevangen nemen. 6) innen, beuren, inzamelen. 7) 
wegnemen ; die tafel o., wegkapen, rooven, ook met 
een dat. 8) overvallen. 9) aannemen, een gebruik 
enz. i o) afspreken, bepalen, beslissen ; zich iets voornemen; 
als znw., plan; ondernemen, aanvaarden; 
op het touw zetten, beramen. i i) een einde aan iets 

maken, vooral aan een strijd; bemiddelen, verzoenen, 
bijleggen. 12) bepaalde mededeelingen of opgaven 
in ontvangst nemen, van een ambtenaar. i 3) opmerken, 
waarnemen. 

Opnestelen, zw. ww. tr. (De broek) opbinden. 
Opofferen, zw. ww. tr. Ten offer brengen; opdragen, 
toewijden. 
Oposen. Zie o p h o s e n. 

Oppe. Zie o p. 

Oppenbaer. Zie o p e n b a e r. 

Opper, oer, znw. Opper, hoop van hooi en graan. 

— Opperen.
Opperbottelgier, znw. m. Opperschenker. 
Opperduunherder, -meyer, znw. m. Hoofdopzichter 
over de duinen. 

Oppergesworene, znw. m. Lid van het college 
van bestuur der gilden. 
Opperheit, znw. vr. Opperheerschappij. 
Opperhof , znw. o. en m. i) Woning van den 

leen-of landheer; ook ob^erhuus. 2) hoogste recht. 

Opperhoutvester, -jager, -capitein, -kercmeester, 
-cleet, -clere (eerste beambte op eene 

secretarie, 16de eeuw). 
Opperclager, znw. m. Hoofdaanklager. 
Opperenape, -cnecht, -man. Zie o p e r

-. 

Oppercoc, -meester -massagier, -momboor. 

Opperpape r znw. m. Opperpriester. 

Opperprijs, znw. m. Eerste prijs. 

Oppersolre, znw. m. Bovenste verdieping van 
een huis. 

Oppersteg uj5j5er-, bnw. i) Opperste, hoogste. 2) 
bovenste, hoogst gelegen; hoogste, grootste; bovenste, 
buitenste; dat o. cleet, bovenkleed, een der bovenkleeren. 


Oppervalkenaer, -velthere, -voget.

Opploeken, zw. ww. tr. Uit den grond halen. 

Opporren, zw. ww. tr. Aanstooten. 

Oppugsten, zw. ww. tr. Opblazen. 

Opqueken, zw. ww. tr. Opvoeden, opkweeken. 

Opquicken, zw. ww. intr. Opwellen, opborrelen.

— 
opquickinge.

Oprapen, zw. ww. tr. i) Weghalen, met geweld 
meepakken; meenemen. 2) oprapen, van den grond 
opnemen. 3) bijeenzamelen. 

Oprecht, bnw. i) Rechtop, recht overeind. 2) 
deugdelijk, naar den eisch zijnde. 3) vol, volmaakt, 
volslagen. 4) eerlijk, betrouwbaar. — Oprecht, bijw. 

— Oprechtich, -ticheit.
Oprechten, -richten, zw. ww. — I. Trans. i) 
Oprichten, opheffen. 2) overeind zetten, oprichten; 
opstellen ; opbouwen, oprichten. 3) opheffen, verhef. 
fen, ook : tot God. 4) in orde maken, herstellen; 
vergoeden, schade. — II. Wederk. i) Zich verheffen, 
rechtop gaan staan. 2) op gaan zitten, opstaan. 
3) zich verheffen of opstaan tegen. — III. Intr. i) 
Opstaan, oprijzen. 2) zich oprichten van een zedelijken 
val. 3) zich vertoonen. 4) opkomen, voortkomen. 
— Oprechtinge.

Opreiden, -reden, zw. ww. tr. i) De laatste hand 
aan iets leggen ; appreteeren, glanzen, laken. 2) uitrusten, 
van het noodige voorzien. 3) opredderen, 

OPSCHIETEN. 

wegruimen. 4) opstoken, ophitsen. — Opreider. 
Opreiderie, znw. vr. Plaats waar laken wordt 
geappreteerd. 
Opreiken, zw. ww. intr. (In de hoogte) reiken 
tot. 

Oprekenen, zw. ww. tr. Opsommen, optellen. 

Oprecken, zw. ww. tr. i) Oprichten, in de hoogte 
heffen. 2) uitrekken. 
Oprol, znw. m. Hellend oploopende weg naar 
de kruin van een dijk. 
Oprennen, zw. ww. intr. Opstijgen, ten hemel 
varen. 

Opriden, zw. ww. — I. Intr. i) Rijden naar eene 
hoogere plaats. 2) opspelen, den boel opscheppen. 
3) met den dat., rijdende aanvallen, ook: tegen iem. 
uitvaren. — II. Trans. Die dore o., de deur plat 
loopen. 

Oprinnen, -rennen, st. ww. intr. i) Rijdende op 
eene hooger gelegene plaats komen. 2) aanvallen; 
hoonend toespreken. 

Oprisen, st. ww. intr. i) Omhoog gaan, de hoogte 
in gaan; aanbreken, aanlichten. 2) zich verheffen; 
oj5geresen, rechtop. 3) zich verheffen, tot bloei komen. 
4) oprijzen, zwellen. 5) opstaan, ook van een 
gevallene en een doode. 7) opstaan tegen. 7) opkomen, 
voortkomen, uit den grond te voorschijn 
komen. 8) ontstaan, ontbranden, van een twist, strijd 
enz. 9) stijgen, van prijzen. 

Oprisenisse, znw. vr. Opstanding. 

Oprisinge, znw. vr. i) Het opkomen, oprijzen 
of zich verheffen van iets. 2) opstand, oploop, tumult. 
3) zwelling. 

Oprispelen, zw. ww. intr. Borrelend naar boven, 
ook : uit den grond, komen ; oprispen ; ook ofrisjen. 

Oprisjer, Oprispinge.

Opriten, st. ww. tr. Openrijten. 
0proden, -roeden, -raden (oostmnl.), zw. ww. tr. 
Opgraven ; uithouwen. — Oprodinge . 
Oproeden, -roeyen, zw. ww. tr. Ophitsen, opruien. 


Oproepen -roj5en, st. ww. — I. Intr. Weeklagen, 
jammeren ; luid roepen ; een openbaren verkoop houden. 
— II. Trans. i) Wakker roepen, wekken; in 
het leven roepen. 2) oproepen, gelasten te komen; 
dagvaarden. — Oproeper.

Oproer, znw. m. Oploop, tumult; ook ohroeringe. 
Oproeren, zw. ww. tr. i) Opwekken tot iets. 2) 
opslaan, de oogen. 
Oprocken, zw. ww. tr. Op het rokken winden, 
vlas. 

Oprueken, zw• ww. intr. (oostmnl.). Uitstellen, 
verschuiven. — Opruckinge, ook: schorsing van 
vijandelijkheden. 

Oprumen, -ruymen, zw. ww. tr. i) Wegruimen, 

wegnemen. 2) schoonmaken, een water. 

Opruspen enz. Hetz. als o p r i s p e n enz. 

Oprust, znw. m. Krijgstoerusting. 

Oprusten, zw. ww. tr. Uitrusten, toerusten. 

Opruwen, zw. ww. tr. Oprouwen, laken. 

Opsalveren. Hetz. als a b s o 1 v e r e n. 

Opsate, znw. vr. (oostmnl.). Opzet, voorbedachte 
raad. — Opsatich, opzettelijk (oostmnl.). 
Opsate, znw. m. Opgezetene. 
Opsater, znw. m. Aanlegger van een komplot of 
aanslag. 
Opscharen, zw. ww. tr. Vee op de gemeene 
weide brengen of toelaten. — Opscharinge.
Opschepen, zw. ww. — I. Trans. Uit het schip 
aan wal brengen, lossen. — II. Intr. Landen. 
Opscheppen, st. ww. tr. Opscheppen. 

Opschieten, st. ww. — I. Intr. i) Plotseling of 
met drift oprijzen, opspringen; met een schrik wakker 
worden, opschieten ; opspringen, toeschieten, bij 
een gevaar. 2) opschieten, opgroeien. 3) snel of plotseling 
opengaan. 4) naar den vogel schieten. — 

II. Trans. i) Opwerpen, uitgegraven aarde; uitdiepen. 
2) afschieten, afsluiten. 3) lossen. 4) met kracht 
of snelheid openmaken. 

442 OPSCHOCKEN. 

Opsehocken, zw. ww. tr. Opschrokken. 
Opschonen, zw. ww. tr. Opsieren, opsmukken. 
Opschoren -schueren, zw. ww. — I. Trans. Op


scheuren, openscheuren. — II. Intr. Met geweld of 
kracht splijten of barsten. 
Opschorpen, -schuren, -schroj5 en, zw. ww. tr. 
Opensnijden, vooral het menschelijk lichaam. 

Opschorten, zw. ww. tr. i) Opschorten, kleederen 
; omgorden ; opgeschort, met opgenomen kleeren, 
reisvaardig. 2) optrekken, neus en lippen. 3) opschorten, 
uitstellen. — Opschortinge.

Opschortsen, -schorsen, -schur(t)sen, zw. ww. tr. 
Hetz. — Opschortsinge, ook: schorsing. 
Opschouwen, zw. ww. intr. ; als znw.: a) de 
blikken. b) int o., van aanzien, naar het uiterlijk. 
Opschraven, zw. ww. tr. Op-, openkrabben; 
bloot woelen, den grond. 

Opschriven, st. ww. tr. i) Opschrijven, inschrijven. 
2) iets schriftelijk opzeggen. 3) enen iet o., iem. 
iets schriftelijk mededeelen. — Opschriver.

Opschuddelinge. Hetz. als o p s c h u d d i n g e. 
Opschudden, zw. ww. tr. Ophoopen, bijeenbrengen. 
Opschuddinge, znw. vr. De overblijfselen van 
een maaltijd, de overgeschoten brokken, kliekjes. 
Opschuppen , zw. ww. tr. Opschoppen, met een 
schop op eene hoogere plaats brengen. 
Opschurpen, -schursen. Zie o p s c ho r p e n, 

-schorsen. 

Opschuven, st ww. tr. Openschuiven. 

Opsegelen, zw. ww. intr. Wegvaren; ook oh


seilen. 

Opseggen, -legen, zw. onr. ww. tr. i) Opzeggen, 
iets overluid mededeelen. 2) opzeggen, iets doen 
ophouden ; ook: afstand van iets doen; ook met een 
dat. 3) iets zeggen op of ten nadeele van iemand; 
iets aan iem. ten laste leggen. 4) iets van iem. te 
vorderen hebben; als znw., aanspraken. — Opsegging 
e, herroeping. 

Opsenden, zw. ww. tr. i) Opzenden, doorzenden; 
eeii gezant zenden (zonder obj.). 2) afstand doen 
van iets, vooral van een leen. 

0p set, -sat, znw. o. en m. i) Verordening, bevel. 
2) vooruit beraamd plan, vast voornemen; buten 
sinen o., zonder dat hij er de hand in heeft; 
inzicht, levenswijze. 3) voorbedachte raad, opzet. 4) 
aanslag. 5) onderneming, krijgstocht; ondernemingsgeest, 
wilskracht. 6) laag, hinderlaag. 7) samenzwering. 
8) uitstel van vijandelijkheden, bestand. 9) 
Hetz. als o p s e t t e r, 2). 

Opsetten, zw. ww. — I. Trans. i) In de hoogte 
zetten ; op het hoofd zetten. 2) overeind zetten ; ene 
baniere o., eene banier planten; ook : zijn plechtigen 
intocht houden. 3) oprichten, inrichten; doen verrijzen; 
stichten, grondvesten, instellen, een onderzoek; 
invoeren, een gebruik ; ook wederk., zich inrichten. 
4) aanstellen, benoemen. 5) opvoeden, grootbrengen. 
6) aan land zetten, ontschepen. 7) verhoogen, eene 
waarde, een prijs. 8) bepalen, aankondigen ; verpachten. 
9) opbergen, wegzetten ; in een pakhuis 
opslaan. Ie) openlijk aanwijzen ; borge, jbande o. i i ) 
enen iet o.: a) toekennen of toeleggen. b) opleggen, 
gelasten. 12) op het touw zetten, beginnen ; inrichten; 
aanrichten; beramen, ondernemen; brouwen ; 
met ohsellen wille, opzettelijk; zich iets voornemen; 
als znw., plan. 13) schorsen, uitstellen; afstellen, 
beëindigen. '4) openzetten. — II. Intr. Vermeerderen 
of toenemen in waarde; donsellen van den 

gelde. 

Opsettende, bnw. Ondernemend. 

Opsetter, znw. m. i) Hij die een weefsel op het 
getouw zet. 2) aanlegger, aanstoker. 
Opsettich, bnw. Ondernemend. 
Opsettinge , znw. vr. i) Opdrijving, verhooging. 

2) heffing, omslag. 3) belaging, laag. 4) aanslag, samenzwering. 
5) uitstel; ook : uitstel van betaling; 
wapenstilstand. 7) opening, operazetting. 

Opsicht, znw. o. i) Toezicht. 2) inzicht, bedoeling. 

OPSTADEN. 

Opsieden, st. ww. Opborrelen. — Opsiedinge.
Opsien , st. ww. intr. i) Zien op of naar iem. ; 
als znw., het naar iem. kijken ; blikken ; gezicht, oog; 
iet comet in min o.; uiterlijk, gelaat; int o., van 
uiterlijk; aanblik, het door iemand gezien worden. 
3) letten op; als znw.. het letten of acht geven op, 
Bonder o. van lone ; egards ; ten (ter) ohsiene, om, 
wegens ; te dien o., met dat inzicht, om die reden. 
Opsjjn, onr. ww. intr. Open zijn. 
Opsitten, st. ww. intr. --I. Duratief. i) Overei


nd nd zitten. 2) te paard zitten ; obgeseten, te paard 
zittende; ohsiller, berijder. 3) wonen; ojgeselene, 
inwoner. — II. Perfectief. Te paard stijgen. 

Opscuur, bnw. Duister, onbegrijpelijk. 

Opslach, znw. m. i) Opslag, van het oog; uitdrukking, 
van het gelaat; als tijdsbepaling, oogenblik. 
2) het opslaan of naar boven opengaan, van 
een venster. 3) het opslaan of oprichten van een 
gebouw. 4) het opslaan of lossen van waren; de 
plaats waar dit geschiedt, opslag; het recht, van 
stapelgoederen geheven. 5) verhooging van prijs of 
waarde, opslag, ook o4zlacht. 6) toeslag, toewijzing. 
7) perceel dat iem door „opslag" in huur gegeven 
wordt. 8) hetz. als opstal , 4). 

Opslaen, st. ww. — I. Trans. i) Opslaan, omhoog 
heffen, het oog, het hoofd ; als znw., dato. van 
enen oge, een oge o., oogenblik. 2) oprichten, opbouwen, 
grondvesten ; gereed maken, in orde brengen. 
3) openlijk aanslaan, een naam op het schandbord. 
4) den prijs verhoogen. 5) lossen, koopmansgoederen; 
zand, aarde. 6) tot openbaren verkoop 
uitstallen; in veiling brengen. 7) opnemen, opvouwen, 
een tafellaken ; een bedde o., het dek wegnemen. 8) 
bepalen, verordenen; aanleggen, schieten, nl. slooten; 
ondernemen, op het touw zetten. 9) toeslaan, een 
koop. 10) mishandelen ; neervellen, neerslaan, vernietigen. 
i i) zich voorbehouden, eig. beslag leggen op (?). 
12) in rekening brengen. 13) vergoeden. 14) steken, 
eene trompet. 15) laten weiden of grazen, vee. i6) 
openslaan, openbreken; opendoen. — II. Intr. i) 
Opstijgen, opslaan. 2) naar boven gaan, stijgen, van 
een prijs. 3) landen. 4) omslaan, eene zijwaartsche 
richting nemen, (links, rechts) afslaan. 5) het vol 

straf uitstellen. 6) met kracht open--trekken eener 
gaan of openvliegen, van deuren en vensters. 
0 sliken, zw. ww. tr. Slik of bagger brengen 
op (eene plaats). 

Opslinden, st. ww. tr. Opvreten. 

Opsli pen, zw. ww. tr. Openknippen, kleederen. 

Opsliten, st. ww. tr. Een besluit nemen ten nadeele 
van iem., door een stedelijken raad. 
Opslocken, zw. ww. tr. Opslokken, verslinden. 
Opsluten, st. ww. tr. i) Wegbergen", wegsluiten. 

2) afsluiten, vast maken, een knoop in een draad. 
3) opensluiten, openen. — Opslutinge.
Opsniden, st. ww. tr. z) Afsnijden; afzagen. 2) 
opensnijden. 
Opsogen, zw. ww. tr. Voeden, grootbrengen; 

ook oj5soken. 

Opspannen, st. ww. tr. i) Opbinden. 2) een 
boog, spannen. 3) eene poort, wijd openzetten. 

0psparrën, -z erren, -zberen, -sieren, zw. ww. 
tr. Wijd opensperren, -zetten, eene poort, sluis, den 
mond. 

Opspliten, st. ww. tr. Opspouwen. 

Opsporen, zw. ww. tr. Zien te bekomen. 

Opspraken znw. vr. i) Smaad-, scheldwoord. 2) 
opspraak, ongunstig of afkeurend oordeel. 

Opspreken, st. ww. intr. met den dat. Op 
iem. te zeggen hebben, hem ten laste leggen ; als 
znw., opspraak. 

Opspringen, st. ww. intr. i) Opspringen, ook: 
van vreugde ; op het paard springen ; ontspringen. 
2) openspringen. — Opspringinge, opspronc.

Opspruten, st. ww. intr. Uitspruiten, voortkomen. 

— Opsprutelinc, spruit. 
Opstallen, zw. ww. tr. m. d. dat. Staande houden 
tegen iem., eene beschuldiging. 


OPSTAEN. 

Opstaen, st. ww. — I. Intr. i) Opstaan, oprijzen; 
verrijzen. 2) voortkomen, -spruiten. 3) opstaan 
tegen ; als znw., opstand, oproer. 4) van zaken, opstaan, 
overeindstaan. 5) opkomen, van hemellichamen. 
6) opstaan, ontstaan, vooral van iets onaangenaams, 
een twist, strijd, oorlog enz. 7) uitgesteld of opge. 
schort worden. — II. Trans. De kosten van iets 
dragen. 

Opstal, znw. m. en o. i) Opstand, onlusten. 2) 
vooruit beraamd plan. 3) tijns of pacht, rustende op 
een eigendom. 4) onbebouwd erf ; gemeenteweide; 
open ruimte aan of langs een water, strook gronds 
langs een water, watering enz. en tot deze behoorende. 
5) kraam, opgeslagen kinderbed ; feestmaal 
bij eene bevalling. 

Opstalboom, znw. m. De plaats van het bondsgerecht, 
bij de Friezen. 

Opstallen, zw. ww. tr. In stal of schuur brengen. 

Opstant. Hetz. als o p s t a 1, z). 

Opstapelen, zw. ww. tr. Opstapelen. 

Opstaven, zw. ww. tr. Overluid voorzeggen, een 
eed. 

Opstekend st. ww. tr. — I. Van steken in de 
bet. „steken". r) Opsteken, in de hoogte steken. 2) 
verheffen, iem. 3) steken, de trompet. 4) opensteken, 
een slot. 5) een scherp werktuig in iets zetten ; aan 

een vat. — II. Van steken in de bet. „stoo--breken, 
ten, duwen". i) Wegsteken, -stoppen. 2) openstooten, 
-duwen. 

Opsteker, znw. m. Dolk, lang mes. 

Opstel, znw. o. Opzet; aanslag. 

Opstellen, zw. ww. — I. Trans. i) Oprichten, 
stichten. 2) op-ende afstellen, benoemen en ontslaan. 

instellen, invoeren, in zwang brengen. 4) beramen, 
brouwen; het plan maken. 5) uitschrijven, openlijk 
aankondigen; uitloven, een prijs. 6) uitrusten, toestellen. 
7) enen iet o., iem. iets toeleggen, hem van 
iets voorzien. 8) uitstellen. — II. Wederk. i) Zich 
stellen ; hem te enes dienste o. 2) zich gereed maken 
of toerusten. 3) zich verzetten, opstaan (tegen, jegen). 

Opsteller, znw. m. Aanstichter, bewerker. 

Opstellen gei znw. vr. Oproerige beweging, verzet. 

Opsterkinge, znw. vr. Rechterlijk vonnis of gerechtelijke 
aanzegging, waardoor een executoriaal 
beslag onaantastbaar wordt. 
Opsterven, st. ww. intr. i) Hetz. als a e n s 
t e r v e n. 2) wegsterven, uitsterven. 

Opstichten, zw. ww. tr. Opbouwen. 

Opstigen, st. ww. intr. Opstijgen, opklimmen; 
opgaan; stijgen, van prijzen. — Opstiginge.
Opstoelen, zw. ww. tr. (Een dijk) verstoelen. 
ODstoken, zw. ww. tr. Tot opstand aanzetten. 

— 

Opstokinge.

Opstonen, zw. ww. wederk. Zich ophouden, zich 
voor vallen of zinken behoeden. 

Opstoppen, zw. ww. tr. Volstoppen, versperren. 
Opstoten, st. ww. tr. i) Naar boven duwen. 2) 
doen opgaan, een geluid. 3) vijandelijk aanvallen. 
4) opstooten, opduwen. 5) openstooten, -rammeien. 
Opstrecken, zw. ww. -- I. Trans. Opstroopen, 
opstrijken. — II. Intr. Zich in de lengte uitstrekken. 

Opstriken, st. ww. — I. Trans. i) Opduwen, 
tegen eene hoogte opschuiven. 2) op zijde of openschuiven. 
— II. Intr. Zich begeven. 

Opstuven, -s/leven, st. ww. tr. Als of in stof omhoog-
of opwaaien. 
Opsuchten, zw. ww. intr. Luid zuchten. — Opsuchtinge.


Opswellen, st ww. intr. i) Opzwellen. 2) zich 
boos maken; oj4geswollen, nijdig, woedend. — Opswellinge.


Opswemmen, st. ww. intr. Aan land of naar het 
strand zwemmen. 
Opsweren, st. ww. tr. Enen iet o., onder eede 
verklaren dat iets van iem. is of dat iem. iets gedaan 
heeft. 
.Opswichten, zw. ww. intr. De wijk nemen, op 
zij gaan. 

OPVERHOGEN. 

Opswingen, st ww. intr. Met kracht of vaart 
de hoogte in gaan. 

Optebreken, st. ww. --- I. Trans. Openbreken; 
opensteken, doorboren. — II. Intr. Opbreken, van 
een leger. 

Optekenen, -leykenen, -leken, zw. ww. tr. Verordenen. 
—.- Opteikinge.

Opterden, -treden, st. ww. intr. r) Opklimmen; 
enen grael o., een hoogeren rang bekleeden. 2) op 
iets hoogers stappen of treden. 3) ' voortreden, te 
voorschijn komen. 

Opternen, -Irennen, zw. ww. tr. Opentornen. 

Optichte, znw. vr. Beschuldiging. 

Optiden, zw. ww. intr. i) Opklimmen, opstijgen. 
2) opgaan, optrekken. 

Optien, st. ww. --- I. Trans. i) Optrekken, omhoog 
trekken. 2) in een staat van zinsverrukking 
brengen. Zie o p g e t o g e n. 3) opheffen, verheffen, 
ook als wederk. 4) opvoeden, grootbrengen. 5) 
uit den grond trekken of halen. — II. Intr. i) Naar 
boven gaan; van hemellichamen, opgaan. 2) optrekken, 
van een leger. 

ptle"'nTenst. ww. tr. laste leggen, verwijten; 
beschuldigen ; toeschrijven aan ; ook ohliden. 

Optillen, zw. ww. tr. Optimmeren, tr. 

Optoch, -loge, znw. Hijschmachine. 

Optocht, znw. vr. Het opgaan, der zon. 
Optogen, zw. ww. tr. Optrekken, omhoog 
heffen. 

Optrecken, zw. en st. ww. -- I. Trans. i) Op trekken, 
omhoog trekken ; met geweld naar boven 
halen; den adem, halen. 2) Hetz. als o p t i e n , 2). 
3) verheffen, tot eer en aanzien brengen ; ojSgetrect, 
hoog staande, eene hooge plaats innemende ; iemands 
eer, verbreiden. 4) opvoeden, grootbrengen. — II. 
Intr. Optrekken, vertrekken, ook tot een aanval. — 

Optreckinge.

Optugen, zw. ww. tr. Getuigen tegen -iem. — 
Optu enisse.

Optucken. Hetz. als optrecken. 

Optuckinge, znw. vr. Visionaire toestand. 

Opvaerdich, bnw. Stroomop varende. 

Opvaert, znw. vr. i) Opstijging; hemelvaart. 2) 
tocht; krijgstocht, expeditie. 3) oh- einde afvaerl, het 
vrije gebruik van een land. 4) opvaart, van eene rivier. 

Opval, znw. m. Dat wat iem. opkomt of ten deel 
valt, rente uit een vast goed, baten, opbrengsten. 
2) dat wat iem. overkomt, wederwaardigheden. 3) 
aanval, vijandelijke bejegening. 

Opvallen, st. ww. intr. — I. Met eene zaak als 
ondw. a) ten deel vallen. b) overkomen. -- II. Met 
een pers. als ondw. Aanvallen. 

Opvangen, -*vaen, st. ww. tr. Tegen -, vasthouden. 

Opvaren, st. ww. intr. — I. Van varen in de 
bet. „gaan''. i) In de hoogte gaan; ten hemel varen. 
2) naar boven gaan, hooger rijzen, ook van een 
bouwwerk. 3) met kracht of snelheid opstaan, opschieten; 
ook: uit het bed. 4) opstuiven, driftig opkomen, 
uitvaren tegen iem. (m. d. dat.). 5) iem. aan 

ergens den voet zetten ; ojS-ende afvaren,-vallen. 6) 
ergens vrij komen en gaan. 7) openspringen, van 
sloten. -- II. Van varen in de bet. „varen". Opvaren, 
eene rivier. — Opvaringe.

Opveilen, zw. ww. tr. In openbare veiling bren. 
gen; ook: aanbesteden. -- Opveilinge.

Opverdrogen, zw. ww. tr. Opdrogen. 

Opvergaderen, zw. ww. intr. Handgemeen 
worden. 

Opverheffen, st. ww. — I. Trans. i) Opheffen, 
optillen. 2) opheffen, verheffen, den geest. 3) verheffen, 
brengen tot eer of aanzien. 4) oprichten, herstellen. 
— II. Wederk. i) Zich oprichten, opstaan. 
2) zich verheffen, trotsch zijn. 

Opverheven, bnw. i) En relief gewerkt. 2) verheven, 
hooggeplaatst. 3) trotsch, opgeblazen (van 

hem verheffen). 

Opverhogen, zw. ww. intr. Vermeerderen, toenemen. 



OPVERCOPEN

444 

Opvercopen, zw. onr. ww. wederk. Zich overleveren, 
aan iem. in handen stellen. 

Opverrisen, st. ww. intr. i) Opstaan, zich oprichten, 
verrijzen, na een val, ook : na den dood. 
2) opstaan, zich verheffen, om zich te doen gelden. 
3) opstaan tegen. — Opverrisenisse, opverrisinge.


Opversicht, znw. o. Een biddend opzien. 

Opverstaen, st. ww. intr. i) Opstaan, verrijzen, 
ook na een (zedelijken) val en uit den dood. 2) opkomen, 
oprijzen, ontstaan. 3) opstaan, zich verheffen 
(tegen iem.). — Opverstandenisse, -verstandingo.


Opvertien, st. ww. intr. Optrekken, met gewapenden. 
Opvertien) st. ww. tr. Geheel en al van iets afstand 
doen. 
Opverweeken , zw. ww. tr. Opwekken, ook: uit 
den dood; ook obverwrecken. 
Qpviselen, zw. ww. tr. Met een vijzel of windas 
opschroeven, een dak. 

Opvissehen, zw. ww. tr. Uit het water halen. 

Opvliegen, st. ww. intr. i) Omhoog vliegen, ook 
van den geest. 2) openvliegen. 
Qpvlion, st. ww. intr. Naar boven vliegen. 
Opvlien, st ww. tr. Opbergen. 
Opvloten, zw. ww. intr. Bovendrijven. 
Opvoeden, zw. ww. tr. i) Opkweeken, groot 

-brengen ; van

dieren, fokken ; ook oj5voesteren. 2) 
aanvuren, aanstoken, voeden, een twist. 
Opvoeren, -vueren, zw. ww. tr. i) Naar boven 
brengen. 2) opvoeren, den geest. 

Opvolgen, zw. ww. intr. Achternaloopen. 

Opvullen -tollen, zw. ww. tr. Aanvullen. 

Opwaeyen, zw. ww. intr. Opsteken, van den wind. 

0pwaert, -werf; ook -waerts, -werdes, ojbjz5erls, 
i) Opwaarts, naar boven; die been o. keren, met de 
beenen in de hoogte achterover op den grond liggen, 
van een afgeworpen ruiter; naar boven, hemelwaarts. 
2) recht overeind, rechtop ; o. geholjben werden, 
opgeholpen, gesteund worden. 3) achterover. 
4) op, verder, hoogerop ; stroomopwaarts, op stal. 
5) voorwaarts, vooruit. 

Opwaken, st. ww. intr. Wakker worden, ontwaken; 
verwakkeren. 

Opwal , znw. m. Opwelling, opbruising. 

Opwallen, st. ww. intr. Opbruisen, opwellen. 

Opvaren, zw. ww. tr. Opbergen. 

Opwassen, st. en zw. ww. intr. i) Opwassen, 
opgroeien; opgewassen, flink, sterk, stevig. 2) groeien, 
ontstaan. 3) aangroeien, toenemen. 4) enen (dat.) o., 
iem. te machtig, te groot, te sterk worden. — Opwassinge.


Qpwater, znw. o. i) Was van het water door 
toevloed van de bergen. 2) hoog water, overstrooming. 
3) water dat langs eene rivier van boven komt, 
opperwater. 

Opwateren, zw. ww. intr. Buiten de oevers gaan, 
over het land vloeien of stroomen. 

Opwegen, .st. ww. tr. z) Door zijn gewicht iets 
anders doen rijzen. 2) wegen, het gewicht van iets 
onderzoeken. 

Opwegen, zw. ww. tr. De wanden van een bouw. 
werk optrekken. 
Opweoken, zw. ww. tr. Opwekken, in het leven 
roepen ; ook ojb wrecken. 

Opwellen, -wellirige. Hetz. als o p w a l 1 e n. 

Opwentelen, zw. ww. tr. Naar boven wentelen. 

Opwerden, st. ww. intr. i) Haastig opstaan, opschieten 
; ook : zich verheffen, tot het doen van een 
aanval. 2) opkomen, oprijzen, ontstaan, van een 
twist, eene moeilijkheid enz. 

Opwerken, zw. onr. ww. tr. Optrekken, opbouwen. 
Opwerp, -worj, znw. m. i) Opgeworpen aarde. 
2) aangeslibd land. 

Opwerpen, -warjben, -worden, st. ww. tr. i) 
Opwerpen, omhoog werken. 2) verheffen, omhoog 
heffen, oprichten. 3) haastig opbouwen. 4) uitwer-

ORDEELBOEC. 

pen, stoffen uit het lichaam. 5) doen uitschieten, te 
voorschijn doen komen. 6) enen iet o., iem. iets onaangenaams 
opleggen, toezenden (met God als ondw.); 
aanwrijven. 7) openwerpen. 

Opwerpinge n znw. vr. Oprisping. 
Opwiggen, zw. ww. tr. Met een wig een opening 
in iets maken. 
Opwinden, st. ww. tr. i) Ophijschen, opwinden. 
2) opwinden, tot een kluwen maken. 

Opwinnen, st. ww. tr. i) Met moeite naar boven 
krijgen. 2) een dijk of dam, op zijn behoorlijke hoogte 
brengen. 3) uitwinnen, gerechtelijk onteigenen. Opwinninge. 
4) openkrijgen. 

Opwisen, zw. en st. ww. tr. 1) Bij vonnis uit 

dat de terechtzitting geëindigd, geschorst-spreken 
of uitgesteld is. 2) afkondigen, ter algemeene kennis 
brengen; ene reheninge, voorgebode o. 3) enen iet o., 
iem. iets bij vonnis opleggen. 

Opwoekeren, zw. ww. intr. Oploopen, van geldsommen. 
— Opwoekeringe.

Opwrecken. Zie o p w e c k e n, Opwreckinge, 
ook : aanprikkeling. 

Op wroegen, zw. ww. tr. Betichten, ten laste leggen. 

OraCie, znw. vr. Gebed. 

0rate," oor-, -ele, znw. Rest of afval van veevoeder. 
Oratore, znw. Bedehuis. 
Orbaerheit, orboor-, orber-, znw. vr. Nut. 
Orbaerljc, bnw. t) Vruchtbaarmakend. 2) nut 

aanbrengend, nuttig, heilzaam. 3) bruikbaar, eer 

fatsoenlijk. 4) geschikt. 5) nuttig, noodzake--zaam, 
lijk. 6) behoorlijk, betamelijk. — Orbaerljjeheit, 
ook : noodzakelijke bezigheden. — Orbaerlike. 

0rbare, oor-, liner-, -baer, -bore, -buere, znw. 
m., o. en vr. i) Geldelijk voordeel; winst gemaakt 
uit beroep of bedrijf; o. doen, schaffen, om o. gaen, 
winst doen, voordeel behalen, geld verdienen ; sinen 

o. doen mei, zijn voordeel met iets doen, iets winstgevend 
of productief maken. 2) nut of voordeel, goed 
of heilrijk gevolg; o. doen, werken, Mien, schaffen, 
nut doen, iets uitrichten, iets goeds doen. 3) iemands 
voordeel of belang; die (dat) gemene o., het algemeen 
belang of welzijn, net gemeene best; enes o. 
doen, iemands belang behartigen; omme, in, ten 
(te, t) orbare, ten bate, ten nutte ; ten dienste; ten o. beren, 
ten nutte aanwenden. 4) hetgeen voor iemands ziel 
of gemoed nuttig is ; sinen o. doen, schaffen, zorgen 
voor zijn eeuwig heil. 5) voorspoed. 6) gebruik; 
sinen o. doen met, het vrije gebruik hebben van. 7) 
hetgeen iem. noodig heeft, waaraan hij behoefte heeft; 
mi heeft o. ere dint, ik heb iets noodig; noodzaak, 
dringende reden. 8) eene zaak van gewicht of belang, 
aangelegenheid. 9) bezigheid, taak, werk. 
Orbare, bnw. Nut, nuttig. 
0rbaren, oor-, -boren, huerbueren, zw. ww. — 


I. Trans. i) De vruchten van iets plukken, nut of 
voordeel van iets trekken ; iets (land) bewerken of 
gebruiken om er voordeel van te trekken. 2) gebruiken, 
van iets profiteeren; de vrije beschikking over 
iets hebben. 3) zich bedienen van, iets benuttigen, 
besteden, aanwenden, toepassen; iet niet o. mogen, 
er niets aan hebben. 4) gebruiken, nuttigen, verorberen. 
5) beoefenen, in praktijk brengen. 6) aan 
werk maken van ; sine siele o. — II.-kweeken, 

Wederk. Zich toeleggen op. 

Orbodich, -badich, bnw. (oostmnl.). Bereid. 

Ordeel, oor-, -del, znw. o. en m. i) Uitdeeling, 

deeling tusschen erfgenamen. 2) de uitspraak door 

den oordeelwijzer voorgesteld en door het gerecht 

gedaan; ook : het oordeel der partijen over het aan


hangige geschil; godsoordeel. 3) het uitspreken van 

een vonnis, het doen van uitspraak ; de gerechtelijke 

kennisneming. 4) uitspraak, oordeel, verklaring. 5) 

veroordeeling, straf; kwelling. 6) helder of juist in


zicht, doorzicht. 

Ordeelboec, znw. m. en o. Een boek waarin 
de uitspraken of vonnissen eener rechtbank worden 
opgeschreven. 


ORDEELDACH. 

Ordeeldaeh, znw. m. Crisis in eerie ziekte. 

Ordeeldrager. Hetz. als o r d e e 1 v i n d e r. 

Ordeelgelt, znw. o. De onkosten eener uitspraak 

of van een vonnis. 
0rdeelgever, znw. m. Hetz. als o r d e 1 a e r. — 
Ordeelgeefster.

Ordeelstede, znw. vr. Gerechtsplaats. 
Ordeelvinder , znw. m. Hij die het vonnis in 
een geding voorstelt. 
Ordeis, ordeus, znw. o. Tribune, stellage. 

Ordeleer ,, -elaer, -deelre, znw. m. Hij die een 
„oordeel" uitspreekt ; hij die een vonnis velt, rechter. 
Ordelen , -deelen, -deilen, zw. ww. -- I. Intr. 
Een oordeel uitspreken, als oordeelgever, -vinder of 
-wijzer ; als rechter, een vonnis vellen ; een gevoelen 
uiten. — II. Trans. Een oordeel uitspreken over; 
beoordeelen. 

Ordelich , bnw. Gerechtelijk; beslissend, kritiek, 
in eene ziekte. 
Ordelinge, znw. vr. Oordeel, uitspraak, beslissing. 
0rdene, oor-, -dine, -din, orden, orde, znw. vr. 

en in. i) Orde, rangorde, volgorde, regel. 2) rij, 
regel; onderdeel. 3) rang, stand. 4) regel, leefregel, 
voorschrift, verordening; vaste gewoonte, natuurwet. 
5) kloosterregel ; sine o. houden, naar een bepaalden 
regel leven; die o. breken, de gelofte schenden; 
kloosterorde; geestelijke orde, monniken -, nonnen 

kluizenaarsleven, eene geestelijke ridder-orde ; het 

vole van ordinen, kloosterlingen. 6) staat, stand,-orde ; 
positie. 7) levens-en maatschappelijke toestand; huwelijke 
staat; priesterstand, ridderstand. 8) toestand. 
9) orde, ridderorde; orde van het gulden vlies ; 
ordeteeken. 

Ordenen, -iaen, orden, zw. ww. tr. i) Ordenen, 
regelen ; in orde brengen. 2) in eene kloosterorde 
opnemen; geordent, -ordel, -oirt. 3) iem. met de 
eene of andere taak belasten; geordnt. 

Ordeneren. Zie ordineren. 

Ordengetide, znw. o. ; mv., de getijden die in 

een klooster bij de verschillende kerkdiensten in 

gebruik zijn, ordegetijde. 

Ordeninge, znw. vr. Ordening, geregelde volg


orde. 

Ordenlije, oorden-, orde-, bnw. i) Volgens een 

bepaalden regel zijnde; met orde geschiedende. 2) 

tot eene geestelijke orde behoorende, der of eener 

orde. 3) huwelijks-, echtelijk. — Ordenlike. 

Orderen, zw. ww. tr. i) Rangschikken, ordenen. 

2) orde stellen op iets. 
Ordjjs. Zie h o r d ij s. 
Ordiment , ordel-. Hetz. als o r n a in e n t. 
Ordinancie, ordonnaníie, znw. vr. i) Ordening, 

rangschikking; rangorde, volgorde; slagorde; rege


ling van de volgorde, groepeering der bijbelboeken, 

ook : rangschikking van den inhoud van een boek. 

2) bevel, verordening, ordonnantie; stadsbestuur, 

bevoegdheid om te verordenen. 3) ontwerp ; opzet; 

schikking, verdrag. 

Ordinarjjs, znw. m. Een boek waarin de ritus 

der kerkdiensten of ook de regels van eene kloos


terorde zijn beschreven.

Ordineert e, -ierljc, -eerdeljc, bnw. Ordelijk, 
geregeld. — Ordineerlike. 

Ordineren, zw. ww. — I. Trans. i) Ordenen, 

rangschikken; in slagorde scharen. 2) in orde bren


gen of maken, orde op iets stellen ; opstellen, op


maken, een geschreven stuk ; in eene bepaalde orde 

plaatsen; bewerkstelligen; inrichten naar een be


paalden regel; herstellen; toerusten; geordineerl, 

met gaven en kundigheden toegerust. 4) regeeren, 

leiden, besturen. 5) aanwijzen, verordenen. 6) ver 

bevelen, bepalen, instellen, inzetten; in het-ordenen, 

pass., bevel krijgen. 7) aanstellen, benoemen. 8) 

overleggen, uitdenken, beramen. 9) beschikken bij 

testament, vermaken. — II. Wederk. Zich zetten, 

zich voegen of schikken tot (met Ie). — Ordine


ringe.

Ordune, -uun, -uyn, znw. o. Arduin, hardsteen. 

ORLEY. 

Ore, oor, pore, znw. o. i) Oor; verklw. orekijn, 
oor-, orelijn. 2) oor, hengsel, handvat. 3) aandacht, 
gehoor.

Ore, znw. vr. Uur. 

0reeste, (h)oreest, horreest, znw. o. en vr. i) 
Storm, onstuimig weer. 2) beroering door een storm 
veroorzaakt; rumoer, geraas, lawaai, geschal ; o. 
aszaken, opschudding of spektakel maken. 3) strijdgewoel; 
o. maken, zich duchtig weren; vijandelijke 
ontmoeting; hinderlaag; feestgedruisch; o. driven, 
zich aan feestvreugde overgeven ; het aardsche gewoel. 
4) drukte gemaakt door één mensch; bittere 
klachten, geweeklaag ; drukte, praal. 

Oreestich, bnw. Onstuimig. 

Orendrager, znw. m. Lasteraar. 

Orenhaer, -pine, -rinc.

Orenveger, znw. m. De pink. 
Orewoet, hore-, znw. Gloed, hitte, vurigheid, 
drift ; geestelijke gloed ; ecstase. 

Orfenijn, znw. m. Wees. 

Orfroys, ar-, znw. Goudborduursel, goudgalon. 

0rgale, znw. vr. ; mv., orgel ; ook organe, orgele. 

— Organeeren, -iseeren; Organisten Orgelaer, 
Orgelblaser, Orgelen; Orgeliste n or


gems/c. 

Orgelboec, -dore, -huus (orgelkast), -maker,

-pipe, -speler, -sJeelre, -spel.

Orgelioos, bnw. t) Fier, hooghartig. 2) trotsch, 
hoovaardig. — Orgelioosheit.

Orgene. Zie o r g a 1 e. — Orgenare, -eren,

Orgenmaker.

rie. Zie horie (hoirie). 

Oriënt, znw. o. i) Het oosten. 2) het Oosten; 
het Oostromeinsche rijk. — Oriëntenlant, vooral: 
Palestina. — Oriëntael, bnw. 

Oriflamme. Hetz. als o l i f1 a m m e. 

Originael, bnw. en znw. Oorspronkelijk. 

Orinael, znw. m. en o. Urinaal. 

Orine, orijn, znw. vr. Urine; o. maken, wateren; 

grove o., drek. 
Orisoen, znw. o. Gebed; verzoek of bede. 
Orkenschap. Zie or coats chap. 
0rconde, -cunde, -cont, -cunt, znw. vr. en o. i) 

Getuigenis, getuigenverklaring. 2) bewijs, getuigen 

als verzamelw., bewijzen ; levende o., ook:-bewijs ; 

getuigen; in orconde, als getuigenis of bewijs, ter 

bekrachtiging of bevestiging. 3) kenteeken; in o-n, 

tot een zichtbaar bewijs. 4) getuigenis, verklaring; 

mededeeling, bericht. 5) met eene bep. met an of in 

of een dat., getuige, volgens, adres aan. 6) de emo


lumenten der schepenen bij het passtieren eener akte 

als loon voor hun later af te leggen getuigenis daar


over. 

Orconde, znw. m. i) Getuige, in rechte; o-n 

beleiden, getuigen voor het gerecht brengen ; o. sin, 

betuigen, verklaren. 

Orcondeli j o, bnw. Door bewijzen te staven of 

gestaafd. 

Orcondelike, bij w. Met of onder getuigen. 

Oreonden, zw. ww. tr. i) Getuigen, eene ver 

afleggen tot bewijs van een feit. 2) getuigen,-klaring 

verklaren. 3) bewijzen. 4) meer of minder plechtig 

verkondigen of bekend maken. 5) mededeelen, ver 

vermelden, vertellen, vaak met een boek als-halen, 

ondw.; als znw., bericht. 

Oreondengelt. Hetz. als o r c o n d e, 6). 

Orconder, znw. m. Getuige. 

Orconste , znw. vr. Hetz. als o r c o n d e. 

Orcontschap, orcunt-, orken-, znw. vr. en o. 

i) Getuigenis, getuigenverklaring ; in orcontschebe, ter 

kennisse van, zóó dat iem. er van weet en er eene 

verklaring van kan afleggen. 2) getuige. 3) bewijs; 

onder o. van ede, met bekrachtiging door een eed. 

4) getuigenis, verklaring, uitspraak; goede o., goede 

getuigenis, goede naam en faam. 5) hetz. als o r


c o n d e, iste Art., 6). 

Orcontsehapen, zw. ww. tr. Getuigen, verklaren. 

Orley. Hetz. als o r 1 o y. Zie o r l o g i e. 


446 ORLEMSCH. 

Orlemsch, bnw. Uitlandsch ; oirlemmzsse goeddl, 
goederen toebehoorende aan erfgenamen die in het 
buitenland zijn. 

Orloch. Zie o r l o g e. 
Orlof , znw. m. i) Verlof, vergunning, toestem 


bi, met orlove, met vergunning, met verlof;-ming; 
met iemands welnemen of permissie; Bonder, buten o.; 
als bnw., bij sin, geoorloofd, betamelijk. 2) verlof 
om het eene of andere vak te onderwijzen ; verlof 
om heen te gaan, congé ; o. geven, nemen ; Bonder 
o., zonder afscheid; plotseling, onverwacht; (ic bidde 
of geeft mi) uwen o., vaarwel; ontslag van rechtsvervolging. 
3) enen o. geven, iem. afdanken of out. 
slaan; den o. hebben, afgedaan hebben. 4) gelofte; 
den o. breken. 5) tolrechten, inkomende rechten. 

Orloge, -louge, -loch, -lage, znw. o. en vr. i) 
Oorlog, oorlogstoestand. 2) slag, veldslag; veldtocht; 
geschil, oneenigheid ; aanvechting. 

Orlogen, zw. ww. — I. Intr. i) Oorlogen, -oorlog 
voeren. 2) slag leveren; veete met iem. hebben; 
strijden met woorden. 3) trachten, pogen. — II. 
Trans. i) Beoorlogen. 2) bevechten, bestrijden. 

Orloger, znw. m. Krijgsman; ook orlooc/ihere, 
orlogesman, mv. -liede. 
Orlogesch , orloochsch, bnw. i) Oorlogs-. 2) oor 

krijgshaftig.-logzuchtig, 
Orlogesspel, znw. o. Oorlog, krijg. 
Orlogesvolc, znw. o. Krijgsvolk. 

Orlogie, orloy, znw. vr. en o. Uurwerk, klok. 

— Orlogiemaker.
0rloven. zw. ww. — I. Trans. i) Vergunnen, 
veroorloven; schenken; iem. van eene bepaalde verplichting 
ontheffen. Orlovinge. — II. Intr. Geoorloofd 
zijn, vrijstaan. 
Orme, horme, znw. vr. Olm, iep. 
Ornael, orname. Zie orinae1, oorname. 
Ornament, ordi-, orde-, ordel-, znw. o. (Kerkelijk) 


sieraad ; staatsiekleed, misgewaad, kasuifel. 
Orneren, -eeren, zw. ww. tr. Tooien. 
Orpine , jan, znw. vr. Smeerwortel. 
Orribel. Zie h o r r i b e 1. — Orribelicheit. 


Drs, hors, ars, hars, ros, znw. o. Ros, strijdros; 

lors(e), te paard. — Orsgeloop.
Orsa, tusschenw. Welnu, komaan. 
Orsaetster , znw. vr. Van *orsater. Zij die iets 

vergoedt, herstelster; ook orsaterinne. 
Orsake, znw. vr. Oorzaak, aanleiding; oorsprong. 
Orsat@ -saet, znw. vr. Vergoeding, schadeloos


stelling. — Orsaten, Orsatinge.

Orsbare, -borer, znw. vr. Bosbaar, draagstoel. 
Orschalc. Zie oorscha1c. 
Orsel. Zie h o r s e 1. 
Orset, znw. Eene soort van zijde. 
Orsinnich, bnw. Uitzinnig, krankzinnig. — Or


sinnicheit. 
Orscam, znw. m. Roskam. 
Orseoren, znw. o. Paardevoer; haver. 
0rsmolen, -muelen, znw. vr. Rosmolen. 

Orsprongeljje, -sj5roncljc, bnw. i) Uit den grond 
opwellende, aan den grond ontspringend. 2) oorspronkelijk. 
Orsprone, znw. m. en o. i) Springader, springbron, 
bronwel. 2) oorsprong; het allereerste begin 
van iets; o. maken, begin maken; geboorte. 
Ort, oort, ord, hort, nooit, znw. m. en o. i) Uiterste 
punt of uiteinde van iets, kant, rand; van ende 
Lorde, van egge Lorde, van orde torde, van het eene 
uiteinde tot het andere, van a tot z; oft sin o. sin, 
op zijn hoede zijn, ob zijn loer liggen. 2) uiterste 
grens van hetgeen iem. verdragen kan ; hem oh een 

o. Betten, tot de grootste zedelijke verdorvenheid 
vervallen. 3) spits, punt; het scherp van een wapen; 
de punt der tong. 4) beginpunt. 5) hoek, ruimte 
binnen een hoek ; hoek, deel, stuk. 6) een hoek 
grond, stuk land; verklw. ordekjn; mv. (n)oorden, 
buitendijksch land langs eene rivier. 7) het vierde 
deel van maten, gewichten, munten ; het vierde deel 
van een stuiver, oort(je); een o. stuvers; verklw. 
OUDELIJC. 

ortk»z, or lkeu, ortgen, air/gen, oortje ; niet een o., 
geen cent ; geen zier, niets hoegenaamd. 8) punt 
des tijds, tijdstip. 

Ort , oort, oirt, znw. o. (oostmnl.). Schat. 

Orte, oirte, znw. Overgeschoten eten of voeder. 

•— Orten, (eten) overlaten. 

Orthuus, oort-, -huys, znw. o. Hoekhuis. 

Ortiser, znw. o. IJzer aan de punt der scheede. 

Ortographie, znw. vr. Spelkunst. 

Ortstuver, znw. m. Een halve groot. 

0rvede, -vete, -vee, znw. vr. Afzwering van vijandschap, 
afstand van wraak. — Orvedebrief, eene 
schriftelijke verklaring dienaangaande; Orvedeboec. 

0rveden, zw. ww. tr. Iem. „oorveede" laten doen. 

Orvedich, bnw. i) Door een „oorveede" gebon


den. 2) „oorveede" gedaan hebbende. 
Orvrede. Hetz. als o r v e d e. 
Ose, oose, oese, ooze, znw. m. Naam van eene 

bepaalde hoeveelheid zout in de zoutziederij. 

Ose, oose, oyse, (h)osie, ovese (oostmnl.), znw. vr. 
De buiten den muur uitstekende punt van een rieten 
dak; de ruimte tusschen de lijn waar de dakdrop 
naar beneden valt en den muur ; dakdrop. 

0selinc, oseninc, oosse-, znw. Het land van Ar


dennen ; mv., Ardenners. 

Osemont, os-, -munt, znw. Zweedsch ijzer. 

Osen, zw. ww. tr. r) Scheppen, uit-, leegschep 

2) nat gooien, met water begieten.-pen. 

0sendrop, osie-, eusen-, -druj, -drojbte, znw. m. 
De drop die van de „ose" valt; de ruimte naast een 
huis tusschen de lijn waar de dakdrop neervalt en 
den muur. 

Osenloop. Hetz. als o s e, ede Art.; ook osenval. 

Osepot, znw. m. Waterketel. 

Oser, znw. in. i) De werkman die (uit)hoost. 2) 
hete. als o s e v a t. 

0sevat, znw. o. Een voorwerp waarmee men 
water schept om te hoozen, schepper; ook gebruikt 
bij brand, puts. 

Osie-, osingdrop. Hetz. als o s e n d r o p. 

Osmonde, znw. vr. Koningsvaren. 

Osse, os, znw. m. Os; stier. 

Ossendoder, znw. m. Ossenslachter. 

Ossendrec, -horde, -hoeder, -hunt, -leder. 

Ossenmaent, znw. m. en vr. (oostmnl.). October. 
Ossenmarot, -mule, -slager, -stal.

Ossentonge, znw. vr. Ossentong; ook naam van 

eene plant. 

Ossenvleesch, -vliegei -weide. 

0ssjjn, ossen, bnw. Ossen, van den os. 

Ostage, -taedse, -taidse, -taige, host-, znw. i) 
Gij zeling, onderpand. 2) gijzelaar. 
Ostie. Zie hostie. 
Otroy, octroy, ottroy, outroy, znw. o. Machtiging 

tot eene handeling gegeven door eene bevoegde 
macht. — Otroyeren.
Otter, znw. m. Otter. 
0udaen, houdaen, -ane, znw. vr. De eene of 
andere waterkeering. 

On , tusschenw. Hei! 

Onboliich, bnw. Gek, dwaas (16de eeuw).

Oude, boude, znw. vr. i) Leeftijd; ouderdom van. 
2) ouderdom, hooge leeftijd ; ouderdom, van zaken. 
3) de oudheid. 

Oude, ouwe, znw. m. i) Oud man, grijsaard; mv. 
ouden, oude lieden. 2) vrome van het Oude Ver. 
bond. 3) een oud man met een zeker gezag bekleed; 
de raadsheer in het schaakspel. 

Oude. Zie h o u d e. 

Ondegrauwerker, znw. m. Bewerker van oud 
bont. 

Oudegrptevrouwe, znw. vr. Overgrootmoeder. 

Oudecledercoper, znw. m. 

Oudecordewanier. Hetz. als o u d e s c h o emaker. -
Oudecousmaker, znw. m. Versteller of stopper 
van kousen. 
Oudelijc, bnw. (Als) van een oud (of bezadigd) man. 


OUDEMAN. 

Oudervan. Zie o u t m a n. 
Oudemoeder, ouder-, olde-, znw. vr. Grootmoeder. 
Oudemoeye, znw. vr. Oudtante. — Ondeoo]n.
OudeII houden, olden, zw. ww. — I. Intr. Oud 


worden, verouderen. II. Trans. Doen verouderen, 
oud maken. 

Ouder, older, alder (oostmnl.), znw. o. en vr. i) 
Ouderdom, leeftijd. 2) ouderdom, hooge jaren, 3) de 
oudheid. 4) geslacht, van ouder louder. 

Ouder, older, elder (oostmnl.), znw. m. i) Een 
oudere, een oud man of grijsaard ; mv., mannen van 
gezag en invloed, raadslieden. 2) de ouden, het 
voorgeslacht. 3) ouders. 

Onderdaeh, znw. m. Verjaardag. 

Ouderdoem, znw. in. i) Leeftijd. 2) grijsheid. 
3) de oudsten van een geslacht, eene corporatie. 4) 
de oudheid. 

Ouderdoem, znw. m. Eerstgeboorte(recht). 
Onderent, zw. ww. intr. Ouder worden. 
Ouderine, znw. m. i) Iemand op leeftijd; mv., 

mannen van gezag en invloed. 2) voorouders, het 
voorgeslacht. 

Ouderlinc, znw. m. Iem. op leeftijd, mv., mannen 
van gezag; de oudsten van een gild, zij die 
daarin het ambt van gezworenen hadden bekleed. 

Ouderloos, bnw. Ouderloos, verweesd. 
Ouderirian, older-, znw. m.; mv., ouderliede, -lude, 

znw. m. Opziener, bestuurder van eene corporatie, 
vooral : van een gild of handelsvereeniging, ook: 
van eene stad. — Oudermanschap.

Oudermoeder, -vader. Zie o u d e-. 
Oudeschoelapper, -maker -sutter, znw. m• 
Schoenlapper. 
Ordevader , ouder-, znw. m. i) Grootvader. 2) 

voorvader, oudvader. 
Oudevader, houde-, -vaer, znw. m. Ooievaar. 
Ondewantsnider, znw. m. Kleerenlapper. 
Ondieh, ouwich, bnw. Verlegen, vuns, door ou


derdom bedorven. 
Oadsch, Ondte. Zie o u t s c h, o u t e. 
Ougst, Oogesten. Zie o g e s t, -e n. 
Onpere, were, znw. m. Maaier. 
Out, hout, alt, olt (oostmnl.), bnw. r) Oud, een 

bepaalden leeftijd bereikt hebbende. 2) oud, bejaard; 
versleten. 3) oud, reeds lang bestaande. 4) van vroeger, 
van eertijds; bi ouden lidera; oude oom, moeye, 
oudoom, tante; oude vader, moeder, grootvader, 
moeder; van out, van outs, van ouds ; lang geleden, 
allang. 

O ataer, houlaer, aulaer, outer, znw. o. en m. 
Altaar. — Outaerdwale, -candelaer, -cleet, 

-laken. 

Outaermeester, znw. m. De persoon die zorgde 
voor de belangen van het altaar, voor welks instandhouding 
de leden van een gild of van eene 
geestelijke broederschap bijdragen moesten leveren. 

Outaersteen, znw. m. De gewijde steen in het 
midden van het altaar, waarop de priester den kelk 
neerzet en waaronder reliquieën rusten. 

Outaertafel, znw. vr. Altaartafel, het houten 

dekblad van het altaar. 
Outbacken, bnw. Oudbakken. 
Orate , oudte, znw. vr. Ouderdom. 
Onteigen, bnw. en znw. o. — I. Bnw. Waarvan 

iemand den onbezwaarden eigendom heeft. -- II. 
Znw. i) Een perceel, waarvan men den onbezwaarden 
eigendom heeft. 2) de rente door den oorspronkelijken 
eigenaar van een perceel bij de vervreemding 
daarvan aan zich voorbehouden. 

Outerve, znw. o. Een onroerend goed dat iem. 
krachtens zijn recht als naaste erfgenaam heeft ver 
aangeërfd onroerend goed.-kregen, 

Outheit, olt-, alt-(oostmnl.), znw. vr. i) Leeftijd; 
van de maan, het aantal dagen verloopen sedert dat 
de maan nieuw was ; de leeftijd waarop men volwassen 
of mondig wordt; de kinderjaren. 2) tijdperk 
van het menschelijk leven. 3) ouderdom, hooge leeftijd. 
4) oudheid. 

OVER 

Outhoevich, all-, oil-, -liuevich, bnw., o. lad, 
het oude reeds bestaande land, in tegenstelling 
met het nieuwe aangewassene; land dat van ouds 
onder hoeven, boerenerven of -plaatsen behoord heeft. 

Outisercoper, znw. m. Oudroest. 

Outmaker, hout-, znw. m. Opknapper, oplapper. 

— Outinakigge, vr., vlaamsch. 
Outman, hout-, znw. m. Grijsaard ; ook oudeman. 
Oatmoeder, znw. vr. Grootmoeder. 

Outoom. Zie bij o o m. 

Outraet, znw. m. De oude of afgetreden raad 
eener stad. 

OutrOyeren. Zie o t r o y e r e n. 

Outsehapen, bnw. Er oud of vervallen uitziende. 

Ontsch, ouds(ch), bnw. Muf. 

Outsehilt, znw• m. en o. Oud schild, eene zil


veren munt. 

OutSteen, znw. m. Gebruikte steenen. 

Outstoof, znw. ; toutstoof leggen, (riet) ongesneden 

laten, den ouden stoof weer laten uitloopen. 
Ontsusterlinc, znw. m. Achterneef. 
Outvader, znw. m. i) Oudvader, patriarch. 2) 
grootvader. 
Ontvangen, bnw. Niet pas gevangen, niet versch, 

ook outvangich. 

Outvorder, znw. m. Voorvader, voorzaat. — 

Outvoirvader. 

Outwarier , znw. m. Uitdrager, opkooper. 

Outwivelijc, bnw. Oudwijfsch. 

0awe, auwe, znw. vr. Beemd, met water door


sneden land ; het vlakke veld. 

Ouwe , znw. vr. Ooi. — Ouwenvleesch. 

Onwel, uwel, znw. m. Ouwel. 

Onwer, znw. Waarschijnlijk : het nog niet gezui


verde zout. 

Ovel, Oveldaet, -moet. Zie e v e I. 

Ovelgonne, -gunne, znw. vr. en m. Mythische 

benaming voor de woonplaats van den duivel. 

Oven, hoven, aven, znw. m. Oven; jegen enen 

o. ga.hen, onnut werk doen. — Ovenmaker. 
Oven, bijw. en voorz. (oostmnl.). I. Bijw. Boven. 
— II. Voorz. Boven. 
Ovenbuur, -buer, znw. m. of o. Ovenhuis, bakhuis. 
Ovengereetschap, znw. o. 
Ovencrucke, znw. vr. Ovenhaak, ovenstaak. 
O venscheel, znw. Ovendeksel. 
Ovenwisch, znw. vr. Ovenwisch, -dweil. 
Over, voorz. en bijw. — I. Voorz. r) Over, plaat


selijk; boven. 2) over, bij begrippen van gezag. 3) 
over als uitdr. van bedekking. 4) over, door, als 
uitdr. van uitbreiding in plaats ; o. breet ende o. lane, 
in de lengte en in de breedte, in alle richtingen; 

o. verre ende o. na, van verre en van nabij ; overal, 
ook over algader ; tegenover. 5) gedurende, over, als 
uitdr. van uitbreiding in tijd ; o. dace ende o. nacht. 
6) over, als aanduiding van een aan het uiteinde 
eener tijdruimte gelegen punt, in het verledene (voor) 
en in de toekomst (over); o. lane, voor een poos, voor 
o. niet lane, voor een poosje. 7) over, verder-lang; 
dan, aan gene zijde van; dat Zant van over see, het 
heilige land; over heen; o. boort. 8) boven, meer dan, 
over, langer dan, na. 9) over als uitdr. van vijandelijke 
ontmoeting of nadering; die schade hevel of 
verlies, over hem so willet al, alles komt op hem 
of zijn hoofd neer; hei ware over den enen gegaen, 
de een zou het slachtoffer geworden zijn. io) over 
als uitdr. van het grondvlak, waarop iets rust ; o. 
sine voele staen ; o. sine knien vallen; o. rugge val 

plat op den grond vallen, werpen. ii)-len, werften, 
over als uitdr. van richting ; o. rugge, achteruit, terug, 
achterom ; o. side, ter zijde, aan een kant. 52) over 
als uitdr. van het doel der werking; hem wreken o. 
'3) met betrekking tot, ten opzichte van ; die rechter 
rechiet o. 14) over als uitdr. van den pers. en 
de zaak, die de aanleidende oorzaak eener werking 
is ; clagen o. enen ; wegens, om ; uit ; o. enen sterven; 
hem verweren o. noot van den live. 15) over als 


448 OVER. 

uitdr. van tegenwoordigheid en nauwlettende aandacht; 
ic ne wasser niet o. ge/well, er bij geroepen. 
i6) bij (zich hebben), voorwerpen; over (zich hebben), 
eigenschappen. 17) om (den anderen dag) ; die 
rede (koorts) comt o. anderen deck. i 8) tegen, 
tegen-in, in strijd met; o. enen vrede doen. 19) voor, 
ten gunste of voordeele van; o. enen vechten. 20) 
over als uitdr. van gelijkstelling; o. sot houden. 21) 
in de plaats van ; o. diere cledere genoecht ons ene 
slavine; in naam van, uit naam van. 22) in ruil 
voor, voor; ter vergelding van. 23) o. tuut, overeen 

(z. ald.); o. waer (z. ald.); o. hoop, bijeen, bij elkaar; 
o. hovet, in het algemeen; in elk geval; door elkaar, 
gemiddeld; noch o. een noch ander, in het geheel 
niet. -- II. Bijw. i) Over, als uitdr. van bedekking; 
o. hebben, gedekt zijn. 2) over als uitdr. van uitbreiding 
in de ruimte; berch ende dal al o. 3) over, 
door, van tijd; snaclhts o. 4) geheel en al, tot het 
einde toe ; die heilige messe koren al o. 5) boven, 
van boven ; o. ende onder. 6) voorwaarts, verder; 
marsch; o. ende weder, heen en weer. 7) aan de 
overzijde, naar den overkant (van een water). 8) 
over, boven een bepaald getal. 9) meer, verder; 
een jaer ende o. zo) over, voorbij. ii) op, verteerd. 
I 2) 0. hebben, in handen hebben, ontvangen hebben. 
Over. Zie oever. 
Over, znw. Hetz. als o v e r t o o m. 
Overachte, znw. vr. Hoogste ban, rijksban. 
Overaetheit. Hetz. als o v e r a t e. 
Overal, -alle, bijw. i) Overal, aan, van alle kan


ten ; bij alle voorkomende gelegenheden. 2) geheel 
en al, in alle opzichten. 3) alles te zamen ; over het 
geheel, in het algemeen, 4) bovenal. 

Overantworden, -werden, zw. ww. tr. Overle


veren, overhandigen. 
Overarm, bnw. Dood arm. 
Overate, -eel, znw. vr. Onmatigheid in het eten; 

het eten van verboden spijzen, gulzigheid. 
Overate, znw. m. Gulzigaard, vraat. 
Overbat, bijw. Terug; in de opgaande linie. 
Overbalie, znw. m. Opperrechter, landvoogd. 
Overbate, -baet, znw. vr. Overschot, batig saldo. 
Overbedenken, zw. onr. ww. tr. Overdenken. 
Overbeen, znw. o. Wan, beenige uitwas. 
0verberch, bijw.; van o., van o -s, van de andere 

zijde der Alpen. 

Overbestorten, zw. ww. tr. Overgieten. 
Overbewisen, zw. ww. tr. Overtuigend bewijzen. 
Overbinden, st ww. tr. Inwikkelen. 

Overbisschop, znw. m. Aartsbisschop. 
Overbitter, bnw. Zeer verbitterd. 
0verbievinge, znw. vr. Overblijfsel, rest; ook 

overbluf, overblijfsel, overblivinge. 

Overblide, bnw. Zeer verheugd. 

Overbliven, st. ww. intr. i) Overblijven, overschieten. 
2) met den dat., niet voor of door iets bezwijken. 
3) overblijven, eene tijdruimte; den deck o., 
een dag uitblijven of onderweg zijn. 

Overbloeyende, bnw. Zeer schoon bloeiende. 
Overbloet, znw. o. Overtollig bloed. 
Overbode, znw. m. Bode van hoogeren rang. 
Overbodich , bnw. Zich ter beschikking van iem. 

stellende, bereidvaardig, -willig. 
Overbogen, zw. ww. tr. Doorbuigen. 
Overboort, bijw.; o. vallen, het onderspit delven. 
Overboren, zw. ww. tr. Voorbijdragen, doen 

voorbijgaan ; Vader, overboor desen kelc van mi 
(Christus). 
Overbracht, znw. (oostmnl.). Geweld, misbruikte 
macht. 
Overbrachtinge, znw. vr. (oostmnl.). Buiten


sporigheid, overdaad. 
Overbraker bnw. Buitensporig, overmatig. 
Overbrakich, bnw. i) Onstuimig, woest, het land 

overstroomende. 2) plicht- of eervergeten, misdadig, 
gewetenloos; ongeloovig, kettersch; oproerig. 
Overbrasschen, brassen, zw. ww. intr. Zich 
onverwachts voegen bij, overwaaien. 

OVERDRACHTICHEIT. 

Overbrassen, zw. wxv. intr. Brassen en zwelgen. 

Overbreiden, -breden, zw. ww. tr. Uitspreiden. 

Overbrekelijcheit, znw. vr. Misdadigheid, ge


wetenloosheid. 

Overbreken, st. ww. intr. i) Buiten zijne oevers 

treden. 2) inbreuk maken op anderer recht, zich 

aan eene misdaad schuldig maken. — Overbreker,

-brekich, -brokich. 

Overbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. i) Over


brengen ; aanbrengen bij de overheid ; rapporteeren. 

2) doorbrengen, een tijd. 3) doorbrengen, verkwisten; 

opgebruiken. — Overbringende, -bringer.

Overbrouwen, st. en zw. ww. tr. Meer (bier) 

brouwen dan geoorloofd is. 

Overbroosch, bnw. Zeer teer. 

Overbruggen, -breggen, zw. ww. – I. Trans. 

Overbruggen. — II. Intr. Een water oversteken. 
Overburge(r)nneester, znw. m. Eerste burge


meester. 

Overbuur, znw. m. Overbuurman. 

Overdadelije, bnw. Buitensporig, ongepast, on


behoorlijk. 

Overdadelike, bijw. I) Bovenmatig. 2) op eene 

ongepaste of onbeschaamde wijze. 3) misdadig. 

Overdader , znw. m. Boosdoener, misdadiger. 

Overdadieh, bnw. i) Vermetel, overmoedig ; o. 

van begri„h, zeer stout in het ondernemen van iets. 

2) gewelddadig. 3) misdadig, gewetenloos; snood, 

van zaken ; als znw., overtreder, misdadiger. 4) on


behoorlijk, beleedigend. 5) ongeloovig, kettersch. 6) 

overdadig, weelderig, brooddronken. -- Overda


dicheit , -like.

Overdaet, znw. vr. en m. i) Al wat de grenzen 
van het betamelijke of geoorloofde te buiten gaat; 
ongepaste daad, buitensporigheid. 2) onbetamelijke 
woorden, eerroovende taal, eene lasterlijke aantijging. 
3) overmoed, aanmatiging; ook eene overmoedige 
of vermetele daad. 4) gewelddadigheid; ook 
eene gewelddaad. 5) wandaad, schanddaad; een 
gruwel. 6) schande, subjectief en objectief. 7) overdaad, 
onmatigheid, brooddronkenheid. 

Overdammen, zw. ww. tr. Een dam leggen over 

of naar iets. 

Overdo. Zie hoverde. 

Overdeel, znw. o. Deel dat over of nog te doen is. 

Overdeken, znw. m. Opperste of voornaamste 

deken. 

Overdecken, zw. ww. tr. Overdekken. — Over


deckinge.

Overdeesel, znw. o. i) Overtrek, hoes; overkleed, 
mantel; troonhemel; de bovenbouw van een 
overdekte gang. 2) dekmantel. 3) dat wat iemand of 
iets overdekt (klemt. op decsel). 

Overdenken, -diaken, zes. onr. ww. tr. Overdenken, 
overleggen, overpeinzen ; ook als znw. – 

O verdenkinge.

Overdich. Zie h o v e r d i c h. 

Overdichten, zw. ww. tr. Toedichten. 

Overdiep, bnw. Buitengewoon diep. 

Overdijerechter, znw. m. Hoogste rechter in 
dijkszaken. 
Overdiken, zw. ww. tr. Een dijk leggen dwars 
door en over een water, stroom enz. 

Overdoen, onr. ww. tr. i) Doorbrengen, verteren. 
2) uit den weg ruimen, verdoen. 3) overleveren, ter 
hand stellen, overdragen. 

Overdonker, bnw. Stikdonker. 
Overdore , -duere, znw. vr. Bovendorpel, bovendrempel; 
ook overdorpel. 
Overdraeh, znw. o. i) Overtoom. 2) overmaat, 
onmatigheid. 3) verdrag, overeenkomst. 4) besluit. 

Overdraehlijc, bnw. Overdraagbaar. 

Overdracht, znw. vr. en o. i) Overtoom ; overhaal, 
veer. 2) overdracht, opdracht, van eigendom. 
3) overeenkomst; overeenstemming; eensgezindheid, 
verdraagzaamheid ; verdrag, accoord ; komplot. 4) 
besluit, verordening. 

Overdrachticheit, znw. vr. Eenstemmigheid. 


OVERDRAGEN. 

Overdragen, st. ww. (scheidb. en onscheidb.). 

— I. Trans. i) Overdragen, -brengen, -voeren. 2) 
eene tijding, een bevel, overbrengen; een rapport, 
uitbrengen; oververtellen, overbrieven. 3) overbrengen 
in eene andere taal. 4) overdragen, opdragen, 
nl. rechten. 5) wegvoeren, wegbrengen. 6) opheffen, in 
de hoogte heffen. 7) enen darn o., aanbrengen. 8) 
verschoonen, beschermen. 9) uitstellen, verschuiven. 
io) tot elkaar brengen, verzoenen, twistenden ; verordenen, 
besluiten, afspreken. — II. Intr. i) De gewone 
maat te buiten gaan. 2) talmen met. 3) overeenkomen; 
overeenstemmen ; op iets toepasselijk zijn; 
eene overeenkomst met iem. sluiten; als znw., eenstemmigheid 
; eenstemmig voornemen, onderlinge afspraak. 
Overdragende, bnw. Buitengewoon; ook als 
bijw. van graad. 
Overdrager , znw. m. i) Bemiddelaar. 2) klapper, 
kwaadspreker. 
Overdranc , znw. m. Onmatigheid in het drinken, 
misbruik van (sterken) drank. 
Overdrift, znw. vr. Het recht om vee ergens 

over te voeren. 

Overdrie ende, bnw. en bijw. Buitengewoon. 

Overdrie en, st. ww. — I. Intr. Zich in het 

drinken te buiten gaan. — II. Trans. Iem. in het 
drinken overtreffen. 

Overdriven, st. ww. — I. Trans. i) Overvoeren, 
vee. 2) gewelddadig meevoeren of wegvoeren. 3) 
doorbrengen, verteren. — •II. Intr. Wegdrijven, ver 

-dwijnen. 

Overdoren, zw. ww. tr. Overleven. 

Overdwaelsch, bnw. Buitensporig, dwaas, uit 

verwaand, verwaten ; ook overdwaelt. —-zinnig, 
Overdwaelscheit. 

Overdwers, -dwars, -dweers, bijes. i) Overdwars, 
in de dwarste. 2) schuin, in de schuinte, ter zijde. 
3) terstond, dadelijk. 4) met een gen., tegenover. 

Overedericken, zw• ww. tr. Herkauwen. 

Overeen, -ene, bijw. i) Opeen, aaneen, bijeen, 
te zamen. 2) gezamenlijk, gemeenschappelijk; over 
het algemeen; gemeenlijk, gewoonlijk. 3) bij elkaar 
passende of behoorende; overeenstemmende, in een


dracht levende; o. werden, het omtrent iets eens 
worden. 4) geheel en al ; met eene ontk., in het 
geheel niet; volstrekt, in zeer hooge mate ; vooral, 
toch vooral; uitdrukkelijk, nadrukkelijk; zonder twijfel, 
voorzeker ; voorwaar. 

Overeenbinden, st. ww. tr. Samenbinden. 

Overeenbringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. i) 
Bijeenbrengen, samenbrengen ; met elkaar in verband 
brengen. 2) tot overeenstemming brengen, verzoenen. 

Overeendragen, st. ww. — I. Intr. i) Overeenkomen, 
in harmonie zijn met; eensgezind of eendrachtig 
zijn. 2) overeenstemmen in iets. 3) het met 
iem. over iets eens worden ; door overeenstemming 
komen tot een besluit ; als znw., overeenkomst, afspraak. 
— Overeendraginge, -drach, -dracht. 

Overeengaen, st. ww. intr. i) Bijeenkomen, ver 
2) overeenkomen, -stemmen.-gaderen. 
Overeengedragen. Hetz. als o v e r e e n d r agen. 
Overeencomen, st. ww. intr. i) Bijeenkomen. 
2) overeenkomen. 

Overeencrimpen, zw. ww. tr. Ineenkrimpen. 

Overeenleggen, zw. ww. tr. Bijeenbrengen. 

Overeenluden, zw. ww. intr. Overeenstemmen, 
eig. en overdr. 

Overeenmengen, -mingen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Ondereenmengen. 2) verwarren. — II. Wederk. 
Zich voegen bij. 

Overeennemen, st. ww. tr. Bijeenbrengen, ver


gaderen. 

Overeensitten, st. ww. intr. Bijeenzitten. 

Overeensluten, st. ww. tr. en intr. Besluiten, 

met iem. overeenkomen omtrent iets. 
Overeensmelten, st. ww. tr. Samensmelten. — 
Overeenspannen, -spreken, -sweren. 

OVERGEVER. 

Overeenwerven, st. ww. intr. Bijeenkomen, zich 
vereenigen. 
Overeenwinden, st. ww. tr. Ineendraaien, oprollen. 
Overeenwriven, st. ww. tr. Door stampen of 
fijnmalen met iets anders vermengen. 

Overeet. Hetz. als o r v e d e. 

Overegge, znw. vr. en in. Bovenhoek, bovenkant. 

Overen, zw. ww. intr. Overschieten. -- Overenschap 
(oostmnl.), overschot. 
Overende, -einde, bijw. Overeind. 
Overentich, -eintich, ensich, bnw. (oostmnl.). 
Overtollig; overblijvend, overig. 
Overerven, zw. ww. tr. Een erf overdragen. 
Overeten, st. ww. intr. Zich overeten. 
Overfel, bnw. r) Zeer wreed of hardvochtig. 2) 
zeer laag of gemeen. 3) zeer verbitterd of hevig. 
Overfiere, bnw. I) Zeer wild of woest. Over$
erheit. 2) zeer trotsch. 3) zeer schoon. 
Overgaen, st. ww. — I. Intr. i) Overgaan, overloopen; 
buiten zijne oevers treden, van water; overgaan 
in andere handen, van goederen. 2) overgaan 
in een anderen toestand : a) zich bekeeren. b) afvallig 
worden van het geloof; o. lol andere wizen, 
zich begeven tot. 3) voorbijgaan, ook van den tijd; 
Zalen o., over zijn kant laten gaan. 4) minderen, 
opraken. 5) tot stand komen, doorgaan. 6) eene 
grens te buiten gaan; zich vergrijpen, misdoen. 7) 
overkomen ; met veranderd ondw., schorten, schelen, 
mankeeren ; ook van zedelijke gebreken ; gebeuren, 
ten deel vallen. — II. Trans. i) Over iets heen 
gaan. 2) doorloopen, doortrekken. 3) te boven komen, 
overleven. 4) te boven gaan, overtreffen. 5) 
overtreden. 6) in oogenschouw nemen. 7) doorloopen, 
in groote trekken mededeelen. 8) aantasten, aanranden. 
9) het overtuigend bewijs ten nadeele van 
iem. leveren ; als znw., bewijslevering. 
Overgaende, bnw. Buitengewoon, bijzonder. 
Overganger, znw. m. i) Bemiddelaar; tusschenpersoon. 
2) overtreder, misdadiger. 
Overganc, znw. m. i) Overtocht, doortocht. 2) 
veer. 3) het komen in een anderen geestelijken toestand. 
4) overtreding. 5) besmettelijke ziekte, die 
van den een op den ander overgaat (16de eeuw). 
Overgapen, zw. ww. intr. Overgapen. 
Overgeesten, zw. ww. tr. Iem. naar den geest 
vernieuwen; in het pass., geestelijk wedergeboren 
worden. 
Overgegeven, bnw. i) Opgegeven, voor hopeloos 
verklaard ; o. sieke. 2) gelaten, onderworpen. 
Overgelden, st. ww. tr. Afbetalen. 
Overgeljje, bnw. Zeer gelijk.

Overgelovich, bnw. Overgodsdienstig. 

Overgelt, znw. o. i) Toegift, bijslag, buitengewone 
onkosten. 2) woekerwinst. 

Overgemerct, abs. deelw. In aanmerking genomen. 


Overgenge, Binge, bnw. Buitengewoon groot, 
geweldig. 

Overgenoechljc, bnw. Zeer bekoorlijk. 

Overgepense, znw. o. Overpeinzing. 

Overgerecht, bnw., -geroet, -gerne.

Overgeschrifte n znw. o. Afschrift. 

Overgeven , st ww. tr. — I. Trans. i) Overge


ven, overhandigen ; mededeelen, opgeven (m. d. dat.). 
2) overgeven, in iemands macht geven. 3) afstand 
doen van; sinen wille (Gode) o., zijn eigen wil verzaken, 
eenswillend zijn met God; gerechtelijk overdragen, 
een onroerend goed. 4) laten loopgin, vermijden; 
opgeven; sine ordine o.; nalaten, eene ondeugd 
; niet van iem. willen weten ; opzeggen, eene 
overeenkomst. 5) loozen, vochten uit het lichaam; 
overgeven. 6) zich tot iets verbinden, omtrent iets 
met iem. overeenkomen; verordenen, bepalen ;- toegeven. 
7) opgeven, een zieke. — II. Wederk. Zich 
overgeven; ook: aan God; in iets toestemmen. 

Overgever, znw. m. Hij die in rechte iets aan 
ienl. overdraagt. 


450 OVERGEVINGE. 

Overgevinge, znw. vr. i) Het inleveren van 
een geschreven stuk (aan de overheid). 2) eigendomsoverdracht. 
3) handvest, keur, ordonnantie. 

4) het overgeven, braking. 
Overgichten, zw. ww. tr. i) Aan iem. eene 
verklaring of ambtelijke mededeeling doen. 2) (een 
goed, erf) in rechte overdragen of opdragen ; ook 
overgichtigen. — Overgichtinge.
Overgiere, -gier, bnw. Zeer vijandig gezind of 
gestemd jegens. 
Overgierich, bnw. Zeer begeerig om, belust op 
(met eene bep.). 
Overgieten, st. ww. tr. Overgieten, scheidb. en 
onseheidb.; overgoten, vervuld. — Overgietinge. 
Overgifte, znw. vr. i) Eigendomsoverdracht van 

een onroerend goed. 2) het overhandigen of overreiken 
van iets ; inlevering van een geschreven stuk 
aan een ambtenaar. 

Overgliden, st. ww. — I. Intr. i) Zonder moeite 
over een water komen. 2) voorbijsnellen, -schieten, 
van den tijd. — II. Trans. Over iets heen glippen. 

Overglorioos, -goot, -groot, -grof, -gmn


weli^j c. 
Overgonste, -gonst, znw. vr. Afgunst. 
Overgrope, -greep, znw. m. en vr. Inbreuk, ver


grijp, onrechtmatige daad. 

Overgripen , st. ww. — I. Intr. i) Om zich grij. 
pen, overheerschen (met eene zaak als ondw.). 2) 
eene wederrechtelijke daad plegen. — H. Trans. i) 
In zijn greep omvatten. 2) zich vergrijpen, aan. 

Over tilde, znw. vr. Verguldsel. — Overgulden.
Overhaestich, bnw. Geheel onverwacht. 

Overhalen, zw. ww. tr. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Overhalen, overzetten. 2) van een anderen kant 
halen, hier halen ; voor den dag halen, er bij halen, 
ergens bij in toepassing brengen. 3) ophalen, in bij zonderheden 
overpeinzen of mededeelen. 4) doorhalen, 
over den hekel halen. 5) naam van eene straf 

misdadigers.-oefening van 
Overhangen, st. ww. intr. Over iets heen hangen. 
Overhanen znw. m. of o. Overhang, uitstek. 
Overhant, znw. vr. Voorrang; overwinning; die 

o. hebben, de voornaamste macht in handen hebben; 
die o. behouden, nemen, crigen. 
Overhantreiken, zw. ww. tr. Overhandigen. 
Overhart , -hatelijc, -heet, -heilach. 

Overhebben, zw. onr. ww. tr. Door overgifte 

iets in zijne macht krijgen. 
Overheemsel , znw. o. Baldaquin, troonhemel. 
Overheerheit, znw. vr. Leenheerlijke rechten. 
Overhaffen, -heven, zw. ww. — I. Trans. Te 

laste leggen, aanwrijven. — II. Wederk. Zich ver 

vooral met den geest.-heffen, 
Overheit , znw. vr. Gezag, heerschappij, macht. 
Overhelft, znw. vr. Bovenhelft. 
Overhelpen, st. ww. tr. Helpen om over een 

water, ook : om i
iin den hemel, te komen. 
Overhemelt, bnw. Met een hemel overdekt. 
Overhemelte, -hemelt, znw. o. Hemel van een 

ledikant, een troon. 

Overhere, -heer, znw. m. i) Opperleenheer; 
opperheer. 2) ieder die bekleed is met een zeker 
gezag boven anderen ; hij die namens anderen en 
voor hen instaande zijn zegel aan eene oorkonde 
hecht. 

0verherieh (fri.). Hetz. als o v e r h o r i c h. 
Overhert, -heerdt, -ardt, -erísehe, znw. Naam 

van eene grondbelasting in Vlaanderen. 
Overhertelijc, bnw. Innig. 
Overhitte, znw. vr. Overmatige hitte of heetheid. 
Overhoef, znw. m. Overhoef, overbeen. 
Overhoeke, -hoes, bijw.i) Overhoeksch. z) hoeksch, 

haaksch, in een rechten hoek. 
Overhoer, znw. m. en vr. Overspel. — ODer


hoeren. 
Overhogen, zw. ww. tr. Verhoogen, verheerlijken. 
Overhooeh, bnw. z) Zeer hoog. 2) zeer verhe


ven; zeer roemrijk. — Overhoocheit. 

OVERCRACHT. 

Overhooft. Zie o v e r h o vet. 
Overhoop, bijw. Te samen, bijeen. 
Overhopen, zw• ww. tr.; overhoopt, opgehoopt, 


met een kop (op eene maat) ; overvloedig. 
Overhoornisse. Hetz. als o v e r h o r i c h e i t. 
Overhoren, zw. ww intr. i) Hooren of luisteren 

naar iemand of iets. 2) verhooren, in verhoor nemen. 
3) niet geven om iemands gebod ; ongehoorzaam of 
weerspannig zijn. 

Overhorich, bnw. Ongehoorzaam, weerspannig, 
zich verzettende tegen gezag, niet luisterende naar 
eene oproeping. — Overhoricheit, rebellie, verzet. 


Overhonden, st. ww. tr. i) Overhouden, overhebben. 
2) gedurende een zekeren tijd goedhouden 
of bewaren. 

Overhouw, znw. m. Het onrechtmatig hakken 
of houwen van hout. 
Overhovet, -hooft, znw. m. Opperhoofd, opperheer, 
ook: iemands meerdere. 
Overhovet , -hooft, bijw. Stuk voor stuk ; door 
elkaar, gemiddeld. 
Overhusen, zw. ww. tr. Overhellen over eens 
anders grond, gezegd van een huis. 
Overicheit, znw. vr. i) Macht, gezag, meerder. 

heid. 2) overheid. 
Overinge, znw. vr. Wat overblijft, overschot. 
Overjaersch, bnw. Een jaar over gestaan heb


bende, van het vorige jaar. . 

Overjagen, zw. Ww. tr. i) Wegjagen, verdrijven. 
2) doorbrengen, verkwisten. Overjager. 2)
enen iet o., aanjagen, aandoen, doen ondervinden. 

Overjager, znw. m. Opperjagermeester. 
Overjarieh, bnw. z) Meer dan een jaar oud, over


jarig. 2),meerderjarig. 3) hoog bejaard. 
Over^ onc, bnw. Zeer jeugdig. 
Overeant, znw. m. Overkant, overzijde. 
Overcauwen, zw. ww. tr. Bepeinzen. 
Overkenbaer, bnw. Overbekend. 
Overkennen, zw. ww. tr. Enen iet o., in rechte 

van iets overtuigen. 
Overkeren, zw. ww. intr. Ergens anders heen


gaan; als znw., overtocht. 
Overkiken, st. ww. intr. Rondkijken. 
Overkinbacken, znw. o. Bovenkaak. 
Overclaer, bnw. Zeer helder of stralend. 
Overolagen, zW. ww. tr. Aanklagen, beschul


digen. 
Overelare, bijw. i) Zeer helder. 2) zeer duidelij 
k. 
Oversleden, zw. ww. tr. Met een kleed, ook: 

dekkleed, bedekken; bedekken. 
Oversleet, znw. o. Overkleed, mantel. 
Overcleine, -clene, bnw. Heel klein ; zeer gering. 
Overclemmen, -slimmen, st ww. tr. Klimmen 

over; hooger stijgen dan; overtreffen; ook overcliven. 
Overdoes (heel slim), Overcoene, bnw. 

Overcomen, st. ww. — I. Intr. i) Oversteken, 
ergens over komen. 2) enen ó., iem. van elders komen 
bezoeken. 3) overvallen. 4) plaats hebben of 

grijpen, gebeuren, vooral van eene rechtszitting. 5) 
iem. overkomen, ten deel vallen ; iem. treffen ; het 
overcoznt hem, hij wordt gek. 6) overblijven, overschieten. 
7) de moeilijkheden aan iets verbonden te 
boven komen; met iets klaar komen; boven het 
aardsche verheven zijn. 8) overeenkomen. Overco 

afspreken, besluiten, bepalen. — II. Trans.-minge. 9) 
Iem. in handen krijgen. 
Overcomste, znw. vr. i) Het oversteken eener 

rivier. 2) afspraak, overeenkomst ; komplot. 
Overcondigen, zw. ww. tr. Rondzeggen. 
Overeopen, zw. onr. ww. tr. Verkoopen. — OYer


coper. 
0vercoren , -corn, znw. o. Overmaat, toemaat. 
Overeorich, bnw. Eene keur overtredende. 
Overcost, znw. m. en vr. Rente, interest. 
Overeracht, znw. vr. Overmatige of misbruik-te 

kracht. 



OVERCRACHTELIJC. 

Overcrachtelijc, bnw. Geweldig. — Overcrachtelike. 


Overerachtieh, bnw. i) Geweldig. 2) gewelddadig. 


Overerachtigen, zw• ww. tr. Overweldigen. 

Overerigen, st. ww. tr. Op zijne hand krijgen, 
aan zijne zijde krijgen. 
Overcuusch, bnw. Zeer keurig of fijn. 
Overladen, st. ww. tr. i) Beladen, bezwaren, 

ook wederk. enen met slagen o., overdekken. 2) te 
zwaar beladen, overladen. 
0verlander, znw. m. Bovenlander, bewoner van 
Westfalen en de Rijnprovincie. 
Overlange , bijw. i) Geruimen tijd. 2) allang. 3) 

na eenigen tijd. 

Overlangen, zw. ww. tr. Bij iets kunnen. 

Overlanges, bijw. Overlangs; ook met den dat., 
langs. 

Overlanc, bijw. i) Mettertijd. 2) voorlang, van 
ouds. 
Overlanc, bnw. Zeer lang of langdurig. 
Overlant, znw. o. Een ver gelegen land; de 

Rijnprovincie. — Overlantsch. 

Overlast, znw. m. en o. i) Zware last of vracht. 
2) zware rouw, diepe smart; o. doen, geweld, smaad, 
kwellingen aandoen. 

Overlasten, zw. ww. tr. i) Overmatig laden; 
overlast, onmatig gebruikt, gezegd van spijzen. 2) 
iem. bezwaren, hem geweld aandoen. 

Overlastich, bnw. Drukkend, kwelziek. 

Overleder, -leer, znw. o. Bovenleer. 

Overleenhere, znw. vr. Opperleenheer. 

Overleet, bnw. Zeer onaangenaam. 

Overleggen, zw. ww. tr. i) Verleggen. 2) overleggen, 
overhandigen, 3) overleggen, bedenken. 4) 
enen iet o., iem. van iets beschuldigen. 7) overtrekken, 
bekleeden, beleggen. 

Overleiden (klemt. op over), zw. ww. tr. i) 
Overbrengen, overvoeren. 2) doorbrengen, den tijd. 
3) vertalen, overbrengen in eene andere taal. 

Overlesen, st. ww. tr. i) Doorlezen. 2) nagaan. 
3) voorlezen, hardop doorlezen. 4) een gebed over 
iem. of iets uitspreken. — Overlesinge.

Overleven, overleveren, -inge.

Overlichten, zw. ww. tr. Verlichten. 

Overliden, st. ww. — I. Intr. i) Overgaan, overtrekken. 
2) overgaan of komen in een anderen toestand; 
overgaan tot een ander leven. 3) voorbijgaan; 
voorbijrijden, zich een doortocht banen; overleden, 
verleden, voorbij ; laten o., laten passeeren, laten 
loopen; met stilzwijgen voorbijgaan. 4) voorbijgaan, 
ophouden er te zijn. 5) gebeuren, voorvallen. 6) 
doorgaan, zich niet ophouden. 7) doorloopen, voortgaan; 
loopen tot (met te of tote). — II. Trans. i) 
Overgaan, overtrekken ; doorgaan, doortrekken. 2) 
iets voorbijkomen; doorkomen, te boven komen. 3) 
doorbrengen, doorleven; beleven; overleven. 4) loopen 
of vloeien over iets. 5) doorloopen. 6) iets met 
stilzwijgen voorbijgaan. 7) ondergaan, verduren, doorstaan. 
8) verder reiken dan, buiten iets uitsteken; 
overtreffen, te boven gaan, 9) doen alsof iets er niet 
was, negeeren. io) verlijden, passeeren, een ambtelijk 
geschrift. 

Overlidende, bnw. Vergankelijk. — Overli 

-dentheit. 

Overlidinge, znw. vr. i) Voorbijgang. 2) over


gang, doorgang, een tijdelijk verblijf. 

Overlief, bnw. Overdierbaar. 

Overliegen, st. ww. tr. i) Iem. valschelijk be


schuldigen. 2) enen iet o., iem. lasterlijk van iets 

betichten. 

Overliggen, st. ww. intr. i) Ergens blijven lo


geeren, uitblijven. 2) op iets of iem. liggen ; op iem. 

drukken; met veranderd ondw., onder iets gebukt 

gaan; aan iem. opgelegd zijn; met veranderd ondw., 

tot iets verplicht zijn. 

Overljf, znw. o. Bovenlijf. 

Overfijt, znw. m. en o. i) Doortocht; vergun-

OVERMID,. 451 

_ning om door te trekken. 2) het voorbijgaan, het 
komen van een einde aan iets. 3) iets voorbijgaands; 
het kortstondige, aardsche leven. 

Overlike, -lac, bijw. In hooge mate, buitensporig. 


Overlippe, znw. vr. Bovenlip. 

Overloop, znw. m. en o. — I. Van óverloben. 
i) Het loopen over of door iets. 2) doorloop, gang. 
3) dek, verdek, van een schip. 4) toevloed van water; 
een gat in een dijk. 5) al wat te veel is, overschot. 

— II. Van overlóben. i) Overval, aanval; aanranding. 
2) vluchtige bespreking of overdenking. 
Overlopen, st. Ww. — I. Intr. i) Overloopen, 
naar een anderen kant of eene andere plaats loopen. 
2) óverstroomen, overvloeien. — Overlopinge, o. 
des bloels. 3) met den ace. eener plaats, over iets 
heen loopen ; over of boven iets heen zweven. 4) 
overblijven, overschieten. 5) voorbijgaan, afloopen, 
van een termijn. — II. Trans. i) Stuiten of stooten 
op, plotseling aantreffen; overrompelen, overvallen. 
2) aanvallen, aantasten. 3) vertreden, vertrappen. 4) 
overloopen, overzien, nagaan; overpeinzen. 5) doorloopen, 
behandelen. 6) doorloopen, ten einde brengen. 
— III. Wederk. Zich overloopen. 

Overlopende, bnw. i) Overvloed hebbende van, 
rijk aan. 2) onteerend, eerroovend. 3) bijw., in groote 
trekken, kortelijk. 

Overloper, znw. m. i) Overlooper. 2) register of 
boek waarin in Zeeland de landerijen en hunne 
eigenaars werden aangeteekend, eene soort van 
kadaster. 

Overlove, znw. vr. Portaal, uitstek. 
Overloveljjc, bnw. Zeer lofwaardig; boven al te 
loven, van de godheid. 

Overluden, -luyden, zw. ww. — I. Intr. Luiden, 
weerklinken. — II. Trans. (De klok) luiden over of 
voor iemand. 

Overlust, znw. m. ij Aardsch paradijs. 2) zon


dige lust. 

Overluttel , -Zettel, bnw. Heel weinig. 

Overluut, bnw. Algemeen bekend, ruchtbaar. 

Overluut, -luyt, bijw. i) Overluid, hardop. 2) 

openlijk, in het openbaar. 3) duidelijk. 4) zonder 

twijfel, stellig, zeker. 

Overmachtich, -mechtich, bnw. Buitengewoon 

groot. 

Overmalich, bnw. Niet versch meer, belegen, 

een of meer „malen" op de markt gestaan hebbende. 

Overman, znw. m., overlieden mv. i) Hoofd


man. 2) opperscheidsman, een man die boven de 

scheidsrechters staat en aan wien bij verschil van 

gevoelen de scheidsrechterlijke beslissing wordt op


gedragen ; scheidsrechter, middelaar. 

Overmarke, -merke, bijw. Over de grenzen, in 
den vreemde, bewoner van eene andere mark ; ook: 

overmaresche man. 

Overmarkeman, znw. m. Vreemdeling. 

Overmate, -maet, znw. vr. i) Overmaat, toegift, 

toemaat. 2) uitmeting, het meten van eene wond. 

3) overdaad, buitensporigheid ; onmatigheid. — Over


matich. 

Overmatelijc, bnw. Buitensporig; ook overmeticia, 

overmetende. — Overmatelike, in zeer hooge mate, 

heel erg. 

Overmaten , bijw. Boven mate. 

Overmeester, -meister, znw. m. i) Opperbevel


hebber, opperhoofd. 2) opperleeraar, hoofd eener 

school, rector. — Overmeesterse. 

Overménnen , zw. ww. tr. Overrijden. 

Overmere n bijw. Aan de andere zijde der Mid


dellandsche Zee ; dat Zant van o., het Heilige land. 

Overmerken, zw. ww. tr. Overdenken, over


wegen. 

Overmeten 9 st. ww. tr. i) Uitmeten, afmeten; 

enen weck o., hem afleggen. 2) breed uitmeten, ver 

nagaan, overwegen.-grooten. 3) 

Overmidden, bijw. Door midden, midden door. 

0vermids9 -r/ís, -middes, bijes., voert. en voegw, 


4 , 2 OVERMILDELIKE. 

— I. Bij w. Midden door, door midden. — II. V oorz. 
i) Door het midden vanes_ 2) door middel van, door, 
met. 3) door, bij een pass. ww. 4) door, tengevolge 
van, uit, vanwege. 5) om, wegens, om reden van; 
ter oorzake van. 6) wat betreft, -wege; o. mi. --
III. Voegw. Aangezien, dewijl, daar. 
Overmildelike, bijw. Overvloediglijk. 
Overminnelij c, bnw. Hartstochtelijk. 
Overmoede, bnw. Overmoedig. 
Overmoedieh, bnw. i) Trotsch, hoogmoedig, fier, 
van een paard ; met een gen., pedant op. 2) een 
gevoel van meerderheid hebbende, fier; grootmachtig, 
verheven. — Overmoedicheit, -like, ook 

overmoedelike. 

Overmoedigen, zw. ww. wederk. en intr. Zich 

verhoovaardigen, trotsch zijn. 
Overmoeye, znw. vr. Oudtante. 
0vermoe , -moede, znw. m. en vr. i) Hoogmoed, 

verwatenheid. 2) fierheid; stoutheid, stoutmoedigheid; 

o. driven, eene fiere, uitdagende of dreigende hou ding 
aannemen; eene vernederende, hoonende, smadelijke 
bejegening; geweldenarij ; verbolgenheid, 
verontwaardiging, vermetelheid, roekeloosheid. 
Overmogeljj cheit, znw. vr. Almacht. 
Overmogen, perf.-praes. Sterker, krachtiger, 
machtiger zijn dan een ander; overmogen, deelw. 

machtig; ook overmogende. 
Overmorgen, bnw. Overmorgen. 
Overnacht, bijw. Een nacht of den nacht over. 

-- Overnachtich, bnw. Een nacht over gestaan 
hebbende, van waren. 
Overnachten, zw. ww. intr. Den nacht over duren, 
tot den volgenden dag staan of uitgesteld worden. 

Overnaeyen, zw. ww. tr. Overnaaien. 
Overname, znw. m. Bijnaam. 
Overnatuuriipe, bnw. i) Geestelijk; o-e vriheit. 

2) bovennatuurlijk. — Overnatuurlike. 

Overnauwe, bnw. Zeer nauw of eng. 
Overneigen, zw. ww. intr. Overhellen. 
Overnemelij e, bnw. Buitengewoon, bijzonder;; 

ook overnemende. 

Overnemen, st. ww. — I. Trans. i) Wegvoeren, 
overbrengen naar eene andere plaats. 2) tot zich 
nemen ; aan zich voegen of verbinden, er bij halen. 
3) enen twist o., bemiddelen, bijleggen. 4) overnemen 
; enen coot. — II. Wederk. Zich te buiten gaan, 
of ook: zich op zijne macht en positie laten voorstaan. 
— Overneminge.

Overni dick, bnw. In hooge mate afgunstig of 

nijdig. 
Overnode, bijw. Zeer ongaarne. 
Overnoesch, bnw. (vla.). Schuinsch. 
Overnoppen, zw. ww. tr. Op nieuw noppen of 

pluizen, laken. 
Overondersate, znw. m. Voorname rijksgroote. 
Overofferen, zw. ww. tr. Een offer brengen ter 

eere van een afgestorvene. 
Overoom, znw. m. Oudoom. 
Overordelen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Veroor


deelen. 
Overoudemoeder, znw. vr. Overgrootmoeder. 
Overouders, znw. m. mv. i) Voorouders. 2) 

grootouders. 
Overoudevader, znw. m. Overgrootvader. 
Overout , bnw. i) Hoog bejaard. 2) zeer lang 

geleden of bestaande. 
Overoutheit, znw. vr. Hooge ouderdom. 
Overpalen, zw. ww. tr. Met palen versperren, 

een water ; ook : versperren, een weg. 
Overpanne, znw. vr. Dekpan, op een dak. 
Overpasseren, zw. ww. tr. Overgaan, -trekken. 
Overpensen, beinsen, -eisen, zw. ww. tr. 
Overperse, jersse, znw. vr. i) Groot gedrang 

in een strijd. 2) overlast, verdrukking. 
Overplechtsch, bnw. Niet vormelijk, van rechtshandelingen. 
Overposen, zw. ww. tr. De klok luiden over 
een afgestorvene, 

OVERSCHINEN. 

Overpuur, bnw. Zeer rein of zuiver. 
Overquaet, bnw. Zeer kwaad, slecht, kwaad


aardig. 
Overqualike, bijw. Buitengewoon slecht. 
Overquistinge, znw. vr. Verspilling, verkwisting. 
Overragen, zw. ww. intr. Uitsteken, uitspringen. 
Overrassche, bijw. Buitengewoon snel. 
Overrecht, znw. o. Het plegen van onrecht. 
Overrechter, -richter, znw. m. Opperrechter; 

ook in sommige streken : hooge rechter, in dijkszaken. 
Overredelijc, bnw. Bovenzinnelijk. 
Overreiken, zw. ww. tr. i) Overleveren, over


handigen. 2) overvleugelen. 
O verreisen, zw. ww. tr. Verreizen, naar een 

ander land reizen, ook over zee. 
Overrekenen, zw. ww. tr. Narekenen. 
Overrennen, -rinnen, zw. ww. tr. Overloopen, 

onder den voet loopen. 
Overrentmeester, znw. m. Opperrentmeester. 
Overriden, st. ww. (scheidb. en onscheidb.). — 

I. Intr. i) Te paard of met zijn paard een water 
overgaan. 2) voorbijrijden. — II. Trans. i) Overrijden, 
onder den voet rijden. 2) rijdende voorbij komen 
komenkomen of achter zich laten. 
Overrike, -roc, bnw. Zeer machtig of rijk. 
Overrinnen, st. ww. tr. i) Aanvallen, bestoken. 

2) doorloopen, kort behandelen. 
Overroekeloos, bnw. Zeer snood. 
Overroepen, st. ww. tr. i) Overschreeuwen. 2) 

tegen iem. inbrengen, eene beschuldiging; aan iem. 
te laste leggen, een misdrijf; aanklagen; enen wapen 
o., wapen over iemand roepen, iem. op vormelijke 
wijze beschuldigen van een doodslag. 

Overroc, znw. m. Overkleed, bovenkleed. 
Overrompelen, zw. ww. tr. (16de eeuw). 
Overran bnw. Buitengewoon onstuimig. 
Overrugge, bijw. Achterover. 
Oversachte, -safte, bnw. Zeer zacht of teeder. 


Oversaeyen, zw. ww. tr. Aan alle kanten be


zaaien, overstrooien. 
Oversalich, -selich, bnw. Zeer zalig. 
Oversalven, zw. ww. tr. Bezalven. 
Oversamenen, zw. ww. tr. Meer inzamelen dan 

men behoeft. 
Oversat, bnw. Oververzadigd. 
Overschaduwen, zw. ww. tr.; ook overscheznen. 
Overschap , znw. vr. en o. Wat over of te veel is. 
Overscharich, bnw. Meer dan waarop men 

recht heeft of gezet is, vooral met betrekking tot 
het aantal koeien dat men mag laten grazen op de 
gemeene weide. 

Overschepen, zw. ww. — I. Trans. Met een 
schip overvoeren. — II. Intr. Overvaren, oversteken. 

Overschepen , zw. ww. — I. Trans. Van het 
eene schip in het andere brengen, overladen. — II. 
Intr. Overvaren. 

Overscheppen, st. ww. wederk. Eene andere 
gedaante aannemen. 
Overscheren, st. ww. tr. Nog eens scheren, 
nl. laken. 
Overscherp, -scharh, bnw. Zeer scherp ; zeer 
sterk van werking. 
Overschieten, st. ww. (scheidb. en onscheidb.). 

— I. Trans. i) Over iets heen schieten, met een 
pijl; ook in de weverij, draden, garen. 2) overladen, 
van waren die met een schop worden opgeschept. 
— II. Intr. i) Buiten zijne oevers treden. 2) overschieten, 
over of overtollig zijn; met een dat., overhouden, 
te veel hebben (met veranderd ondw.). 
Overschiets, -schies, bijw. Onverwachts, plotse 

-ling. 
Overschjnsel, znw. o. Lichtglans. 
Overschieken, zw. ww. tr. 'Overzenden. 
Overschinen, st. ww. - I. Intr. Helderder zijn 

van glans dan iets anders ; overschinende, alles overtreffend, 
van licht, schittering enz. 
Overschinen, -*scheine,z, zw. ww. tr. Overtuigend 
bewijzen. 


OVERSCHIPATAN. 

Overschipman, znw. m. Opperstuurman. 
Oversehone, bnw. Zeer schoon. — Overschoonheit. 


Overschot, znw. o. Overschot, iets dat overblijft, 
het van iets overschietende deel. 

Oversehoudercleet, znw. o. Schoudermantel. 

Overschout , znw. m. Opperschout, hoofdschout. 

Overschricken, zw. ww. tr. r) Overslaan. 2) 

iem. voorbijgaan, niet bedenken, in eene uiterste 
wilsbeschikking. — Overschrickinge.
Overschriven, st. ww. tr. i) Schriftelijk mede 

overbrieven. 2) overschrijven ; vertalen. 3)-deelen; 
opschrijven, op schrift brengen. 4) enen iel o., een 
goed op een anderen naam schrijven. — Overschrivinge.


Oversee, bijw. Hetz. als o v e r m e r e. 

Overseers bnw. Zeer pijnlijk. 

0versegelen, zw. ww. tr. ; o. ende overschriven, 
gezegelde afschriften maken. 
Overseggen, zw. onr. ww. tr. i) Enen iel o., 
iets zeggen ten nadeele van iem., hem iets aan 

te laste leggen. 2) iets tegenover iem.-wrijven of 
volhouden ; iem. van iets overtuigen. 3) opzeggen, 
overluid zeggen. 4) opleggen, gelasten. 

Overseilen, zw. ww. intr. (klemt. op over). Zeilende 
óvervaren. 

Overselden, bijw. Uiterst zelden. 

Oversenden, zw. ww. tr. Overzenden, -sturen; 
ook: over zee zenden. 
Oversere, -seer, bijw. i) In eene zeer hooge 
mate. 2) zeer snel. 

Oversetten, zw. ww. -- I. Trans. i) Overzetten, 
overvoeren; verzetten. 2) overbrengen in een anderen 
toestand, veranderen. 3) in eene andere hand brengen, 
eigendom. 4) van de hand wijzen, verwerpen. 
5) overzetten, vertalen; Oversetter. 6) opstellen. 
7) enen iel o., iem. iets voorschrijven, gelasten. 

Oversichtich, bnw. Loensch, scheel. 

Overside, znw. vr. Bovenzijde. 

Overside, bijw. i) Ter zijde, apart. 2) terug. 

Oversieden, st. ww. intr. Overkoken. — Oversiedinge, 
o. des bloels. 
Oversien, st ww. tr. scheidb. en onscheidb. i) 
In oogenschouw nemen ; nagaan. 2) afzien, ten einde 
toe zien ; doorzien, met den geest. 3) naar de andere 
zijde of den overkant kijken. 4) over het hoofd 
zien; overslaan, door de vingers zien. 
Oversierheit, znw. vr. Buitengewone schoonheid. 
Oversijn, onr. ww. intr. z) Over zijn, nog in 
leven zijn. 2) met een gen., over iets heenstappen, 
het nalaten. 

Oversille. Hetz. als overdorpe1. 

Oversilveren, zw. ww. tr. Verzilveren. 

Oversingen, zw. ww. tr. (onscheidb.). Doorzingen, 
ten einde toe zingen. 
Oversinnen, zw. ww. tr. Overdenken, overpeinzen. 
Oversitten, st. ww. tr. Verzuimen, voorbij laten 
gaan; sinen hu(w)dach o. 

Overslaeh, znw. m. en o. i) Dek, dekkleed, 
omhulsel. 2) het overladen of overschepen van koopwaren. 
3) dam waarover overgeladen werd. 4) raming, 
begrooting. 5) opslag, stapelplaats. 

Overslaen, st. ww. scheidb. en onscheidb. — I. 
Trans. i) Overdekken, bedekken, beslaan. 2) overdijken, 
overdammen, afdammen, over een water 
slaan, eene brug. 3) overladen, overschepen; opslaan, 
op eene andere plaats, overbrengen. 4) overzien; 
bespieden, verspieden. 5) afmeten, berekenen; ramen, 
begrooten; doorgronden, peilen. 6) overpeinzen, 
overdenken, den geest op iets richten. 7) doorloopen, 
aan iem. een verslag van iets geven ; iets aanstippen. 
8) overslaan, met stilzwijgen voorbijgaan; 
iets niet achten of tellen ; van iets afzien, het laten 
loopen. 9) opslaan, koopwaren. io) verslaan, neervellen, 
dooden, ook een dier; machteloos maken, 
overwinnen, een vijand. i i) opmaken, verteren, verkwisten. 
— II. Intr. i) Grenzen overschrijden; 

OVERSTE. 433 

overslaende, bovenmatig, buitengewoon. 3) over iem. 
heen komen of slaan, van eene golf, van rampen. 
4) overslag-ende rime, gekruist rijm. 

Overslapen, st. ww. intr. (Een tijd) slapende 
doorbrengen. 
Oversliten, st. ww. tr. Enen iet o., een vonnis 
vellen in iemands nadeel. 
Overslobberen, -slubberen, zw. ww. intr. Door 
modder naar den overkant waden. 
Overslocken, -slucken, zw. ww. tr. Opslokken, 

inslikken. 

Oversloof, znw. o. Voorhuid. 

Overslop, znw. o. i) Overkleed ; koorkleed. 2) 
voorhuid. 

0versmaken, zw. ww. intr. ; als znw., overheerschende 
smaak of trek. 
Oversmeren, zw. ww. tr. Besmeren. 
Oversnel, bnw. Zeer gauw of snel. 
Oversniden , st. ww. tr. Doorsnijden. 
Oversoete, bnw. i) Zeer zoet, heel aangenaam. 

2) zeer liefelijk of beminnelijk. — Oversoetelike. 
Oversoetherticheit, znw. vr. Buitengewone beminnelijkheid. 
Oversoldert, bnw. Een dek hebbende, van een 
schip. 

Oversot, bnw. Stapelgek. 

Overspannen, zw. ww. tr.; o. were, de bekap 

een bouwwerk. -ping van 

OverS el -spul, -spoel, znw. o. Overspel, echt breuk. 
— Overspeler, -sbeelre; -spelerse, -spelerinne 
-spelinne -spelen -spelinge -apeelsch,
-apelich.

Overspellen , zw. ww. tr. i) Verklaren, duidelijk 
maken. 2) overdenken, -peinzen. 

Overspoet, znw. m. Overhaasting. 

Overspot, znw. m. ; sinen o. hebben met, op misdadige 
wijze spotten met. 
Overspraeyen, zw. ww. tr. Besproeien, bespatten. 

Oversprake, znw. vr. i) Enen o. spreken, iem. 
beleedigen, kwaad van iem. spreken. 2) overmoedige 
of onbeschaamde taal. 

Oversprakich, bnw. Onbeschaamde taal uitslaande 
; ook : breedsprakig. 
Overspreiden, zw. ww. tr. i) Beleggen, bespreiden. 
2) bestrooien. — Overspreitsel.

Overspreken, st. ww. — I. Intr. Te veel spreken. 
— II. Trans. z) Iet o., iets mondeling behandelen 
of bespreken. 2) enen iet o., iets op iemand 
te zeggen hebben. 

Oversprekende, bnw. i) Breedsprakig. 2) aan 

-matigend. 

Oversprengelen, -sprengen , -sprenkelen, 
zw. ww. tr. Besprenkelen; ook : bestrooien, bespatten. 

Overspringen, st. ww. — I. Intr. i) Uitspringen, 
te voorschijn springen. 2) uitspringen, vooruitspringen. 
3) verspringen, van een dag. — II. Trans. 
i) Springen over. 2) voorbijgaan ; overslaan. 

Overspronc, znw. m. i) Oversprong; sprong 
over iets heen. 2) voorsprong, uitbouwsel. 3) oorsprong 
; o. nemen. 

Overstaen, st. ww. — I. Intr. T) Uitspringen, 
vooruitspringen. 2) langer duren of staan dan een 
bepaalden tijd, uitgesteld worden. 3) verloopen, 
voorbijgaan, verstrijken. 4) tegenwoordig zijn; bij 
eene handeling ambtshalve tegenwoordig zijn. 5) als 
rechter over iets staan, recht doen. 6) voor ieni. 
opkomen in rechte. — H. Trans. Verantwoordelijk 
zijn of opkomen voor iets. 

Overstallich, bnw. Over een bepaalden tijd gestaan 
hebbende, verstaan. 

Overstap, znw. o. Een voorwerp van hout of 
steen, als verhooging of afsluiting op een weg aangebracht. 


Overstarc, -sterc, -slaerc, bnw. Zeer sterk of 
krachtig. 
Overstek oeversle, ueverste, bnw., bijw. en znw. 

— 1. Bnw. i) Opperste, bovenste. 2) hoogste, voornaamste. 
3) hoogste, begeerlijkste voor het gemoed; 

454 OVERSTEC. 

heiligste, verhevenste. 4) hoogste, grootste, meeste. 
5) opperste, buitenste ; o. cant, oppervlakte ; o. cleel. 
— II. Bijw. In de eerste plaats, voornamelijk. — 

III. Znw. a) ml. De overste, voornaamste, aanzienlijkste 
; mv., zij die boven anderen staan of over 
anderen gesteld zijn; zij die met het eene of andere 
gezag zijn bekleed. b) onz. i) Het bovenste gedeelte, 
de top ; het boveneinde. 2) de hoogste graad of trap. 
3) het hoogste punt; het hoogste of verhevenste deel 
van iets. 4) het buitenste deel van iets. 
Overstec , znw. o. Voorsprong, uitbouwsel. 

Oversteken, st. ww. — I. Trans. i) Doorsteken. 
2) wegduwen, naar een anderen kant duwen. — II. 
Intr. Uitsteken, vooruitsteken. — Overstekinge,
hetz. als o v e r s t e c. 

Overstellen, zw. ww. tr. i) Verplaatsen. 2) 
overdoen, in andere handen doen overgaan. 3) vervormen, 
verstellen. 4) overzetten, vertalen ; opstellen, 
op schrift brengen. 5) ter zijde stellen, daar laten. 

Overstheit, znw. vr. Het hoogste of verhevenste 

deel van iets. 
Oversticht, znw.o. Overijsel. — Overstiehtseh. 
Overstieren, zw. ww. tr. Overzenden; wegzenden. 

Overstigen, st. ww. tr. i) Klimmen over. 2) 
overtreffen, te boven gaan. 

Overstoelen, zw. ww. tr. Verstoelen; dijkplichtigheid 
anders regelen of haar overbrengen op 
een anderen dijk. 

Overstolpen, zw. ww. tr. Overzij werpen, om 
-verwerpen. 
Overstorten, zw. ww. tr. i) Overgieten, over


storten. 2) overstórten, begieten. 
Overstout, bnw. Onbeschaamd, overstout. 
Overstrane, bnw. Zeer hevig of verwoed. 
Overstreeken, zw. ww. — I. Trans. Zich over 

iets uitstrekken, iets bedekken. — II. Intr. Zich verder 
uitstrekken dan een bepaald punt; verloopen, 
verstrijken, van eene tijdruimte; Overstrec, het 
verloopen of verstrijken van een bepaalden tijd. 

Overstriden, st. ww. tr. Enen iet o., iem. iets 
betwisten. 
Overstriken, st. ww. scheidb. en onscheidb. — 

I. Trans. i) Overstrijken, bestrijken. 2) raken, treffen, 
met geeselslagen. 3) overslaan, met stilzwijgen 
voorbijgaan. — H. Intr. i) Zich naar een andere 
plaats begeven ; overgaan, -trekken, -steken. 2) verstrijken, 
voorbijgaan, van een tijd. 
Overstrooyen, -stroyen, zw. ww. tr. ; -stronwen, 
over-, bestrooien. 
Overstuderen, zw. ww. tr. Bestudeeren. 

Oversukeren , zw. ww. tr. Met suiker bestrooien. 
Oversulle. Hetz. als oversille. 
Oversuver, bnw. Zeer zuiver of rein. 
Overswaer, bnw. Zeer zwaar of moeilijk. — 

Oversware. 

Overswangen, zw. ww. intr. Overvloeien. 
Overswelen, zw. ww. intr. Met eelt begroeien. 
Overswemmen, -swimmen, st. ww. intr. 
Overswemmen, zw. ww. tr. Doen overzwemmen. 
Overswenge , -swinge, bnw. Overvloedig, bui 


tengewoon groot, onuitsprekelijk; ook overswenkelj/c. 
Oversweven, zw. ww. intr. (oostmnl.). Over


vloeien (klemt. op over). 
Overswinde, bnw. Hetz, als o v e r s w e n g e. 
0vertale, znw. vr. Ongepaste, overmoedige, on


beschaamde, beleedigende taal. 

Overtallich, -lellich, -tollich, -tullich, -luldich, 

bnw. i) Overtollig, overvloedig. 2) overbodig, onnut. 

bovenmatig, buitengewoon groot. 4) overmatig, 
onmatig, overdadig; in overmaat en wellust levende; 
die overtuldige cone, de verloren zoon; ook Overtallij 
e. — Overtallich, bij w. ; Overtallicheit,

-lichlike, Overtallike.

Overtast, znw. m. en o. Wederrechtelijke daad. 
Overtasten, zw. ww. intr. (scheidb. en onscheidb.) 

— I. Intr. i) Zich vergrijpen aan de rechten van anderen. 
2) voor het eene of andere doel omzien of 
maatregelen nemen buiten de naaste omgeving; 
OVERVAREN. 

sou sel sy an beyden .4yden o. (op één na de naaste 
buren nemen). — II. /Trans. Overtreden, schenden. 

— Overtastinge, inbreuk. 
Overtekenen, zw. ww. tr. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Beteekenen, als rechtsterm ; iem. die elders is 
schriftelijk van iets in kennis stellen. 2) beschilderen, 
kleuren. 

Overtellen, zw. ww. tr. i) Enen iet o., iem. iets 
uitbetalen, afdragen. 2) natellen, nacijferen; overdenken. 


Overterden. Zie o v e r t r e d e n. 

Overtiden, zw. ww. intr. Voorbijgaan; overti 

vergankelijk. -dende, 

Overtien, st. ww. (scheidb. en onscheidb.). — I. 
Intr. i) Over een water trekken of gaan. 2) naar 
elders vertrekken; overkomen, naderen. 3) afvallen, 
naar Bene andere partij overgaan. — II. Trans. i) 
Overtrékken. 2) overpeinzen, -denken. 

Overtiën, . -tigen, st. ww. tr. Iem. iets te laste 
leggen, iem. van iets beschuldigen. 

Overtimmeringe, znw. vr. Verbouwing. 

Overtoch, znw. m. i) Vijandelijke inval. 2) overtrek. 
Overtocht, znw. vr. i) Overtrek. 2) overtoom. 
OvertO e, -bock, znw. m. Overtrek, sloop, hoes. 
Overto lick. Zie overt allich. 
Overtogen, zw. ww. tr. Bekend maken, iem. iets 
aantoonen. 

Overtonen, zw. ww. tr. Enen o., in rechte van 
iets overtuigen. 
Overtoom, znw. m. Overtoom. 
Overtornich, bnw. Geweldig boos. 
Overtreden, -lerden, st. ww. — I. Intr. i) Naar 

elders gaan of komen. 2) overgaan in een anderen 
toestand, tot een ander leven. 3) de perken te buiten 
gaan, uitspatten; zich vergrijpen, zondigen, misdoen; 
het rechte pad verlaten. 4) opstaan tegen het wettig 
gezag, afvallen van een wettigen heer; overspel doen. 

— II. Trans. i) Over iets heen stappen. 2) zich ver 
zich niet storen aan. 3) afleggen, een af--grijpen, 
stand. 4) vertreden, vertrappen. 5) overwinnen, te 
boven komen, een gebrek. 6) overtreffen, voorbijstreven. 


Overtreder, -terder, -larder, znw. m. i) Overtreder; 
zondaar, misdadiger. 2) weerspanneling, afvallige. 
— Overtredester. 

Overtredinge, -lerdinge, znw. vr. i) Zinsverrukking, 
visioen (klemt. op over). 2) overtreding; 
zonde, misdaad. 

Overtrecken , -trucken, zw. en st. ww. — I. 
Intr. i) Oversteken, reizen over zee. 2) naar elders 
vertrekken. 3) overgaan, overloopen. — II. Trans. 
i) Bespreken, behandelen. 2) vertalen. 3) onscheidb., 
overtrekken ; bemantelen, bewimpelen, verbloemen. 

Overtret, -Iral (oostmnl.), znw. m. Het komen 
in een anderen toestand ; het overgaan tot een ander 
leven; toestand van zinsverrukking. 2) overtreding 
van wetten en geboden, zonde. 

Overtrouwe, znw. vr. Ontrouw. 

Overtegen, zw. ww. tr. i) Als aanklager tegen 
iemand optreden. 2) enen iet o., iem. in rechte van 
iets overtuigen ; ook : door getuigenissen een onschuldige 
doen veroordeelen; enen ene boete o., op 
grond van overtuigend bewijs tot eene boete ver 

-oordeelen. 

Overtullich, -lu/dick. Zie o v e r t a 11 i c h. 

Overtuuch, -luych, znw. o. Overtrek, sloop. 

Overvaert, znw. m. en vr. i) Reis, tocht; overvaart, 
overtocht. 

Overval, znw. m. i) Plotselinge aanval, aanslag, 
overval ; aanval, van eene ziekte. 2) ijzeren stang 
waarmede een voorwerp wordt vastgemaakt of bevestigd. 


Overvallen, st. ww. intr. en tr. i) Op iem. of 
iets vallen. 2) overvallen. 
Overvangen, -vaen, st ww. intr. (gron.). Bevoorrecht 
worden boven, iets boven iem. voor hebben. 
Overvaren , st. ww. — I. Intr. i) Naar elders 


OVERVARINGE. 

gaan of trekken ; uittrekken, optrekken ; als znw., 
het bezoeken van vreemde landen. 2) voorbijgaan. 
3) overvaren. — II. Trans. i) Voorbijgaan, laten 
loopen. 2) voorbijgaan, voorbijstreven. 3) enen o., 
iem. op het lijf vallen, overvallen, of ook: aanvallen, 
aantasten. 4) overrijden. 5) nagaan, overzien. 6) tegen 
iets in gaan, in strijd met iets handelen. 

Overvaringe, znw. vr. Tocht, reis ; het overbrengen 
van het gebeente van een heilige. 
Overvaruwen, -vaerwen, zw. ww. tr. Oververven. 
Overvast, bnw. i) Zeer vast of stevig. 2) zeer 
hardvochtig of gesloten, van het gemoed. 

Overlaste, bijw. In zeer hooge mate.

Overvede. Hetz. als o r v e d e. 

0vervoer, znw. o. Veer, plaats waar men overvaart. 
Overveiligen, zw. ww. tr. Over het water in 
veiligheid brengen. 
Overvele, bnw. r) Buitengewoon veel; ook als 
znw. 2) overgroot. 

Overvele , bijw. Zeer dikwijls. 

Oververlicht, bnw. Zeer helder van geest. 

Overvesten, zw. ww. tr. Vastmaken in het gemoed. 
Overvet, bnw. Zeer vet. 

Overvliegen, st. ww. — I. Intr. i) Vliegen 
over of door iets, zich snel over eene ruimte verbreiden, 
van een gerucht. 2) naar boven vliegen. 
3) de vlucht nemen naar, overloopen tot. — II. 

Trans. i) Vliegen over of door (eene ruimte); zich 
snel over iets verbreiden, van stof, zand en dgl. 3) 
in het vliegen overtreffen ; te boven komen. 

Overvliegen znw. m. i) Trekvogel. 2) hoogvlieger; 
belhamel 3) overlooper.

Overvlien, st. ww. intr. (scheidb. en onscheidb.). 
De wijk nemen of vluchten naar, overloopen tot.

Overvlieten, st. ww. (scheidb. en onscheidb.). 

— I. Intr. Overvloeien, overloopen. — II. Trans. 
r) Overvloeien, eene ruimte. 2) doorstroomen. 
Overvloedelipe, bnw. Overvloedig. — Over


vloedelike. 
Overvloedich, bnw. i) Overtollig. 2) overvloedig, 
ook overvloedichljc. — Overvloediehlike. 

Overvloedicheit, znw. vr. i) Overstrooming. 2) 
overtolligheid ; hetgeen men doet of heeft boven het 
betamelijke; onmatigheid. 3) overvloed, rijkdom; 
weligheid, vruchtbaarheid. 

Overvloeyen, -vloyen, zw. ww. intr. i) Over. 
vloeien, overstroomen ; ook als znw. ; overloopen, 
van hetgeen het water keert. 2) overtollig zijn. 3)
in overvloed voorhanden zijn; overvloed hebben van 
(met in). -- II. Trans. Overvloeien, vloeiende of 
stroomende bedekken ; doorstroomen. 

Overvloeyende, -vloyende, bnw. i) Overloopend 
vol. 2) overtollig. 3) overvloedig. — Overvloeyentheit. 


Overvloeisel, znw. o. Overvloed. 

Overvloeite, -vloite, znw. vr. i) Het overvloeien, 
overloopen ; van den neus, het druipen. 2) overvloed. 
Overvloeitheit, znw. vr. Overvloed. 
Overvloet , -vloii, znw. m. en vr. i) Overstroo


ming, watervloed. 2) overtolligheid, overdaad, weelderigheid. 
3) overvloed. 
Overvloot, znw. m. Overvloeiing, uitstrooming; 
dat wat uit iets uitstroomt; ook : het overtollige. 

Overvoeren, -vueren, zw. ww. tr. — I. Met 
den acc. V. d. pers. i) Naar elders brengen, ook: 
een lijk en : de overblijfselen van een heilige naar 
eene waardiger plaats (onder of bij het altaar). 
Overvoeringe; ook: overbrengen naar den hemel. 
2) over een water brengen, overzetten. 3) hetz. als 

o v e r v o r m e n (myst.). — II. Met den acc. van 
de zaak. i) Wegbrengen, wegnemen. 2) overbrengen. 
3) vertalen, overzetten. 
Overvoet, bijw. Terug, achteruit.
Overvoetsel, znw. o. Volop of rijkelijk voedsel.
Overvoget, znw. m. Oppervoogd. 

OVERWEVEN. 4 55 

Overvol, bnw. Overvol ; overvloedig. — Overvolheit. 
Overvollicheit, -vullicheit, znw. vr. Te groote 
overvloed. 
0vervormen , forinen, zw. ww. tr. Eene andere 
gedaante doen aannemen ; als wederk. en pass., van 

gedaante veranderen, eene andere gedaante aannemen, 
ook als term der mystieken; veredelen; de 
uiterlijke gedaante veranderen, iets mooier maken. 
Overvormich, bnw. Met iets anders één ge


worden. 
Overvorminge, znw. vr. Gedaanteverwisseling. 
0vervracht, znw. vr. Het overbrengen van iem. 
Overvreselijc, bnw. Het diepste ontzag inboe


zeinend. 
Overvrome, bnw. Bijzonder dapper. -- Over


vromelike. 

Overvurich, -viericli, bnw. Zeer vurig, vuurrood 
ziende, van een staartster. 

Overwaden, st. ww. intr. i) Door iets heen 
wadende. 2) vloeien of stroomen over iets, iets overstromen 
; dat tbloet heat loten voelen overwoei. 

Overwaeyen, zw. ww. intr. Over iets waaien. 
Overwaent, bnw. Verwaand. — Overwaentheit. 


Overwaer, bijw. Voor waar, voor zeker; ook: 

voorwaar. 
Overwaert (klenst. op over), bijw. Voorover. 
Overwaken, st ww. tr. Doorwaken. 
Overwallen, st. ww. intr. Overkoken. 
Overwandelen, -Baanderen, zw. ww. — 1. Intr. 

Verhuizen, uitwijken. — II. Trans. Doorwandelen, 
doorreizen, doortrekken; wandelende afleggen, een 
afstand. 

Overwandelinge, znw. vr. i) Hetz. als o v e rw 
a n d e r i n g e. 2) verandering. 
Overwanderinge , znw. vr. Uitwijking, landverhuizing 
; ballingschap. 
Overwanich, bnw. Verwaand. — Overwanicheit. 


Overwassen, st. ww. intr. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Te sterk groeien; te sterk worden; met den dat., 
iem. boven het hoofd groeien, iem. te machtig worden. 
2) overtollig, onnut zijn. 

Overwater znw. o. Over iets heen spoelende 
golven, onstuimi

ge baren. 
0verwech, znw. m. Overweg; recht van overweg. 
Overwech, bijw. Over de uitgestrektheid van 

een weg. 
Overweeldelike, bijw. Met een gevoel van innige 
gelukzaligheid. 
Overwegen, st. ww. tr. Overwegen, nauwkeurig 
nagaan of onderzoeken ; alle zaken zwel overgewegen, 
alles wel overwogen. 
Overwel, -wale, bijw. Zeer goed, uitnemend; in 
zeer hooge mate. 
Overweldicheit, znw. vr. Buitengewone kracht. 
Overweldigen, zw. ww. tr. Geweld plegen aan, 
onteeren. 
Overwelf, znw. o. Verwelf, gewelf; ook overwelfde, 
overwelfsel. 

Overwelgedaen, bnw. Buitengewoon schoon. 
Overwelt, -wilt, znw. o. Geweldpleging. 
Overwelven, -wilven, -wulven, zw. ww. tr. i) 

Overwelven; overwelft (wolft), -gewelft, van een 

gewelf voorzien, overwelfd. 2) overvleugelen. 
Overwerdich, bnw. Hoogwaardig, overdierbaar. 
Overweren, zw. ww. tr. (wfri.). Overdragen, 

leveren. 
Overwerc, znw. o. Overwerk. 

Overwerpen, -warjen, -worben, st. ww. tr. i) 
Over iets heen werpen. 2) met werpen bereiken. 3) 
overladen. 

Overweseli e, bnw. Bovenzinnelijk. 
Overwesen , znw. o. Bovenzinnelijke of hemel 

natuur, de geestelijke aanleg van den mensch.-sche 
Overweven, st. ww. tr. i) Uit één stuk vervaardigen, 
een kleedingstuk ; een roc zonder naet, die 


456 OVERWICHT. 

was al overwever. 2) als met een weefsel bedekken, 
begroeien. 

Overwicht, znw. o. en vr. Overgewicht. 

Overwien, zw. ww. tr. Door besprenkeling heiligen 
of wijden. 
Overwijs, bnw. Buitengewoon wijs. -- Over


w0sheit. 

verwijt, bnw. Buitengewoon breed. 
Overwiken, st. ww. intr. Uitwijken, de wijk 
nemen. 

Overwille, oever-, (h)euver-, znw. m. i) Willekeur, 
machtsmisbruik; geweldpleging; sinen o. hebben, 
precies doen kunnen wat men wil. 2) weerspannigheid, 
onwil om zich aan een gebod of de zedewet 
te storen. 3) boosheid, booze wil. 

Overwillich, bnw. i) Willekeurig; gewelddadig; 
geweldig; overwillzge vloei, watervloed. 2) weerspannig; 
kwaadaardig. --Overwillicheit, -like. 

Overwinden, st. ww. tr. Door winden of opwinden 
(van een ketting) aan den anderen kant 
brengen, eene schuit. 

Pace. Zie paes en pais. 

Pachen, zw• ww. intr. Kussen. 

Pacht , znw. m. en vr. i) Overeenkomst, verdrag; 
pachtcontract, pacht; het recht van den pachter of 
erfpachter. 2) pachtsom, pacht; huur, pachttermijn. 
3) schatting, belasting. 4) vrije beschikking ; mi hebdi 
vii te uwen jbachte. 

Pachtboec, znw. m. en o. Cohier der verpachte 

belastingen. 

Pachtbrief, znw. m. Pachtakte. 

Pachtdach, znw. m. Vervaldag van pacht, ren 

belastingen.-ten, 

Pachten, zw. ww. trans. en intr. i) Eene (huurof 
pachtovereenkomst sluiten. 2) schatten, taxeeren. 
3) moeten verdragen of verduren (16de eeuw). 4) 
beslag leggen.

Pachtenare, pachter, znw. m. Pachter, ook 
van belastingen ; huurder. 
Pachtgelt, znw. o. Geld waarin pacht wordt betaald, 
deugdelijk betaalmiddel. 
Pachtgenoot, znw. o. Erfpachter of tijnsman in 
denzelfden hof. 

Pachtgoet, znw. o. Een vast goed dat iemand 
in pacht heeft; pachthoeve. — Pachtgoetsrecht. 
Pachthere, -heer, znw. m. Eigenaar, grondheer, 

pachtheer.

Pachthoen, -hamel -verken -graen, -coren, 

znw. Een hoen enz., opgebracht door een pachter. 

Pachthof, znw. o. en m. Pachthoeve. 

Pachtinge, znw. vr. i) Het pachtrecht van een 
,vast goed of van eene andere bron van inkomsten. 
2) inbeslagneming, panding. 
Pachtlant, znw. o. Land dat in pacht of erf


pacht gegeven wordt.

Pachtman, znw. m. Pachter, erfpachter. 

Pachtrecht, znw. o. Het voor het pachten 'van 

goederen geldende recht. 

Pachtschult, znw. o. Onbetaalde pachtpennin


gen. 

Pachtvrij bnw. Vrij van het betalen van pacht


penningen.

Pachtware , -were, znw. vr. Pacht, huur. 

Padden bedde, ^ad, znw. vr. Padde. 

Paddenhoet, znw. m. Paddestoel; ook Padden


stoel. 

Paddensteen, znw. m. Naam van een edelen 
steen. 
Paddevoet, znw. m. Dunne of ijle plaats in het 
lijnwaad. 

PAELGEN OOT. 

Overwinnen , st. ww. tr. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Overwinst behalen. 2) winnen, krijgen, een kind. 
3) overwinnen. 4) overtuigen. 

Overwinninge, znw. vr (klemt. op over). Woeker. 

Overwint, znw. m. Geweldige wind. 

Overwisen, zw. ww. tr. (scheidb. en onscheidb.). 
i) Aanwijzen, aan iem. het gebruik of den eigendom 
van iets toekennen. 2) in rechte overtuigen; 
veroordeelen. 3) aan iem. eene boete opleggen. 

Overwonderen, zw. ww. intr. Zich verwonderen. 

Overwonderlijc, bnw. Zeer wonderlijk; geheel 
onverklaarbaar. 
Ovesch , ovese. Zie h o v e s c h, o s e. 
Ovet. Zie o o f t. 
Owach, owee, owl, tusschenw. Wee ! als znw., 

ellende. 

Oxael. Zie o c s a e 1. 

Oxele, oxel, noxel. Zie o c s e 1 e. 

Ox(h)oot, znw. Okshoofd. 

Oxuun. Zie o c c u s o e n. 

0zuun, osuun. Hetz. als a j u u n. 

Pade, znw. Peet, doopvader; ook : doopkind 
(oostmnl.). 
Paden, zw. ww. intr. Een pad banen, een weg 
bereiden. — Pader. 

Padengave, znw. vr. Pillegift (oostmnl.). 

Paeyabel, -avel, bnw. Gaaf, deugdelijk, van 
koopwaren. 

Paeye, j5aye, jay, znw. vr. i) Betaling. 2) wijze 
van betaling. 3) termijn van betaling; deel eener 
verschuldigde som. 

Paeyem ent, Jaye-, pay-, znw. o. i) Betaling. 2) 
verdiend loon, vergelding ; wraak; onaangename 
of pijnlijke behandeling. 3) wijze van betaling; gangbare 
munt. 4) betaaldag, vervaldag, betalingstermijn. 

— Paeyementdach.
Paeyen, j5ayen, zw. ww. tr. i) Bevredigen, tot 
rust en vrede brengen; iem. genoegen doen; gej5aeyt 
sijn, in eene aangename stemming, in zijn schik 
zijn. 2) tevreden stellen, voldoen, reden van tevredenheid 
aan iem. geven ; gejaeyt sin (met van of 
met), met iets tevreden zijn of genoegen nemen; 
aan iets genoeg hebben; hem g. houden, zich voor 
voldaan houden, met iets genoegen nemen. 3) verzoenen, 
zacht of gunstig stemmen. 4) betalen. 

Paeyeren, -ieren, zw. ww. tr. Tevreden stellen, 
goedgunstig stemmen. 
Paeymeester, znw. m. Stedelijk ontvanger. 

Pael, znw. m. i) Paal; schandzuil, strafpaal; ankerpaal 
; grenspaal; sinen jb. steken, stellen, setten, 
slaen, de grenzen van zijn gebied dóor een zichtbaar 
teeken aanduiden; Palen bannen, grenspalen 
door eene plechtige verklaring stellen onder bescherming 
der wet; but ende P., de grenzen van een 
gebied ; vier j5alen, het gebied waar een zeker gezag 
geldt ; enes vier Palen, iemands huis en erf ; in 
sine vier Palen liggen, in zijn ziekbed liggen. 2) 
grens. 3) gebied. 4) maat; j5. houden, maat houden; 
regel, vastgestelde verordening; boven den jbale steken, 
zich niet aan eene gestelde voorwaarde houden; 
afgeperkte tijd. 

Paeldj c, znw. m. Paaldijk. 

Paeldinc, Paeldrinc, j5alinc, znw. m. Paling. 

Paeldincsete, znw. vr. Plaats waar paling ge


vischt wordt; het uitzetten van palingfuiken. 

Paelge, j5aelgie, znw. vr. Stroo; schilfer van ijzer; 

loovertje. 

Paelgelt, znw. o. i) Ankergeld, te. Amsterdam. 

2) onkosten voor paalwerk aan dijken.

Paelgenoot, znw. m. Aangrenzend eigenaar. 


PAELKISTE. 

Paelkiste, znw. vr. Het fonds, gevormd door 
de opbrengst van het paalgeld. 
Paellander, znw. m. Bewoner van een polderland 
; poldergast, aardwerker. 
Paelmeester, znw. m. i) Ontvanger van paalgeld. 
2) erfscheider. 
Paelplanken, .sale-, zw. ww. tr. Voorzien van 
grondbalken. 
Paelscheidinge, znw. vr. Afpaling van grond 

-eigendom. 

Paelstede, znw. vr. Plaats waar grenspalen staan. 

Paelsteen, znw. m. Grenssteen. 

Paelstoringe, znw. vr. Het vernielen van een 
grenspaal. 
Paender, jaenre, jz5eender, znw. m. en vr. Broodmand 
; mand, korf; verklw. jaenrek/n. — Paendermaker. 


Paep. Zie p a p e. 

Paepsch, bnw. Clericaal. 

Paepschap, znw. o. en vr. i) Priesterschap, de 
waardigheid van priester. 2) priesterdom, geestelijkheid. 
3) godgeleerdheid. 

Paer, znw. o. en vr. i) Iemands gelijke; weder gade; 
mannetje of vrouwtje; gade. 2) paar; j4. letteren, 
een brief; een paar levende wezens van verschillend 
geslacht ; 5. volcs, echtpaar; een b. maken 
met, paren, slapen bij. 3) een P. cleder, stel kleeren, 
pak. 4) rij ; drie bare balken. 

Paerde, znw. Kuipersbijl, baars. 

Paerde-, paerdoen. Zie p e r d e-, pardoen. 

Paerlement, paerment. Zie p a r 1 e m e n t, 

p a r e m e n t. 

Paert, paerten, paertie. Zie part enz.

Paart enz. Zie p e r t. 

Paes, jbace, j5aesse, j4ays, znw. i) Vrede, rust. 2) 
de vredekus van Christus aan zijne volgelingen; 
vooral: deel der mis, waarbij aan de priesters en 
aan sommige anderen, die in de mis tegenwoordig 
zijn, gelegenheid wordt gegeven om den vredekus 
te ontvangen op een bewerkt blad van metaal, hout, 
ivoor of been ; ook Paesbert; verklw. jbaisberdek n. 

Paeschachtdach, znw. m. De octaaf van Paschen. 

Paeschavont, Jaes-, -avent, znw. m. De avond, 
ook : de dag voor Paschen. 

Paeschdach, paeschfeeste.

Paeschkerse, -kaerse, znw. vr. Groote kaars die 
op Paaschavond gewijd wordt en gedurende de 
hoogmis brandt op Paschen en daarop volgende 
Zon-en feestdagen. 

Paeschlam., -meel, -nacht, -tjjt, -weke. 

Paesschelijc, bnw. Paasch-. 

Paesschen, znw. Paschen ; beloken jb., de zondag 
na Paschen. 
Paesschen, zw. ww. intr. Paschen vieren, hoog 

ij d houden. -t 
Pafuut, j5afuut, -uus, -use, znw. vr. Knots, 
knuppel; ook: met een snijdend wapen aan de punt. 
Page, jbagie, jaedse, znw. m. Page, ook : dienaar 
van een lageren rang ; verklw. j5agek n, baedseken. 

Page , znw. m. Paard, zoowel rij- als trekdier. 

Payabel, /ayavel, bnw. Wat het geld waard is, 
waaraan niets ontbreekt, gaaf. 
Payement, payen. Zie p a e y e m e n t enz. 
Payien, Jayen, znw. m. Niet-Christen, zoowel: 

Mohammedaan, als: heiden. 
Paillette, paelgette, -et, znw. Eene soort van 
bleekrooden wijn. 
_ Pais, /aeys, j5eis, saes, znw. m. i) Vrede, goede 
verstandhouding, het sluiten van vrede, verzoening;

P. ende vrede, vredeverdrag, verbond ; verzoening 
van den mensch met God. 2) vrede, rust, toestand 
waarin men zich behaaglijk gevoelt ; te Paise, in 
Bene aangename stemming, in zijn schik, vergenoegd; 
die ewige j., de hemelvreugde; 5. maken, iem. aangenaam 
stemmen, iem. voor zich winnen (met vore). 
3) j5. maken van, een einde maken aan. 
Paisbrake, znw. vr. Vredebreuk. — Paisbreker. 
Paiselijc, j5eis-, bnw. i) Vreedzaam, zachtmoe-

PALLEREN 

dig. 2) onbetwist; iet hebben in j. herbringen, in 
onbetwist gewoonterecht. — Paiseljjchede.

Paiselike, bijw. i) Op eene vreedzame of vredelievende 
wijze. 2) in een toestand van vrede. 3) zoo 
dat men in de uitoefening van een recht niet wordt 
bemoeilijkt. 4) rustig. 

Paisen, jaeysen, j5eisen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Verzoenen, tot zachtheid stemmen; geeaist werden 
oJ, zich verzoenen met; gewist, tevreden. 2) bijleggen, 
verzoenen, een twist; tot rust brengen, eert 
land; kalm stemmen, het gemoed ; in orde brengen. 

— II. Intr. Vrede of een verdrag sluiten. 
Paiseren, -ieren, zw. ww. tr. Neerzetten, kal 
-meeren. 
Paiserer, -eerre, -ierer, znw. m. Bemiddelaar; 
vrederechter (in Vlaanderen) ; ook j5aisier. 
Paisinge, /eisinge, znw. vr. Verdrag, verzoening; 
zoen. 
Paisivel, bnw. i) Vreedzaam, vredelievend. 2) 
rustig, veilig. 3) vrij (met van). 4) rustig, ongestoord, 
van eigendomsrechten. — Paisivele , Paisivolike, 
bijw. 

Paismaker, znw. m. Hetz. als p a i s e r e r. 
Paismakerschap, Paismakerse, Paisma


kinge.

Pac, znw. o. Pak; bundel ; bagage, pakkage ; jac 
ende sac. 
Pakers, hackers, bnw. Melaatsch ; dorebakers, 
in hevige mate melaatsch. 

Packeel, znw. o. Pak ; ook j5acsel. 

Packen, zw. ww. -- I. Trans. Pakken, in-, op


pakken; j5. ende sacken. — II. Wederk. Zich weg 


pakken. 

Packer, znw. nl. Pakker, emballeur. 

Packinge, Pacloon, -mande (mand). 

Palage, znw. o. Verhemelte. 

Palais , J4alaes, 5alas, Paleis, znw. o. en ni. i) 
Woning der aanzienlijken; paleis. 2) de groote zaal 
in een paleis of kasteel. 3) gewelf: a) hemelgewelf. 
b) verhemelte. 4) woning, verblijf; de hemel; dc 
moederschoot van Maria; verdieping. 

Palais , balais, /allaes, znw. m. Bleekroode robijn. 

Palatijn, znw. m. Paladijn, rijksgroote. 

Pale, znw. vr. Ovenschop, vuurschop. 

Palefroot, ]Sala-, -froit, znw. o. Telganger. 

Palen j5elen, zw. ww. — I. Intr. i) Palen slaan 
of zetten; jb. ende meten, zijne grenspalen zetten; 
ook: zijne geestelijke goederen bepalen ; jbutten ende 
;5., putten (kuilen) graven en palen slaan, de grenzen 
van een gebied door zichtbare teekens aanwijzen; 
berekenen of nagaan wat iem. toekomt of wat hij 
heeft. 2) palen, grenzen aan. — II. Trans. i) Met 
palen bezetten of versterken. 2) begrenzen, afpalen. 
3) aan een paal binden, ook als strafoefening. 4) 
vasthechten, verbinden. 

Palensgrave, balans-, ,balais-, Paleis-, -greve, 
Paltsgraaf, comes palatinus. — Palensgraveschap,
-gravinne.

Paleren, j5alleren, -ieren, zw. ww. tr. i) Optooien, 
opsieren ; ook als wederk. 2) een schoon aanzien 
geven aan iets ; polijsten. — Paleringe.

Palesjjn. Hetz. als p a t a t ij n. 
Palesine znw. vr. Grootwaardigheidsbekleedster 
aan- een hof. 
Palesteel , balen-, -steen, znw. in. Breking van 
een wapen, barensteel. 
Palet, znw. o. Plank, bord ; hakbord ; jalelie, 

Palet, vr. kaatsplankje. 

Palette, znw. vr. Ijzeren kapje onder den helm. 

Palfrenier fernier, znw. m. Stalknecht. 

Paliaert, j5allaerí, fteliaert, znw. m. Poel, moeras. 

Palinge, ,5elinge, znw. vr. i) Paalwerk. 2) afpaling, 
grensregeling van landerijen. 3) grens. 

Palinc. Zie p a e l d i n c. 

Pali sse, j5alisse, znw. vr. Paalwerk. 

Palle, znw. vr. Hetz. als p a 1 e. 

Palle, znw. vr. Zijde, zijden stof. 

Palleren, Pallure. Zie p a l e r e n, enz. 


 

458 PALMAET.

Palmaet, tel-, til-, pol-,.plu-, znw. Zachte zijde. 

— Palmaetworme, Palmatijn, bnw. 
Palmavont, znw. m. De zaterdag vóór palmzondag 
(j5almdach).
Palmblat, -boom, dadelpalm, en: palmboom, 
bosboom. 
Palma Palen, znw. vr. i) Palmboom. 2) palmtak. 
r Palm van de hand. 2

Palma? ^alnt, znw. vr. ) 2) 
palm, als maat. 3) de vlakke kant van sommige 
voorwerpen. 

Palmen, znw. (dat. plur.). Palmpaschen. 

Palmen , zw. ww. tr. Aanvatten grijpen. 

Palmentere, -matorie, znw. Schoolplak. 

Palmrijs, -telch,- tw i ch, -vrucht (dadel).

Palmsaterdach -sonlach. 

Palmslach, znw. m. Slag met de vlakke hand; 
hetz. als coopslach. 
Paimweke, znw. vr. De week voor Paschen. 
Palster, znw. m. Wandelstaf; pelgrimsstaf; ver 
j5alsterkijn ; herdersstaf; steun, staf, op een-klw. 
mensch toegepast.
Paltroc , balisroc, palloc, znw. m. Tabbaard; 
kleedingstuk van soldaten. 

Palullen, zw. ww. wederk. Zich oppronken. 

Palure, j5allure, -uer, znw. vr. en o. i) Versie ring, 
versiersel, insigne, ordeteeken. 2) tooi, mooie 
kleeren; staatsierok, galakleed, tabbaard van soldaten. 
3) liverei, de kleedij van iemands volgelingen. 

— Palnnrkerle, ordegewaad, staatsierok. 
Panhijs, -sis, znw. m. Heerlijk recht op het 
brouwen van bier. — Panchiser, de ontvanger er 

van. 


Pandeldach, znw. m. Hetz. als p a n t d a c h. 

Pandelijo, bnw. i) Van goederen, pandbaar, geschikt 
om in beslag genomen te worden voor de 
voldoening eener schuld. 2) van personen, voorzien 
van genoegzame panden tot verhaal eener schuld. 

Pandemarct, znw. vr. Openbare plaats waar 
niet geloste panden worden verkocht.
Panden, benden, Deinden, zw. ww. — 1. Intr. 

z) Beslag leggen op een goed ter executie ; b. an 
enes laf, iem gijzelen. 2) plunderen, rooven. -- II. 
Trans. i) Iet j5., beslag leggen op iemands goed ter 
executie; enen iet P., voor iem. beslag op iets leg


gen voor schuld ; enen j., het pandrecht uitoefenen 
ten opzichte van iemand ; enen b. aen sin laf, gij zelen. 
2) iet ob enen j5., iets van iem. vorderen of 
ontvangen krachtens zijn recht.

Pander, gender, j5einder, znw. m. Gerechtelijke 

beslaglegger of pandnemer.
Pandester, znw. vr. Pandverkoopster. 
Pandinge, endinge, znw. vr. i) Het panden, exe


cutoriaal arrest 2) de omgang van den schout waarop 
het panden plaats had. 3) roof, plundering. — Pandingeweringe, 
zie pantweringe. 

Paneel, banneel, znw. o. en m. i) Zadelkussen. 
2) houten betimmering; de door eene lijst of raam 
omvatte ruimte. 

Paneteren, -ieren, zw. ww. tr. (Brood) bakken. 
Paneterie, paent-, Pent-, znw. vr. Broodbakkerij, 
al wat tot het koopen van koorn en het bakken van 
brood in verband staat (in de grafelijke rekeningen). 
Panetier, jbann-, jent-, znw. m. Bakker; ook: 
de ambtenaar eener grafelijke hofhouding belast 

met het opzicht over de „paneterie". 

Pangel, znw. m. Ruil. — Pangelen, -enge.

Panharinc, znw. m. Panharing, versche of groene 
haring.
Panhuus , znw. o. Brouwerij, brouwhuis. 
Panne, Pan, znw. vr. i) Pan ; verklw. j5annek^n. 

2) vuurpan, eene soort van fakkel; beddepan. 3) 
zoutpan, eene pan voor het drogen van zout in de 
keet. 4) dakpan. 5) hersenpan; ook die tanne van 
den hoofde. 6) een metalen voorwerp waaraan verbonden 
is de spil waaraan iets hangt. — Panne


maker. 

Panne, znw. vr. Vlies; verklw. jbannekijn. 
Pannecoeke, Pan-, znw. m. Pannekoek. 


PAPE. 

Panneman, znw. m. Zoutzieder. 

Pannendas, znw. o. Pannendak. 

Pannerin e, znw. vr. Zoutziederij.

Pannestale, -stele, znw. m. Handvat van eene 

vuurpan. 
Panoven, -aven (oostmnl.), znw. m. Pannebakkersoven. 
Pansaert, znw. m. Dikbuik. 

Panse,jbance, znw. vr. i) Pens, buik. 2) ingewand 
van dieren, vooral van herkauwende dieren, 
pens.

Panser, -erf, -ier, znw. o. Harnas, kuras. 

Pant, znw. o. en m. i) Onderpand, iets waarop 
beslag is gelegd; te hande laten, moeten verliezen; 
te ftande bliven, als gijzelaar of gevangene blijven, 
het leven verliezen ; een voorwerp waarop pandrecht 
gevestigd is door of krachtens overeenkomst. 
2) een voorwerp dat eene zekere waarde vertegenwoordigt; 
iets van groote waarde, schat, ook van 
een persoon gezegd. 3) vast goed. 4) zekerheid, 
waarborg; verzekering, ook: onder eede, eed. 5) 
pand, galerij rondom de binnenplaats van een klooster. 
6) afdeeling, vak. 7) panding; onaangenaamheden 
of kwellingen die men iem. aandoet; enenjb. 
doen, (iem.) last, nadeel, afbreuk doen; het ontrooven 
van de gemoedsrust aan iemand ; letsel, pijn 
het lichaam aangedaan ; p. dogen, overlast of kwellingen 
verdragen ; een onaangename of treurige toestand 
van het lichaam en den geest. 

Pantbaer, bnw. Waarvoor gepand mag worden; 
geschikt om als pand te dienen; van personen, tegen 
wien het recht van panding mag worden toegepast 
; ook j5antbarich.

Pantbrief, znw. m. Rentebrief op een vast goed. 
Pantboec, znw. o. Een boek of register waarin 
de pandingen staan opgeteekend ; ook ftantcedele. 

Pantdaeh, Pandacte, znw. m. Een voor eene panding 
bepaalde dag, de dag waarop de schout rondgaat 
om te panden.

Pantenier. Hetz. als p a u t e n i e r. 

Pantere, -eer, -ier, -er, znw. m. Panterdier. 

Pant elt , znw. o. Kosten der panding. 

Pantonder, znw. m. Hij die een pand in handen 
heeft. 

Panthuus, znw. o. Wettelijke woonplaats. 

Pantisen, zw. ww. intr. Naar adem hijgen; 

kuchen. 


Pantkeringe, znw. vr. Verzet in rechte tegen 
gerechtelijke panding.
Pantlossinge, znw. vr. Het lossen van een pand; 
aflossing eener schuld. 
Pantoffel -toeffel, znw. m. Pantoffel, huisschoen, 
muil. 
Pantrecht, znw. o. Panding, gerechtsdag ter 
panding.
Pantrente, znw. vr. Rente bij panding op een 
goed gevestigd.
Pantroc, znw. m. Een manskleedingstuk met 
panden.
Pantruminge, -ruyminge, znw. vr. Het weg. 
halen van de panden van een schuldenaar. 
Pantschap, znw. vr. Het goed waaraan gepand 
is; de toestand van het gepande goed; het recht 
dat men krachtens pandrecht op een goed mag doen 
gelden.
Pantsel, znw. o. Pand, onderpand. 
Pantswise, bijw. Als pand, in onderpand. 

Pantvercoper, znw. m. De ambtenaar belast 

met het verkoopen van niet geloste panden. 

Pantware, znw. vr. Hetz. als p a n t s c h a p. 

Pantweigeringe, znw. vr. Het verzet tegen de 

panding door daden of door een rechtsmiddel. 

Pap, ,haJ e, znw. vr. Pap, meelbrij ; vloeibare 

spijs, lepelkost; verklw. pa4jtekijn, j5a^ken.

Papaver, znw. Papaver.

Pape, jbaejb, znw. m. Wereldlijk geestelijke, priester, 
geestelijke ; pastoor ; soms ook : geordend geestelijke; 
Papeljje, -like, 


PAPEGAEY. 

Papegaey, aen-, -gay, goy, znw. m. Papegaai; 
ook naam van den nagemaakten vogel, waarnaar 
geschoten werd. 

Papelaerdie, znw. vr. Huichelarij.
Papelaert, znw. m. Schijnheilige; ook j5abelare. 
Papele, Papelioen . Zie p a p p e 1 e enz. 
Papeloos, bnw. Zonder priester. 
Papendochter, -gewast, -kipt, -sons, -tab


baert. 

Papencorn, -coren, znw. o. Eene hoeveelheid 

graan waarop bepaalde geestelijken recht hebben. 
Papencrnnt, -tullen, znw. Plantnamen. 
Papenvastenavont, vastel-, -avent, znw. m. 

Naam van den zevenden zondag na Paschen. 

Papier, jajbJier, bambier, bankier, znw. o. en 
in. i) Papier. 2) een stuk of blad, ook: beschreven, 
papier; een geschreven ambtelijk stuk. 3) register 
of boek voor ambtelijke aanteekeningen ; verklw. 

pajierkijn.

Papieren, zw. ww. tr. Registreeren. 
Papiermolen, znw. vr. en m. 


Papilioen. Hetz. als p a v e 1 i o e n. 
Papinne, znw. vr. i) Vrouw van een priester of 


ander geestelijke. 2) priesteres. 
Papioen, jtajbeyoen, znw. m. Bloedhond. 
Pappel, pateel, jbe^^el, znw. vr. Nlalva , ook 

jtaoe, cruut. 
Pappel, znw. m. Populier ; ook jbaphelioen. — 
Pappelblat.

Pappen 1 zw. ww. intr. Pap eten, 
Parabele n znw. vr. Gelijkenis; ook jtarabole. 
Paradijs, baredjfs, znw. o. i) Lusthof; het aard


sche paradijs, de hof van Eden; de hemel; God van 
(den) jaradise. 2) voorhof of voorplein eener kerk; 
uitbouwsel, balkon ; verklw. jaradisekijn. — Para


dipscha bnw. 
Paradijsoorn, znw. o. Eene specerij ; ook j a


radijsgrein. 
Parage, znw. Verwantschap; eves j. lellen, den 

graad van verwantschap met iein. uitrekenen. 
Paragrafen -graef, znw. m. en o. Paragraaf. 
Paraeljjt, znw. m. De Heilige Geest.
Parament, bare-, par-, znw. o. Sieraad ; een 

sierlijk kleedingstuk, staatsiekleed; tooi, opsmuk, 
kleedij. 
Parant , znw. m.; den p. maken, zich als een 
fat of modepop aanstellen. 
Paravip s, jaervijs, arvijs, znw. o. Voorhof van 
eene kerk; ook : voorportaal. 

Parceel, jtarcheel, j5erc(lh)eel, znw. o. i). Een 
deel, vooral van landerijen; verklw. jarceel1ij/n. 2) 
(handels)artikel; mv. artikelen, stuks ; onderdeel, bij zonder 
punt. 

Parcelen, jarseelen, per-, zw. ww. tr. In deelen 
verdeelen, splitsen. 
Pardike, -eke, -icke, znw. Naam van verschillende 
geneeskrachtige planten.

Pardoen, haer-, jber-, -don, znw. o. i) Vergeving 
van zonden; kwijtschelding van kerkelijke straffen, 
door de kerkelijke overheid den zondaren na de 
vergeving hunner zonden verleend, aflaat; vergiffenis 
voor een vergrijp, een misslag. 2) genade, gunst; 
ook: van God. 4) kruistocht. 5) (ironisch) straf, swaer 
1ardoen. 

Pardoendach, znw. m. Dag waarop een aflaat 

te verkrijgen is. 
Pardus, jbaerdus, jberdus, znw. in. Pardel. 
PareerelQet, znw. o. Staatsiekleed ; mv., staat


siegewaad. 
Pareersel, znw. o. Opschik, kostbare kleedij. 
Pareren, -eeren, zw. ww. tr. i) Klaar maken, 

gereed maken. 2) versieren, opsieren. — Pare


ringe.

ge.

Pareren, zw. ww. intr. Behooren bij, betrekking 
hebben_ op ; gejareert zijn niet, overeenkomen 
met. 

Pareren, zw. ww. tr. Afzetten met verschillende 
kleuren, schakeeren. 

PARTIE. 4J9 

Pargament , berg-, -meen, znw. o. Perkament. 

— Pargamentmaker.
Parhere, -heer, znw. m. (oostmnl.). Pastoor. 

Parioen, znw. o. Parisch marmer. 

Parisips, gare-, jara-, bnw. Parijsch; bij benamingen 
van muntsoorten en rekenwaarden. 

Pare jtaerc, berc, parric, znw. o. i) Omheining, 
omtuining; besloten ruimte, ook : van landerijen. 2) 
jachtterrein, eigen jacht; perk voor een spel, eene 
vertooning enz.; lusttuin, lusthof; legerplaats, kamp; 
strijdperk, krijt; dat j. rumen. 3) paneel, ruit op 
het schaakbord; bord, speelbord. 4) eene ruimte 
zonder opzettelijk aangebrachte grenzen; ook: de 
ruimte die een strijder om zich weet open te houden. 
5) afdeeling. 

Parcament, barke-, j5erca-, -mint, znw. o. Hetz. 
als p a r g a m e n t. — Parcamenter, Parcamentier, 
Parcamentmaker.

Parket, j5erket, znw. o. i) Afgesloten of afgeperkte 
ruimte ; parket, balie. 2) paneel. 

Parlement, j5aerlement, barla-, perle-, znw. o. 

i) Gepraat, druk en luid gepraat; hetgeen iem. met 
nadruk of klem beweert over zijne rechten ; h. maken, 
niet nadruk beweren ; negeen j. maken on, 
geen ophef of drukte maken van. 2) gesprek, samenspreking; 
dispuut, woordenwisseling. 3) mondgesprek, 
vooral : tot het voeren van onderhandelingen. 
4) bijeenkomst, vergadering; congres ; vergadering 
van geestelijken; geheime samenkomst. 5) vergadering 
bekleed met staatsgezag, parlement. 6) rechtbank 
; rechtszitting. 7) geschil, oneenigheid, twist; 
ruzie, strijd; vechtpartij ; gewapende aanval. 8) 
rechtsstrijd, pleidooi, proces; pleitrede. 9) opschudding 
rumoer, beroering ; drukte, gewoel, ook : van 
een feest. 

Parlementen, haerle-, jSerle-, zw. ww. tr. i) 
Met klem of nadruk iets beweren, ook : tegen iets 
opkomen; als znw., redeneeringen, vertoogen ; zich 
beklagen. 2) een (mond)gesprek met iem. houden; 
handelen of onderhandelen over iets. 3) twisten, 
kijven, kibbelen. 

Parlementich, bnw. Twistziek, onhandelbaar. 

Parloor , znw. o. Spreekkamer, spreekvertrek. 

Parmenterie, znw. m. Het gild of het bedrijf 
van den „parmentier . 

Parmentier, j5erment-, jbarmanl-, znw. ni. Bewerker 
van de fijne stoffen, die voor de kleeding 
werden gebruikt. 

Parochiaen, znw. m. i) Parochiaan, kerspelbewoner. 
2) pastoor, de aan eene kerspelkerk verbonden 
geestelijke. 

Parochie, brochie, znw. vr. Kerkelijke gemeente; 
pastoorschap. — Parochiekerken -gape.

Parochiën, brochiën, progiën, zw. ww. intr. Tot 
een kerspel behooren. 

Parpein, Jorbein, j5ourheen, znw. m. Bindsteen, 
streksteen. 

Parpoent. Zie p o r p o e n t. 

Parre, znw. m. Omheinde plaats, afgesloten terrein 
; ook : parochie. 

Parrehuus, znw. o. Woning van den pastoor. 

Parrekerke, znw. vr. Parochiekerk. 

Parreman, znw. m. Parochiaan. 

Parse , parseme . Zie perse, perseme. 

Parselen, -ceelen. Zie p a r c e 1 e n. 

Parsonnere, terson-, jbarchon-, -eer, znw. m. 
(vla.). Hetz. als d e e 1 m a n. 

Part, paart, znw. vr. en o. ; harte, vr. i) Deel, 
gedeelte ; die meeste h., de meerderheid. 2) aandeel. 
3) onderdeel, detail. 4) rededeel; mv., spraakkunst; 
sine baerten kennen, zijne taal kennen. 5) partij.

Parten, haerlen, hayrien, zw. ww. — I. Trans. 
Deelen, verdeelen. -- 11. Intr. Deel hebben aan of 
in iets, ook: in eene handelsonderneming. 

Partenaer, znw. vr. Deelgenoot. 

Parteren , -eeren, zw. ww. tr. Verdeelen. 

Partie 6aertie, h5erlie, znw. vr. i) Deel, gedeelte; 

die meerre, meeste b., de meerderheid. 2) deel, aan



46o PARTIEHOUDER. 

deel; te miere ,., voor zijn deel. 3) onderdeel, post 
van een rekening; mv., gespecificeerde rekening. 
4) afdeeling, soort. 5) streek, landstreek. 6) onbepaald 
aantal, van levende wezens ; leenre -n, op 
één hoop, bijeen. 7) gezelschap, schaar, gevolg, gezin, 
orde, geslacht; mei si(e)re (haerre) hartie,bartiën, 
met de zijnen, de hunnen ; volk; leger ; bende, 
troep; aanhang, volgelingen, partij, zijde die men 
kiest. 8) partij, in rechte, in een tweegevecht, een 
oorlog; met elkaar strijdende personen; staatkundige 
partij ; partijgenooten, -gangers. 9) partijschap, vij andelijke 
of vijandige gezindheid. io) het zich bij 
iemand aansluiten, met iemand verbonden zijn ; mei 
enen ft. sin. i i) aan iemand opgedragen taak, plicht. 

Partiehouder, znw. m. Aanhanger. 

Partielije, bnw. i) Vooringenomen, partijdig; 
vijandig, oneenig, verdeeld; medeplichtig. 2) particulier. 
-Partielijcheit.

Partielike, bnw. Zoo dat daardoor partijschap 
wordt aangewakkerd; j. spreken. 
Partiën jbaertiën, jbertiën, zw. ww. wederk. en 
intr. i) Vijan

dig tegenover elkaar staan, in vijandschap 
leven of twisten met iem. 2) met enen j5., de 

partij van iem. kiezen. 

Partiëseh, bnw. Partijdig, vooral in rechte. 

Partiesman, znw. m. Partijgenoot. 

Partieschap, znw. vr. Verschil van gevoelen 
onder de rechters. 

Partiïch , bnw. i) Tweedrachtig, in partijen verdeeld. 
2) vijandig. 3) partijdig, vooral in rechte. 
Partiïn e, znw. vr. Partijschap, verdeeldheid. 
Partike e, -ice, -icule, znw. vr. Onderdeel, ook: 

van eene rekening, post; mv., gespecificeerde rekening. 
Partikelen, zw. ww. tr. In deelen splitsen. 
Partieulijc, bnw. Bijzonder, persoonlijk; ook 
j5articulier. — Particulierlike. 
Partrise, hert-, j5aeri-, jerdrise, jbalrise, znw. 

vr. Patrijs, veldhoen. 
Partriseren, -eeren, zw. ww. intr. Op patrijzen 
jagen. -- Partriserer, -eerre, partrisier. 

Partschap, haert-, znw. vr. Aandeel in eene 
handelsonderneming.
Parturen Paerl-, znw. vr. Vereeniging of gezel 
meer tegen elkaar opgewassen-schap van twee of 
of bij elkaar behoorende personen. 2) evenbeeld, 
iemands gelijke.
Parure, znw. vr. i) Versiersel, sieraad ; tooi; 

de kleederen van een bepaalden stand of beroep 

met bijzondere kenteekenen: priestergewaad, ornaat, 

wapenrusting, galakleeding, liverei. 2) eigenaardige 

kenmerken, aard of wezen van iets. 

Parvjj s. Zie p a r a v ij s. 

Pas, jasse, znw. m. en o. i) Schrede, stap ; voet


stap, -spoor ; enes j5. geen, iemands voetstappen 

drukken ; pas, als naam eener maat. 2) weg, plaats 

of ruimte waar men gaat; gang, loop; buien der 

naturen j5., den loop der natuur; der minnenj., hetz. 

als d e r m i n n e n lo o p; levensrichting; enes j5as 

gaen, zich naar iemand richten; rechte weg. 3) 

stap, tempo van den gang ; , als bijw. acc., stapvoets. 

4) eene bepaalde plaats; de juiste, voor iem. bestemde 

plaats; te Passe comen, juist op de plaats komen 

(waar). 5) een bepaalde tijd, tijdstip, -punt; de juiste 

tijd voor iets; te bas. 6) een bepaalde toestand; in 

der maechden h., in den maagdelijken staat; in der 

sleden, der minnen pas. 7) een goede toestand, wel


varen, aangename stemming; wel te j5asse, in orde; 

als bijw., behoorlijk. 8) een bepaalde maat of af


meting ; boven )S., boven mate. 9) doorgang, toe


gangsweg; den j5. liden : a) een gevaar moeten door


staan. b) sterven. io) pas, bergengte. i i) benarde 

toestand, benauwdheid. i 2) wapenspel, spiegelge


vecht. i 3) passage, plaats in een boek. 

Pasch, znw. m. (oostmnl.). Weiland, beemd. 

Paschen. Zie p a e s s c h e n. 

Pasloop, znw. m. Wedloop. 

Pasloot, znw. o. Paslood, peillood. 

PATENE. 

Pasmes, znw. o. Sikkelvormig mes.

Paspo(o)rt, jasse-, -porie, znw. vr. Vrijbrief of 
vrijgeleide van waren, ook : voor een persoon. 

Paspoortgever, znw. m. Een ambtenaar belast 
met het uitreiken van paspoorten. 

Passage, -aedse, -aje, znw. vr. en o. i) Doorgang, 
toegangsweg, ook : tot of voorbij een kasteel; 
ook : de roofburcht zelf. 2) gelegenheid om een 
water te passeeren, brug, veerpont; ook : het veer 
en : eene doorwaadbare plaats. — Passagegelt.

Passavel, bnw. Gangbaar. 
Passed ijs, znw. Een dobbelspel, eig. „boven de 
tien". — 
Passen, zw. ww. -- I. Trans. i) Passen, afpassen, 
afmeten, nauwkeurig en naar de regelen der kunst 
ontwerpen; vereffenen, afbetalen. 2) in orde bren


gen, in orde maken ; vervaardigen. 3) schikken, 
voegen, rangschikken. 4) schikken, inrichten ; in eene 
bepaalde richting wenden of sturen; het j., maatregelen 
nemen ; iem. aan iets gewennen ; een dier, 
africhten, tot iets gebruiken. 5) overgaan, -trekken. 

— II. Wederk. Zich voegen of schikken, zich zetten 
tot; gebast sin, bereid, willens, van zins zijn. 
— III. Intr. i) Zorgen voor, acht slaan op (met 
ob) ; als znw., oppassing. 2) achten, meenen (16de 
eeuw) ; niet j5. oh, niet denken aan, niet geven om. 
3) trekken over, oversteken ; overzwemmen, doorwaden. 
4) naam van een dobbelspel. — IV. Onpers. 
i) Voegen, schikken, gelegen komen, uitkomen. 2) 
het j5ast, de gelegenheid is gunstig (r6de eeuw). 
Passer, jbesser, znw. i) Paslood, peillood; richtsnoer. 
2) passer.

Passeren , -eeren, -ieren, zw. ww. — I. Trans. 
Overgaan, -trekken ; doorgaan, -trekken. — II. Intr. 
i) Gaan, trekken, reizen. 2) voorbijgaan ; aan iets 
ontsnappen (met een gen.). 3) goed afgaan (met een 
dat.), geen moeite met iets hebben. — Passeringe.

Passie, znw. vr. i) Lichaamslijden, ziekte, kwaal; 
pijnigingen, martelingen ; bep.: het lijden en sterven 
van Christus; de evangelieverhalen van het lijden. 
2) zielsziekte; hartstocht, passie; b-n oh enen hebben, 
zich driftig of boos op iem. maken, iets tegen 
iem. hebben. 3) voetstap, schrede, passage in een 
boek. 

Passieboee, znw. o. en m. Een boek : a) over 

ziekten. b) over het lijden van Christus en der mar


telaren. 

Passiën, zw. ww. — I. Trans. Pijnigen, folte


ren, den marteldood doen sterven ; pass., doodge


marteld worden. -- II. Intr. Een eed doen bij de 

„passie" van Christus. 

Passionael, znw. o. Een boek over het leven 

en sterven der martelaren. 

Passivel, bnw. Voor lijden vatbaar. 

Paste, jbasl, znw. vr., m. en o. i) Deeg, beslag; 

mengsel. 2) broodzetting. 3) geldelijke bijdrage van 

schoolkinderen voor het gebruik der leerboeken. 4) 

een heerlijk recht (in Brabant). 

Pastebacker, znw. m. Bakker van fijn deeg. 
Pasteide, -teze, j5ost-, znw. vr. Pastei. — Pastei-debacker, 
-maker.

Pasteiden, zw. ww. intr. Eene pastei bakken. 

Pastenake, Post-, inake, -ernake, znw. vr. Naam 

van eene plant, pastinak, pinksternakel, witte peen. 

Pastoor, -oir, -eur, znw. in. Geestelijk herder, 

zieleherder ; pastoor, hetz. als p e r s o n e , k e r


spel-, parochiepape. — Pastoorljjc. 

Pasture, znw. vr. Weide; te j-n gaen. 

Pat, bad, znw. m. (en o.). Pad, smalle weg, voetpad 
; weg, verklw. jiadekijn, jadel jn, j5adelk n ; 
tallen paden, allerwegen ; sinen j. gaen, zijns weegs 
gaan ; der eren h., der minnen j5. ; de rechte weg, 
uit een zedelijk oogpunt; spoor, voetspoor; enes (b.v. 
Christus) j5. houden. 

Pateist, znw. Naam van eene stof, batist. 

Patene, jateen, znw. vr. Schotel, bak; het gou


den of verguld zilveren schoteltje, door den bis


schop gewijd, waarop bij de mis de Hostie gelegd 


PATER. 

wordt, olferschaal, pateen; het was tevens deksel 
van de miskelk. 
Pater, znw. m. Lid oener geestelijke orde; hoofd 
van een klooster. 

Paternoster, znw. o. en m. i) Het Onze Vader; 
ook als tijdsbepaling, de tijd noodig voor het bidden 
er van. 2) rozenkrans, bidsnoer; verklw. jbalernosterkijn. 
3) naam van foltertuigen. — Paternostermaker. 


Patient, jbacienl, bnw. en znw. — I. Bnw. Geduldig. 
— Patientelike, Patiencie. — 11. Znw. 
Lijder, zieke. 
Patjjn, Fallon, baline, znw. m. Klomp, holblok, 
houten sandaal. — Patjjnhout, -maker.

Patriarke, -erke, -arc/i, znw. m. i) Aartsvader. 
2) kerkvorst. -Patriareschap.
Patrijs, znw. m. Naam van een romeinschen 
rijksgroote, patricius.
Patrimonie, pater-, znw. o. Vaderlijk erfdeel. 

— Patrimoniegoet.
Patrise, -iseren. Zie p a r t r i s e, -eren. 
Patroelge, -die, znw. vr. Troep soldaten; troep, 
bende. 
Patrone, Palroon, znw. m. en o. i) Bescherm 

patroon ; beschermer; pleitbezorger; scheeps--heilige, 
kapitein. 2) voorbeeld, model ; beeld, figuur, voorstelling. 
— Patronerse, -esse, palroonsche, ba 

. Patroonschap. -troonsler 

Patteis, j5altoys, znw. o. Platte taal, volkstaal; 
na(er) ons (min) P., op onze boerenmanier, op zijn 
plattelandsch. 

Pau, .Paeu, ]auwe, jawe, znw. m. en vr. Pauw. 

— Pausveder, bauwenveder, Pausvederen, bnw. 
Pauphilus, )5auphulus, znw. vr. Naam van een 
schrijver (Pamphilus Mauritianus) van een in de 
middeleeuwen veel gelezen schooldrama „de arte 
amandi". 

Paus enz. Zie p a v e s. 

Pause, znw. vr. Rustpoos. — Pausen, Pauseren, 
Pauseringe.

Pautenier, poul-, znw. m. Zwerveling; landlooper, 
vagebond. 

Pauteniere, znw. vr. Bedelzak ; buidel, geldzak. 

Pautenieren, zw. ww. tr. Als een bedelaar uit dossen. 
Pauwelioen. Zie p ave 1 i o e n. 
Pauwinne, ftawinne, znw. vr.Pauwin. 
Pavais, havois, znw. Een groot schild, of met 

een lange ijzeren stang in den grond gezet Of 
geschikt om gedragen te worden; wapenschild.

PaYey, znw. vr. Vloersteen, plavei. 

Paveyen, zw. ww. tr. Plaveien, bestraten. — 

Paveyer , Paveyinge, Paveisel, -steen; Pa


veyegelt, eene opbrengst voor het hebben van 
een eigen graf in eene kerk. 

Pavelioen, -vi joen, j5auwel oen, jawelioen, j5aulioen, 
-iuyn, znw. o. i) Tent, veldheerstent. 2) troon hemel, 
hemel van een ledikant en dgl. 3) naam van 
een gouden munt. 

Pavement, -imeni, znw. o. Plaveisel. 

Paveren, -eeren, zw. ww. tr. Bestraten; be


vloeren. 


Pates, j5aefs, Dawes,-haewes, Jaus, znw. m. Paus. 

— Pavesbrief, pauselijke bul ; Pavesdoem, Pavesljjc, 
-schap, -sendebrief (breve), -stoel. 
Pavesrecht, znw. o. Het door den paus uitgevaardigde 
recht. 

Peauter. Zie s p e a u t e r. 

Pecie, znw. vr. Stuk, lap ; een lap goed ; deel. 

Pedagie, znw. o. Weggeld.

Pedde. Zie p a d d e.

Pede, znw. vr. Een met ijzer beslagen stok, of 
ook: een stok met eene ijzeren punt of waaruit 
spijkerpunten uitsteken. 
Pedel, znw. m. Laag land, veen-, broekland. — 
Pedellant. 
Pedeme, j5etme, znw. m. (limb.). Pompoen, of 
ook: meloen of: komkommer. 

PELLEN. 461 

Pedereelle. Zie petercelle. 
Pedic, jeddic, znw. m. (oostmnl.). Merg, van boo


men en dieren. 
Pedoen, znw. in. Pioen. 
Pedriere ^ederiere, znw. vr. en m. Eene soort 

van blijde, katapult of mangeneel. 

Pee, znw. vr. Wortel, de groente; mv. peen.

Peelkijn, Peemse. Zie p a e 1, p o m s e.

Peenbrokich, bnw. Boetschuldig.

Peender, Peenre. Zie p a e n d e r. 

Peerboom, jbaer-, jer-, herre-, znw. m. Pereboom. 
Peerpote, znw. vr. Jonge pereboom.
Peermenger , znw. o. Perenverkooper.
Peert, Peertche. Zie pert, p e r c h e.
Peesgelt, znw. o. Geld tot bestrijding der kos


ten van boogpezen. 

Pegel, j5eil(e), znw. m. en vr. i) Pegel, in maten 
voor drinkwaren. 2) hoogtemerk van den waterstand, 
peil. 3) teeken ter aanduiding der diepte waarop 
een vaartuig mag geladen zijn. 4) graad van sterkte 
bij het brouwen, peil. 

Pegelaer, znw. m. Pegelaar, ijker.

Pegelen, zw. ww. tr. i) Merken, ijken, pegelen, 
nl. maten voor drinkwaren. 2) de hoogte van den waterstand 
onderzoeken, peilen. 3) de sterkte bepalen, 
het gehalte onderzoeken, van bier. -- Pegelstoc. 

Pegge, Jeg, znw. in. Houten pen, pin, spie; tap, 
stop.

Peorgen, zw. ww. tr. „ Stoppen, dichtmaken.

Peiden, z v. ww. tr. Of: steken Of: tranen, van 

de oogen. — Peidinge.

Peinsen, Peis. Zie pensen, pais.

Peisteren, Ieinsleren, zw. ww. — I. Trans. 
Voeden, voeren ; vooral : te goed doen, verzadigen; 
laten grazen of weiden (zonder uitgedrukt obj.). —

II. Intr. i) Zich voeden; weiden, grazen, gevoederd 
worden. 2) pleisteren.
Peistersac, znw. m. Voederzak, haverzak. 
Pee, hic, znw. o. Pik; moeilijke of benarde om


standigheden. — Pecachtich, pekich, pecswart.

Pecboom, znw. m. Pijnboom. 
Pekel, jeeckel, znw. vr. Pekel. — Pekelen. 
Peken, jbeecken, becken, zw. ww. tr. Met pek 


besmeren. 

Poken. Hetz. als p e c k e n. 

Peket, *biket, znw. Naam van eene maat voor 
vloeistoffen. 
Pecke. Zie p i c k e. _ 
Peckskijn, -ken, znw. o. Verklw. van p a c.
Pelager, alager, znw. o. Zee, oceaan. 
Pelen, zw. ww. tr. Den bast of de schors ergens af 

nemen, pellen ; ook : van iets ontdoen. 

Pelen, zw. ww. — I. Intr. (Grens)palen slaan. --
Pelinge. — II. Trans. Afpalen, af bakenen ; enen 
nut der marke h., iem. zijn deel in de mark ontnemen. 


Pelgr jm, pele-, eel-, jbere., -grim, :grom;jbelger 
m, -ran, znw. m. i) Vreemdeling, reiziger; iem. 
die aan een ander vreemd is. z) pelgrim, bedevaartganger; 
kruisvaarder. 

Pelgrimage, belegriin-, beelgriin-, bilgriin-, 

]eregrzm-, -aedse, pelgermage, j5eregrinacie, znw. vr. 
I) Vreemdelingschap, verblijf in een vreemd land; reis. 
2) pelgrimstocht, bedevaart; _P. varen, geen. 3) het 
doen van eene bedevaart ; het geschreven stuk 
waarin aan iem. ingevolge een vonnis eene bedevaart 
wordt gelast. 

Pelgrj ms chap, znw. vr. Hetz. als p e 1 g r image, 
i) en 2) ; b. varen. 
Pelgrimeren, beregrineren, -eeren, zw. ww. intr. 
Als vreemdeling wonen.
Pelicaen, lellicaen, jz5elleeaen, znw. m. Pelikaan; 
ook als zinnebeeld, in en aan kerken, van Christus: 
volgens het volksgeloof voedde de pelikaan zijne 
jongen met zijn hartebloed. 
Pellet znw. Vlies. 

Pellen, Pellijn, ^ellel, jtelle, ^eller, 5elre, peldei, 


462 PELLENVOCGEL. 

znw. in. en o. i) Staatsiekleed voor mannen uil 
vrouwen. 2) pellengoed, met figuren doorwerkt linnengoed, 
in verschillende kleuren, ook : purper. 3) 
dekkleed voor tafels, banken, stoelen; een fijne doek; 
vloerkleed, tapijt; doodkleed, baarkleed; ook jtelm ; 
tapijtwerk dat bij feestelijke gelegenheden als behangsel 
werd gebruikt. — Pelleneleet, -tussen, 
1" c, purperkleurig; ookjelljn, uit *pellenn; -were. 

Pellenvogel, znw. m. Vlinder. 

Pellerjjn, j ellorjn, bnw. Van pellen" gemaakt 
of: de kleur van pellen (peller) hebbende. 

Peilieren. Hetz. als p a 1 e r e n. 

Pellijsten, zw. ww. tr. Polijsten, opsieren. 

Pellorijn, ,hillorijn, hellerun, bnw. Kaak, schand. 
paal.

Pelloriseren, piloris-, -eeren, zw. ww. tr. Tot 
staan aan den schandpaal veroordeelen, aan (op) de 
kaak stellen. 

Pellote , *j5erlote, znw. Kwade naam, opspraak; 
in P-n brangen. 

Pelmn. Zie pellen. 

Pelmentare, jbalmentere, znw. m. Plak, als straf 

voor schoolkinderen.-werktuig 

Pelsdeeken, -deken, znw. Een met „pels" ge


voerde deken. 


Pelse, hels, ftelts, znw. vr. i) De met haar of 
wol begroeide huid van een dier. 2) dierenvel of 
vacht, waarmede men een kleedingstuk voert; een 
met wol of een vacht, ook : bont, gevoerd kleedingstuk 
; bepaaldelijk : een onderkleed, ook : gedragen 
over het bloote lijf; verklw. elskijn, pelsrok, wollen 
of bonten lijfje. 3) fig. voor : het leven ; van der 
telsen vrese hebben. — Pelsecleet. 

Polsen, belsijn, bnw. Uit een pels of vacht bestaande 
; met eene vacht, ook : met bont, gevoerd. 
Polsen , zw. ww. intr. Vellen of vachten bewerken. 
— Pelser, pelsergilde, pelserse, vr. 

Polserie, ..jbelcerie, znw. vr. Pelswerk. — Pelsersjjs, 
accijns van pelswerk (te Utrecht). 

. Pelsmaker, -naever, peltenier, celtier; pel

vr., polterie.-tiere. 

Pemse. Zie pomse. 
Penancier, -cider, znw. m. Hetz. als p e n i t e neier. 
Penant Dinant, pinnant, znw. m. Steen voor 
den bouw van penanten (muur tusschen twee vensters, 
vensterpijler), streksteen; pijler, post. 
Pencioen. Zie p e n s i o e n. 

Ponder. Zie pander en paender. 

Pene, 5eyne, Peen, hein, znw. vr. i) Straf gesteld 
op de overtreding eener politie-verordening, of op 
het niet nakomen eener aangegane verbintenis, geldboete. 
2) straf in het algemeen; lijfstraf. 

Pene, Jenge, znw. mv. van p e n n i n c. 

Peneeh, penegen. Zie p e n n i n c, p e n n i ngen.


Penewert. Zie pennincwert.

Penide, znw. Kandijsuiker. 

Peniteneie, genet-, znw. vr. i) De aan een boe. 

teling opgelegde boetedoening, zelfkastijding. 2) 
boete ; straf; kwelling, marteling. 
Penitencielije, bnw. Kommer-, moeitevol. 

Peniteneier, znw. m. Boetpriester, boetprediker, 
een priester door een hoogen geestelijke belast met 
het geven van absolutie in gevallen waarin alleen 
die hooge geestelijke bevoegd is. 

Peniteren, zw. ww. intr. Gebruik maken van 
het recht om af te zien van eene (koop)overeenkomst, 
het rouwrecht. 

Penney znw. vr. i) Pen, vogelveder. 2) schrijfpen, 
ganzepen, veeren pen. — Penneleeker, 16de 
eeuw; -maker, -mes. 

Penne. Zie p i n n e. 

Penns, znw. vr. Voering. 

Pennenvogel. Hetz. als p e 11 e n v o g e 1. 

Pennewaert. Zie pennincwaert. 

Penningen, j5enigen, -egen, zw. ww. tr. In het 
klein, bid den penning, verkoopen. 

PENSIONARIJS. 

Pen 11nc, 5ennic, 1bcnnich, Penick., -ech, znw. ni. 
i) Penning, het 1/1s van een stuiver, het dubbele van 
„hallinc" of „mite" ; mv. benege, benge, ene; ook: 
eene munt van zilveren van goud. 2) geld-, muntstuk in 
het alg., ook bij het berekenen van rente ; den roden 
.P., to oio; den derden ., 331j3 °Ja ; h..penninges gelike, 
penning, penningsgewijze. 

Pennincboete, znw. vr. Geldboete. 

Penninebrief, znw. m. Schuldbrief. 

Penninebroot, znw. m. Broodje van een penning. 

Penninegelt, znw. o. Naam van verschillende 
geldelijke opbrengsten.

Pennincgierich, bnw. Inhalig.
Pennineleen, znw. o. Een leen van eene vaste, 


b.v. jaarlijksche, opbrengst in geld (een tijns, grondrente 
e. a.). 

Penninclij e , bnw. Geldelijk.

Penninemate, znw. vr. De maat voor kleine 
winkelwaren en koopmansgoederen. 

Penninemeester, znw. m. Ontvanger; ook : pen. 
ningmeester van een polderbestuur. 
Penninerente, znw. vr. Gevestigde rente in geld. 
Pennincsac , znw. m. Geldzak, -buidel. 
Penninesake, znw. vr. Geldschuld; ookjenninc


schull. 

Penninevat, znw. o. Geldkist. 
Penninewerden, penne-, jen-, bene-, peen-, 
-waerden, -waren, zw. ww. tr. In het klein ver


koopen.


Penninewert, penne-, -werde, -waerde, -ware, 

znw. vr. i) De waarde van een penning; eene kleinigheid, 
iets van geringe waarde ; niet een P., niets 
hoegenaamd; (bijw.) volstrekt niet. 2) wat voor een 
penning of enkele penningen kan worden gekocht; 
kleine goedkoope winkelwaar; ook : koopwaar in het 
alg., dure niet uitgesloten. 3) eene kleine hoeveelheid 
van de eene of andere waar; eene kleine hoeveelheid 
die gemeten of gewogen wordt; hier en 
daar ook : naam van een bepaalde maat. 

Penninewertwerde, znw. vr. De waarde van 
iets in geld uitgedrukt. 

Pennoen, j5enoen, 5enioen, ,binjoen, j5onioen, jben


goen, znw. o. Wimpel of vaan (van eene kostbare 
stof) die aan de lans werd vastgehecht; verklw. 
;5ennonceel. 

Pennoenvoerer, -voerre, znw. m. Vaandeldrager. 

Pense, jbeinse, bans

e, pens, znw. vr. i) Pens, ook 

als spijs. 2) buik. 

Pensen, jeinsen, j5insen, j4eisen, zw. ww. — I. 
Intr. i) Denken aan of over iets (met van, in, te, 
na) ; met omme : a) denken over. b) denken aan. c) 
bedacht zijn of zinnen op. d) met eene ontk., niet 
op iets verdacht zijn. e) zich te binnen brengen. 2) 
nadenken, peinzen; als znw., gedachten, gepeins. 

— II. Trans. i) Denken, met een objectszin. 2) 
denken, meenen; wanen. 3) bedenken: a) met zijne 
gedachten omvatten. b) zijne gedachten richten op. 
c) overdenken, -peinzen. d) overleggen, een plan 
beramen. e) zich te binnen brengen. f) ergens aan 
denken, iets niet vergeten. g) uitdenken, verzinnen. 
Pensenaer, -arks, jensionarjs, znw. m. Hij die 
eene „pensie" of (door eene stad verkochte) lijfrente

heft. 

Penser, znw. m. Hij die in gedachten verzonken 
is. 
Penserie, znw. vr. Penshal, pensmarkt. 
Penseus, bnw. In gedachten verzonken. 
Pensie, j5ensi, znw. vr. i) Lijfrente, ook lijfjbensie. 
2) bezoldiging. 3) huurprijs, pachtgeld.

Pensiere, znw. vr. Pantser. 

Pensinge, jbeins-, peis-, znw. vr. i) Peinzing, 
overpeinzing. 2) meening, vermoeden. 
Pensioen, znw. (vr. en) o. Hetz. als p e n s i e, 
i) en 2). 

Pensionari j s, zo w. m. i) Hetz. als p e n s en 
a e r. 2) rechtsgeleerd ambtenaar eener stad, vastbezoldigde 
rechtsgeleerde raadsman . — Pensione


rerschap^ hot ambt. 


PENSMAN. 

Peusman, znw. in. Slagcrskneelit.
Ponsmarct, znw. vr. Hetz. als p e n s e r i e. 
Ponssac, znw. m. en vr. Penszak. 
Penterie, -tier. Zie p a n e t e r i e, -tier. 
Penwerden, -Wert. Zie p e n n i n c w e r d e n.
Peonie, znw. vr. Pioen. 
PepeY e, znw. vr. Ziekte der neusklieren, pip.
Pepel, znw. m. Vlinder, kapel. 
Peper, jeiher, znw. m. Peper; enen den P. hart 


snaken, het iem. moeilijk maken, iem. zeer doen ; een 
met peper bereid gerecht. — Peperen, Peperieh, 

-coeke. 
Pepergraen, znw. o. Peperkorrel; ook hejercorn.
Pepereruut, znw. o. Naam van eene genees 


krachtige plant, peperkruid. 
Peperline, znw. m. Een paddestoel. 
Pepermolen, znw. vr. Pepermolen.
Peperpoeder, znw. o. Gemalen peper.
Peperradie, znw. m. Mierik ; ook j5ejterworí, 

-wortel. 
Peppe, znw. Tepel van de mansborst. 
Peppel, Perboom. Zie p a p p e l, p e e r b o o m. 
Perceel enz. Zie p a r c e e 1. 
Perche, j5ertche, berise, baertse, heertse, znw. vr. 


i) Staak, stang, roede; paal. 2) roede als teeken 
van het gezag (?), rechtbank van den lakenhandel; 
kamer van koophandel die toezicht hield op de bewerking 
van laken e. a. ; waarmerk door de „perche" 

gegeven. 


Perchen , zw. ww. tr. Het laken onderzoeken in 

de „perche".


Perehenaer, jeris-, znw. m. Lid van de „perche" 
of het college van toezicht op de lakenbereiding en 
den -handel. 

Perchinge, znw. vr. Keuring van laken in de 

„perche". 
Perdebeslaeh znw. o. Hoef beslag. 
Perdedeken, ^Perdedief.
Perdeelsvrouwe, znw. vr. Houdster van een 

bordeel. 
Perdehaer, -hame (achterschenkel), -hoeder,

-hure, -huut, -cleet, -coper, -marot. 
Perdecracht, znw. vr. De kracht van een paard. 
Perdelast, znw. m. Paardenvracht. 
Perdeloos, Farde-, bnw. Zonder paard. 
Perdemes, 6aerde-, peens-, terts, znw. o. en m. 

Paardemest; ook j4aerismisch.

Perdemoeder, znw. vr. Moederpaard.
Perdenschoe, znw. m. Schoen van paardenleer.
Perderuter, znw. m. Ruiter te paard (r6de eeuw).
Pordeseel, znw. o. Leidsel. 
Perdesmit, znw. m. Hoefsmid. 
Perdestal, -stert, -vercoper.
Perdestrate, znw. vr. Wagen-, rijweg.
Perdetort, znw. m. Paardemest, -vijg. 
Perdevliege, -voeder, -voederinge.


Perdevoet, peris-, znw. m. Paardepoot; hein 
wachten van Jaerdenvoeíen, maken dat men niet 
overreden wordt, zich uit de (paarde)voeten maken. 

Perdevolc, znw. o. Paardenvolk. 
Perdewat, znw. o. Paardenwed. 
Perdijn, jerden, bnw. Van paardenleer gemaakt, 


paarden -. 

Pere, peer, hare, Baer, ook (nederr.) bere, znw. 
vr. Peer; niet ene p., niet twee j5eren, niet het geringste, 
niets hoegenaamd. --Pereboom, Perelaer. 


Peregrjjni enz. Zie p e 1 e g r ij m. 
Perel. Zie p e r 1 e.
Perfors, bij w. Met geweld. 
Perframent enz. Zie p a r g a m e n t.


Perikel, znw. o. Gevaar. --Perikeloos, Peril


lens. 
Perkeboom, znw. m. Perzikeboom. 
Perkel, znw. o. Afgeperkt terrein, gebied.
Perkelen, zw. ww. tr. Hetz. als p r e k e 1 e n.
Perker, znw. m. Perzik. 
Perket, Perlaet. Zie parket, p r e l a e t. 

PERSONE. 46; 

Perle, j4ecrle, ,5arle, j4aenle, 6ci cl, ztiw. vr. en 

m. t) Parel. 2) naam van eene oogziekte.
Perlement enz. Zie parlement. 
Perlen, jeerlen, j4aerlen, bnw. Uit parels bestaande, 
parel -. 

Perlentree, peerlen-, znw. m. Parelsnoer. 
Perlesijn, znw. m. Naam van den (een) duivel.
Perlot, jbrelot, znw. o. Bespreking, onderhande


ling ; waarsch. ook : kapittel. Vgl. p e 11 o t e. 
Perment. Zie p a r c a m e n t. 
Permuteren, -w. ww. tr. Verruilen, inruilen. 
Perpoent, por-, j5ar-, ftoint, znw. o. Wambuis, 

vooral: een kleedingstuk dat door ridders en krijgslieden 
gedragen werd onder het harnas, en van verschillende 
stoffen (laken, vilt, zijde) vervaardigd was. 

— Perpoentsticker.
Perroen, J eroen, znw. m. Pui, hooge stoep. 
Pers, j5eers, j4aers, j4erseh, bnw. Paars ; bruun 
(sad) h., donker paars, paars ; lichte., rose. — Pers

scharlaken. 
-

Persboom, y5ars-, znw. m. Pers; wijnpers. 
Persch, bnw. Perzisch. 
Perseh. Zie pers.
Perse, jersse, jarsse, znw. vr. i) Pers; wijnpers; 


deel van het inwendige van een molen. 2) druk, 
drukking ; met P., met de kracht, waarmede men 
tegen iem. of iets aankomt; aandrang, kracht. 3)
het dringen ; gedrang, opeendringende volksmenigte.
4) het opeendringen van een aantal van man tegen 
man vechtende strijders; aandringende drom stri' ders, 
het brandpunt van een gevecht, strijdgewoel, 
gedrang; ééne aaneengesloten legermacht; die p. 
dragen, een opdringenden vijand moeten weerstaan. 
5) overlast, kwelling, druk op iem. uitgeoefend; verdrukking, 
het aandoen van geweld ; met ,h., met 
geweld. 6) druk, subjectief ; angst, benauwdheid, 
treurige toestand, zoowel van zielesmart als lichaamslijden. 
7) persing, drukking, ook als lichamelijk ongemak; 
jbarse van ouden steen in die blase. 

Perse, terze, znw. vr. (vla.). Perzik. — Perse

-

boom. 
Perseke, -sike, -sec, znw. m. en vr.; ook terseher, 
j5ersker, m. (vla.). — Persekerblat, -boom. 
Persecutie, znw. vr. Vervolging; kwelling, marteling. 
Perselijc, bnw. Drukkend, benauwend. — Per


selike. 

Persemaert, -art, -erf, znw. m. Woekeraar, 
schraper; ook jersemare, -aer, -er, -ier, hursenz-, 
j5ersorsz-, jussem-. — Persemen, Persemie .

Persen, ^erssen, -ar(s)sen,,baersen, bors(s)en, zw. 
ww. tr. i) Persen, drukken; duwen, stuwen. z) drukken, 
benauwen ; kwellen, toetakelen, mishandelen; 
in het nauw brengen. 3) noodzaken. 

Persenier. Hetz. als p e r s e m a e r t (-i e r).
Persequeren, zw. ww. tr. Vervolgen, vijandig 
behandelen ; (dood)martelen. 
Perseren , -eeren, zw. ww. tr. Hetz. als p r e s s 
e r e n. Dwingen, noodzaken.
Perserie, fors-, znw. vr. Het persen van laken; 

ook : lakenbereiding (?). 
Persevereren, zw. ww. intr. Volharden. 
Persijn, znw. Peterselie. — Persjjnsaet. 
Persjjn, znw. m. Pers, bewoner van Perzië. 
Persic. Zie p e r s e k e. — Persicsteen. 
Persingen perss-, hars-, j5ors-, znw. vr. i) Per


sing, drukking. 2) druk, benauwdheid. 3) druk op

iem. uitgeoefend. 
Perscas8 znw. vr. Geperste kaas.
Persker. Zie p e r s e k e r. -- Perskerboom. 
Persmele, )ars., znw. vr. Dikke melk. 
Personaet, znw. o. Het ambt van „persone", 

of pastoor. — Personaetschap.
Personage , -ie, znw. vr. Persoon, personage.
Persone, persoon, J5arsone, harsoon, znw. m. en 

vr. i) Persoon in eene dramatische vertooning. 2)
iem. in een bepaald karakter; in den j5. van, sprekende 
uit naam van ; David seil in den ft. des 


464 PERSOONLIJC. 

Vaders edit zuourl; persoonlijkheid, persoon, inenseli ; 
in sijns selfs 'b., persoonlijk, in persoon ; vr. berso. 
nige (vla.). 3) aanzienlijk provenier, die zijne prebende 
of zijne kerk door een vicaris laat bedienen; 
ook : „parochiepape", pastoor, ook hersoonre, bersoner. 
-- Persoonschap.

Persoonlije, bnw. i) Het eigen wezen of den 

persoon van iemand betreffende. 2) door zijn persoon 
of verschijning een goeden indruk makende; 
knap van uiterlijk; van zaken, schoon. — Persoon


ljjcheit (persoon), -like. 

Persoor, znw. o. Pers, wijnpers. 

Pert, keert, part, j5aerl, jberd, ook hererl (oostinnl.), 
znw. o. Paard, trekpaard, rijpaard ; merrie ; verklw. 
j5erdek n, ftaerde-, -kin, -ken, paardje ; ook naam 

van eene kleine munt. 

Pert-, i5eris-. Zie p e r d e-. 

Porte, paerie, harte, j5ert, znw. vr. Streek, list. 

Pertich, bnw. I) Slim, listig. 2) vlug, levendig. 

Pertrise enz. Zie partrise. 

Pertseren, zw. w*. tr. Term in de goudsmederij 
; open werken (?). — Pertseringe, -ieringe. 

Perturberen, zw. ww. tr. Verwarren, beroeren. 

Pese, j5eise, znw. vr. z) Pees, streng. 2) boogpees. 
3) geesel; strik of koord om iem. of een dier 
vast te houden of te vangen. 

Pesegaern, -gairn, -garen, znw. o. Koord van 
ineengedraaide boogpezen. 
Pesen, zw. ww. -- I. Trans. Van een pees voorzien. 
— II. Intr. Naam van een gebrek in laken. 
Peserie, znw. m. i) Pees, streng ; de mannelijke 
roede van sommige dieren. 2) streng, koord van ineengedraaide 
pezen, om te slaan, bullepees, en om 

iemand te binden. 

Pesteel, znw. m. Waarschijnlijk : knots. 

Pestel , pistel, znw. m. Waarschijnlijk: pees of 

spier in den arm. 

Pester, znw. m. Bakker. — Pesterschap, pes


terie. 

Pestier, znw. m. Baktrog. 

Pestilencie, j5eslel-, -ency, znw. vr. Pest, pest


ziekte : besmettelijke ziekte, epidemie. 

Pestilencieachtieh, bnw. Met pestdampen of 

smetstoffen bezwangerd. 

Petancie. Zie p i t a n cie. 

Petauwe, betau, bulau(we),j'elou, znw. m. Naam 

van een wijn uit Poitou. 

Pete, znw. m. en vr. Doopvader, en : doopmoeder, 

peetvader, en : peetmoeder; peet; petekind. 

Peter, znw. m. Doopvader, peter; petekind. 

Peter, j5eeter, jbieter, znw. m. Naam van gouden 

en zilveren munten, genoemd naar den apostel Petrus 
; ook 6elerman. 

Petercelle, 6eder-, j5etre-, -sille, -sin, Pers fin. 
znw. vr. (en m.). Peterselie. — Petereellesaet, 
-wortel. 

Peterolie, Pieter-, znw. m. en vr. Steenolie, petroleum, 
doch niet als lichtstof, maar als geneesmiddel. 


Petme. Zie p e d e m e. 
Petrjl n, jbeter jn, jeleren, znw. m. Doopvader; 


peter ; petekind ; vr. ,helrine. 

Petrocelie. Hetz. als p e t e r c e 1 i e. 

Penderen, Rued-, penren. Zie p o d e r e n. 

Peale enz. Zie pol e enz. 

Penterie, pentier. Zie p u t e r i e, p u t i e r. 

Philippusgulden, znw. m. Naam van een gou


den munt. -- Philippusstuver. 

Philosophe, znw. m. Wijsgeer; natuurkenner, 

wiskunstenaar; een wijze, hij die voor anderen ver


borgene dingen kent; ook philosohhien, -fin; die 

hoghe b., God (de Zoon) als „Eeuwige wijsheid." 

Philosophelijc, bnw. Diepzinnig. 

Philosophies znw. vr. Begeerte naar kennis en 

wijsheid, wetenschappelijke zin. 

Phisaen, znw. m. Fasant. 

Phiselmie, jhisolomie, znw... vr. Aangezicht. 

Phisicien, -fin, znw. m. Natuurkenner; kenner 

PIJPCANEEL. 

van geneeskrachtige kruiden, heelmeester ; ook Jhis!ïit. 

Phisike, f sike, znw. vr. Kennis van geneeskrachtige 
kruiden en planten en van den invloed 
van de natuur op den mensch. -- Phisikeboee, 
een boek over physiologie. 

Phisiker, znw. m. Geneeskundige. 
Phitoen, znw. m. Waarzeggende geest, geest die 
dooden kan opwekken. 
Plo ftij, znw. vr. Kleedingstuk van grove wollen 
stof, vooral van zeelieden ; ook seehie. 
Piec, piel. Zie pike, pijl.
Pier, znw. m. (Aard)worm ; ingewandsworm ; ook 

I lerinc, bierworm. — Pierich, vol wormen. 

Piere, znw. vr. (vla.). Strik, klem, val. 

Pieren, zw. ww. — I. Trans. i) Een dier van


gen in eene „piere" ; opsluiten. 2) aan iem. een valstrik 
spannen, hem lagen leggen, iem. verstrikken. 

— II. Intr. Naam van eene bepaalde wijze van 
visschen. 
Pierersen, zw. ww. intr. Aarzelen, terugkrabbelen 
(16de eeuw). 

Pieter enz. Zie p e t e r enz. 

Pietmaent, j5iete-, znw. vr. September. 

Pigge, znw. vr. Big. 

Pigmene, bigsneën, znw. m. De Pygmaeen, een 

mythisch volk van dwergen. 

Pigment, jbirnent, bument, znw. o. Specerij, kruiderij, 
voor reukwerken, blanketsel, balsem ; ook: 
kruidenwijn, meiwijn. 

Pignaet, znw. Waarschijnlijk eene soort van 
suikergoed.
Pijl, biel, Rile, znw. m. Pijl. — Pjjlbusse, -geschot, 
-hout, -iser, -coker. 
Pjjlschacht , -schaft, znw. vr. Houten steel van 
een pijlpunt, schacht van een pijl. 
Pijlwortel , znw. vr. Pijlwortel, loodrecht naar 

beneden groeiende wortel.

Pijn, znw. m. en vr. Pijnboom. 

Pijnachtich, ; echlich, bnw. i) Strafwaardig. 2) 

moeitevol. — Pijnachticheit. 

Pijnambacht, znw. o. Het gild der sjouwerlie


den of lastdragers. 

Pijnappel, znw. m. i) Pijnappel, dennenappel. 2) 

eene versiering aan eene torenspits, waarop het kruis 

of de weerhaan is bevestigd ; ook : tinne, trans. 

Pjjnbanc , Pijnboom, Pijnbomen, bnw. (van 

pijnhout). -hout. 

Pjngereetsehap, znw. vr. en o. Foltertuig. 

Pijncamere, znw. vr. Folterkamer. 

Pijnljc, jb?jllJc, jl lijc, bnw. — I. Van zaken. i) 

Bezwaarlijk, lastig, moeilijk. 2) onaangenaam, iem. 
onaangenaam aandoende; jb. es lange te beidene. 3) 
pijn doende of veroorzakende, ook : aan het gemoed. 
4) j4ijnlike clage, aanklacht in crimineele zaken. — 

II. Van levende wezens. i) Lastig; onhandelbaar, 
wreed ; uitspattend, wellustig ; weerspannig, oproerig; 
kwaadaardig; met een dat., wreed of hard tegen, 
lastig voor, vijandig jegens (iem.); als znw. weerspanneling. 
2) strafwaardig, boetschuldig. 3) hij die 
gepijnigd mag worden. 
Pjjnlijcheit, jilic-, znw. vr. i) Moeite, subjectief, 

bezwaarlijkheid, moeilijke omstandigheden, rampen, 

wederwaardigheden. 2) moeite, objectief, last, over


last, kwelling, moeite die men iem. aandoet. 3) li


chamelijk letsel of ongemak. 4) onhandelbaarheid; 

kwaadaardigheid; oproerige gezindheid; weerspan


nigheid, muiterij. 5) oneenigheid, twist, onaange


naamheden ; strijd, gevecht. 

Pijnlike, bijw. i) Met moeite; in of onder moei 

omstandigheden. 2) op eene smartelijke, ook:-lijke 

kwetsende wijze; zóó dat iets op een ander een 

pijnlijken indruk maakt. 

Penre. Zie p i n e r. 

Pinreetsehap. Hetz. als pij n g e r e e t s c h a p. 
P nstoc, znw. m. Een folterwerktuig. 
Pijnwerdich, bnw. Hetz. als p ij n 1 ij c , II, 3). 
Pijpgeblas, znw. o. Blaasmuziek. 
Pijpcaneel, -canneel, znw. o. 



PIJPLOOT. 

Pijploot, znw. o. Het boden merk, aan gekeurd 
laken geslagen; ook : naam van eene bepaalde soort 
van laken. 

Pjjpsac, znw. m. Pijpzak, doedelzak. 
Pi]pslotel, znw. m. Een sleutel met holle schacht; 

verklw. j»slotelkijn. 
Pic enz. Zie p e c. 
Picaert, j5ickaerl, znw. m. Piekenier; ook ^ike


naer, tikenier. 

Pike, j5ijcke, ft/c, jbiek(e), jeke, znw. vr. en m. 
Piek, lans met platte ijzeren punt. — Pikemaker. 
Pile, jac, znw. m. Haat, wrok; onmin, slechte 

verstandhouding (16de eeuw). 
Pikeswenkinge, j5ijc-, znw. vr. Het drillen van 
eene piek. 
Pieke, jecke, jike, Peke, znw. vr. Pikhouweel; 
snoeimes. — Piostale, de steel er van. 
Pickel jeckel, znw. m. i) Poot van een stuk 

huisraad. 2) bikkel, koot; ook j5ickelbeen. 
Pickelaer. In s te en pi c k e 1 a e r, steenhouwer. 
Pickelen, zw. ww. —1. Trans. Pooten maken on


der (een stuk huisraad). — Ii. Intr. bikkelen, kooten. 

Pieken, j5eeken, j5eken, zw. ww. tr. en intr. i) 
Houwen. 2) pikken, oppikken. 3) oogsten, maaien. 
4) heimelijk wegstelen. 

Pieker, j5ickaerl, znw. m. i) Steenbikker. 2) 

maaier, oogster. 3) gauwdief, strooper; zakkeroller. 
Picture, znw. vr. Schilderij, schilderwerk. 
Pilare, -laer, -leer, -laerne, -le(e)rne, znw. m. 

en o. Pilaar, pijler, zuil; steunsel van gewelf of boog; 
paal; verklw., j5ilaerkijn, zuiltje, console; zuilengang, 
gaanderij ; van een persoon, zuil (van kerk of staat); 
Zichtende j-n., naam voor de devoten, met herinnering 
aan de vuurkolom uit de geschiedenis der 
Joden; gepilaert, van pijlers voorzien. 

Pilaerbiter, znw. m. Kerkuil, schijnheilige. 
Pile, pil, znw. vr. Pijler, zuil; paal. — Pilen, 
van (ingeheide) palen voorzien; pi1in'e. 

Pile iel, znw. vr. en m. Stapel ; uitstalling, etalage, 
in den lakenhandel; ook j4ille. — Pilen 
uitstallen, etaleeren. 

Pigelt. Zie pillegelt. 
Pilgeren, -eeren, zw. ww. tr. Plunderen. 
Piliferijni enz. Zie p e 1 g r ij m. 


Pill] e. Zie pijn 1 ij c. ,. 
Pille Pil, znw. m. en vr. Geestelijke zoon of 


dochter, petekind, doopkind ; ook: pillegift. 
Dille Pil, znw. vr. Pil; verklw. ftillekijn. 
Pille, znw. vr. Zuil; schandpaal. 
Pille, stapel. Zie p i 1e. 
Pillegave, Pillen-, pil-, -gifte, znw. vr. Ge


schenk van iemand aan zijne „pille" (ie Art.), doop


geschenk; ook ville-, villelgifte. — Pillegelt. 
*Pillel, biller, znw. Hetz. als p i 11 e, ede Art. 
Pillen. Zie pellen. 
Pilleren. Hetz. als p i 1 g e r e n. 
Pilmate, Pel-. Zie p a 1 m a e t. 
Pilote, -ool, znw. m. Stuurman; loods. 
Pilse else, znw. vr. Laag van dooreengestren


gelde waterplanten. 
Pilter, znw. m. Hij die huiden bewerkt en pelzen 

maakt (E 6de eeuw). 
Piment. Zie p i g m e n t.
Pimp, pimpsteen. Zie p o m s e. 


Pimpernee , znw. o. Eene soort van aal. 

Pimpernelle, j5imjhe-, Pike-, znw. vr. Naam van 
twee planten. i) Hetz. als b e v e n e 11 e, steenbreker. 
2) sorbenkruid, bloedkruid. 

Pimpernellen, zw. ww. tr. Met pimpernel kruiden. 
Pin, znw. Een kleine spiering. 
Pinakel, j5inacule, znw. m. Hetz. als p ij n a p


pel, 2). 
Pince, 5inche, znw. vr. Tang. 
Pinceel, j5inseel. Hetz. als p e n n o n c e e 1; zie 

pennoen. 
Pinceel, j5inseel, znw. o. Penseel. 
Pinceel, jincheel, znw. o. Tangetje; een werk


tuig om letters of teekens op goed te drukken. 

PINXTAVONT. 

Pinceren, -eeren, zw. ww. tr. Nijpen, knijpen; 
overdr. : beknibbelen. 

Pine, Han, znw. vr. ; Han, znw. m. i) Straf; 
geldstraf, boete ; lijfstraf, doodstraf; het verhoor op 
de pijnbank. 2) lichamelijke pijniging, marteling: 
ook : de eeuwige pijn. 3) subjectief, toestand van 
lichamelijk lijden, lichaamssmart, ziektetoestand, 
kwaal; last, onaangenaamheid; barenswee; zelfkastijding. 
4) ellende, treurig lot, ontbering, druk, kommer; 
angst, benauwdheid; te enes j5-n, tot zijn ongeluk; 
enen te j5-n werden, iem. duur te staan 
komen, de onaangename of treurige gevolgen van 
iets ondervinden. 5) objectief, verdriet, leed, overlast; 
lichamelijk letsel. 6) moeite waarmede iets gepaard 
gaat. 7) moeite, inspanning, afmattende arbeid; 
verloren j5., vergeefsche moeite; 5. doen, zijn 
best doen; met miere, siere jb-n, door zich in te 
spannen, niet zonder moeite; met (groter) jine(n), 
met (groote) moeite, ter nauwernood; sonder enesP., 
zonder iemands bemoeiing of hulp. 8) eene zware 
taak, een moeilijk werk; taak, werkzaamheid, een 
werk. 

Pinegelt, znw. o. Geld betaald voor het vervoeren 
van koopwaren.

Pinen, zw. ww. — I. Trans. i) Straffen ; aan iem. 
eene straf, ook : de doodstraf, opleggen ; op de pijnbank 
leggen. 2) pijnigen, martelen; den marteldood 
doen ondergaan ; mishandelen ; dat vleesch P., het 
vleesch kruisigen. 3) kwellen, pijnigen, hinderen, met 
eene ziekte, eene kwaal, eene verwonding, ook de 
liefde, als ondw. 4) kwellen, plagen, overlast aandoen. 
5) inspannen; afmatten. 6) bewerken, bearbeiden, 
land e. a. ; persen, wringen ; zeen P. ende Persen. — 

II. Wederk. i) Zich afpijnen, zich kwellen; gejjnt 
sijn, in eene droefgeestige of treurige stemming zijn. 
2) zich uitsloven of inspannen, zijn best doen. 3) 
zich beijveren of bevlijtigen, zijn best doen, met een 
gen. (acc.), onzme, te; zich verstouten, het wagen. 
4) zich begeven, met eene bepaling van richting. — 
III. Intr. z) Pijn lijden. 2) afgemat of uitgeput zijn. 
3) hetz. als wederk., 2), 3) en 4). 
Piner, j5ijnder, jbijnre, znw. m. i) `Tan jinen, tr. 

Pijniger, beul ; beul, wreedaard ; vr. jbinerse ; naam 

van een rechterlijk ambtenaar van een lageren rang. 

2) van Ehnen, intr., werkman, arbeider ; iem. die 

hard werkt of zwaar werk verricht; zakkedrager, 

sjouwerman; brandweerman. 

Pineweke, znw. vr. Lijdensweek.

Pingeren, -eeren, zw. ww. tr. Schilderen. — 
Pingerer, -inge, ook schilderwerk, muurschildering. 


Pin'oen, j5injoen, j5inioen. Zie p e n n o e n.

Pinigen, zw. ww. tr. i) Straffen. 2) pijnigen, 

folteren ; mishandelen ; door zelfkastijding boeten 

voor (sine sonden). 

Pininge, znw. vr. i) Kastijding; kwelling, mar


teling; mishandeling. 2) inspanning. 

Pinke znw. m. Eenjarig kalf, pink. — Pinke


vol. pinienschoe (schoen van kalfsleer). 

Pinker znw. vr. Pink, visschersschip. 

Pinken, zw. ww. intr. Schitteren, glanzen, van 

het oog. 

Pinken, zw. ww. intr. Hinken. 

Pincogen, zw. ww. intr. Knipoogen.

Pinne, din, J5enne, znw. vr. en m. i) Pin of pen 

van hout; pin, als ijkteeken van maten ; pin in den 

neus van varkens om 't wroeten te beletten. 2) ijze


ren pin of punt, prikkel; ook : pijlspits. 3) tinne of 

trans van een gebouw. 

Pinnen, zw. ww. tr. Met een pin bevestigen.

Pinsen, Pinsoen. Zie pensen, poensoen.
Pinsoen, jinson. Zie p e n n o e n. 
Pinte, hint, znw. vr. Pint, pintje; Pintseanne ; 


soms ook: maat van graan.
Pintseel, znw. o. Hetz. als p a r c e e 1. Artikel; 
perceel. 

Pinxtavont, -dachPinxten, Pinxtendach,

Pinxter jinxieren. Vgl. s i n x e n e. 


466 PINXTERACHTTE. 

Pinxteraehtte, -acute, achtende, znw. m. De 

zondag na -, de octaaf van pinksteren. 

Pinxteravont, znw. m. Avond, ook : dag, voor 

pinksteren.

Pinxterdach, Pinxterweke.

Pip, jibhe, znw. Snot, slijm; pip, eene vogelziekte 
; ook j5epeye. 

Pipe, i5h5, znw. vr. i) Pijp, buis, roer; afvoerbuis; 
rietpijp, herdersfluit; is jn al j-n, het beteekent 
niets. 2) rond voorwerp dat niet van binnen 
hol is; steel van vruchten; staafje; knot, kluwen. 3) 
deel der wapenrusting, mv.; misschien armplaat of 
scheenplaat. 4) inhoudsmaat van wijn, bier, olie: 
langwerpig vat, pijp. ^-Pipenmaker. 

Pipegale, i4iben-, znw. vr. Kruiwagen. 
Piperi Eiyen, zw. en st. ww. intr. i) Een schel 
gelui ma

ken, piepen. 2) piepen, schreeuwen, kermen, 
gillen, van angst of pijn. 3) op fluit of schalmei 
spelen; ook: trompetten en: op den doedelzak (pijpzak) 
spelen. — Pipenaer, Piper, Piperse . 

Pipenbier, znw. o. Bier dat in pijpen wordt ingevoerd.


Piperen, zw. ww. intr. Hetz. als p i p e n , 3). 

Pipioen, baj5ioen, znw. m. Jonge duif.

Pippinc, jujjbinc, znw. m. Pippeling. 

Pirate, znw. m. Zeeschuimer, -roover. 

Pirites, 5eriles, znw. m. Een edele steen. 

Piroen, znw. o. Gesteente, steenen gedenkzuil; 
ook stoep (?). Vgl. p e r r o e n. 

Piscine, 1biscijn, 15issjfn, znw. vr. Vijver, waterkom 
; badwater ; ook : watervat, waterton ; voorwerp 
waarin het bij de mis gebruikte vaatwerk gereinigd 
wordt. 

Pise, znw. Gewicht, een zekere hoeveelheid, van 
de eene of andere waar. 
Pisen, zw. ww. intr. Naam van een spel. — 

Piser. 

Pishuus, znw. o. Privaat, sekreet. 

Pispot, znw. vr., ook j5isvat. 

Pissade, znw. vr. Het wateren. 

Pisse 1s, znw. vr. Urine; coude f5., boze aandrang 
tot ^

waterloozing. 

Pisselinge, bijes. Met stralen, tappelings. 

Pissen, zw. ww. intr. en tr. Pissinge . 

Pistaverne, znw. vr. Gemeene kroeg. 

Pistele, j5islel, -ole, znw. Brief. 

Pisterp jester, znw. m. Bakker. 

Pit. Zie pitte en put. 

Pitancie, jbetancie, -ce, znw. vr. Een portie eten 
verstrekt aan een lid eener geestelijke broederschap, 
aan monniken en nonnen, eene tractatie ; ook in het 
alg., eene uitdeeling van lekker eten en drinken. 

Pitancielant, znw. o. Land uit welks opbrengst 
eene „pitancie" wordt bekostigd. 

Pitanciemeester, znw. m. De persoon belast 
met het beheer der renten enz., die vermaakt worden 
aan geestelijke vereenigingen om daaruit ,,pitanciën" 
te bekostigen; ook : opzichter over die uit 

-deelingen. 

Pitoor. Hetz. als butoor en p u t o o r. 

Pitse, znw. vr. Neep, kneep; streek. 

Pitsen, zw. ww. tr. Nijpen, knijpen. 

Pitsier, znw. o. Cachet, zegel. 

Pitte, i it, znw. o. Houtmerg, kern ; pit van eene 
vrucht (gew. kerne, kernel).

Placebo, znw. o. i) Het eerste woord van het gedeelte 
uit den zi6den Psalm, dat bij lijkdiensten 
gezongen werd. 2) streken in jb., naar den mond praten. 

Plache. Zie plaetse.
Plade, j5lede, znw. m. Ahorn ; het hout van den 
ahorn of van den eschdoren. 
Pladerasche. Hetz. als b l a d e r a s c h e (b l ar 
a s c h). Basilisk.

Pladerboom znw. m. Ahorn, eschdoren; plataan. 

Pladeren, Jladren, klaren, zw. ww intr. i) 
Klappen, klapperen. 2) klappen, snappen, babbelen; 
beuzelen, onbeduidenden praat uitslaan. 
Pladeren, 5layeren, zw. ww. intr. Boerten, 

PLACKAERT. 

schertsen. — Playerwater, water dat niet werkelijk, 
maar alleen in de verbeelding bestaat; of: 
water waarmee men iem. voor den gek houdt. 

Pladeren, 1. Zie bij p 1 a d ij n. 

Pladeringe, znw. vr. Beuzelpraat, zotteklap.

Pladermolen, znw. m. en vr. Klappermolen. 

Pladijn, plader}jn, 5ledijn, ,leden, lederen,. 

bnw. Ahornhouten; jbladene no (j4lane naj5jbe, 
j5lanaftfte, j5lenajbje). 
Plad js jladdijs, znw. vr. en m. Bot of schol, 
platvisch. '— Pladisengraet.

Plaen, j5lain, bnw., znw. en bijw. — I. Bnw. 
Effen, vlak. — II. Znw. Vlakte, veld. -- III. Hetz. 
als b l o o t (a 1 b 1 o o t), bevestigingsformule. —
Plaenheit, oppervlakte. 

Plaenlike, bijw. Op eene duidelijke wijze.

Plaenboom . Zie plade en planeboom. 

Plaester, j lasler, -hlaisler, znw. o. en vr. i} 
Pleister, wondpleister; verklw. jblaeslerkiin. 2) pleisterkalk. 


Plaesteren, blasteren, zw. ww. tr. en intr. r) 
Een pleister leggen op (eene wond). 2) met pleister. 
kalk besmeren, pleisteren, witten ; jlaesíeraer, -enger, 
-ernaer, blaesirier, leemplakker; stukadoor, witter. 
3) iem. naar den mond praten ; knoeien, marchandeern, 
schipperen.

Plaesteringe, znw. vr. Het behandelen van een 

gewonde met pleisters. 

Plaet. Zie plate. 

Plaetharnasch, znw. o. Maliënkolder. 

Plaethure, -huur, znw. vr. Geld voor het gebruik 
van een geschoeiden waterkant. 
Plaetmes, znw. o. Dolk. 

Plaetse, jblaetcke, plache, znw. vr. i) Open 
ruimte of plaats in of bij een huis. 2) open plaats,. 
plein, vooral in eene stad. 3) open terrein; slag


veld ; enen die i. rumen, het veld voor iem. ruimen 
; 5. maken, ruim baan maken ; ruimte maken; 
in j5-n bringen, voor den dag brengen, uiten; itv 
j5. van, in de plaats, ter vervanging van. 

Plaetshouder, znw. m. Plaatsvervanger.

Plaetshure, znw. vr. Huur betaald voor het 
beschikken van eene zekere ruimte, b.v. voor het: 
uitstallen of verkoopen van waren. 

Plaetsuker, -suyker, znw. Borstplaat (?). 

Plagael, znw. m. Een bepaalde soort van aal. 

Plage, znw. vr. i) Wond ; verwonding. 2) onheil,. 
ramp ; eene door God gezonden straf of kastijding; 
Since Jans P., de vallende ziekte ; dese aertsche jz5.,. 
de basilisk. 3) objectief, kwaad, kwellingen, die men 
een ander aandoet, nadeel of schade die men iem. 
toebrengt; subjectief, een treurige of ellendige toestand, 
ramp, onheil, verlies; in -n vallen, in treurige 
omstandigheden komen. 

Plage, znw. vr. Hetz. als p 1 e g e. Gewoonte. 

Plagen, zw. ww. tr. z) Straffen, kastijden, met 
rampen bezoeken, met God als ondw., geelaget sin, 
een treurig lot hebben; als znw., plaag, bezoeking. 

2) kwellen, plagen, iem. leed of nadeel berokkenen. 
Plagen, zw. ww. intr. Hetz. als p 1 e g e n. Gewoon 
zijn. 

Plagge, znw. vr. i) Lap, van eene bepaalde stof. 
2) plag, heideplag. 3) naam van een muntstuk, hetz. 
als placke. 

Plaggen, zw. ww. intr. Plaggen steken. 

Plaideren, -eeren enz. Zie p 1 e i d e r e n. 

Playerwater. Zie bij pladeren. 

Plain, plainteit. Zie plein, planteit. 

Plaisant, ,slasant, bnw. Aangenaam van manie.. 
ren; bevallig, aantrekkelijk; lief, mooi. 
Plaisteren. Hetz. als p e is t e r e n; hem j5.r 
zich mesten of te goed doen. 

Plait, plaiten. Zie pleit, pleiten. 

Plat, bnw. Puistig, zeer, van de huid. — Placheit, 
huiduitslag.

Plackaert , blacaerl, jlackert, -ad, znw. m. i) 
Een schriftelijk met een zegel voorzien bewijsstuk 


PLACKAERT. 

of brief; jlackaerísbrief. 2) bevelschrift, ordonnantie 

vanwege een regeeringslichaam. 

Plackaert, znw. m. Koolmees. 

Plackaet, znw. m. Hetz. als p 1 a c k e, munt. 

Placke, j5lecke, Jlac, znw. vr. en m. i) Lap; 

plag (oostmnl.). 2) vlak, vlek, klad; vlek in de huid, 

sproet; verklw. blecskijn, -ken. 3) naam van een 

muntstuk van koper; ook van zilver en goud. 4) 

klap, slag. 

Placken, j5lecken, zw. ww. tr. i) Lappen. 2) 

kladden, vlekken, bezoedelen; met iets besmeren, 

b.v. een muur met kalk of leem. 3) slaan, klappen 
of slagen geven aan (iem.). 
Placker,jblecker, znw. m. i) Leemer, leemwer


ker; witter, stukadoor. 2) mooiprater, huichelaar, 

vooral in deze bet. pleckaert. 

Plackerie, jbleckerie, znw. vr. Het werken met 
leem, kalk e. a. ; leem-, pleisterwerk; ook blackinge.
Plackich , bnw. Vlekkig; ontstoken ; schurftig. — 

Plackicheit. 

Placmeeuwe, -mewe, znw. vr. Eene zilveren munt. 

Plamen, zw. ww. tr. Uitvlakken, -schrappen. 

Planappe. Zie bij p 1 a d ij n. 

Plane, znw. vr. Een ziekelijk verschijnsel, waarbij 

de oppervlakte van het lichaam blauw wordt. 

Planeboom, znw. m. Ahorn, eschdoorn. 

Planen, zw. ww. tr. i) Glad of effen maken of 

strijken. 2) hetz. als p 1 a m e n; ook : smeren. 

Planeren, -eeren, zw. ww. tr. i) Glanzig maken; 
polijsten, glad wrijven. 2) uitvlakken, -wisschen. — 
Planerer, -eerre, hij die (boeken) schoonhoudt. 

Planets, znw. m. Planeet. — Planetemerker, 
planeetlezer, sterrenwichelaar. 
Planke, znw. vr. ; blanc, znw. m. Plank ; van 
der,b. vallen, voor de verleiding bezwijken. 

Planken, zw. ww. tr. Met planken bekleeden of 
versterken; eene stad, met houten muren of versterkingen 
omgeven.

Planket, znw. o. Houten versterking, -muur. 
Plankier, znw. o. Plankenvloer, zoldering; houten 
uitbouwsel ; ook jblankiel. 
Plankijs, znw. o. ; jlankise, vr. Houten muren 
of versterkingen om steden en burchten. 

Plansen, blansen, zw. ww. tr. Eene vloeistof overstorten 
of overgieten in (iets); win j5., knoeien met 
wijn. 

Plante, Jlani, znw. vr. i) Plant; ook : pol of 
stoof eener plant. 2) de plant van den voet. 

Planteit, plaint-, jblent-, znw. vr. Overvloed, 
groote voorraad, volop (van eten en drinken) ; groot 
getal, van menschen (zeldzaam) ; als bnw., volop, 
overvloedig. 

Planten, zw. ww. — I. Trans. i) Planten, poten. 
2) vastzetten, ook: in het gemoed; grondvesten. — 

II. Intr. Wortel schieten, ook : in het gemoed. 
Planter, znw. m. z) Planter. 2) grondlegger, 
grondvester, stichter. 
Planterie, znw. vr. Kweekerij ; het gekweekte, 
eene plant. 
Planteus, Ment-, -loos, bnw. Overvloed en welvaart 
brengende ; die ^-e Ceres. 
Planteuselike, j5lent-, bijw. Rijkelijk, in ruime 
mate. 
Plantinge, znw. vr. Hetz. als p 1 a n t e r i e.
Plantsoen, znw. m. of o. Stek, poot; ook j5lant


slake. 

Plaren, plaringe. Zie p 1 a d e r e n enz. 

Plas j5lasch, znw. Plas, poel ; ook : plas op een 
weg ; verklw. jlesschelkijn. — Plassen (16de eeuw).
Plas, blasse (uit plats?), znw. m. Plaats, open 
ruimte. 

Plas, znw. Een koek. 

Plasijn, znw. o. Jicht, podagra. 

Plat, bnw., znw. en bijw. — I. Bnw. i) Plat, 
vlak, van voorwerpen en land. 2) in de lengte uitgestrekt, 
met de geheele oppervlakte iets rakende, 
bij ww. ; al b. liggen. 3) week, zacht, murw. — II. 
Znw. i) De platte kant van iets, het plat; ook: van 

PLEGEN. 467 

het op den grond liggende menschelijk lichaam; oj5 

sin hlal vallen. 2) inl j5lalle, bij seggen, duidelijk; 

in het kort. — III. Bij w. i) Geheel en al, volkomen, 

zonder uitzondering. 2) zonder omwegen, duidelijk; 

ronduit. 

Plat, znw. m. i) Slag, smak. 2) slag, klap; niet 

een b., niets hoegenaamd; als bijw., hoegenaamd niet.

Platane, blataen, znw. m. Plataan, 6f: ahorn. 

Plate, znw. vr. i) Een plat hard voorwerp. 2) 

een meer of minder dun of geplet blad van het eene 

of andere metaal ; verklw. Plaelkijn, bleelkijn, -ken. 

3) een deel der wapenrusting, een uit ijzeren plaatjes 

bewerkt deel er van, waardoor een deel van het 

lichaam wordt beschermd; vooral : borstharnas en: 

pantser ; een met eene „plate" gewapend strijder, 

zwaargewapende. 4) eene „plate" van hout, plank 

van eene bepaalde afmeting; schoeiïng, plankschoei


ing; de met planken en palen beschutte waterkant; 

het deel van een weg tusschen de bestrating en den 

waterkant. 5) houten muur of schutting. 

Plateel jblalleel, -iel, znw. o. en m. Schotel, 

platte schotel. 

Platen, zw. ww. tr. i) Met ijzer beslaan. 2) met 
planken beschoeien; ook : (den waterkant) bekleeden 
of bedekken met steenen. — Platinge. 

Platenaer, znw. m. Harnasmaker, wapensmid; 

ook jlatenmaker, -slager. 
Platheit, znw. vr. Platheid. 
Platij n, -en, bnw. Ijzeren. 
Platijn, hlalljn, znw. m. ; blatine, vr. Muil of 

pantoffel, deels van hout deels van leer ; ook : geheel 
van hout, klomp. — Platijnmaker, -snider. 

Platluus, znw. vr. Platluis. 

Plats, hlels, bijw. Geheel en al, volslagen; met 
eene ontk., in het geheel niet. 
Platse jz5lalze, znw. vr. Hetz. als p 1 a e t s e. 
Platte, znw. vr. Het plat van een mes e. a. 
Platte, jblal, znw. vr. Kruin, de kaalgeschoren 

kruin van geestelijken. 
Plattebollen, zw. ww. tr. Platslaan, iem. (eig. 
iemands hoofd). 
Plattelinge, bij w. Plat uitgestrekt voorover op 
den grond of iets anders. 
Platten, zw. ww. tr. Slaan, een klap of klappen 

geven aan (iem.). 

Platvoet, znw. m., Platvoetich, bnw. 

Platvoetvogel, znw. m. Een zwem-of water


vogel. 

Plauderen, -eeren, zw. ww. intr. In de handen 
klappen.

Plavant, znw. Een scheldwoord : smeerlap, licht


mis, of falsaris? 
Plavuns, jblevuus, -uys, znw. Vloersteen. 
Plebaen, znw. m. Pastoor. — Plebaenschap.
Plechsede, znw. m. Gewoonte. 

Plecht, znw. vr. Klein voor-of achterdek op 
open vaartuigen ; vore-, achter/ilechl. 

Plecht enz. Zie plicht. 

Pleden. Zie p l a d ij n. 

Pleechte, znw. Hetzelfde als costume, 2) en 
gewoonte, 2). 

Plege, j5lech, znw. vr. en m. i) Handelwijze, 
wijze van doen, bedrijf. 2) gewoonte, gebruik. 3) 
de eene of andere verplichte opbrengst of dienst 
(oostmnl.). 

Ple geli]C, blech-, bnw. Gewoon, gebruikelijk. — 
Ple elike. 

Plegen, st en zw. ww. — I. Intr. en Trans. i) 
Borg voor iets stellen, voor iets instaan, de verantwoordelijkheid 
voor iets op zich nemen ; gehlogene 
schout, eene schuld waarvoor men zich in rechte 
verbonden heeft; jbande b., panden verbinden; ere 
geloof/en jb., eene belofte nakomen ; betalen ; sijns 
rantsoens jb. 2) zich aan iem. of iets laten gelegen 
liggen, zich met iem. of iets uit belangstelling bezighouden 
: a) met den gen. van den pers., voor iem. 
zorgen, zich iem. aantrekken; werk van iem. maken, 
iem. oppassen, bedienen, verzorgen ; ook : verplegen, 


468 PLEGER. 

een zieke ; vereeren, God ; iron., iem. toetakelen. b) 
met den gen. der zaak, voor iets zorgen; der sielen 

P. ; enes gemaecs j5., voor iemands gemak zorgen; 
dienen ; der werelt j. ; zich toeleggen op, zijne aandacht 
wijden aan, 3) eene werkzaamheid verrichten 
met betrekking tot de eene of andere zaak; uitoefenen, 
verrichten; in praktijk of in beoefening 
brengen; der wraken b., des orloges b.; een gebruik, 
gewoonte ; eene deugd, goede eigenschap; 
eene ondeugd, eene zonde; der minnen j., zich aan 
de liefde overgeven, ook : eene amourette hebben, 
en: vleeschelijke gemeenschap oefenen; sins willen 
.P., zijn wil volvoeren; recht, dat gerechte h., het 
recht toepassen of ten uitvoer brengen, recht doen, 
vonnissen. 4) doen ; ondanc Nebbe hi dies oliet; als 
znw., handelwijze. 5) gebruiken, zich bedienen vap, 
aanwenden, bezigen; dranc of salve, die meesters 
1. ; der (die) waj5ene j5., de wapenen hanteeren; 
raets j., naar raad luisteren; reehts j5., te recht 
staan. 6) omgaan of verkeeren met; gemeenschap 
hebben (met man of vrouw). 7) veroorzaken, bewerken; 
die plage jammers j5lach. 8) de proef ne 
ondervinden, zich in iets schikken of aan-mnen van, 
iets onderwerpen. 9) bezitten, hebben ; der kinischeit 
j5.. in de kinderjaren zijn. io) plegen, gewoon zijn; 
als znw., gewoonte. ii) ergens gewoon zijn, veel 
voorkomen. 12) als middel van omschrijving van 
een ww., leren, striden j., leeren, vechten. — II. 
Onpers. Het is gebruik, gewoonte, regel. 

Pleger, znw. m. z) Opziener, bestuurder. 2) . hij 
die iets volvoert, verricht, doet. 
Pleginge, znw. vr. Gewoonte; misschien ook: 
zorg, toezicht. 

Pleideren, plaid-, -eeren, -ieren, zw. ww. intr. 
Pleiten, procedeeren. — Pleiderer, -eerre, ook 
Pleidier; Pleideringe.

Pleye, znw. Naam voor verschillende muziekwerktuigen. 
Ple eII j5layen, zw. ww. intr. i) Pret hebben, 
jubelen, ju. 2) dansen of springen van vreugde.

ichen

Plein jlain, bnw. z) Vlak, effen ; als znw., het 
vlakke veld, de vlakte. 2) glad, effen. 3) effen van 
kleur. 4) zacht van smaak, tegenover : prikkelend of 
bruisend, van wijn. 5) eenvoudig, duidelijk, inl Leine, 
op eene duidelijk blijkbare wijze. 6) volledig, vol 

vol (misschien een ander woord).-slagen, 

Plein, Blain, znw. o. i) Vlakte, vlak veld; berch 
ende j., bosch ende j5., ook als bijw., over bergen 
(bosch) en door de vlakte, zonder omwegen, recht 
door of rechtuit; veld geschikt voor een gevecht, 
veld waar een tweekamp gehouden wordt; 
ruimte, open ruimte; met een gen. of een adj., eene 
omschrijving; des ftaradises jl'., des weerelts j.; dat 
aertsche h. ; plein, plaats, open ruimte in eene stad. 
2) volheid (vgl. bij p 1 e i n, bnw. 6). -- Pleinitjc, 
volledig. 

Plein, bijw. Op eene duidelijke wijze; ook j5leinlike. 

Pleinen, jtlainen, zw. ww. tr. Vlak, glad, effen 
maken. z) opheffen, slechten; utegleinen, uitwisschen, 
uitdelgen. 

Pleister. Zie p l a e s t e r. 

Pleisteren, blaest-. Zie p l a e s t e r e n en p eis


t e r e n. 

Pleit, jlait, znw. o. en m. i) Rechtsstrijd, proces; 
bep.: een proces voor het geestelijk gerecht; 
rechtszaak; de zaak van iemand (met een gen.) ; 
het voeren van eene rechtszaak; kleit houden, het 
woord voeren tot verdediging eener zaak in, ook: 
buiten, rechte ; oneenigheid, onaangenaamheden met 
iem. 2) toestand van onrust, subj. ; kwellingen die 
men iemand aandoet, obj. 3) list, kunstgreep. 

Pleite, plaite, bleit, znw. vr. Een vrachtschip 

met platte bodem, platboomde schuit. ---Pleitschip,

Pleitenaer (schipper, veerman, i 6de eeuw). 

Pleiten, plaiten, zw. ww. -- I. Intr. Een proces 
voeren. — II. Trans. In rechte vervolgen of betrekken. 
— Pleiteren, plait-, -eeren; Pleitinge,
Pleiteringe. 

PLOECHBALKE. 

Pleiter, znw. m. Hij die iem. in rechte ver 

-volgt. 

Pleitsake, znw. vr. Proces, ook : voor den geestelijken 
rechter. 
Pleke, jbleecke, znw. vr. Vlek, ook : op de huid. 
Pleken, jleecken, zw. ww. intr. Mazelen of vlek


ken op de huid hebben. 

Pieken, zw. ww. tr. Hetz. als p 1 e c k e n en 
b 1 e c k e n. i) Ontblooten, van iets ontdoen. 2) iets 
van iets anders afnemen, plukken. 

Pleekaert. Zie p 1 a c k e r. 

Plecke, Alec, znw. vr. Plaats, plek ; dorp, vlek; 
stuk land ; verklw. jlecskijn, jleckijn, stukje of lapje 
grond; vlek in het oog; zeere plek in de huid; 
verklw. jlexkijn. 

Pleoken, zw. ww. tr. Ontblooten, villen; iem. 
het vel over de ooren halen. 

Plemaetworm. Zie p a 1 m a e t-. 

Plengen, zw. ww. tr. Mengen. 

Pleppen, zw. ww. intr. Keuvelen; minnekoozen. 

Piet , znw. m. Lap ; stuk, brok; p. no deel, in 
het geheel niet; jb. ofte iet, een klein beetje. 
Plateren , zw. ww. intr. Met water plassen. 
Plets, bijw. Geheel en al, ten eene male. 
Plotse, znw. Pens, van geslachte dieren; ook 

jlette(n), jblettzer (nederr.). 
Pletswater, znw. o. Water waarin pens gewas


schen of gespoeld is. 

Pletten, zw. ww. tr. Plat slaan of maken. 

Pleuresie , pluer-, znw. vr. Pleuris. 

Plicht Plecht, blucht, blichte, znw. vr. i) Verantwoordelijkheid, 
het tot iets verbonden of gehouden 
zijn, zoowel uit een zedelijk oogpunt als (oorspr.) 
in rechte ; aansprakelijkheid, het verantwoordelijk 
zijn voor de gevolgen van iets; gerechtelijke erkenning 
eener geldschuld, ook : de daarvan opgemaakte 
akte; P-en verblegen, doen, maken, schulden in rechte 
erkennen ; j. oh goet, plecht, hypotheek. a) verbintenis, 
verbond, gemeenschap. 3) zorg voor iem. of 
iets waarvoor men verantwoordelijk of aansprakelijk 
is ; bescherming, toezicht, opzicht. 4) macht; gezag. 
5) verplichte dienst of dienstverrichting; ambt, bediening. 
6) schuld, zonde; schuld, toedoen ; tekort 

sonder j5., zonder mankeeren. 7) ellende,-koming; 
treurige toestand, subj.; leed, verdriet, obj. 8) gewoonte, 
gebruik; over .: a) volgens de gebruikelijke 
rechtsvormen. b) in strijd met de gebruikelijke 
rechtsvormen ; vgl. overjblechtsch. 

Plichtboee, plecht-, znw. o. Boek of register 
met in rechte erkende schulden. 
Plichtbrief, Jlecht-, znw. m. Gerechtsbrief, 
opgemaakt van de erkenning in rechte eener 
schuld. 
Plichten, jlechten, zw. ww. — I. Intr. i) Voor 
iets instaan. 2) zich verbinden ; het met elkaar eens 
zijn ; gemeene zaak maken met; zich houden aan; 
met Gode j., zich aan God houden ; zich verbinden 
aan den dienst van (iem., met aen) ; als znw., samenspanning; 
betrokken worden in, de gevolgen van 
iets mee moeten dragen of ondervinden (met aen). 
3) te kort komen, eene schuld op zich laden; sonder 
2., zonder mankeeren. 4) vast verblijf houden; 
met Gode h., de gelukzaligheid deelachtig zijn. — 

II. Trans. Verbinden ; hechten; reden in hem j., 
verstand hebben. 

Plichter, znw. m. Dader, schuldige. 

Plichtich, blechtich, bnw. i) Tot iets verplicht 

of verbonden; door eene „plicht" tot betaling ver


bonden. 2) schuldig, handdadig. 

Plien, st. ww. tr. en intr. Hetz. als p 1 e g e n. 

Plike, jlijcke, znw. vr. i) Vouw, plooi; omslag, 

achterkant of rug van een geschreven stuk. z) streek, 

list, kunstgreep, vond. 

Ploech, Slouch, znw. vr. (en m.). i) Ploeg. 2) 

afdeeling, bij elkaar behoorend gezelschap ; hoop, 

van zaken. 

Ploechbalke, -bale, znw. Ploegbalk; ook j5loechboom. 



PLOECHBUUSCH. 

Ploechbuusch, -buyseh, znw. m. Het voorste 
deel van den ploeg. 
Ploechgange, -ginge, bnw. Geschikt om beploegd 
en bezaaid te worden. 
Ploechharnasch, znw. o. Ploegtuig. 

Ploechhouder, -helder, znw. m. Ploeger, ploeg knecht. 


Ploechhovet, -hooft, znw. o. Ploegas. 

Ploechiser, znw. o. Ploegschaar; ook jloeckcauter, 
-schare. 

Ploechcnape, znw. m. Ploegknecht. 

Ploechmaker, Ploechman (ploeger; landman). 

Ploechmerie, znw. vr. Vrouwelijk ploegpaard. 

Ploechrat ! znw. o. Rad van een ploegwiel. 

Ploechrecht, znw. o. Een recht te betalen voor 
het verlof der bebouwing van een grondstuk; ook: 
een recht op een deel van den oogst. 

Ploechstert, ,-steen, -staert, znw. m. Handvat 
of steel van den ploeg. 
Ploechvoet, znw. m. Opkrullende voet onderaan 
het steunhout van een ploeg zonder wielen (waardoor 
het dieper indringen van het ploegijzer in den 
grond wordt belet). 
Ploechvore , znw. vr. Geploegde vore. 
Ploechwende, znw. vr. Plaats waar de ploeg 
gewend wordt. — Ploechwenden. 
Ploechwinninge , -wenninge, znw. vr. Het bebouwen 
van land met den ploeg; boerderij.

Ploegen, j4luegen, jlogen, zw. ww. intr. en tr. 

Ploeger, znw. m. Landbouwer; een boer die met 
eigen ploeg en paarden werkt (tegenover co/er); 
ook : ploegknecht, boerenknecht. 

Plogge. Zie p l u g g e. 

Ploye enz. Zie p 1 o o y e. 

Ploc enz. Zie p 1 u c. 

Plombeye, jlommeye, znw. vr. Een met lood 
gevulde knots. 
Plombet, znw. o. Looden plaatje; boden stift, 
potlood. 

Plomp Plomb, j5lump, bnw. i) Stomp, niet in 
een punt uitloopende; stomp, bot; stomp, van een 
hoek; dat Plompe, de stompe kant. 2) bot, stomp, 
dom; j. van sinne, ook van het gezicht; grof, van 
den geest, van lagere neigingen vervuld. — Plompelike, 
Plompheit.

Plompe, eene plant. Zie a p 1 o m p e. 

Plompen, Jlumhen, zw. ww. — I. Intr. i) Stomp 
worden, zijne scherpte verliezen. 2) verstompen, afslijten, 
van den mensch en zijn denkvermogen. — 

II. Trans. i) Stomp maken. 2) afstompen, verstompen. 


Plomport, -oort, bnw. Met een stompe punt. 

Plonderen. Zie plunderen. 

Ploo e jloye, znw. vr. en m. i) Plooi, vouw; 
in een kleed; achterkant of rug van een geschreven 
stuk. 2) laag, van de op elkaar gelegde rijen maliën 
van een harnas. 3) bocht, buiging. 4) juiste stand; 
goede toestand; gesteldheid, toestand. 

Plooyen, jbloyen, zw. ww. — I. Trans. i) Plooien, 
vouwen; drapeeren. 2) tooien, opsieren, ook wederk.; 
de plooien wegnemen, polijsten, glad maken. 3) bui 

een bocht of vouw gaan zitten.-gen. — II. Intr. In 
Plootwolle, znw. vr. Wol die van de vacht afgestoken 
is. 
Plorale, znw. Zakdoek. 

Ploten, zw. ww. tr. i) Plukken, pluizen ; de wol 
van de schapenvellen afsteken of afplukken. 2) de 
vruchten van iets plukken of inzamelen, de voor 

iets genieten, noten ende j. 3) rammeien.-deelen van 

-- Ploter, Ploterie.

Plotte, znw. vr. Bal. 

Plotte, znw. Breede korte degen of mes. 

Plotsen, zw. ww. tr. Plukken, pluizen. 

Placht? plachten. Zie p 1 i c h t, p 1 i c h t e n. 

Pluderen, jbluren, zw. ww. intr. Babbelen ; kabaal 
maken ; tegenspartelen. 
Plugger jlogge, znw. m. Houten nagel, pin, stop. 

— Pluggen, met een pin dichtmaken. 
PODERSAM. 

Pluyme, Pluysteren. Zie p l u nl e, p 1 u u steren. 
Pluc, znw. m. Een handvol van iets, zooveel als 
men met de hand van iets kan afplukken; vlok; 

wol-, snee/loc. 
Pluken, j luucken, Pluycken, zw. ww. tr. Vastmaken, 
sluiten, bevestigen. Vgl. o n t p 1 u k e n. 
Plucharen, bloc-, znw. m. Iemands haar uitruk 
uitplukken ; iem. bij de haren trekken. -ken of 
Pluckelinge, znw. vr. Pluksel. 

Plucken, Plocken, j5luycken, zw. ww. — I. Trans. 
i) Plukken, uitplukken, uitrukken; een vogel plukken. 
2) afplukken, plukken, bloemen en vruchten. 3) iem. 
van iets ontdoen; P. van den stove, van stof en 
pluisjes zuiveren; pluimstrijken; iem. plukken, berooven. 
4) de vruchten van iets plukken; iets erven; 
naar zich toehalen, zich iets toeeigenen. — II. Intr. 
(hem) P. ende halmen, op vormelijke wijze afstand 
doen van den eigendom van een onroerend goed en 
dien aan een ander overdragen. 

Plucker, Plocker, znw. m. i) Hij die iets uit 
-rukt; hij die iem. mishandelt, beul. a) /. van-plukt, 
den stove, pluimstrijker. 

Plume jbluyme, jbluum, znw. vr. i) Pluim, veer; 
dons ; ook: pen, slagpen, wiek ; uien jlumen steken, 
kaal plukken, een mensch; van enes blumen hebben, 
op iem. lijken ; iets van geen waarde ; verklw., 
jbluumkijn. 2) pluisje, stofje, vuiltje; enen die P-n 
lesen, afdoen, afrajen, striken; enen striken van den 

lumen, hetz. als jblucken van den stove. 
Plumecoper, znw. m. Koopman in dons. 
Plumeloos, bnw. Zonder veeren, kaal. 
Plumen, zw. ww. — I. Trans. i) Een vogel, 

plukken. 2) iem., plukken; een land, kaal maken, 
plunderen. — II. Intr. Pluimen of veeren krijgen of 
hebben. 

Plumer, znw. in. Kussen -, dekenstikker. 

Plumetse, -mets, znw. Kussen, matras. 

Plumipn, blumen, bnw. Veeren. 

Plumich, bnw. Gevederd, gepluimd. 

Plunder, jlonder, znw., enkv. en mv. Allerlei 
benoodigdheden, klein huisraad, beddegoed, kleeren, 

ook : oude kleeren ; inboedel, boeltje, plunje; ook 
1 londerie (16de eeuw), f lunderinge, jlundware. 

Plunderen, jlond-, zw. ww. tr. Plunderen. 

Pluren. Zie pluderen. 

Plusen, j'luysen, zw. ww. tr. Uitplukken; pluizen 
of wolvlokjes van iets afnemen. 
Plusinge. Hetz. als p l u n d e r i n g e; ook eene 
kleinigheid (r 6de eeuw). 

Pluumgrave, znw. m. Ambtenaar belast met het 
opzicht over het pluimgedierte van een vorstelijk of 
voornaam persoon. — Pluumgraefschap.

Pluumcussen, ftluym-, znw. o. Veeren kussen. 
Pluumrecht, znw. o. Het recht om zwanen te 
houden. 
Pluumsacht, -saft, bnw. Zacht als dons. 

Pluumstriken, Pluym-, zw. ww. tr. en intr. 
Vleiend dienen, flikflooien, pluimstrijken. — Pluumstriker, 
-siricker, -streker. 

Plump. Zie plomp. 

Pluusteren, jluyst-, zw. ww. tr. Pluizen, plukken 
; plunderen. 

Pluusteringe, jluyst-, znw. vr. Lijfsbenoodigdheden, 
kleeren (16de eeuw).

Pluvier, blovier, znw. m. Regenvogel, pluvier. 

Pochen, juchen, zw. ww. intr. Bluffen. 

Porie, znw. vr. Een drankje; ook jocioen. Zie 
poesoen. 
Podager , -agre, -egra, znw. o. Voeteuvel, jicht. 

-- Podagriseren, die kwaal hebben. 
Podde. Hetz. als p a d d e. 
Podelpoel, znw. m. Modderpoel. 
Poderen juederen, joyeren, zw. ww. — I. Intr. 

i) In iets roer

en of wroeten. 2) met een jboder, d. i. 
een tros wormen, visschen. — II. Trans. Iem. bestoken, 
het hem lastig maken. 

Podersam, Pueder-, Poer-, bnw. i) Lastig voor 


 

470 POEDER.

iem. (met een dat.). 2) lastig, moeilijk, zwaar; ook 

botersa4n. — Podersamheit. 

Poeder, joder, j5ouder, znw. vr. en o. Poeder, 
gestampte of gemalen stof: a) gestampte kruiderijen. 
b) geneeskrachtig poeder. c) buskruit. — Poeder


huns. 

Poederachtich, Poederbusse.

Poederen, zw. ww. tr. Fijn maken of malen. 

Poel, boil, j5uel, zzw. m. i) Poel, moeras, plas 
van stilstaand water; verklw. j5oelkijn; poeltje, plasje; 
die helsche j., de hel. 2) kuil, groeve ; verklw. 
1 oelkijn, kuiltje; een p. in den vleesche; but ende 
.poel, zie put. 

Poelage, poellage, j5oul-, znw. Hoendergevogelte. 
Poelen, zw. ww. tr. i) Bemodderen, bekladden (?). 
2) uitdiepen. Zie p u t t e n. 
Poelge (doe je), znw. vr. Jonge hen of hoen. 

Poelgrune. Hetz. als p a v e 1 i o e n. 

Poelment. Zie puimen t. 

Poen, znw. Zoen, kus. — Poenen, honen ; ook 
znw., een kus. 
Poen , znw. m. Poen, ploert; verklw. boenkijn, 
-ken (16de eeuw). 
Poengeel, Poengeren. Zie p e n n o n c e e 1 
(bij jennoen), p o n g e r e n. 

Poensoen, .boent-, Al5oinch-, j5oyns-, lions-, tins-, 
cinch-, -on, znw. m. Maat voor fransche wijnen, 
anderhalf aam. 

Poensoen , joent-, point-, hin(t)-, znw. o. (en 

m. ?). i) Steekpriem, dolkmes. 2) priem, naald; een 
werktuig om op iets een figuur of een merkteeken aan 
te brengen ; het waarmerk zelf. — Poensoeneren. 
Poent, j5oint, jbuent, Pont, ook punte, hoente, 
znw. o., m. en vr. i) Punt, stip; verklw. j5oentkijn. 
2) punt of onderdeel in een verhaal, aanklacht enz.; 
van j-e te h-e, in alle bijzonderheden of onder 

artikel eener verordening; onderdeel eener-deelen ; 
overeenkomst, voorwaarde. 3) punt, zaak, iets waar 

te herkennen is of dat bij iets is op te-aan iem. 
merken. 4) eene zaak die behoort tot het zedelijk 
gebied, gezegd van eigenschappen, deugden en 
ondeugden; een j. van eren, een jb. van goeder 
zede ; drie Poenle koren toe el/een dichtre ; ook van 
eigenschappen van dieren. 5) eene zedelijke eigenschap 
die men iem. wil inprenten, eene les van 
levenswijsheid en deugd, ook: geput uit de schrift; 

goede j5oente in enen dringen ; negen j5oente van 
goeder oefeningen ; verklw. Poentken, j5unieken, eene 
vermaning of zedeles; spreuk. 6) tijdpunt, -stip, 
oogenblik ; tijd van twaalf minuten, 1/5 van een uur; 
toestand waarin men op een bepaalden leeftijd is; 
in den pointe van dertich jaren. 7) de juiste plaats; 
te Poenle. 8) de juiste tijd, het rechte oogenblik; in,' 
te j5oente, juist van pas ; te p. comen, ook : te pas 
komen, nuttig of voordeelig zijn ; ook: schikken, uit 

juiste maat, water, te j4oente heel,-komen. 9) de 
te j5oenle coul. io) goede toestand of orde; te boente 
sellen, bringen, comen ; enen te P. zetten, iem. tot 
rust en vrede brengen, kalmeeren. ii) toestand; in 
goeden, crancken hoente. 12) te j5oente, op de juiste 
wijze; te jb. wel, wel te p., op eene uitstekende 
wijze ; te h. niet, precies niets, in net geheel niets; 
te Poenle staen, passen, van kleederen. 13) punt, 
spits. 14) einde; ie j5oente comen, hetz. als te hovede 
comen, z 5) een halve mijt. 

Poentelj c, jbuni-, tunct-, bnw. Stipt, nauwge


zet; keurig, netjes; behoorlijk, op de juiste maat 

zijnde. — Poentelike. 

Poenten, hoinien, bonten, juenien, huncien, zw. 

ww. — I. Trans. i) Iets recht zetten. 2) overleggen, 
schikken; het zoo schikken, zich voornemen. 3) in 
orde brengen, regelen ; beschikken, ordineeren, met 
God als ondw. ; bij onderlinge schikking of overeenkomst 
bepalen ; iem. ergens toe aanwijzen. 4) 
enen j5., de som bepalen die iem. in een hoofdelij ken 
omslag moet betalen. 5) ene wonde pi., de maat, 
den omvang en de diepte er van bepalen, haar sondeeren. 
— II. Intr. i) Te pas komen, schikken, uit. 

POL. 

komen; aanstaan, lijken, behagen. 2) een zoen of 
schikking met iem. treffen. 3) zich toeleggen of 
spitsen op iets. — III. Wederk. Zich voegen naar 
iemands gestalte, van een kleedingstuk, 

Poenter, Poinler, znw. m. z) Zetter der belastingen. 
2) schilder. 

Poentinge, znw. vr. z) Zetting der belastingen 
en omslagen. 2) de hoofdelijke omslag, de geheele 
som die moet worden opgebracht. 3) vergelijk, minnelijke 
schikking. 4) het aanbrengen van punten, 
het prikken van gaatjes. — Poenteren. 

Poentoor, Point-, znw. o. Priem. 

Poenture , ..znw. vr. i) Zaak ; vgl. p o e n t, 3). 
2) deugd, zedelijke eigenschap ; vgl. p o e n t, 4)• 3) 
schilderij, schilderwerk; Poentureren. 
Poer, znw. o. (en vr.). Hetz. als p o e d e r, i) 
en 2), ook: gemalen peper. 

Poesen, zw. ww. intr. Kussen. 

Poesoen, pos-, j;ois-, Puis-, ftus-, -uyn, znw. o. 
i) Drank; een drankje; slaapdrank, tooverdrank. 2) 
vergif. 

Poesoenen, zw. ww. intr. Een drankje innemen. 

Poest, znw. m. Koestal. 

Poesten, jf'uysten, zw. ww. intr. Blazen. 

Poester, juysier, znw. m. Blaasbalg. 

Poëte, znw. m. i) Dichter; blijspeldichter. 2) 
schrijver, prozaschrijver, briefschrijver. 3) ziener; 
iem. die met bovennatuurlijke gaven bedeeld is. — 

Poëtesse. 

Poëterie, hoëtrie, znw. vr. i) Dichtkunst. 2) gedicht 
; verdichtsel, voortbrengsel der romantiek; blij spel. 


Poet, nw. o. Buffet, aanrechttafel. 
Po e ;oock, znw. m. en vr. Inspanning ;p. doen, 
zijn best doen (r6de eeuw). 

Pogen, zw. ww. — I. Trans. z) Tot krachtsontwikkeling 
of inspanning aansporen, prikkelen. 2) met 
inspanning vinden, uitdenken, tot stand brengen; 
enen reef p. ; gheen weer deer tegen h. — II. 
Wederk. i) Zich inspannen, zijn best doen. 2) zich 
begeven naar (met eene bep.); hem te vege werf j5.; 
met van, zich verwijderd of verre houden van. — 

III. Intr. z) Hetz. als wederk. i) en 2). 
Pogernie, znw. vr. Krachtsinspanning; P. doen, 
zijn best doen, moeite voor iets doen. 
Pogge, J'ugge, znw. (oostmnl.). Big. 
Pogge, j5og, znw. (oostmnl.). Padde.
Poy, tusschenw. Uitroep van blijdschap. 
Poyboom, znw. Puibalk, de balk aan de pui die 

tot steun dient van afdak en luifel. 
PO e joy, 5eye, znw. vr. Voor een huis aange,


brachtte verhooging of stoep; vooral: eene verhooging 
aangebracht voor het doen van bekendmakingen 
of het houden van eene aan-of toespraak; in 
het bijzonder aan het stadhuis; ter 5oyen geen om 
te prediken ; Ier boyen lesen, bubliëren. 

Poin, j5ueyn, znw. o. en m. Puin. 

Point enz. Zie p o e n t. 

Poitevijn, Sole-, bnw. en znw. — I. Bnw. Uit 
of van Poitou. Vgl. p e t a u. — II. Znw. i) Bewoner 
van Poitou. 2) naam van eene kleine koperen 
munt, duit of ook : penning. 

Poitevineren, zw. ww. tr. Schaggeren. 

Poke , poocke, znw. m. en vr. Zak, vooral als 
wolmaat. 
Poke, znw. m. Dolk, steekmes. 
Poken , zw. ww. tr. en intr. Steken, prikken; 

stooten, duwen. 

Poken, zw. ww. intr. Pochen, bluffen (oostmnl.). 

--Poker, ook hopoker (hoigh ), — pokerie.

Pooke, Poc, znw. vr. Puistje, blaar, ziekelijke uit


was op de huid, pok; venusziekte; ook: ziekelijk 

verschijnsel op de huid van dieren. — Pocken, ww• 

Pol, znw. m. Top, toppunt. 

Pol , znw. m. Naam van eene plaats, óf een 

eilandje Of door aanslibbing gevormd land. 

Pol, znw. m. Boel, minnaar (16de eeuw); horen


drager, bedrogen echtgenoot; verschoppeling. 


POLAEX. 

Polaex, bollaex, .pollex, znw. vr. Strijdbijl. 
Polane, palane, znw. Omgekrulde of vooruitstekende 
punt voor aan de schoenen. 
Polder, polre, jboller, j5oelre, znw. m. en vr. 

Polder ; verklw. j5older/ijjn, bolre-, -ken, -gen. 
Poldergrave, znw. m. Poldersloot. 
Pole. Hetz. als p o 1 u w e. 
Pole , 5uele, beule, znw. vr. Huls, schil, bolster, 

dop ; vlies van het ei ; verklw. polekijn, vliesje. 

Poleye, doll-, bel., jol-, -eyde, znw. vr. Katrol, 
windas. — Poleyenblok, hijschblok; poleyseel, 
hijschtouw. 

Poleye , polleye, j'ulleye, znw. vr. Polei, vlooien kruid 
; ook jolioen. 
Polen, zw. ww. tr. Pellen, doppen ; iets uit iets 
halen, in ulebolen. 

Poleren , .Poll-, :k4l-, zw. ww. tr. Polijsten, gladmaken 
; ook Polsten, (^olijssen), bolisseren (jboli,
ceren, -ieren). 

Polette. Hetz. als p a 1 e t t e. 
Policie, jboliiie, bollicie, znw. vr. i) De zaken 
het stedelijk bestuur betreffende. 2) de verordeningen 
waarbij dat geregeld wordt. 
Polie, jbolye, znw. vr. Naam van een spel. — 

Polien. 

Poljjt, bnw. Net, keurig. 

Polley Polleye. Zie pol, p o 1 e y e. 
Pollepel, znw. m. Pollepel. 
Poller. Zie p o 1 d e r. 
Pols huls, jokt, znw. m. Het slaan of kloppen 


der slaga

deren; slagader; de pols. — POlsslach. 
Pols, znw. m. Polsstok, peilstok; stok om visch 

-op te lagen ; ook bolser (ftulser). 
Polsader, huls-, znw. vr. Groote slagader. 
Polsen, j5ulsen, zw. ww. intr. en tr. i) In het 

water plassen of roeren ; met een „pols" in het water 
roeren om visch op te jagen. 2) peilen ; naar 
iets vorschen of zoeken, pogingen doen om iets te 
vinden of te krijgen. 

Poissac, puls-, znw. m. Een zaknet, waarin men 
de visch jaagt door den grond om te roeren met 

een „pols" of polsstok. 
Polter znw. Zemelen. 
Poluwe, j oeluwe, j5oelu, j5uluwe, beellu, bulwe, 

Poel, znw. m. en vr. i) Peluw, peul. 2) kussentje, 
om aan een gewond lichaamsdeel eene bepaalde 
richting te geven; verklw. jolun,ekijn, julwe-, j5ulle., 
-ken. 

Poluwehout, znw. o. Het eene of andere zachte 
hout, aangebracht om den schadelijken invloed van 
het schuren van touwen te weren; ook Poluwe. 

Poluwen, jbeuluën, zw. ww. tr. Eene wond met 
een „poluwe" dekken, er een „poluwe" op binden 
of leggen.

Poluwetiecte, znw. vr. Peluwtijk. 
Pomade, ,homm-, znw. v. Appeldrank, -wijn. 
Pomeye, j5omm-, znw. vr. Appelmoes.
Pomerancie, znw. Een oranjeappel. 
Pompey znw. vr. Pomp; duiker (onder wegen enz.).
Pompe , znw. vr. Praal, pronk; praalzucht. — 


Pomperie, -nie (16de eeuw). 
Pompen, zw. ww. intr. en tr. Pompen, vooral: 

het water uit een schip. — Pomper. 
Pompernoel, znw. Paddestoel. 
Pomplexie , znw. vr. Apoplexie, beroerte. 
Pompmande, znw. m. Mand bij aardwerken in 

gebruik. 
Pompoos , bnw. Praalziek. 


Pomse, Ponse, jbemse, j4eemse, 5imse, jtums, j imjb, 
znw. Puimsteen. — Pomsachtich (jbimslecklick), 
Pomsieh, Pomssteen; Pomsen, met puimsteen 

van vlekken zuiveren. 
Pondel, ponder, znw. Unster ; evenwicht. 
Pondelen , -eren, zw. ww. tr. Wegen.
Pondemate, znw. vr. Eene friesche vlaktemaat 

van 24o roeden. 
Ponden, zw. ww. tr. i) Begrooten, taxeeren; 
schatten, iem. — Ponder, ook : weger. 

POPELICAEN. 

Pondenaer, znw. m. Weger, ambtenaar bij de 
waag; ook: bij den vischafslag (te Schiedam). 

Pondich, bnw. Volwichtig. 

Pondinge, znw. vr. Schatting van een vermogen 
in ponden. 
Ponen. Zie poenen. 
Pong, Jung, znw. Zak, buidel, geldzak ; een zak 

geld. 
Pongelmerct, znw. vr. Lompen-, voddenmarkt. 

Pongeren, j5oin-, j5un., J5unieren (junjieren), 
-eeren, zw. ww. — I. Trans. i) Steken, prikken. 2) 
pijnigen, kwellen. — II. Intr. Te paard op een vijand 
inrennen om hem een steek of stoot toe te 
brengen. 

Pongjjs, boin-, jun-, gisl, znw. o. i) Het aanrennen 
op een vijand om hem een steek toe te 
brengen, vijandelijke aanval ; jb. doen ; sin (een) )5. 
nemen, een aanloop nemen ; uitval, van belegerden. 
2) strijd, gevecht.

Pongioen. Zie pennoen. 
Pongoost, znw. o. Hetz. als p o n g ij s; een P. 
nemen, een aanloop nemen. 
Pont j'ondl, junt, znw. o. i) Pond. 2) als naam 
eener gel

dswaarde ; j5ont vlaemsch, van 40 groten 
vlaams of 20 schellingen, van 12 penningen ieder; 
en verschillende andere; geld in het algemeen. 3) 
de eenheid, waarin ieders aandeel in de lasten werd 
bepaald ; ook scholhont, schatjtont. 

Ponta , j5ont, znw. vr. en o. Pont, veerschip ; 
platte schuit, schouw, bok ; verklw. ponikijn. 

Ponterboom, znw. m. Lange staak of paal, vooral: 
een lang hout gelegd boven op een hooiwagen 
om het hooi bijeen te houden. 

Pontgelt, znw. o. i) Aandeel in een hoofdelijken 
omslag, berekend naar het aantal ponden waarop 
iemand wordt geschat. 2) percenten door kooper of 
verkooper, of beide, betaald. 3) pondgeld gegeven 
bij verhuringen en bij verkoopingen van vaste goederen. 
4) successierecht geheven van erfenissen die 
opkwamen aan hen die geen poorters waren (te 
Leiden). 5) recht geheven van inkomende en uitgaande 
koopmansgoederen. 6) een recht door den 
gevangenbewaarder geheven van een gevangene die 
voor schulden was gevangen gezet. 7) plok, strijkgeld. 
8) percenten die de schout ontvangt bij eigendomsoverdracht. 


Pontjjc, bnw. Scherp of wrang van smaak. — 

Ponticiteit. 

Pontoen, j5onluen, znw. o. Platte schuit, schouw. 

Pontsehattinge, znw. vr. Verponding, schatting 
opgebracht naar het aantal ponden (lands).
Pontschot, znw. o. Hetzelfde. 
Pontsnider, znw., Of beurzesnijder, zakkeroller, 
of geldsnoeier.

Ponttol, znw. in. Tol, tolgeld. 

Pontwaert, -werf, znw. o. De waarde van een 
pond. 
Pooyen, j5oyen, zw. ww. intr. Geestrijke dranken 

drinken, pooien (16de eeuw). 

Poocnet, znw. o. Zaknet, een vischnet. 

Poor , znw. m. Wil, streven ; poging. 

Poort, poorte. Zie p o r t, p o r t e. 

Poot. Zie pot e. 

Pootacker, znw. m. Akker waarop gepoot wordt. 

Pootstake, znw. vr. Jonge boom of heester. 

Popel, znw. o. Het (mindere) volk. 

Popel, joj5er, znw. m. Populier, ook bohelboomn, 

jboj5elier (jtohulier), bohelierboom. 
Popelaer, , bohu-, znw. m. Gebedenprevelaar; 
schijnheilige. 
Popelare, znw. vr. Eene beroerte (vla. 16de eeuw); 

ook Pojbelcie, bohelsie (apoplexie). 
Popelbomen, bnw. Van populierhout.
Popelbotte, znw. vr. Knop van den populier. 
Popelen, zw. ww. intr. Prevelen, murmelen ; ge


beden prevelen. — Popelinge.
Popelicaen, 1 oj5li-, -can('t,, bnw. Inner van 
tolgeld ; ook : afzetter. 


472 POPELIOEN. 

Popelioen, jbofruleon, jbobilion, znw. m. i) Populier; 
ook : populierhout. Populeoenboom. 2) populierzalf. 


Popelwilge, -willige, znw. m. Populier; ook: 
jbofrelwide, -wië (limb.).

Poppe , Poi, jbujj5e, znw. vr. i) Meisje; wuft, 
lichtzinnig meisje; lichtekooi; pop, modepop. 2) klein 
kindje. 3) pop, als speelgoed; ook docke. 4) een 
voorwerp naar de gelijkenis met een bakerkind aldus 
genoemd ; eene zekere hoeveelheid garen; stroopop, 
vooral voor brandstichting. 

Poppegoet, znw. o. Poppen en ander kinderspeelgoed.


Poppen, j5uj5jen, zw. ww. intr. (Op)borrelen.

Populaer, populier. Zie p ope 1 a e r, popel. 

Por, znw. m. Pik, stoot, steek. Enen enen ^. 
geven, iem. te lijf gaan. 

Porceleine, j5ors-, jbours., znw. vr. Porselein, het 

moeskruid. 

Porchevant , Porsevant, jarsevant, j5oursuivant, 

znw. m. Onderheraut, boodschapper. 

Porchisers. Zie p o r t s i s e r s. 
Porcie. Zie p o r tie. 
Pore, j5orre, znw. Porie ; verklw. jtoorkj/n. 
Poreye, jorreye, Par-, j5ur-, -eide, znw. vr. Prei; 


verklw. boreadekijn; ook jboreilooc, j5oret(le). 

Poren, zw. ww. tr. Halen, trekken (met ute). 

Porfier, _.hro, fier, znw. m. Porfier, purpersteen. 

Porcaspijn, znw. m. Stekelvarken. 

Porlooc, door-, jbuer-, znw. o. Prei, look. 

Pornen, Porpein. Zie p o r r e n e n, p a r p e i n. 

Porperijn, porpoent. Zie p u r p e r ij n, p e r


poent. 

Porprjj s , Per-, dour-, Pro-, fires, znw. o. Afgesloten 
ruimte, omheining; plaats door muren, borstweringen, 
hagen enz. omgeven ; ook : de voor eene 
poort aangebrachte versterkingen; iemands gebied 
of erf, de plaats waar hij heer en meester is. 

Dorre , znw. In in jorre, in beweging, in actie; 
in P. s jn, in beweging, onder weg zijn; zich er toe 
zetten om ; in b. werden, zich in beweging zetten, 
zich op weg begeven; voortkomen, -spruiten; hem 
in jb. seiten ; in P. maken, iem. tot iets bewegen of 
nopen ; in P. bringen, iets aan, het wankelen brengen 
of doen vallen. 

Porren, burren, horen, zw. ww. — I. Trans. — A. 
Met een pers. als voorw. z) Prikkelen, aansporen; 
aanzetten, aandrijven; bewegen, nopen. 2) iem. bewegen 
of roeren. 3) niet met rust laten, kwellen. 4) 
in beweging brengen, een levend wezen; wakker 
maken, wekken ; opjagen, wild ; als znw., beweging, 
schok. — B. Met eene zaak als voorw. i) Prikkelen, 
aandrijven, het gemoed. 2) in beweging brengen, 
bewegen, verroeren ; aanraken, aanroeren ; de 
hand slaan aan iets, als teeken van eigendomsrecht. 
3) veroorzaken, bewerken ; op het touw zetten. 4) 
iets aanvangen, beginnen; ene bedevaert 4. ; aan 

een lied; aanhangig maken, eene rechtszaak.-heffen, 

5) voor den dag brengen, uiten ; ene tale Porren. 

— H. Wederk. Zich in beweging zetten, zich op 
weg begeven ; optrekken ; zich (gewapend) stellen of 
verzetten tegen (iem., met jeg-en). — III. Intr. i) 
Hetz. als wederk.; gejbor(re)t sin, er op uit zijn, 
voornemens zijn. 2) zich bewegen, zich verroeren 
(ook met ute en van) ; enen doen j5., iem. ergens 
toe brengen of bewegen; als znw. : a) beweging van 
een voorwerp, het lichaam, den geest; b) beroerten, 
onlusten. 3) in beweging komen uit eene rust; opschieten, 
van wild ; opstaan tegen iem. ; opstaan uit het 
bed. 4) voortspruiten, voortkomen; afkomstig zijn. 
5) beginnen, een aanvang nemen. 6) opkomen, zich 
vertoonen, ontstaan. 7) zich uitstrekken, doorloopen; 
also hoge als de veinstren j5. sullen. 8) zich roeren, 
zijn best doen, zich voor iets (in)spannen, zich weren. 
Porrenen, j5urrenen, jbornen, fturnen, zw. ww. --

I. Trans. i) Prikkelen, beroeren; met nide gepurrent 
werden; aanzetten, aandrijven; te gramschejte p. 2) 
bewegen, beroeren. 3) verwekken, veroorzaken. — 
PORTESSE. 

II. Intr. i) Zich in beweging zetten; op weg, marsch, 
reis gaan. 2) opkomen, van gemoedsbewegingen.
Porringe, jburringe, jboringe, znw. vr. i) Van 
lorren, tr. Prikkeling, opwekking van een hartstocht, 
eene neiging; aanval van eene ziekte. 2) van horren, 
intr., aanvechting, aandrift. 

Porse. Zie p e r s e. 

Porse, dors, znw. Hetz. als g a g e 1. 

Porsten, zw. ww. tr. Benauwen, mishandelen, 

kwellen. 

Port, Poort, znw. vr. Haven, havenplaats ; stad; 
stat is eene plaats die stadsrecht of stadsvrijheid 
heeft verkregen, die tot een afzonderlijken rechtskring 
verheven is; jbort is eene, waarschijnlijk ommuurde, 
plaats die zulk recht mist; die hemelsche5., 
de hemel(stad) ; die helsche P. ; verklw. jortkijn. 

Portael, jboortael, znw. o. Voorhuis, voorhof, 
vestibule ; zuilengang, gaanderij. 
Portaerde, Poort., -erde, znw. vr. Stadsvuil, vuilnis 
en dgl.

Portage, -aedse, znw. vr: Eig.: goederen die op 
rug of hals kunnen worden gedragen , gewoonlijk: 
koopwaren die gekocht worden door de scheepslieden 
of de bemanning van een schip en die hun persoonlijk 
toebehooren, niet in compagnieschap met 
anderen. 

Portambacht, joirt-, ambocht, znw. o. Het 
rechtsgebied eener stad. 
Portatijf, znw. o. Verplaatsbaar orgel, kamer -, 
serafineorgel. 

Portbailliu, znw. m. Stedelijk baljuw. 

Portdinc, boort-, -dinge, znw. o. en vr. De te


rechtzitting op vaste tijden, meest drie. of viermaal 
in het jaar. — Portdincboec, -stal, de plaats 
waar een poortding gehouden wordt. 

Porte, j5oorte, joirte, jbo(o)rt, znw. vr. i) Poort, 
groote deur; verklw. 5ortekijn; deur; gevangenis in 
de stadspoort. 2) zuilengang, gaanderij. 3) benaming 
van deelen van het lichaam; a) aarsgat; b) de 
vrouwelijkheid ; P. der naturen. 

Porteclerc, jboorte-, znw. m. Stadssecretaris; 

ook der stede clerc. 

Porteljjc, bnw. Stedelijk (16de eeuw).

Portenaer, znw. m. Deurwachter, portier; ook 

met betrekking tot hel en hemel, poortwachter; 

slotbewaarder, burchtvoogd, kastelein; ook j5ortier; 

vr. jortenersse, jz5orteresse, jborterse, bortieresse. 

Porter Poorter, -are, znw. m. i) Stedeling. 2) 
burger eener stad, hij die hetzij door geboorte of 
door aanneming de rechten der stedelingen geniet; 
tegenover den „here", onderdaan; tegenover de 
„coopliede" ; met betrekking tot den hemel; vr. 
j5o(o)rteresse, jo(o)rtersse, jto(o)rtesse, j5orterigge (vla.).

Porter , znw. m. Hetz. als p o r t e n a e r. 

Porterbrief, znw. m. Eene door de overheid 

aan een poorter uitgereikte verklaring, dat hij bur


ger is. 

Portergedinge . Hetz. als p o r t d i n c. 
Porterie, Poort-, znw. vr. i) Burgerij ; de burgers, 
soms in tegenstelling met de handwerkslieden.. 
2) burgerrecht. 
Porterkennisse, joorter-, -kennesse, znw. vr. 
Eerie verklaring in rechte van een „poorter" aangaande 
een hem bekend feit. 
Porterlij c, j5oorter-, bnw. i) Burgerlijk; ook 
j5ortersch. 2) stedelijk. 

Portermeester. Zie p o r t m e e s t e r.

Porterrecht, znw. o. Burgerrecht. 

Porterschap, znw. o. De toestand van stede


ling; de rechten en verplichtingen van een burger, 

burgerrecht. 

Portersbode , znw. m. Bediende van een poorter. 

Portersdochter, Porterserve.

Portersneringe, znw. vr. Nering die in de 

steden alleen aan burgers en slechts bij uitzonde


ring aan anderen is vergund.
Portersrecht. Hetz. als p o r t r e c h t.
Portesse. Hetz. als p o r t e r e s s e. 



PORTESTILE. 

Portestile, znw. vr. Deurstijl.

Portgewichte, znw. o. Stadsgewicht.

Portgracht, znw. vr. Stadsgracht.

Porthoeder, -hoeder, znw. m. Bewaker der stads 

uit de burgerij.-poorten,

Porthuus, Poort-, -hues, -huys, znw. o. i) Poort, 
stadspoort; het huis of gebouw waar de poort (doorgang) 
in is ; verklw. Porthuuskijn, -ge(n), een der 
vertrekken in het „poorthuis". 2) voorportaal, voorhuis. 
3) misschien ook : stadhuis. 

Portie, j5orcie, znw. vr. i) Deel, portie; een aan 
iemand toegewezen deel van eene spijs; een portie 
of maal eten voor één persoon. 2) aandeel, in eene 
onderneming, in kosten. 

Portlant, znw. o. Land dat aan of tot eene stad 
behoort. 
Portloot, znw. o. Een door de stad voorgeschreven 
lood of merk bij de lakenweverij.
Portmeester, jorter-, znw. m. Burgemeester (in 
de mnl. bet. ; zie b o r g e r m e ester). — Port


meesterschap.

Portmuus, znw. vr. Stadsmuis (tegenover „veltmuis").
Portpandinge, znw. vr. Panding vanwege het 
stadsbestuur. 

Portraiture, jortrat-, ,bouriraict-, znw. vr. Teekenwerk, 
schilderwerk; afbeelding door schilder-of 
teekenkunst; welgelijkend beeld. — Portratuerwerker, 
figuurschilder.

Portreeht , znw. o. i) Burgerrecht; ook jorterrecht. 
2) stadsrecht. 3) het gebied waar het recht 
eener bepaalde stad geldt. 4) stedelijk tijnsrecht.

Portrente , znw. vr. Rente verschuldigd door of 

aan eene stad. 
Portschap . Hetz. als porters chap.
Portsegel, znw. m. Stadszegel.
Portside, znw. vr. Naar de stad gekeerde of aan 

den kant der stad liggende zijde van straat of gracht; 
ook met betrekking tot twee tegenover elkaar staande 
partijen, de stad (tegenover het land, die laniside).
Portsisers, j5orchis-, Port-, -sesers, znw. mv. De 
Pyrenaeën.

Portsluter, znw. m. Poortsluiter, portier.

Portster, znw. vr. Burgeres, poorteres.

Portteken. Hetz. als p o r t 1 o o t.

Portuleine. Zie p o r c e l e i n e.

Portvaruwer, -verver, znw. m. Lid van een 
verversgild (vgl. p o r t e r n e r i n g e).
Portwachter, znw. m. Portier; ook j5oriwaerde, 
-waerder (-waerre, -verder, -warder).

Portweeh, znw. m. Een open gang, waardoor 
een perceel gemeenschap heeft met den openbaren 
weg.

Posch, znw. m. Pos, post, een vischje.

Pose, znw. vr. i) Rustpoos, tusschenpoos, pauze. 
2) een poos, een onbepaalde tijd van niet zeer langen 
tijd; een tijd gedurende welken de klok wordt 
geluid, vooral: voor een doode. 3) een bepaalde tijd, 
eene ure. 4) maal, keer, reis. 

Posen, zw. ww. — I. Intr. Eene kleine rust nemen. 
— II. Trans. De klok luiden voor eeiq overledene 
; ook Poseren. 

Positie, znw. vr. Verklaring in rechte, getuigenis.

Posoen. Zie p o e s o e n.

Post, znw. m. en vr. i) Post, stijl, van deur, 
venster, schoorsteen. 2) plank; post over eene sloot 

e. a. 3) steunlat, steunbalk. 
Post, znw. m. Post eener rekening.
Postel, znw. m. Hetz. als a p o s t e 1.
Posteme. Hetz. als a p o s t e m e.
Posternake. Hetz. als p a s t e n a k e.
Posterne, bast-, -eerne, znw. vr. Achterdeur, 
-poort; geheime deur; verklw. 6osiernk n. 
Postulaetgulden, znw. m. Naam van verschillende 
gouden munten; ookjostulaetschegulden (pos 
-tulaat = elect).
Pot, znw. m. i) Pot; etenspot; verklw. jbotkijn. 
2) pot, als drinkvat, kan, kroes. 3) pot als maat voor 

PRAYEEL. 473 

vloeistoffen. 4) het eene of andere kleine vaatwerk. 
5) pot voor vuur. 6) pot als voorwerp om geld in te 
bewaren; eene gemeenschappelijke kas; te Utrecht, 
fonds tot onderhoud der huiszittende armen. 7) een 
open schuit. 

Potage, Lott-, -aedse, -aye, znw. o. De eene of 
andere in een pot toebereide eenvoudige spijs, zoowel: 
groente, als: meel-en melkspijzen, moes, brij. 

Potbacker, znw. m. Pottebakker. 
Potbroeder, -brueder. Een persoon belast met 

het beheer van eene gemeenschappelijke kas.
Potdeesel, znw. o. Potdeksel; ook jtotdeckel.
Pote foot, znw. vr. Stek, lot, scheut of tak van 

een boom die gepoot wordt; jonge boom ; abed-, 

aj5bel- ; verklw. jootkijn.
Pote, joot, znw. m. Poot, klauw. 
Poten haten (oostmnl.), zw. ww. tr. i) In den 

grond stek

en, vastzetten, poten. 2) enten. 
Potence, -che, -te, znw. vr. Kruk, steun bij het 
loopen ; stomp, van een geknot lichaamsdeel.
Potentier, znw. m. Hij die met een kruk loopt; 
pelgrim van St. Anthonius. 
Poterde, -aerde, znw. vr. Pottebakkers aarde, 

potaarde, leem, klei. 
Poteren. Hetz. als p o d e r e n.
Potersam. Hetz. als p o d e r s a m.
Potestaat, znw. m. Machthebber, potestaat; ook: 

hoofd van eene gemeente. — Potestaetschap.

Poteten. Hetz. als p o t a g e.
Potevijn. Zie p o i t e v ij n. 
Potgieter, znw. m. Pottebakker. 
Potharst, znw. m. en vr. Een in een pot ge


braden lendenstuk; ook: hutspot.
Potheise, znw. vr. Pothengsel.
Pothont, znw. m. Lievelingshond ; verklw. Pot


hondekn (i 6de eeuw).
Pothuus, -hays, znw. o. Pothuis; verklw. jbothuusken. 


