LEONARD DE VRJES
DE JONGENS van de
HOBBY CLUB
JOHNN
HUMMEL



DE JONGENS VAN DE HOBBY CLUB


"En zo zien jullie, jangelui ..,." pag. 5
Technische romans
voor jonge mensen
Copyright 1947 by Leonard de Vries, Amsterdam
Printed in Holland
Bandontwerp en illustraties door
John Hummel
Eerste druk, November 1947.
Hoofdstuk I
En zo zien jullie, jongelui, tot welke grootse resultaten de
samenwerking tussen geleerden van verschillende takken der
wetenschap heeft geleid. Doordrongen van de waarheid van
het aloude spreekwoord „Eendracht maakt macht" hebben
natuur-, wis- en scheikundigen de handen ineengeslagen; hun
gemeenschappelijke arbeid heeft hen verder gebracht dan het
werk van elk afzonderlijk ooit had gekund en tal van belangrijke
uitvindingen en ontdekkingen zijn daarvan het gevolg
geweest. En wat voor de wetenschap geldt, is zelfs van toepassing
op de gehele maatschappij : onderling begrip en samenwerking
zijn even onmisbare factoren voor het verkrijgen van
goede resultaten als persoonlijk inzicht en doorzettingsvermogen.
Pas wanneer je dat inziet, maak je een goede kans te
slagen in het leven, pas dan ligt de weg naar het door ieder
zo fel begeerde succes en levensgeluk voor je open en daarom
druk ik jullie, jonge mensen, op het hart: onthoudt van deze
les desnoods slechts één woord, maar vergeet dat dan ook
nooit, dit ene: Samenwerking!
Toen, de natuurkundeleraar, mijnheer Verburg, was uitgesproken,
klonk de bel, waarop de klas zich naar het nattehislokaal
begaf. Eigenlijk was het jammer, dat op natuurkunde
juist de eveneens zo interessante nattehis volgde, want dat belette
je na de les van Verburg nog eens over diens belangwekkende
vertogen na te mijmeren. Mijnheer Verburg was
uitermate populair, omdat zijn natuurkundelessen je deden
vergeten, dat je op school was. Altijd zat hij vol met sterke
verhalen over beroemde geleerden, ontdekkers en uitvinders
en toch stampte hij er, zonder dat je dat bepaald merkte, de
noodzakelijke kennis van het H.B.S.-programma muurvast in.
Alles maakte hij je aanschouwelijk en als hij het bij electriciteit
over atoomkernen of electronen had, dan zag je die
gewoonweg voor je, ook al was dat volgens het natuurkunde-
5
boek volslagen onmogelijk. Vaak ging hij ver buiten zijn
boekje en praatte hij over dingen, waarvoor iedere rechtgeaarde
H.B.S.-er zich interesseert, maar waarover hij zelden
hoort spreken. En wanneer Verburg eenmaal op zijn praatstoel
zat, dan ging een wereld vol van ongekende mogelijkheden
voor je open: het Rijk der Wetenschap! Als in een wonderlijke
droom leidde hij je dan door de grote laboratoria, waar in witte
jassen gehulde „mannen van de wetenschap", gebogen over
reageerbuizen en microscopen en omringd door blinkende
apparaten en geheimzinnige electrische toestellen, zich in stilte
wijdden aan de vervulling van hun grootse taak: door te dringen
in de geheimen van leven en natuur en daarmee de mensheid
te dienen. En omdat mijnheer Verburg dit alles afwisselde
met het overhoren van de les, het geven van proeven en het
bespreken van huiswerk, luisterde zijn publiek steeds met
aandacht naar hem en verveelde zich nooit.
Uit angst voor een „dubbel blaadje" keken de leerlingen
van 4B op weg naar „Mammie", de nattehislerares, nog gauw
even hun les na. Gelukkig bleek hun vrees ongegrond te zijn
en was er geen kans op onverwachts schriftelijk overhoren,
want in het nattehislokaal waren de zware, gevoerde overgordijnen
dichtgeschoven en dat betekende: bioscopie. De
amanuensis had op de toonbank de zware booglampprojector,
de met koelwater gevulde condensor en de Zeiss-microscoop
opgesteld, Mammie legde de tussen dekglaasjes geklemde
preparaten op volgorde, het bord ging schuil onder het linnen
projectiescherm en nadat het licht was uitgedraaid, sneed een
felle lichtbundel door het duister en toverde op het doek een
gekleurd en vele honderden malen vergroot beeld van de vertakte
aderen van een vlindervleugel. Het nu volgende schouwspel
was zo boeiend en afwisselend, dat de klas de volgende
vijftig minuten niet meer over de natuurkundeles sprak of
dacht. Toen evenwel het laatste les-uur, boekhouden, was aangebroken,
kwamen de tongen van 4B eindelijk los.
En geen wonder! Mijnheer Kips, wegens de geringe gelijkenis
met het legdier en de grote overeenkomst met het
blaatdier de Geit genaamd, verstond de kunst het toch al vrij
droge boekhouden tot een ware Sahara te maken. De enige
oase in deze woestijn was het feit, dat de Geit noch over
paedagogische, noch over politiële eigenschappen beschikte,
hetgeen tot gevolg had, dat het boekhouduurtje in een gezellige
sociëteit veranderde en de jongens betere kansen maakten
om een goed schaker of bridger te worden dan een goede
6
boekhouder. Dit alles bewees, dat de sik van den Geit den
leerlingen weinig ontzag inboezemde, terwijl mijnheer Kips
zijn peper-en-zout-kleurig kin-aanhangsel juist met tegenovergesteld
doel had aangekweekt.
Fred Vermeer was de eerste, die hard-op mijmerde, toen
hij tegen zijn buurman, Leo van der Sluis, zei:
- Verburg was weer geweldig vanmorgen, vond je ook
niet?
— Nou, en of! Ik krijg altijd visioenen van een soort van
technisch paradijs, antwoordde Leo. Die man heeft zelf de
smaak van al die wetenschappelijke dingen zo te pakken, dat
hij ons al even enthousiast er voor wil maken als hij zelf is.
— En dat lukt hem wonderwel. Ik loop smoorheet, wanneer
Verburg op zijn praatstoel zit. Als de bel gaat, klinkt die net
als een wekker na een mooie droom: opstaan en foetsie met
al het moois.
- Zeg Fred, zou Verburg van onze hobbies afweten? Ik
had bij zijn redevoering af en toe het gevoel, dat hij zich speciaal
tot ons richtte. Of zou dat maar verbeelding zijn?
— Neen, vast niet, antwoordde Fred. Nou je 't zegt: ik
had ook dat gevoel; net of hij meer naar onze bank keek dan
naar de rest van de klas. Van onze hobbies afweten? Maar
natuurlijk! Ik snap 't al: mijn moeder heeft er den baas en
waarschijnlijk ook wel Verburg op de laatste ouderavond over
gesproken. Dat verklaart alles!
— Neen, niet alles. Want wat voor reden heeft-ie om zich
speciaal tot ons te wenden? Dat is me een raadsel. Maar wacht,
laten we even op den Geit letten, die bazelt daar iets over het
afsluiten van een balans, je weet nooit, hoe we dat nog
eens nodig kunnen hebben.
Om niet elk proefwerk van boekhouden met het cijfer twee
bekroond te zien, brak de klas haar conversatie en bridgeen
schaakspelletjes tijdelijk af, wanneer de Geit een probleem
behandelde, waarvan je de truc moest door-hebben zo je van
het gegoochel met cijfers nog iets terecht wilde brengen. En
daar dit vooral voor het afsluiten van een balans gold, hield
de klas zich even stil, ja, lette zelfs op en zemelde alleen
de dorre stem van den Geit door het lokaal. Toch kon Leo
ondanks zijn goede voornemens zijn aandacht er niet bijhouden.
en vulde hij met verwoede ijver de nullen in zijn boekhoudschrift
op met inkt, hetgeen er op wees, dat zijn hersens op
hoogspanning werkten. Plotseling bleef echter de punt van
zijn pen op het papier stilstaan, gaf hij Fred een overigens
7
goed bedoelde por tussen zijn ribben en fluisterde hij:
- Ik heb 't het raadsel! En dat niet alleen: ik heb 'n
idee .... man een reuzen-idee!!
Dat interesseerde Fred heel wat meer dan het al of niet
kl ppen van de balans, want zijn "Vertel op!" verried meer
dan qewone belanqstellinq.
- Die goeie Verburg heeft me d'r op g'ebracht. Jij bent een
filmenthousiast in hart en nieren. Wanneer jij droomt, droom
je van filmexpedities, geluidscamera's en bioscoopcabines.
Wanneer je wakker bent, voel je je het gelukkigst achter je
zoemende filmcamera of -projector. Al Je zakgeld geef je uit
aan films, lampen en bioscoopkaartjes. Al je vrije tijd besteed
je aan het opnemen, afdraaien of zien van films en je vurigste
wens is: cameraman te worden. Wat mij betreft: dito met een
sterretje, mits je 't woord "film" door "radio" vervangt. Als
je op een vrije middag mijn kamer binnenwandelt, breek je
Je nek over de wirwar van draden, óf je krijgt een duizeling
van de rommel, bestaande uit ontvangers, versterkers, draaitafels,
piek-ups en microfoons, of je wordt op slag doof van de
herrie. Verleden week kwam onze benedenbuurman, die nota
bene potdoof is, over het lawaai klagen: ik was bezig mijn
nieuwe 20-watt balans-versterker, die ik de vorige maand op
stapel had gezet, te laten proefstomen. De conus van mijn
luidspreker had het hard te verduren en bij een drumsoIo viel
er een stuk kalk uit het plafond. Nou ja, thuis vinden ze dat
voor een keertje niet zo erg, vooral omdat ik 't er op school
nogal aardig afbrenq ....
- Jaja .... goed, zei Fred wat ongeduldig. Maar wat is nu
eigenlijk je idee?
- Dat zal ik je nu eens netjes vertellen, hernam Leo. Verburg
had het over "samenwerking". Het is stom, hopeloos
stom, van ons, dat wij nooit op het idee zijn qekomen wat
onze hobbies betreft met elkaar samen te werken. Film en
radio kunnen elkaar immers zo goed aanvullen. Neem nu
eens mijn proeven met het opnemen van gramofoonplaten,
en jouw films: samen kunnen ze een sprekende film opleveren!
Voeg daar nog twee hobbies aan toe: fotografie en electricteit.
Een amateurfotograaf kan de standfoto's nemen, een electriciteitsmaniak
kan voor de schijnwerperinstallatie zorgen. Dat
is één voorbeeld en zo zijn er meer. Op onze school zijn verscheidene
luitjes, die er een hobby op nahouden, dat weet
ik zeker. In 4A b.v. zit een knaap, die leeft gewoonweg van
scheikunde. Een zolder vol 'met kolven, reageerbuizen, koelers
8
en ander glaswerk, rekken vol met basen, zuren, zouten en
vergiften tot explosieve stoffen toe, heb ik wel eens horen
beweren. En neem nu eens onze eigen klas: Veerman en Poldervaart
zijn op en top radiomensen, Hans van Zuilen, een
kei op het gebied van electriciteit, zoals zijn toneelverlichtingsinstallatie
op de vorige schoolfuif bewezen heeft. En Taco
Speekhout uit 3B niet te vergeten, dat jong met die pracht van
een Leica, waarmee hij onder de les stiekem onze dames en
heren docenten heeft qerotoqrateerdl Zulke lui moeten we
hebben!!
- Moeten we hebben? echode Fred, Ik zal een boon zijn
als ik snap wat je bedoelt. Hebben? Wat hebben? Hoe hebben?
Waarom hebben?
- Ach, uilskuiken dat je bent! barstte Leo uit, die, meegesleept
door zijn enthousiasme, zijn fluistertoon had laten
varen en, enkele kwaje opmerkingen van den Geit negerend,
met steeds luider stem voortging: die moeten we hebben voor
onze club! We moeten een club oprichten van jongens met
een technische hobby om, zoals Verburg het daarstraks zo
treffend uitdrukte, door samenwerking tot qrootse resultaten
te komen, Een club met een eigen clublokaal, waar je naar
hartelust kunt experimenteren, waar Je rommel en lawaai kunt
maken, waar je je eigen baas bent en niemand je kan lastig
vallen! Een club van louter enthousiastelingen, van jongens,
dol op techniek, één met hun 'hobby! Een club voor radio, fotografie,
film, scheikunde, electriciteit en wat al niet meer! Een
club, zoals er hier nog nooit geweest is, maar die wij zullen
oprichten! Onze club... .de H 0 b b Y C I u b ! !
Even was het stil in de bank, toen gaf Fred, om aan zijn
geestdrift uiting te geven, een schop tegen de bank voor hem,
die klonk als een kanonschot en zei:
- Tjonqe .... da's een idee zeg! Neen maarl Dat is een
reuze idee! Een moord-idee!l Een, nee, "de" Hobby Club! Wat
een pracht naam! Geen betere denkbaar! Tja, dàt moeten we
hebben, een club van jongens met een technische hobby. Kerel,
je bent een genie, je moest de Nobel-prijs hebben voor zo'n
plan! 't Is ....
- Nou, nou, suste Leo, die niet verwacht had, dat zijn idee
den gewoonlijk nogal flegmatieken Fred zo in vuur en vlam
zou zetten, we zijn er nog niet, en dan, zonder overdreven
bescheiden te willen zijn: Verburg, aan niemand anders dan
Verburg met zijn inspirerend pleidooi voor "samenwerking"
hebben we dit plan te danken. Maar ik ben blij, dat je er ook
9
zoveel voor voelt, voor onze club: de Hobby Club. Die naam
spreekt van zelf, hè? Vlot, suggestief klinkt-ie. Hobby Club:
of je nooit anders gehoord hebt, zo doodgewoon en toch fris,
toch oorspronkelijk! Maar nu au sérieux: we moeten er meteen
werk van maken, van onze club. Wat zou je er van zeggen
als we vanmiddaq eens een oprichtingsvergadering
hielden?
- Vanmiddag. ... Woensdag, peinsde Fred, Da's puik.
We treffen het, dat we net een vrije middag hebben. 't Huiswerk
valt, geloof ik, ook wel mee. Zeg, boffen we even, dat
dat mens voor Duits het proefwerk van Schwere Wörter net
een week heeft uitgesteld? Dat is een prima zet van die jongedame
geweest. . .. Maar waar en met wie wou je vergaderen?
- Och, ik zou zeggen bij mij thuis, als jij daar ten minste
geen bezwaar tegen hebt, antwoordde Leo. Van mijn verjaardag
heb ik nog een denderend blik Camels, jouw lievelingssigaretten.
Ter inspiratie van goede voorstellen zullen
we die de sigaar maken. Mijn moeder is naar Bussum, naar
mijn grootmoeder: we hebben dus het rijk alleen. En wie we
zullen uitnodigen? Laat 's kijken .... Wat denk je van Hans
van Zuilen, Veerman en Poldervaart? Als we die eens even
een briefje stuurden.
Fred, die zijn functie van secretaris al in de lucht voelde
hangen, scheurde een bladzij uit zijn kladschrift en maakte
drie briefjes met de volgende inhoud: "He·denmiddag 3 uur
ten huize van Leo van der Sluis belangrijke bespreking in zake
de Hobby; Club. Je aanwezigheid noodzakelijk. Na de bel
mondelinqe toelichting. Kom je? - Fred Vermeer. Als gewoonlijk
functionneerde de P.T.T.-dienst van de klas voortreffelijk
en in een minimum van tijd kwamen de briefjes terug,
voorzien van een bevestigend antwoord.
- Da's voor mekaar, zei Fred. De vissen bijten al. Maar
vind je niet, dat we dien chemicus uit 4A ook moesten vragen?
Hoe heet dat heerschap eigenlijk?
- Tjark Veghel, antwoordde Leo. Hèm hebben we zeker
nodig. Er zijn de meest fantastische verhalen over dien knaap
in omloop: dat hij in de inktpotten bij Peukie een of ander
oxyderend spul had gegooid, waardoor het inktschrift na enkele
dagen wegbleekte en een stapel proefwerken in blanco velletjes
papier veranderde; dat hij de leraarskamer op een portie
reukloos traangas getracteerd heeft en de slachtoffers een
hele morgen hebben lopen snotteren; hoe hij de stoel van
den Taaie met een of ander spul heeft ingesmeerd, dat na
10
enige tijd allerafschuwelijkst ging stinken en de hele klas
dacht dat eh.... enfin, je begrijpt me wel; hoe hij op de
bodem van lege inktpotten ongebluste kalk strooide en de
concierge, ik bedoel den Slome, zich een mikmak schrok, toen
hij de potten bijvulde en de inkt bruisend over de rand kookte.
Ja, en dan vooral niet te vergeten die bak met mijnheer de
Hoest, die al drie jaar van school is en Kuch'm genoemd werd.
Als Kuch'm iemand op snoepen betrapte, pikte hij het snoepgoed
in en at het zelf op. Tjark besloot hem dergelijke streken
af te leren. Op een ochtend, dat zijn klas twee uur achter
elkaar proefwerk van Kuch'm had, zat hij zo demonstratief
mogelijk te snoepen. Kuch'm kreeg het in de smiezen, ging
op zijn achterste poten staan, eiste het snoepgoed op, dat
Tjark niet wilde geven, pakte ten slotte zelf uit diens kastje
een stuk chocola en begon dat smakelijk op te peuzelen.