Pothuve -huyve, -huufde, -huyfde, znw. vr. Helm 
of „huve", adie op het hoofd sloot en zonder spits. 
Potiaer, *3utsjaer, znw. m. Knecht bij de zout


nering.
Potinge, znw. vr. Het poten van jonge boomen; 

jonge aanplant; plantsoen.
Potiser, znw. o. Treeft. 
Potlepel. Hetz. als p o 11 e p e 1.
Potmaker, znw. m. Pottebakker. 
Potmeester. Hetz. als p o t b r o e d e r.
Potoven, znw. m. Pottebakkersoven. 

Potreinen, boter-, jout-, -Innen, -treyen, zw. 

ww. intr. Naam van een dobbelspel.
Potschuver, znw. m. Hij die eene „pot" (7) 

boomt. 
Potse, znw. Kuur, streek.
Potsee1, -zeel, znw. o. Het touw waaraan eene 

pot hangt , ook : pothengsel.
Potshovet. Zie b o t s h o v e t. 
Potspise, znw. vr. i) Hetz. als p o t a g e. 2) het 

metaal waarvan een pot gegoten wordt.
Potstove, znw. vr. Badstoof; ook waarschijnlijk: 

logement.
Potsuker, znw. Meel-, poedersuiker.
Pottaerde, Pottage. Zie p o t a e r d e; -age.
Potteear}is, -is, znw. m. Apotheker, drogist.
Pottecasse, znw. vr. Hetz. als p o t h u u s.
Potter butter, znw. m. Pottebakker. 

,

Potterie, znw. vr. Pottebakkerij.
Ponder, Pour. Zie poeder, po e r. 
Pourprjs. Zie p o r p r ij s. 
Poursievant. Zie p o r s e v a n t.
Poutenier, poutier. Zie p a u t e n i e r, p u t i e r.
Pover , bnw. Arm.
Praechsch, raesch, bnw. Praagseh ; jraechsche, 


iraessche nesse. 
Praem, frame, znw. m. (en vr.). Eene platte open 
schuit. — Praemkerle, knecht op een schuit. 

Praat, znw. m. Gesnap ; redeneering.
Prayeel, fraeyeel, jbroyeel, Prieel, znw. o. i) Gras



PRAYEELBLOEME.

474 

veld; boomgaard, bloementuin; lusthof, aangelegde 
tuin. 2) liefelijk oord, paradijs; ook op een goddelijk 
wezen of een heilige toegepast.

Prayeelbloeme, f royeel., znw. m. Gekweekte 
bloem. 
Prayerie, znw. vr. Landouw, beemd; liefelijk 
oord, mooie streek. 

Practike, pralike, -ijc, znw. vr. Praktijk ; de 
wijze om zaken, ook: rechtszaken, te behandelen; 
list, kunstgreep ; ook fractisatie. 

Practikeren, -eeren, zw. ww. — I. Intr. Eene 
(rechts)zaak behandelen. — II. Trans. Bedingen.

Practiseren, -eeren, i zw. ww. intr. (Rechts)zaken 
(kunnen) behandelen, verstand van zaken hebben. 
Practiserer, -eerre; middelen en kunstgrepen be. 
ramen of bedenken. 

Pralen, zw. ww. intr. Brallen, snoeven. 

Pramen, zw• ww. tr. Prangen, benauwen; dwingen.

Prange, znw. Een stok met een klem aan de 
punt, of ook: knuppel. 

Prangen, zw. ww. — I. Trans. Knellen, persen, 
drukken. — II. Intr. Worstelen, vechten, kijven 
(oostmnl.). 

Pranger 3 znw. m. Worstelaar (oostmnl.).' — 
Prangstede.

Franc, jbrang, znw. m. Twist, oneenigheid.
Prasen, zw. ww. intr. Mompelen, morren, babbelen, 
snappen, leuteren. — Prasinge.
Prasine, znw. Smaragd. 

Praten, zw. ww. intr. Babbelen; spreken.

Prater, znw. m. Weideopzichter, boschwachter. 

Praterie, znw. vr. Het door den „prater" uitgeoefende 
recht; het ambt zelf; de persoon of personen 
die het recht uitoefenen. — Praterschap, 
-toren, het koren dat hij jaarlijks voor loon ontvangt.

Pratike. Zie p r a c t i k e. 

Pratse, znw. vr. Dappere daad, heldendaad. 

Pratten , zw. ww. intr. Pruilen, mokken. 

Pravande. Zie p r o v a n d e. 

Precieus, -heus, -oos, bnw. Kostbaar; dierbaar; 
van personen, voortreffelijk, edel; ook f recieusich. 
Predicade, j5redecade, znw. vr. Prediking; gods


dienstprediking; preek.
Predicaert, znw. m. Prediker; ook: ziener. 
Predicant, znw. m. Prediker; ook: priester.
Predicare, . aer, znw. m. Prediker, godsdienst


prediker; Dominicaan ; ordebroeder, priester; ook: 
waarzegger, ziener.
Predicatoor, znw. m. Predikheer. 

Predicdach , znw. m. Heilige dag, waarop eene 
bepaalde kerkdienst gehouden wordt. 

Predikei -eke, znw. vr. Preek. 

Prediken, -icken, breken, zw. ww. tr. Prediken, 
verkondigen, vooral: het woord Gods. — Predi


kinge.

Predicsto els znw. m. i) Preekstoel, kansel; ook: 
eene verhooging van waar men iets afkondigt. 2) 
vouwstoel. 

Preeuwen, zw. ww. tr. Heimelijk stelen (r 6de e.). 

Prefatie, znw. vr. Inleiding, voorrede.

Prefigureren, , zw. ww. tr. Voorbeduiden, doelen 
op (Christus of Maria, in het O. T.).
Preit, znw. m. Weide, weiland. 
Precarie, znw. vr. Brief waarbij aan iem. tegen 

jaarlijksche betaling van eene bepaalde som het 
levenslang vruchtgebruik van een aan de kerk behoorend 
goed wordt toegekend; inkomsten uit geestelijke 
goederen die aan iem. tot wederopzeggens 
toe (lat. precario) worden toegekend.

Prekel, znw. m. Prikkel, eig. en overdr.

Prekelen, I;erkelen, zw. ww. tr. Prikken, eig.; 
geeselen, tuchtigen; overdr., prikkelen, ten goede 
en ten kwade; aanstoken, aansporen; boos maken. 

— Prekelinge; ook : prikkel.
Prelate, j5relaet, herlael, znw. m. i) Bekleeder 
van een hoog kerkambt. 2) wereldlijk hoofd (zeld


zaam). — Prelatie, Prelaetschap, Prelature,

Prelatuurschap. 

PRESUMPTIE. 

Prelaterse, znw. vr. Bestuurster van een stift. 
Prence, Prenchier. Zie prince; p r i n c i e r. 

Prenden, frinden, zw. en st. ww. tr. i) Beetpakken, 
vastkrij gen ; nemen, krijgen ; opnemen, in 
een kring en van den grond. 2) nemen, wegnemen, 
rooven; berooven (enen jbr. van, zeldzaam).

Prender, znw. in. Roover. 

Prente, jbrinte, znw. vr. i) Een werktuig, waarmee 
men iets in of op iets drukt, b.v. een boden 
plaatje op laken. 2) een door indrukken, stempelen 
enz. verkregen beeld ; beeldenaar; afbeelding; vorm, 
gedaante; gewrocht der drukkunst (16de eeuw). 

Prenten grinten, Preinten, zw. ww. — I. Trans. 
i) Drukken, persen, knellen. 2) met een werktuig 
een figuur in of op iets drukken ; ook in de lakenweverij 
; geprent sin in, een kenmerk van iets zijn. 
3) drukken in iemands gemoed of op iemands hart. 
4) drukken als term der drukkunst. 5) een figuur 

of voorstelling op iets aanbrengen ; afbeelden door 
schilderen, teekenen, borduren, ook van portretten; 
schrijven, Lucas Brent van den riken man. 6) in 
een vorm drukken of gieten ; vervaardigen ; scheppen, 
vormen, ook met God als ondw. 7) versieren, 
optooien ; maechden gej5rent met cosielheden. 8) graveeren. 
— II. Intr. Ineengedrukt worden, inkrimpen.

Prenter, Printer, znw. m. r) Beambte die waarmerken 
aanbrengt op laken. 2) (boek)drukker. 3) 
figuurschilder, teekenaar.

Prenterie, znw. vr. i) Het aanbrengen van een 
waarmerk op laken. 2) het aanbrengen van figuren 
of schilderwerk op perkament of papier. 3) de aan 
een gebouw aangebrachte figuren of lofwerk. 

Prentinge, znw. vr. Afbeelding ; beeld, ook: 
spiegelbeeld.
Prentiser , znw. o. IJzer om een waarmerk of 
stempel op iets aan te brengen.
Prentsnider, znw. m. Plaatsnijder, graveur, of 
ook : houtsnijder. 
Preparatie, znw. vr. Toebereiding; ook : toebereid 
geneesmiddel, praeparaat.

Preparatijf, znw. m. Voorloopig geneesmiddel. 

Prescriptie, znw. vr. Verjaringsrecht.

Prese, Prece, znw. vr. Prijs.

Present, brosent, f risent, 5ersent, znw. o. i) 
Geschenk, gift, vereering; j. bringen ; te Presente. 
2) gave, ook : van den geest, gave of geschenk van 
God. 

Present, bnw. i) Aanwezig. 2) tegenwoordig; 
in b-e, in persoon. 

Presentatie, znw. vr. i) Recht van voordracht. 
2) voorstelling, vertooning. 3) plechtige ontvangst 
of begroeting (met aanbieding van geschenken). 

Presenten, zw. ww. tr. i) Enen P., beschenken, 
begiftigen. 2) zet b., iets ten geschenke geven of 
aanbieden. 

Presenteren , fro-, zw. ww. tr. i) Ter hand 
stellen, overhandigen ; overleveren ; in iemands tegenwoordigheid 
brengen. 2) aanbieden; enen ene bede j5., 
een bede tot iemand richten. 3) voorstellen, presenteeren, 
iemand aan een ander. 5) beschenken, 
iem. ; ten geschenke geven, iets. — Presenteringe.

Presentie, znw. vr. i) Tegenwoordigheid. 2) 
presentiegeld.

Presentiemeester, znw. m. In een klooster, hij 
die belast was met de zorg der dagelijksche uitdeelingen 
aan hen die bij bepaalde kerkdiensten diensten 
verrichtten ; vr. fresentiemeesterse. 

Presentcanne, znw. vr. Eene kan die als geschenk 
moet dienen; zoo ook -kerse (kaars), -wijn.
Presentmeester, znw. m. Ambtenaar belast met 
het koopen der geschenken (en het beheeren van 
het fonds daarvoor), die door eene stad herhaaldelijk 
aan vorsten enz. gegeven werden.

President, znw. m. Hoofd, bestuurder.

Pressoor, -ure. Hetz. als p e r s o o r. 

Prest, znw. m. Leening, vooral: van geld. 

Presumptie, znw. vr. i) Vermoeden, gissing. 2) 
laatdunkendheid, eigenwaan. — Presumptueus. 


PRETER. 

Preter, preterie. Zie p r a t e r, -i e.

Prees f reeus, (rues, f rot's, bnw. i) Edelaardig, 
braaf, trouw; kuisch, ingetogen, zedig; trouw jegens 
(met een dat.). 2) moedig, stout, dapper. 3) fier; 
trotsch. 4) dartel, levenslustig. — Preuselike, 
prensheit, ook: ridderdaad, heldenfeit. 

Preuve. Zie proeve en proven de. 
Prevande, -ende. Zie p r o v e n d e. 
Provoost. Hetz. als p r o v o o s t. 
*Priamel, znw. Naam van eene bepaalde soort 


van kleine spreukgedichten. 

 Pride rië, f1, znw. vr. i) Prooi, aas; krijgsbuit. 
2) (een tot bederf overgaand) dood dier, kreng; 
ook gebruikt van een verachtelijk mensch. 
Priden, zw. ww. intr. Buit maken. 
Prië, znw. vr. Vechtlust, strijdlust. 
Prieel. Zie prayee1. 

Priemdrager, -dreger, znw. m. Moordenaar, 
struikroover. 

Priemen briem, znw. m. Priem ; ook : pin ; verklw. 
friemkijn; schrijfstift; haarnaald; moordpriem, stilet; 
weefspoel.

Priemen, zw. ww. tr. Met een puntig voorwerp 
doorsteken of vaststeken. 
Priën, zw. ww. intr. Belust zijn op, streven naar; 
j5, om, begeeren.
Priester, freester, znw. m. Priester, gewijd geestel:
jke; vr. friesterinne. -- Priesterhuus, -schap. 
1 C, bnw. 

riestrage, znw. vr. Priesterhuis. 
Prieuse, znw. vr. Priores. 
Prigen, zw. ww. intr. i) Zich beijveren, zijn best 

doen; de hoogte in willen, ook met omme en te 
(zich zetten tot, zijne kracht besteden aan). 2) zich 
schrap zetten of verzetten tegen, ook met wapenen 
en in een wedstrijd (ook met jegen). 

Prick znw. m. i) Ijver, lust, vuur, begeerte; 
strijdllust;,met (groten) jbrige, met verbittering; te 
1 rige, hetz. 2) gevecht; ook : een verbitterde strijd, 
op leven en dood ; p. houden, jegen, zich met geweld 
verzetten tegen 4) krijgsroem; roem. 4) wedstrijd; te 
2 rige, om strijd, om het hardst. 

Pri ehspel , znw. o. Een verwoed gevecht. 
Prflm. tletz. als prime en priem. 
Prijs, fries, znw. m. i) Prijs, waarde; bepaling 


van eene waarde, taxatie ; betaling, geldelijke uit 

vergoeding. 2) v a n p r is e : a) uitstekend -keering of ; 
aanzienlijk, voornaam, voortreffelijk. b) als bijw., 
deugdelijk, bij uitstek of uitnemendheid. 3) eer, 
roem, gevierde naam; eerzucht. 4) lof, loftuitingen; 
lofspraak, lofrede. 5) roem door krijgsdaden, de eer 
der overwinning, de eerste rang of voorrang ; ^. 
dragen, den palm der overwinning wegdragen. 

Prijsbier, znw. m. Taxateur van het bier. 
Prij swert, bnw. Lofwaardig. 
Prikel, znw. m. Prikkel, scherpe ijzeren punt 


aan een wapen ; geprikelt. — Prikelen. 
Prikel. Hetz. als perikel. 
Priken, zw. ww. intr. i) Juichen; toejuichen. 2) 

pralen, pronken, ophef maken; ook: pronken, van 
den pauw. 

Priker, znw. m. Snarenspeler ; hij die iemands 
groote daden bezingt met begeleiding van een muziekwerktuig; 
vr. f rikerse. 

Prikinge, znw . vr. Overwinningsfeest(i6de eeuw). 
Prieke, j5ric, znw. vr. en m. Prik, lamprei. — 
Prickenspit. 

Pricke, .prie, znw. m. Naam van eene kleine 
munt; verklw. j5rickskijn, prikje. 

Prickel , Prickelen , Prickelinge.

Primaat, znw. m. Opperkerkvorst. 

Prime jrieme, brim, jbriem, znw. vr. i) De tijd 
van zes uur 's morgens, de eerste ure van den kerkelijken 
en burgerlijken dag; de kerkdienst op dat 
uur; het deel van den kerkelijken dag dat met 
„prime" begint; enen die j5. lesen, iem. de les lezen. 
2) de eerste dag van een maansomloop, waarop de 
maan aan den hemel zichtbaar is. 

PROCES. 475 

Prime elt jriem-, znw. o. Belooning van of 
extratje voor een schipper; premie. 

Primelnaect, bnw. Spiernaakt. 

Primen, priemen, zw. ww. intr. i) Schemeren. 

2) op den eersten dag aan den hemel zichtbaar zijn, 
gezegd van de maan. 
Primetijt, priem-, znw. vr. (en m.) De tijd van 
„prime", de vroege morgen. 

Prince, f rence, j5rinche, znw. m. i) Vorst, gekroond 
hoofd; ook van Christus. 2) hoofd, (geestelijk) 
opperhoofd ; krijgsoverste. — Prineelijc, -lijcheit, 
-like; Princerse, -esse, -ester. 

Princier, j5renchier, znw. m. i) Groot heer, risksgroote. 
2) gekroond hoofd, vorst. 

Principaal, -ehi5ael, -cejz5ael, bnw., znw. en 
bijw. — 1. Bnw. r) Voornaam, aanzienlijk; opperste; 
belangrijk, voornaamste, van zaken; j5rinczbale brief; 
ook Princibaelljc. — II Znw. a) m. i) Hoofd, opperhoofd. 
2) aanzienlijkste. 3) hoofdaanlegger, -persoon, 
-schuldige. 4) hoofdpersoon in eene zaak uit een 
rechtelijk oogpunt; lastgever, principaal. b) o. i) 
Een voornaam deel, het belangrijkste deel, vooral 
in den superl.; de eigenlijke zaak in quaestie, de 
hoofdzaak. 2) kapitaal, hoofdsom. — III. Bijw. Voor 

hoofdzakelijk, met name ; ook j5rincijael--namelijk, 
like, j5alike. 

Principaelbrief znw. m. De oorspronkelijke 
brief, de hoofdbrief waardoor een andere gestoken 
is, die daarin iets wijzigt. 
Principaet, znw. o. Naam van een deel van 

Zuid-Italië. 

Principaetschap, znw. vr. en o. De eerste rang.

Printen. Zie p r e n t e n. 

Prior, -oor, znw. m. Prior, kloostervoogd. — 
Prioraet, Prioresse, -inner -sche; Priorschap,
Priorinschap.

Prioreit, znw. o. Een klooster aan welks hoofd 

een prior of priores staat. 

Prise, prinse, znw. vr. Het maken van buit, roof; 

ook: de buit. 

Priselijc, bnw. i) Pass. Lofwaardig, te prijzen; 

eerwaardig; loffelijk, prijzenswaard, van zaken. Pri


selijcheit, -like. 2) act., prijzend, lofsprekend. 

Prison Friesen, ,bre(i)sen, zw. en st. ww. tr. i) 

Schatten, ^taxeeren. 2) schatten, waard achten, als 

niet-ambtelijke handeling; met een comp., hooger, 

lager stellen dan; met boven, stellen boven. 3) prij


zen, roemen, loven ; gelukkig prijzen ; gefriset, van 

waarde. 4) aanprijzen, aanbevelen; goedkeuren. — 

Priser, Prisinge.

Prisie, znw. vr. Schatting, taxatie, vooral om te 

weten of daarmede eene schuld of belasting kan 

worden betaald. 

Prisoen, brisuyn, znw. m. en o. Gevangenschap; 

gevangenis. — Prisoenmeester. 

Prisonier, znw. m. Gekerkerde; ook : krijgsge


vangene ; vr. f risoniere. 

PriVaet, bnw. en znw. — I. Bnw. Bijzonder, parti


culier, eigen. — II. Znw. m. en o. Bestekamer; riool; 

ook jbriveye, j5roveye. — Privaetmnaker, -veger.

Priveyegat, znw. o. Riool. 

Priveren, -eeren, zw. ww. tr. Berooven. 

Privilegie, rev-, -lege, znw. o. Keur, een toe


gekend bijzonder recht; voorrecht; de daarvan op


gemaakte akte. 

Privilegeren, -eeren, zw. ww. tr. i) Aan iem. 

een bijzonder recht toekennen; iem. bevoorrechten. 

2) den voorrang aan iets verleenen. 

Probatie, -cie, znw. vr. i) Bewijs. 2) proeftijd, 

novitiaat. 
Probe, znw. vr. Proef. 
Proberen, -eeren, zw. ww. tr. i) Bewijzen. 2) 

beproeven, onderzoeken. — Proberinge . 

Procederen, -eeren, zw. ww. intr. Den weg 

van rechte opgaan of zoeken. 

Proces, znw. m. z) Voortgang, beloop eener zaak; 

het aaneengeschakelde verhaal van iets. 2) in rechte, 

geding, proces. 


476 PROCESSIE. 

Processie, znw. vr. Processie ; 5. dragen, p. 

houden met kruisen, vanen enz., die men plechtig 

omdraagt; ook gezegd van andere dan kerkelijke 

omgangen. — Processiegewise.

Prochiaen enz. Zie pa;ochiaen. 

Productiegelt, znw. o. Geld voor het voorbren


gen of oproepen van getuigen. 

Proefjaar, Prouf-, znw. o. Proeftijd van een jaar. 

Proefmeester, j5ruef-, -meister, znw. m. De 

ambtenaar door de gilden aangesteld tot het exa


mineeren van hen, die als lid willen worden opge


nomen. 

Proefaal, Prue znw. o. Proefneming, proef. 

Prooi, znw. m. of o. Mooie woorden, woordenpraal. 

Proescase, j5roiskese (oostmol.), znw. m. Dikke 

melk, roomkaasje.
Proesten. Zie p r u u s t e n. 
Proeve, (rove, f reeve, j5reuve, vnw. vr. ; Proef, 

vr. en m. i) Bewijs; voorbeeld als bewijs; bewijsgrond 
; twistgesprek, dispuut ; maatstaf; bewijs in 
rechte. 2) bewijsstuk, proefstuk, proef, voorals als 
middel om in een gild te worden opgenomen. 3) 
onderzoek, proef, beoordeeling, oordeel in en buiten 
rechte; toetsing; enen Ier P. doen, iem. aan een 
onderzoek onderwerpen. 4) eerste staal of maaksel 
van iets. 5) proef, voorproef van spijs en drank. 6) 
proefneming; proeftijd der kloosterlingen. 

Proeveli]c, bnw. Bewijsbaar; blijkbaar, duidelijk. 
— Proevelike. 
Proeveljaer, Provel-, znw. o. Proefjaar. 
Proeven (roven, f rueven, jbrouven, zw. ww. — 

1. Trans. i) Bewijzen, aantoonen; duidelijk maken. 
2) door overweging, ook : door voorbeelden, tot het 
inzicht van iets komen ; inzien, als bewezen of zeker 
beschouwen, van iets overtuigd zijn ; verstaan, begrijpen; 
iets uit iets anders afleiden. 3) beproeven, 
een onderzoek instellen met betrekking tot iem. of 
iets ; eene zaak keuren, probeeren; zich wagen aan; 
ene aventure j5., eene gevaarlijke onderneming beproeven 
; door onderzoek, proefneming, navraag, te 
weten komen ; examineeren; op de proef stellen; 
gefroevet, beproefd; beproeven, verzoeken. 4) probeeren. 
5) ondervinden, ervaren; in praktijk of beoefening 
brengen ; iem. leeren kennen. 6) proeven, 
keuren, eene zaak. — II. Intr. i) De proef nemen 
(met omme). 2) een onderzoek instellen (met of, en 
omme). 3) moeite doen, zich toeleggen (met omme). 
— III. Wederk. z) Zich betoonen, zich gedragen. 
2) zijne krachten aan iets beproeven; met met, een 
tweekamp aangaan met, zijne krachten met iem. 
meten ; ook intr. Proeven en het roeven. 
Proevenesse, Proef-, jbruef-, frof-, -nisse. i) 
Bewijs. 2) onderzoek. 3) beproeving, het op de proef 
stellen van iem.; ook : beproefdheid, van het gemoed.

Proever, .. znw. m. i) Keurmeester ; examinator. 
2) hij die spijs en drank keurt aan de hoven, voorproever. 


Proevinge, znw. vr. i) Het bewijzen, bewijs 
-voering. 2)

gezette overweging. 3) onderzoek. 4) 
het nemen van eene proef of probeeren van iets, 
proef. 5) beproeving, van den mensch door God. 6) 
verzoeking, verlokking ten kwade. 

Profes, znw. m. en vr. Hij of zij die eene kloostergelofte 
heeft afgelegd, geprofest is. 
Profes, znw. o. Aflegging eener kloostergelofte; 
ook j5rofessae. 

Pro essien, zw. ww. tr. Iem. na den proeftijd 
zijne gelofte laten doen en in een klooster opnemen; 
deelw. ftrofesst, als znw. 

Professoor, znw. vr. Leeraar. 

Profete. Hetz. als p r o p h e t e.

Proffen, zw. ww. tr. Proppen, persen, stoppen; 
in den grond stoppen, een wijnstok. 

Pro$er. Zie porfier. 

Profijt , .f ro , ^rouff , znw. o. Voordeel, nut. 

, like. 

Profilen, j5roeffalen, zw. intr.

— Profiteli^c -heit, ww. 
ntr. Eene lijst of 
boord van eene bepaalde stof op iets zetten. 

PROPONEREN. 


Profiten, zw. ww. intr. Voordeel doen, baten. 

Profiteren , -eeren, zw. ww. intr. i) Hetz. als 

p r o f i t e n. 2) voordeel trekken, met iets verdienen. 

Profitich, bnw. Voordeelig. 

Prohemium, znw. o. Inleiding, voorafspraak. 

Proy, proyeel. Zie p r o o y e, p r a y e e 1. 

Proys. Zie p reus. 

Proclameren, -eeren, zw. ww. tr. In het open


baar bekend maken, vooral: den naam van iem., 

tegen wien men iets heeft in te brengen ; beschul


digen, aanklagen. 

Procuratie, znw. vr. Lastbrief. 

Procuratoor, -cratoor, znw. m. Hij die aan het 

hoofd staat van eene inrichting of huishouding; ad. 

ministrateur, bewindvoerder, hij die eens anders be


langen behartigt; ook : frocurerer, -reerre; vr. Pro


curalerse, -loorster. — Procuratoorschap . 

Procnreren, -eerera, zw. ww. -- I. Intr. Zijne 

zorg aan iets besteden. — II. Trans. i) Verschaf


fen, bezorgen. a) iets door inspanning gedaan krijgen. 

Prollen, zw. ww. intr. Brommen, grommen. 

Prolopre. znw. m. en o. Voorrede, voorafspraak. 

Promissioen, znw. vr.; dat lent van j., het 

beloofde land. 

Promotie, -cie, znw. vr. i) Vorderingen in een 

vak van wetenschap of kunst. 2) opklimming in rang, 

het vooruitkomen in zijne loopbaan. 

Promoveren, -eeren, zw. ww. tr. Bevorderen, 

ook : in rang; vooruitbrengen, iets. 

Prompt, bnw. Gereed, vaardig, vlug. — Promp • 

telike ; ook : contant (bij „betalen"). 

Pronde , znw. vr. Buit. 

Prondel, -ele, znw. m. Rommel, zoo ; ook f ron 

-delinge. 

Pronden, zw. ww. tr. Buit maken, zich ver


werven. 

Prone, bnw. Stuursch, hoog in zijn wapen. 

Prone, znw. m. Misnoegd gelaat, boos gezicht.

Pronken, zw. ww. — I. Intr. Pruilen, knorrig 

zijn; een ernstig gezicht zetten; betrokken zijn, van 

de lucht. 2) vertooning maken, pralen, pronken; 

zich oppronken of optooien. — II. Trans. Tooien, 

versieren. 

Pronosticatie, znw. vr. Voorspelling. 

Prooye, f rove, j5roy, znw. vr. i) Prooi, buit, aas 
van een dier ; ook : buit van een mensch. 2) troep, 
bende. 

Prooyen, j5royen, zw. ww. intr. Op prooi of buit 

uitgaan. 

Proost, Proostinne. Zie p r o v e s t. 

Proper, bnw., bijw., vow. en znw. -- I Bnw. i) 

Eigen. 2) eigenaardig, bijzonder; voor een bepaald 
doel geschikt, toepasselijk. 3) bijzonder, keurig, fijn, 
uitnemend. — II. Bijw. i) Eigenlijk, meer bepaald, 
in het bijzonder, ook in den superl. 2) op eene 
eigenaardige, ook : keurige, nette wijze. — III. 
Voornw. Zelf; also glei p. moghet verstaen; j. zelve, 
in eigen persoon. — IV. Znw. Eigendom; geld. 

Properheit, znw. vr. Eigenaardigheid. 
Properljjc, bnw. i) Eigenaardig, bijzonder. z) 
juist, nauwkeurig. — Properlijcheit.

Properlike, bijw. i) In eigen persoon, zelf. 2) 
eigenlijk, in het bijzonder, speciaal. 3) eigenaardig. 
4) onomwonden, zonder te verbloemen ; P. met haren 
name die dint noemen. 5) nauwkeurig, juist, precies. 
6) zooals iets wezen moet; keurig, schoon, 
netjes. 

Properteit, znw. vr. i) Eigenaardigheid. 2) eigendom, 
geld. 

Prophetie, brofecie, znw. vr. Prophete, .vr. 
j5rojheterse, -tesse, -tisse, -tinne, Prophetelic,
Propheteren; ook Propheten; Prophetiseren. 

Propi]s, bnw. Gunstig, geschikt (16de eeuw). — 
Propijs, bijw. 
Propine, ,5rojtijn, znw. vr. Geschenk, drinkgeld; 
vrijwillige belasting (16de eeuw). 
Proponeren, -eeren, zw. ww. tr. Voorstellen. 

— Proponeringe. 

PROPOOST. 

Pro oost i5oos, Post, znw. o. Doel, streven, 
voornemen ; behandeling van een onderwerp, uiteenzetting 
; ten j-e, ter zake dienende. 

Proportie, znw. vr. Evenredigheid. 

Propositie, znw. vr. Voorstel. 

Proppen croft, znw. vr. Prop, stop; een voorwerp 
datin den loop van een werptuig sluit en 
daaruit geschoten wordt. 
Proppen, zw. ww. tr. Proppen, volstoppen; hem 
vol f5., met eten. 
Propriëteit, znw. vr. i) Eigenschap. 2) eigen 

-dom. 

Proprij s. Zie p o r p r i* s. 

Prose, znw. vr. Proza; iets dat in proza is opgesteld; 
doorloopende tekst; (16de eeuw) zinspreuk, 
devies. 

Proselike, bijw. In proza. 

Prosse, znw. Gagel; zie p o r s e. 

Protelen, zw. ww. intr. Pruttelen. 

Proton, zw. ww. intr. Babbelen, kallen. 

Protestacie, znw. vr. Uitdrukkelijke verklaring. 

— Protesteren. 
Protocol, -colle, znw. o. Cedel, akte. 
Provaetse. Zie p r o v e t s e. 
Provanee, -teren. Zie p r o v a n d e, -eren. 
Provancien. Zie p r o v a n d e n. 
Provande, fray-, f rev-, fnv-, -ende; ook: 


provance, -vanche, Per-, j5our-, -chie, znw. vr. Pro. 
viand, levensmiddelen, mondkost. 
Provanden zw. ww. tr. Proviandeeren; ook 
wederk. ; ook jbrovanciën, jbrovanderen. 

Prove. Zie proeve en provende. 

Proveye. Zie bij p r i v a e t. 

Proven, znw. en ww. Zie p r o v e n d e en 

p roeven. 
Provenaer, provencenaer, provendaer. Zie 
proven denaer. 
Provenche. Zie p r o v a n d e. 
Provende, jbrevende, f rovonde, j5ravande, j5ravende 
(oostmnl.) ; j5rovene, (roven, jirove, znw. vr. 
i) Het recht op eene dagelijksche uitkeering van 
eene bepaalde hoeveelheid spijs en drank; rantsoen, 
portie eten en drinken; ook: het recht op de renten 
voortvloeiende uit een kapitaal of een goed, vastge. 
zet op eene geestelijke stichting, prebende. 2) inkomsten 
van eene geestelijke stichting, een klooster; 

een vast goed uit welks opbrengst eene „provende" 
wordt bekostigd; eene plaats in een geestelijk gesticht, 
waaraan eene „provende" is verbonden; gees. 

telijk ambt of gave; geestelijke stichting; altaar aan 
welks bediening eene „provende" verbonden is. 
Provendegever, znw. m. Hij die eene „provende" 
of prebende sticht. 
Provendehere, znw. m. Hij die eene „provende" 
geniet. 

Provenden, zw. ww. tr. Met eene „provende" 
voorzien, ze aan iem. toekennen ; deelw. gehrovént, 
gef róvent. 

Provendenaer, Provender, j5rovendaer, frovendier 
; ook frovenaer, znw. m. Provenier, hij die in 
het bezit is eener „provende" of prebende, hij die 
geniet van uitdeelingen of voordeelen, voortspruitende 
uit een geestelijk goed; hij die in een geestelijk gesticht, 
waaraan „proven" verbonden zijn, een „proveniershuis", 
is opgenomen; vr. frovenerse. 

Provenhuus, Proeven-, -huys, znw. o. Proveniershuis, 
eene stichting, waaraan „provenden" verbonden 
zijn, een liefdadigheidsgesticht, waarin men 
voor eene bepaalde som huisvesting en verzorging 
kan koopen. — Provenie, het recht om er in te 
worden opgenomen. 

Proventpriester, znw. m. Een priester die eene 
„provende" geniet. 

Prover. Hetz. als proven denaer. 

Proverbie, -verbe, znw. o. Spreekwoord; spreuk. 
Proveren, -eeren, zw. ww. tr. Bewijzen. 
Provesche, f roofsche, f roossche, znw. vr. Het 

gebied van een „provest", proostdij. 

PUMEGARNATE. 

Provest, Profest, jbrovoost, f roofst, f rofst, proost; 
(oostmnl.) fravest, fraest, znw. m. — A. Als naam 
van een geestelijk ambt. i) Proost, hoofd van het 
kathedraal kapittel. 2) kloostervoogd, plaatselijk overste 
van den tweeden rang, belast met de handhaving 
der kloostertucht, en bijwijlen den abt in diens 
afwezigheid vervangende ; vr. frovestinne, in een 
nonnenklooster. -- B. Naam van een wereldlijk 
ambt. i) Opziener, hoofd, voornaamste ; aanvoerder. 
2) een rechterlijk ambtenaar, ongeveer hetz. als 
„ambtman" of ,,baljuw". 

Provest oet , znw. o. Proostdijland. 

Provestie, j5rovost-, Prevost-, f roofstie, f roostie, 
j5roos(t)die ; (oostmnl.) j5ravestie, jtraestie, znw. vr. I) 
De waardigheid van proost. 2) het paleis of huis 
van den proost. 3) de rechtsmacht en het gebied 
van den proost; de kapittelgoederen waarover de 
proost het beheer had. 

Provetse, f rovaetse, jbroveetse, f rouëtse, f ruëehe, 
fervaetse, znw. vr. Dapperheid, ridderlijk gedrag; dappere 
daad, heldendaad ; zedelijk groote of edele 
daden. 

Proviancie. Zie p r o v a n d e. 
Provinciaelseh , znw. o. Het Provencaalsch. 
Provincie, -chie, znw. vr. Gewest, streek. 
Proviserer, -eerre, znw. m. Spijsmeester. 
Provisie, znw. vr. i) Provisie, voorraad ; mond


voorraad. 2) als rechtsterm, voorziening. 
Provisoor, znw. m. Groot-vicaris, vicaris -gene


raal. 
Provoost, -ie. Zie provest, -ie. 
Pruefiijc, -nesse. Zie proevelijc, proe


venesse. 
Prues, -heit. Zie p r e u s, -heit. 
Prulen, zw. ww. intr. Pruilen, humeur toonen. 
Prume, f ruyme, f ruum, znw. vr. Pruim. — 

Prumelaer, -larjn, -eren, van pruimeboomen


hout; Prnmerboom, f rume., f ruum-. 
Prumegarnate. Zie p u m e-. 
Prumeren, -eiren, -uren; j5urmeren, -uren, zw. 

ww. tr. Met puimsteen glad maken. 
Prunde, prunden. Zie p ronde, pronden. 
Prnnsschen, fruschen, zw. ww. intr. Snuiven, 
snoeven, snorken. — Pruusschaert. 

Pruusten, fruysten, zw. ww. intr. i) Niezen. 2) 
uitspatten, ergens uit spuiten. — Pruustinge,
Prnnstcrnnt. 

Psalm, jsallem, znw. m. Lofzang. — Psalmiste, 

Psalmmaker. Zie ook s a 1 m. 
Psalmodie. Zie s a l m o d i e. 
Psalter , j selter, znw. o. Het boek der psalmen. 
Psalterie, Psalter, znw. vr. en o. Eene soort 

van tither. 
Publicaen, .23uftfíli-, znw. m. Tollenaar, iem. 

wiens omgang men mijdt. 
Pudse, Poeder. Zie p u t s e, poeder. 
Prent, Puerper. Zie p o e n t, p u r p e r. 
Puf , tusschenw. van geringschatting. Bah! 
Puffs, znw. Naam van een broodje, bol. 
Puffen, zw. ww. intr. Puffen, blazen. 
Peggen, znw. o. Bigje. 
Puye, Puyr, Pnyt. Zie p u u c , enz. 
Poken, buken, zw. w`v. intr. Met loog reinigen 

of wasschen. 
Palen, buylen, Pullen, zw. ww. intr. Puilen, uit


puilen. 
Pulle, hul, znw. vr. Pul, kruik, vaas. 
Pulment, f oel-,Pole-, fels-, znw. o. Brij, moes, pap. 
Pulpit, pulhet, julj5t, Pulvit, ook f ulmter, znw. o. 

(Kerk)lessenaar, preekstoel. 
Puls, Pulsen. Zie pols, polsen. 
Pulver, j5olver, znw. o. i) Stof, aseh; te j5ulvere 

(bernen e. a.). 2) poeder; specerij. -- Pulverbusse, 
-maker, Pulveren, Pulveriseren, tot poeder 

of fijn stampen. 
Pumeel, znw. Knop aan een stok. 
Pumegarnate, fume-, -gernate, znw. m. Gra


naatappel. 


478 PUNICIE. 

Punicie , znw. vr. Straf. — Punieren, -eren. 

Punt.Zie pont en poent. 

Pupille, jupil, znw. vr. Oogappel. 

Puren, Bueren, zw. ww. tr. i) Zuiveren. 2) rei 

louteren. — Pureren.-nigen, 

Puren, Bueren, zw. ww. tr. Wroeten in (het 
kwaad van een ander) ; zich verdiepen in (iets) ; zich 
toeleggen op (iets). 

Purgatie, znw. vr. i) Zuivering ; maandstonden. 
2) het zich zuiveren van eene verdenking, b. v. door 
een eed. 

Purgatories znw. vr. en o. Vagevuur. 
Purge ,j5uurge, znw. vr. Zuivering; hem Ier b. 
stellen, zije zaak aan een rechtelijke uitspraak onderwerpen. 
Purgeren, ,5uerg-, zw. ww. — I. Trans. i) Zui. 
veren, louteren ; deelw. geburgeert, gezuiverd ; fijn, 
uitgelezen. 2) genezen. 3) reinigen. 4) verzoenen, uit 
schuld. — II. Wederk. en Intr. i) Zich-wisschen, eene 
zuiveren, zich reinigen; ook : zich zuiveren van eene 
schuld, zich reinigen vanschuld. — Purgerer, -eerre, 
hij die reinigt; Christus die een j. der sonden was. 

Purificatie, znw. vr. Reinmaking, reiniging. 

Purper, Purj5ur, znw. m. Purper, als verfstof; 
eene met purper geverfde stof, staatsiegewaad, koningsmantel. 
— purperachtich, purperijn, purpersch; 
purpereleet, -laken, -mantel; -wer


$er 9 bewerker van purperen stoffen. 
Purperbloedich , bnw. Purperrood; ookjurj5ergrau, 
-root, -sanguijn, -vaer. 

Pnrpervaruwe, -verve; -varuwer, -varwer. 

Purre, porren enz. Zie p o r r e enz. 

Purse, znw. vr. Hetz. als b o r s e. Beurs. 

Purseme, -ier. Zie perseme enz. 

Pusoen , -uyn. Zie p o e s o e n. 

Put j5it, bet, znw. m. ; hutle, pitte, m. en vr. i) 
Put ; verkl

w. bullekijn ; der vonten j5., het water in 
de doopvont, van den doop. 2) kuil, groeve, poel; 
der hellen b., die helsche p.; kuil zonder water; 
verklw. juíiekijn, buikgin ; grafkuil; j5. ende galge, 
halsrecht, het recht van toepassing van doodstraffen 
(b.v. levend begraven en ophangen); of den bui, op 
straffe, van levend begraven te worden. 3) greppel, 
goot; b. ende jael (jbale), aanwijzing der grenzen 
van iemands eigendom ; p. ende -boel. 4) put, holte, 
kuiltje; gaatje, ook in het menschelijk lichaam; 
verklw. uttekijn, j.4utken. 5) diepte ; ook : afgrond; 
op den 5. se/ten, op den rand van den afgrond 
brengen. 6) hol; onderaardsche gevangenis. 
Putakers, bnw. Hetz. als p a k e r s.

Pute, znw. vr. Hoer, lichtekooi; ook als scheld 

 %-woord. — Putenkint, -sone.

Pute, bnw. Verdorven ; ook : wulpsch. 

Puterie, beuterie, znw. vr. Hoererij, het najagen 

van oneerbare vermaken. 

uabbe. Zie q u a p p e. 

uabbelen , zw. ww. intr. Trillen, heen en 
weer gaan (van vetkwabben aan het dierlijk lichaam). 


nadader. Zie q u a e t d a d e r. 

Aadele, znw. vr. Pukkel, puist. 

naden, zw. ww. — I. Intr. Slecht worden, in 
waarde verminderen; erger worden (met het als 
ondw.); achteruitgaan, naar het lichaam en den geest. 

— II. Trans. Slecht maken. 
Quaderhande, -ande, bnw. Slecht, boosaardig; 
kwaadwillig, slecht gezind ; ook : kwaadaardig, van 
eene ziekte. 

Quaderse, znw. vr. Slecht wijf, snood vrouw 
-mensch. 

QUAECBERT. 

Putertiere, jeuter-, koeter-, bnw. i) Verdorven, 
boos, snood, gemeen ; kwaadaardig; ook : liederlijk, 
wulpsch. 2) onhandelbaar, onmenschelijk, hardvochtig, 
wreed. 3) lastig, barsch, norsch. 4) leelijk, terugstootend. 
5) van zaken, fel, erg, gevaarlijk, van tembtacie, 
stralen (pijlen), jsganc. — Putertierheit, 
-tierich, -helt, -tierlj e, -helt. 

Patgereetschap, -hake, -ketten, -cupe, watertobbe, 
-line, -swengel, -water -windel, hetz. 
als putrat. 

Putier, heulier, j5oyiier, znw. m. i) Hoereerder, 
wellustige; boel, pol. 2) hoerewaard; hij 
die leeft van de ontucht van anderen, hij die 
vrouwen tot ontucht brengt. 3) nachtbraker, straatschender, 
vagebond. — Putierachtich, -helt; 
-ijle, -like. 

Putiererse, znw. vr. Hoerewaardin. 
Patierinne , znw. vr. Lichtekooi ; echtbreekster; 
ook: bulierstrigge (vla.). 

Putiersehap, hoyiier-, znw. o. i) Het houden 
van een huis van ontucht, het leven van de ontucht 
van anderen. 

Putiersch, bnw. Onkuisch; tot wellust prikkelend. 


Putoor, bitloor, znw. m. Roerdomp. 

Putrat, znw. o. Putrad, wiel aan de putgalg. 

Putse, j5udse, znw. Scheepsemmer, lederen emmer. 

Putseel, znw. o. Het touw aan den putemmer. 

Putten , bitten, jbetten, zw. ww. — I. Trans. i) 

Putten, scheppen. Puttinge. 2) in een put doen, 
visch (om te bewaren). — II. Intr. Kuilen of greppels 
graven ; b. ende j5alen, j5ullejbalen, hitte-, grenzen 
trekken, afbakenen. 

Putter , znw. Hij die water put; vr. huisirigge,
bit-(vla.). 

Putter. Hetz. als potter. 

PAAL , j5uyc, znw. o. De (eene) beste soort van 
laken of wol ; puuelaken, -volle. 

Puucgoet, bnw. Opperbest. 

Puur, buer, bnw. r) Zuiver, louter, onvermengd. 
2) zuiver, rein, onbesmet. 3) zuiver, niets meer ot 
niets anders zijnde dan, louter; een p. mensche, leke. 

— Puurheit, puurljj e, -like. 
Puur, bijw. Geheel en al, in alle opzichten. 
Puurmentelike, bijw. z) Op eene duidelijke 
wijze, zoo dat alle twijfel onmogelijk is; geheel en 
al. 2) louter, enkel, alleen. 
Puuschet, juusket, bnw. ; buuschede boter, boter 
van biest. 
Puust, j5uysl, Pust, -e, znw. m. en vr. i) Uitwas, 
bult, bobbel. 2) puist, zweer; verklw. uusikijn; 
ook van zedelijk kwaad. — PuIIstich, -heit. 
Puusten, j5uysten, zw. ww. intr. Blazen. — Puus ter 
(blaasbalg). 
Punt, buyl, znw. m. Kikvorsch. 

Quadertiere, -tieren, bnw. Slecht, boos, verdorven 
; wreed, hardvochtig, kwaadaardig, ook van eene 
ziekte. — Quadertierenheit, -tierlike. 

Quadie, znw. vr. en m. i) Slechtheid, ondeugd, 
boosheid. 2) als verzamelw., geboefte, gespuis, bandieten 
; de boozen, slechten. 3) deugniet, schelm, 

nietswaardige; misdadiger, booswicht; boosdoenster; 
mv. quadiën — quadie, 2). 
nadragene, znw. vr. Veertigtal. 
Quadrant, znw. i) Vierde deel. 2) uurwerk. 
uadrivie, -druvie, znw. o. Een-deel (vier) van 
de zeven vrije kunsten (of wetenschappen). 

Quaeebert, queec-, queke-, quec-, quic-, -brei, 
-bon, -ban, znw. o. Een bord voor een spel, eene 
soort van triktrakbord ; plaats waar men op het 


QUAERTE. 

„kwaakbord" spelen kan ; ook quaecschole. — Quaec


bortspel, Quaecspel. 

IIaerte e. a. Zie q u a r t e. 
Aaet qwael, bnw. — A. Van levende wezens. 
I) Slecht, kwaad, boos; misdadig; kwaadaardig, van 
dieren; karakterloos, nietswaardig. 2) slecht in zijne 
soort, waaraan iets ontbreekt; een q. gebuer ; een 
quade tierde. 3) slecht voor iem., zijn nadeel bewerkende 
; q. jeghen hem seleen. 4) in een slechten 
toestand, ellendig, rampzalig. 5) gering, onaanzienlijk, 
den quaelslen knecht. 6) leelijk. — B. Van zaken. 
i) Slecht, kwaad, verkeerd. 2) slecht in zijne 
soort, kwaad ; q. cruut, onkruid ; ene quade nol, een 
slechte, oneetbare noot; quade herberge, eene herberg 
met een slechten naam. 3) gering, waardeloos, 
slecht. 4) ongelukkig, rampspoedig; quade avenlure; 
quaden dach, een quael jaer moet gi hebben ; ter 
quader tit ; quader dooi sterven, op eene ellendige 
manier om het leven komen. 5) nadeelig, slecht, 
schadelijk. 6) moeilijk, lastig, bezwaarlijk. 7) boos, 
kwaad, toornig. 8) onaangenaam; ic en reit u niet 
oj dat, dal u wezen sonde quad. — C. Als znw. a) 
ml. en vr., die quade, de slechte, booze ; ook snoodaard 
; ook van den duivel. b) onz., dal quade, het 
zedelijk kwade ; hetgeen voor iem. slecht is ; slechte 
gevolgen van iets ; enes quaelsle, het grootste kwaad 
voor iemand ; ten quaelslen trecken, tien, zoo slecht 
of ongunstig mogelijk uitleggen; ten quaelslen ver 
zoo slecht mogelijk afloopen (voor iemand). -gaen, 
Quaet,znw. o. i) Zedelijk kwaad ; eene daad die 
verkeerd iis of waaruit nadeelen of slechte gevolgen 
kunnen voortspruiten. 2) kwaad als bejegening; met 
quaden lonen (vergelden); nadeel, lichamelijk letsel; 
te quade, ten nadeele (van iemand). 3) kwaad als 
feit, onheil, ramp; ongemak; wederwaardigheden. 
4) erg, kwaad vermoeden ; enes wille doen Bonder 
enich q. 5) iets dat niet goed is, niet deugt; no 
goel no quael enen 'geven, niets. 
Quaet quade, bijw. i) Op eene zedelijk slechte 
wijze, verkeerd. 2) kwaad, slecht, als uitdr. van een 
toestand ; ic crjckl so langer so quader. 3) kwaad, 
slecht, als bejegening ; nu wildi quade jeghen mi 
streken; si daden mi quader, behandelden mij slechter. 
Quaet, znw. m. (en o.). Booswicht, kwaaddoener, 
ellendeling ; misdadiger; van eene vrouw; van den 
duivel. 
Quaet, znw. o. Vuilnis, vuil, drek ; vegelquaet, 
opgeveegd vuil; duve(n)quaet, duivendrek; verklw. 
quadekijn, vuiltje.
Quaetdachtich, bnw. Ergdenkend ; ook quaetgedachlich. 
Quaetdader, qua-, -dader, znw. m. Boosdoener; 
ook quaeldoener. 
Quaetdadich, qua., -dedich, bnw. Snood, misdadig. 
etdadinge, znw. vr. Snoodheid ; euveldaad.
^=c^gemoet, bnw. Boosaardig, snood. 
Quaetheit, -bede, znw. vr. i) Subjectief, zedelijk 
kwaad ; slechtheid, verdorvenheid ; laagheid, karakterloosheid. 
2) obj., kwaad dat men anderen aandoet. 
3) kwaad als feit, kwaad dat men doet ; misdaad. 
4) eene ondeugd, eene zonde. 5) nadeelig of 
schadelijk gevolg. 6) slechte toestand ; die, q. des 

adems. 7) kwaadheid, toom, spijt (zeldzaam). 
Quaethertich, bnw. Kwaadaardig.
9uaetlistich, bnw. Arglistig. — Quetlistich


heit. 

Quaetlustich, -losliclh, bnw. Verkeerde lusten 
hebbende; ook : wellustig. 
Quaetmoedich, bnw. i) Hetz. alg q u a e t g e


m o e t. 2) neerslachtig.
Quaetschalc, znw. m. Booswicht. 
Quaetseggen, zw. ww. intr. Vervloekingen uiten 

(tegen, met o^). 
naetspreker, znw. m. Lasteraar. 
uaetwillende, znw. mv. Kwaadwilligen ; ook 

quaelwiller.

Quaetwillich, quaetwillicheit. 

QUANS. 479 

Quagel, znw. Stremsel. 
Quahier, quayer, -ier, znw. o. Opschrijfboek; 
geschreven boek, handschrift; gebedenboek; verklw. 

quayerkn. 

Quac, znw. m. Geluid veroorzaakt door een val, 
kwak, smak. 
Quakelbert. Hetz. als q u a e c b e r t. 
Aakelbrugge, znw. vr. Smal en hoog trapbruggetje, 
kwakel. 
Quaken, queken, zw. ww. intr. Naam van een 
met dobbelsteenen gespeeld spel, zie q u a e c b o r t. 

— Quaker, quaker.
Quacke, znw. m. Nachtreiger, nachtraaf; ook 

quacreiger. 

uackel , znw. m. Kwakkel, kwartet. 
uackelen, zw. ww. intr. i) Schudden, trillen, 
popelen (16de eeuw). 2) beuzelen, kletsen. — Quac


kelaer, quackelinge.

Quacken, quaken, zw. ww. intr. Kwaken, kwalken, 
kwekken. 
Quacsalven, zw. ww. intr. Lapzalven, met huismiddeltjes 
opknappen. — Quacsalver.
ualachtich, quael-, bnw. Sukkelend. 

wale, quael, znw. vr. i) Subjectief, een treurige 
toestand; ellende, leed, lijden; minnepijn; lichaamslijden; 
pijn, ongemak, eene onaangename lichamelijke 
aandoening; een zedelijk gebrek, kwaal; vrecheit is 
ene sware q. ; epidemische ziekte, plaag. 2) obj., 
leed of kwellingen die men een ander aandoet. 

Qualebedde, znw. vr. Langdurig ziekbed, bedlegerigheid.


Qualen, zw. ww. — I. Intr. Lijden, hartzeer of 
lichamelijk lijden hebben; doen q., mishandelen of 
smadelijk bejegenen ; als znw., lijden, leed, smart. 

— II. Onpers. mi qualel, ik lijd. 
Qualjj e, qualic, bnw. Krenkend, hoonend, of: 
ongepast ; qualike of confuuslike voorde spreken oh 

dal gerecht. 


Qualijcheit, bnw. Ongesteldheid, onwelheid ; ook 
qualjcle (16de eeuw). 
Qualij cvaert, znw. vr. Tegenspoed, achteruitgang; 
ongeluk, ondergang, verderf; ook qualjcvaren, 
ook gebruikt van een treurigen lichamelijker 
en zedelijken toestand. 
Qualike quaellike, quellike, quelike, bijw. i) 
Slecht, verkeerdelijk; q. sayl, q. mayl, wie op eene 
verkeerde wijze zaait, zal met eene gebrekkige uit


komst (zie 5) maaien. 2) op eene zedelijk slechte, 
laaghartige wijze; dal sere ende q. es gelogen. 3) op 
eene onrechtmatige wijze ; die scat es q. gewonnen. 
4) in een slechten staat of toestand, in een treurigen, 
ziekelijken lichaams- of geestestoestand; q. om zijn 
herte, misselijk; er niet best aan toe. 5) slecht, niet zooals 
men hoopt of wenscht, ongelukkig; q. varen, bederven 
; q. comen, sin, ergens gekomen zijn tot zijn 
ongeluk (tegenover wel comen zijn). 6) slecht, naar, 
leelijk; q. rieken; q. sitlen, niet passen, slecht staan. 
7) kwalijk, niet licht, moeilijk; ondogede die vele 
liede q. laten ; q. nemen, moeilijk kunnen verdragen, 
onder iets lijden ; nauwelijks, ternauwernood, niet 
dan met moeite; q. geliken, allesbehalve aanstaan. 
8) op eene smadelijke, hoonende, kwetsende wijze, 
slecht, leelijk, q. streken op enen ; enen q. handelen. 

Qualinge, znw. vr. (Lichaams)lijden ; zedelijk 
gebrek. 

Qualiteit, -let, znw. vr. Hoedanigheid. 

Qualm, znw. m. i) Dikke damp, verstikkende of 
benauwende rook. 2) kwelling, verdrukking. 
Qualm, znw. m. Opwelling uit den grond, opborreling. 
— Qualmen. 
Qualster, znw. m. Dik slijm, rochel, fluim. --
Qualsteren. 

Quans, quans^s, quams^s, quansuus, quansuys, 
quantses; quins(e)quans, bijw. i) Voor de leus, in 
schijn, kwansuis, kwanswijs, quasi, zoogenaamd, om 
den schijn te redden; van el/zen goeden Baken, die 
si gherne quans (quanswijs) souden doen, hindert 
hem enich valsch occusoen (uitvlucht) ; ook : wel te 


480 QUANT. 

verstaan, nota bene (met en zonder ironie) ; neem 

eens voor een oogenblik aan, stel het geval. 2) met 

als verbonden, als of hij zeggen wilde, als dacht hij 

bij zich zelf (hetz. als recht als, fra. comme si) ; die 

coninc on finc dal stro (het zinnebeeld van den 

schat) ende dancie Reinaerde so, alle quansj/s: dese 

maeet mi here ! 

Quant, znw. m. Gezel, kameraad. 

Qaantelaer, znw. m. Knoeier, bedrieger; vr. 

quanteligge (vla.). — Quantelen.

IIantiteit, -tel, znw. vr. Hoeveelheid. 

rappe, znw. Naam van verschillende visschen. 

Puitaal? eift ? of ook: kwab, kwal. 

Quaranteine, znw. vr. Wapenstilstand (eig. van 

veertig dagen). 

Quardel. Zie querde1. 

Qaareel, careel, coreel, znw. m. Tichelsteen, gebakken 
steen. — quareelmaker, -tegel, -oven, 
-steen uareeljjn, -en, bnw. 

IIaree znw. m. en o. Pijl met een korte dikke 
vierkante schacht die uit balisten, katapulten enz. 
werd geschoten. -- Quareelhout, -iser, -schacht,
-vlieke (de gevederde schacht er van). 

Quaren. Zie querne. 
Qnartane, -aine, -eine, znw. vr. Derdendaagsche 
koorts. -- Quartaencoude.
Quarte , quaerte, znw. vr.; quart, quaert, m. 
Vierendeel; vierde deel van eene zekere maat, vooral 
van vloeistoffen (twee pinten, elders drie pinten), doch 
ook van meel. 
Qnarte, quaerle, znw. vr. Kaart; ook : speelkaart. 
Qnarteel, car/eel, znw. o. Naam van eene maat 
voor natte en droge waren. 
Quarteleren, -eeren, zw. ww. tr. Vierendeelen; 

een terechtgestelde ; in (vier) stukken snijden ; doorhouwen 
; als heraldische term, gequarteleert, door 
eene staande en eene liggende lijn in vier kwartie


ren verdeeld. 

Quarters quaerlen, zw. ww. intr. Kaartspelen; 

ook : quartelen, quartsjel. 

Quartenier. Hetz. als q u a r t i e r. 

Qnarteroen, quaerl-, quariroen, znw. m. Een 

vierde deel van eene bepaalde hoeveelheid, eene 
maat of gewicht; verklw. quartroenkjfn, een vaatje 
of tonnetje, 114 ton. 

Qaartevlessehe, znw. vr. Eene flesch van een 
„quarte" inhoud. 

Quartier, znw. o. i) Het vierde deel van iets; 
a) van eene tijdruimte, kwartaal; een vierdedeel van 
den omloopstijd der maan. b) van eene lengtemaat, 
vierendeel, verrel, 1/4 el. c) van eene inhoudsmaat, 
1 14 last. d) van eene geldswaarde, het vierde deel van 
verschillende munten, van een gulden, een nobel enz. 
e) van het dierlijk, ook: menschelij k lichaam, vooral 
van den romp van een terechtgestelde. Quartieren(= quarteleren). f) in de wapenkunde : een kwartier; 
een der vier vakken van een gequarteleerd 
wapenschild ; bep. de rechter bovenhoek, het eerste 
kwartier van een schild. g) in de geslachtkunde, 
kwartier van eene stamtafel, of: kwartierstaat, ter 
aanwijzing van de afstamming van vaders-en 
moederszijde, vooral ten bewijze dat iemands kwartieren 
adelijk zijn. 2) eene bepaalde maat, landmaat, 
gewicht, vochtmaat; een stuk van de eene 
of andere stof. 3) een deel van het geheel, doch 
niet juist een vierde deel, van de afdeelingen 
waarin de versiering van een schild verdeeld is; 

gedeelt was die schilt in drien quartieren ; stuk, 

brok; een gedeelte van een gebied, district; afdeeling 
eener stad, wijk, kwartier; hoek, eindpunt eener 
ruimte; dat eloof die erde ende ontlede in vier 
quartiere (hoeken, punten). 4) verblijfplaats, woonstede 
(r6de eeuw). 

Quartiermeester, quarter-, -meister, znw. m. 
i) Ambtenaar belast met het toezicht over eene bepaalde 
streek, schout over een district. 2) op een 

zeeschip, benaming van een onder-of dekofficier, 

QUELEN. 

o. a. belast met het toezicht over de elkander afwisselende 
wachten. 
Quas, znw. m. Kwak, smak. 
Quasennette, znw. o. Vliegen-of muggennet. 
Quaspel. Hetz. als q u is pel. 
Quasseren, -eeren, zw. ww. tr. Te niet doen, 


eene schuldvordering. 
Quast, znw. m. i) Tak met bladeren; pluim. 2) 
sprengkwast, kwispel. 3) kwast of knoest in een boom. 

-- Quastich. 

Quat, quad, znw. m. Kwak, klodder; te quatte, 
te foor, weg (?). 
Quater, znw. De vier op den dobbelsteen. 
Quaterne, -eerne, -aerne, znw. vr.; quatern, o. 

Een viertal vellen perkament of papier, die in elkaar 

zijn gevouwen en tot een boekje vereenigd; op


schrijf-, aanteekeningboek; verklw. quaternek jn. 

Quaternelle, znw. vr. Uitstel van betaling aan 
een schuldenaar gegeven voor vier jaren, ook : de 
akte daarvan. 
Quatertemper, znw. m. mv. De vier bepaalde 
tijden in het jaar, en wel éene week in ieder kerkelijk 
vierendeeljaars, waarop door de kerk vasten was 
voorgeschreven. — Quatertemperdaeh,. -weke. 
Quattel, -ele, znw. vr. Kwakkel, kwartel. 
Quedden, zw. ww. tr. Aanspreken, groeten, het 
woord tot iem. richten; iron. gebruikt van een vij 
andelijken aanval. 
Quede, quedene, queden, znw. vr. Kwee. — Que(moes), -vleesCh, inge--deappel, -boom, -Crust 
maakte kweeën. 
Quedelen, zw. ww. intr. Kweelen, kwinkeleeren, 
snappen, kakelen ; kwetteren. — Quedelinge.
Queecbert, -schole. Zie q u a e c b e r t enz. 
Queelsocht. Zie q u e l s o c h t. 
Queesten. Zie q u e s ten. 
Queillote. Zie c u 1 i o t e. 
Queiken, queinken. Zie queken, quinken. 
Queke, znw. vr. Steek, stoot ; eig. het drillen der 
lans. 
Qucke, quecken, queken, znw. vr. Kweek, tarwegras, 
kruipende tarwe. 
Queke, quekelbart. Zie q u a e c b e r t. 
Quekelhovet, -hooft, znw. o. Iemand met een 
zwak hoofd, domoor. 

Queken, queecken, queiken, zw. ww. — I. Trans. 
i) Met kracht schudden, slingeren, drillen ; ook: 
heen en weer laten gaan, het hoofd ; den siert q., 
kwispelstaarten. 2) naam van een dobbelspel, hetz. 
als q u a k e n. — II. Intr. i) Met kracht of geweld 
geslingerd, geschud of gedrild worden. 2) bengelen, 
bungelen ; q. ander galgen (16de eeuw). 

Queken, queecken, zw. ww. — I. Trans. i) In 
het leven houden, onderhouden; houden, een dier, 
tot nut of genoegen; voeden, voedsel geven aan 
(eene ondeugd). 2) koesteren, zorg aan iem of iets 
besteden. 3) opvroolijken. — II. Intr. Vroolijk of 
opgewekt zijn. — Quekinge.

Quekenoot. Zie quicken oot. 

Queker. Zie bij q u a ken. 

Quel, znw. Kwelling, leed, verdriet. 

Quelachtich. Hetz. als q ua l a c h t i c h. 

Queldam, znw. m. Kweldam. 

. Quele, znw. vr. i) Ellende, lijden ; kwaal, lichaamslijden. 
2) kwelling, grievende behandeling; pijniging, 
foltering. 

Quelen, st. ww. — I. Intr. i) In een treurigen 
toestand verkeeren door ziekte en gebrek ; lijden, 
aan het ziekbed gekluisterd zijn, sukkelen ; wegteren, 
verkwijnen ; ook : door de min gekweld worden; 
met eene bep., naar iets smachten. 2) in eene 
treurige stemming zijn, droef te moede of neerslachtig 
zijn; als znw., droefheid, hartzeer, ziele lijden. 
3) zich aan eene zonde schuldig maken, zede. 
lijk ziek zijn. — II. Trans. Kwellen, plagen; mishandelen, 
pijnigen; gebrek of honger doen lijden; 


QUELEN. 

doen smachten of kwijnen (met „minne" als ondw.) ; 
bedroeven. 

Quelen, zw. ww. intr. Hetz. als q u e d e 1 e n. 

Quelike, quelke. Zie q u a 1 i k e. 

Quelinge, znw. vr. Ziekte, kwaal; ziekelijkheid. 

Quellage, -agie, znw. vr. i) Kwellingen, onaangenaamheden 
die men iem. aandoet. 2) kwaal, 
lichaamsgebrek. 

Queue, znw. vr. i) Hetz. als q u e 11 a g e, i). 
2) lijden, pijn, de pijnen der hel. 3) zelfkastijding; 
inspanning, moeite. 

Quellen, zw. ww. — I. Trans. i) Pijnigen, folteren; 
mishandelen; als znw., martelingen. 2) iem. 
last of moeite aandoen, iem. bedroeven ; iem. niet 
met rust laten ; verontrusten; in beweging of beroering 
brengen, water. — I1. Wederk. i) Zich zelf 
kwellen of pijnigen. 2) zich ontberingen opleggen. 
3) zich inspannen; als znw., inspanning. 4) zich afpijnen, 
tobben of zich kwellen over iets. — III. 
Intr. Vgl. que 1 e n. i) Lijden aan eene ziekte, 
sukkelen; kwijnen, uitteren; pijn lijden; minnepijn 
hebben. 2) lijden naar den geest, leed gevoelen, in 
droefheid zijn. 3) zich aan eene zonde schuldig 
maken, zedelijk ziek zijn. 4) zich afsloven of aftob ben; 
zich opmaken, zich begeven (met eene bep. van 
richting of doel) ; vgl. p i n e n. 

Quellen, st of zw. ww. intr. Opborrelen, opwel len, 
uit den grond ; zich uitzetten. — Quellinge. 
Quellen, zw. ww. tr. Wellen, even laten koken. 

Queller, znw. m. i) Beul. 2) hij die iem. kwelt 
of verdriet aandoet. 
Quellij c, bnw. Lastig, het iem. lastig makende; 
onhandelbaar (16de eeuw). 

Quellinge, znw. vr. i) Pijniging; kwelling, het 
doen van overlast aan iemand; droefheid, kommer; 
kwelling des geestes of van het gemoed; pijn; minnepijn. 
2) lijden, ziekte, kwaal; schuldgevoel; de 

zonde. 

Quelloot. Zie culiote. 

Quelin, quellem, znw. in. Vgl. q u a 1 m. Bronvel, 
bron; losse grond, kwelmgrond (vla.); water in 
den bodem ; hoogte van het water, waterpas. 
Quelnisse, quellenesse, znw. vr. i) Pijniging, 
foltering ; kwelling. 2) lijden, kwaal. 

Quelsocht, queel-, znw. vr. Ziekte, kwaal. 

Quendel, znw. vr. Wilde thijm. 

Quene, queen, znw. vr. i) Eene vrouw op leef


tijd ; eene vrouw van ervaring en levenswijsheid: 
ook : eene vrouw die met de (op)leiding van een 
jong meisje wordt belast; oud wijf, wijf; Jezabel, 
die yule q. ; die quade q. diene vershrac ; sprw. noot 
doet oude q-n draven. 2) onvruchtbare koe. 

Quenicum quenecom, znw. o. Comisch latijn. 

Oudewijvenpraa

t, zotteklap, nietsbeteekenende volks


wijsheid (medische term).

Quenkeren. Zie q u i n k e r e n. 

*Auer, bnw. Dwars. Zie q u e r e n. 
Querdel, quardel, znw. m. Een smalle strook 
leer, hielleder, hakleer; knubbel, knoest, uitwas, ook: 
klier; oneffenheid, bobbel (? in geweven laken). 

Querdelinge, znw. vr. Afgesneden lap leer, lee


ren lap. 

Querelle, -ele, -elie, znw. vr. Klacht, beklag. 

Queren, zw. ww. — I. Trans. i) Verleiden of: 

tegenwerken, van het goede afhouden. 2) van zich 

(verwijderd) houden. — II. Intr. Zich onthouden of 

afhouden van (met van). 

Aerie, znw. vr. Teef; ook querre (?). 
Herne, queerne, quaerne, queern, queren, quaren, 


znw. vr. Handmolen. 

QuernSteen, queern-, queren-, quaren-, -stein, 

znw. m. De kleine molensteen. 
Quest, znw. m. Winst. 


Queste, queeste, znw. vr. Nasporing, opsporing; 

een tocht tot opsporing van den eenen of anderen 

op avontuur uitgetogen ridder of van de eene of 

andere kostbaarheid, bovenal: van het graal. 

QUILLIOTE. 

Questen, queesten, zw. ww. — I. Intr. Avonturen 
najagen. — II. Trans. Onderzoeken; ook: na sporen. 
— QAestinge. 

Questeren , -eeren, zw. ww. intr. Geld bijeenbrengen, 
(liefde)giften inzamelen. — Questerer, -eerre, hij 
die geld ophaalt of inzamelt; vr. questerige (vla.). 

Questie, znw. vr. Vraag, moeilijke vraag, vraagstuk 
; verschil(punt). 
Queteren, zw. ww. intr. Snappen ; beuzelpraat 
uitslaan. — Queteringe ; ook : geknoei (?). 

Quets, znw. m. en o. i) Kwetsing, verwonding; 
het bezeeren van een lichaamsdeel. 2) ongemak, 
lijden, ziekte, kwaal. 3) het toebrengen van nadeel 
of schade. 4) onaangename of ongelukkige toestand; 
ook : eene vreeselijke gebeurtenis (16de eeuw). 

Quetselijc, bnw. — A. Act. Kwetsend, van een 
wapen ; schadelijk, nadeelig ; wreed, hardvochtig. 

— B. Pass. Kwetsbaar; breekbaar, teer. — Quetselike. 


uetselijeheit, znw. vr. Nadeelige invloed. 

uetsen, quetschen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Kwetsen, (ver)wonden; pijnigen, martelen; pijnigen, 
kwellen. 2) stuk maken, bederven, verbrijzelen, verpletteren. 
3) benadeelen, kwaad doen aan (iem. of 
iets); beschadigen ; de kracht ontnemen aan, ver 

akte) ; grieven, leed of verdriet doen-zwakken (eene 
aan iem., iem. terneerslaan ; ook : iem. benadeelen 
in zedelijken zin. — II. Wederk. Zich kwetsen of 
bezeeren. — III. Intr. i) Eene wond of kwetsuur 
krijgen. 2) breken, stukgaan. 3) schade lijden, beschadigd 
worden. 

Quetsene, -ine, znw. vr. Kwetsuur, verwonding. 
Quetsenisse, znw. vr. Vermindering der kracht 
eener oorkonde. 
Que,tsinge, quessinge, znw. vr. i) Kwetsing, verwonding; 
lichamelijk letsel, kneuzing; pijniging. 2) 
wond, kwetsuur, ook: eene wond toegebracht aan 
iemands gemoed. 3) nadeel of kwaad, iem. aangedaan; 
krenking, schennis; van eene zaak, bescha


diging. 


Quetsure, znw. vr. Hetz. als q u e t s i n g e , 2) ; 
ook : kwaad aan het gemoed gedaan door de zonde. 

Queue (fust, wijnvat). Zie c uwe. 

Aijl, znw. o. Kwijl, zeever, slijm. 

uitbaer, bnw. Afkoopbaar, losbaar, van ren ten. 
— Quijtrente.

Quijtbrief, znw. m. i) Quitantie. 2) een brief 
waarin over vrijlating van een gevangene of veroordeelde 
wordt gehandeld. 

Quijtsehelden, -inge. Zie q u i t e, q u i t es 
c n e 1 d i n g e. 
Quic, quec, bnw. Levendig, vlug. 
uic, bijw. Snel, spoedig, q. ende rascla. 
quec, znw. o. (en m.). i) Een levend dier ;

^uie,

een stk vee, groot en klein; een jong dier, het 
jong van een stuk vee; een last- of trekdier. 2) vee; 
zoowel groot als klein, als verzamelwoord; slachtvee. 
Quic, quec, bij w. ; al q. geen, op en neer gaan, 
in gestadige beweging zijn. 

Quicbeeste, znw. vr.; mv., vee, hoornvee. 

Quieborn, znw. m. Springbron, fontein. 

Qui cke, queclee, znw. vr. Vleezige deelen van het 
dierlijk lichaam, wit vleesch. 

Quieke, quic, znw. m. Gezel, kwant (16de eeuw). 

Quicken, quecken, zw. ww. — I. Trans. i) Schud 

slingeren, drillen. 2) op en neer doen gaan,-den, 

(den staart) kwispelen. — II. Intr. Wenken, pinnen 

met het oog. 

Quicken, quecken, zw. ww. — I. Trans. i) verlevendigen, 
opvroolijken. 2) verkwikken, verfrisschen. 

— II. Intr. (Op)wellen uit den grond, van water. 
Quickenoot, quecke-, queke-, kueke-, quekenitoot, 

ook quicgenoot, znw. o. Vee ; een stuk vee. 
Quicsant, znw. o. en m. Drijfzand. 
Quicsilver, quecselver, znw. o. Kwikzilver, kwik. 

Quilen, zw. ww. intr. Kwijlen, zeeveren. 

Quilliote. Zie c u 1 i o t e. 


482 QUINANCIE. 

Quinancie. Zie squinan cie. 
Qnine, znw. vr. Ziekte, toestand van kwijning. 
-- Quinen (zeldzaam). 

QIIinken, quenken, queincken, zw. ww. intr. I) 
Zich snel bewegen, op en neer gaan ; flikkeren, 
schitteren. 2) kwinkeleeren. 

Quinkeeren, quenkieren, zw. ww. intr. Eene 
bepaalde wijze van zingen, op en neer gaan met 
de stem. 

nineslach, znw. m. Zet, stekelige opmerking. 
ninquagene, znw. vr. Een vijftigtal kralen aan 
een rozenkrans ; ook vijftich. 
Quinquenelle, znw. vr. Uitstel van vijf jaar, 
toegestaan aan een schuldenaar. 
Qninsiquans, quinsquans. Zie q u a n s. 

Quintaenge, quinteine, znw. vr. Eene draaibare 
figuur waarop jonge ridders zich in het tornooien 
oefenden en waaromheen carousel werd gereden. 

Quinte, quint, znw. vr. Quint, in de muziek. 

Quinterne, -eerne, znw. vr. Gitaar. — Quinternenslager, 
quinternier.

Quinterne, znw. vr. Tien bijeengevoegde of 
samengebonden boekbladen of vijf dubbelbladen.-

Qaintessense, quinta essentia, znw. vr. Een term 
der vroegere chemie ter uitdrukking van de verborgen 
kracht der dingen, die naast de vier elementen 
als „vijfde kracht" werd aangenomen. 

QIIintijn. queni! n, znw. Naam van een vijfde, 
ook : vierde, deel van eene maat. 

QIIis p els quesjbel, znw. m. i) Sprengkwast; verklw. 
quasj5elk jn, kwastje. 2) tak met loof; ook : pluim. 3) 
kwast, kwispel, als sieraad. 

Quist , znw. m. of vr. In te quiste. Te q. gaen, 
te niet, te gronde, te loor, verloren gaan ; ook te q. 
varen, werden ; te q. maken, doen verloren gaan, 
te loor doen gaan ; ie q. laten (gaen), te loor laten 
gaan, verkwisten. 

Quistegoet, znw. m. i) Verkwisting, verspilling, 
het doorbrengen van vermogen of geld. 2) verkwister, 
doorbrenger; verklw. quisigoedekijn, -ken. 

Quisten, zw. ww. — I. Trans. Spillen, verspillen, 
te loor doen gaan ; ook : verkwisten, onnut uitgeven 
(geld). — II. Intr. Te Zoor gaan ; verloren, te niet 
gaan. — Quister, quistich, spilziek. Quistinge. 

Quitantie, znw. vr. Kwijtingsbrief; ook: kwijt 

straf of vergeving eener schuld. —-schelding eenerQuitantiebrief. 

Quite, quit, quit, bnw. — A. Attributief (zeldzaam). 
i) Rustig, gerust, vreedzaam. 2) in rechte, 
vrij van straf of boete; een q. man. 3) vrij, onbezwaard, 
onbelast; quile Zant. 4) vrij, zonder dat men 
iets behoeft te betalen; q. gelach (vrije vertering, 
i 6de eeuw). — II. Praedicatief. — I. Van zaken. 
i) Vereffend. 2) niet meer bestaande, weg; dat nemmer 
ne si quile (voorgoed zal blijven bestaan) onze 
vrienischa6. 3) nietig, van onwaarde. 4) vrij, zonder 
voorbehoud ; q. ende vri ; ic geve u o6 herle ende sin 

q. e. v. — II. Van levende wezens. i) Vrij, vrij van 
straf of boete; vrij, niet belemmerd ; uit eene gevangenis 
ontslagen, van eene (geldelijke) verplichting 
bevrijd. 2) van iemand ontslagen, van iemand af 
(met van of een gen.); vrij van eene beschuldiging 
of vordering; van iets ontslagen of vrij; beroofd of 
Ra, raa, ree, re, znw. m. en vr. i) Staak, stang; 
ook : waarmede land gemeten wordt; ra ende roede, 
symbolische uitdrukking voor: het meten van land, 
het trekken der grenzen van landeigendom; rooilijn. 
2) ra op een schip.

Rabant , rebant, rubant, znw. m. Touw waarmede 
de riem aan de roeipen wordt verbonden. 

RABAT. 

verstoken van (eene gewenschte zaak). 3) q. bidden. 
verzoeken om van iets vrijgesteld te worden; q. 
dedingen, dingen, vrij pleiten ; q. doen, vrij maken; 
hem q. doen ere dinc, zich van iets afmaken ; q. 
gaen, vrij gaan, loskomen ; ontkomen aan eene 
straf; q. geven, vrijlaten; q. halen, vrij krijgen; q. 
hebben, vrijgesteld worden van de gevolgen van 
iets ; q. houden, vrij houden (ook met van) ; q. laten ; 

q. maken ; ook : berooven ; ontvreemden ; hem q. m. 
van, zich ontdoen van ; q. schelden, vrij verklaren, 
een schuldige of gevangene, zich voldaan verklaren. 
ten opzichte van eene (geldelijke) verplichting; iem. 
vrijstellen of ontheffen van de gevolgen van een 
vergrijp; ontslaan, laten loopen, iem. ; kwijtschelden,. 
iets; afstand doen van iets; (een recht) opgeven of 
laten varen ; een gelach q. schelden, een feest sluiten, 
aan iets een einde maken (met God als ondw. en 
gezegd van het aardsche leven); q. zeggen, vrij verklaren 
; quite sin, werden ; q. wizen, vrijspreken. 
Aiteli] c, bnw. Hetz. als q u ij t b a e r. 

uiten, quijtten, zw. ww. — I. Trans. i) Vrij 
maken, -spreken, -laten, -stellen, bevrijden, verlossen. 
2) lossen, inlossen, afkoopen ; sine trouwe, sijrr 

gelof q., zijn eerewoord inlossen, door eene belofte 
te vervullen ; ere q., eervolle daden verrichten. 3^ 
iem. vrijwaren voor de schadelijke gevolgen van 
iets ; enen schadeloos q. 4) iem. iets kwijtschelden; 
ontheffen, ook : van eene geldelijke verplichting, iem. 
vrijhouden; iem. iets niet toerekenen, eene schuld. 
5) betalen ; sine scout q. ; ook : den tol betalen aan 
de natuur. 6) vergoeden, schadeloosstellen, iets goedmaken. 
7) een plicht, volbrengen. -- 11. Wederk. 
i) Zich verlossen of bevrijden. 2) zich kwijten (van 
iets); hem q. in enen, zich jegens iem. kwijten van 
zijn plicht ; zijn plicht doen ; zich inspannen ; zich 
ontheffen van eene geldelijke verplichting, betalen 
hetgeen men schuldig is; wel gequijt, zich uitste


kend gedragende, voortreffelijk. 

Quitenisse, znw. vr. i) Kwijtschelding, vrijstel. 
ling. 2) kwijting, het voldoen aan eene verplichting, 
het vervullen eener belofte. 

Quiter, znw. m. i) Hij die eene rente lost of 
aflost. 2) hij die zich van eene schuld, ook: van 
eene geldelijke verplichting, kwijt. 

Quiteren, -eeren, zw. ww. tr. Aan iem. quitantie 
geven ; iem. kwijtschelden, of vrijstellen van eene 
straf. - Quiteringe.

nitesehelden. Zie bij quite. 
Quiteschelder, znw. m. Hij die iem. iets kwijtscheldt, 
ook: iem. eene schuld vergeeft.

QIIitescheldinge, quit-, -schellinge, znw. vr. 
i) Kwijtschelding, vrijstelling van eene (geldelijke) 
verplichting; vergiffenis. 2) quitantie. 3) het afstand 
doen van een recht, een goed e. a. 

QIIitinge, znw. vr. i) Vrijmaking, lossing, van 
eene rente, ook : van een in pand gegeven goed. 
2) kwijtingsbrief, quitantie. 3) betaling, voldoening. 
4) kwijtschelding eener straf. 

Quohier (cohier). Zie q u a hier. 
QIIote, znw. vr. Aandeel in een hoofdelijken omslag, 
quote. 
QIIoteboec, znw. o. Landboek, erfregister, ka


daster. 

-Rabarber, rebarber, -barbe, znw. Rhabarber. 
Rabat, rebat, robal, rab(b)ot, znw. o. i) Rumoer, 
opschudding, kabaal; sin r. houden, uitspatten. 2) 
twist, ruzie. 3) twistzoeker, rustverstoorder. 4) ver 

ring, afslag. 5) kaatsbaan. 6) sponning. 7) sluit--minde 
boom, slagboom óf: bout, pin. 8) sluisje. 9) smalle 
geplooide strook boven een gordijn, schoorsteenval. 


RABBELEN. 

Rabbelen, zw. ww. intr. Rammelen, raffelen, 
snateren, brabbelen. — Rabbelinge. 
Rabooy, raboy, znw. o. De drukte en het ge


woel der wereld. 
Rachine, racht. Zie r a c i n e, recht. 
Rachter, rafter, rechter, znw. m. Paal, balk, 

ligger, spar. 

Racine, rasine, retsine, znw. vr. Wortel van eene 
plant; eetbare wortel, geneeskrachtige wortel of 
kruid. 

Radadich. Zie r a e t d a d i c h. 

Radebraken, raed-, rael-, ray-, ra-, zw. ww. 
tr. Radbraken, verbrijzelen of uiteenrukken op het 
rad. -- Radebrakinge.

Radehele, -heile, radéle, znw. Smeerwortel, 

wondkruid. 
Radeles. Zie ra etse1. 
Radelije, bnw. Meesleepend, overtuigend. 
Radeloos, bnw. Zonder „raad" of middelen. 
Rademaker, ra-, raey-, znw. m. Wielmaker, 

wagenmaker. 
Raden, raiden, st. (en zw.) ww. — I. Intr. i) 
Raad nemen over iets, op iets peinzen of zinnen; 

r. ane, aanslagen smeden tegen, het gemunt hebben 
op. 2) eene meening aangaande iets hebben ; gissingen 
maken, voorspellingen doen. 3) raad geven, 
met raad bijstaan; vóór iets zijn, iets aanraden. — 
II. Trans. i) Beramen, overleggen ; met geraden 
rade, met voorbedachten rade. 2) iem. iets aanraden; 
raden, .voorstellen ; enen iet r., iem. iets bevelen of 
gelasten ; iel r., vóór iets zijn ; bij iem. op iets aandringen 
; aanhitsen, opstoken. 3) iem. iets inblazen, 
in het oor blazen; tot iets aanzetten of aandrijven; 
iem. iets ingeven, in het gemoed geven. 4) aan 
juiste gissing maken, raden; rad--gaande iem. eene 
ten die di slaet (tot Christus). 5) berokkenen, veroorzaken. 
6) enen van backten r„ iem. belagen, 
verraden. 

Raden, zw. ww. tr. Op een rad leggen, radbra


ken ; enen r., ende breken. 
Raden (oostmnl.). Zie r o d e n. 
Rader, radere, redere, znw. m. i) Raadgever, 

raadsman. 2) inblazer, oorblazer. 3) wichelaar, waar 

-zegger. 
Raderen. Hetz. als r a d e n, 2de Art. 
Raderie, znw. vr. Het maken van gissingen aan


gaande de toekomst met bepaalde voorteekenen. 
Radich, bnw. r) Ondernemend, doortastend. 2) 
overleggend, zuinig; matig, ingetogen. 3) behulp 

-zaam. — Radicheit. 
Radie, znw. vr. Straal. 
Radijs, radio, znw. Radijs. — Vgl. mee r 


radic. 
Radinge, znw. vr. i) Het raadgeven. 2) inblazing; 
ingeving. 3) hetz. als r a d e r i e. 

Raey,. ray, znw. m. i) Straal, lichtstraal ; ook 
van Maria, gloriose raye, vul der helieheit. 2) tak, 
vertakking. 3) krans, guirlande (?).

Raeyaehtieh, bnw. Schel door zonlicht. 
Raeybraken. Zie r a d e b r a k e n. 
Raeyen, rayen, zw. ww. intr. i) Stralen. 2) in 


eene rechte lijn aanloopen op iets, van eene rooilijn.
Raeyeren, -eeren, zw. ww. tr. Royeeren.
Raec, Raecs . Zie rae, rake, raex. 
Raecsel, Raecsemen. Zie r a e x, r a e x e m e n. 
Raem, znw. m.; ook rame, m. en vr. i) Omlijs


ting, raam. 2) raam waarop iets gespannen wordt, 
vooral : span-, droog-, lakenraam; ook : het terrein 
of stadsgedeelte, waar deze ramen stonden ; eet van 
den ramen, eed van de keurmeesters over het laken, 
ook : dat college zelf. 

Raem, znw. m. en vr. i) Het mikken of doelen 
op een bepaald voorwerp of punt. 2) het maken van 
eene gissing; ob r., op goed geluk (oostmnl.). 3) 
het beramen of overleggen van iets : een listig beraamd 
plan, list. 

Raembewarer, -aerre, znw. m. Opzichter over 
de droog-of spanramen ; ook raemmeester. 

RAET. 483 

Raemhere. Hetz. als r a e m v i n d e r. 
Raemhont, znw. m. Waakhond bij de droogramen. 
Raemseherer, -scheerre, znw. m. Doekscheerder, 
lakenbereider. 
Raemsprokich, bnw. Goed zijn woord kunnende 
doen, niet om zijn woorden verlegen (oostmnl.). 
Raelnstake, -staecke, znw. vr. Latwerk van een 

wijnstok. 
Raemstede, znw. vr. Plaats waar droogramen zijn. 
Raemte, raemjte, reem(^)te, znw. o. i) Raam -, 

deurkozijn. 2) span-, droograam voor laken. 3) hou


ten stellage, katafalk. 4) staketsel, lat-of paalwerk 

dat tot afschutting dient. 

Raemvelt , znw. o. Hetz. als r a e m s t e d e. 

Raemvinder, znw. m. De ambtenaar of gezwo


rene belast met het toezicht op de lakenbereiding 

en de naleving der daarop vastgestelde verorde


ningen.

Raemwachter. Hetz. als raembewarer; 

ook raemwaker. — Raemwaehterie, ook: huur 

van de stedelijke droogramen.

Raepbroot, znw. o. Raapkoek; ook raehcoeke. 

Raephof znw. m. en o. Knollentuin, -land. 

RaeproeIe, znw. vr. Eene lengtemaat, zestien 

voet. 

Raepsaet, znw. o. Raapzaad. 

Raepsmout, znw. o. Raapolie. 

Raer, bnw. Zeldzaam; zonderling.

Raesachtich, bnw. Onzinnig.

Raescrnnt, znw. o. Bilzenkruid. 

Raet, rait, raedt, znw. m. i) Hulpmiddel, het


geen men in een bepaald geval noodig heeft. 2) 

goede toestand, goede orde ; steun, bescherming; 

enen (dat.) r. hebben, doen, iem. helpen, voor iem. 

zorgen. 3) behoud, redding, uitkomst; eves (enen) 

werdet, es r„ er is redding of uitkomst voor iem. 

4) redmiddel; does ander r. ne mockle geschien, toen 

er niets anders op zat; dat hi der saken negeenen 

r. en wiste, er niets aan kon veranderen ; r. jegen 
iet vinden, soeken. 5) middel om tot iets te geraken, 
maatregel; haddics r., als ik kans zag. 6) kunstgreep, 
list, vond; minlike rade, minnelisten. 7) manier van 
doen, handelwijze; men doere toe desen r., men ga 
aldus te werk; manier, wijze. 8) plan, onderneming; 
ook; plannen ; Lenden rade s ijn, niet weten wat te 
doen, radeloos zijn ; den r. doen, het plan volvoeren; 
den r. doen dat, bewerken, maken dat; geheim plan, 
aanslag; met geslegenen rade, met voorbedachten 
rade ; voornemen, bedoeling. 9) geheim, r. die men 
niet vercla jben en moet; in rade, vertrouwelijk, onder 
vier oogen. io) besluit, raadsbesluit; van God, 
van een regeeringslichaam ; des te rade werden, besluiten; 
ook: goedvinden; sinen r. se/ten aen enen, 
zich naar iemand richten of gedragen. ii) beraad 
bespreking ; het gezamenlijk opmaken van-slaging, . 
een besluit; bi, met rade, bi gemenen rade, in gemeen 
overleg, gemeenschappelijk. 12) beraad, gele 

tijd om zich te bedenken; uitstel. 13)-genheid of 
zelfbeheersching, het geven van rekenschap aan zich 
zelf van zijne daden; die gave des raets, een der 
zeven gaven van den H. Geest. 14) overleg, beleid, 
bezadigdheid ; bi rade. 15) raad, voorlichting; raad 

raad dien men inwint; enen te rade-geving, consult; 
gaen, iem. om raad vragen ; gevraagd consult; geestelijke 
raad. i6) inlichtingen, advies; voorspraak; 
voorschrift, vermaning, leering; leiding van een 
deskundige; aansporing; aanstoker, aanstichter. z7) 
inblazing; enen den r. geven, iem. iets inblazen; 
ook van den duivel. i8) aandrift, werking der natuur 
of van 's menschen aanleg. 19) raadsman, raad; 
vertrouwde; lid van een stedelijken raad of van een 
ander met gezag bekleed lichaam. 20) raad, raadgevend 
lichaam ; stedelijke raad. 2 t) raadsvergadering, 
zitting van een bestuurscollege. 22) overlegging, 
overpeinzing; iemands diepste gedachten; meening; 
gezindheid, stemming; inzicht, oordeel, overtuiging. 
23) de zetel van het denkvermogen ; zin, gemoed; 


484 RAET. 

in sinen rade vinden, iets besluiten; iet in rade 
vinden, iets bedenken. 24) als bnw., raadzaam, 
wenschelijk. 

Raet (honingraat). Zie rate. 

Raetboee, znw. o. (en m.). Een boek waarin 
worden opgeteekend de rechtshandelingen, voor een 
stedelijken raad geschied. 

Raetborgermeester, -meister, znw. m. Een der 
burgemeesters (te Utrecht) gekozen „uten rade der 

hovetgilden". 
Raetdach znw. m. Zittingsdag van een raad. 
Raetdadich, radadich, bnw. Hantdadich ende r., 

met de daad of door aansporing medeplichtig. 
Raetgaye, znw. m. Raadgever, raadsman; ook 
raelgeve, ook : geestelijk raadsman, zieleherder. 

Raetgever , rait-, -gevere, znw. m. i) Raadsman. 
2) aanstoker, oorblazer. 3) een met een zeker 
gezag of rechtsmacht bekleed persoon; consul (te 
Rome). 

Raetgevinge, znw. vr. Raadgeving, aansporing. 
Raethere, naels-, znw. m. Lid van een stede 
raad.-lijken 

Raethuus, -buys, znw. o. Raadhuis. 
Raethnnscnecht, znw. m. Concierge. 
Raeteamere, znw. vr. De kamer, ook : het huis, 

waar een stedelijke raad vergadert. 
Raetclocke, raets-, znw. vr. en m. De klok die 
geluid of geklept wordt om raadsleden tot eene ver 
te roepen.-gadering op 
Raetman, raels-, znw. m. i) Raadgever, raads


man ; vooral van een hoofd van regeering. 2) raadslid. 
3) regeeringspersoon, lid van een bestuurscollege, 
consul (te Rome). — Raetmanschap . 

RRaetrecht, znw. o. Het recht uitgeoefend door 
een stedelijken raad.
Raetschap, znw. o. en vr. Lidmaatschap van 
een stedelijken raad. 

Raetsel, ook radeles, rales, znw. o. i) Raadsel, 
vraagstuk, mysterie. 2) sin r. soeken, de wichelaars 
raadplegen aangaande zijne toekomst. 

Raetskiesinge, znw. vr. Het kiezen der leden 
van een „raad". — Raetkieser. 
Raetslach, znw. m. Raadpleging; beraadslaging. 

— Raetslagen, ww.; ook raets^legen, hetz. 
Raetssendebode, rades-, znw. m. Een afgezant 
vanwege den raad eener stad. 
Raetssolre, znw. m. Te Gent, de bovenzaal 
waar de vergaderingen der drie deelen van den gemeenteraad 
gehouden werden. 

Etaetsstede, znw. vr. Raadhuis, -kamer. 
Raetsstoel, znw. m. De zetel van een raadslid. 
R aetssweringe, znw. vr. Beëediging der raads


leden. 
Raetsvrient, -vrint, -vrunt, znw. m. Zaakwaar-


nemer, zaakgelastigde, afgevaardigde. 
Raeu, raeuwicheit. Zie r a u enz. 
Raex, raecse, znw. m. Ketting ; ook raexel. 
Raexe, raexen, znw. Verhemelte. 
Raexeme, raecs-, rex-, znw. m. Fluim, rochel; 

uitbraaksel. — Raexemen (raecsemen), raexeminge 
(rexeninge). 
Raf, znw. Rijf ende r., rijp en groen; als bijw., 

door elkaar, zonder onderscheid. 
Rafter. Zie rachter en rechter, 2de Art. 
Ragen, zw. ww. intr. Vooruitsteken, uitsteken. 
Ragen, zw. ww. tr. Van spinrag zuiveren. — 

Raechquaet, ragebol.

Ragenen, zw. ww. intr. Hetz. als r e g e n e n. 
Raye, raat. Zie raeye, raet. 
Rac, znw. o. i)" Staak, stang; het rek waarop 


jachtvogels zitten ; kleerenrek, kapstok. 2) rechte 
strook of streek, vooral: van land langs een water. 

3) zie r a c k e. 


Rae, znw. o. Goede toestand, goede orde ; in te 
rake; in rake ende dake, goed onderhouden, van 
gebouwen. 

Rake, raecke, znw. vr. Toeval; bi rake, op goed 
geluk; goed geluk, fortuintje; ook: ongeval. 

RAMPANT. 

Rake, znw. m. Een werktuig waarmee men iets 
bijeenhaalt ; hark. 

Rake, raec, znw. m. Gehemelte. 

Raken, raecken, zw. ww. — I. Intr. i) In iets 
slagen, het geluk hebben te. 2) reiken tot een bepaald 
punt, van zaken ; het brengen tot een bepaald 
punt; van personen, weck r., ontsnappen; ook: tot 
zijn ongeluk ergens komen; int helsche vier r.; geraect 
comen, bij geluk of bij toeval komen. — II. 
Trans. i) Raken, aanraken, in aanraking komen met. 
2) bereiken ; verwerven, bekomen ; raken, treffen, 
niet missen. 3) aantreffen. 4) vaststellen, in orde 
brengen. 5) treffen, roeren; mi en raecl, het is mij 
onverschillig. — III. Onpers. Gelukken. — IV. 
Wederk. Zich zetten tot, zich toeleggen op ; hem r. 
te ^enileneiën. 

Raken, zw. ww. tr. i) Met een rake" bijeenhalen, 
vuur, onder de asch rekenen. 2) met een 
„rake" vaneen -, in stukken scheuren. 3) bijeenharken. 
Vgl. rakinge. 

Raken, zw. ww. ; r. ende daken, hetz. als in rake 
ende dake houden, goed onderhouden, een huis. 

Rakenen. Hetz. als r e k e n e n. — Rakenschap. 

Raker, znw. m. Hij die iets aanraakt. 

Racheit , raec-, znw. vr. Benoodigdheden, gereedschap, 
huisraad. 

Rakinge, znw. vr. Het bijeenharken van hetgeen 
op het veld is achtergebleven, aren, stroo; ook : het 
recht daartoe. 

Racke, znw. Pijnbank, folterwerktuig. — Rae. 

ken (?) , racker. 

Rackel}jc, bnw. Fatsoenlijk, braaf, rechtschapen. 

— Rackellke, bijw.
Rallen, zw. ww. intr. Snappen, babbelen. 

Ram, znw. m. r) Ram. 2) stormram; lange paal, 
sluitboom. 
Ram e. Zie r a e m. 
Ramen, zw. ww. tr. Op een raam spannen, vooral 

laken om te drogen. 

Ramen , raemen, zw. ww. — I. Intr. i) Mikken, 
op iem. of iets aanleggen; eene gissing omtrent iets 
maken. 2) het oog of den geest richten op, letten 
of acht geven op; r. ojb enen, het oog op iemand 
laten vallen. 3) het gemunt hebben op, streven naar. 
4) zijne gedachten over iets laten gaan, middelen of 
plannen beramen. 5) zich ergens heen begeven. — 

II. Trans. i) Raken, treffen. 2) ramen, begrooten. 
3) ontwerpen, eene verordening. 4) bepalen, vaststellen, 
afspreken; zich voornemen. 5) iem. voor 
eene bepaalde betrekking aanwijzen, ook: aanstellen, 
benoemen. 6) treffen, bereiken ; ook : een doel, in iets 
slagen. 7) overleggen, verzinnen, uitdenken, bedenken. 
8) meenen, denken, oordeelen. 9) uitleggen, verklaren; 
mededeelen, uiteenzetten; uiten, kenbaar maken. 
Ramer, znw. m. De werkman die het natte laken 
op het raam hangt om te drogen. 

Ramich, romich, bnw. Roestig, aangeslagen. 

Raminge, znw. vr. i) Ontwerp -besluit. 2) het 
beramen van plannen. 
Ramlam, znw. m. Mannelijk lam. 
Rammelen, rambelen, zw. ww. intr. Geraas of 

gedruisch maken, rammelen, ook: van de maag door 
honger ; zonder ophouden praten ; babbelen, kwaad spreken. 
— Rammelinge, ook : oploop, tumult, 

beroering.
Rammelen, zw. ww. intr. Paardrift hebben; ook 

rammen. 
Rammenvleesch, rams-, -vleysch, znw. o. 
Rammoer. Zie r u m o e r. 
Ramp, raznhe, znw. m. i) Naam van een zieke


lijk verschijnsel: a) vallende ziekte. b) kramp. 2) 
ramp, ongeval, treurige toestand ; nederlaag ; Ie 
ramje lellen, zich beklagen; in verwenschingen: 
God geve hem r.; r. moeli hebben. 3) schande ; ba 
(groten) ramie, door een vergrijp, een misgreep, 
verzuim. 

Rampant, bnw. Klimmend, op de achterpooten 
staande, van een dier op wapens. 


RAMPELIJC. 

Rampeljjc, bnw. Rampzalig. — Rampelike.
Rampen, zw. ww. (16de eeuw). — I. Trans. 
Verwenschen. — II. Intr. Door rampen geteisterd 
worden. 

Rampeneren, -fineren, -oneren, zw. ww. — I. 
Trans. i) Enen r., uitschelden ; beschimpen, uitlachen; 
smaden, lasteren, God. 2) iet r., vernielen, 
havenen. — I1. Intr. Uitvaren tegen, schimpen op. 

— Rampeneringe.
Rampeneren, remft-, zw. ww. intr. Ververschingen 
gebruiken. — Rampeneringe.
Rampeneerachtich, -ierachtich, bnw. Smadelijk, 
hoonend. 
Rampsalich, bnw. Diep ongelukkig; betreurenswaardig; 
onzalig. — Rampsalichlijc, -like.

Rampspoet, ram-, -spoil, znw. m. Treurige 
toestand; een ongeluk of ongeval. — Rampspoedi 
ch. 

Ramshorn, Ramsvleesch.

RRane, znw. Kleine schelvisch. 

Rangen, zw. ww. intr. Worstelen (oostmnl.). 

Ranc, bnw. Dun, schraal, spichtig, misschien ook: 
zwak, teer, van de oogen. 

Rancbraken, rang-, ran-, -breken, zw. ww. intr. 

en wederk. Zich uitrekken, de leden uitrekken; ook 
wel: de kaken uitrekken, geeuwen ; ook ranken. 

Ranke, znw. vr. ; ranc, vr. en m. Lange, dunne 
spruit, lot, vooral van den wijngaard; nu en dan 
ook : tak, dikke tak; verklw. rancskijn, rankelkjfn. 

Ranke, znw. vr. Opstaande rand. 

Rancoor, -core, -cuere, -keur, -cune, znw. m. en 
vr. Wrok, vijandige gezindheid; mv.; grieven, uitingen 
van vijandelijke stemming; vijandelijkheden. 

Ranse, ransse, ran/se, znw. vr. en m.; rans, m. 
Eene muts met een kap die in plooien langs het 
gelaat en op de schouders afhing; ook : wrong, diadeem 
(?), verklw. ranskijn, ransgen. 

Ransen, zw. ww. intr. Worstelen (oostmnl.). 
Ransule, znw. m. Een soort van nachtuil, eig. 
„sluieruil". Vgl. r a n s e. 

Rant, rand, znw. m. i) Rand, omtrek, kant, lijst, 
boord ; belegsel of beslag van het schild ; ijzeren 
beslag of hoepel om een wiel. 2) rand, zoom om 
het wapen, in de heraldiek. 3) omvang, oppervlak; 
der werelt r., de wereld ; des schildes r., het schild. 
4) krul, haarkrul. — Rantiser. 

Rante. Zie rente. 

Ranten, zw. ww. intr. Zotteklap uitslaan, kletsen. 

Rantgaerdinge, znw. vr. Omheining; ook rantgeerde. 


Rantsoen, ransoen, rentsoen, ronchoen, rilsoen, 
resoen, rasoen, znw. o. i) Het redden van het leven 
door het betalen van eene zekere som, lijfsbehoud; 
losgeld, losprijs ; sijn r. maken, zich loskoopen, sin 

r. betalen. 2) het afkoopen van brandschatting en 
plundering. 3) (een ander woord) opcenten op de belasting, 
ook : eene bepaalde als emolument betaalde som. 
Rantsoenen, zw. ww. tr. Op losgeld of rantsoen 
stellen, tegen een losprijs vrijkoopen of ook : vrijlaten 
; brandschatten; ook rantsoeneren. 

Rap, bnw. Wild, onstuimig, bandeloos.
Rapachtich, bnw. Schurftig. 


Rape, raeh, znw. vr. Raap, knol. 

Rapen, zw. ww. tr. i) Oppakken, opnemen, van 
den grond oprapen; pakken, grijpen, iemand. 2) 
verzamelen, bijeenbrengen. 3) bijeenschrapen, inpalmen; 
afpersen, plunderen; r. aen, in, grasduinen, 
zijn hart ophalen ; r. aent ertscke goet ; sine weide r., 
zijn voedsel zoeken, van grazende dieren. 4) zich 
verschaffen of bezorgen, scheppen, putten ; genoechie 
r., genoegen scheppen; lucht r., een luchtje scheppen 
; sin r., geestkracht opdoen, zich herstellen. 

Raphoen, znw. o. Patrijs, veldhoen. 

Rapiarijs, rabbelarjs, znw. Excerptenboek, opschrijtboekje. 


Rapiere, rappiere, znw. vr. Lange degen.

Rapinge, znw. vr. Het bijeenschrapen van geld 
en goed. 

RASTEN. 

Rappaelge, rahailge, rasj5alge, rasj'eele, resfieelle, 
-ielle, znw. vr. Samenraapsel, saamgeraapte hoop, 
bende; ook van één persoon, boef, landlooper, vagebond. 


Rappe, znw. Schurft; ook: roof van een wond. 

— Rappich, Rapachtich.
Rappen, zw. ww. intr. Klapperen, rammelen, van 
voorwerpen; lawaai maken, raaskallen. — Rappinge.
Rappoort, raj ort, znw. o. Rapport. — Rap


•portgelt, penningen wegens vacatiën aan de hee ren 
van een raad betaald. 

Rasarie. Zie ras erie. 

Raseh, ras, rassche, bnw. i) Vlug, snel; van den 

tijd, schielijk voorbijgaande; rasch in den live, los 


lijvig. 2) levendig, Opgewekt, voortvarend, strijd


lustig; van dieren, luidruchtig; opgeruimd, in zijn 

schik. 3) flink, sterk, krachtig. 4) pittig, krachtig, 

van wijn. 

Rasch, rassche, bijw. Ras, schielijk ; plotseling.

Raselen, zw. ww. intr. Raaskallen, ijlen.

Rasen , razen, zw. ww. intr. i) Razen, dol zijn, 
ook : van liefdedrift; van dieren, dol worden, 2) krankzinnig 
zijn, gek zijn; ijlen, verwarde taal uitslaan 
in droom of koorts. 3) suffen, niet goed kunnen 
denken. 4) uit den band springen. — Rasende ; 

ook (in de bet. 4) rasendick. 

Raseren, -eeren, zw. ww. tr. i) Scheren, gladscheren, 
nl. laken. 2) gelijk -, glad maken. 3) slechten. 
4) (uit)schrappen. 

Raserie , rasarie, rasernie, znw. vr. Razernij, 
waanzin; blinde hartstocht, woede; van dieren, Bolheid. 
2) krankzinnigheid, verstandsverbijstering; onzinnige 
meening of taal. 

Raseringe , znw. vr. i) Het geëffende of gladgemaakte 
deel van een gewelf. 2) het uitvlakken of 
uitschrappen van een woord. 

Rasiere, znw. vr. ; rasier, vr. en o. Naam van 
eene maat voor droge waren, vooral van graan, 

van verschillenden inhoud, in Vlaanderen. 

Rasine. Zie r a c i n e. 

Rasine, znw. vr. Balsem. 

Rasinge, znw. vr. Waanzin; wartaal. 

Rasoen, resoen, risoen, znw. o. Eene som die in 

evenredigheid van eene andere als emolument wordt 
betaald, percenten. Vgl. r a n t s o e n, 4). 

Raspaelge. Hetz. als r a p p a e 1 g e.

Raspe , znw. vr. Rasp. — Raspen.

Rasschaert, znw. m. Vluggerd. 

Rasschelike, Hetz. als r a s c h, bijw. 

Rasschen, rassen, zw. ww. wederk. en intr. Zich 

spoeden of reppen (16de eeuw).
Rasselen, zw. ww. intr. (nederr.). Worstelen. -

Rasselinge.

Rasselen, zw. ww. intr. (nederr.). Ratelen, kabaal 
maken. — Rasselinge.

Raste, rast, znw. vr. i) Een bepaalde afstand, 
mijl. 2) rust, verpoozing, verademing; de rust van 
den slaap, van den dood, van de hemelsche zaligheid. 
3) rust en vrede ; vrede met God, zielsrust; 
zalig gevoel, gelukzaligheid ; genoegen, vreugde; 

pleizier, pret; ook van een persoon, iemands vreugde; 
het rustpunt van iemands hart (van God). 4) objectief, 
enen r. doen, iem. vreugd of genoegen geven, 
hem goed doen. 

Rasteliere, rascal-, znw. vr. Ruif. 

Rastelij o, bnw. i) Rustig, vredig, kalm ; van personen 
: eene kalme stemming, een gelukkig gevoel 
hebbende. 2) rustig, ongestoord, niet bemoeilijkt in 
de uitoefening van een recht. — Rastelike, bijw. 

Rastement, znw. o. Arrestatie, beslag. 

Rasten, zw. ww. — I. Intr. i) Rusten, uitrusten. 
2) rustig ergens verblijven of vertoeven ; van eene 
zaak, ergens blijven. 3) ophouden met iets, het staken, 
vooral met eene ontkenning. 4) in rust en vrede 
zijn, vrede hebben; deelw. gerast, gerust, rustig. 
5) rusten op ; steunen op, gesteund worden door; 
uitgaan of streven naar iets, op iets gesteld zijn. 

— II. Wederk. Hetz. als Intr. z), 3) en 4). 

486 RASTER. 

Raster. Hetz. als rachter en rechter, ede 
Art. 

Rasteren, -eerera, zw. ww. tr. i) Beslag leggen 
op een persoon, iem. arresteeren, en : op eene zaak; 
opeischen, requireeren. 2) betrappen; verkrijgen. — 

Rasteringe.

Rastoatnere, znw. vr. Binnenkamer. 
Kaststede, znw. vr. Rustplaats ; legerstede, rustbank. 


Rasure, -uur, znw. vr. Het uitschrappen van een 
woord; woord - of plek die door uitschrapping, of 
ook : door slijtage, onleesbaar is geworden. --- $asArich, 
zulke plekken hebbende.

Rat, rad, znw. o. i) Rad, wagenrad, wiel; dat 
rat van even/uren, het rad der fortuin ; rad als fol. 
terwerktuig. 2) draaiende of beweegbare schijf; ook: 
van de zon. 

Rat, znw. Zie r a t t e. 

Rat, bnw. Rad, snel, vlug. 

Rate, reel, role, znw. vr. Honingraat, eene met 
honing gevulde schijf in een bijenkorf; ook ralele. 
Rate, znw. vr. Evenredig deel, aandeel; naer r., 
naar verhouding.

Ratele, ratel, znw. vr. Ratel; die r. slaen, eig.: 
een ratel doen hooren, ratelen, maar ook : slaan op 
Bene plank met een hamer, in de kloosters, wanneer 
iemands einde naderde. — Ratelen, ook : aanhoudend 
babbelen en: klepperen, klapperen. — Rate


lerse. 

Rationael, racionael, znw. o. Borstlap der priesters. 


Ratmuus, -muys, znw. vr. Rat. 

Ratte, rat, rotte, znw. vr. Rat. — R,atteernnt, 
-vallei -vanger.

Rau, raeu, ra(e)uw, bnw. i) Rauw, ongekookt of 
ongebraden. 2) rauw, heesch, schor. 3) onbewerkt, 
onbehouwen, van metaal, steen, stoffen. 4) ruw, onbeschaafd, 
niet voor hoogere aandoeningen vatbaar. 

Raucleet, rauwe. Zie r o u c 1 e e t, r o u w e. 

Rave. Zie raven. 

Rt ve, znw. Plank of balk, bint. 

Raven, ravene, rave, znw. m. Raaf; die helsehe 

r., de duivel. — Ravengeslacht, -j once -swart, 

-veder.

Raveschellicheit , znw. vr. (oostmnl.). Krankzinnigheid, 
ijlhoofdigheid (16de eeuw).
Raviere, znw. vr. Hetz. als r i v i e r e. 

Ravot. Zie r a b a t. Ook : zondig genoegen of 
vermaak; verzamelplaats van gespuis, bordeel.

Re, znw. Naam eener muzieknoot. 

Reael, riael, bnw. i) Prachtig, fraai; prachtlievend. 
2) royaal, mild. 3) edel, rechtschapen ; echt, 
betrouwbaar, van zaken. 
Reael, znw. m. Naam van een gouden, later ook: 
zilveren en koperen munt.
Realisatie, znw. vr. Het te gelde maken van 
papieren geld, als schuldbrieven. 
1Rebebe, -bie, znw. vr. Eene driesnarige viool; 
ook rebeke, -becke. 

Rebel, ribel, bnw. Weerspannig; oproerig, ongehoorzaam 
aan of in opstand tegen het wettig gezag; 
als znw., weerspanneling, opstandeling, rebel, 
muiter. — R,ebelheit , Rebellieheit , Rebelschap, 
Rebellie, ook Rebel, znw. o.; rebel maken, 

verzet plegen, tegenstribbelen.
Rebelleren, -eeren, zw. ww. intr. Weerspannig 
of oproerig zijn ; ook rebelliseren. 
Rebriceren. Zie r u b r i c e r e n. 

ReCepte, recept, znw. Voorgeschreven geneesmiddel: 
studeren in -en van medicinen. 

Reces, reckes, znw. o. Raadsbesluit; ook: de 
daarvan opgemaakte akte ; slot van rekening, afgesloten 
rekening; het daarvan opgemaakte stuk.

Reehenen. Hetz. als r e g e n e n.

Recht, richt, bnw. z) Recht, gestrekt. 2) recht, 
recht van lijf en leden, rechtop gaande of staande. 
3) recht, tegenover „dwars" of „kruiselingsch". 4) 
recht, tegenover „verkeerd". 5) recht, van richting, 

RECHTE. 

van een weg, tegenover „bochtig". 6) recht, aan 
alle vereischten of voorwaarden voldoende, echt, 
waarachtig, werkelijk, wezenlijk; soms weer te geven 
door een bijw., werkelijk, eigenlijk, opentop; r-e 
dichters sin groots loons werf ; Reinaert es een r. 
mordenere ; min rechte (volle) oom ; r-e neven, vgl. 
r e c h t s w e e r. 7) juist, precies, nauwkeurig (ook 
als bijw.); als znw., het juiste. 8) overeenstemmende 
met de goddelijke wet, de zedewet: a) rechtvaardig, 
gerechtig; rechtschapen, nauwgezet, van personen ; 
als znw., rechtschapene, brave. b) rechtvaardig, overeenstemmende 
met recht en plicht, van zaken ; hels 
recht, het is plichtmatig, plicht. 9) overeenstemmende 
met wetten en verordeningen, van personen (een 
r-e mombaer) en zaken (ohten rechten dingedach) ; 
ook: billijk, rechtmatig; hels r., het is billijk, betamelijk 
; ook : natuurlijk. 10) rechter tegenover „linker". 

Recht, racist, richt, in (noordoostmnl., rocht), 
znw. o. (en soms ml.). t) Rechte lijn of richting; r. 
no erom, niets hoegenaamd ; in r-e no in cromme, 
in alle opzichten; in alle richtingen, aan alle kan ten; 
te r-e, in eene rechte lijn; dadelijk, onmiddel. 
lijk, terstond; ook terichts. 2) goede toestand, goede 
orde. 3) de juiste richting of plaats; te rechte, enen 
te r. slaen; op de juiste of rechte wijze; enen te r-e 
comen, iem. te pas of te stade komen. 4) al wat 
overeenstemt met de wet van God, de zedewet; 
Gods r., de wet Gods ; dat r. der naturen, de door 
God ingestelde natuurwet; met r-e., naar den aard 
der zaak; over r., natuurlijk, gelijk van zelf spreekt; 
ook : waarheid ; over r., naar waarheid, in waarheid 
; r. ende redene, redene ende r., hetgeen uit 
een zedelijk oogpunt goed is en door de redelijkheid 
geboden wordt; r. ende redene doen. 5) een 
uit de zedelijke wereldorde voortvloeiende plicht; 
recht en plicht; mei, van r-e. ; des kuwelijcs r., de 
voortplanting; plicht, verplichting van een geldelijke 
opbrengst, schatting, belasting, een van iemand geheven 
recht; der naturen r. (--schout) gelden, den 
tol betalen aan de natuur. 6) rechtschapenheid, gerechtigheid, 
braafheid ; rechtvaardigheid, billijkheid; 
bi, te, met, na, van r-e, over r., volgens recht en 
billijkheid. 7) het door menschen verordende recht, 
rechtregelen, -gewoonten, -gebruiken ; r. nemen ende 
geven, het recht toepassen ; het geestelijke recht; 
het door de kerk voorgeschreven geloof. 8) rechtsmacht, 
-bevoegdheid ; bewind, bestuur; macht, werking. 
9) handhaving van recht en gerechtigheid, 
rechtsbedeeling, rechtspraak. io) een proces, geding. 
it) het gerecht, de rechtbank, schepenbank; te r-e 
staen, ook: zich tegen iemand verweren, zich met 
iemand meten. 12) terechtzitting. 13) al wat iemand 
volgens het recht toekomt, aanspraak op iets ; mi 
geschiet r., ik krijg gelijk ; over r., krachtens hetgeen 
iem. rechtens toekomt; wat iemand verdiend 
heeft door eene slechte daad ; enes doden r., de bij 
een lijkdienst gebruikelijke plechtigheden. 14) het 
gewezen recht, uitspraak, vonnis. 15) rechtsgebied. 

i6) rechtsboek, wetboek. 17) uitvoering van een 
vonnis, strafoefening, straf. i8) zuiveringseed. 19) 
gewoonte, gebruik; van, mei r-e., naar gewoonte; 
ook na recht. 

Reehtaen, bij w. Rechtuit. 

Rechtbane, rechte-, richt-, znw. vr. i) Rechtbank, 
aanrechtbank, -tafel. 2) rechtbank, de bank 
waarin een rechtscollege gezeten is. 

Rechtboee, znw. o. Boeken waarin rechtsregelen, 
statuten enz. zijn opgeteekend.
Rechtdach, rechte-, richt-, znw. m. Dag voor 

of van eene terechtzitting.

Rechte, znw. o. Hetz. als g e r e c h t e, I, i. 

Rechte, znw. o. i) De waarheid. 2) het recht. 

3) vonnis, uitspraak. 4) hetgeen iemand toekomt. 

Rechte, rickie, recht, bijw. i) Rechtop, recht 
overeind ; r. gaen, ook: een normalen gang hebben. 
2) rechtuit; rechtstreeks, regelrecht; onmiddellijk. 3) 
juist, op de rechte wijze ; r. comen, goed bekomen, 
van spijzen. 4) juist, precies, van maat, afstand, tijd 


RECHTELIJC. 

r. nu, op het oogenblik (van het verledene en het 
toekomende). 5) recht, geheel en al, volkomen ; in 
alle opzichten. 6) zeer, in hooge mate. 7) bepaald, 
zonder twijfel; het was r. sijn geval, het was bepaald 
een buitenkansje voor hem. 8) naar waarheid. 
9) overeenkomstig het recht of rechtsgewoonten. 
Rechteljjc , bnw. i) In overeenstemming met de 
zedewet, rechtvaardig, billijk. 2) overeenkomstig met 
het recht en de rechtsgewoonten. 3) op recht of 
-rechtsmacht betrekking hebbende, rechts-. 

Rechtelike, bijw. i) Op de rechte wijze, op eene 
behoorlijke wijze. 2) rechtvaardiglijk, godzalig ; geestelijk; 
r. leven; volgens recht en billijkheid. 3) te 
recht, naar recht; op goeden grond, met reden; 
rechtens, op rechtsgronden. 4) in overeenstemming 
met het recht en de rechtsgewoonten. 

Rechteloos, bnw. i) Buiten het gemeene recht 
gesteld. 2) r. slaen, van eene stad, zonder rechts 
zijn, in geval van afwezigheid van schout -bedeeling 
of baljuw. 3) zonder recht (te ontvangen).
Rechten, richten, zw. ww. — A. Van recht, 

bnw. I. Trans. I) Recht maken of buigen. 2) in orde 
maken. 3) oprichten, opheffen. 4) opstellen, opslaan, 
gebouwen, een kruis enz. 5) richten, wenden ; vel 

speer. 6) gereed of in orde maken, voor-len, eene 
een maaltijd. 7) vergoeden, herstellen, eene schade. 
8) inrichten, instellen. — II. Wederk. i) Zich oprichten, 
zich verheffen van den grond of van eene 
zit- of ligplaats, opstaan. 2) zich klaar maken (om 
ergens heen te gaan). 3) zich richten of wenden. 
4) zich gedragen; hem r. na, zijn gedrag naar iets 
inrichten of bepalen. — III. Intr. i) Recht staan, 
gestrekt zijn. 2) zich oprichten of verheffen, opstaan. 
3) zich richten; met eene zaak als ondw., zich 
richten tot; van eene geldelijke opbrengst, inkomen 
bij. — B. Van recht, znw. I. Intr. i) Rechten, recht 
doen, een vonnis uitspreken. 2) procedeeren ; aen 
iet r., een eisch met betrekking tot iets instellen. — 

II. Trans. a) Enen -, vonnissen, straffen ; als znw., 
terechtstelling; iem. recht doen. b) iet -, recht doen 
over of in iets, vonnis over iets vellen, iets vervolgen 
en straffen. 
Rechtenisse, znw. vr. 1) Hetz. als g e r e c ht 
e n i s s e. 2) rechtvaardiging. 
Rechter, richter, znw. m. i) Regeerder, landvoogd, 
regent. 2) rechter, schout, ambtman. — 

:Rechterampt, -bode, -schap, -stoel. 

Rechter. Hetz. als r a c h t e r en r a ft e r. 

Rechtevort, recht-, -voort, bijw. i) In eene rechte 
richting; rechtuit, rechtstreeks, rechtdoor. 2) altijd 
door, voortdurend. 3) aanstonds, onmiddellijk; zoo 
,even, zoo pas.

Rechtheit, znw. vr. i) Rechte lijn of richting. 
2) rechtvaardigheid, nauwgezetheid van geweten.
Rechthouder, znw. m. Overheidspersoon.
Rechthuus, richt-, -huys, znw. o. Rechthuis, 

,00k : raadhuis. 
Rechtich, bnw. r) Goed in zijne soort, voortreffelijk. 
2) rechtschapen, rechtvaardig. 3) rechtvaardig, 
van een vonnis, ook van het oordeel Gods. 
Rechticheit, znw. vr. i) Rechtheid, rechte richting. 
2) juistheid, waarheid. 3) gerechtigheid, recht 
recht op iets, gerechtigdheid.-vaardigheid. 4) 
Rechtigen, richtigen, zw. ww. tr. i) Rechtvaardigen. 
2) richten, leiden. 
Rechtinge , richt-, znw. vr. -- I. Van rechten, 

A. i) Het recht maken van iets. 2) genoegdoening, 
vergoeding, schadeloosstelling. — II. Van rechten. 
B. — i) Rechtspleging, -bedeeling; ook: executie, 
gericht, vonnis, uitspraak. 2) rechtsgeding. 3) recht. 
4) hetgeen iemand toekomt, of: wat hij hebben moet. 
vooral : sacramenten der stervenden. 5) hetgeen aan 
iets toekomt, eisch. 
Rechtkerstent, bnw. Echt christelijk.
Rechtmakinge, znw. vr. Rechtvaardiging.
Rechtmatich, -metich, bnw. (oostmnl.). Nauw


keurig, juist (r6de eeuw). 

RECHTWISER. 48; 

Rechtop, bijw. en bnw. — I. Bijw. Rechtop. — 

II. Bnw. Oprecht.
Reehtpael (richt-), znw. m. Een door het gerecht 
geslagen paal, b.v. ter aanwijzing van grenzen.
Reehtpleginge, znw. vr. i) Rechtspleging; de 
behandeling van eene rechtszaak. z) het procedeeren.
Rechts, recks, racks, richts, bijw. i) Juist, van 
richting, plaats, tijd. 2) juist, volkomen, recht, geheel 
en al; r. als, net als; geheel op de wijze van ; 
hi vacht r. alse een lioen ; als wilde hij zeggen (vgl. 
q u a n s). 3) in hooge plate. 4) te recht, naar verdienste. 
5) aan of met de rechterhand. 

Rechtschap, znw. vr. en o. Rechtsgebied. 

. Rechtschapen, -schej5en, bnw. r) Van zaken, 
goed gevormd of gemaakt, zijnde zoo als behoort. 2) 
behoorlijk, overeenkomstig bestaande verordeningen 
(ook als bijw.). 3) van personen, rechtschapen, recht 

geaard.
Rechtscheidinge, znw. vr. Gerechtelijke grens bepaling. 
Rechtsch, bnw. Rechtsch, aan de rechterzijde 
zijnde; de rechterhand gebruikende.
Rechtschichtich, -schiftich, bnw. Rechtvaardig; 

ook : rechtsgeldig. 
Rechtschuldich, bnw. Blijkbaar schuldig.
Rechtschuldich , bnw. Rechtsgeldig, wettig. 
Rechtshalven (van-), bijw. Van rechtswege.
Rechtside, znw. vr. De rechte zijde of kant (van 

een stuk goed). 
Rechtsins, bijw. Naar den rechter kant. 
Rechtspreker, znw. m. Oordeelvinder, schepen.
Rechtstaels, bijw. In den rechten stand, met 

het hoofd naar boven. 
Rechtstaen, znw. o. ; ten rechtstane ontbiedeni, 

in rechte dagen. 
Rechtstede, znw. vr. Rechtplaats. 
Rechtstoel, richt-, znw. m. Zetel van het ge


recht of den rechter, rechterstoel. 
Rechtstoringe, znw. vr. Verstoring der orde 
ter terechtzitting. 

Rechtsweer, rechsweer, rexsweer, ressweer, 

-swere, znw. in. Volle neef (vla.); vr. rechtsweernede. 
Rechtswegen (van -), bijw. Rechtens. 
Rechttijt, znw. vr. De tijd van of voor eene 

rechtszitting. 
Rechttoe, rechtetoe, bijw. Recht toe. 
Rochtute, -nut, bijw. Rechtuit; ook recht uut


waert. 

Rechtvenster, richt-, _veinster, znw. o. en vr. 
Het venster waardoor in de kloosters gesproken 
werd met buitenstaanden, en waardoor boodschappen 
werden aangenomen.

Rechtverdelijc, -veerd-, -vaerd-, bnw. Rechtvaardig, 
rechtschapen.

Rechtverdelike, bijw. Overeenkomstig plicht 
en geweten; in overeenstemming met recht en gerechtigheid.


Rechtverden. Hetz. als r e c h t v e r d i g e n.
Rechtverdich, -ferdich, -veerdich, -vaerdiclt, 

bnw. i) Van personen. Rechtvaardig, rechtschapen, 
ieder het zijne gevende ; ook als znw. ; ook recht 

2) van zaken, goed in zijne soort, betrouw--varich. 
baar, echt; rechtvaardig, billijk. — Reehtverdichheit, 
-like. 

Rechtverdichmakinge, znw. vr. Rechtvaardigin 
g. 

Rechtverdigen, -veerdigen, -vaerdigen, zw. ww. 

tr. t) Als rechtvaardig voorstellen, verdedigen. 2) 

straffen, terechtstellen. 
Reehtvolger, znw. m. Opvolger in een recht. 
Rechtvorderinge, rechts-, -voorderinge, znw. 

vr. Het instellen van een eisch, vordering in rechte, 

het procedeeren; ook rechtvordernisse. 
Rechtweges, bijw. Rechtstreeks. 
Rechtweigeringe, znw. vr. Weigering om aan 

een rechterlijk bevel te gehoorzamen.
Rechtwiser, znw. m. Hij die het vonnis in een 
geding voorstelt. 


488 RECITEREN. 

Reciteren, zw. ww. tr. Voordragen, ook schrif


telijk. 

Redden, zw. ww. tr. i) Redden. 2) lossen, een 

pand. 

Redden, zw. ww. tr. In orde brengen, ontwar


ren; ook (wfri.) : eene zaak langs den rechtelijken 

weg in het reine brengen, met betrekking tot iets 

uitspraak doen. 

Redderen, ridderen, zw. ww. tr. Regelen, be


sturen. 

Reddingei znw. vr. Redding, verlossing. 

Reddinge, znw. vr. Het in orde brengen van 

iets. 

Rede, redde, rilde, ree, znw. m. Koorts ; dage 

alledaagsche koorts; r. over anderen dach,-lcsch r., 

die derde (lach) r., anderdaagsche koorts ; vierden 

vierde r., derdendaagsche koorts ; als persoon-dach r., 

gedacht in bezweringen ; vr. redinne. 

Rede, reede, ree, znw. vr. en m. Richtsnoer, 

grenslijn. 

Rede, znw. vr. Wijze van rijden; hi ne reet nie 

so snellen rede; tocht te paard, rit. 

Rede, reede, znw. vr. Reede, ree ; te (Ier) rede 

(reden), op ene rede comen. 

-Rede. Zie brantrede en bedderede. 

Rede, reede, bijw. Spoedig, in korten tijd ; alrede. 

Redegeselle, znw. m. Vertrouwd vriend. 

Redelijn enz. Zie reden 1 ij c. 

Reden, reeden, reiden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Gereed maken, in orde brengen ; wol, meekrap e. a., 
bewerken; laken, bereiden; uitrusten, van kleeren 
voorzien, r. ende Gleden ; uitrusten, een schip ; r. in 
of aen, aandeel hebben in de uitrusting van (een 
schip); r. met, met een ander (een schip) uitrusten; 
ontwarren; in het reine brengen, vereffenen. 2) bezorgen, 
berokkenen. — II. Wederk. Zich gereedmaken 
voor (een tocht, een aanval), zich uitrusten of 
toerusten. — III. Intr. i) Hetz. als wederk. 2) ]ierstellingen 
aanbrengen. 

Reden, zw. ww. intr. Spreken. 
Redenaer, -are, znw. m. z) Redenaar, spreker (?). 
2) rekenmeester, rentmeester (vla.). 

Redene, reden, rede, znw vr. i) Al wat overeenkomt 
met de door God verordende wetten; betamelijkheid, 
eer, fatsoen; recht en billijkheid, redelijkheid; 
r. doen, zijn plicht doen; enen (dat.) r. doen, 
iemand zijne gerechtigheid geven ; r. ende recht ; 
het is r.: a) het is natuurlijk, begrijpelijk. b) het is 
wenschelijk, gepast. c) het is betamelijk, billijk; ook 
het geeft redene; te r. bringen, tot reden of zijn 
plicht brengen. 2) rede, het zedelijk bewustzijn in 
den mensch; denkvermogen, verstand, inzicht; van 
God, wijsheid. 3) rekenschap, verantwoording ; r. 
geven. 4) hetgeen iemand zegt, de woorden die hij 
spreekt, redeneering; ene r. bont, eene innerlijke 
tegenstrijdigheid; doorloopend verhaal. 5) bewijsreden, 
-grond, reden; hets grote r., er is alle reden; 
bi deser r., op dien grond. 6) zaak, eig.: de uiteenzetting 
eener zaak; om reden wille, om eene aanleidende 
oorzaak. 

Redenen, zw. ww. -- I. Intr. i) Spreken, het woord 
voeren. 2) rekening doen, rekenschap afleggen. — 

II. Trans. Spreken, zeggen. 
Redeninge, znw. vr. Rekening en verantwoording 
; de dag waarop of de zitting waarin zij wordt 
afgelegd ; rekenkamer, een met eene bepaalde rechts 

bekleed college.-bevoegdheid 

Redenlije, rede., redent-, bnw. — I. Van personen. 
r) Rechtschapen, braaf; rechtvaardig, billijk. 
2) begaafd met rede, met redelijk en zedelijk bewustzijn. 
— II. Van zaken. i) In overeenstemming 
zijnde met eer en fatsoen, met recht en billijkheid; 
redelijk, billijk, rechtmatig, betamelijk. 2) met de 
rede in verband staande, redelijk en zedelijk; menschelijk. 
3) redelijk, tamelijk, middelmatig. — Re


denlike. 

Redenlijcheit, rede-, znw. vr. i) Rechtschapen 

rechtvaardigheid ; ene r., iets dat in billijk--heid; 

REETSCHAP. 

heid kan verlangd of verwacht worden. z) rede, 

zedelijk bewustzijn. 

Redensalich, redeselich, bnw. Welbespraakt 

(nederr.). — Redensalieheit, redeselicheit. 

Reder, reeder, reider, znw. m. i) Bereider of 
bewerker van de eene of andere stof. 2) reeder, hij 
die een schip uitrust. 

Reder, znw. m. Spreker, woordvoerder. 

Rederie, znw. vr. Lakenbereiding. 

Reders-cedele, znw. vr. Vrachtbrief. 

Redge, ook reddie, redje, znw. m. Friesche vorm 
van raetgeve, een met een zeker gezag bekleed per


soon.

Redic ^Z ages h ap. 

Redinge, reed-, reid-, znw. vr. Bereiding, bewerking. 


Rodinge, znw. vr. Het spreken. 

Redsoen. Zie rantsoen, 4) en rasoen. 

Reductie, znw. vr. Verbetering. 

Ree, znw. vr en m. Ra. 

R8e, re, znw. vr. Ree, reebok, -geit; hinde. — 
Reeboc, -buc. 
Ree, znw. vr. en m. Richtsnoer; rooilijn, grenslijn. 
Ree, znw. Lijk. In reeroof, reerover. 
Ree, znw. o. Uit rede. In in ree houden, in 
goeden staat, in orde houden. 
Reef, znw. o. Smalle strook van het zeil, die bij 
te sterken wind wordt ingenomen; reef; alset vierreve 
geswichte waeyet, als alle vier de molenzeilen 
gereefd of samengebonden moeten worden. 

Reefter, refter, reventer, znw. o. en m. Eetzaal, 
vooral in een klooster. Reefterwaerster, -bewaerster 
(eetzaalzuster), -maerte (dienstmaagd) ;. 

soms ook: maaltijd. 

Reegenote. Zie reingenote. 

Reeealf, znw. o. Jong van een ree. 

Reecs, reex, znw. vr. Ketting. 

Reel, rel, bnw. Slank, dun. 

Reeen, znw. m. Hetz. als r a e m. — Reemhout., 

Reempt. Hetz. als r a e m t e. 

Reen (grens ; regen). Zie r e i n, r e g e n. 

Reen, reenen. Zie reine, rein e n. 

Reep , ref e, znw. m. i) Strook. 2) koord, touw,. 
ook : kabel-, scheepstouw; koord van den koorddanser; 
ojb den r. spelen. 3) strik, strop. 4) naam 
van een lengtemaat voor linnen en laken, misschien:. 

io ellen; het ambt van den persoon, belast met het 
meten er van; van der wag/re, buttermate ende reefte 
Horne. Reepeácjjs, -geit. 5) smalle houten 
band om vat of ton, hoep, hoepel; hoepel om mee 
te spelen ; verklw. reebkijn. 6) strook land, vooral. 
langs een water; streek, landstreek, landschap (te-
Dordrecht). 

Roepgaren, znw. o. Garen om touw van te maken -

Reepmaker, rejte-, -meker, znw. m. Touwslager. 

Reerecht, bijw. Lijnrecht. 

Rasroof, recu-, -rof, -rooft, znw. m. Lijkroof,, 
ook : lij kberooving. — Re eroven, -rover. 
Reesege, -tsege, znw. vr. (oostmnl.). Reegeit. 
Reesloot, *reen-, znw. vr. Grenssloot, -wetering.. 
Reet, reed, ree, bnw. i) Gereed, klaar, in orde. 

z) bereid(willig), geneigd. 3) voorhanden; int reede 
setten, zóó plaatsen dat men iets zien kan. 4) van 
goederen, hetgeen gemakkelijk in geldswaarde kan. 
worden omgezet of te gelde gemaakt kan worden;. 
van geld, contant. 

Reet, bijw. Snel, onmiddellijk. 
Reetreeken, rede-, zw. ww. intr. Eene grenslijn. 
trekken, vooral: tusschen landerijen. 
Reetreeker, znw. m. Landmeter, erfscheider;. 
rooimeester. 

Rests, bijw. Reeds. 

Reetschap, reit-, riet-, rees-, ree-, re-, znw. vr._ 

en o. i) Geschiktheid, geneigdheid ; (geschikte) gelegenheid. 
2) bereidvaardigheid, hulpvaardigheid ;. 
enen r. doen, iem. ter zijde staan, steeds voor iem.. 
klaar staan. 3) voorbereidende maatregelen, toebereidselen. 
4) gereedschap, benoodigdheden; krijgstuig_ 


REETUUN. 

5) gereedschap, werktuig; middel in Gods hand; 
gereedschap voor beroepen, bedrijven. 
Reetnun, -tuyn, znw. m. Versperring, afsluiting, 
een verdedigingswerk. 

Reeuroof. Zie r e e r o o f. 

Reeuwen, zw. ww. intr. Een lijk afleggen, het 
reinigen en voor de begrafenis in gereedheid brengen. 
— Reeuwer, ook : oppasser van besmettelijke 
zieken en ontsmetter hunner lijken ; vr. reeuwige (vla.). 

ReeVel, znw. o. Vel van een ree. 

Reewech, rewech, znw. m. Weg waarlangs lijken 
naar het kerkhof werden gebracht.
Reewise. Hetz. als r e e r e c h t. 
Refectier, znw. m. De kloosterbroeder die met 

het toezicht over de eetzaal was belast. 

Reformatie, -cie, znw. vr. Vernieuwing eener 
verordening of van eene stichting, ook : van een 
abdij e. a. — Reformeren. 

Refrotoor. Hetz. als r e e ft e r. 

Refuseren, -eeren, zw. ww. tr. Opkomen tegen iets, 
het weerleggen; ook refuleren, ook: weigeren, ontzeggen.


Refuus, refuys, znw. o. i) Weigering. 2) afval, 
uitschot; refuys van boeven. 

R,egael, regal, znw. Rottenkruit. 

Regardeeren, zw. ww. tr. Acht slaan op. 

Regeer, -zer, znw. o. Gedrag, leefwijze. 

Regelen regle, regel, regule, reggele, znw. m. en 
vr. 1) Rij, bepaalde orde of stand. 2) rechte lijn. 3) 
liniaal, richtsnoer, meetstaf ; winkelhaak. 4) leefregel; 
zedelijk voorschrift ; kloosterregel, orderegel ; der 
regelen onderdaen sin. 5) spreekwoord ; lis een oude 
regule. 6) gewoonte; regelmaat. 7) plank; lat. 

Regelen, reglen, regulen, zw. ww. — I. Trans. 
Met liniaal of meetstaf afmeten. — II. Wederk. 
Zich regelen of gedragen naar (met na).

Regellijo, regeljc, reguljc, bnw. Aan een be


paalden kloosterregel gebonden. 
Regelrecht, bijw. Lijnrecht. 
Regelwise, -wis; bijw. In eene rechte lijn. 
Regen , rein, znw. m. Regen. — Regenachtich,

Regenich, -blase (bobbel), -boge (-booch), -drop,

-gote, -water.

Regen, zw. ww. onpers. Regenen. 
Regen, zw. ww. tr. Opwekken, in beweging 
brengen (nederr.). 
Regenen, rechgenen, rechenen, zw. ww. onpers. 
Regenen ; ook reinen. 
Regenhoyke, znw. m. en vr. Regenmantel ; ook 

regencleel.
Regenschuur, -schuyr, znw. m. Regenbui, -vlaag 
(oostmnl.).
Regent, znw. m. Bestuurder ; ook : prelaat ; vr. 

regente.
Regenweder, regenwolken (-wolke). 

Regeren, -eeren, -ieren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Leiden, richten, ook in geestelijken zin. 2) besturen, 
regeeren. 3) het bewind of de administratie 
voeren over iets ; die crone r., het bewind voeren 
over een land. 4) inrichten, regelen; enen dach r., 
voor bepaalde bezigheden bestemmen. 5) onder handen 
nemen, de les lezen. — II. Wederk. i) Zich 

richten, afgaan op. 2) zich gedragen. 3) zich bezig 
houden met iets, iets in beoefening brengen, zich 
generen ; zich staande houden, het uithouden. 

Regerer, -eerre, znw. m. Regeerder, bestuurder, 
regent; meester, baas ; stuurman ; vr. regeerster, regerigge 
(vla.). 

Regeringen -ieringe, znw. vr. Bestuur, leiding, 
toezicht. 
Reget, znw. Een door aanwas of aanslibbing 
verkregen terrein. 

R,egge, znw. vr. Rij ; tere r-n, op een rij. 

Reggele. Zie r e g e l e.

RegiWelines, bijw. Op de rij af, in volgorde.

Regierbroot (rejier-). Zie bij g e r e t s t.

Regiment, rege-, rey, znw. o. z) Leiding, regeling; 
het voorschrijven van een dieet; schikking. 2) 

REINE. 489 

bestuur, regeering, heerschappij ; r. dragen, een 
gezag uitoefenen ; voogdij ; gezag over eene geestelijke 
stichting. 3) bestuurder, een met een zeker 
gezag bekleed persoon ; ook als verzamelwoord, de 
overheid ; bestuur van een broederschap of gild. 4) 
levenswijze, gedrag; handelwijze; leefregel met betrekking 
tot de gezondheid. 

Regioen, znw. o. Landschap, gewest. 

Register, znw. o. — Registreren.

Regnatie, -cie, rengnacie, znw. vr. ook regaancie. 
i) Heerschappij, bestuur. 2) bewind, beheer. 3) uitoefening 
van iets; r. van cooj5nzanschaj ende neringe. 
4) levenswijze; daden, bedrijf.

Regneren, reign-, rengn-, -eeren, zw. ww. 

I. Intr. Heerschen, regeeren ; ook : heerschen, van 
eene ondeugd, eene ziekte. — II. Trans. Besturen, 
regeeren over. — Regnerer, -eerre. 
Regularinne, znw. vr. Eene kanones regulier, 
die leeft naar den regel van Augustinus ; ook regularesse. 


Reguleren, regel-, zw. ww. — I. Trans. Regelen, 
ordenen, inrichten. — II. Wederk. Zich overeenkomstig 
iets gedragen, naar iets richten. 

Regulier, regil-, regel-, -leer, bnw. en znw. — 

I. Bnw. Volgens den regel zijnde, óf: geregeld, 'f: 
regelmatig; ook: zijnde overeenkomstig een bepaalden 
orderegel. — II. Znw. Een naar een bepaalden 
(orde)regel levend persoon ; reguliere canonic, canonikerse 
(canonesse), een in een klooster wonend 
kanunnik of kanones. — Regulieresse, -inns,
Reguliersche.

Regulierljjc, bnw. Regelmatig; ook reguljc. — 
Re nlierlihe, ook regulike. 
Rei, rey, znw. m. i) Eene in eene bepaalde orde 
zich bewegende of staande personen; rei, reeks; 
reidans, rondedans; den rei leiden; ook: rij paarden 
aan eene lijn. 2) danslied; lied. 3) strijdgewoel, strijd. 
Reye, znw. vr. Gracht, waterloop; ook : stads gracht 
(vla.). 
Reyen, zw. ww. intr. Een rei-of rondedans 

uitvoeren. 

Reyen. Zie r e d e n, ww. 

Reyeringe, zw. ww. intr. Onrustige beweging 
onder eene volksmenigte, tumult. 

Reigenoot. Zie rein genoot. 

Reiger, reger, znw. m. Reiger. — Reigerbosch.

Reihout, znw. o. Takkebos. 

Reiken, reken, zw. ww. — I. Trans. t) Uitstrekken, 
vooral: de hand. 2) aangeven, overreiken; 
voorzetten, spijs en drank. 3) voor den dag halen, 
krijgen; voor den dag brengen, woorden, gedachten 

e. a. 4) krijgen, bemachtigen. — II. Intr. Reiken met. 
de hand, ergens aan komen.
Reyment. Zie r e g i m e n t.
Reimeren, remeren, ook -eeren, zw. ww. tr. i) 

Koopen, inkoopen, zich door koop verschaffen; los 

ook wederk. z) iemand zich laten-koopen, vrijkoopen, 
loskoopen; iem. iets, vooral: plundering en brandstichting, 
laten afkoopen, brandschatten; plunderen, 
knevelen, uitzuigen, ook reimersoenen. 

Reimeringe, znw. vr. i) Losprijs, ook reiniersoen. 
2) heffing van onrechtmatige schattingen.

Rein. Zie regen en reine. 

Rein, reen, znw. m. Verhoogde zoom aan akker 

of bosch die als grens dient; grenspaal. 
Reinaerdie, -ardie, -erdie, -aerde, znw. vr. Vos 
sluwheid ; gemeene streken. -senlist, 
Reinboom, reen-, znw. m. Boom die den dienst. 
doet van grenspaal.
Reinbrec, znw. m. Het verbreken of vernielen 
van de eene of andere grensaanwijzing. 

Reine, rene, rein, reen, bnw. — I. Van zaken. 
i) Fijn (gemalen). 2) fijn, uitgelezen, keurig; van het 
lichaam, schoon, mooi; voortreffelijk, uit een zedelijk 
oogpunt. 3) zuiver, niet besmet of verontreinigd ; 
ook van wonden ; van de oogen, helder ziend ; van 
plaatsen, zindelijk ; met eene ontkenning, niet zuiver, 
niet pluis ; zuiver, onbesmet, ongerept; zuiver, echt, 


490 REINE, 

oprecht; met van, vrij van, r. van venine. 4 rein, 
niet door zonde besmet. 5) bloot, klinkklaar (16de 
eeuw); een r. boeverie. -- II. Van menschen. i) 
Voortreffelijk, edel; van het uitwendige, schoon, 
edel. 2) zuiver: a) zindelijk, schoon; op zindelijkheid 
gesteld. b) onbesmet, niet bezoedeld of verontreinigd; 
ongerept, van eene vrouw. c) zuiver van levenswandel, 
nauwgezet van geweten. 3) rein, kuisch. 

}) rein, van zonde en kwaad afkeerig. 

Reine, bijw. i) Op eene fijne, nette wijze; keu 

netjes, schoon. 2) op eene zuivere wijze. 3) ge--rig, 
heel en al, te eenen male, ook alre(i)ne; reine ob, 
reine nut, schoon op, schoon leeg; Sinte Reinuut, 
de patroon van drinkebroers en doorbrengers. 

Reinen. Zie regenen. 

Reinen , reenen, zw. ww. — I. Intr. Grenzen 

aan. — 11. Trans. Afpalen, de grens bepalen van. 

Reinen, zw. ww. 'tr. i) Reinigen, schoonmaken. 
2) zuiveren. 3) reinigen, louteren, ontdoen of bevrijden 
van zedelijke smetten; ook als wederk. 

Reinewater, -weder. Zie r e g e n w a t e r enz. 
Reingenote, :reen-, ree-, -genoot, znw. m. Belende 
eigenaar, eig. „grensgenoot". 
Reinhage, reen-, ree-, znw. in. en vr. Grens 
ook reinheininge. Vgl. r e e s 1 o o t.-haag;,
Reinheit , znw. vr. (zeldzaam). Keurigheid; iets 
schoons of keurigs (16de eeuw); reiniging. 
Reinhertieh, bnw. Rein van hart, oprecht van 
gemoed. — Reinherticheit. 
Reinich , bnw. Hetz. als rei n e ; een r. leven 
(i 6de eeuw). 
Reinicheit, renich-, znw. vr. i) Fijnheid, keurigheid. 
2) reinheid, zindelijkheid. 3) zuiverheid, onbe


smetheid, maagdelijkheid van ziel en lichaam, onschuld. 
4) kuischheid, ingetogenheid, reinheid van 
levenswandel. 

Reinigen, rensen, zw. ww. tr. i) Schoonmaken, 
zuiveren. 2) zuiveren, van onzuivere bijmengselen 
ontdoen ; zuiveren van eene schuld. 3)_ reinigen, 

louteren. 

Reininge, znw. vr. i) Grensbepaling. 2) grens 

grens.-scheiding,

Reininge, znw. vr. i) Wassching, het schoon


maken van iets waaraan vuil kleeft. 2) zuivering. 3) 

reiniging, loutering. 

Reinitjc, reen-, ren-, bnw. r) Fijn, keurig. 2) 

zindelijk, schoon; op zindelijkheid gesteld, netjes. 3) 

onbevlekt, kuisch. -- Reinlike, bijw. 

Reinmaker, znw. m. Heiligmaker. — Reinmakinge.


Reinnisse, znw. vr. Reinheid, afkeer van het 
kwade. 
Reinse, reinsen. Hetz. als r e i s e, r e i s e n. 

ReinSteen, reen-, -stein, znw. m. Grenssteen. 

Reinute, reinuut. Zie bij r e i n e, bijes., 3). 

Reinvane, reine-, rei-, -vaen, -veer, znw. m. 

Reinvaan, zilverschoon, steenvaren. 

Reis , bnw. Vlak, met den grond gelijk. 

Reisbaer, bnw. i) Reisvaardig; ook: reizend. 

2) toegerust voor eene expeditie ; in staat om de 

wapenen te dragen. 

Reischolle, znw. vr. (nederr.). Schommel, schop.

R8ise, rese, znw. vr. -i) Reis, tocht. 2) krijgs-, 

veldtocht, expeditie; strooptocht; ene r. riden, varen, 

een krijgstocht ondernemen; strijd ; moeilijke onder. 

neming; leger. 3) reis, keer, maal. 

-reise. Zie b l o e t r e i s e. 

Reiseloon, reis-, znw. m. en o. Vergoeding van 

reiskosten. 

Reisen, resen, zw. ww. intr. i) Reizen, eene reis 

doen ; eene reis ondernemen, op reis gaan ; Pelgri


inage reilen. 2) een krijgstocht of strooptocht onder 

te velde trekken.-nemen, 

Reisenaer, znw. m. Soldaat; ruiter. 

Reiser, znw. m. i) Reiziger; bode. 2) krijgs


knecht ; ruiter. 

Reisevoget, -voocht, znw. m. De persoon belast 

reet het toezicht over in eene vreemde haven lig-

REKENINGE. 

gende schepen en met de rechtsbedeeling over de 
zeelieden. 

Reisich, bnw. i) Rijzig, slank, mager, spichtig. 

Reisich, bnw. Van r e i s e, 2). i) Reisich j5ert, 
cavaleriepaard; reisige have, krijgstoerusting, ridderlijke 
wapenrusting, of oorlogsmateriaal, krijgstuig. 
2) voor een krijgstocht toegerust; bereden, van 
manschappen. 3) als znw. mv., krijgsknechten, of: 
ruiters. 

Reisiger, znw. m. Ruiter, man te paard. 

Reisinger znw. vr. Reis, tocht. 

Belten , roylen, ruylen, zw. ww. tr. (vla.). (Eene 
sloot) schoonmaken, (het water) zuiveren van kroos 
en waterplanten (reil, ruyl, ruut). — Reiter. 

Reitsen, zw• ww. tr. (nederr.). Aansporen, prikkelen, 
tergen. — Reitsinge.
Ree, recke, ric, znw. o. ; ook recke, ricke, vr. en 

m. i) Staak, stang; de stang waarop jachtvogels in 
de valkenkamer gehouden worden; hoenderrek. 2) 
een houten voorwerp waarop men iets plaatsen of 
waaraan men iets hangen kan; kapstok, kleerenrek; 
droogrek. 3) een werktuig om iemand aan te hangen 
of om hem te pijnigen. 4) lange strook; afstand. 
ReC znw. o. Goede staat, goede orde; te (in) 
reke houden, goed onderhouden (een bouwwerk) ; 
te reke bringen, herstellen; ook te reecs (reex, reix). 

Reke, reecke, znw. vr. i) Rij, eene bepaalde 
rangschikking of orde; een rij te veld staande schooven. 
2) regel, lijn; te r. sin tegen, op ééne lijn 
staan, te vergelijken zijn met; regel schrift. 

Reken reike, znw. vr. Hooihark. 

Reken, reecken, st en zw. ww. tr. i) Bijeen


halen, op een hoop brengen, onkruid ; ook : vuur en 

asch ; iets onder de asch leggen ; utereken, uit de 

asch halen, van het vuur nemen. 2) (bijeen)schra


pen, geld; voor den dag halen, ook: uit een zak, een 

tasch. 3) verhalen, vertellen, voor den dag brengen; 

met in, dompelen. 

Reken, reecken, zw. ww. tr. In een goeden staat 

brengen; in orde maken. 

Reken, zw. ww. Hetz. als r e k e n e n en r e e 


ken. 

Rekenaer, znw. m. Een persoon belast met liet 

opmaken eener rekening; bewindvoerder. 

Rekenbert, -bret, znw. o. Rekenbord, -tafel. 

Rekenboec, znw. o. Koopmansboek, kasboek; 

ook rekeningboec; een boek waarin iemands winkel


schulden worden opgeteekend ; het boek waarin 

's menschen goed en kwaad bij God staat aangetee


kend. 

Rekendach, znw. m. Afrekeningdag, . de dag 

waarop een ambtenaar rekening en verantwoording 

moet doen ; het jongste gericht. 

Rekenen, reeckenen, zw. ww. -- I. Trans. i) 
In orde brengen, opmaken, eene rekening. 2) ver 

afrekenen. 3) in rekening brengen. 4) (geld)-rekenen, 

beheeren; gelt te boven (ook te voren ?) r., meer 

ontvangen hebben dan men heeft uitgegeven; geit 

ten achteren (afteren) r., het tegengestelde. 5) uit


rekenen; hi rekende dat hi ware min oom. 6) tel


len, natellen. 7) meerekenen, -tellen, iets, iemand. 

8) rekenen, beschouwen, achten. — II. Intr. i) Eene 

rekening opmaken ; met iem. afrekenen ; als znw., 

rekenschap, verantwoording; het is net asai gherekent, 

het is met mij gedaan. 2) acht geven op, geven om 

iets. 

Rekengelt. Hetz. als het mv. van r e k e n 


p e n n i n c. 

Rekeningei znw. vr. i) Het opmaken eener re


kening; het geschreven stuk, rekening van ontvangst 

en uitgaaf, rekening. 2) afrekening, verrekening, ver 

geldschuld. 3) rekening en verant--effening eener 
woording ; het geschreven stuk daarvan ; ook : verantwoording 
van daden en gedrag; r. doen van, de 
verantwoordelijkheid dragen van. 4) berekening, uitrekening; 
ook : van een verwantschapsgraad ; o6 r. 
gaen, familieleden bijbrengen die door hunne verklaringen 
iemands adellijke afstamming bewijzen. 


REKENCAMERE. 

Rekencamere, znw. vr. Rekenkamer; ook : het 
college van ambtenaren, dat met de zorg daarvoor 
is belast. 

Rekenmaelt}jt , znw. vr. Een maaltijd gehouden 
bij het opmaken eener kas. 
Rekenmeester, -roeister, znw. m. Ambtenaar 
,aan het hoofd eener rekenkamer. 
Rekenpenninc, znw. m. Nagemaakt geld in gebruik 
bij het nazien van stadsrekeningen. 
Rekenschap, znw. vr. i) Rekening, berekening; 
afrekening. 2) rekening en verantwoording, reken 
tijd waartoe eene ambtsbevoegdheid-schap. 3) de 
beperkt is (wfri.). 

Rekentafel. Hetz. als r e k e n b e r t. 

Rechouder, znw. m. Hetz. als ra e m b e w a r e r. 

Rechout, znw. o. Hout bestemd voor een „rec" 
of droograam voor laken. 
Reciser, znw. o. Rekijzer. 
Recke, znw. in. Eig. banneling; very.: avon


-turier, rondzwervend krijger; ook : woesteling, ge. 
weldenaar; gewoonlijk : held, dapper krijgsman, ook: 
-strijder voor Gods eer. 

Reckebuic, -bile, znw. m. Raamland. 

Reckelije, rekeljc, bnw. i) Rechtschapen, braaf, 
fatsoenlijk; begaafd met uitnemende hoedanigheden; 
glei (Maria) sit de reckeljcste die noit ontfinc wesen. 
2) met het als ondw., redelijk, betamelijk, bil 

3) r. op, toegevend jegens, verschoonend voor.-lijk. 

— Reckelijcheit Reckelike.
Reckelijo, bnw. Rekbaar, elastisch. 

Recker, zw. ww. -- I. Trans. i) Rekken, in de 
lengte of hoogte uitstrekken, uitsteken, een lichaamsdeel. 
2) spannen, rekken, uitrekken, ook: laken op 
het droograam. 3) iem. pijnigen. 4) uitmeten, hoog 
,opgeven van iets. 5) oprichten, opslaan, ene lente 
r-. ende ojbslaen. 6) regelen, besturen; dat Zant r. 
ene gilde r. (vgl. b e r e c k e n). 7) van het noodige 
voorzien, uitrusten ; behandelen, een ziek lichaamsdeel. 
— II. Wederk. i) Zich uitrekken; zich uit 

2) zich haasten, zich spoeden; zich bege--strekken. 
ven (met te). 3) zich inspannen. 4) zich houden, zich 
gedragen. — III. Intr. z) Reiken tot een zeker punt. 
2) rekken, langer worden. 3) zich uitstrekken naar 
iets, het begeeren. 4) zich uitstrekken in tijd, duren, 
aanloopen. 

Re oker, znw. m. Bestuurder, opziener. 
Reckinge, znw. vr. Het uitrekken of spannen 
(van iemands ledematen). 

Recoevereren , -covereren, zw. ww. — I. Trans. 
Terugkrijgen; verkrigen. — Ii. Intr. Zijne lichaamskracht, 
ook : zijnd macht, terugkrijgen, (zich) herstellen. 


Recommendatie, znw. vr. Aanbeveling, opdracht. 

Recompassen , zw. ww. tr. Herscheppen. 

Recompensatie, znw. vr. Schadeloosstelling, 
vergoeding, belooning; ook recombense. — Reeom-
pensereh , ook: opwegen tegen, ruilen voor. 

Recoort, retort, znw. o. Eene rechterlijke uit 

steunende op getuigenissen of eene enquête.-spraak 
2) verslag, rapport; verhaal; om tort r., om kort 
-te gaan ; 3) r. doen oh, nadenken over. 

Recreatie, znw. vr. Verpoozing, uitspanning. 

Recreëren, zw. ww. tr. Verpoozen, ontspannen. 

Rectoor, -oir, znw. m. Bestuurder, regent; hoofd 
van een klooster; beheerder eener geestelijke stichting; 
pastoor; hoofd van eene inrichting van hooger 
onderwijs. 

Recupereren) zw. ww. tr. Terugkrijgen, herwinnen. 
--Recuperatie.

Recwachter. Hetz. als r a e m w a c h t e r. 

Rel. Zie reel. 

Rel, znw. m. Gedruisch van stemmen ; gebabbel, 
,geklets; ook: feestgewoel, genoegen, pret (16de eeuw). 
Relatie, -acie, znw. vr. i) Rapport, verslag. 2) 
aanspraak, toespraak. 

Relaxaties znw. vr. Lossing, vrijmaking; opbeffing 
van beslag, banvloek of interdict. —Relaxeren. 
Relief, relijf, znw. o. i) Overblijfsel, rest, over-

RENTE. 49' 

schot van eten; overschot in het algemeen; uitschot. 
2) de uitkeering door den leenman aan den leenheer 
gedaan bij het verheffen („relevare feudum) van 
het leen, telkens wanneer een nieuwe leenvolger 
optreedt. 

Religie , znw. vr. Afzondering van de wereld; 
kloosterorde, -gewaad. 
Religioen , znw. o. i) Godsdienst. 2) kloosterleven 
; -orde; het klooster; si sonde gerne int religioen. 

Religio o s, -ens, bnw. i) Godvruchtig. Religioosheit. 2) geestelijk, zich tot het naleven van een 
geestelijken leefregel verbonden hebbende; als znw. 
kloosterling, monnik of non. — Religioselike.

Relique, -quie, znw. vr. i) Reliquie, overblijfsel 
van het lichaam of de foltertuigen der heiligen. 2) 
overschot van eten. 

Relivereren, zw. ww. tr. Overhandigen, iets; 
overleveren, iemand. 
Rellen, zw• ww. intr. Babbelen, kakelen ; ook 
(tr.) : iets zeggen (i6de eeuw). 
Remanant, remenant, remanent, znw. o. Overschot, 
rest. 

Remede, -ie, remegie (= djie), znw. vr. i) Geneesmiddel; 
hulp-, redmiddel; r. doen, maatregelen 
nemen tegen iets, verbetering aanbrengen in iets. 
2) verzachting van leed. 3) de hoeveelheid alliage 
die men bij het munten van goud-en zilvergeld 
mag gebruiken boven hetgeen de wet heeft bepaald. 

Remedieeren, zw. ww. tr. Verhelpen. 
Remissie, znw. vr. Vrijstelling, kwijtschelding. 
Remmen, zw. ww. tr. Stil doen staan. 
Remmersoen, -en. Zie r e i m e r s o e n (bij 
reimeringe). 
Remonstrantie, znw. vr. (Tooneel)vertooning ; 
voorstelling van een historisch tafereel; de geschil derde 
tafereelen zelve. 

Remoors, remors, znw. o. Zelfverwijt. 

Remuneratie, znw. vr. Belooning; eene som 
waarmee iem. wordt beloond of schadeloos gesteld. 
Renbanen Renchoen. Zie rennebane, 
rantsoen. 

Renden, scheuren. In t e r e n d e n. 

Renderjj n. Zie rind e r ij n. 

Rene, Renen, -inge. Zie r e i n e enz. 

Renne. Zie r in n e. 

Rennebane, ren-, znw. vr. Renbaan. 

Renneboom , ren-, ronne-(oostmnl.), znw. in. 
Sluitboom, slagboom ; vooral : waarmee de toegang 
tot eene stad werd afgesloten. 
Rennecnecht, ronne-(oostmnl.), znw. m. Rijknecht. 


Rennecrone, ronne-, znw. vr. Ijzeren eenigszins 
uitgetand plaatje, dat men bij tornooien aan 
de lansspits bevestigde om de tegenpartij niet te 
verwonden. 

Rennen, rinnen, runnen, zw. ww. — I. Trans. 
(nederr.). i) Doen draven, drijven, een paard. z) 
stremmen, doen dik worden, melk. — II. Intr. i) 
Hard rijden ; r. ende riden ; gerant tomen, hard komen 
aanrijden. 2) hard loopen, draven, van een 
mensch. 3) vloeien, stroomen (gewoner rinnen). 

Rennen, zw. ww. tr. Pellen, graan. 

Renner, runner, renre, znw. m. Rijknecht, page; 

ook: bereden bode. 
Rennesehip, ren-, run-, znw. o. Snelzeiler. 
Rennespie , ren-, run-, ronne-(oostmnl.), -sj5iesse, 

•sjbieíse, -spesse, znw. m. Ruiterspiets, spiets of lans 
voor een steekspel. 
Rennich, bnw. Loopsch, paardrift hebbende, van 
paarden (oostmnl.). 
Ransel, rent-, rin(t)-, znw. o. Stremsel. 
Rente, rinte, reinte, rent, rante, znw. vr. i) 

Eene jaarlijksche uitkeering waarop men meestal 
recht verkrijgt door betaling van eene som in eens; 
lijfrente, erfrente ; het vaste goed waaruit de rente 
getrokken wordt (zeldzaam); verklw. rentkijn, inkomentje. 
2) hetgeen aan iem. toekomt (van den kant 
van den schuldeischer) ; hetgeen iemand schuldig is 


49 2 RENTEBOEC. 

(van de zijde van den schuldenaar). 3) loon, belooning; 
bezitting, ook : geestelijk bezit. 
Renteboec, znw. o. Renteboek; boek waarin de 
aan iem. toekomende renten staan opgeteekend. 

Rentebrief, renten-, znw. m. Het geschreven 
stuk waaruit iemands recht op het genot van eene 
rente blijkt, rentebrief, effect. 

Renteeamere, rent-, -camer, znw. Kantoor. 
Rentemeester, riet-, rent-, -meister, znw. m. 

Hij die bepaalde renten of geldelijke inkomsten beheert; 
ontvanger, thesaurier; rentmeester van een 
bijzonder persoon. — Rentemeesterambacht, 
-boec, -schap, Rentmeesterie. 

Renten, renten, zw. ww. — I. Intr. Rente 
geven, eene zekere som opbrengen. — II. Trans. 
Iem. of iets (eene kerk, altaar, stichting) met eene 
jaarlijksche inkomst begiftigen. 

Rentenaer, znw. m. Renteheffer. 

Rentier, znw. m. i) Hetz. als r e n t e n a e r. 2) 
hij die eene jaarlijksche opbrengst of rente verschuldigd 
is. 

Rentsoen. Zie rants oen. 
Renuneieren, -noncieren, zw. ww. intr. Afstand 
doen van. — Renonciatie. 
Renversael, re-, znw. o. Schriftelijke tegenbelofte 
of tegenverzekering. 
Renvoy, znw. Verwijzing naar een ander ambtenaar, 
appèl. 

Repaer, znw. o. Verblijf. 

Repareren, zw. ww. tr. i) Herstellen, verhelpen. 
2) versterken, bevestigen; die heilige kerke r. mei 

rel cken (reliquieën) r. — Reparerer, -ersche 
(van Maria), r. der verlorender werell. Reparatie.
Repas, raftas, znw. m. Engte, pas; plaats waar 

Dien een water moet oversteken, veer. 

Rope. Zie reep. 

Rope , znw. vr. IJzeren kam, om vlas te kammen. 

Repel, znw. m. Hekel, vlaskam, hennepbraak. 

— Repelen.
Repel, reehel, reihel, znw. m. Riem ; zadelriem. 

Repen, reeen, reien, zw. ww. — I. Trans. i) 
Hekelen, kammen, braken. 2) rekken, scheuren; met 
geweld van iets afrukken ; fieesch van den beene 
reyj5en. — II. Intr. Stoeien, woelig zijn. 

Roper, reeher, znw. m. Touwslager. 

Repeteren, zw. ww. tr. Nazeggen. 

Repliceren, -eeren, zw. ww. tr. Antwoorden. 

Reposeren, zw. ww. wederk. Uitrusten. 
Reppeijjc, reh1jc, bnw. Beweegbaar; van goederen, 
roerend. 

Reppen rijben, zw. ww. — I. Trans. i) In beweging 
brengen, aan den gang maken. 2) in eene 
sterke beweging brengen, aan iem. of iets met geweld 
rukken of trekken; lhaerreppen, het haar uitrukken 
(fri.). 3) aanraken, aanroeren, raken of komen 
aan iets. 4) aanroeren, opperen. — II. Wederk. Zich 
snel bewegen. — III. Intr. In beweging komen; 
zich snel bewegen, ijlen. 

Representeren, zw. ww. tr. Vertegenwoordigen. 

Reprjjs, znw. o. Referein. 

Reprise, znw. vr. Uitstek, kraagsteen ; console. 

Reproberen, zw. ww. tr. Verwerpen. 

Repsen, rerecht. Zie rispen, r e e r e c h t. 

Reren (reeren), zw. ww. intr. Brullen, loeien, 
huilen, balken; ook : schreeuwen, van menschen. — 

Reringe.

Reren, zw. ww. tr. (oostmnl.). Laten vallen, van 
bloed, tranen. 

ResCh. Zie r i s c h. 

Rescript, znw. o. Schriftelijk antwoord van paus 
of keizer. 

Rese ruese, reuse, rose, ruse, znw. m. Reus; vr. 
resinne ; held. 

Rose, resen. Zie reise, reis en. 

Rose (reese), znw. vr. Rist. 

Resenspronc, znw. m. Reuzensprong. 

Resich, reusich, bnw. Reusachtig. 

Resident, bnw. Woonachtig. 

RETEN. 

Residentie, znw. vr. Bezinksel in de urine. 
Rosidu, znw. o. Overblijfsel, overschot. 
Resignatie, znw. vr. Afstand van een ambt. 
Resigneren, zw. ww. tr. Afstand doen van. 
Resine, znw. vr. (Welriekende) gom ; balsem. 
Resolveren, zw. ww. tr. Oplossen. 
Resort, znw. o. Toevlucht, redmiddel; verhaal; 


ook : datgene waaraan men niet ontsnappen kan ; sin 

resoirt halen tol, in beroep gaan bij. 
Re spellei ,heel, jS ielle. Hetz. als r a s p a e 1 g e. 
Respen. Zie rispen.
Respijt, znw. o. t) Uitstel, tijd gedurende wel


ken iets wordt opgeschort of men met iets wacht; 

r. geven; r. nemen; sender r., onverwijld. 2) Opschorting 
van eene rechtshandeling, ook : van een 
(dood)vonnis, uitstel van executie; opschorting van 
iets dat voor iemand onaangenaam is; uitstel van 
betaling; schorsing van vijandelijkheden, bestand. 
3) tijdruimte, tijd voor iets ; ic Nebbe nu geen langer 
r. 4) tijd om tot rust te komen, verpoozing, verademing; 
sonder r., aan één stuk, in één adem; onverwijld 
; voortdurend. 5) vrijstelling van; jeghen die 
dooi nes gheen r. ; kwijtschelding (?) ; der namen 
makic u r., ik spaar of schenk ze u. — Respijtbrief, 
eene schriftelijke verklaring, waarbij aan 
iemand een uitstel van betaling wordt toegestaan. 
Respiten, zw. ww. tr. Uitstellen ; uitstel geven 
aan. 
Responderen, zw. ww. intr. Antwoorden ; voor 
iets instaan. 

Respons, znw. o. i) Antwoord. 2) als kerkelijke 
term, het antwoord dat gezongen wordt bij den 
eeredienst in de „responsoria", d. z. beurtzangen 

van den geestelijke en het koor of de gemeente ; ook: 

een dergelijke beurtzang. 
Restant, znw. o. Het overblijvende, de rest. 
Restaureren, resloreren, zw. ww. tr. Herstel


len, goedmaken. 
RestB (h)erste, (h)arste, znw. vr. Rust ; ook: 

bezwijming. — Restelijo, -like (rustig, vreedzaam). 
Restement, znw. o. Arrest, beslag. 
Resten, ersten, zw. ww. — I. Trans. Doen rus


ten, rust geven aan. — II. Wederk. i) Uitrusten; 
gerest sin, uitgerust zijn. 2) rustig ergens verblijven. 

— 1II. Intr. i) Rusten, uitrusten ; slapen ; van een 
levenloos voorwerp, rusten of steunen op ; uitblazen, 
verpoozen, verademen ; rusten, ophouden met iets. 
2) vertrouwen op ; r. of die aventure. 

Resten, zw. ww. intr. Resten, overblijven. 
Resteren. Hetz. als r a s t e r e n; ook : opeischen, 

requireeren. 
Restich, bnw. Rustig, vreedzaam. 
Restinge, znw. vr. Verademing, verpoozing. 
Restituëren, zw. ww. tr. Herstellen. 

Restitutie, znw. vr. Vergoeding van gemaakte 
kosten of geleden schade ; teruggave. 

Restoor, restore, rastoor, znw. o. Vergoeding, 
schadeloosstelling ; vooral : eene uitkeering die men 
deed voor zijn dood of bij testament aan liefdadige 
instellingen of aan de armen ter goedmaking van 
hetgeen men zich onrechtmatig mocht hebben toegeëigend 
(om daardoor zijn geweten te zuiveren van 
eene er op rustende schuld). 

Restoren, zw. ww. tr. i) Vergoeden, goedmaken. 
2) in een goeden of beteren toestand brengen; met 
van, bevrijden, verlossen. — Restoringe.

Restoreren. Hetz. als r e s t o r e n en r e s t a ureren. -
Restrictie, -sirinclie, znw. vr. Beperking van 

eene bevoegdheid of eene toezegging. 
Reszweer. Zie rechtsweer. 
Rei, znw. m. Spleet, scheur; leemte (limb.). 
Rete, znw. vr. Reet, spleet, scheur, gleuf. 
Rote, znw. vr. Hetz. als rat e , honingraat. 
Reten, reelere, reylen, zw. ww. tr. i) Aan stuk


ken rukken of scheuren. 2) vlas, hekelen, kammen; 
ook : in water te weeken of rotten leggen ; hetz. als 
r o t e n. 


RETORIJN. 

Retor jn, reet-, znw. m. Redenaar; ook relorisijn. 
Retorike, reet-, znw. vr. Redeneerkunde, wel 

— Retorikelike.-sprekenskunst. 
Retreet, znw. o. Logies, verblijf. 
Rende, ruede, rode, znw. m. t) Bulhond, bloed 
hond; mannetjes hond, soms ook van-hond; (groote) 
.andere mannelijke dieren, nl. wolf en vos, misschien 
ook van het schaap. 2) als scheldwoord, ellendeling, 
barbaar, onmensch ; ook : botterik. 

Reumachtich, bnw. Aan zinkingen onderhevig. 

— Reumachticheit. 
Reume, rueme, rume, znw. m. Naam van een 
ziekelijk verschijnsel, het vloeien van koude vochten 
of stoffen, die, naar men meende, op het eene of 
andere deel van het lichaam zich vastzetten en daar 

oor ziekten veroorzaakten, zinking, catarrhe.-d 
Reus. Zie r e s e. Reusch, reusachtig. 
Reusel, resel, ruesel, rose!, znw. m. Reuzel. 
Reuselmaent, rosel-, znw. m. en vr. October. 
Reve, znw. vr. Rank, wijngaardrank; ook toege. 

past op Maria ; afgesneden of gesnoeide rank. 

Reve, Reveel. Zie reef, rivee1. 
Revelatie, znw. vr. Openbaring. 
Reven) zw. ww. intr. Zotteklap uitslaan, raas


hallen; aan verstandsverbijstering lijden. 
Reven, zw. ww. intr. Kwaken, van kikkers. 
Reventer. Zie r e e f t e r. 
Reverentie, znw. vr. Vereering, eerbied, eer 


betoon. -- Reverentelike. 
Reversael.• Zie ren v e r s a e 1. 
Reversbrief, znw. m. Hetzelfde; ook wederbrief. 
Revet. Zie ravet en rabat. 
Rewaert, rowaert, ruwaert, rywert, znw. o. — 

I. Met hoede van trans. „hoeden" komt overeen : i) 
Toezicht, bewaking. 2) bescherming, onderstand, 
steun, hulp. 3) macht, heerschappij, gezag. 4) naam 
van een met gezag bekleed persoon : a) opzichter, 
beheerder. b) bevelhebber over eene stad. c) landvoogd. 
d) legeraanvoerder. e) rijksbestuurder, ruwaard. 
— Rewaertschap. — II. Met hoede van 
„hem hoeden" komt overeen: i) Veiligheid, veilige 
plaats. 2) gevaar, reden tot zorg of vrees; negeen 
r. hebben, niets te vreezen hebben. 3) verweer-, 
verdedigingsmiddel. 
Rexeme, -men, -nen, -ninge. Zie r a e x e m e 

enz. 
RRexsweer. Zie r e c h t s w e e r. 
Ribaudekijn, znw. o. Eene soort van spiets-of 

schichtwerper (een krijgswerktuig), later: een klein 

stuk geschut. 
$ibaudelije bnw. Bandeloos, teugelloos.
R,ibauden, rabauden, rabauwen, zw. ww. intr. 

Landloopen. — Ribauder, vr. ribaudenede, -de


rige, -derse, -dinne, ribautster, -sterige.

Ribauderie, rabauwerie, znw. vr. i) Onbehoorlijk 
gedrag, ongebondenheid, gemeenheid, wellust; 
ook ribaudie. 2) landlooperij, afpersing van aalmoezen. 

Ribaut, rebaul, rabaut, rabauw, znw. m. i) 
Lichtgewapende; zoetelaar, iemand van den legertros 
(?). 2) sjouwerman, stalboef, pakkendrager en dgl.; 
,coninc van den ribauden, zie bij c o n i n c. 3) landlooper, 
vagebond, bedelaar, iem. die van afgeperste 
aalmoezen leeft. 4) deugniet, boef; hoerenlooper; 

naam

ook als scheldwoord. 5) naa van een krijgswerktuig, 
een steenwerper, een groote boog waaruit werp. 
schichten werden geslingerd. 

Ribbe, rebbe, rib, znw. vr. i) Rib; borstkas; 
verklw. ribbekijn. 2) nerf of vezel van een blad. 3) 
rib, balk, spar; dunne balk, lat. 

Ribbebeen, znw. o. Borstbeen. 
Ribbelen, zw. ww. tr. Ribben, het vlas. 
Ribben, zw. ww. tr. Met „ribben" (3) beleggen of 


betimmeren. 
Ribbestec, rebbe-, -stuc, znw. o. Gebraden rib, 
harst. 
Richel, znw. vr. i) Lat; verbindingslat, dwars lat, 
grendel. — Richelhout. 2) latwerk, waarachter 
men iets, b.v. aardewerk, kan plaatsen. 

RIDEKERLE. 

Richelen , rigelen, zw. ww. intr. Het kohier der 
belastingen herzien (wfri.). 

Richelsteen, znw. m. De steenen onderlaag, 
waarop een huis wordt opgebouwd. 

Richt, richten enz. Zie r e c h t enz. 

Riehtvenster. Zie r e c h t v e n s t e r. 

Ridder, rudder, -dre, -ere, -are, znw. m. ij 
Hij die te paard krijgsdienst verricht; strijder, 
krijgsman, ook in de hoogere rangen ; lijfwachter, 
trawant ; hij die voor het geloof strijdt; verklw. 
ridderkijn, soldaatje. 2) ridder, iemand uit den ridderstand, 
welke zich ontwikkeld heeft uit hen die, uit 
den adel gesproten, onder de Frankische koningen 
krijgsdienst verrichtten te paard; . enen r. maken, 
doen, touwen, slaen; eenre vrouwen r., een ridder 
die zich aan den dienst van eene vrouw verbindt; 
geestelijk ridder, lid eener geestelijke ridderorde; 
verklw. ridderkijn. 3) naam van het paard in het 
schaakspel. 

Ridderbroeder, znw. m. Lid van eene geestelijke 
ridderorde, die den graad van ridder heeft. 
Riddergelt, znw. o. Goed geld ; ook ridderj5enninc. 
Riddergereide, rudder-, znw. o. Ridderlijke 
wapenrusting; ook riddergewade, -gewant.
Ridderhoyke, znw. m. en vr. Huik van een 
ridder. 
Ridderige, znw. vr. (vla.). Vrouw van adellijke 
geboorte, ook riddernede, ridderse. 
Ridderlije, bnw. i) Militair. 2) ridderlijk; rid. 
der-, ridders-; krijgshaftig. — Ridderl}jcheit,

-like. 

Ridderman, znw. m. Lid van de Ridderschap.
Riddermeester, znw. m. Bevelhebber, commandant, 
overste. 
R.idderrecht, znw. o. De voor ridders geldende 
rechtsregelen.
Ridderroe, znw. m. Ridderkleed, een rok (wapenrok) 
voor een ridder. 
Riddersameninge, znw. vr. Ridderfeest. 

Ridderschap , znw. vr. en o. i) Krijgsdienst, 
ook met betrekking tot de hoogere rangen ; al onze 
leven is al vol struts ende alse ene r. 2) een grooter 
of kleiner aantal gewapenden ; ook : een leger ; dat 

r. des hemels, de engelenscharen. 3) ridderstand, 
ridderschap, het wezen of de waardigheid van ridder; 
r. onlfaen, tot ridder geslagen worden ; r-es 
hlien, ridder zijn, bi r-e, bij al wat een ridder 
heilig is, of ook (zie 4) : bij ware ridderdeugd (in 
eedformules) ; de plechtigheid der ridderwij ding. 4) 
ridderlijkheid, ridderlijk gedrag, ridderdeugd. 5) 
ridderlijke daad, heldendaad; ook: heldendaden. 6) 
ridders, de ridderstand ; een grooter of kleiner aantal 
ridders; de leden eener geestelijke ridderorde; 
de adel; ridderschap als benaming van den adel in 
sommige gewesten. 7) edelman, lid eener ridderschap.
Ridderschapie, znw. vr. Het wezen, de aard, 
ook: de plichten, van een ridder. 
Ridderslach, znw. m. Gewoner is h a l s s l a c h. 
Riddersone, -soon, znw. m. Zoon van een ridder 
of van een lid der ridderschap.

Riddersordene, znw. vr. De ridderstand ; eene 
vereeniging van ridders, die naar een bepaalden 
regel leeft. 

Ridderspel, znw. o. Wapenspel, steekspel e. a. 

Ridderspore, znw. m. Spoor voor een ridder; 
ook : naam van eene bloem. 
Ridderstaet, znw. m. Ridderlijke leefwijze.
Riddervrouwe, ridders-, znw. vr. Vrouw van 
een ridder of een edelman. 

Ridderwoninge, znw. vr. Woning van een 

edelman. 

Ride, rid, bnw. (nederr.). Woest, onhandelbaar. 

Ridegelt, znw. o. Loon voor een bereden bode. 

Ridehenxt, znw. m. Ridderpaard, strijdros.

Ridehose, znw. vr. Rijbroek.

Ridehuus, znw. o. Koetshuis. 

Ridekerle, znw. m. Rijkleed. 


RIDELAKEN.

494 

Ridelaken. znw. o. Schuifgordijn. 
$idemeester, znw. m. Ritmeester. 
Riden, st. ww. — I. Intr. i) Eerie bepaalde 
richting nemen, een weg inslaan (?) ; per schip gaan; 

r. over see ten heiligen grave. 2) rijden ; gereden, 
te paard zittende, rijdende; gereden bringen, komen 
aanrijden met; r. spelen, spelevaren, een speelreisje 
maken; r. na enen, iemand narijden, rijdende trach. 
ten in te halen; r. met een adv. acc. van het dier 
(hi reet een ors van 5rise), van het terrein (hi reel 
berth ende dal), van het doel (ene bootscha r.) en 
van het tempo (sinen telt, draf, stat, den waloJ r.). 
3) reizen; boodschappen overbrengen; r-de bode, 
koerier, renbode; rijdende wacht houden, ronde doen; 
r-de wake, de wacht te paard ; in enes schilt r., het 
op iemand gemunt hebben. 4) op en neer gaan, 
schommelen, vooral van schepen die voor anker liggen; 
ook van landen, die gedurig onder water loopen 
: r-de boleye, beweegbare katrol. 5) r. oh ene 
dore, geweld maken tegen eene deur (16de eeuw). 
Vgl. o p r i d e n. 6) paren, van dieren. — II. Trans. 
Kwellen, plagen, met bovennatuurlijke wezens, soms 
ook menschen als ondw. 2) hetz. als b e r i d e n, 5). 
3) door rijden veroorzaken ; hoeft/age r. 4) doorsteken 
te paard zittende; hi reet enen door sin herte. 
5) (wfri.) het deel van gemeenschappelijken eigendom, 
dat iem. niet toehoort, tegen taxatieprijs overnemen. 
— Ridinge. 6) bespringen, een vrouwelijk 
dier. 
Riden, riën, zw. ww. intr. Beven, schokken, 

schudden, trillen; ridende ende bevende van colden. 

Ridende , deelw. bnw. i) R. maneschijn, lichte 

maan, waarin men rijden of reizen kan. 2) r. orloge, 

oorlog in het open veld met strooptochten en uit 

te paard. 3) als znw. mv., ruiters.-vallen 

Ridepert, rid-, ri-, j5eert, znw. o. Rijpaard, 

cavaleriepaard. 

Rider, znw. m. i) Rijder, ruiter. 2) naam van 

verschillende gouden munten. 

Rideren, zw. ww. intr. Rillen, bibberen. — Ri


deringe, ook : de koorts. 
Rideroc, znw. m. Rijkleed, reiskleed. 
Rideschoe, znw. m. Rijlaars. 
Rideswert, znw. o. Ruiterzwaard. 
Ridewech znw. o. Rijweg, wagenweg. 
Ridinge, znw. vr


. i) Het ri den. 2) tocht te paard, 
tocht van een bereden bode. 3) paard en rijtuig; 

Iii hout r. ; swaren cost Kantieren in r-n ende in 
cleiden. 4) teeldrift, van dieren. 5) zetting of prijs 
-bepaling van brood, bier e. a. 

Ridtsoen. Zie rantsoen, 4) en rasoen. 

Rië, ryë, rij, ride, the (nederr.), znw. vr. i) 
Lat; plank. 2) meetlat, richtsnoer, maatstaf. 3) lijn, 
streep; rij. 

Ried. Zie riet. 

Rieden, rien, rieten, bnw. Rieten; r. dac. 

Rieder, znw. m. Rietsnijder. 

Siege, bijw. Ruig, ruw ; het gad r., het gaat 
onstuimig toe, het is boos weer. 
Riehout, znw. o. Lat of plank. 
Rieke, znw. m. i) Drietandige vork of gaffel, 
hooivork; mestvork, greep. 2) aalsteker, aalgeer. 
Rieker, znw. m. Iem. die met een „rieke" (2) 
vischt. 

Riembeslaeh, znw. o. Zilverwerk, waarmede 
riemen of gordels worden versierd. — Riembeslager. 


Rleme, riem, rerne, znw. m. i) Riem; riem om 
iets mee vast te binden. 2) riem, gordel; verklw. 
viem(e)kijn, -ken. 3) een stuk braadvleesch (vla.). 

Rieme, riem, reine, znw. m. i) Roeiriem. Riemhout. 
2) verplichting van zeedienst; oorlogsbelasting. 
— Riemgelt. 

Rieme, znw. m. en vr. Riem, twintig boek papier. 
Riemen, zw. ww. — I. Trans. t) Met een riem 
vastbinden. — II. Intr. Riemen maken. — Riemer. 
Riemen, zw• ww. intr. Roeien. — Riemer. 

RIJCHEIT. 

Riemgat, znw. o. Gat voor den roeiriem. 

Kiemmaker, znw. m. Maker of bewerker van 

riemen of gordels; ook riemslager. 

Riemsnider, znw. m. Hetzelfde. 

Riemsteken, zw. ww. intr. Naam van een spel. 

Kiemtal, znw. o. ; -tale, vr. Het getal riemen. 

of roeiers, op welker levering een bepaald gebied 

was aangeslagen ; ook: het gebied waarop de ver


plichting rustte, om een roeier voor den zeedienst: 

te leveren; te (ob) r. slaera, verplicht zijn tot beta


ling eener belasting die bij „riemtalen" wordt geïnd. 

Riën, rijen, rigen, st. en zw. ww. trans. i) Rij


gen aan snoer of draad; rijgen aan (een wapen), 

doorboren, -steken; an ene glavie gerit. 2) dicht 

rijgen ; geregene of geriede schoen ; cleder me/sic/en 

geregen. 

Riën. Zie riden en rieden. 

Rierewaerde, znw. vr. Achterhoede. 

Ries, bnw. en znw. — I. Bnw. i) Zich blinde


lings in een gevaar stortende, roekeloos, toomeloos, 

vermetel, dolzinnig ; aan zich zelf ontvoerd, gek, 

razend, dwaas, zot. 2) licht-, loszinnig, wuft; gewe


tenloos, onzalig. — II. Znw. z) Rampzalige, ellen


dige, onzalige. 2) vermetele, waaghals ; een onvoor


zichtige; een gek, zot, dwaas; den r-n gesj5rokerr 

hebben, van zijn verstand beroofd zijn. 3) een licht


zinnige, gewetenlooze, snoodaard. 

Ries, znw. o. Dwaasheid; te r-e bringen, op een 

dwaalspoor brengen, iem. aan zich zelf ontvoeren. 

Rieschaelde, ried-, rij-, bnw. Naam van eene 

ziekte in hout. 

Rieselike, ries-, bijw. Op eene vermetele, on


doordachte wize; roekeloos; onzinnig, dwaselijk. 

Kiesen (riezen), zw. ww. intr. i) Er ellendig of 

rampzalig aan toe zijn. 2) gek of krankzinnig wor


den; ook: -zijn; dom, dwaas zijn. 3) op den ver


keerden weg zijn ; verkeerde of slechte dingen doen. 

Riesheit , znw. vr. i) Vermetelheid, roekeloosheid. 
2) zotheid, dwaasheid, lichtzinnigheid. 3) verkeerdheid, 
slechtheid, bandeloosheid. 

Riester, rees/er, znw. vr. Strijkbord van een 
ploeg. — Riesterplate, de ijzeren plaat, of ook: 
een plank er van. 

Riet, ried, reet, reyl, znw. o. i) Rietstengel; 
niet een r., niets hoegenaamd; hoegenaamd niet; 
verklw. riedekijn. 2) riet, als verzamelnaam. — Rietbosch 
(= rietgaert), -dac, -decker. 3) rietblad, 

rietkam, als weversterm. 
Rietblat, znw. o. Tusschen riet groeiende waterplant. 
Rietdjj c , znw. m. Dijk, die gedeeltelijk van riet 
gemaakt is. 

Rietgras, riettamp, rietlant. 

Riethorn, -hoorn, znw. m. Rietfluit. 

Rietmaker, znw. m. Maker van „net" (3). 

Rietmussche, -stapel -stede, -stoc, -vorsch. 
Rietwaert, znw. m. en o. Waard waar riet 
groeit. 
Rifeleren, -eeren, zw. ww. intr. Afgestroopt 
worden, van vel. 
Rifelinge, znw. vr. Verloting. 
Rige, znw. vr. z) Rij, regel. 2) plank, lat. 
Rigel, rigelen. Zie richel, r i c h e l e n. 
Rigelinge, bijw. Aan rijen, aan lagen. 
Rigen. Zie r i ë n. 
Rigge, regge, znw. vr. Rij. 
Rigge. Zie rugge. 
Riguer, remoer, znw. vr. Strengheid. — Rigu,reus. 
Rjjehsnoer. Zie r i s n oer. 
Rijf. Zie rive en raf. 
Rijf, znw. o. Hetz. als r i f (in ,,middenrif"). 
Rib. Zie r i k e. 
Rjjcdoem , -doom, -dom, znw. m. i) Rijkdom; 
geld en goed. 2) de rijken ; de notabelen. 
Rijcheit,..znw. vr. i) Macht, vermogen. 2) rijkdom, 
het rijk of vermogend zijn ; r. driven, leven 


RIJCMAN. 

als een groot heer ; ook: rijkdom, als persoon gedacht. 
3) geld en goed, rijkdommen, schat; al hetgeen 
eene zekere geldswaarde vertegenwoordigt; 
ook, evenals schat, toegepast op eene geliefde. 4) 
eene kostbaarheid, eene kostbare waar of stof, ook 
als verzamelwoord; een kostbaar geschenk; in de 
heraldiek, aanduiding van de goudkleur. 5) de rijken; 
de notabelen eener dorps-of stadsgemeente. 

Rjjcman, znw. m. Een vermogend man. 

Riosgenoot, znw. m. Rijksgroote. 

Rijcsinnich, bnw. (nederr.). Slim, listig. — $jjcsinnicheit. 
Rjjcstede, znw. vr. Rijksstad. 
Rijcte, znw. vr. Rijkdom. 
Rijm. Zie rime. 
Rijm, znw. m. Rijm, rijp, bevroren dauw. — 

Bachticheit.

Wijnmstoel, znw. m. Naam van de eene of andere 
plechtigheid bij het sluiten van een huwelijk.
Rijn, znw. m. Molenijzer, een uit een ring met 
vier punten bestaand ijzeren kruis. 
$ijnhere, rinere, znw. m.; mv., de heeren aan 
den Rijn. 
$ijnsch, bnw.; r. win, Rijnwijn; ook rjnschaert. 
Rijnschgulden, rins-, rins-, znw. m. Een in de 
Rijnstreek geldende goudgulden. 
Rijnschip, znw. o. Rijnschip, waarschijnlijk: 
Keulsche aak. 

Rijuviseh, znw. m. Naam van een zeevisch. 

Rijp. Zie ripe. 

Rijp , znw. o. Bos, handvol. 

Rijpheit, znw. vr. i) Rijpheid; van eene lijfsvrucht, 
voldragenheid ; van eene maagd, huwbaarheid 
; van den menschelij ken leeftijd ; middaghoogte. 
2) ernst, bezadigdheid.

Rijs, znw. o. i) Tak ; spreekw., beter in de riseren 
(het hout) dan in diseren (de kooi); verklw., 
risekijn ; niet een r., niets hoegenaamd, hoegenaamd 
niet; een ,,rijs" wordt gebruikt als zinnebeeld bij 
eigendomsoverdrachten; een „rijs" (meitak) als zin 

jeugd en frischheid ; een r. dragen, de-nebeeld van 
kroon spannen. 2) het kruishout; dat r. des crucen; 
staf, schepter. 3) als verzamelwoord, rijs, boomtakken. 

Rijss , znw. m. Rijst. 

Rgsb oom, znw. m. Boomstam met takken. 

Rijshout, znw. o. Rijshout. 

Rjjsmaent, znw. vr. en m. November. 

Rijsmeyer, znw. m. Opzichter over het rijs. of 
hakhout. 
$iSte, rist, riste, znw. vr. Bundel. 
Rij stiende, znw. vr. Tiende van de opbrengst 
van aan eene gemeente behoorend rijshout. 
$ij stuun, - tuyn, znw. m. Omheinde plaats of 
werf waar rijs bewaard wordt. 
Rijswaert, znw. Een waard waar rijshout staat 
of waarvan het verkregen wordt. 
Rijt, znw. vr. Zetting van brood („ridinge"). 

$tjt, znw. vr. Wetering, afwateringskanaal (?). 

Ric, RRiebeen. Zie r u g g e, -b e e n. 

Rike, rijc, bnw. i) De heerscherswaardigheid. 2) 
gebied waarover de rechtsmacht van een heerscher 
gaat; het duitsche keizerrijk,dat Roomsche, heilige, Almaensche 
r, ; dat hoge, hemelsche r., de hemel ; Gods 
r., het koninkrijk der hemelen ; dat r. der waerheit. 
3) opperhoofd van een rijk, koning of keizer. 4) 
van gedeelten van het inwendige lichaam, dat r. der 
magen, de maagstreek. 

Bike, rijc, bnw. — A. Van personen. i) Machtig, 
(veel)vermogend ; van God, alvermogend ; krachtig, 
sterk; r. om wederstaen. a aanzienlijk, voornaam, 
hooggeboren. 3) vermogend, rijk; r. van goede; 
van schatten r. 4) rijk, gelukkig; rijk, begaafd ; roc 
van moede, sins sinnes rike. — B. Van zaken. i) 
Machtig, aanzienlijk, groot; omvangrijk, inspanning 
vereischende. 2) krachtig, innerlijk sterk; krachtig 
werkend, krachtdadig. 3) voornaam ; enes r. voere. 
4) rijk aan hulpmiddelen en hulpbronnen; rijk van 

RINC. 

inhoud, diep van beteekenis ; overvloedig. 5) kostbaar, 
veel geld kostende. 

Rike, znw. vr. Hetz. als r ij c h e i t. 

Like. bijw. Op eene kostbare wijze. 

Rikelijo, rj/cljc, bnw. — A. Van personen. ;) 
Machtig. 2) rijk, voornaam, aanzienlijk. — B. Van 
zaken. i) Krachtig, geweldig; si daden een r. gemoet 
(aanval). 2) kostbaar, prachtig; fijn bewerkt. 
3) kostelijk, schoon. 4) overvloedig. --- Rigeljjc


heit, -like, ook hetz. als ridderlike. 

Riken, r jcken, zw. ww. — I. Trans. i) Machtig 
maken. 2) rijk maken, verrijken, ook: met geestelijke 
zegeningen ; begiftigen, beschenken. — II. Intr. 
i) Machtig worden. 2) rijk worden, rijker worden, 
ook: naar den geest. 

Ricleet,znw. o. Schuif-, altaargordijn. 

Ricolissie, znw. vr. Zoethout. 

Ricorder. znw. vr. Rijgkoord, rijgsnoer : ook riline. 

Rime, rim, znw. vr. ; rim, m. i) Versregel, de 
eene regel van een rijmpaar. 2) gedicht, lied, dichtwerk. 
3) dichtmaat; rijm. 

Rimen, zw. ww. — I. Trans. In dichtmaat opstellen, 
op rijm brengen. — II. Intr. Verzen maken, 
dichten, rijmen. 

Rimen, zw. ww. onpers. Rijmen, rijpen. 

Rimpe , rimjb, znw. vr. Vouw, kreuk, rimpel. 

Rimpel, znw. m. Rimpelen, zw. ww. intr. — 
Rimpelinge. 

Rimpen, st. en zw. ww. — I. Trans. Rimpelen, 
vouwen ; plooien. — II. Intr. Rimpels of plooien 
krijgen. 

Rimpich, bnw. Rimpelig, vol rimpels. 
Rinaelde, znw. vr. Rijgnaald, eene naald waarmee 
men iets vasthecht. 
Rinde, rende, runde, runne, znw. vr. Schors, 
bast ; boomschors die in de looierij wordt gebruikt. 

— Rindeput. 
Rindelen, zw. ww. intr. Ronddraaien, tollen. 
RRinder jn, rend-, -en, bnw. Runder-; van runderhuid 
gemaakt ; ook rindijn. 
Rinderstrote , znw. vr. Wam, kossem, de krab 
voor aan den hals van runderen. 

Rine, znw. vr. Hetzelfde als rij n. 

Rinen, st. en zw. ww. tr. Aanraken, -roeren. 

Rinere. Zie rij nhere. 

Ringel, znw. m. Ring, vooral van metaal. — 
Ringelmaker 
Ringelduve, znw. vr. Houtduif. 
Ringelen, reng-, zw. ww. intr. Worstelen. 
Ringelen, zw. ww. — I. Trans. Van een ring 
voorzien, een dier; hem een ring door den neus 
halen om het wroeten te beletten. 2) turf, in kringvormige 
hoopen plaatsen of stapelen. — II. Naam 
van een spel, waarschijnlijk een kolfspel ; ook ringelsj5el. 


Ringelije, bnw. Kringvormig. 

Ringelcrnnt, znw. o. Goudsbloem. 

Ringelmuur, znw. vr. en m. Ringmuur. 

Ringend st: en zw. ww. intr. i) Worstelen, vuistvechten. 
— Ringer, Ringinge. 2) zich inspannen 
voor, streven naar (met ta). 

Ringen, zw. ww. tr. 1) Hetzelfde als r i n g e 1 
e n. 2) omgeven met iets dat den vorm heeft van 
een ring ; enen cluuster r., een kluister of voetboei 
aandoen ; ook ringelen. 3) klein krijgen, naar zijne 
hand zetten. 

Ringen, zw. ww. intr. Klinken, weerklinken. 

R.inc, ryng, znw. m. i) Ring, meest van metaal; 
een stalen of ijzeren ring aan de wapenrusting, 
pantserring; ijzeren ring aan deur of poort, klopper; 
ring van een boei, boei ; ring aan den neus van een 
dier; ring waaraan men iets draagt of ophangt; 
ring als sieraad, oorring, vingerring; ring als maat 
van eene al of niet geoorloofde grootte, van een 
wapen, een hond. 2) kring, cirkel ; kring, omtrek. 
3) kring van menschen. 4) gezelschap, kring; in (an) 
elken rinc, in elken kring, overal; sinen r. spannen, 
een gezelschap vormen, zich aan de genoegens der 


496 RINCBOOM. 

samenleving wijden. 5) gewapend geleide, drom, 
legerafdeeling, schaar. 6) bol; omsloten ruimte, park, 
perk ; open ruimte, waar menschen omheen staan ; 
open ruimte, terrein; strijdperk; de vierschaar, rechts 

rij ; gelid ; in rinc, ringe, op de rij af, in-plaats. 7) 
eene geregelde volgorde ; te (tenen) ringe, op de rij 
af, in rijen (zitten) ; van ringe te ringe, alle rijen 
langs, overal; sinen r. houden, zijn gelid houden, 
zich staande houden. 

Rincboom, znw. m. Sluitboom, draaiboom. 

Rinedrager, znw. m. Ringvinger. 

Rineduve. Hetz. als ringelduve. 
Rincharnasch, znw. o. Maliënkolder. 
Rinchose, znw. vr. De uit ringen of maliën vervaardigde 
beenbekleeding. 
IRineerage, znw. m. en vr. Ijzeren hals-of 
ringkraag.

Ringmaker. Hetz. als ringelmaker.

Ringmuur. Hetz. als r i n g e 1 m u u r. 

Einowise, ring-, -wis, bijw. In een kring, op 
de wijze van een cirkel. 
Rhine, renree, znw. vr. i) Waterloop, kanaal; 
goot. 2) loop voor dieren ; kooi, hol ; gevangenis. 

Binnen, rennen, st. ww. intr. i) Stroomen, vlieten 
; Noë was out, doe die diluvie ran ; vloeien; 
droppelen. 2) rennen, snel gaan of loopent ook 
zonder snelheid ; r. ule, wegloopen uit (b.v. een 
klooster) ; te hoje r., te hoop loopen, zich verzamelen 
; r. oh, jegen, oj5 enen, optrekken tegen ; r. oft 
iet, trachten open te loopen; ene glavie r., eene lans 
met iem. breken. 3) loopen, van hemellichamen. 4) 
komen, gaan ; stede ronnen an hem, voegden zich 
bij hem; ten kerstjnhede r., er toe overgaan; r. ute, 
afkomstig zijn; nut wat lande dat hi ran. 5) van 
zaken, in eene snelle beweging zijn; loopen; hem 
quam in sin hooft geronnen ; al wasser fel/zeil met 
geronnen (er onder liep) ; r. ute, voortspruiten uit. 
6) stollen, gestremd worden ; eene enkele maal ook 
trans., doen stremmen. 

Rinsch. Zie rij n s c h. 
Rinsel, rintsel, znw. o. Stremsel. 
Rinsel, runsel, znw. o. Het deel van een water


molen waarlangs het water naar beneden loopt. 

Rinsgulden. Zie rij n s c h g u l d e n.

Bint, runt, rent, znw. o. Rund ; als zinnebeeld van 
lager, dierlijk leven; leven als een rent. — Rintsbuuc, 
-hunt, -pease, -tonge; rintvleesch.

Rinte, rietmeester. Zie rente enz. 

Rintstrote. Hetz. als r i n d e r s t r o t e. 

Riolen znw. vr. Kanaal, afwateringsmiddel; ver 

rioolkin. -klw. 

Riote, znw. vr. i) Rumoer. 2) oneenigheid, twist; 
troebelen, oproer; twistgierigheid. 3) onaangename 
of treurige toestand. 

Rioten, zw• ww. tr. Kabaal of rumoer maken. 

Ripe, r jft, bnw. i) Rijp; ook misschien : gaar, 
goed doorbakken. 2) van het karakter, tot zijn volle 
ontwikkeling gekomen, gevormd ; ernstig, bezadigd, 
deftig. 3) goed overlegd, wel doordacht, van raad, 
besluiten e. a.; rijp, van beraad. 

Ripe,.?'•ijb, znw. m. en o. Bévroren dauw, rijp. 

Ripelsje, bnw. Ernstig, stemmig. 

Ripehke, rbgftlike, bijw. i) Op eene ernstige, 
deftige wijze. 2) met ernst en nauwgezetheid, rijpe 
ernstig; r. letten oft ; r. (nauwkeurig) verstaen,-lijk, 
na rijp beraad.

Ripen, rieften, zw. ww. — I. Intr. Rijp worden, 
rijpen, van vruchten, den mensch, gezwellen ; de 
onb. wijs als znw.; die sonne geeft wassen ende rift 
en. — II. Trans. Doen rijpen; ook van zweren, 
gezwellen; deelw. riftende, van geneesmiddelen die 
deze uitwerking hebben.

Ripen, zw. ww. onpers. Rijmen, rijpen. 
Ripicheit, znw. vr. i) Rijpheid. 2) ernst, bezadigdheid, 
stemmigheid.
Risch, resch, rusch, znw. in. Aardkluit, graszode. 

— Rischachtich. 
Risch, bnw. en bijw. — I. Bnw. i) Schraal, 

RIVEEL. 

mager, dor. 2) flink, wakker, koen. 3) snel, vlug. — 

II. Bijw. Spoedig, schielijk, rasch. 
Rise, znw. Pak, bundel, van leien. 
Risen, st. ww. — I. Intr. i) Komen, voortkomen, 
voor den dag komen; opkomen, rijzen, uit 

geschillen, oproer, brand en dgl., van-barsten, van 

eene rechtszaak, aanhangig gemaakt worden; van 

eene persoonlijkheid, opkomen, opstaan ; r. ute, voort 

voortspruiten uit; met den dat., komen-komen, 
aan, ten deel vallen ; lanc r., lang duren of aanloopes. 
2) a) met eene zaak als ondw., naar de hoogte gaan, 
stijgen, rijzen, van hemellichamen, vogels, planten, 
zweren ; als znw., het opgaan (van de zon); van 
den wind, opsteken; toenemen in omvang, kracht; 

hoverde van dienstlieden, die so groot nu es geresen; 

van een prijs, oploopen; van eene boete, stijgen, 
een zeker veelvoud bedragen van de enkele boete ; 
b) met een persoon als ondw., opstaan, oprijzen; 
verrijzen uit het graf; oproerig worden ; opstaan 
uit de zonde ; toenemen in eer, macht, aanzien ; vooruitkomen 
; vooruitgaan in het goede, in tegenstelling 
met dalen. 3) vallen, afvallen, uitvallen, vooral van 
bladeren, soms van het haar (haerrisinge). — II. 
Trans. i) Doen voortkomen of voortspruiten, van 
zaad, schieten. 2) doen rijzen, verhoogen ; huse of 
dake r., grave in der kerke doen (laten) r. ende ef


. lenen. 3) omhoog heffen, verheffen, een gekruisigde; 
in den hemel brengen ; een oordeel, doen opgaan 
of verheffen over (met God als ondw.); doen vallen, 
afvallen, nl. bladen. 

Riserleser, znw. m. Sprokkelaar. 

Risinge, znw. vr. i) Het stijgen van een prijs, 
het oploopen eener boete. 2) het vallen van bladeren, 
het uitvallen van het haar. 

Risnoer, rich-, znw. o. Rijgsnoer, veter. 

Rispen. Zie berispen, oprispen. 

Rispinge. Hetz. als o p r i s p i n g e. 

Risschen, resschen, resken, zw. ww. intr. Gras


zoden steken. 

Riste. Zie r ij s te. 

Ristelen, risselen, zw. ww. intr. Ritselen. 

Rit, znw. o. Krijgstocht te paard, ruiterinval.

Riten, st. ww. — I. Trans. Scheuren, openrijten, 
verscheuren. — II. Intr. Scheuren, splijten, stuk 
gaan. — Ritinge.

Ritmeester, -meister, znw. m. Aanvoerder eener 
gewapende ruiterbende, of: der ruiterij.
Rits, znw. m. i) Schrap, streep, rits. 2) merk 
op een vat. — Ritsen, ritsiser. 

Ritsoen. Zie rantsoen, 4).

Ritter, znw. m. (oostmnl.). Zie r i d d e r. 

Rivage, znw. vr. Rivieroever; veer; ook rivaelge, 
rivalie. 

Rive, rif, znw. vr. i) Hark. 2) rasp. 

Rive, znw. vr. Reliquiekast. 

Rive, rif, bnw. i) Mild, kwistig, scheutig. 2) 

rijk voorzien van, rive van alre doget. 3) geneigd 
tot (met ie). 4) overvloedig, mild, ruim, van zaken; 
vol, krachtig, van een stroom. 5) druk, druk bezocht; 
dat rjfste van der stede. 

Rive, rif, bijw. t) In overvloed, overvloedig, 
ruim. 2) met vuur, ijver, graagte; met klem of nadruk, 
van het doen eener belofte. 3) snel, spoedig, 
grif; gemakkelijk, licht; jonge lieden worden r. bedrogen. 
4) zonder zich om iets te bekommeren, rustig.

Rive, znw. vr. Vuur, geestdrift, graagte; of ook 
gerustheid, vertrouwen.

Riveel, reveel, reviel, znw. o. i) Opstand, muiterij, 
oproerige gezindheid ; strijd, aanval, gevecht. 
2) tegenstand, verzet, het maken van bezwaar tegen 
een verzoek of bevel; sonder eiveel. 3) ellende, lijden, 
onaangename toestand; objectief, pijn kwelling; 

r. doen. 4) strijdrumoer, beroering ; ook; strijdgewoel 
; r. maken, als een razende te keer gaan ; rumoer, 
geschal, lawaai. 5) luidruchtige vreugde, geschal, 
feestvreugde, gejoel, gejubel: met (groten) 
rivele, in eene verhoogde stemming, met lust en 
opgewektheid ; sonder r., in eene allesbehalve vroolijke 

RIVELEREN 

stemming, bedrukt, droef te moede. 6) uitgelatenheid, 
dartelheid, zingenot, mingenot, bevrediging van zinnelijken 
lust; luidruchtig vermaak, feestelijkheid; 
blijdschap, vreugde, genoegen : met rivele regneren, 
onder gelukkige omstandigheden regeeren; met fellen 
rivele, met boosaardig genoegen. 

Riveleren, reveleren, zw. ww. intr. i) Opstaan, 
muiten ; schermutselen, strijden of vechten tegen 
iem. 2) uitgelaten zijn, uitspoken; ook met betrekking 
tot mingenot. 

Rivelike, bijw. In ruime mate, overvloedig. 

Riven, st. en zw. ww. tr. z) Harken. 2) raspen. 

Riveren, -eeren, zw. ww. tr. Omklinken, nieten. 

Rivet, znw. m. Klinknagel, niet. 

Rivieren reviere, raviere, znw. vr. en m.; rivier, 

o. i) Oeverstreek, het land aan eene rivier ; in r-n 
varen, riden, op watervogels jagen ; misschien ook: 
jachtveld. 2) stroom, rivier; beek. — Rivierereeft, 
-schip -visch. 
Rivierlike, bijw. Bij stroomen. 

Rivierpert , znw. o. Nijlpaard. 
Rivisch. Zie rij n v i s c h. 
Riwert. Zie rewaert. 
Ro , roo, roe, bnw. i) Rauw, van spijzen; rauw, 


onverteerd. 2) rauw, ontveld, van het vleesch van 
het menschelijke lichaam. 3) onbewerkt, vooral van 
stoffen, als laken, leder e. a. Roheit, rouheit. 4) 
ruw, ruig. 

Roael, robaert. Zie reae1, rootbaert. 

Robbe, rob, znw. m. Zeehond. — Robbespee . 

Robijn, rubijn, znw. m. i) Robijn. z) de zak van 
een kunstenmaker of goochelaar; ook robijnsac. 
Roch. Zie roc en rochge. 
Roch, znw. o. Vischlijm, -zaad, -kuit. 
Roche. Zie rochge en rotse. 
Rochelen, rochlen, ruehelen, zw. ww. intr. Een 

ratelend of reutelend keelgeluid maken, schreeuwen, 
brullen, grommen. 

Rochel ^jjn, rochlijn, -en, znw. o. Een overkleed 
van eene fijne stof, staatsiegewaad ; ook : koorkleed, 
koorhemd. 

Roclige, rockche, rogge, roche, znw. vr. en m. 
Rog, de zeevisch. 

Rochier, rootsier, znw. m. Rots. 

Rocht, znw. o. en m. (friesche vorm van recht). 

i) Rechtdag, zitting van schout en buren, schout 
en keurnooten (in Drente), vooral tot het hooren 
van getuigen. 2) getuigenverhoor, getuigenbewijs. 

Rocht, roft, znw. o. Gerucht, geroep; ook in 
wabenrocht, branirocht, -roft, swertrocht. 

Rochtbrief, znw. m. (drent.). Schriftelijke ver klaring 
aangaande het op een „rockt" verhandelde. 

Rode. Zie reude en roede. 

Rode, znw. m. en o. i) Als znw. m. en vr. Iem. 
met rood haar of een rood gelaat; ook slimmerd. 
2) als znw. o., de roode kleur; iets dat eene roode 
kleur heeft; naam van een ongemak aan het oog. 

Rode, roodde, znw. vr. i) Roodheid, roode kleur. 

2) naam van een uitslag op planten, roest. 

Rode, znw. vr. Bebouwbaar gemaakt land ; door 
het rooien van boomen. --Rodelant. 
Rode!. Zie rolle. 
Rodelachtich, bnw. Roodachtig. 

Rodelsteen, znw. m. Roodaarde, rood krijt. 

Rodemont, roder-, znw. m. De frissche mond 
van eene geliefde; ook: de geliefde zelve; mv. gelieven. 


Roden, roiden, roeden, reuden; ook raden (oostmnl.), 
zw. ww. tr. i) (Iets) uit den grond halen, rooien. 2) 
(boomen) rooien, (boschgrond) bewerken om er bouw 

te maken. 3) uitroeien (met ute). -land van 

Roden, roodden, zw. ww. — I. Trans. Rood 
kleuren, -verven, -maken. — II. Intr. Rood worden; 
ook : rood zijn ; van het gelaat, een kleur krijgen, 

blozen. 


Roden. Zie roeden. 
Roden, zw. ww. intr. Rondzwerven. 
Rodepellijn, bnw. Van roode pellen" gemaakt. 


ROEC. 497 

Roderen, -eeren, zw. ww. tr. Royeeren. — Roderingel 
-eeringe. 

Rodetiende, znw. vr. Tienden van nieuw ontgonnen 
land, novale tiend. 

Rodich, bnw. Rood. — Rodicheit; ook : roestigheid, 
roode aanslag aan metaal. 

Rodomel, rodemel, znw. o. Rozenhoning. 

Roe, rauw. Zie r o ; ook : woest, ontembaar. 

Roe. Zie roede. 

Roe, znw. m. en vr. Rust; het in rust zijn. 

Roebe, ruebe, znw. vr. (nederr.). Raap. 

Roede, rode, ruede, roeye, roye, roe, znw. vr. en 

m. i) Rechte tak of twijg, stek, stengel; tak; takje; 
verklw. roedekijn, rodeken ; geeselroede ; fig. voor: 
stamboom ; wi sin al van éénre roede; eene witte roede 
(geschild of geverfd) werd hier en daar als waar 
gedragen door hen die met pestzieken in-schuwing 
aanraking waren geweest; ene roede houwen (4lucken), 
daer men ons mede sal blouwen, tot zijn eigen ongeluk 
medewerken; iets aan zich zelf te wijten hebben. 
2) een bewerkt hout van eene bepaalde lengte 
en rechtheid ; hengelroede ; roeiriem, bep. waarmede 
gestuurd wordt; kruispaal. 3) roede als lengtemaat, 
meetroede, ook als vlaktemaat en als naam van eene 
bepaalde hoegrootheid lands ; r. r. gelike, in verhouding 
tot het aantal roeden, dat verschillende 
eigenaars bezitten ; meetstok voor het peilen van 
wijn ; als inhoudsmaat, vooral van wijn ; richtsnoer, 
van iemands gedrag; die rechte r. volgen. 4) roede, 
stang, staaf, van metaal. 5) roede, stok, staf, als 
zinnebeeld der heerschersmacht, schepter; de staf 
van den schout en van den gerechtsbode ; rode roede; 
ook als zinnebeeld van geestelijk gezag, staf; fig. 
voor: heerscher, landsheer; gerechtsbode (cone roede). 

— Roededrager, roe-, ook kerkwachter en lijfwacht. 
6) mannelijk teellid. 
Roedegelt, znw. o. Geld betaald voor het roeien 
van wijn. 
Roedeloos, bnw. Zonder roer. 
Roeden, roden, rueden, roeyen, zw. ww. tr. Roeien, 
peilen, nl. wijn. 
Roeder, roder, roeyer, znw. m. en o. i) Roei riem. 
Roederen, Roederbanc. 2) roer aan een 
schip. 

Roeder, znw. m. Wijnroeier. — Roedergelt. 

Roedergelt, znw. o. Eene schatting geheven van 

ieder

roer van) eder voorbijvarend schip; ook roedertolle, 
-tol. 

Roederhake, -haec, znw. m. Roerhaak, waarmede 
het roer aan een schip bevestigd wordt. 
Roederloos, bnw. Zonder roer. 

Roedetale, znw. vr. Een bepaald getal roeden 
lands, met betrekking tot een omslag; ook roedegeldl 
; een bepaald getal roeden oppervlakte van 
den stadsmuur. 

Roedevoet, znw. Voet als maat, een onderdeel 
der door de stad geijkte roede. 
Roedjin, -en, bnw. Van roeden of teen gemaakt; 
ook roedich ; met teen omvlochten, van vaatwerk. 
Roedinge, znw. vr. Het meten van den inhoud 
van een vat wijn. 

Roef, roof, rouf, znw. m. en o. i) Dak, verdek, 
zoldering ; afdak, ook : dakvormig deksel van eene 
doodkist. 2) het verdek van een schip; ook: de 
daardoor ontstaande bewoonbare ruimte. 

Roefsel, ruef-, znw. o. Overwelfsel, -deksel. 

Roeybanc, roy-, znw. vr. Roeibank. 

Rooyen, royen, zw. ww. — I. Intr. Roeien. — 

II. Trans. Door roeien in beweging brengen; enen 
r., iemand roeiende ergens brengen. — Roeyer, 
Roeyerbanc, Roeyinge.

Roeygat, znw. o. Het gat waardoor de roeiriem 
gestoken wordt. 

Roeyliede, -lode; -riem, -riemgat, -riemmaker. 


Roeyschip, roy-, znw. o. Galei; boot, sloep. 

Roec , rouc, roeke, znw. m. Zaadkraai, roekraaf, 

zwarte kraai; ook : raaf. 


498 ROEKE. 

Booko, 'rouke, roec, rouc, ruec, znw. vr. en m. 
Aandacht, opmerkzaamheid, zorg; r. hebben, nemen, 
sloren ; den r. hebben, de oogen trekken, in trek of 
gezien zijn. 

Roetre, rouke, roec, znw. m. (Zeeland, Antw.). 
Veldwachter, gerechtsdienaar. 

Roekeloos, roke-, rouke-, rueke-, roecloos, bnw. 
Zorgeloos, vooral voor de hoogere belangen ; gewetenloos, 
verdorven, snood ; wuft, lichtzinnig, zonder 
erg; ook als znw. 2) onverwacht, plotseling, vooral 
van eene epidemische ziekte; waarvoor men geen 
voorzorgen of maatregelen nemen kan. — R,oekeloosheit, 
-looslike, -losicheit.

Roekeloos, bijw,. i) Op eene zorgelooze wijze; 
zonder ernst, plichtbesef of verantwoordelijkheidsgevoel; 
ook roekelose. 2) plotseling, onverhoeds. 3) zoo 
maar, eenvoudig, zonder meer ; als bij toeval, zon 

doel. -der 

Roeken, rouken, roken, rueken, zw. ww. — I. 
Intr. i) Zijne gedachten op iets richten (zeldzaam); 
belangstellen in, zorg dragen voor; vervuld zijn van 
iets; een die sins gedochte ende sijnre dooi rockte. 
2) acht slaan, letten op, met een gen., ook ob. 3) 
zich inlaten met, willen weten van ; willen r., zich 
ergens toe zetten ; het wagen, zich verstouten. 4) 
prijs stellen op, waarde hechten aan. 51 geven om, 
zich bekreunen of bekommeren om. 6) begeeren, 
verlangen, trek of lust hebben in ; geen bezwaar 
hebben, zich verwaardigen. — II. Onpers. Hetz. als 
intr. i), 2), 4), 5) ; mine roec(t), het kan mij niet 
schelen ; en 6). 

Roeten, roylen, zw. ww. tr. Ruilen. 

Itoem, room, roan, ruem, roerne, znw. m. i) Roemzucht, 
pralerij ; r. hebben, houden, dragen, zich beroemen 
of trotsch zijn op. 2) heerlijkheid; eer; men 
geeft ghiften omme rom. — Roemachtich. 

Roemen, romen, roemen, rammen, zw. ww. intr. 
Bluffen, grootspreken. — Roemer Roemaert. 

Roemerike, roem-, -rijc, bnw. Roemrijk. 

Roemesake, rome-, znw. vr. Bluf, ijdele eer. 

Roemetale, znw. vr. Grootspraak. 

Roemich, bnw. i) Blufferig. 2) roemruchtig. 

Boen, zw. ww. intr. Roeien. 

Boen, zw. ww. intr. Rusten, uitrusten. 

Roenen, zw. ww. tr. (limb.). Pellen. 

Roenendriver, znw. m. Vrachtrijder. 

Roep, roo-b, roih, rou/', znw. m. i) Schreeuw; 
geroep, geschreeuw; krijgsgeschreeuw; de zangmaat 
of dreun waarnaar geroeid wordt. 2) strijdleus, wapenkeet; 
partijleus; wachtwoord, parool. 3) openlijke 
afkondiging of bekendmaking; oproeping tot 
een kamp. 4) roep, gerucht, faam. 5) roeping. 

Roepachtich, bnw. Schreeuwerig, luidruchtig; 

die vorschen sin r. 

Roepambacht, znw. o. De taak van den stedelijken 
ambtenaar, belast met het doen der openlijke 
afkondigingen.

Roepen roJen, routen, ruejen, st. ww. — I. 
Intr. Luid spreken, schreeuwen, ook van verschillende 
dierengeluiden; r. ane, oproepen tot ; r. na, 
naroepen ; r. opS, ook : sterk tegen iets opkomen; 
over iets roepen; r. omme wrake. -- 11. Trans. i) 
Iets roepen of luid zeggen ; brant, wapen, wrake r. 
2) ontbieden. 3) openlijk af-, aankondigen, bekendmaken; 
r. metten swerde, de weerbare mannen oproepen 
tot het vervolgen van een misdadiger of het 
handhaven van het recht. 4) wekken uit den slaap. 
5) aanroepen, God. 

Roepende, deelw. bnw. ; r. sonden, wraak roepende, 
ten hemel schreiende misdaden. 

Roeper, router, rojer, znw. m. i) Schreeuwer, 
ook van vogels. 2) belhamel, •raddraaier. 3) omroeper, 
afroeper; wijnkoopersbediende, ook wijnroej5er; 
heraut; verkondiger, prediker. 4) luchtpijp; strottenhoofd 
strot. 

Roepgelt, znw. o. Geld betaald voor eene openbare 
bekendmaking; het loon van den afslager. 
Roepinge, rout-, rod-, znw. vr. i) Geschreeuw, 

ROERT. 

lawaai. 2) openbare afkondiging. 3) het roepen of 
ontbieden van iemand. 4) roeping. 
Roepmael, znw. o. De afstand waarop men 

iemand beroepen kan.

Roer, znw. o. Hetz. als r o e d e r (zeldzaam). 

Roer,_, znw. o. i) Riet, rietpijp; riet als stof


naam; pijp, buis. 2) pijl van riet ; later ook: vuurroer. 
$0er, bnw. Roerend (goed); r. ende onroer; ook 
roerachtich en roerbaer. 

Roere, roer, rore, ruere, ruer, znw. vr. ; roer, o. 
i) Beweging, drukte, rumoer; beweging, opschudding; 
in (an) r., in beweging; in r. bringen, in beweging 
zetten, op de been brengen ; in r. houden, 
niet tot rust laten komen; in r. maken, in beweging 
brengen; aan den gang maken ; in opschudding of 
onrust brengen ; in r. slaen, in zwang of werking 
zijn; in r. sin., in rep en roer zijn, in de weer zijn; 
in opstand zijn; in beroering zijn; in r. werden, in 
beweging geraken, op de been komen, in opstand 
komen; aan eene gemoedsbeweging ten prooi zijn. 
2) objectief, onrust over iem. gebracht, onaangenaamheden 
iem. aangedaan; den soldaten eenighe roere 
oft overlast te doene. 3) buikloop, diarrhee. 4) beroering, 
storing in de hersenwerking. 5) aanraking. 

Roeren, roren, rueren, zw. ww. — I. Trans. i) 
Bewegen, iin beweging brengen; zwaaien, drillen; 
lsjbel r., den boel in de war sturen ; een ors r., een 
paard in beweging zetten, ook zonder „een ors" ; 

r. oh, inrijden tegen ; enen r., iem. roepen of brengen 
tot de verrichting van eene daad. 2) bewegen, 
iemands gemoed; iem. bewegen tot eene daad ; r. 
jegen, in het harnas jagen, zich tot vijand maken; 
lichte geroert, lichtgeraakt. 3) bewerken, verwekken, 
aan den gang maken, vooral eene ongewenschte 
zaak; twist r., strot r., den brant der Binnen r.; 
uiten, woorden ; uitoefenen, een handwerk. 4) raken: 
a) aanraken, aanroeren, aan iets komen; Zant r., 
eigendomsrechten op een land doen gelden. b) bereiken, 
komen tot. c) treffen, raken. 5) aantasten, 
lichamelijk of zedelijk benadeelen. 6) aanroeren, ver 
behandelen. 7) raken, betreffen, aangaan.-melden, 

— II. Wederk. i) Zich bewegen, zich verroeren. 2) 
roerig of oproerig worden. 3) aan elkaar grenzen 
(oostmnl.). — III. Intr. i) Zich bewegen of verroeren 
; zich krachtig bewegen, zich roeren of weren ; 
van zijne plaats gaan, zich voortbewegen. 2) van 
het gemoed, de eene of andere (gemoeds)beweging 
gevoelen ; der minnen r., de aandoening der liefde. 
3) opkomen, zich opdoen of voordoen, vooral van 
eene ongewenschte zaak; met uk of van, voortkomen, 
afkomstig zijn ; te lene r., leenroerig zijn 
aan, in eigendom toebehooren aan ; als znw., oorsprong. 
4) raken of komen aan. 5) gewag of melding 
maken (met van). 6) betrekking hebben op, in 
verband staan met ; dat roerende god, het bedoelde 
goed. 
Roerende, deelw. bnw. en voorz. — I. Bnw. i) 

Beweeglijk, snel, vlug 2) beweegbaar, verplaats


baar; r. goeden. 3) waarover gesproken is, in quaes. 

tie. — II. Voorz. Aangaande, betreffende. 

RRoerens, bijw. In de onmiddellijke nabijheid, 

vlak bij, aan elkander grenzende. 

Roergaerde, znw. vr. Prikkel; doorn in het 

vleesch. 

Roerhake, ruerhaec, znw. m. Een gereedschap 

om kalk te roeren, roerstok ; ook roerstoc. 

Roerich, bnw. i) In beweging. 2) roerend, van 

goederen. 3) roerend, indrukwekkend. 

Roeringe, znw. vr. Beweging, het bewegen of 

zich bewegen. 2) beroering, opschudding; roering 

of verontrusting van het gemoed; oploop, oproerige 

beweging. 3) aanraking. 4) gewag, melding. 

Roereruut , znw. o. Roerkruid; springkruid. 
Roerlijc, bnw. Beweegbaar; roerend, van goederen 
; ook : vergankelijk. — Roerl *echeit, roer


like. 

Roert, znw. o. Oproerige beweging. 


ROERVINKE. 

Roervinke, znw. vr. Lokvogel; belhamel, roervink 
(16de eeuw). 

Roesdommel, roos-, -dommer, -doen, znw. m. 

Roerdomp. 
Roest, rost, znw. o. en m. Roest, schimmelachtige 
uitslag op metalen en planten. 
Roest, roost, bnw. Roestig. — Roestachtich, 
roestheit, roestich, roesticheit.

Roest, znw. m. i) Hoenderstok. 2) gehemelte. 

Roestemael, roestmael, znw. o. Roestvlek. 

Roesten, zw. ww. intr. Roesten; ook roesieren. 

Roaster, roster, znw. o. Roest. — Roesterieh. 

Roestesmette Roesteviecke znw. vr. 

Roestigen, -egen, zw. ww. intr. Roesten. 

Roet, ruet, roete, ruete, znw. o. i) Vet, smeer: 
a) reuzel. b) ongel, talk, vet voor kaarsen; kersroet 
(keersruyt, z6de eeuw). 2) roet, schoorsteenroet. — 

Roetachtich, roetkerse, roetsieder.

Roetaert, znw. m. Gaai, meerkol. 

Roeten, zw. ww. tr. Smeren, insmeren. 

Roetiju, roeien, bnw. Van vet, smeer of talk 
gemaakt, gezegd van kaarsen. 
Roeve, rove, znw. vr. Raap, knol. 
Rooyen, rueven, zw. ww. tr. Van een dak of 

zoldering voorzien. 
Roffel, rufel, rufel, royfel, znw. m. Schop, 
spade; misschien ook : eene soort van schaaf. — 
Roffelen, ruffelen, royfelen. 

Roffelen, zw. ww. intr. Een soort van spel. 

Roffen, zw. ww. intr. Koppelen, verboden om


gang bevorderen tusschen jongelieden. -- Roffer, 
rofferie, roister. 

Roffiaen, ruff-, znw. m. Koppelaar ; hoeren waard 
; verachtelijk wezen, schandbrok. 

Roffiole, roffoel, znw. Vleeschpastei(tje). 

Rolt. Zie r o c h t. 

Roge, rock, znw. m. Vischkuit. 

Rogelinc, znw. m. Een visch, waarschijnlijk: 
brasem. 
ROget (g = zj), znw. Een visch, zeehaan. 
Rogge, 'rogge, rog, rug, rocke, znw. m. Rogge. 

Roggemarket, rogge(n)broot, -meel, -micke, 

-mout, -stro, -tiende. 

Roggebloeme, znw. vr. Korenbloem. 
Roggelen. Zie r o c h e 1 e n. — Roggelinge, 
rumoer, lawaai. 
Roggijn, -en, bnw. Van rogge, van roggebrood; 
een r. cant, een homp roggebrood. 

Roheit, roe-, znw. vr. Rauwheid, ongaarheid.

Roy. Zie roede. 

Roy znw. Eene soort van wijn (16de eeuw). 

Royael, -eel, reael, ri-, bnw. i) Aanzienlijk, 

voornaam. 2) naam van een gouden munt. 

Roye, znw. vr. Rooilijn. 

Roye, znw. vr. Waterloop, gracht, vliet. 

Roye. Zie r e y e (r e i). 

Royeermeester, znw. m. Ambtenaar belast met 
het nazien der stadsrekeningen. 
Royen, zw. ww. intr. Hetz. als r e y e n. 
Royen, zw. ww. tr. In de rij schikken, in de 
rooilijn zetten. — Royline , -meester, -pael.

Royeren, -eeren, zw. ww. tr. Doorschrappen, 
-strepen. — Royeringe.
Royfelen. Zie bij roffel. 
Roylen. Zie r o e l e n. 
Roe, rock, znw. m. — a) Een bovenkleedingstuk, 

rok, overkleed, opperkleed; den mensclieliken roc 

aendoen, het menschelijk omkleedsel aannemen (van 

Christus) ; verklw. rockeljn, -elkijn, ook: koorhemd 

(zie r o c h e 1 ij n). — b) Een onderkleedingstuk, rok; 

verklw. rockelkj/n, rocxkijn, -ken. 2) bekleedsel van 

het eene of andere lichaamsdeel, huid, vel, vlies; 

ook van planten, rok. 

Roe, rock, znw. m. Het kasteel in het schaakspel. 

Roc, znw. m. Hoop, mijt, van hooi e. a. 

Roc, znw. m. Ruk. 

Rocachtich, bnw. Rotsachtig. 

Roke (rots). Zie r 0 t 5 e. 

ROME. 499 

Roke (zorg, aandacht). Zie r o e k e. 
Roke (rook). Zie r o o c. 
Roke, reuke, rueke, rooc, znw. m. en vr. i) Reuk, 


het zintuig van den reuk. 2) reuk, geur; quade r., 
stank. 3) reukwerk. 

Rokel, -ele, znw. Brandende kolen in een vuurpan 
of fakkel(?). 

Rokeloos, roken. Zie roekeloos, roeken. 

Roken, roocken, zw. ww. — I. Intr. i) Rooken, 
rook van zich geven ; geur doen opstijgen. 2) dampen 
doen opstijgen; opstijgende dampen op het 
lichaam laten werken. — II. Trans. i) Rooken, door 
in den rook hangen verduurzamen ; ook rokeren. 2) 
(een zieke) met opstijgende dampen behandelen, 
(hem) een dampbad geven. 

Rokerich, bnw. Rookerig ; ook rokerachticil. — 
Rokericheit. 

Roketier, roquelier, znw. m. Steenhouwer, -kooper 
; misschien ook: eigenaar eener steengroeve. 
Rokich, roockich, bnw. Rookerig; dampig, opstijgende 
dampen in het lichaam veroorzakende. — 
Rokericheit. 

Rokinge, znw. vr. Dampbad. 

Roche, rocken, znw. m. Spinrokken ; de gezamenlijke 
twijndraden in een weefkam. 

Rocken zw. ww. tr. i) (Vlas of wol) om het 
rokken winden, het rokken er mee bekleeden. 2) op 
het touw zetten, rokkenen; een spel r., een plan 
beramen. 

Rocken. Zie r u c k e n. 

Rocket, znw. o. Wit koorhemd of -kleed. 

Roclaken, znw. o. Laken voor een rok. 

Rocslijf, roc-, znw. o. Korset, lijfje. 

Rol, znw. vr. Zie r o 11 e. 

Rolie, znw. vr. Hetzelfde als r o 11 e : a) scrifture 
der roliën, beschreven geschiedenis, geschiedrol. 

b) tractaat, geschrift. c) gedicht. 
Roleaproen, -caj5ruin, znw. m. Een soort van kap. 
Rolcoetse, -bedde. Zie r o 11 e-. 

Rolle, rulle, rol, znw. vr. i) Rol, rond voorwerp 
waarop iets kan worden voortbewogen : verklw. 

rollekijn ; dit wiechken sal lo/en oh twie rollekens. 

2) rol, schijf, katrol; de beweegbare rol of schijf, 
waarmede een venster kan worden dichtgemaakt, 
eene draaiende lade of kast die juist in eene ven 

-steropening

sluit (in de kloosters). 3) rol, wijze van 
verpakking, van handelswaren. 4) rol van eene stof, 
waarop kan worden geschreven, vooral perkament; 
verklw. rollekijn, rulleken. 5) lijst der zaken op eene 
terechtzitting te behandelen; naamlijst; rol uit een 
tooneelstuk. 6) gedicht, gedichtje, versje of liedje. 

Rollebane, rol-, znw. vr. Baan waar men met 
rolballen speelt. 
Rollebedde, znw. o. Verplaatsbaar bed, ledikant; 
ook rollecoelse. 
Rolleboge, znw. m. Naam van een (verboden) 
boog. 
Rollecouse, -causse, znw. vr. Lange kousen die 
men omrolt. 

Rollen, zw. ww. — I. Intr. i) Rollen, vooral van 
de ballen in een spel; buter banen r., op een dwaalspoor 
zijn, den koers kwijtraken; ook van voertuigen. 
2) rollen, naar beneden rollen, tuimelen of vallen. 
3) met den rolbal spelen. — II. Trans. r) Rollen, 
rollende voortwentelen. 2) naar beneden werpen. 

Rollewagen, znw. m. Een wagen op rollen, 
vrachtkar. 

Rollewech, znw. m. Hetz. als r o 11 e b a n e. 

Rolloot, znw. o. Eene plaat opgerold lood. 

Rom, ronimen. Zie roem, roemen. 

Romanie, romenie, znw. Naam van een zoeten 
Spaanschen wijn. 
Romansch, znw. o. Fransch. 
Romanse, znw. vr. Een gedicht in de romaan


sche volkstaal, in den volkstoon ; baladen, r-n, rij 

ende liedekins.-men 

Rombole. Zie rommel. 

Rome, room, znw. Room. — Romen. 


500 ROMICH. 

Romich. Zie r a m i e h. 

Rommel, rombele, rombole, znw. m. i) Gedruisch, 
rumoer. — Rommelen, -inge. 2) vodden, prullen. 
Romp, rump, rome, znw. m. i) Romp. 2) een 
uit boomschors of bast (misschien ook van hout) ge


maakt vaatwerk, dienende tot verpakking van bepaalde 
waren. 
$ompe, rurn5e, znw. vr. Rimpel, vouw, plooi; 
ook rom^el. --Rompelen, rompen.
Rondde, znw. vr. Het rond of vol zijn van de 
maan. 

Rondeel, znw. o. i) Een figuur of voorwerp van 
eene ronde gedaante ; kring, cirkel; schotel, ronde 
schaal; in een kerkraam, roos. 2) schild, rondas. 3) 
rond buitenwerk, ronde toren (aan verdedigingswerken). 


Rondelij c, bnw. Oprecht. — Rondelike. 

Ronden, zw• ww. tr. Rond maken ; intr., rond 
worden. 

Rondicheit, znw. vr. Rondheid. 

Rorie, ronne, royne, znw. Peil-, roeistok. 

Renen, zw. ww. tr. Met de „rone" den inhoud 
van haringtonnen bepalen. 

Ronge , runge, rung, znw. vr. Sport van een 
wagenladder; ook gebruikt om een slag toe te brengen. 
-- Rongestaf. 

Ron ge (ronje), znw. vr. Schurft. — $ongeus. 

Ronke, znw. vr. Rimpel. — Ronken. 

Ronken, runcken, zw. ww. intr. Gonzen, snor


ren; ronken. 

Ronneboom. Zie renneboom. 

Ronneenecht, -crone. Zie r e n n e-. 

Ronnen, runnen, zw. ww. intr. i) Vloeien. 2) 
loopen, gaan; van hemellichamen; van den omgang 
der menschen; r. ane, in aanraking komen, omgang 
zoeken met; te samen r. in huwelike, verbonden 
worden. 2) rennen, hard rijden ; rennen, in renbaan 
of tornooi. 

Ronnen. pellen. Zie r e n n e n, ede Art. 

Ronnesplet. Zie rennespiet. 

Ronnich, *rennich, bnw. ; r. werden, op hol gaan 

(oostmni.). 

Ronse, rune, run/se, runce, znw. vr. Kreuk, 
vouw, plooi, rimpel; ook ronsel. — Ronselen (intr. 
en tr.), ronsen, intr., ronselije, ronsich, geronsalt. 


Ront, runt, bnw. i) Rond ; platrond en bolrond; 
als znw., dat ronde. 2) rond, openhartig, rondborstig. 
— Bont, bijw., ook : ronduit; ten volle, volkomen. 
— Rontheit, rontachtich. 

Rontomme, bijes• en voorz. Rondom, in de rondte. 

Runtsaet, znw. o. Groenten met ronde zaden. 

Rontsel, znw. o. Rondsel, klein rad waarin de 

tanden van een grooter vatten. 

Rontsoen. Zie rantsoen, 4). 

Rontsomme (i6de eeuw). Hetz. als r o n t o m m e. 

Roof, znw. m. en o. i) Roof, het openlijk weg


nemen van goed. 2) roof, buit. 3) inbeslagneming; 
verval, emolumenten (noordoost-mnl.). 4) afgestroopt 
vel van een dier, huid, vacht. 

Roof, znw. Streng of knot van garen. 

Roof (op eene wond). Zie r o v e. 

Roofgoet, znw. o. Geroofd goed, buit. 

Roofhere, -heer, znw. o. Ruiterschaar uitgerust 
voor een plundertocht. 

Roof huus, -buys, znw. o. Roofburcht, -nest, 

roofridderslot; ook roofnest; ook gebruikt voor : een 

klooster, het huis waar men de aan de wereld ont


roofde zielen in veiligheid brengt. 

Rooijc, bnw. (oostmnl.). Roofgierig. 

Roofke, bijw. Met roof. 

Roof ne, *rovene, znw vr. Wapenbuit. 

Roofnissen znw. vr. Rooverij. 

Roofschip, znw. o. Zeerooverschip. 

Roofschute, -schuyte, znw. vr. Klein en snelva


rend roofschip. 

Roof, roic, roke, znw. m. r) Rook; als zinnebeeld 

der haardstede, iemands vast verblijf; eigen cost, 

ROPPEN. 

voer ende rooc holden (oostmnl.). a) wasem, damp. 

— Roocachtich, -heit. 
Rooc, roke, znw. vr. Hooimijt, -rook. 
Roocgat, znw. o. Gat in het dak waardoor de 
rook ontsnapt; schoorsteen. 
Roochoen, znw. o. Een hoen dat van iedere 
haardstede aan den landheer moet worden opgebracht. 
Rooepenninc, znw. m. Belasting op de haard


steden. 

Room. Zie roem en rome. 

Roomsch, bnw. ; r-e case, roomkaas. 

Roos. Zie rose. 

Roosachtich, bnw. Rooskleurig. 

Roost. Zie roest. 

Roost, roist, rooste, znw. i) Rooster. 2) ovenvuur; 
het vuur der hel; foltering der hel, ook door smart. 
3) gerooste spijs; geroost of gebraden vleesch. 

Roosten , zw. ww. tr. Op een rooster braden, 

roosten; ook roosteren. — Roostinge. 
Roosten, zw. ww. intr. Roesten; rotten. 
Rooster, roster, ruester, znw. m., o. en vr. i) 

Rooster, vuurrooster ; verklw. roosterkijn. 2) ijzeren 
rooster op uitgegraven grond, ter wering van vee 
enz. b.v. op kerkhoven ; de rooster duidde de grenzen 
aan tusschen het geestelijk en wereldlijk gezag 
of recht. 

Roostier, znw. m. Hetz. als r o o s t e r. 

Roostiser , znw. o. Roosterijzer. 

Root, rood, roil, bnw. Rood; r. alse een bloei; 

van de kleur der wangen ; ook : schaamrood ; van 
een tijd waarin veel bloed wordt vergoten, bloedig; 
van ziekelijke verschijnselen; rode vlecke ; r. water, 
bloedurine ; van de kleur van haar en baard, van 
dieren, van wapens en wapenen ; die rode ridder; 
van goud en koper. 

Root, znw. — I. Znw. m. en vr. Een (die) rode, 
iemand van een roode kleur; iem. met rood haar. — 

II. Znw. o. De roode kleur, rood; een rood kleedingstuk 
of roode stof; morgenrood; roode inkt. — 
Rootachtich. 

Rootbaert, robaert, -bert, znw. m. -Een rooden 
baard hebbende; naam van een zeevisch, zeehaan, 
groote poon; ook: eene soort karper; naam van een 
vogel, roodborstje; ook rootborstkijn. 

Rootblare, -blase, bnw. Met eene roode bles, 
van runderen en paarden. 
Rootbont, bnw. Roodbont, van koeien; wit met 
roode vlekken. 
Rootgouderde, bnw. Naam van rundvee van 
eene bepaalde kleur. 
Rootheit, znw. vr. Roodheid, het hebben van 

eene roode kleur ; ook : blos ; roestigheid. 

Rootleder, znw. o. Roodgelooid leder, corduaan. 

Rootlosch, rot-, -loosch, -lasch, -las, znw. Eene 

soort van fijn leder, aan de eene zijde rood, aan de 

andere wit, spaansch leder, corduaan. 

Rootoge, znw. m. Naam van een visch, waar


schijnlijk voorn. 

Rootruggelt, roo-, bnw. Roodgerugd, van vee. 

$ootschillede, bnw. Waarschijnlijk hetz. als 

rootbont. 

Rootse, znw. Naam van een visch, een bliek. 

Rootswart, bnw. Roodzwart. 

Rootvarawer, roo-, -verwer, znw. m. Rood


verver. 

Rootvaruwich, -verwich, bnw. Roodkleurig. 

Rop, rob, znw. Waarschijnlijk : mand. 

$ppr ro/jbe, znw. Ingewanden van dieren, visch


grom. 

Rope. Zie roep en haerrope. 

Ropen, ropinge. Zie roepen, enz. 

Kopen, roohen, zw. ww. tr. Plukken, afrukken 

van steel of stengel. 

Roppen, rujben, zw. ww. tr. en intr. i) Ruk


ken en plukken aan iets, afscheuren, af-, uitrukken. 

2) schrokken, gulzig eten. 

Roppen, rufij5en, zes. ww. intr. (oostmnl.). Opris


pen, ook roj5sesnen, rugsemen. 


 

RORE.

Rore, roren enz. Zie r o e r e, roeren enz. 
ROB, znw. o. Hetz. als o r s. — Rosbeyaert,

het paard der vier Heemskinderen. 
Rosachtich, bnw. Lichtrood. 
Rosaet, bnw. ; honick r., rozenhoning; syrooh r., 

suker rosaet, waarin rozenolie is opgelost. 
Rosbare, -baer, znw. vr. Hetz. als o r s b a r e. 
Rosdeken , znw. vr. Paardedek, -deken. 
Rose (reus). Zie r e s e. 
Rose, znw. vr. i) Roos; blosen geljc den r-n; 

in r-n liggen, op rozen slapen; verklw. rooskijn, 
ook op een persoon toegepast, vooral op Maria. 2) 
roos, de ziekelijke aandoening. 3) de roos van een 
kompas. 4) rosekijns (rooskens) motten, eene gouden 
munt (zie m o t t o e n). 

Rose, bnw. Rose, de kleur. 
Rosebeker, znw. Naam van twee munten, een 
gouden en een zilveren. 
Roseblat, -bloeme, -boom, -botte (knop), 

-hof. 

Rosegaerde, rosen-, -garde, -gaert, znw. m. 
Rozenhof ; in de geestelijke poëzie, benaming van 
Maria; verklw. rosengaerikijn, ook als titel van stichtelijke 
geschriften. 

Roseye, bnw. Licht rood, rose ; ook : rose of 

lichtroode stof. 
Rosel. Zie reus e1. 
Roselachtich, bnw. Rozerood; ook : roselvaer, 

-varuwick. Vgl. rodelachtich. 
Roselare, -ere, -aer, znw. m. Rozelaar, rozen


struik. 
ROSelije, bnw. Hetz. als r o s e 1 a c h t i c h. 
Roselmaent, rusel-, znw. vr. en m. October. 
Rosemarine, -margin, znw. m. Rosmarijn. 
Rosen, zw. ww. tr. Rood verven. 
Rosende, deelw. bnw. Rozenrood. 
Rosenhoet, znw. m. Rozenkrans, als hoofdtooi 

en eerbewijs; ook: bidsnoer; verklw. rosenhoetkjjn, 

-huetkijn. 
Rosencloche, znw. vr. Distilleerklok. 
Rosencran s. Hetz. als r o s e n ho e t. 
Rosenobel, znw. m. Naam van eene gouden munt. 
Rosenolie, -root, -sap, -varuwe.
Rosentreder, znw. m. Fat, saletjonker. 
Roseschrode, znw. vr. Rozerood lint. 
$oset, naam van een zeevisch. Zie r o g e t. 
Rosette, roset, znw. vr. Roosje. 
Rosewater; rosew}]n, wijn waarin rozebladen 


gegist zijn. 
Roshere, -keer, znw. o Ruiterij. 
Rosich, bnw. Rooskleurig. 
Rosier, znw. m. Rozenhof, -gaard ; rozenstruik. 
Rosijn, rosen, bnw. i) Van rozen gemaakt; enen 

rosenen boet. 2) rooskleurig. 

Re sine, rosin, znw. vr. i) Druif. 2) rozijn. 
Rosine. Zie r a c i n e. 
Rosine, rasine, resine, znw. vr. Balsem. 
Rosinne. Zie bij r e s e. 
Roscam, roscammen, rosmolen. 


Rosside, rons-, rass-, runsine, znw. o. — a) een 
paard van de gewone soort, ook als werk-en pakpaard 
; nu en dan : klepper, soms ook : magere knol. 

— b) een ros, strijdros; een fraai rijpaard, een damespaard; 
verklw. rossidekijn. 
ROSsie, znw. vr.; pellen van R-n, russisch bont. 
Rost, rosten. Zie roest, roesten. 
Rosten, roster. Zie rusten, rooster. 
Roster, -eren, -erich. Zie r o e s t e r enz. 
Rostier. Zie rustier. 
Rostuuseher, -tuyscher, znw. m. Paardekooper. 
Rosvole, znw. o. Paardevolk. 
Rot, bnw. Rot; verrot. — Rotheit. 
Rot. Zie ratte en rotte. 
Rote, rotte, znw. vr. i) Schaar, afdeeling; leger 

2) troep, schaar, bende, ge--afdeeling, legerbende. 
zelschap ; met haren roten, allen gezamenlijk ; téénre 
roten, met of bij elkaar, bijeen; tére r-n werden, 

zich vereenigen, gemeene zaak maken ; r. een r. 

ROVE. 501 

bij troepen. 3) legertrein, eene in eene voorgeschreven 
volgorde optrekkende schaar ; ook: gelid. 4) 
samenzwering, -scholing. 5) opdringende drom strij ders, 
opeengedrongen hoop vechtenden; strijdgewoel, 
gedrang. 

Rote, znw. vr. Weg. 

Rote, znw. vr. Gitaar. 

Rote (honingraat). Zie rat e. 

Rote, znw. vr. Hoeveelheid vlas die in het water 
ligt om te roten. 
Rotelaer, reut-, met-, znw. m. Babbelaar, kletser. 
Rotelen reutelen, zw. ww. intr. i) Rammelen, 

ratelen, snorren; babbelen, kletsen. z) reutelen, rochelen, 
ook van stervenden. 

Otelwië, znw. m. Eene soort van wouw. 

Roten, zw. ww. intr. Rotten, tot bederf overgaan. 

Roten, rootten, zw. ww. tr. Doen rotten, roten, 
gezegd van vlas en hennep. 
Rotgans, znw. vr. Rotgans (16de eeuw). 
Rotier, znw. m. Deugniet, vagebond (16de eeuw). 
Rotmeester, -meister, znw. m. Aanvoerder eener 
legerafdeeling. 

RRotsachtich, roots-, bnw. Rotsachtig, klippig. 

Rotscher, znw. m. (oostmnl.). Stokvisch. 

Rotse, rotche, rodse, rootse, roke, znw. vr. Rots, 
steen rots ; berg ; klip. 
Rotte, rottecruut. Zie ratte enz. 
Rotte. Zie rote. 

Rotten, zw. ww. — I. Intr. Rotten, vervuilen, 
tot ontbinding overgaan ; van personen, in zijn vuil 
blijven liggen, ook in zedelijken zin. — II. Trans. 
Doen rotten ; van gezwellen, murw of week maken. 

Rotten, zw. ww. intr. Eene „rote" of een rot 
vormen, zich tot een bepaald doel vereenigen, samenrotten. 
--Rotterie (16de eeuw). 

Rotule , znw. vr. Een bepaald gewicht. 

Ron. Zie r o en ra u. 

Ron. Zie rouwe. 

Roucamer, rouw-, znw. vr. Kamer waarin een 
lijk ligt. 
Roeken. Zie r o e k e n. 
Roucleet, znw. o. Rouwgewaad ; ook rouíab


baert. 
Roucoop, rouwe-, rau-, znw. m. Rouwkoop. 
Rouliet, znw. o. Treurlied, -zang; verklw. rouliedekijn. 


Roupen, roeper. Zie r o e p e n enz. 

Rouware, -ren. Zie r u w a r e. 

Rouwe, rauwe, rouw, rou, znw. vr. en m. t) 
Groote droefheid, bittere smart; die vhf r-n van 
onser liever Vrouwen, oogenblikken van diepe smart; 
lichaamssmart, pijn ; smet r-n enes kindes generen. 
2) uiterlijke teekenen van droefheid; rouwmisbaar, 
het bedrijven van rouw ; r. driven, dragen; lijkplechtigheid, 
-staatsie; rouwkleederen. 3) berouw, spijt. 
4) obj., slechte of smadelijke bejegening (zeldzaam); 

enen r. doen ; mi geschiet rouwe. 

Rouwe, znw. (limb.). Sloot, smal watertje, gangetje 
: verklw. rouwekijn. 
Rouwe, rauwe, rove, znw. vr. (oostmnl.). Rust; 
rouwich. 

Rouwede (rouhede). Zie r o-. 

Rouwelijo, rauwe-, bnw. i) Droevig, bedroefd. 
2) droevig stemmend, betreurenswaardig. — Rouwelike. 


Rouwelike. Zie ruw e l i k e. 

Rouwen, rauzen, ruwen, zw. en st. ww., onpers. 
en intr. i) Het bedroeft mij. 2) het berouwt mij. 3) 
het spijt mij. 

Rouwen. Zie ruwen. 

Rouwen , zw• ww. intr. (oostmnl.). Rusten. 

Rouwich, rauw-, row-, ruw-, bnw. i) Bedroefd; 
ook: zijne droefheid door uiterlijke teekenen toonende. 
2) berouwvol. 3) spijtig, boos. 4) van zaken, 
treurig, akelig. — Rouwicheit. 

Rouwioheit. Zie ruwicheit. 
Rove, roof, znw. Schurftachtige uitslag, puist; 
korst op eene wond, roof. 


502 ROVE. 

Rove (raap). Zie r o e v e. 

Roven, rooven, zw. ww. — I. Intr. Rooven, op 

roof uitgaan; plunderen. — II. Trans. i) Rooven, 

met geweld en in het openbaar wegnemen ; schaken, 

eene vrouw; ontnemen ; hi rovet nil mine vriende. 

2) berooven, plunderen; die helle r., de zielen der 

geloovigen uit het Oude verbond er uit bevrijden 

(door Christus); berooven van (met van). 3) een 

nest, uithalen. 4) beslag leggen . op, eene zaak ; pan


den, een persoon (friesch). 

Rover, roover, znw. m. Roover, ook van roof


vogels ; jager, hij die jongen van dieren steelt, vr. 

roverse. 

Roverie , roTerschip, rovinge.

Ro w aart. Zie r u w a e r t. 

Rowe, rowich. Zie rouwe, rouwich. 

$A, ruw, bnw. i) Ruig, harig; stoppelig, ruwha


rig. 2) begroeid, met boomen en struikgewas bezet. 

3) ruig, ruw, harig, van planten en natuurvoort


brengselen ; ru voeder, het in ruige aren groeiende 

voeder; ook: de ledige halm als voeder, stroo. 4) 

ruw, oneffen. 5) grof, ruw, niet glad of fijn bewerkt, 

van stoffen. 6) ruw, wild, onstuimig. 7) ongevoelig, 

hardvochtig, wreed. 8) ruw, onvriendelijk, bits, hard. 

— $n, bijw. 
RAaert, rubant. Zie r e w a e r t, r a b a n t. 
RAbbC. Hetz. als r i b b e. 
Rube (raap, knol). Zie r o e v e. 

Rubriceren, rebruc-, -eeren, zw. ww. intr. Met 
rooden inkt schrijven of teekenen. 
_ RAbrike, rubric, znw. vr. Roode inkt of verf. 
stof ; ook : eene daarmede gemaakte letter of lijn.

Ruohelen. Zie rochelen. 

Kuchte, rucht, znw. o. i) Het roepen of schreeuwen 
; vooral : geroep om hulp, wapenroep. 2) gerucht, 
naam, faam. 

Ruchtich, ruftich, bnw. Luidruchtig.

Radarij s, znw. m. Een onbeschaafde, onwetende, 

domoor. 

Ruddare. Zie ridder. 

Rude, bijw. Zie r u u t, bijw.

Rude, ruyde, znw. vr. Schurft. — Rudich, -heit. 

Rudeleder, -leer, znw. o. Leder minder glad dan 

wit leder. 

RAdelike, ruyde-, ruye-, bijw. Op eene ruwe 

wijze, onbeschoft, grof.

Ruden, ruyden, zw. ww. tr. Schoonmaken, van 

onkruid en waterplanten zuiveren, nl. water (gron.).

Ruden, zw. ww. tr. Met biezen dekken, turf (2).

Ruden, ruyden, zw. ww. intr. Ruien. — Rude


vogel.

klui' d'#esse„ znw. vr. Eene onbeschoftheid. 

Rudicheit, znw. vr. i) Onbeschaafdheid. 2) onbeschoftheid; 
eene onbehoorlijke handelwijze of behandeling.


Ruebe, znw. vr. (oostmnl.). Raap. — RAebolie,
ruebsaet. 

Ruede. Zie rude en roede. 
RAec, roeken. Zie r o e c, roeken. 
Ruer, roeren. Zie r o e r, r o e r e n. 
RAenel, roet. Zie r e u s e l, roet. 
Rufel, ruffel, -ell. Zie roffel, -e n. 
Rafferie, ruffiaen. Zie r o f f e r i e enz. 
RAftieh, rug. Zie r u c h t i c h, rogge.
Ruge, znw. vr. Ruicht. Vgl. r u w a r e. 
Rugge, rucge, rigge, regge ; rucke, ric, rec, znw. 


m. i) Rug ; verklw. ruggekijn, ruggel., -ken ; achter 
rugge : a) achterwaarts, terug, daarheen vanwaar 
men gekomen is. b) achteruit, van zich af. c) achterover; 
often rugge enen volgen, achter iemand 
komen, hem op den voet volgen. Te rugge : a) terug. 
b) van zich af; te rugge weren, letten. Over rugge: 
a) terug. b) achterover. c) omver; o. r. vallen, wer1 
en. d) o. r. spreken, afzonderlijk handelen over 
iets, ruggespraak houden. 2) het vei van den rug 
van bepaalde dieren, vooral koehuid ; rugvel van 
eekhoorns e. a. als bont, verklw. ruggekijn. 3) de 
rugzijde of achterkant van iets. 4) rugsteun, steun. 
RUMEN. 

RAgge. Zie rogge.

$uggebrade, znw. vr. Ruggespier.

Ruggecleet, znw. o. Rugbekleeding van een 
zetel. 
Ruggecnohe, znw. Ruggewervel.
Ruggelaken, znw. o. Wandbekleeding, be


hangsel.
RAggelinge, bijw. i) Rugwaarts. 2) achterover; 
ook ruggelike.
Ruggen, -ijn, bnw. Gemaakt van rugvel van 

eekhorens. 
Ruggenbroot. Zie roggenbroot.
RAggepiner, ricke-, ijnre, ,binder, znw. m. 

Sjouwerman, pakkedrager. 

RAggentunch, znw. o. Achterkant van het har 

-nasch. 

Ruggenvel, rug-, ruc-, znw. o. Rughuid van 
een dier, ook van eekhorens. 
Rugieren, zw• ww. intr. Brullen (v. e. leeuw).
Ruharich, ruw-, bnw. Ruigharig, ruig.
Ruheit, ruwkeit, znw. vr. Ruigheid, oneffenheid.
RAyoh, ruychvoeder. Zie r u u c h, r u v o e


d er. 

Ruyden, ruydich. Zie r u d e n; r u d i c h. 

Ruyen, zw. ww. intr. Rumoer maken, ook met 

eene ten opzichte van iem. vijandige gezindheid; 

de schare ruyeden te Jkesum. 

Ruyken, ruyn. Zie ruken, ruun.

Ruïne, znw. vr. Verwoesting, het in puin vallen 
of doen vallen van iets ; bouwvallen, oord van eenzaamheid 
of verlatenheid. 

RAynen, ruype, rugren. Zie runen, r u p e , 
roeren. 

Ruysch, •rusch, bnw. Ruig, ruw.

Ruissote, ress-, znw. o. Goot. 

Ruyt, ruyten. Zie ruut, riet; ruten, rei


ten. 

RAC. Zie rugge. 

RAC, roc, znw. m. Ruk. 

RAkeljj c , riek-, bnw. i) Het zintuig van den 

reuk betreffende ; den rukeliken geest, het reukorgaan. 
2) ruikend, geur van zich gevende.
Ruken, ruycken, roeken; zndl. rieken, st. (en 
zw.) ww. — I. Intr. i) Ruiken, geur van zich geven; 

r. oh, een voor iem. onaangenamen geur van zich 
geven ; ook : afkeer wekken; r. vore, een voor iem. 
aangenamen geur verspreiden ; ook : hem welgevallig 
zijn. 2) ruiken, het reukorgaan gebruiken; ook als 
znw., het reukzintuig. 3) met na, speuren naar; 
streven naar, uit zijn op iets. — III. Trans, Met 
het reukorgaan waarnemen, ruiken.
Raker, rieker, znw. m. Reukwerk; verklw. rukerkn, 
reukballetje.

RAcken , rocken, zw. ww. tr. Rukken ; plukken 
aan ; met kracht bewegen ; met geweld verwijderen.
Rukinge, riek-, znw. vr. i) Het verspreiden van 
geur. 2 ) het ophalen van den neus. 

Ruovel. Hetz. als r u g g e v e 1.

Rulast. Hetz. als r u w a r e. 

Rulle, ruilen. Zie r o l l e, rollen. 

Ruilen, zw. ww. tr. Pellen, nl. graan.

Ruloct, bnw. Ruigharig.

Rume, ruyme, bijw. i) Ruim ; zóó dat men 
ruimte, ook : ruimte van beweging, heeft. 2) ruim, 
meer dan. 3) met eene vereischte hoeveelheid water, 
bij koken.

Rume, rumede. Zie r e u m e, r u u m h e d e. 

RAnlelike, ruym-, bijw. i) Ruim, in ruime mate; 
in overvloed en weelde. 2) ruim, meer dan. 

Rumen, ruymen, zw. ww. — I. Trans. i) Ruimer 
maken, verruimen, verwijden; teugels, laten 
vieren. 2) ledig maken; (eene plaats) ruimer maken 
door weg te nemen hetgeen. in den weg staat; met 
van, ledigen, ontdoen van; met veranderd obj., .iets 
van iets verwijderen; schoonmaken, zuiveren, b.v. 
grachten. 3) iet r., plaats maken door iets af te 
breken of op te ruimen ; enen iet r., voor.iem. plaats 
maken door iets te ontruimen; iem. ruimte ver



RUMICH. 

schaffen door een bevel tot ontruiming van -een perceel. 
4) ontruimen, (eene bewoonde ruimte) verlaten; 
als znw., ontruiming van een huis op bevel der overheid. 
5) verlaten, gaan van of uit (eene plaats), zich 
van of uit (iets, eene plaats) verwijderen ; die sonne 
r., uit de zon gaan ; die hant r., gezegd van een 
erf, ophouden iemands eigendom te zijn. 6) door 
verwisseling van object, opruimen, wegruimen; 
wegbrengen, in veiligheid brengen ; verwijderen (met 
van). — II. Wederk. Zich verwijderen, zich uit den 
weg maken. — III. Intr. i) Verruimen, ruimer worden. 
2) wijken, uitwijken, van zijne plaats gaan; 
het veld voor iemand ruimen. 3) heengaan, vertrekken 
; de stad verlaten op bevel der overheid; zich 

wegmaken, -pakken; met enen slanc r., met de 
noorderzon vertrekken, geen ander dan een onzalig 
spoor van aanwezigheid achterlaten; eig. gezegd van 
den duivel, die, uitgedreven, naar het volksgeloof, 
door den aars het lichaam verliet. 

Rumich, bnw.; r. sin, de stad verlaten hebben, 
de wijk genomen hebben; ook : voortvluchtig zijn. 

Rumicheit, znw. vr. Ruimte. 

Ruminge, znw. vr. i) Het schoonmaken van iets, 

vooral water. 2) omgang ter grensregeling, ook ter 
beslechting van eigendomsgeschillen; later : a) bevel 
tot afbraak van een deel van een gebouw dat op 
eens anders grond staat. b) bevel tot ontruiming van 
een perceel ; ook de ontruiming of afbraak zelve. 
3) het zich verwijderen, vertrek, uitwijking; vlucht, 

aftocht. 

Rumoer, ram-, rem-, rym-, roem-, ruym-, reym-, 
-oor, -oir, -our, -eur, -uer, znw. o. i) Rumoer, 
leven, opschudding, vooral van een oploop. 2) gerucht, 
faam, praatjes of verhalen die over iets in 
omloop zijn; tijding, bericht.

Rump, rumpelen, rampen. Zie r o m p enz. 

Runde, runne, ruyne, run, znw. vr. Hetz. als 
rinde. 

Rune, ruun, reen, znw. vr. Gefluister ; vertrou


welijke bespreking; geheime beraadslaging; in (mei) 

runen (rune) ende in (mei) rade, in het geheim een 

plan beramende en bevorderende, een aanslag op 

het touw zettende. 

Runen, ruynen, roenen, zw. ww. — I. Intr. i) 

Fluisteren; int ore r.; ook : gebeden prevelen. 2) 

eene geheime samenspreking houden; een aanslag 

beramen; r. ende raden. 3) vleien, fleeinen. 4) Mom


pelen, morren. — II. Trans. Influisteren. 

Runen, ruynen, zw. ww. tr. Snijden, lubben. 
Runer, ruyner, ruunre, znw. m. Fluisteraar; opstoker, 
oorblazer. 

Runinge, ruyninge, znw. vr. i) Het fluisteren; 
geheime of vertrouwelijke samenspreking; ook : geestelijke 
omgang van den mensch met God. 2) heimelijke 
samenspreking ten nadeele van iemand anders; 
oorblazing, het opstoken van iem. tegen een ander.

Runken, runner. Zie r o n k e n, r e n n e r. 

Runnen. Zie rennen en rinnen. 

Runt, znw. o. Hetz. als r int ; verklw. mv. run


derkine. 

Runt, runtse, -sel. Zie ront, ronse, ron


se1. 

Runtshuut, runtstonge, runtvleesch.

R,upe, ruype, znw. vr. Rups, ruig. 
Rupse, ruubse, -sene, -seme, znw. vr. Rups.
Rupseme, -semen. Zie r u p s e n e, -e n. 
Rupsen, roe sen, rusjen; risen, resjlen, zw. 


ww. intr. Oprispen. — Rupser, rupsinge.

Rupsene, -erne, znw. vr. Oprisping. — Ru,pse


nen, -seninge.

Ruptorie, znw. Bijtend geneesmiddel.

RAre, raren enz Zie r o e r e; roeren. 

Rnsch, rosch, ruysch. Hetz. als r i s c h, znw.; 

Ruseh, znw. m. Bies. 

Rusch, bnw. Russisch. 

Ruseh (ruig, harig). Zie r u y s Ch. 

Ruse, znw. vr. Ruzie, oneenigheid. 

Rusel, -meent. Zie reusel, -maent. 

RUTINC. • 503 

Ritselen, zw. ww. intr. Snorren, brommen, ;gonzen. 

Ruselnusen, roesemoesen, zw. ww. intr. Ru moerig 
of oproerig worden. 
Rosen, zw. ww. intr. Tieren, leven maken. 
Buste, rust, rost, znw. vr. i) Rust, verpoozing, 

verademing; van den slaap, den dood. 2) rust en 
vrede, kalmte, kalme stemming, gemoedsrust, ziele vrede, 
vrede met God en zijn lot; het stilzwijgend 
volbrengen van den kloosterplicht; aangename stemming, 
genoegen. •3) rustplaats (zeldzaam). 4) obj. enen 

r. doen, iem. rust, ook : genoegen, geven.
Rusteldach, znw. m. Rustdag. 
Rustelij o, bnw. Rustig: a) stil, buiten den wind 
gelegen. b) rustig, vredig, waar rust heerscht. c) 
rustig, ongestoord ; r. bezit. d) rustig, vreedzaam, 
van menschen en van hetgeen tot hen in betrekking 

staat. — Rustelijcheit, -like. 

Rusten, rosten, zw. ww. — I. Intr. i) Rusten, 
uitrusten ; zich verpo ozen ; laten r., met rust laten, 
tot rust laten komen ; rusten, slapen ; rusten in het 
graf, begraven liggen. 2) rustig ergens verblijf houden; 
rust vinden, rusten; berusten, bewaard worden, 
van eene zaak. 3)ophouden met iets, het staken ; 
ophouden, eindigen, van eene zaak. 4) rust of vrede 
hebben, in zijn gemoed en met anderen. 5) steunen 
of rusten op ; naar iets streven, op iets uit zijn ; si 
daer al sin kent ob rust ende wacht. — II. Wederk. 
Hetz. als intr. in al de beteekenissen. — III. Trans. 
Doen uitrusten, rust geven aan. 

*Rusten, zw. ww. tr. Uitrusten ; deelw. gerust, 
uitgerust, toegerust. 
Rustich, bnw. Rustig, stil; vreedzaam. — Rus 


ticheit. 

Rustich,. bnw. i) Uitgedost, uitgerust; gereed 
voor een strijd of aanval. 2) weerbaar, kloek, flink; 
keurig uitgedost ; sierlijk, elegant, ook van zaken. 

— Rustich, bijw. Rusticheit (16de eeuw). 
Rusticheit , znw. vr. Roestigheid. 
Rustier, rist-, rost-, znw, m. Boer; kinkel; landlooper; 
ook als scheldwoord. — Rastierlike, 
-schap. 

Rustigen, zw. ww. tr. Rustig stemmen. 
Rustinge, znw. vr. Rust, verpoozing.
Rustinge, znw. vr. Uit-, wapenrusting. 
Bute, ruyte, ruyt, znw. vr. .(Wijn)ruit. --- Rute 


blat, rutensap. 

RAte, ruyte, znw. vr. (Venster)ruit ; ook : scheefhoekig 
vierkant (in de wapenkunde). 

Rutele, znw. vr. Bij, brombij. 

Ruten, ruyten, st. ww. intr. Gonzen, brommen, 
snorren ; schallen, schreeuwen. — Rutinge.
Raten, ruyten, zw. ww. intr. en tr. Strooptochten 
doen, plunderen ; ook : buit maken. 

Ruten, ruyten. Zie r e i t e n. 

Ratepot, znw. m. Rommelpot. 

Ruter, ruiter, ruyter, znw. m. i) Vrijbuiter, 
landlooper, straatroover; ook met rover verbonden. 
2) lichtgewapende; krijgsknecht, soldaat, zoowel te 
voet als te paard ; ruiter (16de eeuw).

Ruterbloeme, zn^v. vr. Kamille. 

Rutergelt, znw. o. Belasting geheven voor het 
werven van „ruters" (2) ; ook ruierjbenninc.
Ruterhere, -keer, znw. o. Leger, niet uitsluitend 
van ruiters. 
Ruterie, znw. vr. Gewapenden. soldaten, ook: 
voetvolk; het verrichten van krijgsdienst.
Ruterenecht, znw. m. Een knecht die als „ruter"(
2) dienst doet. 
Ruterlike, -loon, -schap, ook : ridderschap 
(oostmnl.).

Rutersch, ruyterseh, bnw ; uftte r-e custuyme, 

op de wijze van „ruiters", op ruwe, brutale wijze.
Ruterspel, ruyter-, -spil, znw. o. Krijgsdienst.; 
ook: te paard. 
Rutervoere, ruyler-, znw. vr. Het wilde en 
avontuurlijke leven van een „ruiter". 
Rutinc, ruytinc, ruling, znw. m. Lemmet van 
een zwaard. .. 


504 RUTSELEN. 

Rutselen, zw• ww. intr. Voortschuiven, glijden. 
Rutsen, zw. ww. intr. Hetzelfde ; ook : voortsukkelen, 
-strompelen. 

Rauch, ruych, riech, bnw. z) Ruig, harig ; veel 
haar hebbende; van water. en zwemvogels. 2) ruw, 
ruig, van planten en voortbrengselen. 3) grof, van 
stoffen; niet fijn bewerkt. 4) ruw, beleedigend, bits. 

— Rnnchheit. 
$uuchte, ruychte, znw. vr. Al wat in de natuur 
wild door elkander groeit, struikgewas ; wat in het 
water groeit, riet, biezen ; de afgehouwen deelen er 
van, erwtenrijs, riet, stroo. 

Raum, ruym, ruem, bnw. i) Ruim, breed, wijd; 
van kleeren, ruim, niet nauwsluitend. 2) licht, gemakkelijk. 
— Ruumheit. 

Ruum, rume, znw. o. z) Ruimte. 2) ruim van 
een schip. 3) ruimte van beweging; op sin r. cornen. 
Ruum, rume, bijw. Ruim, in de ruimte ; ruim, 

meer dan, in ruime mate. 
Ruumte, ruyrnte, ruumt, znw. vr. i) Ruimheid; 
breedte, wijdte. 2) ruimte, open terrein. 
Ruun, ruyn, znw. m. Ruin, gesneden paard; 

verklw. ruunk jn, ruynkn. 

Ruunre. Zie run er. 

Buunster, ruynsier, znw. Het vr. van r u n e r. 

Ruusch, bnw. Zie r u y s c h. 
Ruusehpipe, ruysch-, znw. vr. Doedelzak. 
Ruusschen, ruysschen, ruschen, zw. ww. intr. 


Geruisch maken, ook: gedruisch maken. — Ruus


schinge.

Ruut, roten. Zie r e i t e n. 

Rout , ruyt, ruyd, rude, bnw. — I. Van perso-

Sabaet, sabbel, sabbot, znw. m. Sabbat. 

Sabber znw. vr. Morsige vrouw. 

Sabel, sabele, sable, znw. o. i) Zwart bont, sabelbont. 
2) naam van het zwart in de wapenkunde. 

Sabelijn, sabuljn, ook sambell! n, -en, bnw. i) 
Van sabelbont ; ook als znw. 2) zwart ; ook als znw. 
Bach. Hetz. als g e s a c h. Macht, invloed; ob — 

sach, in het vertrouwen op de werking van. 

Sachte , zachte, saechie, sochte, saeft, saft; ook 
sanft (nederr.), bnw. — I. Van zaken. i) Zacht, mollig; 
zacht, glad. 2) zacht, week. 3) zacht, niet hard of 
krachtig; met sinen las/ene sochte. 4) zacht, niet 
zwaar of drukkend. 5) zacht, gemakkelijk; mulen 
met sockten Bange. 6) zacht, niet snel. 7) zacht, niet 
hard of streng. 8) zacht, liefelijk, aangenaam. 9) 
zacht, verzachtend; sochte olie van oliven. io) zacht, 
rustig, stil; dal weder wort s. ii) zacht, teeder; 
waaruit eene zachte gemoedsstemming blijkt. i2) 
weelderig; een s. leven. — II. Van levende wezens. 
r) Zacht, zachtaardig; van dieren, tam, mak. 
2) vleiend ; een sae ende smekende duvel. 

Sachte , zachte enz., bijw. i) Op eene zachte 
wijze, in de verschillende beteekenissen van sachte, 
bnw.; mi is sachte, ik ben in eene gelukkige of aangename 
stemming; enen s. doen, iem. goed doen. 
2) met zachtheid, zachtzinnigheid, deemoed ; hi 
diende haer suele ende s. ; s. gewoel, zachtaardig. — 
Sachtellke, safielike ; *sachtkens^ saftgens. 

Sachten, zachten, saechten, sae saflen, sockten, 
zw. ww. — I. Trans. A. Met eene zaak als 
object. i) Zacht of week maken. 2) verzachten, minder 
scherp of streng maken. 3) verzachten, verlichten. 
4) lenigen, genezen. 5) tot bedaren brengen, 
kalmeeren, stillen. 6) dopven, blusschen. 7) veraangenamen 
; dit sal den arbeit sochten. — B. Met het object 
van den persoon. i) Kalm of zacht stemmen, neerzetten; 
ook: verzoenen. 2) temmen, mak maken. 3) 
tot rust stemmen, tot berusting brengen. 4) verza-

SADE. 

nen en deelen van hun wezen. i) Onbeschaafd, onontwikkeld, 
grof, plomp, dom. 2) ruw, hard, hard vochtig. 
— II. Van zaken. i) Plomp, niet fijn; 
kunsteloos, eenvoudig. 2) akelig, naar; woelig, oproerig, 
van toestanden ; onstuimig, van het weer 
(16de eeuw). 3) grof, niet fijn, van laken, de stem. 
4) massief, zwaar; krachtig, sterk. 5) ruw, hard, 
onzacht; grof beleedigend. -Rnntheit; reut, 
bijw. ook rude, ook : met eene lage stem, in den 
bastoon. 

Ruvoeder, znw. o. Voeder voor dieren, vooral: 
hooi en stroo. Vgl. r u. 
Ruvoetich, bnw. Ruige of behaarde voeten hebbende, 
van water- of zwemvogels. 

Ruwaert, -schap. Zie r e w a e r t. 

Raware, -waer, ruaer, ruwer, ook -aerde, -aerl, 
znw. i) Dierenvellen of -huiden; de minder kostbare 
soorten pelswerk. 2) ruigt; hetz. als r u u c h t e, 
ook : specie voor het dempen van slooten en het stevigen 
van dijken. — Ruwaren, rouw-, van ^ruware" 
(2) voorzien. Ruwaerschouwe, schouw 
over het rijswerk van dijken. 

Ruwe ruwen. Zie rouwe, rouwen. 

Ruwe ]c, bnw. Hetz. als r o u w e l ij c (oostmnl.). 

Ruwellke, bijw. i) Ruig. 2) ruw. 

Ruwen, zw. ww. intr. Rusten (oostmnl.). 

Ruwen, rouwen, zw. ww. — I. Trans. Kammen. 
opkammen, laken. Ruwer (rouwer). — 1I. Intr. 
Ruw of ruig worden; van het haar, omhoog gaan staan. 

Ruwharich. Zie r u h a r i c h. 

$uwicheit, rouw-, znw. vr. i) Ruigheid, harigheid. 
2) ruwheid, oneffenheid. 

S. 
digen, stillen, honger. — II. Intr. i) Zacht wonden; 
beter worden, genezen, van wonden, gezwellen. 2) 
zachter worden, bedaren, van wind en weer. 3) van 
leed, gelenigd worden ; doen s., lenigen ; van toorn, 
hartstocht, kalm worden, bedaren ; van dieren, tam 
of mak worden. 4) aangenaam gestemd zijn, van 
het gemoed. — III. Onpers. i) Mi werdet gesacht, 
mijn gezondheid wordt beter, ik ben herstellende. 
2) mi es gesacht : a) ik ben gerustgesteld. b) ik ben 
zachter gestemd, heb mijn toorn laten varen. 

Sachtheit, zacht-enz., znw. vr. i) Molligheid, 
weekheid. 2) liefelijkheid, aangenaamheid. 3) gemakkelijkheid 
; van der s. der gebode Gods. 4) gemak, 
comfort. 5) zachtheid, zachtaardigheid. — Saehtiehheit. 


Sachtigen, zacht-, zw. ww. tr. i) Verzachten, 
een gezwel e. a. 2) lenigen, bedaren. 3) iem. zacht 
stemmen. 

Saehtinge, znw. vr. Verzachting, verlichting. 
Sachtkine , zacht-, bijw. Zachtjes, z. aan. 
Sachtmoede, bnw. Hetz. als s a c h t m o e d i c h. 

Sachtmoedich, zacht-, saft-, -modich, -muedich, 

bnw. i) Zacht van gemoed, zacht gestemd ; van 
dieren, mak, vreedzaam. 2) kalm, stil, van water. 
3) lankmoedig, goedertieren. — Sachtmoedicheit;
-dichlike, -delike.

Sachtmoedigen, zacht-, zw. ww. — I. Intr. 

Zachtmoedig stemmen; verteederen. — II. Wederk. 
en intr. Verteederd worden. 
Sad. Zie sat. 

Saddjje, zaddic, znw. o. (en m. ?). Een kuil of 
del in een stuk land, ontstaan door het uitgraven 
van aarde ten behoeve van den er naast gelegen 
dijk (wfri.).

Saddincgelt, zad-, znw. o. Geld betaald voor 

aardhaling, voor het graven van derrie. 
Sado, zade, saedde, znw. vr. en m. Verzadiging, 

zatheid; sine s. hebben, volop hebben, hebben zoo



 

SADE.

veel men maar wil; mijn, sin (mine enz.) s., zoo


veel iemand lust, volop ; ook bijw., naar hartelust. 

Sale, zade, znw. vr. Hetz. als s o d e. Graszode. 

Sadel, zadel, -ele; ook sedel (nederr.), znw. m. en 
vr. Zadel. 
Sadel, zadel, znw. m. (Zaad)korreltje ; verklw. van 
saet. 

Sadel, zadel, sedele, znw. Zetel, woonplaats. 

Sadelaer, zadel-, saell-, znw. m. Zadelmaker. --

Sadelaersgilde. Sadelmaker.

Sadelarie , zadel-, znw. vr. i) Zadelmakerij. 2) 
al hetgeen tot de uitrusting van paarden behoort. 

Sadelboom, zadel-, -bodem, znw. m. Een der 
twee kromme houten die den vorm aan het zadel 
geven, vooral : het voorste ; ook sadelboge. -- ,, adelboomhouwer. 


Sadeldecke, zadel-, znw. vr. Schabrak. 

Sadelen, zadelen, zw. ww. tr. Zadelen ; enen s., 
iem. op den nek zitten ; met het ongeluk als ondw., 
iemand vervolgen. 

Sadelhof. Zie s a e l h o f. 

Sadelhofstat, zadel., sedel-(oostinnl.), znw. m. 

Edele hof, heerenhof, de woning van land- of leen


heer. 

Sadelhuus, zadel-, znw. o. Tuighuis, stal. 

Sadeijjc, zad-, bnw. Te verzadigen. 

Sadelieheit, zad-, znw. vr. Het volle genot, 
verzadiging. 
Sadelstelle, zadel--scelle (?), znw. vr. Zadel boom, 
-boog; mv., het zadel. 
Saden, zaden, Beden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Iem. verzadigen, zijn honger stillen, ook in geeste


lijken zin. 2) verzadigen, bevredigen ; met ghevene 

dede die keiler die vrecke saden. 3) iem. aangenaam 

of gelukkig stemmen, iem. gelukzalig maken. -- II. 

Wederk. i) Zich verzadigen ; hein niet en connen 

S. van te loven, onuitputtelijk zijn in iemands lof. 
z) zich te goed doen aan, volop genieten van. — 
III. Intr. Hetz. als wederk., i); ook : zijn bekomst 
krijgen van. 
Saden, zaden, zw. ww. tr. Zaaien. 
Sadicheit zadich-, znw. vr. i) Het volop heb


ben van voedsel, verzadiging. 2) verzadigdheid, zat 

ook : oververzadiging.-heid ; 

Sadigen, zad-, zw. ww. tr. Verzadigen. 

Sadinge, zad-, znw. vr. Verzadiging. 

Sadinge, zad-. znw. vr. Het bezaaien van land; 

ook : zaailand. 
Saechte enz. Zie l a c h t e. 
Saeftier. Zie s a v e t i e r. 
lacy, say, zay, saye, znw. o. Saai, de stof. 
Saeyen. zaeyen, zayen, seyen, zw. en st. ww. tr. 

i) Zaaien , ook : planten, poten ; dunne gesaeyet, 

schaarsch, zeldzaam. 2) zaaien, verwekken, twist, 

tweedracht. 3) strooien, verspreiden. 4) uitstrooien, 

een praatje. 5) bezaaien; beplanten. 6) bezaaien, 

bestrooien ; gesayl, bezaaid, dicht bezet. 

Saeyen, zayen, bnw. Saaien, van saai. 

Saeyer, zaeyer, znw. m. Zaaier, hij die veroor


zaakt, nl. twist ; vr. saeyerse. 

Saeyet, zaeyel, znw. vr. Zaailand. 

Saeyet, sayet (klemtoon op et), znw. Sajet, ge


twijnd wollen garen. — Saeyetten, bnw. 

Saeyinge, zaeyinge, znw. vr. i) Het zaaien. 2) 

het bezaaien van land. 3) bouwland. 

Saeylant, znw. o. ; Saeytijt, zaey-, znw. vr. 

en m. 

Saeywerker, znw. m. Saaiwerker. 
Saec. Zie sake. 
Saeeachtich, zaec-, bnw. Gedaagd in rechte; 


s. ende broocaclhtich. 
Saecschaffer, zaec., znw. m. Zaakwaarnemer. 
Saeowoude, zaec-, sake-, -sac-, -zout, -welde, 
-welt, -wonder, -woudige, -wolf, -woldich, -weldich, 

znw. m. i) Hij die de eene of andere rechtshandeling 
begint ; hij van wren de eene of andere zaak 
in rechte uitgaat; gewoonlijk : de voornaamste of de 
hoofdpersoon die bij eene rechtshandeling betrokken 

SAGE. 50 5 

is; hoofddader, -schuldige. 2) de voornaamste uit een 
rechtelijk oogpunt in eene zaak of onderneming, 
die in de eerste plaats voor schade kan worden 
aangesproken, hoofdschuldenaar. 3) gevolmachtigde. 
4) partij in rechte, zoowel klager als beklaagde 
(oostmnl.). 

Sael. Zie s a 1 e. 

Saelde, zaelde, salde, znw. vr. (oostmnl.). i) Zegen, 
heil, geluk, zaligheid. 2) liefelijkheid, beminnelijkheid. 


Saeldore , zael-, duere, znw. vr. Zaaldeur. 

Saelge (d. i 
ii. saelje), zaelge, saelgie, sailge, saelie, 

znw. vr. Salie ; ook zelve. 

Saelgeren. Hetz. als a s s a e 1 g e r e n. 

Saelhof, znw. o. Heerenhof, -huis; de woning 
van den land- of leenheer, waarvan andere hoven 
afhankelijk of waaraan zij ondergeschikt zijn. 
Saelhont, zael-, seel-, znw. m. Zeehond. --
Saelhontleder, -spec, -hontsvel, ook sael 

-smout, -spec, -vel.-smeer,

Saelwaerder, zael-, znw. m. Kamerdienaar; ook 
(waarschijnlijk) saelmeester. 

Saemeoper enz. Zie s a m e n c o p e r. 

Saen, zeren, soms sane, bijw. i) Spoedig, weldra; 
ook: schielijk, snel; dadelijk, onmiddellijk; hei-de s., 
in een oogenblik, met grooten spoed ; wel, vele, 
also s., heel gauw of spoedig ; also s. als, zoodra. 
2) plotseling, onverwachts. 3) zeldzaam van het verledene 
: zoo even, pas ; alreeds. 4) voorwaar, voorzeker. 


Saep. Zie s ape. 

Saerdoce, zaer-, sar-, znw. m. Een grove stof, 
half linnen en half wol. 

Saerdse. Zie s a r g e. 

Saerc. Zie s a r c. 

Saernieer, tsaer-, sare-, sar-, -mere, bijw. i) In 

de (naaste) toekomst, in het vervolg, voortaan. 2) 

thans, nu, tegenwoordig. 

Saert, tsaerl, sart, tsert, bnw. (oostmnl.). i) Teeder, 
teer, zoowel: liefelijk, als: zwak. 2) weekelijk, 
weelderig. — Saertehke, saertheit, saertselike, 
saerisheit. 

Saerter, ísaerler, zaerler. Zie c h a r t r e. 

Saertreus, tsar., -lereus. Sie c h a r t r o y s. 

Saestelet, tsaes-, sas-, saus-, sauzelei, znw. o. 

Benaming van het gerechtshof te Gent. 

Saet, zael, sail, znw. o. en m. i) Zaad van plan


ten; van dierlijke wezens; verklw. sadekjjn, eitje. 

2) kiem, oorsprong; aanleg in den mensch. 3) zaad


korrel, zaadje; niet een s., geen greintje, volstrekt 

niets; als bijw., hoegenaamd niet. 4) zaad, het te 

veld staande gewas ; gewas. 5) zaadveld. 6) zaad, 

nakroost; ook van één nakomeling. 

Saet, znw. m. i) Zetel, woning, verblijfplaats; 

ook van den moederschoot van Maria. 2) kasteel. 

3) bezitting. 

Saetacker, zael-, znw. m. Zaaiakker, stuk bouw. 

land. 

Saetcorn, zwel-, znw. o. Zaaikoren. 

Saetlant. Hetz. als s a e i 1 a n t. 

Saetmaent, zael-, znw. vr. October. 

Saetolie 3 zael-, znw. vr. Olie uit zaad geslagen. 

Saetrente, zael-, znw. vr. Grondrente in zaad 

(graan) te voldoen. 

Saetsode, zael-, znw. vr. Hetz. als s e t s o d e. 

Saettijt, zael-, znw. vr. en m. Zaaitijd. 

Saffier, saffier, soffier, sa5hier, znw. m. Saffier, 

een donkerblauw edelgesteente ; ook saffierglas. ---

Saffierjn, saffiersch,

Saffraen, sof , solf-, sef-, suf , -eraen, znw. 

Saffraan ; gele verfstof. -- Saffraenseh, saifra


nijn, -en, saffranich, saffraende, met saffraan 

bereid. 

Saft enz. Zie sae h t e. 

Sage, zage, znw. vr. i) Wat iemand zegt, zoo


wel: één gezegde, als collectief; iemands woorden. 

2) gerucht, praatje, faam; bericht van iets dat heeft 

plaats gehad, mare; naam, faam. 3) verhaal, ver



606 SAGE. 

telling; vooral: een verdicht verhaal; ook : een geschreven 
verhaal, zoowel van iets dat waar gebeurd 
is, een geschiedverhaal, als : een verdicht verhaal. 4) 
hetgeen men maar zegt, praatjes, leugentaal, verzin 

beuzelpraat; sunder s., in waarheid, in werke--sels, 
lijkheid; ook in asage. 5) feit, gebeurtenis, hetgeen 
geschied is. 6) uitspraak in rechte, oordeel, beslis sing, 
vonnis (zeldzaam); in sevensage, lanssage. 

Sage, zage, Isage, tzage, znw. vr. en m. Koorts. 

Sage, zage, sege, znw. vr. Zaag. 

Sage, isage, znw. m . Lafaard, laf bek. 

Sage (safe), znw. Een kleedingstuk van saai. 

Sage (met palataal-g), bnw. Verstandig, slim. 

-sage. Zie leitsage. 

Sagely tsagel, znw. m. (nederr.). Staart. 

Sageles , zageles, znw. o. Zaagsel. 

Sagemele, zege-, -meel, znw. o. Zaagsel; opgeveegd 
vuil, vuilnis. 
Sagemul, zege-, saech-, znw. o. Zaagsel. 
Sagen, zagen, zw. ww. tr. (vooral oostmnl.). 
Zeggen.

Sagen, zagen, zw. ww. tr. Zagen. 

Sager, zager, znw. m. Houtzager. 

Sageren (met palataal-g), -eeren, -ieren, zw. 
ww. tr. Hetz. als ass a y e r e n. 

Sagesegger , zage-, znw. m. Maker en voordrager 
van verdichte verhalen, sagendichter; ook sagespreker. 


Sagespaen, zage-, -sj5aender, znw. o. Hout 

krullen.-spaander; mv., 

Sagittaer, znw. m. Boogschutter. 

Sagrinen, bnw. Van sagrijn gemaakt. 

Saiseren, -eeren, zw. ww. tr. i) In het bezit 
stellen. 2) de hand slaan aan, zich meester maken 
van iets. 

Saisine, znw. vr. i) Inbezitneming, vooral: gerechtelijke 
inbeslagneming. 2) bezit; in s-n sin, doen; 
enen in s. set/en, iem. in verzekerde bewaring nemen. 

Saisinge, znw. vr. Seizing (scheepsterm). 

Saisoen, zaisoen, sisoen, eisoen, -uen, znw. o. i) 
Een bepaalde tijd van het jaar, jaargetijde ; een 
voor iets geschikte tijd van het jaar; int s., in saisoene, 
het best voor de gezondheid in een bepaalden 
tijd van het jaar; cleder van saysoene, kleeren 
naar den tijd van het jaar, of ook : naar de mode; 
bloeitijd, volle bloei; int s., in s-e, steeds krachtig, 

jeugdig en frisch. 2) de termijn of bepaalde tijd, 
waarvoor een ambtenaar wordt aangesteld, of dat 
de pacht van een der stadsgoederen duurt. 3) tijdperk 
van het menschelijk leven. 4) geschikte gele 

voor iets aangewezen tijd. 5) tijd, tijd.-genheid, de 

tijdstip, tijdruimte. 

Sac , zac, znw. m. ; sacke, vr. i) Zak ; verklw. 
sacslijjn, sackelkijn, sackijn, ook sackel; zak van den 
goochelaar; mantel of kleed van zakkengoed, arme lij 
ke plunje ; ook : een kleedingstuk van een bepaal. 
den vorm; geldzak; kas ; cameraer van den sac, de 
ambtenaar belast met het geldelijk beheer eener 
kas; zak waarin misdadigers werden genaaid en in 
het water geworpen; bergplaats van lijfgoed e. a. 
bij verandering van woonplaats; bac ende sac; enen 
sinen sac geven, iem. wegzenden, hem zijn afscheid 
geven; s,billen in den sac, spreekw. zegswijze van 
iets dat met iets anders niet is overeen te brengen, 
van dingen die niet bij elkaar passen. 2) zak als 
inhoudsmaat. 3) een vlies dat het eene of andere 
inwendige lichaamsdeel omsluit. 4) de maagzak, ook: 
de buik in het dierlijke lichaam ; ook minachtend: 
het lichaam. 

Sacbant, zac-, znw. m. i) Band om zakken mee 
toe te binden. 2) buikband. 
Sacbroeder, zac-, -brueder, znw. m. Naam van 
eene bepaalde soort van bedelmonniken. 

Sake, zake, saecke, saec, znw. vr. i) Zaak, rechts. 
zaak. 2) zaak, aangelegenheid; benoodigdheden; 
eene gewichtige bezigheid, die iemand belet om aan 
eene verplichting te voldoen (-- . nootsake) ; sake of 
sin (_ nootsin); mv., zaken, de maandstonden eener 

SACRISTIE. 

vrouw. 3) sake dient ter omschrijving; des duvels s., 
de duivel; in slaej5s s., in den slaap; van eouden s-n, 
van koude; van alre s., van allen s-n, volkomen, 
volledig; onder alle omstandigheden ; naer, na deze 
s., daarna; eest s. dat, ingeval; en si s. dat, tenzij. 
4) oorzaak; de zaak waaruit iets voortspruit, de persoon 
die iets bewerkt ; ule s. van, uit hoofde. .5) 
reden, eene door de rede, den menschelijken wil 
verwerkte oorzaak ; sonder s., zonder reden ; bi s-n, 
op goeden grond, met reden. 6) aanleidende oorzaak, 
aanleiding. 7) schuld ; ic (Pilatus) en einde 
gene sake an desen mensche (Christus). 8) wijze van 
doen, handelwijze; manier; in gere s., op geenerlei 
wijze. 

Sake i zake, znw. m. Hij die een rechtsstrijd 
voert; jegensake, wedersake, tegenpartij. 

Sakeloos, zake-, bnw. Vrij van beschuldigingen. 

Saken, zaken, st. en zw. ww. intr. In b e-, m i s-, 
ont-, versaken. 

Saken., zaken, zw. ww. intr. De oorzaak zijn van, 
het aanzijn schenken aan, voortbrengen ; scheppen; 
opstellen; regelen, schikken; besaken, bewerken, tot 
stand brengen. 

Saken, Isaken, zaken, zw. ww. — I. Trans. i) 
Trekken; ane hem s., aantrekken; iets aandoen; 
(vast) tegen zich drukken. 2) ane kent s., te siere 
kant s., aan zich trekken, zich toeeigenen. 3) tot 
zich trekken, aan zich verbinden. 4) trekken, sleepen, 
sleuren; tot zich nemen, innemen, een geneesmiddel. 
5) overbrengen, veranderen, herscheppen 
(met in). — II. Intr. Heen en weer trekken, ronddolen. 


Sakerment. Zie sacrament. 

Sakeweldich. Zie s a e c w o u t. 

Sackedrager, zacke-, -dreger, znw. m. Zakke-, 
turf-, korendrager. 

Sackel, zackel,verklw. van sac. 

Sacken, zacken, zw. ww. tr. i) In een zak doen, 

koren, buit, een misdadiger, verhuisgoed ; backen 
ende S. 2) in zijn maag doen, inzwelgen. 3) verbor. 
gen of geheim houden. 

Sacker, znw. m. Hij die koren „zakt". 

Sackijn, zackijn, bnw. Van zakkengoed of gonje 
gemaakt. 
Saclaken, zac-, znw. o. Zaklinnen. 
Saepipe, zac-, znw. vr. Doedelzak. 
Sacrament, sacre-, saker-, znw. o. i) Mysterie, 

geheimenis. 2) een uitwendig teeken dat eene inwendige 
genade aanduidt en geeft, een van de 
genademiddelen der H. Kerk ; Ikeilick s., het sacrament 
des altaars, de hostie, het misoffer ; het 
sacrament der stervenden, het laatste oliesel. 

Sacramentelijc, bnw. Op een sacrament betrekking 
hebbende. 
Saeramentelike, bijw. Op de wijze van of als 
een sacrament of uitwendig genadeteeken. 
Saeramentsdach, znw. m. De tweede Donderdag 
na pinksteren, waarop de kerk de instelling van 
het H. Avondmaal gedenkt. — Sacramentsavont, 
de daaraan voorafgaande dag. 
Sacramentshuus, -kuys, znw. o. Hostiekastje. 
Sacreren, -eerera, zw. ww. — I. Intr. Offeren, een 
offer brengen; ook : de onbloedige offerhande der mis 
opdragen. II. Trans. A. Met den acc. van den persoon. 
i) Wijden, met plechtige woorden verbinden 
aan den dienst van God. 2) eeren. -- B. Met 
den acc. der zaak. i) Wijden, heiligen, gewijde 
woorden over iets uitspreken. 2) wijden, toewijden; 

ene kerke Gode sacreren. 

Sacrificie, znw. vr. Offer, offerhande ; ook : het 
misoffer. 

Sacrilegie, znw. vr. Heiligschennis; ook : roof 
of diefstal gepleegd aan heilige plaatsen of geestelij 
ken. 

Sacrists, znw. m. Bewaarder van den tempelschat. 

Sacristie, sacraslie, znw. vr. De plaats of kamer 
waar de kerkelijke zaken, voorwerpen, boeken enz., 
ook de tempelschat, worden bewaard; ook : de kerk; 


SACROC. 

als zedelijk lichaam, of de geestelijkheid, als haar 
vertegenwoordigster. 

Sacroc, zac-, znw. m. i) Naam van een overkleed 
van een bepaalden vorm. 2) overkleed zonder 
mouwen, door de Israëlieten gedragen ten teeken 
van rouw. 

Sacwijn, zac-, znw. m. Naam van een bepaalde 
soort van slechten wijn, drabbige of troebele wijn. 

Sacwolle, zac-, znw. vr. Wol die geschoren en 
in een zak gepakt, zonder de vacht, wordt verkocht; 
het tegendeel van „vachtwolle". 

Sal, zal, znw. m. (nederr.). Hetz. als s a 1 e. 
Salade, sallade, salla, znw. vr. Naam van eene 
soort van helm. 

Salamander, salem-, salm-, znw. m., vr. en o. 
Salamander, eene soort van tweeslachtig kikvorschachtig 
dier, dat volgens het volksgeloof in vuur leefde. 

Salarijs, sol-, znw. o. Bezoldiging; ook: leergeld, 
schoolgeld. 
Sale, zate, snel, ook sele, zele, znw. vr., m. en o. 
i) Woonplaats, woning. 2) land, rijk op aarde; die 

s. van Ytaliën; met een bnw. verbonden, het hemel. 
rijk ; die hoge, hemelsche, haradische s. 3) het lichaam; 
des menschen z.; de moederschoot van Maria; ook 
Maria zelve wordt vercorne s., edele s. genoemd ; 
der herten s., het hart, het gemoed. 4) woning der 
aanzienlijken, heerenhuis. 5) woning van een gekroond 
hoofd, ook : van een kerkvorst; paleis; hof, hofhouding. 
6) eene versterkte woning, kasteel, de gezamenlijke 
gebouwen gelegen binnen een ringmuur, de 
burcht in zijn vollen omvang. 7) de woning van den 
burchtheer, de burcht in engeren zin. 8) de groote 
zaal in den burcht; de eetzaal, ook: in een klooster. 
8) tempel, kerk, godshuis. 
Salehoeder, zale-, znw. m. Deurwachter, portier. 

Salesmont, -vel. Zie bij s a e 1 h o n t. 

Salf. Zie s a 1 v e. — Salfachtich. 

Salich, zalieh; oostmnl. ook selich, zelich, bnw. 
-- I. Van personen. i) Gelukkig, een gelukkig gevoel 
of stemming hebbende; door het geluk begunstigd, 
voorspoedig. 2) zalig, gelukzalig, door geeste. 
lijke zegen gelukkig. 3) zalig, de hemelsche zaligheid 
deelachtig. 4) heilig, godvruchtig ; ook als znw. 
mv., de vromen. 5) onschuldig, argeloos; zachtmoedig. 
6) stumperig, beklagenswaardig, arm. — II. 
Van zaken. i) Gelukkig, gezegend. 2) heilbrengend, 
zegenrijk, heilzaam, goed voor den mensch, ook: 
voor zijne gezondheid. 3) zalig, gelukzalig. 4) zalig, 
hemelsch. 5) heilig, godvruchtig, godzalig. 6) armzalig, 
beklagenswaardig ; salich winter, wal soudi 
doen, en dade die sourer, deer gi bi leeft! 

Salich, zalich, bijw. i) Op eene gelukkige wijze. 

2) op eene voor iem. heilzame of voordeelige wijze, 

zóó dat iets goed voor iemand is. 

Salioheit, zalich-, znw. vr. i) Geluk, voorspoed: 

fortuin. 2) heil, welzijn, waar geluk, een zegen; hilic 

is een s.; met, bi s-n, tot heil of geluk van anderen 

of zich zelf. 3) zieleheil, eeuwig heil, zaligheid; s. 

seggen, woorden spreken tot iemands eeuwigen vrede 

of zaligheid ; zaligspreking. 4) de zaligheid, de he


melsche gelukzaligheid. 5) al wat nuttig of goed 

voor iemand is; ook: voor zijne gezondheid. 

Salichljjc, zalich-, bnw. z) Gelukkig, voorspoe


dig. 2) gelukkig makend, zalig; salichlileer es geven 

dan nemen (ontvangen). 3) godzalig, vroom. 4) ge


lukzalig, hemelsch. 5) heilzaam, bevorderlijk voor 


's menschen eeuwig heil. — Salichlike. 

Salichmaken, -maker -makinge.

Salichte, zal-znw. vr. i) Geluk, aardsch geluk, 

voorspoed, zegen. 2) eeuwig heil, zaligheid. 

Salie. Zie saelge en selve. 

Salie (klemt. op ie), znw. vr. Uitbouwsel aan 

een muur, uitstek. 

Saligen, zaligen, seligen, zw. ww. tr. i) Geluk


kig maken door aardschen en geestelijken zegen, 

zegenen. 2) zalig maken. 3) verheerlijken, God. 

Saleoers. Hetzelfde als s e c o e r s. 
Salm, sallein, zalm, saline, znw. m. Psalm. 


SAMENEN. 

Saline, zalme, sallem, salmen, znw. m. Zalm. 

Salinodle, znw. vr. Psalmgezang, psalm. 

Saloen, salloen, znw. m. Naam van Bene wollen 
stof; wollen deken. 

Salpeter, zal-, jbeder, znw. o. Salpeter. 

Salt, salter. Zie sout, souter. 

Salterie, sant-, sand-, -elie, -one, ook souterie, 

znw. vr. en o. Citer met tien snaren. 
Salu, zalu, saluw, -e, bnw. Bleekgeel, morsig, 
vuil. 
Saluatie, znw. vr. Begroeting, groet ; ook sale. 
latie. 

Salueren, -eeren, -weren, zw. ww. tr. i) Groeten, 
begroeten; ook saluleren. 2) weldadig aandoen 
(limb.). 

Saluut, -uyl, znw. m. en o. i) Heilwensch, 
heilgroet; kompliment; ay, Reinsert, hoe wel condi 
uwen s.! 2) brief. 3) naam van eene gouden munt, 
waarop de „engelsche groetenis" stond afgebeeld. 

Saluwen, zaluwen, saluën, seluwen, selwen, zw. 

ww. — I. Trans. Geelbleek of vaal maken, zijne 
frischheid doen verliezen; in zedelijken zin, besmet 
bezoedelen. — II. Intr. Vaal, onfrisch, morsig-ten, 
of smoezelig worden ; van bloemen, verflensen. 

Salve, zalve, znw. vr. i) Zalf, als genees-en 
schoonheidsmiddel; genezing van pijn, ook : van 
minnepij n ; de heilige zalfolie ; smeer. 2) geld dat 
men iemand in de hand stopt om hem gunstig te 
stemmen. — Salvebusse, -maker, -vat.

Salve, znw. Eerste woord van het kerklied „Salve 
Regina". 

Salven, zalven, zw. ww. tr. i) Met zalf bestrijken. 
2) iets mooi maken, opsieren. 3) iem. gunstig 
voor zich stemmen door hem geld in de hand te 
stoppen; die bant s., iemands hand vullen met een 
geschenk, hem een fooi geven. 4) koesteren; wederk., 
zich te goed doen. 

Salvinge, zalvinge, znw. vr. i) Het zalven, zalving, 
van vorsten en priesters; balseming, van doo den 
; toediening van het laatste oliesel ; genezing van 
wonden der zonde. 2) zalf. 

Sam, zaan, bnw. (oostmnl.). Klam, vochtig. 

Sam, zazn, bijw. en voegw. — I. Bijw. Te zamen. 

— II. Voegw. Alsof, evenals ; in bezweringen en 
plechtige verzekeringen : even waarachtig als. 
Samaer, samaris, znw. vr. Tabbaard. 
Sambelijn, -bellijn, bnw. Van sabelbont. 
Samblant, sablant, znw. o. i) Het zich schoon 

voordoen ; sonder s., op barschen toon ; eene houding 
die men aanneemt uit trotschheid, air. 2) gedaante, 
uiterlijk, voorkomen ; vermomming. 3) uiterlijke schijn; 

S. maken, den schijn aannemen. 
Sambrande, znw. vr. Lijstwerk om deuren en 
vensters. 
Sambui, -buwe, znw. vr. Paardedek, schabrak, 

vooral een van fijne stof of sierlijke bewerking. 2) 

draagstoel. 

Same, tame, saem, znw. m. (nederr.). Zaad. 

Samelike, zam-, sem-, bijw. Te zamen, geza


menlijk. 

Samelinge. Hetz. als s a m e n i n g e. 

Samen. zamen, samene, seinen (nederr.): ook te 

samen, Ie zamen(e), tsainen, samen, bijw. i) Samen, 

gezamenlijk, bijeen, te gader; beide te s ; te samen 

doen, lhopen, cleven, coji5j5elen, mengen, slaen (on


dereenmengen, bijeenvoegen), slamhen, steken (bij


eenbrengen), vallen (handgemeen worden), wanderen 

(samengaan). 2) te gelijk; twee ende twee te samen; 

te s. — ende, niet alleen — maar ook ; in het ge


heel, te zamen genomen ; volkomen, geheel en al. 

Samen, zamen, zw. ww. tr. Hetz. als s a m e n e n. 
Samenaer zamen-, znw. m. Verzamelaar. 
Samenbesweringe, -binden -bindinge (sa


menkoppeling). 
Samendriven, zw. ww. tr. Samendrijven ; ook: 
samendrukken, -persen. 
Samenen, zamenen, zw. ww. — I. Trans. i) Ver 
vergaderen, bijeenbrengen; met één pers.-zamelen, 


5o8 SAMENGADERINGE. 

als obj., vereenigen met, brengen bij of tot iem. 2) 

bijeennemen, iets. -- II. Wederk. en Intr. Zich ver


zamelen, bijeenkomen. 

Samengaderinge, znw. vr. Verzameling. 

Samengaen, st. ww. intr. Vergezellen. 

Samengoet, znw. o. Gemeenschappelijk eigen


dom. 

Samenhangen, -hanginge (sluitrede), -hopen, 

-houden -houdster (instandhoudster). 

Sameninge, zamen-, znw. vr. — I. Van samenen, 
tr. Het verzamelen of bijeenbrengen van iets, opeenhooping 
; verzameling, groote voorraad; van geld 
of goud, schatten. — II. Van samenen, wederk. i) 
Vereeniging; besloten gezelschap, congregatie. 2) 
overeenstemming, -komst. 3) samenkomst; samenzijn; 
het samenkomen van legers, samentreffen. 4) 
het zich verzamelen van een aantal personen op 
ééne plaats, bijeenkomst, toevloed ; ook : het bijeen. 
komen van gewapenden voor een krijgstocht; ook: 
de gewapenden zelf. s) vergadering; godsdienstige 
bijeenkomst. 6) vergadering met politieke, ook: met 
oproerige, bedoelingen; samenscholing, -spanning, oploop. 
7) gezelschap, stoet, gevolg. 8) aantal, getal, 
verzameling. 

Samentallen, -callinge, -kibbelinge.

Samenclinken, -enopen, -onopinge (aaneen hechting 
; ook : samensmelting van tonen., harmonie; 
-cnoppinge (samenkoppeling; ook: sluitrede). 

Samenomen, -cominge, -comste (ook: samenvloeiing 
van water ; samenzijn). 
Sameneoop, sam-, znw. m. i) Koop of verkoop 
n het groot, van eene partij in haar geheel; samen 
in het groot, en gros. 2) het bij zulk een koop-cooj5s, 

optreden als tusschenpersoon, makelaardij. 3) make


laarsloon. — Samencoper, -enge, -erse; -co


perie, -coperschap."

Samenlesen, -leven -liman. 

Samenloofte, sam-, -looft, znw. vr. Onderlinge 

verbintenis of overeenkomst. 

Samenloop, -lopen -lopinge (ook : samen


vloeiïng). 

Sameulovenisse, znw. vr. Trouwbelofte. 

Samenpoorter, znw. m. Medeburger. 

Samenletten, -settinge (ineenzetting, bouw, 

samenstelling). 
Samensingen, st. ww. intr. Samenstemmen. 
Sanlenslach, znw. m. ; s. der hande, handgeklap. 
— Samenslaen. 

Samensmelten, -sprake, -spreken.

Samenstaen, -stoten -sweren. 

Sament, deelw. bnw. Gemeenschappelijk; samende 
Bant, zie g e s a m e n t; ook : gezamenlijk, in ver 

elkaar. — Samentllke.-eeniging met 

Sament, znw. o. Cement. 

Samentellen -trecken, -treckinge (het doen 
ineenkrimpen van iets). 

Samenvallen, st. ww. intr. Ineenstorten. 

Samenverbont, znw. o. Onderling verbond. 

Samenvilten, zw. ww. intr. In elkaar zitten, van 

het hoofdhaar. 

Samenvlieten, -vlietinge, -voegen, -voe


girigs (ook: verbinding der gewrichten). 
Samenvonden, -volden, st. en zw. ww. tr. Sa 
ineenstrengelen.-inenvouwen ; 
Samenwalkinge, znw. vr. Iets dat ineengedraaid 
is, bol, klomp. 
Samenwerker , znw. m. Verzochte getuige bij 
het sluiten eener huwelijksovereenkomst. 

Samenwinninge, sam-, znw. vr. Gemeenschap 
van winst en verlies, het deelen van eene bepaalde 
winst. 

Samenwitticheit, znw. vr. Zedelijke bewustheid, 
geweten. — Samenwitachtieh. 
smijt, samit, samiet, simt, sesnj/t, znw. o. en 

m. Sameet, zijfluweel. — Samitijn, -en, bnw. 
Saminge, zaminge. Hetz. als s a m e n i n g e, 6). 
Samoost, -coop -lofte, -winninge. Zie s a m e n-. 
Sammans. Zie bij a m m a n. 

SANTE. 

Sammelen, zw. ww. intr. i) Zeuren, talmen. 2) 

lawaai maken, woorden met iemand hebben. 3) on


eerlijk zijn of knoeien in den handel. — Samme


linge.

S8,nipeel. Hetz. als s a p e e 1. 

Samsdach, samjbs-, znw. m. (nederr.). Zaterdag.

Samt, samj5t, bijw. (oostmol.). Te zamen. — 

Samtlike. 

Sandale, sandel, sander, znw. „ Sandelhout. 
Banden zanden, zw. ww. intr. Of zand ergens 
aanbrengen, óf zand ergens uithalen ; van zand zui


veren. 

Sandich, zandich, bnw.; ook sanderich. 

Sandinge, znw. vr. Zanderij, zandgroeve. 

Sane. Zie s a e n. 

Sane, zane, znw. vr. Room. 

Sanger zange, znw. vr. Bos of handvol aren. 

Sangemaker, zange-, znw. m. Dichter. 

Sangen, zangen, zw. ww. intr. Naoogsten, aren 

lezen ; ook santen. 

Sanger, zanger, senger, znw. m. Liedjeszanger, 
koorzanger, zanger in eene kapel; vr. sangerse, 
sangster. — Sangerloon.

Sangnjjn, gwijn, -guwijn, sawn, bnw. i) Bloed -, 
donkerrood. 2) bloedrijk; als znw., iemand met een 
sanguinisch of volbloedig gestel; ook sanguinijn, 
hetz. als 2). Sanguijnsch, hetz. als i). 

Sane, zanc, sang, znw. m. i) Zang, gezang, het 
zingen ; kerkzang, het gezang bij de verschillende 
kerkdiensten; den sanc verlengen, het interdict opheffen 
; •den sanc leggen (nederleggen, doen ophouden), 
hetz. als dat interdict leggen, het interdict 
leggen op (eene kerk of een bepaald kerkelijk gebied) 
; het kraaien van den haan ; het geluid van 
den koekoek, den pauw e. a. 2) zang, gezang, lied; 
vers; deuntje; den seleen s. Bingen, hetzelfde lot 
ondergaan; enen anderen s. leren, zich op een ander 
standpunt plaatsen, een nieuw leven beginnen ; enen 
swaren s. enen slagen, iem. een moeilijk deuntje 
voorzingen, een zwaar lot doen ondergaan. 3) vreugde, 
genoegen; den hemelschen sanc, de hemelvreugde. 

— Saneboee, saneliet (lied, zang), sancschole. 
Sancmeester, zant., -meister, znw. m. i) Kapelmeester; 
vr. sancmeesterse. 2) Hetz. als g e t i d em 
e e s t e r (de missen, aldaar genoemd, zijn in dit 
geval zingende -, vooral : * zielmissen).

Sanestoel, zanc-, znw. m. Waarsch.: de stoel 
van den leider van den kerkelijken koorzang of 
kapelmeester. 

Sanct. Zie s a n t. 
Sanctuarie, -are, -arige, -arks, znw. vr. i) Hei 
tempel. 2) het deel van een heiligdom, waar-ligdom, 
de „heiligen" of reliquieën worden bewaard. 
Sancwijn, zanc-, znw. m. De voor het misoffer 
benoodigde wijn. 

Sant, zand, saeni (oostmnl.), znw. o. en m. i) 
Zand ; ook : oeverzand ; zand tegenover ,,water"; 
zand tegenover „weide", onbebouwd land; over see 
ende over s. sijn, eene overzeesche reis maken ; ook: 
op reis zijn. 2) zandwoestijn; zandbank; strand, 
oever; zandige vlakte, veld; slagveld, strijdperk; int 

s. leggen, neervellen, in 't zand doen bijten. 3) zandkorrel 
; niet een s., geen grein, niets hoegenaamd ; 
als bijw., hoegenaamd niet; verklw., sandekijn, zandekin, 
-ken. 
Sant, zant, sand, znw. m. Heilige ; van God en 
Christus ; de heiligen uit het Oude en Nieuwe verbond 
; een mensch die heilig leeft en nog in leven 
is ; iem. die na zijn dood heilig verklaard is ; een 
heilige die in den hemel is opgenomen en wiens 
voorbidding wordt begeerd; beschermheilige, patroon, 
van een persoon en eene kerk; heiligenbeeld. 

Santachtich. Hetz. als s a n d i c h. 

Santbereh, zant-, znw. m. Zandheuvel. 

Santdone, zant-, znw. m. Zandhoogte. 

Sante, znw., vr. van s a n t, 2de Art. Vgl. s e n t. 

Santee zanie, znw. vr. Schoof, garf. — Santen, 

hetz. als s a n g e n. 


SANTGANC. 

Santganc, zant-, -gange, -gangen, ook sanigan,
gendach, znw. m. De lode October, de dag van de 
bedevaart naar de aan St. Victor gewijde kerk te 
Xanten. 

Santhorste, zant-, -herste, znw. Waarschijnlijk 
zandgrond met laag hout begroeid.

Santhovel, zant-, -hoevel; santhoop. 

Santine, znw. vr. Scheepshol; kielwater. 
Santinne, sent-, sint-, sanct-, znw. Het vr. van 

S a n t, 2de Art., in de verschillende beteekenissen. 
Santlant, zant-, znw. o. Zandgrond. 
Santporte, zant-, joorte, znw. vr. Eene stads


poort die toegang geeft tot het eene of andere zand. 
Santqualm, zant-, znw. m. Kwel(m)zand. 
Santsehip, zant-; -see, -steen, -stein; ook: 

steengruis, steentje in de blaas. 
Santstuve, zant-, znw. vr. Zandverstuiving. 
Santvoerer, zant-, -voerre, znw. m. Zandrijder. 
Sapp tsar, soy, zah, znw. o. Levenssap, vocht van 

alle levende lichamen ; het vocht van boom- en veld. 
vruchten ; de vochtigheid van den grond ; oogvocht, 
tranen ; uitgeperst sap, druivensap ; door weeken of 
koken verkregen vocht, aftreksel; door wringen of 
persen verkregen vocht. — Sapachtich, sappig. 

,Siape, zaje, znw. vr. Vlakte, veld ; heide. 

Sapeel, sash -, sejb-, sop-, samj-, -iel, znw. m. 
Krans, rozenhoed ; hoofd-, haarwrong, hoed; ook: 
benaming van bepaalde gebeden tot Maria. 

Sapen, zaden, zw. ww. intr. Vochtig zijn, van 
de oogen.
Sapieh, zabich, saj5jich, bnw. i) Vochtig, veel 
waterdeelen bevattende. 2) sappig, saprijk. — Sa


picheit.

Sapoor, -oir, znw. m. Sap; saus (nederr.). 
Sarasijnsch, bnw. Oostersch; Arabisch. — Sa 
Arabisch. — Sarasinoyswere,-rasinoys,het 
bepaald tapi^
.. 
twerk; -werker. 
Sardeine, -dine, -d/n, -dain, znw. vr. Sardine, 

sardelle, sprot. 
Sardijn, znw. m. Een roode edelsteen. 
Sardoec. Zie saerdoec. 
Sardoen, saerd-, -oon, -one, -onis, znw. m. Sar 

een edelsteen.-clonix, 

S aren, tsaren, sare, uit tjare, bij w. i) Van 't j aar, 
in dit jaar. 2) in den loop van het jaar, vroeger, 
een geruimen tijd geleden. 3) eerlang, te eeniger 
tijd, van een onbepaald punt in de toekomst. . 

Sarge, saerge, saergie, sergie, saerdze, saerze, znw. 
vr. i) Serge, naam eener licht gekeperde stof. 2) 
deken en dekkleed van die stof. — Sargewever. 

Sare, zarc, zaerc, saerc, zarck, znw. m. en o.; 
ook sarke, zarke, znw. m. (en vr. ?). i) Rots ; grot, 
mijn; gesteente, rotsgesteente, rotsblok, steenblok. 
steenklomp. 2) vergaderbak, steenen waterbak, trog; 
ook : regenbak. 3) steenen voorwerp waarin het stof 

overblijfsel van een doode wordt geborgen;-felijk 
een steenen lijkkist of doodkist. 4) graf-, lijkgesteente; 
praalgraf, graftombe. 5) deksteen op een graf, 
grafsteen, zerk. — Saresteen (ook : rotsblok). 

Sartre, zarke, saerke, sarc, znw. Naam van eene, 
meestal fijnere, doch ook grove, stof; ook: een kleed 
van die stof. 

Sarkeleeriser, sakeleer-, znw. o. Wiedmes. 
Sarchouwer, saerc-, zarc-, -Nauwer, znw." m. 

Steenhouwer die zerken uitbeitelt. 
Sarewater, zarc-, znw. o. Regenwater.
Sarp, serb, zar1b, zer^, zeer, bnw. Scherp zuur, 

wrang. Sarpelike, sarpicheit.

Sarpeliere, serj5-, -ier, znw. vr. Een hoeveelheid 
wol van een zeker gewicht.
Sarpen , zar-ben, semen, zw. ww. tr. Scherpen, 

scherp maken. 
Sarpent, Zie s e r p e n t. 
Sarpoyse, znw. vr. Naam van een vaartuig.
Sairoeh, sarrop. Zie saerdoec, siroop.
Sartre. Zie c h a r t r e. 
Sas, zas, sasse, ?nw. m. Sas, Sakser. — Sas


sensch. 

SATSAM. 509 

Sas, znw. o. Sluis. — Sasdore. 

Sassam, sasoen. Zie s a t s a m, s a i s o e n. 

Sasselen, zasselen, zw. ww. intr. Uitgelaten zijn, 
joelen. 

Sastelet. Zie saestelet. 

Sat, zat, sad, zad, bnw. i) Verzadigd; te veel 

geestrijk vocht gedronken hebbende; sat eten, drilzken, 
zijn genoegen eten, drinken, zich zat eten. 2) 
genoeg hebbende van iets, er van verzadigd, het 
zat. 3) donker, van kleuren, eig. in eene zekere 
vloeistof verzadigd of gedrenkt; zadde blaeuwe, 
lichte blaeuwe lakenen ; van enen saden blaeuwen 
laken. 

Sat, znw. o. Verzadigdheid. Hetz. als s a d e. 

Sat, zal, zad, bijw. i) Ten volle, vol. 2) donker, 

bij den naam eener kleur. — Satgroen . 

Satanas, satk-, znw. m. De duivel. 

-sate, -zale, sele, znw. m. in omme-, onder-, 
inne-, achter-, vore-, na-, borck., lantsate. Nomen 
agentis van s i t t e n. 

Sate, zate, sele, saet, znw. vr. i) Zitting, het aan


zitten; gelag; zitting, van een rechts-of bestuurs


college. 2) woonplaats, woning, vooral: ridderlijk 

verblijf, kasteel, ook : paleis; die hemelsche s., de 

hemelwoning of het hemelsche paleis ; ook, evenals 

sale van den moederschoot van Maria. 3) ieder on


roerend goed waarop men woont, eene heeren- of 

boerenplaats ; ook : het erf bij een woonhuis behoo 


rende. 4) ligplaats, plaats waar iets gezet, gelegd 

of geborgen wordt; winiersate, ligplaats van schepen 

gedurende den winter. 5) grondslag van een dijk. 

6) betamelijkheid, fatsoen. 7) rust, vrede; goede of 

bevredigende toestand. 

Sate, znw. Naam van eene graanmaat. 

Sate, zale, bnw. Hetz. als g e s a t e. 

SatelijC, zate-, bnw. Betamelijk, fatsoenlijk. — 

Satelike (ook: rustig, kalm). 

Saten, zaten, zw. ww. — I. Trans. i) Iets plaat


sen of stellen; met van, verwijderen, wegdoen. 2) 

vaststellen, bepalen, regelen, inrichten. 3) door eene 

schikking of eene uitspraak beëindigen, zoenen; een 

geschil, vereffenen, bijleggen ; iem., verzoenen. 4) 

tot rust of bedaren brengen, kalmeeren ; deelw. ge


wel (uit gesatel), kalm, bedaard, gematigd ; in een 

goeden toestand houden, voor iemand zorgen. — 

11. Wederk. i) Zich plaatsen of neerzetten, gaan 
zitten; met jegen, zich kanten of verzetten tegen. 2) 
zich inrichten, zijn leger ordenen, zijn gedrag regelen. 
3) met te, zich zetten tot, zich toeleggen op, naar 
iets streven. 4) hem s. in, zich stellen in den dienst 
van, leven in (trouwe, soberheit e. a.). 5) zich bedaren 
of kalmeeren ; zich stemmen tot gelatenheid 
of deemoed. — III. Intr. z) Hetzelfde als wederk. 
i) en 5). 2) een verdrag sluiten, eene overeenkomst 
aangaan. 
Sater, zaler, znw. m. Bemiddelaar, scheidsrechter. 
-Sater., znw. Hetz. als -s a t e, ie Art., in omme-, 
santveen-, damsater. 
Saterdach, za/er-, saters-, znw. m. Zaterdag. — 

Saterdaechsch. 

Satgroen. Zie bij s a t , bijw. 

Satheit, zat-, znw. vr. Verzadigdheid. 

Satich, zalick, bnw. i) Rustig, stil, vreedzaam. 

2) nederig, ingetogen, zedig. — Saticheit, sa

-

tichlike. 

Satigen, zaligen, zw. ww. — I. Trans. z) Be


daren, stillen. 2) geschikt maken. — II. Wederk. i) 

Zich kalmeeren; zich tot zachtheid stemmen. z) zich 

gedragen. 

Satijn, znw. o. Satijn. 

Satinge, zalinge, znw vr. i) Verdrag, vergelijk, 

verzoening, bestand. 2) inzetting, instelling. 2) vast


stelling, regeling. 

Satisfactie, znw. vr. Genoegdoening. 

Satsam, zat-, -saem, bnw. i) Waarvan men 

spoedig genoeg krijgt; walglijk, terugstootend, weer


zinwekkend. 2) ongemanierd, onhandelbaar; dartel, 

wellustig. 3) onheilspellend. 


510 SAUSE. 

Sause, saeuse, saus, salse, zause, znw. vr. Saus; 
enen ene s, brouwen, iem. eene kool stoven. 

Sausler, saucier, -zere, znw. vr. en m. Sauskom. 

Sausier, saussier, znw. m. Een kok, die belast 
is met het maken der sausen. 

íSausijskijn, sal-, -cijsken, znw. o. Worstje, saucijs. 


Sauscruut , -cruyl, znw. o. Kruiderijen of krui 

rijen voor de bereiding eener saus. -de 

Sausoen. Hetz. als s a i s o e n. 

Saut, saucer. Zie sout, souter. 

Sautoor , saultoor, znw. m. Schuinkruis, Sint-
Andrieskruis, in een wapenschild. 
Sauvage, savage, bnw. Wild, onbeschaafd, in den 

natuut staat verkeerende. 

Sauvegarde, znw. vr. Vrijgeleide. 

Sauvure, savure, znw. vr. Redding, behoud. 

Savel, zavel, znw. m. Zand; plein. — Savelich, 

savelkiste, savellant.

Savel , znw. Hetz. als s a b e 1. Zwart. 

Savelboom, zavel-, znw. m. Zevenboom. 

Savelen4 zavelen, zw. ww. tr. Met zand bestrooien. 

Savererde , -eerde, znw. vr. Zavelaarde, eene 
soort van klei of cement. 

Savetier, saven/ier, saefiier, saftier, znw. m. i) 
Schoenlapper. 2) broddelaar, beunhaas; onervarene, 
onkundige, ook van eene vrouw. 

Savie, znw. vr. Hetz. als s a l i e en s a e 1 g e. 

— Saviepoeder.
Savoor, znw. m. Smaak. 
Savret, znw. m. Reukwerk of blanketsel; of ook: 
een schoonheidsmiddel. 

Savure, znw. vr. Smaak. 

Sawijn. Zie sanguijn. 

Schabbe , schab, znw. i) Linnen kiel; verklw. 
s c h a b b e k ij n. 2) oud of versleten kleedingstuk; 
mv., oude lappen, oude plunje. 3) vuile vrouw, morsig 
wijf. 

Schabben, zw. ww. tr. Krabben, schuren, schurken. 
— Schabbende, schabbieh, jeukerig, schurf


tig. 

Seabél , schabel, -elle, znw. vr. Voetbank. 

Schach, znw. m. Schaterlach, luide lach. — 
Schachen , schacher.

Schacht, schaft, znw. m. i) Ronde massieve 
houten, rieten, ijzeren staak of stang; ook: stengel, 
koker (van binnen hol). 2) het hout van speer of 
lans; de speer of lans zelve. 3) naam van eene maat: 
a) lengtemaat, roede, misschien 7 voet. b) vierkante 
roe. c) inhoudsmaat van aarde, een vierkante roede 
gronds van een voet diepte. 4) mannelijke roede, 
bij den mensch en grootere dieren. 5) als bouwkundige 
term, waarschijnlijk : sluitstuk. -- Schachtmaker. 


Schachten, zw. ww. tr. i) Van een schacht 
voorzien, een schacht verbinden (aan het ijzer van 
speer of lans). 2) in elkaar zetten met sluitstukken 
en inkepingen. 

Schachtgelt , znw. o. Vergoeding in geld gegeven 
aan landeigenaars voor afgespitten grond. 

Schachtrechte, bijw. Loodrecht. 

Schachtriet, znw. o. (oostmnl.). i) Pijpriet. 2) 
naam van eene bloem, paarde-, kattestaart. 

Schadachtich, -echtiep, bnw. Schade lijdende 
of ondervindende; s. maken : a) beschadigen, benadeelen. 
b) iemand iets ontnemen. 

Schadachtich, bnw. Schaduwrijk. 

Schade , znw. m. en vr. i) Schade, letsel, nadeel 
toegebracht aan iemands persoon, eer, aanzien enz.; 
enen S. dragen, iemand nadeel toebrengen ; in enes s., 

zóó dat iets iemand schade toebrengt; in enes s. 
comen, zich aan iemand of zijn goed vergrijpen. 2) 
nadeel, schade, verlies geleden aan eer, aanzien enz.; 
schade geleden aan het geestelijk leven, de ziel; 
sine(n) s. doen, nadeel of schade beloopen ; zich 
zelf, ook: in zedelijken zin, benadeelen; s. verhalen, 
zich schadeloos stellen voor iets ; sine s. doen in, 
ergernis nemen aan (iets), (ergens) kwaad in zien. 

SCHAELGE. 

3) de toestand van iemand die een nadeel of een 
verlies heeft geleden ; ongeluk, verderf; verlies ; ongemak, 
last. 4) het is s. : a) het is treurig, een ongeluk, 
ook uit een zedelijk oogpunt. b) het is een 
verlies, het is jammer. 5) rente, woekerrente, woeker; 
s. ende schout, schuld van geld of vervangbare 
zaken, voortspruitende uit eene onrechtmatige daad 
of overeenkomst, gewoonlijk : eene geldschuld. 

Schade, znw. m., vr. en o. i) Schaduw, lommer; 
schaduwbeeld ; ook : schaduw met het bijdenkbeeld 
van „duisternis" en „koelte". 2) spiegelbeeld, weerspiegeling. 
3) schaduw, als beeld der vergankelijkheid. 
4) hersenschim; schijnbeeld. 5) schaduw als 
zinnebeeld van dekking : bescherming, steun. 

Sehadebeletter, znw. m. Politiedienaar (te 
Brugge). 
Schadebert, -bart, bort, znw. o. Vuurscherm, 
lichtscherm. 

Schadeboom, znw. m. Boom die schaduw geeft. 

Schadelijs, schede-, bnw. i) Schade aanrichtende, 
schadelijk, nadeelig ; verderfelijk; schadelijk voor 
het zedelijk leven. — Schadelike, -lijcheit. 
Schadeloos, scha-, bnw. Zonder schade of nadeel, 
ook : geldelijk nadeel, te ondervinden ; onge


deerd; enen s. houden, iemand voor schade vrijwaren; 
enen iet s. houden, iemand iets vergoeden. — 
Schadeloosheit. 

Schadeloosbrief, znw. m. Brief of oorkonde, 
waarin aan iem. schadevergoeding wordt toegezegd. 


Schaden, zw. ww. intr. en tr. a) Schaden, nadeelig 
zijn; lastig of hinderlijk zijn. b) benadeelen, 
kwaad doen, hinderen, deren. 

Schader, znw. ; S. nemen, uiteenspatten ; een 
einde nemen. 

Schaderen, zw. ww. tr. i) Verstrooien, verspreiden, 
doen uiteenspatten of -springen. 2) vergieten 
of storten, bloed. 

Schaderen, zw. ww. intr. Bibberen, rillen. 
Schadeschout, znw. vr. Schuld die op interesten 
loopt. 
Schadigen, schedegen, -egen, zw. ww. intr. en tr. 

— a) Schade aanrichten, nadeel veroorzaken; strooptochten 
doen of verwoestingen aanrichten in een 
land. — b) met een dat. (of acc.), afbreuk of kwaad 
doen aan, hinderen, benadeelen, krenken, deren. 
Schaduwe, schadewe, schaduë, znw. vr. i) Schaduw 
; lommer. 2) schim, geestverschijning, spookgestalte. 
3) spiegelbeeld. 

Schaduwebert. Hetz. als s c h a d e b e r t. 

Schaduweboom. Hetz. als s c h a d e b o o m. 

Sehaduweljjc , bnw. Vergankelijk, kortstondig. 

Schaedse, schaef.Zie schaetse, schave. 

SChaefsel, schaf-, znw. o. (Af )schaafsel ; krul, 
spaander ; pluksel, werk. 
Schaec, znw. m. Roof. 
Schaec, schac, znw. m. en o. i) Schaakbord ; te 

sehake, schaec, schaex spelen ; ook : genoegen smaken, 
in zijn schik zijn. 2) schaakstuk. 3) het schaak 
zetten van den koning; s. seggen, zeilen ; sch. ende 
mal seggen. 

Schaecbert, -bart, -bort, znw. o. Schaakbord. 

Schaecman znw. m. Struikroover, roover. 

Sehaecrooff znw. m. Gewelddadige aanval met 
het doel om iemand te bestelen (fri.). 

Schaecspel, schaecs-, -sil, znw. o. i) Schaakspel, 
het schaakbord met de schaakstukken; ook 
alleen : de schaakstukken. 2) het schaakspelen, eene 
partij schaak. 

Schaectafel. Hetzelfde als s c h a e c b e r t. ---*
Schaectafelen, in ruiten afdeelen ; geschaectafelt, 
geruit. 
Schaecwise, bijw. In ruiten, geruit. 
Schaalge (schae je), schaelgie, schalie, schaellie, 
schallie, sepals, znw. vr. i) Lei; leien dakpan ; 
schrijflei. 2) schilfer. van lei, ook: van beenderen; 
verklw. schaelgekijn, schaelkijn; schilfer of splinter 
van hout e. a. 


SCHAELGEDAC. 

Schaelgedac, znw. o. Leien dak; ook schaelgegedec. 
— Schaelgedecker.
Schaelgen, schaliën, zw. ww. — I. Intr. Afschilferen. 
-- 11. Trans. Van schilfers zuiveren. 
Schaelgenagel, schalie-, znw. m. Leinagel. 
Schaelgerie, znw. vr. Afschilfering; schilfers. 
Sohaelhout, znw. o. Het buitenste hout van een 

boom. 
Schaelcorn, znw. o. Hetz. als p a p e n c o r n. 
SChaelwetter. Zie s c h a e r w e t t e r. 
Schaemde, schamede, schamde, znw. vr. en m. 

i) Schaamtegevoel, eerbaarheid, zedigheid. 2) het 
zich schamen over iets bepaalds, schaamte. 3) het 
gevoel van te schande gemaakt, in eigen of anderer 
oog onteerd te zijn. 4) schande. 

Schaemcoop. Hetz. als s c h a m p c o o p. 
Schaemlij c, -nisse. Zie s c h a m e l ij c, -n i s s e. 
Schaemschoe, -schoen, znw. m. ; s-n widoen, 

de schaamschoenen uittrekken, de schaamte afleggen. 

Schaemte, schaemhte, scham(j)te, schaemt, znw. 
vr. Hetz. als s c h a e m d e; ook : verlegenheid, en : 
schande, als objectief begrip, beschaming; enen s. 
doen, iem. schande aandoen. 

Schaep, znw. o. Schaap ; verklw. schaej5kijn, 
-ken; sprkw. Wanneer die herder doolt so dolen die 
schaj5en ; deer één schaejb voor gaet, volgen dander alle. 

Schaepbiter, -ere, znw. m. Een nijdige hond. 
Schaepbuuc, -buyc, znw. m. De helft van een 
geslacht schaap; ook schaftenvleeschbuue (-vleyschbuyc). 
Sehaepherde, sclzaehs-, -harde, -herder, -harder, 

znw. m. Hetz. als s c h a p e r. 
Schaephoest, znw. m. Droge hoest; comisch 

voor : het laten van winden (16de eeuw). 
Schaephont, znw. m. Herdershond. 
Schaephorn, -hoorn, znw. m. Ramshoorn als 

blaaswerktuig, of ook : herdershoorn. Vgl. s c h apenhorn. 
Schaephutte, znw. vr. Schaapherdershut; verkiw. 

schaebhutkijn, -kuiken. 
Schaephuns, scaehs-, -huys, znw. o. Schaapskooi. 
Sehaephuut, scaebs-, -huyt, znw. vr. Schapevel. 

Schaepooper, -coopman, znw. m. 
Schaeplam, znw. o. Lammetje. 
Schaeplepel, znw. m. Herdersstaf met een 

schopje of lepel aan de punt, schaapschop. 
Schaepschare, -schaer, znw. vr. Schaapscheer


dersschaar. 
Schaepschote, znw. vr. Schaapskooi. 
Schaepschuppe , schaej5s-, _schoj5j5e, znw. Hetz. 

als schaeplepel. 
Schaepsclauwe, znw. vr. Schapepoot.
Schaepscooye, -cove; schaepscot, -cod. 
Schaepscotel, schaepstal, schaepstonge, 

naam van eene plant, smalle weegbree. 

Schaepstront , -vacht, -vel, -vlies. 
Schaepwachter, znw. m. Schaapherder. 
Schaepwaer, -ware, znw. Aandeel in eene scha


penweide, het recht om schapen ergens te laten 

grazen. 
Schaar (oogst, menigte, snijwerktuig). Zie s c hare. 
Schaer, znw. o. en m. i) Een stuk grond van 

eene bepaalde grootte, noodig voor het voedsel van 
één volwassen dier; de hoeveelheid voedsel waarop 
voor een grazend dier moet worden gerekend; aandeel 
in eene mark. 2) een grondstuk van onbepaalde 
grootte als eenheid beschouwd voor het opbrengen 
van belastingen. 

Schaer, znw. o. Kustlijn, zoom, oever. 
Schaer, znw. o. (oostmnl. „s. in een dijk"). Zie 
schore. 
Schaerbaer, bnw. ; s. Zant, land waarop men vee 
„scharen" (z. aid.) mag. 

Schaerbeeste, -beest, znw. vr. Eene koe die op 
eene gemeene weide mag grazen ; grazend dier, koe. 
Schaerbosch, znw. m. en o. Bosch van schaar


hout of hakhout. 
Schaerde, scheerde, scharde, scheert, schard, znw. 

SCHAFOUT. 

in. i) Eene breuk of opening in een voorwerp, ontstaan 
door houwen, , snijden enz., schaard(e), schaar, 
hap uit iets; scheur of breuk in iets; bres, opening; 
gaping, opening in een drom gewapenden. 2) uitgebroken 
of uitgehouwen stuk of deel van een geheel; 
scherf. 

Schaerdemont, scheert-, znw. m. Hazelip; ook: 
iemand met dat gebrek. 

Schaerden , schairden, scharden, zw. ww. — I. 

Intr. Een schaard krijgen. -- II. Trans. i) Een 
schaard doen krijgen. 2) beschadigen, deren, kwetsen. 
Schaerdich, schaertich, bnw. (r6de eeuw). Met 
schaarden, waar een hap uit is. 

S ehaer djj c. Zie s c h o o r d ij c. 

Sehaeriant. Zie s e r i a n t. 

Sehaerlaken, -bye. Zie s c h a r-. 

Schaerlinc, znw. m. Kolokwint. 

Sehaermaelde, bijw. Troepsgewijze. 
Schaermeester, -meisier, znw. m. Opzichter 
over de gemeene weide, de ambtenaar die het aantal 
„schaarbeesten" bepaalt, dat iedere gerechtigde 

op de gemeene weide mag brengen. 

Sehaermesse, -mes, znw. o. Scheermes. 

Schaernier, schaerp. Zie s c h e r n i e r, 

s c h a r p. 
Schaers, schars, scheers, schers, znw. vr. Scheermes. 
Schaers, schars, schers, bnw. en bijw. — I. Bnw. 
Zuinig, schriel, karig; met een gen., zuinig met. — 

II. Bijw. Nauwelijks, ternauwernood. — Sehaerselike, 
op eene karige of bekrompen wijze. --
Schaersheit. 
Schaersetter. Hetz. als s e h a e r m e e s t e r. 

Schaersliper, znw. m. Scharenslijper. 

Schaertal, znw. o.; -tale, vr. Het getal „scha 

stukken vee die door de rechthebbenden-ren" of 
in eene gemeene weide mogen worden gebracht. 
Schaerwachte, -wacht, znw. vr. Rondgaande 
stadswacht vooral bij nacht, ronde, patrouille; ook 

schaerwake. --Schaerwachter, :waker, -wetter 
; schaerwetterscamere, politiepost. 

Schaetse, schaedse, znw. r) Houten been of kruk 
om op te gaan ; schoorhout. 2) stelt. 3) schaats (in 
de 16de eeuw). 

Schaatsen, zw• ww. tr. Onderschoren. 

Schaffen, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Scheppen, 
in het aanzijn roepen ; deelw. gesckaffen, ingericht, 
gesteld, als woord voor de maatschappelijke 
en wereldorde. 2) hier en verder zw., tot stand 
brengen, bewerkstelligen, uitwerken, uitrichten ; s. 
met, met iets uitrichten, uitvoeren, doen. 3) ten uitvoer 
brengen, ten einde brengen ; verrichten ; betrachten; 
streven naar, iets bevorderen. 4) inrichten, 
regelen. 5) verrichten, doen ; te s. hebben : a) te doen 
hebben ; met eene ontk., niets te maken hebben. b) 
uitstaande hebben met, geven om, zich laten gelegen 
liggen aan. c) noodig hebben; met eene ontk., het 
niet kunnen stellen buiten. d) vleeschelijke gemeenschap 
hebben. 6) verstrekken, voor den dag komen 
met ; (raet) rades schaffen ; uiten ; dit scaf c vore een 
wensch. — 11. Wederk. Zich gereed maken (voor 
een tocht); zich opmaken. — III. Intr. S. oh (16de 
eeuw), acht slaan op, geven om.

Schaffenaer, schefenaer, znw. m. i) Schepper. 
2) ambtenaar of beambte, met de inrichting of de 
regeling van iets, de zorg voor iets, belast ; huisbestuurder, 
intendant, hofmeester, rentmeester, aalmoezenier 
; vr. schaffenaersier. 
Schaffer, znw. m. Bezorger, beheerder; huisbestuurder, 
hofmeester, waard. 
Schafferie, znw. vr. Rentmeesterij, kantoor, de 
kamer waar eene geldelijke administratie, b.v. van 
een klooster, gevoerd wordt. 
Schaffinge, znw. vr. i) Schepping, vorming; 
verordening, bestel. 2) bedeeling, uitdeeling.
Schafineester, -meister, znw. m. Bestuurder, 
beheerder, regent (gron.).
Schafoat , schaft. Zie schavot, schacht. 


512 SCHAFTELINC. 

Schaftelinc, znw. m. Eene soort van aal. 

Schaha, schaic, znw. (nederr.). Been, houten been. 

Schakel, schaeckel, znw. i) Blok aan het been 

van dieren, voetkluister. 2) schalm of schakel van 

een ketting. 8) schakel, een vischnet. 

Schahen, schaecken, zw. en st. ww. tr. Rooven, 

vooral eene vrouw. 

Schaken, scheecken, zw. ww. intr. Ontvluchten, 
zich wegpakken, er van door gaan ; misschien ook: 
met zijn geest in iets doordringen. Vgl. o n tschaken, 
ede Art. 

Schaken, zw. ww. — I. Intr. Schaakspelen, 
schaken. — II. Trans. i) Schaak zetten. 2) in vierhoeken 
of ruiten verdeelen ; geschaect, geruit. 

Schaker, znw. m. Hetz. als s c h a e c m a n; ook 
van de moordenaars aan het kruis. 

Schakeren , -eeren, zw. ww. tr. De ruiten van 
het schaakbord nabootsen; in kleur doen afwisselen, 
schakeeren. 

Schakier, znw. o. Schaakbord. 

Schal, znw. m. Klank, galm. 

Schale , schael, znw. vr. i) Schaal, schil, schel, 
omkleedsel van verschillende natuurvoortbrengselen; 
ook : schaal of schelp van bepaalde dieren, den kreeft, 
de slak ; boombast. 2) schaal, schotel; drinkschaal, 
bokaal. 3) weegschaal. 

Schala, znw. vr. Hetz. als s c h a e 1 g e. 

Schale, znw. vr. Trap, ladder; later: graad. 

Sehalheit, znw. vr. Hetz. als s c h a 1 c h e i t. 

Schalt, schallic, znw. m. i) Dienstknecht, dienaar; 
ook : lijfeigene, slaaf; ook in zedelijken zin. 
2) naam van voorwerpen, die den dienst van een 
knecht verrichten. 3) nietswaardige, gewetenlooze; 
deugniet, schelm ; misdadiger, boef, booswicht. 

Schalt, bnw. i) Onderworpen, onderhoorig, 
dienstbaar, onvrij, in slavernij zijnde. 2) verdorven, 
verkeerd, boos, slecht; bedrieglijk, arglistig; onhandelbaar, 
lastig ; van dieren, kwaadaardig, wreed ; 
slim, listig ; van zaken, boos, slecht, zondig; arglistig, 
doortrapt; hard, streng. 3) hachelijk, enen 
scalken strot beginnen. 4) van een wapen, kwaad 

wonden toebrengende, gemeen; scalke messe.-aardige 

Schalkaert. Hetz. als s c h a 1 c, znw., 3). 

Schalkeljjc, bnw. i) Van of als van een knecht 
of onvrije. 2) slecht, laag; zondig, verkeerd. — 

Schalkelijcheit, schalkelike.

Schalken, zw. ww. — I. Intr. Dienstbaar zijn, 
dienen; ogeschalken, oogendienaar zijn, „oogdieren" 
(1 fide eeuw). — II. Trans. Iemand voor „schalt" 
uitschelden. 

Schalkernie, znw. vr. i) Knechtschap, dienst 

2) gemeenheid, laagheid; het dienen der-baarheid. 
zonde; boosheid, verdorvenheid. 3) arglistigheid, 
bedrieglijke praktijken, bedrog; slimheid, list. 

Sehalcheit. Hetz. als scha 1 k e r n i e; ook: 
eene lage of gemeene daad. 
Schalkinge. In o g e s c h a l k i n g e. 
Schalkinne, znw. vr. Eene vrouw die tot iemand 
in eene ondergeschikte betrekking staat. 
Schalkich, bnw. Slecht, verdorven; arglistig. 

Sehalcvont, znw. m. Listige intrigant. 

Schalle, znw. Teelbal. 

Schallen, zw• ww. tr. Weergalmen, -klinken. 

Schallie, schallootse. Zie s c h a e 1 g e, s c h a-
Iootse. 

Schalmeye, schala-, schel-, -meide, -mey, znw. 

Rietfluit, herdersfluit. 
Schalonie, -oenge, -onge (onje), znw. vr. Ui uit 
Ascalon, sjalotje. 

Schalootse, schall-, scho(o)l-, -oodse, -oos, znw. 
vr. i) Schoeisel bestaande uit eene houten zool en 
een lederen bovenstuk. 2) schaats. — Schalootsemaker. 


Schaltjaer, znw. o. (oostmnl.). Schrikkeljaar. 
Sehalwetter. Hetz. als s c h a e r w e t t e r (bij 
schaerwachte). 
Schame , schaem, znw. vr. i) Schaamtegevoel, 
eerbaarheid, vrees voor krenking der eer. 2) schaamte, 

SCHAMPELIJC. 

het zich schamen over iets; beschroomdheid, verlegenheid. 
3) de schaamdeelen. 4) schaamte, het 
gevoel van in eigen of anderer oog te schande gemaakt 
te worden; van zich aan zijne eigene eer te 
vergrijpen ; valsche schaamte. 5) schande, het be


zoedeld worden van iemands eer ; obj., s. doen, 
schande aandoen ; ook : de nederlaag doen lijden. 
6) van een persoon, schandvlek, iemand waarover 
men zich moet schamen. 

-scharoe , bnw. In o n s c h a m e, schaamteloos. 

Schamede. Zie s c h a e m d e. 

Schamel, bnw. i) Een ontwikkeld eergevoel heb. 
bende, eerbaar, ingetogen, kuisch ; schaamachtig, 
door schaamte of schroom van iets afgeschrikt wordende 
; bescheiden, nederig, ook van zaken waaruit 
deze gezindheid blijkt; enen s-en wille; een s. 
leven. 2) waarvoor of waarover men zich schaamt; 

die s-e lede. 3) dapper, kloek, stout; ook als znw. 
4) arm, behoeftig, gering. 

Schamel, schemel, znw. m. i) Voetbank. 2) stut; 
kruk tot steun bij het gaan. 3) een door uitgegraven 
aarde gevormde berm (oostmnl.). — Schamelmaker. 


Sehamelheit, znw. vr. i) Het hebben van een 
fijn ontwikkeld eer-en schaamtegevoel; afkeer van 
al wat iemand verlaagt; ingetogenheid, eerbaarheid, 
kuischheid; bescheidenheid, ootmoed, nederigheid; 
dankbaarheid, het vergelden van genoten gunst; 
hulpvaardigheid, mildheid ; dapperheid, stoutheid ; 
het behalen van eer in den strijd. 2) schaamte in 
een bepaald geval; verlegenheid, schroom, schroomvalligheid 
; ook : valsche schaamte. 3) de schaam 

fatsoenlijke armoede; behoeftigheid, scha--deelen. 4) 
melheid. 5) schande, subj., toestand van schande; 
obj., oneer iemand aangedaan. 
Schamelije, bnw. i) Hetz. als s c h a m e 1, i); 
ook: beschroomd, verlegen. 2) waarvoor of waarover 
men zich schaamt. 3) beschamend, schandelijk, 
ook met een dat. — Schamel}jcheit.
Schamelike, bijw. i) Op eene schaamachtige, 

zedige wijze ; met ingetogenheid. 2) met of uit 
schaamte. 3) op eene schandelijke, iem. onteerende 
wijze. 

Schamen, zw. ww. — I. Wederk. i) Schaamte -, 
eergevoel hebben; vatbaar zijn voor schaamte; met 
eerbied of schroom vervuld zijn; blozen. 2) zich 
schamen, een gevoel van schaamte hebben. 3) 
verlegen, bedeesd zijn. 4) te schande gemaakt of 
beschaamd worden. — II. Intr. i) Zich schamen; 
doen s., te schande maken. 2) bedeesd zijn. 3) te 
schande gemaakt worden. — III. Onpers. Zich 
schamen. 

Schamenisse, znw. vr. i) Schaamtegevoel. 2) 
het zich schamen over iets of voor iemand. 3) beschaming; 
schande, als toestand ; obj., smaad, hoon. 
4) de schaamdeelen. 

Schamfelen. Zie s c h a m p e 1 e n. 

Schamferen, -eeren, zw. ww. tr. Smaden, hoonen, 
onteeren. 

Sehamferieheit, -eericheit, -iericheil, znw. vr. 

Krenking, onteering, met woord en daad. 

Schamich 9 bnw. Hetz. als schamel, i). 

Sehamonie, -ey, znw. vr. Naam van eene geneeskrachtige 
plant, waarschijnlijk : springkruid of 
springwortel. 
Schamp, schame, znw. m. i) Kwaadaardige 

scherts, kwaadwillige spot; schimp, beschimping, 
smadelijke bejegening; nadeel, ook: zedelijk nadeel. 
2) toestand van schande of oneer; te s-e trecken, 
als schande aanrekenen. 3) bedrog, bedrieglijke wijze 
van doen, arglistigheid ; sonder s., zóó dat men op 
iets aan kan of staat kan maken; zonder mankeeren. 

Schampelen, schamf-, schanf-, zw. ww. intr. 
i) Even raken en zijwaarts uitschieten, langs iets 
strijkende afglijden. 2) struikelen in zijne woorden, 
zich vergissen, vooral in de rechtstaal. — Schampelinge.


Schampeljjc, bnw. Spottend, hoonend. 


SCHAMPELIKE. 

Schampelike, bijw. Hoonend, op eene smadelijke 
of schampere wijze. 
Schampelioen , schamplioen, schanfillioen, znw. 
+o. Vorm of model van iets. 
Schampelioen, znw. o. Een werktuig om steen 
te bewerken. 

Schampen, zw. ww. — I. Trans. Bespotten, hoonen, 
krenken; bedriegen. — II. Intr. Schimpen, 
spotten met iemand. 

Schampen , zw. ww. intr. i) De wijk nemen, 
vluchten (?). 2). Uitglijden, van een wapen, een slag. 
Vgl. afschampen en schampelen. 

Schamper, znw. m. Hij die iemand grieft, hoont, 
bespot. 
Schamper, bnw. Beleedigend, hoonend, ook door 
spot en ongepaste scherts. 
Schampéringe, -eeringe, znw. vr. Smaad, hoon, 
krenking. 
Schampich , bnw. Spottend, hoonend, krenkend. 

— Schampicheit, ook : hoonende taal. 
Schampie, znw. vr. Hetz. als s c h a in p. 
Schampeoop, znw. m. Oneerlijke, bedrieglijke 
koop. 
Schampschore, scham-, znw. vr. Schuine scheur 
in timmerhout. 
Schampvrede, znw. m. en vr. Bedrieglijke vrede 
of zoen. 

Schandaliseren, -eeren, zw. ww. tr. i) Ergeren, 
tot het kwade brengen, verleiden. 2) ergeren, iemands 
gemoed schokken of ontstemmen. 3) te schande 
maken, onteeren. — Schandaliseringe, -isatie.

Schande, znw. vr. en m. i) Schaamte. 2) toestand 
waarover men zich te schamen heeft, schande; 
ook : ten gevolge van eene nederlaag; schade ende 
s.; sonder s., met eere; te s-n maken, keren, iem. 
in schande brengen; eene zaak, bederven, vernielen, 
verwoesten. 3) objectief, schande iem. aangedaan, 
smaad, krenking, hoon, onteering. 4) aanstoot, ergemis. 


Schandel, -ele, znw. o. en vr. Aanstoot, ergernis. 

Sehandelen, zw. ww. tr. Schandvlekken. 

Schandeleren , zw. ww. Hetz. als s c h a n d ai 
i s e r e n, 3); ook : schenden, vernielen, verwoesten, 
iets. — Schandeleringe.
Sehandelij c, schende-, bnw. Schande brengende, 
met schande gepaard gaande; schandelijk, onteerend, 
subjectief ; krenkend, hoonend, objectief. 
Schandelijcheit, znw. vr. Laagheid, gemeen 
ook : eene schandelijke daad.-heid ; 
Schandelike, schende-, bijw. Op eene schande 
wijze, zóó dat men schande brengt over zich-lijke 
zelf en anderen. 
Schandeloos (klemt. op loos), bnw. Schandelijk, 
•onteerend ; eerroovend. 
Schanfilloen. Hetz. als schampelioen. 

Schanson, znw. m. Schenker. 

Schantz znw. vr. Hetz. als s c h a n d e. 

Schantrede, znw. vr. Scheldwoorden, hoonende 
-taal. — Schantreder. 
Schantse, znw. vr.; in die s. stellen, aan gevaar 
blootstellen, er aan wagen. 
Schantsprakich, -shrekich, bnw. Beleedigend 
(nederr.). 

Schap, znw. o. Houten rek, plankenkast; verklw. 
schabkijn, kastje; dat s. rumen, de baan, het veld 
_ruimen. 

Sehape, znw. vr. Vorm, gestalte, gedaante. 

Schape, znw. m. (oostmnl.). Hetz. als s c h a p. 

Schapeel , znw. m. Krans. 

Schapekijn, schapelkijn, verklw. van s c h a e p. 

Schapen, zw. ww. tr. Vormen, scheppen ; maken, 
nl. kleederen. — Schapinge.

Schapenharst, znw. m. Een stuk gebraden 
Vschapenvleesch. 

Schapenhorn. Hetz. als s c h a e p h o r n. 

Schapencase , znw. vr. en m. ; -leder, znw. o. 

Schapenroet(e), -met, znw. o. Schapenvet. 

.Schapensmeer, -vet, -vleesch. 

SCHARP. 513 

Schapenvleeschbuuc, -buyc, znw. vr. De helft 
van een geslacht schaap. 

Schaper, scheper, znw. m. Schaapherder. 

Schapijn, schapen, bnw. Schapen)-; ook: van 
schapenleer. 

Schaprede, -rade, sclhah(e)ra, znw. vr. Rek of 
kast voor vaatwerk, pottenkast, etenskast, spinde; 
kast; verklw. sclhaj5eredekijn ; enes brootseh. zielen, 
iem. den toevoer van levensmiddelen afsnijden. 

Sehapreel. Hetz. als s c h a p r a d e. 
Seapulaer, -ier, -arks, znw. o. en m. Scapulier, 
schouderkleed (van geestelijken). 
Schar, znw. Weide, beweiding (fri.) ; ook in 
meensclaar, gemeenteweide. 
Scharbier, scharre-, sclier-, -beer, znw. o. Schraal 
of dun bier, scharrebier. 

Schare, schere, znw. vr. i) Legerafdeeling, gewapende 
schaar, troep, rot, bende ; tére (téenre) scha ren, 
tot eene legerbende vereenigd; bijeen, te gelijk. 
2) schaar, hoop, drom; gezelschap, gevolg, optocht, 
vergadering; téenre s-n. ; van dieren, troep, zwerm; 
van dingen, hoop. 

Schare, znw. vr. en m. Aandeel aan de mark, 
de bevoegdheid om een zeker aantal stuks vee te 
laten grazen in de gemeene weide; ook : grondstuk 
van een onbepaalden omvang, waarnaar lasten worden 
berekend. 

Schare, schaer, znw. vr. Oogst, het te velde 
staande graan ; ook jaerschare ; opbrengst van het 
land; opbrengst, rente. 

Schare, schere, schaer, scheer, znw. vr. i) Schaar, 
het knipwerktuig; verklw. schare-, schaerkfjn; scheermes. 
2) knijptang ; snuiter eener kaars; verklw. 
schaerkijn, scheerkjn. 3) de scharen van sommige 
dieren, vooral: van kreeften. 

Schare, schaire, znw. Oever. 

Schare, schaer, znw. vr. Een dijk die onmiddellijk 
aan het water ligt (die geen voorland heeft). 
Hetzelfde als s c h a e r d ij c. 

Scharen, scheren, zw. ww. tr. i) Scharen, ordenen, 
vooral: gewapenden. 2) in „scharen", ploegen, 
afdeelingen, verdeelen. 3) ophoopen, bijeenbrengen. 

Scharen, zw. ww. tr. Scheren. 
Scharen, znw. o. Scherts, spot; sin s. houden, 
schertsen, spotten ; dwaasheid. 
Scharen, zw. ww. tr. Hetz. als s c h e r e n, zw. 
ww. Toedeelen, beschikken. 

Scharen, zw. ww. tr. Het aantal grazende beesten, 
waartoe men gerechtigd is, brengen op de gemeene 
weide; bescharen, (een grond) naar bepaalde 
scharen verdeelen tusschen de gerechtigden. — 
Scharinge.

Scarcote. Hetz. als s o r c o t e. 
Scharlaken, schaer-, scher-, -laten, znw. o. Scharlaken. 
— Scharlakensch, -lakijn.

Seharleye, schaer, scher- -ley, znw. vr. Scharlei, 
wilde salie. 

Scharmutsen. Zie s c h e r m u t s e n. 

Scharn, schern, znw. o. (fri.). Mest, drek, vooral 
van koeien en paarden. 
Scharne, schare, znw. Bank ; vleeschbank, -huis, 
-hal. Vgl. vierschare (-scharne). 
Schamen, zw. ww. intr. Onvaste bewegingen 
maken met de beenen, zwaaien. 

Scharp, schaerh, scherj5, seheerj, bnw. — I. Van 
zaken en dingen. i) Scherp, van wapenen, werktuigen 
e. a. 2) scherp, gepunt. 3) spits, in een punt 
uitloopende. 4) steil. 5) ruw, hard om te voelen, 
oneffen, ongelijk. 6) eene sterke werking uitoefenende 
op de zintuigen; hevig. 7) scherp, sterk, van de 
zintuigen; gevat, slim. 8) scherp, hard, o. a. van 
pijnigingen. 9) nauwkeurig, nauwgezet. io) scherp, 
hard, van woorden, vermaningen. r i) hachelijk, gevaarlijk 
(16de eeuw) ; slecht; scerhe lidinge, slecht 
nieuws. 12) schraal, dun, van dranken, ook van 
bronnen van inkomsten. — II. Van personen. i) 
Scherp, nijdig, onaangenaam, boosaardig, met een 
dat., iem. met bitterheid vervolgende. 2) scherpzin


33 


514 SCHARPBIER. 

nig, schrander. 3) wakker, kloek, voortvarend. 4) 
hardvochtig. 5) gestreng; ook : streng voor zich zelf. 

— Scharpachtich.
Scharpbier. Hetz. als s c h a r b i e r. 
Scharpe, scherpe, schar seherh, znw. o. Het 
scherpe, de spits, de punt, 

Scharpe, scherjbe, scharh, bijw. i) Op eene 
scherpe wijze, scherp ; spits. 2) steil. 3) S. gecleel, 
met ruwe, harige kleeren aan. 4) op scherpen toon. 
5) nauwkeurig, nauwlettend; elc was scerjb op sin 
hoede. 6) slecht, treurig, ellendig; dat met dien van 
Gendt scar stom. 7) nauwelijks, ternauwernood; 
wegende v loot scheg j (z 6de eeuw). 

Scharpe, scherpe, schaerje, schorjbe, schurbe, 
scharjb enz., znw. vr. Pelgrimstasch, reiszak, reistasch; 
verklw. scharjkijn. 

Scharpeliere, schaerh-, znw. vr. Scharpelier, 
scharj5elgier, o. Hetz. als s a r p e l i e r e, s e r p elier. 


Seharpelike, schaerh-, scherj5-, bijw. i) Seherpelijk, 
op scherpen toon. 2) gestrengelijk; nadrukkelijk. 
3) met ijver of inspanning; met strijdlust of 
verbittering. 4) nauwkeurig, nauwlettend. 5) nauwelijks, 
amper. 

Scharpen. Zie scherpen. 

Seharpheit, scherjb-, schaerjb-, znw. vr. z) 
Scherpte, het scherp zijn ; spitse punt. 2) scherpheid, 
ruwheid, oneffenheid. 3) sterke werking van de eene 
of andere stof; dat swarte jbeber grote s. -doet. 4) 
scherpheid van toon, hoogte van stem. 5) hardheid, 
onmeedoogendheid. 6) gestrengheid voor zich zelf, 
zelfkastijding. 

Scharpicheit, scherf -, znw. vr. Hetz. als s c harp. 
heit,, i) en 3). 
Scharpmakinge, znw. vr. Het scherpen van 

een snij-of steekwerktuig. 

Seharpmeester. Hetz. als s c h a r p r e c h t e r. 

Seharpoyse, znw. Hetz. als s a r p o y s e. 

Scharpordich, schaerh-, scherjb-, -oordich, bnw. 
Met een scherpe punt; ook scharbort, -orde. 

Seharprechter, znw. m. Eig.: de rechter die 
doodvonnissen velt ; gew.: hij die ze ten uitvoer legt, 
beul. 

Scharpsins, bnw. Scherp van verstand, leven 

geest.-dig van

Scharren, scherren, zw. ww. — I. Intr. i) Met 
de pooten krabben of graven, van hoenders. 2) een 
knarsend geluid maken. — II. Trans. i) Door krabben 
omwoelen, den grond ; door krabben doen opgaan, 
stof. 2) door krabben verwijderen, afkrabben, 
schrapen. — Vgl. s c h a r n e n. 

Scharsen, zw. ww. intr. Hetz. als s c h a r n e n 
en scharren, i). 

Schat, znw. m. i) Eene grootere of kleinere som 
gelds; hoveschal, hoofdsom; coojbschal; bruutschal; 
bran/schat; veerschat, veergeld ; koopsom. 2) eene 
zekere in geld uitgedrukte waarde ; eenschat, tweeschat 
enz. ; ene smarte die achtschat riset, eene verwonding 
die het achtvoudige der boete beloopt; 
twieschat an gelde of vierschat an jbande. 3) groote 
hoeveelheid geld; weggeborgen schat, ook : van kostbaarheden 
; tempelschat ; schat in geestelijken zin. 
4) schatkamer, schatkist; eene plaats waar een schat 
bewaard wordt; de hemel. 5) kostbaarheid, kleinood. 
6) schatting. 7) naam van eene landmaat. 

Schatbloc, znw. o. en m. Offerblok. 

Schatboec, znw. o. en m. Belastingkohier; boek 
waarin schepenbrieven over borgtochten, eigendomsoverdrachten 
enz worden opgeschreven. 

Schatborer, -boorre, znw. m. Ontvanger van 
belastingen.

Schatbudel, znw. m. Geldbuidel; schatkist. 

Schatdelver, znw. m. Hij die een schat begraaft.

Schateren, schatren, zw. ww. intr. Schetteren, 
snateren, kakelen ; ook : schateren. — Sehateringe,
sehateraer, -are. 

Schatgelt, znw. o. Opgespaard en weggeborgen 
geld. 

SCHEDEL. 

Schatgoet, znw. o. Tijnsplichtig goed.

Sehathuns, -huys, znw. o. Schatkamer. 

Schatcamere, schatmeester. 

Schatschout, -scholl, -schuit, znw.. vr. Of geldschuld 
óf eene schuld niet van renten maar van 
eene hoofdsom ; daarentegen schoutschal, scholt-, 
schole-, school-, de krachtens strafbeding te betalen 
som. 

Schatschrine, znw. vr. Schatkist. 
Schatstede, znw. vr. Schatkamer. 
Schatstoc. Hetz. als schatb 1 o c. 
Schatten, schellen, zw. ww trans en intr. i) In


vorderen of opleggen, belastingen innen ; eene inza


meling houden ; geld afpersen ; met den acc., met 

belastingen of schattingen bezwaren; iem. geld af


persen, hem knevelen ; iem. om geld vragen. 2) 

schatten, taxeeren. 3) meenen, vermoeden; van plan 

of voornemens zijn. 

Schatter, znw. m. Ontvanger van belastingen; 
schatter, taxateur ; vr. schatstrigge (vla.). 
Schattigen, zw. ww. tr. Schatten, taxeeren, 
waardeeren. 

Schattinge, scliettinge, znw. vr. t) Het innen 
van belastingen, het opleggen van lasten, ook : van 
de betaling eener som tot afkoop van plundering en 
brandstichting; de belasting of opbrengst zelf. 2) 
toewijzing van eene bepaalde som, voor de ver 

goederen van een schuldenaar verkregen,-kochte 

aan de verschillende schuldeischers; rangregeling. 

3) schatting, taxeering. 4) meening. 

Schatverwarer, -waerre, znw. m. Schatbewaarder, 
thesaurier. 
Schatvri, bnw. Vrij van het betalen van „schattinge".
Schauboom, sehaudelrjaer. Zie s c h a d u wboom, 
schoudeljaer. 

Schaut, schattwen. Zie schout, schouwen. 

Schave, schaef, znw. vr. Schaaf. 

Schaveboom, znw. m. Een toestel voor het schaven 
of afschaven van huiden. -
Schavelijn, znw. m. (oostmnl.). Werpschicht, 
jachtspiets. 
Sehavelinge, znw. vr. Het afschaven of gladmaken 
van iets. 
Schavelinc, znw. m. ; mv. schavelinge, schaafsel, 
af-, krul; afschrapsel.
Schavemes, schaef-, znw. o. Een mes om te 
schrappen of te krabben, ook : scheermes. 

Schaven, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Schaven, 
glad maken, polijsten. a) schrappen, afschrappen, 
afkrabben; open krabben, den grond; door krabben 
een kuil maken ; door schrabben of krabben zuiveren 
; scheren ; fijn maken, vergruizelen ; iem. ver 

vernielen, met den duivel als ondw. — II.-morzelen, 
Intr. Zich wegpakken, zich wegscheren.

Schaverdein, -dijn, znw. Schaats (16de eeuw). 

Schavestede, schaef-, znw. vr. Timmermanswerkplaats, 
schaafbank. 
Sehavinge, znw. vr. i) Het schaven. 2) afschaafsel, 
afkrabsel. 

Schavot, scavaut, scofaut, znw. o. Kijkstellage, 
tribune ; planken vloer aan den waterkant, estrade 
voor uit-en instappen ; schavot. 

Schavote, scavoot, znw. Schelp, vooral als heraldische 
figuur.

Schavotteringe, znw. vr. Tepronkstelling. 

Schavuut. Zie s c h o v u u t. 

Schebbich, bnw. Schurftig. Hetz. als s c h a bb 
i c h. — Schebbicheit. 

Schecht. Zie schicht. 

Schechter, schechten, znw. m. (oostmnl.). Fijn 
linnen. 

Schede, scheide, scheed, schee, znw. vr. Scheede 
van een wapen, foedraal. — Schedemaker. 

Schede1 scheede, znw. vr. Metalen pin of spie. 

Schede. Zie scheide en hontsscheide. 

Schedel, schedele, znw. m. en vr. ; scheel, o. i) 
Deksel. 2) bekkeneel, hersenpan. 3) ooglid. 


SCHEDELIJC. 

Schedeljjc. Zie s c h a d e l ij c en s c h e i d e l ij c. 
Scheden, zw. ww. tr. Van eene scheede voorzien. 
Scheden, schedinge. Zie scheiden, schei. 

din ge. 
Schedilve. Zie scheidedelve. 
Scheef, scheyf, bnw. Schuin, dwars, scheef; ook: 

scheel, met afgunstige oogen kijkende. 

Scheel, schele, znw. o. en m. i) Verschil, onderscheid. 
2) geschil, oneenigheid. 3) gebrek, tekortkoming 
(oostmnl.). 

Scheel, schele, schelu, bnw. Scheef; schelebeen, 
met scheeve beenen; met schuinsche blikken kijkende, 
scheel; eenoogig. — Scheelheit, scheeloge,
-ogich.

Scheel. Zie schedel. 

Scheelachtieh, bnw. Twistziek, kijfachtig; s. sin, 
werden, geschil of ruzie hebben of krijgen, vooral: 
een zoodanig dat met handtastelijkheden gepaard 
gaat. 

Scheelachtich, bnw. Een weinig loensch. 

Scheelhaer, znw. o. ; mv., oogharen. 
Scheem. Zie scheme. 
Scheemde, schemede, sehemde, znw. vr. i) Schaam


tegevoel, eerbaarheid. 2) schaamte, het zich schamen 
over iets verkeerds; eergevoel, gevoel van hetgeen 
iem. aan zichzelf, aan zijne eer (subj.) is verplicht, 
3) schaamte, het gevoel van in eigen of anderer oog 
onteerd te zijn. 4) schande, subjectief; eene schanddaad 
; het aandoen van schande, beschaming (obj.). 

Scheemsel, schemels, znw. o. i) Schaduw; iets 
dat schaduw geeft. 2) schaduw-, spiegelbeeld. 3) 
schim, spooksel. 4) afschaduwing, schaduwbeeld ; (de 
tabernakel, de roede van Aaron enz. waren) scheemselen 
der kersten wel. 5) lichtstraal ; mv., glans, 
schijnsel. 

Scheemstede, znw. vr. Beschaduwde plek, lom. 
mer. 
Scheemte, scheemhte, schem(j)te, scheemt, znw. 

vr. Hetz. als s c h e e m d e. 
Scheen. Zie s c h e n e. 
Seheenharnasch , znw. o. Scheenplaat. 
Scheep, znw. o. (vooral oostmnl.). Schip. 
Scheep-. Zie s c h e p e-. 
Scheepboommaker, -riememaker.
Scheepsbrief. Zie schipbrief. 
Seheepvaren, znw. o. Scheepvaart. 

Scheer. Zie schere en scherer. 
Scheerambacht , znw. o. Het beroep van den 

doekscheerder of lakenbereider. 
Scheerbecken, znw. o. ; Scheerdoec, znw. m. 
Scheerdisch, znw. m. De werktafel van een 

wol-of doekscheerder. 
Scheergereetschap, znw. o. Scheergerei. 
Scheerhuus , -buys, znw. o. i) Scheerwinkel. 2) 

droogscheerderij ; huis waar laken bereid wordt. 
Scheerlinc, schaer-, znw. m. Dolle kervel. 
Scheerlinc, znw. m. Schering, de overlangsche 

draden in een weefsel. 

Scheermes, schere-, znw. o. Scheermes. 
Seheermutsen. Zie s c h e r m u t s e n. 
Scheermnns, scher-, -muys, znw. vr. Spitsmuis. 
Scheernen scheerp. Zie s c h e r n e n, scherp. 

Scheerraem, znw. o. Houten toestel voor het 

scheren van laken. 
Scheerre. Zie scherer. 
Scheerrec, znw. o. Hulpgereedschap tot het 

scheerraam, scheerrek. 

Scheersel, znw. o. Schering. 
Seheerstede, znw. vr. Hetz. als s c h e e r h u u s. 
Scheersuster, znw. vr. De kloosterzuster belast 


met het opzicht over het „scheerhuus" (2). 
Scheerven, scheerwetter. Zie s c h e r v e n, 
schaerwachter. 

Schaffen, znw. m. Bijvorm van schepen. 
Scheffener. Zie s c h a f f e n a e r. 
Schefferlij e, bnw. (nederr.). Bedrijvig, voort


varend. 

SCHEIDINGE. 

Scheft, znw. o. (oostmnl.). Zaak, aangelegenheid; 
mv., werkzaamheden. 
Schegen, bijw. en voorz. (limb.). Hetz. als j e g 
e n en tegen. — Sehegenwerdich, -heit. 

Scheide, znw. vr. i) Plaats waar een voorwerp 
zich in tweeën deelt; armeschede, de dubbele armpijp. 
2) tweesprong, kruisweg. 3) twist, oneenigheid. 

Seheide. Zie schede. 

Seheidebrief, scheides-, znw. Een door scheid rechters 
opgemaakte akte ter beslechting van een 
geschil ; ook scheidecedele. 

Scheidedelve, schede-, schee., -dilve, znw. vr. 
Seheisloot; ook sclieidesloot. 

Scheidel, schedel; -ele, -elt, schetel, znw. vr. en 

m. i) Kruin, top van het hoofd; van der schedelen 
totter versen; schedel. 2) toppunt, eindpunt. 3) haarscheiding. 
Scheidelen, zw. ww. tr. Eene scheiding maken 
in (het haar). 

Seheidelijc, schede-, bnw. Scheidbaar. 

Scheidelpennine, znw. m. Pasmunt, kleingeld, 

kopergeld. 
Scheidelprieme, schedel-, .priem, znw. m. Haarnaald, 
ook als versiersel. 
Seheidemaeltijt, schei-, znw. m. Afscheidsmaal. 
Scheiden, scheden, scheien, scheen, st. en zw. ww. 

— I. Trans. — A. Met eene zaak als voorw. i) Scheiden, 
in deelen verdeelen, splitsen ; eene (af)scheiding 
maken tusschen twee dingen; van elkander scheiden. 
2) vergieten, storten, bloed. 3) scheiden, een verschil 
bewerken tusschen twee zaken ; dat si (zon en maar.) 
S. dach ende nacht; onderscheiden, uit elkaar houden. 
4) ontbinden, een einde maken aan; een hu 
s. 5) scheiden, verdeelen. 6) een einde maken-welec 
aan iets, het laten varen ; een offset s. 7) een strijd, 
beslissen, beslechten, beëindigen; recht s., recht doen, 
uitspraak doen; een vonnisse s., wijzen, uitspreken; 
bij vonnis bepalen, toewijzen; enes loon s. 8) oplossen, 
doen overgaan, een ziekteverschijnsel ; dal evele 
doen vergaen ofte s. — B. Met een levend wezen 
als obj. i) Scheiden, doen uiteengaan, een meervoudig 
getal personen ; verstrooien, de gelederen verbreken; 
dieren, uiteenjagen. 2) verdeelen, ook: in 
partijen. 3) met één pers. als obj., verwijderen, ergens 
anders heen brengen ; met van ; enen van God 
s., iem. in den ban doen. 4) uitzonderen ; enen 
scedic buien u (de discipelen), nl. Judas. 5) (twistenden) 
scheiden; verzoenen. — II. Wederk. i) Zich ver 
zich splitsen, uiteengaan ; met van, zich-deelen, 
verwijderen of afzonderen. 2) zich in vijandige partijen 
verdeelen, zich van anderen afscheiden. — III. 
Intr. i) Zich scheiden, vaneen gaan; uiteengerukt 
worden, van zaken; loskomen van elkander; van een 
gezelschap, zich verspreiden. 2) zich verdeelen of 
splitsen, van wegen en personen ; ook : in vijandige 
partijen. 3) zich verwijderen, weggaan, van één 
persoon ; uiteengaan, afscheid van elkaar nemen. 4) 
sterven, verscheiden; ook als znw. 5) laten varen, 
afstand doen van (met een gen.). 6) eindigen, ophouden 
; melken so sciet die tale. 7) eindigen, zijne 
grens hebben. 8) bevallen ; waer si doer af (van het 
kind) ghesceiden. 9) afstammen, voortkomen van; dat 
van Abrahamme schiet. io) Zich met elkaar ver 

-zoenen. 

Seheidenisse. Hetz. als s c h e i d i n g e, i). 

Scheidepael, znw. m. Grenspaal. 

Seheideshere , scheidens., znw. m. Opperste 

scheidsman of scheidsrechter. 

Scheidesliede, scheits-, -lude, znw. m., mv. van 
scheidesman (schei/s-). Scheidslieden, scheidsrechters 
; enkv., middelaar. 

Scheidesloot. Hetz. als s c h e i d e d e 1 v e. 

Scheidestat, znw. vr. Eene stad die tot scheidsrechter 
wordt aangewezen. 
Scheidesteen, znw. m. Grenssteen. 
Scheidewech, znw. m. Kruisweg, tweesprong. 
Seheidinge, scheedinge, scheyinge, znw. vr. — 

I. Van scheiden, trans. i) Scheiding, verwijdering; 

516 SCHEIFELEN. 

echtscheiding. 2) erfscheiding, gerechtelijke grensbepaling. 
3) scheiding, verdeeling, ook in rechte. 4) 
uitspraak; ook : scheidsrechterlijke beslissing. 5) het 
scheiden van vechtenden of strijdei den. — II. Van 
scheiden, intr. i) Scheiding, het uiteengaan. 2) kruisweg; 
tweesprong. 3) aftocht. 4) afscheiding, grenslijn. 

Scheifelen, zw. ww. — I. Trans. i) Verstrooien, 
doen uiteenspatten, uiteenjagen. 2) in de war brengen, 
verstoren; het gemoed, in beroering brengen. 

— II. Wederk. Zich verspreiden; in verwarring op 
de vlucht gaan. — III. Intr. Hetz. als wederk. 
Scheifelinge, znw. vr. i) Verspreiding, ver 
2) verstrooiïng van den geest, afleiding.-strooiïng, tr. 
3) verwarde vlucht. 
Scheinen, zw• ww. tr. Doen schijnen of uitkomen; 
vgl. bescheinen. 
Scheinkel, scheinken. Zie schenkel, -ken. 
Scheit, znw. m. en o. i) Scheiding; grensbepaling 
;boedelscheiding. 2) scheiding, verzoening, vooral: 
door scheidsrechters. 

Scheitbaer, bnw. Vatbaar voor eene schikking 

of eene scheidsrechterlijke uitspraak (16de eeuw). 
Scheivieh, bnw. Scheel, grimmig, nijdig. 
Scheker, schel. Zie schaker, schelle. 
Schelachtich, bnw. Schubbig. 
Scheldachtich, bnw. Kijfachtig, twistziek. 
Schelde, znw. vr. Scheldwoord; gekijf. 
Seheldelike, bijw. Op eene smadelijke of hoo


nende wijze. 
Schelden, schilden, schulden, schellen, st. ww. 

— 1. Trans. i) Aan iem. of iets een naam geven; 
ene sieeheil diemen scelt artetike; smalend, hoonend 
iem. noemen, schelden. 2) openlijk verklaren, quite, 
vri, los s. ; te goede s., kwijtschelden. 3) onder handen 
nemen, streng berispen of vermanen ; tegen iemand 
over iets uitvaren ; Gode s., God lasteren ; den duvel 
s., den duivel manen, uitbannen, bezweren; als znw., 
scherpe berisping ; sonder s., zonder woorden vuil te 
maken, zonder smadelijke woorden tot iem. te richten. 
4) laken, streng afkeuren ; een ordeel s., tegen 
een vonnis opkomen. — II. Intr. i) Met oh, jagen, 
le-waert, uitvaren tegen. 2) kijven, overhoop liggen 
met. 
Schelder, znw. m. Hij die uitvaart tegen iem., 
kijft, iem. doorhaalt, iem. smaadwoorden toevoegt; 
scheldersboete ; vr. schel(t)ster, schel(t)strigge (via.); 

S. tegen den duvel, duivelbanner. 
Scheldewort, schelt-, znw. o. Smaadwoord, scheldwoord. 
Scheldinge, schild-, znw. vr. i) Het streng berispen 
van of uitvaren tegen iem., het smaden of 
hoonen met eerroovende woorden. 2) smaad-, scheld 

woordenstrijd, twist, ruzie, gekijf.-woord. 3) 
Schele , znw. m. mv. Schellingen. 
Sehelebenen. Zie bij s c h e e 1, bnw. 
Schelege, scheelge, scelige, scelge, znw. m. mv. 

Schellingen. 

Schelen , zw. ww. intr. z) Verschillen, schelen, 
ongelijk zijn. 2) verschil hebben, twisten. 3) met het 
als ondw., schelen, mankeeren, ontbreken. 

Schelfe, schilfe, znw. vr. Bies. 
Schelfer, schilfer, znw. vr. Schilfer, splinter, 
spaander. 

Sehelfering e, schelver-, znw. vr. Een planken 
schot om hooi of veldvruchten te bewaren; misschien 
ook : een aarden walletje met graszoden belegd, 
dienende tot afperking van stukken land in en 
langs de duinen. 

Schelgat, znw. o. Gat aan de buitenzijde van 

een zeedijk, door afslag ontstaan. 
Sehelicheit, znw. vr. Scheelheid. 
Sehelinge , znw. vr. i) Verschil, ongelijkheid. 

2) geschil, twist; scheuring, verdeeldheid. 

Schelle, schille, schel, schille, znw. vr. i) Eene 
dunne schilferachtige zelfstandigheid als bedekking 
van dieren en natuurvoortbrengselen ; schub ; schild; 
huisje, van schildpad, slak ; schelp, schaal ; bast; huis; 
schors; vlies, schilfer, ook: hoofdschilfer. 2) malie. 

SCHEMEREN. 

Schelle, znw. vr. Schel, bel, klokje; verklw. 

schellekijn, -iken. 

Schelle, znw. m. mv. Schellingen. 

Schellen, zw. ww. — I. Trans. Van bast, schil, 

bolster, schubben ontdoen. — II. Intr. Schilferen, af. 

schilferen. 

Schellen , st. ww. intr. i) Barsten, springen, 

splijten, breken. 2) weerklinken, schallen. 

Schellen, zw. ww. tr. i) Doen springen of bar. 

sten. 2) doen klinken. 

Schellen, zw. ww. Hetz. als s c h e l e n, 3). 

Schell ep e s e, znw. vr. Klokketouw. 

Schelletijt, znw. vr. en m. De tijd wanneer de 

(avond)klok geluid wordt. 

Schelleworte, schel-, -wort, znw. vr. Sehelwor= 

tel, stinkende gouwe. 

Schellich. In ins chellich. 

Sehellinge, znw. vr. Hetz. als s c h e 1 i n g e. 

Schellinc, schillinc, znw. m. Schelling, het 'J 

van een pond vlaamsch, het twaalfvoud van den 

penning of denier. 

Schelmich, bnw. Aan pestziekte lijdende; bedorven, 
tot ontbinding overgegaan ; van een dood 
beest, verpestend. 

Sehelpe, schilj5e, scholj5e, schuljbe, schullej5, sehelj5, 

znw. vr. i) Schelp, schaal van de kreeft, huisje van 

de slak, schild van de schildpad. 2) schub; bast, 

schilfer; ook : hoofdschilfer. 

Schelpcalc, -sant, -wech. 

Schelsuster, znw. vr. De kloosterzuster die op 
de schel of bel moet passen. 
Schelt, znw. vr. De Schelde. 
Schelt, znw. Hetz. als s c h e l d e. 
Schelu. Zie s c h e e 1, bnw. 

Seheluwaert, znw. m. Hij die scheel ziet. 

Schelve, schelf, znw. vr. en m. Hetz. als s c h eife 
r i n g e; ook : hooischelf. 
Schelveringe. Zie s c h e l f e r i n g e en s c h e l y e. 
Schelvisch, schelle-, znw. m. Schelvisch. 
Schelwort, iel. Zie s c h e l l e w o r t e. 
Schem, schim, znw. m. i) Schaduw. 2) schim, 

schijnbeeld. 

Schemde. Zie s c h e e m d e. 

S cheme , scheem, schiem, znw. m., vr. en o. i) 
Schaduw, lommer ; schaduw van iem. of iets ; ook: 
schaduw met het bijdenkbeeld van duisternis en van 
vergankelijkheid. 2) schim van een gestorvene ; spookgestalte. 
3) spiegelbeeld, weerspiegeling. 4) hersenschim, 
schijngestalte. 5) afschaduwing, zweem; beeld, 
verpersoonlijking. 6) schijnsel, lichtglans. 

Scheme , scileem, znw. vr. Schaamte, schande. 

Schemel, bnw. i) Schaamachtig, zedig, ingetogen; 
ootmoedig, nederig. 2) zich schamende voor hetgeen 
iem. in eigen of anderer oog verlaagt. 3) zich schamende 
om op de vlucht te gaan, stout; ook als znw. 

Schemel, znw. m. Spook, geestverschijning. 
Schemelen, zw. ww. intr. Schemeren, door iets 
heenschemeren, van kleuren .en licht. 

S chemelheit, znw. vr. i) Eerbaarheid, zedigheid 
; ook : kuischheid; bedeesdheid, schroom, nederigheid, 
ootmoed. 2) afkeer van hetgeen verlaagt, 
schaamtegevoel. 3) datgene waarover men zich 
schaamt; ook : de schaamdeelen. 

Scllemeljjc, bnw. i) Schaamachtig, ingetogen. 
2) onteerend. — Schemelijeheit, ook: de schaamdeelen. 
— Schemelike. 

Schemels. Zie sche emse1. 

Schemen, zw. ww. intr. i) Schaduw geven. 2) 
lichtglans van zich geven. 
Schemers , zw• ww. intr. Zich schamen. 
Schemenisse, znw. vr. i) Schaamte. 2) schande; 

schanddaad. 
Schemerachtich, bnw. Schaduwrijk. 

Schemeren , zw. ww. -- I. Intr. i) Met een 
schaduw bedekt zijn; van de oogen, als in een nevel 
zien. 2) glanzen, flikkeren, schitteren. — II. Trans. 
Doen schemeren, verduisteren; die witticheit scemert 
die ogen. 


SCHEMERHEIT. 

Schemerheit, znw. vr. Glans, lichtglans. 
Sehemeringe, znw. vr. i) Flauw schemerachtig 
licht; (morgen-, avond-)schemering. 2) lichtglans. 
Schemertijt, znw. vr. De tijd van de avond schemering. 
Schemich, bnw. Hetz. als s c h a m i c h. 

Scheminkel, sca-, scoor-, scim-; sem-, sint-, 
simm -, znw. o., vr. en m. Aap; verklw. scheminkelkijn. 

Schommel. Zie s c h a m e 1, znw., 3). 

Schemp enz. Zie schimp en schamp. 

Schemte. Zie schemde en scheemte. 

Schonde, scheinde, schinde, znw. vr. i) Subj., 
toestand van schande, ook : van ellende; vooral: 
van zedelijke ellende; sonder s., met eer, in eere; 
ook : in een gelukkigen toestand ; nederlaag ; de 
ellende der hel; ook: eene schanddaad. 2) obj., 
schande over iem. gebracht, hoon, smaad, krenking, 
schending; het brengen van iem. in zedelijke ellende. 

Schendelike, bnw. Op eene ellendige wijze. 
Schenden , scheynden, schinden, schennen, zw. 

ww. tr. — I. Met een pers. als obj. i) Schandvlekken, 
iemands eer bevlekken of schenden, iem. 
onteeren ; verkrachten. 2) verderven, ongelukkig maken, 
in het verderf storten ; lichamelijk letsel aan 
iem. toebrengen, iém. mishandelen, iem. benadeelen; 
deelw. geschent (geschendel, geschant), te gronde 
gericht, rampzalig, verloren ; enen van den live s., 
iem. een schandelijken dood doen sterven; den duvel 
s., hem verdrijven of verjagen; iem. overwinnen of 
verslaan. 3) ergeren: a) verleiden, tot het kwade 
brengen, slecht maken. b) boos, toornig maken. — 

II. Met eene zaak als obj. i) Schandvlekken, een 
naam ; er een smet op werpen. 2) in het verderf 
storten, ongelukkig maken ; die ziele s., de ziel voor 
eeuwig rampzalig maken ; dal laf, leven s., het 
leven benemen, rooven. 3) te niet doen, verstoren, 
verwoesten, bederven. 4) benadeelen, beschadigen. 
Schendenisse, schení(e)-, schenn-, schinn-, znw. 
vr. Schande, subj. en objectief; ook: verwonding, 
kwetsing, dood door vergiftiging, met een dier als 
ondw. der werking. 

Schone, scheen, znw. vr. i) Scheen van het been. 
2) schenkel, pijp, hol been. 3) scheenplaat. 4) lange 
smalle strook, van metaal of hout. 5) boombast, 
schors. 6) teen ; mand, korf. 

Schenebeen, scheen-, znw. o. Scheenbeen. 

Sehenehoet, schenen-, scheen-, -heel, znw. m. 
Hoed met breeden rand. 
Schenen, zw. ww. tr. Spalken, een been. 
Schone, znw. m. i) Gelag of maaltijd aan iem. 

aangeboden. 2) geschenk; ook schenkage. 

Schencbert, znw. o. Schenkblad. 

Schenke , scheinke, schent, schinke, znw. m. i) 
Schenker. 2) gever, hij die geschenken uitdeelt. 
Sehenke, schinke, znw. m. Been ; bovenbeen met 
het vleesch ; ham. 

Schenkebier, -beer, znw. o. Bier dat bij kleine 
hoeveelheden wordt geschonken, gewoon of dun 
bier; misschien ook : bier dat ten geschenke gegeven 
wordt. 

Sehenkekerse, -keerse, znw. vr. Kaars die als 
geschenk gegeven wordt. 

Schenkel, scheinkel, schinkel, znw. m. i) Schenkel, 
hol been, pijp; ook: het bovenbeen. 2) naam van 
soortgelijke voorwerpen als s c h e n e, 4). 

Schenkeldjje, schinkel-, znw. m. Een dijk die 
aan een anderen is vastgehecht en daarmede een 
hoek vormt, dijk die twee andere dijken verbindt. 

Sehenkelwijn, znw. m. Presentwijn, eerewijn. 

Schenken, scheinken, schinken, zw. (en st.) ww. 
tr. i) Schenken, te drinken geven. 2) iem. leed doen 
ondervinden, kwaad berokkenen. 3) schenken om 
iem. te tracteeren, iem. eene hoeveelheid drank 
(vooral wijn), ook : een gelag of een maaltijd aanbieden. 
4) ten geschenke geven. 5) enen s., iem. te 
drinken geven ; iem. beschenken. — Sehenkinge. 

Schenkenaer, znw. m. Hetz. als s c h e n k e r, i). 
Schenker, schinker, znw. m. r) Schenker. 2) hij 

SCHEPENPLECHT. 

die houwen, steken, slagen uitdeelt; vr. schenkerse. 
Scbenchuus, schinke-, -huys, znw. o. Tapperij; 
ook schencsiede (oostmnl.). 

Schenckanne, -pot, -vat.

Schencwijn, znw. m. Wijn die als geschenk gegeven 
wordt. 

Schennen. Zie schenden en schinden. 

Schent, znw. m. Hetz. als s c h e n d e. 

Schep, znw. o. (vla.). Stoep aan den waterkant. 

Schepel, znw. o. i) Naam van eene maat voor 

droge waren, vooral koren. 2) eene landmaat, een 
stuk land van eene zoodanige grootte, als met een 
schepel zaads kan worden bezaaid. 

Schepelkijn, znw. o. Scheepje. 

Schepelman, znw. m. Korenmeter (te Nijmegen). 

Schepen, scheeOen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Inschepen, bevrachten, laden. 2) lossen. — II. 
Wederk. Zich inschepen. — III. Intr. i) Hetz. als 
wederk. 2) landen (?). 3) met een schip onderweg 
zijn, onder zeil zijn, varen. 

Schepen , sclhej5ene, znw. m. Schepen, lid van de 
schepenbank; seven sche^enen die te berechten hebben 
ene stal; schout (de voorzitter) ende s-e; sch -n 
vermaken, de wet verzetten ; s-en van beeden banken 
(te Gent), de eigenlijke schepenbank (s-n van der 
betere) en de raad (s-n van gedeele). — Schepenambacht, 
-ambocht. 

Schepenbaer, bnw. Tot het schepenambt bevoegd. 

Sehepenbane, znw. vr. Rechtbank der schepenen. 

Schepenboec, znw. o. en m. i) Wetboek voor 
de schepenbank. 2) het boek, waarin de vonnissen 
der schepenrechtbank worden opgeschreven. 

Schepenbrief, znw. m. Eene gerechtelijke akte, 
opgemaakt van eene handeling voor het gerecht (voor 
schepenen) verricht en veelal door hen bezegeld. 

Schepenburgermeester, -borgermeister, znw. 

m. Een der burgemeesters, die uit de schepenen 
gekozen wordt. 
Sehependoem, -dom, znw. o. en m. i) Schepen. 
vonnis ; s. doen, zich aan der schepenen vonnis 
onderwerpen ; rechtsbedeeling in het algemeen. 2) 
het gebied van eene schepenbank; het gebied waar 
een bepaald erfrecht, het schependomsrecht (in tegenstelling 
tot het „aasdomsrecht"), geldt. 3) de bediening 
of waardigheid van schepen. 4) de schepen rechtbank; 
de schepenen; Is. dat afginc, het schepencollege 
dat afgetreden is. 

Schepeneet, znw. m. Ambtseed van den schepen. 

Sehepenisse. Zie s c h e p p e n i s s e. 

Schepengereehte, -gerichte, znw. o. Schepen 


rechtspraak ; ook : de schepenrechtbank. 
Schepengerechtsbrief, znw. m. Hetzelfde als 

s c h e p e n b r i e f; schepenhilixevorewaerdebrief, 

eene schepenakte van huwelijksvoorwaarden. 

Sehepenhuus, -hugs, znw. o. Rechthuis. 

Schepen*ie, znw. vr. Hetz. als s c h e p e n d o e m, 3). 

Schepencameraer, znw. m. De ambtenaar be


last met het innen der door schepenen uitgesproken 

boeten. 

Schepencamere, znw. vr. Vergaderkamer of 

-zaal van schepenen. 

Sehepenkenninge, -kennissen znw. vr. Eene 
verklaring afgelegd door schepenen aangaande een 
hun bekend feit, schepenkennis. 

Schepencloeke, -clot, znw. vr. De klok van het 
schepen-of rechthuis. 

Schepencna e, znw. m. Gerechtsbode. 

Schepeneondi

ch -cundich, bnw. Aan schepe


nen bekend. 

Schepenmeester, -meisler, znw. m. Een der 
twee schepenen uit het schepencollege, die met 
dagelijksche bezigheden zijn belast. 

Schepenordeel, -ordel, znw. o. Schepenvonnis. 

Schepenpantboec, znw. o. Het boek waarin 

de schepenklerk de plaats gehad hebbende pandin


gen opteekent. 

Schepenplecht, znw. vr. Eene gerechtelijke er


kenning eener geldschuld, gepasseerd voor schepenen. 


518 SCHEPENQUITANCIE. 

Schepenquitancie, znw. vr. Eene akte door 

schepenen opgemaakt van de voor hen gegeven 

kwijtschelding eener schuld. 

Schepenrecht, znw. o. i) Wetboek voor de 

rechtspraak der schepenen. 2) rechtspraak door 

schepenen ; ook hetz. als schej4endoemsrechl (in tegen


stelling met „aesdomsrecht" ; zie s c h e p e n d o e m, 2). 

Schepenschap -schip, znw. o. en vr. Hetz. als 

schependoem, 3). 

Sehepenschattinge, znw. vr. Beoordeeling, ook: 

taxatie, door schepenen. 

Schepensegel, znw. o. Het zegel der schepenen. 

Sehepensoene, -soen, znw. vr. Verzoening door 

schepenen bevolen. 

Schepenstoel, znw. m. i) Zetel van den schepen; 

den s. besetten, het ambt van schepen bekleeden. 
2) schepenbank : het college, ook : de bediening, der 
schepenen. 3) het gebied van een schepenbank. 

Sehepentale, znw. vr. Hetz. als d i n c t a 1 e. 
Schepentuuch, znw. o. Getuigenis of verklaring 
van schepenen. 

Schepenvondenisse, -vonnisse, -is, znw. o. 
Schepenvonnis. — Schepenvondenisbrief, de akte 

daarvan opgemaakt. 

Scheper. Zie schaper en schepper. 

Schepijn, scheten, bnw. Zie s c h a p ij n. 

Schepinge, znw. vr. i) Scheepsbevrachting; ook: 
het zich inschepen. 2) aanlegplaats voor schepen, 
havenplaats, veer. 3) scheepsgelegenheid, vaargelegenheid, 
vaartuig. 4) scheepvaart, het bedrijf er van; 
het verkeer te water; in de rekeningen : al hetgeen 
tot de schepen en hunne toerusting behoort. 5) vaart, 
reis of tocht te water. 6) als verzamelwoord, vaartuigen, 
schepen ; vloot. 

Se opliede. Zie schipliede. 

Schepnet, znw. o. Schepnet. 

Seheppe znw. vr. Schep, het werktuig. 

Scheppelkjjn. Hetz. als s c h e p e 1 k ij n. 

Scheppen, schepen, st. en zw. ww. — I. Trans. 
i) Maken, formeeren, het aanzijn schenken aan, 
scheppen. 2) aan iets een zekeren vorm, gedaante, 
fatsoen geven; vormen; kleederen, snijden of knippen. 
3) bedenken, uitdenken ; ontwerpen. 4) bepalen, 
verordenen, beschikken, van het noodlot of de 
schikgodinnen ; het is, stael geschaben (geschepea), 
de toestand is, het is (zus of zoo) geschapen met; 
ook : het staat er naar, het ziet er naar uit. 5) 
scheppen, putten. 6) putten, zich verschaffen, ver 

krijgen; salicheit, genoeckle, vreucht s.;-werven, 
lucht s., gezegd van eene woning, haar lucht (of: 
licht) ontvangen. — II. Wederk. i) Eene gedaante 
aannemen ; hem verschej5j5en, eene andere gedaante 
aannemen ; een zoodanigen vorm aannemen, als door 
eene bepaling wordt uitgedrukt. 2) zich (zus of zoo) 
aanstellen of gedragen ; hem te vroech als here s. 
3) in eene zekere verhouding staan tot ; die tersoonre 
(pastoor) hem niet wel en scebt jegen (kan het niet 
vinden met) sinen brochianen. 4) zich zetten of stellen 
; hem Ier weren s., hem ten stride wert scheb


.pen. -- III. Intr. i) In een zekeren toestand zijn; 

na dat hier scejbt, zooals het hier geschapen staat. 

2) zich verzetten; dat tieesch daer jegen niene scieb. 

Scheppenisse n schehnisse, znw. vr. i) Schepping, 
vorming, voortbrenging. 2) gedaante, vorm, uiterlijk. 
3) gesteldheid, toestand, staat. 4) de geslachtsdeelen. 

Scheppeninge, znw. vr. Het kleermaken. 

Schepper, scheer, -are, -ére, znw. m. i) Schep 

vr. schejbherse, van de Natuur gezegd. 2) hij-per; 
die aan iets een zekeren vorm of gedaante geeft; 
kleermaker. 3) naam van een ambtenaar belast met 
'het toezicht op een waterschap (gron.). Schep 

4) werktuig waarmede men schept;-perschap.
schepper. 

Scheppingen znw. vr. i) Schepping. 2) het geven 
van een vorm aan iets, het maken of vervaardigen 
van iets ; ook van het maken van kleederen. 
3) het scheppen of putten. 

Schepseherer, -scheerre, znw. m. De laken-

SCHERLINC. 

wever die het laken weefde, dat naar den kleermaker 
ging. — Schepscherie.

Schepsel, znw. o. Schepsel. 

Schepster, schepsterige (vla.), znw. vr. Kleermaakster. 
Scheptres scej5tre, cejStre, -ter, znw m. en vr. 
Heerschersstaf, schepter. 
Schepvat, znw. o. Het eene of andere vaatwerk 
waarmede men schept of put. 

Schere. Zie schare. 

Seherebaert, znw. m. Baardscheerder. 

Scheremes. Zie scheermes. 

Scheren, scherren, st. ww. tr. i) Scheren, haar 
en baard, ook als wedenk., ook van schapen ; van 
de tonsuur ; iem. uitzuigen, knevelen, villen ; die 
armen s. ; s. ende schalien. 2) scheren, het laken; 
de door het rouwen omhoog gekomen haartjes op 
gelijke lengte afsnijden. 

Scheren, scherren, scherien, zw. (en st.) ww. tr. 
i) Toedeelen, beschikken, van de Voorzienigheid, 
van het noodlot. 2) bepalen, verordenen, van de 
overheid. 3) schikken, rangschikken, scharen ; enen 
dans s., een rondedans of reidans vormen of uitvoeren. 
4) spannen; Inelle s., het net uitzetten; eene 
rooyline s., trekken; in de weverij, de overlangsche 
draden of het garen op het scheerraam spannen en 
ordenen; ook: weven. 5) op het touw zetten, beramen, 
ondernemen; reset s., beraadslagen. 

Scheren, scherren, scharen, znw. o. en m. i) 
Subj., scherts, het schertsen, het maken van grappen, 
pret, vroolijkheid; in scherpe, scheerne, scheren, 
uit gekheid, voor de aardigheid, voor de grap ; te 
sinen scherpe, schaerne, om een grap te hebben; 
dat verginc hem niet te scheerne, had voor hem een 
noodlottig gevolg; sin s. houden, maken, gekheid 
maken, schertsen ; te s. slaen, voor een grap houden. 
2) obj., scherts, waarvan iemand het voorwerp is, 
scherts ten koste van iem., spot; sin s. houden, 
maken, den spot drijven; te s. driven, tot een voorwerp 
van spot maken, misleiden, bedriegen; er in 
laten loopen, in de val laten loopen; in het ongeluk 
storten. 3) zotternij, dwaasheid; onwaarheid, leugen; 
niet te scherpe, in ernst, naar waarheid. 

Scheren, scherren, scheriën, zw. ww. — I. Intr. 
i) Gekheid maken, schertsen, dartel zijn. 2) spotten, 
den draak of gek steken met iemand. — II. Trans. 
Bespotten, den spot drijven met. 

Scherenen, scheernen, schernen, zw. ww. intr. 
i) Schertsen. 2) spotten, ten koste van iemand 
schertsen ; ook als znw. 

Scherenlipc, bnw. Spottend. 
Scherer, scheerder, scheerre, scherre, scheer,seherier, 
scheraaer, znw. m. i) Scheerder, barbier. 2) 

laken-, doekscheerder ; vr. schererse, scherersche, 
scheerster, scherige (vla.). — Seheriaersgilde (te 
Zieriksee). 

Scherewetter. Zie s c h a e r w a c h t e r. 

Scherf. Zie s c h e r v e. 

Scherf bort, -bent, -bart, znw. o. Hakbord. 

Seherfines, scheer scharf-, znw. o. Hakmes. 

Seherie, scherrie, scheerris, znw. vr. Het lakenscheren 
; ook : de plaats waar het beroep wordt uitgeoefend, 
scheerderij. 

Scheriaer, scheriën. Zie s c h e r e r, scheren. 

Scheringe, znw. vr. z) Het scheren, het knippen 

van het haar. 2) het villen van iem., uitzuiging. 
Scheringe, znw. vr. De schering of ketting van 
een weefsel. 
Scheringe. Zie s c h i e r i n g e. 
Seherkemanage, cherke-, serke-, circommanage, 

znw. vr. Eene enquête of een getuigenverhoor, vooral: 
in zaken van grondbezit en grensgeschillen. 

Scherken, cherken, serken, zw. ww. intr. Rondgaan 
; omgang of rondgang houden, van het gerecht 
of stadsbestuur ; doe enen cherchte bi behele van 
schepenen. 

Scherlaken, seherleye. Zie s c h a r-. 

Scherlinc. Zie scheer 1 i n c. 


SCHERM. 

Scherm, scheermn, znw. o. en m. i) Scherm, 
schut; schutdak, schutwand, om geschut te bescheren 
; schild. 2) bescherming, beschutting. 3) waar 
geldelijke aansprakelijkheid (oostmnl.). -borg, 
Schermbert, seheerm-, -bon, -bart, -brei, znw. 

o. Vuurscherm, lichtscherm. 
Schermen, scheermen, zw. ww. — I. Intr. Schermen, 
vechten; ook: zich dekken tegen een aanval. 

— II. Trans. Beschutten, beschermen. — Schermer. 
Schermhere, scharr-, -heer, znw. m. Schutspatroon, 
beschermheer (r6de eeuw). 
Schermhoet, znw. m. Helm. 
Scherminge, znw. vr. Strijd, gevecht ; wapen


spel, het schermen. 
Scherminkel. Zie s c h e m i n k e 1. 
Schermschilt, scheerna-, scherem-, znw. m. en o. 

Schild; verdedigingsmiddel, ook in geestelijken zin; 
van een pers., beschermer, schutspatroon. 
Schermslach, znw. m. Handige stoot of afwering 
bij het schermen, degenstoot. 
Sehermswert, -swaerl, znw. o. Zwaard van een 
schermer. 

Schermutsen, scherm-, schaermn-, zw. ww. intr. 
Schermutselen ; ook schermutseren. — S ch ermutsinge, 
-selinge (ook: oneenigheid). 

Schern, scherpe. Zie s c h a r n, scheren, znw. 
Schernen. Zie scheren en. 
Schernier, scherner, znw. m. Spotter. 
Scherp, scherpheit. Zie s c h a r p enz. 
Scherpe. Zie s c h a r p e. 
Scherpen, scheerj5en, schar,pen, zw. ww. — I. 


Trans. Scherp, spits, puntig maken; scherpen, punten. 
.— II. Intr. Scherp worden. 
Scherpen, zw. ww. intr. (Laat)koppen zetten, 
koppen. Vgl. s c h e r v e n. 

Schorre, scherren. Zie scherer, scheren. 
Schors, znw. en bnw. Zie s c h a e r s. 
Scherts, znw. (oostmnl.). Schertsen. 
Seherve, schorve, scherf, scharf, znw. vr., m. en 

o. i) Scherf, potscherf; verklw., schervekijn, scherfken. 
2) stuk of deel van andere zelfstandigheden; 
hi troc sin haer bi groten scerven uut; ook van de 
deelen van een gebroken been. 3) pot of pan, van 
steen of aardewerk. 4) naam van eene kleine munt, 
een halve penning. 
Scherven, scharven, scheerven, zw. ww. intr. 

Stuk snijden of hakken, kappen, fijn snijden. 
Schete, scheel, znw. m. Scheet, wind. 
Schette, schetten.Zie schitte, schatten. 
Scheueke, znw. vr. Lichtekooi (16de eeuw). 
Scheuren scheuren. Zie s c h o r e, schoren. 

Scheve, znw• vr. z) Een stukje van den stengel 
van vlas en hennep, afval van vlas ; verklw. schevekijn, 
strootje, vezeltje; ook schevelkzjin, snippertje, 
heel klein stukje of beetje ; een s. botren. 2) klein 
stukje, schijfje. 

Seheveren, zw. ww. intr. Afscherven, afbrokkelen. 

Seheversteen, znw. m. Steengruis, stuk steen; 
kiezelsteen; lei. — Scheverstenieh, -sleinich, leiachtig. 


Schevieh, bnw. Vol vlas-of hennepvezels. 
Schibbe. Zie s c h u b b e. 
Schicht, schecht, schichie, znw. o., m. en vr. 


Pijl, werpschicht; ook van de tong. 

Schicht, znw. vr. Geschiedenis, voorval ; ook: 
treurige, noodlottige gebeurtenis; van wanschichte, 
waan-, -scifte, door een noodlottig toeval, onvoorziens. 


Schichten, zw. ww. tr. i) Indeelen, schikken, in 
eene bepaalde orde voor iets gebruiken ; misschien 
ook: zenden (iade-eeuwsch schikken). 2) inrichten, 
bestemmen. — Geschicht kan ook een vorm van 
schicken zijn. 

Sobichtinge , znw. vr. Scheiding, verdeeling. 
-schide. In b e s c h i d e, bnw. 
Schiden, st. ww. tr. i) Klooven. 2) uitwijzen, 


beslissen. 
Schieden. Zie s c h i e n. 

SCHIETEN. 519 

Schief. Zie s c h e e f. 

Schielijc, bnw. Schielijk, haastig. 

Schielike, bnw. i) Snel, met spoed. 2) welhaast, 
weldra. 3) plotseling, onverwachts. 
Sehiem, schieme. Zie s c h e m e. 

Sehien, scheen, st. en zw. ww. intr. (vooral 
oostmnl.). i) Geschieden, gebeuren. 2) met den dat., 
te beurt of ten deel vallen; ook: overkomen. 

Sciëncie, sci•ntie, znw. vr. Kennis. — Scienceli 
c, wetenschappelijk. 

Schienisse. Hetz. als g e s c h i e n i s s e. 

Schienlike. Zie s c h ij n l i k e. 

Schiente. Hetz. als g e s c h i e n t e. 

Schier, bnw. i) Glanzend, klaar (zeldzaam). 2) grijs. 

Schierbrief. Zie bij s c h i e r i n g e. 

Schiere, schier, bnw. i) Snel, ras, haastig, als 
bijw. van wijze ; ook : plotseling, onverwachts. 2) als 
bijw. van tijd: a) in korten tijd, ras, dra; aanstonds, 
onmiddellijk; also s. als, zoodra als. b) na korten 
tijd, eerlang, welhaast; s. of morgen, te eeniger tijd, 
vroeger of later, eerlang. 3) zoo even, zoo pas. 
4) haast, bijkans, schier. 

Schiere, schier, bijw. i) Geheel en al, te eenen 
male. 2) misschien ook: met praal; met uiterlijk 
vertoon. 

Schiere, znw. vr. Hetz. als c h i e r e. Gelaat, 
uiterlijk ; enen ontfaen snel blider schiere. 

Schieren, zw. ww. tr. i) Opsieren, optooien, opsmukken. 
2) hetz. als c 1 a r e n, een duister of betwist 
punt of eene rechtsquaestie door eene beslissing 
oplossen; ook : bepalen, uitmaken, verordenen. 3) bij 
vonnis toewijzen, toedeelen. 4) begrooten, taxeeren. 

Schieren , zw. ww. tr. wederk. Met zich zelf te 
rade gaan of overleggen, met het bijdenkbeeld van 
„vrees". 

Schierheit, znw• vr. i) Schoonheid, pracht. 2) 
sieraad. 

Schieringe, znw. vr. i) Versiering; sieraad. 2) 
hetz. als c i e r i n g e. Beslissing, uitspraak, verordening. 
3) taxatie, waardeering, vooral van panden; 
raming van kosten, vergoeding; schieringebrief, 
schierbrief, een geschreven stuk daarover. 

Schierinc, schirinc, znw. m. Iemand van de 
partij der Schieringen, Schieringer. 
Sehierkanker, znw. m. Harde kanker. 
Schiercomstich, -cumstich, bnw. Aanstaand; 
als bijw., in de naaste toekomst, in het vervolg. 

Sehierlike, bijw. Op eene sierlijke, fraaie wijze. 

Sehierloos, bnw. Zorgeloos, onnadenkend.

Schietboom, znw. m. Sluitboom, havenboom. 

Schietbout, -bolt, znw. Schippersboom. 
Schietdarm, znw. m. Buikloop.
Sehieteit, znw. vr. Hetz. als c i t e i t. 
Schieten, schelen (oostmnl.), zw. ww. — I. Intr. 
i) Zich snel of ijlings begeven naar eene plaats, 
zich werpen, zich storten; toeschieten, toesnellen, 
zich werpen op (met eene bepaling) ; enen aen den 

mont s., iemand hartstochtelijk kussen ; in enes wort 
s., iem. in de rede vallen ; met eene zaak als ondw., 
schieten, zich met snelheid bewegen ; opkomen ; te 
voorschijn komen. 2) in eene bepaalde richting gelegen 
zijn, zich uitstrekken, van landerijen ; ook: 
grenzen. 3) ontspruiten, uitschieten, van planten; 
ook: (op)groeien. 4) met over, overschieten. 5) belasting 
betalen. — II. Trans. i) Een voorwerp in 
eene sterke beweging brengen ; werpen, naar beneden 
werpen ; schuiven ; den grindel schieten si voor die 
dore ; snel aangeven ; ener enen schacht (in die 
bant) s.; werpen, slingeren. 2) schieten, van zich 
geven; groot vier dat serr Rent uier helen schoot. 3) 
schieten, met eene plant als ondw., wortelen, telgeren 

s. 4) schieten, met een schiettuig als ondw. ; schietende 
treffen of raken, iemand ; ook: wonden, kwetsen 
; ook in zedelijken zin ; afschieten, het werktuig 
zelf. 5) naar binnen schieten, inzwelgen. 6) op eene 
bepaalde plaats brengen, eene stof of waar ; win 
ut den, in den kelnare s. 7) schieten, graven, eene 
gracht e. a. 8) met eene geldsom als obj., opbrengen 

520 SCHIETISER. 

als belasting ; te stene s., eene wijze van belasting 

betalen in Zeeland; omslaan in eene belasting, aan


slaan in de kosten. 9) met het obj. „kleur", verlie


zen ; sine verve s. ; er bij inschieten. 10) iets aan 

een ander ter beslissing overdragen of overlaten 

(oostmnl.). I i) uitschieten, afzonderen, op een afzon


derlijken hoop leggen ; ook verschieten, vooral van 

wol. 12) bedriegen, misleiden ; mit den laken ge


schoten of bedrogen werden. 

Schietiser, znw. o. IJzeren bout voor een ven


ster. 

Schietspel, znw. o. Schuttersfeest,schietwedstrijd. 

Schietspoele, :spoel, znw. vr. Weefspoel.

Schietvat, schae-, znw. o. Het eene of andere 

vaatwerk om water in te doen. 

Schietvenster, znw. vr. Langwerpig schietgat. 

Schifelen, zw. ww. intr. Uitglijden, vallen, neer 

-storten. 

Schiften, zw. ww. tr. Scheiden, verdeelen. — 

-Sehiftinge, van gemeenschappelijken eigendom. 

Schjjfmaerte, znw. vr. De kloosterzuster belast 

met het aannemen der boodschappen en het te woord 

staan van de bezoekers. 

Schijfspel, -sjbil, -spul, znw. o. Een met schijven 
gespeeld spel ; ook : de schijven. 
Schtjmsel, znw. o. Schijnsel. Vgl. s c h i m e. 
Schijn, znw. m. en o.; schine, m. (en vr.). i) 
Schijn, schijnsel, gloed. 2) zichtbaar teeken, tastbaar 
bewijs; schriftelijk bewijsstuk, akte. 3) blijk, blijk 
in schine, aen schine (schon), duidelijk,-baarheid; 
blijkbaar, in werkelijkheid, inderdaad; in schine sin, 
werden, duidelijk zijn of worden, duidelijk blijken; 
te schine, voorzeker. 4) uiterlijk voorkomen, uiterlijk; 
een voorkomen dat niet met de werkelijkheid overeenstemt, 
schijn. 5) wezen, de wijze waarop iem. 
zich voordoet, gedaante ; wezen, schepsel; wijflijc 
schon, de vrouwelijke natuur; ook: de vrouw. 6) 
wijze, manier; in alsulken schine ende manieren; 
met een bnw. verbonden heeft s. de bet. van een 

van dat adj. afgeleid woord; si leven in bliden s., 
in vreugde. 7) toestand waarin iem. of iets zich 
bevindt ; doe was Igelove in cranken s. 8) oogenschouw: 
aanblik; ook in ogeschijn.

Schijn, bnw. Duidelijk, blijkbaar, praedicatief 
verbonden met sin, werden, doen. 
Schijnbaer, bnw. Duidelijk zichtbaar; blijkbaar; 
opvallend ; schjjnbaerltjc, schijnbaerlike.
Sehjjnbeen. Hetz. als s c h e e n b e e n. 

Schijndeler schijndoren. Zie s c h i n d -. 

Schijneet, znw. m. Bewijseed. 

Schijnlijs, bnw. I) Glanzend, schitterend. 2) kennelijk, 
blijkbaar. - Schjjnlike.

Schijnsel , schinsel, znw. o. i) Schijnsel, lichtglas. 
2) gedaante; vorm, uiterlijk voorkomen. 3) 
schijn; int s., voor het oog, in schijn. 

Schtjnte, znw. vr. Licht, glans. 

Scijs. Hetz. als cis en sijs. 

Schijt. Zie s c h i t e. 

Schijtgat, znw. o. i) Bril in een privaat. 2) 
aarsgat. 
Schjjthuus, -veger; schijteamere. 
Schijtcruut, -cruyt, znw. o. Springkruid, een 
purgeermiddel. 

Schijtputtee ,bui, znw. m. Beerput, riool. 

Schikeren. Zie s e h i c k e r e n. 

Schickelijo, bnw. Voegzaam, gepast. — Schickeli 
j cheit.
Schicken , zw. ww. — I. Trans. i) In het leven 

roepen, tot stand brengen, scheppen. 2) ten uitvoer 
brengen, orde stellen op, regelen, bezorgen, verrichten, 
doen; te s. hebben, te zeggen hebben; te s. 
hebben met, te maken hebben met, zich inlaten; 
beschikken, bepalen. 3) richten, voegen, wenden; 
met te; die leden s. tol gehoorsamheil; aan iem. eene 
bepaalde plaats aanwijzen. 4) bestemmen, voor een 
bepaald doel aanwijzen. 5) zenden, uitzenden, afvaardigen 
; die geschicte, de uitgezonden personen. 

SCHILTDRAGER. 

6) achten, rekenen, houden voor ; een die grammarie 
cleine scict, taalkennis geringschat. — II. Wederk. 
i) Gesteld zijn; ook geschict sin; Ier dootg. sin, in 
doodsgevaar verkeeren. 2) zich gereed maken, zich 
opmaken. 3) zich voegen of plaatsen ; schict u hei 

-meljc in die

lage; zich voegen bij of vereenigem 

met. 4) zich zetten tot, zich toeleggen op ; zich aan 

iets onderwerpen; hem niet totter rekeninge (afleggen 

van rekenschap) schicken. 5) zich voornemen, het 

plan vormen. — III. Intr. i) Plaats maken, in-, 

opschikken. 2) hetz. als wederk. 4) en 5). 

Schickenisse, znw. vr. Beschikking, ordening, 

van God; verordening, inzetting, der overheid. 

Schicker, znw. m. Bestuurder, bezorger. 

Schiekeren, schakeren: zw. ww. intr. Schateren, 

schetteren. — Schickeringe.

Schiekinge, znw. vr. i) Hetz. als s c h i c k e


n i s s e. 2) het aanwijzen of bestemmen van iem. 

voor de behandeling of verrichting eener zaak ; de 

benoeming van eene commissie daarvoor. 3) zending. 

4) uiting; in wal s. van woorden dat si' wiborst. 

Schil, znw. m. i) Verschil, onderscheid. 2) oneenigheid, 
strijd ; ook : opstand tegen God ; (Adam 
ende Eva) vielen in scille. 3) strijd, tegenstrijdigheid. 
4) gebrek; sonder s., zonder mankeeren. 

Schilachtich, bnw. Oneenig, tweedrachtig.

Schilden, zw• ww. tr. Schilderen, afmalen. 

Schilden. Hetz. als schillen en schelen. 

Schilden. Zie schelden. 

Schildenaer, znw. m. Lijfwacht, trawant.

Schilder, znw. m. i) Maker van schilden (9); 

wapenschilder ; decoratieschilder; hij die beelden 
kleurt en verguldt, hij die doek beschildert voor het 
behangen van kamerwanden. 2) schilder, kunstschilder 
(16de eeuw).

Schilderen, zw. ww. tr. Schilderen, kleuren, wapens 
e. a. ; ook : schilderen, hetz. als m a 1 e n ; verven 
(i6de eeuw). 

Sehilderie, znw. vr. Schilderwerk. 

Sehilderscnape, znw. m. Knecht van den ,,schilder". 


Schilderswere, znw. o. Schilderwerk. 

Sehildinge. Zie s c h e i d i n g e. 

Schildinge, znw. vr. Verschil. 

Schildrake. Zie schiltdrake. 

Schille (schil). Zie s c h e 11e. 

Schillede, bnw. Bont, gevlekt, van dieren; root-, 

witschillede. 

Schillen. Zie schellen. 

Schillen , zw. ww. intr. i) Verschillen, onderscheiden 
zijn. 2) verschil of oneenigheid hebben, 
twisten. --Schillende, verschillend. 

Schillen, znw. m. mv. Schellingen. 

Schillinge, znw. vr. i) Verschil, onderscheid. 
2) verschil, oneenigheid. 3) het bont of gevlekt zijn, 
van dieren. 

Schillinc, schi Zie s c h e l-. 

Schilt, schelt, 21e1,* znw. m. i) Schild; doe doutste 
sone te sinen schilde quam, de wapenen kon 
dragen; hi voerde in sinen s. enen leeu root; zinnebeeldig 
gebruikt van het kruis, als het wapen der 
menschheid tegen den duivel; ook: voorwendsel, 
dekmantel. 2) wapenschild, het met het wapen van 
den drager voorziene schild ; het werd het onderste 
boven gehangen (aan het huis) van iem. die eerloos 
werd verklaard ; den schilt keren bet. ook : het achterste 
voren houden om zich onkenbaar te maken; 
van den schilde geboren, van adellijke, aanzienlijke, 
ridderlijke afkomst. 3) hij die een schild draagt, 
ridder. 4) naam van eene gouden munt van ver 

waarden. 5) naam van een deel van een-schillende 
geslacht dier. 

Schiltborich, -barich (oostmnl.), bnw. Door zijne 
geboorte gerechtigd een schild te dragen of te voeren; 
van ridderlijke, adellijke, aanzienlijke afkomst.. 

Schiltbortich, -boortich, -buertich, -bordich, 
bnw. Hetzelfde. 

Schiltdrager, znw. m. In het gild der vleesch.. 


SCHILTDRAKE. 

houwers, hoofdman; hij die bij plechtigheden het 
schild van het gild draagt. 

Sehiltdrake (-'drage?), znw. m. Hetzelfde. 

Schiltenape, znw. m. Dienaar van edelen huize 
van een ridder, die voor zijn wapenrusting en paard 
zorgt; schildknaap.
Schiltcnecht, znw. m. Hetzelfde. 

Schiltenechtmeester, znw. m. In de Duitsche 
orde, hij die het toezicht heeft op de schildknechts, 
die de paarden verzorgden. 

Schiltleen, znw. o. Leen waaraan het verrichten 
van krijgsdienst verbonden is. 

Schiltmaker, schiltpadde.

Schiltraem , -ramen(t), -raminge, znw. Een 
houten staketsel, latwerk of paalwerk, waaraan ver 
zijn aangebracht, verschansing.-dedigingsmiddelen 
versperring ; Schiltramen, ww., verschansen. 

Schilttal, znw. o., -tale, vr. Getal van schilden 
(in de bet. 4), waarop een belastbaar vermogen wordt 
geschat. — Schilttalen, ww., dat getal bepalen, in 

eene belasting naar die verhouding aanslaan. 
Schiltwachte, -wacht, znw. vr. Het houden van 
de wacht door gewapenden vooral des nachts, schildwacht; 
soms ook : de personen die op wacht staan. 
Schiltwachter, znw. m. Gewapende nachtwaker. 
Schiltwake, -waecke, znw. vr. Hetzelfde als 
schiltwachte. 
Schiltwere, -weer, znw. vr. en m. Verschansing, 
versterkt punt. 
Schiltwert, -waerl, -weert, -wart, znw. o. De 
waarde van een „schild", d.i. 24 groot. 
Schiltwisea -wis, bij w. In den vorm van een schild. 
Schim, scheur, znw. i) Schaduw ; schaduwbeeld. 
2) beeld, de voorstelling van een afwezige. 3) geestverschijning, 
schim. 
Schime, znw. m. i) Schijnsel, glans, vgl. s c h ij ms 
ei. 2) schijn, gedaante, uiterlijk. 
Schimman, schik-(?), znw. m. Schieman, of ook: 
schepeling, een van het scheepsvolk (?) 
Schimmel, znw. m. Schimmel; roest. Schimm.
elachtich, -heit, schimmelen, schimmelich, 

s chimmelt, bnw.; ook: schimmelkleurig (= s c hi mm 
e 1 v a e r). 

Schimmelpenninc, jenning, znw. m. Hij die 
zijn geld laat schimmelen, gierigaard (?); als geslachtsnaam. 


Schimmese, schip-(?), znw. vr. Naam van eene 
bepaalde wijze van verpakking van sommige handelswaren, 
vooral van huiden en vellen, ioo stuks. 

Schimminkel. Zie s c h e m i n k e 1. 

Schimp, schemh, znw. m. i) Goedaardige scherts, 
grap, gekheid (oostmnl.) ; het is mi aernsl ende geen 
sclzimft. 2) onwelwillende scherts, nijdige spot, kwaadwillige 
aardigheden. 3) beschimping, smaad, hoon; 
krenking, beleediging. 4) misleiding, bedrog. 

Schimpel, schembel, bnw. Hoonend, smadelijk; 
ook schimbeljc. — Schimpelike.

Sehimpen, schempen, zw. ww. intr. Spotten, zich 
ten koste van iem. vermaken (soms met den acc.); 
afgeven op iem., op hem schimpen. 

Sehimper, znw. m. Hij die zich ten koste van 
anderen vermaakt. 
Schimpich, schembich, bnw. Smadelijk, hoonend, 
beleedigend. 

Schimpicheit, znw. vr. Smadelijke bejegening. 

Schimpin e, znw. vr. Beschimping, bespotting. 

Schimprede, znw. vr. Ironie (oostmnl.).

Sehimpwort, znw. o. Schimpscheut. 

Schimsel, znw. o. Afschaduwing, beeld.

Schip, znw. Roos, hoofdroos. 

Schindel(e), znw. vr. Houten dakpan, dekspaan. 

— Schindeldac, -daken, met „schindels" bekleeden 
of beleggen; schindelen; schindelnagel.
Schinden. Zie schenden. 

Schinden, schinnen, zw. ww. tr. i) Villen, de 
huid afstroopen. 2) mishandelen, aantasten, aanranden. 
3) rooven; zonder obj. plunderen. 4) die strate 
s., onveilig maken door roof of plundering. 

SCHIPHOUT. 

Sehinden , schunden, schunnen, zw. ww. tr. Ophitsen, 
opstoken, opzetten tegen een ander. 

Schinder, schinner, znw. m. i) Vilder. 2) straatroover 
, plunderaar; craem-, hij die een huis aanvalt 
waar eene kraamvrouw is ; vrouwen-, hij die 
eene vrouw uitschudt, vrouwenschender ; straten-, 
straatroover; kerken-, kerchove-, hij die kerken berooft, 
de op het kerkhof begraven lijken schendt, 
de met de dooden begraven voorwerpen rooft.

Schinderen, schinren, zw. ww. intr. i) Flikkeren, 
schitteren, vonken schieten . — Schinderinge . 
2) schetteren, schallen, klinken. 

Schinderen, zw. ww. tr. Peilen, roeien, wijn; 
nagaan, onderzoeken. 

Schindernisse, znw. vr. Krak, knal, het eene 
of andere schelle geluid ; ook : van hout dat afknapt. 
Schindinge, schinninge, znw. vr. Roof, plundering 
(kerk-, straten-). 

Schine. Zie schijn. 

Schinen, st. en zw. ww. intr. i) Schijnen, licht 
geven ; van hemellichamen ; schitteren, flikkeren, 
blinken, van voorwerpen ; stralen, van heiligen ; ook 
als znw., schijn. 2) zich vertoonen, zichtbaar zijn, 
openbaar worden ; zich voordoen, er uit zien, lijken;; 
als znw., uiterlijk, voorkomen; zich vertoonen in verband 
met den waarnemer, zijn; D., die die outste 
sone sceen ; in den brief werhse een steen, dies hi 
vele te swaerre scheen. 3) openbaar worden, blijken; 
laten s., toonen, aan den dag leggen. 4) blijken uit 
de gevolgen : a) onaangename gevolgen voor iem. 
hebben, iem. opbreken of heugen ; met veranderd 
ondw., iets tot zijn leedwezen of nadeel gewaar 
worden, er van lusten ; levic een jaer, het sal hem 
(Reinaert) s. ; enen iet doen s., vergelden, doen opbreken. 
b) de aangename gevolgen ondervinden, iets 
tot zijn voordeel of genoegen ondervinden ; die vrient 
heeft, het schijnt hem wel. 5) schijnen, zich voordoen 
in strijd met de werkelijkheid; ook persoonlijk 
geconstrueerd; si s. dal si weten die verborgenheit 
des Vader. 6) verschijnen, afkomstig zijn; naer des 
gheens doet daer die tiende of schijnt. 

Schinende, deelw. bnw. i) Schitterend, glanzend, 
helder. 2) blijkbaar, duidelijk. 3) schoonschijnend. 

Schininge, znw. vr. i) Het schijnen, schijn, van 
hemellichamen. 2) schittering, glans. 3) verschijning, 
het aan het licht komen van iets. 

Schinc-, sehinnen. Zie s c h e n c-,schennen. 
Schinren, -inge. Zie s c h i n d er e n, -inge, 
Schip , schep, scheet, znw. o. i) Schip ; verklw. 
seheej5-, schib-, schel-, schehe-, schepel-, -kin, -ken; 

een vaatwerk in den vorm van een schip. 2) schip 
in eene kerk, het ruim behalve de zijbeuken ; ook 

dat middelste sehi^. 

Schipbanc, znw. vr. Roeibank. 
Schipbodem, schipboom, schipbort (boort). 
Sehipbrake, -braecke, znw. vr. Schipbreuk, ook 


sehijbrec, -brekinge, -broke, -brokinge. 

Schipbreken, zw. ww. intr. Schipbreuk lijden. 
Schipbrief, scheef s-, znw. m. Scheepbrief, schuldbekentenis 
of rentebrief gevestigd op een schip. 
Schipbroken, deelw . bnw. Schipbreukig; s. sijn, 
schipbreuk geleden hebben ; als znw., schipbreukeling. 
Schipbrokich, bnw. Hetzelfde; ook als znw.; 
den zedelijken ondergang nabij. 
Schipbrokicheit, znw. vr. Gevaarlijke plaats in 

zee (oostmnl. ; ook schijbrekinge).

Schipbusse, znw. vr. Scheepskanon.

Schipgelt, znw. o. Vracht, passage.

Schipgereetschap, -getouwen -gewant.

Schipgeselle, znw. m. Varensgezel. 

Schipgoet, znw. o. Schipgoederen, handelswaren 
per schip aangevoerd. 

Schiphavene, schee]-, znw. vr. Haven. 

Schipheer, -her, znw. o. Vloot, zeemacht. 

Schiphere , -heer, znw. m. i) Scheepskapitein, 

schipper. 2) eigenaar van een schip, reeder. 
Schiphout, znw. o. Timmerhout voor schepen; 
out s., hout van een gesloopt schip. 


522 SCHIPHURE. 

Schiphure, -huer(e), znw. vr. i) Geld betaald 
voor het huren van een schip. 2) vracht betaald 
voor het vervoer per schip. 
Schipkint, scheej5s-, znw. o.; mv., scheepsvolk, 
de matrozen. 
Schipkiste, znw. vr. Kist waarin het scheepsvolk 
zijn goed bergt. 
Schipenecht, znw. m. Matroos, een uit het lagere 
scheepsvolk; ook scheehscnajbe. 
Sohipousten, sehee^s-, -kesten, znw. m. en vr. 
Rente die men trekt krachtens een zakelijk verband, 

rustende op een schip; ook schiicustinge. 

Schiplade. Hetz. als s c h i p k i s t e. 

Schiplede, -leef, znw. vr. Vaart. 

Sehipliede, schee -, -luyde, znw. m. mv. De bemanning 
van een schip, matrozen; ook: schippers, 
binnenschippers; zeevarenden, schepelingen, zij die 
overzeeschen handel drijven. 

Schipllne, znw. vr. Scheepslijn. 

SChiploon. Hetz. als s c h i p g e 1 t. 

Schipmaken, zw. ww. — Schipmaker.

Sehipman, schee-, znw. m. i) Zeeman, matroos; 
schipper, stuurman ; veerman. 2) scheepskapitein. 
Schipmate, znw. m. Deelgenoot aan de uitrusting 
van een schip, vennoot. 

*Schipmese. Zie s c h i m m e s e. 
Schippee, -pie, znw. o. Scheepspek. 
Schipper, •schebj5er, znw. m. Schipper ; gezagvoerder 
; iem. uit het scheepsvolk of de bemanning, 
hij die zich met scheepvaart bezighoudt en er 
van leeft. 

Schippert -paert, znw. o. Jaagpaard. 

Schippont, znw. o. Gewicht van 300 Amsterdamsche 
ponden, gebruikt om de zwaarte van scheeps. 
vrachten uit te drukken. 

Sehipra, -rade, -rede, znw. vr. Ra. 

Schiprecht, scheef s-, znw. o. i) Waterrecht, het 
op schepen, ook: op een schip, geldende recht. 2) 
vrachtgeld, passagegeld, vracht. 

Sehiprede, scheep-, znw. vr. en m. Reede. 

Sehipreep, -repe, znw. m. Kabel. 

Sehipreetsehap, znw. o. Scheepsbenoodigdheden 
; ook : één bepaald gereedschap op een schip. 

Schiprovinge, schiprustinge, znw. vr. 

Schipschrine. Hetz. als s c h i-p k i s t e. 

Schipseel, -seil, znw. o. Kabel. 

Schipsegel, -seil, znw. o. Zeil. 

Schipstrijt, znw. m. Zeegevecht. 

Sehiptakel, znw. m. Scheepstakel. 

Schiptimmerman, znw. m•

Schiptolle, -tol, znw. m. Tolgeld te betalen 
door een schip. 

Schiptonwe , znw. o. Want. 

Schipvaerdich, -delijc, bnw. Bevaarbaar. 

Schipvaert, znw. vr. i) Scheepvaart ; vaart, 
overvaart. 2) scheepsreis, zeereis. 3) vaart, bevaarbaar 
water. 4) een door een schip te betalen recht. 

Schipvarer, scheejb -, -vaerre, znw. m. Scheep. 
vaarder. 

Sehipvaringe, znw. vr. Zeereis. 

Sehipvoere, -vuere, -vure, znw. vr. (oostmnl.). 
Vervoer per schip ; het daarvoor betaalde geld.

Schipvole, schipvracht (vaargeld; lading). 

Schepvrucht. Hetz. als s c h i p v r a c h t. 
Schipwant, seheehs-, -wandt, znw. o. Want, 
touwwerk. 
Schismatijc, bnw.; die schismalike medejaeus, 
de tegenpaus in het Schisma (scheuring in de Kerk). 
SChit. Zie s c h i t t e. 

Schite, schijt, znw. vr. i) Afgang; vooral: dunne 
ontlasting; drek, stront; coeschile. 2) als scheldwoord, 
slet. 

Sehiten, st. ww. intr. Afgang hebben ; ook: 
diarrhee hebben; als znw., buikloop, diarrhee; s. in, 
niet om iets geven. 

Schitte, schil, znw. vr. Afgang, stoelgang, drek; 
coeschille ; boter-, vlinder. 
Schitten, zw. ww. Hetz. als s c h i t e n. 

SCHOFFEREN. 

íSChive, schaf, znw. vr. i) Een platrond, ook 
bolrond, voorwerp ; schijf, ook beweegbaar en draaibaar 
; verklw. schivekijn, schivelkijn ; een schijf, 
waarmee gespeeld wordt ; een plat schijfje of plaatje 
van ijzer om een steekwapen onschadelijk te maken. 
2) schijf of rol waarop iets kan worden voortbewogen. 
3) rol, de rol of schijf (beweegbaar venster) 
waardoor in een klooster boodschappen worden aangenomen 
; rol van bepaalde handelswaren. 4) bord, 
schotel; ook : blad van eene ronde tafel; ook : (ronde) 
tafel; de tafel van een rechts-of bestuurscollege; 
dat recht van der schive, het door bisschop David 
van Bourgondië ingestelde hof van appèl. 5) rond 
deksel. 6) schijf van de knie, het rondachtige platte 
been van het kniegewricht. 7) plaat; scheenplaat; 
scherm (?). 8) bal, bol (?). 9) doedelzak, zak-pijp. 

Schiven, zw. ww. intr. Rollen, wentelen (nederr.). 

Scl•. Zie s l-. 

Schobbe. Zie s c h a b b e. 

Schobben, schubben, zw. ww. tr. i) Schuren, 
jeuken, krouwen. 2) schrobben, met nat vegen. — 
Sehobberse, scheldwoord voor eene gemeene vrouw. 

Schode , znw. vr. Peul, huls (nederr.). 

Sehodelaer, -are, -ere, znw. m. Schotel. 

Schodcorf. Zie s c h u d d e c o r f. 

Schoe, schoe(c)h, schoewe ; ook in jonger mnl. 
schoen (schen), znw. m. r) Schoen; iserine schoen, 
schaats ; hoef van een viervoetig dier. 2) scheede, 
foedraal; steken in, trecken (lien) nul den (uien) schoe. 

Sehoeambaeht, schoen-, -ambocht, znw. o. Het 
beroep van schoenmaker; schoenmakersgild. 
Schoebe, schuebe, znw. vr. Schub (nederr.) — 

Schoebich, schoeben, van schubben ontdoen. 

Schoeden, zw. ww. tr. Schoeien. 

Schoeder. Hetz. als s e h o u d e r. — Schoeder blat, 
schoer-. 

Schoeduvel, scho-, znw. m. Mombakkes, nagemaakt 
duivelsgezicht (nederr.). 

Schoofel, znw. m. Schoffel, schop. 

Schoehose, schoen-, -hoze, znw. vr. Slobkous (?). 

Schoehuus, -hays, znw. o. Schoenmakersgildehuis, 
verkoophuis der schoenmakers. 

Schoeyen, schoyen, zw. ww. tr. i) Iemands beenen 
bekleeden, hem van schoenen voorzien, schoeien ; 
cousen s., zich kousen en schoenen aandoen ; ook 
als wederk. ; deelw. geschoeyt, met schoenen aan. 2) 
met hout bekleeden, een waterkant. — Schoeysel. 

Schoeke, scheuke, znw. vr. Lichtekooi. 
Schoelappe, -lap, znw. vr. Lap of stuk leer op 
of van een schoen. — Schoelappen, -er. 
Schoemaken, -maker, ineker; -makerie; 
-makersambaeht; oude -schoenaker, schoenlapper. 

Schoen, zw• ww. tr. Schoeien; van schoenen 

voorzien ; ook wederk. ; geschoet, met schoenen aan. 
Schoepe, schobe, schoeb, znw. vr. Tabbaard. 
Schoepe, schone, schoep, schueb, znw. vr. Schep


per, schep, schop ; ook : wan. 
Schoerieme, schoen -, -riem ; ook schoesnoer, 
schoenriem. 

Schoesole , schoespiker.

Schoesutter, schoen-, -sitter, znw. m. Schoenmaker. 
Schof, znw. o. Iets dat men voor iets schuift, 

grendel, valluik. 

Schof , znw . o. Schoft, het vierde van een werkdag. 

Schofel. Zie mists cho fel. 

Schofeerljj c , schoff., schouf-, -ierljc, bnw. i) 

Smadelijk, krenkend, eerroovend. 2) schandelijk. — 

Schoffeerlike, bijw.

Schoffel, schufel, znw. Schop, spade. 

Schoffeye, znw. vr. Heiblok. 

Schoffelture, scouf-, znw. vr. i) Nederlaag ; het 
verslagen worden, slachting. 2) verwoed gevecht, 
heftige strijd. 

Schofferen, sconf-, scouf-, -ieren, zw. ww. tr. 
i) Uiteenjagen, verstrooien, op de vlucht drijven, in 
de pan hakken ; overwinnen, verslaan ; geschoffiert, 
schonfiert, verslagen. 2) fnuiken, van kracht beroo



SCHOFFERICH. 

ven, met onmacht slaan ; bi den cruce es ghesconiert 
die duvel; deelw. geschoffaert, machteloos, uitgeput. 
3) te schande maken, aan de kaak stellen, 
van eer berooven ; onteeren, eene vrouw (16de eeuw) ; 
bezoedelen, een naam; vernederen, te niet doen, 
trots, macht. 4) vernielen, bederven, schenden, onbruikbaar 
maken. 5) terneerslaan, van zijn stuk brengen. 
— II. Wederk. i) Terneergeslagen zijn; geschoffeeri, 
neerslachtig, bedrukt. 2) van zijn stuk 
gebracht of verlegen worden, ontstellen, schrikken; 
geschofeert, verlegen, onthutst, ontsteld, van zijn 
stuk. 3) zich schamen, verlegen zijn met iets; geschoffeert, 
beschaamd (gemaakt). — III. Intr. i) 
Uiteengedreven, verslagen worden ; zich verspreiden 
of verstrooien. 2) ontstellen, verbaasd of verbouwereerd 
zijn. 

Sehofférich, scoff-, -ierick, bnw. Smadelijk, beleedigend, 
eerroovend. 
Schofféricheit, sconf-, znw. vr. i) Het brengen 

van schande over iemand, smadelijke of krenkende 
behandeling met woorden en daden; gewelddaad, 
schanddaad. 2) schande, toestand van gekrenkte 

eer. 

Schofféringe, znw. vr. Hetzelfde. 

Schof hecke, -hecken, -hec, znw. o. Valhek, valdeur; 
ook schoc-, schol-, schortjborle, schocbalke. 
Schoft. Zie s c h o f. 
SCh0C, schocke, znw. o. Hoop, stapel; een zestigtal. 
Schocke, znw. Turf uit gedroogde koemest. 
Schocke, znw. vr. Schommel, schop (16de e.). 
Schockebroeder, znw. m. Cellebroeder; schockesuster. 


Sehockelen, zw. ww. tr. Heen en weer schudden. 

Schockelioen, znw. m. Zomergerst. 

Schocken, zw. ww. tr. (16de e.). Op of aan 
hoopen zetten. 
Schocken, zw. ww. tr. en intr. (16e e.). Schok 
botsen.-ken; 
Schocken, zw. ww. intr. en tr. Schrokken, gulzig 

eten; inzwelgen. 
Schol, bnw. Ondiep. 
Schol. Zie scholle. 
Scholaer, -eer, -er, schoolre, -are, -eere, znw. 

m. Leerling, student; vooral: hij die tot geestelijke 
wordt opgeleid, koorknaap. 

Scholaken, znw. o. Tafellaken. 

Scholaster, znw. m. Opzichter over de kloosterscholen 
van het kapittel, tevens zegelbewaarder en belast 
met de zorg voor de archieven. — Scholasterie. 

Scholde. Zie s c h o u d e en schout. 

Scholder, znw. m. Beul. 

Schole, school, znw. vr., o. en m. i) School; 
latijnsche school; hoogeschool ; schoolgebouw ; ter 
scholen gaen, doen, sellen, liggen; Ier s. leiden, naar 
school brengen ; van der s. Irecken, van school 
nemen; S. houden, onderwijs geven ; ter s. gaen, een 
lesje krijgen; ter s. gesenl werden, onder handen 
genomen worden. 2) onderricht, onderwijs, leering, 
leer. 3) verzamelde menigte, troep, bende ; schaar 
(ook van engelen); Ure scholen, bij elkaar; gezelschap 
; ook in dobbel-, quaecschole ; van dieren, 
troep, zwerm ; het geslacht of de soort derzelfde 
dieren ; soms ook van zaken en dingen ; corven dedi 
vollen (met bloemen) een grote scole. 5) bijeenkomst, 
vergadering, geheime vergadering, samenscholing; 
huis waar eene godsdienstige bijeenkomst gehouden 
wordt; synagoge ; rechtbank (limb.). 

Schole, znw. Maas in een net; de afstand tusschen 
elk paar knoopen. 

Scholegelt, znw. o. , scholehuus, znw. o. 

Scholegeselle, school-, znw. m. Schoolkameraad. 

Scholekint, school-, znw. o. Schoolgaand kind; 
mv. schoolkinderen ; leerling; des duvels s. ; koorknaap, 
leerling die opgeleid wordt tot geestelijke; 
sledeschoolkinl, een scholier waarvoor de stad het 
schoolgeld betaalt. 

Scholemeester, school-, -ineisler, znw. o. Hij 
die aan het hoofd staat van eene school, vooral: 

SCHONEN. 

eene lagere, : ,neder schole", doch soms ook eene 
hoogere („overste schoolmeester"). 
Scholen, zw. ww. (vla.). — I. Trans. Het vleesch 
van iets (een deel van het lichaam) verwijderen. — 

II. Intr. Losraken, loslaten ; splijten ; ook schollen. 
Scholen, zw. ww. tr. Aan de mazen van een 
net eene zekere breedte geven. 

Scholenaer, znw. in. Leerling, student; koorknaap. 

Scholengaen, st. onr. ww. intr. Schoolgaan. 

Scholesac, school-, znw. m. School-, boeken 

ransel.-tasch; 

Scholesiec, school-, bnw. Een ongesteldheid voor


wendende om aan de school te ontsnappen. 

Scholevrouwe, znw. vr. Schoolmeesteres. 

Scholfaren, znw. m. Scholver(d), schollevaar; 

ook : waterraaf. 
Scholier, znw. m. Hetz. als s c h o 1 a e r; vr. 

scholieresse. 
Scholle, schulle, schol, znw. vr. Schol. — Schol 
schip.-lecrame , -

Scholle, znw. vr. Klomp of kluit aarde, schol 

van ijs. 

-scholle. In r e i s c h o 11 e, schommel. 

Schollen. Zie scholen. 

Scholootse. Zie scha1ootse. 

Scholp. Zie s c h e l p. — Scholpcalc.

Scholpen, zw. ww. intr. Klotsen, zwalpen. 

Scholschat. Zie s c h o o 1 s c h a t. 

Scholte. Zie schoutete. 

Scholtjaer. Zie s c h o u t j a e r. 

Sehomaker. Zie s c h o e m a k e r. 

Schommelen, zw. ww. intr. (16de e.). Keuken werk 
verrichten, den boel schoonmaken of opknappen. 

Schomp, znw. m. Hetz. als schamp en schimp. 

Schompen, zw. ww. — I. Intr. Schimpen. — 

II. Trans. Beschimpen. — Schomper, schomperinne. 
Schone, schoon, bnw. i) Schitterend, stralend, 
helder, klaar; die s. sonne. 2) licht, klaar, van dag 
en daglicht. 3) zuiver, schoon, van water. 4) zuiver, 
zindelijk, schoon ; s. maken, dwaen; s. maken van, 
zuiveren. 5) schoon, mooi, aantrekkelijk ; aangenaam 
voor geest of gemoed ; scoon van live, welgedaan ; 
ook van dieren en dingen; van brood, wit; schoonbrool; 
van het weder ; s. tale, vleierij ; ene s. 
(schoonschijnende) logen ; ene s. stede, eene hooge, 
voorname plaats. 6) in den superl., dat schoonste, 
wat voor iem. het best of voordeeligst is, ook van 
geldelijk voordeel; int s. sin, bliven (van den stride), 
in het voordeel zijn, aan de winnende hand zijn; 
lot enes s-n, op de voor iem. voordeeligste wijze; 
metten s-n, op zijn mooist, zijn meest, zijn best. 7) 
van aangehuwde betrekkingen, schone dochter, sone, 
moeder; schoonhere en scone vrouwe ook: grootvader 
en grootmoeder. 

Schone, schoon, bijw. i) Op eene schitterende, 
stralende wijze; helder, klaar. 2) op eene schoone 
wijze, met staatsie, pracht, praal. 3) schoon, mooi, 
liefelijk. 4) op eene goede, uitstekende wijze, zooals 
eene zaak of persoon het vereischt ; hel schone 
hebben ; wiel schoonst laadde ; iel verdragen so een 
schoonste mach; schone bieden, een schoon aanbod, 
ook : bod, doen. 5) geheel en al, te eenen male, al; 
al, reeds ; al, concessief; wal orber (ist) dallu schoon in 
die reinicheil bleynckesle, ist dallu geen goet exezy--
bel en genes? 

Schone, znw. vr. Glans, heerlijkheid, schoonheid. 

Schonen, zw. ww. — I. Trans. i) Mooi maken, 
verfraaien. 2) verbeteren, in een beteren toestand 
maken. — H. Intr. i) Schooner worden. 2) verbeteren, 
in een beteren toestand brengen. 

Schonen, zw. ww. tr. Verschoonend behandelen, 
sparen, ontzien; vrijstellen, pass. vrij zijn (met van) 
omme gescoonl te sine van den werke anliert hi 
(de luie knecht) dicwilen die kerke; vergeven, door 
de vingers zien. 

Schonen, znw. o. Zuid-Zweden ; SchonenscJL, 
Schoonsch. 


524 SCHONEVROUWE. 

Schonevrouwe, znw. vr. Grootmoeder. 

Sehonfrel,znw. m. Schommel, schop. 

Schonichoit, znw. vr. i) Schoonheid van lichaam. 

2) goede daad, gunstbewijs. 3) een geschenk, vooral: 

in grond ter vergoeding van iets anders dat aan 

iem. ontnomen wordt of van het recht waarop hij 

afstand doet (16de eeuw). 

SConse , znw. vr. Dievenlantaarntje. 

Schoof, schone, znw. m. i) Bundel, bos, van 
stroo ; schoof, garf, van aren; het te veld staande 
gewas ; een bundel pijlen ; houten pijlkoker ; duig. 

Schoofrecht, znw. o. Het recht op een zeker 
deel van den oogst, een zeker aantal schooven als 

grondcijns of tiende. 

Schoofschure, znw. vr. Korenschuur. 

Schooyen, schoyen, zw. ww. intr. (16de e.). Gaan, 
zich haasten, voortmaken ; zich wegpakken; rondgaan, 
rondzwerven. 

School en de samenstellingen. Zie s c ho l e. 

Schoolre. Zie s c h o l a e r. 

Schoolsch, bnw. Op de school betrekkelijk, bij 
het onderwijs gebruikelijk. 

Schoolschat, schol-, znw. m. De som krachtens 
strafbeding te betalen, de verschuldigde som; ook: 
onderpand van eene trouwbelofte, en : eene als pand 
of voor borgstelling verschuldigde som; handgeld. 

Schoonbroeder, znw. m., -dochter, vr. (16de 

eeuw). 

Sehoonbroot, znw. o. Fijn brood, wittebrood. 

Schoonde, schoonie, schoont, znw. vr. Hetz. als 

schoonheit. 

Sehoonheit, sehone-, sconeit, sconede, znw. vr. 
en o. i) Schoonheid, bevalligheid, aantrekkelijkheid; 
schoone, ongevaarlijke toestand, van wonden. 2) iets 
moois of schoons; sieraad, kostbaarheid, ook als geschenk 
en als prijs ; ook hetz. als s c h o n i c h e i t, 3). 
3) als verzamelwoord, kostbaarheden, sieraden; toileten 
andere benoodigdheden. 4) emolument, douceur. 
Hetz. als s c h o o n n i s s e. 5) euphem. voor : de 
schaamdeelen. 

Schoonhere, znw. m. Grootvader. 
Schoonkine, schone-, -kiln, -kins, -hens, bijw. 
i) Op eene schoone wijze. 2) op zijn gemak, kalmpjes; 
vooral met al: langzaam of zachtjes aan. 
Schoonlaken, school-, scho-, znw. o. Tafellaken. 
Schoonlike, bijw. Op eene schitterende wijze; 
schoon, liefelijk. 
Schoonmaken, -maecken, zw. ww. tr. Schoonmaken, 
reinigen, zuiveren; opsieren, optooien. 
Schoonmoeder. schone-, znw. vr. Schoonmoeder. 
Schoonnisse, znw. vr. (vooral zeeuwsch). Voordeel, 
emolument. 

Sehoonroot, znw. o. Helder rood, vuurrood. 

Schoonsone, znw. m., -vader, m., -susten, vr. 

Schoonsprake, znw. vr. Schoone taal, welsprekende 
woorden; ook wel: vleierij. — Schoonspreken, 
mooipraten, fleemen. 

Schoonvrouwe. Zie schonevrouwe. 

Schoor. Zie s c h o r e(„scheur” en „stut"). 

Schoor, schoir, znw. o. i) Kustlijn, -zoom, -oever; 
veeschoor, schor, een boven het water uitstekend 
gedeelte lands, waar het vee bij opkomenden vloed 
geborgen wordt. 2) hetz. als s c h o o r d ij c. 

Schoorde. Zie s c h r o d e. 

Schoorde, deelw. bnw. ; s. lien, gespleten lippen; 
zie schoren. 

Sehoordijc, schaerdijc, znw. m. Een dijk die 
weinig of geen voorland heeft, die vlak bij den 
oever ligt van zee of rivier. 

Schoornisse, znw. vr. i) Verbreking, stoornis. 
2) vernietiging, verdelging. 3) het zaaien van tweedracht, 
het scheurmaken. 

Schoorpost, znw. m. Post, stijl. 

Schoorre. Zie s c h o r e r. 

Schoorsteen, schoren-, schorn-, schar-, schair-, 
scharen-, (oostmnl.), -stein, znw. m. Het steenen gewelf 
waarop de bovenbouw van een schoorsteen 

SCHOREN. 

rust ; schouw, schoorsteen ; vuurhaard, haardstede. — 

Schoorsteengat, -cleat. 

Schoot, znw. m. en vr. i) Pand of slip van een 
kleed ; schoot van een kleedingstuk ; een deel der 
wapenrusting dat den schoot bedekt. 2) het deel van 
het lichaam van het middel tot aan de knieën bij 
een zittend mensch ; enen dat hovel in den s. leggen, 
zich aan iem. onderwerpen ; enen in den s. comen, 
iem. in den schoot geworpen worden, van een fortuintje 
; enen in den s. riden, een vijandelijk ruiter, 
ook : een vijand, aanvallen. 3) schoot, als inwendig 
deel van het lichaam, moederschoot ; die s. der 
naturen, de vrouwelijke geslachtsdeelen; het binnenste 
of diepste van iets. 4) zeeboezem. 

Schoot, znw. m. en o. i) Schot, van een pijl 
en (later) vuurwapen. 2) schot, schut ; het schutten 
of opsluiten van vee, dat aan iemands land schade 
toebrengt. 3) afzonderlijke of uitgezochte soort van 
iets, vooral van wol. 4) schot, lot, spruit. 

Schoothondekijn, schootcleet, znw. o. (voor 

; schootvel.-schoot) 

Schootlaken, znw. o. Servet. 

Schootmael. Zie schotmael. 

Schop, znw. m. en o. i) Scherts, gekheid ; het 
en es maer scheren ende s., het beteekent niets; 
sonder s., zonder gekheid, in ernst; ook : naar waarheid. 
2) scherts ten koste van iemand, spot ; (sin) s. 
houden, spotten ; (sin) s. houden met, iem. voor 
den gek houden, een loopje met hem nemen; ook 

s. maken. 3) bespotting, smaad, hoon. 
Schop (,,spade" en „winkeltje"). Zie s c h o p p e. 
Schop, znw. m. Deksel. 
Schoppe, schuj4le, znw. vr. i) Schop, spade. 
2) schep. 
Schoppe, schoft, znw. m. Tentje, kraampje, winkeltje, 
schuurtje ; verklw. schok jn. 
Schoppe, znw. vr. Bak of mouw waarop boter 
ter markt wordt gebracht. 
Beboppel, schubjbel, znw. m. Een der bladen van 
het scheprad van een watermolen. 

Schoppen, schuhhen, zw. ww. tr. i) Voortduwen, 
wegstooten; naam van eene straf, waarbij iem. 
eerst in een „schopstoel' naar boven geheschen, en 
dan plotseling naar beneden gelaten werd, zoodat 
men in de modder terecht kwam. 

Schoppen, schuj5jben, zw. ww. tr. i) Met schop 
of spade bewerken, graven. 2) met de schep bewerken, 
scheppen ; bofte in enen sac s. of storten. 

Schoppen, zw. ww. intr. Schertsen, gekheid maken. 
Schopstoel, znw. m. Schopstoel, wipgalg. Zie 
bij schoppen. 
Schor, znw. o. Aangeslibd of buitendijks gelegen 
land (in Zeeland). 
Schorde. Zie s c h r o d e. 

Schore, schuere, scheure, schoor, znw. vr. en m. 
i) Scheur. 2) gat of opening in iets, hap of stuk uit 
een wapen, gaping, breuk. 3) (gapende) wond. 4) 
reet, kloof, spleet. 

Schore, schoor, znw. Schoor, stut, schraag. 
Schore. Hetz. als s c h o r ; misschien ook : (steile) 
kust, oever. 

• 

Schoren, schueren, scheuren, zw. ww. — I. 
Trans. i) Scheuren, verscheuren; hi scoorde sin 
cleder, hi troc sin haer ; banden, strikken, stuk 
trekken; boeien, verbreken; wonden, doen opengaan. 
2) havenen, vernielen, stuk maken, een gat in iets 
maken; schilde, halsberge s. 3) kwetsen, toetakelen, 
verwonden, verminken ; scheuren, inscheuren, schoorde 
libjben ; geschoort, eene breuk hebbende. 4) verscheuren, 
vaneenrijten, een levend wezen, eene zaak; in 
stukken scheuren, een gebied ; verwoesten, een land. 
5) splijten, klooven, vaneenscheuren ; bocsbloet schoort 
den adamant ; klein maken, kloppen, nl. steenen. 6) 
scheiden ; uiteenjagen ; ene balaelge s. ; ontbinden, 
een huwelijk ; met van, iets van iem. wegnemen; 
God heeft ghescuert van di din nitre. 7) verdeelen. 
8) schenden, verstoren; een gebot s., schenden. 9) 
openen, openstellen; den hemel s. io) eves tale s., 


SCHOREN. 

iemand in de rede vallen. i i) te niet doen, een 
einde aan iets maken ; daer nidicheil es ghescoort, 
daer comt rechte menscheij/cheit; die helle s., aan 
de macht der hel een einde maken ; der armergoet 
s., het voor hen te loor doen gaan ; ene redene s., 
iemands woorden ontzenuwen, weerleggen. — II. 
Wederk. Zich wonden, zich verminken. — III. Intr. 
i) Scheuren, stuk gaan. 2) breken, stuk gaan ; een 
gat, opening, scheur, gebrek krijgen. 3) scheuren, 
vaneenscheuren ; die hersene schuerde ontwee, werd 
gekloofd; hem scoorde de tempel (het trommelvlies); 
van het hart, breken. 4) splijten, vaneensplijten, 
spleten of reten krijgen. 5) ontbonden of verbroken 
worden, door den dood. 6) te niet gaan, een einde 
nemen. 7) kraken ; krijschen. 

Schoren, zw. ww. tr. z) Schoren, schragen, stut 
2) geschoort sin, slaen, berusten op. -ten. 
Schorf, schurf, schuerf, schoorf, schoref(t), znw. 
vr. ; schorft, schoorft, znw. vr. Schurft. 
Schorf, bnw. Schurftig; ookschorfdich. — Schorfdicheit, 
Schorftheit.

Schorft, schurvet, scuerft, bnw. Schurftig. — 
Schorfte, schorftheit. 

Seorgie, znw. vr. Geeselriem, zweep. 

Sehoringe, sclhueringe, znw. vr. i) Het scheuren, 
breken, splijten, tr. en intr.; verscheuring. 2) scheur, 
breuk, spleet; breuk, als lichaamsgebrek. 3) geraas, 
gedruisch. 4) tenietdoening, uitdelging. 

Schorn, schornsteen. Zie s c h a r n, s c h a r n

steen. -

Schorpe. Zie s c h e r p e. 

Sehorpe, znw. in. Schorpioen ; een pijnlijk won


«dende geesel. 
Sehorpelioen, znw. m. Hetz. als schorpioen. 
Schorpen, sclhurjben, zw. ww. tr. Opensnijden, 

Ziet menschelijk of dierlijk lichaam; ontweiden; mis 


schien ook : koppen zetten op (een lichaamsdeel). 

Schorpioen, znw. m. Hetz. als s c ho r p e. 

Schorre, znw. vr. Hetz. als s c h o r, o. 

Schorre, znw. Afgehakt of afgebroken stuk, 

vooral : steen ; puin. 

Sehorse, schurse, schurise, schuertse, znw. vr. 
Schors, bast ; ook : schors om te looien en voor verf 
schil, dop, bast ; s. van canele, kaneel ; schub,-stof ; 
:schelp, schaal, van dieren ; schilfer ; korst (?). 

Sehorsel, schortsule, znw. Kaneel. 

Schorsen, schortsen, schursen, zw. ww. tr. i) 

,Opnemen, zijne kleederen ; ook wederk. ; in zijn 
voorschoot of schort steken ; geschorst hebben, in zijn 
zak hebben, bij zich hebben (16de eeuw). 2) optrekken, 
samentrekken, den neus ; samenpersen, de 
lippen. 3) schorsen, opschorten, staken ; opzeggen, 
eene dienstbetrekking ; enen iet s., iem. in iets belemmeren 
; enen sine jbrovanche s., onderscheppen. 

— Schorsinge.
Schorsen, schortsen, zw. ww. tr. i) Van schors 

of bast ontdoen. 2) met schors verven of looien. 
Schorswoensdach, schorsel-. Zie s c h o r t e 1-. 
Schorte, znw. vr. Schort, voorschoot ; ook 

schorlecleel, schorteldoec. 

Schortelwoensdach, schorlelen-, schorsel-, 
schors(e)-, znw. m. Woensdag voor Paschen, de 
Woensdag in de stille week, genoemd naar het stil 

niet-luiden der klokken ; schorteclocke--houden of 

woensdach. 

Schorten, schurlen, zw. ww. — I. Trans. i) Opnemen 
of opbinden, de kleederen ; als wederk. 2) 
optrekken, den neus. 3) de werking van iets belemmeren 
of tegengaan ; wat laken dal si s., niet laten 
afwerken. 4) iem. tegenhouden ; met van, terughouden. 
— II. Intr. Ontbreken, schorten ; met een 
pers. als ondw., niet verschijnen of opkomen; met 
eene zaak als ondw., niet voldaan worden, van eene 
schuld (met veranderd ondw., te kort komen aan). 

Schortgordel, znw. m. Gordel, band of riem om 
het voorschoot op te nemen of op te houden ; ook 

:schortsel. 

Schortvel, znw. o. Hetz. als s c h o o t v e 1. 

SCHOTGAERDER. 

Schorve. Zie s c h e r v e. 

Schorve, schurve, schuerve, znw. vr. Schurft. 

Schorvede. Zie s c ho r ft. 

Schossen, zw. ww. intr. Slempen, brassen, zwelgen. 


Schot, znw. o. i) Schot, lot, spruit, rank. 2) 
werptuig, schiettuig, vooral: pijlen; schietwerktuig; 
bliksemschicht; het verschieten eener ster. 3) schot 
als afsluitingsmiddel, houten schot, grendel; een s. 
schieten, eene versperring of sluiting aanbrengen. 
4) afgeperkte ruimte, afgeschoten terrein. 5) het 
schutten of opsluiten van vee dat anderer eigendom 
beschadigt. 6) belasting als landrente verschuldigd 
aan den heer; het door iem. te betalen aandeel in 
lasten en beden, omslag; s. ende schout, schot en 
andere geldelijke verplichtingen ; s. ende lol gelden, 
belasting betalen, aan zijne verplichtingen als burger 
voldoen ; te schote ende tote slaen, belastingschuldig 
zijn. 

Schot, znw. Naam van een pruisische munt, 1 124 
mark. 

Schotachtich, bnw.; s. gebedekijn, schietgebedje. 

Schotbaer, bnw. Belastingschuldig. 

Schotbede, znw. vr. Omslag. 

Schotboec , -buec, znw. o. en m. Belastingkohier; 
ook schotbrief. 
Sohotboge, znw. m. Boog. 
Schotdore, znw. vr. Valdeur in eene poort, val. 
deurtje in eene sluis. 
Schote, znw. m. en vr. i) Schot, scheut, spruit; 

hakhout dat weer uitgeschoten is. 2) schot van een 
schietwerktuig; binnen schok, schools; pijlschot, boogschot, 
als aanduiding van een bepaalden afstand. 3) 

stroom, snelle loop, vloed. 4) scheut, als ziekelijk verschijnsel. 
5) zooveel (brood) als te gelijk in den oven 
„geschoten" wordt. 6) weversterm, het inbrengen 
van de overdwarsche draden met den schietspoel in 
het weefsel; de inslag. 7) beet van een dier, hontsschote. 
8) hetz. als s c h o o t, 2) ; naam van een deel 
van een kleedingstuk en van de wapenrusting. 

Schotebane, znw. vr. Schietbaan. 

Schotel, schot/el, schuelel, sehuitel, znw. m. en o. 
r) Schotel, schaal ; bak; schotel met spijs ; vleeschschotel. 
2) drinkschaal, schaal van eene weegschaal. 
3) hersenpan. 

Schotel, znw. m. Grendel. 

Schotelaer, schollel-, schuelel-, znw. m. Sehotelmaker; 
ook scholeldraeyer, -maker. 
Schoteldoec, znw. m. Vaatdoek. 
Schoteldrager, znw. m. Tafeldienaar. 

Schotelgenoot, znw. m. Een der twee personen, 
meestal een heer en dame, die aan tafel uit denzelfden 
schotel of van dezelfde portie eten, die te 
zamen worden bediend. 

Schotelinc, znw. m. Spruit, uitspruitsel. 

Sehotelcleet, znw. o. Hetz. als s c h o o t c 1 e e t. 

Schotelcorf, znw. m. Mand waarin men schotels 
of vaatwerk draagt ; ook scholelvat. 
Schotelmenger, znw. m. Koopman in vaatwerk 
of houten bakken; ook schotelvercober. 
Sehotelpenninc, znw. m. Schotelgeld, eene gel


delijke bijdrage aan bepaalde gilden. 

Schotelspoele, znw. Hetz. als schot e l w a t e r. 

Schotelschot, znw. o. Eene heffing in geld voor 
het „schutten" van vee, dat anderer eigendom beschadigt, 
schutgeld. 

Schotelvisch, znw. m. Kookvisch. 

Schotelwasscher, znw. m. Knecht die het gebruikte 
vaatwerk wascht. 
Sehotelwater, znw. o. Vaatwater. 
Schoten, schailen (oostmnl.), zw. ww. tr. Hetz. 
als schutten (vee). 

Schotenisse, znw. vr. Stekelvischjes, stekelingen. 

Schoter, schater, schaiter (oostmnl.), znw. m. 
Hij die van gemeentewege het vee „schut", dat 
losloopt op anderer grondgebied. 
Schotgaerder, znw. m. De ambtenaar die het 
„schot" (7) bepaalt en int (16de eeuw). 


526 SCHOTGAVEL. 

Schotgave1, znw. m. (oostmnl.). Hooivork. 

Sehotich, scheutich, bnw. i) Voortvarend, wakker, 
niet tegen moeite opziende. 2) kwetsend, grievend. 


Schotinge , znw. vr. Hetz. als s c h u t t i n g e. 
Schotmael, school-, znw. o. Een pijlschot afstand. 
Sehotpont , znw. o. De eenheid waarin ieders 

aandeel in het „schot" (7) wordt bepaald. 

Schotporte, joorte, znw. vr. Valdeur in eene 
poort, van balken met scherpe punten van onderen, 
die men door middel van kettingen kon laten vallen. 

Schotrekenaer. Hetz. als s c ho t g a e r d e r. 

Schotseh, schots, bnw. Verkeerd, raar; als bijw., 
op eene verkeerde of rare manier; schotsch coene, 
koen, vermetel, driest, roekeloos. 

Schotschoudich, bnw. Schotplichtig. 
Schotsetter, znw. m. Hetz. als s c h o t g a e r der. 
Schotsnider, znw. m. Pijlsnijder. 
Schotspoele, znw. vr. Schietspoel. 
Schottelien, zw. ww. tr. Met houtwerk beschieten. 
Schotten, zw.. ww. intr. „Schot" (7) innen. 
Schotter, -erie. Zie schutter, -e r i e. 

Schotvanger. Hetz. als s c h o t g a e r d e r. 
Schotvri j bnw. Vrij van het betalen van „schot" (7). 
Schou. Zie s c ho u d e en s c h u, znw. en bnw. 
Schoubaer, bnw. i) In het oog vallend, aan


zienlijk. 2) aan schouw of „inspectie" onderworpen. 
Sehonboete, -boet, znw. vr. Boete voor bekeuringen 
bij het schouwen. 

Sehoubrief, znw. m. Een geschreven stuk of verordening, 
waarbij eene schouw (in een bepaald waterschap) 
geregeld wordt. 

Schoud, znw. m. i) Stoot, duw. z) grendel (nederr.). 
Schoudach, znw. m. Dag voor eene schouw bepaald 
of voorgeschreven. 

Schoude, sclhou(we), scholde, schoolde (oostmnl.), 
znw. vr. Naam van een open vaartuig voor het ver 
voer van goederen, praam, bok. — Schoudehure. 

Sehoude schouwe, znw. vr. Schoorsteen. 

Schoudelije, bnw. i) Schoudelike saken, schuldzaken. 
2) waardoor men (zedelijke) schuld op zich 
laadt ; die scoudelike sonde. 

Sehoudeljaer, schaudel-, znw. o. Schrikkeljaar. 
Schouden, schouwen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Met kokend water wasschen of begieten; geslachte 
dieren, zengen, broeien ; eene stof, in heet water 
zetten. 2) met of in kokend water werpen, zengen, 
schroeien, branden. — II. Intr. Zengen, zich branden 

aan kokend water. 
*Schouden, st. (redupl.) ww. trans. Stooten, du


wen, voortstooten, voortschuiven. 
Schoudenaer, znw. m. Schuldenaar. 
Schoudenoot, znw. m. Hetzelfde. 

Schouder, sciluder, scholder, schoeder, schouwer, 

znw. vr. (en m.). Schouder ; van een dier, voorschen


kel. — Schouderbeen, -blat, -cleet, -naet. 

Schoudich. Zie s c h u l d i c h. 
Schoudijc, schouwe)-, znw. m. Dijk waarover 
eene schouw gebannen wordt. 
Sehoudinge, znw. vr. Het zetten van eene stof 

in heet water, broeiïng. 
Sehoufierlije, scow-. Zie schoffeerlij c. 
Schouhouder, znw. m. Opzichter; bep.: gevan


genbewaarder. 
Schoum enz. Zie s c h u u m. 
Scourse, znw. Waterloop. 
Sehonspel, znw. o. (Tooneel)vertooning. 
Schonstede, znw. vr. Plaats waar men uitzicht 

heeft of van waar men naar iets (eene vertooning) 
kijken kan. 

Sehouster, s chouw-, znw. vr. Eene vrouw die 
het „schouwende leven beoefent, die zich in God 
en het goddelijke verdiept, die visioenen heeft. 

Schout, sclholt, schuit, schoude, schulde, znw. vr. 
(en m.). i) Verplichting, plicht, het tot iets verplicht 
of jegens iemand verbonden zijn ; bi rechter (rechten) 
schoude (schonden), overeenkomstig eene rechtmatige 
of heilige verplichting ; van gerechter schout, hetz.; 

SCHOUWELIJC. 

die s. gelden, gehoorzamen aan de natuurwet, vooral 
van den dood; ook van de menstruatie; der naturen 

s. gelden. 2) Datgene waarop iem. recht heeft, hetgeen 
hem toekomt, wat men iern. verschuldigd is; 
mine schout, hetgeen men aan mij schuldig is; 
hetgeen iem. te vorderen heeft aan schatting, vergoeding, 
hulde, boete, eerbetoon enz.; huwelike s., 
echtelijke gemeenschap ; s. van wive, lij fsgemeenschap 
; van, met rechter s., overeenkomstig hetgeen 
iem. verdient; ook: te recht; met onrechter schout, 
schoude, ten onrechte; bi enes schoude, door iemands 
verdienste; ere dinc s. gewinnen, recht op iets hebben, 
iets verdienen. 3) schuld, geldschuld ; schade 
ende s. (zie s c h a d e) ; losprijs, de som noodig om 
eene schuld te delgen. 4) zedelijke schuld, misdrijf, 
misdaad ; vergrijp tegen de wet ; ook : tegen de 
zedewet, zonde. 5) schuld, aanleidende oorzaak van 
iets kwaads of verkeerds of voor een ander onaangenaams 
; buien, sonder s. ; s. hebben ; s. noch daet 
en hebben ; s. gewinnen, zich aan iets schuldig 
maken ; die s. geven ; ook in het mv., die scoude(n) 
sin mine (min), het is mijn schuld. 6) toedoen, 
medewerking. 7) oorzaak, grond ; ook : reden , dat 
hi hem beroemt van minnen (vrouwengunst), dies 
hi noit scoud ghewan, waartoe hij nooit aanleiding, 
waarvoor hij nooit reden had. 8) beschuldiging; 
hem Purgeren ende claren van der scoude. 9) als 
bnw., noodzakelijk, onvermijdelijk, hel es scull ende 
het moet veesen. 
Schout. Zie schoutete. 

Schoutambacht. Zie s c h o u te t e n a mb 
a cht. 

Schoutet, schoutale, schouteie, schoulel, schoutheil, 
-eit; schoule, scholle, schulle, znw. m. i) Bestuurder 
of opzichter over de bezittingen van een 
bijzonder persoon of eene stichting. 2) naam van 
een vertegenwoordiger van het landsheerlijk gezag, 
bep. van graaf en bisschop in de steden en op het 
platte land; vooral: rechtelijk ambtenaar, die in 
civiele zaken rechtsprak; schouten huus, de gevangenis 
; schoutelen gedinge, de terechtzitting, waar 
een schout voorzitter is. — Schoutetenambaeht, 
-schap.

Schoutetenbrief, schouten-, znw. m. Akte van 
eene voor den schout geschiede rechtshandeling. 
Sehoutetenboete, schouten-, znw. vr. Boete aan 
den schout te voldoen. 
Sehoutetendiener, schouten-, -dienaer, znw. m. 
Gerechtsdienaar; ook: -enape, -cnecht.
Schoutetendoem. schouten-, -dom, znw. o. i) 
De bediening. 2) het rechtsgebied van den schout. 
Schoutetinne, schoulinne, znw. vr. Vrouw van 
een schout. 

Sehoutheet, -heil, znw. vr. Zie s c h o u t e t e. 

Schoutheet, bnw. Kokend heet. 

Sehouthere, -heer, znw. m. Schuldeischer. 

Sehoutjaer. Hetz. als s c h o u d e 1 j a e r. 
Sehoutmaner, -maenre, znw. m. Schuldeischer; 
ook schoulnole. 

Sehoutmudde, schuil-, znw. vr. en o. Eene bepaalde 
hoeveelheid koren, als tijns of grondrente 
verschuldigd ; schoulmale, de maat daarvoor bepaald; 

-rogge, -swin. 

Schontpan , znw. o. Pand voor schuld. 

Schouwarer. Hetz. als s c h o u h o u d e r. 

Schouwe. Zie schoude en s c h u. 

Schouwe, schauwe, znw. vr. I) Het zien of beschouwen 
van iets. 2) eene inspectie van wege de 
overheid, tevens ommegaande rechtbank, vooral: 
van dijken, wegen enz. door een waterschapsbe


stuur ; het terrein waarover de schouw plaats heeft; 
de personen die de schouw verrichten. 3) het schouwen, 
het overpeinzen van God en het goddelijke. 
4) aanblik, het gezien worden ; leven in der werelt s., 
in een hoogen stand. 

Schouwedach, -di]c. Zie s c h o u d a ch, -d ij c. 
Schouweljjc, bnw. — I. Pass. i) Zichtbaar, 
waarneembaar. 2) iin het oog vallend, aanzienlijk. — II. 


SCHOUWEN. 

Act. Hetz. als s c ho u w e n d e. Schouwelijcheit, 
godsdienstige overpeinzing. 

Schouwen, schauwen, zw. ww. — T. Trans. i) 
Zien, met de oogen waarnemen ; in de boeken zien, 
lezen ; waarnemen met den geest. 2) beschouwen, 
bezien, bekijken ; als znw., blikken ; zich verdiepen 
in, bespiegelen, het goddelijke. 3) in oogenschouw 
nemen, schouwen, inspecteeren, vooral in het ' dijkwezen. 
4)' nagaan, overwegen. 5) causatief, doen 
zien, toonen, vertoonen. — II. Intr. Naar iets kijken, 
de oogen op iets vestigen. — Schouwinge.

Schouwen. Zie schouden en schuwen. 

Schouwende, deelw. bnw. ; dat s. leven, -het 
beschouwende of bespiegelende leven, het leven der 
stille overpeinzing van God en het hemelsche. 

Schouwer. Zie schouder. 
Schouwer, znw. m. Groote beker, bokaal. 
Schouwer, znw. m. i) Hij die eene schouw of 


inspectie houdt, gezworene; heemraad. 2) hij die 
zich wijdt aan bespiegeling over God en het hemelsche 
; vr. schouwerinne, schouster. 

Schouweteringe, znw. vr. Watergang waarover 

eene schouw wordt gevoerd. 
Schone. Zie schoof en schof. 
Schoveline, znw. m. Verschoppeling. 
Schovelinc, sehover-, znw. m. Schaats (16de e.). 
Schoven, schoeven, zw. ww. — I. Trans. Aan 

schooven zetten, graan. — II. Intr. Het schoofrecht 

uitoefenen. — Schover. 
Schoven, zw. ww. tr. Met duigen bevestigen. 
Schovuut, schofuut, scuvuut, scavuut, znw. m. 

i) Nachtuil. 2) Schooier, bedelaar. 
Schra, bnw. (nederr.). Schraal, droog, dor. — 
Schraheit. 
Schrabbelen, zw. ww. intr. Krabben, vooral: 

met de pooten langs den grond. 
Schrabben, zw. ww. tr. en intr. Krabben. 
Sehraepiser, znw. o. Schrapper, krabber. 
Schrafferen, -eeren, zw. ww. intr. Schaduwlijnen 

aanbrengen op eene teekening. 
Schrage, znw. vr. Schraag, stut, onderstel. — 
Schragen.

Schram. Zie s c h r a m m e. 
Schrame, znw. vr. Verwonding ; pijn. 
Sehramen, zw. ww. tr. Openrijten, het vel. 
Schramme, znw. vr. Opening in de huid, kloof, 


spleet ; verwonding met een wapen, snee. — 

Schrammen. 
Schramme, schram, znw. m. Kameraad, gezel; 
kwant. 

Sehranke, schranc, znw. m. i) Schraag, schuine 
poot, onderstel. 2) staketsel, traliewerk; slagboom, 
sluitboom. 3) de juiste grenzen of perken; de juiste 
stand, goede staat; wi den s., in de war. 

Schrankelen, zw. ww. — I. Intr. Met onvaste 
beenen gaan, wankelen. — II. Trans. Met tralieof 
rasterwerk afzetten. 

Schranken, zw. ww. — I. Intr. i) Met de beenen 
over elkaar zitten. 2) hetz. als s c h r a n k elen, 
Intr. — II. Trans. Hetz. als schrankelen, 
Trans. 

Schranso, schrantse, znw. vr. Bos, takkebos. 
Sehranse, schrantse, znw. vr. Reet, opening.
Schransen, zw. ww. intr. Met graagte eten (i 6de 

eeuw). 
Schrap. In v o e t s c h r a p, voetspoor, -stap. 
Sehrapelinc, znw. m. Schraapsel, afschrapsel; 

ook schraj5else. 
Schrapen, zw. ww. tr. Schrapen, (af)schrappen; 

bijeenschrapen, geld en goed. 
Schrapmes, znw. o. Schrapmes; ook schrajfte. 
Schrappel, znw. o. Hetz. als s c h a p p r e e 1. 
Schrappen, zw. ww. — I. Trans. Schrapen, 

schrappen; bijeenhalen. — II. Intr. Krabben. 

Schrauwelen, zw. ww. tr. Krabben. 
Schrauwen, zw. ww. intr. Schreeuwen, krijschen.
Schravelen, zw. ww. intr. Met de pooten krab


ben, in den grond woelen. 

SCHRIFT. 527 

Schraven, zw. ww. — I. Intr. Hetz. als s c h r av 
e 1 e n. — II. Trans. i) Door wroeten in de hoogte 
werpen, aarde, stof. 2) door krabben of schuren loswoelen 
; stene van den rootsen scraven. 

Schrede, scherde, znw. m. en vr. Schrede, stap, 
pas ; ook als maat. 
Schredelinge, scherd-, bijw. Met wijde beenen; 
met groote stappen; ook schredelike, schrelike. 
Schreden, zw. ww. tr. Aarde brengen op (een 
land of dijk; 16de eeuw). 

Schreef. Zie s c h r e v e. 

Schreem, znw. m. Schreeuw, krijsch (van vogelgeluiden). 


Schreen, schrein, schrien, znw. o. en m. Kist, 
kast, een stuk huisraad voor berging geschikt; doodkist 
reliquieënkastje; verklw. schreenkijn. 

Schreeuwen, schreuwen, zw. ww. intr. Schreeu


wen. 

Sehreft, schrefture. Zie s c h r i f t, -u r e. 

Schrei, znw. m. Schreeuw, gil. 

Schreidal , schreie-, znw. o. Tranendal. 

Schreyelijc, bnw. Klaaglijk, droevig. — Schreye


like, bijw., onder tranen. 

Schreyen, schreiden, zw. ww. intr. i) Schreeuwen 
; ook van dierengeluiden ; rochelen. 2) schreien, 
hoorbaar weenen. — Sehreyinge.

Schrein. Zie s c h r e e n en vgl. s c h r ij n. 
Schreisanc, znw. m. Klaagzang, treurzang. 
Schreiweder, -weer, znw. o. Slecht weer (16de e.). 
Schreme, znw. vr. Teeken in het vleesch. 
Schromen, schreemen, zw. ww. intr. Schreeuwen 

(i 6de eeuw, vlaamsch). 
Sehrem eII zw. ww. tr. Samentrekken, doen 
rimpelen ; schrn ; smelten, vet.

oeie 

Schrenkelen, schrink-, zw. ww. tr. Iem. een 
beentje lichten, op listige wijze ten val brengen of 
er in laten loopen, bedriegen. — Schrenkelaer, 

schrink-. 

Schrenken, schrinken, zw. ww. tr. i) Hetz. als 
s c h r e n k e 1 e n. 2) benadeelen, kwaad doen. 3) 
tegenhouden, belemmeren, in iets beletten. 

Schrepel, bnw. Mager, schraal. — Schrepel heit. 


Sehrepelen. In d o r e s c h r e p e l e n, doorschrappen. 


Schrepeline. Hetz. als s c h r a p e l i n c. 

Schrepelkijn, znw. o. Schrapje, streepje. 

Sehrepen, st. ww. tr. Schrappen, krabben, af-; 
met een scherp werktuig iets van iets anders verwijderen, 
vooral: hetgeen er niet hoort; uitschrappen, 
het geschrevene. — Schraper.

Sehreppen, zw. ww. tr. Schrappen ; ook waarschijnlijk 
koppen, koppen zetten. 

Schreve, schreef, znw. vr. i) Spleet, opening, 
ook van eene wond. 2) streep, lijn; grenslijn; verklw. 
schreefkijn ; ook : streep op den kerfstok ; die bede 

gaderen by kerven ofte screven ; grensbepaling bij 
een spel ; boven, buten s., boven mate, buitengewoon, 
bij w. 3) naam voor verschillende maten, vooral voor 
wijn en hout. 

Schreversteen. Hetz. als s c h e v e r s t een. 

Scribe, znw. m. Schriftgeleerde. 

Schricht. Zie schrift. 

Schriden, st ww. intr. Schrijden, stappen, met 
groote schreden of op eene deftige wijze gaan of 
loopen ; ook van paarden ; ook van het op- en afstappen 
van het paard. 

Schridrop, znw. m. (nederr.). Traan. 

Schriëlijc, bnw. (nederr.). Hetz. als s c h r e y e1 
ij e. — Schrieljjchest.

Schriën , st. ww. intr. i) Schreeuwen. 2) hoor


baar schreien. 
Schrien. Zie s c h r e e n. 
Schrift, schrefl, schrichl, znw. vr. en o. i) Ge


schreven schrift, het geschrevene ; in, mei schri fte(n), 
op schrift. 2) al wat men op schrift heeft gebracht, 
geschrift; de heilige schrift of een deel er van. — 

Schrifteli e, schriftelike, schriftreetschap. 


X 2 8 SCHRIFTORIE. 

Schriftorie, schrijf-, -foor, znw. Schrijf koker. 

Schrifture , schrefture, -uur, znw. vr. i) De 
schrijfkunst. 2) al wat geschreven is, een boek, een 
tekst, een brief, een opschrift, eene figuur e. a. ; de 
heilige schrift. 3) der s-n aert, de kunst van schrij ven, 
literaire kunst. 

Schrijfambacht, dambocht, -ambt, -amt, znw. 

o. Het ambt van schrijver of klerk, vooral: van den 
schepenklerk. 
Schrjjfbert , sclhrive-, -bon, znw. o. Lessenaar, 
schrijftafel; ook: lei (16de eeuw). 
Schrjjfgelt, znw. o. Schrijfloon, vooral: het loon 
van den schepenklerk voor het` maken van een 
schepenbrief. 

Schripfgetouwe, znw. o. Schrijfgereedschap. 

Schrjjf huus, znw. o. Kantoor, bureau. 
Schrifcoker, znw. m. Schrijf koker, -etui. 
Schrjjiiey, -lay, znw. vr. Lei (16de eeuw). 


Schrjj$oon. Hetz. als s c h r ij f g e 1 t. 
Schrjjfines, znw. o. Pennemes. 
Schrjjfpenne, znw. vr. Schrijfpen, pen. 
Schrijfstede, znw. vr. Kantoor, griffie. 


Schripfschole, znw. vr. School voor (lezen en) 
schrijven. 
Schrijftafel, -lavele, znw vr. i) Lessenaar of 
schrijfti el, iets waaraan men schrijven kan. 2) bord, 

lei of wastafeltje, iets waarop men schrijven kan. 
Schrjjftassche. Hetz. als s c h r ij f c o k e r. 
Sehrijftouwe. Hetz. als s c h r ij f g e t o u w e. 

Schrijn, .schrine, sehrinen, znw. m., vr. en o. 
i) Kist, kaste, voor het bewaren van kostbaarheden 
en geld ; verkiw. schrinekijn, voetschrine, voetbankje, 
misschien met bergruimte ; doodkist, reliquieënkastje. 
2) gezegd van den moederschoot van Maria en van 
's menschen gemoed ; van een goddelijk wezen of 
heilig persoon, waarin alles wat heilig of zalig is 
is vervat ; God is der zalicheden s. ; Maria der 
deuchden scrjn. 

Schriïnge, znw. vr. Geschreeuw, geweeklaag. 
Schriebrief, znw. m. Brief van uitstel (van be


taling), van verkoop op termijn. 
Schrickeli j e, bnw. Schrickel,j aer, znw. o. 
Sehricken, zw. ww. intr. i) Een grooten of 

wijden stap nemen, schrijden. 2) schrikken, ontstellen. 


Schricsehoe, -schoen, znw. m. Schaats. 

Sehrimpen, st. ww. intr. Verschrompelen, rimpels 
krijgen. 
Schrinden, st. ww. intr. Openbarsten, -springen, 
-splijten, van droogte en dorheid. 
Schrinehout, schrinen-, znw. o. Kastenmakers hout. 
Schrinemaker, schrjn-, znw. m. Schrijnwerker 
; ook schrinewerker. 
Schrinewarer, schrjn-, -waerder, znw. m. Bewaarder 
van kistjes of kastjes met kostbaarheden. 
Schrinken, st. ww. intr. Zich terugtrekken, 

terugdeinzen. 
Script, znw. o. Een geschreven stuk. 
Scriptoor. Hetz. als s c h r i f t o r i e. 

Schrisanc (nederr.). Hetz. als s c h r e i s a n c. 
Schritraen (nederr.). Hetz. als s c Is r i d r o p. 
Sehrivein, -am, znw. m. i) Schrijver, griffier; 

klerk, copiïst ; schrijver, auteur. 2) schilder. 
Schrivelijc, bnw. ; niet s., onbeschrijfbaar. 
Schriven, st. ww. tr. i) Schrijven, opschrijven, 

op schrift brengen, te boek stellen ; s. ende wriven, 
druk over en weer schrijven ; als znw., de schrijfkunst 
; de kunst van schrijven (literair) ; het geschrevene; 
een brief, vooral: een ambtelijke. 2) 
schriftelijk mededeelen, vermelden ; afschilderen, beschrijven. 
3) opschrijven, vooral posten van ontvangst 
en uitgaaf; luttel s., weinig waard achten; iemands 
naam opteekenen ; iem. beschouwen als ; met ute, 
iemands naam schrappen. 4) schilderen, in kleuren 
voorstellen ; afbeelden. 5) met gekleurde figuren 
doorwerken, in kleuren borduren ; graveeren, ingrif-

SCHRUPEL. 

fen ; griffen, in het gemoed. 6) beschilderen. — 

Schrivinge.

Schriver, znw. m. i) Schrijver, hij die de schrijfkunst 
verstaat en uitoefent, copiïst ; vr. schriverse ; 
schriverige (vla.; ook boekhoudster). 2) naam voor 
verschillende ambtenaren, met het schrijven van 
ambtelijke stukken belast, schrijver, klerk ; schepenklerk 
; geheimschrijver ; kanselier ; notaris ; s. van 
den bloede, griffier van een met lijfstraffelijke rechts 

belast college. 3) schrijver, auteur. 4) schil--pleging 
der, vooral: decoratie-, historieschilder. 
Schrobbelich, schrub(be)lich, bnw. (nederr.). 
Stekelig, puntig. 

Schrobben, schrubben, zw. ww. — I. Intr. In 
den grond krabben of wroeten. — II. Trans. i) 
Krabben, krauwen. 2) bijeenschrapen. 3) schrobben, 
met nat vegen. 

Schrode, schorde, znw. vr. i) Het snijden in 
iets ; in aderschrode, aderlating. 2) afgesneden of 
afgeknipt stuk van de eene of andere stof, strook, 
band, zwachtel ; verklw. schrodekijn; strook perkament 
; een snipper, lap, kleinigheid ; die vrec hevet 
hem onwaert, die tsjfns hebben wille een schrode. 

Schrodeambacht , schrood-, schroo-, znw. o. 
Het uitoefenen van het beroep van „wijnschroder" 
(zie schroder (2). 

Schrodebant, znw. m. Zwachtel. 
Schrodegelt, schrood-, schroo-, ook schrodel-, 
znw. o. Geld betaald voor het op- en afladen en 
het vervoer van vaten wijn en bier. 
Sehrodeline, znw. m. Afsnijdsel, snipper. 
Schrodemeester, znw. m. Hij die een „schrodeambacht" 
heeft gepacht of verkregen. 
Sehroden, schreden (oostmnl.), schrooyen (jonger 
mnl.), st. en zw. ww tr. i) Klein of stuk snijden ; 

tot grof meel malen ; eene stof, tot kleederen snijden. 
2) stuktrekken, -maken, -scheuren, -knagen ; munten 
s.: a) ze munten of slaan. b) ze snoeien, schroeien 
(schrooien), aan den rand er iets van afsnijden. 4) 
snijden, houwen met een wapen als ondw., verwonden. 

Sehroden, schraden (oostmnl.), zw. ww. tr. Zware 
lasten, op- en afladen en vervoeren ; vaten, op ladderboomen 
voortschuiven of voortrollen, bewerken 
met de kraan, schrooien. 

Schroder, schrader (oostmnl.), schreuder, znw. m. 
I) Snijder, kleermaker ; vr. schroderse, schroodster ; 
Schroderambacht, -schap, schroderen. 2) 

geldsnoeier. 

Schroder, znw. m. Hij die een „schrodeambacht" 
heeft, hetz. als schrodemeester en craenm 
e e s t e r; ook : de werkman die zware lasten, 
vooral vaten, op- en aflaadt en vervoert. 

Schroderie, znw. vr. i) Het „schroden" (2) ; 
ook hetz. als s c h r o d e a m b a c h t. 2) hetz. als 
s c h r o d e g e 1 t. 3) plaats waar groote schepen 
laden en lossen, waar de wijnkraan is. 

Sehrodinge, znw. vr. Verdeeling (van dijken) 

met betrekking tot den onderhoudsplicht, verstoeling. 

Schrodinge, znw. vr. Het vervoer van wijn. 

Schroeven, schroven, zw. ww. tr. Schroeven; 

kwetsen, kneuzen. — Schroevinge.
Sehroffele, schrouffele, scrofule, znw. vr. Klier, 
halsklier. 

Schromen, schruemen, zw. ww. — I. Intr. en 
wederk. Vreezen, tegen iets opzien. — II. Trans. 
Afstooten, terugstooten, afschrikken. — Sehrominge, 
afkeer, afschuw; schroom (16de eeuw), afschrikkend 
voorbeeld. 

Schrompelen, zw. ww. intr. Samentrekken, in


eenschrompelen, vooral door hitte. 

Sehronde , schrunde, znw. vr. Spleet, kloof. 

Sehroodster. Zie s c h r o d e r. 

Schroom. Zie schromen. 

Schroorambacht. Zie s c h r o d e r-. 

Sehrubben. Zie schrobben. 

Schruimen. Hetz. als s c h r o m e n. 

Schrupel, scruehel, screuj5el, scrupule, znw. i) 

Naam van een klein gewicht, scrupel. 2) angstige 


SCHRUPPEN. 

zorg, onrust, gewetensangst, gemoedsbezwaardheid, 
twijfelmoedigheid. — Schrupeloos, scruuuloos, 
-heit , -osich.

Sehrnppen. Hetz. als schorpen. 

Schruve, schruyve, znw. vr. Schroef. 

Sehroven, st. w`v. tr. Verstooten, verjagen ; geschroven, 
vooral: verschroven. 

Schu, schouw, bnw. i) Schuw, schrikachtig, van 
dieren. 2) van aanraking met menschen, af keerig 
van menschen ; afkeerig van den man, gezegd van 
eene vrouw ; met dat. en gen., afkeerig van iemand 

of iets; hem s. maken, zich wegpakken. 3) wild, 
woest, onbeschaafd. 4) bevreesd, bang, onderworpen. 
Schu, znw. o. Vogelverschrikker; ook van een 
mensch gezegd. 
Schubbe , schub, znw. m. i) Vel, schel, vlies. 2) 
schub. Verklw. schubbekijn. 
Schubben, zw. ww. tr. Ontdoen van ,,schub. 
ben" ; schrappen, afschrappen. 
Schubben. Hetz. als s c h o b b e n, 2) en 
schrobben, 3). 

Schudde, znw. i) Gaffel, de palen met het dwars. 
hout, waaraan het galgekoord hangt. 2) galgebrok, 
galgenaas, schelm; ook wel: leeglooper, iem. die 
voor allerlei, ook : vuil, werk te vinden is. 

Schuddebollen, zw. ww. intr. Knikkebollen. 

Schuddecorf , schuddel-, znw. Volksbenaming 
van de translatie van St. Maarten, 4 Juli; ook 
sehuddecorfsdach. — Schuddecorfsbroot, het brood 

dat op dien dag wordt uitgedeeld. 
-schuddelinge. In o p s c h u d d e 1 i n g e, overblijfselen 
van een maaltijd. 

Schudden, schodden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Schudden, met kracht heen en weer bewegen; uitschudden 
; den bot s., het gelag betalen, het loodje 
leggen, boeten voor een ander ; den eersten bot s., 
het spits afbijten (vlaamsch, 16de e.). 2) zwaaien, 
drillen. 3) beschutten, beschermen. -- II. Wederk. 
Zich schudden ; hem s. van, zich door schudden 
zuiveren ; hem s. ute, zich verwijderen uit, losmaken 
van (het stoffelijk omhulsel); zijne gedaante afleggen. 

— III. Intr. i) Schudden, heen en weer gaan. 2) 
beven, trillen, bibberen. 
Schuddinge, znw. vr. — I. Van schudden, Trans. 
I) Schudding, het schudden. 2) het zwaaien of drilten 
van een, wapen. 3) afschutting, afsluiting, ver 

schudden, Intr. Beving.-sperring. — II. Van 

Sehuderen, zw. ww. intr. Beven, rillen. 

Schuebe, schuebich. Zie s c h o e b e, s c ho e


b ich. 
Schuere. Zie schore en schure. 
Schuere. Hetz. als s c h o u d e r. 
Schueren. Zie schoren en schuren. 
Schuerse, schuetel. Zie s c h o r s e, schotel. 

Schufelen, zw. ww. intr. Schuifelen, blazen. 
Schaffel, schufuut. Zie schoffel, schovuut. 

Schuylen, schuyme e. a. Zie s c h u 1 e n enz. 

Schulage, znw. vr. Schuilplaats, -hoek. 

Schulde, schuit. Zie s c h o u t. 

Sehuldelike , bijw. Met recht, te recht. 

Schulden. Hetz. als schuldigen. 

Schuldegenoot, schuldenoot, -note, znw. m. 
Schuldenaar. 
Schuldenaer, znw. m. i) Schuldenaar. 2) schuld 
ook schulder. -eischer; 

Schuldich, scheldich, schoudich, bnw. — I. Attributief. 
i) Verplicht, voorgeschreven, verschuldigd. 
2) verschuldigd, hetgeen nog betaald moet worden. 
3) misdadig, aan eene misdaad schuldig. — II. 
Praedicatief. S. sin, werden, maken; hem s. geven; 

s. sijn : a) verplicht, verbonden zijn, tot plicht hebben; 
zedelijk verplicht zijn, moeten; met acc., meest 
heeft, meest s. is, wien veel gegeven is, van hem 
kan ook veel geëischt worden ; met acc., tot iets 
verbonden of verplicht zijn ; met van, voor iets ver 
aansprakelijk zijn. b) behooren ; mogen;-bonden of 
moeten ; behoeven (met eene ontkenning). c) recht 
hebben, gerechtigd of bevoegd zijn ; verdienen, 

SCHUTBRIEF. 

waard zijn ; s. sin der wraken ons Heren ; quaet 
laf es s. quaden inde. d) met een gen., gemeenschap 
hebben met man of vrouw ; want ic noyt mans s. 
en was. e) verplicht zijn tot betaling. f) schuldig 
zijn aan een vergrijp, eene misdaad ; enen s. maken, 
iem. schuldig verklaren ; hem s. maken, schuld bekennen 
; hem s. geven, hetzelfde. 

Schuldige, znw. m. i) Schuldenaar. 2) Schuldige. 
Schuldigen, zw. ww. tr. Aanklagen, iemands 
schuld in rechte uiteenzetten. — Schuldiginge,

schnldinge.

Schulen, schuylen, zw. en st. ww. — I. Intr. i) 
Schuilen, verborgen zijn, niet van buiten zichtbaar 
zijn; onbekend zijn, niet geweten worden. 2) zich 
bergen, een onderkomen, eene verblijf-, eene schuilplaats 
zoeken, wegkruipen ; met een acc., schuilen 
voor, den regen (rein) s. 3) sch. o, loeren op. — 

II. Trans. Opbergen, opsluiten, dieren. 
Schulende, deelw. bnw. Verscholen, verborgen. 
Schulenisse, schuul-, znw. vr. Schuilplaats ; ook 
schulinge. 

Schuler, znw. m. Iem. die zich aan het oog 
onttrekt. 

Schuilen, oorspronkelijke vorm van sullen. 

Schuller schullep. Zie scholle, schelpe. 

Sculperen, -eeren, zw. ww. tr. Graveeren. — 

Sculperinge.

Schuit en de samenst. Zie s c h o u t enz. 

Schuine, schuyme, schuum, znw. o. t) Schuim; 
blaasjes, van regen; schuimachtig speeksel; vocht 
aan boomen, hars ; schuim door koken ; schuim van 
metaal, afval. 2) iets dat niets beduidt (eig. een 
blaasje); niet ene s., niet het minste. 3) vuile taal. 

Schumen, schuymen, zw. ww. — I. Trans. ij 
Schuimen, het schuim van iets wegnemen. 2) wegnemen 
; tvet van den pot s. 3) stroopen, plunderen; 
ook zonder object. — II. Intr. i) Schuimen, schuim 
van zich geven. 2) schuimend speeksel op den mond 
hebben. 

Schumer, schuymer, znw. m. Landlooper, straat 

-roover. 

Schumich, schuymich, bnw. i) Schuim makende 
of van zich gevende ; met schuim bedekt, van urine. 
2) vol metaalschuim of slakken. 

Schunnen. Zie schinden. 

Schnppe. Zie s c h o p p e. 

Schuppel, znw. m. Blad aan een scheprad. 

Sehupstoel. Zie schopstoel. 

Schure, schuere. Zie s c h o r e. 

Schure, bui. Zie s c h u u r. 

Schure, schuere, schuer, schuyer, znw. vr. Schuur; 
ook van de hel; sduvels scuere. 
Seureel, scuereel, znw. m. Eekhoorn. 
Schuren, schueren, schuyren, zw. ww. — I. Trans. 

Schuren, schoon maken; blinkend maken, (op)poetsen 
; van den roeste der sonden geschuert sin. — II. 
Intr. Schuren, slijtende langs iets gaan; ook tr., gezegd 
van eene rivier, (de oevers) afschaven. 

Schuren, schuyren, zw. ww. intr. (nederr.). Schuilen. 


Scharf, schurpen. Zie s c h o r f, s c h o r p e n. 

Schurse, schnrvede. Zie schorsen, schorft. 

Scurvel, znw. m. Eekhoorn. 

Schut, schutter. Zie s c h u t t e. 

Schut, schutte, znw. o. Schiettuig, pijl; ook van 

de pijlen der min, des duivels ; eene vallende ster, 
een straal van licht; als verzamelwoord, pijlen; van 
grievende of kwetsende wonden. 

Schut, schutte, znw. o. z) Plaats waar men iets 
bergt of i 
iin veiligheid brengt, vooral van opgevan gen 
vee, „schut", schot. 2) waterkeering, dam. 3) 
schutting (?). 

Schutate. Zie s c h o u t e t e. 

Schutbaer, bnw. Wat mag opgevangen of opgesloten 
worden, van vee. 
Schutbert, znw. o. Scherm, schut. 
Schutbrief, znw. m. Ambtelijk stuk over de re. 

gelen gesteld voor het schutten of opvangen van vee. 


 

53 0 SCHUTE.

Schute, schuyle, schuyt, znw. vr. Schuit; verklw. 
schuutkijn ; die blauwe s., een soort van narrenschip, 
waarin „verloren kinderen" (lichtmissen, doorbren. 
gers) varen. 

Schuteboef3 •bouf, znw. m. Veer., schippersknecht.
Schutegelt. Hetz. als schutehure. 
Schutehavene, schuythaven, znw. vr. Haven 

voor binnenschepen.

Schutehure, schutemaker.

Schuteman, znw. m.; mv. schuteliede, -lude. 

Schuitenvoerder, schipper ; ook schutevoerer. 
Schutenaer, znw. m. Varensgezel.
Schuteschnver, znw. m. Hij die eene schuit 

boomt, schuitenvoerder. 
Schutesloot, znw. vr. en m. Wetering.
Schutewasen, schuut-, schuyl-, zw. ww. intr. 

Baggeren van uit of met eene schuit. 
Schutgelt, znw. o. Geld verschuldigd aan hem 
die vee „schut". 

-

Schutgevaerde, geverde, -geveerde, znw. o. 

Vijandelijke ontmoeting of schermutseling van boog


schutters. 
Schutgoet , znw. o. Geschut goed (vee). 
Schuthouder, znw. m. Hij die van gemeente


wege een „schut" (schot of schutskooi) houdt om 
daarin vee dat op eene verboden plaats wordt gehouden 
of schade aanricht, op te vangen; opzichter 
over de weiden. 

SchAthAAB , znw. o. Het huis waar bouwmaterialen 
bewaard worden (te Utrecht).
Schutcamere, znw. vr. Lokaal waar pijlen of 

ander oorlogsmateriaal bewaard wordt.
Schutcaproen, znw. m. Schutterskap.
Schutcooye, -coye, znw. vr. Schutskooi, schuthok. 

Schutcovel, schutten-, znw. vr. Hetz. als s c h u t. 

caproen.
Schutmael. Zie schotmae1. 
Schutmaker, znw. m. Pijlmaker. 
Schutmeester, znw. m. Hij die belast is met 

het opsluiten van vee in schot of schutskooi. 

Schatmeester, znw. m. i) De ambtenaar belast 
met het toezicht over de stadsschutters. 2) een der 
„kameraars", belast met het toezicht op al wat 
voor stadsrekening gebouwd werd (Utr.) --Schut


meesterie. 

Schutpael, znw. m. De paal waaraan van ge


meentewege opgevangen vee werd gebonden.
Schntpenninc. Hetz. als s c h u t g e l t. 
Schutroof, znw. m. Het geschutte vee (drent.). 
Schutschot. Hetz. als s c h u t c o o ye. 
Schutsel, znw. o. i) Afschutting, schut, schot. 

2) verweermiddel, versterking, verdedigingswerk. 3) 

belemmering, beletsel. 
Schutstal, znw. m. Hetz. als s c h u t s c o o y e. 
Schutte, schut, znw. m. Boogschutter, schutter; 

ook hetz. als schutter, 2de Art. 
Schutte, znw. vr. Waterkeering. 
Schutte, znw. vr. Het recht om vee te „schutten". 
Schutten, schotten, zw. ww. — I. Trans. i) Van


gen, tegenhouden, opvangen, vee; ook : opsluiten. 2) 
afsluiten, door schot of schutting afsluiten of afscheiden. 
3) tegenhouden, keeren; afdammen, water. 
4) afweren, een wapen. 5) tegenhouden, verhinderen, 
belemmeren, iem., iets. 6) beschermen, beschutten. 

— II. Intr. Het water in eene schutsluis laten rijzen 
en dalen, schutten; met een vaartuig door eene 
schutsluis gaan. 
Schutter, scholier, znw. m. Boog-, scherpschutter, 
lid van het schuttersgild ; teeken van den dierenriem. 


Schutter, scholier, znw. m. De beambte, die 
losloopend vee, dat anderer eigendom beschadigt, 
opvangt en in het schot opsluit. 

Schetterbode, znw. m. Bode der stadsboog 

een stedelijk beambte.-schutters, 
Schetterdoelen, znw. vr. Schuttersdoelen. 
Schutteren, zw. ww. Hetz. als s c h u t t e n, 2). 
Schuttergevaerde. Hetz. als s c h u t g e v a e r d e. 

SE. 

Schutterhof, znw. o. Hetz. als s c h u t t e rdoe1en. 


Schutterie, schollerie, znw. vr. i) Schuttersgild 
of -gezelschap ; de gezamenlijke boogschutters ; burgerwacht. 
a) schuttersfeest, schietwedstrijd.

Schutterie , znw. vr. i) Het schutten van vee ; 
de bevoegdheid daartoe. 2) de plaats waar het ge. 
schutte vee wordt bewaard. 3) hetzelfde als s c h u t


g e 1 t.
Schutterieschap, znw. o. Hetz. als s c h.0 t


terie, i).
Schuttercaproen, -covel. Hetz. als s c h u t-. 
Schuttinge, znw. vr. i) Het opvangen van vee 

dat zich wederrechtelijk ergens bevindt ; het recht 
daartoe ; de schutskooi ; het geschutte vee. 2) afsluiting, 
afschutting, dam, waterkeering ; plaatsen 
waar waterkeeringen zijn ; toestellen waarmede men 
een water afsluit ; het want, waarmede een vischwater 
wordt afgezet. 3 afsluiting van een eigendom. 
4) een middel tot beschutting of bescherming van 
eene plaats, b.v. tegen verstuivingen ; schutting of 
matten, horden. 

Schuttingegoet , znw. o. Geschut vee. 
Schuttingerecht, znw. o. De bij het „schutten" 

van vee gevolgde rechtsregelen.
Schnnfcleet, znw. o. Schuifgordijn.
Schuulstede, schuyl-, znw. vr. Schuilplaats.
Schnnmachtich, -echtich, bnw. Op schuim ge


lijkende ; ook : vol schuim. 
Schnnmbecken, schuym-, zw. ww. intr. Schuim


bekken (i 6de eeuw).
Schuumspaen, schuym-, znw. m. Schuimspaan.
Schuumsel, znw. o. Uitvaagsel. 
Schuur. Zie schure. 
Schuur, schuyr, znw. ; lo schuyr loten, schuil 

gaan (nederr.). 
Schuur, schuyr, schure, znw. m. Hagelbui, re


genvlaag, onweersbui, schoer (geld.). 
Schuurdoes, znw. m. Schuur-, vaagdoek.
Schuut. Zie s c h u t e. 
Schuutman, -voerei. Zie s c h u t e-. 
Schaven } , schuyven, st. ww. — I. Trans. i) 

Schuiven, gelijkmatig voortbewegen. 2) stooten, duwen, 
van eene gewelddadige beweging. — II. Intr. 
i) Schuiven, voortschuiven. 2) in stilte wegsluipen, 
de wijk nemen.

Schuverers, schuyveren, zw. ww. intr. (nederr.). 

Bibberen, rillen, huiveren. — Schuyveringe.
Schuvuut. Zie s c h o v u u t. 
Schawel, bnw. i) Schuw, schichtig. 2) voor de 

menschen verborgen. 

Schuwen, schiwen, schouwen, schauwen, zw. ww. 

— I. Intr. i) Schuw of schichtig zijn of worden ; 
achteruitgaan, terugwijken. 2) met van; iem. uit den 
weg blijven, zich voor iets wachten. — II. Trans. 
i) Schuw of bang zijn ;voor, vreezen. 2) zich hoeden 
of in acht nemen voor. 3) mijden, vermijden, schuwen, 
ontwijken ; met een dat., iem. uit den weg 
blijven of ontwijken ; enen den weck, den hat s.; 
verlaten, eene plaats ; onse stal ende borgers s. na 
der sonnen ; schuwen, vlieden, eene ondeugd enz.; 
den hogen reel (eene hooge positie) s. 4) een afkeer 
of afschuw hebben van, een hekel hebben aan, 
haten. 5) ontgaan, ontkomen, ontsnappen aan ; men 
mach niet s. dat sal gescien. 6) tegengaan, voorkomen, 
stuiten. 7) vereeren, eene heilige vrees voor 
iets hebben ; iets ontzien; si en sullen s. sin grauwe 
heer. 8) -als factitief : a) vrees inboezemen, schrik 
aanjagen; dat elc sine kinder schuwe dal si geen 
gerucht en maken. b) enen s. van den lichte, iem. 
blinddoeken. — III. Wederk. Zich aan de oogen 
der menschen onttrekken; hem s. van den volke. 
Schuwer, znw. m. Hij die iets vermijdt, schuwt, 

haat ; vr. schuwester. 
Schuwinge. Zie schouwinge.
Schuwinge, znw. vr. Het mijden of schuwen 

van iets. 
Se. Zie see; sebaer. Zie sedebaer. 


SEBBE. 

Sebbe. Zie s i b b e. 
Seborie. Zie c i b o r i e; ook : bewaarplaats van 
den kerkschat, schatkamer; ook toegepast op Maria. 
Sech, zech, znw. m. Gezegde, uiting, dat wat 

iem. zegt; ook : scheidsrechterlijke uitspraak. 

Sechgenen. Zie s e g e n e n. 

Seder zede, znw. m. en vr. i) Gewoonte, aan


wensel; iet in s.n nemen, er eene gewoonte van 
maken ; in, van s-n hebben, tot eene gewoonte hebben. 
2) gewoonte, gebruik; instelling; een van hooger 
hand, ook door God, ingesteld gebruik; godsdienstig 
gebruik, kerkelijk voorschrift ; mode ; het heffen van 
een tol, het invorderen eener belasting. 3) wijze van 
handelen of zich voor te doen; mv. uiterlijke manieren, 
vormen der samenleving; beschaafde manieren. 4) wijze 
van doen, als ethisch begrip; de manier waarop men 
zich gedraagt, levenswijze; daden van christelijke 
liefde en vroomheid. 5) aard, geaardheid, eigenaardig 
wezen, natuur, van God, bovenaardsche wezens, de 
natuur van den mensch, de dieren, de dingen. 6) 
karakter, inborst, de eigenschappen van den mensch 
als redelijk en zedelijk wezen ; goede s., deugd; 
quade s., ondeugd ; als uitdrukking voor bepaalde 
deugden : ridderdeugd ; zelfbeheersching; ingetogenheid, 
kuischheid; ook: karaktertrek. 7) kalme gemoedsstemming. 


;lede, zeede (r6de eeuw). Bijvorm van s e e. 

Sedebaer , zede., see-, bnw. i) Van menschen. 
Een gevormd karakter, ook : een goeden aard of inborst, 
hebbende; naar vaste beginselen levende; zedig, 
ingetogen, stil (16de eeuw). 2) van zaken, zedelijk, 
door vast beginselen bestuurd. 

Sedebariehit, zede-, zee-, znw. vr. Zedigheid, 
ingetogenheid. 

Sedel , zedel, znw. m. i) Zetel, armstoel. 2) bed, 
legerstede ; in s-e gaen, ondergaan, van de zon. 3) 
woonplaats. 

Sedelhof, -hofstat. Zie s a d e 1-. 
Sedelij e, zedel jc, bnw. Volgens het gewone gebruik, 
gewoon, gebruikelijk; als z. ende gewoonljc is. 
z) zedelijk, volgens zedelijke beginselen levende; inge. 
togen, matig, fatsoenlijk ; van zaken, door zedelijke 
beginselen ingegeven of bestuurd. — Sedeljjcheit. 
Sedelike , zede-, bijw. i) Op de gebruikelijke 
wijze. 2) volgens de zedewet ; ook : op eene fatsoenlijke 
wijze, welvoeglijk; met mate; elel z. ende ie 
malen; nederig, bescheiden. 3) goed uitgedost of uit 
strijde. 4) in een zedelijken -zin; men-gerust ten 
machse (verhalen) s. verstaen ende ooc gheestelie. 
Seder, zeder, seer; sedert, seert, bijw., voorz. en 
voegw. — I. Bijw. i) Later, daarna, naderhand. 2) 
sedert dien tijd, van dien tijd af. — II. Voorz. i) 
Na. a) sedert. 3) s. dat, nadat, sedert dat. — III. 
Voegw. Hetz. als s e d e r d a t. 
Sedermeer, zeder-, bijw. Daarna, van dien tijd 
af; s. dat, naardien, daar, dewijl, nu. 
Sedeware, sedu-, zede-, cede-, -vare, -wale; ook 
zeed-, zed-, zewaer, zeeuwer, znw. o. Zeverzaad, 
wormkruid ; nuttet z. ofgingebraes, gezegd tot iemand 
die sporen van ij lhoofdigheid vertoont. 
Sedich, zedich, bnw. i) Een goeden aard of karakter 
hebbende, welopgevoed, beschaafd, fatsoenlijk, 
zedig; welwillend, vriendelijk; nederig, bescheiden 
2) stout, dapper, onversaagd, van gewapenden. 

—iedichheit^
sedichlike. 

See, zee, se; ook seede, zeede (16de eeuw), znw. 
vr. en m. i) Zee ; des zeroes baren ; over s., naar het 
Heilige land; dat lant van over s., Palestina. 2) zee. 
water. 3) meer; versche (zoetwater-) zeen. 

Seebaer. Zie s e d e b a e r. 

Seebaers, zee-, znw. m. Een zeevisch. 

Seebare, zee , znw. vr. Hooge zeegolf. 

Seebiese, zee-
-, znw. vr. Zeebies. 

Seebureh, zee-, znw. m. Zeedijk. 

Seechachtich, zeech-, bnw. Zeeghaftig, zege 

-vierend, triomfeerend. 

Seechdtjc, teeth-, zege-, znw. m. Dijk of kade 

langs een „zeeg" of tocht. 

SEENT. 53' 

Seechlij C, -like. Zie s e d i c h-. 
Seechte, seechten. Zie sachte, sachten. 
Seedrake, znw. Omvorming van zodiake, dieren


riem. 
Seedjjc, znw. m. Zeedijk. 

Seedrift, zee-, -dreft, -dricht, -dreft, znw. vr. 
Goed dat uit de zee komt aandrijven, strandvond. 
Seedriftich, zee-, bnw. z) Losgeraakt, naar zee 

gedreven. 2) aangespoeld. 
Seedse, zeedse, ceedse, znw. vr. Zetel, stoel. 
Seeganc, zee-, znw. m. Hooge zee, instrooming 

van zeewater. 

Seegod, -godinnen -gras, -groat. 

Seegrave seeeh-, zeeck-, znw. m. Eene sloot 
als „zeeg" of tocht dienst doende. 
Seehane, -hase, -hoen. Zeevisschen. 
Seehoyke, zee-, -koyck, znw. vr. en m. Kapmantel 
van zeelieden, zuidwester. 

Seehont, -calf, -coe. Zeedieren. 
Seecant, zee-, znw. m. en vr. Zeekant, strand. 
Seecondieh, zee-, bnw. Bevaren. 
Seeconinc, znw. m. Barbeel. 
Seeerabbe, znw. vr. Zeekreeft. 
Seecruut. Hetz. als s e e g r a s. 
Seel, zeel, sell, znw. o. i) Touw; een touw, ka


bel; lijn, koord ; verklw. seelkijn ; niet één s. trecken, 
niet (aan) ééne lijn trekken; strop; hennipzeel, 2) 
wat door een touw bijeen wordt gehouden; koppel, 
jachthonden; bundel, bos, hout. 

Seelant, . zee-, znw. o. Aan of in zee gelegen 
land. — Seelander. 
Seelast, zee-, znw. m. Lading van zeeschepen, 
over zee aangevoerd goed. 
Seelde, zeelde, znw. vr. Geluk, zaligheid. 

Seelgelt, zeel-, znw. o. i) Geld betaald aan hem 
die iem. vangt en aan den magistraat overlevert 
(voor het door hem daarvoor gebruikte touw). 2) 

fooi gegeven bij het koopen van een paard, hal 

-stergeld. 
Seelhont, sael-, znw. m. Zeehond. 
Seelhout, zeel-, znw. o. Talhout. 
Seeliede, zee-, znw. m. mv. Zeevaarders; va


rensgezellen, matrozen. 
Seelinaker, zeel-, znw. m. Touwslager. 
Seelsmout, -spec. Zie s a e l-. 


Seelt, zeelt, znw. m. Naam van een lijfsieraad. 
Seem, zeem, znw. o. Ongepijnde honing, het 
zoetste en vetste van den honing, zeem. 
Seeman, zee-, znw. m. Zeevaarder, varensgezel, 

matroos. 
Seemarche, zee-, znw. vr. Kuststreek. 
Seemmaker, zeem-, znw. m. Bereider van ho


ningdrank, meede, rozenhoning. 
Seemonster, zee-, znw. o. Zeegedrocht. 
Seemsch, zeemsch, zeems, bnw. en znw. Leder, 

vooral van schapen-en geitenvellen vervaardigd; 

zeemleeren ; zeemenleder. 
Seemvat, zeem-, znw. o. Honingvat. 
Seemwerker. Hetz. als s e e m m a k e r. 
Seen. Zie Beent en sene. 
Seenachtich, zeen-, bnw. Zenig. 
Seendeken. Zie s e e n t d e k e n. 
Seendebrief. Zie sen debrief. 


Seendelij c, zeend-, seent-, bnw. Tot de bevoegdheid 
van een „seent" behoorende. 

Seenden, zeenden, tenen, zw. ww. intr. Een 
„leent" of kerkelijk gericht houden, kerkvisitatie 
houden. 

Seendie, zeen-, znw. vr. Het gebied van den 
„seentdeken". t 
Seeneringe, zee-, znw. vr. Het verdienen van 
den kost op zee of door de zee. 
Seengaren, zeen-, -gaern, znw. o. Koord van 
ineengedraaide pezen voor bogen. 

Seent, zeent, seend, send, sent, sint; seende, zeende, 

sende; zeen, znw. m. i) Eene vergadering van geestelijken, 
eene kerkvergadering, ook onder de eerste 
christenen ; eene vergadering van bisschoppen. 2) 


532 SEENTBAER. 

eene vergadering der geestelijken van eene diocese; 
vooral: de rondreis van den deken door zijne dekenie 
tot uitoefening van het geestelijke recht; ook de 
door hem of den provisor (of den „seentdeken", 
lantdeken, deken, ook : den proost) gepresideerde vergadering 
tot het berechten van bepaalde misdrijven. 

Seentbaer, zeent-, sent-, bnw. Behoorende tot 
de bevoegdheid van een „seent." 
Seentbrief, zeent-, sent, -breef, znw. m. Een 

akte waarin de -bevoegdheid en de grenzen van het 
geestelijke recht zijn omschreven. 
Seentdeken, zeent-, znw. m. De kerkelijke waar 
belast met de uit-digheidsbekleeder, in eene diocese 

geestelijke recht; de deken die den-oefening van het 
„seent" houdt en in zijne. dekenie het geestelijke 
recht handhaaft. 

Seentponnine, zeent-, znw. m. Geldelijke bijdrage 
geheven voor de bestrijding der kosten van 
den „zeent." 
Seentpliehtich, zeent-, bnw. Verplicht om voor 
den „seent" (2) te verschijnen. 
Seentreeht , zeent-, znw. o. Geestelijk recht; 
geestelijk gericht. 

Seentsehepen, zeent-, znw. m. De schepen die 
als vertegenwoordiger van het wereldlijk gezag zitting 
had in den „seent". 

Seentstoel, zeent-, zent-, znw. m. Eene rechts 
geestelijk gerecht.-zitting van den „seent" of het 
Seentvoget, zeent-, znw. m. De geestelijke die 
den „seent" leidt. 

Seentvrede, zeent-, znw. m. Een vrede afgekondigd 
bij gelegenheid van het houden van een 
„seent". 

Seenwel, rond. Zie s i n e w e 1. 

Seeoester, seeoever.

Seeosse, zee-, znw. m. Naam van een zeedier. 

Seepaert, zee-, ftert, znw. o. Rivierpaard. 

Seeple, znw. vr. Matrozenpijjekker.

ker. 

Seeplume, zee-, znw. vr. Zeepluim, plompe, waterlelie. 


Seepoge, zeek-, znw. m. Druip-, leepoog. 

Seepsleder, seepsop.

Seepuut, zee-, znw. m. Zeekikvorseh. 

Seer, zeer, sere, bnw. i) Ziek, door eene kwaal 
of verwonding, ook : lijdende aan eene huidziekte; 
pijnlijk. 2). ziek, gewond, van het gemoed. 3) klaag lijk, 
jammerend ; haer screien ende hae s. woog e. 

Seer, zeer, sere, znw. o. en m. i) Lichaamssmart, 
eene ziekelijke of pijnlijke lichaamstoestand, 
zeer, vooral van zweren, gezwellen, ontstekingen; 
daer s. daer kant ; daer lief, daer ogen,, de natuur 
kan men niet bedwingen, de stem des bloeds kan 
men niet smoren; ook van de pijn der hel. 2) zieleleed, 
droefheid, smart, een treurige zielstoestand; 
rouwe ende s. ; dais let/el s., daar is weinig aan 
verbeurd; mi vernieuwèt min seer, mijne smart 
doet zich met nieuwe kracht gevoelen, oude wonden 
worden weder opengereten; ook van minnepijn en 
van de wonden der zonde. 3) s. -doen, met eene 
zaak als subj., pijn doen, leed veroorzaken ; ,met een 
pers. als ondw., een ander pijn of lichaamssmart 
bezorgen ; ook : iem. leed aandoen, hem grieven; 
wederk., zich kwetsen of verwonden. 4) geweeklaag, 
gejammer; s. maken, driven. 

S8er. Zie s e d e r. 

Seeram, zee-, znw. m. Naam van een zeevisch, 
die op vogels loert. 
Seerde, teerde, znw. vr. Hetz. als s e e r t e. 
Seerdoem, zeer-, znw. Zeere plek, eene ziekelijke 

aandoening; zweer, gezwel. 

Seerf. Zie s e r f. 

Seerheit, zeer-, znw. vr. Pijn; ongemak; pijn 

ziektestof.-lijkheid, 

Seer1iiC, zeer-, bnw. Droevig, deerniswaardig. 

— Seerlike. 
Seeridder, zee-, znw. m. Eene fantastische figuur, 
half ridder en half visch, een mannelijke zeemeermin. 
Seeroof, zee-, znw. m. Zeerooverij, het rooven 

SEGEL. 

van een schip of het berooven van schepelingen in 

zee. — Seerover, -roverie, -roversch, -ro


verschip.

Seerte, zeerte, seert, seerde, znw. vr. De eene of 
andere ziekelijke lichamelijke aandoening; ongemak, 
euvel ; verwonding, letsel ; zweer, gezwel ; pijn. 

Seesate, zeezate, znw. vr. Aan zee gelegen hui 
kasteel.-zing of 
Seesch, zeesch, bnw. Zee ; zeesche diere ; ene 
zeesche crabbe. 

Seeschip, seeside, seesiecte.

Seeschume, zee-, -schuum, znw. o. i) Zeeschuim. 
2) meerschuim. 3) zee- of meerschuim, de schubben 
op den rug van den inktvisch. 

Seesijs, zee-, znw. m. Accijns betaald van over 
zee aangevoerd goed, vooral: graan en visch (te 
Utrecht). 

SeeslaCke, zee-, znw. vr. Zeeslak. 

Seeslijtn, zee-, znw. o. Zeeslik, -wier, -gras. 

Seespec, zee-, znw. o. Het vet van bepaalde 
zeedieren, vooral: van het meerzwijn. 

Seesprinehane, zee-, -teaen, znw. m. Eene soort 

van kreeft. 

Seesterre, zee-, znw. vr. Poolster, noordster. 

Seestorm, -storem; -tempeest, seestrant. 

Seestrange, znw. vr. Zeestrand. 

Seeswaluwe, zeezwaluwe, -zwaelewe, -zwaelwe, 

znw. vr. Naan van verschillende zeevogels, ook 
van een vliegenden visch. 
Seeswijn, zee-, znw. o. Stekelhaai, of ook: dolfijn, 
of : zeevarken, bruinvisch. 

Seeteve, zee-, znw. vr. Vrouwelijke zeehond. 

Seeuwen, reeuwen, zw. ww. intr. Zeewaarts 
koers houden. 
Seeuwer. Zie s e d e w a r e. 
Seeusch, zeeusclh, bnw. Tot de zee behoorende, 

van de zee, zee- ; Zeeuwsch. 
Seevaerdich, zee-, bnw. Op de zeevaart betrekking 
hebbende; s. recht, berechting van zeezaken, 
zeerecht. 

Seevaerdieh, zee-, bnw. Zeilree, zeevaardig. 

Seevaert, zee-, znw. vr. i) Zeevaart, het varen 
ter zee. 2) zeereis; tocht naar het Heilige Land. 3) 
scheepsgelegenheid. 

Soevanc, zee-, znw. m. i) Hetz. als s e e v o n t; 
ook s e e v o n c. 2) deel van Noord-Holland aan 
de Zuiderzee, bij Edam. 

Seevarer , zee-, -vaerder, znw. m. Zeevaarder, 
zeeman, matroos. 

Seevisch, zee-, znw. m. Zeevisch ; ook : zeedier. 

— Seevischbanc, op de markt. 
Seevloet, zee-, znw. m. en vr. Zee ; zeestroom. 
Seevont, zee-, znw. m. Strandvond; ook: het 
recht daarop, een heerlijk recht. 
Seewaert (te -), bijw. Naar de zee; ook : op 
zee, ter zee. 

Seewater, zee-, znw. o. Zeewater. 

Seewech, zee-, znw. o. Een weg naar zee. 

Seewolf zee-, znw. m. Naam voor den haai. 

Seewonder, zee-, znw. o. Een vreemd of fabel


'

achtig zeedier. 
Soffen. In be-, ontseffen.
Seffens, bijw. Tegelijk (16de eeuw). 
Sege, zege,-znw. m. i) Overwinning, zege, zege


praal; den s. ontfaen, winnen, gewinnen, vechten;' 
den s. hebben, behouden ; voorspoed, zegen ; metten 
Gods s. varen. 2) zegetocht.

$ege, zege, tsege, znw. vr. (oostmnl.). Geit. 

Sege (met palataal-g), segie, znw. vr. Zetel. 

Sege, tsege. Hetz. als tegen. 

Segeboge s zege-, -booch, znw. m. Triomf boog, 
zegeboog; ook segeboom. 
Segedach, zege-, znw. m. Dag waarop eene overwinning 
behaald of gevierd wordt. 

Segel, zegel, znw. m. en o. i) Zegel; s. ende 
brief, gezegelde brief; men onderscheidde datgrote 
of ghemene z., zeghel van verbande, en het kleine 
zegel, dat z. van zaken ; de gezegelde brief, de akte. 


SEGEL. 

3) het uitgedrukte, ook: in iemands gemoed gegrifte, 

beeld ; kenmerk, eigenaardigheid. 
Segel, zegel, znw. m. en o. Hetz. als s e i 1. 
Segelaer, zegel-, znw. m. Zegelbewaarder ; ook: 

de beambte die stoffen met het stadszegel waarmerkt. 
Segelbaer, zegel-, bnw. De voor zegeling of 
waarmerking vereischte hoedanigheden hebbende. 

Segelbusse, zegel-, zn*. vr. Doos waarin een 
bode of gezant het zegel draagt van den zender (tot 
waarmerk). 

Segeldrager, zegel-, znw. m. Hij die als bode 
of als zegelbewaarder het zegel draagt of bewaart 
van een vorst. 
Segelen, zegelen, zw. ww. tr. Zegelen, be-, ver 

-zegelen. 
$egelen, zegelen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Zeilen. 
Segelgelt, zegel-, znw. o. Geld betaald voor 

het zegelen eener akte of van eene stof. 
Segelie, zegelie, znw. vr. Het waardeinschap; 

ook hetzelfde als s e g e 1 g e 1 t (bij de lakenweverij). 
Segeljjc, zege-, bnw. Zegevierend. — Segelike.
Segelinge, zegel-, znw. vr. i) Het zegelen eener 

akte of het waarmerken eener stof. 2) indruk, voorstelling 
of beeld van iets. 
Segeliser, znw. o. IJzer waarmede lakens ge


zegeld en gewaarmerkt worden. 
Segelcamere, znw. vr. Kanselarij. 
Segelmaker, znw. m. Zegelsnijder, graveur. 
Segeloos, zege-, bnw. Zonder zege of overwin


ning ; ook : het onderspit delvende, verslagen. 
Segelpenninc. Hetz. als s e g e I g e 1 t. 
Segelsnider. Hetz. als s e g e 1 m a k e r. 
Segeltange, znw. vr. Werktuig tot het aanbren


gen van zegel of waarmerk op stoffen. 
Segeltocht, zegel-, znw. vr. Bezegeling (eener 

akte). 
Segelvingerlijn, znw. o. Zegelring. 
Segelwas, zegel-, znw. o. Was waarin een zege 

wordt afgedrukt. 

Sagen, zegen, znw. m. Het teeken des kruises; 
het maken van dat teeken als beveiliging tegen den 
duivel; zegen, Gods gunst (16de eeuw), ook : voordeel 
(thaerlieder zelfs zeghene ende beursevullinghe, 
(z 6de eeuw). 

Segen, zegen, zw. ww. intr. Zegevieren, als tr., 

winnen, een slag. 
Segen, Isegen. Hetz. als tegen. 
Segenaer, zegen-, seiner, znw. vr. Hij die met 

een „zegen" vischt. 
Segene, zegene, znw. vr. Zegen (vischnet). 
Segenen, zegenen, sechgenen, sechenen, seinen, 

zw. ww. -- I. Trans. Het teeken des kruises maken 
over iem. of iets, onder het uitspreken van een gebed 
of zegenspreuk ; als znw., het zegenen ; ook: 
zegening, zegen. — II. Wederk. Het teeken des 
kruises op zijne borst maken, zich kruisen. 

Segenherde, znw. m. (oostmnl.). Geitenherder. 

Segeninge, zegen-, seininge, znw. vr. i) Het 
uitspreken van een zegenspreuk (bezweringsformulier) 
of zegenwensch. 2) zegening, zegen. 

Segennet, znw. o. Hetz. als s e g e n e. 
Segens, voorz. Hetz. als tegen en j e g e n s. 
Segonstal, znw. m. (oostmnl.). Geitenstal. 
Segenvoet, znw. m. (oostmnl.). Bokspoot. 
Segenwater, zegen-, znw. o. Vischwater waarin 

met de zegen mag worden gevischt. 
Segenworp, znw. m. Het visschen met de zegen. 
Segesalich, zege-, -selich, bnw. Zegevierend, 

onoverwinnelijk. 

Segesteen, zege-, znw. m. Een edele steen met 
geheime krachten, die aan den bezitter zege verleende, 
ook : het winnen van een geding, kracht e.a. 

Segeveehteltgc, zege-, bnw. Zegevierend, overwinnend. 
Segeveehten, zege-, st. ww. intr. Zegepralen, 
zegevieren ; segevechtende, -vochten, overwinnend. 

— Segevechter, -vechtinge. 
SEIGER. 533 

Segevri, zege-, bnw. Steeds de overwinning behalende, 
onoverwinnelijk. 

Segewinner, zege-, znw. m. Overwinnaar. 

Segge, zegge, znw. vr. Scheidsrechterlijke uitspraak 
(16de eeuw). 
Seggel}jc, zeg-, bnw. Gezeggelijk, volgzaam, 
gehoorzaam. — Seggeljjcheit.
Seggemare, zegge-, zeg-, znw. vr. In omloop 
zijnd gerucht of praatje.

Seggen, zeggen, secgen, zeldz. segen en siggen, 
zw. onr. ww. — I. Trans. i) Zeggen, spreken; sinen 
wille s., zeggen wat iem. voor den mond komt; 
quaet s., kwaadspreken ; ic segge mi commer, ik 
werk mij er in ; die dorber seit, hels geseit te menegen 
male, men seit dicke, inleidingen van een spreekwoordelijk 
gezegde. 2) zeggen, verhalen ; ook : voordragen. 
3) opzeggen, uitspreken, een gebed, zegen spreuk 
e. a. 4) noemen, heeten ; s. isle, uitzonderen. 
5) uitleggen, verklaren, recht en wet; de eene of 
andere plechtige verklaring afleggen; eene belofte 
afleggen, eene.. toezegging doen, beloven; eene 
ambtelijke verklaring omtrent iets afleggen, bij plechtige 
uitspraak verklaren, verordenen, voorschrijven ; 
als znw., uitspraak ; vooral : eene scheidsrechterlijke 
of arbitrale uitspraak aangaande iets doen ; een seggen 
s. 6) inbrengen, eene klacht; iets op iem. te 
zeggen of van iem. te vorderen hebben. 7) overtuigen, 
doen gelooven ; hem laten s., zich laten 
overreden of gezeggen. — II. Intr. i) Spreken; s. 
van, spreken over, gewagen van iets ; van ghelucke 
mogen s., van geluk mogen spreken ; met jegen, 
met iets in strijd zijn ; éne dinc eist datter jegen 
segel; met te, ergens in spreken, zich met iets inlaten 
; met eene ontk., er niet tegen hebben, er niet op 
te zeggen hebben; babbelen, snappen. 2) heeten, genoemd 
worden; die dach mach wel s. „gebenedijt". 

Seggen, zeggen, znw. o. i) Hetgeen iem. zegt; 
een gemene s., een spreekwoordelijk gezegde; verhaal. 
2) recht van medespreken; s. daer in hebben. 
3) verklaring, ook: schriftelijke verklaring. 4) scheidsrechterlijke 
of arbitrale uitspraak ; sin s. uien ; kern 
in enes S. keren, zich aan een „seggen" onderwerpen 
; sin s. vertrecken, op de lange baan schuiven; 
ter scej5ene s., volgens uitspraak, bepaling, begrooting 
der schepenen ; toten gerechts seggen. 

Seggende, zeggende, deelw. ; s. worde, praatjes, 
in omloop zijnde geruchten; ook seggeworde. 
Seggenschap, zeggen-, znw. vr. Scheidsrechter 
uitspraak.-lijke 

Segger, zegger, secger, znw. m. i) Zegsman. 2) 
verhaler, voordrager van gedichten. 3) hij die belast 
is met het doen van eene scheidsrechterlijke 
uitspraak; s-s ende middelaers; medesegger, mede 

-scheidsman. 

Seggerschap. Hetz. als s e g g e n s c h a p. 

Seggewort, znw. o. i) Zie s e g g e n d e. 2) 
mondelinge verklaring of mededeeling. 3) het oververtellen 
van iets, gebabbel; Isecrete van sceftenen 
overbringen met sechworden. 

Segginge, zeg-, znw. vr. i) Het zeggen ; ook: 
het uitspreken van een woord. 2) uitspraak, vonnis; 
ook : scheidsrechterlijke uitspraak. 

Segie. Zie sege en seedse. 
Segsman, zegs-, mv. segsliede, znw. m. Scheids


rechter. 

Segswort. Zie s e g g e w o r t. 

Solde, zeide, znw. vr. (oostmnl.). Snaar, snoer; 
vooral: snaar op een speeltuig. — Seidenmaker, 
-meker, -spel (speeltuig; snarenspel); -speler, 
-sft eelre. 

Sege, znw. vr. Eene platte schuit ; verklw. sey= 
kin, soykijn, -ken. 

Seyen, sever. Zie saeyen, saeyer. 

Seigel, selgen. Zie segel, seggen. 

Seigen, zegen, zw. ww. tr. Zeven; met van, 
zuiveren. 
Seigen, tseigen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Toonen.
Seiger, bnw. (oostmnl.). Verschaald, troebel. 


SEIGER.

534 

Seiger, zeiger, znw. m. IJker. 

Seigerwere, znw. o. (oostmnl.). Uurwerk. 

Seike, zeike, seic, seec, znw. vr. en m. Pis, urine. 

— Seikebedde, van een mensch. — Seiken, selker, 
seiepot, -vat; selcstede (waterplaats). 
Seiken, .zeiken, zw. ww. tr. Zeven; filtreerent 

Seil, zeal, seel, znw. o. i) Zeil, scheepszeil; te 
seile gaen, onder zeil gaan ; ook : op iets aansturen, 
naar iets streven; dat oghe int zeyl houden. 2) gespannen 
zeil of voorhangsel. 

Seil. Zie see1. 
Seile, znw. vr. Emmer. 
Seilen, zeilen, zw. ww. intr. Zeilen; aen enes 
boort s., enen aen sin boort s., aanklampen, aan 
enen, iet in den gront s., iem. in den grond-tasten; 
zeilen, in het verderf storten ; iets verderven, doen 
verloren gaan; als trans., met een zeilschip ergens 
brengen. 
Seilen, zeilen, zw. ww. tr. Snoeren, met een 
koord of touw binden of verbinden. 
Sellen, zeilen, zw. ww. intr. Naam van een dobbelspel. 
Seilcieet, zeil-, znw. o. Zeildoek; ook seillaken. 
Seilenape, zeil-, znw. m. Scheepsknecht, matroos, 
die het zeil moest bedienen. 
Seilmaker, zeil, znw. m. Zeilmaker. 

Seilmaker, touwslager. Zie s e e 1 m a k e r. 
Seilroede, zeil-, -rode, znw. vr. Roede of stang 
aan een scheepszeil; misschien ook : molenroede. 
Seilsehoude, zeil-, znw. vr. Een plat vaartuig 
(schoude) met een zeil. 
Seilspel, zeil-, znw. o. De steenen of schijven 
waarmede men het spel speelde, dat „seilen" heette, 
doch niet nader bekend is. 
Seilsteen, zeil-, znw. m. Magneet, zeilsteen; 
soms ook : diamant. 
Seilsterre. Hetz. als sees t e r r e. 
Sein. Zie seisene en segene. 
Seinen, seiner. Zie segenen, segenaer. 
Seinj orie, sinjurie, sengerie, signorie, znw. vr. 
i) Heerschappij, bestuur. 2) heerlijkheid, staatsie, 
pracht. Vgl. singerie. 
Seinsehip, zein., znw. o. Naam van eene bepaalde 
soort vrachtvaartuigen (op de Zuiderzee) ; 
soms ook van vischschepen. 
Seinwateringe. Hetz. als s e g e n w a t e r. 
Seinel (zeisel), znw. Seis of sikkel. 

Seisene, zeisene, seisen ; sensene, seine, seine, sein, 
znw. vr. Zeis; verklw. seisenkn, -ken. — Seisenmaker. 


Se1ser, Iseiser, ceser, znw. vr. Een gegiste drank, 
vooral: palmwijn. 
Seisoen. Zie s a i s o e n. 
Sekele, zekele, sekel, znw. vr. en m. Zeis; sikkel. 

— Sekelmaker. 
Seker, zeker, seecker, bnw. — I. Met een pers. 
als ondw. Eig. „vrij van schuld en straf . i) Rustig, 
gerust, kalm; soms met het bijdenkbeeld van geluk 
of gelukzaligheid; veilig, beschut, beschermd; met 
van, gevrijwaard van. 2) betrouwbaar, op wien men 
aan kan ; van God, onwankelbaar getrouw ; in rechte: 
a) die van iets op de hoogte is ; in Drente, een 
buurman die volgerechtigd is in de mark. b) gevolmachtigd. 
3) verloofd. 4) verzekerd van, gerust op 
iets ; s. doen, maken, iem. van iets zekerheid geven, 
iem. voor de nakoming van iets waarborg geven, 
iem. iets waarborgen ; verzekerd van het bezit of 
het verwerven van iets ; dit dode God door hem 
(Gideon), dat hi tseges s. ware ; van iet s. wenen, 
zich van iets verzekeren ; s. aen iet sin, zekerheid 
aan iets hebben voor de betaling eener schuld. 5) 
met een gen. of van, van iets verzekerd of overtuigd, 
iets zeker wetende. -- II. Met eene zaak als 
ondw. i) Veilig, rustig; dat blide aermoede alder 
sekerst is; des vaders benedixie can siere kindere 
huus s. (rustig, gelukkig) maken. 2) betrouwbaar, 
waarop men aan kan, vast ; s. maken, zekerheid of 
vastheid aan iets geven, z. voor iets stellen. 3) zeker, 

SECOREREN. 

vaststaand, vast bepaald. 4) zeker, vast, stellig, ontwijfelbaar. 
5) s. buurtuuch, in Drente, de bewijskrachtige 
verklaring van een „seker" (znw. II, i); 
zekere brief, te Zieriksee, waarschijnlijk : het register 
van „sekeringe", waarin worden opgeteekend de voor 
schepenen verleden obligatiën. - III. Onbep. vnw. 
Een zeker, een niet nader aangeduide persoon of 
zaak. 

Seker, zeker, znw. — I. onz. i) Veiligheid. ; ale 
du int sekerste sis. 2) zekerheid ; voor zekere ver 

int s., voorzeker (16de eeuw). - II. ml. i)-staen; 
Hij die van iets op de hoogte is, een getuige. 2) 
hij die zekerheid geeft, borg. 3) zekerheid, waarborg, 
borgstelling, borgtocht; goeden zeker, zekere 
doen. 

Seker, zeker, bijw. i) Veilig. 2) met zekerheid, 
zóó dat voor iets een vaste grond is. 3) zeker, voorzeker, 
gewis. 4) zeker, zonder nadruk; si es obi ene 
ander vaert: Si mint s. enen jongken man. 

Sekeraer, zeker-, -er, znw. m. Gevolmachtigde; 
ook sekerbode. 

Bekeren, zekeren, zw. ww. — I. Trans. A. Met 
den acc. der zaak. i) Zeker maken, iets plechtig 
beloven, zich tot iets verbinden ; zekerheid voor iets 
stellen. 2) plechtig verklaren of verzekeren ; door 
eene verklaring bekrachtigen, zijne toestemming tot 
iets geven ; gesekerde schout, in rechte erkende 
schuld. --- B. Met den acc. van den pers. i) Aan 
iem. bescherming verleenen, rust en vrede bezorgen. 
2) iem. in verzekerde bewaring stellen, opsluiten. 3) 
iem. binden, tot iets verbinden of verplichten, dwingen, 
noodzaken. 4) verbinden, door een verbond ver 

aan iem. verbinden, tot vrouw beloven,-eenigen. 5) 
verloven ; aan zich verbinden door eene belofte van 
trouw, zich verloven met. — II. Intr. i) Zekerheid 
of borg stellen. 2) zich tot iets verbinden, iets plechtig 
beloven. 3) samenspannen, -zweren. 

Sekerheit, zeker-, znw. vr.. i) Een toestand van 
rust en vrede ; met het bijdenkbeeld van welvaart; 
kalme gemoedstoestand, vredige stemming, met het 
bijdenkbeeld van gelukzaligheid. 2) veiligheid, gevoel 
van veiligheid. 3) zelfvertrouwen, gerustheid, 
een misplaatst gevoel van veiligheid. 4) het verzekerd 
zijn van iets, vertrouwen; hi hevel dit gedaen 
optie sekerkede van enz. 5) plechtige belofte, ver 

gelofte ; zekerheidsstelling, borg--bintenis ; eerewoord, 
tocht; bi siere s., op zijn eerewoord; belofte van 
onderdanigheid, vooral van overwonnenen en gevangenen; 
trouwbelofte, belofte om iem. te trouwen. 
6) zekerheid, vastheid ; betrouwbaarheid ; stevigheid ; 
gewisheid, ontwijfelbaarheid; aelmoesene es ene die 
meeste s. (een van de zekerste middelen) te comene 
voor Gods ogen. 7) de toestand waarin men zich 
onderling tot iets verbindt; vaste afspraak; verbond; 
samenspanning, -zwering. 8) verzekerde bewaring, 
gevangenschap. 

Sekeringe, zeker-, znw. vr. r) Bescherming, beschutting. 
2) plechtige belofte, zekerheids-, borgstelling; 
trouwbelofte, verloving. 3) versterking, bevestiging, 
van eene plaats ; bekrachtiging, verzekering, 
met woorden of daden. 4) van „hem sekeren" : a) 
vaste afspraak. b) verbintenis, overeenkomst, verbond. 
c) samenspanning, -zwering. 

Sekerljjc, zeker-, bnw. i) Zeker, veilig. 2) zeker, 
gewis, ontwijfelbaar. 

Sekerlike, zeker-, bijw. i) In veiligheid, veilig. 

2) met zekerheid ; voorzeker, voorwaar, gewis, stel


lig. 3) zonder klemtoon : althans, ten minste; .wel. 

íái ekerlo o s, zeker-, bnw. Onbetrouwbaar. 

Sekernisse, zeker-, znw. vr. i) Gevoel van vei


ligheid, verzekerdheid ; dat avonture noch leven den 

mensche s. geven. 2) versterking, bevestiging, eener 

plaats; versterking der bewijskracht eener akte; 

(ze met velen bezegelen) omme meerre sekernisse. 

Seckel, znw. (oostmnl.). Zakje, builtje, buidel. 
Secondine, secund-, znw. vr. Nageboorte. 
Secoreren, soc-, socc-, socur-, zw. ww. intr. en 

tr. Helpen, bijstaan. 


SECORS. 

Secors secoers, soc-, socc-, sacc-, salc-, znw. m. 

en o. Hup, bijstand, ondersteuning. 

Secorsen, secoersen, socc-, sorc-, succ-, sacc-, 
salc-, zw. ww. intr. en tr. Helpen, bijstaan.

Secreet, secreit, bnw. z) Afgezonderd. 2) geheim; 
in s., in het geheim. 3) heimelijk; als bijw. in het 
geheim, stilletjes; s. gesjbroken (16de eeuw). 

Secreet, sacreel, -ele, znw. o. i) Afgezonderde 
plaats ; geheim gemak. 2) geheim ; geheimenis ; van 
een pers., vertrouweling. 3) een gebed der mis, dat 
door den priester na de praefatio in stilte gebeden 
wordt. 4) klein zegel van een vorst of eene stad, 
geheim zegel, cachet. 

Secretarie, znw. vr. Afgezonderd of voor iem. 
gereserveerd vertrek, kabinet. 

Seeretarigs, znw. m. Geheimschrijver. 

Secte, znw. vr. i) Partij, afdeeling. 2) de eene 
of andere meening die een aantal aanhangers heeft; 
vooral: eene afwijkende meening of leerstelling op 
godsdienstig gebied, dwaalleer, wangeloof, ook: 
ketterij. 3) zonde, ondeugd ; die quade (heren) in 
hare secte loven (in hun kwaad prijzen).

Seculier, bnw. Wereldlijk. 

Sal, Februari. Zie s e 11 e. 

Sel, zel, znw. o. Derrie of darink of de asch 

daarvan, waaruit men zout kon stoken. 

Selbarnen, zel-, zw. ww. intr. Darink branden 
tot zelasch om er zout van te stoken — Selbarninge. 
Selde. Hetz. als sae l d e en s e e l d e. 
Selde, andere vorm van s e 1 f d e. 
Seiden, zelden, -ene, -ent, bijw. Zelden; comp. 

seldenre, -derre, -dere, -dender, selder, minder vaak 
of dikwijls; super!. seldenste ; uien huse ginc si 
(Maria) alder seldenste ; s. wile, veilen, ironisch voor: 
a) nooit. b) niet licht, heel moeilijk of bezwaarlijk, niet. 

Selden, zelden, bnw. Zeldzaam, schaarsch. — 
Seldenheit. 

Selewen. Zie s a 1 u w e n. 
Self, selfander. Zie s e 1 v e. 


Selfbloocte, zelf-, sel-, -blocte, znw. o. Stam van 
een boom ; ook sel sel-, sett- (limb.). 
Selfde, zelfde, selde, bnw. ; die-, dit-, dat-: a) 
dezelve, hetzelve. b) de-, hetzelfde. 
Selfende, zelf-, -bende, -einde, -inde, znw. o. 
Zelfkant. 

Self hele, zelf-, -heile, znw. Naam van eene geneeskrachtige 
_ plant; consolida minor dats zelf heile 
of brunelle. 

Selfmaellt, zelf-, bnw. Uit eigen beweging, vrij 


willig. 

Selfmoedich, zelf-, -modich, bnw. (oostmnl.). 

Eigenwillig, willekeurig, moedwillig. 

Selfmondich, zelf-, bnw. Mondig. 

Seifschot, zelf-, seel-, sel-, seil-, -schut, znw. o. 

Naam van een belegeringswerktuig, eene soort van 
balist, waarmede pijlen geschoten werden. -- Selfschotboge, 
-maker, selfschotter.

Seifsoekelicheit, zelf-, -suekelijcheit, znw. vr. 
Zelfzucht. 
Selfssegel, zelfs-, znw. m. Eene akte door iem. 

met zijn eigen zegel bekrachtigd. 

Selfst. Zie s e 1 v e s t. 

Selfvuldieh, zelf-, fuldich, bnw. Teugelloos, 

moedwillig, gewelddadig. — Selfvuldieheit. 

Selfwassen, zelf-, bnw. Van zelf gegroeid of 

ontstaan, natuurlijk, natuur-; selvewassen hout; 

enen s-en steen. 

Selfweldieheit, zelf-, znw. vr. Eigenwilligheid, 

eigenmachtigheid, verzet. 

Selgeren, silg-, -ieren. Hetz. als a s s e 1 g-, a s


s a e 1 g e r e n, bespringen, bestormen; aanvallen; in 

bezit nemen. 

Selich, selc. Zie s a l i c h, s u l c. 

Sellant, zel-, znw. o. Zoutland, zoute moeren 

die men bedijkte en uitveende om er „zelzout" uit 

te bereiden. 

Selle, zelle, sille, sulle, sel, sul, znw. m. en vr. 
Februari; ook sellemaent, sel-, sul-. 

SEN. 535 

Sella. Hetz. als c e 11 e. 

Sellen, zellen, zw. ww. tr. (fri.). Overgeven, overleveren, 
vooral in eigendom; verkoopen. Vgl. v e rs 
e 11 e n. — Seller, sellinge (fri.). 

Selinge, zellinge, znw. vr. Gegraven inham of 
haventje in buitengronden. 

Selmate, zel-, znw. vr. Zoutmaat. Vgl. s e 1. 

*Selote, zelote, znw. m. Ijveraar, fanaticus. 

Selp, uit so helh(e), nl. mi God; alzoo helpe (mij 
God) ; ook alsell, -sul. 

Selrie, "sellerie, znw. vr. Al wat tot de zadels 
behoort, kosten van aankoop en herstellingen van 
zadels (in rekeningen). 

Selsaen. Zie s e l t s i e n e. 

Selschap, zel-, sell-, -schij5, znw. vr. en o. t) 
Gezelschap. 2) vereeniging, gild; vergadering. 3) 
compagnieschap, vennootschap ; ook : de vennooten. 

Selschot, selsen. Zie s e l f s c h o t, s e 1 t s i e n e. 

Sellout, zel-, znw. o. Hetz. als s e 1. 

Seltsiene, zel-, sel-, -sen, -sane, -saen ; ook; 
seltsaein, -sam, -sem, selsem, bnw. i) Zeldzaam, 
schaarsch, weinig voorkomende. 2) kostbaar, koste lijk. 
3) vreemd, zeldzaam, ongewoon, opvallend, 
wonderlijk, bevreemdend; het is mi s., het komt mij 
vreemd voor. 4) monsterachtig, afschuwelijk. 5) onhandelbaar, 
slecht van humeur. -- Seltsieneheit, 
seltsiene, bijw.; seltsienljjc, -like.

SeluWen. Zie s a 1 u w e n. 
Selvat, zel-, znw. o. Vat of ton om „set" (z. aid.) 
in te doen. 

Salve, zelve, sulve, self, onb. vnw. -- I. Zonder 
voorafgaand bepalend woord. Zelf, in persoon ; sijns 
selfs lijn: a) zijn eigen baas zijn, meester over zich 
zelf zijn; mondig zijn. b) zich zelf meester zijn; 
ook met eene ontk., zich zelf niet zijn ; van, te heen 
selven comen, van zich zelf vallen, weer bijkomen; 
verbonden met een ranggetal ; self ander, anderen; 
selfs anderde, met een ander, een tweede ; self derde, 
met twee anderen (vooral oostmnl.) enz. — II. Voorafgegaan 
door een bepalend woord (dese, dit, die, 
dat). — A. Zelfstandig. z) Dezelve, die, juist die, 
zelfs die ; naast dat selve ook selve dat. 2) de-, hetzelfde. 
-- II. Bijvoeglijk. i) Deze of die, met nadruk; 
juist die, zelfs die; tien selven, op dat oogenblik. 
2) de-, hetzelfde ; metten selven, eveneens. 

S elve zelve, znw. vr. Salie; ook, in woordspeling 
met „selve" (zalf), geld ; van enen cruut ende 
hiet selve. 

Salver. Zie s i 1 v e r. 

Selves, zelves, selfs, bijw. en vnw. — I. Bijw. 

Zelfs. — H. Vnw. i) Zelf; van selfs, vanzelf, uit 

zich zelf. 2) voorafgegaan door dat (t), hetzelfde. 

Selvesheit, zelves-, selfs-, znw. vr. Iemands wezen 
of persoonlijkheid. 

Selvest, zelv-, solv-, sulv-, sulfst, sulft, vnw. 

(oostmnl.). — I. Zelfst. Zelf; die s-e, die, met nadruk. 

— II. Bijv. Voorafgegaan door een bezitt. vnw. 
eigen ; sijn S. holt; voorafgegaan door een bepalend 
woord, zelfde ; uh den solvesten dach. 
Selvich, zelvich, vnw. (oostmnl.). i) Bijv., deze, 

die, met nadruk. 2) zelfst., die sulftigen, dezulke, 

deze (fri.). 

Semi voegw. en voorz. — I. Voegw. Zoo waar, 

zoo waarlijk; semmi God (heljie). -- II. Voorz. Bij, 

in aanroepingen en bezweringen ; sem mine trouwe, 

mine ere, min leven, laf; sem min weten, bij, 

volgens. 

Semblant. Zie s a m b 1 a n t. 

Seine ' zeme, znw. Een visch, barbeel. 

Seniele, zemele, znw. vr. i) Zemelen, gruis. 2) 

fijn tarwemeel, bloemmeel. 

Semelike, semen. Zie samelike, samen. 

Semen, zemen, bnw. Zeemleeren. 

Sement. Hetz. als c i m e n t. 

Semeterre, znw. vr. Slagzwaard. 

Semijt, oeminkel. Zie samijt, scheminke1.
Sen, zen. Zie sin. 
Sen, zen, znw. vr. Zeventuig hetzij buiten of in 



536 SENAET. 

dijkzaken ; in onrecht bevallen van een z., schuldig 

bevonden aan eene onrechtmatige uitspraak in een 

„zeventuig" ; ter z. bliven liggen, gezegd van een 

dijkvak, waarvan door een zeventuig moest worden 

uitgemaakt te wiens laste het was. 

Senaet , znw• m. en vr. Lichaam van bestuur 

eener stad. — Senatoor, Senatoorsehap (Ook: 

senaat).

Sendael, sonde. Zie s i n d a e 1, sonde. 

Sender seende. Zie s e e n t. 

Sande, zende, znw. vr. Geschenk dat men iemand 

zendt, ook: van vleesch. 

Sende, zende, znw. vr. Zeis. 

Sendebode, zende-, znw. m. Afgevaardigde; 

bode. 

Sendebrief, zende-, seend(e)-, znw. m. Ambte. 

lijke brief, missive; ook : aanbevelingsbrief. — Sen


debrieveboec, -schriver.

Sendefeeste, zende-, znw. vr. Pinksterfeest. 

Senden, zenden, sinden, seinden, zw. en st. ww. 

tr. I) Zenden, sturen; zonder object, Benden om, ont


bieden ; ook : een bericht of bevel zenden, gelasten. 

2) iem. een geschenk aan spijs zenden. 

Senden, zenden. Hetz. als s o n d e n, zondigen; 

als znw., zonde. 
Sender, zender, znw. m. Zender (r6de eeuw). 
Sendinge, zend-, sind-, seind-, znw. vr. i) Het 

zenden, afzenden ; de zending van den H. Geest. 

2) geschenk. 

Sene, zene, znw. vr. Zenuw, pees, spier; verklw. 

seenkijn, -ken. 

Serie, Senen. Hetz. als s e e n t , seen den. 

Senen. Zie segenen en seinen. 

Senep, zeneb, senneh, znw. m. Mosterd. — Se


ne corn -molen -poeder, -stiet.

Seneschael, zene-, znw. m. Oudste, ook : voor. 

naamste, hofbediende ; intendant, prefect ; ook : een 

met een krijgsbevel bekleed hofbeambte. 

Senewe, senewel. Zie senuwe, sinewel. 

Sengde, deelw. bnw. Aangebrand. 

Sengelen, zengelen, singelen, zw. ww. tr. Zen


gen, schroeien, roosten. 

Sengen, zengen, Bingen, zw. ww. tr. Hetz. 

Sengerie, Zie seinjorie. 

Senich , zenich, bnw. Zenig, vol zenuwen ; veze


lig. van planten. 

Seniele, znw. Heelkruid, breukkruid. 

Seninge. Zie s e g e n i n g e. 

Senior, znw, m. Ouderling, oude; mv., de oudsten 
(van het volk). 
Senke, zenke, znw. vr. of m. ; s. (d. i. te zenke) 
liggen, gezonken zijn, van een schip. 
Senkelsteen, zenkel-, znw. m. Peillood, dieplood 
; misschien ook senkel. 

Senken, zenken, Binken, zw. ww. tr. i) Doen of 
laten zinken ; doen dalen, nederwerpen (in de hel); 
wegleggen, in iemands gemoed. 2) vellen, tot den 
aanval richten, een wapen. — Senkinge.

Senken, senlije. Zie sinken, sinlij c. 

Sens. Zie cijns. 1 

Sense. Zie s e i s e n e. — Sensenmaker. 

Sensor, tzenser, Iseiser, seiser, ook : pachter. Zie 
c, ijnseré. 

Sent, bijw. en voegw. Zie sint. 

Sent, sint, sense, since, sonte, sunie, bnw. Heilig, 

sint. Met her versmolten tot sinter in „Sinterclaes" 

e. a. ; soms ook vóór een vrouwennaam ; senter. Margrietendach. 
Sent, heilige. Zie s a n t. — Sentinne, zie 
s a n t i n n e. 

Sent, geestelijk gericht. Zie s e e n t. 

Sentdeken. Zie s e e n t d e k e n. 

Sententie, znw. vr. Uitspraak, vonnis. 

Santin, znw. vr. Kielwater; modder, slik, ook: 

van de hel. 

Senuwe, zenuwe, senewe, znw. vr. Zenuw, pees, 
spier; s-n van stieren, bullepees; ook : nerf, vezel, 
van een blad. — Senuweachtich, senuwich. 

SERMENT. 

Sepe, zee, seibe, seep, znw. m. Zeep. 
S8^pels zeftel, bnw. Druipend, leep, van de oogen. 

— Sepelen, sepeloget, -oocht.
Sepelinge, zesel-, bijw. Tappelings. 
Sepen, zeen, zw. ww. tr. Inzeepen, wasschen, 
reinigen. 

Sepen. Hetz. als s e p e 1 e n; seftende ogen. 

Sepline, znw. vr. Uit discej5line. Tucht ; ook: 

boetedoening, zelfkastijding. 

September, znw. m. Hetz. als e v e n m a e n t. 

Septéne, .znw. vr. Zevental. 

Septentrioen, znw. Het noorden. 

Septer. Zie s c h e p t e r. 

Sepulture, znw. vr. Uitvaart ; graf ; sine s. kie. 

sen, eerre keus doen tusschen eeuwige gelukzaligheid 

en eeuwig verderf. 

Sequentie, -cie, znw. vr. Naam van een kerk


gezang, dat op de „antiphona" volgt. 

Sequester , znw. Een goed waarover geschil is 

dat aan een derde ter bewaring of beheering wordt 

toevertrouwd totdat er uitspraak over is gedaan. 

Ser, sper, des heeren ; ser Heini des ors, ser Brunen 
brieve ; Gillis ser Pieters sone ; ook seer, sheer. 

Seraphijn, znw. m. Naam van engelen van 
hoogeren rang ; ook gegeven aan menschen van 
buitengewone vroomheid door de devoten. 

Sere, zere, seer, bijw. i) Pijnlijk, smartelijk, zeer; 
(enen) sere, seer, doen ; als die wonden alreseersie 
doen. a sterk, krachtig, zeer, in hooge mate, bij 
ww., bnw. en bijw. 3) hard, zeer, met kracht. 4) 
met snelheid, snel, hard. 5) bij begrippen van afstand, 
ver; daer hi zere was af (vandaan). 6) nagenoeg 
geheel, bijna al ; mine gespelen sin s. dooi; 
Si sin seer in enen staet, nu ende over zo jaer. 

Sere, bnw. serelike. Zie s e e r, s e e r li k e. 

Seren, zeren, zw. ww. tr. Verwonden, kwetsen. 

Serf, seerf, cheerf, znw. en bnw. — I. Znw. 

Dienstbare, dienaar. -- H. Bnw. i) Dienstbaar, tot 
een dienst verplicht. 2) onderworpen, onderdanig. 
3) aan het kwaad of de heerschappij der zonde 
onderworpen. 

Serge, sergie. Zie s a r g e.

Seriant, serg-, serj-, sirg-, sarg-, sari-, sarz-, 
ook serviënt (helper van den dienstdoenden geestelijke), 
znw. m. i) Dienaar, bediende, knecht. 2) 
ambtenaar of beambte; een door den landsheer met 
een bepaald gezag bekleed persoon; bode, gezant. 
3) gewapende dienaar, trawant, lijfwacht. 4) schildknaap, 
gewapend dienaar van aanzienlijken huize 
van een ridder. 5) krijgsknecht, krijger, strijder ; 
vechter, kampvechter. 6) vent, kerel, man; want gi 
(Walewein) een ongetrouwe s. sit ende eest quaet ; 
Marlin, du best een stout s.; een vreemt s., een 
vreemdeling. — Seriantschap. 

Seriantbroeder , znw. m. Naam van bepaalde 
broeders der Duitsche Orde. 

Seriantegelt, znw. o. Soldij. 

Serianterie, serjani., sergani-, znw. vr. Verplichting 
van het zenden of leveren van gewapende 
manschappen. 

Serich, zerich, seerich, bnw. i) Zeer, pijnlijk, 
aan eerre ziekelijke aandoening lijdende; ontstoken, 
schurftig. 2) hartzeer, verdriet, leedgevoel of spijt, 
droefheid hebbende ; bedroefd. 3) verdriet veroorzakende, 
verdrietelijk. — Serieheit, ook gezegd 
van de pijn der hel, en van de oogenblikken van 
bitteren rouw in het leven van Maria. — Seriehlike. 


Serigen, zerigen, zw. ww. — I. Trans. i) Ver 

kwetsen. 2) benadeelen. 3) beschadigen. —-wonden, 

II. Intr. Treuren. 
Serf. Zie s a r c. 
Serkemanage. Zie s ce r k e m a n a g e. 
Serken. Zie s c h e r k e n. 
Sercoers, sercoot. Zie secors, sorcoot. 
Serment, sere-, znw. Eed, o.a. van geheimhouding, 
afgelegd door hen die als werklieden in eene 
munt werden aangenomen. 


SERMOEN. 

Sermoen, sar-, -moon, znw. o. en m. i) Het


geen iem. zegt, iemands woord of woorden, zoowel 

een gezegde als eene redevoering. 2) preek, leer


rede. — Sermoenen, sermoneren, sermoener. 

Seroene, waspleister. Zie c i r o n e. 

Serp, serpelier. Zie sarp, sarpeliere. 

Serpen. Zie sarpen. 

Serpent, sarj-, Mant, int, znw. o. en m. 

Slang; yerklw. serbent(e)kijn, -ken. 

Serpentijn, -me, znw. Naam van een klein stuk 

geschut, veidslang. 

Serpentine, 1, znw. Naam van een edelen 

steen, serpentijnsteen, slangensteen ; Serpentinijn, 

serftentn, bnw. 

Serpheit, sarj5-, znw. vr. Scherpheid, wrang 


heid. — Serpich, serpicheit.

Serrasijn. Lie sarrasijn. 

Serren, tserren, tzerren, zw. ww. tr. Sarren. 

Serrie, sersant. Zie s a r c, s e r i a n t. 

Sertein. Zie c e r t e i n; ook : betrouwbaar, en 

als bij w., zeker. 

Sertroys. Zie c h a r t r o y s. 

Seruns, ceruus, znw. o. Loodwit. 

Servage, znw. Dienstbaarheid. 

Servette, -vielle, znw. vr. Servet. 

Servitute, znw. vr. Slavernij, dienstbaarheid. 

Servondelije. Zie s o r c h v o u d e l ij c. 

Ses, sesein. Zie sesse, sisein. 

Sesdusent, -hondert , -hornich (zeshoekig). 

Sescant, .cantich, -ledich, -mael.

Sesmaendich, sesordich, zeshoekig.

Sesse, zesse, ses, telw. Zes; als znw., verklw. 

seskijn, -ken, naam van eene kleine munt. 

Sesseren. Zie cesseren. 

Sessilbieh, zes-, bnw. Zeslettergrepig. 

Sestalf. Zie sestehalf. 

Seste , zesle, sessede, ranggetal. Zesde. 

Sestehalf, seslalf, zest-, telw. Zestalf; omtrent 

sesle halve, halfzes. 
Sestel, zes/el, znw. Hetz. als s e s t e n d e e 1, 
misschien : '16 van een bunder of morgen. 

Sestendeel, zes/en-, znw. m. en o. Het zesde 
deel: a) van eene bepaalde som of een goed. b) 
van een gewicht. c) kwartier of stadsgedeelte (te 
Brugge). 

Zester, sester, sister, znw. m. Naam van eene 

maat van wijn, olie, graan. 

Sesterbande, sestewerf, -verve, waerf(t). 

Sestich, sestien, sestiende.

Sesvoetich, sesvoudich, seswerf.

Set, zet, znw. o. Aars, het achterste. 

Sete, zele, znw. vr. Een werktuig voor de vischvangst, 
vooral om aal en paling te vangen. 
Sete. Zie sate. 
Setel , zetel, znw. m. Zetel, katheder. 

. Setelinge, zetel-, znw. vr. Het plaats nemen in 
een zetel; het bekleed worden met eene waardigheid. 


Setiin, seljn, set/zijn, cel/zijn, znw. Hout van een 
acaciaboom, dat aan geen verrotting onderhevig is. 

Setcoop, zet-, znw. m. Het overnemen van het 
aandeel eens medeeigenaars tegen den prijs waarop 
het door dezen gezet is. 

Setsode. Zie saetsode. 

Setstede, zet-, znw. vr. Plaats in een water waar 

palingfuiken' worden uitgezet. 

Sette, zette, znw. vr. Wet, verordening. 

Settelbort, zet/el-, znw. o. Zetbord, klein schot


werk langs de boorden eener schuit. 
Settelgelt, zeilel-, znw. o. Hoofdgeld, hoofdelijke 
omslag. 

Setten, zeilen, zw. ww. — I. Trans. A. Met een 
pers. als obj. i) Doen zitten, aan iem. eene zitplaats 
aanwijzen; ook : doen staan, doen liggen, plaatsen. 
2) iem. ergens zetten, hem eene plaats aanwijzen; 

God salie Adaem int jaradijs; ter scholen s. ; int 
graf s., bijzetten, begraven; met van en site, verwijderen; 
enen in enen weck s., iem. op een weg 

SEVE. 537 

brengen; stellen in de plaats van een ander; geset 

sin in, zich in iets bevinden. 3) aanwijzen voor een 

bepaald doel, aan iem. eene opdracht geven; met 

te ; die bode die tgerecht daertoe set, sal hem een 

j5ant ofnemen mogen. 4) aanstellen, benoemen, kiezen; 

in dienst nemen, aannemen tot zoon ; enen in enen 

boedel s., iemand als bewaarder er van aanstellen. 

5) iem. tot bedaren of tot rust brengen. 6) brengen 

op eene andere plaats, ook : in een anderen toestand; 

dat aelmoesene den man in den hemel s. can ; van 

een dier, in beweging brengen ; die orse s. si ten 

loj5e. 7) in talen s., iem. de gelegenheid geven om 

te spreken, te antwoorden, zich te verantwoorden; 

iem. over iets aanspreken. 8) verplichten, noodzaken; 

hi was gesel van den vader, dat hi priester werden 
soude ; enen oj5 geit s., iemand verplichten tot het 
betalen eener bepaalde som, iem. veroordeelen tot 
(het leveren van steenen e. a.) ; iem. aanslaan in 
eene belasting; het aandeel voor iem. daarin bepalen 
; ook wederk. 9) met in, toegang geven tot, 
recht geven op ; den deken s. in de renten onser 
j5rovende. io) met van, berooven, ontzetten ; ene 
maget s. van haren magedoem. — B. Met eene zaak 
als obj. i) Zetten, plaatsen ; te cote, te venten s.; 
ane hem, ane sine kant s., op het spel zetten; al 
jegen al s., er alles aan wagen, eene uiterste poging 
doen; te jbande, te borge s.; verwedden; daer willic 
vore s, min hovel. 2) zetten, stellen, plaatsen, met 
eene abstracte zaak als obj. ; sinen raet aen Gode 

s. ; sine herte s. ute, aftrekken van. 3) stellen in de 
hand van, overgeven, toevertrouwen, met in (aen) ; 
ic sette lijf ende goet in U. 4) zetten, een gebroken 
been. 5) zetten, een gezicht, het in een zekeren 
stand brengen. 6) bepalen, regelen; verordenen, 
instellen ; voorschrijven, vaststellen ; sluiten, een 
vrede. 7) van lasten, omslaan, het aandeel bepalen, 
dat ieder er van dragen moet. 8) schatten, waar 
prijs bepalen van koopwaren en levens--deeren; den 
middelen door de overheid. 9) inrichten, toebereiden, 
aanrichten, een gelach s. ; opzetten, eene zaak of 
nering; beginnen, ondernemen, een tocht, reis. zo) 
stellen, onderstellen. i i) toerekenen; Here, en sette 
hem dit in sneden niet. 12) maken, bouwen, een 
huis. 13) schrijven, beschrijven, op het papier zetten; 
dat steet gkesat in desen rime. 14) zetten, beginnen 
te ontwikkelen, knoppen enz. — H. Wederk. i) 
Zich plaatsen of stellen; ook : tot tegenweer; er op 
uit zijn; hem setten in dien, dat enz. 2) met bepalingen: 
a) met ane, zich zetten tot; zich voegen 
naar. b) met in ; hetz.: ook hem in vreden s., zich 
voldaan achten. c) met jegen, zich kanten of verzetten 
tegen. d) met na, zich gedragen naar; zich 

toeleggen op. e) met onder, zich stellen, zich begeven. 
f) met te, hem te vreden, ter were, ten kere 

s. e. a. ; zich zetten tot, ergens toe overgaan. — III. 
Intr. i) Zich verzetten (met jegen). 2) zich op weg 
begeven; de grave sette ende ginc varen. 
Setter, zetter, znw. m. z) Opzichter, stichter. 2) 
zetter, schatter, taxateur ; zetter der belastingen, 
omslagen, beden ; ontvanger; hij die den prijs 'bepaalt, 
waarvoor een deel van gemeenschappelijk 
eigendom door den ander der beide deelhebbers kan 
worden overgenomen. 

Settinge, zettinge, znw. vr. i) Ligging, plaatsing. 
2) instelling. 3) inzettingen, geboden; vooral: 
kerkelijke en godsdienstige; verordening; statuut 
eener vereeniging. 4) schatting, taxatie ; het bepalen 
door de overheid van den prijs van levensmiddelen, 
vooral van graan ; het bepalen van het aandeel 
dat ieder in eene belasting enz. heeft bij te 
dragen, omslag; hoofdelijke omslag, belasting. 5) 
het zetten of nemen van een pand. 

Settingebrief, zettinge-, znw. m. Cohier van 

den hoofdelijken omslag. 
Settouwe, zet-, -touw, znw. o. Fuik. 
Seuge, zeuge, soge, znw. Blok of rol, van lood. 
Sony, seye, znw. m. Platte schuit, schouw. 
Sete, zeve, seven, znw. o. Naam van eene, vooral 


 53 8 SEVE. 

zeeuwsche, maat voor graan en meel, ook zout en 

kalk, een zak. 
Sever zeve, seef, znw. vr. en m. Zeef. 
Soven, zeven, saven, soeven (seuven), sevene, telw. 

Zeven. 

Seven, zeven, znw. m. Een van de zeven naastgelanden 
die geroepen werden tot een „seventuuch". 

Seven, zeven, znw. o. Hetz. als s e v e n t u u c h. 

Seven , zeven, seeffen, zw. ww. tr. Zeven, ziften. 

Sevenboete, zeven-, -boet, znw. vr. Zevenvoudige 
boete. 
Sevendach, zeven-, znw. m. De zevende dag na 

den dood van een afgestorvene; ook : de zielmis 
voor den overledene op dien dag en telkens op den 
weekdag van het overlijden herhaald; ook Bevende. 

Sevendeel, zeven-, znw. o. en m. Zevende deel; 
vooral: van het zoengeld voor een manslag. 

Sevendehalf, sevenderhande.

Sevenen, zevenen, zw. ww. tr. i) Iemand als 
„seven" (znw. m.) aanwijzen. 2) een land of dijk, 
met een zeventuig geven, den eigenaar of den dijkplichtige 
er van aanwijzen. 

Sevengesternte, zeven-, -gesterle, -geslerre, znw. 

o. De Pleiaden; ook: de Groote Beer. 
Sevengetiden, zeven-, znw. o. mv. De zeven 
kerkelijke biduren of kanonieke uren. 
Sevengetidenmeester, zeven-, znw. m. Beheerder 
van een kerkelijk goed, uit welks opbrengst 
„sevengetiden", bepaalde kerkdiensten, werden bekostigd. 


Sevengifte, zeven-, znw. vr. Uitspraak van „ze. 
yens" of „een zeventuig", waarbij aan iem. een 
eigendom toegekend of een dijklast aangewezen werd. 

Sovenhondert; ^evenjaer, een tijd van 7 
jaren ; sevenj arich; sevenmael.
Sevenpennine, zeven-, znw. m. De vergoeding 
betaald aan een lid van een „zeventuig." 
Sevensage, zeven-, znw. vr. Uitspraak van een 

„zeventuig". 


Sevensalni, zeven-, psalm, znw. m. De zeven 
boetpsalmen. 

Sevenste, zeven-, zevende, ranggetal. 

Sevensterre. Hetz. als s e v e n g e s t e r n t e. 

Seventaer, zeven-, -daer, znw. Galerij van den 
voorhof eener kerk. 

Seventich, seventichste, seventien.

Seventuuch, zeven-, -tuych, znw. m. en vr.; 
ook -tugenisse, vr. In verschillende streken van 
Noord-Nederland, vooral in de friesche gewesten, 
maar niet b.v. in Zeeland, eene verklaring of getui. 
genis van vier geërfden boven en drie beneden een 
betwist perceel over den eigendom of de grensscheiding 
daarvan ; ook : in dijkszaken, waardoor 
dijklast aan iemand wordt aangewezen; soms ook: 
een dier zeven buren. 

Sevenvoudieh, zeven-, -voldich, -vuldich, -veldick. 
— Sovenvoudigen. 

Sevenvout, zeven-, bnw. (zevenvoudig) en bijw. 
(zevenmaal). 

Sevenwedde. Hetz. als s e v e n t u u c h. 

Sevenwerf, zeven-, -warf, -waerf, -werven, 
-werfs. Zevenmaal. 
Sever, zever, znw. o. Kwijl, slijm, speeksel, zeever. 
— Severaer, severige (vla.), severen, se


verdoec. 


Seware. Zie sedeware. 

Sege, znw. vr. Kunne, geslacht, sexe. 

Sexiude. Zie s e g s m a n. 

Sexte, sextettjt, znw. vr. en m. De tijd van 
12 uren, middag ; ook: de op dien tijd plaats heb


bende kerkdienst, het zesde kanonieke uur. 

S.e%terne, -tern, znw. vr. Zes vellen papier. 

Si pers. vnw. vr. enkv. en mv. voor alle geslachten. 
Zij. 

Si, bezitt. vnw. Zijn. 

Si, wederk. vnw. (zeldzaam). Zich. 

Si, sae, znw. vr. Het wijfje van dieren. 