Daarbij knikte hij met zo'n beminnelijk lachje naar Tjark,
dat deze niet kon nalaten een „'t is u van harte gegund, meneer"
te mompelen, hetgeen dien valsen Kuch'm nog vrolijker
over zijn succes maakte. Maar na een kwartier bestierf dat
schijnheilige lachje op Kuch'm z'n lippen en vertrok zijn gelaat
via een grimas naar een uitdrukking van „diepste innerlijke
bewogenheid". Hij begon allerzonderlingst op zijn stoel
heen en weer te draaien, een mysterieus geborrel en gerommel
weerklonken en kort daarop schoot Kuch'm knetterend
als een raket het lokaal uit. Toen deelde Tjark zijn verbaasde
klasgenoten mee, dat ze bij hun proefwerk naar hartelust zouden
kunnen spieken en afkijken, omdat de chocola. . . . laxeerchocola
was, een lekkernij met dezelfde ge-weldadige uitwerking
als wonderolie en dan nog wel in een dosis, voldoende
voor een olifantenmaag. Tjark veronderstelde, dat Kuch'm
de eenzaamheid in een kleine, gesloten en goed geventileerde
cel met stromend water die verdere morgen waarschijnlijk
zou prefereren boven een verblijf in de klas. Dat die vent
niet uit elkaar gesprongen is, dat is me een raadsel, maar hoe
dan ook, Kuch'm had zijn verdiende loon gekregen en vergreep
zich sindsdien nooit weer aan clandestien snoepgoed;
de school lachte zich een kriek om die kostelijke wraakneming
en Tjark, en dat is nog het mooiste van het geval, zat, juridisch
gesproken, buiten schot, omdat Kuch'm de chocola zelf genomen
had. Je ziet, een uitvinder in de dop, die Tjark. Ja,
er wordt zelfs beweerd, dat zijn scheikunde-hobby is ontstaan
uit het verlangen om met chemische foefjes de leraren dwars
te zitten. In ieder geval is hij een pracht exemplaar voor onze
11
club en ik zal hem dan ook na schooltijd in het fietsenhok
vragen of hij vanmiddag komt.
Ja, doe dat! zei Fred, En wat dien Taco betreft, dat is
nog zo'n jonkie, daar zullen we nog maar even mee wachten,
hè? Zeg, weet je wat we de rest van dit uur moesten doen?
Overdenken wat er aan het oprichten van zo'n club vastzit,
nagaan, welke moqelijkheden ons plan biedt en daar aantekeningen
van maken om vanmiddag met concrete voorstellen
te kunnen komen aanzetten. Die moeten we dan uitwerken
tot statuten om daarmee een reglement samen te stellen. Wat
klinkt dat officieel en plechtig, hè, maar een echte club kan
het toch niet zond.er al die poespas stellen en daarom: zet 'm
op, man, een goed begin is 't halve werk en of dat begin,
vanmiddag, goed is, dat hangt van ons af.
Leo begon weer nullen op te vullen met een ijver of zijn
leven er van afhing, Fred trok diepe rimpels in zijn voorhoofd:
beiden dachten na over het nieuwe, veel-belovende begrip,
dat in hun leven was gekomen en Hobby Club heette.
,s Middags tegen drieën fietste Fred fluitend door de Beethovenstraat
naar het uiterste puntje van Amsterdam-Zuid,
waar de moderne villa's en flatgebouwen overgingen in een
woestijnachtige zandvlakte. Zijn boezemvriend Leo stond bekend
als een groot muziekliefhebber en dweepte vooral met
Beethoven. wanneer iemand hem vroeg waar hij woonde, antwoordde
hij steevast: Da's nogal logisch, in de Beethovenstraat
natuurlijk, helemaal achteraan. Nu stond hij op zijn balkon
Fred toe te wuiven, die zich al van verre had aangekondigd
met de doordrinqend schelle, snel opeenvolgende tonen van
hun herkenningsfluitje, een verkorte en qestroomlijnde uitvoerinq
van het populaire trompetmelodietje van de Posthoorn,
galop.
Toen Fred boven kwam, bleek hem, dat hij de eerste was.
Hij trok zijn regenjas uit, ging de gezellig ingerichte zitkamer
binnen en nestelde zich in een van de gerieflijke fauteuils. Hoewel
hij uren kon sjouwen of zwoegen voor één enkele filmopname,
was hij, evenals vele andere jongens, erg op zijn
gemak gesteld en zocht altijd zorqvuldiq uit, welke manier
van zitten in een luie stoel het summum aan comfort bood.
Nadat hij de ideale houding gevonden had, constateerde hij
met voldoening de aanwezigheid van een schaal Weespermoppen,
een blik Camels. een karaf limonade en zès glazen.
12
- Aha! Die scheikundeman komt blijkbaar ook! zei hij tegen
Leo,
- Je bent een goed detective, antwoordde deze. Dat halve
dozijn glazen, hè? En als er nu eens één reserve bij was, tegen
het breken? Want let maar op, wanneer we eenmaal over onze
club beginnen, dan wordende heren zo wild van enthousiasme,
dat er geen huis meer mee te houden valt en de glazen een
polis van de levensverzekering aanvragen. Wacht, daar zul
je ze hebben. Wie weet is Tjark er ook wel bij.
Er was namelijk gebeld en na een vriendelijk-uitnodiqend
"Hallo,heren, come in!" bonkte het helle stel de trap op en
vulde de hall met daverende jonge stemmen. Ineens was het
meestal zo stille 'huis vol van vrolijk, luidruchtig leven, waarvan
Tjark, leen boom van een kerel en nieuweling in de kring
van 4B-ers, aanvankelijk het middelpunt vormde, Nadat het
gezelschap, dat nu compleet was, zich in de zitkamer had
qeïnstalleerd, Leo ,de sigaretten en koekjes had laten rondgaan
en de jongens lustig zaten te dampen en te kauwen,
ontwikkelde zich een geanimeerd gesprek, waardoor de sternming
in korte tijd op het peil kwam, dat Leo geschikt achtte
voor de onthulling van zijn grote plan.
- Heren! begon hij, na stilte gevraagd te hebben, hebben
jullie wel eens van de Hobby Club qehoord. Nee? Goed,
dan zal ik jullie vertellen wat dat voor een club is. De Hobby
Club is een club van jonqens met een technische hobby. Wanneer
je -hun clublokaal binnenkomt, weet je .niet wat je ziet.
Een grote, helder verlichte ruimte met jongens, overal jongens.
Jongens aan lange werkbanken, die radio-ontvangers
en versterkers monteren, die metalen chassis zagen en boren,
(die transformatoren wikkelen en metalen kasten lakken. Jongens
met koptelefoons om, aan tafels, beladen met diverse
apparaten, die kortegolfzenders ontvangen, gramofoonplaten
draaien, die geluidsproeven nemen met microfoons en luidsprekers
en met milli-ampère-meters electrische metingen verrichten..
Jongens, die met schijnwerpers, lampen, snoeren, schakelaars
en draaiweerstanden verlichtingsinstallaties in elkaar
zetten. Jongens in witte jassen aan 'Zuur- en vuurvaste tafels
met fijn glaswerk, die scheikundeproeven nemen. Jonqens met
fototoestellen, die bij het licht van felle overspanningslampen
allerhande foto's maken, {die met filmcamera's. het doen en
laten van hun eigen vrinden filmen. Jongens, die foto's ontwikkelen
en vergroten, die films monteren en projecteren,
jongens aan tekentafels, die nieuwe apparaten en schema's
13
ontwerpen, jongens, die timmeren en vijlen en solderen, die
knutselen en in nauwe samenwerking experimenteren: jongens
die opgaan in hun hobbies en dwepen met techniek, die hun
eigen krant uitgeven en excursies en film- en lezingenavonden
organiseren. Dàt is de Hobby Club!!!
- Vertel op, waar is die club? vroeg Max Veerman, die
opstond en net deed. of hij wilde weggaan. Dan ga ik me
meteen als lid aanmelden!
- Ach wat, dat Sluisje zit ons maar lekker te maken!
spotte Poldervaart. Maak je maar geen illusies, zo'n paradijs
bestaat er immers niet! Als ze bij mij thuis een vleugje
verbrand soldeervet ruiken, dan heb je de poppen al aan het
dansen. En wanneer je een interessante zendamateur op de
korte golf te pakken hebt, moet je net een pak zout of een
pond boter gaan halen.
- En ik krijg thuis altijd te horen, zei Hans van Zuilen,
dat de electriciteitsrekening weer zo hoog was. Maar als ik
mijn vader voorstel daarvoor wat van mijn zakgeld af te houden,
dan vindt hij dat niet nodig. Och, weet je wat het is:
onze ouders hebben het beste met ons voor en zorgen goed
voor ons, maar ze begrijpen niet wat een hobby voor je betekent.
Ze vinden het tijd- en geldverspilling, ze noemen het
knoeien en rommel maken. En als je nu met slechte rapporten
komt aanzetten, dan kan ik me nog voorstellen dat ze de smoor
in hebben over dat hobby-gedoe, maar als dat niet het geval
is. . .. En of je nu zegt, dat zoveel jongens een hobby hebben,
dat geeft je niks, daar merken ze immers niets van. Als
lid van een club sta je wat ·dat betreft natuurlijk veel sterker,
dan vormen alle jongens met een hobby als 't ware een vakvereniging.
Ja, wat je van die Hobby Club vertelt .... moorddadig,
in één woord!
- Bij mij thuis, zei Tjark, is het noq een graadje erger.
Daar heerst een permanente paniek over mijn laboratorium
op zolder. En of ik ze nu duizendmaal verzeker, dat ik mijn
explosiva al lang heb weggesmeten en de brandbare vloeistoffen
in gesloten bussen in metalen lekbakken heb staan,
't geeft allemaal niks, ze verwachten ieder ogenblik, dat het
dak of het hele huis in de lucht vliegt. En het ergste van alles
is dat bij regenweer mijn lab als droogzolder wo-rdt gebruikt;
onze oude gedienstige, Truitje, is als de dood voor al die
"griezelflesjes" met doodskop-etiketten, ik-zelf zit in de rats
over mijn glaswerk, dat onmogelijk allemaal opgeborgen kan
worden en me al mijn zakgeld heeft gekost, en mijn moeder
14
klaagt steen en been over al die gevaarlijke rommel op haar
, ,goeie" zolder. Ik moet toegeven, dat ik vroeger wel eens
onvoorzichtig ben geweest. In mijn eerste enthousiasme, jaren
geleden, heb ik eens een hoeveelheid springstof gemaakt, die
voldoende was om een heel huis op te blazen. Je reinste poging
tot zelfmoord, maar ik was toen nu eenmaal niet wijzer. Daarna
heb ik nog een tijdlang met vuurwerk geëxperimenteerd,
maar dat gaf zo'n geknal en stank, dat mijn vader me compleet
een ultimatum gesteld heeft. Ja, luitjes, als ik niet pal gestaan
had tegen diverse bedreigingen van overheidswege, dan zouden
al mijn geliefde kolfjes en buisjes en chemicaliën al lang
in de vuilnisbak verdwenen zijn. Maar het is me een zorg, dat
kan ik je verzekeren!
Deze laatste opmerking ging met zulk een tragisch klinkende
zucht gepaard, dat de jongens zich niet konden weerhouden
in een daverend gelach uit te barsten.
- Kom, kom, niet zo somber! troostte Poldervaart. We
klagen allemaal wel eens op z'n tijd. De een omdat hij zit
te prutsen met slecht gereedschap, de ander omdat hij geen
geld heeft voor een goed boek over radio of electriciteit of
scheikunde, een derde kent niemand om mee samen te werken,
een vierde mist ,de nodige technische kennis en weet niet
aan wien hij inlichtingen kan vragen, een vijfde heeft geen
geschikte ruimte om te knutselen, een zesde stuit op tegenstand
van thuis; kortom: de meesten kunnen niet van hun
hobby maken wat ze willen. We....
- Maar man! viel Veerman hem in de rede. Alles wat jij
daar opsomt, behoort toch voortaan tot het verleden! Dat heeft
voorgoed afgedaan! We vragen Leo om ons op te geven als
lid van de Hobby Club en we zijn van alle misère verlost.
Als hij provisie krijgt voor elk li ed dat hij aanbrengt, dan kan
ik hem een aardige bijverdienste voorspellen, want je moet
als jongen met een hobby wel stapel zijn om geen lid te willen
worden van een dergelijke ideale club. Mij mag je opgeven,
ten minste, als die club werkelijk zo is als je vertelde, en het
lidmaatschap niet te duur is. Maar zeg 's, waar is die club,
wie vormen het bestuur er van?
— 't Spijt me, heren! antwoordde Leo met een geheimzinnig
lachje. Maar de Hobby Club. ... bestaat niet. Het bestuur
van die club, die niet bestaat, bestaat echter wel.... of... .
moet ik soms een spiegel voor jullie halen?
- Jij boef!! barstte Veerman uit, die niet kon zetten dat
hij zich had laten beetnemen.
15
- Maar man, dat je dat niet allang door had! plaagde
Poldervaart, zich groot houdend, net of hij er niet was ingelopen.
- Héhé, niet kibbelen, heren! kwam Tjark tussen beiden. En
geven jullie nu maar toe, dat Leo zich een meester heeft getoond
in het 6ns laten opsommen van alles wat pleit voor
(le oprichting van de Hobby Club. Want dat was toch, als
ik het goed begrijp, de bedoeling, is 't niet?
- Inderdaad., dat was de bedoeling! antwoordde Leo met
nadruk. En iik zal je zeggen waarom. We zitten hier met zes
mensen met een hobby: Fred als serieus en talentvol cineast,
Poldervaart als kortegolf-specialist, Hans van Zuilen als bekwaam
electro-technicus, Tjark als veel-belovend scheikundige,
Veerman als luchtvaartenthousiast en radio-expert en
ten slotte ondergetekende als radiomaniak met bijzondere voorliefde
voor laagfrequent-techniek, zoals versterkerbouw en
gramofoonplatenopname. Nu heeft Verburg ons vanmorgen
aangetoond, dat ,de wetenschap juist aan de samenwerking
tussen geleerden van verschillend gebied het verbijsteringwekkend
hoge peil van tegenwoordig te danken heeft en dat
het in de practijk brengen van „Eendracht maakt macht" veel
grote uitvindingen en ontdekkingen tot gevolg heeft gehad.
Dat woordje „samenwerking" beschouwde hij als een soort
van toverspreuk, als een „Sesam open u!", dat toegang verleent
tot het succes. Nog helemaal vervuld van Verburg's
meeslepend betoog en met dat toverwoordje in mijn oren geknoopt,
dacht ik aan mijn hobby, dacht ik aan jullie, dacht
ik aan jullie hobbies en opeens wist ik: wij moesten ook samenwerken,
moesten ons verenigen tot een club, om door „samenwerking"
met onze hobbies te kunnen volbrengen wat voor
de enkeling altijd onbereikbaar zou blijven. Ook de naam van
die club drong zich vanzelf aan mij op: Hobby Club, kort
en krachtig. En toen ik Fred van mijn plan vertelde en ook
hij ide geweldige mogelijkheden er van inzag, besloot ik jullie.
bij mij uit te nodigen om mijn idee meteen in werkelijkheid
om te zetten.
- Hobby Club! Wat een mogelijkheden houdt dat begrip
niet in. Als je alleen al bedenkt, wat wij zessen door samenwerking
kunnen bereiken. Een voorbeeld: de Hobby Club
maakt een propagandafilm om nieuwe leden te winnen; Fred
kruipt achter zijn camera, Hans commandeert een batterij van
het zwaarste overspanningslampen-geschut, Poldervaart bedient
microfoon en versterkers, ik zit op mijn post achter het
16
gramofoonplatenopname-apparaat, Veerman produceert met
pick-up en luidspreker bijgeluiden. Resultaat: een sprekende
film met bijhorend geluid op gramofoonplateni Niet gek,
hé? En bij zo'n filmproductie kunnen we nog heel wat meer
mannetjes gebruiken: jongens met aanleg voor tekenen en,
schilderen voor de décors, jongens met schrijverstalenten voor
de scenario's, fotografen voor de standfoto's, knutselaars voor
allerlei technische constructies, toneelspelers, musici, alle jongens
met een hobby kunnen er aan meedoen.
- En de chemici? vroeg Tjark om Leo in het nauw te drijven,
benieuwd of deze vindingrijk genoeg zou zijn om ook
daarvoor emplooi te vinden.
- De chemici brouwen emulsies voor gramofoonopnameplaten!
ging Leo onverstoorbaar voort. Zetten ontwikkel- en
fixeerbaden aan voor de fotografen, nemen proeven met het
laten uitkristalliseren van glauberzout voor kristalmicrofoons
en -pick-ups: werk genoeg aan de winkel! Maar als dat het
enige was wat we door samenwerking zouden kunnen bereiken!
Er is veel meer. De een weet dit, de ander dat; de
een kan dit, de ander dat; de een hééft dit, de ander dat.
Combineer dat, maak een hutspotje van ieders technische
kennis, ervaring, onderdelen, gereedschap, materiaal, boeken
en geld, en kijk naar het resultaat. Al onze gebruikelijke
krachttermen zullen te kort schieten om dat te karakteriseren!
- Twijfelen jullie nog? Ik niet. Voor mij staat het vast
dat we een club moeten oprichten, de Hobby Club, omdat
wij dan pas onze hobby ten volle kunnen uitleven, kunnen
perfectionneren tot het ideaal, dat ons vroeger onbereikbaar
voorkwam. En dat geldt niet alleen voor ons, maar ook voor
tientallen andere jongens, wellicht voor honderden, wellicht
voor duizenden... . Daarom vraag ik jullie: zullen we. .. . ?
De ruiten trilden, de grond dreunde, toen Leo antwoord kreeg
op zijn vraag. Het enthousiasme van de jongens kende nu
geen grenzen meer en uitte zich in een storm van geestdriftige
uitroepen en juichkreten. Toen deze wat geluwd was, schonk
Leo de glazen vol, reikte deze aan zijn vrinden, hief het zijne
omhoog en zei: „Laat ons dan drinken op de oprichting en
het succes van de Hobby Club ! waarop de anderen hem
bijvielen in een „Lang leve de Hobby Club!!" en de glazen
aan hun mond. zetten.
Toen dit plechtige, ja historische ogenblik, de oprichting
van de Hobby Club op Woensdag de 7de October des middags
om 4.12 uur, voorbij was, nam Leo weer het woord en sprak:
17
- Nu de Hobby Club een feit is geworden, staat ons het
volgende te doen. In de eerste plaats moeten we een bestuur
kiezen en de functies daarvan verdelen. Dan moeten we de
statuten van het reglement opstellen.....
"!'- De statuten van het reglement opstellen? mompelden de
anderen met een huiverig gezicht, alsof ze wilden zeggen:
Zouden we 't daar nu niet zonder kunnen stellen. Want al
·dat taaie officiële gedoe, daar hebben we immers geen grein
verstand van!
- Als we dat eens eerst deden! ging Leo onverstoorbaar
verder. Dan hebben we dat achter de rug. Heus, 't heeft niks
om het lijf en trouwens, ik heb me al op de hoogte gesteld..
Maar eerst zullen we de bestuursbaantjes even moeten verdelen.
DeN.V. Hobby Club vraagt voor onmiddellijke indiensttreding
één voorzitter, één secretaris, één penningmeester
en drie leden van bestuur. Sollicitaties enz. Wie biedt?
Opeens waren de jongens de bescheidenheid zelve. Met
vragende blik keken ze elkaar aan, keken. ze Leo aan. Leo,
maar dat sprak toch van zelf, die moest voorzitter worden!"
Van hem was het grandioze idee uitgegaan, zijn geschiktheid
voor het hooqste ambt had hij al bewezenl Nu de secretaris..
Wie had de sporen als zodanig al verdiend, wie had vanmorgen
de briefjes geschreven en verstuurd? Fred.! Dus werd
het: Fred Vermeer, secretaris. Wie volgt? De man van de
centen, de penningmeester. Als we d'r eens om tosten, kruis
of munt? Ik weet wat beters: wie heef;{ 't minst beroerde
cijfer voor den Geit? Tjark een 6,Veerman een 7, Poldervaart
een 6, Hans van Zuilen een wat? Een tien!? Hoe bestaat het,
een tien, 't is gewoonweg onfatsoenlijkI Nou, ik wou dat ik
jouw buurman was! en andere commentaren leidden tot Hans'
benoeming tot penningmeester. Maar nu, zei Pichegru: drie
leden van het bestuur gevraagd, drie gegadigden, daar hoeven
we niet om te vechten, dat kunnen we wel als afgedaan beschouwen.
- Toch niet, zei Tjark, want met een bestuur van 6 man
zou je bij 't stemmen 3 vóór- en 3 teqenstemmers kunnen
krijgen en dan ben je in de aap gelogeerd. Om altijd tot een
meerderheid te kunnen komen, moet je een oneven aantal
hebben. Wie zou voor nummero zeven in aanmerking komen?
- Taco Speekhout uit 3BI antwoordde Leo. Dat is een .aardig
en pienter jong, en dat niet alleen: Taco is een fotograaf
om je pet voor af te nemen. We zullen hem morgen meteen
vragen om bestuurslid te worden. Als onze nieuwbakken se-
18
cretaris nu even wil noteren? Hier heb je een blocnote. Dan
gaan we het reglement in elkaar draaien. Statuut nummero
één, beter gezegd, artikel nummero één: de vereniging draagt
de naam van „Hobby Club" en is gevestigd, te Amsterdam
punt. Dat is eenvoudig genoeg, maar nu artikel nummero twee:
het doel van de club. Een goede formulering!
Na een kort debat kwam het bestuur tot de volgende omschrijving:
artikel 2: Het doel van de Hobby Club is de technische
belangstelling en prestaties van jonge mensen te vergroten.
Het een en ander werd ijverig door Fred genoteerd
en in een minimum van tijd was het reglement kant en klaar
en hield de volgende grondregels in:
Artikel 3: De Hobby Club tracht haar doel te bereiken door
het houden van bijeenkomsten. Deze bijeenkomsten zullen bestaan
uit het doen van experimenten op technisch gebied,
het houden van technische cursussen en het bespreken van
technische vraagstukken.
Artikel 4: In Amsterdam wonende jongens tussen 14 en
20 jaar kunnen na goedkeuring van leden en bestuur lid
worden.
Artikel 5: Het bestuur zal uit zeven leden bestaan en elk
half jaar door de leden gekozen worden.
Artikel 6: De contributie bedraagt 25 cent per week. Hierop
kan het bestuur uitzonderingen maken.
Artikel 7: De Hobby Club heeft haar eigen verenigingslokaal,
dat opengesteld wordt, indien ten minste vier leden
aanwezig zijn.
- Dat laatste heb je nu wel aardig en vernuftig opgesteld,
zei Leo tegen Hans van Zuilen, maar waar haal je dat „eigen
verenigingslokaal" vandaan? Daar draait alles om, daar staat
of valt ons plan mee!
- Maak je daarover maar niet bezorgd! stelde Hans hem
gerust. Want naar alle waarschijnlijkheid heb ik een clublokaal
voor jullie. Kijk, dat zit zo: mijn vader heeft op de Herengracht
bij de Leidsestraat een handelskantoor, waarvan de bovenste
verdieping, een verbouwde zolder, vroeger als magazijn, als
opslagplaats dienst deed en nu leeg staat. Mijn vader, die in
zijn jonge jaren veel knutselde en toch wel wat voor hobbies
voelt, vindt het misschien wel goed, dat wij die ruimte
als clublokaal gebruiken. Vanavond zal ik 't 'm meteen vragen.
Weet je wat? Als het mag, bel ik diegenen, die telefoon
hebben, vanavond nog even.
De jongens waren opgetogen over deze mogelijkheid en
19
bestormden Hans met vragen: hoe groot het lokaal was, hoe
het er uitzag, of er stromend water was, enz.
- De afmetingen er van, antwoordde Hans, zijn tien bij
vijftien meter. Ik heb 't eens nagemeten voor een pingpongclub.
Het heeft een gebeitste houten vloer en gepleisterde muren,
die op de helft van hun hoogte schuin naar binnen lopen.
Aan de grachtkant zijn vier grote ramen, aan de tuinkant eindigt
het lokaal• in een muur zonder ramen, maar met een deur,
die op het trapportaaltje uitkomt. Achter die muur is een
ruimte van 3 bij 5 meter met twee ramen, die op de tuinen
uitzien. Boven het clublokaal iS nog een overblijfsel van de
oorspronkelijke zolder: een lang-gerekt donker hok, waar je
met een laddertje naar toe kunt klimmen. Daarin staat de
motor van de lift en... .
- De lift? herhaalden de anderen verbaasd. Is er een lift?
- Ja, er is een lift, die jullie heel wat trappenklimmen zal
besparen. En er is ook electriciteit en water, en zelfs gas.
Bovendien lopen er buizen van de centrale verwarming, waarop
we eventueel een radiator kunnen aansluiten. Geweldig,
hè? Maar er is ook stof en plenty vuil en als we het mogen
gebruiken, moeten we eerst een grondige schoonmaak houden.
„Als", ik hoop het van harte, maar reken er nog maar
niet te vast op, anders zou de teleurstelling des te groter zijn.
Er kwam schot in de zaak: de verschillende plannen begonnen
steeds vaster vormen aan te nemen, de jongens deden het
ene voorstel na het andere, inzicht, vernuft en geestdrift
groeiden met de minuut. De statuten waren nu afgehandeld
en met de samenstelling van een huishoudelijk reglement zou
gewacht worden tot de eerste openbare ledenvergadering.
Toch viel er nog genoeg te bespreken. Zo vroeg Tjark aan Leo:
- Bestaat er niet het gevaar, dat ouders en leraren het lidworden
van de club zullen tegenwerken, omdat ze, eventueel
op goede gronden, zullen denken dat het schoolwerk er door
geschaad wordt? En zo ja, hoe kunnen we dat gevaar afwenden.
- Daar heb ik ook over gepiekerd, zei Leo, en ik geloof,
dat ik een oplossing heb gevonden om dat gevaar te bezweren.
Jullie zult het met me eens zijn, dat onze baas een fidele
kerel is. Als we het eens aan zijn oordeel overlieten een
Hobby-Club-lid voor drie maanden te schorsen als dat voor
diens schoolwerk noodzakelijk is. De baas kan heus wel beoordelen
of iemand door zijn deelneming aan ons clubleven op
school achteruitgaat en daarbij zal hij vast niet al te streng
20
te werk gaan. Weet je wat de voordelen van een dergelijke
maatregel zijn? De ouders en leraren zullen ons niet tegenwerken,
het bestuur kan niet aansprakelijk worden gesteld
voor slechte rapporten en de jongens worden er door aangespoord
op school hun best te doen, want als de club eenmaal
goed gaat, zullen ze alles op alles zetten om lid te kunnen
blijven. Wat denken jullie er van?
De anderen vonden het een vernuftige oplossing, maar achtten
het wenselijk de beslissing over al of niet aannemen uit
te stiellen tot de eerste grote ledenvergadering. Dan konden
de toekomstige leden zelf over deze stok-achter-de-deurmaatregel
hun stem uitbrengen. Het volgende punt, dat ter
sprake kwam, was de propaganda ter aanwerving van leden.
- We moeten een propaganda-actie voeren, sprak Leo.
Vóór we daarmee kunnen beginnen, moeten we zekerheid
hebben over een clublokaal. Als Hans' vader zijn toestemming
geeft, dan konden we Zatermiddag met z'n allen wel
eens gaan kijken, vind je niet? Goed, in dat geval kunnen we
die middag en Zondags de zaak schoonmaken en enigszins bewoonbaar
maken. De volgende week moeten we dan tafels en
stoelen zien op te scharrelen om het lokaal te meubileren. We
moeten leidingen en stopcontacten aanleggen, lampen aanbrengen
en diverse apparaten opstellen, wie moeten voor een
antenne en voor een aarde zorgen, oh, er valt nog genoeg te
doen vóór we onze leden kunnen ontvangen. Maar met vereende
krachten....
Zeg! viel Veerman hem in de rede. Had jij het daarstraks
niet over een eigen krant? Dat zou nog 's propaganda zijn! Een
eigen clubblad!! En dat kan best, want ik heb een oom, en die
heeft een drukkerij op de Groenburgwal. Als ik hem eens
vroeg hoeveel zo iets kost? Ik durf er mijn sigarenbandjesverzameling
om te verwedden, dat hij voor een schijntje onze
krant zal drukken en er liever op verliest dan er op wint.
- Bedankt voor het aanbod zei Leo. Een eigen krant....
tjonge, dat zou me wat zijn! Ik zou d'r meteen werk van
maken als ik jou was.
--• Goed, ik zal vanavond naar hem toegaan. Ik hoop dat hij
thuis is: hij is vaak op retis.
- Ja, doe dat! zei Leo. Maar om nog eens op onze propaganda
terug te komen: zodra ons clublokaal klaar is, moeten
we op school een propaganda-actie voeren, die we eindigen
met een attractieve propaganda-avond in ons clublokaal. Elk
van ons moet dan een propagandaspeech over zijn eigen tech-
21
nisch gebied houden, we moeten onze zelfgebouwde ontvangers
en versterkers demonstreren, als het kan moeten we een
paar films draaien, wat leuke muziek maken, desnoods voor
wat koekjes, limonade en sigaretten zorgen, maar bovenal: we
moeten met een programma komen aanzetten, waarin we
scherp omlijnd de plannen van onze club hebben vastgelegd.
Dat is het voornaamste: de jongens geen luchtkastelen voor te
spiegelen, maar hen door wel-overwogen en onmiddellijk uitvoerbare
plannen en voorstellen er van te overtuigen, dat zij
thuis horen bij ons, in de Hobby Club!
Bravo! stemden de jongens in met hun voorzitter en de
daad bij het woord voegend, kwamen ze met tal van nieuwe
voorstellen voor de dag: het organiseren van technische cursussen,
het samenstellen van een technische bibliotheek, het
beschikbaar stellen van bepaalde onderdelen, gereedschappen
en apparaten, het timmeren van werkbanken, het samenwerken
met de schoolamusementsvereniging door op fuiven voor versterker-
en verlichtingsinstallaties te zorgen, het vetmesten
van ,de clubkas door opandere scholen dergelijke installaties
met bediening te verhuren, door tegen betaling gramofoonplaten
op te nemen, door foto's en films te maken, door filmvertoningen
te houden, door een goede krant uit te geven en
te verkopen, allemaal ideeën, die de jongens door geestdrift,
samenwerking en, doorzettingsvermogen hoopten te verwezenlijken.
Voorts bespraken ze de werkzaamheden van de club. Zij
hadden besloten de club voorlopig in vijf afdelingen te splitsen:
een radio-, een electriciteit-, een scheikunde-, een fotografie-
en een filmafdeling, die zonodig in twee of meer groepen
onderverdeeld konden worden. De radio-afdeling, die
waarschijnlijk de meeste leden tot zich zou trekken, zou volgens
hun schema uit vier groepen bestaan: beginnelingenomroep-
en kortegolfontvangers, gevorderden op dit gebied,
beginnelingen-laagfrequent techniek (versterkers, gramofoonplatenopname,
geluidstechniek) en gevorderden daarin. Omdat
radio vooreerst de hoofdschotel zou vormen hadden Leo, Poldervaart
en Veerman een uitgebreid program van werkzaamheden
opgesteld: de bouw van een zware pushpull-versterker
om de zwakke stroompjes van pick-up en microfoon op te voeren
tot een machtige geluidsenergie; van een gevoelige kortegolf-
superheterodyne-ontvanger voor het luisteren naar amateur-
en omroepzenders, waar ook ter wereld deze zich mochten
bevinden; van een selectieve „omroepdoos" ter amusement en
22
om uitzendingen van historisch belang of bijzondere muzikale
kwaliteiten op gramofoonplaten te kunnen opnemen; een
daarbij behorend opname-apparaat, dat tevens voor sprekende
film en andere doeleinden gebruikt zou kunnen worden;
een lampzoemer om de kunst van het morse-seinen te leren;
een gecombineerd meetinstrument voor het opsporen van
storingen en fouten en het verrichten van metingen; een serie
gelijkstroomontvangers voor de beginnelingen om ervaring in
het radiotechnisch knutselen op te doen; een bandmicrofoon,
een stel plaatstroomapparaten en nog enkele andere hulptoestellen.
Fred verklaarde, dat zijn filmafdeling, tot nog toe bestaande
uit zegge en schrijve één man, hijzelf, zich met hart en ziel zou
wijden aan het vervaardigen van een pakkende propagandafilm.
Enige ideeën daarvoor had hij al in zijn hoofd en zou hij
zo gauw mogelijk uitwerken tot een scenario. Zodra het daarbij
behorende draaiboek klaar was, zou hij met de opnamen
kunnen beginnen. Indien de proeven met het opnemen van
gramofoonplaten goede resultaten opleverden, zouden, gelijk
Leo had voorspeld, alle afdelingen van de Hobby Club in het
filmopnameproces kunnen worden ingeschakeld.
Hans van Zuilen wist een interessant karwei voor de electriciteitsafdeling:
de constructie van twee schijnwerperinstallaties,
één met overspanningslampen en serie-parallel-schakelaars
voor de filmopnamen, de ander met koolspitsenbooglampen,
draaiweerstanden en kleurenschijven voor toneelverlichting
op school- en feestavonden. Op de grote schoolfuif met
Kerstmis, waarop vertegenwoordigers van alle Amsterdamse
middelbare scholen zouden worden uitgenodigd, moest de
Hobby Club met een geluids-propagandafilm en verlichtingsinstallatie
voor den dag komen, die haar in één slag wijd en
zijd beroemd zou maken.
Tjark, die zich sinds enkele weken met colloïdale oplossingen
en lichtgevende stoffen bezig hield, was van plan zijn onderzoekingen
uit te breiden met een serie experimenten
in zake opname-emulsies voor gramofoonplaten, zilver-neerslagen
voor holle spiegels en piëzo-electrische kristallen
voor microfoons en pick-ups. De gehele inboedel vqn zijn
scheikundig laboratorium zou zo spoedig mogelijk naar het
clublokaal, indien aanwezig, worden overgebracht.
Wat des morgens nog een gedachte was geweest, voortgekomen
uit een enkel, maar met nadruk uitgesproken woord,
wat toen als een glimmende vonk was opgegloeid, dat ver-
23
spreidde nu als een stille, stralende vlam het licht der werkelijkheid.
Want de Hobby Club bestond; nu nog onbekend,
zonder middelen, zonder lokaal en zonder leden. Maar eens
zou die vlam 'in tal van jongensharten een vuur ontsteken, dat
zou overslaan van hart tot hart, dat zou uitschieten tot
een wild-oplaaiende brand van enthousiasme, van geestdrift
voor de nieuwe club, de Hobby Club, waarin de jongens hun
hobby konden uitleven als nimmer tevoren. Wat des morgens
nog een simpele gedachte was geweest. ... dat was nu
een volledig uitgewerkt plan, rijk aan beloften, groots van
opzet.
En toen het bij zessen en tijd om op te stappen was, overzagen
de jongens dan ook met voldoening de resultaten van
hun vergadering: tal van plannen, die secretaris Fred tot in
finesses genoteerd had; lange lijst en van onderdelen en materialen,
die ieder zonder te aarzelen ter beschikking van de
club had gesteld; een reglement, waarin juist gedefinieerd de
grondslagen van de club waren vastgesteld, en een menigte
veel-belovende ideeën, welker mogelijkheden tot in details
waren nagegaan: alle tezamen hechte fundamenten vormend
van het bouwwerk dat Hobby Club heette. Het tijdstip, waarop
de jongens de eerste muren zouden kunnen optrekken,
hing af van het antwoord van Mijnheer van Zuilen, een beslissing,
die het bestuur met spanning tegemoet zag.