Si, tsi, znw. o. Voorwaarde ; Bonder si, onvoor-

SIDEGAT. 

waardelijk, zonder voorbehoud; zonder mankeeren; 
stellig, zeker; voorwaar, voorzeker, zonder twijfel. 
Sibbe, zibbe, sebbe, sib, bnw. Verwant; sibber, 
nader familie; die sibbesten, de naaste familie(leden). 
Sibbe, znw. m. en vr. Verwant, familielid; zaan 
2 rincen wi dirken Bien onder sibben hilic geschien. 
Sibbe, zibbe, sebbe, znw. vr. en m. i) Verwantschap, 
familiebetrekking; si die ons van sibben angaen 
(bestaen) ; ene s. lellen, een stamboom opmaken, 
den graad van verwantschap berekenen. 2) ver 
familie, verwanten of familie--wantschapsgraad. 3) de 
leden, als verzamelwoord; sibbe ende ,narnaghe. 4) 
geslacht, afkomst ; van zinre zibben ben ic comen. 

Sibbedeel, znw. m. en o. (fri.). Verwantschaps. 
graad. 

Sibbeheit, sib-, znw. vr. Verwantschap.

Sibbemaech, zibbe-, znw. m. Bloedverwant ; ook 
sibbevrient. 
Sibbetale, zibbe-, sib-, -tael, -tal, znw. vr. Graad 
van bloedverwantschap.

Sibbicheit, zibbich-, znw. vr. t) Bloedverwantschap. 
2) verwantschap, overeenkomst in aard, verschijnselen 
enz. 

Sibbinge. Hetz. als s i b b i c h e i t, i).

Siborie. Zie ciborie. 

Sich, wederk. vnw. (oostmnl.). Zich. 

Siehene , znw. i) Zeef. 2) wan. 

Sicht, zicht, sickle, znw. o. Gezicht, gezichtsvermogen 
; blik, aanblik. 
SiChte, zicht, znw. vr. Zicht, zeis. 
Sichte,. tickle, znw. vr. Zeef. 
Sichtelij o, zicht-, bnw. Zichtbaar. 
Sichten, zachten, zw. ww. tr. Zeven, ziften; ook: 
zuiveren, filtreeren. 

Sichten, zichten, zw. ww. tr. Maaien. 

Sichten, zichten, zw. ww. intr. Kijken.

Sichtent, zichtent, sichten, bijw. en voorz. — I. 
Bij w. Van dien tijd af, later, daarna, sedert; s. dat, 
sedert dat, van den tijd dat. — II. Voorz. Sedert, 
van-af, na. 

Sichter , bijw. Hetz. als s i c h t e n t. 
Sichtich, zichtich, bnw. i) Pass. Zichtbaar, doorzichtig. 
2) act., scherpzichtig. 

Side, zide, Bië, sijt, znw. vr. i) Zijde van het 
lichaam, heup. 2) zijde, zijkant, tegenover voor-en 
achterkant; s. aen (jegen) s., zij aan zij, naast 
elkander. 3) zijde, kant, van het menschelijk en dierlijk 
lichaam ; een syde sjeckes ; van sods, van ter 
zijde ; over sine s. laten goren, langs zich heen laten 
gaan, zich iets niet aantrekken. 4) zijde, kant, in 
het algemeen ; an dene s. van den berghe; in dander 
s., van den anderen kant; ook banderside en ob 
ander side; vgl. ook (be)desside en begons 
i d e ; aen, over s. steken, achterbaks houden, verduisteren; 
van ener s., wat iemand betreft, om zijnent 
wil. 5) platte kant van iets, vooral: van papier, bladzijde. 
6) zijde, kant, gezegd van verwantschapsbetrekkingen 
; die graefscepe ginc Ier z., in eene zijlinie; 

sweriside, sjilleside, mannelijke, vrouwelijke linie. 7) 
zijde, kant, partij ; negene s. en dragen, onpartijdig 
zijn. 8) kwartier in een wapen. 9) oord, streek, landstreek. 
10) tonnetje voor haring, kantje. 

Side, zide, znw. vr. Zijde, de stof. 
Side, zide, sit, bijw. Laat; in den avont berde 


S. ; navens zijl. 
Side, zide, bijw. i) Breed, wijd, over eene groote 
uitgestrektheid ; wide ende s., wijd en zijd, (van) 
overal. 2) laag, diep (vooral oostmnl., buw. en bijw.); 

S. ende hoge, hoge of s. ; trappen van verg.: sider, 
sideste ; een ander huus dat zider dan dat sleenhuus is. 
Sidedore, zide-, znw. vr. ; ook sidel-, -duere, vr. 
Zijdeur. 
Sidedraet, zide-, znw. m. Draad zijde; zijden 
draad; igheluc an einen brooschen zijdraed ghehangken 
es (hangt). 

Sidegane, zide-, sift-, znw. m. Zijweg, zijpad; 
slinksche weg; uitweg, middel om te ontsnappen. 
Sidegat, zide-, ook sidel-, znw. o. i) Split in 


SIDELDAC. 

een kleedingstuk. 2) zijgat, opening of ruimte ter 
zijde, uitweg. 

Sideldac, zidel-, znw. o. Zijkant van het dak. 

Sidele, zidele, znw. vr. (oostmnl.). Bank met 
kussens. 
Sidelende, zidel-, -einde, znw. o. en m. Zijeind, 
zij stuk. 

Sideljo, zide-, bnw. Zijde-, zij-. 

Sidelinge, zide-, bijw. i) Aan de zijde, op zijde. 

2) over zijde, in de dwarste of schuinte; Andreas 
pine ene den cruce sidelinghe. 

Sidelinge, zide-, zi-, si-, znw. vr. Zomerdijk, 
nog niet tot een volslagen zeedijk (winterdijk) opgewerkte 
dijk, kade; verklw. sidelincskijn, -lincsijn, 
-sin ; ook : afvoerkanaal. 

Sideldore , -ganc. Zie s i d e-. 

Sidelkerke, zidel-, znw. vr. De zijpanden eener 
kerk. 

Sidelmuur, zidel-, side-, znw. vr. Zijmuur. 

Sidelsloot, zidel-, side-, znw. vr. Sloot langs 
een weg. 

Sidelstuc, zidel-, znw. o. Zijstuk. 

Sideltant, zidel-, znw. m. Zijtand. 

Sidelwech, zidel-, znw. m. Zijweg. 

Sidemeer. Zie side rmeer. 

Siden, ziden, bijw. i) Sedert dien tijd, van een 

bepaalden tijd af. 2) later, daarna. 

Siden, ziden, zw. ww. tr. (gron.). Verlagen; 
hogen ende s., (de bepalingen eener verordening) 
verzwaren en verlichten. 

Siden , ziden, zw. ww. — I. Trans. i) Vrijwaren 
voor, vrijstellen van iets. 2) omtrekken, een vleugel 
van een leger. 3) misschien ook : ter zijde stellen. — 

II. Wederk. Zich ter zijde begeven. 
Sidendoec, ziden-, -duet, znw. m. Zijden stof. 
Sident, zident, bijw. en voegw. — I. Bijw. Later. 
naderhand ; S. mee vort, van dien tijd af, in het 
vervolg; s. dat, sedert dat, nadat; ook wel: naardien, 
nademaal. — II. Voegw. Sedert dat, van (den 
tijd) dat; nadat. 

Sidenwant, ziden-, znw. o. Zijden stof. 

Sidenwere, ziden-, znw. o. Bewerkte zijden stof; 
ook: het bewerken van zijden stoffen. — Sidenwerker. 


Sidenwolle, ziden-, sijt-, -Wulle, znw. vr. Zijdeachtige 
of fijne wol; ook: de vrucht van den zij 

-denwolboom. 

Sidenworm, ziden-, -wurm, znw. m. Zijworm. 

Sidepat, zide-, znw. m. Zijpad. 

Sider, zzder, bijw., voorz. en voegw. — I. Bijw. 
i) Sedert dien tijd, van een bepaalden tijd af, vervolgens. 
2) later, daarna, naderhand; sider dat : a) 
sedert dat; nadat. b) naardien, dewijl. — II. Voorz. 
Sedert, van -af. -- III. Voegw. i) Sedert; nadat. 
2) naardien. 

Sider, sidere, znw. vr. Appeldrank. 

Sidermeer, zider-, ook side-, -mere, bijw. Van 
dien tijd af, sedert dien tijd ; s. vort, voor of in het 
vervolg; s. dat, nadat, van (den tijd) dat; naardien. 

Sidert, zideri, bijw. en voegw. Hetz. als s i d e r. 
Sidesiecte, zide-, sit-, -suycte, znw. vr. (oostmnl.). 
Pleuritis (= lancevel). 
Sideval, zide-, znw. m. Zijlinie; ook : het komen 
van erfgoed aan eene zijlinie. 

Sidevlogel, zide-, sit-, znw. m. Zijvleugel, flank. 

Sidewaert, tide-, bijw. Ter zijde, op zijde. 

Sidewant, zide-, znw. m. Zijkant, zijvleugel. 

Sidewech 9 zide-, znw. m. Zijweg. 

Sideweech, zide-, znw. Zijwand, zijmuur. 

Sidewende, tide-, -winde, znw. vr. en m. Binnendijk 
of kade ter zijde van eene landstreek loopende 
; ook benaming van stukken land aan een 
„zijdewind" gelegen en van hoeven daarop gebouwd. 
Sidewonde, ziele., znw. vr. Wond in de zijde. 

Sidijn , zid jn, siden, bnw. Zijden. 

Sie, zie, znw. vr. Het wijfje van dieren. 

Siie, zie, znw. vr. t) Oogappel; ook: het oog. 2) 
het gezicht, het zien ; ook : de blik. 

SIELEVERTERER. 

Sië, zië, znw. vr. Zeef. S1ë. Zie s i d e. 

Sieden,.. zieden, st. ww. — I. Trans. i) Koken, 
braden, spijzen ; seep s., smelten, sulfer ende loot s. 
onder een ; stoken, sou' s. ; broeien, in heet water 
zetten; laken s. 2) iem., levend verbranden, in een 
ketel met kokend water; soms ook op vuur: roosten, 

o. a. straf van valsche munters. — H. Intr. i) Ko ken. 
2) verbranden, vooral in kokend water, olie. 
Sieder, zieder, znw. m. Waarsch.: kok; vr. siedge 
(vla.), kookvrouw. 

Siedheet, zied-, zie-, bnw. Kokend heet. 

Siedinge, zied-, znw. vr. Het koken; kooksel, aftreksel. 
Siedoec , zie-, znw. m. Doek of stof waardoor 
iets gezijgd of gefiltreerd wordt. 
Siedsout, zied-, siel-, znw. o. Zout uit zeewater 
bereid. 
Siedstrige, zied-, ziet-, znw. vr. Eene vrouw 
die in een zoutkeet werkzaam is. 
Siegie, siege, siedge, znw. vr. i) Zetel; ook: bekleeding 
op de zitting..2) beleg. 

S}eheet. Zie s i e d h e e t en vgl. s c h o u t h e e t. 

Slee, ziec, bnw. r) Ziek; ook : ongezond, lijdende; 
ook : melaatsch (= ackersiec); siec na, hevig verlangende 
naar; als znw. die, een zieke, ook een siec; 
zieke ; melaatsche. 2) zwak. 

Siecachtich , ziec-, bnw. Ziekelijk. 

Siecdach, ziec-, -dage, znw. m. Ziekte. 

Siekebedde, zieke-, siec-, znw. o. Ziekbed. 

Siekeliede, zieke-, znw. m. mv. Ziekenoppassers. 

Siekeljjc, ziek-, bnw. Sukkelend. — Siekelicheit, 
een sukkelend leven; ook : ziekte. — Sie alike. 


Siekemaerte , zieke-, znw. vr. Ziekenoppasster 
(in een nonnenklooster). 
Siekemeester, znw. m. Bestuurder van een leprozenhuis. 


Sleken, zieken, znw. mv. Melaatsehen ; ook : naam 
van eene plaats buiten verschillende steden, waar 
een leprozenhuis stond. 

Sieken, zieken, zw. ww. intr. Ziek worden ; ook: 
ziek zijn. 
Siekevoget, zieke-, znw. m. Bestuurder van een 
gasthuis. 

Siekewaerster. Hetz. als s i e k e m a e r t e. 

Siecheit, ziec-, znw. vr. z) Het ziek zijn, zieke lij 
ke toestand, kwijning, lichamelijk lijden. 2) ziekte, 
kwaal. 

Siechuus, ziet-, znw. o. Een huis bestemd voor 
het opnemen van zieken, ook in een klooster; leprozenhuis. 
— Siechnnsmeester. 

Siecte, ziecte, siechte ; ook suycte, suyct, suuct 
(oostmnl.), znw. vr. i) Ziekelijkheid. 2) ziekte, kwaal, 
lichamelijk ongemak; keete s., een pestziekte. 

Sielboec, ziel-, znw. o. Zielboek, boek waarin 
de namen zijn geschreven der overledenen, die deel 
hebben aan de gebeden, goede werken enz. van de 
levende leden eener broederschap, waartoe zij een 

behoorden.-maal 

Sielbroeder, ziel-, znw. m. Lid eener broederschap, 
welker overleden leden deel hadden aan de 
gebeden, goede werken enz. der levende leden. 

Siele, ziele, Biel, znw. vr. i) Ziel; ook: der afgestorvenen 
; alre zielen dack, 2 Nov. ; te zielen 
werden, ter zielen zijn, overleden zijn; één herte 
ende éne s., gelijk gezind en gestemd zijn met iemand 
anders ; verklw. sielkijn; mensch, persoon. 2) naam 
van een vrouwenkleedingstuk, zieltje, lijfje. 

Sielegelt, ziele-, znw. o. Bijdrage in de kosten 
van zielmissen. 

Sielecleet, ziele-, znw. o. Waarsch.: een kleed 
dat over het graf van een overledene wordt gespreid 
bij het verrichten van bepaalde kerkelijke plechtigheden. 


Sielelesse, ziele-, znw. vr. Een gedeelte uit de 

H. Schrift, gelezen bij een lijkdienst. 
Sieleverterer, ziele-, -verte(e)rre, znw. m. Gewetenlooze. 



 

540 SIELLOOS.

Sielloos, ziel-, bnw. Zielloos. 
Sielmisse, ziel-, znw. vr. Eene mis gezongen of 
gelezen voor de rust der ziel van een afgestorvene. 
Sielsnster. Het vr. van s i e l b r o e d e r. 
Sieltogen, ziel-, zw. ww. tr. In doodsstrijd liggen, 
zieltogen. — Sieltoginge.
Sielverlies, ziel-, znw. o. Eeuwig verderf. 
Sian, zien, seen (oostmal.), st. ww. — I. Trans. 

i) Zien, met de oogen waarnemen. 2) zien met het 
oog van den geest; beschouwen, bespiegelen; beleven, 
ondervinden ; grote blischab s. ; sinen wille, 

sinen onwille s., iets aangenaams of onaangenaams 
beleven ; bemerken ; overleggen; nu Biet den rael 
dat gi enz. 3) opzoeken, ook vijandelijk; dat hi den 
tyrant sonde s. in zijn lant. 4) achten, eeren ; in: 
minnen ende sien. Vgl. g e s i e n. — II. Intr. i) 
Zien, gezichtsvermogen hebben. 2) kijken, zijne oogen 
gebruiken ; met in, na, ob, omme (ook : op iets letten), 
te (ook : zorg dragen voor; toezicht houden op; 
uitzien naar), vore ; vore hem s., voor zich zelf zorgen; 
dore die vingeren s., toegeeflijk zijn. 3) er uit zien; 
so sach hi alle een jachhont ; lelie sagen deze twe. 

Sien, zien, znw. o. i) Het zien; het aanzien, de 
aanblik; beschouwing, inzicht. 2) het zintuig van 
het gezicht; ook: oogappel (vgl. s i e). 3) blik van 
iem., het naar iem. zien; si toonden mi vriendelijc 
lien, een vriendelijk gelaat. 

Siën , ziën, st. en zw. ww. tr. i) Zeven, ziften; 
ook: filtreeren (eene vloeistof). 2) door de keel gieten 
; den wijn dien du dore dine hele seechs. 

Sian, hetz. als s i e d e n en als s ij n. 
Sienbaer, zien-, bnw. Hetgeen men zien kan, 
ook : waar men naar kijken kan ; wat niet te schel 
of te schitterend is; ook sienbaerl jc, -like, bijw. 
Siende, ziende, deelw. bnw. Het gebruik van 
zijne oogen hebbende. 
Siene , ziene, Bien, ook siende, bnw. i) Schoon, 
bekoorlijk; mooi voor het gehoor; s. te horen, in 
een goeden toestand ; so werden onze Baken s. ; goed, 
voordeelig voor (met een dat.); vooral in den superl., 
het aangenaamst, voordeeligst, geschikst, best voor 
iem. ; van personen, schoon, knap van uiterlijk; 
krachtig, strijdbaar, flink. 2) dat siene, goede toestand; 
dat sienste, het beste, geschikste, verkieslijkste 
; de beste of gunstigste toestand ; dat sienste 
hebben, int siensie zijn, er het best aan toe zijn, de 
overwinning behalen. 
Siene, ziene, bijw. i) Op eene schoone, uitstekende 
wijze. 2) in goeden doen, in een goeden toestand 
; hadde mi mijn gheluc ghewaect, mi hadde 
siender gheweest; s. spelen, eene goede kans hebben. 
-siene. In oochsiene en seltsiene. 
Siene, ziene, Bien, znw. vr. en o. I) Het oog; 
de oogen; de oogappel; het zintuig van het oog. 2) 
de oogen, het gezicht, het gezichtsvermogen. 
Sienen, tienen, zw. ww. — 1. Trans. i) Mooi 
maken, versieren. 2) verbeteren, een toestand. — 

II. Intr. Schooner, beter worden, van een toestand; 
er goed of beter voor iem. gaan uitzien. 
Sienljjc, zien-, bnw. Zichtbaar. — Sienlike. 
Sierage, , cier-, -agie, znw. vr. Sieraden. 
Slare, zeere, znw. vr. i) Een zeer klein insekt, 

een zeer klein wormpje, mijt, ook van de parasieten 
op het menschelijk lichaam; ook : een daardoor 
veroorzaakt puistje. 2) een ziertje, zeer kleine hoeveelheid; 
niet een siere, niet het minste, geen zier. 

Slore, ciere, znw. vr. i) Gelaat; enen goede, blide 

s. doen, iem. goed onthalen. 2) feest; goede s. maken, 
zich te goed doen. 
Siere, chiere, sier, znw. vr. Heerlijkheid, weelde; 
ook : tooi, opschik. 
Siere, bnw. Netjes, keurig. Vgl. s i e r h e i t. 
Sieren, chieren, ísieren, cieren, zw. ww. tr. Sie


ren, tooien. — Sierenisse. 
Sieren. schieren, zw. ww. tr. Begrooten, taxeeren. 
Sierheit, tier-, -hede, znw. vr. i) Schoonheid, 

pracht, praal, heerlijkheid; levensgeluk, -genot, 
-vreugde. 2) versiering, verfraaiïng; tooi, opschik. 

SIJN. 

3) versiersel, sieraad, kostbaarheid ; haarversiersel, 
wrong; ook : schat; dertich dusent besanlen dal es 
ene chiereit groot; ook van een persoon, een sieraad; 
ook : siericheil. 4) als verzamelwoord, kostbaarheden, 
sieraden, voorwerpen van weelde en smaak. 

Sieringe, cieringe, znw vr. i) Versiering, vooral 
van het lichaam. 2) versiersel, sieraad. 

Sieringe. Zie s c h i e r i n g e. 

Sieriseit, cider-, cher-, znw. o. Kersenbrande


wijn. 

Sierlijc, cier-, chier-, bnw. Schoon, keurig, prach. 
tig; ook : kostbaar; heerlijk; kunstrijk ; van een per 
soon, aanzienlijk, voornaam. — Siorlike. 

Siersam, cier-, chier-, bnw. (limb.). Kostbaar. 

Sias, znw. m. Een jachthond. 

Slet, zied, znw. m. Naaldekoker. 

Sietharine, zied-, -herinc, znw. m. Kookharing. 

Sioute , znw. vr. Liverei. 

Sif, zij, sif, znw. (nederr.). Zeef, buil. — Siffen, 
siftbadel. 

Sifte , znw. vr. Zeef. — Slften. 

Sigat, zi-, *zië-, znw. o. Zinkgat, kolk, holte. 

Sigen, zigen, st. ww. — 1. Intr. z) Zinken, neer


zijgen, neerdalen; afdalen, naar beneden gaan; si 
zegen neder in een dal. 2) druppelen, afvloeien. 3) 
hellen; dat sigende, helling. — II. Trans. Zijgen, 
doorzijgen, filtreeren; ook: door de keel gieten, inzwelgen 
(ook siën). 

Siglatoen. Zie cinglatoen. 
Signet, zignet, zingnel, znw. o. Klein zegel; 
zegelring. 
Slgnorie. Zie s e i n j o r i e en s i n g e r i e.

S 

áb1, z jl, ziel, znw. m.; ook sile, vr. i) Waterleiding, 
waterloop ; ook : afwateringssluis, waterverlaat 
; soms : schutsluis (gron.). 

Sjjlboec, zijl., znw. o. Een boek met regels aangaande 
het beheer der „silen" en dijken in een 
„sij leest" of waterschap. 

Sjjlbriof, znw. m. Een geschreven stuk waarin 
zijl-en dijkrechten zijn vervat. 
Sijldiep, znw. o. Een diep uitloopende op een 
,,Zijl ". 

Sijldore, znw. vr. Sluisdeur. — Silmeester. 
Sijirecht , zijl-, znw. o. Het in een zijlvest of 
waterschap (gron.) geldende recht; ook : waterschap. 
Sijlreehter, znw. m. Rechter in een zijirecht of 
waterschap (gron.). 
Si 1relse, znw. vr. Reis ter schouw van den 
„zijlrechter" . 

Sijischot, znw. o. Waterschaplasten (gron.). 

S91torht, znw. vr. Sluistocht, -diep. 

Sfi1venster, znw. vr. Sluis of sluisdeur. 

Sijlveste, zijl-, znw. vr. en o. ; -veslene, -veslinge, 
vr. Waterschap (gron.). — Siplvestenbrief, hetz. 
als s ij l b r i e f. 
Sjjlvrede, znw. m. De vrede of het vrijgeleide, 

dat krachtens waterschapsrecht geboden is van het 
vertrek naar het te verrichten werk tot de thuiskomst; 
ook: de boete voor het verbreken van dien 
vrede. 

Sijlwerc, zijl-, -warc,znw. o. De tot een waterschap 
behoorende werken en werkzaamheden; het 
werk verricht door de dijk-of zijlplichtigen. 

Sij1Weteringe, znw. vr. Sluisdiep, -tocht. 

,S n zijn, onr. ww. intr. i) Zijn; ist dat, ook 
sit dat, ingeval, indien; is niet, indien dit niet het 
geval is : des en ben ic niet, dat is met mij niet het 
geval; ne ware hi, zonder hem, als hij er niet geweest 
was ; het si, hetzij, mv. het sin; het sin menschen 
of i jtlic goed; zijn te, moeten, zullen; so es te weten, 
men moet weten ; dat die sterre te comene was ; met 
een naamw. op -er omschrijving van het ww.; God 
die es goel wreker, al nes hi niet veel spreker; al 
spreekt hij niet veel; zijn die, omschrijving ; ic ben 
die u niet ne haet, ik haat u niet ; laten zijn, laten 
varen, met iets ophouden ; ook : nalaten. 2) s jn met 
een gen., toebehooren aan, zijn van ; Gods te s jn ; 
zijn selves zijn, zie s e 1 v e ; ook : over zich zelf te 


 

SIJN.

beschikken hebben, en : voor zich zelf leven ; met 
een dat., van iem. zijn, aan hem behooren; met 
veranderd ondw., hebben, bezitten; ook : iets hebben 
dat pijn of verdriet doet; wat is di, wat heb je? 
ook: leven voor; si was der minnen altemale. 3) 
sin met voorzetselbepalingen. a) met ane; si was 
ane hem met biddene, hield bij hem aan ; hi esser 
wel ane, mag van geluk spreken; daer en es niet 
an, dat beteekent niets, is niets aan gelegen. b) met 
bi, ook aen, over, tegenwoordig zijn bij een feit. 
c) met in ; in dien sin, zie i n d i e n. d) met jegen ; 
daer geen striden en was j. e) met met ; sin metten 
bliden, blij zijn (zie m e t); (natuurlike) sin met enen 
wive, sijn met ere vrouwen live, gemeenschap met 
eene vrouw hebben ; ook te samene sin ; enen mede 
s., gunstig voor iem. zijn, op zijne hand zijn, tot 
zijn dienst zijn. f) met omme; hem was lettel om 
een liegen, hij gaf niets om een leugen ; het is enen 
om sin leven, zijn leven staat op het spel; min 
herte is om te, verlangt; des sin omme, moeten 
betalen, verbeuren. g) met o ; sin ob die dooi, den 
dood nabij zijn. h) met over, tegenwoordig zijn bij 
een feit. i) met te; sin te, in iets deelen; of wi soudens 
te uwaert sin, verstoord op u zijn, het aan u 

verhalen. k) met van ; s jjn van, behooren tot ; ook: 
van iemand af of bevrijd zijn. 1) met vore ; voor 
hem selven s jn, voor zich zelf zorgen. 4) geschieden, 
plaats grijpen, plaats vinden; alst God wilde ende 
het soude sin. 

Sjjn, zijn, bezitt. vnw. Zijn, ook: haar, van eene 
vrouw, en : hun, van het mv. ; sin subtiler, iem. die 
slimmer is dan hij. — Als znw. i) m. mv. die sine(n), 
ook, met betr. tot God, de vromen; ook: de gelukzaligen, 
en :" de heiligen. 2) onz., dat sine, sin, zijn 
eigendom, wat iem. toekomt; behouden tsijns, met 
behoud van het zijne, zonder dat men er iets bij 
verliest; obt sin bliven : a) zichzelf meester blijven, 
zich niet laten meesleepen. b) op zijn stuk staan. 

Sijs. Hetz. als c ij s en als a s s i s e. 

S}jsbaer, bnw. Waarvan accijns moet worden 

betaald. 

Si]sgoet, znw. o. Goed waarvan men accijns 

schuldig is. 

Sijskijn, -ken, znw. o. Sijsje. 

Sij smeester, znw. m. Pachter van accijnsen. 

Spgyri, bnw. Vrij van accijns. 

Stjt, zit, bnw. (nederr.). Breed. 

Si]t, zit, bij w. Zie s i d e , laat. 

Sic, vnw. (oostmnl.). Hetz. als s i c h. 

S1camore, sico-, -moor, znw. m. Wilde vijgen


boom; hout van dien boom. 

Sikele, sikel.Hetz. als seke1e en sicke1e. 

Sikele, cikele, znw. m. Naam van eene israëlie


tische munt (f o.75). 

Siken , ziken, st. ww. intr. Zuchten. In versiken. 

Sickele, sickle, znw. vr. Sikkel. 

Sicken, zicken, zw. ww. intr. Moeilijk adem 

halen, naar adem hijgen ; ook : hikken en : oprispen. 

Silbe , sillebe, silleb, znw. vr. Lettergreep ; een -, 

iweesilbich. 


Silo. Zie s ij 1. 

Silencie, -tie, znw. vr. en o. Stilzwijgendheid, 

het niet spreken, ook als voorschrift in de kloosters ; 

het zich wijden aan stille overpeinzing; ook: het 

stilhouden of verzwijgen van iets. 

Silgeren. Zie a s s a e l g e ren. 

Sihnge. Zie side1in ge. 

S111e, zille, rulle, znw. vr. Drempel, stoep voor 

een huis ; binnen der s., binnenshuis; buter s., de 

deur uit; vensterdorpel, onderste balk van een raam 

ook : grondslag ; beginsel, grondzuil ; steun.-kozijn ; 

S11le, Februari. Zie s e 11 e. 

Sille, zille, zil, sil, znw. vr. Naam van eene 

landmaat, een stuk land zoo groot als in één dag 
'kan worden beploegd. 
Silte, zilte, znw. vr. i) Gezouten vleesch, of: zult (?). 
2) de eene of andere zouthoudende zelfstandigheid. 

SIN. 54t 

Silver, zilver, selver, sulver, znw. o. Zilver ; s. 

bernen, zilver in vuur louteren of zuiveren. 
Silverbereh, zilver-, znw. m. Zilvermijn. 
Silverdoec, zilver-, znw. m. Poetslap. 
Silverdraet, silvergelt, silvergroeve. 

Silvergront, znw. m. Zilveren achtergrond op 

schilderijen; de kleur daarvan. 

Silverich, zilver-, bnw. Op zilver gelijkende. 

Silverijn, zilver-, selver-, -en, bnw. Zilveren. 

Silverclaer, zilver-, bnw. Zonneklaar. 

Silveroven, zilver-, znw. m. Smeltoven voor edele 

metalen. 
Silversehnnm, zilver-, znw. o. Wat van ge,
smolten zilver overblijft, zilverslakken. 
Silversmit, -silverwerc, :werker. 

Simbale, czmb-, -bael, znw. Cimbaal, klankbekken. 

Siment. Hetz. als c i m e n t. Ook : eene bijtende 
vloeistof, loog of sterk water, om metalen te zuiveren. 
— Simenteren. 

Siminkel. Zie scheminkel. 

Simme, zimme, sim, semme, znw. vr. Aap, apin; 

verklw. siinmekijn, -ken. 

Simmijn. Zie bij s e m. 

Simonlake , znw. m. Hij die zich aan simonie 

schuldig maakt. — Simonie. 

Simpel, zimjbel, sem^el, bnw. — A. Van zaken. 
i) Eenvoudig, gewoon ; ook : enkel, niet dubbel. 2) 
gering, onaanzienlijk. — B. Van menschen. i) Eenvoudig, 
gewoon. 2) gering, onaanzienlijk. 3) eenvoudig, 
oprecht, onschuldig ; betrouwbaar ; van dieren 
en menschen, zachtaardig; die liebaert s. 4) eenvoudig, 
onontwikkeld, ongeleerd. 5) stemmig; ook 
van de zwarte kleur (een simpel verve) ; ook : stijf, 
teruggetrokken. 

Simpele, simjbel, bijw. i) Op eene eenvoudige 

wijze. 2) op eene stemmige wijze, somber, bedrukt 

(16de eeuw). 

Simpelheit, znw. vr. i) Eenvoud, ook : van le


venswijze. 2) eenvoud van gemoed, oprechtheid, on


schuld ; s. spreken, eenvoudige, onschuldige taal spre


ken. 3) gebrek aan ontwikkeling, onwetendheid. 4) 

zedigheid, ingetogenheid, stemmigheid. 

Simpelijc, bnw. Eenvoudig, oprecht, zonder voor


behoud, gehoorsamheit sal wesen s. 

Slmpeliko, semmel-, bijw. i) Eenvoudig; zonder 

voorbehoud ; s. gehorsam. 2) in oprechtheid. 3) in of 

uit onwetendheid. 4) op eene stemmige, deftige wijze. 

Simper1 ic, zirnjer-, bnw. Sierlijk, bevallig. 

Simperllke, bijw. Met eene sierlijke of keurige 

uitrusting of gevolg; ook hetz. als s i m p e 1 i k e. 

Simphonie, znw. vr. i) Harmonisch gezang; 

ook : gezang. 2) naam van verschillende muziek


werktuigen, eene lier, een soort van harp, ook: een 

blaasinstrument. 

Sin, zin, sen, znw. m. i) Richting; van alle 

sinnen, sins, van alle kanten ; in allen sinnen, in 

alle richtingen ; wijze, manier, opzicht; in allen sin


nen, in ghenen sinnen, allessins, anderssins, menich


sins, geenssins, elcsins, veelsins, driesins e. a. 2) denk


vermogen, verstand, begrip ; met, bi sinne, met ver


stand, met bezonnenheid ; die ogen van den sinne, 

het geestelijk oog; van dieren, aangeboren slimheid; 

ook : kennis, verstand van iets ; aanleg, slimheid, 

schranderheid, list; ook : eene list ; kunstvaardig


heid ; verstand, bewustzijn ; uien, buien sinne(n), 

uitzinnig ; des sinnes ane, sonder, hetzelfde ; weder 

in sinen sin comen, zijn verstand terugkrijgen; sins 

sins, bij zijn volle verstand, met bewustheid. 3) ge


dachte, gedachten ; dal sauste van sinen sinne, zijne 

diepste gedachten. 4) gemoed, hart, de zetel van 

het gevoel, aandoeningen en hartstochten ; herte 

ende sin ; het hart, als zetel der liefde ; met allen 

sinne(n), van ganscher harte ; in sinen sinne, 

ook : in zich zelf, bij zich zelf. 5) min, -liefde ; si 

draecht oh u so starken sin. 6) zintuig, zin ; die 

vhf (uutwendige) sinne, des lichaams. 7) aandacht, 

opmerkzaamheid, ingenomenheid of warmte waar 

iets doet; sinen sin leggen, sellen, slaen,-mede men 


54 2 SIN. 

keren aen ere dine; aandrang, vurigheid; oh Gode 
roeien met sinne. 8) gezindheid ; sin ende moet, de 
gezindheid des harten. 9) wil, begeerte, bedoeling; 

Herodes heeft van sinen sin gemist: dat kint is hem 
ontvaren. io) meening, oordeel; also menick mensch, 
also menich sin ; eigen sin. i i) plan, voornemen; 
enen sin grijen. 12) beteekenis, zin; korte inhoud; 
de geest die uit woorden spreekt. 

Sin, zin, znw. vr. en m. Hetz. als n o o t s i n. 
Wettige verontschuldiging of verhindering. 

Sinachticheit, zin-, znw. vr. Zinnelijkheid. 

Sinagoge, znw. vr. De tempel der Joden ; ook: 

de joodsche godsdienst. 

Sindael, send-, cend-, zind-, Bond-, znw. o. i) 
Fijn linnen; neteldoek; een van die stof vervaardigd 
voorwerp (doek, kleed) ; verklw. sindaelkn, 
ken-, lapje of doekje van die stof. 2) eene zijden 
stof, eene soort van taf; ook: een kleed of kleedingstuk 
van die stof. — Sindaelsnider, sindaljjn, -en. 

Sinde. Zie seent en sonde. 

Sindegroen , sin-, -gruen, znw. Naam van een 
altijd groenen heester. 
Sindelij c. Hetz. als s i n n e 1 ij c. 
Sinden. Zie s e n d e n. 
Sindent. Hetz. als s i d e n t. 
Sinder, zinder. Hetz. als s i d e r, s e d e r. 
Sinder, zinder, znw. m. Hamerslag, metaalslak. 

— Sindersteen, hetz. 
Sindermeer. Hetz. als s i d e r m e e r. 
Sindert. Hetz. als s i n d e r, s i d e r. 
Sinent, zinent, hetz. als sine n; lot s., ten zijnent. 
— Sinentwege (van-).
Smeren, -eeren, zw. ww. intr. Ophouden met 

(met van). 
Sinewel, seen-, -welt, -wou, bnw. Rond. 
Singel. Zie c i n g e 1; ook : buitenmuur eener 

stad ; weg om de stad. — Singelgracht, -muur. 

Singelen. Zie s e n g e l e n. 

Singelriem , znw. m. Buikriem van een paard. 

Singen , zingen, st. ww. — I. Intr. z) Zingen; 

S. ende clingen, zich aan luidruchtige vreugde overgeven; 
ook: schreeuwen, van pijn. 2) zingen, van 
het gezang bij verschillende kerkdiensten, ook van 
het eenigszins zangerig opzeggen van gebeden ; s. 
ende lesen; vooral van het celebreeren der mis door 
den priester; die baues zelve singkel daer drie waerven 
in elc jaer; ook van de voortbrengselen der 
lyrische kunst, liederen zingen ; ook : dichten, een 
verhaal van iets of omtrent iemand te boek stellen. 
3) van geluiden van dieren ; het kraaien van den 
haan; vroolijk hinneken, van paarden; gonzen, van 
bijen; kwaken, van kikkers; van dingen, suizen, ruischen 
; hi sloech hem dat hem die oren daer af zongen. 
— II. Trans. i) Zingen, een lied, enz. 2) zingen, 
eene mis ; zingende misse, sielmisse, eene mis, die, 
waarbij gezongen wordt. 3) voorzingen. 4) verkondigen, 
uitbazuinen ; dat niet en wet-de (door lasteraars) 
van ons gezongen enick quaet; luide afsmeeken 
; hi rie ende sanc grote genade. 
Singer, zinger, znw. m. Zanger, liedjeszanger, 
speelman. 
Sin ^ereos, sinjereus, bnw. Vorstelijk. — Singerenselike. 


Singerie, sinjerie, singorie, singnorie, seinjorie 

(z. aid.), znw. vr. i) Heerschappij ; de heerschappen, 
vorsten. 2) pracht, praal; heerlijkheid; sine s. maken, 
den grooten heer spelen, goede sier maken van 
(met met). Vgl. seinjorie. 
Singet. Zie signet. 

Singin *e, zing-, znw. vr. Het zingen ; ook : het 
dichten, dichtkunst. 

Singlatoen. Zie c i n g l a t o e n. 

Singroene. Zie s i n d e g r o e n. 

Singnlaer, bnw. Bijzonder, partikulier ; ook: 

eigen. 
Singule, znw. vr. Naam eener ziekte. Zie c i nge 
le. 
Sine, vijf. Zie c i n c. 

SINTINNE. 

Sinke, cinke, znw. Trompet, schalmei. 

Sinkel. Zie senke1. 

Sinken, zinken, senken, st. ww. intr. i) Zinken, 
naar den grond gaan ; ook : in het water zakken; 
ook : in de maag worden opgenomen en verteren; 
u sj5ise nes noch niet gezonken. 2) dalen, naar de 
laagte gaan ; sin sjbere laten s.; naar beneden komen 
of vallen ; thout verbernde daer derde uh lach, doe 
sonct; van eene vloeistof, dalen, minderen; so Banc 
den won te gronde (van den nap). 3) bedaren, verminderen, 
tot kalmte komen ; sinen moet (toorn) 
laten s. 4) invallen, inzakken. 5) slinken, dunner 
worden. 6) in het niet verzinken bij iets. 7) laten 

s. sine herte, zijn gemoed van iets aftrekken. 8) 
tot eene zekere diepte doordringen; iswaert zanc 
ten landen dure. 
Sinken, zinken, zw. (en st.) ww. — I. Trans. 
Hetzelfde als s e n k e n. — H. Wederk. i) Dalen. 
2) zich verliezen in de diepte (van het goddelij 
ke). 

Sinefal, Zinc-, Cinc-, -val, znw. Het Zwin. 

SinkiniKe, znw. vr. Het begraven, van een lijk. 
Syncopls, -ojbijn, znw. vr. Bezwijming, flauwte. 
Sinesene. Zie c i n x e n e. 

lnlijc, zin-, sen-, sinne-, zinde-, bnw. i) Verstandig; 
bedachtzaam. 2) met de zinnen waarneembaar. 
3) natuurlijk, vleeschelijk, zinnelijk. — Sinljjcheit, 
ook: zin, luim, welbehagen (16de eeuw). 

— Sinlike, ook : ongemerkt, langzamerhand. 
Sinloos, zin-, sinne-, bnw. i) Van zijn verstand 
beroofd, zinneloos; waanzinnig; beperkt van geest 
onzinnelijk.-vermogens. 2) 
Sinne. Zie sin. 
Sinnebode, zinne-, znw. m. Waarsch.: een bode 
die bericht brengt van eene wettige verontschuldiging 
van een ander, die verhinderd is te verschijnen. 

Sinnekijn, zinne-, -ken, znw. o. In het mv., de 
zinnen (16de eeuw); ook: zinnebeeldig persoon. 
Sinnen, zinnen, st. ww. (oostmnl.). Zoeken, verlangen, 
iets; aanzoeken, iemand ; ook : de beleening 

verzoeken. 


Sinnen, zinnen, zw. ww. — I. Intr. i) Zijn verstand 
laten werken, met overleg te werk gaan. 2) 
op iets zinnen, naar iets streven, met oh. — II. 
Trans. i) Overdenken bedenken; ook : begrijpen, 
en: nagaan. 2) zijne zinnen op iem. zetten, iem. 
voor zich begeeren; een goed oogje op iem. hebben; 
ook gesinnet hebben. 

Sinnen, zinnen, zw. ww. tr. Verontschuldigen 
wegens eene wettige afwezigheid. 
Sinnet, zinnet, deelw. bnw. Gezind (— g esinnet). 


Sinnich, zinnich, bnw. i) Bij zijn verstand, in 
het bezit van zijne geestvermogens. 2) verstandig, 
ontwikkeld : ook : bedachtzaam, bezonnen. — Sinnicheit, 
-like. 

Sinopel, sinober, cinobel, znw. m. Het groen, in 
de wapenkunde. 

Sins, tsins. Zie s ij s. 

Sint, zint, Sind, zend, zent, Bunt, bijw., voorz. en 
voegw. — I. Bijw. i) Sedert, van den tijd af; sint 
dat, sedert dat, van (den tijd) dat. 2) later, daarna, 
naderhand, na dien tijd; al sint, hetz. ; nie s, nooit 
s., daarna nooit; eer no sint, vroeger nog later; sint 
dat : a) nadat. b) naardien, dewijl. — II. Voorz. 
Sedert, sinds. -- III. Voegw. i) Van den tijd dat. 
2) nadat. 3) naardien, dewijl ; nu. 

Sint. Zie seent, sent, sant. 

Sintel, zintel, znw. m. Hetz. als s i n d e r. 

Sintel, zintel, znw. m. Naam van een ijzeren 
voorwerp, dat bij bouwwerken gebruikt wordt, ijzeren 
band, beslag (?). 

Sintemael , zinte-, bijw. uitdr. Sinds den tijd; 

s. dat, hetz. als sint dat; ook als voegw., naardien, 
nademaal. 
Sintemeer, zinte-, bijw. Later, naderhand; s. 
dat, nadat. 
Sintinne. Zie s a n t i n n e. 


SINXENAVONT. 

Sinxenavont, -bloeme, -daeh, -weke. Zie 

cinxen-.—Sinxene.Zie cinxene en sirene. 

Sipau. Zie c i p a U. 

Sipe, zihe, znw.; tusschen Mase ende Zie, de 

zuid- en noordgrens van Holland en Kennemerland. 

Sipel, sibol. Zie cipel. 

Sipen, zien, st. ww. intr. Druppelen, druipen; 

door zin stroyken (beddestroo) siren (16de eeuw), 

sterk vermageren; een si^ende wonde; ook: druipen, 

van de oogen.


Sipergont, tier-, -golf, znw. o. Gouddraad (?). 
Shone, serene, znw. vr. Een verderfíijke watergeest, 
Nixe. 

Sirgant, cirkel. Zie seriant, cirkel. 
Siringe (klemt. op rin), znw. vr. Buisje.
Sirone. Zie c i r o n e. 
S1r00 , siroj, sirroj, ciroo^, sarro^, -o^e, znw.


hoop,

o. en m sap, de eene of andere zoete artsenij, 
een stroopje. 

Sirur len. Zie c h i r u r g ij n. 

SiSanle, znw. vr. Hetz. als h a d e r i c. 

Sise. Zie sijs en cijns. 

Sise (te -). Zie s ijs (zes op den dobbelsteen). 

SisehuusHn, zize-, znw. o. Belastingkantoortje. 

Siseine, sisaine, ciseine, sesein, znw. Naam van 

eene maat en eene munt, eig. „een zesde deel van 

iets". 

Sisenaer, size-, znw. m. Pachter van accijnsen. 

Sisoen, sisoor. Zie saisoen, cis oor. 

Sissen, tsissen. Zie c e s s e n. 

SisseII, cissen, zw. ww. intr. Sissen. 

Sissinge, isissinge, znw. vr. Staking, het ophou. 

den met iets. 

Sister, zister. Zie s e s t e r. 

Sisterne. Zie cisterne. 

Sit, zit, znw. m. Zetel; ook : hoofdstad. 

Sitbanc, zit-, znw. vr. Zitbank. 

Sitbert, zit-, znw. o. Bank. 

Sitdach, zit-, znw. m. Zitdag, zittingdag. 

Siteleet, zit-, znw. o. Tapijt gespreid over een 

zitbank. 

Sitcussen, zit-, znw. o. Zitkussen, kussen op 

stoel of bank. 

Sitole. Zie cite le. 

Sitsel, zitsel, sittels, sitsels, znw. o. Iets waarop 

men zit; de zitting van een stoel. 
Sitstoel , zit., znw. m. Zetel, stoel. 
Sitteibrief, zittel-, zitten-, -breef, znw. m. 

(drent.). Waarsch.: een schriftelijke vergunning van 
den deken aan echtgenooten om van elkaar te gaan 
ook zonder dat het nog komt tot eene formeele 
scheiding van tafel en bed. 

Sitteldach. Hetz. als s i t d a c h. 

Sittelgelt,. zit/el-, znw. o. Geld betaald aan den 
drost (in Ovenjsel) als afkoopsom voor het verrichten 
van bepaalde diensten. 

Sitten, zitten, st. ww. — I. Intr. i) Zitten, gezeten 
zijn ; gevangen zitten; s. ende Jensen, zitten 
te peinzen. 2) gezegd van het klooster-en kluizenaarsleven; 
van een met eene wereldlijke of geeste. 
lijke waardigheid bekleed persoon ; zitting houden 
voor de uitoefening van een ambt, ook van een 
rechterlijk ambt; op den troon zitten, ook bij feestelijke 
gelegenheden; van den gehuwden staat, ook 
den weduwstaat; ook van ongeoorloofde betrekkingen 
en de prostitutie ; s. int ojenbaer leven. 3) liggen, 
gelegerd zijn ; liggen als geographische en topographisehe 
term, staan ; menich dorp is daer gezeten; 
van el/een huse dat int lant sit. 4) wonen ; ook geseten 
sin. 5) zich bevinden, verkeeren, gevestigd 
zijn, in een bepaalden toestand zijn ; ook : zijn ; ook 
met eene zaak als ondw.; in arbeide sitlen, in barensnood 
zijn ; wijs/zeil ende gelove deer alle w jsheit 
binnen sit ; omgaan of verkeeren met; laten s., in 
den steek laten. 6) gaan zitten, de perfectieve opvatting 
; hi at met haeslen o/ zijn ors ; s. in een 

Boel, in het bezit er van gesteld worden. 7) gaan 
liggen, bedaren, kalm worden. 8) zitten of staan, 

SLACH. 543 

van kleederen. — II. Trans. i) Zitten op ; sine eiere 

S. 2) zitting houden voor; enen seent sitsen. 
Sitten, zitten, sittin, siltijn, znw. o. i) Zitting 
van een stoel, een zadel. 2) de eene of andere gelegenheid 
om te zitten, zetel, stoel, zitbank ; ook: 
voor aan een huis ; ook : een deftige zetel, de zetel 
van een vorst, troon ; ook : de troon Gods ; dal s. 
van der tavelronden, dat vreselike s., de gevaarlijke 
zetel, die aan de tafelronde altijd open bleef, omdat 
wie het waagde er in plaats te nemen steeds den 
dood had gevonden; ook : naam van een deel eener 
kerk, een schip of beuk. 

Sittende, zittende, deelw. bnw.; wel s., welgelegen. 
Sittenkiste, zitten-, znw. vr. Een zetel met een 
gesloten kist of kastje er onder. 

Sitter, zitter, znw. m. z) Hij die zit, bep.: hij 

die in een herberg zit om iets te gebruiken, zitter, 

2) gedaagde.

Sitteren, zw. ww. intr. (oostmnl.). Rillen, beven, 
sidderen. — Sitteringe. 

Sittijn, sittin. Zie s i t t e n, znw. 

Sittinge, zittinge, znw. vr. i) Het zitten ; ook: 
zitting. 2) het blijven zitten of blijven liggen; ook: 

bezinksel. 3) erfelike s., erflast. 
Sixene, sinxene, tsinxene, znw. vr. Putzwengel. 
Sjaren , tsjaren, jaren, bijw. i) Gedurende het 

loopende jaar. 2) binnen het jaar, eerlang. 3) ver 
jaar; voor eenigen tijd. -leden 
Slabacken, zw. ww. intr. Verslappen, kwijnen 
(16de eeuw). 

Slabbaert , -bert, -berd, znw. m. Y) Likkebroer, 
slemper, gulzigaard. 2) een onbeschaamde, hij die 
onbeschofte taal uitslaat. 

Slabben, zw. ww. -- I. Trans. i) Slobberen, 
slurpen. 2) tot eigen voordeel aanwenden'; doet sit 
(de regenten het goed der stad) zelve wouden slabben. 

— II. Intr. Kwijlen, morsen met het eten. 
Slabboot, -buus, -schip, znw. Namen van haringschuiten. 
Slach, znw. m. en o. i) Slag, klap; de ridderslag; 
het woord wordt ook uitgelaten ; hi slouch enen 
groten ujbten helm van enz. ; s. ende stoot, eer mer 
gaf s. of stoot, eer het gevecht begon ; slack in 

slach, zóó dat de eene slag onmiddellijk op den 
anderen volgt, aanhoudend ; die achterste s., het 
laatste wat iemand te doen overblijft. 2) polsslag; 
ook : de plaats waar zich een slagader bevindt, de 
slaap van het hoofd. 3) van een paard, trap ; van 
vergiftige dieren, beet. 4) van zaken, golfslag; wiekslag, 
vleugelslag; van wind, regen, hagel, slag, vlaag, 
bui; donderslag; van de oogen, opslag, oogblik; 
ook : oogenblik, als tijdsbepaling; van werktuigen, 
het toeslaan, slag van een net, eene blijde. 5) manslag, 
doodslag; slag, veldslag; slachting. 6) plaag, 
ongeluk, onheil; dreigend onheil of gevaar; treurige 
toestand; nut enen quaden slage gevryet; lichamelijke 
pijn, kramp; die ewige s., het eeuwig verderf.. 
7) een plotselinge benauwdheid of beklemming; beroerte, 
diepe of moeilijke ademhaling. 8) slag, het 
door een slag veroorzaakte geluid of leven ; schot. 
9) eene geweldige beweging, een ruk. io) de door 
slaan, houwen enz. ontstaande splinters of schilfers. 
i i) muntslag, stempel. 12) toeslag, bij koop, pacht 

e. a. 13) paalwerk of eene andere versterking of 
bevestiging van rivieroevers. 14) een voorwerp waarmede 
men slaat; het staafje waarmee men snaren 
tokkelt. 15) spoor, wagenspoor; spoor, weg ; kuil of 
gat geslagen in een weg. i6) slag, kans, goede gelegenheid. 
17) slag, maat, tempo. i8) slag, knip, val. 
59) aandeel, het iemand toekomende deel, ook : in 
markegerechtigdheid en grondbezit; perceel, een 
deel van een weg, dijk e. a. tot welks onderhoud 
iem. gehouden is, waarop hij is aangeslagen ; te 
Utrecht, een deel van den stadsmuur en de stadsgracht, 
aan een gild tot onderhoud en bewaking opgedragen; 
strook land, een zeker aantal aaneensluitende 
akkers ; perceel, stuk land. 20) streek, kneep, 

SLACHACHTICH.

544 

zet. 2 r) trap, graad van ontwikkeling; van slage te 

slage, van trap tot trap, steeds meer; alle slage, 

hetzelfde ; ook : bestendig, voortdurend. 

Slachachtich , bnw. Spoedig klaar om te vechten. 

Slachader , slachboom.

Slachbrade, slabrade, znw. vr. Beuling. 

Slachbrilgge, znw. vr. Ophaalbrug, wipbrug. 

Slachdach, znw. m. De dag waarop een koop 

wordt toegewezen of toegeslagen. 

Slachdore, -duere, znw. vr. Sluitdeur aan eene 

schutsluis. 

Slachelne, -elle, znw. vr. El. 

Slachgelt, znw. o. i) Geld betaald voor het 
openen van een slagboom, tolgeld. 2) trekgeld, strijkgeld, 
bij een toeslag. 

Slachhuus, -buys, znw. o. Slagerij. 

Slachcleet, znw. o. Pakkleed, dekkleed; ook 
slachdoec, ook : overtrek voor een kussen. 
Slachearre, -kerre, znw. vr. Naam van een 
klein voertuig. 
Slachmaent, znw. vr. en m. Slachtmaand, No


vember, of ook December. 
Slachmes, znw. o. Slagersmes. 
Slaehmolen(e), znw. vr. Oliemolen. 
Slaehoffer, znw. o. Slachtoffer. 
Slachorder, -ere, •e, -orden(e), znw. vr. Slag


orde (r 6de eeuw). 
Slachpont, znw. o. Het aan den. heer verschuldigde 
bij een toeslag in openbaren verkoop; ook 

slachgelt.

Slachregen, znw. m. Plasregen. 

Slachreep, znw. m. Koord of touw aan het slag


werk van een uurwerk. 

Slachswaert, -swert, -sweert, znw. o. Slagzwaard. 

Slachschaep, znw. o. Een schaap dat ter slach


ting bestemd is. 

Slacht, slachte, znw. m. en vr. i) Slag. 2) doodslag 
; slachting. 3) Hetz. als s' 1 a c h , is). 4) geslacht; 
in slachte, aenslachte, onslachte, door geslacht 
of afstamming aangeboren, van nature eigen. 5) 
soort ; alre, alle slachte, allerlei ; alre slachter) not, 
nut, voordeelen en emolumenten van allerlei aard. 
-slacht, bnw. in man-, moederslacht. 

Slachtbeeste, -beest, znw. vr. Stuk slachtvee; 
mv., slachtvee ; ook slachtelbeeste. 
Slachtdoot, znw. m. Doodslager. 

Slachten , slechten, slaeehten, zw. ww. — I. 
Trans. r) Slachten, dooden. 2) slechten, met den 
grond gelijk maken. — II. Intr. De eigenaardigheden 
van zijne afkomst en zijn geslacht vertoonen, 
aarden naar, slachten, gelijken op, ook zonder dat 
er sprake is van eene zelfde afstamming; met den 
dat. en na; na den wolf slachten. 

Slachter, slechter, znw. m. (oostmnl.). Slager. 

Slaehterie, znw. vr. Afval van slachtvee. 

-slachtich, bnw. In man-, vader-, moederslachtich. 


Slachtfijt, slacht-, znw. vr. Slachttijd. 

Slachtingen slecht-, znw. vr. i) Doodslag, slachting. 
2) strijd, vijandelijkheden; ook: burgertwisten. 
Slachtmaent. Zie s l a c h m a e n t. 
Slachterf, znw. vr. Baggerturf, vaste of korte 

turf. — Slachturven, ww. 

Slachvenster, -vinster, znw. vr. Venster dat 
op- en neergeslagen kan worden. 
Slachwapen, znw. o. Wapen om te slaan of te 
houwen. 
Sladeren , zw. ww. intr. (oostmnl.). Babbelen, 
snappen, kletsen. 

S1aeII, sclaen, st. ww. — I. Trans. A. Met een 
pers. als obj. i) Slaan, een slag of slagen aan iem. 
geven ; enen in den hals slaen, tot ridder; (ene 
adere) s. aderlaten ; die here deedse s., dat haer dbloet 
liet uien armen ; doot s. ; enen in ommacht s., iem. 
zoo slaan dat hij in onmacht valt. 2) slaan, treffen, 
raken, ook met eene ziekte als ondw., de mort die 
de 5erde sleet. 3) dooden, doodslaan ; slachten. 4) 
slaan, verslaan, overwinnen. 5) drijven, jagen; ver-

SLAEN. 

drijven, verjagen. 6) met aen ; aen dat (die) cruces., 
aan het kruis nagelen ; aen hem s., zich meester 
maken van. 7) met in, sluiten, vastleggen in iets. 
8) nemen, beetpakken; onder sinen arm pine sloech, 
daft5erlike pine wechdroech. — B. Met eene zaak 
als obj. r) Slaan; metten hamer s., den bal s.; kloppen, 
kalk, een ei e. a. 2) door slaan in een zekeren 
toestand brengen ; ontwee s. ; verbrijzelen, vernielen; 
door slaan ergens brengen of plaatsen ; weggen s. in 
enen boom ; door slaan verwijderen ; doen vallen; 
ook door te knabbelen of te bijten, vellen ; door 
slaan veroorzaken, teweegbrengen ; enen ene wonde 
s.; boter s. ; door slaan te voorschijn brengen, aan 

vloeistof; negeen bier s., zonder den-breken, eene 
excysenaer te kennen te geven enz. ; verslaan, kalmeeren, 
een gezwel; beloften s., een verbond sluiten 
of overeenkomst aangaan. 3) houwen, een geslacht 
dier, vleesch. 4) steken, prikken, met een scherp 
werktuig raken of treffen; ene adere s. ; een ors met 
sporen s., ook zonder het obj. „dat ors"; door steken 
losmaken, steken, aarde, zoden. 5) houwen, banen, 
aanleggen, een weg. 6) bewerken, smeden, 
metaal; slaan, munt. 7) door slaan of tokkelen een 
geluid of toon voortbrengen uit (een muziekwerk 

eene tonge, tromjbette; die clocke s., luiden;-tuig) 
die ratele s., in kloosters, slaan met een hamer op 
eene plank (ook die tafele slaen), om de kloosterlingen 
op te roepen tot het sterf bed van een hunner., 
8) slaan, de vleugels of met de vlerken; van hem s., 
ze uitslaan. 9) die bande s., te gader s.: a) van 
blijdschap, in de handen klappen. b) van rouw, 
handenwringen. io) slaan, opslaan, in elkaar zetten; 
een jbavelioen s. ; een tornoy s., inrichten, het terrein 
er voor in orde maken. i i) opwerpen, leggen, een 
dam. 12) met in, pakken, inpakken ; doen in, een 
ton, vat e. a. ; inschepen, inladen ; tbier in scuten s.; 
doen onder iets, met iets vermengen; wijn. 13) inspannen, 
trekdieren. 14) met van, met meer of minder 
kracht verwijderen; van der kant s., van handen 
s., weigeren (ook te backe s., terugwijzen) ; van 
(den) monde s., tegen iets opkomen ; iets tegenspre. 
ken of ontzenuwen ; ook : ontkennen, negeeren, en: 
ergens niet meer over spreken, het daarlaten ; van 
ogen s., doen alsof men iets niet ziet, door de 
vingers zien. t 5) verdeelen, een onverdeelden grond, 
vooral om hem te ontginnen. 16) weversterm, den 
inslag maken in (een weefsel), de overdwarsche 
draden door de schering slaan. r') brengen op eene 
bepaalde plaats, met iets anders in aanraking; arme 
om enes hals s. ; (die) h. slaen aen, rechten doen 
gelden, aanspraak maken op; een kleedingstuk om 
het lichaam; over iets hangen, aan iets bevestigen; 
met lore, zijgen, zeven; logene in enes ore sl., hem 
een rad voor de oogen draaien; iet o s*n gelage s., 
iets op zijn rekening brengen, schuld maken ; sjn 
laf in die aventure s., zijn leven op het spel zetten, 
wagen ; aan iets toevoegen, met iets vermengen; 
te gader s., dooreen warren, -haspelen. r 8) richten, 
wenden, de oogen; sinen sin s. aen, zijne zinnen 

zetten op ; sinen hat s. o95, iem. met zijn haat treffen. 
59) enen raet s., beraadslagen, een plan beramen; 
een geheim plan beramen, een aanslag smeden. 20) 
rekenen, achten, schatten; berekenen; getale in éne 
somme s. ; int goede s., goed opnemen, ten goede 
uitleggen; s. oft, omslaan over, berekenen naar ; tgelt 
sr ujte mergentalen; met van, aftrekken, korten. 2I) 
afschieten, een pijl. 22) een cruce s. een kruis maken. 
23) iet aen of op hem s., iets op zich nemen. 
24) van zich geven ; geluut s., schreeuwen. 25) roeke, 
goom, gade s., acht geven. 26) enen swike s., iem. 
in den steek laten. 27) in den wint s., niets om iets 
geven, als niets achten ; in dasschen slaen, doen 
mislukken of te niet gaan. — II. Intr. — A. Met 
een persoon als ondw. i) Slaan, een slag of slagen 
toebrengen, er op slaan ; slaan met de vleugels; 
zwaaien ; s, metten wipen (fakkels). 2) vechten. 3) 
zich in eene bepaalde richting bewegen, zich naar 
een bepaald punt begeven; te paard, hard, rijden, 


SLAEP. 

jagen ; int wilde s., den verkeerden weg opgaan; 
van eene vijandelijke beweging, trekken, rukken, 
stormen ; geslagen (geslegen) comen. 4) met aen, zich 
bij iemand voegen, scharen, aansluiten. 5) zwoegen, 
hijgen, diep of zwaar ademhalen; ook : stuiptrekken. 
6) zekere geslachtseigenaardigheden vertoonen ; ule 
den aerde s. — B. Met eene zaak als ondw. i) 
Tegen iets aan komen of slaan ; van den bliksem, 
inslaan. 2) slaan, kloppen. 3) slaan van de klok; van 
het gestoken worden der trompet; van vogelgeluiden. 
4) aangekondigd of bepaald worden (?) ; die 
tornoy sloeck. 5) geslagen worden; dat al die vrucht 
ter neder slaet, door den regen. 6) de eene of andere 
richting nemen, slaan, komen ; tlicht dat van der 
Bonnen slael. 7) met ie, er bij komen; ene cleine 
quelsinge, daer ongeval toe sloech. 8) met eene bepaling 
„naar boven", zich verheffen, zich in de 
hoogte uitstrekken; dat hoge sloech die brant; uitkomen 
boven ; reiken tot ; die Berge schinen ten 
wolken sl. 9) met in, vervallen tot, komen in ; in 
wanhojbe, sonde, onmacht; ene siecheit, die oude s.; 
ook in hoen s. io) zich wenden of richten ; nortwaert 
s.; een keer nemen, ten goede of ten kwade; 
te goede, ten besten s. i i) geraken ; dat tbariseel altehant 
vol water sloech. — III. Wederk. i) Zich 
geeselen. 2) vechten. 3) zich neerzetten; zich op den 
grond uitstrekken. 4) zich begeven, eene zekere 
richting nemen; ook van eene rivier. 5) hem te 
scherpe, scheren s., er in loopen.1-- IV. Onpers. Het 
is geslegen, er heeft een slag of slachting plaats 
gehad. 

Slaep, znw. m. Slaap, het slapen ; een slaap, een 
tijd dat men slaapt; slaaplust, vaak ; met slake belojben 
; in, te slate werden, onslaae, ont-, -slaken 
werden, in slaap vallen ; (uien slaj5e) ontspringen, 
wakker worden ; doodsslaap ; hi stone neder ende hi 
sliep den langen slae/i.

Slaep, znw. m. en o. Slaap van het hoofd. 
Slaepachtich, slayer-, bnw. Slaperig; traag. — 
Slaepachticheit.

Slaepbeen, znw. o. Slaapbeen. — Slaepdranc.
Slaepganc, znw. m. Het naar bed gaan of gaan 
slapen. 
Slaephuus, -buys, znw. o. Slaapzaal, vooral in 
een klooster. — Slaepcamere.

Slaepclocke, znw. vr. Avondklok, nachtklok, 
waardoor het einde van den dag of het begin van 
den nacht werd aangekondigd.

Slaepculcte, -culter, znw. vr. en o. Matras. 
Slaeplaken, slate-, znw. o. i) Beddelaken. 2) 
lijkwa, doodkleed. 
Slaeplief, znw. o. Bijzit.

Slaepmuus, -muys, znw. vr. Hazelmuis, spitsmuis.
Slaeproc , znw. m. Slaaprok, nachtgewaad.
Slaepsocht, -sucht, znw. vr. Slaapziekte; ook: 

vadsigheid.
Slaepstat, -stede, znw. vr. Slaapplaats.
Slaeptijt, znw. vr. en m. Beddegaanstijd.
Slaepwjjn, znw. m. Een dronk wijn vóór het 

naar bed gaan; een lichte avondmaaltijd.
Slager znw. vr. i) Slagerij, slachthuis. 2) plaag, 

ramp, vooral van eene epidemie.
Slagelj]c, bnw. Vijandelijk, aggressief.
Slagelinge, bijw. In één slag, plotseling.
Slagen„ zeldzame bijvorm van s 1 a e n. 
Slager, znw. m. i) Hij die slaat; vechter. 2) 

doodslager, moordenaar. 3) in samenstellingen, wol-, 
honde-, cojer-, luul-, harj5slager e. a. 
Slat, bnw. i) Slap, los. 2) slap, traag, zonder 

veerkracht of ijver.
Slat. Zie slack e. 
Slake, znw. vr. Eene effene of gladde opper


vlakte van water, een vak of streek effen of „slecht" 
water, of ook : eene plaats waar de zee bij onstuimig 
weer kalm en effen is. 

Slaken, slaecken, slacken, zw. ww. — I. Trans. 

A. Met eene zaak als obj. i) Slap of los maken; 
vieren. 2) verminderen, verzachten, doen bedaren, 
SLEBBEN. 

hartstochten; lenigen, nood. 3) los maken, ontbinden; 
ontbinden, opheffen, eene rechtszitting; niet 
meer van kracht verklaren, een eed. 4) uiting geven 
aan iets ; sinen danc s. (r6de eeuw). — B. Met een 
pers. als obj. i) Loslaten, uit gevangenschap of gijzeling; 
bevrijden van (met van). 2) ontslaan, van 
eene verplichting. — II. Intr. i) Losgaan, loslaten. 
2) ontbonden worden, van een, ook : geestelijken, band. 
3) bedaren, verminderen. 4) zijne werking verliezen, 
krachteloos worden. 

Slacheit, znw. vr. Slapheid, traagheid. 

Slachnus, znw. vr. Slakkenhuis. 

Slakinge, slaechinge, slackinge, znw. vr. i) Verruiming, 
vermindering van een last, opheffing van 
een bezwaar. 2) invrijheidstelling, loslating. 
Slacker slecke, slac, slec, znw. vr. i) Slak; ver 

slecskijn ; ook : scheldwoord voor eene vrouw;-klw. 
yule slecke, stinckende teve! 2) slak van metalen, 
schuim. 3) gewelf, verwulf. 

Slacken, -inga. Zie slaken, -in ge. 

Slange, slang, znw. m. en vr. i) Slang. 2) 
veldslang, een stuk geschut. 
Slangenhaut, -huyt, znw. vr. Slangenvel. 
Slangenkint, znw. o. ; mv., adderengebroedsel. 
Slanirencruut, -cruyt, znw. o. Naam eener plant. 
Slaninge, znw. vr. Het slaan ; doodslag. 
Slant, bnw. i) Slap, los; slap, dor. 2) mager, 

ingevallen; slap, krachteloos; afgemat, uitgeput. 
Slanken, zw. ww. tr. „Slanc", d. i. slap, los, 
ook: dun, maken. 

Slap, bnw. — A. Van zaken. i) Slap, los, niet 
gespannen of stijf; slap, week, murw. 2) zwak, gering, 
onbeduidend. — B. Van personen. i) Slap, 
traag, zonder veerkracht. 2) gering, onbeduidend. 

Slapeloos, bnw. Slapeloos. 

Slapen, st. ww. — I. Intr. i) Slapen; slapende 
tit, slapenstijd, de tijd dat men slaapt; enen sla .
penden hont (bijthond) wecken (is onverstandig); s. 

bi, lijfsgemeenschap hebben met; slajbende brieve, 
verjaarde titels. 2) dommelen, talmen, vadsig of 
werkeloos zijn. 3) verdooven, verstijven. — I1. Onpers. 
Di (God) en vaket noch en slaaet in onser 
hoeden niet. 

Slaper, slej5er, znw. m. i) Slaper; slaapgast; een 
schuldbrief of rentebrief die zijne kracht heeft verloren, 
meestal omdat er niet tijdig mee gevorderd 
is; ook slabersbrief. 3) boek of register dat niet 
telkens behoeft te worden opgeslagen, dat kan. blij ven 
rusten. 4) hetz. als s 1 a p e r d ij c. 5) de uitstekende 
balk waarop het span van het dak rust. 

Slaperachtich. Zie s l a e p a c h t i c h. 

Slap erdijc, znw. m. Een dijk die eerst dan dienst 
doet (het water keert), wanneer een voorgelegen 
dijk bezweken is. 

Slaperen, slaiberen, zw. ww. intr. (nederr.). 
Slaperig worden of zijn.

Slaperich, -heit ook slajerheit. 

Slapheit, slaee-, znw. vr. Lauwheid, zwakheid, 
slapheid.

Slapich, bnw. Slaperig. — Slapicheit.

Slapinge, znw. vr. Het slapen ; te gader s., 

bijslaap.

Slappelike, slajbe-, slap-, bijw. z) Slap, los, niet 
stijf ot strak gespannen. 2) op eene zwakke of slappe 
wijze, zonder geestkracht, vuur of geestdrift. 

Slappen , zw. ww. — I. Trans. i) Slap of los 
maken ; lenig maken. 2) verslappen, verzwakken. 

— II. Intr. i) Los of slap worden. 2) verminderen 
in kracht, verslappen, afnemen in bloei ; verslappen 
in tucht, zedelijk achteruitgaan. 
Slave, slaef, znw. m. en vr. Slaaf, lijfeigene, 
ook : slavin. --Slaven, ww. 

Slaverie, znw. vr. Zwaar werk. 

Slavernie, znw. vr. Het lot of de toestand van 

den slaaf. 
Slavine, slavijn, znw. vr. Grove pelgrimsmantel; 
(reis)mantel. 
Slebben. Hetz. als s l a b b e n. 


546 SLEBBERICH. 

Slebberieh, bnw. Kleverig; met vuil bezwangerd. 

Slecht, slicht, bnw. — A. Van zaken. t) Effen, 

vlak; met den beganen grond gelijk; dat slechte, 

het vlakke veld; ook : effen, van kleur. 2) plat, te


genover rond of gevuld. 3) glad, gelijk, zonder hob


beligheden ; gelijk, zonder klonten of stukken ; zuiver, 

schoon, van het gemoed; dun, zonder klonters. 4) 

recht, zich in eene rechte lijn uitstrekkende; recht 

in de hoogte gaande, steil. 7) gewoon, ordinair; 

gewoon, eenvoudig; gewoon, enkel, enkelvoudig, 

vooral bij rechtsbegrippen; s. wonde; s. clage, actie 

zonder bewijsaanbod; eenvoudig, duidelijk; eenvou


dig, argeloos; eenvoudig, gering; slechts, alleen. 8) 

gering, waardeloos. 9) ondeugdelijk, ongeschikt voor 

een bepaald doel. io) vereffend, in orde zijnde. — 

B. Van menschen. i) Glad of zacht van vel. 2) eenvoudig 
van levenswandel; eenvoudig van verstand, 
ook als znw.; simpel, onnoozel; eenvoudig van afkomst; 
iem. zonder titel of waardigheid; eenvoudig 
van hart, oprecht, onschuldig. 3) ontbloot van, zonder 
(met een gen. of van). 
Slecht, znw. m. Onnoozele, dwaas. 
Slechtdragentheit, znw. vr. Gelatenheid. 
Slechte, slichte, slecht, slicht, bijw. i) Glad; s. 
gehaert. 2) gemakkelijk. 3) recht, recht in de hoogte. 
4) onpartijdig. 5) eenvoudig, zonder meer, zonder 
omwegen; in eenvoud des harten; eenvoudig, kortom, 
kort en goed ; ook : op alle manieren, volstrekt, 

eenvoudig, platweg, ronduit. 6) in eene niet te 

sterke, in eene geringe, mate; los, slap ; ne bint de 

wonde niet te vaste niaer s. 7) in alle opzichten, 

geheel, volkomen ; met eene ontk., in het geheel 

niet, volstrekt niet. 8) slechts, alleen. 

Slechtellke, bijw. i) Eenvoudig; op eene kun 

wijze; op eene duidelijke wijze; op de ge--stelooze 

wone manier, in eenvoud des harten, in alle op


rechtheid. 2) in eene geringe of onvoldoende mate. 3) 

geheel en al, volkomen. 4) blootelijk, alleenlijk, slechts. 

Slechten, slichten, zw. ww. — I. Trans. i) Effen 

of vlak maken; ongelijkheden in den grond weg


nemen, zoowel door hetgeen uitsteekt af te breken 

als door kuilen enz. op te vullen; banen, een weg. 

2) gelijk of glad maken; gelijk strijken, eene maat. 

3) kalm of effen maken, bedaren. 4) beslechten, ver 

beëindigen; enen raet s., een plan beramen;-effenen, 
berechten, vonnissen; met een pers. als obj., ver. 
zoenen. 5) wederk. (oostmnl., limb.), zich verzoenen. 

— II. Intr. i) Effen of kalm worden, bedaren. 2) 
gesloopt of afgebroken worden. 3) vereffend of beslecht 
worden. 
Slechten. Hetz. als s 1 a c h t e n, Intr. 
Slechter, znw. m. Oordeelaar, vonnisser. 
Slechtes, slichtes, slechts, slichts, slicks, tsleehts, 

bijw. i) Rechtstreeks, onmiddellijk. 2) eenvoudig ; 
zonder voorbehoud ; ronduit; voorwaar, voorzeker. 
3) geheel en al, in alle opzichten; met eene ontk., 
volstrekt niet. 4) blootelijk, alleenlijk, slechts. 

Slechtheit, znw. vr. i) Effenheid, vlakheid; 
vlakte. 2) eenvoudigheid, onontwikkeldheid; domheid, 
onnoozelheid; een eenvoudig stuk, eene kunsteboze 
vertooning. 

Slechticheit, slicht-, znw. vr. Hetz. als s 1 e c h th 
e i t; ook: eenvoud van zeden, oprechtheid. 

Slechtinge, znw. vr. i) Het afbreken of sloopen 
van bouwwerken. 2) vereffening, bijlegging, van 
geschillen; verzoening, van partijen. 

Sledde, znw. vr. (zndl.). Slede, slee; ook als landbouwwerktuig. 


Sledden, zw. ww. tr. Hetz. als s 1 e d e n. 

Slede, slee (in jonger mnl.), znw. vr. Slede, slee, 
een voertuig zonder wielen. 

Sledeman, znw. m. Sleeper, voerman eener slee. 

Sleden, zw. ww. — I. Trans. Op eene slee vervoeren. 
— II. Intr. Met eene slee rijden. 
Sledenaer, sleder. Hetz. als s 1 e d e m a n. 

Slee, slie, sleen, sleeu, znw. vr. Wilde pruim, 
slee, sleepruim; ene s., eene kleinigheid, nesterij; 
niet een s., niet het minst; hoegenaamd niets. 

SLETTE. 

Slee, slede, sleep, slee, bnw. i) Zuur, wrang. 2) 
stomp, bot, ook van de tanden. 3) lui, traag; nalatig, 
slof. — Sleeïcheit. 

Sleedorn, -doorn, znw. m. Sleedoorn. 
Sleedse, slese. Hetz. als s 1 e d e. 
Sleec, sleic, bnw. (zndl.). Gelijk, glad; een gelijk 


of effen vlak vormende; ook : gelijk met den grond, 

en : gelijk met den rand, van eene maat. 
Sleec, znw. o. Waarsch. hetz. als s 1 a k e. 
Sleecvol, sleic-, bnw. Boordevol. 
Sleep, bnw. Schuins oploopend. 
Sleepy sleyj, slee, znw. m. Sleep, aan een kleed. 
Sleeproeder, znw. m. en. o. Hangend roer. 
Sleeschat. Zie sleischat. 
Sleetbort, sleec-, sleic-, slic-, -boort, znw. o. 

Waarsch.: een gat in een dijk door sterken afslag 
of wegschuren ontstaan. 
Sleeulike, slew-, bijw. Op eene trage of lauwe 

wijze; zonder vuur of warmte. 
Sloffen, zw. ww. intr. (nederr.). Snappen. 
Slegel, znw. m. z) Houten hamer. 2) een werk 

waarmee men eene poort opent; hi greep den-tuig 
sl. van der poorten ende Irae hem naer, ende die 
j5oorte voer oh, ende si reden ute. 

Slogewant, znw. o. Scheepswant, vooral: de 
verschillende touwen. 
Slegge, znw. vr. Houten hamer, slegge. — Sleggestele, 
-steel. 
Slegge, znw. vr. Fijne regen, fijne sneeuw, natte 

mist. 
Sleye, znw. vr. Hetz. als s 1 e g g e. 
Sleischat, slee-, sle-, znw. m. Een heerlijk recht, 

dat geheven werd voor het slaan van de munt. 
-slakeren, ww. In dores1ekeren. 
Slecke, slechuus. Zie s l a c k e, s 1 a c h u u s. 
Slompen, zw. ww. tr. Slurpen, slobberen. 
Slenderlinge. Zie s 1 e n t e r 1 i n g e. 
Slenc, slenger. Zie slinc, slinger. 
Slenke, znw. vr. Poel, kuil; ook van den poel 

der zonde. 
Slenterlinge, slender-, sleender-, znw. m. mv. 
Afval, vodden, oude lappen. 
Slepen sleeen, sleyj5en, zw. ww. — I. Trans. 

A. Met den acc. der zaak. i) Sleepen, vooral langs 
den grond, zeulen. 2) bijeenbrengen; goet te samen 
s. ; stelen ; afpersen, afzetten. 3) per slede vervoeren. 
4) doen slepen, over den grond; slepende houden, 
eene zaak. — B. Met den acc. van den pers. Sleepen, 
sleuren ; vooral als naam van eene onteerende 
straf voor bepaalde misdadigers: op eene horde of 
ook langs den blooten grond naar de strafplaats 
sleepen ; met kracht of geweld meesleepen of meesleuren. 
— II. Intr. i) Slepen, langs den grond slieren. 
2) rijden in een voertuig zonder wielen, dat 
voertuig besturen. 
Sleper, . slei5er, znw. m. i) Van slepen, trans. 
Sleeper, hij die vrachten per „slede" vervoert. 2) 
van slepen, intr. Hij die een slependen gang heeft; 
mankpoot. 

Slepinge, sleihinge, znw. vr. i) Het sleepen; 
het iem. ergens heen sleepen of sleuren. 2) het afpersen 
of afzetten, van geld. 3) het slepende houden 
eener zaak, het uitstellen eener rechtshandeling. 

Sleppe, slese. Zie s l i p p e, slee d s e. 

Slessen, slet. Zie slissen, s1ette. 
Slot, znw. o. Vod, prul, lor. 
Slete, sleet, znw. vr. en m. i) Het slijten of af


nemen van iets; het slijten door het gebruik; slij. 
tage ; het gebruik. 2) schade, nadeel ; belemmering 
of verstoring eener rechtszitting. 3) oude, afgedankte 
voorwerpen. 4) verkoop in het klein, uit de hand. 

Sleter , sletter, -ere, znw. m. Afgescheurde lap, 
Hard ; ook als scheldwoord, slet. 
Sleteren, zw. ww. tr. Aan flarden scheuren; 

iem. mishandelen, toetakelen. 
Sleterlinge. Hetz. als slenter 1 i n g e. 
Slotte, slitte, slet, znw. vr. i) Afgescheurde lap. 

2) slip, pand van een kleedingstuk. 


SLETTEN. 

-sletten, zw. ww. In b e s 1 e t t e n. 
Sleu, sleume. Zie s 1 e e, bnw., s l u m e. 
Sieve, zn w. Mouw. 
Slibbe, znw. vr. Slib, vloeibaar slik. 
Slibberachtieh, slebber-, bnw. i) Slijmachtig, 
glibberig. 2) glibberig, glad ; ook slibberich. 
Slibberen, zw. ww. intr. Glijden, uitglijden. 
Slicht, slichten enz. Zie s l e c h t enz. 
Slidderen, slideren, zw. ww. intr. Glijden, uit


glijden ; sluipen, binnensluipen ; die quade lusten 

slijdren tot in de ziele (als men ze niet weerstaat). 
Sliden, st. ww. intr. Glijden, glissen. 
She, sly, znw. vr. Zeelt. 
Sliender, slinder, znw. Naam van eene slang. 
She, sliec. Zie slee, s l ij c. 
Sliet, znw. Lange dunne paal. 
Slieten, zeldzame bijvorm van s 1 u t e n. 
Slijo, sliec, znw. o. en m. i) Slijk, modder; drek; 

veenbagger, slik, slib; der hellen s., dat helsche s., 
de modderpoel der hel; ook sliker, slicker; slijckerdijc 
(of slyckerdijc), een dijk van „sliker" gemaakt. 
2) slijk als zinnebeeld van de zondige onreine aarde; 
van de laagste standen der maatschappij ; van zedelijke 
onreinheid. 3) een sljc, een modderpoel, moeras, 
ondiepte; een stuk modder of drek. 

Slijeachtich, slik-, bnw. Modderig. 
Sl4cheemraet. Hetz. als croosheemraet. 
Slijelant, znw. o. Slikland, moerasland. 

Sli cmeyer, znw. m. Opzichter over den stads


reinigingsdienst. 
Slijostede, znw. vr. Mesthoop. 
Slijm, znw. o. en m. i) Slijk, modder; drek; 

draf, varkensvoer. 2) slijm. 
Sljjmachtich , bnw. i) Modderig. 2) kleverig. — 

Slilmachticheit. 
Slijp, znw. i) Slijpsel. 2) ijzervijlsel. 
Sli]pnlolen, -muelen, znw. vr. Een molen waar 

slijpsteenen door water in beweging worden gebracht. 
Slijpsteen, znw. m. De ronde steen die dient 

om te slijpen of te scherpen. 
Slijtbaer, slit-, bnw. Aan slijtage onderhevig. 
Slitgelt, znw. o. Geld betaald door een vreem


in 

deling die n eene stad eene waar verkoopt, een 
inkomend recht. 

Slic, znw. o. en m. Slijk, slik; bagger; een s., 
een moeras ; ook : een door aanslibbing gevormd 
stuk land, hetz. als s 1 ic 1 a n t. — Slicachtich . 

Sliebort. Zie s l e e t b o r t. 
Slike, znw. m. Een bepaalde ingewandsworm, 
eig. „kruiper". 
Sliken, zw. ww. tr. (nederr.). Slikken, in-, opslikken, 
verslinden. 
Slikerich, Slikich, bnw. Modderig ; ook : vuil,

van de handen. — Slikicheit. 
Slicken, zw. ww. intr. (nederr.). Sluipen. 
Slicken, zw. ww. tr. Hetz. als s 1 i k e n. 
Slicker, znw. m. Gulzigaard, vraat. 
Slickeren, zw. ww. tr. Opslikken, inzwelgen. 
Slickich, bnw. Hetz. als s 1 i k i c h. 
Slielant, znw. o. Nog onbegroeid bij elk getij 

onderloopende buitendijksche kleigrond. 
Sliespore, znw. Slijkspoor, spoor aan het schoeisel 
om vast te staan in slijkige of moerassige plaatsen. 

Slim, slem, slimh, slemjb, bnw en bijw. i) Scheef, 
schuin ; scheel ; als bij w. schuins. 2) verkeerd, slecht, 
erg. 

Slimich, bnw. i) Modderig, slikkig. 2) kleverig, 
glibberig; ook slimerich. — Slimicheit, slimericheit. 


Sliminge, znw. vr. Drek, vuil, slijk. 
Slimpjjn, znw. Pap, brij. 


Slin en, ,st. en zw. ww. — I. Trans. Inslikken, 
inzwelgen, verslinden. — II. Intr. S. oh iet, naar 
iets hunkeren. 

Slinder, znw. m. Vraat, gulzigaard. — Slindin 
e; ook gapende afgrond, spleet in den grond 
(nederr.); Slindich, met vele diepten of afgronden. 

Slinder, znw. m. Waterslang. 

SLITTE. 

Slinder, bnw. Dun. 
Slinge, znw. vr. Slinger. 
Slingen, st. ww. tr. Zich kronkelen ; ook : zich in 
kronkels voortbewegen, kruipen. --Slinginge. 
Slingere, slenger, slinger, znw. vr. en m. Slinger. 
— Slingeraer, slinger. 

Slinc, slenc, bnw. i) Linker, linksch; ook in den 
comp. ; slanke, linkerhand. 2) averechtsch, verkeerd, 
slinksch, listig. — Slinkelike ; slincsch. 

Slinken, slenken, st. ww. intr. Invallen, inzak 

vooral van het lichaam en zijn bolle deelen;-ken, 
ook : vermageren. 
Slinken, zw• ww. tr. Doen slinken, een gezwel. 
Slincs, slancx, bijw. i) Links. 2) niet s. vallen, 

zich niet uit het veld laten slaan, zijne tegenwoordigheid 
van geest behouden (vla., i 6de eeuw). 

Slip, znw. Hetz. als s 1 ij p. 

Slippe, slej5jbe, slip, znw. vr. i) Geer of pand 
van een kleedingstuk; slip ; schoot, waarin men iets 
bergen kan ; so sal die rechter hem (den onwillige) 
nemen ende leveren den ghelovere (schuldeischer) 
melter sli ^en ; s. onttien, ontslaen, zich met geweld 
uit iemands macht bevrijden, door hem de slippen 
van zijn kleed, waarbij hij vastgehouden wordt, uit 
de hand te trekken of te slaan; s. bieden, de achterpanden 
van zijn kleed (of zijn rug) laten zien, met 
de noorderzon vertrekken (omdat men zijne betalingen 
moet staken). 2) spleet, reet ; ook : split van een 
kleedingstuk. 

Slipen, st. ww. — I. Intr. (zeldzaam). i) Afnemen, 
afslijten, verminderen. 2) voorbijgaan, opkorten, 
van den tijd. 3) buigen, strijkages maken (r6de 
eeuw). 4) loslaten onder het slijpen. — II. Trans. 
Slijpen, scherpen, wetten; polijsten; door slijpen 
losmaken van iets (een steen). 

Slippen, zw. ww. tr. en intr. Splijten; eene reet, 
split of opening in iets maken ; een vynster gesli^t 
(doorgebroken) in eynre want (nederr.) ; intr., een 
spleet hebben; een baerl met glheslasten nese. 

Slippen, zw. ww. intr. Uitglijden, slippen. 
Slipperen , zw. ww. intr. Hetz. ; laten s., laten 
glijden, -schieten, -varen. 

Sussen, slessen, zw. ww. — I. Trans. i) Blus schen. 
2) lesschen, dorst; stillen, honger. 3) tot bedaren 
brengen, hartstochten. 4) bijleggen, een geschil; 
beëindigen, een oorlog. — II. Intr. Bedaren, 
verminderen, in kracht of hevigheid ; ophouden; 
sonder slissen, zonder ophouden. 

Slitbaer. Zie s 1 ij t b a e r; ook slitelijc. 

-slits, znw. vr. In d i n c s 1 i t e; ook -slete, ver 

rechtszitting. -storing eener 

Sliten, st. ww. — I. Trans. i) Verscheuren, aan 
stukken scheuren of trekken, vernielen ; sloopen, afbreken; 
verteren, van spijzen; bederven, iemands 
goeden naam. 2) uittrekken, uit den grond trekken, 
plukken ; uitrukken, gezegd van het hoofdhaar. 3) 
verstoren, in wanorde brengen. 4) verslijten. 5) slij ten, 
in het klein verkoopen of voor dadelijk gebruik. 
6) beslissen, eene beslissing nemen (in iets); vooral 
door een bestuurslichaam, doch ook door een rechtscollege 
; vonnissen ; een ordeel, vonnisse s., een vonnis 
opmaken ; ene slitinge s., een besluit of beslissing 
nemen ; een seggen s., eene scheidsrechterlijke uitspraak 
doen ; broke s., bij raadsbesluit of vonnis eene 
geldboete uitspreken of opleggen; ene sake, dal recht 
s., door eene uitspraak of een vonnis een einde maken 
aan eene rechtszaak of rechtsstrijd. 7) beslechten, 
beslissen, bijleggen, vereffenen; uitmaken, eene 
quaestie ; beëindigen, een oorlog. 8) verzoenen. — 

11. Intr. i) Stuk gaan, breken of scheuren. 2) te 
niet gaan, op een einde loopen, ook van den tijd. 
3) afslijten, slijten, afnemen, ook door gebruik ; slitende 
(goede), hetz. als s 1 ij t b a e r, s 1 i t e 1 ij c. 
Sliter, znw. Slijter, die in het klein verkoopt. 
Slitinge , znw. vr. i) Het slijten, slijtage. 2) beslissing, 
besluit, vooral in rechte. 3) beslechting, ver 
een twist, geschil enz.-effening, van 
Slitte. Zie s 1 e t t e. 


548 SLOBACHTICH. 

Slobachtich , bnw. Vies in 't eten en drinken. 

Slobbe, slubbe, znw. vr. Vuil, smerigheid. 

-slobberen, slubberen, zw. ww. intr. Door modder 
of slik loopen of waden. In ó v e r s l o b b e r e n. 

Slobberich, slobbrich, bnw. Kleverig, morsig. 

Slobrade. Hetz. als s 1 a b r a d e. 

Slochter, znw. (fri.). Sloot. 

Sloede, sloe, znw. vr. Goot (dordr.). 

Sloef, znw. Grof en haveloos onder-of boven 

-kleedingstuk. 

Sloemen. Hetz. als s 1 u m e n. 

Sloemen, zw. ww. tr. en intr. (nederr.). Brassen, 
slempen; doorbrengen (zijn goed) — Sloemer, 
-in e. 

Sloestere, znw. vr. Bast, dop, schil, vooral: 
bolster van eene noot ; ook sloesteringe. 

Slof bnw. Slof, traag, nalatig. 

Sloffe, slof, znw. vr. Wijde pantoffel of muil. 

Slockaert , sluck-, znw. m. Gulzigaard, vraat; 
slemper, zwelger. 
Sloeken, zw. ww. tr. en intr. Vreten, zwelgen, 
gulzig slikken, slokken. 
Slom, bnw. i) Krom, scheef, verdraaid. 2) onhan 
dig (i 6de eeuw). — Slomheit. 

Slomme, znw. Een gebrek in laken. 

Slonden. Hetz. als s 1 i n d e n. 

Slonsgen, znw. o. Dievenlantaarntje. 

Slont, slunt, slonde, znw. m. i) Keel, gapende 
muil. 2) afgrond, kolk. 
Sloof, sloef, znw. m. i) Grove mantel of pij. 2) 

dekplank, dekplaat. 3) voorhuid. 
Slooye, sloye, znw. vr. Sleep, van een kleed. 
Slooyen, sloyen, zw. ww. — I. Intr. Slepen, 

slieren. — II. Trans. Sleepen, sleuren. 

Sloop, sloe, znw. (Kussen)overtrek, sloop. 

Sloot. znw. vr. en m. Sloot, gegraven vaart. 

Slootdicht, bnw. Zoo zijnde dat de sloten (van 
een huis) in orde zijn. 
Sloothake, -liaec, znw. m. Een haak waarmede 
eene sloot van onkruid gezuiverd wordt. 
Slootse, sloe/se, sloodse, sloosse, slose, znw. vr. 
Pantoffel. 
Slootse, sloosse, znw. vr. Peul, schil, dop; bolster. 
Slootvri, bnw. Vrij van het onderhouden en 
graven van slooten. 

Slootwere, slot-, znw. o. Al de sloten aan een 
gebouw enz. ; ook : werk gedaan aan het maken of 
herstellen van sloten. 

Slop, znw. o. i) Schuilhoek, sluiphoek; ook: slop, 
doodloopende steeg; verklw. sloj5kijn, -ken. z) plaats 
waar men kan doorsluipen of ontsnappen, uitweg. 
3) iedere nauwe toegang of doorgang, ook : door 
een zolderluik, naar een land, en naar de rechtplaats 
; opening in een kleedingstuk, vooral aan den 
hals, 4) overkleed, overtrek. 

Slopelinge, slopen-, bijw. Steelsgewijze, onverhoeds. 


Slopen, zw. ww. tr. i) Sleepen, voortsleepen. 2) 
uit elkaar nemen; wander groter kuj'en te s. ende 
weder be ie maken. 

Sloppen znw. Ring, handvatsel, passant. 

Slophose, znw. vr. Slobkous, overkous. 

Sloptiende, znw. vr. (overijs.). Eene bepaalde 
soort tienden, door den tiendgever uit zijne schuur 
door het slop of luik van den korenzolder afgelaten, 
en aldaar, onder het slop, toegemeten. 

Slore, znw. vr. Morsig of traag persoon, ook: 
een liederlijk wezen, sloor, slet. 
Sloren, sleuren, zw. ww. — I. Trans. Sleepen, 
sleuren. — II. Intr. Traag of langzaam gaan, talmen. 

Slorpen, zw. ww. tr. Slurpen, (in)zwelgen.

Slot, sloot, znw. o. t) Slot, sluiting; vooral: datgene 
waarop een sleutel past; ook : grendel. 2) de 
ruimte die afgesloten worden kan; een gesloten 
voorwerp of meubel ; gevangenis ; besloten klooster. 
3) slot kasteel, burcht, versterkt huis; dat hemelsche 
s., des hemels s., de hemelwoning, de hemel. 4) slot, 
besluit; einde; ten slole, int slot, ten slotte; in als 

SLUTEBORSE. 

slot, (in slot van alles), in het geheel, alles samengenomen; 
s. van rekeninge, einduitkomst van eene 
rekening ; ook : eene sluitende rekening ; bi slote van 
rekeninge, nadat de rekening was opgemaakt, als 
einduitkomst er van. 5) datgene waarop ten slotte 
iets neerkomt, het inbegrip of uitgedrukte beeld van 
iets, slotsom ; een voornaam punt, eene zaak waaraan 
veel gelegen is ; een ander slot, dal is broederlike 
minne. 6) samenhang, logische volgorde. 7) besluit, 
beslissing. 

Slotdoren znw. vr. Kloosterdeur, -poort.

Slotel , sluelel, sluitel, -ele, znw. m. i) Sleutel; 
achterslotele maken, sleutels namaken ; sleutel in 
wapens ; sleutel als brandmerk; over enen rechten 
menen zomerde jof den slotel int lier (wang); sleutel 
van een muziekwerktuig; sleutel als zinnebeeld gebruikt 
bij de erkenning van iemands soevereine rech. 
ten en bij den boedelafstand. 2) figuurlijk voor: de 
voornaamste; Gods vrese es s. alre doghel; ets sl. 
van den menisoene, een voortreffelijk middel tegen 

m. ; slotsom, korte samenvatting of inhoud van iets; 
vele woorden mochtic scriven, maer hoort dien s. 
altemale. 

Sloteldrager , -dreger, znw. m. De beambte die 
sleutels in bewaring .heeft; b.v. een portier; vooral 
van Petrus, wien door Christus de sleutelen van het 
hemelrijk waren toevertrouwd, 

Slotelen, sleutelen, zw. ww. tr. Brandmerken 
net het sleutelteeken. — Slotelteken. 

Slotelmaker, znw. m. Sleutelmaker, smid. 

Slotelrieme, -riem, znw. m. Sleutelriem. 

Slotemaker, sloten-, sloot-, slot-, znw. m. 

Sloten, zw. ww. tr. i) Van een slot of sluiting 
voorzien. 2) in verzekerde bewaring nemen, opsluiten. 
3) iem. in zijn slot nemen en daardoor aan 
vervolging onttrekken; enen s., husen, hoven. 

Sloten, zw. ww. — I. Intr. Eene sloot of slooten 
graven. — II. Trans. Van eene sloot voorzien, 
een land. 

Sloter, slueter. Hetz. als s 1 o t e 1. 

Slotsteen, znw. m. Sluitsteen, hoeksteen. 

Slotvast, bnw. Van goede sloten of sluitingen 
voorzien. 
Slotwere. Zie slootwerc. 
Sloven sloof, znw. vr. z) Naam van verschillende 

vaktermen, vooral van den timmerman. 2) overtrek; 
omslag of overslag ; b.v. van eene mouw ; voorhuid. 

Sloven, slooven, zw. ww. — I. Trans. i) Opstroopen, 
afstroopen. 2) iets over iets anders heen schuiven, 
iets met iets anders bedekken ; ook : bedekken, 
dekken. — II. Intr. Schuiven, vooral: over 
iets anders. 

Slabberen, sluetel. Zie slobberen, slotel. 
Sluyeren, sloyeren, zw. ww. intr. Traag zijn, 
talmen, dralen. 
Sluken, sluycken, zw. ww. tr. Slokken, zwelgen, 
inzwelgen. — Sluker. 

Slume, sleume, znw. vr. Bast; schil, peul, dop. 

Slumen, sluymen, zw. ww. intr. Sluimeren. --
Slumeren, slumerich, -heit, slnmeringe.

Slunich, bnw. (oostmal.). Snel (16de eeuw). 

Slupelinge. Hetz. als s 1 o p e 1 i age. 

Slapen, sluyften, st. ww. intr. Sluipen, steelsgewijze 
gaan of naderen; dore s., aan de mazen van 
het net ontsnappen; die jaren sin geslopen, zij zijn 
ontglipt, ongemerkt voorbijgegaan. — Slupende(van honden), sloper.

Slaren, slueren, zw. ww. tr. Sleepen, sleuren. 
Slurf, slorf, znw. m. Hals, lummel. 
SluSe, sluce, sluus, sluyse, znw. vr. en m. Sluis, 


iedere waterkeering, ook zonder deuren; het daardoor 
tegengehouden water. 

Slusen, zw. ww. — I. Trans. Van eene sluis 
voorzien. — H. Intr. Verstopt worden; dat die rivier 
sluesde daer af, van de drenkelingen en wapenen. 

Slusinge, znw. vr. Het afsluiten van een water 
door eene sluis. 
Sluteborse, sluut-, -borsse, znw. m. Gierigaard; 


SLIJTEN. 

ook een verdichte naam voor een boozen geest, die 
de menschen terughoudt van het doen van werken 
der barmhartigheid. 

Sluten, sluylen, st. (en zw.) ww. — I. Trans. 
i) Sluiten, dichtmaken; ene sluse s., niet spuien; een 
clooster s., het tot een besloten klooster maken, eene 
kloosterorde stichten; sluiten, dicht doen, de oogen; 
dicht maken, een brief; afsluiten, sluiten, een toegang. 
2) opsluiten, een levend wezen ; s. ute, bevrijden 
van ; dat hi (Christus) se (de vromen uit het 
Oude Verbond) uier jhinen sloot. 3) de werking van 
iets belemmeren of tegengaan; die bloetsucht sluulmer 
mede (met dat middel). 4) vastleggen, bevestigen, 
b.v. schuiten aan den wal. 5) besluiten, bergen, 
wegbergen; een corffgoeis, so wat men daerin sluylen 
mach; verbergen, geheim houden. 6) sluiten, eindigen, 
ten einde brengen, geschillen, eene rekening. 
7) als uitkomst eener beraadslaging vaststellen, opmaken, 
besluiten; tsluten van den huwelike (anders 
dan in het Ndl.); besluiten, beslissen, met een afh. 
zin. 8) besluiten, concludeeren. — II. Intr. i) Sluiten, 
dichtgaan. 2) toegeknepen worden, van het hart 
door smart. 3) met in, besloten of vervat zijn. 4) 
eindigen in, neerkomen op, met op, aen, in; tsluut 
int leste al oj5 aermoede. 5) passen, overeenkomen; 
doe si te samen sloten met woorden, in hun woorden 
overeenkwamen ; s. ob, passen of slaan op. 6) baten; 
zie besluten. 

Sluter , sluyter, znw. m. i) Portier, concierge; 
gevangenbewaarder. 2) hofmeester, opzichter over 
den spijskelder; rentmeester, beheerder der domein goederen 
van een vorst. — Slutersehap, slu


terse. 

Slutinge, sluytinge, znw. vr. i) Het sluiten; 
sluiting, sluitmiddel. 2) bepaling; welcke ordonantie, 
s., voorwarde ende wille van houweljcke voorwaerde 

enz. 

Sluuc, sluyc, bnw. Slap, niet flink of krachtig, 
onvoldoende ; by sluicker anbrenge van de eysschers. 
Sinusdiep er, znw. m. Hij die eene sluis uitdiept 

of op zijne diepte houdt. 

Sluusdore, sluse-, sluys-, znw. vr. Sluisdeur. 

Sluusgelt , znw. o. Belasting geheven ter be strijding 
der kosten van het onderhoud van sluisen, 
sluisgeld ; ook sluuscost. 
Sluusmeester, znw. m. Opzichter over eene 

sluis, sluismeester. — Slunsmeestersehap.

Sluuspost, znw. m. Loopplank over eene sluis. 

Sluusput jbit, znw. m. Sluiskolk. 

Sluusstal, znw. m. Plaats, stal of terreinen be


hoorende bij eene sluis. 

Sluustocht, znw. vr. Sluistocht, sloot of vaart 
die het water voert naar eene sloot; ook sluusslooí, 
-vliet. 

Sluuswachter, znw. m. Sluiswachter. 

Sluutgelt, sluyt-, znw. o. Het geld door een 
in boeien of afzonderlijk opgesloten gevangene betaald 
om zich levensonderhoud te verschaffen. 

Sluutrieme, -riem, znw m. Sluitriem. 

Sluutsteen. Zie slótsteen. 

Sluweren, zw. ww. Hetz. als s 1 u y e r e n.

Smacht, znw. m. Hooge graad van honger en 
dorst. 

Smachten, zw. ww. -- I. Intr. Wegkwijnen of 
flauw worden van grooten honger en dorst, versmachten. 
— II. Trans. Verstikken, versmoren. 

Smachtich, bnw. Hongerig. 

Shade, znw. vr. Smaad, het smaden ; berisping; 
pass., het lijden van smaad en hoon, het met verachting 
bejegend worden. 

Smadelijc, smede-, bnw. Smadelijk, onteerend, 
hoonend. — Smadelike. 

Smadelij cheit, znw. vr. Smaad, hoon. 

Smaden , zw. ww. tr. Onteeren, hoonen. 

Smadenisse, znw. vr. Krenking, beleediging, 
smadelijke bejegening. 
Smadich. Hetz. als s m a d e 1 ij c. — Smadichheit. 


SMALEN. 549 

Smaec. Zie s m a k e. 

Smaels, bijw. Te gelijk, op denzelfden tijd; tel


kens. Van mael. 

Smael-. Zie smal-. 

Smaen, *smaken, zw. ww. tr. Smaden, hoonen. 

Smaer. Zie s m e e r. 

Smaesch, znw. Het fijn bewerkt vel van jonge 

lammeren. 

Smaetheit, znw. vr. Hoon, krenking, smaad. 

Smaheit, znw. vr. Hetzelfde. 

Smac, znw. m. (oostmnl.). Hetz. als s m a k e; 

ook oprisping. 

Smac, znw. m. Smak, hoorbare slag; worp. 

Smake, znw. m. en vr. i) Smaak, het smaken 

of proeven ; ook van geestelijke genietingen ; trek 

in eten, eetlust. 2) smaak, de door het zintuig op


gewekte gewaarwording; aangenaam gevoel ; zin


genot. 3) reuk, geur, lucht (oostmnl.). 

Smakelijc, bnw. i) Smakelijk, lekker. 2) aangenaam 
voor de zinnen, het gevoel; welgevallig, behaaglijk; 
aangenaam voor geest en gemoed, ook 
met den dat. — Smakeljjeheit, smakelike.

Smaken, zw. ww. — 1. Intr. A. Met een pers. 
als ondw. i) Smaken, proeven ; ook als znw. 2) aangenaam 
of aantrekkelijk zijn voor iemand ; die boven 
allen smaect, die wise sente Augustijn. 3) verstandig 
zijn, verstand hebben. — B. Met eene zaak als 
ondw. i) Naar iemands smaak zijn; ook op den geest 
overgebracht. 2) aangenaam of welgevallig zijn, met 
den dat. of ie. 3) ruiken; een Bruut, dat smaket 
wale. — II. Trans. i) Smaken, proeven; nuttigen. 
2) smaken, genieten. 3) smaken, lijden, ondervinden, 
iets onaangenaams ; die dooi s. 4) smaak of lust hebben 
in, zich aangetrokken gevoelen tot. 5) in zich 
gevoelen, bezitten, eene deugd of ondeugd; si sin 
dom die besitten taerdsche goet ende gheen barmherticheit 
en s. 6) de lucht van iets krijgen, iets merken 
of achter iets komen; die Japen sullent (ketterij) 
smaken. 

Smachoyke, -heuyc, znw. vr. en m. Reismantel. 
Smakinge , znw. vr. Het smaken of proeven; 
ook : het smaken van geestelijk genot. 

Smacken, zw• ww. tr. Smijten, smakken, hoorbaar 
of met kracht werpen; werpen ; enen nier stat 
s.; sine vleyschelike ogen s. ob ene maget. 

Smal, smael, bnw. i) Klein, niet groot van stuk, 
afmetingen, omvang ; van tienden, tiende van klein 
vee, vruchten, groenten e.a. ; van tijdsbepalingen, 
kort; groot ende s., als znw., groot en klein, alles 
zonder uitzondering, allen; als bnw., al, gezamenlijk, 
geheel, alle; als bijw. geheel en al; groot of s., 
geheel of gedeeltelijk ; groot no s., als znw., niets 
hoegenaamd ; als bijw., in het geheel niet. z) gering, 
klein van waarde, onbeduidend, onaanzienlijk ; smale 
dienste, lagere ambten ; smale steden, onaanzienlijke 
of kleine steden ; ook : steden die onder het rechtsgebied 
van eene grootere staan ; smale here, hij die 
eene „smalheerlijkheid" bezit, ambachtsheer; met 
eene bep., arm aan; s. van deuchden; s. van goede ; 

S. in erenste. 3) klein in aantal, schaarsch, zeldzaam 
; goede vriende sin s. 4) smal, niet breed ; eng, 
nauw ; breet ende s., alles zonder uitzondering. 5) 
dun ; rank, slank, tenger, fijn ; ook : dun, mager. 
Smalbant, znw. Naam van eene biersoort. 

Smaldelen, smael-, -deelen, -deilen, zw. ww. tr. 
Smaldeelen, in kleine deelen splitsen, vooral: naar 
eene bepaalde verhouding verdeelen. — Smaldeler, 
-deelder, de ambtenaar die smaldeelt of omslaat, 
ontvanger of penningmeester (r6de eeuw); smaldelingo, 
splitsing. 

Swale, smael, znw. vr. Lief, beminnelijk of lieftallig 
meisje of vrouw, schoone; scone smale, lieve 
schoone, lieftallige schoone ; cuusche s., reine maget. 

Smalen, smallen, zw. ww. — I. Trans. z) Verkleinen, 
kleiner of minder maken in omvang en uit 
niement (geen leenman) ne mach zinen-gebreidheid; 
gront no zin leen no zinc rente myndren no s.; 

van uitgaven, kosten e.a., beperken, inkrimpen ; van 


550 SMALHEDE. 

woorden, taal, matigen, lager stemmen ; sine tale s. 
ende sine daet meerren. 2) versmallen. — II. Intr. 
i) Kleiner of minder worden, verminderen, opkorten. 
2) smaller worden. 3) dunner worden, slinken. 

Smalhede , znw. vr. i) Kleinheid, geringheid. 2) 
smalheid, geringe breedte. 3) dunheid, schraalheid; 
magerheid. 

Smalheerljjeheit, znw. vr. Ambachtsheerlijkheid, 
heerlijkheid met lagen rechtsdwang.

Smalhere, smael-, -heer, znw. m. Ambachtsheer, 
hij die namens den landsheer de rechtsmacht uitoefent 
in een ambacht. 

Smalijc, smeij/c, bnw. Hoonend, onteerend, krenkend 
; enen s. welen, hem beleedigend toespreken. 

— Smalijoheit, smalike.
Smalinge, znw. vr. Het ontnemen van iets 
(grond) aan iem. ten algemeenen nutte. 

Smallel. Zie smalen. 

Smallicheit, znw. vr. Slankheid, rankheid, dunheid. 


Smalsaet, znw. o. Het zaad van kleine veldvruchten 
en tuingewassen; ook : de groenten zelf; 
vooral: erwten en boonen. 

Smalt. Zie s m o u t. 
Smaltiende. Zie bij s m a 1. Tegenover grote of 


grove tiende, korentiende. 

Smaltonne, smael-, znw. vr. Kleine ton. 

Smanisse, sme-, znw. vr. •Smalende taal, laster, 
hoon. 

Smant, znw. m. (oostmnl.). Room.

Smaragd. Hetz. als e m e r a u d e. 

Smaren. Zie s m e r e n. 

Smarte, smerle, smart, znw. vr. i) Pijn, smart, 
pijnlijke aandoening van het lichaam en het gemoed; 
te smerlen bringen, tot een oorzaak van verdriet 
maken ; verlangen (met tegenzin iets doen) brinct 
alle dinc te smerlen. 2) eene zeere of wonde plek; 
wond, verwonding, kwetsuur; vierschat s. winnen, 
een vonnis verkrijgen dat eene toegebrachte verwonding 
viervoudig worde geboet. 

Smartebrief, znw. m. Eene schriftelijke verklaring, 
ingediend bij het gerecht door een heelmeester 
aangaande eene toegebrachte verwonding. 

Smartelije, smerle-, bnw. Pijnlijk voor het lichaam 
of het gemoed. — Smarteljjeheit.
Smarten, smerlen, st. en zw. ww. intr. en onpers. 
met den acc. Pijn doen, zeer doen, van het lichaam 
en het gemoed ; hi riet dat hem die hele smart 
(praet.); vooral van wonden en ontvelling van bepaalde 
ledematen; sere s. hem die wonden. 
Smarten, smerlen, zw. ww. tr. Eene verwonding 
toebrengen aan (iem.). 

Smartenisse, znw. vr. Pijn; hoon, krenking. 

Smartich, smertich, bnw. Bedroefd. 

Smachten. Zie s m a c h t e n. 
Smede, znw. vr. Smeedwerk, of: smederij (?) ; 


swaert ende harnasch van goeder swede. 

Smedeambacht, -getouwe (gereedschap), 
-gilde, -hamer, -hans, -cnape, -conste.

Smedecole, smee-, smeets-, znw. vr. Smidskool, 

steenkool. 
Smedelj c, bnw. Smeedbaar. 
Smedeli c. Zie s m a d e l ij c. 
Smeden, smeiden, zw. ww. tr. i) Smeden ; deelw. 

gesmedel, gesmeel; bewerken, uitwerken ; tribulacie 
smeet lijtsamheit. 2) klinken, met kracht aan iets 
bevestigen ; God die voor u ghesmeet aen den cruce 
waert. — Smeder, vr., -erige, -erse, -inne. 

Smedeshamer, -cnap e, :cola.

Smedeschorsteen, -destljt -dewerc.

Smedich, bnw. Smijdig. 

Smedinge, znw. vr. Het smeden. 

Sincecachtich, bnw. Vleiend, vleierig.

Smeer, smaer, smere, snare, znw. m. en o. i) 
Smeer, vet van het dierlijke lichaam; smeer bij 
handwerken in gebruik ; smeersel, blanketsel ; ook: 
buik, het vette deel van het lichaam; vettig vuil; 

oorsmeer. — Smeerachtich. 

SMICKE. 

Smeerbatch, -boldi, znw. m. Smeerbuik, dik


buik ; verklw. smeerbollicken. 
Smeerkerse, smaer-, znw. vr. Vetkaars. 
Smeerle, smerle, smerel, smarel, znw. Dwergvalk, 

leeuweriksvalk. 

Smeerlino, znw. m. Grondeling. 

Smeermaent, znw. vr. en m. November; soms: 
October. 
Smeerte, smerle, znw. vr. z) Vettigheid, smerigheid. 
2) smeersel. 
Smeerworte, smere-, -wortel, znw. vr. Naam 
van verschillende planten. 

Smekeljjc, smeik-, bnw. Vleiend, liefkoozend, 
van woorden. — Smekelike ; ook: op eene vriendelijke 
wijze. 

Smekelij eheit, znw. vr. Vleitaal. 

Smeken, smeeeken, smeyken, zw. ww. — I. Intr. 
I) Mooi praten, fleemen; zoete broodjes bakken ; sonder 
s., met fierheid, ruiterlijk. 2) vriendelijk gestemd zijn 
jegens iem. ; vriendelijk vragen; opsnijden, maar wat 
zeggen ; so smekedi, Reinaeri, ende roemt ; s. metten 
sterte, kwispelstaarten. — II. Trans. i) Iem. vleien, 
fleemen, flikflooien; streelen, koesteren, het lichaam, 
het vleesch; vriendelijk toespreken of behandelen. 
2) smeeken (zeldzaam). — Smeker, smekerdie,

smekerie, smehernie j smekinge ; ook : vriendelijke 
behandeling. 
Smecken, zw. ww. tr. Proeven, smaken (16de 
eeuw). 
Smelt , znw. o. ; smelle, vr. i) Smeltglas, email; 
metalen beslag op riemen enz. ; ook : een geëmailleerd 
sieraad, vooral: gesp of agrafe. 2) iets vloeibaars; 
vooral: vloeibare drek van vogels. 

Smeltelijc, bnw. Smeltbaar; vloeibaar.

Smelten, smillen, st. ww. — I. Intr. i) Smelten, 
vloeibaar worden ; doen, laten s., vloeibaar maken. 
2) smelten, van zaligheid ; zacht of week worden, 
van medelijden, ook van angst, berouw. 3) verteren, 
te niet gaan, verdwijnen, vergaan. 4) dunnen afgang 
hebben, vooral van vogels. — II. Trans. i) Smelten, 
vloeibaar maken. 2) verteren, te niet doen gaan. — 

Smeltinge.

Smeltieheit, znw. vr. Vloeibaarheid. 
Smenisse, smere. Zie smanisse, smeer. 
Smeren , smaren, smieren, zw. ww. tr. i) Smeren, 
inwrijven, insmeren ; ook : zalven, en : blanketten. 2) 
zalven, genezen, heelen. 3) vleien, naar den mond 

praten. 4) omkoopen. 

Smerich, bnw. Vettig. — Smericheit. 

Smeringe, znw. vr. Het besmeren of insmeren 
met iets ; ook : smeersel. 

Smetachtich, bnw. (Be)smettelijk. 

Smote, smeet, znw. vr. en m. i) Slag, klap ; 
houw, stoot of slag met een wapen ; niet smeets, 
snits, niets hoegenaamd, geen zier. 2) kwetsuur ; 
zeere plek.

Smette, smille, smet, znw. vr. i) Smet, vlek; 
al wat iem. ontsiert, geestelijk en lichamelijk. 2) 
ziekte, vooral: oogziekten; lichaamsgebrek. 3) slag, 
klap.

Smette, smidse. Zie s m i t t e. 
Smettelijc, bnw. i) Vuil, vies. 2) zedelijk onrein.
Smetten, smitten, zw. ww. — I. Trans. i) Be


vlekken, besmetten, bezoedelen, eigenlijk en overdrachtelijk. 
2) iem. uitschelden, hem een smet aanwrijven. 
— II. Intr. Een smet of vlek krijgen. 

Smettich, bnw. Vuil, vies, bevlekt. 

Smettiuge, smillinge, znw. vr. Bevlekking, bezoedeling; 
verontreiniging; ook: besmetting, besmettelijke 
ziekte; een daardoor aangetast deel van het 
lichaam ; die stal zaan der s., het door melaatschheid 

aangetaste deel. 
Smeuderwoeker, smueder-, -woker, znw. m. 

Vuile of smerige woeker, ongeoorloofde winst. 
Smidich, bnw. Smijdig ; zacht, murw, kneedbaar. 
Smieken, st. ww. intr. Smeulen, rooken. 
Smijt, *smite, znw. vr. Pak slaag. 
Smicke, znw. Geesel, zweep. 


SMIRAUDE. 

Smiraude. Zie miraude en smaragd. 

Smisse, smesse, smilse, smidse, znw. vr. Smederij, 
smidswinkel ; ook : een verplaatsbaar voorwerp, aan. 
beeld (?). 

Smit, smet, smid, znw. m. i) Smid, grofsmid; 
wapensmid ; hoefsmid. 2) timmerman. 

Smiten, st. ww. — I. Trans. i) Met kracht 
slaan ; houwen ; schoppen, trappen. 2) werpen, zonder 
geweld; hi smeet sin net int water. — II. Intr. 
i) Slaan, slagen geven ; s. met enen stocke. 2) hard 
rijden, jagen; gesmeten comen. 

Smithamer, -hans, -stede. 

Smitse, smitte. Zie smisse, smette. 

Smitte, smit, smidt, znw. vr. Hetz. als s m i s s e. 

Smitten, smittinge. Zie s m e t t e n enz. 

-smodden, zw. ww. intr. Vlekken maken, smeren; 
ook smodderen (in besmod den, besmodd 
e r e n). — Smoddich (nederr.). 

Smoken, zw. ww. intr. Smook of walm van zich 
geven, walmen, rooken ; ook : smook of rook veroorzaken. 


Smolen, zw. ww. intr. Smeulen; schroeien, gloeien, 
van wonden. 
Smooc, znw. m. i) Smook, dikke rook of walm. 
2) geur. 

Smoren, smooren, zw. ww..— I. Trans. i) Versmoren, 
verstikken ; ook : verdrinken ; het leven benemen, 
de levenssappen onttrekken aan ; te niet 
doen, eene zaak ; dat die vuchticheit die hellen niet 
gesmoren (blusschen) en can. 2) vleesch, smoren, 
stoven, het op een zacht vuur door zijne eigene 
kracht gaar maken; gesmoort vleesch; ook smoort 
vleesch. — II. Intr. Stikken, smoren ; den dood vinden 
door worging, verstikking, verdrinking ; ook: 
een gewelddadigen dood sterven; dat si in haer 
sonden s. sonder biechte; ewelijc in der hellen stanc 
smoren; deelw. gesmoort, vol, propvol; zin solre es 
corens vol gesmoort. 2) stamjben ende s., een grooten 
mond opzetten, zware bedreigingen uiten, uitvaren. 

— Smoringe.
Smout, smaut, smalt, smolt (oostmnl.), znw. o. 
Vet, smeer, olie ; het vet van het menschelijk en 
dierlijk lichaam ; ook : olie uit gewassen verkregen; 
eetbaar vet, reuzel, boter, olie; brandbaar vet, olie; 
vet, smeer; met harincsmoute smeert men scoen ende 
leersen. 

Smout, smolt, bnw. Zacht, kalm, stil, van de zee, 
het weder. 

Smouten, zw. en st. ww. — I. Intr. Smelten, 
wegsmelten, vervloeien; smoutende was. — II. Trans. 
i) Smelten. 2) met het eene of andere vet besmeren 
; vooral bij handwerken : smouten, vetten. — 

Smouter. 

Smoutmolene, -molen, znw. vr. Oliemolen. 

Smoutpere, znw. vr. Eene weeke en sappige 
peer, beurrée. 
Smoutpot, znw. vr. Vaatwerk voor olie. 
Smoutvuul, -vuil, bnw. Naam van een gebrek 
in laken. 

Smut, bnw. (nederr.). Mooi, netjes. 

Smuken, zw. ww. intr. Smeulen, rooken; ook: 
dampen, misten. 
Smuken , zw. ww. intr. Laag of kruiperig zijn. 
Smukich, bnw. Kruiperig, laag. 
Smucken, zw. ww. intr. ; s. na, hangen aan, verlangen 
naar (iemand). 

Smucken, zw• ww. tr. Sieren, tooien. 

Smul, znw. m. Iem. die verzot is op mingenot 
(i 6de eeuw). 
-smule, znw. vr. In c o e s m u 1 e. 
Smullen, zw. ww. intr. Slempen, brassen. 
Snabbe, znw. vr. ; snab, m. Snavel, sneb. 
Snabbelen, zw. ww. intr. Snateren, snappen. — 

Snabbelinge.
Snaer, snair, snare, znw. vr. Snaar, koord, snoer, 
vooral op een muziekwerktuig. — Snaermaker,
el, -speler, -speelman.

 (schoondochter). Zie s n a r e.

-sSnaer 

SNEEVLOCKE. 

55' 

Snaerschap, znw. o. en vr. De toestand van 
schoondochter, schoondochter. 
Snac, znw. m. Geblaf; het blaffend op iem. aan schieten. 


Snaeken, zw. ww. intr. i) Met gretigheid, naar 
iets happen, ook van een hond; ook snaken. 2) 
snappen, babbelen, klappen. 

Snacker, znw. m. Blaffer, keffer; ook snackaert, 
spotnaam gegeven aan fransche soldaten ; verklw. 
snackerkijn, -ken, gezegd van : het geweten. 

Snaperinge, znw. vr. Het iets willen snappen, 
het trachten meester te worden van iets. 

Snaphaen, znw. m. i) Struikroover, vrijbuiter. 
2) naam van eene munt ter waarde van 5 a 6 
stuivers. 

Snappen, zw. ww. intr. Babbelen, zwetsen. 
Snare, snaer, znw. vr. Schoondochter; -moeder, 
-zuster. 
Snare, snaer, bnw. Vlug, druk bezig, bedrijvig 
(nederr.). 
Snarren, zw. ww. intr. Brommen, snorren, snauwen. 
Snater(e) , znw. m. Gesnap, gebabbel. — Snateren, 
snateringe.

Snauwen, snouwen, zw. ww. intr. i) Happen of 
bijten naar iets. 2) iem op eene onaangename manier 
toespreken; toesnauwen of toebijten (met oj). 

Snavely , znw. m. Snavel, sneb, bek ; ook de snuit 

van den olifant. 

Snaven, zw. ww. intr. Struikelen. 

Snavons. Zie a v o n t. 

Snede, znw. m. en vr. i) Het snijden; de wer


king van snijden, houwen, kerven; het bewerken 
van edel metaal tot munten; snijwerk, houtsnijwerk, 
beeldwerk, het zagen van hout, het doorzagen van 
een boom in de lengte, het snijden van laken, het 
verkoopen van laken in het klein. 2) de toegebrachte 
snede, houw, kerf; ongelike s., ongelijke 
partij, geen partuur. 3) snit, mode, fatsoen, kleederdracht. 
4) snede, insnijding, snee ; een s. int vleesch 
geslegen. 5) snede, scherpe kant, het scherp; scherpe 
punt. 6) snede, afgesneden gedeelte. 7) de plaats 
waar een voorwerp gesneden of afgesneden wordt; 
rentvleesch herde wit finder s. 8) kracht of vaart 
van het water eener rivier. 8) intrekking, verdun 

-ning (bouwk.). 

Snedeboete, znw. vr. Boete betaald voor het 
feit dat van een stuk laken wegens ondeugdelijke 
bewerking een hoek wordt afgesneden. 

Snedel, znw. m. Slechtaard. 

Snedelinc, znw. m. r) Afgesneden stuk, brok of 
lap. 2) kind dat uit het lijf der moeder gesneden 
wordt. 

Snedich, bnw. Scherpzinnig. 
Snedicheit, znw. vr. Scherpte, doordringende 
kracht. 

Snee, sneeu, znw. vr., m. en o. Sneeuw; een 
snee: a) in vergelijking; wit als een s. b) sneeuwbui, 
eene hoeveelheid vallende sneeuw; verklw. 
sneeukijn, een beetje sneeuw. 

Sneeachtich, -echtich, bnw. ,) Op sneeuw gelij kende. 
2) met sneeuw bedekt. 

Sneebal, sneeu-, -balie, znw. m. Sneeuwklomp, 
min of meer ronde sneeuwmassa ; ook : met de hand 
gemaakte sneeuwbal. 

Sneeberch, -blenkende, -geberchte.

Sneeïch, bnw. Hetz. als s n e e a c h t i c h. 

Sneeclatte, -clat, znw. Sneeuwklomp, sneeuw


bal; ook sneeclute, -locke. 
Sneeloeken, zw. ww. intr. Sneeuwballen gooien. 
Sneeploeke, -floc, znw. Sneeuwvlok. 
Sneeu. Zie s n e e. 
Sneeuwen, sneuwen, snuwen, snouwen, sniwen, 

snien, zw. ww. onpers. Sneeuwen ; het is gesniët, 
gesnuwet, gesnouwet, er is sneeuw gevallen. 
Sneuwich, bnw. ; s. weder, weer waarin veel 
sneeuw valt. 
Sneevloeke, znw. vr. Sneeuwvlok; ook: sneeuwbal. 


 55 2 SNEEWATER. 

Sneewater, sneewit.

Sneisich, bnw. (nederr.). Slim, handig, scherp 
-zinnig. 
Sneken, zw. ww. tr. In de war maken, van zijn 

stuk brengen. 
Snecke, znw. (oostmnl.). Zie s l a c k e. 
Snel, bnw. — A. Van levende wezens. Vlug, 

snel, vlug van bewegingen ; behendig ; levendig, opgewekt, 
monter, wakker, vaak als epitethon van 
helden ; hem s. maken, zich haasten of reppen. — 

B. Van zaken. i) Snel, vlug, gauw; snelzeilend. 2) 
boos, boosaardig. -- Sneiheit, snelle, snel, bijw. 
Snelde, znw. vr. (limb.). Snelheid. 
Snelle, znw. m. i) Vluggerd. 2) iem. die gauw 

is met hetgeen hij behoorde te laten ; een boosaardige 
nare vent. 

Snellen, zw. ww. — I. Trans. Versnellen, verhaasten, 
bespoedigen. — II. Wederk. en Intr. Zich 
haasten of spoeden, haast maken. 

Snellicheit, snellijs, snellike. 

Snellinge, znw. vr. Bespoediging. 
Snelschriver, znw. m. Hij die vlug schrijft. 
Snelwagen, znw. m. Licht rijtuig. 
Snepper, bnw. Happig, begeerig. 
Snerken, zw. ww. — I. Intr. Een scherp geluid 


doen hooren, snauwen, toesnauwen. — II. Trans. 
Doen schallen, een muziekwerktuig. 

Snese, snees, sneesse, sneeíse, znw. vr. i) Snoer. 
2) een bepaald aantal aan een snoer geregen voorwerpen; 
een twintigtal, vooral van visch. 3) naam 
van eene landmaat. 

Snevelen, sneuv-, snov-, zw. ww. intr. — I. 
Struikelen ; wankelen, niet vast op zijne beenen staan; 

S. na, tot iets (kwaads) geneigd zijn of overhellen. 
2) vallen, neerstorten; ook vallen in zedelijken zin. 
-- Snevelinge.

Sneven, snoven, zw. en st. ww. intr. i) Struikelen; 
onvast zijn in zijn gang, wankelen ; struikelen 
in zedelijken zin; in zijne woorden wankelen, weifelen. 
2) vallen; naar beneden, van iets af vallen. 31 
vallen uit een zedelijken geluksstaat, ongelukkig of 
rampzalig worden, ten val of aan een slecht einde 
komen ; ook : voor eeuwig rampzalig worden ; als 
znw., ramp, rampen, ellende, rampzalige toestand; 
ook: het eeuwig verderf. 4) vallen in zedelijken zin, 
ten val komen, zich zedelijk verlagen, zondigen; als 
duratief, in zonde leven ; in ronden s., in zonde vallen, 
en : in zonde levert; als znw., zedelijke val of 
verlaging, zedelijke afdwalingen, zonde; een leven 
der zonde. 5) omkomen, sterven door geweld of een 
noodlottig toeval. 6) dwalen, in zedelijken zin. 7) te 
kort komen; die eest die in doochden snevet, die 
cantate met ons/en jleghet; als znw., tekortkomingen 
; sonder s., zonder mankeeren, missen ; zonder 
dat er iets afgaat, geheel en al, in alle opzichten; 
zonder twijfel, wis en zeker. 8) met aen, streven 
naar, uit zijn op; du behagelaert, die ane scoonheit 
sneefs ; met na, hetzelfde ; so hi (de vrec) meer goets 
heeft, so hire meer na sneeft; met ute, uit iets (een 
zedelijk hooger standpunt) vallen; heeft men heden 
een goet leven, men mochter morgen nut s. 9) te 
niet gaan of loopen, een ongelukkig einde nemen; 
slecht afloopen ; onse geluc sneeft; tree/it moet Baer 
sneven. — Snevinge.

Snideambacht, snij-, znw. o. Het vak van den 
snijder of kleermaker. 
Snidedach, sni-, znw. m. Maaidag, oogstdag. 
Snidemes, snijd-, sni-, znw. o. Mes voor verschillende 
doeleinden, o. a. schoenmakersmes. 
Sniden, st. ww. — I. Trans. i) Snijden, het 

koren met een sikkel of mes ; snoeien ; den wijngaert s.; 
ook : de druiven oogsten ; van onkruid, waterplanten 
enz. zuiveren, eene rivier; om de Vecht te s. ende 
te diepen; insnijdingen maken in (den bast van een 
boom). 2) snijden ; door snijden verwonden ; ook als 
chirurgische en obstetrische term; snijden, van teelkracht 
berooven. 3) afsnijden, ook met de snijtanden; 
borse, budel s., beurzesnijden, -ze afsnijden van 

SNOEKEN. 

iemands gordel of riem; doorsnijden. 4) snijdende 

bewerken, steen, hout; ook van het maken van 

kleeren, en van het afzetten van verschillende kleu


ren daarin. 5) scheuren ; doe sneet die bissco6 (Ka


jafas) sins kleren (16de eeuw); houwen, hakken. 6) 

in het klein verkoopen, stoffen. 7) wijn, met een 

mindere soort of met water vermengen, versnijden. 

8) pijnlijk treffen, hoonen, grieven; tvonnesse dat 

beede ziele ende laf can sniden. -- II. Intr. i) Eene 

snede in iets geven, een mes gebruiken, snijdend 

in iets doordringen. 2) eene scherpe of snijdende 

pijn veroorzaken ; int eynde snit hi (de sterke drank) 

ende wort bitter; ook van het gemoed; als dat god


like ordeel so scherjb o,p hem sal sniden (met zijn 

scherpte op hem neerkomen). 

Snidende, deelw. bnw. i) Scherp, ook van den 

wind. 2) scherp, kwetsend, 

Snider, sniër, , znw. m. i) Maaier, oogster, snoeier. 

i

2) hij die iets snijdt; de hofbeambte die de spijzen 
voor den vorst snijdt; snijtand. 3) hij die houwt of 
hakt;. hout-, steensnider. 4) hij die laken in het klein 
verkoopt, lakensnider. 5) als term der kunst, beeld -, 
hout-, steen-, metaalsnijder. 6) kleermaker, snijder. 

— Snidersgilde.
Snidetjjt, znw. vr. en m. Snoeitijd; wijnoogst. 

Snidinge , znw. vr. i) Het snijden; afsnijding, 

snoeiïng; ook als chirurgische term. 2) het snijden 

en bewerken van steen, hout, metaal. 

Sniemen, snieme, snime, sneme, bijw. i) Spoedig, 

welhaast, weldra, als bijw. van tijd ; also s., onmid 

dellijk; also s. als, zoodra; alte s., heel spoedig of 

gauw. 2) plotseling, onverwachts. 

Snien. Zie sneeuwen en sniden. 

Snic, snuc, znw. m. Het snikken of naar adem 

hijgen; dootsnic, -snuc. 

Snicker znw. vr. Naam van een licht vaartuig, 

snik. 

Snickelbrocke, -bros, znw. m. Lekker beetje of 

hapje. 

Snic.en, zw. ww. intr. Snikken ; naar adem 

hijgen. 

Snippe, snej5j5e, znw. vr. Snip. 

Snodder, znw. m. Snot. 

Snode, snoot, bnw. — A. Van zaken. T) Armelijk, 
schamel, gering. 2) slecht in zijne soort, waardeloos 
; onvoldoende, hetgeen te wenschen overlaat; 

s. aventure. 3) laag, gering, veracht; leelijk; die 
nueze te s. is. 4) onbeduidend, gering, waardeloos; 
enen s. sijn, geen waarde voor iem. hebben. 5) ellendig, 
rampzalig; poover, armzalig; een s. of sober 
begin. 6) eerroovend, smadelijk, schandelijk voor 
iem.; s. woorde enen geven. — B. Van personen. 
i) Arm, behoeftig; arm aan (met een gen.), dogede 
S. 2) gering, onaanzienlijk, uit een lagen stand. 3) 
gering van, ook: zedelijke, waarde. 4) zedelijk verdorven, 
nietswaardig ; snood, misdadig. 
Snode , bijw. Gering, armelijk; s. gegoet. 

Snodel, snuedel, znw. en bnw. — I. Znw. Stumperd, 
hals, domoor, domkop. — II. Bnw. Dom, 
dwaas, onnoozel. 

Snodelheit , znw. vr. Zotternij, zotteklap. 
Snodelijc, bnw. Armelijk, poover. 
Snodelike, snolike, bijw. i) Op eene armelijke, 
armoedige, armzalige wijze; hoe s. men hem teten 
gaf; s. gecleet. 2) op eene lage of snoode wijze, 
schandelijk (16de eeuw). 

Snodelinc, znw. m. Arme stumper, hals. 

Snodicheit, znw. vr. i) Armelijkheid, behoeftigheid. 
2) nietswaardigheid. 3) zedelijke verdorvenheid, 
snoodheid. 
Snoeyelinc, snoy-, znw. m. Gesnoeide tak, lot, 
rank ; schot, scheut, spruit, lot. 

Snoeven, snoyen, zw. ww. tr. Snoeien. 

Snoeysel , snoeye-, -les, -lis, znw. o. Gesnoeide 

takken of loten ; ook : loten, spruiten. 
Snoep, snouc, znw. m. Snoek; verklw. snoekelkijn. 
Snoekelinc. Hetz. als s n o e y e 1 i n c. 
Snoeken, snoucken. Hetz. als s n o e y e n. 


SNOER. 

Snoer, snoir, znw. o. en m. i) Snoer, koord ; Is. 
trecken, de deur openen ; verklw. snoerlijjn, •ken ; 
touw ; snoer als meetsnoer ; gordel ; haarband. 2) 
snaar. 3) zenuw, spier. 

Snoeren snoer, snorre, znw. vr. 'Schoondochter; 
ontrouwe vrouw, zij die het met een ander houdt; 
ene hoere ende s. (16de eeuw). 

Snoeren, snoren, zw. ww. tr. i) Met een snoer 
binden, vastmaken, rijgen; aan een snoer rijgen; 
sinen mont s. (snuyren), dichthouden (i6de eeuw). 

Snoerenspeler, snoren-, znw. m. Snarenspeler. 
Snof, snouf, snuf, znw. m. Verkoudheid ; ook: 
die snuyfelen. 

Snoffelen. Hetz. als snovelen. In neder 

-snoffe1en. 

Snoc, znw. m. Snik, hik. — Snoeken. 

Snolike. Zie snodelike. 

Snollen, zw. ww. intr. Hoórbaar eten, smakken 
(nederr. ; aid. ook snoeren). 

Snoot. Zie s n o d e. 

Snootgeslechtich, bnw. Van lage afkomst. 

Snootheit. Hetz. als s n o d i c h e i t. 

Snop, znw. m. (nederr.). Verkoudheid. 

Snoppen, zw. ww. intr. (nederr.). Snuiven, den 
neus ophalen of snuiten, snuffelen. 

Snore. Zie snoer en snoere. 

Snorken, zw. ww. intr. Snorken, ronken. 

Snorre, znw. Ruwe of oneffene plek in geweven 

laken (i 6de eeuw). 

Snorren , zw. ww. intr. (nederr.). Hoorbaar eten. 

Snot. Zie snotte. 

Snotachtich, bnw. Vol neusvuil, snotterig; ook 

snotterachtich. 

Snotdoec, snul-, znw. m. Neus-, zakdoek. 

Snoter, snoller, znw. m. i) Verkoudheid, het 
loopen van den neus. 2) snot, neusvuil ; ook snoller. 

Snotgat, znw. o. Neusgat; neus (16de eeuw). 

Snotte, snol, znw. m. en o. i) Snot, neusvuil. 2) 
verkoudheid. — Snottieh. 
Snotter, -achtich. Zie s n o t e r. 
Snottolf, znw. m. Vuilik, smeerlap. 

Snonc, snoncken. Zie s n o e c, snoeken. 

Snovelen, snoven. Zie s n e v e l e n, sneven. 

Snuchtens. Zie ochten en nuchtens. 

Snoeren. Zie s n o e r e n. 

Snuf, snuyfelen. Zie s n o f. 

Snuyt, snuyven. Zie s n u u t, s n u v e n. 

Snutdoec. Hetz. als s n o t d o e c; ook snullel


doec ; ook : doek die bij het snuiten eener kaars 

wordt gebruikt. 

Snute, snuul, snuyl, znw. m. Snuit, bek ; ook: 

snuit van den olifant. 

Snoten, zw. en st. ww. Snuiten, den neus, eene 

kaars ; wederk., den neus snuiten. 

Snuter, snuyler, znw. m. (Kaars)snuiter; verklw. 

snuterkijn, -ken. 

Snotten, snotter. Hetz. als snuten, snuter. 

Snnnf, snuyf, znw. m. Hetz. als s n o f. 

Snuut, snuutdoec. Zie s n u t e, s n u t d o e c. 

Snuven, zw. ww. — I. Intr. Snuiven. — II. 

Trans. Door den neus ophalen ; ook : (den neus) 

snuiten. 

Snuwen. Zie sneeuwen. 

S0 , Boo, zoo, zo, bijw. en voegw. — Bijw. i) Zoo, 

op deze of die wijze ; op zoodanige wijze ; in zulk 

eene mate of graad, zoozeer; ja, zoo (is het). 2) 

zoo, als bijw. van graad vóór een bnw. of bijw.; 

so voort, zoo dadelijk, onmiddellijk. 3) so een, zulk 

een, zoo een, zoon. 4) evenzoo, eveneens, op de


zelfde wijze, so waerlike (in bezweringen) ; so hel e 

-ni God ; so wel u, so wee u (eig. gebruik door 

analogie). 5) evenzoo, ook, insgelijks; met eene ontk., 

ook niet, evenmin; so, met algemeen makende kracht; 

so wat, wat so, so wie so ; hoe so en so hoe; ook 

ooc hoe, hoe ook. 6) zeer, in hooge mate. 7) zoo, zoo 

maar, zonder meer; so dat coren so wisloech, zoo maar 

(door den wind) uit den grond gerukt werd. 8) bij 

so henen wordt een ww. van „gaan" uitgelaten. 9) 

SODEN. 553 

bij een comparatief in eene correlatieve uitdr., hoe zoo 
; so - so ; so lanc so mee (meer), ic (in) lanc so 
bel; hoe - so, ook so - hoe. i o) so als aankondiger 
van het ondw. ; daer na so togede min vader brieve ; 
oh sin ors so shranc hi saen ; ook wanneer het 
ondw. vooraanstaat; die coninc die so was haer 
naeste bloei; niemen so ne was mi bi. i i) dan, 
en dan. i 2) dus, zoo, als gevolgtrekking. i 3) zoo, 
zoo aanstonds. 14) zoo, wel zoo, ei ! 15) so aan 't 
begin van een zin dient tot voortzetting van het 
verhaal. Vgl. s o d a t. i6) soms staat so in de plaats 
van een aanw. vnw. ; so (dit) sagic; wildi so; ha 
seide so. — II. Voegw. i) In bet. gelijk aan de relatieve 
partikel dal; up wat dage so dure of eis, 
suldi sterven; het geeft relatieve kracht aan een 
vraagwoord; so wanneer gi van mi sit, van u waen 
ic sin vergeten. 2) so - so (ende, ofte, als), en - en, 
zoowel -als ; nu eens -dan eens ; aan den eenen 
kant -aan den anderen kant; of - of ; met eene 
ontk., noch -noch ; so als inleiding van een of beide 
leden van eene tweeledige rechtstreeksche of af han 

vraag; so - so, weder so of (oft) - so. 3) zoo--kelijke 
als, gelijk ; so hi seerst mochte, zou gauw als hij kon. 
4) naardien, dewijl, aangezien ; so hi (God) een geest 
is, so soeket hi geestelike deuchden. 5) als, indien, 
zoo. 6) terwijl, toen; soo ic toeghesach, so greep hi 
sin lafelznes ende zoem na mi. 7) hoewel (zeldzaam) 
; ook so wel en so hoe. 8) hetz. als het betr. 
vnw. hetgeen ; nu suldi verstaen so (hetzelfde als) 
ic ie voren hebbe gedaen. 

Soals, zo-, voegw. Zooals. 

Sober, zober; ook sober (zeldzaam), bijw. — A. 
Van personen. Matig, ingetogen. — B. Van zaken. 
1) Eenvoudig. 2) gering, armzalig, sober, karig; 
waardeloos, slecht in zijn soort; s. ende snoot Zant. 
3) armoedig; treurig, ongelukkig. — Soberlike. 

Soberheit9 zober-, softer-, znw. vr. i) Matigheid, 

ingetogenheid; zuinigheid. 2) armoedigheid, armoede. 

Soch, toch, such, znw. vr. Zeug. 

Soch, toch, znw. o. Het zoogen of zuigen, voe


ding van den zuigeling. 2) moedermelk, moederlijk 

voedsel, zog. 

Sochmoeder, such-, znw. vr. Moederdier. 

Socht, zocht, sucht, sochte, znw. vr. Ziekte, hevige 

ziekte, eene ziekte waardoor men het bed moet 

houden, besmettelijke of epidemische ziekte; hevige 

niet afgaande koorts; misschien ook : eene hart


ziekte ; bloei-, geel-, water-, masersocht (-sucht) e.a. 

Socht izucht, benauwdheid). Zie s u c h t. 

Sochte, sticht. Zie s a c h t e. 

Sochteit, Bochten. Zie s achtheit, sachten. 

Soehverken, znw. o. Moedervarken, zeug. 

Sodaen, zo-, -danich, aanw. vnw. Zoodanig, zulk. 

Sodat, zo-, Boo-, gevolgaanduidend voegwoord. 

i) Zoodat; ook als uitdr. eener meer of minder sterk 

gevoelde gevolgtrekking; her W. reet doe berch 

ende dal, so dal hi in enen wonde quam. 2) aan het 

begin van den zin, als aanduiding van den voort


gang of de voortzetting van het verhaal : en toen 

(met „toen" als voegw.) ; ook: en daar, dewijl; ook: 

en toen (met „toen" als bijw.) ; in die omstandig


heden, bij die gelegenheid ; tengevolge daarvan; 

ook; en nu; so dat ic van enen ghekive hebbeghe


hoort in u hof. 3) ook met andere voegwoorden in 

bet. overeenkomende: a) terwijl. b) omdat. c) totdat. 

Sodde. Zie s u d d e. 

Sode, zode, zooye, znw. vr. Zode, graszode. 

Sode, zode, soode, znw. vr. ; soot, m. of o. i) Het 

koken, de kook; het in heet water zetten van stoffen. 

2) kooksel; dat wat, en: zooveel als te gelijk ge


kookt wordt; gekookt of kokend water. 3) zoute opris


ping uit de maag, het zuur. 4) put, modderpoel, poel. 

Sodegelt, zode-, znw. o. Schadevergoeding voor 

het gebruik van zoden voor dijken of wegen, die 

men volgens het recht van zoodslag, zodesteken of 

aardhaling mocht steken. 

Soden, zoden, zw. ww. — I) Intr. Zoden steken. 

— II. Trans. Met zoden beleggen, een dak. 

554 SOE. 

Soe, zoe, so, zo, zou, su, pers. (eig. nw.) vnw. 

vr. enkv. Zij. 

Soe, zoe, znw. vr. Goot, straatgoot (vla.). 

Soegen, zuegen, zw. ww. intr. i) Diep zuchten, 

zwaar ademhalen. 2) hijgen of snakken naar, zwel


gen in (?) (16de eeuw). 

Soec, zoec, znw. m. i) Het zoeken van iets; nasporing. 
onderzoek; sinen s. sellen,zich toeleggen 
op, trachten naar. 2) het zoeken van iemand (vij andelijk), 
vervolging. 3) hem te soeke maken, afwezig 
zijn, niet zijn waar men overeenkomstig zijn 
plicht moest wezen ; ook : zich laten bidden, dralen 
met een antwoord, toezegging e. a. 

Soekelijeheit, znw. vr. Het stellen van eischen 
voor zich zelf; het maken van pretensies ; ook eigen soekelijcheit. 
Soeken, zoeken, soken, souken, sueken, zw. ww. 

tr. i) Zoeken, opsporen hetgeen verloren is of verborgen 
; hem te s. maken, zie bij s o e c. 3) 2) zoeken 
met den geest, uitdenken, bedenken. 3) zoeken, 
opzoeken ; God(e) s., God zoeken. 4) iets aanspreken, 
in rechte ; recht op iets beweren. 5) halen, van eene 
andere plaats brengen, van iets waarvan men weet 
waar het is. 6) om iets komen of gaan, op iets uit 
zijn, iets najagen; s. aen, verzoeken of begeeren 
van; aanzoek doen. 7) bezoeken, tot iem. gaan, opzoeken; 
bezoeken, eene plaats, een graf, eene markt, 
eene kerk; die erde s., op den grond te recht of 
te land komen, gezegd van een van het paard geworpen 
ridder; die helle s., naar de hel gaan. 
8) opzoeken, vijandelijk; bestoken, aanvallen, aan 

-tasten

; enen thuus, in sin huus s., iem. bij of 
in zijn eigen huis aanvallen, iemands huisvrede breken 
; ook met eene stad, een land als obj. 9) onderzoeken, 
onderzoek doen naar iets; core s., onderzoek 
doen naar de overtredingen eener keur. 
io) vinden, zoeken met goed gevolg (zeldzaam). 

Soeken (zoogen). Zie s o k e n. 

Soeker, zoeker, soleer, soaker, znw. m. i) Hij 
die zoekt, naspoort, uitvorscht; hij die God zoekt. 
2) zoekhaak, puthaak. 3) hij die naar iets streeft, 
iets uitlokt. 4) hij die iem. met vijandelijke bedoelingen 
opzoekt of bestookt, aanvaller. 5) aanklager, 
hij die een ander in rechte aanspreekt. 6) onderzoeker. 


Soekinge, zoekinge, znw. vr. Het zoeken ; het 
opsporen van een misdadiger, huiszoeking. 

Soelen. Zie solen. 

Soon. Zie s o n e en so ene. 

Soera, zoen, son, znw. m. en o. Geluid, klank; 
stem. 

Soenboec, znw. o. Een boek waarin de voor en 
door het gerecht plaats gehad hebbende formeele 
verzoeningen tusschen twee partijen worden opgeteekend. 


Soenbrake, zoen-, znw. vr. Verbreking of schending 
van een „soene" ; ook soenbrekinge. 
Soenbrake, zoen-. znw. m. Verbreker of schender 
van een „soene" ; ook soenbreker, -braker. 

Soenbrakich, zoen-, bnw. Schuldig aan het 
schenden van een „soene"; ook soenbrekeljc en 
soenbrekich, -brokieh. 

Soenbrief1zoen-znw. m. Eene akte opgemaakt

 '

van een „soene" ; ook soendincbrief en soeneedele. 
Soendach, zoen-, znw. m. Dag waarop eene 
verzoening plaats heeft. 
Soondine, zoen-, znw. o. en vr. Hetz. als „soene"; 

S. ontfaen, aannemen hetgeen iem. als voorwaarde 
eener „soene" aanbiedt. 
Soendinebrake. Hetz. als s o e n b r a k e. 
Soene, zoene, soen, znw. vr. en m. i) Zoen, ver


zoening, eene door en voor het gerecht of voor 
scheidsrechters plaats gehad hebbende verzoening 
van twee partijen, ook na eene plaats gehad hebbende 
verwonding of manslag; eene verzoening of 
verdrag tusschen oorlogvoerenden, het herstel der. 
vriendschappelijke betrekkingen, ook tusschen God 
en den mensch. 2) de prijs waarvoor of de voor-

SOETE. 

waarde waaronder eene „soene" wordt verkregen; 

vooral : eene geldsom aan een gekwetste of de magen 

van een verslagene door den schuldige of zijn magen 

betaald als afkoop van de straf of herstel van schade. 

Soepen, zoenen, suenen, zw. ww. --- I. Trans. 
i) Enen s., verzoenen, de door een twist of een 
misdrijf verbroken verstandhouding met iem. of tusschen 
twee andere personen herstellen; door het 
betalen van eene „soene" (2) een gekwetste of de 
magen van een verslagene tevreden stellen. 2) een 
twist, beslechten, bijleggen; eene verwonding of 
doodslag, boeten door het betalen eener „soene", 
eene schuld delgen of uitwisschen. — II. Intr. i) 
Een „soene" treffen, uitspreken of bewerken. 2) zich 
met iem. verzoenen, een zoen aangaan, een verdrag 
sluiten; met iem. in goede verstandhouding komen 
door het betalen van eene „soene" (2) voor een 
aangedaan onrecht, een doodslag van een verwant, 
of eene verwonding. 3) een stedelijken taks betalen 
(Gent). 4) zoenen, kussen ; ook als znw., kus. 

Soener, zoener, zoender, znw. m. De overheidspersoon 
of de scheidsrechter die tusschen twistende 
partijen een „soene" uitspreekt of bepaalt ; vr. soenersche. 


Soengelt, zoen-, znw. o. i) Hetz. als s o e n e, 
2); ook soenjbenninc. 2) te Gent, een poortgeld of 
inkomend recht geheven van bepaalde waren en 
goederen. 

Soenie. Zie s o n i e. 

Soeninge, zoeninge. Hetz. als s o e n e, i) en 2). 

Soonliede, zoen-, znw. m. mv. Hetz. als het mv. 

van s o e n e r, of ook : getuigen bij eene „soene". 

Soenlijc, zoen-, bnw. i) Op eene „soene" betrekking 
hebbende; soenlike Baken. 2) door eene 
"soene" geboet of te niet gedaan kunnende worden; 

sin ban sal wezen niet soenlijc. 

Soenmaker. Hetz. als s o e n e r. 

Soenpenninc. Hetz. als s o e n g e 1 t, i) en 2). 

Soenreeht, zoen-, znw. o. De bij en voor eene 
„soene" geldende rechtsregelen. 
Soenseggen, zoen-, znw. o. Eene uitspraak in 
eene „soene" door scheidslieden. 
Soonvonnisse, zoen-, znw. o. Eene uitspraak in 
eene „soene" door het gerecht. 
Soort zoer, bnw. Scherp, zuur, wrang. — Soarheit, 
soerlike.

Soot, zoet, znw. o. Roet; misschien ook: rook. 

Soote, zoete, suete, soet, soyt, bnw. — I. Van 
zaken. i) Zoet, van den smaak; van melk, van water. 
2) zoet, van al wat de zinnen streelt, lekker, mooi, 
liefelijk; van een knap uiterlijk. 3) zoet, van al wat 
aangenaam is voor het gemoed, aangenaam, liefelijk 
; met een dat., welgevallig. 4) lief, dierbaar aan 
iemands hart; dat s. kersi! nhede; dat s. bloei (van 
Christus) ; zalig, heerlijk; dat s. Zant van hemelrike. 
5) versch, van sommige eetwaren, tegenover „ge zouten" 
; S. boter, harinc. 6) zacht; s. weder, lucht, 
cleel, vier; min (Christus') fuck is suyt. 7) zacht, zachtaardig, 
vriendelijk, minzaam ; enen toesj5reken met soeteni 
sinne, moede; deemoedig, ootmoedig; hi bat Gode 
niet soeter bede. 8) zacht, gemakkelijk; God rnaecte 
onsen weck sachte ende s. ; van het lot, gemakkelijk 
te dragen, gelukkig. — II. Van personen. i) Lief, 
dierbaar, bemind, dierbaar aan het hart; ook met 
betrekking tot goddelijke wezens; siin s. lief; s. 
heere God; Maria, s. vrouwe; als znw., die soele, 
de lieve, beminde; eene enkele maal van een heilige 
: de dierbare. 2) lief, beminnelijk, zachtaardig, 
minzaam; van kinderen (niet : gehoorzaam, maar) 
aanminnig, lief; met een dat., lief of aardig voor 
iemand. 

Soete, zoete, bij w. i) Op eene wijze die de zinnen 
streelt; s. ruken, singen ; op eene wijze die 
lichaam en geest goed doet ; s. slagyen ; so s., so lachte 
dede hem dat. 2) op eene lieve, vriendelijke, liefderijke 
wijze ; alst kint weende, si sweghet (suste het) 
minlike ende s.; van God, met genade of goedertierenheid. 



SOETELIEF. 

Soetelief, zoet-, znw. o. Liefje, beminde. 
Soetelaehtich, zoet-, bnw. Min of meer zoet; 
ook soelachtich. 
Soetel}jc , zoet-, bnw. Aangenaam voor lichaam 
of geest; misschien ook : minzaam, vriendelijk. 
Soetelike , zoet-, suet-, bijw. i) Zóó dat de zinnen 
gestreeld worden, lekker, liefelijk, mooi; s. rieken, 
singen ; S. eten ; s. gedaen sin ; zóó dat iets 
lichaam of geest goed doet; s. sla 2) met zacht. 
heid, op eene liefderijke wijze. 3) vriendelijk, minzaam. 
4) zacht, niet hard, niet luid ; niet met kracht, 
zachtjes. 5) zacht, kalm, bedaard, zoetjes; die Puls 
gad effene ende s. ; si voeren s. haren bat. 6) allengs, 
langzamerhand, ongemerkt, geleidelijk ; s. 

mayede hi den man al sin god af. 

Soeten, zoeten, sue/en, zw. ww. — I. Trans. i) 
Zoet maken, zoeten. 2) verzoeten, minder bitter 
maken voor het gemoed. 3) verzachten ; dit saft ende 
soel de wonden ; zacht stemmen, iem. 4) bedaren, 
stillen, kalmeeren; bevredigen, tevreden stellen. — 

II. Intr. i) Zoet worden. 2) aangenaam of gunstig 
voor iemand zijn; met veranderd ondw., vreugde 
ondervinden, genoegen smaken; (wiep) niet en suert, 
(dien) niet en soel. 3) zacht worden, van het weder; 
doen s., verzachten, eene wond. 4) kalm worden, 
bedaren, stil worden ; heil les die wag/sen (golven) 
sin gesoelei; dese dael dede s. sinen droeven moet. 
SoetenisSe, zoet-, znw. vr. Zoetheid aangenaamheid 
voor de zinnen. 

Soetheit, zoet-, znw. vr. t) Zoetheid, iets zoets; 
al de z. essen binnen (in de noot). 2) aangenaamheid, 
liefelijkheid, lekkerheid, van al wat de zinnen 
streelt. 3) een genoegen of genot voor den geest; 
gelukkig gevoel, zaligheid. 4) zachtheid, voor het 
zintuig van het gevoel. 3) zachtheid van gemoed, 
minzaamheid, beminnelijkheid. 6) zotheid, dwaasheid. 

Soetherti ch , zoet-, bnw. Zachtmoedig, zachtzinnig. 
— Soetherticheit. 

Soeticheit, zoet-, znw. vr. i) Zoetheid. 2) aangenaamheid, 
voor de zinnen. 3) geestelijk genot, 
zielevreugd, zaligheid ; ook : innigheid, devotie. 4) 
liefelijkheid, ook van eene verschijning. 5) vriendelijkheid, 
zachtheid, beminnelijkheid; genade, goedertierenheid, 
van God. 6) een gelukkig lot, voorspoed. 


Soetigen, zoet., zw. ww. tr. Verzachten, aangenaam 
stemmen. 
Soetkjjns, zoet-, -kins, bijw. Op eene aangename 
of lieflijke wijze. 
Soetcruut, zoet-, -cruyt, znw. o. Lekkerkruid, 
uitgezochte lekkernij. 

Soetludieh, zoet-, bnw. Welluidend. 

Soetmoedich. Hetz. als soethertich. 

Soetneve, zoet-, znw. in. Naam van een lekkeren 
appel. 
Soetsanc, zoet-, znw. m. Liefelijke melodie. 
Soetsprakich, zoet-, bnw. Eene aangename 

manier van spreken hebbende. 

Soettonieh , zoet-, bnw. Welluidend. 

Soetviotich, zoet-, bnw. Zoetvloeiend. 

Soetwaterich, zoet-, bnw. In zoet water levende. 

Soetwijf, zoet-, znw. o. Liefje, beminde; ook: 
minnares. 
Soetwi]n, zoet-, znw. m. Naam van een zoeten 
wijn. 
Soeven, zoeven, zw. ww. intr. (vla.). Snorren, 
gieren, huilen. 

Soeven, snevende. Zie seven, enz. 

Soeverein. Zie soverein. 

Soffraen, soffen., suffr-. Zie s a f f r a e n. — 

Soffranich, soffraenachtich. 

Soffler. Zie saffier. 

Soffisance, souff-, suff-, znw. vr. Voldoende 
voorraad. — Van een pers., tevredenheid, het genoeg 
hebben aan hetgeen men heeft. 

Soffisant, souff-, suff-, bnw. i) Met eene zaak 
als ondw. Voldoende, toereikend. 2) met een pers. 
als ondw. Geschikt, aan bepaalde eischen voldoende; 

SOLE. 

met eene bep., geschikt voor, in staat om. 3) aanzienlijk, 
hooggeplaatst, (iem.) van gewicht. --Sof$
Santelike; ook: op eene geschikte, prijzenswaardige 
wijze. 

Soffragaen, suff-, znw. m.; ook sufragaenbisschop. 
Wijbisschop, een als bisschop gewijd priester, 
die geen eigen diocees heeft. 

Soft, softelike. Zie s a c h t e enz. 

Soge , zoge, suege, seuge, znw. vr. i) Zeug ; verklw. 
soochskijn, sogelkijn, suggelkijn, sogeljn. 2) naam van 
een insekt, zeug, pissebed. 3) naam van een belegeringswerktuig, 
waaruit steenen geworpen werden. 

Soge (-lood). Zie s e u g e. 

Sogedaen, zo-, aanw. vnw. Zoodanig, zulk ; soms 
als zelfst. vnw., iets zoodanigs ; ook sogedanich. 
Sogeline, zog-, znw. m. Zuigeling. 
Sogen, zogen, soogen, zw. ww. tr. t) Zoogen. 2) 

drenken ; doortrekken ; ook als wederk., met betrekking 
tot het gemoed ; dorvloten ende gesogt in (vervuld 
van) der got/then suticheit. 3) goed doen, koesteren, 
kweeken ; tgoet (het aardsche goed) en saldi 
queken no s.; streelen, vleien; of di z. die zondaren, 
trooste di in hemlieden niet. 

Sogen, zogen, zw. ww. tr. Zuigen. 
Sogenvleeseh, zogen-, soigh-, -vleisch, znw. o. 

Vleesch van het wijfjesvarken. 
Sogersche, zog-, znw. vr. Min, voedster. 
Sogj]n, zogen, zuegijn, sogen, bnw. Van de zeug, 

zeugen -. 
Soginge, zoginge, znw. vr. Zuiging, van de lucht. 
Soc, zoc, znw. o. Zog ; ook soke, vr. 
Soken, zoken, soocken, zw. ww. tr. Zoogen. 
Soken, zoken, zw. ww. tr. Zuigen. 
Soken. Zie s o e k e n. 
Socke, zocke, soc, znw. m. Muil, lage schoen van 

wol, vilt of linnen; ook : een op den voet vastgebonden 
zool ; verklw. socskijn. 

Sockeren. Zie c h o c k e r e n. 

Soccoers, soccoreren. Zie s e c o e r s enz. 

Sol, zol, znw. m. i) Poel, modderpoel; vuil, slijk, 
drek. 2) zwaar werk, inspanning; in sin baen is al 
die sol, ieder beijvert zich zijn pad te banen. 

Sol , znw. Naam van eene muzieknoot. 

Solaes, sollaes, sollas, znw. o. 1) Verlichting, op. 

beuring, verzachting. 2) genot, genoegen, vermaak, 
pleizier, van het edelste en heiligste tot het laagste 
zingenot ; S. driven, doen, genoegen smaken, zich 
vermaken, pret hebben; zijn s. hebben met, iem. gebruiken 
om zich met hem te vermaken; enen s. doen, 
iem. de genoegens van het leven doen smaken ; ook: 
iem. genoegen geven, hem vermaken ; uitspanning, 
amusement; dat ewige s., de hemelvreugde; ook op 
een persoon toegepast, (eene bron van) levensvreugde. 
3) van de liefde, zoowel met betrekking tot 
edel levensgenot als den vleeschelijken omgang; 
ook van geestelijke liefde; toegepast op God en 
Christus. 

Solarijs. Zie salarijs. 
Solaselijc, solacelijc, solaes-, soll-, bnw. Genoeg. 


lijk, aangenaam, ,,solaes" aan iem. verschaffende. — 
Solaseijcheit, genoegen, pleizier, vroolijkheid. — 
Solaselike , zóó dat iem. genoegen heeft of het 
aan een ander verschaft. 

Solasen, solacen, zw. ww. — I. Trans. Troosten, 
verkwikken ; ook : opwekking, vreugde, genoegen 
aan iem. verschaffen. — II. Intr. Genoegen smaken. 

Solaseren, -ceren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. 

en intr. Hetz. als s o 1 a s e n. 
Solasioos, bnw. Genoeglijk, aangenaam. 
Soldenaer , znw. m. Huurling; huursoldaat; ook 

soldenier, soldier. 

Solder, Sold(ren. Zie s o 1 r e, s o 1 r e n. 

Solderen, tsold-, -eeren, zw. ww. tr. Soldeeren. 

Soldie, tsoldie, znw. vr. Soldij. 

Soldure, -iere, znw. vr.; solduur, -ier, o. Soldeersel. 
Sole1 zole, zool, znw. vr. i) Zool, voetzool. 2) 
zool, schoenzool; ook : sandaal. 


556 SOLE. 

Sole, zole, znw. vr. Zware wielploeg; het mesten 
of ploegen ; s. ende sad. 
Solemne, solenne, bnw. Plechtig; van eene plaats,_ 
eervol, geëerd. — Solemnelike. 
Solem(p)niseren, -eeren, zw. ww. tr. Plechtig 
wijden of bevestigen. 

Solem(p)niteit, znw. vr. Plechtigheid, staatsie; 
ook : het in acht nemen van bepaalde gebruiken; 
ook solemnicheit. 

Solen, zolen, zw. ww. tr. Eene zool maken ; een 
schoen, zolen. 

Solen, zolen, zw. ww. -- I. Trans. i) Bevuilen, 
bevlekken. 2) van vuil zuiveren, schoon maken, uitbaggeren. 
— II. Intr. Vuil worden, bezoedeld worden 
; doen s., bezoedelen, bevlekken. 

Solfen, zw. ww. tr. Hetz. als s a 1 v e n , 4). 

Solfer, solfraen. Zie sulfer, saffraen. 

Sol e, -lic. Hetz. als s u 1 e. 

Sol e, znw. vr. Bal, speelbal; ook : een bal dien 
men met een band of riem wegslingert; ook sollebal; 
ook : kolf bal. 
Sollecolve, znw. vr. Eene kolf om mede te „sollen", 
d. i. voor het kolfspel. 

Sollen, Isollen, ook zollen, zw. ww. — I. Intr. 
i) Kolven. 2) sollen met iem., willekeurig en gewelddadig 
met iem. omspringen of handelen ; si 
(duivelen) gingher mede Is. alle, alse men doet mei 
enen balle. -- II. Trans. i) Een bal, heen en weer 
werpen, naar elkaar toewerpen, met eene kolf, of 
ook met de hand. 2) Hetz. als Intr., 2). 

Solliciteren, zw. ww. tr. i) Iem., lastig vallen; 
hem verontrusten, benauwen. 2) bevorderen, eene 
zaak. 

Solre, zolre, soller, salre, sulre, solder, znw. m. 
(en vr. en o.). i) Eene aan de zon blootgestelde 
ruimte, vooral aan of op een huis, plat dak ; een 
open uitbouw van waar men uitzicht heeft, een terras 
of platform; verklw., solrekijn, -ken, balkon. 2) 
de naar alle zijden gedekte ruimte boven in een 
huis; zoowel die onmiddellijk onder het dak; de 
voor bewoning geschikte ruimte boven het gelijkvloers 
gebouwde deel, bovenverdieping; te Gent, 
(collacie)solre, bovenvertrek of zaal in het schepenhuis, 
waar de drie deelen van den gemeenteraad 
vergaderden; zolder, vooral als bergplaats, in het 
bijzonder van graan, korenzolder; verdieping; een 
heus mil II solres, deen boven den andren, daer 
men wonen mockie. 3) zoldering, zolder. 

Solrebert, zolre, solder-, -ban, znw. o. Zolderplank, 
plank in eene zoldering ; ook solreblat, ftlanke. 

Solredore, -hare, -venster, -vloer. 

Solren, zolren, zolderen, zw. ww. tr. i) Op een 
zolder bergen of brengen. 2) van eene zoldering 
voorzien, den zolder maken of herstellen van (een 
bouwwerk). 

Solringe, zolr-, solder-, znw. vr. Zoldering, bovenvloer. 


Soit, sold, znw. m. Soldij. Vgl. s o u t. 

Solt, soften, solter. Zie s o u t enz. 

Soltstede, sol-. Zie s a e 1 s t e d e. 

Solve. solvest. Zie s e l y e, s e l v e s t. 

Solvent, bnw. In staat om te betalen. 

Solveren, -eeren, zw. ww. tr. i) Ontbinden, 
oplossen. 2) opdokken, betalen; mit gelde solveren. 

Som, zom, sum, onbep. vnw., verbogen en onverbogen. 
— I. Verbogen. — A. Zelfst. Some, somme, 
zome. a) enkv. het een en ander ; some - some, het 
eene - het andere ; mv., sommigen ; van somen, in 
sommige opzichten; si some, dat. acc. hem somen, 
sommigen van hen; ook: sommigen; die somme, sommigen 
; S. - s., sommige(n) - andere(n). — B. Bijvoegl., 
enkv., eenig, het een of ander; mv., sommige; 

S. die, sommige ; s. die broedere, clerke, dinc. — II. 
Onverbogen. — A. Zelfst. i) Enkv. a) ml. deze of 
gene, de een of ander; sulc is sot ende som goet; 
die som - die som, de een - de ander. b) onz., een 
zeker deel van iets, het een en ander; hi minghet 
selver met goude som ; eist som eist al. 2) mv., 
SOMICH. 

sommige(n); som die, sommige; s. die boeke seggen; 
som- som, sommigen) - andere(n). — B. Bijvoegl. 
i) Enkv., een deel van iets, eenig; in somer stont; 
dien hi som sin goet afwan. 2) mv., sommige; s. 
boke seggen. -- C. Bij w. i) Gedeeltelijk, deels ; s. - s., 
deels -deels. 2) soms. 

Someli]c, zom-, onbep. vnw. Sommigen. 
Bomen, zonen, soomen, zw. ww. tr. Met eene 
rand of boord voorzien, omboorden. 
Somer, zomer, sommer, znw. m. Zomer; te s-e, 
des zomers. 
Somers zomer, sommer, seumer, summer, znw. 

m. i) Lastdier; vooral: pakpaard. 2) hetgeen op 
een lastdier geladen wordt; ook: koffer; ook someren, 
naam voor eene maat van verschillende koopwaren, 
bep. visch, zout, koren. 
Somer, zomer, sommer, znw. m. Zware eiken 
balk. 
Somerbloeme, zomer-, znw. vr. Zomerbloem; 
ook somerbloesem. 
Somerdach, zomer-, znw. m. Zomerdag, zomer 

dag; ook: zomertijd; somerdages, bij zomerdag,-sche 
in den zomer. — Somerdagesch, •daeclzsclt ; s. 
ommecleet, zomermantel. 

Somerdj]c, zomer-, znw. m. Een lichte dijk, een 
dijk alleen in staat in den zomer voorkomende vloeden 
te keeren. 

Someren , zomeren, zw. ww. intr. Naoogsten, 
nalezen (limb.). 

Somergat, zomer-, znw. o. Misschien : eene opening, 
uitwateringssluis of duiker, waardoor het „zomerwater" 
geloosd wordt. 

Somergerste, zomer-, -gerst, znw. vr. Zomergerst, 
gerst die in het voorjaar gezaaid en in het 
najaar van hetzelfde jaar geoogst wordt; ook somercorn, 
-coren (tegenover „winterkoren"); -rogge? 
-tarwe. 
Somerhure, zomer-, -huur, znw. vr. Het loon 
(de huur) van een geheelen zomer. 
Somerhuus, zomer-, -huys, znw. o. Landhuis, 
buitenhuis; eene vooral of uitsluitend in den zomer 
gebruikte woning. 
Somercamere, zomercamer, znw. vr. Zomervertrek. 
Somercleet, zomer-, znw. o. Zomerkleedingstuk. 
Somerenecht, znw. m. Knecht bij een pakpaard 

of ,,sourer" (s). 

Somerlade, zomer-, -lode, znw. Zomerspruit, de 
spruit of het nieuwe groen van één jaar of van denzelfden 
zomer; ook somershrute. 

Somerlant, zomer-, znw. o. Land dat slechts 
met een zomerdijk tegen het buitenwater beveiligd 
wordt. 

Somerlij c, zomer-, bnw. Zomersch, zomer-; ook 
somersch. 
Somernacht, -regen, -rein, -roe, -tijt.

Somerpert, jbaert, znw. o. Last-, pakpaard. 

Somerstuc, zomer-, znw. o. Een voor den zomer 
dienend of bestemd gedeelte van iets, vooral van 
sommige stichtelijke boekwerken; b. v. van het Passionael, 
de sermoenen van St. Bernardus e. a. 

Somervage, zomer-, znw. vr. Braakland. 

Somervloet, zomer-, znw. m. Hoog water in den 
zomer. 
Somervoerer, -voerre. Hetz. als some rcnecht. -
Somervrucht, zomer-, znw. vr. De verschillende 
soorten van zomerkoren ; zie s o m e r g e r s t e. 

Somerwaerdecors, zomer-, znw. Een „waerdecors" 
(kleedingstuk van het bovenlijf) voor den zomer. 
Somerwater, zomer-, znw. o. Water zooals het 

gewoonlijk alleen 's zomers voorkomt. 
Somerwech, zomer-, znw. m. Weg die slechts 
in den zomer bruikbaar is. 
Somich, zomich, sommick, summich, onbep. vnw. 

— I. Zelfst. A. Enkv. i) Het een en ander, een 
deel van iets. 2) de een of ander, deze en gene, 
sommige(n) ; sommick een; die somige, zommick. — 

SOMLIEDE. 

B. Mv. Sommige(n); die sommige; de so(sn)mige, 
,de so(m)mige, dandre. — H. Bijvoegt. t) Enkv. Som 
enkel, de een of ander; in s. Zant;-mig, eenig, 
zommige boom. 2) mv., sommige. 

Somliede, -lude, znw. m. mv. Sommigen. 

Sommaels, zosnrnels, bijw. Somtijds, soms, nu en 
dan. 
Sommage, znw. Al hetgeen op een pakpaard of 
ander lastdier geladen wordt. 

Somme. Zie som. 

Somme, summe, som, znw. vr. i) Het geheel van 
iets, vooral bij eene optelling ; in s., in het geheel; 

in ene, ere s., in zijn geheel, als geheel; leenre, tere 
«eenre, tére) s., in het geheel, totaal ; bij of met elkaar, 
bijeen; gezamenlijk; over het geheel genomen; 
in één woord, in het kort. 2) het geheel of 
het wezen van iets, het uitgedrukte beeld van iets; 
slotsom, hoofdzaak, kort begrip ; ook : het hoogst bereikbare 
punt, toppunt, volmaking of voleinding eener 
zaak; dais die s., daarop komt het neer. 3) getal, 
groot getal, aantal, menigte ; na hare s., volgens 
hun getal, overeenkomstig hunne grootte en talrijkheid. 
4) hoeveelheid of som geld. 5) van boeken, 
handboek, compendium, encyclopaedie. 6) keer, maal; 

Ier meniger s., menigmaal. 

Somme, znw. vr. i) Zadel voor een pakpaard of 
ander lastdier. 2) pak, last, al wat op een pakpaard 

e. a. geladen wordt; ook naam van eene bepaalde 
maat of hoeveelheid. 
Sommelier , znw. m. Kelder-, hofmeester; ook: 
kamerheer, -dienaar; misschien ook hetz. als s omercnecht. 


Sommels. Zie sommae1s. 

Sommen, zommen, summen, zw. ww tr. i) Optellen, 
samentellen ; deelw. gesommet, in het geheel, 
zonder dat er iets ontbreekt. 2) opnoemen, vermelden 
; ook : beschrijven ; ook sommeren. 

Sommen, zw. ww. tr. Nopen, opwekken (16de 

eeuw) ; ook sommeren, oproepen, opeischen. 

Sommer. Zie s o m e r, ie en ede Art. 

Sommich. Zie somich. 

Sommier, znw. m. Lastdier ; pakpaard. — Som


mierpert.
Sommierlike, bijw. In het kort, zonder nadere 
verantwoording of bespreking. 
Somp, _ tsomj5, znw. m. (oostmnl.). Moeras, poel. 

— Sompich.
Sompe, tsomj5e, znw. vr. Knots, kolf. 
Sompert. Hetz. als s o m m i e r p e r t. 
Somstont, somtijt, -tides, -wilen, -wals. 

Son. Zie soen en sonne. 

Sonavont. Zie sonnenavont. 

Sondaer, sondach. Zie sonder, s o n n e n


.dach. 

Sondachtich, zond-, sund-, bnw. Zondig, snood, 

misdadig. 

Sonde, zonde, sunde, sende, znw. vr. i) Zonde, 

de zonde en : eene zonde ; s. gewinnen, eene zonde 

op zich laden. 

Sonde, zonde. Hetz. als g e s o n d e. 

Sondeljj c, zonde-, sunde-, ook sonder-, bnw. 

Zondig, door zonde besmet of ingegeven, met zonde 

verbonden. — Sondelijcheit, zonde, zondige nei


gingen of begeerten. — Sondelike. 

Sonden, zonden, sunden, senden, zw. ww. intr. 

Zondigen. 

Sonden, zonden, zw. ww. tr. Gezondheid of heil 

aan iem. wenschen, hem zegenen of ten afscheid 

groeten ; ook gezonden. 
Sondenaer, zond-, znw. m. Zondaar. 
Sonder, zonder, sunder, voorz., bijw. en voegw. 

— I. Voorz. i) Zonder; daer, der Bonder; ook ver 
woorden die eig. •geen naamwoorden-bonden met 
zijn, s. mee, s. nu, s. oh dese tit ; s. si (zie s i). 2) 
buiten, behalve; s. een, op één na; Bonder beteekent 
evenals ndl. „behalve" zoowel „insluiting" als „uitsluiting" 
; al s. garsoen ende knecht so dienden daer 
wel hondent drossaten. — II. Bijw. z) Hetz. als het 

SONDERSE. 557 

voorz., doch verbonden met eene aan s. voorafgaande 
bep. met van of met een gen.; vrouden s., der 
rjcheit s., sins sins s. ; ic wart van minen sorgen 

s. ; S. des habits, S. sins liefs. 2) in sonder dat, behalve 
dat, maar, maar alleen ; ware het niet dat, 
indien niet. - III. Voegw. I) Maar. 2) behalve; 
mi kende niemen s. gi. 
Sonder, zonder, bij w. Bijzonder, in het bijzonder, 
vooral (zeldzaam). 

Sonder, zonder, sunder, -ere, -ére,- aer, znw. 

m. Zondaar; vr. sonderse, -erinne, .erige (vla.). 
Sonderen, zonderen, sunderen, zw. ww. — I. 
Trans. i) Afzonderen, afscheiden; ook met van, 
afzonderlijk inrichten; iets afzonderlijks of zelfstandigs 
maken uit verschillende soorten. 2) uitzonderen; 

niemen, niet utegesteken noch gesondert. — II. 

Wederk. i) Zich afzonderen. 2) zich verwijderen. 
Sonderheit, zonder-, znw. vr. In bi, in, met 
sonderheit, -Ihede. a) afgezonderd, in het bijzonder, 
op zich zelf. b) inzonderheid, bovenal, vooral. 
Sonderholt, zonder-, znw. o. (oostmnl.). Eigen 
hout. 

Sonderlange. Zie s o n d e r 1 i n g e. 

Sonderljc (zondig). Zie s o n d e 1 ij c. 

Sonderli o, zonder-, sunder-, bnw. i) Afzonderlijk, 
bijzonder,

er, eigen, van anderen verschillend. 2) 
bijzonder, speciaal; nadrukkelijk, uitdrukkelijk. 3) 
bijzonder, zeldzaam, buitengewoon. 

Sonderljjcheit, zonder-, sunder-, znw. vr. i) 
Afgezonderdheid, afzondering. 2) bijzonderheid, bijzonder 
of speciaal geval. 3) bijzonderheid, ongemeenheid, 
zeldzaamheid. 4) het zich op een afstand 
houden van anderen, het stellen van bijzondere 
eischen voor zich zelf, het op den voorgrond stellen 
van zijn eigen persoon ; ook : het bedacht zijn op 
het vergrooten van zijn eigen inkomsten, het stijven 
van eigen kas. 
Sonderlike, zonder-, sunder-, bijw. i) Afgezonderd, 
afzonderlijk, apart. 2) in het bijzonder, onderscheidenlijk; 
afzonderlijk; een hecht daer ic in kinne 
eiken heilighen s., van een bijzonder persoon, partikulier; 
die dinc die hem s. toebehoren. 3) in het 
bijzonder, bepaaldelijk, speciaal. 4) bijzonder, in 
hooge mate. 

Sonderlike. Zie son d e l i k e. 

Sonderlinge, bnw. Zie s o n d e r 1 i n c. 

Sonderlinge, zonder-, sunder-, -Zinc, -Zings, -linx; 
ook -lange, -lancs, -lanc, bijw. i) Afzonderlijk, apart, 
op eene afzonderlijke plaats. 2) afzonderlijk, onderscheidenlijk, 
in het bijzonder; een voor een; ook 
verbonden met elc en dgl. woorden ; elc vragde hein 

s. : ben ic dat, Here ?; dese Poenie ochte enech s.; 
een yeghelic van hem sonderlinge. 3) in het bijzonder, 
bepaaldelijk, speciaal; uitdrukkelijk, nadrukkelijk; 
met al en geen, zonder uitzondering, in één woord, 
in het geheel. 4) op eene bijzondere, buitengewone 
wijze. 5) in het bijzonder, inzonderheid, vooral, bovenal. 
6) bijzonder, in hooge mate, zeer, buitengewoon 
; niet s., niet bijzonder, niet zeer. 
Sonderlinc, zonder-, sunder-, -linge, -lanc, bnw. 
i) Afzonderlijk, afgezonderd, apart. 2) afzonderlijk, 
bijzonder, onderscheiden; verschillend van andere(n); 
particulier, persoonlijk, vertrouwd, gemeenzaam ; als 
znw., vertrouwde; eigen, eigenaardig. 3) bijzonder, 
speciaal ; uitdrukkelijk aangewezen of bedoeld ; iet, 
niet sonderlinges, iets, niets bijzonders. 4) bijzonder, 
buitengewoon, zeldzaam, ongewoon; voortreffelijk, 
uitmuntend ; zeldzaam, vreemd. 5) zich van het gewone 
afzonderende, anders willende zijn dan een 
ander, zijn eigen persoon op den voorgrond stellende, 
pretensies makende, zich beter achtende dan 
of te goed voor anderen. 

Sonderlincheit, zonder-, znw. vr. i) Bijzonderheid; 
met s., in het bijzonder, vooral. 2) ongewoonheid; 
mv., ongewone dingen. 3) Hetz. als s o nde 
rlij cheit, 4); vgl. son derlinc, 5). 

Sonderse, zonder-, sondaer-, sondresse, -sche, 
-ster, znw. vr. Zondares ; lichtekooi. 


 5 5 8 SONDICH. 

Sondich, zondich, sundich, bnw. Zondig; znw. 
mv., zondaars. 
Sondigen, zondigen, sundigen, zw. ww. intr. 
Zondigen, zonde doen. 
Sone, zone, soon, zuene, znw. m. Zoon ; zone van 

Hollant, Ingelant, prins. 

Sone 9 zone. Zie s o e n e. 

Soneldaeh, sonen-. Zie s o n d a e h. 

Soneltjc. Zie s oon 1 ij c. 

Sonen, zonen. Zie s o e n e n. 
Sonie, soenie, zoenie, znw. vr. Trog. 
Sonnacht, zon-, znw. vr. en m. De nacht van 

Zaterdag op Zondag. 

Sonne, zonne, sunne, znw. vr. en m. i) Zon; 
onder der s-n, op aarde; op een persoon toegepast, 
van Maria; van eene geliefde. 2) zonneschijn; de 
tijd gedurende welken de zon schijnt; verklw. sonnekijn, 
het zonnetje. 

Sonnelijc, zonne-, bnw. Van of als de zon. 
Sonnen, zonnen, sunnen, zw. ww. tr. Aan de 
zon blootstellen, luchten. 
Sonnenavont , zonnen-, son-, -event, znw. m. 
Zaterdag (oostmnl.). 
Sonnenboom, zonnen-, znw. m. Naam van een 
mythischen 'boom in het verre Oosten. 
Sonnendach, zonnen-, sunnen-, zonen-, son-, znw. 

m. Zondag ; ook sonnel-, soneldach. 
Sonnendachlettere, zon-, -letter, znw. vr. Zondagsletter, 
de letter die aanwijst op welken dag in 
Januari de eerste Zondag valt. 
Sonnendagesban, zon-, -dachsban, znw. m. De 
terechtzitting op den Zondag. 
Sonnendagesch, zon-, -daechsch, bnw. Zon 
-dagsch. 

Sonnenjaer, -licht -ondergane, -opgaan, 

o ganc. onnennobel, 
zonnen-, znw. m. Naam van eene 
gouden (of zilveren) munt. 

Sonnenrine, zonnen-, znw. m. Zonneschijf. 

Sonnenseheme, zonnen-, -scheem, znw. Zonneschijn, 
zonnestralen. 
Sonnenschi jn, zonnen-, znw. o. en m. Zonneschijn, 
'daglicht; de tijd tusschen zonsop. en -ondergang; 
een s., een helder licht, ook overdrachtelijk; 
bi s., tusschen zonsop- en -ondergang; op klaar 
lichten dag, over dag, bij dag; binnen (sdages) sonnenschine, 
vóór zonsondergang; tusschen twee son


nenschine, tusschen zonsop. en -ondergang, bij dag; 
binnen twee sonnenschine, binnen tweemaal 24 uren. 
Sonnenstrael, zonnen-, znw. m. Zonnestraal. 

Sonnenwende, zonnen-, znw. vr. Zonnestilstand. 

Sonst, zont, sunst, bijes. Anders. 

Sont, zont, sunt, bnw. Gezond ; ook als znw.; 
van zaken, in goeden staat, in orde. — Sontheit. 
Sont, sunt. Zie sent en sant. 
Soochsel, zoochsel, znw. 0. Zog. 

Soochstal, zooch-, znw. m. Varkensstal. 
Soolwere, zool-, -weert, znw. Heerenhof, hoofdhof. 


Soom, zoom, some, znw. m. i) Zoom, genaaide 
rand aan een kleedingstuk; band, snoer, óm het haar; 
des mantels s., omschrijving voor den mantel. 2) 
rand aan een boek, van een bosch, een land. 

Soom, zoom, some, znw. m. i) Last van een lastdier, 
pak. 2) naam van een bepaald gewicht, vooral 
van visch. 

Soomsadel, zoom-, som-, znw. o. Pakzadel, zadel 
van een pakpaard of ander lastdier. 

Soon. Zie s o n e en s o e n (geluid, klank). 

Soonlijc, zoon-, bnw. Kinderlijk. — Soonljjcheit, 
het toonschap (van Christus). — Soonlike, 

bijw. — Soonschap, soonskint, -sons, -wijf. 

Soor, zoor, bnw. Uitgedroogd, dor. 

Soorge, soort, soorte. Zie s o r g e enz. 

Sop, zoj, znw. o. i) Het heete vocht waarin iets 

geweekt, gewasschen of gekookt wordt. 2) vloeibare 
spijs, ook: saus.
Sop, tsob, znw. m. Top, het bovenste van iets; 

SORGEN. 

verklw. soppekijn, -ken, het hoogste of uiterste punt 
van iets, tepel. 
Sope, zo^e, soojb, znw. vr. r) Hetz. als s o p; ie 
Art. ; verklw. soj5ekijn. 2) teug, slok. 

Sopeel. Zie s a p e e 1. 

Soper, soperheit. Hetz. als s o b e r, -h e i t. 

Sophier. Zie sap hier. 

Sophisme, znw. o. Valsche bewijsgrond. 

Sopeasteel. Hetz. als t o p c a s t e e I; vgl. c asteel, 
2). 

Soppe, zobfte, suj5pe, sop, znw. vr. Eene vloeibare 
spijs, bepaaldelijk : de eene of andere vloeistof 
(gekookte melk, karnemelk, vleeschnat, wijn, bier, 
water) waarin brood wordt gebrokkeld of ingedoopt; 
verklw. soj5jekijn, sojbkijn, -ken. 

Soppeerttjt, znw. vr. De tijd voor het avondeten. 
Soppen, zoj4j5en, zw. ww. intr. Brood in eene 
vloeistof (zie s o p p e) brokken of indoopen, soppen; 

een lichten (avond)maaltijd houden, soupeeren; s. met 
enen, met iem. verkeeren, omgaan; ook als znw. 
(= s o p p e). — SOppinge , ook gebruikt van de 
instelling van het Avondmaal. 

Sopperen, -eeren. Hetz. als s o p p e n. 

Sopte. Hetz. als s o p p e. 

Sorcerie, -serie, -cherie, znw. vr. Tooverij. 

Sorchachtelike, zorck-, bijw. i) Met zorg, vrees. 
2) met zorg, nauwgezetheid. 
Sorchachtich, zorck-, -echtich; ook sorf-, bnw. 
i) Bezorgd, bekommerd. 2) zorgvuldig, nauwgezet. 
-- Sorchachticheit, -tichlike. 

Sorchdrager, zorch-, znw. m. Opziener, opzichter. 
Sorehfoudieh. Zie s o r c h v o u d i c h. 
Sorchhertich, bnw. Ook sor{ . Hetz. als s o r c h


a c h t i c h. — Sorchherticheit, -tichlike.
Sorchsam, zorch-, -zaem, bnw. i) Bezorgd, bekommerd. 
2) zorg of vrees opwekkende, zorglijk. — 

Sorchsamheit. 

Sorchvoudelike, zorck-, sor-, -foudelike, -vol 

bijw. Met zorg, nauwgezet. -delike, 

Sorchvoudich, zorck-, sorech-, foudich, fuldich, 
-vuldich ; ook -veldich, -valdich (oostmnl.), bnw. z) 
Bezorgd, bekommerd. 2) zorgvuldig, nauwlettend, 
nauwgezet. 3) zorgvol, kommervol. — Sorchvou dicheit, 
-dichlike.

Sorehvont, zorck-, -vult, bnw. Bezorgd, bekommerd. 
Soren, toren, zw. ww. (oostmnl.). — I. Trans. 
Dor of droog maken, van hout en boomen, onvruchtbaar 
maken. — II. Intr. Droog, dor, onvruchtbaar 
worden. 
Soren. Zie s o e r e n (zuur worden). 
Sorge, zorge, soorge, znw. vr. i) Zorg, bezorgdheid, 
vrees; een toestand van pijnlijke onzekerheid. 
2) gevaar; staen in s-n, hachelijk zijn, gevaar opleveren. 
3) zorg, moeite, kommer, verdriet, ook in 
het mv. ; enen s. doen, beraden, het iem. moeilijk of 
lastig maken. 4) zorg, moeite aan iets besteed, nauwlettende 
aandacht voor iem. of iets ; s. dragen, belangstelling 
koesteren voor anderen; voorzorg. 5) op 
een persoon toegepast, hij of zij die zorgt voor 
anderen. 
Sorgelije, zorge-, sorehe-, soorge-, bnw. i) Zorg 
wekkende, gevaarlijk, met levensgevaar gepaard, 
gevaarlijk voor het zieleleven; van personen, gevaarlijk, 
onbetrouwbaar. 2) bedenkelijk, reden tot 
ongerustheid gevende; sorgelike maren; hachelijk, 
twijfelachtig, onzeker. 2) kommervol. — Sorgelijc 


heit, sorgelike. 
Sorgeloos, bnw. Zonder vrees. 
Sorgen, zorgen, Boorgen, suergen, zw. ww. intr. 

(en tr.). i) Vreezen, duchten, met vore en jegen, 
soms met een acc., die sonden s. 2) vreezen, bezorgd 
zijn, zich bezorgd maken, bekommerd zijn, ook: voor 
iemand ; in tweestrijd of verlegenheid zijn, niet 
weten wat te doen. 3) in zorgen zitten. 4) zich bekommeren 
met, zich bezig houden met, met iets 


SORGER. 

vervuld zijn, zijne aandacht richten op iets; met 
eene ontkenning, niet op iets verdacht zijn. 5) zorgen, 
zijne belangstellende aandacht wijden aan, zorg 
dragen voor iemand. 

Sorger, znw. m. Opziener, opzichter. 

Sorcote, sur-, sar-, -cool, znw. m. en o. Wijd 
overkleed van mannen en (vooral) vrouwen, in het 
laatste geval zonder mouwen, gewoonlijk met pels 
gevoerd. 

Sorcours, -en. Zie s e c or s, -e n. 

Sorrich-. Zie s o r c h-. 

Sort, soort, zoon, znw. o. i) Lot, lotsbeschikking. 
2) sin s. werpen, maken, door wichelarij de toekomst 
leeren kennen ; middelen aanwenden om iem. 

te betooveren. 

Sorte, soorie, znw. vr. ; ook sort, soort, vr. (en 
o.?). i) Soort, vooral van koopmansgoed; lakene van 
s-n, lakens van de goede soorten. 2) van menschen, 
dezelfde soort, hetzelfde slag; gezelschap; troep, 
(gewapende) bende; der hellen s., het hellerot. 

Sorteren, -eeren, zw. ww. tr. Gelijkstellen, tot 
dezelfde soort rekenen; als wederk., zich voegen bij.
Sorteren, -eeren, zw. ww. tr. In (sin) effect s., 
rechtsgeldige gevolgen hebben. 

Sortilegie, znw. Tooverij. 

Sos, sosgedaen. Zie s u s, s u s g e d a e n. 

Sosuic, zozulc, soselc, aanw. vnw. Zoodanig. 

Sot, zot, zod, bnw. i) Van personen. Dwaas, zonder 
verstand, dom ; uitzinnig, nu en dan met het 
bijdenkbeeld „misdadig" ; redeloos, van dieren. 2) 
van zaken, dwaas, dom; gering, min, weinig waard. 

— Sottelike. 
Sot, zot, sod, znw. m. i) Een dwaas, een gek, 
een zot, een man zonder verstand ; ook : een gewetenlooze 
of booswicht ; verklw. sottekijn, sotkiin. 2) 
nar, potsenmaker; zot in eene tooneelvoorstelling, 
harlekijn, clown ; den sot met enen maken, den gek 
met iem. steken. 

Sotachtich, zot-, -echtich, bnw. Gekkelijk. 
Sotheit, zot-, znw. vr. i) Dwaasheid, dolheid, 
onverstand ; eene gekke manier van doen. 2) klucht. 

Sotten, zotten, zw. ww. intr. i) Dwaas of gek 
zijn; dol of uitzinnig zijn. 2) gekken, gekheid maken 
; s. met, een loopje nemen met. 

Sotterie , znw. vr. Hetz. als sotternie, 2).

Sotternie, zot-, znw. vr. i) Gekheid, dwaasheid, 
dolheid; eene gekke handelwijze, iets dwaas of dols. 
2) kluchtige vertooning. 

Sottie. Hetz. als sotternie, i), ook met het 
bijdenkbeeld „misdadigheid". 
Sottinne, zot-, znw. vr. Zottin, eene dwaze, on


verstandige, ook : gekke, dolle, vrouw.
Son. Zie s o e. 
Soudaen, zoudaen, soudant, soutaen, znw. m. 

Sultan, oostersch vorst. 

Soudeye. Hetz. als s o u d i e. 

Soudeinieh, bijw. Plotseling. 

Souden, zw• ww. tr. Bezoldigen. 

Soudenaer, saud-, -ier, znw. m. Hij die in 

iemands soldij staat, een , gewapend huurling, (huur) 
soldaat; strijder, kampvechter; huurling, in verachtelijke 
beteekenis ; ook souldoyier, souduwier; vgl. 
soldenaer, -ier. 

Sonderen, -eeren, zw. ww. tr. Soldeeren. 
Soudie, zoudie, souldie, soudi, -eye, znw. vr. 

Soldij ; ook: bezoldiging. 
Soudier. Hetz. als s o u d e n i e r. 
Sondure, znw. vr. ; souduur, -duer, -duyr, -dier, 

o. Soldeersel. 
Souduwier. Hetz. als s o u d e n a e r. 
Sougijt, bnw. Ondergeschikt aan. 
Soupehon, sobchon, znw. o. Verdenking. 
Sourcoursen. Zie s e c o r s e n. 
Sout, zout, saul; oostmnl. ook solt, salt, znw. o. 
Zout; dat beelt van soute, hetz. als s o u t s t e e n. 

— Soutachtich, -heit. 
Sout zout enz., ook soute, bnw. Zout van smaak, 
zilt; ook: gezouten; die saute see; die saute duere, 

SOUTVERCOPER. 

de buitendeur aan eene zeesluis, tegenover die versclhe 
duere; als znw., door zeewater bevloeid land. 

Sout , soud, saul, tsout, ook zout, znw. o. en m. 

i) Soldij, loon voor krijgsdienst; dienen omme, ok 

tsout, zich aan iem. als soldaat verhuren. 2) loon in 

het algemeen, ook van hetgeen niet in geld wordt 

uitbetaald. 3) dienst, het verhuren van zijne diensten 

aan iemand; in enes s. (soude) sin, varen (uit


trekken). 

Soutboede, zout-, zolt-, -bode, znw. vr. Kraampje 

waar zout wordt verkocht (oostmnL). 

Soutbrief, znw. m. Schriftelijk bewijs van de 
overheid dat iemand gerechtigd is tot den verkoop 
van zout. 

Souten, zouten, sauten, ook oostmnl. solten, salten, 
st. en zw. ww. i) Zouten, met zout inmaken, 
met zout besprengen ; een lichame s., balsemen; 
deelw. gesouten, souten. 2) opzouten, voor later bewaren. 


Sorter, zouter, saucer, salter, solfer, seller, znw. 

m. en o. i) Het boek der Psalmen; Mariën-souter, 
eene bewerking der Psalmen, waarin een uittreksel 
van iederen psalm op Maria wordt toepasselijk gemaakt; 
den cokerduunschen souter lesen; zie c ok 
e r d u u n s c h. 2) psalmboek ; een psalm. 3) naam 
van een muziekwerktuig; hetz. als s a 1 t e r i e en 
p s a 1 t e r i e. 
Souter, zouter, oostmnl. salter, znw. m. Zouthandelaar; 
misschien ook : hij die gezouten waren 
(vleesch, visch) verkoopt. 

Souter, zouter, znw. De eerste maag van rundvee; 
misschien ook : ingewand in het algemeen. 

Souterie. Hetz. als s o u t e r, 3). 

Soutermaker, znw. m. De Psalmdichter, David. 

Southeit, zout-, znw. vr. Zoutheit, zoute smaak. 

Soutich, zoutich, oostmnl. saltich, bnw. Zout; 
zoutachtig. — Souticheit. 
Soutinge, zoutinge, znw. vr. Het zouten, het 
inmaken of besprenkelen met zout. 
Soutkete, zoutkeet, znw. vr. Keet of houten 
schuur waar zout wordt bereid. 

Soutcore, zout-, -coor, znw. vr. Verordening op 
den verkoop van zout; ook : de boete op de overtreding 
daarvan bepaald. 

Soutffiaker, zout-, oostmnl. saltmeker, znw. m. 
Zoutbereider, zoutzieder. 
Soutman, zout-, solt-, sell-(oostmnl.), znw. m.. 
Zouthandelaar, zoutverkooper; ook soutmanger. 
Soutmarct, znw. vr. De vrijheid om zout te 
verkoopen. 

SOAtinate, zout-, -maet, znw. vr. De door de 
overheid bepaalde en geijkte maat voor het meten 
en verkoopen van zout, welke werd verpacht. 

Soutmeter, znw. m. De ambtenaar belast met 
het meten van de hoeveelheid zout, die iemand in 
voorraad heeft, in verband met de daarvoor te betalen 
accijns ; ook : opzichter over den verkoop van zout. 

Soutsac2 zoutzac, znw. m. Zoutzak. 
Soutschifter, zout-, znw. vr. Keurmeester van 
het zout. 

Sontschip, soutsieder.

Soutsijs, zout-, znw. m. Accijns betaald van 
ingevoerd zout, dat in het klein wordt verkocht. 
Soutsode, zout-, salt-(oostmnl.), -soide, znw. vr. 
Zoutziederij. 

Soutstat, zout-, -stede, znw. vr. Plaats waar 
zout wordt bereid, hetzij : zoutbergwerk, of : zoutziederij 
. 

Soutsteen, zout-, znw. m. De zoutpilaar (waarin 
de vrouw van Loth veranderde). 
Soutstrekel, zout-, salt-, znw. m. De strijkstok 
bij het zoutmeten in gebruik. 

Soutvat, zout-, salt-, znw. o. Een vat of ton, 
ook : een grooter of kleiner vaatwerk, waarin zout, 
ook : gezouten vleesch, wordt bewaard ; verklw., 
soutvaetkijn, -ken. 

Soutvercoper, zout-, znw. m. Zouthandelaar, 
hij die zout in het klein verkoopt. 


56o SOUTVOERER. 

Soutvoerer, zout-, -voerre, znw. m. Hij die zout 
van elders aanvoert, vooral per schip of schuit; 
zouthandelaar in het groot. 

Souwonier. Hetz. als s o u d e n i e r. 

Soven, sovende. Zie seven, seven d e. 

Soverein, soev-, souv-, sof-, sovrein, -am, bnw. 
en znw. — I. Bnw. Boven anderen gesteld of staande. 

— II. Znw. Gezaghebber, heer, gebieder, in een 
veel ruimeren zin dan thans; vr. soevereine, heer 
gebiedster ; ook over iemands hart en gezegd-scheres, 
van Maria; hemelsche souvereyne. 
Soverre, zo-, -verde, bijw. Zoover, voor zoover; 

s. als, voor het geval dat. 
Sovort, zo-, -voort, bijw. Dadelijk, onmiddellijk; 
ook alsovort. 

Sowaer, zo-, bijw. Waar ook, overal waar. 

Bowel, zo-, -wael, bijw. Zoowel (-als). 

Sowelc, zo-, -wellic, -willic, onbep. vnw. Welk 
ook, ieder (bijv.) die. 

Sowie, zo-, onbep. vnw. Ieder die, alwie. 

Spaceerstede, sj5acier-, znw. vr. Wandel-of 

uitspanningsplaats. 
Spacemen, zw. ww. tr. Innaaien. 
Spaceren, sj aets-, sjas-, sjaci-, sj5ans-, -eeren, 

-ieren, zw. ww. intr. In de ruimte of het vrije veld 

gaan om zich te ontspannen of te vermaken, gaan 

wandelen, wandelen ; als znw., genoegen. 

Spacie, sftatie, sj5aci, znw. vr. i) Ruimte; eene 
bepaalde of afgesloten ruimte; de ruimte om het 
bedrukte deel van een blad papier. 2) eene grootere 
of kleinere tijdruimte; ook: ruimte van tijd, gele. 
genheid. 3) tijd dien men iemand ter beschikking 
laat, termijn. 4) genoegen, vermaak. 

Spade , znw. vr. en m. i) Spade, schop; ook: 
een snoeimes ; verklw. s5adekijn, steek-, hak-, snoeimes. 
2) de diepte die men met de spade in den 
grond bereiken kan. 3) naam van eene vlaktemaat. 

Spade, sjbaed, sjaedt, bnw. en bijw. — I. Bnw. 
i) Laat in den avond zijnde, op een laat uur van 
den dag plaats hebbende. 2) laat, ver in tijd gevorderd 
zijnde, waarvoor het grootste deel van den 
tijd verstreken is; het is te sade. 3) lang durende; 
dat orlof nemen dockle hem spade; het wares ade, 

het zou lang duren (voor dat enz.). — II. Bijw. i) 
Laat in den avond, op een laat uur van den dag; 
vroech ende shade. 2) laat, zóó dat een groot deel 
van den voor iets bestemden tijd verstreken is; 

dat hi conaen sal te s. ; sbader, sftaetst ; vroech ende 
s., S. ende vroe (vro). 3) zóó dat iets lang duurt, 
laat; ironisch voor : nooit; nu hout dat (tot een 
vijand dien men ' een doodelijken slag toebrengt), 
du suls spade gkenesen din, het zal lang duren vóór 
dat gij er van opkomt. 

Spadehout, znw. o. Spadesteel. 
Spadelant, znw. o. Moerland, land dat voor de 
zoutnering wordt afgestoken. 

Spaden , zw. ww. intr. en tr. — I. Intr. Met de 
spade werken, spitten. — II. Trans. Met de spade 
bewerken, omspitten. 

Spaden , zw. ww. intr. Laat worden. 

Spadenier, znw. m. Spitter, graver. 

Spadich, sj5edich, bnw. i) Laat. 2) traag. — 
Spadicheit.

Spadich, bijw. Laat. 

Spaen, znw. m. en o. Spaan, dun lang houtje; 
een houten lepel, visch-, schuumshaen. 2) spaander; 
niet een s., niet van enen sane, niets hoegenaamd, 
geen zier ; als bijw., hoegenaamd niet. 

Spaengen, Sjaengien, znw. Spanje; casteelen in 

S. maken, luchtkasteelen bouwen. 
Spaengool. Zie s p a n j o o 1. 
Spaensch, bnw.; sjbaensehgroen, sj5aens-, stansch-, 
sftans-, -gruen, znw. o. Kopergroen. 
Spaer. Zie s par. 
Spaer, bnw. Spaarzaam, zuinig; ook: schriel, 

gierig ; ook : matig ; ook shaerachtich, shaerljc. 
Spaerlaken, znw. o. Een laken of kleed dat 
dient om iets te beschutten. 

SPANNEN. 

Spaerljjcheit, s,har-, znw. vr. i) Schrielheid, 
gierigheid. 2) matigheid, soberheid. 

Spaerlike, spar-, share-, bijw. i) Op eene zui nige, 
ook: schrale of schriele, wijze ; sober. 2) op 
eene matige of sobere wijze, als karaktertrek. 3) in 
eene geringe mate, niet te veel ; ook : niet genoeg.

Spaersam, -heit, -like. 

Spaersen, spaerte. Zie s p a r s e n, s p e r t e.

Spaerware. Zie s p e r w a r e. 

Spat, bnw. i) Droog, dor, vooral van het land 
en het weder. 2) dor, uitgedroogd, verschrompeld. 

— Spacheit. 
Spake, sfraecke, znw. vr. i) Staak, stang. 2) afgehouwen 
of afgespleten stuk hout. 
sftaecken, zw. ww. intr. Droog of dor 

zijn, van den grond; ook: door dorst. 

Spalden. Zie s p o u d e n. 

Spalderen, -eeren, zw. ww. intr. Aanrazeeren, 
de ruimte volmetselen tusschen en boven de bogen 
van een gewelf. 

Spalken sjalc, znw. vr. i) Spaan, dun latje ; ook; 
om een gebroken lichaamsdeel bijeen te houden en 
te steunen, spalk. 2) belegsel, versiersel van dun 
metaal. — Spalken, steunen of beleggen met eene 
„spalke". 

Span, znw. o. i) Dat wat gespannen wordt, voet 

verbond, overeenkomst, hetz. als g e span;-boog. 2) 
der liefde s., liefdebetrekking. 3) naam van eene 
lengtemaat, de afstand tusschen duim en pink der 
gestrekte hand, span. 4) dakbalk. 

Span, znw. o. Haak, agrafe, broche, speld; verklw. 

zijn, 

s^annek jn, sj5enne-, sjbane-, -ken. 

Spanader, znw. vr. Zenuw, spier, pees; ook: de 
tongriem. 
Spanbedde, znw. o. Verplaatsbaar bed, legerstede 
op rollen, ledikant; ook : draagbed. 

Spanveren. Zie spaceren. 

Spanen, st. en zw. ww. i) Lokken, verlokken, 
verleiden, ook met den duivel als ondw. ; iem. iets 
voorspiegelen. 2) in zijne macht krijgen of hebben; 
iem. meepakken of meenemen. 

Spanen, zw. ww. tr. i) Van de borst nemen, 
spenen. 2) kort houden, iem. afhouden van het 
smaken van genoegens. 

Spange, shaenge, sjtang, znw. i) Lijst waardoor 
iets omsloten wordt, opstaande rand. 2) metalen ring 
of haak om iets te hechten of te sluiten; een knop 
of plaatje op iets, metalen beslag, spang. — Spanen, 
met een „spange" vasthechten, sluiten of be


eggen. 

Spangordel, znw. m. Lijfgordel, riem om het 
middel. 2) een werktuig om een armborst te spannen. 
Spanhaken -dec, znw. m. Haak voor het spannen 
van een armborst ; ook hetz. als s p a n g o r d e 1, 2). 
Spanhout, znw. o. Hout of lat om iets te spannen. 
Spaninge, znw. vr. Het spenen van een kind. 

Spanj ool, . s^anjoel, s^angoel, sbaengoel, s^aelgoen, 
znw. m. Patr ashond. 
Spancorde, -koirde, znw. vr. Touw of koord om 

iets te spannen. 

Spanvleet, znw. o. Hetz. als s p a e r 1 a k e n. 

Spannagel, znw. m. IJzeren pin ter verbinding, 
vooral van een wagen of ploeg. 
Spanne, span, znw. vr. z) De breedte van de 
uitgespannen hand, span. 2) dakspar, spant. 

Spanne, znw. vr. Hetz. als s pan , 2de Art. 

Spannegieter, znw. m. Vervaardiger van metalen 
„spannen". 

Spannen, st. (en ' zw.) ww. — I. Trans. i) Binden, 
verbinden; aanspannen, inspannen; sj5oren s., 
bij zich zelf of een ander de sporen vastmaken, ze 
om de voeten spannen of aandoen; sine gecke shoren 
s., een gekken streek uithalen ; crone s., zich 
zelf de kroon op het hoofd vastbinden of vastzetten 
: a) de teekenen der vorstelijke waardigheid 
dragen; koning (koningin) zijn, zich bij eene feestelij 
ke gelegenheid met de kroon sieren. b) zich eene 
krans op het hoofd zetten, de krans van den over



SPANNEN. 565

 SPEELLIJC. 

winnaar (mogen) dragen; boven anderen uitblinken; 
ook: de uitverkorene zijn van iemands hart; met 
eene zaak als ondw., boven andere zaken geliefd 
zijn of uitmunten. 2) binden, boeien, knevelen, in 
boeien of ketenen slaan; gevangen zetten. 3) spannen, 

b. v. een boog. 4) als rechtsterm ; ene banc, dal 
recht s., eene rechtszitting openen met inachtneming 
der voorgeschreven formaliteiten. — II. Wederk. i) 
Zich uitrekken of uitstrekken. 2) zich inspannen voor 
of toeleggen op iets. — III. Intr. i) Hetz. als Wederk., 
2). 2) zich verzetten tegen, eene vijandelijke 
houding aannemen tegen iem. 3) samenspannen, zich 
met een ander verbinden tegen een derde. 
Spannen, zw. ww. tr. Met daksparren versterken. 

Spannen, zw. ww. tr. Met een haak of gesp 
vastmaken. 
Spanninge, znw. vr. Het spannen. 
Spanpiate, znw. vr. Waarschijnlijk hetz. als 
muurplate. 

Spanriem, znw. m. Riem waarmede iets wordt 
gebonden of gespannen. 
Spansel, znw. o. Haarband. Vgl. h o v e t b ant. 
Spanspiker. Waarsch. hetz. als s p a n n a g e 1.
Spanten skant, znw. vr. Overeenkomst, verbond, 
vennootschap. 

Spar, spare. Zie sparre, spere. 

Spardelen. Hetz. als s p a r t e 1 e n. 

Sparen , zw. ww. — I. Trans. i) In het leven 
sparen of bewaren, redden uit een gevaar. 2) ontzien, 
sparen : a) enen s., ontzag hebben voor, ver 

behandelen. b) iel s., eerbied-schoonen, verschoonend 
of ontzag voor iets hebben ; met eene ontk., zich 
om iets bekommeren, om iets geven; Bonder s., zonder 
iets te ontzien, zonder schroom; ontzien, vreezen. 
3) mijden, vermijden, trachten te ontgaan aan iem. 
of iets. 4) nalaten, achterwege laten ; Bonder s., 
zonder ophouden ; ook : zonder mankeeren, zonder 
iets na te laten of te verzuimen. 5) verzwijgen, achterbaks 
houden. 6) uitstellen, verschuiven, vertragen. 
7) zuinig zijn met iets, iets sparen, ook : de deelen 
en krachten van het lichaam ; ook : zuinig zijn met 
het gebruiken van iets, zich er van onthouden. 8) 
sparen, bezuinigen, overleggen. 9) besparen aan iem. 
eene onaangename omstandigheid, ramp, straf; met 
veranderd voorw., iem. van iets vrijstellen; quaemdi 
weder, u dooi en ware u nietgeshaert. — II. Wederk. 
Zich ontzien, zich sparen. — I1I. Intr. Toeven, talmen, 
dralen; sonder s., zonder talmen of dralen, 
onverwijld ; hier en es geen langer sb., het moet 
onmiddellijk geschieden; gine hebt hier geen langer 
s. (tijd). 

Sparende, deelw. bnw. Spaarzaam, zuinig. 
Sparhout, znw. o. Hout geschikt voor sparren; 
ook : spar. 

Sparieh, bnw. i) Van personen : a) sober, matig. 
b) zuinig; ook : gierig, schriel. 2) van zaken, sober, 
schraal. — Sparicheit.

Sparingen znw. vr. Het sparen; besparing, bezuiniging. 
Sparks, sbaerke, znw. vr. Vonk ; ook van de 
schittering van edel metaal of steenen, der oogen. 

Sparkelen, zw. ww. intr. Fonkelen. 

Sparken, sj5aerken, zw. ww. intr. Vonkelen, von


ken schieten ; ook : fonkelen, schitteren. 
Sparren sjberre, star, sjz5aer, znw. vr. (en m. ?). 
Lange dunne paal, dakspar; lange lat, stang. — 

Sparremaker.
Sparren, sjerren, zw. ww. tr. Van (dak)sparren 
voorzien of er mede bevestigen. Vgl. s p e r r e n. 
Sparsbac, s^aers-, saes-, sjees-(wvla.), znw. 

m. Hetz. als sparswaterbac en sparspot. 
Wijwaterbak; verklw. sbarsbaxkijn, -ken. 
Sparsen, sj5aersen, sftaerzen, sjbersen, sbeersen, 

zw. ww. — I. Trans. i) Strooien. 2) verstrooien, 
verspreiden; ook als wederk. 3) verspreiden, verbreiden; 
ons Heren Zere s. achter Grieken. 4) sprenkelen, 
sproeien ; besprengen, besproeien. 5) doen 
spatten, spatten (tr.). — II. Intr. i) Uiteengespreid 

zijn, van haar, wild fladderen. 2) zich verspreiden ; dat 
daer die kille van den adren sjbaersen sonde. 3) spatten; 
uiteenspatten, uiteenspringen. — e.

S arsin g

P


Sparswater, sPaers-, znw. o. Sprenkelwater, wijwater. 
— Spars(water)vat, s er-, seer-; spars(
Water)pot, wijwaterbak ; sparswaterquispel,

wijwaterkwast. 

Spartelen, shaertelen, sjberlelen, sj5orlelen, ook 
sborleren, zw. ww. intr. Heftig met armen en beenen, 
ook, van visschen, met de leden, werken of in de 
weer zijn, spartelen ; vooral: tot het bieden van 
tegenstand. 

Sparware, sj5arwere. Zie s p e r w a r e. 

Spasmeren, zw. ww. intr. Kramp-of stuipachtige 
aandoeningen hebben. 
Spasvat. Hetz. als spars(water)vat. 
Spat, znw. Knobbel aan het kniegewricht van 

paarden. --Spatbeen, ziekelijk verschijnsel aan 
het been van menschen. 

Spat, znw. Proppeschieter, spat.

Spatten, zw. ww. intr. Spatten; in besbatlen. 

Spatules sjSatele, znw. vr. Een lang en smal voorwerp 
om mede te roeren. 
Spauliere, znw. vr. Een deel der wapenrusting 
dat den schouder dekt. Vgl. s p o u d i e r. 
Spaventeren, -eeren, zw. ww. tr. Afdreigen, afpersen 
door vreesaanjaging. — Spaventeringe. 

Speauter, sj5yauter, -Ire, znw. o. Een mengsel 
van lood, of ook messing, en tin ; tin, piauter ; misschien 
ook : zink. — Speauterijn, sJ i-, -en, bnw. 

Specerie , sbecierie, sj5eserie, znw. vr. i) Winkel 
van kruiderijen en artikelen van den apotheker en 
drogist. s) specerijen, kruiderijen, koloniale waren; 
apothekersartikelen en drogerijen. 

Specerier. Hetz. als s p e c i e r. 

Specht, znw. m. Specht. 

Speciael, bnw. Bijzonder, speciaal ; ook : particulier; 
in sjbeciale, in het bijzonder. 2) vertrouwd, 
intiem; als znw., bijzonder vriend. — Speeiaelheit,
specialike. 

Specie, snel e, sjbesi, znw. vr. i) Soort. 2) specerij, 
kruiderij, welriekend of welsmakend kruid. 3) geneeskrachtig 
kruid, een geneesmiddel uit welriekende 
kruiden vervaardigd; een stroopje of geneesdrank. 
4) voortbrengselen, in tegenstelling met „de waarde 
er van in geld" (dit is juist de bet. van ndl. „specie" 
in „muntspecie"). 

Specieboom, shesi-, sheci-, znw. m. Specerij boom, 
een boom waaraan „specie" groeit. 

Speciegelt, znw. o. Een emolument voor den 
rechter (in vroegeren tijd), specerijen, suikergoed e. a. 
aan den rechter gegeven door den winner van een 
proces (fra. „épices"). 

Specier, znw. m. Specerijenhandelaar, bewerker 
en verkooper van welriekende en geneeskrachtige 
kruiden, drogist en apotheker. 

Specificeren, -eeren, zw. ww. tr. Stuk voor stuk 
of in bijzonderheden opnoemen, beschrijven. 

Spee, sjie, bnw. Hoonend, smadelijk. — Speewort, 
she-, sjie-, smalend of spottend woord, 
schimpscheut. 

Speecsel, znw. o. Speecselen, spuwen. 

Speelbane, -beren; speelbert, -brei, -bort. 

Speelgelt, stele-, spoel-(= sjbeul-), znw. o. z) 
Inzet; speelschuld. 2) speldegeld. 

Speelgenoot, stele; speelnoot.

-

Speelheet, bnw. Kokend heet. 

Speelhorn, znw. m. Hoorn, blaashoorn. 

Speelhuus, -hays, znw. o. Schouwburg. 

Speelinstrument, znw. o . Muziekwerktuig. 

Speelkint, znw. o. Onecht kind, kind van een 
ongehuwden vader en moeder. 
.Speelcneeht , znw. in. Een ondergeschikte met 
ween men kan leven naar welgevallen, speelbal. 
Speelliet, znw. o. Deuntje van den speelman; 
verklw. sjbeelliedekijn. 
Speellijc, speellinne. Zie s p e 11 ij c, s p e1inne. 



562 SPEELCLEET. 

Speeleleet, sbelcleit, znw. o. Tooneelgewaad. 

Speelman, snel-, sjboel-, sj5ele-, znw. m.; mv. 
sjbeellaede, sjbeelmanne, -mans, -man. Muzikant, liedjeszanger, 
voordrager van verzen ; kunstenmaker, 
danser, koorddanser; jongleur, hij die de eene of 
andere vertooning of voorstelling geeft, tooneelspeler. 

Speelplaetse, znw. vr. Speelgelegenheid, een 
huis waar het eene of andere spel kan worden gespeeld, 
vooral kaats-en dobbelspel. 

Speelschot, znw. o. Schimpscheut. 

Spoelstede, znw. vr. Hetz. als s p e e l p 1 a a t s e; 
misschien ook : speelterrein in de open lucht, speelplaats. 


Speelvelt, sj5el-, s-hele-, znw. o. Veld of terrein 
voor het eene of andere spel, ook : kampspel ; schut 
-tersveld. 
Speelwagen, znw. m. Een wagen waarmede de 

eene of andere wedstrijd wordt gehouden. 
Speelwijf , znw. o. Het vr. van s p e e l m a n. 
Speelwort, znw. o. Hetz. als s p e e 1 s c h o t. 
Speen. Zie s p e n e. 
Speenvarkens s5ene-, -verken, znw. o. Speen


varken. 
Speer. Zie s p e r e. 
Speerdrager, znw. m..Piekenier. 
Speergelt, znw. o. Eene geldelijke heffing ter 

bekostiging der voor een leger noodige speren. 
Speorhant znw. vr. De zijde van den man, ten 
opzichte van fam

iliebetrekkingen (gron.). 
Speeriser, znw. o. De ijzeren punt van de speer. 
Spaarreep, sjeereej, znw. m. De kabel die, door 

middel van de seizings verbonden aan de op de 

breels drijvende reep, het eigenlijke vischnet draagt. 
Speervoerer. Hetz. als s p e e r d r a g e r. 
Speerwater, -quispol, -vat. Zie s p a e r s-. 
Speet. Zie s p i t en s p i e t. In plaatsnamen, 

omgespitte, voor bebouwing geschikt gemaakte, 

(bosch)grond. 
Speetap, znw. m. (nederr.). Tap van een vat. 
Speevenster. Zie spievenster. 
Speewijn, znw. m. (nederr.). Waarsch. hetz. als 

leecwijn en laecwijn. 
Spagel en de samenst. Zie s p i e g e 1. 
Spey en de samenst. Zie s p o y. 
Speikel, speikeltere. Zie s p e k e l enz. 
Speite, speiten. Zie s p o y t e, s p o y t e n. 
Spec , speck, zuw. o. i) Spek; vet van varkens 

en enkele zeedieren ; smeer. 2) het zachte hout van 
een boomstam over de schors, spek, spint. -- Speeachtich, 
spechout. 

Speke, sbeec, znw. vr. i) Speek, kort en stevig 
stuk bewerkt hout; pin; speek van een wiel, een 
der ronde houten, die cirkelomtrek en middelpunt 
van een wagenrad verbinden. 2) wig. 

Spekele, sjbekel, sbeeele, s6eikel, znw. vr. (ook 

m. en o.). Speeksel. --Spakelen, spekelich.
Spekel, znw. m. (vla.). Hetz. als s p i c k e 1. 
Spekelde, deelw. bnw. Gespikkeld. 
Spekelen, sjbeeck-, zw. ww. intr. (vla.). Spikkelen, 
spikkels of vlekken krijgen of hebben. 
Spekeltere, s^eikel-, znw. Hetz. als s p e k e l e. 
Speken , st. ww. (dial.). Hetz. als s p r e k e n. 
Spechaler , -haelder, -haelre, znw. m. Landloo


per, vagebond ; vr. sj5echaelster. 

Specke, sj5icke, stick, znw. vr. Een uit rijshout, 
zand, zoden en dgl. opgeworpen 'dam, brug of weg 
in eene moerassige streek. — Specken, van rijshout 
enz. voorzien. 

Speckel. Zie spicke1. 

Spocmade, znw. vr. Made of worm in spek. 
Specswaorde, -swarde, znw. vr. Spekzwoord. 
Spel, spil,., spul, sj5oel, sjbuel, znw. o. r) Spel, 

uitspanning, tijdverdrijf; vooral: een (bepaald) spel; 
wedstrijd, -loop, -kamp; wapen-, steekspel; schermen; 
gezellige of feestelijke bijeenkomst, feest, partij; 
dat s. verliezen, zijne zaak, ook: een strijd, verliezen; 
niet slagen. 2) spel, datgene waarmee men 
speelt, steenen, schijven, stukken e. a.; een partij, 

SPELER. 

een spel; ook : de eene der twee partijen; dat s. 
delen, de partijen bepalen die tegen elkaar zullen 
spelen. 3) genoegen, vermaak, vroolijkheid, pleizier, 
pret; ook (edeler) : blijdschap, vreugde, genot; s. smaken, 
driven, hebben; soms ook object., genoegen dat 
men iem. aandoet ; men sal ons s. doen ende riveel. 
4) lijfsgemeenschap; der minnen s.; der naturen s., 
dal soele s., s. met vrouwen, Venus spel. 5) gekheid, 
jok, jokkernij, scherts; in, te, s-e, voor de grap, voor 
de aardigheid; iet in s/iele verslaen, ergens een grap 
van maken ; ook : onwelwillende scherts, spot ; een 
grap, een kunstje; uien s-e gaen (cornea) : a) geen 
gekheid meer zijn, ernst worden voor iem. (dat. of 
met), er leelijk of hachelijk voor iem. beginnen uit 
te zien, slecht voor iem. zullen afloopen; ernstige 

gevolgen hebben. b) geen gekheid zijn, heel veel 
te beteekenen hebben, de gewone maat te buiten 
gaan, niet om te zeggen zijn, alle beschrijving te 
boven gaan ; die stat deer scats in is so vele, 
dallel geel al uien sjbele ; ridderscan kadeli uien 
stele, in zeer grooten getale. 6) iets dat niets te 
beduiden heeft, geen ernstige zaak, eene kleinig. 
heid, nesterij, beuzeling ; te stele, alsof iets niet te 
beteekenen had ; te sj5ele tellen, vertellen, over een 
gevaar, eene moeilijkheid enz. luchtig spreken, nadat 
men er gelukkig van verlost of aan ontsnapt is; het 
tegengestelde is te ramje tellen. 7) spel van muziekwerktuigen. 
8) spel, vertooning; vooral: een tooneelvertooning; 
ook: de benoodigdheden voor eene 
vertooning; spel van j5ersonagien, tableau vivant; 
verklw. sj.5eelkijn (tafelskeelkijn). 9) strijd, gevecht; 
ook in camjs/el, nuts el, jbrjchsj5el, orlogessjel; sin 
stel skelen, van sinen sj5ele spelen, zich duchtig 
weren. io) opschudding, tegenweer, moeite die men 
met iem. of iets heeft. ii) gril, streek, trek, list, 
kunstgreep. 12) manier van doen, handelwijze ; gedrag, 
manieren, ook : uiterlijke manieren. 13) zaak, 
geval, omstandigheden; mate es tallen sj5ele goet, 
toestand; ook als omschrijving; dit es jagen naturen 
s., tegen de natuur ; verschijnsel ; dat dochtem al te 
selsen stel. 

-spel, znw. o. Spraak, spreuk, in bis^el, dincsfrel, 
etsj5el (eetspel), kerspel. 

Spelachtich , bnw. Speelsch. 
Spelde, spelden . Zie s p e l l e, spellen. 


Speldorn, *sjelle-, -doorn, znw. m. Witte page 


doorn. 
Spele, znw. m. Hetz. als g e s p e t e. 
Spelen , sbuelen, spoelen, zw. ww. — I. Intr. i) 

Spelen, iets voor zijn genoegen of tot zijne uitspanning 
doen, zich ontspannen, verlustigen, vermaken; 
gaen, varen, riden strelen, voor zijn pleizier uitgaan, 
uit rijden gaan, een uitstapje, pleiziertochtje of speelreisje 
maken. 2) spelen, zich met een bepaald spel 
bezighouden of vermaken. 3) genoegen hebben, zich 
verheugen, zich amuseeren ; in eene vroolijke stemming 
zijn; vroolijk zijn; ook: uiting geven aan zijne 
vroolijkheid; als znw., genoegen, lust; vroolijkheid. 
4) lijfsgemeenschap hebben; s. boven den man, zich 
aan overspel schuldig maken, gemeenschap hebben 
in strijd met den plicht jegens den man. 5) schertsen, 
gekheid maken, jokken; s. met, een loopje nemen 
met; als znw., sonder s., in ernst, naar waarheid 
; om geen s., niet voor de aardigheid. 6) spelen 
op een muziekwerktuig. 7) eene voorstelling geven, 
eene kunst vertoonen, vooral: eene tooneelvertooning 
geven. 8) met de wapenen omgaan, ze han 

zich inspannen, zich zelf overtreffen, gezegd-teeren ; 
van de natuur. 9) s. met enen, naar lust en luim 
met iem. omspringen of leven, iem. mishandelen, 
ook : martelen. 10) te werk gaan ; tot anderen reizen 
hebben si van geliken gesseelt. i i) s. met, ergens 
doorheen spelen, onder door loopen ; ic waenre die 
duvel mede sjbeelt. 12) koken. -- II. Trans. i) Een 
sjel stelen, in verschillende opvattingen. 2) eene 
vertooning of een tooneelstuk spelen. 3) enen van 
cante s. (i Ede eeuw), iem. uit den weg ruimen. 

Speler, sjeelre, sj5elre, s¢oelre, s,j5eliaer, s eelder, 


SPELICI3. 

szuelder, znw. m. i) Speler, hij die het eene of andere 
spel speelt; ook : hij die aan het spel verslaafd 
is, dobbelaar. 2) hij die schertst of grappen maakt. 
3) muzikant, -speler. 4) hij die de eene of andere 
voorstelling, ook : tooneelvertooning, geeft. 

Spelich, bnw. i) Speelsch, tot scherts en spelen 
geneigd. 2) paardrift hebbende, van sommige dieren. 

Spelinge, znw. vr. i) Het spelen, of ook : het 
vertoonen van een spel. 2) het uitoefenen eener 
functie door een der leden van het lichaam; van 
het bloed, de geregelde omloop. 

Spelinne. I) Hetz. als g e s p e 1 i n n e. 2) lichtekooi. 
Speleorn, znw. o. De vrucht van den „speldorn", 
of witte hagedoorn. 
Speller spelde, znw. vr. Speld, ook als sieraad; 
verklw. sbellekijn. 

Spellegelt (speldegeld). Hetz. als s p e e 1 g e 1 t. 

Spellen, spelden, zw. ww. tr. i) Verklaren, uit 

vooral: een droom. 2) vooruit of van te-leggen; 
voren zeggen ; in het pass., te verwachten zijn, uit 
iets volgen of voortspruiten ; die hem Ier leckerniën 
stelt, armoede wort hem int einde geshelt. 3) beduiden, 
beteekenen; voorbeduiden, eene beteekenis 
hebben met betrekking tot de toekomst. 4) noemen, 
verklaren voor. 5) spellen, een woord; soms intr., 
gespeld worden. 

Spellers sjbelre, znw. m. Uitlegger, vooral van 

droomen. 
Spellewere, stelde-, znw. o. Kant. 
Spellijc, sjeellijc, sftilljc, bnw. i) Van personen, 

tot scherts en vroolijkheid geneigd, vroolijk en op


gewekt van natuur, speelsch ; grappig, boertig, ko


miek. 2) van woorden, schertsend, spottend. 3) 

sj5eellike saken, wereldsche genoegens. 

Spellijeheit, znw. vr. i) De eigenschap van 
„spellijc' . z). 2) scherts, boert, geestigheid; ook: grap, 
aardigheid ; S. maken: a) schertsen, grappen maken. 
b) eene grappige voorstelling of vertooning geven. 

Spellike, -lijc, bijw. i) Op een schertsenden toon. 

2) op eene aardige of geestige wijze. 

Spellingen znw. vr. i) Uitlegging, verklaring. 2) 
spelling, de wijze waarop een woord gespeld of 
geschreven wordt. 

Spelmaent. Hetz. als s p e 1 t m a e n t.

Spelmeester, sjul-, znw. m. Een stedelijk ambtenaar, 
belast met de regeling van en het toezicht 
op de vertooningen, die van stadswege werden gegeven, 
vooral bij gelegenheid van eene processie. 

Spelonken sbelunke, znw. vr. en m.; ook sbelucnc, 

sjlunc, o. Spelonk, grot, hol. 

Spelten stelt, sbelei, znw. vr. Spelt. 

Spelte, znw. vr. Afgesneden of afgehouwen stuk 

van iets (nederr.).

Spelthane, -keen, znw. m. Sprinkhaan. 

Speltmaent, spel-, speel-, stele, znw. vr. en m. 

September. 
Spelunke. Zie s p e l o n k e. 
S, pende, sjinde, shijnde, shynd, znw. vr. Spijs 

aan de armen, liefdegaven, aalmoes ; ook:-uitdeeling 

het uitgereikte of uitgedeelde. 2) voorraadkamer, 

provisiekamer; etens- of provisiekast; kast; verklw. 

s6indekijn, shendiken. 

Spendebroot, spinde-, znw. o. Brood dat aan 

de armen wordt uitgedeeld. 

Spendegelt, sjbinde-, znw. o. Aalmoes. 

Spendelieht, s^inde-, sint-, ook sj5illicht(e), 

znw. o. Eene kaars die gegeven (geofferd) wordt 

aan eene kerk voor den eenen of anderen kerk


dienst. 

Spenden, sbinden, zw. ww. tr. i) Uitdeelen, schen


ken, eig. eene liefdegave of aalmoes aan de armen. 

2) uitdeeling houden van iets onaangenaams, steen


worpen, slagen en dgl. 

Spender, sjinder, znw. m. De beambte belast 
met de zorg voor de spijzen, hij die uit de voorraadkamer 
de noodige spijzen uitgeeft en de maaltijden 
regelt, spijsmeester. 

SPETSIEREN. 

Spendinge, sbindinge, znw. vr. Uitdeeling aan 
de armen, hetzij van spijzen of liefdegaven. 

Spenen seen, znw. vr. i) Tipje of knopje van 
eene zekere dikte, de zich tot een vruchtknop zettende 
bloesem. 2) tepel van mannen en vrouwen, 
ook van dieren. 3) aambei. 4) in sommige tongvallen: 
moedermelk. 

Spenen, sbennen, zw. ww. — I. Trans. i) Van 
de borst nemen, aan borst of moedermelk ontwennen. 
2) kort houden, in het najagen van vermaken verhinderen. 
— H. Wederk. Zich onthouden van. — 

III. Intr. Zich tot vrucht zetten. 
Speneverken. Zie s p e e n v a r k e n. 
Sponge. Hetz. als s p a n g e. — Spengenagel,
een nageltje waarmede eene spang op iets wordt 
bevestigd. 

Spenne. Zie spinne. 

Spenne, znw. vr. Waarschijnlijk: een zitbank 
waaronder een kastje, een zetel die tevens voor kast 

kan dienen. 
Spennekijn. Zie spanne, ede Art. 
Sponnen. Zie spenen en spinnen. 
Speninge, znw. vr. Het spenen van een kind. 
Spare, sj5are, seer, sere, s er, znw. o., m. en 

vr. i) Speer, lans; een s. breken (jagen enen), eene 
lans met iemand breken ; een s. lojben jegen enen, 
zich met iem. meten in een tornooi ; de speer waarmede 
de zijde van Christus aan het kruis werd doorstoken; 
verklw. sj5eerkijn. 2) een met een speer gewapende, 
lancier. 

Sp ere, speer, znw. vr. en m. Sfeer. 

Sperehant, -iser. Zie s p e e r-. 

Sperelen, sjSerrelen, zw. ww. tr. Spreiden, een net. 

Spergel, znw. Asperge; ook shargencruul. 

. Sperglas, znw. o. Gipsspaath, gecristalliseerd 

gips. 

Sperke. Zie s p a r k e. 

Spercruut, speer-, znw. o. Valeriaan. 

Sperlinc, znw. m. (oostmnl.). Musch.

Sperre. Zie s p a r r e. 

Sperre, znw. vr. Gespannen of vijandige verhouding, 
vijandschap ; in s. sin, werden jegen enen. 

Sperrelen. Zie s p e r e 1 e n. 

Sperren sJeren, sarren, zw. ww. — I. Trans. 

i) Afsluiten, belemmeren door afsluiting (zeldzaam); 
in zijne vrijheid van bewegingen belemmeren door 
opsluiten of vastbinden; vangen, binden, boeien, 
verstrikken; gesftert sin op, aan iets hangen of gehecht, 
op iets gesteld zijn; met eene zaak als obj., 
iets onder zich houden, beslag leggen op; verbinden, 
vastmaken ; daeraen (aan den mast) was gesjerret 
die raa ; in die erde sjberren. 2) opslaan, eene woning, 
eene tent. 3) spannen; enen reed dwers over 
dwaler sjberren. 4) uitspannen, uitspreiden ; verspreiden, 
verbreiden ; uiteenrukken, vaneenscheuren. 5) 
opsperren, opensperren, oogen, mond. — II. Intr. 
Zich verzetten, zich vijandelijk gedragen tegen. Vgl. 
sperre. 

Spersdach, s,5eers-, znw. m. De dag gewijd aan 
een der tot de duitsche rijksinsignen behoorende 
reliquieën, nl. een stuk van de speer, waarmede 
Christus' zijde werd doorstoken.

Spersen. Zie s p a e r s e n. 

Sperte, sjbarle, shaerle, znw. o. i) Dakstoel. 2) 
eene bepaalde ruimte waarbinnen - mensch of dier 
besloten is, b.v. kooi, volière. 

Spartelen. Zie spartelen. 

Sperware, sj5aer-, sj5are-, sere-, sore-, sjSor-, 
-waer, -were, -weert, -zeer, znw. m. i) Sperwer. 2) 
muggen-, muskieten-, vliegennet. 

Sperwater. Zie s p a e r s w a t e r (wijwater). 

Spesse, znw. (oostmnl.), vooral in samenstellingen. 
Spiets, mnl. siet. 
Spot. Zie spit. 
Spetael. Zie spitae1. 

zw. ww. tr. Aan het spit steken; ook: 
rijgen

 

negen aan eene lans, doorboren. 
Spetsieren, spetten . Zie s p a c e r e n, spitten 


 

SPEVEN.

5 64 

Spaven, zw. ww. intr. Baten, uitwerking hebben. 

Spi, znw. m. ; sp1e, znw. vr. Speeksel, spog. 

Spi tsI5i, sj5ij, tusschenw. Foei, fij! 

Splanter. Zie s p e a u t e r. 

Spibelaer, znw. m. (oostmnl.). Landlooper. 

htich, bnw. Mager (z 6de eeuw).

Vp'^'e (speeksel). Zie s pi. 

Spie, znw. vr. Het loeren op iemand, het leggen 
van lagen aan iemand. 
Spie, sjbiede, znw. m. Spion, verspieder. 
Spiegel, sftegel, znw. m. en o. i) Spiegel; Ismen 


schen ansiclile dat es der herten s. 2) toonbeeld, 
ideaal; iem. op wien men voor anderen wijst om 
iets aan te toonen ; toonbeeld van ellende, van de 
slechtheid der wereld. 3) voorbeeld ; s. nemen een 
anderen; afschrikkend voorbeeld. 4) naam van leerboeken, 
vooral van boeken over zedeleer. — Spie


gelmaker.

Spiegelaer, -aren. Hetz. als s p i e g e l h a r s, 
-e n. 

Spiegelen, sj5egelen, zw. ww. wederk. er. intr. 
i) Zich spiegelen, zich in een spiegel bezien. 2) een 
voorbeeld nemen. 

Spiegelerie, sj5egelrie, znw. vr. Spiegelsnakerij. 

Spiegelglas sbegel, Belas, znw. o. Spiegelglas. 

Spiegelhars, -arst, znw. vr. en o. Spiegelhars, 
vioolharst. — Spiegelharsen, ww. 
Spiegelhond sbegel-, znw. o. Hout voor spiegellijsten. 


Spien, zw. ww. — I. Intr. i) Nauwkeurig opletten, 
goed toezien; nauwlettend nagaan ; verspieden; 
met het bijdenkbeeld „het zoeken of beoogen 
van iets". 2) met een afh. zin, naar iets uitzien; op 
iets letten of loeren, zijne aandacht op iets richten; 
op iets uit zijn, iets beoogen; met omme en na, acht 
op iets geven ; naar iem. of iets uitzien, met het 
bijdenkbeeld „zoeken" ; op iets of iem. loeren; op 
iets uit zijn, iets, een onedel doel, beoogen; belust 
zijn op, verlangen naar; streven naar, zich inspannen 
voor iets. — II. Trans. i) Verspieden, op eene 
bedekte wijze iets omtrent een vijand trachten te 
weten te komen. 2) bespieden, beloeren. 3) iets beoogen. 


Speen, s„b en, st ww. -- I. Intr. Spuwen; braken. 
— II. Trans. Uitspuwen, uitbraken. 

Spier, znw. o. i) Spier, grasspriet ; niet een s., 
niet het minste of geringste, geen spier. 2) lange, 
spitse paal. 3) vezel in het lichaam ; het witte vleesch 
van vogels en wild. 

Spiere i sbierre, shier, znw. m. r) Verspieder, 
verkenner, spion. 2) belager, verrader. 
Spierinc, sjbirinc, znw. m. Spiering; Spierinc kerre, 
-wagen.

Spierlint. Hetz. als s p i e r i n c. 

Spiersae, znw. m. Reiszak, knapzak. 

Spiesse, sftesse, znw. Spiets. 

Spieschot, s.pee-, znw. o. Schimpscheut. 

Spiet, speet, znw. m. en o. i) Speer, lans ; jachtspriet, 
werpspiets. — Vgl. s p i e t e n. 
Spievenster, slee-, znw. vr. Kijkvenster. 
Spiïnge, s^ihinge, znw. vr. Het spuwen ; ook: 
braking. 

Spieten, zw. ww. intr. Spitten. 

SpjCOlie, znw. vr. Lavendelolie. 

Spul. Zie s p i l e. 

Spjjnde. Zie s p e n d e. 

Spijt , znw. m., vr. en o. i) Als objectief begrip, 
smaad, hoon, krenking, smadelijke bejegening; enen 

S. doen. 2) subjectief, toorn, wrok, leedgevoel, spijt. 
3) in s., ten sbite van, tegen den zin van. 
Spijt, znw. (verb. nv. sbide). Werk van vlas. 
Spikes sHc, znw. vr. Lavendel. 
Spike, znw. Spijker, nagel. 
Spiken, zw. ww. tr. (Dicht)spijkeren. 
Spikenarde, slice-, -naerde, -naert, znw. Nardus. 
Spiker, sj5ijcker, sjiecker, znw. m. Spijker, nagel. 

— Sj,ikeren, spikerboor (sjikelboor). 
Spiker, sjijcker, znw. m. en o. Korenschuur. 
SPISE. 

Spikermate, znw. vr. De bij den „spiker" (2) 
van eene bepaalde streek gebruikelijke maat voor de 
bepaling van tienden. 

Spikinc (shiking), znw. m. Hetz. als s piker 
(i); ook als naam van een wapen, misschien een 
stok waardoor een „spikinc" gestoken is. 

Spickel. spiekelen. Hetz. als s p e k e 1, -e n.
Spickelich, sbeck-, sjuck-, bnw. Gespikkeld, ge


vlekt. 
Spil. Zie spel en spille. 
Spilde, bnw. Verkwistend, spilziek. 
Spilden, sjbillen, zw. ww. — I. Trans. i) Ver


kwisten, verspillen. 2) verzwakken. — II. Intr. Te 

niet of te loor gaan, bederven. 
Spile, sbijl, znw. vr. i) Spijl, dunne staaf. z) pin. 
Spills, spil, znw. vr., ook spil, znw. o. (of m.). 

i) Spil, weefklos aan het spinnewiel ; spillen in den 
sac, spreekw. (zie s a c). 2) spil waarom iets draait 
of waaromheen zich iets beweegt. 3) een voorwerp 
met een scherpe punt. 4) poot van een meubel. — 

Spillemaker.

Spillegout, znw. o. Gesponnen goud, cantille 
g (?).
Spillemaeeh, -mage, znw. m. Verwant van de 
zijde der vrouw. 
Spillemande, s»l-, znw. vr. Mandje waarin 

spinsters haar „spillen" of klossen bewaren. 
Spillen. Zie spilden. 
Spilleside, znw. vr. De zijde der vrouw, de 

vrouwelijke linie. 
Spillichte. Zie spendelich te. 
Spilljje, spin. Zie s p e 11 ij c, s p i n t. 
Spiltinge, znw. vr. Splitsing. 
Spinage, shinn- -agie, -aelse, znw. vr. Spinazie. 
Spinde. Zie spende. 
Spindelhant. Hetz. als s p i 11 e s i d e. 
Spinden, spindec. Zie s p e n d e n, s p e n d e r. 
Spinderen, zw. WW. intr. Hard loopen (16de e.). 
Spingool, spinjool. Zie s p a n j o o 1. 
Spinhans, -buys, znw. o. Huis of zaal, waar 

gesponnen wordt, vooral in de vrouwenkloosters; 
ook sbincamere. 
Spinken, zw. ww. intr. Springen, dansen; voren 

s., voordansen, de eerste viool willen spelen. 
Spinnael, shinael, znw. o. Dik getwijnd garen. 
Spinney znw. vr. Spin. 
Spinnegelt , znw. o. Met spinnen verdiend loon. 
Spinnecobbe, znw. vr. Spinrag. 
Spinnen, spennen, st. en zw. ww. — I. Intr. i) 

Spinnen. 2) vlassen op, zich inspannen voor iets. — 

II. Trans. i) Spinnende bewerken ; de grondstof en 
het gewrocht der werking. 2) op het touw zetten, 
beramen. — Spinner, spinnerse, spinnige (vla.),
spinster, spinstrige (vla.).
Spinnevoeten, zw. ww. intr. Stuiptrekken, krampachtig 
trekken met de beenen of pooten. 
Spinnewebben sjiinnen-, znw. o. Spinneweb, 
vooral : spinrag ; ook sj5inneweffe, -waf (nederr.). 
Spinninge, znw. vr. Het spinnen; het gespon


nene, eene plaats waar gesponnen wordt. 
Spinrat, znw. o. Het rad van het spinnewiel. 
Spinroeken -rocken, -roc, znw. o. Het werktuig 

waarom men het vlas windt dat men spinnen zal. 

Spint, spin, znw. o. i) Hetz. als s p e c, gezegd 
van boomen. Spinteant. 2) het vet of vleesch van 
den (onder)buik, vooral van het dierlijk lichaam, 
doch ook van den mensch. 

Spint, sbind, sheni, spinde, znw. o. Eene maat 
voor verschillende waren, vooral eene korenmaat, 
in het bijzonder van haver, een vierde van een 
schepel. 

Spintlicht. Zie s p e n d e 1 i c h t. 
Spioen. Hetz. als spingooi en spanjoo1. 
Spiritueel , bnw. Geestelijk, van rechtspraak. 
Spise, s/Js, znw. vr. i) Spijs, mondkost. z) meng


sel voor het gieten van metaal, specie. 3) soort, van 
metalen; specerij. 
Spise, spijsse . Hetz. als s p 1 e 5 5 e en spiet. 


SPISEDRAGER. 

Spisedrager. Hetz. als d r o s s a t e. 

Spisecaste. Hetz. als s p e n d e , 2). 

Spisecorf, sbijs-, znw. m. Gesloten mand voor 
het vervoer van proviand. 

Spisen, zw. ww. — I. Trans. i) Spijs geven of 
uitreiken aan iem., iem. spijzigen, voeden. 2) van 
spijs voorzien, proviandeeren. — II. Intr. (Spijs tot 
zich nemen,) genot van iets hebben, genieten. — 
Spisinge. 

Spisesac, znw. m. Ransel, knapzak. 

Spisetafel, znw. vr. Eettafel. 

Spisevat , znw. o. Vaatwerk waarin spijzen worden 
voorgediend of vervoerd. 

Spit, spet, znw. o. en m. i) Braadspit. 2) Hetz. 
als s pi e t. 3) spaander of splinter van hout, wel 
vooral met eene scherpe punt. 

Spit, znw. o. Een steek met de spade in den 
grond, de diepte die men aldus kan bereiken; zooveel 
grond als men met een steek met de spade in 
den grond opwerpen kan, een schop vol aarde. 

Spltael, sj5ittael, sJelael, znw. o. i) Godshuis, gast 

toevluchtsoord voor oude en gebrekkige leden van-huis ; 
eene gilde of broederschap. 2) ziekenhuis, hospitaal. 
Spitalier, spet-, znw. m. Opziener over een 
hospitaal der Duitsche Orde. 

Spitelijc,bnw. Smadelijk, hoonend. — Spitelike. 

Spiten, zw. (in de 16de eeuw st.) ww. — I. 
Trans. Hoonen, smaden, grieven. — II. Onpers. 
Met den acc., grieven, krenken. 

Spitich, bnw. i) Smadelijk, hoonend, krenkend. 
2) laag op anderen neerziende, trotsch, of ook: 
weerbarstig, onhandelbaar. — Spiticheit. 

Spitroede, znw. vr. Een sterke buigzame stok 
of teen, vooral geschikt voor zweep of geeselroede. 
Spits, bnw. (oostmnl. ?). i) Spits, puntig. 2) scherp, 
hatelijk. — Spitse, spits, znw., spitsen. 

Spitten, stellen, zw. ww.. intr. en tr. Spitten. 

— Spitter, graver, aardwerker. 
Spitten, zw. ww. tr. Hetz. als s p e t e n. 
Splanter , znw. Iets dat zich in tweeën splitst, 
eene vork of mik. — Splanteren , zw. ww. tr, 
Spleetvoet, splenter. Zie s p li t v o e t, s p l i nt 
e r. 
Spleten sleet, znw. vr. i) Spleet, reet. 2) een 
van iets afgenomen deel, vooral van een leen. 3) 
dunne houten spaan, spalk. 

Spletich, bnw. Vol spleten. 
Splette, znw. vr. Hetz. als s p 1 e t e , 3). 
Spletten. Zie splitten. 
Splinte, splint, znw. vr. Dun blad of plaatje, 
van hout, van metaal. 

Splinter, shlenler, znw. m.; sftlinlere, vr. z) Een 
afgespleten of afgehouwen stuk van iets, vooral van 
hout, ook van been, van metaal ; stuk of brok van 
iets, splinter, schilfer; verklw. shlinlerkijn. z) ijzeren 
bout om te steken door het gat van een grendel, 
een luns enz. 

Splissen, zw. ww. Splitsen. — Splissinge.

Spliten, st. ww. — I. Trans. i) Splijten, klooven, 
scheuren, kleederen; doorboren, -snijden, -steken. 
2) scheiden, splitsen, verdeelen. 3) afrukken, 
afplukken, takken van een boom. 4) met ule, afzonderen, 
afscheiden van ; afnemen van, van der 
kerken tienden s.; ontzetten of berooven van ; enen 

van sinen erve sbliten; scheiden, verwijderd houden 

van ; (geestelijken die) wi allen wereltlike sorgen 

sin gespleten. — II. Intr. i) Splijten, vaneenge


scheiden worden; in tweeën verdeeld zijn, van doelen 

van het dierlijke lichaam. 2) splijten, barsten. 3) 

met ule, te voorschijn komen; si at van den wormen 

so veel dal si haer sbleten uier keel. 4) voortspruiten 

of voortkomen uit. — Splitinge; ook: kloof, spleet. 

Splitstert, sjlet-, -sleert, znw. m. Een gespleten, 

aan de punt zich in tweeën splitsende staart, van een 

leeuw (herald.); gesblilslert, met een gespleten staart. 

Splitten, sjblellen, zw. ww. — I. Trans. i) Splijten, 
klooven. 2) doorsteken, doorboren, een lichaams. 
deel. 3) splitsen, verdeelen ; een gesplit vonnisse, te 

SPOYTEN. 565 

Leiden, de naam der beide schepenvonnissen in 
geval van staking van stemmen, wanneer nl. de 
schepenen het niet eens kunnen worden (die alsdan 
met de pleidooien naar Den Haag werden opgezonden). 
— II. Intr. i) Gesj lit, gesjblet, eene wijde 
opening hebben, van den muil van dieren ; ook: 
gespleten, van dierlijke lichaamsdeelen, ges/dille voete, 
van runderen. 2) door splitsing behooren tot, een 
deel uitmaken van, gezegd van een leen. — Split


tenisse. 
Splittinge, znw. vr. Verdeeldheid. 
Splitvoete, stilet-, spleet-, bnw. Gespleten voeten 

hebbende, van dieren; ook sjlitvoetich. 

Spoddier , spodier. Zie s p o u d i e r. 

Spoedelike, bijw. Spoedig, in korten tijd. 

Spoeden , sj5oeyen, sbueden, zw. ww. — I. Bespoedigen, 
haast maken met iets. — II. Wederk. en 
Intr. Zich haasten of spoeden. — Spoedinge. 

Spoedich, sj5uedick, bnw. Spoedig, haastig; spoedig, 
snel, vlug. 2) goeden voortgang hebbende, goed 
gevolg hebbende. — Spoedich, bijw. Spoedicheit, 

succes. 

Spoeye, spoeyen. Zie s p o y e, s p o e d e n. 

Spoeyen, zw. ww. tr. Sproeien, sprenkelen. 

Spoeyssen, sjboyssen, zw. ww. tr. Besproeien, 
besprenkelen, nl. laken. 
SpoeYte. Zie s p o y t e. 
Spoel, znw. Spoelwater (r6de eeuw). 
Spoele , sjtuele, sjboel, znw. vr. Spoel, weversspoel, 

schietspoel, weversklos. 
Spoelen, sbuelen, zw. ww. tr. Spoelen, af-, uitspoelen 
; ook als wederk. 

Spoelen, zw. ww. intr. Met de (weef)spoel wer. 
ken ; bep.: de draden op spoelen of klossen winden. 

Spoelen , spoelgelt, -hide. Zie s p e 1 e n, 

speelgelt, -liede. 

Spoelinge, sbuelinge, znw. vr. Het spoelen, af-, 
uitspoelen ; ook : spoelwater. 

Spoelpipe, znw. vr. Het pijpje waarop de wever 
zijn inslaggaren woelt of windt. 

Spoelte, znw. Spuit, waterspuit. 

Spoelworm, znw. m. Eene soort van ingewandsworm. 
Spoen, zw. ww. wederk. Zich beijveren, zich 
moeite voor iets geven, in iets belangstellen. 

Spoet, sjoed, znw. m. en vr. i) Voortgang, goede 
voortgang, goed gevolg, gelukkige uitkomst, welslagen, 
succes; uien, buien s6oede, sonder spoet; 
cranke, cleine, quade, arme spoel; Jegen (tegen) s., 

tegen (hoop op) succes, zonder dat men een goed 
gevolg kan verwachten; te vergeefs (als bnw. ver 

vruchteloos ; j5inen, tine jegen spoel; metier-geefsch), 
s., met succes, tot iemands voordeel. 2) voorspoed, 
geluk; ook: heil. 3) bespoediging, het spoed maken 
met iets, spoed, haast; metier (groter) spoel (shoede), 
ook Ier spoet, snel, spoedig; ook: dadelijk. 4) geschikte 
gelegenheid ; aanleiding. 5) gunst, bescherming 
(zeldzaam). 

Spoet, bnw. i) Nuttig, voordeelig. 2) ten shoetsten, 
zoo spoedig mogelijk.

Spoye, soy,sjeye,s/ey,sj5oeye, znw. vr. enm. 
I) Schutsluis. 2) kolk of waterkom om door spuiing 
een haven of buitengeul op diepte te houden. 3) 
toevloed van water. 

Spoyegat, znw. o. Hetz. als s p o y e. 
Spoyehouder, sboy-, sj5ey-, znw. m. Opzichter 
over eene „spoye , sluiswachter ; ook sboyewachler, 

-waerder. 
Spoyen, sjeyen, zw. ww. intr. i) Eene sluis bedienen. 
— Spoyer (speyer). 2) met kracht zich 
een doortocht banen, van water. 

Spoyewater, soy, znw. o. Sluistocht, het op 
eene „spoye" uitloopende water. 

Spoyte, sj5oeyte, sjSoeyl, sheyte, sjuyte, znw. vr. 
I) Spuit, waterspuit, klisteerspuit; proppenschieter, 
klapbus. 2) spat, vlek, op het dierlijke lichaam. 

Spoyten, sbeylen, zw. ww. tr. Met Bene spuit 
ergens brengen, eene vloeistof. 


566 SPOKE. 

Spoke, s^oycke, stoocke, znw. vr. Tooverij, wichelarij 
(oostmnl.). 
Spokeles, sjokels, znw. o. Spooksel. 
Spoken sj5oycken, zw. ww. intr. i) Wichelen, 
tooveren. Spokinge. 2) spoken. Spokerie. 
Spockel, znw. m. Spikkel, vlek, op het dierlijke 

lichaam, eieren e. a. 
Spoldenere. Hetz. als s p o u d i e r. 
Spole, spolen. Zie spoele, spoelen. 
Spon, stun, shonne, ssunne, znw. o. i) Zog, 

moedermelk. 2) tepel, moederborst. 

Sponde, sjbond, znw. vr. i) Plank, vooral van 
een bed, de opstaande zijde van eene legerstede, 
beddeplank. 2) schuif of groeve, waarin iets sluit, 
sponning, spond. 3) rand van de verhooging van 
een plaveisel of trottoir. 

Sponden, zw. ww. tr. Planken aan elkander verbinden 
met „sponden" (zie s p o n d e , 2). 

Sponge,shongie, shoengie, sj5onse, sbonze, shondie, 
znw: vr. ons; verklw. s^ongekn. — Spongioos,
-osich. 

Sponne. Hetz. als s p o n en s p o n d e. 

Spont, znw. Stop, tap in een vat. 

Spontgat , znw. o. Opening in een vat, waarin 

de „spoot" sluit, bomgat. 
Spooc, znw. o. i) Geestverschijning. 2) slecht 
voorteeken. 
Spoorhont, store-, znw. m. Speurhond. 

Spoorleder, znw. o. De leeren riem waarmede 

een spoor aan den voet bevestigd wordt; niet een s., 

niets hoegenaamd. 

Spoormaker, sz5oren -, znw. m. Vervaardiger van 
sporen. 
Spoorslagen, sjior-, zw. ww. intr. en tr. Het 
paard de sporen geven; rennen. 

Spore sporre, sburre, spoor, ook sjbore, znw. o. 
en m. i) Voetspoor, indruksel van voet of poot. 2) 
spoor ; uiterlijk blijk van de aanwezigheid van iets. 
3) pad, weg; in een vreseljc sf or sin, in groot 
gevaar verkeeren. 4) stap, afstand dien men stappende 
aflegt. 5) sjoor nemen aen, een voorbeeld 
nemen aan. 

Spore, sj5oor, znw. vr. en m. i) Spoor, prikkel; 
sjboren spannen, zichzelf of een ander de sporen 
aanbinden ; met sj5oren slaen, nemen, noen, eig. 
„dat ors" (het paard) de sporen geven ; vergoldene 
sore, het kenmerk van een ridder ; ook ridder"; 
scherpe punt. 2) sporen spannen ook „weerspannig 
zijn". 

Sporen, zw. ww. — I. Intr. i) Het spoor van 
iets volgen, naar het spoor van iets (een dier) zoeken.; 
s. na, trachten of streven naar. — II. Trans. 
i) Nasporen, onderzoeken. 2) bespeuren, opmerken. 
3) drukken, betreden, den grond, gezegd van den 

voet. 

Sporen, zw. ww. — I. Trans. i) De sporen geven 
aan een paard, aansporen, aanzetten. 2) aan 

bestoken. — II. Intr. Zich verzetten.-vallen, 

Sporenslaen. Hetz. als spoorslagen. 

Sporeware, spor-. Zie s p e r w a r e. 

Sporie, znw. vr. Spurrie. — Sporiesaet.

Sporkel, sjboorkel, sftuerkel, sftorcle, sborcule, 
Oorkelle, -kille, s-hrokille, znw. m. Februari ; ook 
sjiorkel(e) meent. 

Sporkel, znw. m. Pok, de ziekte. 
Sporren, zw. ww. intr. Zich verzetten, zich vijandig 
gedragen tegen iem. of iets, in opstand zijn. 
Sporte, sjbort, znw. vr. Laddersport; ook sortel. 
Sportelen. Hetz. als s p a r t e l e n; ook sj orleren. 


Spot, sjod, znw. o. en m. i) Scherts, eene grap 
of gekheid die men maakt; s. houden, schertsen; 

s. houden met, iem. voor den gek houden. 2) spot, 
bespotting, kwaadwillige scherts ; s. houden, driven, 
maken ; enen te sj5otte houden, driven ; te shotte 
soms: op eene misdadige wijze. 3) voorwerp van 
spot, iets om mede te spotten, iets van weinig 
waarde ; dese werelt en es mer shot. 

SPREECVENSTER. 

Spotachtich, bnw. Niet ernstig gemeend. 
Spotscha bnw. Hetz.als spottelijc en spottich. 
Spotte, sot, znw. vr.; sol, o. i) Vlek, plek, 
vooral op het dierlijke lichaam. 2) stuk, strook ; in 

velspot. 

Spotte, bnw. Gevlekt. 

Spottelijc, sbotljc, bnw. i) Spottend, hoonend, 

iem. bespottelijk makende. 2) bespottelijk, lachwek


kend. — Spottelike.

Spotteljjeheit, s^otlijc-, znw. vr. i) Scherts, 
grap, gekheid. 2) spot, bespotting. 

Spotten, zw. ww. — I. Intr. i) Schertsen, gek


heicmaken; zich vermaken ten koste van een ander, 

spotten; als znw., spottende, hoonende taal. — II. 

Trans. Bespotten. --Spotter, spotterie, spottinge.


Spottich, bnw. Hetz. als spotte 1 ij c , i). 

Spotvogel, znw. m. i) Spotter. 2) iem. die bespot 
wordt. 
Spoubecskijn, znw. o. Spuwbakje (r6de eeuw). 
Sponden, sjouwen; ook (oostmal.) s5alden, st. en 

zw. ww. — I. Trans. Spouwen, opspouwen, splijten, 

klieven ; iets overlangs in twee deelen scheiden; 

overlangs opensnijden, visch, aal enz.; de ingewan


den er uit verwijderen. — II. Intr. Splijten ; vaneen


gescheurd, opengereten worden. 

Spoudier, sjbodier, shoddier, znw. m. Schouderbedekking, 
schouderharnas, een deel der wapenrusting; 
ook gemaakt van leder of de eene of andere 
stof. Vgl. spaulier en spoldenere. 

Spouwe , znw. vr. Spuw, spog; braaksel. 

Spouwel, znw. m. Naam van een deel van een 

geslacht varken, waarsch. : een schouder. 

Spouwen. Zie spouden. 

Spouwen, zw. ww. intr en tr. Spuwen; braken. 

Spray znw. (nederr.). Spreeuw. 

Spraeye, sfraey, znw. Schittering, glans. 

Spraeyen, sprayen, zw. ww. tr. i) Sproeien, 
sprenkelen, eene vloeistof. 2) strooien. 3) verspreiden. 
4) uiteenspreiden. 5) wederk., zich verdeelen, 
uiteengaan; zich in verschillende richtingen verdeelen 
of splitsen. — Spraeyinge. 

Spraeysen (s raysen). Hetz. als s p r a e y e n. 

Spraee. Zie s p r a k e. 

Spraecstede, znw. vr. Eene plaats waar gesprekken 
mogen worden gehouden, conversatiezaal ; eene 
plaats waar beraadslagingen worden gehouden, raadhuis. 


Sprake, sf raecke, shraec, znw. vr. (en m.). i) 
Spraak, spreekvermogen. 2) taal van een volk of 
deel er van. 3) spraak, uitspraak, wijze van spreken 
van een bepaald persoon ; iemands tongval. 4) taal, 
voertuig der gedachten; iemands taal of woorden, 
hetgeen iem. spreekt of zegt. 5) stem. 6) het spreken 
tot of met een ander, gesprek, samenspreking. 
7) eene ambtelijke bespreking of beraadslaging, ver 

bijeenkomst, mondgesprek. 8) eene uiting,-gadering of 
gezegde, een zeggen. 9) in rechte gevoerde taal, 
rechtstaal; aanklacht en verdediging; in gebanre s., 
terwijl de vierschaar gespannen is ; uitspraak ; voor. 
waarde, overeenkomst, afspraak. io) verhaal. ii) 
gerucht, faam. 

Sprakehoudinge. Hetz. als sprake, 7). 

Sprakelije, bnw. Welbespraakt. 

S ranke sj5ranc, znw. vr. i) Vonk; ook s^rankel. 
p) vlek teeken ; ook van de teekenen van den 
dierenriem. 

Spranke, znw. m. Sprinkhaan ; ook sjbrankel. 

Sprante, sj5rant, znw. Uitspruitsel, spriet; ook 
sjirantel. 

Spreden, sj5reeden. Zie s p r e i d e n. 

Spreeehuus. Hetz. als s p r a e c s t e d e. 

Spreeccamere, znw. vr. Hetzelfde. 

Spreecsuster, znw. vr. Eene nieuweling in een 

vrouwenklooster, aan wie eene oudere zuster als 
leidsvrouw of meesteres wordt aangewezen. 

Spreeevenster, sf ree-, -veinster, -vinsier, znw. 


SPREECWORT. 

vr. Het getraliede venster in het „spreekhuis" van 
een klooster, waardoor men spreekt met buiten 
bezoekers.-staande 

Spreecwort, sjtrec-, -woon, znw. o. i) Een gesproken 
woord of gezegde van een bepaald persoon. 
2) een gewoon gezegde, spreekwoordelijk gezegde. 

Spreetriet, spreetsel . Zie s p r e i t r i e t enz. 
Spreeuwe, sf revue, znw. vr. Spreeuw. 
Spray, znw. (nederr.). Spruw. 
Spreiden, sbreeden, sftreden, sz5reyen, zw. ww. 


— I. Trans. r) Spreiden, uitspreiden, uitleggen of 
uiteenleggen; een net s., strikken spannen, lagen 
leggen. 2) spreiden, strooien. 3) verspreiden. 4) ver 
verstrooien. 5) verspreiden, verbreiden ; iets-spreiden, 
uitstrooien. 6) verspreiden, verbreiden, doen toenemen. 
7) verdeelen, splitsen. 8) bespreiden, bedekken 
; een bedde sj5reiden. — Spreidenisse. — II.

Wederk. i) Zich uitspreiden ; zich uitstrekken ; ook 
van een pers. gezegd, op den grond. 2) zich verspreiden. 
3) zich verstrooien. 4) zich verbreiden, 
bekend worden. 5) zich verbreiden, toenemen in 
getal, omvang enz. — III. Intr. Hetz. als wederk. 

I), 3), 4) en 5).
Spreider, breder, znw. m. Waarsch.: rietdekker. 
Spreitriet (sj5reet-), znw. o. Dekriet. 
Spreitsel, shreetsel, znw. o. Voetkleedje. 
Sprake, znw. o. (?). Sprook, gedicht. 
Sprekelije, bnw. I) Welbespraakt. 2) snapachtig, 
babbelachtig. — Sprekelike.
Spreken, sj5reecken; ook sj5eken, st. ww. -- I. 
Intr. r) Spreken, uiting geven aan gedachten, zijn 
spreekvermogen gebruiken, ook als znw., die maniere 
luiers shrekens was gemalich. 2) spreken met een 
ander, praten, niet elkaar spreken, het woord tot 
een ander richten; ook als znw., omgaan met, ook met 
eene vrouw ; met een, jagen, met, te (een persoon) ; 
van, omme, te (eene zaak) ; spreken van, melding 
of gewag maken van; s. op, te zeggen hebben op, 
zich over iem. of iets beklagen; een enes side s., 
voor iem. partij trekken. 3) spreken, met meer of 
minder plechtigheid spreken, het woord voeren; als 
znw. ; eene voordracht houden, eigene of anderer 
gedichten of „sproken" voordragen. 4) spreken, 
gezegd van al hetgeen in rechte plaats heeft; aen 
enen s., iem. in rechte aanspreken, aanspraken op 
iem. doen gelden; s. op sine bene, in persoon verschijnen; 
shrekens monts, persoonlijk (in rechte) ; 
ook van eene scheidsrechterlijke uitspraak. 5) luiden, 
inhouden, met een geschreven stuk als ondw. ; twee 
brieve alleens sf rekende ; dus spraken die boecstave 
an den saerc ; die brief daer dese af gescreven is, 

van is afgeschreven. 6) op iem. of iets betrekking 
hebben ; die l&frente op heir laf niet en sbreket, 
staat niet op haar naam ; rente die men hevel s jbrekende 
op enen huse. 7) soms: schrijven, dichten. 8) 
heeten, een naam hebben; multi^es, een seevisch 
die sj reict aldus, omdat lhi vele voete lhevet. 9) soms 
oppers., daert sbrect, daar waar (in een boek) gesproken 
wordt (over), waar het heet of luidt. — II. 
Trans. i) Door spreken mededeelen; verkondigen; 
spreken, tale, wort, e. a.. 2) uitspreken ; openlijk 
afkondigen, roepen ; iet doen spreken over die kerke 
(door de geheele kerk heen). 3) spreken als rechtsterm 
; recht s. ; enes tale s., voor iem. opkomen of 
pleiten; enes wort s., een goed woord voor iemand 
doen. 4) op eene plechtige wijze verklaren of bepalen 
; totdat die soene was gesjbroken ; enen iet s., 
plechtig beloven of toezeggen; als znw., plechtige 
verklaring of toezegging. 5) met den acc. van den 
pers., iem. spreken, met iem. spreken of eene bespreking 
houden; eene afspraak met iem. maken; 
ook ironisch, met iem. vechten, zich met iem. meten; 
ook : iem. gunstig voor zich stemmen door eene 
belooning; sluuswaehters die niet scutten en willen, 
Si en willen ghesf roken sin. 6) zeggen, spreken; 
men sbrae van G., dat hi na (bijna) also vele van 
wajbinen dogede als W.; alsmen sfreeci, zooals men 
zegt; als ic eer sj5rac, sine biechte s. ; enen quaet, 

SPRINGEN. 

Zachter, s. ; als .znw. een gezegde ; een gemeen s., 
een spreekwoord. 7) inhouden, bevatten, met een 
geschreven stuk als ondw. ; die niet en wiste wat 
die brief shrac. 8) zeggen, beteekenen, beduiden, in 
beteekenis gelijkstaan met; Abel shreect also vele 
alse „overdaet" ; dat haer neen sbreect ja ; te 
spreken, dat is te zeggen, wel te verstaan. 9) soms: 
schrijven: dat sante dejbistele (uit den bijbel) s/Iraken 
ende God selve in devangeliën -sj5rect. 

Spreken, zw. ww. intr. Metathesis van sterken. 
Vonken schieten, vonkelen. 
Sprekende, deelw. bnw. Welsj5rekende, welbespraakt. 


Spreker, sbrekere, znw. m. i) Spreker, hij die 
spreekt; hij die de kunst van spreken verstaat, redenaar. 
2) rondreizend sprookspreker of dichter, die 
zijne eigene of anderer gedichten voordroeg aan de 
hoven der vorsten en elders. 

Sprekinge, znw. vr. Het spreken ; ook : het 

spreken over iets. 
Sprengelkijn, shrenger-, znw. o. Sprinkhaan. 
Sprengen, shreingen, sbringen, zw. ww. tr. i) 

Doen of laten springen, een paard ; een aanval met 
ruiters doen op een vijand, er op los gaan. 2) sprenkelen, 
sproeien ; strooien ; ook met veranderd voorwerp, 
besprenkelen, besproeien; bestrooien, vooral 
met zout, zouten ; geshrinct vleesch. 3) spatten. 4) 
verspreiden, een gerucht, eene tijding. 

Sprengen. Zie springen. 

Sprengequast, shrenc-, znw. m. Wijwaterkwast; 
ook shrengewadel. 
Sprenger. Zie springer. 
Sprengerk}j n. Zie s p r i n g e r k ij n. 
Sprengewater, sbrenc-, znw. o. Wijwater. 
Sprene. Zie sprinc en e(n)gesprenc. 
Sprenkel. Zie s p r i n k e 1 (sprinkhaan) ; ook 

hooys/Irenkel. 

Sprenkel, shrinkel, znw. m. i) Klein spatje, nat 
stofdeeltje. 2) vlekje, vlek in het gezicht, sproet. — 
Sprenkelachtich.

Spretelde, spreuwe. Zie s p r i e t e 1 d e, 
s p r e e u w e. 

Spriet, sftreet, znw. m. i) Stang, staak; ra, zeil spriet. 
2) schacht van eene lans of werpspiets. 3) 
stang of staak met een mik op het einde, gaffel, 
vork, iets dat zich aan het einde in tweeën deelt; 
mestvork, tweetandige vork, een zich in tweeën 
splitsend been in het menschelijk lichaam. 

Sprietelde, sjbretelde, bnw. Gevorkt, zich in 
tweeën splitsende. 

Sprieten, zw. ww. intr. Zich splitsen. 

Sprietogen, zw. ww. intr. Dubbel zien, beneveld 
zijn van gezicht. 

Sprikelinc, znw. m. Een klein voorwerp met 
een scherpe punt; vgl. c o u d e t r a p e; ook s rkerkijn. 


Springale, sftringael, sjSringane, sfringaen, sjbrincaen, 
znw. m. en vr. Naam van eene werpmachine, 
eene soort van katapult, waaruit groote pijlen geschoten 
werden. — Springaleschot, -schut, -geschot, 
yscot, pijlen die uit een „springale" geschoten 
worden. 

Springelen, zw. ww. intr. In nedersj5ringelen, 
springende naar beneden loopen of vloeien, van 
water. 

Springen. Zie sprengen. 

Springen, sj5rengen, st. ww. — I. Intr. A. Met 
een levend wezen als ondw. i) Springen, een sprong 
of sprongen doen of nemen ; daer quam uj5 haren 
staf gesj5rongen, aangestrompeld ; si shranc so lickteljc 
ob haer baert, was zoo gauw op haar paardje; 
ic sbringe van vare uten velle ; hi en liet sine kinder 
niet uten bande sf r. ; met den acc. sbronc verbonden; 
Pennevare (een paard) die grote ssronge s/Iranc 
oh tgras; s/ringen in, haastig aanschieten, kleederen, 
wapenen. 2) springen, huppelen, dansen. 3) met 
ute : a) zich verwijderen. b) afwijken van iets, ontrouw 
aan iets worden. c) een uitval doen, onver



568 SPRINGER. 

wachts voor den dag komen met gewapenden om 

een stroop-of plundertocht te doen; met jegen : 

tegenspartelen, zich verzetten. 4) springen, gezegd 

van een mannelijk dier bij de bevruchting. — B. 

Met eene zaak als ondw. i) Springen, ook van eene 

fontein. 2) met ute, te voorschijn komen, gezegd 

van het daglicht; dat die dach uien hemele shranc. 

3) ontspringen, van eene bron, eene rivier, opwellen 

uit den grond. 4) openspringen, opengaan, van knop


pen, ontluiken, van bloemen ; zich ontplooien, van 

loof en groen. 5) ontspruiten, voortkomen, voort


spruiten, een gevolg zijn van; wi die uier erden 

sjbringen; alle quaetheit daer nul sj5rincl. 6) afgaan, 

losspringen, van een schietwerktuig; te niele s., te 

niet gaan, op niets uitloopen. 7) zich verspreiden, 

van een gerucht, eene tijding. — II. Trans. Be


springen, een vrouwelijk dier. 

Springer , strenger, znw. z) Springer, hij die 

een sprong doet. 2) danser; vr. sfringerse, springster. 

3) kunstenmaker, koorddanser. 

Sprinc , shrenc, znw. m. i) Springader, bron. 2) 

kleine watergang. 

Sprincborn, siring-, -boorra, -borne, -borre, znw. 

m. en vr. Bron, oorsprong. 
Sprinkel, sprenkel, znw. m. Sprinkhaan. 
Sprinkel, sprenkel, znw. m. Valstrik, knip. 
Sprinkel. Zie s p r e n k e l (spatje, vlek). 
Sprincgalge. Hetz. als s p r i n g a 1 e. 
Sprinchael. Hetz. als s p r i n c h a e n en als 
spr1nga1e. 

Sprinchane, -teaen, znw. m. Sprinkhaan. 

Sprincreise , znw. vr. Stroop-of plundertocht, 

een onverwachte uitval of aanval; ook sfroncreise. 

Sprincrocht, -rockte, znw. o. Buitengewoon 

getuigenverhoor (?). 

Sprincslot, znw. o. Slot met twee handvatten; 

misschien ook : slot met een springveer. 

Sprincvogelkijn, znw. o. Sprinkhaan. 

Sprinewater , znw. o. Stroomend water. 

Sprinewortel, znw. vr. Naam van een genees


krachtig kruid met laxeerende werking. 

Sproeyen,. stroyen, zw. ww. intr. Zich versprei.

den of uitspreiden. Vgl. s p r a e y e n. 

Sprode, sj5roe, bnw. (nederr.). Broos. 

Sproetachtich , -cc/dick, bnw. Sproeten heb


bende; ook shroelich. • 

Sproete, sjbroet, sfrote, s^ruete, sjbruet, znw. vr. 

Vlekje in het aangezicht of elders aan het lijf; ook: 

vlek op het dierlijk lichaam ; vlek op een voorwerp; 

vlek, smet, in zedelijken zin. 

Sproete, bnw. Sproeten hebbende, gevlekt, ook 
van dieren. — Sproetheit. 

Sproetel, sjbroilel, sbruttel, znw. m. Hetz. als 
s p r o e t e. — Sproetelaehtich, sproetelich.

Sproyeii. Zie s p r o e y e n. 

Sproe, znw. m. of o. Takje, rijsje; ook s^rockel. 

Sproke, sj5rooc, znw. vr. en m. i) Hetgeen iem. 

zegt, Zijne taal of woorden ; ook in het mv. ; soms 
ook : schrift, het geschreven woord. 2) een gezegde, 
uiting, uitspraak, vooral een zoodanig waarin eene 
les van levenswijsheid zit, spreuk, spreekwoord. 3) 
term der literaire kunst, verhaal, vertelling, ook: 
gedicht; een s. oh den wijn, een drinklied ; die sf roken 
van cons/en fijn, de verheven of kunstrijke vormen 
der dichtkunst; ook van de dramatische poezie. 

Sproken, zw. ww. tr. Aanstoken, aanwakkeren, 
een gloed. — Sproker, stoker. 

Sprokespreker, shrooc-, stroken-, znw. m. Hijdie eigene of anderer gedichten of dichterlijke verhalen 
voordraagt aan de hoven van vorsten of elders. 

Sprockel. Hetz. als s p r o c. 

Sprockel. Hetz. als s p o r k e 1. 

Sprockelen, zw. ww. tr. Sprokkelen ; ook sj5roc


ken (sj5roocken). 

Sprockelinc. Hetz. als s p r o c. 

Spronc, sj5rong; ook sfronge, znw. m. i) Sprong. 2) 
plaats waar men springt, steilte ; plaats waar iemand 
aan vervolgers of belagers ontsnapt. 3) het been waar-

STADE. 

mede een dier springt, vooral van een haas, sprong. 

4) het springen van vonken uit iets; ook : vonk. 5) 

oorsprong, springader, springbron; oorsprong, eerste 

begin, het ontstaan van iets. 6) het nemen van een 

sprong om zijne prooi te bespringen, onverhoedsche 

of plotselinge aanval; ook: aanval; list, streek; alst 

ten sjSronge coornt, als het er op aan komt. 7) het 

openspringen van een knop, het ontluiken tot bloem; 

vandaar: de bloei der jeugd, de prille jeugd, de 

vaag of de lente des levens ; in, te, op sinen (eer 

leven. 8)-sten) sbronge sin; in der joget shronge 

leeftijd, ouderdom ; tijd, tijdstip, oogenblik ; lallen 

j5rongken; oh den s. sin dal, op het punt zijn om. 

-sprone znw. m. Springer; in coolsjronc, hooy


sjSronc, sprinkhaan. 

Sproncreise, znw. vr. (16de eeuw). Hetz. als 

sprincreise. 

Sprot, znw. Hetz. als s p r o e t e. 

Sprot, znw. m. Gerookte sardine. 

Sprote. Zie s p r o e t e. 

Sprote, znw. vr. Sport. Hetz. als s p r o t e. 

Sprotten bnw. Hetz. als s p r o e t e. 

Sprotten, zw. ww. intr. Hetz. als s p r u t e n. 

Sprouwe, znw. vr. Spruw, (dial.) sprouw. 

Spruet, sprnyte. Zie s p r o e t e, s p r u t e. 

Sprute, sjruyle, sj5ruut, znw. vr. i) Spruit, uit


spruitsel, jong lot van eene plant; verklw. sj5ruutkn, 

sftruylken ; ook sj5rutelkijn. 2) van een mensch; 

quade shrule, ellendeling. 

Spruteles, znw. o. Spruitsel, spruit. 

Spruten, sj5ruyten, st en zw. ww. intr. i) Sprui


ten, ontspruiten, uitspruiten, opschieten. 2) ontsprin


gen, van water. 3) voortkomen, afstammen, van 

menschen ; voortspruiten, ontstaan, van zaken. 

Sprutende, deelw. bnw. Besmettelijk, overerfe


lijk, van eene ziekte. 

Spruutline, sj5ruyllinc, znw. m. Nieuw uit


spruitsel. 
Spu, znw. m. en o. Spuw, speeksel ; ook in het mv. 
Spuedich, spoelen. Zie s p o e d i c h, spoelen. 
Spuën, spuercle. Zie spuwen, sporkel. 
Spul, spullijc enz. Zie spe 1 enz. 
Spumen, zw. ww. intr. Schuim op den mond 

hebben. 


Spunne, spurre. Zie spon, s p o r. 

Spuwen, shuën, spouwen, st. en zw. ww. intr. 

en tr. i) Spuwen, uitspuwen. 2) braken, uitbraken. 

3) spuiten, sijpelen ; uit een deel van het lichaam te 

voorschijn komen; bloei dat quam geshuwet uut 

uwen (Christus') hoofde (door de doornenkroon). 

Spuwerie, znw. vr. Braking. 
Spuwinge, uïnge, znw. vr. z} Het spuwen. 
2) braking. 
Squinancie, znw. vr. Keelontsteking, 'keelziekte, 
kroep, angina. 
Stabboom, -bomen. Zie s t a t b o o m, -b o


men. 
Stabel, bnw. Vast, stabiel. 
Stacie statie, stad, slasie, znw. vr. i) Het stil


houden of stilstaan op eene bepaalde plaats ; een 
der staties van den kruisweg (van Christus) : eene 
bepaalde plaats of staanplaats. 2) plaats waar een 
leger in garnizoen of in bezetting ligt; de gelegerden 
of de bezetting zelve. 3) plaats waar eene processie 
stilhoudt; kerkelijke ommegang of processie. 

Stacieavont , znw. m. De avond, ook : de dag, 
die aan een kerkelijken ommegang voorafgaat.
Staciedach, znw. m. Dag van een kerkelijken 
ommegang. 
Staciekerse, -keerse, znw. vr. Kaars gedragen 
bij eene processie. 

Stade, znw. vr. (en m). i) De juiste of geschikte 
plaats. 2) de juiste tijd, het juiste of geschikte oogenblik; 
te sladen, op het juiste oogenblik, van pas, 
ook : voor iemand ; te s-n comen, op het (voor iemand) 
juiste oogenblik komen; iem. te pas komen. 3) geschikte 
tijd of gelegenheid, tijd of gelegenheid voor 
iets (m. d. gen.); s. hebben, in de gelegenheid zijn 


STADE. 

(vgl. g e s t a d e t); sin joent ende sine s. wachten; 
sine s. sien, de gelegenheid of kans schoon zien; 
stonde ende s. ; s. ende moete ; s. ende tit; dach ende 
s.; S. ende stede ; van s. sin, de gelegenheid hebben; 
na der s., overeenkomstig de omstandigheden. 4) 
goede toestand, toestand van rust, waarin iem. zich 
op zijn gemak of behaaglijk gevoelt ; goede orde 
waarin zich eene zaak bevindt; te s-n bringen, in 
orde brengen ; te s-n houden, in een goeden toestand, 
in orde, in stand houden; bi s-n, met s-n, 
rustig, kalm, bedaard, met kalm overleg; zóó dat 
men tijd voor iets heeft of zich den tijd voor iets 
gunt, omstandig, in bijzonderheden; geleidelijk, 
langzaam of zachtjes aan, langzamerhand; met s. 
Wert men salichst rike ; met goeder, goeden s-n., 
hetzelfde. 5) hulp, bijstand, ondersteuning; te, in s. 
comen, te hulp komen, helpen, bijstaan ; s. doen, 
van nut zijn, helpen, baten, ten goede komen; te 
s-n staen, met een pers. als subj., te hulp komen: 
met eene zaak als subj., helpen, van nut of voordeel 
zijn, baten; ten goede komen.

Stade, znw. m. of o. (oostmnl.). Strand, oever; 
ankerplaats.

Stade, bnw. i) Bestendig, standvastig. 2) bestendig, 
duurzaam. 3) van kracht, geldig; dat iet 
vast ende s. blive; wettig, rechtsgeldig.

Stade, bijw. Op eene betrouwbare wijze, zoo 
dat men ergens staat op kan maken, zonder op iets 
inbreuk te maken of er van af te wijken.

Stadelije , bnw. i) Gestadig, aanhoudend, bestendig. 
2) standvastig. -- Stadelike, stadelijes,
bijw. ; ook stadelinge ; ook : telkens, herhaaldelijk.

Staden, zw. ww. tr. z) Vastmaken, bevestigen, 
bekrachtign. 2) enen in of te ere dinc s., iem. be. 
vestigen in iets of aan iets verbinden; enen s. te 
Codes dienste. 

Staden, zw. ww. — I. Trans. i) Toelaten, vrede 
met iets hebben (oostmnl.). 2) iet s-, uitstellen, opschorten 
(oostmnl.). — II. Intr. i) Te pas komen, naar 
den zin zijn. 2) helpen, bijstaan, van nut zijn.

Staden, zw. ww. tr. Doen storen, staande houden. 
In a e n s t a d e n, o p s t a d e n, staande houden, 
eene beschuldiging.

Stadevaste, -vast, bnw. en bijw. Bestendig.

Stadich, bnw. i) Standvastig, bestendig. 2) bestendig, 
aanhoudend, voortdurend; ook : duurzaam; 
dat dese pays s. soude bliven. 3) van kracht, geldig, 
van rechtsbegrippen. 4) kalm, bedaard, ernstig. — 
Stadicheit, ook : vastheid ; s. des gheloven ; verbindende 
kracht; s. doen, eene rechtsgeldige beschikking 
maken.

Stadie, znw. Eene afstandsmaat, stadium.

Stadie. Hetz. als stage.

Stadigen, zw. ww. tr. i) Vastmaken, bestendigen; 
grondvesten, ook overdr.; vast of sterk maken, 
iem. of het gemoed, in zedelijken zin. 2) vastmaken, 
tot stand brengen, iets blijvends. 3) bekrachtigen, 
Bene oorkonde, eene wetsbepaling. 4) beschikken, 
ordonneeren. 

Stadinge, znw. vr. Toelating, vergunning.

Staedse. Zie stage.

Staec. Zie stake. 

Staal , znw. o. Staal, het metaal ; een voorwerp 
van staal. 

Stael (term bij de visscherij). Zie s t a 1 e. 

Stael (steel). Zie s t a 1 e. 

Stael, znw. m. en o. Staal, monster; voorbeeld, 
ook op een persoon toegepast.
Stael, znw. In te stale storen, gezegd van de 
oogen : strak staan, staroogen.

Stael, znw. Plaats, plek ; grondslag van een dijk.

Staelblint. Hetz. als s t a e r b 1 i n t. 

Staeliser, znw. o. Staal (?), ook : een voorwerp 
van dat metaal. 
Staeliser, znw. o. Misschien hetz. als wvla. 
staanijzer, nl. treeft. 
Staelliede, znw. m. mv. Zij die met een „stale" 
visschen. 

STAEN. 569 

Staelmeester, znw. m. De beëedigde ambtenaar 
of de gezworene, belast met hettoezicht op de geverfde 
wol, met het onderzoek of de kleur der wol beantwoordde 
aan het daarvoor bij keur vastgestelde 
staal ; de ambtenaar die het lood of waarmerk aan 
het laken hechtte. 

Staen, st. onr. ww. — I. Intr. A. Met een levend 
wezen als ondw. a) als duratief ww. i) Staan, staande 
zijn; stille storen ; als znw., het staan; in miners 
stane, terwijl ik stond; verbonden met ende en een 
ander ww., staan te ...; P. stoot ende bevede; gestaen 
sijn, staan ; aen den cruce staen, aan het kruis 
hangen (in eene staande houding). 2) zich bevinden, 
in een zekeren toestand zijn of verkeeren, zijn ; na 
enen s., iemand na staan, hem nauw verwant 
zijn; wel s., er goed aan toe zijn; als znw., toestand. 
3) blijven staan, niet verder gaan, eene plaats niet 
verlaten ; op de been blijven ; stand houden ; als 
znw. ; doe was deer geen langer s., zij gingen op 
de vlucht. 4) blijven, gedurende een vrij lang tijdsverloop, 
ook : voortdurend, zijn ; ergens eenigen tijd 
vertoeven; in sonden s., ewelijc s. in der hellen brant; 
storen off, blijven bij, in denzelfden toestand blijven; 
laten s., laten blijven of uitblijven, uitstel geven; 
ook: iem. niet rekenen of meerekenen, ter zijde 
laten ; ic late Hector staen ; als znw., het stil blijven 
of ergens vertoeven; hier ne mach sin geen langer 
staen. 5) staen in verschillende rechtsuitdrukkingen ; 
staen totten rechte, zich moeten onderwerpen aan 
de uitspraak van het gerecht; ter onschout s., tot 
den zuiveringseed worden toegelaten ; enen te rechte 
s., iemand in het gerecht tegenspreken ; in enes 
worde s., als advocaat voor iem. optreden; over iet 
s., ten overstaan van iem. eene handeling doen verrichten, 
daartoe medewerken (bep. van een lid van 
het gerecht); staen te, onderworpen zijn aan eene 
rechtelijke verplichting. 6) storen verbonden met verschillende 
voorzetselbepalingen ; in boeten, baten, 
j5enitencten s., boete betalen of doen ; in ere tale s., 
in een gesprek zijn, bezig zijn iets te zeggen ; in 
enes dienste staen, iem. dienen; in hulben, in sta den 
s., helpen, bijstaan; s. jegen, zich verzetten 
tegen; zich meten met; s. onder, ondergeschikt zijn 
aan, ressorteeren onder; s. oh ; oh sine hoede s., 
steunen op; staat maken op; s. over, met een zeker 
toezicht belast of eene zekere (rechts)bevoegdheid 
bekleed zijn; s. over enen, iemands partij trekken; 
storen te ; te huljten, te staden s. ; s. ter antwort, zich 
moeten verantwoorden; staen te, instaan voor; zich 
moeten schikken, onderwerpen, s. te genaden; s. ten 
wille des coninx ; s ute, zich verwijderd houden 
van; s. uien sonden ; storen vore, opkomen of instaan 
voor; iemands partij kiezen. — b) als perfectief 
ww. i) Gaan staan ; gestaen sin, zijn gaar_ staan. 
2) met van: a) afstijgen. b) zich verwijderen, afgaan 
van. c) afzien van, iets laten varen, ergens 
mede ophouden. d) van iem. afvallen, hem laten 
loopen. 3) met na, omme, ook te, staan naar, het 
toeleggen op ; s. na enes laf, leven ; het gemunt 
hebben op, s. na enes ere; ook onere ; s. na enes 
ere ook : zijne eer bevorderen; s. na enen : a) iem. 
trachten te dooden. b) iem. trachten te krijgen, 
eene geliefde. — B. Met eene zaak als ondw. i) 
Staan ; eene hofstat staende ende gelegen ; ook van 
allerlei geographische begrippen, een land, een berg, 
eene stad ; van schepen; van bloemen aan een boom, 
van al wat op schrift is gebracht; als znw., stand; 
gestaan sin, staan ; s. ende ... , staan te (bloeien 
b.v.); als znw., stand, b.v. van hemellichamen. 2) 
zich bevinden, zijn; dit staet meer te wonderne dan 
te volgene naer ; te dienste s., van leengoederen, tot 
eene bepaalde dienstpraestatie verplicht of verbonden 
zijn; als znw., toestand, stand. 3) blijven 
staan, in denzelfden toestand of op dezelfde plaats 
blijven, stilstaan (van de zon b.v.) ; laten staen; 
iets niet voortzetten of staken, met iets ophouden; 
ene tale laten s., sin wenen laten s. ; ie laet s., ik 
zwijg van, om niet te spreken van, laat staan. b) 


570 STAENDE. 

laten blijven of rusten, niet verder werk van iets 
maken, dat misdreven is. c) achterwege laten, nalaten; 
doen s., laten blijven in een bepaalden rechtstoestand; 
ic will doen s. na dal mans heren spanne 
zeisen. 4) blijven bestaan, in stand blijven; met 
jegen, bestand zijn tegen, niets tegen iets kunnen 
uitrichten (met eene ontkenning). 5) bestaan, er 
zijn; die werelt slaende houden, in stand houden 
; staende bliven, blijven bestaan ; staen in, bestaan 
in. 6) duren, voortduren; die j5lage stont 
VIT daghe; bi slaenden rechte, bi staender vierscharen, 
terwijl de rechtszitting aan den gang is of 
voortduurt. 7) geldig zijn of blijven, kracht hebben 
of van kracht zijn ; alle orconde sal s. nul twee 
ofte drie monden ; doen s., doen gelden of ingang 
doen vinden bij anderen, iets staande houden, waar 
maken, bewijzen. 8) gericht zijn naar, ook: op; 
gezegd van het gemoed, met aen, om, oh, na, te; 
daer u die sin slael toe; om winnen sleet hem de 
moet. 9) verbonden zijn, behooren tot, met te; goet 
dat te tinse staet. io) met een, van iets afhangen, 
met iets gemoeid zijn; dat haddic emmer gedaen, 
al badder min leven een gestaen ; afhangen van 
iemand, staan aan iemand, in zijne macht, hand of 
bevoegdheid. i i) met oh, rusten op, berusten op; 
renten die of enen (op iemands naam) staen; drukken 
op; die armen daer tscot swaerlic op staet; 
doen s. oi4, op iem. doen drukken; laten s. oj5, laten 
aankomen op; iet oh eves trouwe laten s., aan 
iemands trouw gelooven; op iets gezet of bepaald 
zijn (van boeten e.a.), die boete die daerojb staet. 12) 

S. vore, gelden voor, gelijkgesteld worden met iets; 
dat brant ende ander bescadingen in der orlogen van 
beiden siden deen voor dander zouden slaera. i 3) staan, 
passen, betamen; wel s., welvoeglijk zijn. 14) te staan 
komen, kosten. -- C. Met het als ondw. Y) Het is 
gesteld of gelegen, het staat (geschapen), het is (zoo 
of zoo) ; na dat hem staet, overeenkomstig zijne omstandigheden, 
in zijn geval ; het stont hem so; met 
dat. of met. 2) passen, betamen; ook : mogen, van 
een zedelijken plicht (met eene ontkenning); mine 
slaets niet tontberne, ik mag dit niet nalaten of weigeren, 
mij aan iets niet onttrekken ; te rechte staet 
mi (verdien ik) droeve te sine; dat mi niet en stoet 
(toekwam) te hebben so groten scat. 3) het is mij 
opgelegd ; met veranderd ondw., moeten ; ook : het is 
noodig of noodzakelijk, van belang, wenschelijk. 4) 
zullen ; of enige dinc stonde te gesciene, die wi niet 
en wisten. 5) kunnen ; doe stont hem daer (door den 
gloed) niet meer te merren. — II. Trans. (met een 
eig. bijwoordelijken acc.). i) De verantwoordelijkheid 
voor iemands handelwijze of voor iets (eene 
schade) op zich nemen ; iets voor zijne rekening 
nemen. 2) het met enen staen, het voor iemand opnemen, 
aan iemands zijde staan.
Staende, deelw. bnw. en deel eener absolute uit 

Als bnw. i) Ob den staenden voet,-drukking. — I. 
onverwachts, plotseling ; onmiddellijk, op staanden 
voet; staen(d)svoels. 2) stil staand, van water ; ook 
van water dat bewaard wordt in putten, regenbakken. 
3) blijvend ; bliver staende j5utten (in het 
vleesch), dais teken van enz. ; slaende d jc. 4) van 
een strijd, langdurig, gedurende geruimen tijd onbeslist, 
in evenwicht verkeerende of in denzelfden 
toestand blijvende; hardnekkig, hachelijk; slaende 
strot, soms ook : slag, veldslag, geregeld gevecht. 