In een uitbundige en optimistische stemming namen de jongens
afscheid van elkaar en toen Leo met een quasi-bezorgd
gezicht aan Fred, die als laatste de trap wilde afgaan, de vraag
stelde: „Nou, wat denk je ervan?" antwoordde deze.
Oh, maak je dáárover maar niet bezorgd! Het is dik voor
mekaar!!
En 's avonds laat, in bed, kon geen van de jongens de slaap
zo snel als anders vatten, zo verheugden ze zich over het
bevestigend telefoontje van Hans, zo waren ze vervuld van
hun nieuwe club. De duiste rnis had de remmen van hun fantasie
losgezet, zodat hun gedachten vrij en ver buiten de grenzen
van het alledaagse rondzwierven in het wonderlijke Rijk
der Verbeelding. Was er groter zaligheid denkbaar dan in
een warm, zacht bed en gewiegd door de vleugelen van de
nacht, te zweven yin hogere regionen, waar alle ideeën reeds
verwezenlijkt schenen, waar de Hobby Club zich aan hen
voordeed als een groots visioen.... van helder verlichte
zalen.... met machtige technische installaties.... doortrild
24
van een mysterieuze electrisch geladen sfeer.... vol van geluiden....
van gierende boren en zingende zagen.... van
zoemende motoren en klikkende schakelcontacten.... ineens
overstemd door zwaar opbruisende accoorden.... van meeslepende
symfonische klanken.... wegstervend tot een zwak
getjilp.... draadloze seinen uit verre werelddelen.... met
jongens.. in kaleidoscopisch dooreendwarrelende beelden. .
van nijvere jongenshanden.... van stralende ogen en bezielde
gezichten.... van jongens en hun hobby.... knutselend
en experimenterend.... met spattende en knetterende vonken....
en borrelende vloeistoffen in glazen retorten. . . aan
rhythmisch klepperende morsesleutels.... starend op trillende
naalden van milli-ampèremeters.... zwierven door tecnnische
sferen.... deze jongens.... en hun hobbies....
van de.... Hobby Club.... jongens.... van.... de....
Hobby.... Club....
Geluidloos breidde de Slaap zijn alles verdoezelende nevelsluiers
uit over de in ijle dromen wegzinkende jongens, op
wier gelaat een tevreden trek rustte, over wier lippen een
glimlach van geluk zweefde. In zoete sluimering waarden zij
rond door Dromeland totdat 's morgens vroeg het licht van de
dageraad hen wekte uit hun diepe rust. Wat was het ook
weer? En met een juichend gevoel van blijdschap herinnerden
ze zich: Het was de Hobby Club!
'n Woord, 'n gedachte, 'n vergadering en 'n visioen:
Dat was het begin....
25
Hoofdstuk II
-- Maar joh! Dat is een bàlzaal!!
Misschien wordt het dat nog wel eens, lachte Hans
tegen Leo. Nu is het alleen nog maar een clublokaal: óns
clublokaal. Maar kom, ga binnen! Er is geen mens.
Enigszins bedremmeld overschreed het bestuur van de
Hobby Club die Zaterdag de tiende October voor 't eerst de
drempel van het clublokaal en voelde zich daar onmiddellijk
„thuis". Met een „vol verwachting klopt ons hart" waren de
jongens, opeengedrongen als asperges in een blikje, met de lift
naar de bovenste verdieping van het eerbiedwaardig oude
patriciërshuis gestegen, waar Hans van Zuilen een deur had
geopend en de anders zo luidruchtige jongens een ogenblik
sprakeloos hadden gestaan. Zoiets prachtigs, zoiets groots
hadden ze niet verwacht en weliswaar verlegen, maar tevens
blij verrast, waren ze binnengegaan. Daar was hun verlegenheld
meteen verdwenen, want de sfeer van het clublokaal
deed hun van begin af aan weldadig vertrouwd en gezellig
aan. Dat vond zijn oorzaak in de aparte vorm er van. Het was
maar niet zo'n kale rechthoekige kast, zo'n onaantrekkelijke
„pijpela" als je in de meeste kantoorgebouwen aantrof, neen,
het had „cachet", het had een eigen karakter, er aan verleend
door de eigenaardige bouwtrant.
-- Als je dat op een tekening van Anton Pieck zag, zei Leo
op de zoldering wijzend, zou je niet geloven, dat zoiets in
werkelijkheid bestond.
— Neen hè? zei Hans. Ik dacht wel, dat jullie die zoldering
zoudt bewonderen. „Eeuwen kijk op U neer", dat geldt ook
hier, al zijn het er geen veertig, maar twee . Overigens: wat is
het hier een zwijnenpan, hè? We zullen een driedubbele grote
schoonmaak moeten houden. Ik ga even naar beneden om de
nodige spullen te halen. Jullie weet je wel zoet te houden, kijk
maar wat rond, misschien ontdek je nog een verborgen schat.
26
Toen Hans weg was, wandelden de vijfovergeblevenen op
hun gemak door het nieuwe clublokaal, alles nauwkeurig in
ogenschouw nemend. Tot twee meter hoog, de helft van de
totale hoogte, reikten muren, die eens wit waren geweest,
maar nu schuil gingen onder een grijs behang van stof en
spinnewebben. Een tapijt van aaneengekoekt vuil bedekte
de vloer, olie uit gebeitste eikenhouten planken bleek te bestaan,
toen Leo in een vlaag van „balzaal"-enthousiasme enkele
zwierige Weense-wals-passen draaide en daarbij het
tapijt over een brede strook openscheurde. Achter de vier
grote ramen vermoedden de jongens een schilderachtige uitzicht
op de Herengracht, dat nu echter door een korst van
onbekende samenstelling op het glas aan het oog onttrokken
werd. Maar al was het clublokaal één massief blok vuil,
smeer, stof en spinnewebben geweest, de geestdriftige bewondering
van de jongelui zou er niet onder geleden hebben.
Ze hadden het vuil losgebikt en er uit gesleept, zo lang voortzwoegend
tot er evenveel ruimte was geweest als nu. En wat
waren ze blij met die ruimte, die kolossale ruimte! Wat echter
de kroon spande en het lokaal zo'n attractief aanzien gaf, was
de overkapping er van. Waar aan de bovenkant de muren eindigden,
begon namelijk de binnenbetimmering van het grote
zadeldak, die overbrugd werd door vier reusachtige, geknikte
draagbalken van zwaar eikenhout, waarop een zoldering van
rood-bruine planken rustte. Die zoldering was de vloer van het
lang-gerekte hok, dat zich tot aan de nok van het dak uitstrekte
en o.a. de motor van de lift herbergde. Van het geheel,
de twee meter hoge, schuine dakkanten, de zwart-bruine, berookte
draagbalken en de eiken zoldering, ging een eigenaardige
bekoring uit, die de jongens wel konden aanvoelen maar
niet konden analyseren. Was 't het schilderachtige, het antieke,
de kleurcombinatie, de vorm van de balken die het 'm
deed? Ze wisten he t niet, maar waren eenstemmig in hun lof.
Hans bleef lang weg, maar toen hij terugkwam, stapte hij
uit een lift vol met emmers, bezems, boenders, dweilen, stoffers,
blikken, sponzen, zeemleren lappen, stofdoeken en andere
huishoudelijke instrumenten, die hij snel uitlaadde om
nog een vrachtje te halen: een stofzuiger met verlengsnoeren,
een groot blik boenwas, twee trapleren, enkele boenblokken,
wrijflappen en poetsdoeken, twee grote kwasten en
een reuzen-emmer met witkalk. Een derde reis naar beneden
voltooide de schoonmaak-uitrusting met twee ragebollen, die
te lang waren om in de lift vervoerd te worden.
27
- Nu zullen we methodisch te werk moeten gaan, verklaarde
Hans, want anders loopt de zaak in het honderd. We
moeten eerst de zoldering en dan de muren stofvrij maken. Is
dat gebeurd, dan kunnen we de vloeren van het ergste vuil
ontdoen en daarna de ramen lappen. Vervolgens gaan we
muren witten, waarna we de vloer een extra beurt moeten
geven. Nadat hij van het dweilen is opgedroogd, zetten we
hem in de was en gaan we boenen tot hij glimt als een spiegel.
Ik heb de werkster een interview afgenomen en heb me,
zij het dan theoretisch, de voornaamste grondslagen van de
schoonmaaktechniek, laten bijbrengen en weet, dank zij mijn
kennis van het hooghaarlemmerdaiks, wat het nut is van een
ragebol, een zwabber, een boender en hoe je een stofdoek
van een wrijflap en een poetsdoek kunt onderscheiden. Maar
daar zijn we nog niet aan toe, we moeten eerst maar eens
een paar emmers water gaan halen, dan kan Tjark meteen zijn
toekomstig laboratorium bewonderen.
Gewapend met emmers volgden de jongens Hans, die hen
naar „de ruimte van 3 bij 5 meter" bracht, die door een dunne
muur van het clublokaal was gescheiden en aan de tuinkant
van het huis lag. Tjark wreef van plezier zijn handen, toen hij
het lichte, ruime vertrek binnentrad. Het was beter onderhouden
dan het clublokaal en minder vuil. De muren waren
helder wit en de grote ramen, die ove r weelderige boompartijen
uitkeken, lieten het daglichtongehinderd binnenstromen.
Er was een stenen aanrecht met een water- en een gaskraan.
Wat hem echter verwonderde, was de aanwezigheid
van een ouderwetse schouw, ingelegd met grappige tegeltjes
van Delfts blauw.
- Die prentenverzameling daar, zei Tjark, zal me heel wat
half vergiftigde longen kunnen besparen. Want wat in geen
enkel lab mag ontbreken en wat ik thuis zo miste, een zuurkast,
is hier in oorsprong aanwezig. Een kleine verbouwing
en ik kan zonder gevaar die experimenten uitvoeren, waarbij
zich vergiftige, bijtende of traan-verwekkende dampen ontwikkelen.
Hans, weet jij soms of die schoorsteen trekt?
-- Ik denk het wel, antwoordde Hans, omdat hij een hoog,
zelfstandig rookkanaal heeft.
-- Prachtig! zei Tjark. Dan zal het een ideaal lab worden,
reken maar van yes. Maar wat heb jij, Fred? Het lijkt wel of
je verliefd bent op dïe muur!
-- Dat ben ik ook. 'n Eén-steens-muur, hè? Als we er met-
28
•
De veldslag tegen het stof . pag. 29

tertijd eens twee stenen uithaalden, weet je dan wat we krijgen?
Nou??
- Een schat, een dot, een engel van een bioscoopcabine!
spotte Leo.
- Precies! zei Fred. Want als de vader van Hans en de
chef van ons laboratorium het goed vinden, is dat de ideale
oplossing: een projectiecabine in de lengterichting van de zaal
en daarvan gescheiden door een dunne muur.
- Tegen het einde van de middag, zei Hans, komt mijn
vader boven. Dan kun je het hem meteen vragen. Maar nu
moeten we aan de slag, heren! Wapen u met dweilen en bezems,
doordrenk u met de op schoonmaak beluste geest onzer
vrouwelijke voorvaderen!! De slag tegen het stof gaat
beginnen! i I
De veldslag tegen het stof duurde van twee uur tot half
zes. De buit bedroeg negen asketels vol met stof en vuil, een
resultaat, waarop de jongens niet weinig trots waren. De vloer
was „om van te eten", de vers-gewitte muren begonnen al
drogende het ideaal van „Persil-wit" te benaderen, de ruiten
toonden onverzwakt de herfstkleuren van de massale iepen,
terwijl de eikenhouten draagbalken, ontdaan van hun draperie
van spinnewebben, het lokaal indrukwekkender dan ooit
overspanden. Maar om dat te bereiken, hadden de jongens
dan ook moeten werken als paarden: ze hadden als acrobaten
op hoge trapleren gebalanceerd om de spinnen en de hen omringende
antennestelsels een roemloos einde te doen vinden
in de haardos der ragebollen, ze hadden als ware zonen van
het land van Rembrandt met lustige zwieren de verfkwast gehanteerd,
hadden met niet minder ware doodsverachting, diepe
afgronden trotserend, de buitenkant van de ramen gelapt, hadden
gepoetst, gestoft, gedweild, gebezemd en geboend, kortom:
ze hadden een schoonmaaktalent getoond dat menig huisvrouw
hen kon benijden. Het enige wat de jongens nog restte,
was het in de was zetten en uitwrijven van de houten vloer,
maar dat moest tot de volgende morgen worden uitgesteld,
omdat de vloer nog nat was.
Onder het werk hadden de jongens uitvoerig met elkaar
besproken hoe ze het clublokaal zouden inrichten en toen
tegen kwart voor zes mijnheer Van Zuilen een kijkje kwam
nemen, wisten ze precies wat hun de volgende dagen te doen
stond. Nadat Hans hen aan zijn vader had voorgesteld, zeiden
ze mijnheer Van Zuilen hartelijk dank voor de welwillendheid,
waarmee deze de zolderverdieping tot hun beschikking
29
had gesteld, en beloofden het lokaal in goede staat te houden.
Dit beleefde en spontane gebaar vond weerklank in het hart
van Hans' vader, hetgeen bleek uit het antwoord, dat hij gaf
op hun vragen.
— Jullie bent geen kinderen meer en daarom zullen we
praten als man tegenover man. Zoals ik altijd met belangstelling
de ontwikkeling van een nieuwe onderneming of handelszaak,
zelfs als het een eventuele concurrent betrof, heb
gevolgd, met evenveel, zo niet nog meer interesse zal ik de
groei van jullie club gadeslaan. Je zult, alvorens je doel te
bereiken, veel moeilijkheden moeten overwinnen en daarom
zal ik 't je zo gemakkelijk mogelijk maken. Ten aanzien van
deze zolderverdieping zal ik je de grootst mogelijke vrijheid
en zelfstandigheid verlenen, een kwestie van vertrouwen, dat
jullie je waardig moet betonen. Je jonge schouders zullen een
zware verantwoordelijkheid moeten dragen. Daarin moet jullie
je kracht tonen, moet je sterk zijn.... als mannen. Je begrijpt,
wat ik daarmede, bedoel. Meer hoef ik daarover
niet te zeggen, jullie eergevoel doet de rest. ...
— Wat jullie vragen betreft, het volgende. Ik verwacht van
je dat jullie mijn kantoor geen overlast zult aandoen. Op je
eigen etage ben je vrij in je doen en laten, in de vestibule en
in het trappenhuis daarentegen moet je je aan dezelfde regels
houden als mijn jongste bediende. Dat betekent: niet fluiten,
luid spreken of op andere wijze lawaai maken; alleen dan van
de lift gebruik maken, wanneer niemand anders er op wacht;
snel uitstappen en de liftdeur goed dichtdrukken; aan de voordeur
goed je voeten vegen, niet hollen en niet met deuren
slaan; kortom, je gedragen als een goed-gemanierde jongste
bediende die promotie wil maken. Op je eigen verdieping mag
dat alles wel, daar mag je, — en dit als antwoord op de vraag
van Van der Sluis — zo veel lawaai met versterkers e.d. maken
als je wilt. Op de tweede verdieping, direct onder jullie, zijn
namelijk de monsterkamers, waar het personeel niet licht door
een mopje muziek in de war zal raken. Dank zij de solide
opvattingen van onze achttiende eeuwse bouwmeesters zullen
de luidruchtige uitingen van de Hobby Club niet tot in de
kantoorlokalen op parterre en eerste verdieping doordringen.
En om te voorkomen, dat bij het openen van de deur van het
clublokaal een golf van geluid door het trappenhuis spoelt,
zal ik op het trapportaal een tweede deur laten aanbrengen,
zodat we een soort van acoustische sluis krijgen.
— Zolang jullie clubkas magertjes is, ging mijnheer Van
30
Zuilen voort, betaal ik het gas- en electriciteitsverbruik. Ik
laat het aan jullie over het tijdstip vas te stellen, waarna
je dat zelf kunt betalen. Op de centrale verwarmingspijpen zal
ik een radiator laten aansluiten. Deze moet, uitgezonderd bij
strenge vorst, na afloop van een club-bijeenkomst dichtgedraaid
worden. Jullie moet zelf een fietsenrek timmeren; zo
dadelijk zal ik jullie in de kelder de plaats voor dat rek aanwijzen.
Hier heb ik drie sleutels voor jullie: één van de voordeur,
een Lips-sleutel, één van jullie clublokaal en één van
het aanstaande laboratorium. Je moet zelf maar uitmaken, wie
de sleutels onder zijn beheer neemt. Het voornaamste is, dat
je de voordeur altijd goed op slot doet. Over die stienen-kwestie
zal ik onzen metselaar raadplegen. Daar hoor je dan nog
wel van. Nu is er nog één ding, dat ik je op het hart moet
drukken: betracht de grootste voorzichtigheid wat vuur betreft!
Ik laat het aan jullie over maatregelen te nemen om het
brandgevaar tot het uiterste te beperken. Het vele houtwerk
van kap en zoldering is zeer brandbaar!
Toen mijnheer Van Zuilen een kwartier later in de fietsenkelder
met een ferme handdruk afscheid van de jongens nam
en hun een „veel succes" toewenste, voelden dezen zich trots
en gelukkig. Trots omdat een ervaren zakenman als mijnheer
Van Zuilen, een man met een brede kijk op het leven, vertrouwen
stelde in hen en hun onderneming. Gelukkig, omdat
de Hobby Club nu een eigen tehuis had. „Een prijs uit de
loterij" had Fred het clublokaal genoemd en dat was 't.
***
Dat zijn nog eens actieve clubleden! zei Fred de volgende
morgen tegen Leo en wees op Poldervaart en Veerman, die
zwaar trappend kwamen aanrijden en wier fietsen waren beladen
met stoelen, koffers en tassen. De jongens hadden de
vorige middag afgesproken alles mee te nemen, wat voor de
meubilering van het clublokaal en voor de uitrusting van de
club van nut kon zijn. Toen ze na een reisje met de lift in het
clublokaal de buit inspecteerden, bleek deze boven verwachting
te zijn. Wat ze niet allemaal bij elkaar gescharreld hadden!
Acht stoelen, een bende gereedschap, tientallen meters
snoer, tal van doosjes met spijkers en schroeven, honderden
radio-onderdelen, stekkers, zekeringen en ander electrotechnisch
materiaal, foto's en platen, de stapel werd steeds groter
en nog waren alle tassen en koffers niet uitgepakt.
Niet zonder moeite had het bestuur een tientje bij elkaar
31
gekregen, waarvoor Leo de vorige avond bij Aurora loodkabel,
lampen, fittingen, schakelaars en stopcontacten had gekocht.
De eerste werkzaamheden van deze clubbijeenkomst
waren dan ook het onder leiding van Hans van Zuilen aanleggen
van een goede verlichtingsinstallatie. Er was bij Aurora een
„extra-aanbieding" geweest van melkglazen ballons, waarvan
Leo had geprofiteerd door er vier stuks van te kopen. De lampen
waren Philips Bi-Arlita 100 watt met inwendig gematteerde
ballon. Schakelaars en stopcontacten zagen er in hoge mate
„smakelijk" uit. Zij waren geperst uit wit bakeliet; de viervoudige
stopcontacten hadden de vorm van een platte vierkante
doos met afgeronde hoeken en randen. Dank zij deze
mooie nieuwe spullen en de nauwgezetheid, waarmee de jonge
electriciens te werk gingen, was na twee uur van ingespannen
arbeid het clublokaal voorzien van een verlichtingsinstallatie,
die af was. Aan de vier eiken draagbalken hingen
de melkglazen ballons, op vier punten aan de wanden prijkten
de stopcontacten,, de leidingen waren zo veel mogelijk aan het
oog onttrokken en op de plaatsen, waar de loodkabel langs
de muren leidde, was deze wit geverfd. 's Avonds zou 't bestuur
bijeenkomen om het effect van het verlichtingssysteem
te beoordelen.
Na het aanleggen van de electrische leidingen kwam het
timmeren van twee werkbanken aan de orde. Hans had voor
vurenhouten balken en planken gezorgd, die, op maat gezaagd
en geschaafd en aaneengevoegd door een menigte spijkers en
schroeven, twee zware, stevige werkbanken opleverden. Uren
lang was het daveren der hamers en het gieren der zagen niet
van de lucht. Het zaagsel stoof naar alle kanten, de krullen
rolden over de vloer en de jongens vonden het heerlijk, genoten
van het besef, dat nu de knutselmachine van de Hobby
Club eerst recht op vol toerental draaide. Het aantal PK's zou
na de propaganda-avond nog belangrijk opgevoerd kunnen
worden. En als de machine dan even gesmeerd liep als nu, kon
het bestuur van de Hobby Club niet anders dan tevreden zijn
over de gang van zaken.
Toen tegen vijven ook dit karwei achter de rug was en de
jongens op hun gemak een sigaretje rookten, lieten Fred en
Leo de foto's zien, die ze van hun eigen verzameling ter versiering
van het clublokaal hadden meegebracht. Het waren
glanzende 18 x 24 cm vergrotingen, opnamen uit bekende
Amerikaanse films, portretten van favoriete sterren als Myrna
Loy, Clark Gable, Errol Flynn, Olivia de Havilland en Spencer
32
Tracy, en van de beroemde regisseurs Frank Capra, Fritz Lang,
Alfred Hitchcock en Cecil B. de Mille, werkfoto's waarop de
uitgebreide technische staf, cameramen, regisseur, lichttechnici,
geluidsingenieurs, script-girl, acteurs temidden van de
vele décors, schijnwerpers, geluidscamera's, microfoons en andere
benodigdheden waren afgebeeld.
De foto's van Leo, reclamefoto's van de grote radiofabrieken,
toonden het inwendige van de nieuwste ontvangers en
zenders, gramofoonopname-apparaten, omroepstudio's en contrólekamers,
zendmasten en zendlampen. Poldervaart had een
reusachtig grote wereldkaart van Philips meegebracht, waarop
alle kortegolfzenders en een tijdschaal waren aangegeven.
Bij het opplakken van de foto's merkten de jongens hoe moeilijk
het was en hoeveel goede smaak het vereiste om een
groot aantal foto's zo over de muur te verdelen, dat een decoratief
geheel werd verkregen Door de foto's trapvormige figuren
te laten vormen, slaagden ze daar ten slotte in.
Wat zag het er nu gezellig uit! Toch was dit nog maar het
begin en de jongens beraadslaagden, hoe ze het lokaal verder
zouden inrichten. Oh, ze hadden nog zo veel nodig: stoelen
tafels, nog op zijn minst vier werkbanken, eenvoudige, maar
lange zitbanken als zitplaats voor het publiek op de propaganda-
avond, rekken, kastjes en hangplanken voor het opbergen
van onderdelen, materialen en gereedschap en wat al niet
meer! Het meeste moesten ze zelf timmeren; dat wa% niks,
maar hoe kregen ze dat alles klaar vóór de propaganda-avond,
die ze op de aanstaande Zaterdag gesteld hadden? Hard werken
en geen tijd verkletsen! luidde het parool en voor ze naar
huis gingen om te eten, zaagden ze nog wat planken voor een
werkbank. Onder het werk praatten ze honderd-uit, zo boordevol
zaten ze met plannen en ideeën. Alles draaide nu om
de propaganda-avond, waarvoor Fred een affiche had getekend,
die hij 's avonds zou meebrengen. Leo vroeg zijn vrinden,
of dezen hem 's avonds van huis wilden komen halen,
opdat hij zijn versterker, gramofoon en luidspreker kon meenemen
naar de Herengracht. Aard.- en antenneleiding waren
weliswaar nog niet aanwezig, maar Leo en ook de anderen
waren zo benieuwd naar de acoustiek van hun clublokaal, dat
ze een beetje „brom" die avond wel voor lief wilden nemen.
Met 'n „Dus om acht uur in de Beethovenstraat!" namen ze
afscheid van elkaar.
Zo gezegd, zo gedaan! Om half negen die Zondagavond
draaide Leo een knopje om en een vloedgolf van helder-wit
33
diffuus licht stortte zich uit in het clublokaal, in één slag
alle duisternis wegspoelend. Een uur later draaide Leo een
tweede knop om en ditmaal barstte een sto rtvloed van klanken
over het lokaal los. De acoustiek van het clublokaal bleek
puik te zijn voor het weergeven van gramofoonplaten, hetgeen
vooral te danken was aan de vorm van overkapping.
Mede door de uitstekende kwaliteit van Leo's balansversterker
klonk het geluid glashelder, misschien wel iets te helder,
een tikje scherp zelfs, een gevolg van het geringe absorptievermogen
van de muren, maar door de aanwezigheid van een
groter aantal personen zou dit euvel vanzelf verdwijnen. De
afmetingen van het lokaal gaven een nagalm, die kort genoeg
was om geen storende echo te veroorzaken en lang genoeg
om hinderlijk resoneren en andere vervormde bijgeluiden
te voorkomen. Verplaatsing van de luidspreker zou de geluidskwaliteit
wellicht nog verbeteren.
- Jammer dat we geen bal aan onze propaganda-avond
kunnen vastknopen, zei Leo met een dood-ernstig gezicht. Dan
bonden we wrijflappen om de schoenen der danslustigen,
draaiden we, aan één stuk door, de wildste swing-platen en
kregen we gratis onze vloer uitgewreven! Vooropgesteld, dat
we de zaak van te voren in de was zetten natuurlijk!
- Da's waar ook! zeiden de anderen. We moeten de vloer
nog oppoetsen!
- Dat kunnen we het beste uitstellen tot enkele uren voor
de propaganda-avond, raadde Hans zijn vrinden aan. Een
dansavond eens in de maand, met een stel aardige meisjes,
en een gezellige mop muziek.... hmmm, dat lijkt me niet gek,
wat jullie?
- Toekomstmuziek, antwoordde Leon die echter gespeeld
zal worden. Het lokaal leent er zich uitstekend voor, we hebben
een perfecte dansvloer en wanneer onze grote versterker
af is, zullen we over muziek niet te klagen hebben. Meisjes. .
wat denk jullie, zouden we nog wel eens meisjes-leden
krijgen?
De jongens keken elkaar aan en lachten, schaterden het uit.
- Ofschoon statuut nummer 4 het schone geslacht van het
lidmaatschap uitsluit, zei Fred, zou een stel aardige, en vooral
knappe meisjes ons van veel nut kunnen zijn. De film bv.,
daar hebben we een paar vrouwelijke sterren voor nodig.
- Over film gesproken, hoe staat het eigenlijk met de propagandafilm?
vroeg Tjark.
- Och, wat zal ik je zeggen, antwoordde Fred, d'r dolen
34
enkele geschikte ideeën in mijn hoofd rond, maar die hebben
elkaar nog niet gevonden. Zodra dat het geval is, en dat zal
niet meer lang op zich laten wachten, neem ik een middag
huisarrest, klad een halve blocnote vol en kom ik 's avonds
met een scenario aanzetten.
- Zeg, zei Poldervaart ineens, weet je wat we moesten
doen om nog meer foto's te krijgen? Een brief sturen aan
Philips, daarin van onze club vertellen en vragen om foto's
of reclameplaten. Desnoods hetzelfde grapje uithalen bij fabrieken
als Stork en Heemaf. Doen??
- Natuurlijk, zei secretaris Fred, we riskeren er niet anders
mee dan een paar postzegels. Morgen zal ik op de schrijfmachine
van mijn vader een paar keurige briefjes tikken.
- Om nog eens op onze propaganda-avond terug te komen,
zei Leo tegen Fred, het lijkt toch het beste „Toegang boven 14
jaar" op de affiche te zetten. Niet dat de inhoud van jouw films
dat nodig maakt, maar als we het niet doen, krijgen we een in -
vasie van dat kleine grut uit de eerste klas, waar we, voorlopig
althans, toch niks aan hebben. Ik zal morgenochtend in de
pauze den baas even aanklampen om te vragen of we onze
affiche op het aankondigingenbord mogen hangen. Morgen
en overmorgen moesten we vooruit werken wat huiswerk betreft,
dan kunnen we Woensdagmiddag in één stuk doorgaan
aan de voorbereidingen van onze avond. Er valt nog zo veel
te doen... . Wat doe jij met je lab, Tjark?
- Ik was van plan een bakfiets te huren om daarmee de
hele santekraam, en dat is nogal zo het een en ander, in twee
of drie ritjes hier naar toe te brengen. Ik zal van de opstelling
van chemicaliën en glaswerk een goede „show" maken,
ik zal voor een indrukwekkende destilleeropstelling zorgen
en zal als chemicus-goochelaar ons publiek op een serie verrassende
en suggestieve scheikundeproefjes vergasten; enig
geknal en gevaarloos vuurwerk is bij mijn programma
inbegrepen.
- En een gloedvolle speech, niet te vergeten, zei Leo. En
dat geldt voor ons allemaal: we moeten zo overtuigend te
werk gaan, dat er voor onze bezoekers niet meer aan te ontkomen
valt lid te worden, willen ze voor de rest van hun
leven niet door gewetenswroeging gekweld worden. Hoeveel
zouden zich opgeven... . hoeveel? Liggen jullie 's avonds in
bed ook soms zo heerlijk te dromen en te fantaseren over onze
club? Dan wordt ons clublokaal een luchtkasteel van glas,
staal en beton, met radio- en televisiezenders, uitgestrekte
35
„research"-laboratoria, filmstudio's en vliegtuigbouwhallen,
hoogspanningsinstallaties, sterrenkijkers, electrische centrales,
modelspoorwegen enz. enz. enz. Om je dood te lachen,
als je nagaat dat onze kas zegge en schrijve 47 cent bevat en
ons ledental het cijfer nul nog niet heeft overschreden.
En toch zou ik voor geen geld van de wereld willen
ruilen met dat luchthobbyclubkasteel, zei T j ark, want dit bouwen
aan de toekomst, dit werken aan de verwezenlijking van
een ideaal, heel dit opwindende, speculatieve gedoe: Wat is
er heerlijkers denkbaar....?
36
Hoofdstuk III
PROPAGANDA-AVOND
Hobby Club
Zaterdag 17 October des avonds om 7.30 uur
is iedere I.B.S.-er van 14 jaar af welkom op de
propaganda • avond van de onlangs opgerichte
HOBBY CLUB
Radio, electriciteit, fotografie, film, scheikunde :
Elke technische Hobby kun je in deze club naar
hartelust beoefenen.
Gaat Zaterdagavond allen naar het clublokaal op
de Herengracht; waar een interessant programma
geboden zal worden.
Het bestuur van de Hobby Club
De gehele week had de op het aankondigingenbord opgehangen
affiche van de Hobby Club de algemene aandacht getrokken.
In de pauze van Dinsdagmorgen waren de leerlingen der
H.B.S. in de hall van de school samengedromd, hadden elkaar
verdrongen om de tekst te kunnen lezen en hadden, druk gebarend
en in levendige bewoordingen, commentaren geleverd,
die het bestuur van de Hobby Club tevreden deden glimlachen.
Zelfs de leraren, die, anders altijd zo haastig waren
vanwege hun kopje koffie, hadden hun ongeduld een ogenblik
kunnen bedwingen en waren blijven staan. Dit alles wekte verwachtingen
bij het bestuur, waarin het niet teleurgesteld werd,
want op de bewuste Zaterdagavond moest Veerman, die als
37
liftboy fungeerde, een tijd lang onafgebroken op en neer gaan
om alle jonge gasten op tijd te kunnen boven brengen.
Het bestuur had op de vrije middagen hard gewerkt en het
resultaat was, dat menig bezoeker, wanneer hij het clublokaal
binnentrad, een kreet van verrassing slaakte. Badend in een
witte gloed stonden op de spiegelende houten vloer zes lange
zitbanken, omringd door een keurcollectie van technische apparaten
op zware werkbanken en een groot aantal brillante
foto's aan de smetteloos witte muren. Uit een luidspreker in
één van de hoeken parelde een melodieuze stroom van zoete
Hawaï-muziek, glas-helder van toon. Op een hoge houten
standaard stond Freds smalfilmprojector, de lens gericht op
het mat-glanzende parelscherm. Naast de projector had Leo
zijn installatie opgesteld: de grote, licht-blauw gelakte balansversterker,
uitgerust met zes blinkende Amerikaanse lampen,
kanjers van transformatoren en smoorspoelen, een milli-ampèremeter
en pijlvormige draaiknopjes op aluminium schaaltjes;
de gramofoon met de lichte en soepele Rothermel--
Brush-kristal-pick-up en een stapel platen. Er was nog een
tweede projector, die niet voor films, maar voor het vertonen
van lantaarnplaatjes bestemd was. Dit apparaat was afkomstig
van Taco Speekhout, „dat jong met die pracht van een Leica",
die de uitnodiging van de Hobby Club om bestuurslid te
worden, met dankbaar enthousiasme had aangenomen. Hij
had gevraagd of hij op de propaganda-avond zijn kleurenfoto's
op diapositieven mocht vertonen. De anderen hadden
onmiddellijk daarin toegestemd, uit ervaring wetend hoe weinig
jongens bekend waren met de werkelijk verbluffende
mogelijkheden der moderne kleurenfotografie en hoeveel indruk
het projecteren van de resultaten daarvan op ieder zou
maken.
In de radioamateurs-„stand” hadden Poldervaart en Veerman
een serie ontvangtoestellen tentoongesteld, w.o. een kristalontvanger
in een lucifersdoosje met als bijschrift „de kleinste
ontvanger ter wereld" en een gevoelige super-heterodynekortegolf-
ontvanger, voorzien van „de wereld in huis". Electriciteit,
fotografie en film waren eveneens vertegenwoordigd
op de tentoonstellingstafels: Freds filmuitrusting, bestaande
uit de Ciné Kodak 8-filmcamera met diverse kleurenfilters,
zonnekap, blikken dozen met films, plakpers, viewer, statief
en panoramakop; Taco's Leica, de droom van zo menig fotograaf,
ontwikkeltank, kleinbeeld-vergrotingsapparaat, electrische
belichtingsmeter en andere optische hulpmiddelen; en
38
enkele staaltjes van technische knutselwerkjes van Hans van
Zuilen zoals een morse-schrijfapparaat, een electrisch alarmtoestel
en een zeer ingenieus geconstrueerde automatische
booglamp.
Bij één werkbank leek het of de daarbij behorende knutselaar
zijn werkzaamheden onverwachts had moeten onderbreken.
Naast een nog niet geheel voltooid gramofoonopnameapparaat
stond, en dat nog wel op zijn kant, het chassis van
een in aanbouw zijnde omroepontvanger, omringd door rolletjes
montagedraad, isolatiekous, harssoldeer, tangetjes,
schroevendraaiers, soldeerbout, vijl, doosjes met condensatortjes,
weerstanden, bouten, moeren, lampvoeten, soldeerlipjes
en andere onderdelen, montagemateriaal en gereedschap. Een
bouwtekening en een principeschema completeerden het technisch
stilleven, dat de modern-aangelegde jongens deed
watertanden.
In kleine groepjes wandelden de bezoekers door het clublokaal,
door tal van vragen en geestdriftige uitroepen tonend
hoeveel belangstelling zij voor het tentoongestelde hadden.