— H. Als deel eener absolute uitdr. Gedurende; 
slaende huwelijc; slaende dese orloge van Gelre. 

Staer, bnw. i) Donker, troebel, van een aanblik. 
2) strak, stijf, starende zonder iets te zien, van het 
gezicht. 3) te stare staen (misschien is stare hier een 
vr. znw.), staroogen, staren zonder iets te zien. 

Staerblint, stare-, steer-, -blent, bnw. Stekeblind. 
— Staerblintheit. 

Staerlike, bijw. i) Met strakke oogen, met onafgewende 
blikken, strak (bij begrippen van „zien"). 
2) zóó dat men iets niet ziet, stekeblind, ook door 
de werking van toovermiddelen of den duivel. 

STAKE. 

Staert. Zie s t e r t. 

Staerninc. Zie s t e r l i n c. 

Staerc. Zie s t a r c. 

Staet, znw. m. en vr.; ook state, m. i) Staat, 
toestand, gesteldheid; de omstandigheden waaronder 
iem. verkeert of waarin hij leeft; ook van dingen 
en van zielstoestanden; s. der onnoselheit, s. van 
doolliken sonden; een goede toestand ; een ongunstige 
toestand, van zedelijke verdorvenheid; in den 
rechten staet (de juiste verhouding) mit andere 
menschen ; in enen state, gelijkmatig. 2) levenswijze, 
levensinrichting (eig. slaei van levene) ; si leidt enen 
reinen s. ; wivekijns van state (= van den levene), 

lichtekooien. 3) stand, rang, de uitwendige omstandigheden 
van den mensch in verband met zijne 
geboorte, de kringen waarin men verkeert, de betrekking 
die men bekleedt ; geesteljc of weerloc s. 
4) aanzienlijk ambt, hooge post of bediening, waardigheid 
; st. houden, eene bediening of waardigheid 
bekleeden. 5) eer, aanzien. 6) praal, pracht, luister; 
staatsie ; plechtigheid, staatsie bij eene uitvaart; gevolg, 
stoet; optocht. 7) feest ; feestmaal, maaltijd. 
8) huishouding, eigen huishouding, vast verblijf; s. 
houden, zijne maaltijden houden, eten en drinken; 
verblijf houden, vertoeven ; leven in (een bepaalden 
toestand), b.v. in den huwelijken staat. 9) als omschrijving; 
Nine kende niet uwen s., hij kende u niet. 
so) mv. staten, vertegenwoordigers van een deel 
eener burgerij. i i) staat, lijst van ontvangsten en 
uitgaven. 12) opschorting, of uitstel van betaling, 
surséance. 

Staet. Zie s t a d e. 

Staetbedde, znw. o. Staatsiebed, praalbed. 

Staetdoehter, znw. vr. Hofdame ; ook slae joffer. 

Staetge. Zie stage. 

Staetcamere, -camer, znw. vr. Pronkkamer, salon. 

Staetljjc. Zie s t a t e l ij c. 

Staats, bijw. Steeds, voortdurend ; telkens, herhaaldelijk.


Staf, znw. m. i) Stok, staf, waarmede geslagen 
wordt. 2) knuppel, knots, kolf; ook hetz. als g o edendach 
en misericorde; gejbinde, gej5rickelde 
staf ; al dat stoc of s. drag-lien mockle, alle 
weerbare manschappen. 3) staf, wandelstaf; kruk; 
stut, steun; ook op een mensch toegepast; hi is die 
stafonser outheit. 4) herdersstaf, heerschersstaf, vooral 
van de hooge geestelijkheid, cromme staf; ook: de 
hooge geestelijken zelve. 5) bedelstaf. 6) staf als 
zinnebeeld : a) van de hoogste macht, ook : rechtsmacht. 
b) van afstand van grondgebied (door het overreiken 
van een staf). c) van vlucht en vernedering; wie 
zich op genade en ongenade overgaven, droegen 
witte (geschilde) staven in de hand. d) boven het 
hoofd van een veroordeelde werd de staf van den 
rechter gebroken ten teeken dat hij zijne macht om 
hem te beschermen prijs gaf. e) de gerichtsbode 
verschijnt met een staf, en in het algemeen alle 
boden dragen een staf. f) de staf neemt eerie belangrijke 
plaats in bij het doen van een eed : de 
rechter hield den zwerende een staf voor, dien deze 
onder het woord voor woord naspreken van het 
eedsformulier moest aanraken. 8) in d jcstaf, hetz. als 
dij cslach. 

Stafswert, -sweert, znw. o. Een in een stok of 
staf verborgen dolk of moordpriem.

Stage, stag/se, stagie, staedge, staedse, staedze, 
staie, znw. vr. en m. i) Iets waarop men staat, eene 
verhooging of verhevenheid, estrade ; stellage, steiger; 
plaats waar men staat, waarschijnlijk : gereserveerde 
plaats. 2) verdieping, étage. 3) hoogte, ook van 
abstracte zaken. 4) dak (16de eeuw); onder shemels 
stage.

Stake (staec), znw. m. en vr. i) Stok van verschillende 
lengten en dikten en voor verschillende 
doeleinden gebruikt, vooral: een lange stok; staak, 
stang; ovenstake ; stille staen alse een stake, stokstil 
staan ; de staak op den brandstapel waaraan een 
veroordeelde werd vastgebonden; hi werf verbrant 


STAKE. 

an enen stake; de staak die tot steun dient voor ge


wassen, stake des wijnstocks; dat hot jbengroen belooj51 

ende bedeel alle slaken ; overdr. op enes slake lenen, 

op iemands steun kunnen rekenen. 2) een in den 

grond of het water gestoken staak ; vooral : tot af


schutting of afsluiting dienende, staket, inv. sta 

naam van een wapen, gepunte stok, stok-ketsel. 3) 
met eene ijzeren punt; scielen met slaken ende mei 
stieten. 4) een levend gewas, boom of plant, dat in 
den grond staat; jootstake, jblantstake ; hi sonde 
binden lande enen slake niet laten standen. 5) paal, 
in een spel, staeck Baer men na steelt ; staeck van 
den doel; paal waaraan vee gebonden wordt ; heipaal; 
,%hesus hinc an des crucen stake; vooral: a) 
paal, palissade tot afsluiting of verdediging. b) schandpaal. 
c) grenspaal. d) eindpaal, ook in eene renbaan 
of wedspel; verklw. staecskn, ook : einde. e) paal 
als figuur in de wapenkunde ; ene baniere van kelen 
met drie staken van silvere. 6) hetzelfde als s t o c, 
een werktuig waarin de voeten van veroordeelden 
gesloten worden (oostmnl.). 7) stam, tronk, stronk, 
van een boom ; stam van een geslacht ; nakomelingschap 
; eene linie in een geslacht; de gezamenlijke 
belanghebbenden bij eene onderneming, ook : één 
belanghebbende. 

Stake, znw. vr. of m. Steek, met betrekking tot 

naaldwerk; steek van een wapen; ook van de wonden 

der min. 

Stakement, znw. o. Het aanbrengen van staken 

of staketsel. 

Staken, staecken, staieken, zw. ww. — I. Intr. 
„Staken" plaatsen, vooral om te omheinen; staketsel 
aanbrengen. — II. Trans. i) Met „staken" of palen 
schoren of stutten ; ook : gewassen ; ook : versterken. 
2) met „staken" of palen afschutten, afzetten, omheinen. 
2) op- en afladen, koren, hooi, stroo. 4) 
aan een staak of paal vastbinden, vee.

Staken, zw. ww. tr. i) Vaststellen; eig. vastzetten 
(in den grond) ; deelw. gestaect, vastgesteld, 
bepaald; ter gestaecter uren, een gestaecte jrijs ; 
eene vergadering, beleggen ; een feest, aanrichten of 
inrichten ; een vrede, verbond enz., vastmaken, sluiten. 
2) stichten; scheppen. 3) vastmaken, verbinden, 
bevestigen (aan iets). 4) vestigen; sine hole slaken 
o,p Gode. 5) bepalen, verordenen, ook met God als 
ondw. ; bevelen, van een mensch. 6) iem. voor vast 
aanstellen in een ambt, eene bevoegdheid. 7) laten 
steken, niet voortzetten, staken, met iets ophouden 
(16de eeuw) ; misschien ook mnl. enen staken, iem. 
doen ophouden te leven; waarsch. ook intr., blijven 
steken (16de eeuw).

Staken, zw. ww. -- I. Trans. i) Stikken, borduren 
(?); een gestaecte blauwe hoyke. a) in ontstaken, 
hetz. als ontsteken. — II. Intr. Staken jegen iet, 
zich tegen iets verzetten, iets tegenwerken.

Staket, staecket, ook staketsel, znw. o. Paal, 
staak; als verzamelwoord, staketsel, palissaden.

Staketten, zw. ww. tr. Met „staken", palen of 
staketsel versterken of afschutten ; ook staketselen 
(i 6de eeuw). 

Stakettinge, staeck-, znw. vr. Het aanbrengen 
van staketsel of palissaden ; vooral : het staketsel. 
Stakijtse, stakitse, stakijts, znw. o. Hetzelfde 
als staket (voorwerps- en verzamelnaam). — 

Stakijtsen, hetz. als s t a k e t t e n. 

Stapte, znw. vr.; starten, o. Myrrheolie.

Stal, stall, stalle, znw. m. en o. i) Stand, 

in verschillende beteekenissen, vooral in bepaalde 
uitdrukkingen en samenstellingen : a) het staan, 
dat wat staat, in oftstal; van panden; haren 
(vollen) stal hebben, den bepaalden tijd gestaan 
hebben. b) het blijven staan, van eene geldschuld, 
in achterstal; met een pers. als ondw., 
stal houden, blijven staan, halt houden, stand houden. 
c) het blijven bestaan, stand ; stal hebben, hou 

geldig of van kracht zijn ; misschien ook in de-den, 
uitdr. oj5ten stal bliven, in stand blijven, gestand 
gedaan worden; trouwe moet bliven oj5ten stal. z) 

STALLAGE. 571 

statuur, gestalte ; rechtstaels, rechtop loopende (als 
een mensch). 3) de plaats waar iem. staat, ook : zit, 
woont; eiken (mensche) heeft God gegeven stal; 
dincstal, rechtplaats. 4) staanplaats op de markt of 
in de hal (aan de daar aangebrachte banken, tafels 
enz.) ter uitstalling en verkoop van waren ; het 
kraampje, tentje, stalletje waarin, de tafel waarop, 
koopwaren worden uitgestald; dat stal besitten, beslaen, 
bestaen, beslaan, innemen, bezetten; staen oh 
gelote stalle ; te stalle staen ; eene zit- of staanplaats 
in eene kerk; eene ligplaats of graf op een kerkhof. 
5) de eene of andere afgesloten, omheinde, bepaalde 
ruimte, in samenstellingen, nootstal, aelstal. 6) stal, 
omsloten en overdekte ruimte voor het bewaren van 
vee, swnstal, verkens-, coe-, geiten -, veestal; verklw. 
stallekijn, stelleken ; alst jert verloren is, slut men 
den stal, als het kalf verdronken is, dempt men den 
put; in stal bliven, op stal blijven, afgedankt worden. 
7) datgene waarop iets staat of steunt; poot 
van een stuk huisraad. 8) een bepaald afgebakende 
of begrensde tijd ; leerstal, leertijd ; huurstal, de tijd 
gedurende welken men zich aan iem. verhuurt. 

Stal, znw. m. Diefstal. Vgl. s t a 1 e. 

Stal, slalle, znw. Urine van een paard. 

Stalbant, znw. m. Halster. 

Stalbroeder, -brueder, znw. m. Kameraad, gezel 
; vooral : huursoldaat. 

Stale, znw. vr. en m. ; stael, m. i) Staak ; vooral: 
een staak of dunne paal waaraan de visschers gewoon 
zijn hunne netten en fuiken vast te leggen. 
2) stengel, van verschillende gewassen; venecoolstale, 
venkelstengel. 3) steel van bloem en vrucht. 4) steel 
van een gereedschap ; j5ec-, hauweel-, hamer-, Panne-, 
aexstale. 

Stale (monster, staal). Zie s t a e 1. 

Stale (in „te stale staan"). Zie s t a e 1. 

Stale, znw. vr. Diefstal ; vooral : het gestolene, 
gestolen goed.
Stalen, bnw. Zie s t a 1 ij n. 
Stalen, zw. ww. tr. Stalen, zoo hard of zoo 

scherp maken als staal; harden, scherpen; ook verstalen. 


Stalen, zw. ww. tr. Een geverfd stuk laken ver 
staal en daarna waarmerken ; het-gelijken met het 
was het werk der staalmeesters. 
Stalgeld , znw. o. Geld betaald voor de huur 
van een stal of staanplaats op de markt of in de hal. 
Stalgenote, znw. m. Kameraad, gezel, compagnon. 
Vgl. stalbroeder. 

Stalhoeder, znw. m. Bewaker van een stal en 
het zich daarin bevindende vee; ook: waard, herbergier. 


Stalhure, znw. vr. i) Hetz. als sta 1 g e 1 t. 2) 
geld betaald voor huur van een paardenstal of stalling. 

Stalhuus, -kuys, znw. o. Een huis of gebouw 

waarin een stal is, stal. 

Stalijn, stalin, stalen; oostmnl. stelen, bnw. Stalen, 
van staal ; dat swciert was stalen ; een knijf, ene 
aexe bruun stalijn ; een staline hoet, hetz. als iserhoel; 
een stal n boge, hetz. als a r m b o r s t (ook 
staelboge); als van staal; de meinsche en heeftgheenen 
stalinen zin. 

Staliser, stall-, znw. o. Treeft, drievoet. 
Stalj ongen, znw. m. Hetz. als sta 1 c n e c h t. 


Stalkerse, -keerse, -kaerse, -keers, znw. vr. 
„Standkaars", eene groote kaars (van verschillende 
afmetingen), die op een kandelaar of op iets anders 
geplaatst wordt, vooral op het altaar bij verschil


lende kerkelijke plechtigheden, in het bijzonder lijkdiensten; 
soms ook: eene in de hand gedragen 
groote kaars. 

Stalenecht, -knecht, znw. m. Stalbediende, paar 

-denknecht. 

Stallage, stalage, -aige, -aedse, znw. vr. i) Stalling; 
ook: stal. 2) opbrengt van de „stallen" of 
staanplaatsen op de markt. 

Stallage, znw. vr. Stellage, steiger ; ook : estrade, 
tribune. 


 57 2 STALLECHT. 

Stallecht. Zie stallicht. 
Stallegelt, -meester. Zie s t al g e it, -m e e ster. 


Stallen, zw. ww. — I. Trans. i) Stallen, op stal 
zetten. 2) op een „stal" (op de markt of in de hal) 
brengen, uitstallen, te koop aanbieden. 3) aanstellen; 
eig.: (een geestelijke) op zijn stal of zetel bren. 
gen, installeeren. — II. Intr. Op stal staan. 

Stallen, zw. ww. intr. Pissen, van paarden. 

Stalleren, -ieren, zw. ww. tr. i) Een geestelijk, 
ook: een wereldlijk, ambtbekleeder, plaatsen of brengen 
op den voor hem bestemden zetel, installeeren. 
2) stallen, paarden.

-stallich, bnw. In eristallich, te veld staande, 
van graan.

Stallicht , -leclkt, znw. o. Hetzelfde als s t a 1k 
e r s e; ook: eene in de hand (ook: op een kandelaar) 
gedragen groote kaars, vooral bij eene uitvaart; 
elkerlijîe droech een bernende stallecht dat 
lane was ende recht. 

Stallinge, znw. vr. Het stallen van vee, vooral: 
paarden; ook : stal. 
Stalman, znw. in. Hetzelfde als s t a l h o e d e r 
en stalwaerder. 

Stalmeester, steile-, -meyster, znw. m. i) Opzichter 
over een stal, ook : over de stallen van een 
vorst of heer. 2) opzichter over de staanplaatsen of 
„stallen" op de markt, marktmeester. 

Stalpen, zw• ww. intr. Met de voeten stampen, 
klotsen ; hoorbaar loopen, deftig stappen. 
Stalre, staller, znw. m. Iemand die zijne waren 
uitstalt; kleinhandelaar. 
Stalvee, znw. o. Op stal staand vee; vee dat in 
een stal bewaard wordt. 
Stalverwarer, -waerre, znw. m. Hetzelfde als 
stalwaerder. 

Stalvrouwe, znw. vr. Stalhoudster, herbergierster. 

Stalwaerder, znw. m. Hetz. als s t a 1 m e ester; 

ook : stalhouder, herbergier. 

Stam, znw. m. ; starn,ne, m. en vr. i) Stam van 
een boom. 2) paal; in het bijzonder: kruispaal. 3) 
stam, geslacht; iemand uit een bepaald geslacht; 
scaemte (eergevoel) heeft menegen goeden stam drane 
doen drinken seer ende bister. 4) oorsprong ; als 
omschrijving gebruikt ; loon van hoirre minnen stam 
(voor hare liefde).

Stamelaer, -er, -are; stamelaert, znw. m. Sta


melaar, stotteraar. 

Stamelen, zw. ww. intr. Stamelen, stotteren, 
stooten met de stem, niet uit woorden kunnen komen 
; ook : struikelen. 

Stamelheit, znw. vr. Het stotteren; ook sta 

-melinge.

Stamen, zw. ww. intr. Stotteren, hakkelen (16de 
eeuw).
Stameraer, znw. m. Hetzelfde als s t a m e 1 a e r; 
ook stamerbout, -bolt.

Stamerde, bnw. Stotterend. 

Stameren, zw. ww. intr. Hetz. als stamelen; 
ook : opzettelijk zijne woorden afbreken, ze lettergreep 
voor lettergreep uitspreken.
Stamirae, slamijn, stemijn, stramijn, znw. vr. en 

m. i) Stramien, zeefdoek, gaas; eene grove stof, zak linnen. 
2) een kleedingstuk van eene grove stof. — 
Staminijn, -en, van een grof linnen stof gemaakt.
Stammen, zw. ww. intr. Een stam vormen. 

Stamp, znw. m. Stempel.

Stamgans. Zie stappans.

Stampen, zw. ww. — I. Trans. Stampen, fijn 
stooten. — II. Intr. Met de voeten stampen, stampvoeten 
; ook : kabaal maken, razen, tieren ; s. ende 
smoren. 

Stamper, stemher, znw. m. Stamper ; olivestem1 
ere. 

Stamphans. Zie s t a p p a n s.

Stamphuus, -hues, znw. o. Een huis waarin de 
eene of andere stof wordt gestampt, waarschijnlijk: 
die welke tot verfstoffen worden verwerkt. 

STANSOENEN. 

Stamp iel znw. vr. i) Danslied, vooral : een lied 
dat bij de viool wordt gezongen. 2) geweld, lawaai, 
rumoer; geweld, kracht, aanval van eene ziekte, 
kwaal of ongemak (2).

Stamelen, zw. ww. intr. Te keer gaan, aangaan; 
waarschijnlijk ook: het iemand lastig maken, gezegd 
van een ongemak.

Stamprooysch, bnw. Ook strainfrooysch. Van 
munten, geslagen te St(r)amprooi, een vlek, thans 
gemeente, in het voormalige vorstendom Thorn in 
Limburg; stamhr., stramhr. gulden.

Standaert, -art, znw. m. i) Stander, staander, 
iets wat in den grond of op eene andere wijze 
staat, post, stijl; ook : a) een op een kandelaar of 
op iets anders staand licht. b) de as van een molen, 
spil, koning. c) datgene waarop iets staat, onderbouw, 
een samenstel van in den grond, ook : in het 
water, staande palen. 2) de standaard, mast of staak, 
waaraan eene vlag of een vaan wordt gehecht ; in 
den grond of op een gebouw staande vlaggestok 
met vlag of vaan; ook : de vlag of vaan zelve , in 
het bijzonder: koningsvlag; hi was overal alse een 
slandaert, als het vereenigingsteeken dat overal kon 
worden gezien.

Standaertborse, -burse, znw. vr. Het foedraal, 
de koker waarin een ,,standaert" (vaan of vlag) 
werd geborgen.

Standaertdrager, standart-, standard-, -dragere, 
znw. m. Standaarddrager. vaandeldrager.
Standaertridder, znw. m. Waarschijnlijk : een 
ridder die in den strijd eene banier draagt of voert. 

Standaertsadele, standart-, -zadel, znw. m. Het 
zadel van den standaarddrager (te paard), waarin 
het ondereind van den standaard kon worden bevestigd.


Standaertschacht, znw. vr. De schacht of lans, 
waaraan een „standaert" (vlag of vaan) was bevestigd.


Stande, staende, znw. vr. Eene ton of kuip, gewoonlijk 
naar boven iets nauwer toeloopende; boter-, 
melc-, waterstande. 

Standen, st. ww. intr. Hetzelfde als s t a e n. 

Standenisse, znw. vr. Gesteldheid, toestand.

Stander, stender, znw. m. i) Post, stijl, paal; 
ook : de mast of paal waaraan eene vlag of vaan 
wordt gehecht, standaard. 2) hetz. als s t a n d e. 

Standich , bnw. Bestendig, blijvend, duurzaam, 
van langen duur; van kracht, in wezen, van rechtstoestanden; 
misschien ook : in staat of bij machte 
zijnde.

Standicheit, znw. vr. Bestendigheid, duurzaamheid 
; van rechtstoestanden, volle kracht of werking.

Standinge, znw. vr. Het staan. 

Stan'e, znw. vr. Staak, mast, stang.

Stanlch, bnw. Van kracht, rechtsgeldig.

Staninge, znw. vr. Het staan. Zie m a r c t s t aninge 
bij marctstaïnge.

Stanch stanch, znw. m. i) Onaangename reuk of 
geur, stank; de stank dien de duivel achterlaat als 
hij uit het lichaam van iemand wordt uitgedreven; 

God hebs danc dat ic ben nut desen swaren stanc 

(dezen stinkenden kerker); ook gezegd van hetgeen 
iemand tegenstaat of tegen de borst stuit, van zedelijke 
misstanden; vgl. s t i n k e n; den stanc der 
sonden. 2) iets dat stinkt: a) een ongemak dat met een 
onaangenamen reuk gepaard gaat; die stanc van 
den nese. b) gezegd van het lichaam, aen die siele 
eest al belanc, die lichame nes maer een stanc. 

Stanc, bnw. Naam van een gebrek aan haring, 
waarschijnlijk: een onaangenamen geur hebbende.
Stancaehtich, bnw. Stinkend. 

Stankeles, stanckles, *stanesel, znw. o. Stank. 
Stanemakinge, znw. vr. Het veroorzaken van 
stank. 
Stansoen, stantsoen, stanchoen, znw. m. Schoorhout, 
steunpaal, stut.
Stansoenen, zw. ww. tr. Onderschoren, onderstutten. 



STANT. 

Stante znw. m. z) Stand of staat van zaken, toestand, 
gesteldheid. 2) het blijven in denzelfden toestand; 
vgl. s t a n t a c h t i c h. 3) het van kracht 
blijven, van rechtstoestanden. 

Stantacht, bnw. Hetz. als s t a n t a c h t i c h. 

Stantachtelike, -aftelike, -ach(t)like, bijw. i) 
Met vastheid of vastberadenheid, standvastig. 2) 
vast, bestendig; van rechtstoestanden, zonder dat 
ergens inbreuk op wordt gemaakt of van wordt afgeweken 
; dat alle die j5unten ende voirwairden s. 
gehouden worden. 3) met vastheid of zekerheid (bij 
,,weten").

Stantachtich, sfent-, -aflich, -haftich, -hachtich, 

bnw. — A. Van personen. ij Vast van beginselen 
of karakter, standvastig, ook: volhardend ; s. in den 
ditechden, in sin oj4set (een voornemen); doe wort 
die keiser stantachíiger in Gode (vaster in zijn geloof 
aan God). 2) bestendig; si (Maria) bleef s. onder 
den cruce. — II. Van zaken, vast, bestendig, duurzaam; 
van rechtsbegrippen, van kracht zijnde of 
blijvende.

Stantachticheit, -hafticheit, -afticheit, znw. vr. 
Standvastigheid, vastheid van beginselen of van karakter; 
volharding; S. sins ojbsets, in zijn voornemen. 


Stantachtichlike . Hetz. als s t a n t a c h t elike. 
Stantelike, stent-, bijw. Zonder van iets af te 
wijken of op iets inbreuk te maken. 

Stantfike, slanjihe, -fijcke, -flike, znw. vr. Opstaande 
balk of stijl die tot steun dient; ook slanivinke 
en stantvliete. 

Stantichlike, bijw. Bestendig, voorgoed; zonder 
op iets inbreuk te maken of er van af te wijken;; 

dit sekeren zei te houden stantichlje. 

Stantvaste, -vast, bnw. Op zijne plaats of in 
zijn stand blijvende, bestendig.
Stantvastich, bnw. Bestendig; van rechtsbegrippen, 
van kracht zijnde of blijvende. 
Stantvenster, -veinster, znw. vr. Uitspringend 
dakvenster. 

Stantvike, -vlike, -vinker -vliete. Zie st ant. 

f i k e. 

Stap, step, znw. m.; stappe, m. en vr. i) Stap, 
voetstap, schrede; ook : voetspoor; het stapvoets 
gaan, het stappen, vooral van een paard ; den (haren) 
stap riden. 2) pas, als aanduiding van eene maat. 
3) trede van trap of ladder, ook: sport; starke lederen 
hooch van stajb5en (met veel treden) ; een stap 
off Ira ; graad, trap ; die hem ter giericheit geven 
werjen hem in den nedersten staf aller servituten. 

4) iets waarop men stapt, stoep, de eene of andere 
verhevenheid, verhoogd vloertje, vlonder, een „opstapje". 
5) leuning. 6) val, klem (nederrijnsch).

Stapassich, bnw. Hardnekkig, onverzettelijk (?). 

Stapel, stappel, znw. m. ; stahele, m. en vr. i) 
Stap, voetstap. 2) *graad, `rang, persoon van rang, 
man van stand, coohlieden, heeren ofte sulcke stapels 
(16de eeuw). 3) grondzuil, grondslag, grondvest, 
onderlaag, basis; aanbeeld, blok. 4) steel, stengel, 
van eene plant; stronk. 5) waslicht, kaars; stapel 
van wasse ; stapel of wassen lecht. 6) poot aan het 
eene of andere stuk huisraad of aan een voorwerp; 
die staj5le (van een schaakbord) waren rootgoudijn; 
beddestaf'el; die sta^ele of die voete van den colummen; 
die vier stajtelen, ook viersta/el, omschrijving 
voor „iemands ziekbed" ; liggen in, binnen, sinen 
vier staffelen. 7) stapel, opgetaste hoop van iets; 
verkoopplaats van waren, stapelplaats, vooral: het 
aan eene stad toegestane recht van den opslag en 
verkoop van eene bepaalde koopwaar, die aldaar, 
en niet elders, ter markt moet worden gebracht; 

st. van volle, van win ; van zeeme dat verbuerd 

was mids dat hit ten Damme ujbdede jeghen den 
stapel van Brugghe.

Stapel, znw. m. Krekel; sprinkhaan.
Stapelaer, znw. m. Hij die handelswaren op 
eene stapelplaats brengt. 

STARC. 573 

Stapelen, zw. ww. tr. i) In elkaar zetten, vastmaken, 
versterken, bevestigen ; deelw. bnw., gesta,
belt, vast, standvastig. 2) stapelen, opstapelen, op 
een hoop zetten; vooral: (koopwaren) naar eene 
stapelplaats brengen; soms zonder uitgedrukt object.

Stapeleren, -eeren, zw. ww. tr. Bevestigen, 
versterken, ook: in deugd, in het goede ; deelw. 
bnw. gestaeleert, vast van karakter, ernstig.

Stapelgelt, znw. o.. i) Geld betaald voor het 
gebruiken of huren van een „stapel" of stapelplaats. 
2) naam van eene rekenmunt. 

Stapelgoet, znw. o. Koopwaren die op een 
bepaalden „stapel" of stapelplaats moeten worden 
verkocht, goed waarvan stapelgeld moet worden 
betaald. 

Stapelinge, znw. vr. Het brengen van koopwaren 
op eene bepaalde stapelplaats; ook : het ver 
-schuldigde stapelgeld.
Stapeleoert, znw. vr. Het hof of gerecht van 
den wolstapel van Engeland te Calais. 

Stapelrecht, znw. o. Het aan eene stad toegekende 
recht dat bepaalde koopwaren aldaar moeten 
worden „gestapelt", d. i. ter markt gebracht, verkocht; 
dat yemand met sinen goede voorbi Dordrecht 
voere, ende stajbelrechts daermede niet en hielde. 

Stapelstede, znw. vr. Stapelplaats.

Stappans, staf ants, staJhandes, -hants, -hans, 
stajj4enants, stajj5ens, stamans, bijw. i) Terstond, 
dadelijk, op staanden voet, weldra ; ook : in korten 
tijd ; also st. als, zoodra; ook staj5 jansstede (uit stab1 
ans ter stede). 2) zoo even, kort te voren (zeldzaam).

Stapper stappel. Zie stap, stapel.

Stappen, steJjen, stajben, st. en zw. ww. intr. 
Schrijden, stappen ; ook : springen ; so dat die crekel 
itb sine bant stiert (vgl. s t a p e 1).

Stapsteen, znw. m. Steen om op te stappen, 

b.v. in beken en op modderige plaatsen bij kleine 
tusschenruimten aangebracht voor voetgangers. 

Stapwise, -wis, bijw. Trapsgewijze, geleidelijk. 

Stare, znw. vr. Stijfheid, strakheid, vooral van 

de oogen. Vgl. s t a e r, bnw.

Staren, stamen, zw. ww. intr. i) Met strakke 
en onbeweeglijke oogen op iets turen, staren op 
iets, met ingespannen aandacht naar iets kijken; ook 
met het geestelijk oog, schouwen; dine (Gods) ont


faermighe oghe staer recht u ons in den lesten vaer 

(sla ons gade, met het bijdenkbeeld van ,,goeder 

genade"). 2) staren, wezenloos kijken,-tierenheid, 
de oogen op een bepaald punt gericht hebben zonder 
iets te zien. 

Starfboee, starfte. Zie s t e r f b o e c, sterfte. 

Staringe, znw. vr. Het aandachtig en ingespannen 
naar iets kijken; ook met het geestelijk oog, het 
schouwen. 

Starc, staerc, sterc, bnw. -- A. Van levende 
wezens. i) Krachtig van lichaam, sterk, forsch ; ook: 
gezond ; si coren den stercsten dorj5re die si vonden 
ende maecten meester ende here; s. van live, van 
lede(n) ; dat Bruun was sterc ende coene. 2) sterk 
door macht, invloed enz., machtig; sterk in getal, 
talrijk, sterk door eene groote krijgsmacht. 3) sterk 
of krachtig van geest, kloek, flink, moedig; dapper. 
4) sterk of stout in zijne woorden, beweringen enz., 
hem des sterc maken, zich sterk maken om, durven 
beweren of zeggen. — B. Van zaken en dingen. i) 
Sterk, vast, stevig; sterk, versterkt, van eene plaats 
die in staat van tegenweer is gebracht; van geld, 
zwaar, tegenover „licht geit" ; talrijk ; dit was ene 
staerke rote; machtig; met eenre sterker (krachtige, 
luide) stemme hi ried. 3) machtig of krachtig van 
werking, van stoffen, kruiden, geneesmiddelen ; als 
mussceliaet (muskus) verloren hevet sine cracht, men 
houdet in groten stanc, et wort staerc, al wasset 
crane; eene starke yoke; stare venijn. 4) geweldig, 
verwoed, zwaar, van vijandelijke ontmoetingen. 5) 

sterk, geweldig, hard, zwaar, van werkingen en ver 
natuur; een sterke (strenge) winter, een-schijnselen der 
staerc onweder; van water, sterk golvend, onstuimig; 


574 STARCACHTICH. 

die salme te sin j5leghet in groten slaerken verschen 
rivieren; een starc (óf diep Of uitgestrekt) maras. 6) 
zwaar, koppig, naar het hoofd stijgend, van dranken. 
7) zwaar, moeilijk, veel van iemands krachten vergende. 
8) zwaar, dik, dicht beplant, van een bosch. 
9) zwaar, wreed, bitter, van straffen, den dood. io) 
sterk, zeldzaam, moeilijk te gelooven; boeke die van 
Willenie van Oringen grote sterke ystoriën singen. 
i r) streng, scherp ; doe slaerken onderzouc hier toe. 
12) vast, vaststaand, waarop men rekenen kan ; een 
S. belof; hels een s. recht dat elc man als hi stervet 
effene verre es ghe(h)ervet. i 3) ruim, ruim gemeten, 
meer dan; ene starke mile. 14) druk bezocht, door 
velen bijgewoond; die brulocht was s. ende groot.
Starcaehtieh, -eclhtich, bnw. Sterk, krachtig.

Starke, sterke, bijw. i) Krachtig, moedig ; s. 
gemoet, stout, kloekmoedig. 2) met kracht, inspan. 
ning, nadruk, klem, innigheid; s. bidden, genade 
roe5en, bevelen, geloven (beloven). 3) op eene strenge 
wijze, streng; enen s. castiën. 4) in grooten getale; 
volget mi, heren, so starcke, dat in ons gemoet 
niervan en come van so groter machte, men dragene 
ter erden met crachte. 5) zeer, in hooge mate; s. 
lachen; enen s. gekelj5en; nu getroosti sterke. 

Starke, znw. Zie s t e r k e. 

Starkelijc, sterk-, bnw. Krachtig, krachtdadig 

iets ondersteunende ; dat Cyrus wille desen werke 

(den herbouw van den tempel) helben ende dus 

(zoo) sterkelijc was.

Starkelike, sterk-, staerk-, bijw. i) Met kracht, 

met lichaamskracht; op eene wijze waaruit zij blijkt. 

2) met inspanning van krachten, met ijver, ernst, 

vuur, toewijding, volharding; ook bij ,,strijden"; 

ook van iederen strijd op geestelijk gebied ; hem s. 

met woorden jegen iet Betten ; Karel sterf seer ster 

ende heilicklic; van den strijd zelf, met kracht-kelic 
of hevigheid ; daer geduerde die strot s. toter ves1 
ertijt. 3) met kracht, klem, nadruk, aandrang; harde 

S. gebieden; S. zeggen ende bi ede; met gestrengheid, 
angstvallige zorg; nadien dat si (de priesters) hemel 
aldus slarkelike. 4) sterk, in eene ver--rike sluten 
sterkte stelling, zóó dat men moeilijk te bereiken of 
aan te vallen is ; hem s. onthouden in wilden foreesten 
ofte u torren, casteelen enz. 5) sterk, zeer, 
in sterke of hooge mate, in een hoogen graad.

Starken, starkenisse. Zie s t e r k e n, s t e rken i sse. -

Stareheit, staerc-, sterc-, znw. vr. i) Kracht, 
sterkte, lichaamskracht, spierkracht; ook : goede gezondheid, 
krachtig lichaamsgestel. 2) kracht van 
geest en gemoed, het bestand zijn tegen verleiding 
en het kwaad. 3) moed, flinkheid, veerkracht, geestkracht. 
4) scherpheid, doordringendheid, van den 
smaak gezegd; van uien, mosterd e. a. 5) sterkte van 
eene plaats die in staat van verdediging is gebracht; 
ook : versterking, versterkingen.

Starkicheit, znw. vr. Hetz. als s t a r c h e i t, i).
Starcmoedich , staerc-, sterc-, -modieh, bnw. 

Een sterk gemoed, een krachtigen geest, geestkracht 

hebbende. — Starcmoedicheit. 
Starot, starote. Zie s t e r c t e. 

Start. Zie s t e r t. 
Starte. Zie strote. 
Stat , stad, stadt, znw. vr., m. (en soms o.). i) 
Plaats in de ruimste beteekenis; stat van rosen, daer 
roeden wassen, daer men jagket, muntet ; heertstat 
(de haard), worstelstat, eetstat (eetzaal), woonstat, 
beddestat (bedstede) ; wi en weten stat no tit no 
ure waer ons die doot gevallen mach; in derselver 
stat ende in anderen staden ; in meniger stat; in 
heilighen tiden ende in heiligen steden; tallen staden, 
telker stat, in allen stade, overal ; set u in die nederste 
stat; die hoge stat, de hemel; ook: plaats, oord; ene 
woeste stat; stat der welluste, het paradijs; plaats in 
een boek; in vele staden es de text van der ewangeliën 
donker; die s. rumen, vertrekken, heengaan; 

S. vinden, belanden; s. hebben : a) plaats vinden in 
eene ruimte. b) op zijne plaats zijn, passen, voegen. 
STATMARKE. 

2) plaats van een ander die men bekleedt of inneemt, 
dien men vervangt of vertegenwoordigt; enes 

s. houden; dat een ander quam in sine stat; in die 
stat des saterdaghes (is de zondag gekomen). 3) 
ruimte ; die engelen en vollen gene stat; den coninc 
die mettien genen die hi brochte een grote stat bevinc 
(besloeg). 4) het ruimtebegrip ontwikkelt zich 
tot dat van „tijd" in verschillende uitdrukkingen; 
oh der (uj5ter, ujbtie) stat, ter stat, op hetzelfde 
oogenblik, dadelijk, onmiddellijk; ook: op dat oogenblik, 
toen ; nu ter stat, nu op 't oogenblik, nu. 5) 
stad ; die stat van Athenen, Lonnen ; te Coelne int 
(d. i. ind) stat, te Pars in die stat; viertich staden 
ende dorj5e cc ; beide in hoven ende in stade ; stadt 
ende lande (Groningen); die Poorten Jherusalems, 
des ewighen stadts Gods; ene goede s., eene aanzienlijke, 
voorname stad; ene s. van rechte, eene stad 
die halsrecht heeft en zelve doet rechtspreken door 
hare eigene ambtenaars. 6) gelegenheid ; alst (het 
geheim) iement vremders weet, so es hire met so 
ghemeet (in zijn schik), dat hit vertelt te seven staden; 
daer ter stat (bij die gelegenheid, toen); te 
meniger stat; geschikte tijd of gelegenheid; oftu 
sies tijt ende stat; Christus verbeide tit ende stat 
ende jbersoon in al sinen werken; enen s. maken, 
iem. gelegenheid geven. 7) toestand; levensomstandigheden 
; in wat staden dat hi (de mensch) alreliefst 
waer mede te bruken sine jaer; in eens ke2sers 
stat, als keizer; in manstaf, als leenman.; in dienst. 
man(ne) stat, als dienstman. 8) zielstoestand, de toestand 
van den mensch met betrekking tot zijn tele 

; die in goeden stade ende in waren ghelove-leven 
ghestorven sin ; van de maan, phase ; van voor werpen, 
stand, gewone stand; graad van ontwikkeling. 
9) stand, rang, waardigheid; ook : maatschappelijke 
stand; dan quant die dooi ende leide se van dien 
hogen stade onder die worme ; si waer van so edelen 
stade; in welken stade (als bisschop) hi kern wel 
regierde ; in geestliken of in weerliken stade ; lude 
van allen steden; die keiserstat, de keizerlijke waardigheid; 
van stade sin, welgesteld zijn. io) het 
blijven in denzelfden toestand; in de uitdr. stat 
houden : a) met een pers. als ondw.. stil staan, halt 
houden. b) met eene zaak als ondw., vooral van 
rechtsbegrippen, van kracht blijven.

Statampt, znw. o. Stedelijke betrekking, stadsambt. 
Statbede, znw. vr. Eene door eene stad opgebrachte 
bede of belasting.
Statboec, znw. o. Een boek met stedelijke keuren 
en verordeningen.

Statboom, stal-, stab-, znw. m. i) Een aan een 
water, eene haven, aangebrachte afsluitboom, boom 
(in „boomsluiting"). 2) schoeiing aan een waterkant; 
steiger.

Statbomen , stad-, stab-, zw. ww. Schoeiing 
aanbrengen; bestatbomen, beschoeien. — Statbominge, 
beschoeiing; ook : schoeiing.

Statbrief, znw. m. Eene akte opgemaakt van 
eene voor het gerecht verrichte handeling en met 
het groote stadszegel voorzien.

State. Zie s t a e t. 

Statelijc, staet-, bnw. Voornaam, aanzienlijk; 

deftig, statig. — Statelike, bijw.

Statei}]cheit, znw. vr. Deftigheid, waardigheid.

Statgesette, znw. o. Stedelijke verordening 

(16de eeuw).

Stathouder, -helder, -holder (oostmnl.), znw. m. 
Plaatsbekleeder, plaatsvervanger, vertegenwoordiger 
van den landsheer in een deel van zijn gebied.

Statioen. Zie s t a c i e. 

Statenape, znw. m. Politiedienaar. 

Statli e, bnw. Plaatselijk, locaal. 

Statlootbrief, znw. m. Eene met het stadszegel 
bezegelde akte van boedelscheiding.

Statman , znw. m. Stedeling; mv. statliede. 

Statmarke, -merke, znw. vr. Het grondgebied 

eener stad. 


STATMEESTER. 

Statmeester (-roeister), znw. m. Burgermeester 
(in de beteekenis van het mnl. woord). 

Statmuur, znw. vr. Stadsmuur. 

Statpaeye, Jaye, znw. vr. Het in de stad gang


bare door den raad op eene zekere waarde gezette 
betaalmiddel. 
Statpont , znw. o. Een pond van de in eene 
stad geldende geldswaarde.
Statrecht, znw. o. Het door eene stad vastgestelde 
recht, de stedelijke rechten en verordeningen. 

— Statrechtbreker. 
Statsdienst, stades-, znw. m. Eene verrichting 
ten behoeve eener stad, wachthouden, graven e.a.
Statsegel, stak-, znw. m. Het groote stadszegel;
Statssecreet, het kleine stadszegel.

Statsake, sta/s-, znw. vr. i) Eene rechtszaak de 
stad betreffende, die door haar gevoerd wordt. 2) 
stedelijk belang of aangelegenheid.

Statserve, slades-, znw. Aan de stad toebehoorende 
grond of land. 
Statsluse , sladt-, znw. vr. Stadssluis, sluis bij of 
van eene stad. 
Statsvleeschuus, -vleisclhuys, znw. o. Stedelijk 
vleeschhuis, vleeschhal. 

Stattafel , znw. vr. Bord waarop, ook: boek 
waarin, ambtelijke bekendmakingen of besluiten 
worden opgeteekend.

Stature, znw. vr. Lichaamsgestalte, statuur. 
Statute -tuut, znw. o. Verordening, vooral eene 
stedelijke verordening; reglement, statuut.
Statvidimus , znw. o. Een „vidimus", afgegeven 
door het gerecht onder het groote stadszegel.

Statvrede, znw. vr. De toestand van vrede ontstaan 
door het geven van vrede door twee twistenden 
op bevel van den raad der stad; de toestand van 
rechtszekerheid in eene stad. 

Statvriheit , znw. vr. Een bij eene stad behoorende 
aan de gewone rechtsbedeeling onttrokken 
terrein ; het bij eene stad behoorende gebied.

Statwage, -waech, znw. vr. De weegschaal door 
het stadsbestuur goedgekeurd; ook : het door de stad 
verpachte of in leen gegeven ambt van het wegen 
van verschillende waren. 

Statwere, -weer, znw. vr. Stadsgebied, de om


vang van de gerechtigheid eener stad. 

Statweringe, znw. vr. Vestingwerk. 

Staven, zw. ww. tr. Iem. iets voorzeggen, be


paaldeljk : het formulier van een eed die moet 

worden afgelegd, een gestaefde eet. — Stayer,

stavinge.

Staven, znw. vr. Hetz als s t e v e n e (van een 

schip).

Stavenie, znw. vr. Ploeg, afdeeling van werk


volk (16de eeuw). 

Stede, znw. vr., m. (en soms o.). i) Plaats, in 

den ruimsten zin; lallen steden, overal, soms : altijd; 

leniger stede, ergens, ook : in eenig opzicht. 2) plaats 

van iem. die men inneemt, of dien men vervangt 

of vertegenwoordigt. 3) gelegenheid. 4) stad. 5) als 

tijdsbegrip in verschillende uitdrukkingen, o die, 

der, stede, op staanden voet, terstond ; nu Ier s., 

nu, op dit oogenblik. 6) standvastigheid, getrouw


heid. Zie verder bij sta t. 

Stede, bnw. Vast, onverbrekelijk.

Stedebode, znw. m. Stadsdienaar, politiedienaar.

Stedeboec, znw. o. Hetz. als s t a t b o e c. 

Stedegoet , znw. o. Eigendommen van eene stad. 

Stedehouder, znw. m. Hetz. als s t a t h o u d er. 

Stedekint, znw. o. Een onder curateele gestelde; 

enen s. maken. 

Stedeclerc, znw. m. Geheimschrijver eener stad, 

stadssecretaris. 

Stedeclocke , znw. vr. Stadhuisklok, die verschil


lende werkzaamheden regelt en bepaalde tij dpunten 

aangeeft.

Stedelijc, bnw. Stedelijk.

Stedelike, -lac, .locs, bij w. Gestadig, voortdurend.

Stedehuus, -hugs, znw. o. Rechthuis. 

STEENOVEN. 575 

Stedeelerc, znw. m. Stadssecretaris. 

Stedelant , steed-, znw. o. Stadsweide, landerijen 
aan eene stad toebehoorende. 

Stedemate, znw. vr. De door de overheid voorgeschreven 
en geijkte maat (voor het meten van 
koopwaren).

Stedemeter, znw. m. De door de stad aangestelde 
meter (van graan en andere handelswaren). 

Steden, zw. ww. tr. i) Bevestigen, handhaven 
(iem. in een bezit); ook een vrede s., bevestigen. 2) 
een vonnesse, ordeel, opschorten, verdagen. 3) enen 
enen eet s., iemand een eed opdragen, laten doen 
(met „rechter" als ondw.).

Stedeplaetse, znw. vr. Stadsplein.

Stedeporte, znw. vr. Stadspoort.

Stedes, steels, bijw. Steeds, voortdurend. 

Stedesteiger, znw. m. Een door de stad aan


gelegde steiger (voor schepen).

Stedevast, bnw. Hetz. als s t a d e v a s t. 

Stedevriheit, znw. vr. Hetz. als s t a t v r i h e i t. 

Stedewage, -waeck, znw. vr. Stadswaag.

Stedich, bnw. i) Koppig, vasthoudend. a) standvastig. 
3) vast, standhoudende, van kracht blijvende. 

— Stedicheit, ook: verbindende kracht. 
Stedigen, zw. ww. tr. Hetz. als s t a d i g e n 
en steden. 
Stoech. Zie stege.
Steefkijn, -ken, znw. o. Verklw. van staf. 
Steef. Zie s t e k e. 
Steecgetuuch, znw. o. Wapenrusting voor een 

tornooi. — Steecharnasch, steecgetouwe.

Steeemes, znw. o. Dolk. — Steecpriem, steec


swert, -swaerl, steecwapen.

Steecpenninci znw. m. Geld dat men geeft om 
niet verklapt te worden ; ook : aalmoes. 
Steecplate, znw. vr. Pantser of borstharnas voor 
een tornooi. — Steecschilt. 

Steecspel, -sj5il, znw. o. Tornooi, steekspel.

Steecte, znw. vr. i) Steek, prik, b.v. met Bene 
naald. 2) stekende pijn in het lichaam, steek. 
Steel. Zie stele. 
Steel, bnw. Steil. 
Steelsgewise, sleelsewise, bijw. Sluipend, in het 

geniep.

Steen, stein, znw. m. i) Steen; werptuig; edele 
steen; vuursteen; magneet; molensteen; steenboete, 
de levering van een zeker aantal steenen voor den 
stadsmuur; s. dragen, een zwaren steen dragen om 
de stad, eene straf voor vrouwen, die een bepaald 
misdrijf hadden gepleegd. 2) steenrots, rots. 3) burcht, 
kasteel. 4) gevangenis, ook kerkersteen. 5) naam van 
eene ziekte, steen, graved. 6) naam van een gewicht 
voor vlas, wol, garen e. a. Verklw. steenkiin, stein-
ken, sleengen.

Steenachtich backer berch steenrots. 

-bicker, -boete (zie s t e e n).
Steenbile, -bil, znw. vr. Steenboc.

Steenbickelaer,

Steenbreken znw. vr. Naam van eene plant, 

saxifraga, steenbreek. 

Steenbusse, znw. vr. Bus waaruit steenen ko


gels geschoten werden.

Steendam,, znw. m. Steenen dam. — Steendi e.

Steendoo? bnw. Stokdoof. 

Steendoot, bnw. Morsdood. 

Steenen. Zie stenen. 

Steengelt, znw. o. Geld betaald door een ge


vangene aan den gevangenbewaarder voor het hein 

verschafte levensonderhoud. 

Steengront, -hoop, -houwer.

Steenhuus, znw. o. Huis met een steenen gevel.

Steenclippe, -Cole, -cool;Gramme, muurkram.

-

Steencule, znw. vr. Steengroeve; ook steen/in/fe, 

,poel, -uel. 

Steenmetser, -metselaey-, -messeler, znw. m. 

Metselaar. 

Steenmot, -mul, znw. Steengruis. 

Steenoven; steenplaetse, steenbakkerij, steen 


plaats. 


576 STEENROKE. 

Steenroke, -roolse, znw vr. Steenrots. 

Steensnider, -strata, -wech, straatweg. 

Steente, znw. (Edel)gesteente.

Steensuchtich, bnw. Aan steen of graveel lij


dende. 

Steenvluchtich, -vlocklich, bnw. Uit gijzeling 

of gevangenis ontsnapt. — Steenvluchticheit.

Steenvoerer, -voerre, -vuerre, znw. m. De werk. 

man die steenen aanbrengt, ook sleenj5iner.

Steenwaerder, -warder, znw. m. Gevangenbe


waarder, cipier; ook steenwachter. 

Steenwerc, znw. o. Bouwwerk van steen; vrouwenherie 
en es geen sleenwerc. 

Steenworp, -wer^, znw. m. Het werpen met 

een steen, steenworp ; ook als afstandsbepaling.

Stoere, steern. Zie starc, sterne. 

Steffardich, -ferdich, bnw. Stijf. — Steffar


dicheit gezegd van het lichaam; S. van leden. 
Stegaert , znw. m. Steiger aan het water. 
Stege, steech, znw. vr. Steeg. Weg, straat, pad, 

steeg; verklw. stegeskijn, steechskijn.
Stegebant , znw. m. Stijgbeugel. 
Stegele, stegel, znw. vr. Stoep of verhooging om 

over iets heen te stappen. 
Steger, znw. m. Trap, ladder; ook steiger; ook 

aan een water. 
Steorereep, stegel-, steige-, znw. m. Stijgbeugel. 
Steiger, bnw. Steil. — Steigerheit.

Steigeren , stegeren, zw. ww. — I. Intr. i) 
Klimmen; ook: een dak in orde maken (?); tr. enen 
stal s., het dak van een stal herstellen. 2) misschien 
ook : eene verhooging aanbrengen.

Steigeringe, znw. vr. Steiger, stellage. 

Steil, bnw. Steil. — Steilheit, steilte. 

Stein enz. Zie s t e e n. 

Stec, znw. m. en o. i) Staak, stok. 2) afgepaalde 

ruimte, perk; binnen nekren slecken houden. 3) stuk; 
rebsieck, ribstuk. 

Steke, steec, znw. vr. en m. i) Steek ; slack of 
steke. 2) niet enen s., geen steek, niets hoegenaamd; 
ic en sie enen s. niet. 3) naam van een ziekelijk 
verschijnsel ; buucsteke. 

Stekeblint, bnw.; ook steckeblint. 

Stekel, znw. m. Prikkel, doorn, stekel; ook 
stekele, vr. — Stekeldorn. 
Stekelinc , znw. m. Stekeling, een vischje. 
Steken, st. ww. — I. Trans. r) Steken, een steek 

toebrengen, wonden. 2) treffen, dooden. 3) steken, 
stooten, duwen; enen in den brant s., iem. op den 
brandstapel werpen ; uien lande s. ; stompen ; trappen; 
openstooten; enen iet int oor s. 4) brengen, 
plaatsen; die bant aen enen s. 5) prikkelen, aan drijven. 
6) ontsteken; dat vier s. in. 7) aanbreken, 
opensteken, een vat. 8) snijden, graveeren. 9) blazen, 
een muziekwerktuig. — II. Intr. i) Steken ; s. ende 
breken, aan steekspelen deelnemen. 2) stooten, steken. 
j) zich verzetten tegen (metjegen); ook wederk.; 
opstaan. 4) met in, zich bevinden ; die siele steedt 
in den liehame ; datter doocht ende eer in steed. — 

Stekinge. 

Steker, znw. m. Hij die aan een tornooi deelneemt. 
Stekevol, bnw. Stikvol. 
Stecke. Zie s t e c. 
Stel, znw. o. Onderstel; ook: op wielen, om hout, 

bier enz. te vervoeren. 
Stel, bnw. Oud, verstaan ; van vloeistoffen ; stelle 
eannebier ; stelle orine. 

Stelboom, znw. m. Wagendissel. 

Stele, steel, znw. Steel, stengel ; ook : steel van 
gereedschappen. 

Stelen, st. ww. — I. Trans. i) Stelen. 2) ontstelen, 
verduisteren. 3) bestelen, iemand. — II. Intr. 
i) Ontsluipen, ontsnappen. 2) diefstal plegen. — 

III. Wederk. Hetz. als Intr., i). — Stelinge. 
Stellage. Hetz. als s t a 11 a g e. 
Stellen, zw. ww. — I. Intr. i) Stellen, plaatsen; 
S. te, voegen bij, mengen in; een kint s. in ene 
STERNE. 

schole; in sekere bant s., in bewaring geven; sine 

herte, sinen moet s. in, zich wijden aan iets; op


stellen. 2) te boek stellen, vermelden. 3) oprichten, 

opzetten, eene zaak, nering. 4) regelen, een uurwerk. 

5) uithuwelijken. — II. Wederk. i) Zich voorbe


reiden; ook: toebereidselen maken. 2) zich schikken, 

houden, gedragen. 3) hem s. tote, zich begeven in 

of tot iets; hem s. oh, steunen op ; hem s. na, na


jagen. — III. Intr. Een knip of val uitzetten, in 

hinderlaag liggen. 

Stellen. Zie stillen. 

Stellinge, znw. vr. i) Stellage. 2) stal of staan. 

plaats op de markt. 3) onderstel ; ook : affuit. 

Stelpen, sturen, zw. ww. tr. Doen ophouden, 

tegengaan ; een vloed, eene ziekte, wonden ; iemands 

overmoed; rampen ; geluid e. a. ; ook stelj5sen. 

Stelte, znw. Houten been, kruk. — Steltmaker.

Steltganger, znw. m. Iem. met een houten been 

of die op krukken gaat; ook steltenaer. 

Steltrijn. Zie stamijn. 

Stomme, stem, stimme, znw. vr. i) Stem, spreek


of zangstem ; met éénre stemmen, eenstemmig. 2) 

uitgebrachte stem. 

Stomme. Hetz. als stam; ook rijs, twijg. 

Stemmen, zw. ww. intr. Zijne stem uitbrengen.

Stemmen, zw. ww. tr. Stelpen, stremmen. 

Stemmich, bnw. Kalm, bezadigd.

Stempel, znw. m. i) Poot van een stuk huisraad. 

2) stempel. 

*Stempelen, verk. lezing voor scer^elen, Betz. 

als scampelen. 

Stempels, znw. o. Bruggenhoofd; ook stemde. 

Stempen, zw. ww. tr. Hetz. als stampen en 

stemmen. 

Stender, stander, znw. m. Post, stijl.

Stenen, steenen, steinen, zw. ww. tr. Steenigen; 
ook stenagen. — Stener, steenre. 

Stenen, st. en zw. ww. intr. Steunen, klagen, 
kermen. 
Stenen. Zie steunen en s t e n ij n. 
Stenich, steinich, bnw. Steenachtig; ook : hard


vochtig en: verhard, van hart. 
Stenljn, steinijn, bnw. Steenen. 
Sterfdach, znw. m. Sterfdag; daeraen lage sin 

s., dat zou hem het leven kosten; niemant moet sin 
hudach ende sijn S. oversitten ; de herinneringsdag 
van iemands dood. 

Sterfhuus, -buys, znw. o. Sterfhuis (r6de eeuw). 
Sterftoop, znw. m. Overgangsrecht bij overlijden. 


Ster$u]c , sterveljc, sterfere, bnw. z) Sterfelijk. 
2) doodelijk. 3) s, man, ook sterfman, een bepaald 
aangewezen leenman, bij wiens dood „sterftoop" 
moest betaald worden aan den leenheer door kloosters 
of geestelijke gestichten, aan wie leenen gegeven 
waren. — Sterfl jeheit ; ook : sterfte. 

Sterfslach, znw. m. Doodelijke slag; ook: de ure 
van iemands dood. 

Sterfte, storfie, sterft, znw. vr. Het sterven, zoowel 
van één als van meer personen; overlijden, 
dood ; sterfte ; epidemische ziekte. 

Sterc, bnw. Zie star c ; ook : streng, van koude. 
Sterke, sterkelike, bijw. Zie s t a r k e enz. 
Stercde. Hetz. als s t e r c t e. 
Sterken, starken, staerken, zw. ww. tr. i) Ster


ken, versterken. 2) bevestigen, bekrachtigen; stiven 
ende starken. 3) iets handhaven, aan iets kracht bijzetten. 
4) iem. handhaven, in iets bijstaan. 5) stijvenin iets. — II. Wederk. Zich versterken. — III. Intr. 
Sterk of krachtig, sterker worden. — Sterkinge,
Sterkenisse, versterking, bekrachtiging. 

Stercheit. Zie s t a r c h e i t. 
Stercte, znw. vr. i) Sterkte, kracht ; ook ster,cde. 
2) verkwikking, versterking. 

Sterlint, znw. m.; schillinc, Penninc, groos` s., 
eene munt bij de Hanse of Oosterlingen gebruikelijk.


Sterne, sterre, znw. vr. i) Ster; Bien in die s/er



STERNE. 

ren, uit de sterren de toekomst voorspellen ; komeet; 
van Maria, slerre van den mere ; sterrebeeld. 2) 
ster in de wapenkunde. — Sternesehjjn, slerre-. 

Sterne, sterre, znw. Voorhoofd; bles of kol bij 
paarden. 
Sternede, slerrede, bnw. Met sterren bezaaid; 

s. hemel, het uitspansel. 
Sternelicht, slerre-, bnw. Helder licht, van 
den nachtelijker hemel. 
Sternsiec, ster-, bnw. (oostmnl.). Maanziek. 
Sternteken , slerre-, znw. o. Constellatie, een 
bepaalde stand der sterren, met betrekking tot 
,s menschen lot. 
Stert , sleerl, slaerl, znw. m. i) Staart. 2) ach 
achterhoede. 4) sleep ; ook : gevolg van-terste. 3) 
bedienden. 5) uithangend zegel. 6) in ftloeckslerl. 
Verklw. stertkijn, steen-, -gen. — Sterteloos, 
stertveder. 

Stertbeen, znw. o. Stuit. 

Sterte strot. Zie s t r o t e. 

Stertele, steriel, znw. vr. Veter, rijgsnoer. 

Starten. Hetz. als storten. 

Sterven, slaerven, sleerven, st ww. intr. i) 

Sterven ; quader dool s. ; alst daer sere scarf, toen 
daar die groote sterfte was. 2) omkomen, om het 
leven komen, gedood worden. 3) sneuvelen. 4) enes 
goets gestorven sin, met betrekking tot een goed 
als dood beschouwd worden; zijn recht op iets verloren 
hebben. — Stervinge.

Steure, sleur, store, znw. Steur. 
Steve, znw. vr. Staf. 
Stevel, znw. Poot, stut, onderstel ; to s. set/en 
(nederr.), op pooten zetten, weder in orde brengen. 
Stevol, znw. m. Laars (oostmnl.). 
Steven, zw. ww. intr. Steunen op. 
Steven, znw. m. Steven van een schip. 
Stevene, znw. vr. Stem; elc vogelkjjn singe/sine 
stevene. 

Stevenen, zw. ww. intr. Zich gronden of baseeren 
op iets. 

Stevich, bnw. Sterk, vast. — Stevigen.

Stiborich, bnw. Koppig, halsstarrig. 

Stichte, sticht, znw. vr. en o. Gemeente, geestelijke 
stichting; bisdom. 
Stichtel}j c, bnw. Opbouwend in het geloof, stichtelijk; 
ook slick/ic/s. — Stichtelike, stiehticheit. 
Stichten , zw. ww. tr. i) Stichten, bouwen. 2) 
scheppen. 3) oprichten, instellen ; roof ende brant s., 

rooven en branden ; sine vaert s., een tocht ondernemen; 
herevaert s.; ene maeltijt s., een feestmaal 
aanrichten; ene consilie s., beleggen, bijeenroepen. 
4) stichten, opbouwen in het geloof. — Stichtinge,
stichter, ook : schepper. 

Stichtigen. Hetz. als s t i c h t e n, 4). 

Stide, stijl, bnw. Stevig, krachtig, sterk. 

Stiden , zw. ww. tr. Stevigen, sterk maken ; s. 
ende sterken, (iem). met raad en daad bijstaan. 
Stië, znw. vr. Kot. 
Stiefdochter, slie-, -moeder, -kipt, -cone, 

-vader, -vrouwe (stiefmoeder); ook sl ejb-, steef -. 

— Stiefmoederljjc.
Stien. Zie steen. 
Stier, znw. m. Stier; verklw. stierkijn; ook het 
hemelteeken. 
Stier, znw. o. Stuur, roer ; ook stiere, vr., achtersteven 
(?). 
Stieren, sturen, zw. ww. tr. i) Sturen, leiden, 
richten. 2) sturen, zenden. — Stieringe.

Stierijn, stieren, bnw. Stieren. ; stierenvleesck. 

Stierman , znw. m. Stuurman. 

Stierroeder, znw. o. Roer. 

Stiet, znw. m. Stuit. 

Stieven. Hetz. als s t uv e n. 

Stifelen. Zie s t i v e 1 e n. 

Stige, znw. (oostmnl.). Een twintigtal. 

Stigen, st. ww. intr. Stijgen, de hoogte in gaan, wassen; 
klimmen..-- Stiginge, stiger, stijchledder(oostmnl.), stil chworc, belegeringswerktuigen. 

STOELROVER. 

Stijf, stief, bnw. i) Sterk, krachtig. 2) sterk, 
geweldig. 3) stijf, streng. 4) volhardend. 5) hard, 
ruw, ongevoelig. 6) stug. 7) ruw, hard, van eene 
stof. — Stijf, bijw. Sterk, krachtig, stoer, in een 
sterken graad. — Stijfheit, stijfsel.

Stjj like, bijw. Hetz. als s t ij f, bijw. 

Stijl, znw. m. i) Stijl, paal, post. 2) de wijze van 
tijdrekening. 3) wijze van schrijven, stijl. 

Stic. Zie stuc. 

StiC, bnw. Steil. 

Stickele, znw. vr. Dolk; ook slickel, m. 

Stieken, zw. WW. tr. i) Steken; soden s. 2) borduren; 
stikken, fijn naaien. 3) stikken, verstikken. 4) 
aan het hout bevestigen, vaststeken, gezegd van 
pijlen (?). ,) met ,,sticken" of stokken afpalen, uitzetten, 

traceeren. 
Sticker, znw. m. Borduurwerker. - . Sticnaelde. 
Stiesienich, -suynicli, bnw. (oostmnl.). Kippig, 
bijziende. 

Stile. Hetz. als stijl, i). 

Stille, znw. vr. i) Stilte, stilzwijgendheid. 2) een 
deel van de mis. 
Stille, znw. vr. Privaat, sekreet. — Stilleeamere, 
-putte.

Stille, stil, bnw. i) Stil, stilzwijgend. 2) rustig, 
stil, van personen en tijden; s., goede vridach. 3) ingetogen. 
4) geheim; s. waerheit besitten, eene ge


heime enquête houden. 5) stilstaand, van water. 6) 
belegen. Zie s t e 1. -- Stilheit. 
Stille, bijw. i) Stil; s. si/ten, 2) stilletjes, in 
stilte, in het geheim ; ook stillekine. 
Stillegane, znw. ; mv. stil(le)gange(n), eene soort 
van pantoffels of muilen. — Stilleganemaker.

Stillen , stellen, zw. ww. — I. Trans.' i) Bedaren, 
tot bedaren brengen, stillen. 2) tot zwijgen 
brengen. 3) bevredigen. — II. Intr. i) Stil worden, 
bedaren. 2) stil worden, zwijgen. 

Stilleswigende, stil-, bnw. — Stil(1e)swigentheit, 
-swiginge.

Stillicheit , znw. vr. Rust, vredigheid. 

Stillike, bijw. i) Stil, bedaard. 2) stil, zachtjes. 

— Stilliclike. 
Stilnisse, znw. vr. Stilte; ook stillinge, stilte. 
Stimme. Zie stemme. 
Stinken, st ww. intr. z) Stinken; rotten. 2) st. 
vore, een voorwerp van af keer zijn, gehaat zijn; 
hoverdie stinct voor Gode. — Stinkende, stinkentheit, 
stinkinge.
Stil, znw. Punt, stip, stippel; verklw. stiz5kijn. 

-- Stippieh, gespikkeld. 

Stiper, znw. Basis van een driehoek. 

Stiperen, zw. ww. intr. Stutten; ook (onder) 

-sti)ben. 

Stippen, zw. ww. intr. Instippen. 

Stivale, znw. Laars. Vgl. s t e v e 1. 

Stive, bijw. Stevig, flink ; s. eten. 

Stive, bnw. Zie s t ij f. 

Stive, znw. vr. Doedelzak. 

Stivelen, stifelen, zw. ww. tr. Doorsteken. 

Stiven, zw. ww. — I. Trans. z) Stijven, versterken 
; s. ende sterken. 2) bijstaan, handhaven. — II. 
Intr. i) Stijf worden, van eene vloeistof. 2) verstijven. 
— III. Wederk. Zich verharden, zijn gemoed 
sluiten voor (met oh). 

Stivenisse, znw. vr. Versterking, bevestiging. 

Stivicheit, znw. vr. Verhardheid. 

Stivorich. Hetz. als s t i b o r i c h. 

Stoel, znw. m. i) Stoel, zetel; ook van den 
rechter en van een wereldlijk of geestelijk vorst; 
predikstoel. 2) toestand; weduwenstoel. 3) geheim 
gemak ; ten stoele gaen. 4) in hovetstoel, kapitaal. 
Verklw. stoelkijn. 

Stoelbroeder, znw. m. Ambtgenoot, medesche


pen. 

Stoeldraeyer, -ganc, -maker.

Stoelen, zw. ww. tr. Hetz. als. h o e f s 1 a g e n. 

Stoelcnssen, stoelcleet.

Stoelrover, znw. m. Woekeraar. 


578 STOEP. 

Stoep, znw. m. Stoep, ook aan het water. 
Stoer, znw. m. Steur. 
Stoet, znw. m. Bal, speelbal. 
Stoet, znw. m. i) Gezelschap; helsche s. 2) Op


tocht. 3) plechtigheid, staatsie. 
Stoete, state, znw. vr. (oostmnl.). Stoete (brood). 
Stof, znw. o. Stof; klucken van den stove, pluini


stijken. 

Stoffe, stof, znw. vr. (en m. ?). Stof, waarmede 

men werkt; materiaal ; perkament ; van stofscriven 

ende no/ieren een sangboec ; brandstof. 

Stofferen, zw. ww. tr. i) Opvullen, voorzien van. 

2) opmaken. 

Stofmele, -meel, znw. Stuifmeel. 

Stofregen, znw. m. Stort-, plasregen. — Stof


regenen.

Stof, znw. m. i) Stok, boomtak, tronk; over 

stoc ende over stene. 2) stok, afgesneden boomtak, 

ook als wapen. 3) stok, roede. 4) wijnstok. 5) kerf


stok. 6) werktuig om de bewegingen van een ge


vangene te beletten. 7) gevangenis. Verklw. stocskájn, 

stockelkn. 

Stoke, znw. Het beginnen of aanstoken van een 

twist. 

Stoken, zw. ww. tr. i) Stoken. 2) steken. 3) prik


kelen. 4) kwellen, bestoken. 5) opstoken. 6) verwek


ken, bevorderen, aanstoken. — Stokinge. 

Stoogelt. Hetz. als s t e e n g e l t. 

Stoegoet, znw. o. Familiegoed. 

Stocken, zw. ww. tr. Gevangen zetten. 

Stocker, znw. m. Gevangenbewaarder; beul; 

ook stocmeester. 

Stoeleg en, zw. ww. (oostmnl.). Hetz. als hal


m e n. --StOCl

egginge.

Stocregele, znw. vr. (16de eeuw). Het motto 
van een gedicht; de telkens herhaalde regel aan 
het eind van iedere strofe, waarin de strekking van 
het gedicht wordt samengevat. 

Stocstille, -stil, bnw. en bijw. Zeer stil; ie wil 
dan swigen al slocslille. 

Stocvisch, znw. m. Stokvisch. 

Stole, stool, znw. vr. i) Mantel, wijd opperkleed. 
2) stool der priesters, een breede lang af hangende 
strook of band van kostbare stof, bij het verrichten 
van bepaalde plechtigheden; onder die s. manen, 
op plechtige wijze aan eene verplichting herinneren; 
bi der S. begeven, plechtig, met aanraking van de 
stool van den priester, van iets afstand doen. 

Stolike, stolinge, bijw. Ongemerkt, onvoorziens, 
onverwachts, steelsgewijze. 
Stolken, zw. ww. intr. Klotsen, stampen met de 
voeten. 
Stolkich, bnw. Plomp, boersch. 

Stollen, zw. ww. intr. Stollen, stijf worden (16de 
eeuw). 
Stolpelinge, bijw. Voorover (vallen). 

Stolpen, stulf en. Hetz. als s t e 1 p e n; overstort 
met druc; ook i) iets het onderste boven 
houden en uitstorten ; een mandekijn met torf s. 
op ene tonne. 2) bedekken, overdekken. 

Stolt. Zie s t o u t. 

Stom, slum, bnw. i) Stom, niet kunnende spreken 
; s. ende doof, doofstom. 2) redeloos, van dieren. 
3) dom. 4) wat men verzwijgt, niet bij den naam 
noemt ; S. sonde, sodomie. 

Stomme, stombe, znw. m. Een stomme. 

Stommelen, zw. ww. tr. Stompen. 

Stommelen, zw. ww. intr. en tr. i) Rommelen, 

omwoelen, overhoop halen, rommelen of s. in der 
aerden. 2) iel vol s., vol stoppen. 
Stomp, bnw. i) Stomp, bot. 2) stomp van verstand, 
dom. 3) stom. 
Stompe, znw. Stomp, afgeknot deel van een 
boom of het lichaam. 
Stompelen. Hetz. als s t r o m p e 1 e n. 
Stomper, znw. m. Stumper. 

Stonde, slont, znw. vr. i) Tijd ; tijdstip ; Ier stonde, 
stont, toen, op dat oogenblik ; ook: dadelijk, on-

STORTEN. 

middellijk. 2) uur. 3) gelegenheid; stade ende s. 4) 
maal ; sulc slont, meermalen ; dusentslont. 5) maandstonde. 


Stonen, steunen, zw. ww. -- I. Intr. i) Steunen, 
leunen. 2) vertrouwen (met oh). — II. Wederk. Zich 
oprichten, zich verheffen ; hem s. o,h sine voele, in 
die Zocht. 

Stoof, znw. Tronk of worteleind van boom en 
plant. 
Stoof. Zie stove. 
Stoofhouder, znw. m. Houder van eene „stove"; 
ook stoofhere ; vr. stoofvrouwe. 
Stoofmeester, znw. m. Opzichter bij de mee 

-krapbereiding, meekrapmeester. 

Stoothout, znw. o. Brandhout. 

Stoonbale, stom-, -balke, znw. vr. en m. Steun 

-balk. 
Stoop, znw. Vaatwerk en inhoudsmaat voor 
vloeistoffen. 

Stoopflesch, -gieter, -maker, -mate, -pinta.

Stoor, stoer, sleur, store, znw. m. Steur. 
Stoornisse, znw. vr. i) Stoornis, verstoring. 2) 
verstoordheid. 

Stoot, znw. m. i) Stoot. Zie s 1 a c h. 2) botsing, 
twist, geschil, oploop ; s. maken, captie maken. 3) 
aanval. 4) tegenstand, tegenweer. 

Stopen, zw• ww. intr. Voorover buigen. 

Stoploot, znw. o. Lood gebruikt voor de aansluiting 
der leien op een dak. 
Stoppa, znw. Bus. 
Stoppe, znw. Werk; stoppel. 
Stoppel, znw. i) Stoppel, korenhalm ; in die s. 

staen, van koren ; die stojb/ ele, mv., korenveld; ook: 
de afgesneden halm. 2) mv., stroo. 
Stoppelweide, znw. vr. Eene wei waar het gemaaide 
koren nog ligt. 

Stoppen, stujjben, zw. ww. tr. i) Stoppen, dichtmaken, 
een gat, een dijk; eene wond genezen; dichthouden, 
mond, neus, ooren. 2) stoppen, opvullen. 3) 
stoppen, een inwendig lichaamsdeel, verstoppen. 4) 
tegengaan, tegenhouden ; sinen lust, enes noot s. 5) 
verbergen, wegstoppen ; ook wederk., zijn gelaat 
bedekken. -- Stoppinge.

St0 ewerc, znw. o. Het aanbrengen van herstellingen, 
het dichtmaken van gaten. 

Stopsel, znw. o. Iets waarmee men iets stopt. 

Storberen, -eeren, zw. ww. tr. Verstoren, in 
verwarring brengen. — Storberinge, storbance, 
-ie. 

Storen, zw. ww. tr. — I. Trans. i) Storen, verstoren, 
in verwarring brengen, beroeren. 2) kwellen, 
hinderen, ontstemmen. 3) vernielen, verwoesten, te 
gronde richten ; *brantsloren, in brand steken, brandstichten 
; brantstorer, -inge, ook brantsloor, brandstichting. 
-- 11. Wederk. Zich boos maken; gestoort, 
boos, ook : verdrietig. — Storinge.

Stone. Hetz. als historie. 
Store, znw. m. Ooievaar. 
Storm, stoorm, storem, znw. m. i) Woeste zee, 


wild weer op zee; st. van winde; st. ende wint; 
grote storme mei temheeste, storm, felle wind. 2) 
storm, bestorming; geweldige aanval. 3) te s. slaen, 
overeind staan, van het haar; zich ontzetten, van 
het gemoed. 4) landstorm, oproeping ten heerban. 

Stormelike, bijw. In of met heftige beroering 
of beweging. 

Stormen, zw. ww. — I. Intr. i) In heftige beroering 
zijn ; ook van de natuur ; stormende winde, 
stormwinden. 2) stormen, komen aanstormen, stormloopen. 
-- II. Onpers. Stormen, geweldig waaien. 
-- Storminge, stormer, bestormer. 

Stormich, bnw. Stormachtig. 
Stormclocke, stormree, -wint, -weder. 

Stormwerf, znw. o. Aanvalswerktuigen in den 
oorlog. 
Storte. Zie strote. 
Storten, slur/en, ster/en, zw. ww. -- I. Trans. 
i) Storten, uitgieten, vergieten; bloed, tranen e. a. 


STOTEL. 

2) uitstorten uit een zak, droge waren. 3) uiten, een 
gebed. 4) geld, storten. — II. Intr. r) Morsen, (eene 
vloeistof) bij ongeluk uitgieten. 2) vallen, storten; 
Eer erden storten. — Stortinge . 

Stotel, bnw. Stootsch, kwaadaardig, van hoornvee. 

Stoten, zw. ww. — I. Trans. r) Stooten, duwen; 
ook : schoppen. 2) schudden. 3) fijn stooten, stampen. 

— II. Wederk. i) Zich stooten. 2) zich ergeren, aan stoot 
nemen. — III. Intr. i) Stooten, met de horens. 
2) hetz. als wederk., 1). 3) Isamen s., op elkaar 
stooten of stuiten. 
Stoter, znw. m. i) Stamper. 2) eene munt ter 
waarde van vijf groot. 

Stotinge, znw. vr. i) Het kwellen of verdruk ken 
of hinderen van iemand. 2) in h u u s s t o t i n g e. 
Stout, stolt (oostmnl.), bnw. i) Stout, dapper; 
van een paard, fier. 2) vermetel. 3) wreed. 4) trotsch; 

stout oP iet. -- Stoutelike, stoutheit, stou


ticheit. 

Stouten, zw. ww. tr. Stout maken. 

Stouwer znw. Waterkeering, kade. 

Stouwen stuwen, zw. ww. tr. i) Treiteren, 
sarren. 2) weg

jagen, verdrijven. 3) van water, keeren. 
— Stouwinge. 

Stove , sloof, znw. vr. i) Badhuis voor warme 
baden, badstoof, badkamer; verwarmd vertrek. 2) 
warm bad. 3) voetenwarmer ; verkiw. sloofkijn, -gen. 

— Stovemeester, badhuishouder. 
Stoven , zw. ww. — I. Trans. Stoven, verwarmen, 
koesteren. — II. Intr. Een warm bad nemen. 

-- Stovinge.

Stovlch, slavich (oostmnl.), bnw. Stoffig. — Stovicheit. 


Strael, s/rail, znw. m. i) Straal. 2) pijl ; angel. 

Verklw. straelkijn, straelleken. 
Straat. Zie s t r a t e. 
Straetgangich, bnw. Op de straat komende, 

uitgaande ; weder s. zijn, van een gekwetste. 
Straetgelt, stralen-, znw. o. Belasting ter bestrijding 
der kosten van het straatmaken. 
Straetmaer, straten-, -mare, -meer, -merich, 
bnw. Aan iedereen bekend ; straat- ende molenmaer. 

Straetmaker, znw. m. Straatmaker. 

Straetmeester, strait-, znw. m. Opzichter over 
de stadsstraten. 
Straetgenote, stratenote, znw. m., mv. Bewoners 
van dezelfde straat. 
Straetroof, znw. m. Het onveilig maken van 
den openbaren weg. — Straetrover. 
Straetsehender, stralen-, -schinner, znw. m. 
Straatroover; ook straetschumer. 
Straetschouwinge, znw. vr. Onderzoek van de 
stadsstraten vanwege de overheid. 
Straetsteen, znw. m. Straatsteen. 
Straetvoër, strate-, bnw. Hetz. als s t r a e tg 
a n g i c h.
Straetwerc, straten-, znw. o. Herstellingen aan 
de stadsstraten. 
Straf, bnw. Straf, streng; hard, barsch; als bijw., 
in sterke mate. — Straffellke. 
Strafelijc, straff-, bnw. Strafbaar, schuldig. 
Strafen, straven, straffen, zw. ww. tr. i) Beris


pen, onder handen nemen, uitvaren tegen iem., uitschelden. 
2) opkomen tegen iets, weerleggen, ook in 
rechte; tegenspreken, iemand. — Strafer, straffer; 
Strafinge, siraffinge.

Stragier, znw. m. Vreemdeling.
Strayen, streyen, zw. ww. tr. Strooien, verspreiden.
Stras, bnw. i) Van personen en zaken, streng, 
hard. 2) van zaken, moeilijk, bezwaarlijk. 3) sterk. 

— Stracheit, strackelike. 
Strale. Zie strael. 

Stralen, zw. ww. tr. Steken, ook met een angel, 
prikken; doorschieten, met een pijl. 

Stramine. Hetz. als s t a m i n e. 

Strammen, zw. ww. intr. Stijf zijn. — Strammende, 
stij f. 

STREULE. 579 

Stramprooys. Hetz. als s t a m p r o o y s.

Stranden, zw. ww. tr. Op het strand werpen; 
in het pass. (16de eeuw).

Strange, znw. Strand. 

Strange, strang, stranc, bnw. i) Sterk, krachtig.

— Strangelike, strangheit, strangicheit. 2)
wreed, akelig; een strange dool. 3) streng.

Strangen, zw. ww. intr. Stranden. 

Stranc, znw. m. i) Strand ; ook strant. 2) waterloop, 
uitwatering.
Strantdriftich, bnw. Aan het strand aanspoelende. 
— Strantgoet.
Strassenerer, znw. m. Straatroover. — Stras


seneringe.

Strate, slrael, znw. vr. i) Straat, weg; ook: een 
weg binnen's huis; siere straten geren, weggaan; 
heengaan; ook met een schip; siere straten henen 
driven ; die s. oenen, den weg openstellen ; die 
outsíe o^ter straten, de oudste die op straat gaat, 
die in leven is; die rechte strate, de rechte weg, 
ook in zedelijken zin ; der historiën strate, de loop, 
de gang der geschiedenis ; ver Vroenelden (Broene/
den) strate, de melkweg. 2) plaveisel.

Straten, zw. ww. intr. Straat maken. 
Strauwel, strauel, znw. Struik, struweel.
Straven. Zie straffen. 
Strode. Hetz. als s c h r e d e. 
Street. Zie streke. 
Streeemate , znw. vr. Af-of gelijkgestreken 


maat. — Strekevol. 
Streemtgen, streepken . Zie s tr e me, s tr e p e. 
Streven, zw. ww. tr. Strooien. 
Streilen. Zie strelen. 

Stres. Zie s t r i c. 

Streke, street, znw. m. i) Streek. 2) strijkstok 
voor het meten. 3) streep ; verkiw. sireecs/ijjn. 4) 
speen van een uier. 

Strekel, znw. m. Strijkstok voor het meten; 

corn-, soutstrekel. 

Strekelen, zw. ww. tr. Zacht aanraken. 

Streken , zw. ww. tr. Strijken, strijken langs iets, 
zacht aanraken; streelen; vleien. — Plumestreker, 
pluimstrijker.

Strecke, znw. vr. Strik. 

Strecken. Zie stricken. 

Strecken, zw. ww. — I. Trans. i) Uitstrekken; 
uitrekken ; een lit recken ende s. 2) vellen, een vonnis. 
3) bestrijken, voldoende zijn voor (uitgaven), 
toereikend zijn voor. — H. Wederk. Zich uitstrekken, 
van een persoon en eene ruimte. — III. Intr. I) 
In eene zekere richting loopen, zich uitstrekken. 2) 
betrekking hebben op. 3) (ver)strekken tot. 

Streckinge, znw. vr. Richting. 

Stress, streets, bijw. Onmiddellijk.

Strelen, sireilen, zw. ww. tr. Streelen ; vleien. 

Strome, znw. I) Streep. 2) strook lands; verklw. 
streemigen. 

Strem elen. Zie s t r i m e l e n. 

Stremen. Hetz. als s t r e m m e n. 

Stremmen, zw. ww. tr. i) Stijf doen worden, 
dik doen worden, melk. --Stremsel. 2) tegenhouden, 
stremmen ; stelpen, bloed. 

Strene, znw. Streng, garen.

Strene, znw. Geschenk. 

Strenge, sirens, stringe, strinc, znw. m. en o. 
Streng, garen ; touw ; cloestrenge, een zeel van drie 
slringhen. 2) strook, lands ; reep ; verklw. strenge 
(noordholl.).-liaen 

Strenge, strenc, streng, bnw. Streng, hard, van 
personen en zaken; moeilijk, bezwaarlijk ;dat strenge 
water des meers daer si negene havene vonden. — 

Strengelike, strengicheit, strengheit.

Strengen, zw• ww. tr. Sterken (van stranc).

Strenieheit, znw. vr. Hetz. als s t r e n g i c h e i t.

Strepe, street, znw. i) Streep; verklw. streehken. 
2) strook, lands. 
Streule, znw. (nederr.). Pis, urine. — Streulen. 



58o STREVELEN. 

Strovelen, zw. ww. wederk. Zich verzetten. — 

Strevelicheit, weerspannigheid. 

Streven, zw. ww. intr. i) Zich inspannen, zich 

beijveren; S. na, zich toeleggen op het verkrijgen 

van. 2) s. jegen, legen, zich verzetten tegen, tegen


streven. 
Strevich, bnw. Onwillig, wederstrevend ; ook 

síribbich. 

Stridachtich, -eehtich, bnw. Vijandelijk ; s. wer


den met, in strijd geraken niet; ook: twistziek. — 

Stridachtieheit, het voeren van strijd of oorlog 

(met iem.). 

Stride!, bnw. Begeerig ; gezegd van de heb 

-zucht. 

Stridelijc, bnw. i) Strijdlustig, krijgszuchtig, 

twistziek. 

Stridellke, -lac, bijes. z) Met een vijandelijk 

oogmerk, met lust om aan een twist deel te nemen, 

zich er in te mengen. 2) om strijd. 

Striden, st. ww. intr. i) Strijden, vechten, met 
en zonder wapenen, kijven, twisten ; ook met den 
acc. a) der zaak, in den strijd behalen ; tfoordeel 
striden. b) van den persoon, bestrijden; sir. ob, 

strijden tegen; s. om, opstrijden; sonder s., zonder 
omwegen of pourparlers. — Strider, ook : twister, 
kijver, striderinne. 

Striden, st. ww. intr. Schrijden, stappen ; bestriden, 
beschrj den; ook: trappen op; overstriden, 
overstappen, een veld, door paarden. Vgl. s t r e d e. 

Stridich, bnw. i) Twistziek. 2) ijverig, opgewekt 
; van strijdlust, ook: van ijver, brandende. Stridicheit. 
3) waarover geschil bestaat. 

Stridinge, znw. vr. i) Twist, gekijf. 2) tegenstand, 
bestrijding. 

Stria (te -). Zie bij s t rij t. 

Strieme, striem, strijme, znw. m. z) Streep, 
verklw. straemkijn. 2) de zichtbare streep op het 
lichaam veroorzaakt door een slag, striem. Vgl. 
streme. 

Strien, zw. ww. tr. Hetz. als s t r o o y e n. 

Strieuwen, zw. ww. tr. Strooien, verspreiden. 

Strifelen. In wed, 

erstrifelen, weerstreven 
.--Wederstrifeljjc. 
Strjjcambacht, -ambt, znw. o. Het beroep van 
door de stad aangesteld lakenmeter. 
Strjjcgelt , znw. o. Het geld betaald voor het 
meten van laken. 
Strij oker. Zie striker. 
Stgcmate. Hetz. als streec mate. 
Strljcstoc. Hetz. als s t r e k e 1. 

Stript, strijet, bnw. Gestreept, veelkleurig; 
strijjt laken ; een s. cleel ; ook als znw. — Strj]ptgewant.


Strjjt, znw. m. i) Strijd, met en zonder wapenen, 
twist, gekijf; lis een lanc strot ja ende neen; 
te stride, strië, om strijd. 2) tweestrijd, onzekerheid. 
-- Strjjtbaer, -heit, strjjtbaerljj e, strjjtdach. 

Strijtgierich, -gerich, bnw. Strijdlustig, krjgszuchti 
g. 

Strijtcleet, znw. o. Krijgsmantel. 

Strijtsam, -saem, bnw. Twistziek. 

Str. tteken, znw. o. Veldteeken, krijgsbanier. 

Strbtwerc, znw. o. Krijgstui, belegeringswerktuigen. 
Strbtwillich, bnw. Aan een strijd of twist deel 
genomen hebbende. 
Str jtwort -woort, znw. o. Een voor iemand 
onaangenaam woord, waaruit twist kan ontstaan; 
scheld-of smaadwoord. 
Stric, strec, znw. o., ook stricke, strecke, vr. i) 

Snoer; strik. 2) strik om een dier te vangen; ute 
enes strecken comen, uit zijne macht komen. 3) tenen 
stricke, in één oogenblik, in eens. Verklw. stricskijn, 

stricsken. 
Strike, znw. vr. Streek, richting ; iet van sine 

S. bringen, een anderen koers doen uitgaan. 
Striken, stricken, st. ww. tr. -- I. Trans. i) 
Strijken, met de hand of iets anders langs iets gaan; 

STROOM. 

streelen; vleien. 2) afstrijken, door strijken verwij


deren ; blumen striken. 3) gelijk strijken, eene maat. 

4) opstrijken, geld ; vangen, visschen, eig. met een 

net visschen door het langs den grond te strijken. 

5) naar beneden halen, strijken, een zeil. 6) vellen, 

strijken, een vonnis. 7) slaan, ranselen; mit roeden 

striken. 8) meten, laken, vooral met betrekking tot 

den accijns op linnen en laken. — II. Intr. Gaan ; 

heengaan, zich verwijderen ; ook : komen; dalen, 

neerdalen. 

Striker, strzjcker, znw. m. i) Lakenmeter ; zie 

bij s t r i k e n, 8). — Strikerie, accijns op linnen 

en laken. 2) hetz. als s t r e k e 1. 
Stricke, strecke. Zie s t r i c. 
Stricken, strecken, zw. ww. tr. i) Strikken, 

snoeren. 2) verstrikken. — Stricseel. 

Strict, bnw. Strietelike, bij w. 

StriIne. Hetzelfde als s t r i e m e. 

Strimelen, ook stre7nelen, zes. ww. intr. Strui


kelen, onvast op zijn voeten staan, suizebollen. 

Stripe, stri f , znw. vr. Streep, ook: in geweven 

stoffen. — Stripen, ww. 
Stripet, stript, bnw. Hetz. als s t r ij p t. 
Stro, stroo, strooy, stroy, stroe (met oe), verb. 

nv. ook strove, znw. o. Ook strode. i) Stroo ; een 
stro, een stroohalm ; niet een s., niet het minste of 
geringste; ook als rechtssymbool, vooral van eigen 

vrouw)-domsoverdracht;hoe K. (eene procedeerende 

sculdich is aen een voocht te comen ; so wysen die 
scejbenen : mit hellim ende mit stro ; soo sel K. 
een stro nemen ende ghevent haren taelman ende 
zeggen : ic kiese u tot min voocht. 2) stroobos. 3) 
korenhalm ; zeven aderen (aren) sjiruten in enen stroo 
vol ende schoon ; bi grase ende bi stro, tweemaal in 
het jaar (vgl. ndl. „te hooi en te gras"); naam van 
een bepaalde inhoudsmaat, gebruikt van visch (misschien 
is dan de eig. bet. „bundel"), doch ook van 
was. — Verklw. strokin, stroëlkiin, -ken. 

Strobant, znw. m. Strooband, vooral die waar 
een korenschoof wordt opgebonden.-mede 
Stroch, znw. S. ende Maroeh, de straat van 
Gibraltar. 
Strodac, znw. o. Strooien of rieten dak; ook : 
dakriet. 

Strodackich, bnw. Met een rieten dak. 

Strodeeker, znw. m. Rietdekker. 

Strode, strodewisch. Zie stro, s t r o w i s c h. 

Strot'. Zie s t r o. 

Stroyen. Zie s t r o o y e n. 

Stroylen. Hetz. als s t r e u l e n. 

Stromen, zw. ww. intr. Stroomen, in heftige beweging 
zijn, van water. 

Strompelen, zw. ww. intr. Strompelen, waggelen; 
ook: struikelen in zijne woorden, hakkelen. — 
Strompen, stronkelen, strommelen.

Stronijn, stronen, stroenen, bnw. Strooien. 
Stronc, strunc, znw. m. i) Stronk, struik, tronk. 
2) romp van het lichaam. Stronkel. 
Stronken, strunken, zw ww. tr. Knotten. 
Stronte, stront, strunt, znw. m. Strontich, 
stronthoere, gemeene h., strontpot. 

Strontsage, strunt-, znw. vr. Kletspraat. 

Strontstede, znw. vr. Mesthoop. 

Strooyel, stroyel. Hetz. als s t r o o y s e 1. 

Str003Telgelt, stroyel-, znw. o. Een geldelijke 
opbrengst voor het strooien van stroo (in kamers, 
stallen e. a.). 
Strooyen, stroyen, streyen, stride, strouwen, zw. 
ww. tr. i) Strooien, ook : stroo e. a. op een vloer. 
2) uitstrooien, leugenachtige praatjes. 3) uitdeelen, 
verdeeles. 4) verstrooien. -- Strooyinge.

Strooyijn , stro n, ook stroenln, bnw. Strooien. 
Strooysel, stroysel, znw. o. Datgene waarmede 
een vloer bestrooid wordt, biezen, stroo e. a., ook 

strouwsel. 

Stroom, znw. m. en o. i) Stroom ; heftige beweging 
van het water ; ook : onstuimig water; medestroorns, 
met den stroom mee ; jegen s., tegen den 


STROOMSLUTINGE. 

stroom ; ook : omgekeerd, in tegenovergestelde richting 
; dode stroom, eb; die stroom van Vlaenderen, 
Vlaemsche stroom, de wateren om Vlaanderen. 
Stroomslutinge, znw. vr. Afsluiting van eene 

rivier. 
Stroot. Zie stro te. 
Strootgat , strot-, znw. o. Keelgat, strot. 
Stroowisch, siroon-, -wis, znw. Stroobos, platte 

bundel stroo ; een s. uulsleken, als er een besmet


telijke ziekte in huis is. 
Strop, znw. m. Strop, strik. — Stroppen. 
Stropen, zw• ww. tr. i) Stroopen, afstroopen. 2) 

berooven, plunderen ; s. van, berooven, ontzetten 
van. 3) in logenstrohen, logenstraffen, iets voor een 
leugen uitmaken. — Stroper, vilder. 

Strote, strool, storte, sterle, slarte, znw. vr. Strot, 
keelgat (oostmnl. shale).
Strotsich, strutsich, bnw. (oostmnl.). Verkeerd, 

kwaadwillig, halsstarrig. 
Strouwen , struwen. Hetz. als s t r o o y e n. 
Strouwsel,strousel. Zie s t r o o y s e 1.
Strubbe, znw. Stronk, boomstronk; stompje (van

hand of voet).
Strubbelen , zw. ww. intr. Tegenstreven.
Strubbelich, bnw. (oostmnl.). Scherp, ruw, on


effen, hobbelig. -- Strubbich , strubbicheit.
Strubben , zw. ww. tr. Rimpelen, oneffen maken 
; gestrubbet, rimpelig. 
Struëren, -eeren, -weren, zw. ww. tr. Vernielen, 
verwoesten ; verdoen, verkwisten ; te niet doen. — 

Struëringe. 

Struyf, struys. Zie struuf, struus.
Stru elen. Hetz. als stronkelen, strom


pelen. — Struken. 
Strume, znw. Stroom. 
Strumelen, zw. ww. intr. Struikelen. 
Strumen, zw. ww. tr. S. tegen, tegenstribbelen. 
Strunc, strunt. Zie stronc, stront. 
Struuf, struyf, bnw. (oostmnl.). Wreed, hard,

barsch, stug, halsstarrig. 
Struuf, struyf, strove, znw. o. Pannekoek, eierkoek. 


Struuc, struyc, znw. m. i) Struik, stronk, tronk; 
stam; een bosch ohlen struke vercoj5en. 2) stomp,
van arm of been. 3) stam, van een geslacht, verklw. 
struucskijn, -ken. — Struucrover. 

Struus, strut's, znw. m. Struisvogel; ook die vo


gel struus. --Strusenei.
Struve. Zie s t r u u f. 
Struw, bilw. Ruw, ongelijk, oneffen, van steenen. 
Struweel, struveel, struvelle, znw. Stronk, tronk, 

struikgewas, heester ; ook struve. 
Struven, zw. ww. intr. (oostmnl.). Borstelig zijn, 
overeind staan (van het hoofdhaar). 
Stubbe, znw. o. Stof, eigenlijk en overdr. ; ic 
bin slubbe ende asscile; verklw. stubbekijn, stofje. — 

Stubbich, stubbicheit.

Stubbe , znw. Stronk, tronk; slabben wtroden. 
Stubbelen, zw. ww. intr. Tuimelen, kantelen. 
Stubben, zw. ww. intr. Waggelen ; alle dat cru


j5 ei oj5len aerden oft lanes der aerden slubbet met 
cleynen benen. 

Stuch. Zie s t u g g e. 
Studacie, znw. vr. Het studeeren, studie. 
Studeerre, -derre, znw. m. Geleerde. 
Student, studant, znw. m. Hij die zich met stu


die en wetenschap bezig houdt; ook : student en : 
gymnasiast; der studenten schole, gymnasium ; eene 
grote studentenschole (universiteit) te Prage. 

Studeren, -eeren, studeringe, studie ; ten 

studiën liggen, op studie liggen; ook stage (met

palataal -g). 
Studoor, znw. o. Studeervertrek. 
Stuer, stueren. Zie stuur, sturen. 
Stueren, sleuren, zw. ww. tr. Verstoord of boos 

maken. - Stuerich, stuericheit. 
Stugge, slug, bnw. Onhandelbaar, halsstarrig, 
stuursch. 

STUURKEN. 

Stuyken, stuyp, stuyr. Zie s t u k e n, st u p e, 
stuur. 
Stuc, stic, stucke, slicke, znw. o. i) Stuk, brok, 
een deel van iets, een slucke lanis ; twelf merger 
lanis liggende aen enen slucke; verklw. sluckeljn, 
sluckelkijn, stucskijn ; in smeken, te stucken, aenslics, 
onstics, smeken (d. i. Islucken), stuk, kapot. 2) één 
voorwerp van eene hoeveelheid ; she voor stic; men 
vercoo6t (t)slic omme enen kennine ; in allen smeken, 
in alle deelen of opzichten. 3) zaak, zint stuc van; 
ook: handelszaak, artikel. q.) van tijd, poos; een lane 
stuc, een clein stuc ; in verledenen smeken, vroeger, 
voorheen. 5) kleedingstuk; een kint gewonden in 
cosielen zidenen smeken. 6) vat, voor wijn en bier. 
Stuken, stuycken, zw. ww. — I. Trans. i) Stooten, 
duwen. 2) op hoopen plaatsen, turf. -- II. Intr. 
Stuken met hilliken, kooten. 
Stucwerc, znw. o. Naam van eene bepaalde 

soort van laken. 
Stuckelike, *stuckelinge, bijw. Aan stukken. 
Stulpen, zw. ww. tr. Stelpen, bloed ; verzachten, 

doen ophouden, nood, armoede, kommer. 
Stump. Zie stomp.
Stumper, znw. m. Ongelukkige, stumper.
Stunen, zw. ww. intr. Zich verzetten, tegenstand 

bieden, zich kanten tegen iets, iets trachten te beletten. 
— Stuninge.
Stungen, zw. ww. tr. (nederr.). Vullen, volstoppen. 
— Stunginge.

Stunken, zw. ww. intr. Stinken. 

Stupe, stuybe, stuuj5, znw. vr. i) Stuip; hevige 
aanval van eene ziekte. 2) geeselpaal, strafplaats; 
o^ der stujbe, Ier stuje slaen, ook : eene plaats waar 
iemand leelijk terecht komt of wordt toegetakeld. 

Stupen, zw. ww. tr. Geeselen. 
Stupen, zw• ww. intr. Bukken; ook: voor iemand 


buigen of strijkages maken. 
Sturberen, zw. ww. tr. Hetz. als s t o r b e e r e n. 
Sture, znw. Vechtpartij. 
Sture, stuur, stoer, bijw. Op eene felle, hevige, 

heftige, ook: voor een ander gevaarlijke, wijze; liet 

s. hebben, in een gevaarlijken of hachelijken toestand 
zijn. 
Sturen bnw. Zie s t u u r. 
Sture, in h e e r s t u r e; hd. „steuer". 
Sture, sluyre, znw. vr. (oostmnl.). Hulp, steun. 
Sturen, zw. ww. intr. en wederk. (limb.). Steu


nen, leunen. 

Sturen, stuyren, smeren, stieren, zw. ww. tr. i) 
Richten, besturen. 2) zenden, sturen; ook : opzenden, 
een gebed ; s. van, van iets afbrengen. 

Sturicheit, znw. vr. Hetz. als s t u u r h e i t. 
Sturinge, stoer-, znw. vr. i) Bestuur. 2) het 

zenden ; weclhsturinge.
Sturken, zw. ww. intr. Stijf worden. 
Sturten. Zie storten. 
Stute, síuyte, znw. Stoete, eene bepaald soort 

van brood. 
Stuten, stuyten, slueylen, zw. ww. intr. Stuiten, 

niet verder voortgaan of voortkunnen. 
Stuten , zw. ww. tr. Hetz. als stutten. 
Stutselen, zw. ww. intr. (nederr.). Stotteren, 

hakkelen. 
Stutten, stoten, zw. ww. tr. z) Stutten. 2) stuiten. 

--Stutte, stut, steun ; ook : iets dat tot steun dient. 
Stuuc, znw. m. Stoot, duw. 
Stuur, sluyr, doer, bnw. i) Van personen, hard, 

wreed, onhandelbaar, fel ; norsch, barsch ; s. tegen 
tgelove, fel vijandig jegens het geloof; enen s. sin, 
vijandig jegens iem. gezind zijn of handelen. 2) van 
zaken, hard, wreed, onaangenaam, fel, grimmig; 
streng, guur ; s. weder ; Maerl is stuur. — Stuur


heit. 

Stuur, znw. o. S. houden, streek houden ; ook: 

zich goed houden, niet van streek raken. 
Stuurboom, znw. m. Roerpen, roer. 
Stuurken, stuerken(t), znw. Naam van eene 

kleine munt (?) ; eene kleinigheid. 


582 STUURLIKE. 

Stuurlike, bijw. Met geweld, met felheid, met 
kracht; op eene harde, wreede, onaangename wijze. 

Stuurman, stier-, znw. m. Stuurman. 

Stuve, znw. vr. Plaats waar het stuift; santstuve. 

Stuven, stuyven, zw. ww. intr. i) Stuiven; stof 
maken of veroorzaken. 2) met een pers. als ondw. 
Plotseling verdwijnen; dat si niet en wisten waar 
hi sloven of vlogen was; (en)weehstuven. — Stu


.

vinge.

Stuver, sluyver, znw. m. Stuiver; on sluver(s), 
een vierde stuiver, twee duiten. 

Stuwen, stouwen, zw. ww. tr. i) Duwen, stooten. 
2) ophoopen, tassen. 3) keeren, het water. 4) 
opstoken. 

Sn. Zie s o e. 
Subbe, znw. vr. Vuil, smerigheid, viezigheid 
(oostmnl.). — Subbich; ook besubben, -inge. 
Subbelen, zw. ww. intr. Struikelen, een mispas 
doen, ook in zedelijken zin (vla., 16de eeuw). 
Subdiaken, -diake, -diaec, znw. m. Onderdiaken, 
naam van eene geestelijke waardigheid, hetz. als 

eftistelaer. — Subdiakensohap.
Subdjjt, subgift, southi, znw. in. Onderhoorige, 
onderdaan. 

Subprior, subpriorinne.

Substaneie, znw. vr. Zelfstandigheid, het hebben 
van een eigen zichtbaar bestaan, materie; oversubslancieus, 
-stanleljc, bovenzinnelijk. 

Subtijl, bnw. i) Scherpzinnig, schrander, behendig; 
spitsvondig, sluw, arglistig. 2) fijn, fijn bedacht. 
3) teer, broos, fijn. 4) fijn, van stoffen, zoowel van 
het innerlijk als van het uiterlijk; subtil stoten; die 
sublfjlste delen ener substancie. — Subtijlheit,
subti]llike, ook : met nauwlettendheid, met groote 
zorg. 

Subtijl, sujtjl, znw. o. Subtiel, wit linnen koor 

-hemd. 

Subtilen, -eeren, zw. ww. tr. i) Fijn maken, van 
onzuivere bestanddeelen zuiveren. 2) verfijnen, keurig 
in orde maken. 

Such. Zie s o c h. 

Suehmoeder, znw. vr. Zeug. 

Sacht. Zie socht. 

Sucht, zucht, znw. m. Zucht. 

Suchteltjc, zucht-, bnw. Zuchtend, klaaglijk. 

Suchten, zuchten, zw. ww. intr. i) Zuchten, 
klagen, kermen ; een s., een zucht ; een s. ontfaen, 
nemen, een zucht slaken, loozen. 2) moeilijk ademhalen, 
hijgen. — Suchtinge.

Suchtich , zuchtich, bnw. Ziek, vooral zóó dat 
men het bed moet houden; duvelsucklich, door den 
duivel bezeten, verdorven. — Suchticheit. 

Suchtich, zuchtich, bnw. Klagerig, kermerig; 
ook : suchtacklich. 

Sudarie, -are, znw. Zweetdoek. 

Sudder sodde, znw. Moeras, moerassig land ; ook 
sodden. 
Sudelijc, zuydeljc, bnw. Zuidelijk. 
Suden, zuden, znw. o. Het zuiden ; als bnw., 

zuidelijk ; sudene, suden, sude wint; suden side. 

Suder, zuder, zuyder, bnw. Zuider-, zuidelijk; 
den zuderen cant; in den suderen j5olre; als znw., 
dat zuyderste der stat. 

Suderlant (Sauerland), Sudersee. 
Sudersch, zudersch, bnw. Uit het zuiden; sudersche 
win. 

Sudewaert. Zie s u u t w a e r t. 

Suege. Zie s o g e. 

SAegjjn, suegen. Zie s o g ij n. 

*Suegen, zw. ww. intr. Zwelgen; eig. zwoegen; 

in oncuysheyt sy suechden (16de eeuw). 
Suekelijcheit, sueken. Zie s o e k-. 
Suecte, sukede, suucte, suyete, suuct, znw. vr. 
(vooral oostmnl.). Ziekte, in het bijzonder : zware 

ziekte, besmettelijke ziekte. 
Suene enz., SIIet enz. Zie s o e n e, s o e t. 
Suer. Zie s u u r. 
Sneven. Zie seven. 

SUMMER. 

*Suffe, znw. vr. Fabeltje, verdichtsel ; hetz. als 

truffe. 
Suffen , tsuffen, zw. ww. intr. Suffen, van zijn 
zinnen raken, aan verstandsverbijstering lijden; ook 

suffelen. 
Sufferaen, suffraen. Zie s a f f r a e n. 
Suffisant, -telike. Zie s o f f is a n t. 
Suffragaan. Zie s o f f r a g a e n. 
Suften. Zie siften. 
Suge, zuge. Hetzelfde als s o g e. 
Sugebeen, zuge., znw. o. Een lekker kluifje, 

ook : een buitenkansje, een douceurtje; ook suucbeen. 

Sugen, suygen, zulten, st. ww. intr. en trans. i) 
Zuigen, ook : de moedermelk; der moeder borst s.; 
siere moeder s. ; sugende diere, zoogdieren. 2) uitzuigen 
; ene slange die dat quic suget. 3) zuigen, 
van de lucht. — SAginge.

Suger, zuyger, znw. m. Een dier dat nog aan 

de moederborst is. 
Suggelkijn, -ken, znw. o. Biggetje. 
Sulk. Zie sulc. 
SAyle. Zie sule. 

SuyCte. Zie siecte en suucte. 
Suypen. Zie sup e n. 
Suysen, suyt. Zie susen, soet. 


Saeade, znw. vr. Geconfijte vrucht, ook als vlei


naam voor Maria. 
Suke, zuke, znw. vr. Ziekte. 
Suken, zuken, st. ww. tr. en intr. Zuigen ; een 

sukende lam ; sukende diere, zoogdieren. Vgl. s u u cbeen., 
suuckint. 

Suker, sucker, zuker, znw. Suiker ; sukerde, gesukerde 
maleveseye. — Sukerrosaet, een zoete 
drank met suiker en rozenwater bereid. 

Suckelen, sockelen, suycklen (oostmnl.), zw. ww. 

— I. Intr. i) Zich voortsleepen, niet vooruitkomen. 
2) kwijnen, sukkelen. 3) nedersuckelen, neervallen, 
uit een boom (misschien van tak op tak). — II. 
Trans. i) voortschoppen, met den voet wegtrappen. 
2) iem. ergens doen te recht komen ; die dooi suckeldene 
ter bare. 
Sucken, tsucken, zw. ww. tr. Trekken (oostmnl.). 
Suekeren, tsuckeren, -eeren. Zie c h o c k é r e n. 
Succoers, succurs. Zie s e c o r s. 

Succureren. Zie secoreren. 

SAle, suyle, suyl, znw. vr. Zuil, kolom, pilaar. 
Sulf enz. Zie s e 1 v e. 
Sulfer enz. Zie solfer. 


Su1C, suilc, solc, sela, zulc, soelc, aanw. vnw., 
bijvoeglijk en zelfstandig. i) Zulk, zoodanig; hoe 
sulc, hoedanig; sulcs wat, mes, zoo iets; ook sulcs, 
onz. 2) sommige, de een en ander, deze en gene; 
ook: de een of ander; die sulke, sommigen, menigeen 
; die sulke - sulke, sommigen -anderen. 3) selc, 
onz., dit. 

Sulcdaen, -danich, zulc-, -tenich, aanw. vnw. 
Zoodanig. 
Sulkerhande, zulken., zelker-, -ande, aanw. uitdr. 
Zoodanig, zulk. 
Sulcgedaen, -gedanich, zulc-, aanw. vnw. 

Hetz. als s u l c d a e n. 
Sufes, zulcs, sulcx, bijw. Zoo ; s. dat, zoodat. 
Sulcstont, zulc-, selc-, bijw. Somtijds ; menig


maal ; ook sulctijt, sulcwile. 
Sidle, zulle. Zie s i 11 e (drempel). 
SAlle. Zie s e 11 e (Februari). 
Sullen, zullen, sollen, sillen, selen, perf. -praesens. 

i) Moeten; het sal, men moet. 2) zullen. 3) willen; 
die gaerne veesen souden weder jone ; omdat hi strot 
uj tie Romeine soude maken. 4) plegen, buut half 
sat sal bat bedien dan vol. 

Snlmaent. Zie s e 11 e (Februari). 
Sulre, sufren. Zie s o l r e, s o l r e n. 
Sult, zult, znw. o. Gepekeld varkensvleesch, zult. 
Salver, zulver. Zie s i 1 v e r. 
rumel, zumel, bnw. Nalatig. — Sumelheit, 


samenesse. 

Summer. Zie 5 0 m e r, ede Art. 


SUMICH. 

Sumich, zumich, suynich, bnw. Nalatig. 
Sumine. Zie so m m e. 
Summels. Zie s o m m a e 1. s. 
Summich. Zie s o m m i c h. 
Sunder sunden, sunder. Zie s o n d e, s o n


den, sonder. 
Sune, tune, znw. vr. Het gezicht, als vermogen 

(oostmnl.). 

Sunich, zunich, bnw. Nauwlettend. 

Sunne, lunst. Zie sonne, sonst. 

Sunte. Zie sint en sant. 

Supen, zu,hen, suyhen, st. ww. tr. i) Slurpen, 
eene vloeibare spijs eten ; als znw., eene vloeibare 
spijs, brij, pap, moes ; verklw. su bekijn, -ken ; ook 
subinge. 2) zuipen, veel slurpen of drinken. — Super.
Superhumerael, znw. o. Een kleedingstuk van 
priesters dat de schouders dekte. 

Supperen. Zie s o p p e r e n. 

Supplanterer, -eerre, znw. m. Bedrieger, onder 

-kruiper.

Supplicatie, -y, znw. vr. Verzoekschrift. 

Suppriorinne, -priorinschap.

Sure, bnw. Zie s u u r. 

Sure, zure, znw. Zuurheid. 

Sure, zure, bijw. Op eene onaangename wijze. 

Suren, turen, sueren, zw. ww. — I. Trans. Zuur 
maken. — II. Intr. i) Zuur worden. 2) onaangenaam 
voor iemand worden, een bron van leed of 
onaangenaamheid voor iemand worden; verzuren; 
niet en soet (tuien) niet en suerl, die tegen pijn, 
leed of onaangenaamheden opziet; hel moet hier 
sueren, er moet hier een treurige of onaangename 
toestand blijven. 

Surgelike. Zie s o r g e 1 i k e. 

Surgie, surgye, znw. vr. Chirurgie. 

Surerijn, surgzen, surisien, znw. m. Chirurgijn. 

Surinc, suyrinc, znw. Zuring. 

Surkel, zurkel, soerkele, znw. Hetzelfde. 

Surcoot. Zie s o r c o o t. 

Sus, zus, sos, bijw. Zoo, dus; sus sere; omme sus, 
te vergeefs. 
Sus, tusschenw. Stil! 
Susdaen, suslaen ; susdauich, -tanich, -tenich; 

susgedaen , 
sos-, susschedaen, -gedanich, sus


.. 

taenwij s, soslenwijs, aanw. vnw. Zoodanig. 

Susen, suysen, iw. ww. intr. Suizen. — Susinge, 
van den wind. 
Susljj c, zus-, aanw. vnw. Zulk. 
Suspicie, znw. vr. Argwaan. 
Sussen, zw. ww. tr. Bedaren, stillen, sussen, tot 

zwijgen brengen; ook suysen. 
Sustenance, sos-, -ancie, -anche, znw. vr. Onderstand, 
ondersteuning. — Sustineren. 
Suster, zuster, znw. vr. Zuster; ook: geestelijke 
zuster; ook als titel van vorstelijke personen onder 

susterkijn. -ling; verklw. 

Suster, zuster. Hetz. als s e s t e r. 

Susterdeel, zuster-, znw. o. Het deel eener 
zuster bij boedelscheiding, uitkeering aan eene zuster; 
ook sustergedeelte. — Susterdelinge, -deilinge. 
Susterhuus, zuster-, znw. o. Een huis van geestelijke 
zusters. — Susterhof. 
Susterkint, susterelooster, susteren-. 

Susterlinc, znw. m. Neef, kinderen van broeder 
en zuster, of van twee zusters, fra. „cousin" ; susterlinge, 
nicht; susterkintvrede, een vrede door een bloedverwant 
in den graad van „susterlinc" gesloten. 

Susterlijc, :man, -schap -schip. 

Susterseheidinge. Hetz. als s u s te r d e 1 i n g e. 

Sutter, zuller, znw. m. Schoenmaker; ook schoesutter. 


Suuebeen. Hetz. als s u g e b e e n. 

Suuckint , znw. o. Zuigeling. 

Suucte. Zie s u e c t e. 

Suur, zuur, suer, sure, bnw. i) Zuur. 2) onaangenaam, 
van personen en zaken; suur weder; die 
arbeit is hem suur geworden; als znw. a) zuur, iets 
zuurs; b) onaangenaamheid, leed, verdriet; enen iet 

SWAERHEIT. 

te sure maken; iet werdet mi te sure, wordt voor 
mij eene bron van leed enz., (met veranderd ondw.) 
onder iets gebukt gaan of lijden. — Suurachtich,
suurheit, suricheit, suurlij c, suurlike.

Suut, tuut, bijw. Zuid. — Suutambocht, -ende,
-einde ; -cant, -oost, -oosthoec, -oostporte.

Suutsee, zuut-, znw. vr. De Middellandsche 
zee. 
Suutside, -waart, -waerts, -west, suutsuutwest, 
suutwestwaert, -wint. 

Suvel, zavel, suyvel, znw. o. Zuivel, boter-en 
kaasstof; in enes s. ende brode sin, bij iem. in den 
kost zijn. — Suvelhuus, waar zuivel verkocht 
wordt; -marct, -coper, -manger (koopman). 

Saver, zuver, bnw. Zuiver, onvermengd, onvervalscht 
; zindelijk ; onb 3smet, niet door schuld bevlekt 
; maagdelijk ; rein, ook als bijw. ; suver o^, 

schoon op. — Suveren, suverheit, suveringe.

Suverlic, zuver-, bnw. Zuiver, zindelijk, schoon; 
mooi, netjes, keurig ; behoorlijk, goed toegerust. — 
Suverlijcheit, suverlike ; so si suverljcste mockten, 
zoo goed toegerust of voorbereid mogelijk. 

Suwe. Zie s o e ; ook : het wijfje van dieren. 

Suwele, suwel, znw. vr. Els, priem. 

Suweren, -eeren, zw. ww. intr. Wegvloeien, 
uitwateren. — Suwatie, suatie; suwatiegelt, 
lasten voor het onderhoud der uitwateringen. 
Swabbe, zwabbe, znw. vr. Zwabber, iets dat men 

heen en weer doet gaan; ook gebruikt van de scharen 
van eene kreeft, die heen en weer gaan om overal 
prooi te halen. 

Swachtel, swechtel, znw. m. Zwachtel. 

Salade, zwade, swaet, znw. vr. i) Zeis, ook : het 
hout van de zeis. 2) strook afgemaaid gras. 3) naam 
van eene landmaat. Vgl. s w a t en s w a e in a t e. 

Swadegenoot, zwade-, swadenoot, zwaennoot, 
zwanoot, znw. m. Aangrenzende landeigenaar, grens genoot. 


Swadem, znw. m. (oostmnl.). Damp, vochtigheid, 
mist. — Swademen, swademinge, swademich. 

Swaech, znw. m. Weide, weidestreek, laag gelegen 
land. 
Swaef, Zwaef, znw. ns. Volksnaam, hd. Schwab; 
ook Swave. 

Swaelm, zwaelm, znw. m. Zwerm. 

Swaemate, swademate, znw. vr. Naam van eene 
landmaat in het Gooi, minstens één morgen groot. 
Swaellewe. Zie s w a 1 u w e. 
Swaen. Zie s w a n e. 
Swaendrift, znw. vr. Zwanendrift, het recht om 

zwanen te houden. 
Swaenhals, sweenhals, znw. m. Naam van een 
bepaald soort vaartuigen. 

Swaenkuken, swaensei. 

Swaer, zwaer, swair, sware, bnw. i) Zwaar, veel 
wegende; een zeker gewicht, ook: het juiste gewicht, 
hebbende, van geld ; zwaar van lichaam, zwaarlij vig, 
log. 2) bevrucht; swaer niet kinde. 3) krank, 
ziek, ziekelijk, pijnlijk. 4) ernstig. 5) moeilijk, moeilijk 
te verstaan, moeilijk te verdragen; dat sware, eene 
moeilijkheid, leed, verdriet. 6) lastig, voor iemand, 
moeilijk in den omgang. 7) zwaar, erg, geweldig, 
hevig; swaer weder, sware tit, slecht weer. 8) zwaar. 
dik, van de lucht. 9) plechtig, duur, van een eed. zo) 
zwaar, koppig, van wijn. 

Swaer. Zie sweer. 

Swaerbloedich, zwaer-, bnw. Bloedig, van een 
strijd. 

Swaerde, zwaerde, sweerde, swarde, znw. vr. i)
Zwoord, van dieren ; huid, van menschen ; ook : het 
met haar begroeide vel van het hoofd ; van den 
sole des voets tot der zwaerden. 2) bovenkorst van 
den grond, aardkorst; groene swaerde, groenswaerde. 

Swaergeestich, zwaer-, bnw. Zwaarmoedig, 
droefgeestig. 

Swaerheit, zwaer-, znw. vr. i) Zwaarte, gewicht, 
logheid. 2) ziekte, pijn. 3) ernst, ernstigheid. 4) moei. 
lijkheid. 5) tegenspoed, zwarigheid. 6) hevigheid, 


SWAERHERTICH.

5 8 4 

geweldigheid, grootte. 7) zwaarmoedigheid, hartzeer. 
Swaerhertich, zwaer-, bnw. Zwaarmoedig. 
Swaerc. Zie s w e r C. 
Swaerlj]c, zwaer-, bnw. Moeilijk, lastig. 
Swaerllke, zwaer-, bijw. i) Zwaar, moeilijk; s. 
nemen, euvel opnemen, moeilijk verdragen. 2) zwaar, 
bitter, hard. 3) op eene wreede, boosaardige, hate


lijke wijze. 4) met ernst of strengheid. 

Swaerm, swaermen. Zie swerm, s w e r m e n. 

Swaermoedich, bnw. Zwaarmoedig, droefgees


tig; ook: lusteloos, traag. — Swaermoedicheit, 
-dichlike, -delike.

Swaernisse, zwaer-, sware-, -nesse, znw. vr. i) 
Moeilijkheid, bezwaarlijkheid. 2) moeilijkheid, last; 
enen s. doen. 3) zwarigheid, hartzeer. 

Swaert. Zie swert en swart. 

Swaert. Hetz. als s w a e r d e. 

Swaerte, zwaerte, znw. vr. Zwaarte, van eene 
bewerkte stof. 
Swaeslinc. Zie swaselinc. 
Swaesnede. Zie swasenede. 

Swagelinc, zwage-, znw. m. i) Schoonzoon. 2) 
schoonbroeder, zwager; ook swagerlinc. 

Swager, zwager, znw. m. i) Aanverwant; maechswager. 
2) schoonzoon; ook: schoondochter. 3) 
schoonvader. — Swagerinne, swagersehap.

Swac, zwac, swake, swaec, bnw. i) Zwak, krach


teloos, van personen en zaken ; ziekelijk. 2) slecht, 
zondig. — Swackeli]c, swacheit (beide in de 
bet. 2). 

Swacken, zwacken, swaken, zw. ww. — I. Trans. 
Verzwakken, in aanzien doen verminderen. — II. 
Intr. Verzwakken, in aanzien verminderen; zedelijk 
achteruitgaan. 

Swatch, zwalch, zwallich, znw. Draaikolk, kolk; 
inzakking van den grond tengevolge van water dat 
er onder is. Vgl. s w e l c h. 

Swalpen, zwal/en, zw. ww. intr. Heen en weer, 
op en neer gaan, van water. 

Swaluwe, zwaluwe, -ewe, -u, zwaelwe, zwaelve, 
swalwe, znw. vr. Zwaluw. — S Wa1uweD j onc, 
-nest, -stert. 

Swamme, swain, znw. Spons, zwam. 

Swane, zwane, swaen, zware, znw. m. Zwaan; 
enen s. vnuken, kortwieken. — Swanenei, swanepenne, 
-pipe.

Swanegrave, zwane-, znw. m. Opzichter over 
de zwanen van een vorst of heer. 
Swanenrecht, zwanen-, znw. o. Het recht om 
zwanen te houden. 
Swanenstemme, zwanen-, -slem, znw. vr. Zwanenzang. 
Swanerie, zwan-, znw. vr. Het houden van 
zwanen. 
Swangen, zw. ww. intr. In o v e r s w a n g e n, 
overstroomen, overvloeien. 
Swanger,, zwanger, bnw. Vol van iets, van iets 
vervuld (in den geest). 
Swanier, zwanier, swannier, znw. m. Hetz. als 
s w a n e g r a v e. — Swaniersehap.

Swane, zwanc, bnw. i) Slank; buigzaam. 2) sterk, 
krachtig; min hongher bleue al zwanc, sine gave 
mi vol hare sade. 

Swane, zwanc. In o v e r s w a n c, overstrooming. 

Swanc, znw. Buigzaamheid, lenigheid ; kracht, 
die men met iets buigzaams, een teen b.v., kan uitoefenen. 


Swanoot.Zie swaden oot(genoot)— Swanootstuuch, 
een getuigenis van aangrenzende 
landeigenaren. 

Swanebaer, zwanc-, bnw. (16de eeuw, oostmnl.). 
Zwanger. — Swancbaerheit. 

Swanselinc. Hetz. als s w a s e l i n c. 

Swarde. Zie s w a e r d e. 

Sware, zware, swaer, bijw. i) Zwaar. 2) moeilijk. 

3) hevig, erg. 4) met ernst of strengheid. 

Sware, zware, znw. vr. Zwarigheid. 

Sware. Hetz. als s w e e r (schoondochter). 

SWEFEN. 

Swaren, zwaren, zw. ww. — I. Trans. i) Verzwaren, 
zwaarder maken, ook : eerie boete. 24 verdriet 
of leed doen. 3) drukken, bezwaren. — II. 
Intr. i) Zwaarder) worden. 2) verdriet of leed heb 

als znw., verdriet, leed.-ben ; 

Swaricheit, zesar-, znw vr. i) Zwarigheid, 
moeilijkheid; bezwaar. 2) het afsterven van het leven, 
veroudering, hooge ouderdom. 

Swarm. Zie swerm. 
Swart, zwart, swerl, swaert, bnw. i) Zwart; 
swarle nonne ; met eene zwarte ordekleeding; als 
znw., rouwkleur en rouwkleeding; mei swarlen, in 
het zwart; swart is de kleur van den duivel en van 
al wat met hem in betrekking staat; die swarle ende 
leelicke man, de duyvele ; swarle conste, duivelskunstenarijen. 
2) zwart, van magerheid, uitputting, 
van de gelaatskleur : s. van Pinen ; swert (van den 
gekruisigden Christus), bleec ende vale. 3) als znw. 
swarle, naam van eene munt; swarle tornoys. — 

Swartachtich, swartheit.

Swarte, zwarte, znw. vr. Zwartheid. 

Swarten, zwarten, swerlen, zes. ww. tr. Zwart 
maken of kleuren. — Swartere, zwartverver. — 
Swartinge.

Swartieheit, zwart-, znw. vr. Zwartheid ; iets 
zwarts, eene zwarte kleerstof. 
Swartledertouwer, zwerf-, znw. m. Bereider 
van schoenleer. 
Swartsel, zwartsel, swertsel, znw. o. Zwartsel; 
schoenmakers swerisel. 
Swartvaruwich, zwart-, -verwich, bnw. Zwart 
van kleur. 
Swartspotte, znw. vr. Met zwarte vlekken, van 
dieren. 
Swaselinc, zwaselinc, znw. m. i) Schoonbroeder, 
zwager. 2) schoonzoon. 
Swasenede, zwase-, swaes-, znw. vr. Schoonzuster, 
zwagerin. 

Swat, zwal, swad, znw. i) De regel of strook 
afgemaaid gras, die de maaier maakt met de zeis, 
zwade ; een s. houwen in ere dine, een slag in iets 
slaan, zich aan iets te goed doen. 2) eene landmaat, 
in Noord-Holland; naam van stukken land. 

Swave. Zie S w a e f. — Swavenlant, Swaven,
Swavesch. 

Swavel, zwavel, swevel, znw. m. Zwavel, sulfer. 

— Swavelachtich (swevel-), swavelich (swevel-). 
Swe chten, zwechien, zw. ww. tr. i) Een einde 
maken aan iets, te niet doen. 2) (zijne oogen) voor 
zich houden. 3) reven, de zeilen (van een molen). 
Vgl. swichten. 
Swede, zwede, znw. vr. i) Winkelhaak, het gereedschap. 
— Sweden, ww. rechthoekig houwen, 
een steen. 2) vlaag, in win/swede. 
Swedeler, znw. (oostmnl.). Buidel, reiszak, ransel. 
Sweder. Hetz. als s w e e r (schoonvader). 
Swednote. Hetz. als s w a d e n o t e. 
Sweegen. Zie s w e i g e n. 
SWeems, een tonnemaat (voor zout), waarschijn


lijk gebruik in de haven van het Zwin (verb. nv. 
swene), te Sluis (of in den handel op Zweden?). 
Sweep. Zie s w e p e. — Sweepmaker, sweepstoc. 


Sweer, zweer, znw. m. i) Schoonvader. 2) schoon. 
broer, zwager. 3) bloedverwant; rechtsweer, ander 
-sweer, derdesweer. 
Sweer, zweer, znw. m. i) Pijn ; hooftsweer, tani


sweer. 2) zweer, • verzwering, gezwel. 
Sweerde. Hetz. als s w a e r d e. 
Sweerc. Zie s w e r c. 
Sweerre, zweerre, znw. m. Vloeker. 
Sweester. Zie swester. 

Sweet, sweyt, zweet, swete, znw. o. en m. Zweet; 

bloei ende sweet sweren, zweren (vloeken) bij het 
lijden van Christus. — Sweetcleet (= zweetdoek), 
eens doots menschen creel, ogedoec. — Sweetdoec, 
sweetgat (swele-), verklw. sweetgaetk n. 

Swefen. Zie s w e v e n. 


SWEGEL. 

Swegel. Hetz. als s w e v e 1 (s w a v e 1). 
Swegen. Zie s w e i g e n. 
Sweger, zweger, znw. m. Schoonmoeder. 
Swegerhere, zweger-, znw. m. Schoonvader. 
Swegerinne, zweger -, znw. vr. Schoonzuster. 
Swegervader. Hetz. als s w e g e r h e r e. 
Swegervrouwe, zweger-. Hetz. als s w e g e r. 
Swelgen, zwezgen, swe(e)gen, zw. ww. tr. Tot 


zwijgen of bedaren brengen, sussen. 
Sweimen, zweimen, zw. ww. intr. i) Slepen, van 
kleederen. 2) zich voortsleepen. 
Sweivelen, zweifelen, zw. ww. intr. Kwispelen 

(met den staart). 
Sweiven. Zie sweven. 
Swecken, zw. ww. intr. (Aan iets) mank gaan. 
SWel, swil, zwel, znw. o.; ook swele, sweele, vr. 

Eelt, dikke huid ; verklw. swellek n. 

Swelch, zwelck, znw. m. i) Groote slok. 2) keel, 
slokdarm; ook swalclh; slokop, gezegd van de zee. 
Swelen , zweelen, zw. ww. tr. Met de hooihark 

bijeenzamelen (afgemaaid gras). 
Swelgen, zwelgen, st. ww. tr. Slikken, slokken, 
inslokken. — ,Weiger. 
Swellen, zwellen, swillen, st. en zw. ww. -- I. 
Intr. Zwellen, opzwellen, dik worden ; ook van toorn. 

— II. Trans. Doen opzwellen. — Swellinge. 
SWellen, zwielen, st. ww. intr. Uitteren, wegkwijnen. 
SWelten, zwellen, swillen, st. ww. intr. Bezwijmen; 
van honger flauw zijn; s. na, smachten naar. 
Swem, zwem, znw. Een bepaald vak aan het 
einde van het want (bij de zeevisscherij). 
Swemmen, zwemmen, swiznmen, st. en zw. ww. 
intr. Zwemmen; drijven; twischen twee wateren s., 
tusschen twee partijen doorzeilen. --Swemmer1swemminge , swemstede. 

Swen. Hetz. als s w i n. Verb. nv. swene. 
Swendelinge. Zie s w i n d e l i n g e. 
SWene, zwene, sweene, znw. m. (oostmnl.). Zwij


nenhoeder. 

Swengel, zwengel, swingel, znw. m. Zwengel, 
een voorwerp dat kan draaien of zwaaien, kraan of 
wip voor het laden van goederen, wiek van een 
molen ; arm van een pomp ; utswengel. 

Swengelen , swingelen, zwengelen, zw. ww. tr. 

Zwingelen, braken, vlas. — Swengelhout, swen gelplank, 
swenghont. Zie s w i n g b r e t.
S wenken. Zie s w i n k e n. 
Swepe, twee, sweej, swiej5 , znw. vr. Zweep, 

geesel. 
Swerde. Zie s w a e r d e. 
S werdel, zwerdel, znw. m. Naam van eene plant, 

gladiolum. 
Swore. Zie s w e e r. 
Sweren , zweren, st. ww. intr. i) Pijn doen. 2) 

zweren ; als znw., pijn. — Sweringe.
Sweren, zweren, st. ww. intr. en tr. i) Vloeken; 
bloei ende sweet s., zie s weet. 2) een eed doen; 
enen iet s.; diere s.; s. snel, samenspannen met; s. 
jegen, samenspannen tegen. 3) bezweren ; ene core 
sweren. — Sweringe. 
Swere, zwerc, sweerc, swaerc, znw. o. Wolk; 
ook : van droefheid, op het gelaat zichtbaar. Ver klw. 
swerckskijn. — Swerkich, bewolkt. 
Swerlike. Zie s w a e r l i k e. 
Swarm, zwerm, swarm, swaerm, sworm, znw. 

m. Zwerm, van bijen ; drom, groot getal, van menschen. 
— Swermen ; dat volc sal te gader s. oft 
waren bien. 
Swert, zwerm', zweert, swaert, znw. o. en m. i) 
Zwaard; ten swerde doen, onthoofden; meyster van 
den swerde, beul ; dat s. winnen, het recht krijgen 
om een wederspannigen gedaagde met het zwaard 
te vervolgen; den swerde volgen, aan den „swertroep" 
of ,swertrocht" gehoor geven ; iet te viere 
ende te zwaerde brengen, overwonnenen ; verklw. 
swerdek n, -ken. 2) manszijde. 

Swertdegen, zwert-, znw. m. Ridder. 

SWIJN. 585 

Swertdrager, zwert-, -dragere, znw. m. Een 
met een zwaard gewapende; ook als titel van keurvorsten 
en rijksgrooten, verdediger van het rijk. 

Swerthelte, -kilte, znw. vr. Gevest van het 
zwaard. 
Swertluuc, zweert-, znw. (fri.). Het trekken van 
het zwaard. 
Swertmaech, zwiert-, znw. m. Bloedverwant 

van manszijde. — Swertside. 

Swertmaker, znw. m. Zwaardmaker. 

Swertrocht, -roep, ,roepinge, znw. De uit


voering van een vonnis door de gewapende landweer 
tegen een weerspannigen gedaagde of veroordeelde 
(Drente). 

Swertslach, -schermer, -speler -speelre, 
(zwaardvechter) ; -spel, -spelen, -vechter, 
-vercoper, -werker. 

Swerttog e, zwerf-, znw. vr. Het trekken van 
een zwaard. — Swerttreeken. 

Swertvager, -veger, znw. m. Zwaardveger. 

Swertwondinge, zwert-, znw. vr. 

Swester, zwesler, sweesler, znw. vr. Vrije geestelijke 
zuster ; zuster van den vrijen geest. Verklw. 

swesterkijn. 

Swet, zwel. Zie s w e t t e. 

Sweten, zweten, sweylen, zw. ww. intr. Zweeten; 
zich inspannen. — Swetelike, in het zweet zijns 
aanschijns, met inspanning. — Swetich, bezweet; 
zweetend; ingespannen, sweetige arbeit. — Swe


ticheit, swetinge.

Swetland, zwel-, znw. o. Aangrenzend land (?). 
Swetnote, zwel-, -genote, znw. m. Aangrenzende 
landeigenaar. 
Swetsen, zwetsen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Kletsen 
; bluffen. — Swetser. 

Swette, zwette, swet, znw. vr. en o. i) Grens. 
2) grensscheiding tusschen landerijen; aangrenzende 
landeigenaar, 3) poel, sloot. Beswelten, een dijksvak, 
de grenzen der dijkplichtigheid bepalen (?). 

Swevel enz. Zie swave1. 

Sweven, zweven, sweyven, zw. ww. intr. i) Zich 
bewegen, heen en weer gaan, van zaken en personen, 
nu hier dan daar zijn; in arbeit sweven, in 

kommervolle of treurige omstandigheden leven ; s. na, 

streven naar. 2) drijven, op het water; ook: zwem 

geestelijk genot; in Gode sweven ; si sweven-men in 

(in den hemel) boven sinnen. 

Swichten, zwicklen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Betoomen, beteugelen, inhouden ; reven, inhalen, de 
zeilen (van een molen). 2) verkorten, iemands naam, 
eer. — II. Intr. Zich ter zijde houden, de wijk 

nemen. — Swichter, hij die iets (het kwaad) verdrijft, 
beteugelt (16de eeuw). 
Swide, zwide, bnw. (vooral oostmnl.). t) Sterk, 
krachtig ;sterk, talrijk. 2) zelfvertrouwen hebbende, 
driest. 3) erg; Si waren enen helen dach wt s^oellen 
ende danssen, soo dattet voel toe swide was. — ,S Wi


dicheit. 

Swielen, swiepe. Zie s w e 11 e n, s w e pe. 

Swigel, zwigel, bnw. Kunnende zwijgen. — Swi


gelheit. 

S wl ell C bnw. Hetzelfde; ook; stil, van den 
nacht. g Swigelijcheit.

Swigen, zwigen, st. ww. — I. Intr. i) Zwijgen, 
niet spreken ; stille swigen. 2) zwijgen, geheimen enz. 
voor zich houden ; swigen ende helen ; sien, horen 
ende swigen; met een dat. ; den wisen saltu horen, 
den ouden saltu s. — II. Trans. Verzwijgen. 

Swigende, deelw. bnw. Kunnende zwijgen. — 
Swigentheit, stilzwijgendheid. 

Swiginge, zwiginge, znw. vr. i) Het zwijgen, 
stilzwijgendheid. 2) stilte; swiginge van der nacht 
(lat. „conticinium"). 

Sw"eh. Hetzelfde als t wij c h. 
,Swim, znw. Bezwijming, flauwte; in S. liggen, 
sin. 
Swijn, zwijn, znw. o. Zwijn, varken; ook als 
scheldwoord, doch niet uitsluitend wegens zedeloos



586 SWIJNHERDE. 

heid ; verklw. swijnkijn; will swan, ever; meerswijn, 
dolfijn. 
Swijnherde, -herder, -heerdere ; -cove (stal) ; 

swine-, -schot (stal), -spriet, -spiet (sjete, sheet, 
set), jachtspriet (voor de jacht op wilde zwijnen). 
Swtjtmoedich, zwt-, bnw. (oostmnl.). Hevig, 

onstuimig. — Swijtmoedicheit.

Swike, zwike, swijcke, znw. vr. In s. comen, bezwijken, 
in zedelijken zin; enen s. slaen, hetz. als 
enen (dat.) beswiken, iem. in den steek laten. 

Swiken, zwiken, st. ww. — I. Intr. Bezwijken, 
te kort schieten. — II. Trans.\ Doen bezwijken, 
lichamelijk en naar den geest. 

Swimelachtich, zwimel-, bnw. Draaierig. 
Swimelen, zwamelen, zw. ww. intr. Duizelig, 
draaierig, bewusteloos zijn; ook: in een diepen slaap 
liggen. — Swimelinge, swimel.
Swimen, zwimen, st. ww. intr. i) In onmacht 
vallen. 2) hetz. als s w e v e n, 2). 
Swin, znw. o. Geul of kreek in buitendi ksche 

gronden; ook van den zeearm bij Sluis, het Zwin 
of Sincfal; overdr. springbron, ader; der trouwen 
swin, omschrijving van „trouwe"; maechdeljc swin, 

Maria. 
Swinde, zwinde, bnw. i) Machtig, sterk, krachtig. 
2) nederr., onstuimig, hartstochtelijk ; verbolgen, 
woedend. — Swindelije, -like, swindicheit.
Swindel, zwindel, znw. m. Draaierlgheid. — 
Swindelen, ook : ronddraaien, tollen, wankelen. 
Swindelinge.

Swinden, zwinden, st. ww. intr. i) Verkwijnen, 
wegkwijnen (oostmnl.). 2) verdwijnen, in ver 
-swinden. 

Ta, bnw. (nederr.). Taai, kleverig. 
Tabbaert, -bert, znw. m. Mantel, tabbaard, een 
lang overkleedingstuk voor mannen en vrouwen. --
Tabbaertlaken. 
Tabellioen , -elfoen, -ilioen, znw. m. Notaris. — 
Tabellionaetschap.
Tabernakel, znw. o. i) Tent; loofhut. 2) troonhemel, 
baldakijn. 

Tabïit, znw. o. Tapijt. 

Tabled, znw. o. Paneel, schilderij. 

Tachentich, tachientich, telw. Tachtig. 

Tachter. Zie achter. — Tachterheit, het 
ten achteren zijn, vooral in het betalen, schuld. — 
Taehterst, het laatst ; ten slotte. 

Taey, lay, bnw. z) Taai, kleverig, slijmerig. 2) 
taai, weerstandsvermogen hebbende. 3) taai, lang 
durende ; die gedenkenisse des onrechis is thaye ende 
langke durende. — Taeyheit, taeyicheit.

Taeese, znw. vr. Pres, waarde; taks; des 1. 
hebben, iets op prijs stellen, er waarde aan hechten. 

Tael. Zie tale en tal. 

Taelbaer, bnw. i) Betaalbaar, pass. 2) in staat 
om te betalen, act. 
Taeldaeh, tail-, znw. m. (oostmnl.). Betaaldag. 
Taelge , taelgie, taille, talie, znw. vr. i) Insnij


ding, kerf, merk; het kerven, houwen. 2) beeldhouwwerk. 
3) houding, gestalte, leest. 4) timmer 
naam van een dikken balk. 5) belasting.-mansterm, 
Taelgebalc, taille-, talie-, znw. m. Hetz. als 
tae 1 g e, 4). — Taelgehout (tailie-). 

Taelgen, taelgiën, taliën, zw. ww. tr. i) Houwen, 
behouwen, hout. 2) kerven, merken, een merk 
of insnijding op iets aanbrengen. 3) eene belasting 
omslaan (over). 

Taelgerie , tailgerie, znw. vr. Kleermakerij, het 
huis of vertrek waar de kleederen voor een vorstelijk 
persoon of heer worden gemaakt. 

TAERSEL. 

Swineborstel, swinensmont, -smeer, 

-vleesch, -voet (ook swjfnsvoet). 
Swinen, zwinen, bnw. Zie s w i n ij n. 
Swinen, zwinen, st. ww. intr. Hetz. als s w imen, 
i). 
Swingbret, zwing-, znw. o. Zwingelplank, zweng


hout. 
Swinge, zwinge, znw. Hetzelfde. 
Swingel, swingelen. Zie s w e n g e 1, s w e n


gelen. 

Swingen, zwingen, st. ww. — I. Trans. i) Slingeren; 
wentelen, ronddraaien. 2) hetz. als s w e ng 
e 1 e n, gezegd van vlas. — II. Intr. i) Met eene 
zwaaiende beweging losgaan, gezegd van boog. 2) 
met een zwaai neervallen. 

Swinijn, zwinijn, swinen, bnw. Van het zwijn, 
zwijnen -. 

Swinken, zwinken, swenken, zw. ww. tr. i) 
Zwaaien, drillen, eene lans; j5iecswenkinge. 2) gieten, 
in beswinken. 

Swint. Zie s w i n d e. 

Swits, zwits, znw. m. Zwitser. — Switsen, 
Zwitserland; ook Switsenlant. — Switssenmes, 
zwitsersch mes, dolkmes; ook switser. 

Swoegen, zwoegen, zw. ww. intr. Diep zuchten 

of ademhalen ; ook in beswoegen, flauw vallen. 
Swoene, swoenen. Hetz. als s o e n e, so enen. 
Sworen, swoorn, zwoorn. Hetz. als g e s w o-


r e n ; swoorne amht. 
Sworenmaendach, zworen-, znw. m. Hetz. als 
v e r s w o r e n, ook (gesworen) rnaendach, kopper 
-maandag. 
Sworm. Zie s w e r m. 

T. 
Taelman, tale-, tal-, znw. m. i) Redenaar; 
advocaat. 2) tolk (ook taels,nan, tailsman), mv. tael 
etaelmant, een „taelman" heb--liede, -luyden. — ( 

bende, van een advocaat voorzien. 

Taelmasche. Zie t a l m a s c h e. 

Taeljoor, ta(e)liuur, taelzoor, znw. Bord, 
schotel. 
Taelspreken, znw. o. Het voeren van rechtstaal, 
het pleiten, voor iemand. — Taelspreker(e).
Taelvrouwe, tale-, znw. vr. Pleitbezorgster, 

vrouwelijke voorspraak (van Maria). 

Taelwerdich. Zie t a 1 w e r d i c Is. 

Taem, bnw. Zie tam. 

Taem, znw. Zie tame. 

Taenhnns, -huys, znw. o. Het huis waar (het 
leder) getaand, of met run bereid, ook : met taan 
geverfd, wordt ; of ook : waar de roodachtige verfstof 
taan uit run of eikenschors wordt bereid. 

Taenre. Zie t a ti e r. 
Taerden, Carden, zw. ww. tr. of intr. (nederr.). 
Lief kooien, vertroetelen. 

Taerge, taerdse, taerdze, taertse, targe, znw. vr. 
Schild. — Taergedrager.

Taerlinc, taerninc, terninc, tarninc, terlinc, teer-
Zinc, znw. m. Teerling, dobbelsteen; den t. obwer-
ben, het lot werpen; die t. es ommegekeert, het blaadje 
is gekeerd ; ijzeren kubus, een klein stukje ijzer in 
den vorm van een kubus, dat men deed in een 
boden kanonskogel. — Taerlincmaker, -spel 

(taernen-). 

Taerline, terline, taerninc, ternine, znw. m. 
Naam van een pak voor verschillende waren, in den 
vorm van een kubus. 

Taerrucorn. Zie t a r w e t o r n. 
Taersel, tairssel, tersel, teersel, tareeel, taerslijn 
(slaerslijn), znw. m. Naam van den mannetjesvalk; 
valt tairssel. 


TAERTE. 

Taerte, larie, znw. vr. Taart, gebak.
Taertsche. Hetz. als t a e r g e. 
Taerwe, taerwijn. Zie tarwe, t a r w ij n. 


Taetse, znw. vr. Ijzeren punt, gepunt ijzertje, 
taats (in „taatstol"); niet twee taelsen, niet het minst, 
in het geheel niet. --Taetsen, met een ijzeren 
punt voorzien. 

Table , taeffele, tafel, íafe, laffele, taffel, znw. 
vr. i) Tafel ; eettafel, disch; tot eenre tafel ende 
tot énen bedde comen, van gehuwden ; over die t. 
sitten, een maal gebruiken. 2) tafel, werktafel, snij derstafel; 
t. setten, sniders t. houden, meester kleermaker 
worden, zijn. 3) speeltafel ; te tafele spelen ; 
worjbtafelsjbel. 4) tafel van een wisselaar; t. houden, 
wisselaar zijn. 5) tafel, inhoudsopgave, register. 6) 
paneel, schilderij. 7) met was bestreken tafeltje om 
op te schrijven; ook schrijftafele. 8) bord om op te 
spelen; schaectafel. 9) bord of plank, waarop in een 
klooster met een hamer geslagen werd, wanneer van 
een der kloosterlingen het einde nabij was. Verklw. ta 

ook schilderijtje; tafelijn,-felkijn, taffelkijn, -ken; 
van de tafels der wet. 
Tafelbert , -bort, znw. o. Speelbord ; schaakbord, 
werptafelbord. 
Tafeibroot, taefel-, znw. o. Brood voor huiselijk 
gebruik. 
Tafeldienst, znw. m. Diensten ten behoeve van 
de tafel van vorst of heer. 
Tafeldisch, znw. m. Eettafel, disch. 
Tafelen, zw. ww. i) Tafelen, eten en drinken. 
2) in een tafel of register vermelden, getafeli. 
Tafelet, znw. o. Mars voor koopwaren ; verklw. 

tafeletkijn.

Tafeletterie, znw. vr. Wisseltafel, -bank; ook: 
het verkoopen van goud en zilver. 

Tafeletier, znw. m. Goud-en zilverkashouder. 

Tafelgelt,znw. o. Waarschijnlijk: eene opbrengst 
in geld ten behoeve van de tafel van den bisschop 
(van Utrecht). 

Tafelgoet, -guet, znw. o. Een goed, waarvan 
de opbrengst was aangewezen tot bestrijding der 
hofhouding van den bisschop (van Utrecht), de domeinen 
van een vorst. 

Tafelhouder, znw. m. Wisselaar, bankier. 
Tafelier, znw. m." Tafel -, dischgenoot. 
Tafelcandelaar, -laken, -maker, -mes. 
Tafelment, znw. o. i) Tafel. 2) houten of plan


ken vloer. 

Tafelronde, znw. vr. De fabelachtige ridder kring 
van koning Artur; steekspel waarin ridders 
streden man tegen man. 

Tafelsehive, znw. vr. Eene bij een „tafelbort" 
behoorende schijf, eene der schijven waarmede men 
op een „tafelbort" speelde.
Tafelschole, znw. vr. Eene gelegenheid waar 
een spel op een „tafelbort" kon gespeeld worden. 
Tafelspel, znw. o. i) Eene dramatische vertooning, 
eene klucht die aan tafel vertoond werd ; 
verklw. tafels^eelkijn, -ken. 2) verkeerbord. 
Tafelstede, znw. vr. De ruimte voor eene tafel, 
waarop koopwaren worden uitgestald. 

Tafereel, taeffereel, tafreel, znw. o. Schilderij.
Taftaf, znw. Taf. 
Tagelrie. Hetz. als t a e 1 g e r i e; ook taillerie. 


Taggen, zw. ww. tr. (nederr.). Plagen, tergen, 
prikkelen. 
Taillen, zw. ww. tr. Aanslaan in eene „taille" 
of belasting, hetz. als t a e 1 g e n. 
Taillioor, tai foor. Hetz. als t a e 1 j o o r; ook 
tellioor. 

Tac, lacke, znw. m. i) Tak, boomtak ; verklw. 
íacskijn; oliventac, zinnebeeld van den vrede; tak 
van de horens van een hert. 2) vertakking, van lichaamsdeelen. 
3) onderdeel van eene hoofdzonde. 
4) straal, in de wapenkunde. 5) takkebos. 

Take, znw. vr. Naam van eene kleine wijnmaat: 
halftake; ook van turf. --Takecanne, eene kan 
die een „take" inhoudt. — Takevlessche. 

TAMBUSE. 587 

Takel, znw. m. Takel. 
Taken, zw. ww. tr. Nemen, pakken, krijgen, 


deelachtig worden ; an hem t., tot zich trekken. 
Tacke. Zie t a c. 
Tackede, bnw. Getakt. 
Tal, znw. o. Getal, tal; in den tale der goden ; 

een zeker aantal waarbij verschillende koopwaren 
werden verkocht, b.v. visch, turf. 

Talch, znw. Talk. 

Tale, tael, znw. vr. i) Spraak, spreekvermogen; 
sine t. verliesen. 2) de woorden die men spreekt, 
hetgeen iemand zegt, taal; hoge t. ; lange t. es ledickede 
(tijdverbeuzelen) ; te t-n comen, aan het 
woord komen; in t-n setten, iemand ter verantwoording 
roepen, ook : onder handen nemen; in corter 
tale, met korte woorden; ook : spoedig; t. houden, 
hebben, spreken. 3) verhaal, vertelling. 4) taal; 
van naenigher tale Beleert sin; sijnre moeder tale. 
5) in rechte gevoerde taal, dingtaal; t. ende antworde, 
t. ende wedertale ; geachte tale, de in rechte 
voorgeschreven woorden; ook: verdediging en : antwoord 
; enes t. sfreken, voor iem. pleiten of opkomen, 
hem verdedigen ; proces. 

Tale, tael, znw. vr. Hetz. als t a 1, in samenstellingen, 
erf-, snare-, last-, waer-, schilttale, e. a. 

Tale, samengetrokken uit te dale ; ook dale, deel. 

Tale, znw. Naam van eene varkensziekte. 

Taleman. Zie t a e 1 m a n. 

Talen, zw. ww. intr. i) Zeggen, spreken; praten; 
verhalen; t. omme, spreken over. 2) spreken in 
rechte; enen vri, quite t., vrijspreken; iem. over 
iets in rechte aanspreken ; t. ene, na ere dint, aanspraak 
maken op. 3) als trans., bepalen, bespreken. 
4) betalen (oostmnl.). 

Talent, znw. m. en o. z) Talent, uit de bijbel 

gelijkenis; den talent, die hem bevolen was,-sche 
bergen. 2) talent, geestesgave ; dat talent van der 
conste die mi God bi sijnre gratiën verleent heeft; 
sin t. d., zich inspannen, beijveren, op een kunstig 
middel peinzen. 3) heilige begeerte; hi nam met t. 
den liehame ons Heren. 

Talevrouwe. Zie t a e l v r o u w e. 
Talewert, bijw. Uit te dalewerl, naar beneden; 
ook dalewert, dael-. 

Talhout, -holt, znw. o. Talhout. 
Taliaert, znw. m. (nederr.). Dolk. 
Talie, taliën. Zie taelge, taelgen. 
Talier, tellier, znw. Waarsch. : insnijding of gleuf, 


van een boog, waarin de pijl gelegd wordt. 

Taliemau, talies-. znw. m. (nederr.). Tolk. 

Talioor, -uur. Zie t a e ij o o r. 

Talinge, znw. vr. (oostmnl.). Betaling. 

Talinc, znw. m. Taling.

Taliure, tellure, znw. vr. Insnijding, kerf. 

Talljjc, telljc, bnw. Talrijk; telbaar. 

Talc. Hetz als t a 1 c h. 

Talmassehe, taël-, -masge, znw. vr. Masker, 
mom. Verklw. laelmasschelken. 
Talmen, zw. ww. tr. (nederr.). Belemmeren, verhinderen, 
lastig vallen.

Talpaeldine, talturf. Zie tal. 

Talpe, znw. vr. Naam van een belegeringswerk


tuig.


Talreerst, uit dat (of te) alreerst; t. dat, zoodra. 
Talwede, znw. vr. (oostmnl.). Brandhout. 
Talwerdieh, tael-, -weerdich, -waerdich, bnw. 

Waardig om mee te tellen, achtbaar, van menschen; 
van dieren, waaraan niets ontbreekt, gaaf, gezond; 
van zaken, behoorlijk. 

Tam, taem, tem, bnw. Tam, van dieren (mak) en 
planten ; van menschen, mak, zachtzinnig ; als znw., 
vleesch van tamme dieren (tegenover wilt). 

Tamboer(e), -uer(e), znw. Trom ; trommel. — 
Tamboeren, tambueren, ook tamboreren, op de 
trommel slaan ; tamboerjn, tamborjn, trommelslager; 
ook tamboerre, -boerer. 
Tambuse, -en. Hetzelfde als t a m b o e r e, 
-b o e r e n. 


 

588 TAMDIEF.

Tamdief znw. o. Een dief die steelt wat in zijne 
nabijheid of omgeving is. 
Tameer, tha-, -mere, bijw. Vandaag, heden, 
nu; vandaag nog; ook tramere. 

Tamel, bnw. Behoorlijk, gepast.

Tamelijc, bnw. z) Betamelijk, behoorlijk, passend, 
fatsoenlijk. 2) aanzienlijk. -- Tamel}]cheit,
ook: gepaste behoeften; tamelike. 

Tamen, zw. ww. intr. Passen, betamen, voegen. 

Tamheit, tem-, temb-, znw. vr. Makheid. 

Tammen. Hetz. als temmen. 

Tamper, bnw. (oostmnl.). Zuur, rinsch, wrang. 

— Tamperheit.
Tam teren. Zie tempteren. 
Tandeloos, bnw. Tandeloos. 
Tanden, zw. ww. — I. Trans. (Iets) van tanden 
voorzien, er tanden aan of in maken. — II. Intr. 
Zijne tanden in iets zetten. 
Tanderen, -eeren, zw. ww. tr. ; deelw. ge(andeert, 
uitgetand (in de wapenkunde). 

Tanderljje. Hetz. als t a ni p e r en t a n g e r.

Tane, znw. vr. Verleiding, verlokking. 

Taneel, lanneel. Zie t i n e e 1. 

Taneet, taneit, bnw. Taankleurig, bruingeel. — 
Taneiten, aldus verven. 

Tanen, lenen, zw. ww. tr. i) Prikkelen, tergen, 
verleiden, verlokken ; tot iets aanzetten. 2) knagen(nederr.). 

Tanen, zw. ww. tr. Met taan verven, met run 
bereiden. 

Tango, lang, znw. vr. i) Tang; tang om mede 
te zegelen, segellange, snuiter. 2) timmermansterm, 
kruisband, schoor. Verklw. tanckijn, langeskijn. 

Tanger, bnw. i) Van personen, kloek, flink, 
veerkrachtig, vlug. 2) van zaken : a) scherp van punt, 
van snede. b) scherp van smaak, rinsch, zuur. — 
Tangerheit, tangerlike.

Tangeren, -eeren, zw. ww. tr. Raken, betreffen; 
ook aenlangeren. 

Tansement. Hetz. als t a s s e m e n t. 

T ant , znw. m. Tand ; ook van een voorwerp, eene 

kam ; sine lande te gader, te samen, te hoe, bilen, 
op zijne tanden bijten; enen den t. bieden, iem. de 
tanden laten zien; onder sinen landen iel zeggen, 
binnensmonds; -lachen; den t. hebben obi, gebeten 
zijn op; oj5 den 1. smiten, op den bek slaan; cloh2 
en op, sweren op sinen Cant, een duren eed doen 
(van Sarraeenen); spijts sine tanden, zijns ondanks, 
tegen wil en dank. 

Tantelen, zw. ww. intr. Kijven. 
Tantgebijt, -bit, znw. o. Paardenbit. 
Tanthaey, znw. m. Haai. 
Tantstoker, -sweer (kiespijn), -sweringe,


-vleesch, -tracker, -tango.

Tap, taJ75e, znw. m. Tap, in een vat; deuvik; 
kraan om af te tappen; stop op iets. Verklw. tabkijn, 
tehken. 

Tapbier , znw. o. Bier dat uit het vat (ten, voor 
den, ta j be) wordt verkocht (?). 
Tapeet, znw. o. Tapijt; ook ta t, tabiscerie, 
(tajbeeerie, tajbijtserie). 

Taperen, zw. ww. intr. Spartelen.rr Tapijt. Zie t a p e e t. — Tapijtwever, ook 

tabijts2er. 
Tap en, tapper (teftj5er), tapster (tajbstrege, 

vla.).appershuus tappinge.

Tar , ter, znw. Teer. 

Tarbot, Carr-, tarre-, Lorre-, larve-, -but, znw. 

m. Tarbot. 
Tarde, uit dat darde (derde). Het derde. 
Tarden, taren. Zie t e r d e n, t e r e n. 
Targe, targie. Zie t a e r g e.
Targe , targie. Hetz. als d r a g i e. 
Tarmjjn, tarpentjjn. Zie t e r m ij n, ter ment 
ij n. 

Tarre, znw. vr. Tarra. — Tarte. Zie t a e r t e. 

Tarren, terren, zw. ww. tr. Teren. 

Tarten, terten, zw. ww. tr. Trotseeren, tarten. 

TE. 

Tarten. Hetz. als t e r d e n. 
Tarter, znw. m. Tartaar ; ook Tater. Ook naam 
van eene stof, bruingeel fluweel. 
Tarwe, tarewe, taruwe, Larve, teerv, znw. m. 
Tarwe. 
Tarwenbloeme, znw. Fijn tarwemeel, bloem meel. 
Tarwenbroot, -corn (.corers), -mate, -grans, 

-meel, .00chst, -schove (-schoof). 
Tarwljn, tarwen, bnw. Van tarwe, tarwe-; tarwine 
bloeme. 

Tas, znw. m. i) Hoop ; hoop hooi of gras ; corentas, 
hooytas ; hoop menschen, drom, in een strijd. 
2) van aanbestedingen ; besteit in tasse (bij aanneming); 
zekere rej5aratie in tasse (tassche) nemen. — 
Taswerc, taschwer, c, hetz. als hooj5werc, aangenomen 
werk. — Taswerenemer, aannemer. 

Taseye. Zie tasseye. 

Tassaert, znw. m. Afzetter. 

Tassche, tessehe, tasse, znw. vr. Tasch, beurs. — 
Tasschemaker. 

Tasseel, znw. m. Gesp, haak. 

Tasseye, taseye, znw. vr. Koek, taart. 

Tassement, tassa-, tanse-, znw. o. Knevelarij, afzetterij, 
afpersing ; ook: geweldpleging. -- T'asseeren 
, -eerder, -eerre; -eringe. 
Tassen, zw. ww. tr. Op hoopen zetten, den 
oogst; ophoopen, verzamelen, bijeenbrengen. 
Tast, znw. m. z) Het tasten; bij taste, op den 
tast. 2) betasting, aanraking. 3) stoot, duw. 
Tastbaer, bnw. Tastbaar; t. duusternisse. 
Tastel]jc, bnw. Wat betast of gevoeld kan worden. 
— Tastelbcheit, tastwise, -wis.. 

Tasten, zw. ww. — I. Intr. Tasten, grijpen naar; 

t. na, trachten te krijgen ; de hand slaan aan; 
t. in iet, zich met iets inlaten of bemoeien. — II. 
Trans. i) Betasten, bevoelen, aanraken; onderzoeken 
; voelen, den juls t., wonden t. ; bij handtasting 
beloven. 2) door tasten onderzoeken, peilen ; gehroe, jt 
ende getast, zonneklaar bewezen, vaststaande. 3) aantasten, 
aanpakken, onder handen nemen ; ook met 
woorden ; slaan, enen oh den bolle t. 4) aantasten, 
met eene aandoening als ondw., mit rouwen des 
herten getast werden. — Tastinge, taster (als 
eyn blynde). 
Taswerc, tasse-. Zie bij tas.
Tatelen, reT. ww. intr. Stotteren. 
Tater, znw. m. Ta(r)taar. 
Tatoif, znw. m. Onnoozele bloed ; als bnw., on


noozel. 

Tauwen tauwer. Zie t o u w e n, touwer. 

Tavereel. Zie tafereel. 

Taverne, -veerne, -vaerne, -veere, znw. vr. Huis 
waar wijn in het klein wordt verkocht, wijnhuis, 
kroeg. 
Tavernemare, -maer, bnw. Aan alle man, eig. 
in alle wijnhuizen, bekend. 
Tavernevoer, bnw. In staat om eene taverne 
te bezoeken (wat iemands gezondheid betreft). 

Tavernevolger, tavaern-, znw. m. Kroeglooper. 

Tavernier, -fiere, -Terre, znw. m. Wijnhuishouder, 
kroeghouder. — Taverniersche. 
Tavont, bijw. Van avond; 's avonds. 
Tavontmere, -meer, bijw. Van avond; van avond 
nog; ook: heden, vandaag, nu. 

Taxa, tax, tacx, znw. Aandeel in de opbrengst 
van eene belasting, het deel waarop men gezet of 
getaxeerd is ; het iemand toekomend deel ; bepaalde 
hoeveelheid van iets. 

Taxatie, znw. vr. Begrooting; zetting. 
Tager, znw. m. Zetter van belastingen. 
Taxeren, -eerera, zw. ww. tr. Begrooten, schatten, 
taxeeren ; zetten, eene belasting. — Taxerer, 

-eerre. 

Taxeringe, znw. vr. i) Begrooting, schatting. 
2) hetz. als t a x e. 
Te, voorz.; oostmnl. to, toe. Met den naamvalsvorm 
van het lidwoord (3den nv. ml. en vr.) ten 


 

TE.

Ier. Te, als aanduiding der plaats waar of van den 
toestand waarin iem. of iets zich bevindt ; ook van 
den tijd, waarop iets plaats heeft ; ook : tot; le noch 
toe, tot nog toe ; te eerst, teerst ; te lest, te vorst, 
ten eerste enz. ; te donresdage ; te Abrille ; te dale, 
tale, naar beneden ; weg ; grave te Hollant; varen 
ie (om) schelvisch ; hi sloecher (doodde er) v&f te 
(in, met) seven slagen ; sjbise te (voor) twee jaren; 
vasten te (op) water ende te brode ; orlof nemen te 
(van) enen ; iet te (als een) wonder anesien ; te dien 
dat, opdat; indien slechts, mits. De e van te wordt 
gesyncopeerd ; tsiene, thoudene ; tejaren, jaren. 
Hiertebinnen, daerteboven naast hierenbinnen enz.; 
te jegen, tegen.

Te, bijw. Te, in eene te groote mate; Isere, te 
zeer; alte-, zeer. 

Te, bijw. bij een comparatief, eig. de (ook die), 
instrumentalis van een aanw. vnw., te minder, te 
eer ; dies te bat, des te beter. 

Te-, voorvoegsel bij ww. Uiteen, in tweeën, aan 
stuk, ver-; tebreken, tenten, tegaen e. v. a. 
Tebabeert, deelw. bnw. Onthutst, verslagen, 

ontsteld, in de war. 
Tebannen, st. ww. tr. Verbannen. 
Tebarenteren, -barteren, -berteren, -bcrerteren, 

zw. ww. tr. Ontstellen, doen schrikken, in de war 
maken; deelw. tabarenteert, ontsteld, in de war, 
verslagen, versaagd.

Tebat, znw. Oneenigheid, twist, ruzie. 

Tebersten, st. ww. intr. In tweeën barsten, 
splijten.
Tebi ten, st. ww. trans. Stukbijten.
Teblasen, st. ww. intr. i) Opzwellen; deelw. 
t eblasen, opgezwollen. 2) verminderen, uitteren. 

Teblouwen, st. ww. tr. Ranselen, geeselen. 

Teboven, bijw.; t. sijn, de meerdere zijn, meester 
zijn van; t. gaen, overtreffen; overwinnen ; t. 
hebben, de overhand hebben; des t. sin, iets te 

boven zijn, er niet door gekweld worden ; t. bringen, 
er bovenop helpen; ook 1. helben (hulpen). 
Tebrekeljjc, bnw. Broos, vergankelijk. --Te brekelij 
eheit.

Tebreken, st. ww. — I. Trans. i) Breken, verbreken, 
stuk breken, verscheuren. 2) vernietigen, te 
niet doen. 3) afbreken. — II. Intr. Stuk gaan, breken, 
doorbreken. 2) deelw. tebroken : a) stuk, gescheurd. 
b) doorgebroken, van een gezwel enz. c) verminkt, 
niet gaaf, van een offerdier. — Tebrekinge,
Tebrokenheit. 

Tebringen, (to-, oostmnl.), st. ww. tr. Doorbrengen, 
opteren.

Tecesseren, zw. ww. intr. Ophouden.

Techenen, teechenen. Zie t e k e n e n. 

Tedelven. Zie t e g r a v e n.

Teder, bnw. Leider, teer, bnw. s) Zwak, broos, 

teer. 2) fijn, delicaat. — Tederheit, tederlike.

Tedringen, -drengen, st ww. tr. Met kracht 
dringen ot drijven tot iets, er bij iemand op aandringen.


Tedrinten, st. ww. intr. Opzwellen.
Tee, znw. m. en vr. Teen, toon; gouttee, de toon 
naast den kleinen. 
Teefkijn, znw. o. Teefje.

Teeken. Zie t e k e n. 
Teect, znw. Tijk; oircusteect. 
Teel. Zie t e i l e. 
Teelkijn, theelken, znw. o. Een klein lid van het 


lichaam ; misschien : teentje.
Teelman, znw. m. Hij die koren of groenten 
verbouwt. 
Teelt, theell, znw. vr., verb. nv. teelde. De tijd 
geschikt voor de vischvangst; de vischvangst zelve; 

harincteelt, cabeliauteelt. 

Teem. Zie tem e. 

Teems, teemjbst, tems, znw. m. Zeef; verklw. 
te(e)msekijn. — Teemsen, ziften, zeven. Teemsmaker. 


Teen, tien, znw. m. Hetz. als tee. 

TEGENSTAEN. 

Teen, teen. Zie ten e. 

Teen, oostmnl. Zie t i e n. 

Teen, ten. Zie tin. -- Teenwere. 

Teenre. Zie bij tenen. 

Teer, bnw. Zie t e d e r. 

Teer, znw. vr. Zie tere. 

Teer, znw. o. of m. Zie tar. 

Teerachtich, bnw. Weelderig levende, verte. 
ringen makende. 

Teergelt, znw. o. Reisgeld. — Teereost. 

Teergeselle, znw. m. Tafelgenoot. 

Teerlike. Hetz. als t e d e r l i k e. 

Teerlinc. Zie t a e r 1 i n e. 

Teerm. Zie term. 

Teersel, Zie taerse1. 

Teerst, teersten. Zie e e r s t. 

Teesteye, znw. vr. Overtuiging. 

Teesen. Zie tas e n. 

Teet, bnw. Teeder, teer, zwak. 

Tefaelgeren, falgieren, zw. ww. wederk.Ontmoedigd 
worden, den moed verliezen ; deelw. te 

-faelgeert. 

Teffens, -sche, bijw. Tevens, te gelijk, in eens, 

Tegader. Zie g a d e r. 

Tegaderbinden, -bindinge.

Tegadercallinge, znw. vr. Samenspraak, 
gesprek.
Tegaen, -gangen, onr. st. ww. intr. Vergaan, 

te niet gaan ; eindigen. — Teganclij e, -gencljc.
Tege. Zie tegen. 
Tege, bnw. (limb.). Taai. 
Tegegen. Zie tegen. 
Tegele, tegel, liegele, heckle, znw. vr. Tegel, 

tichel. — Tegelbaeker, -decker, maker van een 

pannen dak; -erde, -eerde; tegelijn, bnw., tegellat, 
-maker, -meester, opzichter over een ticheloven; 
-muur, -oven. 

Tegelrie, tiegel-, -elerie, znw. vr. Pannenbakkerij. 
Tegelsteen, znw. m. Tichelsteen. 
Tegen, tege, tegegen, tejegen, jegen, Liegen, tge


gen, tsegen, schegen, voorz. i) Tegen, vijandig staande 
of zijnde tegen. 2) in strijd met. 3) tegenover, van 
plaats. 4) te gemoet. 5) met het oog op, voor. 6) 
vergeleken met. 7) met betrekking tot; versoenen, 
tegen, met; cojen tegen, van; s/elen tegen, met; 
enz. ; ook tegens ; hondert tegens een ; tgheghens. 
De woorden zijn vooral in gebruik in het Noordndl. 
en Oostmnl. ; het woord van het Vlaamsch-Brabantsch 
is j egen of t e j egen; zie aldaar. 

Tegen, in vele samenstellingen met de bet.: terug, 
weer. -- Tegendonen, -doninge, -hellen, -elin


ken, -Iaden, e. a. (vooral in het Nederrijnsch).
Tegendragen, st. ww. intr. In strijd zijn met; 
tegen zijn; zich verzetten tegen, tegengaan. 

Tegengaen, tiegen-, tiegens-, onr. st. ww. intr. 
i) Te gemoet gaan. 2) zich vergrijpen aan. 3) met 
eene zaak als ondw., tegenloopen.

Tegenheit, znw. vr. i) Vijandige gezindheid. 2) 
tegenspoed.

Tegenhouden, st ww. intr. Weerstand bieden. 

Tegencomen, st. ww. intr. i) Tegengaan. 2) zich 
vergrijpen aan, ingaan tegen (een tractaat enz.). 
Tegenlopen, st ww. intr. Te gemoet gaan. ---

Tegenloop.

Tegens, tegenst. Zie tegen. 
Tegenschieken, zw. ww. tr. Te gemoet zenden. 
Tegenseggen, tegens-, zw. ww. intr. Tegenspreken 
; als znw., tegenspraak; ook iegensegginge.
Tegensetten, zw. ww. tr. Tegenstellen, tegenoverstellen. 
— Tegensettinge.

Tegenslaen, tsegen-, sege-, st. ww. intr. Zich 
verzetten. 

Tegenspoedelije, -spoedich, -spoot (16de 
eeuw).

Tegensporich, bnw. Weerspannig (16de eeuw). 

Tegenspreken, st. ww. tr. Opkomen tegen iets. 

-- Tegensprekinge.

Tegenstaen, st. ww. intr. Weerstaan. 


590 TEGENSTELLEN. 

Tegenstellen, st ww. tr. Tegenoverstellen. 

Tegenstreven, zw. ww. intr. Tegenstribbelen. 

Tegentreden, st. ww. intr. Te gemoet gaan. — 

Tegentredinge.

dgentreeken, liegen-, zw. ww. intr. Te gemoet 

gaan. 

Tegenvallen, liegen-, tegens-, st. ww. intr. i) 

Zich verzetten. 2) tegenloopen. 

Tegenvaren, st. ww. intr. Te gemoet gaan. 

Tegenvechten, st. ww. intr. Weerstaan. 

Tegenvrede, znw. m. Eene omheining of afsluiting 
van een eigendom in aansluiting aan die 
van een aangrenzend eigenaar. 

Tegenwerden, liegen-, -worden, st. ww. intr. 
Vijandig worden. 
Tegenwerpen, -worjen, st. ww. trans. Tegenwerpen; 
tegenwerpingen maken, opponeeren. — 

Tegenwerpinge.

Tegenworde, znw. vr. Tegenwoordigheid; te 
jegenworden, in het openbaar, voor aller oog, waar 

men bij is; ook, zonder in, tegenwoorden comen, ver


schijnen, ergens (in persoon) komen. 

Tegenwordich, te jegen-, jegen-, -werdich, bnw. 
Tegenwoordig, van plaats en tijd; in persoon, persoonlijk; 
enen 1. hebben, iem. bij zich of in zijne 
nabijheid hebben ; in tegenwoordigheid zijnde van. 

— Tegenwordelijc, -delike, -dichljjc, -dichlike, 
-wordicheit (.werdieheit, -waerdzcheit). 

Tegliden, st. ww. tr. i) Afglijden, dalen, naar 
beneden komen, instorten. 2) achteruitgaan, verminderen, 
verslijten; ook: achteruitgaan in zedelijken 
zin. 3) te niet gaan. 

Teglijn. Hetz. als t e g e 1 ij n, van tichelsteen. 

Tegraven, st. ww. tr. Vergraven, uitgraven, 

land ; ook ledelven, toe-(fri.). 

Tehande, te handen, te kant, lehandes, 1e/lans, 
1/lands, thans, 1/landen, bijw. i) Terstond, dadelijk, 
onmiddellijk; te hans else, zoodra als. 2) reeds. 3) 
zoo even, aanstonds, van het verledene. 4) nog; een 
Zettel te kant ende ghine sult niet Bien mi. 

Tehope. Zie ho o p. 

Tehouwen, st. ww. tr. Aan stukken houwen, 
verslaan. 
Tehuusreise, toe-, znw. vr. Terugkeer naar 
huis. 

Tej ogen. Zie j e g e n en tegen; telegen bringen, 
aan iem. brengen, aanbieden; te jegen wordich, 
-worde, e. a. 

Teiken. Zie teken. 

Teile , tele, teil, teel, znw. vr. Teil. 

Teinden. Zie t e n d e n. 

Teins, theins. Zie tij n s. 

Teite, znw. vr. Tiet, tepel van de vrouwenborst. 

Tejoncst, jonxl, bijw. Ten slotte, eindelijk. 

Take, leec, teed, znw. vr. Tijk; beddeteec, orcus


senteect. 

Teken, teeken, teyken, 1e/lijn, znw. o. en vr. i) 
Teeken, bewijs, kenmerk. 2) wonder, wonderteeken. 
3) veldteeken, banier ; thelige t., het kruis van Christus; 
krijgsleus. 4) onderscheidingsteeken, herkenningsteeken, 
hete/lijn; handteekening; j5austeken, notarjsteken; 
merk; der stat t., het stadswapen; uithang 

brandmerk. 5) voorteeken. 6) aanwijzing; t.-teeken; 
zeggen ere dine, van iets eene aanwijzing of beschrijving 
geven. 7) voorbeeld ; enen quadt t. geven. 
8) teeken, figuur van den dierenriem. 9) eindpaal. 
Verklw. tekenkm. 

Tekenbaer , teecken-, bnw. Geschikt om er een 
merk of keur in aan te brengen. 

Tekendrager, znw. m. Vaandeldrager. 

Tekenen, teykenen, zw. ww. tr. i) Teekenen, 
merken. 2) een herkenningsteeken plaatsen op iets. 
3) brandmerken. 4) aanteekenen, opteekenen. — 

Tekeninge.

Tekengeit, znw. o. Loon gegeven voor de opteekening 
van iets, o. a. van een naam van iem. die 
boetschuidig is in het stedelijk register. 

Tekeniser, teyken-, znw. o. Merkijzer. 

TEMEN. 

Tekenisse, znw. vr. Aanwijzing ; in t. van, als 
bewijs van. 

Teelieven, st. ww. intr. Splijten, scheuren; van 
muren e. a. ; teclovene ligben; opengaan, van deelen 
van het menschelijk lichaam door eene ziekelijke 
aandoening. 

Teenagen, st. ww. tr. Stuk knagen. 
Tekerven, toe.-(oostmnl., fri.), -karven, st. ww. tr. 
Stuk snijden, open snijden. 
Tecnosen, -cnuesen, zw. ww. tr. Stukkneuzen, 
verbrijzelen, vernietigen. 

Teenoteren, zw. ww. tr. Stukslaan, vernielen. 

Tecnutsen, zw. ww. tr. Vermorzelen. 

Toeroken, zw. ww. tr. Verkreuken, knakken, riet. 

Teeromen , zw. ww. tr. Verkruimelen. 

Telambacht -ambocht, -ambt, znw. o. Het ambt 
van beëedigd teller van visch, turf en andere koopwaren. 


Teich , tel/ic/I, teleek, ook twelch, znw. o. Tak, 
twijg; uitspruitsel. Verklw. telckskjn, tellichskj/n, 
mv. telgerkine. 

Telden , tellen, zw. ww. tr. Den telgang gaan, 
van paarden. — Teldende (tellende) j4ert, ors, 
teldenier, -er, teller, telganger. Verklw. telderkijn. 


Telen, zw. ww. tr. i) Voortbrengen, levende 
vruchten. 2) verbouwen, veldvruchten; bebouwen, 
land. 3) zorgen voor; siere siele telen. — Telin e 
het voortbrengen, baren ; ook : geslacht, geboorte. 

Telest, bijw. Ten leste, eindelijk. 

Telivereren, -eeren, zw. ww. tr. i) Leveren. 2) 
bevrijden, in vrijheid stellen. — Teliveranse, telivereringe.


Telgelt, znw. o. Onkosten bij het koopen van 
waren, vooral voor het tellen. 
Teljoor, teluur, telioor. Hetz. als t a e ij o or; 
ook : een lekker schoteltje, lekkerbeetje. 

Telkens bijw. Telkens; ook telkermael. 

Tellen, tellende, tellenaer. Zie t e l d e n. 

Tellen, zw. ww. tr. z) Tellen, rekenen ; sibbe t., 
een geslachtsboom opmaken ; geteltgelt, contant geld. 
2) rekenen voor, beschouwen als, achten ; t. met, 
rekenen onder, tot, bij. 3) acht geven, Zettel tellen 
oj4. 4) optellen, opnoemen. 5) vertellen, verhalen, 
spreken van ; wel magic ongeval t., van ongeluk 
spreken ; t. te sj5ele, zie s p e 1.

Tellenaer, znw. m. De ambtenaar belast met het 
tellen van bepaalde waren ; ook teller, telre ; telster. 
-- Tellinge.

Tellich. Zie t e 1 c h. 

Tellier. Zie taller. 

Telopen, st. ww. intr. Stroomen. 

Telt, znw. m. i) Gang, stap van een paard; 
sinen, den, telt geen, den hogen telt riden ; sinen 
vollen telt riden, draven ; ook : rustige, gelijkmatige 
gang (van de natuur). 

Telt, znw. m. Tent. 

Tom. Hetz. als tam. 

Temayeren, -eeren, zw. ww. — I. Trans. Ontstellen, 
vrees of schrik aanjagen, bang maken. — 

II. Wederk. en intr. Ontstellen, bevreesd of verlegen 
worden ; deelw. temayeert, -iert, verslagen, ver 
ontsteld, onthutst, bang.-legen, 
Temale, -mael, bijw. i) Te gelijk, op eens. 2) 
geheel en al, ten volle, volkomen ; ook altemale en 
te male al. 

Temangiert, bnw. Verminkt, gebrekkig. 

Tembre. Zie t i m m e r. 

Tenure, theme, tueme, teem, znw. m. en vr. i) Onderwerp. 
2) uitspraak, gevoelen. 
Temeer, bijw. Des te meer ; voegw. bijw., nochtans. 


Tercel, bnw. Stout, vermetel, driest. 

Tenlelij c, bnw. Gepast, betamelijk, fatsoenlijk. 

— Temelike. 
Temen, st. ww. intr. i) Met eene zaak als onderw. 
Betamen, passen, goed staan. z) met een pers. 
als ondw. Over zich verkrijgen, durven. 


TEMET. 

Temet, bijw. ; te met dat, voegw. i) Te gelijk 

dat, op het oogenblik dat, terwijl. 2) al naar mate, 

naar gelang dat ; telkens als. 

Temids, -mits, bijw. Midden, in het midden; 

lemids dat, voegw. i) Terwijl. 2) mits, als slechts. 

Temis, lemes. Zie t e e m s. 

Temmen, zw. ww. tr. Temmen, dresseeren ; het 

vleesch, aan zich dienstbaar maken. 

Temmer, temmeren, -man. Zie t i m m e r enz. 

Temordelen, -mortelen, zw. ww. tr. Kwetsen, 

pijnigen. 

Tempeest, Viest, znw. i) Boos weer, storm ; 1. 

van winden. 2) geweld, rumoer. 3) hartstocht ; gie


richeil es een t. van moede. 4) lichaamskwaal. — 

Tempeestich.

Tempel, znw. m. en o. Tempel, heiligdom. 

Tempel, znw. m. Trommelvlies. 

Tempel, temple, znw. m. Timmermansterm, spil; 

vooral aan eene sluis, fra. „poteau tourillon". — 

Tempelen , eene sluis, openzetten. 

Tempelier, temftlier, znw. m. Tempelridder; 

tempelier. 

Temperen, tymperen, zw. ww. tr. i) Matigen, 
temperen ; ene getemperde comblexie. 2) nat maken, 
doorweeken. 3) vermengen, door de samenmenging 
van verschillende stoffen vervaardigen of bewerken, 
goed samenstellen, vooral van metalen, doch ook 
wafelen temjberen ; deelw. getemj5erl; soo es dal geul 
alrebeste g., door de verhouding der deelen het 
schoonste geheel ; ook van de natuur gezegd, warmte 
en kou, droogte en nat gelijkmatig verdeelen ; op de 
juiste temperatuur brengen. 4) tokkelen, bespelen, 
een muziekwerktuig. — Temperinge.

Tempereren, -eeren, zw. ww tr. i) Matigen, 
temperen, verzachten ; ook : iem. zacht stemmen. 2) 
Hetz. als temperen, 3). 

Temperheit, znw. vr. Zacht klimaat, liefelijke 
lucht, gematigde temperatuur. 

Temperure, znw. vr. Mengsel. 

Temptaeie, temt-, tent-, znw. vr. Verzoeking. 

Tempteren, temt-, tent-, zw. ww. tr. In ver


zoeking brengen. — Tempterer, -eerre, de ver


zoeker, de duivel. 

Temse, lems, temsen. Zie teems, teemsen. 

Ten. Zie te. 

Ten, leen, tonnen, tennewere. Zie tin enz.; 

ook verlenen, vertinnen. 

Tendon, leinden, linden, bijw. Aan het eind van, 
ten einde. Eig. met een gen. lenden jaers. Gew. 
voorz. met den 3den en 4den nv. i) Van plaats; 
lenden sin hooft, aan het hoofdeneind ; aan de punt 
van ; lenden sinen vinger; I. sin sjere, teinde sheer, 
met de punt van de lans, in een tweegevecht; daer. 
lenden. 2) van tijd. Aan het einde of na verloop 
van, na ; I. fare ende dage, I. twee maende ; I. den 
fare ; tendent jaer ; lenden den live, na den dood; 
daerlenden, daarna ; ook : vervolgens ; lenden een, 
naeen, achtereen ; deen I. anderen, de een na den 
ander, na elkander; lenden dal, nadat. 3) van andere 
zaken, lenden rade, teinde mijn raet; ook lenden 
sin, ten einde raad zijn ; leinden misen brael; I. 

horen adem. 

Tendes, lends, tendens, leindens, hetz. als t e n d e n. 

i) Aan het einde van, na afloop van, na; lends 
jeers, lends dien fare ; lends der veden ; daerenlendens. 
2) volgens, overeenkomstig (oostmnl.), lendes 

ooren ede, I. noren rechte. 

Tenen leen, znw. vr. Teen, roede. 

Toneel. Zie tin eel. 

Teneffen. Hetz. als t e n e v e n. 

Tenement, znw. o. Grondgebied ; domein. 

Tenen. Zie t i n n ij n. 

Tenen, zw. ww. Hetz. als t a n e n . ie Art. — 

Tenor, leenre, hij die tergt, tart, prikkelt. 

Tenengadere, leve-, -gader, bijw. i) Te gelijk, 

op eens. 2) geheel en al, ten volle. 

Tenenmale, bijw. Hetzelfde. 

Tenoven, bijw. en voorz. — I. Bij w. In de na-

TERGEN. 591 

bijheid van iets, naast, bij ; aldaer, alhier I., daarbij, 
daar of hier in de buurt, daaromtrent. — II. Voorz. 
met den dat. Naast, bij, in de buurt of den omtrek 
van iets. 

Tenewerc, leen-. Zie t i n n e w e r c. 
Tengenagel, leng-, znw. m. Een nagel gebruikt 

voor het vastmaken van tengels of verbindingslatten. 
Tenich, bnw. Taai als een teen, van teen. 
Tenietmakinge, znw. vr. Vernietiging. 
Tenietwerdinge, znw. vr. Het te niet gaan, 

tot niet worden. 
Tenieweten, zw. ww. tr. Vernietigen. 
Tenue. Zie t i n n e. 
Tennegieter. Zie tinnegieter. 
Tonnement. Hetz. als t e n e in e n t. 
Tonnen (limb.), Hetz. als t a n e n en t e n e n. 
Tonnen. Zie t i n n ij n. --Tennenpotgieter.

Tenoor. Zie t e n u e r e. 
Tenoor, znw. m. Lage mannenstem. 
Tens. Zie t ij n s. 
Tensi, voegw. Tenzij ; ten sy sake dat, behalve 


in het geval dat. 
Tent, lhent, lheinl, voorz. en voegw. (oostmnl.). 

— I. Voorz. Tot aan ; tent der t/t ; tent an, tent op. 
— II. Voegw. lhent, tent dal; thent, tent, totdat. 
Tentacie , tenteren. Zie t e m p t-. 
Tante, linte, znw. vr. i) Tent. 2) voorhangsel. 


— Tentemaker, tentewise. 
Teute , znw. vr. Wiek, in de heelkunde. 
Tenteboom, znw. m. De paal waaraan eene tent 
is bevestigd. 
Tentel, tentelen, tenten. Zie t i n t-. 
Tenterone, -crone, znw. vr. Kaarsenkroon voor 
eene tent. 
Tenuere, Lenore, lenoor, znw. i) Inhoud (van een 

geschrift). 2 ) eigendomsrecht. 
Tonuere, znw. Dominante (muzikale term). 
Teplucken, lo -, zw. ww. tr. Stuk plukken of 

rukken (nederr.). 
Topper. Zie t a p p e r. 
Tepunt, bnw. Opgezwollen. 
Toquetsen, zw. ww. tr. Kneuzen; kwetsen, ver 

-minken. 
Ter. Zie t e. 
Ter. Zie tar. 
Terbentjjn. Zie termentij n. 
Terceine, znw. vr. Anderdaagsche koorts. 
Tereie, tierche, lierlsclae,. tierdsche, znw. vr. Het 
derde der kanonieke uren, de tijd van 9 uren in den 
voormiddag ; de op dien tijd gehouden kerkdienst. 

— Tercietjjt.
Terde, terdendeel, ook lerd(d)eel, lerdel. Zie 
derde. 
Terde, Terdeline. Hetz. als t r e d e, t r e d e

linc. -
Terden, terdinge. Zie treden, t r e d i n g e. 
Terdict. Hetz. als interdict. 
Tere, znw. vr. i) Uitgaven, verteringen; mond


kost, eten en drinken ; na der neren die tere sellen. 
2) dieet. 

Tere, znw. m. Boom, in samenstellingen; ahpeltere, 
holeniere (vlier) e. a. — Appelleren, van een 
appelboom ; haselteren, van een hazelaar. 

Terechts, -richls, bijw. Dadelijk, onmiddellijk. 

Teren, leeren, zw. ww. — I. Trans. i) Trekken, 
scheuren ; een schaej5 van der borst I. ende verworgen 
; dat si ons ule ons seleen teren ende lrecken 
ons tote enz. 2) verteren, doen verminderen, ver 

te niet gaan. 3) verteren, opmaken, op--kwijnen of 
gebruiken; dal sine I., interen. 4) verteren, verduwen. 
— II. Intr. i)Uitteren; lerende siecte, tering. 
2) verteringen maken; eten en drinken. 3) met oj5, 
leven van. 

Torenden, zw. ww. tr. Verscheuren. 
Tereten, terf. Zie tenten, to r f. 
Terge, lergie. Zie t a e r g e. 
Tergen, zw. ww. tr. i) Tergen, plagen, prikkelen, 
sarren. Terginge. 2) misschien ook : verwoesten, 


 59 2 TERICHTS. 

vernielen ; iem. martelen ; te lerge (znw.) enen, om 

iemand te martelen, onlijdelijke pijn te berokkenen -
Teriehts. Zie t e r e c h t s. 
Teringei znw. vr. — I. Van t e r e n, tr. z) Ver


tering, spijsvertering. — II. Van t e r e n , intr. 
Verteringen, uitgaven voor levensbehoeften, onkosten, 
kosten. 2) tering, uitterende ziekte. 

Teriten, st. ww. — I. Trans. Verscheuren, aan 

stukken riten. — II. Intr. Scheuren, splijten. 
Terlinc , terninc. Zie t a e r 1 i n e. 
Term, leerm, znw. m. i) Term, uitdrukking. 2) 

rechtszitting; in leermen zeilen, bij het gerecht aan 

maken. -hangig 
Termen, lermten, zw. ww. intr. Eindigen.
Termentijn, znw. m. Terpentijn; ook terbenijfn, 

tarpenlijn, terebant. 

Termijn, tarmfmn, znw. m. i) Termijn. 2) grens, 
landpalen. 3) tijd ; in corten termine, tijdpunt, tijdstip 
die t. der geboorte quam. 4) de kring waarbinnen 
de bedelmonniken hunne rondreizen plachten 
te doen om te bedelen ; (o5) termine gaen, lopen ; 
den t. halen ; terminen, het uitgaan en omwandelen 
binnen zekere grenzen om te bedelen. -- Terminarius, 
terminewanderer, bedelmonnik. 

Termineren, -eeren, st. ww. tr. i) Een termijn 
voor iets bepalen; enen sine dool t., het einde van 
iemands leven voorspellen. 2) eindigen, beëindigen, 
eene rechtszaak, quaestie. 3) beschrijven, definieeren. 

Terminewanderer. Zie bij t e r m ij n. 
Termt, termjbt, znw. m. i) Termijn. 2) grens. — 
Terintgenoot, belendende eigenaar. 
Terneder, bijw. Ter neder, naar beneden. — 
Ternedertien, -houwen -leggen -slaera? 

-storten -trecken, -werpen.

Ternooy. Hetz. als t o r n o o y. 
Tarnen, zw. ww. tr. (nederr.). Tornen. 
Terre. Zie t a r. Teer. — Terren, ww. 


Teroppen , to-, zw. ww. tr. (nederr.). Aan stuk 
plukken of rj ten. 
Terstont, bijw. Dadelijk, terstond; t. als, zoodra 

als. 
Terts tort, bijw. In weerwil often spijt van iemand. 
Tert, znw. m. Trede; ook: de onderkant of zool 

van een schoen, waarop men loopt of treedt.

Tertie Ï, -tijt. Zie t e r c i e. 
Terticie, tertijsse. Hetz. als t o r t ij i s e. 
Terten, zw. ww. tr. Kwetsen, kwellen, plagen, 


tergen, tarten. — Tertinge.
Terugge, bijw. Terug, weder-, achterwaarts. — 
Teruggegaen, -keren -comers, -roepen-vlien, 

-vlieten. 

Tervaert, bijw. Met snelheid, spoedig.
Terven, zes. ww. intr. Leep zijn, van de oogen.
Tervogan, -vogant, -vagaen, znw. m. Een der 

aan de Sarracenen toegeschreven godheden.
TerWe enz. Zie t a r w e. 
Terwilen, bijw. Terwijl, ondertusschen ; t. dat, 

als, terwijl (voegw.).
Tes, voegw. (uit te des). Totdat ; ook lies (Ikies). 
Tesamene, -samen, bijw. Te zamen, samen. — 

Tesamenbliven , -drucken, -houden, -jagen; 

-comen (ook: vijandelijk), -leggen (de handen vouwen), 
-mengen -sloten (overeenkomen), -steken 
(bijeenbrengen ; wederk., bijeenkomen), -voegen,
-vlietinge (samenvloeiïng). 

Tesch. Zie t a s s c h e. 
Teschieten, to-(oostmnl.), st. ww. tr. Stuk 


schieten. 
Teschofferen, -ieren. Hetz. als s c h o f f e r e n. 
Teschoren, -schueren, zw. ww. — I. Trans. 

Verscheuren, verbreken, te gronde richten, vernieti• 
gen ; eene stad, verwoesten ; openscheuren, openrijten 
; openen, och ofstu die hemelen woudes t. ende 
nedercomen. — II. Intr. Met geweld vaneengaan 
of opengemaakt worden; eene breuk krijgen.

Teschrinden, st. ww. intr. Openbarsten, -splijten.
Tese, znw. vr. Doel, mikpunt.
Tesen, teesen, zw. ww. -- I. Trans. Plukken, 


TEWRIVEN. 

wol ; pijnigen, mishandelen ; rooven. — II. Intr. 
Mikken ; met schichten op enen tesen. 

Tesewe. Zie t e s u w e. 

Teslaen, st. ww. tr. i) Stuk slaan, verbrijzelen. 
2) te niet doen, verslaan ; evel ende quetsinge leslaen. 
Teslapen, deelw. bnw. Gevoelloos, van leden van 
het lichaam. 

Tesliten, st. ww. — I. Trans. Stuk scheuren of 
rukken, vaneenrjten. — II. Intr. Openscheuren, vaneenscheuren; 
tesleten, eene breuk hebbende. 

Tesmelten, st. ww. tr. Versmelten, stuk smelten. 

Tesniden, st. ww. tr. z) Stuk snijden, versnijden. 
2) doorhouwen, verbrijzelen. 3) doorwonden, het 
gemoed.

Tespliten, st. ww. tr, en intr. Vaneensplijten.
Tespreiden, st. ww. tr. Uiteenspreiden, verspreiden, 
verstrooien. 
Tespringen, st. ww. intr. Vaneenspringen, splij ten, 
breken, van het hart, van vreugde.

Tessche. Zie t a s s c h e. 

Tessen, tessinge. Zie t i s s e n, t i s s i n g e.

Teste, test, znw. vr. Pot; sclhaerden van testen, 
potscherven; ook: een steenen voorwerp waarin licht 
brandt. 

Testament , znw. o. z) Uiterste wilsbeschikking; 
ook : legaat. 2) het door God met de Israëlieten gesloten 
verbond ; de gewijde boeken, het O. en N. 
Testament. 3) geld aan iemand vermaakt; ook : geld 
in het algemeen. — Testamentmaker. 

Testamentaris, -teerre, -toorn znw. m. Executeur 
testamentair. 
Testberner, znw. m. Pottebakker. — Testenmaker. 


Testeken, to-, st. ww. tr. Opensteken, een vat. 
Testieren testier, znw. vr. Hoofdbedekking van 
een strijdros. 
Testoren, zw. ww. tr. i) Verwoesten, vernielen. 

— Testoringe, testoornisse. 2) boos maken. 
-- Testoort, testoortheit.

Testoten, zw. ww. tr. i) Stuk stooten. 2) verbrijzelen, 
een lichaamsdeel. 

Testrouwen, -stroogen, zw ww. tr. Verstrooien. 

Tesuwe, tesewe, teswe, znw. vr. Rechterhand. 

Tesuwen. Zie getesuwet. 

Teswellen , st. ww. intr. Opzwellen; deeles, leswollen, 
opgeblazen, ook als znw. 

Toter, bnw. Hetz. als t e d e r en t e e t. 

Tetreden, st. ww. tr. Vertreden, stuktrappen, 
vertrappen.
Tango , tuege. Zie t o g e. 
Teugel, tuegel. Zie t o gel.
Tevallen, st. ww. intr. i) Vervallen. 2) dalen, 

verminderen, b.v. van hitte. 

Tevaren, st. ww. intr. Te niet gaan.

Teve, teef, znw. vr. Teef; verklw. teefkijn. — 
Tevemele; ook als scheldwoord voor een oud wijf. 
Tevens, bijw. Te gelijk.
Tevlieten, st. ww. intr. Wegsmelten, van de 

eene of andere aandoening, gezegd van het gemoed. 

Tevoren, bijw. i) Voorheen. 2) bovenal, vooral. 
3) voor ; t. bringen, voor den geest brengen, vertellen 
; hem t. doen, zich onderscheiden ; t. hebben, 
den voorrang hebben ; 1. comen, voor den geest 
komen; 1. leggen, voorleggen; te voren spellen, voorspellen. 


Tevreden , bijw. Rustig, kalm ; in eene aangename 
stemming; qualic t., bedroefd ; tevreden ; 1. 
sijn van ere dine, met iets genoegen nemen ; tevreden 
setten, tevreden stellen. 

Tewaren, twaren, bijw. Inderdaad, in waarheid. 

Tewerpen, st. ww. tr. Door werpen (van werp 

kwetsen of verminken.-schichten, steenen e. a.) 

Teldi , bijw. Waarom. De gewone vorm is twi. 

Tewilen , -wile, -wijl, bijw. en voegw. — I. Bij w. 

i) Onderwijl, ondertusschen. 2) van tijd tot tijd, nu 
en dan. — II. Voegw. Terwijl.

Tewoesten, zes. ww. tr. Verwoesten. 

Tewriven, st. ww. tr. r) Fijn wrijven, fijn stam



 

TEXT.

pen. 2) verbrijzelen, vermorzelen. 3) vernietigen, te 
niet doen ; deelw. tewreven ; ook : verslagen ; te 
ghenesen die tewreven (sin) van herten. 

Text, znw. m. i) Tekst, de inhoud van een boek, 
tegenover de „glose" (de verklarende aanteekeningen). 
2) de inhoud der gewijde boeken. 3) een doorloopend 
verhaal of betoog uit den bijbel, dat ten 
grondslag gelegd wordt aan eene godsdienstige overpeinzing. 
4) eene uitspraak of gezegde uit een boek; 

een te.zt van rechte. 

Tfy. Hetz. als f i. 
Tgint, vnw. o. Dat daar ; ook : die daar; tginí 
sin mine kinder. 

Thands. Zie t e h a n d e. 

Theologie , thologie, znw. vr. Godgeleerdheid. 

— Theologijn, een godgeleerde. 
Thent. Zie t e is t. 
Thies. Hetz. als t e s (t i e s, uit te dies). 
Thijs, thins, thins. Zie c ij n s en t ij n s. 
Thuus, thuys, bijw. Te huis, thuis ; thuusbliver 
(ihuys) ; Ikuusligger (thuys-), logeergast ; thuussoeken 
(enen-), iemands huisvrede verbreken ; als 
znw., een Ihuus (een tehuis) hebben. 

Thuuswert, lhuys-, - waert, bijw. Huiswaarts, 

naar huis. 

Tibole, znw. Een muziekwerktuig, waarschijnlijk 
hetz. als c y m b a l u m, bekken, of als t y m p an 
u m, trommel, tamboerijn. 

Tichel. Hetz. als t e g e 1. — Tichelaer (tickler), 
-dac, -decker, -onecht, -huus, -meester (zie bij 
t e g e 1), -muur, -steen , -were, -oven. 
Tichelen, zw. ww. intr. Tegels bakken. — Tieh(
e)lerie, hetz. als t e g e 1 e r i e. 
Tichelijn, íichljn, bnw. Van tichels of tegels 
gebouwd. 
Tichte, licht, znw. vr. Beschuldiging; enen 1. 
geven, iem. beschuldigen, aanklagen. 
Tichten, zw. ww. tr. z) Verklaren. 2) beschuldigen. 
Tichtinge.
Tichtigen, zw. ww. tr. (oostmnl.). In rechte aanspreken. 
Tide, bijw. Uit te tide. Tijdig;; also tide als, zoodra, 
onmiddellijk nadat. 
Tide, zeldzame bijvorm van tijl. 

Tidelije, tjtljc, ti llelijc, titelijc, ook tiljc, bnw.. 
I) Tijdelijk, vergankelijk. 2) aardsch, wereldsch. 3) 
vroegtijdig; een lidelike dooi. — Tidelijcheit, we


reldzin ; aanraking met de wereld. 

Tidelike tilike, -ic, bijw. r) Vroegtijdig, vroeg 

op den dag, bijtijds. 2) vroegtijdig, in de jeugd. 3) 

op den juisten tijd of oogenblik, wanneer of waar 

het noodig is. 

Tidelose, znw. vr. Tijloos, de bloem. 

Tiden, zw. ww. intr. Gaan, trekken, reizen; totter 

dooi t., den dood naderen. 

Tidich, -eelt, bnw. i) Tijdig, op den juisten tijd 

plaats hebbende. 2) zijnde zooals iets of iemand op 

een bepaalden tijd of in een bepaald geval moet 

zijn; behoorlijk, betamelijk, geschikt. 3) op leeftijd 

gekomen ; rijp, van jaren. 

Tidich, bijw. Op den juisten tijd. 

Tidinge, lunge, znw. vr. i) Het juiste oogen


blik; te wachtene wel der t-n. 2) tijding, nieuwstij 


ding; bericht, inlichtingen. 

Tiebuekinek, tieherinc . Zie t ij t b u c k i n c. 

Tiegen, jegen. Zie t e g e n. 

Tieke, tiecte. Zie t i k e (t e e c t e). 

Tien, st. ww. — I. Trans. i) Trekken ; dal haer I., 

uittrekken; aen hem I., aan of tot zich trekken; 

iem. aan zich verbinden, zich iets toeëigenen ; ter 

scholen I., naar school zenden; van Gode I., van 

God aftrekken ; Ier archeit t., tot het kwade trekken, 
brengen, verleiden; ten quaelslen tien, zoo ongunstig 
of slecht mogelijk uitleggen ; ale hein seleen 
gelogen werden, aan zich zelf ontvoerd worden, in 
geestvervoering geraken. 2) opvoeden, een kind 
(oostmnl.). 3) met ale, vertalen. — II. Intr. i) Trekken, 
gaan, reizen, zich begeven ; ter dogel I., het 

TIJNSRECHT. 

pad der deugd inslaan ; ter archeit I., den slechten 
weg opgaan ; an enen t., zich bij iem., zijne. partij, 
aansluiten. 2) wandelen, handelen ; selve niet en lien 
na sine worde. — III. Wederk. Zich begeven tot, zich 
overgeven aan, hen 1. le j5enitenciën, ter ledicheil. 

Tien. Zie tene, teen. 

Tien, liene, teiw. Tien. 

Tien, vnw. Uit te dien; tien dal, mits, als slechts. 

Tien, st. en zw. ww. Beschuldigen, aanklagen, 
iem. ; te laste leggen, iets. 

Tiendbaer, tiende-, tien-, bnw. Tiendplichtig. 

Tiende, znw. vr. Tiende, tiend ; sinale of come 

I. (tiende van klein vee, vruchten, groenten, enz.); 
grote of grove tiende (korentiende). Verklw. tiende kijn. 
— Tiendehoen, riem-; tiendenbrief, tiendevri. 


Tiendenaer, znw. m. Tiendheffer; ook tiende here, 
tient-. 
Tiende, ranggetal. Tiende ; ten tienden lede enen 
beslaen. — Tiendalf, tiendendeel, tiender


hande,,tienmael. 

Tienjarich, tienvoethout, -snarich, -voudich, 
-voute -vuldigen (vertiendubbelen), -werven, 
-werf, -waerf, -waerfl. 

Tienste, ranggetal. Hetz. als t i e n d e. 

Tierant. Zie t i r ant. 

Tiereetjjt. Zie t e r c 1 e. 

Tiere, tier, znw. vr en m. i) Aard, wijze; enen 

quaden her hebben; quader-,goeder-, j5uler-, arges--here. 
2) soort, b.v. van wol ; menger-, aller-, alre-, 
ander-. 3) gedrag; leliken tier hebben, van een 
dronken vent. 

Tieren, zw. ww. — I. Intr. i) Aarden; gedijen, 
uitvallen ; wel, qualike tieren ; I. in dogeden, voor 

leven in het goede. 2) aarden naar,-uitgaan in óf 
gelijken op. — II. Wederk. i) Zich aanstellen, zich 
gedragen, zich houden. 2) zich weren. 

Tierentey, -tein, lierlein, znw. Eene stof half 

wol half garen. 

Tierst, tiersten. Zie eerst en eerste. 

Ties, voegw. Uit Ie dies. Totdat. Zie t e s. 

Tigel, tigelaer. Zie tichel, tichelaer. 

Tigen. Hetzelfde als t i ë n. 

Tiger, znw. m. Tijger. 

T jj c. Zie tike. 

Ton, vnw. Uit dal din, het uwe. 

"n. Zie tine. 

T41nboom, znw. m. Een boom of hout, waaraan 

iets door twee personen gedragen wordt. 

Tijndrager, znw. m. Drager van een „tine" of 

watervat ; waterdrager. 

Tij ns, lheyns, thins, fins, znw. m. i) Schatting, 

ook overdr., enen leyns gelden zich van eene ver


plichting kwijten. Hetz. als c ij n s. 2) rente uit een 

goed gaande ter erkenning van het recht van den 

eigenaar, die het tegen betaling van den tins heeft 

uitgegeven ; te tinse slaen, tegen betaling van tins 

uitgegeven zijn. — Tijnsdach, dag waarop die 

rente vervalt. — Tijnsgelt, -pennine (schatting, 

tijns) ; tjjnsvri.

Tijnsen íindsen, zw. Ww. intr. Rente, tins uit 

een goed beta

len. 

Tijnsgenoot, tins-, znw. m. Eén der bezitters 

van een onderdeel van een groot goed in perceelen 

tegen betaling van tins uitgegeven. 

Tijnsgoet, fins-, znw. o. Een goed door den 

heer uitgegeven tegen betaling van tins. 

Tijnshere, tins-, znw. m. De eigenaar van een 

goed die dat tegen betaling van tins in gebruik ge


geven heeft. 

Tijnshoen, znw. o. Een als tijns gegeten hoen. 

Tinsman, tins-, znw. m. Hij aan wien een land 

in tijns uitgegeven is. 

Tijnsmeester, -meysler, znw. m. Inner van 

schatting. 

Tij nsplichtich, znw. m. Schatplichtig. 

Ti^nsreeht, znw. o. De bij het in tijns uitgeven 

van goederen geldende rechtsregelen. 


TIJNSRECHTER.

594 

Tijnsreehter, znw. m. Hij die in geschillen, 

tijns betreffende, uitspraak doet. 

Tijnswere, tins-, znw. vr. Het bezit van een 

vast goed als 3,tinsman". 

Tilt, znw. vr. en m. i) Tijd; t. ende stede; te 

(met) tide, inlijls, ter goeder tit, goeds tits, tijtsge


noeck, bijtijds, vroegtijdig, vroeg genoeg ; ghien t jt, 

nooit ; meer dan t., hoog noodig ; van tide, oud. 2) 

een bepaalde tijd, een jaar ; een hoogtijd ; getij ; 

tijdperk ; termijn ; die goede tit, de week voor Pa


schen ; in der tit wesende, van overheidspersonen 

die er dan en dan (op een tijd in het verledene en de 

toekomst) waren, zijn zullen ; ter quader tit, op een 

ongunstig oogenblik. 3) het aardsche leven, tegenover 

de eeuwigheid ; die ander tit, de eeuwigheid ; van, 

uut der tijt bringen ; het leven in de wereld, tegen


over het kloosterleven ; nul der lijf sin, in eene 

orde gegaan zijn. 4) het weder, de weersgesteld


heid ; eig. de tijd van het jaar in verband met het 

weer. 3) de levensomstandigheden in verband met 

de prijzen der levensmiddelen ; goeden tit, goed


koop ; beter tit, quaden tit, diertijt ; volle tit, over


vloed ; ook alleen tit ; te tide, in overvloed. — 

Verklw. tjtkijn, 4//ken. 

Ttjtbuckinc, znw. m. De bokking in den besten 

tijd. — `rijtharine, tyeherine. 

Tiptcortinge , -cortelbc, aangenaam, ontspan


nend; -verdrijf, -verlies. 

Tjjtljjc, t Jttelb c. Hetz. als t i d e 1 ij c. 

Tjjtljjcheit. Zie tidelijcheit. 

Tike, tie, teke, teec, leecte, tiecte, znw. vr. Tijk; 

beddetake. — Tikewever, tic-. 

Til, znw. m. Geval, omstandigheid ; oh desen, 
dien til, in deze omstandigheid ; in allen til ; oh 
enighen til, oj5 gkenen til. 

Til , znw. Til ofte ontil, roerend of onroerend goed. 
Tilbaer, bnw. Roerend (goed). — Tillegoet, 
tilhave. 

Tulle, til, znw. vr. en m. Brug, bruggetje, houten 
brug. 

Tillen, zw. ww. tr. Optillen, opheffen. 

Timber, -bre, znw. vr. Tamboerijn. 

Timber. Zie t i m m e r. 

Timiane, tymeaen, znw. Tijm. 

Timmen. Zie t e m m e n. 

Timmer, temmer, znw. o. i) Het timmeren of 
bouwen. 2) getimmerte, bouwwerk, gebouw. 3) timmerhout, 
materiaal ; een balk. 
Timmer, timber, znw. Een bepaald aantal huiden 
of vellen. 
Timmer, timber, znw. m. Helmkam, helmtop 
waarop de vederbos rust. 
Timmerage, -aye, -aedse, -aetse, -alge, znw. vr. 
i) Het bouwen. 2) gebouw. 
Timmerbile, timber-, -biel, znw. vr. Timmermansbijl, 
timmerbijl. 

Timmeren, timberen, timbren, temmeren, zw. 

ww. tr. Timmeren, bouwen. — Timmerhout, 

man, -meester (architect), werf, -Were.

-

-

Timmeringe. Hetz. als timmerage; ook 

ti snmerie. 

Timmert, znw. o. Getimmerte; bouwwerk, gebouw. 


Timp, znw. m.; timj5e, vr. i) Spits toeloopend 
uiteinde van iets, timp, punt; coveltimj. Verklw. 
timhekijn, timhelkijn. 2) toon, teen; by is op sin 
tien/'e gheireden.

Timperen. Zie temperen. 

Tin, ten, teen, znw. o. Tin. 

Tinde. Hetz. als t i e n d e. 

Tinden, bijw. en voorz. Zie t e n d e n. 

Tine, tin, znw. vr. Een vaatwerk met ooren of een 
hengsel voor water, melk, e. a., een emmer, watervat; 
een voorwerp, dat, met water gevuld, bij 
brandblussching gebruikt wordt. 

Tineel, leneel, taneel, tanneel, znw. o. i) Staatsie, 
pracht, praal ; sin t. houden, in staatsie zitten, 
vooral bij eene openbare vertooning of het 

TOCHT. 

voorbijgaan van een stoet. 2) gevolg. 3) estrade, 

tribune. 

Tingel, znw. m. Steunlat. — Tingelen, met 

zulke latten voorzien of bekleeden. 

Tingeliser, -spiker. Waarsch. hetz. als t e n g


nageI.

Tingeren -eeren, zw. ww. tr. Toeschroeien, met 

een brandijzer. 

Tinke, znw. Zeelt. 

Tineten, zw. ww. tr. Verven, kleuren; hooft 

si in des graven bloet.-cleedere linden 

Tincture, znw. vr. Verf, kleur. 

Tinne, znw. vr. Tinne, trans, van een muur, 

een kasteel. 

Tinne. Hetz. als tin. — Tinnemaker (tin


werker) ; tinnegieter.

Tinnjjn, tinnen, bnw. Tinnen. — Tinnenpot gieter, 
-stoopmaker.
Tins enz. Zie t ij n s. 
Tints, lint, znw. Peilstok, sonde, van wonden; 

ook lintele, tentels ; misschien ook : meetstok of 

kerfstok. 

Tintelen, zw. ww. tr. Peilen, sondeeren, eene 
wond ; ook linten. 

Tintelen, zw. ww. intr. i) Tintelen, zacht 
prikkelen, van het bloed. Tintelinge. 2) weerklinken. 


Tintmeester, znw. m. waarsch.: Wijnroeier. 
Tip, znw. m, Tepel ; borsttip ; verklw. %jbkijn, 
teken ; ook ti^ftel (oostmnl.). 

Tiran, tyran, tieran, -ant, znw. m. Geweldenaar; 
koude, hardvochtige egoïst; gevoelloos mensch; ellendeling. 
— Tirannerie, tirannie, tirannich, 
-heit ; tiranschap, tirant-. 

Tirchetjjt. Zie t e r cie. 
Tirst, tirsten. Zie eerst en eerste. 


Tiseine, tys-, -ane,znw. vr. Gerstewater. 

Tisike, znw. vr. Tering. 

Tissen, lessen, zw. ww. tr. i) Overhalen, aan


sporen, opwekken. 2) opstoken ; stoken, twist. — 
Tisser , twiststoker. 
Tissinge, lessinge, znw. vr. i) Het kwaadspreken 
of stoken ; ook tisserie. 2) onrust, beroering. 

Titel , tittel, luttel, znw. m. i) Titel ; eeretitel. 2) 
opschrift. 3) hoofdstuk. 4) rechtsgrond. 5) voorbeeld, 
model ; lytel is si boven allen vrouwen. Verklw. 
titelkm. — Titelen , 11/telen, tuttelen, zw. ww. betitelen. 


Titelij c, -heit. Hetz. als t ide 1, ij c , -heit. 

Titelose. Hetz. als t i d e 1 o s e. 

TT an, uitroep. Bij Sint Jan. 

Tiaren. Zie s aren. 

Tj egen, uit te jegen. Zie t e g e n en j e g e n. 
Tracht, uit te nacht. Van nacht. 
Tnegentich. Zie n e g e n t i c h. 
To, Hetz. als t e (vooral oostmnl.). 
To-, oostmnl. Hetz. als • t e-, vdorvoegsel van 
werkwoorden. 
Tob. Hetz. als top. Tol. 
Tobbe, lubbe, tobben, znw. m. en vr. Tobbe; 
groote kom ; vat. Verklw. lobbelgen. 
Tobben, zw. ww. — I. Intr. r) Schertsen (nederr.). 
2) misschien ook: razen, ijlhoofdig zijn. 3) zijne werking 
doen gevoelen, van een geneesmiddel. -- II. 
Trans. Zijne (schadelijke) werking op een deel van 
het lichaam doen gevoelen ; geen dinck dal also tobt 
ende hindert de hersenen als win. 
Tobberode , -roede, znw. vr. Eene stang waaraan 
een mand bevestigd was, welke met een touw 
bewogen werd om seinen te geven als een vijand 
in aantocht was (te Deventer). 
Toch, voegw. bijwoord (in het jongere Mnl.).. 
Toch. 
Toch, znw. Hetz. als tocht. Vgl. o v e r t o c h 
en optoch.
Tochbrugge, znw. vr. Ophaalbrug. 
Tocht, tucht, tochte, znw. i) Waterloop, sloot, 
tocht; sluustocht. 2) kudde, eene zeug met hare big



TOCHTBRIEF. 

gen ; toch, tocht, van verkinen. 3) het trekken ; in 
ademtocht en overtocht, overtoom; het getrokkene, 
in overtocht, overtrek. 4) het gaan, in of tocht, het 
opgaat van de zon (oostmnl.). 5) opvoeding, in magetocht, 
opvoeding van een knaap. 6) gedrag, goed 
gedrag, goede zeden, eerbaarheid ; goede manieren; 
ook : slecht gedrag. 7) vruchtgebruik, lijftocht. -8) 
het onderhouden van, onderhoud, in leeftocht, lijftocht. 
9) achtervoegsel in borch-, loof-, beloof-, geloof-, 
besegel-, ineen-, merchtoeht. 

Tochtbrief , lucht-, znw. m. Een schriftelijk bewijsstuk, 
waarin aan iem. een zeker vruchtgebruik 
wordt toegekend. 

Tochtenaer, lucht-znw. m. Vruchtgebruiker; 

ook tochier; vr. tochienerse, lochterse. 
Tochtgrave, toch-, znw. m. Tochtsloot. 
Tochtelijc, tucht-, bnw. Goede zeden hebbende, 

wellevend, bescheiden; vriendelijk, minzaam ; bijw. 

lochtelike, loch/ic/ill/ic. 
Tochtich, luchtich, bnw. Loopsch. 
Tochtigen, tuchtigen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Aan 

iem. een zeker vruchtgebruik of lijfrente of ook eene 
weduwgift of douarie toekennen. Vgl. 1 ij f t o c htigen. -

Tochtmeester, lucht-, znw. m. Opvoeder, goeverneur. 


Toe, to, lou, luwe, Loewe, iouwe, bijw. i) Naar — 
toe, in de richting van iemand; ieder ginc be ende 
af; eene aansporing bevattende, nu toe, toe nu ! (eig. 

er heen, er naar toe). 2) op — af, in eene vijandige 
stemming; Si wouden den grave toe. 3) enen be sin, 
iemand goed gezind zijn ; enen • des toe sin, het met 
iemand eens zijn ; dat de Prelaten zeuren jeghen 
haren fine/ic ende met den coninc toe. 4) bovendien, 
ook, daarbij ; dat hise ge/ia/set hadde toe; Zant 
dat men geven sonde voor de ongelden, ende gelt toe. 
5) met tot verbonden, toten avonde toe, te noch toe. 
6) bij, tegenwoordig; daer men den blsseojb sonde 
sacreren, souden drie bisscojj5e sin toe. 7) toe, gesloten, 
dicht; ontjbluect uwen morst, ' hi heeft ie lange 
toe gestaen ; toe bevriesen. 8) te, in toe samen. 

Toe, voorz. i) Te. 2) tot ; deer hi sal toe rechte ; 
toe bedde; doe quam hi toe Nazareth; soo sal die 
schout seggen toe den sche6enen. 

Toe, bijw. Toen. Hetz. als doe. 
Toebecke, bijw. (oostmnl.). Terug; I. slaen, van 
de hand wijzen. 
Toebedeeken, zw. ww. tr. Dekken, bedekken; 

toebedeckt met enen swareii steen. 

Toebederven, onr. ww. intr. Voor iets noodig 

zijn ; dies Ier saken toebedurste, ook toebehoeven. 

Toebehoor, -behoorte, -behoringe, -behoorlijcheit, 
znw. Wat ergens bij behoort, zijn toebe


hooren. 

Toebehooren, zw. ww. intr. i) Behooren bij. 2) 

toebehooren aan. 3) toekomen aan; ook van eene 

straf, iets verdienen; die quade hebben daer a rhaer 

I. 4) bij iem. hooren, hem eigen zijn, bij iem. passen 
; dat roven den raven toebehoort. 
Toebeluken, st. ww. tr. Toesluiten. 
Toebereiden, -bereidinge.


Toebescheren, zw. ww. tr. Toebedeelen. 

Toebesegelen, zw. ww. tr. Toezegelen, met een 

zegel sluiten, verzegelen. 

Toebesluten, st. ww. tr. Toesluiten. 

Toebestaen, st. ww. intr. i) Toekomen, toebe


hooren. 2) behooren, passen bij. 

Toebetamen, zw. ww. intr. Behooren, passen 

bij of voor (oostmnl.). 

Toebinden, toebindinge.

Toeboel, znw. Bijzit. 

Toebringen, -brengen, zw. ww. tr. i) Bij iem. 

brengen. 2) tot stand brengen, verrichten, veroor


zaken, teweegbrengen. 3) besteden, verbruiken; cost 

I. 4) doorbrengen, verteren, zijn goed ; doorbrengen, 
besteden, den tijd. 5) bewijzen, in rechte. Toebre]'
lginge. 6) bezorgen, uitvoeren. 7) als znw., 
toedoen, hulp; mits enes toebringen vlien. 
TOEGREPE. 

Toebringer , -brenger, znw. m. i) Hij die iets 
brengt. 2) hij die iets veroorzaakt, tot stand brengt. 
3) uitvoerder; vr. toebringerse, -brengster. 

Toedaet, znw. vr. Hetgeen iem. in een bepaald 
geval te pas komt, hulp; hulpmiddel; toedaet van 
coste, beschikbare middelen; vooral: geldmiddelen. 

Toedecken, toedelen. 

Toedienen, zw. ww. tr. i) Besturen, bedienen, 
administreeren. 2) te hulp komen. 

Toediken , zw. ww. intr. Door een dijk dicht 
maken of afsluiten; ook íoedammen, -lege, -dempen. 

Toedoen, onr. ww. tr. r) Toedoen, toesluiten; 
die ogen I. 2) toedoen, bijvoegen, toevoegen. 3) Hetz. 
als t o e m a k e n , uitrusten. 4) als znw., inwerking, 
medewerking, hulp. 

Toedragen, st. ww. tr. i) Aandragen, aanbren


gen. Toedraginge. 2) toekennen , enen vriheiden 
t. 3) toeschrijven, op rekening stellen. 4) toevoegen, 
b.v. aan iem. een raadsman. 

Toedraven, zw. ww. intr. Aandraven. 
Toedringen, st. ww. intr. Opdringen, in den 
strijd. 
Toedrinken, st. ww. tr. i) Een dronk wijden 
aan; enen win of bier I. 2) schenken, om niet geven. 
3) met een dronk bekrachtigen. 
Toedriven, st. ww. tr. i) Bewerken, veroorzaken. 
2) doorzetten, tot iets aansporen ; bedrijven, begaan. 

— Toedriver. 
Toedrucken, toedruckinge.

Toedunken, -din/zen, onpers. zw. ww. Toeschijnen, 
voorkomen. 

Toedwingen, st. ww. tr. i) Met kracht toema


ken, in bedwang houden, een kleedingstuk. 2) met 
kracht samenpersen ; sine arme I., op de borst om 
zich te verstikken. 

Toeëigenen, zw. ww. tr. i) In rechte den eigendom 
aan iem. overdragen. 2) toekennen ; namen die 
wi Gode I. 3) (in eigendom) toevoegen aan ; eene 
stad bij een rijk. 

Toef, znw. m. (16de eeuw). Onthaal. 

Toegaen, onr. st. ww. intr. i) Naar toe gaan, 
naderen; opiets afkomen. 2) voortgaan, vooruitgaan. 
3) aan iem. toekomen. 4) plaats hebben, gebeuren. 
5) aan 't werk .gaan, doorzetten. 6) toegaan, dicht 
gaan. 7) ondergaan, van de zon; ojb ende beg/men. 

— Toegankeljjc.
Toeganger, znw. m. Hij die ergens heen gaat, 
reiziger. 
Toegane, znw. m. i) Het tot iemand gaan; sine/L 

I. maken. 2) toegang, nadering, acces. 3) ondergang 
(van de zon). 

Toegebaren, -geberen, zw. ww. intr. Toewenken. 

Toegebringen. Hetz. als t o e b r i n g e n. 

Toegedaen, deelw. bnw. Genegen, op de hand 
zijnde van. 
Toegehoren, zw. ww. intr. (oostmnl.). Hetz. als 
t o e b e h o r e n. — Toegehoringe.
Toegelaten, zw. ww. intr. Aankijken, aan iem. 
eene bepaalde uitdrukking van het gelaat toonen. 
Toegeleggen. Hetz. als t o e 1 e g g e n, toe


voegen. 
Toegeloven..zw. ww. tr. Toevertrouwen. 
Toegeneigelbeheit, znw. vr. Toegenegenheid. 

— Toegeneicht.
Toegenomen. Hetz. als toenemen, vooruitkomen. 


Toegereidinge, -greidinge, znw. vr. Het maken 
van toebereidselen voor iets ; de toebereidselen zelve. 
Toegesien, -gesproken. Hetz. als t o e s i e n, 

-spreken. 

Toegeven, st. ww. tr. i) Toegeven; toegevend 
of meeielijdend voor iem. zijn. 2) toeschrijven, toekennen. 
3) toevoegen, bijvoegen. 4) toelaten, veroorloven, 
toestaan. 

Toegifte -gift, znw. vr. Toegift. 

Toegrendelen, toehaken, toehalen. 

Toegrepe, znw. vr. Het zich vergrijpen aan eens 
anders eigendom. — Toegripen. 


 TOEHAESTEN. 

Toehaesten, zw. ww. — I. Trans. Bespoedigen, 
verhaasten. — II. Intr. Zich beijveren. 
Toeherden, -harden, zw. ww. tr. Aanmanen, 
aansporen ; bemoedigen, opwekken, iem. moed inspreken. 
— Toeherdinge, -hardiiage. 
Toehechten, toehechtsel, iets waarmede men 

de kleederen vaststeekt. 
Toehissen, zw. ww. tr. Aanzetten, opstoken. 
Toehoren, zw. ww. tr. i) Toebehooren ; be


hooren aan. 2) behooren of, passen bij, eigen zijn 
aan. 3) betrekking hebben op, aangaan. 4) plicht 
zijn van. — Toehoringe.

Toehoren, zw. ww. intr. Toeluisteren. 
Toehul 


-hulj, znw. vr. ;) Medehulp, mede p 
en. 2) hulp, bijstand.

werking, toedoeToejagen, zw. ww — I. Trans. Doorzetten. — 

II Intr. Toesnellen, aansnellen ; ook toeilen. 
Toecavelen, zw. ww. tr. Toewijzen. 
Toekeer, znw. m. en o. Het zich richten met 

het gemoed naar de onzienlijke dingen. 
Toekeren, zw. ww. wederk. en intr. i) Zich 
keeren of richten tot (het onzienlijke). 2) zich overgeven 
aan. 
Toeclaren, zw. ww. tr. (oostmnl.). In rechte 

toewijzen. 
Toecomelinc, znw. m. Inkomeling, vreemdeling. 
Toecomen, st. ww. intr. i) Aankomen; naderen; 

toeloopen. 2) komen door of van iets, geschieden, 
veroorzaakt worden door iets, ontstaan. 3) ten deel 
vallen, overkomen. 4) toekomen, behooren aan ; iem. 
aankomen door huwelijk of erfenis. 5) uitkomen, 
vervuld worden. 6) toekomende zijn voor iem., hem 

te wachten staan. 
Toeeomende, deelw. bnw. Toekomstig; volgend. 
Toecomste, -comst, znw. vr. i) Aankomst, komst; 

nadering; die t. Christi. 2) overkomst; bezoek; blide 
loecomste, „joyeuse entrée". 3) toedracht eener zaak, 
ook toecoznenisse, lotgevallen, wat er met iemand 
gebeurd is. 4) de eerstvolgende tijd; in uwer eerster 
toecomsle. Si haven, de plaats waar men land kan 
naderen. 

Toelachen, st. ww. intr. Toelachen. 
Toelast, znw. m. Wijnvat. 


Toelaten, st. ww. tr. Toegeven, instemmen met 
iets ; toelaten. — Toelatinge, toestemming, instem 

goedkeuring.-ming; 
Toele, znw. Naam van eene linnen stof. 
Toelech, -legli, znw. m. Vermeerdering. 
Toeleggen, zw. ww. tr. i) Toevoegen aan iets, 

iets vermeerderen. 2) volbrengen, tot stand brengen, 
vervaardigen; aanleggen, opbouwen. 3) toekennen; 
j5 rijs t. 4). toeschrijven; hem selven sine weldaden 

(goede daden) t., ende niet Gode. 
Toeleiden, zw. ww. tr. Brengen bij of tot iem. 

— Toeleidinge, de weg of aanleiding tot iets. 
Toelen, zw. ww. intr. Den grond bewerken ; een 
stuk grond tot een tuin maken. — Toelinge, een 
tuin of tuintje. 

zw. ww. tr. Verlichten, licht voor 
iem. ontsteken. 
Toeloop, znw. m. i) Toevlucht. 2) oploop. 
Toelopen, st. ww. intr. i) Naderen, er aan ko


men ; met een dat., op iem. aanloopen, naar hem 
toe loopen, ook met een vijandelijk oogmerk, op 
iemand los gaan. 2) toegehaald worden, van een strik. 

Toelaken, st. ww. — I. Trans. Dicht doen, sluiten. 
— II. Intr. Zich sluiten, dichtgaan. 
Toelnusteren, zw. ww. intr. i) Toeluisteren. 2) 
toefluisteren. 

Toemaken, zw. ww. tr. i) Opsieren, uitdossen, 
aankleeden; ook als wederk. 2) in gereedheid brengen, 
uitrusten. 31 opstoken, ophitsen. 4) toemaken, 
dichtstoppen. — Toemakinge, inblazing, ophitsing. 

.Toemate, -meet, znw. vr. Toegift, toemaatje. 
Toemengen, -mingen, zes. ww. tr. Er bij mengen, 
vermengen. — Toemenginge.
Toenleten, st ww. tr. Hem selven t., zich door 
meten bevoordeelen, oneerlijk verrijken. 

Toelichten

TOESEGGEN. 

Toemetselen, toemetsen, zw. ww. tr. Dichtmetselen. 
Toen, bijw. Toen. Vgl. t o e, d o e n, d o e. 
Toenaeyen, -nayen; toenagelen; overdr. bevestigen, 
verzekeren, eene goede verstandhouding. 
Toename, znw. Toenaam, bijnaam ; name ende 1. 
Toenamen, zw. ww. tr. Een bijnaam geven; 

getoenaemt, toegenaemt. 

Toeneigelipc, bijw. Geneigd, genegen. — T0e


neigelijcheit.

Toeneigen, zw. ww. intr. i) Neigen, overhellen. 
2) toeknikken, nijgen, buigen voor iets; ook toenigen. 
— Toeneiginge.

Toenemen, st. ww. intr. Vorderingen maken, voor


uitgaan. 

Toenoden, zw. ww. tr. Uitnoodigen. — Toe


nodinge.

Toeordelen , zes. ww. tr. In rechte toewijzen; 

ook : veroordeelen. 

Toepanden, -jeinden, zes. ww. tr. Gerechtelijk 

als pand aan iemand toewijzen. 

Toepat, znw. m. i) Weg die ergens heen leidt. 

2) kortere weg. 

Toer, znw. Zet, kunstje, streek. 

Toeraat, znw. m. Aansporing. 

Toeraden, zw. ww. tr. Aansporen, aanzetten; 

opstoken. — Toerader, toeradinge.
Toereiden, -reden, zw. ww. tr. Toebereiden, in 
gereedheid brengen ; ook intr., zich gereed maken. 

— Toereidinge.
Toereken, st. ww. tr. Onder asch bedekken, 
vuur. 
Toerekenen, zw. ww. tr. i) Toewijzen, in rechte. 
2) toerekenen; voor grote ere toerekenen. 

Toerennen. Zie t o e r i n n e n. 

Toeriden, st. ww. intr. Rijdende naderen; toegereden 
comen ; enen t., op iem. aanrijden. 
Toerion, st. ww. tr. Toerijgen. 
Toerinnen, st. ww. intr. Met een dat., op iem. 

aanstormen ; ook toerennen. 

Toerisen, st. ww. intr. i) Comen íoegeresen, naderbij 
komen, van eene vlam ; ergens bij of tusschen 
komen, van eene ramp. 2) ten deel vallen; lof rise 
enen toe, worde hem toegebracht. 

Toeroepen, st. ww. tr. i) lem. iets toeschreeuwen 
of toeroepen. 2) iemand tot zich roepen ; ontbieden. 

Toert. Zie t o r t. 

Toeramen, -ruymen, zes. ww. tr. (oostmnl.). 
Toezeggen, eene concessie doen. 
Toerunen, zw. ww. intr. Toefluisteren, influisteren. 
Toerasten, zw. ww. tr. (16de eeuw). Toerusten, 
uitrusten. 
Toeschatten, zw. WW. tr. Volgens taxatie (eene 
geldsom) toewijzen. 

Toescheiden, st. Ww. tr. Toebedeelen in rechte. 

Toeschenken, zes. ww. tr. (16de eeuw). Toekennen 
als prijs. 
Toesehennen, -schunnen, -schenden, zw. ww. tr. 
Opstoken, ophitsen; twist t., twist stoken. 
Toeschieren, zw. ww. tr. Toebedeelen of toewijzen 
in rechte. 
Toeschieten, st. ww. — I. Trans. Snel uitzet


ten, eene boot. — II. Intr. i) Toeschieten; enen t., 
op iem. aanstormen. 2) met eene geldsom, toekomen, 
uitkomen. 

Toesehicken, zes. ww tr. i) Toezenden, toevoegen 
aan iem. een ander. 2) iemand aanwijzen 
voor een bepaald doel. 3) toebedeelen ; van God, 
bestemmen. 

Toesehriven, st. ww. tr. i) Toeschrijven, op 
rekening stellen van ; Gode des die ere t.; enen veel 
staats I., iem. hoog aanslaan om zijn rang. 2) schriftelijk 
toewijzen, toekennen, schenken. 

Toeschunnen. Zie toeschennen. 

Toesohuven, st. en zw. ww. tr. Dichtschuiven. 
Toesegelen, zes. ww. tr. Verzegelen. 
Toeseggen, zw. ww. tr. i) Toezeggen, beloven; 


TOESENDEN. 

als znw., toezegging. 2) tot iemand iets zeggen, hem 
iets toevoegen, ook : iets onaangenaams, gelasten; 
aanzeggen, eene straf. 3) in iets spreken of te zeggen 
hebben ; als znw., aanspraak, die men op iets 
doet gelden; ook: ongegronde aanspraak, aanmatiging, 
en : tegenspraak; t. hebben, recht hebben om 
mede te spreken, stemrecht hebben. 

Toesenden, -sinden, zw. ww. tr. Toezenden, 
schenken. 
Toesetten, zw. ww. — I. Trans. i) Inzetten, 
opzetten, op een spel. 2) toerekenen, aanrekenen. 

3) toekennen, een recht; iem. iets toeleggen, eene 
belooning bepalen. — II. Wederk. Zich inspannen, 
beijveren, zijn best doen, zich weren. — III. Intr. 
i) Hetz. als Wederk. 2) iem. nazetten; op iem. 

aanrennen. 
Toosichte, znw. vr. Aanblik. 
Toesien, st. ww. — I. Intr. 1) Naar iets kijken, 

iets zien, aanschouwen; daer ie loesach, onder mijn 
oog; openlijk; loesiende hem allen, absolute uitdr., 
voor aller oog, ten aanschouwe van allen. 2) toezien, 
opletten, op zijn hoede zijn. — II. Trans. Iets zien 
gebeuren, getuige van iets zijn. 

Toesiener, -sienre, -slender, znw. m. Opziener, 
opzichter. 

Toeslaen, st. ww. — I. Trans. Dicht doen, sluiten, 
het oog. -- II. Intr. Toesnellen, vooral in een 
strijd ; loeslaende of toegeslagen comen; 1. met sjoren; 
met een dat., op iem. aanrennen. 

Toesliten, st. ww. tr. Bij vonnis een recht ver 

iets toekennen.-leenen of 
Toesloten, st. ww. tr. Toedoen, dichtmaken. 
Toesmeker, znw. m. Vleier. 
Toesmiten, st. ww. intr. Aanrennen, ook met 

een datief. 
Toespannen, st. ww. tr. Toebinden, vastmaken, 
een kleedingstuk. 
Toespelen , zw. ww. intr. met den dat. Met 
iem. spelen ; dat kindekijn sj5eelde der moeder toe. 

Toespikeren ; toespise.

Toesprake, znw. vr. i) Het tot iem. spreken, 

aanspraak. 2) eisch in rechte. 
Toespraker, znw. m. Eischer in rechte. 
Toesprekeljc, bnw. Minzaam. -- Toespreke


lij cheit.

Toespreken, st. ww. tr. i) Iets tot iem. zeggen; 
ook met God als ondw.; ook met het obj. worde; 
const ende list t., listige woorden spreken tot iem. 
2) iem. over iets aanspreken; in rechte aanspreken. 
3) aanraden ; iets is bi minen loesjbreken (raad) ge


schiet. -- Toespreker, toesprekinge, van God 
gezegd. 
Toespringen, st. ww. intr. Enen t., naar iem. 

toespringen. — Toespronc.

Toestaen, st. ww. — I. Trans. Toegeven, toestemmen. 
— II. Intr. i) Er bij gaan staan ; des mei 
enen t., aan iemands zijde staan, van zijne partij 
zijn. 2) toekomen, toebehooren. 3) moeten, van rechts 

; dat (hetgeen) si hevet ende dat haer-begrippen 
loestaet te convene. 
Toestaender, -slander, -slender, znw. m. Me


destander; medeplichtige; vr. ioestandersche. 
Toestant, znw. m. Hulp, medewerking. 
Toesteken, st. ww. tr. i) Toesteken, de hand 

tot hulp; die hans t., ook: de hand uitsteken, zich 
in iets mengen. 2) toestoppen, geld aan iemand; 
geven. 3) opvouwen, een stuk laken (?). 
Toestellen, zw. ww. tr. Aanwijzen, iem. voor 
eene taak. 
Toestieren, zw. ww. tr. Toezenden, -sturen, 
schenken. 
Toestoken, zw. ww. tr. z) Aanzetten ; opstoken, 
ophitsen. 2) opstoken, het vuur. — Toestoker,

toestokinge.
Toestolpen, zw. ww. tr.. Toedekken, een pot.
Toestoppen, zw. ww. tr. i) Toestoppen, dicht


stoppen. 2) een stuk laken, opvouwen (?). Vgl. t o e5 
teken 

TOEVLIEN. 

Toestriken, st. ww. intr. Ergens heen gaan ; 

loe,eestreken comen ; naderbij komen, van eene vlam. 

Toetast, znw. m. Inbreuk; aanslag. 

Toetasten, zw. ww. intr. i) Toetasten; mei enen 

t., met iem. medeëten. 2) geweld plegen; een ge


wapenden aanval doen op iem. of iets; met den 

acc., iem. aantasten of aangrijpen ; ook : aanraken. 

Toetellen, zw. ww. tr. Meerekenen. 

Toetichten, zw. ww. tr. Toeschrijven, op reke


ning stellen. 

Toeten, tuten, zw. ww. intr. Klinken, geluid 

maken. 

Toetiden, zw. ww. intr. Ergens heen of tot iem. 

gaan; als znw., toevlucht. 

Toetien, st. ww. — I. Trans. i) Tot zich trek


ken; hem (dat.) t., aan zich trekken, in zijn bereik 

of macht brengen. 2) zich toeschrijven of aanmati


gen. 3) toetrekken, toebinden, o. a. mouwen. — II. 

Intr. Ergens naar toe gaan ; enen (dat.) t., naar iemand 

toe gaan. 

Toetissen, zw• ww. tr. Stoken, door aanhitsing 

veroorzaken, strijd. 

Toetouwen, zw. ww. tr. Toerusten. 

Toetreden, st. ww. intr. Nader komen ; ook: 

naderen met een vijandelijk oogmerk. — Toetret, 

-trat, het gaan tot iemand. 

Toetrecken, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Aan


trekken, tot zich trekken ; ook van God gezegd. — 

Toetreckelijc, toetreckelijcheit, aantrekkings


kracht ; dat leven is toetreckende (heeft vele aanlok


selen) Ier quaetheiden ; loetreckende (tot God trek


kende of brengende) devocie. 2) toerekenen, toe


schrijven ; hem (dat.) I., voor zich zelf in ontvangst 

nemen, beschouwen als voor hem zelf gedaan; God 

en trac hem noyt toe ongerede aelmoesene. 3) hein 

(dat.) t., zich aantrekken, ter harte nemen. -- II. 

Intr. Ergens heen gaan of trekken. 

Toetroost, znw. m. Aansporing, opwekking. — 

Toetroosten, toetroostinge, toetrooster.

Toetse, touche, loidse, znw. vr. Toets, van edele 

metalen. — Toetsgout, goud van een zeker karaat. 

--Toetssteen. 

Toetugen, zw. ww. tr. Enen iet I., iets ten voor 
iemand getuigen. -deele van 
Toeval , znw. m. en o. i) Bijkomende verdienste, 
buitenkansje, toevallige bate. 2) aanval; ook: aan 
koorts. 3) invallende gedachten, zinnelijke-val van 
voorstellingen, zinnelijkheid. 

Toevallen, st. ww. intr. i) Aanrennen, aanstormen. 
2) aanvallen, van eene kwaal, ook eene zedelijke 
kwaal, gezegd. 3) invallen, van gedachten. 4) 
te beurt vallen, ten deel vallen. 5) instemmen met, 
het met iets of iem. eens zijn. 6) bijkomen. — Toevallende, 
toevallich, bijkomende, bijkomstig. 

Toevangen, -veen, st. ww. tr. Aanvangen, beginnen; 
wat sal ic vangen toe? 
Toevanc, znw. o. Onrechtmatige toeëigening van 
iets, inbreuk, vergrijp. 

Toevaren, st. ww. intr. Er aan komen, ergens 
heen gaan, naderen ; loegevaren comes, ook : komen 
aanrijden. 

Toeven, loven, tueven, zw. ww. — I. Trans. i) 
Ophouden, vertragen. 2) uitstellen ; laten wachten. 
3) bij zich houden. 4) arresteeren, in verzekerde bewaring 
nemen, beslag leggen. 5) onthalen, vriendelijk 
ontvangen; groeten; liefkoozen. — II. Intr. i) 
Zich ophouden, talmen, toeven ; blijven, uitblijven; 
2) wachten; I. na, wachten op. 

Toeverlaet, znw. o. z) Vertrouwen. 2) toeverlaat, 
toevlucht; ook loevertiden. 

Toevesten, zw. ww. tr. Vast sluiten, een slot. 

Toeversieht, znw. o. Hoop, vertrouwen. 

Toevinden, st. ww. tr. In rechte, ook : eene 
scheidsrechterlijke uitspraak, toekennen of toewijzen. 
Toevinge, lol Inge, znw. vr. it Uitstel. 2) oponthoud. 
3) het bij iets verwijlen, van de gedachten. 
Toevlien, st. ww. intr. Vluchten tot, zijn toevlucht 
nemen tot. — Toevlucht; sine I. maken. 


598 TOEVLIETEN. 

Toevlieten, st. ww. tr. Toevloeien, toestroomen; 
ook toevloeyen, -vloyen. — Toevlietinge.

Toevoegen -vuegen, zw. ww. tr. i) toevoegen, 
bijvoegen, vermeerderen. 2) toevoegen, aan iem. een 
ander. 3) toevoegen, bijzetten ; dal God uwer sielen 
alle dogel toevoege. 4) aan zich toevoegen ; zich eigen 
maken, verwerven. — Toev oeginge.

Toevoeren -vueren, zw. ww. tr. Aanbrengen, 
ergens heen voeren. 

Toevriesen, st. ww. intr. Dichtvriezen. 

Toewaeyen, zw. ww. tr. Door eene beweging 
of met een waaier frissche lucht doen inademen. 
Toewallen, zw. ww. intr. Aanstormen, aanrennen. 
Toewassen, st. ww. intr. r) Aanwassen, aan


groeien ; enen t., grooter voor iemand worden ; ook: 
zich bij iemand voegen, van eene legermacht. 2) 
opwassen, opgroeien. 

Toeweeh , znw. m. Weg ergens heen, middel 
om tot iets te geraken. 

Toewegen, zw. ww. tr. Toezenden. 

Toewenken, toewenschen , -wenschinge, 
toewerpen, -worpen, -werpinge.

Toewillen, onr. ww. intr. t) Ergens heen willen, 
een voornemen uitvoeren. 2) enen t., op iemand 
af willen, iem. te lijf willen. 

Toewisen, zw. ww. tr. Toewijzen, in rechte toekennen, 
iem. een recht op iets geven : ook: bij 
vonnis eene beslissing nemen omtrent iemands rechten 
of verplichtingen. 

Toewroegen, zw• ww. tr. Enen iet t., eene bewijskrachtige 
aanklacht doen, waardoor aan iemand 
iets (eene boete) toevalt. 
Toffel, znw. m. Pantoffel. 
Toge, tuege, znw. m. en vr. i) Trek, zet, in een 
spel. 2) teug. 

Togo, znw. vr. Vertonning. 

Togebanc, znw. vr. Toonbank. 

Togedaeh, loods-, znw. m. Dag waarop waren 
worden uitgestald ; ook togeldacli. 
Togel, tuegel, znw. m. Teugel; den 1. ophouden, 
den teugel inhouden, zijne vaart stremmen. 

Togeljc, bnw. i) Toonbaar. 2) schoon. 

Togelike, toochlike, bijw. Op eene duidelijke 
wijze, zonneklaar. 

Togen, zw. ww. -- I. Trans. i) Toonen, vertoonen 
; enen lach t., lachen ; sin s.pel t., zijn kunsten 
vertoonen ; willen t., willen zeggen, beteekenen. 2) 
ten toon, te pronk stellen; ook te togene stellen (16de 
eeuw). 3) verklaren, mededeelen, aantoonen, uiten; 
als znw., verklaring, mededeeling. — 1I. Intr. i) Zich 
vertoonen, zich openbaren. 2) zich vertoonen, zich 
voordoen. — Toginge.

Togen , zw. ww. — I. Trans. Trekken; tot of 
aan zich trekken, iem. — II. Intr. Trekken ; henen 
toen. 

Togenen, zw. ww. tr. Hetz. als t o g e n, ie Art. 
Togenisse, znw. vr. z) Vertooning, verschijning, 
openbaring. 2) terechtwijzing, onderrichting. 
To er znw. m. i) Hij die iets toont, vertoont, 
ten toon stelt;

stelt; ; Franciscus, lager der armoede. 
2) naam van een bepaalde soort van vis 
Veluwe.-schers op de 

Togesteen, bock-, znw. m. Magneet. 

Toy. Zie to o y. 

Toyen, toeyen, zw. ww. tr. Tuien, vastleggen, 
een schip. 
Toirsse, toirtijs. Zie tortse, tortijtse. 
Toyte, toyl. znw. i) Tap, kraan. 2) naam van 

eene bepaalde maat voor bier (oostmnl.). 

Toeken, zw. ww. — I. Trans. Aanlokken, aanhalen. 
-- II. lntr. Trekken, vooruittrekken ; 1. ende vlien. 
Tol. Zie tolle. 
Tol, znw. m. Tol, het speelgoed ; den tol driven. 
Tolbaer, lolne-, bnw. Waarvan accijns of tol 

moet betaald worden. 

Tolboom, lolne-, toolne-, znw. m. Tolboom, afsluitboom 
te water, waar schepen „tol" moeten betalen. 


TONNEVLEESCH. 

Tolbrief; tome-, toolne-, znw. m. Een schriftelijk 
stuk, eene verordening, waarin de „tolgelden" worden 
geregeld. — Toibrugge, tolhuus, bolle -, 

tomne-. 

Tolic, znw. m. Tolk (oostmnl.).

Tolle, tol, tolne, toolne, tollene, znw. vr. i) Tol, 
tolgeld, accijns, inkomend recht; sins levens geven 
tol, den tol aan de natuur betalen. 2) het innen van 
„tol". 3) tol, plaats waar „tolgeld" betaald wordt; 

ook tolstede. 

Tollen, zw. ww. intr. „Tolgeld" betalen. 

Tollenaer , tolnaer, -ere, znw. m. Ontvanger van 
tolgelden ; ook tolmeester; vr. tollenerse. 

Tolrecht , tolre-, znw. o. Hetgeen als „tol" geheven 
wordt. — Tolvri, bolle-, tolne-, toolne-, 
tollen -. 

Tolpe, *tolj5er, znw. m. Dorper; tolpersone, 
boerenjongen. 
Tombe, tomine, tont, znw. vr. Graf, grafstede, 
grafsteen. 

Tome. Zie t o o m. 

Tomen, zw. ww. tr. i) Toomen ; be-, intoomen. 
2) geleiden, eershalve begeleiden; vergezellen, omgeven, 
een hooggeplaatst persoon. 3) tooien, opsieren, 
oppronken ; ook wederk.; als znw., pronk, opschik; 
ook tornerie. 

Tomer, znw. m. Paardenknecht. Hetz. als to o mloper. -

Tominge, znw. vr. Oppronking, opsiering. 

Tonder, bijw. Uit te onder. Ten onder, •naar beneden 
; tonderbringen, -bringinge; t. cornen, 
in het lijden komen. 
Tonder, bunder, znw. m.. Tondel. 
Tonderen, bijw. Uit te onderen. In den morgen 
of voormiddag. 

Tone, toon, znw. m. i) Vertooning, het ten toon 
stellen van eene koopwaar. 2) vertooning, voorstelling. 
3) verklaring, mededeeling; enen toon doen, 
verklaren. 4) bewijs; thoon of broeve. 

Tone, zangtoon. Zie toon. 

Tonen, bonen, zw. ww. — I. Intr. Toonen, ver 

een stel t., kunsten vertoonen; aantoonen;-toonen; 
aan den dag leggen. — II. Wederk. en Intr. Zich 
vertoonen, zich voordoen. 

Toner, toonre. znw. m. i) Toonder. z) advocaat. 

Tonge, Lunge, znw. vr. i) Tong, met betrekking 
tot eten en drinken en tot het spreken ; verraders 
Longe; hare Longe wart gecort,. eene straf ; t. breckt 
been, kan veel kwaad stichten; quade t. brect 
been, si en heeles niet. 2) tong van eene weegschaal. 
3) tong van eene gesp. 4) landtong, uitstekende 
landpunt. 5) fig., taal; streken in griecscer 
tongen. 6) de woorden die men spreekt; twee tongen 
te hebben, dingen te zeggen van tegenstrijdigen inhoud, 
tot den een dit, tot den ander iets anders 
zeggen ; int foles Longe hi (de vrek) es verdoemt. 

Tonge, znw. vr. Tong, de visch; ook tonger. 

Tongeblat, tongen-, znw. o. De tong. 

Tongeplat, znw. m. Zinledig gesnap, zotteklap, 
bep.: vleierijen. 
Tonjjsverken, znw. o. Een Sint-Antoniusvarken 
of Antonievarken (AInd. Wdb. t, 424)• 
Toninge, znw. vr. i) Vertooning, schijn ; ook: 
geveinsde genegenheid. 2) vertoog, request. 

Tonne tunne, znw. vr. i) Ton; ene tonne vol 
van goude ; verklw. tonnekijn ; ook : tonvormige boei 
tot afbakening van het vaarwater; ook tonnebake, 
baectonne. 2) inhoudsmaat van natte waren, vooral 
bier, en droge, o.a. haring, vleesch, turf. 

Tonnegelt, znw. o. Belasting op den invoer van 
uitheemsch bier. — Tonnegeltmeester.
Tonnegoet, znw. o. Goed dat bij de ton verkocht 
wordt, vooral van visch. 

Tonnen bunnen, zw. ww. tr. i) In een ton doen 

of gieten ; ingieten in het alg., ook in het lichaam, 

wijn en bier. 2) in vaste vaten gieten, een plan 

vastmaken ; ene orloge tonnen. 

Tonnevleesch, znw. o. Pekelvleesch. 


TONRECHT. 

Tonrecht, bijw. Ten onrechte. 

Tonst, znw. Verdrag, overeenkomst. 

Tonvreden, bijw. Ontstemd, boos. 

Tooch, loch, znw. o. en m. i) Vertooning (zie 

t o g e). 2) tentoonstelling (van koopwaren). 3) be


wijs, kenmerk. 

Tooch, znw. m. Tak, twijg, lot. 

Tooch, znw. m. Boog, nis (?). 

Tooch, loge, znw. m. Weg, reis ; de baan der zon. 

Tooehbanc. Zie t o g e b a n c. 

Toochbrugge. Hetz. als t o c h b r u g g e. 

Toochdach. Zie togedach. 

Toochljj e. Zie to g e 1 ij c. 

Toochsel, znw. o. i) Aanloksel. 2) uiterlijke schijn. 

Toochsteen. Zie togesteen. 

Toom, lome, znw. m. Toom, teugel, breidel; sines 

t. omwerj4en, omkeeren, een aanloop nemen; oj5 den 
loom bi/en, nijdig zijn; overdr., die tomen (teugels) 
der abstinenciën werden geruumt. — Toommaker. 
Toomloper, znw. m. De knaap of knecht die 
de paarden der edelvrouwen bij den toom hield. 
Toomsel, znw. o. i) Tooi, pronk, opschik; sieraden. 
2) glimp, schoone schijn, dekmantel ; ook 

toonsel. 

Toon. Zie tone. 

Toon, znw. m. Toon der stem ; hoogte der stem 

of van een geluid, zangtoon. 

Toonbaer, bnw. i) Bewijsbaar. 2) keurig, schoon, 
het oog trekkende. — Toonbaerheit, toonbaerlike. 


Toondach. Hetz. als t o g e d a c h. 

Toonlijo, bnw. i) Duidelijk. 2) Hetz. als t o o n


b a e r. 2). Toonlike. 

Toorn. Zie toren. 

Toorts toortse. Zie f o r t, t o r t s e. 

Toot. Zie tote. 

Toot, znw. Toot, tuit; punt aan eene schoen. 

Top, znw. m. i) Top van het hoofd, kruin, kuif; 

to jben maken, eene kuif maken, eene haardracht. 

2) top of kruin van een berg. 3) spitse punt van 

een voorwerp; den loh van der mitre. 4) hetz. als 

tonhuve. 

Tops znw. m. Tol; den to,k, dal iohkzbz driven. 
Top, tsoh, znw. Naam van eene maat voor vruch. 
ten ; verklw. tobkijrn. 
Topaes , lorhaes, znw. m. Naam van een geel


achtig edelgesteente. 

Tophaer, znw. o. Kuif. 

Tophuve, -liuyve, znw. vr. Helm. 

Topeasteel, znw. o. Eene verschansing aangebracht 
aan den top van een scheepsmast; ook tsohcasteel, 
soft-. 

Toppen, zw. ww. tr. (Laken) afknippen, gelijk


knippen (?). — Toppeline, toppels (tobsel). 

Toppen, zw. ww. intr. Tollen. 

Tor. Zie toren. 

Torbel, turbel, bnw. Troebel; van het gezicht, 

beneveld. — Torbelen, turbelen, troebel maken; 
geiurbelt, troebel. 

Toreioen. Zie t o r s i o e n. 

Torde, telw. Uit tdorde, het derde. 

Torde, znw. Hetz. als t r e d e. 

Torden. Zie treden. 

Tore, znw. (oostmnl.). Hengsel, scharnier. 

Toreel. Zie to rree1. 

Toren, toorn, torn, znw. in. i) Toorn, gramschap; 
ook van God. 2) spijt, leedgevoel, verdriet. 3) objectief, 
leed, overlast; enen 1. doen, maken ; te enes 

tome, om iemand te grieven of te schaden. 

Toren, toorn, torn, tome, lorre, lor, znw. m. i) 
Toren, ook : houten toren, bij belegeringen in gebruik 
; ook : toren op den stadsmuur : ohten toorn 
liggen, de nachtwaak houden op de stadstorens; 
in den toorn liggen, er gevangen zitten ; — leveren, 
gevangen doen zetten ; verklw. tornkijn, loornkijn. 
2) stad (zeldzaam). 

Torenen, toornen, tornen, zw. ww. -- I. Trans. 
Boos maken, vertoornen, verbitteren. — II. Wederk. 

TOT. 

Zich boos maken, toornig of boos zijn ; ook intr. en 

onners. 

Torenmoet, toornen-, tornen-, Ionic-, znw. m. 

Gramschap, nijdigheid. 

Torenwachter, -waerder, -waker. 

Torf, turf, znw. i) Zode; mit lorve mit lwige. 

2) turf. — Torfassise, -sis; -boer , -drager,

-hugs , -keys, -man (turfboer), -liede, -mate, 

-mande, -market, -mut (molm), -mol; -sac, 

-schare, -schute, -teller, -teister, -tonster. 

Torgen. Hetz. als t e r g e n, 

Torke, lurke, znw. vr. z) Toorts, fakkel. 2) wrong, 

hoofdwrong. 

Torkeel. Hetz. als t o r n i k e e 1, wapenrok. 

Torken, zw. ww. tr. Roskammen (?). 

Torkoys. Zie t u r k o y s. 

Torcópel, iurcóftel, znw. m. Boogschutter. 

Torment, znw. In. Pijniging, kwelling, marteling. 

-- Tormentelpc, pijnigend; torménten, tor


menteren. 

Torney. Zie t o r n o o y. 

Torneel. Hetz. als t o r r e e 1. 

Tornich, tornichheit, tornichlike.

Tornierer, -Terre. ierder, znw. m. Kampvechter 

in een tornooi. -- Tornieren, -inga, tornier


spel.

Tornikeel, lornekeel, lunikeel, znw. o. Wapen rok, 
kolder. 

Tornitje, toorn-, toren(t)-, bnw. i) Waarover 

men boos wordt, iemands toorn opwekkende. 2) 

boos, nijdig. 

Tornooy, lornoy, znw. m. Steekspel,waarin groeps


gewijze gestreden wordt; den 1. roepen, oftslaen, 

leggen. — Tornooydach, tornooyen, -neyen; 

-nooyeren; tornooyspel.

Tornoys, bnw. Van Tours, naam van verschil


lende munten; een grote lornoys, een swarle lor 

(lat. „turonensis niger") ; tz€'aelf lornesche ;-Iloys 

drie lornsehe. 

Torre. Zie toren. , 

Tornwachter, -waker. Zie t o r e n-. 

Torreel, znw. Torentje. 

Torreporte, lurre-, znw. vr. Torenpoort, poort 

met een toren (?). 

Torsche, lorsch, znw. (oostmnl.). Kluit (aarde), 

zode. 

Torseel, znw. o. Pak (handelswaren); ook lors


sel, torsel. 

Torsen, tursen, zw. ww. tr. Pakken, inpakken; 
laden, inladen, opladen; ook trossen ; trosser, trosknecht. 


Torsioen, lorcioen, znw. m. Kramp, ingewands


kramp, buikpijn. 

Torssche, znw. vr. i) Tros; wijntorsche. 2) pak. 

Tort, loert, znw. Drek, stront; Perls lome ; niet 

een I., niets hoegenaamd. 
Tort, lerl, bijw. Met den dat. In spijt van, trots. 
Tortelduve, -duyve ; verklw. tortelduvekijn. 
Torten, zw. ww. tr. Tergen, uitdagen. 
Tortijtse, torts, lortijts, torlise ; torlse. lorche, 

znw. Toorts, fakkel ; verklw. lorljskijn. --Tortij s drager, 
lorche-, lorlse-; Tortjjsschacht, waaraan 
de fakkel gedragen verd. 

Tortuwe, znw. vr. Schildpad. 

Torven, lurven, zw. ww. intr. Turf venen. 

Tosen, zw• ww. tr. Hetz. als t e s e n. 

Tot, tote, loot, voorz. en voegw. — I. Voorz. i) 

Tot, van tijd en plaats; tote ende met ; tote an, tote 
des (vgl. t e s); tote diesznaels ; tote vive, tot een getal 
van vijf, in het geheel vijf. 2) te ; si hilden hein 
tol Oudenairden ; hem getroosten, verlaten tol ; loten 
vrouwen weert. 3) tot op, behalve ; hels al versla 

met betrekking tot ; ten opzichte van;-gen tote mi.4) 
mi es leet tot deser maren ; dat hi dese ftarabel tot 
hem luden (met het oog op hen) seide ; geven tot, 
fteinsen tot ; liën tot (aan) ; orlof nemen tote (van). 
5) bij ; tot haerre grote droefheit at no di-ane si. 

— II. Voegw. i) Totdat. 2) zoolang als, terwijl nog; 

60o TOTIEN. 

Si daden die j5orten vaste sloten tote die Vlamingen 
waren buten. 

Totien, bijw. Uit tote dien ; lotien dat, totdat; 
ook totiesmaels. 
Tottelen zw. WW. intr. Stotteren (oostmnl.). —
Tottelare, ^tottelinge. 

Tou, touw, touwe, znw. o. i) Touw, kabel, koord. 
2) gereedschap; vischnet; weefgetouw ; toestel. 
Touteren, zw. ww. intr. Beven, rillen ; schommelen, 
heen en weer gaan. 
Touwelike, bijw. (nederr.). Snel, schielijk ; dadelijk. 


Touwen, lauwen, zw. ww. — I. Trans. i) Gereed 
maken, toebereiden, uitrusten; maken; enen ridder 
touwen. 2) looien. - Tonwer. 3) ranselen. — II. 
Wederk. (oostmnl.). Zich haasten. 

Toven, zw. ww. tr. Trekken ; hd. „zupfen". 
Tover, znw. o. (?) Tooverij. 
Tover, znw. m. Toovenaar. 
Toveren, toeren, zw. ww. intr. Tooveren. — To


verare, -nare; vr. -rersse, -naersier, -verse, -ernesse, 
-eresse, toverssche - erster ; toverie, -ye, - eyde ;
tovernis, toveringe, toverboec; toverhere 

(toovenaar), -vrouwe. 

Towe. Hetz. als toe. 
Trachee znw. vr. Spoor. Vgl. t r a e t s e. 
Trachten, zw. vw. tr. r) Bedenken, overleggen. 

2) verzinnen, uitdenken; lag-ene t.; dit is getracht, 

verzonnen, gelogen.
Trachter, znw. m. Trechter. 
Trade, znw. vr. i) Pad, spoor; boter t. vallen, 

het spoor bijster raken. 2) baan, ook van een spel. 
3) druk betreden of begane plaats, gevaarlijke positie, 
moeilijk parket. 

Traden, tradden, zw. ww. tr. Treden, trappen; 
met voeten traden. 

Traech, bnw. Zie t r a g e; znw. Luiaard. 
Traecheit, treecheit, trecheit, znw. vr. Traag


heid, luiheid, loomheid. 
Traelge. Zie tralie. 
Traen, znw. m. i) Droppel, vocht, vloeistof; 

R'ijnsche t., rijnsche wijn; traan, ogetraen, oogvocht; 
niet een t., geen droppel, hoegenaamd niets; niet 
een t, sweten. 2) vet of olie van walvisschen an andere 
zeedieren. — Traentap, het verkoopen van 

traan. 
Traen, trein. Zie t r an e. 
Traanogen, zw. ww. intr. Schreien. 
Traeseamere, trees-, -earner, znw. vr. Schat 

sacristie.-kamer;
Traetse, traetche, znw. vr. Pas ; dans. 
Traetsen, zw. ww. intr. Passen maken, dansen. 
Traetsie, traitsye, tragie. Hetz. als d r a g i e. 
Trafike, znw. Oneerlijke handel, knoeierij, list. 
Trage, trege, traech, bnw. t) Traag, lui, lang


aam. 2) slap, zwak, van zaken ; traech vier ; ene 

trage cortse. --Tragelike, traechlike. 
Tragel, znw. Sleepnet.
Tragelen, zw. ww. intr. Een schip voorttrekken 

met de lijn, treilen. 
Tragelwech, znw. m. Jaagpad.
Tragen, zw. ww. — I. Trans. Traag, lui maken. 

— II. Intr. i) Traag, lui worden ; kwijnen. 2) verdriet 
hebben ; verdrieten. Vgl. t r e g e n.
Tragie, tregie, tresie. Hetz. als d r a g i e en 
t r a e t s i e. — Tragielepel, -nap. 

Trahinen, trainen, zw ww. tr. Steepen, sleuren; 
mishandelen, martelen, pijnigen ; kwellen. Vgl. t r e inen. 


Traitiet, tretiet, znw. o. Onderhandelingen; t. 
houden; verdrag, overeenkomst.
Traken, tracken, zw. ww. tr. en intr. Trekken, 

trekken aan. 
Tract(e), znw. m. Kerkelijk gezang bij de mis. 
Traetaet, znw. o. en m. Verhandeling, opstel.
Trackers. Zie t r a k e n; ook: wachten, talmen, 

toeven, dralen (oostmnl.). — Trackinge . 
Tracteren, -ieren, zw. ww. — I. Trans. i) Be-

TRAVAEL. 

handelen, ook eene rechtszaak. 2) vertalen; een boec 

t. uien latine. — II. Intr. i) Handelen van of over. 
2) overleggen. — Tracteringe . 
Tralie, traelge, traelze, traille, trailie, znw. vr. 
Rasterwerk van ijzer of hout, latwerk, ook om een 
wijngaard te steunen; hekwerk, hek; loofwerk van 
ijzer voor vensters, tralie; een door rasterwerk af


gesloten ruimte of vertrek. — Tralievenster, trailie-, 
-veinster. 

Tram, zn^v. m. (oostmnl.). Balk.

Tramei trenae, znw. m. i) Dwarslat. 2) tand van 
een vork. 

Tramere, -meer, trammeer. Hetz. als t a m e r e. 

Tramperen, zw. ww. tr. Trampelen, stampvoeten, 
als een dolle heen en weer loopen. 

Trane. Zie t r a e n. 

Tralie, traen, znw. m. Drom, stoet, trein. 

Tranen, zw. ww. intr. i) Tranen, van de oogen; 
ook door schreien; t. metten oghen. 2) sijpelen, 

druipen, van rotsen ; rotsen die altoos te traenne 
j5leghen van zouten watere. 

Tranich, bnw. Nat, beschreid; net tranigen ogen. 

Trans, transt, znw. m. i) Dwarsschip eener kerk. 
2) omgang van een klooster, pand ; ook : kring. 3) 
tinne. 

Transement, -anneiat, znw. o. Knevelarij, afpersing. 
— Transeneren, plunderen ; ook : plagen. 

— Transenerer, -eerre, -enge.
Transfereren, zw. - ww. tr. i) Overbrengen van 
de eene plaats naar eene andere, vooral van het 
gebeente van een heilige of martelaar naar eene 
kerk. 2) overbrengen in eene andere taal. 

Transfigureren, zw. ww. tr. en intr. Van gedaante 
(doen) veranderen; ook wederk.; deelw. bnw. 

getrap jigureert. — Transfiguratie. 

Transfixbrief, ook transfix, znw. m. Eene akte 
die eene gedeeltelijke wijziging brengt in eene andere 
oudere, en die door een met een uithangend 
zegel bevestigde reep perkament, door beide brieven 
gestoken, daaraan verbonden is ; ook doresteken 

brief. 

Transformeren, zw. ww. tr. Overvormen. 

Translateren . Hetz. als transfereren. 
Transpoort, znw. m. Kadaster; een hoofdelijke 
omslag (volgens het kadaster). 
Transschrifte, znw• o. i) Afschrift, copie. 2) 
schriftelijke vertaling.
Transsumpt, transum75t, znw. o. i) Vertaling. 

2) vidimusbrief.

Trap, znw. m. Trapgans ; ook tra gans.

Trap. Zie t r a p p e.

Trapas. Zie t r e p a s. 

-trapgin. In b etrapen.

Trapeneren, zW. ww. tr. Weven, laken ; overdr., 

op het touw zetten, beramen. Vgl. d r a p e n e ren. 

Trapenier, traperie, trapier, tra^iere, vr. 

Zie drapenier enz.

Trappe, trap, znw. vr. en m. i) Trap, trede, 
sport van ladder of trap. 2) trap, ladder; stoep. 3) 
graad; van t. te t. 4) val, knip ; voetangel. Verklw. 

tra/kin.

Trappelen, zw. ww. intr. Te hoop loopen ; trappelen. 


Trappelinge, znw. vr. Oploop. — Suustrappelinge, 
het betreden of betrekken van een nieuw 
huis. 

Trappen, zw. ww. intr. i) Trappen, stappen, 

hard op den grond stampen. 2) t. tegen, zich ver 

tegen, de verzenen tegen iemand opheffen.-zetten 

Trappengraet, znw. m. Trede van een trap.

Trapsteen, znw. m. Stoepsteen. 

Trapwise, -wijs, bijw. Trapsgewijze. 

Tras, znw. Tras, de bouwstof. 

Trase. Hetz. als t r a c h e. 

Trat, znw. m. Tred ; gang ; stap.

Trauwe enz. Zie t r o u w e. 

Trapwant. Zie t r u w a n t. 

Travael, znw. m. Zwaar werk. 


TRAVAELGE. 

Travaelge, travaille, znw. Hoefstal. 

Travelgeren, -gieren, travelieren, zw. ww. — 

I. Intr. Zich moeite geven, zich inspannen; ook 
wederk. — II. Trans. i) Vermoeien, inspannen. 2) 
plagen, kwellen. — Travelgeringe. 
Traveltonne, -vat, znw. Een ton, vat volgens 
de maat van Lubeck (aan de Trave), in tegenstelling 
met een vat van Hamburg. 

Travers, Iraveers, znw. Tol; enen sin 1. betalen, 
iem. iets betaald zetten. 
Trechter, trichter. Hetz. als t r a c h t e r; ook: 
zandlooper. 

Trodden, zw. ww. tr. i) Betreden; bep. beweiden, 
enen dijc 1. mil vee ; ook tretten, in etten ende 
tretten. 2) plat trappen.

Trede, terde, torde, znw. m. Schrede, tred, 
trede. 

Treden, terden, lorden, st. (en zw.) ww. — I. 
Intr. Treden, een stap of stappen doen ; treden van 
den ^airde, afstijgen. — II. Trans. i) Trappen op; 
vertrappen, vertreden ; onder voet t., ontwee lenden. 

Treeft, treft, znw. Treeft, drievoet; verklw. 
treeftken. 

Treec. Zie t r e k e. 
Treeseamere, Irese-. Zie t r a e s c a m e r e. 
Treffelije, trefljc, bnw. i) Voortreffelijk, uitste


kend, van personen. 2) belangrijk, gewichtig, van 
zaken. 
Treffen, st. ww. intr. Betreffen, betrekking hebben 
op; treffen ene ; ook : behooren tot. 

Trege. Zie trage.

Tregen, zw. ww. — I. Intr. i) In de war raken; 
niet verder voortkunnen, moe worden. 2) met eene 
zaak als ondw., bedroeven ; miere herten treget iet, 
iets is naar voor mij. — II. Trans. Traag maken, 
verlammen, iemands veerkracht benemen. 

Treilline, znw. vr. Lijn waarmede een schuit 
wordt voortgetrokken. — Treilen, hetz. als t r agelen. 


Trein, znw. m. (itde eeuw). i) Voortgang; in 
treyne, onder weg, op weg, ook overdr. 2) treyn 
van coojbmanschehe, handel. 3) gang; ic volghe den 
ouden trein. 4) stoet, gevolg, sleep. Vgl. t r a n e. 

Treinen, zw. ww. tr. Behandelen, met de han


den aanraken. 

Treit, znw. Trekpleister.

Treitiet. Zie traitiet. 

Tree, znw. m. r) Trek, streep. 2) het tot iets ge


trokken worden, trek, begeerte. 3) zet in een spel. 
4) rij, snoer; jerlentrec. 5) hetz. als t r e k e. 

Treke, íreec, znw. Trek, list, kunstgreep. 

Treken, st. ww. tr. en intr. Hetz. als t r e ck 
e n ; ook : talmen. 
Treker, znw. m. Valscliaard. 
Treegelt , znw. o. Strijkgeld, plok.
Treekeli e, bnw. Aanlokkelijk, verleidelijk, over


tuigend. 

Treekeline, Irecline. Hetz. als t r e i 11 i n e. 

Treeken, truc/een, treken, st. en zw. ww. -- I. 

Trans. i) Trekken, sleepen, iemand; eene lijn, eene 
streep, een merk ; een wapen ; aan of tot zich trekken 
; uittrekken, het haar, den baard ; grijpen, tot 
zich trekken, wat men krijgen kan; jlucken ende 
Irecken ; trekken, kwade sappen uit het lichaam, zonder 
uitgedrukt obj., eene goede salve die wel trest 
nemen, van school. 2) trekken, lokken, brengen tot 
iets. 3) plaatsen, zetten, stellen, de stukken in een 
spel; vorwaert 1. enen, vooruitbrengen. 4) halen, ophalen, 
den adem, een zucht. 5) rekken, uitstellen, 
doen slepen. 6) vertalen; 1. uien la/inc in duy/sche. 
7) uitleggen ; in doochden t., als deugd rekenen. 8) 
eene richting doen nemen ; in weet werwaert gi dit 
trest, wat gij daarmee bedoelt, waar gij heen wilt. 
-- IL Wederk. i) Zich verwijderen ; hein verre 1. 
van der stede. 2) zich zetten tot; then 1. ter eren. 
2) zich voegen bij ; hem t, ane. 3) gelijken op ; hem 

I. na sines vader. — III. Intr. t) Gaan, trekken, 
zich begeven ; dose werelt trest ten ende ; te huwe-
TRILLEN. 6or 

like t. ; te rechte t. ; sinen weck t. ; bedevaert t. 
met een onb. wijs zonder ie ; t. wonen, t. eten. 2) 
zich voegen bij ; aen enen t. ; t. aen die kersten wet, 
christen worden. 3) gelijken op; t. na sins vader 
aert. 4) slepen; treckende oorloch. 

Treckende , deelw.

deelw. bnw. i) Innemend, verlokkend, 
aantrekkelijk; 1. gelaet, 1. chiere. 2) gedwongen, 
niet natuurlijk, van de uitdrukking van het gezicht. 


Treeker, znw. m. i) -Hij die trekt, een wapen. 
2) hij die naar zich toe haalt wat hij kan, inhalige, 
schraper. 3) trekker, voorwerpsnaam. 

Treckinge, zw. ww. tr. Het getrokken worden 
van den geest tot het goddelijke. 

Tre ctan ge, trectouw. 

Treme. Zie t r a m e; ook: treem, tremel, trechter 
van een molen, en, in den vorm tremie, brancard, 
draagstoel. 

Trenehoen. Zie t r e n s o e n. 
Trendel, znw. m. Iets dat platrond of langwerpig 
rond is, schijf. 
Trennen, zw. ww. intr. Zich afzonderen, zich 
van elkaar verwijderd houden.
Trennen, zw. ww. tr. Tornen, in ont-, ootrennen 
(nederr.). 

Trensoen, trinsoen, trenehoen, tronsoen, h oen soen, 
znw. m. i) Stuk, brok, vooral van een wapen. 
2) schaal of schotel, waarop men vleesch snijdt. 

Trenton, zw. ww. intr. Stappen, gaan. 
Trepas, trahas, aes, znw. o. Nauwe doorgang, 

pas ; plaats waar tol betaald wordt.
Tresecamere. Zie t r a e s c a m e r e. 
Treserier, tresorier, tresier, znw. m. Schatbe


waarder; vr. íresoriere, -ierinne. 
Tresie, tregie. Hetz. als t r a g i e en dragie. 
Tresoor, Irisoor, triesoor, tridsoor, znw. m. en o. 

Schat, schatkamer ; vooral kerkelijke schat, heilige 
schat ; ook overdr., schat, heiligdom, van de ziel; 
ook van een persoon; dat goede zeef es des mans 
trisoor. — Tresoorcamere, tresoorschat.

Tresoor , Irisoor, tridsoor, tritsoor, -oir, znw. 
Aanrechttafel, buffet; ook: kast. — Tresooreleet, 
-dwele, -laken, -waerder, de persoon die een 

buffet bewaart en bedient. 

Tresorie, trisorie, znw. vr. Schatkamer, schat 

schat; ook gezegd van Maria ; godlike, hemel-kist, 

-sche Iresorie. 

Trot, znw. m. Tred, schrede. Vgl. t rat en 

t r e d e. 

Tretsoor. Zie t r e s o o r, 2de Art. 

Tretten, zw. ww. tr. (wfri.). Beweiden ; land 

etten ende Iretten. 

Treuren, Irueren, trorefi, Iroeren, truren, zw. 

ww. intr. Treuren, kwijnen. — Treurich, treu 


richeit, treurlij c, treurig ; treurlike, op een 

treurigen toon. 
Triakel, driakel, -cle, znw. m. en o. Tegengif; ook 
naam van andere geneesmiddelen. — Triakel 


busse. 

Triangel, znw. m. Driehoek; ook : driehoekig 

raam of venster. 

Triant. Zie t r u w a n t. 

Tribuke, -buste, -buc, znw. o. Steenwerper, een 

belegeringswerktuig. 

Tribulatie, -cie, znw. vr. Tegenspoed, rampen 

en wederwaardigheden ; beproevingen; kommer. 

ellende. 

Tribuut, znw. o. Schatting. 

Tridsoor. Zie t r e s o o r, iste en 2de Art. 

Trieren, zw. ww. tr. Dresseeren. 

Triesten. Zie trijsten. 

Trjpsac, znw. m. Penszak; als scheldwoord, lel. 

Trijs. Zie trise. 

Trijsten, triesten, zw. ww. — I. Intr. Op den 

loer liggen. — II. Trans. Beloeren, bespieden. 

Trille, znw. (oostmnl.) Schijf. 

Trillen, zw. ww. intr. Trillen, beven ; ook: tril


lers maken met de stem. 


602 TRINEN. 

Trinen (uit *terinen ?), st. ww. intr. Zich be


kommeren, bekommerd zijn ; dal haer die herte 

binnen treen. 

Triniteit, znw. vr. Drieeenheid ; ook van drie 

eng verbondene, eene eenheid vormende, begrippen. 

Tripe, tr^h, znw. vr.; ook mv. tri)en. Inge. 

wand, pens. — Tripiere, pensverkoopster. 

Trippe, trip, znw. vr. Muil of pantoffel met hou. 

ten zool. — Tripmaker. 

Trise, tras,.znw. Windas, katrol, hijschblok ; 

verklw. trisek^ n. — Trisetouwe. 

Trisen, zw. ww. tr. Optrekken, door middel van 

een „palei" of „trijs" naar de hoogte halen. 

Trisoor. Zie tresoor, iste en 2de Art. 

Triveleren, zw. ww. — I. Trans. In vrijheid 

stellen, vrijlaten; bevrijden; verlossen. — II. Intr. 

Bevrijd of verlost worden, van iets vrijkomen. 

Triwant. Zie truwant. 

Troch e znw. m. Eet-en drinkensbak voor dieren, 
trog ; bak voor water om brand te blusschen; voor 
meel. Verklw. trochskijn, troochsken. 

Troebel, lurbel, bnw. Troebel. 
Troetelen, zw. w. tr. (16de eeuw). i) Lietkoozen. 
2) vleien. 
Troden, zw• ww. intr. Treden, stappen. 
Trogelen, troggelen, truggelen, truglen, zw. ww. 
tr. Bedelen. — Trogelaer. 
Troy, znw. De drie op den dobbelsteen. 
Trove, znw. Een kleedingstuk, jak, trui. 
Troyseh, troys, bnw. Naam van een gewicht, 
genoemd naar Troies in Frankrijk; zvaer vercoften 
by lroissche wicht. 

Trommelen, trommelstoc, trommelslager, 

trommen -. 
Trompe, trunzj'e, tromjb, znw. Trompet, bazuin. 

— Trompen, trompenaer, -ier, tromper, trompe^ 
g eslach, trompetgeschal. 

Trompernie, znw. vr. Bedriegerij.

Trompet, znw. m. Trompetter. 

Trompette, truinj5elle, trompet, znw. vr. Trompet; 
t. slaen, op de trompet blazen. — Trompetten 
trompetter, trompettenblaser, -slaerre 

(slaenre, -slare). 
Trompetpennoen, trom] -, jbonioen, j5ingoen, 
znw. Wimpel aan eene trompet; ook tromftwimhel. 

Trone troon, znw. m. t) Troon. 2) uitspansel, 
firmament, hemel; onder den tr-one, onder Ishemels 
Crone, op aarde. 3) de hemel, als verblijfplaats der 
engelen en gelukzaligen. 

Tronen , zw. ww. tr. Lokken, verlokken, brengen 

tot; enen 1. tol die versmaelheil der werelt. 
Tronc, trunc, znw. m. i) Tronk, stronk, afgeknotte 

boomstam. 2) romp. 3) stam, geslacht; afstam ming. 
Tronken,_ trunken, zw. ww. tr. Knotten. 
Tronsoen. Zie t r e n s o e n. 
Troongie, znw. vr. Gelaat, tronie. 
Troost, znw. m. i) Vertrouwen. 2) opbeuring, 

steun, bemoediging; het inboezemen van vertrouwen; 
hulp, bijstand; den troost van live verliesgin, 
de hoop op eene betere toekomst; enen troost doen, 
iem. bemoedigen ; dat herfa God dede sijzen t. 3) aansporing 
; bi den lrooste van Walewein sende men 
boden. 4) troost, vertroosting. 

Troostelbier, znw. o. (gron.). Begrafenismaal. 
Troostelij e, bnw. i) Vertrouwen inboezemend. 
2) steun aanbrengende, behulpzaam, opbeurend, bemoedigend. 
3) troostrijk, vertroostend. — Trooste


lijeheit, troostelike. 

Troosteloos, bnw. Zonder steun of bemoediging 
zijnde. 

Troosten, zw. ww. — I. Trans. t) Vertrouwen 
inboezemen, opwekken, bemoedigen, opbeuren. 2) 
helpen, steunen. 3) aanmoedigen, aanraden, aansporen, 
opwekken ; enen raden no troosten dal hi enz. 

— II. Wederk. Zich verlaten op; hein 1. an, oji; 
Item enes t. ; Priamus en iroosle hem niemens dan 
her Hectors. — Troostenissé, trooster, troosterse, 
-ige, -igge, -in/ze; troostinge. 

TRUWANT. 

Trop , znw. m. Troep, hoop; mit groten tronken 
vielen si dool. 

Tropmale, •maelde, bijw. Bij troepen, troepsgewij 
ze. 
Troppen , zw• ww. intr. Zich groepeeren, een 

groep of kring vormen om iemand. 

Troren. Zie treuren. 

Tros, znw. Pak. 

Trospert, -jeert, znw. o. Pakpaard, lastpaard. 

Trosriem, znw. o. Riem om een pak of vracht. 

Trossen. Hetz. als torsen. 

Troten, zw. ww. intr. Draven, hard loopen; ook 
in ommetrolen. 
Trouheit, troulike.Zie trouweheit, trouwe1ike. 
Troulofte, Ira-, -loofie, znw. vr. Belofte van 

trouw. 

Trourinc, Iran-, znw. m. Trouwring. 

Trousse. Hetz. als tros. — Trousseren. 

Troupennine, truw-, znw. m. Godspenning, on


derpand. 

Trout. Zie trouwe t. 

Trout, truut, bnw. (oostmnl.). Lief, dierbaar. 

Trouwant. Zie truwant. 

Trouwe, truwe, znw. vr. i) Trouw, getrouwheid; 
trouw aan eer en plicht, nauwgezetheid van geweten, 
braafheid, deugd. 2) trouwbelofte ; 1. geven. 3) 
woord van eer; ob trouwe, bi miere trouwen, op 
mijn woord; te mninen trouwen, voorzeker, voorwaar. 
4) vertrouwen; gelove ende trouwe. 

Trouwe, truwe, iron, ire, bnw. Trouw, getrouw. 

— Trouweheit, trouheil. 
Trouweel. Hetz. als t r u w e e 1. 

Trouweljjc , -lijcheit, -like, -loos, truwe-. 

Trouwelschat, truwel-, znw. m. Kostbaar pand. 

Trouwerdich , bnw. Betrouwbaar, geloofwaardig. 

Trouwen, bijw. Waarachtig, voorwaar, inderdaad, 
in waarheid. Uit entrouwen. 

Trouwen, truwen, zw. ww. tr. i) Trouwbelofte 
geven aan; zich verloven met. 2) trouwen met, tot 
man of vrouw nemen ; huwen ende trouwen. 3) in 
het huwelijk vereenigen, inzegenen. 4) ten huwelijk 
geven. 

Trouwenisse, truw-, znw. vr. Verloving. 
Trouweschat, truwe-, znw. m. Geschenk van 
den man aan de vrouw vóór het huwelijk; ook 

trouweleinoot. 

Trouwet, trout, deelw. bnw. i) Wettig getrouwd; 
haren trouden man, haar echtgenoot. 2) wettig, van 
kinderen. 

Trouwicheit, znw. vr. Hetz. als t r o u w e h e i t. 

Trouwinge, truwinge, znw. vr. Verloving, huwelijk. 
Tru. Zie trouwe. 
Truant. Zie truwant. 
Truberen. Hetz. als t u r b e r e n. 
Trudtsman. Hetz. als d r u u t s m a n. 
Trueren. Zie t r e u r e n. 
Trufel , truvel, truyfel, truffel, znw. m. Truffel. 

— Truffelen, truyffelen, muren metselen (nederr.). 
Truffe, znw. vr. Verzinsel, beuzelpraat, verzonnen 
verhaal, leugen. 
Truffel, znw. Truffel, paddenstoel. 
Truffen, zw. ww. intr. i) Leugentaal of beuzel


praat spreken. 2) t. met enen, met iem. spotten, een 
loopje nemen; ook trufelen, trufelen. — Truffer, 
trufener; trufferie, truffernie, 

truffeeren. 


Truggelen , truglen. Zie t r o g e 1 e n. 
Trucken. Hetz. als t r e c k e n. 
Trumpe enz. Zie t r o m p e enz.
Truren, trurich, truricheit. Zie t reu r e n enz. 


Trute , trutte, truyte, znw. Voorn. 

Truuf, truyf, znw. Troef (16de eeuw).

Truut. Zie t r o u t. 

Truwancie , truancie, znw. vr. Bedelarij, landlooperij 
; ook truwandise. 