Het grootste opzien wekte evenwel het scheikundig laboratorium
en dat was ook geen wonder, omdat Tjark precies wist
hoe hij zijn medeleerlingen kon imponeren. Ook het bestuur
had eenvoudigweg paf gestaan, toen Tjark, die elke hulp van
de hand had g1ewezen en alles zelf had gedaan, na drie ritjes
met een volgeladen bakfiets en twee middagen van onafgebroken
zwoegen, zijn vrinden had verzocht het heiligdom der
Chemie binnen te treden. Aan zijn uitnodiging gevolg gevend,
waren zij even diep onder de indruk gekomen als nu de bezoekers
en ook zij hadden een diepe bewondering gevoeld
voor den jongen, die met bescheiden middelen zijn liefhebberij
had weten uit te breiden tot een hobby van zo groot
formaat.
Omgeven door een waas van geheimzinnigheid en bestraald
door het koud blauwig wit licht van een daglichtlamp stonden
daar binnen de muren van het laboratorium de vreemdsoortigste
glazen apparaten opgesteld, waarin borrelend gekleurde
vloeistoffen en dampen circuleerden. De etiketten der vele
honderden potjes en flesjes met chemicaliën droegen mystiek
aandoende opschriften als, NH4OH 0.1 N, H2SO4 96°/o,
Na2S2O3 en C15H31COOH, sommige voorzien van een grijnzend
doodshoofd, alle gesteld in de geheime code der scheikundigen.
Op houten rekjes lagen de meest wonderlijk gevormde
producten der glasblazerijen: dikbuikige kookkolven
39
en dunhalzige Erlenmeyers, wijde kristalliseerschalen en ranke
pipetten, sierlijke schei-trechters en dun-wandige bekerglazen,
met fijne streepjes gecalibreerde buretten en maatcylinders,
horlogeglazen, vultrechters, weegf les j es. destilleerkolven, reageerbuizen
en nog tal van andere glazen instrumenten. De
jongens keken hun ogen uit: een uiterst gevoelige microbalans
in een glazen kast, een oude Zeiss-microscoop, een waterstraalluchtpomp
en een zwavelwaterstof-Kipp, porceleinen
smeltkroezen en mortieren, diverse branders en statieven met
tal van klemmen. Iedere bezoeker werd er door gepakt, door
de mysterieuze sfeer, die hier hing en die nog versterkt werd
door een eigenaardige r ietwat zoetige maar verder ondefinieerbare
geur.
Dit hier is een inrichting om door gefractionneerde
destillatie twee dooreengemengde vloeistoffen van elkaar te
scheiden, legde Tjark uit en wees op een kolf met een rode
vloeistof, die verwarmd werd door de puntig blauwe gasvlam
van een koperen Bunzen-brander en via een verticaal opgestelde
spijkeropzet, een glazen buis met puntige glazen steeltjes
aan de binnenkant, en een schuin aflopende koelerbuis waardoor
leidingwater stroomde, met een tweede kolf in verbinding
stond, waarin drupje voor drupje een heldere vloeistof
lekte.
De rode vloeistof is een mengsel van twee vloeistoffen
met verschillend kookpunt, die ik van elkaar scheid door de
ene „over te destilleren", terwijl de damp van de andere
door haar lager kookpunt in de verticale spijkeropzet condenseert
en terugloopt naar de oorspronkelijke kolf. Wat jullie
misschien merkwaardig zult vinden: wanneer de vloeistoffen
geheel van elkaar gescheiden zijn, zullen beide waterhelder,
dus kleurloos zijn. Het mengsel bevat nl. een rode kleurstof,
de indicator phenolphtaleïne, die onder bepaalde omstandigheden
van rood naar kleurloos omslaat. Straks moet jullie je
maar eens van dit wonder overtuigen. Hier sta... .
Zeg, willen jullie naar het clublokaal gaan? De voorstelling
gaat beginnen! kwam Leo waarschuwen en fluisterde
tegen Tjark: Weet je wie ook gekomen is? Verburg! En er
zijn 46 jongens! Wat 'n hoop, hè?
Het geroezemoes in de zaal verstomde, toen Leo even later
het geïmproviseerde podium betrad en zijn blik over de lange
met jongens gevulde rijen liet gaan. Onder doodse stilte nam
hij het woord, heette zijn toehoorders hartelijk welkom en
lichtte hen in korte, heldere zinnen in over doel en opzet van
40
de Hobby Club, waarbij hij vermeed in détails te treden.
Mede namens de rest van het bestuur, zo besloot hij zijn
inleidende toespraak, dank ik jullie allen voor jullie aanwezigheid,
die ons, en daar ben ik zeker van, in staat zal stellen
veel van onze, zo niet al onze plannen te verwezenlijken. In
grove lijnen weet jullie nu wat de bedoeling is van onze club.
Ik hoop niet alleen dat ons programma in ieders smaak zal
vallen, maar tevens dat het beantwoorden zal aan zijn doel:
jullie er van te overtuigen, dat een hobby heel wat meer kan
zijn dan zo-maar-een-liefhebberijtje, jullie duidelijk te maken
met welk doel wij de Hobby Club hebben opgericht. En wanneer
dat het geval is, dan is het ogenblik gekomen om al onze
plannen tot in bijzonderheden bekend te maken, dan is het
tijdstip daar om jullie uit te nodigen als lid tot de Hobby Club
toe te treden. Maar eerst zullen de leden van het bestuur
jullie van hun hobby vertellen en laten zien en horen, wat zij
er mee bereikt hebben. Fred Vermeer, secretaris van de
Hobby Club en leider van de filmafdeling, opent de rij van
sprekers en zal enkele door hemzelf opgenomen films laten
zien. Ik geef het woord aan Fred Vermeer... .
Toen ik vijf jaar was en mijn ouders een dag op reis
waren, zo begon Fred, was ik uitbesteed bij een destijds nog
ongetrouwden oom, die veel hield van kinderen maar er weinig
slag van had ze te vermaken. Wat deed hij na ettelijke
mislukte pogingen om zijn neefje aangenaam bezig te houden?
Hij nam mij mee naar de bioscoop, naar Cinema Royal, waar
een Wild-West-film draaide. Vechtlustige cowboys. . woeste
paarden .... fel gekleurde liefdesavonturen.... moderne paedagogen
zouden hun voorhoofd fronsen, maar ik dank daaraan
het geluk van mijn hobby. Al het speelgoed, alle prentenboeken
waren vergeten: voor mij bestond er nadien niets
anders dan de bioscoop. Mijn vader was daar minder mee ingenomen,
want zoonlief praatte en zeurde over niets anders
dan over die prachtige bioscoop. En daar hij me nog veel te
klein vond, voor de bioscoop en toch van het gezeur af wilde
wezen, liet hij me door Sinterklaas een kinderbioscoopje, een
blikken projector met een kaars en een handslinger uit de Franse
Bazar, cadeau doen. Het zeuren hield op, ik speelde met
mijn bioscoopje, ging er geheel In op en draaide mijn films zo
vaak, dat films en projector versleten en kapot raakten.
Met m'n zevende verjaardag kreeg ik een nieuw, een
beter filmapparaat, weliswaar nog met een handslinger maar
met een sterke electrische lamp. Op vrije middagen gaf ik
41
filmvoorstellingen voor ooms, tantes, neefjes, nichtjes en
vrindjes; achteraf bekeken een gevaarlijke liefhebberij, want
tientallen meters hoogst brandbare celluloïd-film lagen over
de grond verspreid en één vonk uit de sigaren der zwaarsmokende
ooms zou voldoende geweest zijn om het hele huis
in lichten laaie te zetten. Gelukkig is dat nooit gebeurd. Zoals
andere jongens boeken kregen, kreeg ik films; zoals Doornroosje
oftewel De schone slaapster in 6 delen en De vrolijke
spuitgasten met Stan Laurel en Oliver Hardy. Een enkele
keer mocht ik mee naar de echte bioscoop en eens zag ik bij
e·en bezoek van de Koningin een auto van Polygoon met op
het dak daarvan een man met een grote driepoot met daarop
een geheimzinnig zwart toestel; een man. . .. die filmde.
- Deze laatste gebeurtenis veroorzaakte een ommekeer in
mijn leven. Was het voordien mijn hartewens qeweest bioscoopoperateur
te worden, nu wilde ik cameraman worden ....
en dat wil ik nog. Mijn oom, die goeie beste oom, schonk me
op mijn elfde jaar een echte goede filmcamera, de Cine Kodak
8, die ik nu nog gebruik. Een jaar daarop volgde een projector,
oom betaalde de films tot ik ze zelf kon bekostigen, ik
filmde wat los en vast zat, verknoeide veel materiaal door
mislukte opnamen, maar volgens het beproefde recept "AI
doende leert men" kreeg ik de grondslagen van de filmtechniek
toch zo langzamerhand onder de knie. Volleerd ben ik
allesbehalve en daarom moet je de twee films, die ik nu ga
vertonen niet vergelijken met de rolprenten van de bioscoop,
die door een staf van deskundigen met de meest geperfectionneerde,
technische apparaten zijn opgenomen. Bovendien
maak ik gebruik van Bmm-smalfilm. welker prestaties verre
ten achter staan bij die van de 35-mm-normaalfilm. Wat je nu
te zien krijgt, zijn amateurfilms, opgenomen met bescheiden
middelen.
Het zaallicht flapte uit en Fred startte zijn projector, die
zoemend een helder gekleurd beeld op het parelscherm wierp:
bruine, drogende vissersnetten tegen een azuurblauwe hemel,
waartegen zich in fel-witte letters de begintekst aftekende:
URK
Experimentele kleurenfilm
door Fred Vermeer
42
De begeleidende muziek, die Fred en Leo speciaal voor de
films hadden uitgezocht, liet hierbij een krachtige volksmelodie
horen, die na enkele maten overging in een vriendelijk
speels melodietje, dat goed bij het beeld paste: de boottocht
over de kabbelende golfjes van het IJsselmeer en de aankomst
in de schilderachtige Urker haven. Het was een kort, maar
prachtig filmpje, dat, vlot gemonteerd, een kleurrijk beeld
gaf van het zo merkwaardige eiland met zijn pittoreske
huisjes, bewoners en klederdrachten. Voor verreweg de meesten
der toeschouwers was een dergelijke amateursfilm in kleuren
een noviteit en dank zij de goede belichtingstechniek van
Fred kwamen de prachtige kleuren goed tot haar recht. Close
ups van bruingebrande en gerimpelde koppen van stoere vissers,
van vrouwen aan de was en kinderen in hun spel werden
afgewisseld door opnamen van bruingeteerde huisjes, vissersboten,
pittoreske straatjes en geveltjes en wijde vergezichten
van de vuurtoren over zee en eiland. Er weerklonk dan ook
een luid applaus, toen wegtrekkende aanlegsteigers met tot
afscheid wuivende vissersvrouwen het einde van de film
aangaven.
Het vorige jaar, zei Fred als toelichting van zijn volgende
film, heb ik een trektocht door Zwitserland gemaakt, waarbij
ik in jeugdherbergen heb overnacht. De hele maand
Augustus zwierf ik rond in het kanton Wallis, dat aan Italië
grenst en Zermatt als touristisch centrum heeft. Van deze
avontuurlijke tocht, alsmede van trekken in buitenlandse
jeugdherbergen in 't algemeen, hoop ik jullie mettertijd wat
meer te vertellen. Nu zal ik alleen het laatste deel vertonen
van de uit drie delen bestaande film, die ik van mijn reis heb
opgenomen. Je moet dan weten, dat na een reeks goed geslaagde
bergtochten een hartstochtelijk verlangen in me opkwam
om de 4000-meter-grens eens te overschrijden, m.a.w.:
om een vierduizender te beklimmen. Diverse pogingen daartoe
mislukten wegens slecht weer en toen het een week lang
vrijwel onafgebroken geregend had en ik nog maar drie dagen
in 't vooruitzicht had, smolt mijn hoop als sneeuw voor de zon.
Ik zat toen in Saas Fee, een idyllisch alpendorpje ten noordoosten
van Zermatt en maakte daar kennis met een jong verloofd
paartje, Zwitsers, dat de Strahihorn, een 4191 meter
hoge ijsreus tussen Saas Fee en Zermatt, wilde beklimmen. Ze
vroegen of ik meeging, een uitnodiging, die ik maar al te graag
aannam, en ter voorbereiding van de tocht sloegen we proviand
in, bestudeerden we kaarten en gidsen en maakten we
43
rugzakken, gletschertouwen en piekels in orde. Wonder boven
wonder bracht de volgende dag stralende zonneschijn en wolkenloze
hemel. 's Middags vertrokken we en bereikten na een
heerlijke klauterpartij de Brittannia-hiitte, die op 3020 meter
hoogte temidden van uitgestrekte gletschers is gelegen. In deze
berghut aten en sliepen we. 's Nachts om één uur werden we
gewekt. We kleedden ons vanwege de strenge vorst daarboven
dik aan, namen een stevig ontbijt, of souper, hoe je
't noemen wilt, en gingen om twee uur, onderling door touwen
verbonden, op weg. Het was een maanloze nacht, maar
het licht van de flonkerende sterren wierp een zwak blauw
schijnsel over de besneeuwde gletschers. We volgden het
spoor van een groep alpinisten, die, begeleid door gidsen
en bijgelicht door lantaarntjes, voor ons uit gingen. Na een
vrij zware tocht over de woeste ijsmassa's bereikten we de
3800 meter hoog gelegen Adlerpas, waar het laatste deel van
mijn film begint. .
Het zaallicht doofde uit, de muziek zette in en op het doek
verscheen een beeld van de Adlerpas, blijkbaar opgenomen
met behulp van een zelfontspanner, want daar zat Fred, bijna
onherkenbaar door zijn windjack en zijn zwarte sneeuwbril,
een hardgekookt eitje te pellen; terwijl het Zwitserse meisje op
een Metabrander theewater kookte en de jongen zijn gezicht
invette. Sneeuw en ijs omringden hen en achter een diepe afgrond
opende zich een groots vergezicht van gletschers en
bergtoppen. In langzaam voorbij schuivende beelden ontrolde
zich het ganse hooggebergte-panorama, aanvankelijk overheerst
door een edel-gevormde pyramyde van rots en ijs, de
Matterhorn, Koning der Bergen, aanvoerder der heerlegers
van gletschers, wier zilveren mantels glansden in de gouden
morgenzon. Maar de Matterhorn schoof voorbij en links in
het beeld doemde de kolossale Breithorn op met zijn scherp
getande rotskam, die loodrecht oprees uit de steil afbrokkelende
ijsmassa's. De Breithorn werd gevolgd door de wit-besneeuwde
koepels van de Pollux, Castor en Lyskamm, weldra
overstemd door de monumentale Monte Rosa-groep met haar
spitse ijspieken. Ten slotte werd de Strahlhorn zichtbaar, de in
een ijspantser gehulde reus, die het drietal nu ging beklimmen.
Voetje voor voetje ging het omhoog langs de nog stijfbevroren
sneeuwhelling, die gedurig in steilte toenam, zodat
het na verloop van tijd noodzakelijk was met het ijshouweel
treedjes in de harde sneeuwkorst uit te hakken. De helling
bleek over te gaan in een smalle stern aflopende rotskam, de
44
Grat, die in wijde slingeringen naar de top voerde. Met
de grootste voorzichtigheid werkten de jongelui zich
daarlangs omhoog, klauterende met handen en voeten, een
dankbaar gebruik makend van pieksels en touwen. Aan weerszijden
onder hen, honderden meters diep, glinsterde het ijs
der gletschers, maar zij duizelden niet, zelfs niet bij de zwaarste
en gevaarlijkste passages. Bijzonder spannend waren de
laatste meters tot de top, die slechts met de uiterste krachtsinspanning
overwonnen konden worden. Maar eindelijk stonden
zij dan toch op het hoogste punt, de smalle, langgerekte
top, bijna 4200 meter boven de zeespiegel, waar het leek of de
gehele wereld zich aan hun voeten uitstrekte en het uitzicht
over ontelbare toppen, dalen en gletschers meer dan 100 km.
ver reikte. Er woei echter zo'n snijdend gure wind daarboven
en de steile afgronden waren zo duizelingwekkend diep, dat
een Ianq verblijf op de beijsde top gevaarlijk was. Ja, het was
er zo koud, dat sommige opnamen trilden doordat FrOO, ondanks
statief, truien en handschoenen, had staan bibberen. Dus
ging het in snel tempo omlaag, terug naar de Adlerpas.. Vandaar
daalde het drietal langs een uiterst steile sneeuwhelling
af naar de Findelengletscher, gebruik makend van de treedjes,
die andere alpinisten in het ijs hadden gehakt. Desondanks
bleef het een zwaar karwei, zodat ze blij waren, toen ze de
gletscher bereikt hadden. Maar nog waren de moellijkheden
niet voorbij: nu moesten ze zich een weg banen door een
waar labyrint van ijs, doorkloofd door tal van diepe gletscherspleten,
die ze met een fikse sprong moesten overbrugg'en.
Na nog tal van avonturen beleefd te hebben kwam het
drietal via lariksbossen en alpenweiden in het dal van Zermatt.
Zeventien uur na hun vertrek uit de Brittannia-hüttte
bereikten zij de Zermatter jeugdherberg. Onder moeilijke
omstandigheden had Fred goed werk verricht en toen een
wegvagende Zwitserse vlag het einde van de film aangaf,
werd Fred geestdriftig toegejuicht. Hij dankte voor het applaus
en verzekerde zijn toehoorders, dat de film nog heel wat
beter geweest zou zijn, indien hij deze tocht met de Hobby
Club had gemaakt, hetgeen zijn geacht auditorium g·erust als
een voorspelling mocht opvatten....
Tot slot van zijn voordracht sprak Fred over de plaats, die
het filmen in de Hobby Club zou innemen. Hij toonde het inwendige
van zijn camera, legde de werking er van uit, ver1elde
het een en ander over de kunst en techniek van het
filmen, kondigde het opnemen van een propaqandaälm aan en
45
overwoog het maken van een schoolfilm ter gelegenheid van
het vijftig-jarig bestaan van de school in de volgende zomer.
Hij besprak de vele mogelijkheden, die samenwerking tussen
film-, fotografie-, electriciteits- en scheikundemaniakken zou
bieden, toonde aan dat jongens met aanleg voor tekenen,
toneelspelen en verhalen schrijven zich bij het filmen nuttig
konden maken en wekte zijn toehoorders op zich bij de Hobby
Club aan te sluiten.
De volgende spreker was Hans van Zuilen. Onder een gezellig
babbeltje over ,electriciteit als hobby peuterde hij
een oud zaklantaarnbatterijtje uit elkaar en haalde er de koolstaven
uit. Om twee daarvan wond hij een stuk ijzerdraad,
waarover hij een doorboorde rubber „kurk" had geschoven.
De rechte uiteinden van de ijzerdraadjes bevestigde hij met
enkele schroeven op een plankje, nadat hij in één der draden
een flinke lus had gelegd. De schroeven verbond hij vervolgens
met een snoer. Toen hij daarmee klaar was, het hele
karwei had nog geen tien minuten geduurd, zei hij, dat hij
van bijna waardeloos materiaal een lamp gemaakt had, die in
lichtsterkte en helderheid een normale gloeilamp verre overtrof.
Om dit te bewijzen, verzocht hij één van de jongens het
licht op één lamp na uit te draaien, duwde de stekker van het
snoer in de contra-stekker van een tweede snoer, dat via een
electrisch kacheltje op een stopcontact was aangesloten, pakte
één van de gummistoppen beet en drukte de ene koolstaaf
tegen de ander. Een spetterend geluid werd hoorbaar, enkele
vonkjes spritsten rond en de tegen elkaar gedrukte uiteinden
der koolstaven werden rood-gloeiend. Toen verwijderde hij die
uiteinden enkele millimeters van elkaar, een felle lichtboog
overspande de wit-gloeiende koolspitsen en de aldus ontstane
booglamp straalde een verblindend licht uit, dat spierwit van
kleur was. Kreten van verrassing stegen op uit de rijen der
toeschouwers, die niet verwacht hadden, dat zulk een simpel
apparaatje zo'n overweldigende lichtkracht zou hebben. De
muren waren ééns zo wit en de puntvorm van de lichtbron
veroorzaakte scherp begrensde slagschaduwen daarop.
Op verbluffend simpele wijze had Hans aangetoond, hoe
attractief het resultaat kon zijn van eenvoudige knutselarbeid
met eenvoudige middelen. Ook zijn volgende proeven gaven
daar blijk van. Zo demonstreerde hij zijn telegraaftoestel, dat
uit een seinsleutel en een schrijftoestel, alle door hem zelf vervaardigd,
bestond, en vertelde hoe hierin o.m. sigarenkistjes,
onderdelen uit oude wekkers, garenklosjes, een kapotte vul-
46
pen, elastiekjes en serpentine waren verwerkt. Hij wond de
veer van een uurwerk op en begon te sleutelen op de seinsleutel.
Uit het schrijfapparaat kroop een papierlint, waarop als
door een magisch bestuurde hand punten en strepen waren geschreven.
Na zijn toehoorders een huistelefoon, een electriseerapparaat,
een motor, een alarmtoestel en een electrisch
geheim slot te hebben getoond, vertelde hij van zijn jongste
experiment: een inrichting voor beeldtelegrafie. Maar daarvoor
had hij de hulp van radio- en scheikundemaniakken
nodig, die hij zonder twijfel zou vinden.... in de Hobby Club.
Aldus op het terrein van de club geland weidde Hans uit over
de genoegens, die jongens met belangstelling voor electriciteit
in de Hobby Club te wachten stond.
Na Hans was de beurt aan Tjark, die zijn publiek al dadelijk
op een serie daverende knallen vergastte door in een mortier
wat kaliumchloraat met zwavel te stampen. Toen, de toehoorders
half verdoofd waren, stak hij de brand in een grote bus
met Bengaals vuur van eigen fabrikaat en veranderde zodoende
het clublokaal in een zee van rood licht. Plotseling leek
het of een wit-ziedende bliksemstraal de vuur-rode gloed
doorkliefde: Tjark had enkele meters magnesiumband ontstoken.
Toen de toehoorders, die eigenlijk geen toehoorders meer
genoemd konden worden omdat zij half verdoofd waren, toen
de toeschouwers, die eigenlijk geen toeschouwers meer genoemd
konden worden omdat zij half verblind waren, toen,
om neutraal te blijven, de aanwezigen naar lucht hapten om
van de emoties te bekomen, leek het of het clublokaal in één
gigantische peredrup (zijnde het enkelvoud van peredrups)
was veranderd, want alles .geurde en smaakte doordringend
sterk naar peredrups: Tjark had een wolk amylacetaat door de
zaal gestoven.
Vervolgens ontpopte hij zich als goochelaar: een ondoorzichtig
bruine en een blauwe vloeistof bij elkaar in één kolfje,
even schudden, hokus, pokus, pilatus pas en het mengsel werd
waterhelder. Een rode vloeistof er bij: het bleef waterhelder.
Een waterheldere vloeistof er bij: het werd purperrood. Een
gele vloeistof er bij: het werd blauw. Een blauwe vloeistof
er bij: het werd geel. Een gele vloeistof er bij: het werd. . neen,
het mengsel werd niet blauw, maar begon te bruisen en te
koken en schuimde over de rand van de kolf. Tjark nam van
twee flesjes de glazen stoppen, drukte die tegen elkaar en onmiddellijk
steeg een dichte rookwolk op. Fijne, witte vlokjes
dwarrelden omlaag: salmiak, ontstaan uit ammonia en zout-
47
zuur. Als in een non-stop revue met 1001 taferelen
ging het voort: Tjark pakte een fles met olijven, viste
er met zijn zakmes eentje uit en sneed daar een schilfer
af, die hij in een grote bak met water gooide. Onder
snijdend sissen en oorverdovend knallen, af en toe grote
vlammen uitschietend, schoot het over het wateroppervlak.
Wanneer het tegen de kant botste en afgeremd werd, bruiste
en borrelde het water alsof het onder heftige schokken kookte
en volgde er een hevige explosie, een vlam en een knal, waarop
het stukje „olijf" in andere richting over het water schoot.
Nadat dit opwindend sensationele schouwspel enige tijd had
voortgeduurd, vond er zo'n hevige explosie plaats, dat het
schilfertje in een wijde boog door de zaal vloog. Tjark rende
het achterna, pakte het snel in een doek en wierp het terug
in de pot met.... bolletjes natrium in petroleum.
Geen variété-artist had meer succes kunnen oogsten dan
Tjark. De schijnbare nonchalance, waarmee hij te werk ging,
zijn wonderbaarlijke handigheid en de droge, maar tevens oergeestige
wijze, waarop hij van zijn hobby vertelde: dit alles,
tezamen met de zinsbegoochelende, chemische toverkunsten,
bracht het publiek in verrukking. Met dat al klonk door zijn
voordracht toch een serieuze ondertoon, die met klem pleitte
voor het er op nahouden van een hobby. Het deed er niet toe
welke hobby; als je maar een hobby had, daar ging het om.
Maar je moest er wat voor over hebben om het hoogste geluk
van de hobby deelachtig te worden. Hijzelf bv. had, zich drie
jaren lang snoep, ijsco's, roken, bioscopen en alle mogelijke
andere pretjes en uitgangetjes ontzegd om al zijn zakgeld aan
de uitrusting van zijn laboratorium te kunnen besteden.
Aan het slotnummer van zijn programma gekomen vulde
Tjark een tien-literse stopfles met water, waarin hij onder
voortdurend roeren verscheidene zoet-geurende vloeistoffen
uitgoot. Met een hevel bracht hij de troebel-bruin-paarse inhoud
van de stopfles over in een vijftigtal glazen, die Hans van
de cantine van het kantoor had geleend. Tijdens dit overschenken
vertelde hij, hoe het in zijn prille jeugd altijd zijn ideaal
was geweest nog eens limonade te drinken, die uit enkele verschillend
gekleurde lagen bestond. Na jarenlange experimenten
was hij er in geslaagd zijn ideaal te verwezenlijken en
waarlijk, toen de toeschouwers met aandacht de glazen bekeken,
zagen zij hoe zich in de glazen drie lagen vloeistof van
elkaar afscheidden: een rode, een melkachtig witte en een
blauwe laag. Weldra vormden de rijen glazen .één langgerekte
48
vaderlandse driekleur, hetgeen aan het publiek een stormachtig
gejuich ontlokte.
Tjarks toverdrank smaakte voortreffelijk en had niet alleen
drie kleuren, maar ook drie verschillende smaken: de rode
laag smaakte naar peredrups, de witte naar amandelen en de
blauwe hield het midden tussen gember en mandarijn. De jongens
moesten het magisch brouwsel voorzichtig drinken, daar
de lagen zich anders dooreen mengden en de smaak in die van
dropwater veranderde. Voor het geval er extra dorstige kelen
waren, die niet met één glas konden volstaan, had Tjark nog
een tweede toverdrank in petto gehouden. Toen hij dit bekend
maakte, meldden zich vijf liefhebbers aan. Tjark nam vijf glazen
mee naar zijn lab om ze, zoals hij zei, „schoon te maken",
keerde met vijf vrijwel schone glazen terug, nam een kolf gevuld
met gewoon leidingwater en goot daarmee de glazen
vol. Tot grote verbazing van de toeschouwers vulde het eerste
glas zich met gele limonade, het tweede met rode, het derde
met groene, het vierde met paarse, het vijfde met oranje limonade
en dat alles met gewoon water in „vrijwel" schone glazen.
„Vrijwel", want Tjark verklaarde naderhand, dat op de
bodem der glazen wat wit poeder had gezeten, dat met water
verschillende kleuren limonade had opgeleverd.
Tijdens de pauze, waarin gezellige muziek werd gedraaid en
de jongens onder het genot van een door het bestuur gepresenteerde
sigaret genoeglijk keuvelend rondwandelden, bleek
uit de gesprekken hoe geestdriftig de algemene opinie was.
Uitdrukkingen als „Geweldig, hè?", „Reuze leuk, zeg!", „Mieters
in één woord," „Net op onze school, wat een bof!" en
„Moordclub, vin-je-niet?" waren niet van de lucht en het zag
er naar uit dat zeer veel jongens zich als lid zouden opgeven.
Mijn eerste hobby, opende Taco Speekhout de rij van
sprekers na de pauze, was het verzamelen van.. nee, niet van
postzegels of sigarenbandjes, maar van lege zeeppoeder-pakjes.
Rare liefhebberij! zul je zeggen. Toch niet, want uit de
pakjes knipte ik „waardebonnen", die ik met waar engelengeduld
opspaarde. Ik was daarbij aan vele verleidingen blootgesteld,
omdat 50 bonnen recht gaven op een indianenboek
van Karl May, 100 stuks op een stoommachine en 250 op een
paar rolschaatsen. Dat ik al die verlokkende aanbiedingen kon
weerstaan, kwam doordat je voor 500 bonnen een fotografietoestel,
een echt fototoestel, kreeg. 500 bonnen, dat betekende
500 pakjes zeeppoeder! En we gebruikten er op zijn hoogst
twee per week! Volgens Bartjens moest ik vijf jaar sparen! Dat
49
duurde me te lang en ik zon op andere middelen. Pogingen om
door extra vuile handen en voeten het verbruik van zeeppoeder
te mijnen huize te doen stijgen, mislukten. Toen ging ik als
een welbespraakte handelsreiziger alle tantes af en wist door
mooi-klinkende praatjes de meesten van hen te overreden 6ns
merk zeeppoeder te gebruiken. Een nieuw merk zeeppoeder,
even goed en een halve stuiver goedkoper, dreigde mijn reclame-
campagne in de war te sturen. Een winkeljuffrouw trachtte
het in mijn bijzijn m'n moeder aan te smeren. Ik kon 'r d'r
ogen wel uitkrabben. Maar ik bedacht me en verkondigde
wijsgerig, dat het zo goedkoop was dat het vast en zeker het
weefsel aantastte. Bij m'n tantes beweerde ik hetzelfde.... en
met succes. Toen ik negen jaar was, kon ik 500 bonnetjes naar
de zeeppoedermaatschappij sturen. Na een week, die ondanks
de twee jaar sparen, een eeuwigheid leek, ontving ik een
Kodak Browny box-camera.
Zoveel moeite ik voor mijn ordinaire „zeepkistje", zoals
mijn box in de familiekring werd genoemd, had moeten doen,
zo gemakkelijk kwam ik aan dat juweeltje op camera-gebied,
de Leica, met de Contax de beste kleinbeeld-camera. Toen ik
veertien was en in familie- en kennissenkring al een zekere
reputatie genoot als portretfotograaf, maar dat als éénoog in
het land van blinden, kwam een achterneef van me tengevolge
van een auto-ongeluk om het leven. Ik had hem nauwelijks
gekend, maar ik wist, dat hij persfotograaf was in Nijmegen.
Daar hij ongetrouwd was, kwamen zijn bezittingen aan zijn
ouders en zijn moeder meende in de geest van den overledene
te handelen door zijn fotografische uitrusting in handen te
geven van dat familielid, dat evenals haar gestorven zoon opging
in de fotografie. Ik was de enige in de familie, die een
foto-hobby had en kreeg: een Leica met behalve de gewone
f.2. lens een groothoek- en een telelens, een Leitz vergrotingsapparaat,
diverse kleurenfilters, een electrische belichtingsmeter,
een daglicht-ontwikkeltank, een glanspers, porceleinen
schalen, glaswerk, films, chemicaliën, handboeken, een statief
met panoramakop, een gesynchroniseerde bliksemlichtlamp,
kortom: de complete uitrusting van den modernen persfotograaf.
Taco verklaarde, dat hij zijn best deed om de nagedachtenis
van zijn gestorven achterneef in ere te houden door zo goed
en zo serieus mogelijk te fotograferen. Hij vertelde van zijn
loopbaan als amateur-fotograaf, van het kiekjes maken met de
box tot aan de kleuropnamen met de Leica, en trachtte zijn
50
toehoorders duidelijk te maken waarom hij de fotografie zo'n
warm hart toedroeg.
In de fotografie vond je kunst en techniek op ideale wijze
verenigd: als hobby bevredigde het niet alleen je b elangstelling
voor techniek, maar tevens je gevoel voor schoonheid.
Hiervoor was geen kennis van droge formules, van wis-,
natuur- en scheikunde nodig, je ogen, verstand, smaak, fantasie
en gevoel: die deden 't 'm! Fotografie was meer dan
„zo-maar-een-plaatje-maken", fotografie was een voortdurend
zoeken naar volmaakte schoonheid, een, voortdurend experimenteren
met lijn- en vormwerking, met lichtval en compositie,
met lichtcontrasten en andere interessante problemen,
die deels technisch, deels kunstzinnig van aard waren, fotografie
was een hobby, waarin je je ganse persoonlijkheid kon
leggen.
Wat was heerlijker dan er met je camera op uit te trekken,
op zoek naar schoonheid in mooie plekjes van de natuur, in
schilderachtige stadsgezichten, in mensen en dieren? Wat was
er heerlijker dan in een snapshot 'n flits van heel het bruisende
leven-om-je-heen te vangen en als een vonk van levenslust
voor altijd gloeiend te houden? Wat was er heerlijker dan de
herinnering aan huis en hof, aan uitstapjes en vacanties, aan
familieleden, vrinden en kennissen, de herinnering aan alles
wat je dierbaar is, in de ware zin des woords „levendig" te
houden? Niets; volgens Taco kon geen hobby zo'n volmaakt
genot bieden als de fotografie. Waar je vroeger als ongeduldige
stadsmens haastig voorbijging, bleef je als fotograaf een
poosje staan. Het doel daarvan was een goede foto, maar het
middel, het alles goed in ogenschouw nemen, gaf de grootste
vreugde. En dan het genoegen van zelf ontwikkelen, afdrukken
en vergroten niet te vergeten: getuige te zijn van het
wonder, dat op een smetteloos blank vel papier als door een
toverhand gepenseelde lijnen en tinten zichtbaar werden, die
natuurgetrouw weergaven wat je gefotografeerd had. Hoe
trots en gelukkig voelde je je niet met de brillante vergrotingen?
Trots als elke mens, die scheppend werk heeft verricht;
gelukkig, omdat je weer een stapje nader was gekomen. tot
je ideaal: heer en meester over stof en licht, een goed fotograaf
te zijn!
Fotografie hoeft niet duur te zijn, zoals velen ten onrechte
menen! betoogde Taco. Aan materiaal en chemicaliën
voor ontwikkelen en fixeren kost één kleurenopname je
nog geen kwartje. Vergroten, zelf vergroten, is ook niet duur.
51
Een vergroting van 13 bij 18 centimeter kost je een dubbeltje.
Zo zie je hoe zelfs afwerking van films, afdrukken en vergrotingen
de moeite loont. En dat niet alleen: je kunt er meer tijd
en zorg aan besteden dan een fotograaf, hetgeen vooral bij
vergroten betere resultaten oplevert. Je kunt volgens je eigen
smaak te werk gaan en dan: wat geeft er meer voldoening
dan het besef, dat je foto's in alle opzichten eigen werk zijn?
Eigen werk: daar gaat niets boven!