Truwant, truant, trouwant, triwant, znw. m. 


TSAERDGE. 

Bedelaar, landlooper, vagebond, boef. — Trawan


ten, truwanter, truwanterie, truwantsohap, 

landlooperij ; truwantich, boefachtig.
Tsaerdge. Zie s a e r g e.
Tsaermeer , tsaert. Zie s a e r m e e r, s a e r t. 
Tsamen. Zie tesamen en samen. 
Tsarter, Trartroys. Zie c h a r t r e, char


t r 0 y S. 

Tsegen, tsiegen. Zie t e g e n en j e g e n. 
Tseventich. Zie seven t i c h. 
Tsinxene. Zie c i n x e n e. 
Tsjaren. Zie s aren. 
Tselfs, tsollen. Zie selves, sollen. 


Tsout. Zie s o u t, soldij.
Tsucht. Zie tucht (tocht).
Tsuekeeren. Zie c ho c k e r e n. 
Tu. Zie toe. 
Tucht. Zie tocht. 
Tuchtich, bnw. Eerbaar, ingetogen, deugdzaam. 
Tuchtmeester, znw. m. Opvoeder, goeverneur. 


Tuder, tudder, znw. m. Touw waaraan een gra


zend dier is gebonden. — Tuderen, luyderen. 
Tuen, tueven. Zie t u u n, t o e v e n. 
Tugen, luygen, zw. ww. intr. i) Getuigen, ge


tuigenis geven of afleggen; getuige zijn, God des 
lege. z) eene ambtelijke verklaring afleggen, van 
schepenen gezegd ; verklaren. 3) betalen (oostmnl.); 

gele Baer men snede luygen sal ind coben win. 
Tugenisse, lunch-, luych-, znw. vr. Getuigenis. 
Tuger, znw. m. Hij die van iets getuigt; ver


kondiger.
Tugesman, mv. -liede, znw. m. Getuige. 

Tuych-. Zie tuge-.
Tuyn. Zie t u u n. 
Tao , znw. m. List, streek, bedrog. 
Tacker luc, znw. Vlaag; vlaag van geestver


voering.

Tueken, zw. ww. -- I. Trans. i) Trekken; aen 
Item t., zich toeëigenen. 2) den geest, verheffen in 
hoogere sfeeren; pass., in geestverrukking zijn. — 
I t. Intr. Trekken, gaan. 

Tulen, luylen. Zie t o e 1 e n. 
Tulen, luylen, zw. ww. intr. Lui en lekker leven, 
zingenot smaken. 
Tulpen uit Ie hulj5en, ten bate, ter tegemoet


koming in de kosten. 
Tumbe. Zie t o m b e. 
Tume, lueme, znw. vr. Streek, kuur. 
Tumelaer, znw. m. i) Akrobaat. 2) naam van 

een belegeringswerktuig, mortier. 
Tumelen zw. ww. intr. i) Tuimelen, vallen; 

daerneder t. instorten. 2) buitelen. — Tumelinge.
Turnen, laymen, zw. ww. intr. Tuimelen, vallen. 
Tumult, znw. o. Beroering, onrust, troebelen; 

dal t. van deser werelt. 

Tanen, luynen, zw. ww. tr. i) Omheinen, omtuinen; 
geluynt sin, een omheind stuk grond in 
eigendom hebben. 2) bedekken; 1. snit leeme. — 

Tuninge.

Tanikeel. Zie tornikee1. 

Turbel. Zie troebel. 
Tarberen, zw. ww. tr. In de war of in beroering 


brengen; deelw. bnw. (ge)turbeeri. — Tarberinge.
Turen, zw• ww. tr. (oostmnl.). Hetz. als t u d e r e n. 
Turf en de samenstellingen. Zie t o r f. 
Tarkoys, bnw. Turksch; als znw.; lurcoise colve; 

zie colve. 
Tuselen, zw. ww. intr. Duizelen, duizelig zijn.
Tusschen, lusken, lwisschen, Iwisken, voorz. i) 

Tussehen; ook lusschen - lusschen; 1. tween, tusschenin 
; I. tide, tusschentij ds. a) onder ; I. hein tween 
gingen si slaen; 1. wegen, onderweg; 1. -ende; hetz. 
als onder—ende. 

Tasschenbode, znw. m. Gezant, internuntius. 

Tusschengaen, st. ww. -- I. Intr. Tusschen 
beide komen. — II. Trans. Scheiden; een-huweljc 
lusschengaen.

Tusschenkennen, zw. ww. tr. Onderkennen. 

TWEES. 603 

Tussehenloper. Hetz. als t u s s c h e n b o d e. 
Tussehenluken, st. ww. tr. Door een mniddel


schot of tusschenmuur afscheiden. 
Tusschenmael, znw. Tusschentijd.
Tusschenmaels, bijw. Tusschentijds, in den 

tusschentij d.
Tasschenscheit, znw. o. Onderscheid. 

Tussehensetten, zw. ww. tr. Tusschenvoegen.
Tussehenspreken, st. ww. intr. Bemiddelen; 

vooral als znw., bemiddeling; ook tusschenzsf rake. 
Tussehenvoegen, luschenvoigen, zw. ww. tr. 
Tater mile, tuut, znw. vr. Vlecht, lok; idele 

luyle, ij deltuit. 

Tuten tuylen, zw. ww. intr. i) Suizen, van de 
ooren, tuiten. 2) schallen, van bazuin, hoorn e. a.; 
tutor, lucre, blazer op bazuin of trompet ; tutinge.

Tuttel. Zie titel. 
Tuuch, luych, znw. o. Getuigenis; 1. doen, dragen, 


getuigenis afleggen, getuigen.
Tuuch, znw. m. Getuige.
Tuuchbaer, luichber, znw. m. Geloofwaardig.
Tuuchbarich, luychberich, bnw. Aan bepaalde 

eischen voldoende, van koopwaren.
Tuuchnisse. Zie tugen isse; ook: schepen kennis. 
Tuuchvellieh, bnw. In gebreke in het bijbrengen 
van de vereischte getuigen.
Tuuchwerdich, luych-, bnw. Geloofwaardig, betrouwbaar. 


Tuun, luyn, tune, znw. m. i) Omheining (van 
gevlochten teen) ; heining ; lage horde (van rijshout, 
bij waterbouwwerken); afschutting; heg; luunde 
erve, erf met omheining ; omwalling van eene stad; 
die Nornianne lieten slaen veste no luun lusschen 
Toul ende Verduun. 2) tuin; tuunhuus, verklw. 
thuynhuysgen. 3) gouden of zilveren keten. 4) naam 
van eene kleine zilveren pasmunt ; wille luyn, Il -ilhelmus 
luyn.

Tuungaerde, -hout, -rijs, -schouwe. 

Tuunsel, iuy;isel, znw. o. Afscheiding van erven. 
Tuunstake, znw. m. De staak of dunne paal, 
waarmede men heggen of heiningen steunt.

Tuussehen , luysschen, luyschen, zw. ww intr. 
I) Dobbelen. 2) bedriegen, bedrog plegen. — Tuus


scher, tuusscherie, tuusschernie, luuyschh-. 

Tuut, luyl, znw. m. Gesuis, geschal. 
Tuut, znw. vr. Zie t u t e. 
Tuutgeblas , znw. o. Getoet. 


Tuwaren. Iletz. als t w a r e n. 

Twaelf enz. Zie twelf. 
Twaen, voegw. Uit te waen (= want ?). Totdat. 
Twaern, znw. m. Gedubbeld garen; clooster


lwaern, in de kloosters gemaakt.
Twaernen , zw. ww. tr. Twijnen.
Twaren, luwaren, bijw. Uit te waren. Waar


achtig, naar of in waarheid, inderdaad, waarlijk, 

voorwaar. 
Twars, te wars. Hetz. als d w e r s. 
Twee, Iwie, telw. Twee; mv. ook tween (vgl. 

ndl. „twintig") ; twee ende t., twee aan twee; die 
twee deel, twee derde; enen 1. leeren lellen, iemand 
mores leeren. 

Tweebacken, deelw. bnw. ; I. broot, beschuit. 
Tweedagich, tweede (sin íweedere, met een 
ander), tweedeel (2/s); ook Iweendeel. 
Tweedracht, twie-, twi-; -drachtich, -drach


ticheit. 

Tweehoofdich, -hodich; -jarich, -hondert,

-ste, -voudich.

Tweelicht, twi-, znw. o. Schemering.
Tweelinc, Iwi-; tweemael; tweeërlei, -wise,

-tiers, -tweeërhande, twarande; tweerside, 

twierside (in.), van weerskanten, aan twee zijden. 
Tweern, tweernen. Hetz. als twaern, twaern 
e n; tweernmolen; garenmakers die ruitte 1. 

werken. 
Tweersins, twier-, bijw. In twee opzichten.
Twees, bijw. telw. Tweemaal; eens ofte I. 


604 TWEESCHAT. 

Tweeschat, twi-. Zie s c h a t. 
Tweesnider, twi., znw. m. Tweesnijdend mes. 
Tweesprake, twi-, znw. vr. Samenspraak. 
Tweestraten twi-, znw. vr. Tweesprong; kruis weg; 
ook tweeweek, lui.. 
Tweeste, ranggetal. Tweede; mijn t-r, ik met 
een ander. 
Tweetalich twi-, bnw. Oneenig. 
Tweetongich

, -tandich. -voetich, -vormich, 
-voudich, -voute -voudicheit , -werf, -werven. 
Twelf, iwelef, tweelf, twaelf, twalef, iwalof, 
telw. Twaalf. — Twelfjarich, -mael.

Twelfste, twelefste, twalefste, lwaelfste, lweelfsle, 
-te, ranggetal. Twaalfde. — Twaleftalf, twalefwerven. 


Talent. Zie t w i n t. 

Twern, twernen. Zie twaern, twa ernen. 
Twest, twesten, -inge. Zie t w i s t enz. 
Twi, lewi, bijw. Waarom. 

Tali, znw. i) Twist, geschil. 2) twijfel; sander twi. 
Twiachtich, bnw.; 1. sin, werden, een geschil 
hebben, krijgen. 
Twiden, zw. ww. tr. (vooral oostinnl.). Verhooren, 
een gebed. 
TWie, telw. Zie twee. 
Talie, znw. Hetz. als t w i, znw. 
Twie, levy, íwi, bijw. telw. Tweemaal. 
Twiën, zw. ww. — I. Intr. Twisten, oneenig zijn. 

— II. Onpers. Twijfelen; mi lwiët. 
Twifel enz. Zie t w i v e 1 enz. 
Twipeh, znw. m. Twijg, tak ; als verzamelw., rijs 
-hout. 
Twijn, znw. m. Gedubbeld garen; fijn linnen. — 
Twinen; (ge)lwijnde dreef; ook: samenvoegen. 
Twiïnge, znw. vr. Twist, tweedracht, verdeeldheid; 
geschil. 

U. 
U uw, bezitt. vnw.; uwe, uë. 

Uibelen. Zie hubbelen. 

Uchten. Zie o c h t e n. 

Uden, znw. mv. Uien. Vgl. u g e n. 

Uder, znw. m. Uier. 

Uderst, udewaert. Zie uterst, utewaert. 

Uerclocke, nes. Zie u u r c l o c k e, u u s. 

Ufe, uuf, znw. Een soort van valk. 

Ufen enz. Zie o e f e n enz. 

Uyere. Zie u r e. 

Uken. Zie h u k e n. 

Ulaet (uutlaet). Zie u t e l a e t. 

ijle, hole, znw. m. Uil. 

Uien Zie hulen. 

Umme enz. Zie o m m e. 

Ummer, simmers. Zie e m m e r. 

Unce. Zie once. 

Under enz. Zie onder. 

Ungel, tingelt. Zie ongel, ongeit. 

Unicoren, -corn, znw. m. Eenhoorn. 

Unioen. Zie e n i o e n. 

Universiteit, znw. vr. i) Het al der dingen. 2) 
hoogeschool.

Unc, znw. m. (oostmnl.). Hagedis. 

Up, upper rappen. Zie op, oppe, oppen. 

Upper, upsch. Zie opper, hupsch. 
Urber. Hetz. als o r b a r e. 
Ure, uur, Kure, heure, ore, oere, znw. vr. i) 


Uur; het woord wordt ook uitgelaten; lusschen den 
XII ende den eenen van der noenen, een kanoniek 
uur; die seven uren ; de daarop plaats hebbende 
gebeden en gezangen; als hi sine uren soude doen. 
2) tijd; ure ende tit ; ter ure, nu; ook : daarna; 
nu ter ure(n), nu; nie ure, nem(mer)meer ure, 

UTE. 

Twine, bijw. Waarom niet. 

Twine, znw. m. Knip net de oogen, oogopslag; 
niet enen (een) I., niets hoegenaamd, niet het minst. 
Twint, znw. m. Hetz. als t w i n c; verklw. twin


lekijn, twindekijn, -ken. 
Twintich, telw.; vierwerf I., tachtig (vgl. fra. 

„quatre-vingt"). Twintichste, -voudich, -werven. 
Twisschen, Iwisken. Zie t u s s c h e n. 
Twisschen, zw. ww. intr. Oneenig zijn. 
Twist, twest, znw. m. 1) Twist, verdeeldheid, 

geschil, oneenigheid, tweedracht. 2) strijd; bi deser 
onminnen stont Brabant in swaren Iweste. 3) tweestrijd, 
onzekerheid. 

Twist znw. Kettinggaren, -draad van een weefsel. 
Twistachtich, twistich, twisten, twister,

twistinge ; twistgoet, waarover geschil is. 
Twisteli c, bnw. Twist-; twistelike sake, redene. 
Twivel, tw(el, znw. in. i) Twijfel. 2) tweestrijd, 

onzekerheid. 3) angstige onzekerheid ; wanhopige 
toestand, wanhoop. 
Twivei, bnw. i) Twijfelachtig. 2) onzeker. 3) 
uit onzekerheid voortkomende; I. veer, weed. — 

T wivelheit. 

Twivelachtich, twifel-, bnw. Onzeker; dubbelzinnig. 
— Twivelachticheit. 

Twivelen, twifelen, zw. ww. intr. en onpers. 
Twijfelen, onzeker zijn, weifelen, aarzelen ; in tweestrijd 
zijn, verdenking hebben tegen iemand; ani 

tzoifelt aen enen. 

Twivelich, bnw. Twijfelachtig. 
Twivelije, bnw. Hetzelfde. — Twivelijchede,
twivelike. 

Twivelinge, twifel-, znw. vr. Twijfeling, on


zekerheid ; ook twivelnisse. 
Twivelmoedich, Iwifel-, bnw. Onzeker. 
Twivoudich. Zie t w e e v o u d i c h. 

nooit; Ier goeder uren, zoo spoedig mogelijk, dadelijk. 

Ureclocke, uur-, znw. vr. Uurwerk, klok ; ook 
urewerc, uregestelle, uur-. — Urewercmeester,
klokkenist; ureelocreep.

Urine, ur n, orine, znw. vr. Urine, pis; sine 
urine maken, wateren; grove urine, drek..— Urlnael, 
pisglas. 

Urs, ursel. Zie ors, hors ei. 

Urst. Zie vorst (van een huis). 

U5, andere vorm van o n s, vnw. 

Usage , usaedse, znw. i) Gebruik, gewoonte; gebruik, 
zede ; gebruik, het bezigen of aanwenden van 
iets. 2) ongeoorloofd gebruik ; het knevelen en afpersen 
van voorbijgangers.

Use. Hetz. als o n s e, bezitt. vnw. 
Useren, -eeren, zw. ww. tr. Gebruiken, bezigen, 
aanwenden. 

Ute nul, uyle, uyl, wi, voorz. en bijw. — I. 
Voorz. i) Uit; in ende ute varen; van uier woes-
Ii zen comen. 2) buiten; enen uier kerken graven; 
wonen uyter stede. 3) buiten het bereik van; si 
kilden hein out haren swerden. 4) van; den helm 
uien hoofde roven ; die here ment uien ors gelogen; 
ute Item selven comer. 5) na; dal God u trooste nul 
uwen sere. 6) als uitdrukking van beweeggrond ; out 
vriën gronde, uit eigen beweging. 7) als uitdrukking 
van grond ; ule (dien) dat, naardien, daar. 8) als 
uitdr. van oorzaak; den dieren 4/I, uyl welken si 
heer Boel hebben moeten vercoben. — II. Bijw. I) 
Uit, ute sin om, er op uit zijn; deer ben ic oh nut 
(r 6de eeuw) ; hare lamplen waren ute ; den boec es 
hier ute; Ier venster nul geen; eer dal wort uie was, 
viel hi neder ; van Galilee nul geboren, uit G. afkomstig; 
al nul, nul ende out, geheel en al, ten 


 

UTE.

einde toe. 2) buiten; dat mense groeve ginder uul. 
3) in samenstelling met bnw. en bijw.. in hooge mate, 
zeer ; utewel, utegoel, utegerne, uleschone e.a. 

Ute, uul, znw. o. Einde ; na slevens nut. 

jjteadelnen, zw. ww. intr. i) Uitademen. 2) den 
laatsten adem uitblazen ; ook uteasemen. — Uteaesseminge.


Uteackeren, zw. ww. tr. Bij het bewerken van 
het land te voorschijn brengen (uit den grond). 
Utebaelge, -baelgie, -baille, znw. vr. Voormuur, 
verschansing. 

Utebacken , zw• ww. intr. Niet meer bakken; 
ic Nebbe uulgebacken, mijn rol is uitgespeeld, ik heb 
afgedaan. 

Utebannen, st. en zw. ww. tr. i) Ten strijde 
(naar buiten, te velde) oproepen. 2) op wettelijke 
wijze den eigendom van een onroerend goed aan 
iem. ontzeggen. — Utebanninge.

Utebaren, zw. ww. — I. Trans. Openbaren; 
naar buiten doen blijken of doen kennen. — 11. 
Intr. Openbaar worden. 

Utebernen, -berren, st. ww. tr. Uitbranden, door 
branden zuiveren. 
Utebernende, deelw. bnw. Zeer vurig; bidden 
spet u- zinne. 

Utebersten, st. ww. intr. i) Uitbarsten, losbarsten. 
2) uit den grond opwellen of spuiten. — Ute berstinge.


Utebescheiden, -besonderen, zw. ww. tr. Uitzonderen. 
Utebestaden, zw. ww. tr. Uithuwen, een zoon 
of dochter. 
Utebieden , st ww. tr. i) Oproepen, vooral ten 
strijde, te velde. 2) bekend maken, iets. 

Utebiten, st. ww. tr. Uitbijten. 

Uteblaken, zw• ww. tr. Uitslaan, van vlam, rook, 
damp. 

Uteblasen, st. ww. tr. i) Uitblazen, den adem. 
2) door blazen uitdooven ; ook: te niet doen. 3) 
door blazen verwijderen. 4) in het openbaar afkon. 
digen (met trompet-of bazuingeschal). 

Utebliken, st. ww: intr. Te voorschijn komen. 
Utebliven, st ww. intr. Afwezig blijven, niet 
verschijnen, uitblijven. 

Utebloeden, zw. ww. intr. Uitbloeden; al zijn 
bloed verliezen ; een uutgehutlet uutgebloedet sierrende 
mensche. 

Uteboedelen, -bodelen, zw. ww. tr. Aan een 
kind eene uitkeering doen uit den boedel. — Uteboedelinge.


Uteboden, zw. ww. tr. Hetz. als u t e b i e d e n. 

Uteboenen, zw. WW. tr. Uitvegen -wisschen. 

Utebootsehappen, zw. ww. tr. Verkondigen. 

Utebordelen, -burdelen, zw. WW. intr. Opbor


relen, opwellen uit. 

(Jteboren, zw. ww. tr. Uitboren, iemands oogen. 

Uteborsten. Hetz. als u t e b e r s t e n. — Ute


borstinge.

Utebreken, st. ww. --I. Trans. i) Uitbreken, door 
breken verwijderen. 2) de oogen, uitsteken. — 11. 
Intr. i) Uitbreken, te voorschijn komen, van eene 
rivier, een gezwel, van zweet. 2) losgaan, stukbreken 
; dal heer dien strael ulebreict. 3) zich verbreiden 
of verspreiden, bekend worden, van een gerucht. 
Utebringen, -brengen, zw. onr. ww. tr. i) Uit 

dat iets naar buiten blijkt. 2) met-brengen, zóó 
kracht te voorschijn brengen of verwijderen. 3) 
voortbrengen, opleveren. 4) dooven, vuur. 

Utebroeden, zw. ww. tr. Uitbroeden. 
Utebroke, -brooc, znw. vr. Het vloeien uit iets, 
vooral van het bloed. 
Utebullen, zw. ww. intr. Opborrelen, opwellen 
uit den grond. 
Utebuusehen, zw. ww. tr. Met kracht of geweld 
te voorschijn brengen. 

Utebuur, znw. m. Hetz. als b u t e n b o r g e r. 

Utedagen , -delen, -deligen (uitdelgen, ook: 
blusschen) ; -delven, -denken, -derschen. 

UTEGEBIEDEN. 

Utedichten, zw. ww. tr. Voltooien, een gedicht. 

Utedien. Zie bij u t e. 

Utedienen, zw. ww. tr. Uitdienen, zijn tijd. 

Utedijo, uier., znw. m. i) Buitendijksche onbedijkte 
gronden aan zee, ook wel aan groote rivieren. 
2) buitendijk, buitenste zeewering. 
Utedingen, zw. ww. tr. Eene rechtshandeling 
beëindigen. 
Utedomen, -doemen, zw. ww. intr. Uitdampen. 

— Utedomenisse. 
Utedoen, st. onr. ww. tr. i) Uitdoen, kleederen; 
verwijderen, ingewand. 2) delgen, te niet doen ; tot 
zwijgen brengen; doorschrappen. 3) schadeloosstellen. 
4) geld, uitzetten; uitgeven; uitleenen. 5) ontslaan, 
gevangenen. 6) eene handeling in rechte tegenspreken; 
tegenspraak doen tegen eene gerechtelijke handeling 
van een ander; als znw., het verzet in rechte 
tegen eene handeling van partij. 7) als wederk., zich 
opmaken. 

UteduWen, -douwen, zw. ww. tr. Uit iets duwen 
of drukken. 

Utedoven, zw. ww. tr. Uitdooven. 

Utedracht, znw. vr. Beslissing; uitkomst. 

Utedragen, st. ww. — 1. Trans. i) Uit iets 
werpen; enen ten sadele u. 2) uitwijzen, recht. 3) 
van verantwoordelijkheid ontheffen. 4) iemands partij 
nemen. — II. Intr. Uitschieten van het zwaard. 

Utedragende , deelw. bnw. Uiedragende lach, 

U. recht, laatste dag of termijn van de behandeling 
eener rechtszaak. 
Utedrager, znw. m. Opkooper. — Utedraechster, 
-dragerse. 
Utedringen , st. ww. intr. Met kracht zich een 
uitweg uit iets banen. 
Utedrinken, st. ww. tr. Uitdrinken. 
Utedriven, st. ww. tr. i) Uitdrijven, verjagen. 

2) ergens toe brengen, noodzaken; die sce/enen 

U. om vonnes te uien. — Utedriver, versche.
-

Utedrogen, zw. ww. tr. en intr. Uitdrogen ; ook: 
geheel afdrogen. — Utedroginge.

Utedrucken, zw. ww, tr. i) Uitdrukken, -duwen, 
-persen. 2) uitdrukken, gedachten; onder woorden 
brengen. — Utedruckinge, -druckenisse.

Utedrupen, -druppen; utedrupinge.

Uteduken, st. ww. intr. Opduiken. 

Uteduren, zw. ww. intr. Duren tot aan het 
einde van (een dag e. a.). 
Uteduwen, -dwalen (afdwalen, verdolen). — 
Utedwalinge.

Ute-eren, -erien, zw. ww. tr. Omploegen. 

Uteënde, sint-, znw. o. Uiteinde; int u., ten u., 
ten slotte; ook int al uutende; der hellen u., het 
diepste der hel (?). 

Uteeisehen, zw. ww. tr. i) Vereischen. 2) uit 

gebieden buiten te komen.-vragen, uithooren. 3) iem. 

Uteërven, zw. ww. tr. i) Iets door erfenis buiten 
iets (een klooster) brengen. 2) aan erven buiten 
de stad nalaten. 

Ute@ten, nut-, st. ww. tr. Uitvreten. 
Uutfaert, flucht. Zie utevaert, -vlucht. 
Utegaen, st. ww. — I. Intr. i) Uitgaan; vertrekken; 
uit den gemeenschappelijken boedel scheiden. 
2) uitgaan, uitgedoofd worden, van vuur. 3) 

afstand van iets doen, ook in rechte ; zijns selves, 
sins willen utegaen. 4) eindigen, een einde nemen; 
uulg-aende 4jbril. 5) te buiten gaan, siere eren utegaen. 
6) uitloopen op, ontaarden in; castiën dat te 

schoffieringen uíegaet. — II. Trans. Onderzoeken, 
eene zaak in rechte instrueeren. — III. Wederk. 
Hein (selven) u., Zijne natuur afleggen (= sins selves 
utegaen). 

Uteganc, znw. m. i) Uitgang, plaats waar men 
uitgaat. 2) het uitgaan ; na wachter uutganc. 3) uitgang 
van een woord. 4) einde, ook van het leven. 
5) werkstaking; enen U. maken, het werk staken. 6) 
uitvlucht. 

Utegebieden, -gebringen. Hetz. als u t ebieden, 
-bringen. 


6o6 UTEGEDAEN. 

Utegedaen, deelw. Uitgezonderd, behalve. 
Utegedriven. Hetz. als u t e d r i v e n. 
Utegeesten, zw. ww. intr. i) Sterven. 2) ademen, 
adem halen (= uutademen). 
Utegekeert, deelw. bnw. Wereldsch (tegenover 

ingekeert). 

Utegecomen, -gecrigen. Hetz. als u t e c omen, 
-crigen. 
Utegelande. Het tegenovergestelde van i n g elan 
de. 
Utegelaten, deelw. bnw. Driest, vermetel. 
Utegelesen, -ilesen, deelw. bnw. i) Uitgezocht, 
uitgelezen. 2) bijzonder; ook : in het bijzonder, vooral 
; ook utegenomen. 
Utegenoemt, deelw. Uitgezonderd ; ook ulegenomen. 
Utegerne , -gaerne, bijw. Zeer gaarne. 

Utegesaeht. Zie u t e g e s e i t. 
Utegeseheppen, st. ww. tr. Uitputten. 
Utegesehri fto, -geschrefte, znw. o. Afschrift. 

Utegeseit, deelw. Uitgezonderd, behalve; ook 
ulegesei, -gesat (oostmnl.), -gescheiden, -geseheden, 
-gesondert. 

Utegesluten. Hetz. als u t e s 1 u t e n. 

Utegesocht, deelw. bnw. i) Uitgezocht, uitgelezen. 
2) buitengewoon, ook in het slechte ; u-e 
eeden zweren (vloeken). 

Utegespreken. Hetz. als u t e s p r e k e n. 
Utegesproken , deelw. Uitgezonderd ; ook utegesteken, 
utegestect. 
Utegeteert, -elm', deelw. bnw. Opgemaakt, opgebruikt, 
verteerd. 
Utegetien, -getreehen. Hetz. als u t e t i e n, 

-trecken. 
Utegetogen, deelw. bnw. Ontdaan van, vrij van. 
Utegeven, st. ww. tr. I) Geven, van zich geven, 

een geluid, eene stof; raad geven; uitgeven, geld; 

U. ende betalen, als znw., uitgaven. 2) ten huwelijk 
geven ; ook wederk., als haer 1 waf ten man uutgeeft. 
3) van de hand doen, verkoopen. 4) overgeven, 
overleveren. 5) uitvaardigen, voorschrijven, een 
gebod, een wet. 6) vertellen, mededeelen, verkondigen, 
verklaren, doen weten; melden, uiten ; uitspreken, 
een vonnis. 7) opleveren, voortbrengen. — Utegevinge.
Utegever, znw. m. Huisbestuurder; betaalmeester. 
Utegewerden, st. ww. intr. Uitgaan, van eene 
lamp. 
Utegewinnen, st. ww. tr. Met moeite ergens 
uit krijgen. 

Utegieten, st. ww. tr. i) Uitgieten, uitstorten; 
vergieten, storten, tranen. 2) uitdooven, vuur. 3) 
verkwisten, verspillen. — Utegietinge.

Utegifte, znw. vr. Het in pacht of huur geven 

(van een grondstuk). 
Utegll den, st. ww. intr. Uitglijden. 
Utegoeden, zw. ww. tr. (Aan een kind) zijn erf


deel geven. 
Utegoedinge, znw. vr. Uitkeering eener erfenis 

aan het kind bij het leven der ouders. 
Utegoet, znw. o. Buitengoed. 
Utegoet, bnw. Bijzonder goed, uitstekend. 
Utegoysen, zw. ww. intr. Uitstroomen, uit het 

lichaam gudsen, van bloed. 
Utegors, znw. o. Buitendijksche reeds begroeide 
grond, tot ongeveer de hoogte van den vloed aan 

-gewassen. 
Utegraven, st. ww. tr. Uitgraven, opgraven. 
Utegripen, st. ww. tr. Redden, verlossen. 
Utegroeyen, -groyen, zw. ww. intr. Opkomen, 

van zaad. 
Utegroot, bnw. Bijzonder groot. 
Utehalen, zw. ww. tr. r) Uithalen, uit iets ha


len; van iemand halen, afhalen. 2) iets van iemand 
innen. 3) dat ors u., een aanloop nemen. 
Utehandich, bnw. Afhandig ; u. maken. 
Utehangen, st. ww. — I. Intr. Uithangen, afhangen, 
hangende uitsteken, van een zegel ; let/ren 

UTECOREN. 

u-de bezegelen. — II. Trans. Iets bekend maken 
door aanplakking aan het schepenhuis. 

Utehebben, onr. zw. ww. trans. i) Iets van zijne 
ouders ten huwelijk verkregen hebben. 2) uitstaande 
hebben in eene handelszaak, geld. 

Utehebber, znw. m. Renteheffer. 

Uteheemsch, uutheemsch, uuteemseh, -ems, bnw. 
i) Buitenlandsch. 2) vreemd, ergens niet thuis hoorende. 


Uteheet, bnw. Buitengewoon heet. 

Uteheffen, st. ww. tr. i) Opheffen, optillen. een 
kleed uit vuil, modder. 2) (iets) uit een boedel 
nemen. 

Uteheisehen, -heesehen, zw. ww. tr. Opeischen, 
een gevangene. 
Uteherhalen, zw. ww. tr. Hetz. als d a t o r s 
u t e h a 1 e n. 
Utehilieken, zw. ww. tr. Uithuwen, ten huwelijk 
geven. 

Utehoesten, zw. ww. tr. Hoestende opgeven. 

Utehof, znw. o. Eene bij een klooster behoorende 
boerenplaats of hofstede. 
Uteholen, zw. ww. tr. Uithollen. 
Utehoren, zw, ww. tr. Ten einde toe hooren. 
Utehorten, -harten, zw. ww. — I. Trans. Uit 

uitdrijven. — II. Intr. Uitrijden, tegen-stooten, 
iemand inrijden. 
Utehouden, -holden, st. ww. tr. Iets houden tot 
aan het einde van een bepaalden termijn. 

Utehouwen, st. ww. tr. i) Uithouwen, uitbeitelen. 
2) (een been) uit het lichaam verwijderen. 3) 
omhakken, een boom. 

Utehovesch, bnw. Buitengewoon heusch. 

Utehusich, bnw. Uithuizig. 

Utehuweliken, -huwen. Hetz. als u t e h i licken. 
Uteïdelen, zw. ww. tr. Te niet doen, vernieti


gen ; als wederk., zich zelf vernietigen (van Christus). 

Uteïleren. Zie utegelesen. 

Uteïnde. Zie u t e ë n d e. 

Utejagen, zw. ww. tr. Wegjagen, verdrijven. 

Utecant, znw. m. Buitenzijde, buitenkant; ook: 
voorkant. 

Utekeer, znw. Het leven in, ook : naar, de wereld 
; de aanrakingen met de wereld (tegenover 
inkeer). --Untgekeert, in (en naar) de wereld 

levende, wereldsch. 

Utekeren, zw. ww. -- I. Trans. i) Verjagen, 
uitdrijven. 2) overgeven, uitbraken. 3) betalen, teruggeven. 
— II. Intr. Ergens vandaan gaan of 
terugkeeren. — III. Wederk. Zich naar de wereld 
keeren, leven naar het uitwendige. 

Utekerven, st. ww. tr. Delgen, eene schuld. 

Utekiesen, -kiesinge.

Utekippen, zw. ww. tr. Uitbroeden ; ook utehicken 
(oostmnl.). 

Utoclaer, bnw. Buitengewoon helder. 

Uteeloppen, -cloj5,.en, zw. ww. tr. i) Met klokgeklep 
afkondigen. 2) met klokgeklep . uit de stad 
zetten. — Uteeloppinge.
Uteenagen, st. ww. tr. Uitvreten, de oogen, door 
een roofvogel. 
Utecomen, st. ww. intr. i) Uitkomen, te voorschijn, 
voor den dag komen. 2) buiten komen, ook: 
in eene vreemde omgeving of een vreemd land komen. 

— Utecoinelinc. 3) ten einde komen. 4) op weg 
gaan, uittrekken. 5) zich verspreiden, van een gerucht. 
6) uitkomen, ontspruiten. 7) uitkomen, bekend 
worden, blijken. 
Utecondigen , -cundigen, zw. ww. tr. I) Verkondigen 
; bij klokluiding afkondigen. 2) enen u-, 
iemands naam bij klokluiding bekend maken, als 
nieuw burger, als meineedig e. a. 
Uteeopen, zw. ww. tr. Terugkoopen. 
Utecoop, znw. m. Het koopen van deelgénooten 

uit een boedel, zóó dat onder zekere voorwaarden 
de uitkooper er alleen in blijft. 
Utecoren, zw. ww. tr. Uitbraken. 


UTECRABBEN. 

Uteerabben, zw. ww. tr. Uitkrabben, de oogen. 

Utecrielen, zw. ww. — I. Intr. In menigte of 
eene groote hoeveelheid uit iets te voorschijn komen. 

— 1I. Trans. In menigte doen te voorschijn komen; 
die riviere sal vorschen wicrielen. 

Utecrieren. Hetz. als u t e c o n d i g e n. 
Utecrigen, st. ww. tr. i) Met moeite voor den 
dag halen (een mes) of bijeenbrengen (eene som). 

Utecruden, st. ww. tr. i) Uitdrijven, eene stof 
uit het lichaam. 2) uitkruïen, (aarde) uit den grond 
halen en wegbrengen. 

Utecrupen, st ww. intr. Te voorschijn kruipen. 
Uteladen, st. ww. tr. Naar buiten lokken (oostmnl.). 
Utelaemseh. Zie u t e 1 e m s c h. 
Utelact, uutlaet, ulaet, liulaet, znw. Bijgebouw


tje, schuur, stal. 
Utelage, znw. vr. Het door een inlaagdijk bui 
-tengedijkte land. 
Utelage, znw. m. Balling, iem. die de stad . uit 
gezet is ; gelukzoeker, avonturier. 
Utelage, znw. vr. Ballingschap; 1-n, ulelage, 
leggen, uit de stad of het land zetten ; iuullagens 
rants geleit; men sal se leggen uutlagens lants oost 
west, zuyen ende noorden. 

Utelagebrief , znw. m. Een schriftelijk stuk, 
waarbij iemand de stad of het land uit gezet 
wordt. 

Utelander , znw. m. Buitenlander. 
Utelandieh, -lendich, bnw. Buiten het land zijnde, 
hetzij vrijwillig of in ballingschap; als znw. ute


landige. 
Utelange, bijw. Zeer lang; u. geduren. 
Utelant, uier-, znw. o. Buitendijks gelegen gronden, 
buitengronden. 
Utelantsch, -landsch, bnw. Hetz. als u t e 1 and 
i c h. 
Utelaten, st. ww. tr. i) Uitlaten, iemand uit een 
huis. 2) vrijlaten, uit eene gevangenis. 3) uittrekken, 
een kleedingstuk. 4) vergieten, bloed. 

Utelede, ulede, znw. vr. Uitvaart. 

Uteleden. Zie u t e l e i d e n. 

Uteleggen, zw. ww. -- I. Trans. i) Besteden, 
ten koste leggen, uitgeven. 2) uitschieten, betalen, 
3) mededeelen. — II. Intr. In zee gaan om 
iemand afbreuk te doen, uit zijn op eene expeditie. 

— Utele ger, -legginge. 
Uteleiden, -leden, zw. ww. tr. i) Wegbrengen, 
uitgeleide doen. 2) verzet doen tegen de inleiding 
van een ander in een boedel. — Uteleidinge. 

Uteleken, st. ww. intr. i) Lekken of druppelen 
uit iets, ook van bloed uit het lichaam. 2) lekken, 
van een vat. 

Utelecken. Zie u t e l i c k e n. 

Utelemsch, uutlemsch, bnw. Uitlandsch. 

Utelenen, zw. Ww. tr. Uitleenen. 

Utelesen, st. ww. tr. i) Uitkiezen, uitzoeken. 2) 
aflezen, afkondigen, eene bekendmaking. 
Utelesschen, zw. ww. tr. Blusschen. 
Uteleven, zw. ww. intr. Leven tot aan het einde 

van een zekeren tijd. 
Uteleveren, zw. ww. tr. i) Leveren, eene koopwaar; 
verkoopen. 2) overleveren, iemand. 
LJtelichten, zw. ww. intr. Uitblinken, duidelijk 
blijken. 
Utelichten, zw. ww. tr. Met een lichter lossen 
uit een groot schip. 

Uteliden, st. ww. intr. I) Uitgaan. 2) uitvaren. 

Uteliden, st. ww. tr. Verdragen, ten einde toe 
lijden ; als wederk., geduldig zijn. 
Uteliggen, st. ww. intr. Buiten eene stad gelegerd 
zijn. 

Uteligger, znw. m. Kaper. 

Utelicken, -lecken, zw. ww. tr. i) Uitlikken. 2) 
uitlepperen, uitdrinken. 
Uteli]c , out-, bnw. Uiterlijk, uitwendig. 
Utelocken, zw. ww. tr. i) Uitlokken, naar buiten 

lokken. 2) naar buiten brengen, door braken, vergif. 
Uteloop, znw. m. Uitval, excurs. 

UTER. 607 

Utelopen, st. ww. intr. i) Uitloopen, uit een 
huis ; uit de stad, vluchten ; een uitval doen. 2) uitvloeien, 
van eene vloeistof. 

Utelosen, -bossen, -lossen, zw. ww. tr. r) Los 
rente e.a. 2) verlossen, redden, iemand.-sen, eene 
Utelossen, -lossenen, zw. ww. tr. Lossen, eene 
koopwaar uit een schip. 
Uteluchten, zw. ww. tr. en intr. Openbaren; 
zich openbaren. — Uteluehtinge . 

Uteluden, zw. ww. tr. i) Iemand bij klokgelui 
het verblijf in de stad ontzeggen. 2) iets bij klok gelui 
afkondigen. — Uteludinge. 

Uteinahen, zw. ww. — I. Trans. i) Op de been 
brengen, soldaten. 2) uitrusten, een schip. 3) er op 
af sturen, uitzenden. — II. Wederk., Zich opmaken. 

Utemalen, st ww. tr. i) Uitmalen. 2) doen uitvallen, 
het hoofdhaar. 

Utemanen, zw. ww. ti. Invorderen. 

Utemelken, st. ww tr. i) Uitmelken. 2) uitdrukken, 
melk, ook: vocht, uit het lichaam. 

Utemeten, st. ww. tr. i) Uitmeten, de maat of 
hoeveelheid van iets bepalen. 2) aan een ander iets 
toemeten. 

Utemoeren, zw. ww. tr. Uitvenen. 
Utemsch, uiems. Zie u t e h e e m s c h. 
Uten, uit ute den. 
Uten, uyten, hu/en, huyien, zw. ww. —1. Trans. 


I) Uiten, uitspreken. 2) ten einde brengen, uitwijzen, 
een vonnis. 3) uitdoen, kleederen. 4) uitdoen, 
uitdooven, vuur. 5) uitvoeren, ten uitvoer brengen. 
6) ontslaan. 7) betalen. — II. Wederk. i) Zich ont. 
doen van. 2) afstand doen van. 

Utenemen, st. ww. — I. Trans. i) Uit iets nemen; 
iets uit een boedel afzonderen vóór de boe 

zijde nemen. 3) verkiezen, aan-delscheiding. 2) ter 
iemand de voorkeur geven, onderscheid maken tusschen; 
Utenemer, God en is geen u. der bersonen. 
4) uitzonderen. — II. Intr. Zich onderscheiden : uitmunten 
; uitblinken, bijzonder groot zijn. — Ute


nemo ge.
Utenemende, deelw. bnw. Bijzonder, buitengewoon; 
ook -als bijw. 
Utenoemen, zw. ww. tr. r) Iemands naam openlijk 
bekend maken. 2) uitzonderen; zie u t e g en 
o e m t. 

Uteosen, zw. ww. tr. Uithoozen. 

Utepanden, jenden, -jbeinden, zw. ww. tr. Door 

panding iets van iemand innen. — Utepandinge, 
het innen eener schuld door panding. 

Utepellen, zw• ww. tr. Plukkende of pulkende 
van iets verwijderen; dbeen van den vleesche utefellen. 


Utepennewaerden, -werden, zw. ww. tr. In 
het klein verkoopen, slijten ; ook ute,5enningen. 
Utepersen, -jtarsen, zw. ww. tr. Uitpersen. 
Uteplamen, zw. ww. tr. Uitwisschen, uitdelgen; 
ook uteplanen. 
Uteplocken, -^lucken, - j5luyken ; uteplusen.
Utepolen, zw. ww. tr. Door plukken of pulken 
verwij oeren ; ook: uitrukken, de oogen. 
Uteporren, zw. ww. intr. Uitgaan, er op uitgaan; 
uittrekken, gewapend. 
Ut8 orter .Poorter, znw. m. i) Burger die buiten 
den stadsmuur woont. 2) burger eener andere stad. 
Uteprinden, -renden, zw. ww. tr. Iem. met 
kracht ergens vandaan halen. 
Utepulen , zw. ww. intr. Naar boven of voren 
komen, van iets aan het lichaam, van een eksteroog. 
Utequalmen, zw. ww. intr. Opwellen, uit den 
grond; ook utequicken (nederr.). 
Utequiten, zw. ww. tr. Uit gevangenschap of 
gijzeling lossen. 
Uter, uit ute der. 
Uter, uyter, voorz. i) Uit; uier zonen huus ; ghi 
stoort mi uier misen gebede. 2) uier dien dat, naardien. 
Uter, bnw. (zeldzaam). Aan de buitenzijde zijnde; 
buiten-; den utren cant ; an den uteren egge. 


6o8 UTERADEN. 

Uteraden. Zie u t e r o d e n. 

Uteragen, zw. ww. intr. Uitsteken. 

Uteraken, zw. ww. intr. Ontsnappen. 

Uteraken, zw. ww. tr. Voor den dag halen, 
geld; uitbetalen. 
Uterasemen, zw. ww. intr. Slijm opgeven. — 
Uteraseminge.

Uterdije, znw. m. i) Buitendijk. 2) buitendijksch 
land. Vgl. u t e d ij c. 

Uterechten, -richten, zw. ww. tr. i) In orde 
brengen, regelen, tot een einde brengen. 2) eene 
eindbeslissing nemen over eene rechtszaak. 3) enen 
iet u-, eene rechtszaak ten einde brengen door de 
executie ten behoeve van iemand ; eene schuld voor 
iemand door „utepandinge" winnen. — Uterechtinge.


Uterechten, zw. ww. tr. Uitstrekken, de hand. 

Uterechter, znw. m. i) Bestuurder. 2) executeur. 

Utereiden, -reden, zw. ww. tr. i) Gereed maken, 
uitrusten, soldaten, schepen. 2) van laken, appreteeren. 
Utereider, -reder, -reyer. 3) betalen. — 
Utereidinge.

Utereiken, zw. ww. tr. i) Uitbetalen. Utereikinge. 
2) uitstrekken, de hand; uitspreiden, vleugels. 
3) als wederk., zich uitstrekken naar iets, zijne 
aandacht richten op iets. 

Utereisen, -reinsen, zw. ww. intr. i) Er op uit 
gaan, op reis gaan. 2) een krijgstocht ondernemen. 

Utereken, st. ww. tr. i) Voor den dag halen, 
te voorschijn brengen, ook: bloot leggen. 2) uitbetalen. 
31 hetz. als u t e r e c k e n. 

Uterekenen, zw. ww. intr. Afrekenen. — Uterekeninge.


Uterekenen. Hetz. als u t e r e k e n , 2). 
Uterecken, zw• ww. tr. i) Uitrekken, spannen; 
Utereckinge ; u. der lede (aan het kruis). 2) uitstrekken, 
de hand. 
Uteren, zw. ww. tr. Uitdoen, afdoen, wegdoen. 

Uterende, znw. o. Uiteinde. 

Uterichten. Zie u t e r e c h t e n. 

Uteriden, st. ww. intr. Uitrijden, ook : ten strijde. 

Uterinnen, -rennen, st. ww. tr. i) Uitstroomen, 
uitvloeien, van bloed. 2) uittrekken, optrekken, ten 
strijde. 

Uterispen, -resten, zw. ww. tr. i) Teruggeven 
door den mond, spijs of drank. 2) een stroom van 
woorden uit den mond doen gaan; ook ulerujsemen, 
-ribsenzen. 

Uteriten, st. ww. tr. Uitrukken. 
Uterlant, znw. o. Aan de buitenzijde van een 
dijk gelegen land. 

Uterlije, bnw. i) Uiterlijk, uitwendig, naar buiten 
zichtbaar. 2) tot het uiterlijk behoorende. 3) schoon, 
sierlijk, prachtig; prachtlievend. 4) eindachtig, definitief 
; hare uterlike meninge, de uiterste grens van 
hetgeen zij wilden toegeven. 5) uiterste, laatste. 

Uterlijeheit, znw. vr. i) Uiterste punt, uiteinde. 
2) zucht tot het uitwendige, tot verzorging en versiering 
van het lichaam; pracht, tooi; uiterlijk schoon, 
schoonheid van het lichaam. 

Uterlike, bíjw. z) Van buiten, voor het oog. 2) 
sierlijk, schoon. 3) buitengewoon, uitermate. 4) duidelijk; 
U. logen. 5) althans, tenminste (16de eeuw). 

Utermaten, _inatene, -malelike, bijw. Bovenmate, 
buitengewoon. 

Uteroden, zw. ww. tr. Uit den grond halen, uitgraven, 
ontgraven ; bloot woelen, nl. grondslagen ; 
uitroeien, vernielen. — Uteroder. 

Uteroepen , st. ww. tr. i) Oproepen. 2) openlijk 
afkondigen, aflezen. 3) naar buiten roepen om te 
vechten, uitdagen. — Uteroeper, -inge.

Uteroken, zw. ww. tr. Uitdampen. — Utero kinge.


Uteroppen, zw. ww. tr. Uitplukken. 

Uterotten, zw. ww. intr. Door rotting uitvallen, 
van het vleesch van het lichaam, het hoofdhaar. 
Uterside, znw. vr. Buitenzijde. 
Uterste, bnw. i) Uitwendig ; die u. sirenen, de 

UTESIEN. 

zintuigen. 2) uiterste, verste, buitenste. 3) laatste; u. 
wille, testament. 4) als znw., het laatste oordeel; 
die vier ulersten, de laatste toestanden in en na 
het leven van den mensch : dood, oordeel, hel, hemel 
; te ulerst, ten utersten, in den ulersten, ten 
laatste, ten slotte. 

Uteruchtich, bnw. Befaamd, berucht (oostmnl.). 
Uterucken, rocken, zw. ww. tr. Met geweld van 
het lijf rukken. 
Uterumen, zw. ww. intr. Eene plaats (het lichaam, 
de stad) verlaten. 
Uterwaert, znw. Uiterwaard, buitendijks langs 
een bovenrivier gelegen stuk grond. 
Uteschatten, zW. ww. tr. Enen iel u., iem. iets, een 
pand, toeschatten ; ook : die panding ten einde brengen. 

Utescheiden , -scheden, zw. ww. — I. Trans. 
i) Afscheiden, afzonderen; aftrekken van iets (eene 
som) ; reserveeren. 2) uitzonderen. — II. Intr. i) 
Heengaan, ook : uit een schip, ontschepen. 2) zich 
onderscheiden, uitmunten. 

Uteschepen, zw. ww. tr. Lossen, koopwaren. 

Utescheppen, st. ww tr. i) Putten of scheppen 
uit iets, leeg scheppen. 2) te niet doen, delgen, eene 
zedelijke schuld; ook utehulten. 

Utescheren, st. ww. tr. i) Afscheren. 2) uitkiezen, 
uitlezen. 
Uteschieten, st. ww. — I. Intr. i) Toeschieten. 
iets,

zich snel uit ets, ook : uit het lichaam, verwij deren, 
uitgaan, uitschieten. 3) zich verspreiden, van 
een gerucht. — II. Trans. i) Met kracht uitstooten, 
venijn. 2) snel uitzetten, eene boot, een net. 3) snel 
uitdoen, een harnas e. a. 4) uitlezen, uitzoeken. 

Uteschicken, zw. ww. tr. Uitzenden. — Uteschickin-
e. 

Utesehilderen , zw. ww. tr. (16de eeuw). 
Uteschinen, st. ww. intr. i) Uitblinken. 2) te 
voorschijn komen, ontspruiten. 
Uteschiten, st. ww. tr.; sine ingewanden uulschilen. 


Uteschone, bnw. Buitengewoon mooi. 
Uteschoren, -scheuren, zw. ww. tr. Uitscheuren, 
uitrukken ; van het lijf scheuren of rukken. 

Uteschout , znw. vr. Uitschuld, schuld die nog 
moet worden betaald; ende bleef an inschoude ende 
uutschoude zoo jbont; ook uteschult. 

Uteschot, znw. o. Uitspruitsel. 

Uteschrabben, ook -schrappen, -schralen, 
zw. ww. tr. Uitkrabben, uitschrappen, uitwisschen. 
Utesehraven, zw. ww. tr. Uit den grond krabben. 
Uteschreyen, zw. ww. tr. Storten, tranen. 
Uteschritte. Hetz. als u t e g e s c h r i ft e. 
Uteschriven, st. ww. tr. i) Afschrijven, over


schrijven. 2) uitzonderen. 

Uteschudden, zw. ww. tr. Uit-, afschudden. 

Uteschumen, zw. ww. tr. Afschuimen. 

Uteschuven, st. ww. tr. Uitdrijven, uitwerpen. 

Uteseggen, zw• ww. tr. z) Een scheidsrechterlijk 
eindvonnis vellen. 2) verbannen, door eene uitspraak 
uit de stad verwijderen. 3) uitzonderen ; vgl. 
u t e g e s e i t. 

Uteseilen, -senden, -seinden; -sender, -sendingo.


Uteset, znw. o. Uitstel. 

Uteseten, deelw. bnw. Buiten den stadsmuur 
wonende. 
Utesetich, bnw. (oostmnl.). Melaatsch. 
Utesetten, zw. ww tr. i) Iemand van iets ont


zetten. 2) iem. uit de stad zetten. 3) geld, uitzetten, 
beleggen, tegen betaling van rente uitgeven. 4) uit 

uitzonderen_ ; vgl. u t e g e s e t. 5) uitstellen.-sluiten, 
6) op het touw zetten. 7) verkoopen buiten de stad. 
8) leveren, doen ruimen, een pand. 9) uitleggen, 
verklaren. — Utesetter, uitlegger; utesettinge,

verlenging, uitstel ; ook : geestverrukking. 

Utesien, st. ww. intr. z) Uitzien, uitkijken; naar 
buiten kijken; als een oude bont bast, salmen uutsien. 
2) met verlangen naar iets uitzien, op iets 
wachten. 3) als znw., uitzicht; ook ulesieninge. 


UTESINNICH. 

iJtesinnich, utesinnicheit.

Utesitten, zw. ww. — I. Intr. Uitzakken. --

II. Trans. i) Uitbroeden. 2) afwachten, een rechtdag. 
Uteslach, znw. m. i) Belasting op hetgeen buiten 
de stad wordt verkocht. 2) uitgeslagen of buitengedijkte 
grond. 

Uteslaen, st. ww. -- I. Trans. t) Uitslaan, door 
slaan verwijderen, een bodem, een oog. 2) verdrijven. 
3) ontslaan. 4) uitschudden, uitplunderen. — 

II. Intr. i) Uit den grond slaan of geworpen worden, 
van graan. 2) naar buiten komen, uitslaan, van 
een gezwel. 3) uittrekken. 
Utesliten, st. ww. tr. i) Uitrukken, het haar. 
2) bij vonnis uit eene stad zetten. 3) in het klein 
verkoopen. 

Utesluten, st. ww. tr. i) Uitsluiten, buitensluiten.. 
— Uteslutinge.

Utesmacken, zw. ww. tr. Uitwerpen, een anker. 

Utesmiten, st. ww. — I. Intr. Ingooien, glazen. 
-- II. Intr. Buitenwaarts uitwijken, naar buiten staan, 
van misvormde voeten. 

Utesniden, st. ww. tr. i) Uitsnijden, hout; ute. 
snidinge, snijwerk. 2) uit iets snijden, bladen uit 
een boek. 3) in het klein verkoopen, laken, vleesch. 
4) uutsneden cedulen, twee cedulen geschreven op 
één vel perkament, dat op ongelijkmatige wijze 
wordt doorgeknipt (waaruit later blijkt dat zij bij 
elkaar behooren). — Utesnidinge.

Utesoeken, utesonderen, -spannen (ook: 

uitrekken, de leden als straf). 

Utes,pliten, st. ww. --I. Intr. Te niet gaan. 
--II. frans. Afzonderen; utegesbleten, afzonderlijk, 
-op zich zelf een geheel vormende. 

Utespien, st. ww. tr. Uitspuwen, -braken. 

Utespoelen, -spraeyen (uitspreiden). 

Utesprake, znw. vr. Uitspraak, ook als rechts term. 


Utespreiden, -streden, -spreidinge.

Utespreken, st. ww. tr. i) Uitspreken, uiten; 

i

als znw., taal, iemands wijze van spreken. 2) uit 

onder woorden brengen ; uitspreken, ten-spreken, 

,einde toe zeggen. 3) eene uitspraak doen tusschen 

partijen. 

Utespringen, st. ww. intr. i) Uit iets springen, 

-een schip, een venster; ontsnappen. 2) uitspringen, 

te voorschijn komen, van tranen. 3) ontspringen, 

uitbotten. 4) zich verbreiden, van eene tijding. 

Utespronc, znw. m. Oorsprong. 

Utespruten, st. en zw. ww. intr. i) Ontspruiten. 

tesprutinge, hetgeen ontspruit. 2) als trans. ww., 

doen ontspruiten. 

Utespuwen. Hetz. als u t e s p i ë n.

Utestaen, st. ww. intr. i) Buiten staan. 2) uit


-staande zijn ; bestaan, van geschillen e. a. ; uut


.staende hebben met, uit te staan hebben met, be


paaldelijk van eene vijandige verhouding. 

Utestarc, -sterc, bnw. Buitengewoon sterk. 

Utesteken, st. ww. tr. i) Uitsteken, naar buiten 

-steken, eene vlag, een stroobos; de tong, het hoofd. 

2) uitsteken, de oogen. 3) verdrijven, uitstooten, 

verjagen; ook van stoffen uit het lichaam door de 

natuur. 4) uitstrekken, de hand. 5) uitzonderen ; vgl. 

u t e g e s t e k e n. 6) van iets afhouden, geld. 7) 

aftappen, wijn. 

Utestel, znw. o. i) Verlenging van een termijn. 

.2) uitstel. 

Utestelen, st. ww. — I. Intr. Wegsluipen; slui. 

pen uit een hol. — II. Trans. Wegstelen. 

Utestellen , zw. ww. tr. i) Verlengen, een ter


mijn. 2) uitstellen. 3) u. ten huweliken state, uithu


wen, doen huwen. 

Utestorten, -stortinge, -stoten -strecken,

-streckinge.

Utestriken, st. ww. intr. Heengaan, uitgaan. 
Utestroppen, -sirujbjen, zw. ww. tr. Afstroopen. 
Utesugen, -suken (zuigen), -amen, -suveren.

Uteswadamen, zW. ww. intr. itwasemen. 

Uteswart, bnw. Zeer zwart. 

UTEWATEREN. boa 

Utesweren, st. ww. intr. Door zweren vergaan, 

van de oogen. 
Utesweten, zw. ww. Uitzweeten. 
Uteswingen, st. ww. tr. Met een zwaai uit de 

scheede halen, een zwaard. 
Utetappen, zw. ww. tr. Bij kleine hoeveelheden 
tappen. 
Utetebreken, st. ww. tr. en intr. Uitbreken; 
intr., van een gezwel. 

Utetekenen, -leykenen, zw. ww. tr. Onderscheiden, 
verschillend maken; ook wederk., zich onderscheiden; 
deelw. utegeteikent, uitstekende, uitmuntende. 


Utetellen, -terden, -treden (ook: vertreden). 
Uteteren, zw. ww. tr. i) Opteren, opgebruiken. 
2) uitmergelen, tot den bedelstaf brengen. 
Utetiden, (zw.), -tien, st. ww. intr. Uittrekken. 
Utetreeken, -treken, -trucken, st. en zw. ww. 

— I. Trans. i) Uittrekken, uit iets rukken. 2) overbrengen, 
vertalen. Utetrechinge. -- II. Intr .oprukken, 
ten strijde trekken. 
Utevaen, st. ww. tr. i) Uitkiezen. 2) tot den 

laatsten toe vangen. 
Utevaerdieh, bnw. Stroomaf varende. 
Utevaert, znw. vr. i) Uittocht, reis. 2) uitvaart, 

het uitvaren. 3) begrafenis, lijkdienst. 4) uitvlucht. 

Utevallen, st. ww. tr. i) Uitvallen, uit iets vallen 
; over boord vallen. 2) niet u., blijven bestaan (?) ; 
die liefte is verduldick ende goedertieren, ende, dat 
meer is, si en valt niet ute. 

Utevaren, st. ww. intr. i) Uitgaan ; uitrijden;; 
uitvaren ; ten strijde trekken ; op de jacht gaan ; 
achieruutvaren, met de noorderzon vertrekken. 2) 
weg-, uitvliegen. 3) te voorschijn komen, van inwendige 
deelen van het lichaam door eene ver 

-wonding. 
Uteveehten, st. ww. tr. i) Bevechten, bestrijden. 

2) overwinnen, het onderspit doen delven. 
UtevB en, zw. ww. tr. Wegvegen, vuilnis. 
Utevellen, zw. ww. tr. Doen uitvallen, uitruk


ken, uit den grond. 

Uteverdriven, -verhongeren, -verkiesen,

-verkiesiuge, -vercopen.

Utevercoren, deelw. bnw. i) Uitverkoren. 2) in 
het bijzonder; enen willic u noemen u. 3) bijzonder 
schoon. — Utevercorenheit. 

Utevertien, st. ww. intr. Uittrekken. 

Utevilen zw. ww. tr. Door vijlen wegnemen. 
Utevinden, st. ww. tr. i) Uitvinden. 2) vinden. 
Utevisschen, zw. ww. tr. i) Opvisschen (16de 

eeuw). 2) alle visschen vangen uit (een water). 
Utevliegen, st. ww. intr. i) Uitvliegen. 2) Wegvluchten 
; ook utevlien. 
Utevlieten, -vloeyen, ook : leegloopen; -vloey'


e, ook : overstrooming. 
tevloet, znw. m. Uitstrooming, uitvloeiïng, ook 


van Gods gaven in des menschen gemoed. 
Utevlucht, znw. vr. Toevlucht. 
Utevluehten, zw. ww. tr. In veiligheid brengen. 
Utevoeren, -vueren, zw. ww. tr. i) Wegvoeren, 

wegbrengen ; ook : uitvoeren, eene handelswaar. 2) 
weg doen gaan ; enen den helm u., van het hoofd 
slaan. 

Utevorderen, zw. ww. tr. In-, opvorderen. 
Utevragen, zw. ww. tr. i) Afvragen. 2) navragen. 
Utewaden, st. ww. tr. Uit het lichaam te voor


schijn komen door eene verwonding; uitvloeien of 
uitstroomen, van bloed. 

Utewaert, ude-, -werl, -waerts, bijw. Naar buiten, 
uit de stad ; buitenwaarts ; u. dragen, zijdelings 
uitschieten, van een wapen. 

Utewallen, st. ww. intr. Uitstroomen, van bloed. 
Utewalgen, zw. ww. tr. Uitbraken. 
Utewanderen, zw. ww. intr. Weggaan, uit de 

stad gaan ; ook utewandelen. 
Utewasemen,-wannen, -wassen, ook : volwassen 
worden. — Utewassinge.

Utewateren, uteweeh, ook: toevlucht, uitvlucht 

39 


610 UTEWEGEN. 

UteWegen, st. ww. tr. In het klein bij het ge


wicht verkoopen. 

Utewegich, bnw. Van den weg af. 

Uteweiden , st. ww. tr. Afweiden. 

Utewel, bijw. Bijzonder goed, zeer wel. 

Utewendelike, bijw. i) Naar het uitwendige of 

uiterlijke. 2) naar de wereld, op eene wereldsche 

wijze ; met pracht en praal. 

Utewendich, bnw. i) Uitwendig ; uiterlijk ; ook: 
van buiten (in tegenstelling met iemands innerlijk of 
gemoed). 2) wereldsch. 3) als bijw., buiten; hi stont 

uutwendich bi der dore. — Utewendicheit, wereld 

pracht, opschik, weelde. Utewendichlike.-sche 

Uteweren, zw. ww. tr. Buitensluiten. 

Utewerken, zw. onr. ww. tr. i) Afwerken, geheel 
vervaardigen (van iets) ; als wederk., gezegd 
van den geest, het hoogtepunt zijner werking op 
het lichaam bereiken, term der mnl. devoten ; als 
znw., werking. — Utewerkinge, werking van den 

Heiligen Geest. 

Utewerpen, -waren, -worjten, st. ww. tr. i) 
Uit iets werpen, uit de ramen gooien ; ook: (de 
glazen) ingooien, het anker uit een schip ; spijs uit 

het lichaam uitspuwen; uitsteken, de oogen. 2) uitwerpen, 
verdrijven, verjagen. 3) als wederk., m. d. 
gen., zich van iets berooven. — Utewerpinge.

UteWesen, _ . st. ww. intr. Uit de stad zijn; in 
ballingschap zijn; als znw., afwezigheid; dairub u., 
er op uit zijn. 

Utewieden, zw. ww. tr. i) Uitwieden. 2) uitzoeken, 
schiften. 
Utewiken, st. ww. intr. Zich terugtrekken, buiten 
staan. 

V. 
Vacht, znw. vr. Vlies ; vel ; vacht ; schaehvacht ; 
van menschen ; vel, huid ; snakt den jaje nu oj5 sin 
vacht; ook: lijf, lichaam ; si verderven ziele ende 
vacht. 

Vachteoper, -ploter, hetz. als p 1 o t e r; -wollei 

-wu lle. 
Vaddaert, znw. m. Luiaard, lammeling. 

Vadde, fadde, bnw. Traag, laf, flauw. a— Vaddelheit 
(faddel-), vaddicheit. 
Vadde, znw. vr. Meelkoek. 
Vadder, znw. m. (oostmnl.). Hetz. als g e v ad 
e r ; vr. vaddersche. 

Vaddinc, znw. m. Halssnoer. Hetz. als v a t t i n c. 

Vadem, vadom, znw. m. i) Draad; inslag van 
een weefsel. 2) naam van de maat, vadem. 
Vademen, zw. ww. tr. V. ene naelde, in een 
draad steken ; ook vessemen. 

Vader , znw. m. Vader; van God, den paus, een 
eerwaardig mensch, een priester, een kluizenaar; 
vader here, heer vader. 

Vaderboes, znw. m. en o. Een boek met levens. 
beschrijvingen der heilige vaderen in de woestijn 
van Egypte e. e. 

Vaderen, zw• ww. tr. Het vaderschap erkennen 
an. 

Vaderlant, znw. o. Het hemelsche vaderland, 
de hemel; tegenover het land der vreemdelingschap, 
de aarde. 

Vaderlijc, vaderlike, vaderltjcheit, vader


schap, ook : gevoel van vader. 
Vaderloos, ook: bastaard; -riks (hetz. als v ad 
e r l a n t), -schap.
Vaderslachter, -slachtich, -slachticheit 

(vadermoord). 

Vadse. Hetz. als v a s e, v e s e. 

Vaech, vaechvier. Zie vage, v a g e v i e r. 

Vatic, znw. m. Vaak, slaapneiging; vaec van 

VAER. 

Utewinden, st. ww. tr. Uit het lijf halen (eene 
schacht). 
Utewinnen, st ww. tr. Uit iets krijgen of halen; 
een speer uit het lichaam ; een deel van het lichaam 

wegnemen, de oogen, uitsteken; ook : een been uit 
de keel halen. 2) door een rechtsgeding iem. van 
iets ontzetten. 

Utewisen, zw. ww. tr. i) Uitleggen. 2) iem. bij 
vonnis verbannen. 3) eene rechtszaak door het wijzen 
van een vonnis ten einde brengen. — UteWisinge. 


geworpen. Zie u t e w e r p e n. 
Utewortelen, zw. ww. tr. Ontwortelen. 
Utewringen , st. ww. tr. r) Met moeite uit iets 
krijgen. z) uitwringen, een doek, het sap. 
Utewriven, st. ww. tr. Door wrijven uit iets 
halen, de korrels uit eene aar. 
Utewroeten, -wrueten, zw. ww. tr. Uit den 
grond wroeten. 
Utinge, znw. vr. i) Uitkeering, betaling. 2) be


slissing. 3) uitvaart; ook: de kosten er van. 

Uuf. Zie u f e. 

Uul. Zie u 1 e ; verklw. uulkijn. 

Uus, us. Hetz. als o n s, vnw. 

Uut en de samenstellingen. Zie u t e. 

Uven. Zie oefen. 

Uver. Zie oever. 

Uw, u, bezitt. vnw. Uw. 

Uurel. Zie ouwel. 

Uweister. Hetz. als niewelster (zie niewe1aer). 


Uweraen, -haen, znw. m. Nachtuil. 

Uwerlij c, vnw. Ieder van u. 

sla-e; ook in geestelijken zin; die vaec der begeer 

-lijcheit. 

Vael. Zie vale. 

Vaelde. Zie vaelt. 

Vaeliant. Zie valiant. 

Vaelt, znw. m. Vaalt, mestvaalt. 

Vaen, znw. m. Zie vane. 

Vaen, st. ww. — I. Trans. i) Vangen, vatten, 

grijpen, pakken, aanvatten. 2) verstrikken, vangen; 

het gemoed. 3) vatten, gevangen nemen; innemen, 

eene stad ; veroveren, een land. 4) aantasten, aan


grijpen ; met minnen gevaen sin. — II. Intr. i) 

Vaen ten swerde, ten wabenen, naar -grijpen ; vaen 

ter were ; vaen ten heiligen, de reliquieën aanraken 

bij het doen van een eed ; vaen tere dinc, iets aan 

beginnen; vaen an ere dinc, aan iets begin--vatten, 

nen, iets entameeren; vaen an enen, zijn toevlucht 

tot iemand nemen. 2) aarden naar; dat jhesus na 

sinen vader vinc (limb.). 

Vaendel , znw. m. (16de eeuw). Hetz. als v a n e; 

ook: vendel. 

Vaenden. Zie v a n d e n. 

Vaendrager, vane-, znw. m. Vaandel-, banier


drager ; Fransoys, die v. ons Heren. 
Vaenkijn, veenkin, -ken, -tgen, znw. o. Vlaggetje, 
vaantje. 

Vaenleen, znw. o. Een leen door een baanderheer 
bediend en door keizer of koning verleend met 
een vaan als zinnebeeld. 

Vaer znw. m. i) Vrees, angst, schrik; v. doen, 
vrees of sch

rik aanjagen. 2) gevaar; in der zee menegen 
vaer gedogen.

Vaer. Zie v a r r e. 

Vaer, reis, tocht. Zie v a r e. 

Vaer (i6de eeuw). Hetz. als v a der. 

-vaer, bnw.: -eerwig, -kleurig; gout-, grau-, j5ur


fter-, roselvaer. 


VAERDE. 

Vaerde. Zie vaert. 

Vaerde, verde, znw. m. Reisgenoot, -gezel. 
Vaerdelike, verde-, bijw. Snel, spoedig, ijlings. 
Vaerdich, vardich, verdich, veercdich, veirdich, 

bnw. i) Gereed voor een tocht; wechvaerdich, violvaerdich 
(zeilree), zeevaerdich; vlug, vlug van beweging, 
ook van dieren ; sin jaert was v. ende snel. 
2) van zaken, klaar, in een goeden toestand; iel in 
raeck ende vaerdich houden. 3) gezond, krachtig, 
niets mankeerende. 4) loslijvig, eene goede spijs vertering 
hebbende; ook rasch. — Vaerdieheit. 

Vaergelt, znw. o. Scheepsvracht.
Vaerffian, znw. m. Varensgezel, matroos ; ook 
zeesoldaat; mv. vaerliede, -lode. 

Vaernisse, var-, znw. vr. Hetgeen men doet 
of ook : hetgeen er geschiedt of geschied is; na 
alre v., nadat alles gedaan was, na alle rechtshandelingen 
; na alre v. ende ding/den.

Vaers. Zie vers. 

Vaersen, varsen, faersen, zw. ww. tr. Farceeren, 
volstoppen; ook: mesten. — Vaersel, het toebereide 
vleesch voor worst, beuling e. a. 

Vaerschat. Hetz. als v e e r s c h a t. 
Vaerse, veerse, znw. vr. Vaars, jonge koe. — 


Vaershuut.

Vaert, znw. vr. en m. i) Tocht, reis, gang; in 
(an) vaerde, an die vaert, onder weg; heilige, grote 
v., kruistocht; lange v., de dood ; die Roontsche v., 
de reis naar Rome; sire (siere) vaerde, verde, zijns 
weegs. 2) vaart, reis te water; invaerl, plaats waar 
men kan landen; ook: plaats waar men in- en uit 

vaart, spoed, snelheid ; ter vaert, meiler-gaat. 3) 
vaerl, vaerde, dadelijk, terstond.

Vaertgenoot, znw. m. Reis-, tochtgenoot.

Vaerwe. Zie v a r u w e. 

Vaerweder, -weer, znw. o. Reisweder, -weer. 
(16de eeuw).

. Vaerwen, vaerwer, vaerwich. Zie v a r u. 

wen enz. 

Vaesche, vaessclhe, znw. vr. i) Zie f a e s c h e. 
2) band, strook, op een kleedingstuk.

Vaetkijn, vaetken, vaelgen, verklw. van val. 

Vage, vaech, znw. vr. i) Vetheid, weligheid, van 
den grond. 2) goede toestand ; ílant ter goeder vagen 
opleveren ; iel in goeden rake ende v. te houden; 
den dienst Gods in vagen ende staende te houden. 

3) in s o m e r v a g e, braakland.
Vage , bnw. Ledig, onbeheerd, van een grond stuk, 
een werktuig in eene werkplaats.
Vagelinge, znw. vr. Opveegsel, hetgeen van 
eene lading (graan) van den grond wordt opgeveegd.

Vagen, zw. ww. tr. i) Vegen, schoonmaken, 
reinigen; harnasch v., die schoen v., ook : zuiveren, 
van onzuivere sappen of vochten; afvegen; v. metten 
viere, met vuur zuiveren, louteren ; ook : platbranden, 
een land. 2) berooven, kaal plukken.

Vagevier, -vuur, znw. o. Vagevuur.

Vaginge, znw. vr. i) Het schoonmaken van iets, 
ook van eene wetering. 2) opveegsel, vuilnis.
Vac, znw. m. Afdeeling, gedeelte, stuk; dijkvak.
Vake, vaec, bijw. (vooral oostmnl.). Dikwijls, vaak, 

d cke ende vake. 

Vake, znw. Zie v a e c. 
Vaken, onpers. ww. Slaap hebben of krijgen, 
knikkebollen ; ook vakeren. Vakerachtich, vake


rich, -icheit, vakinge.

Vackel, znw. Fakkel, toorts.

Val, znw. m. i) Val ; enen v. geven, nemen, 
een val doen ; Ie valle storen, gaen, op het vallen, 
invallen staan. 2) zedelijke val; val des vleesches, 
onkuisehheid ; Ie valle bringen, comen. 3) waterstraal, 
een vallende waterstroom. 4) slachting. 5) toeval; 

bi val. 

Val, znw. m. Hetzelfde als v a 11 e, vr. 
Valande, znw. vr. Duivelin, booze geest; ook 
valant (ook : duivel).
Valbrugge, valle-, -bregge, znw. vr. Valbrug, 
ophaalbrug. 

VANDEN. 611 

Valdore, valder, znw. vr. Valluik. 

Vale, vael, valeu, valu, bnw. Vaal, vaalbleek; 
vael -baerl ; ook als naam van de kleur van den 
dood, en van den nijdigaard ; met valen mennen 
(zie m e n n e n); melcvael. — Valeruggede, .rug 

gelde, van koeien. 

Vale , znw. vr. Vaalheid, bleekheid. — Valicheit.

Valeye, walleye, valeide, znw. vr. Dal, vallei. 

Valen, valuwen, zw. ww. intr. Vaal worden; 
verdorren, verflensen, van bloemen. 

alge znw. Bouwland (gron.) ; der meenle valge.

Value. Hetz. als v 1 age. 

Valiant, faliant, vaelianl, vail(l)ant, veliant, 
dapper, kloek, flink, wakker. 

Valie. Hetz. als falie. 

Valke, vale, znw. m. Valk. — Valcbereh, het 
huis waar de tot de jacht afgerichte valken bewaard 
worden; ook valkenhuus, valkenrie. — Valkenaer,
valcvogel (valk).

Valle, znw. vr., val, znw. vr. en m. Val, strik, 
knip ; vallen inden val ; in die valle liggen, er in 
zitten. 

Vallen, st. ww. intr. Y) Vallen ; vallen van den 
evele (van Sinie Cornelis), de vallende ziekte hebben 
; dat vallende evel, dat evel daer men af vallei; 
te bedde v., bedlegerig worden ; ook in zedelijken 
zin ; dat si ghevallen is in die sonde des vleyschs; 
zinken, zakken ; den moet laten v. 2) vervallen tot, 
komen tot, vallen in iets; v. in scame. 3) openvallen, 
van eene betrekking. 4) voorvallen, gebeuren, geschieden; 
enen -, overkomen; ook: te beurt vallen, 
ook bij loting. 5) uitvallen, afloopen. 6) worden, zijn; 
te deele v. 7) bedaren, gaan liggen, van den wind. 
8) vervallen zijn van een recht; in den onrechte v., 
in het ongelijk gesteld worden; vallen van siere 
saken, verliezen. 9) met van, iets niet nakomen ; 
vallen van enen seggen. io) vallen aen, iemands 
zijde of partij kiezen, zich voegen bij ; ook : zich 
wenden tot iemand. 

Valporte, vallehoorte, znw. vr. Hetz. als s c h o tp 
orte.

Valsch, vals, bnw. z) Valsch, bedrieglijk, onbetrouwbaar. 
2) onjuist, onwaar, ongegrond. 3) laag, 
gemeen. 4) vervalscht, onecht, slecht. — Valschaert, 
valscheit, ook : vervalsching; valschelike.

Vaisch, znw. Valschheid; ronder valsch. 
Valschen, velschen, zw. ww. tr. Vervalschen, 
bederven. 
Valschenaer, znw. m. Valschaard, gemeene ke


rel ; ook valscher, ook : vervalscher. 

Vain, valeu. Zie v a 1 e. 

Valuatie, znw. vr. Waardebepaling van de munt. 

— Valueeren ; gevalueert gelt, van eene erkende 
waarde. 

Valuer, valoor, znw. vr. Waarde. 

Valuwe, valewe, znw. vr. Het „vale paard", 
zinnebeeld van valschheid en bedrog; ook valuwinne. 

Valuwen, zw. ww. intr. Vaal worden, verflensen. 

Vgl. valen.

Van, voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Van, uit, 
plaatselijk; van der hant, weg, afwezig. 2) van, 
sedert; van -af ; van nu voor/aen ; van (dien) dat, 
sedert dat. 3) van, wegens, uit hoofde van ; hi en 
dar niet bliven van seamen. 4) door; diís bescreven 
van meester W. 5) van den kant van ; van der moeder, 
wat betreft, ten opzichte van ; nu moghedi van 
mi sonder hoede leven ; ie ne liege u niet van enen 
worde ; van (voor) sinen jaren is hi vroel. 6) van oorzaak, 
bij bnwn., fier ende coene van misten groten geslachte. 
7) bij ; mare van Gode, bekent, lief, liefgelal 
van. 8) ter vervanging van den genitief ; elken van 
sinen cnaj5en ; die stat van Romen. 9) een leeuwe 
van een man, een man als een leeuw. -- II. Als 
bijw. i) Hetz. als a f ; aldus sciel elc anderen van. 
2) zonder ; hoe ende troost dies ben ic van. 

Vanden, vaenden, zw. ww. tr. (ook met den gen.). 
i) Bezoeken, een bezoek brengen aan; craem vanden, 

v. in de craem. 2) bezoeken, beproeven; mit siecle 

612 VANE. 

vanden. 3) de imperatief vant bij een infinitief als 
modaal ww. van den imperatiéf; vant opstaen, vant 
versiaen, vant die weelde vershuwen. — Vandinge,
vandenissa. 

Vane, vaen, znw. m. en vr. i) Vaan, vaandel, 
banier; enes v. dragen, voor iemand opkomen. 2) 
naam van eene maat voor vloeistoffen ; een vane 

biers. 
Vaneel, vanneel, znw. m. Kievit. 
Vaneen , -ene, bijw. Van elkander, uiteen. — 

Vaneenscheiden, -scheden. 

Vangebrief, znw. m. Eene schepenakte waardoor 
iemand gemachtigd wordt om een ander gevangen 
te nemen.

Vangen. Hetzelfde als v a e n. 
Vangenlsso, vanc-, znw. vr. en o. i) Gevangenis. 
2) gevangenschap; v. houden, gevangen zitten. 
3) het recht om iem. gevangen te nemen. — Van


genes(se)houder,-waerder, -brake, het door 
braak ontsnappen uit eene gevangenis. 

Vangenschap, vangenhuus.

Vanger, znw. m. Hid die iemand gevangen 
neemt; de ambtenaar die het recht heeft om iemand 

te vatten. 

Van c , znw. m. Vangst; harincvanc, het vangen. 

Vaneheiligen, znw. Het aanraken van de reli


quieën bij het doen van een eed; ook: de aldus afgelegde 
eed. 
Vanwaen, bijw. Waarvandaan. 
Var. Zie varre en verre. 
Varde. Zie v a e r t en v e r r e; alsovarde, voorzoover. 
Zie v r e d e; vardebrake, vardebrief.

Varde. 

Vare. Zie varre. 

Vare, znw. vr. ; vaer, m. Weg, reis, tocht; met 
enen an (in) v. ende an (in) velde sin, bij iem. 
zijn, in eene vechtpartij, iemands medeplichtige zijn. 

Vare , znw. vr. Hetz. als v a r u w e. 
Varejare(n), ver-, bijw. Het vorige jaar, verleden 
jaar.
Varen, st. ww. — I. Intr. i) Gaan, reizen, trekken, 
varen ; kelgrimage v., coo^vaert v., een bede 

handelsreis doen ; berch ende dal v., over-vaart, 
bergen en door dalen reizen of trekken ; varen ende 
keren ; varende ende kerende, uit en terug ; laten v., 

laten gaan, loopen; ook : achterwege laten; te 
nieute v., te niet gaan; v. om, er op uit zijn; in 
enes woorde varen, iem. in de rede vallen; in onmacht 
v.; uut sinen sinne v.; enen om den hals, in 
den baart varen ; met een inf., varen wonen, visschen, 
roven; soeken v., hem mengen varen. 2) te 
werk gaan, handelen; in wat manieren hi hier mede 

V. sonde. 3) rijden met een wagen ; enen dooi v., 
iem. overrijden. 4) varen. 5) het hebben, zich bevinden, 
varen ; hoe si hadden gevaren sint dat si 
ghescheiden waren, wat hun overkomen was. — II. 
Trans. Voeren ; die cooftman sal mogen doir onse 
straten sin bennewerde varen rasielike. — III. 
Onpers. Gaan ; hi make j5ais, hoe soot vare; koet met u 
vaert, en segge niet dat God u anders geeft dan goet. 
Varen, znw. Zie vare n c r u u t. 
Varen zw. ww. tr. Bevreesd maken, vrees of 
schrik aanjagen, beangstigen. 
Varende, deelw. Varende have, roerend goed; 

waf es ene v. h.: men comter ane, , men comter ave. 

— Varende liede, rondreizende kunstenaars en kunstenmakers 
; varende vrouwe, naam van luchtgeesten. 
Varenernnt, znw. o. Varen, de plant; ook varen. 
Varent, bijw. Hetz. als v a r e j a r e. 
Varieeren, zw. ww. Verschillende kleuren aan 
een wapen.-brengen in 
Varinge, veringe, varinc, bijw. Snel, spoedig; 
terstond; welhaast; also v. als, zoodra. 
Varincs, bij w. (i 6de eeuw). i) Hetz. als v a r i n g e. 
2) haast, bijna; datier varincx niement omme gaf. 
Varken, verken, varkin, varkijn, znw. o. Varken, 
zwijn. — Varkenherder, -schot. 
Varre, verre, var, vare, znw. m. Var, jonge 

VASTHEIT. 

stier. — Varrenleder. — Varrijn, bnw. ; varrinvleesch. 


Varre. Zie verre. 
Varsch. Zie v e r s c h. 
Varsen. Zie v a e r s e n. 
Varst, varste. Zie vorst, verste. 
Vart. Zie v a e r t. 
Varuwe, varewe, veruwe, vaerwe, varwe, verwe, 


vare, znw. vr. i) Kleur; gelaatskleur. 2) kleurstof. 

verf. 3) schoone schijn, glimp, voorwendsel. 
Varuweloos, varu-, verwe-, bnw. Bleek. 
V aruwen, varewen, veruwen, vaerwen, varwen, 

verwen, zw. ww. — I. Trans. i) Kleuren, verven. 
2) kleuren, opsieren ; gheverwede sprake. — II. Intr. 
Kleuren, eene zekere kleur krijgen of aannemen.-

Varuwer, vaerwer, verwer. Varuwersenape, va


ruwerie, varuwinge. 

-varuwich, -vaerwich, in samenstellingen, hemelvaruwich 
e. a. Vgl. -v a e r. 

Vas, znw. o. Hoofdhaar. 

Vasal. Zie vassae1. 

Vasche. Zie v a e s s c h e; ook : band, windsel, 
luier. 
Vase, znw. vr. i) Vezel, van eene stof. 2) rand, 
boord, zoom, belegsel van een kleedingstuk. Vgl. 
vese. 
Vasel, znw. Ongeboren vrucht. — Vaselborse,

nageboorte. 

*Vasel, znw. Gebroed; gevaselt, gemeen, gespuis. 

VaSelinge, znw. vr. Vezels of pluizen van iets; 
zoom van een kleed. 
Vaselment, znw. o. Een stuk vaatwerk. 
Vaselvarken, znw. o. Mager varken; een varken 
dat nog gemest moet worden (?). 
Vassael, vasael, vasseel, znw. m. Leenman, term 

gebruikt om iem. zijne minderheid te doen gevoelen. 

Vasseel, znw. o. Hetz. als v a s e 1 m e n t. 

Vast, vaste, bnw. i) Vast, stevig, sterk; moeilijk 
in te nemen of te veroveren ; krachtig, vast van 
karakter. 2) vast, veilig, welbewaard. 3) vast, standvastig, 
waarop men staat kan maken ; een vaste 
vrede, vast geleide ; vast ende gestade, ook stadevast. 
4) hardvochtig. 5) massief, stijf in elkaar zittende. 
6) vast in iets zittende, aan iets verbonden, in beddevast, 
anker-, erf-, nagel-, buuc-, slotvast e. a. 

Vastavont. Zie vastelavont. 

Vaste, vast, bijw. i) Vast, stevig; zóó dat iets 
weerstand kan bieden. 2) hard, met kracht.; vaste 
eten ende drinken, stevig; vaste gaet mangieren; 
vaste slagyen. 3) snel, spoedig ; nu doet van hare 
vaste u kant, oft enz. 4) vast, niet los ; men ban/se 
vaste; du bist vast geselen. 5) op eene betrouwbare 
wijze, vast ; wi sullen dese dine vaste beleggen. 6) 
zeer, sterk, in hooge mate; vurig ; vaste an der dore, 
dicht bij de deur; vast(e) an ook : aanhoudend, altijd 
door. 

Vastelavont, vast-, vasten -, -avent, znw. m. r) 
De avond, ook : de dag, voor de groote vasten. 2) 
de Maandag en Dinsdag vóór Asschelwoensdag of 
Aschdag; Ilene of j5apenvastenavont, de Zondag 
Quinquagesima of Estomihi, de zevende Zondag voor 
Paschen; grote vastelavont, de Zondag Invocavit, 
de zesde Zondag voor Paschen, de eerste Zondag 
van de vasten. 

Vasteldach, vasten, znw. m. Vastendag.

-

Vastelike. tietz. als vaste, bijw. 
Vastelf] c, bnw. Vasten-; v. shise, eten in de 


vasten, spijs op vastendagen. 
Vastend znw. Zie v a s t e n e. 
Vasten, zw. ww. intr. Vasten; v. sonder sbise, 

zich geheel van spijs onthouden ; enen deck, enen 
heilige vasten, een heiligen dag vieren door vasten (?). 

Vasten, zw. ww. tr. Hetz. als v e s t e n. 

Vastens, vastine, vasten, znw. vr. De vasten; 
ook die vastenen, mv. — Vastentijt, vastinge. 
Va!tenisse. Hetz. als v e s t e n i s s e. 
Vastheit, znw. vr. Stevigheid, sterkte, weer


standsvermogen; ook vasticheit. 


VASTSTAEN. 

Vaststaen, st. ww. intr. i) Vast staan, niet voor 
wijziging vatbaar zijn. 2) jegens iemand verbonden 
zijn, goed zijn voor iets; die ofslager zeil de coojluden 
v. voor hoor geit. 

Vat, znw. o. Ieder vaatwerk, groot en klein, 
van steen en hout, waarin iets kan gedaan of bewaard 
worden; drinkschaal, nap; korf, mand, biezen 
kistje ; lichtval, j5ennincval e. a. ; verklw. valkijn, 
veetkijn, vaelkijn, vatelkijn ; enen dat vat volmeten, 

iem. alles geven wat hij maar kan verlangen. 2) 
het lichaam; dat eertsche vat ; sin vat rumen, ster. 
ven ; ook : persoon ; dat reine vat, van Christus : onrein 
vat, van Judas. 

Vat, znw. o. Plaats om iets te grijpen en vast 
te houden, het vatten van iets; -dat laf was so glat, 
men conder nergkent aen hebben vat. 

Vatebinder, vat-, znw. m. Kuiper. 

Vaten, vatten, zw. ww. — I. Trans. i) Vatten, 
aanvatten ; aangrijpen, aantasten ; in zich opnemen; 
coelheit v., een luchtje scheppen. 2) in den geest 
opnemen, begrijpen. — II. Intr. In iets vervat of 
begrepen zijn; in iemand aanwezig zijn, eene ondeugd. 


Vaten, zw. ww. tr. In een vat of ton doen. 

Vatinge, vattinge, znw. vr. Halsketen, ook vaddinc. 

Vaute, faute, znw. vr. Gewelf; boog. 

Vavasoor, vave-, vavi-, -sor, znw. m. Achter 

edelman(?).-leenman; 

Vecht, znw. o. en m. Gevecht, strijd. 

Veehtboete, znw. vr. Boete bedreigd tegen het 
vechten op straat; ook vechtcore. 
Vechte , znw. vr. Hetz. als v e c h t. 
Vechteles, -lis, znw. o. Vechtpartij, straatge


vecht; strijd ; ook vechtsel, vechtelijc, -lic, vechtelckeit, 
veehtement, veehtsjel. 

Vechten, vichten, st. ww. intr. Vechten ; strij den 
; enen camjb v. ; bevechten, seghe v., victorie v.; 
als znw., twist, ruzie, strijd. — Vechtenderhant,
vechtinge.

Vechter, vichter, znw. m. Vechter, strijder; 
krijgsman ; kampvechter ; vuistvechter. 

Vechtsel, vechsel, vexsel. Zie v e c h t e 1 e s. 

Vedder, znw. m. (oostmnl.). 1) Oom. 2) neef. 

Veder veede, veete, znw. vr. Vijandschap, haat, 
veete; enen v. dragen; ook : de daaruit voortspruitende 
vijandelijkheden, oorlogstoestand tusschen twee 
personen ; bloedwraak ; een v. tegen malcanderen 
ojbnemen. Vgl. orvede. 

Veder znw. m. Het mannelijk teellid. 

Vedebrief, znw. m. Eene schriftelijke aanzeg 

ontzegging van vrede.-ging van eene „vede" of 

Vedele, vedel, znw. vr. Vedel, viool; die bose v. 
siriken, slecht geaard of boos zijn. — Vedelaer,
vedelen, vedelsnare, -spel.

Vedelijc, bnw. Op eene „vede" (iste Art.) betrekking 
hebbende; vedelike Baken. 

Vedelman, znw. m. Hetz. als v e d e 1 a e r. 

Vedeloos, bnw. Niet in „veden" met iemand 
staande; ook: zonder dat eene „wede" van iets (een 
doodslag) het gevolg is. 
Vedelsage, znw. vr. Deuntje bij de viool; beuzelarij. 
Veden, veeden, zw. ww. Haten; bevechten, bestrijden. 


Vedere, veder, veer, znw. vr. i) Veder, veer, 
pluim ; ook : pen, slagpen, vleugel ; sine vederen slaen; 
verklw. vederkijn ; niet een veder, veer, in het geheel 
niet. — Vederloos. 2) voering van een kleedingstuk, 
vooral van bont. 

Vederen, zw. ww. tr. Van veeren voorzien, eene 
pijl. 

Vederinc, znw. m. (?). De veeren van een pijl. 

Vederloos, veer-, bnw. Zonder veeren, kaal. 

Vedermaker, znw. m. Waarschijnlijk: bewerker 
van „vedere", 2). 

Vederslaeh, znw. m. Het slaan met de vleugelen 
; groten v. maken, de vleugels reppen, van 
hoenders. 

VEGEN. 61 -3 

Vederspel, znw. o. De tot de jacht afgerichte 
vogel ; ulevaren met vedersbelen ; ook : de jacht 
met afgerichte vogels. 

Vedervee, znw. o. Pluimgedierte. 
Vedesehap, veet-, znw. vr. Vijandschap; veete. 
Vee, vie, ook veede, veeck, znw. o. Vee ; een 


stuk vee. 
Veech. Zie vege. 
Veechede, veicheit, znw. vr. Het naderen van 

den dood. 

Veechsel, znw. o. Opgeveegd vuil. 
Veechte, znw. vr. Hetz. als v e d e, ie Art. 
Veedrift, znw. vr. Het recht om vee ergens te 


drijven of te laten weiden. 
Veeherde,. znw. m. Herder. 
Veehof, vaekof, znw. m. (oostmnl.). Boerderij. 
Veel. Zie vele en veil. 
Veelal, -all, bijw. Meestal. 
Veelheit, vele., znw. vr. Menigte, groot getal; 

ook velieheit. 
Veelhoofdich, bnw. 

Veelijc, bnw. Dierlijk, als de dieren. — VeeljjCheit, 
veelike. 

Veel c. Zie v e d e l ij c. 
Veelricht, bijw. (oostmnl.). Wellicht. 
Veelmael, bijw. (oostmnl.). Dikwijls. 


Veelmeer, bijw. Veeleer. 

Veelna , bijw. (oostmnl.). Bijna ; ook veelnaer. 
Veelrehande, veelder-, bnw. Velerlei. 
Veelstemmich, -voetich, -vormich, -voudich, 

-wivich. 

Veelte, znw. vr. Hoeveelheid. 

Veelwordich, bnw. Woordenrijk, breedsprakig; 
ook veelsjrakich ; veelreder. — Veelsprekelijcheit.
Veem, verre, znw. o. i) Veemgericht; geheime 
rechtspraak. 2) genootschap, vennootschap (te Am


sterdam). — Veemsehepen, -vonnisse, -wroe

gich, door een veemgericht te berechten. — Vee


men (zie v e m e n).
Veemarket, veede-, -marct, znw. Veemarkt. 
VeeII vene, znw. o. en m. Veen, veenland, veen 


grond. '— Veenaerde, -baggaert.

Veenkel. Zie veneke1. 
Veer. Zie veder en verre. 
Veer, were, znw. m. Veerman. 
Veer, znw. o. Veer, scheepsveer. — Veerboom, 


-boot, -geit, ook : scheepsvracht, -liede, -man, 
-hnns, -loon. 

Veer are. Hetz. als v a r e j are. 
Veers (van-). Zie v e r r e. 
Veers. Zie vers en v e e r s e. 
Veersehap, -schik, znw. o. en vr. De betrekking 
van veerman, het bedienen van een veer. 
Veerschat, ver-, znw. m. Veergeld; scheepsvracht 
; tol. 
Veersehip, ver-, znw. o. Veerschuit. 
Veerse, veerze, znw. vr. Vaars, jonge koe; 
verklw. veersekijn, versken. — Veersenvleeseh, 
-vleisch. 

Veersekjjn. Zie vers. 

Veerstal, znw. m. en o. Plaats waar een veer 

is, ook veerstat ; bediening van het veer. 
Veerste, veersten. Zie verste, versten. 
Veert, znw. m. Wind, scheet. 
Veerte. Zie vierte. 

Veertien, veertich enz. Zie v i e r t i c h enz. 
Veesche. Zie vaesche. 
Veese. Zie v e s e. 
Veest, znw. Hetz. als v e e r t; niet een v., niets 


hoegenaamd. 
Veete, voeten. Zie v e d e, v e d e n. 
Veestal, veewech, veeweide.

Vege, veyge, veech, bnw. Veeg, den dood nabij; 
die vege es ki moet ter monde, of die moet emmer 
sterven, voor den dood is geen kruid gewassen; 
ook als znw. ; ook die veige doot. 

Vegelquaet, znw. o. (Opgeveegd) vuilnis. 
Vegen, zw. ww. tr. Vegen; schoonmaken, rei



614 VEGEVIER. 

nigen ; een swaerl vegen. — Veger, in swertveger, 
j5rivaetveger. 

Vegevier 2 veghvier. Zie v a g e v i e r. 

Veichheit, znw. vr. Hetz. als v e e c h e i t. 

Veide. Zie v e d e. 

Veil, veile, vele, bnw. Te koop, veil ; veile hebben, 
verkoopen; veile bieden, te koop bieden; veile 
backen, bakken om te verkoopen; hem veile maken, 
zich verkoopen. 

Veilen, zw. ww. tr. Verkoopen, te koop bieden 
of hebben ; ook : loven, zeggen hoeveel men voor 
iets dat men wil verkoopen hebben moet. 

Veilich, velick, bnw. Veilig, tegen gevaar of 
aanranding gevrijwaard, zeker ; braniveilich, veilig 
voor brandgevaar, van een huis. — Veilicheit,

veilichlike. 

Veilicheit, znw. vr. Koopwaar, hetgeen men 
te koop biedt; ook veilinge ; veilinge hebben, winkelnering 
drijven, het een of ander te koop hebben. 

Veiligen, zw. ww. tr. Beveiligen, beschermen. 

Veinoot, veinit, veinel, vennet, znw. m. i) Gezel 
; Daniel was des conincs veynoot. 2) vennoot, 
handelsgezel, compagnon, deelgenoot, belanghebbende; 
ook deelveynool; vr. veinotinne. — Veinootschap, 
eennel-, venne-, compagnieschap. 

Veinsen. Zie v e n s e n. 

Veinster. Zie venster. 

Veintschap. Hetz. als v e i n o o t s c h a p. 

Veken, znw. o. Hek. 

Vel, znw. o. i) Vel, huid ; vlies ; vel no vleesch; 
dat vel laten, eene veer laten (in een strijd) ; int 
vel nijen, toetakelen; enes vel verwarmen, iemand 
een zweetje bezorgen, hem afmatten; van vare nut 
den velle springen. 2) de afgetrokken dierenhuid; 
vel van serjbente, drakenvel; velle beyten, in de run 
leggen. 3) bont; vel onder vrouwen clederen (als 
voering). 4) lap, vod, slet; ook scheldwoord voor 
eene vrouw, een vileinich vel. — Verklw. vellekijn, 
velliken. 

Velbloter , znw. m. De werkman die de wol van 
de schapevellen afsteekt of afplukt. 
Vele, veel, onb. telw. en bijw. — I. Telw. Veel, 
met een partitieven genitief; vele vermogen; vele 

ende genoech, overvloedig; in velen, in vele opzichten, 
op velerlei wijzen ; iet vele, nogal veel; vele 
dincs, het een en ander, allerlei dingen; als bijw., 
veelal, vaak. — II. Bijw. i) Veel, bij een comp. als 
thans, vaak achter den comp., liever vele, sachter 
vele; hi was geoul vele sterke; bij een positief ; bij 
te ; vele te eer ; die hoochste vele te voren ; zeer, in 
hooge mate ; vele wel, vele stille ; bij een ww., het 
en deerde hare lettel no vele. 2) dikwijls, veel; niet 
vele iemand, bijna niemand. 3) lang; wat laetti mi 
roepen so vele ; so vele liep hi dat hem tsweet utebrac. 
4) voor een goed deel; dat vele was bi haren 
schonden. 

Vele. Hetz. als v e d e l e en veile. 

Vele, znw. vr. Veelheid, overvloed, weelde of 
ook : grootschheid, trotschheid, ook als persoon gedacht. 


Velein. Zie vilein. 

Velen, zw. ww. tr. i) Verdragen, uitstaan, velen. 

2) aanbevelen ; in duvelvolen, godevolen. 
Velen, znw. o. Hetz. als v o 1 e n, veulen. 
Vele, velch, znw. Velg, buitenrand van een wiel. 
Valle, vulc, znw. o. en m. Mannelijk veulen, 

jonge hengst (?). 

Velich. Zie vellich. 

Velieheit. Hetz. als v e e l h e i t. 

Vellecoper, znw. m. Huidenkoopman. 

Vellemaker, znw. m. De werkman die het per


kament gereed maakt voor de „verluchters". 

Vellen, zw. ww. — I. Trans. i) Doen vallen, 
maken dat iemand of iets valt ; enen v. te voete, 
onder voet; ene baniere vellen. 2) naar beneden halen; 
dat seil vellen ; afbreken, een gebouw. 3) verwoesten; 
te niet doen, te gronde richten ; enen v. van sinen 
name, iem. berooven van zijn roem ; onderwerpen, 

VENSTER. 

eene stad. 4) vernederen; dat God se (Adam en. Eva) 
velde. 5) een einde aan iets maken, enen brant v., 
blussehen ; een evel, enen strot, die tale v., eens 
quaetheit v. ; overwinnen, een gebrek. — II. Wederk. 
Op den grond gaan liggen. 

Vellich, velich, bnw. i) Overtuigd van ongelijk in 
een proces ; enen v. zeisen, iemand bij vonnis in het 
ongelijk stellen ; v. sin van sinen live ende sinen 
goede, veroordeeld worden tot verlies van enz. — 
Vellieheit. 2) openvallende, onbeheerd, van land 
(oostmnl.). 

Vellinge, fellinge, znw. vr. (fri.). Boete. 
Velm, vilm, znw. Vlies. — Velmich, vilmich, 

vliezig. 
Vela, znw. m. Rots. 
Velschen. Zie vals c h e n. 
VelSpot, znw. m. Een stuk vel. 

Velt, znw. o. z) Veld, weide, land, vlakte;. dat 
rume v. kiesen ; in vare ende in velde met enen 
sin, weges ende veldes, rades ende dades mede sin, 
iemands medeplichtige zijn; dat gebloeide velt, het 
hemelsche paradijs. 2) veld, strijdperk, slagveld ; 

velt ende strot bieden, verliesen ; dat velt behouden. 

3) ruit of vak in een geschilderd raam; op een 

schaakbord. 
Velt. Hetz. als v i l t. 
Veltbioeme, znw. vr. Veldbloem. 
Veltbrant, znw. m. Heibrand, veenbrand. 
Veltijn, velter, Zie v i l t ij n, v i t t e r. 
Veltesel, znw. m. Wilde ezel. 
Velthoen, -latuwe, -lachteke (veldsla), -muus^ 

-mane -liede, -roof, -schade. 

Veltsiach, znw. m. V. doen, het recht hebben 
om zijn vee te laten weiden op de gemeene weide, 
recht van „scharinge". 

Veltslange, znw. vr. Klein stuk geschut.
Veltwort, znw. o. Los praatje, op niets steunend 
gezegde. 
Velu81, velueel, znw. Fluweel. 
Vemen, zw. ww. tr. Veroordeelen, straffen. Zie 

v ervemen. 
Vemeschepen. Zie v e e m s c h e p e n. 
Vemme. Zie vim m e. 
Ven, znw. vr. Veenland, moerasland, plas; ook: 

weide, grasland. 
Vende, vinde, vinne, znw. vr. Pion in het schaak


spel. 
Vanden. Zie vinden. 
Venekel, veenkel, vinkel, veneco(o)l, vennecool, 

znw. Venkel. — Venekelsaet, -Stale, -stele 
(-stengel). 
Venle, znw. vr. Hetz. als c n i e g e b e d e. 
Venien, zw. ww. intr. Hetz. als i n c n i e g ebede 
vallen. 
Venigreec, -griec, znw. o. Fenegriek, een ,.geneeskrachtig 
kruid. 
Venijn, fenijn, znw. o. Venijn, vergift, gif; ook 
van zedelijk kwaad ; sin venijn oh enen _ schieten, 
iemand belasteren; vuul venijn, gespuis. 
Ven4naehtich , bnw. Giftig, vergiftig. 

Vengnd, venijnt, bnw. Vergiftig; v-e dieren. 
Venijnden. Hetz. als v e n i n e n. 
Ven^jndieheit, znw.. vr. Vergift. 

.Veninen, zw. ww. tr. Vergiftigen ; ook : venineren, 
venimeren. — Veniner, ook : venijnbereider, 

-

maker; Veninersehe, giftmengster. Venininge.
Veninich, bnw. 'Vergiftig. — Veninicheit. 
Venisoen, znw. o. Wildbraad. 

Venit. Zie veinoot. 
Venne, vinne, znw. vr. Hetz. als ven. 
Venne, vin. Zie vinne. 


Vensen, veinsen, vinsen, veisen, zw. ww. — I. 
Trans. Uitdenken, verzinnen ; een gevensde name. 

— II. Intr. en Wederk. i) Veinzen. 2) voorwenden, 
voorgeven, zich houden, met een objectszin met dat 
of een onbepaalde wijs met te. — Venser, vensinge, 
eenserie. 
Venster, vinster, veinster, znw. vr. en o. Ven



VENTAELGE. 

ster; kijkgat ; blink venster ; verkiw. venslerkijn ; 
vlaesnsclae v., uitspringend dakvenster. --Venster dicht, 
-casino (-kozijn), -cleet (-gordijn), -stile. 

Ventaelge, -taelgie, -talie, -taille, znw. vr. Klep 
aan den helm die kon geopend worden om adem 
te halen. 

Vents, znw. vr. Verkoop ; Ier venten stellen, leg


gen ; beter es goede v. dan goede ware, de naam 

(van goede dingen te koop te hebben) is beter dan 

de goede waar zelf. — Ventedach, -goot.

dente, znw. m. Vent, kerel. 

Venten, zw. ww. tr. Ten verkoop aanbieden.

Ventose , znw. vr. Kop, op het lichaam gezet; 
windbus, een geneesmiddel. — Ventosen, koppen 
zetten op (iem.). Ventosinge, ventosenbusse.
Ver, znw. vr. Vrouwe ; in eenen lemjbel daer Ver 
Pallas vrouwe af was; vooral in de aanspraak (ver 
coninginne ; ook vrouwe ver c. ; ver naelhtegale ; 
comisch ver zitege) en verbonden met een vrouwen


naam ; ver (veren, varen) Soeten sore, ver Mariën 
kink, Clays Vern-aeclhten.
Verabelen, zw. ww. tr. Verbeteren ; zoele harabelen 
diemen qualike mockle verabelen.

Verabuseren, zw. ww. tr. Misbruiken. 
Verachten, zw. ww. tr. i) Weerleggen, tegen 
iets opkomen. 2) minachten, geringschatten. — Ver 
3) beramen, bedenken ; hetz. als v o r e--achtinge.
achten. 
Verachten, zw. ww. tr. (oostmnl.). In de „achte" 
of rijksban doen ; des verbannen mannes ende verac/
den mannes.

Veraehteren, -afteren, zw. ww. — I. Trans. i) 
Benadeelen ; verachtert sin, nadeel lijden. 2) achteruitzetten. 
Verachteringe. — II. lntr. Ten ach


teren zijn ; veracklert sin. — Verachtertheit. 
Verademen, zw. ww. intr. i) Ademhalen. 2) weder 
op adem komen, zich verpoozen, uitrusten. 
Veradroten , zw. ww. intr. (nederr.). Tegenzin 
in iets hebben, verdriet hebben in iets. 
Veraerden, zw. ww. — I. Trans. Van aard doen 
veranderen, een dier. — II. Intr. Van aard veranderen 
; ontaarden. 

Veraergen, -eren. Zie v e r a r g e n, -eren. 

Veraest, deelw. bnw. Overladen, met spijs en 
drank, van de maag.
Veraet. Zie v r a e t. 
Veraffena zw. ww. tr. Verschalken. 
Veraccorderen, zw. ww. intr. Tot overeen 


stemming geraken.
Veralieneren, zw. ww. tr. Vervreemden. 

Veramelgiert, deelw. bnw. In email ; eenen si?veren 
fonte2njot, miller stede wabenen v. 

Veranderen , zw. ww. — I. Trans. i) Veranderen, 
anders maken. 2) vervreemden, in andere handen 
brengen. 3) vervalschen. — II. Intr. i) Veranderen, 
anders worden ; die moet verandert enen, hij 
geraakt buiten zich zelven. 2) in andere handen 
komen. — III. Wederk. Een tweede huwelijk aan gaan 
(oostmnl.). — Veranderinge.

Veranderlij c, veranderlijcheit.

Verandersaten, zw. ww. — I. Trans. Hetzelfde 
als veranderen, i) en 2). — II. Intr. Hetz. als 
v e r a n d e r e n, 2). — III. Wederk. Hetz. als 
v e r a n d e r e n, wederk. — Verandersatinge.

Veranderwerven, zw. ww. — I. Trans. Herhalen. 
— 11. Wederk. Hetz. als v e ran de ren, 
wederk. 

Verandertheit, znw. vr. Veranderlijkheid, afwisseling.


Veranterden, -leren. Hetz. als v e r a n t w e r. 
den, -worden (limb.).

Verantworden, -werden, -woirden, zw. ww. — 

I. Trans. i) Verdedigen, rechtvaardigen ; voor iem. 
opkomen. 2) zich iets aantrekken, recht op iets bewezen. 
3) antwoorden. — II. Wederk. i) Zich ver 
zich op iets -te beroepen. 2) reken-dedigen door 
geven. — III. Intr. In iet v., voor iets aan-schap 
verantwoordelijk zijn. — Verantwor--sprakelijk, 

VERBEIDEN. 

dige, verantworder, hij die voor iets opkomt. 

eranxten, zw. ww. tr. Angst aanjagen aan 

iemand, hem in het nauw brengen; veranxtet, ver 

in benauwdheid verkeerende, benauwd. -anxt, 

Verarbeiden, zw. ww. — I. Trans. i) Door 

inspanning verdienen of verwerven. 2) door inspan


ning uitputten, krachten. — II. Intr. Zich inspan


nen ; zich overwerken. — III. Wederk. Zich over


werken ; verarbeidel, verarbeil, afgesloofd, door hard 

werken verzwakt. 

Verargen, -aergen, -ergen, zw. ww. — I. Trans. 

i) Bederven, iemand ; beschadigen, in waarde doen 

verminderen, iets. 2) boos maken, iemand ergeren. 

— II. Wederk. Zich boos maken. — III. Intr. 
Achteruitgaan, in waarde, ook: in zedelijke waarde, 
verminderen. 
Verargeren , zw. ww. Hetz. als v e r a r g e n, 
Trans. z) en Intr. — Verargeringe.
Verarmen, -aermen, -ermen, zw. ww. — I. 

Trans. Arm maken. — II. Intr. Arm worden. 
Verarren. Zie v e r e r r e n. 
Verasen, zw. ww. wederk. Zich overeten, onma


tig eten, zich ongansch eten. 
Verassisen , zw. ww. tr. Accijns van iets betalen. 
Veratich, bnw. Gulzig, vraatzuchtig. 
Verbabeert, verbabbeerl, deelw. bnw. Ontsteld, 

verschrikt. 

Verbaelgen, zw. ww. tr. Afsluiten. 

Verbaelmonden, -bale-, zw. ww. tr. Het goed 

van een minderjarige als voogd slecht beheeren. 

Verbaest, deelw. bnw. Verdoold, verbijsterd, 

van de wijs, buiten zich zelf; kindsch (oostmnl.). —

Verbaestheit. 

Verbagen, zw. ww. — I. Trans. Iemand bekoren; 
zijn hart veroveren. — II. Intr. Pochen, hoovaardig 
zijn (ook wederk. in oostmnl.). — Verbaginge.

Verbacken, zw. ww. — 1. Trans. Verbakken, 
door bakken verbruiken. — II. Intr. Aaneenbakken, 
deelw. verbacken, van een pers. *verhard, *verstokt; 
van eene zaak, ingeworteld, onuitroeibaar. 

Verbannen, st. en zw. ww. tr. i) In den ban 
doen, iemand; met den banvloek treffen, land. 2) 
verdrijven, verbannen; des lands v. 3) verfoeien. 

Verbanninge.

Verbant, znw. o. i) Verbond, van vriendschap 

e. a., verdrag. 2) verbintenis, belofte waarbij men 
zich tot iets verbindt; van verbant, omdat men tot 
iets verplicht is, uit dwang. 3) fideicommis. --Ver 
een schriftelijk stuk, waarbij een fidei--bantbrief, 
commis op een huis gevestigd wordt; ook : vredestractaat. 


Verbaren, zw. ww. — I. Trans. Openbaren. 

— II. Wederk. Zich openbaren. — III. Intr. i) Te 
voorschijn komen, voor den dag komen, verschijnen, 
zich vertoonen; van den dag, aanlichten, aanbreken. 
2) zich voordoen, den schijn aannemen. --Verbaringe, verlichting.
Verbarmen, -bermen. Hetz. als e r b a r m e n. 
Ook als wederk. ww. — Verbarminge, -berminge.

Verbarmeljjc.

Verbarnen, -barren, -barrenen. Hetz. als 

verb ern en. 
Verbarteren, -berteren, zw. ww. tr. Ruilen, 
verruilen. 
Verbasen, zw. ww. intr. Ijlhoofdig zijn, buiten 
zich zelf zijn, aan zich zelf ontvoerd zijn. 

Verbedden, zw. ww. tr. In een ander bed brengen. 

Verbeden. Zie verbeiden. 

Verbeelden, zw. ww. tr. Met zinnelijke beelden of 
voorstellingen vervullen, het gemoed ; deelw. verbeell, 
ook : in zijn geest vervuld met de voorstelling van 
iets heiligs ; als wederk. ww., zich daarmede vervullen. 
— Verbeeltheit. 

Verbeeldingen znw. vr. i) Zinnelijke voorstel 

2) verbeelding, voorstellingsvermogen.-ling. 

Verbeiden, -beden, zw. ww. — I. Intr. i) Wachten, 
ook met een gen. 2) het uithouden. — II Trans. 
i) Afwachten ; met een gen. ook: te wachten heb



616 VERBEIDER. 

ben. 2) met eene zaak als ondw., te wachten staan. 

— Verbeidinge; verbeidende, verbeidelije,
verbeidich, geduldig. Verbeidenlijcheit, ver 


beidicheit, geduldigheid, geduld. 
Verbeider, znw. m. Troonopvolger; hetz. als 
erfwachter. 
Verbeit, znw. o. Tijd van wachten, tij druinite ; 
sander v., zonder te wachten, onverwijld. 

Verbelgen, st. ww. — I. Trans. i) Boos maken, 
vertoornen. -- II. Wederk. en Intr. Zich boos maken, 
toornig worden. — Verbelginge.

Verbanden. Zie verbinden. 

Verbene, znw. vr. IJzerkruid, verbena. 

Verbenen -beenen, zw. ww. tr. Verschalken, 

voor den gek houden ; teleurstellen ; van zijne bezinning 
berooven, verbijsteren; verbeent, buiten zich 
zelf, razend. 

Verbergen, st. ww. tr. Verbergen, verstoppen, 
verhelen. — Verberchstede, schuilplaats. 

Verbernen, -berrenen, -barren, -berren, -barrenen, 
-baernen, st. en zw. ww. -- I. Trans. Verbranden; 
in brand steken; enen v., zijn boel verbranden 
; verschroeien; verbernde scheereen; laten 
aanbranden, es ooc die sbise vet-zou/en of verbert. 
-- II. Intr. Verbranden, in vlammen opgaan. — 

Verberninge, -berringe; verberntheit; ook: 

hartstocht. 

Verbesen, zw. ww. tr. Verbruiken ; ook verbe. 

sigen. 

Verbeten, deelw. bnw. Woedend. — Verbetenlike. 


Verbeteren, zw. ww. — I. Trans. i) Verbeteren; 
op een v., onder verbetering; int v. van u, 
heerere schej5enen; iet ne mach niet verbetert sin, 
iets is onovertrefbaar. 2) beteren, boeten; enen iet 
v., boete aan iemand bètalen voor iets. 3) vergoeding 
geven voor iets. -- II. Intr. Beter worden, in 
een beteren toestand komen ; verbetert zijn, er op vooruitgaan, 
een voordeeltje hebben. 

Verbeterschap. Hetz. als beterschap. 

Verbeuren enz. Zie v e r b o r e n. 

Verbenen, zw. ww. intr. Bibberen, sidderen. --

Verbevinge.

Verbi. Zie vorebi. 

Verbidden, st. ww. tr. Door bidden of smeeken 

verwerven, vergiffenis van iem. verkrijgen ; door 

bidden redden; door vriendelijk verzoek iem. er toe 

krijgen, b.v. om mee te trekken in den oorlog; alle die 

hi consle verbidden ende vermanen. — Verbid


der, vr. -ige, -ster; Y8rbiddinge.

Yerbiden, st. ww. tr. Hetz. als v e r b e i d e n. 

Verbieden, st. ww. tr. z) Verbieden, beletten. 

2) verhoeden, voorkomen. 3) aankondigen, afkondi


gen ; ook : gebieden (oostmnl.). — Verbiedenisse,

-in_ge, verbod. 

Yerbjjsteren, zw. ww. — 1. Intr. i) Verdwalen, 

afdwalen; v. van, afraken van. 2) bederven, on


bruikbaar worden, van land ; tot armoede vervallen; 

deelw. verbastert. — 1I. Trans. i) Wegmaken, doen 

verloren gaan. 2) vervreemden. 

Verbinden, -benden, st. ww. — I. Trans. i) 

Verbinden ; die ogen v.. iem. blinddoeken ; wonden 

V. 2) anders binden. 3) iem. tot iets verplichten. 4) 
iets bij eene bepaalde akte verbinden; bepalen dat 
een vast goed op iem. moet vererven. — II. Wederk. 
Zich tot iets verbinden; eene overeenkomst 
of verbond sluiten. -- Verbindenisse, -bintenisse. 
Verbint, znw. o. Verbond, overeenkomst. 

Verbiten, st. ww. tr. i) Dood bijten, verscheu


ren ; mishandelen. 2) dooden ; verbeten werden van 

der haestiger doof. 3) vernietigen, te niet doen ; 

nieuwe liefde heeft doude saen verbeten. 3) inhou


den, beteugelen, toorn. 

Verbitteren, zw. ww. -- I. Trans. i) Bitter 
maken; die smake, den mont v. 2) verbitteren, vertoornen. 
— II. Intr. Bitter worden, met grootere 
verbittering gevoerd worden ; die strot verbitterde 
al in een. 

VERBONTENISSE. 

Verblaken, zw. ww. tr. Doorgloeien, verbranden. 
Verblasen, st. ww. — I. Trans. Wegblazen , 
iemand. 

iets; verjagen, emand. — 11. Wederk. en Intr. Uitblazen, 
zich verpoozen. 
Verbleken, -Mee/een, zw. ww. tr. Kleurloos ma


ken. — 11. Intr. Verbleeken. 
Verblenden. Zie verblinden. 
Verblesschen, -bleschen, zw. ww. tr. Verstik


ken ; verpletteren; uitdooven, te niet doen. 
Verbliden, -bliën, zw. ww. -- I. Trans. Ver 
-blijden,

verheugen, vroolijk stemmen. — 11. Wederk. 
en Intr. Zich verheugen. -- Verblidinge, *ver 
verblijt. -blidet 

Verblijf, znw. o. z) Verblijf, verblijfplaats, wo ning. 
2) overblijfsel, overschot. 3) scheidsrechterlijke 
uitspraak (oostmnl.). 

Verbliken, zw. en st. ww. -- I. Intr. t) Verschijnen, 
voor den dag komen. 2) verbleeken, kleurloos 
worden (oostmnl.). — II. Wederk. Zich y er 

-toonen. 
Verblicken, zw. ww. -- I. Intr. Schitteren, blinken. 
-- II. Wederk. Hetz. als h e m v e r b 1 i k e n. 

Verblinden, -blenden, zw. ww. — I. Intr. Y) 
Verblinden, het lichamelijke en het geestelijke oog. 
2) dicht maken, eene ruimte, een weg, een huis. 3) 
te niet doen, bederven, van kracht berooven; edelheit 
v., dat recht v.; verdooven, uitdooven, vuur. — 

II. Wederk. Verstikken, onder de asch, van vuur. 
-- III. Intr. I) Blind worden. 2) zijne kracht van geest 
verliezen, verdooven ; v. van den wine (door overmatig 
gebruik er van); van een geneesmiddel; van 
het lamplicht door een sterker licht. 

Verblint deeles. bnw. Verblind.— Verblintheit. 
Verbli solen, zw. ww. intr. Zich verheugen (limb.). 
Verbliven, st. ww. intr. i) Blijven. 2) verblijven, 

vertoeven. 3) zich naar eene scheidsrechterlijke uitspraak 
schikken, eene zaak aan een scheidsgerecht 
onderwerpen (oostmnl.). 

Verblixemt, deelw. bnw. Door den bliksem getroffen. 


Verbieden, zw. ww. intr. -- I. Bang maken, 
iem. vrees aanjagen. — II. Wederk. en Intr. Bang 
worden ; verblodet, verbloot, bang, bevreesd. 

Verblonken, zw. ww. tr. Verstompen. 
Verblusschen, zw. ww. — I. Trans. i) Blusschen, 
dooven. 2) te niet doen. — II. Intr. Uitgaan, ge 

worden. -bluscht 
Verboch, znw. (nederr.). Bluf, grootspraak. 
Verbode. Hetz. als v o r e b o d e. 
Verbodegelt, znw. o. Geld betaald voor het. 

doen van eene af kondiging. 
Verbodemen, -bomen, zw. ww. tr. i) Een vat, 
er een nieuwen bodem in maken. 2) eene waar, 
overladen in een ander schip. 
Verboden, zw. ww. tr. i) Boodschappen, be


richten. 2) bekend maken, afkondigen. 3) ontbieden. 
-- Verbodinge, bekendmaking; waarschuwing 
ook : dagvaarding. 

Verboden, deelw. bnw. Verboden. 

Verboeten, -boten, -buelen, zw. ww. tr. i) Verbeteren, 
beter maken, eene kwaal, ook: eene zedelijke 
kwaal. 2) aan boete verbeuren (eene som). 3> 
(nieuwe boomen) voor oude inplanten. 

Verboeven, zw. ww. tr. Verspelen. 
Verboyten, -bueyten, zw. ww. tr. Verruilen. 

Verbolge, znw. vr. Weerzin, toom. 

Verbolgen, deelw. bnw. i) Verbolgen, vergramd. 
2) in heftige gemoedsbeweging, ontsteld. 3) in heftige 
beweging, woest, onstuimig, van de zee. --

Verbolgenheit, -ljjc, .like, -schap.

Verbolgen, zw. ww. intr. Hetz. als v e r b e 1


g e n ; ook wederk., onstuimig zijn, van de zee. 
Verbomen. Zie v e r b o d e m e n. 
Verbont, -bunt, znw. o. Verbond, verdrag, over


eenkomst. — Verbontbrief. 

Verbontenisse, -buntenisse, znw. vr. r) Verbintenis, 
verdrag, overeenkomst. 2) verbondenheid, 
ondergeschiktheid. 


VERBOORNISSE. 

Verboornisse, -bornisse, -buernisse, znw. vr. i) 
Misdaad, het plegen van een vergrijp. 2) verbeurdverklaring, 
verbeurte. 

Verboorte, -buerte, znw. vr. Verbeurte ; slaen 
in v-n van live ende goede. — Verboortenisse. 

Verbootschappen, -sce^en, zw. ww. tr. Be


richten, bekend maken, aankondigen. -- Verboot


schapper, -enge.

Verhoren, deelw. bnw. Wedergeboren. 

Verboren, -bueren, zw. ww. — I. Trans. r) Zijn 
recht op iets verliezen, bepaaldelijk als straf, verbeuren 
; sonder v., ongestraft. 2) verdienen, eene 
straf, boete. — II. Intr. Misdoen, zondigen. 

Verborgen, zw. ww. tr. i) Enen v., borgstellen, 
cautie stellen voor iemand; voor iem. instaan. 2) 
iel v., borgstellen voor de nakoming eener verplichting; 
ene soene, enen cam verborgen ; door verleefling 
van een borgtocht verzekeren, goederen. 3) 
zich het lot van iemand aantrekken, voor iem. zorgen, 
met God als ondw. — Verborginge . 

Verborgen, deelw. bnw. x) Verborgen, verstoken. 
2) geborgen, gered. --Verborgenheit, ook: 
mysterie.

Verbornen, -borenen. Hetz. als v e r b e r n e n. 

Verborst, (deelw. ?) bnw. Verwoed, woedend. 

Verbosen, zw. ww. — I. Trans. lem. afzetten, 
oplichten, of ook : verschalken, bedriegen. — II. 
Wederk. en Intr. i) Slecht zijn of worden, zich aan 
eene misdaad schuldig maken. a) boos of verontwaardigd 
zijn over iets. --Verboost, boos, slecht, 
ook als znw. 

Verbot, znw. o. i) Bevel om iets niet te doen; 
verbod. 2) bekendmaking, publicatie. 

Verbonden, zw. ww. --- I. Trans. Verkloeken, 
verrassen, in stoutheid overtreffen. — II. Wederk. 
en Intr. Zich verstouten, het wagen of onderstaan ; 

V. jegen enen, het wagen of opnemen tegen iemand. 
— Verboudet, verbout, stout, onversaagd. 
Verbouwen, zw. ww. tr. Verbouwen. 
Verbraden , st. ww. — I. Trans. Verbranden. 
-- H. Intr. Verteren, zijn gloed of warmte verliezen 
; ook : vergaan, verteren, van rouw. 
Verbranden, zw. ww. tr. en intr. Verbranden; 
enen iel v., iets van iemand in brand steken. 

Verbrassen, zw. ww. tr. Verbrassen. 

Verbrauwen, -braeuwen, zw. ww. tr. Verroe


ren, een deel van het lichaam ; sonder (oge) ver 
-brauwen. 

Verbrauwen, zw• ww. tr. i) Herstellen, goed 
schade, verlies (eig. kalefateren ?). 2) ook-maken, : 
bederven ; dial. verbreeuwen. 
Verbreden, -breeden, zw. ww. tr. i) Verbreeden, 

verwijden; een huus v. Verbredinge. 2) uitzetten, 
grenzen. 3) verbredet, grooter of rijker (in iets), ruimer 
van iets voorzien. 

Verbreidelen, zw. ww. tr. (Een paard) een anderen 
toom of breidel aanleggen. 

Verbreiden, zw. ww. tr. Bekend maken. 

Verbrec, znw. o. i) Tekortkoming ; sonder enich 

V. of argelist. 2) v. hebben, te kort gekomen zijn, 
niet ontvangen hebben waarop men recht had. 
Verbrekeltje, -brecl c, bnw. In gebreke.
Verbreken, st. ww. — I. Trans. i) Verbreken, 

vernielen, stuk maken, breken. 2) schenden, overtreden 
(eig. een vrede), een gebod, verordening. — 

II. Intr. i) Zich vergrijpen jegens iem. of in iets, 
misdoen. 2) veranderen in ; tenen vos moet hi ver 
— III. Wederk. i) Misdoen, in iets te kort-breken. 
komen. 2) zich zetten tot iets (met te) ; iets over 
zich verkrijgen, met eene ontkenning. 
Verbrieven, zw. ww. tr. Schriftelijk, in eene 
akte, iets verklaren of beloven ; beide heren solent 
maleanderen versegelen ende verbrieven in die beste 
vorme. 

Verbringen, -brengen, zw. ww. tr. Doorbrengen, 

verkwisten. 
Verbrinnen, st. ww. intr. Verbranden. 
Verbroeyen, -broyen, zw. ww. --- I. Trans. Zen-

VERDELIKE. 

gen, verschroeien, verzengen, doen verteren. -- II. 
Intr. Verzengen, verschroeien, verteren. 

Verbroken, zw. ww. — I. Intr. Misdoen ; te 
kort komen ; sonder enich v. ---II. Trans. Verbeuren. 

Verbrouwen, st. en zw. ww. tr. Verbrouwen, bij 
het brouwen verbruiken. 

Verboeren enz. Zie v e r b o r e n. 

Verbugen, st. ww. intr. Overhellen ; enen doei 

v. te, iemand ergens toe brengen. 
Verbuyst, bnw. Dronken. 

Verba t, deelw. bnw. Opgetogen, buiten zich zelf. 

Verbnyten, -buien. Hetz. als v e r b o y t e n. — 
Verbutinge, ruiling. 

Verchinsen, -censen, -c(h)einsen, -cj/nsen, zw. 
ww. tr. i) Verpachten. 2) deelw. verseinst, verbonden, 
verpand ; es u herte dus hoge verseinsi ? 

Versieren, -chieren, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Versieren, mooi maken. 2) versieren, opluisteren. — 

II. Intr. Sierlijk of fraai worden. — Vercieringe ; 
verciernisse pracht ; versiert, verchiert, prachtig, 
-- Vereiertheit, sierlijkheid, tooi.

g'^

Verdacht, deelw. bnw. i) Argwanend. 2) onbetrouwbaar, 
verdacht. 3) aan iets indachtig, op iets 
verdacht of bedacht. 4) in de war. 5) zie v e rd i nk 
e n. --Verdachtelike, uit wantrouwen, op een 
bloot vermoeden. Verdaehtenisse, verdenking. 

Verdachtich. Hetz. als v o r e d a c h t i c h. 

Verdaehvaerden, varen, zw. ww. tr. Dagvaar


den. —Verdachvaerdinge; verdachvaertbrief.

Verdadinge, verdedinge, znw. vr. Verandering 
in een verbond door dading, door onderling goedvinden. 


Verdadingen, -*dagedingen, -degedingen, -dedingen, 
zw. ww. tr. i) Eene bepaling door dading, 
bij overeenkomst veranderen. 2) door schikking tot 
stand brengen of vaststellen ; ook : een gevangene 
vrijkoopen. 3) iemands partij nemen, hem verdedigen. 

Verdaert, deelw. bnw. Verbijsterd, ontsteld; ook 
verdaerní, -dareni, darnt. --Verda(e)rntheit, 
-dareniheil. 

Verdagen, zw. ww. — I. Trans. i) Iem. op 
eene andere plaats voor eene andere rechtbank dagvaarden 
; ook : dagvaarden (tegen een anderen tijd) ; 
iem. dagvaarden om zijn recht op iets te bewijzen. 
2) uitstellen, verdagen. -- II. Intr. i) Vertoeven, 
blijven; sonder verdagen. 2) v. ende verjaren, jaar 
en dag aan denzelfden persoon behooren, gezegd 
van eigendom; metier eigensehaj verjaert ende ver daecht 
sijn, iets jaar en dag in eigendom bezeten 
hebben. 3) dag worden, aanlichten, aanbreken. 

Verdaget, deelw. bnw. Verstaan, te lang op stal 
gestaan hebbende. 

Verdammen, zw• ww. tr. Afdammen. 

Verdarent. Zie bij v e r d a e r t. 

Verde. Zie verre, vrede en vaert. 

Verdeban, -brake . Zie vrede-. 

Verdeel, znw. o. Verdeeling (r6de eeuw). 

Verdeel. Hetz. als vierendeel. 

Verdelen, -deelen, -deilen, zw. ww. tr. i) Ver 

ook : zich ongunstig over-deelen. 2) veroordeelen ; 
iemand uitlaten. 3) uiteenzetten. --Verdelingen 
ook : veroordeeling, en : achterklap. 

Verdeemsteren, -deimsteren, zw. ww. intr. Donker 
worden ; deelw. verdeemsiert, verduisterd. 

Verdegrise, znw. Spaansch groen, kopergroen. 

Verdes, -deck, znw. o. i) Dekking. 2) bedekking. 

Verdecken, zw. ww. tr. i) Dekken, overdekken, 
een huis; van een dak voorzien; van een deksel 
voorzien; verdecte croes, met een deksel; ors verdect, 
met een dekkleed. 2) bedekken, wegstoppen, 
aan het oog onttrekken. Verdeesel, dat wat iem. 
of iets aan het oog onttrekt. 3) omhullen, verbergen. 
4) bekleeden. g) ontdekken, ontmaskeren. — Ver


deckinge.

Verdeliën, -deligen, ook verdeelwen (-deluwena), 
zw. ww. tr. Verdelgen, te niet doen, vernietigen; 
uitwisschen. — Verdeliger, -inge. 

Verdelike.Zie vredelike en vaerdelike. 


618 VERDELUWELIJC. 

-verdeluweljjc , bnw. (On)verwelkelijk. 

Verdeluwen, -delewen, zw. ww. — I. Intr. Ver


welken, verdorren ; zijne kracht verliezen. — II. 

Trans. Zie v e r d e l i ë n. 

Verdelven, st. ww. tr. i) Door graven afsluiten 

of versperren, een weg. 2) afgraven, land. — Ver. 

delvinge.

Verdemoedigen, -deemoedigen, zw. ww. tr. Ver


nederen. 

Verden, oorden, zw. ww. — I. Trans. i) Met 

God als ondw., redden, bevrijden, verlossen van iets, 

of beschermen, vrijwaren tegen iets, een persoon; 

afwenden, iets van iemand. 

Verden, zw. ww. tr. i) Verre houden, verwijde


ren ; enes macht verden, te niet doen. 2) uitstellen ; 

sonder verden. 

Verdenen, -deenen, zw. ww. — I. Trans. Uit


rekken. — II. Wederk. Zich uitstrekken naar, streven 

of verlangen naar iets (limb.). 

Verdenen. Zie verdienen. 

Verdenken, -dinken, zw. ww. tr. en intr. i) Ge


denken, denken aan. 2) overdenken. 3) zich iets 

herinneren, te binnen brengen. — Verdenkenisse, 

gedachtenis. 

Verder, vorder, bijw. Verder ; v. achter vlien, 

verderweg vluchten. 

Vorderen, zw. ww. tr. Bevorderen. Hetz. als 

vorderen. 

Verderfetije, -veljc, bnw. r) Vergankelijk. 2) 

aan bederf onderhevig. — Verderfelijeheit.

Verderfenisse, -venisse, znw. vr. i) Verderf, 

ondergang. 2) verwoesting. 

Verderft, deelw. bnw. Verdorven. 

Verderschen, st. ww. tr. Uitdorschen. 

Verderven, st en zw. ww. — I. Trans. i) In 
het verderf storten. 2) dooden, ombrengen. 3) plunderen, 
verwoesten ; bederven, vernielen ; dooden, verdrijven, 
den tijd. — II. Intr. i) Ongelukkig worden, 
te gronde gaan, zich zelf in het verderf storten. 2) 
verongelukken, bederven, onbruikbaar worden. — 

Verderver, verdervinge.

Verdestrueeren, zw. ww. tr. Verwoesten. 

Verdich , -heit. Zie v a- e r d i c h, -heit. 

Verdichten, zw. ww. tr. Verhalen, schrijven. 
Verdien, znw. m. i) Het verdienen van iets, 
schuld. 2) verdienste. 

Verdienen, verdien, zw. ww. tr. i) Verdienen, 
zich iets waardig maken, aanspraak op iets maken; 
door zijne daden winnen of verwerven; het er naar 
maken dat iemand eene straf ontvangt; het v., het 
zoo bont maken. 2) bewerken, weten te bewerken, 
gedaan krijgen. 3) bedienen, ene kerke, cahelrie, 
costerie. — Verdiener. 

Verdienlij e, -dientljc, -dienteljc, bnw. i) Nuttig, 
dienstig. 2) verdienstelijk. — Verdientlike, 
bijw., naar verdienste. 

Verdienst, znw. o. en m. Verdienste; ook : ver 
-dient. 
Verdienste, -diente, -diende, znw. vr. en m. 
i) Verdienste; na - v. ; loon ; verdiende loon. 2) 
schuld, het verdienen van iets; sonder v., onverdiend. 
Verdiepen, zw. ww. tr. i) De diepte van iets 
peilen, eig. en overdrachtelijk. 2) verdiepen, uitdiepen. 
— Verdiepingen ook : verdieping van een huis. 

Verdieren, zw. ww. — I. Trans. Duur of duurder 
maken, den prijs van iets verhoogen. — II. 
Wederk. Zijne waar op geld houden; zich niet goedertieren 
betoonen, gezegd van God. — III. Intr. 
Duur worden. 

Verdietsehen, zw. ww. tr. In het Dietsch vertalen. 
Verdigen, zw. ww. tr. Afvaardigen, aanwijzen 
voor een ambt. 

Verdiken, zw. ww. tr. i) Bedijken, door een dijk 
afsluiten, indijken. 2) aan dijkwerk te koste leggen. 
Verdieken , zw. ww. — I. Trans. i) Verdikken. 
2) verveelvuldigen. — II. Intr. Dik worden. 

Verdingen, st. en zw. ww. tr. i) Vrijpleiten, 

VERDORREN. 

vrijmaken, bevrijden, verlossen. 2) loskoopen. 3) af


koopen, ook : eene schuld afkoopen. 4) met iemand 

overeenkomen. 5) aanbesteden; ook : aannemen te 

maken. — Verdinger, voorspraak, advocaat (bij 

God) ; verdingester, van Maria. 

Verdinc, znw. o. i) Overeenkomst, verdrag, 

schikking ; zoen (ook met God) ; compagnieschap. 

2) voorspraak, hij die voor iemand pleit. 3) vrij


spraak, vrijstelling. 4) boete opgelegd voor het geval 

dat de dijkgraaf een dijksvak moest „eerdingen" 

(aanbesteden). 5) het „verdingde" of aanbestede 

dijksvak. 6) de som waarvoor het werd aanbesteed. 

7) de aanbesteding zelve. 

Verdingschouwe, znw. vr. De schouw, waarop 

niet goed gemaakte dijkvakken worden aanbesteed 

(Gelderl.). 

Verdingsloot, yarding-, znw. vr. Vaarsloot, eene 

sloot waarin gevaren kan worden. 

Verdinken, -dunken, onpers. ww. i) Medelijden 

inboezemen; medelijden hebben, zich ontfermen. 2) 

voorkomen, toeschijnen. 3) in eene zekere stemming 

of gemoedstoestand zijn; mi en was nie so leide 

verdacht. 

Verdobbelen, zw. ww. tr. Met dobbelen verlie


zen, verspelen. 

Verdocht. Zie verdacht. 

Verdoden, zw. ww. tr. Dooden, ook: de zinne


lijkheid. 

Verdoemel}je , bnw. Afkeurenswaardig, te ver


oordeelen, verfoeielijk. 

Verdoemen, -domen, -duemen, zw. ww. tr. i) 
Veroordeelen. 2) vervloeken; oorzaak zijn van iemands 
veroordeeling of verderf; dal waf verdoemde den 
man (Adam).— 3) Wederk. Zich in het verderf storten, 
de oorzaak van zijn eigen verderf zijn. Verdoemenisse, 
-doeminge, -doemer. — Verdoemt, ook: 
verwenscht, doemwaardig; verdoemtheit, ver 

ook : doemwaardig gedrag.-doemenis; 

Verdoemen , zw. ww. tr. Door damp verstikken. 

Verdoen, st. onr. ww. tr. z) Opmaken, verteren. 

2) verteren, gebruiken ; als znw., gebruik, vertering; 
dal al ons dient lot onsen verdoene. 3) verderven. 
4) ombrengen, dooden. — Verdoeninge.

Verdogen, zw. ww. tr. Verduren, dulden, ver 

-dragen. 

Verdolen, zw. ww. intr. Verdwalen, afdwalen, 
ook in zedelijken zin. 
Verdolen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Uitstaan, dulden. 
Verdolt. Zie v e r d u l t. 
Verdompelen, zw. ww. tr. Smoren, verstikken, 
eene vlam ; ook verdom/en, dempen. 

Verdonderen, zw. ww. intr. Weergalmen. 

Verdonen, zw. ww. intr. Weergalmen. 

Verdonkelen, -donkeren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Verduisteren. 2) onkenbaar of onleesbaar maken. 
3) onhelder, troebel maken. — II. Wederk. i) Ver 

die dach verdonkerde hem. 2) onduidelijk-duisteren; 
worden, van schrift. — Verdonkert, verdonkert 
heit, duisterheid, onduidelijkheid. 
-

Verdooft. Zie v e r d o v e t. 
Verdooyen., -doyen, zw. ww. intr. i) Wegdooien, 
wegsmelten. 2) wegkwijnen, uitteren. 
Verdoolt,. , deelw. bnw. Op een dwaalspoor_; in 
de war, verbijsterd. 
Verdoort, verdort, deelw. bnw. i) Verdwaasd, 
gek, mal. 2) bewusteloos. 

Verdoren , zw. ww. — I. Trans. i) Gek maken, 
zinneloos maken. 2) begekken, bespotten. 3) misleiden, 
bedriegen. — II. Intr. Gek of dwaas worden. 

— Verdoringe.
Verdornet, bnw. Ondoordringbaar (door doornstruiken), 
van eene heg. 
Verdorperen, zw. ww. wederk. Zich als een 
dorper gedragen. 

Verdorren, zw. ww. — I. Trans. Dor, krachteloos 
maken, ook een mensch. — II. Intr. Dor, droog, 
krachteloos worden ; verdorren, verdrogen. — Verdorret. 



VERDORST. 

Verdorst, deelw. bnw. i) Dorstig. 2) V. om, begeerig 
of verlangende naar. 

Verdorsten, zw. ww. intr. Van dorst versmachten. 

Verdorven. Hetz. als v e r d e r v e n. 

Verdorven, deelw. bnw. i) Verdorven, dóórslecht. 
2) in een ellendigen toestand; verdorvenheit. 
Verdossen, zw. ww. tr. Verkleeden, iem. andere 
kleeren aantrekken. 

Verdouwen. Zie v e r d u w e n. 

Verdoven, zw. ww. tr. r) Bedwelmen, verbijsteren. 
2) krachteloos, moedeloos maken. 3) overbluffen. 
4) bedotten. 

Verdovet, verdooft, deelw. bnw. i) Bedwelmd, 
verbijsterd. 2) verlegen, suf. 3) uitzinnig, van zijn 
verstand beroofd. 

Verdrach , znw. o. i) Het verdragen van iets; 
.swaer, quaet V. hebben, iets moeilijk kunnen ver 
iets niet kunnen velen of uitstaan ; goet, sod-dragen, 

V. hebben, het tegenovergestelde. 2) geduld, lij dzaamheid. 
3) kwijtschelding ; vergiffenis ; gratie; 
enen des v. doen, iem. van iets vrijstellen, hem iets 
kwijtschelden ; sonder v., zonder ophouden ; voortdurend. 
4) uitstel ; sonder verdrach, onverwijld. 5) 
verdrag, overeenkomst. 
Verdraehljjc, -dracheljc, -drageljc, -draechljfc, 
bnw. i) Geduldig, lijdzaam. — Verdrachljjcheit. 2) 
te verdragen, draaglijk. — Verdrachlike, met 
geduld. 

Verdrachnisse, znw. vr. Hetz. als v e r d r a c hlijcheit. -
Verdracht. Hetz. als v e r d r a c h, 4) ; sonder 
V., onverwijld. 
Verdraeyen , -drayen, zw. ww. -- I. Trans. i) 

Verdraaien, anders of verkeerd draaien; die cahroen 
doet verdraeyt. 2) verkeeren, op een dwaalspoor 
brengen. 3) weigeren iets te doen of te geven. — 

II. Intr. i) Veranderen. 2) op een dwaalspoor komen 
; gi weert verdrayl dat gi enz., gij deedt er 
verkeerd aan. 
Verdragen, st. ww. — I. Trans. i) Verdragen, 
dulden, lijden. 2) verschoonen, vrijlaten ; sparen. 3) 
kwijtschelden, vrijstellen van iets; enen des rechts v., 
het . proces tegen iem. opgeven. 4) verjagen, ver 

iemand verwijderen, wegnemen ; sJn-drijven; van 
dienst wed hem v., hij wordt afgezet ; van zich 
zetten, leed. 5) opheffen om er een slag mede toe 
te brengen ; tswaert, die bant v. 6) uitstellen, ver 

wijzen. — II. Intr. Over--schuiven. 7) van de hand 
eenstemmen, overweg kunnen ; overeenkomen, een 
verdrag sluiten. — III. Wederk. i) Geduldig zijn. 
2) zich onthouden van iets, het nalaten ; zich wachten 
voor. 3) afzien van iets. 

Verdronken, zw. WW. tr. Verdrinken, in het 
water doen sterven. 

Verdreven, deelw. bnw. Verbannen ; ellendig; 
als znw., balling. 

Verdriegen. Hetz. als b e d r i e g e n. 

Verdriet, znw. o. en m. z) Verdriet, leed, smart; 
pijn, letsel ; dit verdriet, het aardsche leven ; ver 

doen, leed doen, kwellen. 2) verveling, tegen--driet 
zin. 3) last ; v. hebben, ; last van iets hebben; moeite, 
schade. 

Verdrieteljje , bnw. i) Verdrietelijk, _ onaangenaam 
; moeilijk, lastig. 2) onaangenaam, van personen. 
-- Verdrietel0j Cheit.

Verdrietelike, bijw. Op eene voor iem. onaangename 
wijze, tot zijn verdriet. 
Verdrieten, st. ww. intr. en onpers. Iemand ver 
verdriet of leed doen, onaangenaam zijn;-drieten, 

verdriet, leed, pijn hebben; het land over iets hebben, 
zich over iets verdrietig maken; spijt hebben. 
Verdrietieh, bnw. Verdriet hebbende in ; v. sin 
sijns levens, het leven moe zijn. 

Verdrifte, znw. vr. Verdrijving, uitbanning. 

Verdrijf, znw. o. Hetgeen verdrijft; -minne es 

lefts verdrijf. 
Verdr}jfster, znw. vr. ; v; van allen rouwe, van 
_Maria. 

VERDUREN. 619 

Verdringen , st. ww. tr. i) Verdringen, verdrij ven. 
2) verdrukken. 

Verdrinken, -drenken, st. ww. — I. Intr. i) 
Verdrinken ; ook : vergaan, op een schip. -- II. 
Trans. i) Verdrinken, door verdrinking dooden. 2) 
aan drinken besteden, geld. 3) eene zekere hoeveelheid, 
opdrinken. 4) een kint v., een drinkgelag of 
maaltijd houden bij de geboorte er van. 5) dronken 
maken ; verdronken. 6) doortrekken, iets doordringen, 
gezegd van eene vloeistof; verdronken, 
doortrokken. — III. Wederk. i) Zich verdrinken. 
2) zich dronken drinken. 

Verdriven, st. ww. — I. Trans. i) Verdrijven, 
verjagen ; verstooten ; van zich afschuiven ; van zich 
afzetten ; verbannen ; des lants verdriven ; te niet 
doen, wegdoen, verdrijven, die , tit. 2) in het verderf 
storten, ongelukkig maken, eig. door verbanning 
; verderven, uitroeien ; dal God die quade verdrive. 
3) drijven, aandrijven, nopen tot iets ; ook: 
door innerlijke aandrift ; hiertoe bern ic verdreven, 
ik kan niet anders. — II. Intr. i) Overgaan, weggaan, 
verdwijnen, van een gezwel, eene onaangename 
gemoedsstemming. 2) wegdrijven, aandrijven, landen.. 

— Verdriver, verdrivinge.
Verdroeft, -droevet, deelw. bnw. Bedroefd, treurig 
gestemd. — Als bijw. Bedroefd, geweldig ; V. 

jammer. 

Verdroeven, -drueven, -droven, zw. ww tr. I) 
Bedroefd maken, bedroeven. 2) vervloeken ; zier droeft 
si sult gewin. 

Verdrogen , st. ww. — I. Trans. i) Droog of 
dor maken; doen verdorren, een boom; verdrogel, 
dor. 2) uitdrogen, krachteloos maken. 3) doen opdrogen, 
het water van eene rivier. 4) verzengen. — 

II. Intr. i) Uitdrogen, van eene rivier; opdrogen, 
verdrogen, zijne levenssappen verliezen, ook van 
mensehen ; een verdrogel ende vershaect keremite. 
2) dorst hebben, van dorst versmachten. — Ver droginge.
Verdronken, -drunken, deelw. bnw. i) Bedolven; 
v. in sonden, geheel in zonde levende. 2) door 
het water verzwolgen, onder water staande. 3) dronken; 
hi ne was v. niet, hij wist heel goed wat hij deed. 
Verdropen, deelw. bnw. Afgedropen (kaarsvet). 
Verdrot, znw. o. of in. Verdriet (nederr.). — 
Verdrotich, verdrotsam, beide hetz. als v e r


d rietelijc. 

Verdroten, zw. ww. onpers. (limb.). Sick laten 

V. met ere dint, iets moede worden. 
Verdrucken, zw. ww. tr. i) Verstikken, dooddrukken, 
zaad ; dooden ; gheniet verdruct eendr echticheit. 
2) verdrukken, in het nauw brengen, onder 

geweld aandoen aan iem. 3) terneerdrukken,-drukken, 
ontstemmen; verdruct, ontstemd. — Verdruckinge.
Verdubbelen, zw. ww. tr. Verdubbelen. 

Verdachten, zw. ww. — I. Trans. Voor iets 
vreezen of bezorgd zijn. — II. Wederk. Vreezen, 
bezorgd of bang zijn. 

Verdoken , st. ww. tr. Door duiken ontgaan; 

blixen ende donreslage verduken. 

Verduldelike, bijw. Met geduld, met lijdzaamheid, 
geduldig. 
Verduldich, bnw. Geduldig, lijdzaam, gelaten, 
berustend. — Verduldicheit, -like. 
Verdullen, -dollen, zw. ww. — I. Trans. i) Van 
zijne bezinning berooven, aan zich zelf ontvoeren. 
2) op een dwaalspoor brengen, misleiden, bedriegen. 

— II. Wederk. en Intr. Zijne bezinning verliezen; 
op een dwaalspoor geraken. — Verdult, verdollel, 
verdoll, verdwaasd, dwaas, gek ; ook als znw. 
Verdult , znw. o. Geduld. 
Verdunken, zw. ww. intr. Verdrieten, hinderen, 
mishagen ; voor iem. onduldbaar zijn. 
Verdunnen, -dinners, zw. ww. tr. Verdunnen, 
dunner maken, doen 'slinken. 

Verdure, znw. vr., Het groen; ook niv. verduren. 

Verduren, zw. ww. — I. Trans. Afwachten, ook 

vijandelijk. — II. Intr. In of bij iets blijven. 


620 VERDUREN. 

 n. 
iemand 
Verduren, zw. ww. tr. Hetz. als v e r d i e r e 

Ook enen v., emand op kosten jagen, in het koo


pen van iets bemoeilijken. 
Verduren, zw. ww. tr. Beweenen. 
Verduselen, -duesselen, zw. ww. intr. Duizelig 

worden ; verduselt, duizelig, bedwelmd, bewusteloos. 
Verdut, deelw. bnw. Suf, versuft, slaperig. 
Verdunsteren , -duysleren, zw. ww. — I. Trans. 

Verduisteren, donker maken, ook van het geestelijk 
oog en licht; deelw. verduusiert, in het donker zijnde, 
van (geestelijk) licht verstoken. — II. Wederk. Zich 
in het donker zetten ; de oogen sluiten voor (het 
ware licht). -- III. Intr. Zijn licht verliezen, verduisteren; 
van het oog, van zon en maan. — Verduusteringe.


Verduutschen. Hetz. als v e r d i e t s c h e n. 
Verduvelen, zw. ww. tr. ; deelw. verduvelí, van 

den duivel bezeten. 
Verduwelije, -douwelijc, bnw. Verteerbaar. 
Verduwelijcheit, znw. vr. Spijsvertering. 
Verduwen, -douwen, zw. ww. tr. Verteren, ale 

spijs; ook: de spijsvertering bevorderen. — Verd(
o)uwinge.

Verduwen , zw. ww. tr. i) Verstooten, verwerpen, 
smadelijk behandelen. 2) afweren, van zich 
weren; verdrijven, temblacie v. 3) platdrukken, dood 

verpletteren. 4) verdrukken, onderdrukken.-drukken, 
5) verjagen, verdrijven, als die dach den nacht (winternacht) 
verduwel. 6) te niet doen ; die glorie sal 
werden verdu wet. 

Verdwaelt, deelw. bnw. r) Verdoold, onzeker 
aangaande den weg, ook in zedelijken zin. 2) ver 

eeuw).-legen (16de 
Verdwaen , st. ww. tr. Overwasschen. 
Verdwaast, deelw. bnw. Van zijn verstand be


roofd, verdwaasd. 

Verdwalen, zw. ww. intr. i) Verdwalen, ook in 
zedelijken zin, verdolen ; afdwalen van. 2) met eene 
zaak als ondw., ontaarden, achteruitgaan ; niet in 
acht genomen worden, van eene verordening. 

Verdwasen, zw. ww. — I. Trans. i) Van het 
verstand berooven, dwaas maken, op een dwaalspoor 
brengen, op hol brengen ; oncuysheil verdwaesl 
des menschen sinne. 2) vermorsen, verteren, verkwisten. 
— II. Wederk. Hetz. als intr., i) ; deelw. 
bnw. verdwaest. — III. Intr. i) Dwaas of gek worden, 
zijn verstand verliezen. 2) achteruitgaan, arm 
worden zijne bezittingen verliezen (zie d w a s, 2) 
en dwasen, 2). 

Verdwelen , st. ww. intr. Hetz. als v e r d w a 1 e n. 
Verdwelmt, deelw. bnw. Bedwelmd, bewuste


loos, zonder denkvermogen. 
Verdwelt, deelw. bnw. Bedwelmd, duizelig. 
Verdwerelt, -dwerli, deelw. bnw. Onbetrouw


baar. 

Verdwinen , st. en zw. ww. — I. Intr. i) Weg. 
teren, wegkwijnen, langzaam wegsterven, uitteren. 
2) te niet gaan, in het niet verzinken ; doen v., ver 

verscheuren, door martelingen, het lichaam.-nielen, 
3) verdwijnen. — II. Trans. i) Doen verkwijnen; 
niet en verdwijn din herte in enegen toren. 2) doen 
weggaan, verdrijven (i 6de eeuw) ; druc verdwinen. 

Verdwingen, st. ww. -- I. Trans. Bedwingen. 

— II. Wederk. Zich voor iets laten vinden. 
Verdwischen, -dweschen, zw.ww. tr. Uitblusschen. 
Vere. Hetz. als v e r r e. 
Vere, veere. Zie v e e r. 
Verebben , -hebben, zw. ww. intr. Bij eb achter 
zeedieren.-blijven op het strand, van 
Verechteren. Hetz. als verachteren. 
Veredelen, zw. ww. — I. Trans. Veredelen, eene 

zaak. — II. Intr. i) Edeler worden, van zaken, 
beter worden van hoedanigheid. 2) vooruitgaan in 
maatschappelijken rang. 

Verederieken, zw. ww. tr. Herkauwen.

,

Vereensen, -eensen. Zie v e r e is e n. 
Vereesehen. Zie v e r e i s c h e n. 
Vereeuwieht, deelw. bnw. ; v. lijn in, voor 

VERFEIT. 

eeuwig van iets genieten ; in die minne van Maria. 

Vereffen, zw. ww. tr. Hetz. als vereffenen. 

Vereffenen, -hefenen, -iffenen, zw. ww. -- I. 
Trans. i) Enen v., verzoenen, den vrede of de goede 
verstandhouding tusschen twee partijen herstellen. 
2) iel v., (geschillen) uit den weg ruimen. 3) eene 
rekening van iem. vereffenen, hem af betalen. — 
Verefeninge, vereffinge (van vereffen). 

Vereinen. Zie v e r e n e n, -e e n e n, ie Art. 
Vereisch, znw. m. Eisch in rechte. 
Vereischen, -eeschen, -esehen, -heiselhen, zw. en 

st. ww. tr. i) Naar iets vragen of onderzoeken. 2) 
door „eischep" of vragen te weten komen ; bemerken, 
inzien; zien, bespeuren. 3) noodig hebben, behoeven. 


Vereisen , -eesen, -eensen, zw. ww. — I. Trans. 
Verschrikken, schrik aanjagen, afkeer of weerzin 
inboezemen. — II. Wederk. en Intr. i) Bevreesd worden, 
vreezen. 2) gruwen, een af keer of weerzin hebben 
van. 3) ontstellen. — Vereisinge, -heisinge, afkeer. 

Verect, bnw. Van een schild, met hoeken of 
happen er uit, geschonden. 

Verellenden, zw. ww. tr. In ballingschap zenden. 

Verellendicht, bnw. Rampzalig. 

Veren. Hetz. als v a r e n. 

Veren-, verb. nv. van ver, vrouwe ; Verenberien 
soon. 

Verendeel. Zie vieren deel. 

Verenen, -eengin, -einen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Vereenigen, bij elkaar brengen. 2) verzoenen, in 
goede verstandhouding met elkander brengen. — 

II. Wederk. i) Zich vereenigen ; vereent, vereenigd, 
verbonden. 2) het met elkaar eens zijn. — III. Intr. 
Een worden (met). -- Vereninge; ook : huwelijk. 
Verenen, -eenen, zw. ww. wederk. en onpers. 
Zich eenzaam gevoelen, bang zijn ; deelw. bnw. 
vereent, bang, verschrikt, ontsteld. 

Verenicheit, znw. vr. Verbond. 
Verenigen , -eenigen, zw. ww. — I. Trans. z) 


Vereenigen. 2) verzoenen, personen; bijleggen, geschillen. 
— II. Wederk. Eendrachtig worden, een 
vergelijk treffen. — III. Intr. i) Een worden (met). 
2) het eens worden (met); overeenkomen. --Ver


.

eni Inge.

érent, bijw. In het vorige jaar, verleden jaar. 

Verergen, -hergen, zw. ww. — I. Intr. Verergeren, 
achteruitgaan. — II. Wederk. Zich zelf in 
een slechteren toestand brengen. 

Verergen, -ergeren. Zie v e r h e r g e n bij verheren, 
2de Art. 

Verergeren, zw. ww. — I. Trans. Slecht maken. 
-- II. Intr. Slecht of slechter worden, van personen 
; achteruitgaan, van zaken. 

Vereringe, znw. vr. Geschenk in geld (16de 
eeuw). 

Verermen. Zie verarmen. 

Vererren, zw. ww. — I. Trans. Boos maken, 
vertoornen; ontstemmen; verbitteren. — II. Wederk. 
Zich boos maken ; boos of ontstemd zijn. — III. Intr. 
i) Boos worden, zich nijdig maken. 2) slecht of boos 
worden, van het weer. — Vererringe.

Vererren, zw. ww. intr. Verdwalen. 
Vererret, veren, deelw. bnw. i) Boos, toornig, 
nijdig, ook vererrent. 2) ontstemd, terneergeslagen. 

Vererven, zw. ww. — I. Intr. i) In het bezit 
komen van eene erfenis, erfgenaam worden; verervel, 
vererft. 2) op iemand vererven, bij erfenis 
op iem. lomen. -- II. Trans. i) Door erfenis doen 
overgaan of aan iemand brengen, bij erfenis nalaten. 
2) voor iemand (een hoorige) eene uitkeering 
bij versterf aan den heer betalen. 

Vereten, st. ww. tr. Opeten, verslinden. 

Verevelen, -oevelen, zw. ww. — I. Trans. 
Doen verminderen in waarde. — II. Intr. Verminderen, 
slechter worden. 

Verevelheit. Zie v r e v e 1 h e i t. 
Verexeisen. Hetz. als v e r a s s i s e n. 
Verfeit. Hetz. als f o r f e i t, boete. 



VERFIEREN. 

Verfleren, zw. ww. — I. Trans. Trotsch maken. 

II. Wederk. en Intr. i) Trotsch worden of zijn, zich 
verhoovaardigen; intr. ook: uitgelaten of dartel zijn; 
doen v., dartel maken. — Verfiert ; ook verferst, 
groot van moed, fier, stout. 
Verflauwen ;flouwen, zw. ww. intr. Zwak, 
krachteloos worden; van het lichaam; zijn moed of 
veerkracht verliezen. 

Verfoeyen, zw. ww. tr. Verfoeien (16de eeuw); 
ook ver^ ën, verifiën (nederr.). 

1

 Verfrae en, -frayen; ook verfroo eIl -froyen, 
zw. ww. —^I. Trans. Vervroolij ken, erheugen. — 

II. Intr. en Wederk. Zich * verheugen, zich verblij den, 
vroolijk zijn. 
Verfronst, deelw. bnw. Vol rimpels, gerimpeld; 
vol plooien, van de beenbekleeding. 

Vergaderen, .geren, -gederen, -gadren, -garen, 

zw. ww. — I. Trans. t) Vergaderen, verzamelen; 
bijeenbrengen. 2) heel maken, vereenigen of bijeenbrengen 
de stukken van iets. — II. Intr. i) Samenkomen, 
vergaderen. 2) zich verzamelen, te hoop 
loopen. 3) te zamen komen met eene vijandelijke 
bedoeling, om een slag of een gevecht te beginnen. 
4) in huwelike v., trouwen; ook van de lijfsgemeenschap. 
— Vergaderinge, ook : convent, zusterhuis; 
en : samenscholing. 

Vergaen, vergangen, st. ww. intr. i) Eindigen, 
ophouden, afloopen. 2) verzwakken, afnemen, verminderen 
; die ogen beginnen mi vergaen. 3) ver 

zon en maan. 4) verloopen, te niet-duisteren, van 

gaan; te gronde gaan ; omkomen ; het is vergaen met, 

het is met iets of iem. gedaan. 5) voorbijgaan, van 

den tijd. 6) vergaan, gaan, geschieden; koel met 

.-ni is vergaen. — Vergaande, vergankelijk; dit v. 

leven. 

Vergallen, zw. ww. tr. Verbitteren; ook : iemands 
leven verbitteren : iemands gemoed bederven. 
Verg; angelij o, bnw. Vergankelijk. — Vergangeljj 
chede.

Vergangen, deelw. bnw. i) Verleden; ook ver 

2) op leeftijd gekomen, bejaard. -gaen. 

Vergangenisse, verganckenisse, znw. vr. i) Ver 

verderf, ondergang.-gankelijkheid. 2) 

Vergane, znw. Het vergaan, vergankelijkheid; 
ronder v., eeuwig. 2) verduistering, van zon en maan. 
3) het nemen van een einde; einde; sonder vier so 
ware saen alles dincs v.; daer an (aan het eentonig 
gezang van den koekoek) nes geen verganc; 
het overgaan van ongemak of kwaal, herstel. 

Verg ankeli e, bnw. ; ook vergankel. — Ver


ganhelip cheit.

Vergauwelosen, zw. ww. tr. Door nalatigheid 

of onachtzaamheid verliezen of bederven ; pass., 

daardoor verloren gaan. 

Vergecht. Zie v e r g i c h t. 

Vergaderen. Zie vergaderen.

Vergeefs, vergeves, vergees, verges (te-), bijw. 

i) Voor niet, zonder vrucht. 2) om niet. 

Verge ffeniss e, -gefnisse. Zie v e r g i f f e n i s s e. 

Vergeet, deelw. bnw. Dwaas, mal. 

Vergelden, st. ww. tr. i) Betalen ; terugbeta


len ; afdoen, voldoen. 2) vergelden; betaald zetten; 

verzoeten ; enes groten arbeit vergelden. — Ver


geldinge.

Vergelewen, -geluwen, zw. ww. intr. Geel 

worden. 

Vergeliken, zw. ww. tr. Uit den weg ruimen, 

geschillen ; verzoenen, partijen. Vgl. ver 1 i k e n. 

Vergelpen, st. ww. intr. Schreeuwen, ook : een 

strijdleus of wapenkreet aanheffen. 

Vergalt. Hetz. als v e e r g e 1 t.

Vergalt, znw. o. Betaling ; v. doen, vergelden. 

Ver eII zw. ww. tr. i) Vragen; ook vergen 

naer ; ook vragen als een recht, navraag naar iets 

doen. Verger(e), onderzoeker. 2) iem. tot iets 

dwingen. 

Vergencljj c, -genkelijc. Hetz. als v e r g a n k e


1 ij c. 

VERGLIDEN . 

Verges, vergees. Zie v e r g e e f s. 

Vergeselschapt, deelw. bnw. Vergezeld. 

Vergetel, bnw. Vergeetachtig, kort van memorie; 
met een gen., iets vergeten de; in den quaden 
daghen en mes niet v. der goeder ; ook vergetelije, 
vergetich. — Vergetelheit, vergeten


heit ; v. ons Heren, het vergeten van God. — 
Vergetelijeheit, ver'etenisse, ook: nalatigheid, 
traagheid. — Vergetinge, ook : bewusteloosheid. 

Vergeten , st. ww. — I. Intr. en Tr. i) Vergeten, 
niet denken aan ; vergeven ende v. ; niet kunnen 
bedenken; sine mage v., zijne familieleden 
niet kunnen noemen, bewusteloos zijn ; nalaten, 
verzuimen ; overslaan. 2) achterlaten, opzettelijk 
vergeten ; dat min moeder mans vergeten luulde 
in den voetgeterde ; achterafzetten. 3) ontschieten 
uit het geheugen ; sinen naem is my vergeten. — 

II. Wederk. Zijne gedachten of zijn leed op zijde 
zetten, afleiding zoeken, zich ontspannen ; ook sins 
zelfs vergeten. -- III. Onpers. Hetz. als intr. en 
wederk. ; dijnre malen is di al vergeten. 
Vergetten, zw. ww. tr. Doen vergeten, vergoeden 
(limb.). — Vergetsen, nederr., ontspannen, 
vermaken. 

Vergevelijc, bnw. Waarvoor vergiffenis te ver 

-krijgen is, vergeeflijk.

Vergeven, st. ww. tr. i) Geven ; vergave God. 
2) weggeven, wegschenken, ook : bij testament. 3) 
vergeven, vergiffenis schenken aan ; enen sinen (zijn 
eigen) evelen moet vergeven, afstand doen van toorn 
of wraak over een geleden onrecht; enen sine (eens 
anders) schout vergeven. 4) vergeven, vergiftigen; v. 
met venine. -- Vergevenisse, vergevinge, ook: 
vergiftiging. — Vergever, giftmenger. 

Vergeves. Zie vergeefs. 
Vergieht, vergecht, vergichtet, vergiecht, deelw. 
bnw. Aan jicht lijdende; verlamd; ook vergichtick. 

— Ver'ichtichede. 
Vergichten, verjichten, zw. ww. intr. Door jicht 

verlammen of onbruikbaar worden. —Vergichtinge.

Vergichten. Zie vergiften. 

Vergien, zw. ww. tr. i) Bekennen, erkennen. 
2) verklaren; eene verklaring in rechte afleggen 
aangaande iets. 
Vergier (met palataal-g), znw. m. Boomgaard, 
tuin. 
Vergieren (met palataal-g), zw. ww. tr. Roeien, 
wijn; vergierer, vergier, wijnroeien. — Vergieringe. 
Vergieren, zw. ww. intr. Belust zijn op iets, 
door begeerlijkheid worden gedreven. 

Vergieten, zw. ww. tr. i) Vergieten, overgieten. 
2) vergieten, storten. 3) overgieten ; Franciscus wart 
vergoten wetter grade vander hogher contemjblacie. 

4) tot gieten bezigen, lood.

Vergiffenisse, .-gifnisse, -geffenisse, znw. vr. i) 
Vergiffenis. 2) vergiftiging, giftmenging; v. des venijns, 
met venijn. 3) vergift, venijn. 

Vergift, znw. o. Vergift. — Vergiftieh, ver 

-erg -ersche, -inga, vergiftigen.-giften, ,

Vergiften, vergichten, zw. ww. tr. i) Ten geschenke 
geven, iets; begiftigen, iemand. 2) in eigendom 
overgeven, een onroerend goed, den eigendom 
overdragen van (een erf); iem. door wettelijke overdracht 
in het bezit er van stellen. 3) toewijden aan 
God of een heilige, heiligen; ook wederk. 4) een 
heilige aanroepen ; bep.: verwenschingen uiten, 
vloeken. 

V ergiselen, zw. ww. tr. i) - Door het nemen van 
gijzelaars zich verzekeren van de onderwerping van 
stad of land ; ook : in de plaats, tot afkoop van de 
gijzelaars er eene schatting aan opleggen. 2) gijzelaar 
voor iemand worden, of misschien ook : een 
gijzelaar voor iemand zetten. — Vergiselsehap, 
het nemen van gijzelaars. 

Verglaest, deelw. bnw. Verglaasd, met glazuur 

bedekt. 

Vergliden, st. ww. intr. i) Verloopen, voorbij


gaan, van den tijd. 2) verminderen, te niet gaan. 


622 VERGLORIEEREN. 

3) verslijten; deelw. vergleden, versleten, van wetten, 

dijken, kleederen. 

Verglorieeren, zw. ww. intr. en wederk. Zich 

verlustigen, behagen scheppen; ook vergloreeren.

Vergoeden -goeden, -guden, zw. ww. tr. i) Een 
te kort aanvullen, goedmaken. 2) hetz. als a f g o ed 
e n. — Vergoedinge (oostmnl.). 

Vergolsen, zw. ww. tr. Verbrassen, verslempen; 
ook vergoliasen, -guliasen. 
Vergomen, zw. ww. tr. Verzuimen, nalaten; 
verwaarloozen. 
Vergonnen, onr. ww. — I. Trans. Misgunnen. 

II. Intr. Iem. niet genegen zijn, hem benijden, 
iem. niet kunnen velen of uitstaan. 

Vergonste, znw. vr. Afgunst. 

Vergorden, zw. ww. tr. Den buikriem steviger 

aanhalen van (een paard). 

Vergoren, zw. ww. intr. Goor of vuil worden, 
ook van melk. — Vergoort, vervuild ; ook door 
zedelijke smetten, de zonde. 

Vergouden, deelw. Zie v e r g e 1 d e n. 
Vergouden, zw. ww. tr. Vergulden. — Vorgout, 
verguld. 

Vergramen, -grammen, zw. ww. — I. Trans. 
Vertoornen, boos maken. — II. Wederk. Zich boos 
maken, toornig zijn of worden, zich ergeren. --

III. Intr. Hetz. als Wederk. 
Vergraset, deelw. bnw. Met gras begroeid.
Vergraven, st. ww. tr. i) Afgraven, veen. 2) 
(door graven) ontoegankelijk maken, verstoppen. 
Vergrellen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Tergen. 
Vergremen. Hetz. als v e r g r a m e n. 
Vergrimmen, vergremmen, zw. ww. — I. Trans. 

Verbitteren, verbitterd maken, vertoornen. — II. 
Wederk. i) Zich boos maken, verbitterd zijn. 2) 
bitter bedroefd zijn. — III. Intr. Hetz. als wederk., i). 

— Vergrimmet, vergrimi, vergremmet, vergrimd, 
verbitterd, vijandig gestemd tegen (oj5). 
Vergripen, st. ww. — I. Trans. Eene wijziging 
brengen in (een termijn), dien verkorten. — II. 
Wederk. Zich vergrijpen, een misslag begaan. 

Vergroeyen, -groyen, zw. ww. intr. i) Groeien, 
aankomen, rijp worden. 2) toenemen, aangroeien. 
3) vergroeien, dooreengroeien; vergroeyl, waar het 
moeilijk is zich een weg te banen of den weg te 
vinden. 4) opleven. 

Vergroenen, zw. ww. — I. Intr. Groen worden, 
van een boom ; ook hetz. als v e r g r o e y e n, i). 

— II. Trans. Groen maken ; dese boom vergroent 
ende verchiert alle ander bomen. 
Vergrommen, zes. ww. wederk. Brommen, uit 
zijn humeur zijn, grommen. 

1 

Vergronden, -grunden, zw. ww. tr. Doorgronden, 
peilen, begrijpen.
Vergroten, zes. ww. wederk. Zich dik maken, 

d. i. zich verheffen. 
Vergroven, -grouven, zw. ww. — I. Trans. Grof 
of dik maken; vergroofde oft versaemde lucht; ook: 
verstompen. — II. Intr. Dik worden, grof worden. 

Vergrouwen. Zie vergruwen. 

Vergruten, zw. ww. tr. Het gruitgeld betalen 
van (het gebrouwen bier).

Vergulden. Hetz. als v e r g o u d e n. 

Verguus. Zie verjuus. 

Verhaehten, zes. ww. tr. In het nauw brengen. 

Verhael, verbal, znw. o. i) Het voor de tweede 
maal instellen van dezelfde -actie. 2) schadevergoe


ding. 3) beroep. 4) hoop op redding, redding. 
Verhaerden. Zie verhard e n. 
Verhaasten, -hals/en, zw. ww. — I. Trans. Voor


komen. — II. Intr. (Te) haastig of snel zijn, haast 
of spoed maken. — III. Wederk. Hetz. als Intr. 

— Verhaest, haastig, snel. 
Verhaestigen, zw. ww. wederk. Hetz. als v e rhaesten, 
Wederk. 
Verhaet, deelw. bnw. Gehaat; mei enen, bij 
iemand. Zie ook bij v e r h a t e n. 
Verhal. Zie verhae1. 

VERHEERGEWADEN. 

Verhalen , zw. ww. — I. Trans. i) Halen ; ok 
hem v., op den hals halen; adem verhalen. 2) verhalen, 
iets van iemand terughalen of terugkrijgen; 
schade aen enen v., 3) terugkrijgen, iemand of 
iets ; zich verschaffen, verwerven, iets ; daer en is 
geen verhalen an walst verloren is. 4) vertrekken, de 
oogen. 5) sine vaerl h., een aanloop nemen. 6) die 
varuwe v., van kleur verschieten, blozen of ver 

7) die tale v., den draad van het verhaal-bleeken. 

weder opnemen. 8) herhalen, ook: andermaal over 

iets dingen. 9) herstellen, inhalen, vergoeden; sine 

cracht v., op zijn verhaal komen. io) mededeelen. 

— II. 'Wederk. i) Zich'schadeloos stellen. 2) zich 
herstellen, op zijn verhaal komen. 3) zich hervatten, 
op nieuw opkomen met een anderen „taalman ". 4) 
een geding hervatten, b.v. van den namiddag voor 
een geding gebruik maken als de voormiddag te 
kort schiet. 5) alsnog zijn recht doen gelden, het 
verzuimde inhalen. 
Verhalinge, znw. vr. i) Herhaling. 2) aanleiding; 
oorzaak of aanleiding tot beleediging; wie 
daervan die v. sin ware, wie begonnen is, tot 
het gevecht aanleiding heeft gegeven. 

Verhalmen, zw. ww. intr. Afstand doen van 
iets, den eigendom overdragen; v. oft iel; ook ver 
-halmeeren. 

Verhameiden, -meden, zw. ww. tr. Met eene 
„hameide" of slagboom afsluiten, iets; dwarsboomen, 
belemmeren, iemand. 

Verhandelen, zw.. ww. tr. r) Behandelen, bespreken. 
2) verhandelen, uiten ; daer was verhandelt 
. menige tale. 3) behandelen, door de handen 
doen gaan, b.v. een gewond lichaamsdeel. — Verhandelinge.


Verhangen, zw. ww. tr. i) Ophangen. 2) verhangen, 
anders hangen. — II. Wederk. Zich verhangen, 
door ophanging van het leven berooven. 

— III. Intr. Door ophanging sterven, ook: aan het 
kruis. 
Verhanteren, -ieren, zw. ww. tr. Handel drij ven 
met (iets). 
Verhardeert, -ardeert, deeles. bnw. Verhard in 
iets. 
Verharden, -haerden, -herden, zw. ww. tr. — 

I. Trans. i) Verharden. 2) het tegen iemand uithouden.. 
3) iets uithouden, doorstaan, verduren. — 
II. Intr. i) Verharden, hard worden. 2) volharden, 
ook in het kwade. — Verhardinge.
Verhart, verhaeri, deelw. bnw. i) Verhard. 2), 
hard gemaakt; een verharde weck. 3) verhard, vereelt. 
4) verhard, verstokt. 5) hardnekkig, van oneenigheid, 
strijd. — Verhartheit, verhardicheit, 

verhaerl-. 

Verhaspen, zw. ww. tr. Anders winden, van 
garen. 

Verhaten, zw. ww. tr. Haten ; deelw. bnw. verhatende. 
— Verhatinge, ook hetz. als *v e r h a e th 
e i t, hatelijkheid, reden om te haten. — Verhaet 

(z. ald.) ; ook : hatelijk ; verhatelike, verhatinge.
Verhaven, deelw. bnw. Verheven ; ook : van 
den geest, verheven boven het aardsche, van het 
hemelsche vervuld. — Verhavenheit. 
Verheehten, zw. ww. tr. Verbinden; mit Godee 
eerhecht sin, met God verzoend, tot Hem teruggebracht. 


Verheelen, -heilen, -helen, zw. ww. — I. Trans. 
Heel maken. — II. Intr. Vasthechten, vastgroeien; 
dichtgroeien, van eene opening.

Verheelt, deelw. bnw. Vastgehecht ; nauw aan 
elkaar verbonden, van het lichaam en de ziel ; v. 
aen, vastgegroeid, vastzittende aan iets. 

Verheenen. Hetz. als v e r e n e n, ede Art. 

Verheent. Hetz. als v e r e e n t, verschrikt, ontsteld. 


Verheeren. Zie v e r h e r e n. 

Verheergewaden, -weden, -weiden, ook : ver


heerwaden, zw. ww. tr. Een leen v., eene uitkeering 
(heergewade, eene som of ook een jachthond, 


VERHEERT. 

een havik, een zwaard e. a.) doen aan den leenheer 

(door den leenman) bij het verheffen van een leen, 

telkens wanneer een nieuwe leenvolger optreedt. 

Verhaart, deelw. bnw. Uitgeput, mat (oostmnl.). 

Verheervaerden, zw. ww. tr. (Een gilde) win


nen (waarschijnlijk verbastering van verheerge


waden). 

Verheesehen. Zie v e r e e s c h e n. 

Verheesen, zw. ww. intr. Heesch worden. 

Verheffen, st. ww. — I. Trans. i) Verheffen, in 

de hoogte heffen. 2) verheffen, tot aanzien brengen, 

verhoogen. 3) roemen, prijzen, loven. 4) canonisee


ren, heilig verklaren. 5) verbeuren. 6) iets beginnen. 

7) enen slack v., toebrengen. — II. Wederk. i) Op


staan. 2) vooruitkomen, in macht of aanzien winnen. 

3) zich verhoovaardigen. 4) opstaan tegen iem. — 

III. Intr. Hetz. als Wederk., i). 
Verheimeliken, zw. ww. tr. Geheim houden. 

Verheit, deelw. bnw. Verhit. 

Vérheit, znw. vr. (Groote) afstand. 

Verhekelen, -heikelen, zw. ww. tr. Met den 

hekel bewerken (vlas, hennep). 

Verhelen, st. ww. tr. Verhelen, verbergen, ver


stoppen. 

Verhelen. Zie verheelen. 

Verhellicht, -hillicht, deelw. bnw. (oostmnl.). 

Hetz. als v e r h e e r t. 

Verhemelen , zw. ww. tr. Overdekken, dekken; 

met eene, vooral houten, zoldering of plafond. 

Verhemelinge, znw. vr. Zoldering, plafond. 

Verhemelte, -hemelt, znw. o. i) Zoldering. 2) 

verhemelte, gehemelte. 

Verhangen, -hingen, zw. ww. tr. Gehengen, ge


doogen, toelaten ; ook van God ; ook als znw., het


zelfde als verhengenisse, verhencnisse, toestem


ming, toelating; van God, wil, beschikking. 

Verherden. Zie v e r h a r d e n; ook : hardnek


kig worden, van een strijd of twist. 

Verherdigen. Hetz. als v e r h e r d e n (ver


harden). 

Verheren, -heeren, zw. ww. tr. i) Beheerschen; 

verkeert sin, onder iemands macht bukken. Ver 

2) bemachtigen.-heringe.

Verharen, -heeren, -heriën, -bergen, zw. ww. tr. 

Verwoesten, platbranden, verdelgen. — Verhaart, 

vereert, verwoest, platgebrand. 

Verhert. Zie verhart. 

Verherweden. Zie v e r h e e r g e w a d e n. 

Verheten, -heilen, zw. ww. tr. Verwarmen; ver


hitten. Vgl. v e r h e i t, iste Art. 

Verhetten. Zie v e r h i t t e n. 

Verheugen. Zie verhogen. 

Verheven, deelw. Zie v e r h e f f e n en v e rh 
a v e n ; ook : onder de heiligen verheven, gecano. 
niseerd ; en : trotsch, laatdunkend. — Verhevenheit. 
Verheven, st. ww. Hetz. als v e r h e f f e n; ook 

wederk. (oostmnl.). 

Verhevenen, zw. ww. tr. Aanslaan in de be


lasting, schotbaar maken, land. 

Verheveninge, znw. vr. Het op nieuw, om de 
7 jaren, (hevenijjd), verdeelen van een dijk over 
de landen in Zeeland. 

Verbijt, deelw. bnw. Vervloekt. 

Verhiliken, zw. ww. wederk. Hertrouwen. 

Verhischen, -liisschen, zw. ww. tr. Moeilijk 

ademhalen. 
Verhit, deelw. bnw. i) Verhit. 2) ontstoken; in 
gramscejen verhit. 3) verbitterd, verwoed. 

Verhitten, -hellen, zw. ww. — I. Trans. i) Ver. 
hitten, heet maken. 2) doen gloeien, van liefde, 
toorn e. a. — II. Wederk. Zich warm maken, aan 
hartstocht ten prooi zijn; hem jegen malcanderen v., 
in een strijd (r6de eeuw). — III. Intr. i) Warm, 
heet worden. 2) last hebben van de hitte. 3) in gloed 
geraken, door toorn, liefde e. a. 

Verhoeden, -Izueden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Beschermen, behoeden. 2) verhoeden, voorkomen. 

— II. Wederk. i) Zich wachten. 2) hem v. op, met 
VERHOUWEN. 623 

eene ontkenning, iets niet verwachten. — III. Intr. 

Op zijne hoede zijn. 

Verhoeren, zw. ww. tr. i) Onteeren, overspel 

doen met (een getrouwd man of vrouw). 2) iemand 

tot bedrogen echtgenoot (man of vrouw) maken. 

Verhoert, deelw. bnw. Overspelig. 

Verhogegelt, znw. o. Geld waarmede een bod 

bij eene verkooping of verpachting wordt verhoogd. 

Verhogen, zw. ww. — I. Trans. i) Verhoogen. 

2) verheffen, prijzen. 3) te boven gaan, overtreffen. 

— II. Intr. i) Hooger worden. 2) toenemen. 
Verhogen, -huegen, -heugen, zw. ww. — I. 

Trans. Verblijden, blijde maken, verheugen. — II. 

Wederk. Zich verheugen ; zich verlustigen in, be


hagen in iets scheppen. — III. Intr. i) Blijde zijn, 

zich verheugen. 2) zich herinneren; als znw., het 

geheugen. — Verhoginge, verheuging. 

Verhogen, zw• ww. tr. Zie v e r o g e n. 

Verhogen , zw. ww. tr. Vernederen, laag op 

iemand neerzien. 

Verhoginge, znw. vr. Verhooging van een voor


werp, van eene geldsom, een bod. 

Verhogenisse, znw. vr. i) Herinnering, her


denking, gedachtenis. 2) geheugen. 3) verheugenis. 

Verholen, deelw. bnw. Verborgen; verborgen ge


houden, vooral door God aan de menschen, mysterieus; 

minst kenlic ende alre verholenst, zie v e r h e l e n; 

Maria verholen, onzer Vrouwen dace verholen, 8 

December, de dag van Onzer Vrouwen ontvange


nis. — Verholenheit , ver/wol/zeil, ook: goddelijk 

mysterie ; verholenlike verhoollike, verholike, ver


holentlike; verholenlijo, .-lijeheit.

Verhomoeden, -moedigen, zw. ww. tr. Iel v., 

zich aan een gegeven bevel of voorschrift niet 

storen, het in den wind slaan. 

Verhongeren, zw. ww. — I. Trans. Uithonge


ren, den hongerdood doen sterven. — II. Wederk. 

Opzettelijk den hongerdood sterven. — III. Intr. 

Den hongerdood sterven. — Verhongert, uitge


hongerd. 

Verhooyen, -hoyen, zw. ww. intr. Tot hooi wor


den, verdrogen, door hitte. 

Verhoopt, deelw. bnw. V. werden, hoop krijgen. 

Verhoopt, deelw. bnw. Opgehoopt. 

Verhoornt, -lhornt, deelw. bnw. Met hoorn be


slagen; enen verhoornden clod. 

Verhoorsaten , -hoyrsaten. Zie v e r o o r s a ten. 

Verhoort, deelw. bnw. Ongehoorzaam, afvallig. 

Verhopen, zw. ww. wederk. Hoop hebben; 

heng v. op, hopen op; hem v. in, zijne hoop stellen 

in, zich verlaten op. 

Verhorden, zw. ww. tr. Met horden versterken; 

ook verkordigen. 

Verhoren, zw. ww. tr. i) Hooren, vernemen. 2) 
verhooren, een gebed, verzoek. 3) ongehoorzaam 
zijn aan, niet luisteren naar (een gebod). — Ver 

ook : verhoor, onderzoek.-horinge;

Verhoren, zw. ww. intr. Ophouden ; zonder v. 
(16de eeuw). 
Verhorich, bnw. Ongehoorzaam, halsstarrig. 
Verhouden, -holden, -kalden (oostmnl.), zw. ww. 

— I. Trans. i) Dichthouden, dichtknijpen, neus, 
mond. 2) terughouden, inhouden, tegenhouden; beletten. 
3) opschorten, uitstellen, verschuiven ; hem is 
verhouden een slerfdach, de dood is voor hen verschoven, 
zij hadden al eerder moeten sterven. 4) 
ophouden, laten wachten. — II. Intr. Zich onthouden. 
— III. Wederk. Zich ophouden, vertoeven, 
verwijlen; Bonder v., onverwijld (dit kan ook bij het 
intr. behooren met dezelfde beteekenis). 
Verhoudingen znw. vr. i) Uitstel, opschorting. 
2) belemmering, ook van de werking van een lichaamsdeel. 
3) verblijf, onderdak. 

Verhout, znw. o. Het tegenhouden van iets of 
terughouden van iemand ; daer en was gheen v. an, 
daar was geen tegenhouden aan. 

Verhout. Zie v e r o u t. 
Verhouwen, st. ww. tr. i) Houwende bewerken 



624 VERHOVERDEN. 

(steen). 2) door houwen opruimen, uithouwen, rotsen. 
3) stuk hakken, hakken ; een verbouwen liout, een 
blok hout. 

Verhoverden, -aerden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Hoovaardig of hoogmoedig maken. 2) door overmoed 
verbeuren. 3) zich uit overmoed of trots niet• 
storen aan (een gebod). — II. Wederk. en Intr. 
Zich verhoovaardigen, trotsch zijn, zich verheffen. 

— Verhovaert, deelw. bnw. Hoovaardig, trotsch. 
Verhoverdigen, zw. ww. — I. Trans. Hetz. als 
verhoverden, 2). — II. Wederk. en Intr. Hetz.. 
als verhoverden, wederk. 

Verhoveschen, zw. ww. tr. Verfijnen, kuischen, 
taal. 

Verhuden, -huyden; ook, minder juist, verhoeden, 
zw. ww. tr. i) Verbergen, verstoppen, verhullen; 
bedekken, aan het oog onttrekken ; ook als wederk. 
2) verhelen, verzwijgen. 

Verhuken, zw. ww. tr. Door geschreeuw verstoren 
1 eene rechtszitting). 
Verhulsteren, zw. ww. tr. i) Verduisteren, 
achterbaks houden, iets. 2) verstoppen, iemand. 
Verhuren, -hueren, zw. ww. tr. Verhuren, ver 
Verhurer, -huerre, verhuringe.-pachten. — 
Verhusen, zw. ww. intr. Verhuizen. — Verhusinge. 


Verhuut, deelw. bnw. Bedekt, verborgen. 

Verhuwen, zw. ww. intr. Hertrouwen. 

Veridelen, zw. ww. -- I. Trans. i) Leeg maken. 

2) te niet doen. 3) op niets doen uitloopen, verijdelen. 
4) vervreemden; v. van enen. 5) koud of ledig 
laten ; al verydeltet my ende van ghene dinghen 
mach ic vervullet werden dan enz. — II. Intr. i) 
Dwaas worden; si verydelden in haren gedachten. 
2) op niets uitloopen. — Veridelt, ledig, van eene 
ruimte in het lichaam ; verideltheit. 

Verlenen. Zie verenen, xe Art. 

Verinc , *varinc, znw. m. Bul, springstier. 

Verisehen, -isschen. Hetz. als v e r h i s c h e n. 

Verisert, deelw. bnw. Met ijzer beslagen. 

Verissuwen, zw. ww. tr. „Issue" of „exue" be


talen van (een goed). 

Verjaert, deelw. bnw. i) Jaar en dag iets geweest 
zijnde, v. Poorter. 2) verjaard. — Verjaertheit. 


Verjagen, zw. ww. tr. i) Verjagen, verdrijven, 
wegjagen. 2) ontzenuwen, eene beschuldiging. 
^Verjameren, jammeren, zw. ww. — I. Onpers. 
met een datief. Het spijt mij, het doet mij leed. 

— II. Wederk. Door verlangen verteerd worden 
(na). — III. Trans. Medelijden hebben met (iets). 
Verf are, - jaer, -jaers. Zie v a r e j a r e. 
Verjaren, zw. ww. intr. Verjaren ; enen boedel 

Zaten v., een boedel een jaar lang onaangetast laten 
; in iet verjaerl sin, iets jaar en dag bezeten 
hebben; verjaerde schout, schuld die ouder is dan 
een jaar. — Verj cringe 

. 

Verjogeden, joochden, j i

ueehden, zw. ww. ntr. 
Verjongen, weer jong worden, zich verjongen; ook 

verfogen, verjongen, verjongeren, verjongeliken. 

Ver olisen, zw. ww. — I. Trans. Vervroolijken, 
verblijden. — H. Intr. Vroolijk zijn. 
Verjonnen. Hetz. als v e r g o n n e n en ver0 
fl n e n. 
Verf AAS, verjuis, verjus, verguus, znw. o. Sap 
van onrijpe druiven. 
Versallen, zw. ww. tr. i) Bepraten, bespreken, 
2) afspreken. 3) vertellen. 4) oververtellen. 
Verkeefsen, -kevesen, zw. ww. tr. i) Ontrouw 
worden aan (man of vrouw) ; ook : aan God. 2) ver 
zich stooten.-stooten, van 
Verkeerbert , znw. o. Verkeerbord, triktrakbord, 
ook verkeerde bont, bart. 
Verkeerdelike, bijw. Op eene verkeerde wijze, 
slecht. 
Verkeerder ,keerre. Zie v e r k e r e r.

-

Verkeert, deelw. bnw. i) Verkeerd, omgekeerd; 
reet het hoofd naar beneden. 2) verkeerd, slecht ; 

VERCLAGEN. 

onjuist. 3) onaangenaam, zuur. 4) verkeert van, van 
iets ontaard. 5) veranderd. 6) verminkt, bedorven, 
gehavend. — Verkeertheit. 

Verkeltiven, -caitiven, zw. ww. intr. i) Ellendig 
of rampzalig worden. 2) verdorven worden. — 
Verkeitijft, rampzalig; verdorven. 

Verken, verkijn. Zie v a r k e n; ook : big. 

Verken bnw. Zie v e r k ij n. 

Verkenharst, -marct, -schot, -slager-smeer, 

-smout, -vleesch; verkenscoóye, -bloat.

Verkensijs, znw. m. Accijns wegens den verkoop 
van varkens in de stad (Utrecht). 

Verkennen, -kinnen, zw. ww. tr. i) Herkennen; 
aan bepaalde kenteekenen zien. 2) geheel kennen, 
goed weten ; die erdinholter verkent al wat eerden 
hi oorboren sal. 3) erkennen, belijden. 4) te weten 
komen. 5) constateeren ; eene verklaring aangaande 
iets afleggen. — V erkennisse : in v-n van desen 
sticken, om deze zaken te constateeren. 

Verkeren, -keeren, zw. ww. — I. Trans. i) Ver 

-keeren,

veranderen, omkeeren. 2) verdraaien, de 
oogen. 3) wenden, eene andere richting aan iets 
geven ; deze maledictiën sal hi (God) v. ofr dine vianden. 
4) van den rechten weg afbrengen. 5) ten 
kwade uitleggen, euvel duiden. 6) vertalen. -- II. 
Wederk. i) Verkeeren, veranderen; van partij veranderen, 
afvallen. 2) zedelijk achteruitgaan. 3) om 

hebben, verkeeren. — III. Intr. i) Heen en-gang 
weer gaan, komen en gaan. 2) veranderen, verkeeren. 
3) verkeeren, zich ophouden. 4) v. met schiven, 
op het verkeerbord spelen. 5) bederven, onbruikbaar 
worden, het licht verliezen, van de oogen; 
sin (van een lijk) ogen donker ende verkeert. — 
Verkeernisse, verandering. 

Verkerer, -keerre, -keerder, znw. m. x) Verleider. 
2) hij die iets verstoort of in de war brengt. 
3) hij die iets ten kwade uitlegt, kwaadspreker. 

Verkering" e , znw. vr. i) Van verkeren, tr. Ver 

brengen van iemand op een verkeerden-keering, het 
weg of dwaalspoor. 21 van verkeren, intr., verkeering, 
omgang. 

Verkerven, st. en zw. ww. tr. Hetz. als v e r


ponden. 

Verkeuren. Zie vercoren. 

Verkevesen. Zie v e r k e e f s e n; ook verkeve


saken. 

Verkies, znw. o. Hetgeen men gaarne wil; sin 

V. letten, v. maken, zijne zinnen zetten op. 
Verkiesen, st. ww. tr. i) Smaken, ondervinden; 
die doot v. 2) kiezen, verkiezen ; de voorkeur aan 
iets geven. 3) uitkiezen, uitzoeken. 4) het op iemand 
gemunt hebben. 5) verwerpen. 6) vercoren hebben, 
liefhebben, iemand; met iets ingenomen zijn. 7) tot 
kind aannemen ; tenen kinde vercosen. — Verkiesinge 
; ook : adoptie. 

Y erk"n, verken, bnw. Van een varken, varkens; 

van ver/enen vleesche. 

Verkillen -kellen, zw. ww. tr. Verkoelen, koel 

of koud maken ; enen v. in der minnen. 

Verkinden, zw. ww. intr. (oostmnl.). Kindsch 

worden ; ook verkintschen. 

Verclach, znw. Aanklacht. 

Verclaer, znw. o. Verklaring, beschrijving, toelichting, 
opheldering. 2) uiting; v. doen, geven, mede 

bekendmaken, beschrijven.-deelen, 

Verelaernisse, -clernisse, znw. vr. i) Verklaring, 
verduidelijking; v. doen, duidelijk maken, uitwijzen. 
2) verheldering van het gezicht; het gezicht. 
3) ambtelijke verklaring. 

Verclaers, verelaersen, -inge . Hetz. als v e rclaer, 
-claren, -inge. 
Verelaert, deelw. bnw. i) Helder, glanzend, 
schitterend. 2) verlicht, vooral: van het gemoed; 
door goddelijk licht bestraald. 3) verheugd. 

Verslagen, zw. ww. (oostmnl.). — I. Trans. i) 
Aanklagen, beschuldigen. 2) in rechte voor zich opeischen 
; eene vordering voor iets instellen. — II. 
Wederk. Zich beklagen. --Verslager, -claginge. 


VERCLAPPEN. 


Verslappen, zw. ww. tr. Oververtellen, verklappen. 


Verclaren, zw. ww. — I. Trans. i) Klaar of 
helder maken, verhelderen ; sine ogen v., eens goed 
uit zijne oogen kijken ; sin herie, ook sine ogen v., 

zijn oogen of zijn hart verkwikken door het zien 
van iets aangenaams ; verv. : zijn hart ophalen; 
reinigen, zuiveren. 2) duidelijk maken, verduidelij ken. 
3) verheerlijken. 4) overschitteren, in glans 
overtreffen. 5) uitleggen, verklaren, verhalen, mede 

verklaren, aangaande iets eene, ook:-deelen. 6) 
rechtelijke, verklaring afleggen ; uitleggen ; als znw., 
uitlegging, verklaring; dit sleet tot onsen (der schepenen) 
verclaren. — II. Wederk. i) Aanlichten, 
van den dag; opgaan, van de zon ; als znw., schijn 

klaarheid. 2) zich zuiveren, van eene schuld.-sel, 

— III. Intr. i) Helder worden; aanbreken, aanlichten, 
van den dag; hem docile, Baer si (eene geliefde) 
voor hem stont (in den nacht), dat die dash 
verclaerde. 2) met goddelijk licht bestraald worden 
in het gemoed, gelukkig of gelukzalig worden. 3) 
licht geven. — Verclarer, verclaringe.
Verdeden, zw. ww. — I. Trans. i) Schoon 
kleeden, iemand mooie kleeren aantrekken. 2) tooien, 
opsieren. 3) bekleeden, met de eene of andere mooie 
stof. 4) kleeden ; eerlike verdeel met enz. 

Vereleinen, -clenen, zw. ww. tr. Vernederen; 
ook wederk.: zich verlagen ; zich verootmoedigen; 
,00k : geringschatten. — Vereleininge. 

Vereleinmoedicht, deelw. bnw. Verslagen. 

Verolicken, zw. ww. tr. Onderzoeken. — Verclicker. 


Vervloeken, zw. ww. tr. Verschalken. 

Verclonteren , -clonderen, zw. ww. intr. i) Klonterig 
worden. 2) in klitten zitten, van het hoofdhaar. 


Verenapen, zw. ww. intr. Als „cnape" of knecht 
dienen. 
Verenauwen, zw. ww. tr. Oppeuzelen, eene 
spijs; verteren, opmaken, goed. 

Verenopen, zw. ww. tr. i) Anders knoopen. 2) 
verbinden, aaneenhechten. 3) afbinden, afknoopen, 
Bene ader. 

Vercnoppen, -cnuj en, zw ww. tr. (oostmnl.). 

Verbinden, verplichten. 

Vercoelen, -solen, -cuelen, zw. ww. — I. Trans. 

i) Verkoelen, afkoelen, koud maken. 2) iemands 

gemoed verkillen. 3) v. sinen moet, zich wreken. 

— I1. Wederk. i) Zich verkoelen, zich verfrisschen; 
als znw., vercoelen, verkoeling, verfrissching. 2) zijn 
gemoed verkoelen, kalmeeren, bedaren. — III. Intr. 
i) Koel worden, afkoelen. 2) verminderen in gloed, 
van het gemoed, vriendschap, hartstocht. — Ver


coelinge, vercoelnisse.

Vercoenen, zw. ww. — I. Trans. i) In koen


heid overtreffen. 2) door koenheid overwinnen, over


bluffen ; die men vercoent es saen verwonnen ; ver


schalken. 3) koen of dapper maken. — II. Wederk. 

i) Koen of dapper worden. 2) zich verstouten (tot 

iets). — III. Intr. Hetz. als Wederk., i). 

Vercoeveren, -coveren, zw. ww. — I. Intr. en 

wederk. Er boven op komen, zich herstellen, van een 

geleden verlies of, ook: zedelijk, nadeel ; herstellen, 

bijkomen, van eene ziekte. — II. Trans. Herstellen, 

te boven komen; scade v., die men hevel ontfaen. 

Vereoevereren, -covereren, zw ww. tr. Terug


krijgen, een recht. 

Vereombienen, zw. ww. tr. *Voorrekenen, ver


klaren, uitleggen, mededeelen. 

Vercomen , st. ww. intr. i) Te boven komen; 

opkomen, ook onpers.; doen hem was v. ; als znw. 

vooruitgang, herstel van geleden schade. 2) over


eenkomen (oostmnl.). 

Verconden, zw. ww. tr. Bekend maken, aan 

aanzeggen, ook: ambtshalve. — Vercon--kondigen, 

dingo, ook vercondigen. 

Vercondichbrief, znw. m. Oproepingsbrief. 

Verconen. Zie v e r c o e n e n. 

VERCUWEN. 

Vereoophuus, -stede, -strege (verkoopster, 
vla.), -ware. 

Vercopelijc, bnw. Veil, te koop. 

Vercopen, zw ww. tr. i) Verkoopen ; diere v.; 
vereoj4en ende verraden ; hem diere v., in een slag, 
verwoed vechten, vele vijanden dooden. 2) iet tot 
enen live v., het levenslang vruchtgebruik van iets 
tegen betaling afstaan. — Vercoper, vercoperigge 
(vla), verco^igge; vercopinge.

Vercoperen, zw. ww. tr. Met koper of metaal 
bekleeden of bedekken. 

Vercoppelen, zw. ww. tr. Koppelen, eene vrouw; 
haar met een man in betrekking brengen. 

Vereoren, deelw. bnw. i) Uitgelezen, uitgezocht; 
uitverkoren, als znw.; die vercoorne van hemelrike, 
de zaligen. 2) gekozen ; v. soon, aangenomen zoon; 

V. rechter, scheidsrechter. 3) bemind; v. mei enen. 
4) vercoren hebben. Zie v e r k i e s e n; ook : het op 
iemand gemunt hebben. 
Vereoren, -kueren, -keuren, zw. ww. tr. i) Bij 
keur bepalen of verordenen. 2) bij eene keur ver 
nieuw keuren.-bieden. 3) op 
Vercorten, zw. ww. tr. i) Verkorten. 2) benadeelen, 
te kort doen. — Vereortinge . 

Verconden, vercolden (oostmnl.), zw ww intr. 
i) Koud worden, ook van schrik, van ontsteltenis. 
2) verkoelen, van het gemoed, verslappen. 3) ziek 
worden door koude ; bederven door de koude. 

Vercoudet, vercout, deelw bnw. i) Koud geworden, 
door kou bevangen ; verstijfd van koude, 
ook van de doodskoude. 2) ongesteld door koude in 
het lichaam, verkouden. Vercoutheit. 3) koud, 
onverschillig, traag in het goede. 

Vereoveren. Zie v e r c o e v e r e n. 
Vervracht, vercrafl, znw. Verkrachting; vrouwen 
vervracht. 
Vervrachten, -crechien, -cricklen, -craften, zw. 

ww. tr. i) Iemand zijne kracht benemen, hem aan 
zich onderwerpen, overweldigen, krachteloos maken; 
iem. zijn macht benemen; ook den duivel; eene 
stad, met geweld nemen. 2) verkrachten, schenden, 
een recht; eene vrouw. — Vercrachter, vercrachtinge.


Vererachtigen. Hetz als v e r c r a c h t e n. 

Vercranken, -crenken, zw. ww. — I. Trans. 
Verzwakken, naar lichaam en geest. — II. Intr. i) 
Verzwakken, zwak worden. 2) rampzalig worden, 
verloren gaan. — Vercranct, verzwakt, zwak. 

Vercrechten, -crichten. Zie v e r c r a c h t e n. 
Vererepelt, deelw. bnw. Gebrekkig, van het 
lichaam, lichaamsgebreken hebbende. 

Vercrigen, st ww. tr. i) Verkrijgen, bekomen, 
winnen. 2) in handen krijgen, vangen. 3) op zijne 
hand krijgen. 4) herkrijgen ; les hi sin adem hadde 
vercregen. 5) tot zijn wil krijgen, verkrachten. 

Vercrimpelen, zw. ww. tr. Ineen -, samenkrimpen. 

Vercrimpen, st. ww. intr. i) Ineenkrimpen. 2) 
vergroeien, misvormd worden. — Vererompen,
mismaakt, misvormd. 

Vereroken, zw. ww. tr. i) Verkreuken, kreuken. 
2) verbrijzelen, stuk breken; enen die lede ver 
-croken. 

Vererommen, zw. ww. tr. i) Krom of gebogen 
maken ; die ouderdom vercrommet (nl. die menschen). 
2) verkrommen, krom maken, ook het recht. 

Vercrompen. Zie v e r c r i m p e n. 
Vercruden, st ww. tr. Verdrijven, verstooten, 
verwerpen, verjagen. 
Vercrupen, st. ww. intr. Ontgaan; min bloei 
vercruypl mi, van schrik. 

Vereundigen. Zie vercondigen. 

Vercuschen, zw. ww. tr. Versmaden, verachten; 

vercuschet hebben, hetzelfde. 

Verentsen, zw. ww. tr. Op de markt of op het 
land bepaalde waren aankoopen, om ze, gewoonlijk 
op de markt, weder te verkoopen. 

Vereuwen, zw. ww. tr. Herkauwen ; ook : overpeinzen, 
overiets nadenken. 


626 VERLACHEN. 

Verlachen, st. ww. intr. en wederk. Met eene 
ontkenning; (hens) niet en v., niet kunnen lachen. 

Verlacheren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. (Den 
breidel) v., de teugels vieren ; in galop rijden;; 
verlachiert, met lossen teugel. 

Verladen, st. ww. tr. Overladen, zwaar beladen; 
belasten, iemand, iets; overstelpen; bezwaren, drukken, 
iem.; deelw. verladen, belast, bezwaard, verlegen 
; ook verladich, (met zonden) beladen, (door 
zonden) gedrukt. — Verladinge. 

Verlaet, znw. o. i) Kwijtschelding, vergiffenis; 
vrijstelling, ontheffing; v. van sonden. 2) uitstel; 
sonder verlaet. 3) het van iets afzien ; of zich van 
iets afmaken ; beiden en es gheen verlael, uitstel is 
geen afstel. 4) het maken van een einde aan iets; 
hier moet sin v. der bloetstorlingen. 5) (een kleine) 
schutsluis; ook waterverlaet. 

Verlaetnisse. Zie verlatenisse. 
Verlaeuwen, -lauwen, zw. ww. intr. Verflauwen, 
verkoelen, deeles. verlaeuwet, -lauwet, -laud, 
lauw, flauw, onverschillig met betrekking tot zijne 
geestelijke belangen. 
Verlagen, zw. ww. tr. Belagen, lagen leggen 
aan iem. 

Verlafren, -legen, zw. ww. tr. Vernederen. 

Verlaisieren. Hetz. als v e r 1 a c h e r e n. 

Verlacken, zw. ww. tr. Bedriegen, misleiden; 
verleiden. 

Verlamen, -lammen, zw. ww. — I. Trans. Verlammen, 
in zijne werking belemmeren. — II. Intr. 
i) Lam worden of zijn; verlaemt, verlamd, lam; 
onverlaemt, gezond van lijf en leden. 2) verflauwen. 

Verlanden , zes. ww, intr. i) Op het land of 
strand verzeild raken, van een zeedier. 2) ' vernauwen, 
van slooten, havenmonden e.a. ten gevolge van 
aangroeiïng van het land. 

Verlandinge , znw. vr. Verruiling, verkoop of 
afstand van land. 

Verlanisse. Zie verlatenisse. 

Verlange, verlanc, bijw. i) Lang, langen tijd; 
si sullen verlange (= shade) wedercomen, het zal 
lang duren voordat enz. 2) lang, uitvoerig. 3) langzaam 
; geringe horen ende verlanghe gheloven. 4) 
allengs, langzamerhand. 

Verlangelijc, bnw. Vervelend, de moeite niet 
waard. 
Verlangen , -lengen, -lingen, zw. ww. — I. 
Trans. i) Verlengen. 2) uitstellen, verschuiven; ver 
als znw., uitstel. 3) inhalen, bereiken. — II.-tragen ; 
Intr. i) Langer worden. 2) geduld hebben met (ob). 

— III. Onpers. i) Lang vallen, vervelen, verdrieten; 
sonder v., zonder dat het iem. ooit verveelt. 2) 
verlangen ; ook als znw. -- Verlanginge. 
Verlangenisse, znw. vr. i) Verlenging. 2) verlangen. 


Verlanc, bijw. Zie v e r l a n g e.

Verlane , znw. o. i) Verveling, weerzin, tegenzin. 
2) verlangen. 3) uitstel; v. doen, uitstellen. 

Verlanclike, bijw. Met groot verlangen. 

Verlanesamheit, znw. vr. Uitstelzucht. 

Verlappen, zw. ww. tr. Oplappen, opknappen, 
herstellen ; als intr., herstellingen doen.
Verlasten, zw. ' ww. tr. Hetz. als v e r l a d e n; 
ook : in het nauw brengen. — Verlast, verlastinge. 
Verlatel}]c, bnw. Vergeeflijk, waarvoor vergeving 
is. 

Verlaten, st. ww. — I. Trans. i) Verlaten, alleen 
laten. 2) ontslaan, afdanken ; afzetten ; afschaffen. 
3) kwijtschelden, vergeven ; vrijstellen. 4) leegen, 
ruimen. 5) overtappen, wijn; verlater. 6) uitstellen 
; sonder v. 7) doen eindigen, eene overeenkomst. 
8) deelw. verlaten, met een gen. of eene bepaling, 
van iem. af, hem kwijt. — II. Wederk. Met te en 
op of een gen. Op iemand (iets) vertrouwen, zich 
op iemand (iets) verlaten. — III. Intr. Met iets ophouden, 
het staken. 

Verlatenisse, -laelnisse, -laennisse, -lanisse, znw. 

VERLESEN. 

vr. i) Vergeving, vergiffenis; ook verlalinge. 2) verlatenheid. 
Verlater, znw. m. Hij die vergeeft (de zonden) ; 
vr. verlaiersche. 

Verlauwen. Zie ver 1 a e u w e n. 

Verlech, znw. o. i) Uitgaaf. 2) uitvlucht. 

Verlechten. Zie verlichten. 

Verleden. Zie verleiden. 

Verleden, deelw. Verleden, voorbijgegaan; ge


passeerd ; na zinte Pouwels dads nu laelst verleden, 
laatstleden. 

Verledigen , zw. ww. — I. Trans. Bevrijden, 
verlossen. -- II. Intr. Vrij komen, verlost worden; 
ook : bevallen, verlossen. — Verledinge . 

Verledigen, zw. ww. — I. Intr. Den tijd in 
ledigheid door brengen, beuzelen. -- II. Trans. 
Verbeuzelen, den tijd.

Verleemden, zw. ww. tr. Zóó wonden dat er een 
lichaamsgebrek uit blijft, verminken. -- Verleemt, 
verleem^t, verminkt; ook : gebrekkig, lam, lichaamsgebreken 
hebbende, kreupel. — Verleemte, verleemtheit. 


Verleesten, -leisten, zw. ww. tr. i) Tot stand 
brengen, tot iets in staat zijn, vermogen te doen.. 
2) bekostigen, in staat zijn de kosten van iets te 
dragen. 3) door „leesten" of „inliggen" verteren. 

Verlegen, deelw. bnw. i) Te lang gelegen hebbende, 
door liggen in waarde verminderd, bedorven 
of onbruikbaar geworden. 2) uitgeput, afgeleefd. 3) 
met iets bezwaard of aan den grond zittende ; in 
sonden v., door zonden gedrukt (?). 

Verlegen. Zie verlagen en verleggen. 

Verleggen, -legen, zw. ww. tr. i) Verschuiven, 
uitstellen. 2) afschaffen, buiten gebruik stellen. 3) 
uitgeven, besteden, geld. 4) uitleggen, ontvouwen, 
duidelijk maken. 5) voorschieten, geld. 6) versmaden, 
verstooten. 

Verleiden, -leden, zw. ww. tr. Verleiden, misleiden. 
— Verleidingen verleider. 

Verleiden, -leden, zw. ww. — I. Intr. Onaangenaam 
voor iemand zijn, iem. tegen de borst stuiten; 
tegenstaan; met veranderd ondw., een tegenzin 

in iets krijgen, van iets walgen ; enen iet doen v., 
hetz als trans. — II. Trans. i) Iemand iets of iem. 
tegen maken, maken dat iem. in iem. of iets een 
tegenzin krijgt. 2) iem. verwenschen. — Verlei ding 
e, -ledinge; coever maect v., weerzin, walging. 

— Verleider, -denisse. 
Verleisten. Zie v e r l e e s t e n. 
Verleeken , zw. ww. tr. Smullen; ook zonder 
uitgedrukt object. 
Verleckeren, zw. ww. tr. Belust maken, aan 
het inwilligen van lusten gewennen. 
Verleckert, deelw. bnw. ; znw. verleckerde, lekkerbek. 


Verlelict, deelw. bnw. Leelijk gemaakt, leelijk.

Verlemen, zw. ww. — I. Trans. Verminken 

door het toebrengen van eene verwonding; van 
kracht berooven, verlammen. — II. Intr. Verminkt 
worden, door eene verwonding zijne lichaamskracht 
of gezondheid verliezen. 

Verlenen, -leenen, -lienen, zw. ww. tr. i) In 
leen geven, verpanden. 2) verleenen, geven, schenken 
; toedeelen ; toestaan ; ook : toezenden, iets onwelkoms 
; nu hebdi (God) mi verleent alle grote 
j5ine. — Verleninge . 

Verlengen, -lingen, zw. ww. — I. Trans. i), 
Verlengen; den sanc v., het interdict opheffen. 2) 
uitstellen, op de lange baan schuiven. 3) in lengte 
overtreffen. — II. Intr. i) (Te) lang vallen, vervelen.. 
2) vertraagd worden. — Verlengingen verlenge


nisse. 

Verlenigen, zw. ww. tr. (vooral oostmnl.). Ver 

-leenen. 

Verleren, zw. ww. tr. z) Beginnen te leeren; 
enen weck v., opgaan. 2) aan leeren besteden, geld.. 
3) hetz. als v o r (e) 1 e r e n. 4) verleeren, afleeren. 

Verlesen, st. ww. tr. z) Voorlezen. 2) uitlezen,, 


VERLESSCHEN. 

een boek. 3) uitzoeken, bv. vruchten. 4) doorzoeken, 
eene ruimte. 
Verlesschen, st. ww. intr. (limb.). Uitgaan, van 
vuur. 
Verlet, znw. o. Belemmering in de uitoefening 
van een bedrijf, verlet.

Verletten, zw. ww. — I. Trans. i) Belemmeren, 
ophouden, vertragen, verhinderen; belemmeren in 
de uitoefening van een bedrijf; verlet sin, door 
bezigheden verhinderd zijn iets te doen, het druk 
hebben. 2) uitstellen. 3) door talmen verloren doen 
gaan, verbeuzelen, den tijd. — II. Wederk. Zich 
ophouden, talmen, toeven. — Verlettinge, verlettenisse. 


Verleunen, zw. ww. tr. (nederr.). Verloochenen. 

— Verleunt, afvallig, ook: van het geloof, apostaat. 
Verleven, zw. ww. tr. Overleven. 
Verlevet, verleeft, deelw. bnw. Zich zelf overlevende 
(van •hem verleven), afgeleefd.
Verlevendigen, zw. ww. intr. Opleven. 

Verlicht, verliecht, deelw. bnw. i) Licht, verlicht; 
v. sin, schitteren. 2) door goddelijk licht bestraald, 
vroom. 

Verlichten , -hechten, -luchten, zw.. ww. — I. 
Trans. i) Verlichten, van licht voorzien; den Irone 

V. metten sterren. 2) verlichten, bestralen, ook: het 
gemoed ; helder maken, ook : van verstand. 3) illustreeren, 
een boek. 4) versieren, tot bloei brengen; 
die kerke verlichten. Verlichter , verluchter, 

verlichterie. — II. Wederk. Schijnen, glans of 
licht verspreiden; die sonne verlichte haer an den 
Irone ulermaten scone. — III. Intr. Aanbreken, 
licht worden, van den dag ; het verlicht, het wordt 
licht. — Verlichtster, verlichtige (vla.).

Verlichten, zw. ww. — I. Trans. i) Verlichten, 
minder zwaar maken. 2) verkleinen, verminderen, 

b.v. boeten. 3) verlichten, minder drukkend maken; 
enes ongesonde V. ; den honger v. 4) opbeuren, helpen. 
5) bevrijden, verlossen; pass., bevallen (van).—II. 
Wederk. i) Zich opbeuren, zich opheffen. 2) het 
gemoed verlichten (ook den sin v.), zich herstellen, 
zich beter gevoelen. 3) zich van iets afmaken; hem 
van dien vragene verlichten. — III. Intr. Hetz. als 
Wederk., 2). — Verlichtenisse, verlichtinge.
Verliden, leenen. Zie v e r 1 i ë n. 
Verliden, erkennen. Zie v e r 1 i ë n. 
Verliden, st. ww. intr. Voorbijgaan, verstrijken. 
Verlie 3 znw. o. Verklaring, schepenverklaring, 


schepenbrief; ook : het daarvoor betaalde geld. 
Verlief, znw. o. i) Overblijfsel, restje. 2) hetz. 
als relief en heergewade. 
Verliefeliken, zw. ww. tr. De schoonheid van 
iets (een landschap) verhoogen. 
Verliegen, st. ww. tr. Beliegen. 

Verliën, st. ww. tr., verliden, zw. Verleenen, 
verlijden, in leen geven ; beleenen. — Verlidinge.

Verliën, verliden, zw. ww. — I. Trans. i) Erkennen, 
verklaren, eene gerechtelijke verklaring afleggen 
; schout v., in rechte erkennen. 2) bekennen; 
belijden ; als znw., bekentenis. — II. Wederk. Hetz. 
als trans., i). — Verliïnge, -lidinge ; ook: gerechtelijke 
betalingsbelofte, gerechtsbrief ; verlienisse; 
verliër, hij die ergens voor uitkomt, het bekent. 

Verlies, znw. o. en m. i) Verlies; schade, nadeel. 
2) ellende, ongeluk; ondergang, verderf ; int v. vallen, 
met wederwaardigheden te kampen hebben; 
,een soon des verlies (Judas) ; dat euwelike verlies, 
het eeuwig verderf, de helsche ellende. 

Verliesen, st. ww. — I. Trans. i) Verliezen, 
kwijtraken ; eene zaak (rechtszaak) verliezen ; verloren 
geven, in het ongelijk stellen (tegenover gewonnen 
geven) ; uit het oog verliezen; den weck v., 
kwijtraken; sin gelael v., zijne houding of conte. 
nance niet kunnen bewaren, niet weten hoe zich te 
houden ; ene bede v., een verzoek niet ingewilligd 
krijgen; ene broke met rechte v., veroordeeld worden 
tot betaling eener boete ; sine lede v., het gebruik 
zijner leden kwijtraken; sinen loo v., niet meer 

VERLOOSSEN. 

kunnen loopen; trine v., vergeefsche moeite doen; 
hels verloren jbine, ook hels verloren; ene vaert v., 
eene vergeefsche reis doen; ook : kwijtraken, van 
iets dat men wel wil missen ; die corlse v. ; die werelt 
v. ; (van de wereld verlost worden) diese dede 
riesen; enen moeten v., iemand niet kunnen vinden; 
verloren werden, verdwijnen ; ook : verloren gaan, 
van eene zaak. 2) verloren doen gaan, in het verderf 
storten, verderven ; gout ende silver heeft veel 
Tiede verloren; tit v., verloren doen gaan, verbeuzelen 
; verloren werden, bliven, verloren gaan ; v. 
laten, in het verderf laten ; die verloren sone ; hem 
v., zich zelf in 't verderf storten. 

Verliesenisse, znw. vr. Verderf ; ook verliesinge 
: ook : verlies. 

Verlieser, znw. m. i) Hij die iets verliest, ook 

eene rechtszaak. 2) hij die iem. in het verderf stort. 

Verlieven, zw. ww. tr. Veraangenamen.

Verlieven, zw. ww. — I. Intr. Verliefd worden 

(o.P, aen). — II. Trans. Lief krijgen, beminnen. 

Verliggen, st. ww. — I. Intr. Blijven liggen, 
in zonden. — II. Trans. i) Door liggen dooden, 
dood liggen, dood drukken. 2) (door liggen) voorbij 
laten gaan, verzuimen, enen Back. 

Verlijfpachten, zw. ww. tr. Pacht voor het 
leven uitgeven (in tegenstelling met „erfpacht"). 
Verlijftoehten, zw. ww. tr. Aan iemand het 
vanietsets maken. 
Verliïnge, znw. vr. Verleening, ook : van eene 
bevoegdheid. 

Verljjpt, bnw. Leep, van de oogen. 

Verlit znw. o. i) Het voorbijgaan, van den tijd; 
sonder v.,, eeuwig. 2) het voorbijgaande aardsche 
leven. 

Verl}jt, znw. o. Verklaring; bekentenis. 

Verliken, zw. en st. ww. tr. Vereffenen, beslechten, 
door eene overeenkomst of vergelijk doen 
eindigen. — Verlikenisse, verlikinge.
Verliken, st. ww. intr. z) Blijken. 2) gelijken 
op (m. d. datief). 
Verliken, zw. ww. intr. Tevreden zijn (niet), 
genoegen met iets nemen. 

Verlieten, zw. ww. tr. Met lijm besmeren. 

Verlingen. Zie verlengen. 

Verlistigen, -lustigen, zw. ww. tr. Door list 
vangen of verschalken; in geslepenheid overtreffen. 
Verliven, zw. ww. (Eene rente) op het lijf (den 
vaniemandemand vastzetten. 

Verlochenen, -logenen, zw. ww. tr. i) Ontkennen, 
loochenen. 2) verloochenen, niet meer willen 
erkennen, ontrouw aan iets of iem. worden ; afvallen 
van. — Verloehent, afvallig, renegaat. 3) afstand 
doen van (een goed) ; ook wederk. ; ook hem 
der werelt verloochenen. — Verloeheninge, ver 

-lochinge. 

Verlochten, zw. ww. wederk. Naar buiten gaan, 
gaan wandelen, een luchtje scheppen. Zie ook v e rluchten. 


Verloden, zw. ww. tr. Met lood bekleeden; enen 
nieuwen eerden pot wel verloot (verlodet, verloyet).
Verlof , znw. o. Ontslag; enen v. (afscheid) geven, 

uit zijn dienst. 

Verlofnisse, znw. vr. Hetz. als o r v e d e; ook 
v e r 1 o f t e. 
Verlogen. Hetz. als verlochent. 
Verlogenen. Zie ver 1 o e h e n e n. 
Verloyeren, zw. ww. tr. Door of uit traagheid 

of luiheid veronachtzamen. 

Verloyen, zw. ww. intr. Lui worden. 

Verlooft. Zie v e r l o v e t. 

Verloop, znw. o. en m. i) Het verloopen of 
voorbijgaan van den tijd; verloop; doir alsoo groten 

v. van jaren. 2) verloop, veranderde loop van het 
water. 3) beloop eener zaak; na den verlooj(e), 
naar avenant, zooals het valt. 
Verloossen, verloosten, zw. ww. tr. Verlossen, 
bevrijden; ook verloossenen. — Verloosser, .ter; 
verloossenisse, -tenisse. 


628 VERLOOT. 

Verloot. Zie v e r l o d e t. 

Verlopen, st. ww. — I. Intr. i) Verloopen, 
voorbijgaan, van den tijd. 2) verloopen, van loop 
veranderen ; ook : een anderen koers hebben, van 
geld. 3) wegloopen ; v. nonne, monic, uit het klooster 
weggeloopen, de kloostergelofte verbroken hebbende; 
verlopen boeve. — II. Trans. i) Inhalen, achterhalen. 
2) verliezen; sin leven v., het verliezen. — 

III. Wederk. Zich vergaloppeeren, zich te buiten 
gaan ; hem v. van woorden. 
Verlopen, deelw. bnw. Onbeschoft, grievend, 
beleedigend; v. tale maecl den mensche quaetgemoet. 
Verloren, deelw. bnw. i) Weg. 2) onbruikbaar; 

V. lent. 3) dood; v. sin. 4) losbandig; v. kinder, 
losse gezellen; v. Bone. 5) verloren dijc, verlaten dijk 
(geld.). 6) v. maendach, koppermaandag. 7) vergeefsch; 
dat gi hem mini dais verloren. 8) ongelukkig, 
rampzalig, die alre verdorvenste ende verlorenste 
stede. 

Verlorenheit, znw. vr. i) Verderf. z) nietswaardigheid. 


Verlos, znw. o. (oostmnl.). Verlies. 

Verlos, znw. o. Verlossing. 

Verlosen, zw. ww. tr. Verlossen. — Vorlo= 
singe.

Verlossen, zw. ww. tr. i) Verlossen; ook ver 

2) een einde aan iets (een treurigen toe--lossenen. 

stand) maken; b.v. aan des menschen ellende. — 
Verlossenesse ; verlosser, vr. verlosserinne, 
-lossige ; verlossinge.

Verloven, zw. ww. — I. Trans. i) Zijn goed 
door eene „lofte" verbinden. 2) verpanden; sine 
sekerhede ende trouwe mil enen v. 3) verklaren dat 
men iets niet zal doen ; vgl. verlof, ,v e r l o fn is s e. 
4) afzweren, afstand doen ; diefte ende roof verloven. 
5) verbieden. — Verlovet, verlooft, verboden; 

V. wa.pen. — II. Wederk. i) Zich verbinden; hem 
in iet v., zich door eene belofte tot iets verbinden. 
-- Verlovet, verlooft, zich in den dienst van iem. 
verbonden hebbende. 
Verluchten, -luchter. Zie v e r I i c h t e n, -e r. 

Verluchten, zw. ww. — I. Trans. Luchten, aan 
de werking der lucht blootstellen. -- II. Wederk. 
Hetzelfde als h e m v e r 1 o c h t e n; als znw., ontspanning, 
openlucht-genoegens. 

Verluehteren, zw. ww. tr. Verlichten. 

Verluchtigen, zw. ww. wederk. Zich ontspannen 
; zich verlustigen. 

Verluden, st. ww. -- I. Intr. i) Geluid geven. 
2) luiden, van de klok. — II. Trans. i) Onder woorden 
brengen. 2) op iemands naam zetten of doen 
inschrijven; Zant v. op enen kinde. 

Verinys, znw. o. (oostmnl.). Zie v e r 1 i e s. 

Verluken , -luycken, st. ww. — I. Trans. i) Dichten, 
dichtmaken. 2) de sluiting van iets veranderen, 
(op nieuw) met planken beschieten. — II. Intr. i) 
Sluiten, toe zijn, dichtgaan. 2) baten, van nut zijn 
(oostmnl.). 

Verlustigen, zw. ww. tr. Zie verlistigen. 

Verlustigen , zw. ww. — I. Trans. Vermaken, 
opwekken. — II. Wederk. en Intr. Zich ontspannen, 
genoegen smaken. — Verlustinge.

Verluteren, zw. ww. tr. Verhelderen ; louteren, 

rein maken ; enes gedacht verluieren. 
Vermaeh, znw. o. Vermogen; na mijn vermack. 
Verm achten, zw. ww. intr. Machtig worden. 

Vermaelt, deelw. bnw. Beschilderd. 
Vermaeltoten, -troten, zw. ww. tr. Eene zekere 
heffing („maeltote") van iets betalen. 
Vermaen, znw. o. i) Vermaning; ernstige herinnering 
aan een plicht; enen v. doen. 2) herinnering; 
enen v. doen, met eene zaak als ondw., zich 
aan iem. doen gevoelen, van eene werking in het 
gemoed. 3) melding; v. doen van. 4) vraag; v. doen 
wi zi es ende hoe zi kief. 

Vermaenre. Hetz. als v e r m a n e r. 

Vermaert, -mert, -meert, deelw. bnw. Bekend, 
beroemd, vermaard. — Vermaertheit. 

VERMELDEN. 

Vermaetsen, zw. ww. tr. Het metselwerk herstellen 
van (een gebouw of de deelen). 

Vermageren, zw. ww. — I. Trans. Mager maken. 
— 11. Wederk. Zich vermageren. — III. Intr. 
Mager worden. — Vermagert.

Vermakeljj c, bnw. i) Van personen. Onderhoudend, 
aangenaam. 2) van zaken, aangenaam, wel 
aantrekkelijk, schoon; a. den ogen. — Vj er--gevallig ; 
makelij cheit ; ook : amusement. 

Vermaken, zw. ww. — I. Trans. i) Vermaken, 
opknappen : op nieuw maken eene akte om er iets 
in te wijzigen. 2) een bedde v., opmaken. 3) herstellen, 
vernieuwen; vernieuwen, ververschen, een 
pleister e. a.; eene wond; de krachten van een 
mensch herstellen, hem verkwikken ; opkweeken, een 
zieke, gewonde. 4) herscheppen, hervormen; in zedelijken 
zin; veranderen, een magistraat. 5) mismaken, 
misvormen. 6) belasteren, zwart maken, in een 
kwaad daglicht stellen. Vermaeot, in een kwaden 
naam staande bij (jegen). -- II. Wederk. i) Zich 
veranderen, van gedaante veranderen, zich vervormen. 
2) zich ontspannen. 3 zich herstellen, zich 
opknappen, van vermoeienis,) ziekte e. a. — Ver


makinge.

Vermalediën, -.malendiën, , zw. ww. tr. Vervloeken. 
— Vermaledjjt, -djjtheit, -diinge.

Vermalen, zw. ww. tr. Beschilderen. 

Verman. Zie veerman. 

Vermanen, zw. en st. ww. tr. i) Vermanen, ernstig 
herinneren aan zijn plicht. 2) aansporen, opwekken; 
ook: uitnoodigen iets te doen. 3) (intr.) gewag maken 
van iets, gewagen ; van iets spreken; v. van 
ere dinc; als znw., gewag. 4) uitleggen. 5) zich aan 
iem. doen gevoelen ; doe vermaende hem die dooi. 
6) oproepen, den duivel. — Vermaner. 

Vermangelen, zw ww. tr. Verruilen. — Ver 

-mangelinge.

Vermancoleren, zw. ww. tr. Droefgeestig maken. 

Vermannen, zw. ww. — I. Trans. Overmannen, 
vermannen, overmeesteren, overwinnen. — II. Wederk. 
Zich verstouten, de stoute schoenen aantrekken, 
zijn moed verzamelen. 

Vermaren, -meren, zw. ww. — I. Trans. i) Bekend 
of ruchtbaar maken, verkondigen. 2) iemand 
uitbrengen; iem. in opspraak brengen. — Vermarer. 
-- II. Wederk. Zich bekend maken. Zie v e r m a e r t. 
Vermargen, -marren. Zie v e r m e r g e n, 

-m e rren. 

Vermeennisse, -meenisse, -menisse, -meinisse, 

znw. vr. Banvloek, ban, vervloeking, verbanning uit 
de gemeenschap. 
Vermeennisse, vermenesse, znw. vr. Medeplichtigheid 
(aan een moord). 

Vermeensamen, -meinsamen, -me(e)samen, zw. 
ww. tr. Uit de gemeenschap bannen, in den (kerkelijken) 
ban doen, vervloeken. — Vermeensaemt, 

o.a. van iem. die zijn geloof heeft afgezworen ; van 
spijzen, waaraan een vloek kleeft. — Vermeensaem(
t)heit.
Vermeerre, -meerderaer, -dere, znw. m. Ver 

ook vertaling van lat. „Augustus". -meerderaar ; 

Verm eersen, -huge. Hetz. als v e r m e r e n, 
-in ge. 
Vermeert, -meerrei. Zie v e r m a e r t. 
Vermeesteren, -meisferen, zw ww. tr. i) De 

baas worden, onder de knie krijgen, overmeesteren; 
bedwingen. 2) overwinnen; van enen stele vermeestert 
sin, een spel verliezen. 

Vermeesteren, : meisteren, zw. ww. tr. Gelt v., 

aan dokters en medicijnen besteden. 
Vermeet, znw. o. Bewering. Zie v e r m e t. 
Vermeyen, -meiden, zw. ww. wederk. Zich ver 

ontspannen, uitspannen, verlustigen.-maken, 
Vermeinsamen, -meinen. Zie v e r m e e nsamen, 
-menen. 

Vermeesteren. Zie vermeesteren. 

Vermelden, zw. ww. trans. i) Verraden, iemand; 
uitbrengen, iets; aanwijzen, iets dat . verborgen of 


VERMELIOEN. 

verstopt is. 2) inhouden, iets, van een geschreven stuk. 
Vermelioen, vorm-, ferm-, bnw. Vermiljoen, 
bloedrood ; znw. o. Vermiljoen. 
Vormen, vormen, zw. ww. tr. Het vormsel toedienen 
aan iemand. 
Vermenen, -meynen, zw. ww. tr. Als medeplichtige 
iemand helpen dooden. 
Vermenisse. Zie vermeennisse. 
Vermengelen, zw. ww. tr. Hetz. als v e rm 
e n g e n. 
Vermengen, zw. ww. — I. Trans. Mengen, ver 

Zich voegen bij of onder-mengen. -- II. Wederk. 
anderen. — Vermenginge ; ook : lijfsgemeenschap. 
Vermenichvoudigen, -vuldigen, -voldigen, zw. 


ww. tr. Sterk vermeerderen, vermenigvuldigen. 

Vermengen, -egen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Uitbreiden of vermeerderen in getal, in aantal of 
omvang doen toenemen. 2) met een groot aantal 
personen aanvallen, ook van een doodslag en moord 
door den dader en zijne medeplichtigen ; ook ver 

in het pass., voor de overmacht moeten-menieklen ; 

bukken. — II. Intr. In aantal toenemen. 

Vermenken, verminken, zw. ww. tr. i) Ver 

verwonding met blijvend gevolg aan-minken; eene 
iemand toebrengen, deelw. vermenct, verminct. 2) 
doen verminderen in getal. 3) af breuk aan iets doen, 
inbreuk op iets maken. — Vermenkinge, vermenkeni 
sse. 

Vermennesse. Zie v e r m e e n n e s s e. 

Vermeren, -meerren, zw. ww. — I. Trans. Vermeerderen, 
vergrooten, in getal, macht enz. doen 
toenemen. — II. Intr. In macht enz. toenemen. — 
Vermerer (zie v e r m e e r r e), vermeringe. 

Vermergen, -morgen, zw. ww. intr. en wederk. 
Voor zijn genoegen uitgaan, zich ontspannen. zich 
uitspannen. 

Vermerren, -marren, zw. ww. — I. Intr. Talmen, 
. toeven. — II. Trans. i) Door talmen verzuimen, 
voorbij laten gaan. 2) verhinderen, vertragen, 
ophouden. — Vermerret, vertraagd. 

Vermeruwen, -moruwen, zw. ww. tr. Week 
maken. 

Vermei, znw. o. i) Bewering; pretensie; eisch, 
in rechte. 2) vermetele onderneming, waagstuk, stout 
bestaan. 

Vermetel, -meteljj c, -metelheit, ook : eigen


waan. 
Vermeten, st. ww. — I. Wederk. i) Zich ver 

zich verstouten, iets wagen of onderstaan;-meten, 
zich vermeten te doen, zich vermeten te zeggen, 
durven zeggen. 2) iets beweren, aannemen iets te 
bewijzen. 3) een recht op iets beweren, aanspraak 

op iets maken, zich iets aanmatigen. 4) zich op iets 
beroepen (met op). --- II. Intr. i) Zich vermeten. 

2) beweren. 3) zich beroemen, vermeter, -inge,
eigenwaan. — III. Trans. i) Op nieuw meten. 
2) afspreken, bepalen. 3) durven zeggen, zich ver 
te zeggen. -- Vermeter, hij die op iets aan -meten 

maakt.-spraak 
Vermeten, deelw. bnw. z) Vermetel, driest, stout. 
2) sterk, van eene plaats; eig.: een vijand kunnende 

trotseeren. 


Vermetsen, zw. ww. tr. i) Voor metselwerk gebruiken; 
ook vermetselen. 2) aan metselwerk besteden, 
nl. geld. 3) dichtmetselen. 

Vermenderen, zw. ww. tr. Tot modder maken, 
zand; vermendert, modderig, vuil. Zie v e r m od 
eten. 

Vermeurwen. Zie v e r m e r u w e n. 

Vermiddelen, zw. ww. tr. Zich belemmerend 
plaatsen of belemmerend staan voor iemand; iemand 
verhinderen door zinnelijke voorstellingen om het 
goddelijke te zien, hem van het hoogere afleiden of 

aftrekken. — Vermiddelinge.

Vermidelijc, bnw. Schaamachtig, zedig. --Vermidelike 
, vermideljjcheit.

Vermiden, st. en zw. ww. — I. Trans., ook met 
een gen. i) Sparen. 2) ontzien. 3) vermijden. 4) 

VERMOMMEN. 

schromen; sonder v., onbeschroomd. 5) nalaten; bedi 
vermeet hi siere steke. 

— II. Wederk. i) Zich (niet) ontzien. 2) ontzien, 
ontzag hebben voor. 3) schromen, er tegen op zien; 
isl dat wi ons vermiden al onse sonden te beliden. 
4) zich achteraf houden ; si was alle/tel manc, dies 
Si hare sere vermeel (of : zich geneeren ?). 

Vermieden, zw• ww. tr. i) Verhuren, ook als 
wederk. 2) verpachten. 3) omkoopen ; hein laten 
vermieden. 

Vermjjt, znw. o. i) Het nalaten van iets of het 

met iets ophouden; des ne wert v., er komt geen 

einde aan. 2) schroom; Bonder vermat. 

Verminderen, -miniseren, -minren, zw. ww. — 

I. Trans. i) Verminderen, verkleinen. 2) te kort 
doen, inbreuk maken op. 3) benadeelen, schade berokkenen 
aan. — II. Intr. Minder, kleiner worden. 
— Vermin(de)ringe.
Vermindertheit, znw. vr. i) Nadeel, schade. 
2) smaad, hoon, minachting. 
Verminge, znw. vr. Het sacrament van het 
vormsel. 

Verminken. Zie v e r m e n k e n. 

Verminnen , zw. ww. tr. i) Lief krijgen; lief 
hebben. 2) verliefd worden op, verlieven. 3) de goede 
verstandhouding („minne") met iemand herstellen, 
een verdrag of vrede sluiten met iem. — Vermint, 
bemind ; v. hebben. 

Vermissen, zw. ww. tr. z) Missen. 2) kwijtraken 
; sine sinne vernissen. 
Vermits, vermids, voorz. en voegw. --I. Voorz. 
Door middel van; ten gevolge van; uit hooide van. 

— II. Voegw. Naardien, dewijl, daar. 
Vermodelt, deelw. bnw. Drabbig, modderig. 
Vermodelen, -moddelen, -modderen, zw. ww. tr. 
Modderig of drabbig maken. — Vermoddert. Vgl. 
vermeuderen. 

Vermoeden, -moden, mueden, zw. ww. — I. 
Trans. i) Vermoeden. 2) denken; in hem v., in zich 
zelf denken. 3) verwachten. 4) zich verbeelden; 1st 
dat iemant hem selven vermoedet wat te wesen. — 

II. Wederk. i) Wanen, in den waan verkeeren. 2) 
nieenen, denken. 3) verwachten. — Vermoedinge,
vermoeden ; quade v., slechte gedachten van iemand. 
Vermoeden , -moeyen, zw. ww. tr. Vermoeien, 
afmatten. — Vermoedet, vermoet, vermoeyet; Yer


moeytheit.

Vermoetsoenen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Een 
vergelijk („moetsoene” ; z. aid.) treffen, eene overeenkomst 
sluiten. 

Vermoge, znw. vr. Macht, kracht. 

Vermogen , onr. ww. — I. Intr. i) Vermogen, 
de macht hebben, kunnen, in staat zijn. 2) mogen. 
3) bestand zijn tegen ; die man der Jiinen niet vermogen. 
— II. Trans. t) Kunnen verdragen; hi 
dranc win mee dan sin nature vermochte wel. 
2) bestand zijn tegen ; dat si die oorde niet v. en 
solde. 3) aankunnen ; dal hi dorloge niet en vermach. 
— III. Wederk. De voor iets noodige kracht 
hebben; in het bezit zijn van zijne lichamelijke 
vermogens; hem v. ten waj5inen, uitstekend de wapenen 
kunnen hanteeren. 

Vermogen, znw. o. i) Macht, kracht; sijn v. 
doen, zijn best doen. 2) lichamelijk en geestelijk 
vermogen ; bewustzijn ; doe quam hi weder in sin 
vermogen (16de eeuw). 

Vermogen, bnw. i) Machtig. 2) krachtig, naar 
lichaam en geest. --Vermogende, vermogen


l^pc, vermogenlicheit, vermoge -, vermogende 


like, vermogenheit. 

Vermoyen, zw. ww. tr. Versieren. 

Vermolen, zw. ww. intr. Vergaan, verteren. 

Vermolsemt, -sent, deelw. bnw. Vermolmd. 

Vermombaren, vermont-, -boren, -beren, zw. 
ww. tr. i) Voogd zijn over (een minderjarige). 2) 
als voogd over iemand een land besturen. 

Vermommen, -mombers, zw. ww. wederk. Zich 
vermommen. — Vermommet. 


630 VERMOMPELEN. 

Vermompelen, zw. ww. tr. Verbergen (oostmnl.). 
Vermonden, zw• ww. tr. Hetz. als v e r m o inbaren. 
Vermonden, zw. ww. tr. Vertellen, mededeelen, 
uiting geven aan. 

Vermonen, zw. ww. — I. Trans. i) Spreken 
van, herinneren aan. 2) vermanen, aanmanen, opwekken. 
— II. Wederk. Tot iets besluiten. 

Vermonteren, -eeren, zw. ww. intr. Een ander 
paard bestijgen. 

Vermonteren, -eeren, zw. ww. — I. Trans. 
Opmonteren, in eene opgewekte stemming brengen, 
bemoedigen. — II. Wederk. Monter of opgewekt 
worden. 

Vermorden, -moorden, zw. ww. tr. i) Vermoorden, 
geleider lage om het leven brengen ; dooden; 
ook : een dier. 2) te niet doen, of ook : vervalschen; 
vraye historiën met logenen. vermorden. — Ver


mordenaer, -naersse.

Vermorderen. Hetz. als v e r m o r d e n. 
Vermorschen, zw. ww. intr. Vuil worden; van 
metalen, roesten. 

Vermorawen, -morwen, -muerwen, mourwen, 
zw. ww. tr. i) Week maken, verweeken. 2) verzachten, 
het gemoed, het vatbaar maken voor indrukken. 
3) iem. vermurwen, tot zachtheid stemmen. 

— Vermoruwinge, vermorwinge. 
Vermossen, zw• ww. intr. Vervuilen, verschimmelen. 
— Vermost. 

Vermsel, znw. o. Vormsel. 

Vermuegen. Zie vermogen. 

Vermuft, deelw. bnw. Muf (16de eeuw). 

Vermalen , zw. ww. tr. Versmaden, spijzen. Met 
eene ontkenning ; lis niet te v., het is heel lekker 
(i Ede eeuw). 

Vermuren, zw. ww. tr. i) Opsluiten (binnen 
muren) iemand ; veilig wegbergen (binnen muren) 
iets. 2) dichtmetselen. 

Vermurwen. Zie v e r m o r u w e n. 

Vermuten, -muyten, zw. ww. intr. Ruien; verjongen 
; vermuyl, veranderd, verjongd. 
V em, verve, verre, • bnw. Oud, van wijn. 
Verne, bijw. (oostmnl.). Verre. 
Vernacht, deelw. bnw. Een nacht over gestaan 

hebbende, van spijzen; ook vernacklich, -ecktick. 

Vernachten, zw. row. — I. Intr. i) Nacht worden. 
2) overnachten ; den nacht doorbrengen ; ook 
vernachtigen, -nechtigen. 3) een nacht over staan,F 
van spijzen ; een nacht over bij iemand blijven ; en 
laet niet vernachten, stel niet tot den volgenden 
dag uit. — II. Trans. Aan iemand nachtverblijf 
verschaffen, iem. logeerera. — Vernachtich, den 
nacht over staande, durende, blijvende. 

1Íernaeyen, -nayen, -neyen, zw. ww. tr. i) 
Naaien ; ic (job) hebbe een sacke vernaeyt op mine 
hunt. 2) overnaaien, het naaisel veranderen. 3) met 
naaien gebruiken, garen. 
Vernaemt, deelw. bnw. Vermaard, beroemd. — 
Vernaemtheit. 

Vernagelen, zw. row. tr. i) Nagels slaan in 
iets, vooral: een schip. 2) met een nagel dichtslaan 
of afsluiten. 

Vernamen, zw• row• tr. i) Vernoemen, overnoemen. 
2) een naam geven aan; in het pass., den 
naam , krijgen van, dat ware ons scande, souden wi 
blode.: sin vernaemt. 

Vernant. Hetz. als v e r n a e m t. 

Vernauwen, -nouwen, zw. row. tr. Vernauwen. 

Verndeel, verndel. Zie v i e r e n d e e 1. 

Vernederen, zw. row. -- I. Trans. i) Vernederen, 
verkleinen; sane ere v.; iemand kleineeren, naar 
de laagte halen; smaden, hoonen, God. 2) verlagen. 

— II. Wederk. 1) Zich verootmoedigen. 2) zich 
klein maken.. — III. Intr. Naar de laagte gaan, 
dalen. — Vernedertheit, vernedernisse.
Verneemstieh, bnw. Verstand, ook : gevoel, hebbende 
(oostmnl.). 
Verneemstieheit, znw. Verstand (oostmnl.). 

VERNOYS. 

Verney, verneyen. Hetz. als v e r n o y, v ern 
0 y e n. 

Verneyen. Zie v e r n a e y e n. 

Vernemel, bnw. i) Leergierig. 2) voornaam; 
vernemelste. Vernemelheit, voornaamheid, grootheid 
; die V. minre (Gods) goetheit is alsoo groot enz. 
Vernemelije, bnw. Vatbaar om in den geest te 

worden opgenomen of er door verwerkt. 

Vernemelij eheit, znw. vr. Verstand, begrip. 

Vernemen, st. ww. I. Trans. i) Nemen; enen 
raet v., die vlucht v. 2) anders nemen ; sinen scachl, 
den schilt V. 3) hernemen, terugkrijgen, sinen geest 
v., weer bij komen. 4) ondernemen. 5) krijgen, oploopen; 
schade v. 6) pakken, grijpen; vermeesteren; 
aan zich binden of ondergeschikt maken. 7) met het 
verstand waarnemen, gewaarworden, inzien, begrij pen. 
8) zien, aanschouwen, opmerken. 9) hooren, 
verstaan. so) vernemen, hooren. ii) vernemen, uit 

onderzoeken; door onderzoek ontdekken.-vorschen, 
I 2) herstellen ; verneem din cracht totdat die dock 
verwermt. — II. Intr. i) Toenemen; vorderingen 
maken, vooruitgaan. — Verneminge. 2) te minnen 
v., liefde in zich voelen ontwaken. 

Verneuwen. Zie vernieuwen. 

Vernielen, zw. ww. tr. i) Vernietigen, te niet 
doen. 2) verwoesten, een land. 3) dooden, om het 
leven brengen. 4) breken, verbrijzelen. — Verne


lingo, Vernieler. 
erniemaren, -meren, zw. ww. tr. Iemands 
naam verbreiden. 
Verniën, zw. ww. tr. (oostmnl.). Hetz. als v e rnieuwen. 
Verniesen, zw. ww. intr. Niezen. — Vernie-, 
Slllge. 
Vernietelheit, znw. vr. Verachtheid, versmaad 
-heid. 

Vernisten, -nieuten, zw. ww. i) Vernietigen, 
te niet doen, tot niet maken, verdelgen. 2) als niets 
achten; ook als wederk.; hoonen, smaden, verachten. 
— Vernietheit, vernietinge.

Vernisten, zw. ww. wederk. (oostmnl.). -Weigeren. 


Vernieuwen, -nieroen, -neuwen, -nuwen, -niën, 
-nouwen, zw. row. — I. Trans. i) Vernieuwen, nieuw 
maken; sin blie v., van kleur verschieten; iets (eene ver 

nieuw vaststellen. z) ververschen. '3) her--ordening) op 
halen ; si werden vernieut ten tormente, zij worden 
op nieuw gepijnigd. — II. Wederk. Veranderen, afwisselen 
; eene andere „minne" zoeken. — III. Intr. 
i) Nieuw worden. 2) versch worden; mi verniewet 
min oude seer. 3) weder sterker, krachtiger worden; 
op nieuw ontbranden, van een strijd, een twist, eene 
begeerte ; als znw. ; een v. der minnen. — Vernieuwinge, 
-nuwinge. 

Vernis, Vernissen.
Vernisse (klemt. op ver), znw. vr. Verre afstand. 
Vernoehteren. Zie v e r n u c'h t e r e n. 
Vernoegen, -nougen, zw. ww. ,— I. Trans. i) 
Voldoen; betalen; hem wel ge^ayt ende vernoucht 
houden. 2) schadeloosstellen. 3) verblijden. — Vernoeginge. 
— II. Wederk. Genoegen smaken, 
hebben ; als znw., genoegen. 
Vernoemen, zw. ww. tr. i) (Met name) noemen; 
heeten ; die dalrebeste ridder vernoemt was. 2) den 
naam veranderen van (iem.). — Vernoeminge. 
Vernoemt, deelw. bnw. i) Hetz. als v e r n a e m t. 
2) voornoemd. 
Vernoy, vernoyen. Zie vernooy, ver 
nooyen. -
Vernoyeert, deelw. bnw. Afvallig, ontrouw, 
vooral met betrekking tot-het geloof; vern. met, 
hoererij plegende (met andersdenkenden). — Ver


noyeertheit.

Vernoyeren, -eeren, zw. ww. intr. Afvallen, 
ontrouw worden aan het geloof ; hoererij plegen 
met andersdenkenden. 

Vernoys, vernoeys. Zie f o r n e i s; ook v e rn 
o i s o v e n. 


VERNONFT. 

Vernonft, znw. o. Zie v e r n u f t. 
Vernooy, vernoy, verney, znw. o. i) Verdriet, 
leed. 2) pijn, ongemak; v. van hoofde. 
Vernooyen, vernoyen, zw. ww. intr., misschien 
ook wederk. i) Verdrieten, vervelen ; ook onpers., 

,des vernoyde menegen here ; dal si hem niet en lieten 

V. ; laels u v. (tot eene godin), toon er uwe ontevredenheid 
over. 2) leed, verdriet, ook: pijn, doen. 3) 
met een pers. als subj., iets onaangenaam vinden. 
Vernooyl jc, -noilic, bnw. Verdrietelijk, onaangenaam. 
— Vernooylijcheit. 

Vernootsaken. Hetz. als het volgende woord. 

Vernootsinnen, zw. ww. tr. Een reden van 

wettige verontschuldiging te iemands behoeve aan


voeren ; ook vernoolsinnigen (oostmnl.). 

Vernopinge, znw. vr. Bedrieglijke kunstgreep. 

Vernoppen, zw. ww. tr. Nog eens noppen, eene 
stof. 
Vernosen, zw. ww. intr. Schade of nadeel toebrengen. 
Vertrouwen. Zie vernauwen en vernieuw 
e n. 

Vernuft, vernunft, vernonft, znw. m., vernufle, 
vr. Verstand, rede, ook: aanleg. — Vernuftich, 
vernufticheit; ook : slimheid; vernuftelijc, -like.

Vernuft, bnw. Verstandig. 
Verobligeren, zw. ww. tr. Verbinden, ver 
-plichten. 
Veroefenen, zw. ww. tr. (Door zich te oefenen) 
afmatten, uitputten. 
Veroevelen. Zie ver evelen. 

Verogen, -hogen, zw. ww. tr. De hoogte van 
iets meten met het oog, het eind of den top van 
iets (niet) kunnen zien vanwege de hoogte. 

Verolmet, deelw. bnw. Vermolmd. 
Veronaehten, zw. ww. tr. Minachten, verachten. 
Veronderpanden, zw. ww. tr. Als onderpand 
geven, verpanden. 
Veronedelen, zw. ww. — I. Trans. In waarde 
verminderen, vervalschen, bederven. — II. Intr. 
Ontaarden. 
Verongelden, zw. ww. tr. „Ongelt" of belasting 
van iets betalen. 
Verongeliken, zw. ww. tr. Onrechtvaardig behandelen. 
Verongelucken, -ungelucken, zw. ww. intr. Door 
een noodlottig toeval verloren gaan (voor iemand, dat.). 

Veron'evallen, zw. ww. intr. Hetzelfde. 

Veronica, veronike, fronicke, znw. vr. en o. De 
zweetdoek van Christus met het daarin afgedrukte 
gelaat van den Heiland. . 

Veronledighen, zw. ww. tr. Bezighouden, ophouden, 
belemmeren; ook wederk. — Veronledinge, 
bezigheid. — Veronledicht, bezig (met in, met, van). 

Veronnen, onr. ww. tr. i) Misgunnen. 2) kwalijk 
nemen. 

Veronrechten, zw. ww. tr. Iem. onrecht aan doen 
; hem berooven van have en goed ; iem. onbillijk 
behandelen. — Veronrechter. 

Veronrechtverdigen, zw. ww. tr. Hetzelfde 
(oostmnl.). 
Veronschuldigen, veront-, zw. ww. wederk. 
Verontschuldigen, verschoonen. 
Veronwerden, veront-, -waerden, zw. ww. — 

I. Trans. Beneden zich achten, geringschatten, minachten 
; geen waarde hechten aan (iets). — II. 
Wederk. en Intr. Toornig zijn, verstoord zijn. — 
Veronwerdinge, smaad, hoon, vernedering. 
Veronwerdien. Hetz. als v e r o n w e r d e n. 

— Veronwerdieht, vergramd, verstoord. — Veronwerdichtheit. 
Verootmoedigen, zw• ww. — I. Trans. i) Vernederen 
; ook : onteeren. 2) ootmoedig stemmen. — 

11. Wederk. i) Zich vernederen. 2) zich verootmoedigen. 
— Verootmoediginge, ook verootmoedinge. 


Veropenbaren, zw. ww. tr. Openbaren, ook 
wederk. — Veropenbaringe. 

VERPLECHTEN. 63 t 

Verorboren, -orberen, zw. ww. tr. Bebouwen, 
land ; gebruiken, aanwenden, besteden. 
Verordelen, -oordeelen, zw. ww. tr. Veroordee


len ; bij vonnis in het ongelijk stellen, in strafzaken. 

Verordenen, zw. ww. tr. Aanstellen. 

Verorconden, zw. ww. tr. Iemand door een 

onderpand of goodspenning binden of tot iets ver 

-plichten. 

Verorlogen, zw• ww. tr. z) Beoorlogen. 2) door 
oorlog overwinnen of onderwerpen, aan zich afhankelijk 
maken. 3) met oorlogen verbruiken (geld). 

Verorsaten, -oirsaten, -oorsaten, zw. ww. tr. 
Vergoeden; bep. de uitkeering van de gedeeltelijke 
waarde eener zaak door een erfgenaam aan zijn 
mede-erfgenaam ; schadevergoeding geven. — Ver 


orsatinge.

Verorten, zw. ww. tr. Uitschieten, overlaten, 
van spijzen. 

Verouden, zw. ww. intr. i) Verouderen, van 
personen. 2) oud worden, verslijten, van zaken. — 
Veroudet, verout. 

Verouderen. Hetz. als v e r o u d e n. 

Veroveren, zw. ww. — I. Trans. Overhouden. — 

II. Intr. Overblijven (oostmnl.). 
Veroverlasten, zw. ww. tr.Iem. mishan delingen 
of beleedigingen enz. aandoen, . hem geweld aan 
ook : in de benauwdheid zitten,-doen ; in het pass., 
voor overmacht moeten bukken. 
Verpachten, zw. ww. tr. t) Verpachten. 2) pachten. 
-r- Verpachtinge.
Verpacken, zw. ww. tr. Verpakken, den inhoud 
van iets overbrengen in iets anders; ene Ionize ver1acken. 


Verpalen, zw. ww. tr. „Paelgeld" betalen van 
(goederen). 
Verpanden, -enden, j5einden, zw. ww. tr. Verpanden, 
te pand zetten, beleenen. — Verpandinge . 

Verpangelen, zw. ww. tr. Verruilen. 

Verpel. Hetz. als fe r p e 1. 

Verpenden, -einden. Zie v e r p a n d e n. 

Verpenen, fteenen, zw. ww. tr. i) Eene boete 
op iets stellen, onder bedreiging eener boete tot iets 
verplichten. 2) zich in geval van niet-voldoening aan 
eene boete, of straf onderwerpen. — Verpeninge;
verpeenljjc^ poenaal. 

Verpenitentiën, zw. ww. tr. Voor iets boeten 
of de straf ondergaan (r6de eeuw). 

Verpensen, jeinsen, zw. ww. -- 1. Trans. i) 
Overpeinzen, overdenken. 2) met zijne gedachten 
peilen of omvatten. — II. Wederk. Zijne gedachten 
op iets richten, denken. — III. Intr. Overleg plegen, 
overleggen. --Verpensinge, -jeinsinge, overpein


zing (van iets, van de zonden). 

Verpersemen, zw. ww. — I. Intr. Verstaan, 
van beleende goederen. — II. Trans. Met woeker 
winnen. 

Verpersen , harsen, zw. ww. tr. i) Benauwen; 
ons die de ketene der sonde verjberst. 2) in het nauw 
brengen, zwaar drukken op iem., het gemoed benauwd 
of bedrukt maken. 3) plat drukken, verpletteren.

Verpinen , zw. ww. — I. Trans. r) Met inspanning 
naar iets streven of het bereiken. 2); ,afpijnen, 
door pijn of inspanning uitputten. — Ii.. Wederk. 
Zich afbeulen, afmatten, zich ingespannen moeite 
voor iets of iem. geven. 

Verpinet, verbant, deelw. bnw. Van pijn of inspanning 
uitgeput. 

Verplaesteren, zw . ww. tr. Op nieuw pleisteren.

Verplaget, deelw. bnw. Rampspoedig. 

Verplamen, zw. ww. tr. Uitwisschen. 

Verplanten, zw. ww. tr. Verplantinge.

Verplatten, zw• ww. tr. Dood, drukken, verpletteren; 
ook verf letlen. 

Verplecht, znw. Eene in rechte gedane schuld 

-bekentenis. 

Verplechten, jlichten, zw. ww. — I. Trans. 
i) Verbinden; aan zich verbinden of ondergeschik'g. 
maken; iem. verstrikken; in minnen verblecht sijr^, 


632 VERPLEGEN. 

2) zich tot iets verbinden ; enen dienst v., zich wijden 
denden aan den dienst van iemand. 3) iets verzekeren, 
voor iets instaan. 4) iets verbinden, een goed; verpanden. 
— II. Wederk. Zich verbinden tot iets. 

Verplegen, st. ww. tr. i) De plaats van een 
ander overnemen. 2) tot stand brengen, gedaan 
krijgen, in staat zijn te doen. 3) behandelen, zich 
met iets bezig houden. 4) verzekeren aangaande 
iets, naar waarheid vertellen. 5) in rechte erkennen; 
ene plicht v., eene schuldbekentenis in rechte doen; 
vervlogene schout. 6) zich in rechte verbinden. 

Verpletten. Zie v e r p 1 a t t e n.

Verplichten. Zie v e r plechten; ook : iemands 
belangen behartigen. 

Verplompen, blumjten, zw. ww. — I. Trans. 
Verstompen. — II. Intr. Afstompen, ook van hartstochten, 
begeerten e. a. 

Verpluumt, deelw. bnw. Nieuwe veeren hebbende. 


Verp onden, zw. ww. tr, Het vermogen schatten 
in ponden, als maatstaf voor het omslaan van geldelijke 
lasten ; ook : die schatting veranderen. — 

Verpondinge.

Verpontgelden, zw. ww. tr. Het „pontgelt" 
betalen van (nalatenschappen). 
Verporren, zw. ww. — I. Trans. i) Bewegen, in 
beweging brengen; van zijne plaats brengen, ver 

verroeren. 2) iem. brengen tot iets, hem-plaatsen; 
prikkelen, aanzetten ; enen v. te gramschejben. 3) 
iemand vertoornen; si ver den Here in hare 
ydelheden. 4) opwekken ; Gods gramschaj verhorren. 

— II. Wederk. en Intr. Zich verroeren ; bewegen. 
— Verporrer.
Verporteren, zw ww. wederk. Poorter worden. 

Verposen, Joosen, zw. ww. wederk. Uitrusten; 
ook hem verj6oseren; rust vinden, ook: voor het 
gemoed. 

Verprenten, zw. ww. tr. Door sieraden onkenbaar 
maken (het gelaat). 
Verpri] st, bnw. Van groote waarde, van zaken 
en personen. 
Verproeven, frouven, zw, ww. tr. Overtuigen, 
de dwaling of schuld van iem, bewijzen. 
Verquaden, zw. ww. — I. Trans. i) Slecht 
maken, een mensch; vervalschen, eene zaak. —Ver 

verquaet, bedorven. 2) verergeren, de-qAadet,
slechtheid vermeerderen ; dat en mach men niet 
verquaden, dit is het ergste wat er is. — II. Intr. 
Slecht, zondig, verdorven worden. 

Verqueesten. Hetz. als v e r q u i s t e n. 

Verqueken, -queiken, zw. ww. tr. i) Doen op


leven ; de levensgeesten opwekken, verkwikken. 2) 

doen opleven, den moed bij iemand verlevendigen. 

— Verquekinge.
Verguelen, st. en zw. ww. intr. Verkwijnen, 
wegkwijnen, uitteren ; verquolen, verqueelt, door 
ziekte of ouderdom uitgeteerd. 

Verquellen, zw. ww. tr. Kwellen, pijn doen, 

pijnigen ; ook als wederk. 

Verquenen, zw. ww. intr. Wegkwijnen; beder


ven, verrotten, van graan. 

Verquicken, zw. ww. tr. Hetzelfde als v e r


rl u e k e n; ook intr., opleven, verkwikt of versterkt 

worden. 

Verquinen, st. ww. intr. Verkwijnen, uitteren. 

— Verquininge.
Verquisten, zw. ww. — I. Trans. Te loor doen 

gaan, verknoeien, verkwisten. — II. Intr. Te loor 

gaan; omkomen. 

Verradeljjc, bnw. Verraderlijk, valsch. 

— Verrad8 ike; ook verraderl jc (z6de eeuw).
Verraden, st. ww. tr. i) Verraden; misleiden; 
valsch, verraderlijk, trouweloos handelen ten opzichte 
van (iemand); aan iem een slechten raad geven; 
enen wijch v., de schuld van eene nederlaag door 
verraad op zijn geweten hebben. 2) verraderlijk 

overvallen. 3) iem. uitbrengen. — Verradenisse; 

ook : samenzwering; verrader (eerreder), vr. ver-

VERRIKEN. 

raderinne, -igge, verraderie, verradieheit; ver 

-raet, verraetschap.

1Íerraect, bnw. Bedorven, nietswaardig, verachtelijk. 


Verraem, znw. o. Concept, ontwerp. 

Verramen, zw. ww. tr. Ontwerpen, beramen.

Verramen, zw. ww. tr. Op nieuw aan de lakenramen 
hangen. 
Verramponeren, zw. ww. tr. Toetakelen (16de 
eeuw). 
Verrantsoenen, -rentsoenen, zw. ww. tr. Loskoopen. 
Verrassehen, -rassen, zw. ww. tr. Overvallen; 
verschalken; enen in sin recht v. ende vercorlen. 

— Verrass(ch)inge, listige rechtsverkorting.;
Verre, ver, bijw. i) Ver, ver af; eenre roede 
verre ; verre lanis, in het land ; verre ende na (naer), 
verre ende bi; verre ende Inge; verre ende wide 
(b reel) ; hier niet verre, niet verre hier bi, niet ver 
hier vandaan ; dat si verre ; even verre dat, also 
verre als, voorzoover; so verre als; ook : mits. 2) 
verreweg; verre beter, wiser ; verre dat beste ; bij 
een comp, en superl., ook verre weck en verre uut. 

Verre.. bnw. i) Veraf, ver verwijderd. 2) in strijd 
met (met een gen.); lots wive doen ende manna 
verre, nu blide veesen ende nu erre. 3) verregaand; 
soe es min (het mij aangedane) onrecht alle verre. 

Verre. Zie v a r r e, stier. 

Verre, varre, znw. vr. Vaars. 

Verrechten, zw. ww. tr. Recht maken ; dat 

cromme sal hi (de rechter) v. 

Verrechten, -richten, zw. ww. — I. Trans. i) 
Te recht of op den rechten weg brengen. 2) voldoen, 
eene vordering; vergoeden, eene schade. 3) aan 
iemand recht verschaffen, zijne partij kiezen. 4) overvallen, 
aantasten, eene legerbende. — II. Wederk. 
Zich weren, zich verdedigen. — Verrechtinge.

Verrechtverdigen, zw. ww. tr. i) Rechtvaar. 
digen; rechtvaardig maken. 2) iets volgens het recht 
wijzigen, door eene verandering rechtmatig maken; 

onredelike Bosten sell die raat verrechtveerdigen.

Verreden -reeden, zw. ww. tr. Op nieuw „ree


den", laken. 

Verreformeren, -refermeren, zw. ww. tr. Her


vormen. Hetz. als reform eren. 

Verregenen, zw. ww. intr. Slecht worden door 

regen, van een weg.

Verreiken, zw. ww. tr. i) Bereiken, iets ; in 
handen krijgen, iemand. 2) reiken tot iets, iets aanraken. 
3) toereikend zijn voor iets. 

Verreisen, zw. ww. tr. Aan reizen besteden, op 

eene reis of tocht verteren, geld.

Verrekenen, zw. ww. tr. i) Verhalen. 2) uit


spreken, een vonnis. 3) uitrekenen. 

Verren) zw. ww. — I. Trans. i) Verwijderen; 

met van, verwijderd houden van, versteken, van een 

recht. 2) vrij houden van; God verre u van lede. 

— II. Wederk. en Intr. Zich verwijderen, ook heir 
verrenen. — Verrenisse. 
Verrendeel. Zie vierendeel. 

Verrennen, -rinnen, zw. ww. tr. Weg doen 

vloeien (?), vermorsen, geld. 
Verres (v a n), bij w. Van verre. 
Verrichten. Zie v e r r e c h t e n; ook : berech


ten, tuchtigen; onrecht verrichten ende afdoen. --
Verriehter, bestuurder ; verrichtinge, schadeloosstelling, 
voldoening, vergoeding. 
Verriden, st. ww. tr. i) Kreupel rijden, door 

rijden bederven, een paard. 2) met rijden verteren 

of er aan besteden, geld. 3) al rijdende, met ruiterij 

afwinnen ; enen casteel v. 4) vooruitrijden, iemand, 

het hem rijdende afwinnen. 

Verrieken, st. ww. tr. Naspeuren, ontdekken; 

de lucht van een dier in den neus krijgen. 

Verriesen, zw. ww. — I. Trans. Van het verstand 
berooven, zot of dol maken. — II. Intr. Het 
hoofd of het verstand verliezen, dol worden. 

Verriken, zw. ww. intr. Rijk of rijker worden. 


VERRINNEN. 

Verrinnen. Zie v e r r e n n e n. 

Verrinc, verinc, znw. m. Stier. 

Verrisen, zw. ww. intr. i) Opstaan; ook: overeind 
komen, in het bed. 2) opstaan, zich verheffen. 
3) opstaan, uit den dood. — Verrisenesse, verrisinge.


Verroekelosen, zw. ww. tr. i) Veronachtzamen, 
verzuimen. 2) door onachtzaamheid verliezen (den 
tijd) of bederven (een brief) ; in den wind slaan (des 
Heeren woord). 

Verroepen, st. ww. — I. Trans. Door schreeuwen 
verstoren, eene rechtszitting. — II. Intr. Oh enen v., 
tegen iemand opspelen. 

Verroeren, -roren, -rueren, zw. ww. — I. Trans. 
i) Van zijne plaats bewegen, in beweging zetten of 
brengen; den strot v., veroorzaken, teweegbrengen. 
2) in rep en roer, in opschudding brengen. 3) aansporen, 
aanzetten. 4) in het aanzijn roepen. — II. 
Intr. i) Zich bewegen. 2) opgewekt worden, van 
lust. — Verroeringe, verroerlijc, beweegbaar. 

Verroest, verrost, verrote)stigen, verro(e)sticht, 
verro(e .stert, verroestheit.

Verrompelt, verrompen, verronst, bnw. Rimpelig, 
gerimpeld. 
Verrot, verrotten, verroten, trans en intr. ; verrotheit,
verrottenisse, verrottinge.

Verruilen, -reuylen, -*roelen, zw. ww. tr. 

Verroken. Hetz. als v e r r i e k e n. 

Verrucken, zw. ww. tr. Verzetten, uitstellen 

(oostmnl.). 

Verrasten, zw. ww. -- I. Trans. Doen uitrusten. 

— II. Wederk. Uitrusten. — Verrustinge, gelegenheid 
(plaats) om uit te rusten. 
Vers (van). Zie v e r r e s. 
Vers, znw. o. Vers, gedicht; de geestelijke lie


deren, die bij eene lijkdienst worden gezongen; der 
sielen vers ; endelvers. Verklw. verskijn, versekijn 

(z. aid.). 
Versachten, -sock/en, -saechten, -saften, zw. 
ww. tr. i) Verzachten. 2) zacht stemmen ; ook ver 

— Versachtinge. -saehtigen, versachtmoedigen. 
Versaden, zw. ww. — I. Trans. i) Verzadigen, 
iem. geven wat hij behoeft. 2) genoeg van iets geven, 
zijn bekomst geven. --- II. Wederk. en Intr. Verzadigd 
worden; genoeg van iets krijgen; als znw., zatheid. 

— Versadinge, versaedde = versaetheit;
Versast, versadel ; ook : oververzadigd. 

Versaecht, versaegt, deelw. bnw. Bevreesd, versaagd, 
ontmoedigd, moedeloos. — Versaechtheit. 
Versas t, versaeut, versauwen, deelw. bnw. 
Gortig, van dieren en hun vleesch, vooral van varkens. 

Versaet. Zie v e r s a d e n. 

Versagen, zw. ww. — I. Trans. Bevreesd ma


ken, iemand vrees aanjagen; verschrikken. — II. 

Wederk. en Intr. Bang worden of zijn, vreezen; 

schrikken. 

Versaken, -seken, zw. ww. tr. i) Ontkennen, looche


nen ; ontkennen dat men iets beeft, iets weet, iets 

bezit. 2) verloochenen. 3) weigeren iets te doen. — 

Versakinge.

Versaeken, zw. ww. tr. In een anderen zak doen. 
Versaluwen, -selewen, zw. ww. intr. Vaal bleek 
worden; verflensen; deelw. versaluwet, vaalbleek; 

V. van , honger. 
Versamelen. Hetz. als v e r s a m e n. — Ver 

vergadering.-samelinge,

Versamen, -samenen, zw. ww. — I. Trans. 

Vergaderen, verzamelen, bijeenbrengen. — II. Wederk. 

Zich verzamelen, vergaderen, bijeenkomen. — III. 

Intr. i) Hetz. als Wederk. 2) samenkomen tot 

een strijd. 3) zich in het huwelijk vereenigen ; ook 

van de lijfsgemeenschap. — Versament, gemeen


schappelijk. Versamenderhant. -- Versamenin


ge, -saminge, vergadering, verzameling, vereeni


ging, -samenaer. 

Versanden, zw. ww. — I. Intr. Verzanden; dal 

versande, een zandplaat of zandbank. — II. Trans. 

Doen verzanden (16de eeuw). 

VERSCHEREN. 

Versaten, zw. ww. — I. Trans. i) Vergoeden; 
goed maken, eene schuld verzoenen. 2) toerusten, 
uitrusten. 3) beschikken, ordineeren. Versatinge 
(van God). — II. Wederk. i) Zich toerusten. 2) zich 
met iemand verzoenen. 

Versch, vorsch, bnw. i) Versch, frisch. 2) nieuw; 
pas gebeurd ; mester verscher dael. 3) nat, vochtig. 
4) zoet, van water, tegenover zout; versche riviere; 
zoetwater-, versche visch. 

Versch, bijw. Pas, kort te voren. 
Versch kikvorsch. Zie v o r s c h. 
Versehaden, zw. ww. tr. (Geld) opnemen tegen 


rente (schade). 
Verschaelt, bnw. i) Verschaald, van dranken. 

2) blut, leeg, van eene beurs (16de eeuw). 
Verschaerpen. Zie verscherpen. 
Verschaken, st. ww. tr. Schaken, ontvoeren. 
Verschalken, -schelken, zw. ww. tr. Bedriegen, 

misleiden ; met list vangen, er in laten loopen. — 
Verschalker, versehalkinge, bedrog; knevelarij. 

Verschamen , -sehemen, zw. ww. — I. Trans. 
Te schande maken, doen schamen. -- II. Wederk. 
Zich schamen. — Verschamet, verschaemt, beschaamd 
; Verschamenisse, -schemenisse, beschaming; 
Verschaminge, aanranding van iemands eer. 

Verscharen , zw. ww. tr. De verbroken orde 

herstellen van (een leger). 
Verseharpen. Zie v e r s c h a r p e n. 
Verschat. Zie veersehat. 
Verschatten, zw. ww. tr. Met lasten bezwaren, 

belastingen opleggen aan iem. — Versehatter. 

Versche, vorsche, znw. vr. Alles wat aan zee en 
aan de beneden-rivieren binnendijks ligt, binnen gedijkt 
land. 

Verscheiden , -scheden, st. en zw. ww. — I. 
Trans. i) Scheiden, afscheiden, afzonderen. 2) verdrijven, 
verjagèn; verwijderen. 3) uiteendrijven. — 

II. Wederk. Zich afscheiden of afzonderen (van). 
— III. Intr. i) Scheiden, heengaan, zich verwijderen. 
2) uiteengaan; ook van gehuwden ; een brief 
van verscheiden. 3) ophouden, eindigen ; sonder verscheiden, 
eeuwig. 4) sterven, heengaan van de wereld 
; van der werelt verscheiden; als znw., op siin 
v. liggen. 5) bevallen ; v. van der vrucht. 
Verscheiden, deelw. bnw. i) Overleden. 2) verschillend. 
3) afgezonderd. 
Versoheidenisse, -schedenisse, -scheyenisse, znw. 

vr. i) Scheiding. 2) verhuizing, vertrek. 
Verseheidinge, znw. vr. i) Scheiding, afzondering. 
2) het zich verwijderen, vertrek. 3) het uit 
overlijden. 5) bevalling.-eengaan. 4) het 
Verscheifelen, zw. ww. tr. i) Verstrooien, uiteenjagen. 
2) verdrijven, te niet doen. 3) verstrooien, 

de zinnen. — Verscheifelinge.
Verscheit, znw. o. i) Scheiding. 2) einde; sonder 
v. 3) dood ; of sin v. liggen.

Verscheit, verschheit, znw. vr. i) Frischheid. 2) 
nieuwheid. 3) vochtigheid, natheid. 4) vocht, eene 
vloeistof. 

Verschelen, zw. ww. intr. Verschillen. 
Verschemen, -scheminge, -scheemt. Zie 

V ersch amen enz. 

Verschen, vorschen, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Ververschen, vernieuwen. 2) bevochtigen, nat maken. 
3) indijken, tot „versche" maken. — II. Intr. Vernieuwen. 


Verschen, bijw. Hetz. als v e r s c h, bijw. 
Verschenken, -schinken, zw. ww. tr. Met schenken 
verbruiken, wijn. 
Verscheppen, zw• ww tr. i) Herscheppen, hervormen; 
ook als wederk., eene andere gedaante 

aannemen ; ook in geestelijken zin, zich hervormen, 
vernieuwen. 2) uitputten, tot aan den bodem leegscheppen 
of peilen. 

Verseheppenisse, znw. vr. Gedaanteverwisseling. 
Verscheren, st. ww. tr. Overscheren, laken. 
Verscheren , zw. ww. tr. Toebedeelen ; lis my 

verscheert, beschoren. 


634 VERSCHERPEN 

Verscherpen, -scharen, -schaerhen, zw. ww. 

tr. Verscherpen, scherpen; ook: het gezicht, het 

verstand. 

Versehieren, zw. ww. tr. Versieren. — Ver


schieringe.

Versehieren, zw. ww. tr. Verrassen. 

Verschieten, st. ww. — I. Trans. i) Uitzoeken, 
wol e. a. 2) omwerken, ten einde bederf of broeien 
te voorkomen, meel, wol; wolverschietster. 3) beschieten, 
eene kamer. 4) voorschieten, vooruitbetalen. 

— II. Wederk. i) Van kleur verschieten, bleek 
worden. 2) van het hart, iemand ontzinken. 3) zich 
verroeren. — III. Intr. i) Zich snel bewegen. 2) 
hetz. als Wederk. z). 3) ontstellen, schrikken. 
Verscbiften, zw. ww. tr. (oostmnl.). Scheiden; 

verscifl ende versceiden. 

Versehieken, zw. ww. tr. i) Schikken, in orde 
brengen. 2) verleggen, anders schikken. 

Verschil, znw. o. Verschil, onderscheid. 

Verschilderen, zw. ww. tr. Overschilderen. 

Verschillen, zw. ww. intr. Verschillen ; het ne 

verschilt twint, het komt er weinig op aan. 
Verschimmelen , zw. ww. intr. Beschimmelen; 
verschimmelt, beschimmeld. 

Versehinen, st. ww. — I. Trans. Beschijnen, 
verlichten. — II. Intr. i) Verschijnen, voor den dag 
komen ; ter terechtzitting komen na dagvaarding. 
2) vervallen, van renten ; voor iemand (datief) opvorderbaar 
worden, hem toevallen (boeten, eene 
erfenis, een boedel). 3) verdwijnen (vooral oostmnl.). 

— III. Wederk. Zich vertoonen ; ter terechtzitting 
verschijnen na dagvaarding. 
Verschinigen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Hetz. 
als verschenen. 
Verschinc, varschinc, znw. m. Jong schaap of 
varken; misschien ook: een deel van een geslacht 
varken. -- Verschincgelt, eene van jonge scha


pen of varkens gevorderde belasting. 
Verschoeyen, -schoyena, zw. ww. tr. Met hout 
bekleeden, nl. muren. 
Verschoeyen, zw. ww. tr. In eene nieuwe scheede 
doen, een zwaard. 
Versehoyeren, zw. ww. tr. Verwoesten, vernielen; 
pijnigen, martelen. 

Verschonen, zw. ww.— I. Trans. i) Mooi of schoon 
maken, versieren, tooien; sinen staet v., zijne uiterlijke 
omstandigheden verbeteren, zijne hofhouding 
schitterender maken. 2) verbloemen, verontschuldigen, 
mooi voorstellen. 3) verschoonen, met zachtheid behandelen. 
4) bevoordeelen, begiftigen. 5) ontzien, 
vrijstellen. — II. Wederk. Zich schoon voordoen, 
een indruk van schoonheid maken. — III. Intr. 
Schoon of schooner worden. Verschoninge, ver

versterking, verbetering; in v-n van-schoonnesse, 

den soendinghe. 
Verschoren, zw. WW. tr. Verscheuren. 
Verschorten, -schurtena, zw. ww. tr. Opschorten, 

uitstellen. 

Verschot, znw. o. i) Aftrek, van koopwaren. 2) 
inkomsten. 3) hetgeen iemand ten goede komt, 
zegen ; ternjtacie verwerrede van graciën onse verschol. 


Verschoten, deelw. bnw. Grauw; ook : van 
honger. 

Verschoten, zw. ww. tr. Met schot" bezwaren. 

Verschotponden. Hetz. als v e r p o n d e n. 

Versehouden, zw. ww. tr. Verzengen, verbranden, 
met heet water. — Verschoudinge, -schouwi 
nge. 

Verschonwen, zw. ww. tr. i) Opmerken. 2) zien, 
beschouwen. 3) gadeslaan, met het bijdenkbeeld van 
ontferming of medelijden. 

Verschoven, deelw. bnw. i) Verworpen, verachtelijk. 
2)ellendig, rampzalig. — Verschovenheit. 

Verschreit, deelw. bnw. Beschreid, van oogen. 

Verschrickelipc, -schriclj/c, bnw., Vreeselijk, 

schrik inboezemend. 
Verschricken, -schrecken, zw. en st. ww. — I. 

VERSEKEREX. 

Trans. Schrik of vrees aanjagen. — II. Wederk. 
Aan aandoeningen ten prooi zijn, heftig bewogen zijn. 

— III. Intr. Benauwd zijn; v. van vare, van 
schrik verstijven ; heftig bewogen zijn ; dat Christus 
in sinen geest verschrickede (over den dood van 
Lazarus). 
Verschricket, ve, schrict, deelw. bnw. Ontsteld; 
verbaasd ; bewogen. 
Verschrinden, -schrenden, st. ww. intr. Verschrompelen, 
openbarsten ; deelw. verschronden. 
Verschriven , zw. ww. tr. i) Overschrijven, afschrijven. 
2) anders schrijven, opnieuw in eene andere 
redactie opschrijven. 3) overschrijven op een 
anderen naam. 4) schriftelijk behandelen, beschrijven. 
5) met schrijven gebruiken, inkt, perkament e. a. 6) 

schriftelijk oproepen. 7) schriftelijk verbinden of verpanden 
(oostmnl.). — Verschrivinge, schriftelijke 
verbintenis; aanschrijving. 

Versehroden, -schroyen, zw. ww. tr. Anders 
„schroden" d. i. klein maken of malen, moutkoren. 
Versehromen, zw. ww. intr. Bibberen, bevenván 
vrees of angst. 
Versehroven. Hetz. als v e r s c h o v e n; ook: 
diep verdorven. 

Verschruven, st. ww. tr. Verdrijven, verjagen. 

Verschubt, verschubbel, deelw. bnw. Ellendig, 

verschopt.; onzalig, verdorven, rampzalig. — Verschubdelike. 
Verschudden, zw. ww. tr. Heen en weer schudden, 
iem. ; uitschudden, kleederen. 
Verschuft. Zie vers c h u b t. 
Versehulden,_ zw. ww. tr. i) Verschuldigd zijn. 
2) verdienen. — Versehuldigen.
Versehuppen, -schoppen, zw. ww. tr. Met de 
schup of schop omwerken, koren. 
Verschuren, -schueren, zw. ww. tr. Opknappen, 
reinigen ; ook in zedelijken zin. 
Verschotten, zw. ww. — I. Trans. i) Beschut. 
ten ; versterken, kracht geven aan (een eed). 2) ver 
een schotje voor iets schieten, iets . voor--hinderen, 
komen. — II. Intr. Schrikken, van kleur verschieten. 
Verschuven, st. ww. tr. Verstooten, verwerpen. 
Verschuwen, zw. ww. tr. Schuwen, zich van iets 
af keeren ; iets of iem. van zich houden, verjagen. 
Verse. Zie v e r s e n (mv. versenen). 
Verse. Zie v e e r s e (vaars). 
Versecht, verseecht, deelw. bnw.* Verboden. 
Verseeren. Zie vers eren. 
Verseert, deelw. bnw. Gewond, gekwetst van 
het gemoed; bedroefd, terneergeslagen. 
Verseeut, deelw. bnw. Door zeewater bedorven (?). 
Versegelen, zw. ww. tr. i) Verzegelen, bezegelen. 
2) met zegelen opgebruiken, was. 

— Versegelinge, versegelthede.
Verseggen, -zegen, zw. ww. tr. z) Zeggen. 2) 
oververtellen, rondvertellen. 3) verhalen, vertellen. 
4) aanmerkingen maken, te zeggen hebben op. 5) 
weigeren. 

Verseilen, zw. ww. — I. Intr. i) Zeilen naar, 
zeilende zich ergens heen begeven ; ook overdr., in 
die minne verseilen. 2) tegen zijn zin ergens (zeilende) 
komen. — II. , Trans. Zeilende, op eene zeereis, 
verteren. 

Verseilen, -seelen, zw. ww. tr. Verbinden; eig. 
vastsnoeren ; wederk., zich verbinden. 

Verseinden. Zie versenden. 

Verseinsen. Zie v e r c h e n s e n. 

Verseit. Hetz. als v e r s e c h t. 

Verseken. Hetz. als v e r s a k e n. 

Versekeren, zw. ww tr. z) Beveiligen. 2) zekerheid 
of onderpand geven aan iem., zekerheid 
stellen, iem. het rustig bezit van iets verzekeren, 
ook door een zakelijk verband op een goed te leggen. 
3) aan iem. eene trouwbelofte geven, iemand 
*verloven ; versekert, verloofd. 4), van iets verzekeren, 
van de waarheid van iets tegenover iemand 
instaan. 5) als znw., zekerheid. — Versekert; 
versekertheit, veiligheid.; verzekering. 


VERSEKIJN. 

Versekijn, -ken, znw. o. Tekst, bijbelwoord. 
Verselewen. Zie v e r s a l u w e n. 
Versellen, zw. ww. — I. Trans. i) Vergezellen. 


2) vereenigen met, brengen in het gezelschap van, 
.gelijkstellen met; sy verselden di (Christus) mitten 
moordenaren. — II. Wederk. i) Zich voegen bij, 
omgaan met. 2) trouwen ; vrou Jacob is haestelike 
verse/let metten hertoge van Glocesler. 3) omhelzen, 
aannemen ; Item een die Gods wet versellen. 4) mee 

zich mengen in een koor. — III. Intr. Samen-doen, 

zijn, verbonden zijn, omgaan met; versellel sijn, 

vereenigd of verbonden zijn met, een gezel of huis


genoot zijn van. 

Versellen, zw. ww. tr. Verkoopen ; iel an eenre 
hofsteden v., iets verkoopen ten laste van een hof-
stede, die met rente belasten. 

Versenden, -seynden, zw. ww. tr. Wegzenden; 

in ellenden v., verbannen. — Versendinge.

Versene, versen, znw. vr. Hiel. 

Versenken, zw. ww. tr. Doen zinken ; den men


sche v. in die dool. 

Versengen, zw. ww. tr. Verzengen, zengen. 

Verseren, -seeren, zw. ww. — I. Trans. Bezeeren; 
kwetsen, krenken, droefgeestig of neerslachtig 
stemmen; ook verserigen. — Verseert. -- II. 
Intr. Erger worden, van een zieke. 

Verset, znw. o. Schadeloosstelling, vergoeding. 
Verset, bnw. Somber, donker, van de uitdrukking 
van het gelaat. 

Verseten, deelw. bnw. Van v e r s i t t e n; v. 
yacht, die . niet op tijd betaald is, achterstallig; v. 
bot, dagvaarding tot iets dat men heeft voorbij laten 
gaan, waaraan men zich niet heeft gestoord. 

Versetten zw. ww. ---I. Trans. i) Verzetten, 

verplaatsen. 2) ve

randeren; die wet v., de magistraten 
veranderen of „verstellen", een ander in 
Iemands plaats benoemen. 3) verpanden, beleenen. 
.4) vervreemden. 5) vergoeden, schade, een verlies. 
6) mismaken, het aangezicht; bederven. — II. 
Wederk. en Intr. Tegenstand bieden, zich verzetten. 


Versiden, zw. ww. tr. Andere zijde in iets zetten; 

,een casufel versiden. 

Versieden, st. ww. -- I. Intr. i) Verkoken. 2) 
verbranden, door gemoedsaandoeningen verteren, 
wegkwijnen ; dat mi dat herte dieet versieden. — 

II. Trans. i) Met kokend water begieten. 2) verte 
spijsvertering bevorderen. — Versiedinge.-ren, de 
Versteken, zw. ww. intr. Ziek of zieker worden 
; versiect, ziek geworden. 
Version, st. ww. — I. Trans. i) Zien, bezien. 
2) opmerken, in het oog krijgen. 3) het oog vestigen 
-op, naar iemand kijken; ook van het geestelijk oog; 
si (znartelaers) hadden v. ander leven. 4) bemerken, 
met den geest waarnemen. 5) voorzien, verzorgen; 
voorzien van. — II. Wederk. i) Hem al omme v., 
om zich zien. 2) Voor zich zelf zorgen, oppassen. 
3) overleggen, nagaan. 4) hein rechts an enen v., 
tem. aansprakelijk stellen, zijne schade aan iem. 
verhalen. — III. Intr. Toezien op ; v. tere bruggen, 
eene brug bedienen. 

Version, st. ww. intr. Uitdrogen, leegloopen; 

.een versegen born. 

Versienen, zw. ww. — I. Trans. Schoon of 
schooner maken, versieren, verfraaien. — II. Intr. 
Schooner, schitterender, beter worden; b.v. van 
roem ; van een spel, beter gaan staan. 

Versiener, -sienre, znw. m. Hij die met het 
eene of andere toezicht of opzicht belast is; v. van 
,eenen strot, bevelhebber; ook: ambtenaar belast 
met het toezicht op de . tollen (oostmnl.). 

Versieren, zw. ww. tr. i) Verzinnen, uitdenken, 
bedenken. 2) veinzen. 

Versieren, -eieren, zw. ww. tr. Versieren, verfraaien, 
tooien, in orde brengen ; ook wederk. — 
Versieringe, sieraad; pronk, praal. Versierer, 

versierre. 

Versiernisse, znw. vr. Versiering. 

VERSLECHTEN. 

Versij c, znw. o. Gezucht; toestand waarin of 
waarover men zucht, bedruktheid. 
Versijn, versin, bnw. Van eene vaars ; versin 
vleesch. 

Versikel, znw. o. Een bij een kerkdienst gezongen 
vers. 

Versiken, st. ww. — I. Intr. Verzuchten, zwaar 
zuchten; als znw., diepe zucht. — II. Wederk. Hetz. 
als Intr. 

Versieken,., zw. ww. intr. Zwaar of benauwd 
adem halen, hijgen;; hikken. 

Versilveren, .sulveren, zw. ww. tr. Verzilveren. 

Versinden. Zie v e r s e n d e n. 

Versie en, zw. ww. tr. Opnieuw zingen. 

Versla en. Hetz. als versenken. 

Versinken, st. ww. intr. In den grond zinken, 
naar de diepte gaan ; versonken liggen, op den grond 
onder water, in de diepte liggen. 

Versinnen, st. en zw. ww. — I. Trans. r) Met 
de zinnen vatten, begrijpen. 2) bedenken, nagaan, 
overwegen. 3) zijne zinnen zetten op ; beminnen. 4) 
opvatten, opnemen ; iel in dogeden v., in goeden 
zin opvatten, goed opnemen. — II. Wederk. 1) 
Zich bedenken, zich bezinnen. 2) bedenken. 3) tot 
inkeer of bezinning komen. 4) zich vergissen. 