Taco deelde mee, dat hij de complete uitrusting van zijn
donkere-kamer ter beschikking stelde van de club en haar
leden. Hij wilde niets liever dan dat alle leden van de Hobby
Club, die in het bezit waren van een fototoestel, naast hun
oorspronkelijke hobby met succes en enthousiasme de amateurfotografie
zouden beoefenen, en verzekerde zijn toehoorders
dat hij, om dit doel te bereiken, alles zou doen wat binnen
zijn vermogen lag.
De kroon op Taco's boeiende verhandeling vormde de projectie
van kleurenfoto's op diapositieven, lantaarnplaatjes.
Slechts weinig jongens waren bekend met de verbluffende
mogelijkheden der moderne kleurenfotografie, die zonder
technische moeilijkheden opnamen in natuurlijke kleuren mogelijk
maakte. Toen Taco dan ook zijn kleurenfoto's vertoonde,
stond het publiek eenvoudig paf! Wat een zuivere kleurenpracht,
wat een fijne tekening en wat een mooie plastiek!
Bloembollenvelden.... herfstlandschappen met een brand van
rode, gele en bruine bladeren.... groentemarkt met rode,
witte en groene kolen, kroppen sla, gele komkommers en andere
groenten.... tere meisjeskopjes met een gulden omlijsting
van blonde haren.... zonsondergang aan zee: het silhouet
van een schelpenvisser met paard en kar tegen de purperen
watervlakte, waarboven de bloedrode zonnebal zweefde....
boomgaarden in witte en rose bloesempracht.... ja, zelfs een
regenboog vertoonde zich in zijn spectrale kleuren op het projectiescherm.
De laatste opname was het merkwaardigste: het
Muntplein bij avond: de fascinerende lijnen der neonlichtreclames,
bont weerspiegeld door het glimmend-natte asfalt
en links daarvan het ranke profil van het sierlijke Munttorentje,
dat zich nog net zichtbaar aftekende tegen het zwartblauw
van de avondhemel,
De kleurenfilms waren prachtig geweest, maar de kleurenfoto's,
om die te karakteriseren: daartoe schoten alle woorden
te kort. Taco had het pleit gewonnen. Hij werd overstelpt met
complimentjes en bestormd met vragen en toen deze beant-
52
woord waren, nam hij bij het licht van twee schijnwerpers
met overspanningslampen een serie foto's van publiek en
sprekers.
De sensaties waren niet van de lucht, want plotseling bulderde
een stem door de luidspreker: Hullo, hullo, this is Tokio
calling, bringing you a Programme of Japanese folksongs! waarop
een voor westerse oren vals klinkende potjes-en-pannetjesmuziek
inzette, die een schrille huilerige vrouwenstem begeleidde.
Poldervaart had zijn kortegolfontvanger ingeschakeld,
die via een geïmproviseerde antenne, een koperdraadje tussen
de eiken steunbalken, draadloze klanken uit het zo ver verwijderde
Japan oppikte en deze door tussenkomst van Leo's
balansversterker ten gehore bracht. „Tjprrrr", ratelde een
sneltelegrafiezender, „Tuutuutet tuutet tetuutetet", „piepep
piepep piepiepepie" en „tetetet taataatetaa tetaatet" tjilpten
enkele scheepszenders in koor, toen hij met de fijnregelknop de
afstemcondensator naar de 25-meter-band draaide. „ .... and
don't forget: Super Milk Cream is the ideal food for your
baby!" klonk een sympathieke meisjesstem uit de luidspreker,
gevolgd door een verbijsterende vloed van jazz-klanken
en een heldere mannenstem: This is the CBS, the Columbia
Broadcasting System from Senectady, United States of
America!" Langzaam draaide Poldervaart verder: meeslepende
swing-music van Tommy Dorsey, uitgezonden door de
NBC, de National Broadcasting Corporation in New York. .. .
majestueuze symfonische klanken van het Philadelphia Symphony
Orchestra onder leiding van Leopold Stokowski ...
Pittsburg. . . . Chicago. .. . Boston: alle stuwden zij hun radiogolven
over de grote haringvijver naar het clublokaal op de
Herengracht in Amsterdam.
Tussen 21 en 19 meter meldden zich de radio-amateurs
aan, die zich van doodgewone mensen alleen daarin onderscheidden,
dat zij er een radio-hobby op nahielden en met door
henzelf gebouwde zend- en ontvangapparaten draadloos contact
onderhielden met amateurs in andere steden, andere landen
en zelfs andere werelddelen. De 20-meter-band, bij uitstek
geschikt voor lange- afstands-verkeer, herbergde een hele
volksstam van deze zendmaniakken, die meest met telegrafie,
maar ook met telefonie werkten. Poldervaart tracteerde het
publiek eerst op een gesprek tussen een amateur in Glasgow,
Schotland en één in Indianapolis in de Verenigde Staten, dat
natuurlijk over radio, radio en nog eens radio ging. Daarna
volgden de jonge gasten, voorzover zij het nogal radde Engels
53
konden volgen, de conversatie tussen een amateur in Winnipeg,
Canada en een tweede in Auckland .... Nieuw Zeeland,
bijna 20.000 kilometer van Holland. Toen Poldervaart vertelde,
dat ook dit binnen het bereik van de Hobby Club lag, dat ook
haar stem binnen afzienbare tijd door de aether zou
golven, keek zijn gehoor hem verbaasd aan. Meende hij dat
in volle ernst, zou dat werkelijk mogelijk zijn? Welzeker:
binnen een jaar, zo voorspelde Poldervaart, zou de Hobby
Club zijn eigen kortegolfzenders bouwen. Hijzelf en Leo waren
al ijverig bezig er de voor het zendexamen benodigde kennis
van radiotechniek in te stampen. De club zou daarin een
cursus geven, niet alleen techniek, maar tevens morse seinen
en opnemen. Elk lid kon aan die cursus deelnemen, elk lid kon
aldus zendamateur worden.
Ter kennismaking met de Hollandse zendamateurs stemde
Poldervaart zijn ontvanger af op de 80-meter-band, waar enkele
interessante babbeltjes waren te beluisteren. De amateur
PAoSK in Meppel vertelde zijn collega PAoRM in Leiden van
zijn jongste experimenten met frequentiemodulatie en wisselde
zijn verhaal af met een serie hoogst merkwaardige geluidsproeven.
De jonge radiomaniakken onder het publiek genoten
van het met radiotermen doorspekte relaas en luisterden met
gespannen aandacht. Toen de draadloze conversatie te technisch
en daardoor onbegrijpelijk werd, draaide Poldervaart
een streepje verder: ON4KK te Kortrijk in België richtte in
sappig Vlaams een algemene oproep tot Hollandse en Vlaamse
amateurs, die werd beantwoord door PAoWK in Amsterdam.
Er ontspon zich een interessant gesprek over metingen van
modulatiediepte met kathodestraalbuizen, dat Poldervaart tot
zijn spijt moest afbreken, omdat het zo zoetjes aan al vrij laat
werd op de avond, Fluks liet hij nog enkele zendamateurs
op de 40-meter-band horen, meest Engelsen en Fransen,
en eindigde zijn demonstratie met een uitzending, die op suggestieve
wijze het tijdsverschil op aarde aantoonde. „Voorl
hoog! zij! neer! !" golfde onder hevige fading-verschijnselen
een stem uit de luidspreker. Met vragende blik keken de aanwezigen
Poldervaart aan.
-- Wij gaan zowat naar bed, hè? zei deze. Welnu, wat je
daar hoort, is een uitzending van.... ochtendgymnastiek van
de Nirom te Batavia, uitgezonden door zender PMA in
B andoeng ... .
Poldervaart vertelde nog het een en ander over de wereld
van de korte golf, liet daarbij een simpel éénlampstoestelletje
54
zien, waarmee hij op koptelefoon meermalen Amerika, Indië
en zelfs de zwakke zender van Nairobi in Afrika had ontvangen
en maakte daarna plaats voor Veerman, die over de bouw
van eenvoudige omroepontvangers sprak.
Leo zou de grote slotredevoering houden en daarin alle
plannen van de Hobby Club volledig bekend maken. Hij had
zijn speech zorgvuldig voorbereid om na alle boeiende voordrachten
en technische sensaties aan het slot van de avond
toch nog voor een climax te kunnen zorgen. Tevens had hij
voor dit doel als een goed strateeg, een aantal reserves achtergehouden,
te beginnen met de balansversterker. Deze had
hij tot nog toe op halve kracht laten spelen; nu was het ogenblik
daar om de sluizen van het geluid geheel te openen en
de volle energie van 15 watts over het lokaal uit te storten,
nu kon hij laten horen, waartoe de moderne balansversterker
in staat was.
Overdonderend!! was de eerste indruk van het publiek, toen
een machtig trompet- en bazuingeschal, begeleid door dofdreunende
paukenslager en zwaar-gonzende contrabassen
door de zaal bulderde. Ondanks zijn kracht als van een woedende
orkaan was de kwaliteit van het geluid verrassend
goed: de bassen klonken gaaf en donzig, de hogere registers
zuiver en helder. Dit laatste bleek vooral, toen Leo de finale
van het virtuoze vioolconcert van Brahms draaide, waarbij alle
instrumenten van het negentig man tellende symfonie-orkest
volledig tot hun recht kwamen en de solo-violist door zijn brillante
spel en geraffineerd-kunstige techniek zelfs den meest
verstokten jazz-enthousiast deed verstommen. De volgende
opname was van een geheel ander genre: swing music, een
opname van Benny Goodmann and his orchestra, waarin op
hun beurt de bewonderaars van klassiek moesten erkennen,
dat mannen als Goodman en Gene Krupa meesterlijke instrumentalisten
waren. De laatste plaat vertegenwoordigde het
lichtere repertoire der klassieke componisten: de Bloemenwals
uit de Suite Casse-Noisettes van Tsjaikowski, één alles
voortstuwende golving van meeslepende strijkersklanken,
waar doorheen de speelse tonen der houtblazers en de ruisende
accoorden der harpen klaterden.
-- Jongens van de Hobby Club! als ik jullie bij wijze van
voorschot ten minste al zo noemen mag, sprak Leo. Wanneer
ik als kind in de vacanties fietstochtjes op de Veluwe
maakte, werd mijn blik altijd getrokken naar dat deel van de
horizon, waar een menigte dunne spitsen omhoog stak. Daar
55
lag, zoals mijn vader me vertelde, rijkszendstation Kootwijk:
voor mij de geheimzinnigste plek op aarde. Wat ik voor onmogelijk
gehouden had, gebeurde: ik mocht het bezoeken, als
negenjarige mocht ik doordringen in het heiligdom der radiogolven.
In Kootwijk, temidden van de reusachtige zenders,
werd mijn radiobobby geboren. Kort daarop begon ik op de
gebruikelijke wijze mijn loopbaan als radioamateur: ik prutste
een kristalontvangertje in elkaar. Kristalletje, dierbaar klein
kristalletje! Jou zal ik nooit vergeten, jou zal ik mijn eerste
gedicht wijden, mocht ik het ooit in mijn hoofd krijgen de
dichtkunst te gaan beoefenen, want jij was het, die me inwijdde
in het wonder der draadloze, jij was het, die zowel ontroering
als belangstelling in me wekte door uit het niets klanken
te toveren, die me de volle, diepe bekoring van het radioamateurisme
hielpen ontdekken. Want jij, klein kristalletje,
wees me op het onschatbare voorrecht van den radioamateur:
van de muziek, van de ontvangst te kunnen genieten als beloning
voor zijn arbeid. Alleen den radioamateur, die met moeite
zijn toestellen in elkaar knutselt, kan daardoor de ware voldoening
van het wonder der radio ten deel vallen. Toen al
begreep ik dat.
Sindsdien ben ik mijn radiohobby trouw gebleven. Jij,
kristalletje, spoorde me daartoe aan. Jouw stem was een fluisterstemmetje,
je gaf maar twee, op zijn hoogst drie stations,
soms door elkaar nog wel, maar juist in die onvolmaaktheid
school wellicht je grootste verdienste, je grootste kracht. Dat
immers zette me er toe aan een beter, krachtiger en gevoeliger
toestel te bouwen. Eén-, twee- en drie-lampstoestellen volgden
elkaar op, de gramofoon en korte golf deden hun intrede in mijn
zolderkamertje. Heel de wereld lag binnen mijn bereik: mijn
toestelletje nam me over bergen en dalen, over oceanen en
woestijnen mee naar verre landen, aetherreizen, waarop ik
een flinke dosis talenkennis opdeed. En dat niet alleen: dank
zij de radio leerde ik de klassieke muziek waarderen en
genieten.
-- Wat ik in de radio zo bewonder zijn al haar onbegrensde
mogelijkheden. De radio is even veelzijdig als veelbelovend
met haar talrijke actuele, artistieke, culturele en technische
uitingen; het karakter van de radio is zoals wij zo graag ons
eigen leven zien: rijk, gaaf en verrassend. Nieuws, lezingen,
hoorspelen, reportages, muziek en amusement brengt ons de
radio als omroep, interessante en leerzame experimenten
als hobby.
56
Na deze landing op het vliegveld „Hobby" verklaarde Leo,
dat de Hobby Club haar ontstaan dankte aan één der aanwezigen:
mijnheer Verburg. Deze was hoogstverbaasd en
moest enige tijd zijn voorhoofd fronsen eer hem een licht opging
en hij het verband begreep. Om de rest van de aanwezigen
de samenhang tussen mijnheer Verburg en de Hobby
Club duidelijk te maken, vertelde Leo van de natuurkundeles
en van de bezielende woorden van mijnheer Verburg en gaf
daaraan in korte trekken weer, hoe via de boekhoudles de
oprichtingsvergadering en de bereidwilligheid van den vader
van Hans van Zuilen uit het woordje „samenwerking" de
Hobby Club was gegroeid. Ten slotte bood hij namens het bestuur
van de Club mijnheer Verburg het erelidmaatschap aan,
waarop de leraar opstond en sprak:
Ik had niet verwacht, dat mijn woorden zo'n onmiddelhike
uitwerking zouden hebben. Het is voor een leraar altijd
prettig om te merken, dat hij niet geheel en al voor de banken
praat. En wat het erelidmaatschap betreft: het zal me een
groot, een zeer groot genoegen zijn deel uit te maken van
jullie veelbelovende club. Want dit kan ik jullie zeggen: de
opzet van deze avond is mijns inziens zo geslaagd en getuigt
van zoveel ernst, dat ik jullie zonder aarzelen een grote toekomst
durf voorspellen. Jullie „idee" is in één woord schitterend
en naar jullie optreden te oordelen geloof ik dat jullie
't klaar zult spelen. Ik zal jullie zoveel helpen als in mijn
vermogen ligt. Om te beginnen zal ik Maandagmiddag van
vier tot half zes een „natuurkunde-practicum" instellen, een
les die wel op het gymnasium bêta, maar niet op de H.B.S.
bestaat, maar die, vooral voor jullie, nuttig en interessant zal
zijn. Leden van de Hobby Club kunnen daaraan deelnemen.
Indien de directeur er geen bezwaar tegen heeft, vindt de
cursus plaats in het scheikundepracticum-lokaal; de amanuensis
zal assistentie verlenen. Ik zal een uitgebreide serie proeven
op het gebied van warmte, geluid, licht en electriciteit
opstellen, die jullie bij je hobbies van veel nut kan zijn. Mochten
er te veel deelnemers zijn, dan stel ik een tweede middag
beschikbaar. Liefhebbers, die en dat als voorwaarde lid
van de Hobby Club zijn, verwacht ik Maandag over een week
in het scheikundepracticum-lokaal....
Met een hartelijk applaus dankte zowel bestuur als publiek
mijnheer Verburg voor zijn prachtig aanbod, dat de attractie
van het lidmaatschap niet weinig verhoogde. Leo zette daarop
zijn redevoering voort en sprak over de organisatie van de
57
club, de contributie, de indeling in verschillende technische
groepen en de onderverdeling daarvan. Hij las het reglement
voor, gaf een korte toelichting daarop en behandelde vervolgens
het programma der werkzaamheden.
- Om de samenwerkinq tussen de diverse groepen zo groot
mogelijk te maken, om een bepaald doel en om een bepaald
tijdstip voor ogen te hebben, kozen we als vast aanknopingspunt
de as.s Kerstfuif van onze school, temeer omdat daar vertegenwoordigers
van andere scholen komen, hetgeen van
groot propagandistisch belang kan zijn. Op dit jaarlijks terugkerend
hoogtepunt van ons schoolleven moet de Hobby Club
tonen wat zij waard is.
- Het hoofdobject van de radio-afdeling in de komende
maanden zal dan ook zijn: een uitqebreide versterkerinstallatie,
bestaande uit: twee gramofoons met motor en piek-up,
twee microfoons, een 25 watt balansversterker en één of twee
krachtluidsprekers. De microfoons zullen wij zelf maken; experimenten
zullen uitwijzen welk type het beste voldoet: een
band-, een electro-dynamische, een kristal- of een marmerblok-
Reisz-microfoon. De versterker wordt een krachtpatser:
25 watt output, kwikdampgelijkrichter, 500 volt gelijkstroomhoogspanning,
vier voorversterkerlampen w.o. twee duotriodes
voor een electronenmixer, twee pushpull-geschakelde
straalbundel-eindlamperu uitqerust met effectieve en regelbare
contrast-expansie en -compressie, tegenkoppeling extra-basversterking,
het laatste met een resonantiefilter. voorzien van
een meng- en fade-inrichting voor twee "mikes" en piek-ups,
van een timbre-regeling, een wisselstroom-milli-ampère-meter
voor amplitudo-controle en een uitgangstransformator met
verschillende aanpasslnqen om de versterker zowel voor
"public address" (zoals op de schoolfuif) als voor gramofoonopname
te kunnen gebruiken. Door de zo goedkope Amerikaanse
lampen toe te passen en zelf de plaatstroomtransformator
en afvlaksmoorspoel te wikkelen, zullen we de k