Versinnen, zw. ww. wederk. Zich wegens wettelijke 
verhindering verontschuldigen. — Versinninge.


Versinnich, bnw. Waanzinnig. 

Versinnicheit, znw. vr. Het zich verzinnen. 

Versint, deelw. bnw. Gesteld op iem. of iets. 

Versisen, zw. ww. tr. Accijns van iets betalen. 

Versitten, st. ww. — I. Intr. i) Verzitten, er


gens anders gaan zitten. 2) een schok ontvangen, 
van een ruiter; hevig ontstellen. — II. Trans. i) 
Verzitten, door zitten verzuimen; voorbij laten gaan, 
een termijn, eene dagvaarding, de betaling ' van 
pacht; nalaten. 

Verslaeh, znw. vr. i) Het terneerslaan van het 
gemoed, verslagenheid. 2) verhaal, mededeeling; r. 
doen, verhalen, vertellen. 

Verslaehtinge, znw. vr. Het verslaan of dooden, 
slachting. 

Verslaaft, deelw. bnw. Afgesloofd, uitgeput. 

Verslaen, st. ww. — I. Trans. i) Ter neder 
slaan, tegen den grond slaan ; terneerslaan, iemands 
gemoed. 2) dooden, doodslaan, vellen, ombrengen; 
enen v. met venine ; ter dood brengen, doen ster 

verderven. 4) bederven, kwaad doen aan-ven. 3) 
(het lichaam). 5) vernielen, dooden, den tijd. 6) 
dicht maken, afdammen ; afschutten, afsluiten. 7) te 
niet doen ; genezen, eene kwaal ; lesschen, dorst. 8) 
verslag geven van iets, iets mededeelen, verhalen. 

— II. Wederk. i) Zich dooden. 2) zich ter 'neer 
slaan, neerslachtig of mismoedig zijn, zich kwellen, 
zich afpijnen. — III. Intr. r) Tegen den grond 
slaan, van koren. 2) hetz. als Wederk., 2). 
Verslagen, deelw. bnw. i) Mistroostig, kleinmoedig. 
2) listig, doortrapt (oostmnl.). — Versla


genheit.

Verslaïnge, -slaginge, znw. vr. Slachting. 

Verslapen, zw. ww. — I. Intr. i) Slap worden; 
verstijven, verdooven, door een sidderaal. 2) vadsig 
of krachteloos worden, vertragen. -- II. Wederk. 
i) Zich verslapen. 2) verstijven, verdooven,' van 
ledematen. — III. Trans. Door slapen verzuimen; 

me/lenen, ene misse verslapen. — Verslapende, 
slaperig, vadsig; Verslaper, luiaard, onverschillige. 
Verslapenheit, znw. vr. Slaperigheid, vadsig


heid. 

Verslappen, zw• ww. -- I. Trans. Verslappen, 
losser of minder streng maken. -- II. 7ntr. i) Verslappen, 
minder krachtig worden, van den arm. 2) 
minder krachtig of vurig worden, van personen; 
minder streng worden, van tucht. — Verslappinge,
verslaptheit.

Verslechten. -slichten, zw, ww. — I. Trans. 
Vereffenen. — II. Wederk. Zich verzoenen. 


636 VERSLEEUWEN. 

Versleeuwen, zw. ww. intr. Verstompen, van 
tanden. 

. Verstegen, deelw. bnw. van v e r s 1 a e n; ook: 
in het nauw gebracht, in een moeilijken of treurigen 
toestand zijnde. 

Verslemt (-slimi?), deelw. bnw. Gebrekkig of 

slecht bewerkt, van laken. — Verslemtheit. 
Verslenden. Zie verslinden. 
Verslepen -sleeden, zw. ww. tr. Versleepen, 

naar eene andere plaats sleepen of overbrengen. 
Verslicken, zw. ww. tr. Inslikken, -slokken; 
ook verslickeren. 

Verslinden, -slenden, -slinnen, st. en zw. ww. tr. 
i) Verslinden, verzwelgen; verslindende beeste. 2) 
inslokken, verzwelgen, van de aarde. 3) verslonden, 
in geestelijken zin ; opgaande in, v --rzonken in ; v. 
in minnen. — Verslindinge.

Verslinder, -slender, znw. m. Vraat. 
Verslindich, bnw. Vraatzuchtig. 
Verslingen, st. ww. tr. Verslinden ; ook ver


slingeren. 

Verslipen, st. ww. — I. Trans. Op nieuw slijpen. 

— II. Intr. Afslijpen, verslappen. 
Versliten, st. ww. — I. Trans. i) Verslijten, 
door gebruik doen afnemen of vergaan. 2) doorbrengen, 
verspillen, opmaken. 3) te niet doen ; stuk 
maken, vernielen ; verscheuren, van een dier. 4) 
doorbrengen, het leven, den tijd. — II. Wederk. 
Oud worden, zijn leven slijten. — III. Intr. Door 
gebruik of ouderdom verminderen of afnemen. — 

Verslitinge.

Versloemen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Verkwisten, 
doorbrengen. — Versloemer -enge.
Verslo eken, zw. ww. tr. Inslokken, verslinden, 

verzwelgen. 
Verslonden, zw. ww. tr. Hetz. als verslinden. 
Verslooft, deelw. bnw. Afgesloofd, uitgeput. 
Verslnmen, zw. ww. tr. Verzuimen, nalaten, 

(door slaperigheid of sluimeren). — Verslumenisse, 
nalatigheid. 
Versluust, deelw. bnw. Verstopt, ook van de 
wegen in het menschelijk lichaam. 
Versfuten, st. ww. — I. Trans. Afsluiten, ver 
Baten, van nut zijn. -sperren. — II. Intr. 
Versmacht, ,deelw. bnw. i) Door water bedorven, 
van landerijen. 2) wegterende, van gebrek.
Versmachten, zw. ww. — I. Trans. i) Doen 

stikken .; verworgen, versmoren ; verpletteren. 2) vermoorden, 
ombrengen. — II. Wederk. Smoren, in 
het water; verdrinken. — III. Intr. i) Stikken, be


nauwd zijn. 2) omkomen, vergaan. — Versmacht, 
benauwd ; Yersmaehtheit. 
Versmadelijc, bnw. i) Verachtelijk, veracht. 2) 
smadelijk, hoonend. 
Versmaden) -smeden, zw. ww. — I. Trans. i) 
Smaden, hoonen, verachten, verachtelijk behandelen. 

2) versmaden, verwerpen ; beneden zich achten, laag 
neerzien op. — II. Wederk. Gering over zich zelf 
denken. Versmader, -smadinge.

Versmadenisse, znw. vr. i) Smaad, verguizing. 
2) v. des rechts, verachting van het rechterlijk gezag, 
blijkende uit het niet-verschijnen na eene dagvaarding. 


Versmaen. Hetz. als versmaden. — Versmaër, 
versmaïnge. 
Versmaat, versmeet, deelw. bnw. i) Veracht, 
verachtelijk, verworpen. 2) smadelijk, hoonend. — 

Versmaetheit, versmeetheit, versmaheil. 
Versmadich, bnw. Enen v. sin, iemand van 
zich stooten. — Versmadicheit, hetz. als v e rsmaetheit. 


Vers-makinge, znw. vr. Het dichten. 
Versmalen, zw. ww. tr. Verkleinen. 
Versmalen, zw. ww. tr. Hoonen, bespotten, sma


lend behandelen. 
Versmeden, -smedden. Hetz. als v e r s m a d e n. 
Versmeden, zw. ww. tr. Versmeden. 
Versmeet. Zie versmaet. 

VERSOFFEN. 

Versmeken, zw. ww. tr. i) Vleien. 2) door vleien 
zacht stemmen ; door vleien tot iets bewegen ; paaien, 
omkoopen. — Versmekinge.

Versmelten, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Ver 

doen smelten. 2) te niet doen gaan. 3) ver--smelten, 
kroppen. — II. Intr. i) Versmelten, wegsmelten. 2> 
wegsmelten van verteedering of gevoel. 3) te niet 

gaan, tot niet worden. — Versmeltinge.
Versmeren, zw. ww. tr. Met smeren verbruiken. 
Versmerten, -smarten, st. ww. intr. Zeer worden: 
ook : zedelijk ziek worden. 
Versmoort, -smort, deelw. bnw. i) Tot over de 

ooren gedompeld in iets, er aan overgegeven; in 
veelden v. 2) smoordronken. 3) v. van sinne, beneveld 
van verstand. 

Versmoren, zw. ww. — I. Trans. i) Versmoren, 
verstikken, ook: door verdrinking. 2) ombrengen. 3) 
te niet doen. 4) smoren, maken dat iets niet tot uitvoering 
komt. — II. Wederk. i) Zich ombrengen, 
zich dooden ; ook in geestelijken zin, naar den geest 
ondergaan. 2) zich tot over de ooren in iets baden.. 
3) volop van iets bezitten ; hem versmoren int god. 

— III. Intr. Smoren, stikken ; verdrinken. — Versmoringe. 
Versmouten, deelw. van versmelten. 
Versnellen zw. ww. - ' I. Trans. i) Inhalen, 
iemand

snelheid emand vooruitkomen; het iem. afwinnen. 
2) verrassen, bedriegen, misleiden. — II. 
Wederk. i) Haast. maken. 2) zich beijveren; hem. 

V. te. — III. Intr. Haast maken, zijn pas versnellen. 
Versniden, st. ww. tr. z) Afsnijden, afmaaien,. 
gras. 2) klein snijden, een stuk laken. 3) snoeien,. 
een boom. 4) een gesneden beeld, bijwerken. 5) stuk 
snijden; die nagele (spijkers) versneden heure sine 
aderen. 6) door snijden bederven, een zwaard. 

Versnodelt, 'bnw. Van verstand beroofd, onnoozel. 
Versnoden, zw. ww. intr. Verminderen, achter 
-uitgaan. 
Versocht, deelw. bnw. Kundig, knap, geleerd 
(oostmnl.). — Versochticheit. 
Versochten. Zie versachten en v e r s u c hten. 


Versoec, versouc, znw. o. i) Verzoek; request.. 
2) bezoek ; ook : vijandelijke aanval. 3) bezoek van 
eene markt, vertier. 4) onderzoek, enquête. 

Versoeken, -souken, -soken, -sueken, zw. our_ 
ww. tr. i) Verzoeken; o.a. een-leen, de beleening verzoeken; 
den boedel v., verzoek doen om gerechtelijke 
inbezitstelling er van; aanzoek doen bij. 2^ 
bezoeken, een graf, een heilige, eene markt. 3) vij andelijk 
bezoeken, aantasten. 4) onderzoeken; een 
onderzoek instellen naar (ook versoeken na). 5) opzoeken. 
6) beproeven. 7) op de proef stellen, ver


zoeken. — Versoeker ook: hij die in rechte op 
iets aanspraak maakt; versoe

kinges ook : onderzoek. 

Versoelen. Hetz. als v e r s w o e l e n. 

Versoemen, zw. ww. — I. Intr. en Wederk. 
Verkeerd doen, een misslag begaan. — H. Trans. 
Verwaarloozen, door nalatigheid verliezen, den tijd. 
Versoendach, znw. m. Dag der verzoening, 

boetedag. 

Versoenen, -sonen, -suenen,zw. ww. — I. Trans. i) 
Iem. verzoenen, bevredigen; een zoen met iemand bewerken; 
gunstig stemmen, in goede verstandhouding 
brengen met iemand. 2) iets verzoenen; aan vijandschap, 
veete, twist, een einde maken ; met cusses 
versoent men onvrede. — II. Intr. Een zoen treffen 
(met enen), zich met iemand verzoenen. — Versoener, 
-inga.

Versoeten, -sueten, zw. ww. — I. Trans. i> 
Verzoeten, zoet maken. 2) verzachten ; het lichaam, 
goed doen. 3) verzachten, het gemoed, zacht 
stemmen. — II. Intr. i) Zoet zijn of worden. 2) 
zacht worden, zacht gestemd worden. — Versoe


ting e. 

Versoffen, zw. ww. tr. Suf maken. — Versoft, 
suf, versuft, dol. 


VERSOLASEN. 

Versolasen, zw. ww. tr. Vermaken, amuseeren; 
ook wederk.; ook versolaseren. 

Versolden. Zie v e r s o u d e n. 

Versomen. Hetz. als v e r s o e m e n. 

Versonden, -sunden, zw. ww. wederk. Zich be


zondigen. 
Versondigen, -sundigen, zw. ww. tr. Met zonde 
bezoedelen. 
Versonnen, deelw. bnw. i) Bedacht op iets. 2) 
bezonnen. — Versonnenheit. 

Versonnen, zw. ww. tr. In de zon hangen. 

Versorgen, zw. ww. — I. Trans. i) Voor iets 
zorgen, het bezorgen. 2) voor iem. zorgen, hem 
koesteren. 3) voor iets bezorgd zijn, vreezen. — II. 
Wederk. Zich bevoordeelen. 

Versorgenthede, znw. vr. Bekommering, bezorgdheid. 
Versot, deelw. bnw. Verdwaasd, dwaas, dol; v. 
met, overgegeven aan. 

Versotten, zw. ww. — I. Trans. Voor den gek 
houden, iem. een rad voor de oogen draaien, hem 
bedotten. — II. Intr. Dwaas, onnoozel zijn of worden. 

Versouden, -solden ; ook versouten, zw. ww. tr. 
i) Tegen soldij n 'dienst nemen. 2) door geld voor 
zich winnen, huren, omkoopen. 

Versouten, st. ww. tr. Door te veel zout bederven 
of oneetbaar maken; deelw. versouten, bremzout. 


Verspaeien, -sftaceren, -sbachieren, zw. ww. 

wederk. en intr. Wandelen, gaan wandelen. 
Verspaden, zw. ww. intr. Laat worden; het es 
Ie sere vershaet. 

Verspadigen, zw. ww. tr. Vertragen. 

Verspaken, zw. ww. — I. Intr. i) Uitdrogen, 
vooral door hitte; Zant vers 2) levenssappen 
verliezen, uitdrogen; een hermite verdroocht ende 
versbaect; van het gemoed, verkwijnd, zonder leven. 

— II. Trans. Doen uitdrogen, verschroeien, den 
grond. 
Verspalken, zw. ww. tr. Een nieuw verband 
met spalken leggen om (eene wond). 
Verspanen, st. ww. tr. Verleiden, verlokken; 
aanlokken. 
Verspannen, st. en zw. ww. tr. Uitrekken. — 
Verspanninge.

Versparen, zw. ww. — I. Trans. i) Opsparen; 
uitzuinigen, uitwinnen of overhouden door zuinig 
2) bezuinigen op iets. — H. Intr. Zeldzaam-heid. 
worden. 
Versparren, -sperren, zw. ww. tr. Verspreiden; 
wide vers 
Versparren, -sterren, zw. ww. tr. Versperren. 

— Versparringe.
Verspedigen, -sj5egen. Hetz. als vers p a d i gen. 
Verspelen, zw. ww. — I. Trans. Met spelen 
verliezen. — II. Wederk. Zich uitspannen, zich ver 

Te hard koken ; van het bloed,-maken. — III. Intr. 

te heet zijn. — Verspelinge = versiedinge. 

Verspellen, -spillen, zw. ww. tr. i) Vertellen, 

mededeelen. 2) oplossen, eene kwestie. 

Versperelen, zw. ww. tr. Verstrooien ; den sin 
v., zijn gemoed verstrooien, zich met allerlei beuzelingen 
bezighouden. 

Versperren. Hetz. als v e r s p a r r e n, ede Art.; 

ook: verhinderen, belemmeren; enen sin goet v., 

maken dat hij het niet gebruiken kan. 

Verspien, -sbieden, zw. ww. tr. Bespieden, door 

spieden opsporen; overvallen; door spionnen onder


zoeken. — Verspiedinge; verspiere, sier; 

verspieschip.
-

Verspiën, st. ww. tr. i) Bespuwen. 2) smaden, 

verachten, smadelijk bejegenen, hoonen. 

Verspijt. Hetz. als r e s p ij t. 

Verspikeren, zw. ww. tr. Nieuwe spijkers slaan 

in (planken). 
Verspilden, -spillen, zw. ww. tr. (vooral oostmnl.). 
Uitgeven, te koste leggen of besteden aan, verteren. 
Verspillen. Zie v e r s p e l l e n. 

VERSTANDEN. 

Verspinnen, st. ww. tr. i) Met spinnen verbruiken; 
voor spinnen gebruiken. 2) met spinnen 
verdienen. 

Verspiten, zw. ww. tr. Onrechtvaardig of smadelijk 
behandelen. — Verspiter (oostmnl.). 
Verspliten, st. ww. tr. Aan stukken scheuren; 
versbleten, kapot. 
Versplitteren, zw. ww. tr. In stukken deelen, 
een goed. 

Verspoeden, zw. ww. — I. Trans. i) Bespoedigen, 
verhaasten. 2) bevorderen. — II. Wederk. 
Haast maken, voortmaken. 

Verspoen. Hetz. als v e r s p u w e n. 
Verspreiden, zw. ww. tr. Verstrooien, uiteenspreiden 
of -jagen, verspreiden. 

Verspreken, st. ww. — I. Trans. i) Uitschelden, 
beschimpen, hoonen, iem. beleedigende of smadelijke 
woorden toevoegen ; ook : kwaadspreken van 
iemand. 2) vervloeken. 3) lasteren. 4) berispen, onder 
handen nemen ; op iemand iets te zeggen hebben. 

— II. Intr. Handelen of spreken over (van), iets 
bespreken. •— Versprekinge.
Verspringen, st. ww. intr. i) Opspringen. 2) 
met een sprong weggaan, wegspringen. 3) te voorschijn 
springen, van bloed. — Verspringingen 

van bloede. 

Verspuwen, zw. en st. ww. tr. Smaden, beschimpen, 
hoonen, uitjouwen. 

Verst. Zie v e r s t e. 

Verst, znw. m. Hetz. als v o r s t, vrieskoude. 

Verstaect, bnw. Verstokt, vast verkleefd aan 

(in) iets. 

Verstaelt, deelw. bnw. i) Met staal beslagen. 

2) gescherpt, scherp. 

Verstaen, st. ww. — I. Intr. i) Blijven, blijven 
staan, blijven stilstaan bij, zich zetten tot. 2) staan, 
te pand staan ; verstaen sin, den bepaalden tijd 
uitgestaan hebben; door staan blijven verbeurd worden, 
verloren gaan. 3) stilstaan bij, letten op, zijne 
aandacht wij den aan ; v. te siere salicheden. 4) zorgen 
voor, zich het lot aantrekken van ; v. Ier armer 
noot; v. te hem selven, voor zich zelf zorgen, zich 
het noodige verschaffen. 5) zich toeleggen op ; het 
doet goet na doocht verstaen ; zich wijden aan, zich 
zetten tot ; men ginc v. ten huwelike ende ter feeste. 
6) overeenkomen ; met enen v. te. 7) luisteren naar; 
verstaen na enen ; ergens kennis van nemen ; niet 
na ere dinc v., er niet van willen weten. 8) zich 
voor iets beschikbaar stellen. 9) ontstellen, versteld 
staan. — II. Trans. i) Verstaan, hooren, vernemen; 
doen v., mededeelen, berichten, vertellen; laten ver 

hetz.; te verstane geven, mededeelen, be--staen, 
richten ; ook : wijsmaken ; ook : vermanend mede 

voorhouden ; mi is te v. comen, ter oore ge--deelen, 
komen. 2) opnemen, opvatten ; iet v. in quade ; v. 
over, opvatten als. 3) begrijpen; weten; dais te v., 
te weten, namelijk. 4) enes stat v., iemands plaats 
innemen. 5) voorstaan, beschermen, steunen. 6) met 
iets ophouden, iets staken. — III. Wederk. i) Verstand 
hebben; kundig zijn, weten van; verstand 
hebben van, met een genitief, van, op ; als znw., 
verstaen, verstand, kennis. 2) zich laten gelegen zijn 
aan, zich het lot aantrekken van ; salich sin si die 
hem v. oftten sieken ende armen. 

Verstaert, deelw. bnw. Met de oogen strak op 
één punt gericht, verblind. 

Verstalen , zw. ww. tr. i) Van staal voorzien, 
met staal bekleeden. 2) versterken, het gemoed, tegen 
verleidingen wapenen. 

Verstandel, -stendel, bnw. Verstandig ; v. van 
sinnen; kundig; schrander. — Verstandelheit ; 
ook : bewustheid, bewustzijn. 

Verstandeljje, bnw. i) Met verstand of ook: 
met bewustzijn, bedeeld; die verstandelike siele. 
2) verstandig; v. van begripke, vlug van begrip, 
schrander. 3) duidelijk, verstaanbaar. Verstande


like, verstandeljj cheit.

Verstanden. Hetz. als v e r s t a e n. 


638 VERSTANDENISSE. 

Verstandenisse, -slantenisse, -slantnisse, -stannisse, 
znw. vr. en o. i) Het verstaan van ; v. alre 
long/ten, donker van v., moeilijk te verstaan. 2) verstand. 
3) bewustzijn, bewustheid. 4) beteekenis. 5) 
kort begrip, inhoudsopgave. 6) onderstand, hulp. 

Verstandich, -stendich, bnw. Verstand hebbende; 

van claren verstandigen sinne ; dat verstandige oge, 

het oog des eerstands. — Verstandicheit. 

Verstangen, zw. ww. tr. Door stank onbruik


baar maken; eens anders huus verstanken. 

Verstant, znw. o. i) Het verstaan; tot enen be. 
leren verstande comen, iets beter begrijpen. 2) ver. 
stand, oordeel des onderscheids ; noch onder den 
jaren van verstande. 3) verstand, verstandigheid, 
goed oordeel; liede van verstande. 4) begrip; meening; 
opvatting, zin; dal rechte v. niet ne begrij5en. 5) 

verstandhouding ; goede verstandhouding. 6) ver 

overeenkomst.-drag, 

Verstapelen, zw. ww. tr. i) Goederen op eene 
stapelplaats brengen; ook zonder uitgedrukt obj. 2) 
,;stapelfielt" betalen van (koopmansgoederen). 

Verstaren , zw. ww. — I. Intr. Strak zijn of 
worden, van de oogen ; minder scherp worden, van 
het gezicht, blind worden. — II. Wederk. Zich blind 
kijken. 

Verstarken. Zie v e r s t e r k e n. 
Verste, vorsíe, znw. vr. Uitstel, vertraging ; in 
versten leggen, sellen, laten staen, uitstellen ; in ver 
slaan, uitgesteld worden. -stenVerste, vorste, znw. vr. Vorst van het dak; ook 
gezegd van het deksel van de doodkist. 

Versteeft, deelw. bnw. i) Stijf, halsstarrig. 2) 
verhard, verstokt. 3) wezenloos, radeloos. — Versteef 
theit. 

Verstekelinc, znw. m. Verschoppeling. 

Versteken, st. ww. — I. Trans. i) Verstooten, 
verjagen, uitdrijven, verdrijven, van zich doen ; een 
waf v. ; brief van v., scheidbrief; met minachting 
behandelen, verdrijven, van zich zetten ; vrese v. 2) 
verwerpen, uitwerpen. 3) afstand van iets doen. 4) 
doen afdrijven door storm. 5) verbergen. 6) enen 
iet v., ontnemen, ontrooven. — II. Intr. i) Zich 
verwijderen, heengaan; doen v., verjagen. 2) afdrijven, 
met een schip. — Verstelier (16de eeuw). 
Verstekinge, versmading, smaad. 

Verstel, znw. o. Uitstel. 

Verstelen, st. ww. tr. i) Ontstelen, ontrooven. 
2) wegnemen, stelen. 3) verbergen. 
Verstalen, zw. ww. tr. Een anderen steel zetten 
aan (een gereedschap). 

Verstellen, zw. ww. tr. i) Verstellen, verzetten; 
veranderen, (de wet, magistratuur) veranderen. 2) 
uitstellen, verschuiven. 3) vervreemden; verpanden. 
4) vertrekken, het gezicht; verstellinge.

Versten, vorsten, zw. ww. tr. Uitstellen. 

Verstendel, -stendich. Zie v e r s t a n d e 1, 

-s t a n d i c h. 

Verstenen, zw. ww. intr. Verharden. 

Verstennisse, -stentenisse. Zie v e r s t a n d en i sse. -
Versterf, znw. o. Hetgeen door iemands dood 
krachtens erfrecht een ander aankomt, erfenis; ook 

versterfnisse, versiervenisse, versier, flijcheit. 

Versterfelijc, bnw. Sterfelijk. 
Versterfte, -staerfte, znw. i) Hetz. als v e rs 
t e r f; ook: erfrecht. 2) sterfgeval, overlijden. 

Versterken, -starken, -staerken, zw. ww. — I. 

Trans. i) Versterken, sterk maken. 2) bekrachtigen, 
bevestigen. 3) krachtig maken, iemand kracht of 
moed geven. 4) verstijven. — II. Intr. i) Sterk of 
sterker worden. 2) verstijven, verdikken. 3) toenemen. 

— Versterkinge.
Versternet, verstarnt, deelw. bnw. ; v. root, 
vuurrood. 

Versterven, -starven, -staerven, st. ww. intr. 
i) Sterven. 2) versterven, te niet gaan, ophouden; 
die verstorven beroerte (onlusten). 2) door sterven 
verminderen, afsterven, uitsterven. 3) door sterven 

VERSTORMEN. 

op een ander overgaan, hem aanbesterven. — Ver 
-storven,

deelw. bnw.; v. hint, dat het goed van 
de ouders geërfd heeft. 
Verstervenisse. Zie versterfnisse; ook:: 
sterfgeval, overlijden. 
Verstervinge, -storvinge, znw. vr. Het versterven, 
van iemands kracht door den dood. 
Versteven, zw. ww. intr. Verstijven ; ook van. 
angst, van koude. 
Verstichten, zw. ww. tr. Herbouwen, weer oprichten, 
o.a. den tempel. — Verstichtinge.

Verstiden, zw• ww. tr. i) Versterken, krachtigmaken. 
2) verstijven, verharden; verstut, verhard, 
verstokt. 

Verstijft, deelw. bnw. i) Verstijfd, stijf. 2) verhard, 
verstokt. 
Verstieken, zw ww. tr. Versmoren, verstikken. 

— Verstickinge.
Verstillen, zw. ww. — I. Trans. i) Tot bedaren 
brengen, een storm. 2) een einde maken aan iets. 

— II. Intr. i) Bedaren. 2) eindigen, een eindenemen. 
Verstinge, znw. vr. Het verschuiven of uitstellen 
van iets. 

Verstivelen, zw. ww. tr. Doorstéken. 

Verstiven, zw. ww. — I. Trans. i) Doen ver 

-stijven.

2) versterken; krachtig maken. — II. Intr.. 
i) Stijf worden, verstijven, van schrik, kou e. a. 2) 
sterk of krachtig worden ; so hi meer strot, so hi 
meer versuft. — III. Wederk. Zich verharden, 
weerbarstig zijn. 

Verstoelen, zw. ww. tr. Het verdeelen van den 
dijk in dijksvakken of parken en het toewijzen daarvan 
aan de dijkplichtigen; het verdeelen en toewijzen 
(verhoefslagen) over de dijkplichtige landen.. 

— Verstoelinge.
Verstolen, deelw. bnw. i) Verscholen, verstopt,. 
aan het oog onttrokken. 2) onbekend. 
Verstolenlike , -lentlike, -stolike, bijw. In het. 
geheim, ongemerkt, steelsgewijze. 

Verstommen, zw. ww. intr. i) Verstommen, 
stom worden. 2) dom of stom worden; in wijsdommeso 
verstomt sin, zoo weinig verstand hebben. 

Verstompelen, zw. ww. tr. Verstoppen, ver 
aan het oog onttrekken.-bergen, 
Verstoort, deelw. bnw. i) In de war gebracht,. 
op een -verkeerden weg. 2) verschrikt, verslagen. 3) 

verstoord, boos. — Verstoor(de)like, verstoortheit. 


Verstoppen, zw. ww. tr. i) Dichtmaken, gaten 
dichten in (een huis). 2) verstoppen, verbergen. 3) 
verstoppen, versperren, den doortocht in iets belemmeren. 
— Verstopt, als lichamelijke aandoening; 
ook: verkouden. -- Verstoptheit.

Verstorberen, -eeren, zw. ww. tr. In de war 
brengen, verstoren. — Verstorbancie. 

Verstoren, zw. ww. tr. Vergoeden, schadeloosstellen 
voor iets ; herstellen, iets goed maken ; ook 
van de vergoeding in geld, door den eenen erfgenaam 
gegeven aan een ander, voor een goed uitden 
gemeenschappelijken boedel aan den eenen toebedeeld. 
— Verstoringe.

Verstoren , zw. ww. — I. Trans. i) Verwoesten;. 
vernielen, verdelgen. 2) verstoren, verwarren, in de 
war maken. 3) iemands rust benemen. 4) iem. boos. 
maken. — II. Wederk. Zich boos maken. — Verstoringe, 
verstorer, -sloorre. 

Verstorkelen, zw. ww. intr. Stijf of dik worden,. 
van bloed. 
Verstormelike, bijw. In woeste vaart, met 
woestheid. 

Verstorinen, zw. ww. — I. Trans. i) In het 
pass. Door een storm geslingerd worden. 2) in rep 
en roer, in beweging, in opschudding brengen. — 

II. Intr. i) In beweging komen, van het bloed; 
sin hooft verstomde hem, hij werd woedend. 2) in 
rep en roer komen; te hoop loopen. — Verstormt, 
hartstochtelijk, opgewonden. Verstormtheit , 

VERSTORTEN. 

woede, grimmigheid, verstormieheit, vlaag van 
hartstocht of opgewondenheid. 

Verstorten, zw• ww. tr. Uitgieten, uitstorten. 

Verstorven. Zie bij v e r s t e r v e n; ook : verstorven, 
zedelijk dood, en : verlamd. 

Verstoten, zw. ww. tr. i) Stuk stooten, ongedierte. 
2) omstooten, een glas. 3) verwijderen, afscheiden, 
verdrijven ; hi wort slants verstoten. 4) in 
het nauw brengen. 

Verstouten, zw. ww. — I. Trans. i) Iem moe 

maken, hem moed inspreken. — II.-dig of stout 
Wederk. en Intr. Moed vatten, moedig worden, zich 
verstouten. 

Verstracken, -sirecken, zw. ww. -- I. Trans. 
Versterken. — II. Wederk. Zijne krachten verzamelen. 
Verstrangen, zw. ww. tr. Overweldigen (i 6de 

eeuw). 
Verstreeken, zw. ww. intr. i) Zich uitstrekken, 
van kracht zijn. 2) toereikend zijn. 

Verstrengen, -slringen, zw. ww. tr. -- I. Trans. 
i) . Afdwingen ; aelmoesene uul bloediger hans en 
-verstringde noyt afaet. 2) benauwen. --- II. Intr. 
i) 'Streng zijn. 2) benauwd zijn. 

Verstriden, st. ww. tr. In den strijd overwinnen, 
overmeesteren. 
Veratriken, st. ww. tr. i) Opschuren, pijlen. 2) 
opgebruiken, uitgeven, geld. 
Verstrieken, zw. ww. tr. Verbinden; verenicht, 
verstrict ende verbonden bliven. — Verstrickinge. 

Verstrooyen, -stroyen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Verspreiden; uitstrooien. 2) verstrooien, ontspannen. 
3) verstrooien, verspreiden. — II. Wederk. Zich 
verstrooien, zich ontspannen. — III. Intr. Zich verspreiden. 
Verstrooyinge, v erstrooyt, aan aller


lei wereldsche vermaken gehecht, met wereldsche 
gedachten vervuld. --- Verstrooytheit. 
Verstronwen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Hetz. als 
v e r s t r o o y e n.
Versteken, -sluycken, zw. ww. tr. Breken ; den 
hals versluycken. 

Verstueren. Zie verstoren. 
Verstoven, st. ww. intr. Door zandverstuiving 
onbruikbaar worden. — Verstuvinge. 

Versubtilen, zw. ww. — I. Trans. i) Verdunnen; 
ook versublileeren. 2) op eene listige wijze 
veranderen, vervalschen, verknoeien. 3) op eene lis 

wijze vangen, er in laten loopen, verschalken.-tige 

— II. Intr. Verzwakken; die stemnae versub%lt. 
Versucht, deelw. bnw. Zie v e r s o c h t. 
Versucht, znw. o. Verzuchting. 
Versuchten, zw. ww. intr. en wederk. Zwaar 
zuchten ; als znw., verzuchting. 

Versuffen, versuft. Zie v e r s o f f e n, v e r s o f t; 
ook : beangst zijn; angstig (nederr.). 

Versninel, bnw. Traag, onachtzaam, nalatig; 
ook versumelachlich, versumel c . — Versumelheit, 
versumel00cheit, versumelike, ook : op eene 
zondige wijze. 

Versumen , -suynzen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Verzuimen, door nalatigheid vergeten, verwaarloozen. 
2) door nalatigheid verliezen of bederven, eene 
akte ; schade aan iets toebrengen. -- II. Wederk. 
i) Nalaten, nalatig zijn in iets. 2) zich door nalatigheid 
schade berokkenen. 3) verkeerd doen, zonde 
doen, zich vergrijpen. — Versumende, -mentheit, 
-menisse, -mich, -micheit, -min ge, ver

-snumt (bnw.), versunmtheit, versuum.
Versunden, versundigen. Zie v e r s o n d e n, 
-igen. 
Versupen, st ww. intr. Doorweeken, gedrenkt 
worden ; die cruden laten v. van den water. 

Versuren, -sueren, z^v. ww. intr. i) Erger worden, 
van een strijd. 2) iem. zwaar vallen, moeilijk 
voor iem. te dragen zijn; sine blage hem versuurde. 

Versassen, zw. ww. tr. Geheim houden. 

Versuveren, zw. ww. — I. Trans. t) Zuiveren, 
reinigen; Jerusalem v. van den heidinen. 2) nog 
eens zuiveren. — II. Intr. Zuiver of schoon worden. 

VERSWOENEN. 

Verswaernisse, znw. vr. Moeilijkheid, bezwaar. 
Verswaersen (wvla.). Hetz. als v e r s w a r e n. 
Verswaert, deelw. bnw. i) Terneergeslagen, be


drukt; van herten sere v. 2) ziek. 

Verswaren, zw. ww. — I. Trans. i) Verzwaren, 
verergeren, erger maken; enes gebreken v. 2) traag 
of log maken, in zedelijken zin. 3) het iemand lastig 
maken, iem. het leven onaangenaam maken. 4) bezwaren, 
het lichaam ; Pine na maeltide verswaert 
(nl. dal laf). 5) zwaarder, strenger maken, eene 
keur of strafbepaling. -- II. Intr. Zwaar vallen, tot 
last worden ; verdrieten. 

Verswarten , -swerlen, zw. ww. intr. Zwart 
worden ; ook : leelijk worden, van de ziel door de 
zonde. 

Verswegen, deelw. bnw. Stilzwijgend. — Ver


swegenheit.

Verswelgen, st. ww. — I. Trans. i) Opeten, 
inzwelgen, inslokken zonder kauwen ; verslinden, inslikken. 
2) verzwelgen, van den grond ; verteren, van 
het vuur. 3) het gemoed, overmeesteren, door eene 
heilige aandoening; verswolgen inden geesle. — II. 
Intr. Slikken ; si (eene zieke) en consle streken noch 
verswelgen. — Verswelginge, ook: het inge


zwolgen worden. 
Verswellen, st. ww. intr. Zwellen ; niet verswollen 
ogen (van Christus aan het kruis). 

Verswel.ten, st. ww. intr. Bezwijmen; ontzinken, 
van de levensgeesten ; als znw., een toestand van 
machteloosheid van den geest. 

Verswenden, st. ww. intr. Verteren (limb.). 
Versweren , st. ww. — I. Intr. Valsch zweren, 
een meineed doen; blasjblhemie (bijw. acc.) v., godslasterlijk 
vloeken. — II. Wederk. i) Valsch zweren, 
een valschen eed doen. 2) hem v. van, bij eede 

van iets afstand doen. Versworen. deelw. bnw. 
Meineedig. — Versweringe, verswerer, -sweerre. 
Versweren, st. ww. intr. Zweren, verzweren; 

hem versweren die voele daller vele etters ale rent. 

Verswerven, st ww. intr. Wegspoelen, wegdrijven 
; verdronken ende versworven int sant. 

Verswigen, st. ww. tr. i) Verzwijgen, niet spreken 
van ; verbergen, die waerheil v. 2) doen alsof 
men iets niet hoort, er het zwijgen toe doen ; hi 
horde wel de tale, maer hi versweeckse. 3) zwijgend 
iets doen, verborgen houden ; ene henne die haer 
ei niet verswigen wille. 3) door zwijgen iets weigeren 
; enen vrede wederseggen of verswigen, met 
woorden weigeren of door niet te antwoorden op 
een desbetreffend voorstel. — . Verswigenisse, 

verswegen (z. ald.) ; Verswiginge, het stilstaan 
van het recht; v. ende ojbhoringe des rechten (nederr.). 
Verswijmtheit, znw. vr. Nalatigheid, onachtzaamheid 
; ook verswznzenheit. 

Verswiken , st. ww. intr. Begeven, verlaten. 

Verswimel. Hetz. als v e r s u m e 1. — Ver-, 
swimelheit. 
Verswimelt , deelw. bnw. Duizelig ; met ver 
-swimelden hoofde. 

Verswimen. Hetz. als v e r s u m e n; ook : feilen, 
zich vergrijpen. — Verswimenisse . 
Verswitnen, zw. ww. intr. Bezwijmen, bewus


teloos of duizelig zijn. — Verswjjmtheit. 

Verswimicheit. Hetz. als v e r s u m i c h e i t. 

Verswinden, st. ww. intr. i) Verdwijnen, te 
niet gaan. 2) opgaan in iets met den geest ; ver swonden 
in die overforminge Gods. 3) wegkwijnen. 
Verswinen, st. ww. intr. i) Verdwijnen. 2) ver


kwijnen, wegkwijnen. 

Verswinen. Hetz. als verswimen, ver 

-sumen. 

Verswingen, st. ww. intr. Veranderen, ver 

-keeren. 

Verswiven, st. ww. tr. (oostmnl.). Van zijne 
plaats bewegen, verzetten, eene grenspaal. 

Verswoelen, -swolen, zw. ww. intr. Verbranden,. 
verzengen ; ook versoelen. 

Verswoenen. Hetz. als v e r s o e n e n. 


640 VERSWOLLEN. 

Verswollen. Zie verswellen. 
Versworen. Zie vers weren ; v. Maendach, 
de maandag na Driekoningen.

Vertaert, bnw. Weelderig, vertroeteld ; lui en 
lekker, wulpsch, dartel. — Vertaertheit, vertaerdelike. 


Vertaken, zw. ww. tr. Aanraken, raken, komen 
aan iets. 

Vertalen, zw. ww. — I. Trans. i) Vermelden; 
vore ver/eelt, boven genoemd. 2) verdedigen. 3) 
(doen) vrijspreken. — II. Wederk. i) Zich uitdrukken. 
2) zich verdedigen. 

Vertanden, zw. ww. tr. Nieuwe tanden zetten 
in (eene eg). 
Vertappen, zw. ww. tr. Tappen, in het klein 
verkoopen (bier). — Vertapper. 
Vertarden, vertaren. Zie v e r te r d e n, vert 
e r e n. 
Vertasseren, -lassen, -tanseren, zw. ww. tr. 
Afzetten, uitzuigen, iem.; afpersen, iets. — Vertas


serer, -eerre. 

Vertasten, zw. ww. — I. Trans. Peilen, polsen, 
onderzoeken, trachten te weten te komen; den rechten 
gront eenre dinc niet ne connen v.; te weten 
komen, bevinden. — II. Intr. Een onderzoek instellen 
aangaande iets ; om te v. van D.'s zaken. 

Verte, znw. vr. Afstand, groote afstand. 

Vertederen, zw. ww. tr. Aangenaam stemmen, 
vervroolijken. 
Verteent, deelw. bnw. Vertind. 
Verteert, deelw. bnw. i) Uitgeteerd, vermagerd. 

verzwakt. 2) opgeteerd, verbruikt; ook van geld door 

verteringen.

Vértegen, vortegen, zw.ww. intr. Rotten,verrotten. 

Vertégen, deelw. van v e r t i ë n. — Verte


genheit, afstand van; verloochening van; eigens 
willen V. ; zijns selves vertegenkeit. 

Vertekenen, zw. ww. tr. i) Opteekenen. 2) an


ders merken, onkenbaar maken. 

Vertel, znw. o. Het vertellen ; des vertel doen, 

iets mededeelen. 

Vertel. Zie viertel. 

Vertellen, -telen, -telden, zw. ww. tr. i) Ver


halen, vertellen; te sjbele vertellen, zie spe 1. 2) 

nagaan, overwegen, overpeinzen; alle die worde 

vertellede si (Maria) in haer kerte. 3) uitleggen. 4) 

inklaren, een schip (?). 5) geringschatten, niet tellen ; 

iet hovaerdelike veronwaerden of vertellen. — Ver


telli IIe. 

Vertemmeren. Zie vertimmeren. 

Vertemperen , zw. ww. tr. Tokkelen ; snaren 

vertemjberen, erotische uitdrukking. 

Verten, vorten, zw. ww. intr. Rotten. 

Vertenden. Zie e e r t i e n d e n. 

Vertenen. Zie vertinnen. 

Verterden, st. ww. — I. Intr. Van zijne plaats 

gaan, zijne plaats verlaten. — II. Trans. Vertreden, 

vertrappen, dood trappen, een mensch ; plat of stuk 

trappen, een voorwerp; deelw. bnw. vertorden. — 

Verterdinge.

Verteren, -taren, zw. ww. — I. Trans. i) Verteren, 
verbruiken ; leven van ; dat ic ne wiste wat 
verteren. 2) verteren, verdoen, doen vergaan; vernietigen. 
3) verteringen maken (zonder uitgedrukt 
object). 4) verteren, spijs. 5) verwoesten, een land. 

— II. Intr. i) Afnemen. 2) interen. — Verterer, 
-teerre, terre, hij die iets opmaakt (geld, goed), of 
verbruikt, verwoest of bederft; verteringe. 
Vertesen -teesen, zw. ww. tr. Stuk maken of 

plukken, verteren (goed).

Vertich, bnw. Rot, rottig. — Verticheit. 

Vertiehnisse, znw. vr. Hetz. als v e r t i c h t. 

Verticht, znw. vr. Het opgeven van zijn recht 

op iets; overdracht van eigendom; de afstand van 

het recht op eene zaak in een gemeenen boedel 

aan een erfgenaam door de mede-erfgenamen. — 

'Vertiehtbrief, een schepenbrief, een „verticht" 

bevattende. Vertiehtenisse. 

VERTOOCH. 

Vertichten. Hetz. als v e r t i ë n; ook: het maken 
van eene scheiding van goederen door de 
ouders ten behoeve van de kinderen. — Vertich


ter , vertichtinge.

Vertiden. Hetz. als vertien en v e r t i ë n; 
hem v. te, zich verlaten op. 

Vertien, st. ww. — I. Trans. i) Vertrekken, een 
lid van het lichaam, verroeren ; trekken ; dat swert v. 
2) rekken, lang voortzetten ; ic vertoock lange mijn 
sondige leven; hi vertoock dat sermoen tot middernacht; 
iets rekken, talmen met iets, lang werk met 
iets hebben. 3) uitstellen ; dat vertogen is en wort 
niet altreel ontoghen, uitstel is geen afstel. 4) verhalen, 
vermelden, vertellen ; enen fr ijs v., eer of 
roem toekennen. 5) bij zich zelf nagaan, overleggen. 
6) overbrengen ; si vertogen hoor tugenisse in scrifte. 
7) overdekken, bedekken ; die erde was met doden 
vertogen. — II. Intr. Zich terugtrekken of verwij deren. 


Vertiën, st. ww. — I. Intr. (later mnl. met een 
acc.). i) Afstaan, afstand doen van (met een gen., 
van, o,h) ; sins zelfs v., zich zelf verloochenen, verzaken. 
2) afzien van iets, het laten varen, nalaten. — 

II. Wederk. i) Hetzelfde als Intr., i). 2) zich onttrekken, 
hem des v. 3) zich bekeeren, eig. een ander 
geloof (het heidensche) laten varen. — Vertienisse, 
afstand van iets. 
Vertienden , -lenden, zw. ww. tr. Tienden heffen 
van (iets). Vertiendinge.Vertienisse, znw. vr. Het afstand doen van 
iets; ook vertiïnge.
Vertieren, zw. ww. — I. Trans. i) Van de 
hand doen, verkoopen. 2) verruilen. 3) aan den man 
brengen. — II. Intr. Verkeerbn. 
Vertieringe, znw. vr. Verkeer; ook : handels 
-verkeer. 

Vertigen. Hetz. als v e r t i ë n. 
Vérti^en. Zie v e r t e g e n. 
Vertjjnsen, zw. ww. intr. Tijns betalen, van goe


deren ; dat goet vert jnst van den heere, van der stat. 
Vertiken, zw. ww. tr. Een nieuw tijk doen om 
(een kussen). 

Vertimmeren, -temmeren, zw. ww. tr. i) Ver


timmeren, een huis. 2) bij het bouwen of timmeren 

gebruiken, een hout, balk e. a. — Vertimmeringe. 

Vertinnen, zw. ww. tr. Vertinnen, overtinnen; 

ook vertennen, vertenen. — Vertint. 

Vertinsen. Hetz. als v e r t ij n s e n; ook tr., 

tijns betalen van (een goed). 

Vertoch, znw. o. Uitstel, verwijl; sonder vertoch. 

Vertoef, znw. o. Hetzelfde. 

Vertoeven, -Loven, -tueven, zw. ww. — I. Trans. 

i) Uitstellen, verschuiven. 2) ergens op wachten, 

b.v. op eene rente. 3) afwachten, een. vijand. 4) verhinderen; 
ophouden, belemmeren, iemands tijd rooven. 
— II. Intr. i) Vertoeven. 2) talmen, dralen. 
3) even ophouden, pauseeren. — Vertoevinge. 
Vertogen, deelw. van vertien. 

Vertogen, zw. ww. — I. Trans. i) Vertoonen, 

laten zien; ook in een droom. 2) aantoonen, aan


wijzen. 3) mededeelen, aan den dag brengen, open


baren. 4) uiteenzetten, bewijzen. — II. Wederk. en 

Intr. i) Zich vertoonen, zich openbaren, verschijnen. 

2) zich vertoonen, zich voordoen; als znw., int ver


togen, bij het zich vertoonen, toen iets zich ver


toonde; ook: voor het oog; met v., op eene blijk


bare of zichtbare wijze; ook (van v e r t o g e n, tr.) : 

uitspraak, uiting. — Vertogenisse, verschijning. 

Vertollen , -tolen, zw. ww. — I. Trans. i) Tolgeld, 
in- of doorvoerrecht betalen van (koopwaren); 
enen v., iemand tol laten betalen van zijne waren. 
2) boeten voor iets. — II. Intr. Tol betalen ; daer 
moeste v. die over die brugge leef. 

Vertonen, zw. ww. tr., wederk. en intr. Hetz. 

als v e r t o g e n. — Vertoninge, openbaring; 

verschijning.

Vertooch, znw. o. i) Vertoef, uitstel. 2) het ver 

iets, vertooning. 3) het zich vertoonen,-toonen van 


VERTOOLNEN. 

uiterlijk. 4) het zich vertoonen, verschijning; v. doen, 
verschijnen. 

Vertoolnen, -lolnen. Hetz. als v e r t o 11 e n. 

Vertornen, -toornen, -torenen, -lurenen, zw. 
ww. tr. Boos of toornig maken; ook wederk., toornig 

worden; deelw. vertoornt, -tornt. --Vertorninge. 

Vertraelst, vertraillet, bnw. Getralied. 

Vertragen, -Iregen, zw. ww. -- I. Trans. i) 
Traag maken ; verlammen. 2) met traagheid doen. 
3) uitstellen. — II. Intr. i) Traag worden of zijn; 
die sinne V. ; in ledicheit v. ; hi v. (is te lui om) te 
winnene sin broot met sinen ambaehte. 2) v. van, 

zich onthouden van, tegen iets opzien. 3) in iets 
vertragen of verslappen. 
Vertravelgeren, zw• ww. wederk. Zich afmatten 
of afsloven. 

Vertreden, st. ww. tr. Hetz. als v e r t e r den; 
ook : iem. het hieltje lichten, hem onderkruipen. — 
Vertredenisse, -tredinge.

Vertregen. Zie v e r t r a g e n. 

Vertree, znw. o. i) Uitstel; v. nemen; sonder v., 
onverwijld ; getalm ; oponthoud. 2) vertrek, het heengaan. 
3) toevlucht. 

Vertreckelige, bnw. Aantrekkelijk. — Vertreckeljj 
cheit.

Vertreeken, -treken, -trucken, st. en zw. ww. 

— I. Trans. i) Iets van zijne plaats bewegen, ergens 
anders heen trekken of sleepen. 2) vertrekken, het 
gezicht ; (een gezicht) trekken. 3) uitrekken, rekken; 
sin gebet v.; een muzieknoot rekken, lang aanhouden. 
4) uitstellen, verschuiven; sonder v. 5) vertellen, 
verhalen ; uitleggen, verklaren ; in arch v., ten kwade 
uitleggen. 6) overtrekken ; sindael desert bedde met 
was vertrect. — II. Intr. Trekken, ter zijde gaan, 
heengaan. -- III. Wederk. i) Vertrekken, heen 
terugtrekken, wijken naar (in), eene schuil-gaan. 2) 
zoeken. 3) zich terugtrekken; hem v. wander-plaats 

werelt. 

Vertreckenisse, znw. vr. i) Uitstel; omme v. 
der tit, op een bepaalden termijn. 2) traagheid, 
uitstelzucht. 

Vertreckinge, znw. vr. z) Verhaal. 2) vertrekking 
van het gelaat. 3) verlenging van een termijn, 
uitstel. 

Vertrippelen, zw. ww. tr. Vertreden, stuktrappen.

Vertroosten, zw. ww. — I. Trans. i) Moed 
inspreken aan iemand, hem vertrouwen inboezemen: 
geruststellen, opwekken, opbeuren, opvroolijken. 2) 
maken dat iemand gerust of opgewekt kan zijn, 
hem uit een onaangenamen of pijnlijken toestand 

bevrijden. 3) paaien; si waren vertroost sine wisten 
waerof. 4) troosten, vertroosten. -- II. Wederk. 
Vertrouwen ; hem v. op sine macht ende cracht. — 
Vertrooster, -troosterigge, -lersse, -íerinne, 

-tige; vertroostinge.

Vertrouwen, zw. ww. tr. Trouwbelofte geven; 

in het pass., ze ontvangen; verlooft, vertrouwet ind 

verhilickt (oostmnl.); als znw., vertrouwen (16de 

eeuw). 

Vertrucken. Zie v e r t r e c k e n. 

Vertsuffen, vertsuft. Zie v e r s o f f e n, v e r


soft. 

Vertoeven. Zie vertoeven. 

Vertugen, zw. ww. tr. i) Overtuigen; door ge


tuigen iemands schuld bewijzen. 2) getuigenis tegen 
iem. afleggen, tegen iem. getuigen. 
Vertonen, -tuynen, zw. ww. tr. Afperken, afzetten, 
omtuinen; als met eene heining omringen; 

veríune din ooren mit doornen ende en wille niet 

hooren die quade tong/zen. 

Verturberen, -eeren, zw. ww. In de war bren


gen of maken. 
Vertnnschen, zw. ww. tr. Verdobbelen. 
Vertuut. Zie v i r t u u t. 
Vertwefelen, •tweefelen, -tweifelen, zw. ww. tr. 

i) Iemand ergens toe brengen of overhalen; ver 
verzoeking brengen. 2) in gevaar bren--leiden, in 
gen ; ook vertwifelen. 

VERVARUWEN, . 64t 

Vertwifelen , -twivelen, zw. ww. intr. Wanhopen 
(oostmnl.).
Vertwifelt , deelw. bnw. i) Wanhopig. 2) gewetenloos, 
godvergeten (z 6de eeuw). 

Veruteren, zw. ww. — I. Trans. Uitvoeren, uit 
het land brengen. — II. Wederk. Zich keeren tot 
het wereldsche, het tegengestelde van : tot zich zelf 
inkeeren. 

Veruwe, veruwen, veruwer. Zie v a r u w e, 

varuwen, varuwer. 

Vervaen, -vangen, st. ww. -- I. Trans. i) Begrijpen, 
mede opnemen in iets; si en wilden in dit 
bestant begri^en noch vervaen die stad van R. 2) 

beschermen, beschutten, ondersteunen, voor iem. in 
de bres springen. 3) sine varuwe v., van kleur ver 

ondervangen, voorkomen, een strijd. 5)-schieten. 4) 
voor iem. optreden, in iemands plaats spreken, 
meestal te zijner bescherming; iemands plaats innemen. 
6) verklaren ; bi eede v. dat enz. 7) uitsluiten; 
roll zybbe vervaet halff zybbe (oostmnl.). 8) gebruiken, 
bezigen ; den name speren gods te vergheefs 
vervaen. — II. Wederk. Zich tevreden stellen; hem 

v. van (r 6de eeuw). — III. Intr. i) Ontvangen, 
coneipieeren ; als de mane verveet aen die sonne, 
nieuw licht ontvangt. 2) steunen op, alles verwachten 
van. 
Vervaerlijc, verveer-, bnw. Verschrikkelijk, 
vreeselijk, vervaarlijk, geducht, angstwekkend, ook 
niet den dat. (voor iemand) ; ook vervaerdeijc. — 

Vervaerljjcheit vervaerlike. 

V ervaerlijc, bnw. Roerend, van goederen. 
Vervaernisse, verveer-, znw. vr. i) Vrees, angst. 
2) gevaar. 3) ijselijkheid, vreeselijkheid, afzichtelijk heid. 
4) schrikbeeld, schrikwekkende verschijning. 
Vervaert, verveert, deelw. bnw. Angstig, bevreesd, 
bang; door vrees bevangen; kleinmoedig. 

— Vervaertheit, verveert-. 
Vervaerwen. Zie v e r v a r u w e n. 
Vervagen, zw. ww. tr. Vegen, schoonmaken; 
vooral : een zwaard ; ook overdr.: reinigen, zuiveren. 

Verval, znw. o. Voordeel, inkomst; emolumenten. 

Vervallen, st. ww. — I. Intr. i) Neervallen; 

onder die sware borden v. 2) vervallen, van gebou


wen. 3) vervallen ; in duigen vallen, te niet gaan. 

4) vervallen in eene boete, veroordeeld worden tot 

betaling; in den rechte v., in het ongelijk gesteld 

worden. 5) bezwijken ; hoe tauweljc vervalt mi 

therte. — II. Trans. i) Betalen, afdoen, voldoen; 

bekostigen. - • Vervallinge, bouwvallen. 

Vervalsehen, -velschen, zw. ww. tr. i) Verval


schen, iets. 2) misleiden, er in laten loopen, iemand; 

bedriegen, misleiden, verleiden; het gemoed. 

Vervaluwen, -valuën, -valwen, zw. ww. -- I. 

Intr. Verflensen ; vaalbleek worden. — II. Trans. 

Vaal maken ; bezoedelen, het gemoed. 

Vervangen. Zie vervaen. 

Vervanger, znw. m. Hij die voor iemand op


treedt, plaatsvervanger. 

Vervanc, znw. o. Steun. 

Vervaren, -veren, st. ww. — I. Trans. Angstig 

of bevreesd maken, verschrikken, vrees aanjagen. 

— II. Wederk., Onpers. en Intr. Bang worden of 
zijn, zich beangstigen; doen vervaren. — Vervaert, 
zie aldaar. 
Vervaren, -veren, st. ww. -- I. Intr. i) Vergaan, 
te gronde gaan, verongelukken. 2) verduisteren, 
van zon en maan. 3) verhuizen. 4) per schip 
vertrekken, varen, overvaren. 5) weggaan, een dienst 
verlaten; van betrekking veranderen. — H. Trans. 
i) Met varen of rijden verteren. 2) ervaren; deelw. 
vervaren, ervaren (16de eeuw). — III. Wederk. 
Van plaats veranderen ; een aal vervent hem ende 
rolt in der verlegginge ende werbinge. 

Vervarsehen. Zie v e r v e r s c h e n. 

Vervaruwen -vaerwen, -verwen, -veruwen, 

zw. ww. — I. Trans. Anders verven, aan iets eene 

andere kleur geven. -- II. Intr. Van kleur veran


deren. 

41 



642 VERVAST. 

Vergast, deelw. bnw. Uitgehongerd. 
Vervasten, zw. ww. tr. Versterken, bevestigen 
(16de eeuw). 
Vervaten, -vatten, zw. ww. tr. Opvatten; weder 
v., hernieuwen, een bestand. 

Vervochten, st. ww. tr. i) Overwinnen, een 
vijand; innemen, veroveren, eene plaats. 2) met 
vechten verbeuren; vervochten boeten; ook : verbeuren 
; niet recht hebwi (boozen) din (Gods) roc vervochten. 


Vervederen, zw. ww. tr. Nieuwe veeren aanbrengen 
aan (pijlen). 
Vervoert. Zie vervaert. 

Verve en. Hetz. als vervagen. 

Vervelen, -veilen, zw. ww. onpers. en intr. Te 
veel zijn (mi verveelt van), vervelen ; verdrieten, 
zwaar vallen. 

Vervellen, zw. ww. tr. Bekleeden, een kussen. 

Vervemen, -veimen, zw. ww. tr. Veroordeelen, 
ter dood. 
Ververderen. Hetz. als v e r v e r r e n. 
Ververen. Zie vervaren. 
Ververmen, zw. ww. tr. Opnieuw iemand „vermen", 
hem het vormsel toedienen. 

Ververnisse. Zie vervaernisse. 

Ververren, -varren, zw. ww. — I. Trans. i) 
Verwijderen, verre houden. 2) uitstellen; en ververre 
niet dine gaven den armen. — 1I. Wederk. en Intr. 
Zich verwijderen, zich verre houden (van), zich vervreemden 
(van). — Ververringe.

Ververschen, -varschen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Ververschen; verfrisschen ; verkwikken, nieuwe 
krachten schenken aan (iem.). 2) vernieuwen. 3) op 
nieuw voorzien van (levensmiddelen). 4) bevochtigen, 
nat maken. — II. Intr. Zich verfrisschen of ver 

— Ververschinge, ook: nieuwe voor--kwikken. 
raad levensmiddelen. 
Verversten , vervorsten, zw. ww. tr. i) Uitstellen. 
Ververstinge. 2) uitstel geven aan. 
Ververt. Zie vervaert. 
Vervesten, zw. ww. tr. i) Bevestigen, versterken, 

eene stad e. a. 2) vast maken ; in iets doen wortelen 
; in enes gedachten een wort vervesten van Paulus. 
3) voorloopig vredeloos verklaren (oostmnl.). — Ver


vestin'e. 

Vervlselen, zw. ww. tr. Verplaatsen (een huis). 
Vervleeschen, zw. ww. intr. Tot vleesch aan 
begroeien.-groeien, met vleesch 
Vervleten, deelw. bnw. Gesteld op, dol op, verliefd 
op ; ook vervloten. 

Vervliegen, st. ww. intr. i) Wegvliegen, wegstuiven. 
2) voorbijgaan ; vervlogen, voorbijgaande, 
zijne waarde verliezende. 

Vervlien, st. ww. intr. Wegvluchten. 

Vervlieten, st. ww. intr. i) Vloeibaar worden; 
vervloeien, ook : verloopen in. 2) wegsmelten, ook 
van gemoedsaandoeningen. 

Vervliten, st. ww. intr. Verlieven, in liefde ontbranden. 
Vervloedinge, znw. vr.; v. van water, watervloed. 
Vervloeyen, zw. ww. intr. i) Vervloeien, ook: 
verloopen in. 2) overvloeien, overstroomen; ver 
overstrooming. -vloeyende water, 

Vervloeken, -vloeken, st. en zw. ww. tr. Vervloeken, 
verwenschen. Vervloect; van allen deuchden 
vervlouct, verre van alle deugd ; vervloectheit. 


Vervloekenisse, znw. vr. Vloek; vervloekenisse 
Gods, godslastering. 
Vervloten, deelw. van v e r v 1 i e t e n. 
Vervloten. Hetz. als v e r v 1 e t e n. 
Vervoederen, zes. ww. tr. Aan voeder ver


bruiken. 

Vervoeren, -vueren, zw ww. tr. i) Wegdoen, 
te niet doen, iets ; wegbrengen, vervoeren, iemand; 
ook: verbannen, iemand. 2) vervalschen, bederven; 
een boek. 3) door ontberingen ondraaglijk maken, 

VERVRI E'SEN. 

het leven. 4) doen „vervaren" of te gronde gaan, 
een schip. 

Vervogeden, zw• ww. tr. i) Voogd over iemand 
zijn. 2) als voogd over een onmondig vorst besturen, 
een land. 

Vervoich, znw. o. i) Vervolging; v. doen, vervolgen. 
2) poging; v. doen, werk maken van iets; 
lanc v. doen, aanhouden. 3) eisch in -rechte, klacht; 

v. doen om iel, iets trachten te verkrijgen. 4) hetz. 
als g e v o 1 c h; bi (net) den meesten v., bij meerderheid 
van stemmen. 5) gevolg, stoet. 6) aanhang. 7) 
aandrang, aanmaning, dringend verzoek. 
Vervolgen, -volligen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Vervolgen, nazetten; ook : vervolgen, voortzetten. 2) 
werk maken van iets, moeite voor iets doen ; zich 
met iets wenden tot iemand. 3) trachten te verkrijgen, 
aandringen op iets. 4) eischen in rechte, iem. 
aanspreken om iets; aanspraak op iets maken. 5) 
de rechtsvordering voortzetten; dat bant v., de 
executie voortzetten na de panding. 6) eisch doen 
tegen iemand, hem voor het gerecht aanspreken; 
iet oh enen v., iem. wegens iets in rechte vervolgen, 
hem voor iets terechtstellen. 7) een vonnis tegen 
iem. verkrijgen ; enen miller clocken vervolgen, iem. 
die na het bedrijven eener misdaad gevlucht is bij 
klokluiding verbannen. 8) leven overeenkomstig, ophouden 
(zijn stand); navolgen; (ic) vervolge caritalen 
vainer moeder. — It. Intr. Voortgaan, doorgaan, 
van de vorst; verder gaan, zich uitbreiden, van 
een gerucht. — VervolgenisSe, vervolging; ook: 
het iets aan iemand verhalen, het eischen van schadeloosstelling. 
— Vervolginge.

Vervolgens, bijw. Nog verder; wal sal ic v. 
spreken van enz. 

Vervolger, znw. m. z) Hij die van iets werk 
maakt, eene zaak behartigt. 2) hij die eene zaak in 
rechte vervolgt, een eisch instelt. 3) vervolger, hij 
die iemand vervolgt of in handen tracht te krijgen. 

Vervollen. Zie vervullen. 

Vervollen, zw. ww. tr. Laken, op nieuw vollen. 

Vervonnissen, zw. ww. tr. Berechten, vonnissen. 

Vervorderen, zw. ww. — I. Trans. i) Bevorderen. 
2) voortzetten. — II. Intr. en Wederk. Zich 
aanmatigen, zich onderwinden, zich er toe zetten, 
het wagen. 

Vervorewaerden, -vorwaerden, zw. ww. tr. Bedingen, 
overeenkomen. 
Vervormen, zw. ww. tr. Een vorm of gestalte 
aan iets geven naar het voorbeeld van een ander; 

sine herle v. na Christus. 

Vervorsen, deelw. van v e r v r i e s e n. 

Vervorsten. Zie verversten. 

Vervouden, -vouwen, zw. ww. tr. i) Anders 
vouwen. 2) anders regelen, wijzigingen brengen in 
het beheer van iets. 

Vervrachten, -vrechten, zw. ww. tr. Bevrachten. 

Vervragen, zw. ww. tr. Navraag doen naar 
(iets) of bij (iemand). 

Vervremden, -vreemden, zw. ww. — I. Trans. 
i) Verwijderen. 2) vervreemden. 3) iets afhandig 
maken. 4) aftrekken van (eene zonde); van hemselven 
vervreeml, aan zich zelf onttogen. 5) bevreemden. 
— II. Wederk. en Intr. i) Zich verwij deren, 
uit de stad gaan. 2) zich verwijderd houden, 
zich afhouden (van). — Vervremdinge, ver 

-vreemtheit. 

Vervremen. Hetz. als v e r v r e e m d e n. 

Vervreschen, -vreeschen, zw. ww. tr. Vernemen, 
van iets hooren. 
Vervresen, zes. ww. wederk. Bevreesd zijn. 
'V ervrenchden, -vreuden, zw. ww. — I. Trans. 

Verblijden, verheugen. — II. Wederk. en Intr. Zich 
verheugen, vroolijk zijn. 

Vervrientschapen, : vren(t)schajen, zes. ww. tr. 
Tot overeenstemming, in goede verstandhouding 
brengen. 

Vervriesen, st. ww. — I. Trans. Doen bevriezen. 
— H. Intr. i) Stijf bevriezen, van water; vgl. 


VERVROEDEN. 


vervroren. 2) verstijven van koude, van een 
mensch. 
Vervroeden, zw. ww. tr. In verstand of (vooral) 
slimheid overtreffen. 

Vervrogen. Hetz. als v e r v r e u c h d e n. 

Vervroliken, zw. ww. tr. Verheugen, verblijden. 
Vervromen, zw. ww. tr. i) In kloekheid of dapperheid 
overtreffen. 2) overmeesteren, de baas worden. 
Vervrooehden. Hetz. als v e r v r e u c h d e n. 

— Vervroochdinge. 
Vervrooyen, -vroyen, -froyen, zw. ww. Hetz. als 
vervreuehden. 

Vervroren, -vrosen, -vorser, deelw. bnw. Stijf 
bevroren ; ene vervrorne see ; van het gemoed, hard, 
ijskoud. — Vervroren(t)heit.

Vervrouden, -vrouwen. Hetz. als v e r v r e u c hd 
e n. — Vervrouwinge . 

Vervelen? -vuylen, zw. ww. intr. i) Vervuilen. 
2) verrotten. — Vervulicheit, -linge; vervuulnisse, 
vervnult, -heit. 

Vervullen, -vollen, zw. ww. — I. Trans. i) 
Vullen, vol maken. 2) aanvullen, suppleeren. 3) vervullen, 
volbrengen. 4) uitvoeren, aan iets voldoen. 
5) voltooien. — II. Intr. Vol worden. — Vervult, 
vervnitheit, volheid ; ook : oververzadigdheid. --
Vervuiuinge, vervulder, Vervulsterigge (vla.), 
vervulnisse, -volnisse, aanvulling; vervllte (= ver 

-vultheit). 

Verwachten, zw. ww. — I. Trans. i) Wachten, 
iem.; afwachten. 2) verwachten, ook met den gen. 
3) bewaken, behoeden, bewaren ; sin recht v. 4) 
verhoeden, voorkomen. 5) bespieden, loeren op. — 

II. Wederk. i) Ergens op voorbereid of verdacht 
zijn, met een gen. 2) zich wachten of hoeden voor 
iets (met een gen. of van). --III. Intr. Wachten. 
Verwachter , znw. m. Behoeder, beschermer; 

een v. des rechts ende der wel. 

Verwaeyen, -wayen, zw. ww. -- I. Intr. r) 
Door den wind heen en weer geslingerd worden. 
2) door den wind uit zijne koers gebracht worden; 
verwayl, verzeild. 3) door den wind aangewakkerd 
worden, van vuur. 4) verstuiven, van duinen. — II. 
Trans. Door zandverstuiving bedekken, nl. wegen. 

Verwaect, deelw. bnw. i) Door waken uitgeput, 
slaap te kort komende. 2) wakker, opgewekt. 
Verwaellustigen, zw. ww. wederk. Zich ver 
een hoog genot smaken. — Verwaellus--lustigen, 
tl inge, -lustinge.
erwaenljj c bnw. Verwaand. — Verwaenlij 
eheit. ' 

Verwaennisse, znw. vr. Verwaandheid; het zich 
op iets verheffen ; gloriëren in v. van siere coast.

Verwaent, deelw. bnw. i) Verwaand, opgeblazen, 
verwaten ; ook : vermetel, driest. — Verwaent heit. 
2) waanzinnig (oostmnl.). 

Verwaent. Hetz. als v e r w e e n t. 

Verwaer, bij w. Hetz. als v o r e w a e r. 

Verwaerdicheit, znw. vr. Nederbuigende goed


heid, 

Verwaardigen, zw. ww. wederk. Zich verwaar


digen, iets niet beneden zich achten. 

Verwaerlosen, zw. ww. tr. Veronachtzamen. 

Verwaermen. Zie v e r w e r m e n. 

Verwaernen. Zie v e r w a r e n e n. 

Verwaerneren, -wareneren, zw. ww. tr. i) Ver


sterken, bezetten. 2) beschermen, beschutten. 

Verwaernisse, znw. vr. Verdediging, bescher


ming. 

Verwaerre. Zie v e r w a r e r. 

Verwaerschappen. Zie v e r w e r s c h a p p e n. 

Verwaert, deelw. bnw. Gewaarborgd; beveiligd, 

verzekerd; dal die slat daermede v. si, er geen 

kwaad mee kan (ondervinden). 

Verwast, znw. o. Ban, banvloek, excommunica


tie ; ook verwaetschap.

Verwagelen, zw. ww. intr. Van zijne plaats 

gaan, verschuiven, van eene wiek op eene wond. 

Verwas; eng zw. ww. intr. Heen en weer gaan, 

VERWARENEN. 

zich bewegen, schudden; beven; van iets gewagen, 
met het geluid er van vervuld worden, van den 
donder ; dreunen. 

Verwaekeren, zw. ww. -- I. Trans. Opwekken, 
met lust tot iets of geestdrift vervullen. — II. Intr. 
en Wederk. Verwakkerd worden, met geestdrift vervuld 
worden, met nieuwen lust bezield worden. --
Verwackeringe. 

Verwalgen, zw. ww. tr. Van zich afstooten, onmogelijk 
maken (?) ; dronkenschajverwalget alle 
salicheil. — Verwalginge, weerzin. 

Verwallen, st. en zw. ww. -- I. Intr. Gaan 
koken, gezegd van het bloed door eene heftige aandoening. 
— II. Trans. Doen koken, aan het koken 

brengen, het bloed. — Verwallinge ; borne is 
verwallinge oft verheffinge van bloede. 

Verwallustigen. Zie v e r w a e 1-. 

Verwandelbaer, bnw. Veranderlijk. 

Verwandelen, zw. ww. — I. Trans. i) Veranderen. 
2) veranderen, de magistraat. 3) vertalen. 4) 
verkleeden, in nieuwe kleeren steken. 5) verruilen. 

— II. Intr. i) Veranderen, anders worden. 2) van 
het bloed, hetz. als v e r w a 11 e n. -- III. Wederk. 
Zich vertreden, zich opfrisschen, gaan wandelen. 
Verwandelijc, bnw. Veranderlijk. — Verwandel 
ij cheit.

Verwandelinge, znw. vr. i) Verandering, ook: 
van gedaante. 2) v. van clederen, nieuwe kleeren, 
„wisselkleederen" (0. T.). 

Verwanderen. Hetz. als v e r w a n d e l e n. 

Verwanen, zw. ww. wederk. en intr. Verwaand 
worden of zijn, te hooge gedachten van zich zelf 
hebben ; hens v. ob, zich op iets verheffen, trotsch 
op iets zijn. 

Verwanieh , bnw. Opgeblazen, laatdunkend. --
Verwanicheit. 

Verwaninge, -weninge, znw. vr. Hoogmoed, 
zelfingenomenheid. 

Verwannen, zw. ww. tr. Op nieuw zuiveren, kolen. 

Verwantroosten, zw. ww. wederk. Wanhopen. 

Verwapenen, zw. ww. — I. Trans. i) Wape


nen, aan iem. wapenen in de hand geven ; so v. 
ende verwecken zewi den vianl; aan iem. een wapenschild 
geven, ook : een attribuut geven ; dal men 
dese afgoddinnen (de Furiën) mei serjienien wel v. 
mach. 2) een geslachtswapen op iets afdrukken of in 
iets werken ; een lajbijt verwahent metten wajbenen 
van Beyere n. 3) (een goed) vervreemden zonder inachtneming 
van de voorgeschreven vormen, heimelijk 
vervreemden. — II. Wederk. Zich wapenen; 
eene wapenrusting aantrekken ; Maria verwahende 
haer mit den waj5enen der ,bassiën Christi, doe si 
haer te kif bereide legen den duvel ; ook met betrekking 
tot het wapenschild ; verwabent, met de 
wapens of het wapenschild versierd ; een heraut v. 
met sjbrincen wa^enrocke; een seghel in dobbelen 
slaerlen; v. metten wajen van Beyeren. 

Verwapeninge, znw. vr. i) Wapenschild. 2) 
heimelijke vervreemding (van een goed). 

Verwaren, zw. ww. tr. i) Bewaren, bewaken, 
voor schade beveiligen, iemands eer; bewaren, op 
eene veilige plaats bergen ; iemands vermogen be


waren; het oog over iets laten gaan, zorg voor iets 

dragen, beschermen, behoeden; voor iets zorgen; 

gaan over iets, het bedienen ; B. die de uercloc ver 

2) versterken, bevestigen, eene plaats. 3) oppas--waerl. 

sen, verzorgen, bedienen, van het noodige voorzien. 

4) bekleeden, eene plaats. 5) waarnemen, zorgen 

voor de behoorlijke handhaving van iets, een dienst, 

een accijns, iemands recht; enen dach v., bij eene 

rechtszitting of vergadering tegenwoordig zijn; die 

eerljcheil v., zijn woord houden. 6) verweren, be


letten. — II. Wederk. Zich voorzien van. — Ver


waringe.

Verwaren, zw. ww. tr. Bewijzen, waar maken. 

Verwaren, zw. ww. tr. Waarborgen. — Ver


waringe.

Verwarenen, - waernen, -warner, zw. ww. tr. 


644 VERWARENERE. 

Zorgen voor ; enes best v., iemands belangen be


hartigen. 

Verwareneren. Zie v e r w a e r n e r e n. 

Verwarer, -waerre, znw. m. Bewaarder, bewa


ker, verzorger, opziener; bestuurder. 

Verwarmen, -waermen, -roermen, zw. ww. — 

I. Trans. i) Verwarmen, warm maken; koesteren, 
stoven ; enen sin vel v., iemand het vuur aan de 
schenen leggen. 2) iemand in gloed zetten, vooral 
van toorn. — II. Wederk. i) Beginnen te gloeien; 
sin hooft verwermdem ende swoer. 2) zich warm 
maken, zich iets aantrekken. 3) zich boos of driftig 
maken, in toom ontsteken. III. Intr. i) Warm worden; 
morgen als die sonne v. sal: tot dat die dach 
verwarmt ; die tit verwermt, het wordt warm weer. 
2) verhitten ; hi is van den tornoye sere ontsteken 
ende verwarmt. 
Verwarren. Zie v e r w e r r e n. 

Verwasschen , st. ww. tr. Schoonwasschen. 

Verwassen, st. ww. intr. en onpers. i) Te sterk 

worden, te machtig worden; mi verwast den moet, 
ik ben mij zelf niet meer meester, ik word woedend. 
2) iets bedroeft, verdriet, verveelt mij, doet mij leed. 
3) ik krijg genoeg van iets; hem verwies des stridens 
; ertrics verwast hare. 

Verwaten, . st. ww. tr. i) In den ban doen. 2) 
vervloeken; ook, met God als onderw., verstooten. 
3) • met den banvloek treffen, verfoeien, verafschu


wen. — Verwatinge, verwatenisse, *verwaet


nisse, verwanisse. 

Verwaten , deelw. bnw. In den ban gedaan, 
vervloekt, met den banvloek beladen. — Verwaten


heit. 

Verwateren, zw. ww. intr. Doorweekt, waterig 

worden. 

VerWe (vorwe). Zie v a r u w e; ook: schoone schijn. 

Verwe, bnw. Eene goede, de juiste, kleur heb 

wijn.-bende, van 

Verwedden, zw. ww. tr. Verpanden. 

Verwedemen, zw. vw. tr. Aan iemand als 
weduwgoed toekennen, of ook : de inkomsten er van. 
Verweert, deelw. bnw. Verzwakt. — Verweect


heit. 

Verweeldet, deelw. bnw. Door weelde en wellust 
bedorven. 

Verweeldigen, -weldigen, zw. ww. intr. Door 
weelde en wellust ontaarden; weelderig, dartel zijn. 
Verweelt, deelw. bnw. Uitverkoren; als znw., 

God Bavet (begiftigt) daermede sine verveelde. 

Verweendelike, -wendelike, bijw. i) Op eene 
weelderige, kostbare, prachtige, heerlijke wijze. 2) 
op eene trotsche wijze.

Verweenden, zes. row. intr. Weelderig, wulpsch, 
dartel zijn. 
Verweent, verwent, deelw. bnw. i) Weelderig, 
brooddronken, dartel. 2) trotsch, hoovaardig, opge blazen. 
3) prachtig, heerlijk, kostbaar. -- Verweent


heit. 

Verweerre. Zie verwerer. 

Verweert. Hetz. als v e r w e r t, -w e r r e t. 

Verweert, deelw. bnw. Verkeerd, verdorven, 

slecht. 
Verwoest , bnw. i) Van zijne ouders beroofd, 
ouderloos. 2) van zijne kinderen beroofd. — Ver


weestheit. 

Verwegen, st. ww. tr. i) Zwaarder wegen dan, 
overwegen ; die moeder der ontfarmherticheit overwooch 
die duvelen. 2) te zwaar wegen, geld in de 
beurs ; ic en hordde ghelt dat mi verwoech, (ik 20U 
iets niet doen) tenzij ik geld te veel had, mijn geld 
kwijt wilde raken. 3) drukken op iem., hem zwaar 
vallen. 

Verwegend deelw. bnw. Vast besloten, een vast 
voornemen hebbende. — Verwegenheit. 

Verweigeren, zw. row. intr. (oostmnl.). Niet toestaan 
of toelaten ; weigeren, voor iets bedanken. — 
Verweigeringe; v. doen, hetz. als v e r weigeren. 

Verweken, zw. ww. tr. Verzachten, verteederen. 

VERWERSCHAPPEN. 

Verwerken, -wrecken, zw. ww. — I. Trans. i) 

Wekken, wakker maken. 2) opwekken, uit den dood. 

3) opwekken, bemoedigen ; aansporen ; aanzetten, 

prikkelen ; prikkelen, tergen. 4) herbouwen, eene 

stad. 5) verwekken, kinderen. -- II. Intr. Wakker 

worden. --Verweckinge.

Verweeker, znw. m. z) Hij die iemand wakker 

of totietsets opwekt. 2) hij die iemand tergt 

of prikkelt, die een gevecht begint of er de aan 

-legger van is. 

Verwelder, znw. m. Geweldpleger, verkrachter.

Verweldigen, zw. ww. — I. Intr. Geweld 


plegen, eene gewelddaad doen. Verweldiger,
verweldinge . — II. Trans. Overweldigen, overmeesteren, 
onderwerpen. 

Verwelf, verwulf ; verwelft, verwulfí ; Yer


welfte, o.; verwelfsel. 

Verwellen. Hetz. als v e r w a 11 e n, gezegd van 
bloed. 

Verwelken , -wilken, zw. row. intr. Verwelken; 
verdorren, uitdrogen, van het gelaat; zijne levenssappen 
verliezen, te niet gaan, van personen. 

Verwelven, -wolven, zw. en st. ww. tr. Over


welven. 

Verwen. Zie v a r u w e n; ook intr.: geverfd of 

gekleurd worden, en trans.: een schoonen schijn 

aan iets geven. 

Verwenden, zw. row. — I. Trans. Ergens anders 
heen brengen. -- II. Wederk. Zich tot iemand 
wenden ; hem onder handen nemen. 

Verwenen, zw. ww. wederk. Hetz. als h e m 

Verwanen. 

Verwennen. Zie v e r w i n n e n. 

Verwenschen, -winchen, zw. ww. trans. An


ders wensehen ; aen sffrzre nesen ende monde en 

machte men niet verwinschen. 

Verworden, -worden, st ww. intr. i) Verwelken; 
verkwijnen. 2) veraarden, zijn natuurlijken aanleg 
verliezen; si waren (door de woede van den strijd) 
so versteent ende so verworden, dat si Bewenen niet 
ne ronden (om de dooden). 

Verweren , zw. row. -- I. Trans. i) Afweren, 
verhinderen, beletten ; met eene ontkenning, er niets 
aan kunnen doen dat; den honger v., verdrijven 
door eten. 2) verdedigen. 3) verwijderen, verre houden; 
buitensluiten, weren. 4) een eisch in rechte 
tegenspreken. -- II. Wederk. Zich verweren, zich 
verdedigen. — Verwerer, gedaagde. Verweerster, 
verwerige (vla.).

Verweren. Hetz. als v e r w a r e n; ene schouwe 
v., eene schouw behoorlijk kunnen doorstaan, aan 
zijne verplichtingen in dezen voldaan hebben. 

Verwerken, zw. row. tr. i) Werkende gebruiken, 
bij het eene of andere werk verbruiken, hout, 
steenen e. e. 2) door zijne daden iemand van zich 
afkeerig maken, zijne gunst verbeuren; (een) vrient is 
lange gesocht, selden vonden, saen verwrocht; God 
verwerken, Gods gunst verliezen. 

Verwerpelinc, znw. m. Ontijdig of met een 
miskraam geborene. 
Verwerpen, -woy^en, st. ww. tr. i) Uitwerpen, 

uit een land, eene stad; bij een miskraam of ontijdig 
ter wereld brengen. 3) wegwerpen, wegslingeren, 
een steen. 4) afstand doen van ; v. met enen halme. 
5) verwerpen, versmaden. 6) verschieten, omwerken, 
koren. — Verwerpinge. 

Verwerre, znw. m. Hetz. als v e r w e r e r. 

Verwerren , -warren, -weren, zw. en st. ww. — 

I. Trans. i) Verwarren, in de war maken of sturen; 
verwikkelen, ingewikkeld maken. z) in de war brengen, 
bederven; verslijten ; tslot wort out ende sere 
verwerret. --II. Intr. In de war zijn of raken; 
deelw. verwerret, verwert, verwiert ; dit verwarrede 
ertrike ; dat rike was so sere verworren. --Verwertheit, 
verwiert-, verwerringe, -worringe, 
-wieringe. 
Verwerschappen, - worschaben, .scheen, zw. 

row. tr. • Verslempen, geld. 


VERWERT. 

Verwert. Zie verwerren. 

Verwert, verweert. Zie v e r w e r e n; ook : beschermd; 
waerl dat gkine trouwet lenen man, so 
ware u rike al verwerl. 

Verwerven, st. en zw. ww. -- I. Trans. i) Ver 

zich verschaffen, zich aanschaffen ; wes noot-krijgen ; 
is dat ment te tide verwerve; krijgen, nemen, hi 
hevel een ander wiff verworven; bewerken; om alre 
menschen zalicheit mede te v. ; zich berokkenen ; ic 
sal v. dill si verwarf (nl. den dood), ic bens gil erect. 
2) ten uitvoer brengen, uitvoeren; nu heeft Saul 
aldus verworven (zooals God beval). — II. Wederk. 
Zich aanmelden tot een dienst, in dienst treden bij 
iein. ; hi (de verloren zoon) giiinc heen ende verwerf 
hem aen enen burger dies landes. — III. Intr. 
i) Pogen, zijn best doen; hint u ende verwerft ons 
goeden radt te geven. 2) op iemand door erfenis 
komen; sin maghen wouden dat hi storve ende 
tgoet an hem verworve. 3) begaan ; men moet Gode 
daermede laten verwerven. 

Verwerven, zw. ww. tr. Door een werf of erf 
het eigendom van een ander afsluiten. --Verwervinge.


Verwesen, -weesen, zw. ww. — I. Trans. Iem. 
van zijne ouders berooven, hem „verweesd" maken. 
--- II. Intr. Zijne ouders verliezen. 

Verwesen, st. ww. intr. Te niet gaan, te gronde 
gaan; deelw. verwiesen, te niet gegaan, in den grond 
bedorven. 

Verweten, onr. ww. wederk. Bij zijn zinnen, 
verstand of bewustheid zijn, zich bewust zijn; die 
simftele ende die hem bat vermisten. 

Verweven, st. ww. tr. Doorweven; doorwerken; 

die doren waren net goude verweven. 

Verwiden, zw. ww. tr. Verwijden, verbreeden. 

— Verwidinge.
Verwieden, zw. ww. tr. Uitzoeken, uitlezen. 

Verwielen, zw. ww. intr. Wegsmelten, geabsor. 
beerd worden, opgaan in iets (mystieke term). 

Verwien, zw. ww. tr. Op nieuw wijden, eene 
heilige plaats die bezoedeld is. 

Verwijft, deelw. bnw. Verwijfd. 

Verwijt,t verwit, znw. o. en m. i) Verwijt; 

v. doen, verwijten. 2) smaad, hoon; te verwite, ten 
spot, als smaad. 3) wraak, rechtmatige toorn. 

Verwiken, st. ww. intr. De wijk nemen. 

Verwieken, zw. ww. wederk. Zich verroeren. 

Verwildert deelw. bnw. Niet onderhouden, woest. 

Verwilderen, zw. ww. intr. i) In het wild groeien, 
niet onderhouden worden. 2) aan de menschen ontwennen, 
in de wildernis leven. 3) van het gemoed, 
verwilderen, leven naar luim en welbehagen; v. van 
Gode, van God vervreemden. 4) verwilderen, verloren 
gaan ; ook verzuilden. 

Verwillecoren, -wilcoren, zw. ww. — I. Trans. 
Eene „willecoor" (verklaring, belofte) over iets passeeren; 
Si hebben verwilcoort mit sulker beloften, 
dat si nimmermeer huweliken moghen nadat si 
ghe rofessijt sin ; verwilcoorde schout, eene geldsom 
tot welker betaling men zich verbonden heeft op 
verbeurte van boete; verwilcoort recht, waaraan 
men zich verbonden heeft zich te onderwerpen, 
scheidsgerecht; het is verwillecoort dat enz., het is 
bepaald, verordend. — II. Wederk. Zich voor den 
rechter tot iets verbinden op verbeurte van straf. 

-- Verwillecoringe, verwil(le)coortheit, eene in 

rechte aangegane belofte. 

Verwillen, onr. ww. intr. Geweld plegen, inbreuk 
maken op iemands recht, met willekeur te werk 
gaan, uitspatten. 

Verwillen, zw. ww. tr. Hetz. als v e r w i 11 i g e n. 

Verwilligen, zw. ww. tr. i) Gunstig of welwil-
Iend stemmen. 2) tot iets bereid vinden of overhalen, 
de toestemming tot iets verwerven van (iemand). 

Verwimpelen, zw. ww. tr. r) Inwikkelen, wik kelen 
in (iets) ; verwimjelt, bedekt, vermomd, van 
het gezicht. 2) bewimpelen, bemantelen, verbloemen. 

Verwin, znw. o. Toewijzing bij executie. — Ver-

VERWONDEN. 645 

winboec, het register waarin een „verwin" wordt 
opgeteekend ; verwinbrief,, de akte ten blijkc 
van het „verwin" opgemaakt. 
Verwinden, st. ww. tr. i) Anders winden, garen. 
2) met windas of kraan bewerken, wijn. 3) in windselen 
of luiers wikkelen, een schoonen luier aandoen 
aan (een kind). 

Verwinden. Hetz. als v e r w i n n e n. 

Verwinge. Hetz. als v a r u w i n g e; ook : kleur. 

Verwinli jc, bnw. ; ten is geen v. disc, het is 
onoverkomelijk. 

Verwinnen, -wennen, st. ww. tr. i) Winnen, 
een strijd. 2) overwinnen ; overmeesteren, ook van 
een hartstocht ; klein krijgen, iets hards of taais. 3) 
te boven komen. 4) overwinnen, overtreffen. 5)krijgen, 
verkrijgen, erlangen, bekomen. 6) Overwinnen, overhouden. 
7) iemand in een geding noodzaken zich 
schuldig te verklaren, door deugdelijke bewijzen van 
schuld overtuigen; enen snit rechte, te wette v. 8) 
de deugdelijkheid eener schuld of overtreding in 
rechte bewijzen. — Verwinner, -winre, -winnaer, 
ook : onderkruiper ; vr. verwznnerse, verwinter, 
-nersche ; verwinnisse, verwinninge.

Verwinteren, zw• ww• intr. i) Den winter doorbrengen, 
overwinteren. 2) de gevolgen van den winter 
ondervinden, kou en honger lijden. 3) verwintert 
bliven, den winter over blijven (ergens). 

Verwi.sen, zw. en st. ww. tr. i) Verwijzen, verjagen. 
2) veroordeelen. 3) de veroordeeling tot eene 
straf uitspreken, verw1ser, rechter; verwisinge.

Verwisselen, zw. ww. tr. i) Verwisselen, veranderen, 
verruilen. 2) verwisselt, vreemd (?), dat Bien 
van haren ogen wart so v., dat sis (Jezus) nine 
kenden; ook : dwaas, onzinnig, zot. Verwisseltheit; 
deze woorden scenen voor hem alse gecke v., 
ende gheloofden hem niet. 

Verwissen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Zekerheid 
stellen voor (iets). 

Verwit. Hetz. als v e r w ij t. 

Verwitelijc, bnw. Verwijtend; verwitelike ende 

smelike voorde; v. sin met woorden, een ander 
verwijten naar het hoofd slingeren. — Verwitelike. 


Verwiten, st. ww. tr. i) Verwijten, beschuldigen, 
te laste leggen, iemand een grief maken van (iets). 
2) smaden, hoonen; als znw., ede smeren hem 
(Christus) te verwilene ende te scanden. 3) onder 
handen nemen, iemand. — Verwitenisse, smaad, 
hoon; verwitinge, hetzelfde. 

Verwitten, zw. ww. tr. Wit maken; deelw. ver 
wit; uwe sonden sullen v. worden als snee.-wittet, 
Verwittigen, zw. ww. tr. Iemand eene weet 
doen (16de eeuw, oostmnl.). 
Verwoedelike, bijw. i) Op eene onzinnige wijze. 
2) met woede, woedend. 

Verwoeden, zw. ww. — I. Intr. i) Waanzinnig 
of razend worden; razen, waanzinnig zijn; van 
dieren, dol worden. 2) woedend worden, in drift of 
woede ontsteken. — II. Wederk. Buiten zich zelf 
geraken. — Verwoedich, verwoedinge.

Verwoest, deelw. bnw. i) Woest geworden of 
zijnde, kaal, berooid; arm; doe hi mit .Franciscus 
in eenre verwoester kerken was. 2) woest, verwilderd, 
haveloos. 3) woest geworden, van een mensch, 
razend, woedend. Verwoestheit. 4) wiens land 
verwoest, die van alles beroofd is; in genen casteel 
si leget verwoest. 

Verwoesten, -moisten, zw. ww. — I. Trans. 
i) Verwoesten, een land. 2) enen v., het land van 
iem. verwoesten, hem van alles berooven. — II. 
Intr. Verwilderen, in het wild groeien. — Verwoester, 
-inge.

Verwoet,' verwoedst, verwoyt, deelw. bnw. ) 
Krankzinnig, waanzinnig, razend. 2) verwoed, woedend. 
3) razend, verbitterd. 4) van dieren, dol. — 

Verwoetheit, verwoetschap.

Verwoet , -woede, znw. o. kazernij, waanzin. 

Verwonden, zw. ww. tr. i) Verwonden, wonden. 


646 VERWONDEREN. 

2) schade of nadeel toebrengen ; verwont ende gequetst, 
in zijn beroep benadeeld. 

Verwonderen, zw. ww. — I. Trans. Bewonderen. 
— Il. Wederk., Intr. en Onpers. Ik verwonder 
mij, het verwondert mij, verwonderd staan 
over iets; hem laten v.; dat ic mi niet genoeclh v. 
en conste (ook zonder genoech) ; ook met het bij denkbeeld 
van boosheid ; als znw., verwondering. 

— Verwondernisse, verwondertheit.
Verwonen, zw. ww. tr. Door wonen verbeuren; 
een recht verliezen door niet op eene plaats te 
wonen in strijd met een verbod. 

Verwonnen, deelw. van v e r w i n n e n. i) Z 
liën, zich overwonnen verklaren ; hem enen v. (ofr ) 
geven, zich aan iemand onderwerpen; hem v. geven, 
ook : zich voldaan verklaren; grootmoedig zijn, zich 
zelf overwinnen. 

Verworden. Zie v e r w e r den. 

Verworgen, -voorgen, zw. ww. — I, Trans. i) 
Worgen, verworgen, door verstikking dooden, doen 
stikken. 2) dooden, verderven; die ziele v. 3) ver 

zaad. — II. Intr. Stikken.-stikken, 

Verwormt, bnw. Door wormen uitgegeten, worm


stekig. 


Verworpelinc , znw. m. Verschoppeling.

Verworpen, deelw. bnw. i) Veracht, versmaad; 
ongunstig, waarvan men een afkeer moet hebben; 
een v. dach; gering, schamel. 2) nederig. — Ver


worpenheit.

Verworpen. Hetz. als v e r w e r p e n. — Verworpenisse, 
verworpenheit.
Verworpenlike, bijw. Op eene smadelijke wijze. 
Verworren. Hetz. als v e r w e r r e n. — Ver 

-worringe. 

Verworren, deelw. van v e r w e r r e n. 

Verwortelen , zw. ww. intr. i) Inwortelen ; die 
verwortelde nit. 2) wortel schieten, van een pers., 
aarden, zich ergens thuis gevoelen. 3) samengroeien, 
nauw verbonden zijn ; vastelike tsamen gheallieert, 
ghehecht ende verwortelt. 

Verworven. Hetz. als v e r w e r v e n. 

Verwrachten, zw. ww. tr. Insluiten, wegbergen.

Verwreden, zw. ww. — I. Trans. Verbitteren, 
vertoornen. — II. Intr. Bitter of hard worden, van 
een mensch; hevig worden, van een strijd. — III. 
Wederk. Streng worden, van den winter. — Verwredenisse, 
verbittering. 

Verwreken-st. ww. tr. Wreken. 
Verwreken, zw. ww. tr. Verwrikken, uit het lid 
brengen, een arm. 
Verwreeken. Hetz. als v e r w e c k e n. — Verwreckine. 


Verwringen , st. ww. — I. Trans. Uit het verband 
rukken ; deelw. verwrongen ; v. nase, verdraaide, 
scheeve neus. — II. Wederk. Zich ver 

-wringen,

zijne gewrichten kwetsen, verdraaien of 
verwringen bij het maken van kunsten. 

Verwuet. Hetz. als v e r w o e t. 

Verwunderen. Hetz. als v e r w o n d e r e n. 

Verwulft. Zie v e r w e 1 f. 

Vesch. Zie v i s c h. 
Vese, veese, veesche. Hetz. als v a s e; verklw. 
veschelk n ; ook : kaf; dat kaf ofte vese, en : takje (?) : 
een vese of een clein roden van eenre willigen. — (e


veest, met een „vele" of vase" aan de kleederen. 

Veselen , zw. ww. intr. i) Iem. in de ooren 

fluisteren of blazen ; oorblazen, kwaadspreken, vezi


ken. 2) pruttelen, murmureeren ; jegen enen veselen. 

— Veselaer. 
Veselen, zw. ww. tr. Kriebelen ; veselt hem in 

die . kele met ere gansvederen. — Veselinge. 

Vesen, zw. ww. intr. Hetz. als v e s e 1ge n , i); 

vesen ende runen es discoord tusschen vrienden 
saeyen. 

Vesper, znw. m. Avond ; ook : een der kanonieke 
uren, de kerkdienst van zes uren des avonds ; ook 

vesberen ; sine vessere lesen ; vesj5eren koren. 

Vespereye, ves^ireye, znw. vr. i) De lichte maaltijd 

VETCOPER. 


omstreeks 4 uren des namiddags ; ook : dejeuner in 
het algemeen. 2) parade. — Vespereyen, vesf 
reyen ; vespereider ( 16de eeuw), hij die aan eene 

»vespereye" deel neemt. 
Vesperstonde, vespertijt. Zie v e s p e r. 

Vesschen. Zie v i s s c h e n. 
Vessohen, veschen, zw. ww. tr. Inwikkelen in 


doeken, een kind. — Vesschinge. 
Vesschen, znw. Naam van eene soort leder. 
Vesscher. Zie v i s s c h e r. 
Vessemen, zw• ww. tr. Een draad in eene naald 

steken, ene naelde vessemen ; vgl. v a d e m e n; 
ommevessemen, omvademen, met de uitgestrekte 
armen omvangen. 

Veste, viste, znw. vr. i) Veste, vesting. 2) kasteel. 
3) gracht; als een waent sin ten besten, werft 
si (aventure) ne neder inder vesten. 

Veste, znw. vr. Vastheid; omme die meere veste 
ende claernisse der vorwaerden. 

Vestele, znw. vr. Fistel. 

Vesten, zw. ww. -- I. Trans. i) Vast maken, 
bevestigen, versterken, vastmaken aan iets. 2) vastin het geheugen prenten. 3) hechten, verbinden; 
enen aen enen of met enen v. ; hojbe anekert ende vest 
den meinsche met Gode ; ic ben ghevest aen dese joncfrouwe 
met miere herten. 4) vastmaken, voor iemand 
vastzetten, een goed. 5) bevestigen iets, door het 
afleggen van een eed. — II. Wederk. i) Zich vasthouden. 
2) zich hechten; ook in iemands gemoed. 

— III. Intr. i) Vast zitten, vast blijven zitten (in). 
2) zich hechten (aan iem.); hechten (aan iets); ist 
so dunne (het katarakt) datter de naelde niet an mach 
vesten, geen vat er op heeft. — Vestinge .. 
Vesteninge , vestenisse, znw. vr. i) Bevestiging, 
versterking, vooral van de kracht eener oorkonde. 
2) versterking, versterkte plaats. 
Vesteriemaerte. Hetz. als „c 1 e d e r w a e r


s t e r" in een vrouwenklooster. 

Vestrachte, -gracht, znw. vr. Vestgracht. 

VestiCh, bnw. Vast, duurzaam. 

Vesticheit, znw. vr. i) Vastheid, stevigheid. 2) 

zekerheid; hi sal betalen ende daeraf goede v. doen 
enz. 3) eene versterking. of versterkt punt. 

Vestigen, zw. ww. tr. i) Vast maken, bevestigen, 
ook : eene verordening; het gemoed, sterken. 2) 
bevestigen, bekrachtigen, ook : een woord van een 
ander. 3) iem. in het bezit van iets bevestigen, hem 

zekerheid daarvoor geven. 


Vestinge, znw. vr. i) Bevestiging, bekrachtiging. 

2) versterking, van een dijk; ook : van het geloof. 

3) het geven van zekerheid voor iets. 4) vormelijke 

vestiging van zakelijke rechten. 

Vestmeester, znw. m. Opzichter over de stads


vesten (wallen en grachten). 

Vestroti, znw. m. Vest of een soortgelijk klee


dingstuk. 

Vestwal, znw. m. De wal eener stad, vestwal; 

vestemuur. 

Vet, bnw. i) Vet, goed in het vleesch zittende, 
tegenover : mager. 2) vet, olieachtig; van waren ; vette 
waren; vettewarier (z. ald.). 3) vet, welig, grasrijk, van 
weiden; sappig, saprijk, van druiven. 4) dik, ongevoelig 
; deses volcs kerte is vet gheworden. 5) als 
znw., vet, smout, smeer. 6) dat vette, het vet; droop 
et metten vetten van vissche ; hi aet ook gkerne 
zanden vetten (van het vet van den ketel). — Vet 
heit ; ook eene vette stof, vet, en : weligheid, van 
den grond ; vetachtich. 

Vete, veete. Hetz. als v e d e, v e e d e. 

Vete 1. Hetz. als veter. 

Veten, zw. ww. Hetz. als v e d e n, v e e d e n. 

Veter, znw. m.. Ketting, boei; een boet mitten 

keten, een boek in de librij, aan een ketting liggende; 
in den stoc slaen of in die veter stellen; 
verklw. veterkijn; een gouden ketene of veterkijn. 

Veteren, zw. ww. tr. Boeien, in boeien slaan. 
Vetcoper, znw. m. Naam van een deel der kloos. 
terlingen (vooral Praemonstratensen) en hoofdelingen 


VETTE. 

in Friesland sinds de 14de eeuw met een ander 
deel (Schieringers) in gedurigen strijd, waarin zij 
doorgaans steun zochten bij de graven van Holland. 

Vette, znw. vr. Mest; ook velleme. 

Vetten, zw. ww. — I. Trans. i) Met vet smeren, 
insmeren, leder, huiden e. a. 2) mesten. — II. Intr. 
Vet worden. 

Vetter, znw. m. Hetz. als h u d e v e t t e r. — 
Vettersambacht. 

Vetterie, znw. vr. De ambachten die zich van 
vet bedienen ; hudevetters e. a. 

Vettewarie, znw. vr. Een winkel van vetwaren, 
kaarsen, smeer, olie, teer, pek, traan e. a. -- Vet


teware, vetwaer; vet(te)warier. 
Vetticheit, znw. vr. i) Vetheid. 2) weligheid. 
3) eene vette stof. 
Vetvisch, znw. m. Walvisch; doch waarschijnlijk 
worden er ook andere zeedieren mede bedoeld; 

b. v. de zeehond en zijn vleesch, de bruinvisch e. a. 
Veur-. Zie vore-. 
Veurste, vorste. Zie v e r s t e. 
Vexeren, -eeren, zw. ww. tr. Kwellen. 
V y, vie. Hetz. als v e e. 
Viager, znw. m. Vruchtgebruiker. 
Viandegoet, znw. o. Op den vijand behaalde buit. 
Viandellje , viantljc, bnw. i) Vijandelijk, van 
den vijand. 2) duivelsch, helsch. — Viandeljjeheit . 

Viant, vient, viend, znw. m. i) Vijand; vr. viandinne. 
2) de duivel; die oude v. ; die v. uier hellen; 
ook van hetgeen met den duivel wordtvergeleken, 

b. v. een krokodil. 
Viantsch. Hetz. als v i a n d e 1 ij c. 
Viantschap, -schip, znw. vr. Vijandschap. 
Vicecureit, znw. m. Onderpastoor. — Viceproost. 
Vichte. Hetz. als v ij ft e, vijfde. 
Vichten. Hetz. als v e c h t e n. 

Vichtich, -steg vichtien. Zie v ij f t i c h enz. 

Vidéren, vuideren, zw. ww. tr. Ten einde brengen. 

Vidimus, znw. o. Akte waarbij een gezaghebbend 
persoon onder zijn zegel verklaart, de eene of 
andere oorkonde gezien te hebben, door welke verklaring 
hij derhalve den inhoud er van erkent. 

Vie. Zie vee. 

Vie, znw. vr. Leven ; ook : levenslust, vreugde; 

die Boete vie, dat groote genot. 
Vielen znw. vr. Hetz. als v i o 1 e, fiesch. 
Vielgaert, vieliaert, viliaert, -art, znw. m..Oud 

man, grijskop. 
c, bnw. Hetz. als v e e 1 ij e.
Vii0^Irij, vyer, voer, znw. o. i) Vuur; v. ende licht, 
als zinnebeeld van het domicilie ; v. ende kaerse; 

V. ende vlamme; dat v. steken in, iets in brand steken; 
vier insteken, hetzelfde; root else een v., vuurrood 
; brandstapel ; griex vier, grieksch vuur; de hel. 
2) brand. 3) ontsteking in het bloed ; quael v., heilick 
v., naam van ziekten, roos, belroos; ook : pestvuur. 
4) vuur, vurigheid, innigheid, geestdrift. 5) onheilig 
vuur, het vuur van den hartstocht; verklw. 
vierkijn. 

Vier , viere, telw. Vier; ook als uitdrukking voor 

een onbepaald getal ; vier der fare ; der werelt viere 

enden, de vier wereldstreken; die viere liden, qua


tertemper; vier j5alen, vier stajielen, zie p a e 1 en 

stapel; in vieren delen. 

Vier, kerkelijk feest. Zie v i e r e. 

Vierachtich, bnw. Vurig, ook van wijn. 

Vieraehticheit, znw. vr. Vuurgloed. 

Vieravont, znw. m. De avond voor een kerkelijk 

feest ; heilige v2eravent. 

Vierangel, znw. o. Vierhoek; ook viercanle. 

Vierbaken, viere-, vuur-, znw. o. Seinvuur; 

brandende stroobos. 

Vierberch, viere-, znw. m. Vuurbaak, vuurtoren. 

Vierboet, znw. Vuurbaak, vuurtoren. 

Vierboetgelt, znw. o. Bakengeld, geld door de 

schepen te betalen als bijdrage in de kosten van 

een vuurbaa1. 

VIERCLAER. 

Vierboetmeester, znw. m. Bakenmeester. 

Vierdach, znw. m. Kerkelijke feestdag, heilige; 
dag; zondag, rustdag. 

Vierda,gich, , bnw. Vierdaagsch. 

Vierdaif, vaerdehalf, telw. Drie en een half. --

Vierdalfhondert. 

Vierde, ranggetal. Vierde ; hem vierder, hij met 
drie anderen ; die v. rede, de derdendaagsche koorts. 

Vierdeel, vierdel, verdel, viertel, znw. o. i) Een 
vierdedeel van iets, b. v. van een geslacht dier, van 
een dag, een jaar, een stuk land enz. ; vierdel daechs. 
2) naam van eene maat voor natte en droge waren; 
ook vierdedeel. Vgl. v i e r e n d e e 1. 

Vierdelen. Zie vierendelen. 
Vierdeline, znw. m. Naam van eene kleine munt. 
Hetz. als v i e r l i n c. 
Vierdendachcorts, znw. vr. Derdendaagsche 

koorts ; ook vierdencorts, vierde rede. 
Vierder, znw. Een houten vaatwerk, emmer, 
kuip of vat; ook als naam van eene maat; ook 
vierdermaie. 

Vierderhande, -leye vierre-, bnw. Vierderlei. 

Vierdewerve, -werf -wierf, -waerft, bijw. 
Voor de vierde maal. 

Vierdine, znw. Naam van een gewicht. 

Vierdonc, znw. m. Naam van eene kleine munt, 
hetz. als v i e r 1 i n c; ook van een gewicht. 
Vierdusent, telw. Vier duizend. 

Viere, vier, znw. vr. i) Viering van een heiligen 
dag, feest. 2) rust, het met iets ophouden of iets 
staken ; sonder viere. 

Vieren, vierren, bnw. Zie v i e r ij n. 

Vieren , zw. ww. -- I. Trans. i) Vieren, een 
kerkelijk feest, den zondag of een feestdag. 2) doorbrengen 
; sinen tit v. 3) uitstellen, vertragen, nalaten. 
4) met iets ophouden, het staken; sonder vieren. 
5) sparen, ontzien. 6) afstand doen, het stellen buiten 
iets, laten varen; was hi fadde in sine lede, hi 
moeste den name (van ridder) vieren. — II. Intr. 
i) Een kerkelijk feest vieren, feestvieren; vasten 
ende v.; rustdag houden, rusten. 2) talmen, dralen; 
hi niet en viert hive vergorde Glorifier (een paard). 

Vieren , zw. ww. — I. Trans. i) Bij het vuur 
drogen. 2) stoken; eesten (droogovens) vieren met 
enz. — II. Intr. i) (Vreugde)vuren branden. 2) illumineeren. 


Vierendeel, -del, verndel, znw. m. en o. i) 
I3et vierde deel van iets, van een jaar, een dag, een 
geslacht dier, eene boete, enz.; ook als naam van 
eene maat, onderdeel van een stoop. 2) een der 
vier kwartieren van een geslacht; die vier vieren 

de afstammelingen van de vier paren over--delen, 
grootouders van een persoon, die te zamen zijne 
maagschap vormen. 

Vierendelen, zw. ww. tr. i) In vieren deelen of 
verdeelen; het weergeld over de vier kwartieren 
; een stedelijken raad voor de bezetting der 
ambten ; een terechtgestelde. 

Vierhoekieh, -hoede, -hoectewise, -wis. 

Vierhondert, -maal, -ste. 

Vierhornic, znw. m. Vierhoek; gevierhornict, 
vierhoekig, vierkant. Vierhornocheit. 
Vierich, vurich, bnw. i) Vurig. 2) vurig van 
geest. — Vierieheit, vierichlike, vierigen, 
vurig maken, aanvuren. 

Vieri^n, vuerijn, vier-, -en, bnw. Vurenhouten. 

Vierijn, bnw. Van vuur; ene tonge v. ; een v. 

zwaerd ; een ingel v. ; ene columme v., een muur 
vierijn. 

Vieriser, znw. o. Naam van eene kleine munt, 
oorspr. ter waarde van een stuiver, later van drie 
blanken (2 114 st.). 
Vierine, znw. m. Het vierde deel van een penning. 
Vgl. vierlinc. 
Vierjarich, vierjaerlijc.

Viercante, -cant, bnw. en znw. Viercantich,
viercanten, ww.

Vierclaer, bnw. Helder, glanzend als vuur. 


648 VIERCLOCKE. 

Viercloche, vuur-, vuyr-, -cloc, znw. vr. Brand


schel, brandklok. 
Vierliehtende, bnw. Hetz. als v i e r c 1 a e r. 
Vierljjc, bnw. Hoog, van een heiligen dag. — 

Vierlijcheit, de viering, het celebreeren (van de 

mis). 
Vieriike, -lac, bijw. Als een vuur; v. ontsteken. 
vierlint, znw. m. Naam van eene kleine munt 

en van een klein gewicht. 

Viermael, -maendich, -nachtich. 
Viernieuwe, -nuwe, bnw. Gloednieuw. 


Vierpanne, znw. vr. Vuurpan, eene ijzeren pan 
aan een steel, waarin pik e. a. brandbare stoffen 
werden gebrand ter verlichting, eene soort fakkel. 

Vierordich, vierhoekig; -pondieh, -silbich.

Vierpilo, znw. vr. Vuurpijl; ook vierbom, 
vierschot, -schut. — Vierpjjliser. 
Vierroot, bnw. Vuurrood. 

Vierschare, -scharne, -schorne, -schranne, scharre, 
-scharen, -schaer, znw. vr. en m. Vierschaar, 
rechtbank; eig.: de vier banken, waarmede oudtijds 
werd afgezet de ruimte voor de behandeling eener 
rechtszaak; de plaats waar de terechtzitting gehouden 
wordt; die v. openen, beslaen (= spannen). — 

Vierschaerdach. 

Vierschat, -schatte, znw. m. Viermaal de waarde 
van iets, viermaal de enkelvoudige boete ; die tenningen 
jtanden tweeschat aen gelt of vierschat an 
pant ; die den vredebreker sterken, sulleni beieren 
vierschatte. 

vierschoot, -scholen, oostmnl. vierschalen, bnw. 

Vierkant, stevig gebouwd. 
Vierschuppe, znw. vr. Vuurschop. 
Viersins, bijw. Vierledig, in vier opzichten. 

Viersiach, znw. m. Vuurslag ; ook vierstael. 
Vierstapel, znw. ; ook die vier stajbelen, iemands 
ziekbed; die leste v. s., iemands sterfbed. 
Vierspannieh, -sbennich, bnw. Met vier paarden 

bespannen. 
Vierspronkel, znw. m. Vonk. 
Vierspuwen, •sbugen, st. ww. intr.; viersbugende 

draken. 
vierstede, vuur-, -stat, znw. vr. Plaats waar 

vuur kan gebrand worden, vuurhaard. 
viersteen, znw. m. Vuursteen. 
Viortale, znw. vr. Naam van eene maat, het 

vierde deel van een „hoed". 

Vierte, znw. vr. Het vieren van een heiligen 
dag; de heilige dag of kerkelijke feestdag; rustdag; 
rusttijd. — Viertelij e (= vierlij c). 

viertel, znw. o. i) Naam van eene vlaktemaat, 
het vierendeel van eene hoeve, 4 morgen. 2) naam 
van eene korenmaat. 3) naam van eene lengtemaat, 
5 roeden. 

Viertich, telw. Veertig; die viertieh dage, de 
groote vasten. — Viertichste, -mael, -vout, 
-voudich, -werf. 

Viertien, telw. Veertien; viertiendaghe, -nachie, 
nacht, een gewone gerechtelijke termijn; drie viertiendage 
ende drie dage, hetz. 

Viertiende, -Ste, -meel , -vout, -voudich. 
viertuut, -tuyt. Hetz. als v i r t u u t. 
Viervoete, bnw., -voetich, -voudich, -vuldich, 

-heit, -vont, -voudicheit, -vuldigen, -youden, 
ww.

Vierwerf, -waerf, -werven, telw. Viermaal; v. 

iwinlich, gewone wijze van uitdr. voor : tachtig. 
Vierweechstede, znw. vr. Viersprong. 
Vige, vijch, znw. vr. Vijg. — Vigeboom, 

-boomk jn ; -bomen, van vijgeboomenhout; vijch- ; 
vigencorf.

Vigen, zw. ww. intr. Heenloopen, heengaan. 
Vige, znw. vr. Big. 

Vigilie, vigelie, znw. vr. De vooravond van, ook: 
de dag voor, een kerkelijk feest; de gebeden die 
voor een overledene gedaan worden in den avond 
en nacht voor de begrafenis ; v. singen ; houden; 
lijkdienst, zielmis ; enes v. singen, iemands dood 

VILTIJN. 

voorspellen ; V. winnen, de „vigilien" voor een 
doode laten doen door gehuurde personen. — Vigeliegplt. 


i$ elieavont , znw. m. Hetz. als v i g e 1 i e. 

Vijf, . , vive, vif, telw. Vijf; der fare vive; met 
sinen vhf sinnen, met zijn volle verstand, naar zijn 
beste weten. Zie v i v e. 

Vijfangel, bnw. Vijfhoekig; ook v fcanie. 

V fdusent, -hondert, -honderste, -hondertmael,, 
-werf -hellinc, v jf hellinc broot. 

Vijfjarich, -ldich, -nachtich, -ordich, vijf


e 
hoekig. 

ÍÍ9fmael, -schat, -schatte (zie v i e r s c h a t). 

Vjfschap. Zie vive. 

Vijfsinnieh, -sennich, bnw. Vijf zintuigen hebbende. 


vj fsins, bijw. In vijf opzichten ; vijfmaal. 

Vijfte, vijfste, vi fte, vichte, telw. Vijfde ; ' hem 
vijftre, vijf/er, hij met vier anderen. -- Vij f terleye,
-hande; vpftalf, vijftehalf. 

Vijftendeel, vijftien, -tiende, -tienste; -mael,

-werf, -vont, -voudich. 

Vijftieh, -tech, -tack; als znw., bidsnoer, rozenkrans. 
— Vi jftichste ; hem vijftichstere, hij met 
49 anderen. 

Vijfvingercruut, znw. o. Vijfvingerkruid, kruipende 
ganzerik. 

Vtjfvoetich, vijfwerf, -waerf, -werven. 

VMe , znw. m. Naam van eene verzwering, fijt. 

yfiebone, vacs-, znw. vr. Lupine. 

jrijste, znw. Wind, scheet. --Vijsten. 

V str(e)^ znw. m. Naam van een gebak, waar


schijnlijk een ommelet. 

Vjj ster, znw. in. In asschevstere, asschepoester. 

Vit, znw. vr. Hetz. als v i t e. Levenswijze, han 

enen rechte v. doen, iemand behandelen-delwijze; 

gelijk hij verdient. 

Vicarie, vikerie, vickerie, znw. vr. Hetz, als 

c a p e 1 r i e. Eene kapel, waaraan jaarlijksche in


komsten verbonden zijn. 

Viearip s, ., znw. m. Vicaris, helper van een bis


schop in zijne diocese; plaatsvervanger van een 

dienstdoend geestelijke. 

eiken, zw. ww. intr. (oostmnl.). Hetz. als vi g e n. 

-Vinken. In bevicken. 

Victaelge, victalie, vistaille, vitalie, znw. vr. 

Mondkost, voorraad. Vgl. v i t a e 1 g e. 

Victime, znw. vr. Offer. 

Victorie, victorioselike, zegevierend. 

Vii, vilein. Zie vele, vilein. 

Vile , vijl, znw. vr. Vijl. — Vilen. 

vilein, vilain, znw. m. i) Dorpeling, boer. 2) 

gemeene kerel, booswicht ; sant-vilein, de berouw


volle moordenaar aan het kruis. — Vileinich, ge


meen, kwaadaardig; -heit. 

Viliaert. Zie vielgaert. 

Vilinge,.znw. vr. Vijlsel; ook vulsel. 

Ville vallel, znw. vr. Geestelijke dochter, peet 


dochter.^ Villegifte, villel-, felle-, hetz. als p i 11 e


gifte. 

villen, zw. ww. — I. Trans. i) Villen, het vel 

afstroopen van (iem.). 2) plunderen, berooven. — 

II. Intr. i) Ontvellen ; ij/ne hands vilden daeraff 
son datter bloei nut liep. 2) loslaten van het been, 
gezegd van het vleesch ; het (vleesch) vanden bene 
vilde (van een martelaar op den brandstapel). — 
Villin ge , scheringe ende v. vanden armen lieden. 
Vilonie, znw. vr. Hetz. als d o r p e r n i e. 
Viller, vilre, znw. m. Vilder. 
Vilte, vilt, velt, znw. o. i) Vilt, door elkaar 


gewerkte wollen vezels of haar ; eene stof die weinig 
stevig of massief is; dat sin stilt ontwee brat oft 
waer een vilt (een in eene vergelijking bij een 
stofnaam) ; dunne als een vilt; ook: een van vilt 
gemaakt kleedingstuk, vilten hoed. 2) door elkaar 
groeiende waterplanten. 

Viltich, bnw. Als vilt, ruig. 
Viltj]n, vilten, veltjn, bnw. Vilten; vilten 



VILTEN. 

koet, vilthoet, vilthoedenmaher, -huedemaker 

(oostmnl.). 

Vilten, zw. ww. intr. Dooreengroeien, van het haar, 

Vitter, vel/er, znw. m. Viltmaker; ook vilimaker. 

Vimme, vime, vumme, vemme, znw. i) Vim, 
regelmatig getaste stapel, van hout, hooi, riet, rijshout. 
2) vin, van een visch; ook: vleugel; luuschen 
(schuilen) onder Gods vimmen. — Gevimt. 

Vimmen, zw. ww. tr. Stapelen ; drie morgen 
haveren maeyen, binden ende vymmen. 

Vin. Zie vinne. 

Vinde, vinne, wende, znw. m. Pion in het 
schaakspel. 
Vindelie, bnw.; niet v., niet te vinden. 
Vinden, st. ww. — I. Trans. i) Vinden; wi 

vinden lesende van hem dat hi enz. ; hi vans knielen 
vore hem Galiënen; wi vinden lesen, striven = wi 

VISDOM. 

Vinkenoge, znw. o. Naam van eene kleine 
hollandsche munt. 

Vincoorde, znw, Maagdenpalm 

Vinne, vin, znw. vr. Vin ; ook vimme. 

Vinnich, bnw. i) Gortig, garstig, van vleesch. 
2) verzuurd, van brood. 3)-nijdig, kwaadaardig, van 
menschen. — Vinnieheit. 
Vinster,bnw. (nederr.). Duister. — Vinsternisse. 

Vintanlpt, znw. o. Het ambt van vinder. 

Violaet, -ale, znw. o. Violenhoning, violettenhoning. 


Violet faole, znw. vr. Flesch; een glasen viole, 
vioolkijn; fiolen sorgen laten, waarschijnlijk : de 
flesschen voor de betaling laten zorgen. 

Viole, znw. vr. Viooltje. --Violebloeme; een 
scoon fiolen-rosencrans, een krans van viooltjes en 
rozen. 

V. in boeken ; v. in rade, in sinen rade, in sinen 
Violeit, bnw. Violet, paars. . 

moet, besluiten. 2) vinden, aantreffen ; wel moe/ti 
tomen sin — ende gi wel vonden ; wie wel doet, 
die sal wel vinden; wie goed doet, goed ontmoet. 
3) bevinden; als waerachtich vinden, uitmaken, 
constateeren. 4) uitvinden, bedenken, verdichten; 

ene rime v., enen boet in rimers v. ; enen vont v., 
eene list uitdenken ; van nieule v., scheppen. 5) onder 

keuren, levensmiddelen. 6) vat hebben op,-zoeken, 
met ane; ewelic becoort die duvel den mensche, al 
en vini hij der niet an; als his an hem niet ne conste 
vinden, toen hij er hem niet toe kon overhalen; 
raken, wonden; so waer men Waleweine vant, hi 
genasser af met sinen eruden. 7) bevinden; door 
onderzoek tot de overtuiging gebracht worden van 
de waarheid van een feit; bedrach van ere dint v., 
iets als overtuigend bewijs erkennen; iet vinden bi 
clerken, door het advies van rechtsgeleerden een 
vonnis vinden. 8) vonnis wijzen over iemand (enen v.), 
enen in den onrechte v., iem. bij vonnis in het 
ongelijk stellen ; enen brokich v., iem. bij vonnis 
aan eene misdaad schuldig verklaren. 9) toewijzen. 

H. Wederk. Zich bevinden. 
Vinder, vinre, vinner, znw. m. i) Uitvinder; hij 
die iets uitdenkt; vr. vinderse. 2) scheidsrechter; 
ook vriendelike vinder, vindersman. 3) keurmeester, 
ambtenaar belast met het opsporen van overtredingen 
der keuren tegen vervalsching van levensmiddelen e. a. 

— Vinderie, de ambtskring van den vinder"; 
vinderschap, -schik, ook: scheidsrechterlijke uitspraak. 
Vindinge, znw. vr. Het vinden van iets; vander 

vindinge tsheilichs cruus. 
Vindman, viniman, znw. m. Scheidsrechter. 
Vinger , znw. m. Vinger; die middelste, die 

lancsie, die cleinsie vinger; dore die vinger(en) Bien; 
enen met vingeren wisen, nawisen, op iemand wijzen 
als een schoon voorbeeld, als uiting van bewondering; 
doch ook als thans, om iemand te hoonen. — Verklw. 

vingerkjfn. 

Vingerbreet, bijw. Ter breedte van een vinger; 
ook znw., de breedte van een vinger, drie vinger 
-breel. -

Vingerhoet, znw. m. Vingerhoed. 

Vingeri1 n, znw. o. Hetz. als v i n g e r 1 ij n, z). 

Vingerlijn, znw. o. i) Vingerring. a) boei, hand


boei. 

Vingerline, znw. m. en o. i) Hetz. als v i n g e r1 
ij n, i) en 2); die vingerlincsche vinger, de ringvinger. 
2) boogvormige afdamming van Bene doorbraak, 
in een dijk, voor eene sluis enz. — Vingerlincmaker, 
o•

Vingermael, znw. o. De dikte van een vinger als 
maat; een half v. breel. 

Vinke, vinck, znw. vr. i) Vink; disielvinke; 
luusiervinke, als naam van eene vink, en op menschen 
overgedragen ; verkiw. vinxkj/n, -ken. a) slechte, 
Iichte turf. 

Vinkel. Zie v e n k e 1. — Vinkelernut. 
Vinkel, znw. vr. Boei; Since Peters v., i Augustus; 
de gedenkdag S. Petri ad vincula. 

Violencie , -ce, znw. Geweld. — Vloleren, 
-eeren, geweld aandoen, schenden, verkrachten. — 

Violeringe. 

Violette, znw. vr. Viooltje; ook violente; v. der 
oolmoedicheit. — Violettencruut. 
Vippen, vijjj5en, zw. ww. tr. (nederr.). Scherpen, 
wetten. 

Virtuut, vier-, ver-, -tel, -luyl, znw. vr. i) Kracht 
van het lichaam en den geest; hi was genesen ende 
weder binnen siere viriuui tomen ; in sijnre tit so 

was in sin virtuui since Gregorius. 2) kracht, eigenschap, 
der dingen ; vooral: geheime kracht, wonderkracht, 
bovennatuurlijke kracht en werking in de 
dingen, b.v. van edele steenen, van een drakenvel, van 
kruiden; wonderzoete geur, hemelsch geluid, wonderbaarlijke 
geneeskracht; v. een enen doen, wonderlijke 
krachten op iem. uitoefenen, een wonder aan iem. 
doen. 3) kracht, werking, verbindende kracht; soo 
sal den jeis in virtute bliven. 4) kracht, uitwerking, 
macht; die aelmoesene heeft v. die sonden af te dwarse. 
4) wonder; als dese v. (het weder aanzetten van 
het oor van Malchus door Christus) was geschiet. 

Visa -zie, znw. Aangezicht. — Visaziemutse 
^hy9 dede eyane langhe v. aen omdat hi sin 
ansichie decken zoolde. 

Visch, vesch, visk, vist, znw. m. Visch ; als 
teeken van den dierenriem; verklw. vischkijn, -ken, 
visschekijn, visschelkijn.

Vischachtich, bnw. Vischrijk.

Vischangel, -bane, op de vischmarkt en in de hal. 

Vischdach, vis-, znw. m. Vastendag. 

Vischdijc, znw. m. (nederr.) Vischvijver. 

Vischfuke, -fuut, znw. vr. Vischfuik. 

Vischeter, -gereetschap, -care, caer; 
-kieuwe, -corf, -toper , vr. vla. -coobstrE:ge ; 
vischlijm, vissche- ; -mande, -mine, min (afslagvan visch, het afmijnen); -market, -marci, -merel; 
-marctmeester, -neringe, -nette, -panne, 
-ribbe, -rebbe (-graat). 

Vischschip, -schebe, znw. o. Vischschuit; verklw. 
vischschehek n; ook vischschule. 

Vischschoebe, znw. vr. Vischschub. 

Vischsegene, znw. vr. Zegen, sleepnet. 

Vischstjs, znw. m. Accijns betaald van ingevoerde 
visch. 

Vischsop, vis-, znw, o. Water waarin visch gekookt 
is; mei Since Jooris v. begoten sin, belust zijn 
op mingenot. 

Vischspaen, znw. Vischlepel. 
Vischspise, vischstaert, vischtant. 


Vischtolne, -loolne, -toile, znw. vr. Een recht 

of belasting geheven van (ingevoerde?) visch. 

Vischtouwe, znw. o. Vischgereedschap. 

Vischvangst) znw. vr. ; hetz. als tee 1 t. 

Vischvanger, -vercoper, -vinne, -uiver. 

Vischvoerder , vis-, znw. m. Visscher, hij die 
op vischvangst uitgaat, vooral ter zee. 
Visehwerc, znw. o. Al wat tot de visch en 
visscherij behoort; de verschillende soorten van visch. 
Visdom j vitzdomb, znw. m. Stadhouder. 


650 VISE. 

Vise, znw. Schroef. 

Viseerre. Zie v i s e r e r. 

Viseye, znw. vr. Inzicht; verstand ; gi streect 
jegen mi sonder v. herde dullike; boter viseyen, onverstandig; 
die v. houden, van een inzicht zijn, eene 
bepaalde handelwijze volgen. 

Visel , viser, znw. m. Vijzel. 

Visele, visel, znw. vr. Windas, dommekracht. 

— Viselen, hoger v., een dak, opschroeven; hetz. 
als opviselen. 
Visentatie, visit-, znw. vr. Bezoek; ook : begroeting, 
en : ontvangst. 
Visenteren, visiteren, zw ww. tr. i) Bezoeken.
Hetz. als vanden, v e r s o e k e n. 2) onderzoeken, 
nagaan, letten op iets. — Visenterer, -eerre. 

Viseren, visieren, versieren, fisieren, zw. ww. 

— I. Trans. i) Laten zien, doen zien, aanwijzen, 
vertoonen. 2) bedenken, overleggen, beramen; uit 
voorstelling of beschrijving van iets-denken. 3) eene 
geven; wat manieren ons die aucloren v. dat Troyen 
ghewonnen waerl. 4) namaken ; boden die fisierde 
bullen van den Dawes brengen solden. 5) bepalen, 
verordenen; wat so scehenen fisieren; geviseerl, als 
waar gestempeld of erkend, geijkt; hels gheaucloriseent 
ende onder die vroede glheviseert. 6) klaar 
maken, een gerecht. — II. Wederk. Zich laten zien, 
zich vertoonen. — Viseringe, -ieringe, het beden 

iets ; bedenksel. -ken van 

Visevase, vis-, -fase, znw. vr. i) Een stofje dat 

men ziet in het zonlicht. 2) beuzeling, nesterij ; beu 

zinledige taal. — Visevasen, beuzelen.-zelpraat, 

Visie, znw. vr. Visioen, droomgezicht. 

Visiere, vizier, znw. vr. Vizier van een helm. 

Visike. Zie f i s i k e; ook : geneesmiddel. — 

Visiker, zie f i s i k e r. 

Visioen, znw. o. i) Hetz. als v i s i e. 2) ver 

-schijning. 

Visitacie , visiteren. Hetz. als vise n t a c i 
enz., ook : het eene of andere onderzoek doen. — 
Visiteerre, -iere, visenleerder, znw. m. i) Bezoeker. 
2) hij die met eene „visitatie" of een onderzoek belast 
is. — Visiteringe. 

ViS000s, bnw. Kleverig, lijmig. -- ViSCOS1Ch, 
viscoosheit, viscosicheit. 

Visouwe, znw. m. Meening, inzicht. 
Visscheloos, bnw.; een water visscheloos maken, 
er den vischstand uitputten of de visch verjagen. 
Visschen, visscherp visscherie, ook : het recht 

om ergens te visschen ; ook visschernze. 

Visre znw. Bunsing.

Vissch'ernette, -schip, -scheep; visschich. 

Vitaelge, fit-, vet-, hetz. als v i c t a e 1 g e. 
Vitaelgebroeder, victualie-, znw. m. Hetz. als 
Iikede1 er. 
Vitaelgeren , vilalieeren, zw. row. tr. Van mondbehoeften 
voorzien, proviandeeren. 

Vito, znw. vr. i) Het leven van iemand. 2) de 
levensbeschrijving. 3) een geschreven verhaal, eene 
te boek gestelde geschiedenis. 4) die oude vile, het 
Oude Testament; ook wellicht: de oude tijd. 5) ge. 
voegen, genot; vgl. v i e ; ook v ij t. 

Vitriool, znw. o. Vitriool. 

Vitse, viische, znw. Wikke. 

Vitsen, zw. row. tr. Binden, vastbinden (?). 

Vitte, znw. vr. Handelsfactorij op Schonen in 

Zweden. 

Vitten, zw. row. tr. i) Passen, voegen; duidelijk 
maken (vgl. g e v i t t e n) ; wederk., zich voegen, 
zich zetten, streven; hem Ier hoocheit villen. 2) gelijkstellen 
met, voegen bij, rekenen onder; mijn gkevaer 
dien ic node sonde met den slichten vilten. 3) toevoegen 
aan, aan iem. toewenschen ; wat sal ic 
dan best den zotten vilten, dan (dan dat) zij dat 

aerdsclhe goed bezitten. 

Vive, telw. Zie v ij I. Te Utrecht, eene commissie 
van vijf leden belast met de vervolging der misdaden. 
— Vjifschap, het lidmaatschap er van. 

Viveltre, vZvalter, znw. vr. Vlinder, kapel. 

VLASSEN. 

Viver, vivere, znw. o. Zoetwaterplas, meer, vijver;

verklw. viverkijn. 

*Viwergat, znw. o. Schoorsteen. 

Vlade, via, znw. Taart, koek. --Vladebacker,

vla-, koekebakker; ook: bakker van zoete broodjes, 

vleier, pluimstrijker. — Vladeneop, taart-of tul-, 

bandvorm. — Vladenmaker. 

Vladen. Hetz. als v 1 a e n. — Viader, vilder, 

strooper ; ook vlare. 

Vladich, vledich, bnw. (nederr.) Netjes, keurig, rein. 

Vlaeeh. Zie v 1 age. 

Vlaeye. Hetz. als v 1 a d e. 

Vlaemsch, vleemsch, vlemesch, vlems, bnw. 
Vlaainsch; znw., * in Vlaemsche, in het Vlaamsch; 
vlaemsche balke, vlaemsch hout, naam van een 
bepaalde balk; vlaemsche stroom, stroom van Vlaendren, 
de wateren om Vlaanderen ; vlaemsche venster, 
uitspringend dakvenster. 

Vlaemschen, zw. ww. — I. Intr. Vlaamsch 
spreken ; in het Vlaamsch luiden ; dit Latijn vlaemscht 
aldus. — II. Trans. In het Vlaamsch vertalen. 

Vlaen, vladen, vlagen, st. ww. — I. Trans. 
i) Villen. 2) plunderen, berooven. 3) mishandelen. — 

II. Intr. Ontvellen ; gevlegen, rauw ; die mont es 
somwilen boven gevlegen.
Vlaender, ook Vlaenderen, Vlanderen, znw. 
Vlaanderen; die vlaender side, de Vlaamsche zijde. — 
Vlaenderlant, Vlaendersch, vlandersch. 

Vlaesch, znw. Bosch, bergwoud. 

Vlaet, u laet. Zie u t el a e t. 

Vlagei vlaech, znw. vr. i) Vlaag, windvlaag, 

stormvlaag, bui. 2) vlaag, bui, van het gemoed. 3) de 

blik van het oog. 4) slag, smak; si vielen met groten 

vlagen (van eene hoogte). 5) aanval ; der becoringen 

vlagen. 6) hap uit iets; dat hi hem ene grote v. 

vanden halsberge sloech. Vgl. v 1 e g g e. 

Vlagen. Hetz. als v 1 a e n. 

Vlagge, znw. (limb.). Hetz. als p 1 a g g e. 

Vlaginge, znw. vr. Ontvelling, het-rauw zijn 

van een lichaamsdeel; ook vlaïnge. 

Vlac, bnw. i) Vlak, plat, niet bergachtig. 2) ondiep, 

plat. 3) dun, b.v. van gebakken koeken. 4) ruim; 

die wilde see vlack ende die die moeten wy overliden; 
dat vlacke van der see, het zeevlak, het 
ruime sop. 

V1ake, znw. vr. Horde. 

Vlakeg znw. vr. Vlakte; des zeeroes vlake. 

Vlaken, zw. row. intr. Blaken ; vlakende root, 

vuurrood. 

Vlakeren, zw. row. intr. Blaken, ook : van 

liefdegloed. 

Macke, znw. o. Zie v 1 a c ; ook het stroomgebied 
(van de Schelde). 

Macke, znw. vr. Hetz. als v 1 e c k e. Vlak. 

Vlacken, zw. row. intr. Hetzelfde als v 1 a k e n; 
ook vlackeren, vlankéren. 
Matte, znw. vr. Misschien: de kruin van een 
dijk; ook vlachede. 
Vlamino, vlamminc, znw. m. Vlaming; ook mv. 
vlamige(n), vr., vlaemegge, vlaminge. 
Vlalnme, vlam, znw. vr. Vlam; ook als naam 
door devoten gegeven aan een vrome. 
Vlammend zw. ww. intr. Vlammen, met eene 
vlam branden ; ook : gloeien ; schitteren. 
Vlammich, bnw. i) Vlammend ; een v. swaert; 
2) vurig, van den geest. 

Vlank^ren. Zie bij v 1 a c ken. 

Mare, znw. m. Vilder. Zie bij v 1 a e n. 

Vlas , znw. o. t) Vlas; vlasstengel; niet een vlas, 
niet het 'minste. 2) linnen, ; die corjboralen sullen wesen 
van den alreuersten vlasse. 

Vlashallen -toper (= menger) -tiende; vlas


sich. 
Vlassaert! vlasschaert, . lassaert, znw. m. Dekkleed. 
Hetz. als f l a s s a e r g e. 
Vlassen, zw. row. intr. Vlas bewerken, vlas uit 
roten.-trekken en 
Vlassen) vlessen, bnw. Vleiend (nederr.). 


VLASSIJN. 

Vlassjjn , vlassen, vlessen, bnw. i) Van vlas ; 
vlassen saet; Gode enen vlassenen baeri maken, zich 
voor God beter voordoen dan men is. 2) linnen. 

•Vlau. Zie f1 a 
vlichte, znw. vr. i) Vlecht. 2) 
gevlochten riet, horde. 3) naam van eene huidziekte. 
Verklw. vleclhtkijn. 

Vlechten, vlichten, st. en zw. ww. tr. i) Vlechten, 
riet, haar, de doornenkroon e. a. 2) strengelen; 
ineenvlechten. 3) op eene bijzondere wijze binden, 
nl. op een rad (het strafwerktuig). -- Vlechtinge.

Vleder, znw. Hetz. als v 1 i e d e r, vlier. — Viederboom. 


Vleder, znw. m. Hetz. als v 1 e d e r i c; verklw. 
vlederkn, vlerkje, vleugel. 

Vlederic, znw. m. Vlerk. 

Viedermuus, vleender-, vleer-, -mays, znw. m. 

Vledersij'. Hetz. als f1 e r e c ij n. 

Vlederslagen, znw. m. Met de vleugels slaan; 
uit angst. Hetz. als v e d e r s 1 a g e n, vanwaar ge


vederslach. 

Vlederstruuc, znw. m. Vlierstruik. 

Vledich. Zie vladich en vgl. onvladich. 

Vleee. Zie v 1 e k e. 

Vieën, vleen, zw. ww. tr. i) Smeeken. 2) vleien. 

Vleen, oostmnl. Hetz. als v 1 i e n. 

Vleesch, vlesch, vleisch, vlees, vleis, znw. o. i) 

Vleesch; vr. vleeschelken. 2) het zinnelijke in de 

menschelijke natuur; vleesch ende bloei; de drie 

groote vijanden van den mensch, die duvel, die 

woelt, dal vleesch. 3) vleesch van een geslacht 

dier; int v. blasen, vleesch obblasen, om er een 

mooi aanzicht aan te geven (dat verboden was). 

Vleeschachtieh, vlees-, bnw. Vleezig; ook vleesich• 
— Vleeschachticheit. 
Vleeschambacht, -ambocht, znw. o. Het gild 
der slagers. 
Vleeschassise, znw. vr. Accijns van van buiten 
ingevoerd vleesch. 

Vleeschbanc, znw. vr. Bank waarop vleesch uit


gestald en verkocht wordt in de hal en op de markt. 

Vleeschbloc, znw. o. Blok waarop vleesch wordt 
gehakt. 
Vleeschdach, vleis-, znw. m. Dag waarop 
vleesch mag gegeten worden. 
Vleesehdarm, znw. m. De groote darm in het 
menschelijk lichaam. 

Vleeschelijc, vleischeljc, bnw. i) Vleeschelijk, 
wat de geboorte betreft ; vleeschelike broeder, nichte; 
ie ben uwe vleescelike vriendinne, u suster, uwes 
vader kint ende uwer moeder. 2) vleesehelijk in 
ethischen zin, zinnelijk; vleesehelike minne ; een v. 
leven, vleyschelike begeerten. — Vleescheljj cheit.

Vleeschelike,. bijw. i) Naar het vleesch; Chris


lus was v. met sinenjongeren. 2) zinnelijk, vleesche


lijk ; v. sin (mei), lijfsgemeenschap hebben. 

Vleeschen, vleyschen, zw. ww. tr. i) Slachten; 

het gevangen wild in stukken houwen. 2) verwon


den, het vleesch van een lichaamsdeel afschaven. 

3) martelen, pijnigen. 

Vieeschen, bnw. Zie v 1 e e s c h ij n. 

Vleeschgaffel, znw. m. Vleeschvork. 

Vleeschheit, vleescheit, znw. vr. Vleeschelijk


heid, wereldschgezindheid. 

Vleeschhouwer, vleysch-, vleis-, -hauwer, 

-houder, znw. m. Slager ; ook : beul, en: spot


naam van de heelmeesters. — Vleesehhouwersijs, 

een accijns van geslacht vee, te Utrecht. 
Vleesehhnns , vleysch-, -huys, znw. o. Vleesch 
; vleeschhal.-bouwerij, slagerij 
Vleeschich , vleyschich, vle(e)sich, vleisich, bnw. 
Vleezig. — Vleeschicheyt.

VieeschijD, vleeschen, bnw. Van vleesch, vleesch-, 

vleezig; in vleeschen steden, tegenover de beenderen 

in het menschelijk lichaam. 

Vleesehinke, -enke, znw. vr. Eene wond in het 

vleesch, eene wond van eene, bepaalde afmeting en 

diepte. 

VLICHUIJC, 65i 

Vleescheade, znw. Uitgebraden stukje vet, kaan; 

niet een v., niets hoegenaamd.. 
Vleescheupe , znw. vr. Vleeschkuip. 
Vleeschroeringe, vleysch-, znw. vr. Zinnelijke 

lust, vleeschelijke neigingen. 

Vleeschschoppe, vleysch-, -schut be, znw. in. 
(oostmnl.). Vleeschkraampje of -tentje. — Vleeschschoppenstede.


Vleeschsmout, znw. o. Vet van vleesch. 
Vleeschsop , znw. o. Vleeschnat, bouillon. 
Vleeschstal, vleysch-, znw. m. Staanplaats in de 

hal of op de markt voor den verkoop van vleesch. 
Vleesehstande, znw. vr. Vleeschkuip. 
Vleeschstede, vleysch-, znw. vr. Plaats waar 
vleesch wordt verkocht of bewaard. 
Vleeschwaren, znw. vr. mv. De verschillende 
soorten van vleeschspijzen. 
Vleeschwonde, znw. vr. Wond in het vleesch, 
eene verwonding waardoor ook het vleesch gekwetst 
wordt. 
Vleet znw. vr. Platboomde schuit, vlet. Zie v 1 e t. 
Vleeuwen, vleuwen, fleeuwen, zw. ww. tr. Vleien; 
soebatten, smeeken. — Vleeuwer. 
Vlegel(e), znw. m. i) Vlegel; ook in den vorm 
vleyle. 2) de zijstukken aan weerszijden van eene brug. 
Vlegelbant, znw. o. Riem waarmee de vlegel knuppel 
aan den vlegelstok wordt gebonden, vlegelklap. 
V1egelcluppel, znw. m. Het korte hout, waarmee 
men bij het dorschen op het koren slaat, vlegel knuppel.
Vlegge, vlecge, znw. vr. i) Gebrek : a) zedelijk 
gebrek; ene vl. Irecken Ie, in iets in gebreke blijven. 
b) mankement; ook : in een wapen, scheur, barst, 
spleet; een hap er uit (vgl. v 1 a g e). 2) kuur, vlaag, 
bui. 3) snede vleesch (?), of hetz. als vleke, vlecke, 

zijde spek.
Vlei, znw. vr. (oostmnl.). Hetz. als v 1 o e. 
Vleider. Hetz. als v 1 e y e r. 

Vleyen, zw. ww. tr. i) Aanbidden, aanroepen, God. 

2) smeeken, een mensch. 3) vleien. — Vleyer.
Vleil (vleyel). Zie v 1 e gel. 
Make , vleec, vleike, znw. vr. i) Vlerk, vleugel. 

2) pijl. 3) zijde spek. 4) vlek; ook: smet der zonde. 

Macke, vlec, vlicke, znw. vr. i) Vlek, smet, ook 
in zedelijken zin. 2) besmetting eener ziekte, besmettelijke 
ziekte. 3) vlek, vlak. 4) modderpoel, plas. 
5) zij spek. 

Vleken, znw. Hetz. als v e k e n, hek. 
Vloeken, zw. ww. tr. Bevlekken, besmetten, 

bezoedelen. 
Vloeken , vlicken, zw. ww. tr. (nederr.). Klooven. 
Vleckich, bnw. Gevlekt, vuil, bezoedeld ; ook 

vlecachtich. 

Vleminc, vlemesch. Zie v l a m i n c, v l a e in s c h. 
Vlerc. Hetz. als v 1 e d e r i c; ook van een 
mensch, arm. 

Vlesch, vlessche. i) Zie f1 a s s c h e ; verklw. 
vleskijn, vlestgen, vlesschelkijn. 2) pompoen; viesschensaet. 


Viessen. Zie vlassijn. 

Vlet, znw. vr. i) Platboomd vaartuig, praam, 
turfschuit, vgl. v 1 e e t. 2) bodem, vloer, als zinnebeeld 
van het domicilie. 

Vlete, znw. Een visch, eene soort van rog. 
Vlete, znw. vr. Al de netten van eene haringschuit. 
Vletquaet , znw. o. Van den vloer opgeveegd 

vuil ; hetz. als vegelquaet. 
Vletten, zw. ww. tr. Met eene vlet turf, zoden 
enz. aanvoeren ; turfschipper zijn. — Vlotter. 

Vlettinge, znw. vr.; moeren met vlellingen, 
waarbij de moer of het veen in schuiten gevlet, in 
plaats van ter plaatse uitgespreid en gedroogd werd. 

Vlichelen, zw. ww. intr. Zich verspreiden, van 
eene plant over den grond. 

Vlichdije, znw. m. Verlaten dijk (Z.-Holl.). --
Vlichlant, vlichgoet, van „vlichdijken" afkomstig, 
dat met den daarop rustenden dijklast aan het 
gemeeneland of aan den ambachtsheer was gekomen. 


652 VLICHIIARE. 

Vlichinare, vlicht-, -mere, znw. vr. Los gerucht, 

praáte ; ook : vliechmare, vluch-.

Vlichtelike, bij w. In een oogenblik, vliegensvlug.

Vlidderen, zw. ww. intr. (16e eeuw). Hetz. als 

v 1 i ehe1en. 

Vlieehnette. Zie v 1 i e g e n n c; t t e. 

Vliechreetschap, znw. o. Vliegmiddel. b.v. aan 

de hielen van Mercurius. 
Vlieehsel, vlieg-, znw. o. Stuifmeel. 

Vliedelaer , -lere. Hetz. als v 1 i e d e r b o o m. 

Vlieden. Zie vlien. 

Vlieder, vleder, vlier, vliender, znw. Vlier. — 

Vliederbloeme, -boom, vlier-, ook vliedelaer, 
-are; -pipe, holle pijp waarop muziek .wordt 
gemaakt, fluit M. — Vliederbesie. 

Vlies, znw. vr. Vlieg ; ook : mug ; verklw. 
vliegesk jn, vliechsken. — Vliegenbete, .iets dat 
men bijna niet voelt. — Vliegenvoet, vliegepoot, 
iets dat niets beteekent. 

Vliegen, st. ww. intr. i) Vliegen. 2) zich snel 
voortbewegen, vliegen ; enen int haer vliegen; 
vluchten. 3) met jachtvogels jagen ; met vogelen 
vliegen ; V. ende jagen (op wild) ; misschien ook: 

vliegen vangen. 4) door de lucht vliegen, van sneeuw, 
regen ; ook : van het paard storten. — Vl1eginge. 
Vliegende, deelw. bnw. Los, onnadenkend daar 
geworpen of geuit, van woorden.-heen 
Vliegennest, znw. o. Plaats waar vliegen hunne 
eitjes leggen; waar zij gaarne komen.

Vliegennette, vliege-, vliech-, -nel, znw. o. 
Vliegennet, muskietennet. 
Vliegenquast, znw. m. Vliegenwaaier, waar men 
vliegen mee afweert. 
Vliegenvanger, znw. m. Naam van een vogel. 

Vlieger, znw. m. i) Hij die vliegt; zie o v e rv 
1 i e g e r. 2) hij die met jachtvogels jaagt, op de 
vogeljacht gaat. 3) een wijde mantel. 

Vlie Brie, znw. vr. Vogeljacht (r6de eeuw). 
Vlieke znw. Hetz. als v 1 e k e. Pijl. — Vliecsnider. 


Vlienle, vlime, znw. vr. Vlijm, chirurgijnsmes; 
sonder v. enen bloet laten, iron. uitdr. voor: iemands 
bloed vergieten, hem eene bloedende wond toebrengen. 
— Vliemenlater, -latinge. 

Vliemen, zw.^ ww. tr. (Eene ader) openen; ook: 
aderlaten. — Vliemer. 

Vlien, st. ww. intr. Vluchten, vlieden; ook in 
den jongeren vorm vlieden ; tegenover jagen, achternazitten 
; hem te v. maken, op de vlucht gaan; die 
vliet hi vint wel diene jaget; volgen ende v., iem. 
nazetten en de wijk nemen, naar omstandigheden 
handelen; ook: zijne handelwijze laten afhangen 
van zijn voordeel. --Vliïnge, vlieïnge. 

Vliën. st. en zw. ww. — I. Trans. Vlijen, voegen, 
schikken, netjes leggen, ordenen, turf e. a. --

II. Wederk. Zich voegen tot; hem ter eren v., zich 
inlaten met; hem v. bi den vrouwen. 
Vliender. Zie v l i e d e r. 
Vlies, vluus, vlees, vluys, znw. o. i) Vacht; dat 

goud jn, gulden, vlies; vel; dat erdine v., het stof. 
felijk omhulsel; het vel van het hoofd; die bescoren 
dragei sin vlies. 2) vlies, van een ei; om de vrucht 
in het moederlijf e. a. 3) ziekte op het oog, cataract. 
4) veldvruchten, het te velde staand gewas. 
Verklw. vliesk jn. 

Vliet, znw. m. Stilstaand water, zoowel: poel, 
moeras, als : vaart, sloot, gracht ; vallen in der hoverden 
vliet. 

Vliet, bnw. bijw. Vlug, snel; vlieter varen dan slap. 
Vliet. Zie v 1 ij t. 
Vlietelijc, bnw. Vloeibaar. 


Vlieten , st. ww. intr. i) Vloeien, van eene vloei. 
stof. 2) drijven, ook : varen ; si mogen vredelec varen 
ende vlieten omme bore comenscaa. 3) zwemmen. 4) 
voortvloeien, voortkomen. -- Vlietinge.

Vlieticheit. Zie v 1 i t i c h e i.t. 

Vlieticheit, znw. vr. Onvastheid. 

Vljjfsheit. Zie vlisheit. 

VLOGE. 

Vlime, vlijm. Zie v l i e m e. 

Vjtjt, vliet, znw. m. i) Vurigheid; ijver, toewijding; 
met vlite; sinen vijl keren ie, zich geheel 
aan iets wijden. 2) spoed, haast; mil vlite. 3) naijver, 
ijverzucht. 

*klingen, zw. ww. tr. Slingeren, werpen, smijten; 
smetten. In onbevlinget.

Vlinken , zw. ww. intr. Schitteren, flikkeren, 
stralen schieten, van de oogen, of ook : snel heen 
en weer gaan. 

Vlicke, vlicken. Zie vlecke, vlecken. 

Vlint, znw. m. Steen, kei; vuursteen. 
Vlintrohe, znw. vr. Steenrots. 
Vlisheit, vl fsheit, ook *vlijfsheil, znw. vr. On


gestadigheid, losheid, dartelheid. 
Vlitelike, vl jilike, bijw. Met toewijding, ijver, 
vurigheid. 

Vilten, st. ww. wederk. Zich beijveren, zich aan 
iets wijden, zich op iets toeleggen. — Vlitinge. 
Vlitich , bnw. Toegewijd aan iets, zich op iets 

toeleggende, vurig. --Vliticheit, ook vlijtheit. 

Vlitigen, vlieligen, zw. ww. — I. Trans. Bevorderen. 
--II. Wederk. en Intr. Hetz. als h e m 
v 1 i t e n; ook vlischen (limb.). 

Vlo, vloo, vlooy, vlooye, znw. vr. Vloo ; verldw. 

vlooyk jn. — Viobete. 

Vloch, znw. m. ; vlocht, vr. Vlucht. 

Vloehmare., -mere, -meer. Hetz. als v 1 i e hin 
are; ook vlochrede, vlochworl (i6de eeuw). 
Vlocht. Zie vlucht. 
Vlochten, vlochtich. Zie v 1 u c h t e n, v 1 u c h


tich. 
Vlos, znw. vr. Wolligheid of de noppen van eene 
stof, wolvlok, pluis ; laken maken sonder v., ver 

moeite doen. — Vloemarct, wolmarkt.-geefsche 

Vloeden. Zie v 1 o e yen. 

Vloedich , bnw. Vloeiend; ook vloedel jc. 
Vloedicheit, vloedichlike. 

Vloeyen, vloyen, zw. ww. intr. i) Vloeien, vlieten, 
van stilstaand water ; stroomen, van de zee. 2) voortvloeien, 
voortkomen (ule). 3) overvloeien, stroomen, 
in overvloed voorhanden zijn ; die seise vloeide ende 
die dranc ; ook : overvloed hebben van, zwemmen 
in ; daer seltu in , welden vloyen. 4) het vloyet, het 
is vloed. — Vloeyiinge. 

Vloey'eltjc, vloylijc, bnw. i) Vloeibaar. 2) overvloeiende 
van (goetheil), gezegd van God. --- Vloeylipcheit.


Vloec, znw. m. Vloek, vervloeking, verwensching. 

Vloeken , vloken, vlouken, zw. en st. ww. — I. 
Trans. i) Vloeken, vervloeken. 2) kwaad van iem. 
spreken, lasteren. — II. Intr. Vloeken, zweren. — 
Vloeker, vloekinge. 

Vloer, foer, znw. m. en vr. i) Vloer, bodem ; 
grond van gelijkvloersche vertrekken. 2) dorschvloer. 
3) verdieping. — Vloerplanken -steen. 

Vloeren, floeren, flueren, zw. ww. tr. Een vloer 

leggen in of op iets, bevloeren. — Vloeringe. 

Vloes, bijw. Fluks. 

Vloes 9 znw. o. Het te veld staande graan ; met 
vollen vloeze, met den oogst van het loopende jaar 
nog op het land. 

V10et, vlo znw. m. en vr. i) Het vloeien of 
stroomen van iets ; vloed, stroom ; bloetvloet, hetz-. 
als bloetsocht. 2) vloed, wassend of hoog water; 
watervloed. 3) rivier, stroom. 4) bron ; der doghden 
vloet, van Maria ; volle vloet, springbron der genade, 
van Christus en Maria ; het quam nut hogher 
minnen vloei. 5) peil, hoogte waartoe de vloed of 
het hoog water stijgt. 

Vloetogen, zw. ww. intr. Een tranenvloed storten. 

Vloge, vlooch, vluege, znw. vr. en m. i) Vlucht, 
vaart, van een vogel, een pijl e. a. ; sine v. doen oft, 
aanrennen op iemand ; dat schip was harde wel ter 
vloge, voer of zeilde zeer snel. 2) vleugel; den ooghel 
met sinen vloghen. 3) het uitvliegen en zwerven 
der gedachten. 4) aanval ; hi wezenden dorsteken ter 
eerster vloghe. 


VLOGEL. 

Vlogel, vluegel, znw. m. i) Vleugel. 2) zijde; 

V. an v., naast elkaar. 3) zijstuk van een gebouw. 
4) vleugel van eene sluis, een dam, eene brug. 
Vlogelen, zw. ww. tr. Vleugels geven aan; 
gevlogelt, met vleugels ; enen man an die voele 
gevlogelt. 

Viogelinge, bijw. Snel, met vliegende vaart. 

Vloy, vloy elyc. Zie vlo, v l o e y e l ij c. 

Vloyell. Zie vloeyen. 

viocke, vlot, znw. vr. I) Vlok van haar, van 

wol, van sneeuw e. a. 2) veer, pluim, dons ; covellimj5en 
met vloeken vollen, vleien. — Vlockijn, 
vlockin, met vlokwol van minder gehalte bewerkt; 
dat niemen gkescert v. laken en make. — Vlockich, 
van,_. haar, in vlokken groeiende ; ook vlocachtich. 

Vlonder, znw. m. *Balk of plank over eene sloot, 
*vonder ; de dwarsbalk van het kruis, zware last; 

dat God door u enen swaren v. droech. 

Vlooch, znw. m. Zie v 1 o g e. 

Vlooeha, vluechs, vloechs, vloes, bijw. Ijlings, 
fluks. Vgl. v l u c h t s. 

Vloot, vloil, bnw. Ondiep. 

Vloot, znw. vr. en o. Vloot (van schepen). 

Viog znw. m. Haak met drie punten aan een 

langen ste

el. — VlogSen, niet zulk een haak iets 
ophalen (uit het water). 

Vlot, znw. o. i) Het drijven of vlieten ; dal men 
die schej5e doe int vlot, te water late. 2) vloed, 
stroom; der lusten vlot guamn te Adame. 3) dat wat 
drijft op het water; allerlei kleine vaartuigen, vooral 
dezulke waarmede handel `gedreven wordt. 4) vaarwater 
(?); sin v. hebben, eene gelegenheid hebben 
om per schip of schuit ergens te komen. 

Vlote, znw. vr. i) Kuip. 2) naam van een vaartuig. 

Vlote , vloot, znw. vr. i) Hetz. als v 1 o o t. 2) 

stroom, het stroomen; da/lef schift wander vlote van


den water bedect voert. 

Vlote, znw. vr. Naam van een visch, eene soort 

van rog. 

Vloten, zw. ww. intr. i) Drijven, vlieten, ook: 

met een schip, varen. 2) zwemmen. 3) stroomen ; de 

win vlootte achter (door) den kelnare. 

Vlotsehip, znw. o. Naam van een vaartuig. 

Vlotten, vlutten, zw. ww. — I. Intr. Drijven. 

-- Imo. Trans. Met een schip vervoeren, in zijn 

schuit nemen; enen vlutten ende voeren (vooral 

oostmnl.). 

Vlotvaerdieh, -veerdich, bnw. Zeilree; v. recht, 

kort of onvertogen recht, rechtspleging op korten 

termijn. 

Vluch. Zie vlugge. 

Vlucht, vluchte, vlocht, znw. vr. i) Vlucht, het 

vliegen; v. doen, vliegen. 2) vlucht, vaart, vlugheid ; 

eer di verstoft din vlocht. 3) vlucht, zwerm ; biën. 

vlucht. 4) vlucht, het vluchten ; die v. geven, nemen, 

soeken; hem ter v. stellen, vluchten; ter v. doen, op 

de vlucht jagen. 

Vluchten, vlochten, zw. ww. — I. Trans. In 

veiligheid brengen; goet vluchten. — II. Wederk. 

De wijk nemen, zich zelf in veiligheid brengen. — 

III. Intr. Vluchten. 
Vluchtich, vlochtich, vlouchtich, bnw. i) Vlug, 
snel. 2) ongestadig. 3) vluchtende; voortvluchtig; 
die scharen des viants v. maken, bringers, op de 

vlucht drijven ; v. werden, op de vlucht gaan. — 

Vluchticheit. 

Vluchtordeel , znw. o. Een vonnis dat alleen op 

mondelingen eisch en verdediging (zonder wisseling 

van geschreven stukken) gewezen wordt. 

Vlachts, vluchtes, vlusch, vlus, bijw. Fluks, ijlings, 
dadelijk. 

Vlueel znw. o. Fluweel. — Vlnëlen -eelen, bnw. 

Vlues, vluesch. Hetz. als v 1 i e s. --^ Vlueskijn. 

Vlugge, vluch, bnw. i) Vlug, kunnende vliegen; 

als si vluch sin, van jonge vogels. 2) vlug, snel. — 

Vingei bijw. Vluggicheit.

, uycken, zw. ww. tr. Te water vervoeren 

(oostmnl.) ; enen vluycken ende voeren. 

VOEGE. 653 

Vlutten. Zie vlotten. 
Vi uwe, vlouwe, znw. vr. Vlouw, groot plat vischnet. 
Vluwen, zw. ww. intr. (limb.). Vluchten. 
Vluwenwater, znw. o. Water waarin met eene 

vlouw mag worden gevischt. 
Vnase. Hetz. als v a s e en v e s e; die vnase 

(zoom) van sinen clederen. 
Vniosen. Hetz. als f n i e s e n. 
Vnuken. Hetz. als f n u k e n. 
Vocht, znw. m. Zie v o g e t. 
Vocht, vucht, bnw. Vochtig, nat. --Vochtheit. 
Vocht, vucht, znw. o. Vocht, vochtigheid. 
Vochten, vuchten, zw. ww. tr. Bevochtigen, netten. 

— Vochtinge.
Vochtich, vuchtich ; vochticheit, vochtich


like, bnw. Vochtig, ook : uitgeslagen van de vocht. 
Vochtigen, zw. ww. tr. Hetz. als v o c h t e n. 
Voeehl c, vuech., bnw. (oostmnl.). Passend, ge


past. — Voechlike, vuechlic ; Voechl**cheit. 
Voechsaln , vouch-, bnw. i) Geschikt, in staat. 

2) inschikkelijk ; ook voechsamich. 
Voden. Zie voeden. 
Vodester. Zie v o e t s t e r. 
Voede, znw. vr. Voedsel. 
Voedemoeder, vode -, znw. vr. Voedster, min. 
Voeden, vueden, zw. ww. tr. i) Voeden ; spijzi


gen ; den kost geven aan iem., in het pass., opgroeien, 
opwassen. 2) opvoeden, hebben, kinderen; 
houden, dieren ; si voeden veel vees. 3) laten groeien, 
den baard, het haar. 4) in de hand werken, voeden, 
bevorderen, rust. 5) voeden, aankweeken, voedsel 
geven aan (eene ondeugd). — Voedenisse, het 
voeden van een dier door de moeder. 

Voeder, voider, znw. m. Voeder, hij die voedsel 
of den kost geeft ; hij die een dier houdt ; eselvoeder, 
honivoeder ; vr. voederse. 

Voeder, znw. o. Voeder, voer, voedsel voor dieren. 

Voeder, vodre, znw. i) Foedraal, koker; naeldevoeder. 
Vgl. voed e r s e 1.2) voering, van kleederen; 
bontvoeder. Verklw. voederkijn. 

Voeder, znw. o. i) Voer, wagenvracht; een v. 
biers, mens, stroos, sants, hooys e. a. 2) een hoop; 
een v. of hooj5 bolts. 3) naam voor Bene bepaalde 
hoeveelheid wijn. 

Voederaer, -er, znw. m. De werkman die voeringen 
bewerkt voor mantels, vooral: bonten voeringen. 
Voederaer, znw. m. Fourageur, hij die de zorg 

heeft voor de voeding van een leger. 
Voederen, zw. ww. tr. Voederen, dieren. 
Voederen, voderen, voyeren, zw. ww. tr. Voeren, 

een kleedingstuk.
Voederie, znw. vr. Voeder voor dieren. 
Voederie, znw. vr. Voering voor kleederen. 
Voederinge , znw. vr. Voedering ; het voeden 

van dieren ; het fourageeren. 
Voederinge, znw. vr. Voering voor kleederen. 
Voedercoren, znw. o. Graan als voedsel voor 

dieren. 
Voederlaken, znw. o. Laken voor kleedervoering. 

Voedermeester, voidermeister, znw. m. Een 
ambtenaar belast met de voedering van bepaalde 
dieren van een aanzienlijk persoon ; vooral van 
paarden. 

Voedermont, znw. De spijsvoorraad (van een 
aanzienlijk persoon) ; ook : eene opbrengst in levensmiddelen 
bestaande. 

Voeders, znw. o. Voering van kleeren; een bont 

voeders. 
Voederse, znw. vr. Voedster ; ook voedersche. 
Voedersel, oodersel, znw. o. i) Foedraal; greffie


voedersel. 2) voering, vooral van bont. 
Voedertale, znw. vr. en m. Eene bepaalde hoeveelheid 
wijn, hetz. als voeder. 

Voedinge, znw. vr. r) Voeding; middel van 
bestaan; voedsel. 2) v. des liners, het laten groeien 
van het haar. 

Voedster, znw. vr. Zie v o e s t e r. 
Voege, 2'uege, voege, znw. vr. i) Voeg, verbinding 



654 VOEGELIJC. 

van twee dingen, plaats waar zij in of aan elkaar 
sluiten. 2) orde, regel ; schikking ; regeling ; met v., 
gevoeglijk, zonder hinder of stoornis. 3) wijze; 

in dusdanegen vougen; in diere voegen, in eneger 
voegen. 

Voegelijc, bnw. Gepast, geschikt. Hetz. als 

voechlij c. 

Voegen, vegen, vougen, vuegen, zw. ww. — I. Trans. 
i) Voegen, schikken, regelen; verordenen, instellen; 
daeromrne gevoecht was een seent. - a) zenden. 3) te 
gader v., verbinden, vereenigen. 4) er toe zetten ; 
sinen moet voegen. 5) pass., geplant of geworteld 
zijn in ; in sin kerte ben ic gevoecht; in de sonden 
gevoecht sin. — II. Wederk. i) Zich voegen, scharen 
bij of met. 2) zich voegen of regelen naar. 3) zich 
begeven. 4) zich zetten tot. — III. Onpers. i) Schikken, 
voegen, betamen. 2) behagen, aangenaam zijn. 

Voeginge, znw. vr. i) Het voegen. 2) voeg, 
verbinding; voeginge van kejberen. 
Voeken, voecken, zw. ww. intr. Gekheid maken; 
hetz. als vocken ; v. met wiven. 
Voelen, zw• ww. tr. en intr. i) Gevoelen, voelen, 

eene lichamelijke of gemoedsaandoening; an devel 
voelen ; der joget voelen. 2) eene meening hebben 
over ; wal die menschen van u seggen of voelen; 

als znw., clein voelen van hem seleen hebben. 
Vooljin, voelin, voelen, znw. o. Veulen. 
Voellno. Zie volinc. 

Voer. Zie v o r e en de samenstellingen. 
Voer. Zie voeder. 
-voer , gaande. In kercvoer, stratenvoer, laverne


voer. 

Voere, , vuere, vore, znw. vr. i) Wijze van doen, 
handelwijze, gedrag; lichte voere, van vrouwen, 
lichtzinnigheid; ene voere driven, togen, tonen, jagen ; 
na die voere van scamelen wiven ; gine sult niet 
meer dier voeren driven, zulke kuren of kunsten 
uithalen ; jammerlike voere, misbaar; mode. 2) gang, 
vaart, spoed ; si waj5enden hem met groter voere. 

-voere, -vuere, -vure, znw. vr. Vervoer, vracht. 
In schipvoere. 

Voeren, vueren. Hetz. als voederen. 

Voeren, voren, vueren, zw. ww. tr. i) Voeren, 
leiden, ergens brengen ; meenemen, overbrengen; 
vore hem v., gevoert bringen, meebrengen. 2) dragen, 
versierselen, het zwaard ; hi voerde in sinen scilt 
enen leu. 3) bevatten ; God maecíe al dat water 
voert, wat in het water leeft. 4) behandelen; 
onsochte v., mishandelen, hetz. als m i s v o e r e n; 
bespringen, een vrouwelijk dier. 5) brant v., brand 
stichten. 6) wort v., spreken. 7) recht v., belast zijn 
met rechtspraak ; vgl. ndl. „het bewind voeren". 
8) clage voeren, eene aanklacht doen, aanhangig 
maken. 

Voerer. Hetz. als v o e d e r a e r, hij die (bonten) 
voeringen bewerkt.' 
-voerer, -voerre, znw. in. -voerder. In wij nvoerer, 
carrevoerre. 

doer ., e1t, znw. o. Vracht. 

Voer111ge. Hetz. als v o e d e r i n g e. 

Voeringe, znw. vr. i) Het voeren (ergens heen). 
2) Hetz. als voergelt. 

Voerlaken. Zie v o r e 1 a k e n. 

Voerliede, vuerlude, znw. m. mv. Vrachtrijders 
(oostmnl.). 

Voerloon, vuer., znw. m. en o. Hetz. als 
v o e r g e 1 t (oostmnl.). 
Voerman, znw. m. Koetsier (oostmnl.). 
-voerre. Zie -v o e r e r. 
Voors. Zie voeders. 
Voorsel. Hetz. als v o e d e r s e 1; bonte voersel. 
Voersen, voerzen, vorsen, zw. ww. tr. (wvla.). 

Hetz. als v o e r e n. Behandelen. 

Voerwagen, vuer-, znw. m. Vrachtwagen. 

Voester, voetster, voedster, znw. vr. i) Voedster, 
min ; ook : voesterigge (vla.), voestersse. 2) aankweekster 
(van de een of andere deugd of ondeugd). 

Voesteren, zw• ww. tr. i) Zoogen. 2) opkweeken, 

VOETISER. 

opvoeden. 3) aankweeken. — Voesterdoehter,

-kint, -moeder. 

Voester elt, znw. o. Loon eener min. 

Voesteringe, znw. vr. Voeding van een zuigeling. 

Voesterkint, -moeder, -sone. 

Voet, znw. m. i) Voet van het menschelijk 
lichaam, verklw. voetekijn ; enen voet in den grave 
hebben, met het eene been in het graf staan ; te 
voel(e), te voet ; te voete vallen van den jbaerden, 
afstijgen ; over sine voet, te voet; over voet, achteruit 
; over voet driven ; op enes voete, enen te voeten 
vallen, iem. te voet vallen ; enen voet houden, iem. 
bijhouden ; mitten voeten oj5waert, het onderste 
boven ; op den staenden voet ; van voet te voet, 
onmiddellijk ; onder (die) voet vallen, werpen, liggen, 
trecken, treden e. a. ; . onder des mans voet, onder 
's menschen heerschappij ; voet an voet volgen, opden voet volgen ; oh sine vrië voeten stellen ; te 
voet doen, van het paard werpen ; saen te voet sin, 
spoedig uit of gedaan zijn ; achter voetgaen, achteruitgaan 
(in zedelijken zin). 2) voet of poot van een 
dier, aten j5erdevoeten bliven ; ook van geslachte 
dieren ; vleysch vercohen bij voeten of penwaerden. 
3) het onderste deel van iets, voet van een berg; 
najbe met voeten. 4) het voeteneinde ; (mv.), voeten 
van den bedde ; die een engel sat ten hoofden, die 
andere ten voeten. 5) berm ter versterking van een 
dijk tegen de buiten-of binnenzijde daarvan aangebracht, 
ook dijcvoet, voetelinc. 6) voet, als maat; 
dat yser dranc in sinen lichaem enen groten voet; 
ook als landmaat, voet voets gelijc, naar den maatstaf 
van het aantal voeten ; als versmaat, eyn vers 
van vhf voiten. 7) pas, danspas ; den voet geven, 
houden. 8) wijze van doen ; u^tien voet, aldus ; enen 
voet houden, iemands handelwijze volgen; muntvoet. 
9) uitdrukking voor „eene kleinigheid" ; sine smeecte 
niet enen voet. 

Voetangel, znw. m. Voetangel ; hetzelfde als 
cousetrape (coude-). 
Voetbane , znw. vr. Voetbank, voetenbank; 
verklw. voetbaneskijn, -ken. 
Voetbant, znw. m. Voetboei. — Voetboge,

voetbogeschutter.

Voetbrugg e, znw. vr. Brug alleen voor voet 

-gangers. 

Voetdi]c, znw. m. Dijk met zwaren dijklast, die 
bij kleine gedeelten den dijkplichtigen werd toegewezen. 


Voetdoec, znw. m. Voetbedekking van linnen of 
eene andere stof, pantoffel (?). 

Voetdwaen, st. ww. De voeten wasschen. 

Voetelen, zw. ww. intr. i) Aanloopen, aan 

-beenen. 2) op

iets steunen, zich op iets gronden of 
beroepen. 

Voetelinc, znw. m. i) De voet van eene kous. 
2) een berm aan een dijk. 3) te voeteling lojben, op 
zijn kousen loopen, hard loopen (?). 

Voeteloos, bnw. Zonder voeten; v. of handeloos 

geboren. 


Voeten , zw. ww. — I. Intr. i) Voeteeren. 2) 
van den geerde v., te voet gaan staan, afstijgen. 3) 
op de markt of op straat met vleesch te koop staan. 

— II. Trans. i) Een geslacht dier, in vieren deelen. 
2) „voeten" van een geslacht dier te koop hebben. 
-- Voetinge, volinge, voetinc. 
Voetende, -einde, znw. o. Voeteinde, benedeneind. 
Voetevel, znw. o. Voeteuvel, podagra; ook 
voelewee, voetgicht. — Voetgichtieh. 
Voetganger, -genger, znw. m. i) Hij die te 
voet gaat, wandelt, marcheert. 2) voetknecht; ook 
voetlofter. --Voetganinge, voetgane. 

Voetgetert , -trat, znw. o. i) Plaats die druk 
betreden wordt, looppad. 2) iets waarop men de 
voeten zet, voetbank. 

Voethelden znw. vr. Voetboei. 
Voethere, -her, znw. m. Voetvolk, -knechten. 
Voetiser, znw. o. r) Hetzelfde als v o e t angel. 



VOETCLEET. 

2) stijgbeugel. 3) deel van een molen; sjille ende v. 
verstalen. 

Voetcleet, -tonde, -enecht, -cnssen. 

Voetliede, -lude, znw. m. mv. Voetknechten. 
Voetpat, -schamel (-sclaernel), znw. Voetbank. 

Voetschrap , znw. (oostmnl.). Voetschap. 

Voetsol, vortsel, znw. o. Voedsel; v. nemen een, 
zijn onderhoud ontvangen door, zijn middel van 
bestaan vinden in. 

Vootslach, znw. m. Voetspoor, voetstap ; ook: 

voetsjor, ' •sj5orre, -sore. 

Voetsocht, znw. vr. Hetz. als v o e t e v e 1. 
Voetsoeke, znw. vr. Sok. 

Voetstaens , bijw. Op staanden voet; ook voet


standes, -staendes. 

Voetstap, -step, znw. m. i) Voetstap; alleinsken 
voetstaftj5en, voetje voor voetje. 2) pokput; eig. voetspoor 
(van de pokken). 

Voetstellinge. Hetz. als i n t e r d i n g e. 
Voetstoel, znw. m. Een stoeltje om de voeten 
op te zetten of bij iets te klimmen, drievoet. 
Voettange, znw. vr. Hetz. als v o e t i s e r. 
Voetval, znw. m. Voetval, het vallen „oh enes 
voete" ; V. doen, het doen van een voetval voor de 
magen van een verslagene door den dader als zoen 
voor een manslag. 
Voetvat, znw. o. Voetenwaschkom. — Voetvatmaker, 


Voetveter, znw. Hetz. als v o e t h e 1 d e. 
Voetvolger, znw. m. Voetknecht. 
Vootvolc, znw. o. Hetz. als v o e t 1 i e d e. 


Voetwasschinge, znw. vr. Voetwassching, vooral 

die op Witten Donderdag, door Christus verricht 
aan zijne discipelen. Vgl. m a n d a t e. 
Voetwater, znw. o. Water waarin voeten gewasschen 
zijn; een v. warmen, eene kool stoven. 
Voetwech, znw. m. Voetpad. 
Voetwisch, znw. m. Mat of doek, waaraan men 

zijne voeten veegt, voetwisch. 
Vogaet. Hetzelfde als v o g e t. 
Vogaet , znw. m. Landlooper, straatroover. 
Vogedie, voochdie, znw vr. i) Macht, heerschap 

beheer; landvoogdij ; leenheerschap. — Vooch--pij ; 

dieschap.

Vogedinne, voochtdinne, znw. Het vr. van 
v o g e t. 

Vogel, vuegel, znw. m. Vogel; eendvogel; verklw. 
vogel jn, vogelk n. --Vogeldief, ook van een visch, 
die op zeevogels jacht maakt. 

Vogelaer, znw. in. i) Vogelaar, vogelvanger. 21 
een klein stuk geschut. 

Vogelen, zw. ww. intr. i) Vogels vangen. 2) 
paren, van sommige vogels, b.v. van den haan; lijfsgemeenschap 
hebben, van menschen. — Vogelinge, 

vochlinge. 

Vogelensanc, znw. m. Vogelgezang. 
Vogelgrijp, znw. m. i) Naam van een mythischen 
vogel, grijpvogel. 2) gier. 
Vogelhont, znw. m. Een jachthond bij de vogeljacht 
gebruikt, brak. 
Vogelhuus, -buys, znw. o. Een huis waarin de 
jachtvogels bewaard worden; vogelkooi. 
Vogelie, znw. vr. De jacht op vogels; het recht 

op vogeljacht; ook vogelerie, vogelrie. 
Vogelcoper, -rouwe, -kooi, -lijm, -marct.. 
Vogellnan, znw. m. Vogelkooper ; vr. vogelw^f. 
V0geirie. Zie vogelie. 
Qogelslach, znw. m. Vogelknip. 
Vogelstrnns, znw. m. Struisvogel. 
Vogelte% znw. o. Gevogelte. 
Vogeltouwe, znw. o. Vogelnet en andere middelen 

om vogels te vangen. 
Vogelvaen, st. ww. intr. Vogelvangen.
Vogelvaken, zw. ww. intr. Kranewaken, een 

hazeslaapje doen, in den toestand zijn tusschen 
slapen en waken. 

Vogelvangen, -vanger -vanginge, -wiche


len. 

VOLLROEDEN. 

Vogelveder, -vercoper.

Vogelweide, -weede, znw. vr. Plaats waar vogels 
voedsel vinden. 

Voget, voocht, vocht ; oostmnl. vaecht, znw. m. 
i) Heer en meester ; een met een zeker gezag 
bekleed persoon ; landheer, eigenaar. 2) voogd ; 
geboren voocht, hetz. als m o m b o o r; vr. vogedinne, 

vooehderse. 

Vogetgedinge, znw. o. (limb.). De terechtzitting 
van den voogd ; den advocatus van den emuniteitsheer. 


Voy, znw. m. Weg, gang. 

Voir. Zie vore. 

Voys, znw. vr. Stem ; vois int eahittel hebben, 
zijn gezag kunnen doen gelden ; verklw. voiseken. 
Voyst, znw. vr. Hetz. als v u u s t. 
Vocael, znw. vr. Klinker ; ook vocabel. 

Vorken, zw. ww. intr. Spotten, gekheid maken. 

Vorken, zw• ww. intr. (oostmnl.). Waaien. 

Vol, vul, znw. i) Vol, gevuld ; met vollen buke 

slapen te gane ; sleecvol, sleic-, boordevol ; vol enen 
sac, een zak vol ; mei vullen veile gingen sy jagen ; 
met vollen monde, onomwonden (iets zeggen) ; vol 
hof ende brulocht groot, Ira. „cour plénière". 2) vol, 
volkomen, waaraan niets ontbreekt, in de volle 
beteekenis van het woord ; een termijn van acht 
vollen dagen ; vol hof van mannen ; hinder van 
vollen bedde, kinderen van denzelfden vader en 
moeder ; volle oom ; volle sone, wettige zoon ; volle 
macht, volmacht. 3) rijk, overvloedig, ruim ; volle 
tit van coorn ; een vol jaer — een arm jaer. 4) als 
znw. tfolle, tfulle, overvloed ; sin buut moet hebben 
tfulle. 

Vol, vul, bijw. Ten volle, tot het einde toe, vol 

volle VII jeer ; hi sliep sinen slae niet-komen ; 

vol; vol ende al. 

VQlachten, vul-, zw ww. tr. Ten volle beseffen. 

Volaerde , vul-, -erde, znw. vr. Eene soort kleiaarde 
bij het vollen gebezigd. 
Volambaeht, ambocht, znw. o. Het gild der 

vollers. 

Volbedraeh, znw. o. Volledig bewijs. 

Volberden. Zie v o l b o r d e n. 

Volbert, -baart. Zie vo1bort. 

Volbeteren, zw. ww. tr. Algeheele voldoening 
geven voor iets of aan iemand. 

Volbieden, st. ww. — I. Trans. i) Naar eisch 
iets verklaren, in het bijzonder dat men in rechte 
is komen staan. 2) alle afkondigingen doen (van de 
vervreemding van een goed) ; volboden geel, waarvan 
al die afkondigingen hebben plaats gehad. 3) presenteeren, 
aanbieden. — H. Wederk. Zich zelven presenteeren 
of aanbrengen (bij het gerecht). — Volbiedin 
e. 

Volbliven, st. ww. intr. Volharden. 

Volbloeyen, zw. ww. intr. Tot vollen bloei komen. 

Volbodich, bnw. Ten volle bereid. 

Volborden, -boorden, -berden, zw. ww. tr. Vergunnen, 
ergens in toestemmen ; met iets instemmen, 
er genoegen mede nemen ; als znw., toestemming; 
instemming. 

Volboren, bnw. Hetz. als v o 1 g e b o r e n. 

Volbort, -boort, -hert, -baert, znw. Vergunning, 
verlof, inwilliging, toestemming, volledige of algeheele 
instemming. 

Volbouwen, zw. ww. tr. Den bouw voltooien van. 

Volbringen, vollen-, -brengen, zw. ww. tr. 
i) Volbrengen, tot stand brengen, voltooien ; het 
bij eene overeenkomst bedongene uitvoeren ; vol 

ergens in slagen te krijgen ; si souden te-voeren. 2) 
ÏVlaendren wert tomen met al der macht, die de 
crone tonde volbringen. 3) maken, bewerken, oorzaak 
zijn van, het zoover brengen dat ; dit en mochte 
niet volbringen dat ic enz. 4) houden, volbrengen, 
gestand doen, vervullen. 5) in het pass., uitkomen; 
nu is die sane der nachtegalen volbrocht. -- Volbringer, 
uitvoerder; yolbrininge.

Voibroeden, zw. ww. tr. Uitbroeden. 


656 VOLBROEDER. 

Volbroeder, volle-, -broer, znw. m. Volle broeder. 
Voieh, znw. o. Het met iemand eens zijn; bi den 
meeren, meesten volge, bij meerderheid van stemmen. 

Voleheet, znw. m. De eed der eedhelpers, waar 
waarheid van den eed van den principaal-door de 
bevestigd wordt. 
Voldadich, bnw. (oostmnl.). Tot iemands dienst 

bereid, goedaardig; goedertieren. -- Voldadicheit. 

Voldaen, deelw. bnw. Volkomen, volmaakt. 

Voldanken, zw. ww. tr. Ten volle danken. 

Volde. Zie v o u d e. 

Voldedich. Hetz. als v o 1 d a d i c h. 

Voldégen, deelw. bnw. Volmaakt. 

Voldeeken, zw. ww. tr. Het dekken (van een 
huis) voltooien. 

Voldelen, -deelen, -deylen, zw. ww. tr. ; een 
vonnisse v., eene beslissende uitspraak doen. 

Volden, Zie v o u d e n. 

Voldenken, zw. ww. tr. Met zijne gedachten 
omvatten. 
Volder. Zie voller. 
Voldichten, vul-, zw. ww. tr. (Eene stof) ten 

einde toe literair behandelen, (een werk) voltooien, 
voleindigen. 

Voldienen, zw• ww. intr. Ten einde toe dienen, 
de van iemand gevorderde of verwachte diensten 
geheel volbrengen. 

Voldinge. Zie v o u d i n g e. 

Voldingen, zw. en st. ww. tr. en intr. Een 
proces ten einde toe voortzetten. 

Voldiaken. Zie voldenken. 

Voldoen, st ww. tr. Ook voldoen (deelw. volge


daen). i) Voltooien, voleindigen ; God voldede oj5 den 
sevenden dace sin werc; ten einde brengen ; doe 
hi volgedaen had hondent jaer sins levens; eindigen; 
een einde maken aan iets. 2) volmaken, afwerken; 
voldoren, volkomen. 3) handelen volgens iemands 
eisch. 4) het bij overeenkomst bedongene verrichten. 
5) uitvoeren, ten uitvoer brengen. 6) betalen. 7) oplossen, 
eene questie. -- Voldoeninge.

Voldogen, zw. ww. tr. Ten volle of ten einde 
lijden of ondergaan (eene straf). 
Voldogen, onr. ww. intr. Ten volle krachtig zijn; 
zeer verdienstel

ijk zijn in iets. — Voldogendelipe, 
voortreffelijk. 
Voldragen, st. ww. tr. Ten volle of ten einde 

toe dragen. 

Voidriven, st. ww. tr. Voltooien, tot stand brengen. 

Voldoren, vul-zw. ww. intr. Volharden. 

Voldwaen , st. ww. tr. Met het wasschen van de 
handen of het reinigen van iets gereed zijn. 
Vole, voel, znw. o. Veulen ; ook volen. -- Voolpert.


Vole (oostmnl.). Zie v e 1 e. 
Voledel, bnw. Van adellijke afkomst in alle vier 
de kwartieren. 
Voleeschen, -eischen, zw. ww. tr. Den eisch 
voleindigen, zoo dikwijls eischen als is voorgeschreven. 

Voleye. Hetz. als v a 1 e y e. 

Volenden , -einden, -inden, zw. ww. tr. i) Vol. 
tooien. 2) volmaken. 
Volen, deelw. Hetz. als b e v o 1 e n. In godevolen, 
duvelvolen; ook ten (den) duvel volen. 

Volen, volin, znw. o. Hetz. als v o 1 e. 

Volen, zw. ww. Hetz. als f o 1 e n. 

Voleren, -eeren, zw. ww. tr. Volprijzen. 

Voleten , st. ww. tr. i) Volgeten hebben, gedaan 
hebben met eten; als si doe volaten, gegeten hadden. 

2) afloopen, van den maaltijd; doe die maeltijl was 

vulreten. 

Volg oren , vul-, st. ww. intr. i) Ten einde toe 
gaan, den laatsten gang doen; gi hebt. volgaen, 
uw loopbaan is ten einde, gij hebt gedaan, het 
is met u gedaan of uit, vooral tot een misdadiger: 
gij hebt de maat volgemeten, uw leven zal niet 
gespaard worden. 2) geheel verloopen, van den tijd; 
nu is die tit volgaen van enz. 3) volbracht worden; 
Gods wille moeste al vulgaen. 4) aan het einde eener 

VOLHOUDEN. 

zwangerschap komen; doe Rebecca volgaen was; 
doe werf dat eerste kint geboren. -- II. Trans. Tot 
stand brengen ; zeder dat de zoene eerst volgaen 
ende gesloten was. 

Volgeboren , bnw. Uit een wettig huwelijk 
geboren, aan wiens geboorte geen smet kleeft. 
Volgelden, st. ww. tr. Afbetalen ; ten volle 
voldoen. 
Volgen, zw. ww. intr. en tr. i) Volgen ; ook 

volgen ob ; die clager sal met dien brieve oj5ten 
sculder tAntwerhen volgen ; iemand achternagaan; 
iets naloopen, het zoeken, sonde volgen. 2) vervolgen, 
volgen met vijandelijke bedoeling; volgen ende vlien, 
nazitten en vluchten, eig. van de beide partijen; 
ook alleen van de verliezende partij, wijken, vluchten. 
3) volgen, naloopen, afkomen of afgaan op ; die 
miere volgel den zade waer dat sit weet. 4) meegaan 
met ; Processie volgen. 5) meegaan met iemands 
gevoelen, met iemand instemmen, zich bij eene 
meening aansluiten, vooral van schepenen bij het 
oordeel van den schepen, aan wien het vinden van 
een vonnis was opgedragen ; volgen aen, meedoen 
met iemand, van zijne partij zijn. 6) zich schikken 
naar iemand of iets; hi moeste yetswat bare crancheit 
volgen. 7) met eene zaak als ondw., en den dat. 
van den pers., aan iemand uitgekeerd worden; op 
iem. versterven. 

Volgende, voorz. Volgens; v. der glaeloften sine. 

Volger , znw. m. z) Hij die iem. volgt, navolgt, 
ook met vijandige bedoelingen. 2) hij die iem. naloopt, 
iets trouw bezoekt; tavernevolger, kroeglooper. 3) hij 
die met iemand of iets instemt; volger der waerheit. 
4) jabroer. 5) getuige, eedvolger. 6) opvolger in 
iets; erfvolger, leenvolger. 7) ambachtsgevolg, in 
territorialen zin ; vier mergers ghelievens ambochts int 
oude lant van Duvelant met vollen volgere buten 
ende binnen. 

Volg erlant, znw. o. Land dat ander land (het 
„hovetlant") volgde of daarbij behoorde, en dikwijls 
van minder waarde was. 

Volgerschap, znw. vr. De medestanders of 
helpers van iemand. 
Voigeven, st. ww. tr. Ten volle geven; geheel 
en al voldoen. 
Volgich, bnw. Behulpzaam; iem. in iets volgende, 
met hem instemmende. 
Volgildebroeder , znw. m. Een lid van een gild 
in hefbezit van al de daaraan verbonden rechten. 
Volginge, znw. vr. i) Het volgen van iem. of 
iets. 2) instemming, toestemming. 
Volgripen, st. ww. tr. Ten volle bevatten of 
begrijpen. 
Volgronden, zw. ww. tr. Tot in de diepte van 
iets doordringen, iets geheel doorgronden. 
Volhaerden. Zie v o 1 h e r d e n. 
Volharine, znw. m. Volle haring.

Volheien, -heilen, zw. ww. tr. Geheel genezen. 

Volhebben, zw. ww. tr. Ten volle bezitten. 

Volheit, vul-, znw. vr. t) Volheid, overvloed; 

te volheiden, in overvloed. 2) v. des tijis, de werkelijk


heid, van een tijd die vroeger voorspeld is. 

Volhel en, st. ww. tr. Ten volle helpen. 

Volherdolike, bij w. Met volharding. 

Volherden , -karden, -haerden, zw. ww. — I. Intr. 
Volharden, bij eene meening, een levensinrichting, 
een opzet, blijven. -- II. Trans. i) Uithouden, 
doorstaan, ten einde toe volhouden. 2) doorzetten. — 
Volherdich,..-dicheit, -dingo.

Volhertell]c, bnw. Innig; volherielike blisehaj5. 
Volkogen, zw. ww. tr. Tot eene groote hoogte 
opvoeren (den geest). 
Volhoopt, vul-, bnw. Opgehoopt. — Volhooptheit, 
vul-. 
Voiho0ptelike, vul-, bijw. In eene zeer groote 
hoeveelheid. 
Volhoren, vul-, zw. ww. tr. Ten einde toe 
hooren ; orconden vulhoren. 
Volhouden, st. ww. tr. Ophouden, in stand houden. 


VOLINC. 

Volinc, volic, znw. en bnw. Voelinc vole, volic, 

mannetjes-veulen. 
Volj aert, bnw. Meerderjarig. 
Volc, znw. o. i) Volk, lieden, de menschen; vrouwen 

volc; orlochsvolc, volc van wajenen; groot volc, eene 
groote menigte volks ; Kerstijn volc, christenen; 
geestelijc volc, geestelijken ; een Baer volc, volcs, een 
paar menschen; ook: een echtpaar. 2) het mindere 
volk; tclene volc. Verklw. voleskijn, -ken. 

Volcaehtich, bnw. Volkrijk, bevolkt. 

Volchere, znw. o. Leger. 

Volkennen, -kinnen, zw. ww. tr. Door en door 
kennen. 

Volkint, znw. o. Wettig kind. 

Volelagen, zw. ww. tr. Naar den eisch betreuren. 

Volclimmen , -clemmen, st. ww. tr. Klimmen, 
ook: stijgen met den geest, tot aan het hoogste punt. 
Volcloos, bnw. Ontvolkt. 
Volcomelike, vul-, bijw. Geheel en al, volkomen. 

Volcomen, vul-, -commen, st. ww. — I. Intr. 
Tot stand komen ; volvoerd worden, uitkomen ; dat 
sin wille niet en volquam. — II. Trans. i) Volbrengen, 
volvoeren, tot stand brengen ; ten uitvoer 
brengen. 2) nakomen, naleven. 3) aanvullen. -- Vol


cominge.

Volcomen, deelw. bnw. z) Voltooid, afgewerkt. 
2) waaraan niets ontbreekt; volcomen macht, volmacht 
; volmaakt, volkomen. — Volcomenheit,
volcomenljj e, -like. 

Volcwij chi znw. m. Veldslag. 
Volladen, vul-, st. ww. tr. Beladen ; schejen die 
hi v. dede mit shise ende mit drancke ende mit 
wabenen; deelw. volladen, rijk beladen, vol geladen 
(roet). 
Volle, znw. vr. Volheid, overvloed; te vollen, 

ten volle. 

Volleert, bnw. Volleerd. 

Volleest, vul-, -lest, -Zeist, znw. m. Hulp, bijstand, 
ondersteuning; ook : geldelijke steun; te (to 
tot) vollest(e), vollenste, volste, als eene tegemoetkoming 
in de kosten van iets. 

Volleesten, vul-, -leisten, -lesten, zw. ww. intr. en 
tr. i) Helpen, bijstaan, ondersteunen. 2) ten volle iets 
doen of uitvoeren ; voleindigen, volbrengen, tot stand 
brengen. — Volleester. 

Volleesten, zw. ww. intr. Ten volle voldoen aan 
de verplichting tot „leesting". 
Vollegelt, znw. o. Geld betaald voor het vollen 
van laken. 
Volleiden, -leden, zw. ww tr. i) Ten einde 
brengen. 2) iem. brengen waar hij wezen moet. 

Volleke. Zio v o l l i k e. 

Vollekine, vulle-, bijw. Hetz als v o 11 i k e. 

Vollecnpe, vulle-, znw. vr. Volderskuip. 

Vollen, vullen, zw. ww. tr. (Laken) vollen. 

Vollen, zw. ww. tr. Zie v u 11 e n. 

Vollen, znw. Zie v o 1 e (n). 

Vollenbringen, -Bomen. Zie v o 1-. 

Vollens. Zie v u u 1 n i s. 

Vollentien treeken -varen. Zie v o 1-. 

ij.Volkomen. — Vol-

Vollentl e^ bnw. (oostmnl.) 

lentlike. 

Voller, volre, znw. m. Volder. — Vollerscomme. 
Vollerie, volrie, volderie, znw. vr. Het bedrijf 
en het gild der volders. 
Volleren , -leeren, zw ww. trans. i) Volleerd 
maken. 2) geheel leeren, tot het diepste van eene 
zaak of een vak doordringen. 
Vollermeester, volre-, -meister, znw. m. Meester 
volder. 
Vollesen, st. ww. tr. Uitlezen, ten einde toe 
lezen. 
Volleven,zw. ww. tr. Uitleven, zijn levenstijd 
volbrengen ; sinen tit volleyen. 
Vollewijn, vulle-, vul-, znw. m. Wijn die bij 

het vullen van vaten wordt opgevangen ; of ook: 
wijn waarmede een vat wordt aangevuld; ook vollenwijn, 
vollincwijin. 

VOLSCHIEN. 

Volliden, st ww. intr. Geheel voorbij gaan ; eer 
dal jeer volleet, voorbij was. 

Vollicheit, znw. vr. Volheid ; gevuldheid. 

Volliën, zw. ww. tr. Volledig bekennen. 

Vollike, vullike, vollec, bijw. Eerst bij ww. die 

„haasten" beteekenen, in de bet. „zeer" ; b.v also 
vullijc hem die here haeste. Vervolgens : snel, schielijk, 
spoedig, als bij w. van graad, en: dadelijk, onmiddellijk, 
als bijw. van tijd ; also v. als, zoodra ; ook : plotseling, 
onverwachts. 

Vollinge, vullinge, znw. vr. i) Het vullen van 
iets, b.v. een wijnvat ; het vullen van de maag. 
2) aanvulling. 

Vollincwjjn. Zie v o 11 e w ij n ; ook vollincbier. 

Vollivich, bnw. Een vol lichaam hebbende, gezet, 
zwaarlijvig. 

Vollonen ; volloven, volprijzen. 

Vollopen, st ww. tr. Ten einde loopen. 

Volliiden, luyden, zw. ww. tr. Uitluiden, ten 
einde luiden, de klok ; doent volluydt was, toen de 
klok uitgeluid had. 
Volmachte, znw. vr. Volledige bevoegdheid, 
volle vrijheid. 
Volmachtich vul-, -mecklich, bnw. i) In het 
volle bezit van ; s ar

e sinne v. 2) volle bevoegdheid 
of vrijheid hebbende. 3) volmacht hebbende, gevolmachtigd 
; ook volmachticht; als znw. volmachtige. — 
Volmaehtsbrief (16de eeuw). 

Volmachtigen , deelw. volmachticht. 

Volmaect, deelw. bnw. i) Volmaakt, volkomen. 
2) volwassen. 3) voortreffelijk, uitstekend; onberispelijk; 
gezond van lijf en leden, zonder lichaamsgebreken. — 
Volmaectheit, -maectelike. 

Volmaken, zw• ww. tr. i) Volmaken, voltooien. 
2) volmaken, veredelen, tot volmaaktheid brengen. 
Volmate, -rnaet, znw. vr. Volle maat. 
Volmerken, vul-, zw. ww. tr. Tot in bijzonder


heden opmerken of nagaan. 

Volmeten, vul-, -mei/en, st. ww. tr. i) Ten volle 
uitmeten. 2) de volle maat geven. 
Volminnen, zw. ww. tr. Innig lief hebben. 
Volmoeye, -moye, znw. vr. Volle moei of 

tante. 

Volna, bijw. Bijna ; ook : volnaer. 

Volnoecht, deelw. bnw. Voldaan. 

Volnoemen, zw. ww. tr. Noemen met den juisten 
naam ; God ne mach men niet v. 
Voloom, znw. m. Volle oom. 
Volop, bijw. Volop, overvloedig (van eten en 
drinken). 
Volpaeyen, zw. ww. tr. Volmaakt tevredenstellen, 
volkomen voldoen. 
Volpacken, zw. ww. tr. (Een tonnetje) geheel 
vullen met eene waar. 
Volpensen, -j5einsen, zw. ww. tr. Met zijne 
gedachten omvatten. 

Volplegen, zw. ww. tr. en intr. (met den gen.). 
i) Zich geheel aan iets wijden. 2) voor iets toereikend 
of voldoende zijn. 

Volprisen, zw. en st ww. tr. Volprijzen. 

Volproeven, zw. ww. tr. Ten volle bewijzen. 

Volproppen, zw. ww. wederk. Zich, zijne maag, 
volproppen. 

Volrechten , zw. ww. tr. Geheel in elkaar zetten, 

een timmerwerk. 

Volreiden, zw• ww. tr. Voltooien. 

Volrie. Zie v o l l e r i e. 

Volsaeyen, zw. ww. tr. Geheel bezaaien, een 
stuk grond. 

Volscharich, bnw. i) Van personen, in het 
volle bezit der burgerlijke rechten (?). 2) volledig,, 
eene bepaalde grootte hebbende (?); een volscharich 

vat wins. 

Volschatten, zw. ww. tr. Naar waarde schatten. 
Volschepen, vul-, deelw. bnw. Geheel of goed 
gevormd, van het lichaam. 
Volschien , st. en zw. ww. intr. Geheel vervuld 
worden of tot stand komen, zijn beslag hebben. 


 

658 VOLSCHOUWEN.

Volschouwen, zw. ww. tr. Ten einde toe zien 
of beschouwen. 
Volsehriven, st. ww. tr. Tot het einde toe 
schrijven of beschrijven. 
Volsegelen, zw. ww. tr. Geheel of naar den 
eisch zegelen of bezegelen ; deelw. volsegelt. 

Volseggen, zw. ww. tr. Ten einde toe zeggen 
of vertellen ; alles zeggen wat men te zeggen had. 
Volsibbe, vul-, znw. vr. Volle verwanten, van 
vaders en moeders zijde. 

Volsieden, st. ww. tr. Geheel koken; vleeschsoj5 
dat volsoden es, doorgekookt heeft. 
Volsien, st. ww. tr. Ten volle of geheel zien. 
Volsingen, st. ww. tr. Ten volle dienen of cele


breeren, eene mis. 

Volsitten, st. ww. tr. (Zijn tijd) uitzitten, als 
burger in eene stad; ook wel van gevangenisstraf. 

Volstegen, deelw. bnw. Gezond en flink van lijf 
en leden, aan ween niets ontbreekt. 

Volsmaken , zw. ww. tr. Ten volle smaken. 

Volsoete, bnw. Volzoet, liefelijk. 

Volspien , zw. ww. tr. Doorschouwen. 

Volspreken, st ww. tr. i) Ten einde toe spreken 
of uitspreken. 2) onder gepaste woorden brengen, 
naar waarde noemen. 
Volst, vuist. Hetz. als v o 11 e e s t. 
Voistadigen, zw. ww. tr. Ten volle bevestigen 
of versterken. 

Volstaeft. Zie volstaven. 

Volstaen, st. ww. intr. i) Bij of in iets blijven, 
in iets volharden ; in dogel v. ; volstaen hebben van 
leerlincsceje, den leertijd uitgediend hebben. z) met 
iets genoegen nemen, in iets berusten. 3) voldoen 
aan iets. 4) standvastig zijn. 5) bijblijven, helpen; 
als znw., afdoende hulp. 6) v. snitten rechte, een 
rechtsgeding winnen. 7) een bepaalden tijd staan; 
dat die pandinge volstanden ware, de tijd er van 
verstreken was. 

Voistandelike , bijw. i) Met volharding, geduldig. 
2) nadrukkelijk; v. begeren. 
Voistandich, bnw. Volhardend, standvastig, ge. 
duldig. — Volstandieheit, ook volstandelkeil. 

Voistant. Hetz. als volstandicheit. — 
Volstantachtich, -aftich; -achticheit. 

Volstaven, zw. ww. tr. Geheel of ten einde toe 
voorzeggen, een eed. 
Volsterven, st. ww. intr. Geheel en al de wereldsche 
of zinnelijke natuur afsterven. 

Volstreeken, zw. ww. tr. In iets slagen. 

Volstrectelike, -strictelike, bijw. Nauwkeurig. 

Volstringen , -strengen, zw. ww. — I. Intr. 

Voldoende of toereikend zijn. — II. Trans. Iets 
gedaan krijgen, tot iets in staat zijn. — III. Wederk. 
Zich sterk maken, iets ondernemen of wagen. 

Voiswigen, st. ww. intr. Het stilzwijgen blijven 
bewaren, niet spreken. 
Volsweren, vul-, st ww. intr. Doorzweren, uitbreken, 
van een gezwel of verzwering. 

Volte, vuile, znw. vr. Volheid, overvloed ; de 
volle maat; nemt vuile van uwen luste, noch/en 
hebt gi sorge. 

Voltellen, zw. ww. tr. i) Ten volle vertellen of 
beschrijven. 2) opsommen, de som van iets bepalen. 
Voltiën zw. ww. tr. Voltrekken, voltooien, tot 

stand brengen. 
Voltijt, znw. vr. en m. Tijd van overvloed, 
vruchtbaarheid ; overvloed. 
Voltimmeren, zw. ww. tr. Volbouwen, voltooien, 
een gebouw. 

Voltrecken., st. en zw. ww. — I. Trans. Voltooien, 
voleindigen. — II. Intr. Volvoerd worden, 
tot stand komen ; sst dal heer wille vol/reel. 

Voltrouwen, zw. ww. tr. Geheel toevertrouwen. 

Volute, -nul, bijw. Ten volle (betalen, voldoen). 

Volvaenf st. ww. tr. Goed of stevig vangen; 
houden wat men vangt. 
. Volvaerdieh, vul-, -verdich, -veerdich, bnw. Bereid, 
bereidwillig, genegen tot. — Volvaerdieheit. 

VONT. 

Volvaren , st ww. intr. Met iets voortgaan tot 
aan het einde; iets volvoeren. 
Volvasten , zw. ww. tr. (Een tijd) tot aan het 
einde vastende doorbrengen. 

Volvinden, st. ww. tr. Ten volle vinden. 

Volvoederen, vul-, zw. ww. tr. Geheel met bont 

voeren, een kleedingstuk. 
Volvoeren, -vaceren, zw. ww. tr. i) Tot stand 
brengen, ten einde brengen. z) volvoeren, in praktijk 

brengen ; uitvoeren, ten uitvoer brengen. 3) betalen, 
voldoen, eene-schuld. 4) gestand doen, eene verbintenis. 
— Volvoeringe.

Volvolch, znw. o. ; v. hebben, door allen gevolgd 
worden, bij allen instemming vinden. 

Volvolgen, zw. ww. — I. Intr. Van een vonnis, 
bij alle rechtsprekende mannen instemming gevonden 
hebben. — II. Trans. Vervolgen, voortzetten. 

Volvorderen, zw. ww. tr. Ten uitvoer brengen, 
doorzetten; sinen wille volvorderen. 
Volvullen, -vollen, zw. ww. tr. Geheel vullen; 
ten volle vervullen, volbrengen. 
Volwaent, deelw. bnw. Van de maan, geheel 
afgenomen, nieuw. 

Volwaren, zw. ww. tr. Nauwkeurig in acht nemen. 

Volwassen, st. ww. intr. Volgroeien ; deelw. 
volwassen : a) volwassen, tot zijn vollen wasdom 
gekomen. b) flink, goed uitgegroeid, krachtig van 
lichaam. — Volwassenheit. 

Volwerken, zw. ww. tr, Voltooien, afwerken; 
(zijn werk) ten einde brengen. 

Volweten , onr. ww. tr. Ten volle weten. 

Volwichtich, -wechtich, bnw. Zijn volle gewicht 

hebbende. 
Volwien , zw. ww. tr. De volle wijding geven 
aan (iemand). 
Volwonderen, vul-, -wondren, zw. ww. intr. 
Zich genoeg verwonderen; dies niemen v. en can. 

Volwinteren, vul-, zw. ww. tr. (Vee) den geheelen 
winter verzorgen ; stroo om tine beesle te vulvin. 
terne. 

Volwrocht, deelw. bnw. Zie v o l w e r k e n; 

les die mane es half volwrochl, half (vol) is. 
Vondel , znw. m. Vonder, smal bruggetje. 
Vondeline, znw. m. Vondeling ; te vondelinge 

leggen, dragen ; te vondelinge sellen, iem. op eene 
afgesproken plaats laten wachten. 
Vondenisse, vonlnisse, znw. o. en vr. Hetz. als 
vonnisse. 

Vonder, znw. m.; vonderen, o. ; vondere, vr. Hetz. 
als v o n d e 1; ook : balk; brugvonder ; en misschien 
ook : bodem van een schip ; vervonderen, op een 
ander schip wegens schipbreuk moeten overgaan, 
schipbreuk lijden. 

Vonder, znw. m. Hetz. als v i n d e r, scheidsrechter. 


Vonken vonc, vuncke, znw. vr. Vonk ; verklw. 
vonxken, vonkeljn, vonkelkijn ; ook : van de liefde 
en van een aan goddelijke inwerking toegeschreven 
begin van eene bekeering; een vonxken onlfaen 
hebben ; ook : een sprankje goddelijk vuur in het 
gemoed, waardoor men goed en kwaad onderscheidt. 

Vonkel, znw. m. Vonk. — Vonkelen. 

Vonken, zes. ww. intr. Vonkelen, gloeien, ook 
van een geestelijken gloed. — Vonkinge.
Vonnisse, vonnis, znw. o. en vr. i) Besluit. 
2) oordeel ; vonnis ; v. doen, scheden, wisen. 
Vonnissen, zw. ww. intr. Oordeelen, een vonnis 
vellen. — Vonnisser. 

Vonniswiser. Hetz. als o r d e 1 g e v e r. 
Vonsch, vonstich, bnw. Vuns, duf, van koren, 
brood. 
Vont, vond, znw. m. i) Vondst, vond ; twe 

ymmenzworme die gevonden werden, deer die helft 
omme des vondes willen mans heren afwas; strandvond 
; bastaerdegoet ende vond; vondeling. 2) vond, 
uitvinding; gave Gods. 3) bedenksel; den vont vinden, 
iets uitdenken. 4) list, streek, kunstgreep, vond, ook 

nieuwe, rauwe vont ; si sochten nieuwe vonden omme 


VONTE. 

der lieder god te gecrigene; nauwe v., listig bedachte 

streek. 
Vonte, vunie, znw. vr. Vont, doopvont. 
Vontgoet, vond., znw. o. Gevonden voorwerpen 

of goederen. 
VOOCht. Zie v o g e t. 
V001, znw. o. Hetz. als v o 1 e. — Voolpaert.
Voor, en de samenstellingen. Zie vore. 
Vooraet, voirael. Hetz. als v e r a e t, v r a e t. 
Voorder. Zie vorder. 
Voorne, znw. Voorn, de visch. 
Voorst, voort. Zie v o r s t, v o r t. 
Voort, voorde, znw. m. Waadbare plaats ; ook: 

overvaart, veer. 
V00S, znw. vr. Hetz. als v o y s. Stem. 
Voordaen, -ane, -an. Hetz. als v o r t a e n. 
Vordanemeer. Zie v o r t a e n m e e r. 
Vorde. Hetz. als v e r r e. 
Vordeljj e. Hetz. als vorder 1 ij c. 
Vorder, noorder. Hetz. als v e r d e r. 
Vorder, bnw. Voorste. 
Vorde(r)ban, znw. m. Hetz. als v r e d e b a n. 
Vorderen, voordezen, vordren, zw. ww. — I. Trans. 

I) Bevorderen ; de uitvoering van iets bevorderen ; 
vergrooten ; enes torment vorderen. 2) ten uitvoer 
brengen, gevolg geven aan ; om te vorderen min 
gedochte (voornemen). 3) voorthelpen ; voorderl 
weduwen ende weesen. 4) bevoordeelen. — II. Intr. 
i) Vooruitkomen. 2) met het als ondw., baten, 
nuttig of voordeelig zijn. — III. Wederk. Voortgaan 
; zich begeven; hem danen v. ; hem over die 
riviere vorderen. 

Vorderhant, voorder-, znw. vr. De rechterhand, 
die v. winnen, hebben, de bovenhand hebben. 

Vorderinge, voorder-, znw. vr. i) Bevordering. 
2) bevordering van iemands belang, hulp, ondersteuning 
; enen (dat.) dienst ende v. doen. 3) voordeel, 
het bevorderen van zijne eigene belangen. 

Vorderlijc, vorde-, voorder-, bnw. i) Bevorderlijk, 
voordeelig, nuttig. 2) behulpzaam. 
Vordernisse , voorder-, znw. vr. i) Bevordering; 
in v. van jusliczën ende Ier eeren van der croone. 

2) voordeel, nut. 
Vorders, voorders, znw. m. mv. Voorvaderen. 
Vorderschap. Hetz. als v o r d e r n i s s e en 

v o r d e r i n g e. 

Vorderst, voorderst, bnw. i) Voorst, die v-e 
voete. 2) eerst, voornaamst. 3) als znw. : a) de 
voorste. b) mv. o., de voornaamste, eerste (behoeften); 
die voorderste sire nature. 

Vordertale, znw. vr. De voorrang in het spreken. 
Vordewaert, bnw. Verder, vooruit ; v. gaen. 
Vore, voor, voir, vor, voorz. en bijw. — I. 

Voorz. I) Voor, aan de voorzijde van, plaatselijk; 
voor-uit; die someren dreef hi vor hem ; vore hem 
bringen, meebrengen. 2) in tegenwoordigheid van, 
bij ; tors dat vor hem stoet ; vore Gode, voor het 
aangezicht van God ; vore Gode mare, bij God 
geliefd. 3) vóór, tijdelijk; v. avont; v. tit, voor den 
tijd ; voir ende eer die tit dat. 4) voor, ter bescherming 
van, ten voordeele van, ten behoeve van; 
Christus coos v. ons die bitter doof. 5) wegens; uit; 
is by oftt kerchof vore ontsicht der vianden. 6) voor, 
ten aanzien van, met betrekking tot; thuus wachten 
vor den dief. 7) ter vergelding van, voor; hi dogede 
Pine vor sine sonden. 8) in ruil voor, in de plaats 
van; oge vore oge, kant vore kant, let vore let; vore 
broot gevet men hem stene. 9) voor, als ; houden 
vore waer ; vore niet achten ; vore doof liggen. 
io) boven, meer dan; dat hi (de arend) coninc es 
voor allen vogelen. II) bij „kennen", uit elkaar 
kennen, van elkaar onderscheiden, cume swart vore 
wit kennen. 12) ter bestrijding van, voor, tegen; 
vore alle /fin es medicijn. — H. Bij w. i) Van voren, 
aan de voorzijde. 2) vooraan, hem v. maken. 3) het 
eerst, vore soude genoemt werden u ridderljcheit. 
4) vroeger, voorheen ; vore ende na, naer. 5) vooraf, 
van te voren. 6) vore hebben met, iets met iem. 

VOREBERSTE. 

voor hebben. 7) voor achter het ww.; in beteekenis 
gelijk aan het voorz.; eert vader ende moeder ende 
arbeit hem voor. — III. Voegw. Uit vore (dien) dat. 
Voor ; vore si (appelen) verrot sin ; voor de tweeste 
slack van brierne gheluut es. 

Vore , vuere, znw. vr. i) Voor, vore; bedde van 
eerden lusschen voren. 2) spleet. 
Voreachte, voor-, vor-, zuw. vr. Vooraf gehouden 
beraad, het zich lang op iets bedenken. 
Voreachten, zw. ww. tr. Van te voren beramen, 
overleggen, bepalen; voreacht, voorbeschikt. 

Voreaen, voir-, -an, bijw. i) Vooraan, vooruit; 
hi sal ons vore ane riden. 2) te voren; dat de tugen 
voor an sullen sweren. 3) reeds van te voren ; wi 
makense voir an inededeelachtich onser goeder 
werke. 

Voreal , voor-, bijw. Vooral, bovenal; vooral te 
voren, hetz. ; tAken daer hi Berne voral te voren 
was; ook al vor: a) vlak vooraan, aan het begin. 
b) vooraan, allereerst. c) vooral, bovenal, om te beginnen. 


Vorealnoch , bijw. (16de eeuw). Vooralsnog. 
Vorearbeiden, zw. ww. tr. Het klaar maken of 
in orde brengen (bij iemand). 
Voreavont, -anent, znw. m. i) Het begin van 
den avond. 2) de avond tevoren. 
Vorebaelge, voor-, -baelgie, -baillie, znw. vr. 
Vestingwerken, voormuur. 

Vorebaer , voor-, -bare, bnw. i) Voornaam, aanzienlijk; 
uitstekend, voortreffelijk, ook van zaken; 
eene camere vorbaer, een mooie kamer; uitnemend, 
bij uitstek nuttig; tallen dingen is almoesse vorbare. 
2) in het oog vallend, het oog trekkend. — Vorbaerheit. 


Vorebaerlije, vorberljc, bnw. Hetz. als v o r eb 
a e r. — Vorebaerljjcheit.

Voreban. Hetz. als v o r d e r b a n. Zie v r e d eb 
an. 

Vorebane, voor-, znw. vr. In die v. sin, er het 
eerst bij zijn; hem in die v. maken, maken dat men 
er bij komt, zich duchtig roeren (16de eeuw.) 

Vorebane, voir-, znw. vr. Bank voor aan het huis. 

Vorebant, voor-. Hetz. als v e r b a n t. 

Vorebaren, voor-, znw. m. (oostmnl.). Volle neef 
of nicht. 

Vorebarich, voor-, bnw. Hetz. als v o r e b a e r; 
ook : beroemd; ghi en sult geen voorbarigen (lat. 
„insignem") steen seíten om te aenbeden ; in alle 
dijnen werken zees voorbarich, uitmuntend (lat. 
„praecellens"). — Vorebarieheit. 

Vorebat, voor-, bijw. Vervolgens, van nu (toen) 
af; voorbat mee. 

Vorebataelge , znw. vr. De voorste slagorde; 
die v. doen, in de eerste gelederen, ook : als voorvechter, 
strijden. 

Vorebate, znw. vr. In die v. sin, hetz. als hem 
in die vorebane maken. 
Vorebedacht, vor-, deelw. bnw. Voorbedacht; 
bezonnen. 

Vorebedenken , voor-, voir-, .-dinken, zw. ww. 

tr. Van te voren bedenken, overwegen, nagaan ; als 
znw., voorafgaande overweging of overpeinzing. 
Vorebedieden, zw. ww. tr.; als znw., voorbeteekenis. 
Vorebeducht, deelw. bnw. Van te voren gevreesd. 
Vorebeeldenaer, znw. m. Iemand die een voorbeeld 
voor anderen is. 
Vorebeeldinge, znw. vr. Voorbeeld ; ook vore 
voor-.-beelt, 

Vorebenoemt, deelw. bnw. Voornoemd. 
Voreberaet , voor-, znw. o. i) Voorbedachte 
raad, voordacht, opzet. 2) te voren gehouden beraad. 

Vorebereiden, zw. ww. tr. i) Van te voren 
klaar-of gereed maken, voorbereiden. — Vore b 
ereidinge, voorbereedinge. 

Voreberoert, deelw. Boven vermeld. 

Voreberste, voor-, superl. van v o r e b a e r. 


66o VORE$ESCI EIDENt. 

Vorebescheiden, deelw. bnw. Van te voren bepaald. 
Vorebesohicken, zw. ww. tr. Voorbeschikken 
(van God). 
Vorebesehreven, deeles. Boven genoemd; ook 

vorebeleykeni. 

Vorebedde, znw. o. Eerste huwelijk. 

Vorebetekenen, voor-, beleikenen, zw. ww. tr.; 
als znw., voorbeteekenis, voorsmaak. — Vorebetekenisse. 


Vorebewisen, zw. ww. tr. Wijzen op iets dat 
later gebeuren zal. — Vorebewbs. 
Vorebi, voor-, ver-, bijw. Voorbij ; niet v. Bonnen, 
niet v. wesen mogen, niet kunnen nalaten te enz. 
Vorebibringen, verbibrengen, zw. ww. intr. 
Doorbrengen, zijn goed. 
Vorebidder, voor-, znw. m. Voorbidder, hij die 
voor iemand bidt; vr. vorebidderse, vorebiddige, vorebidster, 
-bilster. 
Vorebieden, voor-, st. ww. tr. i) In rechte dagen, 
voor den rechter roepen, dagvaarden. — Vorebiedinge 
, voor-. 
Vore iganger, znw. m. Hij die in gebreke is, 
een termijn van betaling heeft laten voorbijgaan. 
Vorebiliden, -geliden, st. ww. intr. Voorbijgaan, 

van een persoon, den tijd. 

Vorebilopen, -passeeren , -varen, intr. en tr. 

Vorebislaen, st. ww. tr. Overslaan. 

Vorebiwisen, zw. ww. tr. Afwijzen, weigeren. 

Vorebode, voor-, znw. m. Voorlooper, aankondiger 
van iemands komst. 
Vorebodich, bnw. Bereid, hetz. als o v e r b od 
i c h; v. zijn des, iets aanbieden. 
Vorebodinge, znw. vr. i) Afschaduwing (in het 

O. T. van hetgeen later in het N. T. zou gebeuren). 
2) voorbarige mededeeling. 
Voreboech, voor-, -bone/i, znw. m. en o. Voorburg, 
voorstad ; die vorbouch der hellen, het voorportaal 
of „voorgeborgte" der hel; ook vorboeckde, 
-bugde (limb.). 

Voreboech, voor-, borsch, znw. Borstriem van 
een paard. 
Voreboeken, znw. o. Voorteeken. 
Vorebon. Hetz. als v o r e b a n. 
Vorebootschap, znw. vr. Voorloopige tijding; 
voorlooper van de eigenlijke boodschap. 

Vorebootschappen, zw. ww. tr. Van te voren 
aankondigen of mededeelen ; voorspellen ; ook : de 
komst van iem. aankondigen. 

Voreboreh, -burck ; -borchte, znw. Hetzelfde 
als voreboech, ie Art. 
Vorebot, voor-, znw. o. Verordening, keur ; een 

v. leggen. 
Vorebrechte, znw. Hetz. als v o r e b o e c h, 
Ie Art. 

Vorebrief , voor-, znw. m. Vroegere of voorafgaande 
brief of akte ; alle voirbrieve selen dooi 
wesen ende te niete. 

Vorebrieven, zw. ww. tr. Overlanc so waesl 
vorbrieft, te voren beschreven of bepaald. 

Vorebringen, voor-, -brengen, zw onr. ww. tr. 
i) Voor oogen stellen, aantoonen ; voor oogen 
brengen, voortooveren. 2) doorbrengen, verkwisten. 

— Vorebringinge, -brenginge. 
Vorebroot, voor-, znw. o. Brood van eene betere 
soort dan bij de keuren op de broodzetting bepaald 
was (?). Vgl. v o r e w o 11 e. 
Vorebroute, znw. vr. Vroeger brouwsel. — 
Vorebrouwen. 

Voredacht, voor-, deelw. bnw. — I. Pass. i) Te 
voren bedacht of overdacht; streken mil voordachten 
zinne ; iet doen mit voordachten moede. — II. Act. 

i) Bezonnen, met overleg te werk gaande, bedachtzaam, 
ervaren. 2) met den gen., zorg dragende voor 
iets. — Voredachtich, -heit, -dachtelike. 
Voredacht, voor-, znw. vr. Voordacht, opzet, 
voorbedachte raad. 
Voredaet, voor-, znw. vr. Vroeger gepleegd feit. 

VOREGEDACHT. 

Voordan. Zie v o r t a e n. 

Voredeel, voor-, vor-, -del, znw. o. i) Voordeel, 
baat; enen v. doen, iem. bevoordeelen; ook: iem. 
nuttig of van dienst zijn ; tol oordel slaen in ere 
dinc, in iets bevoordeeld worden; te vordeele van, 
ten behoeve van. 2) deel dat iemand boven een 
ander vóór heeft; vooral met betrekking tot een 
boedel ; voorrecht. 

Voredelven, st. ww. tr. (ook zonder uitgedrukt 
object). Beginnen met eene sloot te graven (door 
een van twee belendende eigenaars). 

Voredenken, voor-, -dinken, zw. ww. — I. Trans. 
i) Vooraf bedenken. 2) nadenken over iets dat nog 
komen moet. — II. Wederk. Iets bedenken, zich 
van iets rekenschap geven, ook: van zijn plicht of 
roeping. Voredenkinge, -denkenisse.

Voredien, voor-, bijw. Te voren. 
Voredingen, zw. en st. ww. tr. Iets eischen of 
beweren dat vroeger vermeld is. 
Voredinctale, znw. vr. Hetgeen in eene dingtaal 
vroeger is aangevoerd. 

Vorediitken. Zie v o r e d e n k e n. 

Voredochtenisse, znw. vr. Nadenken; diep besef. 

Voredoen, st. onr. ww. tr. Iets voordoen, voorgaan 
in iets. 
Voredore, voor-, -deure, znw. vr. Voordeur. 
Voredragen, voor-, st. ww. tr. i) Voorzeggen, 

een eed. 2) voorhouden, een voorbeeld. 3) voortrekken. 
4) voor iem. dragen of in bezit hebben ; hoe 
lange sal ons dese oude dal Boel voredragen dat onse 
god wesen sonde ? 5) uitstellen, verschuiven, eene 
uitspraak. 

Voredreppel, voir-, znw. m. Drempel van de 
voordeur. 
Voreduchten, voir-, zw. ww. tr. Voor iets be


ducht zijn. 

Voreëen, bijw. Hetz. als o v e r e e n. 

Voroeigenschap, znw. vr. Gerechtelijke toewijzing 
van eigendom, die vroeger geschied is dan 
eene andere. 
Voreënde, vooreinde, znw. o. Vooreind, voorsteven 
van een schip. 
Voreënden, -einden, zw. ww. tr. Iets ten einde 
brengen voor andere zaken. 

Vorefeoste, znw. vr. Feest voor een huwelijk. 

Vorefeit, voor-, znw. Boete, eng. „forfeit". 

Voregaen, voor-, st. ww. — I. Intr. i) Voorgaan. 
2) voorafgaan. 3) voorbijgaan; laten v., laten 
voorbijgaan, verzuimen. — II. Trans. i) Overtreffen. 
2) laten voorbijgaan, zich niet storen aan (eene oproeping 
b.v.). 3) trachten te verhinderen of te ontgaan. 


Voregaende, deelw. bnw. i) Voorgaande; v. 
inden vege. 2) voorafgaand. 3) alles overtreffende; 
die v. blischah in den heinel ; hetz. als o v e rgaende. 


Voregaerde, znw. vr. Voorhoede. 

Voreganger, -gaerre, -genger, znw. m. i) Voorlooper. 
2) voorganger, hij die iem. voorgaat, in iets 
een voorbeeld is ; ook : toeziener, opziener. 3) verweerder, 
gedaagde in een proces. Vr. (vla.) voor 

-gangerigge. 

Voreganc, znw. m. z) Voorgang, het voorgaan 
in of met iets. 2) voortgang, effect; dat sel een v. 
hebben. 3) het verhinderen of ontgaan van iets; 
veurganc hebben mogen, iets kunnen verhinderen of 
voorkomen. 

Voregankelijc, voorgancl jc, bnw. Voorbijgaande, 

vergankelijk. 
Voorgeborchte, voor-, znw. m. Kaap. 
Voregeboech. Hetz als v o r e b o e c h, ie Art. 
Voregeboreht, vor-, -geborchte, -geburckte, znw. 

o. Hetz. als v o r e b o r c h en voreboech, ie art. 
Voregeboren, deelw. bnw. Vroeger geboren, 
ouder. 

Voregebot, voor-, znw. o. Hetz. als v o r e b o t. 

Voregedacht, voor-, deelw. bnw. Voorbedacht; 

mil voorgedachten berade. 


VOREGEDAEN. 

Voregedaen, voor-, deelw. bnw. Te voren bedreven. 
Voregedinc, voor-, znw. o. Voorafgaande afspraak 
of overeenkomst. 
Voregeleden, deelw. bnw. Verleden, voorafgegaan. 


Voregelesen, deelw. bnw. Voornoemd. 
Voregelooft, deelw. bnw. Boven alles te prij zen. 
Voregemelt, -genoemt, -geroert, -geschre


ven , -geseit , -gesproken, voornoemd. 

Voregereide , voor-, znw. o. Hetz. als v o r eboech, 
2e Art. 

Voregereiden , voor-, -gereden, zw ww. tr. 
Vooraf bepalen of overleggen ; vooraf gereedmaken. 
Voregeschien, voor-, -geschieden, zw. ww. intr. 

Vroeger gebeuren dan iets anders. 
Voregesmaec, voor-, znw. m. Voorsmaak. 
Voregespan, -sjbanne, znw. o. x) Een borstver


siersel van edel metaal ; ook : de borstlap van Aaron. 
Vgl. gespan, 2de Art. 2) borstriem van een paard. 
Voregestel, znw. o. De mannelijke geslachts


deelen. 
Voregevallen, st. ww. intr. Voorvallen, zich toe


dragen. 
Voregevel, voor-, znw. m. Voorgevel (16de eeuw). 
Voregilde, znw. vr. Gild, waarvan iem. vroeger 

lid geweest is. 
Voregissen, zw. ww. tr. Vooraf bedenken. — 

Voregissinge, voorspelling. 
Voregoet, voor-; v. nemen, voor lief nemen. 
Voregras, znw. o. Het eerste gras van het jaar. 
Voregreeps, bijw. Van te voren, bij anticipatie. 
Voregripen, st. ww. intr. Op iets vooruitloopen, 

anticipeeren. -- Voregripinge, -gripenisse.

Vorehamer, znw. m. Voorhamer, groote smidshamer. 


Vorehanden, voor-, -Thant, bijw. x) Voor de borst; 
vóór zich; enen groten weck v. hebben. 2) aanwezig. 
3) gaande ; van als datíer v. was gewaerschuwl. 
4) vorehant comen, op handen zijn. 5) spoedig. 

Vorehane, voor-, znw. m. Voorhangsel, gordijn. 

Vorehant, voor-, znw. vr. ; die voreliant hebben: 
a) de bovenhand hebben. b) voorgaan, de voorkeur 
genieten. 

Vorehantveste, voir-, znw. vr. Vroeger verleende 
handvest. 
Vorehavel, bnw. De aandacht trekkende, voor 
-treffelijk. 
Vorehavich , hevich, bnw. Aanzienlijk (oostmnl.). 

— Vorehavicheit. 
Voreheb ben, voor-, zw. ww. tr. In het schild 
voeren, voornemens zijn. 

Voreheinen, voor-, zw. ww. intr. Beginnen met 
eene afscheiding te maken tusschen erven (van twee 
belendende eigenaars). 

Vorehelle, voor-, -hel, znw. vr. Het voorportaal 
derhel;hetz.als voreborch, -geborchte(der 
hellen) en v o r e b o e c h, ie Art. 

Vorehelle, znw. vr. Voorzijde van een tasch. 
Vorehenen, voor-, bijw. Voorbij ; een dach die 

V. lit ; der Tiede j3rjs lael v. gaen, stoor u er niet 
aan. — Vorehenengaen (oostmnl.), voorbijgaan. 
Vorehere , voor-, znw. o. Voorhoede. 
Vorehoede, znw. vr. x) Voorzorg, voorafgenomen 
maatregelen. Vorehoedelike. 2) voorhoede. 
Vorehoeden, voor., zw. ww. -- I. Trans. i) Beschermen. 
z) vrijwaren voor iets. 3) voorkomen, iets 
verhoeden. — II. Intr. Maatregelen voor of tegen 
iets nemen. 
Vorehoedich, voor-, bnw. Voorzichtig, omzichtig, 
bedachtzaam. — V orehoedicheit; ook: voorzorg. 
Vorehoedinge, znw. vr. Genomen maatregelen. 
Vorehoeker, -hoecster, -oecster. Zie v o r e h u k e r. 
Vorehof , znw. o. en m. i) Voorhof, voortuin. 

2) eene kleine woning voor (bij) eene grootere (behoorende) 
; ook vorehofstede. 
Vorehoochti et, znw. vr. en m. Voorfeest, ook 
in kerkelijken zin. 

VORECORE. 

Vorehorten, zw. ww. intr. Vooruitrijden, in een 
strijd ; te paard den vijand te gemoet gaan. 

Vorehouden, voor-, -lhalden, st. ww. — I. Trans. 
i) Onthouden aan iem., vooral hetgeen iemand toekomt. 
2) verhinderen. 3) beletten, tegenhouden. — 

II. Intr. Belagen, in eene hinderlaag gelegen zijn 
(nederr.). — Vorehaldinge (nederr.). 
Vorehouder, voor-, znw. m. i) Vorige houder, 
hij van wien de tegenwoordige houder iets heeft. 
2) bezitter, ook: van een boedel, boedelhouder. 

Vorehovet, voorhoofd; ook: vorehoot, -koet, -hoode, 
-hoede, znw. o. i) Voorhoofd; enen met fellen voor 
-hoofde

te gemoele gaen, in eene zeer vijandelijke of 
verbitterde stemming; ook als zinnebeeld van de 
schaamteloosheid ; init wat voorhoofde mach een 
kerstenmensche daerom arbeiden dat hi Berne roc 
wier. 2) voorzijde of front van iets; ook van een 
leger. — Vorehovetswere. 

Vorehuker, .ho(e)her, znw. m. Opkooper; vr. 
vorehuucster, -hokester. 
Vorehure, voir-, -huur, znw. vr. Hetgeen betaald 

wordt voor het verkrijgen van een goed in vaste huur. 

Voreïlen, voor-, zw. ww. intr. Voorbijijlen. 

Vorejaer , znw. o. i) Voorjaar. 2) een vroeger 
jaar, het vorige jaar. 
Vorejagen, voor-, zw. ww. intr. Vooruitrijden 
(met den dat.), voorbijrijden in een wedstrijd. 
Vorecasteel, voor-, -chasteel, znw. o. Verschansing 
op den voorsteven van een schip; hoog 
schip.-oploopend voorgedeelte van het 
Vorekennen, zw. ww. tr. Voorkennis hebben 
van, kunnen voorspellen of vooruitzien. 
Vorekenninge, znw. vr. Eene „kenning", die 
vroeger „ gekend" iis (z. d. woorden). 

Vorekennisse, voor-, znw. vr. i) Voorkennis, 
voorafgaande kennis. 2) in rechte, voorafgaande of 
vroegere verklaring of getuigenis. 

Vorekeren, zw. ww. wederk. Zich naar iemand 
toekeeren. 

Vorekerke, voor-, znw. vr. Voorportaal eener kerk. 

Vorekint, voor-, znw. o. Kind uit een vroeger 
huwelijk, voorkind. 

Voreelage , znw. vr. i) Voorafgaande vordering 
of klacht. 2) in der v. sijn, het eerst hebben geklaagd, 
vóór zijn met de klacht. 

Vorecleet, znw. o. Voor iets hangend kleed of 
gordijn. 

Vorecomen, voor-, st. ww. — I. Intr. x) Vóórkomen, 
voor den rechter verschijnen. 2) vooruit-of 
voorbijkomen. 3) voor den geest komen. 4) voorkomen, 
zich aan iem. voordoen; voor den geest komen. 
--- II. Trans. i) Voorkomen. 2) iemand vooruitko


men. 3) zich voorbereiden voor; die grote hoochíiden 

V. 4) overvallen ; als wi van den dage des doots v. 
worden. 5) te gemoet komen ; vriendelijk bejegenen; 
werke der vorecomender graciën Gods. 
Vorecommer , voor-, znw. m. Van vroeger op 
iets, een goed, drukkende last. 
Vorecondiger, voorkundiger, znw. m. Aankon 
iemands komst, voorlooper.-diger van 

Vorecoop, voor-, znw. m. i) Het recht van iem. 
om een bepaald voorwerp over te nemen voordat 
het aan een derde wordt verkocht. 2) het opkoopen 
van waren, gewoonlijk door kleinhandelaars, voor 
dat de burgerij in de gelegenheid is geweest zelve 
op de markt haren voorraad tot eigen gebruik in te 
slaan ; in het algemeen : alle koop met gebruikmaking 
van voordeelen, waarvan anderen zijn uitgesloten. 

Vorecopen, zw. ww. tr. Opkoopen, in het groot 
koopen. 

Vorecoper, voor-, znw. m. i) Iemand die waren 
op de markt opkoopt voor dat de markt geopend 
is, of met gebruikmaking van voordeelen waarvan 
anderen uitgesloten zijn. 2) een opkooper die de gekochte 
waren weder in het klein verkoopt, klein handelaar, 
marskramer. — Vorecoopster.

Vorecore, voor-, -coor, -kuere, znw. vr. Voorkeur 
; die V. hebben in ere dine. 


662 VORECUWEN. 

Vorecuwen, voor-, zw. ww. tr. Voorkauwen. 
Voreladen, voor-, zw. ww. tr. (oostmnl.). In 
rechte dagen. 
Voreladinge, voor-, znw. vr. Het recht om het 
eerst, voor anderen, een schip te laden. 

Vorelage, znw. vr. Voorpost. 

Vorelagen, voor-, zw. ww. intr. Lagen leggen 
aan iem., hem belagen. 
Vorelanges, vor-, bijw. Voorlangs, langs de 
voorzijde van iets. 

Vorelant, voor-, znw. o. i) Land dat vóór iets 
anders, een ander stuk land, gelegen is; ook: aan 
de buitenzijde van een dijk gelegen land langs zeeboezems 
of groote rivieren, voorland. 2) het land van 
iemands bestemming. 

Vorelast, voor-, znw. m. Het voorste deel der 
lading van een schip. 
Voreleden, voor., deelw. bnw. Verleden, vroeger, 
van den tijd. 

Voreleggen, voor-, zw. ww. tr. i) Voorleggen, 
voorzetten. 2) voorhouden, vermanend herinneren 
aan iets. 3) met den klemt. op het ww., versperren; 

enen den weck voreleggen. ' — Vorelegginge ; 
brool der voirlegginge, toonbrood (0. T.). 
Voreleiden, voor-, -leden, zw. ww. tr. Aanvoeren 
; den rei voorleiden. — Voreleider. 
Voreleren, -voor-, zw. ww. tr. Vroeger leeren, 

onderrichten ; also ju vorleerl es. 

Vorelesen, st. ww. tr. Voorlezen. 

Vorelesen, deelw. Voor voorgelesen. Voornoemd. 

Voreletter, voor-, znw. vr. Letter van eene 
vroegere akte; dal die voorletteren ende dese gelijc sin. 
Voreleven, zw. ww. tr. Met den dat. Iemand 
door zijn leven een voorbeeld geven. 

Voreliden, voor-, st. ww. -- I. Intr. i) Voorbijgaan, 
ook van den tijd. 2) voorop gaan, voorgaan. 
3) vooruitgaan, optrekken. — II. Trans. i) Voorbij. 
komen. 2) overtreffen. 

Voreliehten, zw. ww. intr. Voorlichten. 

Vorelief, voor-, znw. o. Hetz. als v o r e h u r e. 

Voreliën , zw. ww. tr. Erkennen op een tijd 
voorafgaande aan dien waarop het feit wordt ver


meld. 
Voreliesen, st. ww. Hetz. als v e r 1 i e s e n. 
Vorelieve, voor-, znw. vr. Voorkeur. 
Vorelinc, vorlinc-, -lane, znw. m. Naam van 

een oude lengte-en vlaktemaat. 
Voreloon, voor-, znw. m. Vooruitbetaald loon, 
handgeld. 
Vorelopen , voor-, st. ww. -- I. Intr. i) Voor 

voor iemand uitloopen. — II. Trans. i) Iem.-loopen, 
voorbijloopen, voorbijkomen. 2) iem. den weg versperren 
door zich vóór hem te plaatsen ; hetz. als 
e n e n o n d e r g a e n (den weck). — Voreloper,
vooral van Joh. den Dooper; vr. voreloo,sler. 

Voreluchten, voor-, zw. ww. intr. Voorlichten. 

Voremaels, voor-, bijw. Vroeger, te voren. 

Voremaken, voor-, zw. ww. tr. i) Iets vroeger 
maken, in orde brengen. 2) enen iel v., iem. iets 
voordoen om als voorbeeld te dienen. 
Voremale, bij w. Hetzelfde als v o r e m a e 1 s; 
hier v., een tijd geleden. 

Voreman, voor-, znw. m. Vorige echtgenoot. 

Voremanen, voor-, zes. ww. tr. Vooraf of te 
voren waarschuwen of vermanen. — Voremaninge,
-maennisse. 
Voremangelster, voor-, znw. vr. Hetz. als 
v o r e e o o p s t e r. 
Voremeester, voor-, -meister, znw. m. Vorige 
patroon. 
Voremerken, voor-, zw. ww. tr. Te voren overdenken, 
vooruit denken over iets. 
Voremiddach, znw. m. Voormiddag. 

Voremiede, voor-, znw. vr. Gratificatie voorafgaande 
aan eene handeling, met de bedoeling van 
omkooping. 

Voremicken. Hetz. als v o r e m e r k e n. 

Voremombaer, voor-, -mumbaer, -momboor, 

VOREONTHOUDEN. 

-ber, -monder, -mont, znw. m. Voogd. -- Voremombaersehap, 
-monderschah, -monischaj5. 
Voremomberen , voor-, zw. ww. tr. Voogd zijn 
over (minderjarigen). 
Voremouwo 9 voor-, -mauwe, znw. vr. Voormouw, 
losse afhangende mouw. 

Voren, bijw. Hetz. als bijw. v o r e. i) Voor, aan 
de voorzijde ; hem benemen sine vaeri voren sine 
cone been ; achter of voren ; voren dat achter, (het) 
achterste voren ; van voren ; van backten ende van 
voren. a) vooruit; die hert liep voren; men en salre 
(in het jongste gericht) mei machte niet v. gaen, 
niet vooruit of verder komen. 3) eerst, vooraan ; 
voren dwaen, het eerst naar rangorde de handen 
wasschen. 4) eerst, vooraf; gad voren slapen; voor 

eerste plaats; hi nam orlof, voren an-eerst, in de 
den paeus ende an alle die j5relaten. 5) overluid, 
nadrukkelijk ; doe seide die coninc Artur voren dal 
sit alle mochten horen. 6) voorbij ; dat gi (avonture) 
den goeden dus gael voren. 7) vroeger, voorheen; 
voren ende na (naer). 8) bij werkwoorden ; voren 
bringen, meebrengen, ook bij de geboorte; voren 
hebben, te doen hebben; enen voren set/en, voorzetten; 
voren si/ten, comen, varen, drinken, streken, 
lojben. 9) te voren : a) vooraf, van te voren ; voorheen, 
vroeger; als te voren, zooals vroeger; daer 
te voren, voorheen. b) eerst ; vooraf, vooruit; den 
loon te voren geven. c) vooral, bovenal ; ook al(s) 
te voren, verre Ie voren, verreweg; niet te voren, 
volstrekt niet; alien busschoj5j5en te voren, boven 
alle b. d) te voren hebben, vóór hebben ; tackler 
sin ofte te voren, te kort komen of overhouden. 
e) in verbinding met ww., voor, ten behoeve van; 
dese bere die di gevaen was te voren, die voor u 
gevangen was, dien een ander voor u gevangen had; 

Christus heeft ons te voren (voor ons) des duvels 
temj5taciën willen verwinnen; voor, vooruit, vóór; 
te voren gaan ; dors dat allen orsen liep te voren; 
hem te voren doen, zich onderscheiden; wel te voren 
sijn, goed voorzien, er goed aan toe zijn; voor, 
plaatselijk : voor iemand ; enen te voren cnielen, vallen; 
ie voren bringen, comen, leggen, doen, werpen ; 
tijdelijk : te voren seggen, voorzeggen, voorspellen. 

Voren, znw., an den voren s/n, hij die van twee 
strijdende partijen, als de vrede uitging, om de 
vernieuwing daarvan zal vragen, zoolang de zoen 
nog niet heeft plaats gegrepen. 

Voren, zw. ww. tr. Voren maken in (het land). 
Vorenachte, voor-, -nacht, znw. vr. De aan een 
feest voorafgaande nacht. 
Vorename, voor-, znw. m. Voornaam. 

Vorenameli e, bnw. Voornaam, hoog, van een 
feest. 
Vorenamen, voor-, zw. ww. tr. Een voornaam 
geven aan. 

Vorenboren, -baren, znw. m. Volle neef. 

Vorenemen, voor-, st. ww. tr. Het plan vormen, 
op het touw zetten; besluiten; als znw., plan, voor. 
nemen ; sin v. gebruken, zijn eigen hoofd volgen. 

Vorenemende , deeles. bnw. i) Buitengewoon, 
voortreffelijk. Vorenementheit. 2) voorgenomen; 

zin v. zeevaerl doen. 
Vorenoemen, voor-, -nomen, zw. ww. tr. Van 
te voren noemen; vooraf bedingen. — Vorenoemt, 
bovengenoemd. 
Vorenoemt, deelw. bnw. Beroemd; hetz. als 
v e r n o e m t. 
Vorenoene, voor-, -noen, znw. vr. Voormiddag. 
-- Vorenoens, bijw. In den voormiddag. 

Vorens, vorenls, bijw. Hetz. als v o r e n (nederr.). 

Voreoecster, -hoecsier. Zie bij v o r e h u k e r. 

Voreofferen , voor-, zw. ww. intr. Voorgaan in 

het „offeren" bij een lijkdienst. 
Voreogen, voor-, bijw. Op handen; zichtbaar; 
tegenwoordig; als bnw. ; vooroghene jbine, dachvaeri. 

Voreonthouden , voor-, -oniholden, (oostmnl.) 
zw. ww. tr. Iemand iets onthouden dat hem toekomt, 
hem van iets berooven. 


VOREORDEEL. 

Voreordoel, voor-, -oordeel, znw. o. Een vonnis 
dat vroeger gewezen is. 
Voreordonnantie, voor-, znw. vr. Eene vroegere 
ordonnantie. 
Voreouders . Hetz. als v o r d e r s. 
Voreover, voor-, bijw. Voorover ; v. hangen, 
van een huis. 
Voreoverdracht, voor-, znw. vr. Een vroeger, 
ouder, besluit. 
Voreoverdragen, voor-, st. ww. tr. Vroeger 
besluiten. 
Vorepachter, voor-, znw. m. Vroegere pachter.
-- Vorepacht.

Vorepael , .,bail, znw. m. Grenspaal (?) ; palen 
ende voor/alen des vorscr. lands. 
Vorepensen , voor-, -peinsen, zw. ww. tr. Van 
te voren bedenken. — Vorepensinge . 

Vorepandinge, voor., znw. vr. Vroegere panding. 

Voreplaetse, voir-, jblalse, znw. vr. Voorplaats, 
ruimte voor een huis of ander gebouw. 

Voreplecht, voor-, znw. vr. Hetz. als v o r ec 
o m m e r. Eene plecht die langer op een erf rust 
dan Bene, andere handeling plaats heeft (verkoop, 
verpanding van het goed, waarop de plecht rust).

Voreplecht, voir, znw. vr. Voorplecht (van een 
schip). 
Vorepoy, voor-, -ftuy, znw. o. Stoep van een 
huis ; waarschijnlijk ook vorij'oye, vr. 
Voreporte, voirtoirt, znw. vr. Het voorste gedeelte 
van eene poort. 
Voreproeven, voor-, -^rueven, zw. ww. tr. i) Een 
voorproefje nemen van iets. 2) van te voren onder


zoeken. 


Voreraden, st. ww. tr. Voor iemand zorgen, 
iemands belangen behartigen. 
Voreradicheit, znw. vr. Overleg, te voren beraamd 
plan. 

Voreraem, voor-, znw. m. Ontwerp, concept.

Voreraet , voor-, znw. m. i) Beraad. 2) voorafgaand 
advies. 3) eene aan eene handeling voorafgaande 
raadgeving aangedrongen door geschenken 
of beloften, omkooping. 4) opzet, voorbedachte raad; 
met, bi voorrade. 5) kwade bedoeling, arglistigheid. 
6) voorzichtigheid, bedachtzaamheid. 7) voorzorg.
8) de afgetreden raad eener stad. 

Voreraetsman, voor-, znw. m. Overman van 
een gild (te Utrecht). 
Voreramen, voor-, zw. ww. tr. Vooraf beramen, 
ontwerpen. — Vororaminge.
Vorerecht, voir-, znw. o. Een nader recht 
(op iets). 
Vorerechten, voor-, zw. ww. tr. Voorzetten, 

voordienen. 
Vorerede, voor-, reden(e), znw. vr. Voorafspraak; 
proloog ; inleiding. 
Vorereden, zw. ww. intr. Eene voorafspraak 

houden. 


Vorereden, voor-, -reeden, zw. ww. tr. Vooraf 
beramen; voorbeschikken (van God); van te voren 
gereed maken, het plan tot de schepping vormen; 
God hadde die eerde voorreel. 

Vorereisen, voor-, zw. ww. intr. Vooruitreizen. 

Vorereiser, znw. m. Voorvechter. 

Voreriden, voor-, st. ww. intr. Vooruitrijden; 
met den dat., iem. voorbijrijden. 
Vorerinnen, st. ww. intr. (met den dat., ook 
acc.). Voorbijloopen. 

Voreroeper, voor-, znw. m. Heraut. 

Vorerunnich voor-, bnw. Voortvluchtig. 

Voresager, voor-, znw. m. Profeet; waarzegger. 

Voresale, voirsalle, znw. vr. Voorzaal, vestibule.

Voresanger, voirsenger, znw. m. Voorzanger.

Voresane, znw. m. Het lied dat voorgezongen 
wordt; misschien ook : voorzang. 

Voresate, voir-, -sael, znw. vr. Opzet. 

Voresate , voor-, -zate, znw. m. Voorganger in 
een ambt of waardigheid; ook voresaler. 

Voresatieh, voor-, bnw. Opzettelijk. 

VORESIENEN. 

Voresohapen, vorscheJen, deelw. bnw. Door de 

Voorzienigheid bepaald, voorbeschikt. 

Voreschelinge, voor-, znw. vr. Voorafgaande 

twist of oneenigheid. 

Voresehenken , voor-, -schinken, zw. ww. tr. 

Voor iem. inschenken, hem te drinken geven. 

Voreschepene, voor-, -schepen, znw. in. De 

eerste schepen. 

Voresehipn, voor-, voort-, znw. o. ; te voreschine, 

voor den dag ; te v. comen ; ook, van zaken, aan 

den dag, aan het licht komen; te v. bringers; Ie v. 

sin, tegenwoordig zijn. 

Voreschicken2 voor-, zw. ww. tr. i) Voorbe


schikken. 2) vooruitzenden. 

Voresehilt, voor-, znw. m. Schild (dat men voor 

zich draagt). 

Voreschinen, st. ww. intr. Hetz. als v e r s chi


n a n. 

Voreschoot, znw. m. Voorschoot (16de eeuw). 

Voreschorten , voor-, zw. ww. tr. (Zich) voor 


doen (een voorschoot). 

Voreschot, voor-, znw. o. „Schot" vóór (of bo


ven) het gewone „schot'' betaald. 

Voreschot, voor-, znw. o. ; ook voreschole, vr. 

Houten schot aan de voorzijde van iets, een huis, 

aangebracht. 

Voreschouwe, voor-, znw. vr. Schouw vooraf. 

gaande aan eene hoofdschouw in een waterschap. 

— Voreschouwen. 
Voreschreven, voor-, deelw. bnw. Boven beschreven 
of vermeld. 
Voreschriden, voor-, st. ww. tr. Enes paden v., 
iemands voorlooper zijn. 
Voreschriven, st ww. tr. i) Met den klemtoon 
op het ww. In geschrifte profeteeren; het es vorscreven 
ende vorseget. 2) met den klemtoon op voor. 
Vóórschrijven. --Voreschrivinge.

Voreseggen, voor-, zw. ww. tr. r) Met den 
klemt. op het ww. Voorzeggen, voorspellen. 2) te 
voren zeggen of noemen; deelw. voreseit, boven genoemd. 
3) met den klemtoon op voor, vóórzeggen. 

Voresenden, voor-, zw. ww. tr. Vooruitzenden. 

Voresetten, voor-, zw. ww. tr. i) Met den klem 

Vooraf bepalen ; mit voorsellen-toon op het ww. 
dingen, met opzet. 2) met den klemtoon op voor. 
Vooropstellen, doen voorgaan; iem. hooger stellen 
dan anderen of zich zelf; ook: voortrekken. 3) voorzetten, 
een gerecht. 4) voorleggen . — Voresettinge . 

Voresichtich , voor-, bnw. i) Voorzichtig; vooruitziende, 
bedachtzaam; ook voresichtelijc. 2) opzettelijk, 
met voordacht plaats hebbende.

Voresichticheit, voor-, znw. vr. i) Voorzorg, 
voorzienende zorg voor anderen, doorzicht. 2) voorzichtigheid, 
zorg voor zich zelf, ook met betrekking 
tot geestelijke belangen. 
Voresien, voor-, st. ww. — I. Trans. t) Voorzien, 
vooruitzien ; in iets voorzien, het verhelpen. 2) 
zien, bemerken. 3) zorgen voor; God diet al vorsiel; 
besturen ; God versach het anders; in acht nemen; 
letten op ; drie dinghen so moet hi voorsien. 4) zorgen 
voor, iemand bezorgen ; indient convent niet 
mach legenwordich wesen, zoo sal die j5rior sommige 
fratres voorsien, diewelke die eommendalie doen. — 

II. Intr. a) V. in, verhelpen, te gemoet komen in, 
vergoeden (schade). b) met den dat. van een wederk. 
vnw. i) zich in acht nemen, voor zich zelf zorgen; 
ook siel u voor; hein v. metier vlucht, zich door de 
vlucht redden. 2) oppassen, zich wachten voor de 
gevolgen van iets; hein an enen v., iemand aansprakelijk 
stellen. — III. Als znw. Voorzienende 
zorg, doorzicht, voorzienigheid ; die mensche was met 
groten vorsiene gemaect; overleg. 
Voresien, deelw. bnw. i) Welberaden, bedachtzaam, 
wijs. 2) wel overlegd; vorsiene raet. — Voresienheit, 
vooraf beraamd plan, opzet. 3) v. lijn 
van, voorzichtig zijn met, op zijne hoede zijn voor. 

Voresienen, voor-, zw. ww. intr. Hetz. als v e rs 
i e n e n. Schooner worden, verbeteren. 


664 VORESIENER. 

Voresiener, voor-, znw. m. Opziener, verzorger, 
bestuurder ; vr. voorsienersse. 

Voresienich, voor-, bnw. i) Vooruitziend, bedachtzaam, 
voor zich zelf zorgende. z) zorg dragende 
voor, zorgvuldig ; die lesester sal vorsienich sin van 
den boeken. 3) opzettelijk ; met loosheit ende voor 

— Voresienicheit. -zienegen bedrieghe. 
Voresienlike, voor-, bijw. i) Met bedachtzaam 
doorzicht, voorzorg, voorzichtigheid. 2) met-heid, 
opzet of voorbedachten rade. 
Voresingen, voor-, st. ww. tr. Voorzingen. — 
Voresiner, -senger. 
Voresinnen, voor-, zw. en st. ww. tr. Bedenken, 
overleggen; als znw., overleg, bedachtzaamheid. 
Voresinnicheit, voor-, znw. vr. Hetz. als 
v o r e s i e n i c h e i t. 
Voresitten, voor-, st. ww. intr. i) Vooraan 


zitten; als znw., tforsitten, vooraanzitting. 2) voorzitten. 
— Voresitter. 

Voreslach, znw. o. en m. i) Het deel van een 
verdeelden grond, dat de landsheer trekt aan zijne 
jurisdictie. 2) het deel van gevangen visch, waarop 
iemand recht heeft en dat aan den afslag wordt 
onttrokken. 3) deel van een wagen of ploeg, de 
vooras met de wielen. 

Voreslaen, voor-, st. ww. intr. i) Voortíitrennen, 
tegen den vijand. 2) zwaarder wegen (nederr.). 
Voreslitinge, voor-, znw. vr. Een vroeger 
gewezen vonnis. 
Voresluten, voor-, st. ww. tr. Iets voor iem. 

sluiten, door sluiting of afsluiting iem. den toegang 
versperren ; iem. de deur voor den neus dicht doen. 

— Voreslutinge.
Voresmake, voor-, -smaec, znw. m. Voorsmaak, 
voorgevoel; ook van hemelsche dingen. — Vore


smaken, voresmakinge.

Voresnider, voor-, znw. m. Voorsnijder, aan 
eene vorstelijke tafel. — Voresniden. 
Voresnoer, voir-, znw. o. Halsketting. 
Voresoec, voor-, znw. o. Verzoek. 

Voresoeken, vor-, zw. ww. tr. i) Verzoeken. 

iets

onderzoeken; ets aan iem. vragen. 
Voresoene, voor-, znw. vr. Het eerste der drie 
deelen van een te betalen „soene". 
Voresomer , voor-, znw. m. Voorjaar, lente. — 
Voresomerbloeme. 

Voresorgen, voor-, zw. ww. tr. i) Zorgen voor 
iets, de belangen behartigen van (eene stad b.v.) ; 
maatregelen voor iets nemen. 2) in orde brengen, 
bezorgen, in gereedheid brengen. — Voresorginge. 

Voresorger, voor-, znw. m. Opziener, verzorger; 
vr. voresorchster. 
Vorespan , voor-, znw. o. Eene borstversiering, 
broche, agrafe, speld. 

Vorespel, znw. o. i) Voorspel, het eerste gedeelte 
eener tooneelvertooning. 2) spel of vertooning voor 
of bij het eene of andere feest. 3) voorspel ; mil 
desen voorsjbele der helleher jinen. — Vorespelen. 

Vorespellen, -spien , onderzoeken, doorzoeken. 
Vorespoedich, -dicheit, -dichlike, -delike, 
vorespoet, -suet. 

Vorespoken, voor-, zw. ww. intr. Voorspellingen 
doen, waarzeggen. — Vorespoker. 
Voresprake , voor-, -s^reke, -sbraec, znw. m. 

Advocaat, hij die voor iem. spreekt, zijne belangen 
behartigt, beschermer, voorspraak ; ook vores-,raker; 
vr. voresfraecster, voresfreecster, -sj5rekerse. 

Voresprake, voor-, znw. vr. i) Voorafspraak, 
voorrede. 2) die v. hebben, het eerst mogen spreken. 

Vorespreken, voor-, st. ww. — I. Intr. i) Vóórspreken, 
iemands belangen of zaak bepleiten. 2) het 
eerst spreken of het woord voeren ; dat v. hebben, 
het meeste te zeggen hebben. -- II. Trans. i) Voresjroken, 
vroeger gezegd; na v. woorde, volgens het 
oude gezegde, het bekende spreekwoord. 2) te 
voren beramen, afspreken. 

Vorespringen, voor-, st. ww. intr. Vooruitspringen. 


VOREVADER. 


VVoresproke, voor-, znw. vr. Hetz. als v o r esprake, 
vr., i). 
Voresproken, voor-, deelw.. bnw. Voorzegd, 
voornoemd. 
Vorestaen, voor-, -standen, st. ww. intr. i) Voor


aan staan, eene eerste viool spelen. 2) aan het hoofd 
van iets staan. 3) vóór iemand staan, hem in den 
weg staan, hem tegenhouden. 4) voor iemand opkomen 
: a) iemands partij nemen, hem verdedigen. 
b) iem. vervangen in rechte. 5) voor iets opkomen, 
iets op zich nemen, in rechte verdedigen. 6) voor 

zich aan iemand voordoen; die fransche reise-komen, 
siont hem veel liever voir dan die sfraense. 

Vorestander, voor-, znw. m. Bestuurder. 

Vorestat, voor-, -stede, znw. vr. Voorstad. 

Vorestaven, zw. ww. tr. Hetz. als s t a v e n 

(een eed). 
Voresteen, voor-, znw. m. Voorburcht, voorgebouw 
van een kasteel. 

Vorestel, voor-, znw. o. Hetgeen iemand aan 
een ander voordraagt of aan zijne aandacht onder. 
werpt, hetgeen iemand wil of wenscht, plan, voornemen, 
of ook: verlangen, begeerte; eisch. 

Vorestellen, voor-, zw. ww. tr. i) Bovenaan 
stellen; vooraan stellen. 2) op het touw zetten, beramen. 
3) prijs geven, prostitueeren. 

Vorestoten, voor-, st. ww. tr. Vooruitstooten, 
voortduwen. --Vorestotinge.

Vorestrate, voor-, znw. vr. Voorstraat, hoofdstraat. 


Vorestriden, voor-, st. ww. intr. Vooraan staan 
in de slagorde; als znw., dal voirstriden, ook den 
voirstrijt, het openen van den. strijd, de eerste 
aanval op den vijand; of ook: de voorste rang vanhet in slagorde geschaarde leger. 

Voretale, vor-, znw. vr. i) Die v. sjbreken, het 
eerst het woord voeren. 2) inleiding, voorrede. 
Voreteelt , voir-, znw. vr. De eerste reis in het 
jaar voor de haringvangst. 
Voreteken, voor-, vor-, -teeken, -tekijn, znw. o. 
Voorteeken. 

Voretekenen, voor-, zw. ww. tr. Voorspellen, 
te kennen geven iets dat gebeuren zal, van eene 
zaak gezegd ; die mane vortekende sine dooi. 

Voreti eht, voor-, znw. vr. Hetz. als v e r t i c h t. 
Afstand, ook gezegd van den erfgenaam die bij 
boedelscheiding afstand doet van het hem niet toegescheidene. 


Voretiden, vor-, zw. ww. intr. Verder gaan of 
reizen. 
Voretidinge, znw. vr. Het eerste bericht ; si 

affirmeerden zeer die voirtjdinge. 
Voretien, vor-, st. ww. intr. Voorttrekken. 
Voretiën, vor-, st. ww. tr. Afstand doen van 

(uj5). Hetz. als v e r t i ë n. 

Voretijt, voor-, znw. vr. en m. Voortijd, de vroegere 
tijd ; in voortiden, in (lang) vervlogen dagen; 
ook voretides, voor-, -tits. 

Voretogen, voor-, zw. ww. tr. Voor het oog der 
menschen toonen, b.v. goede werken in overeenstemming 
met de woorden. 

Voretonen, voor-, zw. ww. tr. Te koop of ten 
toon hangen. 
Voretraelget, vuertrelget, bnw. Met tralies er 
voor (voor een venster). 
Voretrecken, voor-, zw. en st. ww. intr. Vooruittrekken, 
voorttrekken. — Voretreckinge . 

Vore-ute, voor-, -nul, -uyl, bijw. i) Vooruit; 
voorute hebben, uit een boedel. 2) vooruit, naar voren; 
hair lanck vuruyt neder hangende. 

Voreuteblicken, vooruut-, zw. ww. intr. Uit 
iets anders naar voren komen, b.v. van den knop van 
een schild. 

Voreuteschieten, vooruut-, st. ww. intr. Naar 
voren uitschieten, van een balk uit een muur. 
Voreuteschinen, vooruut-, st. ww. intr. Bovenuitblinken. 
Vorevader, voor-, -vaer, -vair, znw. m. Voor



VOREVAERT. 

vader ; voorzaat, voorganger in eene waardigheid; 
ook : een vroegere eigenaar van een perceel ; ook 

vorevorder. 


Vorevaert, voor-, znw. vr. Voorhoede; die v. 
bewaren. 

Vorevallen, voor-, st. ww. intr. Geschieden, gebeuren. 
Met den datief van den pers.: a) voorkomen, 
zich voordoen. b) overkomen. c) te beurt of 
ten deel vallen; ook : aangeboden worden aan iem. ; 
van iets dat men afslaat; hem viel vore groot hu 

ende genouch, hij had verschillende aanzien--welec 
lijke huwelijken kunnen sluiten. 
Vorevanc, voor-, znw. m. Zekerheid; enen (dat.) 

V. doen van, vore ere dinc, zekerheid stellen voor 
iets ten behoeve van iemand. 

Vorevaren. Hetz. als v o r e v a d e r e n. 

Vorevaren, voor-, st. ww intr. i) Uittrekken; 
vooruittrekken. 2) te werk gaan, ook in rechte. — 
Vorevarende, voortvarend, ondernemend. 

Vorevechten, voor-, st. ww. — I. Intr. i) Vooraan 
staan in een gevecht; als znw. ; hi wilde emmer 
tvoreveclhten jeghen de Turken hebben ; ook: de strijd 
in het voorste gelid van eene slagorde. 2) voor 
iemand strijden; zijne belangen verdedigen, voor 
iem. opkomen. -- II. Trans. i) Overwinnen, hetz. als 
v e r v e c h t e n. 2) verdedigen, strijden voor; sijn 

recht vorevechten. 


Vorevechter, voor-, znw. m. i) Hij die eene 
vechtpartij begint. 2) hij die iemand verdedigt, 
voorspraak, beschermer; vr. vorevechlster, van Maria 
met betrekking tot de menschheid. 

Vorevede, voor-, znw. vr. Eene vroegere door 
een „zoene" geëindigde „vede". 
Vorevenster, voor-, -veins/er, znw. vr. Een 
venster aan de straat; v. houden, eene koopwaar 
voor de vensters uitstallen of ten toon stellen. 
Voreverbant, voor-, znw. o. Een vroeger ver


band of fideïcommis. 

Voreverclaert, deelw. bnw. Vroeger gezegd. 

Vorevesten, voor-, zw. ww. tr. Versterken, ver


schansingen aanleggen voor (eene stad e. a.). — 
Vorevestinge, voreveste.

Vorevinger(e), voor-, znw. m. Voorste vinger. 

Vorevliegen, voor-, st. ww. intr. Vooruitvliegen. 
-- Vorevlieger.

Vorevlien, voor-, st. ww. intr. Op de vlucht gaan. 
Vorevlucht, voor-, znw. vr. Het gaan op den 
loop, het wegloopen uit de stad. — Vorevluchter. 
Vorevluchtich, voor-, bnw. i) Voortvluchtig. 
2) vluchtend, van een leger. 3) als op eene vlucht, 
onrustig; wi leven ongesladicla ende v. of ter aerden. 
Vorevoelen, voor-, zw. ww. tr. Voorgevoelen. 
Vorevoet, voor-, znw. m. De voet van eene kous. 
Vorevoeten, voor-, zw. ww. tr. De voeten vernieuwen 
van (eene „hose"). 

Vorevoets, vor-, bijw. Aanstonds, onmiddellijk. 

Vorevolger, voor-, znw. m. Uitvoerder (van 
een testament). 
Vorevonnisse, voor-, -vondenisse, znw. vr. Voor 
vroeger vonnis of oordeel.-afgaand of 
Vorevorderen, znw m. mv. Hetz. als v o r d e r s 
en vorevaderen. 
Vorevragen, voor-, zw. ww. intr.; als znw., dal 

V. hebben, de eerste vraag doen. 
Vorevrede, voor-, znw. m. Vroeger gesloten 
vrede of getroffen zoen. 
Vorewacht, voor-, deelw. bnw. Bedachtzaam, 
voorzichtig. 
Vorewachten, voor-, zw. ww. — I. Trans. 
i) Bewaken, behoeden. 2) iem. vrijwaren van ; iets 
van iemand keeren. 3) van te voren nagaan, overpeinzen. 
-- II. Wederk. i) Zich wachten. 2) voor 
iets zorgen, er op bedacht zijn. 3) iets verwachten, 
vermoeden of gedachte op iets hebben. 

Vorewaer, vor-, bijw. Voorwaar, voorzeker. 
Vorewaerde, voor-, -werde, -worde, -voorde, 

-waert, -wort, znw. vr. i) Overeenkomst, verdrag, 
contract; huwelijcsvorewaerde, huwelike v.; verbond; 
VOREWINNEN. 

afspraak; in voreworden werden, onderling afspreken, 
met elkaar overeenkomen, zich verbinden; v. ^ aengeen, 
een contract sluiten ; v. houden, een contract 
nakomen, uitvoeren. a) de bepalingen van een contract, 
de daaraan verbonden voorwaarden. 3) beperking; 
mit vorwaerden, met beperkende bepalingen. 

Vorewaerde, voor-, znw. vr. i) Voorhoede. 
2) voorwacht, de wacht in het begin van den nacht. 
Vorewaerden, vor-, -werden, zw. ww. tr. Over


iets,

omtrent ets, bij contract bepalen, bedingen. 

Vorewaerdich, voor-, -werdich, -woordich, bnw. 
Trouw, nauwgezet met betrekking tot een eens 
gegeven woord, eene gemaakte afspraak ; van de 
woorden zelve, trouw, betrouwbaar, oprecht ; vorwerdeghe 
woort ende grote giehien eren den man 
meest. 

Vorewaerdicheit, voor-, znw. vr. Contract, 
overeenkomst ; ook : de bepalingen of voorwaarden 
er van. 

Vorewaert , voor-, bijw. i) Van plaats : voorwaarts, 
vooruit; v. gaen; hi voer emmer v. henen den 
weck te enz. ; voorover; v. bogen. 2) van tijd : in 
het vervolg, hierna ; voortaan, van nu af, verder; 
scejenen die nu sin ende die v. wesen selen ; ook 
vorewaerts. 3) te verre vorw. sf reken, te ver gaan 
in zijne woorden, zich verpraten of voorbijpraten; 

v. keren, bevorderen. 
Vorewaertan, voor-, vort-, -waerdan, bijw. Verder 
; in het vervolg. 
Vorewaertmere, vort-, voor-, -meer, -mee, bijw. 
In het vervolg, verder; voortaan, van nu af. 
Vorewake, voor-, znw. vr. De wacht in den 
laten avond en voornacht, het eerste deel der nachtwake. 
— Vorewaker. 

Voreware. Zie v o r e w a e r. 

Voreweetschap. Hetz. als vo r e w e t e n s c h a p. 

Vorewegen , vor-, st. ww. — I. Trans. Overwegen, 
overpeinzen. -- II. Intr. Overwegen, zwaarder 
zijn. 
Voreweigeringe, voor-, znw. vr. Weigering; 
enen v. doen. 
Vorewenden, voor-, zw. ww. tr. (16de eeuw). 
Aanvoeren (ter verontschuldiging). 
Voreweren, voor-, zw. ww. tr. Beschermen, 
beschutten tegen, vrijwaren. 
Voreweringe, voor-, znw. vr. Versterking, ver 
-dedigingswerk. 

Vorewerc, voor-, -warc, znw. o. i) Boerenhoeve, 
die bij een grooter hoofdgoed behoort „praedium" ; 
vooral bij kloosters behoorende, ook „munnikshuizen" 
geheeten ; gehucht. 2) verdedigingswerk, borstwering. 


Vorewerken, voor-, zw. ww. tr. Het eerst 
behandelen of bewerken (wijn aan de kraan). 
Vorewerp, voor-, - wor,b, znw. o. en m. Voorwerp, 
object. 

Vorewerpen , voor-, st. ww. tr. i) Voorwerpen, 
toewerpen, voedsel. 2) voor de voeten werpen, 
verwijten. 

Vorewerpinge, znw. vr. Aanloksel. 

Vorewesen, st. ww. intr. Aan het hoofd staan. 

Voreweser, voor-, znw. m. Opziener, voogd, 

bestuurder, president (oostmnl.). 
Voreweten, voor-, onr. ww. tr. Van te voren 
weten. 2) als znw., voorkennis, medeweten. 

Vorewetende , -wetentheit, -wetenschap.

-weelschij5; -wetich, -weticheit, voorkennis, me e


weten. 

Vorewjjeh , voor-, znw. m. De eerste gelederen 
eener slagorde; het beginnen met den strijd; misschien 
ook : het behalen van voordeel op den vijand.

Vorewijf3 voor-, znw. o. Vorige echtgenoote.

Vorewiken, voor-, st. ww. intr. i) De wijk nemen, 
eene schuilplaats zoeken. 2) wijken voor iets. 3) van 
was, week zijn, indrukken nalatende. 

Vorewileore, voor-, -wilcoor, znw. vr. Vroegere 
„wilcore" of besluit. 
Vorewinnen, voor-, st. ww. tr. i) Van te voren 


666 VOREWINTER, 

winnen, opleggen, voorraad. 2) bezorgen, ver 

aan een ander.-schaffen, 

Vorewinter, voor-, znw. m. Het late najaar. 

Vorewisen, voor-, zw. ww. tr. i) Aantoonen, 
mededeelen, iets dat later gebeuren zal. 2) vooraf 
bij vonnis eene verklaring ten behoeve van iemand 
doen ; dal voorwijsde vonnesse. — Vorewisinge. 

Vorewolle, voor-, znw. vr. Fijne wol van de 
beste soort. — Vorewollen, bnw.

Vorko, voorke, vorc, znw. vr. i) Vork, ook als 
naam van landbouwgereedschappen. 2) gevorkte 
takjes of ranken. Verklw. vorskijn. 

Vorcht, vorgte. Zie vrucht, vruchten. 
Vorline, voorlinc, znw. m. Naam van eene 
landmaat. 

Vorme, voorme, znw. vr. i) Vorm, model. 2) vorm, 
gestalte; menschelike vorme aennemen, van Christus. 
3) mans vorme, de mannelijke geslachtsdeelen. 4) 
wijze van rechtspleging, de rechtsvormen ; vorme 
van rechte. 5) wijze van doen, gedrag; mids anal 
comt hem een manlijc vorme. 6) voorwaarde; die 
ftaeys tien jeer te houden op dese vorme. Verklw. 
vormkin, voormken. 

Vormeenie, voirmeknie, znw. m. Volle neef of 

nicht. 

Vormen, zw. ww. tr. Vormen ; vervaardigen. 

Vormen, zw. ww. tr. Hetz. als v e r m e n. — 
Vormin e, vormsel. 

Vorsch, znw. vr. Kikvorsch ; verklw. vorskijn, 
-ken, vorschelkijn. 
Vorsch, vors, bnw. Hetz. als v e r s c h; ook: 
gaaf, ongeschonden ; den seghel vors ende al gheheel. 

Vorsehe, znw. Zie v e r s c h e. 

Vorsche, bijw. Pas, nog kort te voren. Hetz. als 
v e r s c h, bijw. 
Vorscharine, znw. m. Hetz. als v o r s c h e h ar 
i n c. Versche of groene haring. 

Vorst, vorste, znw. m. Vorst, vrieskoude; vriezend 
weer; so wanneer dat een onlovelic vorst is 
ende het zeere vriest. 

Vorst, vorste, vurst, gerst, znw. vr. en m. Nok 

van een huis, punt van het dak. 

Vorst, voorsi(e), znw. m. Vorst, regent; vr. vorstinne. 

Vorst, voorst, bnw. i) Voorste ; vorste voete; 
ívorste let van den vinger. 2) eerst, het eerst. 3) te 
vorst, te vorsten, le(n) voorsten, te alre vorst, vooreerst, 
allereerst; bovenal. 4) als znw., de voorste. 

Vorst, znw. Woud. Hetz als f o r e e s t. 

Vorste, vursíe, vuerste. Zie v e r s t e. 

Vorstelijc, bnw. Van een of den vorst; wiswe 

-ren ende

sekeren bi onser vorste(r)liker eren (oostmnl.). 
-- Vorstelijcheit, vorstelike. 

Vorsten, vursten, vuersten, zw. ww. tr. Hetz. 

als versten. 

Vorsten, zw• ww. tr. Het dak bestrijken (?). 

Vorstendoem, znw. o. Vorstelijke waardigheid; 
vorstendom. 

Vorster, vurster, voster, znw. m. Hetz. als f o r e st 
i e r; ook als benaming der eerste graven van 
Vlaanderen ; in sommige streken (Brabant) in de 
ruimere beteekenis van: bestuurder eener gemeente; 
ook : houtvester, en : gerechtsbode. — Waldvorster 
(limb.), houtvester. — Vorsterie, vorstschap,
waarsch. voor vorsterschaj, de ambtskring of het 
gebied van den „oorster". 

Vorstich, bnw. Vriezend, koud. — Vorsticheit. 

Vort, vut-t, bnw. i) Rot, verrot; ook . voriich. 2) 
bedorven ; verte zeen, bedorven wijn ; sucht die comt 
van vortten bloede, van vorten kumoren. --Vort


heit. 

Vort, znw. m. Wind, scheet. 
Vort, znw. vr. Plaats met een sterken stroom, 
diepte. 

Vort, voort, bijw. i) Vooruit, in de voorwaartsche 
richting; weder ende v., v. ende weder, vooruit 
en achteruit, overal, aan alle kanten, in alle 
richtingen ; bachten ende vort, hetzelfde. 2) verder, 
van plaats ; vooral bij ww.; si gingen vort; enen bet 

VORTGAEN. 

vort leiden. 3) voort, terstond, dadelijk. 4) voorts, 
vervolgens, daarna; also vort, enzoovoort; nu vort, 
nu. 5) verder, in het vervolg, voortaan, van nu af; 

v. ende weder, aanhoudend, voortdurend; meer vort, 
hetz. als vortmere ; sonder ende (znw.) vort; voort 
ende voort, meer en meer. 6) vort drukt bij ww. 
uit: a) de voortdurende werking, o. a. bij vorttellen, 
-horen, -schriven. b) den overgang van den 
een op den ander, o. a. bij leren, seggen, vertellen, 
verco^en. c) voor den dag, te voorschijn, o. a. bij 
voricomen, vorireken e. a. 
Vortaen, voort-, ook vordaen, voordaen, -ane, 
-an, bijw. i) Voort, dadelijk, terstond. 2) voorts, 
vervolgens, verder ; ook : bovendien. 3) voortaan, 
van nu af aan, in het vervolg; van nu v., ook van 

V. ; meer voortan. 4) voorheen, vroeger. 
Vortaenmeer, vordane-, voort-, voord-, -mere, 
-mee, bijw. i) Verder, vervolgens. 2) voortaan, in 
het vervolg. 

Vortbaren, zw. ww. tr. Voortbrengen, kinderen. 

— Vortbaringe.
Vortbat. bijw. Hetz. als v o r t in e e r. 

Vortbieden, st. ww. — I. Trans. i) Voor den dag 
brengen, doen hooren ; sine schone síemme v. den 
lieden. 2) uitsteken, de hand. 3) ten tweeden male 
dagvaarden. — II. Wederk. Zich uitgeven voor. 

Vortbringen, voort-, -brengen, zw. ww. tr. i) Te 
voorschijn brengen, voor den dag brengen, bijbrengen 
aanvoeren. 2) voor den dag brengen, ver 

te koop loopen met. 3) opbrengen, opdienen,-toonen, 
op tafel zetten. 4) voortbrengen, scheppen; baren. 
5) voortbrengen, uiten, spreken. 6) verhalen, vertellen, 
vermelden; verkondigen; iets als zijn gevoelen uiten. 
7) in gebruik brengen, b.v. eene kerkelijke plechtigheid. 
— Vortbringeresse, eene vrouw die het 

leven of het aanzijn schenkt aan kroost, bij overdr. 
ook aan zaken ; vortb. van allen deuchden, gezegd 
van de wijsbegeerte. — Vortbringinge, het 
voortbrengen; het aanbrengen of produceeren (van 
getuigen) ; ook : het voor den dag brengen, ook: 
uit het menschelijk lichaam; die v. der orinen. 

Vortdagen, voort-, zw. ww. tr. Op nieuw dagvaarden. 


Vortdoen, voort-, onr. ww. -- I. Trans. Voor 
den dag brengen, vertoonen, te koop staan of zitten 
met. -- II. Wederk. Vooruitkomen, te voorschijn 
komen, zich voor iets, een krijgstocht, aanbieden. 

Vortdragen, st. ww. — I. Trans. i) Voortdragen, 
verder dragen. 2) te berde brengen, eene 
mededeeling, uiting enz. 3) bevorderen, iemands 
eer; vergrooten, toedoen tot, iemands schande. — 

II. Intr. Baten. 
Vortdringen, st. ww. intr. Voorwaarts dringen. 
Vortdriven, voort-, st. ww. — I. Trans. i) Voortdrijven, 
opjagen. 2) doordrijven. -- II. Intr. Voortgaan. 
Vortdromen, zw. ww. tr. en intr. Voorwaarts 
dringen. 
Vortduren, zw. ww. Voortgaan met iets, blijven 
bij iets ; vort mit lesen duren. 
Vorte. Hetz. als v o r s t e. 
Vorteisch, -eesch, znw. m. Eisch, in rechte. — 
Vorteischen, -eischinge.

Vorten, zw. ww. intr. Een wind laten. 

Vorten2 vurten, zw. ww. intr. Rotten, verrotten. 

Vortenisse, znw. vr. Verrotting, ook : rotheid. 

Vorterven, voort-, zw. ww. tr. Verder bij erfenis 
overbrengen. 

Vortgaen, -gangen, st. ww. intr. i) Voortgaan, 
vooruitgaan, verder gaan. 2) vooruitgaan, vorderen. 
3) naar buiten gaan, heengaan ; ghi moghet wel 
gaen voort, tot het publiek aan het einde van 'eene 
tooneelvertooning. 4) in zijn werk gaan; die besten 
redenen gingen doer voort, werden daar gehoord; 
onrecht laten v., bevorderen. 5) slagen in iets. 
6) vervuld worden, geschieden, zijn beslag krijgen, 
voortgang hebben. — V ortgane, voortgang ; v. 
hebben, van kracht zijn; vooruitgang, het vorderen. 


VORTGEBRINGEN. 

Vortgebringen, st. ww. intr. Hetz. als v o r t. 
br1ngen. 

Vortgegaen, st ww. intr. Hetz. als v o r t g a en.

Vortgeven, st. ww. tr. i) Overgeven, aan een 
ander geven. 2) ingeven ; alst hem de helege geest 
gaf vort. --Vortgever, hij die van het zijne 

mededeelt. 

Vorthalen, zw. ww. tr. i) Voor den dag halen; 
ook : voor den dag brengen, de waarheid. 2) voorttrekken, 
een wagen door paarden. 

Vorthelpen, st. ww. tr. Voorthelpen, aan iern. 
recht laten geschieden. 

Vortheesch, -heeschen. Zie v o r t e e s c h, enz. 

Vorthorten, -hurten, zw. ww. tr. Vooruitrijden, 
tegen een vijand inrijden. 
Vortich, bnw. Rot, rottig. --- Vorticheit. 

Vortkeren, zw. ww. Bevorderen, in de hand 
werken ; o. a. onrecht vortkeren. 
Vortclappen, zw. ww. tr. Voortvertellen, mede. 
deelen. 

Vortcomen, st. ww. intr. i) Te voorschijn komen, 
opkomen, optreden. 2) voortgaan. 3) op tafel komen, 
opgediend worden. 4) voorwaarts komen, naderen. 
5) geboren worden. 6) gebeuren, geschieden. 7) uitkomen, 
aan het licht komen. 

Vortcondigen, -cundigen, zw. ww. tr. Bekend 
maken. 
Vortleggen, zw. ww. tr. 1) Voor den dag halen. 
2) voorleggen, eene vraag. 
Vortleiden, zw. ww. tr. Verder brengen ; voor 
den dag brengen. --- Vortleidinge.

Vortleren, zw. ww. tr. Aan een ander leeren. 

Vortlesen, st. ww. tr. Voor een ander lezen. 

Vortliden, st. ww. intr. Voorbijgaan.

Vortlopen, st. ww. intr. Wegloopen, zich verwijderen. 
Vortmeer , voort-, -mere, -mee, bijw. Voortaan, 
verder, in het vervolg. -- Vortmeeraen, -meeane. 
Vgl. vortaenineer. 

Vortnopen, zw. ww. tr. Aanraken, aanroeren, 
beginnen. 

Vortporren, zw. ww. intr. Verder reizen. 

Vortprocederen, zw. ww. intr. Verder gaan 

met een geding. 

Vortrechten, zw. ww. intr. en tr. Voortgaan 
met een proces ; met de executie op een voorwerp; 
iet v., voortgaan met het proces over eene zaak; 
enen v., voortgaan met recht te doen op iemands 
eisch. 

Vortreisen. Hetz. als vortporren. 

Vortreken, st. ww. tr. Voor den dag halen of 
brengen.

Vortriden, st. ww. intr. Voortrijden.

Vortroepen, st. ww. tr. i) Uitroepen, bekend 
maken. 2) naar voren roepen, voor den dag laten 
komen. 3) bevorderen, doen komen; de menstruën 
vortroejen. 

Vortschieten, st. ww. intr. Snel voor den dag 
komen, toeschieten. 
Vortseggen, zw. ww. tr. Verder vertellen, be


kend maken. 

Vortseilen, -selen, zw. ww. intr. Voortvaren. 

Vortsetten, zw. ww. tr. i) Voortzetten, vervolgen. 
2) bevorderen, vooruitbrengen. 3) op den voor 

brengen, voortrekken; iemands eer bevorde--grond 
ren, maken dat iemand geeerd wordt; als wederk., 
zijne eigene eer zoeken; enen iet v., iemand iets als 
eene goede daad of een goed werk aanrekenen. 4) in


stellen. 5) vertellen, mededeelen. — Vortsettinge.

Vortslaen, st. ww. intr. Voortrijden, inrijden op 
(een vijand). 
Vortspringen, st. ww. intr. Voor den dag 
springen, springende nader komen. 

Vortspruten, zw. en st. ww. intr. i) Voortspruiten, 
voortkomen ; al dat van Adame voorlsj5root. 
2) overerven; vortsj4rntende siecte, besmettelijke, 
overerfelijke ziekte. 

Vortstaen, st. ww. intr. Volharden. 

VOUDEN. 667 

Vortsteken , st. ww. tr. i) Uitsteken, vooruit 
2) vooruitduwen of stooten, iemand.-steken, de hand. 
3) bevorderen, in de hand werken. 
Vortstel, znw. o. i) Hetgeen voorop gesteld 
wordt, praemisse. 2) voorstel; in rechte, eisch. 
Vortstellen, st ww. tr. i) Voor den dag bren. 
gen, ook leugens. 2) bevorderen, iemands belang. 
Vortstoten, st. ww. tr. Hetz. als v o r t s t ek 
e n, 2). 
Vortstriken, st• ww. intr. Zich begeven naar, 
weggaan, heengaan. 

Vorttellen, zw. ww. tr. Voortvertellen. 

Vortterden, -treden, st ww. intr. Vooruittreden. 

Vorttiden, zw. ww. intr. Voorttrekken, voortgaan. 

Vorttien, st. ww. — I. Trans. i) Voorttrekken. 
meetrekken, voortsleepen. 2) verheffen, tot eer en 
aanzien brengen. 3) voor den dag halen. -- II. Intr. 
Hetz. als v o r t t i d e n. 

Vorttogen, zw. ww. tr. Aan den dag leggen, 
aan een ander toonen. 

Vorttrecken , -treken, -trucken, zw. en st. ww. 
tr. i) Voorttrekken, voortsleepen. 2) te voorschijn 
brengen, uitsteken, een lichaamsdeel. 3) verheffen, 
tot eer en aanzien brengen. 

Vortvaren, st ww. intr. i) Verder gaan, voort


aan ; ook van eene zaak, die niemare was vortgevaren 
dat enz., had zich verspreid, was doorgedrongen. 
— Vorttreckinge. 2) voortvaren, 
doorgaan met iets. 

Vortverhuren, -vercopen, -vertellen; -ver


vol ; en, verder gaan met (de procedure van iets). 

Vortvluchtich. Hetz. als v o r e v l u c h t i c h. 

Vortvoeren, zw. ww. tr. i) Tets verder brengen. 

2) Volvoeren. — Vortvoeringe.

Vortvolgen, zw. ww. tr. Vervolgen, voortzetten, 
een weg, een tocht. 
Vortwaert, -aen, -mere. Zie v o r e w a e r t enz. 

Vortwandelen, zw• ww. intr. Omgaan, wandelen 
(met). 

Vortwisen, zw. ww. tr. Aan anderen mededeelen, 
kennis. 

Vortwoekeren, zw. ww. intr. Nieuwe rente 
kweeken ; dat dan (als men niet betaalt) die woeker 
(rente) hooftghelt wezen sal (bij het kapitaal gevoegd 
worden) ende voortwoekeren. 

Vos, znw. m. Vos; verkl. vosgen, voskijn, vossekijn 
; vr. vossinne ; verklw. vossinnekijn ; ook van 
een doortrapt of listig mensch; die helsche vos, de 
duivel. 

Vosroot, bnw. Rood; rood haar hebbende, zoo 
rood als een vos. 

Vossen, bnw. Zie vos s ij n ; ook : vossenvel. 

Vossenstaert, znw. m. Vossenpels, pels van 
vossevel; vossenvel, vosvel. 
Vossenwant, znw. Handschoen of want van 

vossevel. 
Vossijn, vossen, bnw. Van vossevel; vossine boet, 
hoed van vossevel, misschien dracht van rechters. 

Voude, vouwe, znw. vr. z) Vouw, plooi. 2) wijze, 
manier; s2 leident in dezer voeden, legden het zoo 
aan, spraken af; in allen vonden, op alle manieren 
of opzichten; in gheenre, menger voeden ; in der v-n, 
op die wijze, in die mate; in die beste voude keren, 
slaen, ten goede uitleggen. 

Vonden, vouwen, zw. en st. ww. -- I. Trans. 
i) Vouwen, plooien ; wel gevouden, goed gekleed, 
opgeschikt; trechte wouden, een plooi leggen in het 
recht, het verdraaien. 2) verzinnen, uitdenken. 
3) voegen, keeren, wenden; enen ter doget vonden, 
iem. zich tot deugd doen voegen of keeren ; int 
beste v., van de lichtzijde beschouwen, zoo goed 
mogelijk opvatten. 4) bevatten, in zich besluiten. 
5) africhten, dresseeren. 6) bewaren, in zijn gemoed; 
in sin herte v. (een gebod). — II. Wederk. Zich 
voegen; hem te ere dint voeden ; hem in contrarie; 
voeden, oneenig zijn. — III. Intr. Zich voegen of 
schikken; longe die bequaine voet es recht als des 
levens hout. 


668 VOUDER. 

Voeder , znw. m. Een werkman, die vouwt; hij 
behoort tot het lakengilde; vr. voudersche. 

Voudinge, znw. vr. Het vouwen ; ook : vouw, plooi. 

Voudore, znw. vr. Dubbele deur. 

-vont, uitgang achter bepaalde en onbepaalde 
telwoorden, -voud. 
Voute, voul, znw. vr. Gewelf. 
Vracht, vrecht, znw. vr. en m. i) Vracht. 

2) vrachtprijs. 3) vervoermiddel. 
Vrachten, vreclhten, zw. ww. tr. Bevrachten, 
laden; een schi ' ghereet ende ghevrechl. 
Vrachtenaer, znw. m. Vrachtschuit. — Vrachtgoot, 
vrachtwagen. . 

Vrachtman, znw. m. ; vrachtliede, mv. Hij die 

een schip bevracht, die zijne waren in het schip laadt. 
*Vradem, znw. m. Damp. 
Vraem. Zie vrame. 

Vraet, verael, vorael, znw. m. Vraat, gulzigaard; 
vr. vralerse, veraterse. 
Vraet bnw. Vraatzuchtig ; ook vraelsch. — 

Vraetheit, vraetschap, vraetachtich.

Vrage, znw. vr. i) Vraag. 2) quaestie. 

Vragen, vregen, zw. ww. tr. Vragen, ondervragen; 
raets vragen; als znw., eene vraag; sonder 
v., zonder te vragen, zonder complimenten, en: 
zonder dat men behoeft te vragen, blijkbaar; een 
ordeel v., eene beslissing vragen over eene aan 

rechtszaak door den schout aan de schepenen.-hangige 

— Vrager.
Vragewise, -wijs, bijw. Vragenderwijs. 
Vraginge, znw. vr. Het vragen; eene vraag of 
quaestie.
Vrat', vraey, bnw. i) Waar; oprecht; onvervalscht, 
echt. 2) fraai, schoon. 
Vraylike, bijw. Waarlijk, inderdaad. 
Vrac, bnw. Vrekkig, schraapzuchtig, gierig; dat 

si vrat waren die aelmoessen te gheven ; karig; 
zuinig ; waerom bistu vrac din aensehjn te tonen. 
2) slecht; wreed. — Vracheit, vrackicheit, 
vrackelike. 

V racke, znw. m. Vrek. 
Vrame, znw. vr. Voordeel, baat, nut; geldelijk 
voordeel; winst; die edele vrame, de hemelvreugde. 
Hetzelfde als v r o m e. — Vramen. 
Vranc, bnw. i) Vrij ; vranc ende vri, vri ende 
vranc. 2) vrijmoedig; ook: moedig. — Vrankelike, 
vrancic hi op hem reet. 

Vranc, ,franc, znw. m. Naam van eene munt. 

Vrancsch, bnw. Fransch. 

Vrater, znw. m. Vreter, vraat. — Vratich. 

Vrande, vrauwe. Zie v r o u d e, v r o u w e. 

Vrede, verde, znw. m. en vr. i) Vrede, toestand 
van rust zoowel met betrekking tot God en de 
menschen als tot zich zelf, zijn gemoed; rust; vrede 
ende bays ; in sinen vrede, rustig, kalm, op zijn gemak; 
enen den vrede, den heiligen vrede bevelen, iemand 
aan Gods hoede aanbevelen ; te vreden, rustig ; te 
vreden op, niet verstoord op; enen te vreden stellen, 
Betten, tot rust brengen, troosten ; v. maken, rust 
nemen, iets staken ; van werkene vrede maken. 
2) toestand van veiligheid ; v. hebben sins levens, 
niet voor zijn leven behoeven te vreezen; deer sin 
scheien buten vreden, in groot gevaar. 3) vrede na 
strijd of oorlog; ook: wapenstilstand. 4) objectief; 
enen cleine v. doen, hem niet met rust laten, geweldig 
bestoken of aanvallen. 5) de toestand van rechtszekerheid 
binnen een bepaald gebied ; der stat v., 
de toestand van vrede, ontstaan door het geven 
van vrede door twee twistenden op bevel van den 
raad ; vrede gebieden, bieden, eisehen, condigen, aan 
twistende partijen bevelen den „stadvrede" te geven; 
vrede geven, aannemen om den stadvrede te houden; 
vrede okleggen, nemen, de twistende partijen dwingen 
den „stadvrede" te houden niettegenstaande de 
weigering van een hunner ; vrede breken, den aangenomen 
of opgelegden vrede breken door het 
vernieuwen van het gevecht. 6) omheining, afsluiting, 

afperking van een erf. 

VREC. 

Vredeban, znw. m. Plechtige handeling van den 
rechter, waarbij hij een eigenaar uit, en een nieuwen 
eigenaar in het goed „bant" en vervolgens daarover 
vrede gebiedt; ook verdeban, vordeban. 

Vredeboec, znw. m. en o. Het boek waarin de 
van stadswege opgelegde „vreden" worden opgeteekend. 


Vredebrake, verde-, -braes, znw. vr. De breuk 
van den bezworen vrede door het hernieuwen der 
vijandelijkheden met partij. — Vredebreker, 
-brekich, -brekinge.

Vredebrake, znw. m. Vredebreker; vgl. s o e 
brake. — Vredebraker. 

Vredebrief, znw. m. De schriftelijke, door beide 
partijen aan de overheid in te dienen, verklaring 
dat tusschen twee partijen een „stadvrede" gesloten 
is. 

Vrededach, znw. m. De dag waarop een „stadvrede" 
ingaat; een dag, waarop men vrede houden 
moet, waarop de wapenen moeten rusten, de rijksvrede 
„trenga Dei" moet worden gehandhaafd; 
ook vredeldach. 

Vredegisel, znw. m. Een gijzelaar als borg voor 
het bewaren van een „(stad)vrede". 

Vredecogge, znw. m. Een „kogge" bestemd om 
den vrede en de veiligheid op zee te handhaven. 
Vredecore, znw. vr. Eene verordening, waarbij 
de handhaving van den „stadvrede" geboden wordt. 
Vredecruce, znw. vr., mv. vredecrucen, het gebied 

van eene stad, waar eene „stadvrede" geldt. 

Vredeljj e , bnw. Vreedzaam, vredig. --Vredelike, 
in vrede, op eene vreedzame of vredelievende 
wijze, ook : zóó dat men met rust gelaten, in de uit 

een recht niet gestoord wordt. ---oefening van 
Vredelijeheit, ook : eendracht. 

Vredelie, znw. o. Verzoening. 

Vredeloos , bnw. V. leggen, aan iem., die gevlucht 
is na net bedrijven eener zware misdaad en 
zich op deze wijze aan het vonnis onttrekt, bij 
rechterlijk vonnis de bescherming van het recht ontzeggen, 
hem vogelvrij verklaren ; vredeloos liede, die 
„vredeloos geleit" zijn. 

Vredemaker, znw. m. i) Scheidsrechter. — Vredemakinge. 
2) in sommige dorpen onder het 
rechtsgebied eener stad behoorende (om Medemblik, 
Hoorn, Edam) vertegenwoordiger en bestuurder 
der plattelandsbevolking, die o. a. vrede mocht 
opleggen. 

Vreden, zw. ww. tr. i) Bevredigen, tot vrede 
brengen ; verzoenen ; gevredet sin ojb, niet meer verstoord 
op. 2) den stadvrede gebieden, opleggen over 
een straatgevecht. 3) omheinen, afperken, een erf. 

Vreder, znw. m. Hij die den stadvrede aan strijdende 
partijen oplegt. 
Vredesam, vreed-, -som, bnw. Vreedzaam. — 
Vredesamheit, -samich, -samicheit, -sawlike. 

Vredenemer. Zie bij v r e d e, 5). 

Vredeschip. Zie vrede c o g g e. 

Vredeweigeringe, znw. vr. De weigering om 
zich tot het houden van den geeischten „stadvrede" 
te verbinden. 

Vredich, bnw. i) Vreedzaam, rustig. 2) vredich 
lent, waarsch.: afgesloten land. 
Vredinge, znw. vr. Afsluiting of omheining van 

een erf. 

Vreelnt. Zie vremt. 

Vreendelike, vreen(t)schap, vreent. Zie 

vriendelike enz. 

Vreesachtich, bnw. Vreesachtig, bekommerd 

van gemoed. 

Vreesam, vreessam, bnw. Vreeselijk. 

Vreeschen. Zie v r e i s e h e n. 

Vreesen. Zie v r e s e n. 

Vreet. Zie w r e e-t. 

Vreischen, vreeschen, zw. ww. tr. i) Vragen, 
informeeren. z) vernemen, te weten komen. 3) vernemen, 
zien, bespeuren. 
Vrec, vrecheit, vrecke. Zie v r a c, v r a c k e. 


VREMDELIJCHEIT. 

Vremdelijeheit, znw. vr. Vreemde manieren, 
zonderling gedrag. 
Vremde. Zie vremt. 
Vremdelike, bijw. Op eene vreemde of zonder 
wijze.-linge 

Vremden, vreemden, vremeden, zw. ww. — I. 

Trans. Vervreemden. — H. Wederk. Zich verwijderd 
houden (van), (iets) ontwijken. 
Vremdicheit, vreemd-, znw. vr. Vreemdheid, 
zonderlingheid. 
Vromen, zw. ww. tr. Vremnen Ier mouden, ter 
aarde werpen, tegen den grond slaan. 

Vremt, vreemt, vremde, bnw. i) Vreemd, niet 
eigen, van een ander. 2) vreemd, niet inheemsch; 
iemand vremder(s), een vreemdeling, een ander; een 
vremt, een ander. 3) vreemd, zonderling; hel gevel, 
hevel mi vremt, vremde, het bevreemdt mij. 4) 
vreemd, zich niet te huis gevoelende ; in een ander 
woestine, daer wi ellendich ende vremde waren. 5) 

vreemd, zeldzaam, ongehoord. 

Vromtheit, vreeml-, znw. vr. i) Vreemdheid, 
zonderlingheid, wonderlijkheid; iets vreemds, een 
wonder. 2) verwondering, bevreemding; v. hebben. 
3) vreemdelingschap ; dal Zant haerre vremtheit. 

Vrendeloos, vrendelijc, vrent. Zie v r i e nd 
eloos enz. 

Vrese, vreese, znw. vr. i) Gevaar; risico. 2) een 
dijksvak dat gevaar opleverde voor het behoud der 
waterkeering. 3) vrees, angst. 4) als bnw., gevaar 

precair.-lijk; 

Vreselijc, bnw. i) Gevaarlijk. 2) verschrikkelijk. 
3) wreed, hard. 4) vreeselijk, geducht. — Vreseljjcheit; 
vreselike, ook als bijw. van graad. 

Vreseloos, vreese-, vreeze-, bnw. Zorgeloos. 

Vresen, vreesen, zw. ww. — I. Trans. i) In gevaar 
brengen ; dal een lemj5eest hadde dal sci5 zere gevreest 
also dal si waenden scuren. 2) bevreesd of 
bang maken ; dreigen; gevreest, beangst. 3) vreezen, 
duchten. — II. Wederk. Zich bang of beangst maken, 
vreezen, duchten. 

Vreten, st. ww. tr. Opvreten, verslinden. — 
Vretinge.

Vretten, zw. ww. tr. Afweiden, afgrazen, doen 
afvreten, gras e. a. (oostmnl.). 

Vreuchde, vreuchl, vruechl, znw. vr. Blijdschap, 
vroolijkheid, vreugde ; ook vreude, vrude, vroechde, 
vrogede, vroeghede. — Vreuchdenrijc, genoeglijk, 
vroolijk. 

Vreuehdeljjc , vruechd-, bijw. Genoeglijk ; gelukkig, 
gelukzalig. — Vreuchdelij cheit, vreuchdelike. 


Vreuchden, vruechden, vroechden, vreuden, zw. 

ww. wederk. en intr. Zich verheugen, vreugde ge


nieten, zich gelukkig gevoelen ; ook vreugen, hem 

vreugen. 

Vrevel, znw. m. Gewelddaad. 

Vrevelheit, verevelheit, znw. vr. Driestheid, 

vermetelheid. 

Vrevelijc, bnw. i) Driest, brutaal, vermetel. 

2) verdorven, verkeerd, slecht. — Vrevelijeheit,

vrevelmoedich. 

Vrevelike, vravelike, bijw. Op eene drieste, 

onbeschaamde, aanmatigende wijze.

Vri, bnw. i)Edel, vrijheerlijk, vrijmachtig; ook 

als titel van God en Christus, Maria, heiligen, 

vorstelijke en adellijke personen. 2) edelgeboren ; 

vrijgeboren, vrij. 3) vrij van iets, van eene schuld, 

een last e. a. ; vri ende quite ; vri schelden ; vrij 

van het betalen van accijns. 4) vrij, van een goed, 

eene abdij; onbezwaard; ene vrië stede, die geene 

rente te betalen heeft. 5) edelaardig, van personen; 

voortreffelijk, van zaken; dal vrie, de hemel. 6) 

vrijwillig; Venus, ic ben u vri eigen. 7) vri slaen, 

vrij zijn (= ledich sloren) ; des vri slaen, vrij loopen 

van iets, aan iets ontkomen. 8) verheugd, blij ; so 

waer ic int herle wel vri. 9) gemeenzaam, zich 

vrij gevoelende tegenover iem.; een die tollen marc 


grave die vryesle was, seide te hem. zo) vrij, veilig; 

VRIHEIT. 669 

die stralen vri maken ; vri vast geleide, ook voor 
dijkplichtigen bij de schouw of liet werken aan, het 
gaan van en naar een dijk. i i) trouw ; ghi heren, 
die mi sit van herten vri. 12) vreemd (?) ; hel 
hevel, gevel mi vri, het bevreemdt, verwondert mij. 
13) als znw. : a) de vrijheid ; dal hi den zeerover 
vrij gaf. b) gronden in de ambachten van Zeeland 
die vrij waren van de betaling van schot en bede. 
14) als bijw. waarlijk, hetz. als v r i 1 i k e. 

Vridach, vrindach, frindach, vriendach, znw. m. 

Vrijdag ; goede vridach. — Vridachmarct. 

Vridom, znw. Vrijheid (vla., 16e eeuw). 

Vrie , znw. vr. i) Liefde, zoowel geestelijke als 
zinnelijke. 2) vrijheid. 

Vriede, znw. vr. Hetz. als v r i h e d e. 

Vrië e , bnw. Hetz. als v r i, i). 

Vrieigen, znw. o. Eigen goed, allodium. 

Vrieheit. Zie v r i h e i t. 

Vrië]41c. Hetz. als v r i 1 ij c. Als een vrij man. 

Vrieline, znw. m. Vrijer, beminde. 

Vriën, zw. ww. tr. i) Bevrijden, vrij maken; in 

vrijheid stellen ; ook wederk., zich de vrijheid hergeven 
door ontsnapping ; vrij maken van lasten, 
vooral geldelijke ; vriën ende waren, vrijwaren ; 
iel van hem (seleen) v., een last van zich afwentelen, 
zich van iets bevrijden, ook van het gemoed ; iets 
aflossen. 2) beschermen, beveiligen ; den stroom v. 
3) vrijhouden, wijden, een dag aan den dienst van 
een heilige. 

Vriën, zw. ww. — I. Trans. i) Een liefdeaanzoek 
bij iem. doen, liefdebetrekkingen met iemand aan 

2) vleiend smeeken ; ook : vragen in het-knoopen. 
algemeen. — II. Intr. Eene minnarij hebben, zich 
met minnarij en inlaten. 

Vriende, znw. vr. Vriendschap. 

Vriendelije, vrendelijc, vrenteljc, vruntljc, bnw. 
i) Vriendelijk, welwillend, voorkomend. 2) (be)minnend, 
in eene innige verstandhouding staande ; die 
twee v. gelieve. 3) vriendschappelijk. — Vriende-
Iijeheit, vriendelike , ook : in vrede, in der minne, 
in eene goede verstandhouding. 

Vriendeloos, bnw. Zonder vriend of vrienden; 
ook : zonder verwanten. 
Vriendinne, znw. vr. i) Vriendin. 2) bijzit, ge


liefde. 

Vrienschap. Zie v r i e n t s c h a p. 

Vrient , vrinl, vrenl, vrunl, znw. m. i) Vriend; 

Ie vriende houden; Gods vrient, christen; ook: 
menseh; verklw. vriendekijn, vruntkijn, -ken. 2) 
minnaar. 3) familielid, verwant. 4) als bnw., vriendelijk, 
vriendschappelijk; comp. vriender, vrinder, 
meer genegen. 

Vrienthout , bnw. Vriendhoudend, trouw, een 
warm vriendenhart hebbende. 
Vrientschap , vrien-, vrinl-, vrunl-, znw. vr. 
Vriendschappelijke gezindheid, vriendschap, vriend 

ook genadige gezindheid, van God-schapsverbond ; 
en een heilige; Gods v. dal hi verboorl ende sin 
ziele hi verliesel; die v. van Sinte Jan drinken. 

Vier, znw. m. Vrijer ; beminde, geliefde. 
Vriërie, znw. vr. Minnarij ; die v., die hi des 
nachts hadde gedreven. 

Vriesch, bnw. Friesch; als znw. o. Het Friesch. 

Vriese, znw. vr. Vorst. 

Vriesen, st. ww. onpers. i) Vriezen, koud zijn ; hel 

was des nachts seer g evrosen. 2) het koud hebben ; hel 
was cout, Peteren vrees sere. 
Vriesewonde, vrese-, znw. vr. Naam van eene 

geneeskrachtige plant, orpinum. 

Vrigeleide, znw. Vrigeleiden, ww. 

Vrigeven, st. ww. tr. Kwijtschelden. 

Vrl rave -greve, znw. m. Veemgraaf, veem 


rechter.. — Vrigraefschap.

Vriheit, 
Vriheit,Vriheit, vrie-, -bede, znw. vr. i) Vrijheid. 2) 
voorrecht, privilege ; ook : de bij privilege verkregen 
ontheffing van lasten, vrijdom. 3) immuniteit, een 
rechtsdistrict uit een grooter afgezonderd en aan de 
gewone rechtsbedeeling onttrokken ; der - slat v., het 


670 VRIIIERTICH. 

terrein buiten den stadsmuur, dat tot het stedelijk 
rechtsgebied behoorde. 4) edelaardigheid, edelmoedigheid 
; mildheid. — Vriheitsbrief. 

Vrihertich , bnw. Edel, edelaardig, edelmoedig. 

— Vriherticheit. 
Vrihof, znw. m. Hetz. als v r ij t h o f. 

Vrihere, znw. m. De edelman, die op eigen 
kosten te paard krijgsdienst verricht en van gravenschot 
vrij is ; edelman. 

Vrihouden, st. ww. tr. Beschermen, behoeden. 
Vrihuus, -buys, znw. o. Vrijplaats, asiel; ook: 
vri5laetse. 

Vriïcheit. Hetz. als v r i h e i t. 
Vrijthof, znw. m. en o. Afgesloten terrein, besloten 
hof, tuin; ook bij een kerk of klooster, kerkhof 
(ook voor begraafplaats dienende). 
Vrilaet, znw. m. Vrije „laat" (zie 1 a e t) ; vr. 
vrilatige (vlaamsch,). . 
Vrilant, znw. o. Land dat vrij was van dijklast. 
Vrilaten, st ww. tr. Vrijlaten, emancipeeren. — 
Vrilatinge.

Vrilike, vrie-, bijw. i) Als vrij man, met of in 
vrijheid. 2) vrijelijk, vrij, onbeschroomd, naar goedvinden. 
3) waarlijk; ook met eene ontk., waarlijk 
of zeker niet; gelovets v., geloof het vrij, gerust. 

Vrilinc, znw. m. Minnaar. Vgl. v r i e 1 i n c. 

Vrimarct, -market, -merci, znw. vr. Vrijmarkt, 
vrije markt. Vgl. m a r c t v r ede. 
Vrimeester, znw. m. Meester, in een gild. 
Vrimoedich, vrie-. Hetz. als v r i h e r t i c h. — 

Vrimoedicheit. 

Vrinacht, znw. vr. Vrijdagnacht, de nacht voor 
Goeden Vrijdag. 

Vrindach. Zie v r i d a c h. 

Vrisch. Zie f r i s c h en v e r s c h. 

Vrisehelden, st. ww. tr. Zie bij v r i. 

Vrist. Zie verste. 

Vristat, znw. vr. Vrije stad. 

Vriwaren, zw. ww. tr. Waarborgen. 

Vriwillons, bijw. Met vrijen wil. 

Vriwillich, bnw. Bereidwillig. — Vriwillichlike. 


Vriwillieheit, znw. vr. Vrijmachtige wil, vrije 
wil (van God).
Vro , vroo, vroe, bnw. Blij, vroolijk, verheugd; 
willich ende vro ; ic mochie wezen lierde vro als 

enz., in mijn schik zijn, blij over, ingenomen met 
iets (met den gen.). 
Vrocht, vrochte. Zie vrucht, Ie en 2de Art. 

Vroe , vro, bijw. Vroeg ; vroeg in den morgen; 
so v. als, zoodra ; te vroe, te vroeg, vóór den tijd; 
hi is sinen meister (onderwijzer) te v. onllo6en ; iron., 
het dochte den menegen (die er gekwetst of gedood 
werd) herde vroe, dat hi ten stride tomen was. Vgl. 
s p a d e. 

Vroech, vrooch. Hetz. als v r o e. 
Vroaeheit, znw. vr. Vroegte ; morgen metier 
vroecheiden. 
Vroechwaken, vroe-, zw. ww. intr. In de 
vroegte wakker liggen ; in vroewaken liggen. 

Vroeger. Zie w r o e g e r. 

Vroede, znw. vr. Wijsheid, verstand ; buien v., 
van zijn verstand beroofd. 
Vroedelike , bijw. Met verstand, wijs, op eene 
verstandige wijze. 

Vroedemoeder, -moer, znw. vr. Vroedvrouw. 

Vroeden, zw. ww. — I. Intr. i) Wijs zijn, verstandig 
zijn, verstand hebben. — II. Wederk. Begrijpen, 
beseffen, inzien. — III. Trans. Weten, te 
weten komen. 

Vroeder. Zie bij v r o e t. 

Vroedevrouwe, vroe-, znw. vr. Vroedvrouw. 

Vroedom, vroeddom, znw. m. en o. Wijsheid, 
voorlichting, advies van een ander lichaam, dat 
men heeft gevraagd ; hovel (z. ald., 5) ende vroedom. 

Vroemisse, vroeelh-, -finesse, znw. vr. Vroegmis. 

Vroemoeder, -moer. Zie v r o e d e m o e d e r. 

VROONRECHT. 

Vroemorgen, znw. m. De vroege morgen. — 
Vroemorens, bijw. 

Vroescap. Zie v r o e t s c h a p. 

Vroet, vrool, bnw. i) Wijs, verstandig ; vroede 
vrouwe, moeder, vroedvrouw; ere dinc v. sin, iets 
begrijpen ; des sit vroet, wees daarvan zeker; vroeder 
of bal vroet maken, m. d. gen., inlichten; 
vroeder sin, op de hoogte zijn. 2) slim. 3) door 
ervaring wijs ; vroel sin van ere dinc, de oplossing 
eener moeilijke quaestie kennen. 

Vroeten. Zie wroeten. 
Vroetheit znw. vr. Verstand, beleid. 
Vroetlike. Hetz. als vroede 1 i k e. 
Vroetman, znw. m. Hetz. als een vroed e 


(v r o e t) ; eens vroelmans rad es dicke god. 

Vroetschap , vroescha6, znw. vr. i) Wijsheid, 
verstand. 2) collectief, de door ervaring wijze burgers 
eener stad, hier en daar een bepaald college vormende. 

Vroetwjjf, znw. o. Vroedvrouw. 

Vroewake. Zie vroechwake. 

Vroheit, znw. vr. Vroolijkheid. 

VroyUjc, vrolijc, bnw. i) Verheugd, blij, vroolijk. 
2) liefelijk, schoon. — Vroylike, vroylijcheit.

Vroyliken, vroliken, zw. ww. intr. Pret maken. 

Vroyli csane, vroljc-, znw. m. Jubellied, feestzang. 

Vrome, vroom, znw. vr. i) Voordeel, baat, nut; 
Ie vromen staen, van nut zijn. 2) winst. 

Vrome, vroom, bnw. i) Flink, krachtig ; kloek 
gebouwd ; v. van lichame ; ook van dieren ; een 
vroom starck groot beer ; gezond ; wes vrome,-vaarwel. 
2) sterk, stevig, van zaken ; menighe vrome 
lancen. 3) dapper, flink, moedig, stout; ook vromel. 

Vromel jjc, bnw. i) Nuttig. 2) dapper. 
Vromelike, bijw. i) Ferm, kloek, flink. 2) dapper, 
stout, moedig. 

Vromen, zw. ww. intr. i) Opwassen, flink worden. 
2) voordeelig of goed zijn voor. 3) de vruchten 
van iets plukken, de voordeelen van iets trekken. 
4) nuttig zijn, baten. 5) te beurt vallen ; wie zwel 
besuert dien zal dal zuete snit rechte vromen. 

Vromich, bnw. Flink, kloek; dapper, stout. — 
Vromicheit. 
Vromoedicheit, znw. vr. Opgewektheid, gezelligheid. 
Vrone, znw. m. Overste, heer; der martelare v. 
of der marteliën v., de martelaar bij uitnemendheid, 
gezegd van Christus. 
Vronen bnw. Heilig; dat truce vrone, eig. „des 
Heeren". 

Vronen vroon, znw. m. of o. i) Domein. 2) hetz. 
als v r o o n w a t e r. 3) land dat bij overeenkomst 
„vrij" bedijkt was, d. i. dat niet in de gewone 
onderhoudslasten behoefde bij te dragen, in de 
bedijkingen in Zeeland, Voorne en Putten. 

Vronebode, znw. m. (oostmnl.). Gerechtsdienaar. 

Vronelde , znw. vr. Vronelden strate, de melk 

-weg (nederr.). 

Vronen, vroonen, zw. ww. tr. i) Uitwinnen, 
executeeren, den vrijen eigendom bij rechterlijke 
uitspraak toewijzen. 2) arresteeren, gevangen nemen. 
3) in beslag nemen. — Vroninge.

Vroner, znw. m. Hij die de vroonvisscherij heeft 
gepacht. 

Vroom. Zie vrome. 

Vroomheit, znw. vr. Dapperheid, kloekheid. 

Vroon. Zie v r o n e. 

Vroonbrief, znw. m. Akte betreffende een „vroon" 
of Bene „vroning." 
Vroongers, vronengeers, znw. Een weiland dat 
den heer behoort. 
Vroonhurer, -huurre, znw. m. Huurder van het 
„vroon", vermoedelijk van „vroonwater" ; ook vroonliede 
(mv.). 
Vroonlant, znw. o. i) Land dat den heer toebehoort. 
2) land met heerlijke rechten bezwaard. 
Vroonmeester, znw. m. Opzichter over de ,,vroon. 
wateren". 
Vroonrecht, znw. o. Eene boete wegens het 


VROONSC H AP. 

schenden van des graven recht op een vroon, domeinrecht, 
waarsch. wegens het visschen in ,,vroon water". 


Vroonsehap, znw. vr. en o. De waarde van het 
„vroonwater". 
Vroonte, znw. vr. t) Heerenland (?). 2) gevangenis. 


Vroontenaer, -eer, znw. m. Een vertegenwoordiger 
van het landsheerlijk gezag, die de plaats van 
den „amman" waarneemt, 's heeren officier ; waarsch. 
ook hetz. als „vronebode". 

Vroonvisch, znw. Visch gevangen in ,,vroon water" 
; gewoonlijk : zalm, steur en elft, doch ook 
kleine riviervisch en haring. 
Vroonvisscherie, znw. vr. Visscherij in ,,vroon water". 
Vroonwater, znw. o. Wateren die aan den landsheer 
behooren, of behoord hebben ; ook alleen 
vroonen genoemd. 
Vroonwout, vronen-, znw. o. Een aan den landsheer 
toebehoorend bosch, vorstelijke warande. 
Vroude, vrouwe, vrouwede, znw. vr. Vreugde, 
blijdschap, genot; v. driven, genoegen smaken, ver 
scheppen ; zaligheid; een zalig oogenblik;-maak 
van den vhf zo-ouden (van Maria ; ook blischap in 
deze bet.); de hemelvreugde. — Vroudenrjje, 
vreugdenrijk. 

Vroudelijc, bnw. Vroolijk. 

Vroudellke, vrowde-, bijw. Met vreugde. 

Vrouden , zw. ww. wederk. Zich verheugen. 

Vroulijeheit. Zie vrouwelij cheit. 

Vrousehap. Zie v r o u w s c h a p. 

Vrouwe, vrauwe, vrouw, vruwe, vrou, znw. vr. 
i) Meesteres, vrouwe; dat men in velen husen ne 
weet welc die vrouwe is of die niaghel (dienstbode); 
heeren ende vrouwen ; koningin ; dal ic was vrouwe 
van Arragoen; vrouw uit den aanzienlijken stand, 
dame; dat overlalljc is in eens jboorlers zeef, dat 
en is niet te veel in een vrouwe; van Maria; Onse 

Vrouwe, onse lieve Vrouwe; Vrouwe der Vrouwen; 

koningin van iemands hart; voorafgaande aan een 

eigennaam ; eershalve bij verwantschapsnamen ; mijn 

vrouwe min moeder. 2) vrouw, in het algemeen, in 

deze beteekenis begint het in de middeleeuwen het 

woord waf te verdringen ; als dit sin vrouwe sin 

waf hoorde; verklw. vrouwekijn, vroukijn, vrougen, 

vrouwelijn. 3) van hetgeen door iets wordt be


heerscht; aldus es miede (geld) der minnen vrouwe. 

4) van hetgeen den voorrang, de eerste plaats ver


dient; dat lans is vrouwe boven allen anderen lan


den ; (een geneesmiddel is) vrouwe vinder medicinen. 

Vrouwelijo, bnw. Vrouwelijk. — Vrouwe lijeheit, 
vroul jcheit, de vrouwelijke geslachtsdeelen. 

Vrouwen, zw. ww. — I. Trans. Verblijden, ver 

Zich verheugen. -heugen. — II. Wederk. 

Vrouwenavont, znw. m. Onser liever -, de 

avond of dag vóór een der aan Maria gewijde hei


lige dagen. 

Vrouwenbeddestro, -bedstro, znw. o. Naam 

van eene plant. 

Vrouwenbeelt , znw. o. Vrouw. 

Vrouwenborst, vrouwe-, znw. vr. 

Vrouwendach, znw. m. Maria Lichtmis, 2 Fe


bruari. 

Vrouwengeraet, znw. o. Kleeding en benoo


digdheden eener vrouw. 

Vrouwenhabijt, znw. o. Kleedingstuk eener 

vrouw. 

Vrouwenherte, znw. o. ; v. en es niet van stale, 

van stene. 
Vrouwenhoyke, -caproen, -eleet, mv. -cleder. 
Vrouwenelooster, znw. o. en m. 
Vrouwenerame, vrouwe-, znw. vr. Huis waar 

eene kraamvrouw is. 
Vrouwenconne, znw. o. Het vrouwelijk geslacht. 
Vrouwencracht, vrouwe-, vrouw-, -craft, znw. 

vr. Geweld gepleegd aan eene vrouw, verkrachting. 

— Vrouwencrachter. 
VULICHEIT. 6r 

Vrouwenl}jf , znw. o. Vrouw. 
Vrouwenlist, -mamme, -male, -minne, liefde. 
Vrouwenname, vrouwe-, -naem, znw. m. Vrouw. 


Vrouwenpersone, vrouwe-, vrou-, jersoon, 

znw. vr. Vrouw. 
Vrouwenschinner, -selzenner, znw. m. Ver


krachter. 
Vrouwensehoe, znw. m. Vrouweschoen. 
Vrouwensponne, -soon, znw. Moedermelk, zog. 
Vrouwenstonden, znw. vr. mv. Menstruatie. 
Vrouwenvereracht, znw. o. ; -vererachter.
Vrouwenvolc, vrouwe-, znw. o. De vrouwelijke 

bevolking, de vrouwen eener plaats. 
Vrouwenwee, vrouwe-, znw. o. Bevalling. 
Vrouwsehap, vrou-, vrau-, znw. o. De vrouwen; 
de dames; ook : de vrouw in het algemeen; tvrausca/ 
wil gkesien sin. 
Vrucht, vrocki, znw. vr. i) Vrucht, van boom 
en veld, van dieren, van den mensch ; vrucht dragen, 
mit vruckle bevaen sin; bevrucht, zwanger zijn. 2) 
een wezen, mensch; Ysalde die edel vrucht. 3) inkomsten, 
opbrengsten, voordeelen. 
Vrucht, vruchte, vrucht, znw. vr. Vrees. 
Vruehtbaer, -bar, -ber, bnw. i) Vruchtdragende. 
2) bevrucht. 3) vruchtbaar. 4) met den dat., nuttig; 

gheen dine en is behageliker Gode ende ons vrucht 
waar men iets aan heeft; een v. an/wont-baerre. 5) 
envolchde niet. — Vruchtbaerheit, -baerlijc,

, 

1 cheat, -like ; -barich, -baricheit. 

Vruchtelijc, vrochtel jc, bnw. i) Vruchtdragend, 
vrucht-, glzi sult afhouwen alle vruchtelike boom 
ook vruchtdragende. 2) vruchtbaar. 

Vruchteljjc, bnw. i) Bevreesd, beangst. 2) Vree 
verschrikkelijk. — Vruchtelike, met vrees-selijk, 

of schrik. 
Vruchteloos, bnw. Zonder vrucht (te dragen). 
Vruchten, vrochten, zw. ww. — I. Trans. 

Vreezen, bang zijn voor; Gode vruchiende; ook 
vruchten vore. — II. Wederk. Vreezen, bang zijn. 
Vruchtich, bnw. Vruchtbaar. — Vruchticheit. 

Vruchtich, bnw. i) Vreezende ; Gode v. was hi 
sere. 2) vreeselijk, schrik inboezemend. 
Vruchtsam, bnw. Vreeselijk, verschrikkelijk; 

ook vruchtsamnich. — Vruchtsamheit. 
tTrunt, enz. Zie v r i e n t. 
Vruut. Hetz. als f r u u t. 
Vu, znw. m. en vr. Blik, blikken, enen enen 

leliken vat togen. 

Vucht, enz. Zie v o c h t, enz. 
Vudich, vuidich, bnw. Lui, vadsig. 
Vu8g en, Vueren. Zie voegen, voeren. 
Vuel, vuere. Zie vuu1, vore, voere. 


Vueren, v?uey-jn, bnw. Vuren, van pijnhout. — 
Vuerenhout , vuerenboom.

Vueren (voren, voeren, bij Kil.), zw. ww. tr. 

Van teelkracht berooven. 
Vuyde, znw. (nederr.). Scherm. 
Vuydop, znw. (?). Het teeken, dat men 's morgens 

in de werkplaatsen vuur mag aanleggen ; eer men 
vuldop blasel (elders fuyc op en wyde blasen).
Vuye, znw. vr. Overeenkomst, ofra. veue, fra. 
voeu (?). 

Vuylic. Zie v u l i c. 
Vuylnis. Zie v u u l n i s s e. 
Vuylst, znw. Zie v u 1 s t. 
Vuyst. Zie v u u s t. 
Vuystelen. Zie vuustelen. 
Vuyster, znw. m. of o. Vuurhaard, stookplaats. 
Vulde, vuycke, znw. vr. Fuik. 
Vul , enz. Zie v o 1 enz. 
Vule, vuyl, bij w. Vuil, afschuwelijk (voor den 


reuk) ; die lichame die (na den dood) v. stinct. 
Vulen, vuylen, zw. ww. — I. Intr. r) Vuil of 
bedorven worden, rotten, verrotten. 2) erg of aan 

weerzinwekkend worden, van eene ondeugd.-stootelijk, 
3) met het als ondw., het vuult ojb enen, het ziet er 
slecht of donker voor iem. uit. 4) lui zijn (nederr.).

Vulicheit, vuylicheil, vuil-, znw. vr. i) Iets 


672 VULIJC. 

vuils, vuiligheid, drek, modder e. a. 2) vuilheid; 

verwaarloozing van het uiterlijk.
Vuljo, vulike. Zie vuullij c, vuullike. 
VAl1C, vuylic, znw. m. Een dood beest, kreng. 
Vulinge , vuylinge, znw. vr. Bederf. 
VAlle. Zie volle. 
Vullen, vollen, zw. ww. tr. i) Vullen, vol maken; 

enes oge vullen, iemands oogen den kost geven, 
zijne oogen trekken. 2) aanvullen. 
Vullenseh. Hetz. als vuu1nisse. — Vullensvat. 


Vullewjjn. Zie vollewijn.
Vullike. Zie v o 11 i k e. 
Vullinge , znw. vr. i) Het vullen of volstoppen 


van iets, het stoppen van worst, het volstoppen met 

aarde, een gat; het vullen van een vat wijn.
Vullins , vullinx. Hetz. als v u u 1 n e s s e. 
Vals. Hetz. als v 1 u u s; Gedeons vuls. 
Vuist, vuylst, znw. Hulp. Tweelingwoord van 

vo11eest. 
Vunsch, vunst, vunstich, bnw. Vuns, muf. 

Vunke, vunte. Zie v o n k e, vonte. 
Vuren, st. ww. Zie voeren en vueren. 
Vuren. Zie v i e r e n ; ook : door vuur louteren 


(tr.), en : vuur maken of aanleggen ; vueren ende 
lichten. 

Vurich, bnw. Zie v i e r i c h. — Vuricheit, 

vurigheid, innigheid van geest; vuriehlike. 

Vuul, vuyl, vul, bnw. i) Vuil, vies, smerig, morsig. 
2) verrot, rot, bedorven; yule zwin. 3) vuil, zedelijk 
slecht. 4) vuil, leelijk, slecht; ook van het weder. 
5) als znw., vuilnis ; heure huysvuylen niet mogen 
worjben voor keur deuren ; superl. dal vuulste ; int 

W. 
Wach, tusschenw. Helaas, ach, wee ! o wads; 
si riepen o wi ende wach ; als znw., ellende, hevige 
pijn of smart ; gejammer ; dat lange wach, dal 
helsche wach. 

Wacharme, tusschenw. Och arm, o wee ! o wacharme 
; owi wacharme ; als znw., ellende, verderf; 
daer was menech die Waleweine begeerde te sinen 
wacharmen. 

Wachte, wacht, znw. vr. i) Wacht, het waken, 
wackle doen, nachtwachte doen ; in die waelhte liggen. 
2) een van de tijden waarin de „nachtwachte" 
verdeeld is, wachttijd. 3) hoede; in die waclile sin, 
op zijn hoede zijn, op den loer liggen. 4) waakzaamheid, 
oplettendheid, nauwlettende zorg; si zijn 
in groter w., hoe hare vederen niet ne werden nat; 
zachte nemen, geven, acht geven, letten op. 5) behoed. 
middel, zeewering.

Wachtel, znw. m. Kwakkel. 

Waehtelboom, znw. m. Jeneverbes. 

Wachten, zw. ww. -- I. Trans. z) Bewaken, wacht 
houden bij, behoeden, beschermen ; letten op, in het 
oog houden ; die sterre wachten ; die dore wachten, 
op de deur passen ; ook : iets in het oog houden, 
in acht nemen ; wacht mine wel, wacht den Salerdads. 
2) beloeren, bespieden, loeren op iem. 3) zorgen 
voor, letten op ; wacht u vier. 4) wachten, afwachten, 
opwachten. 5) af houden (van). 6) iets verwachten ; 
ook : zich onderwerpen aan iets, een raadsbesluit. 7) 
te wachten hebben, verkrijgen. — II. Intr. i) Waken, 
wacht houden; loeren. 2) wachten, blijven wachten, 
met een gen., na, omme. 3) letten op. 4) zich 
wachten. 5) verdacht zijn op. 6) den tijd hebben 
voor iets ; dal by niet wachten en konde die sj5ynnewebben 
uyl sijnre cellen te vegen. -- III. Wederk. 
I) Zich wachten, zich hoeden. 2) op iets verdacht zijn. 

Wachtende, deelw. bnw. Waakzaam. 
Wachter, vechter, znw. m. i) Wachter, waker. 

WAEYEN. 

vuulste bliven, dal vuulste wanden stele hebben, 

er slecht aan toe zijn, het afleggen. 6) lui, traag 
(nederr.).
Vuulaerdich, bnw. Vuilaardig, van dierlijken 
aard, door lage hartstochten ingegeven. — Vuul


aerdicheit. 

Vuulheit, vuyl-, vul-, znw. vr. i) Vuilheid, 
toestand van vuilheid en morsigheid. 2) zedelijk 
vuil, kwaad, zonde ; gierigheid. 3) luiheid. 

VAAlljc, bnw. Vies, vuil. 
VAAlli e, vullike, vulike, bij w. Op eene schandelijke 
wijze.
Vuulmaken, zw. ww. tr. Bevuilen. — Vuulmakinge.


Vuulnisse, vuylnisse, vulnisse, vulle-, znw. vr. 
en o. i) Vuilnis. 2) vuiligheid, vuil. 3) vuilheid. 

Vuur, znw. o. Zie v i e r. 

Vuurhere, vuyr-, znw. m. (oostmnl.). Een raadsheer, 
die het toezicht heeft op het vuur, dat bij 
verschillende bedrijven gebezigd wordt met het oog 
op brandgevaar.

Vuurclocke. Zie vierclocke. 

Vuurpanne. Zie vie r p a n n e.

Vuurpile. Zie v i e r p i l e. 

Vuurschoppe. Zie v i e r s c h u p p e. 

Vuurvat, vuer-, znw. o. Een voorwerp waarin 
vuur kan gedaan worden, vuurpan.
Vuust, vuysl, vusl, znw. vr. Vuist ; verklw. 
vuustkijn, -ken. — Vnnstsiaeh, -geslaCh; Vuust


vechten, vechtpartij, het slaan met vuisten. 

Vuustelen, vuystelen, zw. ww. tr. In dé vuist 
nemen, een wapen ; ook vuusten, vuysten (oostmnl.).

Vuuster, vuster. Zie v u y s t e r. 

2) opzichter ; vr. wacklerse. — Wachterampt,
-horn, hoorn. 
Wachterie, wechl-, znw. vr. Het houden van 
wacht. 
Wachtinge, znw. vr. i) Hetz. als w a c h t e r i e. 
2) het wachten op iets. 3) eene wacht. 
Wachtschelle n znw. vr. De schel of klok waar. 
mede het begin van den nacht en den waakdienst 
wordt aangekondigd.

Wade, znw. m. of vr. Kuit van het been. 

Wade, znw. vr. i) Doorbraak in een dijk, dijk 

2) ondiepte, doorwaadbare plaats; poel; die-breuk. 
helsche wade. 

Waden, st. ww. intr. i) Waden, door het water 
gaan. 2) doordringen, van een wapen in het lichaam. 
3) uitvloeien, van bloed uit eene wond. 

Wadich, bnw. Doorgebroken, van een dijk; ook 
gezegd van den persoon, die den dijkplicht heeft; 
ook waedachtich. 

Wadmael, znw. Grof linnen. 

Waech. Hetz. als w e e c h, wand, en wage.

Waechbaer, -ber, bnw. Weegbaar, van goederen 
en handelswaren. 
Waechgelt, znw. o. Belasting geheven van de 
waren, die op de stadswaag moesten worden gewogen.
Waechhals (16de -eeuw).

Waeehmeester, znw. m. Waagmeester.
Waechschale, znw. vr. Weegschaal.
Waedachtich. Zie w'a d i c h. 
Waedse, znw. Gage, loon, soldij.
Waeyen, wayen, st. en zw. ww. — I. Onpers. 


en intr. i) Waaien. 2) door den wind worden gedreven 
of overgebracht ; die colen woyen in die 
kerke; die robe (geur) quam van haer ghewayt. — 

11. Trans. i) Doen waaien; die engel wayde die 
vlamme vuers uter fornaysen. 2) wannen, liet koren. 
— Waeyinge. 

WAEYER. 

waeyer, znw. In. i) Waaier, een voorwerp 
waarmee men wind maakt of koelte brengt. 2) wan. 

Wae p. Zie wake. 

Waeeboede, znw. vr. Wachthuisje. 

Waecgelt , waic-, znw. o. i) Geld gegeven aan 
een waker of waakster voor bewezen dienst. 2) bijdrage 
geheven van een bewoner van een stadswijk 
ter bestrijding van de kosten der van stadswege 
gehouden nachtwacht. 

Waechorn, waic-, znw. m. Hoorn van een nachtwaker. 
Waechuus, -huys, znw. o. Wachthuis; verklw. 
waechuysgen. 

Waecclocke, znw. vr. Hetz. als w a c h t s c h e 11 e. 

Waeclneester, znw. m. De ambtenaar belast 
met het toezicht op de 's nachts van stadswege gehouden 
wacht. 

Waecpenninc, znw. m. Waakloon ; ook wackli 
enninc. 

Waecrolle, znw. vr. De lijst waarop de vervulling 
der waakdiensten door bepaalde personen staat 
aangeteekend. 

Waecstoc , znw. m. Het wapen waarmede een 
nachtwaker toegerust is ; een hellebaerde oft enen 
anderen waecstoc. 

Waectoorn, znw. m. Uitzichttoren, toren aan de 
vestingwerken der stad. 
Waecvri, bnw. Vrij van de verplichting om deel 
te nemen aan de nachtelijke bewaking der stad. 

waal, weel, wiel, znw. m. i) Gat veroorzaakt 
door een doorbraak in een dijk; ook grontwael en 
dijcwael. 2) grondgat of diepe kolk ; ook overdr., 
kolk ; haer herle was een grondeloos wael van 
miltheit ende van ontfarmen. 3) poel, moeras. 4) put; 
al lage tgoul in enen wale, et Blote (zou boven 
komen) enz. 5) gat in den weg, kuil. 6) het ondiepe 
gedeelte der zee bij het strand. — Vgl. w a 1 e n. 

Wael, waelop, waelbedacht, e. a. Zie wel enz. 

Waelsch , bnw. Zie w a 1 s c h. 

Waelstat, wal-, znw. vr. i) Slagveld, kampplaats. 
2) de plaats die ieder aangewezen is om tot 
de verdediging der stad mede te werken (limb.) 

Waen, bnw. Zie w a n, ledig. 

Waen, bijw. Zie w a n e n, van waar ; ook van 

waen, wane(n). 

Waen, znw. m. i) Hoop, verwachting ; hope 
noch waen ; geven doet die j5ahen singen als sigevens 
sin in waen. 2) verwachting, afwachting; hi was 
eens gasts in wane ; hi mach der dooi wel sin in 
wane. 3) meening ; in wane hebben, van meening 
zijn ; na minen wane ; min waen segel mi ; mine 

bedriege min waen. 4) twijfel, onzekerheid ; in twiste 
(tweestrijd) ende in wane sin ; dat hi is sins lafs 
in wane ; sonder waen, zonder twijfel, voorzeker. 
5) waan, ongegronde of onjuiste meening of hoop; 

boet u voirden waen, die u raseh bedrieghen mach. 
Waen, wane, wan, bijw. Welaan, komaan, waarom 

niet. 

Waenaf, -of, bijw. (vla.). Waaraf, waarvan. 

Waendiwaer, -waers, waenwaers, ween-; ook 

waenicwaers, znw. Hij die zich iets op de mouw 

laat spelden, licht op een dwaalspoor te brengen is; 

ic make den waenicwaers, ik speel den gefopte ; een 

waendiwaer maken, iem. misleiden of er in laten loo


pen, hem een strik spannen of eene hinderlaag leggen. 

Waenge (met palataal -g), znw. vr. Winst, behaald 
voordeel. 

Waengepain (met palataal-g), orange-, znw. 

Wapenhandschoen; leeren handschoen, in dear strijd 

gebruikt. 

Waenglorie, znw. vr. Ijdele roem of eer. 

Waenhope. Zie w a n h o p e. 

Waenlijc, bnw. Twijfelachtig. —. Waenlike, 

vermoedelijk. 

Waenmate. Zie w a n m a t e. 

Waenof. Zie w a e n a f. 

Waenschapen. Zie wanschapen. 

Waenschicht. Zie wanschicht. 

WAERDE. 673 

Waent, voegw. Hetz als w a n t. Totdat. 
Waentroost, -wise. Zie w a n t r o o st, w a nw 
i s e. 
Waepmaker, wade-, znw. m. Hetz. als w a p e nmaker. 


Waer , bijw. en voegw. -- I. Bijw. i) Waar, op 
welke plaats ; waer dat, so waer, ooc waer, so waer 
so, waar ook, waar; siet waer hi comt, zie hem 

daar komen. 2) langs welken weg, op welke wijze, 
hoe; ende waer heb ic dies verdient! waer salic 
betren dat? waer naemdi die stoutheit, hoe komt gij 
aan den moed ? mi wondert sere waer ghi mi kent. 
3) waarheen ; waer hi voer ; waer hi riden sonde; 
so waer, waarheen ook, waarheen. 4) ergens; datter 
een dootslach geschiedet waer binnen den ban van 
enz. ; anders waer, ergens anders. -- II. Betr. bijw. 
(of voegw.) i) Waar ; dat si sere tontsiene j5laeh den 
coninc waer sine sack. 2) wanneer, in geval, zoolang 
als; dat goet dat ghi noch langhe doen moghet, 
waer ghi u macht ende sterct behoudet. 

Waer voegw. en bijw. -- I. Voegw. Maar, doch. 

— 11. Bijw. Maar, slechts. — Uit ne waer (ware). 
Waer, znw. Aandeel in eene weide of mark; 
waer ende schaer ; schaehwaer, het recht om ergens 
schapen te laten grazen. 

waer, znw. vr. In waer nemen. Zie w are. 

waer, znw. Waarborg. Zie w are ; waer seggen, 

streken, borg voor iem. zijn. 
Waer, znw. vr. Waar, koopwaar. Zie w a r e. 
Waer, voegw. Hetz. als w e d e r, vraágw. 

waer wast brose of ryme. 

Waer, bnw. en znw. — I. Bnw. i) Waar, overeenkomstig 
de waarheid ; in waerre saken, in waren 
dingen, in waarheid; so ist waer dat, zoo dient men 
te weten; also waer als amen, als Paternoster, ontwijfelbaar 
waar. 2) oprecht. — II. Znw. De waarheid 
; dat waer, ware ; in rechten ware, in rechte 
waarheid ; in waer (waers) doen, aantoonen ; waer 
seggen, de waarheid zeggen ; so mach men wonder 
ende waer van hem seggen, iets wonderlijks dat toch 
waar gebeurd is. — Over w a e r s, z. ald. 

Waerachtich , -aftich, -echtich, -ichtich, bnw. 
i) Oprecht, waarheidlievend, geloofwaardig. 2) waarachtig, 
waar ; waarop men aan kan, zeker. — Waerachticheit, 
ook: waarheid ; ic seide hem die rechte 
warachticheit. — Waerachtichlike, -telike, bijw. 

Waarachtig, in alle oprechtheid ; waarachtig, in 
waarheid, inderdaad. 
Waerachtich, bnw. Duurzaam, blijvend. —
Waerachtieheit. Van w a r e n, duren. 

Waerachtich, war-. Hetz. als w e e r a c h t i c h. 

Waeraen, -an, bijw. Waaraan, waarbij ; die goede, 

so waer of waeran die gelegen sin. 

Waaraf, -ave, -of, bijw. i) Waarvan. 2) waarover 
; waerof dat si 'Peinsde. 3) op welken grond, 
om welke reden, waarom ; si waren vertroost (hadden 
weer moed) sine wisten waerof; ic mach u 
seggen waeraf ic hier gesent ben.

Waerbi , bijw. i) Waarom. 2) waarbij.
Waerbier, znw. o. Bier gedronken tot bevestiging 
van eene verbintenis. 
Waerborge, -burge, znw. m. i) Borg. 2) borgtocht. 
3) w. recht, recht ten aanzien van den „waar 
vrijwaring verplicht is.-borg", d. i. dengene, die tot 
Waerbrief, znw. m. Brief van eigendomsoverdracht. 
Waerdaeh, znw. m. Vergaderdag, vergadering, 
terechtzitting van een waterschapsbestuur (gron.). 

Waerde , warde, werde, znw. vr. i) Hoede, bescherming, 
bewaking. 2) wacht, het zich hoeden; in 
die w. sin, op den loer liggen ; vorewaerde (z. ald.). 
3) wachter. 

Waerde, werde, znw. vr. i) Waarde, prijs; die 
2 aerde vercochten si te halver waerde. 2) eer, achting, 
aanzien. 3) liefde, genegenheid ; meriën hebben 
grote waerde deene ter andere; die hem lieve zonde 
doen ende waerde. 4) eer, objectief; ter eeren ende 
w_ van der maghet Marie. 


674 WAERDE. 

Waerde, znw. vr. Hetz. als w a r e. In w a e r d e 
n e m e n, acht geven (op), belangstellen (in). 

Waerde, znw. vr. Vlakte, plein, opene plaats. 

Waerde, werde, bijw. Met zorg, met genegenheid 
; op eene wijze waaruit zij blijkt ; met eerbied; 

die hem hovesch hebben ghewesen, die houden si ende 
voeden si waerde. 

Waerde, in coohswaerde. Hetz. als c o o p sw 
are, in de uitdr. Ie c. comen, in het openbaar 
verkocht of geveild brengen, te koop komen. 

Waerde, werde, znw. vr. i) Wachttoren, toren 
aan de vestingwerken. 2) plaats waar men of iets 
veilig is, schuilplaats, kabinet, kamer. 

Waerdeel, war-, -del, znw. o. Aandeel in de 

mark. 
Waerdeerre, -deerder. Zie w a e r d e r e r. 
Waerdeerschap, znw. o. Het ambt van „waer


derer". 
Waerdein , znw. m. Ambtenaar belast met het 
toezicht op de naleving der keuren, opzichter, zoo 

b.v. bij de lakenbereiding, de munt, den graanhandel. 
— Waerdeinschap.
Waerdeine, znw. vr. Opzichteres. 
Waerdeinen, zw. ww. tr. Waardeeren, taxeeren. 

— Waerdeiner, -enge.
Waerdecors, wardecors, -coorse, -corse, -kuers, 
znw. Een boven-kleedingstuk, dat het bovenlijf bedekte. 


Waerdelike, werdelike, bijw. Op eene waardige 
wijze overeenkomstig verschillende omstandigheden; 

enen w. onlfaen; den lichame Ons Heren w. begraven 
; dus : met eer, eerbied, zorg, genegenheid; 
ook : met pracht, op eene schoone wijze; ene sale 

w. berechten (voor een feest). 
waerden, weerden, werden, zw. ww. — I. Trans. 
i) In waarde of eer houden, hoogachten, vereeren. 
2) de waarde van iets bepalen, op prijs stellen, 
schatten, waardeeren. — II. Intr. Geacht worden; 
van eene zaak, in waarde rijzen. 

Waerden, warden, zw. ww. — I. Trans. z) Bewaken, 
bewaren, hoeden. 2) afwachten, moeten 
afwachten, eene straf ; Gode wecken met sonden 
ende de wrake warden. — II. Wederk. Zich wachten 
of hoeden. 

Waerden. Hetz. als w e r d e n, worden. 
Waarder, verder, weerder, -ere, znw. o. Pand, 

onderpand. 
Waerder, warder, znw. m. Wachter. 
Waerderebbe, -rubbe, -roebe, znw. vr. Kleer


kamer, kleedkamer, kabinet. 

Waerderen, werd-, waird-, -eeren, -ieren, zw. 

ww. tr. i) Beoordeelen, keuren, onderzoeken of 
waren en werkstukken voldoen aan de vereischte 
voorschriften. 2) de waarde van iets bepalen, taxeeren. 

Waerderen, werddren, zw. ww. tr. Hetz. als 
w a e r d e n. Taxeeren, waardeeren. Nu en dan van 
het vorige woord niet te onderscheiden. 

Waerderer, -deerder, -deerre, znw. m. Keurmeester, 
keurder, de ambtenaar die waren en werk 
onderzoekt, het toezicht houdt op de naleving-stukken 
der keuren. — Waerdeerschap.

Waerderie, znw. vr. De plaats waar waren en 
werkstukken worden gekeurd en onderzocht. 

Waerderinge, znw. vr. i) Keuring. 2) taxeering. 

Waerdesman. Zie waerts man. 

Waerdich, werdich, weerdich, bnw. i) Waardig, 

eerwaardig ; van personen ; in eer, in aanzien zijnde, 
van zaken ; van een feestdag ; die dach es heilich ende 
werdich ; een bedewerdich dach. 2) waardig, waard, 
verdienende, met een gen. of van ; ook : verdienen, 
van iets onaangenaams; dal hi ghejbens ende rouwe 
droech int herle meer dan hi weerdich was ; werdich 
sin; ook: passen, betamen; dat gheen vrouwe 
en es so rike, dies werdich ware dat soene oniseide 
te minne. 3) verdiend ; hen was niet werdich dat 
hi so qual dor minen wille. 4) mans waerdich, 

manbaar, volwassen. 
Waerdieheit, weerd-, werd-, znw. vr. i) Waar-

WA ERNEN. 

digheid, rang en stand naar de wereld, aanzien. 
2) eer, gunst bij iemand, subjectief. 3) eer, die men 
iemand bewijst; enen w. ende ere doen; in w. hebben, 
iets in eere houden. 4) eerbied, vereering; ghi hadt 
cleine w. to/ten hertoge minen vader. 

Waerdie, wairdie, znw. vr. Waardij, waarde. 

Waerdige, znw. vr. (vla.). Waardin. 

Waerdigen, weerd-, werd-, zw. ww. — I. Trans. 
i) Schatten, taxeeren. 2) waardig achten tot iets; 
dat God u (Maria) werdichde hem te ontfaen. — 

II. Wederk. en Intr. Zich verwaardigen. 
Waerdjje, znw. m. Inlaagdijk, een dijk aangelegd 
achter een dijksvak, dat men vreest niet 
meer te zullen kunnen houden (zeel.). 

Waerdiker, znw. m. De aannemer van het 
onderhoud van een bepaald dijkvak (op Schouwen). 

Waerdinge, werd-, znw. vr. Schatting. 

Waerdinne, -din, znw. vr. i) Waardin, gast


vrouw ; herbergierster. 2) echtgenoote. 
Waeren. Zie w a r e n. 
Waerf, waerft. Zie w e r f. 
Waerheit, wareit, wareheit, znw. vr. i) Waar


heid ; Ier w., in waarheid, waarachtig, waarlijk; 
vore w., voorwaar, voorzeker ; en waerheit, ewareit, 
awareit, inderdaad, waarachtig; ook waerheden ; 
betrouwbaar of zeker bericht ; hine hordde gheene 
waerhede van hem ghehoort in vhf jaren. 2) de 
Heilige Schrift ; dus sjreect die waerheit; de 
hebreeuwsche w. heeft aldus. 3) eerewoord, hetz. als 
m a n w a e r h e i t. 4) getuigenis; si hebben macht 
ter waerheide te ghebiedene ; dat men Ier w. vint ; 
verklaring, beëedigde verklaring, eed ; miller w. 
bewisen. 5) een onderzoek naar een gepleegd misdrijf, 
enquête; stille w., geheime enquête ; doregaende 
waerheit, ook jaerwaerhede, zie dor eg 
a e n d e, i) ; ene w. besilten, eene enquête houden. 

Waerhenen, -heen, -hyn, bijw. Waarheen. 

Waerher, bijw. (nederr.). Van waar. 

Waerinne, -in, bijw. Waarin. 

Waerjegen, -tjegen, bijw. Waartegen. 

Waerc. Zie w e r c. 

Waerlieger, znw. m. Volksbenaming voor : waarzegger, 
wichelaar. — Waerliegerschap, waarzeggeri^
, 
. 

Waerljje. Zie were 1 t l ij c. Wereldlijk ; wereldsch. 


Waerlijc, bnw. Waarlijk, werkelijk, waarachtig. 

Waerlike, bijw. Waarlijk, in waarheid, waar


achtig; also w. als, in bezweringen en eeden ; ook 
waerljcs, -lax, -lix. 

Waerljj eheit. Zie w e r e l t l ij c h e i t. De we reld. 


Waerloos, bnw. Zorgeloos, onachtzaam. — Waerloosheit, 
waerlosicheit, ook waerlose (= wanhoede). 


Waerloos, bnw. ; in w. werden, verliezen ; ook: 
overdragen, een goed (weerloos werden). 
Waermaken, vair-, zw. ww. tr. i) Bewijzen. 2) 
bekrachtigen. — Waermakinge.
Waerman, znw. m. Opzichter over eene zijl van 
eenig waterschap (gron.). 

Waerm, waermen. Zie warm, warmen. 

Waermede, bijw. Waarmede; ook demonstr., 
ergens mede. 
Waermede. Zie w a r m h e d e. 
Waermoes. Zie warm o e s. 
Waerna, bijw. Waarna ; waarnaar; w. si also 

heten. 

Waernemen, st. ww. tr. z) Op iemand letten, 
loeren, iem. gadeslaan. 2) op iem. letten, iemand bewaken, 
behoeden, oppassen, verzorgen. 3) op iets letten, 
voor iets zorgen, het behartigen. 4) zich aan iets 
houden, iets in acht nemen. 

Waernemer, znw. m. Hij die iemand beloert. 
Waernemster, znw. vr. Zij die op iets let, iets 
in acht neemt. 
Waernen, warenen, zw. ww. tr. i) Bewaken. 2) 
waarschuwen. 


WAERNEN. 

Waernen. Hetz. als werenen, weernen. 
Weren ; de vrije beschikking over iets weigeren of 
ontzeggen.

Waerneren, -eeren, zw. ww. tr. Van het noodige 
voorzien ; vooral : eene plaats van levensmiddelen voorzien 
en in staat van tegenweer brengen, versterken. 

— Waerneringe.
Waerninge, warn-, znw. vr. Waarschuwing; 
ook waernisse. 

Waernisse, znw. vr. i) Bescherming. 2) het voor 
iets instaan, iets waarborgen ; ook : het rustig bezit 
van iets. 

Waerof. Zie w a e r a f. 
Waeromme, -umme, -om, bijw. Waarom; als 
znw. m., vr. en o., reden, oorzaak, grond; oogmerk. 
Waarop, bijw. Waarop, waarover; ook met betrekking 
tot een persoon.

Waerp, waerpen. Zie w e r p, w e r p e n. 

-waerre, znw. m. -bewaarder. 

Waers, znw. Hetzelfde als w a e r; in de uitdr. 
waers wanen, al waers wanen, menen, voor waar 
houden, vooral: iets dat onwaar is; iets voor ernst 
houden of voor werkelijk gemeend ; zich laten misleiden; 
(al) waers doen wanen, op een dwaalspoor 
brengen, misleiden ; -znw. wanewaers, sukkel, dwaas; 
verklw. wanewaersken (16de eeuw).

Waersaechster, znw. vr. Wichelares, ook waersagerse.


Waersager, znw. m. i) Hij die de waarheid 
spreekt, een oprechte; waersaghers naphe es droge, 
men wil niet van hen weten, laat hem verhongeren. 

2) waarzegger, wichelaar. — Waersagerie, waer


sage.

Waerschap, ier-, -schi.P, znw. vr. Feest, feestmaal. 
— Waerschappen, -inge, waerschapper,

tafelgenoot.

Waerschap, znw. vr. Borgtocht.

Waerschap, -schik, znw. m. Hetzelfde ongeveer 

als ambachtsbewarer; ook waerschijjer en 
waersman. Een persoon, „gewaard" of gemachtigd, 
om de belangen van een dorp, een ambacht, een 
waterschap e. a. te behartigen.

Waerschouwen, -schuwen ; -schouwinge,

-schuwinge.

Waerseggen, zw. ww. intr. i) De waarheid 
zeggen ; luwen w-e, volgens uwe waarachtige ver klaring. 
2) waarzeggen. — Waersegger, waer


seggerschap.

Waersman. Zie bij w a e r s c h a p, 3de Art.
Waerspreken, st. ww. intr. Borg staan. Zie 
w a e r, 5de Art.

Waert, wert, bnw. i) Waard, waarde hebbende. 
2) van groote of hooge waarde. 3) waardig; dit nes 
geens vragens waert, dit is zeer eenvoudig ; mans 
wert, hetz. als waerdich. 4) waard, dierbaar; geëerd, 
hooggeacht; w. hebben, hoogachten, eeren, iemand; 
op prijs stellen, iets ; w. met, geliefd of gezien bij.

Waert, waerd, wert, weerd, znw. m. i) Heer 
des huizen. 2) gastheer. 3) herbergier.

Waert, zevert, weert, znw. Een stuk land aan of 
in water gelegen, grond aan eene rivier, oeverstreek, 
schiereiland, eiland. 

-waert, wert, bijw. Meestal door te voorafgegaan. 
Tot, naar; te hem waert, te hovewaerl ; ook zonder 
te ; ook waerts, werts.

Waert znw. o. Hetz. als w o r t. 

Waert, deelw. bnw. Hetz. als g e w a e r t; sijn 

waerde bode. 

Waertal, -tale, znw. Aandeel in de mark, hetz. 
als w a e r ; mv., het aantal aandeelen in de mark, 
de daartoe gerechtigden.

Waerteken , -teeken, -teyken, -tekijn, znw. o. 

Hetz. als lij c t e k e n. 
Waertoe, ware-, -to, bijw. Waartoe. 
-waerts. Zie -waert. 
Waertschap. Zie w a e r s c h a p.
Waertsman, waerdes-, waerders-, znw. m. 

i) Wachter. 2) verspieder, verkenner. 

WAGGELEN. 675 

Waerute, -uyt, bijw. Waaruit. 
Waervan. Hetz. als w a e r a f. 
Waerwaert, bijw. i) Waarheen. 2) waar. 


Waerwordich, -woordich, bnw. Oprecht, waar


achtig.
Waes. Zie w a s e. 
Waesdom. Zie w a s d o m. 
Waet , znw. o. Kleedingstuk ; mv. wade(n), ge


waad, kleedij ; miswaden. — Waetsac, reistasch. 
Wafel, waffel, znw. m. Wafel. — Wafeliser, 
wafer-. 

Wage, waech, znw. vr. Hooge golf, golf, onstuimig 
water of zee, storm ; wint ende wage ; wint der 
wagen, storm. 

Wage, znw. vr. en m. Weegschaal, een lose 
wage ; ook als teeken van den dierenriem; waagschaal 
; in wag/zen setten. 2) gewicht ; Christus 
bordene is licht van wagen ; een cruce van so swaren 
wagen. 3) een bepaald gewicht van zekere waren, 

o. a. was. 4) last die iemand drukt, druk, bezwaardheid 
; wage hebben int herte ; in die wage sin ; in 
swaerre waghe ligghen.
Wage, znw. vr. De waag.
Wagebaerden, zw. ww. intr. Spektakel of ka


baal maken. 
Wagebaert, znw. Naam van eene soort bier. 
Wagehuus, -buys, znw. o. De waag.
Wagemeester, znw. m. Waagmeester.
Wagegelt, waech-, znw. o. Het geld betaald 

voor het wegen van koopwaren op de stadswaag.

Wagelen, zw. ww. intr. Waggelen, onvast zijn; 
los staan, van tanden ; wankelen ; trillen, schudden, 
dreunen. 

Wagen , zw. ww. intr. Hetz. als wage 1 e n; 
ook: zich bewegen; al dat waecht in den water; in 
beweging geraken, van het hart; dat herte gaet mi 
wagen van haren ojsiene. Ook tr., schudden ; dat 
hovet wagen. 

Wagen, zw. ww. tr. i) Wegen. 2) wagen ; het 

i

wagen. 3) in beweging brengen ; dat sij voort an 
deen up den andren ne souden wagen haer macht. 

Wagen, st. ww. intr. Hetz. als gewagen. 
Wagen, zw. ww. intr. Stormen; sterk golven. 
Wagen, znw. m. Wagen ; krij gswagen ; ook als 

naam van het sterrebeeld; verklw. wagenkijn. —

Crudewagen.

Wagenaer, -er, -are, -ere, znw. m. Wagenmenner, 
voerman ; ook wagendriver, wagenman, mv. 
-liede; -menner, -menre. 

Wagenbert. Hetz. als w a g e n s c h o t.
Wagenborch, znw. m. Wagenburcht. 
Wag enen, zw. ww. tr. Op een wagen laden. 
Wagengeloop , wagenslooj5, znw. m. Naam van 


eene landmaat, misschien: zooveel land dat de vrucht 
op één wagen kan worden geladen.

Wagenhure, -huur; -kerle, -kerl (_ -onecht).

Wagenloper, znw. m. Knecht die de paarden 
van den wagen bij den toom houdt. 

Wagenloon, -maker, -pert, jaerl, j5eert, 

-rat. 

Wagenschot, znw. Wagenschot, op eene bepaalde 
wijze gezaagd eikenhout.
Wagenslach, znw. m. Wagenspoor ; ook wagen. 
sjboor, oostmnl. -sj5air.
Wag-enspel, znw. o. i) Wedstrijd met wagens, 
hardrijderij. 2) een op een wagen vertoond spel.
Wagensterre, znw. vr. Het sterrebeeld de 

Wagen.
Wagentochte, znw. o. Legertrein, tros. 
Wagentouwe, znw. o. Paardentuig.
Wagenvoere, -vure, znw. vr. Vervoer per as.
Wagenweeh, znw. m. Rijweg, breede weg. 
Wagenwiel, znw. o. Wiel van een wagen.
Wager, znw. m. Weger; w. van den broode. 
Wageschale, znw. vr. Weegschaal.
Waggelachtieh, bnw. Waggelend, onzeker in 

zijn gang. 
Waggelen. Hetz. als w a g e 1 e n. Ook trans., 


676 WAIL. 

heen en weer bewegen of laten gaan; een riet gewaggelt 
metten winde. 

Wail, vair enz. Zie w a s 1, w a e r enz. 

Wac, bnw. Nat, vochtig; humoren die coul ende 

wac sin; wac weder. — Wacaehtich; Z1e wacheit. 

Wage, waecke, znw. vr. i) Het waken, het niet 
slapen ; ook : slapeloosheid ; in wake werden, wakker 
worden (ook onwake). 2) het houden van de wacht; 
nachtwake. 3) de tijd gedurende welken eene wacht 
gehouden wordt; de nacht was verdeeld in vier 
„waken" ; die w. stellen, bepalen wie wacht moet 
houden ; de wacht; eene verzameling personen (uit 
een gild) aangewezen tot bewaking bij nacht van 
een bepaald punt. 

-wake, in wikewake. 
waltel, wakle, znw. Zweer, booze zweer, verzwering, 
gezwel. — Wakelaehtich, ontstoken. 
Wakel, znw. Jeneverbes. — Wakelbere, wachel, 
wekeler- ; wakelboom, wekeler-. 

Waken) zw. en st. ww. — I. Intr. i) Waken, 
niet slapen, 's nachts op zijn; w. ende braken, 
nachtbraken ; w. ende braken mei enen; zie br a k e n. 
2) niet kunnen slapen, wakker liggen ; ic ^einse 
dicke als ic wake. 3) zich toeleggen op, op iets 
vigileeren; waken omme, op, na iel; zich het hoofd 
breken met iets, zich inspannen; dal die nature vele 
wakede over hem seer soene vulmakede; waken omme 
een boec te makene; waken, zorgen ; min God heeft 
wel gkewaken. 4) wacht houden, vooral: tegen een 
vijand. 5) wachten ; w. na (op) enen. 6) geboren 
worden (causatief „verwekken"); die van niwle mi 
geboot ende dede leven ende waken. — 11. Trans. 
Waken bij (iem.). 

Waken, zw. ww. intr. „Wac" of vochtig zijn, 
van planten. Vgl. w a c k e n. 
Waker, waecker, znw. m. Waker, nachtwaker. 

— Wakersloon. 
Wakerich, bnw. Wakker ; ook wakerachlick ; 
kloek ; w. in alle goeden ghewerken. 

Wakinge, znw. vr. i) Het waken. 2) hetzelfde 
als wake, 2), een tijd van vier uren tusschen 
's avonds zes en 's morgens zes. 

Wacheit. Zie w a c ; ook : vocht, nattigheid. 
Wackelen, zw. ww. tr. Hetz. als w a g g e 1 e n, 
trans. 

blacken, zw. ww. tr. Nat of vochtig maken. 
Vgl. w a k e n, ede Art. 

Wacker, bnw. i) Wakker, niet slapende. 2) kloek, 
flink, ijverig, wakker. — Wackerheit, wackerlike,
-lig cheit. 

Wackeren , zw. ww. tr. Iemand verwakkeren, 
zijn ijver opscherpen. 

Wal en de samenstellingen. Zie w e 1. 

Wal, znw. m. i) Wal, muur. 2) kant, boord, van 
water ; het land, tegenover de zee ; te wal ende te 
werf slaen, aan land zijn, thuis zijn. 3) poel ; die 
helsche wal. 

Wal, walle, znw. m. i) Het koken ; de tijd dat 
iets kookt ; laet sieden noch enen wal ; enen wal 
of twee laten sieden, eens of tweemaal koken; verklw. 
wallekijn, -ken. 2) kookpunt ; ook overdr. van den 
geest, de hoogste of reinste gloed ; dat vier des 
heylichs gheests stokel ende jagket dat herle tol den 
walle, dat es Gode te dankene. 3) kokende bron of 
stroom in het water ; een waterwal was onder die 
vische, sodal si slorven bina al. 

Wale. Zie wel. 

Wale, Wael, znw. m. Bewoner van het Waalsche 
land. 

Walen, zes. ww. intr. Gaten krijgen, van een 
dijk ; weer open gaan, van een „wael" in een dijk. 
Walge, znw. Walging, misselijkheid (16de eeuw); 
die w. sleect mi, ik walg, heb een af keer (van). 
WalgeljjC, bnw. Walglijk, afkeer inboezemend, 

gehaat, een gruwel. 
Walgen , zw. ww. — I. Intr. en onpers. i) Wal 
gevoelen, misselijk zijn ; een afkeer hebben-ging 
van eene spijs (met van). 2) een afkeer of weerzin 

WANDEL. 

van iets hebben, met van ; ook o ; u.p die zonden 
walgen. — II. Trans. i) Walging veroorzaken bij, 
doen walgen, misselijk. maken ; zeer grote walgende 
slancken. 2) uitbraken ; een kont wederkerende toilet 
gene dat ki gewalcht heeft (16de eeuw). — Walginge 
; walgich, misselijk.

Walgracht, znw. vr. Singelgracht, gracht om 

de muren (r6de eeuw).
Walhop. Zie w a 1 o p. 
Waic, znw. m. Dot van haar of wol, klit. 
Walken, zw. ww. tr. Dooreenwerken met de 

hand, wol, haar ; kneden, eene kleverige of taaie 
zelfstandigheid. Walkinge, s a m e n-. 2) vollen, 
eene lakensche of wollen stof. — Walcmole, vol 

-molen (oostmnl.). 
Walle, znw. Walm, kwalm. Vgl. w a 1, 3de Art. 
Wallen, zw. ww. intr. Marcheeren, te voet reizen. 
Wallen, zw. ww. intr. Koken ; opborrelen. 
Wallendich, bnw. Kokend (oostmnl.) 
Wallinge, znw. vr. i) Het koken. 2) heet ver 

onstuimige begeerte.-langen, 
Wallust enz. Zie w e 11 u s t. 
Walluns, -luys, znw. vr. Wand-, weegluis. 
Walm, znw. m. i) Het koken, de tijd die iets 

noodig heeft om te koken of door te koken. 2) wel, 
waterwel, een uit den grond opborrelende waterzwalp, 
ook van heet water. 3) opstijgende damp, 
van iets dat kookt of heet is. 

Walm, znw. m. Stroobos, schoof ; brandende 
stroobos, toorts. 
Walmeester, -meister, znw. m. Opzichter over 

de wallen eener stad. 
Walmer. Hetz. als w a 1 m, 2). 
Walnot, znw. vr. Walnoot. — Walnotboom . 
Waloos, Waloys, znw. m. Afkomstig uit Wales. 

Perehevael die Waloys.
Walop, walkop, znw. m. Galop, draf. — Waloppen 
, walopperen.

Walop. Zie w e l o p. 

Walscha wals, bnw. Waalsch, gallisch, fransch; 
als znw., het Fransch. — W alsehlant, walsche-, 
welsch -. — W alsehen, Fransch spreken. 

Walt. Zie w o u t. 
Walvisch, -smout; -small; -vanger. 


Walworte, wael-, -wort, -worlele, znw. vr. 
Smeerwortel, consolida major. 

Wambays, -baes, -beis, -boys, -buys, wammes, 
znw. o. Naam van een kleedingstuk, dat het bovenlijf 
bedekte ; verklw. wammesken. — Wamboys


sticker. 

Wamme, znw. vr. i) Buik, pens, onderlijf; afval 
van een geslacht dier, ingewanden. 2) middengedeelte 
eener huid, vel ; wamme tot voederwerc. — 
Wammeschrobster, zij die het afval van een 

geslacht dier reinigt en opruimt. 
Wan, wanne, znw. vr. Wan, korenwan ; kojj5ewan. 
Wan, waen, bnw. i) Ledig; die aerde was ledick 

ende wan; din val is wan ; dal wanne val. 2) ge


brekkig ; dat wanne werc volmaken. 
Wan, voegw. Hetz. als w a n t, totdat. 
Wan, znw. Wen, uitwas van vleesch of vet; 

verkiw. wankin. 
Wan, bijes. Hetz als wanen, van waar. 
Wan, voeges. (vooral oostmnl.). Wanneer. 
Wan, bij w. Hetz. als w a t t a n. Waarom niet, 

welaan ; ook wane, wanne. 
Wanbacken, deelw. bnw. Slecht gebakken, brood. 
Wanbetalinge n znw. vr. (16de eeuw). 

Wanboete, bnw. Zonder boete (drent.).
Wanbraden, deelw . bnw. Slecht gebraden. 
Wandages, bijes. Voormaals (oostmnl.).
Wandanken, zes. ww. — I. Intr. i) Ontevreden 

op iemand zijn. 2) iemand op eene slechte manier 
zijn dank brengen, hem stank voor dank geven. — 

II. Wederk. Berouw of spijt hebben, reden van 
ontevredenheid hebben. 
Wandel, bnw. Veranderlijk, wispelturig; onvast, 
onbetrouwbaar; w. in die tale. 


WANDEL. 

Wandel, znw. i) Veranderlijkheid, wispelturig 

onbestendigheid, onvastheid, onbetrouwbaarheid.-heid; 
2) verandering, wijziging; w. maken in, verandering 
brengen in. 3) ruil; int besille comers met coben, 
met w., met gifte. 

Wandel , znw. m. Wandaal. 
Wandelaer, znw. m. i) Voetganger; reiziger; 
pelgrim. 2) vagebond, iem. zonder vast verblijf; vr. 

wandelaerster. 

Wandelbaer, bnw. Onvast, veranderlijk, onbestendig 
; ook wandelbarich ; wandelbaer zeef, lichte 
vrouw. — Wandelbaerheit, -baricheit. 

Wandelen, zw. ww. — I. Intr. i) Wandelen, te 
voet gaan, reizen. 2) zwerven, geen vast verblijf 
hebben, rondzwerven; wandelende ridder. 3) ver 

omgaan. -- II. Trans. Veranderen, verkee--keeren, 
ren, wijzigen. 
Wandelheit, znw. vr. Hetz. als wande 1


baerheit. 

Wandelinge, znw. vr. i) Het wandelen, reizen 
(te voet), ook : tocht ; die w. sceen daer cranc, want 
een savel hadde die heide overvlogen, vier voet dicke. 

2) plaats, waar men wandelen of loopen kan, wandelplaats; 
omgang, omloop, van den tempel. 3) omgang, 
verkeer; dat aldergoetljcste venijn dats de 
wandeling/te van wiven ; enes w. schuwen, gerne 
nemen; in die w., in den omgang ; hi heet her 
Rasscaert in die w. 4) levenswijze, wandel ; gki sit 
van soeter w.; onredelike w., onbetamelijk gedrag. 
5) van wandelen, trans. Verandering, wijziging. 

Wandelcoop, znw. m. Een overgangsrecht te 
betalen wanneer een vast eigendom bij contract of 
overeenkomst op een nieuwen eigenaar overging, 
een heerlijk recht. 

Wandelvri, bnw. Bestendig, vast van karakter. 
Wanden, zw. ww. intr. Hetz. als w e n d e n. 
Wander, bnw. i) Hetzelfde als w a n d e 1, bnw. 

2) niet eensgezind, niet eenstemmig, verschillend. 
Wander , znw. m. i) Loop, keer ; enen w. doen, 
weggaan, zich verwijderen. 2) verandering; des een 

w. -maken, daarin verandering brengen. 
Wanderen, wandren, zw. ww. — I. Intr. i) 
Gaan, reizen ; wandelen. 2) omgaan, verkeeren. — 

II. Trans. Veranderen; afwisselen. — Wanderinge,
wanderstede. 
Wandragen, st. ww. — I. Trans. Iem. van iets 
afbrengen (?). — II. Wederk. Zich slecht gedragen, 
zich in iets te buiten gaan. 

Wandunkel, bnw. Wantrouwig. 
Wane, bijw. Hetz. als w a n, ie Art. 
Wane. Hetz. als wanen, bijw. 


Wane, znw. Zie w a e n, znw. 
Waneer, waeneer, bijw. Wanneer. 
Wanen, wannen, wane, wan, bijw. Van waar, 


waar van daan ; w. soudu die ridder geboren, welk 
recht zoudt gij op hem hebben ? 

Wanen, wenen, zw. ww. tr. i) Hopen ; verwachten. 
2) meersen, denken; zich voorstellen, gelooven 
; wanen, eene onjuiste meening hebben; als 
znw. ; in den w. laten bliven. 3) twijfelen ; niet ne 

w. -ne, niet twijfelen of ; niet wanen -ne, wel gelooven. 
4) vermoeden, argwaan hebben ; ook w. uh enen. 
5) als modaal ww. bij een imper. ; dienende ter omschrijving; 
waent mi horen; waent swigen, w. ver 
wanen-staen; waent bekinnen Gods ghewerke. 6) 
waers, zie waenicwaers en waers. 

Wanen, zw. ww. intr. i) Ledig worden, van een 
vat ; verminderen, afnemen, van den inhoud en 
van andere dingen ; als znw. ; hi was van rente 
so voorsien, dat gheen wanen was te dien. 2) afnemen, 
van de maan, en van ander licht ; Du 
biste dat onwandelbaer licht dat niet en wasset no 
en wanet. 

Wange, wang,,znw. vr. i) Wang; verklw. wangekijn, 
wang(e)sk^ n, wenxken, wancskijn, wangeljn; 

wangenslach. 2) kade langs eene wetering, tocht, 
sloot of eenig ander binnendijksch water. 3) hetz. 
als v 1 e g e 1, 2) ; ook: zijstuk of zijvleugel van een 

WANCONSTE. 

huis (?) ; doe wert genieten een huus metten wangken 

achter B. 


Wangedochte, znw. o. Mismoedigheid. 
Wangelaet, znw. o. Onbetamelijke houding of 

gedrag, wangedrag. 
Wangelie. Hetz. als ewangelie. 
Wangelove , znw. o. en vr. Ongeloof; ketterij. 

— Wangelovieh; w. stede, plaats waar ketterij 
geleerd wordt (?). 
Wangeloven, zw. ww. intr. Wanhopen. 
Wangemet, -Zmet, znw. o. Slechte of oneerlijke 

maat. 

Wangonnen, onr. ww. intr. Iem. iets niet gunnen; 
hem iets kwalijk nemen, hem een kwaad hart 
toedragen. Wangonste, -goat ; wangonstich.

Wanhagen, zw. ww. — I. Intr. Mishagen; niet 
ne liet hi hem wanhagen, hij vond het niet onaangenaam. 
-- II. Wederk. Zich bekommeren, zich uit 
zijn humeur laten brengen, zich ongerust maken. — 
Wanhaech , znw., verdriet. 

Wanhoede, znw. vr. Gebrek aan zorg, nalatigheid 

(oostmnl.). 
Wanhoge, znw. vr. Neerslachtigheid. 
Wanhogen, zw. ww. — I. Intr. Verdrieten, 

bedroeven. — II. Trans. Tot „wanhoge" brengen, 
met rampen of kwalen treffen ; die duvel moete u 
wankogen. 

Wanhope, -hoop, znw. vr. Wanhoop, vertwijfeling. 

Wanhopen, zw. ww. intr. Wanhopig zijn ; aan 
zich zelven wanhopen ; de hoop opgeven, ook : aan 
zich zelven. --Wanhopich.

Wanhoren zw. ww. tr. Niet hooren, niet ver 


horen, Zijne boren voor iem. sluiten (van God). 
Waninge, weninge, znw. vr. Meening ; waan. 
Wane, znw. m. z) Weifeling, aarzeling, twijfel; 

onzekerheid ; onstandvastigheid, weifelmoedigheid; 
sonder wane. 2) meening ; hetz. als w a e n ; min 
wanc seget mi. 3) gebrek, tekortkoming. 

Wane, bnw. Onstandvastig, weifelmoedig; vrouwen 
sin van herten wanc; zwak, onbetrouwbaar, wuft; 
sin zeef was van wanker sede. 

Wancaert, deelw. bnw. Slecht gekaard. 

Wankel, bnw. Hetz. als w a n c, bnw., gketrou 
als wankel (door den wind heen en weer bewogen) 
riet; ook, van het weder: veranderlijk, onvast. 

Wankel, znw. m. Onstandvastigheid. 
Wankelbaer, bnw. Hetz. als w a n c, bnw. en 
w a n k e 1, bnw. — Wankelbaerheit. 

Wankelen, zw. ww. — I. Intr. i) Zich heen en 
weer bewegen; onvast zijn, wankelen. 2) zwak zijn 
in zedelijken zin. -- II. Trans. i) Aan het wankelen 
brengen, iets ; dat onse vrede ghebroken is ende 
ghewankelt (verstoord). 2) misschien ook : wiggelen, 
iets heen en weer bewegen. 

Wankelheit, znw. vr. Wankelmoedigheid, weifeling. 
Wankelhernich, bnw. (oostmnl.). Zwak van 

hersenen. 
Wankeljjc , bnw. Onzeker. 
Wankehch, bnw. Weifelend, weifelmoedig. 
Wankelinge, znw. vr. Afwijking van eer en 

plicht. 
Wankelmoet, znw. m. Onvastheid, gebrek aan 
karakter. 
Wankelsinnich, bnw. Ongestadig, weifelend, 
onvast van karakter. 

Wanken, zw. ww. — I. Intr. Onvast zijn, ook 
in zedelijken zin; ander waerheit w., in de waarheid 
te kort schieten. — II. Trans. Aan het wankelen 
brengen ; verstoren, een vrede. 

Wanconnen, onr. ww. intr. Iemand ongenegen 
zijn, hem een kwaad hart toedragen ; enen (dat.) 
des w., iemand iets kwalijk nemen, over iets boos 
op iemand zijn. 

Wanconste, -const, -cost, znw. vr. Reden om op 
iemand verstoord te zijn, reden tot rechtmatigen toorn 
of onwelwillende gevoelens ; enen sine w. vergeven; 

w. dragen, een kwaad hart toedragen. 

678 WANCONSTICH. 

Wanconstich, bnw. Enen des w. sijn, iem. iets 
kwalijk nemen. 
Wanleren, zw. ww. tr. Slecht leerén ; als znw., 
onwetendheid. 
Wanlove, znw. vr. en o. i) Ongeloof, wangeloof, 
ketterij. 2) gebrek aan vertrouwen, het opgeven van 
vertrouwen of hoop, wanhoop. 
Wanloven, zw. ww. intr. Zijn geloof of vertrouwen 
in iemand opgeven, wanhopen in, mistrouwen. 
— Wanlovich, -hede. 

Wanloven, zw. ww. tr. Hetz. als w a n d an ken; 
die haer jzne Gode w., zich over God beklagen om, 
morren tegen God over hun leed. 

Wanlust, znw. m. Verkeerde lust of neiging. 

Wanmaal, wammael. Hetz. als w a d m a e 1. 

Wanmaels, bijw. (nederr.) Hetz. als wandages. 

Wanmate, waen-, znw. vr. Slechte of oneerlijke 
maat, waarmede men meet. 

Wanne. Zie w a n(„wan” en „wen") en w a n e, 
bijw. („van waar” en „wattan"). 
Wanne, voegw. Wanneer. 
Wanneer, waenneer, bijw. en voegw. Zie 

w a n e e r. 
Wanneer, bijw. (oostmnl.). Eertijds, vroeger, 
hetz. als wandages en wanmaels. 
Wannemaker, wannen, *wanninge, wannisse, 
het wannen of zuiveren van graan. 

Wannen , bijw. Zie wanen, bijw. 

Wannieten, zw. ww. intr. Met nadeel of schade 
werken. 
Wanof, bijw. Waarvan, met betrekking waartoe; 
waaraf. Vgl. w a e n a f. 
Wanonnen, onr. ww. intr. Hetz. als w a n g o n


nen en wanconnen. 

Wanonste. Hetz. als w a n c o n s t e. 

Wanraect, deelw. bnw. Slecht bewerkt of uit 

-gevallen. 

Wanraat, znw. m. Slechte of verkeerde raad. 

Wanrechtinge, znw. vr. Plichtverzuim van een 
rechter. 
Wanreet, -rede, deelw. bnw. Slecht bewerkt; 
van meekrap. 

Wanschapen, -scheen, deelw. bnw. i) Wanschapen, 
misvormd, het lichaam ontsierende. — 
Wanschapenheit. 2) slecht gesneden of gemaakt, 
van kleederen. 

Wanschicht, waen-, znw. vr. Ongeluk, ongelukkig 
of noodlottig toeval; van wanscliichte, bij toeval 
; door een noodlottig toeval. 

Wanschichtltjc, wanschickelijo, bnw.(nederr.). 
Toevallig. 

Wansede, znw. m. mv. Slecht gedrag; kwade 
of slechte gewoonten. — Wansedich, -dicheit.
Wansmout, waen-, deelw. bnw. Verkeerd „ge


smout", van leder. 

Wansouten, deelw. bnw. Slecht gezouten, van 
haring. 
Wansprekende, deelw. bnw. Kwaadsprekend. 
Want, voegw. en bijw. — I. Voegw. i) Want; 

immers; omdat; ende want, maer want, want dat, 
omdat, nademaal. 2) als gevolg aanduidend voegw., 
zoodat ; Florens quam tot sinen jaren, want Florens 
sloech sine bande selve an sin eyghen goet ; die 
vrouwe en sj5aerde jeghen hem gheen goet, want 
haers selfs juwelen vercochtse. 3) opdat; van desen 
goden hebbic gesel, want gi verstaen sult ie bet der 
liede (Egyptenaren) quaet leven. — II. Bijw. i) 
Daarom ; daardoor ; want spreect, spreek daarom; 
het was donker van der nachte, want bijt niet gesien 
en mochte. 2) en toen (= mnl. sodat);dat Iii geware 
waert dat hi moeste begeven sinen wille, want hi es 
bleven ; want si van honger so lude creten, dat gi 
(Eioen) hem dat hof verboot ; en dan ; dat mi dinct 
sin sin (des emirs) ere bet dat mense (Floris en Bl.) 
verdade, want damirael mach heme wachten echt 
_legen sodane list; ja zelfs; nochtan comets (storm) 

vele te goede, want men mochts onberen niet. 

Want, went, voort, en voegw. (vooral oostmnl.). 

WAPEN. 

— I. Voegw. Tot; ook al want ; al wanter tijt dat 
enz. ; van S. Lutgers dage want to S. Oedgers dage; 
gehorsam te sin want in den dooi. — II. Voegw. 
Totdat ; also lange want dat scih los was ; went hi 
storve. 
Want, voegw. Hetz. als w a n; wanneer; gesteld 
dat, als ; want si ane wilbrade ende ane heden groten 
noot moghen hebben, zo zin hem jagher gheorloft. 

Want, wand, znw. m. en vr. Wand, binnenmuur. 

want, znw. m. Want, handschoen. 

Want, wandi, znw. o. i) Doek, stof, zoowel fijne 
als grove ; zijden, wollen, laken, linnen stoffen ; 

want sniden ; mil seer groven snoden wande gecledet. 
2) tuigage van een schip, de touwen. Zie s 1 eg 
e w a n t. 

Want, znw. Naam van eene landmaat (holl.). 

Wantale, znw. vr. Verkeerde of slechte taal; 
vooral verkeerd gebruikte rechtstaal, fouten gemaakt 
in de geijkte rechtsformules. — Wantalen ww. 

Wantdicht, bnw. Zonder gebreken in de wanden 
van een huis ; dacdicht ende wantdicht. 
Wante. Hetz. als w a n t, „omdat" en w a n t, 
„handschoen". 
Wante, znw. vr. Hetz. als w a n t, m. en vr., 

wand. 

Wantertjjt. Zie bij w a n t, ede Art. 

Wanthalle, znw. vr. Lakenhal; ook want/luns. 

Wantkist0, waent-, znw. vr. Kist waarin „want", 

stoffen, bewaard worden. 

Wantcoopman, znw. m. Lakenkooper. 

Wantliede, waent-, znw. m. mv. Lakenbereiders. 

Wantluus, wallues, znw. vr. Weegluis. 

Wantroep, znw. Eene bepaalde maat voor het 

meten van „want" (in tegenstelling met „lijnwaet"). 

Wantroost, znw. m. Gebrek aan vertrouwen, 

moedeloosheid, wanhoop. --Wantroosteljjc, weinig 

vertrouwen inboezemende of het rechtvaardigende, 

wanhopig. 

Wantroosten, zw. ww. tr. Afschrikken, afraden, 
iem. het vertrouwen in of op iets benemen. — Wantrooster. 


Wantrouwe, -trou, znw. vr. Gebrek aan ver 

wanhoop.-trouwen, 

Wantrouhede, znw. vr. Wantrouwen. 

Wantrouwel, bnw. Wantrouwig, argwanend. — 

Wantrouwelheit, -trouwen. 

Wantsijs, znw. m. Accijns betaald bij verkoop 

van ingevoerd laken. 

Wantsnider, znw. m. Lakenkooper. — Want


sniderie. 

Wantstal, znw. m. „Stal" op de markt of in de 

hal voor den verkoop van „want". 

Wanvermoeden, znw. o. Wantrouwen. 

Wanverstant, znw. o. Oneenigheid. 

Wanvorewaerde, -vorwerde, znw. vr. Onge


oorloofd beding. 

W anwaer, znw. vr. Slechte of vervalschte waar, 

koopmanschap die niet deugt; goed dat niet mag 

worden verkocht. 

Wanwise, waen-, znw. vr. Slechte of verkeerde 

handelwijze. 

Wanwittich, bnw. Niet in het bezit zijner ver 

vermogens.-standelijke 

Wapel-, znw. Water. 

Wapeldrenken, -waben, -drinken, zw. ww. tr. 

In een plas of ondiep water gooien, iemand; ook 

waterdrenken en waaendrengen. — Wapeldrenc,

-drenkinge.

Wapen, znw. o. i) Wapen ; te wapenen, te 

wapen; der waj5ine plegen, zich op den wapenhandel 

toeleggen; waj'en roeien over, de omstanders en 

omwonenden te wapen roepen ter vervolging van 

een op heeter daad betrapten misdadiger ; later: 

iem. op vormelijke wijze beschuldigen van een mis


drijf, met name van doodslag ; onhovesch waj5en, 

onloveljc wapen e.a., termen voor: verboden wapenen. 

2) harnas, wapenrusting. 3) wapen, blazoen. 

Wapen. Zie w a p e n e. 


WAPEN. 

Wapen, zw. ww. tr. Wapenen. 
Wapenbijl, znw. m. Strijdbijl. 
Wapendrager, znw. m. Wapendrager, schild 


-knaap. 
Wapendrenken. Zie w a p e1-. 

Wapenen wa,hen, wojben, tusschenw. Te wapen 
(zie bij wapen) ; helaas, wee ; wajene over ; w. 
over den keytiven ; w. over dat leide wort. 

Wapenen, wajtinen, zw. ww. tr. Wapenen, ook 
wederk. ; gewajender hant; oostmnl. met wajender 
bant. 

Wapengeruchte, -gerucht, znw. o. Wapengeroep; 
jammergeschreeuw. 

Wapenhantschoe, -hanschoe, -hansche, znw. m. 
Een der beide bij een halsberg behoorende handschoenen, 
van binnen met leer gevoerd en van buiten 
met ijzeren ringen of maliën bezet. 

Wapenhuve , znw. vr. Ijzeren dekking van het 
hoofd, ijzeren of metalen huif of stormhoed. 
Wapeninge , znw. vr. i) Wapening; ook: het 

wapenen van zich zelf. 2) hetz. als v e r w a p e n i n g e. 
Wapencleet, znw. o. Wapenrok; ook wabenroc. 
Wapenconinc , znw. m. Wapenkoning ; ook 

coninc van den herauten of van den wajbenen ; een 
hof beambte op wien de taak rustte om de geslachtswapens 
der verschillende adellijke geslachten te 
kennen en de dragers er van aan zijn vorst of heer 
aan te kondigen en voor te stellen. 

Wapenloos , bnw. Ongewapend. 
Wapenlopinge, znw. vr. Gewapende marsch 
of optocht. 
Wapenmaker, wae5-, znw. m. Wapensmid. 
Wapenrocht, -roft, -tucht, -ruft, -roe, znw. 
Zie bij wapen. 
Wapenschilt , znw. m. Het met het adellijke 
wapen van den drager beschilderde schild. 
Wapenschouwinge, znw. vr. Wapenschouwing. 
Wapenspel, znw. o. Ridderlijke wapenoefeningen, 
steekspel, spiegelgevecht. 
Wapentuer, -toir, -tune, znw. m. Een in volle 
uitrusting gewapende, een ridder in volle wapen 
zwaargewapende, wapenknecht.-rusting; 
Wapenwaerdecors, -wamboys, deelen van 

eene wapenrusting, die het bovenlijf bedekten. 
WA ppe, znw. vr. Wapen, bep.: zwaard (?). 
Wapper, znw. m.; ook lootwaoer; z. ald. 
War. Zie w e r r e. 
Warachtich, bnw. Zie w e r a c h t i c h en 

waerachtich. 

Warande, werande, znw. vr. Afgesloten of aan 
het algemeene gebruik onttrokken terrein, lusthof, 
park, boomgaard; privaat terrein om te jagen, te 
visschen. 

Warandehoeder, -hueder, znw. m. Boschwachter. 
Warandemeester, warant-, znw. m. Opper 

-boschrechter. 
Warandenaer, znw. -m. Boschwachter. 
Waranderen, zw. ww. tr. Garandeeren, waar


borzen. 
Warant, warent, znw. m. Borg. -- Warantschap, 
warent-. 
Warden. Zie waerden en werden. --

Wardinge, verwachting. 
Ware, waer, znw. vr. Waar, koopwaar. 
Ware, bnw. en znw. Zie w a e r, bnw.
Ware, znw. vr. Opmerkzaamheid, aandacht; 

ware nemen ; zorg, nauwlettende zorg ; enes w. 
nemen, hebben, voor iem. zorgen. 

Ware, znw. vr. i) Bewaring, bescherming, hoede; 
ware ! opgepast, pas op ; in stilre ware, in alle 
stilte. 2) borgtocht, garantie. 

Ware, znw. vr. Erf, vast goed ; ook in b r u u c


ware, huurware e. a. 
Ware, bnw. Gewaar; w. werden, gewaar worden. 
Ware, voegw. en bijw. Uit n e w a r e. Maar. 
Ware, bijw. Waar. 
Warelt. Zie w e r e 1 t en de samenstellingen. 

\VASSCHEN. 

Waren, zw. ww. — I. Trans. i) Bewaren, be. 
schermen, behoeden. 2) bewaken, letten op, iemands 
gangen nagaan. 3) letten op, iets in acht nemen; 
enen dack waren. 4) voor iets instaan, iets waarborgen; 
vriën ende waren. 5) iem. machtigen, voorzien 
van het bewijs dat hij gemachtigd is; gewaerde 
bode, gemachtigde. — II. Intr. Acht geven, op iets 
letten (met o,P). — III. Wederk. Zich in acht nemen, 
zich wachten. 

Waren? zw. ww. tr. Weren, beletten, verhinderen; 

hem w., zich verweren. 

Waren, zw. ww. intr. Duren; duren ende waren. 

Warenderen. Zie w a r a n d e r e n. 

Warenen. Zie w a e r n e n. 

Wareneren. Zie w a e r n e r e n. 

Warenisse. Zie w a e r n i s s e. 

Waif. Zie werf. 

Warieh, warech, bnw. i) Van personen, waarachtig, 
waarheid sprekende, oprecht; een w. kersten, 
die ten volle dien naam verdient. 2) van zaken, 
betrouwbaar, waar, ene warige mare ; eene w. gewichte, 
juist, eerlijk, goed. — Bijw. warige, echt; 
een w. ootmoedich mensche. 

Waringe, znw. vr. i) Zorg. 2) waarborging, 
garantie. 
Warisoen, znw. o. Verdedigingsmiddelen of 

-werktuigen. Vgl. w a r n i s o e n. 

Ware. Zie w e r c enz. 

w arm, waerm, warem, bnw. Warm ; mitten w. 
kant geven, bij levenden lijve. — Warmde, znw. vr., 
Warmte, warmheit; warme, warm, bijw. 

Warmen, wermen, zw. ww. -- I. Trans. Warmen, 
warm maken. — II. Intr. Warm worden ; wanneer 
die zonne hoghende es ende zwermende. — Wederk. 
Zich warmen. 

Warmoede, zwerm-, znw. Wermoed, absinth. 

Warmoes, waerrnoes, wermoes, znw. o. Warmoes, 
groenten. — Warmoesdierne, groenvrouw; warmoeshof; 
warmoesier, waerm-, warmoesman, 
groenman; mv. warmoesliede; warmoesen2 groenten 

verbouwen. 

Waren. Zie w a e r n e n. 

Warneren, -eeren, zw. ww. tr. In staat van 
tegenweer brengen. 

Warnisoen , waern-, znw. o. i) Hetz. als w ar 
i s o e n. 2) steun; een w. dat den mensche zere 
sterct, dais doget ende eersamhede. 

Warp enz. Zie w e r p. 

Warre. Zie w e r r e. 

Warren, warrin ge. Zie w e r r e n, w e r r i n g e.

Wars, Zie w e r s. 

Wars (to-), bijw. (nederr.). Dwars. — Warsbale 
, -street (streep), -wech. 
Warst, warstelen. Zie worst, worstelen. 
Wart. Zie wort en w a e r t. 
Warte, znw. vr. i) Wrat. 2) tepel. 
Warven. Zie werven. 
Was, znw. o. Was; gesmouten als een was. Vgl. 

w a s t i n s i c h. 
Was, znw. m. i) Groei; wijnwas; in den was 
liggen, groeien. 2) gewas. 
Waschhnus, wassche-; -moeder, -moder (waschvrouw), 
-tobbe. 
Wasdoem, waes-, -dom, znw. m. i) Wasdom, 
groei. 2) gewas. 3) opbrengst; voordeel, winst; na 

w. gaj5en ; w. doen, winst behalen ; w. doen ere dint 
(dat.), bevorderen, in de hand werken. 
WaSe, waes, znw. vr. z) Modder, slik. 2) zode; 
ene groene vase; ook als zinnebeeld van eigendomsrecht. 


Wasem, waesem, wazom, znw. m. Wasem, warme 

damp. — Wasemen, in wasem of damp opgaan. 

Wasic) znw. Bundel, bos; een w. van stroo. 

Waskerse , -keerse ; waskersemaker, washeers-; 
waslicht, -maker. 

Wassael. Zie vassae1. 

Wasschen st ww. tr. Wasschen, reinigen; ook 

wederk. — Wasscherie, waschgelegenheid ; was



68o WASSEN. 

schester, wasscherse, wastersche, wasschige (vla.), 
Wastrigge, wasscrigge ; wasschinge. 

Wassen, st. ww. intr. i) Wassen, groeien; toenemen 
in macht, kennis, getal e. a. ; wassen, van 
het water ; zwellen, van het lichaam door zwangerschap 
; groot wassen, dik worden ; van de maan, 
wassen ; wassen ende wanen (afnemen) ; over den 
hals wassen, te machtig worden, ook met eene 
ziekte als ondw. ; enen ub wassen, iem. boven het 
hoofd groeien. Wassinge. 2) ontstaan ; daer of 
sullen wassen bien (bijen). 

Wassen, zw. ww. tr. Met was bestrijken; een 
gewaste draet. 

Wassi]n, wassin, wassen, bnw. Van was, was


sen : een w. beelt ; ene wassine, wassene kerse. 
Wasteel, wastel, znw. m. Koek ; offerkoek. 
Wasteren, -eeren, -ieren, zw. ww. tr. Plunde


ren. verwoesten ; te loor doen gaan. 

Wastinsich, bnw. Tot „wastins" verplicht, d. i. 
tot de jaarljksche levering van eene bepaalde hoeveelheid 
was aan den heer van een vast goed, als 
teeken van hoorigheid. 

Wasteken, -leileen, znw. o. Zegel, waarsch. een 
afdruk van het rechterlijke ambtszegel in was. 

Wat, onbep. vnw. onz. Wat, iets ; bore wal meer 
dan, niet veel meer dan ; ietswat ; wat so, al wat; 
ook van personen : ieder die ; met een gen. pl. ; 

wat steden so was, al de steden die er waren ; als 
znw., ighebet is een seer groot wat (iets) ; als bijw. 
bij een intr. ww., wal (hoe lang) se beiden, hi en 
quam niet ; wat hi mach, zooveel als hij kan. 

Wat, betr. vnw. onz. (zeldzaam, gewoner is dat); 
na al, alles; alles wat der naturen schaemte doet. 

Wat, vragend vnw. onz. Wat : a) zelfstandig; 
ook met een 2den nv. mv. en (later) enkv., wat 
manne, welke man, wie ;; wat coninge, wat vouwen; 
wat Reiniere es dat, wat is dat voor 'een R.?; 
wat bloemen sin dit ; wat quader ganc gaet die 
menighe. b) bijvoeglijk, welk ; wat danc ben ic dan 
daerof waert ; omme wat salicheit dat hi (Petrus) 
es te Rome comen. 

Wat, znw. o. Waadbare plaats ; ook : diepte. 
Hetz. als gewat; z. aid. en vgl. wade. 

Wat, bijw. i) Waartoe, waarom. 2) hoe. 

1ÍV ate, znw. o. Het scherp van een mes e. a. 

Water, znw. o. i) Water, zout en zoet water; 

te water ende te lande ; water dat men drinkt; 
levende water ; te watere ende Ie brode houden, op 
water en brood zetten (in de gevangenis). a) waterweg, 
rivier, beek ; dat grote water, de IJsel ; dat 
cleine water, de kleine wateren (te Deventer). 
3) vloed, overstrooming; dat grote water; by waters 
nooden. 4) fontein. 5) water door eene bereiding 
verkregen ; water van venkele. 6) urine, water ; sin 

w. maken. 7) water, waterzucht ; een zeef die vol 
waters hadde dat lef ; dat water laden, waterzucht 
hebben. — Verklw. waterkm. 
Waterachtich, waterachticheit.

Waterberken, verkiw. -beckentgen.

Waterblader, znw. Waterblaasje, bobbel. 
Waterbloemen znw. vr. Waterbloem. 
Waterboom, znw. m. Afsluitboom van een water. 
Waterdicht, bnw. Gezegd van een dijk; w. 

ende wintdicht. 

Waterdier, znw. o. Waterdier. 

Waterdi^jc, znw. m. Dijk zonder voorland.
Waterdrager, znw. m. Waterdrager; ook water. 
cnecht. 

Waterdrinker; -egel, bloedzuiger. 

Waterdrenken. Hetz. als w a p e 1 d r e n k e n.

Wateren, we/eren, zw. ww. — I. Trans. i) Water 
geven aan, iemand ; drenken, vee ; ook aan boomen 
en planten ; begieten, besproeien. 2) in het water 
leggen, hout. 3) doen afwateren. — II. Intr. 
i) Wateren, van de oogen. 2) afwaterèn, uitwateren. 

Waterganc , znw. m. Elke waterleiding, tocht, 
vaart, gracht, sloot ; watergange gaen, ze schouwen. 
-- Waterganegelt, voor het onderhoud er van. 

WATERTOCHT. 

Watergerecht, - znw. o. Het in een waterschap 

geldende recht. 
Watergier, znw. m. Naam van een roofvogel. 
Watergrave, weter-, znw. Gracht, kanaal. 

W atergrave, -graef, znw. m. Naam van den 

dijkgraaf in sommige waterschappen, die voor de 
afwatering had zorg te dragen.
Waterhoen , znw. o. Naam van een watervogel, 
koet. eene soort van eend. 
Waterich, bnw. i) Waterig. 2) waar veel water 
is, onder water staande. 

Wateringe, weteringe, znw. vr. i) Watergang, 
tocht, breede sloot, waarlangs de afwatering van 
lage landen plaats heeft. Waterincgrave, -ge1t. 
2) in Zeel. en Vlaand. benaming van de oudere 
deelen die ontstaan zijn uit de samenvoeging van 
verschillende bedijkingen en waaruit de drooggeworden 
binnen-of middeldijken zijn verdwenen. 

Watercalf, znw. o.; w. dragen, waterzucht hebben. 
Watertanker, -canna, -kere, -keringe. 
Waterkerse, znw. vr. Waterkers. 
Watercruke, - cnpe, -kuip. 

Waterladin ge, znw. vr. Waterzucht. 

W aterlaet, znw. Hetz. als w a t e r g a n c.
Waterlant. znw. o. Waterland. 
Waterlede, -leide, znw. vr. Hetz. als w a t e r


ganc.
Waterloop, znw. m. Hetzelfde. 
Waterloos. bnw. Een walerlose jut.
Waterlosinge, znw. vr. ; •lossinge (oostmnl.). 
Watermael, znw. o. Roerdomp. 
Watermeester, -meister, znw. m. Opzichter over 

de wateren eener stad en beslisser van geschillen 

daarop betrekkelijk. 
Waterhole, -molen, -moelene, -muelen, znw. vr. 
w atermuur, -muer, znw. vr. Watermuur, eene 

plant. 
Waternoot, znw. vr. Watersnood ; ook watersnoot. 


Waterordeel, znw. o. Waterproef, een godsoordeel. 


Waterpas , znw. m. en o. De hoogte van een 
water, de waterspiegel, het waterpeil ; meyster van 
den waterjasse (te Deventer) ; int w. leggen, horizontaal 
leggen ; balcken uh die 5oirte winden ende 
int w. leggen. 

Waterpeet, j5aert, znw. o. Een waterdier ; ook: 
nijlpaard.

Waterporte, -oorte ; -pot, verklw. j5oigen, 
jhotken.
Waterput, dutte ; waterrat , -rot. 

Waterrecht, znw. o. Recht betreffende het 
water, bep. de groote rivieren ; ook : zeerecht, het 
met betrekking tot zeezaken toegepaste recht. — 

Waterrechter. 


W atersalm, znw. m. Gekookte zalm (?).
W atersarc, znw. m. Steenen waterbak. 
Waterschap, znw. vr. en o. i) Waterleiding, 


voor de afwatering gemaakt. 2) waterschap.
Waterschip, znw. o. Schip waarmede levende 
visch wordt vervoerd. 

Waterschutter -schuttinge, znw. vr. Water


keering, sluis. 
Watersier. Hetz. als w a t e r s u c h t i c h. --

U atersiecte. 

W aterslange, znw. vr. ; waterspinne, vr. 
Waterslont, -slunt, znw. Draaikolk (oostmnl.).
Watersomp, sump, znw. Poel, moeras (oostmnl.). 
Waterspoye, 
-
-s^eye, znw. Sluis, schutsluis. Zie 

s p o y e. 
Waterstat, znw. vr. Aan water (zee) gelegen 
stad. 1 
Watersteen ,stein, znw. m. Steenen wasch bekken, 
, fonteintje. 
-
Waterstoop, znw. Waterkan. 

Waterlucht, -socht; - suchtich, -suchticheit. 

Watertocht, znw. vr. Tocht, breede sloot of 
watergang. 


WATERTELCH. 

Watertelch , znw. o. Wilde of onvruchtbare 

spruit aan een boom ; ook waterlade. 

Watertolle, znw. Tol voor te water vervoerde 

handelswaren. 

Watervat, znw. o. Waterbekken, waschkom ; 

verkiw. watervaetkijn, o. 

Waterwal. Zie w a 1. 

Watervloet , watervogel. 

Wattan, bijw. en voegw. — I. Bijw. i) Wat 

zou dat, welnu, eilieve. 2) hoe nu, alles goed en 

wel maar. 3) dat is; dal batten mins lives, wallan 

buien mi es, dats mi liter te la/ene dan dat in mi 

is. — II. Voegw. Hoewel, hoezeer (nederr.); mis. 

schien ook, verbonden met al; slant op, lieve sane; 

wallan al hebdi die crone van der suverheit ver


loren, gi moocht nochtan sin vercoren in hemelrike. 

Waveraet , znw. Eene gezouten vischspijs, een 
vloeibaar vischgerecht. 
Watterleye , bnw. Wat voor soort van -ook; 

ook wallerhande. 

We. Zie wee. 

Webbe, web, znw. o. i) Spinrag. 2) weefsel; 

verklw. webbekijn. — Webbenmaker. 

Wech, mooch, znw. m, en vr. i) Weg; Sint Jacobs 

w., de melkweg; alle wege, allerwegen ; onder wegen, 
onder weg; te kalver wegen, halver wege ; achter 
wege, hier of daar op den weg ; te wege bringen, 
op weg brengen ; ook : te recht helpen ; ook van 
de wegen of „conduten" in het menschelijk lichaam; 
te wege bringen, weder op den (goeden) weg brengen. 
2) reis, tocht; pelgrimstocht; hi is eenen weck lot 
Trier ervallen (als straf). 3) zijde, kant; van minen 
wegen, van harent weghen. 4) middel, redmiddel; 
dat hi nemmermeer en soeket noch week noch keer, 
daer hi verwerken mede waent R. 5) week van 
faile, gewelddadigheid. 6) wijze, manier ; met suh


tilen wege. 

Wech , bijw. Uit enwech, daarnaast enwege. Weg; 
weck loffen, voeren, geven ; hem weck maken, weg 
gaan; week hebben, ontvangen hebben ; ook : weggepakt 
hebben, e. a. ; weck ende weder, weg en 
terug, heen en weer (vgl. weder) ; ook : herhaaldelijk 
; of ende weck doen, wegnemen, verwijderen; 
weck helpen, uit den weg ruimen. 

Wech, znw. Hetz. als w e e c h. Wand. 

Wech, znw. i) Het wegen. 2) gewicht. 

Wechbringen, zw. ww. tr. i) Wegbrengen. 2) 
doorbrengen, verkwisten. 

Wechdragen, st. ww. tr. i) Wegdragen; wegvoeren. 
2) eens wechdragen(s), in eens te betalen, 
gebruikt van kapitaal in tegenstelling van rente. 

Wechdriven, st. ww. tr. en intr. Wegdrijven. 

Wechgaen, st. ww. intr. Heengaan ; ook weekgegaen. 
— Wechganc. 

Weehganger, znw. m. Reiziger. 

Wechgelt, wege-, weeeh-, znw. o. Geld voor 

het gebruiken van een weg, tolgeld. 
We ch even, schenken ; wecli j agen, -j aginge.

Weohkeren, woch-, st ww. intr. Heengaan. 

Wecherigen, st. ww. intr. Hetzelfde. 

Wechleggen, -leiden ; -liden, -gaan. 

Weehlenen, zw. mow. tr. Uitleenen. 

Wechloon, znw. m. Reisgeld. 

Weehlopen, st. ww. intr. Van personen en zaken, 
wegloopen (van water) ; ook : weggespoeld of weg 
-geslagen worden (door eene overstrooming). — 
Wechloper.

Weehmaken, zw. mow. tr. Overdragen (goed). 

Wechreisen, -riden, -roeyen, -rumen, intr. 

Wechscheiden, st. ww. intr. Afscheid nemen, 
heengaan.
Wechscheidinge, znw. vr. Splitsing van een 
weg. tweesprong. 
Wechschenken, zw. mow. tr. Schenken. 
Wechsegalen, zw. ww. tr. In een bezegelden 
brief wegschenken. 
Wechsenden, zw. ww. tr. Wegsturen. 
Wechslaen, st. mow. intr. Snel wegrijden. 

WEDEE. 

Wechslepen, zw. ww. tr. Wegbrengen, weg sleepen, 
in veiligheid brengen. 
Wechsluten, st. ww. tr. Wegsluiten. 

Wechsteken , st. ww. — I. Trans. i) Iemand, 
verdrijven, wegduwen. 2) iets, verstoppen. — II. 
Intr. Zich heimelijk verwijderen. 

Wechstellen st. ww. tr. Opruimen. 
Wechstriken, st. ww. intr. Weggaan, vertrekken 
: stil weggaan. 

Weehstuven , st. ww. intr. Wegstuiven. 
Wecht, wicht en gewicht. Zie wicht. 
Wechter. Hetz. als wachter. 
Wechtiden = wechtien, -trecken. 


Wechvaerdich, wege-, -veerdich, -verdich, bnw. 
Reisvaardig ; weehv. recht, rechtspraak op korten 
termijn. 

Wechvaert, znw. vr. Vertrek. 
W echvaren, st. ww. intr. Weggaan, van huis 
gaan, vertrekken ; ook van eene uitvaart. 
Wechvllegen, st. ww. intr. Wegvliegen. 

Wechvlien, st ww. intr. Wegvluchten. 
Wechvluchten, zw. ww. tr. In veiligheid brengen. 
— Wechvluchtinge.
Wechvoeren, -waeyen, -werpen, -werpinge.

Wechwendinge, znw. vr. (oostmnl.). Het ver 
iemands weg.-sperren van 
Wechwielen, zw. ww. intr. Door ondermijning 
van het water vervallen (van eene sluis). 
Wechwisen, zw. ww. tr. Afwijzen, van de hand 

wijzen. 
Wechwiser, znw. m. Wegwijzer, leidsman. 
Wechwisinge, znw. vr. Verwijzing naar een 

ander. 
Wed. Zie wedde. 
Wedauwe, znw. vr. i) Wilgeteen. 2) hakhout, 

struikgewas. 
Wedde, znw. vr. Wed, paardenwed. 
Wedde, znw. o. i) Pand, onderpand ; bi der 

wedde, met voorafgaande verloving ; wedde laten, 
zijn pand verliezen, verlies lijden ; verlies, verdriet; 

w. bieden, nemen, ontfaen ; sine w. leggen des, er 
wat onder verwedden. 2) schijnpand tot het aangaan 
van eene verbintenis met aansprakelijkheid. 3) 
bezoldiging. 4) in Ie wets, weds. Zie wet s. 
Wedden, zw. ww. tr. t) Een pand of onderpand 
geven. 2) enen onschout wedden, iemand aanbieden 
den onschuldseed te doen of eene bepaalde 
som te verbeuren. 3) wedden, iets verwedden ; ic 
weds, wets, ik wed. 

Weddespel, wed-, znw. o. i) Spelen om een 
prijs, om geld. 2) weddenschap. 

Weddinge , znw. vr. i) Het spelen om geld. 2) 
bezoldiging. 3) eene som onder den rechter gedeponeerd. 


Wede. Zie weide. 
Wede, leed, pijn. Zie w e ede. 
Wede, znw. i) Wilg. 2) teen. 3) streng. 
Wede, znw. Eene plant waaruit eene blauwe 


verfstof werd verkregen. — Weden, daarmede 

verven. 


Wedeassche, weedassche, znw. Potasch. 
Wedehoppe, wee-, -hoft, -hu^, znw. vr. Hop, 

de vogel. 
Wedemaent, znw. vr. Juni. 
Wedeme, wedem, znw. vr. i) Huwelijksgoed, 

morgengave, weduwegift, douairie.— Wedemdoem, 
-dom, hetzelfde. 2) pastorie; wedemhof, hetzelfde. 
Wedemebrief, znw. m. Eene akte waarbij aan 

iemand eene „wedeme" wordt toegekend. 
Wedemen , zw. ww. tr. Als morgengave ver


zekeren aan (iem.), een bruidschat geven aan (iem.). 
Weden. Zie weiden. 
Wedenaer. Hetz. als weduwenaer; ook 

wedeman (nederr.). 
Weder, weer, znw. m. Ram ; hamel ; ook als 
teeken van den dierenriem. 
Weder, znw. o. i) Weder, weer, weersgesteldheid; 

wint ende weder, windich weder; claer sterrelichl 


682 WEDER. 

weder ; quaet weder ; ook mv., die winde ende die 

wedere sin in onsen lande (het Oosten) genoechlic. 

2) onweder; stormweer; si horden een weder craken 

ende een vier blaken ; dal grote weder sloech die 

borne neder. 3) lucht ; te veshertide begonde dal 

weder donkeren. 

Weder, vnw. Wie van beide; onz. wat van beide; 

eist u in ernsle of in scerne, weder het es, ic hoede 
-ni gherne ; weder si dede, of sanc of las, kar herle 
altoos met Gode was. — één van beide, in deenweder; 
alle beide in in wederside ; ook in ieder. 

Weder, weer, waer, voegw. als inleiding van 
het eerste lid van een tweeledigen zin ; weder-of, 
hetzij -hetzij ; wederl u lief si ofte leef ; waerl wel 
of evel geel; weer si blaft oft met u vaert; weder-so, 
bij een vraagzin, of—of (of alleen of bij het tweede 
lid) ; weder sidi abt so briore ? weder-no (noch) bij een 
tweeledigen ontkennenden zin (voor weder gewoonlijk 
no (noch) weder) ; dune sell metten ouden weder scoh 
noch sceren houden ; hij en al gheyns daechs nyet, 
weder en at noch en dranck, als hij die misse sanck; 
zeldzaam weder — ende, en-en ; by hadde twee 
dusent Isinen doene weder ridderen ende baroene. 

Weder, wider, widder(e), bijw. i) Weder, wederom, 
opnieuw ; weder al, alweer, vla. weeral. 2) 
wederkeerig, op zijn beurt. 3) terug; weder ende 
voort, terug en vooruit, in alle richtingen, overal; 
van tijd, aanhoudend, voortdurend; ook voort ende 
weder; weck ende weder, weder ende wey, overal; 
weder ende gins, ginder (gins) ende weder, in ver 

richtingen, op allerlei wijzen, heen en-schillende 
weer, heen en terug ; o6 ende weder, naar boven 
en terug, op en neer ; hi sloech metten swaerde ob 
ende weder ende wondder vele ; van tijd, nu en dan, 
telkens. 

Weder, weer, voorz. en bijw. — I. Voorz. i) Tegen. 
Doe wart hi weder tgelove gekeert; haer man die 
hem weder die kerke sette ; diene weder den coninc 
verrieden ; weder horen danc, tegen haar zin. 2) in 
tegenstelling met ; hi was ongemate weder sinen 
heileghen vorsate • (voorganger). 3) hetz. als jegen ; 
iet cojen weder enen, van iemand. — II. Bijw. 
a) voornaamw. bijw. daerweder, daartegen; daarentegen. 
b) weder sijn met een dat., vijandig zijn, 
tegen zijn ; dat haren wille was weder, dat staken 
Si vaste ter neder. 

Weder-in samenst. met ww. i) Opnieuw, weder-, 
scheidb. 2) terug-, scheidb. 3) tegen-, onscheidb. 
samengesteld. 

Wederachten, zw. ww. tr. Weerleggen (oostmnl.). 

— Wederachtin e. 
Wederantworde, -antwort, znw. vr. Wederantwoord, 
repliek. 
Wederbaren, zw. ww. tr. — Wederbaringe, 
wedergeboorte. 
Wederbeelde, znw. o. Tegenbeeld, spiegelbeeld. 
Wederbegeven, -beloven , -betalen. 

Wederbewijs, znw. o. Tegenbewijs, weder 

bewijs; dancbaerheit ende w. der minne. -keerig 

Wederbieden, st. ww. tr. i) Wederkeerig laten 
weten. 2) verbieden. 3) het tegenovergestelde gebieden 
van vroeger, een gebod intrekken; afstellen; 
die reise wort wederboden. 4) een boodschap zenden 
dat iemand niet hoeft te komen. 5) versmaden, weigeren. 


Wederbicken, zw. ww. intr.; w. obi, afbreuk 
trachten te doen ; wederbic houden ojb, hetz. 

Wederbinden, st. ww tr. i) Nog eens binden. 
2) inbinden, bedwingen. — Wederbant, middel 
om iem. of iets te bedwingen. 

Wederbiten, st ww. intr. i) Scherp of bijtend 
zijn, van smaak. 2) knagen, van het geweten. 
Wederblieken , zw. ww. tr. Weerkaatsen, het 
licht. — Wederblic. 

Wederbloeyen, -bloyen, zw. ww. intr. Opbloeien. 
Wederbode, znw. m. i) Bode die een antwoord 
terugbrengt. 2) hij die iets tegengaat of verhindert; 

c. sijn, iets verhinderen. 
WEDERGEVEL'. 

Wederbogen, zw. ww. tr. Terugbuigen, anders 

buigen, een bocht of buiging maken in iets dat 

recht was, vooral als myst. term; wederboocht, eene 

andere neiging hebbende dan vroeger of dan goed 

is. — Wederboginge.

Wederbootschappen, zw. ww. tr. Iets van een 

ander berichten. — Wederbootsehap, -sehapper.

Wederborge, znw. m. Borg voor iets dat in 

het verledene ligt. 

Wederbot, znw. o. Verbod. 

Wederbreidelen, zw. ww. tr. Betoomen, intoo


men. 

Wederbrief, znw. m. i) Renversaal, schriftelijke 

tegenbelofte of tegenverzekering. 2) tegenslag. 

Wederbringen, -brengen, zw. ww. tr. Terug


brengen. 

Wederbugen, st. ww. •intr. Zich richten op; 

w. oft ons selven, aan zich zelf denken. 
Wedereedele, -cedule, znw. vr. De tweede van 

een in twee exemplaren opgeschreven contract, 

waarvan elke der partijen er een bezit. 

Wederdanken, zw. ww. tr. Dank weten voor. 

Wederdeel, znw. m. en o. De andere helft, 

wederhelft. 

Wederdelen, -deilen, zw. ww. tr. Mededeelen, 

doen deelen in, doen genieten van. 

Wederdenken , zw. ww. tr. Herdenken ; ook 
intr. met om ; hi wederdenct om den verledener 
tit. — Wederdenkinge.

Wederdingen, zw. ww. tr. In een geding tegenspreken. 


Wederdoen, st. onr. ww. — I. Trans. i) Het 
tegenovergestelde doen van vroeger. 2) iets ongedaan 
maken ; onwederdoenlijc. 3) iets doen ten behoeve 
van iem., ter vergelding van iets. 4) teruggeven. — 

II. Wederk. Terugkeeren. 
Wederlonen, zw. ww. intr. Weergalmen, weerklinken. 
Wederdore, bijw. Geheel door (iets heen); met 
enen swaerde doorsteken ende wederdoor. 

Wederdragen, st. ww. intr. i) Weerstandbieden; 
sonder w., zonder verzet. — Wederdraehte, het 
tegen zijn, van den wind. 2) in betrekking staan met. 

— Wederdraginge, onderlinge betrekking. 
Wederdringen, st. ww. — I. Trans. Beletten, 
verhinderen. — II. Hetz. als w e d e r d r a g e n, i). 
Wederdriven, st. ww. tr. i) Verhinderen, 
beletten. 2) een goed, naasten. --Wederdrift, 
naasting. 

Wedereisehen, zw. ww. tr. Terugeischen, -vragen. 

Wedere. Zie weder. 

Wederen, zw. ww. — I. Trans. Luchten, buiten 

hangen. — II. Intr. (Een zeker) weer zijn; hoet 
jaer wedert alle stont. 

Wederen, zw. ww. tr. Tegen iets opkomen. 

Wederen, bnw. Zie w e d e r ij n. 

Wedergade, znw. o. en m. Het gelijke of het 

vaniets,ets, iets van dezelfde soort. 2) de 

andere helft, wederhelft. 

Wedergaen, st. ww. intr. Terugkeeren. — 
Wedergane.

Wedergalm, znw. m. Weergalm. 

yV edergebloeyt, deelw. bnw. Weer ontloken, 

weder in bloei. 

Wedergave, znw. vr. Vergelding. 

Wedergeboorte -gebuerte, -gebaringe, -geboren. 


Wedergedenken, -gedoen -gekeer.

Wedergecrigen, st. ww. tr. — Wedergecri 
gin ge.
Wedergelden, st. ww. tr. Vergelden. 
Wedergeleiden, zw. ww. tr. Terugvoeren. 

Wedergelt, znw. o. Vergelding; schadeloosstelling 
; het es een gelike w., twee dingen, hetgeen 
men doet en wat men ontvangt, staan gelijk, wegen 
tegen elkander op ; misschien ook : de prijs (het loon) 
dien (dat) men voor iets ontvangt. 

Wedergeven , st. ww. tr. i) Wedergeven, terug



WEDERGEWICHTE. 

geven. 2) vergelden. — Wedergever (van God) ; 
wedergevinge, vergelding. 
Wedergewichte, znw. o. Een tweede exemplaar 

van een gewicht. 
Wedergewinnen, -gewinninge.
Wederglans, znw. m. Weerschijn. 
W edergredich, bnw. Tegen den zin, gehaat 

(limb.); mi es de werelt regte als wedergredieh (eig. 
„een walg"). 
Wederhaect, bnw. Geweerhaakt. — Wederhake. 


Wederhane, -haen, znw. m. Weerhaan, het 
haantje op een gebouw. 

Wederhalen, zw. ww. tr. i) Terughalen. a) terug. 
krijgen ; vergoeden, w. een verlies. 3) herhalen. 
4) herroepen. 

Wederhebben, zw. ww. tr. Terugkrijgen. 
Wederhein, znw. Wederkeerige afscheiding van 
een grondstuk. — Wederheindinge.

Wederheisehen, zw. ww. tr. Terugeischen, 
-vorderen. -- Wederheischinge.

Wederheit , znw. vr. Tegenspoed. 
W ederheifte, -helftscheide, de andere helft. 


Wederhellen, zw. ww. intr. (scheidb. en onscheidb.). 
Weerklinken, weergalmen. — Wederhellinge.


Wedérhorich, bnw. Ongehoorzaam, weerspannig, 
weerbarstig. 

Wederhouden, st. ww. --- I. Trans. i) Terug. 
houden; inhouden, een paard. 2) weerstaan. — II. 
Intr. Stuiten tegen, stooten op iets. -- III. Wederk. 
Zich staande houden, zich dapper weren. --Weder 

ge, het inhouden, ook : het betoomen, van iets.-houdin 
Wederjjn, vederen, bnw. Rams- ; hamels-. 
Wederincomste, -coomste, znw. vr. Terugkeer 

in eene stad. 
Wedereauwen. Hetz. als e d e r c a u w e n. 
Wederkeer, znw. m. i) Terugkeer; enen w. doen, 

terugkeeren, heengaan. 2) wending, van zaken. 

Wederkeren, -keeren, zw. ww. -- I. Intr. i) 
Heengaan, terugkeeren. a) veranderen ; te desen tide 
1st al wederkeert; ook: omgekeerd. -- II. Trans. r) 
Teruggeven ; uitkeeren. 2) vergelden, vergoeden. 3) 
herstellen -- Wederkeringe.

Wederkiesen, st. ww. tr. Herkiezen. 
Wedprelachte, znw. vr. Wederkeerige klacht. 
Wederelinken, st ww. intr. (scheidb. en on


scheidb.). Weerklinken, weergalmen. 
Wederenagen, st. ww. intr. ; als znw. Wroeging. 
Wedercomen, wedercomste, -coomste, -co


mi nge.

Wedereopen, zw. ww. tr. Terugkoopen. --

W edercoop , ook : het recht om iets terug te koopen. 
Wedereri gen, st. ww. tr. Terugkrijgen. 
Wedercrommen, zw. ww. tr. Omkrommen, om


buigen. 
Wedercronen, zw. ww. intr. Zijn beklag doen, 
bezwaar tegen iets hebben. 

Wederleprgen, wederlegginge.
Wederleiden, zw. ww. tr. Terugvoeren, -brengen. 
Wederleven, zw. ww. intr. Herleven. 
Wederleveren, -licht, -lechl, ook : wederlike, 

weerlicht ; -lichten, -lichtinge.

Wederlonen, zw. ww. tr. Beloonen, vergelden. 

— W ederloninge.
Wederlopen, st. ww. intr. i) Terugloopen. 2) 
terugvloeien, van eene rivier. — Wederloop.
Wederluchten, zw. ww. intr. Weerkaatst worden, 
van licht. 
Wederluden. Hetz. als w e d e r d o n e n. — 
Wederluut, -luyt, echo. 
Wedermaken, zw.ww. tr. Herstellen ; vernieu


wen. -- Wedermakinge, -maker, • -makerse.
Wederman, znw. m. Tegenstander, vijand. 
Wederminne, wederminnen.
Wedermoet, znw. m. i) Weerzin, kwaadheid; 

ontevredenheid, slecht humeur. a) verdrukking, tegen.
stand, 

WEDERSLAEN. 

Wedernemen, st. ww. tr. i) Terugkrijgen; sinen 

sin w., tot bezinning komen. 2) terugnemen. 

Wederniden, zw. ww. tr. Omklinken, een nagel. 

Wedernieden, zw. ww. tr. r) Tegengaan, weer


staan, iem. 2) beperken, tegengaan, iets. 

Wederomme, -one, bijw. it Wederom, opnieuw. 

2) terug. 3) van zijn kant, wederkeerig. --Wederom


halen, -comers, -senden, -trecken.

Wederopverrisenisse, -verstandenisse, znw. 

vr. Opstanding. 

Wederpaer, znw. o. De ander van een paar; 

geliefde. 

Wederpaert, dart, znw. m. i) Tegenstander; 

tegenpartij. 2) partij in rechte. -- Wederpartie.

Wederpeisen, j5ensen, zw. ww. tr. Herdenken. 

Wederplechten, zw. ww. tr. Weerstaan, be


strijden, het recht. 

Wederproeven, zw. ww. tr. Met bewijzen ot 

redeneering weerleggen. — Wederproevinge.

Wederraden, st. ww. tr. Afraden, ontraden. ---

Wederradinge.

Wederrechten, zw. ww. tr. Weerstaan, geweld. 

Wederrede , -reden, -redene, znw. vr. i) Tegen


spraak. 2) verdediging, in rechte. 

Wederreise, znw. vr. Terugreis; vertrek, weer


reis (t fide eeuw). -- Wederreisen, terugkeeren. 

Wederrichten, ZW. ww. tr. Uitkeeren, terug


geven. 

Wederrinnen, st. ww. tr. Tot staan brengen, 

tegenhouden. 

Wederroep, znw. m. r) Herroeping, opzegbaar 

2) echo.-heid. 

Wederroepen, st. ww. tr. i) Terugroepen. 

2) herroepen. — Wederroepinge, ook: het op


komen tegen iets. 
Wedersaet, -sate. Hetz. als w e d e r s a k e. 
Wedersake, znw. m. i) Tegenstander, vijand. 
2) tegenpartij, ook in rechte; ook wedersaker. 
Wedersehelden, st. ww. tr. Uitvaren tegen 
iem. — W ederscheldinge.
Wederschijn , znw. m. Weerschijn. --Wederschinen, 
-schijnsel; ook wederschemeren. 
Wederschieken, zw. ww. tr. Terugzenden. 
Wedersehoren, zw. ww. intr. Schoorvoeten, 
tegenstand bieden. 
Wederschouwe, -schouw, znw. vr. Naschouw. 
Wederschouwen, -schauwen, zw. ww. -- I. Trans. 
Wederzien. — I1. Intr. Naschouw houden. 
Wederschrift, znw. o. r) Schriftelijk antwoord. 
2) afschrift. 
Wedersehriven, zw. ww. tr. i) Terugschrijven. 
2) schriftelijk antwoorden. 
Wederseggen, zw. ww. tr. i) Herroepen, opzeggen. 
2) tegenspreken, opkomen tegen iets; als 
znw., tegenspraak. 3) weigeren. 
Wedersenden, -sinden. Hetz. als wede r


schicken. 

Wedersetten, zw. ww. tr. i) Ontzetten uit een 
ambt. 2) vergoeden. 3) terugbrengen in een vroegeren 
toestand. -- Wedersettinge.

Wederside, znw. vr., ; in (aen) wederside(n), 

aan beide zijden, van weerskanten. 

Wederside, bijw. Integendeel. 

Wedersien, st. ww. intr. Achteromkijken. 

Wedersien (klemt. op sien), deelw. bnw. Veraf 

gehaat; ook wedersienich. -schuwd, 
Wedersingen, st. ww. intr. Weerklinken, het 
geluid weerkaatsen. 
Wederslach, znw. m. i) Terugslag. a) verlegenheid, 
het voor iets terugdeinzen, verslagenheid. 

Wederslachtich, weer-, bnw. i) Zich verzettende, 
achteruitslaande. 2) een weerzin hebbende van of 
tegen iets. 3) terneergeslagen. — Wederslachticheit. 


Wederslaen , st. ww. tr. i) Terugslaan, ver 

bestrijden ; tegenwerken, vernietigen. a) eene-drijven, 
ziekelijke aandoening, beletten uit te komen. 3) ontstellen; 
ook wederk. 4) weigeren, van de hand wijzen, 


684 WEDERSLAGEN. 

niet aannemen; een al te vermetel gebet wert 
wederstegen. 5) neerslaan, de oogen ; mit wederslaghen 
oghen, gheljc men finder sonnen te sien 

^leelzet. 
Wederslagen -slegen, deelw. bnw. i) Verslagen, 

bedrukt. 2) Hetz. als w e d e r s l a c h t i c h, 2). 
Wedersoenen, zw. ww. tr. Verzoenen. 
Wederspannieh, -sjennich, -shanich, -s 5enick, 

bnw. Weerspannig, weerbarstig, oproerig. — W eder

spannicheit, -sjenicheit, -spanninge . 
-

Wederspartelen, zw. ww. intr. Tegenspartelen. 
Wederspel, -spul, -sjbil, znw. o. Het tegendeel 
van hetgeen men verwacht of hoopt. 
Wedersperrieh. Hetz. als we d e r s p a n n i c h. 

Wederspoedich, bnw. i) Hetz. als w e d e rs 
p a n n i c h. 2) ongelukkig, met tegenspoeden te 
kampen hebbende. — Wederspoedicheit . 

Wederspoet, znw. m. Tegenspoed. 
Wedersporich, -sftorrich, bnw. Hetz. als w e der. 
s p a n n i c h. -- W ederspor(r)i cheit.
Wedersprake, Znw. vr. i) Tegenspraak. 2) beantwoording, 
repliek. 
Wederspreken, st. ww. tr. i) Weerspreken, 
weerleggen. 2) herroepen. — Wedersprekelijc, 

herroepbaar. — Wedersprekinge.
Wederspringen, st. ww. tr. Terugspringen. 
Wederstaen, -standen, st. ww. intr. i) Weer


staan, weerstreven. 2) verhinderen, beletten. 3) tegenstaan, 
met eene zaak als ondw. ; walgen van. 4) zonder 
naamv., weerstand bieden, dienst weigeren ; dat 
haer die tale (= hare tale) wederstoet, zij kon 
geen woord uiten. 5) terugstuiten, stuiten op iets, 
van een wapen in het lichaam. 6) weerstand bieden, 
tegen iets bestand zijn; als znw. weerstandsvermogen. 

Wederstandelijc -standich, -stendich, bnw. 

Weerspannig, weerbarstig. — Wederstandicheit; 
ook : weerstandsvermogen. 
.w ederstant, znw. m. Tegenstand; belemmering 
van iem. in zijne rechten. 
Wedersteken, st. ww. tr. i) Van zich stooten, 
terugstooten. 2) verdrijven. 3) weerleggen. 
Wederstellen, -stillen, zw. ww. tr. Belemmeren. 
bezwaar tegen iets maken ; als znw., tegenspraak. 

Wederstoc, znw. m. Een van de twee bij elkaar 
behoorende kerfstokken, waarop schulden worden 
aangeteekend. 

Wederstoot, znw. m. z) Tegenstand; w. geven, 
tegenstand bieden. 2) tegenspoed. 
Wederstoten, st. ww. — I. Trans. Terugstooten. 

— II. Intr. Mislukken, tegenloopen.
Wederstouwen, zw. ww. tr. Wederstaan, te 
keer e aan. 
Wederctranc, bnw. Weerspannig; ook weder


s/arc. — Wederstarkelb cheit. 

Wederstreven, -streiven, zw. ww. intr. — Wed 
erstrevich, -heit. 

Wederstribben zw. ww. intr. Weerstreven, 
dwarsdrijven. — Wede

rstribbich , -heit. 

Wederstriden, st. ww. tr. Tegenstrijden, bestrijden, 
zich verzetten tegen. — Wederstridinge, 
verzet. 

Wederstrjjt, znw. m. i) Strijd tegen iem., bestrijding. 
2) strijd, wedstrijd; te wederstride, om strijd. 
Wederstridelije, bnw. i) In strijd zijnde met. 

2) weerspannig. — Wederstrideljj cheit. 
Wederstrikelji e, -strickelijc, bnw. Weerspannig. 
Wederstromich, bnw. Weerbarstig, weerspan. 

nig, van het vleesch, de zinnelijkheid. 
Wederstrubbich. Hetz. als w e d e r s t r i bb 
i c h. — Wederstrubbicheit, -strubbinge.

Wedertale , -tael, znw. vr. i) Tegenspraak. 2) 
antwoord ; tale ende w., over en weer spreken, ook 
in rechte. 

Wedertien, st. ww. tr. Tegenhouden. 
Wedertomen, zw. ww. tr. Betoomen, intoomen. 
Wedertrecken, zw. en st. ww. — I. Trans. i) 

Terugtrekken. 2) iem. (voor iets) behoeden. 3) terugnemen, 
iets dat men gegeven heeft. --- II. Intr. Aarze-

WEDERWILLICH. 

len, zich terugtrekken; een w. geven, terughoudend, 
beschroomd maken. — Wedertreckinge. 
Wedertrouwe, znw. vi. Wederkeerige trouw. 

— Wedertrouwen. 
Wedervaen, st. ww. tr. Terugkrijgen, weer van. 

gen, een weggeloopen dier. 

Wedervaert, znw. vr. Terugreis, -tocht. 

Wederval, znw. m. Het terugvallen, ook: in de 

zonde. 

Wedervaren , st. ww. — I. Intr. i) Met een 

pers. als ondw. Terugreizen, teruggaan; terugrijden. 

2) weerstaan ; ic wedervoer hem int aensicht. 3) met 

eene -zaak als ondw., te beurt, ten deel vallen; 

overkomen, wedervaren. — II. Trans. Wedervaren, 
ondervinden ; vooral als rechtsterm ; enen recht, 
ordel, vonnisse laten wedervaren, iem. in rechte 
geven wat hem toekomt. 

Wedervechten, st. ww. tr. Strijden tegen, be


strijden ; weerstand bieden aan of tegen iets; ook 

intr. ; wederv. leghens die sonde. — Wedervech

tinge.
-

Wedervinden, st. ww. tr. i) Terugvinden (ook 

onscheidb.). 2) tegenspreken, wraken (oostmnl.). 

Wedervloeyen, zw. ww. intr. Terugvloeien; 

ook wedervlieten. — Wedervloeyinge, weder 

tegenstroom.-Vloet, 

Wedervoeren, zw. ww. tr. Terugvoeren, -bren


gen. -- Wedervoeringe.

Wedervonden, st. en zw. ww. intr. Buigen, 

krom worden, van eene speer. 

Wedervragen, zw. ww. intr. ; sonder w., zonder 

verder te vragen, zonder verdere besprekingen.

Wederwaerdich, -werdich, -weerdich, -wordich, 

bnw. i) Vijandig gestemd of handelende ; weerbar


stig ; ook van zaken ; den doorne gheliken, die hart, 

wederwaerdich es ende fel ; als znw., den voor


noemden vyanden ende wederweerdegen. 2) ramp


spoedig, ongelukkig. — Wederwaerdicheit. 

Wederwandelen, zw. ww. — I. Intr. Terug


gaan. -- II. Trans. Veranderen, de magistratuur. 

Wederwedde, -wed, znw. o. Zie wedde, 2). — 
Wederwedden. 

Wederwenden, zw. ww. — I. Trans. i) Om


draaien, omkeeren ;' sin woort w., terugnemen. — 

II. Intr. i) Zich omkeeren; terugkeeren. 2) (door 
het draaien van iets) in een anderen toestand of 
op eene andere plaats komen. 3) zich tegen iem. 
wenden of keeren. — Wederwendieh, -weindich, 
oproerig, weerbarstig. 

Wederwerde, bnw. Oproerig, weerbarstig, strijd 
voerende tegen iem. 
Wederwerdich. Zie wederwaerdich. 
Wederwere, znw. vr. i) Eene handeling in 

strijd met eene belofte of overeenkomst. 2) tegenweer, 
tegenstand.

Wederweringe, znw. vr. Wederkeerige afsluiting 
of afheining van een erf (in aansluiting aan 
een belendend eigenaar). 

Wederwere, -warc, znw. m. i) Hetgeen men 
doet en in de meeste gevallen verplicht is te doen 
in verband met hetgeen met betrekking tot zijn erf 
of land gedaan wordt door een belendend eigenaar, 
malcanderen w. doen van graven. 2) tegenwerking, 
hinderpaal. 

Wederwerpen, st. ww. tr. i) Tegenwerpen, 
weerleggen. 2) verwerpen. — Wederwerpinge. 
Wederwerre, znw. vr. ; wer ende w., ruzie. 
Wederwerven, st. ww. tr. Terugkrijgen. 
Wederwichte, znw. vr. Tegenwicht. 
Wederwijs, bnw. Verstand van het weer heb 
ook van trekvogels.-bende, 
Wederwiken, st. ww. intr. Terugwijken.
Wederwille, -wil, znw. m. i) Afkeer, tegenzin, 
weerzin ; wederwilles , tegen den zin. 2) tegenspoed, 
wederwaardigheden. 
Wederwillen , onr. ww. intr.; sonder w., zonder 
iets anders te willen, zonder verzet of gemor. 
Wederwillich, bnw. Onwillig. 


WEI)ERWtNDEN. 

Wederwinden, st ww. intr. Hetz. als wede rvouden. 
Wederwinne, ,: win, znw. m. Vijand; tegenstander; 
tegenpartij, in rechte. 
Wederwinnen, st. ww. tr. Terugkrijgen, terug 

hetgeen verloren was; heroveren.-winnen, 

Wederwint, znw. m. Tegenwind. 

Wederwisen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Hetz. als 

wedervinden, 2). 
Wederworstelen, zw. ww. intr. Tegenspartelen. 
Wederwort , -woort, znw. o. i) Wederwoord, 
antwoord, ook in een twist. 2) een gezegde in tegen. 
spraak met eene belofte of overeenkomst. 
Wederwrake, znw. vr. Weerwraak, het wreken 
van een geleden onrecht. 

Wederwraken , zw. ww. tr. Zich wreken op. 

Wederwrastelen, zw. ww. intr. In strijd zijn met. 

Wederwroegen, zw. ww. tr. z) Beschuldigen, 
aanklagen; als znw., wroeging; dwederwroegen der 
consciencie. 2) wederkeerig beschuldigen; als znw., 
tegenbeschuldiging. 

Wedestoel, -vrouwe. Zie weduwe-. 

Wedewale, -wael, znw. m. Wielewaal. 

Wedewe, wedewersse, wedewi, weedwi. Zie 
weduwe. 

Wedewende, -winde, znw. Klimop. 

Wedewer. Zie w e d u w e r. 

Wedich, bnw. Teenig, buigzaam. 

Wedic, wadic, znw. (oostmnl.). Hui. 

Wedie, znw. m. Mannetjeseend. 

Wedspel. Zie weddespel. 

Weduwe, weduë, wedewe, weduwi, wedewi; ook 
wedewersse, wedewers, znw. vr. Weduwe. -- Weduli 
c, wedul}jcheit, weduwstaat; weduwedoem, 
wedudom ; weduweschap ; weduwestoel, weduwstaat; 
-vrouwe; weduweljjc, wedulje. 

Weduwer, wedewer, -aer, -are, widewer, znw. m. 
Weduwnaar; ook weduweman, wede.. -- Weduwerschap.


Wee, we, bijw. Wee, in een toestand van hartzeer 
of liehaamspijn; den riddere was wee le moede, 
hij had pijn; den heidenen dede hi so wee, dal enz.; 
die niet wel en mach, verduwen, dien es weere 
(comp.) na etene dan daer voren ; wee doen, hetz. 
als lede doen, pijn doen ; kwetsen (wee kan hier ook 
znw. zijn) ; ook van de barensweeën; als hem (het 
dier) wort van calve wee. 

Wee, znw. o. Liehaamspijn ; zielesmart ; wee hebben; 
ic hebbe wee in min hovel; hoe vele wees dal 
hi daer of voelde ; gi ne muechl wel no wee, kunt 
tegen vreugde noch smart; wee geven, leed berokkenen 
; wee driven omme, rouw bedrijven ; wee seggen, 
onheil of kwaad voorspellen. 

Wee, tusschenw. Wee, ach; wee clagen, weeklagen 
; wee der aercheit (gen.) onser gedachten ! 
(so) wee di, wee u ! tegenover (so) wel di. 

Wee. Hetz. als wed e, „streng". 

Weech, weck, znw. m. en vr. Muur, wand. — 
Weechdicht ; w. ende dacdicht, van een huis; 
weechluus, -lays. 

Weech. Hetz. als w e c h. 
Weechbaer , bnw. Hetgeen geschikt is om gewogen 
te worden. 
Weechgelt. I) Hetz. als w e c h g e 1 t. 2) heffing 
voor het onderhoud van wegen. 

Weechsch ale, znw. vr. Weegschaal. 

Weed. Hetz. als w e e d e en w e e. 

Weedage, znw. m. mv. Ziekte, ellende, kommer 
(oostmnl. 4. 
Weedassche. Zie w e d e a s s c h e. 
Woede, weide. Zie w e i d e. 
Woede, de blauwe verfstof. Zie w e d e. --Wede 

weedt-, blauwkuip.-cupe,
Bede, wede, znw. vr. Wee, pijn. 
Weedoem, we-, -dom, znw. m. Pijn ; smart; 
ook door storing van het zenuwgestel. 
Weedoen, znw. o. Pijn. 
Woedt. Zie w e d e en w e e d e (de verfstof). 

WEENLIJC. 

Weefambocht, znw. o. Het bedrijf van den 
wever ; het gild der wevers. 
Weefteken, -teyken, znw. o. Het merk of de 
stempel, waarmede een weefsel door de waardeins 
gewaarmerkt wordt. 
Weeftouwe, -lou, znw. o. Weefgetouw. ---Weef 

weefsel.-huus,

Weeheit, znw. vr. Pijn. 

Weehertieh, bnw. Zonder veerkracht of geest 

zwak van geest, van denkvermogen (nederr.).-kracht ; 

— Weeherticheit. 
Weec, weic, bnw. i) Zwak, krachteloos; ziekelijk; 
weec van herten, zwak van zin, d. i. van verstand 
of van gemoed. 2) arm, gering ; rike ende weke ; 
huusweken, huiszittende armen ; weec ende cranc 
van, arm aan. 3) zacht ; ene Clare, wille, weke ende 
clene hunt (vel) ; met weeker stemmen ; tegenover 
hart in weec dac, van stroo, en weec coren, haver 
(hart corn, tarwe, rogge, gerst ; het verschil ligt in 
de aren). 4) teergevoelig, dat gi weeker sit danne 
een wijf. 5) week, voor indrukken (in eig. zin) vatbaar 
; nat, vochtig. -- Weecheit. 

Weef, znw. m. Hetz. als w e d i c, mannetjeseend. 

Weeegelt, znw. o. Eene bij de week geïnde 
heffing of eene bij de week gedane uitkeering. 

Weeken. Zie weken. 

Weeegedinge, weke-, znw. o. Eene wekelijks 

plaats hebbende rechtszitting. 
Weechudich, bnw. Zacht van vel. 
Weechure, -huer ; -marcte, weke-, -marct. 
-merct; -maretdach, -mercten-. 

Weeemarctvrede, znw. m. Zie m a r c t v r e de. 

Weel, vnw. (oostmnl.). Hetz. als wie. 

Weel, znw. Hetz. als w a e 1 (in een dijk). 

Wee!, bijw. Hetz. als w e 1. 

Weelde , welde, znw. vr. i) Gelukkige toestand, 
een levenslot waarin het een mensch aan niets 
ontbreekt, genot, levensgenot. 2) gelukzaligheid ; 
die hoge, die ewige, w., de hemelsche zaligheid ; 
dat jbaradj/s der weelden ; ook van het aardsche 
paradijs. 3) een leven op aarde vol genot, genoegen; 
in artsehen welden (genoegens), in feesten; weelde 
driven, een leven van overvloed en vroolijkheid 
leiden ; weelde, weelderigheid ; comfort, middelen 
om het leven aangenaam en gemakkelijk te maken. 
4) brooddronkenheid ; die liede riepen in dulre zei., 
dal hi (de keizer) es Hercules gelike. 

Weelde, znw. vr. Pijn; w. gevoelen in den arm; 
lecht al heet uni de weelde. 
Weeldelijc, weld-, bnw. In overvloed en weelde 
levende ; slap, weekelijk. -- Weeldelike. 

Weeldich, weldich, bnw. i) Weelderig, in overvloed 
en voor zijn genoegen levende ; w. leven, 
een leven in weelde; w. sijn, overvloed hebben ; 
week opgevoed, aan weelde gewend, verwend. 
2) heerlijk, rijk aan al wat den mensch streelt; die 
rjcste ende die w-ste stede van aertrike, datjarads. 

— Weeldicheit, weldicheit; ook: vleeschelijke lust. 
— Weeldichlike. 
Weeli e, bnw. Pijn doende, vooral het gemoed, 
treurig, droevig; ook: waaruit droefheid blijkt of 
spreekt; eene weelike stemme. --Weelike, wee1ijeheit. 


Weemoedelike, bijw. Op treurigen of droevigen 
toon. 
Weemoedich, wie-, bnw. i) Bedrukt. 2) droevig; 
het is weemoedich, het gaat iem. aan het hart. 3) 
krachteloos, zonder geestkracht. Hetz. als w e e c h e rti 
c h. — Weemoedicheit. 

Weemoet, znw. m. Toorn, booze stemming. 

Ween, wene, wein, veine, znw. m. i) Geweeklaag, 
droefheid, geween. 2) droefheid, rouw, ellende; 
die lange w., de hellepijn. 

Weenlip e, bnw. Ellendig, droevig, treurig, be. 
klagenswaardig; ene weenlike stemme, tranen in 
de stem ; ook weenacklich. — Weenlijeheit,
treurigheid van gemoed ; weenlike, met of onder 

tranen. 


686 WEENSCHEN. 

Weenschen. Zie wenschen. 

Weepsterten, wejb-, wieji-, -starten, zw. ww. 

intr. Kwispelstaarten.
Weepseh, zoej5sch, bnw. Wee in zijn gevoel, 
flauw. — Weepscheit.
Weer, znw. i) Wapen ter verdediging. 2) verdedigingsmiddel 
in rechte. 

Weer, verdediging. Zie w e r e. 

Weer, ,weder" en „ram". Zie w e d e r. 

weer, were, znw. r) Bezit; in besitte ende in were 
sijn. 2) plaats; iemands bijzondere of eigen grond, 
erf; enes weer ende woonstaf; hoockste weer, hoofdverblijf. 
3) akker; een weer lanis, een perceel dat 
een geheel uitmaakt, door sloten of heggen omgeven. 

weer. Zie w e d e r, voegw. ; weer—of. 

Weer , znw. Verharding in hout; hout Baer vorle 

weeren in zijn. 2) eelt; weerachtich, van vleesche. 
Weerachtich, bnw. Weerbaar; dapper. 
Weerbaer, bnw. Weerbaar. 
Weerdach, znw. m. Dag van verweer in rechte, 

rechtdag. 

Weerde. Zie w a e r d e. 

Weerdein. Zie waerdein. 

W e erdelike. Zie w a e r d e 1 i k e. 

Weerden, weerdich. Zie waerden, waerdich. 


Weerder, onderpand. Zie w a e r d e r. 

Weerdigen. Zie w a e r d i g e n. 

Weerdinne. Zie waerdinne. 

Weergelt, znw. o. (oostmnl.). Geld als zoengeld 
betaald tot boete voor een manslag aan de magen 
van den verslagene.

Weerhorieh. Hetz. als wederhorich. 
Weerhuus, wer-, znw. o. Sterkte, kasteel. 
Weere, enz. Zie w e r c. 
Weerlje. Zie were1t1i' c. 
Weerlicheit. Zie were1t1ij cheit. 
Weerloos, bnw. Zonder „weer"; weerloos werden 


(siere goede), het bezit van iets verliezen, afstand 
van iets doen, het overdragen. 
Weermoes, weernen. Zie warmoes, w a e rnen. 
Weernisse, znw. vr. Punt van verdediging, 
sterk of versterkt punt.

Weers. Zie wers. 

Weerschap. Zie waertschap en werschap. 

Weert, znw. m. Zie w a e r t, huisheer, gastheer. 

Weert, znw. m. Zie w a e r t, naam van land; 
verklw. weerdek jn, -ken. 
Weert, bnw. Zie w a e r t. 
Weerwolf, znw. m. Weerwolf, naam van een 
mythisch dier. 

Wees. Zie w e s e. 

Weesboec. Zie weseboec. 

Wawa, weiland. Zie w e s e. 

Weet. Zie w e t e. 

Weet, weete, znw. Pijn. 

Weet, verfstof. Zie w e d e. 

Weetbrief, znw. m. Akte waarin eene gerechtelijke 
aanzegging vervat is. 
Weetheit, znw. vr. Pijn, smart. 
Weets (le-). Zie wets. 
Westschap -schij5, znw. vr. Kennis; bi mijnre 
(bester) weelschajb, bij (naar) mijn (beste) weten. 

Weeute, weewile, wewele, weeuwte, znw. vr. Pijn, 
smart. 
Weffel, -e, znw. m. Striem. 
Wege, znw. vr. Hetz. als w e c h ; van onser, 

s jnre wegen.

Wege, bijw. Weg. 

Wege, bnw. ; Wege vleesch. Zie w e y. 

Wegebrede, weech-, znw. vr. Weegbree. — 

Wegebredeblat , -bloeme.
WPegedichti eh, bnw. Hetz. als w e e c h d i c h t. 

Wegegang er , znw. m. Wandelaar, reiziger. 

W egegelt. Hetz. als w e c k g e l t.

Wegehuus, znw. o. Waag. 

Wegelagen, zw. ww. intr. Eene hinderlaag 

WEYEN. 

leggen (met den dat.); ook lagewegen. — Wege


laginge.

Wegeloon, znw. m. Weegloon.

Wegemeester, znw. m. Broodweger. 

Wegen, st. ww. — I. Intr. i) Zwaar zijn ; die 
vunst sere roach wanden wabinen. 2) drukken op 
iem., hem zwaar vallen (met den dat.). — II. Trans. 
i) Wegen. 2) toewegen, vergelden, betaald zetten. 

3) waarde hechten aan (iets) ; achten, schatten ; iel 
groot, cleine wegen, hoog, gering schatten, als iets 
groots, kleins beschouwen ; niet wegende dat by ooc 
Pater was ende reetoor. 

Wegen, zw. (st. ?) ww. tr. i) Bewegen, trekken 
aan iem. ; hi gkinc heffen ende w. ende half s jn 
w jf uien die2ben. 2) aanraken, aanroeren; borden 
die si mit haren vingker niet w. en willen. 

Wegen, zw. ww. — I. Trans. i) Op weg brengen; 
den weg wijzen aan iem.; leiden; wisen ende wegen. 
2) bevorderen; enes nulschaft wegen. 3) wegbrengen, 
wegdoen (16de eeuw); will toch dat wi uwer herten 
wegen. — II. Wederk. Zich begeven; als .die hem 
waer en wiste wegen. 

Wegen, zw. row. tr. De wanden herstellen van 
(een huis). 
Weger , znw. m. Beambte in de waag, stedelijk 
aangesteld weger; vr. wegerse. 
Weger, wegerlike. Zie weiger, weigerlike. 
W egescheide, weeck., -schede, znw. vr. Tweesprong 
; kruisweg. — Wegescheidinge.
Wegevaert, -vert, znw. vr. Reis, tocht ; in 
wegeverde sijn.

Wegewi 4s, bnw. Wegwijs ; ook : handig, slim. 

Wegewise, znw. vr. Naam van eene plant, 
valeriaan. 
Wegge, znw. vr. Wig. 
Wege, weggen, znw. m. Een tarwebrood. 
Weginge, znw. vr. Het wegen.
Weginge, znw. vr. Het maken of onderhouden 

van wegen.

Wey, znw. o. of m. Wei, hui; wei van melke. 

Wey, bijw. Uit wege. Hetz. als w e c h, bijw.; 
hi voer wey ; weder ende wey, wey ende weder, aan 
alle kanten, overal, in verschillende richtingen. 
W ey, wege, bnw. (?). In wey, wege, vleeseb, wild 
vleesch, dat zich vormt aan het menschelijk lichaam; 

2 olipus es vleesch opwassende boven rechte van naturen 
ende heet wey vleesch. 
Weide, weie, znw. vr. Weide, weiland, grasveld; 
eoeweide. 

Weide. Hetz. als wed e. Teen. Verklw. weidek jn.

Weidegrave, znw. m. De ambtenaar belast met 
het toezicht op de stadsweide en met de rechtspraak 
daarop betrekkelijk. — Weidegraveschap.

Weidecamp, znw. m. Een afzonderlijk stuk weiland, 
door heg of sloot van de omliggende afgescheiden. 


Weidelant, weid-, wei-, znw. o. Weiland. 

Weidelijs, bnw. Weidsch, voornaam, weelderig, 
statieus ; si salen op weidelike stoelen ; weydelike 
5aerden. -- Weidelijcheit, weidelike.

Weidespel, weid-, znw. o. De jacht (op vogels); 
ook weidelsbel, -spil. 

Weidemeester. Hetz. als w e i d e g r a v e.

Weidemesse, weidmes, znw. o. Jachtmes. 

Weiden , zw. ww. — I. Intr. i) In de weide 
gaan, weiden, grazen. 2) zich verlustigen ; minne 
wilt alle uren in suelheit weiden. 3) van menschen; 
si gingen stajthans henen w., maakten dat zij weg 
kwamen. — 1I. Trans. Doen weiden of grazen.

Weidichlike, bijw. Naar de regelen der jacht.

Weyen, zw. ww. intr. Hetz. als weiden. 

meeyen, zw. row. intr. Hinniken. — Weyinge.

Weyen. Hetz. als w a e y e n.

Weyen, zw. row. tr. Reinigen, zuiveren, schoon 

graan.-maken, 
Weyen, zw. ww. intr. Naam van een niet nader 
bekend spel. 


WEIFELEN. 

Weifelen, wemelen, zw. ww. intr. Weifelen, 
wankelen. 

Weiger, weger, bnw. i) Aan iets of iem. gehecht, 
met iets ophebbende ; weiger sin sins voles, 
een vingerljn dies hi weiger was genoech ; weiger 
sijns selfs, zich zelf vertroetelende. z) zuinig op iets; 
van hem seleen weger sin, zich zelf sparen. 3) weerbarstig; 
din vleesch es veel te onwillich ende weigere. 

Weigeren , wegeren, zw. ww. tr. i) Iem. iets 
ontzeggen, iets niet voor iemand over hebben ; ic 
sonde hem weigeren mire groet. 2) zich verzetten 
tegen iets, iets niet willen doen. — Weigeringe; 
To. doen, zich tegen iets verzetten. 

Weigerlike, bijw. Op eene weelderige wijze, 
zoo dat ons niets ontzegd wordt, dat men vertroeteld 
wordt. 

Weiken. Zie weken. 

Weilant. Zie weidelant. 

Peilde enz. Zie w e e 1 d e. 

Weilich , weylij o, bnw. Hetz. als w ei d e 1 ij c. 
Grootsch, forsch, statieus. 
Wein, weinen. Zie ween, wenen. 
Weindelsteen, weinden. Zie wend-. 
Weinich, bnw. Gering, vooral: gering in getal; 

als znw. a) ml. ; sijt wanden getale der weyniger, 
der alre weynichste. b) onz., een weinich ; verklw. 
een weinichsken, een beetje ; een korten tijd. 

Weinieh, bijw. Niet zeer, in geringe mate, 
weinig. — Weinichlike. 

Weinicheit , znw. vr. Gering aantal. 

Weine, weinsch, weinschen. Zie w e n c enz. 

Weit, weet, znw. m. Weit, tarwe. — Weitbouwe 
, weitcaf.

Weitencorn, znw. o. Graankorrel; verklw. weiten 

-cornkijn, -coornigen. 

Weitijn , weiten, bnw. Weiten-, eens weitens 
brools ; ook weilenbrool ; 3 mud weitens moo/s; 
weitenmele. 

Weivelen , zw. ww. intr. (nederr.). Strijkages 
voor iem. maken, vleien. 
B given, weven, zw. ww. intr. Zwaaien, wuiven; 

w. met swerden al borer ; w. Knetter kant; die ca//c 
die metten staert weyvet; ook met den acc., met 
iets zwaaien. 
Weke, weike; weuke, woeke, znw. vr. Week; 

die goede weke, de week voor Paschen. 
Weke. Hetz. als w i e k e. 
Weke, weec, weike, znw. vr. Het weeken ; iet 

te weeke leggen. 

Weke Zie w e e c g e l t. 
Weke oedere, -huedere, znw. m. Hij die de 
week heeft (in eene stichting). 
Wekeltjc, bnw. Week, verwijfd, weelderig, aan 
weelde gewend. — Wekeljjcheit, wekelike.
Wekemarct. Zie weecmarct. 
Weken, weyken, zw. ww. — I. Trans. i) Week 
maken, zacht maken door vochtigheid. 2) week 
maken, vermurwen. — II. Intr. i) Week of zacht 
worden. 2) verzwakken, zwak worden. — Wekinge.
Wecken, ook wreckers, zw. ww. tr. i) Roepen, 
uit den slaap wekken, wakker maken ; den slapenden 
kont (bijthond) wecken, spreekw. 2) opwekken, 
prikkelen, aansporen ; enen coninc ic op u wecken 
sal, tegen u oproepen, u tot vijand maken. — 
Wecker, een „reytscap dat weckt", 3) uitdagen. 
Wel, wael, wale, vele, weel, bijw. i) Wel, goed, 

heel goed, op eene goede wijze ; nie en sack men 
co-b gemaect so wele ; dat we/ic wel, dat weet ik 
heel goed ; ja en we/ic/ wel, weet ik het zelf dan 
niet goed ? niet wel, niet best ; wel doen, zich uitstekend 
houden of gedragen ; ook : goed doen en : 
(door ende gevolgd) zoo goed zijn om; wel hebben, 
het goed hebben ; wel heb die Longe die dit sj5rac; 
die wel doet, die sal wel vinden ; dat zij wel ende goed, 

best 1 ook : goed en wel. 2) zóó dat iem. zelf of een 
ander genoegen heeft, wel; wel comen (welkom), wel 
vonden (zie v i n d e n, 2); wel sit oj.gestaen, goeden 
morgen ! quade Longe es wel te hove; wel zijn met 

WELHELEN. 

(bij) enen ; zeer, in hooge mate ; vooral bij bnw.; 
wel soete vrient, wel lieve here; wel vele, zeer veel; 
welna, -naer, nabij, dicht bij ; wel of, een eind weg; 
Yeve maecten (Adam) wel soo (zoo zeer) ries dat 
hi enz. ; een wel let/el, -kijn, een heel klein beetje, 
poosje ; hard ; hi gaf hare enen plat also wel dat 
si bins ter erden vel. 3) zeer, ongetwijfeld, het ndl. 
toonlooze „wel"; kadsoe ghewilt soe ware wel on Hoon ; 
hi jeinsde dat het wel mocht sien bi sinen scouden. 
4) aanzienlijk, voornaam ; welgeboren, welboren. 
5) minstens; hi luidde twintich wale riddre in sin 
gheverde. 6) welaan, welnu, wel als aansporing ; /is 
goet, wel heen, laet varen ; welop, welaen. 7) als 
znw., wel, geluk ; der minnen quael is wee ende zwel. 

Wel , vnw. (oostmnl.). Wie. 
Welaen, -ane, uitroep. i) Kom aan, er op los. 
2) welaan, enfin. 
Welbedacht, bnw. Welberaden, verstandig; ook 

welberaden. 

Welbehageljjc, -behagen, ww. en znw. 
Welboom , znw. m. De rol waarmede akkers enz. 
worden gelijk gemaakt, wals. 

Welboren. Hetz. als welgeboren. — Welborenschap, 
de toestand en rechten van den „wel geborene". 
— Welboortich. 

Weldader, wael-, znw. m. Hij die het goede 
doet ; goeddoener. — W eldadich, -heit. 

Weldaet, wael-, znw. vr. i) Goede daad. 2) deugd, 
het goede ; weldaet gheleert ende niet ghedaen en 
mach niet te staden staen. 3) goed werk, werk der 
barmhartigheid, of ook van berouw ; men sal ghene 

w. sparen (uitstellen). 
Welde. Zie weelde. 
Welde. Zie w e 1 t. 
Weldel0]c, bnw.; weldelike Baken, geweld. 
W eldelik e, bijw. Met kracht ; met geweld. 
Weldelike. Zie w e e l d e l i k e. 
Welden, zw. ww. tr. Overweldigen. 
Weldenken, zw. ww. intr. ; als znw., weldenkendheid. 


Weldernisse. Zie wild e r n i s s e. 

V eldieh. Zie w e e 1 d i c h. — Weldichlike. 

W eldieh, bnw. Gewelddadig. 

Weldigen, zw. ww. tr. Overweldigen, in zijne 
macht krijgen. 
Weldiger, znw. m. Geweldpleger. 
Weidoen, onr. ww. intr. i) Goed doen, het goede 

doen. 2) weldoen, werken der barmhartigheid doen. 

— W eldoen(d)er.
W ele. Zie wel. 

Wele, znw. m. Veld met rijp koren (?).

Welen, weilen, zw. ww. intr. i) Woelen, zich 
wentelen. 2) zich verlustigen, te goed doen aan; 
terdsche goet daer hi in weilt. 

Welen. Zie willen en wielen. 

Weleer, welleer, welneer, welenneer. Zie w i 1 e n. 
e r e. 

Weifsel, wulfsel, znw. o. Zoldering, zolder. 

w elgeboren, deelw. bnw. Van vrije afkomst; 
ook : edel van geboorte, van hooge geboorte. — 
Welgeborenschap, welgeborenheit; ook : de 

hooge standen. 

Welgedaen, deelw. bnw. Welgemaakt, welgevormd, 
schoon ; ook van zaken en als znw., van 
vrouwen. — Welgedaenheit.

Welgegoet, -gemaniert, -gemaect, -gewint.

Welgemoet, bnw. Goedaardig; goedgezind. 

Welgeraect. Hetz. als w e 1 g e d a e n. — Wel 

-geraectheit.

Welgesint, bnw. Verstandig; ook als znw. 

Welgewroeht, bnw. Goed gevormd ; goed bewerkt. 


Welgorende , deelw. bnw. Welriekend. 

Welhebbende , deelw. bnw. Welgemanierd. 

Welheit, wael-, znw. vr. Aangenaam, heerlijk, 
zalig gevoel. 

Welhelen, znw. o. Het verstaan van de kunst 
van zwijgen. --Welhelende. 


688 WELICH. 

Welich, bnw. i) Weelderig, rijk. 2) weelderig, 
dartel, ook van dieren. 3) in overvloed voorhanden. 

— Welicheit. 
Wele, wilc, vragend vnw. zelfst. en bij v. — 

I. Zelfst. Wie, wat ; welc haer, welchoor, welcoor, 
(van hen) ; wie, wat van beide(n) ; dat men in 
velen husen ne weet welc de vrouwe is of de mag/zet. 
— II. Bijv. Welk, welke, wat voor. — III. Bijw. 
In welke van beide richtingen, waarheen ; hine 
wiste welc hi best mocht varen. 
Welken , zw. ww. intr. Verwelken; verdorren, 
droog worden, van hooi. 

Welkerhande, -tonne, -cunne, -tiers, welke, 

van welke soort, wat voor. 
Weikerljjc, bnw. Hoedanig. 

Welcsins, bijw. In welke richting; op welke wijze. 
Welctijt, welut, wilijft. bijw. uitdr. Wanneer. 
Welle, znw. Egge. — Wellen, eggen. 
Wellei znw. Kade. 
Wellecome, wille-, wel-, -tomen, -corn, bnw. 


Welkom ; comp. bet tomen, aangenamer (Gade); 
enen w. heten (zeesen). Als znw. ; geschenckt onsen 
Ioneker van Gelre tot sinen willecoom enen henxte. 

Wellecomen, wille-, zw. ww. tr. Verwelkomen. 
Wellen, zw. ww. tr. Koken, tr. en intr. ; ook 
(intr.) koken en bruischen, van eene rivier. — Wel 
kooksel; brij, pap ; ook : (warme ?) water--linge,

ader, vgl. waterwal. 
Wellen, zw. ww. intr. Rollen. In w e 1 b o o m. 
Wellichte, bijw. Allicht; wellicht. 
Wellief, bnw. Zeer lief, dierbaar, vooral in de 

aanspraak. 
Welludende, deelw. bnw. Welluidend. 


wellust, wal-, wael-, znw vr. en m. Aangenaam, 
heerlijk, zalig gevoel ; genoegen, genot ; stat der 
welluste, het paradijs ; vleeschelike w., zingenot; 
mv., zinnelijke genoegens. 

Wellustich, bnw. Wat „wellust" geeft, genotrijk, 
genoeglijk ; dat wellustige j5aradijs; waellustige 
dingen ; een alrewaellustichste wierooc ; ook wel 

-lustelijc.

Wellustieheit, znw. vr. i) Genot ; vooral: zingenot; 
ook : wellust ; w. des vleeschs. 2) genoeglijkheid. 
Wellustigen, zw. ww. intr. Zich verlustigen. 
Wellustiger, znw. m. Hij die zingenot najaagt.
Welna, welnaer, wal-, -nare, bijw. Bijna. 

Welnere, -eer. Zie w i 1 e n e r e. 
Welnemen, znw. o. Welnemen, het goed opnemen 
van iets; int w. van, met welnemen van. — 

Welneminge.

Welopa wal-, -uh, bijw. Welaan, komaan. 

welp, wolf, wul.P, znw. m. -Jong van sommige 
dieren, o.a. leeuwen, beren, wolven, vossen, honden; 
verklw. weljkijn, weljijn, wolj5ijn, weljgen. 

Welriekende, -rekende, deelw. bnw. — Wel 

, -rukentlieit. -riekentheit 
Welsalich, bnw. Gelukkig, van het gemoed. 
Welsmakende, deelw. bnw. — W elsmakent


heit. 

Welsprekende, deelw. bnw. — Welsprekent


heit , -sprekinge; ook welredende, -redinge. 
Welstaen, znw. o. Plicht der betamelijkheid. 
Welstaende, deelw. bnw. Gepast, betamelijk. 


Welt, bnw. Zie w i 1 t. 
Welt, znw. Geweld tvooral fri. Bron.). 
Welt. Hetz. als w e r e 1 t. 


Weltematen, bijw. Tamelijk. 
Weiten, zw. ww. (oostmnl.) tr. Rollen, wikkelen; 
in inwelten. 
Welteren, zw. ww. — I. Trans. Hetz. als 
W e 1 t e n. — II. Intr. Zich wentelen (oostmnl.). 
Weltheit. Zie wiltheit. 

Welvaerdich, -verdich, bnw. Welvarend; ook 

welvarende, ook : gelukkig. 
Welvaert, znw. vr. en o. Geluk, heil. 
Welvaren, znw. o. Hetzelfde ; als ww., geluk


kig of voorspoedig _zijn. 

WENSCH. 

Welveil, wal-, bnw. (nederr.). Goedkoop. — 
Welveilheit> wal-. 

Welven , wolven, wulven, zw. en st. ww. — I. 
Trans. r) Verwelven. 2) onder een stolp zetten. 3) 
wentelen ; weft groote stene voir der duomieren gat. 
4) wenden (?) ; hoe ict keere of welve. — H. Intr. 
Boogsgewijze of in kringen nederdalen ; met op, 
iem. tot mikpunt of prooi kiezen, op iem. komen 
aanstormen; ook van water ; die vloet welfde ob hen 
ende sy verdronken. 

Welvinge, wolvinge, znw. vr. Zoldering.
Welvoegeljj c, -vougeljc, bnw. — Weivoege


lij ehelt (i ode eeuw) ; ook welvoegende, gepast. 

Welweet, bnw. Willens, met het volle bewustzijn. 

Welwesende, deelw. bnw. Bevallig of : zedig. 

Welwillende, znw. m. Begunstiger, iem. die een 
ander genegen is. 
Wennen, zw. ww. tr. (oostmnl.). Kwetsen. 
Wempel, wempelen. Zie wimpel, wimp e l e n. 
Wem elwite. Zie wimpe1wi te. 
Wendehoyke, znw. m. Weerhaan, draaibord; 

van een mensch gezegd. 

Wendeïser, znw. o. Waarsch. hetz. als w e nder 
(zie wenden, 4).
Wendel. Zie windel. 
Wondelmaent, znw. vr. October; ook : December. 
Wendelsee, znw. vr. Oceaan, de den aardbol 

omringende zee (?). 

Wendelateen, windel-, znw. m. Wenteltrap. 

Wandelmoet, znw. m. Wispelturigheid. 

Wenden, winden, weinden, zw. ww. — I. Trans. 
i) Wenden, keeren ; draaien. 2) keeren, uitleggen ; 

quaet is dog/let in arghe winden. 3) wenden ende 
keren, eene stad, haar besturen. 4) het spit wenden; 
ook : braden, roosteren ; wander, een werktuig voor 
het wenden van het spit. — II. Wederk. Zich 
wenden, zich begeven ; ic sonde mi gerne daerwaert 
winden. — III. Intr. Draaien ; van de zon, over het 
hoogtepunt heen zijn, gaan dalen.

Wendish , bnw. Zich wendende of keerende; 
wendich sin, werden, df heengaan èf terugkeeren; 
van de zon, gaande dalen, over het hoogste punt 
zijnde. 

Wene. Zie we e n. 

Wenen, veeenen, weinen, zw. ww. — I. Intr. 
Weenen, schreien ; wenender ogen. — II. Trans. 
Beweenen, schreien over iem., b.v. die ernstig ge. 
wond is. -- Wenerse, weninge.

Wenen. Zie wanen en wennen. 

Wene ntl}j c. Hetz. als w e en 1 ij e. 

Wenger, znw. (oostmnl.). Bank voor de deur. 

Í1ÍÏ ener, znw. Kussen ; in oorwenger.

Weniek. Zie w e i n i c h. 

Wens, winc, znw. m. Wenk, knik; enen wynck 
geven ; eens ogen went, een oogwenk. 

Wenken, win/zen, zw. ww. intr. i) Wenken, 
wenken of lonken geven ; ook : opslaan, van het 
oog; een win/zen van enen ogeojbslach; sprw. het is 
te friet gewenct alst oge is wt. 2) zwenken; ook met 
een paard. 3) onvast, ongestadig zijn, van zaken. — 

Wenkinge. 
-wenne. Zie w i n n e. 
Wennen. Zie w i n n e n. 
Wennen, wenen, zw. ww. tr. i) Wennen, gewennen, 

2) zich aanwennen; datmen wint, dat houtmen gerne; 
ook wederk. hem wennen. 3) dresseeren, temmen; 
die vogel was gewent al toter hunt, was zoo mak 
dat hij uit de hand at. 

Wenninge. Zie win ninge. 

Wensch , wonsch (oostmnl.), znw. m. Wensch, 
verlangen, begeerte ; te (na) wensche, naar wensch; 
volop ; naar hartelust ; wench van goede, zooveel 
goed als men maar verlangt ; wench van weder, 
het weer dat iemand wenscht, het gewenschte weer; 
een ors van wensche, een paard waaraan niets ontbreekt. 


Wensch, bnw. Wendisch; wensche steden, steden 
aan de Oostzee. 


WENSCHELIJC. 

Wenseheltje, wonschelijc, bnw. i) Begeerlijk. 
2) voortreffelijk. 

wensehen, winschen, wonsehen, wunschen, zw. 
ww. tr. Y) Wenschen, verlangen, begeeren ; met 
enen w., het met iemand eens zijn. 2) aannemen 
tot zoon; enen gewenscheden soon. — Wensehinge, 
adoptie. 

Wensehenen. Hetz. als w e n s c h e n, 2). — Wenscheninge. 


Wensel, znw. o. Gewoonte. 

Wenster, bnw. (oostmnl.). Linker; wensterhant. 

Went, voorz. en voegw. — I. Voorz. Tot; went 

in, went aen. — II. Voegw. Totdat (went dat) ; 

ook zonder dat. 

Went. Zie wint. 

Wentelen, wintelen, zw. ww. — I. Trans. Wentelen, 
met een zwaai werpen, in water, modder e. a.; 
die lieer wenteldse in midden den vloeden. — II. 
Wederk. en intr. Zich omkeeren, zich telkens omdraaien, 
in bed ; zich wentelen, in eene vloeistof, 
vooral: slijk. — Wentelinge; ook wentselen, nederr. 

Wentelsteen. Hetz. als wende 1 s t e e n. 

Wepel , bnw. Zonder betrekking zijnde, vooral 
van niet herkiesbare ambtenaren ; webel gaen; ook 
wej5elen, ww. 

Wepelen, zw. ww. intr. Kwispelen ; ook webel


sterten. 

Wepen, zw. ww. intr. Baten; in geweken. 

Wepesch, wej5sch. Zie w e e p s c h. — Wepsheit. 

Wer. Zie w a e r ; wer hier wer Baer lopen, zich 

in alle richtingen verspreiden, her en der gaan. 

Werachtich. Zie w e e r a c h t i c h en w a s r


achtich. 

Werachtich, werr-, bnw. i) Verward. 2) twist


ziek, scheurmakend. — Werachticheit. 

Werballen. Zie werreballen. 

Werde. Zie w a e r d e, waarde. 

Werde. Zie w a e r d e, wachter. 

Werde, bijw. Zie w a e r d e, bijw. 

Werde, znw. Zie w a e r t, 3de Art. ; Bomeler 

werde. 

Werdein. Zie w a e r d e i n. 

Werdelike. Zie w a e r d e l i k e. 

Werden, warden, worden, st. ww. intr. i) Wor


den ; met hinde w., zwanger worden ; met mesbare 

w., te keer gaan ; werden met ook : gepaard gaan; 

als met versuchtene werf haer sfrake ; met een 

gen., worden van, komen onder de macht van; 

wie dat ghiften ontfaet van lieden, wert dier liede; 

enen te goede w., iemand bijstaan. 2) ontstaan ; 

om dit wert ginder groot gerochte. 3) gebeuren, 

geschieden. 4) met den dat., gebeuren, ten deel 

vallen, geworden ; te beurt vallen ; en sj5aert gout 

noch silver, u werdes genoech, gij krijgt er genoeg 

van ; wat smenschen es, dat wert hela wale, iemand 

kan zijn lot niet ontgaan. 5) zijn, gevonden worden; 

datter gene hertheit in en zevert (in eene fijngestampte 

stof) ; enen werden, van iem. zijn ; die sonde wert 

hem, zij maken zich er aan schuldig. 6) zullen zijn; 

du (vrouw) werdes onder des mans mogenthede (God 

tot Eva) ; in drien dagen wertet hier (iets dat men 

verwacht) ; die uterste deemsternesse, dier nemmer 

einde en werdet (zal zijn, komt). 

Werden, zw. ww. tr. Achten, eeren ; intr. in 

waarde rijzen. Zie w a e r d e n. 

Werder, znw. Pand, onderpand. Zie w a e r d e r. 

— Werderen, aan iem. een (verlovings)pand geven. 
Werderen, zw. ww. tr. Zie w a e r d e r e n, ede 

Art. ; let/el, groot werderen, gering, hoog schatten; 

ook wederk., hem seleen w. als een onredelic dier. 

Werdigen. Zie w a e r d i g e n. 
Werdinne. Zie w a e r d i n n e. 
Werdich, werdicheit. Zie w a e r d i c h enz. 
Were, znw. vr. i) Verdediging, afwering; tegen 


weer, tegenstand ; hem ter w. setlen ; in die w. sin 
were doen oft, weerstand bieden, zich verzetten tegen; 
het en is gene weer noch riet jegen iet, er is niets 
tegen te doen ; strijd, gevecht ; hi dorreet hein in 

WERC. 689 

der weren. 2) verdedigingsmiddel, sterkte, schans; 
wapen ; waterkeering. 3) verweerkracht ; si sin stout 
ende van groter were. 4) bezigheid; in die were sin. 

Were, znw. Erf, bezit. Zie w e e r. 

Werechtich. Zie wee r a c h t i c h. 

Wereljjc. Zie wereltlijc. 

Wereloos. Zie weerloos. 

Werelt, werlt, welt, warelt, znw. vr. i) Eeuwig


heid ; Glorie si Gode in werelt der werelde, in die 
ewige werelt ; waer lhjr staet „in den werlden" dat 
beduet ewelike ; mv., de eeuwen ; den coninc der 
werelden ; int eynde der werelden. 2) het heelal, de 
oneindige ruimte. 3) de aarde ; die werlt ende den 
hemel ; ter w. bringen, in de wereld brengen ; die 
vermaledide nit, diewelke die viant eerst ter werelt 
brochte ; ook : ter wereld brengen, baren ; der werelt 
schout, de tol aan de natuur. 4) de wereld der zinnen, 
eene der drie vijanden van 's menschen eeuwig heil; 
die duvel, die werelt, dat vleesch. 5) tijd dat de 
wereld bestaat ; al die werelt ; tijd ; iewerelt, ooit 
te eeniger tijd ; niewerelt, nooit. 6) de menschen; 
al die werelt, iedereen. 7) het wereldsche, de wereldsche 
zaken ; der w. looi. 8) vroolijkheid, vreugde, 
genot.

Wereltere, znw. vr. i) Eer naar de wereld, bij 
de menschen ; achting. 2) heerschappij, koninklijke 
waardigheid. 

Wereltlije, wereljc, weerlje, waerljc, bnw. i) 
Aardsch ; wereldsch ; zinnelijk. 2) wereldlijk ; dat 
gemene waerlike diet, de burgerij, de derde stand. 

— Wereltli^jeheit, ook : het wereldsche, de wereldsche 
zaken ; wereltlike. 
Wereltwijf, warelt-, znw. o. Lichte vrouw. 
Wereltwis , bnw. Geleerd, ontwikkeld, kundig; 
als znw., wereltwise, geleerde, wijsgeer. 
Weren, zw. ww. — I. Trans. i) Afweren, van 

zich afweren, zich tegen iets of iem. verdedigen; 

verender kant, zijn leven duur verkoopende, zich 

dapper verdedigend. 2) verhinderen, beletten, be


lemmeren. 3) tegengaan ; sinen dorst weren, ver


slaan. 4) wegdoen, wegruimen ; wegnemen (vla.), 

spijzen, het tafellaken ; scheiden ; thoofi wanden 

schouderen weren. --- II. Wederk. Zich verdedigen, 

zich verweren. 

Weren, duren. Zie w a r e n. 

Weren, waarborgen, handhaven, instaan voor. 

Zie waren. 

Werenen, wernen, zw. ww. tr. Weigeren, ont


zeggen. 
Werentljjc. Zie wereltiijc. 
Werf wierf, warf, worf, ook werft, waerft, 

wareft, znw. i) Werf, erf, ook : een verhoogde grond 

langs of aan een water ; zie ook molenwerf. 2) ge


rechtsplaats. 3) vergadering van het volk, om over 

's lands zaken en belangen te spreken (fri.) ; rechts 

bi staende w., gedurende de terechtzitting.-zitting ; 

4) kampplaats. 5) boodschap (oostmnl.). 6) keer, 

maal, werf, enewerf enz. ; bi waerften, nu en dan; 

bi waerften of altemet. 7) verandering, omkeering; 

bi wien (God) ne es neghene sckadewe der wareften 

(geen schaduw van ommekeer).

Werhuus. Zie w e e r h u u s. 

Wench, bnw. In het bezit van zijne eigendoms


rechten (oostmnl.) ; weldich ende wench. 

Weringe, znw. vr. Verweer, verdediging ; ook: 

strijd ; die w. doen, vechten. 

Weringe, znw. vr. Hetz. als w a r i n g e. Waar


borging ; ook : hetgeen gewaarborgd is ; (goede, 

proef houdende) koopwaar. 

Weringe. Zie w e r r i n g e. 

Were, ware, waerc, znw. o. i) Werk, het verrichten 
van arbeid ; te werke bringen, in het werk 
stellen; te werke se/ten, stellen, in beoefening brengen, 
ten uitvoer brengen ; hem te werke doen, stellen, 
aan het werk, aan den gang gaan ; het verrichte, 
hetgeen men doet. 2) werkstuk, gewrocht, maaksel; 
ook als verzamelwoord; iserwerc e. a. 3) het werk 
der voortteling ; hnwelijcswerc ; hi was gevut ende 

44 



696 WERC. 

geeranket sere van sinen werke. 4) bewerking ; twee 
candelaren, van werke sonder genoot. 5) werkelijkheid; 
dat lwerc es meerre dan de mare. 6) daad ; te 
bescermen die kerke met worden ende net werke; 

daad, onderneming. 7) moeite, werk aan iets besteed; 
last uit iets voortvloeiende. Verklw. wereskijn. 

Were, znw. o. Werk van vlas. 

Werebaer, bnw. Tot werken geschikt, stevig 
(i6de eeuw). 

wercdach, weerc-, werke-, werken-, werkel-, 
workel-, werkes-, znw. m. Werkdag, gewone weekdag 
; ook werkende dark. 

Werkelijo, bnw. i) Door arbeid bezig gehouden, 
met de dingen van het dagelijksche leven vervuld; 
dat wi sin onledich, werkelic ende verbeell. 2) met 
de oogen waarneembaar, tastbaar. 

Werkelijeheit, znw. vr. i) Het verrichten van 
bezigheden, werkzaamheid. 2) geschiktheid om 
bewerkt te worden, van metaal; w. met beitel of hamer. 
Werkelike, bijw. Met eene kunstige bewerking; 

kunstig; een beell dal niet w. gemaect was. 
Werkeloos, bnw. Zonder werking. 

Werken, warken, waerken, zw. ww. — I. Intr. 
i) Werken, den eenen of anderen arbeid verrichten; 
hi (de leerknaap) sal een fair by zynen meister 
gewrocht hebben. — II. Trans. i) Scheppen, bewerken, 
vervaardigen, maken; bouwen. 2) bearbeiden, vooral 
met de kraan, koopwaren, in het bijzonder wijn. — 

Werker, werkinge. 
Werken, bnw. Van werk gemaakt. 

Weregadem, -kamer, -gesellei -hues, -clocke, 
die het begin van den werktijd aankondigt; -Tiede, 
-man, -meester, -meyster, opzichter; bouwmeester; 
bewerker; -tjjt, -stede, -touwe, gereedschap; -wijl, 
eene vrouw die een bedrijf uitoefent, vooral: naaldwerk; 
-suster, hetz. in een klooster. 

Worm, Warmen. Zie warm, warmen. 
Werminge. Zie w o r m i n g e, zoldering, bij 
w o r m e. 

Warhoede , -moet. Zie w a r m o e d e. 
Werven. Zie werenen. 
Werneren. Zie w a e r n eren. 
Werp, waerh, warf', werj5te, znw. m. Ketting of 


schering van een weefsel. 
Werp , znw. m. Worp; een w. weghes, een steenworp 
afstand.

Werpbaerde, -berde, znw. vr. ; ook werpbijl, 

namen van verboden wapenen. 

Werpeline, znw. m. Verworpeling. 

Werpeline, znw. m. Werpriem; dunne riem om 
den poot van een valk op de vogeljacht. 

Werpen, waren, waerjen, worjben, zw. ww. 


-- 1. Trans. i) Werpen, gooien ; een deel van de 
lading van een schip over boord werpen, in geval 
van nood, ook zonder uitgedrukt object; slingeren; 
onwerde of sinen hat w. op enen. 2) door werpen 
benadeelen of schaden, treffen. 3) met kracht slaan; 
enen den arm om den hals weren. 4) brengen (in 
iets); enen w. in rouwen, in onere; den arm werpen 
op, de hand slaan aan, zich iem. aantrekken ; vor 
oghen ver,hen; (uit iets) verwijderen, brengen, redden; 
bi sinen exemjbele werp ki menegen rovere uien 
zonden. 5) laten vliegen, opwerpen, een jachtvogel; 
dat si eenen heigker saghen, enten valke wit deder 
w. na die vrouwe. 6) jongen, werpen, van dieren 
; die lam reide werpt haer saet in elke maent. 
7) onder hem w., aan zich onderwerpen. 8) afstand 
doen van iets ; Zant w., bij gemeenschappelijk eigen. 
dom den ander dwingen het hem niet toekomende 
deel tegen taxatie aan hem over te doen. 9) coren 
w., meten, keuren (?). Werper, coornwerper. — 

II. Wederk. i) Zich werpen, zich met kracht bewegen. 
2) zich haastig verwijderen (uit) ; hem w. in 
Gods Katie ; hem uien kere w., buiten zich zelf geraken 
; hem w. ane afgode, afgoden dienen ; hem 
werpen int recht, zich aan het recht onderwerpen. 
Werpgelt, znw. o. Het geld dat betaald wordt 
aan hem wiens goed uit eene lading in geval van 

WESELIJC. 

nood wordt overboord geworpen, door hen, met 
wier goederen niet aldus wordt gehandeld. 
Werpgoet, znw. o. Goed dat tot behoud van 
het schip overboord geworpen wordt. 

Werpinge, znw. vr. i) Het werpen van of met 
iets, worp. 2) formeele afstand van een goed (door 
de symbolische handeling van het wegwerpen van 
een halm). 

Werpnet, Werpnetmaker, -werper. 
Werpriem. Hetz. als w e r p e 1 i n c. 
Werptafele, worj-, -tafel, znw. vr. Verkeer


bord, triktrakbord. — Werptafelspel. 

Werpsel, Werpte. Hetz. als w e r p, ie Art. 

Werpte, znw. vr. Werf, scheepstimmerwerf. 

Werre, war, znw. vr. i) Verwarring, de toestand 
waarin men het met anderen of met zich zelf niet 
eens is ; moeite, onrust ; in werre maken, in de war 
brengen. 2) ongenoegen, twist, oneenigheid ; in werre 
staen, een oorzaak van oneenigheid zijn. 

Werreballen, ver-, zw. ww. tr. Sollen (met 
iem.). 
Werren, st. en zw. ww. — I. Trans. i) In de 
war maken of brengen, in onrust brengen, twist of 
opschudding veroorzaken. 2) belemmeren, beletten. 

— II. Intr. i) In de war of in verwarring zijn, verward 
zijn. 2) oneenig zijn. — Werrer, hij die beroering 
brengt, scheur maakt. 
Werringe, znw. vr. Verwarring, verwikkeling, 
opschudding, twist, beroerte ; scheuring. 

Wers, vors, bijw. comp. Slechter, erger; minder 
voornaam ; w. geboren (oostmnl.) ; te wers hem, zooveel 
te erger voor hem ; soms werser. Zie w e r s t. 

Wers (te-), bijw. Dwars. 

Werschap, -schappen, -schaben. Zie w a e rs 
c h a p (maaltijd, feestmaal), -p e n; -(mede)Werschepper; 
Werschapsale, werschappinge. 

Werst, superl. bnw. Slechtst, minst. 

Warstelen. Zie worstelen. 

Wert. Zie w a e r t. 

Wartel, Wartalen. Zie wortel, wortelen. 

Werve. Zie w e r f. 

Wervel, znw. m. i) Wervel. 2) kruin. — Werveltop, 
kruin (oostmnl.). 
Wervelen, zw. ww. intr. en wederk. Draaien. 
Werven, st. ww. — I. Intr. i) Zich wenden, 

zich keeren ; komen bij beurt of na een ander; (na 
diens dood) werf die momborscah in heeren W.'s 
kende. 2) streven naar, zijn best doen voor, zich 
bevlijtigen ; w. na, om ere dinc; winnen ende werven, 
zijn uiterste best doen. — II. Trans. Trachten te 
verkrijgen ; winnen ende werven, hetz.; verkrijgen, 
verwerven. 

Werver, znw. m. Boodschapper (nederr.). 
Wervinge, znw. vr. i) Verkrijging. 2) bood


schap (nederr.). 
Werwaerts, -werts, bijw. Werwaarts, waarheen. 
Wes, gen. van wat ; ook (vooral in oostmnl.) als 

nom. en acc. gebruikt van het betr. vnw.; soo wes hi 
ons bewisen mach dat wi him sculdich bliven; dat 
minne alle dinc verwint wes is off ye was off wesen 
sal. 

Wes, bijw. Weshalve; vraget haer wes dat hoor 
man so droevich es. 
Wes, voegw. (vooral oostmnl.). Totdat ; gki moet 
wachten wes die dach ghecomen is. 

Wese, weese, weyse, znw. m. i) Ouderlooze, wees. 
2) als bnw., beroofd van, zonder, zoowel : ouders, als: 
kinderen; gi (Hector) stervet in deser rese, dat kynt 
blaft van u wese ; dus ward hi weese siere kinder. 
Verklw. wesekijn. — Weseboec (boek waarin de 
eigendommen van weezen geschreven staan), Wese• 
goat, wesecamer, -camerkiste, -heus, -kint, 
-kinderboes, -meester -voget, wees-. 

Wese, weese, znw. vr. Weide, beemd. 
Weseboom, znw. m. (oostmnl.). Boom op een 

voer hooi e. a. 
Wesel, Wessel, znw. m. Wezel; verklw. weselkijn. 
WeSelijc, wesen-, bnw. Werkelijk, wezenlijk; die 


WESEN. 

coninc moet hein vorsien wal weselijc is, wal mack 
gesehien. — Weseltjeheit, weselike.
Wesen, st. ww. intr. i) Wonen ; wonen ende 
wesen ; wel behoort tale te sine scone, deer coninc 
in sal wesen; als znw., in sleenrooisen ende dilwieren 
es sin wesen. 2) blijven ; in een wout deer si waende 
wesen bie dat enz.; laten wesen. 3) duren; na desen 
en waest niet lanc dat si nut haren slake ontsjbranc. 
4) zijn, wezen ; als znw., toestand; ant der stat, 
een mile van der stat wesen, gebannen zijn ; over 

iet w., over iets staan, iets te zijnen overstaan doen 
geschieden ; w. o1b, er afkomen met. — Wesinge.
Wesenheit, wesent-, znw. vr. Het bestaande; 

ook : het zijn ; God es een volcomen eynde alre 
wesentheit. 

Wespe, znw. vr. Wesp. — Wespennest.

Wespelen. Zie w i s p e 1 e n; sissen, fluiten. 
Wessel, wesselen. Zie wisse1, wisselen. 
Wesschen. Zie w i s s c h e n. 

Wessen, ww. In b e w e s s e n, voorzien. 

blessen, bnw. Zie w a s s ij n. 
Wessen, ww. Zie w a s s e n. 
West, bnw. en znw. West. 
Westambocht, -doren -egge, -hoek. 


Westelbaren, znw. o. Ontijdig geborene. 
Westelije, westende, -einde ; westenwint. 

Westen, westene, znw. o. Het westen. 
Wester, znw. Doopkleed. — Westereleet. 
Westerdore, westerside, westersee.
Westersch, bnw. Uit het westen. 
Westhoec, -lant, -see, -side, -waert(s).
Westnortwest, znw. Naam van een wind. 

Wet, wit, weet, znw. vr. en m. i) Wet ; ook de 
loop der natuur ; der rechter naturen wet (dat uit 
het huwelijk kinderen worden geboren). 2) vonnis. 
3) geloof; godsdienst ; bi mire wet, bij mijn geloof, 
op mijn woord als christen. 4) de Schrift, het O. en 

N. testament. 5) mode; gebruik. 6) de overheid eener 
stad, de overheidspersonen. 
Wet, znw. o. z) Het weten; sijn wet weten, zijn 
weetje weten. 2) verstand, bewustzijn, oordeel des 
onderscheids. 

Wet, bnw. Nat, vochtig. 

Wetachtich, wit-, bnw. i) Wettig, van huwelijks zaken; 
w. huwelije, wetachtige dochter. 2) wettig, 
in rechte erkend; witachtige schout. 3) geloofwaardig; 
witachtige liede, getugen. - Wetachticheit. 

Wetboec, znw. o. Wetboek. 
Wetbreker , znw. m. Echtbreker. 
Wete , weet, znw. vr. i) Wijsheid ; kennis ; sin 


w. verliesen, zich door hartstocht laten verblinden; 
God kent die w., God kent, weet; te voren weet hi 
alle wete, hij weet alles van te voren. 3) gerechtelijke 
aanzegging of kennisgeving, weet ; enen die w. doen; 
dair sel hi die w. of hebben. 
Wetekey, uitroep ; ook wetekerst, wetecree, (dit) 

wete Christus ; ook wete God. 
Wetelijo, bnw. Wat men kan weten. 
Wetellke, bijw. Met bewustheid. 
Weten perf..-praes. i) Weten ; te weten doen, 

doen weten; als znw., kennis ; mijns wetens. 2) kennen; 
een nyën coninc die . jose/h niet en wiste. 3) danc 
w., erkentelijk zijn. 4) weten van, vermoeden van, 
droomen van ; si sliep harde vaste ende wiste luttel 
van desen gaste ; zich bekommeren om ; en weet 
God nu van ons niet ? 5) erkennen ; Gode niet 
willen weten. 

Weten, oude imper. Laat ons; weten -aen. 
Wetende, deelw. bnw. Kundig, verstandig ; w. 
sijnre sinne, bij zijn verstand. 
Wetenheit, wetent-, znw. vr. Verstand; kennis; 
na al miinre w., naar mijn beste weten; ook zoete 

doen, kennis geven. -nisse, wetenschaj ; w. 
Weteren. Zie w a t e r e n. 
Weteringe, znw. vr. i) Het drenken. 2) wetering. 

— Weteringeschouwe.
Wetgever, znw. m. Wetgever. 
Wetheit, znw. vr. Vocht, vloeistof. 
WIE. 695 

Wethouder , znw. in. Magistraat, overheidspersoon. 
— Wethouderschap.
Wetich, bnw. i) Bekend met iets. 2) verstandig, 

kundig. 
Wetkerst, -horst. Zie bij w e t e k e y. 
Wetlijc, wetlijoheit. Zie wette1ij cheit. 
Wets (te-), bijw. i) Te pand; hetz. als te 

wedde (zie wedde). 2) in onzekerheid, in ver


legenheid, in een treurigen toestand. 
Wetsteen, znw. m. Slijpsteen. 
Wettelj C, witte., wet-, bnw. i) Wettelijk. 2) wettig. 

-- Wettellke. 
Wettelijcheit, znw. vr. i) Wettelijke voorschriften, 
geboden, ook : formaliteiten. 2) recht; 

w. doen. 
Wetteloos , wit-, bnw. Buiten bescherming der 
wetten gesteld. 
Wetten, zw. ww. tr. Scherpen, wetten. 
Wetten , zw. ww. tr. Nat maken. 
Wettich, bnw. i) Wettig. 2) geloovig. — Wet


ticheit. 
Weveambocht, weef-, -ambacht, znw. o. Het 

bedrijf van den wever; het gild der wevers. 
Wevegetouwe, wevehuus; ook wever-. 
Wevel. Hetz. als w e f f e 1. Striem. 
Wevel, znw. m. Tor. 
Wegel, znw. m. Inslag van een weefsel. 
Wegen, st. en zw. ww. — I. Trans. i) Weven. 

2) op het touw zetten. -- II. Intr. i) Heen en weer 
gaan of bewegen ; wuiven. 2) streven ; weven na, 
ob, te ere dint. 
Wever, weverse, -sche, weverie, wever 

vieve -. -camme , wevinge ; weversboom,
Wi, tusschenw. Wee, ach ! o wi. 
Wi. Zie wie, bijw. 
Wi, wie, vnw. mv. Wij. 
Wibisschop , znw. m. Hetz. als s o f f r a g a en; 

ook wielbisschojb (oostmnl.). 
Wichelaer arse, -ersche; wichelen, wigelen;
wichelie, wichelinge, wijchgelinge, wichelarij.
Wicht, znw. o. Wezen, wicht, schepsel ; kind; 

ook van dieren, vooral gebezigd met verachting; 
quaet, onsalich, bose w.; des duvels w., duivelskind; 
mv. gespuis; bose w. ook : booze geest. Verklw. 

wichtelkijn ; mv. wichterkine, -kans. 

Wichte, wicht, znw. vr. en o. Gewicht. 
Wichtich, bnw. Zijn gewicht hebbende. 
Wichtwage, znw. vr. Weegschaal. 


Widauwe. Zie wed a u w e. 

Wide, wit, bijw. i) Wijd, breed ; wide ontdaen. 
2) wijd, verre, in een grooten kring, over een groot 
terrein ; wide mare, wijd vermaard ; wide ende side, 

w. ende gens. Vgl. w ij t, bnw. 
Wide, wijdde, znw. vr. Wijdheid, breedte. 
Wide, znw. vr. (oostmnl.). r) Wilg. 2) teen. 
Verklw. widekijn. — Wideham, plaats waar wilgen 

staan. 
Widel, znw. m. Nonnensluier. Hetz. als wie 1. 
Widen. Zie w i ë n. 
Widen, zw. ww. tr. i) Verwijden, verbreeden. 

2) bekend maken, verbreiden. — Widinge.
Wider, wilder. Zie weder. 
Wider, bijw. Verder, in het vervolg. 
Widerwegen, hijw. (oostmnl.). Uiteen; w. dragen, 

drueken, breken e. a. 
Widinge. Zie w i ï age.
Wie, vragend en betr. vnw. Wie, degene die, 

hij die; van wien of tot wiem diese stemmeghedaen 
was ; so wieme (wien) dat hit vereoojbt ; wie dat 
(hij die) vroeden raetsman hevet, het vaert te bet; 
so wie, wie so, so wie so, alwie ; als betr. vnw. ook: 
als iemand, als men; wien si met onrechte doemen, 
dat sal God oh hein wreken. 

W1e. Hetz. als w i. 

Wie, bijw. Hoe; wie diebelike ende hoe sere; 
wie ende hoe; so wie, hoe ook; lie wale, hoewel 
(limb.).

Wie. Hetz. als w e e. 


092 WIE. 

W1e, wye, znw. m. Wouw, de vogel. 

Wiechte. Hetz. als w i c h t e, gewicht. 

Wiedanich , wi-, :tanich, -denich, vnw. Hoedanig. 
— Wiedanewijs, op welke wijze ; ook 

wiedanichsins, witenich.. 

Wiede. Zie w i e t. 

Wieden, zw. ww. tr. Wieden, onkruid ; ook: 
zuiveren, reinigen, in het algemeen ; een cleet w., 
van stof zuiveren ; laken wieden mil goeden g hevijlden 
users. — Wiediser, wiedster, wiedereetschap.


WiedewiJ s, wiedwijs, bij w. Op welke wijze (limb.). 

Wie ge, znw. vr. Wieg ; het rooc deer na die 
wieghe.g 'Wiegebant, wiegetouw ; wiegencleet, 
Wi^8g esta el, poot van eene wieg ; wiegestroo.

W legedaen, bnw. (oostmnl.). Hoedanig. — 
Wiefredaenheit. 

Wiegelen, wigelen, zw. ww. intr. Heen en weer 
gaan, wiegelen. 

Wiegen , zw. ww. tr. Wiegen ; soe wasser mede 
gewiecht, zij heeft het met den paplepel ingezogen. 

Wieke, znw. vr. i) Wiek, pluksel, in eene wond. 
2) lampepit ; verklw. wiecskijn. 

Wieke, znw. vr. Vlerk, vleugel. 

Wieken, zw. ww. — I. Trans. Eene wiek leggen 
op of steken in (eene wond), nat maken, betten; 

metten bloede moesti sine wonde wieken, ende binden. 

2) met bloed doorweeken, bloedig maken. — II. 
Intr. Met bloed doorweekt worden of zijn ; eene 
wiekende wonde. 

Wieken , zw. ww. Hetz. als w e k e n. — I. Intr. 
Week worden, van het gemoed ; het is een steenen 
hert, dat niet en wiect van desen smert. — II. Trans. 
Week maken, vermurwen ; hem niet laten wieken. 

Wiekewake. Zie wike wake. 

Wiel, znw. o. Wiel, rad ; ook als folterwerktuig. 
Wiel, znw. m. en o. Sluier eener non; ook widel. 
Wiel) znw. m. i) Gat in een dijk (vgl. w a e 1). 
2) kolk ; draaikolk, maalstroom. 3) poel, moeras; 
dese aerme wiel, het slik dezer wereld, de aarde; 
die kelsche wiel, wielen, de poel der hel. — Wiel


achtich. 

Wielbisschop. Hetz. als w i b i s s c h o p. 
Wielen, wiellen, zw. ww. tr. Sluieren, eene non. 
Wielen, veilen, zw. ww. intr. i) Draaien ; dat 

hem die hersenen wielen int hovet, van duizeligheid. 
2) eene ronddraaiende of wentelende beweging maken, 
van iets dat kookt, ook van hetgeen daardoor 
wordt medegesleept; die sielen die in dat helsc/ie 
dec wielen. 3) door de „wieling" van het water 
ondermijnd worden ; een van de sluysen es weck 

gewieli. — Wielinge, hetz. als w i e l en w a s 1. 
Wielich, bnw. Een „waal" of „wiel" hebbende, 
gezegd van een dijk. 
Wielmaken, -maker, -werker. 

Wiën , widen, zw. ww tr. Wijden ; wièn o die 
bede, ordenen als bedelmonnik. 

Wiepsterten. Zie w e p e l e n. 

Wiequast, wij-, znw. vr. Wijkwast. 

Wiër, znw. m. Vijver ; poel, moeras. 

wierooC7 wierrooc, wirooc, wijnrooc, znw. m. 

Wierook. — Wieroocachtich, wieroocvat, 
wierooccruut, „stacte". 

Wieroken, wi-, zw. ww. — I. Intr. Wierook 
branden. — II. Trans. Bewierooken. 

Wies, bijw. Waarom. 

Wiester. Hetz. als w i e d s t e r; ook wiesterigge 

(vla.). 


Wiet, wiede, znw. Onkruid ; crocke, quaet cruel 
ende wiet; ook : vuil in wol; men sal die volle clojbjben 
ende suveren van dat grontwyet. 

Wiewauwen, zw. ww. intr. Zotteklap uitslaan. 
Wiewij s, bijw. Op welke wijze. 
Wifelij c. Zie wij f l ij c. 


Wigaert. Zie wij n g a e r t. 

Wigant, znw. m. Strijder, krijgsman, held. 

Wigbelt, -bolt. Zie w ij c h b e 1 t. 

Wigelen enz. Zie wichelen. 

WIJNHEFFÉ. 

Wigen, zw. ww. intr. Strijden, oorlog voeren. 
Wigen, zw. ww. intr. Wegloopen. 
Wigge. Zie wegge. — Opwiggen, met een 


„wigge" openbreken. 
Wihen, wiher. Zie w i ë n, w i ë r. 

Wij Ch,znw. m. Strijd, krijg ; zo. geven, strijd 
leveren, zich er voor beschikbaar stellen ; wijch 
nemen, hem aannemen. 

Wijchbelt, wig-, wic-, -bolt, znw. o. (oostmnl.). 

Grenzen van het stadsgebied. 
Wij ehgaer, -geer, -fiere, - g1er, bnw. Strijdlustig. 
Wbehhuus, wijchuus, -buys, znw. o. Versterkingen 

aangebracht aan stadsmuren, kasteelen enz., torens 
en andere versterkte punten ; misschien ook : burcht, 
kasteel. 

W}jchstat, -stede, znw. vr. Kampplaats ; slagveld. 

ji f , znw. o. Vrouw ; noch man noch waf, 
niemand ; verklw. wijfkijn, wivekijn ; echtgenoot; 
te wive nemen, geven, trouwen. 

Wijfachtich, bnw. Vrouwelijk, de eigenschappen 

eener vrouw hebben ; een w. man. 
Wjjfgeboorte, znw. vr. Vrouwelijk kind. 
Wijf heit, znw. vr. Vrouwelijkheid; de vrouwelijke 

geslachtsdeelen. 
W f hovet, hooft, znw. o. Vrouw. 

W1]$ijc , w^ffelijc, wivelijc, bnw. Vrouwelijk, wat 
vrouwen betaamt of eigen is ; tot eene vrouw behoorende. 
— WjjHike. 

Wi]flujcheit, wive-, znw. vr. Vrouwelijkheid, 
vrouwelijk wezen, aard ; de vrouwen ; de vrouwelijke 
geslachtsdeelen. 

Wjjfpersone, znw. vr. Vrouwspersoon, vrouw; 

ook w jfsftersone. 
mij eh, bnw. Verwijfd. 
W fsmelc, znw. vr. en o. Moedermelk. 

Wjfsname, znw. m. Vrouwspersoon. 

Wi]fvolc, znw. o. Vrouwvolk, de vrouwen : ook: 
die vrouwen, bij eene bepaalde gelegenheid ; die 
keiser vragede wat dat w. ginder jagede. 

Wij o, wike, znw. m. i) Streek, gebied ; swerelts 
w jc, de wereld ; binnen uwer zielen wike, in uw 
gemoed. 2) wijkplaats; geheim plaatsje; wi weten 
die wiken hier over al ; die vader, die best wisten 
de mike, maecten in den torre een gat. 3) wijk van 
eene stad. 

W"1, ,wile, znw. Sluier. 
ijlkjjn. Zie wile. 
Zie wilenere.


gijinere. 

W ij ltides, -tits, bijw. Een tijd lang, een poos; 
ook een wijltides. 

Wijn, znw. m. r) Wijn ; gebrant win, bernde 
wijn, brandewijn ; inden win sin, onder den wijn, 
in het wijnhuis zijn; rinsck win, rijnwijn. 2) wijnstok. 

Wijnachten. Zie win achten. 
Wijnasjjn, -assise, -ambacht, het gild der 


wijnkoopers. 
SOP .nbere, -besie, -beye, znw. vr. Druif. 

Wnboeve, znw. m. Knecht in het wijnbedrijf. 
Wijnbouwen -boute, znw. Wijnbouw; wijnoogst. 
W}inbrauwe, w?jm-. Zie w i n t b r a u w e. 
Wjncelle, znw. vr. Wijnkelder. 

W j ncij s. Hetz. als w ij n s ij s. 
Wbndranker, -droeseme, -druve, verklw. 

druufkijn ; -edit, -etic, -eec. 
Wijnfessche, -vlesse, znw. vr. 

Wijngaerder, znw. m. Wijngaardenier. 

Wijngaert, -art, -ard, znw. m. Wijngaard; wijnberg. 
— Wijngaertblat, -hout, -lesar ; -loof, 
-mes, -man, -liede.

Wijngaertranke, znw. vr. Wijnrank ; ook van 
Maria. — Wjjngaertreve, -stam, -stoc (-tak), 
-struuc, wjjngaerttjjt.

Wi ngaertsblat, wjjngaertsmes.

W ngarsoen, znw. m. Hetz. als w ij n b o eve. 
W ïnge, widinge, znw. vr. Wijding. 
Wingelage, znw. o. Gelag, drinkgelag. 
Wijaheffe, -herberge, -huus, -canne, -kelre, 

-knecht, -legel, -lag-el, -flesch, -kruik. 


WIJNCOOP. 

Wtjncoop, znw. o. Hetz. als 1 ij f c o o p. --Wijncoopsl,
iede. Zie 1 ij f c o o p s 1 i e d e, wijncoopspennine, 
het geld dat men gaf in plaats van den 
drank. 

Wijneoper, -laser (wijngaardenier), -inaent, 

-mate, -meter, -nap.

Wincnpe, -perse, -ranke, -reve (rank), -rate. 

Wij nman, znw. m. Waard, herbergier, tapper; 
ook : wijnkooper. 
Wijnpipe, znw. vr. Wijnvat. 
Wijnroeper , znw. m. Bediende van een wijn 

belast met het „uitroepen" op de straat,-kooper, o.a. 
wanneer een nieuw vat wijn was opengestoken. 

Winschip, -sclheej5, znw. o. ; wiustoc.

Wijnschroder, znw. m. Hetz. als s c h r o d e r, 

ede Art. 

Wijnsijs, znw. m. Accijns betaald van van buiten 

ingevoerden wijn. 

Wijnsoppe, znw. Brood in wijn gesopt. Vgl. 

sop pe. 

Wijnsteen, wijnsteensout, znw. Het met kalkaarde 
vermengde zure en onzuivere zout dat zich 
als eene korst in de wijnvaten aan het hout zet. 

Wijntapper,.wijntavernier, -taverne. 

W ntijt , wljntonne, wjjnvat.

Wjjnwater. Zie wiwater. 

Wip. Zie wipe. 

Wt,jrooc. Zie w i e r o o c. 

Wijs, bnw. i) Wijs, verstandig ; wijs in den ruken, 
neuswijs. 2) slim. 3) bekend met iets ; ere dinc wijs 
sijn ; enen des w j's maken ; iet wijs werden, uit iets 
wijs worden, een juist oordeel over eene zaak hebben 
; wis zijn van ere dinc, van iets op de hoogte 
zijn, eene gevestigde meening over iets hebben. — 

Wii sheit. 

Wij s, znw. Zie w i s e. 

Wijsdoem, -dom, znw. m. en o. i) Wijsheid. 
2) uitspraak, gewijsde. 3) als verzamelwoord, de 
verstandigen ; de geleerden ; de gezamenlijke in 
rechtsgewoonten ervaren mannen, de vroedschap. 

Wij sheit, znw. vr. Hetz. als w ij s d o e m. 

W ]sheit. Hetz. als w i s h e i t, zekerheid. 

Wij slike. Zie w i s e l i k e. 

smart, znw. m. Een verstandig man. 
Wp smoeder. Hetz. als v roem o e d e r, -vrouwe; 
ook wij svrouwe. 

Wijt, wijd, bnw. i) Wijd, van kleederen e.a.; 
wijl werden, opengaan ; mijn kerte Wert van vrouden 
wijl. 2) breed, van eene rivier e.a. 3) uitgestrekt, 
van de zee e.a. ; in alle die werelt wijt. 4) 
ruim, van een kelder e.a. 5) ledig, zoo zijnde dat 
ergens ruimte is ; doe maeclen si (in een strijd) die 
ilaetse wijl. 6) uitvoerig ; in onsen witleren brieve. 

— W.jjtheit.
Wjjtmerich, bnw. (oostmnl.). Wijd vermaard; 
ook w jtnamick, w jtruchíich. 
Wijtte, w jdte, znw. vr. Breedte. 

Wikelaer, wikelen enz. Zie w i c h e 1 a e r. 

Wiken, w jcken, st. en zw. ww. intr. i) Wijken, 
de wijk nemen, heengaan ; sire vaerde w., zich wegpakken. 
2) ontwijken, een antwoord. 3) uitwijken 
voor iets. 

Wiket, znw. o. Een klein deurtje in eene poort 
of groote deur ; ook winkel. 

Wikewake, znw. Waggeling, verandering, het 
heen en weer gaan ; die w. (= den beiaerl?) slaen, 
lijfsgemeenschap hebben. 

Wicke, znw. Naam van eene plant, wikke ; vitse; 
linze. 
Wieken, zw. ww. intr. Wichelen. — Wicker;
wickerie, wickinge, voorzegging. 

Wieken, zw. ww. tr. i) Wegen, de zwaarte van 
iets onderzoeken; hi wickede die swaerheit des steen. 
2) overwegen, nagaan. 

Wieken, zw. ww. tr. en intr. Heen en weer 
bewegen, schudden, wrikken ; aen iet wieken. 
Wickinge, znw. vr. Overweging, beslissing; dat 
sal staen tot schej5enen wickinge. 

WILLECORE. 

Wil. Zie wille. 
Wilbraet. Zie w i 1 t b r a e t. 
Wilde (int-). Zie wilt. 
Wildelike , bijw. i) In het wild, zonder bepaald 


doel ; wildelike of bijster lopen. 2) wild, woest. 

Wildeman, znw. m. Wildeman, eene eenigszins 
mythische figuur; een naakte reus, gewapend met 
een knots. — Wildemannekjjn.

Wilden, zw. ww. intr. Dolen, in het wild loopen 
(oostmnl.). 

Wildernisse, znw. vr. Onbebouwd en onverzorgd 
land, wildernis ; woestenij ; ook wilderheit, wilden, 
wil(i)nisse. 

Wildicheit, znw. vr. Uitgelatenheid, het uitspatten, 
ongebondenheid. 
Wile, znw. Hetz. als wie 1 en wij 1. Sluier 
eener non. 

Wile , znw. vr. i) Uur; een orloy, daer in twaalf 
veilen besceden waren; ene halve wile. 2) tijd; toter 
tijd ende wilen dal ; terwilen, die wile, onderwijl; 
diewile, der wilen dat, terwijl ; nu ter wilen, tegenwoordig 
(= nu Ier uren); bi wilen, eerwijls, eertijds; 
dicke wile(n), dikwijls; selc wile, somtijds; Ier quader 
zeilen, ter goeder wilen, ter kwader of goeder ure, op 
een slecht of goed oogenblik. 3) tijdsomstandigheden, 
lot; doen hem die wile zevert onhout. Verklw. w jlk 
jn, -ken. 

Wilen, zw• ww. tr. Hetz. als wie 1 e n. Sluieren, 
tot non maken. 

Wilen, wilent, bijw. Voorheen, vroeger. 

Wilenere, wiln-, wil-, weln-, wel-, well-, 'eer, 
bijw. Weleer, eertijds, vroeger; ook wilen te voren. 
Wilge, wulge, willige, znw. vr. Wilg ; clootwilge, 
knotwilg..: Wilgenblat, -boom, -hout, -loof, 
-pots, -rijs, -roede, verklw. -roedekijn. 

Wilgen, willigen, bnw. Van wilgenhout. 

Willede, vnw. Wij. 

Wilke, znw. Naam van een schelpdier. Vgl. 

willox. 
Wilcoor, vnw. Voor wilc (welc) hoor, wat van 

beide. 

Wilcoor. Zie willecore. 

Wille, wil, znw. m. en vr. i) Wil, hetgeen men 
wil ; sterven in den wille, een vast voornemen 
hebben ; of ic starve inden wille, alleen mijn dood 
zal de uitvoering van dit voornemen beletten ; de 
zondige of zinnelijke wil; eigens willen, eigenwillig; 
verklw. willek jn, wilk jn, -ken ; omme onsen wille, 
om onzentwil, voor ons ; om den (der) wille van; 
om s jnre deuchden wille; om Gods wille, voor 
niets. 2) wil, toestemming ; sins willen, bi sinen 
wille, uit eigen verkiezing 3) zin, lust, welbehagen, 
hetgeen men gaarne wil ; al es die gave niet te 
dinen wille, naar uw zin ; daar en was niemant te 
sinen wille, niemand had het naar zijn zin, was op 
zijn gemak ; sinen wille sien, zien wat men gaarne 
zien wil ; sinen wille nemen, nemen wie men gaarne 
wil ; sinen wille wanen, pensen, winnen, gewinnen, 
hebben; sinen wille seggen, zeggen wat iem. wil, 
wat hij denkt dat goed is ; ook : zeggen wat iem. 
voor den mond komt, en : maar wat zeggen, zotteklap 
uitslaan ; sinen wille doen, in het bijzonder met 
betrekking tot eene vrouw ; sinen wille hebben van 
(eene vrouw) ; enen te wille sijn ; ook : de lijfsgemeenschap 
zelf ; en in het algemeen : vermaak, 
genot ; sinen wille, ook : zooveel men wil. 4) vrije 
verkiezing; wille ende core. 5) gemoed, gemoedsstemming; 
in evelen wille (= moede) enen werpen 
met enz. ; genegenheid ; enes goeden w. hebben. 
6) opzet; moedwil ; willekeur; geweld, gewelddaad; 
verkrachting. 7) wilsuiting ; testament ; leste wille. 

Willecome. Zie wellecome. 

Willecore, wil-, -coon, znw. vr. i) Goedkeuring, 
toestemming, vrije wil. 2) besluit ; raadsbesluit. 3) 
verklaring door iem. afgelegd voor den rechter, dat 
hij een bepaald misdrijf niet zal plegen op ver 

daarbij aangewezen straf. 4) be--beurte van eene 
lofte ; belofte, waarbij iem. zich verbindt aan een 


694 WILLECOREN. 

ander eene zekere geldsom te betalen op verbeurte 
van eene bepaalde geldboete. 5) schepenbrief. — 
Wilcoorboec, een boek of register waarin „wille 
worden opgeschreven. — Wilcoorbrief.-coren" 

Willecoren, wil-, zw. ww. -- I. Trans. i) Goedvinden, 
ergens in bewilligen of toestemmen, goedkeuren. 
2) op zich nemen, beloven (vgl. w i 11 ec 
o r e, 3 en 5). 3) besluiten, bepalen. — II. Wederk. 
Zich verbinden. — Wil(1e)coringe.

Willelike. Hetz. als willichlike. 

Willeloos, bnw. Geen eigen wil hebbende, zijn 

wil aan dien van God onderwerpende. — Wille


loosheit, -osicheit.

Willen, praet.-praes. i) Willen ; woudi of en 
zoude, hetzij hij wilde of niet ; wilde God, gave 
God; w. op enen, iem. willen aanvallen ; ne willen, 
niet willen ; ook : willen van niet ; van hem en will 
Si groot noch clene, wil zij niets weten. 2) eene 
zekere stemming hebben ; enen goel, wel w. 3) liever 
willen ; dat ic also als ic bin wonde dan ic keiserinne 
ware. 4) willen sin, beteekenen. 5) zullen ; min 
herle will mi ontsinken; op het punt zijn ; ene kerke 
die van ouden welha wilde vallen. 6) omschrijving 
in willen weten, meenen ; willen seggen, zeggen; 
willen wanen, meenen; willen menen ; willen wanen 
ende weten ; willen, ook : onderstellen en : zich 
verbeelden ; ic wille dat een man wel vare, so 
eest cleine nuttelijchede, een ander en si daer mede, 
die des alle vro sal veesen ; menich man wilt seker 
sin dal sin zeef es reine, die luttel weet wander 
mare die van hare loopt. 

Willende, deelw. bnw. en bijw. Vrijwillig, uit 

eigen verkiezing; met volle bewustheid ; opzettelijk; 

willende ende wetende ; willender bande ; ook wil


lens, willendes, al willens. 

Willich, bnw. i) Vrijwillig ; ook van zaken, 
vrijwillig gedaan of gegeven. 2) bereidwillig, ijverig, 
vol ijver ; met williger kant; minen willigen dienst 
(aanbieding aan een vorst). 3) w. recht, het passeeren 
van akten voor het gerecht op verzoek van partijen; 
willich, van akten door het gerecht opgemaakt 
van eene overeenkomst. — Willicheit, willich


like. 

Willigen,,, zw. ww. tr. (oostmal.). i) Overhalen, 

ergens toe krijgen. 2) inwilligen. 

Willijc, bnw. Hetz. als willich. — Willike. 

Willoos, znw. Naam van een schelpdiertje, ten 

eetbare schelpslak, waarvan de schelpen ook „katjes" 

worden genoemd.

Wilmoet, znw. m. (oostmnl.). Willekeur, moedwil. 

— Wilmoets , moedwillig.
Wilnere. Zie wilenere. 
Wilsam, bnw. i) Zijne lusten involgende, dartel. 
2) aangenaam, gewild (met den dat.). 

Wilt, wild, bnw. i) Wild, in het wild groeiende, 
van planten ; wild, van dieren ; als znw. wilt, in 
het wild levende dieren, waarop wordt jacht 
gemaakt ; ook : wildbraad. 2) wild, woest, onstuimig; 
een wilt man, wildeman; die wilde see; die blexeme 
waren so wilt, datter leitel waren so fiere, Nine 
waende bernen van den eiere ; wilde honde ; wilt 
ende woeste. 3) ongebonden, toomeloos, teugelloos, 
bandeloos; hi scout sin herte wilt. 4) als znw., wildbraad 
; een wilt, een wild dier, een stuk wild ; int 
wilde slaen, van den rechten weg afdwalen; sinen 
fijt int wilde leiden, een ongeregeld leven leiden. — 
Wiltbane, -baen, znw. vr. Besloten jachtterrein, 
warande ; ook wiltganc.

Wiltbraet, wil-, -brei, znw. o. Wildbraad. 

Wiltheit, znw. vr. Wildheid, woestheid ; teugelloosheid. 


Wiltman, znw. m. Wildeman (z. ald.) ; ook 
naam van een fabelachtig dier.

Wiltnisse. Hetz. als wild e r n i s s e. 

W ltvanc, znw. m. Jachtbuit. 

Wiltweydich, -weyich, bnw. Lichtzinnig.

Wime, wzmme, znw. Teen, twijg; wisse; latwerk 

waaraan vleesch wordt bewaard of in den rook 

WINNE. 

gehangen ; rookhok in een schoorsteen. --- Wimen, 

bnw., teenen. 

Wimpel, wembel, znw. m. i) Doek ; sluier; 

hoofddoek, muts. 2) vaan. -- Wimpeldrager.

Wimpelen, zw. ww. tr. i) Tot een hoofddoek 

maken, als sluier gebruiken. 2) inwikkelen, verhullen, 

eig. in een hoofddoek of sluier, doch ook in het 

algemeen ; ook van leugens. . 

Wimpelgrinen, st. ww. intr. Glimlachen. 

Wimpelwite , wembel-, znw. Een gewimpelde 

of om het hoofd gewonden doek, hoofddoek ; ook: 

vrouw met een hoofddoek, uit de lagere volksklasse; 

vgl. wite. 

Win, znw. Winst; win ofte verlies; ook in kalfwin. 

Winaehten, wij-, znw. (oostmnl.). Kerstmis. — 

Winachtweke. 

Winachtich, bnw. ; w. Zant, bouwland. 

Winbrauwe. Zie w i n t b r a u w e. 

Windas, windnes, znw. o. Windas, lier, waardoor 
de dwarsbalk der blijde e. a. in beweging werd 
gebracht om groote steenen weg te slingeren. — 
Windaesboge, voetboog (vgl. w i n d e b o g e) ; 
windaesschutter; windaesreep.

Winde , znw. i) Takel, trijs. 2) klimop. 3) zwachtel. 

Windeboge, znw. m. Groote boog, waaruit door 
middel van een windas groote steenen werden geslingerd. 


Windedoee , znw. m. Kinderdoek, luier; windsel; 
verklw. windedoecskijn; ook windelbant, windelsnoer. 
Windel, Wendel, znw. m. i) Windsel ; luier. 

2) hetz. als w i n d e, Y). — Garenwindel. 

Windelen, zw. ww. intr. Omdraaien, omwentelen. 

Windelmaent, znw. vr. December. 

Windelsteen. Zie wend e1st een. 

Windemole(n). Zie w i n t m o 1 e n. 

Winden, wenden, st. ww. — I. Trans. i) Draaien, 

wentelen. 2) inwikkelen; ook: in luiers. 3) opwinden, 
in de hoogte halen ; een seil winden ; enen osse, daer 
hi mede wandt fonteine uten dutte. 4) iets om iets 
heen winden of draaien ; een doet om iet zo. mit 
subtijlre schalkernie. — II. Wederk. i) Zich kronkelen. 
2) zich inwikkelen, zich inhullen, zich kleeden met. 
3) zich in iets wikkelen of werken, in eene moeilijkheid, 
een gevaar. — III. Intr. i) Hetz. als wederk., i). 
2) zich wentelen, zich wringen, woelen. 3) neerkomen 
op ; die scalke rade vinden, dat si oh kent 
selven winden. 

Winden, zw. ww. intr. Zie wenden. 

Windewaeyen, zw. ww. intr. Heen en weer 
waaien, bungelen ; ook aan eene galg. 
Windich, bnw. Winderig.
Wingaert. Zie w ij n g a e r t. 
Wino. Zie wen c. 
Wincbrauwe. Zie w i n t b r a u w e. 
Winkel, znw. m. i) Hoek ; hoek van het oog. 

2) binnenkamer, afgesloten hoekje in een huis. 3) 
werkplaats, winkel. 4) plaats (op de markt) geschikt 
voor het uitstallen van waren. Verklw. winkelkijn. 

Winkelhave, znw. m. Winkelhaak ; ook winkelhout. 


Winkelhouder, znw. m. Hij die een bedrijf 
uitoefent, waaraan eene werkplaats verbonden is; 
misschien ook : winkelier. 

Winkelieh, bnw. Hoekig. 

Winkelsteen, znw. m. Hoeksteen. 

Winkeltant , znw. m. Hoektand. 

Winken, st. ww. intr. Wankelen, waggelen; 
sonder w., vast. 

Winken. Zie w e n k e n. 

Winket. Zie w i k e t. 

Winkinge. Hetz. als w e n k i n g e. 

Winlij e , bnw. i) Voordeelig. 2) w. Zant, bouwland. 
3) hetgeen te winnen is, overwinnelijk. 
Winne, znw. m. z) Pachter. 2) arbeider. 3) winner; 
der eren Winne, hij die eer en roem behaalt. 

-Winne, znw. In 1 a n t w i n n e, landbouwer, 
h a l f w i n n e (z. ald.) en w e d e r w i n n e, tegenstander. 



WINNEBROOT. 

Winnebroot, znw. m. i) Broodwinner; arbeider. 

2) eene soort van gebak. 

Winnen, wennen, st. ww. -- I. Trans. i) Bebouwen, 
land ; bewerken, een hof. 2) winnen, een 
spel ; lotinge w., door loting het beste deel van iets 
verkrijgen. 3) winnen, veroveren, eene stad e.a. ; 
vangen, vogelen winnen. 4) verkrijgen, eig. door of 
met moeite ; een anker w., inhalen ; ook voor geld, 
huren ; een dienstknecht ; een gilde w., het lidmaatschap 
van een gild verkrijgen ; sijn jorterschajb ee. ; 
vigelie, misse winnen ; broei w., zijn brood verdienen; 
ook: zonder uitgedrukt object, geld verdienen; 
winst behalen, voordeel trekken, winnen ; w. of verliesen 
; gewonnen goel, goederen (gedurende het hu 

andere wijze dan door erfenis verkregen;-welijk) op 
gerechtelijk verkrijgen, b.v. huishuur. 5) telen, winnen, 
verwekken, ook : krijgen, kinderen. 6) inwinnen, 
langs gerechtelijken weg verkrijgen ; enen vehicle 
winnen, iem. in een rechtsstrijd overwinnen. — II. 
Wederk. Zich zelf onderhouden, voedsel en herberg 
bekostigen.

Winnende, .deelw. bnw. ; wei. Zant, bouwland. 

Winner, wander, znw. m. i) Landbouwer. 2) 
winner van een spel ; van een loon ; van een eisch. 
3) verwekker, vader. 

Winninge , znw. vr. i) Het bebouwen van het 
land, ook in lanlwinninge ; het winnen of verkrijgen 
van iets ; ook in cloosterwinninge en halfwinninge 

(z. aid.). 2) winst ; goet se/ten ter winning/een ; voordeel. 
3) middel van bestaan, broodwinning. 
Winsch, bnw. Schuin, scheef ; in de war (van 
den geest).
Winsch, winschen. Zie w e n s c h, w e n s c h e n. 
Winsel, znw. o. Winst. 

Winster, znw. vr. i) Zij die iets wint of verkrijgt. 
2) moeder, ook overdr. ; ghekoorsamheit is 
een wins/er alre doochden. 

Wint, went, znw. m. i) Wind ; wint ende weder; 
te winde hangen, aan de galg hangen ; Plumen 
sayen in den wint, vergeefsch werk doen ; in den 
wint slaen, ook te winde slaen, voor wint slaen, als 
niets achten ; therte wert hem cout als een wint. 
2) wind, scheet. 3) adem ; mittien voer hem nut die 
w., de laatste adem ; van énen winde, in één adem, 
altijd door. 4) iets dat niets beteekent ; dat van 
Troyen es maer een wint jeghen dat men van 
Alexander vint. 5) wint (van der molen), windrecht, 
molenrecht. 

Wint, znw. m. Windhond, hazewind. 
Wintachtich, wind-, bnw. i) Winderig. 2) zinledig; 
wintachtige woorde. 3) opgeblazen, van dee


len van het lichaam. — Wintachticheit. 
Wintaremborst. Hetz. als w i n d a e s b o g e.
Wintbrauwe, win-, win-, winc-, -brawe, znw. 

ni. i) Wenkbrauw. 2) wimper.
Wintbusse , -bus, znw. vr. Laatkop.

Wintdrooch, bnw. In den wind gestaan hebbende 
en niet in water ; gezegd van visch; versch, corfharinc 
of wintdroge harinc.

Wintelen. Zie wentelen. 
Winter, znw. m. Winter. — Winterdach, 


wintertijd ; winterdages, -dags.

 znw. m. Een dijk zoo hoog en 
zwaar dat hij n staat is de hoogste vloeden te 
keeren. — Winterdiken, ww., zulk een dijk maken. 

Winteren, zw. ww. intr. Winter zijn of worden. 

Wintereten, znw. o. Wintervoer. 

Wintergerst, znw. vr. Wintergerst, gerst die 
in het najaar gezaaid wordt; ook wintercoren, -rogge.
Winterhuus, znw. o.; ook winterwoninge, winter


earnere, winterhutte, -Joodse. 
Winterips, -sleet, mv. -cleder ; -Goude. 
Winterich, bnw. Winterseh ; w. weder ; ook 
wintcrljc. 

Winterdjjc , znw.

Winterconinc, znw. m. Winterkoninkje.

Winterlage, znw. vr. Ligplaats van schepen 
in den winter ; winterkwartier ; w. houden, leggen 
(liggen) ; ook wintersate. 

WISEN. 69; 

Wintermaent znw. vr. en m. December. 

Winterp ere,.,wi

nters ch, winterstonde, win


tertij d, wintertpt.

Winterstnc , znw. o. Een voor den winter 
dienend gedeelte (van een stichtelijk boek) ; het 
winterstuk van het Passionael of Legendenboek ; 
van de sermoenen van S. Bernardus. 

Wintersalm, znw. m. Winterzalm, 's winters 
gevangen zalm.

Wintervleesch, znw. o. Gezouten of op eene 
andere wijze verduurzaamd vleesch voor den winter. 
W intgat, znw. o. i) Gat waardoor de wind 

speelt. 2) keelgat. 

Wintgoet, znw. o. Goederen die met de kraan 
bewerkt worden, die opgewonden of opgeheschen 
moeten worden. 

Winthont , wintmole , -molen. 

Wintslach, znw. m. Wan; ook wintvanc, wintvoc, 
wintvoker (oostmnl.). 

Wintstoot, windes-, znw. m. Rukwind. 

Wintswede, znw. vr. Windvlaag; ook wintvlage. 

Wintwere, znw. vr. Middel tot afwering van wind. 

Wipe, znw. i) Fakkel. 2) cylindervormige worst 
van rijshout, met wilgenteenen samengebonden, bij 
rijswerken in gebruik. Verklw. wzpkijn.

Wipen, zw. ww. tr. Kransen, bekransen. 

Wiperen, zw. ww. intr. Spijten (vla., 16de e.). 

Wippe wih, znw. vr. Wi gal wip.

pp Pa g^ P — Wippen.

Wipsterten, wij'-, -steerten, zw. ww. intr. 

Kwispelstaarten. 

Wig, bnw. Zeker, vast. 

Wis, znw. o. i) Zekerheid ; borge ende wis stellen. 
2) vaste inkomsten, tegenover de toevallige baten. 

Wisch, znw. i) Stroobos; w. utesteken, ten teeken 
dat iets te koop is ; die goet es (of die wel doet) 
nine derf ghenen wisch uutsteken, goede wijn behoeft 
geen krans. --Bierwisch, teeken dat ergens bier 
te koop is. 2) iets waarmede men iets afwischt of 
reinigt ; erswisch. 

Wisch, znw. (oostmnl.). Weiland.

Wischen. Zie w i s s c h e n. 

Wisdoem. Hetz. als w ij s d o e m. 

Wise, wis, znw. vr. i) Wijze, manier ; wijze 
van doen ; enigherwijs, in zekeren zin ; engheenre 
wis, volstrekt niet; in alre w., op alle manieren, in 
alle opzichten ; na wise van; -wise, wis, -gewijze, 
-wijze; ene w. voeren, eene levenswijze hebben. 
2) wijze van zich voordoen, uiterlijkheid ; si en 
soeken geen getoonde wise, want sine begeren niet 
dat mense (rise ; het leven naar het uitwendige, in 
tegenstelling met het leven naar den geest ; ook 
beeld, de voorstelling van het zinnelijke. 3) ook: 
een vorm van zonde ; seven wisen die jeghen cantate 
striden ; dierste wise is yuaetwillicheit, die ander wise 
van sonden dat is gheveinsde heilicheit. 4) zangwijze. 

Wise, znw. vr. Wijsheid. 
Wiselike, wijs-, bijw. i) Op eene verstandige 
wijze, wijselijk. 2) voorzichtig. 

Wiseloos, bnw. Los van het aardsche of uitwendige, 
boven het aardsche verheven, niet aan de 
vormen van het uitwendige gebonden ; als bijw., 
naar den geest ; w. ghebruken ende rasten ; ook 
wiselosich. 

Wiseman, znw. m. Verstandig, wijs man; wijsgeer. 


Wisemoeder, znw. vr. Vroedvrouw. 

Wisen, zw. en st ww. tr. i) Wijzen, toonen; 
met vingeren w., zie ving e r ; ook of enen w., hi 
was daer die ridderen meest of wisen ende die sy 
alremeest (risen. 2) onderwijzen ; leren ende wisen. 
3) aanwijzen ; aanwijzing doen van iets. 4) verwijzen 
; alle zaken die ten rechte horen ten rechte 
wisen. 5) oordeelen, uitspreken ; het uitspreken van 
het gevondene oordeel door den schepen, aan wien 
de zaak door den schout is opgedragen ; voor recht 
misen ; recht zeisen ; ordel wisen ; wisen van, vonnissen 
over; wisen ojb, vonnissen op grond van; enen 
iet w., in een vonnis tegen iemand zekere bepaling 


696 WISEN. 

maken; enen quite (ende los) w., iemand vrijspreken. 
6) veroordeelen ; enen ten ede w., iemand veroordeelen 
den zuiveringseed te doen; enen in der jbenen, 
van live Ier dooi, ute der stat w., iem. veroordeelen 
tot geldboete, doodstraf, verbanning buiten de 
stad. 7) ingeven, inblazen ; ic moet doen dat mijn 
herte wist. 

WiSen, zw. ww. intr. Wijs worden. 
Wisene , znw. vr. Kade, kadijk ; de daar langs 
loopende sloot of watering, wijzend (wfri.). 

Wiser, znw. m. i) Hij die onderwijst, leert. 2) 
oordeelaar, hij die een vonnis wijst. 3) wijzer van 
een uurwerk ; zonnewijzer ; wijzerplaat. 

Wisevinger, znw. m. Wijsvinger ; ook wiser. 
Wisheit, znw. vr. Zekerheid. 
Wisinge,. znw. vr. i) Het wijzen op of naar iets. 
2) , het aanwijze

n iets, aanwijzing. 3) onderwijzing, 
leering. 4) uitwijzing van een vonnis ; vonnis, 
beslissing, oordeel ; w. een bande, gerechtelijke toewijzing 
van een pand.

Wispelen, zw. ww. intr. i) Sissen ; fluiten. 
Wispelaer. 2) suizen ; een wisbelen van lederen 
luchte (eene zachte koelte). 3) fluisteren. — Wis 


pelinge.

Wispelen, zw. ww. intr. i) Heen en weer gaan, 
zwerven, dolen (oostmnl.). 2) kwispelen; ook wisbelsteríen. 


Wispelsinnich, bnw. Wispelturig. 

Wisscheldach, znw. m. Waarsch. een dag kort 
na nieuwjaarsdag (de 2de Januari ?), waarop de ver. 
wisseling der verschillende ambten plaats had (te 
Deventer). 

Wisschen, wischen, zw. ww. --- I. Trans. Wis schen, 
afvegen, reinigen. — II. Intr. Weggaan, zich 
wegmaken ; uitwijken. 

Wisse, znw. vr. i) Band. 2) strop. 3) ineengedraaide 
band van teenen of stroo. 
Wisse, znw. vr. Zekerheid ; enen w. doen, zekerheid 
stellen ten behoeve van iem. 
Wissel, znw. m. i) Ruil, ruiling. 2) wissel ; te 
wissele nemen, opnemen op rente ; wisselbank. 

Wissel , bnw. Wispelturig, ongestadig. 

Wisselaer, znw. m. Geldhandelaar, bankier. — 

Wisselbanc, Wisselstede. 

Wisselbaer , bnw. Veranderlijk. 
Wisselbrief, znw. m. Wisselbrief, wissel. 
Wisselen, wesselen, zw. ww. tr. i) Verwisselen; 

verruilen. 2) veranderen. 3) wisselen, geld. 4) uitwisselen, 
gevangenen. 5) zich vergissen in, verwarren 
; die moeder (ooi) ne wisselt niet haer lam, riect 
soel ofte riet. 

Wisselgans, znw. m. Omkeering, verandering 
van gevoelens.

Wisselgelt, znw. o. Geld betaald aan een geldhandelaar 
voor het inwisselen van vreemde muntspeciën.


Wisselinge, znw• vr. r) Verwisseling ; ruiling; 
ruil. 2) geldhandel. 

Wisselins , znw. m. Ondergeschoven kind. 

Wisselrede , znw. vr. Samenspraak. 

Wisseltafel, znw. vr. Bank of tafel van een 
wisselaar of bankier. 
Wissen. Hetz. als w i s s c h e n, intr. 
Wissen, zw. ww. tr. Hetz. als wisselen. Ruilen. 
Wissen, zw. ww. intr. i) Zeker worden of zijn. 

2) zich vergewissen. 
Wist, znw. Weten, voorkennis (oostmnl.) ; mit 
onsen wist and willen. 

Wit, bnw. Wit; wille wive, wille vrouwe, tooverheks 
; wille donderdach ; witte roede, gedragen om 
tegen een besmettelijken zieke te waarschuwen ; 
ook door smeekelingen ; van de kleederen ; wille 
nonne ; met willen gecleet, in het wit ; wit broot, 
wittebroot. 2) blank ; wit hadde hi de hunt ende 
claer. 3) als znw. : a) het wit van een ei. b) wit 
laken, beddelaken. c) wit laken, de stof ; wit van 
Engelant. d) naam van eene oogziekte ; ook witkijn, 
ook van andere ziekelijke aandoeningen, dwitte van 

WOEDEN. 

vrouwen. e) naam van eene kleine munt, hetzelfde 
als of verkorting van wil enninc. 
Wit, znw. vr. Hetz. als wet. i) wet. 2) kennis, 

verstand; een yeghelic die sin of wit hevet. 
Witachtich. Zie w e t a c h t i c h. 
Witbroot, znw. o. Tarwebrood, wittebrood. 
Witbukich! bnw. Witgebuikt, van een dier. 
Witdonnersdach, wildonresdach, znw. m. 
Wite , znw. i) Huif over een wagen ; als naam 

van een hoofddoek in wimp e l w i t e. 2) groote mand. 

Witen, st. ww. tr. Wijten, te laste leggen, verwijten 
; wat wit gi mi, wat hebt ge tegen mij, 
welke grief hebt gij tegen mij? 

Witgen , znw. o. Hetz. als w i t p e n n i n c. 
Witheit, znw. vr. Witte kleur, ook van het gelaat. 
Withere, znw. vr. Grootvader. 
Withoppe. Hetz. als w e d e h o p p e. 
Witins, znw. m. Wijting, een soort van schel 


-visch. 
Witledertouwer, znw. m. Bereider van leder 
met eene andere bestemming dan schoenen ; ook 

witmaker. 

Witl*e. Zie wettelijc. 
Witpenninc, wille-, znw. m. Naam van eene 


kleine zilveren munt. 
Witmoes, znw. o. Meeldenbrij. 
Witschap, znw. o. (oostmnl.). Wetenschap, kennis; 

bi uwer besten w., naar uw beste weten. 
Witre. Hetz. als v i t s e en w i c k e. 
Witstuver, znw. m. Naam van eene kleine 

zilveren munt. 
Wittebroot. Zie w i t b r o o t. 
Witten, zw. ww. — I. Trans. Wit maken, witten. 

— II. lntr. Wit worden. 
Witteworte, znw. vr. Naam van eene plant, 
peperkruid ; misschien ook : salomonszegel.
Wittich. Zie w e t t i c h; ook : braaf, plicht 
vroom.-matig, 
Wittich. bnw. Bekend, zoowel met iets als aan 
iem. ; hetz. als w e t i c h, 2). 
Witticheit, znw. vr. Hetz. als w i t h e i t. 
Witticheit, znw. vr. Hetz. als w e t e n h e i t. 
Wittigen, witegen, zw. ww. — I. Trans. i) Bekend 

maken, iets. 2) verwittigen, iemand. — II. Intr. 
Wichelen, de toekomst voorspellen. — Wittiginge,
witeginge, voorspelling.

Witvaruwieh, -verwich, bnw. Wit van kleur. 
Witwerf ? znw. o. Witwerk, voorwerpen van wit 
hout. — Witwerker. 
Witwijf, znw. o. Hetz. als w i t t e v r o u w e 
(bij wit).
Wivegi] n, verklw. van waf. _ Wivelj] C. Zie 

wijflijc.

Wiveconne, znw. o. Vrouwelijk geslacht. 
Wiven, zw. ww. intr. Eene vrouw ten huwelijk 

nemen, trouwen. 
Wivepersone. Zie wij f p e r s o n e. 
Wiver. Hetz. als v i v e r en w i ë r. 
Wivere', wivre, znw. vr. Adder. 
Wiveric, -rijs, znw. m. Een man die onder den 

pantoffel zit. 

Wivesname, znw. m. Vrouw. 
Wivich, wivech, bnw. Verwijfd, slap. 
Wiwater, wij-, win-, znw. o. Wijwater. — 


Wiwatervat (-bak), -vaetkijn; -ketel, -ketelkm. 
Wilde. Hetz. als w u w e (w o u w e) en w i e, wouw. 
W1oemich 9 bnw. (oostmnl.). Benauwd, onrustig 

door benauwde droomen, van een slaap. 
Woch, znw. en bijw. Hetz. als w e c h. — Woehdragen, 
-lopen, -riden, -voeren, -varen. 

Wochten. Hetz. als w a c h t e n. 
Woe , bijw. (vooral oostmnl.). Hoe ; woedaen,
-danich, -danicheit, -gedaen. 

*Woede, znw. vr. Hetz. als w o e t. 

Woeden, zw• ww. tr. i) Dol zijn, razen, van 
dieren en menschen. 2) van de minne, in hartstocht 
ontaarden, door haar gloed verteren ; als znw., verterende 
gloed. — Woedinge. 


WOEDICH. 

Woodich, bnw. Verterend, van vuur ; ook van 
den gloed der minne en der liefde ; ook van een 
nlensch, in gloed der liefde ontbrand. — Woedichheit, 
razernij, waanzin. 

Woeke, wouke, znw. vr. Hetz. als weke. 

Woekenaer, woke-, wouke-, znw. m. Woekeraar 
; ook woekeraer, woekerer, -erre, -ere, -er; 
vr. woekerigge (vla.). 

Woeker, wou/eer, znw. ni. i) Ongeoorloofde 
winst. 2) rente. 3) hetz. als wisse 1 b a n c ; ook 

woekerbanc. 

Woekeren, wokeren, woukeren, zw. ww. intr. 
i) Woekerwinst nemen, woekeren ; ook : rente van 
zijn geld trekken. 2) rente opbrengen. 3) toenemen; 
zich in omvang uitbreiden, grooter worden in kracht; 

minne die emmer wokert. 

Woekererelt, znw. o. Hetzelfde als w o e k e r. 
Woekerle, znw. vr. Het nemen van hooge rente 
voor het leenen van geld. 

Woekermeester, -meister, znw. m. Ambtenaar 
belast met het toepassen der woekerwetten en het 
terechtstellen der schuldigen. 

Woekertafel. Hetz. als wisseltafe1. 

Woel , bnw. Wuft. 

Woele, znw. Onrust ; oneenigheid. 

Woelen, zw. ww. — I. Trans. i) Omwoelen, om iets 
heen werken, binden, slingeren. 2) in iets wringen of 
werken ; enen Iswert in den lichaine woelen ; die 
tacken der dornine crone int vorhovet woelen. — 

II. Intr. i) Wroeten ; legghen finder messen ende 
woelen. 2) onrustig zijn. 
Woelingen znw. vr. Rumoer, onrustige stemming 
onder het volk. 
Woensdach, woen-, won-, moons-, woon-, znw. 

m. Woensdag. 
Woerhinne, znw. vr. Fazant. — Woerhanen 
-hoen. 

Woerst. Zie bij w o e s t e i n. 

Woert, znw. m. Mannetjes-eend. 

Woest(e), bnw. i) Woest, wild, onbebouwd. 2) 
ruim, leeg ; w. maken, ruimen. 3) zonder hulpmiddelen 
; woeste maken van, berooven ; woeste ballinc, 
ook woest ballinc, vredeloos gelegde, balling 's lands. 
Vgl. b e w o e s t e n. 4) woest, teugelloos, onbedwingbaar. 


Woestein, znw. Naam van eene stof, waarsch.: 
bombazijn ; namen van fijnere stoffen (fluweel ?) zijn 
woerst (een casufel van woerst) en worsteyn (laeckenen, 
worsteynen ende sayen). 

Woesten, zw. ww. tr. i) Verwoesten, eene plaats. 
2) vredeloos verklaren, balling 's lands leggen. --
Woestinge.

Woestenie, znw. vr. Woestenij, wildernis; oord 

der verlatenheid. 
Woester, znw. Oester. 
Woesteren, -eeren, zw. mow. — I. Trans. Ver


woesten. — 1I. Intr. Te gronde gaan. 

Woestheit, znw. vr. i) Het verwoest of woest 
zijn, verlatenheid ; ook woesticheit. 2) woestheid van 
karakter. 

Woestich, bnw. Vervallen, verlaten, van een huis. 
Woestine, wast-, wost-, -fin, znw. vr. Hetz. als 
w o e s t e n i e; ook : onbekend oord. 

Woet , znw. m. en vr. i) Waanzin. 2) gloed, hitte, 
vurigheid, drift; vooral: gloed van minne, ook: van 
geestelijke liefde; soo si (de ziel) meer woeds van 
minnen ghevoelt. Vgl. o r e w o e t. 

Woetheit, znw. vr. Hetz. als w o e t, i) ; ook 
woetschajb. 

Woewel, -wael, voegw. (oostmnl.). Hoewel. 

Woge, bijw. Hetz. als w o c h en w e c h; ook 
verb. nw. van w o c h, znw. 

Wocken, zw. ww. tr. Samenbinden, inpakken (?).

Wol, bij w. Hetz. als wel. 

Wol, znw. Zie w o 11 e. 

Wolambacht, znw. o. Het wolleweven. 

Wolbereider, znw. m. Bewerker van wol. 

Woldrager, wulle-, -dreger, znw. m. i) Werkman 

WONDEREN. 

die de wol uitgeeft om te spinnen. 2) het schaap. 

Wolff wulf, znw. m. Wolf; metten wolven holen, 
iemand naar den mond praten; slajbende wolven 
wecken, kabaal doen ontstaan; ook als scheldwoord; 
vr. wolvinne, wolf-, wulf-; verklw. wolvekijn, 
wolveljn. 2) naam van een om zich vretend ongemak; 
wonden of wolven in die beenen ; den wolf ende 
den kanker ; wolf of een ander open ongemac. 

Wolf, waif, znw. o. i) Gewelf (?). 2) nedergaand 

of hangend dak (te Leiden). 

Wolf, znw. Naam van een grauw boerenkleeding


stuk. 

Wolf j ager, znw. m. Jager van wolven. 

Wolfsdistel, znw. m. Naam van eene plant. 

Wolf hoot, znw. m. Wolfshond. 

Wolft, znw. o. Gewelf, zoldering. 

Wolhaler, znw. m. Hij die buitenlandsche wol 

aanvoert. 

Wolhuus, wal-, znw. o. Het huis van den wol 

-handel. 

Wolken, wolke, wolc, znw. o en vr.; ook wolkene, 
wolkine, vr. Wolk ; ook : donkere plek of vlek in 
iets, b.v. in urine ; verklw. wolcskijin, wolckijn, 
wolxken, wolcgen. 

Wolkenberst, -borst, znw. Wolkbreuk. 
Wolle, wulle, wol, znw. vr. Wol ; een kleeding stuk 
van wol. 
Wollemaker, znw. m. Wolbereider; vr. wolleznaecster. 


Wollen. Zie w o 11 ij n. 

Wollenampt. Hetz. als w o 1 a m b a c h t. 

Wollennaeyster, wollenwerc, wollewever; 

-wevester. 

Wollhjn, wullen, wollen, bnw. i) Wollen; wollijn, 
wollen laken ; zullen lader. 2) in een pij gekleed; 

w. ende baervoet, w. ende sonder scoen, de kleeding 
van den boeteling; wollen (wullen) geren, in een 
pij gekleed gaan. 
Wolplucker , wolsac, wolschip, wolle-

S »nner, -spinster, vla. -stinnige. 

W olslager, volle-, znw. m. Wolbereider, wol 


slager ; vr. wolslagerinne. 

Wolvejacht, znw. vr. Wolvenjacht. 

Wolven. Zie welven. 

Wolversehietster, znw. m. De werkster die 

wol omwerkt en uiteenhaalt, om broeien te voorkomen. 
Wolvlies, znw. o. Vacht. 

Wolwerker, znw. m. Wolbereider. 

Wonde, wunde, znw. vr. Wond, ook overdr., 
van wonden, geslagen door oorlog ; sweren bi Gods 
wonden ; verklw. wondekjjn. — Wondenbinder,

wondheeler ; wondendranc, wondeeruut.

Wonden, zw. mow. tr. Wonden, kwetsen, verminken; 
pijnlijk aandoen, treffen, het gemoed; ook 
van eene niet pijnlijke werking, treffen ; ware hi 
daermede (door „caritate") gewont, Nine ware (zelfs 
in de hel) niet in ellenden. 

Wonder, bnw. Verwonderlijk ; ene wondere selsenhede. 
Wonder, bijw. Buitengewoon ; wonderheet, 
wondergroot. 

Wonder, znw. o. Wonder, iets dat verwondering 
wekt ; te wonder aensien, aenschouwen, iets als een 
wonder bekijken, zich over iets verbazen ; wonder 
meer dan wonder. 2) verwondering, verbazing; 
wonder hebben ; het geeft, heeft, hout, mi wonder, 

het verbaast mij. 3) wonder, wonderdaad. 4) wonder, 
mysterie. 

Wonderen, zw. mow. — I. Intr. Verwonderen, 
wonderlijk toeschijnen ; den' keiser, dien sere wonderde 
zulke cracht ; wien soot wondert ; dit hoorden 
haer vriende ende wonderde ken sere. — II. Wederk. 
en Onpers. met den dat. of ace. van den pers. en 
den gen. der zaak. Zich verwonderen, zich verba zen 
; wien soos wondent ; en laet u niet wonderen; 
te wonderne aensien, hetz. als t e w o n d e r a e ns 
i e n. --Wonderinge. 


698 WONDERLIJC. 

Wonderl jo, bnw. i) Wonderlijk, bijzonder, zeldzaam, 
vreemd, zonderling. 2) opzienbarend, schokkend 
; ene wonderlike vergaderinge (bijeenkomst) ; 
ene sede die es mere wonderliker ende dorber sere: 
lei neemt onse dochteren ende jlegeler mede te sine. 

Wonderlijeheit, znw. vr. i) Vreemdheid, zon


derlingheid, wonderlijkheid ; van der wive wonder


ljcheit. 2) wonder ; die seven wonderlicheiden der 

werelt. 3) als bnw. gebruikt, een wonder, vreemd ; 

sin (des vogels) oj5sien dais wonderlichede : sine 

oghen rooi alst waer een brant. 

Wonderlike, bijw. Op eene wonderlijke of 

vreemde wijze ; doe had hem alle wonderleke, ver 

zeer ; als bijw. van graad ; gewont-baasde het hem 

wonderlike onsochte. 

Wonderne , bijw. Hetz. als wonderlike, 

vooral als bijw. van graad ; w. sever ende claer; 

met w. soeler genoegen. 

Wonderteken -tel/een, znw. m. Wonder ; ook 

wonderwerc. 

Wondich, bnw. Verwond, gekwetst; vol wonden; 

din kint so saeckstu (Maria) hangen wondich. 

Wondinge, znw. vr. Verwonding, kwetsuur. 

Worse , znw. vr. i) Woon, het wonen ; een die in 

onse stal quame met sijnre wone (metterwoon) ; 
metier wone. 2) woning, verblijfplaats ; stadige wone, 
iemands hoofdverblijf. 3) gewoonte. Vgl. w o o nachtich, 
2). 

Wonen, zw. ww. — I. Intr. i) Wonen, verblijf 
houden ; ook overdr. God wille in di wonen ; van 
een dier, thuis hooren ; w. met, samenwonen met, 
ook echtelijk ; w. met ere vrouwen. 2) blijven ; in 
sonde te w. is duvel c. — II. Trans. Gewennen, 
gewoon maken aan. 

Woninge, znw. vr. i) Het wonen ; mit/er woninge 
in den lande van Oostergo. 2) woning, gebouw. 
3) verdieping. — Wonincstede. 

Wonicheit, znw. vr. Gewoonte. 
Wonne, wunne, znw. vr. Vreugde, blijdschap, 
zaligheid, genot ; ter wonnen staen, gelukkig zijn. 

— Wonnel j c , wonnentljc ; vreugdevol, zalig; ook 
liefelijk; heerlijk. — Wonnenrjjc . 
Wonsch, wonschen. Zie w e n s c h, w e nschen. 
Wonsche.en, -lage. Zie w e n s c h e n e n. 
Wont, bnw. Gewond ; dootwont, doodelijk ge


wond ; zo. maken, " wonden ; ook overdr. ; war es 
die mensce, die noit wont en wart van sonden (limb.). 
Wontarsedie, -artster, -arsete (arts) ; -heler, 

heelre. 

Woonachtich, bnw. z) Woonachtig, verblijf 
houdende, ook : ergens wonende doch zonder het 
burgerrecht te hebben. 2) de gewoonte hebbende, 
gewoon. 

Woonheit, won-, znw. vr. i) Woning, verblijf 
(oostmnl. ). 2) gewoonte. 

Woonhuus , znw. o. Woonhuis, woning. 

Woonlijn, bnw. i) Bewoonbaar. 2) gewoon; also 
alse van ouds w. gheweest heeft. 

Woonplaetse, znw. vr. Hetz. als w o o n s t e, 2). 

Woonre, wonaer, znw. m. Bewoner; vr. woon 

-resche, woonnarsche. 

Woonsant, bnw. i) Bewoonbaar. 2) gewoon. 

— Woonsamlike, voortdurend. 
Woonstal, znw. m. Inboedel. 
Woonsteg woonst, wuenste, znw. vr. i) Het 
wonen ; verblijf ; sine w. houden binnen Brug-ge; 
mitter woonste. 2) woning, verblijfplaats. 
Woonstat, -stede, -stee, znw. v. Hetz. als 
w o o n s t e; ook metier woonstede (metterwoon) ver 

-trecken. 

Woonte, woont, znw. vr. Gewoonte, gebruik. 

Woontheit, znw. vr. Gebruik, regel. 

Woontlije, bnw. Gebruikelijk. Hetz. als woon


1 ij c, 2). 
Woort. Zie wort en woert. 
Wopen. Zie w a p e n ; zero/en over ' zoen 

roepen. 

WORT. 

Wordel, znw. Wervel aan het menschelijk 

lichaam. 

Wordelijc, woord-, bnw. Woordelijk. — Worde 


like, wordelijoheit, het brengen van iets onder 

woorden. 

Wordelinge, woord-, bijw. Woordelijk. 

Wordeloos , bnw. Woordbreukig. 

Worden. Zie werden. 

Worf. Hetz. als w e r f ; hofsteden, vesten ende 

worve ; eenworff, anderworff. 

WO,g el }j^ c, bnw. Stoppend, van spijzen. — 

Worgelip cheit.

Worgen. wurgen, zw. ww. — I. Trans. i) Wor


gen ; verstikken. 2) zedelijk vermoorden. 3) ver


stoppen, de maag. --II. Intr. Stikken ; w. aen een 

been, een stucke broots. — Worger, worginge. 

WOrm, worem, woorm, wurm, znw. m. i) Worm. 

2) insekt, vgl. ndl. „oorworm". 3) slang ; draak; 

vgl. 1 i n t w o r in. 4) naam van eene ziekelijke aan


doening in het hoofd van menscb en dier, ook in 

de horens. Verklw. wormekijn, wormnkijn, wormtgen. 

Worme, worm, znw. Zoldering, balk waarop de 

spanten worden bevestigd, platfond; ook worminge. 

Wormen, bnw. Scharlakenkleurig, vuurrood; ook 

als znw. cochenille ; vgl. woormkijn : sin si (uwe 

zonden) root als een woormkijn, als ene wulle sullen 

Si wit worden. 

Wormen, zw. ww. intr. Wroeten. 

Wormgat, znw. o. Gat in hout gegeten door 

wormen, wormgat. 

Wormeruut, znw. o. i) Wormkruid, eene plant. 

2) naam van eene specerij, zedoarzaad, alsem, absynth. 

Wormmele, -meel, znw. o. Door wormen tot 
poeder geknaagd hout, wormmeel. 
Wormsaet. Hetz. als w o r m c r u u t, 2). 
Wormstekelich , bnw. Waarin houtworm zit; 

vgl. het (hout) soude eweljc sin, eert rotte oft worm 
stake. 

Wormt. Hetz. als w o r m e. 

Worp, znw. m. i) Worp, het werpen. 2) de 
afstand dien men met werpen bereiken kan ; twee 
grote wort weechs; also veer als een w. is mit 

enen steen. 

Worpen. Zie werpen. 

Worptafel, wor- ; worptafelen, ww., worp


tafelbret, -bert, -bort; -schive, -spel, -speler.
Zie werp -. 

Wors. Zie w e r s. 

Worse, znw. Af kooksel van mout. 

Worset, znw. Naam van eene zachte stof, zijde 

of fluweel. 
Worst, znw. vr. Worst ; bloetworst. — Worstmakinge, 
-maker -makerse, worstvleesch.

Worstelen , werstelen, wrastelen, zw. ww. intr. 
Worstelen; ook van een strijd tegen het lichaam en 
in het gemoed ; koe lange sal ic wrastelen tegens 
die dooi ; hi wrastelde mytter verwoetheit ende vacht 

mnyttie scaemt. — Worstelaer, worstelinge.

Worstein. Zie bij w o e s t e r n. 

Wort, woort, wart, waert, znw. o. i) Woord; 
met binen íe worde comen, met moeite een woord 
uitbrengen ; in enes worde vallen, in de rede vallen 
; van worde te worde, woordelijk ; niet een wort, 
van enen worde van iet houden, ergens niets om 
geven ; metten worde, op hetzelfde oogenblik; tooverwoord, 
-formule ; over hem had hi sulke woort, 
wie se heeft of wie se hoort enewerf op enen dach, 
en es niemant diene wonden mach ; hetz. als tale, 
inden worden staen, aan het woord zijn ; een hooch 
wort; grote worde die si seggen diemen wint logene. 
2) geschiedenis (mv.); vanden Hollanscen graven die 
woort. 3) woord, belofte ; sin wort houden. 4) gerucht; 
dat Pharao vernam dat woort, dat Moyses den sinen 
hadde vermort; praatje; zie ook s e g g e w o r t. 5) naam, 
reputatie ; dat wort hebben ; dat wort begaren ende 
(maar) dat weldoen sparen ; te worde comen, den 
naam hebben. 6) woorden, twist ; te worde comen, 
in twist geraken. 7) rechtstaal ; enes worde houden, 


WORT. 

enen s jn wort houden, staen in eves worden, iemands 
advocaat zijn ; enes ze'. spreken, voor iemand pleiten, 
iemands zaak bepleiten, zijne partij nemen. Verklw. 

wordek jn, woord-, -ken. 

Wort, znw. Wortel ; witworte, „diptannus", een 
kruid waarvan men geloofde dat het staal uit eene 
wond trok. 

Worte, wort, znw. Afkooksel van mout, bier. 

Worte, warte, znw. vr. i) Speen. 2) tepel. 3) 

wrat. Verklw. worik jn, worlek jn. 

Wortele, wortel, znw. vr. z) Wortel van boom 

en plant; geneeskrachtige of welriekende wortel; 

overdr. iets wat de groeikracht van iets bevordert 

of er de voorwaarde van is ; oorsprong, begin ; dat 

werc is een vrochtbaer wortele alre doochde ; dat 

gelove is die rechte wortel totter ws/zeil; uien wor. 

telen, met wortel en tak. 2) wortel van de tong. 3) 

oorsprong van een geslacht, wortel van een stam. 

boom. — Wortelvast. 

Wortelen, zw. ww. intr. Wortels hebben in; 

gewortelt zijn, ook overdrachtelijk. — Wortelinge.

Wortlike. Zie w o r d e l i k e. 

W ortsaey er, znw. m. Klapper, snapper ; ook 

worlscheifelaer. 

Wortspreker, znw. m. Advocaat. 

Wouden znw. vr. Wouw, naam van eene gele 

verfstof. — Woudeschove, een bundel wouw of 

reseda, waaruit de verfstof bereid wordt ; ook : mee


krap (?). 

Wouden, st. ww. intr. Over iets beschikken of 

gaan, iets regelen, besturen ; God wouds, God be


schikke er over, het zij aan God overgelaten ; God 

wouds of ki ghenesen sal, het staat aan God, of enz. 

God wouds, God geve het, God betere het ; die 

duvel wonde haers, doe met haar wat hij wil. 

Woudsch, bnw. ; woudsche aerde, eene soort van 
(verboden) volaarde. 

Woudinge, -ding, znw. vr. Naam van Bene verf


stof; hetz. als w o u d e. Vermenging met „mede" 

(meekrap) was verboden. 

Wout, znw. vr. Hetz. als g e w o u t; wenschen 

wont hebben, iets maar voor het wenschen hebben. 

Wout, volt, walt, znw. o. Woud, bosch ; in 

watre noch in woede, nergens; dat w. Bonder ge


nade, een zeer gevaarlijk of onveilig bosch. 

Woutbloeme -broeder (kluizenaar), -duve 

-doof; -duveric (

= -duuf horn, -doffer). ' 

Wouten , zw. (st. ?) ww. intr. Goeden voortgang 
hebben, gelukken, vlotten ; eig. rollen. 
Wouteren. Hetz. als w o u t e n. 
Wouter, znw. m. ; wilde w., lomperd, onbe


schaamde vlegel (16e eeuw).

Wouterloot, znw. Meerkol, vlaamsche gaai. 

Woutermannekijn, znw. o. Huis-of boschgeest; 

gedrocht, spook. 
Woutesel, -got, -cruut, walt-, boschkruiden. 
Wontmeester, woud-, -meister, znw. m. Boschopzichter, 
houtvester. 
Woutvogelkjjn, znw. o. Boschvogeltje. 

.w ouwe, rouwe, wouw, znw. m. Wouw, kiekendief. 

W ouwen. Zie wouden. 

Wouwer, rouwer. Hetz. als w i ë r en v i v e r. 

W rachten, zw. ww. tr. Omheinen, af perken, 
insluiten. Vgl. b e w r a c h ten. 
Wraecgier, bnw. Wraakzuchtig ; ook wraec


gierich. — Wraecgiericheit.

Wrage , znw. m. Deugniet, rekel. 

Wrac, bnw. i) Afgekeurd, niet deugend, bedorven. 

2) door zeewater bedorven, van eene schipbreuk 
afkomstig ; ook van haring, óf om de eene of andere 
reden afgekeurd of minderwaardig, of van een 
schipbreuk afkomstig ; ook als znw. 

Wrac, znw. Wrok. 

Wrac, wracke, znw. i) Goed van eene schipbreuk 
afkomstig. 2) schipbreuk. 3) wrak; der werelt 
wrac (16de eeuw).

Wrake, wraec, znw. vr. i) Wraak, bloedwraak, 
het wreken op iemand van eene verwonding of 

WRIGEN. 699 

manslag door de verwanten ; wraak, in het alge


meen. 2) straf; vooral van God, ook van een persoon; 

die wrake ons Heren, geesel Gods; ic ben ene sware 

wrake, een streng wreker. 3) boete, vergoeding. 

-wrake , znw. m. In 1 a n t w r a k e. 

Wrakel , bnw. Streng straffende. -- Wrakelhelt 
j Gods gerecklicheit brinctene ondertusschen ter 
wrakelheit, eene strenge straf. 

Wrakeljjc, bnw. Wraakgierig. — Wrakeli e


heit. 

W rakelij e, bnw. Gewraakt of verworpen moetende 

worden, af te keuren als getuige e. a. 

Wraken. Hetz. als w a k e n; ontwraken. 

Wraken, zw ww. tr. I) Afkeuren. z) zich tegen 

iets verzetten. 3) wreken. --Wraker, vr. wrakerse, 

wrakesse ; wrakinge.

Wrakich. Hetz. als w r a k e 1 ij c, ie Art. 

Wrange, wranc, bnw. i) Wrang, scherp zuur. 

2) spijtig, verdrietig. 3) zuur, onvriendelijk, barsch; 

m. e. dat., vijandig gezind. 
Wrangen, zw. ww. intr. (oostmnl.). Worstelen. 
Wranger, wranginge.


Wrane, znw. Naam van eene varkensziekte 

(nederr.). 

Wrase, znw. (nederr.). Zode. 

Wrasselen, zw• ww. intr. Worstelen; legen 

tegenstand bieden. -wrasselen, 

Wrastelen. Zie worstelen. 

Wratte. Zie worte (warte). 

Wrauwen , zw. ww. Schreeuwen, van pijn; ook 

van dieren, klagen, kermen. 

-wrechte, wwruchte, znw. m. Werkman ; dach


wrechte, -wrochte, daggelder. 

-wrechte, znw. vr. Afsluiting of omheining van 
een erf ; afwrechte, gewrechte. 
Wredelike, bijw. Op eene harde, onaangename, 
pijnlijke wijze. 
Wreden, zw. ww. intr. i) Verharden, verstokt 
worden. 2) wreed worden. 
Wreeuwen, zw. ww. intr. Schreeuwen, kabaal 
maken ; ook : schimpen. 

Wreen. Zie w r e n e. 

Wroet, bnw. i) Van personen. Hard van gemoed, 

ongevoelig, koud, hardvochtig. 2) barsch, onvrien


delijk, vijandig gezind; enen (dat.) wreet; wreet oft, 

hard tegen iemand. 3) wreed ; bloeddorstig. 4) van 

zaken, hard, ruw, voor het gevoel ; wrede zeelen. 

5) scherp, fel, hevig, vreeselijk; dweder was fel 

ende wreet. 6) verschrikkelijk, dat wrede hantgeslach 

(in de hel). 7) dierlijk, beestachtig, wrede verwoet


heil es verbliden in bloede of in wonden. 8) als znw., 

verbittering ; al (alles) dogen sander wreef. — Wreet


heit, wreetscap, wredicheit ; ook : boosaardig


heid. 

Wreinschen, zw. ww. intr. Zie w r e n s c h e n. 

Wreke, znw. Werk van vlas. 

Wreken, st. ww. — I. Trans. i) Wraak nemen, 

op iem. of over iets, iets of iem. wreken; sine ande 
wreken, zijn wraakgevoel bevredigen. 2) straffen, 
iem., iets ; ook zonder uitgedrukt object, straf eischen, 
straffen. — Wreker, wrekinge.

Wrecken. Hetz. als w e c k e n. 
Wrempe, wrimft, znw. (nederr.). Wip (strafwerktuig). 


Wrempen, wrimften, zw. ww. intr. (nederr.). i) 
Den mond samentrekken, om iets wrangs. Wrimpinge. 
2) den mond vertrekken, grijnzen. 

Wrene, moreen, wrien, znw. m. Hengst. 

Wrensch, bnw. Tochtig (van paarden). 

Wrenschen, wreinschen, zw. ww. intr. Brieschen 
; hinniken, ook van geslachtsdrift. 

Wrest, znw. Gewricht; in gewarste (*gewraste). 

Wreveljje, wrevelmoedich. Zie v r e v e 1-. 

Wriemelen, zw. row. intr. Kronkelen, zich in 
bochten omringen. 

Wrige, znw. vr. Wreef van den voet. 

.w ragen, zw. row. intr. Dooreen-, ineengroeien; 

krom groeien. 


700 WRIJCH. 

Wri jch, bnw. Vergroeid, krom, scheef, van den 
hals. 

Wrimpen. Zie w r e m p e n. 

Wringen, st. en zw. ww. -- I. Trans. r) Wringen, 
persen, met kracht knijpen, uitwringen. 2) 
persen, drukken, den voet ; enen w. miller nose, 
bij den neus grijpen en dien ombuigen, hard in den 
neus knijpen. 3) met geweld drukken in iets ; die 
dornine crone zv. int hovel. 4) dooreenstrengelen, 
wringen, de handen. — II. Intr. i) Worstelen ; 
metten armen wringen. 2) kijven, kibbelen. — Wringinge 
, der handen. 

Wrinschen. Zie w r e n s c h e n. 

Writen, st. ww. — I. Intr. Wrij ten, tegen 

Draaien, het handwerk. —-spartelen. — II. Trans. 

Writer. 

Writselen, zw. ww. tr. Wrijven. 

Wriven, st. ww. tr. i) Wrijven, zacht met de 
hand langs iets gaan; scriven ende wriven, schrijven 
en weer schrijven ; door wrijven stuk maken ; te 
gader, te stucken, wriven ; een van dien beenen en 
sel niet gewreven werden; wrijven, roskammen, een 
paard. 2) eene werking toegepast op laken in de 
lakenbereiding. 3) inwrijven; enen iet w. in lijn 
cleet, inpeperen, doen gevoelen tot iemands verdriet. 
4) wringen, de handen. --Wriver, hij die leer 
inwrijft, voor schoenleer geschikt maakt (?). —

Wrivinge.

Wrochte, wruchte. Zie w r e c h t e. 

Wroechbaer, bnw. Wat bij eene bepaalde (vooral 
een geestelijke) rechtbank aanhangig gemaakt kan 
worden. 

Wroege, wroge, znw. vr. r) Eene verklaring 
van de gerichtsgenooten, dat iemand een feit heeft 
bedreven of daarvan verdacht wordt. 2) aanklacht, 
beschuldiging; aanklacht van het geweten. 3) geestelijk 
gericht. 

wroegen, wrougen, zw. ww. tr. i) Eene verklaring 
afleggen, dat iem. een bepaald feit heeft 

WUWE. 

gepleegd of daarvan verdacht wordt ; iet w., eene 
aanklacht met betrekking tot een feit aanhangig 
maken ; ene boete w., verklaren dat iem. eene 
bepaalde boete heeft verbeurd. 2) aanklagen, beschuldigen; 
ook van het geweten ; als znw., wroeging. 
2) eene aanklacht of beschuldiging zijn tegen; Jezus 

heilickeit van leven wroeg-ede der Phariseen onsuverheit. 
3) aanwijzen, uitbrengen; dat ghi ons Achilles 

wroecht. _— Wroeginge, wroegenisse.

Wroeger, znw. m. Een persoon, meestal gezworene, 
die eene bewijskrachtige verklaring aflegt 
over iemands schuld aan een strafbaar feit. — 

Wroegerschap.

Wroelen, wrulen, zw. ww. intr. Wroeten, zich 
rondwentelen. 

Wroeten, wrueten, zw. ww. — I. Intr. Wroeten, 
in den grond woelen. — II. Trans. i) Door in den 
grond wroeten doen vallen, muren. 2) door wroeten 
maken, een kuil. 

Wrongele, wrongel, wrongle, znw. Gestremde 
melk, dikke melk. 

Wrongelen, zw. ww. tr. i) Doen stremmen, 
melk. 2) eene compacte massa doen worden ; te 
gader wrongelen, de zenuwen in het lichaam. 

Wruchte, znw. vr. Afsluiting, omheining; ook 
verdedigingswerken, verschansingen.

Wruchte, wruclit, znw. m. Zie w r e c h t e. 

Wrueten. Zie w r o e t e n. 

WA Chen, zw. ww. intr. Schreeuwen. 

Walle enz. Zie w 011e. 

Wulp. Zie welp. 

Wulp, znw. m. Naam van een vogel, wulp. 

Wulpsch, wul,bs, bnw. Dartel. 

Wuwe, wuwer. Zie wouwe, wier. 

Y. Zie I. 
Z. Zie S. 

Toevoegselen en verbeteringen. 1 ) 

Achterdjoslooti L.: sloot langs een achterdijk. 

Aenbloken, zw. ww. intr. Aanblaffen. 

Aenwinden, st. ww. tr. i) Opwinden, met een 
windas omhoog brengen. 2) kenen iet a., zich met 
iets inlaten. 

Aertsehouwe, erd-, znw. vr. Schouw over het 
aardwerk van een dijk. 

Affineren, -ieren, zw. ww. tr. Zuiveren, goud. 

Afgrondich, bnw. Bijvoegen: 2) ondoorgrondelijk. 

Antwerp. Lees : aangewassen land. 

fitte, znw. m. Rechter (in Friesland). Zie e t t e. 

Aver. Zie over. 
Auwe. Zie ouwe. 
Avontspel, znw. o. ; tea avonisj5ele geen, bij 
avond gaan wandelen, uitgaan. 
Backelijc, lic, znw. o. Baksel. 
Balsemranke, znw. vr. Tak van een balsem boom 
of „balsamier" ; ook gezegd van Christus, 
gelijk wijngaertranke van Maria. 
Bediken, zw. ww. tr. Bijvoegen : 2) de dijken 
onderhouden of herstellen van (een land). 
Bedroeft, bijw. Jammerlijk, armzalig. 

Beestachtich, bnw. Redeloos, zonder verstand. 
Bekennen , zw. ww. tr. Enen diYc b., erkennen 
tot het onderhouden van een dijkvak verplicht te zijn. 

Bepanden, de bijvorm bejenden komt ook voor 
in de bet.: belemmeren; een water vernauwen door 
aandamming der oevers (gron.). 
Benden, st. ww. tr. Bijvoegen : 8) (Land) schotbaar 
maken, aanslaan in de belasting. 

Beslach, znw. o. Bijvoegen : 6) afdamming. 

Besouten. Bijvoegen bij Intr.: overstroomen, 
van 'landen aan zee of aan benedenrivieren. 
Bestadeschouwe, znw. vr. Schouw waarop de 
aanbesteding van onvolmaakte dijkvakken plaats heeft. 
Betunen, zw. ww. tr. Bijvoegen : 2) met tuinen 
(lage horden) bezetten, b.v. een dijkstalud. 
Beversehen, zw. ww. tr. Versch of zoet maken, 

d. i. indijken, land aan zee of benedenrivier. 
Bijster, bnw. Bijvoegen : 6) verlaten, van dijken. 
Blec, blic, znw. Lees : i) Zand dat even boven laag 
water (eb) uitsteekt. 
Borehdijc, znw. m. L.: dijkvak waarvoor geborgd 
is, nl. dat het op de volgende schouw in orde zal zijn. 

Borchschouwe, znw. vr. Schouw waarop geborgd 
of geloofd wordt, dat dijkvakken op de volgende 
schouw in orde zullen zijn ; ook loofsckouwe. 

Bout, znw. Bijvoegen : 5) een in zee of rivier 
nog uitstekend gedeelte van een overigens weg 

dijk.-gevallen 
Brouwel jc, -1ic, znw. o. Brouwsel. 
Dachmaet, dammaet, dammel, deimat, deimt, 

/

znw. L.: Naam van eene landmaat, meestal 23 morgen 
of 400 vierkante roeden. 

Buurmeester, znw. m. L.: Ambtenaar in de 
dorpen van Utrecht en Gelderland, ongeveer hetzelfde 
als „ambachtsbewarer" in Holland. 

Dary, darinc e. a. L.: eene soort van laag veen 
onder de zeeklei in Zeeland, Brabant en Holland. 
Djjekaert, znw. m. Hij die met het onderhoud 
van een dijk was belast, dijkplichtige; ook di/eer. 
Dijcatte, znw. m. Rechter over dijken (in Friesland). 


Djjcbaer, bnw. Van dec. Gezegd van land, met 
dijksonderhoud belast. 

Dijcboee, bij 2) voor dijkgereclht te lezen dijkreclht. 

Dgegrave, znw. m. L.: den landsheer of het 
openbaar gezag vertegenwoordigend ambtenaar die 
enz. (hij werd niet a 1 t ij d door den graaf enz. 
aangesteld). 

Dijeheringe, znw. vr. Het toewijzen van een 
heer (dijkplichtige) aan een dijk, meestal door een 
zeventuig. 

Djjemorgen , znw. Morgen lands die in de dijkkosten 
bijdraagt. 
Dijerecht , znw. o. Bijvoegen : 2) dijksbestuur. 
3) het gebied waarbinnen een bepaald dijkrecht geldt. 

Dijkstal.znw. m. Bijvoegen : 2) dijklast. 

Dijestoelinge, znw. vr. Verdeeling van den dijk 
over de verschillende dijkplichtigen. 
Djj evellinge, znw. vr. Bijdrage tot den aanleg 
en het onderhoud van een nieuwen dijk (bij voor 


bedijking) door het land, welks oude dijk daardoor 
vervallen was of „slaper" geworden ; ook dijkveilinge. 
Di]cwael, znw. i) Doorbraak in een dijk. 2) de 

kolk die ten gevolge van een dijkbreuk was ontstaan; 
ook .dijcwade. Verklw. dijcwalekijn. 

Djjewaerheit, znw. vr. Hetz. als „stille waerheit" 
(geheime enquête), in het bijzonder met 
betrekking tot verloren of onbeheerde dijken bij 
het doen eener „gave" (z. ald. beneden). 

Dijewerye, -werf, znw. Het tot den dijk 
behoorende, onmiddellijk daaraan grenzende, land; 
hetz. als (dijc)avelinge. 

Diker, znw. m. Bijvoegen : 2) Hetz. als dij ck 
a e r t. 3) bedijker van nieuwe gronden. 

Dikersgemeten, znw. o. mv. In Zeeland en Voorne 
de „gemeten", die met dijksonderhoud belast waren. 
Dikerslant, znw. o. In Zeeland, Voorne en 

Putten, land dat met dijksonderhoud belast was. 
Dreeht, dracht, znw. Bijvoegen : 2) tocht, waterleiding. 
Dukeldani, znw. m. L.: lage dam ... om den 
oever tegen afneming te vrij waren.

Be, znw. L.: in namen van plaatsen en wateren; 
ook zelfstandig voorkomende (Noorderkwartier, 
Friesland, Groningen). 

Bross , znw. Naam van eene landmaat = 
pondemate (in Friesland). 

Erdschouwe. Zie a e r t s c h o u w e. 

Esch,, znw. L.: hooggelegen bouwland bij dorpen 
(in Drente, Westerwolde, het grootste deel van 
Overijsel en een deel van de Graafschap). 
Estric. Bijvoegen : plavuis. 
Etstoel, znw. L.: rechtbank van de gezamenlijke 
etten in Drente. 

Gaye, znw. vr. L.: 2) toewijzing van een verlaten 
vak van een dijk, wetering enz. door de zevens 
(zevengevers). 

Gevaselt. Zie *v a s e 1, ede Art. 

Kj fljjo, -lic, znw. Vechtpartij. 

Loofschouwe. Hetz. als b o r c h s c h o u w e 
(zie boven). 
Overrechter. Voor „hooge rechter" 1.: „hoogere 
rechter". 
Statboom. Te schrappen de bet. i). 

I) Zie de opmerkingen, gemaakt door Dr. F. A. Stoett in de aankondiging van het boek in het 
„Museum" van Aug.—Sept. r9o8, kol. 414 vlgg., en door Dr. W. van Schothorst in het „Weekblad voor 
Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs", 4den Jaarg., no. 46 (16 Juli 1908). Groote verplichtingen heeft de 
bewerker aan den Heer A. A. Beekman te 's-Gravenhage, die de goedheid gehad heeft eene proef na te 
zien en te zorgen voor de juistheid der verklaring van de woorden, betrekking hebbende op dijks- en 
waterschapszaken, en die, over het eerste gedeelte van het Wdb., toen dit nog niet geschiedde, mij de 
hier volgende opmerkingen heeft toegezonden, waarvan eveneens dankbaar gebruik is gemaakt.